r

DE

CANT
ET

MVSICASACRA
PRIMA ECCLESIAE AETATE
VSQVE AD

PRAESENS TEMPVS.
A

C T

O R

MARTINO GERBERTO
MONASTERII ET CONGR.
S.

S.

Q.

BLASII IN SILVA
R.

I.

NIGRA ABBATE

P.

MVS

I.

SFPERIORFM PERM1SSF.
3i

TYPIS SAN-BLASIANIS

MDCCLXXIV.

Te

mente pur a

Te

voce

Te

& Jimplici

cantu pio

Rogare curuato genu,

Flendo

& canendo

difcimus.

Prvdent. Cathemer.
Hym.

II.

rr^r

^'

FRIDERICO
IOSEPHO
CAROLO MOGVNTINAE
SACRAE SEDIS

ARCHIEPISCOPO
SACRI ROMANI IMPERII

PRINCIPI ELEC TORI

ET

ARCHICANCELLARIO

EPISCOPO WORMATIENSI.

SALVTI REIPVBLICAE VTRIVSQVE

SVFFRAGANTE

VNIVERSO POPVLO

VNANIMIQVE VOTO
CAPITVLI METROPOLITICI MOGVNTINI
DIE XVIII. IVLII

CATHEDRALIS WORMATIENSIS
DIE XXVI. EIVSDEM JWENSIS ET ANNI

MDCCLXXIV.
ELECTO
FELJCITER
IN

FORTVNATVM VLTIMVM HVIVS SECVLI IVBILAEVM

AVSPICIVMQVE FVTVRI.

EMINENTISSIME ET REVERENDISSIME

ARCHIEPISCOPE,

CELSISSIME PRINCEPS

ELECTOR

uod vota publica dudum, famaque undique a morte ftatim f. r. AntecefToris ferebat, id , vel eo etiam nomine felix
fauftumque accidit ut flimmus Roma,

no-Germanici imperii
archa
ris

ecclefiaeque hier-

ac Princeps Elector renunciare-

dum

in

lucem

publicam

afpirans

& mufica facra

a prima
Ecclefice atate ufque ad pr<efens tempus, commentatio, in TE
iam clientelam illam eft confecuta , quam antea pro inftituto
ifthaec

S.

de cantu

Ordinis togatus, fperare haud

poteram.
a 3

Refumfi

Refumfi vero animum

religiofe

congratulatns

caufir,

TE MAXIME METROPOLITARUM

ad
clavum Ecclefiae affumtum cognovi , memor comitatis humanitatisque, quam ante aliquot annos expertus fueram, cum
Vienna , gratiflimus aulx Crfareae legatus degeres, eo mu-

cum primum

nere amplifllmo iam Francofordi in inauguratione IOSEPHI II.

Auguftis FRANCISCO Patri, ac Filio tunc Romanorum Regi

commendatiilimus

inter actuales

intimos etiam connume-

A fummo enimvero ufque ad infimum

omnium TIBI INDULGENTISSIME PRINCEPS! animos
conciliat magnitudo animi, cum mira morum facilitate con-

ratus confiliarios.

dulfifti

TE

qua

iunclca,

ut hoc excelfo nomini

promteque

ad omnes demittere foles,

TUO

infcriberem opus,

in-

quo

mihi turn ad teftificationem devotiflimi animi , cum ad

argumenti etiam pndidium , exoptabilius efTe potuit.
nihil

Ipfa narrationis feries

plicitate

quam

mille

palam

&

facit,

cantum

ultra annis

paullatim defcivifTe fequiore

xvo

ecclefiae a

conferva verat

religiofe

Lentis

fuafim-

quidem per non

pauca fecula grefllbus, mufica, quam figuralem appellant,

admifla, cui inftrumentalis noftra aetate

in ecclefiam

memoria
xurians

demum,

hominis confociata, quotidie magis magisque luac infolefcens, difcrimen iam omne muficx facrae

fere

a profana fuftulit.

Probe reminifcor damnafle TE irreligionem iftam , cum

adhuc dignitate Cantoris cathedralis ecclefiae Bamhergenjis per^
fungereris

perinde ac Cuftodis

praecelfae

Moguntince

cui

nunc pndides, PASTOR VIGILANTISSIME fedis: quxfcilicet munera facram attinent liturgiam
cuius pars eft cantus &
mufica facra non modica. Nee abludit Rectoris Magnificentif
!

fimi

almx academic Moguntind officium

fimi

quod

ANTI-

ornafti

STES LITTERATISSIME.

Fueratquippe etiam muiica pars

doftrinae publico prxcipuis in fcholis baud longo abhinc tempore, cum adhucfuus huic difciplinx haberetur honos , ut Tunc

hodieque alicubi, in Anglia praefertim, doctores, profeflbresque

mulicx in praecipuis academiis. Olim vero fan&iffimi fpeclatiiTimique viri, etiam principes facrum concinnabant meiosj
quam nunc fpartam quisque fibi afTumit ludio, fuasque nenias
,

facrario temerarie infert.

Ad

hanc tollendam fanclx

tionem , cum confilio opus lit

quam

noftrae

religionis

&

opera

contamina-

ad quern potius

TE, SACRORUM PR.ESUL PRJECIPUE

ad

convertam

qui pietate

valeas inveterato

aucloritateque perinde praeftas

equidem remedium

afferre

malo

me

ut

honeftatem

vero ac decorem noftris reftituere templis, divino dignitatem

cultui: ut agatur

Numen

quod

concelebrandum

agitur ad

nobisque propitium reddendum precibus

Neque committendum

busque.

eft

Divum
gemiti-

ut ad ecclefiam veluti

aurinm diemque luculentum, ut aiunt,

feu hilarem habendi caufa concurratur ? cantus ac muiica facra fie fit compofita ut mentem avocet potius ac diftraflam

ad theatrum

lenocinii

reddat,

quam

fundat,

dum

Quod

in fe colligat;

fuaviter

Qui ftatum

aut etiam

praeteriti

fibi

&

con-

animo infinuare debuerat.

vero dolendum maxime

malum.
ftra

fancla verba fuffbeet

eft

continue ingravefcit

muficae ecclefiafticx

prsefentis

feculi fub oculos pofuerit, quin

(altem,

imo

lu-

tantum aliquot elapforum proxime annorum cogitatione

repraefentaverit , obftupefcet, tarn brevi tempore ad tan-

tum

excefliim

rem devenire

potuiiTe

ac quotidie in peius

mere

mere

ut nifi fiftatur licentia

Vertumni

inftar

immutandi

qui
muficx faciem , aftum fit de publico religionis cultu
magnam partem apud nos mufica transigitur cum necrempublicam falvam eiTe poffe exiftimaverit Plato, mutata mu,

fica.

Vides

EMINENTISSIME ARCHIPR^SUL

qiix

me

quidem praeprimis flagrantem devinclifllmi animi

hoc edere argumentum graviffima* porro caufse impulerint,
ardenter

ut lucubrationem hanc de viciifitudine cantus ac

craf a

prima ecclefix

ufque ad pra^fens tcmpus

fa-

TUiE

patrocinioque potenti, quo eget, ut finem

ab auCtore nancifcatur , quern
dudum

committerem
propofitum

a?tate

muficae

fidei

TUO

hand dedignatus es favore , fupplicem iam, ut deditum

archico TUO pedo ciementer accipias ac tuearis

ARCHIEPISCOPALIS

hier-

ET

ELECTORALIS

EMINENTLE TILE
Dabam apud D.
in feriis

Blafii

menfe De,

Nat D.

obfequentiffimum ferTutn

Martinum Gerbertum
Abb,

ante

Sx

vetert yHjb.
'

San, aaUerzJi'

pa girt:

J.

lofumn Hoof del el-Sculps

SYLLABUS TOMI

I.

DE CANTU ET MUSICA SACRA A PRIMA ECCLEiETATE, USQUE AO PRiESENS TEMPUS.

SliE

LIBER

I.

DE CANTU ET MUSICA PRIMA ECCLESI^

CAPUT
De

perenni Mujica

ac cantus a prima

eiiisque ortu

inis

2.

Quo

primarius

prima

Teftjmento

pfalmis

ludais.

Davidis.

a tempore
6
liura-

ftianorum

Cantus,
o igine

&

&

teftimonia
canticis

1 j;.

rum

Sacris genti-

primorum Chri-

extranea.

pra?cepta

7.

De

10.

ittate.

Hymni

1.

t.

Mox

Semper
in

aliqua

lntroitu.

in
3.

Ecclejia
I\lifTa

atate in

&c. repetitio.
4. Gloria in exce!fit.
ad
falutationem refponfio, &. Collect*.
tus

ante

&

poft

lediones.

7.

<;.

g.

11.

Populi

fecratione
ne.

Prafertim Alle.

15.

Lib.

divina

II,

fatio.

6.

Pfalmodia?

promovere ftuJentibus.

hda

Can.

Mart. Gerbert. de Musics Eccl.

recepti

eleifcn

Kyrie

19.

2r.
pfalmorum genera.
non indifcrielucubrati

varia

Chriftianis

Sacrifcio Miffa,

fuerunt cantata,

Frequens

Ac

ribus

CAPUT
Qtianam prima

20.

22.
prsfertim hireticorum.
primis Ecclefis temporibus a Grans.
obftantibiis adverfa2;. Et Latinif.
24. Nihil
riis.
2y Fidelibus ftudiofe divinas laudes conciaentibus
26. Pafto& devote audientibus.

Exernpla ex Scriptura.
Ecclefi c

.cantus frequens.

virtus.

minatim
Inde
a

apeftoiica.

pri9. Teftimonia a
Canroru.m munus
a
primordiis Ecclefi*.
11. Munus populi in
can12. Cantus
tu ecclefnftico.
alternus
feu andin
Oriente.
ph<Hius
Et Occidente.
13
14.
8-

ma

Sacris ufu*

Ecclejia atate.

populi fuccentu ,
feu refponforius cantus.
Doxologia
16.
Refponfio
populi Amen.
\%. PfalmoGloria
Patri.
17. Cantus Alleluia.

veteri

Etiam inftrumentalis
,

prima

Aut

DEI.

In

I.

humani generis origine in

frogrejfu a

laus

?.

INlufica in

De Therapeutarum
hymnodia
hymnis &

Mufica;

relata.

4.
g,

&

JETATE.

I.

14.

cewtari confueveriut.

Symbolum.

10. Prx9. OfTertorium.

12. De conSduttus &c.
I}. Oratione dominica & benedicliocantu in fradione & Comnuiruo::.:.

De hymno

De

Dimidio populi.

CA-

CAPUT
Cantus ac Mufica facra

aliis

in locis, partibusque

Chriftianorum in hymnis fpiritualibus

2.
die noctuque, per fefta.
Vigiiiae pafchales , & aliorum pracipuorum fefto& martyrio , pro;. Etiam in carceribus,
rum.
ce(Tionibus , translationibus reliquiarum, exceptioi.

Sacri

conventus

publici,

dia

&

poft fepulturam.
9.

Voces ac cantus

8-

Horarum canonicarum

traordinaria

etiam, aut

torum.

Communi

11.

ccelitus au-

curfus.

10.

Ex-

pfalmodia accemealiquando fidelium concentu

aflldua

feu

ejjcqne vohierint

Divina pfalmo-

paflira

cantu.

inltitutus.

Per cantum
!<;. Tradum, totius
Refponforium.
pfalmi decan16. Alternum feu antiphotatione ab uno facta.
num , cui opponitur indireflum.
17. Repetitae
antiphonse.
18- Alleluia, Gloria Patri, orationes
in fine.
19. Orationes & lecliones inter cantum
iugi

14.

pfalmorum, poft lecliones refponforia.

20. Hymni.
21. Uniformis ordo in divina pfalmodia.
22. De
noclurnis vigiliis turn fidelium.
2$. Turn praefertim monachorum ,
& clericorum. 24. De matutinis laudibus.

fperis

&

29.

De

horis diurnis.

26.

De

Ye-

Completorio.

IV.

Ecclejia atate Sancli

cantum.

II.

12.

ecclefiafticus

prima

2. An
1. Vctus mufica Rhytbmica & Metbrica.
;. Qualis
harmonica mufica primis fa'culis inufu?
4. An aliquis
cantus prima Ecclcfiaj a:tate fuerit.
inftrumcntorum muficorum ufus fuerit prima hac
aetate.
5. Quales cantr.s & voces veteres proba6. Qualisque fpectatus finis & modus.
7. Ab
rint.

LIBER

curfus

Ex pfalmorum

1 j.

CAPUT
Oualcm babuerint

divini.

Officii

ofncium divinum perfolutum.

4. Cantus in ftatis
nibus hofpitum &c. cantus.
<}.
litaniarum , feu Rogationum proceffionibus.
Cantus in conviviis , agapis , inter laborandum,
6. In funere Chriftianoaliisque diei momentis.
moribundis exhibita, ante
7. Obfequia
rum.

diti.

III.

P aires

ecclefiajlicum

cantum ecclefiafticum promoverunt. 8eftectus.

9. Ad mo.
vendum pie affectum animi. 10. Ut mens aliena
non fit ab eo, quod canitur.
11. Aut etiam opera.
iis

qui

Probaruntque ob infignes eius

12. Peroratio

de cantu ecclefiaftico prima

PARS

aetate.

I.

DE CANTU ET MUSICA ECCLESIASTICA MEDII MVl

CAPUT
De

Jlatu

&

pyogrejfu Cantus

ecelejiajlici

medio aevo veterum ex1. Ars mufica excuha

cmplo.
2. Ufque ad exceffum.
5. Fruftra tamen
ha?reticis eius ufum damnantibus.
4. Cantus Gre*
6. Eius cum
gorianuf.
$. Cantus Ambrofianus.
officio Ambrqpimo fata in Italia & Germania.
7.
Ritus Mozarabici in Hifpania mutatio.
8. Cantus
Gregoriani in Anglia propagaiio.
9. Cantus Gal10. Cui deiaceps cum officio Romania
Kcanut.

I.
,

Romani prafertim medio

fubftitutus paucis

Carolo M.

exceptis.

11.

avo.

SubPiPiNo.

12.

In urbe Meteiifl, paflimque in Gallia.

14. ac Germania.
15. Et alibi, cura praefertim Caroli M. in difciplina cantus undique infti.
tuenda.
16. Item Ludovicii Pii, controveriia tunc
orta inter Liigdunmfcm & Metenfem Ecclefiam. 17.
ftatus mufices

18.

1 3.

per

medium avum

faec IX.

&

X. &c.

Etiam apud Gracos.

CA-

CAPUT
De

Cantoribus

s?

eorum funilionibus.
Cantores epifcopi, &
Mulieribus cantus
fuavis in
1 j. Et vox
interdidus in liturgia facra.
in cantu, quomodo ?
14. Cantores non nifi iuffi
cantabant.
15. Locus, inftrumenta cantorum in Ecclefia.
16. Oblatio vini vel aquas a cantoribus fada cum mappula. 17. Vefies cantorum.

choro canentium, feu cantorum in Ecclefchola cantorum Rom*.

3. Et alibi.
4. Ordo cantorum <;. De munere & dignitate cantorum, concentorum, fuccentorum , prscentoriim,
6. Item Archichori,
primicerii, canonarcha? &c.
I.

De
3.

fia.

aflumti.

tores

11
raro evecti praecipuas.
principes cantu dele&ati.

De

&c

armarii

7.

8-

Ad

prima

Ad cantum
id

peculiariter notati

muneris apti factique.

10.

infantia.

Ad

9.

II.

&

Can-

haud

dignitates

CAPUT
De

ipfo

Cantu

2.
1. Cantus notio & increments medio asvo.
Antiphonus.
4. De
3. Refponforius & Tradus.
Neumis.
$. In Alleluia , Kyrie ekifon , antipho-

III.

medio avo

qualis in Ecclcfia fuerit

nis.

1.

Qualis

iMifTaj

cantus

privatae

in facra

lectio dicta-

Cantus
Occi-

2.

In Oriente

&

dente, ubi etiam Grace nonnulla cantata.

4. Varius
ritus in Occidente.
<;. Gallicanus
& Mozarabicus.>
7. Introitus ad Mi flam.
8- De verpfalmo Introitus
eiusque cantu antiphono
& tropis. 9. Tropi ad Introitum. 10. De cantu
Kyrie eleifon feu Litanias.
1 1. Tropi
ad Kyrie elei12. Gloria in excel/is Deo.
fon.
13. Et cum tro6.

Romania.

fu, feu

14. De orationibus , & falutatione cum refponfione populi.

is- Laudes cum Litania : Cbri-

pis.

Jii'.s

vincit

&c.

Apud Gracos hymnus

& Mufica facra

ter

1. Cantus
Occidente.

in adminifiratione

in

Sacramentorum

in

Et Oriente -variis facris publice :

private.
3. Ritus Ambrofiamis Ecclef.a? Mediolantnps pro hods canonicis.
4. Mozuralmus in HiJpania,
>. Curfus Gallicanus.
6. Romania di vini
officii ordo.
7. Variis mutationibus Sc additionibus expofitus.
8- Laus perpetua.
9. Horarum ca6c

fequentiis.
8-

De

7.

Lingua

cantus mode-

IV.

doxologia.
cantus.

privata decantatio.

Lediones

16.

17.

Graduale.

ig.

& cum

22.

feftiva deportatio,

Offertorium.

Sub canone

&

cantus.

26. Praefatio.

&

coniundus

eis

Hymnus

20. Alleluia.
19. Tradus.
Sequentiarum primus audor.

rum.

24.

trium puero21. Sequential

2;. Evangelii

Symbolum.
&c.

2?.

27. Sanclus

28.
confecratione refponfiones populi

&

diptychorum.
30. Oratio dominica.
Jl. Benedidio iblemnis ad Pax Domini
$c.
32. Agmu Dei.
34. Popu% 3. Communio.
29. Cantus

cantus.

li

dimiffio folemnis.

V.

adminifiratione Sacramentorum

prafertim in boris canonicis

2.

nor.icarum publica,

&

fandus,

medio avo

varius

profis

tropis,

ratione.

CAPUT
Cantus

De

folemni MiJJa decantatione.

liturgia.
3.

6.

ac cantionum generibus.

vulgari rhythmicas cantilena.

CAPUT
De

12.

ic.

No-

ritusque

decantanJis.

durnae vigiliae.
11. Matuiinae laudes.
12. Horse
minores.
14. lu13. Vefpera. & Completorium.
gis ufus in horis canonicis pfalmorum & eanticoj<;.
rum facrse fcripturee.
Pfalmodia ad laboiem

&
ni.

16. Ufus antiphonarum in boris

Refponforiorum item.
18- II) mTe Detim latidamus. Gloria Fani. ac.

refedionem.

canonicis.
19.

Ti'Zu

17.

T<%>??<*

verfus.

CA-

CAPUT

&

De Cantu

Mufica

i.

De

riragefimali.

fchate
liraniis

8.

Occidente.
3. De Officio quaDe Triduo ante Pafcha.
A Pa<;.

in

4.

ufquc ad Pentecoften.
,

folemni Officio in Adventu & Nativitate

2. In Septuagefima vel Quadragefima Al-

omifliim

leluia

per annum dielms , ac folemnitatibus , aliisque turn

cum extraoniinariis divini Officii purtibur.

.ftatis

ordinariis

Domini.

proceilionibus.

De cantu

in

6.

De

De

rogationibus,

Sanctorum.
Sanctorum.
9. In
exceptionibus &c.
10.

7.

feftis

trnnslationibus

Synodis, acclaraationibus

In benedictionibus ALbatum, Abbatiflarum.

n.In
funere chriftiano.
12. In Officio defunctorum.
Alia exercitia, preces, & pfalmodia?.
1 j.
14. Curfus & antiphona; de B. V. de S. Cruce, om.
nibus Sanctis &c.
[;. Cantus in vulgaribus probationibus, per ignem , aquam &c.
16. Antipho.

agone

l.

Vavii

libris

libri

ad Officium

liturgici

peninentes.

ad

2.

can torn

Lectionarii

VII.

Cantumque facritm medio avo pertinentibm.

ecclefia-

etiam
cum cantu. 3. Pfalteria. 4- Sacramentaria , Gra5. Ritu JWodualia, Antipiionaria, Refponfalia &c

fticum

&

nai Media Vita.

CAPUT
De

VI.

varii

Zarabico.

6. In Officio

Ambrojiano.

Hyberijia,

Germama.

. In

GuUiif.

7. In

p.

Angliat

Ac

in

riente.

DE

0-

:'
'

.v

DE

CANTU ET MUSICA SACRA

MTATE, USQUE AD

A PRIMA ECCLESLE

PR.ESENS TEMPUS.

LIBER

I.

DE CANTU ET MUSICA PRIMA ECCLESLE

CAPUT

De perenni

mujicce,

in Sacris ufu ,

iETATE.

ac cantus a prima humani generis origine

eiusque ortu

&

pi'Ogrejfu

a primu Eccleji* atate.

EP^PBpi
Rfe^- antus muficxque prfmarfus

Dei

f
1

que

gloria, aclaus, fonis

demnm

rp

prella

finfs eff,

&

humanis vocibus ad

tesfuavi fono

re,

concentuque ad

& commovere

lolsw

terarum artium,

ita

oratio inftituitur,
^^^Sffi

valeant.

iltij

faapte,atque

illius

in ipfa natura

ficut cae-

nunc

rerum fonora-

in mentibus

men-

laudes excita-

Deus porro

huius quoque, de qua

rum principia, atque

Mart. GtKBERT. deMusica Eccl. Lib. L

ex _

Finis P rimarius catus

cx

&

hominum
aiin^

fe-

muli-

laus

id aptis, faclisque, ut D ei.

1
\

debet

five inanimatis, five animatis

Deum collaudare, & praedicare

\

& effe

vocibus quibuscun-

L.

mina

iecit

canendi a
Qxio

aprimo

origine

e.

re-

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICS

I.
;

idque apud

Deo

Homerum

a)

Divinum quoddam initium

\],

jj uul [ ne

laudandoque

xxvui, alloquitur,

etiam muficus confitetur,

artem

fibi

inditam menti.

genus hymnis in divino celebrando

Ubi eras, ipfe Deus Iobum
iubilarent omnes filii
aftra matutina ,

id

facra Scriptura aflignat.

cum me laudarent firnul

&

DEI? Ubinotio 12% cantum clara, atque fonora voce factum denotat. Idem
ftatuendum eft principium a rationalibus creaturis Deo impenfi cultus & reEt quis dubitet, primos parentes in iuScHMi-ligionis, atque eiuscemodi laudis.

4-7-

Vid.

dii Com-

fl.j t j

men.a

&

fanditate creatos,

Deum

in

paradifo cantu celebraflTe?

Quo

in fe-

j atu con fl;ituti, omnibus

fcientiis infufis imbuti, haud egebant ab avicularum concentu emendicare canendi peritiam, quae vulgo tenetur opinio:
cum & fuapte natura ad canendum ducamur. Id vero quis fibi perfuadeat,
cum omnia cantu implerent in paradifo avium chori , reticuifle hominem,
quin aliquid in laudem fui Creatoris modularetur ? Suopte vero inftinctu
naturae & mira pronitate cum ad cantum feramur, vel hinc opus haud merit auctorem huius rei prodere. Primos tibicines & fidicines prodit Scriptura.
non ipfe cantus. Sic nee
quae debentur inventioni & ingenio hominum
memoriae proditum eft, quando primum modulato vocis fono contentio,

nequeDEi
Gen. IV.

uit.

laudes

celebrari publicis

Scriptura refert Enosi aetate ccepiiTe invocari

poris publica etiam carmina, quae

An,

conventibus coeperint.

in

nomen Domini,

demum cunque

dum

fub id tern-

adhibita fuerint,

in fan-

do Dei

cultu ? quod nonnemini eft vifum.

Neque afleverari tuto potMalaleel feu Mahaleel , qui inter primos Adje pofteros numeratur
nomen fortitum fuiffe a y?"i> quod in divinis concinendis laudibus
aliquando fore, ut emineret, ore praefago vifus fuerit.
Nee vero Scriptura memorat, Iubal, qui pater dicitur canentium cithara & organo, ad Dei
eft,

6ea.zv.zi.

potifljmum honorem haec mufica impendiiTe inftrumenta.

magis dubitare licet
quod ex perdita Caini ftirpe fuerit.
,

metonymice fono & clangori in fcriptura facra tribuitur, unde appofite licet latinum vocabulum iubilum derivare; atque etiam nomen dedit celebri ufque ad prsefens tempus anno iubilaeo 72V apud Hebr<eof quinquagefimo: ad cuius aufpicium buccinae inflabantur, earumque clangore captivis liberatio, fervis libertas, debitoribus
remiflio fcenoris, venditoribus fundorum reftitutio, & cuiuscunque ad familiam fuam reditus fignificabatur.
Muficam tamen, vocalem prajfertim,
iam ante Iubal ufu venifle, huicque memorata folum inftrumenta Kinnor
8tUgabb in acceptis effe ferenda Vossius b) & Reimmannus c) volunt.

derivatum muiico inttrumento

" c

Qua de re eo
Nomen inde

ac

III.
tt

Qiog $l
oleic

pot

in@u<rtv.

iv

(PfiitrtV

ohpctg ttcmt-

b)
c)

De

natura

fciUllcitlll!

& conftitut.
o

in die

Poefcos

lib.

I.e. 3.p. 13.

Hiftor. anteJiluv. Seel.

A MUNDI ET ECCLESI/E ORIGINE.

III.

C.I.

Muficae facrae ante tempora Moysis exitumque Ifrae lit arum ex IE-

Dei

gypto nulla in publico

&

rum mores

cultu

demum

turn

argumentum inde repetitur, hymnos &

locum accepifle. Apud/fr-

in religionis officiis

Dei

fuit in

braor muficae ufus iugis

hominibus profufa

in veteriT*-

& Ifraelita- ^ ent0

vero Moysis

antea etiam pleraque a Patriarchis fuerint adhibita,

inftituta,

ut multis exemplis oftendi poteft,

muficam non

Cum

mentio.

fit

inde a

cantica,

Eo

laudibus. a)

Moyse

&

Deo

pertinent a

afflatis

Cuiusmodi

eius forore.

in

autem aDAViDE &

SALOiMONE editi proftant pfalmi D'Vnn etiam dicti, feu hymni, quod ad laudem Dei canerentur. b) Quidam ex illis fpeciali titulo *roc, mifmor, pfalmi gaudent, an quod maiori artificio melos ipfis eflet aptatum? cum aliis
paginis occurrunt etiam integri libri

facris

nomen eflet "VtPj odef quorum fcilicet

non multum recedebat nonnullis
,

tione

co

praefigitur

&

"ttDB3 ttD, aliis

morum

ut

quibusdam videtur,

c)

quod

illic

pronuncia-

"Yicrc tituli lr*

"Vtt?

pfalmodia

iftic

fieret

ini-

Quibusdam tandem

antiphonae.

fuit,

abreptionem animi,

&

Jcbiggaion, feu odae errati-

ptfttk

ut innueretur, aberrationem ab incepto tono

arFectuum vehementiam fignificandam.

ad

fieri

Dubitat Ori-

GENES
Fuit nonnullorum perfnafio, cele- b)

q. 43. p. 41.

bratas illas antediluvianas columnas ad

pertinuiflfe

Nam,

c.7.Scriptor

inquit A.lam de

XV.

fa;c.

duabus coUimnis

per

&

que permanjijfe.

&f

Ant.

I.

mundi

mar-

Quod

Ittd. c. 2.

difci-

videtur,

ornatiun

earum

eius-

Unum
liqua

Adamo, Cainani, No;e Chamo, imo

Abbahamo denique alii Thubali tribueruntj deluBAL nihil nfpiam legi. Miffa facimus, quae apud Buljbcm T. I. Hijh Acad,
qui

Abraham
artes,

10.

iibili

ei,

ex Scripto medii xvi referuntur,

docuifle quadrivium, id

eft

&

tuba
ipfi

eum

tris

atque fpecTaculis, quod etiam apud Graeos

recentips habetur inventum.

cprreptionis

propter

alia

Canticum

infremuit.

quidem inimici

ra

potuerunt,

obiicere

dicta

ufque

ad

necem

unum tamen, quod

Canticorum Canticum dereliProgreditur deinde ad eundem, qui ca-

cantica^ ceciniffe dicatur,

Ecclefia receperit

lam D. Calmet difTert in Mujicam Hebraorum obfervavit, mjspiam in fcripturis apparere,

ootum fuifle apud Hehrteos ufum muficae in thea-

quibus exprefla funt

as canticum fcripfit,
mulceret
in reliquis ter-

decurfa,

Unum Es a

funt perfecuti.

aftronomiam.
a)

reliquo in opere

&

Unum Daniel, nnum Habacue, Salomon ipfe David filius licet innume-

quatuor

arithmeticam, geometriam, muficam,

more

hiftori;e

ne

qui

Duo

tanquam duo
totum corpus 0,

continuum refulgeret.
canticum legimus in libro Iudicum , reiuge

quo legentium corda

Pari/, p.

jarum praeeminere

in hoc

geftamaionun.

Moysi

illuftrant.

<}uod in aliis

quas funt

ficut gra-

lumina ,
At vero David principaDomino ad hoc munus eleftus eft; ut

liter

hominum

fidem

gratia; fpiritalis infndit.

oculi, ccelique

peris eius

Syrije hucuf-

memorat,

&

in libris

cantica

igitur

SetH

inferiptas

e coelo

men imbre quodam

filiis

Sed vero a

&

altera

Canticum itaqxie Domini ( verba funt S. Ambrosii prooemio in Pfalmos ) Gent ros mollior
defcendit

P.I.

fcripttt

dilwvii.

eas in terra

plinam rerum cceleftium

modi columnis

Fulda

eum (Icbal)

una latericia ,
,
motea propter metum ignis
ipfum quidem Iosephus L.
dicitque

muficam

de Mufica, ante dihivium

fuijfe dicitur

affirmat,

vero ab organis initium duceretur, cui refpondebant pfal-

nomen datum

in

huic poftremo refponderent fymphoniaci avTitpavSnig, feu refpon-

dentes voce,

cae

ratio canendi a vulgari

tium,

praefertim

quit,

put
c)

eft

Vid.

pfalmorum librum.

Salomon

Hebnsorum

lb

Moyne

van Till

Poetice

&

vetertim

Mufica

&c.

Var. Sac. T. II. p. 970.

imprimis

Stepkam

4
Tom.

II.

genes de

DE ORTU ET PROGRESSU MXJSTCm

I.

pfalnris, qui infcripti

funt oratio,

iiriyeyettfipim 7r^o<nvxv> Forte}

01

in quit, nee pfalmi-, nee cantica, nee hymnifunt, fed

sm^'\
'

519. c.

L.

convenientes ajfeclui

nuda

& habitudini, nee non omnibus,

orationes, or ant htm

qui eodem, ac

de qui-

ii,

Qua

de re quidquid fit , Celebris apud

Prophetarum. a) In colle Dei
etiam
coetus
Juddeos fuit muficae difciplina
difcentium, qui
erant pradide Samuele coetus Prophetarum, Doftorum
crebro filii Prophetarum appellantur. Horum penfum fuit ( iuxta AltingiAndr. Smidium, de Cantor. Eccl. V. 5? N.
vm, HiJL Aead. Hebr. p. 23.
T.p. 2. ) muficam exercere, & prophetare, vel hymnos componere in laudern Dei, de qua ibidem erudiebantur.
Hue omnino fpe&ant verba ilia:

bus diclum
a

mentis affeclu funt.

eft,

&

&

*Etg. X.

s.

&

cum ingrejfus
Pojlhac venies incollemDEI, ubi eft JiatioV hilistinorum,
urbem 9 obviam habebis gregem Prophetarum defcendentium de ex*

fueris ibi

& ante

celfo,

& tympanum & tibiam, & citharam, ipfosque

eos pfalterium,

prophetantes.

Ad hunc locum Cum

erant cantica,

&

cum

Kimchi,

prophetia, ait R. Dav.

illorum,

Conftat etiam cultum Leviti-

celebrationes nominis divini.

praecipue pfallendo ac canendo conftitiffe,

maxime

Davide

adorna-*

Ac quidem cantores (de cantricibus dubitatcum aliisD. Calmet difp.

muficam Hebraorum, an in obfequium templi unquam fuerint, b) quod aliis

turn.
J3

in

yero haud abfimile videtur) ex fingulis tribubus erant; chori nihilominus

mufieorum

c
-Straw,

divino

cultui

flito,

l. VI.

fingulatim

fuerunt

deftinati

inftituti

Davide, ccelefti moKaath Gerson & Merari;

fuam iungere vocem Leyi-

atque a

ex familia

quin tamen prohiberentur reliqui Jfraelita

tarum cantui , modo in atrio Israelis confifterent
in atrium Sacerdotum
mifcerenturque Levitis. c)
A
xandrino exemplum mujica fimul pjaliens
prophet ans

S.

&

penetrarent

nee

Clemente
ponitur

Deum

Ale-

David,
muficam

combine laudans.
Idem refert, facram Hebraorum
templo
plerumque Doricum retulilfe graviifimum , & vetuftiimnum

in

muficae
a) Legi meretttr lo. H. Bocrisii obfervatio T.
IV. Mifcell. lipf. p. $6. &c. Ae mujica Prceexer-

Ebraorum ad fapientiam diviniorem,

.citamento

f Mar. Mer.6ENNUS
ubi

ab

{limit

feripturas

iis

qua;

locis

prophetiam

prophetis contigiflfe

de

Blaf.

exponendis

tuor millia viginti quatuor numerantur ordines

vi

initium

concentus mufici

vel infinuant,

v-el

affir-

&

p.

572.

Levitis cantoribus

niflerium

& mujica
morum

per

annum

diftributi

Asaph, Heman

Alias inter qua-

inter quos

& Ldithun

capita
a

erant

Davide

Fuit au-.
i. Paralip. XXV. I. v. 7.
numerus eorum cum fratribus fuis> qui erudiebant caitticum Domini cuncli DocHores ditcenti
inftitutL

Schudt dc cantricibus
Ugolinum Thef. ant. Sacr.

656.

clum ar-

ca Hierofolymam deportaretur.

Vid. lac.

p.

ipfiun fubfecutum,

tes ac pratcinentes,

Mujica Hebraorum,

mare videntur.
i>)

Iosephus , Lib. VII. Antiq. Ltd. David feptem conftituifie choros & eos canen-

c) Refert

templi

Bemardi
Add.

Hierof.

templi,

titulis inter

8c /.

Io.

templi apud

T. XXXII.

Lamy

difs.

de

Lightfoot Mi-

Seft. II.

de cantoribus

Wallisius

de

pfaU

opera mifcellanea. p. 296. &c.

tern

oiloginta

gitur

c.

oiio.lntQt

XV:

22.

v.

hos
27.

Chonenias,
Frinceps

prophetia praerat ad pracineudmn

Mox

quippe valde fupieas.

tores

&

CHONENIAS

lit

le-

Levitarum

mdodiam

*rut

nominantur Can.

Frinceps Frcpbetarum

MUNDI ET

ECCLESIJE ORIGINE. CI.

muficse genus, totum fere in fpondeis

&

produ&ioribus

5
verfans.

fyllabis

Aben Esra

in Pfal. VI. teftatur , efle , qui titulum 7V&XRB Vy fuper ottaQuod gewarn interpretentur cantilenam, cui Junt ocio toni , feu foni.
neri diatonico congrueret, oclo tonis contento, in quo genere modus Dolo. Harenbergius alios etiam modos muficos,
ricus primus cenfetur.

vel in ipfa

pfalmorum infcriptione

invenifle vifus

XXILfi

Aijeleth in infcriptione pfalmi Davidici

TlW,

Ionicus autem vacatur

nando.

TW

eft.

in epigraph e

jEolius

ait,

quid ajfequi

dicitur Comment.

licet divi-

oda Davidicce LVI.

{{YxS

Sic upf.

etiam Iulius Bartolocius Tract de mujicis injlrumentis Hebraorum feptem

omnino tonos notat, oclavum vero recentiores addidifle. S. Chrysosto-

'

pretati funt diapfalma? fenferint, aliudve intellexerinU tuo iudicio derelinquo*

poitquam varias de voce hac -Sela feu diapfalma retuliflTet

11
..
rijrr
opimones, fuam etiam lubdit, ex onginatione 7?D, elle admonitionem ad
tubicinem, ut elatiore fono fignum mutandse melodise daret.
Varias variorum fententias & difquifitiones de voce Sela vide apud mox citatum
Bl. Ugolinum. Quodfi ad modum muficum mutandum pertinuit in ge.

...

gere diatonico, convenienter id factum fuifle dici poteft, quomodo in Ecclefia chriftiana fecundum octo modos eius generis inftituitur cantus eft
vero lingularis melodia pfalmi CXIII. In exitu Ifrael de JEgypto*, fortes
fynagoga repetenda, ad eum modum, quern nunc diximus efle p3trj ap:

Pfalmum hunc Hebrai in maxima folemnitate fua ad immolationem agni pafchalis fingulari cum lsetitia decantarunt.
Ad eandem etiam originem haud inepte refertur diftinftio ilia, 'quae in pfalmorum cantu ecclefiaftico adhibetur in medio, ac in fine verfuum, fecundum accentuationem
inter Cawtom, unaque Rex David.
Cui prxci<uam Drum colendi invexit rationem per hympellatum.

pua, nondutn xdificato templo, ornate in cultu Levitico

laus

muficse

locum Stephanus le

dem fmgularem

affert

NE

T. II. p. 977.

Var.

Sacr.

fortuenjis

mos

Pojl

cult its

ritu

Dei.

ex

Moy-

HippolYti

Lwrentiawc in PfalMosiS difciplinam, liber pfalmorum

libro ined. Bibl.

ttovam invexit doEirinam

foft

De eo-

tribuitur.

Et

Dei monitus

novum

inflitutum

velut fecundus liber difciplin*

eft

MosEN. Nam David

iradidit Hebrais,

&

per

oraculo

quaji Spi-

novam rationem pfalmodia

quam fuft.v,Ut,
removit

tultum facrificiorum a

&

Mo SB

viftitutum,

&

nos

Habes hunc locum apud Cor-

cantica.

fij*

DERium,
Civ Dei

c.

Augustinus L. XVII.
Erat David
vir
inquit

S.

14.

magna

fed. fideli

qui verus

cjl

Deus,

cordi varietate compaiiam bene

unitatem.

myftica re*

Diverforum

rationabilis moderatusque

ito-

iu

voluntatc dilexerit

Jiguratiwie fervierit.

tis injimtat

de

qui harmonienn tnujicam 110a

vulgari voluptate

Deo fuo,

canticis eruiitus

fonorum

De

Catena in Pfalm. Proem. P. X.

eodem David

eaque

Dlcht'

enita

concentus con-

ordinate civita-

UllA

sir!

f.

vp.

mus, Euthymius, & alii SS. Patres vocem iut/^a^ut, feu hVo. Sela, paflim
in pfalmis occurrentem, cantus quandam, feu melodise immutationem deVtrum autem, in- T JI
fignare putant, quod iam ab Origene fuit notatum.
^*
quit, cuiusdam muftca cantilena, aut rhythmi immutationem, qui inter-

Van Till,-

At

Wo*.
s

'

6*

S"S-

Spiel-

xun/i. .477.
-A.

L.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

tuationem carminibus Hebraorum adiunftam : quae duabus aut tribus conftant partibus, ut fi folito longior eflfet fententia , prior iterum dividerequemadmodum etiamnum fit in noftra pfalmodia ; alias autem
tur pars
:

in

medio paululum quiefcitur, ac

in fine

refpiratur,

feu alteri

choro in

Ad quem
cantu antiphono fuus per vices verfus decantandus relinquitur.
ordinem per vices alternatim canendi referri poteft vox fry, quae in variis
Vet.

occurrit

Teft. canticis

Reg. XVIII.

XXI.

doretus titulum

XXX.

Pf.

veluti

Pf.

Exod.

LXXXIX.

LXXXVII.

XV. XXXI. Num. XXI.

&c.

S.

Augustinus

&

de chororum ordinibus invicem

i.

Theofibi re-

fpondentibus explicant: quafi inftituto folenni cantu in tabernaculo DoTitulus

mini fub Da vide etiam cantus refponforius eflTet frequentatus.
Maheleth
five
In
in
em.
Pro
chorea
ut Aquila,
eft: Filiis Chore.
,
fin
,

Lib.TT.

f'

c.

2.

3 2'

Accentus
mufici.

Et fane,

di,

vertit,

accentus in cantando ab ipfis non attenaliter diebus feftis maioribus, aliter

quod
efi,
minoribus canunt , nee tamen mutant accentus.
Omnis igitur difciplina de
EBRiEORUM numeris modisque exfpiravit.
Plerique enimvero accentuum
hebraicorum ufum non folusi ad diftindam legendi rationem, fed etiam
ad vocum modulationem, chorali noftro cantui haud abfimilem, ftatuunt,
diftinguntque accentus grammaticos
rhetoricos 3 muficos, quorum ufus
certi haberi nihil.

Pag, 28.

Symmachus

ad refpondendum. Refponfio autem,

inquit Theodoretus, tacite innuit, chororum ordines invicem fibi refpondentes.
Sed tota res haec de pfalmorum titulis incerta eft perinde ac de
"Wasmuthus in Vindiciis S. Hebr. Scripture
accentuum ufu mufico.
Gottlieb "Werensdorffius de Prudentia in
diflentientium rationes folvit.
cantionibus ecclefiafiicis adhibenda ex Hebraorum cum Grammaticorum turn
Magiftrorum fcriptis conftare teftatur, apud Iudaos modernos de accentibus & melodiis pfalmorum aliarumque cantionum veteris inftrumenti
aut per chornm, ut

vel hoc

addit,

unum argument o

in eo confiftat,
ficas
ticas.

quod

Iud<ei in fynagogis

fuis

Et propter

harmoniae varietatem etiam

accentuum Hebraorum

figure (licet grammatici

cepto forte decalogo

ut in

melodiam,

ita

tius in Arte

&

MSS.

advertere

accentum peculiarem habeat.

difiintls legendi

tanquam muProphetarum fabba-

iuxta illos,

&

intervallorum notas cantillant lediones Mosis

variae

&

eft)

&

multiplices funt

mufici coincidant, exut quaelibet diclio ficut

Id

quod Georg. Abich-

& interpretandi Scripturam

V. Tefi. probat,
ex Talmude Hierofolymitano ac Babylonico , Jllafera item & Elu
Levita, teftimoniis, qui unanimi confenfu Scripturam fecundum accentus
le&am & decantatam eflTe profitentur. Probat idem ex duplici vocum qua-

allatis

accentuatione, accentuum fervorum multitudine, & hebraicorum

accentuum cum Gracorum notis muficis convenientia.
Fatetur tamen,
mulicum

rumdam

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

C.

I.

muficum accentuum hebraicorum ufum vel exfpirafle prorfus, vel ob ingentem Iudceorttm Germanonim & Polonorum in cantu difcrepantiam inMich. Beck, qui contra Samuel. Bohlium accentuum
certum fatis efle.
hebraicorum ufum muficum fing. Diflert. defendit, ultro tamen largitur,
qua Mosis & Daapiculis iftis non defignari muficam illam antiquam
vidis tempore facra cantica decantabantur, ftatuitque ilium cantum ma-

T.

I.

Philol.

TheoL
The.

fauri f. 563.

&

figuratum
cultiorem fuifle, quam rudior ille
ludai
utuntur,
folentque,
quod praecipuum erat Bohlii
quo
modulus
argumentum, cantillare tectum ex codice non accentuato refpondet autem Beckius afiuefieri Iud<eos cura informationis domefticae huic cantillagis, ut hodie loquuntur,
,

ductum accentuum adornandse ex codice prius accentuato & punaccentuum Hebraorum ad mentem
afferimus,
ex
Beckio
alia Iudceorum in fuis fynagoquam
Heuchlini ,
gis; variatque non folum pro diverfis nationibus , fed etiam prout funt
tioni ad

Alia eft etiam fcala a) muficalis

ctata.

diverfi libri facri,

Utrumque

quibus in fuis Sacris utuntur Iudai.

patet

&

Hifpanorum Iudaomm. Melos

ex difcrepantia Germanonim, Italorum
Ord. S. Benedicti , Congregat. S. Mauri in
exhibet P. Pet. Guarin
,

quamvis ea omnia, qua; de muficis accentibus narneque a nobis, neque ab ipfis etiam fortafle percipi exiftimet
rant httUei
pro certo autem habeat hodiernorum Iudaorum muficam a veteri quae
Mosis aut Davidis temporibus in ufu erat plane efle diverfam. Difcrimen cantillationis huiuscemodi Hifpankorum Italicorum, & Gallico-

Grammatica

hebraea:

Lib. II. Parte

altera p. 3J9.

&C

furn Iudaorum quoque in tabula exhibet P.

ipfos pfalmos

aliud eft

Bapt.

Io.

quoad accentuum rationem

utuntur decantando Pentateuchum, confufis

admodum

Martini, quoad
quo in fynagoga
vocibus, ac incondito

a)

++
hm

p|p?

S s$;

fup

p]p?

3EX55:

ante

**-^+

rhvhrs

"*
van

3n?

n:n

yr

-*-*

nsa

-4-^-4 + ~W*"& A+.4-+JtJ&. tit

v

KtsffiB

s p*u

T.I.Hiftori*

mufiac Italics eiit*

p. 434.

ad

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICJB

L. I.

c.XLVlI.u. dito clamore,

fecus ac

apud Ecclefiafticum de

inftituto

perDAviDEM

carr~

Et ftare fecit cantores contra altare, 6? in fono eorum dukes

In libro Cosri quaerit Iudaus : Quid vero cenfes ? Exiflivrasne iUos mufica peritos fuijj'e fecundum eius modos , an vero non ? Revarie
Tunc temporis extra dubium fait perfecliffima ,
fpondet Cosri

tu refertur
P.1V. f.130. fecit modos.

&

excitans

&

afficienf animos, ficut de ea dicitur

quod permoveat

trans-

Quod hodie de ea
proprietate ( affectu ) ad alteram.
eius,
quod
quia
comparationem
olim
hodie contemad
fait
eft,
ptibilis reddita eft, dum ei operam dant ancilla %f vilifiimi quique homines.
CerProinde defcendit vel decidit a dignitate fua, ficut &vos ea excidiftis.
intrantibus
non
idem
quod
Martenio
P.
nos
fynagogas
te apud
focio Durando, qui adhuc fuperftes id mihi eft conteftatus, Carpentoraci
animam ab una

ferat

fcitur, nihil

&

atque in itinere fuo litterario referunt, In conventibus fuis, aiunt,.

Cantari nobis fecimus a pueris
a) pfaimos hebraice canunt eleganti cantu.

accidit,

Tradtatus de Mufica veterum HeHaggibborim nunc primum a Bl. Ugolino

P. II. Vol. XXXI. Thef. Ecclef. ex Hebraico latine redditus docet p. XIV.
quomodo Hebrai etiam muficum concentum pluribus vocibus edanL
Pfaimos, quos fingulis diebus, ac feftivitatibus canerent in fuis fynagogis,
Quomodo autem alia etiam promifcue iam olim
Temple fer- Lightfoot defignat.
vice c 7.
cantarint praster pialmos, Alphonsus de Zamora in fua grammatica refert
quinque videlicet libros Moysis, & alias hiftorias facras, tono dulpiut'. il7i
4ft?.
prophetias accentu rudi & fevero, pfaimos tono gravi , qui
ci, & pleno
ad extafin ac contemplationem adducebat, proverbia melodia animos facile fubeunte y Ecclefiaften tono ferio, ac fevero, Canticum canticorum hilari cantare folitos fuifle.
Sub anathemate vetitum erat muficis mutare
modos, quod fulmen erat fynagoga?. Refert D. Fleurius, qui de hac
re fcripfit, fe vidiflTe fragmentum. cum notis muficis antiquis cantu maxime harmonico. Si Suidm fides, perierunt veteres notse Hebraorum Aacadio imperantc
Veftigia veteris muficae Davidic<e I. Ch. Speideb
lius, b) fecundum voces fuas diftin&e diverfas
tonos
notas, moderationem ordinis feu numeros
& repetitiones , fcrutatus eft. Facit
hue etiam Salomonis Van Till liber iam citatus , quaeque magna
contentione difputata funt de metrica- pfalmorum conferiptione
ac
poefi Hebraornm , cum qua vetus eorum mufica intercidifte vifa eft.
Ea itexum inventa , ut fpem faciunt auftores Galii novi Traclatus

Iudjeis,

qui nos extra nos rapiebant.

braorum excerptus ex

fchilte

diploa) P.
tent

p. 289ties

Dans

leurs aflemble'es

Pfeaumes en hebreu

ft charmanL

Nous en

dont

fimes chanter

ils

chan-

le

chant

un

a des.

petits

luifi,

b) P. Cbriftopb.

nous enleverenf.
Speidei.s unverwerffliche SpiK

qui'

rea von der alten Davidijlhcn

&c*

MUNDI ET

A
diplomatic!

ECCLESIiE ORIGINE.

C.

de veteri etiam mufica Hebraorum aliquid fperare

I.

qua;

licet,

apud Iudaos unacum templi excidio

ut poin eorum difperfione periit

quod in piahno CXXXVI. habetur: Hymnum cantate nobis
Quomodo cantabide canticis Sion ; quod fequitur folum reponere poffint
mus canticum Domini in terra aliena? ac potius in noftra piiilmodia, noftrisque in ecclefiis, quani eorum fynagogis avitus cantus Hebraorum fecun- Poefis HeVeteres brxorum.
duni nativos generis diatonici antiquiflimi modos quaeri poffit.
,

ftulantibus,

(qui Moysen cbmpofuifie iv i&pirQop tovu, Davidem z ii. Ant.

hexametro verfu, inltrumentisque muficis comparatis docuifleLe- /<** 16.
vitas ad pulium eorum laudesDEi decantare, perhibet) Philo, S. Hierony- z vil Cw
mus, cum recentioribus non paucis, tumRabbinis, cum chriftianis Docto- 120.
plerique Iosephus

Vatablo

ribus

&

trimetro,

aut rhytmi rationem

tri

Herberto

Theodora

in pfalmis,

Gomaro

Meibomio

me-

ac canticis hebraicis veteris Teftamenti

Eugubinus Scaliger Capellus,

Loescherus, Hilligerus, Calmetus hoc negant naturamque poeleos
ftatuunt

alii

vero veluti Aiigiifiimis

verborum fentennumero ponunt,

uti laudatus Calmetus in fingulari diflertatione probat de poeli veterum
Hebraorum talem ante Mosen apud Iudaorum maiores turn apud Gracos ,
hebraicae in oratione vehementi, incitata

tiarumque confperfa, atque

gravi, luminibus

in ftilo potius,

quam

fyllabarum

Demosthene

teftibus

Diogene

Laertio

ac

apud Iudaos fequentibus temporibus in ufu

cognofci poffit

Clemente

fuiiTe

Alexandrino,

ut nihil artis

ei

&

ineflTe

a).

IV. Inftrumenta varia mufica in facris ludaicis

fuiflfe

adhibita

dubi- Etiam

fa-

tare nan licet, fed non asque ante Davidem & Salomonem.
DeDAViDE j^""^"
habetur
David autem
omnis Israel ludebant coram Domino in omnibus davidis.

&

&

lignis fabrefaclis,

Davidem

balis.

pfalterio.

etiam

lufilTe

Cui geminum

&

&

&

cym&Jiftris,
coram Saule legimus v$2 kinnor , cithara vel
erat hx*
Quod voce nablum , naula apud alias

citbaris

gentes uiitatum in pompis

lyris

&

tympanis

caerimoniis religionis docet

Calmet
in

a)

,,

Vera igitur (cum Er. Loeschero Io. Zacb.

Hilligerus de pfalmorum, hymnorum, atque

odarum difcrimine

minum

facrorum

loquitur )

&

&

genuina car-

imprimis Hebraorum in-

quantum adhuc penetrare licuit, in trimomentis , quorum prius eft, ut

brevibus conftent membris , qua; per accentus

Alteram dicitur rhytnms , non, quern antca

removimus , fed ex Suid;e defcriptione , melodia , feu accommodatio ad muficam, ut potuerint ilia carmina cantari , quibusdam fyllabi9

doles,

tarde

bus

fint fua

confiftit

maiores diftindlivos
tnercam
tui

&

fdlukum , athnahhum ,
mappacbatum , ad fenfum fcopo & tex,

maxime congruum eruendum

indicantur.

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

Lib.

aliis

breviter

tales natura

pronunciatis

licet

de cuius harmonioe,

non
quam

mox

inquiremus , ordine nobis hodie , ob aiitiquam Hebraorum muficam deperditam, parum

Tertium denique caraut nihil certi conftat.

minisHebnei

I.

momentum

eft ftylus

poeticus

&c."

^- Res1.

Reg.

; 3-

W-?-

XVI.

IO
in
Dip,

xiv.

Angel. Politianus

%cnxxxi. in Genefi
'

fed alia

quam

cultus

ban ignorante me fugere

cahticis,
cum gaudio,

&

tzotzerah

tij.

An-

/<*.

Moyses

in libro Mifcellan.

voluifii

lib. ill.

alium vero ufum demonHebraorum

Memorantur inftrumenta mufica
aiebat ad Iacob Ladivini occafione. Cur

Diflert de muficis Inftrumentis

ft ra t

28."'

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

L.I.

&

nee indicare mihi

&

tympanis,

adinvenit ad

ut profequerer te

Tubam msren

citharis?

cdnvocandum populum,

hha-

quae qualis merit

modum tuba ex argento facia,

Adinvenit autem, inquit
Iosephus narrat
cubit
pene
eji autem angufta fifitila
habens
qua eft huiusmodi longitudinem
i
calamo capacior prabens latitudinem, qua conveniat ori ad fufceptionem fpiConqua hebraica lingua vacatur asosra.
ritus,
clafiico touo vidua
fpicuaeft/totf eius forma in arcu triumphali Vespasiani apud van Till,
& alibi typis sends expreffa. Sed tuba haec etiam, poftquam inftrumento,

&

rum muficomm varia genera in facris Leviticis funt introducTa, ufui inter
ne fenfum
cantandum non fuit, haud dubie ob fortem nimis clangorem
,

Fuerunt tamen adhibitae tubae

verborum obrueret.

Quod

rent.

genus quoddam erat

dum

cantores refpira-

apud Hebraos, quam vo-

alternae mufica;

ce try, ut iam diximus , notabant a refpondendo , feu alternando, ut hodieque haud raro fit in facris noftris , interludente praefertim organo. At et-

iam,

pfuim.

lxxvii.

r-

in Ff. vi.

unacum voce,

alia

inftrumenta componebantur
Infcriptionem

quod genus

pfalmorum

raufi-

fuper
^
>
AbenEsra, R. Salomo Iarchi, de inftrumento
oclavam Chaldaeus interpres
quemadmodum titulum pfalmofeu cithara o&o chordarum interpretantur

cae j_ 2 ,^

vocatur.

fjeginah

no'ftti:

*?y

rum

D>2TOtt7 Vy funt

rum.

tamen putant fcheminith

Alii

confonabat

qui accipiendum putent de inftrumento fex chorda-

ni)Vy

>

alamoth di&a

fuaviorem in diapafon defignet

melius

ipfis

inftrumentis

unde

hoc pofito

vocibus virilibus (quippe ante

tores) in diapafon

n:ntr
fc.

vocem

virginalis

&

altera gravis,
,

elle

ut

feu oclava confonantia.

cum

altera

altiorem, ac

virilis dici pofTet.

locus

Quod

quae

qua; confonarent

applicetur,

annum vigefimum

vocem

non

Sed

cum

erat inter can-

timidius dixerim de al-

DtttTKO Vy ut de diphonia per fexta

confonantiam accipiaIncertum enim eft an eiusmodi fymphoniae in ufu fuerint apud veteDe qua re D. Burette & alii fcripferunt. Id certum eft, varia inres.
ftrumenta mufica apud Hebraos in templo obtinuiffe, qualia in variis pfalmis memorantur, praefertim penultimo : putatque S.' Chrysostomus, homilia
in ilium pfalmum cum choro SS. Patrum, hoc carnali, craffo, & ad idololatriam prono genio fuiffe indultum.
Multi ex recentioribus eiusmodi inftrumenta defcripferunt, ut Cbrifi. Weidlingius, Mich. Henr. Reinard de Hetera
tur.

illo titulo

in Pfdm.

cxlix.

braorum inftrumentis muficis, ac

D. Calmet fingulari differtaHebraorum; magnusque numerus initur

inter alios

tione de Mufica Feterum, imprimis

inftru-

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

C.

I I

I.

inftrumentorum hebraicorum a Scriptoribus Iudaicis

ex quibus quatuordeIn tres autem diftinguit daffes
cim pro fpuriis habet laudatus Calmet.
inftrumenta mufica genuina. Prima eft fidium, feu nervorum
fecunda tibiarum ; &tertia tympanorum; quae fingula in tabula typis aeneis expreffa ex,

Principibus Levitarum,

mujicorum

conjlituerent de fratribus fuis cantor es in

lit

nablis videlicet

&

in cymbalis aneis concrepantes

thias cum

fuis

iubilo

&

muficis inftrumentis

XXV.

Igitur

David

Asaph

&

pfalteriis

XV.

c'

& Ethan

Zacharias, c^Matha-

in fecundo ordine

& tubis &

cymbalis,

addicerentur in

minifterio

f nablis,

Et

arcae.

citharis,

fecundum numerumfuum dedicato

jibi

cap.

minift e-

5?

quibus quique

& magiftratus exercitus fegregaverunt in

& Heman, & Idithun qui prophetarent in

& cymbalis

ut refonaret in excel/is

Heman Asaph,

Sequenti capite fingillatim enarratur

tradandis
1.

& cymbalis

l6

^
arcana* cantabant; hi in cit bar is pro oclava TwJiyhy
Univerfnsque Israel deducebant arc am foederis Do:

in fonitu buccina

citharis concrepantes.

filios

organis

in nablis

illi

canebant epinicion

mini in

lyris

Erant in primo ordine cantor es

fonitus Utitice.

rium

David i.jw.

Nihil celebrius effe potuit folemni areas deduclione, iubente

hibet.

officio

fer-

Difcimus autem ex veteri Mifna, nunquam minus , quam duodecim , qui ore
& totidem , qui inftrumentis canerent, fuilTe. Eusebius a) a
plura inftrumenta recenfens mufica ad pfalmorum cantum adhibita, vocem seia, Diapfaldiapfalma additam putat , quando filerent inftrumenta.
Alios vero ufus ma
eius vocis defignat Origenes b), nee exiftimat ad omnes pfalmos ufum inb
ftrumentorum fuiffe iuxta pfalmorum inferiptiones. Hie rememoranda eft,
quam paulo antea retulimus , opinio , Sela , feu diapjahna effe notam pro
tibicine , ad fignum elatiore fono edendum
pro mutatione melodiae. Cum
excidio templi ceffavit etiam inftrumentorum muficorum apud Iudaos ufus,
vientes.

niil

a)-Hi (funt

verba

Eusebii apud Cordeb. Ex-

pfalm. prooem. 11.

pof. in

bant in confpeftu

fandtuarii

Dominum univerforum
alius vero pfalterium,

David;

atque hoc

Domini,

linns

tenentes in manibus iftiusmodi

omnesque

ftabat

inftrumenta,

Deum

pfallenti fHCcinebant

&

collau-

Alleluia.

Quomodo autem

Spiritus Sanfti gratia ad breve

tempus

inftrumentis dcinde

tis

ceffabat,

tunc

In
pag.

pro

uti par eft

fcribebant.

V)

buccinam,

cantica aufpicabantur,

unusquisque Spiritu Sanfto motus

dabat,

laudantes

quorum medius

modo

fta-

quidem cymbala,

alius fides, alius

citharam habens

alius

de diapfalmate)

minime mo-

vocem iftam diapfalma

"

pfalmis
SI2. ) qui
diapfalmate

(inqnit

habent
vertit

Origenes

diapfalmata

cantkum

Tom. II.
AqUILA

quinta autem

Porro iuxta noftra exemplaria

editio iugiter.

Symmachum
lodise

&

rythmi

pfalmatis nota.
tatio

eft

quando muficae cuiusdam

fit

&

me-

iiuitatio,videtur appofita dia-

Sajpiffime

in diapfalmatis

&

vero

fenfus

&

interdum

mu-

perfonae.

qui pfalmorum
nomine inferipti funt, pulfatione inftrumenti mnfici, quod vocatur pfalterium,
recitatos- fuiffe ;
fed quoniam fecundum Aquilam per totum librum, in quibuscunque fecundum LXX. pfalmus
inferibitnr , in iis modulatio editur
fecundum

Exiftimabit forte quispiam eos

vero

Symmachum

ode vel canticum

idcirco ne-

hxc annotavimus , ne quis putaret per

muficum inftruinentum omnes , qui apud nos
pfalmorum nomine inferibuntur cantatos fuiffe &c.
ceffario

12
tM-

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

quod fubinde artem quandam fonandi,

nifi

Num.9.

L.

Roma

Cameralium extat

in libro diverf.

&

t ripudiandi

exerceant, de qua

facultas a Cardinali

Camerario non-

nullis Hebrais concefla.

Mufica inSa-

cm

Gemi-

Uum

Clemens Alexandrinus admonitionem ad Gracos feu ad Gen& Arione Methymnao Thracioque

tes, exorfus ab Amphione Thebano
Tbracius ilk OrMihi itaque videntur concludit,
Sophifta Orpheo
deceptores
viri
non
viri,
fuiffe, qui
Methymnaus
fed
pheus,& Thebanus,
V.

S.

'

&

&

pratextu mufica vita pemiciem afferentes , artificiofis quibusdam prafligiis

ad corruptelas damouiace incitantes , probra orgiis celebr antes , luclus in
Deorum cantica traducentes, primi deduxere homines ad idola: atque lap'u
adumbrationibus agreftem gentis excilignis , hoc eft fimitlacris
dibus ,
,

&

&

tavere confuetudinem

illam vere pulchram Ubertatem

&

eornm

qui fub

ccelo

carminibus in extremam
canticis
vitam egerunt
Qua de re quidquid fit, multorum certe opinione in templis, facrisque Deorum coepit mufica Nifi grata ejfet immortalibus Diis mufica, profetto , innee tibicen omnibus fupplicationibus in facris adibus
quit Censorinus
Et tbure,
adhiberetur.
Hinc mufica ab Horatio vocatur arnica templo.
,

redigentes fervitutem.

flate

Ar^.

i--

2 5*0*
dm*,
fag.

"6*

si.
6s.

cuftodes Numida Deos. Maximo Tyrio Socia fa& fidibus iuvat placare
inquit, divini byEt Aristides Quiutil. Mufica
crificiorum
convenmn & 'venerationes ornantur
item propria urbiumque celebr
.

certe,

tus exultant.
Cod. 239-

hymnus

l. vii. de

aras

Nee

Quod

ait

ex Proclo in

7?

coniungi folebant

templorum

parietibus

quando profodion

apudPHOiruM: Cum ad
Plato
ad tibiam canebatur.
Dei precibus mixte canantur.

in Chreftomathi'a

&

hymni
TiMiEUM,
,

es

templa acceflus vacabat mufica

aut templa accederent

& cantiones
in

ipfe ad

fefia

dicebatur, teftePROCLO

Reclifiimum fore

-'

dicitur.

in receffu
?

laudes

& Elide intelligimus,

& utraeque interdum

apud Paganos preces

ftatse,

ac immutabiles

ac tabulis confignatae adhibebantur.

Menandro

Odas, feu carmina in Deorum pariter, & Heroum laudes canebant.

Carmina pia in antiquis inferiptionibus hymnos Homeri denotant.
Cuius hymnum in Apollinem memorat Thucydides; a Thucidide vero diffentit Athenjeus.
Quemque
Pausanias eidem Homero tribuit in Cererem , haud immerito eidem abCuiusmodi etiam qualiacunque funt , cenferi pofTunt privatae reiudicatur.

RJjetori efl vpvog advj ug

ligionis:

yeluti

Siov,

Canticum ad Deum.

Xenophon in Agesilao memorat numquain eum

De inftrumentis muficis,, ut aliquid dicamus
,

proferre hymnos.

divinam originem
ptijs

gia.

Phiioio-

fie

diva virgo apud

Martiamtm Cavellam

expofuit:

defiifTe

eoruni

Nam,

deliacam citharam demonftravi

tibia per Tri> fife apud Delphos per
tonidam noftri comitem Marfyamque Lydium fonuerunt.
Calamos Mariandi-

""Jquit

ni

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE,

ni,

& Aones in

C.

I.

Vanduram jEgyptios

laudes inflavere coelefiium.

attempta-

Graci imprimis mufica inftrumenta Diis fuis in acceptis retulerunt , nee ferme Apollincm , Miuervam , Mercitrhtm
Pana nifi mufica
aliqua inftrumenta geftantes, exprimunt.
Quique primi ac praecipui apud
eos mufici flienmt, fapientum ac vatum loco habiti(veluti etiam de Memnonis apud Thebas ftatua dicitur mufico modo refponfa dediflTe) immortalitati
re permiji.

funtconfecrati, atque inter

lianus

rum

mnjicen tantum

Deos

iam

illis

etiam verier ationis habidffe

Mittam

dicarentur ?

gentium

alios

alterum vero

Namquis

relati.

antiquis temporibus non ftudii

ut iidem mufici

Orpheus

ignorat, inquit F.

&

Linus

Quinti-

modo, ve-

& vates, & fapientes

,

Lib. i.

^fiu

rator '

tnt
'

iu-

quorum utrumque Diis

quod rudes quoque , atque agrejles animos admira-?

non feras modo , fed faxa etiam , filvasque duxiffe pofteritatis memoriae traditum eft.
Et Tim agenes auclor eft, omnium in litter is
Et teftimonio funt clarijjimi poefludiorum antiquijjimam mnjicen extitijje.
ta , apud quos inter regalia convivia laudes Heroum ac Deorum ad citharam canebantur. Iuvat ex eodem deinceps audire, qualem muficen apud antiquos magni fecerit facram , ut theatralem iam fui aevi exofam habuerit.
credam
Quamvis autem fatis iam ex ipfis quibus fum modo ufus exemplis
quatenus mufice placeat , apertius tamen proejfe manifeftum , qua mihi ,
fitendum puto , non banc a me pracipi , qua nunc in fcenis effaminata , f?
impudicis modis fracla, non ex parte minima , ft quid in nobis virilis roboris
manebat 3 excidit , fed qua laudes fortium canebantur , quamque
ipfi fortes
canebant ,
nee pfalteria ? fambucas etiam virginibus probis recufanda, fed
cognitionem r ationis , qua ad movendos , leniendosque affeclus plurimum vatione midceret ,

&

&

'

let.

Ovidius quidem

canit

Temporibus veterum

Magnus

'

Iv

'

avorum

tibicinis ufus

& in magno femper

>

honor e fuit

Cantabat fanis , cantabat tibia laudis

Cantabat mceftis tibia funeribus.

Qux hie colliguntur de ufu mufices in facris, atque etiam funeribus, apud
Homerum memorantur pluribus in locis, plurimumque commendatur
mufica etiam in conviviis

praeliis

&

inter operas adhibita

utpote animi

Vocum difmotus, atque afFe&iones

aut comprimens , aut excitans.
De mufiferentiam ex astatibus
fexuque gravem acutamque difcernit.
Plutarchus in libro de Muca in ludis nihil eum ufpiam dicere memini.
fica teftatur, apud antiquos nee quidem cognitam fuiiTe theatris muflcam,
totam religioni dicatam. At enim, ait, apud antiquiores GRiECOs, ne notam Lib. 11.
L tbu>
quidem di cunt muficam qua theatris inferviret totam fcientiam illam Deorum ^
,

vene-

de

14

L.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

Omnis tunc mufiadolefcentum injlitutioni impcnfam fuijfe.

ca in templis verfabatur , caterum nqftris temporibus eius mujic<e , qua ad

verier ationi

difciplinam

puerorum facit

Qui

fervientem amplecluutur.

modum

veterem

is

memoria

nulla

nulla cnra

vidt ergo mujica retle

omnes thcatris in-

&

cum

iudicio

uti,

Sed quibus rebus hie etiam merit fcedata,

edocemur ex actis finceris Martyr um apud RuiNos 'aiunt,
nimirum SS. Epipodii, & Alexandra

<emidetur.

ipfo Gentilium teftimonio

Pag-7 )1

nartum

paffioiie

Decs colimus

eonviviis

Uetitia,

& lafcivia

comeffatione,

non poffunt , qui bis omnibus

Quod teitimonium infigne eft , Chriftianorum religioni daperfruuntur.
Pudenda funt, quae Arnobius a) adverfus Gentes affert
turn, & pietati.
vos vero hominem crucifixum

cautionibus, ludis

cui placere

Quodfi tamen ex Platone afde mufica in facris Deorum, Dearumque.

reclam ac
ferrem
quam is expetierit efle muficam religiofam in facris
gravem, quae fuapte natura ad aequitatem , & gravitatem duceret, ut ne
minimum ornatum, qui neceiTarius non lit ad movendum, admittat, multi
hodie pudore fuffunderentur mulicae facrae cultores.
Studiofe toni finguli
,

honorem Deorum Dithyrambi

e.
tono Phrygio acriore ac vehementiore
Nomje

erant deftinati hymnis in

rem Bacchi

hono-

g. in

honorem

in

tono Lydio dulciore amoenioreque &c.

Cum aides, funt verba
Diomedis apud van Till, paribus thure incenfis altaribus , mujicus choros
geminis grejlibus explicaret ,
<equipedo fono tibicen fpondaulium canere
iuberet , ut duabus longis melodiis quafi duplicibm,
iugibus votis profpera
Apollinis

&

lib. XI.

Deorum

&
&

Et Apuleius lb ant
dicati magno Serapi
tibicines ; qui per obliquum ad aurem porreclum dextram, familiar em tenu
pli
Deique modum frequentabaut.
Modus igitur obliquus 7rAa,yi<& , movoluntas firmaretur.

L. Fi. Strom,

deftior

JEgyptionim

nobis de JEgyptiis facris

Mufica.

aliquod afferens ex fymbolis mufkdS.

ex

libris

Mercurii

&

ordines divifos
uf>oTK07rag\

Eum

inquit

procedit cantor, iinum

dicunt oportere accipere duos libros

Habebant JEgyptii

regies.

Icct^ku,

TrouS'tvTixM,^ poo-x,otr(P(>ciyi<Tix.a,
yix,ci,

Primus enim

refert.

Deorum

ex quibus wins quidem continet hymnos

vero rationes vita

tes

quod Clemens Alexandrinus

Singulare eft,

aptus habebatur.

facris

coSog

curabant

ToXtq-yjg

Cantor curabat

4.6.

libros facros

7rac- (po^oi

KOG-poy^wQiKa,

alter

in lex par-

k^ariKoL,

7r$o<pv}Tcu\
cI<?(>qXo-

kooyoctfMfxctrivg--,

hymnos Deorum. Vexatus

locus

eft

libri
a)

Lkirco

(inquit

fantti atque

agerent

&

fiftulatorias

culas iliftenderent
irent

rum
rum

lib. II.

obfeanis

artes

tibiis

mifit, ut

res

ut inflamiis buc-

cantionibus

ut

pra>-

numerofos iterarent Scabillo-

concrepntionibus
alia lafciviens

animas

nominis fymphonincas

auguftiflimi

fonores

q: ibus

anima-

multitudo in incompofitos cor-

porum
ret

diflblveretur

motus

orbes faltarorios

clunibus

& coxendicibus

lit

in

meretrices

maribus
,

exoleti

fambuftriae

&

fublevatis

& canta-

ad ultimum

lumborum

Idcirco animas mi-

crifpitudinibus fludtuaret ?
fit

faltitaret,

verteret

in fa-minis

pfaltrix

&c.

fierent

A MUNDI ET ECCLESLE ORIGINE.

de elocutione fub nomine Demetrii Phalerei

libri

a)

C.I.

In JEgypto

au-

Deos feptem vocalibus facerdotes celebrant,

or dine eas ponentes;
mine pro cithara litter arum barum fonns auditur
f mine pro tibia ,
cum fuavitate. Quapropter qui eximit collifionem , nil aliud quam cantum
lo. Alatbias Gesnerus, Dilfert. fingulari, T.i.Aci.
eximit ex oratione ,
mufam.
er
feptem graecas vocales, & quidem hoc ordine difpofitas iEimorA innui^f*
ingeniofe eft commentus, ut nomen tetragrammatum firST referrent, quail
Simpliciorem
ac magis nativam
JEgyptii fuis id in facris canere folerent.
explicationem
alio
ad difcipliloco
dabimus,
potius
fpectantem
huius loci
tern

5?

&
&

Soc.

"

quam ipfam hymnodiam, feu hymnos in honorem Deomagno numero (ut alibi gentium) pecularibus libris contentos
habuiffe JEgyptios ex locis allatis comprobatur.
Hymni vero, id genus can-

nam
rum

tus

miificae artis

quales

ad celebranda numina dicebantur

yi^ag

omamentnm immortalium

DHXE

>;DtJV!

appellat.

quos Theo critus dSavdruv

Notantur Exod. VII. & VIII.

LXXII. eV#oJo< toov cLiyv7rruv. Admodum

vocem aegyptiacam fed nihil ad muficam attinere
etymologia videri poteftPFEiFFERUS, hi Dub. vex. Bochar-

interpretanturque

probabile eft, effe illam

De

videtur.

eius

uy

i.

xvil.

v. 8.

incantatio-

nes -

/ /

tus

in Hieroz.

verba protulit

LIX. mutato

/^X Arabum

deduxit ex

quod
in

murmur avit

&

afpiratione initiali

ignot lingua FJL

quae perierat

redeunte.

S.

in'cantator

Clemente

i7raiot$og,

Sonchedi archipropheta

Alex.

Un-

Quae etfi durior aliis videatur noeVwdoV

tatio, res tamen incomperto eft. Credique poteft Pythagoras, qui, ut Iamblichus perhibetin eius Vita, viginti duos annosin JEgypto verfatus eft, tefte
de DiEHtt

LIV

Dent. XVIII. 11. Pfalm.

chaldaice notat incantavit.

praeceptore

ufus

Lib. i.e.

muficam m.i.

medicam inde didiciffe quam per peculiaria carmina i-n-u^dg, feu incantationes
Apud
ut Porphyrius in Vita PYTHAGORiE narrat, exercebant.
Grsecos quidem ScRomanos, Scriptores antiquiffimos, e'W<5W, e'lawSW, katcL-

<;.

Strom.

$uv

Ttqiukiv

canto

excanto

incanto,

paffim

de magicis operationibus u-

Et ipfae incantationis formulae

Atque harum appellationum ratio inde videtur

furpata legimus.

gyptios

<b

Hebr<eos

Chald<eos

Babylonios

Quintilianus

eVo>Ja<

carmina dicuntur.

quod apud^-

Gr<ecos antiquiffimos facrorum

& mufici, & votes &

cenfebantur.

Certe vocis a: ufus latiffime patet.

ait,

arceflfenda,

miniftri Iidem

ut

Apud

fapientes

JEgyptios

haec

vox
a)

iv diyv7TT0)
$ia, tcov

i7TTU

Je.

kcu rxg

(pctivrtivruy 01 kfiig,

rixUvrig cLvtcc: koCi cLvti

KlScCPAg TOOV

Gmg

yPAftfiATM

dvAS,

v/AvS<ri

iQi^rjg

kcli

TXTOOV o

cLvu
rjxs

dxxiTcti
Ttjv

jv. 3.

vtt

ivtpwUg,

cvyx-Pna-iv,

a,Ti%vu>g ihttyu

xoiv

oi)<?i

czAAo,

r Koya, Ka)

i^cci^uv
v\

piXag

[j,S<tav

Lib. 1, injiu.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

L.I.

vox fonabat myflam cantor em hominem fatidicum , h. e. divinum, vel ut

Apuleius magos vocat divinipotentem. Apud Hebr<eos D'^2: dicuntur et,

iam cantores, atque poetae, qui laudibus decantandis vacant. Quemadmodum eodem vocabulo vates , & qui fundarent carmina , & qui praedicePraeterea antiquitas iTeunSeug non tantum vim divinam , fed
rent futura.
in.

7.

Stro-

mat.

Clemens Alex.
imprimis vim k^a,7nvTtxnv ad fanandos morbos tribuebant.
matris
erant
Deum Cybeles.
facerdotes
qui
Dactylos
refert
iwaScig ad Idseos
,
Olim enim facerdotes, imprimis Mgyptii > praeter diviniora myfteria falutarem medendi artem profkebantur

medicina vero vocabulis barbara

fuperftitione

ut auctoritatem

&

De carminum

Ex

conciliarent.

fibi

confictis defcedata

nata

eft

ad curandas cormuficae vi Scocctivtik^

etiam ,
Amphione, de qua
animi affecliones nata eft fabula de Orpheo ,
Horatius in epift. ad Pifones. ApudHoiviERUM, carmine Antolyci filius
magia.
poris

Strabo

nios plura habet

jPag.tfi.&c.

44-

De carminum

fanguinem.

faucio Ulyssi

fiftit

&

&

Plinius

X.

lib.

virtute in corpora

Nat.

Hifl.

& am-

XXVIII.

lib.

c.

2.

& imprimis Sam. Bochartus in Hieroz.

Carminum autem prascipua vis in eorum concentu mufico fiftit quod fupra eft, magiae, feu Diis inferis deQua de re Celsus a) apud Origenem expreffe dicit concentiputatur.
,

bus dele&ari daemones

vocat

Origenes

turn graeca

carmina

ac poftea

cum

illos

latina

&

eWj,

nomenclatura

feu cantica ut

dfooxoTotg p,i?w3i*ig, peregrinis

ns

prius

autem genus carmina calaturia

>

Diftinguuntur etiam vmot

carmina averruncalia ;

feu indigitamenta

ajfamenta,

uti

Minerva & aliis

veluti
Graecis Peart dicebatur carmen in honorem Apollinis.
Eo uii Achivi in folenni Apollinis facrificio xctAov diiciovrig 7rcuqova,.
Quod nomen etii commuquae in facris adytis canerentur Iano

Ho-m.iiiad.j.

qui Romania fuerunt vocati

/pud Roma-

d7ro'irofjt,7rcdoi

ut

Confpiratque conftans
quod veneficia magicaeque artes, per

incantationes.

plurimum exercerentur.

xhr\bot

concentibus

lunoni

ne etiam eftet, peculiaris tamen erat Hypingos Dianae ; lulus Cereri; Adonidia Adonidi ; Dithyr ambus Baccho , cui Orgia celebrata imprimis fuerant,
de quibus

Catullus

Orgia,
a)

Nihil
bus vel

(inquit

lib.

minimum

poteftati

mandata

j&gyptiis

VIII.

effe

fnerit

qui aiunt

n. 58.)

cuius cura
;

fex

id

in hifce re-

non

difcere

& triginta

alicui

licet

ex

dccmones,

noor

&

alia

quae

eorum invocatione
Et paulo port n.
male abrogaretur

fiia

lingua nominant.

morbos
60.

viris

partium

Fortafie enim
fapientibus

aut cethereos quosdam Deos (funt etiam, qui plu-

maximam

numerent) corporis in totidem partes divifi,

alium alius partis coram fufcipcre hi fibs fuif-

generationis defiderio ardentem

res

cut

doemonum linguae fuze proGbnoumen , Chnachouwen , Cnat , SiDiou , Erou , Erebiou , Rumauor
Reia-

Sciunt etiam

fe.

pria
,

ut

dorum

Quirt

fanant.

terreftrium illorum

qui

fides

aiunt,

dxmonum partem
,

fanguinis,

ni-

concentuumque percupidam ,
aliisque huiusmodi rebus deditiflimam , non aliud
,

melius poffe

quam corpus

curare &c.

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

Orgia , qua frujlra cuphint audire profant
Plangebant alii proceris tympana palmis,

Ant tereti tenues

Multi rancijonis

facris

cornua bombis,

cfflabant

uti etiam

\J

tinnitus are ciebant.

Barbaraquc horribili ftridebat

Plura de his

C.I.

Rhea

tibia cantn.

apud laudatum van

ex Hetruria muficam publicam , quae

feu Cibeles

videfis

Till. Strabo de bello Punico dicit

potiflimum in facrificiis erat ulitata , ad Romanos perveniffe.
Apud Romamoderandae
mufices
in
feftis
facrificiis
penes
nos cura
fummum erat Pontiricem.
Solemne etiam apud eos erat carmen precationis, quibus Deos

&

exorarent

ut teftatur

ftrum conderet.

Valerius Maximus de Africano,

In quo

inquit

cum Cenfor

folito facrifcio fcriba ex publicis

lu-

tabulis

m.

XIV.

pr air et, quo Dii immortales, ut populi Romani

rogabantur.
res meliores facer-ent
Et Livius folemne memorat eiusmodi
carmen quod in concionibus quae ad populum habebantur magiftratus

folemne

ei

precationis carmen
,

pradari confueverat

Ad

hac, inquit,

dimijsis

officia

Magijlratibus

confu-

z.

XXXIX.

cum folemne carmen preroftra defcenderunt , f condone advocata,

cationis
quod prafari priusquam populum alloquautur , magiftratus folent,
Carmina huiusmodi plerumque inftrumenperegifj'ct conful, ita capit &c.
les in

quod nomen Poetis, ac odis

lyricis dedit.
Proclus in Chreftomathia apud Photium, Hyporchema vocatum carmen dicit cum faltatione decantatum.
Eiusdem nominis ac ritus Lucianus eft teftis, nulla in Delo facra fine faltatione & mufica fuilfe,
muficis, aut etiam faltibus fociata fuerunt

tis

cum tibia citharaque

rum, Iaones cum liberis

ubi

hymno

In

tripudiabant

Saitationes.

Apollinis

apud Home-

ac uxoribus dicuntur congregari in

Delum

239.

verf. 152.

&

&

c'

cantu Apollinem exhilarare ; Zte/zWwpraecipuepuellae, quae celebrato Apolline,

Latona ac Diana

fa claque

mentione

virorum antiquorum

&

mulierum

Si (pA' civ^a>7ruv,
Hymnum canunt , demulcentque
Imprimis celebria fuerunt haec quoad praefens argumentum, Pythia Apollini facra , quae certamen eius cum ferpente Pythone prae-

vpvov dtiho-iv

Uxyxcri

gentes hominum.

fentabant. Dies fefius erat, inquit S.

conventn

Pythone

Clemens

Alex, qui

maxima Grjecorum

celebrabatur propter draconem mortuum,

ferpentis epitaphium

canticum &c.

neqtie fat is

dixerim

Eunomo

camnte

hym-nusne, an lamentatio ferpen-

autem nomen

erat Delona , eoquod Apolex infula Delo.

Polluce tefte quinque continebat partes,
quarum prima dicebatur rudimentum , five exploratio
fecunda provocatio,
tertia iambicus
quarta fpondaus , quinta & ultima tripudium.
Sacra ilia

tis ejfet
lo

oriundus

Cantilenae

eflet

cum cantu fociata

Mart. Gerbert. deMusica Eccl.Lib. I.

fiebant Apollini faltatione

ut conftat ex

hymno

in

pol-

A-

Exordia adm.
aA

GenUs

lg

L.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

Homerum.

Perpetuamque

f.iltationem

tradit

Lucia-

v. 149.

pottinem apud

oiyf. xi.

Trinus ttoj) oewjcnag. Cuius exemplum apud Plutarchum in Thefeo

etiam
hac
memoria
Delios
ferunt
pudium faltavit cum impuberibus ; quod
Baccbi
ad
facra Delphos
quotannis
mulieres
Attic
<e
Tbyades
Ita
fervare.
Panopeum
quam ideo
maxime
ad
faltare
folitac
per
viam
,
proficifcentes
vocavit,
ut noK*Xb.lxopov, faltationibus celebrem , alias amoenam Homer us

illi

fuiflTe

Antiq.

nc.

ft*.

Home-

^ p AUSANiAs
^.^ r0i

in Phocicis

&

honorem Deorum

in

tare folitos

ex

ex eo

Feithius

/>.

choreas

maxime

Loca complura

auctoribus comprobari.

infinitis

fubditque antiquiores

celebritatibus publicis,

agi-

citantur

Alex, ab Alexandro , Inter que vein animadverfionibus ad calcem pofitis.

Gemaiium
dierum L.1V. feendum, inquit, laudes Diis canere affuerant ,
his, quibus facrum fieret:
c ' 17

'

pfaBere ad

pedibusqite circum aras

re

numerum

carminaque

&

hymnos cane-

Fait que obfervatum

choros agitare.

ac cymbalo, pulfantes }

ut facrifi-

quod reliRationem minime quidem irOuod nuttam maiores noftri partem corporis efMEcLv.fi- religiofam affert Servius.
Nam cantus ad animam, faltatio
qua non fentiret religionem.
fe voluerunt
Quam etiam attingit Alexander ab Alead mobilitatem pertinet corporis.
xandro dam' pr ojodion 3 hyporchema, & Jlajimon commemorat quae hue
Quaji, inquit, penitus facro numine afflati
quodam furore capertinent.

curfum aufpicati

cantes aras circumeurrerent,

giojius putarunt

mox

a lava dextrorjhm,

a dextra lavorfum.

,.

ptiforent. Indicat item Genres,

quae his rebus abitinuerint, item quae fecus

Univerfim vero mufica veterum conttitifTe rhythmo

& faltatione memoratur apud Gracos & Romanos
,

Poets.

rum arte communi etiam in

j aill publica magaam partem

facris

quo

metro
initrumento,
muficorum & poeta,

univerfa mythologia,

Ex

referri poflimt.

a).

ultima

ac facra et-

antiquitate cele-

Orpheus ( Tatianus quidem, CleOrphei

effe hymnos
qui eius nomine
mens Alexandrinus ,
fed potius Onomacriti cuiusdam , vel, ut alii volunt,
circumferuntur

brantur in hoc genere ipfe Mercurius

aliique

negant

Lib.l.

Cecropis) Amphion , & Arion, atque etiam Homeri Vatis imitatorem fuifPlutarchus fcribit. Homerus tefte Athefe in muficis Terpandrum
Propterea, quod imiverfam poefin /nam canebat certis numeris
njeo
atque
non
dubitavit
multos
modis
absque capite
verfus
facere fubinanes
ad
,

&

extrea)

Mempbite vera

dum

facrificant

(fubdit)

prater

in

canere tibias, nee pfallere

corum plerique
facrificia

tibia

cum

perfichmt

vel

cantu.

templo,

Ofiriih

aliorum
foliti

morem

fed animo

nee

Et Gt\c-

fuTit.

nulla minimis

afflatione

remiffo

absque

Contra apud Indos,

quibus

nulla fuit numinis confalutatio, vel facrificium,

nifi

adhibita

absque

faliitlo

faJUatione

In

foret.

vel mufica

Dvo quoque

facrum nullum

Fertur

fiebat.

Antoninus

Heliogahalo
qux

nijfas,

&

in

facrum

orbem

Caifar,

faceret,

ciuTitarent

qiiuin

DEO

mulieres Phce,

cymbalaque

organa mufica circum aras pfallerent, adhi-

balorum

&
&

fantibus.

"

facerdos cum tinnitu cymtympanorum, facrum facere.

Apud Curetas quoque nullum fit facrum fine ftrepitu & fragore ,
tympanis una tubisque pulbuiffe

Cyhelis

fonitu

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

extremum

curtatos.

Phemium , .quern

Aorfxs

feu cantores

>

Penelope dicit nofle

19

C.I.

memorat Homerus,

faepc

omnium Deorum

,&

e.

hominum

g.

acta,

W' L

re rdn Ktei'xcnv uoiAoi, gefta hominum, Deorumque,quac celeHinc Orphei, Mufiei, Lini koAoyict muficis numeris compofia
Paffim etiam Athen/eus pronunciat veterem Gra- Lib. x. m.
ta, de quibus Strabo.
Queriturque luxuria de- L].^ IV
corum fapientiam mufica potiifimum conftitifle.
pravatam in Gratia veterum muficam, & eorum more optat, denuo Deorum
Alia item leges apud Feithiu:,i. Antiq.Hoiker.
laudes, Heroumque acta cantu celebrari.
hh IV C IV
Gallos nnificam in facris
Druides

tpy'dvtyav

Siuv

brant Poetas

a).

'

Apud

adhibebant

veteres etiam

dum

Sacerdo-

committebantur in acie
Alii barritum vocabant
ftantes canebant heroica gefta Semideorum gentis.
elephantum furioforum, Iulianus Imp. clangori afpere clamantium avium
comparabat 7ra,Qct,7r}J\<ria, roug KXayyciig tcov tcl%v (iounov c^vtSoov Am. MarHis veteres Germanos accenfemus de
cellinus ftridentis maris undis b).
quibus Tacitus: Celebrant carminibus antiquis (quod umtm apud illos memoria
annaHum genus ell) Tuiftonem Deum terra editum
&f filium
Mamium, originem gentis conditoresque. iLoque pertinet, quod idem de
barbaras apud Gentes. c) Et Eginardus
Caniturque adhuc
ait
Arminio
antiquijlima carmina , quibus veterum
in Fit a Caroli Magni: Barbara,
bellacanebantur ,fcripjit
Regum alius
memoriaque mandavit.
Opera?
pretium eft, hie mentionem iniicere inftrumenti facri mufici, ut videtur, ante annos fere 50. in provinciae Altofaxona arce Forfleckia reperto.
Convenit cum eo
quod de fortilegiis Germanorum dicit in eodem libro Tacitus
hac tantum fere differentia
quod ex metallo fit triangulare fex
tonorum. Sortium inquit, confuetudo Jimplex : virgam frugifera arbori
decifam , in furculus amputant , eosque notis quibusdam difcretos , fuper candidam veflem temere, ac fortuito fpargunt.
Mox, fi publics confulatur facerdos civitatis fin privatim ipfe paterfamilias precatus , Deos ccelumque fufpiciens, terfiugulos tollit fublatos, at que fecundum imprejj'am ante notam intertes

ac Bardi poetae fimul ac mufici

pra?lia

Lib. II. in

Antioch.

&

b
initio

Kin &

monlms Ger ~

&

&

l. II. Annul

Hue

pretatur.

numen

trahunt celebre

vel

Triglofi,

Triglas

plurimis in

Pomerania, Marchiaque locis cultum. Quorfum etiam inftrumenti huius facer

ufus fumi queat, ex antiquorum glaffen , thonen, & tri drey
quia vafis ,

&

inftrumentis

triangulum
eft,

muficis

not.

legi

ad

meretur

inftrumenti

&

Clio

figura fe

in facris

quod Salomoni tribuunt

in Tab.

frequens

de quo
VI.

d).

quos Diis fuis cecine-

Ezech.

Callimachum

antiquitatibus ex

Ipfa

nominum Agla

quae in duplici trigono leguntur

De hymnis gcntilium
runt

colebatur.

Repetitio

extendit.

Wagenseilius
a)

maxime

SpanhemiuS
Van Dale

p. 3.

marmoribus

p. $67. $68-

in

b) Vid.

in

c)

defcriptis,diiT. VII.

d)

Deylingius

ValesII

Comment,

lib. XV. Am. Marcell.

cum Taciti locum.

not. in

Vid. Iust. Zip/, ad

obf. S. P. III. obf. 45.

in Sotam

c.

XII.

Qiuero adhuc

I.

20

Therapeuta hymiios

VI. Philonis

DeTherapeutarum,

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

L.I.

& metrorunl genere

ipfis

fe

&

cantica

in

honorem Dei

aut veteribus compofita

inter

vario

divinas lau-

Turn, inquit Philo de Vita Contemp. exurgens units byShnorum hymno- mnU m canit in Dei laudem vel recens afte fatlum, vel pridem ab aliquo prifcoteftimodia
cantica permidta ipfis rdiqueritnt trimetri generis :
rum vatum, qui cormina
hymnos varios ; qui ad libamina, ad aram in ftatiombus quoprofodias item
concinuntur,
diverfts, qua in choroftunt, converjionumvicibus elechoris
que,
gant-er commenfurati. P oft ilium alii quoque figillatim canunt, ordinem fuum,
des ufurpabant.

&

&

'

&

ac decor em optime fervantes , cateris interim magna cum quiete attendentu

bus , prater-quam ubi ad extremas certas hymni partes accinenda funt, qua

&

mulieres pariter exclaTunc enim omnes fimul viri

Hi utut Chriftianorum verifimillime non fint Deo canentium
quae apud chriftianos in fuis agebantur coniis tamen conveniunt,
chori
ventibus diu no&uque celebratis; atqueadeo a multis quidem turn recentioribus, cum antiquis pro chriitianis habentur, etiam Eusebio, qui articulatim
omnia ex Philone profequitur: Qiia omnia, inter alia ait, fupradictus vir
Et ut
eademque confequentia, qua apud nos geruntur, expreffit.
eo or dine

vocant ephymnia.

mant.

a).

Lib. II.
e-

17-

hift.

wms ex omnibus confurgens in medio, pfalmum honeftis modulis concinat, uU

Paulo ante
que pracinenti ei unum verficulum onmis multitudo respondeat.
Ut vero iam propius invigiliarum meminerat ficut apud nos moris eft.
,

ftituto noftro

primum adducemus Ethnicorum

accedamus, qusedam

teftimonia.

moni

accepta feratur

qiiare

fanfti

illud

templum luftrarem

fuggeftu

figillum

Sacerdotum
tii

atque

Granatenfes Montis

apud

nia

in

atque omni

cum

in

&

Hifpa-

quern vocant,

magna admiratione
calicibus

veftibus

appara-

reliquo facro

vicibus innumeris vidi expreflum.

que laquearia

Salo-

ea triangulorum figura

caufam

parictes nihil

quo-

Ipfa

pra:ter

illud he-

ita tamen , ut fxpe una

referebant
maior figura minores plurimas fuo ambitu completteretur , quod Hifpani a Gcrmanis mutuafle

xagonum

videntur.

a)

"

in quibus

Perafta coena fubdunt vi-

pernoftare folent

&

cantare

hoc modo.

Confeftim furgunt omnes, ex utraque parte convivium quoddam celebraturi , &

primum fiunt chori duo , virorum unus, alter
In utroque fuus eligitur dux ac
mulierum.
prxfultor

qui fimul

&

DEUM

metris

perfonoe

dignitate

&

Dcinde hymnos canunt

arte mufica antecellit.

in

&

modulationibus

multis

compofitos, nunc iundlis vicibus refonantes una,

nunc

fibi

numineque arHati , & in unum

,
chorum , pro gratiarum aftione hymnos
Servatori DEO concinebant ; MoYSE quidem

ac

fteminx

collefti

inter

viros,

Maria

mulieres

chori

prxfidem

Propheta

Et paulo inferius
gilias

Pofteaquam ita duo chori divifim fuum tale

agitavere convivium , divini amoris ftudio, ut
mero xftuantes , unicum ex ambobus chorum
efficiunt ad xmulationem illius, qui olim fccus
mare rubrum faftus eft , ob patratum illic miraculum ; qnando DEI opere conlpefto, & beneficio accepto, quod fermonem, cogitationem,
fpemque omnem vinceret, permoti , fimul viri

invicem congrue

refpondentes

....

inter

vero

prophetide

agente.

Illius

itaque chori fimulacrum rcfert hie cultorum, cul-

tri:umque chorus, in quo

ciffim

vocibus

vior

&

vem

acutior

effciuut

Palcherrimx
nes

porro
tus.

&

&
,

ibi

editis,

redditisque vi-

virorum gramulierum , contemporati fuaac vere muficam fymphoniam.

cantibus

fententix

fonus

venuftiffimx di&io-

perfonx chori honeftiflimx.

omnium

unicus

eft

finis

pius

Horum
DEI cul-

A
fi

ECCLESIiE ORIGINE.

Lucianus (quern

Inter quos

nia.

vel

MUNDI ET

paffini

21

C.I.

ad Traiani tempora referunt)

quis alius dialogi, qui Phdopatris jworcinfcribitur, audor, Chrittianos ca-

yillatur,

ad hymnos tota node decantandos vigilantes sir) Travvvxlxg v^vu^lctg

Dicebant enim , inquit fules decern ieiuni absque cibo perfe-

dy^v7rvSvTig.

&

verabimus ;
ad hymnos tota nocle decantandos vigilantes , talia fowniamus.
Tangit calamitates belli, ac terrse motus ingentis
qua Antiochia
concufla elt, ut a Chriitianis fuerat praedidum.
Nifi tamen hoc ipfum x,

non paulo poderioris lit

zium propugnat Moshemius
tatis

pora confcriptum

indicium, ut contra
inobfervat.

dialogum

eflfe

ex

Sacris,

ipfa phrafi

& la CroNicani Concilii tem-

Gesnerum,

circa

Nihil vero

intelligi.

alias

quod non refpondeat genio & didioni, rebusque ac

modo tradandi Luciano familiari. Memorat, qui faceret,praeiretqueprecem a
patre exorfus
& hymno multorum nominum finiret. Trjv ivxnv d-n-l wccT^og
RiGALTlUS in notis ad
cL^ct^vog, x,di ty\v TToAvavupoy ootyv itg rtAog iirihig.
Tertullianum de orat. ivxw cL-n-o 7ra,r^og haud inepte orationem dominicam intelligit. Sunt tamen qui haec omnia nequaquam de Chriitianis
intelligenda velint.
Luculenter vero Plinius fub Traiano, nimirum circa
hoc dialogo

elt in

Cap.II.p.130.

ex ore Chriltianorum , a fide deficientium refert

vel erroris : Ut.
banc fuijj'e fummam culpa fua
,
carmenque
die
ante
lucem
convenire
Chriflo , quaji ***:
foliti Jfato
,

exordia feculi fecundi

Affirmabant autem

quod

effent

DEO,

dicer e

inquit

fecum invicem.

Tertullianus rem eandem

enarrat,

ac et-

Plinius fecundus, inquit Tertullianus, cum provinciam

iam Eusebius.
regeret, damnatis quibusdam chrijiianis, quibusdam gradu pulfis, ipfa tamen
multitudine perturbatus

imperatorem

allegans

quid de catero ageret, confuluit tunc

prater obftinationem non facrijicandi

e.

10.

97

In Apohg.a.
uf.

in

ktft.

ecci.

Traianum

nihil aliud fe

eorum comperiffe, quam coetus antelucanos adcanendum ChriQuibus verbis declaratur, carmen Christo dicere apud
sto ut DEO.
eiTe,
ac canere Christo.
Sic & Eusebius idem referens,
Plinium idem
Virtov x^ v <^W fa* vpviiv Chriflo tanquam DEO canere interpretatur.
de Sacramentis
,

gilius de Agricolis

hymnum

Cereri canentibus Georg. ait:

it,.

Hb.llL

L L ^
-

Neque ante

Falcem maturis quisquam fupponit arijiis

Qiiam Cereri torta redimitus tempora quercu

Det motus incompojitos

Et

lib.

Sf carmina

dicat.

v 644>

VI. Mneidos.

Pars pedibus plaudunt

'

& carmina

choreas

dicitnt.

Unde

c.

348.

22

L.

Unde palam

carmen diccro amplius aliquid efle quam orationem, & preut Hug. Grotio eft vifum Annot. adEphef.F. 19. a)

eft

ces fundere

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

VII. Sed nos tutius rem ex ipfis auftoribus chriftianis illuftrabimus dein& ceps te i am exor fi
inquit S.
Sine dubitatione
jpfls Scripturis fandis.
defendi
etiam
de
quod
fcripturis
id,
maxime
Augustinus
faciendum
eft
Spfa'apofto^
lica.
ADomini,
pfaimis canendis , cum
ipfius
poteft, jicitt de bymnis
Ep '' ttiImt
pracepta.
S. Iacobus in
exempla
'poJlolorum babeamus documenta,
De

pfaimis,

hymnis,

&

&

pialmodia diftinguit.

fua epiftola exprefte orationem a

lac. V. 13.

&

&

&

Triftatur

quis ve-

Paflim apud D. Paulum de hac re

animo eft? pfallat.
tamen potiflimum, quo animatur oratio, ac pfalmodia, id
mente pfallam fpi1. Cor. xiv. inculcet:
Orabo fpiritu, fcribit ad Corinthios orabo
* s
loquentes
hvplemini Spiritu SancJo
mente.
AdEphefios:
ritu, pfallam
cant antes
canticis fpiritu alibits
f
bymnis ,
vobismetipfis in pfaimis
Docentes
comEt ad ColoflTenfes
Col. in. ^.pfallentes in cordibus veflris Domino.
canticis fpiritualibus in
morient es vosmetipfos in pfaimis
<f bymnis

ftrum?
fit

oret: aquo

mentio

ut

&

&

&

'

&

&

DEO. Pertinent haec turn ad fidelium

officium
cum maxime ad Paftorum curam,

gratia, cantantes in cordibns veflris

Dei

in concinendis

laudibus

ut fuas oves inftruerent

rum

&

commonerent

in pfaimis,

hymnis,

&

canticis

Singularem difTertationem philologicam depfalmorum, bymno-

fpiritualibus.
An. 1720.

odarum facrarum difcrimine

at que

Hilligerus

quae inferta etiam legitur

edidit Wittenbergcz

Tomo fecundo

loan. Zacb.

Tbefaur. nov. Dif-

& recentiorum examinat interpreubi varias veterum

pfalmorum, hymnorum, & canticorum' fpiritualium iuxta D. Paulum.
Ac primo quidem Io. Clerici in notis adHAMMONDiN. T. fententiam, nullum plane attendifle difcrimen Apoftolum fed tribus verbis idem
fignificaffe
refutat . 2. Seel. II. Examinat deinde . 3. nonnullorum Gradifcrimen
ab excellentia diverforum fubiedorum petitum; turn .4.
corum PP.
diftinctionem ab inferiptionibus pfalmorum Davidis derivatam . <;. difTerentiam ab argumento, & materia. . 6. diftinguendi rationem aformadiverfa ex-

fert. Theol. pbil.

tationes

fyk

V.

19.

plodit: ac

li

metrics

efTent pfalmi cantiones

net ^aAr^iov

hymni

cantica, laudes

Dei

cum

inftrumentis, ex quibus emi-

praefertim continentia,

lingua, atque fonora voce edita, five adhibito inftrumentorum

five fo la

muficorum

concentu; odse denique fuccincla cantica, non tantum laudes, fed exhor& alias res facras complectentia, voce tantum, & lingua
decantata. . 7. denique a recentioribus quibusdam excogitatam diftinctionem
a modo elaborandi diveifo reiicit
ut cenfeantur pfalmi ilia carmina Davidis
& aliorum cniusvis argumenti; hymni extemporales DEI laudes ex
occaOone nata? nullisque numeris adilrictae , cuius generis fint Deborje,
tationes etiam,

a) Via.

& Zornii

opufc. S.

T.

I.

p. 67.

ANN-flE,

MUNDI ET ECCLESI7E ORIGINE.

C.

23

I.

& Apoftolorum is, qui extat Atl. XVI 2?.

Annje Zacharije Marine
Odas tandem prasmeditata carmina & magis ex arte elaborata, fub anguIpfe tandem optimam earn D. Pauli
fttori forma, quam pfalmi & hymni.
,

interpretationem cenfet, ut per pfalmos

libro

pfalmorum ab Esdra

in

facra Ecclefiaftica a privatis,

canonem

DEI,

in

decantata.

torum

novo

per

Teft. occurrentes

piisque viris elaborata

Wolffio autem

agere videntur

illi

&

hymnos

oda?

re-

demum

extra fcripturae

cantica,

eiusque beneficiorum memoriam, ac laudem pro affectu

Chrifioph.

loca optime

ordinem redaclo reperiantur

cantiones in veteri

liquae ko7rviu<7oi

carmina, quae in

ea intelligantur

hoc quidem

in

antiquitatis ecclefiaftica:

in curis philologicis ad haec

D. Pauli

monumen-

qui caufam hanc per defectum

capite vix confici pofie arbi-

trantur,

atque adeo Apoitolum diverfa canticorum nomina ideo adhibuiflfe

cenfent

ut omnia, quae tunc in publico

&

Neque vero D. Pauli

privato

DEI

cultu recepta erant,

deflecli in fenfum
myfticum debet inde quod u>$d,g 7rnvpa,TiK*g cantica fpiritualia nominet; puto, ut a profanis
& cra^KMulg gentilium odis, quibus
afflieti erant, revocaret, id Apoitolum egifle.
Quam in rem fingularem explicationem Hilligerus affert de pfalmorum, hymn. & odar. fac. difcrimine. pag
Tandem inquit non errabimus fi dicemus per odas facras ab fJTtl Hebraica voce nomen forte habentes
7r$o<ra>$ict,g,
ua-paxa,
^ir^ag i7rdi$x;
id genus alia, facris aque ac profanis fcriptoribus, alias dittas, no7rouxvcu;
non fac7rnv<?<x, ant eximio plane Spiritus divini infiinclu contar i carmina

comprehenderet.

allegoricum

feu

fententia tota

32 .

&

fcripta

monia

fed

ecclefiaftica

confpicuis

elaborata

in

h.

e.

a viris pietate

fub antiquo

tarn

DEI

quam novo

huiusque beneficiorum

morum

vitaque fancli-

feeder e cum fludio fingulari

memoriam ac honorem pie
,

ac doclrina reVehementer quidem affentimur

condite principibus plura quoque Uteris divinitus confignata appellari odas,
prout iam fupra nofiro prafiruximus inftituto ; Pauli tamen fcopum, cum hac
non pojfumus non fateri
ipfum nullum
fcriberet
defixis intimites oculis ,
Quid enim caufie effet , cur epSag voce addita,
ad ilia habuiffe refpetlum.
decantata.

multis ingenii

7rnvfj<,a,Ti)icLg

reftringeret, fi

ex fui interna

per

illas

ac propria indole

divinitus infpiratas,

effe

facras

confiat

indicare vellet,

inter

omnes ?

quas

Qjium

igitur antecedentibus canticorum fpeciebus hanc limitationem non adiungat, fed

ad folam tertiam

humana
tis

chSoov

refer at,

quam

nomina fumta

ptor Caius, ut videtur, contra

ecrflj

KoCi

ca^oCt

fint.

&

Etii

Artemonem

dkhtywy drf dgxyg

carmina*

licet,

commemorabili pietate cognipromifcue vero etiam deinVeluti apud Eusebium quidam fcri- lib.

indufiria adbibita a viris fpeclatis

elaborata per d8dg TrnvfAMTiKcig innui.

ceps huiusmodi
Je

facillime ex eo cognofcere

v7ro 7rtTUv

haereticum teftatur
y$a,(pu<rcu tov

-vahpot

Aoyov rS fc tov

v. mji.

Eccief.

c.

28.

24

L.

& pfalmi

Sed

QtoXoySmg.

vfxvSa-i

Xgirov

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

ac ccmtica

qu<e a fidelibus fratri-

&

DEU3I tota hyverimm DEI effe Cbriftum

vel
concelebrant.
Hippolytus,
quisquis
eft auclor
mnorum fitoritm laitde
orationis de confummatione faeculi, circa finem dmv ^ -^ccX^g &> u^dg TrvivpatHivov
feu laudem
Tutag commemorans, ad D. Paulum refpexilTe videtur
pro hymno ponens.
Paflim fancli Patres non lblum in commentariis laudatos D. Pauli locos illuftrant, fed aliis etiam occafionibus, quis, & quabus ab initio fcripta fiint

lis

ex apoftolica inftitutione ac praeceptis fuerit

in conventibus chriftianis

ab ipfo Ecclefiae exordio cantus, docent tempore, loco , & modo , quern
Plinius ex ore Chriftianorum defignavit: apertiffime vero Eusebius difcri,

men

canticorum fpiritualium novi teftamenti defignat , ab apparatu inftrumentorum muficorum veteris Teftamenti a). Poftquam etiam fenfum litteralem, ufumque chriftianum explicavit, fpiritualem confeclatur ad rationem
cultus chriftiani demonftrandam; ut non folum oris, fed cordis potilTimum

&

officium in pfalmis, hymnis,

Ambrosius

Apoftoli funt profecuti

qua ratione non ore tantum, fed in cordibus

SS.

interpretes in verbis

alii

fuis,

mente Chriftianos pfallere, & canere deceat in publicis Ecconventibus

quod fuos monet ad eadem alludens Apoftoli verba S.

clefiae

Gaudentius
mnis

&

&

ac fpiritu,
Serm. iv. *
Exoi.

Idem

canticis fpiritualibus impleatur.

ChrysostoiMus. Theodoretus,

&

Brixienfis

convenite ad Ecckjiam

Sollicite

orationibus

hy-

Hac Jint

rwbifcum vigilanter incumbite.

canticis fpiritualibus

otii

veftri
XCI.

a) lure ( iiiquit in Pfalm.

mus ubique terrarnm

Cum

gati.

Domino

gratiarum aftiones

minica die

in

Do-

608. )

p.

Ecclefiis eius

reddi-

congre-

autem per confeffionem progreffum,

&

augmenhim acceperimus, turn iubemur

lere acl meliorem animx ftatum provedli
:

agere

primo

corpora

diluculo

noftra

animas

poftqtiam

nottnrno

fordibus quibusque pura

tempore

fantta

&

&

fcrvaverimus, pietatis-

que veritatem , repetita no&urnis horis cultus

DEI memoria, fufcepcrimus. Olim quidem, cum
populi ex circumcifione per fymbola, & figuras

DEUM colerent,

pfalteria

&

idque die Sabbati

ventes
tes.

tes

&

non incongmum

citharas,

hymnos

prxftare

in hoc legem

Nos vero Iudaium

fecundum

illud

in

came

eft

per

erat,

emittere,

otium nempe

fol-

Sabbati transgredienin abfcondito

Apoftoli

nim, qui in manifefto

manifefto

DEO

Iudxus

dictum
eft ,

circumcijio

Omni

effundimus.

&

&

canticis

cithara

hymnura

quippe inftrumento

DEO

{uavior

fervan-

Nun

tur pfalmodiis,

fuevimus

lia

item ratione

cuius motibus,

&

fuerit

mufico

Christi po-

citharis fpiritualibus uti con-

docct Apoftolus his verbis

Pfulmis, f canticis,

fif

hymnis fpiritualibus. A-

cithara

fuerit

totum corpus,

operibus anima condecentem

hymnum DEO

emittit.
Pfalterium autem dechordarum Spiritus Sancti cultus eft , per
quinque corporis fenfus , & per totidem ani-

cern

mx

virtutes exhibitus

Apoftolus
te

pfullam fpiritu

fcilicet

Orabo fpiritu

qute his
,

pfillam

pulfat

corpus

tineat

motus

&

Spiritus

quibus

&

&

mente.

fuos habeat

item

idem
men-

declarat

orabo autem

mens etiam motus

e-

fed qui in

&

quia id

nequc qua; in

Viventi pfalterio

fpiritualibusque

pulorum concentus, quo in omnibus DEI Ecclefiis una mente , uno affeftu , pari confenfu,
& una fententia fidei , & pietatis , una voce,
melos in pfalmodiis cmittimus. Huiusmodi igi-

porro iubet fcriptura per,

animata

Circumcijio cordis in

aufti

Hxc

horis.

Spiritu, non littera

&

acceptior

ac meliores effedli,

matutinis

eft

pfal-

hxc aliis annunciare,

ac eos , qui ad 110s proximc accedunt, mifericordias DEI edocere pnecipimnr
atque id agere

vero,

abfcondito Iudteus

Qiiafi

quibus

propiios

animam movet. "

ob-

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

vefiri opera

quibus debitum reddentes Chrifto

ftiana

idem

efle vult

cboro diaboli

Sit

domus

plane bumana,

Jit

duis, pfalmis, hymnis,

&

Quiii

vita aterna confequi ab ipfo pqfjitis.

2)

I.

Domino famulatum, mcrcedem

privatae domus base otia chri-

ac baptizati hominis

Chrijliani

hofpitalis;

5?

C.

immunis a

orationibus fanclificetur

Abducere,

canticisque fpiritualibus frequentetur.

&.

viil

afji-

at-

que abfterrere vult Chriftianos a profanis cantibus, praefertim in conviviis

Ubi inquit, lyra fonat 5? tibia: ubi omnia poftremo genera muficorum in- no.
,

Idem paflim S. Clemens Alexandriuus

ter cymbala faltantinm concrepant.
alii , fideles commonuerunt
in fiio Paedagogo, S. Chrysostomus
ut
quae fuerint Chriftianorum ftudia in canendis
fuo loco poftea dicemus
,

&

Dei

privatim pfalmis, ac
poll cibum

Spiritu Sanclo
tualibus

adionem.

in gratiarum

ad Ephef. V. loco

citato

laudibus

etiam in conviviis, praefertim ante,

Idem argumentum D. Pauli

loquentes vobismctipfis in pfalmis

nempe

ut a profanis, pro

more

&
in

Sed implemini
inquit,
hymnis ,
canticis fpiri-

ebrietatem devitent

ut

eft

&

gentilitio, abftineant canticis

&

nee nonpfalmos, quorum conftans, ac

facra,
indubitata eft notio ex facra fcriptura; hymnos item in DEilaudem canant,
five a Deo infpiratis hominibus in fcriptura, live etiam ab aliis piis homifeu fpiritualia profequantur,

nibus compofitos.

VIIL Atque ad hoc Chrtsti Domini & Apoftolorum in ultima Coena Exempia
exemplum prasfto eft, quod MATTHiEi XXVI. 30. & Marci XIV. 26. me- Scri P tura
moratur,

Christum hymno dido

Cerethius Epifcopus
FrifciUianifla

Ccenam dixerit.
rum de hymno
f

falvari &c.

confuluit de

Habentur
:

ibi

ex. gr.

montem

quibusdam

Solvere volo

5?

S.

quibus utebantur
poft

Frifcillianifta-

libris

Salvare volo,

folvi volo.
ibi

Augustinum

quern Christus

quaedam ex

excerpta

verborum inqmrit

In fenfum

Oliveti.

fcripturis

hymnus quidam

quas inter erat

illo

exiilfe in

Augustinus

Sanctus

Paulus Burgenfis Epifcopus pfalmodiam fuiffe putat,

quam Iudai canunt hac ipfa node, poft comertum agnum pafchalem, vovel magnum hrpfo *TiV?l nimirum a pfalcaturque ab eis Alleluia magnus
mis, quorum initium eft Jti ? ?*!. Alii putant, canticumhoc conflatum efte

quas poftea afferemus.

CXII. veiCXIII. & quinque fubfequentibus in Pafchate dici folitis apud

quos cenfent a Christo cantatos. Aliis perfuafum eft, hymnum hunc
fuiffe preces illasludaicas, quae adhuc hebraice apud quosdam fcriptores legunReperitur etiam in
tur, ut Amelotius in hunc MATTHiEi locum annotavit.
quam dignior inter commenfales
rituali Iudaorum libro precatio eiusmodi
poculum vini manu tenens elata voce pronunciare iubetur Gratias aga?nus DEO pro bonis nobis collatis.
Et aftantes refpondeant: Laus DEO, qui
nos
D
Mart. Gerbrrt. de Musica Eccl. L.I.

ex

Pf.

ludixos,

Ep. 237.

ex
-

26

L.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

Scd ait Grotius in eum Matthjei locum,

ad veteran gratiarum actionem Christus novum addidit fuo inflituto
Ac forte ea ipfa hymni in
de hymno feciffe credibile eft.
it a
congruentem
modum dixit Christus qua apud Ioannem c. XVII. legimus. Nam folequos m">o: vocant, effnndere Heb ant pro re nata ex tempore hymnos
qualia
Ann;e
Zafunt carmiua Deborje
BRiEi, nullis numeris adjiricios
hymnus ille ChrifiiaMARiiE Iudjeorum 2. Machab. X. 3 8charije
Carolum M. res ha?c perplexum tenuit, "eanorum, quiextat Actor. IV. 24.
nos bonis fids enutrivit &c.

jicut

&

Ep.

106.

&

Propter hoc
verba eius funt , fiimus
que de re ad Alcuinum fcripfit
cur tanta dulcedinis hymnns
vel ab ipfo
non mediocri ftupore pcradfi
tamen
prafentia
Domini
diclus
,
ab EvanDomino vel fi a difcipidis , in
,

Alcuinus eos refutans, qui pfalmum fuifTe

omnibus Jit pratermiffus.
volunt, canticum illud a reliquis Evangeliflis prsetermiflum, apud Ioannem
conficere putat partem fermonis ab illis verbis: Pater venit bora, clarified
nt dileclio, qua dilexifti me, in ipfis Jit, f? ego in ipfis.
Filinm tuum, ufque
pulcherrimus
hymnus
facratijjimus
f cunclis pemeceffarius ereIJle eft

geliftis

&

dentibus

Alcuini

funt verba

admirabili fuavitate
XVII.

crum, cecinerit

ac

fi

Christus

cuius contenta apud

magna

hunc

ipfe

Ioannem

ut

dulcedine,

Confentit

pr<fentibus fids difcipidis decantavit.

Alcuino //.Grotius,
C.

quern peraclo convivio,

novum

&f

cum

a fe confe-

Hilligero

legi poflent.

&

hymnorum,
odarum facrarum difcrimine obftare videtur concentus Apoftolorum
uno
eodemque tempore facrus,
qui
fi cantilena nova
ipfisque ignota fuifiet
nullatenus coniungi poPag. 614.
tuiflet, mavult ideo fententiae loan. Buxtorffii in Lex. Talmud. Rabb.
adheerere
qua hymnum hunc pafchalem
feptem pfalmos a pfal. CXII. ad
pf. CXVIII. Hebrjeis hr^^n, V??7 diclos, comprehendiflfe
rectius ftatuitur.
loan. xvn. Id tamen dici poteft
Christi orationem haud abludere ab aliis eiusmodi evangelicis canticis numero haud aditrictis quorum iugis eft in Ecclefia ufus
cum pfalmis & canticis veteris Teftamenti. Nicetius in traSpicii.
t. 1. clatu de pfalmodise bono apud Dacherium
totus fere verfatur in hymnoP
pfalmiftae piis depraedicando ftudiis
graphorum
&
primum ex veteri Tefeqq.
ftamento, deinde ex novo imprimis Christi ipfius exemplo a).
Sancti
Pag.

9.

in Diflert.

pfalmorum

de

Patres
a)

Cum

( inquit

ftamento aliqua

c.

ail

res exigat de novo

3. )
veterum confirmationem,

ad veftram inftruftionem debere proferri.

go invenies primum

edito

de

ilhul filentium,

Elisabeth

nee

promiffione

nima magnificare

&
Er-

Zachariam, patrem magni

lOANNispoft longum
vice prophetafTe

te-

filio

ceffavit

in

hymni

din

fterilis,

de

ipfa a-

DEUM

uato in terris

Chkisto

Iaudem fonuit exercitus Angelorum

Gloria in
DEO
in terra pax hominibus bona
-voluntatis.
Annunciantes pueri in templo, 0fanna lido D avid clamaverunt ; nee Pharifaeis
livore ftrcpentibus Dominns ora innocentium
:

excel/is

claufit
giftis

&

fed

potius aperuit dicens eis

fcriptum

perjccijli

Iaudem

ex ore
i

infantimn

Et Ji

ijli

&

Non le-

laBentium

tacuerint

lapides

A MUNDI ET ECCLESI7E ORIGINE.

Patres

exemplum Christi cum

C.

Apoftolis extollunt vehementer

1J

I.

& commen-

Hilarius, univerfis divinorum myjieriorum In Mattb.

n z
virtutibus
g audio ? exult at ione communi in codeft em gloriam efferuntur. c -* xx
Quo innuit, non vulgari aut communi voce hxc fuifle transacla. S. Chry- Um.xxvii.
uad Cor
sostomus idem Christi cum Apoftolis, ne putes ad folum Christum"'
dant:

Confummatis , inquit

S.

'

id pertinuifle

exemplum

deprsedicat

ccenas Apojhli accipiebant

& hymnos?

Conjidera

inquit

Nonne

quid turn faciebant ?

quum facras

illas

in preccs converte-

Matthjeum, nos ad idem provocat exemplum:

hymnum cecinit, ut nos quoque
Gratias, inquit, agit, pofteaquam dedit,
S. Augustinum ad idem alludentem exemplum, & D.
fimiliter faciamus.
bantur,

Et

in

&

Pauli praeceptum paulo ante audivimus

num

De hymnis
nam
exemplum

habennis

iisdemque fere Concilium Toleta-

etiam canendis,

IF. verbis:

&

Matth^o

HomiL

Evangelifia teflante

ipfe

Et

Salvatoris,

S? Apoflolorum

Can. XIII.

Dominus hymnum dixiffe perhibetur,

hymno dido exierunt in montem Oli-

Et Paulus Apojlolus ad Epheftos fcripfit dicens

Implemini Spiritu,
Et Rhabanus
arum, De injiitut.
canendis
non
Prophet
Maurus: It a que f in hymnis,
pfalmis
fulum
pracepta
Apofiolorum habemus exemplum,
fed etiam ipjius Domini ,
de hac re utilia ad movendum pie animum,
infiammandum divina dileclionis ajfeclum.
Sunt aut em divini hymni funt <? ingenio humano comh
L
pofiti. Hug. Grotii paulo ante attulimus obfervationem de hymnis eiusmodi
pro re nata ex tempore effundi folitis. Nee dubito, inquit, quin&hoc canendi
genus, vel pracipue commendetY aulus Eph. V. 19. Col. III. 16. Manfit diu is
mos inEcclefia veteri. Jpfe nobis Paulus exemplum reliquit, ut de eo ac Sila
in Aclibus narratur, media node furgentes Deum hymnis celebralTe. Audien- XVL 2 4tibus cufiodiis, inquit Tertullianus, orabant,
canebant.
Et S. Chrysost. C24.de Orat.
Horn, in illud: Diligentibus
omnia cooper antur in bonum. 7o/7,inquit,
in orationem incumbebant ,
admirabilem ilium hymnorum cantum offerebant, ac deinceps career Ecclefia f.ebat, f iUorum fantlorum cantu totus ille
locus fanttificabatur.
Ac videre erat res miras,
inujitatas, homines ligno
a
alligatos
neque tarn en , quo minus hymnos canerent, quidquam impediri a).
Ex citatis D. Pauli locis colligitur non pfalmos tantum Davidicos fed &
alias canticorum facrorum fpecies , publice receptas fuiffe.
Qua de re
ceu vulgo nota loquitur, nullamque, quid per pfalmos, hymnos, & cantica
veti.

loquentes vos in pfalmis

&

hymnis

&

canticis fpiritualibus.

&

&

&

&

,,

y^^

&

DEUM

&

&

fpiclamabimt.

Ipfe

Dominus

in verbis

do&or

confummator

gione chibitabit ?

in

hymnorum minifterium
gratiffimum comprobaret
cum difcipulis hymno
ditto exivit in montem OHveti.
Qiiis iam tali
documento de pfalmorum, & hymnorum reli-

fadtis

bus cunctis

ut

difcipulis

a)

Quomodo

adoratur

hymnum

&

cantaffe

Lege integrum locum T.

edit. <

Maur.

Farif. 1721.

ille

qui a coelefti-

pfallitiir

ipfe

perliibetur ?
III.

Opp.

cum

"

pag. 159.

'

2g

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

L.I.

cum eas fpecies in duabus epiex eo /. lac. Hulricus, DiflT.

Heumannus,
&
ftoliseadem rationeenumeret.
Befacronim hymnorum ufu ad locum Epbef. V. 14. exiftimat, ab Apoftolo
fpiritualia intelligat

PoeciksT.il.

IL

explicationem

adiicit

p.

I.

anacreonticos cantici alicuius ecclefiaitici ex

tres verfus

produci

rum ufum verfu 19. commendet

tum publicum decantari confueverint
,

Eyiwcti

his verbis

x&Jiv^cov

Ka,\ civccq-a,

toov

ix,

viK^oov

IX." Id obtinuifle perpetua Ecclefiae traditione

Teftimonia

quo-

illis,

quodque revera turn temporis ad cul-

&

Ut a

praxi conftat.

Ign ati o ( qui Traiano imperium tenente, ab anno Christi 98. ufque
117. Martyr lb it) exordiar, praeteream vero allegoriam, qua Presbyterii
cum Epifcopo concordiam illuftrat; a fuaviffima nervorum in cithara harmo-

prima Ec- S.
clefix

atate.

nia

mendat

ad antique muficae Scriptores Amftdodami typis Elzevirianis edi-

praofatione
An. 1652.
Ep. ad Epk.
n. 4.

&

ad Ephefios
ad Romanos commyllicum etiam pro fua pietate mifcens fenfum. Meibomius in
in epiitolis

cLG-yMjTa, 7t%o<tiv%y\v o-vptp&ovov

loco

quae fequuntur eo in

tos

que

intellecta reftituit

tur

a).

eum

Apertiflime vero

Deo

hymnis

teftatur de

in vulgatis editionibus corrupta

modum

male-

quo in editione Cotelerii habenIustinus M. in Apol. ad Antoninum Pium

in
S.

cum

a Chridianis decantari iblitis,

ait

Gratof nos

illi

a)

AiCi TXTQ
rcti,

CUOVClCt VtXOOV

TYl

ko,t

ot

Yy

IV

ctycnry

crv{A(pci)i/ct)

avowee

X.CLI

Xm^og adl-

ItjTag

Xooog ytvic&t,

Kctg,at loquitur Clemens Alexandrinus

modi funt

defti

chromatid.
lenis

\ia

OVTig

G-VfxtpWOl

'tVCt,

Propter

OfJLOVOlOt

iv horrjTi

hoc in confenfu

veftro

&

canitur

chorus fac~li

ejlis i

ut confoni

mclos

DEI

accipientes

confenfu

cantetis

voce una.

in

%iJ6i)-

ci^/ji iv

Quse vetus Interpres

IESUS CHRISTUS

ritate

guli

ActCcvTig

yid.

Qctivy

iV

ita

vertit

confona

cha-

& Jin-

fed

exijlentes

in

in imitate

intcrpretatur

X^O0fA,ct

cantum , quod ut novum videri

non tamen eft infeitum. Addere autem
debuifiet ,
iucundum , & animum fuavitate
vtelos

poflit

feu

delinientem
defleftere
fiderat

feveris

cuiusmodi a virtutis via femper

nitens

humana natura

pirn enarmoniis

illis

citantibus

modis

&

potius

ad

deleftari deberet
I
/
R

qumrit,

&

omnem
,
\

ac

de-

commodate

ptori

toti

praecife

Dei

in

dicere velc

genuinus

eft

quern tantx antiquitatis Scri-

qui tot locis

corruptus

"

muficam

ac

ad

publicis facris reftringit

nos perve-

Meibomius
,

iftaec

ecclefiafticam

quern etiam

hand

obicure Sanctus Martyr

defignavit

ad Romanos

Plus autem (inquit)

quam ut immolcr

num.

2.

mihi tribuere non

poteftis

Deo, dum

altare

adhuc

chorum

charitate

SU

I'/fiTX

quod

DEVS

Epiftola

in

paratum

conftituentes,

%o{>og yivcpivoi

3T/J

Jitum. "

yoviag, KaTccAWZTTtov ot rag x(>uy,ct,Ti-

ac-

illas

Salvatoris

ac

Hie

incumbite.

ad cantum

rebus

a,o-'/jri

diatonis,

virtutem in-.

canti-

divinis

reftitutum volumus.

nit,

in

tamen mollioribus

hymnis

loci fenfus,
,

autem

viiltis,

&

veftri laudes
illius

XfJIS'Ct)

ft
I

&

Qiiodfi

diffluere

Mb-

relinquendi

recipiendi

canatis Patri in

Epifcopum SYRIJE

in Occidente inveniri

eft

ivct,

ut

in

iv oiya.-

too Yictr^i

61/

CHRISTO

]e-

dignatus

fuerit

ab Oricute accer-

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

Mi

29

C.I.

&

pompas
hymnus celebramus , quod nati fimus,
quod vices
quod valetudini confultum fit quod fpecies rerum conferventur
quod immortalitatem fperare liceat.
Loquitur de
annua bene fuccedant
publicis precibus pro omni hominum ftatu in facra liturgia feu agapis Chriftianorum
ubi adnotat Editor ex Congr. S.Mauri: Satis perfpicitur hy- fag-wot-^
mnos hie vocari tumpfalmos David is, turn a Chrifiianis ipfis compofita carmina qua in Ecdefia cantari folebant. Pompa autem nihil aliud videntur
exhibentes

rationales

quam

carimonia in adminifirandis Sacramentis Eucharifiia

Aid Xoya Trowels v/xvxs 7r[*z;ruv,
Baptifmi folita obfervari.
prafertim ,
hymnof fuudere , atque in notis ad civertit Grabius , verbis folemnia,
& externa
tatum locum , 7rofj.?z-ag intelligit folemnes cum magno fpiritu
efje

ritus

s?

&

&

pompa
in

aliqua recitatas preces

quales

illse

maxime

erant

tremendorum myiteriorum celebratione fundebantur.

utriusque generis

meminit

risfanclis

dum eodem
defcribit

eft

ei

ac S. Iustinus

M. conventus

innuere etiam cantum videtur

cibus pafcimus

nihilominus

provocatur in medium

quidem de agapis Chriftianorum.

modo

fere

fpem erigimus

inculcationibus

s*c. ill. in

vel de proprio ingenio potefl

Sermo

nere.

ad altare

Tertullianus

vel ex ingenio editarum cantionum A^hgetko

inquit, ff lumina, ut qimque de ScriptuJ'

vel ex Scriptura

aquam manualem

Poji

quae

Certe

fiduciam figimus

Poft

denfamus.

DEO

ca-

Paulo ante tamen,

Chriftianorum

facros

inquit

fidem fanclis vo-

difciplinam praceptorum

Tertullianum Origenes,

fit fuo tempore,

Pfalmi (inquit) pro torcularibus in-

quid facris in conventibus in tota terrarum Ecclefia faclum

memorat,

fcripti

videntur

id eft,

eodem

qui tres funt

raihi

nempe

congregationem

tumque fignificare

feculo tertio:

ottavus

oclogefimus

Ecclefiae

& oclogefimus tertius,

& multitudinem

T. il.App.
?

Sl6,

conventuum, cce-

unam orationem, nnamque cantiEcclefiisDEO offerri contingit ; quemadmodum

fiquidem ex multis

corum modulationem

in

in torcularibus ex multis, ac diverfis vitibus una vini mixtio conficitur.

oclogefimus quoque pfalmus , cum de torcularibus agat, iubet omnes genExultate DEO
tes Prophetarum Deo hymnum referre; fie auetm habet
adiutori noftro , iubilate DEO Iacob. "
Contra Celsum, eius cavillatio- Lib. vni.
.

nem

adverfus Chriftianos refutans, quafi Barbaris utantur nominibus,

Gracos,

DEUM

&

Grace, Romanos latine

propria lingua
fie fingulas gentes
hymnisque pro viribus concelebrare.
Subfannantur poftea ab eo
,
Dii Gentium daemones , fanguini , nidoribus , concent ibus , aliisque eiusmodi rebus deditifiimi.
Et cum in Celso notaifet , cum hymni Minervae, &?
dicit,

precari

magnum Deum magk coli videri.

Hymnof enim canimus foli Summo

Soli canuntur

ejfefcimus.

At nos

DEO

5?

fubdit

contra

Unigenito eius

Verba

"

37 '

30

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

L.I.

acfol,

&

& laudamns DEU3I, & imigenitum eins eodem modo,

Ex his enim omnibus
& tota
&

DEO

Verbo, atque

lima,

ftella

divinis conftat chorus

militia.

cceleftis

qui

Unigenitum hymnis cekbrat.

cum

iufiis

Eundem

DEUM,

eiusque

allegoriis (ni malis,

Orige-

hominibus fummum

in

modum

n em cum Pl atone, Pythagora &c. concentum in motu corporum cceleftium

indigitare. a) rem involvit S. Clemens Alex. Admonit. adgentes, dumprimum
in exordio ex fabulis Amphionis, Arionis, &Orphei arripit argumentnm ; ad fi-

nem autem fermonis

a Sirenibus,

&

ad vere

ipfe contra

facris initiationibus;

fa-

crata Verbi myfteria in Ecclefia Dei invitat.

eft mons DEO
quemadmodum Cithiron argumentum
qui non tragoodiis
dilettus
atlibus ;
mons fobrius , caftis umbroveritatis
dedicatus
dedit
fed eft
non fulmine icla Semeles forores, MaeIn eo autem bacchantur
fus fylvis.
nades qu incefta vifceratione carnium initiantur fed DEI ftlia pulchra
Agna qua veneranda Verbi orgia concelebrant, chorum moderatum congrepfallunt
canticum efi hymnus Regis omnium
Chorus funt itifti
gantes.
Prophet a loquuntur editur fonus muficus.
puella
gloria afficiunt Angeli
f chorum duces cum AngeEt paulo port: Si velis, tu quoque initiare

Hie

inquit,

&

qui folws eft

eum qui eft ingenitm Cf? ab interitu alienns
vere DELIS una nobifcum comite DEO Verbo.
Hoc eft, quod antea ex
Eusebio b) attullimus, teftimonium libri adverfus Artemonis haerefin a vetuftiffimo auctore fcripti, Christi divinitatem probare pfalmos
& odas fratrum a fidelibus fcriptas ab initio.
Ipfe autem Eusebius propria eius rei
la circa

1. v.

c.

28.

b
Tom.

teftimonia dedit

I.

fauconio
Pag. 325.

Montiam unum

IV. praefertim commentariis in pfalmos nuper a

Patrum Gracorum editis: unde licet

tamen praeterea habentur in Pfalm. LXV. ubi

Collectione

in

attulerimus

faec.

infignia

Pfallere,

quod a nobis omnibus in lock obfervari con,

Nam f in omnibus DEI Ecclefiis apud gentes conftitutis , hac
fuetum eft.
ipfa modular i, f pfallere non Gratis tantum, fed etiam barbaris pracipitur. Et poftea in eundem
Audit am facite vocem hymni eius , ut ipfe habet.
Mirari porro fubit , qui impletus hie fermo fuerit , quando per nniverfum
orbem , in mediis urbibus in vicis in agris , per univerfm DEI Eccleftw,
Christi populi ex univerfis gentibws deleft i , hymnos
pfalmos, non pair lis diis , non DEI inimicis damonibus; fed uni DEO a Prophet is pradicato,
alta emittunt voce
ita, ut pfallentium vox vel ab iis, qui foris confiftunt, auinquit, nomini eius pracipit

Pg-T3 i.

&

Lib.

x.

tcd.

c.

Hiji.
3.

diatur.

Idem

depraedicans felicitatem Ecclefiae chriftianae

cutiones reddita, fub

Constantino M.

Auguftosque Ecclefia ritus

pace poft perfe-

celebrat inter alia divinos

hinc pfalmos canentium

&

quosdam

reliquas nobis divi-

nitus
a) Vid.

Cicfro

Macrob.

inSomniumSciPiONis:

lib. II.

in id.

Item

b)

otoi vi, ufieu dhXQoov dvro

~
x
~ wzvo
'
T V. c.
/* ~
J
y^aCpna-eti, L.
ttitojv
ctfX'IS
28.

VciAuot

MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

C.I.

Et capite fcquenti Panegyricus in

Alterum
Encaeniis templi Tyrii dictus refertur, in quo hacc legimtur verba
nobis triumph alem hymnum canere , at que in hac verba diferte exclamare liHippolytus, vel quisquis eft antiquiflimus aucet
Sicut audivimus &c.
de Antichrifto, inter figna Antichrifti podor de coniummatione mundi,
nit, ut liturgia extinguatur, &pfalmorum decantatio ceflet; commendat vero
Os vejirum , inquit, praparavi ad glorificandum &f laudanfidelibus a)
&c.

aufcultantium

nitus traditas voces

&

dum

& pfalmos cantionesque fpirituales pronuntiandas.

DEUM,

aliis

imprimis Basilio, Ambrosio, Chrysostomo, HieronyAugustino &c. fuis laudabimus fubinde locis teftimonia varia,
lu-

fanctis Patribus

mo

Ex

&

unum

tantum alterumve feligimus.

Primum S. Basilii ad vir-.E* epift. 46.
ita
afFatur
Recordare
dierum
tranquillorum
ginem lapfam quam
f nocantilenarum fpiritualium,
tlium illuminatarum
pfalmodia fonora 5?
precum fanclarum.
S. Ambrosius eantum Chriftianorum facrum opponit-. in. He*
Qiws inquit, non mortifericantus cromatum fceni- xam
mortifero fcenicorum
curum qua mentem emolliant ad amores, fed concentus Ecclefia,
confona
popidi
pia
vota
delettent.
DEI
laudes
vox
circa
S. Chrysostomus Pfalculenta;

hie

&

&

'

&

mum CXL.

potuerint fideles

&

&

frequenter cantari folitum

tarn

memoria tenere

ut etiam

memorat.
Huiws quidem Pfalmi
per omnem at at em perpetuo canunt.

verba pe?ie o-j pf, cxl.

Et paulo poft Neque

inquit

mnes fciunt
enim puto fuiffe temere decretum a Patribus ut hie pfalmus vefpere dicer etur
quotidie &c.
Imprimis autem hue faciunt , quae alibi de divino apud Monachos officio dicit his verbis: Ante diem, cum galius vocem dederit, omnesHom. 59. ad
ultim Alu
Jlatim cum reverentia fomnum deponentes exurgunt excitante eos Pralato, ??
5? fiatim manus extendentes faconfiftunt fanctum conflituentes chorum
midta
cros hymnos decantant .... Stant hymnos cantantes propheticos
cum vocis confonantia, cum apte compojitis concentibm. Neque cithara, neque fiftula
neque ullum aliud mujicum injlrumentum talem emittit vocem,
qualem audire licet in profunda quiete f folitudine fanclis cantantibus illis.
Hunc modum cultus chriftiani per hymnos, indea Davide introdu&um, exEt fuper choros {qui in libro dierum pie- in Ifaiam 1.
plicat S. Hieronymus inquiens
,

&

nius defer ibuntuf)

Asaph, ^Idithun,

& Eman &

,

filii

Core

conflituti

funt , ut paidatim a facrificiis viclimarum ad laudes Domini tranjiret religio.

Hsec eft inftitutio ac origo divina facri in laudem Dei concentus, chriftianae religioni propria,

ad

DEUM

hymnos

Omnia, ut cum Gregorio Naz. loquar, Orat. 8.

vigiliw lacrimw.
Sic S. Augustin us omnia inFf.LXVL

ac digna.

preces

officia pietatis a Chriftiano,

publico cultu

praeftari folita, diftinguit

Vide,
(ait)

a)

To

<rojM.ct

vfxcidv

7r^og

^o^oAoylocv

kcu

tjvTfjt'zs'Krce,

A#Aw.

32

L.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

currit ad ecclefiam Dei , orat,

( ait) formicam Dei , furgit quotidie ,
"
audit ledionem hymnum cantat, ruminat quod audivit , apud fe cogitat.
Idem Sanclus Doctor fingularem librum fcripfit contra Hilarium de Canti,

Z. II. Ret- C y.
*"

c
'

"'

tribunitius
fieri afTolet

Nimirum

a d ditare.

laicus

,
,

ut

catholicus

irritatus

morem

memorat

ipfe

is

Hilarius quidam

vir

nefcio unde, adverfusDEi Miniftros

ut

qui tunc effe apud Carthaginem cceperat,

ut hymni ad altare dicerentur de pfalmorum libro

live ante

oblationem,

five cum diftribueretur populo, quod fuiffet oblatum , maledica repre henfione , ubicumque poterat, lacerabat , afferens , fieri non oportere.

Tillemontius videtur credidiffe,

Huic refpondi iubentibus fratribus."
obieciffe contra hunc librum, eique refpondiffe Augu-

Art. 114.

Hilarium qua?dam
stinum
Hilarii

T. VI.
*>

Ag.

319-

Antiq.Bibi.

quia aliud eius opufculum

Possidius
Refponjlo obieclis
liber units.
Verum infinuat ibidem Possidius epiftolam 89. quae
,
Profedo vix opead alium data eft Hilarium, ut Bollandijia annotarunt.
rae pretium fuiffet in re, tanta ecclefiarum confenfione firmata, iterum in arenam defcendere. Luculenta teftimonia cantus Chriftianorum Constantini JVL tempore, & paulo poft a Dodoribus Ecclefiae allata collegit loan.
j} Quenstedtius.
Quae cum ita fint fratres (cum Nicetio poftquam
tradavimus
^
em
cum
ipfo
concludere licet) iam pleniori fiducia hyea(

mnorum myfterium fideliter impleamus , magnam nos credentes a Deo

quibus conceffum eft cum tantis ac talibus Sanctis,
gratiam confecutos
Martyribus Dei seterni miracula
Prophetis
dico
,
atque
Hie cum

fie

refert

'htbopePfal

wtoxc.%.

David Domino confitemur , quoniam bonus eft; cum Moyse poten tiam Domini magnis illis canticis perfonamus ; cum Anna , quae Eccleolim fterili, nunc fcecunda in Dei laude, corde con}5 fix fpeciem gerit,
cum Isaia de node vigilantes pfallimus ; cum Abacuc,
,j firmamur ;
cum Hieremia, cum Iona, fandiffimis Vatibus orando cantamus ; cum
tribus aeque Pueris , quafi in fornace pofiti convocata omni creatura Crea,

Frtdent.

Ca-

tori

omnium

benedicentes pfallimus. "

Sic:

themer.

hym

&

Te mente pur a
jbnplici
Te voce, Te cant u pio,

'

Rogare curvato genu,

&

Flendo,

X. Erat inde

Cantorum

y.

EccieOse.

rum

>

difcimus.

a prima Ecclefias state peculiaris ordo pfaltum, feu canto-

in Oriente faltem

canonici Pialtae funt didi

fent adferipti.

canendo

De

femper fingularis,
,

quod

in

&

Canonem

prima eorum origine

a Ledoribus diftinctus:

qui

feu Ecclefise matriculam ef-

nihil ftatui poteft.

Exempli caufa

MUNDI ET

A
fa

ex

ECCLESIiE ORIGINE.

epiftola S.

fuppofititia

Ignatii ad Antiocbenos

33

I.

cum

qua

reliquo

Ordine recenfentur Saluto Subdiaconos, Lettoref, Cantoref, OJtia- "

laborantes Exorcijias. Iidem iti pluribusapollolicis Canonibus memoran-

ecclefiattico
rios,

in

C.

Sic Can.

tur.

LXIX.

Lectori

ftatuitur

diaconus

&

& Cantori

ut Epifcopus

vel LeCtor

XXVJI. exDioNYsn

vel

uxorem Ledoribus

bertas ducendi

Hypodiacono

XXV.

aleis

qui

quartam, vel Parafceven non ieiunaverit

num

apoftolicarum eosdem

cum

&

ebrietati vacare

vel Presbyter

Cantor

vel

Exigui colledione datur liCantoribus.

Can. XLIII. prohibetur

reliquis

vel

Diaconus

&

Canone
vel Hypo-

fandam Quadragefimam, aut feriam

,

Audor

deponatur.

Conftitutio-

Sed L.

minoribus Ordinibus reponit.

III.

c.n.

neque reliquos baptifmum conferre volamm ; veluti Lectures aut Pfaltes, aut
Ianit-ores, aut Minifiros ,niji folos Epifcopos f Presbyter os minifirantibus Dia,

earundem Conftitutionum

In liturgia

conis.

&

item Iacobi

Marci

pro

hadenus quidem
mentio, quod fit in Can. XVII.

Pfaltibus etiam inter reliquos ecclefiaiticos Ordines oratur. Et

de ipfo

eorum

afcendunt

&

non

officio cantandi

Concilii Laodkeni

Non

fuit facia

oportere prater canonicos Cantor es

ex membrana

legunt

qui fuggefium

Canone

aliquos alios canere in ecclefia.

&

? fie
Non oportere Leclores
Cantor es orarium ferre
&f cantare. Canone XXIV. inter cEeteros Ordines Cantores & Ledoodas 1.34- de fpIustinianus dicit, Ledorum efle hymnos
res difcretim ponuntur.
aud " nt
Nov. 3. L. Omnem. 40. de fco^
canere.
In divali Iustiniani Conftitutione
Epifc. f? Cler. (qua Clericos ad fuum pfallendi munus rede implendum graviffimis verbis admonet) Ledoresiio. Cantores 2 ?. conftituuntur pro Ecclefia Cpolitana
totidemque in diplomate Heraclii Imp. Ledores & Can- r. 1. iur.
tores etiam diftindim recenfetEpiPHANius pofiHar. 80.
Haud raro tamen Grac Rom
conveniebat in una perfona uterque Ordo.
Ue Marciano Martyre Sozomenus: Marcianus vero inquit, Cantor erat
Lector divinarum Scri- Z. IF. c. 3,
a
pturarum. a) Zonaras dicit more mutato Ledores circa cantum magis, quam
n " d Caf1,
circa ledionem occupatos fuo tempore fuiffe. Briso, eunuchus Augufbe me- ^
gd
moratur Socrati & Sozomeno, qui turn hymnorum cantoribus erudiendis erat ^. L.6.C.7,

XXIII. decernitur

legere

&

&

prapofitus.

Nee vero eunuchi Ordinibus

vero Catechumeni

de quibus idem Socrates

&P

idonei erant

ecclefiafticis
:

minus

In urbe Alexandrina Leclores

fait a absque uUo difcrimine fiunt tarn Catechumeni

quam

cum

fideles,

ta-

hum gradum promoveant. Affumebantur etiam in admodum iuvenili &tate. De S Theodosio fie fcribit CyrilHinc & Comanorum ecclefia Cantor, ipfe
lus Scytopolitanus ineiusVita
men omnes ubique

ecclefia nonnifi fideles

ad

oppido
a) Vid.
S.

Menard,

n. 696.

Gbeg. Suicerum

& 699.

in Thef.

in Sacramentar.
eccl.

ad vocem

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

Lib.

dvctyvu^g. Petrum Coustant

Zl\ epift, Sirich col. 633.
I.

in

animadv.

Soz. L. 8.

1.

c. 8.

c . 22,

L.

34
oppido
clus
Jlpiii

Ros-

rrcidum

p.

8? ecckjiafticwn Ordinem accuratifiime edomemoria mcmJavit Ffalter ii librum &c. Nee praetereundum, quod

deM.\Ri

in

Hiftoria

autem bouitate

tempore pcrfeveravit pfailcre

men

cum multos quidem

adotefcens, vocis

ejj'et

eft

Theodoretus

narrat

gritatem fervarit

831-

factus

a puero

utilis

&

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

nee fpecies corporis

&

fitit infigni
,

Qiiod corporis inte-

Martyrum

celebraffet

Nam

populum.

dcmulfiffet

nee vocis claritas

religiofa

dies feftos

pulchritudine corporis.
nee

qua

ei

cum

cum

plurimo
Sed ta-

cs?

muftis inter ce-

animi pulchritudini aliquid detriments attulit. Non fuit ergo Maris ex genere Cantorum canonicoruni 3 ut vocat Concilium Laodicenum qui nempe matriculae unius cuiusdam ecclefiae adferipti erant. Victor Vitenft. de Perfcc. Vandal, de Teuchario Lectore apoftata narrat De
id eft
ecclefiae Carthaginis Cleri multitudine pergentium confeflorum
v coram, fuggerente quodam ex lectore Teuchario perdito, quos ille noitrenuos atque aptos modulis cantilena, defignatione ilia
w verat vocales
debat congrefiio,

Lib. V.

debere dicit duodecim infautulos feparari , quos ipfe , dum catholicus eftunc difcipulos habuit. "
Lugdunenfem Epifcopum
S. Nicetium ,
fet
,

Be VHisPP. s.

omnino ftuduifle,
ut primum vagitum

Gregorius

Turoucujis perhibet illud

ros , qui in domo eius nafcebantur ,

quentes loqui ccepiiYent, ftatim litteras
,3

icilicet

ut ingreflui

devotio flagitabat,

ea in orphanotrophio

enutriebantur) finde educatos

Gregorium

VI. docet

canere

ret,

S.

Roma

cum

id

nie-

Du-

(ut poft-

muneris obId vero

S.

Galli, Epifcopi Arverncnjis medio

faec.

Gregorius

Presbyter

ait,

quam

etiam in maioribus Ordinibus conftituti.

etiam in Gallia ufuvenifiTe in Vita

ikid.c.6. a.s.

relin-

imbueret

poftet imbuere. "

animum

bito iam prioribus Ecclefise faeculis Cantores a prima infantia

ierint ante S.

infantiae

ac pfalmis

iungeretur pfallentium, tarn antiphonis,

tali

diverfis, ut

ditationibus

doceret

omnes pue-

ut

eft,

Turonenfis de VALENTiNiANoDiacono ( qui nunc,

Cantor) aliisque Clericis, dum Epiicopus Sacra age-

5?

quidem Valentinianum

Prius

folitis.

Valentinianus
eum Diaconum

Presbyterum, poftea innuit

qui poftea Presbyter fuit

fed

Cantorem

quam

Cantor
captantem etiam
deinceps narrata produnt a).
In ocinquit,

ex vocis pulchritudine gloriolam

fuifle

igitur

cecinifle

cidentali
a)

Tunc (inquit)

ad fervitium SancK

Valentinianus
ter

ell

&

Cantor,

ftantiam potius
vellet,
:

Sine

fili

qui

ille
i

propter ia-

timore cantare

prohibebatur

quando Domino iubente

foiemma

nunc

-eius

Clcrici

fam.

At

tunc

tu

dicente

nos cele-

canere debes

celebrat

Mlf-

fe poITe pronunciat.

Cui

concin.mt

& tunc

&

Galli

nunc Presby-

Cumque Epifcopo

Diaconus

quam pro De

brai/erimus

ille

Gallo

a Sancto

acceffit.

Miriam dicente

alio

fibi

Diaconus

qui

Sacerdos

Fac

quod,

non exflebis.

Ille

Pontificis

abiit

libet

igitur

&

nam quod volueris,

mandatum

negligens

tarn deformiter

cccinit

ut

omnibus irrideretur. Adveniente autem alia

Dominica
dicente faepe dicto Pontifice Miflam,

ab

eum

iullit

abire

Nunc

inquiens

in

nomine

Quod cum
quod volueris explicabis.
fecifTct , in tantum vox eius pneclara facia eft,
beatum virum,
ut ab omnibus laudaretur.
Domini

cm

talis

gratia

concefTa

eft

ut

ficut

animsr,

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

C.

I.

35

ufpiam peculiaris Cantorum Ordo,

utputa in recenfione totius Cleri Romani apud Eusebium ex epiftola Cor- z. vi. c.43.
In Concilio Vurtbaginenfi quarto, iisnelji P. ad F abiu Antiochenum.
(ingulorum Ordinum ritus orGelajiano
Sacramentario
verbis
in
demque
dinandi defcribitur , occurrunt poftremo loco Cantores; fed non perinde,
atque inter hos Lectorum Ordinatio ab Eficuti minorum etiam Ordinum
id eft
Cantor poteft absque fcientia E- Cm. X.
Pfalmifta
debuit.

pifcopo fieri
primitiva

cidentali Ecclefia

non

legitur

dicente fibi
pifcopi fola iullione Presbyteri officium fufcipere cantandi
corde
credis,
credos
quod
quod
ore
corde
ut
cantos
:
Fide,
Presbytero
,
cs?

"
bencdidione
ad
defignatio
potius
facra
cum
comprobes.
Quae
operibus
,

cantandi

officium

gorio M.
bus

conftat

eft
,

&

ubi reverentiae

Ex Grequam Ordinatio feu Ordo peculiaris.

id munus fuifte Ordinibus faltem minoriUt Diadignitatis caufa id Diaconis interdicit
,

promifcuum

non canant in ecclefia nifiEvangelium,lectionesautem casteras, uti etiam

Putat Marhymnos & pfalmos ab inferioribus Clericis decantari finanfc.
tenius Pfalmiftas, feu Cantores Lectorum nomine plerumque donari apud
quod r cum cantus melodicus tribus primis Ecclefiae faeculis ignoauctores
tus fuerit (proquafententia citatNiCEPHORUM)cumfuo in Divinis officio funconi

c. in

Rom.

Ecci. Aift.yz.

De

Ant. Ecci.

WW-

3-

quam

gerentur, legentes potius

cantantes referrent, deinceps Ledores defectu

z.

ix.

hift.

c ' l6 "

cccL

Cantorum ad id munus obeundum

imo Superioris gradus miniftros adfcitos fuifte non negat.
quern
moveat
(obiter hie cxThomasio no- Fraf.
Ne
tern) frequens ilia apud veteres locutio: Pfalmum, cum legcretur, audi- $f& eiusmodi aliae, quafi Lector non cantaverit pfalmum, fed tantum- p}
ftis
Animadver tend inn eft, ea locutione non cantum exclu modo legerit.
fed folum indicari
quod Lector ex codice legendo non memoriter
di
,

hi

Re-

& An

'

'

nufpiam dictum invenitur ad

ut qui ex memoria tantum repeteret. " Ipfe
populum , Pfalmum legiflis
tamen cantus etiam apud S. Augustinum frequenter notatur
Pfalmum, In Ffalm.
inquit , nobis brevem paraveramw , quern mandaveramus contort a Leciore. cxxxviil.
Et homilia XXVII. ex L.
Neque enim nos iflum pfalmum cantandum
Lectori imperavimus ;
fed quod ilk cenfuit nobis utile ad audiendum , hoc
cordi etiam puerili imperavit.
Sic in Concilio Bracarenji I. videmus Lc- a 29.
recitando prsecentorem egerit.

Propterea

ctores

da

Pfaltarum

leclioni

culiari

Officio

apt i or

Ordine

ftituifle fcribit

fieri

alius

potuit.

Anastasius.

Ambrosius Alius, dicit dijlinguen- z. 1. o#c.

Qui tamen felectus fine pe- c 44Roma fcholas Cantorum Hilarium Pont, in- Schola CanSunt, qui praeformafle iam S. Silvestrum vo- torura Rom3r

fungi.

S.

pfalmo gratior.

lunt.
ita

hominum
quas & cum

voces

rent

fob eius poteftate confiftevoluit

&

cum

libuit

cantu prohibuit

E 2

csntare permifit.

"

L.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

Ioannes DiaOnuphrius a) id ihnuit de Interpret, vocum ecclef.

C onus vero S. Gregorio M. omnino inftitutionem fcholae Cantorum triqui vocantur Cttobuit. Qua de re Lib. II. agemus. Controverfia eft de iis
atque idcirco male Haberquos Lectoribus iungit b)
Gote^ a Socrate
tus cum illis confundit. Musculus, & Christophorsonus qui verte-

lunt.

a
l. II.

6.

c.

T7roGo-

telg.

Archihierat.

p.iv.

obf.i.

inSocr

Qui expofitionem Epiphanii Schor g n Interpretes, Valesio vapulant.

probat
j a fti c
Optime (inquit) Epiphanius expofuit pfalmi pronuntiatovidetur fuiflfe prima pfalmi verba praecinere
Plorum
munus
populus
res.

j.

deinde reliqua fuccinebat.

fcena monebant hiftriones

inL.n.

Conc.

jet 0.9.

57.

&c

^ goAe

monitores

magnus

Unde
aliis

ut in

rarius tarn en

5.

Prcecentores

quemadmodum

prima hac

aetate.

in

&

do-

Latinorum

quive praecipui

Canonarchae,

facultatibus ac muniis

erant,

hac vero frequentius funt

Primicerium fchoU clariftima militiaque

Falconem, Epifcopum Timgrenf.

medio chori vel coetus colligimus
ex Eusebio L. Il.hift. c. 17. Quod autem olim Clerici in choro ftantes pfallerent multis SS. PP. teftimoniis confirmat Georgius de Liturg. Rom. Pont.
Remigivs Remenfis

in epift.
(tetifle

in Concilio

Toletano

I.

ad

in

etiam ConfeiTores vocari.

Confiteri e-

Pompeium Sarnelli exponitur perpfallere, in pfalmi IX. 2. 3.

Domine
Apud monachos
pfallam nomini tuo Altifiime.
JEgypti unus in medio fratrum afllirgens fuaviter, ut ex Cassiano difcimus decantabat, feu clara aut fonora voce recitabat pfalmum, cui, ne
Confitebor tibi

nira iuxta

Ep. z 7 .

L. 11.

pfalmi promtnciatores

Atque inde Gracorwn Kcvm(L%%cu,

Prascentorem pfalmi

S.

Notandum

c^ix.

fuggejlores

Primicerii

lettorum

pfal-

interpres.

Prascentores. "

nominat.

Stantes

dicli

lebant.

qui in

actoribus,

quoties

cuit
Pracentores

Hi fuggerebant

ut docet Festus.

Erant & monitores in precationibus,

memoria eos deficiebat.
quorum meminit Tertullianus in Apologetico, ubi dicit, Chriitianos
quia de peftore orabant. " Et Cotelerius
Qui
n fine monitore orafle
Lib.
hiitoria
ecclefiaftica
Socratis
V.
c.
22.
appellantur
vwom Pialtje ideo in
,,

flit, apoji.

iVeoAe7? dicebantur olim monitores

inflit.

&

io-

&

cantando deficeret

viciffim

alii

fuccedebant

qui duodenarium pfalmorum numerum

tres aut

quatuor ad

partiebantur

ita

ut

fummum,

duo tantum

fi

elTent,

ji)

,,

&

Quamquam

(inquit) tempore S. Si

poftea plurcs

cx

conditx

Monachos
officia

coni

&

magnx

non tamen

filigube

fpeciatim habebant

celebrarent.

diaconiis

muneri vacabat

illi

illis

titulis,

fuo quisque

Sacris

P.

bafili-

Clericos vel

qui in

Presbyteri enim

prasfetti

lvestri

fuerint in urbe

facra

Dia-

tantum

adminiftrandis,

hi

pauperum fubventioni procurandoe.

Pfalmodia
vero quotidiana in omnibus ecclefiis tunc in nfii
non erat: nam lingulis urbis bafilicis redditus

adhuc

affignati

non erant,

quibus pofTent

gula collegia canentium nutrire.

la

cantorum

erat

&

inftituta

fuit,

feftis

ecclefia*

niebat,

ibique facra officia,

mnia

Pontifice

cantabat.

b) Lib. V.

qua: urbi

ad ftationes, proceifiones

diebus eorundem

&

vel Presbytero

fin-

Ideoque fcho-

communis
fingulasque

urbis conve-

Miffarum

fole-

celebrante, de-

'*

c.

22.

Ev Ty dvTij

Ate'Z&vfytloC

dyayfceu faoGotels' dhetifopv.

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

eflfent

finguli fenos

fi

tres

finguli quaternos

nos pfalmos occinerent ; caeteris

lentis verba tota animi attentione

fummo

fi

C.I.

quatuor

finguli ter-

filentio confidentibus

37
&

in pfal-

defixis.

UnitsXI. Alias tamen etiam populo erant fuse ii! pfallendo partes.
At non femper proqimque veflrum inquit Apoftolus pfalmnm habet.
niii forte fuccinens.
Peractisque (ut hahetur in
mifcua plebs pfallebat
,

Mtanns po111

p u,

J-"^"

quidam
Conftitutionibus apoftolicis) per binos lectionibus
Kcu
hymnos pfallat, & populus extrema verfuum fuccinat

alius

AewV

<ti%i*

"

v7roi\/ct,)kiToo.

Et

Davidis

In fingulis horum , quae Diaconus

Kyrie eleifon ;
populus refpondeat

alibi
,

pro-

loquitur , uti iam diximus

Ex Iustino
cunclos pueri. "

ub.il.

&

&

viit

Lib.
c-

ante

M. iam notavimus populi refponfionem.

Vocat etiam Clemens Alexandrinus (p&ovrjv tyjv xoivyv, mam ac communem
Et Tertullianus
vocem, Ecclefiae congregationem orationi intentam.
quam iucundum
habitare fratres in unum
Fide qitam bomnn
hoc tu pfallere non facile nofti niii quo tempore cum pluribus ccenas."
,

57.

c.

tcIcLk(>o-

De

6-

Itiunit.

tionem

fpeclat S.

venimus,

Chriftianorum

agapen

haec ad

Si

Cypriani locus

& Sacrificia

divina

pertinent
Et

cum Dei

ad Sacrificii

quando

in

certe celebra-

unum cum

Sacerdote celebramus

fratribus con- in

verecundiae

&

ub.de mat.

1>0 ' nin -

difciplinx memores effe debemus, non paflim ventilare preces noftras in conditis vocibus." Aliumin hancrem Tertulliani locum iam fupra p. 29.

Athanasius Sacrum ita defcribit conventum in ecclefia Ut, in- In AP "A

quit,/ma illlc, eademque populorwn vox cum confonantia audit etur a). Refert alibi j'p'jp^S
turn ipfe, cum etiam Sozomenus, & Socrates, quomodo omnibus canentia

retulimus.

bus

S.

infidias declinarit

rant.

Dum

qui ecclefiam ad

Sozomeni)

intempeltivum

vero Athanasius
:

militum

(funt verba

ea quiefcebant

Socrates

l-

Cum

per

mediam

autem

titudinis extitifTet, per

rati

eum capiendum

occupave-

ab omnibus caneretur, milites inter-

eo tempore impetum facere.

pfallentium turbam occultus evafit."

in recitatione pfalmi fuavis concentus totius

unam ex

Lib.

in.

c.%.

Turn
Et
mul-

Lib. 11.

c.

8.

omnes egreffi funt. Quod

Athanasius vero in media

ecclefiae ianuis

cum

fieret , milites quidem quieti fteterunt,

pfallentium
turba evafit incolumis. "
Adde luculentius adhuc S. Hilarii

teftimonium , quomodo etiam extra ecclefiam populi vox refonarit Au-

vocem fpectet
divinorum quoque Sacramentorum

diat (inquit) orantis populi confiftens quis extra ecclefiam

celebres

officia

hymnorum

fonitus

&

inter

refponfionem devotse confeflionis

accipiat. "

S.

Basilius eiusdem
rei

certe iftud ,
hinc enim unanimitatem cernere erat hincque DEUS eft ad exaudiendum promtior.
Si namque iuxta ipftus Sal-

a) Proeftabat

vatoris promiffionem,

duobus ob quamlibet cau-

fam convenientibus
bitur

illis

quid

una vox proferatur

fi

quodcvmque
tanti

qua

populi

DEO

petierint,

da-

convenientis

dicunt,

Amen !

i(

in pf.

lxv.

Ep. 207.

rei varios
3,

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

L.I.

38

modos

Tandem

ac vicimtudines in celebri ad Neocafarienfes epiftola declarat.

funt verba

S.

Doctoris) a precatione furgentes, ad pfalmodiam

Et nunc quidem

tranfeunt.

in duas partes divifi alternis fuccinentes pfal-

&

Poftmeditationem Scripturarum inde corroborant.

ut Prior canat, reliqui fuccinunt.
Et fie
M pofteaquam in pfalmodias varietate noctem traduxerunt intermixtis previous, die iam illucefcente omnes fimul velut ex uno ore, & uno corEt
Bonorum maxi de pfalmum confeflionis Domino concinunt. "
qui concentum, ceu quod mum charitatem conciliat pfalmorum cantus
dam vinculum ad concordiam ineundam adinvenit, populumque ad choI. ri unius fymphoniam congregat. "
S. Ambrosius loquens de mulieribus,
a S.Paulo in ecclefia quidem iuflis tacere
Mulieres (inquit) Apoftolus
pfalmum etiam bene clamant: hie omni dulcis ae in ecclefia tacere iubet

lunt

ac fimul

ea rurfus uni committentes,

InPfabn.

tati

5,

niverfi

tur,
JLl.cap.i.
Hexaem.

hie utrique aptus eft fexui

j,

cum

&

qua;

fibi eft

magnum

fi

unus loquitur

effedor

filentii

obftrepunt u-

omnes loquun-

plane unitatis vinculum, in

unum

plebis coire. "

totius

deles defcribeiis

nicorum
Cap.

pfalmus legitur, ipfe

nullus obftrepit

chorum

numerum
Idem genuinos Christi finon
mortiferi
cantus, & acroamata feeQuos
(inquit)

mentem emolliant ad amores fed concentus Ecclefue &

,

&

pia vota delectant." Lib. III. deinde

confona circa Dei laudes populi vox,
Eccleliam mari comparat , in qua refponforiis pfalmorum , cantu virorum,

5.

virginum
parvulorum confonans undarum fragor refultat a).
Et S. Gregorius Nazianzenus, qui matrem fuam, quod altum in officio fervarit filentium, neque os nifi ad canendum aperuerit, promifcuum cantum dilaudat in carmine de virtute

mulierum

Noctu

Jie

cemis

canat laudes

tit

DEO

Natura titer que fexus oblitus fua ?

quamque SauEli ! cemis Angelorum chorum
Qui nunc fimul , nunc vkibus alternis canit
Partim deorfum pofitus
? partim fitpra,

Qiiot

Sine fine

fwnmi

Talis nobis chorus defcribitur in

in Pfaim.

Ubicunque chorus

laudes Patris?

concinens

eft, ibi diverfae

Commentario
voces in

Hieronymi
unum canticum congeruntur. Quointer opera S.

CXLIX

modo

'

a)

Ut

( ait) 'dim

fono certent
fnlae

undarum/

leniter

cantus pfallentium

tranquillo fluftuum choro,

alluentium

plaudant

in-

hymnis Sanfto-

unde mihi ut omncm pelagi

pulchiitudinem comprehendam
quam vidit opcrator ?
Et quid plura ?
Ecquid aliud ille
concentus Undarum, nifi quidam concentus eft

rum

pcrfonent

plebis ?

Unde bene mari plerumqne compara-

tur Ecclefia

gmine

totis

quae

primo ingredientis populi aimdas vomit

deinde in

veftibulis

tanquam undis refluentibus ftridet

turn refponforiis pfalmorum, cantu
virorum , mulierum , virginum , parvulorum
confonus undarum fragor refultat. "
oratione

totius
:

plebis

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

modo enim

voces, hoc

cum

eft,

Luculentiflimum
miliis

primum

ligit

efficiunt cantici

fimul fuerint congregate,

Ioannis Chryfqftomi

eft S.

Montfauconio

&

Fcemins,

chords unam vocem

diverfse

viri

&

&

diverfae

efficiunt.

teftimonium

Quod idem

iuvenes

&

fie

39

I.

chorum Domini

prseter alia

editisa).

fenes

C.

ho-

alibi breviter col-

funt

diftincti

in

"

&

&

fexu,

a
InFf- CXLV

diftincti funt ratione concentus.

Unusquisque enim
temperans unam ex omnibus conficit melodiam. Alio equi- Hom 1 }Jfa
"
dem loco acriter reprehendens pfallentis populi cacophoniam & implode- ^mtnum
fua cum apoftolicis conferens Hom.i6,iwi.
ut fcite & modefte concinant, monet
ftiam
" d Corinth
tempora
Omnes (inquit) in unum congregati communi voce cantabant ;
Morem fuae setatis in Africa memorans fup quod & nos hodie facimus. "
par S. Chrysostomo S. Augustinus
Cantabimus (ait) pfalmum nos ex- De verbis A.
poJl Sernul una
voce,
uno
corde
dicentes
Fenite adoremus &c. "
invicem
hortantes

adhuc divini cantus fonus recens eft in au- Serm * in

Vos certe cantaviftis
Et

state

non tamen

vocem

fpiritus

'

&

Saha nos &c. "

Similiter S. Leo
Davidicum pfalmum, slrmldnAn.
non ad noftram elationem fed ad Christi Domini gloriam k Affumpt.
Dionysius item, vulgo Areopagita: Ponti- De cakJl
confona voce cantavimus. "
mram
omni Ordine ecclefiaftico facram ipfi pfalmo fex facrum infit melos
ribus veftris
dilecliflimi

iC

Ex Diatyp. IV. Cone. Nicani etiam intelligitur , lai diam fuccinente.

De S. Cjesario Arelatenji teftatur
cos ad officium cantandi admiiTos elfe.
Cyprianus

auclor eius Vita;

etiam atque compulit

quod priftinum morem reduxerit

ut laicorum popularitas pfalmos

taque ^f modulata voce

grace

injlar Clericorum alii

bymnos

alii latine

Adiecit

oraret,

al-

profas, an-

IpfeC/ESARius ftudium fuum ac ardorem in hac re&rw.

Cum enim inquit, ego
declarat ex smulatione etiam aliarum ecclefiarum.
quomodo in aliis civitatilms pfalkbatur
vos ita pfalkre defiderarem
taliter
ut hoc etiam melius adiuvante Domino
praparavit DEUS animum vefirum
tiphonasque cantarent.

Poema quoddam

compleatis.

quo inftitutum idem

Parijiaci,

Fortunati

extat Venantii
a S.

Germano

laudem Cleri

in

deprsedicatur

Ponti)

Ecce namque

(inquit T.XII. Opp. p. 349.) in-

greffus pfalmus

&

&

divites

fenes,

ut

unum cum
Iuvenes

efFeretur, efFecit.

paupercs, mulieres

unum omnes

melos

liberi,

&

voces mifcuit,

harmonia canticum

& viri,

&

fervi

emifjmus. Si enim

citharxdus diverfos nervos arte temperans fonos

unum

multos,

&

efficit

cantici

fpiritualis

quid

vis

mirum

cum
giis

cum

vivis

aulis

id

non

demate ornatus.
lentio

mifcuit.

licet in

liceat,

pfalmi

Ne-

fed etiam

Ille

beatus Propheta.

pfallebat

fi

idipfum fecerit ?

que enim nos folum prxfentes

tuum

nam

namque

mor-

nobis-

Etiamfi in reibi fedet ille dia-

Adftant autem

omnes cum

maximis magiftratibus

fi-

conftituti.

Hie vero non fie fed loquitur Propheta , & 0mnes refpondemus omnes una canimus. Neque
videre, nee liberum, nee paulicet hie fervum
:

perem, nee principem, nee privatum

tur ilia fxcularis

omnibus congregatur
in vocibus eft

ac ccelum

terra imkatur.

Dominum quidem cum multa

pfallere,

&

Tanpot-

confidentia

pauperi

au-

neque iterum virum

enm fiducia canere , mulierem vero tafine voce ftare. "

filentium imperari

quidem
cere

dici

fervum autem reprimi, neque rurfum

divitem quidem linguam movere

tern

fed pelli-

Neque enim

ta eft Ecclefix nobilitas.

eft

unus chorus ex
xqualitas quoque multa

inocqualitas

284.

40

L.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

Pontificts monitis Citrus,

&

plebs, pfallit

iufans.

Bom. Manni in opufc. ltd. de Difcipl. antiqui eccl. Cantus ex antiqua Vita
MS. S. Zenobii Epifc. Florent. faec. V. fimile inftitutum refert Hynmi, pj'aU
cantica tarn a Clem, quam a devoto popido decantantur ; qain etiam mnmi
:

&

pneri cantilena eius immenfa beneficia recenfentes &c.

lieres atque

B? vjgiius
-

Nice-

tius Trevir. quomodo voces conformare ac moderari fideles debeant, qui

monet.
ecclefia cantare volunt aut poflunt
Et nos utique (ait) o-

eandemque vocis
ex uno ore eundem pfalnioruni fonum
qui autem aequare fe non poteft
modulationem aequaliter proferamus
nines quafi

fervprumDei,
c

S.

2-

cseteris

melius

eft

ei

tacere

omnibus perftrepere

ce

aut lenta voce pfallere

enim

fie

&

quam

clamoia vo-

minifterii implebit officium

&

hu-

erit offendiculum. "

Iuxta Apoftoli mor.Tim.ll.u. milker pfallenti fraternitati non

i. Cor.
nitum mulieribus in ecclefia filcntium fuit impofitum.
Virginum vero

r u:

Cyrillus Hiewfolymitaim) fie colleclus efto, ut piallat,

ita ut labia quidem loquantur, vox autem ad alienas
35
Mulieri enim loqui in ecclefia non permitto
perveniat.
&
non
aures
ut & oret
& labia fie moveat, ne vox ex nupta quoque fimiliter agat
qui fub ConS. Isidorus Pehtjiota (pofterior S. Cyrillo
audiatur. "
Isidorus
obierit)
an. 432.
quod muliestantio Catccheles habuit cum
ob connatum loquacitatis vitium in
ribus hide ab apoftolicis temporibus

conventus

(ait S.

vel legat, led tacite;

n. 14.

,"

canendi facultas

ecclefia
cefliftet

a
An.578. c.9.

Cantm

alter-

phomis in

eum

abolitum

vetitum

eft

lacla

fit

fuifie

indicans

morem

quum

teftatur

peccandi occafionem

ill

In Concilio Altifiodorenfi

a).

in ecclejia choros facularium velpuellarum cantica exercere.

xil. Celebris in Ecclefia Temper fuit modus canendi alternis, quern iam
Sed de eius origine nunc accuratius eft indagandum, cum nee

"attigimus.

nee recentiores ea in re conveniant. Controverfiam autem faciunt

contraria fibi veterum Socratis & Theodoreti de hac re narratio. Quo-

veteres

Oriente.

Ignatio rem tribuit & quidem id divinitus edodo. Dicen dum autem (in quit) &hoc, unde confuetudo alternorum hymnorum in

rum
L. VI.

c.

8.

ille S.

Ecclefia
a)

Importunas
fiis

(inqxiit Lib. I.

loquncitates

primere

Domini

ftiulentes,

Ep. 90.) in ecclecom-

Apoftoli in ccclefiis

modeftiocque atque gravitatis

prxbentes,

niagiftros Tele nobis

fapienti conftlio permiferunt.

ipfis

canerent,

rum

ut omnia divina documenta

verfa funt,

ut mulieres

hoc quam plurinus in

in

in

Vc-

contrarium

diflblutionem

Siquidem ex diingenti compunftione affi-

ac peccati occafionem

ceflit.

hymnis non
ciuntur
verum cantus fuavitatc ad

vinis

irritandas

&

extimulainlas libidines abutentes

praeftnntiorcm

fcenicis cantilenis

Operx pretium
turn

eft,

atque id

ft,
,

quod DEO graquod ex utilitate

facere

sto cauponum
tentibus
in

nihilo earn

volumus , iis
ut Cheiad quxftum abutentibus,
divinam gratiam in exitii mcrcedem conver-

publics

&

igitur

eft

quirere

eft,

cfle exiftimant.

inftar

ne deinceps in ecclefia canant,

civilitatc

maneant

interdicere.

"

atque

MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

ilia

Trinitatem

omnes poftea

hymnorum

&

celebrantes,

canendi rationem

vjww" Gregorius

dvri<pa>vcov

roov

Et haec

ecclefias permanavit.

in

tradi-

ifta

alternorum

ratio

eft

quam

Unde

vifione animadverterat, ecclefias Antiocbena tradidit.

tio ad

41

I.

Vidit aliquando Angelos hymnis alternatim de-

Ecclefia initium coeperit.

cantatis Sanciam

C.

Alexandr. in Vita

Chry-

S.

Rem confirmat Gregosostomi eandem hiiloriam iisderfl verbis narrat.

chronici
Syriaci in Vita
qui
&
Abulfharagius
III.
P.
rius Bar-Hebrjeus
,

Simeon is Epifcopi

S.

Seleucia ac Martyris

tione Ecclefise Antiocbena in Oriente ab

Sal a ad

no
,,

I.

2?. Rer.

c.

fubditque

eft

eft

eum ritum

ex imitaut Rob.

Bonje ex Iof Sim. AssemaP erfarum Re-

Cardinalis

lititrg.

Paffus

ge, Constantii Imp. tempore

riofa
,3

Lib.

obfervat

traditque

eodem Simeone invecrum,

Simeon fub Sapore,

Tom.
399-

11.

&

t,om.

&

fcculo ineunte quarto;

de ipfoglo- ^Bilu'otb.
memoria in martyrol. -Rom. ad diem 21. Apr His; quare non aliter,

quam ex Syrorum

antiqua traditione

Abulpharagium,

recentem

etli

fseculi

Theodoretus autem
dicta exarafle credendum eft. "
XIII. fcriptorem
hanc eandem confuetudinem ad Flavianum, & Diodorum, monachos An,

qui tempore

tiochenos refert,

Constantii Imperatoris ftoruerunt.

quamquam
Flavianus, & Diodorus

duo (inquit) admirabiles viri

cerdotii adminiftrationem nondum funt confecuti

Ifti L-H.hiji.ecd.

Sa-

fed annumerati

laicis,

&

interdiu ad pietatis ftudium omnes fedulo excitarunt.

tamen noctu ,
Hi primi, pfallentium choro in duas partes divifo , hymnos Davidicos al>

primum incoepta Antiochice, ubiQuae res

ternis canendos tradiderunt.
Sunt multi
que pervafit, & ad ultimas orbis terras oras pervagata eft."
,

quiSocRATEM omnino

inter quos
hie deferendum putent
ex recentioribus Valesius ad eum Socratis locum a). Nee diflentit Mabillonius & Ruinartus. Agnofcit tamen Va- Decm-fu
lesius ex teftimonio Theodori Mopfuefteni apud Nicetam Choniatem, ^#"'X.!'
earn pfalmodias fpeciem iam ante Flavianum & Diodorum apud Syros ob- mm. p. s.

graves auctores

ex veteribus Suidas

&

tinuiflTe.
a)

Nefcio (funt

eius

verba) unde hxc haiiConftat enim, primos o-

ferit Socrates.
mnium Flavianum
gnaftte Constantio,

Diodorum,

ac

re-

pfallentium choros Antio-

chic bifariam divififfe,& pfalmos Davidicos alternis

canendos

eis tradidiffc,

Antiochnc inftitutatn

eamque rem primum

poftea ad

reliquas totius

ecclefias dimanaffc.
Teftatur id Theodoretus in libro II. hift. c. 24. Et ante ilhim Theodorus Mopfvejlemis qui iisdem ternporibns vixit, quibus Flavianus, atque D 10dorus.
Verba Thkodori refert Nicetas in

orbis

Thefauro orthodoxoe

fidei

lib.

V.

c.

30.

quam

ea pfalmodix

NUM,

atque

ufurpata.

num

ac

modioe

Diodorum, a Sjyris videtur fuifle

enim Theodorus, Flavia-

Seribit

Diodorum

fpeciem

Syrartim

prope

grxcam

folos

huius

Flavianum

lingua

L.I.

transtulifie
rei

pfalmos gnece canentibus

ex

&

o-

audtores cunflis

Quod

fecerant,

& Diodorus

earn pfal-

vocant

igitur Syri din

pfalmos Davidicos

Syriuca antiphonatim canentes

vianus

Quam-

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

antiphonas

orbis partibus apparnifle.

ante

omnium

primos

quas
in

lingua

mnium

iam ante Flavia-

fpecies

id

Fla-

Gratis Atttiocbmfibus
fieri

inftituerunt.

"

Ad

an. 400.
71.

profefliis a).

cuti ,
a
Devet.&no- dinaiis
P.J. L.II.
72. n.

6.

B&gius in criticaBARONii. Aperte vero CarerrafleTHEODORETUM & qui eum funt feRobertus Sala ad Lib. I. cap. 2f. Rer. liturgicar. Carfequitur

Bona Socrati

dinalis

?;

Valesium

tinuiffe.

10.

v* A
y;

DE ORTU ET PROGRESSU MUSIC7E

L.I.

42

defert,

Bonje fecutus Thomasinum,

Diodorus

&

Flavianus

non

ita

primum
pnmum

earn

inteliigendum

confuetudinem

c.

pfalrnos canendi abfolute

poteftatem

inftituerint

quod

fed

laicis,

ut in choro in duas partes

fecerint,

&

vult

alternis

quafi

choris

reliquis Clericis

hymnos Davidi-

divifo

ex primseva S. Ignaquos antea foli Cantores

tii inftitutione, pfallebant. Sed & de Cantoribus ex prima ilia setate nihil eiusmodi memorise proditum legitur. Quodfi vero non omnino deferendus cenfeatur Socrates, a,vritpuv(<h> vjuvoJia, quam S. Ignatio tribuit
de aliis
hymnis alternis & fibi mutuo refpondentibus
ad imitationem Angelorum,
Sandam Trinitatem laudantium, forte de ipfo cherubico hymno accipi
poteft
qui ab antiquillimis temporibus (etfi de cantu eius antiphono nihil
legatur) in facra liturgia ufitatus fuit, ut infra videbimus
cum non Theodoretus modo, fed Suidas etiam, choros ecclefiarum aFLAviANO & Diodoro divifos in duos ordines dicat ut alternis Davidicos pfalmos concinerent.
De qua pfalmodia S. Basilius teftatur, fuo tempore recepta injlituta
omnibus DEI ecclefiis confun a ejj'e, ? confentientia.
Suidas explicans vocem %o^V ita fcribit: Chorus eft congregatio fimul canentium in eccleDivifi funt chori ecclefiarum in duos ordines fub Constantto, rilio
fia.
Constanttni M. a Flaviano Epifcopo Ant iochicc , ita ut alternis Davi dicos pfalmos concinerent. Quod quidem cum Antiochia primo cceptum
in omnes mundi terminos tranfiit. "
Qua de re quidquid fit,
eflet fieri
conftat , iam a S. Basilio eandem fuilfe commemoratam.
Et nunc quicos alternatim canerent

>

Epfl. 207.

dem

& meditationem Scripturarum inde

in duas partes divifi

(inquit)

alternis fuccinentes pfallunt

corroborant,

&

ac fimul

animum attentum,& cor

Sed quoniam Neocafarienfes

evagationis expers libi ipfis comparant. "
novitatem in S. Basilii pfalmodia redarguebant, de illius maiore setate ftatui nihil potelt

tamen

fi

ilia cavillatio

cantum ipfum alternum fpedabat

Gregorii Nazianzeni in mona-

Conflat enim alternum cantum tempore

fteriis
a) Vei'umtamen
10.

n.

1.) vel errafTe

pfalmis

Dui'idicis

primi

ait

duas

cantu

divifo

lib.

V.

citatus

thefauri orthodoxy

monachos

earn

pfalmodia;

p.

&

Hi

enim

pfallcntium choro
al-

Theodorus auNiceta Cboniate

30.

proefatos

fpeciem ex

Syrorum

fidci

c.

lingua in gra>cam transtuliffe affevcrat. "

Eft

Bibl. PP. max. T. if.

NlCETffi locus
161.
Per id tempus Antiochia: ftorebant,
virtute, fcientiaque celebres habebantur Fla-

autem

fed de folis

eft,

hymnos Davidicos

ternis canendos inftitucrimt.

tem Mopfuefienus

XVI.

vcl

debent.

intelligi

Theodoretus

partes

c.

diccmhun

iftos

Je quocuncjiie alterne

jion

in

( ait

de pfalmodia

ifte

vianus,. & Diodorus, quorum

Epifcopatui

cheno
dhis

eft.

fcribit

Atque
illam

hie

lit

Tarfenfi

THEODORUS

pfalmodiae

fpeciem

ille

Antio-

poftea prajfe-

Mopfuejienus
,

quas

anti-

ex Syrorum lingua in grxcam transtulerunt, & omnium prope foli adrnirandi huius operis omnibus orbis chriftiani ho-

phonns dicimns,

illi

minibus au&ores apparuerunt. w

MUXDI ET

ECCLESIiE ORIGINE.

Utriusque fexus iam fuiOTe receptifiimum

fteriis

43

C.I.

ex loco paulo ante

citato,

quo nunc iundis nunc alternis caTllEODORETUS fill- & ujl.

natur VOClbllS
trvy,(puvcv
dnityavov dyyiXuv t-xVu.
sgulare exemplum refert de Pcblio, monafterium ex Gratis <SY;7>.que comin
fua
ecclefia
congregati
quiiibet
una
in
vefpere
&
ponente
qui mane
alternantes
ex una & altera parte conftituti
lingua viciflim cantabant
Socrates Theodosium luniorem palatium fuum lie
plalmorum verfus.
ubi eorum chorum angelicum vocat

retig.

<

non multum difcreparet obi matuti- L.V7I. at.

no tempore ipfe unacum fororibus fuis hymnos in Dei laudem alternis reAt Cedrenus medium eum hymnos canendo prariviife z. xir. c.3.
citare confueverit.
Socrate telle ac Sozomeno,
Cou/fantmopoli S. Chrysostomus
teftatur.
Ariani Catholiantiphonarum ufum ab Arianis receptum aemulatus eft a).
a
narrat

inftituifle

ut a monafterio

cis

inmltantes

alternis choris,

antiphonae interponebant

cantusque periodis

Ubifunt

qui dicunt

hsec verba ad

unum ? Qui-

trina virtute

modum

profeflionem Qpox<ri% Omoufii opoonebant. Forte in

de qua Cassianus nicmorat,^.^-,^^
fine doxologia Gloria Patri fubiuncla fuit ,

bus

limili ratione Catholici

quod

11110

cantante,

clamore per

in claufula

plalmorum omnes

cum

aftantes concinant

omnem Orientem: Gloria Patri &c.

Qui quidem

cantus

c.

s-

eft

refponforius; addit nihilominus hoc vera glorificatione Triniiatis tantummo-

Binghamus ultimum pfalmum

do folere antiphonam terminari.

putat efle Ong.

five alleluia, qui units ex ijlis pfalmis erat, qui in front e alantiphonam
quern ad modum antiphona , jive refponjioleluia jibi prafixum habent
nis recitabant
addebantque Gloria Patri &c. Antea vero Cassianus canturn antiphonum explicaverat
veterem monachorum orientalium morem
referens
ita prolongantium pfalmodiam per cantum
ac intercalationem
antiphonarum.
Quidam enim, inquit, iHcenos , feu tricenos pfahnos ,
bos ipfos antiphonarum protelatos melodiis
mof adiunclione quaruudam

a//:

eeei l.
-

c - i -- 8 -

&

&

dulationum debere dicifingulis noclibus genfuerunt.

nus choris duobus

vicillim

Alias vero cantus alter-

infequentibus per t/%*?,

fefe

feu

verfus

fit:

quod
ctVTiQuvxs, (ait Socrates L. VI.
hymnos apte ad Arianmn hxrefim com-

a) co$a,g
c. 8.

pofitos

Diluciilo

alternatim

vero

fibi

refpondentes

mediam urbem incedebant

ritiis

ticis

ab
lica

qui

Sec.

Ioannes

ve-

ne quis ex (implicioribus huiusmodi can-

( quas

Ecclefia

vocaret )

prius antiphonas

abftraheretur

uterque

quosdam ex catho-

plebe , qua: fob ipfo erat , eis oppofuit,

notturnos perintle hymnos decautando ,

Ariancrum circa hxc

fuos in

Et

canebant.

easdem antiphonas canentes, per

profeflione

Sozomenus

fhulium
redtoc

L. VIII.

fidei
c.

8-

obfctirarcnt

confirmarent.

M In

&
&
"

ccetus di-

'Bi antiphonatim pfallcbant

foxta ipforum

Tandem

funt
Et

alia

bem

huiusmodi

Arhw.os
'

ejfe

fpoftarent.

qua:

Ubi

tmicmn fotentium

hymnis

i'uis

itaque veritus

ne

intermifcenquis

exEc-

P er nK c in fraudem indticeretur, pleipf

erat

&

multitudine,

lon S e fuperanuit.

lit

fimiliter

Qui brevi tempore

incitavit.

fefia,

d re

dicunt

1 u:c fllb

>

>

contentioncm

Tres

quasdam
....

adiicientes

qimque adiecerunt

cantica

&

Ioannes

^m

Tet

1 ui

>

tes c

vero

rixam

a*

claufulas

dogma compoutas

pfalle-

illuftriores

& apparatus fplen-

l.

H.
c- z '

infix.

L.

44

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

quod etiam Poetis folemne

jiiad.i. verf.

merus de Mujis

& Virgilio difcimus.

Homero,

ex

fuiiTe

Ho-

fcribit

604.

Canebant
Ecbga TIL

& S9-

v. 58.

Et Vl RG I LI US

Damjeta

Incipe
a

Alternis dicetis

maso

amant altema camana.

ut ad nos redeamus

Damaso

decretorum

adfcriptorum

I.

a)

a multis iuftitutum

quod examinat

acceptis refertur,

P. in

Menalca.

tu delude fequere

XIII. In Occidente

Et Occidentc.

altemoinles voce pulchra.

Coustantius

P.

quae inter

hoc Dacenfura

in

dicitur

conitituiflTe

ut

corner entur per omnes ecclejim b).

Examinat poftea etiam Card. Bonje fententiam quoad Ecclefiam occidentalem
qui cantum
antiphonum ab Ambrosio primum in Occidentem indudum affirmat, ut poftea & a Damaso P. Pontificali audoritate confirmatum exiftimet.
Quae
fuit iententia Poly dor i Virgilii c).
Sed rede obfervat Coustantius, fi
ab eo tempore, quo S. Ambrosium Iustina Valentini mater perfequebatur, ut S. Augustinus teftatur
coepit haec coniuetudo
quod anno 386.

pfalmi diu noEtuque

C
Epifl.

Rom.

Pont. T. I.
p. 612.

contigit,
a)

De Hebrxis
diximus.

vocatur

LXXXVIII.

Pfal.

pra:cedebant

*VU7 TlEftC

Damaso
obtinuiffe

1.

"YlO?Q "VvI7
Prima autem denominatio

generalior ad voces alternis

Is A 1

AM

prxfat. ad antiphonar. S.
\%. pro

eo

alter

ad

Gussanvilljeus

in

Clamabant Seraphim

VI.

c.

Obfervatque Pet.

alteram.

Legitur a-

fpetftat.

GsEGoan Pf.LXVII.

quod vulgo legimus

millia Itetantium

{WU7 Schinan, Rabbi Salomonem, & Eugubinum interpretari alternantium a radice Y\Xd
Schanah

qux

fignificat

Angeli alternis

DEUM

b) Atque hoc (funt

Rom.

Pont.

p.

prcecepiile

nimirum
ternis

duplicare,

Coustantii verba Epift.

ut apud AnaStaSIUM

& Ep'fcopis

intelligi

duplicitcr

eccleiias pfahni

At vero hunc
fimpliciter

vel

monafle-

poteft
,

canerentur

vel

vel ut al-

morem

Crates
c)

Is de

(lib. VI.

invent,

ut per

non a

Ut

fentiunt.

et-

choris decantaren-

Antiocbenum Epifcopum in

inftituiffe

c. 8-

permanafie

au&or

VI.

rer. lib.

nfum ab

atque hunc

eft.

So-

"

Fertur(ait)

c. 2.

hymnum

idem Pontifex omnium primus

Gloria

Patri,

&

ditur

ad extremum quemque pfalmum adieciffe,

Nicccno conventu prius editum , me-

cxtera,

qui tribus divinis perfonis red-

quern in

morise proditum

Idem primus

eft.

chorus alternis pfalmos caneret

nemo

tradit,

id

antea

Antiocheno inftitutum

Augustinus

diyus

lib.

inftituit,

"

ut

quamquam non

Ignatto

ab

Epifcopo

Subditque

Confeff. 9. ait

fuiffe.

brosium Mediolancnfem

cantibus lamlent.

ut funpliciter canerentur

vicibus.

quafi

610. )

additur Presbyteris
riis

iterare,

fua

periti

alternis

Antiochena ecclefia ad caeteras

vice verfa voces praubant

1.

antiquititis

Ignatium

S.

Ecclefia

vocatur

XCII.

1.

tur

cantan-

fed ab Ecclefue initio Temper

cocpifle,
,

iam hymni nonnulli

Quando

&

LXXXVIL

Pfalm.

3.

VW.

mufica

vices excipiebat

per

vocatur Pf. CVIII.

pud

oloJj

m:y'?

1.

inftrumenta

tium modulatio

Quando

&feqq.

a,VTlQu)V&J

confer, quae fupra pag.

Gratis

At

Am-

hunc canendi
hymnos & pfalmos morein primum apud occidental's inftituiffe populos , quod non utique
Antiftitem

multum abhorret a fententia eorum,qui Damaso

aifiguant , nam cum ambo per idem tcmpus
fuerint

tum

&

quod unus ccepiffet ab altero ranon iniuria & ambo eius

,

haberi oportucrit,

rei auclores

dici

poilent.

MUXDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

A
contigit

non

potuiflTe

ratum haberi

Damaso

C.

45

I.

quern anno 384.

obiiflfe,

ipdis Siricii

ac Siiuciu.u ab initio faltcm anni. 38?. fuccelTorem habuiffe,

adHiiMERiuM epiltola fidem tacit. De S. Ambrosio teltatur Paulinus in

Hoc in tempore primo antiphoiue hymriique ac vigilia in ecclejia AP- Sur add
eius Vita
Mediolanenji celebrari coeperunt. Sicuti vero, quod Iofephns Vicecomes ait, *' *
Miffie ordinera a S. Barn aba Apollolo, pfallendi autem regulam a Miro- if. Viccc. de
cle, Archiepifcopo Mediolani inftitutam
etiam

quod

Scriptores nonnulli ab

natas pfalmodiae

S.

Caium

Eustachio a
tertium Medial,

Ubaldo

S.

ecclefia;

alter-

citati

Epifcopum

^ AmTrlf.

fa- in MedioUm.

ltatuit

cantuin

ita ^t.Mif.c.n.

nulla nititur audoritate,

Sancto Ambrosio antiquiorem

EubTAcmus a S. Ubaldo
qui Tertulliani locum
alternum Bellarminum fecutus

ciunt.

mum

audorem

fuiiTe,

*#***

Pfal-xeriuk

L IT.

Quaeltionem hanc dead Uxarem

fonare , de cantu alterno intelligit.
cantus alcerni, ac modulati origine , operofe tradat laudatus Eustachius Id dcboms
"
de S. Ubaldo: imprimis, quod eccleiiam Mediolanenfem , ac S. Ambrosium lZli'
l!l
c
bit er dius

Djdorum

fpedat

num

vel

eundem

examinans, qui

fententias

tarn a Clero,

quam

vel

generatim cantuin alterdecantatum inftitu-

c.

14.

ipfa etiam plebe

a
S. Isidorus a) cantus antiphoni inftitutioAmbrosii adfcribunt.
nem per Occidentem S. Ambrosio tribuit qui iam prius apud Gracos fueIdem refponforios verfus fecernit a verfibus antiphonariis, quos L. VI. Orig.
rit in ufu.
Utraque notio diftincta iam S. Bene- c I9
iam antea in Italia ufitatos efle dicit.
dicto fuilTe apparet ex eius Regula
de quo controverfia eft, an alternis
choris
aut antiquorum monachorum more pfalli voluerit. Poftremum tueturMENARDUs, fed contrarium fibi perfuadet Martenius. Primo, quod De ***** f 1
certiflimum c% / 48
licet S. Benedictus multa ex Mgyptiorum difciplina hauferit
tamen fit, eum confuetum morem S. Ambrosii in nonnullis ecclefiafticis
elegiffe &c.
Probabiliusque videtur receptam fere ubique
tarn apud Monachos, quam apud Clericos
alternis choris pfallendi confuetudfiem , ut
meliorem
Idque cenfeo effe
ac pietati magis confentaneam adoptalTe.

tioni

S.

'

"

'

.'

;;>

Qua de re plura Cap. III. contra

S. Benedicto cum antiphona canere.
eorum fententiam, qui prsefertim apud S. Benedictum cum antiphona canere idem efle volunt
ac modulate canere
quos citat & fequitur Eustachius a S. Ubaldo in Difquilit. II. de Cantu a D. Ambrosio in MediolanenUbi etiam alteram notionem antiphonae difcutit ad
fem eccle/iam indutto.
eorum mentem, qui non folum fententiam, quae pfalmo praemittitur &
poll ilium ab omnibus repetitur
per antiphonain lignificari putant
ve,

rum
a) Lib.

I.

(inquit)
choris
raphitn.

c.
7. & 8.
Anriphonas
primum compofuerunt , duobus

de Off. eccl.
Grtcci

alternatim concinentibus

Apud

quaii

duo Se-

Latinos autem primus idem beatifli-

mns Ambkosius antiphonas

exeroplum imitatus
duis regionibus

conftituit,

ex hinc

earum ufus

in

Gracorum

cuniftis

increbuit.

occi-

9-

46
In

c. 9.

Reg.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICS

I.

&

melodiam, feu formam cantus in pfallendo pfalmo obfervandam.

Qua; duo coniuncliflima funt, optimeque defcribuntur ab A\it. Perez Sen-

rum
s. Betted.

L.

^ tentias

illas

quae pfalmos

non quia alternatim

antecedunt

a diverfis choris

&

cantica

ufu vocari antiphonas,

cantentur; fed quia funtclaves,

&

ac fonum fequens canticum pfalmusad quorum modulationem

indices
Tonus enim totius pfalmi ex tono antiphona?
que alternatim cantatur.
i3
notioni
magis
fumitur."
Huic
congruere videntur Paulini verba in Vita

tunc primum antiphonas in Mediolanenfi ecclefia celebrari

S. Ambrosii
Reperitur etiam ea notio in Regula S. Benedicti
ut capite tertio
cceptas.
patebit.
Nuncque antiphona hoc fenfu ufurpatur nimirum ad defignan,

dam

t-

Aned.
97 -

quae toti pfalmo praemittitur

&

in pfalmi claufula

itera-

omnibus limul concinentibus.

Gallicana,
fcripta?
medio faeculo fexto apud
In expofitione antiquae Liturgiae
Martenium, occurrit defcriptio antiphona? ab hac noftra non abludens
tur

T. V.

fententiam

non iam

alternatim

fed coniunciim

Antiphona autem
verficulum

antiphona

dicla

quia prius ipfa anteponitur

cum Gloria TrinitatU

quae per verfus

alternis vicibus

Quae

adnecleiur.

&

ponetur

fie

intelligi

fubiungebatur

pfalmi

non poflunt de
quod proprie

ex adverfo refponder e; quare apud Gracos Poetas etiam Echo dicebatur antiphona.
eft dvritpoovuv

Aut popuii
C

11

rcf oiiforius
cantus.

contra 'clamore, vicifiim

XIV. Convenit certa quadam ratione cum hoc antiquifTimo in Ecclefia

iuccmenc'i modo is, quern Graci v7ro-$/a)>\iiv t/ar^eTv vT*ra,x.xiiv
fuccinere
appellabant.
Quamquam enim confuetudo, cantandi verfum quemdam per
,

modum

antiphona? in Ecclefia antiquitus etiam obtinebat in concinendis pfal-

mis Davidicis > folebat tamen potifiimum populus aut in claufula verfus vel
pfalmi fe coniungere , & unacum Cantoribus , vel Lecloribus repetere
ac
fuccinere verficulum aliquem
qua? iam audivimus ex conftitutionibus Apoftolorum d^oq-ixia, did , quibus non initia verfuum
ut quidam funt interpretati , fed extrema indicantur
feu claufulae
qua? etiam ab Eusebio
& Sozomeno a,K(ioTiAivTici vocantur. Nempe ubi Eusebius ritus Therapeutarum profequitur cxPhilone, ceu Chriftianorum
At que imprimis,
,

1. II.

c.

57.

inquit, pervigilia

magna

folemnitatis

piasque

in

iisdem

exerciiationes

hymnos qui a nobis recitari folent , commemorat.

Et quo patio
cum
unmquisquam modulate ac decenter
canere
ex
or
pfalmum
caJus fuerit
teri cum Jilentio aufcultantes
extremm dumtaxat hymnorum partes jimul
concinant? Hie cantus refponforius ab antiphono diftinguitur, cuius pauf

lo
L.VIII.

c. 8-

& Sozomeno mentionem fecimus qui etiam de

s Qui
antiphono Ariauurum AKgwetevTiet memorat his verbis
in
divifi antiphonatim dx(>ontevTia } i. e. claufulas quasdam, iuxta ipforum

ante ex

cantu
ccetus

Socrate

dogma

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

dogma

compofitas a)

alternatini

refponibrius autem

eft:

canebant

cum uno

quo pertinent voces yVoiJ/aTAeti/

qui vocem V7ra,xxuv
ror eorum

praecinente

V7rv\%w

vel audire

antiphonus

omnes refpondent;

Gravis

vtuk^uv.

aufcultare

cxteri

47

I.

proprie cantus

qui

C.

vero

er-

eft

funt interpretati

CoTELERiusad

indicatum conftitutionuin apoftolicarum locum, L.VULc.\%.

constitution um notat; ubi eadem vox yVa**eT&>
earundem
atque ad alterum
ut Montcum in priore habeatur yVoiJ/aWnw eodem fenfu
occurrit ,
fauconius in praefatione tomi primi colleclionis Gracorum PP. ad Euquern

sebii
vit.

tat

commentaries in pfalmos
Ipfe etiam Valesius in

&

notis

Sed recie habet

legendum iwr^ew.

Athanasium nota;

in laudata ad S.

in notis ad S.

Athanasium

obferva-7'-J-P-304-#

Theodoretum eius loco pu- Fal'

contextus
inquit Montfauconius
ad

vocis quippe vireuixttv

is

ufus

apiul

eji

T L
-

ecclejiaftkos
Exempla mult a videfis
fed etiam profanus.
Constantini, Francifci Porti additiunibus autlu, excufo an. 1592.
Epiphanius Scbolajlicus hum locum vertit populi reiponderent. Agitur
de famofa militum irruptione a Syriano immifforum Alexandria, dum populus pervigilium ageret lequentis fynaxis, quam eodem modo Socrates,
Sozomenus, &Theodoretus, ipfeque narrat S. Athanasius in apologia
Ego vero ait cum non ccquum exifiimarem in tanto tumidtu N.
de fuga fua
populum defer ere, fatiusque ducerem me prior em periculo offerr e in throw
ut pfalmum legeret
popidoque ut refponderet rug Je
fedens iuffi Diacono
Quoniam in aternum mifericordia eius. Simile exemplum
hctxg v7rct,x,xuv

Gracos non modo

3 * 4"

t- 334-

inlexico

24.

Sozomenus

habet in pfalmodia

&

Daphne

qua Chriftiani reliquias Babylje Epifcopi

,
Antiochiam tempore Iuliani Imperatoris transtulequi pfalmos apprime callebant , multitudo z.
runt. Praccinebant ceteris ii
deinderefpondebatcum concentu ^a-wt^x il T TrAyQog h (t-v^mvm, &hunc
Martyris

V.

c.

s*.

verficulum fuccinebat: Confuji funt omnes, qui adorant fculptilia, quigloRufinus idem commemorat
Hac in auribus
riantur in fimulacris. "

z.

1. e.

profani Principis per fex millia paffuum facia exidtatione pfallebat omnis
Ecclefia, ut ccelum clamoribus refultaret.
Theodoretus id factum dicit,

z.

///".

praea)

Ad quern Sozomeni locum Valesius. SujpriA.

Petrus (inquit) qui tres poftremos Sozomeni
interpretatus

libroslatine

vertit coroUaria.
telligit

Ego

Sando

Gloria

nis

fed

turn cantata,

pofuiffent.

Filimn in

Patri per

PhIlostorgus in liQuamquam Nicephorus

uti decet

bro tertio hiftorix.

non pfalmos,

In-

Sozomenus doxologias Arianacalcem hymnorum canere fole-

autem

rum, quas ad
bant, hoc modo:
Spiritu

cLKQOTiXi vnct

eft,

claufulas vertere malui.

cantica qucedam

effe

exiftimat

Ego autem pfalmos

qux

ab Ariaipfi

com-

potius hie

in-

vox cLscooTlAlvTta*
id eft pfalmorum claufula.
Quam vocem Nicephorus procul dubio non intellexit. Eadem
vox legitur apud Eusebium in libro fecundo
telligi

puto

^^
hiftorix

cap. 17.

ecclefiafticae
s

<

)/

verba

fub finem

<

'

^fvpwv
*

Qua:

indicat

ut

'
j"**

K0<TfJLicog
',

<

1W*V

KcU

V,iW-

g
,

OKgoapmt,

tec ctK^OTiAivna, <ry|/6#7;#*n.

defiunta funt

de vita contemplariva. "

ex

PhilONIS

libro

19.

c.io.

DE ORTU ET PROGRESS!/ MUSICiE

L.I.

48

preeeuntibus turbis,

&

&

chore-is,

&

cantibus Davidicam melodiam infonan-

hanc claufulam addentibus

ConMartyris enim
addit
tramlaqui adorant fculptilia.
fundantur omnes
Pfalmum ilium tunc fretionetn, devictionem effe damonis exijllmabant.
quentcr etiam in Ecelefia cantari fulitum difcimus ex eodem Rufino ,
a prima luce usque
hiitoriam prazclaram refercnte de Theodoro iuvene
ilk
cruddidimc
torto
Cum
tamen
in eqmtleo fublirnis,
ad horam decimam
niji quod vultu
5? him hide later ibus ivft ante tortore, nihil aliitd facer et
iteraret a).
fereuo ac lato Pfalm.96. quern pridie omnis Ecclejia cecinerat
Quamvis autem Rufinus dicat omncm ecclefiam populumque concinifle,
quemadmodum etiam de cantu in translationeS. Babyjje ; dum tamen ex Sozojmeno &Theodoreto fuccinifTe ecclefiam tantummodo verfum difcimus,
idem etiam hie ita interprctari convenit
Quin imo credibile eft, Theodorum repetiiife ad confufionem Tyranni ilium ipfum verficulum; Confuntibus,

verfibus hc/A txarov kooKqv

fingulis

c.ip.

59.

L. 11.

c.

16.

L. vi.

c.

34.

dantnr omneSt qui adorant fculptilia.

Quod

de

S.

Babyla

poll

Socratem

Nicepiiorus ex Theodoreto annotat: Babylam, cum abduceretur, magno animo hax; de Pf. CXVI. accinhTe: Convcrtere anima ad quietem tuara:
Dotninus enim refpexit te pretiofa in confpectu Domini mors Santtorum eius.
Et de Sancto Gordio Martyre narrat Basilius
Cum ob Christi
confeflionem
maxima
populi
frequentia,
quae
eo
die ad ludicra Mortis
in

in Gordium

convenerat, ad fupplicium traheretur, nullis cruciatuum terroribus , ty ranni minis, populi clamoribus, holtium infultationibus perturbari potuit,
M ut non pfalterii recordaretur , & voces animo penitus infixas fonaret.
pralto fint lictores, flagella
Cum enim tyrannus ira a:ltuans praxiperet
plumbeis
nodis
onulta;
corpus
rods
fcindatur
in equuleo llifpendatur,
,
j,
:

omne tormentorum genus excogitetur, feroces adfint beltiae igni tradatur, gladio feriatur
in altum barathrum deiiciatur
Christi miles animo
tranquillo,
ad
hxc
oculis
ccelum
pfalmprum
in
carmina
converfis,

decantabat Dominus mihi adiutur non timebo quid faciat mihi homo Et
Pf. 23. Non timebo mala, quia tu mecum cs."
Affiled publicis ecclefiae
3
conventibus fideles, ciusmodi ad rem verficulos
quando prsefens occurrebat occafio, fuccinere, idem etiam faciebant privatim, quod alias publice
in Ecclefia, cantu, ut vocatur refporiforio.
Qualis haud dubie idem fuit
fub Iuliano concentus
qui in hiftoria tripartita apud Cassiodorum refertur de S. Publia, qua: ficut Thecla in convivio Virginian inducitur praxi

nens
a) Adilit

Rufinus

tiochia: vidiffe,

fc

atque

cum iuvenem
interrogate

poflca

nam

An-

crucia-

tormentorum fenfiffet? ilium autem refponfe quidem dolores parum admodutn fenfiffe,
attitiffc autem fibi quemdam iuvenem
qui futus

diffe:

candaliffimo lintco

cfonti

fibi

gcrct,

&

&

fe effe

fit,

ita

cum

&

fiulorcs abf*cr-

aquam frigidam frequenter infimderet,

c

quo minus

dele&atum, ut tunc moeftior

tortura ileponerctur,

lxtus caneret.

fie

fa (fins

nihil oberat

MUNDI ET ECCLESI/E ORIGINE.

Methodium

nens apud

refpondentibus

reliquis Virginibus

ubi vttoikxuv vox habetur

C.

49

I.

choro circumftantibus

in

ac

qualem memorat S. Joannes Chryfoftomus

Domino quoniam bonus. Dictum quidem
(inquit) pfalmi, quod confuevit populus fuccinere, hoc eft: Hac ejl
exultemus
&f latemur in ea
quod & mul dies , quam fecit Dominus
& hoc maxime folet populus illo fpirituali & ccelefti fe tos excitat
fi
vos vultis
Nos autem
a capite & ab initio to (to fuccinere
non a verfu qui fuccinitur fed ab ipfo ex turn pialmum perfequamur
Verfum enim patres noftri, ut qui e(Tet
ordio expolitionem inchoantes.
fuccinendum

apti ad

res,

Pialmum CXVII.

Verfus eligebantur fingula-

a).

in

Co-nfitemini

T.

v.w;.

&

lubiime aliquod dogma contineret , populum fuccinere fan fonorus ,

Feltum haud dubie
xerunt , quandoquidem totum pfalmum ignorabat."

etiamnum, difcimus ex Gregorio Nijjano, & S. Au- Scr .je p /ch.

gustino, verfum iitum fuille frequentatum
Quod cantavimus Deo, Hie Strm. t<&.
eji dies, quern fecit Dominus ; hinc loquamur quod dedcrit. " Varia eiusmodi
b
apud S. Chrysostomum occurrunt exempla b). Plures in Monito S. Chry,'
sostomi afFerf. locos Montfauconius ubi vox vvrax.orj occurit convenienter fignificatui wztcmzw v7s-o-^/d}Knv
refpondere , fuccinere , refponlum,
Pafchale fuit

quo,

>

uti

tt

vel
Hsec

a)

Publia

( uti ibi de

Kabens

cap. 36.)

apiul

nnrrratur Lib. VI.

cborum

fe

<rvyy^ci<piug

vv\g

converfa-

tKUVO KCX,Tl7rc(.Vi

Vri(J0V

digna

tione

cum

per

in

laudabat fa&orem

eis

DEUM.

fervantium

Virginitatem

pfallebant

clarius

&

contemptibilem,

dc-

go

hoc

tnanuum hominum.
qui /admit ea

Hxc

eas

Et itcrum

Q.U3S eius

tnici

fatellitibus

malam cxderet
taret.

Ilia

&

fe

doretum

cis.

chorum
illo

&

gnlvitcr

pr&cepit.
m.iiori

tranfeunte

commotus cum
,

uni

ut utramque ei
,
manibus genas eius cruen-

imperavit

vero conttimeliam honoris loco du-

legitur

vntjuq $i rcug

cum

illud

Saccrdotibus

ipfis

eo

Si

liceat er-

oportet intellige-

inchoantibus

quo par

eft,

&

ordi-

ne confequar
& canam tibi &c."
Et in
pfalmum CXLIV. Hie pfalmus eft , qui habet
hxc verba, qux, qui funt myfteriis initiati, affidue concinunt
Oculi omnium &c." Et in pfalmum fequentcm Egrediamur nos, & pro ramis palmarum voluntatcm animi florentem exhibcamus
& clamcmus , quemadmodum hodie
in pfalmis fuccinimus
Lauda attima mea Dominum &c. " Omnium vero luculcntiffime , &
,

lib.

eft,

III.

&

ut apud

hilt.

c.

14.

Theo2u-

TrvivfActTnuug 'eCaTAe yA-

Kct,Qct,?ri(J

dij/ipentur ini-

adduci prxcepiflet

cens in cubiculum regreflk

XooSicag,

tacere

ruriusque

DEUS

faifto

fuis

in

vehementer ac-

ira

accipere

ita

cum

Exurgat

eiw." Quo

opera

re

prxcedentibus

Similes Mis jiant,

legem parvi pendentes,

magiftram chori ad
e

&

tranfiret

ordine compleverunt
pfallebant

at/rum

omnes qui confidunt

5/

cum

&

argent um

audiens Iu LI ANUS,

cenfus

cum David

dicebantque

Simulacra gentium

2##A

c
Pfalmum CXXXVII

b) M Ut in

ridendum iudicantes erroneum illaque maxime

cantica refonantes, qua: iJolorum traducere videntur dcbilitatem

7TViV[jt,a,T0 rco

ivoxXxv.

Salvatoremque

Tranfcunte vero Imperatore

commune

Tem-

h^ctcncctXog to tto-

>,

rrjg ftiXca^iotg

tKti-

Mart. Gerbert. deMusica Eccl.

Lib.

in

faspius

pfalmum XLI. paulo

Rclicta (inquit )

ftulam
tes

&a

ipfius

&

poll

initium

rurfus funda rcdeamus ad

fi-

contentioliorc dicendi genere ceffan-

David

citharam in nianum fumen-

medium adducentes, quod

omnes hodie fnccimiimus.
Quodnam igitur refponfum ? Qnemudmodinn defiderat cervus ad fanaquarian , ita dejidcrat anima mea ad te
tcs
DEUS.
tes,

I.

refponfum

in

5o

DE ORTU ET PROGRESSU MUSIC/E

I.

vel refponfionem innuenti

Horn. 36
I.

L.

a).

Adhuc notandus

eft

ex eodem

Chrysostomo

S.

breviter ita explicat: Is, qui pfallit, fulus pfalllt

rem ipfam

locus, ubi

&

fi 0-

vox fertur tanquam ex uno

quam fruftra Valesius huiusmodi loca in
ore. Ex quibus omnibus elucefcit
dum apud S. Basilium vocem hanc V7rr,xw voci
mendo cubare putarit

Cor.

mnes refpondendo refonent kmv -n-dmg

v-zrrixao~iv,

rp.207.

-3-

fynonymam

vTsrouc^uv

tes

ut prior canut

ad Neocafarienfes epiftola
committen-

celebri

ubi in

commemorat

pfaliendi ritum

hunc

breviter

invenit

Pqffea rurfus uni

Nonnihil

reliqui fuccinunt u-za-^o-t.

diverfi habet,

quod

Pontificem aufpicari faex Dionysio, vulgo Areopagita, fuo loco retulimus

ecclefiaftico
pfalmodiam
ordine
facram
ipfi
fuccinente.
omni
mclos
crum
quod Philo de Therapeutic, relatus ab Eusebio, diI\telius vero congruit
:

L. II.

1;

cit

Turn

ille

&

Pojl quern

Prafer affurgens hymnum in

cater i ordinatim dccenti modo

cum

fcultantibus ; praterquam,
Cap.

claufulas

&

nobis recitari folebant

concentu

laudem compojitum canit.

omnibus magno cum fdentio an-

hymnis finem imponentia , caneEt idem paulo ante de Chriitianis, non modo hymnos qui a

re oportet.

1 6.

DEI

decenter

pfallere

aufcultantes

refert

&

&

quo paclo

modefte occeperit

hymnorum

pofteriores

Balsamon ad

fed

extremum una

canonem Laodiceuum

fupra allatum

notat

quodam

fuavi

&

reliqui placide,

ad

partes

cum unus

11

quiete

decantent.

on oportere

qui fnggeftum afcenduut

? ex membrana pfaU
prater canonicos Cantor es
loco
idem
denotare,
Unhoc
cantica
facra incipere.
ac
Unit &c. ^/u?Kuv
iam turn temporis Cantori fingulare pulpitum
feu
de etiam difpicitur
,

L. II. IHfl.
eccl.

7.

De

c.

II.

17-

Offic.

Ex Eusebio conftat prxcentorem pfalmi ftetilTe in meccetus.

Hue referri poflunt, quae paulo ante ex Cassiani

fuiffe.

dio chori

vel

porroque referemus de populi rcfponfionibus

feu, ut
qua
tempore
ab
longo
ante
Italis
ait,
ut
vocat Isidorus
c-s-jiutf rcperta
vocata hoc nomine , quod uno cancnte , Chorus confonando

c. 8-

ted. l.i.

amboncm

retulimus

Inftitut.

refponforiis

&

rea) Contra (ait T. V. p. 129. ) quam vcrtit Gentianus Hfrvf.tus , qui a verbo aiulirL' femper
petens

intcrpretationcm

Contra

quam

p. 57.

V7ra,xxtiv

vel

recitantibus

illud ipfam,

ovToo7rov
adinodum

cum

vel Clcricis

in

fponfionis

Eu-

defiderat

dejidcrat

vel

variorum

prxcinentibuS, fuccinc-

Ctrvus

anima men ad

ad fontcs
te

fupra

tnifericordia

v7rax.Gr]

exempli caufa

Ihcttpog K.T.A.

DEUS.

alteriusque

re-

nempe u,dKUPlOC

rov xvutov

Domimim.

Qjltm-

aquarian,

Ha:c e-

Aliam

Beatus

aut

eius.

Diacono

legentibus

V7rux.ca,t,

STOMUS. "

item

vir,

V7ra,x.or]V

Athanasius nempe on

aiuvct, TO tAtog CLVTX\

pulus
;

vttolkocu

alix item

indicat

affcrt

cficrat

refert

fpecimen

(po<oX[Atvcg

qui timet

v7roi^a?Aeiv
Diacono , vel Sa-

refpondebat

fupra

ipfe

ut

auditio-

&

quod refpondebatur

i7ri7ro$i.iYi

vcrtit

fubdubitans

cerdotibus

ita

V7iaKCr v

Igitur

Aicebatur populus

Goarus

intelligit

Ubi

quamquam

fententias.

bat

pefTiimdat.

crant

ctvrjfj

chologio

ncm

ctiam

fententias

rat v7ra.y.orj feu refponfio

feu

Hxc
ant

quoniam

in

tig TOV

faculum

igitur refpondebat

po-

Saccrdote prxcinentibus,
crant

mult:tque
refponfioncs

inquit

huiusmodi

ChrySO-

A MUNDI ET ECCLESI7E ORIGINE.

Hoc

respondeat.

eft,

mwn. Et Hexaem.

quod

Ambrosius

S.

Lucam

in

dicit

C.

I.

refpondere pfal-

refultat.
V. Ecclefia refponforiis pfalmorum
De
infcribitur
iam
Tertullianus
de
Oratione
feculo
.quod
Atque
III.
c. 27
fubiungendo Pfalmo apud Muratorium. Diligentiores in orando fubiungere
hoc genus pfalmos , quorum claufulis rein orationibus alleluia folent ,
confirmat, quod ha&enus fola Isidori
id
ipfum
fpondeant, qui fimul fimt ;

L. III.

c.

r.ni.Anecd.

&

cum

au&oritate creditum eft,

ricam

cuius

veniffe,

lit
morem eum ex Italia in AfAugtjstinus meminit. Voces ijla, inquit,

credibile

faepiflime S.

quas audivimus

pfalmo

quern cantatum audivimus

iluri

qua

Idem de

nojlis.

& ex parte cantavimus.

pfalmi

Et

Itaque in hoc

alibi:

cui cantando refpondimus

quodam

privato

pfalmi

a fletu illo

(ait)

refponforii cantu

pf- ( E

"-

^vrl^x,

In

ea fumus di-

pfalterium arripuit Evodius , &

puero
Mifericordiam
cui refpondebamus omnis domus
cantare coepit pfalmum
u
Petri
cantabo
tibi
Domine.
Pertinet
iudicium
hue etiam S.
Chryfol.

locus fermonis XLV. ita exorfi

Refponforittm , quod hodie Propheta fupplicante cantavimus &c.
Apta erat ad captum vulgi concifior verfuum di-

Cohibito ergo

t- s*.

L. ix.

Con-

c ' 12 '

&

Card.

ftinclio iuxta Gracos.

cum

canticis

tione ex

S.

Thomasius Roma MDCXCVII. pfalterium

more diftinctum edidit
inque praefa-

verfibus Prifco ifto

Augustini Enarratione fecunda

in

XXI.

Pf.

obfervat,

idipfuin

cum

in Oriente, turn in Occidente,

antiquam illam verfuum diftindtionem qui breviores erant , non alteram fequentis aevi verfuum paulo proa
lixiorum a). Ex S. Augustino item docet, unum eundemque verfum,brevem
Tra8.xxn.
licet, fuiffe aliquando membratim divifum adpopuli faciliorem refponfionem,
pofito verfu in Diapfalmate Aliquando (funt S. Augustini verba) in pfalmo Xamiem!

olim in ufitatiore pfalmi refponforii cantu,

in

quo Lector praecinebat

ufurpatam

fuilTe

verfus

diapfalmate ponitur

in

ipfe

& refpon-

qui praebeatur a Leclore ,

&

timet cantare DEO,

deatur a populo , non forte alicui cor percutitur,
dicere , ludica me DEUS ? Et tamen cantat populus credens, nee pu

&

tat fe

male optare

quod

credit aliquid boni effe,

mifit

hominem

a divina

didicit

quod

fine intellectu.

cantat.

lecrione

Et tamen

Secutus enim

non

dit, quale iudicium diceret; quia

eft

parum

etfi

&

ipfe

intelligit,

pfalmus non di-

verbis polterioribus

damnationis

often-

fed difcretionis.

Ait
a)

Quod (funt Thomasii verba) minime

nimadverteram

mo

&

cum agerem

libris

poftulabat

eiusmodi

ratio

ut

rudis

populus

refponforio in prasfatione ad refponforialia,

de

libro

legeret

antiphonaria antiqua Ecclefia: Romana, a

fub

a-

de eiusmodi pfal-

alio

mco cognomine

feci,

edita

MDCLXXXVI.

in

Nam

me

quoqne
hac urbe (Ro;>ia^) anno
prceterquam , quod id
,

ut

in

aliis

neceffe

erat

id fatis

indicat.

ei

caneret

ifte

nempe

quos
i

nee

mule

pauca procberi repctenda,

cuefimque,

Locus

inftitutionis

nee memoria teneret

verba

ut membratim,
currcret.

pfalmos

totum pfalmum per-

laudatus

S.

Augustini

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

L.I.

52

Ait enim: Iudica meDEUS. Quid eft, Iudica

fam meam de gente nonfancta." Hxc ille a).
illo

quern ipfe adverfus Donatiflas compofuit

in cuiuslibet partis claufula

eft

Omnes

&

modo veram

&

difcerne cau-

Augustinus in pfalmo
populo in manus dedit,

S.

voluit v-zroilwApa

repeti

qui gaudetis de pace

DEUS ?

me

uti

ipfe

vocat

Quod

indicate.

hoc

obiter hie

Thomasium in ea efTe fentennoto, capite vero tertio pluribus difquiram

de cantu refponforio non imum aliquem felectum verficulum poputia
,

prout Cantor praecinebat.

Nimirum Lector,
pronuntiato titulo , pfalmum de codice legendo exordiebatur, praecinebatque
fingulos
totosque omnino verfus pfalmi
quos figillatim intercalari refponfione plebs univerfa unacum Epifcopo ,
Clero , repetebat.
AfFert
imprimis, ubi faepe repetit e.g. Cantatum audivimus,
loca S. Augustini
cantando refpondimus : quae tamen rem mihi haud evincere videntur.
Certe, unum verfum populum aliquando fuccinuiflfe, ex hiitoria Babyl;e M.
aliis patet; atque is ipfe de S. Athanasio fatetur , qui repeti fecit verficulum Qiioniam in aternum mifericordia eius. Pfalmus CXXXV. adhucdum ita interftinctus cantu tamen antiphono frequentatur. Exemplum is

lum

reipondiife,

led fingulos

&

&
&

queat cantus refponforii

verficulus haberi

idem

Parulip.

2.

VII.

Morem hunc

6.

dum

repetitur,

bis

fub refponforiorum

F.Anecd.dem brevis expofitio liturgias

t.

nomine ex

ubi

Teftamento repetit qui-

veteri

Martenio ex

,,

Refponfiopo-

EN
j

&

panum

prsecinebat canticum

Horum

vero quaterna ratio conftat

brum

antiquiffimo codice

defcri-

XV. Eusebius
quit

refpondebat populus adunatus in choro.

,

&

ficut de antiphonabus fuperius conrefpondendi non folum ad mare ru-

Ebraorum gentibus comprobatur

fed in multis

Teftamenti narrat

teris

Confuetudo praecinendi

tinetur.

71.

templi agitur.

^^'

Teftamento

ptae ac edit33 in Anecdotis

Refponforia vero (ut ibi habetur) quae in divi nis Officiis die, aut nocle cantantur , de Pentateucho Moysi duxerunt o riginem , quando Pharaone fubmerfo , Maria Prophetiffa fumens tym-

$ 97-

pul

in veteri etiam

de populi concentu in dedicatione

hiftoria.

voce

vi&a,x.x'iiv

quod plenius

ve-

"

Chorus (inconfummatione illaque

utitur de choro angelico:

Angelorum refpondet una deprecans pro

rei

confir-

19.

ThomasiuS

a) Subdit

Cceterum, quando cceptnm

plurcs iftiusmodi concife diftin&os verfus

fuerit

hoc per

temporis faftum,

&

pfalmi XIV.

conglutinari, puto

quod intercept ab

aetate S.

Augustini

ad Cas-

choris Clericorum,

Siodorum

hie in fuo in pfalmos

commen-

inftitutum

tario

longiufculos verfus,

ribus anguftis

mcret

cum

illis prifcis

ut prxfertim

id

ex duobus, vel plu-

verfibus coactos,

enn-

vidcri poteft in procemio

CXVI.

CXVII.

In-

mos

cantandi pfalmos antiphonatim,

cum iam
rins

vel

aptiores funt

quern

pulus totus in

hoc

eft,

monachorum

alternis

ad

quod

angufti

cantus refponfo-

prxcinente nno

Ecclefia

verfus minus

defuefceret paulatim

pfalmi

&

ea interftitia temporis

pfalmi

valuerat fcilicet per

refpondebat.

leftore po-

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

confirmans ac dicens, fiat

liter

Qui

chriftianis

In

,s

&

fideliter, fide-

Cor -

XIV

amen fuper tuam benediChrysostomus fie commentator

Idiooftendit, eum non parvum damnum accipere, quan-

quern locum

tarn dicit laicum

fecundum A qui lam

53

I.

amen, amen. a
Solemnis & frequens
refponfio populi amen , iam ab Apoftolo memo- *

fupplet locum idiot a

Etionem.

five

fecundum Symmachum

aut

erat in Sacris

rata:

fiat

C.

quomodo

dicet

S.

Hoc

do non poteft dicere amen.

eft

autem, quod

dicit

Si

Barbarorum

voce benedicas , nefciens quid dicas , neque valens interpretari , non potNon audiens enim illud in facula facnlo eit laicus refpondere amen.
Innuit fpeciem illam cantus,
quod eft finis , non dicit amen. "
rum
,

quam Graci

ab antiquifiimis temporibus

7T(>o<r(pwv'/i<riv

acclamationem vocant,

potiflimum ob fecuturam poconftanterque apud eos etiamnum obfervatur

qua nulla in omni ecclefia frequentior eft hac voce a~
puli refponfionem
men, quam refponfionem devota concionis vocat S. Hilarius.
S. Iustinus

s. Hilar,

M.

F^

in Apologia

meminit

Chriftianorum

II.

ubi Antilles preces

ritus in celebranda Euchariftia defcribens

& gratiarum

&

actiones fuper pane

vino ab-

populum omnem acclamare Amen 7ra?

7ra^uv Xctog iv(pv\y.&i hiTertullianus Chriftianis, Romanorum fpectacula frequentanyuv duqvexprobrat
quo amen in Sandum protuleris gladiatori
tibus
Ex ore
Dionysius Alexandrinus de homine narrat,
teftimonium reddere &c."
utpote
quern baptizare tamen noluerit
veri quidem baptifmi experte
folverit,

in

6s "

De

Speetacu-

"

c
'

2S

"

&

cum

refpodentem amen,
nihil
hac promifcua populi in
S. Athanasio
Kct) <rwem<p8i'y<!ia>{*ivov to dprjv.
Sacris Chriftianorum conventibus refponfione fortius vifum eft ad mitigandum Constantii animum iratum ob Sacra habita in ecclefia necdum fopopulo potius in deferto quam in veteri ecclefia, quae
lemniter dedicata
multitudinem capere non polTet fynaxin habere volente. Ubinam (inquit) Apoi. ad Con*
condecentiusque populus refponderet amen ; in defertis
an \\\ft mtimi
fandius
templo quod iam appellabatur Dominicum? " Etmox: Quid fi tanti
" San populi convenientis una vox proferatur , qua DEO dicunt amen ?
Gregorium
Nazianzenum
laudantem,
ctum
fupra citavimus, matrem fuam
quod altum filentium in Officio fervarit , neque os , nifi ad canendum apenimirum ad Presbytero Sacris operam danti refpondendum amen.
ruerit
S. Ambrosius fymphoniam in hac re variarum setatum in ecclefia depraedicat in hunc modum
Haec eft fymphonia , quando concinit in ecclefia z. Fir. /
diverfarum
aetatum
atque
virtutum
velut variarum chordarum indifcre- Lhc xv'
,

Haec eft fymphonia,

ta concordia , pfalmus refpondetur , amen dicitur.
fcivit
Paulus,
ideo
quam
&
ait:
Pfallam
fpiritu
pfiallam <? mente."

frequentantem

actionem

gratiarum

caeteris

S.

Hieronymus

refonantis populi

Romani vocem

paucis

fed fignificanti-

bus

54
s. Hieron.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICS

I-

Ubi
Romance plebu ab Apqflolo laudatur fides.
in
Ausonius
(imilitiidinem
reboot
tonitrui
amen
?
Et
coeleflis
ad
alibi fie

1-1
rl
Ephemer. eiusdem vocis vim , inter modulationem plalmorum Uaviatcobus hifce dilaudat verbis

/'''*{"!;

ha-

in Ep. ad

L-

ht. I. II.

...

>

rum

aera ferientis

refpondente populo

non minus egregie

defcribit

Confona quern celebrant modulata carmina David.

Et refponfuris ferit aera vocibus amen.
Doxoiogia

Gloria Pa-

(fi

XVI.
ums n
i

num
L.

via.
1J

Ibid.

c.

Antiquiffimus inde a nafcentis Ecclefiae primordiis

orationum

claufula

ulitata

c.

13.

Quoniam tibi omnis gloria , veneratio

Spirited Sanclo
tio Patri,
Filio,

SpeEiac.

Hom.

sf>.

liturgiis
fie

etiam-

exprefla

&

&
,

Iren/eus videtur refpicere in loco, a nobis laudato contra Valentinianos,

clus

c - -s-

refponden-

adoragratiarum aclio , honor

in injinita,
nunc, &femper,
ac femptierna facula fccculorum. Atque omnis populus refpondeat amen."
Vel Cui tecum (vel) cum quo tibi, ? Spirited Sanclo , gloria honor,
Ad earn iam San lam, glorificatio , gratiarum actio , in facula amen. "

&

contendentes: Sed
Be

omnibus

atque in liturgia Conftitutionum apoftolicarum

&

feu doxoiogia in

eft

&

nos ipfos denique in gratiarum actionibus dicentes

Tertullianus grande nefas dicit

aonm aonum illos JEonm fignificare. "
efle
Ex ore, quo amen in Sanclum protuleris, in cLwvag alii omnino dicere nifi Deo Christo." Etlaudatus S. Chrysostomus Non audiens enim
^ [\\ u ^ iu facula faculorum, quod eft finis (gratiarum aclionis) non dicit amen."
Ex his teftimoniis patet populum ad hanc doxologiam folemne amen refpondifle.
Quod haud dubie etiam fadum port homilias & fermones qui
claudi folebant doxoiogia eiusmodi.
De qua re olim lis mota eft S. Basilio, qui fe aucloritate omnium retro fandorum Dodorum tuetur in libro
:

in

Ep. i.ad Cor.

Cap.vil.

2 ?.

de Spiritu Sanclo

minorem vocant
ce, tradente

S.

fed in facra pfalmodia etiam paulatim doxoiogia

;
,

ingruit, ut etiam ab ipfo populo

Basilio,

hymnum

glorincationis,

jimulque Spirited Santlo gloria impertitur

Filio,

litum.

Et quidem ex

sostomo diximus,

illis,

communi

13.

&

etiam cantari fo-

a rufticis

Chrycum hymnis &

quse paulo ante deArianis Cpoli fub S.

patet, illos

in fuis

facris

conventibus
;

mum
c.

diceretur vo-

nimirum Quo Patri

proceflionibus id arledaffe, ut populus aliquid fuccineret

L.HI.

quam

ilia,

S.

Chrysosto-

autem facrorum hymnorum alternum concentum opponentem credibile eft, doxologiam intercini curafle.
Philostorgus dicit, Flavia-

num

Antiochenum

clamaife

collecta

Gloria Patri,

ilium anteceiMent

&

alios

monachorum
Filio

quidem

multitudine

& Spirited Sanclo.

dixifte:

primum omnium

Nam

ac-

ex iis, qui aetate

Patri,
per
Filium in SanGloria
tlo

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

Ho

C.

Spiritu, atque hanc acclamationem in ufu magis receptam

vero dicere folitos

Gloria Patri

in Filio

55

I.

Alios

effe.

& Spiritu Santlo.

Sed haec A-

rianum fatis produnt aucrorem. Quamvis non una omnino olim fuerit formula,
s BaJ L IL
ut vel ex S. Easilio difcimus: & Valesius in notis ad Socratfm & Theodoretum obfervavit. Ibi Camerarius etiam & lac. Sirmondus eidem VaUf.L. It
'

~-

falli

videntur

quani verfum ilium

efle

,5

Gloria Patri

fum

&

Filio

Epiphanius

videtur

putarunt,

Qiiia

dici

omnem

glorificationem feu fiohhoyictv nihil aliud

ad calcem pfalmorum vulgo cani folet

In qua opinione etiam fuiflfe

qui

24-

<?

& Spiritui Santlo.

Scbolqfticus

glorificationem

fed certum eft

quae tarn in fine

SohhoyUv
pfalmorum

in univer-

quam ad

&

homiliarum addi folebat a Chriftianis. " Nihil dicam

calcem orationuni
imprimis autem cum Arianis , mods.
inde inter ipfos Catholicos
de turbis
Unde Socrates narrat, Arcadium antiphonas prohibuiffe.
Et Sozome- Socrates z.
nus perhibet, in ecclefia Antiochena mods fuiflfe, ut per choros diftributi, in- VL c ?
,

ter pfallendum

clararint.

Patri inferiorem

fcopo Ariano
ria Patri ,

Patrem,

alii

Patrem

Alii vero

bant.

hymnorum

in fine

Nam

&

vpvetv fingidi

fententiam

tanquam honore aqualem

fuam

de-

in Filio

Cum

'

glorifica-

hoc propofitione adiecJa denot antes Filium

Theodoretus vero de Leontio Antiocheno , Epi- L

a.)

fcribit

iv

Filiitm

oz

enini animadverteret

quosdam canere Glo-

n m
'

24 '

quosdam Gloria Patri per Fi&f Spiritui Santlo

in Spiritu Sanclo ,
ipfe totam glorificationem tacite recitabat
ut
Hum
nifi
in
nihil
audiretur
conclufio
fecula
feculorum."
b)
Ex
Cassiano
,

difcimus , quoad hanc doxologiam in pfalmodia non eundem morem in

Oriente , ac in fua provincia , nempe Narbonenfi, in Gallia fuiflfe , ubi tefte
Gennadio in Catalogo de Viris illuftribus Cassianus degens , Alafiilia
nimirum , tarn Inftitutionum, quam Collationum libros confcripfit. Illud z 7/
etiam, (inquit) quod in hac provincia vidimus , ut uno cantante , in clauFilio,
fula pfalmi omnes aftantes concinant cum clamore Gloria Patri,
Spiritui Santto , nusquam per omnem Orientem audivimus , fed cum
,j
finito pfalmo orationem fuccedere.
omnium lilentio ab eo, qui cantat
Hac vero glorificatione Trinitatis tantummodo folere antiphonam terA S. Benedicto in fua Regula ad finem pfalmorum praefcribi minari. "
Filio

&

&

tur
a)

b)

Confer Sozomeni cap.

Nicephorus Lib. IX.

fuam
in

(ait)

eiusdem

19.

24.

c.

quam quisque

choro ftantes

bant.

de

Deo

libri.

Sententiant
obtineret,

ad finem pfalmodix declara-

Q_uidam enim Patrem, ac Filium eodem

honore celebrantes

nonnulli Patrem in Filio,

( prxpofitione interiefta obfcurius fecundas partes filio tribuentes ) alii Gloria Fatri per Fi-

Hum

fl-

in Spiritu Santfo canebant.

Primum omnium

ferunt Antiochenum
coafta caterva
5*

Filio

Deum

fufpicionis

qui

Gloria Fatri,

Quod quidem,
in Ecclefiis Dei

Leontius

Id vero

obtinuit.

accinuiffe

f Spiritui Sanclo.

ut nihil habens
bere eos

Flavianum, monachorum

clare

videns

inhi-

iuxta Nicena fidei traditionem

cantibus profequebantur

feditionem timens.

"

non audebat,

\y

In$'x '

56

L.

&c.

tur Gloria
Can. 13.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

honor Patri

Mm.

Diverfa

329.

&

Filio

noftra doxologia

Toletano VI. praefcribitur

In

&

Baronius,

Fatetur tamen

c.

;>

quo hodie

fit

non

Gloria,

&

prxfinitam,

effe

Nicanis conftitutum

a Patribus

"
in /acuta facidorum amen.

Concilio Nicano

Sacris diceretur

in

ufus (de epiftola fpuria

rit

rebus

Concilio

in

dicimus

ut

eodem

cum deinceps varius illius fueHieronymi ad Damasum argumentum haud

petimus, Pontificem rogantis, ut in fine omnium pfalmorum adhiberetur)
pc- qua m diverfitatem
Earn Roma tempoadhuc Walafridus Strabo a) notat.
conitat ex Epift. I. Vigilii P. ad Profuturum,
re ViGiLii ufitatam fuifle

modo

Be

Spiritui Sancio

atque concifior

omnium pfalmorum

illam a

utierant, qui contenderent

clef.

fine

S.

Bracarenfem Epifcopum

Cantus alleluia.

InPf. a I.

XVII. Haud minus frequentata

diebus tantum

gustinus,

Epift. 178.

Ixtitiss refurreclionis

alteri

&

voci

fimili peregrinse

vox

Sacris chriftianis
diei

amen,

fcilicet

Hanc

alleluia.

eft

dominicae dici folitam

S.

Au-

Videa-

iungit.

orbem terrarum fruftra di"

amen & halamen
alibi
Sciendum
eft
catur
halleluia.
&
Et

lehiia, quod nee Latino, nee Barb aro licet in fuam linguam transferre,
Prasterquam quod idem in
hebraeo cuncras gentes vocabulo decantare. "
Patribus
occidentalibus
Ambrosius in ApoloPfalm. CVI. & CX. atque ex
Isidorus
gia pro David
& alii de frequenti
S. Paulinus, Sidonius
ufu huius vocis in Sacris chriftianis dicunt rememorandum, quod paulo an

vet. Ed.

Extatque de ea decretum Cone. FafenjislL

n. 3.

529.

an.

c. 5.

mus

Fratres

(inquit)

his diebus

fi

per totum

Cap.

Orat.

fi.de

te p.

5 1.

exTERTULLiANO

retulimus

&

orationibus alleluia folent ,

fpondeant, qui fimul funt."

Non

fumus.
tat

in.

claufulis re-

Qiise verba de cantu refponforio interpretati

S.

qui nimirum alleluia, laudate Dominion

quorum

quod indigiquorum frequentior femper fuit in ecclefia ufus,

Augustinus nobis teftis eft de ufu pfalmorum alleluia-

alleluiaticis

prsecife accipere.

ticorum

Diligentiores in orando fubiungere

aufim vero eadem libertate hoc genus pfalmos

de pfalmis

hoc genus pfalmos

in fronte prasfixum ha-

bent, feu ab ea voce incipiunt, uti centeiimus quadragefimus oclavus

&

qui
a)

Dicendum vero ( inquit ) de hymno , qui ob

honorem Santo, & unica Trihitatis officii^ omnibus interferitiir
eum a fanctis Patribus a,

atque

liter

Patri

&

Latini

hunc

voluerunt.
Filio

ff

femper

Hifpani

coinmemoravimus ) ita eum dici

Grxci nutem Gloria

( iicut fuperius

omnimodis

Nam

ordinatnm.

pliter

c^

vero

hymnum

fcf

in

Spiritui

Sancio

eodem online
decantant

&

fif

ferula fsculorum

eisdem

mn:c

amen.
verbis,

addentts tantum in

Pro quibus etmedio , Jicut erat in prhicipio.

iam particulfs quidam G:uei , minus fapientes,
proximis ante nos temporibus , cr:lnlatinos ,
Monachi nimimniis impetere conati funt. "

rum Graci
chorum
reticos

in

congregatior.em

eodem

proclamabant

Leonem

III.

Mifcell.

p.

patet,

14.

&c.

Francorum

mona-

loco ob hanc additionem hre-

ex eorum ep'ftoh ad

ut

Baluzio

edita

T. VII.

A MUNDI ET ECCLESI/E ORIGINS.

qui fequuntur
runt

aut etiam in contextu

quod omnes

(ait),

eundem.

vel fine iuxta

halleluiatici pfalmi

habeant

C.

57

I.

Hoc

in fine hallcluia,

afle-

non

o- inPf.

Iuxta Cassianum olim obfervatum fuit , ut in refpon nines in capite."

fione t5 alleluia nullus dicatur pfalmus , nifi is , qui in titulo fuo t a/A?S. Basilius in epiftola ad Marcellinum Coluia inferiptione praenotatur.

10?.

l.ii.

Injiit.

"'

c'

mitem hos defignat Ciy. CV. CVL CX. CXI. CXII. CXIII. CXIV. CXV.
CXVIII. CXXXIV. CXLVI. CXLVII. CXLVIII. CXLIX. CL. fw, inquit,
vttclkoiiv i%x<ra,v to cLfoqAxict,.
Et
pfallere refponjionem habentem alleluia,
fingulare
nobis
de
veteri
Teftaaliquid
pfalmos
procemio
in
Eusebius in
Cum itaque fpiritus in quempiam principum cantorum infilimento dicit
ret, cateri quiet e ageb ant adflantes , ac voce confona refpondentes alleluia,
:

o-vptpavag

vTzruKvovrtg

pfalmum octonarium

guit

luiaticum iuxta

ct^A^ct. LaudatUS S. Augustinus diftillvel alphabeticum

vel halleluiaticum.
Alias alle-

too tyob&ovTi
,

In

PA "8.

Holstenium

in Indiculo declaratorio

vocum

inufitatiorum,

ufurpatarum in Regulis Patrum, ad Reg. S. Aureliani, in ordine pfallendi F IIL

eg!
in qua iterabatur alleluia.
Quod
videtur effe pars quaedam Officii divini
frequens Temper fuit turn Hebraorum imitatione, cum etiam Angelorum, iuxta
vifum S. Ioannis in Apocalypfi, exemplo.
Laudes, hoc eft alleluia canere
Hebraorum.
antiquum
eft
(inquit
Isidorus)
Cuius expofitio duorum De &w.
S.

L L c
compofitione
vel
confiftit , hoc eft, laus DEL
verborum interpretatione

Co ^

''

'

De

cuius myfterio

aut audifte

vocem

Ioannes

in Apocalypfi refert,

cceleftis exercitus

rum tonitruorum dicentium

alleluia.

hoc laudis myfterium digna fide

Alleluia autem, ficut
iunctum.

fpiritu revelante vidifTe fe

Angelorum tanquam vocem validoEx quo nullus debet ambigere, cum

,

& devotione celebretur Angelis efTe con& amen, de hebrsea in_aliam linguam ne,

quaquam transferuntur non quia interpretari minime queant, fed, ficut

aiunt Dodores, fervatur in eis antiquitas propter fancriorem audoritatem."
Teftatur porro Isidorus, in Africa non omni tempore alleluia dici folitum fed tantum dominicis diebus
quinquaginta poft Domini refurre:

&

&

ctionem
fecundum antiquam Hifpanorum traditionem , praeter dies ieiuniorum, vel Quadragefimae, omni tempore. Sicuti etiam S. Benedictus
fingulari capite XV. fuae Regulae , quibus temporibus dicatur alleluia, tempus Pafchale, indeque a Pentecofte ufque ad caput Quadragefimse defignat.
,

Moris

illius

Africani

pluribus in locis nobis

teft^s

eft S.

Augustinus

a).

San-

clus

a)Ut

Epift.LV. ad

pter hoc (

Pafcha

mus

&

Ianuar. N.

tempus nempe

edit,

Letitire

Pentecoften intercedit)

p.139.

Pro-

quo J

inter

,
.

vatur

L.

&

quame

Ut autem

cant.,

I.

in Eccleiia

obCervatiir

ir alibi,

atque

Et poftea

canitur."

halleluia

quinquaginta

ftantes ora-

quod eft lignum refurreilionis ( unde etiam omnibus diebus dominicis ad aitare obfer,

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

pag. 141.

halkluia

per

cantetur

nam

&

alibi, ipiis

aliis

c.

i'olos

non

if.
dies

ufque*

diebus varie

autem diebus ubi-

a^

Offic.
'

I3 '

L.

58
a

I.

DE ORTU ET PROGRESS!/ MUSICiE

dus Hieronymus inter alia Vigilantio obiicit a) quod nunquam nifi in

Qiiare &Sozcmenus falfus eft, affePafcha alleluia cantandum contendat.
nonniii femel Roma per annum, idque primo die ieltivitatis Pafcharens
,

L. vii. c.19.
h
1,1 Btb

pp

Z'

Fii.pag.47s. lis

turn audiri

Romanis

ut amultis

cani confueviffe,

Damasum

hymnm

Supervacaneum

turn cantari expeclatur.

hie

htrisiurandi inflar

quidquam ex

foret,

Hieronymo fuppofita
de alleluia, ab laudato
Pontifice in Ecclefiam Romanam invedo, relerre, quodT/zVor/tf Mercator ex
S. Gregorii M. epiitola ad Ioannem Syracufamtm haufit, ficque S. Hieronymum inducit ad Damasum fcribentem In Ecclefia autem (alleluia) a
epiftola ad

S.

fancla refurrettiune ufqne ad fantlam Pentecoften finiatur inter dierum fpacia

quinquaginta.
Nee tamen hoc improbat Coustantius in cenfura decretory./.

Epift.

R.p.pag.
6l5 "

runl DAMASoI.adfcriptorum, locum ex S.

Augustini Ep. LV.

32. profe-

n.

Ut autem alleluia per ilios folos dies quinquaginta in Ecclefia cannon ufquequaque obfervatur: nam
aliis diebus varie cantatur a-

rens.

&

tetur,

atque alibi." Subdit Coustantius: "Porro ex iis ecclefiis, quae alleluia

intra tempus Pafchale cantabant, unam fuifTe Roma?iam ex Sozotantum
,3
haud
temere colligitur.
Erravit illequidem, cum fcripfit: RoMiB
33 meno
quotannis femel canitur alleluia, primo die Pqjlbalis fejfivitatis ; &A733
Calisto, verba eius exferibenti
cephoro
fed non
errandi audor fuit
,3
nifi quod
cum apud Scriptores Latinos
33 alia videtur erroris illius caufa
Pafcha 3 vel de toto tempore Pafchali, vel de uno Refurredionis Domini
alleluia Roma tantum in Pafcha cantari audiens
3, die promifcue dicatur,
uno die interpretatus elt, quod de toto tempore Pafchali fibi didum
,3 de
fuerat."
Traditionem autem illam, qua Damaso P. audor eius rei fuitTe
3,
3,

libi,

dicitur

Hieronymus

de

Miffa interpretatur

in

alleluia

Benedicti

doritate Regular S.

qua de

in

per

alleluia

ufus etiam au-

annum

Qua-

extra

drageqne."

Casulanum

Et ad

p. 75. n. 18.

Ep.

36. nov.

Quibus tantummodo

ed.

diebus

(iis

videlicet $0. qua1 a Pafchnte ad Pentecoften ufqne

numerantur ) in multis
autem maxime cantatur

ecclefiis

halleluia

laudis effe nullus Chriftianns

ritus

ignorat.

"

Et

in

omnibus

quam vocem

quamlibet impe-

pfalmum CVI.

in

n.

j,Cuius (pfalmi) titulus non nunc tra&andus

eft

enim

halleluia,

&

bis

bis cantare certo tempore

fecundum
que enim

Ecclefioe

&

halleluia

eft

quod no-

folemniter moris

antiquam traditionem

hoc fine Sacramento

1.

certis

Halleluia certis

orationitus exercemus

enim

terpretatur, ut noftis

Idem

in

26.

Hoc

quod

Pafchalibus

Quoniam

fie

voluit

eft

latine in-

Zaudate Dominant.

diebus

(Serin, 2 j^.)

"

Ser-

orditur

Dominus,

ut chiritatun vefham in Halleluia videremus, de

verbum debemus. Non fine onere,

commemoro quod noftis quia & ipfum HaU

Halleluia vol is
fi

quoth

leluia

ne-

Noftis enim

diebus

quod cantimus

Halleluia

monem

hoc vero tempus re-

in Laudibus agimus.

ieiimiis

eft,

quidem diebus cantamus , fed omni die cogitamus." In pfalmum

CX. Venerunt dies, ut iam cantemus halleluia."
In pfalmum CXLVIII. diftinguens tempora ante,
& poft Pafcha, Illud (ait) tempus in ieiuuiis
antamus.

&

laxatis

dicimus,

ie

quotidie

delettamur.

quia halleluia latine dicitur laudate

DEUM & in
confentientes

&

hoc verbo

confonantes ore

corde, cxhortamur

&

nos invicem ad

laudandnm DEUM &c." Eo pertinet etiam mox

fequens Sermo 256.
a) Vid. initiuni libri adverfus

VlGlLANTIUM.

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

59

I.

dragefimam, vel tempore Pafchali, canendo

ita

etiam

Hieronymum conciliat, cuius varii

&
ad Marcellam feftivitatem

uti in Epift.

IiiChristi

Quocunque

ftisque

eft,

xv.

Cap.

IV.

Cap.

XVI.

&

ctiam in exequiis defunclorum idem perfonuifTe, in epitaphio Fa-

Hebrao, Graco , Latinoque fermone refonabant pfalmi & autemplorum refonans in fublime quatiebat alleluia.' Et in epitaphio Paulje
Port alleluia cantatum, quo iigno vocabantur ad colledam,
Imbui etiam confuevitTe infantes ut in alle nulli refidere licitum erat"
luia lingua balbutiens primum erumperet, idem perhibet in epiftola adLiEtam Qiiis hoc crederet, ut Albini Pontificis neptis de promiflione MarBioLiE

Cap.

extra pfalmos filen,

arator ftivam tenens alleluia decantat. " Te-

villula tota rufticitas

te verteris

Atque

Regular ponuntur.

habentur de alleluia loci. Velfrequentiam huius cantici no-

inquiens

tat,

tium.

certae

rata te&a

&

gaudente avo , parvulae adhuc lingua bal tyris nafceretur , ut prafente,

alleluia
refonaret ? "
Cum avum viderit,
Et inferius
butiens Christi
"
in pectus eius tranfiliat , de collo pendeat , nolenti alleluia decantet.
:

Addo
nes

quod Ven. Beda de

&

Germano

S.

Piclos ad praelium animante, fcribit

&

fer univerfos admonet ,

fecurisque hoftibus, qui

prasdicat

Brittones

Altijiudor.

Tunc

contra Saxo-

Germanus

fubito

L.i.Hiji.gen.

figni-^"

"g

"

2o

ut voci fuaeuno clamore refpondeant;

fe infperatos adefle confiderent,

alleluia tertio re-

&

elatum
Sequitur una vox omnium,
petitum Sacerdotes exclamabant.
clamorem
repercuflb
multiplicant."
Et
Robertus
aere
montium
conclufa
J,
Antijiodorenjis ad an.

tuba* clangore

440.

Cum Germanus

fed clangore alleluia

fugam

ipfe

dux

non

belli faclus

exercitus voce

totius

ad fidera

Videtur etiam iam prima hac aetate traclus aliquis , ac veluti balatus vocis obtinuiflfe, quern auclo res medii
a:vi , ut fuo loco videbimus , neuma ,
Alleluia
feu pneuma vocarunt.
novis balat ovile choris ,
ut habet S. Paulinus in epiftola ad Severum.
Non enim infuetus etiam fuit iubili olim alias ufus, quod eft a) S. Augustino , fonus quidam jignificans cor parturire, quod dicere non potejl. Idque
non folum efle dicit praeliantis , fed eorum qui cantant jive in meffe , five
levata

hoftes in

in aliquo opere fervent i

vertit

immanes."

impleti tanta latitia

pofint, avertunt fe a fyllabk verborum,

clus

Hilarius

cum

& eunt in fonum

iubilationis.

&

ita

fe

habent

AAa,xdPccn

dAahctypog , quern latine iubilum ponunt

r
,

XXXII.

n. 8.

Vid.

e<

TrSLcra,

fignificat

H
a) Enarrat. 2. in Pf.

San-

Iubilum paftoralis , agreftisque vocis fonum nuncupamus,

in folitudinibus aut refpondens , aut requirens , per fignificantiam
:

Namque

XII.

ut earn verbis explicare non

expreflfe in nifum fonus vocis auditur.

du&se in longum ,
In grascis
vero libris , qui ex hebrseo proximi funt , non eadem fignificantia fcribi-

n tur.

Epift.

Hieron. &Theodoket.

jj

vocem

yij

& cum

illis

exercitus prae-

liantis
in eund. Pf.

&Rufinus

in

Pf.LXV.

&

pf- ZXV.
'
"" 3

60

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICS

L.I.

liaiitis

aut in concurfu proterentis hoftem

voce teftantis."
longe acclamantium

Be

Canttcg

novo c.2.

X.

n.

e$. io.

Augustinus

S.

tationis

&

aut fuccefTum victoria? exul-

Alleluia celeufma vocat

nautarum

Adjit nobis , inquit , tutela,

refpondentium
fibi a
ut lati EffjtfChrijti gratia , celeusma nojlrum duke cantemus alleluia
Et Sidonius Apollinaris recuri ingrediamur ad felkifiimam patriam.
:

vera illud ufitatum fuiffe fcribit

Curvorum bine chorus helciariorum

Refponfantibus alleluia ripis

Ad

Chrijlum levat amnicum celeusma,

Sic jic pfallite nauta

vel viator

Pfalmorum

XVIII. Pfalmorum vero ipforum iugis femper fuit in Ecclefia ufus. Cum
convenitis
inquit Apoftolus
Id eft,
unwquisque vejlrum pfalmum habet.
iens.
i. Cor. XlV.ut
laudem
in hunc locum commentatur auclor fub nomine S. Ambrosii
DEI per canticum loquitur, li quoque auctores quos initio ftatim retulimus , etiam extraneos de carmine & hymnis Christo tanquam DEO in
conventibus Chriftianorum cantari folitis
hue explicari poflfunt. Nee obut pfalmi din noEtueft libri Pontificalis aucloritas DaxMAso P. attribuentis
que canerentur per omnes ecclefias qui hoc pracepit Presbyteris, Epifcopis, ac
monajieriis.
Idem quidem repetunt auctores plerique medii asvi, Beda, Ado,
Usuardus in Martyrologiis Marianus Scotm m Hift. L. II. & Sigebertus
in Chronico ad an. 382. nequid de fpuria Hieronymi ad Damasum epiftola
dicam, hoc confilium fuggerente a).
JValafridm Strabo de ecclefialticis
a
officiis poftquam de veteri & apoftolica facrorum conventuum ratione quaedam attuliftet ita concludit Ex his itaque & fimilibus intelligimus apud
Cap. 25.
obfervatas, fed non ea di multos horas, quae & nunc celeberrimae funt
Quam & cirqua nunc utimur.
ftributione pfalmorum, vel orationum
expletam
multis
ca tempora Theodosii Senioris inchoatam, ac deinceps
Adducit deinde au&oritatem S. Augustini, qua
L.IX. Conf. animadvertimus caufis."
,

'7-

Ambrosio

S.

inftitutio in ecclefia lilediolanenji tribuitur,

orientalium Patrum pfolmi

1.

1. de bonis

epenbus.

ad

alias'

atque hymni in ecclefia canerentur

occidentals ecclefias dimanarit.

Fortafie

morem

ut iuxta

inquit

unde ufus

Bellarminus

^ loquitur Augustinus non de cantu abfolute , fed de cantu totius populi.

ut paaudientibus aliis
Antea fiquidem pfalmum cantabat unus tan turn
,

ex Cassiano.
Unde eft illud Hieronymi in epift. ad Rusticum

Dicas pfalmum in ordins tuo.

FortalTe etiam foli Clerici
35 nachum
tet

a) Vid.

Opera

Damasi Nov. Ed

3j

Mo,

nunc

ut

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

C.

6l

I.

nunc fieri videmus cantabant Ambrosius autem ad leniendum mcerout totus populus caneret.
rem populi in perfecutione Iustin;e inftituit
fimili
in
occafione
apud Cou/lantinopoChrysostomus
fecit
Quod
etiam

j,

Urn, ut refert Socrates." Sed ex iam a

me

dictis

clare patet

&

deinceps

produntque ipia S. Augustini verba

de modo potius
hymnos & pfalmos magno Jludio fratrum concinentium vocibus f?
Ait enim 1. c. Tunc hymni & pfalmi
ut canerentur
cordibus rem efle.
ne populus mceroris taedio
fecundum morem orientalium partium

magis elucefcet

mji.

L. VI.
8-

c-

canendi

&

ex illo in hodiernum retentum , multis

cantabefceret , inltitutum e(t,
per caeteras orbis partes imitan iam , ac pcene omnibus gregibus tuis

&

tibus." Dici namque non poteft antea in Occidente turn populo, cum ipfis
adeo foeminis pfalmos canendi nullum fuiflfe ufum, dum contrarium comIlia, qua
ut L. De Virginibus velandis
plura Tertulliani loca probant
,

inter pfalmos

xorem

in quacunque

DEI mentions

Cap.utt.

Et ad u- 1

retefta perfeverant.

Quid maritus fuus Mi, vel marito, quid ilia cantabit ? Et poftea Ibti,
mutuo provocant , quis melius DEO
hymni
Sonant inter duos pfalmi
:

&

fuo

9.

&

de privata cantilatione

Etfi haec

canet.

c_ 6
c.

intelligi

Id etiam

videantur.

Clemens Alexandrinus vel inter ipfam ccenam factum memorat. Morem LIL P<ctgc 4
eundem S. Cyprianus in epiftola ad Donatum indigitat. Cantus autem
pfalmorum ufum frequentem etiam Tertullianus publicis in conventibus
Iam vero inquit prout fcriptura kguntur , aut pfalmi canuntur, Be anima
prodit.
,

"

'

aut adlocut tones proferuntur

ipfo diftingui

pfalmorum.

lie eft.

bant

Si

leclionem fcripturarum

Non

tionem facit ad

ita

apertus

Dominum

pfalmnm

canit

efl coelo.

placet fibi.

& quam iucundum,

ait)

nofti

nifi

prolationem fermonum,

eft alter eius

prope

Vides

Si fcripturis incumbit

&

cantum
Si ora- De

totus il-

Haec domi ad imitationem eorum

Exhort,

ca lt '

Hoc

coenas. "

c.

10.

fie-

Mm.

n Fide (idem De

habitare fratres in unum.

quo tempore cum pluribus

c - 9-

fingula ab

de publica fynaxi locus

quae publicis in conventibus folemniter peragebantur.

quam bonum
pfallere
non facile

,3

aut pet it tones delegantur.

c-

tu

J 3;

Q_uod

de publicis facrisque conviviis

quae agapa funt diclae , intelligi poteft , de
quibus aperte c. 39. Apuloget. loquitur.
Omitto Pfeudo - Hippolytum de
,

Confummat. Mundi , ubi pfalmorum decantationis meminit in ecclefia.

Totam liturgiae rationem feu dx.oAx'iia.v explicans auclor Conftitutionum apoftolicarum
Mediius autem
ait , Letlor in quodam loco excelfo ftans legat L IL
libros Moysis &c.
Peraclkque per binos lettionilnis , quidam alms Davidis
hymnos pfallat ,
populus extrema verfuum fuccinat.
Deinde acla noftra
recitentur
&f epiftola Pauli adiutoris noftri, quas Spiritus Sancli duclu ad
,

&

Poflea Diaconus , vel Presbyter legat evangelia

Poft
hac Presbyteri exhortentur popidum &c.
Hie eft pulcherrimus ordo ac vi-

eccleftas

mijit.

ciiTitudo

c -"> 7

62

L.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

ad divinum Officium celebrandum

Infigne ad hanc rem Origenis teftimonium in ipfius Commentariis in Pfalmos legimus a) qui licet
primi tamen ex ilia antiquitate habentur
ex quibus
integri non extent
in
noviffima
editione
in
lucem
funt profelecla quacdam a Montfauconio
in facris Ecclefiae conventibus,

ciflitudo

promifcuis lectionibus

ac cantu pfalmorum.

dita

Tomo

veluti etiam in

sebii

memoratur.

orbe paffim

ftidno

primum, ut
iubet

Gracorum PP. Commentarii Euconfuetudo in toto chri-

Hoc

itaque

(ait

Eusebius b)

alicubi

omnes homines Spiritus Sanclus agere

omnis terra."
Idem in pfalmum XCI. pro-

necelTario praeftandum,

dicens

Colleclionis

I.

in quibus pariter haec ecclefiaftica

Cafarienjis,

DEO

Jubilate

qua ratione primo diluculo conventus agant Chriltiani, panes propofitionis ofFerant
pfalmos una muititudinis voce concinant. Similiter SancIusHilarius in eodem argumento eadem pfalmi verba verfans Iubilate
DEO omnis terra; pfalmorum frequentiam depraedicat c). S. Athanasius
praeter expofitiones in pfalmos infignem fcripfit ad Marcelltnum Comitem epiftolam , quae plenam continet ad pfalmos inftruclionem. Poftquam
autem totius pfalterii divifionem fecundum fingulorum pfalmorum argumenta, & materias, accurate fecifiet
earn demum etiam movet quaeftionem
quid caufae fit
quod eiusmodi fermones cum modulatione, & oda
pfallantur d) ?
Ex dictis , & porro dicendis conftabit , quae incrementa
fequitur,

facra
a)

verba vid. fupra p. 29.

LXV. n. 3. coetera ex

Cuius

Neceffarium ergo id

b) In Pfalm.
c)

Simile enim

&

&

5. )

LXV.

( inquit Tr. in pfalm.

officium

omnium

docetur

&

n. 4.

origo.

Terrendus ergo eft (pergit) confeffionis noftrx

fermone omnis profanus auditor
& adverfum
diabolum armaque eius orationum noftrarum fonitu certandum eft , & belli noftri viftoria exfultationis voce monftranda eft.
Audiat orantis populi confiftens quis extra ecclefiam vocem,

mini

hymnorum

fpeftet celebres

fionem devotee confeffionis

terreri

omnem

exfultantis

noftrx

DEO

refpon-

Neceffe

eft

bellari adverfus

refurreiftionis

vocis

Sciat hoc

iubilo.

&

inter di-

officia

accipiat.

adverfantem

diabolum, vincique
tali

&

fonitus,

fide

placitum

mortem,

diftum

ut

eft,

hoc fpei

effe,

noftrx teftimonium, publicas victricesque exful-

quarum propheta
memorans, Circuivi

tationis noftrae voces perfonare

non negligens

&

loco alio

Et ne inanem

tionis.

nam

eft

iminolavi in tabernacnlo

eius

hqflimn

iubilationis

atque obfervantiam crederemus

teftatur

Beatus populus

iubila-

huius doftri,

alibi pro-

qui fcit iubilationem.

eft,

ei

noftrx

eft

Nam primum

in cuius

quia ut per

gotiorum

num.

vocis

exfultantis

organum

pfalmus

quod animx

&

omnium organum

placendum."
Qiiidam enim ( inquit T.

peribus
55

in

itaque iubilandum eft

nobis

corporis noftri

d)

eft.

DEO

eius.

debitum

vinorum quoque Sacramentorum

fidei

admonitionum ordine Propheta difpofuit , ut iubilet

DEO omnis terra, fecundo ut pfalmum dicat nofcientia beatitudo

repete.

30.

p.

eft

ita

affeftionis

eft

quia

officium

&

artificiofis

&
ne0-

eft

27. )

dunt verba

inter
effe

nos

I.

P. II.

fimpliciores

divinitus infpirata

p.

999.

tametfi cre-

arbitrantur

tamen ob foni fuavitatem , voluptatemque auAt nequaquam ita fe res

rium , pfalmos cani.
non enim voluptatem, aut eloquentiam
habet
fed id quoque ad animx
affeftavit fcriptura
fed duautilitatem conftitutum eft , omnibus
bus maxime de caufis ; primo quia decuit divinam fcripturam, non obiter, fed fufius Deum
Continua igitnr oratione dihymnis celebrare.
nee non
cuntur legis & prophetarum verba
fufius
hiftorix omnes , cum novo Teftamento
autem efferuntur pfalmorum, odarum , & can:

A MUNDI ET ECCLESI* ORIGINE. CI.

pfalmodia & cantus ecclefiafticus fub ipfo Alexandria coeperit,

facra

63
ut et-

qualem memorat in cpiiam fceminis fua ad pfallendum fuerint pfalteria

pfalterium pre manibus ten en tern
publiftola ad Orthodoxos, ab Arianis
fermone
de
Basilius
legendis
GentiUum
libris
poll- T
ce flagellari iuflara. S.
:

IT K0V
-

*'*'

Sed mujica, fubdit, altera, qua'

perducit
ad
meliora
confideranda nobis ell, qua ufus
,
,
David facrorum carminum auttor furor em Regis, atque infaniam ,ut aiunt,
a
Idem infigni encomio primam in pfalmos orditur homiliam a).
fedavit.
epiitola
207.
adhuc
#
clarius
memorat
celebri
Neocafarienfes
ad
Et in
Recepta
ecclefiis confona eflTe , & confentientia.
De
j, nunc inftituta omnibus DEI
apud
confurgit
nos
populus
ad
domum
precationis,
fiquidem
&
node
in

quam damna

& melior

profanae muficae oitendiflet,

exiftit

,,

labore, in affliclatione ac iugibus lacrymis confkentes

DEO, tandem

a pre-

Caeterum horum gra catione furgentes , ad pfalmodiam tranfeunt.

JEgyptios
fugietis
fugietis
utrosque
Lybies , Thebaus,
fugitis
fi
nos
}J tia
Syros
qui ad Euphratem habieos
Palaflinos Arabes , Phcenkes
.

omnes uno verbo

ac

&

apud quos

&

tant,

& communes

precesque

vigiliae,

"

Qualis S. Basilius in Oriente

flint.
talis in OcAmbrosius, divinae pfalmodiae initaurator cuius hab&ntur in
atque in prooemio pariter de eorum ufu
pfalmos quosdam commentarii
apud omnes in Ecclefia loquitur Pfalmus enim benedi&iu populi eji , DEL

pfalmodiae in pretio
cidents fuit

S.

laus
ticorum

fcripta

Seciimlo

gnnt.

moilo

atque eo

&

ut totis viribus

tota

pateftate

qucmadmodum

apte coinponens uinim concentutn

in anima

varii

fint

motus

obfervabitur,

Ideo concinni

DEUM

tati

dili-

Ivirmonia tibias
efficit

ita

infitque vis

cum
cogi-

tandi, concupifcendi, irafcendi, ex quorum permotione lnembrorum corporis operatio exoritur ;

poftulat

tatio

hominem fecum non

nee a femetipfo
a) T.I. p.90.

Hic

diflidere.

liber ,quo

fuavitate

ad eius

genus

fieri potefl,

hominum

Atque

id

atque voluptate,

vitam

prain

cum concinna
qux honeftas

Eteniin ubi Spiritus San-

ingerat cogitationes.
ftus

diffentire

"

vos coercet affe&ns, qui per

animos varie graflantur.

quadam

hominum

perfpexit

ad excolendam

&

a nobis ob novirtutem adduci vix poffe,

ftram in voluptatem propenlionem viam re&ain

contemni , quid agit? Dogmatis immifcuit harmonise dulcedinem, ut rerum auditarum iucun-cditate ac dukedine eloquiorum utilitntem nefcientes

perciperemus

tes meilici,

daturi

haud

aliter

atque fapien-

qui naufeantibus potionem

Lcpius

l8J *

calicem

mtlie

amariorem

circuinliniunt.

nobis

illi

flint

pfalmornm concentus excogiut

ii

qui pueri

funt

artate,

omnino moribus funt iuvenes, dum

in fpeciem quidein cantant, re ipfa tamen animas
erudiant fuas.
Vix enim unquam unus aliquis
e multis & ex defidibus difceflit, qui prxceptum
apoltolicum , aut propheticnm memoria retineat
at pfalmorum oracula & domi modulantur , &
in forum circumFerunt to, $% toUv lyctAuoov
aut etiam

Aoyia, x, koct oikov [mXuSxo-i -il eV< rrjs

dyogcZs -7rt()i(ptazi<ri.
Et etiam ii quis in fetx modum valde seftuet ; ubi pfalmis demulceri
coeperit

ftatim

feritate

abit.

clefia:

eft

Et paulo

melodiam animi
) Pfalmus

poll

eft

dies
,

feftos

triftitiam

earn

qua: fecun-

Enimvero

creat.

Pfalmus

e corde lapideo ciet lacriinas.

Angelorum opus
tuale

initium

laetificat

dum Deum
pfalmus

confopita per

incrementnm profiperfe&is firmamentum , vox eft Ec-

incipientibus

cientibus

"

tymiama.

qui artem
fcereinus

eft

coeleftis

converfatio fpiri-

fapiens magiftri

qua fimul caneremus

excogitavit.

"

inventum,

&

utilia di-

n.%.

64

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

fermo univerforum , vox Ecclefia,

pkbis landatio , plcwfus omnium
aucioritatis plena devotio , libertatis Utitia , clamor iucimditatis, Utitia reXLI. fuJtatio.
S. Chrysostomus haud aliter atque S. Basilius. Primum (ait)

lam

in?/.

L.

necefTarium

eft

<ftus

&

cum

quanam de caufa pfalmus

maxime haec dicitur

in

noftram vitam

Cum DEUS

eft

Quanam

prophetia.

cantico

introdu-

ergo de

audi.
multos homines
caufa dicatur cum cantico
effe focordiores, nee ad legenda fpiritualia lubenter accedere, nee qui in
,

vidiffet,

eo capitur laborem tollerare , volens gratiorem laborem efficere , eiusque

fenfum praefcindere, admifcuit prophetiae melodiam, ut omnes cantici mo,,

dulatione delectati

cum magna

animi alacritate facros

hymnos

ei

emit-

quomodo humanum genus univerfum

Fada deinde mentione
tant."
idem iterum repetit
& ad iugem pfalmorum
mufica & cantu afticiatur
interpeUemus per pfalmos
Qiiotidk
oracantum ita hortatur
Quod, qua ratione in Ecclefia chriftiana fit frequentatum alibi doHones.
,

In Pf. XII.

n
X.

t.

xiii.p.iyo.

aut quisquis

vid &c.

Ex

a)

m pro iogo

tur

fenfifle

eft

manum

in omnium ore eft

rum hortatu fuorum

femel

&

commentatoribus

CXVIIl. magnam

in Pf.

ut etiam

auftor homiliae de pcenitentia

veteribus in pfalmos

&

in lectio nem de

Augustinus

S.

fe in interpretatione

admotam ad eum pfalmum

Demum

removerit.

Fyocem.hiPf.

cxviii.

cet
Edit.

DEUM

Dafate-

difficultatem

qui hodieque

poft caeteros pfalmos omnes, ite-

omnes caeteros quos

Ecclefiae
continere
quod
novimus
confuetudine pfal^ codicem pfalmorum
partim fermocinando in populis
partim dictando
terium nuncupatur
ficut
Domino
potui:
pfalmum
vero
donante
centefimum
expofui
octa
Pfalmos (inquit)

aggreflTus.

non tarn propter eius notiflimam longitudinem quam

,
profunditatem
paucis cognofcibilem differebam. "
eius
propter
Prseftitit

debitum
folvendum
ut
vocat
:
hoc
,
fidelium
quod
cantiid verO tandem
,

ihid.

vum decimum

bus celebraretur.
,j

clefiaftici

Hoc enim

(ait)

non fraudentur etiam

iuftius effe arbitror

ut conventus ec-

pfalmi huius intelligentia, cuius, ut aliorum

Et epilt. CXXXI. adMEMORiUM de Pfalmi dele&ari aflblent cantilena."

in ea ftudia
fta
Amavit enim vir ille Sanctus David muficam piam ,
"
alius
ullus
auctor
accendit.
ipfe
quam
In
fuis Confeffioni nos magis
,

&

bus
a)

In
tinis

(inquit) flint

Ecclefia

mus, medius,

&

nltimus

hymnornm canticis
eft David.
In

nltimus

rum

deductiones

pervigilia

David.

eft

primus

tentoriis,

primus,

&

ac pri-

medius

&

poftfemns

eft

Da-

res inopinatas

dem

nuilti,

qui ne litterarum

principia funt aggieffi

VIDEM

edofti

qui-

totum tainen Da-

online recitant

ac

states

non inodo

vitaj

in defertis

ubi mortuo-

In adibus virginum
Vid.
ubi texturx fiunt,
& primus & medius , & poftremus eft David.

&

in iTrbibus

In matu-

in

ecclefiis

omnes

&

per

fed etiam in agris,

per terram non habitatam

fcdulitate plurima tripudia

&

omni tempore

clarefcit,

facra

DEO

cum

excitat.

In monaftcriis chorus fanftns ordinum Angelicorum

primus, medius, & poftremus eft DaIn afceteriis
ubi greges virginum MaVID.
riam imitantium , primus, medius, & poftremus eft David &c. m
,

A MUNDI ET ECCLESIJE ORIGINE.

bus exponit

quam eorum

cantu fucrit delectatus non foltim

dentiftimo flagrant defiderio

recitandi

&

ria

non

remedia hasc

orbem univerfum, fi qua fieri poflet,

quod lugenda cxcitate myfteatque adeo antidotum
quo eis fanitas
Qiias (funt eius verba) tibi voces dabam in..jx.

viderent

refpuerent.

refbitui potuiflet,

led etiam ar-

per

illos

indignatus vehementer Manichais

65

C.I.

c.

4.

&

&

quomodo in te inflammabar ex eis,

accendebar eosre pfalmis illis,
citare , fi pofiem , toto terrarum orbe adverfus typhum generis human i
non eft , qui fe abfcondat a calore tuo. "
Et tamen toto orbe cantantur ,
canticis tuis , fuave fonantis EcEt capite VI. Quantum fievi in hymnis

&

&

pkfiae tuae vocibus

LVI.

Conjitebor

10.

dum commentatur

commotus
tibi

acriter. "

Theodoretus

in

Non

Pfalmi

illud

Domine &c. opportune hunc

folum nunc has laudes tibi afFeram

in populis

in

mo-

verum

&

optato diluculo apparente , omnium gentium

etiam vera luce exorta ,
magifter
chori
ero ,
veluti quibusdam chordis illorum
populorum

&

&

labiis

utens

gratas tibi laudes canam. "

Leo

Sic S.

qui per univerfalem Ecclejiam omni pietate cantantur

currere vellem

in recenfendis

iis

ulum pfalmorum

quse ad

monachorum&anachoretarum,

ccetibus

pfalmos Davidicos,

Quodfi ex-

indigitat.

pertinent, dies

me

praefertim in

que (ut verbis Cassiani utar) pro fuo unusquisque fervore,

immemor

roboris

aliense, idftatui

fui

debere cenferet

parum

facillimum iudicabat,

infirmitatis L.

quod contemplatione

difcutiens

Cum-

deficeret.

fidei

ac

qua

in

neceflTe

eft

XIX. Ad

&

Mji.^.j n

n
-.Lib.Regum.

necefiario adhibetur.

inftitutum

ratione afferunt

modo non

ac utilitatibus

adMARCELLiNUM
aliis

quidem

profequi

Lib.

I.

divini

S.

Spiritus ope-

delibabo

Athanasius

rurfus in pfalmis

qua? Sandi de

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

quae veteres de ingenti

faltem paucis

Etenim (inquit

quoque

quadam

quas mira

epiftola)hoc
libris

eft

Quaedam

expofuerunt.

ment noftro magis confentanea.

quod in

jQt

pfalmodiae virtute

bri

s'

fentiae inftar

"

quid generaliter ple-

infirmorum quoque
partem maximam reperiri , diverfoque mo do enormem pfalmorum nu merum inftituere pro animi fui virtute certarent , & alii quinquagenos, alii
fexagenos pfalmos , nonnulli vero, ne hoc quidem numero contend, exce di eum debere cenferent, eifetque inter eos pro religionis regula piae conQiiae prius retuli, fpectant univerfos fideles,
tentionis fanda diverfitas."
apud quos, tefte etiam Theodoreto, turn fuit univerfalis per Ecclefiam ufus,
ac confuetudo cantandi pfalmos David.
Ne quid dicam de clericali Ordine
ac Officio
auttore
apud quos,
de Ccelefti Hierarchia Dionysio
quisquis
ille eft , facrorum pfalmorum modulatio,
omnibus pontificiis myfteriis ef nitudini fratrum

poilibile efTet

11. Infiit.
c

argu-

in cele-

admirandum,

quibusdam dicunt
I

Pfiiimodiae
lllvina virtus '

haec ipfa

qui

t. i.

P. II.

?-987

'

66

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

referant
& qui audiunt, fefe alios
de quibus dicuntur

L.I.

qui legunt ,
exiftiment ab

iis

de quibus fermo habetur,

iis,

quae gefta dicuntur, ad-

ita ut,

&

imitanda fibi proponant. At librum iftum qui

mirationi folum habeant,
fumit, prophetias de Salvatore, ut in aliis fcripturis, more folito cum ad-

& adoratione

miratione

percurrit

alios

vero pfalmos

quaii proprios fibi

fermones legit, qui autem audierit, quafi haec eadem ipfe proferret,
pungitur , atque ita canticorum verbis afficitur , quafi fua eflTent."

quod exemplis illuftrat

fermonem profequitur

hominum

fam
tineri

&

animi affecliones

confeffione opus

fit

ita

huius verbis univer-

his libri

cogitationumque motus con-

Sive

five tribulatio aut tentatio

Id

Et denium concludens

prolixa epiftola.

ilia

Exiftimo enim

atque his nihil maius in hominibus experiri.

&

tia,

vitam

tota
:

com-

enim pceniten-

apprehenderit

five

&

ex infidiis impetus illos evaferit ; five

quis perfecutionem fuflinuerit ,
quidpiam fimile iis, quae
etiam triftitia , aut animi perturbatione afFeclus ,
etiam
femetipfum
perpeiTus
fuerit
vel
dicla
funt,
quidem viderit
,
antea

&

hoftem vero deletum

proficere
dlionem
Domino
ofFerre voluerit
jj
,

efie

ac laudes

gratiasque

&

benedi-

do&rinam in divinis
tanquam de fe confcripta
quae in iis funt
hisce pfalmis eligere, & ea
S. Basilius fimiles fruclus pfalmodiae enarrans non folum
ofFerre DEO."
ad propriam tranquillandam animam, fed ad communem fidelium concen,

poteft de fingulis
,

tum adque confociandam charitatem refert utilitates, quae ex cantu atque

fymphonia proveniunt a).
S. Ambrosius adhuc plura de pfalmodiae canta
commoda promittit, quae multo funt certiora afiertioraque quam veteHaec inftar omnium funt, quae in hanc
res de mufica funt commend b).
,

rem
a)

Pfalmus

( ait Horn,

tranquillitas

mnltuofas,
fcit

lit

tes

animarum

eft

turbulentasque

inter

pfalmus

inimicos

enim adhuc eum

vocem

emifit

num.

arbiter

cogitationes

lafciviam

ita

conciliat

I.

pads

reprimit excandefcentiam,

citationem
citias

in Pfalm.

gratiam

&

2. )

tu-

compe-

animi con-

b) Iracumliam

morum

Ami-

Imago
cordiae

componit.

quocum imam ad

O^uis

DEUM

loco inimici habere poffit ?

Ita-

( inquit

libnim

in

ribns

Diei

tranqnillitatis

pignns pacis atque con-

modo ex diverfis & difpavocibns unam exprimens

cantilenam.
ortus pfalmum refultat, pfalmnm refonat
citharce

Mnlieres Apoftolus in

occafus.

iubet

fymphoniam congregat.
Dxmones pfalmus fugat accerfit Anminiftrat arma contra
gelorum patrocinium ,
nofturnos timores , diurnorum laborum eft reinfantum feenritas
ornamentum iuvequies
mim , fenum confolatio , convenientiffimum
mulierum decus , frequentat folitudines, forum

veterani trifles in cordis

emendat &c.

inflexx vocis fuavitate modulantur.

chori unius

pfalmum etiam bene clamant. Hie omni

dulcis xtati

hie utrique

fenes rigore

periculo

venculx

&

hunc

fine

invidia
fine

cantant la-

lubricae

ajtatis

tentamento concinunt voluptatis, iu-

ipfx

hint pudoris
,

Hunc

eft fexui.

fui iucunditate refpon-

hunc adolefcentes

cundia;

iuvenes

aptus

depofito canunt

feneftutis

Hunc

dent.

fcivix

tacere

ecclefia

que & bonorum maximum charitatem conciliat

pfalmorum cantus, qui concentum ceu quoddam
vinculum ad concordiam ineundam adinvenit,

populumque ad

Pfal-

argnm. ) folicihnlinem abdicat, mcerorem allevat.

Nofturna arma , diurna magifteria,
fcutnm in timore , feftnm in fanditate.

confociat diffiden-

refrenat.

mitigat

cum

fine

difpendio

puellulae

fine

matronalis pfalprolapfione

fobrietate gravitatis

vere-

hymnum DEO
Hunc

tenera

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

rem non

dum

fine

&

fru&u

afferri poflTent

C.

6j

I.

ad divinae pfalmodiae ftudium excitan-

amorem.

XX.

pfalmorum interpretes omnia rimati etiam Ac varia

in titulis pfalmorum a), (de quorum tamen infpiratione faltem
& divina P ralniorum
"
origine hodieque dubitatur, ac magna adhucdum obfcuritas eft in eorum*
a
verum etiam de ufu disfenlu) varia non tantum myfteria quaefiverunt
quifiverunt in ipfo pfalmorum cantu.
Non enim ( inquit S. Hilarius) Probgo in z.
p almorum
fine caufa tanta rerum diverfitate hie titulorum ordo convertitur, ut nunc f
"' I7
nunc pfahnns nunc canticum
nunc canticum pfalmi nunc
in finem
ad
diftinftionem
pfalmi
fubiaceat
qui
cantici
praeferatur. " Et Num. 19.
pfalmm
paulo port
In muficis vero artibus hae funt officiorum & generum varieVeteres

Patres

Sanclii

'

,j

Pfalmus eft , cum ceifante voce pulfus tantum organi concinentis

auditur. Canticum eft
cum cantantium chorus libertate fua utens, neque

tates.

in confonum organi adftriclus obfequium , hymno canorae tantum vocis

Canticum autem pfalmi eft , cum organo praecinente fubfe exfultat.

&

aemula organi vox chori cantantis auditur

modum pfalterii
quens
Pfalmus vero cantici eft
cum choro ante can modulis vocis imitata.
tante , humanae cantationis hymno ars organi confonantis aptatur, vocis,

His ergo
que modulis praecinentis pari pfalterium fuavitate modulatur.
muficee
artis
generibus
fingulis
pfalmis
quatuor
competentes
quibusque

Anonymus apud Corderium adhuc

fuperfcriptiones funt coaptatas."

explicat

& breviter.

canticum vero
,j

oratio

mnus

quae

eft

autem eft fupplicatio

pro bonis obtentis DEI
,

eft

alia

ifte dodlrinDe,

quam cum

feria

Quantum laboratur in Ecfilentium , cum leftiones legun-

traditur difciplina.
clefia

ut

tur ?

fi

Cum

fiat

unus

loquatur

pfalmus legitur

obftrepunt

ipfe

fibi

univerfi.
efFeftor fi-

eft

Omnes loqmintur , &- nullus

Pfalmum reges fine poteftatis fuperciUo
lentii.

in hoc

minifterio

fe

David

populis.

bus

Certant

proficit.

cenfetur.

Sine

ptate fervatur.

fcordes

fociat,

clamare finguli

Domi pfalmus
labore

percipitur

Pfalmus
offenfos

cum

volu-

diffidentes copulat,

reconciliat.

di-

Quis enim

non remittat ei, cum quo unam ad Deum vocem emiferit ? Magnum plane unitatis vinculum,

totius

numerum
funt

fed in

fed

In pauciffimis chordis

nia.

fa.>pe

Spiritus

popxilo

norum
plebis coire.

una fymphoerrant digiti

artifex

nefcit

artificis

errare.

Pfalmus nofturni pavoris folatium, diurni

laboris

requies.

Inftitutio

hoftia

cceleftis,

xofa

peftora

duros

flefti

dodlrina

cum

incipientium,

&

Pfalmus ennitur,
immifericordes.

Certat

non confuevit

non permanent

a) Vid.

rum.

D.

id

elabi.

Calmet

etiam faflere

pra;-

in pfalmo

Cantatur ad delefta-

gratia funul.

tionem, difcitur ad eruditionem.

fuavitate perceperis,

ipfa

Videmus

moliiuntur.

tiora prxcepta

perfe-

Angelorum minifterium, mifpiritalis, pfalmum & faxa

ftorum confirmatio.
refpondent.

foris re-

laudatio eft divi-

Difpares citharx nervi

litia

quod omni-

canitur

five

unum chorum

refultant.

iubilatur a

in

laus

obftrepit.

gaudebat videri.

Pfalmus cantatur ab Imperatoribus

Gra!C -

p. "z.

DEO

maioris profeftus,

celebratio

hunc meditari gaudet infantia,

declinat edifcere.
Ludus quidam eft

geftit pueritia

Extf

modulatio per muficum inftrumentum 2nm.

quae per os fit , cum verbis pronunciatio ;
quae pro aliqua re utili
offertur ; hy-

Pfalmus

carminis

eft

alia

Nam

violen-

quod autem cum

infufum femel prxcordiis

"

DifTertat.

I a

in titulos Pfalmo-

68
T. II. p. $2i.

L.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

norum miraculorum commendatio."

perius aliqua in hanc rem atttflimus

Addit Origenes,

eft

qui neque cantici

que laudationis

neque hymni

neque orationis

Alii

ex quo iam fu-

qui nullum habent titulum,

id

neque modulations^ neneque pfahni

neque alius cuiuspiam rei fimilis nomine

qua dam videntur habere pracepta

=f fermones exhorinvitatorios ad pietatk culium.
Vides alia explicari quoad catatorios,
alia quoad materiam
quod fcpe allegorice cum aliud ninendi modum
inferibuntur

utilia

&

hil afferte
E$hef. V. 19.

&

T.yi.f. 1S7.
Edit. Antroe>

Hieronymus, dum

San&us

pfalmis

autem

fef

fuppeteret, fecerunt ipfe Sanctus Hilarius

bymn'is

inquit

&

canticis fpiritualibm

inter

interfit

illud Apoftoli

in

manibus habet Quid

& canticum in
,
:

& hymnum

pfalmum,

Nunc autem breviter hymnos efle din plalterio pleniflime difcimus.

Maieftatem predicant DEI,
eiusdem fem cendum , qui fortitudinem
per
vel
beneficia
vel
mirantur.
pialmi
continent,
quifacia
Quod omnes
,

&

&

'P'

LXV.

pfalmum

Loquentes vobismetipfis

prse

in

Pfalmi autem proprie ad

bus alleluia vel praepolitum vel fubiecr urn eft.
ethicum
locum
pertinent
ut
per
organum
corporis
quid faciendum ,

Quod D.Paulus tria ilia diftinxerit abs

quid vitandum fit, noverimus."
re certe haud elt
quamvis id apud nos locum non habeat , quod in pfalmis
& aliis veteris Teftamenti canticis verifimiliter diftingui folebat iuxta
cantus etiam, & inftrumentorum muficorum genera.
Qua in re fere conveniunt veteres interpretes: luculenta vero imprimis eft S. Basilii definitio:
,

35

&

Hom.

in if.

Pfalmus itaque, ait fermo eft muficus , cum concinne apteque ex harmonic ratione ad organum pulfatur canticum vero vox eft concinna, qua modulate citra organi fonum emittitur.
Pfalmi potiflimum ex fua inftitutione

29.

ad ufum templi

Davide

que muficorum fymphonia

TTO'X

oil

funt deftinati vario concentu

;

quo

Cantica vero plerumque

neginoth.

quam novi habentur

teris

Teftamenti

DEI

funt concinnata.

dum noftrum

Hymni

elucnbrata,

non numcriminatim re-

&

quod

ex ipfo divino ore divinas

Sanclo emanarunt,
quin etiam fuas ingenii vi-

ad conferibenda divinae laudis cantica, aut etiam

Mentionem

,7.fupra

feci

p. 25.

hymni , quern

FrifciUianifta

a)

Io.

Z.'.ch.

pfalmorum,

Hilligeri
hymnorum

DiiTertat.
atqiie

di-

a Spiritu

Ecclefice primordiis

ni r
p enc}erent Chriftiani

ex tempore edenda.

laudem

in
,

quae in Scripturis

locum habuerunt inde ab

res

& privatim

laudes. a)

XXI. Neque folum

breviores

verbum DEI contineant

nos concinere doceant

chriftianis

qualia in fcripturis tarn ve-

ex tempore

in Sacris chriftianis rite applicantur eo facratiori ufu,

vinitus infpirata

inftrumentorum-

nonnunquam hymni & exDEI laudem. Omnia autem ad commo-

Uti etiam

clamationes, iubilationesque in

imprimis hebraica inferiptio Sy

pertinet

philolog.

de

odarum facrarum

difcrimine digna eft lettu hanc in rem.

MUNDI ET

ECCLESIiE ORIGINE.

C.

69

I.

Christo tribuebant, atque etiam divinis prxferebant Scripturis. Ratio- cepti, prxfertim hsrctiHabes verba eorum corum.
nem eorum afFert S. Augustinus ad Ceretium
Hymnus Domini quern dixit fecrete Epifi. Z27 (inquit) in ilio codice ita opofita
niftdc

janttis Apoftolis

difcipulis fuis

ditto afcendit ad montem

qui fccundum fe fcntiuut

quia fcriptum

& qui in canone

& nonfecundum

facr amentum Regis

Iita
revelare honorijicum eft.

eoquod fcriptum

DEI

eft

eft

11011

pofitus

eft

Spiritum

bonum

Hymno

in Evangelio,

propter

abfcondere

eft

eos,

veritatem DEI,

<?

opera au-

Doctor) magna eoin

canone
non
fit
quia
hymnus
velut facramentum
ifte
ratio
cur
rum
,

qui fecundum carnem fentiunt, & non fe Regis abfcondendum fuit his
tern

eft (fubdit S.

&

cundum Spiritum,

ipfa hymni verba

cillianiftis fadam

medium

in

profert

in fcripturis oitendit

non

cur in canone relatus

Qua

veritatem DEI."

fit

quam

de re difputando deinceps

quorum expofitionem ab
aliunde manifeftatam

Pris-

ipfis

ut rationem

exploderet

Prifcillianifta diclitabant,

a).

Non
a)

Si enim verbi
hymno cantatur ,
foh'i volo,

quia,

&

telligenduiii

ficut

hxc verba exponunt,

iili

a converfationc

ut non iterum ligemur in eo

canonicis utique didicimus

fcripturis

hxc in

quod

fol-

Dominus a converfatione fxculi , &

quia in eo non debcmus iterum colligari. Nam
quid eft aliud , Dirupijli vinctda mea &c. &c.
Qiioniam hxc in fcripturis canonicis legimus,
nos

vat

ibi intelligimus

proedicamus.

firmamus

inde

Q_uid eftigitur,

hide quotidie

quod

dicitur carnalibus fuifte fubtraftus

cum quod

nerctur in canone,

in

ifte

ut

illo

effe

fpiritualibus,

effe

carnalibus ?

hymni

& falvari
hoc

autem manifeftum
Hoc de fuperioribus eiusdem

verbis dici poteft, ubi

Domino

Si

volo.

verba

ifta

per

ait,

enim, ficut

fignificant

&

Safoare volo,

ipii

exponunt,

quod falvamur a

ait

eft

in ipfo

id

ubi

epiftola

jQiws iterum par-

Christus formetur in
intelligendum eft in ifto hymno ,
quod in

hymno

quod in canonica

Apoftoli fcriptum eft,

hymno

ifto

vobis

ubi

ait,

fi

hoc
can-

pfalmo canonico fcriptum

hoc inSaltate

I11

DEI

hymno
hoc

legitur

in eis

vides

in

pfalmo

fignificat

fum

ait in

abfcondere

&

hoc

Rex
vides

cur

ifte

in

ingrejfus

pfalmo,

alio

&

elevamini por-

gloria

fi,

quod

quod ago, face

hymnus non

cum

ea, quae in ifto

etiam in canone
obfeura

canone

effe in

ut facramentum Regis abfeon-

reperiantur manifefta

ponantiir

ait in

quod fcriptum eft in

,
Sacramentum Regis bonum ejl

propterea dicitur

ponuntur

quod

iuftitia

&

veftri,

jQiii

figni-

canonico

fignificat

datur carnalibus

introibit

hymno

ifto

hoc

fi,

&

DEI habi-

quod in pfalmo canonico

Domino

confitebor

ta ictcmules

Ha:

quicumque me pul-

tibi

Aperite mihi portas

lanua

hymno, Lu-

ifto

me

eft

To/lite portas principes

ibi

in

ait

qui

itte

quod fcriptum

luxiftis

in cuione,

eft

f Spiritus

quod

fi,

tibi

non

per fidem in cordibus veftris

lumine tuo videbimus lumen

ifto

fas

fum

in cantico

eft

&

ornari volo hoc fignificat in

quod fcriptum

templum

'vos ejlis

ficat

&

CHRISTUM

bitare

Tobi*

intelligendum

volo

volo

mea

turio, donee

tare

ornare

opera

Generari volo

Pauli

ii

libro

falvamus

fi

ait,

Plangere volo,

quod fcriptum

Planximits vobis,

eft

nonica clamat, ubi legimus, Sulvos nos fecit per

lavacrmn regenerationis &c. ? ... Si hoc , ut
dicunt

evangelico

hymno

in ifto

eft

tundite vos omncs,

datum nobis per

nonne iftum fenfum fcriptura ca-

baptifmum

cuftodimus in nobis Spiritum

baptifmum

telligendum

cerna

in canone

ubi

tat in vobis

hymno

in ifto

quod fcriptum eft in cantico evangelico,

Cantavimus vobis , &f non faltajlis : fi hoc in-

cuncli

non poopertum

canone

in

eft

hymnus

apertum fit.
An ufque adeo
imo infaniunt
ut audeant dicere,
Sacramentum Regis in hoc hymno abfconditum
eft

defipiunt

Domino canticum novum

Cantate

eft,

Dominus Christus

folvit nos

fxculi

( ait ) propterea in ifto

dicitvtr Solvere volo ,
fif

gratia

nifi

habent in quibus lateant

ut

quia
i

hymno

legantur

per hoec

ex-

&

fie

ilia

ex-

expofitiones

iftas

in verbis vero illius

hymni, quern exponere fe fimulant, hoc fapiunt,

quod alienis exponere timeant ?
Nee mi.
.

I 3

n. 4.

70
Non
z. 11.

c.

17.

Ui^'

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

L.I.

mentionem Therapeutarum Philonis, nifiEusEBii teftimo-

iniicio hie

Poft pauca (inquit) rur-

adieclo de confimili noftratium exercitatione.

fum etiam de eo quod pfalmos novos faciant , ita fcribit (Philo) ItaJ,
ipji faciunt no que non folum fubtiliw intelligitnt hymnos veterum , fed
omnibus
,
eos
metris
in
fonts
fatis
vos
honefta
fuavi com
:

&

&

DEUM

&

&

&

Multa quidem
alia in eodem libro enumerat , quae a
page modulantes.
Habetur id ex an noftris vel in ecclefia , vel in monafteriis exercentur."
Scriptore,
Romano,
Caio
verifimiliter
Presbytero
qui
ad finem faeculi
tiquo
l. V.

c.

s8.

Apoi.

Artemonis

fecundi contra

haerefin fcripfit apud Eusebium in haec verba a)

Fratrum, hide a primordio a fdelibus conferipta,
concelebrant.
lam retuli etiam Tertulliani locum,

& cantica

a
c.

39.

Pfalmi quoque
Chrijlum Verbum

DEI

ut quisque deScripturis fan&is, vel de ingeniopoteft, provocari in

MZemm,
&Sem,um

DEO
ena fc j

In epiftola

canere.

pronum

dicenda

mdla fubobfeure attingit

de hymnis
pfalmis, &
de

Came tigit

chrifli . 17.

N0

non

raro

teftatur

confecratis

Hymni

&'pfalmi, & cantica, & laudes

condemnandi caufa nonper pfalmodiam vellicat.

Quod

veluti adverfarii

proximum

canticis

ex ingenio compofitis intelligendum. Con-

Tertullianus de Valentiquos magna impudentia,

ea licentia abuti hasreticos.

quod

compofuerit pfalmos,

fuos

quafi idonei alicuius aucloris

Cap. 20.

qui

ac

Hb.

falfo S.

reprehenditur

non probandus

at

eft

medium

Iustino M. adferipta, vitium, quod inde

Davidicis

interferit.

ut poftea explicat

chriftiano

fcilicet

ufu

Nobis quoque ad banc fpeciem pfalmi pa-

trocinabuntur non quidem apojiata

& haretici

&

Platonici

Valentini,

receptijlimi Propheta David.

IUe apud nos canit Chrifed fauclifimi
per quern fe cecinit ipfe Chrijius.
Idem vitio vertit Concilium Antiochenum Paulo Samofateno apud Eusebium Quid vobis in memoriam recantus , qui in honorem Domini
vocemus , quemadmodum pfalmos

L.VII. cio.flum,

&

&

a recentiori noftri IESU Christi decantari folent, quafi novellos ,

vtun^uv avfyuv a-vyy^ct^ctTct abolevit.
bus compofitos us k viuti^xs
,

>c,

Mulieres autem magno Pafchae die in media ecclefia pfalmos quosdam cainftituit ifycttycSeiv 7ra(>ct<rxivci&v.
Sub religionis
3, nere ad fui ipfius laudem
a recentioribus in honorem Doergo quafi praetextu , ne pfalmi novelli ,

&

mini noftri IESU Christi compofiti canerentur (quod mox audivimus a

primordio Ecclefia? a fidelibus fieri confuevifie) grave illud induxit malum,
ut in publicis conventibus cani in fui laudem mulieres faceret. Scribit

Epiphanius

mm

quandoquidem ipfum Dominum IESUM

,
loquentem , non per ora Prophetarum , vel Apoftolorum , vel Angelornm , fed per os proprium

illnforem potius,

rem fuhTe

crediderunt.

divinam tribuentes

qnam

veritatis

Huic

ntique

auttoritatem

ubi

nefcio,

xifTe

xit

verba

totum.

quis eiusdem

illujl

cunSla

hymni

& non

conditor fin-

fum

illufus

in

dodo-

hymno
eum di-

a) Vid.

le

p. 937.

MoYNE
&c.

Not. in varia Sacra T.

II.

A MUNDI ET ECCLESIJE ORIGINE.

C.

Jl

I.

Epiphanius, Hieracem plurima cantica novitia condidiflfe, cuiusmodi etquas graiam erant ab Ario ad Sotadis numeros compofitae cantiones
aliisve viris fanclis, ne Pro Moyse
viter Athanasius inceflit his verbis

n*refi 67.

fcio quern Sotadem, qui

quoque

&flliamHERODiAfra&os efFoeminatosque mores Arius

Gentilibus ludibrio eft,

&

Namque

dis reperieruut.

Thalias

ipfis

illius

ipfe fcribendo

&

imitatus eft,

Orat.i. contra

huius

^''

*'

'

faltatricis faltatio-

& ludendo eft aemulatus. ct

nem mis in Dorninum maledktis faltando
Ex duobus, qui nomine Sotadis veniunt, Patres ex Congr. S. Mauri adJamborum fcriptonotant ex Suida Crctenfem Maronitam, daemoniacum
Scurras
Plyacas
id
eji
Cinados
Ionica dialed: 0.
rem qui compofirit
) Jive
(
Ad hunc modum Tbalias Arii erat Eft autem (inquit Socrates) di- L.
cendi genus molle ac dilTolutum, Sotadicis carminibus non abfimile. Quern
"
Photius l.
quidem librum nunc temporis etiam Synodus condemnavit.
in Compendio Hiftorise Philostorgii recenfet Arium, cum ab Ecclefia re,

cefjiffet

& molendinaria

cantica nautica,

eiusmodi compofuijj'e

qua

ac viatoria confcripjiffe

modidationibiis

certis

cantico convenire exijlimabat

at que it a

aptavit

I-

c.

II.

9.

c.

z.

aliaque

prout unicuique

imperitorum animos fuavitate canQuod quidem ad noftrum argumen-

ad impietatemfuamfenfim abduxijje.
fpecht.
Quod vero de canticis Arianorum i&uTiKoig Sozomenus l.VIII. c.%.
adiecifle
cantica, qua ad rixam ,
eos
dicit,
ff contentionem fpetlarent
Ubi funt, qui tres dicunt unicam potentiam?" le Moyne non de dago- Far. Sac. T.
fed de hymnis integris ,
& canticis, IL $ 10 93TiAivTioig vel doxologia intelligi vult
De Leontio iam dixiqua; pfalmorum modulationi foliti fint adiungere.
mus, qui turn temporis (fub Constantio) Antiochenam fedem gubernaincertus animi , quid ageret
eos quidem
qui iuxta do&rinam fi bat
hymnis glorificabant , prohibere
dei a Nicano Concilio traditam
Verebatur enim, ne plebs feditionem com haudquaquam aggreflus eft.
Manum tamen capiti iam canefcenti admovens, dixiffe fertur :
moveret.
multum erit luti, fignificans his verbis futurum , ut
hac nive liquefa&a

tus

tum non

DEUM

hymnorum

difcrepantia

tionem defineret. "

gnum Athanasium
&faltatione

poll

mortem ipfms

Taceo Meletianos

perpetuo bellum

hymnos

concinere.

graviffimam plebis iedi-

in

cum

Theodoretus macum plaufu manuum,

Sozomenus a) Apollinaris
quibus

geflilTe dicit, folitis

Scribit etiam

feftaa) Lib. VI.

c.

In

25.

aliis

quoque

civitati-

bus feparatim conventus agere coeperunt fub Epiritibus ufi funt ab ecclefia
fcopis fux fe&x,

&

catholica alienis,

ecclefia cani folent,

ftricta pfallentes,

cogitata.

hymnos , qui in
quxdam numeris ad-

prxter facros
cantica

qux ab Apollinare

Namque

prxter

hie

tionem poetices quoque

&

erant ex-

reliquam erudi-

omnis generis

car-

minum

gnarus

captis

ut

multis

adhxrerent

ipfi

viri in conviviis
lieres

lebant.

eiusmodi obledlamento

vero inter

&

dum

texendum

Etenim pro

perfuafit.

Deinde

opus facerent

labore

cantica
,

mil-

pfal-

eius

atque otio

pro

omnibus brevia quxdam compofuerat carmina, cuntta ad laudem divini nominis fpedtantia. "
diebus

fetlis

ac reliqiu's

z. IV. bant.

fahuL
a

L.

J2

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

fectarios prater facros

dam numeris
mjt.ta.
tcd. L. iv. RUSj
Theod.

tficeph.

z.

ix.c.16.

De Bardesanis

bat,

qui in Ecclefia

eum n

patris haerefin

quae ab

cantica quee-

erant excogita,

audientium animos demulcePater qui'dem ut rem Nicephorus exnominis fid harefin injlituit : jilius autem, GRiEcis difciplipatriis vocibus legitimis modis, muficisque numeris inclufis,

edifTerit,

nis fatis ernditus

folent

meminerunt Theodoretus & Nicephoabductum

cantica quaedam compofuilTe, in qui-

impietatem admifcens

& ad exitium pertrahebat.

plicates

cani

Apollinare

haeretici filio

m doram fuavitati

^ US

hymnos

aditricta pfallere folitos

ordine circularl eas cani injiituit (katu kvkXov

tempore hucujque Syri pfallentes ufurpant

akw

11011

illi

xfe 7ru^i^) quos ex eo

qui dem car minibus ipjis,

funt prodita , fedfonis tantum eorum utentes. Nam Hie ad pair iam harefim delapfus, eademque cum Grjecis de anima generatione op hiaab

Jicuti

illo

Lyricis modulis doclrinas eiusmodi afperfit.

Quibus multi ex Syris,
&f fonorum numeros demulfi paulatim opinionibus talibus recipiendis funt ajfuefacli.
Legantur de hoc argumento Differtat. Em. Sal. Cypriani de Propagatione hserefium per cantilenas
& Io.
And. Schmidii, deModo propagandi religionem per carmina.
De Donatus

propter verborum venuftatem

Augustinus Catholicos reprehendilTe quod fobrie pfallehumano ingenio comad cant i cum pfalmorum
Duo extant ad rem vepofitorum, quafi ad tubas exhortationis inflamment.

Ep.^.n.^-tijiis teftatur S.

cum

rent,

59.

Can.Afr.101.

teres

canones

bet

Quod non

ipji ebrietates fuas

alter

Laodicenus

oportet privatos

Ut preces

alter Carthaginenjis.

& vulgar

es aliquos

Quorum

ha-

ille ita

pfalmos dici in

ecclefia.

qua probata fuerint in Cuiicilio, five pralationes, five commendationes five manus impofitiones ab omnibus celebrentur.
Quorum illud contra temeritatem Apollinaris eiTe putat Baronius.
Siquidem illius
Concilii epocha pod; Concilium Nicanum, fub finem faeculi quarti ltatuatur,
quamquam Apollinaris non Laodicea Syria ubi illud Concilium habitum
Alter Carthaginenjis canon contra Dofuit, kdPbrygia Epifcopus fuerit.
natifias elTe poteir., aut Catholicorum etiam licentia hie videtur cohiberi,
prout veteres canonum commentatores intellexerunt.
In laudato Laodiceno
Concilio ftatutum eft, ne alii, quain libri in canone recepti, in Ecclefia legerentur
quod utr unique decretum in Martini Bracarenfis capitulis eft
repetitum a).
In Nomocanone huius argumenti plures citantur canones,
Alter

A&

an.

60.

n. 34.

c/;n

Quos,
o

a) C.67. Nort oportet pfalmos compofitos,

res in ecclefia dicere,

canonem

legere

veteris Teftamenti.

Arubica

quie

neque

nifi

&

vulga-

libros, qui funt extra

folos

canonicps

novi

&

" In colle&ione Conciliorum

Oxonii affervatur

tur canonis Lcwdiceni

explicatio

in ecclefia alios pfalmos proetcr

fequens legi-

Nemo legat
illos Davidis.
:

Nam

relatnm

eft

ad facram Synodum, qnosclam

hxreticos alios pfalmos

illos,

quos compofuit

fibi

compofuiffe

David

Propheta,

prxter

&

illos

Et erant qui reciperent hos pfalmos nuper compofitos. " Tkeodorus Balsa mon in fuis ad ntrumque canonem
commentariis, & primo ad Canonem Luodicenum
in ecclefiis

leftitaffe.

MUNDI ET ECCLESI/E ORIGINE,

A
Qrtos

quomodo

qualia canere, precari vel legere oporteat

rem praefentem adiungi debet

vel canonicarum ficriptur arum

Bracarenfis

&

novi

C.

Teft anient i

Quibus ad

a).

Canon XII. Ut

II.

veteris

73

I.

extra pfalmos,

com-

nihil poetice

Nefcio, an
pofitum in Ecclejia pfallatur ficut &f fancli pracipitmt Canones.
in Regula Pauli &Stephani apud Holstenium recle mens huius Concilii
,

conipojito

re

Nullies

In Concilio Carthagi-

ne aliquid mil probatum in publicis officiis admitConcilium Turouenfe II. nominatim, quod hymnos fpectat , earn
tatur.
cautionem adhiberi vult ne indifcriminatim hymni, quorum auctores non
Licet hymnos Ambrosian os habeanms in Canone
defignantur , adoptentur.
nenji rectius cavetur

votamen qv.oniam reliquorum flint aliqui , qui digui funt forma cantari
Inmus tibenter ampkcli eos praterea , quorum antlorum nominee fuerint in limine pr denotata quoniam qua fide confiiterint , dicendi ratione non obfiant.
,

mox

relatum Concilii Bracarenfis canonem petere

Erant nihilominus deinceps adbuc

ante annis habiti.

paucis

in Hifpania faltem,

quidam hac in re difficiliores quos perftringit Concilium IV. Toletanum,

remque ad reclum reducit ufum in Ecclefia ut vidimus Temper confuetum
& probatum deque SS. Ambrosii & Hilarii hymnis nominatim agunt
,

Patres b).

XXII.
Hie quoque
natum morem

( inquit )

canon veterem inordi-

fuetudine

corrigit.

Quidam enim propter

in vefpertinos hymnos

mnes

arrogantiam, ut videtur,
preces componentes

prchendebantur

fe

nihil

& cum

"

eft

canonem

Et ad

verifimile

Cetrthaginenfem

manmim

Hoc

pofitionis.

debere dici

folas

feu

conftituta: funt,

NARAS

ergo

duos

Ut

in

modo

per

fynodum

novis

precationes

quae

prius

Zo-

canones

b)

in Can. 18.

fupplicationibus probata taiitumprecationes

ab omnibus adhibeantur

Synodi vigefimo

,
,

reie&is aliis
Cartbagineiifis

canone conftitutum

tertius

quintus

55

exiftunt

privatoque

contexere

qua

eft.

easque in publicis conventibus reci,

diuturna con-

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

fexagefimus tertius

L.I.

( aiunt c. 13.

feptuagefi-

Nicteni

fe-

quern

cecinerunt

geli
,

qua:

&

ibi

compofuerunt.

ilium

non

hymnum

ab

omnium pfalmorum
&c. Nam & ille
carne Christo An-

fine

honor
in

Gloria

fequuntur

in
,

excel/is

&fc.

ecclefiaftici

Ergo nee idem

fcripturis fan-

quern quotidie publico,

in

nato
:

&

officio

quidam fpecia-

apoftolica traditione

refpuant ergo

Gloria

quod de

vel

hominibus compofitum

hyinims

fed easdem, hoc eft

quadragefimus

Concilii fexti trige-

octogefimus primus

canoniim

iftorum

Idem hoc quoque canone decretum videtlir, ac,

ne cui fcilicet pro arbitrio formulas precum
tare liceat,

tertius

reprobant pro eo,

tamen

Qiios

liter

dicimus

tertio

vigefimus quartus

cundi decimus quartus.

dicunt,

qux funt confute. "

coniungit

Laod.

Patres

vetantes

minus

mus

im-

centefimus

fextus,

vel in initiis

fcopi dicere precationes inufitatas,

Cartbagineiifis

aggrediebantnr quidam Epi-

glorificationum, vel etiam tempore

eas

mis

de-

decimus oftavus, decimus novigefimus tertius , quinquagefimus nonus,

cimus feptimns

& oftogefi-

Laodicenus decimus quintus,

o-

definitum.

Apoftolorum fexagefimus,

miis quintus

abfurdum alienumque

quocunque conventu
"

ufurpatas in

retineant

a) Videlicet

re-

nee a Patribus datas orationes diffolvere

dicebant.

Ut

eas legebant

Can.

n. f

Videntur hxc

II.

in Congregatiune ifia vel meditari, vel dicer e.

facere

Rcgula-

Cod.

rumP.
prafumat refponforia, vel antiphonas qua folent aliqui
f. 78.
funo pro fno lubitu , 6f? non ex canunica fcriptura affumta cane-

exprimatur

in

reli-

Doctores

ecclefiis

ca-

An. 5(17. Cm.

23-

74
Inde a primis
Ecclefix

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

T-

XXII. Si qux igitur ex ingenio potiflimum compofita fuerunt atque

hymnos fere nuncupavere qui nimia d ufam facrum Ecclefise adhibita
quomodo a
rae fens argumentum pertinent de cantu ecclefialtico
rum
p
Cantus
cum
lande
DEL
hymnus
definitur
Si
laudcs
DEUM,
S. Augustino
Si cantes
non landas DEUM, non
non cantos non diets hymnum.
Si laudas aliquid, quod non pertinet ad laudem DEI
dicis hymnum.
etfi
Hymnus ergo tria ifta habet,
cancantando laudes, non dicis hymnum.
laudem
DEL Aliquid adhuc ad defcriptionem hymni adticum
Naziauzenus
Gregorius
dit S.
,

temponbus a
in

184.

Pf.

&

&

&

jamb. 142.

&

&

E7rct,ivog

eV<v iv

A<V*

tireuv*

eft

tig

euv@*

V(J,v(&

iwcuvos

ipoov

ri

fi

tygcurcti

Qiov <ri%eww.(*

gyttjU-eA'/j?

us

cicfiai,

quidpiam laudas mei

A- fupremum

laude fi regem

Modulata

hymnus

laus

eft

afficis.

ut quidem arbitror,

nempe ad divinam laudem compofitum carmen.

Hoeschelius in notis
affert S. Chrysostomi locum pixd rdg ^cthfxuSias vfju/01, am hior^ov Tr^a.yfxoc.
Pod pfalmodias nimirum hymnos opus effe divinius feu divinis rebus
agendi accommodatius.
quod primis EccleCompleditur hoc totum id
fiae fasciitis in concinendis divinis laudibus fuit ufitatum.
Ut etiam Io. Bapt.
,

t.i.

e<t't

vWm*
373.

&<>-

"pag.

Dow iv s

in diflertatione de

mujicafacra obfervat inter quatuor quafi gradus,

apud Latinos proceflerit; quorum primus pfal-

quibus cantus ecclefiaiticus

Quod
atque hymnorum melodias continuilTe videatur.
tantum
pariter de Gratis valet.
De hymnis Ecclefiae apoltolicae fcripfit Io. Georg.

morum

Walchius.
elaborarunt,

piam

adornandis hymnis

in

adhibendis

fialticis

tium

Semper vero a prima Christi aetate fuerunt,

non folum divinas laudes hymnis decantando
,

atque

viflone ab Angelis didiciffe

alternis

vfjuvitnuv

ad

navando operam

&d

DEI
ut

cultum

qui in hac re
,

verum etiam

in conventibus

cxSocrate audivimus

ruv dvrityamv

vjm/wv

rtjv

eccle-

S.

Igna-

dyfav

r^ulS'a

hymnis Sacrofan&am Trinitatem collaudantibus, feu ut

in

nendus eft , quia in fcripturarum fan&arum libris non invenitur.

Componuntur ergo hymni,
ficut componuntur miffie , five preces , vel 0rationes
five commendationes, feu manus im,

pofitiones
ecclefia

ex

quibus

vacant

fi

officia

nulla

omnia

decantentur in
ecclefiaftica

Sicut igitur orationes,

Dei compofitos
bet

fed

bret

pari

ita

& hymnos

nullus veftrum

modo

Gallia,

fuerint

aufi.

"

laudem

Hifpa>iiq\ie

excommunicatione plectendi

reiicere

in

ulterius impro-

qui

cele-

hymnos

MUNDI ET ECCLESLE ORIGIN E.

A
in

habetur

tripartita

hymnus

unde

Quomodo per antiphonas

confuetudo nata

Hoc

in Ecclefia

lit

C.

J%

I.

Sancict Trinitati diccrent z. x.

e. 9.

hvmnos

canendi alternos

Ignatio primus hie tribuendus foret locus: eique adiungendus ellet magnus illeHiEROTHEus
tantopere laudatus ob facros compofitos hvmnos a Dionysio, fi Areopagita focLrntpwiJS vwrxs-

aflertum

fi

accipiatur

S.

ret

& Hierotheum fingit

ftrophas, & prolixe commendat.

Apoftolis coaetaneus, qualem fe

etiam adducit ex ipfius hymnis

& inclytm nojler in fanclis

qua profeclo in memoriam
expofuit
& veluti facrnm quoddam caput noflro de
litteris

quit,

trims afflatibus

fuer it

hvmnos contra ArteiMoneim

connumerandum putat le Moyne

Inter

& editus
Graco

injiitutor

variasque
Jta, in- De dw. No-

in amatoriis hymnis, di-

'"'" c -

revocare non

indignum
amove fermoni infer ere.
de quibus iam fumus locuti
forfan
hymnum ilium matutinum, qui extat,
,

Var.Sur. T.

ab Usserio in differtatione de Symbolis ex variis 3ISS. Pfalteriis IL

Latino idiomate exaratis.
Ao'|a iv wiJ/iVws &iu k.t.A. Gloria in ex-

eft

&

t-

I094>

DEO

&c. quam doxologiam frequentiflime in facra liturgia hodieque

qua plura capite proximo dicemus.
Celebris etiam eft hyde
mox.
quo
S.
Iustini
mnus (bug lAaoov
M. i|/6A-njs Eusebio memora- l. iv. f.is.
fed cCtatem non tulit.
S. ClemenTis Alexandrini Psedagogo, qui dotur
fubiicitur vpvog %?<<r
xologia etiam clauditur
bymnus ad Chrijhrm, quern
cum Herveti verfione & Commentario fuo
atque Germanica metaphrali
edidit Rndolpbiis Cafkllvs
extatque & graece
& latine inter Poetas graeGeorgio Bullo in Defenfione fidei Nicana videtur hicSeci.lii.es.
cos, latinosque.
celjis

De

canimus.

hymnus defumtus ex canticis facris in primitiva Ecclefia ufurpatis, vel certe

ad eorum imitationem compolltus.
Ufibus autem privatis tantum inferviiffe videntur hymni Clementis Alexand. Ioanni Godof. Baumann
Schediaf.
de hymnis &hymnopceis veteris & recentioris Ecclefia?, &, quern citat, BudDffio in Ifag. hift. theol.
A du-Cangio Antigeni Martyri Clementi
,

fynchrono

Clemens

in appendice ad Gloffarium

eius

au&orem prodat

graecum adferibitur

his ad finem Paedagogi verbis

cum

ipfe fe

Quoniam au-

Padagogus nos dux it inEcckJiam, ipfeque jibi ipji verbo inquam quod
omnia confiderat , adiunxit
docet
bene habuerit
Ji nos cum in hoc
loco fumus , infix gratiarum aciionis mercedem
pulchra padagogia convenientem laudem Domino offeramus.
Videtur etiam du Cangi us nominis fimilitudine deceptus Antigenem M. pro Athenogene pofuiffe: ficuti hunc
cum Athenagora confuderunt Baronius & Tilemontius, is tamen fuam
revocavit fententiam.
Editores San-Maurenfes Opp. S. Basilii putant eundem elTe, quern martyrologia ad diem 16. Iulii cum aliis nonnullis Seba7?^fubDiocLETiAxo paflum efte teftantur, atque in actis capite plexus metern

&

Pas-

16 8-

rf A W"

K0V '

^'

1Z3

'

moratur.

Verum

alius infuper eft, cuius

memoria

in martyrologiis die

8-

Ia-

nuarii

T.lll.p. 62.

76

L.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

quem

miarii agitur ,

eundem ipfum

Bollandifta zz\i%.Ian.

efle

credunt, qui

hymnum adrhmtibus iam ad igneni feftinans reliquerit, in quo Spiritual S.

celebravit, telle S. Basilio de Spiritu S. Si quis , fonant eius verba, etiam

Cap. 29.

Athenogenis hymnum

quem tauquam aliquod valedicliom's munus diqua facia eft per

iam
ad confnmmationem
fcipulis fin's
Martyr urn fententiam de Spiritu. Ubi etiaai diftinguit
is novit
ignem
hymnum vefpertiaum antiquiflimum S. Pater cuius auctorem fe ignorare
Edidit ileum laudatus Usserius diflert. de Symb. incipitque (pug lXa^
dicit.
^ v ^ n Conftitut. apoftol. habetur 7rpc<rivx/i i<rzs-%^vog eodeai poene fenfu &
1 VIII.
c. 36.
verbis, quanique notante Fabricio hodie adhuc in ufu habet Ecclefia GraFabr.
V.
ca ^ & Athenogeni quideai tribuit Goarus ad Euchologium , & Graci in
Hymnus Sancli Athenogenis Martyris, non vero
his verbis
horologio
p/196.
Goar. p. 32. Soph ron
Patriarch a Hierofolymitaui nt inept e quidam fentiunt. Tejlis
magnusJsksiLivs.
Certe Sophronius Patriarcha Hierofol. vel ipfo Basilio
qui hymnum ilium Sid rtjv t x% qv * d^xiorv^a, ob antiquiloage eit iunior
novit

reliquit feftinans

&

i..

1 1

tatem temporis in teftimonium fe adducere teftatur.

Moynius in variis
Sacris aliam proponitconiecturam , iihim unacum matutino Ao|<* h v-fyfcoig
Gloria in excelfis Hippolyto Portuenfi tribui poiTe
cui in laterculo marmoreo adferibuntur uScCi iig 7rd<ra.g rdg yoatydg a). Addit tamen aliam opinionem odas forian opus in Canticum canticorum elTe ad quod odas f
,

cautica potuerit deproperare.

hymni ab
honor em DEI, &f Domini nqftri Iesu
Christi.
Sed utraque fententia immenfuin abit ab inferiptione uScti ug
Jndigiiatur Basnagius Moynio , quod absque ulla raTrdtrag rdg yqatpdg.
t one mutandam duxerit vocem ypatpdg in di^intg. Ipfe tamen etiam com-

Hippolyto
T.i.Uci.

Ca-

nif.p.9.

Niji forfan

fubdit

intelligantur

conferipti, decantandi in

legendum ratus ofutiou loco &5<W,

Hippolytus Origenis exemplo, quem

minifcitur hie defignari homilias potius

Quas

in totam fcripturam ediderat

fapius audierat
laudavit

culi verijimile

non

fit.

fiinguenda videutur

polyto
T. I. P.

I. p.

condones

auctoribus

hiftoriae

Nihil

quidem

difficultatis

Galliarnm PP.

litterariae

Hie Scaliger (inquit le Moyne Var.

T. II. p. 1086. ) qimit odas in facram

fac.

fcripturam.

Sed nefcio cui bono odas in facram

fcripturam.

Deinde

Hippolytus

varias

fcri-

Pturxlibros commentaries fuis illuftraverat ,adeo,

ut vix
illum

ergo

fit

odas

credibile,

adhuc

ingenue

in

totam fcr.pturam facram

adornare

faphis

quas

homilia a commentarivs in fcripturam, quas Hip-

390. 391a)

quasque omififfe penitw auclorem laterLegendum igitur optAlag ug 7rdara,g y^a.<pdg , nee diin dialogic,

tribuunt plerique veteres.

videtur

lectio

ilia

Frequentijlimas habuit

excitatus.

Theodoretus

vohuffe.

Fateor

valde mihi iulpectum llhun

ti-

tiihim

quem

habere haec

Clement,
CLEMENCET

propter detritas litteras

&

&

cha-

ractcres Fngientes vix potucnint leftores acutiores

Enimvero crediderim

affequi.
g <?

hie

non legendum

7rd(ra.grdgy^a,(pdg,i&di iig 7rd(Tctgrdg

dioUug,
opus

TIUS

in

tmnes hxrefes.

d EuSEBIUS
attriblumt

nimirum

Quale

Hieronymus

&

Pho-

A MUNDI ET ECCLESIJE ORIGINE.

C.

77

I.

Clemencet e Congr. S. Mauri quam etfi quidem congruentem fcriptis,

nihilo tamen minus ab infcriptione alienam puHippolyto editis
tant; nee abs re Basnagium inconttantiae arguunt, qui conftituerat, aut o:

ab

mnino reiiciendam tabulam

illam

immutandum.
Miranenim obeiTe quo minus urUg
Idem Binghamus cenfet earum

aut

turque, difficultatem necti fine caufa

nihil in ea
nihil

Hippolytus compofuerit.

feu cantica

nonnullas probabiliter publici ufus fuiflTe in Ecclefia.

de antichrijlo
Ho traffatu de confummatione mundi ,

&

Nam
,

in a-

inquit,

doxologiarwn

&

tea
'

& fpiritualium

odarum ufum commended ; idque inter figna andecantatio ceffet

nee
, pfalmorum
tichrifii refert
Id pro comperto habendum eflfet, fi Hippolyaudiatur Scriptura leclio.
tus auctor operis comprobaretur de Confummatione mundi, & de antiOs vefirum praparavi ad glochrifto, ubi hoc commendatum eft ftudium
pfalmos cantionesque fpiritnales pro*f laudandum
rificandum
leclionisque continuant meditationem. Apud Eusebium Noethus
nnntiandas
laudatur Dionysio Alexandrino ab hymnis imprimis conferiptis, qui caninquit apud laudatum Eusebium, ampleclor
tari foliti lint: Nepotem
diligo
ut pro fide, pro jludio in docirina pofito pro ajjidua in fcripturis exvariis pfalmis hymnkque ab eo comPro nonnuUti quoque
ercitatione.

pfalmorum

Origin,

L% A7/7, c,?

ut liturgia extinguatur

DEUM &

L.VII. c.19

&

pojitis kcu ryg 7ro)$ws ifyaAfAuiMas

Harmonii

&

quibus

>

hucusque

nonnulli fratres

libenter

Bardesanis haeretici filii

utuntur.
cantica facra erroribus
confpurcata, ut meminimus ex Theodoreto & Nicephoro , S. Ephrem
Syrm ex ore populi removit aliis fubftitutis hymnis qui tarn in DEI,
quam Sanctorum laudem catholica dogmata continerent ; quique eodem
,

Theodoreto

deinceps ad celebritatem etiam, hilaritatemque in

tefte

feftis

Inter Ephremi opera aVossio edi'.a ex^at

SS. Martyrum funt adhibiti a).
t.
Canticum
hymnus ex Syriaco traductus iftam inferiptionem pradeierens
amor em docirina
Gregorius Bar-He--^
fpiritale in laudem
fapieutia.
ecclefiaitico
poll: Concilium Nicanum in Ecclefiam induclo,
BRiEUS de cantu
,

&

'

lo Cum (aitL. IV.

Bardesanis
pofuhTet

&

hift.

filius

c.

odas

modorum

29. )

Harmonius

quasdam olim com-

fuavitate audientes

de-

monii numeros
modulis,
fonis

ipfo

modorum

nenda

tS [Ai-

quibus

XxS

IKiiQlV XolZcov pietatem

diffimumque fimul

& utiliiumum

indidit,

iucun-

audientibus

me-

Quae cantica nunc etiam

dicamentum
tnumphantium Martyrum fefta ketiora reddunt."
exhibuit.

Nicephorus
cognita,

L. IX.

c.

16.

D.Ephraim eare
Har-

quamvis grscarum artium expers,

Deum

fuit

ad

fententioe con-

ecclefiafticaj

ea

ufque tempora ca-

divinos

hymnos plurimos,

Syris ad

Nam

dedit.

terea virorum,
canit,

moderatus eft: atque eiusdem

carminibus

adiedtis,

concentu inde affiimto Ttjv cLgpoviav

mulceret, raperetque ad exitium,

67.

&

ft)

a
1. p.

imprimis celebrat,
quivitoe

inftituto

&

Harmonii carminum

a quibus, ut

laudes pra-

Deo

equidem puto

placuere,

leges
,

compo-

per xmula-

ardorem, pofteriores ecclefis cantores modulorum formulas mutuati,magis etiam atque ma-

tionis

gis

augere

atque propagare eas funt aggreffi."

Ethids
*

L.

78

legerint
in

qui pro

quos fuo

rc P^

Cap "4.

fere fecit Sanclo

Ephrem

pietate illuftres

circa

apud Euchitm
Telle

Sozomenus

quern Bar-Hebrjeus

additque,

Teftaturque

iudicarent.

Daljeum

excelluiffe

varios compofuerint cantus.

>

fui

inftituto idoneos

nl alios fuiffe viros

compofuerit contra haerefes

cui Isaacum & Daljeum itidem Syargumento canticorum locos ex pfalmis Davidis fe-

omni genere carminis

taneum

qui

ros iungit,
Z. ill. c.i6.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

primum ponit S. Ephrem

hymnos & odas ut canerentur

loquens
ccvi

I.

cose-

tempora Concilii Epheji,

qui divino Spiritu ab-

Gennadio de

Viris illuftribus

EdejJ'ena ecclefiae Presbyter, declamator infignis, more S. Ephrem

,
"
In libro carminum S. Gregorii
Diaconi pfalmos metro compofuit.
quern
vefpertinus
ad Christum precatus eft fub
eft
hymnus
Nazianzeni
,

Petrus

Itidemque ad Christum poit filentium die Pafchae.

Sunt
Lyrico carminis genere. Imprimis SS. Trinitatem chriltiano more celebrare contendit. Iudicante Iu. Erire.nejlo Grabio, in caeteris omnem fere Vakntirimnorum mataeologiam verae

milium

noctis.

etiam inter Synesii opera hymni decern

Not.

in

naumc.j.

theologiae adaptavit,
an>

'

f!L*

l.vil

c.23.

ac hacretica voce

orthodoxam

cecinit fidem.

Sozo-

quidpiam de Antiochenis , qui ob deftructam TheoQua.fi mala, funt eius verba, qua nuntiabantnr iam adejfent
gemebant omnes ac lug eb ant DEUMque precabantur, nt
Jmperatoris animum placard , canticis quibusdam lugubriter ad earn fitpplicationem utentibus.
Operam ipfis pientiffimus Flavianus Epifcopus praeNon adeo longe ab
ftitit
nefcio an compofitis in hunc finem hymnis ?
remoti fuerunt, qui primi
illis temporibus Euthymius & Theoctistus
hodierni Typhi, feu libri illius, quo ordo recitandi divini officii praelcribitur t auctores feruntur ; quam conftitutionem S. Sabbas monaflerio fuo

menus

refert fingulare

dosii ftatuam

fibi

timentes

Hierofolymitano tradiderit

poftea vero, locis

illis

irruptione

Barbarorum va-

eiusdem civitatis Patriarcha reftituerit,

S. Sophronius
Ioannes Bamafcenus revocaverit
fcriptoque mandatam reliquerit
uti rem narrat Simeon Theffalonicenjis in Dialogo contra haerefes.
Rem vero in dubium vocat Card. Quirinus in Diatriba de ecclefiafticorum
&c. officiorum apud Gracos antiquitate
ad faeculum o&avum & fequentia Typici epocham reducens. In altera Diatriba Anatolio Patriarchal locum tribuit
ftatis,

deperditam

eandemque

S.

jPag. 24.

melodas graccos, conftatque ex Theodoro le&ore a) Theophane &

fuiflfe poft medium faec. V. fub Leone Macela , acS. Gennadio
Cpuli celebres duos viros in componendis troparm r^vssrct^im Troitp-eii, quae
vocant, Anthimum&Timoclem.
Ligaridius apud Goarium r^07rctpiav
auctorem facit S. Ioannem Chryfofiomum , ut nihil dicam de Iosepho & Nicodemo, quos German us Patriarcha Cpolit. in Theoria recenfet. Cedre-

inter

Cedreno,

?as-

isj-

NUS
a) Vid.

Tilm. Mem. T. XVI.

p. 72.

& du-Cangium

V.

TgMrUQtOV.

A MUNDI ET ECCLESLE ORIGINE.

C.

79

I.

Quin imo ipfemet

nus etiam Theophilo Alexaudrino hie locum tribuit.
& Leo Sapiens (ut fuo loco
Iustinianus Imperator iuxta Theophanem
hie
locum
habent.
De Iustiniaxo haec ha- t. v. BibL
Lambecium
dicemus) apud
f--9Sbet Nk. Alem annus ad hiitoriam arcanam Procopii
De niufica Iustigraecum
profert
i.
hymnum,
Troparium
e.
Theophanes
niani
peritia

& ceconomia ad ecclefiafticos modulos con quern de Christi Divinitate

Leonis 7>ohodieque Graci canunt inter Miliar um folemnia."
cinnavit
paria iuQivoi feu matutina leguntur in Octoecho Gracorum odarium cantanychcum memorat Lambecius. Coutaciornm , qui flint breviores hymni, L. V. BOL
qui circa an. foo. fub c*f- 1- z ^auclorem fuiflfe Romanum, Diaconum Emefenum
unde & in rubrica Menai
Auafiajio Dicoro vixit , teltatur Synaxarium:
(dicato ipli ab Ecclefia praca die celebri)
rm xwrpaum Troupes dicitur. In,

ter cantores erat

kovtukiuv

rcov

&(>x&>v

tanda inchoare. Sed haec recentioris videntur

hymno

fens de

Contacia can-

erat,

addo in
qui tamen

Niliil

aetatis a).

nomen Theodori

qui profert

munus

cuius

Studita

prae-

iudi-

Schurzfleischio de hymuis veteris Ecclefia, illius temporinon

congruit, quod argumento hymni & indicio feptimae eius odac confirmetur. b)

ce Com'. Sam.

hymnodos graecos
Gracorum
edito Venefm

Praecipuos
co

qui etiam opus meditatus

eft

typis 33neis expreffos

Allatium

atque apud Leonem

de melodis Gracorum

hymnographorum
mediam pertinent aetatem.

Sed plerique ad

concinnavit.

cis

melodorum grascorum

de

Gracorum.

ecclefiafticis

libris

melodorum

Hiftoria

vidit.

verfibus jambi-

Sic Fabricius
Allatii dilfertationibus
Urbani Godofredi Siberi

laudati

Proftat etiam

Graca

Ecclefiae

recenfentur,

quod lucem non

Nicephorus Calixtus catalogum brevem

fubiunxit catalogum

de quibus nos libro fecundo plura.

XXIII. Quoad hymnographos latinos tarn alte ufque ad

mordia afcendere non licet, cum primis temporibus etiam

Ecclefiae

Roma

pri- Et

graeca

lingua
a)

Aconitancs

apud

Gretserum Comment,

giov
,

inCoDiNl
nam vocem
vernaculam

eft,

inde

fed ^grscam

mtov

arbitror

effe

enim hodie Greets

lati-

Beet

TO

eft

TO o-vvrofMV , x, o-vvic-aX^vcv,
breve, compendiarium & contractual. Pro-

\60ctyjj
id

KO'/reUiov, inquit, non

c. 1.

nomen
non quidem quod omnium

repenantur
vel latinx
.

ao

....

lllis

Nus
GrComm menfe

OSobri die

Imp. xtate,

id

ptus
\

&

circa

eft,

eenteumum floruent

..

ciuusmodi

'

idem nomen

'

tuv
Anastasii

) primus

annum Domini qum-

quo
tempore pene corrun
r
adulteratus erat grxcus iermo , ut hoc

,&..._
b) Vid. Baron,

uuit oooa,-

i.

conciliator

mio vero nonnulbe voces , qux

omnino funt vel -latinis affines
r

'.,,.
" ** &

in-

oitendit

,
'

&

quaU deducts

ni^x

Itatem T
,

haud infolens
D i aC0 nus Bnefenus (ut habetur in Menxis

,.

his fimilia.

nomen T M_
videbitur
cum Roma ,

tempora

fi

&

tycuci)&iov

&
^
nmmdm Wemur
^^

ditum puto ;
breviflima, fed quod inter breviffima fiat
Hu...
.,
,.
t_.
. _
msmodi
vero nomenclatura
nulli mira videatur,
..
...
.,
,_
umiles _
multx
cum in n
hrcecorum ritualibus huic r

/LlccvxaAiGV

Q_uin etiam

a brevitate canticis eiuscemodi

&

videre licet in Typi-

ad an. S4J-

eius

'

xtatis locutic."

Latinis.

80

L.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

lingua in monumentis ecclefiaflicis fere appareat.

Sacra carmina, quae Sanvulgo

tribuuntur ( font autem
do Eugenio , focio S. Dionysii Farifienfis,
oratio ad Deum duobus & viginti hexametris conltans, ac hymnus de San-

do Dionysio
S.

T.I. T.I.
416.

p.

Areopagita

Martyri Launoius

Francia

ecckf.

cm.

T.

P. II. litter.

quo

S.

Hieronymus
Rhodanm

eloquential

latinse

plaudite

abiudicat

Praefat.

in

lib.

Comment.

Gallus ipfe Pittavis ge-

hymnorum

Dodoris continere, perfuafos efle dodos teftantur audores hiltorise

Francia.
Idemque iudicium ferendum cenfent de quinque hymnis, qui
fub S. PIilarii nomine ad calcem pfalterii & in Colled. Barthii reperiunqui hymnum de S. Ioanne Bapt. Ut queant laxis &c.
Fuerunt etiam
tur.
& de pallione D. Fange lingua glorioji pralium certaminis &c. S. Hilario
congruere cenfent. Sed eorum audores indicabimus fuis locis.
Ipfe Sandus Pater in epiftola ad Abram fHiam, quam contra Erasmum, Gilotium,
& Scultetum alTerunt audori fuo Patres San-Maurenfes in operum editioInterim, inquit, tibi byne anni 1693. meminit duorum hymnorum.
mnum matutinum
ferotimim miji ut memor mei femper Jis.
Tu vero
epijlolam intellexeris, interroga matrem
ji minus per at at em hymnum
tuam qua optat , ut te moribus fuis genuerit DEO. Subneditur mox in
Luck Creator fplendide &c. unacum
laudata editione matutinus hoc initio
initio & fine hymni etiam vefpertini a priore longe diverfi
& fando Dodore non adeo digni ut alter quern unum S. Dodori ailerte tribui poffe cenfent laudati audores Hift. litter. Franc.
Antiphonarium monafterii
Bencborenjis antiquiffimum a Muratorio in lucem editum
mox initio
cuius initium eft: Hymnum dicat
notat hymnum S. Hilarii de Christo
De hoc hymno ita in praefatione habet Muratorius At
turbo, fidelium.
in hymno nunc a nobis produclo maiorem fortajfe elegantiam dejiderabtmt
fus S.

I.

Cecil elves

carmine Gallos indociles vocat." Idem de eodem teEx illis fuiflfe in Ecclefia quosdam
ftatur , fcripfifle librum hymnorum.
An. 1480. Parifiis cum comcantari folitos, difcimus ex Cone. Tulet.YV.
mentario prodiit colledio hymnorum fob nomine S. Hilarii iterum Rotomagi an. 1 f of. impreifa. Sed earn non eile S. Hilarii , & forte nihil pror nitus, in

Scripor.

nee quidquam adverfantibus audoribus Hilt, litter.

opus convenire haud cenfent. Primus, qui hie oc-

curr it, S.Hilarius eft, de

ad Gal. Hilarius

De

quifsec.III.

cuius initium

&

&

Pag. 191.

TJF

!eciL

-f

Pag. 135.

Damasi P. habentur carmina de variis Sandorum feftisApoftolorum & Martyrum

teftaturque Card. Thomasius in hymnario
primum quod de S. Paulo Apolam dudum Saulus procerum pracepta fecutus cani
ftolo eft, incipitque
nonnulli, uteumS.IliLA.Rio adferibant.

Inter opufcula S.

folitum
in

eiusdem Apoftoli Converfione. Aliud infuper S. Pontifex

Andrew compofuit, ut ex liturgia Mozarabica, a 7o/!Blanchi-

fuifte in

laudem

S.

nio

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

C.I.

Mauri opcram

fedulam impcnderunt in genuinis a fpuriis fecernendis S. Ambrosii hymnis, proutauftoqui eius vitam fcripfit, S. Augustini,
ritate veterum
ut puta, Paulini
Ildephonsi,
& aliis criteriis difcernuntur ;
Fausti Regienfis , Cassiodori
qui
fufpenfa, ubi aliquid aiferti haberi nequit, fententia e. g. de hymnis

nio

Patres Congregationis

edita conftat.

S.

&

ad horas diurnas,

feriarum vefperas dicuntur

Bibl. Regina? Suecia pauciores quidem

Ex

a).

antiquiflimo codice

&

fed vetuftiores,

ferme

eos

de

quibus extat mentio in prifcis Ecclefiae monumentis , Thomasius protulit.

Quos inter cum genuinos hymnos S. Ambrosii comperiflet reliquos, in
,

eo contentos, eidem Sancio JDoclori adicribere non dubitavit.

que Ambrojianos hymnos

nam-

Solos

haud levibus de caufis pro induMaurinos eos latuiflTe, utDiar.

litterat. Itcd. a Fontanino narratur
fua in collectione repofuit.
Habetur T.xxi. p.6.
hymnarium T. VIII. Opp. Thomasii
atque Tub nomine S. Ambrosii hymni
pro nochirno & diurno officio, et'mnTertia, Sexta & iVo;/^,ponuntur. Firmio- Pag. 69. 70.
ra funt, qua; idem Thomasius refert antiquorum teftimonia varia pro afferendis S. Ambrosio hymnis. In edit. Opp. S. Ambrosii a Gilotio ctirata T.LOpp.pag.
fedecim, in Romctnis editionibus oclodecim mParijienfibus plures adhuc ei "'" 23 '
adfcribuntur
fed fine folidis rationibus.
Ipfe meminit S. Ambrosius De Bajikis
tndmils
hymnorum fuorum
fueruntque deinceps nomine Ambrofianorum iam a
in

eo exhiberi

Dolensque doctiflimos

bio fumpfit.

editores

S.
a)

Primum

edidcrunt

Meme

-serum

conditor,

Hem diemque qui Regis f<\ S. Ambrosii,

S. Augustino L.I. Retracht. c si. Et

doro

no-

gmentum,

fefte

fane,

eundem hymnum ex Hexacmcro L. V. c.24.

defumtum cjfe , a midtis aucloribus pofl BedaM

Secundus hymnus
Creator omnium,

de arte metr. obfervutum

DEUS

Polique rector,

Diem

eft.

pingeret

Beda

a Ven.

Quarti

loc. cit.

fimiliter

ftropham in Synodo Romana ex

leftione, an.

nee

perpetua Virginit. B.

imo eundem

DOdUM
fed etiam

Diac.

in

refertur.

primam

Baluziana col-

Ambrosio adfcrinun ab Ildephonso de

M.

non femel propofitain;

non modo apud Cassio-

Pf. VIII. in Concl.

apud

legimus.

&

in Pf.

XI.

non

modo

profequititf

6.

Fau stum

Regienfem Ep. ad G.
Quintus indicatur a Cassio-

Mart. Gerbert. de AIusica Eccl. Lib.

<torum

Martyrum

Decimum

decimum
Unitas

eft
:

verficu-

Et

nobis

primos

aeteri perplwes

dccore eompojitus

/Etcrna
:

indicavit

&J*

tres

in

qui*

hymnus bea-

Chrifti

muneru.

Qui

Sonmo

refeciis

artu-

Confurs paterni

lux Beata

Sed

Splendor paterine

de quibus egimus, hoc

Nonum

eft oiftavo loco.

bus.

im-

crebro

Septimi primus

hymnorum

trium

rum

carmmis

leges

tarn

Cui verficulo ubi fubiecit

alios

bus pulcherrimo

430. celebrata,

ptam repcrimus
quin

jV.

Ambrosius.

eo

Bedam:

gloria.

Veni Redemptor gentium

cum

ita memoratur apud

Ambrofumi eo maxime currant

Jianos

in

lus

vejiiens

Sed, inquiunt

adfcribitur.

feu fra-

ehisdem Cassiodori in

editores

prorfus negliguntur

Nociem faporis gratia.

ab eodem Augustino L. IX. Conf. c. 12. notatur
ubi fuum de materno exceiTu luchim
memorat.
Tertii quoque citatus Doftor meminit L. deNat. & Grat. c. 63.
Et inter Ambro-

Ambrosio

Bene-

Sextus

n. 8-

auftoritate

San-Maurenfes

lumine,

decoro

CI.

Pf.

aiunt,

LXXIV.

in Pf.

luminis.

Trinitas,

&

Hincmarus

Epifcopus, de non trim Trinit.

Un-

principalis
,

Remo-

Duodccimi

cognitionem debemus Beato Ildephonso , qui

femel atque iterum in fermone dc Purturit. &*

Mari/e V. primam ehisdem hymni

tanquam ab Ambrosio compofitam,

Purificat. B.

ftropham

citat.

I.

82

T.m.p.63s.
reb"

ecci.

as.

c.

Veluti de

funt.

quos vel

vel ad

ipfe fecit,

eius imitationem confe-

S.

&

ecdef. c.94-

De

notati

Gelasio P. in antiquo catalogo Romanorum PontiFecit

quern Blanchinius edidit, habetur.
hymnos in modum
ficum
beati Ambrosii.
Eadem verba leguntur apud Gennadium
fed defiderari
hunc articulum in plerisque MSS. ac editis, notant auclores Hiftor. litter. Gall.
quod tractatus, & hymnos in morem Beati
Walafridm Strabo refert,
Ambrosii compofuerit. Celebriores hymnographi fuerunt Paulinus Nolanus
cuius hymnarium Gennadius memorat. Marius Victorinus Afer,
Vir confularis cuius tres extant hymni de Trinitate. Iuvencus, fiquidem
hue referri lubeat eius Hifl. evangel, quam heroico carmine fcripfit. Sic Sedulius hymnos compofuit duos unum collationem V. & N. T. alterum
quos Beda de Metric Sedulio Scotu
totam Christi vitam continentem
adferipfit
qui tamen re&ius antiquiori tribuuntur. His iungendi funt Clemens Hijp anus fubTHEooosio Iuniore ; Licentius Hipponenfis Augucti

Script,

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

Benedicto

S.

De

L.

De VirMufl.
c-

48-

jp.

2366.

hymnos ecclefiafticos inter Poetas chriftianos edidit Fabricius)

amicus.
Quorum duorum hymni nonhabentur, aut certe a reliquis, paffim in unum colleclis, non diftinguuntur. Nee praetereundus eft S. Augustini pfalmus contra Donatijlas, de quo nos paulo ante
ipfe vero Volens,
stini (cuius

L.n.RetraSL

Donatistarum ad

cs? omnino imperitorwn at que idiotarum notitiam pervenire ? eorum quantum fieri pojj'et,
per nos inharere memoriae, pfalmum qui eis cantaretur, feci.
Prudentii
hymni ex quibus aliqui fucceffu temporis publice in Ecclefia decantati
continentur in peculiari libro Perijlephanon.
funt
Eiusdem diverforum

c - s-

caufam

inquit,

ipjius

humillimi vulgi
,

Defcrlpt.
clef. c.

90.

ec-

hymnorum libros

II.

memorat Trithemius

feu ut fine divifione inferibitur

nap jpewM, hoc eft diurnarum rerum opus, nempe ad gallic in ium
ad
matutinum
ante cibum
pojl cibum
ad incenfum lucerna.
Quern Blanchinius de lucerna ac cereo pafchali non vero de quotidiana vefpertini luminis accenfione intelligendum putat.
Hie eundem etiam S. Augustino
fed intertribuendum cenfet qui hodieque canitur ad cereum pafchalem
polate faepe in antiquiflimis monumentis S. Augustini nomen prasferens.
Alius eiusdem generis inter opera Ennodii habetur. Ennodii plures hymnos Sirmondus edidit.
Et Ed. Martenius in nova colleclione veterum monumentorum Orontii hymnos verfibus heroicis de Nativitate
Domini. De Trinitate. De Nominibus DEL
In laudato antiquiflimo anti,

f. 240.

phonario,
a

Muratorio edito, legimus etiam Hymnum S. Patricii, magiftri

Mamertum Claudianum Sidonius Apollinaris in epita-

Scotorum

a).

phio
a)

De
mini

dum

ifto

Muratorius

autem
de

clarifs.

in

Prsfatione

Virum

Montefaucon,

Me-

lani

ageret

confpe&a codicis huius

P.

D.

Bernar-

menti vetuftate

dum

olim

Medio*

turn.

mihi oftendenti

Narrabat quippe, in

ac

fiiifTe

monugratula-

Galliis effe erudition

MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

C.

83

I.

hymnos ac lediones folemnibus anphio celebrat ob colleftos pfalmos

accommodas
nuis ecclefias Viennmjls in Gallia
,

hie modulator

Pfalmorum

Ante altaria

L.

w.cp. n.

& phonafcus

fratre gratulante,

Inftruclas docuit fonare clajfes.

Hie folennibus annuls paravit,

Qua
Ab eodem
bit

collaudatur

hymno

de

quo tempore

tuo

lecla

hymnus quidam

elatus

illius

lam vero

quid fentiam

Ji percunElere,

&
& hijiorica veritate fupereminet.

copiofus

dulcls

convenirent.

ad

eum ipfum fcri-

Commatibus

in quit

z. IV.

ep. 3.

eft

qnoslibet lyricos dithyrambos amcenitate poetica,

Creditur

is effe,

qui etiamnum hodie quot-

annis celebratur:

Pange lingua

glorioji

Pralium certaminis

a).

Immerito igitur inter S. Fortunati Pi&avienjis poemata locum habet. CuFexilla Regis prodius tamen funt celebratiflimi in Sacris noftris hymni
Temporaflorigero
eunt.
Item Salve fefta dies &c. Vel fecundum alios
rutilant &c. b) aliique, quos inter c) numerat Leyserus hymnum in Leontium Epifcopum, redditum Burdegalenfi ecclefiae. Acroftichis inferibitur in
G. Fabricii Poet.eccl. ed. Bafil. 1^64.. Inc. Agnofcat omne faculum Antijli:

fm Eeontium.

Strophas habet

hymnus

quarum primam

littera

A. fecun-

dam
quemdam

cui nata fufpicio

Patricii

folutn S.

Patricium
dandum

nempe

non

omnia, quae laudantur a SiDONIO.

ipfas

eundem S.
Romancnfes effe aman-

inter fabulas

tantis

fuerat

geftas

res

fed

verftbus trochaicis,

turpata fuerat fancli illius

rams hie hymnus fatis effe poteft ad

confirmandam veritatem cum infignium PatriCII operum , turn celeberrimDe famoe , qua; de
S. Viro adnoftra ufque tempora permanavit. "
a) Adnotarat hoc loco (funt Sirmondi verba
T. I. p. 932.) fcholiaftes quidam, hymnum fignificari , cuius initium eft , Pange lingua gloriofi prxlium certaminis.
Et quidem ftilum re-

que

cui

tamen

ptores,

quam Fortunati

ilium tribuunt antiqili

& codices.

In

eum

effe foleat

etiam

Scri-

prxterea fcite cadunt

Commaticus

commatiis incifus
fed molliter

ptis,

profefto

dolet cultiorem,

numeri.

richii

commentis deEpifcopi hiftoria.

At

anilibus

Scriptus eft

quibus inferti aliquando pyr-

cum

aptis-

crebris

eft,

fentcntiis

non interruDein-

verfu cadentibus.

Claudiano carmen

que

lum vetus

fcholiaftes

hoc vindicat non foquern dixj, verum etiam

Gennadius, non quidem ut editus eft, fed

prout in codice Ccenobii S. MichaelIS de Tumbavulgaris auftior in Claudiani mentione legitur

his

qiuc

5?

verbis: Scripjit

hymnum

ff

de pajjtone

alia

nonnulla

Domini

inter

cuius prin-

Pnnge lingua gloriofi." Ita ctiam ediFabricii Hamburg. 1718.

b) Vid. Levseri hift. Poetarum medii aevi p. i$6.
cipium

tio

c)

I.

Ibid.

eft,

Al.

p.

152.

84

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICS

L.I.

dam

&

B.

ita

fequentes per univerfum latinum aiphabetum litters inchoant.

Eidem hymnos 77. tribuit Trithemius de Script, eccl. Quidam leguntur

apudCAssANDRUM in hymnis ecclef. Apud laudatum Leyserum vero hynmus Crux fidelis inter onmes fc. qui tempore Paflionis canitur. Quare
Ingenio darns, fenfu celer,
merito in epitaphio a Paulo Diacono laudatur

Pag. 168.

ore fuavis
&c.

Pflg.76.

Hymnos

cuius dulce melos pagina multa canit.

Columbani

Multo plus

receniet Leyserus.

quam

deprehenditur hymnis,

pofterioribus

&

curae

S.

Columbje, &
veterum

Itudii ineflTe

multo etiam plus

adhibi-

fuit

tum

negotii, ne promifcue adoptarentur in facris noftris pra?ter Ambrofia-

nos

ut ex Can. 23. Concil. Turonenf.

cilii

Canonem paulo

Toletani IV.

&

II.

fupra

73. recitato conftat.

p.

ante retulimus

ex quo difcimus,

ConfuiflTe,

&

Ambrosii hymnis adoptandis dubitaverint.

Sunt
etiam ex veteribus celebres Poets?, ac hymnographi latini
quorum ufus etiamnum in officio divino obtinet ; uti Sedulii, Iuvencii, Prudentii, Venantii
qui honos apud Gracos Gregorii Nazianzeni
Synesii&c. carminibus haud accidit.
Idem videtur iudicium ferendum de iis, quos Sidoqui

de SS. Hilarii

nius ad Consentium laudat eius citos iambos , elegos acutos , ac rotundatos hendecafyllabos ,
catera carmina muficos flores
thimumque redolentia, nunc Narbonenfibus cantitanda, nunc Bitter cnfibus.
Et Lib. IX. Epift.
XV. maximis etiam praefert Poetis a).

vm

&

Ep. 4.

Epos fed ifiud aptius par aver it

Leo

Leonis ant fecutus orbitas

Cantu in latino

cum prior

Confentiorum qui

fuperjies

Fide, voce, rnetris ,

Ceciniffe
Nihil oblfaa-

"

"

farm.

XXIV.

fit Attico
eft

patri

ad fluent a Pegaji

di&us omni forme canticum.

quod nullse artis regulae ac praecepta primis faeculis quoad

cantum habeantur eius maxima fatis declaratur fimplicitas
quod vel minima immutatio etiam in melius
ac religio fumma hinc patet
cenfuram evitare haud potuerit & quidem acerrimam cum implafacia
Inde,

ecclefiatticum

cabili
Ep. 207. U.2.

&

inexpiabili

bello

ut ipfe rem,

veluti accidit S. Ba.silio,

data ad

Neocafarieufes epiftola, iam faepius laudata, exponit.

Q110d.fi, inquit, caufam
mcloditz
inexpiabilis belli; pfalmos dicunt,
rogentur implacabilis illius ,
quadam eiusmodum a coufuetudine , qua apud vos invaluit, diverfam ,
modi,

&

3) Vid.

Pet/.

Zornius

DifT. VII. ubi

omnes

in

opufculis

facris

&

T.I.

qui in hoc labore defiula-

runt,
Eccleiix

&

colleftiones

deilernnt

novas

enumerat.

&

hymnorum

veteris

MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE. CI.

85

Incufamur autem quod etiam homines

modi quorum cos par erat pudere.
&f omnibus fehabeamus pietatis cultores , qui nuntium remiferunt mundo
Horum inter alia Itudium celebrat liis verbis Quorum os non loculi curis.
Vere
quitur opera /jbminum, fed hymnos DEO nofiro concinunt continenter.
quorum eos par erat pudere ad
quae criminentur
dixerat talia efle haec
iamque ubique in Ecclefia recepta. Quod
religionem, & pietatem inftituta
autem fpeclat pergit, ad pfalmodia criminationem, qua maxime jimpliciores
recepta nunc infliUs , qui nos calumniantur illud dicer e habco
territant
confentientia.
Nihil ergo peretitta omnibus DEI Ecclejiis coufona ejj'e
& ritu alienum inftituerat, tantum, quia videbangrinum, nihil a moribus
tur non fuide fub magno Gregorio Thaumaturgo inolita, ferenda minime
inquit, non erant tempore magni Gregorii.
Sed hac
putabant momi illi.
Neque tamen hoc concedit. Hac autem non fuijfe fub admirando Gregorio, quosnam habetis tefles ? Ita ergo fe tuetur, ne vel rem a moribus,
,

iba.

. 3.

&

&

confuetudine alienam

potuerit

tionis, ut

dem

dum

fideles fuos inftituit

tandem

novum

aut infolitum aliquid ac

de

induxifle videri

node confurgere ad domum preca-

precatione furgentes, ad pfalmodiam tranfierint; nunc qui-

in duas partes divifi alternis concinentes

&

rurfus uni committentes,

ut

pofteaquam in pfalmodiae varietate noclem traduxere, intermixtis precibus, die iam illucefcente, omnes fimul velprout ex uno ore & uno corde pfalmum confeflionis Domino concinant
Qua: erat forma facri apud
pria fibi unusquisque verba pcenitentiae facientes.
ut fummam commendationem ab omnibus
Cafarienfes conventus eiustnodi
nifi malevoli illi, nefcio quid
in modo ac fono vocis
exfpectare debuerit
reperiflfent
quod vituperarent. De vocis quidem, inquit iam Aniens fono
Aliud erat quod Ariani criminabantur in S.
in pfalmorum cantu litigantes.
Ambrosio, alte per fuos hymnos veram fidei confeflionem SS. Trinitatis
fueruntque qui infirmo quidem fundamento, celebratum ilium
infonante
hymnum Te DEU3I laudamus a S. Ambrosio indigitari fibi in animuminHymnorum meorum, inquit, carminibus populum deception vo- De Ba/;iici>
duxerunt.
Grande carmen ijiud eji Sf quo nihil pot en- tmden&s, feu
Plane nee hoc almuo.
hint.
m >Hbr*
'^
quam confeffio Trinitatis qua quotidie totius populi ore celebratur.
tins
Pat
im
omnes
rem,
at
jidem
:
Filium
Spirit
Cert
Jludent
fateri
urn Sans?
,
prior canat

reliqui fuccinant,

fie

&

Hum

norunt verjibus pradicare.

Ex adverfo poftmodum Ariani Cpoli fub
Chrysostomo, veluti semulati, quod prius in S. Ambrosio 31ediolaniL.x.hiji.trif.
L VL c 8
carpferunt, hymnos, ut refert Socrates, & antiphonas ex Arianis dogmatibus compofitas, decantabant: & hoc maxima noctis parte facientes, diluculo cum ipfis antiphonis per mediani civitatem egreffi portam
ad fuam
S.

'

ecclefiam

concurrebant.

Cumque hoc

crebro
3

quafi.

ad vituperationem
3,

Ortho-

86

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

L.I.

Orthodoxorum

facere

non ceflarent (frequenter enim etiam

haec cantabant:

tunciOANNEs, ne fimpliceshuiustraherentur,
cantibus
fuum
populum, ut & ipfi nodurnis
modi
inftituit

& fidelium
occuparentur hymnis quatenus & illorum obfcuraretur opus
"
firmaretur.
profeflio
Itaque
non
dubitavit
pius
Paftor,
antidotum
errori

opponere hymnorum, concentum imitando

atque veram depraedicando SS.
Trinitatis confeffionem in nodurnis etiam conventibus
uti antea SS.
Athanasius, Basilius, Ambrosius, ad invidiam quidem plerumque malignorum comprobantibus vero & ftudiofe confedantibus fidelibus, folo
tunc contra ftrepente Vigilantio, ut iam audivimus , & poftea nefcio,
quo Hilario in Africa, contra quern fcripfit S. Augustinus; liber autem
hodie defideratur, tantum exlibroll. Retrattationum c. 11. conftat, quid vituperarit Hilarius.
Verba Sandi Dodoris iam pag. 32. retulimus.
Voipfe
Contra
Hilarium
&c.
incipitque
cabatur liber
Qui dicwit mentio11cm &c.
Uolendum quam maxime eft, intercidifle hunc librum unde
baud dubie multa, quae nos hodie latent, de veteri ecclehaftico cantu coinperiremus. Libri enim, quos fcripfit de mujica
in alio verfantur argumento.
Et qui fubinde eius nomine citatur de laude fpiritualium canticorwn, potius
Nicetii videtur elfe tradatus de pfalmodia bono, in quo omnia habentur,
quae apud Thomam Waldenfem citantur ex eo libro. Solum nobis ex S. Dodore conftat variam fuifTe confuetudinem de hac re ut vocat tarn utili
& accendendum divinae diledionis affedum.
ad movendum pie animum
Et pleraque (pergit) in Africa ecclefi32 membra pigriora funt: ita ut Doquod fobrie pfallimus in Ecclefia divina cantica
natifta nos reprehendant
Nee illud hie omittendum, quod Possidius fub finem
Prophetarum. "
vitae S. Augustini refert dedolore, quo S. Dodor conficiebatur
ob Van Ubi fimt, qui dicwit tria virtute untim ?

Be omt.
cant.

as.

&
19-

Ep.ss.adlan.

qui tunc in Africa graffabantur.

dalos,

iam hymnos

DEI

5?

laudes de

ecclefiis deperiiffe

debentur, de propriis locis defeciffe

qiuiri

r
laudes dnci! ^
devote a-

vel quarcnti qui tradat

XXV. Ex

Fideiibnsfhi-

nentibus,

Dei

fuavitate,

Si voluptas

eft

laudibus,

& corpore

inquit

Sacrificia ac

non facile

hucusque didis difcimus

celebrandis

& ammodo

Cernebat, funt verba Possidii, et-

folemnia quoque, qua DEO

Sacrament a divina, vel non

reperiri.

quam

vetus Ecclefia ftudiofa fue-

&

etiam vocis,

officio

cantu,

ut eius quod-

&mente, fideles detinerentur, afficerenturque.

Lactantics, audire cantus
carmina DEI laudes
,

&

&

vrrif

can ere S? audire iucundum fit.

Hac eft voluptas vera , qua comes
foci'a
ac eft non caduca f brevis, ut ilia qitas appetunt, qui corVlri,tt ^ efl-

pori ut pecudes ferviunt

si.

Focis etiam clamor,

fed perpetua

fine ulla

ff contcntio, in divinis laudibus

intermifjione deleclans.

animi affectum depromit,

ac

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

87

I.

amplificandamque Numinis gloriam,

atque ad magniftcandam,

ac commonftrat,

C.

maieftatem confert. Laudantes enim ipfum (ait Eusebius) par

,
nee fine gloria id agere , fed magno cum honore

<f

now

ell,

&

humiliter

in Pf. 6s.

gloria.

Siquidem practer cognitionem Dei in mente defixam, quae per inftrumenhymnos Dei
turn celebratur, par eft, etiam divinis fermonibus, laudes,
veneratione
primum
prceceptum
implere.
pietate,
ac
cum
compledentibus,

&

dictum eit, Date gloriam laudicius; vel fecundum Aquilam, Date gloriam hymnis eius ; vel fecundum Symmachum, Cunftitnite in honorem
" Fuit hoc frequentatum non folum in publicis ecclefmfticis con hymnum eius.
ubicumque demum locorum, veluti viventibus, fed privatis etiam asdibus,

Qua re

&

& Paitoribus faepe fideles admonitos ; atque

dimus a veteribus Doctoribus
Chrysostomus
non
dubitat
quamvis parvam domuncuhm
hoc modo S.
Multa complectitur Sanctus Doctor, quomodo etiam Spiecclefiam fieri a).
a
Unde mox addit Nonn.p.122
ritu, & mente pfallere debeamus iuxta Apoitoluin.
qua longo tempore perficitur fed bona tantum voluntahie opus eft arte
ac brevi tempore periti evademus.
generojo animi inftituto opus eft
te
omni tempore
Non opus eft loco non opus eft tempore fed in omni loco,
,

&

Nam

licet

mente canere.

cum

amicis con/ideas

enim Moses

five in foro

licet

excitare

&
& operans

DEUS

clamabat,

in officina fedens

&

ambules

animum

Jive iter ingrediaris

Et

exaudicbat.

ft fueris

Et ft miles

pfallere.

five

liceP vel tacenti clamare.

fis,

Ita

artifex, poteris

aut fedens in iudicio,

Loquitur de ftudiofa pfalmorum ruminatione, ut

quorum cantum frequentem in Ecclefia, publicisque conventibus audimus,
altius per fuavem fonum infixa, ut
ea femper, & ubique mente agitemus

poteris hoc ipfum facere.

pulchre

S.

Ambrosius

dillerit.

Quse enim (inquit)

in illud pfalmi

CXVI1I.

cantabiles mihi erant iuftificationes tua , bene tenemus, cantare conlueviquae melius cantantur,melius noftris inherent fenfibus. Sequitur Hy mus,
mni nobis, canticum nobis, pfalmi nobis iuftificationes Domini lint. Pfal-

&

&

mente: ne fi obliti fuerimus, in tempore ne lamus fpiritu, pfallamus

dicatur
unicuique
noftrum
ceflitatis
Abiecifti fermones meos poft te. Ideo
:

que ut expelleretur,

& eliminaretur

oblivio a

domo

cantores

fancta fua,

,,

a)

enim ( inquit pfalm. XLI. n. 2. ) eft pfaloratio , & chorea Prophetarum, & pins
canentium animus , non aberraverit quispiam,
qui hunc catum dixerit Ecclefiam. Etiamfi vim
verborum non noveris , doce interea ipfum os
verba dicere.
San&ificatur enim etiam lingua
per verba , quando ea dicuntur promto & alacri animo.
Si nos ipfos deduxerimus ad hanc

TJbi

mus

&

confuetudinem, nee noftra fponte, nee per focor-

diam pulcrum hoc praetermittemus minifterium,

more vel

invitos nos cogente

quotidie

peragere.

quis

fuerit

fenio

In

hunc

feu iuvenis

voce afpera, feu omnis penitus

nihil ei vitio
tur,

eft

fobria

dabitur.

anima

DEI

cultutn

hac modulatione

confeftus

n-.imeri

fibi

fecit

,
,

feu
feu

ignarus,

Quod enim hie quosrimens vigilans, cor com-

pundtum
valida ratio , expurgata confeientia :
fi
hxc habens ingreffus fueris in Sandhim DEI
chorum, iuxta ipfum David ftare poteris. "
,

E-

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

L.I.

88

Rex

verus

Salomon

fecit

nitatis intenderent,

qui toto

fpiritu inquirendae cognitioni

ne pfallentes deeffent Ecclefiae

Divi-

quorum cantu

fuse,

ne-

quam fpiritus fugaretur , ficut David Sancti docemur exemplo, quo pfal lente malus ille fpiritus expellebatur, qui Saul Regis corda vexabat. Propfallendi peritum iubebant pfallere, quo
phetae quoque ut prophetarent
,

fuavi invitata dulcedine

gimus, in domo patris

Dulcis igitur cantilena, quae

Idem

mota
trabat
z.

IX

Conf.

dulci fymphonia,

Deo

gustinus

David,

fuo

fideles

perfidus

non corpus

autem impatienter audiebat.

mentem, animum-

quod

modum

exprobrat in hunc

Quas

Aliud

cautus.

DEUS mens,

tibi,

& fonos

le-

fymphoniam,

effceminat, fed

graviter Virgini lapfas,

hymnorum fpiritnalium

Et in evangelio

fllium recuperantis percrepuifle

illius

qua epulantes delectabantur

que confirraat."

infunderetur gratia.

fpirituaiis

fe

nihil

hac

ecclefia: fit

Aures turn non pcneexpertum confitetur S. Au:

voces dedi,

cum

leg er em

pfalmos

turgidum fpiritum ,rudk in germano amove tuo , catechumenus in villa cum catechumeno Alipio
feriatm , matre adharente nobis muliebri babitu, virili fide an Hi fecuritate,
materna char it ate , chrijliana pietate ? Quas tibi voces dab am in pfalmis illis,
incendebar eos recitare, fi poffem,
quomodo in te iuflammabar ex eis ,
toto orbe terrarum
adverfus typhum generis humani ? Et tamen toto orbe
Quam vehementi
cantantur
5? non ejl qui fe abfcondat a colore tuo.
eos
quod ilia Samiferabar
rurfus
acri dolore indignabar Manichjeis
? infant ejj'ent adverfus antidotum,
crament a , ilia medicamenta nefcirent
quo fani effe potuiffent.
Wmmmrv Manichai, vetus refpuentes Teftamentum,
cantica fidelia,

pietatis, excludentes

&

&

&

&

caruerunt deiiciispfalmorum, pietatis

fuavi prsefertim Ecclefiae cantu,
Ib.n.\$.

. i4-

affectus linceri in
S.

Deum

Augustinus

incentivis,

cum non

pri-

dem tunc in ecclefia Mediolanenfi ccepiflet genus hoc, ut vocat, confolationis, & exhortationis celebrari, magno ftudio fratrum concinentium vocanticis tuis
cibus & cordibus.
Quantum ait flevi in hymnis
fuave
Voces ilia influebant auribus
fonantis ecclefia tiut vocibus commotus acriter.
,

meis
tatis

&
f

currebant lacryma

lario

Arelatenfi narratur

fuderit

piis

&

exafluabat inde affeclus pie-

cum eis. Idem de S. Hiquantas lacrymas inter pfalmorum cantum pro,

canerentur.

effeque debet cantus fieri ac pfalmodiae

ergaDEUM moveat. Quomodo autem

poftea videbimus,

eftque hie

id

Ifte

igitur

ut fuaviter

finis

&

mentem

factum, curatumque fue-

principalis operis huius fcopus,

ac finis

omnibus femper propofitus, fidelibus fumme proficuus, atque deleclatio

aliisque in conventu facro pietaprecibus noftris pie coniunda
exercitiis copulata.
Quid hac ut cum Nicetio loquar, utilitate corn-

falutaris
tis

&

meum

bene mihi erat

maxime quando cum harmonia

afficiendo
rit

&

eliquabatur Veritas in cor

fructus eft,

DebonoPf.

&

ut fenferat

mo dius,

MUNDI ET ECCLESIiE ORlGINE.

89

C.I.

&

pfalmis dele&amnr, &omodius , quid bac dele fiat ione iucundius , qttia
interpofitis lettionibus pafcimitr? Et ve're Jicut boni
rationibm irrigamur,
conviva fevador inn -carictate dekttantur, ita noftra anima multiplici leclione,

&

&

bymnorum

exhibitione faginautur.

XXVI. Mirum
apoftolicae intend

haud eft, fi pii quique, praeceptis & traditioni Paftoribut

ornando, aut JJ^tibi.
fedulo hanc rem curarint in inftituendo
igitur

reitituendo cantu ecclefiartico, ringentibus malignis, collaudantibus vero bo-

(ne quid de Clemente Alex, dicam, qui Cnoquae eft in iis , quae
fticum fuum profequi vult ex mufica proportionem
& compofita ) in prascipuis orbis chriftiani partibus plures
funt coniunda
aut poftea Diodorum , & Flavialaudavimus, Antiocbia S. Ignatium
num, Alexandria S. Athanasium , Cafarea S. Rasilium , nee longe illinc

Quos

nis quibusque.

inter

Edejfie

S.

Ephrem

qui nos in

cor on emus

vitates nqflras

libro

hortatur

de Pcenitentia

in pfalmis> hymnis

65?

canticis fpiritnalibus.

Fefti- C"P-

"-

Cui

Theodoretus, &Nicephorus laudem tribuunt inftitutae harmonica? Th.iift.ccd.

modulations, Quod, ut ait Cardinalis Bona, vel antiquum cantnm in ali- Mc L j
etiam

'

'

&

notulas intervel canendi metbodum,

ecclefia infiituevit
Quod po- B"M
vocum indices aliqua faciliori vatione innovaverit.
optandum ut ad prarfentis argumenti illuftrationem idoneis docu-

qua particular i

c.

19.

*e

vallovum, ac
fterius

*"'

mentis aflertum

foret.

eo

clefia fpectat,

Quod

intelligi poteit,

vero ad inftitutionem cantus in Edeffena ecquomodo illis ipfis temporibus idem paflim

aut tempus,
diclis conftat, quoad modum videlicet aliquem
nochirnarum vigiliarum
aut etiam populi confenantiam. Sicuti de S. Basilio ex celebri ad Neocafarimfes epiftola liquet, quemadmodum inftituerit, ut in pfalmodiae varietate populus noclem traduceret

factum ex

praefertim

S. ChrvsostomuiM etiam apudPHOTiUiM Theodoretus Cod. 273.

populum
quod apud
cantum pfalmorum inftituerit
teftaturque,
Qua:jt 43
univerfalem efle ufum in Ecclefia cantandi pfalmos David. Eiusdem de can- 2. Lib. Reg.
tu a S. Publio in matutinis, & vefpertinis conventibus JMonachorum inftituiam laudavimus testimonium.
to
Prolixe S. Chrysostomus adhuc Antiocbia ad populum verba faciens
JMonachorum diu nocluque in decantan-

intermixtis precibus.
laudat,

,-

dis pfalmis

&

hymnis

vocatque cantica

fpiritualibus

cSmnioda

&

in

ftudium

DEUM

atque

frequentiam collaudat,

charitate plena.

Et Davidica mm.

moventia fontes lacrimarum.

bus

apud Mabillonium,

&

quidem alium,
quam qui in Italia antea decantabatnr. Ex quo, addit Mabillonius,
BellarxMini fententia confirm at ur afferent is contra quorumdam aliorum opiJMart. Gerbert. de JMusica Eccl. Lib. I.
natiosi

us propter hareticorum ordinem

$9.

ai

In Occidente auctor de Curfi- pp- Antioch.

quartum ponit , quern Beatus Ambro- Dc curfuGaB.

cantica, nmltos
ecclefiafiicis

difiimilem cumpofuit

i-c

" 3>

p. ssr-

go

L.

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICiE

I.

nationem, Ambrosillm pfalmodia in occidentalibus

torem uonfitiffe, quod ex Augustini Confejiionibus

tantum

curaffe

ut

ecclcfiis

primum

colligebant

illi

inftitu-

fed id

fecundum morem Patrum orientalium pfalmi atque hymni

a popido etiam canerentur

cum

antea a fingulis finguli

vel certe a folis

Ledoris oculis fubiiciendus eftS. AuClericis apud Italos recitati fuijjent.

gustini locus, ut inde iudicium ferre poflit , idem a S. Ambrosio Medioquod in Oriente plerosque eo fasculo fecilTe memoravi, ut
lani factum elTe
nodurnis vigiliis populi concentus celebraretur
Non longe (inquit)
cceperat Mediolanenjis ecclefia genus hoc confolationis & exhortationis ceNimi lebrare magno ftudio fratrum concinentium vocibus & cordibus.
cumlusTiNA, Valentiniani
rum annus erat aut non multo amplius
regis pueri mater hominem tuum Ambrosium perfequeretur hoerefis fuse
qua fuerat feduda ab Arianis. Excubabat pia plebs in Ecclefia, mo caufa
fervo tuo.
lbi mater mea, ancilla tua, fo ri parata cum Epifcopo fuo
vigiliarum
licitudinis
&
primas
tenens
orationibus
vivebat.
Nos adhuc

excitabamur taraen civitate attonita atque

frigidi a calore fpiritus tui
,

l.ix.

Conf.

&

Turn hymni
pfalmi ut canerentur fecundum morem orien turbata.
ne
talium
partium
populus
mceroris ta;dio contabefceret, inititutum eft

& ex

ULRctvatt.
55

tuis

"'

fuo xvo

c'

rum
Be

curfuGaU.

. J. .is.

illo in

&

hodiernum retentum

multis iam ac pene

Ex eodem

per cetera orbis imitantibus."

morem

libro,

five

Carthagine cceptum
ante oblationem,

Videtur Mabillonio

&

S.

dicendi ad altare

five

cum

qux

omnibus gregibus

Augustino liquet,
hymnos de pfalmo-

oblata populo diitribuerentur.

ex S. Auguconiici poteft
gxixo attulimus
duobus modis in Africa pfalmos fuilfe
pronuntiatos , nempe vel cantando adDEUM laudandum, vel alta voce proferendo ad pfalmum aufcultandum.
Primus modus alternis choris fiebat,
,

ex

illis

fecundus per folum ledorem.

mus ex

in fuperioribus paffim

Cum

fecundus modus fuerit inolitus

pri-

Ambrosii indudus fuiife videtur

condido etiam in
canendi partes populo.
Nifi
concentum populi iam antea in Africa obtinuiffe
ex Optato Mikvitano concludere quis velit, inceffente Donatiapud fe folos Ecclefiam effe iadantes cum prxdidum fit, ut pfalmfs
fias
& hymnis in omni terra & ab ortu folis ufque ad occafum Deus laudareimitatione

S.

L. II-

tur.

orbis ,

Fraudatis,
qui

eft

inter alia ait, laudes

DEI

fi vos fuli laudatis,

ab ortu folis ufque ad occafum.

Claufiftis

19.

chri-

iudixijlis filentium populis univerfis

DEU3I per mofiianarum gentium
menta laudare cupicntibus.
Adhuc memorandus eft S. Augustini difcipulus S. Fulgentius
de quo in eius Vita Ferrandus Diaconus fie fcribit
Summam quoque diligentiam prabuit ne quis Clericus negotiis facularibus
:

cttp.

totus tacebit

ora omnium
,

occupatus ab

officio

ecclefiaftico

diutius vacaret

iubens

umnes non longe ab

eccle-

MUNDI ET ECCLESI ORIGINE.

C.

I.

domos habere manibus propriis bortum colere, pfallendique fuaviter

DaMasum Roma inltituirTe ut
ac pronuntiandi curam maximum habere.
non liquet. Negat Baronius, primam
die noduque canerentur pialmi
ecclefia

fia

ma

Damaso fadam

fuifle

inftitutionem

cum

conftet ab initio viguiflfe in Ec-

cum cantu diurnam nodurnamque pfalmodiam

vel emendatum folum a
a Damaso praefcripta

rium

canendum

Scptitag. Iutt.

ecclefiis

pfalte-

In an-

ell.

annorum, aliorum etiam Pontificuni

S. Leonis nemBonifacii &c. a) JMonumenta qui-

Satt-GaMenfi 900. circitcr

pe, Gelasii

Symmachi, Ioannis

traditum

occidentalibus

MS.
PoIIDamasum

ftiidia

Hieronymo

S.

tiquilfimo

dem

fed forta(Te aliqua for-

laudantur circa can turn ordinandum.

,

donemus

Vetera hie deficiunt, ut hcec clariore luce

quid finguli

hi,

adornando ecclefiaftico cantu praeftiterint.

lam fupra p. 36. retulimus audoritatem Onuphrii atque DominicusMMa- Delia difcifiina M Cant0
si Petrum Urbevetanum citat pro S. Silvestro P. Scec. IV. cantus Roma
Anastasius vulgatus Hilarium P. port, medium Sasc. V. Ex"
inltauratore.
S. Leonis colligimus fermone in Cathedra S.Petri, fuaviter modulantium
fymphonias illic refonafle in feftis Him itaque, inquit, folemnitatem nojlram,
ut dignum eft, iucunditate colamus ;
duplici
ut ita dixerim
dileclijfimi
Hinc
non modo exterius, fed etiam interim, pleno animi defiderio celebremm.
ergo fuaviter modulantium fymphonia refonent; illinc Concordes animor urn motus cottcordent.
Conflantinus Caietanus in notis ad vitam Gelasii II. primordia cantus Romance Ecclefice a Monachis Benediciinis repetit, cuius rei
De inltituendis vero Roma cmS. Benedictus audor fuerit Hormisds: P.
torum fcholis, altera prope Lateranum, altera prope Faticamtm, confilium
aliique Pontitices antiquiores, in

ccepitfe

Hilarium,

tus inftituta

ut

&

in quibus Clericos Raftlicarios

Monachi

erudierint ad can-

annum

recurrentibus di-

Ecclefia diebus feftis per

ftatis in

Refertque Anastasii Bibliothecarii

vinas laudes rite perfolverent b).

deHoRMISDA

a)

Beatus DamaSUS Papa adiuvantc fandto HlERONT.mo Presbitero vel ordinem ecclefiafticum

BONIFACICS Papa,

difcriptum

circoli ordinavit.

Damaso

Hierufalem a pnemiffo fancto

de

transmittente

Poft hunc beatiffimus

turn

omnem

nica

inftitutione

inftituit

quis ea usque ad

lasius Papa

&

atque

unum

fimiliter

decretalia

&

ordinavit.

Leo Papa annalem

opufcula

lucolentiffima

veneraverit, anathema

feu

inftituit

iota

edidit

non

ipfi

can-

in cano,

quam

reciperit,

fi

vel

Deinde beatus Geomnem annalem cantum

fit.

canonum honefte

atque

dili-

in Sede bcati Petri Apoftoli

,
convento Saccrdotum plurimum confcripfit. Poft

gentiflime fatto

hunc SimmachuS Papa fimiliter & ipfe annalem fuuni cantum cdedit.
Iterum poft hunc
Ioannis Papa fimiliter & ipfe annum circoli
cantum vel omni ordine confcripfit.
Poft hunc

&

ritu

qui infpirante Sanclo Spi-

regolam confcripfit

GORIUS &c. "

&

cantilena anni

Poft hos quoque beatus

Gbe-

Quae fuo loco referemns.

b) Divinas igitur

alia) laudes,

(ait inter

&

litterariim ftudia, hi fanftiffimi Pontifices, iniuriis

temporum
cantabant

coafti,
,

Ornnipotentis

vel

non

DEI

Ctls Hormisd*
ut

intrepide

caret,

facris

ea,

prajditos

cantica Conditori

tonitru

Maximo

Pontifici

miniftros in

erat, celebritate

fiftebant

&

fulmen,

que apte digneque ad

&

qua par

academiis

in

ecclefia

litteris

donee

Benedi-

inclamavit,

choros collo-

qui diu noctu-

hymnos, pfalmos,
ac Rcdemptori noftro, inaltaria

quibuscunque terrenis
ftatibus, perfonarent. M

vitis

aut

infernis

pote-

DE ORTU ET PROGRESSU MUSICZE

L.I.

92

misda teftimonium
ie if.

c.

37.

&

quod Clerum compofuerit,

Mo-

pfalmis erudiverit.

Cui collnachos ad id adfcitos ab Hormisda VLiit laudatus Caietanus.

fentit Angelas de Nuce in notis ad chronicon Cajinenfe; fed hoc de S. Benedicto aliter vix conftare poteft , nifi fi quid forte eius erga rem divinam ftudium imitandi caufa , ad celcbritatem officii divini Roma aut alibi
,

affumtum

ell:

cum Benedictum Romam

Roma

In pnefatione editi

nullis probatis auctoribus fciamus.

ciavit,

poilquam mundo renun-

rediitfe,

j 4..

Romani monaftici Laterancnfis

ut quidem infcribitur, ex
Panvinii
Bafilicae
quae
fervantur in eiusLateranenjis
manufcripta
hiftoria
,
dem BafiLicce archivo refertur fub Ioanne III. fugientes ex diruto a Longobardis monallerio Cajinenji, Roma fufceptos Monachos iuxta Lateranenfem
veteris Miflalis

Evauannos , quoad Cajinenfe

laicorum loco in Later a-

Bafilicam monafteriurn conltruxifTe fub titulo SS. Ioannis Baptifla

gelijla

&

Pancratii, ubi per centum

&

monafteriurn dirutum permanfit, perlliterint

iienji Bafilica

585

nio ad

&

& pfalmos canere coeperint, canonicis tantum facra

Sacramenta adminillrantibus.
Sed recti us a Mabillo-

facrashoras,

in ea facientibus
Amzi. Lib.
vn.n.i.un.

triginta

&

an. circiter

580. fub Pelagio

Cafinum Monachis

iftis,

II.

haec referuntur.

GregoriusIII. ad eundem finem

Redeuntibus poftea
alios iterum con-

Ad perfolvenda qnotidie facra officia laudis divina in Bafilica SalvatoDomini noflri IESU Chrijli qua Constantiniana nunciipatur, iuxta La-

ftituit

ris

teranas,

Petri

diurnis noclurnisque temporibus ordinata, iuxta infiar officiorum beati

Apojloli,

uti in vita

Alterum monafteriurn

huius Pontificis refertur.

SS. Andreje, & Bartholomtei ab Honorio P. iuxta Panvinium conditum, & ab Adriano I. in priftinum fplendorem reftitutum fuit ut eiusdem monalterii Monachi in Bafilica Salvatoris alternis choris cum Monachis
alterius monalterii S. Pancratii DEO pfallerent.
Ab uno quidem ( ut
alius
auctor
in
Vita
feu
Hadriani
loquitur) qui dudum
Anastasius,
I.

fingulariter in utroque pfallebant Monachi ex monafterio S. Pancratii

& ab alterno choro Monachi iam fati monalterii SS.
pofito
,j ibidem
,

AndfTeje &BARTHOLOMiEi Honorii

Papae,

quatenus

laudibus pariter

piis

reddentes
pfallentes hymniferis choris laeti refonent cantus
Tertium
monafteriurn
melos.
"
fuit
Sergii
riofum
SS.
,

quo prater Monachos degebant ctiam facrae Virgines, quod

,

Domino

&

lis

anno 81 7- adeo rebus omnibus deftitutum

I.

gines

quae in monafterio remanferant, facias

reperiiffet

Deo

laudes

glo-

Bacchi in
cum Pascha,

ut facrae Vir-

ob inopiam non

Monachos aliunde accerlivit

amplius perfolverent
ut facros
voluitque
hymnos ac pfalmos in Bafilica Lateranenji node dieque decantarent. Qiieiomni
tenus, ut in laudati Pontificis vita habetur , ipfa congregatio refidens
,

necefjitate pojipofita

foli

DEO

Sanclisque eius,

laudes

&

hymnos nolle
dieque

A MUNDI ET ECCLESIiE ORIGINE.

C.I.

93

Domini nojlri IESU ChriHaec ex occafione eorum referenda hie

Jli, Jit a iuxta Later anas, dccantaret.
duxi, quse Confiantiniis Caietanus, & Angelus de~NvcE de inftituto Roma,
Aliunde vero
cantu canonico afleruerunt.
dudum
fuafu S. Benedicti
ac in Gallia cantum floruiffe eccleflafticum, certum
antea in Italia pariter
in earn rem eft S. Paulini teftieft.
Infigne, prxter iam paffim relata
monium /// natali IX. S. Felicis, ubi Nicetam Dacorum & Getarum
Apoftolum, & Epifcopum, qui Nolam ad D. Felicis reliquias peregrinatum venerat, ita alloquitur:
ecclejia Salvatoris

dieque modulanter in venerahili

Ingrcdere hac

Et mea vota refer Domino

lunge meis

Hora opportuna pro

duce

tua gandia votis

Patroni.

fefta

peccatore rogabis,

Gaudentem Dominum

Hoc

&

communis

celcbrans

& hymnis;

pfalmis recinens Antijles,

te

Confejforis honore.

proclivi tua tramite vota ferentur.

Felix divinas

tibi

pravius

Teque facris pfalmis

ibit

jimul

Obfequia, placido defcendet

&

ad aures
devota litante

Numine Christ us,

Ut populum templumqfie facra

caligine velet

Infundens niveam per operta facraria nubem.

Eiusdem

S.

Paulini luculentum

nis Gallia, in epiftola ad

tomago
fias,

ff

lecJantur

Ubi

inquit

extat teftimonium de ecclefiis,

Victricium Rotomagenfem

de ipfa

Sidonii

inftrucras

pfalmorum

& cordibus de-

Apollinaris iam attulimus verms de Mamerto

Claudiano, pfalmorum modulatore

gratulante,

monafteurbe Ro~

quotidiauo fapienter pfallentium per frequentes eccle-

monafieria fecreta concentu, caftifiimis ovium tuarum

& vocibus.

&
ilia

&

docuerit fonare

Phonafco

qui

ante altaria, fratre

Qui nimirum

clafles.

ipfe Clericos

ofHcium divinum ordinaverat , atque le&ioIn Gallia vixit circa ea tempora Nicetius Epifcones etiam per fefta anni.
de bono pfalmodia
alter de vigiliis
pus , cuius extant traclatus duo: alter
fervorum DEI. De S. Cjesario poftea videbimus. Utrique idem fuit ftudium populum cum ad pfalmodice confociationem, turn vigilias advocandi.
Quas a quibusdam reprehendi innuit Nicetius Sed a fide catholica 5? rein cantu

inftruebat,

ligione alieni

funt

jj e

jrigiiiis

fervommDei.

inquit.

C.

CAP.H.

2.

94

CAPUT
Qitanam prima Ecclejia at ate

II.

in Saaificio

Miffa

can-

tari confueverint.
I.

Semper

ali-

crificium, praecipua

peractum lit in Ecclefia chriftiana, quis ambigat ?

At, quibus rebus perfe&a fit ifta celebritas in-

tata.

de ab Ecclefia
prelfe

LJII.de

ftatu Ecclefice

Pauciflimis

eft.

quin imo adfolam orationem domini-

cam liturgia transadamemoratur. Cum,

Off.

ait

Ama-

I.

LA.Rivs,fatis

&
Injlitut.

Cleric,

c.

32.

effct

qua

cateris,

fcoporum

& vinum

fine cant or ib us, f leftoribw,

aguntur, fola benedi&io Epiaut Presbyterorum, ad benedicendum

ibi

quo reficeretur populus ad animarum J'alutem : jicut priPaulo plus, conlcriptis nempe iam
mavis temporibus fiebat apud Apoflolos.
Sed enim , infacris paginis novi Teftamenti, Rhabanus Maurus concedit.
in initio mos ifte cantandi non erat , qui nunc in Ecclefia ante Saquit

panem
De

incunabulis fub

non adeo perfpicuum

conftitifle,

c.

tremendum inquam Saquadam celebritate femper

uin facra MilTae liturgia,

qua in Miffa
fuerunt can-

crificium celebratur, fed

lium.

tamen

epifiola

Pauli recitabantur

Quodfi tamen auctori de traditione

quam

& fanctwn evange-

divinae MiOfe, quae fub

cli Sxc. V. Ep. Cpolitani proftat, credimus, ipfique

tunc longe,

S.

nomine

S.

Pro-

Crysostomo amplior

poitea fait haec facrofim&a liturgiae a&io, decantatioque

a).

Apud
a)

Etenim
ccelum

omnein

poftquam

( ait )

affumptus
terrain

eft

Servator

nofter

Apoftoli priusquam

difpergerentur

confpirantibus

animis convenientes ad toto die oraiulum

vertebantur
myftico

&

illo

inveniffent,

in

per

con-

cum multam confolationem

in

dominici Corporis Sacrificio pofitam

fuiiffime,

&

longa oratione Mifiam

&

jQiii maniucat meam Carnem

guinem , in me manet, &f ego

contrito Spiritu multas

vinum Numen impenfe

qui ex Iudtcis ac
erant

bant

hxc enim divina facra unacum do-

illis

cendi ratione coniuntta cxteris rebus anteponenda

fuos

decantabant,

exiftimabant.

divinarum
fiderio

&

Atque maiori
Sacrificii

ftagrabant

&

&

alacriori

fncrofancK
illud

ftiulio

obnixe

&

adventum

ces Spiritus Sanfti

eius divina prefentia

amplecle-

DEI

quin etiam eos,

recenter

illnftrati

pietatem

erudie-

& pietate plenis Miflx myfteriis fenfus

& mentem imbucre. Per has igitur pre-

rerum
de-

orantes

&
di-

veteri doftrina relifta facris

&

quod in memoria femper habercnt verbutn illud Domini dicentis

Hoc ejl Corpus meunt,
& Hoc facite in meant comwemoratiomm, Et
bantur,

docebantque,

Scnt-

Quare

preces decantabant,

Gentilibus

ad religionem

meum

bibit

in eo.

panem

exfpe&abant

propofitum

in

tit

SacriHcium

vinum aquae permixtum , ipfum ilSanguinem Servntoris noftri IESU,

Christi efficiat.
Qui quidem religiofus ritns
,

6c

lud Corpus

&

obfervatur ad hoc

ufque tempus

&

ad

fin

em

QUiENAM PRIMA ECCLESI7E iETATE

L.I.

Apud Dionystum
notionem

i7rcLKiniv

eVamc^^

habetur phrafis

fingularis

95

&c.

Vocis

ivxa,p<?i<Ag.

explicavimus fuperiore capite, tractantes de cantu refpon-

quo accipienda eft Dionysii lofuccentu ac refponfionibus populi

familiaris S. Iustino Martyri eft
Miffie.
Ulo
fenfu
auditione
cutio, non de
vox imvQtiiAilv acclamare, ac fecunda refpondere voce , ubi in Apologia II.
forio,

Antoninum Pium

ad

defcriptionem luculentam

&

&

&

primo;
pro eo , qui illuInvicem ofculo

facrae liturgiae tacit

pro nobismetipfis
que occurrunt Communes preces
pro aliis ubique omnibus intento animo
minatm eft

Apoi.i. . 6j.

Deinde ei , qui fratribus prceefi panis

vini
aqua
quibus ilk acceptis laudem
gloriam
poculum
s?
affertur
Spiritus Saucli emittit, &f Euchaumverforum parenti per nomen Filii
rifliam , five gratiarum actionem pro his ab Ulo acceptis donis prolixe exfequitur.
Puftquam preces s? Euchariftiam abfolvit, popidus omnis acclamat
Amen. Amen autem hebraa lingua idem valet ac fiat. Pofiquam vero is,
Vides hie
qui praefi
preces abfolvit, 5? popidus omnis acclamavit &c.
ad quam populus
precibus abfolutis emitti prolixam gratiarum actionem
Quod paulo poll: adhuc articulatius profequitur quo- Num.
acclamavit Amen.
modo in omnibus oblationibus divina laus merit peracla, atque poft lecliopoftque communes preces, gratiarum acliones facras exhortationemque
nem emiferit, populo acclamante Amen. Qua; vocis contentio, totis viribus
emilTa
populique acclamatio a precibus ipfis diftincta, fi non articulatum
cantum plus tamen aliquid
quam folam vocalem orationem defignat
quandoquidem a limplici prece exprefle S. Martyr diftinguit. In liturgia,

falutamus

ubi defiimus precari.

&

&

&

67.

quae libro VIII.

Coufiitutionum apofiolicarum inferta legitur

his fimillima

exponuntur quae hie fummatim indicantur.

Idque etiam fingulare notatur pro illis difficillimis Ecclefiae temporibus
quibus vix publicos conventus habere licuit Si neque in domo neque in Ecclefia ccngregatio viit.
Cotj(l
\"p0^'
precetur; vel duo aut tres
potefl agitari; nnusquisque apudfe pfallat, leg at
Ubi eadem tria diftinguuntur officia pfallendi legendi precandi.
fimul.
Facile vero quisque largiatur tunc prefTam Ecclefiam
etfi nihil refidui fecerit
quod ad celebritatem tanti myfterii pertinuit non potuifle tamen
eodem quo deinceps ornatu, apparatuque rem peragere; neque earn canendi rationem adhibuilTe
quae deinceps femper magis invaluit.
Non
inficior
(funt
verba Antonii Bellote) olim conlufe, & quafi in chorea / *. /*.

cantari folitum; imo & Miriam forte line cantu celebratam. Scimus enim, <** 1- 66.
articulatim

cantatae
ufque

foeculi

firmitatc,

&

&

immerfi

pertxfi-,

verba.

florebit.

At

pofteri

abiecta

fidei

fervore negotiis huiufce mancipati,

,

MifTse

longitudinem

vix conveniebant ad
S.

CHRYSOST.

( ut

dixi )

audienda Domini

horn. zj.

in

i.

ad Ver.

Cum

facras

cipiebant

( inquit )

Mas

coenas

quid turn faciebant

&

Apoftoli ac-

Nonnc
Nonne

in pre-

hymnos ?
in fanetas vigilias ? Nonne in longam illam do&rinam & multx plenam philofophix. "

ces convertebantur,

$6

QUiENAM PRIMA ECCLESIiE 7ETATE

L.I.

cantatae feu cantandae MiiTae

nomen

dupliciter fumi poffe

aut enim

fi-

gnificat omne genus Miflae, quod apparatiflima pompa conficitur , velut id 3

cui Diaconi, ac reliqui Clericorum Ordines inferviunt ; aut fignat aliquando

quam cum Sacerdote

earn liturgiam,
priori

modo fumpta

quod

fuit

bus,

&

Miffa cantata

declarant

Marcus,

ecclefiaftici

quorum ille libro de

Diaconorum & reliquorum
infervientium pluribus locis memi-

caeterique liturgiarum fcriptores;

Hierarchia

ecclefiafiica

non modo

cantores mufico concentu alternant:

Apoftolorum temporibus receptiflima
Dionysius Areopagita, fed etiam Iacoipfis

hi in Miffis a fe exaratis

Ordinis virorum Sacerdoti

ut legentibus patet. "

Cum enim tunc temporis in Chriftianos

tyrannorum ira debacharetur cantu facile prodi potuilfent fideles, & ad
necemrapi, conventus publicos agentes. Quod nunc agimus (inquit
lecHonum cantilenarum, &
Wdafridus Strabo ) multiplici orationum
& poll ipfos proximi (ut
M confecrationum officio, totum hoc Apoftoli
iicut ipfe
creditur) orationibus & commemoratione Paffionis Dominicae
agebant
fimpliciter
unde
circa
praecepit,
domos,
fecundum
fuperius
com
Quod etiam alia fententia Lucas
memorata teftimonia, frangebant panem.
dicens
Una
antem
Sabbati
cum
declarat
convenijfcmus ad frangendum

ita primis temporibus miflas

panem, & reliqua. Ec relatio maiorum eft
nerunt

De

rebus ec-

ckfiaft. c.

22.

fieri folitas

religione

modo

licut

amplius

aucta

Proriciente dehinc

in Parafceve Pafchae

funt

Chrtsti cultoribus officia MiiTarum. "

de Oratione iam faeculi fecundi nobis difcia

Tertullianus tamen in libro

plinam defcribens, liturgiam fcilicet Chriitianorum, Orationem

& acceptabilem

quam

de toto corde devotam

mundam

fcilicet requifivit,

fide pafiam,

quam

DEI propriam,

Jibi profpexit,

veritate curatam

fubdit

Ham

imiocentia integram,

Agape corunatam, cum pompa operum bonorum inter pfalmos ? hymnos deducere ad DEI Altare debemus. Id etiam in comperto eft,
frequences fuiife populi refponfiones & acclamationes, ex liturgiis veteribus
omnibus, quae licet ad nos, non ea, qua primum erant fimplicitate , delatae fuerint, in hoc tamen conveniunt omnes
& poftquam rubrical ad Ordinem minifterii facri adiungi cceperunt,. paflim turn Sacerdotis, & miniftrorum cum populi ^cc-cp^o-tv ac vocis exaltationem cantumque praefcribunt.
Veluti in liturgia S. Iacobi, quae convenit cum ea, qualis apud S.
Cyrillum Hierofulymitanum Saec. IV. defcribitur. Ubi exprelfe memorat
Vocem pfalkntis divina quadam melodia. Idque accuratius in Ecclefia Graca
ufque ad hodiernum diem fervatur apud orientales
ut nunquam fine cantu
cafiitate

Catech. 23.
7*.

20.

facram peragant liturgiam,

quemadmodum

qui varias edidit orientales liturgias.

SS. Basilii,

&

Chrysostomi

Renaudotio

Qiias inter

eft

obfervatum,

communiter

receptae funt

Miila etiam praefanctificatorum

quae iuxta

Can. 25.

MISSA CANTATA FUERINT.

IN

Can. ^2. Trullanum in omnibus

&

quamSabbato,
iam

&

Dominica,

quadragefimae ieiunii diebus, praeter-

iancto Annuntiationis die,

Et leguntur fcriptura

defcripta.

^e

fanftae

97

C. II.

&

fit,

Socrate

Dottores eas interpret antur

Zf*. r.

e.

adminijir antur prater myfteriorum confeGracorum, ac paflim in manuinEuchologio

haehabentur
cratiomm, Singulae
fcriptis, CLiiusmodi in Bibliotheca Barberina vidi liturgiae S. Basilii exemo;;/;//a,

ad fynaxin fpeclant,

annorum; rotulum etiam antiquiffimum apud P. Blanchinium

Leontio Byzantino contra
memoranturque in Can. XXXII. Trullano
Nestorium, & Eutychetem, & alibi. In laudata traditione divina Miffa,
S. Basilio, & S. Chrysostoiuo id tribuitur, quod breviorem reddiderint a).
IntelligiUtiiusque paulo ante itudium in adornando facro cantu vidimus.
musque ex vetuitiore his Eusebio, quomodo, praeiertim in celebriori diei
Dominica? conventu facraque Euchariftiae fynaxi, pfalmos una multitudinis
Nempe: Pfalmorum facra modulation
voce concinendi mos obtinuerit b).
ab
qua myfteriis hierarchicis fere omnibus quaji fubftantialis coniungitur
omnium fan&iffimo nequaquam erat divellenda ; Ut loquitur Dionysius. Ex
quibus elucefcit frequens pfallendi in Sacris ufus & quidem in folemni Saquod diluculo celebrari folebat exceptis diebus
crificio iuxta Eusebium
quotidianis etiam in Quadragefima oblationibus, infiieiunii, de quibus
plar mille

Lib.

ill.

gnis
a)

Quamobrem & divus BaSIliUS medica quadam ratione ufus, breviorem earn concifioremque
reddidit.
Hand vero multo poll pater ille noftra aurea prxditus lingua Ioannes, de ovium
Paftorem decet

ut

falute

citus

naturx

refpiciens

textus huius
pnccidit

Nam

&

vocantur

Jicut

die

incenfum

didlum

eft

Altiffimi

....

bfcfti

Imo
Et

odoris

Fiat oratio meet

&

mox

iam pa-

Vcrum

pfalmo prxfenti recenfentur,

quoe in

fatagimus

perricere

confitentes

bis

XCI. n. 4. )
qua; hoftix laudis

incenfum in confpeciu tuo.

etiam ea

multa

oratione fa-

Domino

&

&

opere

pfallentes

&

ver-

nomini

Quia vero confeffio pro gratia-

rum

adtione

hire

Dominica

item
die

accipitur

gratiarum

ut iam
aftiones

diximus,

Domino

reddimus, ubique terrarum in Ecclefiis eius congregati.

&

Cum

meliorem animx ftatum prove&i

autem per confeffionem p* ogreffum,

turn iubemur pfal,

augmentum acceperimus

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

autti

ac

annunciare,

effedti haecaliis

proxime accedunt , mifericordias DEI edocere pracipimur

atque id agere matutinis horis , quafi primitias diurnarum attioeos

qui ad nos

11

urn

de

doftrina:

DEI

mifericordia

dicantes.

(t

Nimirum quo tempore Temper

Euchariitia cele-

brari

in

confuevit.

Sic

alibi

XXI. Narrabo nomen tuum

medio Ecclefnc

nes propofitionis offerimus.

ilia

idcirco

in pfalm.

oblationes

de quo

&

"

ftatuit.

perfolvimus

emittimus

&

ignaviamque

prcffiorique

Euseb.

( inquit

Sacrificia

folli-

radices fatanici prx-

evellere

concifiori

crum conftciendum
b)

focordiam

omnes ac

voluit

&

humanx

fibras

cura

ftrcnua

lere ad

vero ac meliores

cultum

in

Ecclelia

tum orbem
tice indicat.
clejia Utudubo

ttern

laifdabo

diluculo

te.

eius

n.

pfalm.

Dominica

die per

folitum

dicitur

in

His porro

17.

celebrari

Nam cum
tc,

illud

fratribus meis

to-

prophe-

In medio Ec~

locus fignificatur, in quo fe Pa-

celebraturus

Chiustus

pollicebatur

-,

his

autem verbis , Et celebrabo diluculo mifericordiam tuam, tempus declarattir, quo paternam mifericordiam per omnes gentes effufam unigenitus
eius per populum fuum de ilia gaudens , exultansque celebrat.
Et bac , inquit, omnia reddam tibi : quia fachis fufceptor mens ,
refugium meum in die tribidationis mca. His quippe
Omnibus a Patre benefkiis ornatus hire cele-

&

brabo mifericoriliam tuam, egoque ipfe

lam."

L.I.

tibi pfal-

2s.

98

L.

gnis

eft S.

QUiENAM PRIMA ECCLESIiE JETATE

I.

Ambrosii locus Enarrat.

Indicium

verf. 6.

eft

ad prandium

cogit

ieiunium

Et

Non

cpula parata extorqueant

Differ aliquantulum

non lunge

finis

Pf. CXVIII. ad
fames quotidianum

ji te

ut intemperantia declinet ieiunium

tefervato convivio.
Sacrameutis.

octavum

in Octonar.

cave ne ncgligas.

tamen

magis

corlefti

ut cceleflibus jis vacuus

diei

eft

immo

plerique

funt einsmudi dies, ntftatim meridianis horis adveniendum fit in ecclejiam,

canendi hymni , cekbranda oblatio.
De Sabbato, & Dominica pofteriora
verba funt capienda, quibus folemnius
1.1.

c.

io. dee-oung.

monft.

Eusebius
dem memoriam magni illius
neraliter loquitur

Igitur

foluto ieiunio

erat,

& facrificamus

Ge-

Officium.

incendimus, alias qui-

6?

fecundum ea qua ab ipfo tr adit a funt,

gratias DEO pro falute noftra agent es, religiofusque
myjleria celebr antes
hymnos
oratioues fanctas illi offer entes. S. Augustinus, utiamp. 32. memini, fuo tempore cccptuni Carthaginc memorat morem, dicendi adaltare hymnos
five cum oblata populo ditrride pfalmorum libro, five ante oblationem
Sacrificii

&

&

Et

buerentur.

S.

Hieronymus

Israel vittimas fuas mibi cum

vero, ut patet ex
9*

c. 17.

is-

regula
tio

&

nemo

id

eft

5?

tentict

folemne

refponforius

Colligitur id

&

dicente rejponforium

obla-

ftatim ante altar e pceniAlonachis , ac Eremitis etiam

defuerit

ad fynaxin convenire die Dominica, ex Cassiano,

Samson is

eft

qui alicuius nominis

autem quolibet de maiori-

Pfallente

ft quis

'

Cantus
etiam ex

qua offcrenda

in

collecla,

maioribus monafterii

incrcpationis ordinem fuftinebit.

fuifl'e

fuit.

inquit,

offerimus,

& fenfu &c.

pfallendi babeat poteftatem.

,

ft offerantjilii

pfallimusque jpiritu

In die Dominica

Pachomii.

S.

maxime

absque prupoftto domus

funt
bus

dictis,

domo Domini:

pfalrnis in

DEO

fpirituales hojlias placentcs

Qiiomodo

in illudlsAiJE 66.

&

aliunde

medium Slec. VI. narratur

cum adhuc In eremo eflet, per cun&os Dominicarum dies ad Miriam
Et paucantandam, & ad Christi communionem veniffe in oratorium.
ad quod Sanclus Samson cunllis Dominicarum dieIo pott
CafteUum
bus cum tribus
fratribus placabilem inibi DEO regulam colentibus ad
In vita

conitat.

S.

Epifc.

Dulenfis port

t.

1.

Amwi.

Ord. s. Ben.

176.

Miffam cantandam
fratris

mortui

fit

pfalmodke affuetos

communibus
de

Virgin.

2/ot.i. in
libr.

Sucram.

ut id -obiter

commemorem
,

Monachos

iunxiffe etiam fuas vocibus cantantium,

&

animae

Sanctorum

vero,

aliunde

quis dubitet?

faltem populi refponforiis ad folemnes Sacerdotis

aut canto-

aut promifcuis fidelium cantibus

de quibus diximus capite fuExceflum hie aliquem S. Ambrosius notare videtur, circumfonare
Sacr amenta confufts vocibus, ut impediatur oratio pro falute depromta omnium.
Sacramenta funt celebratio facrorum myrteriorum, feu Mifik apud antiquos,
quam in rem vide complura teftimonia apud JMenardum. S. Augustinus
hunc

ris

in.

Antea

qua: vix per eius fuggeftionem

ac Miffas multas cantatas redemta fuit.

orationes,

l.

veniebat.

mentio

voces

periore.

CANTATA FUERINT.

IN MISSA

99

ufum memorat, Isaije eundem refpiciens locum

Dominus tanquam per jimilitudinem filiis
illos
Comparavit autem inquit
Israel, offer enti bus ei fwxs hojiias cum pfalmis in domo eius, quod ubique iam
Et in celebri ad Ianuarium epiftola de pfalmorum cantu
facit Ecclefia.
omnia paucis compleclitur Quomodo autem, inquit, non eji tempus, cam
in Ecclefia fratres congregant ur fanEta cantandi, nifi cum legitur aut difpuhunc univerfalem

C. II.

ecclefiae

xx.

l.

de

dei

dvitate
c'

'

tatur,

aut communis oratio voce diaconi iudicitur.

porum quid

melius a congregatis chrifiianis fiat

Aliis vero particulis tern-

quid utilius

In fermone 2?i. de tempore, nunc

quid fanttius

Cjesario Arefingulare
habetur,
hie
Adhuc
quoipie, quod
quod
notem:
latenji vindicate
valde dolendum eji, conqueri vobifcum volo ; quia funt aliqui , ? maxime
potentes iftius mundi, qui cum veniunt ad Ec defiant non funt devfiti ad lauad
des DEI celebrandas, fed cogunt Presbyterian, ut abbreviet Miffam,

omnino non

video.

S.

&

eornm libitum

MS.

Liturgia Gallicana antiquiffima

cantet.

antiquiflimo medii

S.

ac edita

faeculi fexti defcripta

Germani ex codice
a Martenio T. V.

quid etiam in choro cantaretur, contineat. Sic vero incipit

Germ anus Epifcopus Parifius fcripfit
igitur
Prima
ac
omnium carifmatum Milfa canetur,
fumma
de
Mifla.

Anecdotorwn unica

eft.

ex illaantiquitate

quae,

y/ej.

?. 91.

in commemoratione mortis Domini, quia mors Christi facia eft vita

requiem defunctout orFerendo proricerit in falute viventium
mundi

&

nim. "

Notandum

NADiusde

Viris illuftribus refert

fuccefforis pradicli

hie

eft,

homink

quod de Musjeo Presbytero

&adperfonam

Sed

DEI

SauctiExj stash Epifcopi

compofuit Sacramentorum

Gen-

Mqfjilienfi

egregium

c.

79.

c.

78.

&

non parvum volumen , per membra quidem pro opportunitats officiornm, f

temporum pro leltionum textu pfalmorumque ferie
decantatione difcre-

&

tum

fed fupplicandi
Apud
confentaneum.
:

DEO

eundem Gennadium Voconius

ritania Epifcopus compofuifte dicitur

tinet Si don 1

nem
quod

iiic

monaflerii ....

invitatus

die,

ablatoque

per-

Gregorius
contigiffe Quadam
accederet

Alan-

Eodem

ab eo compofitis
cui fe prsefatioTuron.
Ubi plenius declaraverit,

teftatur

breviter narrat

foliditate fui

Cafielani in

volumen Sacramentorum.

Apollinaris liber de Mijjis

coniunxifle

ems

contefcandi beneficiorum

5?

uequiter

pergit, fibi

z. //.

ut ad fefrivitatem Bafilica Frunc

/-//?.

c --

libello,

per quern facrofamJa folemnia agere confueverat ita paratus a tempore cunclum fejiivitatis opus explicuit , ut ab omnibus miraretur
nee putaretur
ibidem hominem locuium fuiffe, fed Angelum.
Tillemontius putat XfoxxmiT.xvi.
,

ilium

eundem

effe pofle

Contejlat 'tones

faltem

Sed eiusmodi

libri

ac

conteftatiunculas

conftanter

cum

Sacramentorum

quas ipfe

colleclarum

quas ad

libris

teftatur."*'^

cantum fpectabant, non com-

pledebantur, quas ad officium Sacerdotis pertinebant.

fe dicraffe

coniunctae fuerunt.

Talis fuerit liber

my-

fte-

77 *

H.

IOO

L.

fteriorum

--ronymus.
ioo.
men t ar i um

Defcript.
def.

c.

QUiENAM PRIMA ECCLESIiE 7ETATE

I.

Hilarii, quern unacum libro hymnonim commemorat S.HieEt laudatus Gennadius de S.Paulino Nolano
Fecit
Sacra-

S.

&

hymn avium.

48.

c.

Mox

in in-

II.

troitu.

De Coelestino

P. refertur in libro

pontificali

&

apud Anasta-

pfalmi David CL. ante facvifcium pfalleventuv antiphonatim ex omnibus: quod antea non febat fed tantum cpifiola B. Pauli
recitabantuv
Antiquus Pontificum Romanuvum
f SahEtutn Evangelimn.

sium:

Conflituit

lit

crificium canevetuv

Ditfert. ii.

c-

T.

Apr ilis

tricti opufc.

? 144.

ut antiphona

ante Sa-

ex MS. cod. Pa-

& refumta

tvi,

in

Pa-

Quod idem
:

mm

&

in

conftituiffe

no?i febat.

in aclis SS. adnotatque

Scilicet cum aliquo ex
i.
t
?t-/v
,1
-i
dicitur Intvoitus Mijja, conftans antiphona una
dlcnR pialmis, quod
pfalmo
fed cuius folum principium cam*, ipfumque addito Glovia Pa53
.

die 6. p. 544.

Anmt.

quod antea

latino citat Henschenius

,. a
ri
i

.,.

I.

Schelstratium habet,

catalogue apud

Ecci. Afric.

antiphona concludi

hodiernum diem obfervato,

fubfequentium fcculorum ufu, ufque

Qua de re liio loco. De mo-

invaluit. "

do vero ac ratione cantus antiphoni a Coelestino P. inftituti nihil determinari poteft.

Apud "Warjeum Patricius ad Hibemos a Coelestino
niiflus, in chronico Anonymi cuiusdam Monachi Ccenobii Malmesbuvienfis,
di c itur

Quod

conftituiffe , ut pfalmi antiphonatim canerentur a chovo ad chovum.

ad inftitutionem Coelestini P. referri poteft, quam ei in acceptis re-

quotquot medio sevo deofficiisdivinisfcripferunt, fub nomine Alcuini,

centones , Amalarius , Rhabanus Maurus
JValafvidm Strabo
Berno,
& ex Hiftoricis Marianus Scotus lib. II. Sigebertus ad an. 416". & Martinus Poldnus, qui addunt: Ex hoc inftituto excerpti ex pfalmis introitus,
gradualia, offertoria ante Sacvifcium, coMJ\ivsioyiEs intevcommunicandum cum iuoduhitione ad Miffam in Ecckjia Rom ana cantavi cceperunt. Radulphus Tungvenfis : Non autem intelligendum quod Coelestinus pvimo intvoduxit pfalmos dici pariiculatim ante Sacrifcium
imo ab initio diu ante
Unde Cassianus libro III. de inftitutis 31oeum a patribus funt fervati.
Vevum ne hoc qufd.em ignovandum, die Dominica unam
nachorum c.io.
tantummodo Mijfam ante pvandium celebrari.
In qua pfalmorum, atque orationum, feu leclionum pro ipfius colletta vel communionis Dominica vevevenferunt,

De
eun

ob/ervat.
c'

23-

tertiam, sext \mque pariter

tia folemnius aliquid impendentes,

in ipfa

fummatam

Tungvenfis deceptus

Licet vero

reputant.

fit

con-

in notione Mijfa,

tamen patet, quod ob Sacrificium

communionis Dominica? reverentia folemnius aliquid
Tertia ac Sexta fimul confummata, id eft, publice in ec-

quae dimiflionem inCAssiANofignificat; id

pro

ipfius

colleclae vel

fuerit

impenfum

clefia,

ut hodie

fit,

contra

quinadhuc tempore

S.

morem

Augustini

antiquiorem

Monachorum celebrata. Alio( quemadmodum etiam apud

a falutatione

Gva-

IN MISSA
Gracos, at palnm

CANTATA FUERINT. C

ex liturgia

eft

rum Officium facrum

fuit

&

Marci)

S.

incoeptum

leftione Scripturarum facraProcedimus, inquit, adpopulum pie,

DEO gratias

perfonabat vocibus gcuidiorum,

na erat ecclejia ,
pro miraculo fcilicet

101

II.

DEO

laudes,

xxiT.de

z.

civ -

DEL

cuidam iuveni collate, nomine tacente bine

rurfus eadem ferventiore voScripturarum
divinarum funt lefta
Fatto tandem filentio
ce clamabant.
Quod antea intelleximus ex Sigeberto & aliis, Coelestini
folemnia.
videtur ex
inltituto excerptos fuiffe ex pfalmis Introitm &fc. confirmari
fanitatis

Salutavi populnm,

atque hide clamant 'mm.

&

Concilii Agathenjis

Canone

30. celebrati ineunte

faeculo

fexto

ubi

ita

ha-

betur: Et quia convenit ordinem Ecclejia ab omnibus aqualiter cuftodiri, ftudeudum eft , tit Jicut ubique fit ,
poft antiphonas collctliones per ordinem

&

ab Epifcopis

vel Presbyteris dicantur.

nonicas fpedet

more

Nifi

tamen hoc potius ad horas

veteri Gallicano iuxta Card.

Ad rem

Thomasium.

ca-

pertinet
quod ex liturgia S. Germani edocemur, ab antiphona fuifle inceptam Miflam, quae apud nos Introitm, in liturgia vero Ambrpjiana,Ingreffa
dicitur
quamque cum verfu pfalmi & Gloria Trinitatis iam tunc chorus
praecinebat, uti legitur in praedicla liturgia S. Germani, cum hoc barbaro
titulo De pralcgere : Antiphona ad praelegendo
quidem ficut pleraque
fpeciePatriarcharum
illorum , qui ante diluvium, adventum
in
canetur

Sicut enim prophetantibus ve Christi myfticis vocibus tonuerunt

Praf. in pfaU
tcr -

XL

nit manus Domini fuper arcam. ... Ita pfallentibus Clericis procedit
Sacerdos in fpecie Christi de Sacrario tanquam de ccelo in area Domini,

Sed hie cavendum , ne notionem antiphona;, quae poft quae eft Ecclefia."
eainolevit, cum cantu ipfo antiphono feu alterno pfalmorum confunda-

mus, quod ex

modum
fuae

ad

inftitutione

Coelestini

canendi haud exprellit

Summi

Pontificis

S.

munus,

P. obtinuifle

Leo M.

diximus;

in anniverfario

quem tamen

die

de Plalm. C1II. verba faciens

aflTumtionis Serm.IT.

accommo-

folemnitatis cantato
Unde (inquit) & Davidicum pfalnon ad noftram elationem fed ad Christi Domini gloIpfe eft enim
de quo prophetice fcri riam confona voce cantavimus.
Tu es Sacerdos in aternum fecundum ordinem Melchisedech."
ptum eft:
Forte quis coniiciat, hunc ipfum verfum pro antiphona ad folemnitatem il-

date ad Miflam

mum

illius

dilectiffimi

lam adhibitum
pertinuerint

De quomox.

fuifle.

Sed nee quidem conftat

an poft lectionem

an ad initium Miflbe haec

ubi cantus refponforius fuit frequentatus?

ExDionysio, vulgo

Areopagita, difcimus, etiam apud Gra-

pfalmorum melo fuiflfe incceptam liturgiam, at ordiente ipfo Pontifice,

Ordine ecclefiaftico profequente.
Pontifex aufpicatur facrum pfalmorum De ecel.
melos
omni
Ordine
eccleliaftico
facram ipfi pfalmodiam fuccinente. Et c 3

cos a

fub

nomine S.Thom;e Apoftoli: EpifcopusinchoansEuchariftiae

celebra-

tio-

him.

102

L.

I.

QUiENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE

tionem , fecundum confuetudinem Apoftolorum incipit a thurificatione

iterum revertitur ad altare incipiens de veniens de altari ad chorum,
pfalmos
fimul
cum
choro.
cantare
(Et: ) cum igitur huiusmodi hymno

&

rum modulatio,

quae facra omnia continet, animales habitus noftros condifpofitione

praeparaverit ad ea, quae paulo poft funt celebranda mygrua

fteria,
divinorumque.carminum
concentu
atque confenfu unicam illam

divina, & ad femetipfos

atque ad alterutrum confenfionem, & con3J ad
quafi una concordi & confona facrarum rerum chorea inttitue cordiam
atque
rit ; ea quae in pfalmorum modulatione fpirituali concifiora funt
adumbrata magis pluribus manifeftioribusque riguris, ac recitationibus faIn liturgia S. Ia cratiflima divinarum fcripturarum leclione dilatantur. "
cobi, praemifTa oratione Epifcopi, fequuntur orationes Cum incenditur thus
Deinde canere incipit Diaconus in ingreflfu
Unigenite fi in ingreffu.
"
tribus
antiphonis
Graci
lib.
li
&c.
De
ritus
dicemus
II.
Hue etiam

pertinet folemnis ad ltationem proceflio cum litaniis ac pfalmis

quern veEpiji. 40. ad terem ritum iam S. Ambrosius appeliat, ubi Monachis a VALENTiNiANisproTheod. n.i(>.
hibitum memorat, Iter, quo pfalmos canentcs ex coufuetudine, nfuque veteri
pergebant ad celebritatemMacHABR.ORVMfilartyrinn.
Solemnes, Roma imfuerunt ab antiquiflimis temporibus ad condictam ltationem a colprimis
ut ex antiquiflimis
lects populi alio in loco feu Ecclefia facia, proceffiones
Quodque frequens Kyrie eleifon in huiusmodi
ordinibus Romcmis conftat.
fupplicationibus refonabat, inde idem initio Miflae catitus originem ducere

non
FrequensKv?I

nv'*l

dubito.

UT. Iuxta liturgiam

mante Orate, populus

petitio.

diif.

Ept&et.
lib.

7.

nil.

c.9.10.

Marci mox

ter dicit

poft falutationem Pax omnibus ; a

Augustino notavimus) Diacono inclaKyrie eleifon, quod faepius deinceps repe-

S.

etiam orientalibus liturgiis

titur in aliis
1. 11.

S.

Sacerdote di&am (uti etiam ex

quod ex Arriano difcimus

Videturque idem factum
Xyrie eleifon.
quenti

imo ufu etiam apud gentiles freinvocantes precamur eurn

DEUM
fuifTe

ad fingulas precationes

<W

quemadmodum c. 7. praefcribitur pro catechumenis Porro injiugul/s borum,qua

Diaconus proloquitur, ut iam diximus, populus refpondeat, Kyrie eleyson,
ante cunclos pueri.
Et pro baptizandis Adhuc intente omnes pro ipfis

7r(jQT$'j<)\7 tTiu)gper
t

exclamationem notatas in conftitutionibus apoflolicis

&

dicamus
cipiente

Kyrie

Diacono

Augustinus
T. 11. p. 41.

tionis
clefia

&

Quemadmodum

etiam in liturgia Ambrofiana inchoro refpondente Bomine miferere. " Et iam S.

eleifon.

feu potius Vigilius Tapsensis,

vel quisquis eft auctor alterca-

cuoiPascentio Ariano in appendice univerfalem eurn morem in Eccollaudat:

Sicut enim (inquit) Graca lingua quod eft opovtriov,
,

una

CANTATA FUERINT.

IN MISSA

103

C. II.

fie una Subfinem cou

una dicitur vel Creditor a fidclibns Trinitatis omnino fubftantia
DEI
natura, *** Ptfc.
unius
Latinis
cunftis
Barbaris
mifercatur
a
ut
rogatur
ut a laudibus DEI unius nee ipfa lingua Barbara fit, ullatenus aliena.
Sola ergo hax mifericordia ab
Latine enini dieitur, Domine miferere.
,

&

DEO

uno

ipfo

Patre

&

Filio

&

Spiritu Sanclo lingua debet hebrasa

non autem & barnon folum Barbaris lingua fua

fed etiam
armen,
quod
cur non
interpretatur
Domine
miferere,
Romanis fihora
Quod fi fecundum Saxonem grammatkum apud Du-Fres liceat &c. "
nium in Gloffario, legendum fit Her thins forbarme lingua Gotbica noIn Concilio VafenfiW. illuftre habetur exemftrae Germanica conveniret.
plum de perfonante ubique fuaviter Kyrie eleij'un: Quia tain in fede apo vel graeca

bara?

aut

enim

fi

ipfa

ad poltremum poitulari latina

dicere

licet

c - 3-

quani etiam per totas orientales, atque Italia provincias dulcis

nimium falutaris confuetudo eft intromifla ut Kyrie eleyfon frequen-

ftolica,

&

tius

grandi affedu

omnibus

in

cum

&

Ecclefiis

ad Miilas

gia S.

&

latina

vel trium

ifta

vefperam

DEO

modum

in

temporum

faeculi

confuetudo

&

ad matutinos,
propitio intromittatur. "
In liturlegitur fententia non Integra: Tres

eleifon

hebraea

fci licet

ante legem fcilicet

grarca

fub lege

&
&

Agitur autem fimul de Aius, feu Agios, de quo paulo poll.

Chrysostomus unacum Kyrie eleifon iA^a-ov pi

mei DEUS, meminit doxologias angelica; Gloria in exceljis
IV.

ut

placuit etiam nobis,

dicatur,

tarn fancla

uno fequentes Kyrie

qui ore

fub gratia. "

compunctione

noftris

Germani fequentem

autem,

rere

ad

&

S.

Gtos

mife- Gloria

DEO dum

EXCELSIS

populuin reprehendit ob indecoras gefticulationes

& inconditos c'amores
in Ecclefia a).
Idem eiusdem hymni meminit, defcribens , quomodo qui
vitam afceticam contestant ur, illico
poftquam e lecrulo furrexerint , choro
conftituto , integra confeientia omnes quaii ab uno confonantes ore, dAi,

genter hymnis laudare

communibus
foliti fint

idem

DEUM

beneficiis agere

gratias

&

pro univerfis

inter alia,

tarn propriis

quam

fimiles angelis in terra, canere

Apud Cjesarium, & Aurelianum in regulis

pro diebus pafchalibus, itemque pro fingulis domaioribus feltivitatibus prasfcribitur.
Et Alexander Acoemetes

Gloria in

exceljis.

in matutinis horis

minicis,

&

inftia)

Miferere mei DEUS, inquis (

Isaiam
claras.

ait

Homil.

in

mores a mifericordia alienos deClamas , Serva me, & corporis fpeciem

) ac

a falute alienam exprimis.

Quid ad fupplicandum conferunt manus , qua: femper in fublime

iaftantur ,
& indecore circumaguntur quid
clamor vehemens
qm cum violento Spintus
,

impulfu ftrepitum habet, nihil

certi declarantem.

An non
triviis

meretriciam artem

vero eoriim

exempla

Deum

^
*

quidem partim funt mulierum in

ifta

Quomodo

glorificantium

oKoy
'

^
>

exercentium

partim

qui in theatris vociferantur,

igitur

hymnis

dsmonum

audes

funt

Angeloruin

dyyiAlMl

TctVTi}

admifcere ludicra ?

w
-

104
\%.lmmr.

L.

QUiENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE

I.

inflituifle dicitur

apud Bollandum

Hymnologiam Sanclorum Angelorum

nocleac die feptuagies fepties decantari, fcilicet: Gloria in altifiimis DEO,

in terra pax hominibus bona voluntatis." S. Athanasius in libro de

&

Firgiuitate
L.VI1.C. 47.

priyatim fub di-

Ut adeo S. Hilarius auctor additionum earum haberi non

Concilium Toletaman IV. ab ecclefiadicis Docloribus facias
folummodo commemorat ) quod inter alios auclor chronici Tufonmfis apud
Martenium T. IV. in praefatione aflerit: Hic compofuit Gloria in exin terra pax hominibus. "
Sunt vero qui a Luciano eum
celfis DEO,
que

c. *g.

eimdem hymnum commendat Virginibus etiam

luculo recitandum , iamque in Conjiitutionibns apoftolicis vocatur TrQortwxfl

paucis immutatis reperitur, ut hodieicoQtvtj Oratio matutina : ubi integer,
canitur.

poflit (

quas

&

indigitari putent,
folito,

loquitur:

faeculum

qui ad

ubi de

hymno

7roXvoovvfjLu,

quos inter Thomas Smith

&

II.

aetatem

Luciani

tanquam
ecclefiae

a Chriftianis

referendum

irriforis

ufurpari

Anglicana Presbyter,

Lau-

cenfet.

Turonenfis Symmachum P. inflituiffe dicit, in DomiMartyrum cantari Gloria in excelfis ; olim vero in nocte NaLiber pontificalis fub nomine
talis Domini tantummodo decantatum fuiQe.
Damasi Telesphoro P. tribuit Ut ante Sacrificium hymnus diceretur angelia
Qui medio aevo de officiis di vinis fcripfe cus, hoc ell, Gloria in excelfis DEO.
runtj non tantum hac aucroritate nixi, earn inltitutionem Telesphoro tribuerunt, verum etiam paffim adoptant, quod habetur in fpuria eiusdem Pontificis
decretali,de hymno illo in nocte fan&a Nativitatis Domini Salvatoris decantando,
quoniam & eadem nocle ab Angelo paftoribus nunciatus elt. Dubium hie
De rebus ec- movit IValafridus Strabo
Si idem (inquit) hymnus huius Papae tempodejaji.
22.
cur longo tempore port fub Coele^ r ij3 US an t e Sacrificium ccepit dici
datus auctor chronici

nica

&

feltis

c.

&

evangelium
stino legatur, tantum ante Sacrificium lectionemApoftoli,
ille
ut
neceffario
de
pfalmis
David
antiphonas
prasceffiffe
,
qua3 ante
,

ipfas leciiones cantarentur , praepofuiffe videatur ? Ubi refpondendum eft,

conititutum quidem fuifle a Telesphoro, ut idem hymnus in capiteMif fae diceretur, fed apud poiteros ipfani eius Conftitutionem intermiffam,
donee a fequentibus plenius totus ordo Mifl&e componeretur fed ita ftaut ipfe hymnus in fummis feitivitatibus , & a folis Epifco tutum ab eo
:

pis ufurparetur, quod etiam in capite libri Sacramentorum defignatum viideo fcriptum efle, ufque ad tempora Coelestini ante Sacrifi detur,

&

cium leciiones tantum habitas

quamvis ille hymnus
ut fubintelligatur
interdum ante Milfas diceretur ut praediximus
non fuiflTe tamen quod
iugiter in omnibus Miflis
ab omnibus Sacerdotibus ante leciiones poneretur
antequam idem Coelestinus antiphonas adlntroitum dicendas in-

j3

ltituit."

Omnia

hie ex ingenio funt compofita,

vacillatque vel ipfa auclori-

IN MISSA
ctoritas,

qua hoc de

CANTATA FUERINT.

IO5

C. II.

hymno decantando decretum Telesphoro

adiudice-

Summorum

PP.
de re videri poteil nota D. Coustant. in Epift.
Qui tamen addit Si vero angetici hymni nomine una intelligantur angclorum verba , nil repugnat , quo minus ea ante Sacrificium diet Telespho-

Qua

tur.

t. I. p. 60.

Qitamquam etiam ilia non ante Sacrificium ; fedpofi divu

proxime ante Communionem fidelium apoflolica confiinam oblatiouem,
rus praccperit.

&

tutiones

Fill.

lib.

c.

Non

mefugit, conftitutiones illas

Sed inter ilia addit amenta cur Ce-

13. dicenda pracipiunt.

Teles phori tempora fuijfe autlas.

leberrimi Papa confiitutio locum non habeat? Sigebertus in chronico Symmachum Pontificem perhibet, conftituifle omni die dominico, vel natalitiis
Martyrum Gloria in excel/is DEO ad Miffas cantari. Quern hymnum Telesphorus feptimus a Petro Papa, node tantum Natalis Domini ad Miflas,
cantari inftituerit
& in eo ad Angelorum
a fe in ipfa nocte inititutas

pofi

De Symmacho

librum pontificalem fecuti haud dubie, confentiunt Amalarius de ecclef. Off. Berno Augienfu de
I\lill Aucror fub nomine Alcuini de Off. div. & Micrologus de eccl. Obferv.
verba, qua? fequuntur, adiecerit

Rbab. vero

Maurus

Telesphorus Papa fertur

ficium hymnus Gloria in exceliis dicatur

tur , fed in dicbus tantum dominicis ,

Symmachus Papa

ita fieri

mandavit.

confiituiffe

hymno

cherubico

Qukfit,

cant Cherubim, fciuntfideles.

Quid

ut ante Sacri- z.Le.a.4e

non femper agi- infi. cier.

merninit
:

,3

Triq-oi

dicebant Angeli? Gloria in

fciunt fideles, Miflam innuunt fidelium.

primos hue deduxit,

los

quoniam

&

tunc

hominem ad

Et

unacum

Qirid fuperni di- HoM

^'
excelfis DEO.

Propter ea pofi- pfalmodias hymni, utpote res quadam divinior &c.

oi

2-

quod tamen modo

in fantlorum fefiivitatibus, quod
S. Chrysostomus eiusdem hymni,

hymnus fitpernorum

inquit,

&

facratiori liturgise parte poll pfalmodias dici foliti,

ceu in

e. %.

alibi:

<)

hl e-

^'

"

Illud iVa<nv

DEUS

eos fultulit.

Ange- How. 3. in 1.
Coelum facia *&' aA Col"'

ccelum erat fufcepturum.

Pro pterea ivx^oi^vng Atyoptv gratias agentes dicimus Gloria in excelfis Deo &c."
Sed nuspiam S. Chrysostomus additionum merninit , quemadmodum nee
auclor conftitutionum apoftolicarum
dum refert, inter alia refponderi ilia
angelica verba, quando Epifcopus acclamavit Santta fanclis, populusque refpondet; Unus Sanclus, unus Dominus, unus IESUS Chrifius in gloriam DEI
Patrh, beneditlus infacula amen.
Gloria in altijjimis DEO &c.
Attamen,

terra,

eft

qua? er ant terrae,

ut diximus, fub
nitur,

habetur,

nomine ^otnvx*]

ioolivn

integer

ut

apud nos

Londinenfis, ante annos plus 1300. exarato, poft odas,

mos

diOTert.

fub titulo vpvtt iuQivS, eadem

manu

& Smithus in colleftaneis de

Mart. Gerbert. deMusica Eccl. Lib. I.

Cyrillo

Lib. Fill.
c 48 '
'

Bibl. regiae

quae fequuntur pfal-

defcriptus legitur.

deSymbolis; ex variis pfalteriis manufcriptis Graeco,

exaratis edidit,

in MilTa ca*

veluti etiam in antiquiffimo codice Alexandrino

Usserius

& Latino

Lucario

in

idiomate

Patriarcha

Cpo-

rid. Bibl.

Pol>'?-

'

l' :dhu

,/,,I4 '

I06

L.

I.

QU7ENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE

eundem hymnum ad Codd. MSS.

&

magna plane diliVocatur a Gratis ^oAoyicc piyaAyi magna doxologia

gentia recognovit.
ut a [uk(> leu parva, id eft Gloria Patri diftinguatur. Au&or vetuftiflimus
Cpolitano

accurate

De
/

de curfuum

curfu

Gaihcuno

Sanclum

Marcum

videtur

Sanctus

amen ab

apud Mabillonium de curfu

per
inftituto, agens, quern cum Miffe liturgia confundere
vel Gloria in exceljis
vel orationem Dominicam
&

ecclefiafticorum origine

univerfis tarn viris,

quam

fceminis decantari

In liturgia

affirmat.

Germani nuspiam comparet five integer, five pars illius, fed poft antiphonam hoc eft, Introitum, fequitur prsefatio, feu admonitio ad populum,
quam Sacerdos praelegebat ad hortandam plebem, ut, ad quam con venerat,
folemnitatem debita cum veneratione celebraret.
Non me latet ( funt
n verba Martenii) in prsevia admonitione ad laudatam liturgiam, quosdam
S.

T.v. anecdot.

'

8'

inter antiphonam

&

praefationem conitituere

Verum

decantandum.

id

hymnum

absque ullo aucloritatis

angelicum a choro
fundamento.
Nam duo

ex Gregorio Titronenfi loca , quae ad id probandum proferunt , nihil

prorfus evincunt , fed hymnum ilium in quibusdam aliis fupplicationibus

Imo in liturgia Gallicana quam

publicis decantatum fuilfe demonftrant.
vulgavit
ex
codice
Mabillonius,
hymnus Gloria in exeljis
Bobienfi

In
pro gratiarum actionibus poft Miflam privatim recitandus conftituitur.
,

DEO

liturgia Mozarabica publice ante le&iones in

natalitiis

Christi cani iube-

tur."
,

Cohf.

Augustino, mox in ingreffu PontiQuod idem S. Chrysostomus teftatur,

fi cem falutare confueviflTe populum.
& quam frequens id fuerit, fimul commemorat Quum ingrelfus fuerit is,
ftatim dicit
Pax omnibus. Quando fermonem facit,
qui P rase ft ecclefiac
53
Pax
Quando
benedicit: Pax omnibus. Quanconcionatur:
omnibus.
ac
n

Hom.

Pax omnibus. Quando peractum fuerit Sacrificium

do iubet falutare
Gratia vobis
pax. "
Solemnis
Et rurfus intermedio
Pax omnibus.

Popuiiadferefponfio&
coiieftx.

Hom.

Memoravimus paulo

ante ex S.

3.

33.

in

Matth.

53

fuit

grefli

ad earn falutationem populi refponfio hodieque ufu recepta.

(idem

in locis

**'

""

idem

in Ecclefiam

ait)

Pax vobifcum,
Lib. VIII.

&

autem

&

ftatim

vos refpondetis,

teftatur

habeturque

in

&

fecundum legem
cum Spiritu tuo."

omnibus

in Conftitutionibus apoftolicis praefcribitur

&

Pax DEI cum omnibus

liturgiis

iftam

In-

dicimus:

Saepiflime

aliis

atque etiam paffim

Salutet Epifcopus

ecclefiam,

&

&

cum
populus refpondeat;
"
tuo.
Et fequenti capite ad largiorem Epifcopi benediclionem
3, Spiritu
DEI, ^f char it as Domini nojlri IES U Chrifti , &?
omnipotentis
Gratia
3,
Atque omnes una
communicatio S. Spiritus jit cum omnibus vobis.
cum Spiritu tuo." Et ibidem in fine Pax DEI
33 voce refpondeant ;
j,

dicat:

&

vobis

CANTATA FUERINT.

IN MISSA

C. II.

10J

cum omnibus vobis. Cunctusque populus refpondeat Amen." Sanclus

Chrysostomus de hac folemni frequentique populi acclamatione prseclare
Nifi eflet Spiritus San&us in hoc communi patre & Doctore, ihm.
tcitatur
omnibus pacem
quum paulo ante facrum hoc tribunal afcendit, ac vobis
dedit, non ei fimul omnes acclamaffetis Et cum Spiritu tuo: idcirconon

fit

3.

neque quum pro vobis

quum afcendit tantum , neque quum vos affatur
orat, hac illi voce acclamatis fed quum huic facrae menfa; afliftit, quum
norunt qui funt
tremendum Sacrificium eft oblaturus (nam quid dicam
,

myfteriis

initiati)

non

prius attingit

propofita

quam

vobis ipfe gratiam

fuerit precatus a Domino, vosque illi acclamaveritis Et cum Spiritu tuo."

In Concilio Bracarenfi prasfcribitur, qua? eft frequentior hodie, falutatio Do:

minus vobifcum,

cum

altera

ilia

initio

tantum

Jiturgiae Epifcopis

fit

refervata,

quod eo ipfo Concilio, quadam de caufa videtur inhiberi: Placuit, ut

non aliter Epifcopi & aliter Presbyteri populum, feduno modo falutent, di centes, Dominus fit vobifcum: ficut in libro Ruth legitur, & ut refponcum Spiritu tuo; ficut & ab Apoftolis traditum omnis
deatur a populo:
Putat Bing retinet oriens, & non ficut Prifcilliana pravitas immutavit. "
,

Com.

I. c. z\.

&

ham us

PrifciUiauam pravitatem eo
fecus ac in

refpondendi

Olim (ait

Bona)

fpedtalfe,

more pofitum

fuit

ut populo libertas adimeretur,

z. XV. oris
inde ab Ecclefias primordiis. ^^Jift- c 3.

univerfus populi coetus Sacerdoti refpondebat

ut ex De

reb.

uturg.

earumque expofitionibus apparet: idque Micrologus ftatutum ait w IL c s

in Occidente a Concilio Aurelianenfi, utfcilicetnonfolum Clerici, fed omnis
cum Spiritu tuo. At nunc foli Clerici, velmi populus refponderet
niftri
refpondent.
Quod
"
adeo vituperandum non eft ad concentus de
corem, licet ubi populus id facit, ut e. g. paffim in Galliis, laudandum fit.
Id quod etiam ad lediones fcripturarum folemne fuit, & quidem antelectionem & poftea
uti obfervavit Mabillonius: Audito (inquit) populi Beia. Gallic.

liturgiis,

'

'

&

refponfo legit prophetiam ,

gratias,
in fine amen. "

ad cuius

titulum

populus refpondet

DEO

llh
-

c - 2m

&

Auctor fub nomine S. Chrysostomi etiam,

quod hodie lecto Evangelio dicimus, & exLiturgia S. Germani difcimus, Evangelium intonari folitum, clamantibus Clericis Gloria tibi Domine, olim refponfum fuifle teftatur: Quando Diaconus leclionis curriculum ingreflus
Gloria tibi Domine. "
Haud
eft, confeftim nos exurgimus acclamantes
dubie de Evangelio hoc eft intelligendum a Diacono legi folito
Evangelium Chrifti, fcribit S.Hieronymus ad Sabinianum Diaconum, quafi Diaconus leclitabas.
ExS. Cypriano colligimus, etiam lectorem ante lecrionem
:

populum

falutafTe,

pacem,

dum

illo

haud dubie refpondente.

dedicat lectionem.

Antequam

(ait

Aufpicatus eft (inquit)

Albaspinjeus) Evangelii Mt.

pronuntiandi initium faceret olim leclor, elata voce proferebat,

2

Pax

vobis

per-

IIL
c-

in

Com.

Cartbag.

'

108

L.I.

QUiENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE

dicit, Dominus vobifcum.

Hoc idem
perinde atque hodierno die Diaconus
verbis
probatur
Interim
vobis hoc die
ex epiftola D. Cypriani iisdem
lectionem,
quibus
pacem
dum
dedicat
D.
eit
,
Cyprianus
aufpicatus
ver,j
:

bis allocutum

&

falutatum

populum

ait

&

T. V.
V-

miecd.

quum primo

ab Aurelio,

ei

Evan-

&

pacem
benediciionem Christi Do gelii recitandi poteftas eflet facia,
In liturgia Gallkana antiqua, uti hodie ante
mini fidelibus condonaffet. "
colleciam feu orationem, indicio filentio, ut Marten 1 us obfervavit, Sacerd os populum falutabat, ac populi refponfioni colleciam fubiiciebat a cunctis
fiexis genibus devote audiendam, ut probant S. Cjesarii quidam fermones.

87-

Canone Laodiceno XIX. ftatuitur, fidelium tres orationes fieri, unam quidem,
primam &d <riu7ri}s filentio fecundam vero, & tertiam &et7ri>o<r(pavy<ricog

fcilicet

L.VIH.

c. 9.

Habetur in conftitutionibus apolt. 7r^o<r<puvvi<nf

Emmciatio feu oratio pro fidelibus, ad cuius capita fingula haud
dubie refpondit populus mpi eAe^o-ov Domine miferere. aut ut in fine oraSalva , <f erige nos DEUS mifericordia tua.
Occurrunt
tionis habetur
huiusmodi enunciationes , feu exclamationes, 11011 folum paflim in liturgiis
Gratis, fed etiam Ambrofiana, & vetufto officio a Wicelio ex Bibliotheca
per enunciationem
v7ri$

tm

impleri.

7ti<t<2v

Hucque

Fuldenfi defcripto.
Fpiji. 15?.

iKxA*i<ria<riKa,.

jis inter fideles

dimus apud

interpretari forte liceat S. Basilii K^vy^ctra,

Meminifti,'mquit,mdilarum eccleJiaflicarumpradkationum,quum

per

DEI gratiam

DEUM,

numeratus

cibus etiam fine cantu clare

&

alte

&

poll leftio

ues.

y[

quod nimirum pro iis inter ce&c. Sed cum haec de pre-

prolatis intelligi poffint

potius filum orationis profequamur,

Cantos ante

qui peregre funt conjlituti

in

Ecclefia

de hymnodia

antiqua obfervata.

Poft CollecTam in veteri liturgia Gallkana chorus cantabat Sanclus,

quidem graece, & latine, cum refponfione Amen quod fequebatur canticumZACHARiiE, Benediclus Dominus DEUS Ifrael. Hoc tamen canticum in
Quadragefima cum aliis laetitiae hymnis fupprimebatur.
Sequebatur lectio
ex Prophetis, &Apoftolo.
Nam praster Evangelii lectionem duas, unam ex
alteram ex novo Teitamento
veteri
Haec ex lilectiones decantabant.
turgia S. Germani funt depromta.
In argumentis pfalmorum apud Thomasium notari folet Lege ad evangelium Matthjei ad Genefim ad Is aiam ^. De qua re Thomasius in praef. ad lectorem Meminerit ( inqua inter Miffarum folemnia poft ler quit) oportet prifcae confuetudinis

&

ctiones veteris vel novt Teftamenti , ante lectionem vero evangelii integer
propterea nuncupatus ab
pfalmus a toto Ecclefiae coetu refpondebatur
,

Qui

antiquis pfalmus refponforius.

33
3,

VI. ufque fasculum perduravit

conftat ex fermonel.

S.

Leonis

fane

queni
Papse.

&

mos

per totum Occidentem ad

Romano, item Ecclefia fuiffe

Refpondebatur autem pfalmus

in

(ut

CANTATA FUERINT

IN MISSA

IO9

C. II.

Leclor ftans in ambonis gradu, pfal (ut loquitur S. Ambrosius) hoc ritu.
pfalmum
ipfum
pra?cinebat, quern per fingulos
,
mox
praemitlb
mi
titulo

coetus
refpondebat,
hoc eft repetebat re quosque verfus totus Ecclefiae
:

petebat autem

integros ipfos

fuum claufulas
perducebatur."
an. 5 8

5-

in aula

fie

haud poftremas tantummodo ver-

verfus

totus ipfe pfalmus leclore praecurrente ad finem ufque

Gregorius

Narrat

Guntramni Regis

Turonenfis

eftet

ante diem ad Miffam pfalmum refponfurium dixerat

vetus fuit mos.

De modo

mos ledionem

inter Apoftoli

quod fibi acciderat, cum

Diaconwn nojirum, qui

Inbet Rex, ut

viii.q.i.

Hie

canere iuberem.

gifl. Franc.

Conftat ex S. Augustino, pfalevangelium fuifTe decantatos.

Lectiones serm.

diximus

&

(inquit) fandae propofitae lunt,

alibi.

& quas audiamus, &

112.

de quibus aliquid fer-

In leclione apoftolica gratiae agun monis adiuvante Domino proferamus.

gentium.
pfalmo
fide
In
Domino
de
diximus, DEUS virtutum contur

Et alibi
Apo- Serm. i6j.
verte 110s &c. in evangelio ad coenam vocati fumus."
ftolum audivimus, pfalmum audivimus, evangelium audivimus ; confonant
Et Hoc de apoftolica lectione percepimus, sem 176.
omnes divinae lectiones."
%
deinde cantavimus pfalmum , exhortantes nos invicem , una voce
uno
:

&

Venite adoremus ,
profternamur ei , f fleamus coram
corde dicentes
ibi praveniamus faciem eius in confe/Iione,
in
Domino qui fecit nos:
:

&

&

pfalmis iubilemus

dum

ei.

Eundem in moquod Gregorius Turonenfis fcri-

Poft haec, Evangelic a

lectio

&c."

l.im mine.
Referendum hie
Cui(S. Ambrosio) celebranti fejia dominici diei ijla erat confuetudo, ut s Mart c *'
bit
veniens lector cum libro non antea legere prafumeret
quam Sanctus nutu
Factum
autem
ut
ilia
ejl
Dominica,
prophetica lectione iam lecta,
iufiffet.
ante altarium ftante
qui lectiones BeatiVxuLiproferret &c.
Duplicis huius le&ionis etiam Sulpitius Severus meminit.
Duas lecliones ritu Gallicano
in Mifla, nullo interpofito cantu, recitatas fuifle, etiam Vezzosius obfervat t. vi. opp.
7w " ^'* At (pergit) contra eft unicum documentum Luxovienfis ledionarii in Mif- J
ubi inter Isaije leftionem
& D. Pauli epifto fa Nativitatis Domini
lam fcriptum legimus Daniel cum benedictione, id eft hymno trium pueIn Miffa S. Germani reponitur poft utramque leclionem evange rorum.
Atque hie diverfitatem intercefTifte in Gallicana Ecclefia, ipfe pu Hum."
Nota porro quod eft in Concilio Tolet. IV. ftatutum
tat le Brun.
In Difcrt. iv.
quibusdam
quoque
Hifpaniarum
ecclefiis
Laudes
poft
Apoftolum
decan- art 3

tantur, priusquam Evangelium praedicetur

dum Canones prafcipiant poft
fed Evangelium annunciari. Prasfumtio eft enim,
Apoftolum non Laudes
Nam Laudes ideo Evangelium
ut antea ponantur ea, quae fequi debeant.
propter gloriam Christi
quae per idem Evangelium praedi fequuntur
catur. Circa omnes igitur Sacerdotes hie ordo deinceps retineatur, excommuni3
alibi

loquitur.

'

'

'

'

HO

QUiENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE

L.I.

"
At
mnnicationis poenam fufcepturi, qui hunc ordinem perturbaverint.
mox dicemus, intclligas Alleluia, nihil contrarium S. Augu11 Laudes, ut
Verum putat Garjias Loaisa in notis ad hunc canostino hie habetur.

nem

cilium

Can. 14.

hymnum trium puerorum, de quo tamen poftea idem ConHymnum quoque trium puerorum in quo univerfa cceli terrae-

indigitari

DEUM

que creatura

collaudat

&

quern Eccleiia catholica

per totum

orbem diffufa celebrat quidam Sacerdotes in Mifla dominicorum dierum & in folemnitatibus Martyrum canere negligunt. Proinde fanctum
vel Gallicia in out per omnes Hifpania ecclefias
Concilium inftituit
,

,3

mnium Miffarum

ec-

&

Communionem

antiquam huius hymni confuetudinem

noftramque defiUterque canon probe eft notandus.
De priore
nitionem excefferint."
[\\
[fa fcribit Walafridus Strabo
quae ante Ev Refponforia & Alleluia
angeliumcantantur, deinde adiuncla videntur, poltquam antiphonas adinquae & videntur prohibita canonibus Hifpano greffum dici exfpirarunt
longo
rum,
qui
tempore
In illis enim iubetur, ne
port
funt conftituti.

& Evangelium in ordine

aliquis hymnus inter lectionem apoitolicam ,
Ex quo intelligitur id aliquos tentaffe tunc temporis,
Miffae ponatur."
Quod tafed propter novitatem rei nondum faille ab omnibus receptum.
men poftea ufu Romano commendatum , ad omnes Latinorum pervenit ec-

amiifuri
Be Rebus

folemnitate idem in pulpito decantetur

qui

c.i.

Idem

deMfa. clefias.

Gradualibus

Ration,

if.

De

c.

lib.
19.

Cauon.oh.

ferv.pr0p.i3.

repetit
uti

Berno

vocantur

circa

Introitum inolevit

mos

effet,

Gelasio

deinceps

tf e

facta eft

in

&

Evangelium cani folitis, qu.e

pfalmorum ferie decantari
verfus canerentur, quod Durandus Ambrosio,

ut,

felecti

vero mutatio

inter

Lectionem

cum

ifta initio

integra

& S. GregoS. Ambrosiuiyi

I. in acceptis refert.
Radulphus Tungrenfis. De Gelasio Berno teftaqidhusdam rebus ad 31iffam fpe&antibus
Gradualia, Jicut non folum
Gregorio

rium folum
t ur

Eadem

Augienjis.

nomiiiat

quodam ordine fecundum Sanpratitulatum &c.

Hinc Thomasius,

in nojlris libris habetur infertiim, fed etiam ut in

Fra/at.

in

Ant.iib.mf-

tli

Gelasii Papa ancloritatem reperi

n j{2 titulus ordinis praefati mentiebatur colligi pofle putat, S. Gelasii P.

tempore iam ufitata fuifle Gradualia quorum forte auctor idem fuerit. Ordini vero aBERNONE laudato confentit liber Sacramentorum Eccl. Romany
qui Gelasio adferibitur, in quo expreffa extat mentio bini refponforii poft
lecliones Fer. VI. Parafc. Thomasius, pfalmi Refponforii antiquum ufum
adhuc Leonis I. tempore fervatum fuilfe fubindicari exiftimat Serai. II. in
,

''*'

XXII.

anniverfario die affumtionis fuae ad

Summi

Pontificii

munus

quern locum

paulo ante adduximus, de Introitu agentes.

reliquise funt in Tractibus

qui

Antiqui moris quoad pfalmos

quandoque integro abfolvuntur pfalmo hi:

de

MISSA CANTATA FUERINT.

IN

Ill

C. II.

de quidem di&i iuxta Martenium, quod unus folus canat , nullo fucci- De
tU
Secus ac inGradualibus
nente vel refpondente , led audientibus omnibus.
haud dubie etiam in cantico trium puerorum , uti hodieque
accidebat,

antiq.ecci.

L c,3>

&

quod iam a Walafrido

Quatuor Temporum cantari
ubi de laudato canone Concilii Toktani quarti loquitur in

folet Sabbatis

notatum

eft

haec De

hymnw

trium pueroverba:
eft,
rum ad Miffam omni Dominica in pulpito cantaretur. Oitod Romani propter
quimultiplicitatem Officiorum non faciunt , nifi quatuor per annum diebus
adimpletur.
numerus
Quae
eadem
ad
verbum
fere
repebus leclionum XII.
tit Berno c. i. de quilmsdam rebus ad Miffam pertincntibus, iam laudato. Eiusdemque hymni iam meminit Athanasius vel quisquis eft au&or libri de
fed privatim fub diluculum diccndum
qui eum virginibus
Virginitate
eiusdem

///

loci Concilio

ut etiam

ftatutum

rebus

<W>

c.

ec-

22.

matutino Gloria in excel/is &c.

cantari

&

cantatum

iri

Leclionarium Gallicanum antiquiflimum, ex nem

eundem hymnum

cani iubet inSabbatho fanclo

,

S.

dicit.

codice Luxovienji editum,

billonius

non abfimilis fubneftitur hymno L.vill.c.tf.

Chrysostomus vero ubique terrarum nom Qjwd

In Conftitutionibus apoftolicis

commendat.

ab eo

differt

Quatuor Temporum.

Ex

Prophetarum le&ionem

nonnihil a noftro diverfum.

canticum in aliquibus

fcribit in Sabbatis

port

Hoc,

ait

i*ditur

"*< a J "'

Ma-

quod Romanus ordo pra- De

Lit. Gail,

L IL

Aliter in Letlionario nojiro habetur

le&ionem ex Apoftolo non contiSecus tamen videmus in Liturgia S. Germani ubi Propheta & Apoftolus fimul memorantur,
ac etiam adhuc in impreffis Miffaliuti deinceps paffim apud nos obtinuit
bus, quando prophetica & apoftolica fimul le&io in MifTis Natalis Domini
in Sabbato fanclo.

nuo

poft Prophetiam

his intelligimus

ledam

fuiflfe

in ordine GaUicano.

praefcribitur,

addita

eft,

ut fuo loco videbimus, rubrica

prelfe innuens, ut continenter dicantur.

nonnunquam id exS. Germani poft

In laudata Liturgia

le&ionem propheticam praefcribitur hymnus trium puerorum canendus. In T v Aecd

92
qui fedentes in tenebris adventum Domini ex- *'
figura Sanclorum veterum
Secundum hoc etiam Ecckfia fervat ordinem ut inter benefpeciabant.
evangelium leftio inter cedat
diclionem
nifi tantummodo refponforium,
quod a parvolis canetur inflar innocentum qui prefli in evangelium conforvel eorum parvolorum qui properante ad
ms Chrifti Nativitatem leguntur
clamabant in templum Osanna sfc.
Refponforium, cupajiionem Domini
ipfe hymnus trium puerorum intelligi poteft, decantatus
ius fit mentio
-

>

'

&

modo

refponforio (ut etiam Martenius obfervavit, putatque eundem dici

pfalmum refponforium a Gregorio Turone?ifi) a parvulis quod hodieque
feu
Additur adhuc Aim
apud nos in Sabbatis Quatuor Temporum fit.
Agios j canendum ante evangelium in laudata Liturgia , quod etiam ante
,

prop he-

l.fiit.

c.3.

hiJl' Fru,!C<"'-

112

QUiENAM PRIMA ECCLESIiE JETATE

L.I.

prophetiam canebatur
cobi poft

to legi iubentur

fionesque populi

T. XII. Opp.

fubfequente

^^

'

In Liturgia

Ia-

S.

hymnus

Eadem

fere

In Liturgia

ter fan&us, Sanclus

exclamationes, refpon-

hymnum

Ledores iubentur inchoare

triplici Alleluia.

&

S.

omnia

cum

cherubicum

in Liturgia S.

Chrysostomi

Marci,

ante le&io-

& evangelii poft tertium antiphonum, & troparia, notatur trifagium ; hymnus autem cherubicus poft fecundam orationem fidelium. Qua
de re pluribusL.II. Concilio Cpolitano fub Menna celebrato id convenit,quod
y habet Cantor es fupervenientes converterunt fe dicere Trifagium. Et

T. v. Cone.
*'

deinceps port orationes aliquas,

ante evangelium notantur.

fed

Mozarabum.

quae continenter ex utroque Teftamen-

nem Apoftoli

783-

'

forte ut in Miffa

a cantoribus cani prasfcribitur

DECIS &c. atque

aliis,

Colle&am ante lediones

ex

pofl letliunem fancli evangelii

more facra Miffa

finita f ianuis claufis

&

fanEta leclione inxta confuetitdinem lecla tempore diptych oram cucurrit oTrifagion etmnis multitudo cum magno jilentio circnmcirca altare &c.
accini
folitum
Chalced.
ad
ex Ad. I. Concilii
finem patet.
iam in Conciliis

Tragicum

eft,

quod Chron. Marcellini Comitis habet:

Bum

iuben'e

Ana-

Cafare P^Platonem in Ecclefia pulpito infijientem in hymnum Trinitatis DEI, Pajjianorum quaternitas additnr , multi Orthodoxorum priftina

stasio

In Liturgia S. Germavoce pfallentes in eiusdem ecclejU gremio cafi funt.

cantari
iubetur
Clero
fanclo
Sanltm
a
redeunte
evangelio , in fpeciem,
ni
,

* 93

ut

ibi

ris

habetur,

Sandorum

canticum laudis
VII. Alleluia

prxfertim

Alleluia.
j

am

giis

maxime

m Liturgia S.

qui redeunte

Domino

Iacobi

&

Marci

obfervavi

omnibus notatur unacum refponforio.

cum

Iesu

Christo de

infe-

fequentes cantaverunt &c.

in hac parte liturgiae

no vocatur verficulus
Rer. uturg.

Dominum

Alleluia

qua;

fuit
,

&

frequentatum

uti

in occidentalibus Litur-

Laudes in Concilio IV. Toletapoft

more

Evangelium prifco

Hifpaniarum, ut obfervavit Cardinalis Bona , dicuntur , ei prorfus conforRomano poft refponforium cantatur. lpfum vero refponibrium cantabant Hifpani poft ledionem Veteris Teftamenti
quag
in eorum MifTali Epiftolae , feu le&ioni Novi Teftamenti praemittitur.
At poft Epiftolam Chorus refpondet Amen
& fequitur immediate Evangelium.
Eodem fere ritu utuntur Ambrojiani , nam poft leclionem Veteris Teftamenti fequitur pfalmellus , quern vocant , inftar Gradualis Romani.
Verfum cum Alleluia concinunt poft Epiftolam. In Liturgia Maronitarum poft leclam Epiftolam dicit Sacerdos etiam verfus quosdam cum frequenti Alleluia.
Quod vero Laudes idem olim fuerint ac Alleluia clarum
fit ex Liturgia S. Germani
Laudes autem, hoc eft, Alleluia, Iohannes in
ldeo hora ilia Domini
Apucalypji poft Refurrectionem audivit plallere.
miter cantui, qui ritu

" 9?-

D-

et-

pal-

CANTATA FUERINT.

IN MISSA

C. II.

I I

palleo quafiCHRisTus tegitur coelo , Ecclefia folet angelicum canticum

tertia
fecunda
(fupple cantare) quod autem habet ipfa Alleluia prima
Innuit nimirum
fignat tria tempora ante lege , fub lege , fub gratia."

&

Ad

ticis

&

aliis canfinem Iiturgiae iterum de eo

in Quadragefima omitti folitis , fit mentio , utpote gaudium folemniEt pro hac (inquit) caufa in Quadragefima pro humonftrantibus.

ter illud fuifle repetitum.

tatis

&

miliatione non utetur ( ftola ) ficut nee Alleluia in noftra Ecclefia , Sanclus,
vel prophetia , hymnum trium puerorum', vel canticum rubri maris illis
a,
decantantur. Stola alba namque Angelus praecindus apparuit, quandiebus

do fedens in monumento Domini, folemnitatem refurredionis illius nunIdeo in Quadragefima prohibendum haBC cantica, quia cceleftia,
jj ciavit.
columna nuDe ccelis enim columna ignis in node,
funt.
angelica
,3

&

&

bis in die

Angelus in camino flammae in

ccelis audita

Alleluia vel

eft.

Saudi ( id eft breves orationes ilia; , qua; a verbo Sanclus incipiebant, quapoft Evangelium) tacentur ergo
les cantabantur ante Prophetiam, ante ,

&

3,

in pcenitentia

&

Dominica

ut nova fiant in Refurredione

quando

refe-

"

Oportet ergo Levita cceleftem cantet canticum.

fuperius
refertque Victor Vitenfts tragicum exemre
Diximus de hac
Tunc forplum, quod in Africa tempore Pafchalis folemnitatis acciderat.

rantur

baptifma.

.,

& canente populo DEI

audiente,

te, inquit,

leclor units pulpito ftftens,

z. I. Perfec.

VimM

alle-

Quo tempore fagitta in gutture iaculatus cadenmortuus poft cecidit ipfe.

lam etia.m olim feftiviore
melodia, variantibus femper tropis, cantatum effe Alleluia, difcimus ex Cassiodoro, in titulum pfalmi CV. fie loquente
Hoc ecclefiis votivum : hoc
Him ornatur lingua cantorum
fantlis feftivitatibus decenter accommodum.
luiaticum melos canebat.

te de

manibus codice

iftud aula

Domini

&

tanquam

bonum

femper variantibus innovatur.

Nota illud refponforio modo fuifle decantatum.
De voce Halleluia dodum programma hand pridem JVittenberga edidit
Werensdorffius , ubi ufum etiam eius liturgicum illuftrat a prima Ecclefia;

quam

infatiabile

tropis

aetate.

Nee prxtereundus

VIII.
clefiae

lata refpoudet

folemnitatem

ritus

olim

cum

tus,

fucceflii

(licet,

cantu transadam

referendum
ter deb emus

hie

Symboli ufus

efle,

inter liturgicos

quod
tanquam
,

S.

Ambrosius

noftri

fieri

vult

inde

prima Ec-

ritus

Qiiod etiam

Symboium.

fidei,

Jignaculum cordis

inveniamus

antelucanis

adhibi-

t.

w.

Eo quidem necduin pp

Symboium quoque

cum horremus aliquid

Mart. Gerbert. de Musica Eccl. Lib. I.

recenfere.

etiam hanc in publica baptifmi adione iam

temporis etiam in liturgia adoptatus.

eft
,

eft

baptifmi celebratione potius ad conteftationem verae

in

astate

fpeciali-

horis quutidie

animo recurrendum

Prius

eft.

jr

z.

Bibi.

Piir
jf-

in.

114

L.I.

QUiENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE

quam in Occidente in facram Liturgiam eft inPrills autem in Oriente

trodu&um fymbolum. Sunt quidem qui carmen quod Prifci Chriftiani
apud Plinium Christo quafi Deo dixifte leguntur, Symbolum fuiOTe puPlatina, a Marco P. Silvestri fuccelTore, mandatum narrat, ut otent.
,

mnibus
lo
DeCanon.

obf.

Prof. 23.

&

Evangelium Symbolum a Clero,

popuquidem modo, quo ftier at a Concilio Nicasno decla-

diebus folemnibus ftatim pqfl

magna

voce cantetnr

rattan.

Quod

myj}

etiam

jj de

eo

Radulphus

Mijla c. 49.
volunt. At nee Gratis id
#

&

alii

Tungrenjis confirmat. Innocentius vero

id

Damasum

iuflifle

III.

exemplum Gracorum,

ad

in more miffe tempore Dam asi, conftat

tefteque
(V/f-THEODORoLectore Petrum Fullonem dkunt inftituijfe, ut injingulis Colleilan
Quern fequuntur CEDRENuslib.il. & Nicephorus
clis Symbolum recitaretur.
Idem tamen alibi: Nonnulli, inquit, ut Macedonium, perL.xv. ihfl. Calixtus.
ecci. c. 38.
inde atque trecentorum illorum Symbolum non comprobaret, calumnianon Petrum Cnapheum in rentur, Timotheum Cpolitanum Epifcopum
ut in fynaxi
& conventu ecclefiaftico quovis Symbolum
ftituifle dicunt
quod antea femel tantum anno quolibet Parafceves Pailio id diceretur
z.

77.

nis fancto die in Ecclefia legi folitum fuerat, cum Epifcopus primas reu
nimirum bapti ligionis noftra? conftitutiones docere oporteret.

Dum

catechizabat Epifcopus

zandos

theum Symbolum

fidei

Theoborus

ut laudatus

&

trecentorum

A quo rem

octodecimPatrum

Nicephorus

narrat,

Timo-

in fingulis Colle-

enim Saec.
XI. demum. Theodorus vero hiftoriam fuam a morte Theodosii luniocui
ris ufque ad Iustinum deduxit
& quidem Juniori quod Symbolum tempore Sacrificii populo concinendum praeceperit
S. Isidorus
&
Ioannes Abbas Bicharenfis in Chronico tribuunt
at iam viginti fere antea annis in Concilio ConJlantinopolita.no Tub Menna mentio illius invenitur, tanquam ex more recitari foliti inter lectionem Evangelii & diptychorecitari praecepifle.

dlis

accepit

vixit

An. 536.
ah.<,. T.

To'ut

V.

Call'.

rum

^n

Concilio

exemplo Gracorum

Toletano

III.

primum

Occidente inititutum legitur

in

&

quidem ante orationem dominicam

uti etiamnum
ante Communionem dicitur ritu Mozarabico a).
Laudatus vero Isidorus
Symboli formam tota Gracorum & Latinorum confefin libro Originum
dicit Saec. VI.
Verum non ftatim idem uius,
lione in ecclefiis praedicafi
,

ut
a)

Pro

reverentin

corroborandas
tn

piififimi,

bedi
omnes

mam

&

fandtiffimoe fidei

hominum

&

propter

invalidas mentes conl'ul-

Domini noftri Reccaconftituit Synodus , ut per

gloriofiilimi

Regis, fanfta

ecclefias Hijpanite,

orientalium

Gallic, i'ecundum for-

eccleiiarum Concilii

Cpolitani,

centum quinquaginta Epifcoporum, fymbolum fidei recitetur ; ut priusquam dominica

hoc

eft

dicatur oratio
fides vera

ad

voce clara praulicetur, quod

n anifeftum

Christi Corpus,

peftora popu'orum

&

fide

teftimonium habeat

eft

&

Sanguinem prxlibandum
purificata accedant

ut

priusquam dominica dicatur oratio , voce clara

Vid. Chrifl. Lupi Syma populo decantetur.
boluin
I.

Nicanum

Opp.

c. 6.

fcholiis

p. 194.

&

&c.

notis illuftratum

T.

CANTATA FUERINT.

IN MISSA
ut in Hifpania
II.

in

fie

etiam

aliis

Baronii

M. GaBicana

lo

aufx

ecclefiae,

Leone

ideoque a

tuendum

foret

luberet

quod

(inquit) funt

tamen, acipfa capella regia,

Pontifice veniam impetrarunt. "

III.

in Mifla

S.

ut Libro

fit

2v

Aliter fta-

ut

ita

Symbolum Apoftolorum cui poftea Cpolitanum fuerit fubftitutum.

At Gallia Narbonenfis unacum Hifpania a tempore Concilii Tolet. III. Cpoillud

"'

interpretari

Francia

litter.

Ada*. 3*5.

non

imitari

Germani Symbolum

probabile habent auctores Hiftor.

fatis

quaedam fub Caro-

alia:

Trecanum

fi

poftmodum

Imitatae id

occidentalibus inolevit

Uti quidem contendit Pagius in

Carolum M.

inquiremus) ufque ad

Critica

ecclefiis

115

C. II.

t.

Ill
31$ "

litano ufa

qui adhiDifcrimen apoftolici & Cpolitani Symboli funt

Ecclefiae Romance infuetum fhifle, & quidem ufque ad

eft.

Circa

s89

'

bendum putant, dum

Bernone Augienji legunt fub quo hie mos in An. 1014.

Ecclefiam Romanam admiffus fit: Ne (funt verba Lu pi) a fubditis fibi Hi- Schot. in
c nc 2 c
(paniarum & GaUiarwn ecclefiis, morem deponere nolentibus, diflbnaret." ^ j "!
Benedicti

VIII. aetatem

in

In Chronico Turomnfi apud Martenium legitur Damasum Papain in odium

Macedonii Epifcopi Cpolitani , qui Spiritum Sanctum Patri, Filioque con-

T.ii'.Ampi.
CoB.

Pr*f.

Symbolum Cpolitanum in Mifla celebrari.

Concordat Albericus apud eundem in ha?c verba Solemnibus diebus de-

fubftantialem negabat

inftituilfe

ex decreto univerfalis Synodi a centum quinquaginta EpiCpoli

Nulla vero Symboli fit mentio in primo ac ancelebratas."
fcopis
tiquiflimo ordine Romano; mox tamen in fecundo itidem antiquiflimo
Quod, aliaque teftimonia Bernoni opquidem Cpolitani initium ponitur.
ponit Martenius
imo 11011 ufum fed cantum Symboli negaffe Bernonpm putat , etfi cantari in Ord. II. dicatur quod de fola Mifla Pontificali
interpretatur. Quid prseterea dici verifimiliter poflit, exponemus Libro It. a)
cantari inftituit

&

Cum

IX.
a)

Et tamen (fubdit Martenius ) plerique exRowanam Ecclefiam in facra liturgia

Symbolum non recitaffe ante tempora Heinrici
iftimant

II.

atque ad id probandum

Imp.

&

Abbatis Augienjis
afferit

Bernonis
dines

teftis

oculati

audtoritatem

afferunt

effe cenfet

hxc leguntur

Icciian

in fuo loco extinguuntur,

IN L'NUM deum

buic

iam graviffimi

fcriptores

Ioannfs

P. VIII.

Wukfriiius

Strabo.

Leo

Evangelium candeLe

&c.

credo

Nee defunt

et-

qui idem confirment,

III.

quod

verba fedulo difcutiamus, non omnino negare vi-

At

&f ab Epifcopo

cantatur

qui id revera

....

Mabillonio vulgati. Nam

PanvINIUS Gelajlaa S. Gregorio emendatum,

Fojl

per illud intervallum

Symboli in Miffa recitationem fuiffe intermiffam,

quod vix credi poteft.
Et certe, fi Bernonis

in II. ord. quern Onufirius

ni'.m

Bernonis

teftimonio repugnant antiquiffimi Or-

Romani

cenfent nonnulli

a medio fxculo IX. effluxit ad initium fieculi XI.

Amalarius,

&

His perculfi auctoritatibus

detur a Romanis in

Miffa recitatum

tantummodo decantatum

vocis modulntione decantabatur

citabatur,

ad enni fere

fubdiacomis in ecclefia
rura

ecclefiarum

cantus inflsxionc
nobis affertum id

modum

verbis

P 2

fed

tantum

re-

quo etiamnum

epiftolam

absque ulla

Et ne quis

recitat.

fententise

obiiciat,

aff.rmat.

fed

Zugdunenji , prster alia-

morem

dem afferimus Leonem III.

cum CaroloM. collatione
fpicuis

fuiffe,

quia revera non folemni

gratis a

noftne va-

qui in Aquisgranenfi
clariffimis id ac per-

QitoA

vero

( inquit

'

Il6

L.

Cum

IX.

ofFertormm.

QUJENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE

I.

olim populus oblationes ipfemet ad

ut antiphona,

altare facere confueverit,

Offertoriumku offer enda

diceretur, uti Introitus & Graduate fucceflu temporis magis fecundum varietatem temporum & feftorum ex pfalmis potiflimum funt collecta.
Deinde
Ap.p. leErun fequitur offer en da , ut inquit Remigius Altiiiodorenfis
qua inde hoc
nomm ciccepit , qj'.od tunc populus fua munera offer at. Sequuntur verfus a
Pritres'&d
factum

eft,

quae interim canebatur,

Dequibus-

torium
"

/am

quod in

vertendodicii,

p. 284.

perti-

nentibus. c.i.

Berno

ait

revertautnr, dura offer enda repetitur.

offer endis

Augienfis

quod inter

actione aufpicantur
15.

hx

fie

Germani

& Gallicano

illatio

Inlatio etiam

in fauctificatione oblationis.

quaudo procedit oblatio

Dominus Moysi

hue traxit exordium.

ut facer et tubas argentcas

&

noIn

Sonum

vocatur fojius, feu fonum, quod tunc canitur.

autem , quod canetur

cepit

diclam a prafatione, feu gratiarum

quae in miifali Gotbico,

lib. II.

antiphonae, nee hodieque apud orientales

minatur, de qua Isidorus: Infertur

liturgia S.

Pag. 94.

a priori* populi confuetudine in ufum Chrijlianorum veniffe

,
Plura dicemus fuo loco

comparent, qui Anapboram proprie

c.

Offer-

quamvis
dicatur
tamen

cantatur

quis fpeciciliter addiderit, apcrte non legimus.

quia ferius induci cceperunt

L. 1.

offer endum

Pra-

quas Levita clangerent,

hoc effet fignum , per quod intelligent populus

quan do offer ebatur hojiia,
omnes incurvati adorent Dominion , donee
qua bora infer ebatur oblatio
qui benediceret Sacrificium.
veniret columna ignis aut nubes
Nunc autem
Corpus
altarium
Christi
non
procedentem ad
icon tubis inreprahenfibilibus
( ita codex ) fed fpiritualibus vocibus praclara Christi magnalia dulcimeConveniunt haec cum laudatis Bernon is verbis, molodia pfallet ecclefia.
reque illorum temporum, ut facra Euchariftia deferretur ipfo oblationis tempore ad altare: qua allata Fiebat panis & vini confecrandi oblatio (ut ob fervat Martenius) atque interim chorus canebat Sonum, id eft antiphonam, quae noftro Offertorio refpondebat, aut quid fimile. Forte Jonus
Laus
aliud nihil erat quam quod expofitio noftra mox laudes appellat.
autem in miflali Mo-zarabum conftat ex Alleluia , & uno verficulo , fed
Hue fpecialiter re in Gallicana liturgia ter repetitum fuiffe alleluia &c. "
,

&

rg- 87-

quod

ferri poteft,

L.U.
traeiat.

Re-

c.n.

rem, qui tunc

n

S.

Augustinus contra Hilarium

effe

apud

M diftribueretur populo

quod

inceffentem

mo-

Carthaginem cceperat (ut loquitur) ut hymni

dicerentur de pfalmorum libro

ac} altare

egit

fuiflet

oblationem, five

cum

Apud Gracos eodem

per-

live ante

oblatum. "

tinet,

aferitis

niam
fits

decantujfe

etmtamus
tas.

ideo

vos

aliquos in

Nam

citer legi

fed

ita

ijlis

quid

qui id ipfum non

,
Unica fupereft difficul-

ad nos

legimus.

antiqui ordines

Symbolum

Symbolum, quo'

cantave

partibus vobis priores audi-

Romani non

prascipiunt

ffmpli-

fed cantari,

Si

quidem alta voce. Difficultatem folvimus refpondendo , decantatum quidem fuiffe Symbolum in
Miffa pontificali , at vero folummodo recitatum
in qualibet alia Miffa , Sacerdote non Pontifice
celebrante.

IN MISSA
tinet

quod

fit

CANTATA FUERINT.

dum more mox

laudato

II7

C. II.

non quidem

Eucha-

ipfa facra

&

reverentia: Dum
ad altare defertur, fed fymbola , magna pompa
In liturgia
interim cautores grain cantu cherubicum hymnum moduhvitur.

riitia

IMarci

prrefcribitur:

Hie

Qui Cherubim my (lice: dnm interim

pfallant,

in-

&

preces fuudit; quae noftris fecretis videntur recenfum offert Sacerdos ,

fpondere , forte inde fie dictis , quod aut durante aut ceffmte iam cantu
,

Hanc

partem defignat Dionysius vulgo

Qui
in
Hierarch.
miniftrorum ordine primas tenet, CaPcceleft.
Areopagitcfde
unacum Sacerdotihits divino altari panem facrum, Calicemque benedidionis impomtnt, ab univerfa plenitudine ecclejice communi hymnologia pramijfa.
a Sacerdote dicerentur.

X. In

folemnis Temper inde ab ecclefiae primordiis fuit

liturgia

quibus

nomen

nem

qui praeft fratribns

&conlequuntur.
poculum aqua

Rom.

Epifc.

vy

&

Actctv

ej?

vini

univerforum parenti per

&

omnis acclamat amen,

populus

quodam

tiarum actionem in

epirt.

nag
Aaog i7ri<pv\(ji
Dionysii adSixTUM

&

(Evxct,oi<?ia,g i7rc!.xxo-a,vTci

z. VII.

c. 9.

&

graCum enim
aliis Amen acci-

ab hasreticis baptizato habetur:

ecclefia audijfet,

dpoi. 2.

ej?

referendum, quod apud Eusebium ex

de

Deinde,

Eucbarifiiam five gratiarum actioacceptis donis, prolixe exequitur.

EuPofiquam preces

illo

chariftiam abfolvit

Hue

uivov

Spiritus Sancii emittit,

f?

pro his ab

cLpYjv.

panis ajfertur

laudem &gloriam

acceptis

ille

Filii,

niffet.

Prafatio.

ei,

gra-

quce ipfam Euchariftias celebrationem antecedunt,

inquit

ilia

3-

quam nos prafationem dicimus ad hodiernum usque diem

ufitata
quam fere folam S. Iustinus commemorat inter ea,

tiarum actio
conitanter

liturgiae

ad Warn unacum

<rvvt7ntyQiylz.oi,fA.ivov

to aysJiv.)

Iterum laudatus

conftanterque in omnibus lituriam vocat S. Cyprianus: Sacer- De omt.

mimca
dos ante orationem, Prafatione pramijfa, par at fratrum mentes dicendo: SurS.

Iustinus paulo poll

giis reperitur

fum corda;
nihil aliudfe

que

bis

adhuc

repetit

folemnis hocc Praefatio

do-

uti

ut dum refpondet plebs: habemus ad Dominum, admoneatur,

quam Dominum cogitare debere. Nihil adeo conftanter in utra-

ecclefia orientali,

&

occidentali in facra liturgia fuit confervatum,

quam

quoad gratiarum actionem,

feu Euchariftiam ipfam, unde Sacrificium ac Sacramentum Corporis & Sanfingula fere huius praefationis verba

guinis
astate

Domini nomen
folemnia

ilia

accepit.

acclamationis

ac fenfus

Eadem vero fuerunt

&

refponfionis verba,

primaeva ecclefia?

adhuc hodie

ufitata

ad folemnem
Atque omnes una voce refpondeant; Et cum Spiritu tuo.
Et
Turn Pontifex, furfum mentem: Et omnes; Habemus ad Dominum.
Et
Et cundi, dignum
iuftum eft.
Pontifex ; Gratias agamus Domino
ante omnia laudare te &c.
Pontifex dicat ; Fere dignum
iuftum eft

uti

iam

in conftitutionibus apoftolicis leguntur

precationem

Sacerdotis ap-

&

&

Non

L.Vlll.c.12.

I 1

Non

QVENAM PRIMA

L.I.

ECCLESIiE iETATE

adhuc aliarum liturgiarum quarumcunque verba eadem referre,

id fert accumulare Doclorum verba, quibus
in fuis homiliis & fermonibus ad hoc fideles provocant, ut memores &
fint verba.
attend ad ea, quae refpondent
Ac fi (ut verbis S. Cyrilli
opus

eft

nee etiam

inftituti noftri ratio

Catech.

Hicrofulymitani utar) praecipiat Sacerdos

'

&

deponant curas vitae huius

in ccelo cor ad clementem

Dominum ;

tientes

ei

onines circa

ut

illam

horam

domefticas follicitudines, habeantque furfum

DEUM.

Deinde refpondetis

quam

praecepto per earn,

Poltea haec Sacerdos

Habemits ad

pronuntiatis confefTionem, affen-

Gratias agamusDomino.

ait:

Vere enim

gratias agere debemus, quod, quum indigni eflfemus, ad tantam nos vo cavit gratiam, quod inimici cum eflemus , nos reconciliavit , quod Spi-

&

"
Ad haec vos fubiicitis Digmim
iuflum.
ritu adoptionis eft dignatus.
Refert deinde eandem fere, quae in liturgia S.Iacobi habetur, gratiarum
:

actionem, feu, ut olim etiam vocari confuevit, conteftationem ac praefa-

tionem: Uti iamin S. Cypriano vidimus.

Nee dubium eft, quin hue fpedet can. XII. Concilii Milevitani, ubi praefcribitur
Ut preces vel oratioMijja , Jive Prafqtiones qua probata fuerint in Concilio ab omnines
,

&

bus celebrentur.
gelici

z.

chron

locum habent ad

"'

'

compofuit.

Yelagu

fuerint.

canonem

quae
Eae

iuxta

novem numero iunt

Decimam ad honorem

fequentem hymni antoov B-m^yiKm vpvxg

kgxg

Dionysius de

Auguftod. auctorem Praefationis Miflae

Gelasius Prafationes,
eleganti

in

mox

cantum, facratioraque confecrationis verba

Honorius

/. c. 89-

Gem. anim.
Sigeb.

Praefationis

facros divina effe&ivorum hymnos vocat

Cap. 3.

hierarch. eccl. quern

In ecclefia Romano,

facit.

&

praecedunt, cantu quidem,

decretalem, quae circumfertur

fermone
epiftolam

cum alias innumerac fere olim

Urbanus II. (ut fuo loco diceapud Burchardum & Sigebertum, Pelegitimae

Deiparae

l. in. Be-

mus)

cret.c. 69.

lagius ille Pontifex decrevit, quotidianam Sacramentorum praefationem ad

Midas novem tantummodo praefationibus fecundum antiquum Romanorum
ordincm
efle commutandam, fcilicet in Natali Domini, in Apparitione, in

addidit.

Et quidem, ut

eft

Pafcba, in Afcenjiotie, in Pentecofte

de SS. Trinitate,

de Apoftolis, defantta

Crnce, de ieiunio Quadragejimali.

XL De hymno

De hymno

Sanctus
Be
Be

An
quibttsA.

rebus cdjnjT.

Berno

triumphali Sanftus

Sanffiw, Santtus

antt us

quis fpecialiter

Idem tamen teftatur, non deId quod au&ores medii

fingillatim audor fub
aevi non fo'um
qui de Oifkiis divinis fcripferunt
nomine Alcuini Micrologus, Radulphus Tungrenfis fed etiam Chronog^p^j p a (]im, SlGEBERTUS MaRIANUS ScotliS MaRTINUS PoloiWS, aucloaddiderit

^e

'

1 U * P utent

Augienfis dicit,

Sixtum

'

P.

non

ad Miriam addidiffe.

fpe

legi.

ritate

haud dubie

libri Pontificalis

aiTeruerunt

ubi Sixtus

I.

conftituifle di-

citur

IN MISSA
citur

Ut Miffarum actionem Sacerdote

CANTATA FUERINT.
incipiente

populus

II9

C. II.

hymnum

de-

Sanctus Dominus DEUS fabaoth &c. Ursper,

In Conftitutionibus apoftolicis
gensis hoc Coelestino P. attribuit a).
Sanctus,
dicat
Sanctus
Sanctus
populus
fimul
Et omnis
idem legitur

cantaret Sanclus, Sanctus

Dominus fabaoth

pleni funt

&

jimus

ems:

in faEt Pontifex poftea dicat Sanctus enim vere es ac SancJifSanclus qiwque unigenitus
Super exalt atus in facula.
Altifimus
:

cceli

Amen.

cula.

terra gloria

a
L.vill.c.xi.

bened'rftus
,

&

& DEUS

IESUS

&c. c: Illuftrantotius Sanclae Trinitatis

ter repetito
Sanctus, Sanclus, Sanclus, verbis S. Ambrosii ad hunc ipfum Ecclefiae u-z.in.c.n.
fum provocantis Seraphini inquit laudant omnis Beatorum chorus lau- de S$iritu s.
Sanctum Filium Sanation Spiritum.
Ouout fanclum DEUlW dicat
dat
Filio a Saqua DEI funt qui cum Patre
modo igitur non omnia habet
cerdotibus
8? in oblationibus invucatur cum
f in baptifmo nominatim,
n turn Filius, Dominus noft er ,
tur h:ec clarius ad confeffionem

Chrijlus

&

Patre &f

Similiter S.

Filio.

nem Trinitatis

Hieronymus eundem hymnum

confeflio- De xnr.
an n
^!

in

In confeffionem Sanclae Trinitatis erumSanclus,

Sanclus Dominus DEUS fabaoth." Quam
Sanclus,
dicentes
pimus

vero antiquum hoc fit in celebratione facrae liturgise, ex aclis SS. Perpe& ad calcem Lactantii de morte
TUiE & Felicitatis apudRuiNARTUM
ubi S. Perpetua in vifione quadam, vifa fibi
Perfecutorum colligere licet
cani teftatur:

Euchariltiam accipere, inter

alia

dicit

Introivimus,

audivimus vocem

&

Ruin.

Act.

ncera
S. Cyrillus Hierofolymit.^
unitam Agios, Agios, Agios fine cefTatione."
exprefTe vpvuMtts, feu pfalmodiae ac cantus meminit: Propterea enim tra- cotecb.

MM

ditam nobis a Seraphinu banc Theologiam (feu DEI celebrationem) recitamus, xxui.
communi laudum modulatione cum fuperioribus mundo exercitibus con-

. 6.

ut

Deinde, pojlqnam nosmetipfos per bos fpirituales hymnos fantti-

iungamur.
ficavimus

DEUM

benignum exoramus &c.

Athanasius Arianos qui T.I. P. I.

Io8
illud, Omnia mihi?-

S.

Trifagion mutata voce canebant, ad finem fermonis in

inceffit his verbis

,
Nee vero ullus e fanclis Prophetis , qui
in huiusmodi vifione maxime funt digni habiti , nobis renunciavit illos ma gna voce ufos eflTe cum Sanctm prima vice proferrent , minus clara fecun-

tradita funt

da vice

fubmifTa denique tertia vice

deindeque prima fanctitatem

mini fignificari, fecunda fubiectionem indicari

demum

tertia

Do-

inferiorem

Nullus S. Chrysostomo frequentius meminit my defignari ordinem."

energia
folita imprimis eloquentia
fticae melodiae, ut vocat fkpiffime ,

&

hunc

chriftiani

demum

populi

cum

angelis

concentum

hos ad nos hymnos delates

aiTerit

depraedicans.

datus.

etiam

MABILLONIUS

fupra p. 106. lau-

b)

atque cani praeceptos

IESUS
E.

(inquit

Id

b).

23. ad Efhefios.

T. XI. N.

mifericordiarum,

filius eius

Hom.

n. 3.) Filius Patris

0ly m P-

A Christo Xom
ei

a) Vid.

Epiji. 2.

gjv.

ad

hom

*i,

120

L.

folemne

ei

QUiENAM PRIMA ECCLESIiE iETATE

I.

eft

populum ex hac concentus cum Angelis

confociatione ad

profanis praefertim cantilenis advocare

Quomodo, inquit

officia chriftiana a

Hom.

21.

ad

Antioch.

pqp.

non

alicubi,

rubim

dico

nare ?

cantibm

meretriciis

Alibi

Mam

abfitrduw poji myjikam

eft

vero

quomodo

mum
dat

&

dignationem

voces

ciet

hymnum

provocat

ut

cum

a Cheinqid-

ipfo et-

ad eundem

Angelorum

choris exercitibusque

vigiliis

&

ut videri poffit, tunc etiam peculiariter dicrum

clurnis,

cum

potiffi-

loco populum inde multum collau-

Loquitur autem de

depraedicat b).

Quodam

a).

theatri aures

aflbleat perfsepe

iam Sacerdote populus verba, ac vocem coniungere

a

delatam

e exits

melodm

6f? frattis

commemorans

vocem

fuas confo-

ftationibus no-

hymnum

fuiflfe

il-

ium, nifi malis intelligere de coniuncta fimul tunc liturgia.

Severianus
Epifcopus Gabalenfis in homilia de filio prodigo eiusdem hymni meminit,
addi&is facrofanclis nominibus , explicationis , ut puto , caufa
Recorda:

mini

inquit,

tremendorum myfleriorum, ubi fubiunguntur voces Angelorum

collaudantium de
rog

& dicentium ayiog

ccelis

to

hymnus

in liturgia

ay tog

7rcw^o, ayiog oviog,

o 7ta^cck/\-/i-

Alius vero elt cherubicus

7rviu[xa to ayiov to t^v Svo-lav Teteo-ixfjyvjtrctv.

Graca ad illationem facrorum Symbolorum cani

foli-

tus:
qui

Deus, omnem

vere

eft

mncs qui inde funt

nos detulit

ccEleftcs.

dicunt Cherubim
Sanitus

raphim

dem

in

fru&iis

Nam

virtutem, o-

affenferunt,

Et homilia

in

ftam acclamationcm invitat

&

rubim nominavit,

demum

turn

fed

ubi prius Che-

Seraphim mentionem

cerdote

dam omnes adhortatur , & dum eorum nos admonet

mentem
qui nobifcum choros agitant
,

unumquemque noftrum
his propemodum verbis excitans
Unacum Seraphim canis
unacum Seraphim fta, cum illis
alas extende
cum illis regium folium circumnoftram a terra fubducit,

vola.

cum

a)

minim

ipfe

atque

turn

fieri,

folus

Nam

univcrfa.

illi

demum

Quid autem

eft,

cum

Sa-

vidcatur

interdum loquatur

fi

quum

etiam

hymnos communiter

in

ccelum mit-

tat.

Eoquod ( funt verba laudati Doftoris Hom.

laudem eorum , qui comparuerint in ecclefia )
angelicorum ordinum ftationem imitantes, fine
ceffatione laudes , & hymnos ofFertis conditori.

b)

in

Christi dona

mira

Angelorum canunt gloriam

fupernis

in

exercitus

eandem hominum depromit multitudo, communiterque turn

cceleftium

congregatur

turn
:

in terris

terreftrium

una gratiarum

feftivus
actio

conventus

una exfulHanc enim

una gaudentis chorea; ftatio.

Domini fefe ad nos demittcntis boniconftituit, hanc Spiritus congregavit fanctus

tatio

inefFabilis

tas

huius vocum concentus paterno beneplacito con-

Hom. XVIII.

In tremendis quo-

in 2. Cor.

gruit

dum

ccelis

que myftcriis, ut Saccrdos pro plebe , ita plebs

pro Sacerdote vota facit.
Hxc cnim verba 3*

vetur,

cum

illam angelicam

Spiritu tuo nihil aliud

Rurfus

plebs

Cherubim, ac fupernis virtutibus facro-

ipfis

"

neque enim

digne ac iufte

tibi

plebs

faniftos illos

fecit,

ad hanc trcmendam vocem mitten-

eft

etiam

illorum vocem fumfit

id

quam ob rem

Dominus

nalem cultum exhibeat , & facrificiuni offi-rat

incruentum , non fimpliciter nos ad hanc fau-

fed

gratiarum actionem aufpicaMr.

Se-

( T. VI. N. E. p. 141. ) Antea quihymnus ifte canebatur

coelis tantum

poftquam autem in terram venire dignatus eft

hunc etiam concentum ad nos detu,
lit.
Propterea quoque magnus Pontifex cum
iuxta facram hanc menfam conftiterit, ut ratio-

agit,

quum primus

qux

communis

utrisque
gratias

in coclis ( ctvoo )
ea nos quoque iuflit dicere

Sanclus.

Sanchis,

tulit

hymnos nempe ad

ea oratio

qua

quam hoc

DEO

gratis

fignificant.

aguntur

fcium

habet modulorum confonantiam,

a Trinitatc velut

plectro

deleftabile ilhid ac felix

cantionem
concentum. "

quopiam morefonat melos

ilium delinere ne-

CANTATA FUERINT.

IN MISSA

121

C. II.

Alius item in facris Gracornm frequentatus hymnus

ra xioxGip.
Tpio-dyios, quem nos quorannis die Parafceve grace, & latine cantamus.
Hunc ad tempora Concilii Chalccdoucnjis ad an. 402. referendum colligiNee multo poll in Orientis eccleliis receptum, T.iv.cht.
turexacfis eiusdem Concilii.
& publico ufu confirmatum efle, vel ex eo patet, quod multas deinde turQui crucifixus
Qui paffus eft pro nobis, vel
bas excitaverit facia ei additio
Fullone.
PaiTim
Iuniore imPetro
a
Theodosio
pro
nobis,
quae
facia
eft
eft
tus

oi

demum in ecclefia cani cceptum aiunt,

quidem S. Proclo Patr.

L XIlx
edocto
utNicEPHORUs, Io. Damascenus, Fxulvs Diaconm, & Cedrenus
a
narrant a).
Sunt quidem, utobfervat Cangius V. Trifag. qui decantatifliScmctiis
DEUS &c. longe ante Promum Gratis hunc hymnum T^j-dyiov
clum circa medium Ike. V. Cpolitanam fedem tenentem, in ufu fuiffe puChrytent
quod in omnibus facris liturgiis Iacobi, Marci Basilii
sostomi, reperiatur.
Sed S. Chrysostomus conltanter de altero illo loquiquod ilium Domino DEO excrcitur, quem triumphalem ideo dicimus
velut DEO forti, f amcta potenti,
tuttm in fublimi gloria throno fedenti
perante

divinitus

militia duci

cceleftis

inimicarum legionum debeUatori

vittoriaque

felicijjimo,

omnis daturi, augelici Spiritus vidente Isaia c. 6. cecinerunt ut ait Goarus.

Accidit alicubi in Occidente
ut non ubique in omnibus diceretur Minis:
,

Euchokg
*'

l3?

'

quemabufum

fuftulit

feu matutinis

Concilium FafenfeW. ftatuens: Ut

feu in Quadragefimalibus

rum commemoratione

feu in

omnibus

in

Miflis,

Can.

quae pro defuncto-

illis,

femper Sanfhts, San&us, SanEius eo ordine,

fiunt,

dici debeat.
Quia tarn dulcis & defide quo ad Miflas publicas dicitur
rabilis
vox
nocluque
pollit
dici
etiamfi
die
faftidium non poterit ge
"
quod in Miffis, quas forte fine cantu
b)
Colligi hinc videtur
nerare.
,

celea)

Ut enim

cum

laudati auctores rcFerunt,

Theodosio

terra

ipfis

regnante

Chrifl.

quatuor menfibus moti-

Fetr.

bus contimiis agitaretnr, accidit, ut ilia vehealiquando fiucluante , omnique populo

Kyrie eleifon acclamante

adolefcentu-

mflis

b) Pro

lus,

dicentes

ayicg

facg K. r. A. Santtus

DEUS,

eccleilx

hums canonis
omnium temporum locum

in

fynopfi n. 24. de Synaxibus,

f*Wato ad boram

Ut vero

clus

in Quadragefima ad

fieri

rnandaflet,

les gefliflent

quiete

minica matutinis

moremque mandatis fidetern rcftituta, ab TheO-

Unde

DOSIO hoc Trifugion omnibus totius orbis ecclefiis commendatum fuifie.

De hac tamen re
nihil

apud

coxvos

auftores

legcris.

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

illis

L.

alibi

Mijfarum

dem

I.

14$.

Trifa-

nota ex obfer-

iimt

lUttet,

Epiphanii

qua: quarta,
,

in

die

fjf

Do-

TCtg 7rouiVCcg.

flationum

ad

nonam,

fie

vefperam fynaxes agebaiituj.

diftingiumtur,
an.

veluti

53s.

Jive vtfpertina
ac

S.

nottam fiunt

boris

dicbus

AureUanenfis III.

Vid.

p.

ilc

veteris.

Sanclus immortalis tniferere nobis,

quia aliud quidquam adderent.
Quod ubi Pro-

Sanclv.s fortis,

III.

lib.

explicatione

vantia

T.

Trull.

peculiari

Cony.

16.

nemine non vidente, in iiera fublatus, divinain audierit vocem

prcecipientem fibi, Epifcopo populoque mmciaret, ut litanias agerent,

intenfius

Cone.
in

Borremansius in Vefperis Gorinch. p.

SchurtzfleischiuS, & alii de hy-

gio.

mentius

Lupus ad
Allixius

can.

Sqcrificia

;<;.

Cone.

mattttina

nominantur, qua: ea-

quadragefxmalia.

Q_

Eo

pcrtinet,

3-

46

122

L.

QU/ENAM PRIMA ECCLESI7E 7ETATE

I.

celebrabantur, feu minus folemnibus, omitteretur

Occurrit tamen in omnibus liturgiis tarn

verat.

dum

cani alias confue-

orientalibus,

quandoque etiam grsece, uti in Mozarabica ifte:

Dominus
DEUS Rex aterne tibi laudes
Agios
gratias.
Et

dentalibus,

&

Germani expofitione Aim,

rum ante Evangelium Agios

feu Agios,

iam diximus

ficut

in qua praeter Agios,

occi-

in liturgiae S.

&

Sauttus ante prophetiam,

ite-

canendum praeAlozarabica notandum,

Sanclus vero poll Evangelium

fcribitur

&

quam

Agios, Agios,

idemque de liturgia
quod canonem prsecedit,

ac Sanclus,

repetitis

etiam

Germani, fed non eodem loco. Ufus ifte,

haud dubie ab oriente venit. Edidit nuperrime Werensdorfius programma de prece Hosianna, einsque in liturgia ufu, quern
iam in conftitutionibus apoltolicis obfervamus atque in liturgia S. Chrysostomi, & aliis tarn Gratis, quam Latinis ad hodiernum ufque diem, a)
vicibus canitur, uti in liturgia S.
ut alia eius liturgia;,

De Confecra*"*

r"

1.

XII.

Augustinus ad

S.

^ e *^ Apoftoli
ait

rum

Obfecro

Paulinum refcribens Epift. 149. n. 16. N. ed.

itaqite primum omnium fieri obfecrationes &c. ut
S.

precationes accipiamus diftas

quas facimus in celebratione Sacramento-

Domini menfa incipiat benedict orationes cum benedicitur,

Orationes hae poftea canon Miffae
fanctificatur &c.
funt appellate, fub quo confecratio fit.
Sic etiam Precem vocat InnocentiusI. in epilt. ad Decentium; & Vigilius P. ad Profuturum, canonica
Quodfi ut fit fecreto fadse illae orationes non fuerunt, loprecis textum.
habere
quod fupra iam retulimus ex eodem S. Augustino Quanpotuit,
M.34. cum
cum in ecclefia fratres congregantur faucla cando autem non eft tempus
cum
aut
legitur
aut Antiftes clara voce deprecatur,
tandi
difputatur
nift
aut communis oratio Diaconi indicitur.
Quod dicit Antiftitem clara voce
antequam

quod

illud ,

in

eft

&

Ep.LV.

orationes Aid

in Cone. Matifconenji

ut a feria S.

faneitur,

Domini, fecunda
iline

a) LI

quod

quae

7r()c<r<puvri<rico$,

funt orationes altiori vocis fono pronun-

Quales Iustinianus Imp. in Nov. Conf. 123. hie

tiandae.

netur

Gratis nuncupantur eV^^Vej?, feu iuxta Concilium Laodicenum

deprecari,

quod

&

I.

( an. 583. ) can. 9.

Martini

quarta,

&

ufque ad natale

fexta Sabbati ieiu-

Sacrificia Quadragefimali

dicit

yiL'ltl

&

inftitutum,

Epifcopis fubinde

Do?nine

fn populus

nihil

attinet

quam

in unico loco Pf.

optime transtulerit

aitxiliare

&

liturgia

interpretatus

pueri

Rebrxomm

CXVIII.

Herr bilf:
atque

eo fen-

Chkisto

Eusebio

fieri

difcimus,

redemtionemque a
iifum concludat

etiam in proceffionibus,

David

oriundus
fciturus.

folebant,

IaCOBO

ecclefiae xtate

atque etiam ex

Apoflolo,

dum

verba

Ho/anna
acclamatum efle.
quippe qui ex ftirpe David erat

faceret Hicrofolymis,
filio

kouto.

Inde vero haud video,

illius vocis

cum

vult p;

atque acclamationibus, qux prima

noftrum

fcCtf,

quare ineptum adeo

turn in

de fignificatu huius vocis compofita; ex

LutheruS

ad auxilium

impetrandam.

clebeant or-

celebrari.

quidem

acclamaverint

MeSSIa

fieri

ex qua

Messias exfpe&abatur

na-

CANTATA FUERINT. C

IN MISSA
<ri<rict)7n>iy,tvov,

fdeli

ci>k.a,

(jcitcc

(p^v^g

populo percipienda.

7ri<rordrc)

heua ifypt&Kruivtis

Tales etiam

iKtp&ivricrug

nun

>

123

II.

fed voce
quibus ora-

tacit e,

funt verba

iam ex Iustino M. retulimus: Poftquam preces , & Euchariftiam abfolvit populus oEt iterum Panis offertur
& vinum cum aqua
mnis acclamat amen"
Is preces
& gratiarum acliones fimiliter, quan ei , qui prasfidet ccetui.
o<rvj Suiaptg olvtw ccvu^ri[X7s-ti
& populus accla turn poteft, DEO fundit
mat, dicens amen. Tunc fit diftributio &c. "
Et exEusEBio: Cum
& ad illam unacum aliis
enim & gratiarum aclionem in ecclefia audiiftet
tiones concluduntur

atque ad eas refpondet populus.

Sic

^m

io .

1.

VJL

bifl.

c -9-

amen acciniffet (rwecsricpky'^uivov to dpr/v" Quod intelligi poteft de huiusmodi refponlionibus inter ipfa facratiora verba
iuxta liturgias Gracas , &
Ambrojianam ipfo S. Ambrosio eius rei mentionem faciente in libro de
qui myfteriis initiantur: Ante confecrationem aliuddicitur, poft confeiis,
cratiouem
Sanguis nuncupatur. Et tu dicis amen hoc eft, verum eft." Quod

ritu Romano in precis canonical conclufione etiamnum ante orationem dominicam folemne eft.

Orationis dominicae tain conftans fuit in liturgia ufus

XIII.

ut fue- De

folam celebrafte Euchariltiam Apoftolos, putarint. Viderir

-rr
,Vm -r,
r
que queat, Lucianum hue reipexme, dum hymnum apud Lhriftianos iole-

rint,

qui, ad earn
t

mnem

memorat ami tS 7rctr(Jog a Patre incipientem. Nihilominus

non notatur, nil! in baptifmi liturgia, a baptizato
dicenda.
S. Cyrillus Hierofolymitanus eandern commemorat, a populo haud
dubie communi voce di&am
Tum vero (inquit) poft haec illam reci-

orationc

,omi

'

&

1I

'

benediftione.

in Sacris

in conftitutionibus apoftolicis

L. VII.

Cat.

DEUM

tamus orationem, quam Salvator propriis fuis difcipulis tradidit:

cum pura confeientia patrem nuncupantes, dicentesque Pater nofier &c."

c.

44.

xxni.
""

"

Poft

populum Sacerdos

Et ne nos inducas in tentationem

fubdit

iuxta

Iacobi, quse convenit alias cum liturgia S. Cyrilli

additque
S. Cyrillus, quod in ilia S. Iacobi liturgia habetur, ut populus refpon-

liturgiam

S.

deat Amen.
In liturgia S. Marci (ubi iam notavi ex vetuftiflimo auclore de
curfuum ecclefiafticorum origine, Sanclus, vel Gloria in exceljis vel orationem dominicam
& amen ab univerfis tarn viris quam fceminis decantari) primum a Sacerdote, deinde a populo dicenda praefcribitur
fed a Sacerdote haud dubie fubmifla voce
cum mox fequens oratio fit elata voce dicenda.
Puto unam intelligendam etiam orationem dominicam ex illis, quas Concilium Laodicenum implendas iia) 7rQo<r(pavvi<riug per enunciatio,

nem dicit. Coniungitur hie tarn Oi'ientis quam Occidentis confuetudo,

.
rJJ
quam notat S. Gregorius M. dominicam orationem apud Gracos ab omni 64 r i.
populo dici; apud nos vero a folo Sacerdote.
Utrumque tamen Mabillo-^^'^- ge,

nius

in

ecclefia Gallicana obfervavit

nimirum

Q_ 2

ut

Sacerdote,

&

omni*"
po-

r'

et .

& *'

'

c' 5 '

QU^NAM PRIMA

124 L L
*

populo
tur

ECCLESIiE iETATE

In liturgia vero Mozarabica a

diceretur.

ut tarn en populus ad ilngulas petitiones

Sacerdote quidem

Amen

dici-

Quae

refpondeat.

di-

quin declarat, Temper quadam ratione populi partes inetiam Romano ritu
quo populus faltem poftremam eius fucci-

verfitas nihil officit;

terveniffe

Confmtque, earn in liturgiis omnibus in facratiffima parte fuifle

Quam etiam Opt \tvs Alilcvitauns defignat: Inter victim momenta,
didam.
inquit, dum mamis imponitis,
delicla donatis, mox ad altar e converji, dominicam orationem pratermittere non poteftis. Ex S. Ambrosio, vel quisquis
ell audor librorum de Sacramentis
idem patet: ,,Dixi vobis, quod ante
verba Christi, quod offertur, iam non panis dicitur, fed corpus appelnit partem.

L. II. contra
Purmen.

L. V.

c.

4.

&

Quare ergo in oratione dominica,

letur.

noftrum &c. "

S.

Hieronymus

hodieque orationi dominica:

&
Uh.L

gttratt.
c

S.

S.

Augustinus

Panem

Sicut docuit

Apo-

audeant

Chrysostomus ad hanc dominiprovocat

In eisdem mandatis

ut

officii

& demitte

adhortetur, praefertim quoad petitionem illam

que

facrificium credentes

illius

fidelibus dici coniiietam

prasfationem videtur indigitare, qua: iblet

in facra liturgia prxmitti

ftolos fuos, ut quotidie in corporis

Saspiflime
loqui , Pater nofter &c. "

cam orationem

qua: poftea fequitur, ait

eft,

commoneat,

nobis &c.

quod iubemur

At-

dicere

&

nos dimittimus debitoribus noftris. Quam

S. Cjesarius Arelat.
orationem ufque infinem ibeculi tota dicit Ecclefia. "

19>

Dimitte nobis dcbita nqfira, jicnt

y-w. 282.

?'

append.

indifcriminatim hie de populi cantu loquitur

imo

Qiium enim maxima pars

pene omnes recitatis ledionibus exeunt de

Surfum corda : nunquid refpondere poifunt,
quando
deorfum
in
plateis
& corpore fimul & corde difcedunt?

vel qualiter cum tremore fimul & gaudio clamabunt: Sanclus Sanclus Sanbenedi&us qui venit in nomine Domini? Aut quando oratio dominica
,, Bus
^ populi

ecclefia

quod

peius

eft,

cui didurus Sacerdos,

dicitur , quis
nojlra, jicut

&

eft

qui humiliter

&

veraciter clamet,

Dimitte nobis debita

dimittimus debitoribus noftris ?

Cum enim etiam illi,
ecclefia
continent
fi
dimiferint
debitoribus , ad iuqui
fe
in
non
debita

magi's quam ad remedium orationem dominicam proferunt ex ore,

,, dicium
nos

Reg.

c.

13-

quam

implere non probentur in opere &c. "

Hinc etiam a S.Benedicto
dominica
in
matutinis
laudibus,
&
vefperis
iubetur dici, audientioratio
qua dicunt,
bus omnibus
Ut conventi per ipiius orationis fponfionem
debitoribus
purDimitte
nos
dimittimus
nobis
debita
Jicut
noftris,
noftra

f?
"
Antea iam dixerat Cjesarius: Qui vult
gent fe ab eius modi vitio.
ad integrum cum lucro animae fuae celebrare
ufquequo oratio
,3 Midas
corpore,
comdetur,
humiliato
dominica
dicatur,
&
benedidio
populo

Sancitum id variis in ConM pun do corde fe debet in ecclefia continere. "

&

An. 506.
c-an.

47-

ciliis fuit,

veluti Agathenfi.

Ibi

Midas

die

dominico

a fecularibus totas teneri

fpe-

CANTATA FUERINT.

IN MISSA

fpeciali ordinatione prcecipimus

25

ut ante benediclionem Sacerdotis e-

ita

C. II.

gredi populus non prxfumat." Aurelianenji I. Cum ad celebrandas Midas

in Dei nomine convenitur, populus non ante difcedat, quam MiflTae foubi Epifcopus fuerit, benedictionem accipiat Sa lemnitas compleatur,
"
cerdotis.
repetitur
Idem
in Cone. Aurel. III. Solemnes formulas huius

Can. 26.

&

quae ante

benediffionis,

communionem

folebat impertiri,

tibus in libris.

Can. -9-

afFeremus fequen-

XIV. lam fupra attuli S. Augustini locum ex Retraftat. de fuo libro De canhI in
raftlone
&
quern etiam S. Possidius recenfetl
contra Hilarium de canticis ad alt are
'

operum, quo morem ecclefiag Cartagin. defendebat, uthymnine.

ad altare dicerentur de pfalmorum libro, five ante oblationem, five cum z IL
diftribueretur populo, quod fuiflet oblatum.
Haclenus retulimus, qua rain Indiculo

c-

tione vocibus

&

cantibus turn Sacerdotis aut miniftrorum

dignam

facra inftaurabatur liturgia, praecipueque ad

fufceptionemque excitabantur fidelium mentes.

mari Sacrificium.
cum dignis omnibus

modo

manftfti

Tu

adfiiifti,

ilia quoque communione,

enim folum per propofita

non

turn populi,

Euchariitiae tractationem,

Par

etiam confum-

erat, rite

Chrysostomus, hymnum cantafti,

eoquod cum indignis non receffer.is.
Quo-

inquit S.

te es profeffus,

& menfa

es

Sum

particeps ?

& focietate,

qua

eft

"

in precibus,

es

3. i

Ephe^

Ergo

indignus.

inquis,

#<*.

indignus.

Non

fed etiam undique per cantica defcendit Spiritus.

Tempore communionis etiam piae audiebantur voces
cantus.
Ut enim
nihil dicam de folemni ilia acclamatione, qua aut fideles ad dignam praspa:

&

rationem excitabantur, acclamante Sacerdote Santla fanclis, refpondentibus

vero fidelibus
Unus Sanclus , unus Dominus aut dum fub ipfum communionis tempus ad verba ilia Corpus Christi
Sanguis Christi, iblemniterprolata, quisque accipientium, fimulque univerfi elata voce refponderunt
:

Amen:

dum

ticipare

Ego

& Felicitatis actis

ex iam laudatis SS.Perpetuje,

veluti

in vifione S.
,

Perpetua

ait

difcimus, AAcaicem

Euchariftiam, facrae liturgiae proefens, vifa

&

eft

par-

&

manibus
manducavi
univerfi cirScimus prima ilia astate peculiarem pfalmum,
effe dictum inter ipfam communionem
Pfal-

accepi iunttis

Amen.
trigefimum tertium nimirum
musautem, ut habetur in Conftitutionibus apoftolicis, trigefimus tertius t//_
catur, dum reliqui omnes communicant.
Cumque univerfi,
univerfa comcumfiantes dixerunt

accipientes

Et Diaconus, quando, qui

Diaconi

infer ant in pafiophoria.

finem, pronunciet

pfallentis,

percepto pretiofo

acpronunciantis orationem, Dia-

pfalmo imprimis hue peraccommodum verficulum

&f videte, quam fuavis eft Dominus, fingulari quadam, & divina

coni vocem.
Gufiate

qua fuperfunt

pfallit, fecerit

corpore &c. Vides hie diftinctam

Et ex

tortim.

&

muuicaverint

Laclantn de
tHOYt* Pcviccm-

illo

Q_

melo-

z.r/z/.c.n.

126
Cat.

xxiii.

L.

QUiENAM PRIMA ECCLESI7E 7ETATE

I.

melodia cantatum fuiflTe, S. Cyrillus Hierofolymitanus teftatur.

Audivifti
inquit
vocem
pfallentis
,
divina
deinde
)
quadam
melodia
vos
ad
fancto(
5j
ac dicentis
Gujiate
vi rum myfteriorum coinmunionem invitantis
dete, quod bonus eft Dominus."
Ad quern cantum repetendum videmus
,

T.n.Bibiiotbet'iam in liturgia
max. pp.

lb.

7.

p.

l.i.

de

Eu-

char.

c.

5.

&

S.Iacobi fpecialiter Diaconi admonitionem

praeceflifle.

Diaquod

conus: n In pace Christi cantemus.

Cantores
Guftate Es? videte
Idem fadum ex liturgia Mozarabica intelligi benignus eft Dominus. "
mus , atque eundem locum communiter fandos Patres de facra Euchariftiae
:

Aflignantur in eadem S.Iacobi liturgia

participatione interpretatos, conftat.

etiam pfalmi in fradione

& mixtione

panis

&

nionumentis antiquis defignat, quinam pfalmi

Nimirum

Mornjeus ex

calicis.

variis

in Euchariftiae diftributione cani

XXII. Dominus regit me. XXXIII. Benedicam Domilium in omni tempore. XLI. Quemadmodum dejiderat cervus ad font es aquavum. Oil. Benedic anima mea Domino.
CXVI. Laudate Domiuum

confueverint.

omnes gentes.

Pf.

CXLIV.

DEUS mens Rex.

Regula Aureliani pnefcribit , ut pfallendo omnes communicent.

Cantus antiphonus praefcribitur in liturgia S. Germani his verbis: Sacerdote autem frangente , fupplex
clems pfallet antiphona quia patiente dolor e mortis omnia trementis teftata
Tempore communionis praefcribitur Trecanum, quod quid
funt elemcnta.
Exaltabote

T. v. Amcd. fit
*' 9 '

Erit forte (inquit

difficile eft divinare.

Martenius)

qui

Trecanum

Symbolum Apoftolorum , Sandae Trinitatis fidem explicans,

miOTali quidem Jllozarabum poll coniecrationem ante commu-

mterpretetur

quod in
nionem dicendum praefcribitur in Gallicana vero liturgia poft commuVideturque huic opinioni favere
quod ibi de hoc
nionem recitaretur. "
Trecano dicitur
Trecanum vero quod pfalletur fignum eft catholica fidei

p.

90.

indiSed adverfantur quae fequuntur

Sic enim prima
cantque potius repetitionem ftropharum, aut verficulorum.
in fecunda fecunda in tcrtia
rurfum tertia in fecunda , Es? fecunda rotatur in prima.
It a Pater in Filio myfterium Trinitatis completlet.
Res
illuftrari queat ex liturgia Mozarabka
in multis conveniente cum hac S.
Germani ac veteri Gallicana, ut inter alios Brunus in opere liturgico, &
Pinius in adis SS. //////declarant, etiam quoad hoc, quod Trecanum can-

de Trinitatis crcdulitate procedere.

&

p- 330.

t. vi.
p. 99.

105.

taretur

eodem

plane loco in Miflfa

S.

Germani

quo

canitur Guftate,

&

Mozarabico quod refponfum ad accedentes dicitur, atque

ill eo ubique occurrit ternarius numerus.
I. Conftat tribus verfibus, nimirum Guftate. Benedicam & Redimet. 2. Ter dicitur Alleluia poft verfus
honor, in qua noGloria,
iftos fingulos.
3. Subditur illis doxologia
minatim exprimuntur tres perfonje divina?. 4. Doxologiae ifti fubiungitur
videte in miflali

&

ter Alleluia.

XV. De-

CANTATA FUERINT.

IN MISSA
XV. Demum

Ite miffa eft,

a priore Ecclefioe aetate fidelibus

acclamante

dem ex

ratione

aliis

quae
a)

12J

mentio facienda

folemnis etiam dimiffionis hie

cono eadem haud dubie verba,

C. II.
eft

Dia-

etiainnura ufitata funt,

unde

divini officii partibus eft inditum,

&

nomen

Miffce

ea-

Dimiffio po-

pu1

'

ufu repetito a pro-

eiusmodi dimiffionibus, prout apertiffime Avitus declarat inquiens

A FP'ft- L "P ud
cuius proprietate fermonis in ecckjiis palatiis que five prxtoriis Miffa fieri pro- IT'
V f\

fanis

nuntiatur
a)

cum populus ab

dimiflionem fuiffe

Duplicem eiusmodi
teri

alia

Chriftianorum

finitis

Ifta

precibus,

fideles

el7roAvTix,yjV

quarum

alia

fpe&a-

quibus Catechumenis,

atque Energumenis adeffe licuit

ivXyv

ex ve-

colligimus,

liturgia

Catechumenos, cxteros

bat.

ohfiervatione

Diacono

hxc vero
recitatam

poll
fie-

Ipfum vero Miffse nomen quod attinet,

fane antiquum id fatis eft, atque ad finem terbat.

tii

fxculi

aut

paulo

ante

Casauboni inventum; quod

nelii (aut
eft) ad

ft

quis forte

ad mentem

Clar.

ex epiftola Coreiusdem auftor

alius

Lupxcinum Vknncnfem

circa

dimittitur.
Domini 250.
aetate

S.

fcripta

Miffae

Ambrosius

ror.

Vir laudatus clarum

fieri

XVI. ad ann. Bar. ) ea iam

nomen no turn fuiffe. Certe iam

( Excrcit.

afferit

it.

horn. 12.

ep. 13.

ferm. 34.

&

ad
S.

Marcellinam

CjKSARIUS

Miffx nomine integram liturgiam, feu

omnia, qua; ad celebrationem

pertinebant,

dere vix

fo-

Arelatenjis

comprehenderunt

liceat

iftud

Sacrificii incruenti
;

cum tamen

vocabulum

cunabulis fuis tarn late patuiffe

cre-

ftatim ab in-

ut non potius

populi olim dimiflioni id proprium fuerit.

annum

CA-

128

&

CAPUT
Cantus ac mujica facta

III.

loch

aliis in

partibusque

offi-

divini.

ctt

I.

rant fidelibus inde ab Ecclcfiae primordiis ftata di-

Sacri Chri-

ftianorum in

hymnis

vini

mnis

tualibus con-

pfalmis

&

quae

die no-

in

Dei ex fcriptura,
ex Tertulliano p.

batur ad cantandas laudes

fefta.

proprio ingenio
c.

uti

porro, malevolos

Intelleximus

nocturnas pervigilias cavillandi

pifTe

29.

dem

inquit

S.

cationis petit;

DEU3I

ad

in turmas,
facris

operam dare
ad

/;/

fiatione

boni

non
tarn en

omnes,

&

primh

&

ubi plures erant

Vidimus

a).

hymnos

earundem vigiliarum

laudarunt

pii Paftores

nihilominus

Chriftianis

dum

tribulationc, ac lacrymis i n define ntibus, facia

tandem ab or at ion e furgentes adpfalmodiam injlituun-

in que labor e,

confcjjione,

In maioribus urbibus,

tur.

occafionem

ob

femel acce-

De nocle fiquipropagaruntque.
Basilius, populus confurgens anteluca.no tempore domumprepii

L. 28.

vel

39.

audivimus.

Ep. Z07.

hy-

ac deinceps magis patefiet: ubi quisque invita-

ctuque per

Apolog.

noctuque

die

canticis fpiritualibus traduce-

bant, prout paflim in iuperioribus oftendimus,

ventus publici

tempora

fervitii

fpiri-

ecclefiae, divifis etiara

populis

ftudebant ubique per vices adefle,

fuperius

Luciani teftimonium de

21.

p.

&

Memimtque
Ammianns Marcellinus his verbis:

tota nocle decantandos vigilantibus.

in feftis chriftianis

tenebris obfervata cujiodum abfentia,

qui die fefio chrijiiani

S. Athanasius de Virginitate hoc (tuperno&abant &c.

dium perpetuis hymnis & glorificationibus Deum celebrandi , fingulari-

ritus

in ecclefia

ter
a)

lam dnduin ( funt verba eiusdem S. Docloris

in pfalm. CXIV.) occnpato hoc facro Martyrum
templo , a media no&e ad hanc ufqne meridiem

DEUM

exfpcclaretur

Martyrum

dum

hymnis placarc

adventus nofter
perrexiftis.

Ita-

parata merces eft

qui Martyrum
DEIque cultum & iomno & quieti
prxtiileritis.
Quod ft opus eft ut noftram ipforum defenfionem fufcipiamns caufam cur mo-

que

vobis

honorem

ras

iiiterpofuerimus

tius

fnmus

difturi

rem DEI
a vobis

fpatium

ecclefiam

disiun&am

in id

vosque deferuerhnus

quod alteram
non mediocri
admiuiftrantes

infumferimus.

minifterium
ftratus

qui hanc

tem

&

apu.fl

quam

mus

charitate

largitori benefico

pfalmo

videtis corporis noftri

quern

difleruerimus

molefti

vos canentes

debilita-

Porro ne
;

ubi pauca
deprehendi-

ac verbo confolatorio

paverimus

noftris viribus

veftras

fru-

gratias agite,

fua potentia levavit.

diutius detentis vobis fimus

ex eo

impleverim

illos

nee fim a veftra

invifibili

animas

pro
fin-

gulos ad habendam corporis curam dimittemus.

Quid

igitur

lexi,

inquit

iftud

diei

orationis

igitiir

tri-

pa-

ut

mecum

intervallo

luiie

Cum

diu-

Dominus

buerit

erat
,

Diquod a vobis canebatur

Dominus vocem

quoniam exuudiet

mac. "

L.

Deo

ter

dicatorum

conglutiuatus

ipfi

ret

fed folum

CANTUS ALUS IN LOCIS

I.

eft

nihil fecuni

ut crucem eius

29

curamque ac follicitudiuem gerat

ut is, qui
eft voluntas Christi
omnino faculi ferat nihil terrejhria cuqui pro fe crucifixus eft
baiulare vclit,
ut perpetuis hymnis
? glorificationibus

Ea autcm

vult.

eflfe

&c.

Sic S. Gregorius Naz. Cpoli abiens dolenter valedixit Naeum celebret.

zaraorum choris pfalmodiarum concentibus atque ftationibus nocturnis.
,

Et

Basilius laudata

S.

virorum
nociu

&

Scire

epilt.

mulierutn

autem vos volo, nos laudi ducere, quod-

babeamus, quorum converfatio in

coctus

diuque perfeverant in orationibus

minum, fed hymnos

DEO

hac

diicipulos hifce verbis collaudat

Hac nempe Angelorum

conciliare crebris

militia

femper

cosh's eft

S.

Ambrosius ince-

Eusebium VetceUenfem

re S.

Dominum

&

eius

ac notles perfonant.

DEI

in

ejj'e

laudibus: orationibus

Chrysostomus, ne
laudem JMonachorum ad populum Antioftudent.

"-

non loquitur opera ho-

Qiti in hymnis dies

eft

atque exorare

os

uoftro concinunt contineutcr.

Vercellenfes epiftola in

lebri ad

quorum

?-

S.

r.

W.

p. 95-

repetam, quod idem ea de re in

cbenum dixit, iitud totius populi ftudium ac pietatem, homilia in laudem
inquit
ex hoc
eorum qui comparuerunt in eccleiia, extollit Nimirum
ex eo quod ecclefiam omnium matrem ftudiofe occupatis
ex hac
concurfn
ex eo quod angelicorum ordinum ftaiionem imipernotle perpetuaque ftatione
hymnos offertis conditori &c.
tantes, fine cejfatione laudes,
Et poftquam
,

&

fatis

deprxdicaflTet populi felicitatem

eorum cantus

in ecclefia
fentis finis

britatem

gaudeo

Hie

cceleftes imitaretur:

hi conventus nofiri

qui angelicis choris veluti fbciatus,

fruBus

fubdit, ftudii pra-

eft,

eoque gaudeo, talem confpiciens cele-

dum animorum veftrorum Utitiam

dum fecundum DEUM exultationem.
,

confidero

dum gau-

dium fpirituale
Neque enim idla res
tantum affert gaudii vita noftra, quantum hoc, quod ex auimo gaudeatis in
,

ecclefia

congregati.

inde rationem repetunt

Cuftodienda
ribus bonis

eft
,

cum

Adhasrebat templis Epifcopi

F'atres Cone.

Matifconenfis

II.

fuo clero habitatio

ne Epifcopi canes alant:

non latratibus, ope-

igitur, aiunt, epifcopalis habitatio hymnis,

non morfibus

venenofis.

Ubi igitur

DEI eft

An. 585.
Ca ,u 13 .

ajfiduitas cantilena,

&

monjlrum eft,
dedecoris nota, canes ibi, vel accipitres habit are.
Illuftre
Paulini ad Victricium, Morinorum & Nerviorum Apoftolum teftimonium de ecclefiarum illic nova conftitutione
Ubi quotidiano
ait, fa- jji
f
pienter pfallentium per frequent es ecclefias
f monafteria fecreta concentu, cacordibus delectantur , f vocibus.
Idem de Niftiffimis avium tuarum
ceta canit redeunte in Daciam
eft

&

Quis mihi pennas daret ut columba,

Ut choris illis citus intereffem,

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

Lib.

I.

Qui

,.

CANTUS ALUS IN LOCIS

Qui DEUM Christum, duce te, cement es

130

L.

I.

fidera pulfant.

Scd

licet

pigro tencamnr agri

Corporis nexu

Mentibus

poji

tamen evolamus
te
Dominoque tecum
dicimus hymnos

Amen

Audicnt

tremefacla

.'

cete,

Et Saccrdotem Domino canentem

Lata

lafcivo procul

admeabunt

monflra natatu

Item

Orbis hi muta regione per

te

Barbari difcunt refonare Christum

Corde Romano placidamque cafii
,

vivere pacem

His prccor cum te domus alma Sanclo

Ccperit fratrum nwnerofa ccetu
In choris
nos pietate chari

&

pectoris

abde.

Feftorum.

H- Olim etiam baud rara fuit pia ifta fidelis populi contentio atque paftoiTim cura , ut ad hoc fideles obftringerent, maxime feftis prxcipuis.
In
Cone. Matifc. II. de Pafchate praecipit canon fecundus Nidlus fervile opus
ciudcat facer e
fed omnes jimul coaduuati hymuis pafchalibus indulgentes

L. II.

perfever atiQnis nojlra prafeutiam quotidianis facrificiis ojiendamus laudantes

creatorem vefpere , mane, 6f? mcridie.
Praecipua femper pafchalis folemniQuis noclurnis , inquit Tertullianus de gentilinupto
tas ita eft traducta.

Viziiis Pafchaies,

&

liorum

proe-

a-

<td

Uxorem.

convocantibus fi ita oportuerit , a latere fuo eximi lib enter fcret?

Olds denique folemnibus pafeba abnoEtautcm fecurusfuftinebit? Et Theoph ilus

chriftianae,

t. v. Eibi.
"

'

Mexandrinus Epiftola

844-

Forfitan hac audicntes

&

congregation is

p.

pafchali contra Origeniftas

I.

amor fubeat,
recordentur fratema in commune
latitia
hymnorum quibus cum cateris Dominion conciuebant. lam prius
meminerat pfalmi CXVII. inde ab antiquiflimis temporibus in folemnitate pafchali cantari ioliti, ubi, ,,Totis itaque (ait) viribus animas noftras ab omni
dignas celebritati, quaeimminet, praeparemus, ut
contagione purgaiites
ecclefiaftica

cum

fanclis

l. X.

hiflor.

Fr.c. 31.

DEUS

&

illuxit nobis. "

Domiwts,
Sic feltiva cantica folemnitatis pafchalis excipiebant lucrum proxime antecedentium
dierum paffionis , ac mortis dominicae: quemadmodum in antiquiflimo faEodcm die non pfaU
cramentario Gelajiauo praefcribitur de Ccena Domini.
at
id
dicit
Domiuus
eft
non
nee
vobifcum
quod hodieque
litur ,
faint
in horis canonicis eorum dierum obfervatur. S. Gregorius Turonenfis ma-

poffimus

canere

gnum

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

gnum numerum

recenfet vigiliarum

turn in

rum quibus in eccleiiis, feu ad quas

Epiicopo Turonenfi celebrandae fuerint,'

ecclefias

Rosweidum

fcfkis

inftitutae

C. III.

Domini

cum

Sancto-

procedendo a S.Perpetuo
Saec. V. In VitaS. Ioannis

Leontius Epifcopus loquitur: Hy mnodia enim anniverfaria port multum temporis dormitionis Sandi ceerat autem,
lebrata in templo fuperius memorati Sancli Tychonis
quae colebatur facra vigiliae hymnodia annuae recordationis Sandi miracuEx Africana ecclefia teftis nobis idoneus eft
lorum factoris Tychonis."
Victor Uticenjis qui L. II. de Perfecutione Fandalica de felto Epiphaniae
agens, fubS. Eugenio Cartbag* Epifcopo, lam enim, inquit, ob celebritaEleemofynarii apud

fie

p.

20?.

tcm fejlwitatis hymni noilurni per ecclcfiam cement e populo concrepabant.

In Occidente deinceps praecipue S. Cjesarius ad hoc in fuis fermonibus fideles incitavit, promifcuam plebis inducendo pfalmodiam.
Et S. Nicetius hac potiflimum cantus fuavitate fideles ad idem permovit.
Qiiid
hac (inquit) deleclatione iucundius

quia

&

deleclamur

pfalmis

&

ora- DebonoPfd.

&

Et in peculiainterpofitis leclionibus pafcimur."

tionibus irrigamur ,
(inquit)
autem
Novimus
ri tractatu de Vigiliis fervor urn DEI, mox initio

'

c,p. 1.

multos hominum, ut aut maioribus fuis placeant, aut iibi aliquid pecunoctis particulam ad aliquod opus fegregare, & id pro lu liariter profint
cro
Qiiodfi in
ducere,
quod,
furati de fopore fuo, operari potuerunt.

S3

carnalibus inftrumentis

non reprehenduntur, imo laudantur

tarn fpirituali opere

viclui ac veititui neceffariis,

id eit,

fructuofas

quanto magis

orationibus fcilicet

110s

qui vigilant,

facras

hymnis

vigilias,

lectioni-

DEO

merce& amare debemus ut a Domino

bus fcecundas obfervare
Dominicae huic a#.
Difcimus autem ex eodem, Sabbati
dem recipiamus ? "
,

&

deftinatas n odium particulas

cum apud Monachos,
ac etiam Clericos quotidianum effet hoc fervitutis penfum.
Invenimus etiarii extraordinarias
Cuiusmodi
pervigilias in fingularibus neceilitatibus.
exemplum Orosius refert efficax contra Gildonem tyrannum.
Igitur
quantum in rebus de (fcribit) Mascelzel iam inde a Theodosio fciens
fperatiffimis oratio hominis per fidem Christi a dementia DEI impetraCaprariam infulam adiit unde fecum fervos DEI aliquot permotos
ret
tarn fancto operi

fuiflTe

precibus fuis fumfit

nodes continuans

cum

his,

fine bello

orationibus,

vidoriam meruit

ieiuniis
,

pfalmis dies,

ac fine caede vindidam.

&
"

Et paulo port: Subftitit, ac tertio demum die

per nodem orationibus,
hymnisque pervigilem, ab ipfis cceleitiumSacramentorum myfteriis in hoExtat eiusdem aetatis epiitola refponforia
M ftem circumfufum proceffit. "
,

3,

Lupi Tricafluii
& Euphronii Augujiodunenjis ad commonitorium,
nempe Talasii, Epifcopi Audegavenjis, quae inter alia de vigiliarum duratioSS.

2.

ne

z. V7I.c.$6.
hifi-

132
ne &

CANTUS ALUS IN LOCIS

L.I.

folemniis in Pafchate

Epiphania

gendis inter pfaUendum, Be legendum a)

&

Domini diverfimode aIdem PRiETEXTATi,Epifcopi

Natali

tradtat.

Rotomag. necem narrans , Adveniente autem (inquit) Dominicae Refurre dtionis die, cum Sacerdos ad implenda ecclefiaftica officia, ad ecclefiam maantiphonas iuxta confuetudinem incipere per ordinem
turius properaffet
Cumque inter pfallendum formulae incumberet , crudelis adfuit
ccepit.
cc
Dionysius confecrationem aquae baptifmalis fieri foli homicida &c.
,

De

bier. ecci.
c- ~-

& Pentecoftes vigilia defcribens, inter

tem facrofanctum DEO afflatorum Prophetanim divina

tarn in Pafchac,

alia refert,

Sacerdo-

afpirationis

hymuum

Neque

quod in vita S. Remigii apud Hincmarum narratur de Clodoveo Francorum Rege, ad baptifmum deduclo,
canticis
pracedentibus facrofauclis Evangeliis
? crucibus cum
bymnis
ceciniffe.

hie prxterire fas eft,

,

&

Santtorumque nominibus acclamatis, fubfequente

,
Regiim.
populo.
Quod femper fuit fervatum in folemni fontium con& baptifmi collatione. Cuius rei meminit S. Gregorius Naz.
fecratione
OvtJnS.Pa- Statio (ait) in quam poft baptifma ante magnum altare conftitueris , ventuJi ha
Pfalmodia, cum qua fufciperis, laudis ventu rae glorias eft pradudium.
atque letaniis

fpiritualibus

&
,

'

Epft. is.

locum Nicetas commentans

Praehoc eft coetus ille,
^ ci ara e tiam (inquit) fuit hefterna luminum celebritas
vefperam
magni
Sabbati
Pervigilem
qui
ad
celebrabatur.
enim noctem

horam
traducebant
ufque
ad
feptimam
lampades
accendenac
cantantes

"
atque imminentem Servatoris noftri refurre&ionem exfpeclantes.
tes
Diem ilium defignat S. Paulinus, quando Alleluia novis balat ovile chork.

t. 11. f.440.

Chrysostomus celebritatem
mone de Refurrectione verbis

Orat. 2. de

Fafchate.

rae eft

Quern

anteambulatrix."

in

cantus ea folemnitate

S.

Spiritu iam oportet

fieri

fpiritualibus, quibus repleti

quovis

fpiritu impleii,

fed

Non enim
Hinc

eftis."

fatis

innuit his in fer-

modo

pfalmis

participes nos
hymnis, canticis

Dominica per annum

dies

fe-

Iustini M. vidimus , isque

flatus dies eft, quo teftePLiNio antelucanis horis convenire folebant Chricarmen.
ftiani ad canendum
S. Hieronymus vero de Monachis,
Dominicis diebus orationi tantum,
praecipue ad Eustochium, perhibet
celebrata

itive fuit

tit

fupra ex Apologia

S.

DEO

Epift. 22.

&

cantionibus vacant

quod quidem &f omul tempore completis

opufadis faciunt.

a) Vigilia ( aiunt T. IV. Cone. Labb. p. 1048. )

natalis Domini longe alio more , quam Pafchoe
vigilia

celebranda

nes legends funt

quia hie nativitatis leftio-

illic

aitem

Epi-

paflionis.

phanix quoque folemnitas habet fuum fpecialem

cultum.
nofte

Qiix
aut

randae funt

vigiliie

certe
:

vel

maxime

in matiitinum

pafchalis

autem

aut perpete

vergente

vigilia

cu-

vefpere

raro in

matutinum ufque perducitur.

Deinde in

Vigilia Pafchce iliverforum librorum le&iones funt

recenfendoe

figuratione

quae tots habeant

aut vaticinio

illiquid

paflionis

de pruantedifta

autem vigilia , prout vifum fuerit

inter pfallendam & legendum five de Prophetis, five
de novo teftamento, quod quisque voluerit, non
,

legali

fed

voluntaria leftione prxfumet.

"

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

Laudatum Matisconcnfe Concilium de eodem

C. III.

33

omncs in cm. i.
Sanctorum Fcft:i S:m infignis eft Theodoreti locus, ubi poftquam dixiffet Peita concelebrata
sm^Illde
tro Paulo Thom Sergio Marcello &c. aliisque fanctis Marty- Gr*c. offeH.
fubdit: Proque ilia veteri pompa, curattoue.
ribus folemnia populari epulo peragi
ac impudentia, fiunt modeltae
ac temcaftaE
pro turpi obfccenitate
perantia plena; feftivitates, non illse quidem ad ebrietatem ufque producT:ae, neque comeflantium lafcivia, & cachinnis diflblutae, fed divinis canfacrisque fermonibus audiendis intents
in quibus ad
ticis perfonantes
ciunt.

hymnis

& laudibus DEI corpore & animo

die

Fflote

Fuiffe etiam fefta

intenti.

DEUM

non fine fanclis lacrimis ac fufpiriis fummittuntur. " Eodem tefte, hymnos Sancti Ephrem fefta SS. Martyrum laetiora feciile, iam
Idem S. Marim Perfam laudat, quod, cum iuvenis fonoram
retulimus.
ubi fefta Martyrum celebrarentur, canefolitus fit in locis
haberet vocem

preces

re

Hiji.fac.ao.

qua celebritate

Occurrit hie animo,

prsecipua fuerint transacla.

fefta

Vita S. Gregorii Taumaturgi narrat.

Cum
quod propter corporeas delectationes in idolorum
quod
errore permaneret puerile vulgus, & imperitum, ut interim in eo
pro illis inanibus fu eft prascipuum, nempe in DEQM fe recle gererent
permifit
eis
ut
in
Martyrum
memoriis fe
ritibus
fanctorum
perftitionis

quod

Gregorius

S.

animadvertiflfet

Nifi. in

(inquit)

exhilararent, exultantesque obleclarent."

ex gentilium imitatione in facra etiam, ac

runt

pravis confuetudinibus, quae

folemnitates chriftianas irrepfe-

nunc unum Concilii Toletani III. Canodicemus capite fequenti

23. ponimus
Exterminanda omnino eft irreligiofa confuetudo, quam

nem

De

vulgus per Sanctorum folemnitates agere confuevit ; ut populi, qui debent

faltationibus,
turpibus invigilent canticis ; non
officia divina attendere

&

fed & religioforum officiis perftrepentes."

Sed in folum fibi nocentes
nocuus, ac fumme laudabilis fuit feftivus in quibusvis Chriftianorum cele,

britatibus cantus.
ftatu prelfo

mum

emergenti

quod

Constantino primum
,

ad fidem converfo

publicos cantus celebrare

hie referam

eft

quomodo

&

&

mmtates

demum

palam licuit. PriLicinio per

per agros
quam per ci-

Chriftiani devitfto

Constantinum, choreu etiam,

hymnis tarn
primum quidem DEUM omnium, prout
vitates
fimum Imperatorem

Ecclefia; a

Alix Sole -

DEO

edocJi fuerant

deinde piif-

celebrarint , ut apud
carifiimos eim filios
Eusebium legitur. Pluribus vero exemplis idem prodit in Vita Constan- L.IX,
c 9
tini, quomodo, Imperatore hoc Christo nomen dante, cultus chriftianus celebritatem affecutus merit, feftivitate etiam facrarum cantionum , e.g. in fo,

'

lemniffimis ecclefiarum magnificentifTime exftruclarum

infuper aliique

recenfent,

cantari confueverint.

dedicationibus.

Is

quae ex pfalmis in encaeniorum folemnitate de-

Alias

eiusmodi folemnitates etiam

fuiffe

antea allaturn

'

hift.

Etiam

&

Basilii teftimonium prodit

tarn

S.

rius

ex SS. Ambrosio

diae

inftauratores

Ecclefia

martyno,

&

qui prxcipui

publicis eiusmodi

verum etiam

atque ea quoque evincunt,

Chrysostomo

aliis

conveutibus

occafionibus

fupe-

pfalmo-

iam retulimus.

ac celebritatibus in

opportunis

qux

&

cantus

atque etiam infignes praecones habentnr

Ncc folum

HI.

in car-

ceribus

L CANTUS ALUS IN LOCIS

L#

134

hifce

pietatis

itudiis

vacabant in divinis concinendis laudibus, aut quando

~
adhuc locus ipie,
r
occafio deerat publica feftivitate perfolvendi , id certatim agebant.
In
'

proceluorubns,transia-

tionibus reii-

ceptionibus'"

hofpitum&c.
cantus.

Miilti

Chrysostomus

inquit S.

iuventhwm

ier eQS ^ifit^ido facras ap ml eos

QMaximum

ctus

'

Vincentius M.

ftrato
'

ipfis

Apoitolorum Actis c. XVI. Lucas affert exemplum Pauli & Siue, quod in carcere detenti, media node orantes hymnos decantarint, 7r(*otrtvxo[Atm vpvxg. Solemne id fuit etiam aliis exemplo Pauli & Silje confluentibus fidelium ccetibus.

MM

vel

'

DEO

port diia tormenta horrido inclufus

divinitus recreatus,

s?

hymnum

dicens

relevatur frequentia.

contempta prafenti vita, frequenSan-

vigilias continuis pfalmis perficiebant.

Pfalmum

Utus

cuftodes in

Presbyter,

teltis

habent,

Sicque folitudo horribilis Angelorum

cxidtat.

Dantur bine

DEO

laudes

vocis angelica modidata fuavitas procid diffunditur.

lbtin.p.wi< tesque

ergaltulo

Ruinartum

Acta apud

ut

Sf refonante organo

Audientes

cernen-

haec,

Saturninus
Christum credunt.
Africani I\Iartyres
& alii magno numero capti, inurbe Abitinensi ex

Dativus

more dominicum cekbrantes , vin&i Carthaginem ducli, alacres

ac Lcti per
totum iter hymnos Domino canticaque piallebant. Acta SS. Perpetute &
Felicitatis apud Ruinartum perhibent, dum procederent de carcere in
,

p.ioo.

amphitheatrum, quafi in caelum, hilares.

Perpetua pfallebat caput
calcans.
Antea S. Perpetua vifionem, quam pridie habuerat,
Quod
narrans, Coepit, inquit, populus clamare
favitores mei pfallere.
.

iam JEgypti

mods

&

Exempla etiam adfunt aliorum Martyrum

qui aut pcenam
mortis fubeuntes
laeti hymnis indulgebant.
aut ad fupplicium properantes
Veluti iam p. 48. de S. Babyla, Theodoro
& S. Gordio M. cum de
Cantu relponforio ageremus narravimus ac praeterea Acta martyrii MarCIANIj & Sociorum apud Bollandum perhibent (quod partem operis de
Martyribus ab Eusebio fcripti habent Bollandifta ) Port haec cum tempus prae& fuum DEUM propera eflet, quo illorum animas ad propria loca
ipli
hymnis
multis
&
laudibus
DEO praenuntiatis purent
Martyres

erat.

ti

1.

MS.

limh
Vatic.

Gr.

p.

395.

l. r. dePer-

Nos vcro chriftiani

utdecebat, animas DEO tradiderunt
Filio , ? Santto Spiritw, nunc,
homines Gloriam canamus Patri
Sic apud Ruinartum , S. Irene pfalmus
in Jacula faciilorum, Amen."
<? DEI gloriam celeb fans in rogum fe coniecit.
Victor Uticenjis
can em
riflimas

&

&

fec.tuuduL

p a ji 0neni

JMartyrum Carthag. fub Hunerico Rege enarrans

exemplum

fimile

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

C. III.

135

plum habet a). Licet vero temporum iniquitas non adeo tulerit, nee connon tafuetum femper fuerit, feftivis hymnis celebrare Sacra chrittiana
quandoque
extra
facros
quin
etiam
periculi
refugiebant
id
men femper
Cuiusmodi quaeconventus id agebant palam in profanorum contemtum.
dam exempla quae Iuliano Imperante accidifle conitat, iam laudavi; eftque imprimis illud in translatione reliquiarum S. Babyl^e celebre, quas Iu-

lianus loco moved atque a chriilianse religionis cultoribus exportari iufb

quod Sozomenus de translatione
Ab hoc feiungi non debet
L
J/IL
Ubi,
reliquiis
BABYLiE
iuxta loculum
MarS. Meletii Antiochiam narrat.
tyris conditis
Fertur autem (inquit) eas regia continue via ex Imperatopraeter confuetu ris mandato intra moenia in civitatem faiife receptas
dinem Romanis ufitatam ; & alternatis pfalmorum cantibus unoquoque lodonee Antiochiam ufque transportarentur." Hie innuitur
co honoratas
cantus
in fuperiore autem exemplo refponforius.
antiphonus
alternus, feu
Baronius ad an. CCCCXXXVI1I. ex Cosma Feftiario, de translatione haud
fublatam facram farcinam humeris
abfimili S. Chrysostomi Cpolim, refert
Clericis.
Et S. Hieronymus Vigilantium in- c. 2.
Sacerdotum praecinentibus
celTens, eiusmodi exemplum translationis BeatiSAMUELis profert, magna ce,

ferat b).

lebritate facte

rentibus

ut de PALiESTiNA ufque

examine, ,

& inChrifti

D. Stephani

cum

ros luminaria

laudem una voce refonarcnt.

Auclor miraculorum
Evodii conferiptorum , memorat

in ecclefia Utalenfi iuflu

innumeros populos gaudentes fane

Adventare

a)

per ambitus platearum

ria in excel/is

DEO

omni folemnitate
fide

plicium,

timeatis

minus

feftivior.

nunc

noftri

&

dies

mortuus

eft

fui fanguinis

b) Hi (inquit

pracparatum fup-

acquifitse

populi

fidei

pro

DEI!

ChKISTO

nobis

indumen-

clamant

"

neque formidetis

prafeutium

Sed potius moriamuY pro

ipfe

Ecce nunc tempus

quando pro
,

pcrferimus

atque terrores

&

eft,

falutis

populis publica voce

o

una voce

Domino decantantes
Glo?* terra pux bominibus

ne amittamus

Sed

tuin.

Ne

ecce

Domini

fiducia ad fup-

Votiva nobis hasc dies

>boiue voluntatis.

acceptable,

cum

ad epulas concurrcntes,

quafi

atque pfallentes

grandi celebritate geftantes

Inccilebant itaque ( inquit )

plicium,

omnium ecclefiarum populis occurChalcedonem iungerentnr popidurum

Epifcopis portantibus,

tribuhtionum.
,

redimens

quomodo

&

nos pretio

L. III.

c.

10.)

animo ad lucum venientes, arcam carpento , quod a bigis trahebatur , impofucrunt

alacri

eamque catervatim prxcedentes

cum tripudio
in urbem duxere, Davidicos hymnos canentes,
,

hanc

fmgulis veifibus

&

caete-

quendam candi datum

quafi

claufulam

addentes

Confundantur omnes, qui adorant fculptiliu."

fim

rem

earn

hiftorici
c.

Socrat.

L. III.

ZOMENI

verba L. V.

pore viros

&

&

quamvis fimularent
levarent
denti

ftudio

incenfi

norunt

atque

iuvenes

&

&

virgines, fe-

cohortatione

pfalmos

&c.

in-

Qui

cantaffe.

fe
quo labores itineris
tamen canebant revera ar,

propenfa erga pietatem volun-

propterea
ipli,

hi

de
,

quod Imperator

Deo

fentiebat.

aliter

Pfalmos

qui eos canere accurate

multitudo autem fimul voces fudit

concentu

ceciniffe

autem ordiebantur

tur

Ferunt eo tem-

18-

c.

mulieres

per totum iter

16.

ad coelum refomiiiTe

pueros mutua ipforum

citatos

tate

c.

temporum
Rltin. L. I.

Imprimis vero memorabilia funt So-

teftantur.

nes

Paf-

cominemorant eorum

35.) atque voces ufque

omnino,

falutaris.

Theodoretus

&

&

huncque verfum addidit

cum

Confundeu-

CI -

136

L.

CANTUS ALUS IN LOCIS

I.

datum comitantes

eique iteratis vocibus inclamanfces

Confeffor Chrijli,
Et paulo port
Sufceptis
ibi
reliquiis
atque Sacra
mentis fidelium celebratis , exinde cantantes , atque pfallentes cum imDe transla menfe multitudinis choris ad civitatem regredi ccepimus. "
T.i.AcLOni tione corporis S. Launomari in Curbionenfe monafterium legitur ,
Cum
S Be "-^ 2 Jideli devotione fanclum corpus
in
fecreto
ut
eum
e
civitate
Car,
pofuiffe
^notina ad fluviolum Adura X. Kal. Nov. in hymnis, & canticis fpiritualibus adducerent.
De reliquiis S. Ioannis Baptifta , & aliorum Sanctorum,
Cyrum a fe translatis , Theodoretus ita loquentem inducit Iacobum Anacboretam in Hiftoria religiofa
Quando hos civitatis Patronos, qui a Phcecum Davidica excepifti chorea, venit in men nicia venerant, & Palaftina
tern, num h:e eiTent infignis Ioannis illius reliquiae, & non alterius Marqui elTet eiusdem nominis.
Poit unum ergo diem
ego quidem
tyris
video autem quemdam Candida vefte
ftabam ad hymnos decantandos
indutum, & dicentem Frater Iacobe, cur nobis advenicntibus non ve"
Ipli , qui hxc narrat
Theodoreto fimilem obtigifTe
n nifii obviam ?
T. v. Com. honorem ex Aclis Concilii Cpolitaui II. difcimus
Imaginem, Theodoreti
Ed. Lab.
nimirum, ANDRONicuMPresbyterum , & Georgium Diaconum in currum
,

Confeffor Chrijli."

impofuifTe,

&

in Cyrefienam

civitatem introduxiOTe

Quod

pfallentes.

ibi

quidem vertunt Patres

led inde
quod fidei integritas Theodoreti
in dubium vocabatur: unde inquiri iulTum
fi quod dicitur de imagine,
faclum eft, & fi pfalmum, cuius mentio geftis Antiochia confeclis inferpfallentes ad imaginis honorem praecedebant
& fi Sergius re ta eft
vitio

verendiflimus cum ha?c poft Antiochia confectis inferta eft

Clericos admilit
imaginis honorem ea cognoviflet ,

&

pfallentes

&

divinis

ad
eis

Nee hie prastereundum quod de Clodovei,

communicavit myfteriis."
primi chriftiani Francorum Regis, folemni in urbem Firdunenfem ingrefTu
in vita S. Maxi mini
Abbatis Jlliciacenfis, legitur: Sed & Clerus proce,

t.i.aei. o.
s.

B.p. 583-

^ Qre ordinatus eft,

pturus, per qua3

&

Jb. p. 593.

Ai

us.

diem

14.

Maiif. 332.

laudibus

dignum

& DEO

dignis cantilenis fufce-

iux monftraret obfequium,

& liberationis propri33 Domino ofFerret tripudium." In altera eiusdem Sanitemque
cri vita plebem etiam iunxifte voces legitur
Praeeunte Clero
Principi

fedulitatis

plebe fequente
lb. p.

Regem cum

vita S.

Gall

cum devotarum laudum vocibus exceperunt ducem. " In

Epifcopi Arvemenfis
Exinde cum multo pfallentio (pfal:

lam
modia) in civitatem recipitur, & in ecclefia Epifcopus ordinatur."
revocandum
eft, quod
meminimus p. 122. Epifcopis Hofanna acclamatum. Hue
S. Pain vita S. Pachomii apud Bollandum narratur de S. Theodoro
CH0MH difcipulo , dum S. Athanasio obviam eft progreflus. Patrum er go praecipuis , & Fratribus ad DEI laudes concinendis valentioribus fecum
,

aftbniptis,

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

C. III.

37

alTumptis , iter ingreflus Abbas Theodorus , dum Athanasium reperit,

poft mutuas falutationes , ipfe afinum Pontificis manu ducens, procedebat

Hinc audit* voces fratrum religiofe pfal ante eum fratribus pfallentibus.
lentium , qui ad centum onmino erant." S. Gregorius Naz. eundem , ab
exilio revertentem, Alexandria: choro canentium fuifle exceptum , meminit.

Porphyrio

S.

circa an.

D. 402.

Cpoli

Gazam

obvios memorat Marcus Diaconus

defcendimus, cognofcentes nos
Poftquam

lentes

cum

ceperunt
M viitent

pfalmodia

iimiliter

occurrerunt nobis

Maiuma pfalapud Bollandum

qui

illic

erant Chrifb'ani

vero ex civitate quoque

hi.

Feb-.

6 49-

audi-

&

t.

ex-?-

cum

habentes fignum venerande Crucis

reduci, cives

in eius vita
,

0yat - '"

ipfi

Idem de proceffione cum pfalmodia eiusdem Sancn' ad pluviam Gazenfibus impetrandam Quum (ait) fuiflfet autem mane
accepto
egrefli fumus cum hyquod nos procedebat
figno venerandae Crucis
piallentes."

Refertur ibi, Gentiles idem ab idolo

mnis ad antiquam ecclefiam &c. "
obtinere conatos , per feptem dies hymnos dicentes , civitatem fuiflfe

Mama

egreflbs

Sandum autem

Prsefulera vera religione ieiunium indixiile, ac vi-

&

totidem genuflexiones,
Fecimus vero tota nocle triginta preces,
;
lecliones.
Quum fuiflet autem mane , accepto &c. "
prater choros ,
Omitti non debet, quod in vita S. GiLDiE, Abb. Ruyenfis de folemni gragilias

&

t.i. a$. 0.

tiarum aclione, ob impetratam divina virtute nimis anguftae ad habitationem s B -P-

Tunc iterum revertitur ad oratorium Senior,

cum venerando difcipulorum grege clavoce hymnos, fummasque laudes
rerum omnium Creatori Domino

infule dilatationem, legitur

&

I4 -

prae

gaudio efFufus

ra
decantat

in lacrimas,

prope adeft omnibus invocantibus fe in veritate. "

In
Aclis Synodi Ephef. fidei caufa Archimandrite cum catervis monachorum
narrantur, hymnos f pfalmos canentes ad regiam contendifTe. Comitabatur,
ut porro ibidem refertur , eosdem etiam non parva Orthodoxorum turba.
Cum vero intra palatium effent Archimandrite ab Imperatore acciti, reda
mox ad ilium ingrediuntur. Plebs vero & monachorum turba , antiphonarum & pfalmorum modulation! intenta , foris remanfit.
Redierunt fnniliter ad ecclefiam S. Mocn, ibi cum hymnis excepti.
Demum adiungimus,
quod V. Beda, Ioannes Diaconns in vita S. Gregorii M. & Gotzelinus
qui

in vita S.

Augustini, Anglorum Apoftoli, narrant

venia,ovans

tzelinus
fus
a)

cum

accepta a

ut hie,

Rege

quern letaniaiem antiphonam vocat GoJMetropolim Doroberniam cum beato Santlurum choro fit ingreffolemni cantu

canticis etiam ufus

Ail civitatem

AuGUSTlNUS cum

fociis,
,

'

A"s

2v

ad predicationis oflicium

lataCruce, feu Salvatoris imagine

v.Beda
hifi-

quans cecinit dicens

pro?-

appropin-

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

fife."

L.

I.

Qiiae

IV.

a).

funt

Deprecawur

Ioannis

tc

Diaconi verba,

Domine
& Be-

1.1.
l-

L.

133
.

IV. Antiquiffimus

fe

litania-

tis

rum feuRo-

niarum ufus

eft in Ecclefia

cum quibusdam

tullianum

gatiomim
bus.

CANTUS ALUS IN LOCIS

I.

vox

aliter haec

indigitavimus

fupplicationum publicarum

proceflionibus

Earum

accipienda.

feu

lita-

apud Tergeneris iam non pau-

etiamfi videatur

varii

nunc pnccipue demum itaiolemnes primo veniunt Roma uiita-

potiflimum extraordinarias

Quas inter
tx iunt commemorandae.
tiflimae ad ftationem procefliones , de quibus plura libro

more

dicemus.

II.

Id

ex epiftola S. Ambrosii ad
difcimus
fruftra
Theodosium
prohibentibns iter Valentinianis, quo pfalmos cancntes ex confiietiuline ufuqiie veteri pergebctnt ad celebritatem Machabjeorum Martyrum. Sunt praeterea celebres ufque ad hodiernum diem
Saec. V. aB. Mamerto Claudiano, Viennenfi Epifcopo, inftitutiRogationum
tribus continuis ante Afcenfionem Domini diebus.
leu litaniae
dies
Antequam genuini ab afcititiis fermonibus S. Augustini accurate difcriminaraonachis

alibi

prima hac state

in

fuiflTe

rentur

mirum non

merto

t. r. f.297.

S.

bantur

tres funt

qui id

atque

longe vetuftius

inftitutum

enim fermones
S.

Oesarii

Arelat.

elTe

ftribusc.99.

quos,

mundo cekbrat

modus eas celebrandi defignatur legemio

Gennadius
de Honor ato Majlilienji, Litanim,
a
clement
iam
DEI
cum plebe jibi credit a pro viribm
fupplicandam
Fh-is uiu:

atque paulo poll

vel orando

Ma-

compro-

litaniarum diebus

fuis

regulariter in toto

S.

qui nunc ad calcem tomi V.

ordine fermones pro tribus

ut primo ftatim fermone dicitur

fia

De

fuiflTe

Augustini leguntur

operum
,

eft

Inter eos

haberent.

Eccle-

pfal/endo,

ad

inquit,

a).

Quae,

agit.

illius verba, viventem adhuc innuunt.

Eius forte eft homilia
Eusebii Emefeni , vel Gallicani de litaniis , nifi malis cum aucloribus hift.
litter. Francia Cjesario Arelat. adfcribere.
Caufam, quare fint inftitutae,
mox etiam per alias ecclefias propagatae, S. Gregorius Turonenfn declacum urbs tunc Vienna infolitis terrae motibus quateretur ceflantirat
bus

aliaque capitis

Fertur quoque, appropinquantes

Dffi.

Dorovernenji

Cruce

&

regni mctropoli

imagine Chrifti

na voce modulatos cffe

&c. " Gotzehnus:

hanc litaniam confoDeprccamur te Domine

Aft.

S.

Benf.d.

T.I.

Itaque appropinqnans poiTnlendx

p. 511.

Augustinus cum

vitati pacifer

ci-

beato Sanfto-

ex more Cruris Domini argentex triumphali vexillo , cum imagine vivi-

rum choro
fica

elato

ipfms fempiterni regis

fuper

cat fupliciter

earn

Turn

clementiam.

nam dulcimode

IESU

intonat

Domine

& eum

furor tuns

mo fantia

decantat

omni mifericoniia

in
,

&

tua

invo-

falvatricem

letanialem antipho-

mitiva Anglornm nutrice ecclefia

dulatione ac devotione

Chrifti,

Salvatoris

hanc

excipiente pri,

ira tua a civitate

confona mo-

Dcprecamur

tua

poll

civitati

more fuo cum

ut
ifta,

te

auferatur
jf

a do-

qtwniam peccavimus. " Et paulo

Ilium (Chriftum)

dicationum tonitniis

&

canticis , ilium prxfignorum corrufcatio-

,
magis ac magis perfonabant. "
monenturque fideles
Et iterum repetitur

nibus
a)

perfeverent

fabulas velut

culares

fpuentes,

& otiofas

in opere bono,

venenum mortiferum

magis pfallere,

&

orare conentur

amaritudinem mundi , in
unde acripiant dulcedinem

ut

vel fxre,

&

contemnentes

ecclefia

requirant

Chrifti.

Qui vero negligentes funt , & ad ecclefiam non

folum tarde veniunt, fed etiam, priusquam myfteria

otiofis

fabulis vacantes
pfallere

alios

funt

compleantur, abfcedunt

cito fe corrigant

Idipfum
culcatur.

in

nee

&

ipfi

in ipfa ecclefia

pfallunt

ne

fibi

nee

qui

tales

in eo loco

prx-

vel orare permittunt

parent mortem

ubi invenire poterant vitam."

fcquenti

fermone frequentius in-

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

C. III.

39

quoque exinde terroribus (ait) per cuncTas provincias difperfa facli faquod Sacerdos fecit ex fide,
ma cundos Sacerdotes imitari commonuit
compundione
qua; ufque nunc in Christi nomine per omnes ecclefias in
quod
inferimus,
hie
Opportune
celebratur."
fpiritus
contritione
&
cordis
primae
populum
inquinaria
idem de Georgio geftum refert cum lues
Cum autem omnes terrerentur huius cladis auditu,
Germania devattaret.
congruum huius caupopulus
ad Sandi iepulchrum
concurrit Remenftum
bus

mjt. l.

II.

34

'

"

non

hymnis,
autem facto, quid
pfilmisque cceleftibus per totam excubat nodem. Mane
revelante DEO,
etenim
reperiunt
rimatur
;
tradatu
in
defit,
adhuc precatui
qualiter oratione prxmiflTa , adhuc maiori propugnaculo urbis propugnaa,
cula munirentur ; adfumpta igitur palla de beati fepulchro componunt in
accenfisque fuper cruces cereis, atque ceroferalibus dant
modum feretri
Ad dies Rogatiocircumeunt urbem cum vicis &c. "
voces in canticis

flagitare

fas

remedium.

Accenfis cereis

lychnisque

paucis,

num

Fortunato in vita S. Germani Parifiorum Epiquaedam nuilier, dum tempore letaniarum pra cjccatk oculis non pofcum popnlo audlens chorum pfallentium cum lacrymis domi Ger-

fcopi,
ire

Jet

Narrante

redimus.

Cl

33 '

mutier clarefcente
Tertio die recepto lumine
mani implorat auxilium.
Apollinaris
Sidonius
die adMifJam cum poputo progreditur in proceffu.
ipfum S. Mamertum ob hoc inftitutum laudat. Caufam etiam, & originem
fupplicationum alibi exponens, earumque, quae olim fuerunt, mencionem
,

faciens

In his autem (inquit)

contulit ,
,

Summus

quas fupra fatus

&

protulit pariter

ieiunatur

oratur

pfallitur

Sacerdos
,

&

z.

vn.

&

fletur

z. V.

folemnitatem primus Mamertus Pater, & Pontifex reve,, quarum nobis

utilillimo experimento invexit. Erant quidem prius
rentiflimo exemplo
infrequentesque
ut(quod falva fidei pace fit dictum) vagae tepentes
,

quas facpe interpellantum

que fie dixerim

ofcitabundae fupplicationes
prandiorum obicibus hebetabantur maxime aut imbres aut ferenitatem
atque
figulo pariter
Ad quas ut nihil amplius dicam
deprecaturae.
Et Avitus Piennenfis ortum &
hortulano non oportuit convenire."
progrefibm in aliis etiam ecclefiis
non tamen iisdem femper diebus exponit, fermonem deRogationibus exorfus de communi earum per totum
orbem Obfervantia earum inftitutorem laudans prsedecefibrem fuum quibus pfalmorum officio, lacrimarum funciionibus cmnuis perfolvereuiur, ut ibi a)
,

j,

j,

loquia)

Integer

meus

mertus

locus

&

fie

mihi

PraedecefTbr

namqne

a baptifmo Pater

Sacerdos, cui ante non paucos

pater carnis meae

eft

habet

fpiritalis

accepto

Sacerdotii tempore

ficut

fucceflit

DEO
totas

Ma-

annos

quam

fiipra

mundus

ea,

pafchali

vigiliarum nodle cor.repit

atque

ibi

cum

DEO

tacitus

quidquid bodie pfalmis, ac precibus

definivit,

vifiim
iii

diximus

an. mo Ro^ationes

inclamat.

Revoluta

non iam quid

S 2

led

ego

<?.i.

folemnitate

quomodo, aut quan-

ep.

14.

140

Concilium Aurel.

loquitur.

An. 511.
Can. 17.

"

CANTUS ALUS IN LOCIS

L.I.

I.

Afcenjionem Domini ab omnibus

aliud aflignatur

tempus

zd *#, litanias

In

celebrari.

De

immune.

fit

fequenti feptimana

Rogationes

litania

ante

Concilio Gerundenji

ut etiam ritu Ambrofiano fervatur,

pafchale tempus a ieiunio

Fentecofies

ftatuit
ecclefiis

haud dubie, ut

ut expleta folennitate

a quinta feria ufque in fabbatmn per hoc

triduum abfiinentia
Et mox fecundae litanias eodem ritu menfe
ineun te Novembri decernuntur.
S. Gallus, Avemenfis Epifcopus, Rogatioinitituifle
dicitur
nes
Was
circa
medium
Saec. VI. ut media Qiiadragefima
Act. 0. s. b.
U9t. I. p.
pfallendo ad bajilicam beati Iuliani Martyrh itinere pedefiri venirent.
Concilium
Lugdunenfe
II.
fecundis
litaniis
Gerundenfe
inftituendis
in
eft
fecu567.
An.
ut in prima hebdomada noni menfis , hoc eft ante diem Dominicam,
tum
C. 6.
qua prima in ipfo menfe ilhtxerit , litania , jicut ante Afcenjionem Domini
deinccps ab omnibus ecclefiis , feu parochiis
J'ancti Pat res fieri decreverunt,
An.i66.C17. celebrentur.
In Concilio Tnron.W. de ieiuniis antiqua a monachis inltituta
fervanda decernuntur , ut de Fafcha ufque Qiiinquagefimam (id eft Pentecolten) exceptis Rogationibus omni die Fratribus prandium praparetur.
Et quia inter Natale Domini , ff Epiphania omni die fefiivitates funt
itemExcipitur triduum illud
quo ad calcandam Gent ilium conque prandebunt.
fuetudinem Patres nofiri fiatuerunt privatas in Kalendis Imuarlifieri litanias,
ut in ecclefiis pfallatur
hora oclava in ipfts Kalendis Circumcifionis Mijfa
Can.

cekbretur.

3.

DEO
Cantiis

V. Nee in

in

hboramhim
aiiisque

diei

momentis.
L.111.

de in.

ftitut.horar.

canomcarum.

conviviis veteres Chriftiani cefTabant a concinendis di-

ipfis

&

poft cibum DEO gratias referentes

aut
verum etiam inter ipfas epulas
fobrias
menfas
ac chriitianas agapas iuxta D. Pauli monitum
Fuit tempus
^ ( ut cum oiivcrio B on a rtio loquar) in DEI Ecclefia, quo non folum in

A- v j n { s

conviviis,

&

propitiG cekbretur.

laudibus

non folum

ante

antequam cubitum concedebant

n templis , fed etiam in conviviis , quas a charitate agapa vocabantur , au^ re [ illius fasculi chriftiani , cantica refonabant fobria, gravia , modefta,
plena religionis

catis
'lite

&

gratiae

ad quae canenda

inquit, inebriari vino

Santto

in quo

in locis

DEO

&

&

do

debeat

fieri

ctatur.

quod

limbo

ginaretur

primum

afcenfionis facrre

inter

Dominicum
price

fecreta

collatione

tra-

Eligitur tempus triduum prcefens,

quafi

quodam

circumpofttis

cultum

diemque

opportunitatis

pro-

folemnitatibus,

mar-

Secutx funt fucciduo tempore

rem tarn probabilis

tamen quod hoc ipfum non apud

fuerat

intererat

quod triduum eligeretur ; dummolacrimarum functionibus

offieia

do pfalmorum

annuis perfolverentur.

rogationum

Tamen

unum tempus

exempli

dies univerfalis obfervantice

ad

cum

dile&ione

etiam Sacerdotum crefcente

cordia

fie

inftitu-

Nee porro magni

celebraretur.

qiuedam ecclefix GaUiarutn

:

libus,

omnes iisdem diebus, quibus penes nos

turn

di-

No-

fed implemini Spiritu

hymnis
canticis fpiritua-

luxuria

efi

loquentes vobismetipfis in pfalmis

modo

11011

ccenaculis hortabatur illos Apoftolus ad Ephef. V.

fed etiam in

id eft, ad

con-

prxfeiites

cura conceflit."

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

libus

cantantes

&

femper pro omnibus

tes

Domino.

pfallentes in cordibus veftris

,

nomine Domini

in

IESU

nofiri

I41

C. III.

Graticts agen-

Chrifti

DEO

5?

Egregie vero S. Chrysostomus in eutn locum declarat , quo Patri."

modo iuxta Apoftolum laeti pfallendo cantando in cordibus Domino ebriepro donis fuis redhibere debeamus a).
gratos nos
tatem fugere ,

&

DEO

&

&

Clemens Alexandrinus Sacrijichim DEO inquit, funt pfalmi

antequam cubitum itnr.
Nimirum, ut pro
dum cibus fumitur
S.

&

animi laus manca haud

grati

beneficiis

&

fit

nee diminuta

acceptis

eandem

vult

hymni,

a
L.VII.
matum.

potu etiam , & antequam nos noclu

,
pfallendo praeftari
Cavet deinde, ne imitemur Gracos in conviviis ad comquieti damus b).
potatidum inftitutis , ad hebraicorum quidem pfalmorum fimilitudinem comquod appellabatur <ntoAuv maxime autem ab amatoriis canparato cantico
ad Sacrum potius cohortans concentum in fidelium conventicis abfterret
Laudent , inquit (David),
(ait) cantica DEI laudes
autem
Sint
tibus.

pfalter io pfallant ei. Et quis eft cho nomen eius in choro , in tympano
rus , qui pfallit? Ipfe tibi narrabit Spiritus Laudatio eiw in ecckfiaSan ttorum &c. " Et libro VI. Stromatum ufum ab abufu fecernit, & finem rectum praeftituit Certe etiam in convivio nobis invicem pfallendo propiglorificantes pronoftram incantantes cupiditatem , &
namus
douationem
eorum
quibus
&
fruuntur
copiofam
utuntur
homines,
pter
& perpetuo fuppeditata fuerint nutrimenta ad augmentum corporis & aFuerant tunc
Eft autem fupervacanea refpuenda mufica &c. "
nirnae.
tempora quibus apud Gentiles in turpem ufum nempe gulae & libidinis incentiva convertebantur.
Praeteream certe ego ( inquit S. Ambrosius de c
pfalteria , tympana , quae cognovimus conviElia
Ieiunio)
citharam,
&

ante

cibum

in

&

DEUM

a)

Vis

(inquit

Horn. 19. in Epift. ad Ephef.')

ille

tern lingux noftrx

tiamus efficiens

Spiritu Sanfto
tica

Domino

adhibentes.

Nam

DEUM

Hoc

>

Gratias

petitiones

innotefcant

ficut

Nam

temere canunt
gante.

Difce

omnia, utfemel

&

pfallere,

&

b)

eum

expurgantes

inquit

iis,

qux

dixit

Spiritu."

Quemadmodum autem (ait L. II. Poedag. c. 4.)

antequam fumamus alimentum ,
laudare nos
convenit faftorem univerforum
ita etiam in
:

potu nos

decet pfallere

ei

cum

eius

creatu-

cordibus

animum

fanftum

animum non

adhibent,

Qiiid eft
,

in

alibi

va-

femper agentes ^c. id

cum

DEUM.

afficit

funt

fapienter

qui fatanica canunt can-

inquit

veftrx

videbis

implentur

verba loquentes, corde

apud

laetitia

&

ut balbu-

difta

Sed implemini

po-

rarum efficimur participes.

Eft enim pfalmus
numerofa , & modefta laudatio.
Poftremo autern , antequam nos fomnus invadat, pium, &

eft

qui

vocem

qui pfallunt

immundo.

fpiritu

veftris

eft

oculosque,

voluptatem.

rei

exfeindit

pervertens.

tibi

Ebrietas enim bene fignifican-

turn fpiritualem.

dicam

Ego do

Vis diem confumere ?

lxtari ?

gratiarum

enim Deque

Nihil

ut quando

aftione

quispiam

eft

Maxime autem pofiumus gratias agere,

abducentes animum noftrum ab iis
qux prius

gratus.

eft

nignitatem

cum

DEO

&

divino

conferamus
iuvTu fiat

in

fiafticus )
,

gratias agere

quodam
Et

confitemini ei

quidquid

ei

neque mancum
S

quod in

&

eft,

nutum."
3

ita

fomnum

inquit (Eccle-

labiorwn

vifum

ad

nos

afflatu

canticis

lutare nihil eft

ut qui eius be-

gratiam fuerimus confecuti,

eius

ad eius fa-

neque dimi-

1?

Stro-

142

viis

L.

I.

CANTUS ALUS IN LOCIS

huiusmodi frequenter adhiberi

ut vino

&

cantu

excitentur

mane

IncefTere nihilominus paulo port Chriftianos videtur,

dines."

libi-

ctiam

potum muficis ludentes inftrumentis. Non immerito ergo \x ilqui mane ebrietatis potum requirunt , quos conveniebat DEO laudes

inter

lis ,
referre, prasvenire lucem ,
exurgit nobis,
nos vifitat ,

&

&

vacare orationi
fi

iiosChristo

occurrere Soli

non vino

&

iuftitiae,

ficerae

&

qui

furga-

&

Hymni dicuntur,
tu citharam tenes ?
Pfalmi canuntur ,
tu
mus.
pfalterium
fonas
aut
tympanum
Merito
falutem
relinquis,
?
vae
qui
,
,

mortem

Qua

eligis."

Apoltoli

monitum

(tudebant

&

compotationes inter

miflTa

reiectisque muficis inftrumentis

tia,

pii

&

hymnis

Pattores

in

commeflationes licen-

canticis fptritualibus iuxta

rectum ad

DEI laudem, pium-

que convivalia obleclamenta revocare ufum

ut, cum nullum tempus vacare debeat officio, in DEI laudem etiam illud
quo a DEO quotidianum
beneficium alimentorum acciplmus, rite impendatur.
Nee fit , ut fcribit
S. Cyprianus ad Donatum
vel bora convivii gratia cockft is immimis,
ut tibi tenax memoria eft
voce canofonet pfalmus conviviwn fobrium
ra aggredere hoc mumis ex more. Alagis carifimos pafecs fi fit nobis fpiri,

&

talis anditio

proleclet aures

religifa mulcedo.

Haud obfeure

id vult fan-

Martyr, ut, qux memoria retineant fideles ex Ecclefia? cantibus

etiam in conviviis adhibeant ad
landandum.
Quis autem dubitet,
hoc potiflimum factum fuiiTe ill feltivis primorum Chriitianorum conviviis,
qux clya-srcu fimt dicke? De quibus loqui videtur Clemens Alexandrians:
ji n f e comejlionem proloquia fcripturarum inwhig rcov ygaQav
pfalmi
f
cTus

DEUM

l. VII.
Strom.

A}oU.s<).

hymni
lern

Sed aperte Tertullianus

Poft aquam manuapofi comejlionem.
ait ,
lumina, ut quisque de Scripturis fantlis, vel de proprio ingenio
:

&

pot eft, provocatur in medium

DEO

Hinc probatur , quomodo bibeNon prim disPaulo ante dixerat

cumbitur , quam oratio ad
Ut perhibent acta converpraguftetur.
fionis S. AFRiE apud Velserum
Epifcopus autem veniens , ut cibum caperet, orare ccepit ,
De conviviis porro cum gloriarentur Plapfallere.
tonici, quos cantus Plato in iis adornaffet, Eusebius nos docet , quam

rit.

canere.

JEquc oratio conviviwn dirimit.

DEUM
:

&

pii pa'tores

moderatoresque invigilaverint

ut in conviviis nonnifi divinae

hie apud nos in conviviis odas,

lure igitur , inquit
laudem canendi receptus mos eft quo in genere honefiati
lam
ac modefiia nqfiri quoque moderatores invigilant , at que profpiciuut.
ut divinorum
pfius laudarat morem
pueros etiam ad hoc inftituendi

L. XII.

de

canerentur laudes.

Frafar.

ev-

gg bymnos in

atig,

DEI

Prophetarum odas, hymnosque de DEO fcriptos terere faepius & repetere

confuefcant.
Idemque S. Chrvsostomus monet tarn in menfa, quam etiam alibi faciendum
ac curandum domi a patribusfamilias, ut loco lafcivo,

rum

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

rum

qui canendi dulcedine per-

rnaxime doceantur
mulcere praeprimis pofliint ; oportereque ante
fpiritualia cantica

non

officio pietatis

pod menfam eVin^/^y

pfalmorum cantu

& contentione

fed modulo,

&

Oiaticnem

a)

do-(pdteiai>.

roov -i^ccA^cov

cLijto

ty,v

illi

143

C. III.

diftinguit

locorum monachi

officium pfalmos canendi privatim etiam ubicunque

Studiofe olim hoc

vocis.

prae-

&

1110 In Christi villa (inquit S. Hieronymus , demonachis,

filenloquens)
tota
rufticitas
pfalmos
Bethlehemiticis
eft
extra
nafteriis
tium eft , quocunque te vertas , arator ftivam tenens alleluia decantat

ftabant.

e$. is.

Ed.

vet.

&

curva attondens vites falce vinitor ali

fudans meifor pfalmis fe avocat ,
Augustinus
de opere monachorum Can
quid Davidicum canit." Et S.
:

tica divina cantare etiam manibus operantes facile polTunt

An ignoratis
borem tanquam divino celeumate confolari.

&

bus vanitatibus,

rum donent corda

&

opifices

ipfum

plerumque etiam turpitudinibus theatricarum

&

linguas fuas

cum manus

ft

17.

la-

qui-

fabula-

non recedant?
lege Domini me-

ab opere

Quid ergo impedit fervum DEI, manibus operantem, in

S. Basilius
ditari, & pfallere nomini Domini Altiffimi."
quam in terra concentum angelorum
tur (ait) beatius

Ecquid

imitari

igi-

Epijl. z.

ftatim

&

canticis Creato quidem, ac dies incipir, ad preces furgentem , hymnis

rem venerari ; exinde fole iam clare dilucefcente ad opera converfum, co mitante ubique oratione , hymnis etiam opera tanquam fale condire ? Si-

quidem hilarem , iucundamque

animae

hymnorum

aequabilitatem

folatia

Loco ftatarum horarum diurnarum iugia haec officia fuiiTe

Cassianus de monachis Mgypti teftatur ^Apud ipfos etenim haec officia,

conferunt. "

L-

quae
a)

Ubi funt quulem

(inquit Expof.

n. 2.) meretricia cantica,

mones

tis

Hxc
fed ut

re

cantica

dico

ut

uxores doceatis
in texendo,

ingluviei

animi auxilio
ante

menfam

munire pfalmorum

DEO

dae-

illuc ad-

cane-

Cum

e-

infulietur in convi-

rifusque profufi,

utatur

proefidio,

talia

aliove ope-

in menfa.

tunc maxime

& poft menfam fe

& fimul cum uxo,

re ac liberis furgentes a convivio

cros

XLI.

qux os fanftificat & aninon ut vos tantum laude-

maxime
plurimum

fed

ebrietatis

& remifli
oportet &

non folum

nim diabolus
,

&

filios

re faciendo

viis

in Pf.

congregantur

ubi autem cantica fpiritualia

volat Spiritus gratia

mam.

illic

hymnos

enim Paulus,

fa-

quidquam aliud eum

modulationem illam intermittere multo magis nos , qui iucunde vivimus , & DEI
illi

labores, nee dolores, nee

coegit

fiuimur

bonis

agantur

vel ingluvies noftrse

quid fecerit

ubi

menfam

oftendant

pro balfamo
ut

fi

os

earn per

mus

&

DEUM perpetuo landabat, &

pus, nee folicitudines

nee locus, nee tem-

nee fomni tyrannis, nee

gratiae

animK turpe aut

abfurdura.

fuerit pfalmodia

o-

macula
ita

nos

implentes

ea extrafta purain

quoque

faciamus,

melodia fpirituali

ex faturitate ulla in anima macula reman-

imminebant, cum ligno alligatus in carcere habitaret , media nodte , quando

eft omnibus fomnus iucundiflimus , cum Sila
ftagella

DEO

vel ebrietas,

fi

lerabilia

ut

ingreffa

ulla remanferit

bis

ferit

Si

quibus

mnia ilia mala & improba confilia refiliant.

Et qnemadmodum nonnulli divites impleta balfamo fpongia , menfas abftergunt
ut fi ex ci-

cui into-

canere.

hymnos

oportet emittere

ilafli nos

illam

modulationem abftergaDeledicamus

fimul omnes ftantes

Do-mine in faElura

tua

$f

in operibus

exfultabimus. Poft pfalmodiam

autem addatur etiam oratio , ut cum anima
ipfam quoque domum fandificemus/'

manuum tuarum

HI.

c.

2.

144

CANTUS ALUS IN LOCIS

L- 1 '

&

z. ill.

c.

12.

temporis intervalla, cum

quae Domino folvere per diftin&iones horarum,
admonitione compulforis adigimur, per totum diei fpacium iugiter cum
Idem de pfalmodia ad ccenam
operis adiectione fpontanee celebrantur. "
in fulemnibm prandiis vel canonica ieiimiorum refettione: Quam (inquit)

&

Sabbato

iubfequi

Dominica , feu

nil!

in extraor-

temporibus."

Regula divinitus S. Pachomio tradita iuxta Palladium in Lanfiaca: Quanut unusquis do autem videretur comedendum multitudini , conitituit
ordo
que
in
unaquaque
pfalmum
prius
caneret."
oratione
Neque id prac
terierim ex regula S. Pachomii
Quando farinam confpergunt aqua, &
mane quoque, quando tabulis ad furnum, vel ad
madam fubigunt
& tantum de pfal clibanos deportant panes , fimile habebunt filentium
Op mis, & de fcripturis aliquid decantabunt , donee opus impleatur. "

vni.

L.

&

prsecedere confuetudinarii pfalmi folent,

dinariis refectionibus in

vel

feriatis

. 116.

L.VII.

c.23.

portunum etiam hie elt commemorare, quod Sozomenus refert de Flaviano Imperatoris animum, ob deieftas ltatuas in Ant iochmos exacerbaturn, lenire omni arte itudente. a)
,

a
Et

in

y\ Solemne Temper fuit funeris & exequiarum apud Chriftianos ofcum pfalmodia & hymnis. Nicephorus fettivum funus B. Virgi-

funere

ficium

rum
L. II.

c.

32.

nis

cum hymnis delatum

praelatis

retrum,

& unguentis

defcribit

vel praseuntibus

vinis Patribus,

&

leclualis

atque

ilia

Deinde

floribusque

fparfis

vel ftipantibus

cereis ardentibus

( inquit )

atque angelis ccelitus phevel etiam confequentibus di-

Apoltolis, mirifica quaedam carmina concinentibus, intelfpiritualis area

ex Sion in Gethfemani

apoftolicis earn

Quam equidem rem, exPfeudo-DiONYsio

geitantibus manibus fertur."
nee quod ex paffione SS. Petri ,
expreffam , non ut affertam adduco

&

^ P'

liL

Pauli

in lexionario Luxovienji

apudMABiLLONiUM

henderunt eos in loco , qui dicitur catacumbas

ibi cuftodita funt corpora anno uno ,
tio

&

ufque fabrecarentur loca

an.

Appia

via

Et compremilliario

ter-

&

menfibus feptem, quoin quibus fuerunt pofita corpora eorum ,

&

&

hymnorum

&c."
Apud Rosweidum in vita SS. Epicteti Presbyteri, & AsTiONisMonachi, Martyrum,
his verbis eorum fepultura defcribitur
Circa folis vero occafum veniens
53 VlGI

f.

legitur

ibi

revocata funt

cum

gloria

cantica

a)

Non moilo

( inquit )

in publicis

chriftianx plebis congreffibus

pfalmis
mitigaret

xternum
ToClg

privatisque

hymnis

&

,
ut iram Imperatoris
easdem etiam lugubres , & ad

invocari voluit
,

fed

DEUM

KaoCiq

fupplices

rSv

canere

folebant

qui ad
,

rag iv
^ccXuoSiag

cantilenas

Avnoxiw

adolefcentibus tradidit

ratoriam

DEUM

menfnm impe-

ut illas

coram Im-

Quibus vahle ludtuofis

commotus, ut , cum phialam
manu teneret , lacrimis abftinere non potuerit
eaque ratione urbi
cm graviffime ob negatum
concinerent.

peratore

Imperator

ita fuit

tributum
Lffi

&

per feditionem

fatuam f^e"febat

nnV

iram

llllc0

ex

deieftam

reconciliatus
a lmo

Placileft

tlc P ofllit -

"

o-

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

I45

C. III.

&

cum aliis Chriftianis, occulte tu Vigilantius cum omili domo fun

& perfundens ca myrrha & aromati lit corpora Sandorum Martyrum
pretiofiffimis
loco
bus
in
congruo
& aptiflimo cum hymnis, & pfalmis,

Nee reticendum, quod in martyrio

& cum magna devotione fepelivit."
,

S.

Ignatii referuntteft.es oculati, atque in viiione de gloria Martyris edo-

Cum

&

Deum

fomniorum vifa conferremus,

fandum Virum beatum
datorem bonorum hymnis celebravimus
cli

,,

haec (aiunt) vidilfemus

prasdi-

&

cavimus , vobis
tyrii convenientes

&

diem

tempus fignificavimus ut tempore eius marcommunionem noftram teftificemur." Audor Confti,

tutionum apoftolicarum iufta prcefcribens , quae quibusvis fidelibus etiam

Martyribus perfolvantur , Congregemini (inquit) in ccemeteriis , ledionem L VL
facrorum librorum facientes atque pfallentes pro defundis Martyribus,
pro fratribus veftris, qui in Domino dor omnibus a faeculo Sandis,
mierunt item antitypam regalis Corporis Christi , & acceptam, feu gra tarn Euehariftiam offerte in ecclefiis veftris, & in coemeteriis, atque in

c-

3*

&

&

mortuorum, cum pfalmis deducite eos fi fuerint fideles inDoLegenda eit Cotelerii nota in hunc locum, ubi antiquos audores citat
quos inter imprimis memorabilis locus eft Constant in i Imperatoris ad Sandorum coetum, quo recenfentur vpttA *L ^/afa^i*
% iv^-^iai, c
pfalteria, publica praeconia
& Euchariftiam faU, iv%ct^lctq hva-icx,, hymni,
crificium.
De ipfa pompa funebri Constantini Eusebius agit in eius vi- L
Quod vero de funere Constantii Gregorius Nazianzenus narrat,
ta.
funeribus

mino."

l --

memorandum
pompa deducitur,

hie imprimis

celebri
nodurnis cantionibus
e vita difcefliim
ad cadaver fiebant ,

pofitum,
tueretur,

primis

eft.

Illeigitur (inquit) publicis praeconiis,

&

hoc

eft

religiofisque etiam

ac cereorum ignibus

ornandum exiftimamus."

quod diu

dum

in itinere

obtinuit

his noftris officiis

,

0rat

c -'-

IVin

Nodurna? nimirum cantiones

node

in

ecclefiis

node

pfalmodiae cantus

de-

infti-

donee traderentur corpora fepulturae.

Id vero memorabile imquod fubdit * Vox quidem e fummis locis a nonnullis exaudie:

&

batur, veluti pfallentium,

profequentium (angelicarum opinor virtutum)

quod pietatis illi premium erat , ac funebris remuneratio.

verbis , commentatur Elias Cret. habitis Constantii funus

Atque

his

cum impii a
invifi
DEO
Iuliani
funere
comparat."
Socrates
Favli Nov at iani Epi-^
fcopi corpus pfahnodia ufque ad fepulchrum dedudum dicit.
S. Gregorius Naz. defcribit funus S. Basilii
& CiESARii fratris cum multiplici hymnorum cantu dedudum pfalmorum cantu ludum confopiente
quani
,

myfticam

IJ/

quibus nos Chriftiani pium

Cpolim deferretur

ut tota etiam

pompam

vocat

S.

Gregorius Niffamis de

Mart. Gerbert. deMusica Eccl. Lib.

I.

obitu fororis fuasMA-

crinje,

FII.

M&

146

L.

CRiNiE

CANTUS ALUS

I.

atque etiam in

vigiliis

IN LOCIS

cantum notat celebrem

Quae quidem
pompam funebrem defcripfiiret
principio
cum a
ad finem ufque
bat myfterio

dem voce

triplicique

canentium ordine

pompa non

decantatio

Et poftquam

a).

(pergit)

care-

pfalmorum

ea-

trium puerorum canPulcheri;e Imp.

Tunc

iicut

ille

Idem in Orat. fimebri

hymnos & laudum decantationes lamentationibus accommo-

tus, abfolveretur."

David fuos
davit , ac pro hilari choro fumto invicem trifti , ac lugubri cantilenis ad
PfaUcntium poftea nominarunt cum alias , turn
lamentationes invitavit."

hoc etiam

in officio fimebri

pfalmorum cantum.

Sic Turonenfes PiEtavien-

Martini praeripientes corpus Ingrellisque Ligeris alveum ad urbem

pfallentioque dirigunt copiofo, " ut
Turonicam cum magnis laudibus
s.Greg. P">"- narrat
S. Gregorius Turon.
S. Gregorius Nijfctnus in fermone de AfcenL.I.hift.c.^.
Davidem
uti
iucundiffimum humanae vitae comitem
Domini
lie in
fione
jibus S.

&

lucru

liar. 71.

dudione

Davidis

facras

dicit.

odas, ad luctum

&

EtEpiPHANius in funerum dedolorem minuendum, dicit can-

De funere
DoCta ( inquit ) mulier e pfalterio hymnum canebat, carminis Davidis: Fretiofa Sanc~ti mors fub afpeclu DEL" In exequiis matris fuae Monicje, Evodium Epifcopum pfalmum
Romanii Prudentius:

tatas.

funere confolationem efle,

Augustinus teltatur. S. Hieronymus

commemorat in epitaphiis Paulje & Fabiolje,

CI. cecinifle, S.
pla
in Fit.
l'-

PP.

73-

varia

ut

eiusmodi exem-

mox

videbimus.

licet foS. Antonium in eius funere,

In vita S. Pauli Eremita alTerit
prolato for as corpore, hyobvoluto,
lum, huic non defuilTe muneri
pfalmos de chrijliana traditione decantantem. De S. Samnos quoque
ba fimiliter refertur hymnos & cantica ei de more ceciniffe fideles, cum
Solemne id fuit maxime
Fuit autem Epifcopus, & monachus.
fepeliretur.
uti in regula S. Pachomii prasapud monachos a primjeva inftitutione
fcribitur, ut tamen feledus & ordo in pfallendo teneretur Si Frater dormierit,
,

&

&

Nemo permaneat absque maioris imperio,

Ea iufta quomodo ipfi S. Pachomio fint perfo-

omnis eum Fraternitas profequatur.

necpfallat, niji ei iuffum fuerit.
T. ill.
!'

Man

3*s- B.

luta,

ex

vita eius dilcimus

apudBoixANDUM: Noclem'deinde

&
& cum pfalmis in

more curatum,

tot am, ut

ibidem

precatione tranjigentibus Monachis, Viri faniti corpus de

narratur, letlione

montem fuit delatum,

ac fepultura traditum.

Et
a)

Faftum

eft

mentationibus

Cum

commixto

refonaret

pfalmis

ut in

crepufculum adveniffet

locus.

noftnrna pervigilatio

igitur perfetta eflet

canendis

&

(inquit) ut Virginian cantu

la-

Martyrum
,

celebritate,

confluentium vicinis

& mulierum multiomnibus virorum

tudo pfalmorum decantationem fletibus interpellabat.
Ego autem , quamvis propter calamitatem anima: effem confternatus, tamen ex rebus
e locis

prsefentibus

ut

nihil

in

quoad
tali

fieri

funere

potuit

operam

defuleraretur.

dedi,

Itaque

confluentem populum in genera diftribuens,

mu-

lierumque multitudinem admifcens Virginum choro, virorum autem turbam adferibens Monacho-

rum

cestui,

unum quemdam

ftudui ex utrisque

aptum concinnumque tanquam in pfalmos canentium congreffu

ex communi omnium concentu apte coniunftum ordinem conftituere. "
,

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

147

C. III.

Vigiliis igitur de more aclis fequenti mane TheoEt poftea de S. Theodoro

dori corpus, ad fepulturam rite compofitum in monte cum multo pfalmorum cantu detuknmt. Aliter faciendum ipfe Pachomius iuflit circa Monachum quemdam, qui male vixerat. In monafterio , ut ibidem perhibetur, f
obicrat aliquis; nee tamen Pachomius pajjits eft, ut in monte ad cadaver
:

j>.

333.

32I

fed neque facrifcium Miffa pro eo factum

Veftimenta autem eius coUigens, in medio monafterii exuri iuflit, falueft.
Sic negatur fratri,
tari fuos timore complens, ne vitam fuam negligerent a).
pro deChriftianorum
plena
lpei
eft
qux
officio
qui defuit in vita fuo

pfalter ent fnitres

velut moris

eft:

cum

contra

illis

laetitia

impenfa, qui poftquam

mam vitam produxiflent fatis concelferunt

Athanasius faciendum putavit, ne lacrymis
,

lite

igitur, fratres dilcctijjimi

Nemo

planclu profequi.

c^f

ftimet

fed

ut prxfato

cum

illius

fanctifli-

Theodoro

S.

S.

eum profequerentur No- i.e.

Theodori mortem lacrymis,

fui

defideratiffimi

recordatur

illius

ut vices

plorcuidum fibi ejje exineque enim par

:

illius

Cum

perfonabant non folum triduo

per
Domini conderetur, fed

&

minus tragicum exemplnm

Alhul non

eiusdem
5.

Pachomii

S.

refertur,

dignum

Contigit alias

mius

num.

ut integrum exferibatur

Pacho-

monafterium, fratres in

in aliml pergeret

Proficifcenti igitur,

eodem in monafterio deobhtum per viam eft funus , comitan-

nefcio cuius

funfti

tibus

ilhul

monafterii

univerfis

folenni

pfalmomm

rentes

fratris

cantu

Simul autem atque

S.

depofuerunt

feretrum

fuas fuper

Subfiftebant

ergo

cum

fratribus

amici quoque

&

pa-

abiicientes

tuus fepeliretur,

"

aiuliit.

Vere dicam,

quam

cum

adveniffet

vir

atque

unacum

fecu-

Turn

omnium

-easque in

quo faclo

veftes defiincli

cadaver

confpeclu
tolii

&

quos

Pacho-

contendebant pre-

tamen

n. 6.

fratres,

fufcipiam, omnia,

at

ut

At

mandari voluit.

terrse

fummis

curam,

ipfo

Si

defundlo preces perfolveret.

Et in epitaphio
Fa-

Pachomius non
Pachomius
me huius defiincli,

ad eos

maior

vosmetipfos capit miferatio

rem de

laboro.

in terram

fpecum

propinqui ad pedes

Et deinde

folicitos,

fratres,

&

iuxta

ut non fine folito pfalmorum cantu mor-

ad fefe ve-

fratres

afferri,

prxcepit

fe

cibus,

Pachomium

pfalmos decantabr.nt.

medium

cremari

mii

Vos uquidem

pro defuncto concinerent.

in

vero fratres eius

intererant.

Adveniens deinde
B. Pachomius , cum aliquamdiu orationi vacaflfet , fratribus edixit , ut ne amplius pfalmos
laribus

absque ulla pfalmodia

funebribus

demortui

nientem a longe obfervarunt

fanclus,

omnem hebdomadam."

in vita

335.

nt fanclus Pater nofter

eo commorantes vifitaturns.
fratris

pag.

&

donee fupter ecclefiam,

a)

p.

potius vitam pro viribus imitari fatagat

dolcamus, qui ad locum doloris omnis expertem migravit.

c
Paulje celebritatem funeris ita defcribit.
epitaphio
S. Hieronyiuus in
alii Pontifices lampades, cereosque proferrent, alii choros pfallentium duhebraeo , grasco , latino , fyroque fermone pfalmi in ordine
cerent.
eft

functis pfalmodia;

cumque maio-

ad inftar patris amantiffimi,

qux

vidiftis,ut fierent,

mandavi.

corporis folum exanimis cura facit

ego ut animae eius bene 'fit, imice

enim cum pfalmorum cantu ei parentare volueritis
plures defunclum & gravio,

res

eum

cruciatus

excipient

pfalmis ratio

fit

cum de

pfalmorum gratia & virtute

Earn ob rem rogo vos, ut,
cupitis reddere leviores,

recitatis fuper

repofcenda ab

eo

deftitutus obiit.
fi

qui
.

cruciatus defiincli

fine pfalmis

eum

fepiil-

enim DEUS, cum bonus

fit & mifericors,
ob hanc ei fadlam ignominiam,
requiem aliquam eidem prxbere. "

turx

mandetis

poffet

13.

33.

i48

L.

CANTUS ALUS IN LOCIS

I.

Fabiolje: Sonabant pfalmi,

Verba
quaticbat Alleluia."
cis ex Hieronymo adhibet.

& aurata

templorum reboans in fublime

eadem Anonymus de funere Agapeti Pontifitecta

In occidente etiam Alleluia ad funera cantari

Dum

folitum, colligimus ex vita S. RADEGUNDisReginae.

iub muro cum
t. I. ah.
ori. s. Bm.
^ pfallentio fanctum eius corpus portaretur , quia conftituerat , ut nulla vif

'

3jJ

tota congregatio fupra murum

lamentans,
ita,
planctus
ut
earum
fuperaret
ipfum piallentium pro pialmo

gemitum pro Alleluia reddebant."

lacrimas , pro cantico mugitum ,

vens foras raonafterii ianuam egrederetur,

"

&

lb. p.

677.

Eadem
S.

periodus pofterior in vita

S.

CmsARiiArelat. legitur. In funere eiusdem

CiESARii id peculiare obfervatur, extraneos etiam, ac ludaos planxiiTe.

Nam

quis in exfequiis

mum cecinit ?

illis

fanctus,

vel

extraneus propter lacrimas pfal-

Sed omnes omnino boni malive,

iufti

&

Chrilliani

iniufti,

&

quotidie
vel Iucki, antecedentes vel fequentes voces dabant: Vae, vae,
amplius vae, quia non fuit dignus mundus diutius talem habere prxco-

fummorum virorum gaudium poCantu pfalmorum non modo e pluribus choris fed ditius eliciebant.
verfis etiam, ut videtur, Unguis concinnato, celebre memoratur S. Meletii funus, Antiochiam deportatum
a S. Gregorio Niffano in praefa nem, feu interceflbrem. "

Alias merita

Hare
San&i vita a).
atque fpem vitae perennis
MarPrincipio quidem (inquit
j3
ti

celebritas

quae

Be

ss.

S.

de

divinum

ilium

Chriftianis

Chrysostomus)

virum

concipitur

fequebatur;
confequitur.

fuper mortuos planctus

&

&

lamentationes fiebant
nunc autem pfalmi,
Flecantus hymnorum.
MFrosdocc
igitur
dieIacob
quadraginta
Moysen
totidem
diebus, fleverunt
verunt
:

&

bus

aliis

ludai

iam vero non

&

ita,

planxerunt, quoniam mors turn temporis mors erat

fed hymni funt, preces, & pfalmi, quae omnia volupta-

& hilaris animi lignum

Quoniam igitur laetivobk pfallat.
affluimus,
idcirco
pfalmos
fuper
pfallimus,
qui nos cohortantia
mortuos

tur, ut mortem non timeamus." Multis in locis S. Chrysostomus in

importunum fuper mortuos lucrum invehitur, laetitiam potius & in iuftis
Dionysius canhis facrificii potiflimum euchariitici requirit laetitiam b).
Qiiod ad optatum Victot ca h xc victorias fymbola dicit chriitiani obeuntis

tern ineare
funt

efTe

declarant; pfalmi enim tranquilli,

Mquo enim

eft

ammo

quis in

b
De

hie-.-,

ecci.

c.

7-

ria
a) Exponite (inquit

David

Greg.) quomodo

praxlarus

multifariam multisque mollis in iniuime-

b) Notanda hie font, qux

iormientibus

perorat.

in

illud

Et hom. IV.

Apoftoli

Be

in epift. ad

Nonne

Unguis in

( inquit ) ficut athletas morQuid etiam hymni ? Nonne lit

DEUM glorificemus, eique gratias agamus, quod
iam coronavit difcedentem , quod a laboribus
liberavit, quod a timore liberatum apud fe ha-

Meletii decantatos efTe, prout de funereS.PAUL.ffi Hieronymus commemorat.

bet? Nonne propter hoc hymni ? Nonne propter

hoc pfalmodia ? Omnia ilia gaudentium font."

ros onlines fefe diftribuens

inter diverfoe fimul,

&

eiusdem lingux homines circa tabernaculum

tripudiabat, & faltabat.
Vult dicere, ( notat in
hunc locum Gretserus L-II. de funere chrift.)

NlSS/ENUS, pfalmos Davidicos

fiinere

diverfis

Hebr.

tuos comitamur

ET OFFICII DIVINI PARTIttUS.

C. III.

149

ria bravium pervenerit, autlorique vittoria cantica gratiarum fulvunt (eius

propinqui).

Idem

in theoria

Cantica,

ac Ictfiones explicant nobis fides

Mas

(Hvinarum promiflionum,
&c.
Et porro refert, quod

inquit

beatifiimas

Diaconi verijjimis de refurreitiune promijjis

qitce

divinis fcripturis injerta

Augustinus de mnere S. Monicje matris agens, licet fuum, ac potiflimum Adeodati rilii planctum commemoret, fimul tamen ilium coercitum dicit Neque
pfalmorum cantica

fitnt ,iisdem confona, at que aquivalentia

concinucrint.

S.

L. IX.

Conf.

12,

c
'

enim (ait) decere arbitrabamur funus illud quseltibus lacrymofis, gemitibusque

celebrare.... Cohibito ergo a fletu illo puero, pfalterium arripuit Evodius,
3

&

cantare ccepit pfalmum. Cui refpondebamus omnis domus Mifericordiam

indicium cantabo tibi Domine. Audito autem quid ageretur, convenerunt

&

multi fratres,

ac religiofae fceminae

&

de

illis,

quorum

officium erat, fu-

Evodius Uzalenfis poitea Epifcopus, cuius

Ubi de hoc ipib pietatis obfequio inepiitolas S. Augustini elt 158.
habetur documentum in morte piiffime obeuntis pueri cuiusdam Pres-

nus curantibus &c. "

inter

figne

Fuit hie

t.il

p. j6o.

F
Exequias (inquit) praebuimus fatis honora& dignos tantas animae, nam per triduum hymnis Dominum col;, biles
Redemptions Sacramenta tertio
laudavimus fuper fepulchrum ipfius
Minoris celebritatem fu- L IIL
Corripus
laudem
[ustini
in
obtulimus."
die
byteri

Aemeni Melonitani

&

cum

neris

cantu

ita

deicribit

Omnis in exequias fexus conveuit

Qiiis

numerare

Hinc Levitarum

aetas.

mir acuta pompce?

potefi tanta

canentum.

venerabilis ordo

Virgineus tonat hide chorus

&

vox athera

putfat.

eft vifum, & deplorandum

Gensericum in Africa iufluTe,
Catholicorum corpora ad fepulchrum defer ri line celebritate hymnorum, &
pfalmorum cantu, uti Victor Vitenfis narrat. Quk vero, inquit, fujlmeat,

Indigniflimum

ac poffit fine lacrymis recordari

rum

cum praciperet nojlrorum corpora defun&o-

hymnorum cum filentio ad fepulturam perduci ? Iuquod in Concilio Toletano III. elt moderamen conftitu-

fine fotemnitate

z.ije perfec.
Wmdai. c. 5.

ftum ex adverfo
Cm.
Religioforum omnium corpora, qui divina vocatione ab hac vita
turn:
recedunt, cum pfalmis tantummodo pfallentium vocibus debere ad feNam funebre carmen, quod vulgo defundis cantari fo pulchra deferri.
let
vel
pedoribus
fe, proximos
aut familias caedere, omnino prohibe
Sufficiat autem, quod in fpe Refurrecrionis, Chriftianorum corpo mus.
In Cone. Arelat.
ribus famulatus divinorum impenditur canticorum. "
apud Binium prohibentur carmina profana fi quis autem cantare defideratt
Kyrie
T 3
,

22.

150

L.

CANTUS ALUS IN LOCIS

I.

Hue

pertinct, quod Balsamon annotat in canon. 106.

fynodo
In
huius Regiusr urbium divcrfa fuerunt edicla,

M fignificantia eos celebrandorum facrorum fufpenfioni efle obnoxios Autiprocerum defunctorum exequiis officium
ftites , qui in nobilium ,

Kyrie eleyfon canat.

Concilii Carthagin.

&

&

dicunt laudatorias preces cum Iambis , vel etiam foluta oraMulti enim haec facere deprehenfi funt. Similiter & fynodali edicto
qui in eisdem mufica, & querulas nugatio excommunicati funt lectores
pro epitaphio epithalamium celebrant.
nes edunt ,

agunt
tione.

&

VII. Abfente etiam funere haec iufta perfoluta

Obfequia

m n"ndls S.Mauri,
te

&

po'ft fe- 33

puituram.

J5

'

morte

Benedicti

S. P.

q U3e duodecimo Kalend. Aprilis habebatur,

rum
^m

sb^ ^

divinitus de

Pafchae illucefcebat

cum

eo i^amus,

Sabbatum

quam

fanctus

tarn

&

edocti

beatiilimus

Maurus

ac nos,

aliquibus difcipulis fuis,

&

dis

ut Temper hactenus

ftare
358. S.

mos

corpore

in

fuit

cum

Benedicti confum-

Uticenfis legitur,

pfalmorum

&

diligenter

vita S.

vifi

funt cuitodifle,

DEO

exfpeclantes

RADEGUNDisReginx:

officia prae,

ut in vita

paulo poll de ipfo fancto viro mortuo:

Quern fratres cum magna reverentia in ecclefia deportantes

canentes, fanctum
laudes
bus ac noclibus hymnos

&

in

olim etiam a mortis articulo ufque ad

ecclefiam deportato

quatenus expleto Miffarinn praconio fepultura trader etur

Ebrulfi Abb.

Maurus

Beatiilimus

pfallendo praemunire, longe licet

iam turn in ecclefia Rorncma ftatas
fepulturae tempus,

dilediflimi

qualicunque eveniret hora, orando &

Colligimus autem,
pofitus, fatageret."
fuiflfe preces,
& pfalmos pro moribun-

tranfitum eius

confiftens

ecclefia

?. 333.

vita

illam,

ieiuni pervigilem duximus ; Unusquisque noftrutn fecreto apud fe, ut

pialmos
orationum preces de illis diebus in Ecclefia Romano, mos erat

DEO

ibid.

ex

Noclem

qua facratiflimum Vigilia-

Rommius-cum

vote pro exitu eiusdem Patris noltri

Praeibant haec officia exitum
mantes. "

Ibid. p.

intelligimus

fuifle,

diebus

illius

conventum fervorum DEI."

Exfpectabatur Pontifex loci

tri-

corpus

ut earn

Et

cum

Tota congregatio circa eius torum ftans pfal digno fepelirent honore.
lebat
pfallentium
paululum
quiefcebat, intolerabilis planclus adeubi
vel
,

Eodem referri poflfunt , vel potius ad ea obfequia, defun&is etiam

rat."
poll fepulturam certis diebus usque ad anniverfarium impendi folita , quae
iam apud Tertullianum,
hac
Ibid.

p.2S3-

aetate

definita leguntur.

rothei Abb.
aethereis

in conftitutionibus apoftolicis,

Ad eandem quoque rem

Parif. vita occurit, fpeclat.

cum una

fanclos fuos,

&

id,

&

alibi,

quod

prima

in S.

Huius anima felix civibus

Do-

iun&a

concrepet Alalagma tonanti, fuperna difpofitione, quae

hac vita mirificat, meritorum titulis iugiter turba Fra-

in

trum monaitici ordinis ante eius maufoleum concinit aeterno Regi dulci flua carmina laudis."

VIII.

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

Martinus ex

B.

hac

ad immortalem tranfierit

vita

Scveri epiftola, quo-

adBAssuLAM focrum fuam Sulpitii

VIII. Habetur

modo

C. III.

qua

in

Voces ac cantus

inter

acinus

illlilltl-

verba

alia hcec

cauora

igitur beati Viri corpus, ufquc in locum fepulchri hymnis

Hoc

pfalmis

Martinus hymnis

Martino divinis plauditur

Et mox
honor atur in memoriam revocant,

profequitur.

ccelejlibus turbo,

ccelejlibus

Severino

Epifc. Colonienfi fcribita).

Gregorius
Cui geminum eft, quod S. Gregorius M. de audita pfalmodia ad corpus S.
Hermenegildi Mart. & de obitu S. Romulje monialis narrat, divinitus

quod

Turon. accidifle

S.

choros viroiLim

&

foeminaruin refpondentium

PP. exempla leguntur

vitis

cum deetfet humanum

Rufinum & Bollandum

praeftitum narrat c)

narratur

Angelis in ccelum deferri vifam

paffimque in

Sato,

De Anuph apud

continuo poft mortem animam eius ab

vocem hymnorum audirent ctiam

ita ut

unacum Angelis anima

qnibus

auditos

elTe

Idem officium Leontius Simeoni

b).

ccelitus

ipji,

S.

Dominum

eius abfcedens

collaudabat.

penfu Temper horae quasdam fingulari- Horarom ca" nun

laudibusd), exemplo turn ex veteri teftamento, P^-""f

IX. In quotidiano divini

ter divinis funt deftinatae

officii

fertim
a)

Dutn
ex

tta

Dominica

die

de mirac.

lib. I.

( inquit

Martini

S.

Turonensis

lula;

IV.

anima carne foluta

matutinos

poft

confiietudine

c.

loca fan-

cum

nequaquam

fpondit
quit

hora

ilia

cum

diligentius

in-

Archidiaconus autem coepit fur-

aufculta.

fum collum extendere aures erigere , & fuper

fummos articulos
baculo fuftentante , ftare.
Sed credo
eum non fuifle xqualis meriti, a
quo hcec non merebantur audiri.
Tunc proftrati
,

terra; ipfe

deprecantnr

nem

Quid

Cui

NUS

ut hoc

audis

audio

S.

Qui

ait

fed quid Jit

Voces

eum

Dominus mens
hoc mundo ,

ftiterunt

MARTI-

& nunc

L. III. Dial.

c.

31.

&

dial.

c.

cellulse
:

difcreviffe

&
,

16.

Nam

Martyris audiri. "

Ecce

Et

fubito in platea ante

oftium duo chori pfallentium con-

ficut fe

dicebant

pfalmodia;

fceminae refpondebant.

fexus ex vocibus

cantus dicebant viri,

Cumque

eft

&

ante fores cel-

fanfta ilia

qua ad coclum dufta,

pfalmodia lenius audiri, quousque

pfalmodia; fonitus

Eum
eo

&

fine cereis,

laviffent

&

opificis

&

fepe-

Cum autem

vitreorum poculo-

olim Hebrai,

quern quidem ipfe

portabant

dum, audit

eum

illius

Chriftianum ( ut fuperius

eum

qui

domum

per

tranfirent

rum

eius

pfalmodia,

fine

fine furFumigationibus

lierunt in fepulchro peregrinorum.

fecerat

&

elongata

fuavitas

duo quidam abfque

portantes ( inquit )

quod eum

odoris

"

finiretur.

c)

&

&

diximus

eum

ibant ad

ii,

fepelien-

eft,

pfalmodiam, cuius

ut nulla

vox humana cam

qui diftus

is,

ea erat harmonia

pfallere
& tantam multitudinem vidit,
quantam humanum genus non poteft congregare.

poflit

Stupefaftus

ille

angelica;

cis

eius

corpus

& concinna; vo-

fono numerofa',

exiit

&

ferebatur a duobus

nofturno filentio pfalmodia; cantus ad

corpus eiusdem Regis,

IV.

ignoro.,

defer wit in excclfwn."

Gregorius M.

eiusdem

fe-

pfalleiitiwit

prorfus

Epifcopus migravit de

coepit in

lib.

Dominum

divina pietas audire per-

narrabo.

tibi

ille,

Angeli canendo

b)

ei

Epifcopus,

Eredtus autem, rurfum interrogat

mitteret.

in calo

& beatus

pariter

coepit

ille

exequioe

cceleftes

quanto chori pfallentium altius afcendebant, tanto

fuis

qua beatus obiit,

Vocatumaudivit chorum canentem in fublimi.
que Archidiaconum interrogat, fi aures eius percuterent voces, quas ille attentius audiret. ReClericis circuiret

exhiberenrur

videt fanctum,

tantum

qui

Tunc

portabant.

dixit

merofum hunc cantum audierat

Sale, quod cum non habeas homines

habes calefies poteftates,

&

ftatim

vit;

&

narravit

d) Vid.

defccndens,

tunc a

qua;

eum

fe audita

te

fuis

L.

I.

c.

qui

Beatus

nues

tibi canentes,

hymnis honorant,

manibus

fepeli-

incorporeorum cantica

omnibus."

Bellarm.

qui ef-

venerandum

13.

I52

L.

CANTUS ALUS IN LOCIS

I.

cum

fertim ex pfalmifta,

Earum iam
l. vili.
S'

34-

a Christo, & Apoftolis defumto.

ex myfteriis Christi Domini defignat audor

etiam ex novo

inyfticas rationes

Mane (inquit) gratias agentes, quod DOabduda

node,
minus
&
indudo
die, illuminavit nos.
Tertia hora
quoM
in
niam
ea
Dominus
fententiam
damnationis
excepit
a
Pilato.
Sexta

Nona quia cunda cruxifixo Domino com quod in ea crucifixus eft.

mota funt, dum horrent impiorum Iudaorum temeritatem, nee ferre pofVejpere: gratias agentes, quod no funt contumeliam Domino illatam.
laborum diurnorum requietem.
In gallorum cantn
bis nodem dederit
ilia
eoquod
hora
nunciet
adventum
diei
ad
facienda
opera lucis.
Si

conftitutionum apoftolicarum

propter infideles impoflibile eft ad ecclefiam procedere , in domo aliqua

fi neque
in domo, neque in ecclefia
congregationem facies Epifcope
congregatio
poteft
agitari
unusquisque
;
apud
fe pfallat , legat , prece

tur. "

rum

Hasc quidem ea tantum Ecclefiae tempora defignant, ubi tyrranno-

ingemuit

de quibus ex fupra addudis tarn

edocemur

teftibus

Dt

corona
c. 3.

horis potiflimum

extraneis

antelucanis

&

quam

matutinis

domefticis
,

folemne

canendum Christo carmen, atque pfallendum, quando

fimul Euchariftia celebrabatur, convenirent.
Difcimus tamen ex Tertulliano id turn mane, turn alias folemne fiiiHe. Euchariftia Sacr amentum
omnibus mandatum a Domino, etiam antelucanis
gf in tempore vitJus,
nee de aliorum manu quam prajidentium fumimus.
Alibi tres poccetibus
ad

chriftianis fuifle,

MUitis.

&ineunte adhuc quarto

perfecutionibus prefla, tribus prioribusfaeculis,

&

tiflimum horas defignat

Be idun.
c - 10,
,

Akxand. Origenes
mentario Lucje &
J,

Nonam

Tertiam, Sextam,

pariter

Clemens
eodem coni-

ac

Porro (inquit) cum in

hora orationis demonftretur, fub qua Spiritu Sanhabebantur, & fexta, qua Petrus afcendit ad fu-

Cyprianus.

tertia

do innitiati pro ebriis

periora:
nona, qua templum funt ingrefli: cur

&

&

non

intelligamus,

&

falva

omni tempore orandum taubique

plane indifferentia , femper
men tres iitas horas , ut infigniores in rebus humanis , quse diem diftribuunt,

quae publice refonant

quae negotia diftinguunt,

res fuifle in orationibus divinis."

qua publice refonant

Nolim

facileque largiar

haec

argutari

ita

&

folemnio-

aut captare verba

ilia,

ad privatas potius preces per-

quemadmodum

etiam locum iftum ex libro VII. Stromatum S. Clement is Alexavdrini: Quod Ji nonnulli certas ac definitas horas cunftitnunt
precationi, ut verbi gratia, Tertiam, Sextam, Nonam; at Gnofticus per totinere

tam orat vitam in alium fenfum non interpretor, uti nee ilia, quaeORi&3S- genes de oratione, ac Cyprianus de oratione domiuica de iisdem orationis horis perhibent.
Tempore S. Cypriani liturgia etiam vefpere fuit celebrata: quandoquidem illos in epiltola ad Cjecilium graviter redarguit,
,

.w. 33-

qui

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

qui

mane aqua

mixto ex mote.
fuerit vefpera

lucernalis

tempore vero coenx

poenitentibus

5?

cum L.vm.c.%%.

Et poftquam dichis fuerit pfaUnus

com-

Ubi nempe de celebratione

utfupra diximus.

vero vefpertinis etiam horis

Alias

Euchariftiae agebatur.

53

calice

Epifcopus

In Conftitutionibus apoftolicis iubetur

congregare Ecclefiam

vefpere

feu

recitabit Diacouus orationes pro cateCbumenis, energumenis,

petentibus

utebantur

fola

C. III.

&

Nona

iuxta

Laudatus auctor Cm I9
Concilium Laodicenum Hturgia precum fnit cclebrata.
Conftitutionum apoftolicarum de hac quotidiana Chriftianorum confuetuL IL c **
vefpere, pfallentes
Singulis diebw congregemini mane
dine monet
orantes in adibus dominicis, Mane qitidem dicentes pfahnum fexagefimum fe-

&

cundimi

orationibus

ait,

inchoatur

in

dies

&

Hilarius: Dies in
hymnis clauditur.
S. Epiphanius:

Vefperi vero centefimum quadragefimum.

S.

&

orationes
Matutini etiam hymni in ipfa fancia Ecclefia pcrpetuo fiinit ,
Sozomenus narrat S. Zenonem,
lucernalesque Jhnul pfahni.
matutina
Maiumenfem Epiicopum iam fenem equidem natum plus minus annos cen,

inPf.64.
Expojt. filet
" 3 3-

l.

vil

c.

2 ?-

tum,nunquam

vel matutinos, vdvefpertinos

hymnos

neglexifle, nill forte

mor-

Nicephorus addit eum principio pfalmodiarum

S. Chrysostomus eorundem faepe meminit
adeflfe, eisque pracire folitum.
dicit
dum
populum
ad matutinos
vefpertinosque hymnos, ut
temporum,
vocat, pro more convolafte. Quando vero de monachis agit, plures, & easdem quae hodieque celebrantur canonicas horas defignat
Tertiam,
bus ipfum impediret.

L.xn.

c.45.

.Hi

it

bextam , JSonam ,
inquit
tuor partes diem difpartiti

tt r
&o yefpertmas

hymnis

DEUM venerantur."

dum

11

orationes celebrant,

&

S.

Horn.

in

13.
-

Athanasius

\8.

i'J-

AnU

ad Timotb. easdem horas ca-

1.

alius vetuftus audor

Habeto pfalterium
&
pfalmos
edifce.
Sol
oriens
videat
librum
in
manu
tua
poll
Tertiam
ho
quoniam hac hora addudum eft lignum
ram peragito communionem
libri

a'

^
&

in qua-

fingulce partes implentur, pfalmodiis,

Homilia 14.

&

nonicas luculenter recenfet,

Hom.

feu

de Firginitatc, ita virginem facram inftituit

in Pf.

us.

a,

Crucis.

Sexta hora celebrato pr'eces

cum

pfalmis

plorationibus,

& ob-

quoniam hac hora Filius DEI fublatus eft in crucem. Ho ra Nona rurfus efto in hymnis & laudibus DEI cum lacrymis confitens pecut legitur in eius vita apud S. Athanasium,
S. Antonius
cata tua &c."
ad pfallendum, vefpere, mane, & meridie difcipulos fuos hortatur.
De
Publio Theodoretus refert; cum diverfi generis haberet monafteria duo, J*?hil*beo
templum commune conftruxit
in quod iujfit
bos
illos convenire
incipient e die
matutinos hymn of DEO fi8? definente ut vefpertinos
mid offer r ent in duas quidem divifi partes,
finguli fua voce utentcs,
fecrationibus

&

ex fuccejlione autem canticum emittentes.

nachis Syr is ,

&

Generatim Sozomenus de mo~z.Fl

DEUM indefinenter precationibus, & hymnis,

deMusica Eccl. Lib.
V
fecun-

& Perfis

Mart. Gerbert.

&
&

narrat

I.

c.

33.

i54

L.

fecundum
Serm.
J,<. flit

I.

de

id tone

Monachorum,

CANTUS ALUS IN LOCIS

I.

Ecclejia confuetudinem laudafle.

monachorum politiam f'uiflfe

mnos frequentarent, inque

teltatur,

communem

Capite fequenti

ut preces

ieiunia

earn

hyBasilius
obfervandas effe horas vult, quas fan&i Patres ad orationem demonftrarunt per certas intercapedines pfalmodia3
& genufiexionis contentionem ;
licet alias vita quidem omnis orationis tempus fit.
Et in regulis fufius difputatis , quamvis preCfttioni,
pfalmodia, ficut
pluribus aliis rebus
mdlum non tempus idoneum effe, dicat it a ut interea, dum admovemns mamis ad opera, modo quidem ipfa lingua (quando id fieri poteji ant comlucit
pot ins adfidei adificationem) Jin minus corde in pfahnis &f hymuis &? canfefe

iftis

ac divinos

plurimum exercerent.

S.

Keg.

37-

&

&

DEUM

fpiritualibus

ticis

collaudemus

tamen

ftatas

mox

cum

easdem

horas, fubdit: Divcrjitatem autem, at que varietatem in precibus,

in pfalmodia, qua Jlatis horis fiunt , ut Hem effe arbitror , quod in aqua-

diftinxiffet

&

quidem torpefcat fape, ncfcio quomodo animus atque prafens abfeus

Mutatis vero,
variatis pfalmodia,
cantu, per fingulas horas reno-

bilitate

&

eft.

&

vatur cius defiderium, ? attentio inftauratur.

S. Hieronymus eundem moreni in epitaphio S. PAULiE declarat.
P'oft Alleluia cantatum (inquit) quo
Mane, hora
figno vocabantur ad collectam, nulli refidere licitum erat.
Tertia, Sexta, Nona, Vefpere, noctis medio per ordinem pMilterium canNihilominus ex Cassiano , & aliunde difcimus, horas quas nos
tabant. "
vocamus minores a monachis privatim in fuis cellis fuiffe perfolutas, ex.

a
Reg.

c.

16

&

diebus iabbati,

ceptis

Dominica

S.Benedictus omnes horas

a).

fuis

conventu celebrandas inftituit His horis referaMatutinis , Prima

Tertia
Sexta , Nona,
mus laudes Creatori noltro
& nocle furgamus ad confitendum ei. " Meminit
Fefpere , Completorio
fubinde moris, jicut pfallit Ecclefia Romana
quern etiani fcriptor vetuftiffimus de Curfuum ccclejiafticorum origine apud Spelmannum parum difcrepaffe a curiu S. Benedicti, qui quinto loco ponitur , teftatur.
Primus
quern a S. Io.wse Evangelifta, eiusAJiaticus vocatur apud Mabillonium
que difcipulo Polycarpo Smyrneorum primo Epifcopo, inftitutum dicit autemporibus

publico

in

Be lit.

Gail.

clor

ille

antiquus, ac deinde per

Trophimum

Arelatenfem

Pho-

turn per

TINUM
a)

Quam ob rem (ait

vel Dominica,

Sabbati,

veniimt.

tertia facrx

"

prxfcribitur
eft

fperam,

In regula
:

nulla

celebratur,

absque
in qui-

Communionis obtcntu conS.

Aureliani

c.

38. fie

vel nofturnum,

feu

nofturnos, ve-

vigilias

duodecimam

ris

congregatio dicat.

rit

matutinos

Curium diurnum

m;itutinos

&

exceptis

nos per diem publica folemnitas

bus hora

id

c. :.

ac nodturnis congregationibus,

vefpertinis,

apiul
die

lib. III.

tantum,

in Bafilica dominie

Ma-

Quodfi hiems afperafue-

vefperam

&

duodeci-

mam
ro

in prsedicTa Bafilica dicite.

Scxtam
nonam in interior! ora" Elgippius Abbas in vita S. Severini
A ilifcipiilorum fiiorum ( inquit ) cel-

Tertiam,

torio.
c. 9.

luia fpiritualis Doftor longins

tionibus,

&

habitabat,

noftis principio
5

in ora-

abftincntia ingiter pcrfeverans,

quibus tamen matutinas orationes,

bat

Secuiulam ve-

&

pfalmodiam folemniter ailimplc-

reliqua vero orationum tempora parvo

plebat oratorio,

cum

propriam

quo mancbat."

com-

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

tinum &Iren;eum, Lugdunenfes Epifcopos
terum Alexandrinum notat

manum

Antifiodoreufem

Marco

auclore

nafteriis Lerinenji ,&, Mafiilienji

Tricajsinnm

beato

& Athanasio Epifcopo

Paulino,

Al-

mo-

qui curfus in

fit,

demum Columba-

per Cjesarium in Areiatenfem ecclefiam inductus: quem

nus apud Luxovium admiferit. Tertius curfus orientalis

Heliodoro

55

atqueindeper SS. Ger-,

mScotiam, &
Antiftites

Cassiani receptus

& Lupum

Evangelifla

propagatum.

Gallias

in

C. III.

a S.

editus,

Chromatio,
in GaUorum

Eum

S. Macarius per duodenas horas, finguQuartus curfus Ambrojiamts dici pored, feu
quem beatusAMBROsius propter haereticorum ordinem diffiAlediolancnjis
milem compofuit, & alium quidem quam cuius iam antea ufus in Italia inObfervat porro Mabillonius
quod alias notavimus , auctorem
valuit.

non

confuetudiiie

lis

nimirum

habetur.

horis decantavit.
,

hunc curfus
per

S.

Marcum

exceljis

minae

cum

ecclefialticos

inftituto

ita

ilium defcribit

Orationem dom'micam

vel

&

Alias vero curfus

decantarent."

Nam

agens de curfu,
VLtSan8w, vel Gloria in

liturgia confundere.
,

Amen
,

univerfi tarn viri

nomine

feu decurfus

quam

fce-

divina offi-

horarum canonicarum veniunt, quod curfu fuo quotidiano perfolvantur,

feu decurrantur.
In hunc fenfum regula S. Macarii earn curfus nomenclaturam accipit Curfutn monafierii fuper omnia diligas qui verctfapius orare voluerit, uberiorem inveniet mifericordiam DEI.
Idem forte obfervare
cia

liceret,

quem

fi

Cap. 9.

Greg orii Twonenfis

fupereffet

de Curfibus

liber

ecclefiafticis, L. X. ufi.

Apud Bed am fingulariter nominatur curr,

t
n
lubAGATHONE r. Ioannes praecentor liomanus, in
Angliam minus perhibetur
ut curfum canendi annuum, ficut ad S.Petrum
agebatur
edoceret.
Magis accommode fumitur in Concilio Calchutenfi
ut omnes ecclcjia public a canonicis horis curfum fitum cum reverentia hacondidiflfe fe, ipfe teftatur.

*
t
Jus canendi, quando

TT

ult \

V.BedaL.IV.
c<

I8 hj
.

poftquam etiam canonibus

omnia ordinatim
difpofita
quandoque exprefle exceptionibus factis fingularium monafticarum
confuetudinum
veluti in Concilio Eracarenji I.
Placuit omnibus communi confenfu ut urns at que idem pfalkndi ordo matutinis
vel vefperCanonical

beant.

ecclefiafticis,

vero horas

praefertim pro

dici

dermis

potuerunt

Can. 7.

funt conftitutas, ac

tinis

officiis

teneatur,

f 7/07/

praefules

monacho

itus

formam

Ex

Lirinenfi Epifcopo
,

vel

cum

Quod

in

ecclefiafticis

re-

facrorum
Fausto Regienji ex
afliimti

Apollinaris Sidonius

Precum perquas de palaeftra Congregationis eremitidis ,

de Se,

laudat

transtuliiti

&

natu Lirinenftum cellulanorum in

fuperinfpicis

permixta

monafticis Congregattonibus

illam retinere adamabant.

Infidanarum

monajleriorum confuetu-

diverfa, ac private*

dines contra ecclefiafticas regulas jint

gulis fint permixta.

can. 19.

nil

urbem quoque

cuius

ecclefiae

ab Abbate mutatus per Sacerdotem

facra

quip-

pe

IX-

CP- 3-

156
cum

pe

CANTUS ALUS IN LOCIS

L.I.

novae dignitatis obtentu

rigorem

veteris

non

difciplinae

relaxa-

veris.

X. Neque

Extraordim-

na

etiam,aut

modhac^

"

iw

c.

>fi-

%.

ijAorus ap.

Rot, p.609.
L. 11.
c-

am

S.

Gregorio

inftit.

fanclitatis viri

excedentes

privato divini officii ordinarium curfum.

pj e tatis ftudio

Nifi.)

&

illic

Cum

et-

(tefte

templum (in quo fcilicet dxmomanfit pro more totam nocrem in orationibus,

Taumaturgus

refponfa dabant)

nes

metorum.

& Gres- *
.v.

hie fubftiterunt fingularis

fubiiflet

hymnis decantandis vigilans." Prasterea fingulare veterum anachoretarum & monacliorum fuit itudium
Ego inquit Isidorus
quando eram iuvcnis
fcdcbam in cello, mea
non habebam numerum pfalmorum,
nox enim
dies in hoc expendebatur.
qU0S dicgfjofji i n minijierio DEI
narrat
Cassianus
qua ratione in tanta varietate fixus modus orationum,
ac cantus pfalmorum Angeli indicio fit conftitutus
cum prius pro fuo
unusquisque fervore, infirmitatis immemor alien a
id Jiatui deb ere cenferet,

>

&

&

quod contemplatione fidei, ac roboris fui fac illinium iudicabat. Libertas tamen Temper privato devotionis ftudio fuit relicla atque officium publicum
,

$*c.z.Aa.o.

c 10r [ etiam privatim fuit perfolutum.

'

e qui tans, in itinere

curfum undo

cts
a

bulo
vita

capite dicens

fratribus

fuetis

femper de
,

DEO
etfi

Germanus

S.

nix

De

a).

S.

Germano

aut cantavit,

Id

aut in via funt

Benedi-

S.

de con-

fervato femper cantandi voca-

dum de privata folum pfalmodia extra ordinem

Quanta m vero vigiliarum curam
mox fubditur
,

Epifcopus Parif.

aid imber urgerct.

qui longe ab oratorio laborant

horis prascipit

aliquid aid verbo contulit

,,

fermo
in eius
femper impenderet,
fit

quis enarret, aut toleratos algores ardore fidei prasdicet ? cum frequenter
in leclulo , antequam reliquos de fopore commoneret adfurgere , quin quaginta pfalmos, vel amplius indefeffus in templo fui pectoris Domino

decantaret
tunc
egerit
.

fuit

Qui celebrata
primum reliquos

conftantia

dum

remeans ad lectulum
excitaret.
Quanta vero ad
vigilia

velut ferri

Ib.p.zw. n.6.

ipfe decantandi

pfallendum

modulamina non

Cum pene hoc incredibiliter dicitur quod fcitur, quia tertia 110hora ingrediens inecclefiammon eft egrefliis ulterius pfallentium ab or-

finiret.
ftis

quafi nihil

rigore inducla caro fubfifteret ... ut fe

mutantibus Clericis fine viciffitudine

M

dine, donee clarefcente die decantatus folemniter curfus univerfus confumn maretur ex canone." S. Dorotheus Abbas, S.Germani difcipulus, Praceptoris fui exiftens imitator fedulus carnem ieiuniis attenuabat

domabat perno&ationibus

uimiisque

algoribus.

afficicbat

crebrius corpus

Cuius pletlrum

lingua
a)

Fratres ( inquit

funt in labore

c.

&

L. Reg. ) qui omnino longe

non poflunt occurrere hora

ilit ,

quia ita

eft

&

Abbas hoc perpenagant ibidem opus DEI, ubi

competenti ad oratorium,

operantur

cum tremore

Similiter qui

in

itinere

divino fledtentes genua,

dire&i

funt

non eos

prxtereant horae conftituta, fed ut poflunt,

fibi,

&

fervitutis

agant

penfum non negligant reddere."

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

Davidica femper

lingua orgaua
poftca

mo

ilium

Mauri

San&i

vita

in

unquam

vidit

refonabat

ut in

Sancti

difcipuli

cum

de ledulo

caeteris

C. III.

eius

vita

legitur.

Benedicti:
furgefe

57
Et

'Ne-8*c.I.J8.

fratribus,

led

hymnos attentius procurabat pierumque quinquagenos fkpe etiam centenos pfalmos nonnunquam vero
"
totum ex ordine pialterium ante nocturnalem confummans fynaxim.
Eiusmodi pietatis operi deditus etiam fragilior fexus ipfaque Regina S. Radegundis celebratur Ubi furgendi horam media faceret nox, quamquam

femper nocturnos vigilando praevenire

antea totum impleviflet curium, quae adhuc nee foporem fenferat, iam
ut cum fiducia
parata de ftratu ad Domini fervitium gaudens furgebat
Media
nolle
ad
tibi
Domiue.
furgebam
Nam frediceret
confitehdum

vifa
pfalmum
ita, ut
&
dormire
eft,
&
decantare
fopore,
in ipio
M qucnter
rede & veraciter diceret Meditatio cordis mei in confpeclu tuo femper.
Poitea
Et ft pro infirmitate aliquoties requiefcere voluiflet fpiritu vigidicebat
tanquam admonens earn quae pfalmum dicebat Age die.
,3 lante

n,.p. 329.

dubium

Nulli

eft

quod

cum

aut fpiritaliter

Sanctis pfallebat

Confuetae vero pfalmodise

nee fopor earn luperabat.
nunquam minuit curfum implere." In
tranfitus fui
,

phi, Abbatis Remenfis

leret

tentus

cum adhuc

fub

fiupendnm quoque valde narratur

cjfet

pervigiles

nee deficeret

rediens fape

aut certe

ufque ad diem
vita S.

Theodorici difciplina
quod, cum in tarn duro

nocles ab agro

lb. p. 332-

Theodulterrain

co-

Ib

f-346.

fervitio in- Xum.

3.

imam, frequenter duas

& pfalmorum cum laudibus dicebat. Factus poftea

Hilarii, quo
fui curfus duSiguo fiquidem, & conventu horarum cum fratribus hymno-

hymuorum

Abbas fab r karat bafilkam in honor em

plicaret laboris.

S.

officii

logiarum laudes perfolvebat : fed ut duplex effet corona meriti, quafi nihil an cfilffe t > iterum pradicla in ecclejia vota reddebat. Credibile eft , utra-

te

que

primum

monachorum aKoi^rav,

cui fucceflit

in turmas divifi

que

chorum.

in ecclefia per vices fuiffe pfallentium

fingulare

Fuit vero in Oriente

feu infomnium inftitutum ab

Ioannes, deinde

Marcello propagatum.
canendis nunquam die,

DEO

per vices in hymnis

pfallendi afliduitate remittebant.

Alexandro

Ita

Qui,
noctu-

quidemMETAPHRASTES, ex cu-^i diem 29.

r
ec a ud
profluxifte falutaria difciplinae ? ? f"

tanquam ex magna Eden

accemetorum per univerfum fere orbem fluenta refert. Plura idem in vita S. Ioannis Calybita fub diem 1 s.Ianuarii.
Nicephorus originem Roma

ius monafterio

"iiZe/ii.'

Gennadio, Archiepifcopo Cpolitano. In epifcopatu huius (ait) I.XV. e. z%.

Studius quidam vir praeclarus Roma Confiantinopolim pervenit, & divo
Praecurfori templum erexit, in quod monachos ex domicilio eorum, qui
aKoiptrroi hoc eft infomnes dicuntur
induxit.
Horum domiciliumMARin quo perpetuis carminibus nunquam
cellus diviniffimus conftruxerat
V 3
non

petit, fub

I58

L.

CANTUS ALUS

I.

DEO

canerentur

non hyrani
tres coetus divifa.

monachorum

fodalitate

IN LOCIS
earn

ob rem

In ea mandra Ioannes quoque Calybetes

quod

in

monachum

Nicephorus de pervigilm
quas Graci
abANTHiMo eodem tempore Cpoli inititutis Ea temTimocles etiam & Anthimus tropariorum poetae floruere qui

Iungimus
egit."
n-avvvx^as vocant,

fubdit

,
peltate
uterque
fuas
fodalitates
habuerunt.

ta

comprobabant

Et qui Chalcedonenjis Synodi decreAnthimi concentus frequentabant qui etiam pervi-

In primaria charta fundationis monafterii

gilium inter cos inftituit. "
Agauuenjis , factae a Sioismundo Biirgundionum Rege, limile accemetoium
poll: initia Sax. VI. legitur apud Labbeum
,
ut fecundum pleniflimam
devotionemDomini
Regis ex pfallendi inftitutionibus fiant no

IF. Cone, inltitutuni

T.

559-

vem norma?

tera

id eft

titthm

Prima

Granenfis

ut fuccedentes

Tertia

in

fibi
,

Ijiana

Scxta

Nona

Iurenfis

canonicis

officiis

Fefpcrtina

c.

5.

in

cae-

Ula-

hac die nodlu-

Domino

Mft.fiduum inftituifle

1.111.

Ne&urnis

famulentur."
Sigismundum pfaUentium ibi afmemorat
Gregorius
Turoncnjis
,
quod alibi pfaUentium
quotidianum vocat.
Verum tarn ifta quam alia etiam, ex actis Martyrum
Thebaorum auctore Eucherio, Epilcopo Lngdwicnji
ut a Surio funt
edita
ex veteri hiftoria Agannenfi
per Achivujvi
tertium loci Abbatem

que indefinenter
Franc,

& Aleluevfis, &

id eft

'

l.c7<

t.

1.

Annul allata teftimonia,

impugnat Cointius.

Franc.p.S24-

XI. Populum etiam fuas olim habuifTe partes in prsecipuis divini offiex fupra diclis abunde patet
atque ex iis praecipue , quae de
,
"^- Athanasio Socrates refert
quomodo ab Arianis quaefitus , in media
ficium divl
num perfoiu- pfaUentium tiirba evajit , cum in recitatione pfalmi fitavis concentus totius
tnm
multitudinis extitiffet.
Et S. Basilius fefe huius rei caufa purgans , ad
quas non chriftianas Societates provocat ?
Omnes uno verbo , inquit, apud
c j
Comnuini

et-

iam fidelium c \[ partibus

'

s. Bqfii.

20 "-

'

Fp.

quos vigilia

ronymus

una

religio

rabile eft,

precesque ,

Epift.
,

tot

ad

& communes

Marcellam

S. Hi epfalmodia in pretio funt.

dijjbna,
ait,
Hierofolymis,
vox quidem
fed

pene pfaUentium chori

quot gentium diverfitates.

quod Gregorius Na-zianzemts

cum

Memo-

de funere patris fui

oratione

in

Gentilifmo degeret, nihil non egiffe piiflimam

pfalmorum cantui afiuefceret licet adigere nunquam potuerit donee in vifione, ac fomno femel id agere fibi videretur.
Putabat fe (ut rem profequitur) quod ante nun quam fecerat (quamvis uxor
in oratione frequens eftet) ex D a v i d i s pfalmis earn partem canere
qua ditto, funt mihi
in domum Domini ibimus.
Lcttatus fum in his
narrat

is

adhuc

coniugem Nonnaiyi

in

ut

limulque cum cantu cupiditas ingredi Novus erat, & infuetus hie cantus
tur." Haud dubie follicita de falute maritiUxor hoc fuavi cantus incitamento
:

iiium

DIVINI PARTIBUS.

ET OFFICII

ilium ad ecclefiam convocare ftuduit, ut in

bus etiam non

forte ipfc etiam fuam

initiati adefle poterant

illis

praefens

III.

C.

59
qui-

divini officii partibus,

cantus fuavitate alliceretnr,

&

cum aliis coniungeret vocem quod maxime in

feu celeac concentus
ut omnium una eflet vox
facra pfalmodia tiebat
Hilarius.
ibid.
GregoS.
Et
Idem
S.
vocat
ut
bres hymmrum fonitus
Ecqitce
vigiliisque camem fuam
ait, jejuniis
rius matrem fuam laudans
:

magis extenuavit, aut diumce, notturnaque pfalmorum fe ipfam cantioni

ajfixit? Eodem tempore, fub Constantio nimirum Imperatore, Flavianus, & Diodorus adhuc laici, noctu, diuque ad pietatis itudium populum
excitantes, eundem, Davidicos hymnos per vices canere docuerunt, T heo- mji.ccci.
doreto telle adiungente ; hoc quidem primum Antiochia inftitutum, dein LIL c 2 4S. Chrysostomus Hom.30. in
ubique pervagatum , ad ultimos terras fines pervafiiTe.
I; ad Cor
& viduis aflerit Ipfe autem notlu ,
inter diu pfalde ipfis Virgin ibus
Socrates refertTnEooosiuivi JWom?; Imperatorem fum--- vil Mft.
hint,
adfunt.
mo diluculo cumfuis fororibus Marina, Flacilla, Arcadia, Pulcheria, fo- c "'
lemnes Deo pialmos, & laudes, non fecus ac mylte, in templis alternatim quoIn Occidente S.Ambrosius promifcue fidelem populum
tidie concinuiffe.
ad iugem pfalmodiam hortatur a). S. Augustinus prascipuam huius inftituti
a
,

&

&

laudem
minus,

ipli

Ambrosio

S.

recitata

telligenda

ibidem

S.

ut fupra p. 90. vidimus.

PutatBELLARAugustini verba, non de toto Occidente elTe in-

tribuit,

fed folum de locis

quibus ipfe

in

Nam

erat.

certe,

ait,

te~ z.

Jiimonium ex Hilario adduffum, videtur omniuo cogere, nt credamus, in

G allia firij]"e confuetudinem ut popnlus in ecclefia caneret etiam ante Ambrosii tempora.
Mihi tamen, quod ipfa S. Augustini verba produnt, vi,

detur

S.

Do&orem

de

aliis

quoque

divini partibus praeter liturgiam,

officii

mentionem feciffe. Quomodo etiam

Pau linus non Nolanus ille, fed alius non longe pofterior, qui Perpetuo
Turonenji libros fuos de vita S.Martini dicavit, canit:
praefertim in pernoclibus vigiliis,

ibi

Vigil ocius

Turba ad

confuetos

modidamina

omnis

didcia pfalmos

& fanciis folatia quarit in hymni$>

Qua pellant fegnes vegetato corpore fonmos
Cantibus & facris notturna
vincant.
Advolat

jilentia

a)

CXVIII. ) DEO,
vel quamlo non potes

Divide faltem ( inquit in

&

foeculo

tempora tua

agere in pxiblico

pfal.

qux funt

iftius

mundi,

&

te-

nebrx pro|jibent nottis

DEO vacato , indulge
orationibus, & ne obdormifcas, pfallito, fomnum
tuutn bona fraude fraudato, mane feftina ad cc:

clcfiam.

Defer primitias

vocat frecularis necefiitas

pii voti,
,

/. de bonis

pp- c -

&

poftea,

non excluderis

li

dice-

re

Pravenerimt

Chry-

met mane meiitari verba

fie
fecurus procedis ad tuos adtus.
iucxindum inchoare ab hyinnis & canti-

a beatitndinibus,

quam profperum
dicat

octtli

Et

tua.

Quam
cis,

S.

& dum

quas

ut te

recantas

in

evangelio legis

Christi fermo

ftudium alicmius virtutis affumas

benedictionis divinx

bene-

Domini Benediftiones,
,

ut

etiam id

meritnm recognofcas. "

l.

hi.

r-

l60

CANTUS ALUS IN LOCIS

L.I.

Chrysostomi

componendis hymnis
quos ad Arianorum confufionoftu
cani
u
Herat
eximium ftudiutn iam p. 43. launem ab Omoufianis
davimus ubi horum refponfiones
quas cantantibus Artemis opponebant,

S.

in

de claufula Gloria Patri, pfalmis fubiungi folita, intelligi poffe

diximus
lit forte ad earn fuccinendam populus adduceretur
folemneque fuit, ver,

quosdam refponderi
qui fuit confuetus totius populi
Augustinus paflim eum efle Africa morem teitatur Faces ijia

fus faltem
JhP/.zg. .i.

Num.

S.

inquit

1.

quas audivimus

Itaque in hoc pfalmo

& ex parte cantavimw &c.

quern cant at urn

mus eafumus dicluri qua noftis.

S. Ambrosii in Africam induxiffe.
,

Cap. 27.

de

genus pfalmos

diligentiores folitos, in
,

quorum

claufulis

in pfalm.

cui cantamio

pfalmi,

XLVI.

refpondi-

Quod putant S. Augustinum exemplo

Nos vero fuperius locum Tertullia-

NI attulimus,

audivimus

Et

cantus.

orando fubiungere

refpondeant

alleluia,

hoc

Quid vero

qui iimul funt.

&

S. Ambrosius inftituerit , Paulinus in eius vita perhibet

Hoc in tempore
primo antiphona, hymui, ac vigilia in ecclefia Mediolanensi celebrari cceperuut. Populi hoc in concentu partes iam fupra declaravimus. Non loquimur
de privato pietatis (tudio, quo fubinde viri etiam principes, uti lib. II. plura pro:

feremus exempla, choris pfallentium fefe iunxilfe niemorantur legiturque in

vitaCLODOALDi, Clodomiri Regis filii, antequam monafticum indueret habitum indivina laude choris pfallentium magis volebat interejfe, quam illecebrofa
verba virorum inlicite audita per cipere. Pertinet hoc ad ea tempora, poftquam
iam vergente hac prima aetate, chori pfallentium ordinatius inftitui cceperunt.
Qiia de re in Gallia Mamertum Claudianum
a Sidonio laudatum p. 82.
retulimus.
Aperte autem S. Cjesarius nominatur
populo hie feciffe partes
in eius vita
De profea Cypriano Toloiieuji Epifcopo conferipta
ut
ctibus itaque cunctorum follicitus, & providus paftor, rtatim inftituit
bafilica
quotidie
Tertia
Sextaque
&
Nona
Stephani
Clerici
opus
in
S.

ut li quis forte faecularium, vel pcenitentium fan cum hymnis cantarent

absque excufatione aliqua quotidiano intereffe
clum opus exequi ambiret
Et poftea
poflet officio."
Adiecit etiam, atque compulit, ut laicorum
& hymnos pararet, altaque, & modulata voce in,3 popularitas pfalmos,
alii graece , alii latine profas , antiphonasque cantarent,
liar Clericorum
:

T.l.Aci.o.s.

B.p. 136.

L.

I. n. 10.

Num.

11.

5,

ut

non haberent fpatium

in ecclefia fabulis vacandi."

auctor Canonum Fafenjh II. Concilii

morum, ac hymnorum cantu habentur

inltitutiones.

m0 nibus

Rogo

Serm. 140.

ad hoc frequenter hortatur

^ ^S^ias

Fuit

ubi faluberrimae

is

potiflimus

eiusmodi de

Populum vero

pfal-

in fer-

vos (inquit) fratres chariflimi,

ad Sextam
ad Nonam anMatuthias furgite
ad Tertiam
omnia convenite. " Expertus fuerat non fruitra verba perdidiffe, fed
adhuc plus urget in hunc modum Gaudeo, fratres dilecliffimi, & DEO

app"mi*T.v.

s.Aug.p.w. te

'

gratias

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

gratias ago , quia vos ad audiendas lecTiones
profeclum veftrum
fideliter currere ; fed fi

&

l6l

C. III.

divinas video ad ecclefiam

&

gaudium noftrum com-

Et ideo romaturius convenire debetis ...

plere ad integrum vultis
cum veneritis, niagis orarc, vcl
go vos, ut & maturius conveniatis ,
"
quam otiofis vos , vel faecularibus ftudeatis fabulis occupare.
pfallere
Sermone fequenti impenfe fibi gratulatur de profpero fucceflu , quod attinet
,

&

hanc populi ad officium divinum frequentiam, & ad concentum in officio divia

no a).
De S. Germano Parijienji iam fuperius retuli, quod de eo canit For- z il Cam
.

I0

tunatus:
Potitificis

Quam
clarat

merit is

Clcrus

& infans.

plebs pfallit

vero fedulus hie merit populus

etiam in pervigilibus noclibus, de-

omnem

Flagranti Jiudio popidum dumns irrigat

Cert ut inique monent

quis prior ire valet.

Pervigiles noBes ad prima crepttfcula iungenst

Conftridt angelicos turba verenda choros.

In celebri pfalterio apud S. Germanum de Pratis Parifiu fervato quod vetefteP. Tassin
auclore novi tradatus diplomatitus traditio nos docet
,

ci,

ufui fuifle S.

Ad oram

an. S76.

Germano, Epifcopo

occurrit

faepe

laudato audori fignificari videtur

Parijienji

qui mortuus

eft

28.

transfixum linea horizontali

verfum

refpondentem antiphouam

ei

ef-

quam populus repetere debeat. Reperiuntur illic non pauci pfalmi, qui illam notam non habent, alii vero funt, qui duplicem habent. Quod inde eft,
fe,

quia mutabatur antiphona, vel refponforium. Itaquei^ iftud transtixum notare

vult refponforium.

Signum iftud bis comparet

Confiteantur tibi populi,

tierit i

DEUS.

in

plalmo Alifereatur ad verfum

Confiteantur tibi

populi omnes. Scriptor repe-

quia idem verfus, qui revera refponforius erat

repetitus invenitur."

Pfalterium iftud diu in thefauro inter reliquias fuit cuftoditum, pofteaingra-

tiam
a) Gaudium ( exorditur )
de

veftra

verbis

anni

fanfta,

&

mihi

Dominus

nis

devotione

conceffit,

paravit

quod

fideli

lendi confuetudinem vobis phis

ret.

tas

ita

viribus

infpira-

Unde benedico Dominum meum, & quanpoffum iugiter gratias ago , qui dignatus eft

implere defiderium
pfallere

meum.

defiderarem

Cum

Domino fnppliccmus

dit

initium,

tur

&

prx-

etiam

pro fua pietate

L.

I.

ut

niii

ut totis

quomodo

de-

etiam confunvnationem dare dignefeliciilimam perfeverantiam

concedat."

in aliis vici-

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

DEUS

quibus tam fan&am pfallendi cantnlit

devotionem

enim vos ego

qucmodo

talitcr

gaudia noftra agere convenit,

ipfa

ut iftam pfal-

Dominus

animum veftrum, ut hoc etiam melius,

adiuvante Domino compleatis.
Quid nunc inter

non valeo explicare.

Plnres enim erant
quod de hac re ceftuabat animus mens, &

tota cordis intentione dcfulerabam,

pfallebatur

civitatibus

P.IL

f.l/I.

Mail Se&JV. c. 3.
'^
quod m 2- ,I(>5
'

'

62

L.

CANTUS ALUS IN LOCIS

I.

ubi a me eft vifum.

Sacrifta
tiam litteratorum in bibliothecam translatum
S. Germani de Pratis an. 1269. in catalogo reliquiarum luae cuitodiae con:

creditarum

Divina

pfal-

modia,

feu

dValicus
paffim

infti-

tutus,
e

otc ?' 20 *-

XII.

pfalterium S.

Germani

Maxime autem Temper

recenfet.

fuit

pfalmodiae apud perfonas

DEO

di-

vinoque fervitio confecratas perennis occupatio a prima origine. Cum autempfaljnus, ut obfervat Bellote in Obferv. in ritus Laudunenfes, Gratis
idem fit quod Latinis cantus
& pfallere idem ac pfalmum canere , nulli
dubium fuerit, pfalmos olim apud veteres cantari folitos.
Veluti magnus
,

Antonius

initituit

mona'teria plena choris pfailentium.

Solus

etiam

ut

Pauli Eremita pro confuetudine pfalmos canEt in vita Malchi idem tettatur,
Malchum captivum abduftum pfalmos prout in monafterio didicerat,
cum gregem Domini fui pafceret, cantare non deititiife.
S. Pachomius
modumque pfallendi acceperat ab Angelo. In regula S. Macarii
regulam
hoc breviter inculcatur apud Holstenium
Curfum monafterii fuper omnia
diligas
vel pfalmonim Jicut dudum ftatutum
curfum nimirum orationum
Cassianus copiofe de
eji
uti habetur in regula Patrum apud eundem.
Et lib. I. quidem Co licit ionwn inter alia
hac re libro II. & 111. Injlitut. agit.
refert Isaaci verba
quantum mulcedine ifta abripi mens debuerit, amoris,
iam memini

tavit

ad corpus

S.

Hieronymo

teite S.

in eius vita.
,

F.I.

p.

47.

&

37-

ac devotionis

igniculis eliquata.

Nonnunquam etenim

pfalmi cuiuscun-

que verficulus occafionem orationis ignitae decantantibus nobis pryebuit.

Interdum canora fraternae vocis modulatione ad intentam fupplicationem
Novimus quoque diltinctionem , gravita ftupentium animos excitavit.
temque pfallentis, aftantibus plurimum contuliflfe fervoris. "
Nihil adeo
,3

Gregorium Naz.

quam Nazaraorum
chori, pfalmodiarum concentus, ftationes nodurnje.
S. Chrysostomus in
homiliis adpopulum Antioch. non poteft fatis deprjedicare divinam hanc moacerbe habuit

S.

nachorum harmoniam

homilias in epiftolam ad

ut

Montfauconius

contra

zianzeno

retuli,

Chrysostomo

nolim

in fuperioribus vidimus.

Timotheum

potuiife

S.

iam

uti

Cpoli valedicentem,

An

Antiochia potius habitse

Tillemontium

vero idcirco

dici debeant',

obid, quod exNA-

fentit, vel

Inde coniici potelt, Cpoli etiam caufam

e(Te

extollendi prsefertim cantus illam fuavitatem

a).

arbitrari.

S.
a)

Dehinc

( inquit

Horn. 14. in

i.

ad

Timoth.)

poftquam furrexere, ftnnt hymnos canentes pro-

cum mtilto fuavi concentu , & meloNon cithara non fiftulx, non infrrumen-

pheticos
din.

turn aliud
iftic

muficum talem

audire

eft

in

emittit fonum, qualem

profunda quiete ,
in fo-

litudine canentibus fan&is

&

illis.

Hxc

porro can-

t'ca

DEI

utilia

funt

&

opportuna

Hie-

atque amore

In noElibus ( inquit ) extoliite maCantica quoque Da.

&c.
nus veftras ad
fontes mcventia,
vidica , multos lacrynvirum
plena.

DEUM

cum

canit dicens

Laboravi in gemitu meo

Quando item cum Angclis canunt

geli tunc

canunt

Laudate

Dominum

nam

de exits

&

cSfc.

An-

fife*

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

S.

Hieronymus

in epiftola

163

C. III.

ad Rusticum: Dicas pfalmtim in online

quam privata afccfi in JEgypto verba

Et

tuo.

faciens,
tam de coenobitica
tamvirorum, quam mulierum hanc primariam occupationem memorat: Poft
virorum monaflerium quod viris tradiderat gubernandum plures Virgims^
tam nobiles quam medii
infirm
quas e diverfis provinciis corigregarat
alibi

&

generis, in tres ttirmas monaftcriaqne divijit, ita duntaxat, ut in opere

cibo feparata, pfahnodiis
fili

& operationibw iungerentiir.

Affuefcat

Tertia

inquit

Sexta

ad orationes

Nona

Ad Ljetam

'

27-

la

& pfalmos

in acie

&

fcribens

nolle con-

bellatrkem

flare
furgere mancre,
,
C h r 1 s t 1 accenfaque lucerna redder e Sacrificium vefpertinum. Et de 1110Mane, bora Tertia, Sexta, Nona, Vefpere, noftis
nafterio S.Paulje:
,

de educatione

Epift.

quaji

medio, per ordinem pfalterium

dec ant ab ant

nee licebat cuiquam

&

Epift.

fororum &
Die Do-

Fi,!<u

non de fcripturis quotidie aliquid difcere.

ignorare pfalmos.,
minica ad ecclefiam procedebant, ex cuius habitabant latere, ccetus etiam
monialium.
Nee dubium eft, quin pro more in publicis etiam conventibus
eiusmodi diebus feftis voces fuas ecclefias iunxerint, quae aliis diebus fuavem

hunc concentum privatim in oratoriis DEO reddebant; veluti etiam S. Augustinus moniales inftituit: /;/ oratorio nemo aliud agat, nifi ad quod eft zp lo9 .v C
Edit,
hymnis cum oratis DEU31,
faclum wide f nomen accepit.
Pfalmis
.

&

hoc verfetur in corde, quod profcrtur in voce

leg it is

cantandum

ejj'e

Ex

cantetur.

&

nolite cant are ,

nifi

quod
non

quod autem non ita fcriptum eft, ut cantctur

Aureliani pro monialibus iam audivimus curium
,

regula S.

&

nQclurnum ordinarie in Bafilica implefle. An folae in ecclefia

pfallerent, non liquet, an cum publico conventu
ficut dudum ante de monachis meniinit Sidouius Apollinaris, quod id alterniscum Clericis egerint.
Cultu, inquit, per ado vigiliarwn
quas altcrnante mulcedine Monachi, Clediurnum

t.

L. t

r
.

Ep.17.

ricique pfahnicines cone elebr aver ant

cul

tamen

cienda.

quisque in diverfa fecejjimus, non pro-

utpote ad tertiam prafto futuri,

cum

Sacerdotibus res divina fa-

Ex eodem mox laudavimus Faustum Regienfem, precum peritum

quas nempe de palaeftra congregationis eremitidis cellulanorum

infulanarum,

urbem transtulerit. Ita paulatim a monalteriis etiam ad ecclefias fuit

perduda pfalmodia horarum canonicarum. Neque enim, inquit Martenius,
poft redditam ecclefia pacem in bafilicis etiam cathedralibus ftatim invaluit mos
in

omnes

officii

deinde ex

divini canouicas boras quotidie folemnitcr decantandi.

Gregorii Turon.

lib.

X.

riosi Turonenfis Epifcopi, qui inftituit

De

pfalmodia Cleri Parifienfis

Refert

Francorum exemplum IniuTertiam & Sextain in Ecclefia dici.

hiftoriae

Fortunatus

lie

canit:

Cclfa,

De

ant]

EccUifc.cz.

164

CANTUS ALUS IN LOCIS

I-

Celfa Parisiaci

Cleri revcrentia pollens,

genium, gloria, munus honos:

Ecclejia

Carmine Davidico divina poemata pangens,

CurJib 11s

duke revolvit

ajjiduis

opus.

bine mieat ordo

Jnde Sacerdotes

leviticus

canities

bos Jlola pulchra tegit.

Illos
Illi

iam feuio

tamen hi bene

vejlibus alb cut

Ut placeat fummo picia corona DEO.

Germ an us

In medio

Qid
An.$(>%.

Cm.

14.

Clero

hide fenes.

civitatenfi haec obligatio graviter fuit impofita:

&

intra muros civitatk fuce mattere conjliterit,

a matutinis
probabili excufatione agritudinis inventus fuerit defuiffe , Jeptem
a communione babeatur extrancus : quia in minijirum facrorum eo

Clericus quern
fine

diebus

tempore
ejl

An. $17.

regit bine iuveues, Jubrigit

In Concilio Venetko

hymnis

honor

adejl Antijles

quo non potejl ab

officio

fuo ulla honefta necejjitas occupare, fas non

erat territorii Burdcgalenjis , ubi de

Vicus

a falubri devotione cejfare.

duobrn Presbyteris pfallentibus etiam poft mortem cum choro Clericorum inauditam rem S. Gregorius Turon. narrat a). In Concilio Epaonenji can. 2f.
ftatutum habemus, ne reliquiae in oratorio ponantur, ubi piallendi munus
qui obirent, non adeflent Clerici
Sanctorum reliquia in oratoriis villaniji forJan Clericos cuiuscunqne parochics vicinos effe
ribus non ponantur
:

contingat

qui cineribus pfaUendi frequentia famulentur.

de quo, etiam in Britanniam,

Fuerit ne hie cur-

&

Scotiam translato, Usserius ex MSc. nongentorum annorum infigne teftimonium profert

affirmate dicere non licet, nifi eo fundamento
quo ex monattica pfalmodiae
fus

Gallicanus

ratione etiam ecclefiaiticum curfum

Bhutan, ecd.
antiq.p. 343.

formam

accepiile

con'rat.

Ita

vero

apud Usserium: Ordinem curfns Gallorum beatiflimus

habet J\lSc.
^ Cassianus, qui Lirhwnji monaiterio B. Honoratum habuit comparem,
poft ipfum B. Honoratus primus Abbas, & S. Cjesarius Epifcopus,
qui fuit in Ar elate, & B. Porcherius Abbas; qui in ipfo monaiterio fuit,
35
ipfum
illud

&

a)

De

glor. ConfeflT.

chrum
lonem.
rici

c.

47.

a parte Auftri,
Igitur

cum

Unins eorum

alterius habetur ad

alius

Aqui-

fiit.

ad implendum officium Cle-

piallentium cocperunt exercere

a fe fadis

fepnl-

Domino turba canora

&

choris

concincre,

fcetur publica vox utriusque pfallentis

&

ut

vero

alterius vocis

Tanta:que

aiulientium

probantur

eft

modulamine convale-

fuavitatis huius

fepe mulceat

& cum

his

pleraque indulged bene-

mi-

ficia

unus

teni

hoc in vico Voiolluunji.

quidem chorus unius vocis adiutorio adiuvatur,

fi

fidelis

concentus,

adtentos auditus

oratio pramittatur.

Agitur au-

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

C. III.

65

Qui B. Lupum, & B. Germanum Mona ipfimi curfum decantaverunt.

ipfi fub normam regulae ipfum
chos in eorum monafterio habuerunt:
pofteain Britamiiis, vel Scotiis prsedicaverunt.
curium decantaverunt,
Hue referri queat antiphonarium monafterii Bencborenfis, probabilius quideni

&

&

Hibernia

unde

Columbanus

S.

manniam noftram non folum

principiis imbuit.

pfalmis

canticis

norma defumta

atque focio

prodiit,

S.

Gallo

verum etiam

fidei chriftianae luce,

etiam Ale-

vitae afceticae

Hinc haud dubie prima apud nos curfus ecclefiaftici, ex

colledis
& antiphonis promifcue compofiti,
hymnis
,

fait

ut collects, feu collectiones

ita

ut

ibi

vocantur,

&

antiphonas pfalmis
& canticis familiaribus accommodatae Tint, qua? eit ipfa
forma, quam Cassianum, ab Oriente fumto exemplo, in Gallias induxifle,
verilimillimum ell.
Concludimus rem Iustiniani verbis ad Atarbium
praetorio praefedum
Samimus ut o?nncs Clerici per finguhs ecckjias confli<? Vefpertina
nee exfola
tuti per feipfos pfallant Nocturna,
Matutina
,

l.t. Cod.
3-

e.

tit.

41.

&

ecclefiajlicarum
Cleric or urn

tes

rerum confumtione
rem autem non implentes

nomen

Clerici appareant,

qiiidem baben-

Domini

Clerici circa liturgiam

DEL
XIII.

Non

abs

re

nomen

pfalmodiae

inditur, Ex pfaimo-

curfui huic ecclefiaftico

quaudoquidem & pfallendi munus habet, & pfalmis potiflimum Davidicis JUgl
u
conficitur, iisqueomne fere divini officii penfum conftat. Dionysius Alexandrians laudat pfalmorum cantus multiplices, quibus plerique ex fratribus I-VII. c.24.
deledantur.
Hic (ut cum S.Ephrem. loquar) folitudines inhabitat, con* Etc. intfaU
ms
proficientibus incrementum, perrudibus eft inftrudio
ciones temperat
-

fedorum firmamentum

&

vox

ecclefiae.

Hie

fefta

colluftrat

hie dolo-

DEUM

rem fecundum

operatur.
Etenim pfalmus ex lapideo etiam corde
atque
Pfalmus Angelorum opus eft, ccelefte munus

lacrymas excutit.

Pfalmus mentium illuminatio, ac corfandificatio.

In hoc fratres nunquam exerceri defiftamus, & doextra
in viis
& dormientes & excitati, loquentes nobismeb-

adminiltratio, incenfum fpirituale.

porum

mi

ipfis

&

in pfalmis,

&

hymnis,

&

canticis fpiritualibus. "

Prolixas eiusmodi

pfalmorum commendationes ex SS. Patribus fuperius attulimus. Hie vero

iterum digitus intendendus eft ad celebrem S. Athanasii ad Marcellinum.
epiftolam, qua diftributionem pfalmorum ampliflimam facit pro fingulis maoccafionibus

teriis,

ac etiam diebus.

babes nonagejimum primnm.

mum

quarto.

inquit, in fabbato ?

funt in nonagejimo
Canere vis die Parafceves ? laudem babes in nonage fhno fecundo' &c.
tunc adeo exada habebatur divini officii diltributio , fed, fi quod

tertium.

Necdum

Pfallere vis

Vis gratim agere dominico die? babes vigeji-

Vis fecunda Sabbat i pfallere ? die

quae

r es

t. I.
P-

f. it.
982.

ib. p.996.

E.

66

res eft,
Pag. 992, B.

CANTUS ALUS IN LOCIS

L.I.

melior ordo,

dicere velimus,

Cum

rum u fus.

igitur (inquit

&

feleclus,

idem) pfalmi

&

tali

amplior etiam pfalmo-

ordine difpofiti

lint,

li-

deprehendere , uti fupra dixi, motus,

atque fingulis in rebus formam, doctrinam-

cet deinceps legentibus in fingulis

&

conftitutionem animae

fiiae,

que, quidve dicendo placere

corrigere, Dominoque gratias

Domino; cuiusmodi

pollit

agere. "

verbis fefe poffit

Qui fub nomine eiusdem

S.

Atha-

nasii habetur liber de Virginitate, iam pracceptum dat edifcendi pfalterium.

Pfniterium

cdifccmium.

&

Habcto pfalterium ,
Diicimus vero ex genuina S. Athapfalmos edifce.
nasii ad orthodoxos epiftola, fuiffe tunc in manibus fidelium etiam Virginum pfalterii librum , qui Arianis exprobrat Virginem adlmc pfalterium
prcz manibus tcnentem publice flagettari iuflam.
In vita S. Marije neptis S.
,

Ap. Rorveit.
/'

368.

Cap. s.

Abrah;e Erem i ta

legitur:

lie

Erat autem in medio utriusque

celluloe fe-

quam docebat earn pfalterium aliasque fcripturas,

& cum ea in laudibus Domini vigilabat, & pfalmos nihilominus conciEodem pertinet, quod in regula S.Benedicti precipitin: Quod
nebat. "
neftra permodica

vero

per

reftat pojl vigilias

digent, meditationi

a fratribus

qui pfalterii vel leclionum aliquid in-

Pfalmos memoriae ad

inferviatur.

verbum mandari,

Hieronymus paffim a teneris annis, tenerisque etiam virgunculis petit.

Atque adRusTicuM, perfeftum monachum delineans, praccipit
Difcatur
pfalterium ad verbum.
Et Gaudentio tradens regulam pro Pacatula
ex
utero per parentes DEO oblata
Cum virguncidam feptinms annus exceperit
vult
In litteris ad Eustochium lauut difcat memoriter pfalterium.
S.

Epift. 4.

Ep. 12.

dans difciplinam, ac monmles Hierofolymitani monafterii exftrucli,

Ep.

a S.

Pau-

la Romana per ordinem pfalterium cantafle dicit.

Quare non licebat cuiquam fororum ignorare pfalterium. Et ad Ltetam fcribens de Hunnis etiam

7.

barbaris catholicam religionem amplecti incipientibus,

Hunni, inquit, difcunt

commemorat, novitios

Cyrillus Scytbopolitanus, in vitaS. Sabbje,

monachos non fuifTe reliquis iunclos Donee pfalterium addifcerent,
pfalmodia regulam &c. Et in vita S. Theodosii
Et addifcit pfalterium
?
reliquas divinas fcripturas. Plura eiusmodi documenta affert Lupus in fcholio ad canonem II. Concilii Nicani II. quo fancitur
omncjn qui ad Epifcopatus provehendus eft gradum
omnino noffe pfalterium ex hoc etiam omnis,

pfalterium.

&

qui fub eo

eft

Clericus

fciplina eft repetitum.

cerdotem confecravit
t.XF.

c.23.

Deecci bkr
c.

3.

Nicephoro.

ita

Sic

moneatur

Gennadius

&? imbuatur.

ret.

Quod ex

Cpclit. Archiepifcopus',

veteri

di-

nullum Sa-

qui non prius pfalterium fedulo in ore babuijfet,

tefte

Idem in Occidente diu obtinuit ut nullus ordinaretur pfalQuia nimirum pfalmorum modulation iuxta Dionysium 0,

tern ne fc' Lls

mnibus ferme facer dot alibus myfteriis iungitur
-

Quandoquidem

& pfalmorum

perpetuus

& fubftantia

eft

ufus in

ratione coba-

omnibus

ecclefiafticis

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

quae
officiis, & ex pfalmis funt depromta etiam

fticis

C. III.

fuccefTu

temporum

67

&

dierum diverfitatem funt pofita ; veluti tyex pfalmis hinc inde

quam verfuum
pica apud Gracos nihil aliud funt
& ad folemnitatis arcana exponenda aptiorum ecloga. Nicongeitorum
per diem,
hil hie dicam de illo veterum anachoretarum more frequenti
pfalterium integrum etiam cum canticis abfolventium, uti
aut per no&em
articulatini iuxta

feftorum

Paltemonis Abbatis legitur

node canebat tot urn pfalterium

in vita S.

mile

fpexit S.

Benedictus

in fua regula,

Erat vero fancti Senis miniflerium fi-

& cantica fine

alio Jirepitu.

Eo

re-

diftributionem pfalmorum relinquens

Reg. c.i%.

ordinandam, fi quis melius aliter iudicaverit Dum omnimodis id attendatur, ut omni hebdomada pfalterium ex integro numero centum quiu& dominico die femper a capite repeta quaginta pfalmorum pfallatur
:

Quia nimis iners devotionis fuse fervitium oltendunt moqui minus pfalterio cum canticis confuetudin.iriis per feptimanas
nachi
pfallunt
cum legamus fanclos Patres noltros uno die hoc ftrecirculum

quod
nos tepidi utinam feptimana integra perfolvamus."
impleviffe
nue
Hildemarus in coiiimentario MS. in regube hoc caput apud P.Herrgottp,.^^ veU
eos inceflit, qui reliclo ritu monaftico canonicorum officium fecuti funt diji. momji.minus pfallitis, quam regulae officium con-** 3
Si Romanum officium facitis
totum pfalnam in hebdomada port Pafcbu ... & Pentecofien
tineat
Romano
terium
in
officio
non
prsecipit
regula,
per utamen
canitur.
Et

namquamque feptimanam totum omnimodo effe canendum cum canticis

Radulphus Tungrenjis triplicem hie facit ordinem S. Ambrosii, Prop. 10. de
fuis."
Hieronymi & Benedicti. Et quamvis ordinem S. Hieronymi videatur Cmonum ob'
eundem facere cum Romano in hoc tamen cum S. Benedicto confpirare
vult S. Hieronymu.m
licet non eout fingulis hebdomadibus pfalterium
tur ad vigilias.
,

"

dem

ordine

regula

S.

abfolvatur

Ferreoli

cantetur, prater id,

contingat

fecus ac in ordine Ambrofiano

fimiliter

pradcribitur

quod quisque

In

a).

ut per ordinem pfalterium de-

privata devotione fibi fufcipiendum duxerit:

HieronyEenedictus, ex Sanftorum Patrum

a) Venerabiles vero (inquit) Patres

mus

&

,
totum pfalterium ex
hebdomada perfolvi debere, ali-

obfervatione confulerantes
integro qualibet

Nam

ter pfalterium diitinxerunt.

horis cliurnis certis

omnes

pro

ali jiiibus

pfalmis refervatis,

refuluos

no&urnos diftribuerunt , videlicet Hieronymus pro Dominica oftodecim,

& Benedictus duodecim ambo vero pro qualibet feriarum fimiliter duodecim pfalmos deputantes.
Feftivitates autem beatus Bemedictus
ill numero
pfalmorum dominicis adsequavit, ut
in

feptem

cap. 33.

Hieronymus

minicce mediavit

quia

illas refpe&u Dotantum novem pfal-

vero
illis

mos dedit, & fi tres pfalmi addantur, qui more

Romano in feftivitatum vigiliis de fero perfolvimtur.

Similiter in feftivitatibus ad noftem pfal-

mi duodecim habebuntur.

In

fecunda

autem

Benedictus difcreHieronvmo. Eius au-

parte pfalterii diftribuenda

pat ab

Ambrosio,

&

Utrinstem divifio ex fua regula fciri poteft.

que autem divifione , licet alia & alia, totum
pfalterium qualibet feptimana
currat

ell

complendum. "

nifi feltivitas

oo

a
Cap. 12.

L-

68

xerit

CANTUS ALUS IN LOCIS

1-

Ut omni tempore pfalmi ufque ad finem

pfalterii in

ordine decanten-

tamen fecretius propter propriam mercedem, excepto publico pfalcurfu dominico, quantum per fingulos dies DEO tamen fcienter lau-

tur: fibi

,3

lendi

De

des offerat occulta ruminatione."

eius vita a

Fortunato

vel amplius in

conicripta

temph fui

ingredient in ecckjiam

S.

Germano

id notatur

eft

Parijienji, in libello

de

Ut quinquaginta pfalmos,

Et poltea

pectoris decantaret.

non

Tertia nodns bora

egreffus ulterius pjallentium ab

ordine, donee

confummaretur ex ca~
none.
Qualis hie canon fuerit
ut elt rata ac fixa pfalmodiae norma, pronuni non eft decidere ; id aliunde conllat ex eodem Fortunato de Clero
Parijienji, ex Davidicis pfalmis conftitifle curfum
clarefcente die decantatus folemniter curfus univerfus
,

l. II.

c.

io.

Carmine Davidico divina poemata pangens,

Curjibus ajiiduis dulce revohit opus.

Quo

etiam innuitur, quod idem in vita

vices fibi fuccedenti

S.

Germani

Clero per

declarat,

aflidua pfalmodia fanclum Pontificem contlanter adhae-

Ut fe mutantibus Clericis fine viciflitudine ipfe decantandi modulamu

11a non finiret. Poftremo demum id ex typico Gracorum eft notandum
ceffare pfaltcrium a magna feria qninta ufque adSabbatum Antipafcha.
Quod
fide:

intelligi

cidente

potettde ordinaria
illi,

diebus ritui
ca

pfalterii

profecutione.

Quomodo etiamnuminOc-

canonem monafticum S. Benedicti fequuntur tamen illis

Romano conformant. Pfalmis alia Temper funt accenfita canti-

qui
fe

turn veteris

cum

novi Tcltamenti

ita

ut deinceps hi pfalmi maiores

ob pneftantiam novi Teltamenti illi minores fint didi.

Nota demum frequentem in regula S. Benedicti locutionem pfahnum imponere nimirum cantando prazire choro. Sic cap. 44. Reg. Ut pfalmum,
lectionem,
vel aliud quid non prafumat in oratorio imponere
nifi iterum Abbas iubeat.
Et cap. 63.
quos conjiituerit (Abbas) vel
Ergo fecundum or dines
qnos habuerint ipfi Fratres fie acccdaut ad pacem
ad Communionem
ad
pfalmum imponendnm, in choro Jiandum. S. Benedicto, uti omni retro anufitatiflima elt vox plallendi, a pfalmis dicla, cum, ut
tiquitati ecclefiaftica;
,

&

poftea notabimus
Cap.

28.

hiitoria Laujiaca
,3

verat,

id

alias

nominis inftrumentis muficis tribueretur.

Palladius Pfalmum

& cum eum

In

Antoni us, quern no-

duodecies ceciniffet, duodecies oravit, ut in hoc quo-

promifcuum plallendi, & canendi vo Menfa autem rurfus appofita,

& oraffet fero vefpere federunt ad comedencum & rurfus ceciriiflet

Adolius
eundem
dum.
Apud
Abbas
A Fejpera ufque ad illud tem}j
in
oratoriis,
in Oliveto
in colle AfFraternitas
quo cuiigregabatur
33 pus
33 fum-

quePAULUM probaret." Ubi

cabulum diftinctum ab orando.

,3

Cap. 10.

(inquit) pfallit

vides
Sic

mox:
,

ET OFFICII DIVINI PARTIRUS.

fumtionis
ieiunabat

unde afcendit IESUS

&

five

pluebat

perpetuo ftabat pfallens

grandinabat

five

C. III.

69
& orans, &

Im-

manebat immobilis.

pleto auteni tempore confueto , excitatorio malleo pulfabat cellas omnium,

in unoquoque oratorio unacum eispfal eos congregans ad oratoria
unacum eis orans & fie die approantiphonas
duas
unam
aut
lens

Et cum quievifTet ufque ad horam tertiam,

pinquante ibat in cellulam
ufque ad vefperam." Ad priorem illam dieiintentus
excitatus,erat
pfalmodia

&

&

quod apud Anonymum Gracum in vitis PP. de fe teEt rurfus pro calamis
& cithara,
ftatur Roman us nionachus in Scit hi
deledabar
conviviis
meis
mihi
quo
in
dico
duoopere
mufico
alio
vel

duodecim
in
node."
Nempe
converfiodie,
&
ante
decim pfalmos in
iciplinam referendum

Palatinus nobiliffimae familiae delectabatur mufica

XIV.

ilia.

Licet autem olim

ut iam diximus, ufitatum plerumque fuerit,
antiphonum, feu alternum canendi modum ut unus quidam pfalmumpraecineret ; folemne tamen etiam fuit refpondere, qui refponforius voOitod uno canente
ut ait S. Isidorus
chorus perfocatur canendi modus
nando refpoudet.
Iitud S. Ambrosio eft refpondere pfalmum.
Cassiano
modidante
uno
Eucherio
refpondere.
Refpondere, cum pfalmus caPfalmos
,

praeter

Sic S.

nitur.

64-

nem

Sosw. z. V.

Athanasius de

teftatur:

fe

Refidens

Diaconus pfalmum legeret; populi refponderent

in fede

praecepi

Quoniam

in

ut

faculum

Et Sozomenus de celebri S. Babylje translatione

mifericordia eius."
tunc & viros, &mulieres,
adolefcentes
virgines,
Ferunt autem

p er cantata
ResponsoRIUM
'

z.

&

fenes, ac pueros , interea dum urnam traherent, mutuo fefe adhortatos

effe , ut toto itinere perfeveranter pfallerent , praetextu quidem, ut labo-

s t

1S i uc .
Cq/?.,iiz.de
.

T V^'

3.

deorat.

s.Athan.z.V.
*rt? art '
'

Sozom. z. V,

&

of

^'

'

revera autem
ut eo zelo
voluntate
rem itineris pfalmis folarentur
haud elfe Imperatorem perinde atque ipfi erga Deum
moti oltenderent
animatum.
Praecinebant
autem aliis qui itudio piallendi praeftabant
J,
,

<*<

!V '

&

1-

c-

I ?-

&

&

ac voce fonora fuccinendo fequebatur,

illud
multitudo concentu fuo
Confundantur omnes, qui adorant fculptilia , ? qui
Pfalmiftae cantabat
vgloriantur in jimulacris."
Ita intelligendum eft, quod S. Ambrosius ad
,

Marcellinam fororem

quod fummi
niftis fratres
gentes in hareditatem tuam."
,

ut memi Matutinis horis ledum eft

animi dolore refpondimus
DEUS venerunt

perfcribit:

ttaienih

bafiMs.

Chrysostoiuus Et is, qui Hom.%Un t,

Cormth
folus pfallit
etiamfi omnes refpondendo refonent, tanquam ex uno

Ut iam etiam fimiles ex S. Augustino quosdam locos

ore vox fertur."
retulimus.
Fueruntque deinceps hi vocati pfalmi refponforii : veluti apud
S. Gregorium Turonenfem legitur de S. Nicetio: Quodam mane, cum be vitis 'PP.
c 8
exfpedatis duabus antiphonis
furrexiflfet ad AJatutims fandus Nicetius
Mart; Gerbert. de Musica Eccl. Lib. I.
egreifus
Y
3
pfallit,

Clare vero

S.

'

'

CANTUS ALUS IN LOCIS

L.I.

IJO

egreOTus eft in facrarium , ubi dum refideret, Diaconus refponforium pfaU

Occurrit etiam prsecifum refponforii nomen apud
mum canere ccepit."
Num.

s8.

S.

Ambrosium

XXXVII.

in Pf.

Nam

ante refponforium

proximum

ver-

Et in Pf.
ficulus eft: Et proiecerunt me, ficut murtuum abominatum."
illud, quod hodie in pfalmi refponforio decantatum eft,
XLV. Unde

&

Kum.i^.

Exjpetlam exjpetlavi Dominion." Adqui

Refponforia proprie dicuntur cantus ,
fubiicitur
Verum
hie
lectionibus
non
fumi
eo
fenfu
fingulis
refpou
cum dicatur non lectionis , fed pfalmi refponfomanifeftum eft
nforia

plurimum
notant vero San-Maurenfes

noftrie conducit aflertioni

Itaque haud illibenter exiftimaremus

n Hum,

olim confuevifl'e fingula refponforia

,3

tari

3,

Script, eccl. tradat,

Musjeum

poll pfalmos fmgulos decan-

cum Gennadius

prsefertim

Epifc. Mafil. fcripfiffe rejponforia

de

pfalmorum.

refponforia in ufu
Et Rhabanus lib. I. de Infiit. Cler. c. 51. au&or fit
At vero eadem poflfe etiam pro
longe ante antiphonas in Italia fuifte.
Aimbrosius oftendit in pfalm. XXXVII.
ipfis pfalmi verficulis ufurpari
,

Nam

proximum inquit verjiculus eft :

841.
n n. 58.
Ubi clarum eft , per vocem refponforium intelli Et proiecerunt me &c.
verficulum
ilium
Sed tu ne derelinquas me &c. ut patebit congendum

col.

ante refponforium

Neque vero mirum

fideranti.

nis choris perfoluti

De

div.pfaitn.

n a) pfalmos

videri debet

refponforia vocitentur

pfalmorum

fi

cum iam

quoque ob eandem rationem antiphonas

verficuli,

alter-

laudatus Card. (Bopofte nominari

au-

e.XFJ.%.10.

Confufa nonnihil menti docliflimorum virorum in nota ad hunc

locum oberravit antiquioris refponforii cantus notio ; qux tamen ex adduces locis clarior redditur, ad conciliandas varias circa hanc rem fententias.

Mc.

Cotelerius

//.

I.

57.

Cunfl.it.

apjtoi.

m tumet."

vult

veteres confuevilfe

non

illud

totum, quod

tore audierant, canendo refpondere, fed poftremas folum voces.

cau fa

illutci

Conltit. cLvd $vo k.t.X. interpretatur

Peratlis per

a praecen-

Et hac de
binos lettio-

&

populus extrema verfuum

quidam alius'DAwms hymnos pfallat
t
quad raL cLk^'wo, non initia verfuum fed poftrema fignificent.
fuccinat
Cotelerio ea in re accedit Henr. Valesius in Annotationibus adEusEBiuM,
nibus

T.lLh

484-

Socratem & Sozomenum. Hos fequuntur Binghamus, & TbomasMANgey in novifiima editione operum Philonis, ut adnotavit Vezzosius Praf.
Opinionem ut minus firmam, &
fubditque
T.II. Opp. Fen. Thomasii
inveniflet
diffbnam,
quum
Thomasius refutandam agPatrum documentis
greiTum e(fe.
At inter tot Patrum loca, a Cotelerio allegata, unicum potillimum expendit, utpote qui affirmanti, chorum fuccinuilfe repetendo
,

integrum
l.n.htjl.ecci.

il'm.c.%.

illud,

quod praecentor

cantaverat,

negotium aliquod

facere pot-

apudPHiLONEM & Eusebium ubi vox dx,%oTtXivTia, occurrit Itemubi de hymnis, ab Arianis ufurpatis, ait: Ku) iig <ru~
c ue apud Sozomenum,
l

e ft

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

fAioi^optvoi Kara, tov tuv cLvtiQoovuv too'&ov iya-faov

<^flju,UTa,

rMvnq

C. III.

Quae

umrcov $qZclv 7riyro^jxivct.

njji

7T(>og

fie

\J\

clxvcriAivrict

<rvv-

Valesius

interpretatur

antiphonatim pfallcbant, claufulas quasdam iuxta ipforum

,
dogma compojitas adiicientes. Suffridus Petrus qui Sozomeni tres libros

Et in

coetns diviji

interpretatur.
poitrcmos latinos fecit, ceroBaria, quae Valesius claufulas
doxologiam
Gloria Patri per Filium &c.
Claufulas autem Arianormn putat
feu integram praeAt hoc Vezzosio videtur idem , ac integrum verfum
non poftrema tantum illius verba. Suadere
centoris fententiam repetere
,

& ad conciliandam horum

hocput.i%

quod Thomasio
minores verfus

in

LXX.

publici

dodtiflimorum Virorum fententiam facere,

verifimile vifum

veterem

pialmorum

illam divifionem

quam ipk

iuris fecit

ex vetultiilimo MS. Cod. Fatic. verfionis

ufurpatam in Ecclefia fuiffe a fui exordio ufque

Augustinum inter, & Cassiodorum intercellit,

dp
fads commoda erat ad earn refponforii cantus rationem
Praeter varios vero a me iam cap. I. & paulo ante de cantu

ad illud temporis, quod

utpote, quae

qua

agitur.

fidelium allatos locos

proponerem
Et

tat.

citatos S.

Mus^us

Venerabili Viro

expendendos

libenter

11

viveret,

Ambrosii locos quibus refponforium pfalmi indigipfalmorum fcripfifle memoratur Gennadio,

,

rejpunforia

quae a.Kooq{%ia. euc^ersXivrta., claufulae a pfalmis diftinctae fuifle videntur

aut

a pfalmis excerptx , atque diei

feu fefto accommodate, ut a popu!o fuccinendo refponderentur.
Exjpeclans exjpettavi
Certe rcfponfurium pfalmi
,

Dominion,

defumtum
primi

&

rejpexit

fi

quidem

Museum

davimus

XV.
cinente

in

me

illius

quod Ambrosius notat, ex

Pf.

Majlilienfem,

& Autmundum

XLV. non

Ad

pfalmi refponforium merit.

Tullenfem

eft

finem capitis

Antiftitem lau-

elucubrandis refponforiis celebratos.

Cantus Trattus vocari

folet

dum unus

De quo

fed audientibus cunclis.

adRusncuM:

folus canebat, nullo fuc- tr actum,

intelligi poteft S.

Hieronymus

Dicas pfalmum in ordinetuo. Cassianus clare hie ufitatam ex-

ponit diitributionem de nocturnis orationibus.

Praediclum

gatione decantant

quam amplius pfallunt in fynaxi quam quatuor fratres." Et iamantea:

Unus in medium pfalmos Domino cantaturus exurgit. Cumque fedenti-

multitudo

convenerit

&

in pfallentis
bus cunitis ( ut eft moris nunc ufque mJEgypti partibus)
verba omni cordis intentione defixis, undecim pfalmos orationum inter-

iedione diftinclos contiguis verfibus parili pronunciatione cantaQet, duo decimum fub alleluia refponlione confummans , ab univerforum oculis

z.

u.c. n.

nun-

,5

ac proinde quantalibet

ab lino fafta,

duodenarium

numerum ita dividunt, fi duo fuerint fratres, fenos pfallant ; litres, quaternos; (i quatuor , ternos.
Quo numero nunquam minus in congre;

totras pfeimi

decantatione
d

repente

Ca$.%.

CANTUS ALUS IN LOCIS

L.I.

172

&

caeremoniis finem impofuit. ct Le repente fubtra&us , quaeftioni pariter ,

gendus eft Card. THOMAsius'in Praefat. in Pfaltcriwn cum canticis, ubi de
diu in Hifpaniis , ac Galliis perfeverante
agit , orationes
ritu hoc veteri
,

fubne&endi.
In plerisque regulis
nimirum pfalmis loco antiphonarum
antiquorum monachorum hac in re ordo quidam praefcribitur apud Hol,

Obfervandum etiam eft, quod antea de

eadem habetur regula: In die dominica,

stenium

14-

vel oblationis temdeerit

hebdomadariis
nullus
de
fedens
locoEbiymii,
,
pfallentipore
in

domo
quae in maiori fervit hebdoma que refpondens ex una duntaxat
"
Non liquet, an hoc folummodo de refponfione ad ultim.um
da &c.
pfalmum, de qua mox laudatus Cassianus nimirum de alleluia fit intel-

a).

fpondebat, in

eo, qui pfallenti re-

Singulare etiam

in regula SS.

p. 11.

p. 76.

* s *

&

communi

ilia regula diverfum

quod
Pauli
& Stephani legitur apud eundem Holstenium
qui in eis ftant, incipiant
Initium verfuum pfallentium in choro priores
hi incipiant
eis adverfatur infirmitas
quibus iuflerit Pater.
aut
Quiomnes
fi
incipientibus
mox
poteft
fieri
prima
in
aut
fylbus
fecunda

pariter, unanimiter
& uno ore fubiungant; ut non fit diffonantia
,j laba

ligendum.

eft,

fi.

maxime ab inordinato initio & quodammodo contenaccidere."

Idem hoc eft, quod in regula S. Benedivarietate
folet
tiofa
vel pfalmum imponere.
cti antiphonam

M cantantium

quae

XVI. Frequentem

Alternnm,
feuantipho-

regula

elTe in

ve i an tiphonam imponere

ponitur in di-

autem a menfa confortio

ifla

rectum,

phonam non imponat

S.

Benedicti locutionem

iam obfervavimus.
erit ratio

pfalmum,

Privati

Sic cap. 24. Reg.

ut in oratorio

pfalmum

aut anti-

Et
ad fatisfadtionem.
Pfalmos autem, vel antiphonas poft Abbatem or dine fuo, quibus
cap. 47.
imponant.
De imponendis pfalmis paulo ante ex eadem reiuffum fuerit
qua? perinde ad cantum alternum refergula exempla peculiaria attulimus
non
multo
Prout
poft
eodem
vertente fseculo VI. S. Nicetius
r poftunt.
Epilcopus Lugdun. in epitaphio in ecclefia Lugdunenji alternos canentium
,

nee lecliouem recitet

ufque

t. if.

Gail.

br. $. 53.

choros inftituens,

PJailer e

normamque

pracepit,

& alterutrum

Primus

tenere canendi,

tender e voce chorum.

Difcimus
a) P.

I.

c.

VI. p. 29.

Adftantibus ergo ml ora-

tionem, nullus prxfumat fine praecepto, qui

patris

pfalmi

Ordo

proeeft,

111 ud

quoque obfervandum

quocunque

eft

diftum

te-

online

monafterio

ad

In regula

S.

PaCHOMU

prce-

Dominica

&

collefta,

n. 4.

tio,

neatnr , ut nullus priorem

ftandum, vel pfallemlum ordine prxfumat
Et in alia regula SS. PP. p. 37.
cedere. "

feniore

non habeat facultatem loquendi,

nifi tantum is, qui in

ifte

laudem emittere.
in

pfallendi, fequens

vel aliquid pnefumendi

ut

praefente

vel pnecedente in

ordine

ut

eft

in

proecedere

p. 65.

qua offerenda

absque prxpofito domus,

fterii

lendi

videtur.

n. 17.

qui alicuius nominis

habeat poteftatem. w

In
eft

& maioribus
funt

>

"

die

obla-

monanemo pfal-

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

173

C. III.

Difcimus etiam ex Sidonio Apollinari dudum ante ad S. Iusti fepulchrum Ub.v.

monachos clericosque concelebrafle. Eoalternante mulcedine
qua? fupra capite primo de antiphonis, feu cantu aldetnque referri pofifunt

vigilias

^.17.

Ambrosii, vel Damasi P. S. Basilii Flaviani

&
Modo ex Palladii hilt.
Theodori, vel etiam S. Ignatii M. diximus.
Laufiaca attuli locum deAbbate Adolio, qui impleto tempore confueto exciterno ex inlbtuto

tatorio

S.

omnium

matteo pulfabat cellas

unacum

unoquoqite oratorio

cum eis or am. Publium

minimus, tit vejpertinos,

eis

&

104.

&

congregans ad oratorio,
in
pfallens unam , ant dtias antipbonas, f unaeos

cxTheodoreto

inftituilTe

finguli fua voce utentes

iam me-

in Philotb.

& matutinos hymnos DEO fimul

quidem diviji partes

c.

G*

in dims
offerrent
ex fuccefiione autem cant i~

Mentionem etiam p. 4^. fecimus duos libi e CongregaHugonem nempe Menardum, & Edtione S. I\Iauri adverfari monachos
tmtndumM.kRTEmuM., quorum alter negat alter affirmat S. Bene dictum

cum

emittentes.

alternum apud fuos cantum fecutum

antiphonis, tribus modis intelligi poffit

nis, ac divifis;

aliis

cum

pfallere

Cum

fuifle.

vero pfalmos dicere

aliisque

&

cantu,

fit,

modulatione

cum

choris alter-

pfallere

aliis

pfalmis

quas antiphonas vocant, eoquod ad eaquasdam fententias inferere

rum cantum alternis verfibus viciflim pfalmi decantentur, hie perinde queri
potett: anveteres, praefertim monachi, alternis choris pfallerent ? aut pfalcertas

mos voce

nem

plena

ut aiunt,

accederent? anne

clefia accipiuntur,

chorum

cum

meram

decantarent, atque ad

potius

quo nunc

pfalmis etiam antiphonas eo,

fenfu celebrarent

ritibus operofe difquirit.

Quod Martenius

Similiter

HiEFTENus

recitatio-

in ec-

de antiquis monalib.

VII. Tr. IV.

difq. 3. & Menardus in concordiam reg. ad c. 23. p. 35*4. ubi fie loquitur:
Antipbona a Graco cLvritywuv id eft , ex adverfo
altematim,
reciproce
idque
Primo
choris
dupliciter.
alternos
pfalmodia ,
feu vicijlim canere
pfalmos aut eorum verjiculos vicijlim modulantibus fecundo per antipbonas,
qua olim vcrjiculis conftabant
quos duo cbori altematim concinebant , ut
,

&

planum

eft

ex

Isidoro

S.

lib.

VI. Orig.

Inter refponforios autem,

19.

c.

antiphonas hoc differt, quod in refponforiis unus verfum

&

in antipho-

dicit,

autem verlibus alternant chori. Hodie aliter

nam per antiphonas duo
iunguntur fimul pfallendo chori , fed non eft proprie cLvTiQav&v hoc eft per

nis

antiphonas canere
S.

Benedictus

mis canebantur

prima origine

quia nulla eft ibi

vocum

reciprocatio

feu

alternatio.

pfalmis interferit antiphonas: quae tamen olim leorfum a pfal,

ut liquet ex Cassiano.

Qua

in re

fi

arbitrandum

alterni cantus, feu per antiphonas, res eft diiudicanda.

fit,

S.

exz.111.es.
Be-

nedicts cantus per antiphonam fuifle videtur alternus

feu alternantibus
choris, ut aut fmgulis, aut quibusdam verfibus antiphona interponeretur,
,

aut

174

pfalmum imponeretur

aut ante

antiphonas

non

licet

omnibus folemnitatibus
pfalmi

aut antiphona

Sed non hoc

ifr/p.

fif""-

tlf

cum

in

ficut die

cum

antiphonis

Id porro

M animadvert! volumus

elt

fi

XVII.

c.

dicit

dicantur.

maior

Si

in direclum pfallantur,

feu alternus

cantus,

ell

Thomasius) primum omnium

inquit V.

refponforii

quando

vera minor

proprie antiphonus,

qui

alternantibus.

S.

vel letliones ad ipfum diem pertinentes

quin iimul includatur

choris

Huiusmodi
Benedicti regulam
cXIIII. de Sanctorum feftivitatibus , vel
dominico agendis fubdat Excepto quod
fubderetur.

in officio iuxta

intelligendum

praecife

eongregatio fuerit,

Trafat. in

& pott pfalmum

feu verficulos feleclos

dubitare

fuiflfe,

CANTUS ALUS IN LOCIS

ac antiphonae vocabula in ecclefiaftico

five orationes certis verbis

ritu non tantum denotare fententias aliquas
moeccleliis
coinpofitas
quae
in
canuntur
quantum
canendi rationem
J,
,

ufurpandum his enim vocabulis indicare cenfuemnt noftri

dumque
maiores, qua id ratione modulandum, cui titulum praefixerunt refponforii^
in eis

vel antiphonae

omnia

quomodo

item vocabula inttituerunt

ut
hinc Traftus in Miffa
cantus fignificarent

ecclelialtici

Antiphonas

fticis."

tinos translatum

difcrimina

iam cantus Directus

alia

hinc

&

vel DireEtaneitx in ofHciis Mediolanenfibus,

cum

pfalmis canendi ritum iam fupra ex graecis ad

meminimus, Sigeberto

Ab

et-

mona-

& Ivone

in chronicis id S.

la-

Am-

Siricio adfcribitur, quod antiphonas pfalmis

admifcuerit.
Quod intelligi debet de felectis verficulis, olim cantu alterno
non anfecus ac hodie fit , excepto cantu refponforio
faepe repeti folitis
quo
S. Beinvitatorio
feu
pfalmo
Venite
exultemus.
,
De
tiphono
in

brosio tribuentibus.

aliis

nedictus

Cap. 9.

pbona
c.12. 13.

in fua regula

Pojl

aut certe decantandus.

hum
Et

pfalmits nonagefimus quartus

dum

alias

cum

cum

antiphona canere

anti-

&

in

folec S. Pater fibi opponere , non in hoc

quod alterum cum modulatione, alterum fine modulatione recitare
cum dicat de pfalmo nonagefimo quarto cum antiphona, aut certe de-

^-directum

praecife diftare hie col-

ligitur,
fit:

Quae verba miror apud Eustachium a S. Ubaldo in difquifitione de cantu a D.Ambrosio in Mediolanenfem ecclefiam indu&o . 9- acin cap. 12. cipi
Ut idem fit funt verba Pauli Augujlini a Ianua feu de Ferrariis, deg
cantare
ac non cantare
fed fimpliciter fine vocis modulatione recitare.
Neque remevincit, quod Hjeftenus ad eandem rem confirmandam affert
L vu Tr. Difquijit. monafi. Voluit (ait) S. Benedictus per pfalmodiam cum antipho.*' 3
na defignare earn officii divini partem, quae fit cum nota, & melodico concentu, quod ipfe fatis indicat cum enim dixiffet modulatis, nt fupra diPojl quas leffiones
idipfum paulo poll exprimens dicit
ximm, fex pfalmis
feqnantur ex ordine fex alii pfalmi cum antiphonis ficut anterius ; unde manifeftum eft, cum antiphona pfallere idem S. Benedicto efTe, atque pfalmos
tt
cantandus.

'

'

mo-

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

C. III.

175

modulari. " Mihi enim vero contrarium ex hoc etiam loco manifeftum videtur , putoque in regula S. Benedicti proprio fenfu opponi cum antipho-

& in directum,

cum antiphona canere idem fit ac cantu alterno,ita

ut in directum oppofitum fit in modo canendi, non in ipfo cantus modulo prsena canere

Multo minus,

cife.

recitatur

fed id

nis canitur

ut

ut vifum

quod non

aut recitatur

efl:

Holstenio, diredaneum eft, quod

alternis choris

vel nullis interpofitis antipho-

Quomodo

olim haud dubie ab omnibus fimul.

etiam in breviario Mediolanenfi Ambrofiano

a ftautibus

idem

ac

eft,

communiter

non

dici.
Cum totus fimul chorus (funt
verba V. Thomasii) communiter canit , non alternis, fed uno veluti o-Erajht. ia
unoque concentu. Hunc cantum ab Antiquis Directum, vel DireCta- RpJp & an
30 re ,

alternatim ab utroque choro ftante

'

neum appellatum
nantia

mentio in regula

nettjis ecclefia

tat

S.

Benedicti

tono.

Pfalmi diredanei extat

aliisque antiquis

monumentis.

ut in breviario Ambrofiano habetur, ab

utroque choro ftante dicitur communiter ,

do cantari confueviflfe pfalmos diredaneos

& non alternatim.

&

&

in officiis aliqua item

cum Gloria &c."

&Aureliani
Cjesarii

dum me fefiiua

regula SS.

DEI

Agnus

aliam antiphonam

ut

hymnum

angelicum^

Domine ad adiuvan-

Diredaneum opponitur

Eodem mo-

vocabulorum fimilituHie tantummodo 110-

vel ipfa

do often dit fed de cantu directaneo alibi fit locus.

tabo obiter, eo modo olim in MiiTa confueviflfe cantari
,

Mediola-

pfalmum unum poll capitulum decan-

in matutinis laudibus

quern directum appeilat, qui

SanCtus

vocum confo-

Accipio hoc loco cantum pro

arbitror.

fortaflis fine fpeciali muficae

etfi

Dicite antiphonam,
antiphonas ipfas de ordine pfalterii.
:

antiphonae in

refponforium,

. 21.

Poft ha?c di-

Exalt abo te DEUS mem , f rex mens.

cant matutinos , diredaneum
In regula
Deinde in ordine totus matutinarius in antiphonas dicatur. "
:

Aureliani: Ad lucernarium diredaneus parvulus,

Regna terra m. 40.

anti cantate DEO pfallite Domino. Alia die Laudate pueri Dominion
"
a
phonse
tres
annotantur
pfalmi
diredi
a).
In
officio
die
domiAmbrofiano

nico ; qui nempe recitantur poft pfalmos confuetos laudum fimul ab utroque choro ftante, & non alternatim ut obfervatMuRATORius, fubditque T. IV. antiq.
ItaL * 84 '
CenS.

id eft

a) Et

mox

Ad duodecimam imprimis

neus parvulus

forores binos

pfalmos

cant

Sol cognovit nccafum

antiphonas tres

cum

fuis allehiiaticis di-

leftiones

de Apoftolo, aliam de evangelio.

pafchales deinde ficut in

Exaltabo

mens,

ad

te
te

DEUS

mens

Ad

unam

nodhirnas

diredtaneum

DEUS,

cum alleluia.
cum alleluia.

luce vigilo,

Qonftemini Domino

duas

duodecima defignavi-

Ad matutinos imprimis

mus.

dire<la-

fuum. Sex

DEUS

Cantemus Dmnino, cum

da

&c.

mino

totos

fife,

tres

cum

alleluia.

cum

alleluia.

Poftea

alleluia.

Lau-

Cantate

Magnificat

Do-

&c. aut
Idem in

cum antiphona
aut cum alleluia."
regula S. Bf.nedicti obfervare licet, quod pfalmi vel in direftum, vel contra cum antiphona
ant cum alleluia dicantur. Cap. 12. In Matu,

tinis

dominico die imprimis dicatur fexagefimus

Deinde,

fextus pfalmus fine antiphona in dire&um. Poft

Deinde,

quern dicatur <u.unquagefiinus

cum

alleluia."

I76

L.

CANTUS ALUS IN LOCIS

I.

Cenfet autem Du-Cangius in glolfario latino ad vocem diretJaneus, quod

eo vocabulo lignificari pfalmos aut hymnos, qui
atque diredus
idem eft
nulla modulatione
pronunciarentur.
Sed videndum,
unico vocis tono
,

num

potius

ita

to progreflu
canerentur."

praientem

pfalmi appellarentur

quod non

atque una voce ab integro

choro recitarentur

Muratorius. Apud eundem

Ita

alternatim, fed continua-

p.

Oratione finita totus chorus canit leni voce

"
habitat in adiutorio , ficut pfalmum directum.

Qui

XVII. Obfcurius Cassianus de antiphonis loquitur,

Repetitxantiphonx.

plicatius edifferere
*

concinuerunt

humi

uno modulante

Nam

conabimur.

aut etiam

Eeroldls ad rem

886".

vel privatiai

quae nonnihil ex-

cutnfiantes, inquit,

antiphonas tres

pufl hac, vel fedilibw humillimis injidentes tres pfalmos,

refpondent

qui tawen jinguli a fingulis fratribus vicijjim

Agitur de

fuccedentibus Jibi prccbentur.

tempore hyemali, quo noCumque lex fuerint fingulis notantum uno modulante occurrunt,
vigiliis

des funt longiores, longius protrahendis.

pfalmi, hie vero tres

clurnis diftributi

haud dubie

&

clarius,

rnm
Lib. II.

c. 2.

tres priores fub antiphonis ftando

dubium

extra

facit,

quae

per diverfas provincias narrat

concinendis intelliguntur.

idem Cassianus de

mox

initio

Multos namque (inquit) comperimus, per

ut ait Apoftolus
tis fuse habentes quidem

dum

tuiife.

jj

fcientiam

initi

alias

Rem

pfalmo-

diverfitate

de hac re fermonis

mennon fecun-

regiones pro captu

zelum DEI

fed

fuper hac re diverfos typos, ac regulas fibimet confti-

Quid am enim vicenos

phonarum protelatos melodiis,

& hos ipfos antiadiundione quarundam modulationum

feu tricenos pfalmos,

&

cc

llluftratur hac res egregie ca debere dici fingulis nodibus cenfuerunt.

none 19. Concilii Turonenjis II. huiusmodi: Itemque pro reverentia Do-

Martini,

mini

&

obfervandum ut tarn
quam in ecclefiis noftris ifte ordo pfallendi ferve in ipfa Bafilica fan&a
ut in diebus feftivis ad Matiitimim fex antiphona binis pfalmis ex tur
vel cultu,

virtute id llatuimus

j,

plicentur.

odo

fiant,

quia feftivitates funt,

Septcmbri feptem antiphona binis pfalmis explicentur

MhTa?.
3,

Toto Augnfto manicationes

ternis pfalmis

Novembri novem,

ternis pfalmis

&

Ociobri

Decembri decern,

&

Iamiario,
Februario itidem ufque ad Pafcha.
Videtur
ternis pfalmis.
hie ratio habita fuilfe longitudinis nodium, ut pro earum incremento an-

tiphona pfalmis intercinenda multiplicarentur, tarn quoad antiphonarum

numerum, quam quoad pfalmos, quibus interferantur cum ex fequentibus pateat
duodecim pfalmos in matutino fuilfe didos, licet binis tantum,
vel ternis explicarentur antiphonis.
Quod convenit cum illis, quae ex Cassiano attulimus.
Melius ita res explicatur, quam fi cum Men ar do, aut
:

Mabil-

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

Mabillonio

binos aut tcrnos pfalmos miffe pro

dicas,

Iitum pfallendi

nis.

modum cum

ritualibus

quis monafficis
fcripfiile S.

C. III.

&

fingulis antipho-

Martenius

antiphonis

in

breviariis libris deprehendit,

Benedictum, dum pfalmos cum

\JJ

multis anti-

putatqne prse-

antiphonis dicendos effe deDifquirit u- 1*

cernit, ut fingulis pfalmis finguke antiphonae interfererentur.

trum cum pfalmis antiphonas decantarent veteres monachi. Diltinguit primo cantum antiphonum feu reciprocum proprie fie dictum. Nunc ve,

ra,

& fubiicimus

ternis vcrjious concinantur

(f?

*-

non ex canonica fcriptura defumta canere, in congregatione

Nota mentionem

vel meditar'u vel legere.

Martenius, cum

fervat

jive quia

Jive quia

libit u,

c -*-

quas

ad earum tonum pfalmi alpars

ab uno decantaretur, alia
earum
;
Antiphonas vcro huiusmodi nullas nifi ex fcripturis defumtas
ab altero.
decantari folitas ex regula Pauli, & Stephani probatur: Nullus prafuqua folent aliqui compofito fouo pro fuo
mat refponforia vel antiphonas

pfalmis praponimws

'

ufus invaluit, ut antiphonas vocaremus eas breves fententias,

inquit,

t it Htib,

m cb '

ifia

Redeque ob-

foni compoliti.

antiphonas fint quaedam quafi cantilenas, ad ex-

citandam audientium devotionem compofitae, non nifi cum nota, & fuavi
Modulationis voce S.
modulatione debere cantari atque imponi ordine.
Benedictus in fua regula utitur; qualis verb ea prima hac aetate merit,
quantum fcire licet, capite fequenti dilquiremus. Simplicem admodum fuiflTe,
fine arte compofitam, vel inde concludi poteft, quod nuspiam in eius
,

&

regulis

aetatis

aut canonibus ecclefiafticis praecepta aut difcendi, aut canendi

eo accipias tempus, quodS. Benedictus c. 8- & 48. mepfalmorum aflignat.

XV11I. Cum in regula S. Benedicti capite nono fex nodurnarum ho- Alleluia,
rarum priores pfalmi cum antiphonis canendi prasfcribantur: Sequantur, u t GL0RIAP AJ
verba S. Patris habent, reliqui fex pfalmi cum Alleluia.
Obiter notandum, nes n ne>

inculcentur;

nifi

ditationi

Menardum
retinenda

mum

in

eft

quodam

Quod

duodecimum conclufum

inftituto

mam

convenit.

vifione

Alleluia

Alleluia

paulo ante vidimus

quadantenus

effe Alleluia,

cum

albis,

ex Cassiano

fed
pfal-

II.

an.

c-

"

refpicitur ad

habet 18. laudati Cone,

canon, ut vel duodecim pfalmi expediantur ad matutinum, quia Patrum ftatuta praceperunt, ut adfextam fex pfalmi
dicantur cum Alleluia, f ad duodecimam duodecirti, itemque cum Alleluia,
quod etiam Angela qflendente didlcerimt.
Notandum ai*tem ex eodem Cassiano, obfervatum omnino effe apud JEgyptios monachos, ut in refpon-

pere/i,

LH>

cum D. Benedicti

eandem norconfummandi fcilicet duodenarium pfalrefponfione, ut apud Cassianum narratur. Su-

In Cone. Turon.

angelica oftenfam

morum numerum fub

cum

codice invenifie loco

prior ledio.

fione Alleluia nullus dicatur pfalmus

Mart. Gerbert. de Musica ccl.

niii

Lib.

is
I.

qui in titulo

fuo

Alleluia
in-

&$** likIL
c
'

?*

L.I.

178

CANTUS ALUS IN LOCIS

Eft hoc,

infcriptione praenotatur.

Sed pfallere

ptum.

Epiji. ad

MarceUinum.

nmm

vis

qu'artum &c.

quod

a S.

Athanasio iam

fuit praefcri-

refponfionem, qua babet Alleluia, babes cen-

vireutotiv

Magno numero

ibi recenfet eiusmodi pfalmos.

Paaut
faltem
fine
in
fuifle repetitum Alleluia, ficuti
tet autem,
modo pfalmos terminamus doxologia Gloria Patri. Apud Gregorium Turon.
f eji

aut faepius,

L. VI.

c.

40.

gemina

ei

quam ex Cassiano

attulimus,

occurrit phrafis Oppilje

Lewi-

hildi IVifigotborum regis legati verbis Gloriam nun recle refpondetis. Cointius in annal. Franc, fimpliciter exponit
Gloria non recte canitis. Cum
fit
accipiendum,
refponforio
de cantu
ut apud Cassianum explicatur.
Ut
:

T,l.

p. 144.

l. II.

e.g.

35

(inquit) uno cantahte in claufula pfalmi

clamore

Gloria Patri &c. nuspiam per

cum omnium

ab eo

omnes

aftantes concinant

omnem Orientem

cum

audivimus, fed

pfalmo orationem fuccefolere antiphonam

"
haec
verba
Poftrema
lucem
affundunt aliquam iis
quae in
terminari.
expofitione antiquae liturgise Gallicana apud Martenium lego.
Antipbona
au t em dicihir , quia prim ipfa antepouitur &f fie ponetur pfalmi verficu,-,

dere.

filentio

Hac vero

qui cantat

glorificatione Trinitatis

finito

tantummodo

T. V.
p. 97.

auecd.

d.

Abfonum eft, ut pfalmi verficulum

Inm cum gloria Trinitatis adneftetur.
qua ratione cum noftro more conveniret.
integrum intelligas pfalmum
Quare dicendum illos pfalmos, quorum verficulis antiphona interponitur,
folitos terminari Gloria Trinitatis, feu doxologia Gloria Patri,
hoc difcrimine, quod in Occidente omnibus pfalmis fubnecteretur
fecus ac in
Oriente, faltem apud monachos in JEgypto; cum tefte Theodoreto, in liturgia, matutino, vefpertino, & tribus diei horis canonicis, quas to T^r^i^ov
vocat
clerus populusque una voce fuccinuerit Gloria Patri &c.
In Con,

cilio
c. S-

FafenfiWY. an. 529. ad univerfalem etiam Orientis ufum provocatur

n Et quia non folum in fede apoftolica, fed etiam per totum Orien-

&

totam Africam, vel Italiam, propter haereticorum aftutiam, qui

cum Patre fuifle, fed a tempore coepifle, blaclaufulis
fphemant,
omnibus
in
poft Gloria ficut erat in principio dici
etiam & nos in univerfis ecclefiis noftris hoc ita dicendum elTe de tur
"
Nota, Gracos ad praelens ufque tempus fecundairi hanc docernimus.

Et nunc, omiflis i\\is ficut erat

xologiae partem incipere a verbis ^ vvv k.t.A.
in principio.
In Concilio Narbonenfilll. an. ?89- definitum efi, utinpfallendis ordinibm per quemque pfalmum Gloria dicatur Omnipotenti DEO :
per maiores vero pfalmos prout fuerint prolixin^, paufationes fiant, ff per
tern

DEI

Filium non femper

quamque paufationem Gloria Trinitatis Domino decantetur. Videri queat

S. Benedictus diftinguere pfalmum, qui cum Gloria Patri, ab eo, qui cum
<"-9-

antipbona dicitur.
Pofi

hum pfalmus

Cui

inquit

fubiungendus

nonage'limits quartus,

cum

efi

tertirn pfalmus, if Gloria.

antiphona.

S.

Pater autem

alias

fub-

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

fubiungi prsecipit in fine pfalrai

more Occidentalium Gloria Patri

etiam pfalmos dividi maiores vult in duas

XIX. Sed

h:ec

ut loquitur,

erant infueta in ASgypto

non antiphonas

pfalmis,

ut

mox

dum

decantationis excedere,

manu

atque

Glorias.

ubi orationes intermifcebant

videbimus

&

sianus loco paulo ante laudato habet: Denique

pro fervore fpiritus, vel pro eo, quod necdum

179

C. III.

fingulare

quod Cas-

eft,

quispiam iuniorum, vel

fi

inftitutus eft,

Orationes,

^j""

cceperit mo-pofiiectione*

pfallentis progreflio fenioris interdicitur plau-

refponforia.

in fedili
in quo fedet
cunctos facit ad oraomnibus
modis
providens
ne quod fedentibus
to
quia is, qui decantat, non
taedium generetur prolixitate pfalmorum

fu

quern dans

tionem confurgere,

fua

illud

modo

per

fe ipiuni intelligentiae

frudum

amittat

fed etiam per illos in"

detrimentum, quos ialtidium fynaxeos nimietate fua fecit incurrere.

lam fuperius obfervavi, Thomasium eundem ufum, interponendi orationes

fingulis pfalmis
veteri Hifpanico , & Gallicano curfui tribuere.
In eo tamen ei aflTentiri non poftum, quod in Occidente cceptum velit; cum verifimilius fit, Cassianum eum in Gallias adduxifte ex Oriente
unde etiam
origo eft antiquiflimi ritus Hifpanici.
Notabilis autem eft canon Agathenjis
Concilii an. DVI. ubi fimul antiphonis iunguntur orationes, dum prxfcribitur c. 30.
Ut poji antiphonas colkcliones per ordinem ab Epifcopis , vel
Frcsbyicris dicantnr.
Auclor libri de virginitate Gracus , inter opera S.
Athanasii etiam Alleluia per vices fubiungere prsecipit
Ad quemlibet
cidat

pfalmum preces

&

genuum

tres

pfalmos abfolutos dices

illae

quoque

pfallant,

Theodoreto
rit

raret

Alleluia.

cum

lacrimis

Qiiodfi

ut poft decantatum ab

oratione diem

ita

tecum

omnibus fimul nodurnum

:

&

poft

Deum

&

Adhuc ex

Iulianus Abbas

S.

&

fuerint,

effundant. "

exigerent, ut genuflexus

pfalmos caneret quindecim

ftans alter

addatur ...

virgines

fingula? fingulas preces

commemorandum, quomodo

eft

monachos
mane bini in

&

infiexio

inftitue-

officium, neodor.
alter

viciffim illo pfallente,

adohie

autem convenientes
poft aliquam quietem officium veIdem dePuBLio teftatur cap. S- inftituifle duo monatteria, Gracorum unum-* & Syrorum alterum, quibus una erat ecclefia,
ad quam omnes convenirent mane
& vefpere divifoque choro laudes
divinas illi grxce
hi fyriace celebrarent.
Ita autem dies confumebatur
Ffalmodiam oratio ut ait, orationem pfalmodia
utramque eloquiorum
divinorum lettio excipiebat.
Idem Theodoretus de Abrahaime, ad epifcopatum ex folitudine allumto, narrat, quod, pfalmorum de node retento
numero orationes duplicarit Quadraginta no&u altemas bymnodias explebat t interieftarum precum menfuram congeminans.
In vita Pauli SimpliCis
apud
-Z 2
adoraret

fero

hifi or

c' s *

in

reliz-

fpertinum exfolverent.

&

le(ftiones in -

&

c.\j.

i8o

L.

CANTUS ALUS

I.

apud Palladium inLaufiaca

noverat:

cum

s?

&

Pfalmum pfallit Ajutosivs,

c.2 8.italegitur:

earn duodecies cccinijfet,

IN LOCIS

de in,

z. II.

Jlit. ccenob.
c.

facit

pfallit

morem

in JEgypto>

fuiffe

ex angeli traditione pfahnos orationwn intcricctione dijlincJos

decantandi,

Cassianus teftatur.
S. Cjesarius, qui etiam laicos ad divinam in ecclefia
imbuerat pfalmodiam, hanc eis fuadet viciffitudinem a).
Ipfa ha?c in divi-

quandam concentus

nis officiis viciflitudo varietatem

riraam: unde
.

pulcher-

facri faciebat

etiam frequentes colledae, feu orationes, quae etiam Miflse

dicebantur, ad finem prarfertim fubnedi funt

t.vm.

Et paulopoft:
duodccim pfahnos.

&
& rurfus expergifcuntur ad

duodccim orationes
Et pofl orationes primi fomni parum dormiunt ;
Hunc
pfiillendum a media nocte ad diem ufque.
Surgit rurfiis

quern

duodecies oravit.

antiquis monafticis videre

In regula

licet.

uti fepius in

folitae,

S.

Isidori fingularis

regulis

locus:

eft

In cotidianis vero vigiliarum officiis primum tres pfalmi canonici recitandi

funt , deinde tres Miflk pfalmorum, quarta vero canticorum, quinta ma tutinorum officiorum.

In dominicis diebus, vel feftivitatibus Martyrum,

Verum

folemnitatis caufa fingulae fuperaddantur Miffae,

in vigiliis reci-

tandi aderit ufus, in matutinis pfallendi canendique confuetudo, utroque

modo fervorum DEI mentes diverfitatis obledamento exerceantur, & ad
,

UEI

laudem

fine

ardentius

faftidio

feu Miflarum ufus antiquus erat

Apid
F. II.

Ilnlft.
j>.

etiam lediones.

Vigilias,

habetur in regula

uti

bri ufque ad Pafcba duos notlurnos faciant ,

frater

leg at

folia tria

&

Frequens

excitentur. "

percommodus non folum

orate

leg at

tria

fed

Cjesarii, a menfe Oclo-

S.

& tres

alia

orationum,

inter cantica,

Mifjlis.

&

Ab una Miffa
Et

levet fe.

mox

Omni Dominica fex 3Iffas facite. Prima Miffa femper refurreclio legatur
dum refurreclio legit ur nullus fcdeat. Perfects Miffs die it e matutinos direDominica peculiafieri folita.
Congruunt his, quae notantur in regula S. Aureliani
Completis noApoftoli
Lediones
aut Prophetarum duae ad capitellum.

itaneo.

Refurreclio haud dubie evangelii lectio

eft

in

F. III.p.70. riter

fturnis dicetis matutinos. In aeftate, id eft poll Pafcha ufque ad Calendas OcloSexta feria vero poft nodurnos duae Miffae fiant in
bris ipfe ordo erit.

a)

,1

S.

Quid

Aug.

eaquam

tibi

(inquit Serm. 285. in app. T. V.

quod

prodeft,

)
pfailere

definis

fi

poft-

fupplicare

no-

fideliter pfallis,
,

DEO

Et ideo nnusqiiisque , quando pfallere

ceffaverit
cum omni Lumilitate oret , & fupplicet Domino
ut quod verbis piotnlit ex ore,
lueris ?

DEO
eft

auxiliante implere mercat.ir in opere.

Sic

quomodo fementcm

ite-

pfallere,

rum orando

fratres
(

arando )

fepelire

Sicut enim qui feminat in agro,

rire

diilimulaverit

fi

vel

tegere.

arando coope-

venient volucres,

& totum,

quod feminatum

effe

videbatur

diripient

qui in agro cordis fui feminaverit

&

pfallendo,

orando

modo

in

vel legendo

corde fuo

fepelierit

gitationes

fxculi

aeftate,

afperferit,

rccondiderit

venient volucres

huius volatiles

ita,

vcrbum DEI,
nifi

&
id

poftea

quodameft,

inanes

co-

&

quod in corde fuerat femivacux, & rapient

natum.
Et ideo ubi ceffaverit aliquis pfallere,
non ceffet orare , fi vult in agro cordis fui
,

meffcui

divirise

mifericordis proficere.

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

&

xftate,

hyeme

hyeme

in

nodurnos

poll

Nam

tres.

fex Miffie

Dominica omni tempore

fiant.

Quoad

"

l8l

C. III.
in aeftate,

tres Miifas in

&

hi

hyeme paulo

Ubi poft celebratos fecundos nocturnos, quia noffes crefcunt,

Una furor legat paginas out tres ,
quotidie ad librum facite MiJJas tres.
Cassianus omnia complexus
aut quatnor , quomodo menfur a fuerit libri.
duodecim
orationum infcripto,
confuetudine
de
fexto,
capite
libri
fecundi
eft

poll explicat

poftquam priore capite retulerat, qua ratione id Patres vifione angelica fueConveniuntque partim illis quae adhuc hodie obfervantur,
rint edocti a).
trecentos annos funt fancita in Concilio Laodiceno de
mille
ante
partim iam
modo ac die Dominica celit eodem
Evangelio etiam Sabbato legendo
,

cum aliis fcripturis legi conveniat.

Quod in conventu fidelium nequaquam

lebraretur: Qtiod in Sabbatis Evangelia

hue etiam fequens canon

Pertinet

c - l6 c.

17-

pfalmos continuare conveniat : fed per intervallum, id eft, per pfalmos finQuern canonem fie explicat Theodor. Balgulos recenferi deb e ant letliones.

Cum pfalmi

ex antiqua traditione uno tilo continuo recitarentur,

defefius nulpopulus congregatus hanc ob rem moleitia afficeretur,

gereret,
fed
ecclefia
egrederetur;
ftatuerunt
amplius
lam
curam
Paeius

tres , non efle pfalmos in facris congregationibus connexive recitandos,

samon

&

&

fed intermedie etiam lectiones elTe faciendas , ut populus quiefceret aliPropterea enim
in feffiones dideinde rurfus caneret.
quantulum ,
"
Aid yd% tSto y iig KuQio-paTa, Atdtpoga
verfas facrum divifum pfalterium.

&

&

to itQov Kctn^io-B-ri ']/aKrv\^ov.

Conftanter apud Gracos pfalterium in cathifmata

Moyne

manet divifum, de quibus Meursius, Leo Allatius, &le

Vaeorum errorem recte notans qui decepti interpretatione Ifidori T.IL

Mercatoris vocem avvd&s proceJUonem interpretantur, cum apertiflime farus

facris,

in

p. 980.

cros conventus deiignet. Prater lectiones ex fcripturis, etiam ex SS. PP. lege-

bantur in nodurno officio iuxta regulam S. Benedicti. In vita S. CiESARii

Frequenter etiam ad Matntinos , ad lucernarium propter

Arelat. legitur

advenientes homilice recitabantur

Claudianum

cufaret.

per

officio divino

ut nullus

effet

Ex

gens

de lectionibus in L.IV.

fefta ordinatis.

hinc venerabilis Patrum fenatus,

Angeli

magifterio

intelli-

congregationibus

fra-

trum generalem canonem non fine difpenfatione

Domini conftitutum decrevit hunc numcrum
,

tarn in

vefpertiiiis

gentes

ftamenti

id
,

eft

nnam

tanquam

extraordinarias

quam

in nocuirnis conven-

quibus leftiones geminas adiun-

ticulis cuftodiri,

veteris,

a fe

eas

&

aliam novi Te-

traditas

volentibus tautum,

ac

&

velut

ilivina-

rum

memoriam

fcripturarum

poflidcre

Sabbati

vcl dominico utrasque

actibus

id

Apoftoforum

Quod etiam

totis

quibus
,
pturarum. "

ledtio

hi

eft,
,

imam

&

affidua

In die vero

meditatione ftudentibus addidernnt.

tant Teftamento,

34-

de ignorant ia ex-

qui fe

Mamertum laudat Sidon. Apollinaris

Hie
a)

de novo

reci-

de Apoftolo, vel

aliam de

evangeliis.

quinquagefimx diebus faciunt

curce

eft

feu

memoria

fcri-

ep.

u.

l82

L.

Hie

folemiribus annuls paravit,

Qua
Adhuc tunc
ftricla

quo tempore

reliquis divini officii partibus

Miflam Catechumenorum

&

& N.

c.

9.

ut Milfa

a leclionibus

ex Conquodam loco ex celib flans, legat libros Moysis &c. Peraclisque per binos leclionibus, qui dam alius Davidis hymnos pfallat, & populus extrema verfuum fuccinat.
Poftea Diaconus , vel
Deinacla noftra recitentur, & epiftolaz Pauli.
In regula S. Benedicti refponforia fingulis
Presbyter legat evangelia."
ita ut poftremo Gloria Patri inneclaleclionibus fubdi iubentur canenda
qui cantat
tur
dicat Gloria.
Quam dum
Port tertiam vero leclionem
ftitutionibus

pfalmis inter lecliones V.

apoftolicis patet

Medius autem

Teftamenti

uti

leclor in

Reg.

con-

arclius

fidelium

quod nunc officium matutinum,

fere faerit,

c. s7.

convenient.

letla

cum

MifTae liturgia

erat diftincla in

Catechumenorum
exorfum mediis

1. 11.

CANTUS ALUS IN LOCIS

I.

ob honorem &
In Regula S. Fructuosi, Archiepifcopi
reverentiam Sanclas TrinitatiO'
Bracarmfis, etiam refponforia memorantur: Sabbatorum vero,&domi nicarum noclium curriculis, feuo Miflarum fupraieclo officio, fenis etiam
incipit cantor dicere

Miflis

cum

vigiliae

mox omnes

de fedilibus furgant

fenis refponforiis celebrantur

ut refurreclionis

folemnitas ampliori officiorum pfalmodia magis honoretur. "

loco patet, quod ficut iuxta inftitutum

cae

leclionibus,

S.

Benedicti refponforia

Ex hoc
fingi.lis

feu orationibus coniungi fint folita.

fingulis Milfis,

ita alibi

domini-

In

S.Benedictus Milfaium meminit his verbis: Et Miffa

Smar'agdus in commentario
Quod in aliis locis dicit

horis tantum diurnis

Qua

fint.

de re

,3

petit.

eji

mhTae, quia in

illius

lectae,

qua; in

fine

miflTae

vocantur. "

dia

Hvmni.

hac in claufula &f miffa funt dicit

f miffa funt reOrationes enim officii, quae a nobis funt completae
funt

M completion

regularum

XX.
duodecim
Te

vero

not. ad

Sacerdote

&

XXIV.

c.

cum

poftea vero

hymnos, quos

Aliter orationes,

dicuntur miflae

interpretationem probat

lecliones dicuntur,

hymnorum

congruit

celebratae.

Iuxta eandem vero regulam

hymnos, ceu iam

S. Aurelianus in
cimus

curfus a

Quam

DEUM laudamus

alios

honore funt

S.

S.

paflim

Menardus

eft,

DEO

in Concor-

in folemnitatibus,

leclione evangelii,

Te

id eft, col-

auclores.

aiii

Benedicti

id

DEO

ante

decet, ut conftanter fit,

illam

quando
hymnus

prsefcribitur

Pater Ambrojianos vocat, aut etiam generatim

ulitatos in horis canonicis,

non

recenfet nominatim,

ut

Subinde mentionem fevefpertini Gracorum , cum quibus multum

fua regula diverfos a noftris.

maturini

hymnus Te

DEU31

&
3

addito fimul triumphali,

ex quibus omnibus

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

bus compofitus videtur.

JVil.

Em. Tentzelius

C. III.

83

hymno idem fere

de hoc

Pacii potiilimum alias Bona, fe,

/
i>
firmatam, qua tribuitur SS. Ambrosio & Augustino , ex tempore in barc 1 ^
refutat, prsefertim ex ipfiusAuptitino S. Augustini eum concinentibus
notatu alias digna omnia ad baptifmi fui celebrationem gelta,
gustini

Vulgaremque opinionem, ex chronico

tenet.

S.

fedulo annotantis

de

hac

conatur Eustachius

S.

re

Ubaldo

tur in Polyglottis Anglicanis ex

ad Vossium

epili

fmgulari

celebri

de fymbolis

diflert.

His tamen

filentio.

auctoribus vindicare

Greece legi-

difquifitione.

Usserius

codice Akxandrino.
prsemiffa,

hymnorum

laudat

in

par-

partim hibernico fermone fcriptorum codicem vetuitiflimum.

latino
dilaudajfe legitur ,
qua hymnorum colle&ione Nicetas
nomen
Domini
Dominion
laudate
:
Te
Deum
laupueri
cens : Laudat e
tial

DEUM

In

naiterii

In antiquiffimo antiphonario moDominion confitemur ffc.

Benchorenfis quod Muratorius edidit, hymnis referto, eundem/?)>-

mnum

in die dominico

damus

te

invenio

eodem modo

Laudate pueri T.iv.aned.

incipientem:

Dominion laudate nomen Domini. Te Deum laudamus &c. Nihil vero de

S. Niceta, prout in pfalterio, circa tempora Henrici I. exarato, infcribitur
Hymnus S. Niceti, Lugdunenjis , ut puto, wXTrevirenfis cui eundem ad& Stilingfletus in Originibus Britannicis cum paulo
fcribunt Usserius
,

poft

eius'aetatem in regula CiESARii Arelatenjis praefcribatur

regula S.Benedicti, funt, qui ilium

S.

Hilario tribuant,

uti

qui

etiam in

tamen

alibi

Sisibuto adfcriptus legitur.

Hymno Te
S. CiESARii pro matutinis laudibus iungitur doxologia Gloria in excel/is Deo &c. qua etiam in Conflitutionibus apoftolicis
oratio matutina, indeque ab altis hymnus matutinus dicitur, antiquiilimis
temporibus ufitatus
a S. Basilio memoratus,
a quo hymnus vefpertinus

Abundio nefcio cuinam

Deum laudamm in regula
,

alibi

itidem antiquiflimus
te

ut iam fuperins memini, diflinguitur.

primo de hymnodis greeds,

&

latinis

quave cautione

Egimus

capi-

ac feleclu tarn

quam Occidente admifli lint ftudio humano ac metro compofiti hymni; dudum antea in Oriente, quam Occidente
ubi nullus ante SS.
Hilarium & Ambrosium id genus compofitionis elucubraflfe legitur primus vero S. Ambrosius invexhTe fertur in ecclefiam Mediolanenfem, telle
Paulino, vitee eius au&ore, num. 13. Qua de re in Prosperi Chronico,
fub Theodosio, leguntur hymni Ambrofiani compojiti, qui nunquam ante in
ecclejiis latinis modulis canebantur.
Hie autem rememorandum eft, quia hyin Oriente,

mnorum

in

concinendas
S.

omnibus
,

divini officii

partibus iugis fuit ufus ad divinas laudes

quid imprimis hymni rationem habeat.

Augustinum,

tria ifta coinprehendit,

que frequens apud veteres

Hymnus

ergo

iuxta

& canticum, &laudem, & DEL

totius officii divini, matutini preefertim,

&

Eft- 7

vefpertini

pf-

ms-

184
In p/aim. 64. tini

CANTUS ALUS IN LOCIS

L.I.

hinc denominatio.

tinorum

Es?

DEI fignum

Frogreffus Ecclefia

vefpertinorum
eft.

hymnorum

DEI

Dies in orationibus

Hilarius

inquit S.

dekctationes

maximum

inchoatur

in matu-

mifericordia

dies in

hymnis

DEI

EtEpiPHANius in Doclrina compendiaria de fide catholica: Mahymni in Ecchjia perpctuo faint

inquit
tutini
orationes matutina lucemalesqv.e.fihiidpfalmi,
orationes. Simile ex S. Ch rysostomo teftimoniura
atque in epiftola S. Vigilii ad eundem S. Chrysostomum
antea attuli
M.MM.Jn- de martyrio SS. Sisinnii, Martyrii & Alexaneri apud Ruinartum,
ecru. p. 6x2.
hymaj nomine totum venit officium matutinum Ibique Levitts aliqnantis,
in Ecchjia deprehenfis
hymnum cantantibus matutinum fit fafla depopulatio.
Quam in rem ell imprimis memorabilis Concilii Agathenfis canon, quo oclauditur.

&

&

Cn. 30.

nines divini

dinem

officii

partes fimul comprehenduntur.

omnibus

Ecclefiae ab

Et quia convenit or-

ftudendum eft
ut ficut
& poll antiphonas collediones per ordinem ab Epifcopis, vel
ubique fit
& hymni matutini vel vefpertini d.ebus omnibus
Presbyteris dicantur
& in conclufione matutinarum, vel vefpertinarum milTarum
decantentur
aequaliter cuftodiri

&

hymnos

capitella de pfalmis dicantur ,

plebs colleda oratione ad

Epifcopo
benedidione
vefperam
ab
cum
dimittatur.

poll:

Uniformis

na pfaimodiru

XXI.

PalTim in

aliis

Conciliis

idem uniformis ordo

conftitutus

eft

ut

h au d dubie horae canonical etiam inde lint dictae. In Concilio Venet. habito an.
4.6 <;. itatuitur: Ut vel intra provinciam noftram facrorum ordo, & pfalien& ficut unam cum Trinitatis confeflione fidem tedi una fit confuetudo
5,
nemus, unam & officiorum regulam teneamus
ne variata obfervatione
:

in aliquo devotio noftra difcrepare credatur."

(quod

aliis

primum

nuine non habent)

dicitur,

qui,

In Concilio Eracarenfi

quod Bemardus Brito

edidit

II.

pro ge-

mox

canone primo idem cavetur, ne etiam monafteriorum confuetudines cum ecclefialtica" regula fint permixtae ut iam retuli.
Sic etiam canone primo Concilii Gemndenfis an. ^17. tarn quoad MiiTae,
quam pfallendi ordinem idem Itatuitur Ut quomodo in metropolitana
,

Can. 2.

eeclefia fuerit, ita in

DEI nomine

in

omni Tarraconenji provincia

tarn ipfius

MiiTae ordo, quam pfallendi, vel miniftrandi confuetudo fervetur." Ad

huiusmodi canones provocmtPatres Concilii ToIetanilV. ne quid dicam de
atque pfalToletano XL & aliis pofterioribus.
Unus igitur ordo orandi
,

lendi nobis per omnem Hifpaniam , atque Gattiam confervetur, nnus 1110 dus in MilTarum folemnitatibus, unus in vefpertinis, matutinisqueofficiis, nee
diverfa fit ultra in nobis ecclefialtica confuetudo; qui in una fidecontine-

mur

&

provincia

regno: hoc enim

& pfallendi &

&

antiqui canones decreverunt, ut unaquaeque

miniftrandi par em

confuetudinem contineat.
Sunt,

c*

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS. C. III.

aliisque ctiam huius
qui velint in hoc, & mox fequenti

Sunt,

85

Concilii

rcponendum.
At etiam Gallia Narboloco
canonibus
Id nempe tunc agebant,
nenfis ad idem Fifigattorum pertinebat regnum.
in
regno
faltem,
divini
aut
provincia confervaretur,
officii
uniformitas
ut
iam
quando
ecclefiae
cathedrales
fuum fibi proqualis in metropoli erat
prium ordinem pfahnodiae, a monaftico diverfum unde primum eummuGallia

Gallicia

tuaverant, fervabant, fecus ac fieri pronum erat, Epifcopis potiffimum ex

Opportune hie
monachatu affiimtis , avitac obfervantiae forte tenacioribus.

quod Gennadi us de Mv smo Mqffilienji Presbytero narrat, eum

excerpfiffe ex SS. fcripturis lectiones, totius anni feVeneriiEphortatuS.
referimus,

ftivis

lettoribus in

moram

&

ingerat fcientiam

fee. VI.

Autmundus

fcripta,

ac

expedition

&

&

tempori,

tarn neceffarium a

ut foUicitudinem

celebritatem

**"&

decor em.

tolled

Ad

&

finem

Epifcopus in S. Apri veneratione nonnidla

ad pojlerorum recordaiionem exarafle dicitur apud

Tullenfis

refponforia

Mabillonium.

capitula,

Quod, addit Gennadius, opus

probatur

ecclejia

plebique

&

refponforia etiam pfalmoram,

aptas diebus,

lectionibus congruentia:

de

e. 79.
ris

Sic prxfules ornare facra chriftiana elaboraverunt.

L.vi. anmi.
11.

XXII. Ut vero
nochirnis

mentio

fingillatim

exordiar.

vigiliis

aliquid de divini officii partibus

Superius fparfim de

vigiliis

dicam

a De nodnrnis

etiam pernoclibus

quam Gregorius Nazianz. ttcLvvvxgv <?d<riv vocat: atque

Chrysostomus
ad Olympiadem laudat tyZg 7ranvxi$cig, tyag

eft iniecta,

etiam

S.

Et

cLy{)v7rvi&g.

MAXIMUS

ill

DlONYSII

epift. 8-

quod Paulinus vocat Nat. VI.

Kctvoi-ug,

DEO,

Exult are

S.

&f pfalmos produccre nottem.

,

&

tutf."

Eft S. Basilius inter prsecipuos,

clurnis vigiliis, varietate

uni ex

qui ftudium fidelium auxit in no-

pfalmodiae concelebrandis

hoc muneris dato

cantu prsefertim refpon-

quid canendum

prior ordiatur,
eft
precibmque fubinde intermixes nocicm fuperant : uti fuperius vidimus pariter de S.Ambrosio, qui
profideles fope ad id hortatur. Nucle, inquit in Pf. CXVIII. orandum din,
traart. Gerbert. de Musica Eccl.
L. I.
A a
forio

ipfis

reliqui fuccinunt

2.

Felic

exemplo Pauli,
&SiLiE media node ad hymnumDEO dicendum furgentium. De tempore
autem dimidias noclis (inquit S. Basilius in regulis fufius difputatis) quod
id ad orationem neceffarium fit, traditum nobis eit a Paulo, & Sila in
fcriptum eft enim fie: Circiier autem medium nottem Paulus,
Si Actis
laudabant
la
DEU31.
Atque
confirmat,
quidem
etiam
aucror pfalmorum

Media nolle furgebam ad confitendum tibi, fitper indicia iuftitia

fie dicens

tit

atque ita pfalmodia varietate

&

tl,m
!

o*tf. 33.

Epft.

r#f WKTigiVXg TUV ^/ctApohtvv

Fuit vero etiam fidelium, ac promifcui vulgi haec contentio

I^^

c.37.

86

CANTUS ALUS IN LOCIS

L.I.

trabenda pfalmis tempora &c.

Et

DEO

vacato

&

indulge orationibus,

fomnum tuum bona frauds fraudato.

ne obdormifcas ,
stomus de pfalmodia fideliuin etiam domi inter cacnam,
pfallito,

&

S.

Chryso-

convivia agens,

Si enim (inquit) Paulus,

tamen ad idem Pauli exemplum provocat.
cum ligno alligatus in carcere habi cui intolerabilia rlagella imminebant
taret, media nocte, quando eft omnibus fomnus iucundidimus, cum Sila
DEUM perpetuo laudabat, & nee locus nee tempus, nee folicitudines,
nee ulli labores, nee dolores, nee quidquam aliud
nee fomni tyrannis
illam intermittere : multo magis iiqs
modulationem
eum
coegit
qui

&

DEO

DEI bonis fruimur, hymnos , quibus

iueunde vivimus,
In fuis homiliis farpe mentionem
agantur, oportet emittere. "
giliis

monachorum

nocturnis turn

cum

in nocturnis precibus aflidui eflent (ut

gratis

facit de vietiam fidelium, eos hortando, ut

Palladius

in eius vita teilatur)

at-

que etiam in earum taedio fublevando per cantum laboravit, ut fupra diL.H. c. 9. ximus, tefteque Socrate, Primus precationes, qua in notlumis hymnis
amplificavit.
Atque ut narrat Sozomenus: Exinde popidus
Z.VIIL c. 1.fieri fuleut
,

Cpolitamis matutinis,

ut

modo memini

antiphona
L. IX.

c. 7.

u t Paulinus

in

uti ccepit.

in

hymni,

Eadem
& noEtumis hymnis promtius
Occidente
Ambrosio tribuitur fub quo primum
Mediolanenfi cckbrari coeperunt,
& vigilia in
S.

ecclcfia

eius vita teftatur,

lud more orien talis

laus,

eum

ecclefias

&

Alexandria, Diodorus,

& S. Augustinus

feciffe, dicit:

in confeflionibus,

ubi praefertim

Flavianus Ant lochia

in

Chrysostomus,

poftea in

S.

il-

Athanasius

hoc ftudio pietatis emieadem urbe fub

ut
Gennadio
Anthimus,
Theodorus
Theophanes
Lector,
in chronoS.
hymnis, & canticis , quae componebat,
graphia, & Cedrenus narrant
nuerunt.

Et

ficut Cpoli

S.

ita

atque diverfis choris per viros,

borem

ac taedium

leniit.

vimus de nocturnis
Turn prefertun monachorum,

6c

ad
2

initio

vigiliarumque

huius capitis quaedam

praecipuis

la-

commemora-

feftis.

monaftici inftituti fectatoribus utriusque fexus,

non

eft,,

57.

ff.'t

De

lam
in

mulieres cani faciebat

quoc niulta dicam Qui, ut ait S. Chrysostomus, nobles dies faciunt, in

r>
t
-t
gratiarum atliombm , C5 hymnodiis degeutes.
Nee vero viri tantum, fed
mulieres banc exercent Philojopbiam
natura infirmitatem promtitudhm
Tefte Cassiano paulo ante laudato, Ouidam viabundantia fuperantes.
cenos pfalmos,
bos ipfos antiphonarum protelatos melodiis, if adiuntlione
qnarumdam modidatiomim debere dici fingulis noclibus cenfuerunt &c. Totus
pfalmoeft fere in hoc argumento de canonico nocturnarum orationum,
rum modo liber fecundus de Inftitutis ccenob. S. Hieronymus ubicunque
j

ciericorum.

ihm.

XXIII.

vigiliis

&

&

&

&

de utriusque fexus

religiofis

hominibus agit,

&

ad eos fcribit, hoc

off]-

cium

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

C. III.

cium commemorat etiam tenerrimarum virguncularum.

dottius

folemnes defcribit

Monachorum

vigilias in fcfto

choris celebratas

S.

Iusti

87

Appollinaris<S7-

alternis

Clericorum,

Proceffio fuerat antelucana

&

jj,

non
ado

eP- *?

folemnitas

populus ingens fexu ex utroque quern capaciffima bafilica

& quamlibet cinda diftufis crypta porticibus. Cultu per,j
vigiliarum , quas alternante miilcedine Menachi, Clericique pfalmi cines concelebraverant, quisque in diverfa feceflimus ; non procul tamen,
utpote ad tertiam pracfto futuri cum Sacerdotibus res divina facienda.
Contigit quandoque etiam duplicari curfum in praecipua folemnitate. Cuiusmodi exemplum in vita Radegondje Fortunatus Piciavienjis affert: Quia,
inquit , mos eft in fejlivitate Beati Hilarii reliquu monafieriis circumcirca
proximis, quafunt ibi , ufque in medium noclem vigilias celebrare: de media
nolle unusquisque Abbas cum fids fratribus ad fiaim revertitur monajlerium
B anniverfaria

caperet,

TL aEl\ m d
'.^

Celebre eft apud Gracos [utovvktmov feu ^io-ovvktiov officurfum celebrare.

cium, quod media node ex pfalmis, hymnis, aliisque precibus perficitur,
non folum a Monachis, fed etiam a clero ad quern ab illis tarn in Oriente,
quam in Occidente cum reliquis canonicis divini officii horis ftatas nodurnae
vigiliae devenerunt, facris Conciliorum canonibus firmata; , etiam pcenarum
rigore, qui velfemel huic officio fine aegritudinis neceffitate defuerit utiiam
medio fkculo quinto in Concilio Venetico fuit ftatutum pro illis clericis,
qui in civitatibus degerent, ubi numerofior clerus huic muneri fufficeret ad
decantandas laudes divinas: Clericus, ut habet Concilium iftud, quern intra
tnuros civitatis fua man ere conjliterit ,
a matutinis hymnis fine proba,

c""-

I4-

&

bili

excufatione agritudinis inventus fucrit defuijje , feptem diebus

nione habeatur extraneus.

Ivone

Citatur hie canon ab

&

commuBurchar- Fm te v*a

'

^w.

Clericorum penfum licet maior die domiz.

nico folemnitas omnium praefentia fuerit, ut ex Concilio Tarraconenji difci- //. 153.
mus anni?i7. ubi iubetur, ut omnis clerus die Sabbati ad vefperam fit pa- c ~ratus , quo facilius die dominico folemnitas cum omnium praefentia celebretur, ita tamen, ut omnibus diebus vefperas, & matutinos celebrent.
Docemur ex Gregorio Turonenfi, media node inceptum effe curfum. Media nolle , inquit furgentes ad reddendas DEO gratias &c.
Ingrejji fit- L IX h $'
mus explere curfum nunquam tamen pfallentibm nobis potuit excitari. Apud
Io. Climac. fcalae gr. 10. de Monachorum vigiliis
noSurnis exercitiis vefpertinas vocantur pernodationes.
Quidam enim in vefpertinis pernoclationibus expeditijjimi a cur a mundi puras ad orationem extendnnt manus.
Alii
cum pfalmorum modulatione ajjiftunt. Alii leElioni magis iicumbunt. Longum foret ex regulis monafticis SS. Benedict! Cjesarii Aureliani,
ordinem varium vigiliarum pro temporum, & dierum feitorum, vel prido.

Quotidianum hunc

fuiffe

&

vato-

L.

88

CANTUS ALUS IN LOCIS

I.

Ctesarii intelligo regulam monialium apud

In altera enim apud Holstenium,
ad diem ii.Idnuarii,

diverfitate hicrecenfere.

vatorum

&

Bollandum
Stevartum hxc folum habentur

Vigilias a menfe Oclobri ufque ad

&

Pafcha duos nocrurnos faciant ,

orate
legat alia
ter folia tria
,

M refponforium

rii.

T.m.

fyiciL

collatione

ge

Arianps.

Iusti.

S.

fex

ut Miriam

Epiicoporum

a d ver fLls

feftum

In

tria

aliam antiphonam

Omni Dominica

fociata oratione,
Dach.f. 305-

&
&

Ab una

trcs MifTas.

Midas

&

levet

Dicite antiphonam,

fe.

antiphonas ipfas de ordine

facite.

interpretor.

Miffa legat fra-

Cum

"

piiilte-

leclionibus

nimirum

locus de

vigiliis in

Infignis ett

499. habita coram Gundobaldo Burgundia ReDefignata fuerat a Rege Rurgundia collatio ad diem
an.

vigilia ipfius folemnitatis

Epiicopi decreverunt, ad eius

fepulchrum pernoclare, ut futurae collationis fucceffum DEO commendarent.

Evenit autem, ut ea nolle, cum leclor fecundum morem inciperet lecliouem a Moyse
incidit in ilia verba Domini : Sed ego indurabo cor
Deinde cum pofi pfalmos decantatos recitaret ex Propbetis, occur*
eius &c.
rerunt verba Domini ad Isaiam dicentis: Vade, & dices populo huic
aulegerct ex
dite audientes &c. Cumque adhuc pfalmi fuijfent decantati
Evangelio , incidit in verba , quibus Sahator exprobrat Iudjeis incredulitatem : Vas tibi Corozaim &c.
Denique cum lettio fieret ex Apojlolo,
pronuntiata funt verba ilia : An divitias bonitatis eius &c.
Quod cum
ab omnibus Epifcopis obfervatum fuijfet ; cognoverunt lecliones illas fie occurrijfe volente Domino , utfeirent induratum effe cor Regis. Patet inde viciflitudine cantus pfalmorum, lectionisque facrarum fcripturarum ex Heptateucho,
Prophetis
Evangelio, & Apoftolo vigilias efle transa&as.
Quod vero obfervatum eft bonum ex decantatis pialmis
& le&ionibus omen , opportune hie aliis firmare iuvat exemplis.
Quorum illud fingularius eft de
,

&

S.

Martini

in

Epifcopum

eleclione,

ut a S.

Paulino,

&

Sulpitio Severo

Defenfor nomen erat Epifcopo, qui fe contentiofius S. Viri electioni oppofuerat.

At que it a, inquit Sulpitius, habitumeft,
div'uio nutu pfalmum hum leclum fuijfe, ut tejiimonium operis fui Defenfor ac~
in

eius

vita

narratur

a).

Alterum exemplum notat V. Beda in vita S.Patricii his verbis:

die, quo S. Patricius facris benediclionibus coufecratus eft, con-

ciperet.

Eodemvero

vea) Sic vcro

ille

F.x pre infantum, parvoque ex

canit lib. II.

Dutn mage condenfe ftipunt alturia turba,

Ac fua fuutoris pendent in vota frequent es,

Nee

pnetenta potejl tranjirc

obflacula

Sed Diaconus, qui forte aderut

Qtiem primum propcre

vix

hac

Exofos propter

lector.

codice

rapto

fecifti

murmur e luudem

evolvere linguas.

pervcrfum ut dejlruat

Frolata

a parvis iaudatio

Toliitur

in

DEO fententia

Chrijli,

verfutn

prifci decantans verba

Fropheta

ijln

Defevforem.

calum clamor prafensque probatur

Judicium clamante

refcrati pagina pfalmi

Obtulerat fubito feftimii tempore

Arripit

Laciantum teneras

* Ffal. VIII. 3.

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

venientcr hoc

tum

Tu

efi:

XXIV.

norum no men

habuit

laudef

de quo nunc egimus

appellata fuit ea divini

cum

autem
guntur
lebratae

in

Occidente

quales

nobis

feu nodlur- De

matutinis

^udibus.

melius matutinas laudes vocamus.

de

Ecce,

Mauro

S.

quam Oriente

maxime, quando

olim vigiliarum

integral

omnium

vigilias

decant at hymnos

ardtius

atque ad

7ravvvx^ pernodtes fuerunt

accuratiffime

ad Neocafarienfes epiftola defcriplit

S.Mauri

In vita

fermo, in hac noftra bafemper

cum ipfis vigiliis coniun-

fit

eiusdem habitus virk maiutinos

aliis

tarn

quod hodie nominamus matutinum ; quo nomine

officii pars
uti etiamnum a Gratis ofy* dicitur,

vocantur matutini hymni.

filica

in choro pfallentium clericorum decanta-

Sacerdos in sternum fecuiidum ordinem Melchisedech.

es

Officium

quam modo

canticwn

Pfalmijia

189

C. III.

ce-

Basilius in faepe laudata

S.

rem

praefentem

memorat

iam die pariter omnes velut uno ore

Illuccfccnte
ac corde confeffionis
Qui nimirum eft pfalmus quinquagefimus,
pfalmum Domino offenmt.
Denique per Italiam
de quo Cassianus
hodieque confummatis matutinalibus hymnis quinquagefimus pfalmus in univerfis ecclefiis canitur.
Audtor Constitution um apoftolicarum
qui doxologiam Gloria in excelfis 0rationem matutinam facit
fingularem etiam pfalmum fyfyivh matutinum, z. vni. c.
37quafi omnibus iam notum
eflfe fexagefimum
nominat quern alibi dicit
fecundum eundemque S. Chrysostomus iuB-ivov ^aA/^ov appellat. Vi& quid nos doceat DEUS In $f. 140.
deamus autem (inquit) undenam incipiat
DEUSmeus." S. Athanasius aut quisquis eft audio r vetuftiflimi libri
de Firginitate, eundem prxter alios virginibus commendat n$og ofyov At tov
,

O Qiog k.t. A. ^tebfoctuuet, cSe* ivAoyihi wcivTct x. t. A. Mahora hunc pfalmum dicite
Deus Deus meus, adte de luce vigilo*

yaXfAov tStov xiyin'

tutina

,3

Benedicite omnia opera

Sub diluculum vero
&c." S. Ambrosius ad fimiles pfalmos videtur alludere in Pf. CXVIII. DEO (inquit) vacato, indulge ora& ne obdormifcas pfallito fomnum tuum bona fraude frauda tionibus
to, mane feftina ad ecclefiam defer primitias pii voti, &poftea, fi voPravenerunt oculi met
non excluderis dicere
cat faecularis neceflitas
mane meditari verba tua, & fie fecurus procedis ad tuos adlus. Quam iu& canticis a beatitudinibus quas in evange cundum inchoare ab hymnis
Quam profperum ut te Christi fermo benedicat, & dum re lio legis.
te anima mea.
Domini Domino. Gloria

Sitivit in

in excelfis

cantas

Domini

benedictiones

ftudium alicuius

virtutis
1

aflfumas

ut etiam

Benedictiones hae funt hy-

meritum recognofcas.
Arnobius Iunior in Pf. CXLVIII. Quotidie
per totum mundum mox ut cceperit aurohuius pfalmi tuba
"'

in te benedictionis divinae

ninus trium puerorum.

inquit

ra

I90

inchoare principium,

diei

ra

&

s Ben p.

1X9-

univerfa

DEUM

provocamus. "

laudandum ,
qui omnes hodieque funt in ufu
,

Gregorius

quae

mam

benedicendum

alios

Be puis pp. his

c

CANTUS ALUS IN LOCIS

L.I.

Turonenjis de

pfolleretur.

ia

&

Cassianus adhuc

commemorat a). Conveniuntque

Gallo Arvernenji epiicopo iam ani,

& benedictione decantata, & alleluiatico cum

quagelimo,

ad

in terra funt,

Albefcente iam aurora interrogavit, quid in ecDixerunt benediclionem fe pfallere: at ille pfalmo quin-

exhalaturo narrat

S.

quae in coelo

capitello expreffo,

Plalmus CXLV11I. cum

)\hti Lauded e in-

coniiimmavit officium totumtemporis matutini."

fequentibus hie praecife alleluiaticus dicitur , quia hebraice ab

cipiunt primus, &ultimus, qui etiam in titulo Aileluiahdfoent, quos laudes votap. 12.

b
p. II. f.93.

Benedictus, unde ibrte nomen lautbtm toti officio venit, quod S.

Benedictus matutinorumfolemnitatem vocat, cum aliisillorum temporum b).
S. CiESARius apud Holstenium
Perfectis Miffis dicite matutinos, directaExaltaho
DEUS
te
metis,
Deinde Confitemini. In&f Rex mens.
neo
Cantemus Domino. Lauda anima mea Dominum.
Benedictionem
de
Dominum
ccelis.
Te
laudamus.
Gloria
in excelfis
Laudate
de
DEUM

DEO & capitellum. " Pro Dominica nempe. Poll; dire&aneum vero Exaltabo &c. Caeteros cum antiphona piallendos efTe non repetit , qua prius
praecepit, ut poll praediftum pfalmum diredaneum in or dine totus matucat S.

dies feftos

privatis

ita fole-

monialium apud Bollandumc). Aurelianus triplicem ordinem praefcribit, peculiarem pro Sablaudamus dici iubet.
In eo autem
bato & 07?mi Sabbuto hymnum Te
pro Dominica j tempore paichali, & maioribus feitivitatibus (fecus ac in
mnitates a caeteris diebus

Ut vero

antiphonas dkatnr.

tinarius in

feltis

in regula

diitinguit

DEUM

teri)

Hind

qiioque (inquit

noffe liebcmus

eandem

cenfuerunt

III.

Inftit.

a fenioribus noflris

nihil

matutinam

lib.

folcmnitatem addi

de antiqua pfalmorum

ne immutatum

eodem ordine

6.)

tur centefimus feptimps decirmis

qui

rm;s feenndus.

prius in no&urnis conventibus, celebratam.

Et-

enim hymnos, quos

nam

hac rcgione ad matuti-

in

excepere folcmnitatem in fine

vigiliarum

auroram

finire

cantant,

id ell

fequuntur

nodhunarum

gallorum cantum

quas poll

folent,

fimiliter

pfalmum 148.

&

huic novellas folemnitati

ante

hodieque dequi

reliquos,

quinquagefirr.um vero pfalmum

fexagefimum fecundum

&

&

o&ogefimum nonum
novJmus fniffe depu-

tatos."

&

Ambrqfianunt

angelio, litania
c)

in directum.

quinquagefunus

cum

Alleluia.

Poll

quern dicatur

Poft quern dica-

vcrfus, canticum de ev-

& complctum

efl.

k'

Die 12. Ian. p. 736. Poll hoc matutinales ca

cum

nonici dicantur privatis diebus

cum

vero diebus

f'tftis

mni Dominica

Imprimis

fiant.

dicite

antiphonis,

0polka matutinx
dircclanei.m parvulum
pfallantur.

Alleluia

fex A'.ifix fiant

Cantemus Domino:
cum antiphona
omnes matutinarii cum Alleluia dicantur

Confitemini

&

fabbato enim

&

celebrentur.

In folemnitatibus vero

pletis matutinis

b) Cap. XII. Reg. Quomodo matutinorum folemnitas agatur ? In matutinis Dominico die
imprimis dicatur fexagefimus fextns pfalrr.us li-

ne antiphona

rium

confuetlldi-

quo

fed

Leftio una de

debere

miffarn,

& fexagefiInde benediftiones & laiules.

Apucalypfi ex corde, & refponfo-

c.

laudamus.
ell

&:

diebus

& hymnum

In extcriore

nediftio trium

oratorio

in

Cantemus Domino.

puerorum

excelfis."

feilis

vigilia:

ipfis

im-

Te Dcum
procedendum

dicant

dicendlis ell diredfancus

hoc canticum
Gloria

omnibus

parvulus.

Delude

Poll
be-

poll benediclionera

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

I9I

C. III.

& Gloria in exceliis, maioremque

nempe
duodecim,
ut omnino praecipitur in
numerum p{almorum
Quicunque minus qnam duodecim pfalmos ad matnCone. Turon.W. c. 18.
Qui nunc partim in lautinum dixerit ieiunet ufque ad vefiperam &c a).
pro diebus privatis) Magnificat

tertio

requirit,

dibus, partim in vefperis dicuntur , qua? duae officii divini partes inter fe
conveniunt. Hucque Radulphus Tungrenfis duos canones a nobis laudatos

& Agathenfis

Concilii Bracarenjis,
tutinis

vel vefpertinis officiis

officium appeliat

quibus idem piallendi ordo in ma- De camnum

tenendus praefcribitur.
iMatutiui , inquit, ohferv ? ro'
-

quod vocamus

ambo

quia

trahit,

do pfallendi ,
nonibus amplior fignificatus Matutini

XXV.

S.

laudem dixi

Benedictus

tibi

&c.

Sed

idem or-

ejje

videtur in

ca-

illis

effe.

in fua regula illud pfalmi citans: Septies indicDe

feptenarium hunc

Utrobique ergo debet

laudes.

Jimiliter inchoantur

I4 '

numerum

diurnis applicans horis

horie

Uurnis -

nofturnisque diltinguens, Qui, inquit, feptenarius facratus Humerus a noPrima, Tertia, Sexta, Nonce, Vefipera,
bis jic implebitur ji Matutiua
,

Completoriique tempore , noftra fervitutis

dixit propheta

ris

giliis

idem

Ergo

his

fua: id
diximus

laudem dixi tibi. Nam de noclurnis viMedia node furgebam ad confitendum tibi.

Septies in die
ait

matutinis,

modo
fi

De

prima &c.

matutinis feu landibus, ut vocamus,

quas primus Cassianus ab ipfa Prima noftra nomine di-

ipfe autlor eft titulorum

fixarum, qualis habetur librolll.

feu fynopfium , capitibus fmgulis prae-

Matutinam, quam .nos Prima bo-

c. 4.

ra folemnitatem appellamus, non antiqua

pore adinventam

libros de Inftitutis

iam

nus

traditione ftatutam, fed noftro tem-

nomen Prima non adhibueBenedicto Prima vocatur, qui

in fua regula commendat, non tarn

vero in contextu

Etfi

effe.

tamen diftinxit -quod a

Cassiano plurimum ufus eft, ac etiam
officium

rit,

perfolvamu^s , quia de his bo-

temporibus referamus laudes Creatori noflro fnper indicia iuftitia

eft

ftinguit,

Propheta

ipfe

officia

S.

monachorum quam Collationes ut tamen

commoda intellexit, depromeret.
,

quae inilituto monaftico

in vita S. Cjesarii

fie fcribit

De

profettibus itaque

aliunde et-

CvpriacunMorum follici- L.
tus

4)

Ad matutinos
III.

p. 70. )

(inquit

Aurel.

ap.

Holsten.

imprimis directaneuin

&

P.

Exaltaho te

rex meus.
ludica me Dcus.
Inde
Deus Deus meus , ad te de luce vigilo , cum
Deinde ,
Alleluia.
Confitcmini Domino , cum
Alleluia.
Deinde ,
Cantcmtts Domino ,
cum
Alleluia.
Poftea
Lauda anima mea Dominum.
Laudate Dominnm quia bonus eft pfalmus. Lauda

Deus mens

Hicrufalcm Dominum.

Totos

Deinde benedi&io dicenda

eft.

tres

cum

Alleluia.

Poll benediclio-

nem

Dominum de calls.
Cantate Do~
novum. Laudate Dominum in Sancum Alleluia. Magnificat anima meet

Laudate

tnino canticum
ctis eius

Dominum
ia.

aut

Hymnnm,

cum antiphona
Gloria

in

ant

excclfis

cum
Deo

Allelu-

&

ca-

Et complebitis matutinos ipfo online

toto Pafcha.
Sic omni die doniinico, & omni-

pitelhun.

bus maioribus
vacabitis.

feltivitatibus

in quibus ab opere

I.

no.

I92
tus

L.

& providus

Nona

CANTUS ALUS IN LOCIS

I.

Paftor Jiatim

inftituit

Stephani

opus in &{//#/

bqfiliea

ut

Tertia

quotidie

Sextaque,

clerkicum hymuis cantarent, ut ftquis

forte facularium, vel pccnitentium fanclum opus exfequi ambiret,

Et ideo ruga vos fratres cariffimi , ad vigilias matutinas furgite:

Nuspiam Priad Tertiarn ad Sextam ad Nonam ante omnia convenite.
ma facit mentionem, dum de faecularibus agit. In appendice, quam regulae
monialium fubiunxit, officium praDfcribens pro diebus feitis, Deinde, inquit,

S.Aug.

140.

dicenda

Prima cum

eft

dna una de veteri

modo Dominica vel Sabbato

Auxarium CiESARio

nus quotidie

Secus ac

17.
c.

4.

fucceflit

epifcopatu Arelatenfi

in

Benedictus

S.

Aurelia-

S.

hymnum

qui ternis

Hoc
Qui

capitellum.

fejlivitati'ous fieri debet.

&c. pro
ficut

pfalmis,

1110-

etiam

hymno,

le-

horas mincres abfolvit, ut, ft maior

cougregatio fucrit cum antiphonis ; ft vero minor in directum pfallantur.
orationiQuod etiam Cassianus de fua matutiua dicit, tribus pfalmis

dione, verfu Kyrie

1.

maioribus

in regula autem pro monialibus fex tantum

horis.

aliis

(Fulgentis auctor aetheris)

ordine pfallendi duodecim pfalmos,

in

nachis aflignat;
in

&

hymnm

novo tejlamento

alia de

port

&

pfalmis fex ,

left ion es

L.111.

abfque ex-

Ipfe Cjesarius in append.

aliqv.a quotidia.no inter effe poffet officio.

cufatione
Sem.

uti reliquas

eleifon,

&

Cum

minoribus horis fex pfalmos attributos

L.il.c.2. aflerat, aut etiam pro horae numero plures
Sunt (inquit) quibus in
id
Tertia, Sexta, Nonaque
officiis
eft
diurnis
orationum
ipfis
quoque

in quibus haec Domino

ut fecundum horarum modum
id vifum eft
redduntnr obfequia, pfalmorum etiam, & orationum putarent numerutn
coxquandum nonnullis placuit fenarium numerum fingulis diei convenIfo/fas- ., tibus
deputari. "
S. Cjesakius in reg. Monial. alium ordinem pro quon
d ""' d 1
alium
pro dominico & Sabbato Itatuit b).
'tidianis
diebus,
S. Aurelial^"
L
nus pro quotidianis diebus monachis duodecim pfalmos decantandos ailibus celebranda

a).

alicubi

ed

'

cum

Rtg.adMon.gn&t,

in

Regula monialium baud

aliter

ac S. Cjesarius

fex tan-

ftp.

Hoiji.

II. p.

tum-

P.

in.
a)

Secundum modum nempe

obfervatione

exemplo
nein

ftatutus

&

tertice

eft

&

deramine facerent.

Qju typus

quam diximus

men ilium numerum

David
quanquam
,

intelleftum

fupplet:

Septies

iudicia

infinite

mnitate

ventus in

fhtutns

quern

fpiritalem

in

tuu.

fi-

mo-

memoria pro

apparcat

ta-

laudem

die racientes,

Qiiotiuinnis vero diebus

beatus

Nonam

quoque

habeat

letfHonibus

nica vero

die vel

dixi

Hac cnim

fenties line ditbio

b)

defignat

litteram manifeftiflime

die

hie

ex occa-

licet

& recenti

fecundum

deinceps

aequali fimul

Denique cum
dicere comprobamur.
idem typus de Oriente procedens hucufque
fuerit utiliffime propagatus, in nonnullis nunc
ufque per Orientem antiquiffimis monafteriis,
qux nequaquam vetuftiffimas regulas Patrura
violari patiuntur ,
minime videtur admiffns."

Domino

in

confeflionis

trinx

fomno

initium operationi

Clone videatnr inventus

caufa

qui antiquitus

vel fextx

tibi fttper

adiefta

fpiritales

fepties in

hos
ea

fole-

an-

laudes

Seni pfalmi

mi fex;
phctis

&

i>oft

cum

vel capiteliis

ad Tertiam, Sextain,
antiphonis

de.Apof.ulo,

ipfv

una, hymnus

leftiones

&

Domi-

fabb'torum ad Tertiam pfal-

poft quos le&iones

alia

hymnis,

(bis dicantur.

trcs,

tertin

una deProex evangeliis,

pfalmi fex,

capitellum."

antiphon

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

tummodo

Quod

praefcribat a).

C. III.

93

vero fuperius memoravimus ex eodem Cas-

apud monachos inorem, diurnas horas privatim agendi in fuis

cum viderimus paflim horarum diurnarum Tertia, Sexta, Nona in antiquiflimis monumentis recurrere mentionem.
Veluti Clemens Alexand. notat, nonnullos certas ac definitas horas
ut exempli caufa Tertiam, Sextam, Nonam orationi "deftinafle , conVideturque in
corditer iis, quae fuperius hanc in rem teftimonia retulimus.
siano,

fuiffe

cellis,

id

forte JEgypto fingulare fuit

LVlLJlrom.

Athanasio attributo item in regulis S. Basilii fuS. Hieronymi epiftola ad L^etam etiam Matutina ( qu$

libro de Virginitate,
lius difputatis

poftea

reo.-ns a

&

Prima

S.

37.

deprehendi hora praeter reliquas diurnas.

dici coepit)

Montfauconio

Chrysostomi

edita S.

homilia,

& hymnorum

quatuor tantum pfalmodiae

giliis,

Attamen
commemoratis vi-

q.

tempora commemorat

b).

t. xiii.
^-

63

XXVI.
audivimus

Fefpertinam

cum Matutina

citaturque iam a

fuperius DcVesperis
CoMPLE vefpertinus, &

fynaxi celeberrimam fuilTe

Basilio antiquiffimus hymnus

S.

Vifum eft (inquit) Patribus noftris ve- d c

fpertini luminis (id eft Hefperi) gratiam haudquaquam filentio arripere, fedagere gratias.
Quis autem fuerit au&or illorum ver mox ut apparuit
dicere non pof borum, quae dicuntur in gratiarum aclione ad lucernas
Populus tamen antiquam profert vocem neque cuiquam unquam
,3 fumus.
qui dicunt
Laudamus Patrem
FtM vifi funt impietatem committere
Spiritum Santtwn DEI."
Cumque ex vetuftiflimo MS. editus
n lium ,
proftet eiusmodi hymnus, qui omnia ea contineat, quae a S. Basilio memorantur, vifum eft eum hie referre, prout in Bibliotbeca Graca Io. Albercuius auclorem fe ignprare

dicit.

spiritu s.
e.

29-

&

&

Fabricii habetur

ti

fancli,

Lumen

hilare fanclae gloriae immortalis Patris ccele-

IESUCkriste, quum

beati,

ad Solis occafum

perveneri-

mus, lumen cernentes vefpertinum, laudamus Patrem &Filium

ftis

DEUM.

turn Sanctum
3,

ri

Fili

DEI

&

QodVYjtng

vita?

iv%*iii?fo

Dignus

dator

tempore quovis

es

quapropter

i'zriAv%vi<&>

mundus

feu proclamatio

&

Spiri-

vocibus celebraAlia 77-^c-te glorificat. "

fanctis

5?

gratiarum

attio lucer-

nalis
a) Quotidianis igitur diebus ad Tertiam

duodecim
antiphonam , hymnum
lam
furgit hora tertia.
Leftionem & capittllum
Fiat Domine.
Ad Sextam lit ipfe numerus pfalpfalmos dicite

morum

hymnus

lam Sexta fenJim vohitur , lectio & capitellum.

Ad Nonam ipfo online dicendum hymnus vero Ter
,

antiphona

hora

trina

volvitur ."

b) Deinde (inquit)

Nonam

Tertiam, Sextam,

Fefpertinas orationes ptrfolvunt

&

&

in quatuor

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

Lib.

partes
tibus
aliis

totam diem
pfalmodia

&

dividentes

hymnis

fingulis in par-

DEUM

honorant

omnibus prandentibus, ridentibus, ludenti-

bus, ciboque nimio fefe dirumpentibus

mnis dant operam.

fenfilibus rebus

Nullum

fere

tempus deputatur.

hy-

hi

menfae

&

Rurfus poft

prandium eadem exercitia refumunt , poftqunm

paulum fomno fe dederunt.
At fxculares interdiu etiam dormiunt , illi noftu vigilant. Vere filii lucis funt &c. "
I.

B b

t. V. f.196.

194

CANTUS ALUS IN LOCIS

1"

'

l.vulc.^- nalis habetur in Conftitutionibus apoftolicis non exclufo pfalmo centefimo

L.H. c. 59. quadragefimo , qui in iisdem vefperi dicendus commendatur , e'-anAv;^^ >
fen lucemulisideo a Gratis diftus.

Celebre Temper

apud eosdem Kv%mwv,

fuit

feu lucernah officium, quod refpondet vefperis noftris. Sanciturque inCoucilio antiquiflimo Laodkeno
Idem precum minifterium omnino debere

Can. is.

Semper omnino id tempus aptum & congruum vifum eft quo antequam nos cubitum recipiamus
DEO pro acceptis per diem beneficiis gratias agamus. Poftrerao autem (inquit S. Cle MEN6 Alexandrinus) antequam nos fomnus invadat pium & fanclum eft,

fieri

ixiNpnis

&

Fefperis."

Fa-

iib.Jl.
*

Ct

4-

DEO

fecuti,

gratias agere

ut

ita

cum

ut

divino

qui eius benignitatcm

&

quodam

ibmnum conferamus

nos ad

afflatu

gratiam fuerimus con5?

confitemini ei, inquit, in cantkis labiorum , quod in eius iufTu fiat, quidneque di quid ei vifum eft , & ad eius falutare nihil eft neque mancum
,

minutum."

Ambrosius

S.

qui in Pfal. CXVIII.

hymorum

officii

ve-

meminit, in Hexaem. avicularum exempla proponit, ut ab

pfailere difcamus, DEUMque ailiduis concelcbrare hymnis
Quis enim,

fpertini inEcclefia

L. v.c. ia,

eis

fenfum hominis germs , non erubefcat fine pfalmorum celebritate

diem vol inchoare, vel dander e : cum etiam minutifiima aves folemni devotion e 5? dulci carmine ortns diertim
Idem in
s* noclium perfequantur.
Dixiait, pfalmum refultat, pfalmum refonat occqlhs.
Pf. I. Dici ortns
inquit,

Pr*f.

-1.

9.

mus

de hac

re,

non tantum quatenus

in Ecclefia officii pars

ter

DEO

nihilque fidelibus

confecraverant

fuit antiquius

in gratiarum actionem Creatori oblatis

inEp.

1.

iis

praefertim

quam

qui

fefe peculiari-

hymnis

nonnifi folemnibus

Puftquam, incubitum concedere.

pendulum federunt bymnifque totum concluferunt,
Mjlffgulj quiefcunt in fir at is , ad quiet em
Ita in
non ad delkins adorn at is.
vita S. Macrinje fororis refert ipfe S. Gregorius NiJTanus, poft ccenam,

xiv.

flow,

private devotionis, fed etiam publici

eft

quit S.

Chrysostomus

c.'

I7>

familiareque

cum

forore colloquium,

fe

DEO

ad ecclefiam recepiffe,

reddere

vox me
inquit
Cantantium
Videtur hie ecclefia fuiffe publica,

vefpertinas gratias rug i^-ihvxviag ivxagiq-ietg.

ad gratias agendas vefpertinas vocabat.

quod in fua
prope quam monafterium tarn virorum quam mulierum erat
domo mater S. Gregorii inftruxerat: unde nihil obeft, quo minis publi,

cus in ecclefia fuerit

ifte

vefpertinus conventus.

Qualem etiam

S.

Augu-

xxil rfrsTiNus memorat in Fictoriana villa, quae non longe ab Hippone diftabat.
cimt. dh
& Ger^ Memoria Martyrum ibi eft (inquit) Mediolanenfium Protasii
quidam
adokfeens
medio
eft
eo
qui
cum
die
tempore
vasii.
Portatus

L.

aeftatis

equura ablueret in fluminis gurgite, dsemonem incurrit

Ibi

cum

iaceret vel morti proximus , vel fimillknus mortuo, ad yefpertinos illuc

orationes cum ancillis fuis ,
quibusdam fanctimcnialibus ex
hymnos

&

&

3,

more

ET OFFICII DIVINI PARTIBUS.

more Domina

hymnos

pofTeflionis intravit, atque

C. III.

95

cantare coeperunt." For-

folebant ad conquibus, ut fuperius memini

ventus publicos etiara alicubi moniales accedere, pariter ac monachi , quovefpertinum imprimis
tidianum cum reliquis fidelibus peragendo officium
te dies aliquisfeftus

erat,

Paixadius de monachis Nitrknfibus fcribit, n Vefpere ap-/zw.

ac matutinum.
,j

petente (rfc frarifaff

Kcerct&liriis *

Hervetus

u d

interpretatur Circa ho-

&

&

audireab unaquaque cellula hymnos

pfalmos

hymnos
emiflas
preces
ad
adeo,
exiftimet
&
,
ut
Ciiristo decantatos
transmigrate
elatum
in
paradifum
fublime
deliciarum."
in
fe
quispiam,

undecima, in qua lucerCassianus poft Nonam s adextremum, inquit

In regula Mon.S. Ctesarii pro diebus feilis poft Nonalis bora fignatur.

ram nonam)

flare

licet

<?.?.

nam immediate

fequitur:

Cunchs diebus

ad

feftis

duodecimam

1. ill.lnftiu
c- 3*

pfalmis,

qui ad Tertiam dicendi fuht, antiphonae tres iui~igantur, lediones vero de re,
hoc eli de ipfa feftivitate dicantur." Turn poltquam de vigiliis matutinis canonicis,

& Prima

egiffet,

fubditdemum de

mo-

Advefperam fimili

vefperis:

&

antiphonae ties:
do in exteriori oratorio direchneus parvulus dicatur,
hymnus una die: Deus qui certu legi'ous , altera die: Deus Creator 0-

Officium hoc vefperarum cum lucernario convenit in regula

duodecima vcro poltponitur
cui pafchales noCturni aequiAureliani

mnium"

S.

parantur

cum

c-

l8

Lucernalium pfalmorum meminimus fupra ex S. Epiphanio

Quod officium etiam cum vefpertino coniunclum innuitur

a).

'

matutinis.

Oportet igitur,

in Concilio Emeritenji in Hifpania.

vefpertino tempore pujl lumen oblatum

num

in diebus fejlis

ita

&

prim

utjicut in aliis

dicitnr vefpertinum

a nobis cufrodiatur in noftris

ecclejiis

quamfoLucer-

ecclefiis.

Isidorus, erat precatio quaedam, leu pfalmodia ad accendendas lucernas, quod prseibat vefpertinum , iuxta canonem Encriten-

narium, de quo

Cu "- -'

S.

Cap.

7.

fem acfonum. In Concilio Turonenji II. duodecim ftatuuntur ad duode- cm.n.

cimam plalmFcum Alleluia, refpiciendo ad numerum horse ficut ad Sextam
fex ibidem praefcribuntur. Cassianus, ad no&urnas & vefpertinas folemnita- LJL c -4

fog-

JEgypto duodecim pfalmos dici lblitos,

tes in

relianus
cern

ut

&

non

mox

citatus

octo pfalmos prasfcribens.

qui

delint,

cum

Ultra proceflit

alTerit.

in ordine pfaUendi quotidiano praster

S.

Au-

hymnum

de-

Iterumque a lucernali officio diftinguit,

iaciant horam.
Secus efie,
.

Completorio

eandem hanc

Mabila) Ail lucernarium

Regna
die,

direftnneus parvnlus id

terr.e eantate

DEO,

pfallite

Lau&ate pueri Dominum.

Hymnus: Hie
quern

eft

hymnum

lucernarium

dies

Domino. Alia

Antiphonx

tres.

vents Dei. Et capitellum,

tota Pafcha ad matutinos,

dicite.

eft,

Ad duodecimam

& ad

imprimis

diredtaneus parvnlus

Sol cognovit occafumfuuittt

Sex icrores Linos pfnlmos cum fuis alleluiatichdicant, antn honas trcs, Ie&iones duas, unani
de Apoftolo

aiiam de evangelio.

nos pafchales ipfo numcro,

defignavimus."

Bb

Ap.

ficut in

Kolsten.

Ad

noftur-

duodecima

P. III. p. 69.

s-6..

196
DccurfuGaii.
. 5.

n. 60.

L.

CANTUS ALUS IN LOCIS &C.

I.

ex ipfa Aureliani regula colligi.

Profecto enini
Q om pietae feu Completorii officium ibi ordinatur Quando rcpanfatiiri
in fchola
in qua manetis , Completci dicatur , imprimis directmiens,
ejlis
pfalmus nonagejimw dicatur, deinde capitella confuetudinaria.
Idem pfalmus in regula S. Benedicti cum aliis pro Completorio proefcribitur ; de

Mabillonius

advertit

&

Oesarii legitur. In regulis S. Basiquod poflit Completorio noftro refpondere.

Nee abludit, quod ex S. Augustini ad Alipium epiftola primum edita habetur Acla funt vefpertina, qua quotidie folent nobisque
cum Epijcopo recedentibus fratres eodem loco hymnum dixerunt non parva
midtitudine utriusque (fexus) ad obfeuratum diem manente , atque pfallente.

quo tameri

t.

lii, fufius difputatis,

37-

ll*'.

29. 8.11.

in regula S.

officio nihil

occurrit aliquid

Summe memoranda

ea epiftola, in qua narrat S.

eit

adhortationibus obtinuerit
luxuriofis conviviis

mos

lebrare

demum
,

Augustinus

ut Hipponenfes Catholici

quae in Sanctorum natalitiis

Id vero egit

erat.

quibus

abhorrerent a

apud Africaner

ecclefias ce-

ut meridiano tempore divinis orationibus

&

diem midto mundius atque Juicerius placer e celebrandum. Quod quam celebre fuerit, moxenarrat: Pomeridiano autem die
maior, quam ante meridiem affuit multitudo,
ufque ad horam, qua cum Epijcopo egrederemur , legebatur alternatim ,
pfallebatur : nobisque egrefsis
duo pfalmi lecti fuut &c.
Id quod de communi vefpertino officio intellipfalmif intereffent

ita ilium

&
&

gendum

Inde ergo fieri poteft, ut communi

completo (quod femper folemne fuit apud fideles, eftque
ad hodiernum diem) dum, divino fervitio arclius obftricti fuos adhuc hy^
eft,

tunc longius protracto.

officio vefpertino

&

pfalmos adderent, vel ante fomnum pfalmodiae peculiariter indulcomplerentque divina officia , Completorii peculiaris hora excreverit; cuius funt, qui auclorem faciant S. Benedictum , apud quern primum occurrit hoc nomen officiumque trium pfalmorum diftione termi-

mnos

gerent
Reg.

e.

17.

nandum

l. iv.
injin.

c.

19.

Qjd pfalmi direclanee fine antiphona dicendi funt. Pojl quos hyninus eiusdem hora &c.
Apud Cassianum hue pertinet quod habetur de
& Cappadociam, ac totum
officiis
quae fibi per Mefopotamiam, Falaflinam
Orientem fmgulis hebdomadibus viciffim reddere fratres confueverint, atque
Has autem, inquit Cassianus feptimaetiam S. Bene-dictus imitatus eft
:

ufque ad ccenam dominici diei minifiraturus obQua perfeci a minijierium tot his hebdomadis ita concluditur ut hi,
fervat.
convenientibus in unum fratribus ad concinendos
quibus fuccedendum eft
pfalmos, quos quieturi ex more decant ant , omnibus in ordine pedes lavent.

nas unusquisquefufcipiens

CAP.

IV.

ft

CAPUT
Oiialem habuerint,

97

IV.

voluerint -prima Ecclcjict at ate

eflcqiie

fantti Patrcs ccclefiafticum cant urn,

I
eftat

ut de cantus ac muficae veteris

ecclefiafti- Vetns mufica

dicamus, non admodum qui- bhythmxdem multa quantum liempe refcire licuit ex JJ* MK "
veteribus chriftianis Doctoribus, qui vix ar-

cae ratione aliqua

:

tem

illam attigerunt

aut nobis aliquid

reli-

Quae enim de Origenis

& Dydymi Akxandrini peritia mufica ab antiquis

querunt.

narrantur

cum

hibet

non hue proprie

&

siodori,

Origene, quod earn

docendo etiam gentilibus

praefertim de

reliquis fcientiis

religionem chriftianam fimul

inftillaverit

Hieronymus

ecclefiafticis per-

de Scriptoribus

Et quae habemus

fpeftat.

Boetii fcripta in hac materia, in

Augustini

S.

alio funt

genere

Cas-

S.

a).

ut

Au-

gustinus

Retra&at.

de his libris fcribens ad Memorium Epifcopum,

Ep.101. qui eos ardenter poftulaverat, Verumtamen (inquit) te hoc tantopere flagitaffe pcenitebit.

S.

Difficillime quippe

Augustini

a) Veluti S.

perdito eius libro

fex libri de Mufica (de-

quern

indicat lib. II.

ipfe

c. n. & Possidius in Indicnlo Opp.

Aug. Contra Hilarium de Canticis ad Al~
tare) In quibus (ut ait CassiodoRUS de Ar-

tibns

&

difciplinis liberalium litterarum c.

humanam vocem

rytbtnicos fonos

nium modulabilem in longis

&

5.

harmo-

fyllabis atque bre-

Ac libro
qux ad huius difciplinx confinumeroforum motnum
pertinent

vibus naturaliter habere monftravit."

primo quidem
derationem

fpecies explicantur.

fecundo

In

&

de

fyllabis,

In tertio

pedibusque metritis difpntat.

traftat

primumque rythmi ratio , & proprietas traduntur ; tumque incipit tra&atio

de metro
qux in quarto libro
de rythmo

metro

verfu

continuatur.

In quinto de verfu

que hxc ipfa

cat

S.

Augustinus

quam apud benevolos

mine deprecatur

initio

ftudioforum nientes ex

ne

adDEUM

provehit.

libri

differitur.

At-

m/gacitatem vo-

crticiofi iaboris

fexti

no-

ubi deinceps

numerorum confideratioIdem S. Augustinus

libri

poflit

intelliguntur

quinque

in eo

non folum difputantium

feparare perfonas
verum etiam pronunnon

fi

ciando

adfit

qui

ita

fonare morulas

fyllabarum

ut cis

fenfumque aurium feriant genera

numerorum , maxime , quia in quibusdam etiam filentioruin dimenfa intervalla mifcentur,
qux omnino fentiri ncqueunt, nifi ut auditorem
prommciator informet.
Sextum fane librum,
exprimantur

quern emendatum reperi

cxterorum

fortaffis ipfe

tatern."

ubi

eft

omnis Fruftus

non diftuli mittere Caritati tux,

tuam non multum refugiet gravi-

Nimirum

confideratione ad

ubi lectorem ex

Deum

numerorum

provehit, non quatenus

afficit, fed rationem

eodem quidem fine,
quo etiam mufica facra tendit , Qux (ut ait
Cassiodorus 1. c.) & fenfum noftrum ad fuperna erigit , & aures modulatione permulcet."

fenfus

b 3

I98
l.l.Jlejluf'
c- z -

L-

CANTUS PRIMA ECCLESIiE JETATE

I.

muficam fcientiam bene modulamli ; fed

quatenus foni in intervallorum fpaciis , earumque

GUstits us dcfinit
ce

earn tradtavit uni-

dinienfione

certa

faltandoque nos mulcent, eitoue rhythmica ac metrica mufica

cantando
i\b harmonica diftincla.
Harmonica (iuxta Cassiodorum) fcientia eft muquae difcernit in fonis acutum & grave.
Rhythmica
quae requirit
fica
concuiTicne
verborum
ia
bene
male
utrum
fonus
vel
cohasreat.
Me,

quae menfuras diverforum metrorum probabili ratione cogno trica clt

fcit; ut verbi gratia , heroicum, iambicum, elegittcum
csetera." Praeci,

Loc.cit.

&

l.xri.c.is.

Aid Gellius:

fms

&

Longior menfura vocis pvS-^og dicitur, altior

pi?**.

Geometric) quae appellatur ptT^KYJ,

per
quam
fyllabarum
brevium
longaram
&
& mediocriuin iunctura,
,

& modus congruens cum principiis Geometric aurium menfura examinaS. Augustinus alicubi difcutiens
quid humana ratio in mufica
Lll.'ite Orii- tur."
m n. 39. 40. egerit circa fonum eumque triplicem aut in voce animantis aut in eo,
quod pulfu ederetur
Vide quod flatus in organis faceret , aut in eo
nifi
(inquit)
effe
viliflimam
certa
bat
autem
materiam
dimenfione
hanc
,

& acuminis gravitatisque moderata varietate foni figuraren temporum

qua: in grammatica , cum fyllabas
Recognovit hinc effe iUa femina
tur.

Eft

alia fpecies jwmwwcjjs

(fc. partis
,

&

accentus vocaverat. Et quia in

diligenti confidcratione verfaret , pedes
longitudines fyllabarum, prope aequali multitudine
ipfis verbis brevitates

&

oratione attendere facile

fparfas, in

,,

tos difponere, atque coniungere

moderatos impreflit articulos

j,

longius

re,

pedum

modum

autem non

quae

fbir, tentavit,

effet

unde

illos in

ordines cer-

& in eo primo fenfum ipfum

& cacfa & membra nominavit.

curfus provolveretur

ftatuit

pedes

quam

Et ne

eius iudicium poffet fuftine-

& ab eo ipfo

reverteretur,

fecuta,

verfum vocavit.

Quod

certo fine moderation, fed tamen, rationabiliter ordinatis

pedibus, curreret, rhythmi nomine notavit , qui latine nihil aliud, quam
numerus dici potuit." Hoc prioribus libris de mufica S. Augustinus propofitum habet quoad ipfam fyllabarum dimenfionem , quae fono , duni alias
correptiores inter fe mifcentur
demulcent.
Quare
quaero,
nunc
utrum
fonus
verfuum
aliqua
aliquando
te
per

?"
Refpondetque difcipulus, qui interloqui aures voluptate commoverit
tur
ita ut nunquam fere fine delectatione verfum
Prorfus faepiffime

producliores

I. II.

c.

z.

aliae

(inquit.) illud

Agit deinde curate de fyllabarum pedibus, eorumque ftruciu audierim."

qua ratione delecrant, dum alii aliis, aequalitate fervata, mifcentur. Quid

ra,
Ibid.

c.

1. ix.de

9.

xh- eft,

ffo niLL

&

varietate mulM enitn (inquit) auribus poteft iocundius effe, quam cum
Rhythmi rationem, quoad melodicus
centur, nee aequalitate fraudantur?"
fie defcrioit

Martianus Capella

Temporum

alia fimplicia funt,

quae

pudica

PATRIBUS USITATUS. CIV.

SS.

99

Pes vcro eft numeri prima progreflio per le podlca etiam peihibentur.
Argitimos
&
iunfta. Cuius partes funt arfis
thefis.
fonos
neceflarios

&

elevatio; thefis depoiitio vocis ac remiflio."

fis

eft

nem

fecit

Basilius mentio-

S.

quern locum
rbythmorum harmonicorum
Et
apud
nominat.
S. CHRY-iV/"?"-?/"./.
rbythmorum
Ambrosius
claufira
S.
refpiciens
sostomum ipvQpw o-vyMiftevov dmv cccryut, rhytbmo compojitum divinum canticum memoratur. Atque in anecdoto noltro Gerontico Abb. Pa m con is car-

rm

a^uovtxav ovOpaiv,

puntur monachi, qui [AtAaAStriv a,Tp.a.Tct, x. DvSfxi^triv hx^-> modulantur canCum rbytbmo coniunctum ell metrum,
tica, ac numero adjbringunt touos.
quod poteft dicl ipuus rhythm, menfura. Vides (inquit S. Augustintjs) l. hi.
nam
ut opinor, quam recle utrumque nomen his rebus fit impofitum
peccaturque
in eo
fi pedes
illud pedibus certis provolvitur ,
quoniam

rede appellatus eft rhythmm , id eft numerus

fed
diiToni mifceantur
quia ipfa provolutio non habet moduin, nee ftatutum eft in quoto pede
finis aliquis emineat, propter nullam menfuram continuationis non debuit
Hoc autem utrumque habet nam & certis pedibus cur metrum vocari.
Itaque non folum metrum propter in ritur , & certo terminatur modo.
etiam
rhythmus
finem
fed
eft propter pedum rationabilem confignem
,

c.

t.

nexionem.

facrorum hymnorum inEcclefia genus, quod An harmonU

antiquiflimis Ecclefiam temporibus in ufu fuit ,
in Oriente praefertim a camutka
unde & AmbroJiam ^\\hv\~
S. Ephrem, inter Latinos a S. Ambrosio excultum
funt dicli hymni
non eo quod fola rbythmi , aut metri ratio totam cantus
ac muficas varietatem confecerit
fed certi coaptati fint moduli mufici. Ac
totus quidem ineo eftEusTAcmus a S.Ubaldo, Difq. II. decantua S. Ambrosio
in Mediolanenfem ecclefiam induclo, non cantum alternum, vel populi concenHasc pertinent ad

II.

illud

tum primum

induxifle in ecclefiam Mediolanenfem S.

ipfum modulatum
eruditi,

qui

demum ad

fieculi

nulla

to turn

adhuc publica

&

decantafle,

ex loco Pauli

fed

unum

inflatu Spiritus
i.

S.

cantum

Plures vero funt

tertii

primordia can-

rerum chrijiianarum inu

adfuiffe

&

fed

carmina exiftimat, non

alteram tantum, cui poeticae

accenfum

ceteris tacentibus

XIV. 26. infert: Unusquisque veftrum pfalErgo (inquit) facri veterum Chriftianorum

Cor.

habet, doclrinam habet:

Poeta? erant ex

in primis

omnibus nota

itaque concinifte ccetum

nonnihil merit facultatis

mum

fecundi exitum, aut initium

Moshemius,

tus ecclefiaftici revocant.

tils

Ambrosium,

antea infuetum in ecclefia occidentali.

eorum ordine

ttus quidam divinus impellebat ad

Alii ut cantum
docendos &c. "

quiProphetae appellabantur, quos inftin-

DEUM publice laudandum

modulatum primis Ecclefiae

&

lratres

feculis in-

fuetum

200

L.

CANTUS PRIMA ECCLESIiE JETATE

I.

fuetum afferant labiliori utuntur Nicephori auctoritate, agentis de fancli

Ephrem hymnis compofitis ad mctrum Harmonii qui Bardesanis haere,

carminum cantu propagare, cuius fingu& quidem p. 77. relatis mola verba p. 72. & 77. recitavimus. Ex quibus
dulati ecclefiaftici cantus originem dignofei exiftimat Eustachius a S. Uerrores patris conatus eft

tici filius

baldo in

commentario de Benedict ione

eandem fententiam Ant.

DEI

Democharem,

lib.

Obferv.

Sett.

I.

4.

citatque in

IF. adv erfus Alijfoliturgos,

c.

12.

Martenium de antiq. monachorum rltibus lib. I. cap. 2. num. fo. Pignatellum

Confult. Canonic.
Dicitur quidem Nicephorus Martenio,
Conf. 41.

Francifcum Biarium de

'
fi
c.

ecci

in.

II. cap. 2.

num.

. 2.

18.

cantum melodicum primis Ecclefias faeculis infuetum afleruifle, fed id in edinon prsecife legitur
quas prx manibus habeo.
Id vero exprefle
habetur in hoc loco, quomodo a Martenio &H/efteno Difquifit.monajl.
refertiir
Cum tamper tria a Chriftu nato facuta jimplex cantus nulla moifc
tionibus

Marten.

monach. T.

veter.

n.

H.cftm
Difq. 4,

s.

dulationis fuco

permixto

Chrijli populus uutrijjet

quidam &c.

S.Eph rem vero

CUmpofuit

oov 7T(iog

city'

u,ds T&OV [AiAoOV

a-ctvro.

($\ov

7T0Pl<TC(,jXiV0l

divinos hymnos ad
01

ITXTl

y^TiTzriiTct,

ecce

rr,g g';c>cA^o"<ctf

dv^rjcctl

fJ,cL7k.0V

Harmon^us

tibi

Harm on 11 carminum

TCCVTCt,

vy

f^iXoTaroioi Tcig

leges

dtpog-

ilZriSxVCU 7TCi()CL<T)Llva-

quibus per amulationis ardor em pofteriores Ecclefia cantores modu-

lorum formulas mutuati magis etiam at que magis auger e , atque propagare
Ab hoc tarn en non videtur abludere quod idem Niceeas flint aggrefii.
,

jLXIIL

phorus dicit, dum de Arianorum nocturnis cantibus Cpoli fub S. Chrysoprinciait

quos hie aemulatus fit. Catholica autem Ecclefia
c.s. stomo agit
hymnorumque
canendorum
hide
ad
hum
eiusmodi
pfalmodia
ufque
pio
fumto
,

&

Morem
diem coufuetudinem earn retinet ,
facris cantilenis operatur.
autem antiphonorum , hoc eji alternis per refpoufionem carminum concinenProvocat Nicedornm, Ecclefia antiquitus tarn hide ab Apojlolis accepit.
phorus prxcife ad morem poetarum antiquorumlyricorum, dumautfoli, aut alternis carmina fua canebant. Quod factumne fuerit primum in facris hymnis,
,

metrice,

ac rhythmice compofitis,

metro

non

conftat.

haud erant

Hymni

ecclefiaftici

antiquio-

qua melodia etiam

,
pfalmi
ac cantica a cantoribus fuerint decantata, manifeftum fatis non fit.
qui
autem (inquit Walafridus) hymnos dici non tantum
Notandum
ec-
res

qui fuperfunt

adftricti

etfi

z>>

rebus

ckf. c. 2$.

M metris vel rbythmis decurrunt , quales compofuerunt Ambrosius , HilaBeda Anglorirm Pater ,
Prudentius Hifpaniarum fcholaiticus,
rius ,

&
&
& alii multi: verum etiam caeteras laudationes, qua? verbis convenientibus,
Unde & liber pfalmorum apud Hebraos li & fonis dulcibus proferuntur.

,3

M ber

hymnorum

vocatur."

ticis facra? fcripturas tenent

Dici hie queat,

,

qui

illo-3

quod de

ipfis pfalmis,

metro conftare negant

aut can-

ftilum potius,

PATRIBUS USITATUS.

SS.

&

201

C. IV.

cuiusmodi fane cantica ex tempore prolata in novo etiam habentur Teftamento , certis tantum verfuum
& iermone, figurisque elevatioribus compofita, qua: etiam
diltinclionibus
quando harmonica acutorum vel gravium ib nodemulcent,
ac
afficiunt
rum accedit modulatio , quemadmodum in rbythmica & metrica cum harQuae aliaque difcernit audlor de Mufica inter opera S. Bemonica coniuncta.
attuliffet harmonica: definitionem
primum
antea ex CasCum enim
DiE.
siouoro pofitam: Vel harmonica ( fubiungit De Mujka quadr. ) ell ilia,
una localis, lecundum
quae confiftit in numeris dupliciter , & meniuris
tins,

orationis colores attendi debere

fonorum vocumque

proportionem

nem longarum breviumque

alia

figurarum.

I. p.

eil

id ell

varietatis canendi fcientia

facilis ad perfeclio fcretio modulations
nem canendi via , plurimumque vero dillimilium proportionalis confonanHarmonica etiam canonica
tia,
fcientia de numero relato ad lbnum."
,

&

&

&

Rationem exponitProLEMAis Cyrenaica, cuius verba affert P orLonge aliter Canunici cantores nominantur Can.
Harmonicis a).
Ecclelise adferipti fuerint.
Sunt etiam Cahide,
quod
17. Cone. Laodiceni ,
qui
ceteris cannonarchae apud Gracos e numero leclorum, leu cantorum
five cantica eccletoribus fussrerere foliti funt canones, qui Cunt hymni
memorautur
in
Quales
lam
Gerontico, quod
compofita.
certa ferie
fiaflica
dicebatur.

phyrius

in

ubi fie Abbatem Pambonem alloquitur frater Aleex MS. Vindob. edimus
xandria redux Ev dfAiXuct. ficvarou/wfAiv rag vicious r^wv iv rri ipvjy.ca ravrvi
are Kuvovetg xti rpoTsrdpttt ^/d'fts.opiv' uiari^ovT^ ( forre i sriAQovr(&>) ydo px iv
,

ixKX^<rice,g

et$ov to, TciyfjLccrot, jrjg

AXi'tzvcioiicx,

7rg

yaft&tr.t

vl

iv

XvTarri

yiyova,

In ignavia tranfigimns

aut
troparia
canones
canimus.
Adveniens
neque
dies nofiros in eremo ifia
quomodo
pfallunt
ac midto fum
enim Alexandriam vidi ordinem ecclejicc
troparia non canimus.
Infignis ell
eoquod nos canones
affetJus moerore
Tro^n aid

& i^dfooy.iv xavovag

j?^-

ti

>y

rpo^dota,.
,

hie locus

unde palam

fit

&

quid monachi in eremo aditarint

quae contra

cant us
a)

Canonicum autem
quos generalius

(inquit) ftudium,

eft ?

fecundum

Iuxta Pythagoricos

Quam

enim nunc barmouicam vocamus, cammicam illi

ilicebant.
Cur vero illam nominamus canonicam } Non ut aliquibus vifum fuit a canone inSiquidem ratio
ftrumento , fed a reftitudine.
id

bus

quod reftvtm
,

five

eft

reperit

ntendo canoni-

Etiam lnftm-

regulis. harmonicis.

mentis harmonica lege compofitis canonicum appellant

quod

in

fifhilis

tibiis

non

fit

canonica

fie

atqiie

aliis

ac enram
qua;
tamen vocatur , quia

inflrumentis adhibeant ftudium

etfi

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

L.

I.

fiat

fecundum rationes

&

theoremata canonica.

Potius ergo
fie eft

eft

inftrumentum a canonica effetftione

denominatum.
Canonicus vero nniverfe

harmonicas

conftat

tem mujici
harmonici
nici

qui circa id

illi,

Utrique vero

Vitruvius
:

canonicam

,,

qui

Aiufici

quod harmonia
DirFerunt

generatim

qui

mufici
in

c. 1.

aii-

enim dicuntur

ordiuntur a fenfibus

Pythagorici

lib. I.

verfatur.

& harmonici.

vero funt

loquitur

ratiocinando

&

cano-

harmonici.

appellantur.'*

eandem Fententiam

Muficen autem fciat oportet , uti

mathematicam rationem habet."

&

416.

B "flL

lecundum proportioharmonica quod di-

temporalis

Alia

r.

202

L.

CANTUS PRIMA ECCLESIiE 7ETATE

I.

cantus fuerit Alexandria modulatio , haud dubie fecundum tropos, feu mopfalmi nt canerentur fecundum
dos , ac difciplinam artis muficse. H)tnni

&

Orientalium partium infinitum

morem
diemum
L.ix.c<mfejs.
f - "

Ambrosio

5?

harmonicum

a S.

ex

difcimus

Augustino

Eustachius a

laudatus P.

it

Ambrosio

S.

S.

Mu/urgi
I. V.

an hoc

allatis,

inftitutum eOTe in ecclefia Mediolanenji.

ftatui pofTit
,

imitati,

feu duas oclavas conftituerint

hade-

me latet unde
Ambrosius, & Augustinus, Pythagoram
,

id eit fyitema intra Disdiapafon,

divifiones,

ficuti

Lectis

a nobis

lllud vero

iudicet leclor.

Kircherus quod SS.

quindecim monochordi

hauferit

c,

& per ca-

Huius auctoritate
Ubaldo
ipfum cantum
a).

tot tcftimoniis de cantu ecclefiaftico a prima Ecclefiae state

nus

ex iUo in ho-

retention multis tarn ac pene omnibus gregibus chriftianis,

tera orbis imitantibus,

potiflimum affertum

eiTe a S.

poftea Boetius, qui notas antiquas

mu-

ex alphabetho greeco inter paucos, quos fciverim, ex fcriptoribus

Latiuis de Mufica
aut etiam Gratis chriftianis
confervavit. Sed nihil ille
Per fngulos modos ait inter alia a vetmbus mu~
de cantu ecclefiaftico.
Ad rem vero noftram nificis unaqiutque vox diverfis notulis infignita eft.
hil iupereft monumenti liturgici prions setatis cum notis eiusmodi
ficuti
fuperfunt grneca carmina cum notis in bibliothecis Parifiis, Berolini, Oxonia,
Florentine. Specimen hie adiungom ex MS. fee IX. velX. monaiterii S. Galli,

Z.irJcMuf. ficas grxcas

in

rycTp Liber. AjiofiEiMi epi 5 eviivo imitate

/A-

JW

exrxca,

xyfvnef nunc jprn

ncccanx*

cexpxdxr c^uAarxco car- otner vtf* Cr

nnitf mej^ce; op c[uipolLerif

a)

egmcco r~

T)buni>coTTferrr&

MDubitari
vet.

an

An

cum

aufcultantibus

Augustini

dentur

cxtcris

&

de
5.)

qui pfal-

lit

ab ipfo ca-

&

orantibus

non fnnul
primo

mi.

Vix tamen adduci poffum,

11.

canere iam incipe-

ipfum

Inftitutum

73.

vel

fed per

verba id magis fuadere vi-

time

inftitutum

mini

antea unus ceciniflet can-

plures ceciniiTent cantores,

vices ?

ut alternis caneretur,

neretur populo
tor

Ambrosius,

ante tantum recitabant

rent ?

C.

ut canerentur

fee

La

cre>tlui

infed 1 h uf v&gxxctrS aItv

THOMASINUS

difc. P. I. lib. II.

illnd inftitucrit turn

mos

mundi

hie poteft (inquit

& nova cccl.

1/7

x Lxxtdem

r<*_

ovcrnSs up" n^ e>M b rEcclefia latina annis pene

rem ecclefiarum orientalium

de alterno ipfius
quern paulo ante

& Flavianus

Antiocbi.e inftitue-

Diodorus

cantum

rant.

hymni

&

re

ut credam in

populi cantu dicere videtur,

fuifle

pfal-

quadrinsjentis pfa!-

morum morem fiiifTe recitationem, cantum nullum cum pfalmi ipfi cantica fint, cum pfallere fit canere, cum cantus, & pfallendi toties memineritPAULUS.
Quod tamen ait Augustinus Ambrosium id inftituiffe fecundum mo-

Neque enim

tarn multi anni

interfluxe-

ut eo temporis intervallo in ea re non po-

tuerit ecclefia MeMolanenfis

ab Antiocbena difcre-

PATRIBUS USITATUS. CIV.

SS.
in

quo

carmina

varia S. Adiielimi

fuperfcriptis notis muficis

203
,

&

Sedulii

In primis antem tantum verfibus cuiusque carminis

Adfcribam praeterea fragmentum, in quo luculenta diviantiquioris muficae difciplinx habetur a).

Pafchale continentur.

comparent
fio

notse.

Ex

III.

monumentis

antiquis

quod

nihil fupereft,

aut nos

de antiqui

^ "*

Q." 3

cantus ecclefiaitici ratione inftruat , aut moduni aliquem illius exhibeat. Ni- ^Leftiequa: in antiquiflimo Luxovienji lectionario deprehen- rit.
fi velis hue referre ,
fabbati fandi
Contemns Domino
e. g. port leclionem
Ioannis
BenediEtus
Dominus DEUS
S.
:
fefto
Baptifia
in
Item
gloriofe &c.
Ifraelin medio contextus evangelii, & alia, qua: forte peculiarem vocis elevationem, ac cantum defignant. lam memini in celebri S. Germani pfalterio
quod Parijiis vidi fiepe ad unum aut duos etiam verfus in margine
litteram 9?. comparere, quae fuccentum populi refponforium , aut antipho-

duntur

rubro notata

num

Poftea referemus

defignet.

quam

Augustinus obledatum

S.

fe

Quod

ftetur fuavifonantis ecclefia: canticis Mediolani.

tum
bat
id

a S.

Athanasio

tradit lib.

fon are

le&orem pfalmi
Isidorus commune

S.

inquit

clejia,

it a

X. Confefs. Qui

vero fingulariter cau-

tarn modicoflexu vocis facie-

ut pronuncianti vicinior

effet

quam

canenti,

Primitiva aittem Ec-

primitive Ecclefiae.

facit

pjallebat

te-

ut modico flexu vocis facer et pfallentem re-

fonare: ita, ut pronuncianti vicinior

effet

quam

Patet

pfallenti.

Au-

S.

quodque illedeS. Athanasio fingustini verba fua fecideS. Isidorum

toti
Ecclefia: primitiva: tribuifle.
Ex collagulariter commemoraverat
,

tis

vero Sancti Augustini locis aha faltem difciplina Ecclefia: fxculis IV.

&
pare.

Creilibile

quadringentis

autem nullo modo

annis

ecclefia cancrct

quos pfalmos

ab

occideutali

Paulinus

recitatos.

fuerit, totis

esTe

orientalis

mina

dumtaxat

divifas partes,

Ambrosii vite fcriAmbrosio,

Hoc enim folum vox

nomiuatur
aptanda

ut alternis caneretur.

tes

&

Gratis tunc

&

Imo

ad quos c Gratis defluxit.

nos eum morem

ille

Lutiuis fonabat,
indicat

Pauli-

cnim
Hoc tempore primo antiphona, hymni, ac z-

ab Oriente profe&um.

Ita

-i

gilia in ecclefia Meiliohnenfi. celebari cperunt. (i

Ex

Cod.

MS.

Bibliothecae

pnbl. Argent,

foec.

Gregorii
Ezechielem. Nunc

XI. qui continet librum Omeliar. B.

Papx

urbis

Roma

in

de prima voce, velut de fonitus

dicemus.

Omnis vox

totius parcnte

duo genera dividitiir,

Continuum eft velut iuge conloquium
divifum, quod in modulation* fervamus.
Ell
medium , quod in
in

continuum atque divijum.

,

&

ntro [ne

nu im

ac
,

neqi;

alterius

nee alterius

conti-

frequenti

utpronuntiandi modo car-

Horum

curnfta recitantur.

ptor diferte id inftitutum docet ab

antiphoiue

a)

divifione prxciditnr

certasque

&

parti

ei

in

diaftemica

quce armonica vocatur,

Quae qttidem atmonim

eft.

quam

ilia,

deducimus

Primam

difputationis feptem.

habet parde funis

fecundam de fp^.tiis : tertiam de Jiftematis :

quartam de genere : quintain dc touis : fextam
feptimam de moduhtione ,
de commutdtiouibus
:

quam modo pociam (fie) vocamus.

de fonts

ubi artis

eft

pe tanti apud nos loci

tricis

Jignum

elementum.
eft

in arithmeticis

Ac

prius

Sonus quip-

quanti in geome-

jmgulum.

PthnnVeruin ptbongus dicitur

vo-

gos fonos dicimus.

modulatx particula , una intentione produfta.

Eft antem intentio
quam dicimus tqfin,
ac perfeverat fonus.
qua vox confiftit
Fthoncis

gv.s

vel

fpeciatim, vel generalitcr

appellator.

Sed generate vocabnlum fpecialia habent.

ideo tota grata voce perhibentur.

Cc:

Q.ux

DeOfficc.

7.

204

L.

CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE

I.

V. colligitur, quando iam in

&

libertatem vindicata
extiterat.

divinis officiis,

celebrior cultus

Agnofcit

S.

Augustinus

ecclefm ex ftatu preflb in

ac folemnior etiam in variatione cantus

in

hymnis

&

pfalmis canendis

variam

membra

pigrio-

ecclefia.

Suavi

&

pleraque dicit haberi in Africa ecclefix

Ei.LV. -34-confuetudinem,
ra, ita ut Donatijlce reprehenderint, quod fobrie canerent in
Loc.dt.

melodia compofitus

Loc. at.

ecclefia

Cum, inquit, liquida

convenientijjima modulatione cantantur.
Tempora & momenta in
Quando
autem non eit tenicantandi exprimit ad Ianuarium.

pus

cum

&

voce

efle

debuit eccleiialticus cantus.

congregantur, fanda cantandi

ecclefia fratres

in

nifi

cum

le-

gitur, aut difputatur, aut Antilles clara voce deprecatur, aut communis
oratio voce Diaconi indicitur ? Aliis vero particulis temporum quid me
Be

s. cn<c

^-

admmift.

'

\m.$Jc.
Huldr. p.

I.

congregatis chriltianis

fiat,

quid

utilius,

quid fanclius,

14.

omnino non

Obiter hie noto, me in Grotii libello haud reperire, quod

video. "
eum pluribus probare niti lob. lac. Huldricus de facrorum hymnorum in
Quod
ecclefia ufu dicit, omnes Chriftianorum etiam preces fuifle cantatitias.
firmari ex citato

San&i Augustini loco forte quis

Alibi in regula

dicat.

p r0 n-jonialibus, inter alia praefcribit, -ut non cantent,

Quae verba citantur, & ita explicantur
fmt cantari.

p- 4S-

Num.

lius a

nifi

quae praefcripta

in regula

&

Pauli

Stephani: Ne quae cantanda funt in modum profae, & quafi lectionem

ut in ordine leftionum utamur
in
aut quae ita fcripta funt
mutemus
,

tropis,

&

cantilena arte noftra praefumtione vertamus. "

ronymus ex

libro

hymnorum

S.Hilarii, qui excidit,

Igitur oportuit arte aliqua,

mine
modica opus

Gallos indociles vocari.

in

Narrat S.Hie-

hymnorum

car-

& inftitutione non

fuiife; fiquidem hoc non potius intelligendum fit de arte panQuo de ftugendi carmina hymnorum, quam de ipfa difciplina cantandi.
prceterquam
regulis
monafticis
legitur
quod
dio nihil etiam in antiquis
,
& felectus fit habitus. Nifi forte hoc ipfum quis non
aliqua vocis ratio
,

tantum

de capaci ad

canendum ingenio,

ac naturali

quadam

facultate,

ve-

Cuius
etiam arte aliqua, & ftudio comparata, accipiendum exiftimet.
tamen nullum uipiam indicium, atque argumentum apparet ut, prolaNon hie iermo eft de recondition muin medium teftimoniis, patebit.

rum
rei
tis

fices theoria

quam

fchola Pythagorica

cum

aliis

mathematicis difciplinis

ceu neceflariam ad fapientise ftudium partem requirebat; quas difciplinas cum

aliis Philofophiae partibus rei chriftianae etiam proficuas noftri exiftimabant.
etiam de Phonafcis veterum, vocis formandae confervandaeque magiftris, de quibus nuperrime fcripfit ^7//>.Ballhorn, qui in fchoetiam publicis non cantum aut difciplinam muficam, fed redum vocis
lis

Nequid dicam

Did. cum

pronimtiationisque

Trypbone

ac

- *

I03 *

acra

ufum docebant.

chriftiana accefTum

cum

Id ex S.Iustino diicimus, ante fuum

ex Philofophiae ftudio ad profeclum fapientiae

PATRIBUS USITATUS.

SS.

inter alios etiam

pientiae afpirans,

205

IV.

celeberrimum Pythagoreum

& familiaris

au-

adiiffet,

In primo acceflu Quid ergo(inquit

fieri cupiens.
operam Mujica, Aftronomia, & Geometria? An putas per fpecturum te quidquam eorum, quas beatse vita; conducunt, nili haec prius
ditor

Mius

ille) dedifti

didiceris

quae

animum

quae

bonum

Cum

intueatur?

moventibus, abttrahent,

a rebus, fenfura

mente percipiuntur, idoneum

pulcrum

ut ipfum

efficient,

difciplinas pluribus laudaifet,

has

&
&

ad

ea,

ipfum

ac neceflarias

prxdicaffet, dimifit me a fe , poltquam ei confeflus iiim , me neicire. Fe rebam igitur, ut par erat, molelte , quod i'pe excidiflem; eoque magis,
Rurius cum tempus illud confiderarem,
quod mihi aliquid fcire videretur.

non ferebam me in lonhis

Origenes
aliisque
difciplinis inftruEquidem
gum tempus reiici.
Per modum quidem finis
ftum eflfe cupit S. Gregorium Taumaturgum.
propterea optaverim
efficaciter
autem
do&rinam:
chriftianam
ad
(inquit)
circulares
difciplinas
aut primas
te etiam affequi Philofophiae Gracorum
Quin & geometrica
inftitutiones, quae fcilicet valent ad chriitianiimum.
explanationem
conferunt.
Ut quod
litterarum
& aftronomica ad facrarum
aiunt Philofophorum aemuli de Geometria & Mnjica, Grammatica & Rbeerat,
quod mihi in his difciplinis conterendum

"

pktheaii*
f-

ii

torica

atque Aftronomia

ramus etiam de ipfa Pbilofopbia

mufica in eundem finem agit

ad Sapaudum rhetorem
veluti epitaph to

tumulans

Pbilofopbia adminiculis , iftud nos

veluti

Augustinus. Mamertus Claudianus

Studiorum quafi quandam mortem

S.

fui

aevi

De
in ep.
flebili

& geometric am

mujicen

inter alia queritur,

tamen

Hie
que aritbmeticam tres quafi furias defpui.
epitaphio
in
laudatur a Sidonio Apollinari

afle-

comparatione. "

chriitiana2 fapientiae

ipfe

Pfalmor um

Etmox:

hie modulator

Ante altaria
Injiruclas

Has autem

Monachus

Ut

dici poflit,

muficam
medii

quod

attinet

aevi

epitaphio perhibetur,

injiitutione.

didicitque in fcholis

ut ante altaria inltruclae fonarent

illis

monalteriis
in

atque in fcholis traditam

vel alibi etiam

prima hac

fuifTe

impendiiTe quoad

Palam

erit ex
theoriam
quae potiflimum in

clajjes.

monumentis, ad inftitutionem cantus etiam

mulices adplicitam
ita iftud

ipfe haufit,

ecclefiaitici

do&oribus monachis initruebantur

Ecclefiae aetate

fex etiam

p.

offvmr. T.r.

phonafcus

virente in ccvo

Secreta bibit

Mifceiim.

apmisinnond.

clajjl's.

eodem

do6L

fratre gratulaute,

docuit fonare

ut paulo ante in

aliasve,

&

de

536 53 ?-

geometra, mujicusque.

Auguftims

LIL

oi^B^jr.vi.

Claudianus

Traclator

s.

c 3

&

fed

non

amplius faeculorum decurfu

206

L.I.

CANTUS PRIMA ECCLESI^ 7ETATE

curfu, frequentatum ftudium legitur.

vius tractatis

Eft

apud

Numquid

InterrogatioCCCVil.

Basilium

S.

in regulis bre-

incipiendum

alternis vicibus

aut precari? Refp. In hoc inter multos, qui idonei fuerint,

ordo fervetur, ut neque parvi momenti res putetur, aut indiffeneque sequabilis unius aut alterius perfonae delectus fuperbiae fufpe rens
ctum reddat eum, qui praeficitur, & quafi cxteri contemnerentur. " Id
interpreter de fele&u aliquo faciendo , qui aptiores
voce vel ingenio ma-

fit

pfallere,

rectus
:

gis idonei fint

Cassiano

ac a
L.ir.

16.

c.

ad pfallendi
pfallendi

Quod

munus obeundum.

difciplina

lib. II. Injlit.

fieri

potuit iuxta

Idem

defcribitur.

de Regulis diverfarum correptionum, pcenam conftitutam

vero,

deiignat,

ei

ft

pfalmum vel modicum titubaverit ; quod ad verbum in regula S.

CoLUMBANirepetitur. Et ad eundem modum S. Benedictus ftatuit: Siquis
antiphonam vel le ( inquit ) dum pronuntiat pfalmum, refponforium
ctionem, fallitur; nifi per fatisiactionem ibi coram omnibus humiliatus
dec ant mis

Reg.

ens.

merit, maiori vindi&ae fubiaceat; quippe qui noluit humilitate corrigere,

Infantes vero pro tali culpa vapulent. "
Sed
quod negligentia deliquit.
lapfus
Cap.

illi

legitur

8.

num

potuerunt prater canendi modulos, ac artem.

varii effe

Quod vero

aliquid indigent , meditationi inferviatw,

referendum exiftimo
Protm.
reguias

in

brc

a fratribus

rcjlat pofi vigilias,

Basilii expreffum

fed
iv

rr,

non

canendi
piQifMy

quod

Sic,

qui pfedterii vel leclio-

ad difcendi quidem itudium

defignat

ihrda-it

tm

difciplinam
cLvasynaiw

111

ex

illo

S.

curandis,

&

expendendis rebus neceilariis tranfigamus reliquam no^ feu niecjitandis

In lege Do clis partem, explentes, quod dictum eft a beato Davide
"
nolle.
mini
meditabitur
die
ac
Nee
aliunde
aliquid
de difciplina
luculentius

canendi ex regula S. Benedicti colligi poteft. Occurrunt quidem voces cantus, pfalmodiae, modulationis: at ubi omnia articulatim per plura capita de difciplina pfallendi prafcribuntur,

nihil

tamen habetur de

difciplina,

aut in-

Ne cantare aut legere

47. cavet,
qui poteft ipfum officium implere, ut aedificenturaudien-

ftitutione canendi.

T. IX.

Solummodo

cap.

praefumat , nifi
Quod cum humilitate & gravitate, & tremore faciat, & cui iuffe tes.
rit
(Et:)_ Pfalmos autem vel antiphonas poll Abbatem, ordine fuo,
Abbas.

fuerit, imponant. " Nee hie omittam, quod in Bibl. PP. Lugd.
35 quibus iuftum
fub nomine S. Benedicti refertur ex MS. Cqfinenji , cumque illis convel pfalmis impogruit
quae S. Pater in foa regula dicit de antiphonis
nendis. Quando in choro ad pfallendum ftant, confona voce, & corde
qui pra eaBteris utilius poffint, ut ad
illi incipiant verfum
pfallant,
,

p. 6s8.

&

p.

657.

primam vel fecundam fyllabam caeteri convenire pofllnt iuvencufi proquomodo fratres oportePrius praefcriptum fuerat
nunciantes voce. "
ret Matutinis laudibw protntavoluntate, vocum mudulis 3 nee nimis pr 'u,

cte

PATRIDUS USITATUS.

SS.
tie

C. IV.

20J

cum fumma gravitate f honeftate officium perfolveregula Pauli

& Stephani, eodem adhuc fee. VI.

nee mult inn correpte

Et in
,
Initium verfuum pfallentium in choro priores, qui in

re divinum.
fcripta

Cap. 5.

eis ftant,

incipiant; aut ii eis adverfatur infirmitas , hi incipiant , quibus iufferit

quibus incipientibus , mox omnes , fi potell fieri in prima aut
Pater
:

&

uno ore fubiungant: ut non fit

fecunda fyllaba pariter unanimiter ,
quodam diflTonantta cantantium , quae maxime ab inordinate initio
,

modo

pfalmorum modulatio, iuxta varietatem tonorum

die obtinet

in genere diaAliud dici debet de modula-

tonico line multa difciplina difci, ac teneri.

tiore cantu

naflicos;

cum ex

&

Poterat ea etiam, qua; ho-

contentioia varietate folet accidere. "

de qua re nihil conftat ex prima

Pambonis,

quoad

&

quo canones,

in

ccetus

mo-

de quibus paulo ante retuli lo-

ut nihil de eremi incolis dicam,

Gerontico Abbatis

aetate hac,

troparia a 1110-

Pambone Abbate vehemen-

nachis aliena iudicantur, cantusque modulatus;

quod futurum in Spiritu profpexerat. Ve nobis ( inquit

venient dies, in quibus relinquent monachi folidum alimenquoniam

tum, per Spiritum Sanctum declaratum, & fequentur cantica & tonos.
quales lacrymae proveniunt ex modulis ? qualis
Qualis enim compunctio
compunclio
eft
monacho
quando in ecclefia, aut in cella confiftit,
enim
Etenim non venerunt mona & vocem fuam bourn inftar extollit.
chi in hanc eremum, ut affiftentes DEO vocem elevent, modulentur canAn totus
tus, & concinnent fonos, ac manus pedesque moveant a). "
iudicet lector, an pocontextus folum de e^ieffu in cantu intelligi poffit
tius de cantu modulate, quern nee hodieque omnes religion" ordines amplectuntur. Audierat, didiceratque difcipulus Pambonis Alexandria troparia,
feu modulos tpah $& rpo7rdpia idque animum eius afflixerat, quod in eremo
neque canones mufici , nee moduli canerentur
gT8 scavovag xti rpo7rdpia
Canones interpretari licet ex arte compofitas cantiones aa-^aJ/dAAoptv.
Td^iixxg, qua; poftea, dicit Pambo, a Spiritu Sancto praedictum, fore,
ut monachi profequerentur.
Nihilominus in hiftoria Lanjiaca Palladii c. 7.
legimus de Arsisio, & Syncellitis quinque millibus in monte Nitria, ex
ter dolente
fili

quibus
a) (5vat v\\mv rixvov

uipat
rrjv

Tioictv

TP0(pyiv

Trviv^ar^
<rw

on

t(pacrav

iv dig u-ZtToAeiu/go-ii/
r-/iv

j>rjQeio-ctv

ao-para ys

>c,

v\x,xg'

'

7roia_

yap

v\-

y^ova%o\

0;

diet,
t% ayw
i^ccKoXa^(m-

iroia

yap

Tavv^ig 7roia o^aKPva tUtovtui

TPOTvapi&ov

di

ix.

fjt,ova%u)

i^arat'
(3oig

orav
vL

iv ix,x,XYi<rta

vtl/oi' rrjv

x,

&tco

(Dcov/jv

yap %k

%oi iv ry ipriftu

iv Kt7k.ioo

v\

dvry

tzvjMov

tclvtv\ Iva,

01

7rapWavvai
pzXcoSSo-tv

tea-

tco

tm

ar^ara % hvQpfyo-iv yxxg' &

X&p&g % fAiTaZaivxvi, 7roSag.

Karavv'tig too

A,

jtiTicopifyvTUi

it,

cog 61

pova-

o~u%ci

208

L-

CANTUS PRIMA ECCLESI/E jETATE

&

Circa horam autem nonam licet ftarc,

quibus ipfe etiam Pambo fuerat
hymnos
unoqubque
in
monqfterio
pfalmos Chrifto canentes ,
preaudire
adeo
ut exiflimct quispiam
ces ad hymnos emittentes
fe fublime datum
:

&

&

Sed hymnodia, pfalmodiaque, feu

transmigrate in paradifum deliciarnm.
canentes
confundi
non
debent cum illis, qui fjaXocSicnv
hymnos pfalmosque
fitos affectant;

Ex

bene concinnatas cantiones

yxMs
ne dicam tragico etiam modo man us

pv$[jt.i&<riv

uTfA,u,Ta, iy

>

&

modulos exqui-

pedesque movent.

neutiquam earn cantus difciplinam in eremo

qualis Alexandria fuerat face. IV. quo quidem adolefcente fcimus S.
fuiffe
Athanasium ita moderaffe cantum, ac tarn modico flexu vocis feciffe fonare lectorem pfalmi, ut pronuncianti vicinior elfet, quam canenti.
Abtoto

illo

Gerontico patet

L. IV.

p.

23.

Hifl. Lai'/,
e.

10.

Pambo

Athanasio in pretio fuit, fiempe, ut Socrates perhibet rogante Athanasio Epifcopo, ex folitudine venit Alexandria??!.
Mortuus eft
ante annum 390. proefente turn Melania, ut refert ex eius ore Palladius.
Rufinus inter eos recenfet folitarios
quos fuis oculis viderit.
Necefle
bas

S.

non diu earn canendi moderationem in ecclefm Alexandria lubftitifle, ut per S. Athanasii fata fieri proclive fuit.
Qiiodfi ftatuamus,
Nitria montis Alexandria propinqui monachos difciplinam pfallendi 1110deftam, quam S. Athanasius initituit, fectatos effe, ac diutius, tenaciusque fervalfe, in concordiam revocare licet locum Palladii cum Pambonis
Abb. fermone de tropariis, & canticis ; cum Palladius de hymnis, & pfalHymni autem harmonicis rhythmis, ut cum S. Basilio lomis loquatur.
quar, compofiti veteri more, & pfalmi, prout i^Tque in hunc diem caeit

igitur,

nuntur, primigeniam fimplicitatem praefeferunt.

tentionem

Abrahame

argumento

elt,

cum

Adnibitam

quod Theodoretus

fuiife

vocis con-

in hi/lor. relig.

c.

17.

de

vicum quemdam inferendae lucis evangelical

uteris voce
caufa infmuare vellet
paulatim aggrejjus eft divinum officium
moderata.
Et tamen fenfernnt pfalmodiam ut mox fequitur fitque concurfus ad viros DEI dirturbandos.
Factus poftea Epifcopus, noclu, ut idem
refponperhibet, quadragiuta hymnos
quos inter fe invicem loquendo,
implebat
earum qua inter cedunt precum duplicans numedendo dicunt
narrat

fe

in

&

Mit rwn ^ 0C videtur efleapud Cassi a~sun parili pronunciatione cantare. Cum5.
que (inquit) fedentibus cunclis(ut eft moris nunc ufque in JEgypti parundecim
tibus) & in pfallentis verba omni cordis intentione defixis
pronunparili
verfibus
pfalmos orationum interiectione diilinctos contiguis
ciatione cantaflTet, duodecimum fub Alleluia refponfione confummans &c."
Cantu etiam reiponforio, & antiphono eadem fimplicitas, & moderatio fer-

II
c.

vari pDtuit,

ut a

tropariis,

odisque modulatioribm diftingueretur

hiluminus'condnna vocis ilexione canorus

elfet,

&

&

ni-

cantus recte diceretur.

Quern

PATRIBUS USITATUS

SS.

Quem

obtinuiflfe a primordiis Ecclefix

bus inde ab eorundem

verbis S. Basilii utar, nee de

monachorum

atque etiam in

209

C. IV.

tot fpaiiim oftcndimus teftimoniis:

origine,

nee de indumentu funt

cilu's,

cceti-

Qui,

folliciti,

ut

fed mi-

&

Domino continenter adftantes, noctu diuque perfeverant in

quorum os non loquitur opera bominum fed hymnos DEO noorationibus
Ab his non abludit S. Chrysostomus Hom.\\.
ftro concinwit continenter,
nime

diftracti,
:

Epiji. 207.

**

Ncocaf-

Inde (inquit) ubi furrexere, divinis

ad Tim. de monachis agens.
laudibus initant, hymnosque propheticos canunt magno fuavitatis concenin

J.

tu

&

ftrumentum muflcum

&

in foUtudine,
flea

De

quiete pfallentes. "

quod

obtinuerit

efficit

multis tuetur

i-

prxientiarum dicam

111

cum incertum

unquam apud

an

fit,

nihil An

vocum,

r>

uipiam

aetate

p.

405.

an prima hac

t.i.

a).

Volyphovia, feu mufica confonantia plurium fimul

eft

non cithara, non ullura aliud inmodos quam fandi illi fumma
Quod P. Martenius inhiitoria mu-

fiitula,

dulces

tarn

Ordinem S.Benedicti

etiam quoad

IV.

Non

canticis numerofis.

ah v us

initrumcnto-

in Jicclelia rum mufico .

Quoad mm

veteres in ufu fuerit.

ufus

uent
ajfa f

muficam initrumentalem feu organicam, ut veteres vocabant, a voce

diitindam
ut Cato apud Nonnium habet in ajfa: Melos alterum in cantibus eft bipartitum: unum, quod eft in ajfa voce, alt crura, quod vacant orgauicum quxftio eflTe poteit turn circa privatum ufum fidelium etiam in
conviviis, quam publicum in Ecclefia, an unquam prima Ecclefix xtate locum habuerit ? lo. Zach. Hilligerus de pfalmorum, hymnorum atque odarum facrarum difcrimine.ad Ephef F. 19. Colojf.IH. 16. non audet quidem
,

QIC

pnma

cCttltC

Christo nomen

affirmare,

cum

mufica

voce recepiffe

dantes,

quo

in

primis Ecclefix ixculis inftrumenta

certius

habeamus

ex unanimi veterum

Doctorum
a)

E pure
effi

mille

di

formi

(inquit p. 370.) viva la verita

ma non mai

del canto

effi

notano

online

in

fi

ufano

che

&

che

dai

&

che'l

Patri de primi

canto

fecoli

lica

quali,

lc

della

detto

lui

falmodia

tale

da

canto

I\Iart.

efpreiiamente

principal
dal

luogo teneva

fanto Patriarca (

forz

le

dalla

da

tiffima

Benedettina

foffero

I.

Dd

di

ne in

quali

ili

in

de primi cinque fecoli

del fefto fecolo

religione

che

Intonazioni de' falmi

tenute."

L.

dire

principio ancora

nafcimento

il

Be-

Gerbert. de Musica Eccl.

qualche

foffe,

femplice veftigio ritrovafi

1111

innovazione

furono in ufo

medefimo fia , che da novi dicefi canto

fernto , oppur Gregoriano.
In fatti nella moil

fi

poiche nc in quella,

tutta la Chiefa pe'l corfo

coafono

quel

naftica falmodia

prodotta

del fantiflimo legislatore,

Ma

Figliuoli.

quelle ne pure

fieno che

nafcente in-

unifono

fpezie

alcuna delle difFufe Iftorie degli entditiffimi

con-

nuova

nella Chiefa catto-

fene avrebbe al ccrto

di cio

fe

pofecriormente

una

effa

ili

l'addietro

non mai ufate,

medeftma Regoia

ne da

per

Or

regola.

fua

anche

promulgazione

norizia

fantiffimi

forz'

pur

quelle fteffe elle

furono dagli Apoftoli nella Chiefa

trodotte

alia

di cuntikne

che anche oggi dalla

reconofcendo la loro origine,

,

prefcritto nella

conteinporanamente

re-

a quella parte

furono da prima ufate

Inftitutori

chiuder

mille

le Intonationi,

cantilene do' falmi

le

medefime efiendo

Romana Chiefa
loro

&

che comprehende

voglion dire
quelle

variazioni

nedetto)

parlano

tali

al

dalla vencra-

ricevute

ncl fuo

conftantemente dipoi

ri-

**

"

2IO

L.

CANTUS PRIMA ECCLESIiE 7ETATE

I.

Doctorum confenfu, muficam inftrumentalem ad tempora ufque ConstantiniM. in facris fuiffe improbatam. Utut autem ex eius fententia ob perpetuus, quibus agitabantur veteres Chriftiani perfecutiones, in facris eorum publicis nulla potuerint adhiberi organa mufica, minime tamen iisdem omnimode interdicebantur ut potius cuiuslibet chriftianae fuerit conceflum li,

bertati, inftrumentis privatim,fi fieri potuerit,

io.

ea de pfalmorum cantu,

quaeftionem attingit

omnem

vi

Clemens

L.IL

Alex.

retur.

Uno

quo

DEUM

Et quamvis

Padagogi.

4.

c.

Hanc
initio

plane inftrumcntorum ufum abefle velle videatur etiam in conviviis;

poltea tamen indulgentior videri poflfet

Idque poft-

delectari muficis.

etymi, ufuque avito Hcbraoritm fumita).

mox

nifi

in

allegoriam piolabe-

ergo inftrumento (inquit) vefbo iblo pacifico nos utimur,

honoramus, non amplius veteri pfalterio,
tuba, & tym-

&

pano, & tibia, quibus mos erat iis, qui in bello fe exercebant, DEI& fimul congregatis concionibus in choris
que metum contempferunt
(Et
uti, ut per eiusmodi modos folutus ac delectus excitaretur animus.
Et fi ad
paulo poft) Hsec eft gratiofa, ac iucunda noftra comeflatio.
lyram vel citharam canere & pfallere noveris nulla in te cadet repreXvqclv eirJW n yctAAeiv ^u[Mg xk Iq-w.
henfio (kav 7n>oq xdaoav ifaXvirys
,

v\

&

Hospinianus lib. II. de templis, inter Suizerus Thcf. cccl. V. o(jyctw,

polata aut corrupta efle volunt. ) Hebraum iuftum regem imitaberis, qui
acceptus : Exult ate iitfti in Domino
rectos decet laueft gratus

&

DEO

datio, (dicit prophetia)

cachordo

Confitemini

Cantate

ci pfaUite.

Domino

in cithara,

in pfalterio de-

Nunquid autem deca-

canticum novum.

ci

chordum pfalterium verbum IESUM ligniticat, qui manifeftatur elemento

decadis?" Hoec omitti non debuiiTent ab illis, qui ad hunc provocarunt

locum, opusque
ftet

&

totum contextum legere

eft

de fenfu, in allegoriam defiedente, ea

de mente plene con-

ut

quae ex veteri Teftamento

de
a)

Nequc
,

Basilii
facri

abfonum (inquit) dicere , quod

quod . 7. ex definitione
,
atque ufus apud Hebr.vos
eruimus ,

eft

pfalmi hi

vi etymi

Tint decantati.

nobis obftarc oraculum

legitnus

lum
ftus

ubi

refertur

mentis

dum

'^ct)i\.iw ad

cantus non extermis

fed interims

cum

connotari poteft

antiquiorum Doftorum
ftrumentis

tium,

muficis

ideis

itemque

mentem focum inftruconiun-

facris

primorum
de

coetus chriftiani

adhibitis

in facris

&
in-

filen-

pfalmis licet frpius voce modulata prola-

minus favet
ut iam fupra diximus ,
tis

cum multis
Equidem vidctur
quod 1. Cor. XIV. 1?.
Ecclefia

in primitiva paritcr

inftrumentis

noftro

afierto.

turn

At quamvis,

propter

perfecu-

tiones

&

gentilium in Chriftianos

odia

tuni

prophnnum organorum muficrum

propter

ethnicorum turpibus ac fordidis

facrificiis

ufum

per

theatris,

in

atque

prima quatuor fimila ex

congrcffibus facris mufica

exularit inftrumenta-

hanc tamen privatim , & in conviviis veterum Chriftianorum non fimul viguifle , folide
lis

nunquam
in

evinci poterit.

noftro loco

uti

epulis, a charitate

Ipfe

ex antea

nomen

Apoftolus

dictis

qui

apparet, de

habentibus, agit, voce

tycLAuii cantum , inftrumentis fimul faftum,

hand tacite indicat , ut teftimonia CYPEIANI
in epiftolaad
drini

Donatlm, Clementis

alionun

filentio

prxteream."

Alexmi'

PATRIBUS USITATUS. CIV.

& pfalmorum cantu
inftrumentis muficis in tcmplo

21

SS.

dc

variis

habcntur.

Quemadmodumpadlm

ftualii SS.Patres, qui in pfalmos commentantur

quidem inter pfalmos diftinguunt, qui cum inftrumentis cani funt foliti
at quando ad morem antiquum in chriftianis conventions deveniunt,
qui in pfalmum LX. accurate mox initio
Sic Eusebius
vertunt Itilum.
Nee contrarium ex eodem Eusebio conhaec poftOtUGENEM diftinxit.
cludi poteft, ubi in pfalmum XCI. iirftrumentorum etiam meminit, in pfal,

diofe
;

Ut (inquit) in unum congregati ea quae pfalmus

Eorum autem primum eft confiteri Domino; fcperagantur.
indicat,

mo memoratorum

T.I.

edit.

Mott*f-

n cundum 9 cum muficis inftrumentis pfallere nomini eius ; tcrtiam, raanocturnis tempo tutinis horis annuntiare mifericordiam eius ; quartern
eius:
haec
non
modo
labiis
voce, fed etveritatem
enarrare
,, ribus
,

&

&

iam per muiicorum inftrumentorum pulfationem agere: nam ait, in decum cantico in cithara. " Agit enini de Sabbati fe cacbordo pfalterio
,

ac

riatione;

deinceps,

ventibus Dominica?

&

dum,

ad eius

Chriftiani

quae

canant, exponit

diei

imitationem in con-

Chriftianos vivente pfalte-

dicit

hymnum

a).

S.
abfimili modo- laudatus S. Clemens Akxandrimis loquitur b).
HiLARiusin procemio in pfalmos fedulo difquirit de pfalmo, cantico pfalmi,
At quoad
pfalmi cantico &c. quoad inftrumentorum ufum & concentum.

rio

animata, fpiritualibusque

cithara

canticis

effundere

Haud

noftram utilitatem deinceps in fenfum allegoricum fumit, & de fidelium

Idem de S.
fonituque agens hymnorum, folarum meminit vocum.
cantu
Basilio dicendum (quern unacum S. Hilario hie pro inftrumentis muficis
in veteri Ecclefia Michael Pr;etorius in fyntagmate mufico citat) & de
S. Chrysostomo, qui expreflis verbis in poftremos pfalmos commentans, quibus variorum inftrumentorum fit mentio, infirmitati Iudaorum id conceffum
,

dicit.

a)

Olim quidem

DEUM colerent,
teria &' citharas

ibid, p.

in

DEO

&

po-

figuras

per pfal-

erat,

emittere

idque

otium neinpe folventes,

Nos

hoc legem fabbati transgredientes.

vcro IuA&um in abfeondito

ill

cum

6o8-)

non incongruum

hymnos

fabbati prseftare

die

&

(inquit

ex circumcifione per fynibola

puli

ml Apoftoli di&um

Iuieeus

nimata

ejl
,

&c.

Non

viventi

fecundum

fcrvantes

enim, qui in manifefto

pfalterio,

fpiritualibusque canticis

&

cithara a-

hymnum

ef-

fimdimus &c. c<

niam lingua

eft

thara

laudate

tur

quod

In tympana
clefiam
folct in

fpiritu
fjf

&

Per citharam

tanquam

choro

Organum

edit

eum

&

carnis

quos

fpiritu

Laudate eum

humanas.

Divimim autem
minifterium

cum

(inquit Pcedag. L. II.

feparans pfallit fpiritus

in fono tuba.

tabit mortuos.

In fono enim

c.

IV.)

Laudate

tnbse

Laudate eum in pfalterio,

fufciqxio-

pulfatur.

Dicit

Ec-

meditari

in

mimcrofe

&

pulfatum voces
cymhalis

iubi-

qux
Et idco humans natu0:nnis fpiritus laudet Dominant :
re acdamavit
quoniam omnis fpiritus, quern fecit, curam get
fit.
Vere enim pacificum inftrumentmn homo
lationis.

Oris cymbal inn

dicit

pulfatis labris refonat.

b)

dicit

chordas eius nervos, per

concinne intenditur,

ci-

In choriis &f organo

corpus noftrum,

refonante.

pelle

in

os intelliga-

plectro

laudate

qux refurre&ionem

laudate eum.

Et

pfalterium Domini.

emn.

eft."

d z

iinguam

in Pf. 29-

t.i.p.ii.
c

*3*

212

L.

De

CANTUS PRIMA ECCLESIiE JETATE

I.

eodem modo, ac fuperiores interpretes

S. Ambrosius de Eli a ufum inltrumentorum profanum facrae
accipit a).
qui mane ebrietaopponit hynmodiae Non immerito (inquit) vae illis
conveniebat
quos
DEO
laudes
referre,
prasvenire lu tis potum requirunt,
& vacare orationi, occurrere Soli iuftitiae, qui 110s vifitat, & exur cem
Hymni digit
nobis.
Sic nos Christo, non vino & ficerae furgamus.

dicit

Chriftianis vero agens,

&

cuntur,

&

Pfalmi canuntur,

tu citharam tenes?

tympanum? Merito
epift. adDARDANUM,

pfalterium fonas,

tu

mortem eligis. " Auinter

epiitolas
ctor
S.Hieronymi, diverfa genera mulicorum inltrumentorum
quae in pfalmis memorantur, defcribens, ad modum quidera etiam, & formam inltrumentorum muficorum fui 33\i refpi aut

qui ialutem negligis,

vae,

eorundem

cere videtur, fed nihil de ufu

rem

pius ad
Quoit. 107.

&

quaeltionum

S.Mauri,

ad Orthodoxos, qui ad ilea IV. velV. refertur a monachis

M.

toribus S. Iustini

nomine venerunt

fub cuius

in quaettionem inducitur de

Chriftianis

rum, qui fub lege fuerunt, parvulorum

Prorefponfionum

in facris chriftianis dicit b).

quae leguntur in auctore

funt,

quaeftiones

quomodo

in

illae

edi-

ubi id

more

ecclefiis

eo-

Si (quaerit) ab

canticis utantur.

infidelibus ad feductionem inventa carmina, iis autem, qui fub lege fueperfecta,
ob animi imbecillitatem concelTa ; qui fub gratia funt
runt

&

atque ab

iis

quos

moribus aliena accepere

dixi,

quomodo

initituta,

in

ecclefiis
a)

Cecinit ( inquit
vid in pfalmis

in Pf.

&

die

ilk citharam habuit ex inanimatis nervis

habet ex animatis nervis in-

Ecclefia citharam

Linguae noftrx nervi citharx funt,

tentam.

verfum quidem fonum

tem emittentes
nam
:

nes

CXLV.) aliquando Daunacum David ho-

nos

&

aetatem

fed

concordem

& fceminx, &

non difcernuntur tamen fecundum

(in Pf.XLI. n.S.)

non

eft

Alibi

ra-

Hie

opus cithara,neque ner-

extenfis, neqr.e plectro, nee arte, nee ullis in-

ftrumentis

cum

& fe-

iuvenes difcermmtur quidem fecundum

tionem modulationis hymnorum."

vis

viri,

til

pieta-

carnis

fed

fi

velis,

membra

teipfum

efficies

mortificaveris,

citharam,

cum

corpore

Et in Pfalm.
pulchrum concentum erFeceris. "
CL. Ilia autem inftrumenta tunc illis permiffa fuerant ,
& propter eorum imbecillitatem,
& quod eos in charitate, & Concordia contcmperarent
& mentem eorum excitarent ut lubenter facerent , qux eis erant utilia
& quod
,

per

talem animi deleftationem vellet

mains ftudium revocare."

b) Cogor (inquit T. IX. cd. Antvo.
ut tibi

Dardane

de

eos

p. 115. )

ad

te,

aliquibus generibus mufi-

corum
fione

(jnft.rwnentoYv.iYi) ficut res

vel auditu

docet

brevi fermone

vel vi-

refpondeam.

ad lucidum proferre non poffum

unaquxque res fecundum ingenium eius
eft
quae autem poffunt enarrari, libenter explicabuntur.
Primum omnium ad organum,
eoquod mains effe his in fonitu & fortitudine
de duanimia computantur
clamores veniam
bus elephantorum pellibus concavum coniungitur
& per duodecim fabrorum fufflatoria comAlia cnim

quia
,

prenfatur

per quindecim cicutas areas in foni-

tum nimium
tat

ita

ut per

bio fenfibiliter
fie

modum

quos in

mille paffuum

utique

&

conci-

tonitrui
fpatia

fine

du-

amplius audiatur

apud Hcbraos de organis, qua: ab Hierufulem

ufque

montem

ad

audiuntur

a plerisque

prxdiximus
Ifraclitici

Oliveti

& aliud

populi

apud

Super flv.mina Bc.bylonis

raliter

ac

Chrifti

&c.

fpiritualiter

&

amplius fonitu
orgahi

quod
quod de peregrinatione

effe dicuntur.
:

Duo genera
Primum eft

comprobatur.

Babylonios inferibitur
z?c.

Hoc totum

fignificat

figu-

evangelium

PATRIBUS USITATUS.

SS.

more eorum,

ecclefiis

tur?

(Refp.

Non

lege fuerunt

qui fub

C. IV.

21

parvulorum

canere fimplicitcr parvulis convenit,

canticis utan-

fed

cum

inani-

mis iriftrumentis canere, & cum faltatione & crotalis: quare in eccleiiis
atque aliorum par refecatur ex canticis ufus eiusmodi inftrumentorum
Boxhornius in
ac fimplex relictus eft cantos:"
vulis convenientium
epiitola quadam ad Conftantinum Hugentum, qui fingularem librum de mu,

Jicorum in

inftrumentorum ufu

Ecclefia

cum putatque t*jv

rum non damnari,

fcripfit

xon<nv tuv toixtuv ooyavuv

inter alios hunc profert loufum eiusmodi inttrumento-

fed cum faltatione tantum, ac crotalis.

Michael Prje*
torius ex eo loco triplicem rationem expromendi verbum colligit
Una,
quaudo
inquit
ratione
concipitnr
oratione
f
profit Kara, r/jv vQvp*i<riv
hum ana voce expreffas: tertia defert/tr; altera J* aLo-pciTuv per cantilenas
nique J< dvclx^a-iv per inftrumentorum mujicorum impuljionem.
Res hide
:

dependet
faltatione

an in textu verba

f?

cum inauimis

inftrumentis canere

disiunctive vel conjunctive

crotalis,

fumenda

fint?

p. II.

t. i.
c-

3-

&

cum
Neque

vero verba grceca dubio locum relinquere videntur, inftrumenta fimul cum
faltatione & choreis coniungi, & ab ufu ecclefiaftico aliena (tatui ab auclore
:

to do~cci a.7rX>g

cctcci

Toig

g'<r<

vs [tiTO, ooxyjo-uog

wprmq

doftoSiov

kdotaaoov.

x)

ciXAcL to piTa, toov cLv/vxoov ooyccvoov

Aio iv Tcctg zxKArio-ioug 7rooai(>iTcit tx tuv cco-y.a-

X^cig tuv Totxrcov ooyavcov, x, tuv ccaasov tm vrjTioig ovtoov civ[/,o$ic*)v x, utoTheodoretus Meletianos notat cum plaufu ma- z. if. bora.
AeAewToM to arai dxhoog.
nuum, & quadam faltatione hymnos concinentes, & multa fimul tintin- fahul
nabula , funi appenfa, moventes, Qua de caufa, inquit, magnus ilk Athana-^
Tav

r\

cum

siu s perpetuo
fica,

helium

gefjit.

S.

Augustinus

antiquum modum, fonandi cymbala,

agens
his,

els

de

mu-

defcribit, de antiquis fymphoniacis

&

certis quidem numeris Sf

cymbala pedibus feriunt
cum aurium voluptate iunguutur fed tamen tenor e perpet no, it a,

qui fcabella

qui fib i

initio librilll.

ut fitibias non audias, nallo

modo

quoufque procurrat comiewide rurfus ad caput redeatur. Confimile aliquid fuis tintinnaquin alia adhibuerint inltrumenta.
bulis actitabant Meletiani
Quse tamen

xio pedum,

ibi

not are pqffis

alicubi in feltivitatibus
S. Aurelium

more ab ethnicis adducto

refonabant.
Augustinus, quod a memoria feu ecclefia S.

chriftianis,

pafTim laudat S.

Cypriani, ubi facrum eius requiefcebat corpus, repulerit, qui noctes ad

fonum inftrumentorum etiam faltando tranfigebant, quorum loco vigiliae facrae

funt

inftitutae.

Nonne

(inquit) id egit inftitutio in nomine

Christ

Bumrat. II.

vigiliarum iftarum, ut ex i(to loco citharae pellerentur? Et ecce ipf# iu-^

Confitemini Domino in cithara , in pfalterio decern chor bentur fonare
:

darum

pfallite

ei.

Nemo

convertat cor ad organa theatrica. Proinde (ut

oblervat

32 '"' 5 '

214

L CANTUS PRIMA ECCLESIiE 7ETATE

Bellote) nequaquani inftrumentorum muficorum vitio verten dum eft, quod pofterioribus tantum faeculis ufa fit Ecclefia muficis canfed quod a gentilibus eiusmodi mu toribus, & nnificalibus inftrumentis

p- -9-

obfervat

iiiftrumenta in turpibus

lica

viviis

ac facrificiis

ac fordidis ufibus,
adhiberi. "

confueverint

moduni

uimirum
S.

con-

in theatris,

Gregortus Nazianz,

Id autem (inquit)
fi nee domus limina fertis coronemus,
hac deiuum ratione confequemur
nee choreas agitemus, nee oculum pafcamus, nee aurem cantu demulHaec etfi in Ecclefia non ficbant
in gratiam tamen feftivita ceamus. "
tis agitabantur inter inftrumentorum
fonum tripudia
quae paifitn ineefiit
S. Chrysostomus, &S. Augustinus fermonibus in Kal. Ian. & alibi.
S.Basilius Cantus, inquit, meretricios exerces, oblitus pfalmorum
hymnorum,
Chriftianurn

prat. 33.

celebrandi fefta declarans,

,

ihm.\i,.in
ebnoj.n.s.

&

&

Moves pedes
choreas dncis illicitas
ami geinfanus fait as
nua ad DEI
Domini nqfiri IESU Chrijii cultum feclere oporteat. Adfcribam hie locum ex homilia I.
de Lazaro
S. Chrysostomi
in qua,
& proxime anteeedenti in Kalendas, hoc maxime argumentum tractat, quod
quos

didicifti,

&

tunc ad anni aufpicia in his delinqueretur etiam a Chriftianis, ut tamen alii

ad divinum cultum in Ecclefia fpiritualis fymphonia ipiimet eflent.

abitracti
T.

I. p.

708.

Ipfi (inquit) tibia citharaque

ros ducerent diabolo, vos,

vos ipibs organa vafaque

fuiltis

Spiritui

eoquod hoc

fpiritalia

San&o: cumque

in loco verfabamini

cseteri
,

cho-

pracbuiftis

exhibuiftisque animas veltras ceumufica

&

inltrumenta, qua; Spiritus Sanctus pulfaret,

in

corda veftra gratiam fuam

non folum hominem

verum etiam fupernas virtutes delectantem. " Sandtus Au demulcentem
gustinus vero fcrm. II. de Kal. chriftianum morem, celebrandi feftivos can

Unde modulatum concentum

infpiraret.

reddidiltis

tus, a tripudiis profanis

egregie diftinguit:

Admonemus

caritatem veftram

quoniam vos quafi folemniter hodie conveniflfe confpicimus, &

quod 1110ad
hunc
diem folito frequentius congregatos, ut memineritis

do cantaftis, ne fit lingua perftrepens corde muto, fed quod fonuiftis voce
., ad aures invicem veftras,
clametis affeclu ad aures DEI. Hoc enim cantabatis
Sahanos Domine DEUSnqfter, congrcganos degentibus, ut conjiteamur nomini
fanctoiuo. Et modo, fi folemnitas gentium, quae fit hodierno die in betitia
fratres,

Num.

1.

atque carnali, in ftrepitu vaniifimarum

foeculi

,3

conviviis,

& faltationibus turpibus,

quae agunt gentes,

lius laudata

mox

non vos

& turpiflimarum

cantionum, in

incelebratfoneipfiusfalfaefeftivitatis, fiea,

delectent,

congregabiminiex gentibus."

homilia in ebriofos, in lafcivas mulieres acriter

feftum Epiphania Domini

ita

S.

Basi-

invehitur

lamentis honeftatis a capite reieclis

virilem omnem afpectum citra
53 lis,

Christi excufib iugo, vecontemto DEO fpretis ipfius Angepudorem ferentes, comas agitantes,

profanantes. Servitutis

,,

tra-

SS.

PATRIBUS USITATUS.

21^

C. IV.

effufo ria trahentes tunicas , ac pedibtts fimul ludentes , lafciviehti oculo

omnem
libidiiuvenum
quaii
quodam
concitas,
furore
f
ii
,
ad
faltandum

nem in feipfis provocantes, in Martyrum baiilicis pro moenibus civitatis

Can choros conftituentes, ioca fan da officinam obfcenitatis fuse efFecere.
confpurcarunt
ita
tripudiis
pulfatam
aerem
terrain
meretriciis
,
ut
tilenis
"
Quern locum iisdeui fere verbis ex pedibus immundis foedarunt &c.
preflit S. Ambrosius. Vide quae mox ex S. Augustino afferemus de choris s. Ambrof.
faltantium in Martyrum feitis. Unum addimus ex S. Chrysostomo. Tunc, L dc Elia &
c I8
1"1
inquit;, natura de'oachatur, qui adfunt ex hominibus bruta fiuut, alii utequi
?;
-

'

magna dijfolutio magna confufto nihil s. cbryfojt. h.

Mult a iftic diaboli pompa
cymbalo,
tibia, ^-^AiLAp.
nihil generofum.
firenuum
""**'
3
adulterii plena.
cantica fornicatiouis
Suetum enim fuerat, ut fimul in-"'
ftrumenta mufica, & cantus cum faltibus coniungerentur. Exemplum legitur
in vita S. Radegundis Reginae.
Quadam vice obumbrante iam nodis ere- Sac.i.Aci. o.
binniunt ;

alii

ut ajini calcitrant ;

&

&

pufculo, inter choraulas

multo fremitu cantaretur,

citharas

dum

circa

monafterium

a faecularibus s

& fanda duabus teltibus peroraflet diutius, diquaedam monacha fermone ioculari Domina, recognovi unam de meis
cauticis a faltautilms prcedicari. Cui refpondit gr ancle eft, ft te drleclat, coni/mclam religioni, audire odorem faculi. Adhuc foror pronuntiat Fere, Domina, duas Sf tres hie modo mem cant leas audivi, quous tenui. Sanda refpondit
Tefte Deo (teftor Deum) me nihil audifje modo faculari de cantico. Unde manifeitum eft, ut carne licet in faeculo, mente tamen eflfet in coelo.
cit

orandum

Ita inter

in

DEUM

rapta erat

ut nihil perciperet auditu.

Op-

portune hie referimus, quod Raphael Volaterranus, ubi de faltationibus Lib.

commentar. Urbanis agit
atque inter alia ad celebratum S. Augustini
locum provocat. egregie edicit, ad noftrorum potiffimum temporum corriin

gendam

perverfitatem faltandi.

libidinofum

Romano reiicitur.
quam contra legem

Scipionis

Omnino

(inquit) totum hoc genus, ut

non folum a Chriftianis, fed a gravitate
enim jEmiliani verba quaedam orationis,

peffimique exempli

iudiciariam T.

Grachi

habuit,

&MACROBiushuius-

Docentur praeftigias inhoneftas cum cymbalis fambucis,

pfalterioque; euntes in ludum hiftrionum difcunt cantare, quae maiores
noftri ingenuos probro ducere voluerunt, euntque in ludum faltatorium,
cemodi

ponit.

inter cincedes virgines puerique ingenui verfantur. Cicero item pro MuNemo fobrius fait at, niji forte infaniat , ncque in folitudine, 11 e que
ren a
:

in convivio
n faltatio.

mum

moderato

Plutarchus

intempeftivi convivii,
ait:

immoderati

ioci

comes

eft ilia,

Saltationem Coribantes Cretenfium populos pri-

germs hominum infannm, atque maleficum.

Augustinus
,
quoque
nofter, Fraftat (inquit) or are vel fodere die dominico , quam

invenijje

cho-

3?.

3-v

21 6

CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE

L.I.

choreas ducerc.
pudicurum fuerat

mores!

temporal quod

cancre videlicet ad lyram

&

im pfaltriarum ,
imac pfallere
nunc virginalu

officii
,

matronalisque pudor chrijiianarwn in laudibw ducit , magiftrosque eius adAt in flore chriftiano exefle iubebatur non folum in publi hibent artis. "
cis

ecclefiaiticis

conventibus, fed etiam privatis domibus: Ubi (inquit

S.

&

tibia, ubi omnia poftremo genera

n Gaudentius Brixienfis) lyra fonat
muficorum
inter
cymbala
faltantium concrepant.
Infelices illae domus

Auferantur , quaefo, univerfa ifta

funt, quae nihil difcrepanf a theatris.
Sit domus chriftiani , ac baptizati horainis immunis a choro
de medio.
"
Prudentius in Hamartigeuia
diaboli.

Storm. 8.

Nwn

propter lyrica modulamina vana puella

Nervoriimque fonos

Carmen nequitia

Idem tamen rede impendi

inAiotbeoj.

&

convivale calentis

patulas
in

DEUS

addidit

DEI laudem

poflTe

awes?
alibi

agnofcit

quidquid

habetur refonans in muficis initrumentis

Quidquid in are cavo reboans tuba curva remugit,

Quidquid

Org ana

cafla chelis

quidquid tcfludo refultat,

difparibus calamis quod confona

JEmula pajiorum

mi[cent;

quod reddunt vocibus antra

Cbrijinm concelebrat

Cbrijlum fonat , omnia Cbrijlum,

Jlluta etiam jidibus fau&is animata loquuutur.

Neque tamen hinc

torum

lifum.

coniici poteft

Eft

inter

epillolas

aliquem tunc in facris fuiffe inftrumenCassiodori quadragefima libri II. fub

Theodorici Regis nomine de Citbarado quern Rex Francorum a Theodorico poftulavit; & licet talis facer ufus non commemoretur (ait namque
,

convivii fui fama

epiit.

pelledum Regem Francorum

fequenti ad ipfum

Clodovjeum

citbaradum expetiiiTe. Et
qui ore manibusque confona voce
,

alius tamen non illaudabilis innuifapientia veftra

Citbaradum
tur.
quern a nobis diximus poftulatum

eligat prsefenti tempore meliorem: fadurus aliquid Orpbei, cumdulci fono

cantando gloriam veflra poteftatis

obleflet)

,5

z. II.

c.

io.

gentilium fera corda domuerit. "

ialutaris

elogio S

etiam poffit

efle in

facris effechis

DEUM

Recenfet Fortunatus in
affedum.
mufica, ubi de pie ordinato Parijiis
quae tamen omnia de difparibus hominum vocibus

ad elevandum verfus

Germani

lite

varia inftrumenta

agit ecclefiaftico curfu

intelligi pollunt.

Hinc

PATRIBUS USITATUS.

SS.

Hinc

C. IV.

2\J

organa cannisi

ptter exiguis attemper at

hide fenex largam raptat ab ore tubam.

Cymbalica voces

calami's fnifcentur acutis,

Difparibusque tropis

duke fonat.

fiftula

Tympana rauca fenum

puerilis tibia mulcet

Atque hominum reparant verba canora lyram

Nota deraum notionem

prothno apud
tu

clafficos latinos auctores

Apollinarem

doriium
tur per

mercaturam

vox

accipitur

Cum pot ins,

Syri pfallere.

&

fuiflfe

&

pfallere

inquit le

ludicras

&

Forte

b).

quam

ecclefiaftico,

apud Si-

alio fenfu

in Var. fac.

&

Syri fceneraren-

clericomm

&

quia revera Syri,

cant are,

effet

Syra mulieres

&cantare folebant; unde collegia AmLaflantium.

In Ecclefia autem
perpetuus pfalmoruin Bavidicorum ufus nomen hoc frequentiflimum fecit
in omni oris officio pro diviriis laudibus concinendis, antequam inftrumenad tibias,

hubaiurum

torum

mum

organa

etiam

faltare

& tibias

cuntantium,

faltantiura,

ufus ullus effet in Ecclefia,

qualiscunque de-

ac ipfe etiam cantus

fuiflet.

V. Caua)

P.

Lyron

Uritees

billonium
S.

in

Germani.

nonicus

&

30.

c.

loco differit

,,

vers ad Ckrutn

nombre

&

&

avec

Parifienfem

quelle

piete,

inftrumens de Mufique

d'ecclefiaftiques,

pfalmodie dans cette Eglife en pre-

fe faifoit la

&

&

de iour

de

"

unit.

P.Thomasin

in tra&atu de Officio divino, car-

minis

fubfequentibus

iftius
c.

25. . 4.

fcription de l'Eglife,

de Paris fous

que de Paris
flutes

mens

mes."

les

qui

& du

n'a pas

trompetcs

&

accompagnoient

Ioannes etiam

la

de-

Dame

de St. Germain Eve-

oublie
,

meminit

faifant

Clerge de Notre

le Pontificat
,

verbis

Fortunat

le

orgues

les

les

autres

cantare

in

Lib.

&

Gellius

ti-

fub Epifcopatu

fed

muficx
id

expreflit lib.

exhiberi

quos

utriusque fexns

nomen
a

unde

I.

II.)

neque

etiam ficas vibrare

&

Et Suetonius
quidem rudis , ut qui

fcienterque."
iucunde ,
adhnc diftinctius hunc in

XIX. c. 11.
eum fciebat,

habere
,

qui

canerent

etiam inftrumentis
per

Dcfuleravit
fcitiffimos

voce

commune

inftrumenta

&

qui

effet)

diftingneret

eadem ac fidicina ; fecus ac ufu

quo pfaltes idem ac cantor habetur.

pfiltiia

eccleiiaflico,

& amari

Addidit voce cauere (quod ennen-

pfallendo

&

Catilinam

pfallcret

vero

pfallerent."

in

didicerunt."

modum

di

Mart. Gerbert. de Mcsica Eccl.

pfallere

Tito: Ne

cantaret

nt

Theologus

&

fpargere venena

les

chant des pfeau-

Filesac

Cicero

non folr.m amare

tarn delicati

Inftru-

VI.

foe.

Parifiis

Tr. fub

Germani.

b) Pueri (inquit

voir dans fes

fait

lib. II.

muficam organicam,

putat,

diffimiiibus vocibus.

P.

Fortunati

chcijies

Eccfrfce

Qui forte primus hoc ita expofuit, poteftque ex fententia P. Lyron, at

diximus , ftilo poetico fumi de difparis xtatis
S.

Ca-

ecclefiafticarum

Melanges

Cantus

in ufu fuiffe

tempore

Cantor

laudati

Fortunat

fence de Si. Germain,

P.I.

tulo

in trattatu hiftorico

de

ita

p. 551.

Partfienjs

Ma-

inftrumenta

Parifienjl

Contra D. Iolv,

ecclefiae Parijienfh

fcholarum epifcopalium,
III.

142. P.

fcripferit,

ecclefia

fingn-

lies

I.

litteraires p.

quod

refutat,

adhibita

fuiffc

Mauri T.

ex Congr. S.

hiftoriques

ubi clerici dicutitur fcenerari,

Moyne

artes fuas

Dicit vero Syros pfallere,

pfallere.

olim ufu

qui id nominis diitinguendo a can-

inllrumentis muficis peculiariter tribuebant

&

vocis pfallere aliam

a).

T.ll. p.474.

2l8
Qiiaies
ts,

V. Cautione opus turn fuerat fumma

cnn-

&vocesjj
pr ~

barint"

z. V.

c. 9.

CANTUS PRIMA ECCLESI7E JETATE

L.I.

um

alias in laetitia tranfigere ratio

eft

confuetudinibus facra fua celebrandi

monitum

poftulabat

ne labes aliqua ex pravis gentiChriftianorum fcftis diebus, quos

Quam

illaberetur.

Siquidem

in

rem grave

neque in dominicis
perrnktimus vobis quicquam inhoneftum

auctoris Confiitut. apojlol.

(ait)

diebus, qui funt dies laetitiarum,

Servite Domiaut agere; ait enim quodam in loco fcriptura
aut loqui
exultate
ei
cum
timore
?
tremore.
in
Oportet
igitur
ut exultationo

tremore conjuncrae fint: Chriftianus enim, idem nes veftrae cum metu ,
,

&

ethnicam cantilenam
neque meretricium canticum
eloqui debet; alioqui contingetei, ut in cantilena diabolica nomina idoUniver lorum memoret, & pro Spiritu Sando in eum fubeat daemon."
harmonia,
cavendum
ab
omni
ac
cantu
molli
effoeminato
exifibi
&
firn
que

tidelis

neque

L.li. Pxdag.
e - 4-

Sunt enim (inquit

ftimavit chriftiana vetuftas.

&

Clemens Alexandrinus)ad-

&

pudicae harmonise
contra a forti
B mittendae modeftae
enervae harmoniae amandandae
cogitatione vere molles
:

&

nervofa noftra

quam

longiflime,

&

ignavam vitae agendas

qux
temperantiam
pertinent
deducunt.
Graves
autem
&
ad
rationem

ebrietati
Chromatica
ac proterviae nuncium remittunt.
modulationes
impudenti
in
proterviae
redimitae,
harmoniae
vino
floribusque
igitur

Loquitur de mufica domi etiam in

meretriciae muficae funt relinquendae."
idemque libro fexto Stromatum repetit
T. ill. Bib!, conviviis adhibita
Eft autem fuFP. p. 183.
refpuenda
quae
animos
pervacanea
frangit
&
varie
afficit
ut quae fit alij3
aliquando vero impudica & incitans ad libidi quando quidem lugubris
aliquando autem lymphata & infana." Refpicit ad varia antiquorum
nem
enharmonicum
mufica genera ac modos diatonicum
chromatician
de
quibus nulla unquam in antiquioribus hac prima aetate auctoribus noftris fit
mentio
quando de ecclefiaftica mufica, vel cantu agitur ; etfi quasvis etiam
incompofitas voces
& clamores in Ecclefia, praefertim inter tremenda myfteria non ferendas probe norant
& ftudioie vitabant. Quando in unum
Cyprianus)
cum
fratribus
convenimus, & facrificia divina cum DEI
De ortf. Lo. (ait S.
(w*
verecundiae & difciplinae memores eflfe debemus:
Sacerdote celebramus
nee petitionem
non pafiim ventilare preces noltras inconditis vocibus
commendandam DEO,tumultuofa loquacitate iaflare quia DEUS
J, modefte
vocis,
fed cordis auditor eft, nee admonendus eft clamoribus, fed
non
,
3
cogitationes
hominum videt." Hoc Laconice S. Be ned ictus infuaregula

Non in muliiloq>tio inquit, fed in pur it ate cordis,

combis expreffit
Cap. XX.
c^. liJ.
puntlione lacrymarum nos exaitdiri fciamns.
Et alibi Si alter vultfibi forte fecretiw orare
non in clam ofa voce, fed in
oret
fimpliciter iutret
lacrymis ,
intentiom cordis.
Abbas Pambo cantus modulationem ac intenfum
quae

improbo flexuum vocis

ad delicatam

artificio

&

&

&

&

PATRIBUS USITATUS.

SS.

219

C. IV,

atque idcirco monacompunctioni cordis vult

verbis conftat.
Imchis interdictum, ut ex iis , qua: p. 207. recitavimus
quod non
primis S. Chrysostomus multus eft in hoc carpendo vitio
potuit non elTe frequens , quundo promifcua tinba populi voces fuas can-,
cur , faltem ubi id
tui iunxit , ut haec haud dubie praecipua caufa fueiit
numerolior Clcrus cantorum ac muficorum chorus ferebat, populus exclu-

tenfum clamorem

officere

fus

a piallendo

fit

&

cantu

munia omnium funt vota

quo eit fan&ius opus a).
locum ex Horn. I. in illud

etiam in facrificio

fed eo maiori opus

eft

maxime com-

ubi alias
reverentia

&

religione,

Alium paulo poll eiusdem S. Doftoris afferemus

Vidi Dominant, contra eos
qui incompofitas

quam lymphati toto corpore

mimorum,
faltatorumque
more indecenter
tumultuantes
ac circumach
manus iadando pedibusque fubfultando qua? primum audivimus S. Pamvoces emittunt

niliiloque melius fe

gerunt

boneiyi graviter inceffifle

&

Theodoreto intelleximus, S.
cum plaufu manuum, & laltatione

paulo ante ex

Athanasium in Meletianis damriaffe

quadam hymnos condhentibus. De

turpi in

feitis faltatione

paulo ante gra-

Patrum attulimus fententias. Extat contra earn rem Childeberti Regis conftitutio, circa med. faec. VI. Nocles pervigiles cum ebrietate, t. v. Com.
8I1
6,
etiam in ipfis facris diebus Pafcha, Natale Do-f'f f
fcurrilitate, vel canticis
f 1852.
mini, & reliquis feftivitatibus, vel adveniente die dominica danfatrices per
villas ambulare." S. Augustinus fermone in natali S. Cypriani M. idem
fed ut tamen
inceffit vitium
per totam nodem earn folemnem faltantium
emendatum fit Num quidnam (inquit) in hoc loco etfi pfalmus cantan- Serm. in.
dus eft, ab aliquo faltandum eft ? Aliquando ante annos non valde multos " ?
Iftum tarn fanctum
etiam iftum locum invaferat petulantia faltatorum.
ubi iacet tarn fancti Martyris corpus , ficut meminerunt multi qui
locum
viflimas SS.

habent
a)

Non

cogitas (inquit

Dominium,
re

hom.

I.

Vidi
affifte-

theatris

in

audiuntur

mentem tuam obfeurarunt

runtur

in Ecclefia:

ritus

,
:

quxque fpeftantur,
qux illic ge-

& ideo
indncis

ribus nihil certe fignificantibus

pofitum
Jhilabis

Dominum

infledtes

ideo clamo-

qui ufque

contemtim offeras precationem

,

animum incom-

evulgas.
Qiiomodo ergo veniam potuorum deliftorum ? Qiiomodo ad mife-

ricordiam

Beits

in illud

angelos huic ftupendx

cumque reverentia hanc circumvalVermn tu ifta non cogitas, quoniam ea

menfx

lare ?

qux

n. 2.)

adeo

Mifercre mei

ac mores a mifericordia alienos

,
Clamas ferva me , & corporis fpc-

inquis

declaras.

ciem a falute alicnam exprimis

quid ad fupplicandum conferunt manus, qux femper in fublime ia&antur ,
& indecore circumaguntur ?
:

Quid clamor vehemens, qui cum violento

tus impulfu ftrepitum

rantem

Annon

tim vero eorum

funt opera

fpiri-

decla-

vociferantur,

qui in theatris

igitur

audes angclormn

hymnis dxmonum adQiiomodo autem non reverequam illuc profers Sertrite Do-

glorificantium

hanc vocem ,
mino in timore ,
ris

eft

diftendique

&f

cxfultate

cum tremore

ei

fervire

eft

non timoris

tis

iftud

tremore.

diffundi

loqunris in-

contemtus
non humilita-

ludentium eft potius

cekbrantium."
e

fie

Iftud vero

arrogantix

cum
,

qux

ut nee ipfe fcias,

compofito vocis boatu

laiules

certi

quidem partim mulierum

ifta

Qiiomodo

mifcere ludicra ?

Hoccine

nihil

meretriciam artem exercentium, par-

in triviis

DEUM

habet

quam

divinas

220

L.

CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE

I.

locum, iuqnam, tarn fanclum invaferat peftilentia & pe& a can tulantia faltatorum. Per totam noctem cantabantur hie nefaria
ialtabatur."
Non
hoc
utique
ipfis
in
fae'ris
agebatur
tantibus
fed fefti

& veluti religionis pr&textu. Unde proxime ante haec

facri occafione
verba id carpit s quod pronuni eft ex facris etiam cantibus oriri malum, ut

habent aetatem

8.

311.

n. 4.
3)

Quanto (inquit) magis

Hitc dico

&

&

laudatis,

deleclat

& amatis.

clamatis,

tanto

Refpon-

non ego, fed fapientia: mores volo

non voces. Sapientiam
vivendo, non fonando
fed confonando."
Pene malum iltud ob-

tibi

lauda

eum permoverat,

omnem

cantum putaret abolenvoluptatis

& experimentum
dutn.
non quidem irretradabilem fententiam
filubritatis; magisque adducor
M proferens, cantandi confuetudinem approbari in Ecclefia; ut per oblecra tionem aurium infirmior animus in affectum pietatis aflurgat. Tamen cum
lectationis

v - 33<

obledtentur.

fortius ftrangulat.

^det

L.x. Cmfcf.

nimium

fideles

Aug. Serm. iis

ut

Ecclefiae

Ita (inquit) iluduo inter periculum

mihi accidit, ut me amplius cantus, quam res, quae canitur, moveat, pce& tunc mallem non audire cantantem. "
naliter me peccare confiteor
Nimirum malum hoc facilius audientes occupat quam cantantes; cantori,

& perverfio
bus vero imprimis cavenda elt vanitas hxc
clefiaftico finis, dum venantur ludibria vanae gloriolae.
,

quit auctor fub

nomine Rufini

Infipienter

XLV1.

pfalmi

in illud

cantu ec-

recli in

( in-

fapienter

PJ'allite

commentans) pfalluut, qui laudem humanam ex cantu quaerunt, more faLocum vero D. Pauli z&Ephef. V. verfans Audiant
tuarum virginum."
:

huec

inquit S.

Hieronymus

DEO

ecclefia officium eft,

rum modum guttur

theatrales

fi
bono pfai.
'

"

Quamvis

bona opera habuerit

adolefcentuli

non voce

audiant hi, quibus pfallemii in

feci corcie

5?

cantica

fit aliquis

dulck apud

cantandum

fauces dulci medicamine colliniendas

modi audiantur

fcripturarum.
De

Es?

fed in timore
ut

illi

folent

DEUM cantor

&

nee in tragnedo,

appellare

eft.

ut in ecclefia

in opere

in fcientia
xwco<>&>i/-,

Rem eandem

carpit

fimul corrigendi modum oltendit

,
Sonus etiam ( inquit )
vel melodia confentiens fanclae religioni pfallatur , non quae tragicas dif ficultates exclamet , fed quae in vocibus veram chriitianitatem demonftret;

Nicetius

fed compunctionem peccatorum fa non quae aliquid theatrale redoleat

ciat.
Sed & vox omnium veftrum non dififona debet effe, fed confona.
aut unus humiliet, alter vocem extol Non unus infipienter protrahat
,

lat

fed innitatur humiliter

unusquisque vocem fuam intra fonum chori

non extrinfecus extollentes, aut protrahentes qua concinentis includere

neque hominibus placere
,3 fi ad ltultam oftentationem indecenter efferre
Totum enim tanquam in confpectu DEI non hominibus placen velle.
,

33

di itudio celebrare

debemus."

Eadem

fere in regula

Pauli

&

Stephani
apud

SS.

PATRIBUS USITATUS. CIV.

221

Iterum vero auiiendus eft S. Nicetius to-Hotftenii

caventur.
c d
Pfalmodia bono c. 3. ita effatus inter alia: Et nos utique . j ^'
nines quail ex uno ore eundem pfalmorum fonum, eandemque vocis moQui autem aequare fe non potelt cae dulationem aequaliter proferamus.
lenta
voce pfallere
aut
quam clamofa voce otacere,
ei
melius
elt
teris,

minifterii implebit officitun , & humiliSic enim

mnibus perftrepere.
offendiculum.
facit
Si ergo & noftra omnium
non
fraternitati
pfallenti
ter

labiorum
confona
cymbalis
bene fonantibus, & nos
vel
vox fuerit inoffenfa

apudHoLSTEN'iuM

dem

libro de

11-

&

& DEO

&

noftro fuavis erit tota laudaaudiences aedificabit ,

dele&abit,
Trullanus,
qui
omnia compleditur in cantu am.
canon
habetur
Gravis
tio."

qui
in
ecclejiis
ad
pfallendum accedunt , volumus,
Eos,
ecclefiaftico vitanda

7?.

<? naturam ad clamorem urgere

nee
convenhmt
apt a non fitnt
adfeifcere
fed
compun&zone pfalmodias DEO, qui eft occult orum incum magna attentione
fanclos fore filios Israel facrnm docuit oraculum.
fpec~tor,ojferre. Pios enim
exfplicat, commentans in hunc canonem
Zonaras
notet
canon,
Quos hie
Quales funt infracli Hi modorumfoni, argutarque cantilationes, atquead fceqnibus praecipue hoc
nicos, meretriciosque ritus nimis evirata modulatio
Atqne hoc eit
quod
tempore in templis canentium cura impenditur."
Temper magis magisque ingravatum eft malum univerfinique iam fuo temvir-L.l.c. 1.
pore de mufica Boetius elt conqueftus: Ami/it mufica gramt at em
tut is niodum
ac pene in turpitudinem prolapfa minimum autiquam fpeciem
Sapientes quique agnoverunt, quantum mulkain vitam, animos, ac
fervat.
mores hominum valeat quantum adeo curandum, ut vel maxime in facris
ait Cicero, nihil tarn facile in a- L U. de Ugi*
rite iervetur
Ajfentiur enim Platoni
bus
nimos teneros at que mottes injluere
quam varios canendi fonos quorum diquanta Jit vis in utramque partem.
ci vix poteft

nee inordinatis vociferationibus uti

aliqreid

eorum

qua

ecclefia

&

&

&

&

'

Hoc

attendendum ab homine chriftiano. Qnalisque

E$ ergo, ait Clemens Alexandrinm attingenda mufica ad mores ornandos, fve&:itxls "
is
Vetus ille locum hie meretur apologus, quern Gregorius/;. jjr.ftrom.
5? componendos.
Nazianzenus laudat
Cigni
inquit
olim ac hirundines aiebaut, fi non mul- >. /.
turn
nee apud multos canimus
at illud certe in nobis pulcherrimum eft,
quod modum in canendo tenemus.
Ita fit, ut mulica ac cantus fuum
ad
quern eft inftitutus
fortiatur finem
a quo nuspiam minus, quam in Ecclefia deviare
vel ipfa flagitat religio
ob quern a DEO hsec nobis in fuo fervitio permittitur delectatjo.
Etenim (inquit S. Basilius) ubi SpiritusSan-A-R^^-i
cms genus hominum perfpexit, ad excolendam virtutem adduci vix pof le j & a nobis ob noftram in voluptatein propenfionem viam rectam conVI.

tanjp magis

ftudiofe

eft

fi

11

temnij

222

CANTUS PRIMA ECCLESIiE /ETATE

L.I.

agit ? Dogmatis immifcuit harmonise dulcedinem, ut rerum

iucunditate
auditarum
ac dulcedine eloquiorum utilitatem nefcientes per
haud aliter atque fapientes media qui nauieantibus potionem
ciperemus

temni, quid
:

amariorem daturi

utendum

vitate

Hac ergo

fepius calicem tnelle circuraliniunt. "

ut virtutis in nobis ardor incendatur, affectus

eft,

inflammetur , non fuffocetur

reverentia divini

attendenda

officii

fua-

inDEUM
idque

eft,

commode S. Chrysostomus monet, hortaturpfalmorum cantu non boatu aliquo perftrepant,

fed moderarentur
componerentque vocem a). lure merito S. Ambrosius
in libro primo de Officiis pertracrans
quae potiflimum facrae militia?, Deique fervitio addicfos fpectant primam hie verecundix difciplinam exportulat
qiise habitum decentem
ac vocis modum requirit, muneri
& aclioni
ad rite placandum
convenientem
adorandumque Numen. Denique, inquit
in ipfo canendi gen ere prima dijciplina verecundia eft
imo etiam in
Cap. 18.
omni ufu loquendi ut fenjim quis ant pfalkre
ant canere
out poftremo
loqni incipiat
ut verecunda principia commendent proceffum.
Iltud ufque
ad invidiam adverfariorum fchifmaticorum Douatijlarnm nimirum obfervabat tempore S. Augustini florentilli ma tunc Africana ecclefia
Ita (inquit
Augustinus)
nos
reprehendant
quod
fobrie
pfalliS.
ut
Donatifta
Ep.'ss. w. 34. j,
cum ipfi ebrietates fuas ad
mus in ecclefia divina cantica Prophetarum
quafi ad tubas ex canticum pfalmorum humano ingenio compofitorum
Notat tamen etiam defectum quemdam in alte hortationis inrlamment."
Ibid.
ra extrema parte
De hac re (inquit) tarn utili ad movendum pie animum,
& plevaria confuetudo eft
& accendendum divinae dilectionis affectum
agendum, quod

que

fideles

agitur

ut

ut in publico
,

ecclefiae membra pigriora funt."

Expertus fuerat ad fiadhuc gravius aliquid ex irruptione Fandalorum in Africam, quod
teftePossmio in eius vita, euni vehementer affiixit.
Cernebat etiam (in-

raque in Africa

nem

vitas

quit) hymnos

Cap,

teftatur
L. X. Conftjs.
.

so.

Non

DEI

&

Ipfe vero faepe con-

laudes de ecclefiis deperiiife."

quam commendatum

habuerit

quantumve moveri

cantu (inquit), fed rebus quae cantantur

B venientiflima modulatione cantantur,

magnam

cum

liquida

inftituti

contigerit.

fe

voce

&

con-

huius utilitatem rur-

fus
a)

>>

Qjilil

autem

pofcitur ?

multo

ut

( ait hom.

eft

Domimmi) quod

I.

in ilhul

Vidi

quxritur, quodque a nobis re-

diim

divinos

tremore contra&i

hymnos emittimns,
multaque

religione

ornati
ita demuni eos offeramus.
Nam funt
quidam inter eos , qui hie adfunt, quas ne veftrx quidem caritati arbitror effe ignotos
qui
contemnentes DEUM, ac Spiritus eloquia pro
,

vulgaribus acprofanis ducentes, inrotnpolitas voces emittunt,

nihiloque melius fe gerunt,

quam

lymphati toto corpore

tumultuantes ac circum-

moresque praefeferentes a fpirituali ftatiooportebat te cum

ne alienos. Mifer & infelix
tremore ac reverentia angelicam glorificationem
afti

emittere
re

poftulare
res

cumque

conditori
:

tu

terrore

per

ac

vero

mimorum

hue inducis, dum

pedibus fubfultas

pore."

coitfeffiontm

redde-

banc delicrorum veniam

&

faltatorum

indeccnter

totoque

manus

mo-

iaflas,

circumageris cor-

PATRIRUS USITATUS. CIV.

SS.

223

Aliquando ei negotium fuit cum monachis, qui toti fere

huic pio alioquin & iando pfallendi operi dare operam volebant.
Quid
corporaliter
noqui
operari
monachorum
opere
inquit
de
agant
)
(
enim
fus agnofco

lunt

cui rei vacent

&

&leclioni,
dabilis
jj

fed

ipfse efcae

fi

Orationibus

icire delidero.

inquiunt

&

pfalmis,

Sancta plane vita

& Christi fuavitate lauverbo DEI.
nee
manducandum ell nee
non
avocandi
fumus
his
ab
,

quotidie prxparandae

vacare fervos

DEI

fitascogit, cur non

ilta

a).

ut podint apponi

temporum

certis intervallis

&

allimii.

autem ad

Si

ipfius infirmitatis necef-

obfervandis

prarceptis

apoltolicis

&

aliquas

partes

Citius enim exauditur una obedientis oratio,

temporum deputamus ?
millia
contemtoris.
Cantica vero divina cantare etiam madecern
quam

nibus operantes facile pollunt

&

ipfum laborem tanquam divino celeu-

mate confolari."

Cantum, ac muficameeclefiifticam recle ordinafTe, laudi femper fuit

datum, ac pietati adferiptum. S. Ambrosius, cum id fibi crimini dareturab^rianis, neutiquam id afeamolitur, quod hymnis fuis populum SS. Trinitatis
VII.

cum

Qui,

docuerit fidem.

elTet nihil

minus,

quam

& remiflioni faindulfit, & ordinavit.

delicatus,

vens, hoc tamen deleclationis genus libenter fidelibus

Idem de S. Basilio dicendum. Hoftes fuos provocat
religionis,

&

pr omove .
runt,

pietatis ftudia

unaquaque ecclejia , qui tefiimonium dent veritati.

Quodfi caitfam
rogentur implacabilis illius <f iriexpiabilis belli, pfalmos dicunt,
melodic
viodum a confuetudine , qua apud nos invalv.it , diverfum.
S. Athanasius
neutiquam vero
cantum quidem ac muficam imprimis moderare ltuduit

fint in

&

quod non nemo

bro decimo Confeflionum

abolere,

fallaciam

fenfuum

nefcio qua fronte,

Augustini

S.

deleclatione mulices

fibi

colligere vifus eit ex

qui ipfe fatetur, fe

rationem

ultra

li-

nonnunquam
abeuntium,

facile

immodeEt paulo ante L.X.Confefs. n.49. Nunc

quos animant eloquia tua,

voce cantantur

cum

fuavi

&

in fonis

artificiofa

cum

cantantur

ita

rentur

&

omnes

qua

fateor aliquantulum adquiefco,

diverfitate

habere proprios

que cantu

admittantur ad
nullius

me quxrunt

in

corde

locum

&

vix

dignitatis

congrucntem.
deor honoris
ipfis Sanctis

moveri

Aliquando
eis

diftis

tribuere

meo non-

enim plus
,

religiofius

aiiiinos noltros in

quam

&

pntbeo

eis

raihi

decet

vi-

dum

ardentius fen-

flammam

pietatis,

liaritate

quorum

modos
qua

nefcio

mentem enervandam non

pe

me

dum

fit

non

voce

oportct dari

pofterior

fentiens

at-

'>

non
fed

propter illam meruit admitti,

prxcurrerc ac ducere conatur.

co

in

occulta fami-

rationem fenfus

comitatur ut patienter
turn quia

ita canta-

noftri pro fui

Sed deledtatio carnis mes,

excitentur.

cui

fallit

non

fi

affectus Ipiritus

non quidem lit hsream, fed ut furgam cum volo.

Attamen cum ipfis fententiis quibus vivunt ut

tio

qui
ec -

a confuetudine alienum,

&

a)

cantum

praeter alia

viriliter,

maguis vociferationibus melodise moqua n apud fe invaluifle dicebant, cavillantes.

Qui, inquit, etiamji omnia menfium, quibus folia cadunt, fomnia
vifa
cum plures
capitibus fuis colligant
nullum nobis probrum potermit iuurere

quaedam

dum,

Ab mis,

fie-

ita

tan-

etiam

Ita in his pec-

fed poftea fentio."

Efift.

207.

224

L.I.

CANTUS PRIMA ECCLESIiE 7ETATE

imrrioderatius caventem

L.x.
,

Confef.
jo.

en-are nimia feveritate.

Aliquando autem ( innanc
m
l
faUaciam
immoderatius
cavens
erro nimia feveritate
)

P^
ut melos omne cantilenarum fuavium, quibus Davi fed valde interdum
dicum pfalterium frequentatur , ab auribus meis removeri velim
atque
,

^mt

ipllus

ecclefiae

tutiusque mihi videtur,

quod de Alexandrine Epifcopo A-

thanasio fxpe mihi diclum commemini, qui tarn modico flexu vocis fa ciebat fonare lectorem pfalmi, ut pronuncianti vicinior efTet , quam ca-

An

Augustinus aliquam moderationem attulerit, quandoquicaufam reprehendendi Africanos fumferint non conftat. Potius ipfe S. Augustinus ingenio Africanorum pigriori id tribuit.
Atque
ex eodem colhgere alibi licet
plus minusve fibi in hac re indulfiffe varias
variarum gentium ecclefias.
Videturque S. Ambrosius
etii a S. Augustino ab orientali ecdefia niorem mutuafle dicatur amplius aliquid, quam S.
Athanasius, quoad vocum concentum, in eccleiiam Medio!unen fern induxiife
aliarum forte ecclefiarum orientalium
haud dubie Antiochena s quae
ad Orientem proprie dictum pertinet, fecutus exempla.
Nefcio autem, quib
us
ex
monumentis
antiquis
collegerit
Baronius,
Romanam
Eccleiiam mean. Co.
. 32.
diam fecutam viam nee fimplicitatem Alexandrinam nee orientalis ecclefiae fuaviori concentu compolitos numeros in omnibus amplexatam, fie temperafle utrumque, ut miram quandam cum fuavitate adiunxerit gravitatem.
Ni(i forte hoc coniiciat ex poiteriorum temporum cantu utriusque ecclefke
Gelasii impriftudioque in hac re variorum fummorum Pontificum
mis, & pott eum S. Gregorii
aut quos alios non parvo numero laudat
qui nunc per
De cAfff;.WALAFRiDUS, quod ( ait ) plenarius officiorum ordo
c *5
poit antiquitatem multis annis evolutam inlti Romanian orbem fervatur
& ad omnem eminentiam fanitae religionis eit dilatatus. Cre tutus
nenti."

dem

S.

Dunatiflct

fcente

enim fidelium numero

&

haerefum peftilentia multiplicius pacem.

ut
maculante catholicam, necefle erat augeri cultum verae obfervationis
auctior culclarior religio accedentium ad fidem animos invitaret ,
:

&

&

In
Catholicorum adverfus inimicos oitenderet.
vel pfalmodiae memoriter exercend33
tantum denique vel cantilena
priores
noviffimis pcene Romanorian Praefuliut
de
ufus
erat
rarus
apud

bus , & qui ec ducentis annis noftra tempora praecefferunt quafi memo rabile quiddam & fingulare fcribatur, li qui in rebus praedictis eminentioquod antiquis temporibus cantandi
Dicit hoc
res caeteris viderentur."
jj

tus veritatis conftantiam

ars,

ac

modi, non

uti

deinceps

regulis ac notis

muficis perfecti fuerint,

Solebant
yixque aliquo cantus difcrimine conftiterint ex ipfius fententia
enim pfalmos, aeque ut caeteras fcripturas, partim etiam lectitando, fuis of:

ficiis

inferere."

Optandum

eiTet

ut hsec

monumentis idoneis

afleruiflet,

pate-

SS.
p'atefceret inde

cum nunc

PATRIBUS USITATUS. CIV.

mo rem

de plerisque

Athanasii

principalioribus

in

ecclefia

ecclefiis,

Hippone

&

Roma

viciniori etiam

nobis quoad cantus antiqui rationem conftet

Romano, diu

fubftitiffe

Alexandrina

in JEgypto,

Cjwlitana'mEpiro, Africanis

Cafareenji in Cappadocia,

Antiochena in Syria,
Cartbagine

S.

225

Alediolanenfi

quam

in Italia plus

de principe ecclefia Ro-

mano.

Ex

VJII.

autem

primariis

modum

ecclefiis in fuburbicarias

fuffraganeasque pro-

aliis difciplinse ecclefiafticae

basque illis fefe conformalfe in hoc,

capitibus
eo minus dubium eft, quo magis fua-

pte

&

pagatum

efle

allicit

canendi

fuavitas muficae,

cantus, atque infignes

illius

affe&usque ciente

hymnorum, canticorumque
fpiratorum natura
tes

quibus

non

&

&

infignis fructus

dum

ipfa accedat

adeo pro-

nd permovendas, eliquandasque mennon poteft

fimulque rite concurrat
,

& mente

ut,

quemadmo-

ad interiores animae receiTus melius pe-

quod per fenfus adeo fuaviter defert cantus modulatio.

Exenim animam (inquit vetuftiffimus auclor quaeftionum&refponfionum
quod in canticis celebratur
ad Orthodoxos) ad fervens defiderium illius
netret

fe aus;

etiam ex pfalmorum,

fidelium cordibus fperari:

utilitas in

corpore conftamus
,

citat

fedat exfurgentes ex carne vitiofos appetitus

malas cogitationcs

quae nobis iniiciuntur ab invifibilibus holtibus

irrigat

jQiwji. 107.

repellit, Ofp.s.lt$w
4

animam, utferax^'

bonorum divinorum

fortes ac generofos ad conftantiam in rebus ad;

verfis efficit athletas pietatis: omnium vitae moleftiarum medicina fit piis
Vocat hoc Paulus gladium fpiritus , quo adverfus invifibiles
hominibus.

fpiritualium, praefertim divinitus in fcripturis in-

virtute mirabili,

melodia

fi

turn

l
.

efte&us paflim de-

praedicarunt fcriptores veteres, turn ex ipfius cantus modulatione,

funde in aniraum illabente

Probarant-

que
ficut in

fit

Verbum enim DEI eft, quod &cogitatum,

vim habet pellendorum daemonum, & quae ad apietatis propriis perficiendam conducunt, ex canticis

hoftes armat milites pietatis.

& cantatum, & auditum

nimam

in virtutibus

Ita mentem affici ad pietatem, etiam per

ecclefiafticis pii confequuntur."
fonum mufices ac cantus nee illi etiam qui ex veteribus vifi funt apathiam quandam probare in perfeclo Chriftiano
omnibus rerum mundanarum ac fenfuum deleclationibus nuntium remittente, inficiati funt, aut canturn damnarunt
quin contra commendarunt.
Veluti Celebris ille Eva,

grius Ponticus, qui etiam

delectationem illam

tantum
pravaque

ultra

modum

quae ex pfalmis

cipitur,

abeft,

dam

defideria fuffocanda

apathiam iilam affeclaffe vims eft,

hymnis, & canticis fpiritualibus per-

ut vitio verterita), ut potius ad viitutem perficien-

idoneam cumprimis iudicafit. Atque in

mundanae facraeque muficae
quod, cum ilia pravos,
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L.I.
haec
Ff

hoc

difcrinien pofuit

a)

Via.

T.

III.

Monument. Cotel.

p. 81. S;.

226

CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE

L.I.

haec pios excitet affectus

Horn, in Pf.

12 J.

autem

inquit

divina

c-f

pravosque fedct.
mufica harmmia,

Sic pariter

S. Basilius
E(i
non qua verba quadam com-

& mitigantia

pleSitur, aures demulcent ia, Jh( coercentia,

mallgnus fpiritus,
in fententiam haleu potius pra?fatione in plalmos,
optime in fua

Quae idem eandem

qui obnoxim iniuriis animas infefiant.

pfalmum primum
verfione Rufinus expreflit de pfalmorum virtute, quatenus hac conltant moVeteribus namqueanimarum vulneribus novit mederi, fed &
dulation.
recentibus
velociflimum fcit adhibere remedium, atque intaclis perfeveran

bet in

dam

adhibere

falatis

dominationibus

led

&

fubvenire

univerfis pariter paflionibus

humanas animas agunt.

variis

quae

Et hoc fub modulatione

j,

& delectabili canore humanum animum ad pudicitiam provocante,

Quoniam quidem Spiritus San&us videns oblu&antem, & refiftentem a virtutis
via humani generis animum, & ad deledtationes vitas magis declinari, quam
ad virtutis redum iter erigi, delectabilibus modulis cantilenae vim fuse do-

j,

dtrinae

permifcuit

3,

monis

pariter utilitas inferatur."

quadam,

,;,

Chrysostomus

clus

ftatuit

mulcetur auditus, divini

fuavitate carminis

Eadem iisdem propemodum

utS. Basilium

expreffit,

etiam ufus ex

com muni

torum, agricolarum, nautaruma).

verbis fan-

ex can-

facris

cautionibus hauriendam

vita allatis

exemplis infantum, via-

Ambrosius ab ovo rem

S.

fer-

prae oculis

naturae noftrae propenfione ad delecrationem

licitam hanc voluptatem ex

variis

dum

pfalmum XLI.

in

Ex

habuifle videatur.
tus fuavitate

ut

repetens, argu-

mena)

Cum

T. V.

( inquit

multos

homines

p.

da fpiritualia libenter accedere

capitur lnborem tolerare

borem

effieere

DEUS

151.)

effe focordiores,

vidiOTet

nee adlegennee qui in eo

volcns gratiorem

Ia-

eiusque fenfinn prLefcindere,

mifcuit prophctix melodiam

lit

omnes

ad-

cantici

cum magna animi alacritate facros ei hymnos emittant.

Nihil enim
animam xque erigit, alatamque quodammodo
modulation,; deleftati

atque a terra liberat

efficit,

&

exfolvit

a vin-

amoreque fapientix afficit, & ut

,
omnes ad hanc vitam pertinentes irrideat,
perficit
ut cantus modiilationis , & divinum
canticum numero compofitum. Nnftra certe na-

viatores

ftamina radio difcernentes

fe

fingulx

nam quandam melodiam

fieant

&

"frLctentur

trices certe

euntes

&

carmini-

ut vel infantes ab uberibns pendente^,

& redeuntes
fa>pe

ratione fopiantur.

illis

&"

hoc Faciunt

Nu-

ulnis, fxpe ab-

quaedam puerilia

fupcrcilia

eorum

quoque viatores

tngalia aninialia

moleftiam

ea

quae eos geftant in

mina decantantcs
Quocirca

fi

eis car-

ita fopinnt.

meri.iie agentes

fit

&

volentes

racilius toleratura.

quidem,

&

per

Hoc autem

agricolx

&

concorditer u-

concinunt.

viatores

&

eft

cum anima

utpote

canticum audicrit

nus deleftationis
ttim

faepe

nautx,

molefta

&

Quoniam ergo hoc geanlmx valde inna-

ne dxmones lafciva

ut

ex ea

car-

noftrx

&

meretricia cantica

introduccntes omnia evcrterent, plalmos

oppofuit

fi

difficilia

DEUS

re fimul caperetur

volu-

& utilitas. Ex externis enim canticis damnum & cxitium & multa gravia invehun-

ptas

tur

inn

fciviora

&

cum

quae flint in his

iniquiora partibus

canticis

la-

animx infedermt,

itliuris

earn imbecilliorem reddunt

ct rr.ollkrcm

Nee folum

pfalmis autem fpiritualibus

lucri

canentes,

canticis coni'olantes.

opere faciendo fufcipitur, laborem cantu

qui ex

confolari

torculari

in

vites colentes

omnes

fxpe etiam

faciunt mulieres

men

bus

&

Nautx quoque remos impellentes hoc faciunt.

lam verq mulieres quoque te;>entcs, & confufa

res

tura ulque adeo dele&atur cinticis

etiam ngricolse uvas

vui lemiantes

quodcuirjue alunl opus facicntes, fxpe cantant.

culis corporis

fed

calcantes

quidem

ex

pluri-

PATRIBUS USITATUS. C. IV.

227
& inftitutum canendi praefertim in divipfalraorura finem
SS.

mento

in lib.

a
na pfalmodia profequitur a> S.Chrysostomus hom. in illuds DUigentibus
carcere
Deum omnia cooperantur in bonum. Exemplo S. Pauli & Silje in
^
media node hymnos canentium miram, ac Gngularem facrorum hymnorum
imitatus,
Pfalmos,
Chrysostomum
in
smn. x.
depraedicat vim b). Petr us Cbryfohgm
cum eadera pene ex communi vita attulilTet exempla, quae paulo ante memora- #" 38.
vimus, demumUAviijEMipfumpulchreinducit: David, qui diinifjlula peats

carum
mum

maxima autem

&

dlificatio,
ferit

omais philofophix occalio procef-

animam expient , & Spiricanentis animam ceieriter advolet."

&

cum

infignisque fan-

utilitas

tus faiKlus in

verba

Domino cecinit triumphale.

Maria
tympanum fumens, cxteras hortabatur,
Domino

Catltetnus

enim honorificatus

gloriofe

quoque
dicens

eft :

eqimm / ufcenforem [iroiecit in mure.

Ipfe etiam MoYSES cum legem Domini legitfet
quo
,

Dominum,

Angcli

a) Landant (inquit)

pf-llunt ei

& ante ipfum initium mim,

Seraphim cum fuavitate canorx

Potentates ccelorum

&

Cherubim

di

SanBw.
Stwilur , Sav&ut
diennt
feniores
Innumera Angelorura miilia afiiftnnt
& turba magna ficut voces aquanim multarum
Alleluia.
Ipfum ax em cali fert
concinunt
quofumdam fermo , quadam perpetui concentus

vocis fux

fuavitate verfari

fonus

eius

tur.

Nee

detur

affuetudo permitteret,

fi

terrarum partibus audire-

extremis

ab ipfius nattirx ufu alienum vi-

id

quandoquidem vox emiffa

fu in montibus

reddant

rcfultet

&

lapitlibus

gratiore plau-

fuaviore fono

ipfi

In fcopulis quoque

quod acceperint.

&

ipfis

at

quod

reperit natura

delecta-

Aliorum fpecula , aliorum nfus deleclat

Ferx ipfx atque aves loci amce-

ret.

a lit gratia.

Laftantibus quoque parvulis aut feve-

centur.

ritas terrori

eft

fanctus

Domino xternx

gratiam

nunqi-.am

fet

iniurias)

pfallendi

pfit

trum

fi

illius

tcnuiffet

munus

DEI

infuiam

fibi

cceleftisque dele&ationis

cceleftis

Etenim

licet

converfa-

gratiam fpiret, prxciptie tamen d ulliber

qui piano

gefta

qmnJoquidem

ipfe

MoY-

maiorum fermone defcrirubrum pop.ilum pa-

ubi tamen per mare

mem

irabi'.i

fum

afpiciens

piis

in

admtratione transdu<it, demcr-

regemPHARAONEM cum

maiora ingeninm attollens

maiora vinbus

fuis

lectatur igitur cantico

ri

led etiam

fuum

fuaat affecutus

fu
,

co-

quia

canticum

dicens

Audi calamt

ftis

cantico

&

teftificabatur

DEUS

non folum
Inde

rcconcilinri.

maxime

tunc

ufus

terrain

eft

&

facrx

quando cerium

Duiique

legis

rentur

per

comminutx
fecrate

quia

mundus auxtenuim

firvitate dulcedinis in

obfervantiam mentibns

legis

laiula-

& MoysfS

falutcm fnani cccle-

lit

fono gratis concinentem avidius

diret

inoleret hnmanis.

tabulx priusquam

cantico

Moysi

indignationem

firma-

fradfae

&

Ubi vero tali fignaculo conhnmana locum ira non habuit,

funt.

funt

earn facrx

fanftificatio

fuavitatis

exclu-

fit."

namque

b) Vide

rem

T.

(ait

III.

& efficacem hymnorum

in carcere verfarentur,

p. 153.

vim,

&

194.) ccle-

quo pafto

cum

8: alligati ligno effeut, at-

& captivis admixti,non mode, nifed & hac ratione fplenevaferint

& oiv.nes qui carcerem

que impoftoribus

hil palli funt detriment!,

didiores

Q.uippe

omnis fcriptura

audientium,

mm

xrumnx

nobis inftar

eft

afngeret

Expecletur Jiait plwuia eloqttium

j loquur :
metim : f iefoaidant Jieut ros verba
, Jicut
itnber fuper gramen , Jicut nix fuper fanion.
De-

inco'ebant

fubiif-

pcftoribus

per canticum locutus

amiiiffet illece-

reparare earn ftudens ac refonrnre,

pfalmorum

SES

nam

tarn miferabilis

tionis inftituit.

divina

& David
& qua effet

Unde

nee fecularibus captus

bris

cus

eft.

qui adverterat unde homo,

fraude deieftus (

Na-

aut blanditix voluptati.

delectatio

igitur

turalis

mul-

modulations vocis deleftatione

nioris aut

memoriam

eius

rndiis

colluftrarint.

hymnorum cum

nriiuscuiusqne CaptiVorum

tran -mu'avit illam

Subito

ciiiii

gnut

ita ut

fux

facrorum vox

ilia

animam

virtutis

propemodum,

in

peiiLtraffet,

ac reformavit

eft

ma-

nioverentur fimdfimenta varceris,

5*

inquit

terra motuf :achit

ftntim aperta funt omnia

oftia

& unpuerforutn

i:
hi \ta f> it. Vides hymnorum, qui DEO
cannntur, virtutem ?
K'Ui illi ino '0, qui cbtu-

lerunt

hymnos, folatium perceperunt

efteccrunt,
ut F

diligentibus

Ff

ut

omnium

vine da

fed etiani

folverentuf!

quo pafto DEUM

Innotefceret ,
omnia cooptrentur in bomim."
J

228

L.

CANTUS PRIMA ECCLESI7E ^ETATE

I.

carum mulcet S? oblc&at inpafcuist cantu dura didicitfuperare bellorum: cantu

meruit dultare populos ad falute n cantu valuit vjcare gentes, reducere Iufug are damones DEI filios ad fuperni Patris obfequium convocare
,

daos

i ix
fe.

>i.

Con-

licnt

fe ipfo teftis

s.

DEUM

fie

Alypio
lbid. n. 14.

tes

bene invitaus cernit melodiu.

Augustinus

S.

luculentus

nobis

eft

de

quantum adhuc catechumenus rudis in amore germano tuo,

caperetur cum vel legeret in villa cum catechumeno

alloquirur

feriatus pfahnos

turgidum fpiritum.

&

David cantica fidelia

fonos pietatis, excludenQuantum deinde baptizatus rleverit in hymnis Sf
,

fuave fonantis Ecclejice tua vocibus

canticis Juts , iterum affatur DEUiU
eliquabatur Vericommotus acriter: voces ilia influebant auribus meis
inde
us
exaftuabat
pietatis
tas in cor-meum
affect
la6f? currebant
Idque initio mox conveifionis fuse fencryma, f bene mihi erat cum eis.
& delfnitus ut alibi reminifcitur Verumita fubito commutatus
ferat
quas fudi ad cantus Eccletamen, inquit, cum reminifcor lacrymas meas
mea.
recuperate
diis
Agnoicit
mor
omnes affectus fpiri'pri
a
tua
*n
fidei
fi
,

&

&

l.x.n.
Jb

?o.

. 49.

modosin voce, atque cantu,

occulta
familiaritate excitentur.
Prodit etiam, non paqua
L10rum
nefcio
zix.c 67 q
piis
converfionem,
ex
pfalmis
conceptis
ad
maturandam
motibus, fe elfe
rum,
Non abs re erit hie afferre ex eodem S. Docrore, dum Iuexftimulatura.
tus noftri pro iui diverfitate habere

L.v.n.

23.

proprios

qusedam de virtute mufices, per Pvthagoram

lianu3i Pelagianum inceffit
profequentem.
Debuijli fane
inquit, homo ecclefuxprasltita, ex Cicerone
,

mufica potius , quam Pythagorica commoveri , quid Davitangent

dica citbara egerit /'//Saule, quamlo malo fpiritu vexabatur,

Jikus

ecclefiaftica

&

citharam fancto ab

ilia

molefiia refpirabat.

Et quis dubitet cantum, veluti

Saule malignum fpiritum, dura etiam peccatorum emollire pectora, &

ad falutarem pcenitentiam conterere.
Nee peccatores delpicit ( inquit Ni^ cetius) led remedium eis per pcenitentiam lacrymofam ingerit. Domi nus itaque DEUS nofter per David fervum fuum confecit potionem, quae
in

Debono
e.

1.

p/,d.

dulcis

effet

guitu per cantationem

torum per fuam virtutem.

&

eificax

ad curanda vulnera pecca-

Suaviter enim plalmus auditur

dum

canitur,

DEUM

cum delecht." Quoad eos vero, qui ad

con penetrat animum
tunc, praefertim in folitudine hasc una
vert
ei fefe totos confecrarunt
Temper fait voluptas ac delectatio, quas , quo magis rite frequentatur, ipfa
,

fua afliduitate gratiam orationis

pertus,

dorus,
ne
rat.

&

pfalmodiae comparat,

ut

bene in tractafu pulcherrimo de Oratione expendit.

qui

S.

Nilus exAc Cassio-

utrumque ftatum in mundo & religione fecutus fuit praefatioquantum, diu nocluque dum teruntur, aificiant, nobis decla,

in pfalmos,

Pfalmi fuut denique

inquit

qui nobis gratas

effe

faciunt vigilias

quando

PATRIBUS USITATUS.

SS.
quando

humana vox erumpit

nocle pfiiUentibus choris

jilenti

a quo pro

bisque arte modulatis ad ilium redire facit ,

Cantus qui aures oblettat

divinum venit eloquium.

vox una pfaUentium

&

dum verba

turn

angelis

& animus

artifex auditus

mutet animos

inftrnit

ft

quoties ad aures noltras difciplinae fuse

ver-

bumani generis

quos audire non poffumus, laumalices virtute univerfim inlignis eius habetur

De

mifcemus.

Dei

in muficam,

faint e

nomine Theodorici Regis ad Boetiu.m Patricium

epiitola

modo

cum

229

C. IV.

&

hge

fcripta

quo- z.il.epiji.40.

pervenerit, imperet can-

operofa delectatio, ut

ibi

loquitur,

Loquamur, inquit de illo lapfo e

iterum divinam celebrans pfalmodiam
ccelo pfalterio , quod vir tuto orbe cantabilis ita modulatum pro anima fo,

& mentis vulnera fanarentur & Divini-

ut his bymnis

fpitate compofuit,

Etiam Joannes Climacus in fua Scala graQui

dilignut, ait, ad hilar itatem
diviponit
du if. mulicam
ex fpiritualibus
nam dilecliouem , at que ad lacrimas , 5? ex mundanis ,
tatis Jingularis

gratia acquiratur.

&

DEUM

&

canticis

ac melodiis excitari fulent.

IX. Prava & infrucluofa foret ifta ex cantu & muflca concepta delecla- Ad movenllm pie affe
nee ulterius tendens animum pefi fenfus tantum dem ulceus haereret,
;
netraret, piismotibus imbuendo & affeCtionibus in DEUM: ut idem fit mutio,

fices finis ac orationis

aitiiiciofe

Ergo fcientiam modulandi, inquit

Quod

fcientiam bene movendi.

movendum animum

ad
S.

Augustinus, iam

&

moveat,

prodat.

negotium

tollimus,

cantu

Id elt,

ejfe

probabile eft,

ut affectum noftrum in

DEUM

quod idem S. Doctor alibi dicit

Quia nimirum, dum voces

amantlnm.

DEUM

compofita*.
ejfe z.

/. de

com-

&

cant are
noltras

Serm.$i.

ex-

laudando, iam mentis noltras affectum fignificamus,

voluptatem & gaudium tota animi & vocis conminime in delectatione, quae ex melodia percipitur,
conquiefcendo, dum tamen ipfe cantus ac melodia ita movet, ac erigit men?
animam aque erigit,
tem.
Nihil, inquit S. Chrysostomus
alatam Hom
4I
quodammodo efficit, Sf a terra liber at s? exfolvit a viuculis corporis,

ex

divinis perfeCtionibus

tentione

expromendo

&

&

amore fapientia
perfcit
cog

fxihog

morum
tione,

& ut

afficit,

Ff-

jt,

in farpe laudata ad

praeftantia,

&

a).

Marcellinum

tametfi.

fit,

frefporulet) inter nos fimplicio-

credunt

verba

efle

epiitola pertraCtat de pial- N,wu

quod eiusmodi fermones cum modulaDeinceps eodem plane modo, ac paulo ante

quid caulk

odis pfallantur

Qimlam enim

res

in

res

F
,i

omnes ad banc vitam pertinentes irrideat,

ut verfus modulatus
8? divinum canticum numero cowpofitum.
o-v^coviotg,
Infigniter hanc materiam
jivfyco ovyx&ifji&vov Qliov cco-pa.

S.Athanasius

a)

Mu-

&&

univerfim de mufica dictum, certum,

alfertum de facra mufica l.aberi debet,

pfallere

rite

divinitus

in-

fpirata

ex

3
,

arbitrantur

tamen ob

voluptatemque aurium,

foni

fuavitatem,

pfalmos cani.

At ne-

2 7

230

CANTUS PRIMA ECCLESI/E iETATE

L.I.

ex S. Augustino retulimus, eos a culpa minime excufat, qui in cantu vel

pfalmodia obleclationem pnecife confectantur.
Qui igitur (in-quit) hoc
divina cantica non legunt, non prudenter pfallunt, fed Tele oble, modo
s

culpandi fane, quia non

ctant,

ore peccatoris.

eit fpeciofa laus in

Qui

autem praediclo modo pfallunt, ita ut verborum modulatio ex animae nu& ex confonantia cum Spiritu proferatur; hi lingua quidem pfalj, meris,
cum in mente pfallant , non libi folum, fed etiam audire fe
&
lunt
M
,

utilitati.
Meatus igitur David, cum eo modo Saunon folum DEO p lace bat fed & perturbationem & luromoibum ex Saule abigebat parabatque illius animae tranquillitatem.
quoque Sacerdotes, dum pfallerent populorum aminos ad trariquil-

volentibus magnae Punt

li pfalleret,

,}

ris

Ita

&

litatem advocabant,

Quod

cum modulaiione

itaque

centus itudio,

cum
_Epb.F.

is.

adconcordiamcumiis, qui

&

intelligentia

"

plalmi dicantur
id non fit ex fuavis conharmonise cogitationurii animae. Sequitur Line,
attentions mentis elie canendum, atque hue interpre-

lignum

i\id

choreas agunt.

in ccelis

eit

tantur fancti Panes illud Pauli:

&

Cantantes

pfallentes

curdibus veftris

in

eum locum fervus Cbrifti,

qua kguntur ; ut fpiritus mains,
qui erat in Saule, eiiciatur ab his, qui Jimilitcr ab eo pojjidentur
C5 non
qui de DEI domo fcenam fecere popuhrum.
introducatur in eos
Vides
quantum piaculum fit, li canendo in id non intenditur, quod agitur, nee
pfaliimus iuxta Apoltolum in cordibus noltris.. Quid eji in cordibns veftris ?
ait S. Chrysostomus: Cum intelligentia inquit. Ut non os quidem, inquit t
verba Ivquatur mens antem extra verfetur undique vagans: fed ut lingua
ab anima audiatnr.
Nimirum ut cantus mulcedo affkiat animum, atque in
id
quod canendo depromitur intention em afFedionemque mentis flectat.
lidem etiam SS. Patres hue illud pfalmi fumunt, PfaUite fapienter & alia
S. Basilius ad interrogationem,
huiusmodi fepe in pfalmis occurrentia.
Domino.

Sic cantet,

fcribit S.

Hieronymls

in

ut non vox cancntis, fed verba placeant ,

Juff. 41.
i.

;;.

In Re?, brev.

Vc/.'xxix'
t. II.
/

11

pfallite intelligenter?

fignificet illud,

n. E. fenfus qualitatis cibi cuiusque,

5i3-

Job XII.

apud

Nam,

gentia.

hoc

in

Quod
verbis

fcripturee

facrae

inquit, fauces cibos degujlant;

(refpondet) in cibis

eit

eft

mens vera verba

intelli-

diiudi cat.

II.

Si

LXX.
qunqinm

ita fe

non

res har;et,

enira voluctntem,

aut eloqucntiani aftectavit fcriptura

ad

q :e
;

cuit

divinam fcripturam non

tnaxime

rafcibne

hymnis

duabus

em

caufis,

c!e

celebrare.

dicuntur legis

no;i hiftoria;
1

<.ft omniprimo quia de-

animae utili'atem conftitutum

bus

DEUM

fed id quo-

&

obiter,

Continua

fed fufms
igitur

Prophttaruir. verba, nee

pmnes cum novo Teflamento:

effefi

canticorum fcripta

a
:

o-

pfalinorum

at<xi:c

eo

modo

odarnni

fu-

&

obiervabittir,

ut totis viribus

&

DEUM

tota poteftate

dili-

gmt.

Sccvudo qiicmru'modum harmonia tibias

apte compoiuns iinum conceiitum efficit ; ita
cum in anima varii lint motus , infitqut vis cogitandi

concnpifccndi

perrrot one
ritur

fuitire,

ratio pofliilat

ncc

ma quidem

mem brorum
a

ex quorum
exo-

hominem fecum non dit

femetipfo

cogitet,

irafcendi

corporis opera tio

difjbdere

lefLma vcro

ita

ut opti-

faciat

&c."

PATRIBUS USITATUS.

SS.

Si quis

animo

igitur

&

per vim

afficitur

ita

231

C. IV.

efficaciam uniuscuiusquc ver-

bi, velut afficitur gultu per qualitatern cibi cuiusque, is confecit manEt in admonitione ad filium fpiritua- t. ti.n.e.
datum illud plallite intelligenter. "
fapienter
pialle fili
&fpirituales eantus v'wt- 7 10
lem.
In tempore pfalmodix
Domino, ut virtutem pfalmorum facilius poflis ac gilanter cane coram
cordis eorum dulcedine molliatur; tunc dulces
duritia
omnisque
quirere,
-

mm

quam dulcia faucibns

elaquia
gaudensque cantabis
uri
meo.
poteris
fentire
Sed
non
hanc
mel
favum
fupcr
Domine,
tua,

enim,
vigilantia
fapientia
Fauces
ac
cantaveris.
fiimraa
dulcedinem, nifi cum
Sicut enim ex
inquit, efcam g'.iftabunt , fenfus autem verba difcemit.
habens fauces

,>

&

alitur

carnalibus efcis

caro

homo

ex divinis eloquiis interior

ita

pai'ci-

Et quia pfalmi fimul ialutarem continent dodrinam,

tur ac nutritur. "
ac dogmata pietatis, id potiflimum agendum, ut quod pfalmi continent,
atfectus , opusque confpiret ipfum, quod egregie
id etiam mens teneat

&

S.

C<esarius

quomodo

atque Dionysius Areop.

edifferit,

obeunda cantu diiponantur, declarat

facra

mentes ad e lA iiWt Cur[

^w>388.

recte

a).

aut os cla- Ut mens

alie X. Non igitur in cantu attenditur, quid lingua proferat,

ab
,,,',.intus in mente teneatur nee clamor vocis, led
j.
na non
r
cordis in- eo>
met, led quod
d ca _
Qm'a DEUS (inquitnitur.
tentio exauditur a DEO, qui ell fcrutator cordium.
fed
cordis
vocis,
auditor
non
Nee admonendus ell Deor t.Dom.
Cyprianus)
eft.
S.

fit

'

p.

clamoa) Ubi ergo

ilia

compleftitur

&

affeiHones,

ftne

lebranda

qinsque facras
no-

qiix res

(inqnit)

hymnorum modulario animx

funt

ea facra

rite

qua:

difpofirit

fecura

divinoruinque

bis

tuin

coneordiqne

&c."

S.

veftrum (inquif)

ajternam

ut

m?

coaptavit

veriiculum pfalmi

pfallit

tiitem fecerunt in

facroruin

ceu

Serm. 184- Qnamlo quis

ConfuniantuY fnperbi

ait,

re

chorea

Osaru'S

quia

conetur

confnfioncin

iniujle

ubi

iniqui-

fuperbiam fuge-

mereatur

evade-

Quando pfallimus
ferdrs omnes, qui foruieantnr abs te ;
omnes malas concupifcentias
ftudeamus evadere.
Quando pfallimus , quod
b ttm eft vir
qui in lege Domini meditabitur
die ac noiie j iupcrfuas occupationes ,
& mor-

re.

daces
qaali

iocos

venenum

divinam aut
fi

nos

lili

otiofbs

ipfi

.nter

&c. ne

catis

id

diximus

ipfi

Qr.o-

Si rtiiiii vttribuentibus tnibi

ma-

nos tain duram maledi-

eft

& nos

fuperbia

hoc de reliquis omnibus

iufti

vel humiles collaiulantur

DEI

adintorio brboremus

il'os

dirigitur

proferatur.

fupplico

ftra

etiam

tales

fobrii,

effe

ad nos

cum

munerc

divino

atque iterum rogo

iijtrinfecus

ut benediftio, quseail

ut qnotienscunque plallitis

pfalmis
,

Ittn

fugere

maledicere.

miiericordes,

cafti

odio

peccatores

peccatum

videamur ore proprio

nos

re.

fuitia-

vitiis

in pfalmis

ftudeamus

omnia

eft

fornicatioue vel

nodebi-

aut quatuor pec*

tribus

iftis

cum

ut

Dimitte

dimittimus

Et quia longum

Quotiens in pfalmis

debcat

aut

pialedicuntur

le&ionem

relegamus

Jicitt

Et quotienscunque

nuis.

&

refpuamus

contra

ipfs

frcquentius

qux de

plicare

fermones

frequenter audire ftudenmus.

ipfi

debitu noftrn

toribus noftris.

ne

unquam ho.

nulli

reddamus

pro malo

confeientia poffimus dicers,

luxoriofosque

legere non pofTiimus, illos, qui legunt

&

tiens pfallimus
la

diaboli

ipfi

minum malum

paulo poll ce-

carminum concentu cum ail res divinas

ad femetipfas
mutuamque confenfioncm
xinica

ftionem proferrc videamur

intelligi

attcnthis cogitetis

ut

vel

dum

atque

quid

in

obi'crvari

lingua ve-

Dominium laudat, ad nnimam veftram be-

nediftio

noftro

divina

perveniat

Iesu Chfisto

fxcula faculorum.

praftantc

qui vivit

Amen. M

&

Domino
regnat in

415.

^.1

232

CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE

L.I.

clamoribus, qui cogitationes hominumvidet, probante Domino &dicente:

Et alio loco: f fcient omnes
Oj'.id cogitatis nequam in cor dibits veflris.

&

p. 425.

cordis.
Pfalmus fonet. Convivmm
ecckjia, quia ego fum fcrutator renis
fobrium fit nobis fpiritualis auditio, proleclet auresreligiofa mulcedo. " Nee
pafiim dcinceps a SS. Patribus inculcatam eiusdem
earn hie praeterierim
praeclare
Martyris
diclamfententiam
eodem fermone. CIaudatur (inquit)
S.
contra adverfarium pectus, & foli DEO pateat, nee ad fe hoftem DEI
Obrepit enim frequenter & penetrat,
tempore orationis adire patiatur.
,

&

&

aliud in voce

vocis fonus,
nari

&

ris

quafi

M
,3

fed

&

rapi ineptis cogttationibus

quod magis debeas

aliud

fit

Quomodo

loqueris.

mor non

audiri a

te

efteDEUM memorem

dias? Vis
,3

DEO avocat, ut aliud habeamus in

quando intentione fincera Dominum debeat non
animus & fenfus orare.
Quae autem fegnitia eft alie-

fubtiliter fallens preces noitras a

corde,

fis.

"

cogitare

DEO

poftulas

cum
cantandum pronum

Inter

cum Dominum deprecaquam quod cum DEO

cum te ipfe non au-

profanis,

quando tu ipfe tui mehoc, quando voci, & canaffigitur, quod pari ratione

rogas,

tui,

eft

non verbis cosleftibus, aut DEO

brevifententia S. Chrysostomus damnat in pfalm. CXLV.
Cum inter orandum non audleris verba DEI, quomodo DEUS exaudiet vocem tuam ? Imprimis S. Chrysostomus in hac re facundus eft, DEUM nobis proponens,
qui fcrutator eft cordium
& quod intus agitur profpicit quern fatis non
ell ore celebrare,
Nifi etiam (inquit in pfalmumXLI. ) eum mens intus

tui intentio,

"V. 3.

Non

refonet.

enim hominibus canimus, fed

DEO

qui poteft vel corda

&

in mentis noitee arcana ingredi.

Hoc quoque Paulus often audire,
dens
vociferatur
dicens
Spiritus
interpellat
pro nobis gemitibus inIpfe
,3
:

Qui autem fcrutatur corda , fcit , quid dejideret Spiritus.

non quod Spiritus gemeret, fed quod viri fpirituales , qui habent dona Spiritus , pro propinquis orantes , & fupplicatioHoc nos
nes offerentes, hoc facerent cum compunctione & gemitibus.

,3

enarrabilibus.

Hoc autem

33
,3

dicebat,

&

DEUM

&

Cap. 20.

oraquotidie
interpellemus per pfalmos
quoque faciamus ,
"
Quod.S. Benedictus non in clamofa voce, aut in multiloquio,
tiones.
"
fed in puritate cordis,
compunctione lacrimarum exaudiri nos fcire vult,
id pulchre S. Chrysostomus in illud Pfalmi: Domine clamavi ad te , ex-

&

in Pf. 140.
n.

1.

audi

me,

at^ue nos cantare,

expotiit a),

&

pfallere

in

cordibus noftris

iubet
a)

Quid
mafti

fam

quoefo ( inquit) dicis ?

vis exaudiri

&

car exaudiaris

enn

lis

Quoniam

afFers

cr^o, qui

qui

eft

parva

&

dxque

Moses

& impeditioris linguae ? Nonnc talis erat

& plus quam omnes examliebatur ?
,

&

Nonne

Iuitei

opus

DEUS

eorum precibus nonannuit?

Qmd

enim vel

magna

vehementi voce intenfaque prxditi Cunt

e<l ?
Sed hoc faerit a ratione alienum.

enim peccavit

cla-

iuftam can-

exili voce, tar-

clamabant plus quam

exili

rx commoda

&

voce

effe

proeditum,

incommoda.

omnes, fed

Magna.

funt n:.tu-

Ea autem non

PATRIBUS USITATUS.
D.Paulo in pfalmis, hymnis & canticis

iubet ex

anima inftrumenta, aut folo vocis garritu

&

decet intelle&u praditos,

voluntate

fpiritualibus

intelligentia

non

&

ut in-

homines-

fed ut

veluti aviculae,

cum

233

C. IV.

SS.

pio volunta-

DEUM

non
motu, veluti in Angelorum choro, ac cceleltium mentium,
ac digna afficientes gloria.
S.
fono vocis
led perenni lande celebrantes
V.
18.
impleumini
Spiritu
&c.
eunAmbrosjus illudD. Pauli Ephef.
S.
fied
tis

dem

modum ei

in

interpretatus

carpebant

foil liniltra fides

ut fonus

ita

Quod veteres

a).

dum

dicebant intus canere,

tantum ad proxiraos perveniebat,

AmbrosiusIiuc trahit, Afpendium etiam cithariftam adducens, qui in eoinPf. 1.

Aiunt etiam (inquit) eorum, qui cithara canunt, pe--Pf*-^ *
genere excelluit.
cauflas quo ritiores intus canere, ut ferunt tabulae de Afpendio citharifta
que modulaminum & quaedam clauftra rhythmorum in fuperiore parte eflTe
Docuit ergo David intus nos canere oportere, intus pfallere
,, pf.ilterii.
id S.

'

j,

(quemadmodum

Pfallam fpiritu

mente.

&

canebat
,

Paulus dicens

&

pfaliam

Or aba

&

mente)

fpiritu

&

orabo

ad fuperiorum intuitum

vitam noftram adusque formare, ne dele.latio dulcedinis excitet corpofed gravatur b). "
ris paffiones , quibus non redimitur nolha anima
,

S.

Augustinus

idem profequitur

quadam

de

ferm.

pfallendi confuetudine in fefto Epiphanix,

quam

Aliquid etiam indulget aurium obiectationi, led

c).

cirfacinnt
fint

ut vel audiamur

vcrum

deinde

illius

plicans

num.

&

licit

i.

internum

&

rit,

"

At

clamat

verficuli

intelle&utn

ex-

vires funs exhaurit

ita

b)

etiam qui cor-

TO

nuilti, qui

clamant

,-

men DEI
eorum
clamat

modujaminum &c. a
gemina funt no-

editoribus

To

vJ/$*ATJfPWJ'

DVjIACOV

UPI^QVIKOOV

lS~

dfc

UVCt)$iV

a,(poof4a.g, ivct y, '/i^etg to,

i'j&i

ftant

DEUM autem non

DEUM clamant, & no-

quiuem, ad

fed labia ad

i.%11

avairjetv

circumferunt

qr.-s

etfi

dienntur.

maxime

>

at

Qui

mens

nihil fentit
gerit

fe

ita

non

ut

DEI donum

DEUM

diverfo

&

omni lingua canatur.

fX'/l

T:i

Quas

S.

Basil ius dQoQfMig

fuperiore

p-rte pfalterii intelligendum

furfum erigendam

nuruit

quod

fenfus

,,

feu fonorum

Vos vero

demulcet
fratres

non

in

prtos

q"omodo Tonus

eft

ribus

L.I.

ut

fie

ipGns

virtus ipfms

Gg

e(Te

in fenis

Am-

S.

moditUtminum appellat,

fenfus

Mart. Gerbert. deMusica Eccl.

tS pi^XS

caujpts

fed etiam

ut

'/jC;GVV:

BROSIUS

c)

extollendum

bus
In quo enim

vocis cnr.ore

Vs

quo to r,yci)dig

vociferetur."

memorat ad contitendnm

ret T7\g craoKog 7ra,irj xctrctQigc y*i-

ba.

Ait

autem

cor

a me. f<

cauffas quoque

ftiAiTU/AZV

Rationabilem (inquit) vitam diligit Spiritus

San&us
quia fi bene vixerimus , implebimur
eo

honorut

r,ie

a)

eft

labiis

BgjUiunis

illis

TteV

Tug

fed de conle promnipat, pro-

Maurenfibus

tata

lem ergo clamorcm DEUS requirit, qui convertat

non qui finat ofcitare
nee cancnteni alio
divertere.
Noa folum autem quxrit talem
clamorem
fed etiam ut ipfe oretur. Sunt enim
,

eorum longe
Verba ilia
San

totam mer.tem fuam convertit. Ta-

luc

enim, Ptcbs

quo cum clamaret MoQuemadmodum enim . qui

meditatur, ut non in

fjuritalia
.

dictum Domini per Prophetam.

pter vetus

Clamorem (inquit) he
qucm eor inflammatum pepe-

contritus animus,

clamat

femper
,
tantum lit

Spiritus
labiis

;.

ses, exaudiebattu".

ile

qui nee digna

ut

qin: vcl laudentur vel vitnperentur.

id in

eft,

ex

editur, ut

in-

mentem

non

attendendum.

folum fuavitas vocis,

lecTionis

vocis

teneat occu-

dele&at in au-

lectionis

dulcefcat

iq

'

L,L CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE

234

circumfpecle iam ex
lenocinio

moda non

interprctatur

admodum

Te

oratio

Legendus idem

quam mente

magis ore,

decet
,

ita

hymnm DEUS in
etiam cantus

Sion

quam

dbi in

religiofo carmine di-

Augustinus

S.

ifto

quo-

ell in pfalm. CII.

DEUMque

canere,

Hue idem

concelebrare debeamus.

/ P/.64.B.3- ligenter

confeflionum iiitelleximus

libris

peccato timuerit.

fenfus a

illud plalmi

Multis autem modis, quemlocum habens, in ecclefia fit

a).

orationis

peccatum
inde praefertim, II mens aut lbli fono intenta, aut diftracla
divagatur, nee ad id, quod canitur, attendit.
Dum plallitur (monetin
in

Num."zx.

J,

regula fua

S.

Aurelianus) ftudeant

"

animae

fadclae

non

veltrae

vagari ani-

Sed pfallite fepien mo ; verum etiam nee operari aut loqui prsefumant.
intelligam.
ter: ficut dixit Propheta; Pfallam
Et illud: Pfallam fpimente,
Metuentes illud: Maledi&us bomo, qui facit opus
n ritu, pfallam

&

&

Multis nos fcriptura

Domini negligenter. "
etiam evagationibus diftraclionibusque proclive

cum tamen eadem

oratione;

dinaria

DEUM

monet

id

quia hie pluribus

fuccumbere

eft

quam

in or-

utrinque attentio, ac mentis devotio

cavendumque eft ne aliquid hie intromittatur, aut

intercedat
quod opus DEI, Maieftatemque divinam dedeceat five in eo,
quod canitur five in cantu ac mufica ipfa five in canente quando in id,
De pfaimodu quod agit
non eft intentus. Tantum chariflimi (monet Nicetius) inboiw c. 2.
intento fenfu & vigilanti mente pfalla^ termittentes fabulas fuperrluas
Sic enim nos hortatur pfalmus dicens:
mus, ut DEO non difpliceamus.
DEUS,
terra
non
iam
rex
omnis
pfallite fapienter
id eft intclligenter

fed & mente pfallamus, &

ut non folum fpiritu, hoc elt, fono vocis
cogitemus,
ipfum
quod
pfallimus
ne
captivata
mens fabulis & extra
in

requiratur

neis
fecundum

quod fcriptum eft:

jQiium dulcia faucibus meis eloquia tua Domine.
Eloquia Domini drjulcrabilia fuper
Et iterum
cordibus;

illud

durum
ciora

do

& lapidem pretiofum

fuper mel
& favum.

multum

pfallit

fuavitatem

tantummodo

vocis

compofitionem cuiusque foni attendit

in

verbis

ipfis

aures

eins

animam

intelligi

did-

enim, quan-

Qtii

&

&

&

quid

debeat non attendit

accipiunt tranfitorium cibuiu, fed ad

non pcrvenit DEI verbum.

cius

1'

Ibi

inquit

fum fed
duo quxdam

ibi

lo

Converfatio

noftra

in

calls

eft.

In carne

inquit , non fecundum carnem

,
Qui ergo fecundum hanc fpem
ergo dicat , Te decet I yibi cantat
cantat ,
In Sion , non in Bammvs , Deus , in Sion.

Sed modo

ibi

es

adhuc in Bzbylone

quia

ibi
:

Unde

dicit Apoftolus,

qnxdam can-

exhortans ipfos cives ad amatoria

&

tica

eft

vifionem

undc

eftis in

furfum

uni'.e

Jkus

Deus

Cantantes

Ne

Quid

inde can-

fed inde cantate,

Ergo, Te

hymnus,

decet

In Sion te decet hymnus, non

Qui cantant

etiam

hymnum

Audi voccm

laws
,

inquit,

Domino.

vefiris

Babylonia

habitatis.

in Sion.

cantant.
ciofa

pacis

in cordibus

cantantes in cordibus veftris

tetis

illam pulcherrimam

defideria redeundi ad

in Babylonia.

bylone.

dixcrim,

&f civis ifte :

Cum autem
fum carne, non

corde.

Babylonia

non

audit conditor lerufalem.

enim ambulantes
.

ifte

militamus.

carne

undc canto

civitatem

inquit
in Babyhne non
Sed ubi ? In Sion
Etenim quisque cum cccperit innovari,
decet.
dicente Apoftoiam corde in lerufalem cantat

atnator

non enim carne

non ibi
canto
fed corde.
Carnem quidem fonantem
cordis autem fonum
audiunt & cives Babylonia:

corde

jf pfallentes

a)

fum

non

Dei

fcripturse

in ore peccutoris.

in Sion."

in Babylonia

Te

Non
decet

cives

decenter
eft

fpe-

hymnus,

PATRIBUS USITATUS. CIV.

SS.

235

neis cogitationibus laborem habeat infrucluofum. Sonus etiam vel melodia

Totum enim tanquam in con confentiens fanclae religioni pfullatur &c.

DEI

non hominibus placendi ftudio celebrare debemus." Multis modis peccari poteit in munere cantus facri , dam, quod unice fpeclari debet
non attenditur, nimirum pfallendo angelico nos perfungi officio
in quo itantes DEUM laudibus
in confpeciu divinx Maiettatis
pfalmisque, hymnis & canticis fpiritualibus celebramus. Ubique (ait S. Benedictus

fpecfti

Cap. 19.

&

oculos
de hac difriplina pfaUendi) credimus divinam e(fe prasfentiam
fpeculari
bonos
malos maxime autem hoc fine
Domini in omni loco
cum ad opus divinum afliltimus. Ideo
aliqua dubitationc credamus
,

&

quod ait Propheta

Servite Domino in timore.
femper memores fimus
Pfallite fapienter.
Et , In. confpeciu Angelorum pfattam tibi.
Et iterum
:

&

An Ergo confideremus, qualiter oporteat nos in confpeciu divinitatis

gelorum
fie
eius
Et
ftemus
ad
pfallendum,
mens
eflfe.
ut
noftra
con
,3

cordet voci

&

noflra?. "

Et SXtesarius in fua regula

DRUM,

bymnis or at is

Hue Cassiodorus in
vocat, hymnum citat

pfalm. CI.

S.

Cum

vero pfalmis

quod profertur in voce.

Ambrosii hura fexta rofeum ilium, ut

id verfetur

in

corde,

Orabo mente Dominum3

Orabo Jimul fpiritu

Ne vox fola DEO

Senfitsque

canat,

nofter alibi

Ductus aberret flufluans ,

Funis praventus

Tunc enim

DEO

cafibus.

accepta

eft

Oratio canentium,

pur a mens idem gerat,

Si

Qriod explicat vox cantici.

XL

Nee

DEO
Non

demum

illud

bus omittendum
mis neceflTarium
difpliceat,

eft,

ut placita
ac

fit

avitae

pietatis in florentis

quod impenie

DEO

fit

fidelibus

antique Ecclefiae Patri- Aut

inculcarunt,

eftque

vox canentis, nimirum,

exofa, nee opera a voce in

DEI

li

laude

cum

pri- P era

etiam
-

necperfona
diflfentiant.

iuxta Sapientem, fpeciofa lam in ore peccatoris.

Elt vox meiidax, EcciiXV. 9.
qui ore laudat, at inhoneftat opere.
Qiiis putas (ait Origenes) ita ca- Hom.Un la.
norje vocis elt,
ita Spirit us puri mentisque finceras, ut cantilena eius dic t.iln.
eft,

&

Gg

divinum

/; '
'

471

'

236

L.

CANTUS PRIMA ECCLESIiE iETATE

I.

divinum delegare poflit auditum? Ule profeclo eft, qui nullum rancum
habet in fe peccati fonum, qui nihil offenfionis in lingua, nihil crallitu"
Eusebius in pialm. CHI. in laudes divinae pfal dims in fpiritu gerit.

modiae excurrens

vim

ac utilitatem pluribus depraedicat,

illius

cantores percipere tunc putat

verfus,

non fuerint
cuius plurimum

quafi

vita Jit pnra.

&

Basilio

S.

autem

earn
a

Neocafa-

modus a confuetudine ditempore magni Gregorii, nimirum Tavmatur-

gi

illius,

&

ad vitam rede inftituendam

melodiae

iaclabant inftitutis; fed,

fe

vitiis

quae praecipua erant,

maxime idonea pofthaben-

alienam

huiusmodi minoris momenti rebus haerebant, ac tergiverfabantur a).

p rse oculis habenda eit fan&i Ambrosii lententia Deleftatur igitur cantico DEUS non folum laudari
Et in pfal. CXV1II.
fed etiam reconciliari.
exemplis etiam illuftrat quam vim in vitam ac opera noftra facra exercere
in

tes,
Pf.

cantus novitas obiiciebatur

renfibus

i'ra.f. in

fi eis

debeant cantica, ac hymni

DEO

Ilia itaque
imprimis placet confonantia,
refpondetque pulcherrimae rerum a DEO conditarum harmoniae, ubi folus in hoc orbe homo tot adverfos mifcet fonos

b).

quae in fa&is noltris refonat,

fit

DEO

tarn mtilta funt diflbna finibus a

in vita fua,

cithanedo

feftandam divinam in operibus

gloriam

fuis

Ch-Rysostomus vocat Saulis infaniam, Davidis

admaniHanc S.

praeftabiUta,

harmonia.

deticiat

ut tanto opus

intentis,

humanis ludere, ne

qui ita poflit in

cithara fanatam,

nobis

pariter

a)

Qui quidem (inquit

n. 4.)

S.

BasiliuS

nihil ex illius inftitutis

Epift. 107.

hattenus

difcipulus

confer-

colctis

Gregorius non operiebatiir in preciQuomodo enim ? qui venis erat Apoftoli di-

cantu litigantes

vaftis.

bus.

diceutis

fcipulus,

nnis vir orans

&c.

menta Fugicbat pura ilia anima & digna Spiritus

San&i confortio, contents his vocibus Ita, f
Non propter prjeceptum Domini
qui dixit
,

At

vobis

ego dico

debat

ne iuretis omnino.

Fratrem funm fatunm

ille

appellnre

rebatur cnim comminationem Domini.

tio

&

ira

&

cifcebantur

acerbitis

ex

illius

gnuni ceelorum non perducens.

rogantia

Non

ab

ilia doli

Mcndacem fermonem,

tnm

ut
effe

cium loquuntur
in

vobis

difcipuli

profi,-

ut in re-

&

ar-

&

reeoncJliaretur
artificiofe

ita

ad a-

abominaba-

mendacium ex diabolo orDominumquc eos omnes, qui menda-

qui fcirct
,

Invidia

anteqmm

liquorum calumniam inftru&um

tur

ve-

expertc anima facefTebant.

aceeHiffet ad altare,

fr.itri.

au-

Indigna-

ore non

convitium odio habebat

Non

eft

eftis

perditurum.

fed puri
eius

effcis

qui

Horum

ab omnibus

in pfalmorum
mandata vero maxima diffol-

hos

me fermones

oculis veftris ciicere

nas extrahere.

b)

Hymni

adduxit neceffi-

ut

difcatis

&

ita

demum

trabem

ex

feftucas alie-

"
canticum nobis

nobis (iuquit)

pfal-

Ideoque
Domini fint.
canticum dicitur Domini Teftnmentum, quia remillionem omnium peccatorum, Dominique iu-

mi nobis

i;it

a>

in

iuftificationes

fenpturis Evangclii ftiavi mentis

ultntione concihimus.

non dedignatus
9"

non

Cantavit

cx-

qnoque Dominns
Cantuvimzw vobis,

Ipfe

dicere

eft

faltaftis.

nobis in

evangelio

veniam deliftonun
debuerunt ludxi mentem
attollere , non hiftrionico corporis motu
fed
:

Non

fpiritu.

Et

&

poft pauca

fecerunt, ideo
:

Deinde qui

reprchenduntur.

l(

cantat, vacuus eft,

divcrfaruin cogitationum curas relcvat, cu'pas

fi

nihil

relegat

vere

corporis voce

mandatorum Domini

defendendx

caufoe

tas

Ad

ventcs.

Iura-

Sin minus, videte, ne eulieem

fuit.

de vocis quidem fono

fequeftrat

mulcet &c.'<

avaritiam

fed etiam

&

non folum

meutis fuavitate

fe

pariter

CIV.

PATRIBUS USITATUS.

SS.

concinamus

divina cantica animae

fumendam, ut

237
Hie nobis

a).

prae-

cipuus fructus ex divinis canticis ac pfalmodia accrefcere debet, ut quoniam

vita: informatione
faiutaribus doctrinis pro noltra inftru&ione morumque

&

funt

ea meditantes, ad opus; ac veluti nos iplbs

fidem fervantes, omnia impleamus. Propteraureum. os ) pfalmos nobis cecinit ille beatus, vel

exardefcamus

referta,

pacto obftringamus, ut

ea enim (ideal

dictis

alibi ait

potius gratia Spiritus, non ut verba tantum dicamus, fed eos factis quoNe ergo exiftimes te propterea hue ingredi, ut verba
que meditemur.

Expo/, in Pf.

41

tantum dicas, fed ut, quando fuccinis, refponfum illud pacta conventa

Quando enim dixeris: Quemadmodum defiderat

elTe arbitreris.
nfontes aquarian, ita defiderat anima mea adteDEUS: cum

cervm ad
pactum

DEO

fyngrapham abfque charta, & atramento, voce profefliis,

plus omnibus, & nihil ei praeferre, eiusque amore ardiligere
ipfum
te

Si ergo egretilis videris formofam aliquam, & impudicam mulie dere.

,j'rem, te inefcantem, & ad fui amorem pellicientem, die ei: Non poffum
te fequi, cum DEO pactum feci, &" prarfentibus fratribus, Sacerdotibus,
& promili per refponfum illud me eum ita
profeflTus fum
Doctoribus
diligere, quemadmodum defiderat cervm ad funtes aquarum. Vereor, pacta
fecifti,

fcripfifti

,.

Si videris
conventa transgredi, ilium unum deinceps amorem meditor.
argentum in foro fitum, aut veftes aureas, alios gloriofe incedentes, fti-

&

habentes equos frenis auratis, ne te moveat ilia pompa,

patos famulis,
paulo ante cecinimus: Qiiemdie tuas animae
fed tibi rurfus cane,

&

cervm ad fontes aquarum ita defiderat anima mea ad

te
nobis attribuimus
DEUS,
idque noltrum efte
fcriptum eft
&
quod
,3
"
refpondendique in eccletia
Loquitur de veteri more canendi
fecimus.
per antiphonas
quando ex pfalmis unus aliquis fingularis eft depromtus
verficulus
repetereturque
qui iugiter a populo fuccineretur
dum interim pfalmi contextus procedebat.
Seliguntur autem eiusmodi antiphona?,
quas maxime falutares elTe poflint cantantibus ad inltillandam pietatem, &,

admudum

defiderat

ut
a)

Cithara ergo Davidis ( inqnit hom.

Ep. ad Ro:n.) opus nobis
tica animas

concinamus

pertinent

&

cedunt.

Nam

ea

tionem audientes
mils

bis in
fania.

ut tunc

ea

divina can-

qus ad ilium

qux ex bonis operibus provel alterum

fi

ut

fnerit,

&

28. in

fecerimus,

canenti per

Saul

faciebat

opera

&

can-

repugne-

pharmacum no-

damnationem erit
& immanior fiet inNam antequam aiuliamus timet mali,

Dxmon enim non

ccelorum

fania

&

fcripturis

mens

dxmone

canticum
deterius

per

opera,

eiiciamus.

&a

eft.

Nam

la canente

beato

fie

prodeft

fi

qui mifericordinm

ergo

incantationis

affe&se

Davide.

Ncque

erudiatur.

tern."

Pfallamus

Hoc

tribuant.

genere cantenius anima;

tus

abfeedit.

aliquando vigilant!

ideoque non habet

veniam

res

ut peccatum ipfo

&

fed

nos regno

privat

peccatum autem omnino excludit. Peccatum enim dcemon eft voluntarius , ac fpontanea in-

gnus daemon , ne audientes corrigamur

cum
autem audientes iidem ipfi manemus , ipfi me:

omnino

enim

&

ab

illud

&

fpernenda

linguam canere doceanuis

animam pudebit

aliis

Pfallat os,

contraria

il-

volen-

'

"' s '

ut

modo

intelleximus ex

S.

Chrysostomo,

ad noftram inftruclionem, in-

formationemque vitas etiam, & actionum, ne a voce diflbnent. Horn. 28.

in epilt. did Roman, pluribus monet cantores, ne cantui per opera repugnent;
omnes hortatur, ut pfallamus canticum operum tyjv anl t2 ^dyfjutrog w&jv.
Quando
In eadem inculcanda re non minus frequens elt S. Augustinus.
cantas hyranum (ait) laadas DEUM. Lingua tua quid agit, nifi laudet
}J
(Et) DEO cantamus, DEO & vivamus.
(Iterum): Can confcientia.
qui
vivit
qui
tat
DEO,
pfallit
eius,
operatur
DEO:
nomini
in gloriam

ln?f.%\.
Serm. %.

CANTUS PRIMA ECCLESI/E iETATE

L.I.

238

Ff. 67.

eius,

cantando,

ita

quam

poteritis,
Jn Ff. 102.
o

tatis:

Et

vivendo,

fie

Non

operando.

lie

cceperitis

nifi

quod can-

Facere

quod hymnum cantat

Male vivendo maltas linguas

(acrilegium exhalat vita tua?

ii

&

Lingua tua vacat hymno,

blafphemiam.

mififti in

id eit,

probare,

,,'Nam quid prodeil (inquit)

alibi:

lingua tua,

pfallendo,

ita

vera cantetis

tiuni vacant blasphemiis.

ergo

Si

Dominum,

benedicere

vis

te

intuen-

fee

verbi.m

caeterae

Te decct hymnus DEUS

ait pfalmus.
bed
Ingenioie alicubi veteris
In Babyhne non decet &e."
ubi? In Sion.
& novi Teftamenti difcrimen faciens ubi nimirum datu<r gratia, charitate
ut impleamus praecept?,
in cordibus noftris difFufa, per Spiritual Sanftum
hue interpretatur illud pfalmi CXLJ1I. DEUS canticum novum cantabo tibi,
In lermone vigefimo fexto,
in pfalterio decern chordarum pfallam tibi a).
praefertim autem vigefimo feptimo pafchali vocem Alleluia interpretatus
& confentientes corde,
hoc canendo & in hoc verbo confonantes ore
dicit,
exhortari nos invicem
ad laudandum DEUM. b).
Mores volo alibi
idem
eius

voluntatem

fac

eius.

a) Decern

rium

(inquit Serm.

decern prnecepta

chordarum

33.)

Can-

autem & pfallere , negotium eflTe folet amantinm. Vetus enim homo in timore eft, novus in nmore.
Ita enim duo Teftamenta dif-

id eft

tare

cerniinus

vetus

&

novum

Caiitas

ergo

novum.
Nam timordlle fervilis in veteri homine conftitutus, poteft quidem
habere pf'alteiium decern chordarum , quia &
cantat canticum

ludais

carnalibus data

eft

ipia

lex decern proe-

non poteft canticuin novum 5

fub lege elt enim
& implere
non poteft legem.
Orginum ipfum portat, non
trartat
& oneratur pfalterium , non ornatiir.
Qui autem fub gratia eft, non fub lege, ipfe
implet legem
quia non eft ei pondus, fed decus
nee timenti tormentum eft
fed amanti
accenornamennun.
Spiritu enim dile&ionis
fus
iam in pfalterio decern chordarum cantat canticum novum."
Et poftea n. 5. Hoc
ceptorum

fed cantare in ilia

eft

canticum* novum

quod

piallit

in

plaltcrio

Nemo enim laudat Deum,

hymnum nifi ore fuo fa&is conDeum & proximum diligendo.*'

decern chordarum.

pfalte-

intelliguntur.

lesjis

fentiat

b)

,.

dicit

,
,

Eum

turn

autem

homo

difpliceat

milium
cibus

(ait in ptiore

(Et in

altero

Hatleluia

moribus.
,

ut

Sic enim

non

fit

in

corde

fibi

cum confcientia.
voces cum moribus
ne
cs

&

dici

ore, vo-

vult

Dcus

laudante difcordia.

Concordent ergo prius in nobis

vita,

n. 1.) tan-

Laudemus Do-

n. 1.)

& lingua,

fratres, vita

&

fermone

qui non habet unde

fecurus laudat,

ipfis

forte

bonaj voces te-

ftimonium dicant centra malos mores.

Hatleluia in coelo, ubi
Ibi

cum

lingua

Concordent, inquam,

templum Dei

angeli

en'm concordia fumma laudantium,

felix
fiiirt

ubi eft

exful f atio fecura crntantium, ubi nulla lex

membris repugnat

legi mentis

ubi non

eft

in
ri-

in qua p.riclitetur vi&oria cariHie ergo cantemus Hullelnia adhuc fol-

xa cupiditatis,
tatis.

lic.ti,

curi.*'

ut

illic

poflimus aliquando

cantare

fe-

SS.
idem

Augustinus,

S.

ait

PATRIBUS USITATUS.

ncmdo, fed confonando.

239

Sapientiam landa vivendo; non fo- Serm.1n.n4.

eiusque celebrate maie-

voces.

11011

Etfi

C. IV.

enim laudare

DEUM,

hominis erga DELJM officium , ut tamen id cantu

quamvis opportunum, & falutare; idque optimum,
fi, ut hacienus diximus, omnia concordent, fimusque toti occupati in DEI
toti laudate
cantet vox; can- InT
ut idem flos horcatur.
laudibus
f
toti
laudate.
pfalm.
a;
Et
in
XXXII. Canfait
vita;
content
tet
cantate moribus : cantet cancantate oribus
cantate cordihus
tate vocibus
ftatem primarium

lit

non

fiat, neceflitas

elt;

DEUM

DEUM
:

Hoc in Concilio Cartbag.W. c. 10.

ticwu novum non lingua, fed vita.
pulchre
cantorum
ordinatione eit exprelTum
Doctoris
in
fub magiiterio S.
:

& quod corde

Fide, ut, quod ore cautes, corde credos:

Atque in pfalm. CX1X. laudatus
probes.

Non

ftimulat.

potcritis

facer e, quod cant atis.

cccperitis

aemulator

stini

inter

harmoniam

alia

Hoc

a).

atque mufica unice chriltiano digna

diicurrit

noftrde actiones

quemadmodum

quam vera

cantetis,

Idem, nervofe expreflit ftudiofus

C/esarius Arelatenfis

S.

operibus corn-

ad hoc cantores

S. Pi'seml faepius

probare

ait,

credis

igitur

eit

rerum

tota

in

nifi

Augu-

perfe&am reddit

omnes

quae per

S.

vitae

univerfitate tarn

a Creatore
megacofmo, quam
omnia funt ordinata quibus nos confpirare in omnibus noftris aclibus debeamus prius operibus quam cantu & vocibus qua ratione muficam diper omnes adtus vitae noftrae difFundi b),
fciplinam dicit Cassiodorus

microcofmo, pulcherrima rerum confonantia,

,

Hoc
a)

Bomim qnidem
pfallit

fed

eft

Deo

acceptabile

tis

tunc

eft

(inquit Serm. 284.)

&-

quando lingua fideliter

vere bomim, quando lin-

concordat etiam vita.

guae

&'

Confentiant fimul

& mores ; ne forte bona? voces contra

malos mores teftimonium ferant, & ipfa vos lingua vcftra redarguat.
Si enim aliud fonat in

voces

ore

&

videtur acdificare

fed etiam

incipit

Vos ergo

ftruere.

vocis

quod lingua
converfatio mala denon folum fuavitas

aliud apparet in opere

occupatos

auribus

fie

fratres

fenfus ipfms

quomodo fonus

ut

lettionis

virtus ipfius lettionis

fecundum

teneat

vocis delectat in
dulcefcat in

quod fcriptum eft ,

tun Domine !
Et iterum, Ehquia Domini defiderabilia fuper
tturum <f lapidein pretiofum multum,
dulciora fupcr mel
favum.
Qui enim quando pfallit, fuavitatem tantunimodo vocis & compofitiocordibus

Quam

illud

dulciu faucibus meis eloquia

telligi

debeat

foni attendit
,

piunt traniitorium cibum,

11011

non attendit

pervenit Dei

verbum

&

de mellis dulce-

b)

Primum

litterarum

& puris

( ait de Artibus
c. $.

mentibus

fi

&

Difc.

liberalium

Creatoris mandata faciamus,

ftatutis__ab

co regulis fervia-

Qiiidquid enim loquimur, vel intrinfecus

mus.

vennrum

pulfibus

commovemur,

per

muficos

rhythmos harmonix virtutibus probntur effe fociatum.

Mufica quippe eft fcientia bene modulandi , quodfi nos bona converfatione traftemus , tali difciplinx probamur femper effe fomuficiati
quando vero iniquitates gerimns
Ccelum quoquc & terra,
cam non habemus.
vel omnia qua; in eis difpenfatione fuperna pcraguntur, non funt fine mufica difciplina
cum
Pythagoras hunc mundum per muficam con:

ditum,

& quid

in ipfis in-

que religione valde permixta eft ; ut decalogi decachordus, tinnitus cytharx, tympana, organi melodia, cymbalorum (onus ; ipfum quoque pfalte-

aures

eius acci-

fed
;

quis ruminat,

dine omnino non guftat."

&

&

nem cuiusque

quodammodo

ac

ad animam eius
fi

vclut ceram

&

gubernari poffe tefrctur.

In ipfa quo-

rium ad inftar initrumenti mufici nominatum effe,

non dubium eft eoquod in ipfo contineatur cede:

ftitun

virtutum fuavis nimis,

&

grata modulatio."

I48

24O

CANTUS PRIMA ECCLESI7E iETATE &C.

L.I.

idem ex ipfa muficae artis definitione pulchre explicat, quae rerum

fibi congruentium , id ell fonorum differentias, & convenientias perfcrutatur: Nam (inquit) five quando pfalmodiam dicimus: five quando mandadulciffimae harmoniae gratia
tis Domini operam navanter impendimus
Et fi caufas huius rei alta deliberatione perpendas, quaelibet
tempcramur.

Hoc
JnPf-97-

alibi

creatura rationalis,
probatur excepta.

fi

auftoris fui vivat imperio,

Merito ergo

in pialmo citharizare

in

ab hac convenientia

inceffatiter praecipimur

cithara

iubilare in

pfallere;

Domino

non

piallere,

&

tubis ductilibus

corneis ; ut dubium non fit, hare inltrumenta dulcifona probabilium acluum

etiam Ennodius eit conimernoran nobis indicate concordiam."

Demum

dus
t. t
*""'

oper.

Sirmonit

ISV
'

qui in panegyrico,

rationem

DEI

in

quern dixit

Theoderico Regi,

laudibus concinendis re&e

flagitat.

bonae confefentiae

Quod

(inquit) de-

Fabricator mundi
n fcendit a fuperis, fob hymhorum licet mercede taxari.
Dicite , ii non praemii
ad potiora munera modulatis invitatur eloquiis.
lungitur, quod de facrario mundi pr loco opifici fuo lingua blanditur.
nee iolum linguae nitorem po ctoris laudatio debet principalis effluere
tui,
bono
adierenda confeientiae."
nuniinis
commemoratio
ituiat
:

Pcroratio

cantu
fiaftico

state.

de

ecde
prima

XII. His opportune materiam de antiquiori facra ilia Ecclefiae mufica

prima Ecclelije aetate ad mediam ufque decurrens ex
daudiaius, quatenus a r
l

cocevis monunientis

eccieualticis

paulatim in Ecclefia opera

ctorum Paltorumque
fuerit
lis

quib'js

nobis ex

gulisque.

ilia

&

inoleviife

aetate conftat

potuit.

itudio celeberrimorum

cautum

praefertim modulis feu

Unde

llluitran

TT .j.

Vidinius

Virorum

in facris Chriftianis, at

tonorum
,

Do-

qualisomnino
nul-

difFerentiis conttiterit,

vel paradigmatibus,

id fa Item coniicere licet

parvis initns
Ecclefiae

vel praeceptionibus

maxima cantum

&

mufica

re-

m ve-

terem ecckfiafticam conilitille fimplicitate, & faeculo demum quarto potiflimum increments fumiifle tarn in Oriente quam Occidente cumprimis.
Qiiodil edax tempus ipfa autographa non confumfiflTet veterum liturgicorum
librorum monumenta, certiora haud dubie & exfplicatiora nobis in hac materia dare licuiflet, uti deinceps magis magisque nos facturos pollicemur.
,

LIB.

II.

LIBER

II.

PARS L
DFXANTU&MUSICA ECCLESIASTICA
MEDII

JEYl.

c
De JIatu

& progrejjit

apiTt~l

cant us eccle/iaftici , Roman/' pr<-

fertim medio

tevo.

I.

IpP^JlP

/r/^m

idimus ha&enus non parvam

operam cantui ac
impenfam a fanclis Par>
nr
tnbus qui eccleiiam chnihanam inrormarunt,
ornaruntque pio hoc ftudio, utilitate non fpernenda in commovendis fidelium mentibus.
muficae ecclefiaiticae effe
.,

Quam

deinceps fpeclantes

cas cordi habuerunt,

in

eadem

re

qua

cum

a)

Cum

alios

in

Ilia

quod

ina)

potiflimum loquens de ufu Rumana ecclefce, de

ha&enus pauciora, quam de aliis ecclefiis, quoad praefens argu-

mentum
,,

tibus
rito

commovendis menmnfics potentia, me-

igitur (inquit c. 17.)

hominum

tanta

fit

ufus eius acceptus

eft

Primum autem a S. Ignatio Martyre,

& a beato Ambrosio Meiiolanenjium
ufus

in fanfta Ecclefia.

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

L.

II.

P.

muficx in Romano. Ecclefia haberi

I.

rum exem.
plo,

novi&

ediiTerit,

exempla
mufica

Hh

nee non
Antiftite
ccepit.

me -

dio jevo vete-

qui res ecclefiafti-

pofuerunt curani, antiqua

Ioannes

mufica

exclllta

parem ac maiorem etiam

veteris Teftamenti aemulati

ter

Ars

242

L. II.

men turn

P.

CANTUS, PR/ESERTIM ROMANUS

I.

quoad priorem

R ev raw?
z.

1.

chron.

Gottuic. c.%.

in toto faltcm

ilia

Occi-

quidem potiffimam etiam,

nixi mutuis S.

Hieronymi,

veteri codice Gottvcicenfi

in

reiatis

& Chronographus

IX.

fa:c.

fequentes in hanc rem fub-

nexos reperit verfus de dulci pfalmorum Davldicurum modulatione a) qui

h unc u fL1 ni potiflimum femper in ecclefia chriftiana pracftiterunt.
Quodvero

Damaso;

ea in re laudi datur

certe clariflimis argumentis comprobatiir,

id

de eiusdem pollen's.

Zacharite monita fecuti

Patres Concilii Cluveshoenjis II. circa medium faeculum oclavum praeclara fta~tuerunt, quoad divinam pfalmodiam fidelibus frequentandam b).
Volueut vidcbimus

Cm. 27

quibus

epiftolis,

fola

licet

laudem Damaso praefertim auctores medii huiusce

c us coe nobii Antilles

patebit

in inltituendo cantu ecclefiaftico

aevi Jtribuant

at fpuriis

aetatem

quomodo

deinceps,

afferre licuerit;

dente fuerit in hac re magiftra

Inter quos

runtque
Poft

Gregorius

beatiffimus Papa

lios

fanfto ei,

ntfertur,

aili.Iente

&

Spirita

diftante, cau-

modulatiis

eft

vum, laus eius in

lum naturali fono

cum

&

date

thara

Cum

ergo tanta

religiofi

viri

in chordis

auctoritas

in

fcicntias

fanum pigcat

eft

ad mentes

non

ei

toto

affe&u ftudiofus adherent ? "

a)

PfaUere

qui

Novetat

iftc

iocuit

dulci

decern legis

Qiio digitis cytharam

modulamine Sanctis,

chordis totiiemque

Nomina

vel Jignum

Credere

quid dubitas, virtus regit omnia

jQjci

varias

iunxit uno fub

dicavit.

ipfa notaret,

carmine

CI.

rifti,

linguas,

Ut pecudes volucrcsque DEL'AI cognofcere pqjfiht,

Hie fonrn eft fidei , mentes qui mukct amaras,

huurire fluenta.

fcrvant qui dulcia mella.

renovant

cordis

Cbrifto fcrvire purati

Prop! etum Chrijli fanctum cognofcere

&?c.

debes

b) Vigefimo feptimo ,
multa de his
qui five
fawftam pfalmorum ac fpiritalem cantilenam uti,

litcr

negligenter prafumunt

qui

de his

live

agere

multa difTerentes

modia,

magnum

agentibus

ac multiplex

eft

Vocem hanc

medicamentum fuarum.
cordis canentibus

ca

quae

Nam

tinere debet.

folatium

ad

phets: prolati

cum

in

pfalmi,

generi

ac

quatcnus

intima

per

divinae

Sacramenta,

falutis

fenfu
fa-

rei

pofcenda funt
pro viribus de-

iam

Sandlo Spiritu

humano per
intcntione

corporis congrua humiliatione

funt

animarum
fine

fuas tainen cordis in-

prxfenti

referre

fuppliciter

mente

unde quamvis pfallcndo

quis nefciat verba,

DEO

ollm

eft

Pfal-

&

fonitum ad cuiusvis

fimillimum

cere

modum

hunc

in

opus divinum fpiritu

inquiunt,

noftra

qui verba dedijfet.

numcrum crux

etenim

tentiones ad

potentia, quern

Quis

Cor

vocis.

henignas

prtebete

Sordibus cxpojitis purgant penetralia

latina

or-

uurcs

atpiens

veniat

gratia

quos

falvet

monitis

latices

ff cy~

cumque

Jhveniat

&

fanxeruut:

ecclefia

cum denique efficax ut dictum

hominum commovendas fit eius
huius

huius difciplinx in ve-

Teftamento inveniatur

earn tarn

fo-

voluit

in pfalterio

& tympana & cboro

DEI

munces artis inftrucommonens- ait: Z-

per manufacta

gano.
teri

nos in laude

Dominum laudari
Dominum in Jlno tubte

menta

Nee

Sanctorum.

ecclefia

uti

Num Damasi
Quisque fait

pro munere gaudet

tanto

Domino

vt

OjJ'erat

cantumque Rom ana Ecclefxx , quo per anui circulum divinum celebratur
ofRcium
dedit.
Quod autem caaendo laudandus lit DEUS, non parvam in veteri pagina auftoritatem habemus.
Legimus namque in libro
Exodi, quod fubmcrfo Pharaone MoYSES, &
cum eo HIII Israel canticum concinuerunt Domino, fed & Pfalmifta artis huius haud ignarns
in decachordo, quod eft nuificum inftrumentum,
laudes Domino cecinit, nosque ad concinendum
hortatus , dicens
Cantate Domino canticum no-

tum

Si creatnra prior

os Pro-

cordis

iaudis oracula

&

&

ad hoc canendj
,

&

humillimam quofive
eorundem

quc confeffionem deliftoram

fuppliciter imploratam remiffionem de quacun,

quc

re digna

divinae pietatis exorantes

pulfa-

verunt aures, eo digniores exaucliri mercantur,

quo

ipfi

per ea

DEO

appropinquare vel placere geftiunt,

qu:e

prcedixi

fpecialiter

pro fc ut

famulatus
faciant

tarn
officii

in

ilia

facrofancti ac divini

fcrvitium,
fancfta

five

dum

modulatione,

MEDIO
runtque Patres, at

7EVO. C.

243

I.

qui voces fuas coniungere in fan eta modulatione

fideles,

expleta quantalibet pfalmodia preces aliquas lingua latina, vel

ne prorfus nnllas habedidicemnt,
fna Saxonica fubneclerent
non
qui earn
Alias
partes.
need
urn laici erant a pfalcerte
fent in publico divino officio

non poterant

modia

exclufi

invaluit,

aevo

Theodoiu

aMABiLLONio

Cantuarienfis

&

coloratior,

quod hoc medio

Veluti in Anglia diilinclionem

cantus.

fuit

ordinatior

forte

ubi

nifi

citatum

Laicus in

non de-

ecclejici

& refponforia fine

fed pfalmos tantum

bet recitare, nee Alleluia dicer e,

capitulare

facit

Alleluia.

dubie cantus cum Alleluia fuit coloratior, qui paulatim magis magisinduftria maior adhibita lit.
Ea difciplina , a
que inolevit, ita ut ars,
Carolo Magna maxime, ut paulo poft
RomaHa ecclefia accepta, a Pipino

Prafat. in

*&***

c-

"'

Haud

&

&

Eadem vero iterum

neglecta inculcari debuit,

narrabimus, inftaurata
Ut de fchoveluti in Concilio Valentino HI. factum intelligimus an. 8??.
fuit.

iuxta

quam humans litterarum nee non, & ecclefiafticse canexemplum prsedeceflbrum noftrorum aiiquid inter nos tra-

&,

poteit

tarn divinae

lis

tilenae,

cfetur,

Can

1 %-

li

fieri

ftatuatiir

atque ordinetur: quia ex huius ftudii

&

&

ignorantia fidei
longa intermiilione, pleraque ecclefiarum DEI loca
lam lacra mufica id etiam in ecclefia ob totius fcientiae inopia invafit. "

quemadmodum apud

veteres, inter feptem liberales artes conNihilominus

Aurelianus Monachus Reonumeraretur, difcereturque
a
menfis fee. IX. in epiftola nuncupatoria ad Bernardum /{rchicantorem, Ap. Marten.
Memm.T.l.
cantores
prsemiffa libro de mufica
teltis eft
futurum Archiepifcopum
Scio enim, inquit, quia nobilijfimi j^i
nobiliflimos tunc fuiife fere artis ignaros.
? 122
Huius autetn fateor, nifi vos folum (Bernardi^ ininveniuntur cantores.
digitat ) meneminem artis vidiffe peritum.
Quidam etenim noftrorum multa

tinuerat,

ut,

a).

"

Tamen

mufica norunt ftatnta.

trary

edenius

pleraque in fuam tractationem

Faclumque
quadantenus evaderet hxc

mufices artem
neceftaria
officio

fpeclant.

confecrata.

Hxc

tamque

nobilis eft,

nusquam tameu,

Ut fuerunt prifci

Patebit ex tot auctoribus medii huius

invenitur mujicus.

eos adoptaffe

eft

ars

ut

omnibus

ut qui ea

faltem

ecclefraftico

Maurus)

eccleliaftictim

quos

quae ad perfectam

utpote quotidiano
caruerit

arbi-

scvi,

ecclefiafticis

ergo difciplina (inquit Rbabanus

utilis

tit

tarn i.i.de

officium

congrue

DEUM

modo

multiplici

&

laudant

five etiam pro aliis viventibus

expleta
in

quantaiibet

&

orationem,

non didicemnt,
ntiferere Mi,
pro mortuis.

ut

faciat voluntatem

eum

ei

genufie&entes

lingua latina, vel qui

puree peccatis

ricordiam tuain,

orant

feu mortuis

fua faxonica dicunt

&

varte ilium,

pfalmodia

<:

iltius

Dominc

cjf

tuam

earn

con-

five id

Domine fecwiAum magnam wife-

pro

tica

da

immenfa

requiem minus
pictale

illi:n,

gaudia Inch

atque
teternte

cum tuis faniiii dhnarc. "

Quodfi te (inquit Gregorius Turonenjis
Lib. X. hift. Franc. ) JWartianus nofter libris
fi-ptem enulivit
id eft, (i te in gram matin's
donare

a)

docuit. ...

in

harmonicis foriorum

modulatio-

nes fuavium accentuum carminibus concrepare.

Hlu

"

irftit.

Cler - c - - 4>

LJI P L CANTUS, PR/ESERTIM

244

ROMANUS

Quidquid enim in leclionibus decenter pro congrue implere non poffit.

nunciatur, ac quidquid de pfalmis fuaviter in ecclefia modulatur, huius
fcientiae difciplina
limus in ecclefia

ita

temperatur,

muQca

difciplina

non folum per hanc lcgimus, &pfal-

imo omne fervitium DEI

fiitutione Clericorum inter

de

&

alia

omnibus

implemus. "

Agit de inetiam de feptem liberalibus artibus , adeoque

neceffaria,

&

rite

tunc vel maxime exculta ab

iis,

ut deinceps videbimus, qui ecclefialtico canoni peculiariter fuerunt addicti.

Muficae artis difciplina (in MSc. faeculi XII. codice Bibliothecae noftras
t
pott dialog. Oddonis de mufica legitur) fummo (tudio appetendaeft.

xime his,

qui

communi

miftam dicitur , quia

frequens lectio
ita

&

in DEI
melodise
niam

fervitio
,

DEO ferviunt. Nam ficut perPfalconftrmat

& vinum laetificat cor hominis,

converfatione

panis

animum noftrum ad virtutes roborat cantus vero

mentem exhilarat. Accidit praeterea, ut cum fuavitate
,

congaudentes miramur, ad illam armoaudiendam ardentius feftinemus, qua; tanto eft ifta
quantum ccelum terra miramus excelfius. " Immediate antea
quae in terris agitur

cceleltis patriae

fuavior
& noftram feduo in hac difciplina exercenda requifivit, & DEI opem
negligenter
Quodfi
(inquit)
aut
agit,
aut
hoc non per
dulam operam.
,

divinam illuftrationem

cietur,
Ufque ad ex-

jj #
facile

pofita,

fed fui fenfus accumine

fe

capere poffe praefum-

nequaquam intelliget aut nondum refert gratias donatori, effiquod abfit, elationi inferviens, minus iam fubditus Creatori. "

aut

ferit,,

j) Lim fucceffu temporis amplior modulatio cantilatioque adhibita

excelfus in

utramque partem contigit

aut nimis comta

& fucata

dum

aut horrida ac

eft,

incom-

Ab hac
S.Iuliani me-

maieftatem divini operis fosdavit.

Letaldus in componendo ad muficam fefto

moratur apud Mabillonium, & Bollandum, veltigiis veterum infiftens.
z. II. Annul. Porro (inquit) in componendo SanctiluLiANi officio recedere noluit a
n s fimilitudine veteris cantus, ne barbaram autinexpertam melodiam fingeret.
placet, ait me, quorundam mulicorum novitas, qui tanta
Ian. p. us:. Non enim mini
re fibi cavilfe

diffimilitudine utuntur, ut veteres fequi omnino dedignentur auclores.

Has tameu inter frultra referuntur cantiones , ob nimiam celeritatem

. 4-

"

&

Caprea medio illo aevo dictas, cum fit potius celeris & expedita monochordi menfura ab Aribone inventa, ut ex eius opere a nobis edendo
Cantiones vero has easdem fuiffe cenlet D. Lebeuf in tractatuhipatebit.
ac figmenta
unde cantoftorico 8c practico fuper cantum ecclefiafticum
dum cantus
fed profani ; Res facia nominata?
res figmcntarii funt dicti
Accidit tamen
ut alii relieiusmodi aufae etiam funt ecclefiam occupare.
faltus

Cap.

s.

giofores, veluti decuerat, cauti, moderatiores potius facerent facros fuos

cantus.

MEDIO
Utri usque rei

cantus.

teftis

7EVO.

nobis

C.

Ioannes

eft

245

I.

Saresberienfis

qui de nugis

cap. 6.

canentium , & deci&

curialium perftringit praecinentium
nentium intercinentium & occinentium prasmolles modulationes
quos
Sireuarum potius philomelarum ac pfittacorum quam hominum concentus iure dicit, nihil minus quam ad devotionem excitandam aptos.
Cum
lumborum pruriginem , quam dehcec , inquit, quidem modum exceJJ'erint
fbccinentium

Vel hinc patet labem hanc ilium

votionem mentis poterunt citius excitare.
idque promifcue ilia aetate fieri , deinceps graviter
in facro notaffe cantu
Notkerus in prologo Sequentiarum teftatur, fe ab Isone,
conqueritur a).
,

magiltro fuo reprehenfum

quod

tanta

Qui

fyllabae

neum a quas vocabant dum una fola vocalis a,

notarum ferie voce in omnem partem verfa
pro-

focarentur inconditae ilix

in Alleluia

Fuit vero -ea Sequentiarum origo, ut fuf-

plures notas mulicas attribuerit.

e. c.

componendis Sequentiis uni

in

unus mufices excefTus ex pluribus aliis

de quibus
celebri fubinde in teftimonium vocata decretali
lingillatim recurret fermo
IoannisXXII. quas incipit Dotta ignorantia: aliisque idoneis aucloritati- Extmv.
ut
bus ad relrenandam licentiam in cantu ac mufica ecclefiaftica -, *prima; Eccle- cap. im,
fiae aetatis exemplo.
Apud Gracos etfi purior femper fuerit cantus ecclelabes tamen etiam & macular notantur medio asvo
fiaftici difciplina
quae
ipfae tamen mox graves ceufores naclac
muficam facram non contaminarunt.
Sic Theophilactum CpolitanumYatridrcham graviter culpat Cedretraheretur.

fuit

'

z.
'

1'

nus

in

Annalibus, quod cantica

perioribus vidimus

quam

cauti

faecularia

&

inEcclefiam introduxerit.

In fu-

circumfpecli fuerint fandi Patres in

eli-

minandis ab omni chriftiana mufica huiusmodi lenociniis, maxime in facris,

ut imprimis S. Augustinus aliquando haeferit, an non tutius cantus fuavitas abefTet ab ecclefiafticis conventibus.

Sed ex altera parte utilitatem fpeclans, & falutares

quos ipfe ex- Fruftra tanunquam eo defkctit, quo hoc ae- men h3eret >pertus fuerat, motus piarum mentium
vo medio Albigenfes Waldenfes , Henriciani 3 Petrobrufiani. Neque quid- , m j"man.
quam vero Graci fchifmatici, licet minutiora qua;que in controverfiam vo-tibus.
III.

carint,
t)

( inquit T. XXIII. Bibl. PP.

252.) emolliunt, moresque fubvertunt, a no-

Qua: vero mentes

p.

lira xtate unclique r,fcifcuntur,licet ipfa ultra, quam

fatis ell, vitiis fuis

abundet.

Si

qui vehementius his infiftunt,

modeilum,

ft

piulicum,

qucmquam eorum

gravem

videris,

teitiporum ipfum connumerare mernineris.

doquukm hxc

rara avis

fi

viris fortibus noftrorutn

eft.

Qiian-

Proindc quidam vene-

rnbilis

pater,

circiter feptingentarum monialium

,
hanc monafteriis fuis proefcripfit legem,

vir

omnia earum cantica , totius melicx proexuant modos , & ut fola pfalmorum & laudum fint fignificativa pronunciatione
contents.
Sufpecla equidem fuit fanfto viro voluptnti cognata mollities , eoquod voluptas parens libidinum eft. K
ut

nuntiationis

Hh

246
intcrrog.

2.

L. II. P.

caiint

in quit

Germ.

91.

/>.

& mitjki

quibus Ioannes

cantus

Epifcopus Citri, Item preca8? divina temp la

veneration esque pretio-

fanftarumque imaginum iUisfunt nobifewn communes.

AlbigeninConcilio
Atrebatenji
an.
damnantur,
1028.
ac
prolixe
refutantur c. 12.
fes
De pfallendi Officio. Sic vero aufpicanturPatres Quis autem dubitet vos
dnm hoc quod per Spiritum fanctum prola imniundo fpiritu agitari

fa Crucis
T. III. Cone.

Ex

hie obiecemnt.

t tones

CANTUS, PRiESERTIM ROMANUS

I.

turn

atque inftitutum

&

id eit

ileitis

3,

modulandi formam ordo

fe&ationibus

& novi

DEUM irrideri

contendebant,

fetlibus deleft atur

cultum imputatis.

ecclefiafticus

fed ex veteris

uiiim pfallendi in fandta Ecclefia

quafi fuperltitioium errori

eft

cantibus ecclefiafticis

nee alt is vocibus advocari

xxv.

Bibl.

& iocularibus

quia qui folis piis afnee cantu pofiit mulc-eri.

Et

cantibus ecclefiafticis.

teri in

in-

Henriciani

Item,

&

de iisdem Reinerius, Ecclefia cantum fubfannant,

dicunt, quod in
non in melodiafit vis.
verbis tantum
Petrus Cluniacenjis, diitus Venerabilis y inter alia hanc etiam Fetrobrnjianorum cavillationem ac errorem contra id quod dicunt, DEO non ejfe cantandnm refutat a).
Traclat quaeftiofcribit

PP.

$. 266.

ludicris,

Teftamenti Patribus &c. "

Waldenfes cavillabantur, iruftra tempus

t.

non ex

ab-

Sumpiit ergo banc

c.

a
z.2.qu<cft.<)\.

nem hanc D. Thomas

quod nee ipfum

&

primo quicrit
Utrum DEUS fit ore laudandus ?
quidem, ideo neceflarium dicit
qui eft
ut ei

ac

recte

infpe lam

a)

vero

( inquit

T. XXII.

PP.

Bibl.

1079. ) ad ilhul quod addunt hxretici , irrideri fcilicet

quia,
cantibus ecclefiafticis
p.

DEUM

qui folis piis aftc&ibus delectatur

ccri

ad

mquam,

tales,

naufeat

negantibus, {entire brutum

brutis

&

ftultum

eft.

quando hoc cogitire

ftis,
nulla mentibus
clcro

bytcris,

hoc

quod

cogitaftis

lion

ipfi Fniftis,

dixiftis

occurrernnt

titis

maieftate,
,

fi

talia ?

&

Cantate

Hoc quidem

prxdicdftis

bis folis

&

Pres-

quando

aliquando
fa;pe

aut

myfte-

altioris

Domino &c.

de cantu

toti orbi

vocis

&

corporalibus,

&

mille

hnmanae.

diverfa

notiffima

occurrere non potucrunt

ftrumentis muficis

eisdem

in

remota

Quid de inftrumentis variis,

latione? Qnare quse

maxime

ad littcram dictum adver-

etiam

fapitis.

&

frequeutantur

Nonne

paene aflidue legitis

rii

DEI

Ecclefia;

ex innumeris aucto-

Cur faltem pfalmi, qui ab

ritas divina occiirrit ?

ornni

obDrutiffimij

vel dicere inchoa-

ccepiftis,

veftris

hoc

eft,

pene indiffimi-

Nunquid

hominibus

ftolidum

velle velut ex ratione refellere,

liter

vo-

ncenius refpondere ani-

quia quod nee

altis

nee mulicis modulis potcft lmil-

cibus advocari,

mus

nee

modu-

i'unt,

vo-

Numquid

& mille fimilia.

fcripfit

fnit

fonuit

qui

qui cantavit

luit?

Nonne

fonando,

cantando,

fcri-

nonne multi fanctorum Regum ac

Prophetarum mufica inftrumenta fecerunt, mil-

Esdras
lia

eantorurn infrituerunt, ipiimet ea fonuerunt,

Numquid autem hxc

contemnendum , fubfannandum DEUM fecerunt ? Non, inquam, ftulti,
non ifta fed ad laudandum , adorandum, hoQuod ft talium cannorandum, glorificandum.
cantaverunt,

faltaverunt ?

omnia ad irridendum

tantium

pfallcntium

organ izantium

etiam

apud homines manifeftam iitilitatem quxritis

audite quod, ut puto , nefcitis , in fatra fcriptura talibus

modis dxmones efFugari

mitignri,

DEUM

in

eisdem

confultis

hominum

&c.

irridere

ipfe

de in-

pfaimis vox divina, Pfuliite Domino in cithara

dicendo

DEUM

qui

compo-

prsecipue

voprims legislator MOYSES tuad quiefcendum,

bas argenteas ad bellandum
ad caftra ievanda, ponenda, ad infonandum coram area Domini
in deferto
in tabernaculo,
in iubileo fieri mandavit ? Nonne tarn ipfe quam
Sacerdos Aaron , nonne iam d ictus Rex ac
nonne
nonne Salomon
Propheta David
bendo

Nam
ait

qui hxc dixit,

qui hoec inftrumenta

ftare

&c.

advocari:

&

refpondere,

pet

&

inorbos

h-*c

eum

poftulata prse-

MEDIO

iEVO. C.

247

I.

cordium, noftros conceptus manifeftemus, fed ut nos ipfos

infpeftor

&

affeilus

Et idea, inquit, necejjaria eft

non quidem propter DEU31 fed propter ipfum laudantem ; cuius
Ac poltea propius inquirens,
excitatur in DEC/M ex laude ipfius.

utrum

in divirih laudibus fint cantus affumendi?

audientes ad eius reverentiam inducamus.

alios

laus oris

principaliorem eQe laudem mentis

fet,

lii}l

Corp.

impediri per cantus

Turn

inquit

quam

Cum
oris

inter alia obiecif-

fibi

laudem vero mentium

quia cantantium intentio abjlrahitur a

eorum qua cant ant dum circa cantum ftudent ; turn etiam,
minus ab aliis intelligi poffunt quam ft fine cantu
proferrentur.
Sed ex adverfo exemplum S. Ambrosii in ecclefia MediolaDiceudum quod ftcut dictum
nenfi cantus inftituentis inducens, refpondet
confideratione

quia ea , qua cantantur

ad hoc necejjaria eft , ut affeitus hominis provocetur in DEUM.

Et ideo quacunque ad hoc utilia ejj'e pojjunt, in divinas laudes congruent er afj'umuntur.
Manifeftum eft autem, quod fecundum diverfas
melodias fonorum animi hominum diverfimode difponuntur ; ut patet per
Philof. in 8. Polit. f per Boetium in prol muftca. Et ideo falubriter fuit inut in divinas laudes cantus affumercntur ,
ut animi inftrmorum
ftitutum
Vidimus hanc conftantem apoftolimagiS provocarentur ad devotionem.
cis diclatis congruam , fuifle in. Ecclefia perfuafionem
ufumque perpetuum
a prima a?tate: idem deinceps per mediam difcurrentibus patebit
au&am
femper fuifle hanc curam
operamque datam
quod faclum prius non deprehendimus
ac mufica
ut ad artem ac certas regulas inftitueretur cantus
ecclefialtica
vocum etiam, ac in!trumentorum, feu organorum muficoeft (art. praec.)

laus vocalis

rum

tenui compofitione

( licet

non

fola

vocis

articulata

artificiofaque

modulatione.
IV. Praecipua laus

squam

fuis notis

ralis

S.

Gregorio M.

feu firm um vocant,

num
,

manics
fludio

a loco

atque proprie

eft,

n G0RIANUS

vocaturque cantus cho-

ab auctore vero Gregorianus

,

feu etiam Ro-

&

aliis

S.

etiam deinceps recurret mentio

quando

Salomonis propter

cantorum

miilica?

conftituit

fcholam

compundionem

more

dulcedinis.

fapientifli-

Antiphona,,

riu

"'

c'

fingillatim de cantus

kuRomani propagatione per diverfas Occidentis partes dicemus

Gregorio potiflimum agimus de quo Ioannes Diaconus An-

tiphonarium centonizans
mi

quem liber pontificalis & Platina plurimum ob id collaudant.

Hormisdam, IValafridus Stkaqo Benedictum & Sergium iun- De rebus ecci.

Gregoriani

nnnc de

pla- Cantus Gre-

II.

De

quoad cantum, quern

Romana Ecclefia excultus

per totum Occidentem propagatus,
opera aliorum etiam Pontificum polt S. Gregorium
imprimis

&

Ei praeter
git.

menfuram
chori

in

Leonis

fervat

& officio

tribuitur

unius conftantem vocis modulatione, quique

VitaS.Greg.

z 7/
-

c- 6 -

248

L. II. P.

rium

r
EL

n r
r
Bafn. J.

11.

p. ill,

? 258.

CANTUS, PRjESERTIM ROMANUS

I.

centonem cantorum

nimis

ftudiofiflimus

"

utiliter compilavit.

In

Gregorii apud CANisiuMita hoc idem recenfetur: Dep

propter
muncas
dulcedinem
antiphonanum ahumque cantum, tarn
inde

quam in node per annum canendum, compofuit, ordinavit, atin die

5)
conftituit."
Citatus autem Ioannes Diaconm fingula deinceps artique

explicat
de
fchola cantorum
ab eodem fandillimo Pontifice infticulatius
in quo recubans modulabatur
tuta; de lectulo
de flagello, quo pueris minabatur & de authentico eiusdem antiphonario
Roma magna veneratione

Anonymi
J

vita S.

affervato

pro

antiphonario

iis

quas in Miffas lacriHcio

funt cantanda

de altero enim

feu refponfali pro reliquis diu nocluque in ecclefiis celebrari

minus conltat S. Gregorium efie eius au&orem

licet id
omnino tenendum, fi verbis Anonymi apud Canisium mox citatis itandum
fit.
Nefcitur porro
quae in ipfo cantu praeititerit. Multos Arnokius Wion
in opere, quod lignum vita infcripfit, citat medii huius itvi auctores
afolitis ofKciis

L. r.p. 630.

lafridum Bernonem, Radulphum, Sigebertum &c. ut alferat S. Gregorium cantum muiicalem quem figuration appellant, quod nimis levis &
,

&

dilfolutus

deretur

ab

ob fuam

minus conveniens vine quid ornatus &concentus inter facri-

lafciviam perfonis eccldiafticis

ecclefiis explofilfe

&

eundemque cantum firmum appellari

ficandum deeflet, graviorem reperilfe
decreviile.
At enim cantus mulicalis , quern figuration appellant, nullum
prorfus extat veitigium quinque & amplius poll S. Gregorium fasculis. Ac
,

De

reb.

ecci.

""

Walafridus quidem

&

Miflarum
te in earn

dicit

tradi

confecrationum

ita

beatum Gregorium

quae hactenus quafi decentiffima obfervatur

ficut

etiam cantilenas dilciplinam

ordinationem

maxima ex

difpofitionem perdu-

Ordinera autem (inquit) cantilenas diurnis, feu nocturnis

horis
dicendas
Beatus Gregorius plenaria creditur ordinatione diltri
fupra de Sacramentorum diximus libro: cum multi ante,
ficut
buifle

Ca?. 25.

Et poftea

xiffe.

&

eum

live poft

tinent hasc ad

orationes

antiphonas

utrumque officium

vel refponforia compofuerint." Per-

feu antiphonarium

& refpon-

graduate,

& horas canonicas; fed quoad cantus

quoad facrificium Miffas
rationem nihil nobis fingulare produnt base, nifi quod decentiffimam

falc
De

q'<^i/sd.

pertinent.

tiierit

t'.i.P aP a

ita muficit

qnoque modidationh harmoniam fatis

Sigebertus

ac ordinavit.

cono retulimus

le

erv.

af

r
.

infti-

annum nimirum Christi

i>-i

ipiius

Nee plus Berno innuit. Sicut inquit, fnpientifiimus

dilciplinam.
Gregorius librum Sacramentorum diligentijlime ad veritatis lineam

correxit

Can.

par-

habet.

^^ ^.^

alio

quidem,

utiliter

quamquosWiON

592. nihil amplius

compofuit,

citat,

loco, ad

quam quod ex IoANNE/9/a-

de antiphonario regulariter centoni%ato,

&

utiliter

compi-

Radulpiius Tungrenfis nonnihil explicatius afFert. Et exa ^ u j Romanos B. Gregorius, & Vitalianus Papas cantum.Ro-

manum

MEDIO

mamim

receperunt

qui per eos

feu per alios

249

iEVO. C.I.
fub tenore

&

tono

qui
"

& ordinatus.
magis plane dulcoratus
ubique extitit
hodie cantatur
Loquitur ibi de cantu Ambrofiano magis forti de quo mox, cui ifte oppoQuod eo intelligi potefl: ut regulas
nitur magis dulcoratus & ordinatus.
acartem canendi quam antea ex Gratia Boetius attulit, & Cassiodorus
paucioribus explicat, Gregorius adfacrum ecclefiae revocaverit ufum, quod a
nemine antea factum legitur. De qua re luculenter loquitur au&or iam laudati
,

de Mufica operis
rali

lnnuitque

a),

S.

Gregorium non

quod

S.

Gregorio

recentiores etiam in

ufum

tandi regularemque

ordinarit,

&

obvia folum,

natu-

Atque id eft,
acceptis referunt, quod artem can-

mufices vi, fed arte praeftantem earn

intuliffe.

ecciefia?

veluti ab antiquioribus

Gratis

potifli-

mumfuitexculta. Indeconiicere liceret, quodnotarumformas, litteras nempe

latinas pro gratis fubftituerit.
Sic vero, S. Gregorium fcalam mufica m invexiffe, Kirch erus vult, quae per primas alphabetic litteras defignatur, nif'^'ff"-^'
p. 216.
tniruni A. B. C. D. E. F. G. quibus repetitis & duplicatis omnis cantus & mufices varietas comprehenditur.
Facile per fe aut alios arte peritos, id quod
erat facro ufui accommodatum
iis haud dubie, quse
accepit ac ordinavit
antea in ecciefia canebantur
aut corruptis.
non adeo ad regulas exactis
Quo n iam (inquit IcBeuf) folitum erat cantari tarn in Ecciefia Latina, quam Tr. Hjt. de
J Inf. C. I.
Graca longo ante ipfum tempore, felegit, quod ipfi magis in omnibus
atque compilationem fecit
quam antiphona illis modulationibus arrifit
Fundamentum cantus erat antiquus cantus
rium centonem appellarunt.
Poterat ilium cantum Italia
Gracorum, atque iisdem infiltebat principiis.
,

accommodare fuo

gultui

ufus

cum tempore

mutationes fecerat

ut in

a)

Sunt
genera

praeterea
aliis

&

( inquit )

menfuris aptata

RIUS

muficorum
hoc genus mu-

alia

fed

expofuimus, peritiffimonim muficorum fanttiffimorumque virorum ratione fuafica:

quod

viori

ac

GORIUS, cuius praxcpta

turn

obfervat

Ecciefia

hoc

ftudiofiffime

legatur

huius artis

tiffime confht

nus mufica;
,

dum

Unde

conftat,

divinitus

fed

Et paulo

quod Sanftiffimus

tis

Gregokio

etiam

L.

&

fuaviter fonat

diffolute
in nntiin introi-

Alleluia

fuaviter gaudet

Gradualibus plane

& protenfe
in

in

hu-

offerendis

&

elevatio

difpofitio

duplicatio

labor difcentibus

dulcedo

valdcque ab

aliis cantibus difcrepans mira depofitio, & non

tantum fecundum muficam facti, quam mufica:

divina

Mart. Gerbert. de Music a Eccl.

in

&

cognofcentibus

Ex quiPapaGRbGO-

poft )

perpendas,

fi

earum verfibus , maximeque in communionibus quantum in hap arte valuerit, patefecit.

Eft enim in eis omnimoda huius ar-

quod hoc ge-

Sanfto

&

miliataqne voce incedere videtur

vero

plenitudinem fcientix di-

non folum humana

auttoritate fulcitur.

bus probatur

Cum

omnem

Nam

quod in no&urnis refpon-

vero quafi voce prxconia ad divinum claofficium

Tradhi vero

eum fecundum carnalem fcienftudium percepiffe

qucm ccr-

vinitus percepiffe.

datur

tibus

mat

genere comport-

fuisque difcipulis proprio labore infinuavit.

tiam

phonis vero plane

mirabiliter antipbonariuin ecclefire tradidit,

nunquam

ad vigilandum nos exhortari videtur

namque Gee-

omnibus

in
,

adeptus.

{it

eft

fomnolentorum more graviter

foriis

modulatione

6c natural!

Sanaiffimus

conftat perfeftum.

fanfta

valde mirabile

r.os

defecation

plus omnibus per ilivinam gratiam huius

induftriam

artis

aliis

auftoritatem

II.

P.

I.

&

arguments pneftantes. "

25O

accidit rebus.

aliis

S.

Pontifex correxit

Ut verbo dicam

batur.
j,

CANTUS, PRiESERTIM ROMANUS

L. II. P.I.

novum

licet

adiecit

quod

reformavit,

vide-

contulerit folum ordinem, opus ta-

men eius nomen accepit communicavitque deinceps toti

nomen cantus Gregoriani." Mos erat per multa Ecclefiae
,

Ecclefiae cantui

publice

faecula,

Miffam prima? Adventus dominicse antelntroitum cani ob hanc

rem fingulare in laudem S. Gregorii carmen. Ritum Mabillonius in fuo
& M/vrtenius defcribit ex ritualibus Gallicis manufcriptis
Itinere Jtalico
Parijiis an. 1490. edito
id
a tq Ue etiam adhuc ex Usuardi martyrologio
ubi ad calcem haec leguntur: Ad perpetuam rei memoriam
palam e(t
&
prima Dominica Adventus ante Introitum Miflae in plerisque ecclefiis
ecclefia
in
ipfius
fignanter
Gradualis
initio
tanquam
Bituricenfi'm.
infcribitur

& cantatur quod Gregorius Praful &ct c Obfervavi

procemium libri
hoc in multis antiquis Gradualibus libris cum nonnulla diverfitate veluti in
qui extat in bibliotheca monafterii Comvetuftiflimo libro Sacramentorum
pendienfis, ubi ita habetur
Gregorius Praeful mentis & nomine dignus,
&
fummum afcendens honorem renovavit monimenta Patrum priorum
artis
fcolae
compofuit
hunc
libellum
muficse
cantorum
per
anni
circulum."

in ecclefia ad

Be

antiq.ccd.

di/c.

e.

X.

In antiquiflimo monafterii
a

mium

quale etiam ab

carmen
perae

iam

in antiquiflimo codice

cum

pretium

primis

ducit

luit

Vaticano

merit is

fummum

Tradidit hie cantum populis

Domino

Qiiod

notatum

Adhuc

a).

aliter

idem inveni

uncialibus icripto

litteris

quod 0-

hie exferibere:

eft

Gregorius Praful
Unde genus

antiphonario diffufius habetur iftud enco-

S. Galli

aliis

5?

nomine dignus

confeendit honorem,

normamque

canendi,

laudes referant nottuque

dieque.

Hie vitam fcribens hominum

moresque bonorum,
Jsdem geftorum mala non tacuit manifefta
Omnia fed pofl hac fenior plemtsque dierum
,

Tranfiit ad

Et quid

Quod

Dominum

felix feliciter ipfe,

per plura morer faftigia leclor ?

te

docuit fieri

fecit

&

ipfe Prior,

Ubi
a)

totum mini

Incipiimt oTicia per

die

cantanda

circulum

in

&

nomine dignus,
Praful mentis
Unde gemts ducit , fummum confeendit honorem.
Qjicm vita fplendore , fua meutisque fagaci
Ipfe

compjit

quam comptus

ab

illo eft.

patrum monimenta fequenr, renovavit, 9* auxit

in officiis rctinet qua cir cuius anni
,

Carmina

Clems

Myftica

Grkgorius

Ingenio potius

Qua

Suaviter hac
Si quod

ATcf
Hac

Domino modulamine
ftpplex

folvat.

lilmmina traclat

propruis fervat dulcedo nitelas

voce fonat

clamor

Qiianto

dulci

dum vita

fido

mens peclore

tantum Domini fublimis

vox humilis

aures

>

pjacido de corde propinat.

iv.venr.m fccletur

Laudibus his inftans

geftct,

ad

amor, maturior avo

aternas

tendat

ad Horas.

MEDIO

7EVO. C.

25

I.

Ubi obferva verf. Hie vitam fcribens hominum &c. Quibus verbis indicantur libri Dialogorum, quos quidem Guil. Cave, & "Warthonus cum aliis,
qui quidem etiam
levibus argumentis ad Gregorium II. referendos putant
& in inferiptione epiftolarum duarum ad Leoper errorem a Cedreno
nem Ifaurum pro cultu imaginum apud Baronium ad an. DCCXXVL
Cum tamen ipfe S. Gregorius M.
n. 27. Gregorius dialogus dicitur.
Et
aliis fuis in operibus dialogos illos veluti proprium fcetum agnofcat.
fe quidquid de eo
ubi de vita S.Benedicti agit, profitetur difTertis verbis
narrat
a quatuor ipfius S. Benedicti difcipulis accepiffe, quorum duoiam
alii vero duo adhuc fuperftites in vivis eflfent.
Quae Gregorii
fatis fundi
:

M. non

fecundi

Gregorius

circiter ducentis.

cum iam

conveniunt

aetati

antea vei fcriptum

dicant

niii

annis vixifle

illos

II.

ad PontiHcatum evedus

vel

compoiitum videatur carmen

Praful&c. ad Gregorium Secundum

DCCXV.

eit an.

pro,
Grego- Rer Fmnc.
qui etiam erat Rom anus fpe- L xxr,

Eccardus

ut ex antiquiflimo codice defcriptum dedi.

rius

difcipulos

illud

verfus

illos

>

Carolum Regem Romanian cantum ceu *'

rem novam demiratum efTe &Theodorum atque Benedictum Romanos
cantores
quos Adrianus Pontifex ad Carolum miferat
iuxta monachi
dare

Id ut confirmet

vult.

ait,

ri8 '

dodos

Gregorio. Sed hoc de

magiftcrio
ac difciplina cantus, a S. Gregorio M. profeda interpretari lirem conficit
cet, nee fi etiam de Gregorio II. accipiatur
cum aliunde
conftet, dudum ante Gregori umII. cantum Romanum celebrem fuiflTe. Taceo
teltem Ioannem Diaconmn fub Gregorio M. a SS. Augustino & fociis, &
poftea fub Vitaliano, certe Beda habet, fub Agathone P. ut mox patebit,
in Gallium vero dum venit fub Pipino, Caroli M. pain Anglican translatum
Porro obiicit Eccardus etiatn
tre, CaroloM. novus adeo elle haud potuit.
filentium fcriptorum, qui de geltis Gregorii M. aliquid memorise prodiderunt ante Ioannem Diaconum, qui trecentis po(t Gregorium M. annis cum
Engolifmenfis narrationem,

dixiffe fe

efTe a S.

vixerit,

teilis

idoneus

proferre debuiffet
poll quern

iam

omnes

liturgica

efTe

haud potuerit.

Eccardus

At vero teftimonia de

Gregorio

II.

ante vel etiam poit Ioannis Diaconi tempora,

veteres Scriptores ac recentiores plerique,

pro Gregorio M.

itant

monumenta

et-

In MS. San-Gallenfi mille circiter

a).

ana)

,,

Nam

fat.

fju dedicatione Celebris Millie latinx ad

ricum

PitUttiimm

exempl. Bihl.
in

appono verba Flacci //centnriatomm Magdeburg, ex pr*-

( ftiwiofe hie

lyrici coriphoei

Re^efco

Vindob.

fuo fatetnr

me
p.
,

fuetiidincs ac cantilenas

vas

compofuiffe.

Uude

ex rnriiTimo

exfcrlpta
73- )

fe

Hen-

& Gregorius

pnrtim veteres con-

inftauraffe
li.|.uuo

partim no-

apparet,

mui-

tas

veteres

cantilenas

Qpare

omnem

formani MifTx

tnum

compofuit

Damasus,
rant.

tus

(
fit,

certatur

pleriqwe tamen
i

ante

ficut

&

lis

neglefiasque
de

eYitn

intcgro

ecclefise ri-

potiffimuni

& Coells riNUS

p. 94. )

trifcauat

quafi

aliorumque

Gelasius

Et poftea

collapfas

Gregorius

fnifTe.

fece-

Qui.? vero aii&or caneit

adhnc fub iudice

GREGoRiO

qiiod

&

252

L. II. P.

CANTUS, PRiESERTIM ROMANUS

I.

annorum, quod iam fuperius adduximus de antiquioribus

S. Gregorio PonGregorius laudatur, quod

cantum anni circuli nobilem ediderit, ac iiibditur Port hunc Martinus PaPoftiftos quoque Catole Papa fimiliter & ipfe anni circoli cantum ededit.
ibi
deferviens
ad
fepulchrum
fancti
Abba
Petri,
& ipfe quidem annum
nus

Pofthunc quoque Maurianus Abba

circoli cantum diligentiflime ededit.

cantus

tificibus

Roma

inltauratoribus,

imprimis

S.

&

ipfe nobile or ipfius fancti Petri Apoftoli ferviens annalem i'uum cantum
omnem cantum anni cir dinavit. Poll hunc vero Domnus Vir bonus Abba

&

coli magnifice ordinavit.

DEO

lebrare, in quantum

liunde fcire vel accepifte

quod

poftquam

Si quis,

ifta

iubente valuerit,

exemplum

& in caligine

cogndverit cuftodire vel ce-

neglexerit
iactaverit,

fortafie

femetiplum

aut

fi

melius a-

dubium non

eft,

demergit &c."
Abbatibus
apud
Petrum
conferri
pofllint
circa
finem
S.
fuperioris
De
qux
libri fcripfimus de Curfu canonico, a monachis apud Vatkamim olim decantari iolito.
De S. Gregorio M. plura dicemus infra non uno loco.
ipfe fibi fallit

erroris

inieliciter

Cantus

Am-

8c a Romano diftinctiis fuit per haec etiam medii

V. Celebris femper
tempora cantus Ambrofianus.
Inter alios P. Eustachius a S. Ubaldo
de Cautu a D. Ambrosio in 3Iediolanenfem ecclefiam indntto affertum it,
cantum Romanum ab Ambrofiano informatum obtinuifTe, donee Gregorianus
adoptaretur.
De cantu Am br ofiano Sancl:i quoque (pergit laudatus paulo
,

brosianus. ggyj
Difquifit. 11.

?3o.

ante auctor poft ea

quae ex

illo

in

commendationem cantus Gregorlani

re-

tulimus) Ambrosii prudentiflimi in hac arte fymphonia nequaquam ab hac

difcordat regula niii in. quibus earn nimium delicatarum vocnm pervertit
,

Experimento namque didicimus, quod plurimi dilFoluti mente

nullum pene cantum fecundum veritatis re huiusmodi voces habentes
gulam, fed magis fecundum propriam voluntatem pronuntiant, maxime

lafcivia.

De

inanis gloria; cupidi.

tore ioculatorem facit.

qualibus dicitur

quia ignorata mulica de can-

Pro quo fanclus Isidores ponit, quia talibus voPro quo etiam nos alia muficorum genera tracta cibus famulatur DEO.
hoc
re
contemplimus,
&
folum, quod ipfi Philofophi primum & naturale

affirmant, recepimus." Intelligenda funt ha;c de fimplici diatcnico genere,

quod femper in cantu chorali hactenus fervatur, convenitque in hoc Ambrofia-

non adeo pronum eft decidere.

Quodfirem a fuaorigine repetamus, & in quo S. Ambrosius ipfe elaborarit,
conlideremus, nimirum in metricis concinnandis hymnis, quorum ipfa pedum

num cum

Gregoriano

at in

quonam

differant,

dimenmihi

verifimilius,

eft

PRANDO
inftituta

qiiamquam quidam Lu T-

Regi Longobardori.m

Cakolus,

fus fuiffet

in

oppreffa

quorum

non

ea gente,

fuo imperio invalefcere

profecto

paf-

at vero

etiam eo argumento confirmor, quod

admoilum vetufto Graduate hofce verfus auadftriptos inveni.
Gregorius Prxreis litteris

itafentiam,
in

fid

&c. M

MEDIO

iEVO. C.

253

I.

11111003? quoddam genus in ilia priorum temporum setate conftituit,

iam
aliquod cantus Ambrofiani a Romano difcrimen deprehendere licet.
in hoc
Obfervat nimirum ex Thomasii antiphonalibus p. 12. Mabillonius in fuo
Mufao Italico, commentario nimirum in ordinem Romanum, ecclefmm Ro~
Ipfa rhythmi
mancan antiquitus non admififle hymnos in divinis officiis a).

dimenfio

metrique

cum

quatenus

ratio,

cantu melodico coniuncla

r.Il.p.

propria dici pot-

eft,

cantionum ecclefiafticarum genera tra-.

diicimus.
Sunt (inquit is) & aliae quam
uti ex Ioannis mufica
duCta
plurimas modiilandi lpecies egregiae, quas 0111 nes, ne taediumpotius, quam
doctrinam lectoribus ingeramus, enarrare non oportet. Cantus tamen huiuseft

cantui Ambrojiano

inde in

alia

Hos etiam

modi mufici accuratos vocant.

pellant, quod more metroriun

quemadmodum

Pertinent ea ad ipfam modulationis rationem, prout

lunt Ambrofiani."

hocxvo

etiam neumas medio

metricos per fimilitudinem ap-

certis legibus dimetiantur,

appellare folent, prsefertim,

fi

uni fyllabas duse aut

Guido

pluresapplicantur notae, ac cojitinuatior cantilatio: de quibus

micrologo b)

quoad comparationem imitationemque lbni, ut

in fuo

dicam

ita

rhyta)

Id que (inquit) manifeftwri eft, turn ex AmaLARII fupplemento, turn ex libris Benedicti
Cencii camerarii hie

eilitis

ex quibus apparet,

hunc morem ad fxculum XII.

retinuenint

Viemicnjis

in quibus nulli haftenus

rium

&

hymni ad
laudes matutinas, imo nee

ceterasque horas prseter completo-

hymnos

aliquot fxculis
fingulis

Lugdmienjis

ecclefiaj

quo etiam Romana

in

&

no&urnas

vigilias

ad vefperas

Eun-

perfeverafle.

ilem ferme

admifit

deinde alios in

Radulphum Decanum

Lege

officiis.

primum ab

ccclefia

Tungrenfem propofitione XIII. Thomasius fibi

obiicit hoc loco Udalricum in confuetudinum
Cluniacen/ium lib. II. c. 52. ubi fit mentio hymnorum ecclefix Romanic. Verum id de particularibus

quibusdam urbis

interpretatur.

ccclefiis

vir

dodus

"

tes

&

tus dico

cum

alias

ab

c.

15. )

hx

eadem voce

vel

incipiant

&

de diflimilibus fecundum laxacionis

varias

cem

finalem

pro ipfa elegerint

alias

acuminis

Item ut ad principalem vo-

qualitates.
id eft,

omnes nen-

vel

fi

quam

affinem eius

pene omnes diftinctiones cur-

& eadem aliquando , quas terminat vox

neumas omnes vel plures diftimftiones riant, aliquando & incipiat , ficut apud Ambrosium cu-

rant

riofus

invenire poterit.

cantus

non

eft

Sunt vero quafi profaici

qui hxc minus obfervant
in quibus
:

curx,

fi

alia;

maiores

alia:

minores par-

Metricos autem can-

canimus, ut quafi ver-

ita

fcandcrc vidcamur

ficut

fit

In quibus cavendum

ipfamet canimus.

cum

ne

eft,

continuenter neunue diffyllabx

fuperrlux

fine

admixtione trifyllabarum ac tetrafyllabarum. Sicut lyrici poetx nunc hos nunc

pedes.

Ita

difcretas

&

&

inarum

diverfas

enim

difcretio

id

Rationabilis

eft

ter refpondeant
lis

id

componunt neumas.
eft

ita

fi

&

neu-

fit

ut

diftinctiones diftindtio-

fimilitudine fibi confonan-

eft

fimilitudo

fit

diffimi-

Non autem parcantibus

cum &

more perdulcis Ambrosii.

loco

verfuum

fpondacio,

&

metris

eft

fint

pedum

utpote

ifta

&

iambico metro

ilia

quafi

hexamctram cernes,

vatio

&

alteri

fimilis

natur

pofitio

vel

apponatur

turn

diffimilis
,

modum.

decurret

fibi

alia

alias

vero

&

turn

praeponatur

interponatur

ftim alias difiunctim alias

ilia

pentametram

& multa

ipfa

loco

diftinctiones

nev.ma dactilico

ftinctionem tetrametram nunc

&

rationabiliter

moderata varietas

diftinftionum

tamen neum.e neumis

nibus quadam femper

adiunxere

illos

qui cantum faciunt,

va fimilitudo

Variebantur (inquit
mtc

quia ficpe

fus pedibus

neunicc

b)

per loca fine difcretione in-

diftinctiones

veniantur more profarum.

di-

alias

ut elealtera

fuppo-

coniun-

commixtim ad hunc

Item ut in unuin terminentur partes

neumarum atque verborum, nee

diftinctiones

tenor longus in quibusdam brevibus fyllabis aut

brevis in

Ii

longum obicenitatem
3

parat.

"

us.

>

254

IIj P,I#

CANTUS PRiESERTIM ROMANUS

>

cum melodia cantus, in Ambrojiano cantu, hymnis metritis abunmagis confpicui.

Atque hinc muficae figuraLe originem efle repe-

rhythmici
dante

De cantus antiphoni (quern a S. Ambrotendam poftea declarabitur.

sio in Occidentem invectum fupra memoravimus) mutationibus ac ufu in

De

divinis officiis fparfim diiTeremus fuis locis.

modiae quotidianae quale fuerit cantus Ambrojiani

a

difcrimen

Radulphus Timgrenjh

declarat

&

pfalmis

Gregoriano feu Romano

Alediationes

a).

antiphonis pfal-

de quibus inter

mentionem facit, funt, dum in medio pfalmorum toni mutantur, quod

Atque
in cantu Romano, non vero Ambrojiano fit, in fine tamen utrinque.
hoc quoad pfalniodiam ; quoad liturgiam vero & cameras cantus eccleliaftici partes idem agnofcit Romanian ab Ambrojiano non pauca mutuafle, quae
Be Can. ob-[z produiit proprietate cantus Ambrojiani.
Et qui videt (inquit) Ambroerte
cognofcit,
quod
cantus
Millie,
epiftolae, & cvangelia, &
anum
a
P
xxin*' J?
alia

plures orationes , refponforia,

Et huius lignum eft
ab illo.

&

&

antiphona:,

quia

cactera officia recepta funt

cantus concurrentes utrobique funt

led nota
eiusdem toni ut Introitus Gaiideamns utrobique elt primi toni
Omnia vero hactenus
Ambrojiana eft fortior, durior & magis extenfa. "
dicta idem iam antea eft complexus, quo.ad univerfum cantandi in facris officium ac modum, prout Ambrojianum eft a Romano diftinclum, longepoft
Videntur ea non
ipium S. Ambrosium medio nimirum decurrente aevo b).
iatis convenire cum illis, quae ex S. Augustino retulimus, quam dulcedine
& modo vidimus percantus ecclefiaftici ecclefiae Mediolanenfis afEceretur
dulcem a Guidone laudari S. Ambrosium fed hoc vel de mellifluis Sancti
vel did, adhuc fuavitate viclum fuiffe
Do&oris hymnis intclligi poteft
,

Ambrua) Antiphona: enim ( inrjnit de canomim obferv.

Prop. X. ) pertinent ad pfalmos decantandos. Et
ita

Ghogorils

Beati-.s

ad

fingulos pfalmos di-

ttarum horarum antiphonas ordinavit.

aliquando in

lr.iulibns,

Sed aliqui

aliqnando in vefperis hunc

decorem pervertiint , de quo pofterius dicetur.

Dicia! vero qninque hnrue minores fervari debent
Imo in Ambrofob una pfalmornm antiphona.
Et Bexejiano off.cio non habent antiphonas.

Dicrus
in

iilis

in

minoribus congregatioiribns coin-edit

dici dirc&anee fine antiphona.

pfalmos

Et debent antiphona imponi ante inchoationem

etiani fi quis
pfalmornm.
Et hoc obfervetnr
,

privatim dicat horas, at fervant

Romgm & Am-

autem pfalmi Ambrojiano &

In
Romutio more in fine verfunm per tonos.
mcilio vero Antbrojitamm pfalmos in cmni tono
Romanian autem ofFcium habet
pfillit plane.
hrojiimi.

diverfas

Caiitantur

mediatiuiies.

In

meres fecfandum diverfas

quibus
ecclefias

font

&

liiverfi

nutiones

tair.en

Tempore

&

antiqnis

in

&

mciiiationcs

"
apud

Latinos

ad alias horas divinas cantus

cum hymnis

publicus

villi

facceffivo

( inquit )

ad MifFam

libris

concordantes.

nofiro ufoi

fatis

b)

Revue

metritis

eft

introdnftus.

qnod AMBSOSIUS
ritimi antiphonarum in eccicfia canendarum primus a Greets tianstulit ad latino,: Hie etism
poft Hilarium hymnos canendos primus com-

Unde

&

OfEcium enim Ambrojianum ad ncclur.

pofnit.

nos

legitur

chrcnicis

i.i

m.'.tutiftus

atque

refperas

r.tc

landts,

& Foftem cannon ad Miffam habet folemnem

tuin
omhiiio alium a Romano, quern hodicrna
,

die,
tatis,

fouora

&

&

forti

voce fervant

iKcece&s Meiwlanenfts.

clerici

civ

Et exinde apud

& VlTALlANOS
Romuuum receperunt, qui per cos

Romanes B. Gi.egokils
paecaiitum

per aiios fab

tnr,

ubiqtie

oruinatus.

"

tenore
extitit

&

Fafeu

tcno qui hqtiie caata-

magis plane duicoratus,

&

MEDIO
Ambrofianum cantum
de mufica,

Sanctus vero
j,

quam

aliique

255

a S. Gregorio & Vitaliano fuit

MS. San-Blaf. adieclus eft dialogo

Romano, prout

etiam Auctor

ordinatus, licet

Oddonis

iEVO. C.I.

qui in

dulcedinis

laudem prascipuam tribuat

Ambrosius (inquit)
plurimi, prout a

Ambrosio.

S.

in fola dulcedine mirabiliter laboravit:

Domino

acceperunt diviia munera eius ga-

Ille autem maxime aucloritati ecclefiae contradi zophilacio contulerunt.

cantus divinum BeatiGREGORii donum penitus
aliorum
propter
qui
cit,

fint accipienda, tanti tamen Patris audoritas

alia
Nam cum
praetermittit.

Sparfim qua?dam de cantu Ambrofiano colligi

fummopere eft veneranda. "
caeremoniis ecclefiae Ambrofiana
poffunt ex Beroldi Mediolanenfis ordine

&

Mediolanenfis

ufque ad

faec.

XL

e.

g.

A primo die dominico Kalendarum

Ramos Palmarum cum

Oclubrium
& Be-

Domine audivi,

canticis cantatur

Domine DEUS patrum nofirorum in tono maiori & in NaReliquo fpatio

tale Domini ufque ad o&avam & in Epiphania fimiliter.
',
& BenediEius es in aeftivali tono." Et
Clamavi ad Dominum
nediclus

es

DEUM

poftea de vefpertinis horis.

minicis diebus,

&

in

Puer Magiftri fcholarum in Sabbatis

veftitus camifiolo

praecipuis lblemnitatibus

&

&

Ap. Mutator.

do-

TJF

afcen-

j"

&

&

a!lt

'i-

3"

cantat Conjitemini leni voce caput

verfum
iterum
dit pulpitum
Et magifter fcholarum fimiliter cum pueris fuis leni voce in Sab caput.

Et paulo poll: Tunc Terminarius ledor ebdomadariuscanit

in Sabbato tantum caput & verfum leni voce,
magifter fcholucernarium

Deinde lector , qui inci larum fimili modo leni voce cum pueris fuis.

batis &c."

&

pit,

&

chorus, qui fumit,

omnes

excelfa voce.

In dominicis autem die-

qui habiturus eft jiebdomadam eodem modo caM bus Terminarius lector
In qui nit , excepto in Sabbato Sando ufque ad octavam Refurreclionis
,

bus canitur

tantum

Alleluia

cum

quotidianis vero diebus puer magiftri

"
ittuminatio mea maiori tono &c.

VI.

De

Dominus ittuminatio mea. In

fcholarum femper canit
Dominus

fuo verfu

cantu Ambrofiano e medio tollendo

ac

cum

Gregoriano com- Eim cum

of-

Ambro -

C10

mutando fubinde actum hoc medio aevo legimus. Marsicanus de Ste-^

lenbit: Ambrojianum cantum in ecclejia ijta Cajinenft cant an i ta iia,& Gerpenitus interdixit.
Hue pertinet, quod in annal. Bened. ad 10^7. memi- mania,
n
c"^_'
( ro
nit Mabillonius
cantui Ambrofiano
qui fonorus
fortis eft, fubltituf

phano nono

turn Gregorianum dulcem magis

&

&

'1

'

ordinatum.

Antea factum reor, ut in i.iv.p.w.

Qua de re documenta
collecta a Card. Sirleto hodie fervari in Archivio Archiepifc. Alediolan. mihi
conteftatus eft Io. Bapt. Castiglione can. ad S. Stephanum
qui parat
monumenta eccl. Ambrof. edenda. Mirabile vero eft, quod cxLandulpho

Capuana

ecclefia

cantus Ambrofianus fufciperetur.

fe-

256
t. I.
itai. p.

Muf.
106.

L.v.c.2.

2%.ianuarii

I.

CANTUS, PRiESERTIM ROMANUS

Epifcoporum Mediolanenfium refert Mabillonius, dicitque apud Mombritium, & in veteri breviario Medio Ian enji haberi ; itemque Durandus narrat ex vita S. Eugenii Epifcopi de numerofo Concilio temporibus Caroli M. & Hadriani P. Roma celebrato.
Vix vero vel
feniore in hiftoria

quae de

ea,
ApudBoBand.

L- II. P.

de quo

Carolo M.

violentia a

adhibita

traduntur

fidem invenient:

Per omne vitafua tempus ita cum fitmmo omnium

amore atque fervore g? domi
foris converfatus eft, tit nunquam ei vel
minima iniufia feveritatis nota a quoquam fitijjet obiecta. Sed id inftigantibus Epiicopis, qui id in fynodo decrevifle dicuntur
feciffe memoratur,
fcriptor

vitae eius

:'

&

lit

&

quidquid in cantii

&

Romano diverfum,

divino inveniret a

minifterio

to-

ad unitatem myfierii Romani redigeret.

Quamobrem Mediolanum profecius
omnes libros Ambrojiano titulo Jigillatos , qnosvd duno,
turn deleret,

vel pretio

habere potuit

vel vi

in exilium mifit.

alios

monies,

alios trans

combi/JJit,

Narratur deinceps, qua ratione

quaji

Eugenius, ut Ambro-

S.

ordo Alediolani faltem fervaretur, obtinuerit, non fine divina atteftatione, fimiliter ac apud Durandujvi legitur: qui tamen alteram addit re-

fiamis

lationem

port priorem,

a)

quae congruit

cxLandulpho

quae

illis,

annorum narrat Mabillonius.

compotem Mediolanum properafTe

plus ieptingentorum

genium

voti

fin

mox Eu-

Additque,
,

ut

fcriptore

Ambrojiahi ritus

mi (Tale recuperare potuille, quod pius

quidam Sacerdos furtim fubduxerat.
Manuale autem poltea curante Eugenio nonnullos Sacerdotum & Clericorum, qui multa memoriter retinebant,
recolligeret

libros

fed nihil praeter

convenientcs in uiuim,

DEO

quxdam

fidei

licet

iubleftae

opitulante,

Qua in narratione
videantur, tamen res

reftituifle.

Mabillonius)

(inquit

Certe ab eo tempore ritus Ambrojianm femper

ipfa vera efle potett.
nifi quod
manfit uniformis, ut ex relictis antiquis libris deprehendimus
:

fubinde facta

novorum feftorum

eit

ut moris

elt

Rei fum-

acceflio."

mam
a)

eft ( ut habetur apud Duranquod

Gregorianum
deberet univerfaliter
)
obfervari, ad quod Carolus Impcrator omnes

Ubi ftatutum

DUM

clericos minis

cogebat

cias

fuppliciis per diverfas

Amhrof.ani

libros

Beatus

rens.

&

officii

Eugenius

vero

tum

inducens

per

Dominum

Papain

tres

tur

recefTerant

dies

iterum congregnto

una fententia

quod

revocaret.
,

nerentur

quod omnes
& iam per
Concilio

omnium Patrum

miflale

Gregorianum fuper altare

S.

fuit

Amhrofianum

Petri

igi-

&

ApofToli po-

quam plurimorum Epifcoporum

figil-

fores ccclefis

eft.

Mane

igitur

utrumque miffale fuper

runt

vel ut

penitus

tum
fuerat

fuper altare

clefia

vatur.

in

eodem loco
Quo figno

ubi

edodti

per totum

pofitum
funt di-

mundum

Amhrofianum vero' taut urn in fua ecdebere , & fie ufque hodie fer-

obfervari

"

intrantes,

apertum invene-

&

vinitus Gregorianum orficium

difpergi

ecclefiam

altare

afferunt

invenerunt.

&

Dominus
quod horum maficque per omnia
ut

mifTale Gregorianum
,
hue illucque difperfum
Amhrofianum vero foluinmodo aperalii

diffolutum

invenerunt.

clauderentur,

orationi infifterent

ab ecclefia fervari vellet

factum

in-

&

per aliquod fignum indicaret

combu-

triduum iam folu-

tota nofte

gis

ad Concilium

Prxlatos qui Concilio interfuerant

munita

provin-

quoddam propter boc convocatum veniens,

venit ipfum Concilium

lis

ipfi

MEDIO

JEVO. C.

Guaguinus apud Democharem

mam

etiam

Cum

vero, ait, de rebus divinis

enarrat

& vario

tnorem promifcue clerus obfervabat

Ambrofiano Mediolanenjis

Mo

fancra:

epiftolis

Pauli

Sacerdotis,

eccldise Ratisboneufis

obtimut

miffis

&

ut Gregoriano

Ex ipfis
Gebehardi

vero

ibi a

Ma-

Martin um

thefauro-f-

&

&

&

lanenfes melodias Fraucigenas cantui Ambrofiano mifcuilTe.

In antiphonario

Ambrofiano ike. XIII. circ. occurrit Halleluia & lilinm convaUium, inferiptum Francigena, cum notis muficis a cantu Ambrofiano diverfis. Fraucigenas Italiam cantando peragraiTe difcimus ex decreto Bononienfi anni 1288apud Ghirardacci in hiftor. Bonon. Cantores Francigenorum in plateis com*

munibus ad cantandum omnino morari non

pojjent.

VII.
Quoniam

( fcribunt

gnoi'citur roellifluus

p. 96. )

princeps

in di-

apml Latinos prafuHifle coDoftor

Amkrosius,

idcirco,

ne ingrati fimus tarn fanctis primordiis, habere

delectamur notitiam tantx au&oritatis.
Hoc ili-

quoniam probitatem tuam admirari comperimus, cur 110s, qui habemus ordinem Romacimus,

fimul habere geftiamus Ambrojianum.

olim tanta JMeAiolanenfis ccciefia; gratia

nian,

&

cellentia,

ut

r>

9**

Sancti

vinis laudationibns

Aurelio

& Au&ustino,

Fuit
exCEte-

JMart. Gerbeiit. deIMusica Eccl. L.

risque Afncanis Prxfulibus

biis

rebus

pariter
ei'1,0

Romanum

confulerent

non

fufTiceret

confulere Pontificem

&

quifitiones

noftras

tuas

ut

&
ordo

Sanfti Spiritus organi,

dn-

n^fi

Define

Mediolanenfem.
adhibe

oportunas opitu-

Ambrosii

dor eximius AuGDSTtNUS traduxit

dihtandain boni

P.I.

odoris

dulciffimi

quern difcipulus eius do-

nobis transferatur in Germaniam,

II.

in

admirari imitatrices fan&orum Patrnm in-

lationes

&

religioibrum virorum

ad Presbyterum

a)

c.

reliquus orbis,

relatis

Ambrosii cuftodem, & Anselmum, pro officio Ambrofiano, conftat, fuccedentibus adhuc temporibus, Conradi nimirum Salici, alias ecclefias itudiolas fuille copulandi utrumque, Ambrojianum nimirum cum Romano
Neque vero haec aliena exiitim.es a praefenti argumento;
ritu ac cantu a).
in fequenti enim epiitola ad quceitionem /Martini, utrum antiphonarium
cum notulis vel fine notulis habere velint nihil Ambrofiano integritatis
Ouoniam, aiunt, ipfa fpecies operum eius f
deefle libi velle refpondent
Mitte ergo antiphonarium cum notulis,
ufum eorum nefcientes obleclat.
prafationibus Ambrofianis.
Solumfacramentarium cum folis urationibus
aiunt
que gelta Sanctorum excepta volunt. Nam
geflis Sanctorum, qua
Miffarum celebrationibus apud vos interponi folent, non indigemus, quoniam
bis abundamus.
Sunt haec molimina ad officium cantumque Ambrojianum
etiam in Germania inftaurandum, divifo iam Francico regno, poltquam iub
Caroling ica Itirpe, ecclefiae Mediolmenfi remilTo officio & cantu fuo, Gregorianum undique fuit receptum officium cum cantu.
Apud Puricellum
in monumentis Baiilicie Ambrofiano perhibentur fkc. XII. canonici Medio*

rum

l. if.

tempore atque Gregoriamtm

uteretur.

ecclefia

Caroli M.

in vita

canendi genere Sacer dotes difce-

ptare audiret, propterea, quod Ambrojianum

billonio

257

I.

in Africans,

ad excitandam

rraerantiam.

"

f-97-

c-

258

L II- P-

CANTUS, PRiESERTIM ROMANUS

quod nunc de officii mutatione narravimus, acciHifpamca fub Alphonso V. & Gregorio VII. memorise proditum eft, de inducendo novo officio, quod Ambrofianum vocat Chevreau
fo"
lib.F.c. 1 1. apud auctorem Galium hilt, muficae T.I. p. 203. Gailkanum vero
in narrat. Roderici 7o/c. quam legere eft apud Labbeum.
48i-dicitur
Id vero
7: A"./>.
482.
q Ue accidcre potuerit non video, fi de veteri Galliccmo officio res fit quod
conltatapud omiies non ultra obtinuiffie, quam ufque ad Pi pin 1 &Caroli M.
ut poft alios fcribit Langlet
Tahiti. c&ro.tempora
donee nimirum cantus Gallicanus
p. II. p. 107. cum R om mo e [\ commutatus.
Qua de re paulo poll, nimirum de cantu
Galliccmo, qui plurimum conveniebat cum Ambrojiano.
S. Hilarius ante
S. Ambrosium hymnis componendis ftuduit, quales officio divino intuliffe

Rims Mozinbici in

Simile aliquid

VII.

Hi-j^

n ecci e f}a

ia

'

idque fingulare & praecipuum fuit habi,

Ambrojiano
tum in officio & cantu
forte etiam in Gallicano
ut in Hibernico.
Fuifle quidem in Hijpania
qui hoc genus laudis divinae itudio humano compofitum refugerent , ex Concilio To let an IV. diicimus ubi ilia
tergiverfatio fuit reie&a fub anathematis poena. Sicut ergo orationes, ita
fed
hymnos in laudemDEI compofitos nullus noftrum ulterius improbet

potifiimum vidimus

S.

Ambrosium

Can.w.

&

pari

modo

in Gallia

Hifpaniaque celebret, excommunicatione plectendi,

"
Qui praefediiTe huic Concilio dicitur
qui hymnos reiicere fuerint aufi.
cantus ecclefiaftici ac muficae, de qua quaedam etS. Isidorus Hijpalenjis
,

iam fcripfit, paffim fe ftudiofum deciarat: an autem fingulare aliquid in cantu

ordinando prasltiterit in officio Hijpania peculiari
quod Ifidoriamim dicitur , pollea difcutietur.
Id vero dubium e(Te nequit , cantum & melout in univerjis Hidiam fuam effie debuiiTe peculiari illi ritui conftitutum
publico pjalomnes
f
oblationes
fpania ecclejiis preces private
MiJJarum
modia nnico
eodem exemplo a Sacerdotibus celebrarentur , ut loquitur Alv.
1. 11. De j-e-GoMECius, ortum & fata illius profecutus a).
Dum poftea, Mauris Arabus geftis
fribusquQ rerum potientibus, chriftiani, iispermixti, eo officio uterentur, MoDe quo con'zafabicum a Chriftianis cum Arabibus mixtis fuit didum.
mi
pervincere
haud
fervando
ftudiofa
licet
tarn
femper
Hijpanica;
fuit
ecclefia
a
potuerit fub diclo Alphonso, ne Gailkanum officium tarn in pfalterio, quam
,

&

in

nunquam

aliis,

ante fufceptum, induceretur,

hie ex libro VI. cap.

26.

Roderici

Tolet.

narrationi

fi

illi

fides,

quam

inferimus, uti in Conciliorum

col-

a)

Cura

( inquit )

DORO

Pontifici

monia

&

hunc

ordinem inftituendi Isr-

Hiffmlcnji ,

fumma tunc

doftrina claro, demandata fuit.

quain in hoc

Leandrum

fantti-

Quam-

au&ores variant: nonnulli enitn

Hifpalenfis ecclefix

antiquiorem an-

muneri prasfeftum, afferunt, cui Is IDOR us comes datus fuerit. Sed illud conftat,

tiftitcm, ei

ab

Isidoko cum ritum

Ifidoriamim officium fuiffe

mincupatum.
hxc facrorum

rcligio

ea flonierunt

hoc

Perfeveravit in Hifpaniis ecclcfiis

quamdiu res Gothorum in

centum viginti circiter annos ufque ad miferandam illam calamitatcm, cum
per Mauros Arabesque univerfa pene regio csde,
:

incendiisque

rum

copiis

eft

vaftata,

in

fufis,

fugatisque Ilifpuno-

Bar bar or utn ditionem venit. "

MEDIO

iEVO.

maxime Richardo
Equidem iam
Urbano factam.

colleclione legitur

legato pontificio, ante re-

agente

a),

vocationem ab
chardus hi Hi/pan ia

fuit,

Hie vero notatum velim

hxcque

getta funt

(quod

Gregorio

iiib

uti obfervat

Muratorio,

tefte

Romano

259

C.I.

Ri-

VII.

Lupus.

Chrift.

Anibrofianum

pfalterium

vetus Gallkanum

T. VLfchol.
infynod.p.17.
Antiq. medii

ut paulo avi T. IV.

port probabitur) turn verbis, turn fenfibus, turn verficulorum ordine; ne- difcrt.LVII.
in

non

paucis a

difcrepare

elt

que tanien omnino concordare cum ea verfione, quae Sancto Ambrosio in

Forte haec verfio cum antiquitus in Romano, ecclefia ufitata conufu fuit.
Quo vero tempore medio inter D. Ambrosii & noftram aetatem
venit.

P- 859-

XL

Cum vero fkculo

peculiarem illam verfionem adoptarit, non liquet.
ut mox oftendemus, ecclefia Romana veteri fua verfione adhuc ufa fit, miRomanian Pontificem, praefertim Gregegorium VII. haud fuiffe operam daturum, ut conforme ecclefia; Romana pfalterium, perinde ac officium

rum

fit,

reliquum fufciperetur in Hifpania.

Ximenii

Gomecius

Certe

de rebus geftis Fr.

de ritu Gregoriano, in locum Toktani fubftituendo, decer-

lib. II.

Etiam lo. Mariana Romannm nominat. Ubieam L. IX. de rebus Hifp. c.i 8.
immutationem aliquoties iam antea tentatam, non tamen fuccefiifie, teftatur.
Ex fententia autem Chrifl. Lupi, Romanum officium, ut ipfi invidiam T.VI.p. :8.
Hunc ipfe adducit Labbeus, Rod. Tolet.
faciat, Hifpanus Epifcopus vocat Gallkanum.
lib. VI. de reb.
Unde Hifp. c. 26.
ubi nominatim translationis pfalterii praeter officium Miffae meminit.
Rodericum ex Roderico interpretari licet, officium Romanum cum verfione
tatum conftanter

afieverat.

pfal
a)

Verum

ante revocationem

Tom. X. Cone,

derm &

placuit

ut liber

officii

magna

Toktani,

populus totius Hifpdnite turbatur, eoquod Gallicanum officium fufcipere a Legato & Principe cogebantur,

rentur.

& ftatuto

vote perafta, igne confumitur liber

pag. 481.

Labb. )

edit.

die,

Legato,

Rege, Primate,

maxima

pulique

cleri po-

congregatis

mnltitiidine

fuit

firrniter refiftentibus,

militia , & populo

,
ne officium mutaretur , re-

ge a rcgina fuafo

contrarium minis

diutius

ribus

altercatum

clero

Ad hoc ultimo

intonnnte.

militari pertinacia decernente

duelli

Gallicano

electi

alter a

Toletuno pariter
viftus fuit

militia

&

decertarent

populis

terro-

res pervenit,

nt haec difTenfio

unus a rege

&

Cumque duo

certamine fedaretur.

tes effent

populis

qui

miles regis

exultantibus

mili-

qui pro officio

quod

pro
illico

vidtor

Sed rex adeo fuit

a regina Cons tantia ftimulatus, quod apropofito non difceffit , duellum iudicans ius non
effe.
Miles autem, qui pugnaverat pro officio
erat miles

mum

officii

Toletani.

Toletano , fuit de domo Matantite prope Piforicam, cuius hodie genus cxtat.
Cumque ab hoc

magna

feditio in

militia

&

populo oriretur, de-

Gullicani

officii

Legato

&

in

&

cunftis videntibus

profiliit

officii

Toletani,

nem

inclinari

laudantibus,

omnino

cum

Sed

combu-

rex magna-

voluntatis pertinax executor,

miraculo territus
liiit

& Dominum

illxfus

incendii alienus.

& fuce

officii Galli-

fuper omnes flammas incen-

dii,

nimus,

liber

ftione

&

congerie pone-

Et indifto omnibus ieiunio a Primate,

Clero
& oratione ab omnibus de-

cani

liber

ignis

nee

nee fupplicatione fuafus vo-

fed mortis fupplicia

minitans refiftentibus

&

pnecepit

direptio-

nt Galli-

canum officium in omnibus regni fui finibus fervaretur.

Et tunc eimctis fientibus & dolentibus inolevit proverbium
jQtio vohnt reges,
vadunt leges.
Et tunc Gallicanum officium tarn
:

in pfalterio,

quam

ptum

in

fuit

aliquibus

monafteriis

cuftoditum,
rimis

in aliis

Hifpaviis

&

nunquam

fuerit

recitatur.

aliquanto

etinm translatio pfalterii

ecclefiis cathedralibus

huc hodie

antea fufce-

obfervatum

"

&

licet

in

tempore
in plu-

monafteriis

ad-

260

L.II. P.I.

pfalterii Gallicani

Galliis

Cantos Gre-

ab eo officium Gallicanum vocari, qua ratione

tunc officium Romanian agebatur, idque

inftantiam uxoris

goriani in

CANTUS, PR/ESERTIM ROMtNUS

Constants

Rex immutari

nempe

in

penniferat ad

quae erat de partibus Galliarum.

Sed ad nos propius, cantumque Romanian redeamns, ut a S. Gregorio ordinatus, brevique per Occidentem fertur iparfus
in Angliam quidem filoANNi Diacono tides, adhuc ipfius fancri illius Pontificis tempore,
& iterum iub Vitaliano. Huius Gregorii tempore (inquit in vitaS. Gregorii) cum Augustino Britannias adeunte, per Occidentem quoque.Ro5J
mana inltitutionis cantores difperfi, Barbaros infigniter docuerunt. Qui bus defunctis, occidentales ecclefiae ita fufceptum modulations organum
VIII.

paMtio?"
l.

H.

c.%.

vitiarunt, ut Ioannes quidem Romanus cantor cum Theodoro, aeque cifed Eburaci Archiepifcopo
ve Romano
per Gallias in Britannias a Vi,

qui circumquaque pofitarum ecclefiarum

talliano fit Prxfule dellinatus
filios
priltinam
cantilenas
dulcedinem
ad
revocans
tarn per fe, quam per

Hax
fuos difcipulos multis annis Roma doctrinae regulam confervavit."
iisdem verbis referuntur in vitaB. Notkeri Ralbuli apud Goldastum,

&

Aprilis.
V. Beda vero qua; hie Vitaliano
Agathoni in acceptis rcfert, qui non ita multo port eandem
L. iv. rfegf-infedit Romanam cathedram: accepifle nimirum BenediftumBiscopuM
abftis AtigU.is.
batem S. Petri in Britannia iuxta OJlumbriam, Roma in Britanniam remeantem, a Papa Agathone Ioannem archicantorem S. Petri
& Abbatem S.

BollanduxM ad diem fextam

adferibuntur

Martini, in Britanniam perducendum , quatenus in monafterio curium caficut ad S. Pet rum Roma agebant, edoceret."
Egifleque
nendi annuum
,

ftudiofe

Abbatem Ioannem

videlicet,

ut iuflionem acceperat Pontificis

ritumque canendi, ac legendi, viva voce

tores edocendo

&

ea

ftorum polcebat, etiam

prcefati

&

ordinem

monafterii can-

quae totius anni circulis in celebratione dierum felitteris

mandando,

quae

eatenus in

eodem mona-

a multis iam tunc fuerint circumquaque fcripta.

Haec Beda.
Quifubdit, non folum autem cundem Ioannem ipfius monafterii fratres docuille
verum de omnibus pene eiusdem provincial monafteriis ad audiendum eum, qui cantandi erant periti, confiuxifle: fed & ipfum per loca,
Idem poftea Beda de Acca,
in quibus doceret multos , invitare curaUe.

fterio fervata,

Z.V.

c.

21.

Epifcopo Haqulfiadenji , labente fee. VII. narrat in eadem Angbrum hiftoqui a fuccefforibus diria, cantorem quoque egregium, nomine Maban
Beati
Gregorii
in
Cantia
cantandi
Papae
fuerat
fonos edoclus,
fcipulorum
ad fe fuosque inilituendos accerfilfe, ut nee Epifcopus quidem Acca refu,

gerit officium

mam

profectus.

cantoris:

erat en im

cantor peritiffimus, eius etiam caufa R.g~

Sed iam antelACOBUsDiaconusi^oratt?///^, &Wii.fridus

Epifc.

MEDIO

iEVO. C.

26l

I.

Et quidem S. Wilfridus opera ufus Eddii,

curanmt.
fcriptoris, quae apud Mabillonium legitur; ubi cap. 14. memo-

Epifc. Eboracenfis id
vitae fuae

Wilfridus

ratur

fub

Sxc.iv.

M
per plura

annum DCLXV. Cum epifcopalia officia

cum cantatoribusiEDnE & yEona &ccementariis
minifterio in regionem fuam reverfum, cum regula Be-

'

p.l

**

fpacia CantUaria egiffet,

,3

omnisque pene

artis

nedicti inltituta

Eddium

fcriptorem

bene meliorafle. "

ecclefiae

feu

Heddium Mabillonius

jEdde
adnotat.

e(Te

ipfum eius vitae

ex Pitseo

De quo

Heddius Stephanus cognominatus natione Anglus, OrBenedicti, monachus Cantuarieujis, congregationis Giribenna, a
ut iam vir fa teneris annis ita in bonarum litterarum ltudiis enutritus
Multa quidem,
ctiis, omnium fcientiarum genere evaferit initructifiimus.
ilia tamen pauca puro terfo &
non
fcripfit;
fed
invenire
potui,
quantum

Muficus infignis & primus, tetteBEDA, prater unimi

elegante ftilo exarata.
llluc enim
cantandi magilter in Nordhanfmmbrorum ecclefiis.
Iacobum
venit,
pfalmodiam
docuit.
Is poftea
Cantia
Wilfrido
&
"
vocatus
a
ex
c. 44. S. Wilfridum ita loquentem inducit: Nec non & ego primus poft
obitum primorum procerum a San&oGREGORio directorum (curavi) quo modo iuxta ritum primitiv2e ecclefiae confono vocis modulamine binis ad-

teltimonium

affert.

dinis S.

ftantibus choris perfultare refponforiis, antiphonisque reciprocis inftrueipfe praeter quotidianam curam in ecclefia can- Mraus
V. Beda, qui
rem. "
:

&

femper aut fcribere, aut difcere, aut docere dulce habuit, haec feliciffima,
ex quo Britanniam petierunt Angli, fuaegentis depraedicat tempora reipublicae,
& ecclefiae Anglicana. Cum inter alia & quicunque lectionibus facris cuEt fonoscan perent erudiri, haberent in promtu magiltros, qui docerent.
noverant,
tandi
Cantia
tantum
ab hoc temin
ecclefia,
quos
eatenus
in
,5
Primusque excepto
pore per omnes Anglorum ecclefias difcere cceperunt.
tandi,

(de quo fupra diximus ) cantandi magifter Nordamhumbrorum

Eddi
cognomento Stephanus fuit invitatus de Cantia a Reverena,
De Iacobo diacono S. Paulini epifcopi pri diffimo viro Wilfrido."

Iacobo

ecclefiis

mum

poftea Roffevfis circa medium faec. VII. iam ad finem

eiusdem hift. gentis Anglorum perhibuerat Beda, eum iuxta morem
Romanum feuCantuariorum magiltrum ecclefiafticae cantionis multis extitifiTe a).
Unde palam eft quanta cura in Anglia fit confervata propagataque difciplina cantus Romani.
Ecclefialticis decretis firmatum id fuit an. 747. in

Eboracenjis,

lib. II.

Cloa)

Rcliquerat autem

Cokum Diaconum

&

fan&um

clefia

cendo
cus

jjianens,

&

in eccleGa fua

niagnas antique- hofti pranlas do-

baptizando eripuit.

in quo

Elwraci Ia-

virum utique ecclefiafticum

qui multo ex bine tempore in ec,

maxime

Cuius nomine vi-

folebat habitare

iuxta ca-

Qui qno-

taraftam ufqne hodic cognomimtur.

niam cantandi in ecclefia peritiflimiis recuperata poitmodum pace in provincia, crefcentc, numero fidelium, etiam magifter ecclefiafticx cantionis iuxta morem Romcmorum feu Cantuario-*
K k 3
rum multis coepit exiftere. kC
,

Tnth
ptOY*

'

in

de c >''-

CCClcfl

? g^.
.

Hijl.

gent.

&&&>. IP.
c. 2.

262

L. II. P.

I.

CANTUS, PRiESERTIM ROMANUS

Cloveshovienji apud Anglos Concilio a), quod iam antea in ufu fuerat, fed
a
z. xxiii. ad cum aliqua forte diverfitate iuxta eundem Mabillonium in annalibus , lit
an.

758-

L.LXIU.

T.

ad

arum celebratione & cantilenarum modo ritus Romani fervarentur.

Idem alibi memorat motus, ob cantos mutationem, a Turstino Monacho
jv[j{f

Cadomenfi excitatos, quern Rex Glaftonienfi monaiterio praspofuerat.

Hie
ut P rotervus erat (referente Orderico) fuos Glujlunios cantum, quern
"
Liv.\\"-\
a Bead Gregorii Papae difcipulis acceperant relinquere fibique ignomi. 1070.

t.

turn

nee auditum antea cantum

Flandrenjibus

&

Nortmamiis edifcere

Hinc orta lis eft acerrima , quam mox facri ordinis contumelia
coegit.
Cum enim nova initituta recipere detreclarent monachi,
fubfecuta eft.
nihilominus contumacis pertinacia magiltri perfilteret ; laici abbati fuf-

&

quorum

fragati, monachis vim intulere:

crudeliter pet'cuffi

Henrkus de Knygthon canonicus

fauciati funt. "

thaliter

alii

de eventibus Anglia, Wilhelmi cuiusdam feu

canenjis cantum fuiffedicit, quern Turstinus, inter caeteras

libro fecundo

Gregorianum cantum

ineptias,

in officio afpernatus, exercere,

alii le-

Leyceftrenfis

Witti

Fif-

ftultitiae fuae

monachos fuos

&

compellere coeperit; fed qualis ifte cantus fuerit,

in quo a Gregoriano
abierit, non conftat.
Referuntur hsec ad annum 1049.
Simeon Dunelmenfis monachus de Reg. Angl. p. 212. eiusdem innovationis coeptas a B.

Guilielmo Abbate S.Benigni

Tom.
i>-34-

vii.

res hilt,

I1 femble

Franc.

litterar.

ex eo au&o-

Divionenjis, meminit, atque

meme

dans

qu'il introduifit

le

chant

une nouvelle methode, difFerente du chant Gregorien, laquelle fe comOn

autres de Normandie.
munica aux monafteres de fa dependance,

&

que Turstin moine deS. Etienne de Caen, oul'on

nouvelle
methode
aiant voulu l'etablir a Glafiemburi en Anglefuivoit
la

dont Guillaume le conquerant l'avoit fait abbe, il l'y eleva a cette

terre
Patet ex vita S. Guilielmi e occafion une efpece de fedition facheufe."
en iuge

ainfi,

fur ce

mendationem

fuiffe

cantus

Romani

b).

IX..
a)

Ut uno eodemque modo dominicx

bus
in

difpenfa-

in carne facrofinftx feftivitates,

tionis

ad eas

rite

baptifmi officio

in cantilenx

modo

competentibus rebus
,

in

omni-

in
,

id

eft

Miffarum celebratione,

celebrentur,

iuxta

exemplum

quod fcriptum de Romann habemus ecItcmque ut per gyrum totius anni natalitia fan&orum uno eodem die , inxta martyrologium eiusdem Romn<e ecciefix , cum fua
videlicet
clefia.

fibi

tur.

convenienti pfalmodia feu cantilena veneren(

tionum

Et can. 15.)
diei

pfalmodia
ferventur

&

noftis

communis ufus non

tare aut legere,

fed

admittit , prxfumant cantantnm quod ex facrarum

fcripturarum au&oritate defcendit

tnance ecciefix

foriis

vel

in

antiphonis

tantam direxcrit reftitudinem

quod

hymnis corrigendo

tius

nih.lquc,

le-

Deum."

quid in pfallendo choris fuorum pfallcbatur die

ac nodle tarn

ora-

dix parilitatem ubique fe&emur,

/co-

Cum fupernx dulcedinis neclare artificialis etiam mufica pcrdodlus ac comptus dogmate, quid-

cum

& cantilena fibimet convenienti ob& ut eand-m monafterinlis pfalmo-

quod

b)

hort

enra

&

gant,quafenus unanimes uno ore laudent

Ut feptem canonicx
diligent!

confuetudo permittit, cantent vel

quam

&
ut

in refpon-

emendando ad
nullis decen-

ac reftius pfallere contingat in tota ecclsfia

Romana,

Pfalmorum nihilominus concentum

omnes diftinguens decoravit me-

dulciffimo ultra

lodimate."

MEDIO

1EVO. C.

263

I.

IX. Habuit fuum fub prima Return ftirpe Gallia cantum, qnando non
raro Reges ipfi mufices ftudiofos fuilfe legimus, veluti de Chilperico I. ex
Gregorio Turon. Fauchetih fuis antiquit. Gallicanis L. III. c. 21. narrat a),
eum ad imitationem Sedulii poetas chriitiani verfus compofuiffe mufica tuAd baptifmum filii eius, levante Guntramno avunque fub eo floruifte.

Cantos

Gai-

llcanus -

culo
vit

ut frequences concurrences Epifcopi cantores fuos adducerent, curaqui folemnitatem ornarent , atque in conviviis etiani certatim cantum

inftituerent

compofitisque choris pfallerent

&

fuilfe oporteat,

ut adeo tunc

Idem de Dagoberto

deledabilem.

cantum comtum

teftatur,

cum

ve-

fuavitate vocis Nantildis

fperarum cantui aflilteret apud fanctimoniales
Quodfi tamen exemplis ftandum
abreptum, earn fibi fponfam expetiiffe.
eft, quae ex reliquiis antiqui cantus Gallicani Lebeuf in tradatu hiftorico
de Cantu ecclef. affert, fimplex magis fuit , quam cantus Romanus , ad in,

ftar

cantus Ambrqfiani

ftrant, facile

tunc miffe,

pfalmorum aliqua exempla habet quse demonfine lineis, notarum ac cantus difcrimina obfervare.
ut

ca$.

in.

Exempli caufa eflfe polfunt Praefationes, & oratio dominica in Miffa, in quibus fimilem cantum inde ab antiquiffimis temporibus in libris liturgicis invequale etiamnum paffim caniProvocat vero Lebeuf ad Sanclus feriale
ni.
ac exigua vocis flexione,
tur , paucorum quidem tonorum intercapedine
,

quin aliquid de fuavitate cantus deperiret.

Erat (inquit) cantus Romanus
Id quod ilium can magis variegatus , quam antiquus cantus Gallicanus,
magis
deleclabilem
fedula huic rei daturn
&
acceptum
faciebat.
Tarn

batur opera

ut dici poflit

eos

qui in Francia

componendis cantibus

in-

cumbebant , locupletafie rnelodiis , qua? aequabant , ac etiam fuperabant

cantus antiphonarii Romani erantque tarn magno numero , ut libri Fran:

hoc genere

in

cici

gni haberentur ,

In exitu Ifrael

in

nono mFranciam
tus

illius

Dominica

exceptum

fit

Idem

fingulariter

modulationem pfalmi

RomanU, faeculo o&avo &

Roma in ufum vocarent Can-

notat, qui cantoribus

venientibus,

pfalmi hodieque

tra poftea

mine
quod

fuccefTu temporis magis ftudioforum confideratione di-

quam Romani"

ita arriferit,

apudnos

ab ipfo

S.

ut

fingularis eft,

Bernardo

fi

&
eft

Id

P- 37-

egregius, quidquid con-

auclor tra&atus, eius no-

quod poftea difquiremus.

Offenfus autem folum,
fingularis eflfet
quo non obftante fimplicitate & ingeniofa compofitione delectat
ut quod in commendationem antiqui cantus Gallicani diximus, confirmet in quo tantum operae non fruftra Galli olim pofuerunt:
qualem exempli caufa clericum fuum Armentarium Gregorius Turonen- L.LAemin * uln
citi tarn facile erat fonorum modulationes appendere
ut eum non
Jis laudat
editi de

mufica

putares hoc meditari

fed

fcrib ere

in fervitio valde firenuum

&incommiffo

a)

Voyez

Vhift. de

la Mufi<iiie

T.

I.

p. 184.

264

L. II. P.

Quodque diximus de Romanis

fofidelem.

ex

Walafrido

etiam

a Gallls hie aliquid

mu-

Et quia (inquit) Gallinon minus peritiffimis inltructa facrorum officiorum in ftrumenta habebat non minima: ex eis aliqua Romanorum officiis immixta

rebus ecc.

tuantibus

De
ckf.

25.

CANTUS, PRiESERTIM ROM ANUS

I.

53

cana ecclefia

Strabone confirmatur

viris

dicuntur, quae plerique & verbis & fono fe a ceteris cantibus difcernere
Sed privilegio Romana Sedis obfervato
& congruentia
polle fateantur.
rationabili
difpofitionum
apud
earn
fa&aruth
perluadente
factum eit

ut
in omnibus pene Latinorum ecclefiis confuetudo & magifterium eiusdem
,

quia non elt alia traditio aeque fequenda, vel in fidei re Sedis praevaleret
Paulo ante mentionem lecimus
gula , vel in obfervationum do&rina.
cantorum Francigenarum faec. XIII. kali am obeuntium , atque ritu etiam
:

Ambrofiano adoptatarum melodiarum Francigenarum. Si ex hodierno more

iudicandum foret, dici poflTet, GaUos in cantionibus vernaculis fequiori etiam aevo ingenio induliitle fuo. Abbas le Beufius eiusmodi cantiones ( chanchants
complaintes de Danz de Gauthier
fons du Comte de Champagne,

&

&

&c. qui proprie huius

loci

non

naritque inde a fee. XI. XII.

lodieux

funt) quamvis

& XIII.

des airs dans les quels

on

iumma

cura indagarit, exami-

vero reperit que des

nihil

lailToit

airs

peu me-

bien des agretnens a nippier

aux

&

M chantres des airs , qui n'etoient autre chofe , que du chant Gregurien
du moins
meme du feptieme mode, c'sft a dire du plus ingrat, du plus ,
,

&

melodieux
tumees

fous

ofticio

Kntnanus
fubftitntus

paucis
ptls *

exec-

Rui

le

&

mais

y etoient apparamment accouleur paroiflbient beaux." Dijjert.fur Pet at des Sciences

les oreilles

ces airs

de ce temps

la

Robert &c.
in Galliis, ut cum aliis, ad ritum officiumque dimodus canendi Romanus fuccefTu temporis adoptare-

X. Accidit hoc etiam

Cut deinceps

enm

v i num pertinentibus
f\

,,

.11

itLiturgia
pnmo de

Ubiervat IMabillonius in libro

tur.

>

halucana,

&o prae-

1. Mufaei Italici
GaU
primum accepifle ab ecclefia Romana Canonem jMiGTae. Valde autem haereo, an non fecundum antiquiffimum Gallic anum cantum compofita fit modulatio Prafationis ad canonem, quam in antiquiflimis Sacra mentariis eodem ut hodie fit modo cantatam notisque expreflam deprehendimus in

fatione in Sacranientarium Gallicanum, parte fecunda T.

los

dabimusque ectypon eiusdem ex bibliotheca? noftrse Sacramentario faeculi IX. vel X. nee non orationis dominicae poft canonem cantari Politae ex antiquiflnno Sacramentario S. Diuiiyfii prope PariQuae faltem avitam fimplicitatem magis fapiunt, integritatemque reliJi,s.
Quoad pfalterium, quod prxcigioOus unacum ipfo canone cuftoditam.
Sacramentariis Gallicanis

puum
tandam

elt in reliquis

in Gallia ac

divini officii partibus

quibusdam Germania

fingularem eius verfionem can-

ecclefiis

tuifle

traditam,

teltantur

Wala-

MEDIO

iEVO. C.

265

I.

^alafridus Strabo, &Berno Augienfis. Hie in epiftola apudMABiLLONiuM

ad Meginfridum & Bennonem (quam nos ex codice Salemita.no inter feripto- De curfu Gnu
Uc IL
res de re mufica integram damus) ubi de S. Hieronymo agens, quaedam
-

habet a),
officii

quibus lux afrunditur

Toletani in

GaUkanum

iis

ubi pfalterii bis

fit

mutatione

ante dixi de

quas paulo

mentio, atque

intelligi

pot-

qua deiuceps conftanter ufa eft ecclefia Galli,

Quod
caua , licet cantum Romanum dudum antea fub Pipino aflumferit.
7
probe difcernendum eft in *\ alafrido Strabom, qui idem de pfalterio Gallic~a.no ex verfioneHiERONYMi commemorat, fed Gregorii Turonenfis opeQuod nee ipfum citato Mara, in GaUicanam ecclefiam inductum, aflerk.
billonio probatur qui ex ipfo Gregorio Turonenfi, & antiquifiimisMSS.
& Fortunati hymno De cruce oftendit, pfalPfalteriis San-Germanenjibns
quod GaMcaitUm vocatur, nondum
ab Hieronymo emendatum
terium
receptum turn in Gallia fuifle; itaque Gregorium inter & Walafridum
intervallo admiffura , fortaffe opera S.Bonifacii, Moguntini Pontificis, qui
Germanicisque ecclefiiis tradiderit.
Ex illis vero quae de
illud Gallkanh
de hac peculiar] verfione

eft

mutatione

officii

Toletani attuliums

Mabillonii obfervatio
tempore
id eft, medio faeculo

firmatur altera

Bernonis verbis nempe Romanos eius

undecimo fuae verfioni adhaefifle qua ex veriione antiphona?, quae in canexcerptae Tint. Patet hinc Romanos Pontifices, ipfumtu Romano adhibentur
que Gregorium VII. fedis fua? ftudiofiflimum non folum indulfiffe Gallis

in

peculiarem

pfalterii

verfionem

fed per legatum ultro id egifle, ut etiam in

Qain poftrema demum aetate, Pn V. iiuTu,

Hifpanica adoptaretur.
ubique recepta eft Vulgata
feu Gallicana hsec editio , praeterquam in una
Roma Faticana ecclefia , & extra urbem in Mediolanenfi quae utraeque anecclefia

tiquum pfalterium retinent

veteri verfione,
clus infuper,

&

atque iam

tur,

uti etiam

quzm Italam

ecclefia S.

Marci apud

Ex

Fenetiqs.

vpcant, excerptae funt antiphonae multae; Tra-

alix partes officii ecclefraftici

ut

etiamnum

canun-

in ecclefia

Montfauconius

Moysis Exodi XF.

26.

obfervavit. AfFertque exemplum ex cantico

m jjp c.
Exquod fecuudum veterem verfionem fie habet
:

bortatus
a)

Inter ccetera (inquit) ex emendata

terpretum

translatione

pfalterium

LXX.

in diurnis vel in no&urnis

in-

ex Gnvco in

illudque cantandum omnibus

,
quibusdam Germanite ecclefiis tradiEt ob hoc Gallicanum pfalterium appellaRomanis adhuc ex corrupta vulgata edi-

latinum

vertit

Gallia ac
dit.

vit

tione pfalterium canentibns

ex qua Rotnani can-

tum compofuerunt, nobisque ufum cantandi contradiderunt.

Unde accidit quod verba qua;
,

facile

poffit

mine compofuit

L.

II.

Romanum

P.I.

&

minus

quid nollne

Quod

confirfe noftris
peritis
,

hand

vel Rouiana

pius pater ac peritus

in uno volnGaUicanum pfalterium, quod

ordinavit in una columna, in al-

intuens

nos canimus

ut a

difcerni,

conveniat editioui.
macjiiter

tera

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

pfalmis inferantur

canendi more

off.ciis

modulantur, intermifceantnr

tres

editioncs

&

in

tertia

Hcbr<cum.

LI

"

7.

266

L. II. P.

I.

CANTUS, PRiESERTIM ROMANUS

fan&a

V. in Coena Domini canitur pro antiphona adhuc xMoysis canticum, mutato tamen illo in
nam ibi legitur in refcBione. Haec porro antiphona ex ipfo cantirequie
co pro more folito defumta, fecundum veterem Italam verfionem legitur;
quia fecundum eandem verfionem, tunc in ecclefia ufu receptam totum canPort inventam auteni S. Hieronymi verfionem
ticum in officio legebatur.
hortatus

in virtnte tua

es

in requie

tua.

Et

feria

canticum quidem

dum

elt

haclenus canitur feria

SubPiPi-

N0

"

eadem Hieronymi verfione erat, in officium indufecundum veterem Italam , ibidem relida,
quinta in Ccena Domini.

ut in

fed prifca antiphona

XI. Sic ergo Ecclefia conceffit in ufum Gallicamtm quoad pfalterii verfionem ; cum contra alTumferit iam fub Pipino ecclefia Gallicana ufum antiphonarum Roman arum uti cxBernone difcimus , atque ipfum cantum,
quod inter caeteros, Walafridus docet. Pfalmos autem (inquit) cum feGalli
& Germanorum
^ cundum LXX. interpretes Romani adhuc habeant
,

De rdms
def.

c.

ec-

as.

aliqui

quam Hieronymus Pater de LXX.

cantant.
Quam Gregorius Turonenjis

fecundum emendationem

editione compofuit , pfalterium

epifcopus apartibus Romanis mutuatam, in Galliarum, dicitur,ecclefias trans

quam pene iam totaFranPipinum, patrem Caroli M. (impri-

Cantilenae vero perfecliorem fcientiam,

tulilTe.

cia diligit , Stephanus P. cum ad

mis in Franciani) pro iuftitia S. Petri, a Longobardis expetenda, veniffet,

per fuos clericos, petente eodem Pipino, invexit, indeque ufus eius lon gelateque convaluit." Sigebertus ad poftremum Zacharije P.annum, ni-

mirum

z. I.

6.

Pipinus rex Galliarum ecclefias cantibus

Romance, auctoritatis fuo ftudio, melioravit." Ubi vides, non Pontificis, quisquis tunc Romanam ecclefiam rexerit (qua de re Baronii annales ad an.
7? 2. confuli poflfunt) fed regis ltudio, rem tribui. Idem facit auclor operis Carolini contra fynodum Grcecorum de imaginibus, ecclefiam GaUicanam
laudans, quod, fufcepto ordine pfallendi ac modulationis, ecclefiae Romance acChrifti

751. hoc revocat:

Ordo

ceiferit a).

pfallendi,

cum

pfalterium

ex Capitularis Caroli M. Aquisgrani

uti

ubi prsecipitur:

eflfet

editi,

diverfum, cantus ipfe

capitulo

odogefimo

Ut monachi cantum Romanian per nodurnale

eft,

coniiat,

ac graduale

officium fervent, uti ipfius Caroli genitor Pipinus praeceperat, quando

Gallia)

;>>

Que

c i'

a primis

fitlei

tcmporibus

perftaret in religionis facrse unione,

lo

diftaret

nitoris noftri

induftria

&

illuftriffimi

five

eft ei

Pipini

ea

ea paueft,

in

memorix

ge-

regis cura

&

adventu in Gallias reverentifli-

fandliffimi Viri

Antiftitis

& ab

quod tamen contra fidcm non

officiorum celebratione, venerandae

mi

cum

Stephani

Romance

urbis

etiam in pfallendi ordine copu-

lata

nt

bus erat

non effet difpar ordo

compar ardor crcdcndi

erant unius

fandbe legis

pfallendi
,

bratio

votio."

nee feiungeret

qui-

qua? unite

facra leftione

etiam unites unius modulationis

ditione

&

effent

veneranda

officiorum varia

quas coniunxerat unic;e

fidei

pia

tra-

cele-

de-

MEDIO

GaUkanum cantum
dis cum fanfta DEI

iEVO.

C.

&

ob unanimitatem

abftulit

Seii ut

ecclefia."

267

I.

concordiam apoftolicx

apudMABiLLONiuM.

habetur

fe-

Ob

T.

&

fanctae DEI ecclefiae pacificam concor humanitatem apoitolicae fedis ,

Curavit (inquit Guaguinus dePiPiNo) praeterea religiofus prin diam.
Remigio Rothomagorum antiftite emendatiora facere , quae
ceps
audlore

&

It Anmi.

Be " ed

-'

I84

IIL

Fuerat tunc

inculta in ecclefiaiticis officiis cantabantur. "

antea rudia
ex urbe miffus ad

Remedium feu Remigium , epifcopum Rotomagenfem,

Pipini fratrem, Simeon fecundkerius cantorum , qui monachos eius dicecefis Romanian cantum edoceret; mortuo vero Georgio primicerio cantorum, cum Romam eflet revocatus a Paulo P. Remigius
monachis Romam mifit ut a Romanis cantoribus cantum
Difcimus
apud fuos Romanam modulationem traderent.
Pauli P. ad Pipinum, quae eft quadragefima tertia codicis
,

quodSiMEONEM

fatoria,

Romam obidmifli
Aristotelis,

funt, tradita,ipfe

unacum

Mifit pontifex

revocare coaclus

aliisque

quosdam
,

Pipinus apud pontificem conqueitus eft a).

dialeclica
librisDioNisn Areopagita

epiitola atque
libris

Romani confuetudo

e fuis

edo&i plenius
hoc ex epiitola
Carolini, excu-

de quo in epiitola monachis, qui

lit,

graece

&

antiphonale

refponfale

ut

At vero nihil
nullamque amplius ipfos in hoc Itudio operam poAmalarius Fortunatus Metenjis diaconus in libro de
fuifte, alfeverari nequit.
ordine antiphonarii,de antiphonis,quae funt ex evangeliis quotidianis, dubitat b):
cantus

fibi

in ecclefias Gallic an as induceretur.

Galios proprium fervalTe,

an
a)

fcriptis,

In

fiquidem (refcribit Pontifex) comperi-

eis

mus exaratum quoil prxfentes DEO amabilis

Remedii germani veftri monachos SiMEONl
,

cantorum

fcholoe

deberemus,

contradere

priori

germani monachos faepedifto contradidimus Si-

meoni

duftria

candem pfalmodix modulationem

eosque optime collocantes

&

prxcepimns,

folerti in-

inftrui

in eadem, donee perfefte

crebro

ad inftruendiim eos in pfalmodix-

eruditi

quam

lentix atque nobilifllmi germani veftri dileftione,

ab

apprehcndere

eo

in veftris rcgionibus

quo

ipfum

valde

extitit,

vcftrum

modulatione,
tempore , quo illic
nequivcrant.
Pro

afleritis

germamim

quod non eius perfe&e

Et quidem benignifilme
rex fatisfacimus chriftianitati tux , quod nifi
effectum

triftem

inftruxifiet

GeorgiuS

in

eo

qui cidem fcholx prcefuit

migrafTet luce,
a veftri

monachos.

cum

germani

fervitio abftrahere niteremur.

utpote

feqiiens

illius

ideo pro docTrina fcholx

Nam

cerfivimus.

de hac

nequaquam eundcm Simeonem

Sed defunfto prcrfato Georgio,

Simeon,

abfit

&

in eius

accedens lo-

eum

a nobis

idem

ad nos ac-

ut quippiam,

do&rinx cantilena difpofuimus

ecclefiafticx

caci

pro ampliffima veftrx cxcel-

cfEciantur,

cura permantre.

manic

de qnibus interrogavi mngiftros Ro-

ecclefia?,

nequaquam
ab

illas

fi

eis percepifTe

per

primos magiftros, quos me-

lodiam cantus Romani docuenuit infra terminos

Francorum
fi

DEUS

fefelliffent

pifle

fcit

fi

qui gloriati

magiftris

Romatm

&

il!i

ecclefiae

firmi permanentes,

ftoritatem

noflrorum cantorum

magiferio

fe

tus

fuppetit

decertamus.

quantum virvoluntati veftrx cbtemperandum

Propter

quod

&

in

prxdiftos

veftri

propter incuriam

aut

fi

imquam

uti

eas

aut

perce-

aut Romani

negligentiam eas amififfenr,

cantaflcnt

propter

illas

fallantur,

funt, fe

tamus

libentiffme,

Refponderunt,

canercnt.

Moftri tamen magiftri dicunt, fe eas

quod vobis , veftrisque fidelibus onerofum exfiftit , peragamus quoquo modo

potius autem,
lit prxfatum eft , in vcftroe charitatis dile&ione
:

effi-

"

b) Poft ofFcium ( inquit de ord. antiph. c. 68- )

quo dedicatur ecclefia , fcripfi antiphonas de
evangeliis

eas

verba

cantilenas

tamen nos can-

faluberrima
,

&

au-

qui gloriantur,

exercitationis.

"

" d ""'

'

hift.

268

L. II. P.

CANTUS, PRiESERTIM ROMANUS

I.

an vero hoc iam tempore in lingua vulgari cantus ecclefiaftici peculiares

Lebeuf certe eiusmodi notavit lingua ruftica
in Gattiis fuerint, me latet.
a Caroli AJagni temporibus: funtque paraRomano, noni circiter fxculi
,

phrafes aetuum fanctorum,

SS.

Martyrum

qui canebantur, ad explicandas populo hiftorias

ut nihil dicam de cantilena Gallica in mufica quadrata feu

menfurata inter Bedpe. opera; fed ultra faeculum XII. certo non aflurgit.
Id ex verbis Amalarii eruitur, non fibi religioni duxiffe Gallos in fuo cantu,
poftquam etiam Romanus obtinuit, ea fibi fervare, quae fua fe auctoritate
Gommendabant, etli forte ex xtiuRoma.no nonefllnt; moxque palam fiet,

non adeo

&

expedite cantum etiam

fufceptam, quin fucceffbribus eius

CakoloM.
t.l
tol.

CapituL

203.

inj.

Aventin.

1.

w.

u0

oco ex Aureliano,

'

in

hac re

fe-

&

Romana

traditionis cantibus

aliunde notabimus

,
'

quod
etiam
"

unm.

''

tuor dumtaxat tropi feu modi, Pbrygius, Dorius, Lydius, Mixolydius, quos

cantorum tonos authentos vocat

ducem a comite

parte Gratis cederent

a

quatuor primariis
obliquos

eft,

fcripturce

diftinxit

odo

Nee alio

nuncupant

concentuum

Etiam

derentur.

nam

facerent,

&

cum

""

ro

tropos

confilio

fecit

hoc

illos

fecit,

Graci legati Aquhgrani

ulla

ut eccleiia

ex

modos

cantores plagios

quam

patriis

Carolus Magnus,

iuilit

eos

tuor authentorum conftitutio,

1. 10.

divifit

id

omnem

&

fuavitate confpeciiores in ccetu chriftianorum red-

pfallerent,

captus dulcedine cantus,

tur

fuiflent
ne Latini
quatuor fubdititios

in ufu

kmrrja, ac maieftatem congruentibus fonis exprimere poffet:

ut fcriptura?

rob\M.

excitatus,

Aventinus & Jacobus Curio perhibent Carolum M. etiam ex Gracornm difciplina cantus modos auxiffe cumque ex Gregorii initituto qua-

Curia"
L.n. chronic vulgus

1. II.

exemplo ad hoc

fui

qui totas Galliarum ecclefias fuo Jiudio

ecoravfa

fl
p. 73.

patris

dulam pofuit operam.

Accenfi praterea, funt ipfius Caroli verba apud Baluzium & Mabili.onium, veneranda memoria Pipini genitoris nojlri exemplis

et.ame

Carolus M.

XII.

melodiam Romanam fub Pipino eflTe

adhuc fuerit in hac re elaborandum.

S.

numeros

excipi.

Gregorio

ceremoniis rem divi-

qui occulte fubaufcultabat,

Alias S.

additio

Ambrosio qua-

4. plagaliutn

tribui-

quod hie etiam a Gratis Cpoli Apocrifarius difcere potuit.

Id veSan-Galknjis monachus his verbis narrat.
quod mox memoravimus
,

replicandum videtur, quam fapientiflimos homines praeclariffimus KaCum igitur Graci poll matutinas laudes
rolus habuerit in omnibus.
imperatori celebratas in octava die Theophaniae fecreto in fua lingua pfal-

lerent,

&

ille

occultatus

praecepit clericis fin's

in latinum converfas
funt toni,

ut
ipli

proximo carminum dulcedine deleCtaretur,

nihil ante guftarent, quam easdem antiphonas
praefentarent.
lnde elt, quod omnes eiusdem
in

& quod in una ipfarumpro contrivit, conteruit pofitum inveniatur."

Quod

MEDIO
Quod

269

I.

omni genere organorum, ex Oriente

fubdit de

notabimus

allatoram,

Rotriani vero cantus inftauraticmem, fadtam a CaroloM. can790. Sigebertus in chronico defignat; cui confentit JEmi-

Ad

poftea.

iEVO. C.

nos 774. &

Fertur ufus
lius lib. II. Chronicon vero Moifiacenfe ad an. 802. refert a).
qui
tempore
ei
lacris
erat.
Utroque
diaconi
a
opera Pauli Varnefridi
,
Unde etiam a Ioanne Diacono,
adventus imperatoris in Italiam collocatur.
auclore

vitas

&

Gregorii,

S.

Carolo Komx
rat Ekkehardus

rerum geltarumCAROLi M.

prarfente, accidiife narratur

Remque

b).

fcriptoribus,

res,

quasdam circumitantias
Caroli ad annum 787 c).

monachus

affert

Ademarus

in

VI ta
a)

Sigebertus ad annum 774. ita fcribit. KaROLUS rex offenfus diffonantia ecclefiaftici can-

&

Romanos

tus inter

de puro fonte

effe

bere

duos

docerent.

quam de

Romam

clericos

ticum cantuin

&

quidem

rivo bi-

levitate

turbato

mifit

nt authen-

annum 790.)

Et ad

omnino

&

Gallos

Karolus
intentus,

le-

difciplinam diligenter corre-

pfallendi

Perpendcns enim, iterum Gallos a Romain cantando difcrepare , Metenfe* vero fola

xit.

nis

naturae

pauluhim

levitate

cantus

diffonantiam

diffonare

Adriano

cantores, rurfum fibi ab

dire&os

quid

per

Papa a Roma

correxit.

"

&

autem Francorum , diflbnantia Romani & Gallicani cantus Ronnc offenfus, cum Gallorum procacitas cantum a noftratibus quibusdam nxniis
argumentaretnr effe corruptum , noftrique e diverfo authenticum antiphonarium probabiliter
oftentarent

vum

&

interrogaffe

fertur

quis

inter ri-

Fontem limpidiorem aquam confcrvare

Refpondentibus fontem, prudenter adieergo ci nos qui de rivo corruptam lym-

foleret ?
cit

pham ufque ha&emis

tis

neceffe

bibimus, ad perennis fon-

fluenta

eft

principalia

c)

recurramus.

quadam cognovit

fe

cantare

Romani.

fe

Romani

nas ecclefiafticas proferre

&

pervenit.

vocavit
rexit.

his

re-

& per illam totam Gallium fuam corSed cum multa poft tempora defunftis

qui Rotiue fuerant educati

canarum ecclefiarum
dentiflimus

regum

alterutro vitiatum

Iterum

priftinoe

inquit

regis precibus

cantum

Galli-

Metenji difcrepare pru-

vidiffet,

ac

unumquemque ab

cantum iaftantem adverteret

redeamus ad fontem.
Tunc

ficut

hodie quidam veridicc ad-

Di-

pulchrius,

quam

docHfliine cantile-

fuerant a

dodli

ficut

corrupte

Gallos

can-

Carolum"

Carol!

Do-

valde exprobrabantcantoribus

Romani vero propter amftoritatem ma-

Romanis.

gna; do&rinae

eos ftultos,

Gregorii

Et cum

altercatio

prxferebant

&

indoftos

do&rinatn

rufticitati

neutra parte

de

Carolus

piiffimus rex

&

rufticos,

velut bruta animalia affirmabant

eorum.

finiret,

ad fnos cantores

ait

Dicite

&

quis purior ,
quis melior , aut fans
vivas , aut rivuli cius longe decv.rrentes ? Rcfponderunt omnes una voce, fontem velut caput
& originem puriorem effe , rivulos autem eius,

palnm

Et

Metenfem metro-

Gallorum.

&

vero propter fecuritatem

Galli

mini regis

dem

eleganter inftructis

&

Qua; contentio ante Dominiun regem

Santti

ce-

cantilenam fanam dcftruendo, dilacerare.

bulentos

fatis

Gregorio Papa,

Sanfto

Mox itaque duos fuorum induftrios clericos

Adriano tunc epifcopo dereliquit: quibus tanpolim ad fuavitatem moduLttionis

cebant Galli, melius

Dicebant

&

apoftolico

per dies feltos pafchas

Romanorum

cantores

prxvidit.'*

Carolus,

cum Domino

contcntio

eft

cantus

Metenfes vero fola na-

piiffimus

eft

lebravit Roma: pafcha

ecce orta

omnes

iudicio rex

pauluhim quid diflbnare

Et reverfus

inter

Papa permotus, duos in

quorum

dulcedinem Romani

corrupiffe

turali fcritate

tare,

b) Sed
Carolus nofter Patricius ( funt verba Ioannis Diaconi lib. U. c. 9. & 10.) rex

Adrianus

Gallium cantores mifit:

iudicans, iuftius

Romanis difcerent

rex, honeftati ccclefiaftica;

gcndi

&

Gallos,

ftipulantur,

quanto longius a fonte

ait

&

recefferint

Dominus rex Carolus

rupiftis

tanto tur-

fordibus ac immunditiis corruptos.

ad fontem funcli

Gregorii

cantilenam

Rcvertimini vos

quia manifejlc car*

ccclcjiajlicam.

Mox

pctiit

Dominus rex Carolus abHADRiANO Papa canqui Franciam corrigerent de cantu.

tores,

dedit ei

At

ille

Theodorum & BENEDlCTUM,.Roaw<e

San&o Gregotribuit antiphonarios Saiuti

RIO eruditi fuerant
Gregorii, quos ipfe notaverat nota Romana."

ecclefix dottiffimos cantores, qui a

;

iisdem verbis enar-

fingulares vero

Engolifmenjis in vita eiusdem

De

Ctt lh,iS

-/

^
c. 4.

27O

Caroli M.. ad eundem annum hoc idem repetit Eginardus vero

Caroli, eiusdem non folum in hac re itudium & induftriam ge-

vita

e. 3.

CANTUS, PIUESERTIM ROMANUS

L. II. P.I.

in ^ita

Legendi at que pfallendi

neratim collaudat, led etiam imperatoris peritiam.
Erat enim utriusque admodum peritus,
difciplinam diligentiffime emcndavit.
catft.

&

quamquam nee publice legeret nee niji fubmiffum

in commune cantaret.
Carolus fancitum voluit de cantu, ut fecundum ordinem.& mo|pfe vei
rem Romance ecclefias fiat cantus
& eius nomine auctor operis Carotini
Grcecorum
contra fynodum
de imaginibus, poftquam deprsedicaOTet Pipini
,

LAV.

Lib.L

patris in

DEO

hac re operam: Quodquidem (pergit) & nos , collato nobis a

regno, fecimus fancte Romance ecclcfiae faftigium fublimare

Italics

cupientes, reverentiflimi Papa; Adrian 1 falutaribus exhortationibus parere

nitentes ; fcilicet ut plures illius partis ecclefiae , quae quondam apoitolicas
fedis traditionem in pfallendo fufcipere recufabant , nunc earn cum omni

&

munere, adhxreant quofolum omnium Galliarum provinciie &

,
fed etiam Saxones
qusedam aquilonalis plagae
,
fidei
rudimenta converfae, facere
annuente,
ad
verac
gentes
per
nos,

Ubi haud obfeure refpicit ad earn contentionem , qua? pri nofcuntur. "
diligentia amplectantur

cui adhaeierant fidei

Quod non

que pfallendi ordine.

five Italia
Germania

&

DEO

Romanos inter & G'alios recufantibus hifce, Romano fefe ac& fuum praeferentibus modum a). Edidit Muratorius
LANDULPHi/w/om Mediolanenjis hiftoriam, in qua habetur, fubHADRiANoI.
Pontifice in Romano Concilio conftitutum fiiiffe, ut Carolus per tot am lin-

mum
a
t.

iv.

efferbuit

commodare
nr.

ItaL

guam

cantui,

proficifceretur latinam

vino inveniret a

Romano

quidquid diverfum in cantu

cs?

totum deleret y

&

&

myflerio di-

ad nnitatem Romani rmfierii uni-

ret.

in nrbe

Me-

XIII. Prima

&

prascipua

Romani

cantus informatio in ecclefia, fchola-

llbl

que ^<?te/z fuit facia. Idiam laudis tribuit Paulus Diaconus Chrodegango,
dc cpifco- qui fub Pipino floruit.
Clerum adunavit, & ad inltar ccenobii intra clau-

inGaUia
lib.
pis

bm

Metenj-

m ftrorum fepta converfari fecit : normamque eis inftituit , qualiter in ec clefia militare deberent: quibus annonas vitaeque fubfidia fufficienter larM gitus elf, ut perituris vacare negotiis non indigentes, divinis folummodo
,j

ofiiciis

excubarent, ipfumque clerum abundanter lege divina, Romariaque

M imbutum cantilena, morem atque ordinem Romance ecclefiae fervare praeQuod ufque ad id tempus in Melenfi ecclefia factum minime fuit.
cepit.
Sigebertus ad an. 774. refert, Carolum duos clericos Romam mififle, ut
authena) Vide etiam qua: auftor Guillens Hilton's de
fica
ile

&

eius

effeftibus

contentione,

quae

T.

Roma

I.

p.

187 &c.

fub pontificatu

mu-

refert

Leo-

nis

III.

fnerit.

inter

cantores Romanos

&

Gallicanos

MEDIO

iEVO. C.

27I

I.

Et per hos, inquit, primo Meauthenticum can turn a Roman is difcerent.

Gallia
ad auttoritatem Romani cantus reper Mam omnis
tenfis ecclejia ,

&

Dum

vero cito reliqua Gallia, non ita Metenfis ecclefia, a cantus

Romani integritate defecit, ut iterum opera regis Caroli indiguerit, quod
idem Sigebertus ad an. 790: narrat: Perpendens enim, iterum Galios 1
vocata

eft.

Romanis in cantando difcrepare, Metenfies vero fola naturae levitate pau lulum quid diflbnare, per cantores,rurfum fibi ab Adriano P. a Roma dire&os,

Apud Ioannem Diacomim in vita S. Gregorii P. L

haec omnia iisdem fere referuntur verbis, poft citata primum de contentione Romemos inter & Gallicanos cantores verba Carolo fatius iudicante, ab ipfo fonte
haurire cantus Gregoriani fuavitatem, ad quam fuavitatem modulations
priftinae primum Metenfem metropolim revocavit, & per illam totam GalSed cum multa poft tempora defun&is his qui Ro Ham fuam correxit.
diflbnantiam cantus correxit.

I!

c - 9-

I0 '

ma

fuerant educati,

cantum GaUicanarum ecclefiarum a Metenji difcrepare

prudentiflimus regum vidiflet , ac unumquemque ab alterutro vitiatum

.
Metenfes vero fola naturali feritate pau cantum iaclantem adverteret
lulum
quid
diflbnare
praevidit
funt
iam laudati loktmis Diaconi verba,
(quae

quibus addit:) Denique ufque hodie quantum Romano cantui Metenfis

cedit , tantum Metenji ecclefiae cedere GaUicanarum ecclefiarum , Germa niarumquQ cantus ab his , qui meram veritatem diligunt, comprobatur."
,

Et in annalibus apud Marten ium

ni

Carolus

zelo zelatus

offenfus diflTonantia cantus ecclefiaftici inter

mam

qui

clericos mifit,

Romanos

domum Domi-

&

Gallicos

Ro-

t.ix.
?

anccd.

494- 49s-

cantum Romanian addifcerent, qui redeuntes Gal-

ad cantum Romanian concordaverunt.

Iterumque videns Gallos a Roadhuc aliqualiter diflbnare, per cantores, ab A driano fibi Papa miffos, hanc diflbnantiam emendavit. Honeftati quoque
ecclefiae praevidens, difciplinam legendi & pfallendi diligenter emendans, ec

los

manis

clefias

fola naturae levitate

&

omnimodis honorabat,

ornabat facris

nonnunquam confundunt audores medii

Et quidem monachus S. Galli

apud Mabillonium , ufque ad Leonis III.

difcrepant.

&

vafis

ac veftibus. "

Hasc

annorum defignatione
vitae Caroli JM. lib. I. c. ir.
tempora reponit quod Qk-i-XXlir.

aevi,

in

rolus animadvertens, cantus modos in diverfis Gallia ecclefiis difcordare,

duos clericos LEONiPapae direxerit, in fchola Romana inftruendos, quo-

rum

alterum apud

tenji aflignarit:

fe

retinuerit, alterum

Drogonis vero

ciam in tantum propagatum

quodam Caroli xM.

fuifle,

ecclefia fiat

ut cantores de

fuo

&

Drogoni

Epifcopo

fuifle illic

34>

Me-

fit.

Ex

plures cantores, aliunde

apud Baiuz.

TL
f morem Romana
Monachus Engolifimenfis

fecundmn ordinem

Metis revertantur.

"'

cantum per totam Fran-

ut Metenfis fubinde appellatus

capitulari colligitur

eo directos: ut cantus difcatur

filio

induftria eiusmodi

"

'

in

4 "*

272

CANTUS, PR/ESERTIM ROMANUS

L. II. P.I.

Carolum ab Hadriano
acceptos Romanos cantores unacum antiphonariis fancli Greg or 11
quos
ipfe notaverat nota Romaua, in Gallium deduxiffe Theodorvm & Benein vita

p. 53.

eiusdem Caroli ad

an.

ipfum

vult,

787.

dictum,

ita

Domnus

ut maius

magifterium cantandi manferit in Metenfi civitate.

revertens in Franciam, mifit ununi canMetis civitate
alterum in Suefiionis civitate
praecipiens, de

Carolus (inquit)

vero

torem in

omnibus

civitatibus Francicc magiftros fchol.e

gendum

tradere,

&

ab

antiphonarios

eis

ad corri-

Corredi funt ergo antipho-

eis difcere cantare.

narii Francorum , quos unusquisque pro .irbitrio f

vitiavcrat, addens,
omnes Frdncia cantores didicerunt notam Romanam, quam
vel minuens,
nunc vocant notam Francifcam: excepto, quod trcmulas vel vinnulas, five
collifibiles, vel fecabiles voces in cantu non poterant perfecte exprimere

&

Fraud, naturali voce barbarica frangentes in gutture voces potius, quam

Mains autem magifterium cantandi in Metis civitate remanjj exprimentes.

quantumque magifterium Romanum

fit:

tanto fuperat Metenfis cantilena

fuperat Metenfe in arte cantilena?,

lcholas GaUorum. "
Hinc ait

caeteras

equidem auclor chronici Gottwicenjts pag. jj. A Metenfi urbe officia divina,
ecclefiafticae germanice Mette dicebantur, ficuthodie vulgo
adhuc germanica loquela die Frube-Mette, quod idem ac matutinum deFundamentum aliquod haec coniedura habet in ano notat, vocitamus. "
z. 1. c. 10. nymo de geftis Caroli Magni, unde iuvat, hiitoriam hue transfcribere, fin& 11. apud gularibus nonnullis circumltantiis enarratam. Ubi principio nota anachronifmum vel confufionem hiltorix Pipini ac Caroli atque errorem circa
jgg
mti
t.ii. p. 111. nomen Pontificis Stephani, quern fecundo loco fucceflbrem Leonis III. dip-6o.ei.Bafn.
qui mortuo iam an. 814. Carolo
cfc ^ quartum cum quinto conlimdens
a
in fedem RuniVniui fuftedus eit an. 8*6 a).
Novas narratio ea tenebras of feu cantilena:

"

'

funa)

M Referendum ( inquit ) hoc loco viilftur, q llo d

tnmen a noftri temporis hominibus difficile creilatnr

cum

nimiam

&

ego

ipfe

qui

diffimilitudinem noftice

fcribo

&

propter

/.

adhuc credam ; nifi quia Patrum veritati phis credendum eft, quam moderns
ignavs ralfitati.
Igitiir indefcflus divinx fen itutis amator KarollS ,
voti fui compotem,
cantilena r.cw

quantum

fb&um
cias

fieri

fatis

potuit,.in litterarum fcientia ef-

fe gratulatus,

imo regiones

vinis

hoc

eft

in

vel

fed

adhuc omncs provin-

civitates in

cantilena:

invicem diffonare perdolens

laudibus di-

modulationibus ab
a

beats memorix

Stephatn-o Papa, qui depofito & decalvato ignaviflimo Francorum rege Hii.dekico le ad regni gubernacula antiquorum Patrnm more perun.-ut

aliquos

minimum divihorum

pcritifiimos

clericos impetrare

&

luntati

ftudiis

curavit

divinitus

qui bona: illius voinfpiratis

afifenfum

prxbens, fecundum muneriim XII. Apoftolorum

docliflimos can-

de fede apoitc'.ica XII. clericos

ad

tilena?

cum

vcro

Franciam ( Frm
interdum nominavcro omne:

eum

nas provincias
eft

in

direxit in

die ilia

quod,

fignifico)

ficut

apprehendent decern

fcriprum
viri

ex o-

mnibus linguis gentium Bmbriam viri 1 a

In illo tempore propter excellentiam gloriofiffimi
Caroli, & GaBi & Aquitani , Hcdui & HiAlamanm & Boioavii non parum fe infpani
,

fignitos gloriabantur.
rici

Roma

Gi-icci

&

pebantur

Remani
:

Cum

digrederentur,

ergo fupradicli cle-

ut fupra femper omnes

invidia

confiliati funt

cantum variare potuiiTent

Francorum

ut

gloria: car-

quomodo ita
mimquain unitas

inter fe,

MEDIO MVO.
fundit de cantoribus ultro citroque ultra

273

montes mifTos, aut acceptos iuxta

Id vero ad rem prxientem fingulare

fuperius relata.

Carolo

cet a

C.I.

magnis

muneribus

fuilTent

cantores

eft.,

& ftipendiis,

locupletati,

nus perperam Gallos prae invidia quadam cantare docebant:

Turonis cantaretur
apud Treviros aliter quam Parifiis

&

ita

illos,

li-

nihilomi-

ut

Metis

&

ut turn intelle-

cum fequenti anno fefta natalitia his in locis ageret. Quare conqueapud Stephanum LeonisIII. fucceiibrem, cantoribus iftis partim exi-

xerit,
ftus
lio,

partim ergaftulis mulcratis, ex confilio Pontificis

cum

Romam

ex mis in cantu

in-

reduces alterum apud

ftruendos miferit, quos
alterum ad Metenfem ecclefiam ablegarit.
lam fub Carolo
inftructos brevi

fe retinuerit

fuerant fcholae

]\I.

etiam

recepiilet,

de quibns paulo poft, imprimis Palutiua, unde

illae,

quod de Lugdunenji

erudirentur ecclefias, ac fcholas inftmerent,

alise

Carolum:

In Lugdunenji ecclefia eft ordo pfalvires

noftras
iuxta
fecundum facri palatii ritum omni
ut
inftauratus,
lendi

ex parte agi videatur quidquid ad divinum perfolvendum officium ordo

Nam habeo fcholas cantorum, ex quibus plerique ita funt eru expofcit.

Leidardus

diti

in epiftola ad

ut alios etiam

XIV.

erudire pofTint.

Anonym o

Si

Cafinenfi

Montfauconio

fub nomine Ioan- Ac

nis Fresbytcri defignato, fcriptori, feu potius rhapfodo fxc. XI.

gobardicisvaria.de mufica compilanti, adhibenda eft fides,iam a

Lon-

litteris

Gregorio M.

S.

in

&

confonantia cins in regno

honorifice fufcepti
difperfi

&

&

&

lios

Karolum

ipli

canere,

&

fie

excogitare

Da mihi

alios doccre laborabant.

vero ingeniofiffimus

KaroluS quodam

ftivitates Nativitatis

&

Apparitionis

ricos,

Cum

ad te

anno

potius

penetraffet

ronis ageret

priori

fed

&

anno

&
ipfe

periffet

illos

&

nihil iilius fbni aiuliflet

quos ad

procedente ab

alia loca

direxcrat,

tenjl

Leonis

cum

quam
ita.

filio

fuo

poftulas

Et ccce

inftruftos

qui uiium fecum

affeqiien-

poft

modi-

ad

remifit

retinuit,

Tragoni

Ka-

alterum ve-

Trogone ) Me:

cuius

Apud nos antem,

qui

Tcutifca lingua loquimur,

aut

dicatur Metenjis.

Theutunica five

vernacnle Mett aut JHettc, vel fecundum gracam

derivationem ufitato vocabulo Metifca dicatur."

L.

hac re

epifcopo ad ipfam direxit ecclefiam

tilena

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

in

Papa; fuc-

Stephani rem detulit

qui
vocatos Romam vel exilio vel perpetuis
damnavit
ergaftulis.
Et dixit illuflri Karolo
fi
aceflbri

de latere tuo duos ingeniofiflimos cle-

induftria

invicem difcordare com-

fanftse recordationis

tibi

curabo.

fatisfacere

non folum in eodem loco pollere, fed

& per totam Franciam in tantum ccepit propngari,
nunc ufque apud cos , qui in his regionilit
bus latino fermone utuntur
eoclefiaftica can-

quern

in fupradiftis locis expertus fuerat

ro petente

fequenti

illudere

non advertant, qui mecum funt, quod

pertincant ; & perfe&am fcientiam, DEO

rolum,

vero anno easdem folemnitates Parifiis vel Tu-

tuis

invi-

anteriores

proetermittent

Fadlumque eft
cum tempus optime

ut

fimili

ftudiis

tur.

oppidum celebraffet &

imo acutlffime vim carminum devel

non

ut

volentc

fe-

Domini apud

Tvevcrenfe vel Jllctenfe

vigilantiftiine

&

procftitero

caecati

hoc modo

fed

finguli in locis fmgulis diverfiffime

quam corrupthTime poterant

tibi

dentia

ad prxminentiffima loca

&

prehendiffet

non

pvovincia

Venientes autem ad

fua hitarenhir.

II.

P.

I.

Mm

Gcrmania.

L,IL

274
in

fcriptus eft

CANTUS, PRiESERTIMROiMANUS

I.

ecclefmftici peritia pervenit.

Teutoniam cantus

quasdam etiam
a

P.

temporis notas continentem

hiftoricas

fermonis barbarie referre

locum integrum,

Iuvat

ea quidem, qua con-

Gregorius

a).

II.

miffionariis

a-

illud etiam in mandatis dedit, ut habet caquos in Bavariam

pitulum eiusdem Pontificis Minifiris, quorum canonicam adprobaveritis promotionem, facrijicandi Sf minijlrandi, five etiam pfallendi ex figura
traditione apq/iolica eff Romans Sedis or dine tradctis poteflatem &c. At non aufim
mifit,

poftolicis,

&

hoc de
Boiiaud.

Ap.
t.

i.

April.
^
'

Ekkehardus in vita B.
& quidem ab Hadriano miflis agit, fed

fingulari aliqua canendi interpretari diiciplina.

Notkeri

Balbuli cantoribus fccundo,

quam paulo ante ex monachojE^o///;wi?;///commemoravimus nominat.

Res autem eo memorabilior eft, quod originem pandat, quomodo in Germa-

a i{ 0S5

nium etiam cantus Romanus merit introductus. In maximo defiderio fuifle dicit
aliisque magiftris ibi degentibus ut cantum fecundum authenticum antiphonarium regerent, & melodiam Romano more canerent.
Rem pandamus quomodo Ekkehardus circa cantores Roma miflos acciVocabatur unus eorum Petrus (funt verba Ekkehardi) &
diffe refert.
alter Romanus, cantuum & feptem liberalium artium paginis fatis admoQui cum in ie dum imbuti, & Metenfem ecclefiam, ut priores, adibant.
ptimo (fextum Infubria oppidum legendum putant Bollandifta) lacuque
Romanus fcbre correptus,
Cumauo aere Romanis contrario quaterentur
antiphonarium
pervenire
potuit
vero fecum
nos
ufque
Petro
vix
ad

prxlatis S. Galli

vellet nollet, cum duos haberent, unum S. Gallo attulit. In

convaluit Romanus de feautem tempore, Domino fe iuvante
Petrus quidem pergit ad imperatorem, qui comperto de Romano,

renitente
brevi

bre.

mittit
a)

Hoc

ritunt conipofuit bcatiffunus

Romtma

atque per

in

ecclefia

&

tenuerunt earn nfquc

dum

Grf.gokius

totam Italiam,
ftudia litcrarum

a pud Romam.
Venerunt Theotonici &
compofuerunt in regionem fuam cantum per muEt ficut ilficam artem fecundum hoc ritum.
lorum eft barbarica Thcotonica , & Guandalia,

fruebatur

qui dofti

iam

bus barbarice

fperabant

effe

&

pro

Poftquam

perunt ululare ficut lupi.

eos beatus

Gregorius

difcipulis fuis

frendebant voci-

dulciffima carmina

mifit

eos

quamvis permagno laborc.

Refte
iam dot'ti doftrinam perPoftca vero Rofecle tcnent in regionibus fuis.

ma

&

fubtiliifime

femetipfas

in

regnum,

litcrarum ftudia
regina

emarcuit

defecit
;

divitias

Roma

Si

pcrdiderunt regem

&

gloria

tota Italia

fadta eft quali vidua

rum

ftudia
i

Habent

&

illic

crevit

&

divitias

doftrina

honor

gloriam,

atque litera-

&

minorati funt per plurima

parte

liabent

bona omnia.
ilia gaudent

& fana & clerici funt

& honorati gloriofi & ditati omni
honore
& omni donis plurimis. In illis eft
regnum & poteftas impcrium illorum obediunt
omnes nationes & omnem genum fleftitur tribus & Unguis, fexus & aerates obediuntque 1111
de

doftrina perfecta

omni

difpofuit

vigor

qui erat

filius.

vice

DEI

omnibus tribus populorum

ficut

creaturae atque fubiedfae funt

veiierantur ab

atque

qui erat domina

qui huius

modo ex

Theotonici vero

eft.

regnum.

Italic

vocum

provinciarum

princcps

illorum poteftas

cognovit

inftruxerunt,

& ordinate

&

regem
redit

amabiles

ex

&

fub imperio fafta

cce-

ad eos duo

qui librum ex genere

gentium

mundi arcem tenebat imperio

regnum faccrdotalem

quern
Italici

funt &c.

&

ei,

ecclefiafticum

de fanguine fuo comparavit

&

Romani nunc pauperes

DEI
efFe&i

MEDIO
mittit celerem

nuncium

qui

iEVO. C.

eum

275

I.

convalefceret

fi

nobiscum

flare

nos-

Quod ille quidem Patrum hofpitalitati regratiando

que inftruere iuberet.
funt, quae ibidem fequuntur : Deinde uterlibentiflime
fecit."
Notanda

que fama volante ftudium alter alterius cum audiftet, aemulabantur pro
gloria, naturali gentis luce more, uter alterum tranfcenderet. Me laude
quantum hac cemulatione uterque locus profecerit,
moria
dignumeft,

&

&

Fecerat quinon folum in cantu fed & in cxteris doctrinis excreverit.

dem Petrus ibi iubilos ad fequentias quas Metmfes vocant: Romanus
vero econtra Romane &gmoene de fuo nobis iubilos modulaverat." Exqui,

bus verbis colligitur

religiofius 'mSan-Gallenfi

monafterio modulationem Ro-

Neque vero aemulatio ilia tulerit quod apud Mabillonium dicitur ad normam Metenfis antiphonarii San-Gallenfe fuiflfe conformatum. Meminit Amalarius faepius Metenfis antiphonarii in normam Mab. m.
aliorum adhibiti, & adhuc tempore S.Bernardi
ut ex eius tractatu de XXJI

manam

fuifle

fervatam.

Cantu

&

Correclione antiphonarii patet, priores Patres Cifiercienfes,

divinis laudibus id cantare

miferunt

J-

in n

cuperent, quod magis authenticum inveniretur,

qui Metenfis eccleiiae antiphonarium

cum

quod Gregoriamtm

elle di-

fu

T.Ji.p. 693.

N K
-

cebatur
tranfcriberent; verum & cantu & littera depravatum invenerunt.
Atque etiam tempore Amalarii fub Ludovico Pio conftat, illud a Romano multum difcrepaife quam diverfitatem is in procemio de Ordine antiphonarii
inde repetit, quod Metenfe exemplar antiquius fuerit AdrianoP.
Et hinc
quando Romanuni , quando Metenfe fequendum duxit
annotare voluit
Ubi (inquit) ordinabilius vifum eft mihi fcriptum haberi in antiphonario T.XIV.Bibl
Romano , quam in noftro, ibi fcripfi in margine R. propter nomen ur- ** * l?h
ubi noftrum apml jj-t _
bis Roma: & ubi in noftro M. propter Metenfem civitatem
ingenium
cogitavit aliquid poffe rationabilius illis ordinare I. C. propter in- torfium.

Hanc fibi indulgentiam neutiquam concefle dulgentiam & charitatem."

,

runt Sau-Galienfes auctore

tefteEEKEHARDo
locari fecit

Romano,

cum authentko

in quo ufque bodie

qui

quern ipfe attulit

fi

quid

clefia efle

atque corrigitur.

quaji in fpe-

Ex

his

omni-

dici pofie San-Gallenfe antiphonarium a Metenfi echicque lmilto religiofius efle conftitutum, unde canpropagatum , paulo poft dicit
Abinde fumfit exordium to,

ta fere Europa

cantu

neutiquam

repetitum

turn latiffime

ad ax am apoftolorum,
exemplato antiphonario

dijj'entitur in

culo error eiusmodi univerfus pervidetur

bus conftat

cantarium

& maxime

Germania

five

Teutonia

fecundummodum

&

formam (ficut in monafterio San BiGalii viri peritifiimi ediderunt- Romanus ScNotkerus Balbnlus, cseterique magiftri iuxta exemplum authentici
antiphonarii Gregorii correxerunt) elegit cantare, & hunc ritum modulandi fervare
quern etiam omnes ufum appellaverunt.,, Videbimus poft,

Mm

ea,

ApdBoiiand.

T,L

priL

276

L. II. P.

quid

ea,

CANTUS, PR7ESERTIM ROMANUS

I.

dum

ufus fuerit,

ifte

canentium memoriae

conftanti eiusdem

melodia

inhacfit

cantus frequentatione

ita

ut pauciflimis fignis, notisque muficis

ad gcnuinum iuxta authenticum S. Gregorii antiphonarium addifcendum

cantum opus fuerit quantum quidem affequi potuerunt Transalpine & tenee unquam perfecle Italos in hoc
nere
fuo etiam ingenio indulgences
,

genere attingentes
notarunt

a
Cap.

larum
Et alibi, cura
prxfertimCAdifciplina

que

infti-

S.Adalberto accommodate

in

re

Caroli M. in regno Francorum

Beuf b), nosque poftea praecipuos

ex

in fcholis publicis

cum

Ekkehardus

illo

Bremenfis

in

moreni gentium

il-

inter artes liberates lo-

maxime

fuerit,

tempo-

ex binis diuertationibusD.

difcere licet

in hac arte auctores recenfebimus,

pauca quaedam profequentes de cura Caroli M. imprimis

cum

in monafteriis cantus ecclefiafticus

nunc

ut turn in

folliciti,

fcien-

aliis

Nee id omictendum quod anonymus lauCanisium

gellis
Caroli
M. refert Nullus clericm, nifi legere
de
p.m. datus apud
non folum cum eo manere fed ne in confpe&um eius veniduclus 6ff canere
Adduxerat Carolus undequaque artium & fcientiarum
re prxfnmpfit c).
fed etiam Anglia,
etiam cantus ecclefiaftici doctores non folum ex Italia
tiis

t.ii.

&

Adam, Canonicus

dicit.

tuenda.

quae

XV. Quemadmodum vero cantus ecclefiafticus

cum habens, occupatio plurium infignium virorum

undi- le

cantus

his funt,

hiftoria ecclefiarum feptentrionalium de forti cantu ad

".<).

koli M.

Adiungenda

a).

Ioannes Diaconns

ut etiam

doceretur

dilcereturque.

Theodoro

ubi fub

cum

praefertim Cantuarienfi in publicis fcholis

bus cantus ecclefiafticus praecipue vigebat.

aliis

arti-

inde Flac. Alcui-

Inter alios

NUM
a)

Himis (inquit
c. 7.

illc

Vit.

lib. II.

modulationis dulcedinem

rope gentes Germani feu

levitate

animi

inter

Gulli difcere

Gregor.
Eu-

alias

crebroque

incorruptain vero

redifcere infigniter potuerunt,

tam

S.

quia nonnulla de proprio

Gregoriunis cantibus mifcuerunt

quani feritate

Alquoque naturali fervare minime potuerunt.

piua fiquidem corpora, vocum fuarum tonitruis
fufceptxe modulationis dul-

altifone perftrepentia,

cedine
turis

proprie non refultant

barbara feritas

dum

quia bibuli gut-

inflexionibus

&

re-

bafilicam

&

quidam

clericus

de circumcellionibus ignarus difciplinoe

Caroli

in

chorum

ultro intraret,& nihil

de talibus didiciffct

&

tus

amens

conftitit

levato peniculo
batur.
fe

vertere poffet

cem
tis

Turn nefciens

in

modum

inalis

qucm

ad

iiSum

ei

nifi

ille

non aufus,

contorquens

hians cantandi

paraphonifta,

caneret,

quid ageret

foras exire

circuli

unquam

medio cantantium mu-

in

&

minaquove
cervidiffolu-

qualitatem iuxta pofiiCeteris ergo rifum

bilitatem imitari connbatur.

percuffionibus

continere non valentibus,

naturali

qui ne ad magnas quidem res a ftatu mentis

fux moveretur , quafi geftum coa&ionis ( can-

mitem nititur edere cantilenam,

quodam fragore, quafi plauftra per gra-

dus confufe fonantia rigidas voces iaftat, ficque

audientium animos, quos mulcere debuerat, exafperando magjs
b) DifTert.

ac obftrependo

fur l'etat

Charle Magne
Charle Magne
c)

LUS ad quandam grandem

des fciences

&c.

Et

jusqu'acelle

conturbat. "

en France

depius
rtu

la

fous

mort de

Roi Robert.

Lepidam hiftoriam idem antea earn in rem narraverat c.8. ,jCnm autem itineraiulo veniffet Caro-

tationis )

nem
ad

illius

fe

mifero

illo

laborious

paupertatem

miffic.
,

hoc

illius

Multas gratias

&

non adverteret

praftclabatur

guftias

fortilfimus imperator,

ordinatiffime

vero

fi-

vocato

miferatusque labores

&

modo

eum

confolatus

habeas bone

tuis.
iuflit

Poftea

ei

clerice

eft

an:

pro cantu

fublevandam eius

Et

ad

dari

imam

libram argenti."

MEDIO
num

iEVO. C.

277

I.

cuius opera in inftaurandis litterarum ftudiis uteretur, fcho-

acciverat,

cuinprimis Palatina, qua de quo loco fuerit difputant

la

&

Francarum

Duchesnius

in

Mufica inponiturqueloco fecundo ab Alcuino inter difciplinas phyficas in IMS. Findob. Et in dial. &q Grammatics feptenos theorifika difciplina gracilis enumerat hoc ordine: grammatics rhetorka, dialeclica, arithmetical, geometria, mujica
Idem inpoemate 221.
afirologia.
ad Caroluivi de litterarum ludis ab eo inftitutis in palatio
annal.

ter

feptem artes

Bul/eus

in hilt, univerlitatis Parijicnjis T.I.

liberales cenfebatur,

&

Candida Sulpicius pqft fe trahit agmina

Has

regat

Injlituit

Utque

&

Idithum modulamine facro

dukes decantent voce fonora,

Qiios, pedibus

De

numeris , rhythmo flat mujica

fcholis alibi inftitutis fie legitur lib.

filii

grammatkam

dce

&

confli-

& fer-

De

iisdem

adBAUGULFUM, FuU
generates quibusdam mu-

monafteria inftituendis

abbatem fcribens Carolus (cuiusmodi

litterae

ad diverfos mittebantur metropolitanos

epifcopos

abbates

&

alios)

rem complexos ad duo hasc redigit Ut quicunque vos propter

nomen Domini & fanclaB converfationis nobilitatem ad videndum expetieficut de confpectu veftro aedificatur vifus
rit
ita quoque de fapientia ve-

paucis

ejj'e

ubi ingenuorum

mujicam &f arithmeticam docerentur.

fcholis per fingula epifcopia

tatis

difcant.

Carolus fiquidem

Capitul.

I.

tuit in fingulis monafleriis f epifcopiu fcholas

vorum

doceat certis ne accentibw errent

pneros

foiios

leclor

Balm. t.
CaP 7t -

quam in legendo feu cantando perceperit inftructus omnipotenti

In Concilio Aquisgranenfi an. Cone.

Domino gratias agendo gaudens redeat. "
DCCCI1I. poftquam mandatum relatum eflet ut unusquisque epifcopus in T L
vel imperio fuo
ficut
ipii cum presbyteris fuis officium
omni regno
facerent" mox additur
Nam & fcholas fuas
pfallit ecclefia Romana
ftra

i.

>,2 4,

Germ.
?

378

cantorum in loca congrua conftrui prascepit." Pueri a teneris praster alias

Ut fcholae legenin hac etiam fcientia in fcholis imbui fedulo curabantur
:

tium puerorum

tas

cantus

pia difcant."
te

Ansegiso

fiant (iuxta

compotum
Idem

primum Aquisgranenfe

capitulare) pfalmos,

grammaticam per fingula monafteria

paffim repetitur in

&Benedicto

libris

levita colleclis.

chis difcendo fingulare capitulum habetur in

110-7?,.

vel epifco-

De
eodem

cantu

Romano

capitulari

primo

mona Ut
:

&

confervato

eft

memoria

282.

feptem capitularium ab abbaz.

peritiflimi magiftri in cantu

JMm

Addalaldi,

dia-

coni

/. c. 6g.

L.vi.c.irt.

ordinabiliter per nocturnale vel gradale offi-^.

cantum Romanian pleniter
In epitaphio quodam conventus Argentovilla prope Pa cium peragant."
rijios

p.

7--

230.

c.

72.

coni tempore Caroli

prio

CANTUS, PRiESERTIM ROMANUS

L. II. P.I.

278

M.

qui eo in monafterio, tunc fanctimonialibus pro-

non folum apud monachos

t. J.
e.

Baiuz.

4. p. 4S3-

Miffi dominici de

difciplinam iftatn docebat.

hoc inquirere debebant

Quomodo ( ut
in
capitulari
habetur
NoviomagenJiB.11.
emendatum
habeant,
806.)
quodiuf
cantu, casterisque difciplinis,
ecclefiafticce re fimus decorum lectione

etiam fanctimoniales.

fed

&

&

Nee tamen hie praetereunda eft: filentio praecipua,

guls? pertinentibus."
quam piiilimus princeps voluit adhibendam cautelam , indignaturque palb.

dpi t id.

II. an. 8 1 1.
p. 432.

Cuiuscunque

ftori

venerabilis loci

tione habere multos

quam bonos

ne hominum delectatur, plus itudet

cantet, &legat, quam iufte & beate

magis iludet in fua converfatantum probis quam multitudiutfuus clericus vel monachus bene

qui

& non
,

vivat.
Quamquam (pergit) non folum minime in ecclefia contemnenda fit cantandi vel legendi difciplina, led
etiam omnimodis exercenda. Sed fi utrumque cuilibet venerabili loco ac-

cederc (non) poteft , tolerabilius tamen nobis videtur ferendum imperfe clionem cantandi , quam vivendi."

XVI. Ludovicus Pins

haud cedendum ratus

LudoviciPn,con-cio
item

troverfia

tunc orta in

Lugdunenfem Sc

tcr

Mctenfem
eccleiiam.

in

Caroli

eius rei caufa

Aimalarius

id teftatur

prologo

libri

patris

ad fe potuit convocare

viris

non

eodem

ornando divino

in

Amalarium Rom am

milk.

de Ordine antiphonarii.

Elisagarum, Ludovici cancellarium

laudat
tis

pietati

qui

&

offi-

Ipfe

Prolixe

quoscunque do

Unde

in prafenti negotio defudarnnt.

ibi

eritdi-

di-

prout
aliorumq'ue,
non
fuerant
folum
peordinatae
opera & induftria Pontificum,
nes quos res ecclefiafticae' fiftebant, fed etiam principum Pipini & Caroli eiusque filii, cum authenticis antiphonariis cantu Romano feu Gregoriano undique
in regno Francico propagato.
Sequebatur cantus ipfius antiphonarii normam ut 3 ii illud mutationem ferebat , etiam cantum mutari neceiTe eflet,
qui fyllabatim in antiphonario notabatur.
Atqui hoc eft, quod Amalarius,
qui erat Metenjis turn diaconus, vel in una ilia provincia deprehendebat a).
fcimus

diu in

ftatu

confonantiaque res divinas

perftitifle,

Quin
a)

Cum

( ita librum de Online antiphonarii orT. XIV. Bibl. PP. p. 103:. ) longo tem-

ditur

pore tadio affedus efTem propter

ilifcordantes

cnim

dcrni
fti

&

pbcuit

quid
ei

inter fe

in

alio ordine

plus

antiphonarios

noftra provincia

currcbant,

retinendum

quam

eflet

movetu-

nefcicbam,

qui omnibus tribuit affluenter, ab hoc

fcrupulo liberare me, inventa copia antiphonariorum in monafterio Corbicn.

Id eft, tria vohunina de no&urnali officio, & qinrtum, quod

folummodo continebat
curiolitatis

diurnale,

carbafa tendere ad

certavi a pelago

portum tranquil-

litatis

&

nam quando

chriftianiflimo

Romam a fan&o
Hludovico ad
Papain GregoRIUM

fui miffus

imperatore

fan&um & rcverendifTimum

(nimirum IV.) de memoratis voluminibus,
tulit

habeo

mihi
,

ita

idem papa

quern pofiim

re-

antiphonarium non

mittere

filio

meo Domino

quoniam hos quos habuimus, Wala,

quando functus eft hue legatione aliqua, abduQ.ux memoxit eos hinc fecum in Franciam.
rata volumina contuli cum noltris antiphonarii?,
invenique ca difcrepare a noftris non folum in
imperatori,

ordine, verum etiam in verbis

&

multitiuline

MEDIO
Quin imo

neceffe eft etiam

gorii antiphonarium

Rom$

tefte

non

Qua

debeat.

ubi tarn religiofe authenticum

Gre-

S.

de re huic

cum Agobardo Liigdimenji

verlia

279

I.

Ioanne Diacono cuftodiebatur

fucceflfu tern11 1 idem accidifle aliis in ecclefiis
mirum vi-

poris innovationes fuifle facias

deri

JEVO. C.

ipfi

Amalario

gravis

contro-

interceflit

De

vita s.

Grcs- &'&
'

'

cuius ecclefiae ritum divina decantationis

ac fi a paterno
fokmnia peragendi, formamque antiphonarii Lngdunenfis
Hie
quidem
plus
carpebat.
indulgendum
in
more deviaffet , Amalarius
qui in carmine
ut etiam antiquorum Patrum inventa
hac re contendebat
,

modulari liceret adiungere ; authenticaque alia multa cantica effe, quae 11011 habentur in fcripturis, econtra vero noclurnas vigilias incefleAgobardus eius ecclefue debat
prout agebantur in Lugdnnenfi ecclefia.
fenfionem fufcipiens , contendit earn firmiter inhxfiflfe ftatutis leviticae & anoclurnas vigilias in choro levitico a Davide
diurnas
poftolicae legis :
foliti funr.

&

conftitutas etfe

fcripturamque adeo perfectam, ut nil illi adiici neque dequaecunque reperiuntur, cantari, reliquis omillis , opor,

train,

fed in eis

teat.

Hasc ruetur

&

nario

Agobardus

refponforio

cemii loco efle poteft

rium

alteri illo

Quia nuper

&

Am a la-

&

imfua omnibus notus calumniator

improbitate
probus , ipfaque ftultitia
erupit , qui fanctam ecclefiam noftram , id
verbo

quod pro-

de Correctione antiphonarii contra

quern tamen non nominat.

atque in lucem protracto antipho-

reftituto

uti teftatur in libello de divina pfalmodia,

eft

fed etiam fcriptis lacerare 11011 ceflat,

inquit

Lugdunenfem

non

quail

ftultus

Bih i
t.

PP

? 321,

non folum
nee more

reifte,

paterno live ufu , divinae decantationis folemnia peragentem , neceflTe fuit

omnem facrorum officiorum feriem , quae folito cantorum minifterio per

totum anni circulum in

ecclefiafticis

conventibus exhibetur

ficut in ea-

&

plenius in libel dem ecclefia favente DEI gratia cuftoditur, diligentius

lo, quern ulitato vocabulo antiphonarium nuncupant, colligere." Agebatur potiffimum de plebeis , ut vocant , in ecclefia decantandis pfalmis

eccleliamque veterem magnopere refpuiffe

Quam

in

rem decretum

politum in divinis laudibus ufurpandum.

nifi

modum

a Concilii Patri'%5

Ut

divina generaliter eloquia decantantur, ita

vigilias

canendipoeticum, tuetur.

factum

arrert, nihil

ficut in

&

in

diebus ad Midas

&

finceriffiina obfervantiae difciplina

cantamus.

&

Nam

reperi noftra

antiphonamm, quas nos non

in multis

volumina

rabar quomoiio faftum

tantum a

fe

rationabilius ftatuta

quain efTent
fit ,

difcreparent.

Mi-

ilia.

quod mater

&

filia

Inveni in uno vo-

lumine memoratorum

nam-

Haec

ut in templo
'

refponforiomm

11011-

nochbus adfacrasDEO

exhibendas eadem procul dubio lex debeat obfervari.

que fidei cautela,

com-

poetice

DEI

&

antiphonariorum ex his

e(Te ilhul ordinatum

,
Cotempore ab Adriano apoftolico.
gnovi noftra volumina antiquiora effe aliquanto

quae infra

continebantur

prifco

tempore volumine

illo

Rpmante

urbis.

"

xiv.

Ibid. E.

280
&

L. II. P.

CANTUS, PRiESERTIM ROMANUS

I.

divinorum tantummodo eloquiorum melodia ce& exemplis nobis firmiflime

53
ubi in libro Paralipomenon legitur ,
commendatur
quod beatus Dapropheta
primus
choros
Levitarum
rex
DEI
vid
&
laudantium
Dominum
J5
five
templo
conftituerit
in
tabernaculo
in
eisque
pfalmos
,
&
hymnos &

coram divino

lebretur

altari

etiam veteris teflamenti auctoritate

&

ceteris qui cum eo prophetabant infpirata tradide cantica divinitus fibi

ac mane
vefpere inter divina holocaufta
facrificia decantanda de rit

&

&

& teftimoniis

Pluribus exemplis

creverit."

dato de divina pfalmodia libello

quo

leltifinm in Cbrifto fratribm

&

pracipue cantoribus

putatis his

debantur

quae vel fuperrlua

nonnullis ineptiarum

vel levia
,

ti

Status
ces

diaconus Aletenjis

&x.

Lugdunenjis,

ecclejia

Amalarium

ubi

XVII. Remigius

DO vicus

mim

Pius

Romam

cum

aliis fcientiis

&

nem

Altifwdorenfis
mifit,

non multo

tefte

poll

ut

cum
Mabillonio

Amalarium

&

cantum

ut Gallicanum

muficam apud

Cluniaeenfem docuit

abbas

advi-

etiam mufica tradebatur.

emendaret) eodem munere perfunctus

atque dialecticam

&

poitea presbyter

iugillans,

tacite

quern compofuit

Fuerat idem fcholae Palatina Alcuini poll aliquod

Gorzenjis fortafte.

detur,

mufi-

demceps

aevumfee.

ix.

eilet

tempus fucceflbr

I8*

di-

mendacia aut blafphema vimemoratis exemplis, quae piae-

cuius de or dine antiphonarii laudavimus lib rum

s. Bcncd.

infcripfit

vel

ut vocat

continebantur libello, adverfarium fuum

fato

o.

quern

gravitatemque fectan,
practendens, fuum in correctione antiphonarii ftudium comprobat, am-

dam

Trxf.i. in

agit in lau-

inicriptio declarat,

fugiendam levitatem

in divinis laudibus exfolvendis

fac. iv.

&

In libro vero de corrcftione antiphonarii

tendat.

hue

rem fuam

adductis

cuius ipfe titulus

eft,

regnante

Parijios profelTus

Ioanne monacho

(quern

Carolo

has artes

Lu-

ad Roma-

officium

Caivo,

Oddo-

S.

Ple-

eius vitas fcriptore.

nius haec difcere licet ex didertatione Lebeufii de ftatu fcientiarum in Fran-

mortem Caroli M. ufque ad mortem Roberti regis.

Unde palam
eft, Remigium Alt if. fcientiam haufiflfe ab Herico
hunc a Rhabano &
Haymone Halberftadienji qui ci^ cantoribus Romanis converfati fint. Eadem profequuntur auclores hift. litter. Francia ex Congr S. Mauri de ftatu lifterarum in Francia fax. X. turn univerfim, cum imprimis etiam quod
fcholam Metenfem (uti de San-Gallenfi
quae eadem occafione in mufica arte
cia pofi

T.vi.p.

22.

Ibid. p. 27.

floremacceperat, paulo ante obfervavimus

culum X. hoc genus

ftudii egregie

attinet,

excolentema).

deinceps etiam

Saec.

per

V. Act. Ord.

S.

fae-

Ben.

laudatur
a)

On y
chant

enfeignoit

principalement

ecclefiaftiqvie,

la

fcience

en quoi cette Ecole

du

fe di-

Charle Magne, Rot&' rehomme de piete

ftinginit des le rcgne de

land
vetu

qui etoit tin

de la (lignite de diacre prelidoit aux ex-

erciccs chi chant les premieres nnnees de ce fiecle.

Comme
fuite
il

l'Eglife

de

Metz

fut

gouveraee dans la

par des eveques de merite

eft;

nir les

croire

qu'ils

bons eludes.

eurent

On

&

foin

lone

de fqavoir,
d'y

majnte-

entr'autres

Vi

MEDIO
laudatur turn

duo

continentis

praeconio

vitae

Michaelis

oratorii Sancti

fetis

domo

dus fcholae cantorum in

X.

fee.

cum

erat in fuperiora

alii,

id temporis

Mettis per
habebantur:

celebres

enm

ante

Rotlan-

alter

& in remotioribus

eiusdem

baiilicse

Sancti

MilTarum celebrationibus nodes diesque

Et ad an. 9-3. Sociatus eft ei
continuans
alter WarimtJertus &c."
quidam
clericus multo ante temEernacer
abbati
Ioanni
Gorzienfi)
(
r
de quo fupra dictum eft, Mettis apud ecpore cum\C ARiMBERTo ilio
clefhm SanSi Salvatoris verCitus manu libraria ceteris eius temporis non

Stephani, orationibus, pfalmis

281

I.

Stephani pradidens,

S.

quod

C.

quern hi celebrant

fcholam cantorum tenuerunt

qui Metis

Bernacer

ipfe

is

JEVO.

'

Ibid. f. r**

inferior

admodum

canendi difciplina

&

fed

praeftans,

calculatoriae

artis

Quo vero loco merit habita tunc mufica inter artes libe ftudiofiilimus."
,
atque etiam mathematicas fcientias (quas inter Gerbertcs in geo-

rales

fecundum locum mulicas

metries prima

iidem audores

tribuit )

hiftor. litter.

Franc, poftea explicant, idque in votis habent

quod ego nunc pro virili
ago in conferibenda hift-oria muficae facrae medio aevo tantopere exculta atque seftimata a). .^Ia Gallia porro Robertum Carnotanum epifcopum do,

ctrina

geric pour fa
DiEDERiC

qu"il avoit

la

fit

ile

pour

audi quelque

autres

&

eglifes

&

fcience en general,

011

Thierei

discipline

honneur aux

ecole

monafteres
a

de la

ville.

II

S.

Adalberon.

l'evcque

foin d'y mettre

de ce

une

On

prelat.

Eernacer
Cetoit

avoit

L'anteur

Teglife

auffi

avec

eloge

de

Stmt

S.

eu

ecrire,
,

&

la

fiecle

ile

grand nonibre

d'ecrit,

precedent fur

&

les

Ecrfvains des

donnent prefque
lettres

point

de ce temps

la

fiecles

ne

voix

fe

&

le

que
fi

e'etoit

foigneufe-

Pour nous fomreglei les tons de

bornoit point a

qu'elle etoit fort different^,

eft

fi

vrai,

que

contre

en occafion de

&

de

la

parler

mufique

enfemble.

Ce

qu'ils

du chant

ne

contre le Remain

hommes

me
II.

qu'elle etoit

P.I.

lorsqu'au temps

le

chant Guliicatt

ne fat point quefcion du

changement de mufique

qu'is n'y faffent en-

<:

on changea
il

ecclefiaftique,

difent de l'un ne convient

de

Jllagne

ce-

confondoient point

le

meme

Charle

plein - chant,

le

anciens Aucleurs qui ont

les

point identiquement a l'autre,

L.

,8t

but qu'on s'y propo-

Le X.

Mart. Gerbert deMusicaEccl.

ce

anciens.

de ce que nous appellons

la

poftericur

d'eloge des

une bonne fois

Mufique fi eftimee

cette

que

de l'antiquite nous

l'opinion d'un fqavant

qui furent

ce fuiet.

les

moderne {Gouiet de l'etat

des fciences en France, depuis la mort dc Charle Magne, iusqu' a celle du Roi Robert p. 50.)

de ce qu'on

n'en vit queres moins eclore fur la

matiere

ne

fiecle

feroit a fouhaiter

connoitre

foit

qui

finguliere que Ton donna a cultiMufique; fait croire qu'on la regardoit

comnie un des arts liberaux le plus neceffaire,
& quelle etoit beaucoup au - deffus de l'idee,
que nous en avons auionrd'hui.
L' on pent

au

II

la

faits

&

que

connoiffeur

ment cuitivee this les

mes perfuades
que

de

nominoit alors l'arithmetique.

fe rappeller le

plus hautes fciences.

que

a) L'attentior.

ver

tels

fit

habile dans la fcience

du chant, que dans l'art de bicn

avoit fait une etude particuliere

plus grands maitres,

quelque habile

de tons les predeceffcurs

parle auffi

de

diacre

homme

tin

lifte

n'y avoit point

II

des lecons

Remi d'Auxerre,
Hcbald de S.Awaud, Gerbert, & Abbov l'enfeignoient avec le meme foin que les

Vincent, a la tete de
laquelle etoit Adeleert
hommc fqavant, a
qui Tritheme attribue une chronique addreffde
une

avoit

d'honneur, la connoifTance

d'Ecole on l'on n'en donnat

dans les

lettres

titre

de la Mufique.

qn'ils avoient

On

ecclefiafHque.

comine un

trer,

grande connoiffance

la

qui demeura la mi-

auparavant.

Nn

282

L.II.P.I.

& fan&itate vitae

modum in facris

ftrina

CANTUS, PRiESERTIM ROMANUS

infignem teftatur Pi /ltina multa fcripfifle
&
}

ca-

meliufculum reddidifle Tub Gregorio V. Pontifice,

Roberto
GaUorum rege, magni Hugonis filio cuius nos poftea egre&
gium ftudium in pangendis facris cantibus laudabimus. In vita Rbabani
Maur'j per loannem Trithemiu m fcripta L. I. c. 3. laudatur Rhabani diicipunendi

lus

Ioannes monachus Fallen jh

ficus infignis; qui &plura

patria Francus orientalis, pocta

fcripfit,

&cantum

&mu-

primus apud

ecclefiafticutn

Germanos raria modulatione compofuit." Circa id tempus an. SSS- Grimbald um cum Ioanne &o?o, Assero telle Alfredus rex AuglLc e Gallia

advocaverat, x&Oxonienfes in addifcendis artibus

pafliraque Grimbaldus cantor optimus cekbratur.
,,

Alfredi) legatos

vita

direxit; indeque advocavit

,,

,,

rabilem

videlicet

&

difciplinis

mare

ultra

Qiios inter (Asserus in

& monachum veneomnimodo ecclcfialticis

facerdotem

virum cantorem optimum

&

eruditiflimum

Ioannem quoque

iuvarentur;

(inquit) ad Gallium magiftros acquirere

Grimbaldum

in divina fcriptura

bus ornatum.

eorum opera

&

omnibus bonis mori-

geque presbyterum

& monachum

acer-

&

in omnibus difciplinis litteratoria: artis eruditiffi rimi ingenii virum

multis
aliis
mum,
artibus
artificiofura." Is facram icripturam elt interin

&

iiahv.
Parif.

acL
t.i.

pretatus, Ioannes veto artem mulicam tradidit, quae cum aliis ex veteri
chronico docet Buljeus: Igituranno Incarnat. %%6. anno fecundo adven^ tus S. Grimbaldi in Angliam incepta eft univerfitas Oxonia primitus in
ac in facra theologia legentibus S. Neoto abbate, nee non
ea regentibus
,

do&ore egregio

in theologia

&

S.

Grimbaldo,

facras paginae fuaviffimae

dulcedinis exceilentiffimo profefTore. In grammatica vero & rhetorica reIn diale gente Assero monacho, & in arte litteratoria viro eruditiflimo.

vero

clica

Grimbaldi
.,

mufica
j

arithmetica legente

viro acutiffimi ingenii

&

glorioiiflimo

&

invi&iffimo rege

7.

f. 14.

Oxonienf. agit de inftauratis lcholis

Z.L

. 56.

ca,

z.

l. 111.

%. 64.

s.i-c.

xii.

xi.

mufica

&

Ioanne monacho,

&undecumque

Alfredo."

Ant. a

Oxonienfibus ab

arithmetica conftituto Ioanne.

&

collega S.

docriflimo, praefente

Wood

in hilt. acad.

Alfredo rege

ExSpelmano

in logi-

dilcimus Al-

fredum

mufices ftudiofiffimum ( quippe qui, Danis Anglican invadentibus,

citbearadum agens eorum caftra exploravit, ipfum in tentorio regem demulcens) non admiiifle apud fe qui tantwn v.fn vel rmmoriter cantare didieerant,

verum

ipfius artis peritos.

Ex

Augl. Sac. dilcimus circa an. 946.

& Ethelvoldum

S.

abbatem ex monafterio Corbcicnji advocaue viros peritos in lit

Duos hie paulo antea
qui monachos docerent
addimus
cantus
Romani
feu
Gregoriani
in Ahglia
laudatis de propagatione
Osbernum & Gotselinum, monachum Bertimatmtn , poltea Cantuarienfem vertente faec XL auctorem vitae S. Auoustini , Anglorum apoitoli,
teris

&

cantu eccleiiaftico

Qui

MEDIO

iEVO. C.

283

I.

S. Bertino cum He- z./r. &

venerat, infignis littera-*** A "si-

Qui (tefteWiLHELMo Malmesburienji) monachus dc

remanno
rum & cantuum

quondam AngUam

epifcopo Salesberia
peritia.

Is

&

multo epifcopatus

abbatias perluftrans tern-

cap

><-

'

pore, prxclarae fcientiae multis locis monumenta dedit, in laudibus San clorum Anglix nulli poft Bedam fecundus , muficae porro palmam poll
Osbernum adeptus." Idem Wilhelmus JJIalmc$bnrie7iJis Tuonan Ebora-

cenfem archiepiicopum laudat , quod mafculam in ecclefia muficarn induxeSa:c. XI. mufica plurimum exrit, iinmunem ab omni erfceminata mollicie.
culta eft in Benedictinis Germanicc monaiteriis S. Galli,
fi

Georgii

S.

&

Augienfi, Hirfaitgicn-

Patebitque, quanta opera cantui ac muficae eccle-

aliis.

ex copia tot auctorum ac fcriptorum , contentiofiafticae fuerit impenfa

neinfuper, ac diiciplina mufices ^xcolendae ingenti, faeculo praefertim undecimo perGuiDONEM Aretinum qui, telle quidem Cranzio, per varias^^- c
fr<
*
regiones proficifcens corruptam muficam emendavit , & per flexuras articuQuod inlorum in manibus cantum diicere docuit j'calam vulgo vocant.
,

$'

poteft de eius inventis ad

telligi

faciliorem cantus difciplinam praettantiffi-

regiones fufceptis.
PIermannus archiepiElvericus
Ofuabrugenfis epifcopus eius opera
magisque fuccellu temporum, aucto numero feitorum, ri-

mis, brevi tempore per varias

fcopus Hamburgenfis
ufi funt.

i\Iagis

tus

divini

officii

&

cantusque

ampliatus

ecclefiaftici eft

compofitis

occafione

novorum feitorum novis officiis, quae faeculo 110110 adhuc erant parvo numero & pleraque notis muficis deltituta, uti conltat ex antiquioribus illorum temporum libris MSS. huius generis ubi fsepe occurrit difcrimen inut praecipua tantum notis muficis inltruerentur. Magna etiam difter fefta
ferentia deprehenditur in ipfo cantu eorum feitorum
quae ferius introduce notas muficas acccperunt. D. Lebeuf exorienti potiflimum faeculo X. iv.tift.furle
,

ordini Cktniacenfi

S.Benedicti hoc

tribuit

qui

faec.

XI. etiam Gerwcviicc chantl:i:cLd'-z-

Subinde etiam Roma iterum fuppetias allatae funt, ut innuere

in epiftola ad Piligrinum ,
archiepiicopum Coknienfem,
prologo
tonis
Tonarii
de
fymphoniawm modi's pracmilfa quo iubente

luftrum

fuit.

videtur

Berno

&

rter

Berno,

Quacum beatis ecclefia: fuae^ W(jp.

filiis apoitolorum
principe, linguarum omnium quodammodo plectrum T. IV. mecF IL
modificante in decachordo pfalterio cum cantico in cithara pfallat Do-''"^

id fcriptum

elucubratus fuerat

(ait) fapiens,

&

te praefule felix

ac

Piligrinum laudat:

Colouia

,,

'

mino

Romx

DEO.

fuilfe an.

nia item

dum

"

eodem

reftituit,

tur, ut apud

Piligrinum
102 1. notatur
faec.

XI. labente

fecitque,

in

expeditione Henrici

in Gallia chrift.

Benno

ut concinne

Bollandum

legitur.

T.

III.

p.

contra Gracos

II.
6"

7.

In Genua-

Ep. Mifnenjis regularem canendi

&

mo-

eleganter divina officia decantaren-

Et cum,

ait

Emserus

Nn

in vita

Benno- Boiiand.
nis,

I"- dd

T.3.

-^

284
o

L CANTUS, PR^ESERTIM ROMANUS

antiquorum more irregulatus adhnc

nis,
ts

L#

epij copies

effet in ecclejia Mifnenji cantus ; Bendata opera, regular em ac legit imum canendi ufum, iuxta Hil-

ritum ac confuetudimm ad Mifniam primus truduxit,

EoChronograph
fseculo
us
dem
Mediant in Fofago monaftefii, fub celebri
XI.
abbate Lamberto, teftatur, ccenobium iilud magnis fcientiae, & maxlme
litterarum & cantus lampadibus enituifle.
Atque deinceps tantum ftudium
desheimenfis ecclejia

fecitque

ut continue ac elegant er in hodiernum tifque diem cantetur.

praecipue in monafteriis Gallia deprehendit,

cantus,

ecclefiaftico inftru&os

ut abbates,

recipere in ordinem detreclarent

nifi in

cantu

cuiusmodi medio

duodecimo fait Petrus abbas Andernenjis. Quantumcunque , ut in

chron. apud Dacherium legitur, quilibet ad converjionem veniens effet lit-

faeculo
t.ii. f.%03.

ter at us
p. 687-

non

ei

accejjus patebat,

nifi

in

Ugendi

&

cantandi fcientia fniffet

Apud eundemlegiturin chr. monad. S.Trudonis deRoDULPHO

eodem fkculo prsefeclo: Inftruxit etiam eos arte mufecundum Guidonem, & primus illam in clauftrum noltrum intro-

exercitatus.

erudiendis fcholis

fica

duxit

ftupentibusque fenioribus faciebat

folo

illos

fubito cantare

vifu

Et quoniam con tacite arte magiftra, quodnunquam audiri didicerant. "

tinuatum eft ftudium cantus publicis etiam in fcholis, quae paftim, in moerigebantur, mirari quivis definet de auclo cantu eccle-

nafteriis praefertim,

mutatoque fuccefTu temporum.

Quod in meis itineribus per Germanium, Gallium, & Italiam innumera propemodum verfando monumenta
liturgica, atque etiam laudatus Lebeuf comparando antiqua cum novis fefiaftico,

Qui hiftoriam
prout notis muficis inftructa funt
animadvertit a).
Beuediclini fodales ex congregatione S.Mauri, edidelitterariam Fraucia
T.ni.p.13. runt, dum de celebri fub Fulberto fchola Caruutenji ineunte faeculo undecimo agunt, qua; prima nomen academiae meruerit, inter alia ftudiis hua

ftis,

& theologize, quae fub nomine grummatica

operam datam referunt potiffimum ex Adelmanni fcholaftici
rythmis alphabethicis de viris illuftribus fui temporis, quos Mabillonius
in Analeclis edidit, hocque initium habent

manioribus

mujica, dialetlica

turn venerint,

T. I.p. 420.

Armonica

facnltatis adfpirante gratia

Refcro viros

illuftrcs

litterarum lumina,

Qitos recenti recordatur

mens dolor e faucia.

Mox
a)

Comparando ( inquit ) maximam partem 0mnium hornmce cantunm cum antiquis officiis
Roma allatis foeculo o&avo & nono , in quibus-

dam

deprehenditur antiquns guftus

risque

aliis

genus.

In

agndfeitur
officio

Leodienjis magis

at

in pie-

diverfum compofitionis

S, Trinitatis,

quam ufpiam

& Stephani
apparet hxc gu-

paufx magis funt frequentes fuper chordam finalem , & fuper chordam dominantem pfalmodia: in certis modis veluti in
mutatio

primo modo

ftus

continent multo phires du&jis feu

neumas notarum,

duchisqiie hi ordinem habent,

quern auftores affeAabant diverfum ab antiquo

Romano.

Tr.

bift.

fur

Ie

chant

ecclef.

MEDIO
Mox

pod Fulbertuim

is

&

mitjica,

tical

ld 1 e r u

Oiiod pufillus

fpicil.

Bach.

gramma-

543.) laudat

p.

quern

pup 1 Ham nuncupare

ejfet

imo perfpicacis animi

in

Carnutenji egregios profectus fecifle in

in fchola

dialeciica

285

I.

Angelramnus

fub cuius difciplina

memoratur. T. IV.

Centul.

chr.

iEVO. C.

foliti

Cccterormn princeps atque communiceps prafuli

Is

magijlrum refer ebat vultu, voce, moribus:

Hipocratis artem iungens Socratis fermonibus

Nee minus Pytbagoreis

indulgebat fidibus.

Karitate Sigo nojler plenus atque gratia

JMulta prabens ore

manu

advenis folatia,

Singulari orgauali regnabat in mujica.

Sigo notatur Mabillonio abbas monafterii ScmctiFLORENTii Sahmtrenjis ibid.

cum fuerit magifter fcholse Carvir luo tempore clariflimus
ad Ligerim
Confudit nimirum cum altero Sinutenjis atque eiusdem ecclefiaE: cantor.
,

gone

in ichola miioris monafterii

tica

rhetorica

diftinguit

prope Turonm tormato, qui i'uit

aritbmetica, mujica, infuper

dialeciica,

braicisque eruditiifimus legendi

Utrumque
n

p.

423.

& fcribendi,

ut legere eft apud

idem Mabillonius T.
i-r

i-

annaL

II.

in gramma-

grcecis,he-

Martenium.
Muiica

jfi. ?ff.

p.

t.
tt

hi. nef.
ci
'

i>

'

848

&"J ampl./
i-ii
liberales compu- t.v.
f.1125.

litteris

coll.

prout turn tempons erat dilciphna theoretica inter artes

& aftronomia quadrivii nomine venie- "26.
tata, cum aritbmetica, geometria
,

bat, trivium vero grammatica, rhetorica,

exprimuntur

effigiatas

in fronte

fingularique laudi turn tribuebatur,

fcientia

I'rivii

inferibit.

Fuerat autem

taris;

variis

accipere.

honorato

Hugo

MSS.

feu Computus,

Leodienfem in abaco
aliis fcientiis

profiteri.

prout

canonicus regularis

Sic

Gerlando

Metellus epiftolam

&

hift.

litter.

falu-

Franc, no-

Hiftoria Andegavenjis monafterii

Solemne

erat

archiepifcopum Bracarenfem

alibi

ticum haud minus celebrem (quo nomine humaniores

Nn

xn.

S.

Helbertum t. iv.
medio aevo cum am$ L ?

artibusque liberalibus muficam fociare, publiceque in fcholis

Geraldum

r.

facile/>. =88.

ineunte fee. XII. fcripta, laudat

& mujica triumphantem.

Epiji. 33.

fcholalticus S.

abacus nimirum aritbmetica, quae

mufica theoretica coniungebatur.

Huberti apud Martenium

Cuius extat typis imprefla caudela fiudii

vero in bibliothecis Gallia ab aucloribus

tantur tabula

cum

nomen

&

Gerlandus

fee. XII.

dicebantur

dialeciica

inde

Qttadriviique onerato

Pauli Fifontinus

&

incomparabilis codicis San-Blafiani fee. XII.

laudamus gramma-

litteras

defignabant)

quam

coil.

9 " 5'

286
mi.

Balaz.

*" u'_ T IIL

'

CANTUS, PR/ESERTIM ROM ANUS

armarium & primicerium Moyfiaceiifis monafterii faec.

L. II. P.

quam muficum,

I.

ubi monacbos minus eruditos tarn in mufica

quam etiam

XI.

liter ali difciplina dili-

Eidem Berxardus archiepifcopus Toletanus chorum ecToktana

regendum
clericos edocendos commendavit
clefia
ut in eiusvita
apud Baluzium legitur.
In chronico S.Bertini auctore Io. Iperio c.40.

gentior edocebat.

&

celebratur Lambertus huius loci abbas quadragefimus ab infantia hie

592-^ re gulariter educatus (qui) perauditoria Gallicana adlitterarum ftudia
deftina-

M:>-t. t.iii.

anced-f.

indeque rediens , magifter puerorum effectus iftis grammaticam,

,
philofophiam , aliis theologiam, quibus etiam docebat muficam, po-

tus eft

illis

pulumque frequenter fua praedicatione verbi potens

facrus eft

109^.

an.

tenio

&

fsec.

fibi

XL

opus

1 1

p.

dicit

efTe

non

cyclo

aritbmctica fo-

Mar-

ut in praefatione a

119. teftatur.

8-

Abbas

illuftrabat. "

Floriacenjis abbas de

aftronomia, fed etiam mufica

T.I. Anec.

edita

Celebris

ad id argumenti

pafchali fcripturus,

lum, geometria

Abbo

S.

Auclores

litter.

hift.

Franc.

ex congr. S. Mauri plures eiusdem xtatis laudant , fimulque ingens per

medium aevum muficx impenfum ftudium ab illis fere, qui litteris inclarefcebant a).
Idem teftantur de fequenti fkculo duodecimo b). Etiam fe-*
Tom. vn.
14:.
143p..
quiori fexui quandam addifcendas muficx neceflitatem imponebat monafticum
ac religiofiun inftitutum , ut ex Abalardo palam fit: eratque comT. L p.'xssl
mune ftudium iis omnibus, qui itatum ecclefiafticum aut monafticum profkea
b
bantur.
Poft Chmiacenfes de quibus paulo ante, Ciftercienfes a prima fua
origine in cantu rite inrtituendo, corrigendoque egregiam navabant opeiidemque in Cluniacenfibus vitia cantus acriter
rant, ut alibi memoramus
t. v. meal
j nce flebant (ut apud Marten ium legere eft;
eo ipfo tempore, quoPETRUs
:

p isi6 *
-

Piciaa)

Nous avons obferve

aileurs

que dans

NON

les

demi barbares on faifoit tant de cas de

mufique que tons ceux, qui fe meloient de

de

fieclec

la

literature,
liere.

II

femble

auiourd'huy parmi

en auroit

quelque

On

ptoit

naiflTance,

meme vu
pour

gents de l.ttres,

les

que

le

Gereert

doclc

la

dans toutes nos Ecolcs

gentes de letres l'e'tudioient

autres

moins

fuivant

Ieur

s'y rendirent trcs-habiles,

ftoriens

du

temps.

pcrdo&us

Albert

les

&

tous nos

uns plus,

gout.

les

Plufieiirs

aux termes des Hi-

On met

B. Guir,r.AUME de Dyon (
fic*

de

ce

artificialis

nombre
etiam

fiecle

Witmond

le

nom

VandriOe,

S. Pierre fur

Dive

abbe de Troarn mort

le

milieu

d'abord inoinc du

Mont-

puis de

S.

Evroul

S.

&c. "

Gerauld
b)

divers Auteurs competent pour

du Mathematicien , mais dont
nous avons attendu a parler pour la ioindre au
plain chant ,
fut affes generalement cultivee.

La mufique que

la

feconde

aile

Presque tons
les

les

uns plus

gout,

ligicufes

en

mu-

a raifon

de leur

Bru-

foifoient auffi

dant qu'on y

pour ce

de lettres

autres moins

retudioient,

fuivant leur

place qu'ils rempliffoit.

la

oil

gents

les

le

abbe de Gembhu, qui

poffedoit tant d'autres belles connoiflances

Due and

S.

com-

du iMathematicien.

aile

AlN'AED de

'>

Sunt Catharine a Rouen

perfones de

Sur ces principes on ne doit pas douter, qu'cllc

On
ne Fut beaucoup cultivec en ce fiecle ci.
l'enfeignoit

de ce

qu'il

a ne fqavoir ni lire ni ecrire.

feconde

la

les

abbe de

en 1088. trois brillantes lumiercs apres

y eut autant de des ho-

qu'il

ncur a l'ignorcr parmi

depuis Pape fous

Leon IX; Geebert

mort en lo89
mort en 1077.

donoient line application particu-

eveque de Tout,

qui

fit

etat.

II

line

Les Re-

de leurs etudes

ne paroit pas cepen-

de nouveaux progres, au .moins

regardc la theorie.

"

MEDIO
Piftavienjis

monachus

Petrum

laude

Cluniacenjis trivii

arithmeticus

&

Grammaiicus rhetor,

Quamvis

287

I.

quadriviiqat atque adeo muficse

venerabilem abbatem Climiacenfem celebrat:

Mujicus, ojlrologus

eflent,

haberent.

7EVO. C.

bhi. cim.

p 6lz
'

diolecticus

Wood

in hiftoria acad.

'

eft.

laudes has, hyperboles a fpiritu adulationis dictatas,

qui

Ant. a

& geometra

p.

Oxonien. doctoratus gradu, ho-

6i*. 617.

l. i.

p. 24-

dieque in facilitate mufica apud Anglos recepto, quoad HenricusII. rerum potitus eft, neminem fuifle ornatum, liquere dicit, ad feculum nempe
Deinceps vero (ait) pariter manifeftum eft
ufque duodecimum declinans.
turn a grammatices , turn mufica: , nee non philofophiae , artiumque in
Hifce nimirum poft annos complu genere profeflbribus capefli folitum.
tanquam
fcientiarum
in quibus occupati fuerant,
ftudiis
collocatos,
res
in

egregie peritis alios tandem informandi munus, titulusque ille doctoratus

Quibus ta (addocendum habilem indicans) haud immerito deferebantur.

men

facultatibus,

quod opes

&

honores haud perinde ac per reliquos obapud vulgus ccepit doctoratus pnefatio,

tinerentur , evilefcere demum

adeoque unius tandem muficae profeflbribus adhxfit , qui ad gradum uti" lllud vero permirum eft, quod
que ilium afpirare etiamnum fuftinebant.

ex Rogero Hovedenfi refert Chrifliamis Lupus, Hibernos ufque ad S. Ma-Jhw. ad can.

lachije Dimenjis epifcopi, aut Henrici feewtdi Anglorum regis temporal' P^y
cantumecclefiafticumignorafle.
Articulus
ter

Humberti

alios ad

Celebris

Quod de elegantiore difciplina intelligi poteft.

^.,35.

XIII. Dominicani Ordinis Generalis, in-

fa;c.

Quod in omnibus ecdeftis

eff difecretur, ad labentem cum aliis fcientiis mureferri debet. Utrumque enim ex eodem fonte oriri

concilium Litgdunenfe perferendus

ars cantus melius doceretur

fices

& cantus

peritiam

potuit negleclu artis

Gregoriani

bilis

in ecclefia

eft,

religionisque defidia potiflimum

fcaturiginem tenendi

buifle vidimus.

forum

qua; a

& approbatum

hie dilcutere

primigenium cantus

quod Carolum M. tantopere cordi ha-

Sed diverfa ftudia , maxime autem varius ordinum

exurgentium ufus mutationem hie maximam fecit.

Durando

canendum aut legendum

tradita eft regula:

eft,

quod

a fancla

In

ecclefia

Romano,

non

religio-

Nota-

generaliter nilz.r.

ecclefia

canonizatum^'-

Ration.
-^-

c- z -

Operofum foret
quod perhibet Radulphus Tungrcufis de ipfo Nicolao HI. A camH
exprelfe

aut per patientiam

qui ccepit federe in cathedra

fit."

Petri

an.

1277.

fecifle

eum

in

ecclefiis

urbis^T'*"^'

amoveri antiphonarios ,* gradualia

& alios libros officii antiquos
miffalia,
quinquaginta, mandafleque ut de caetero ecclefia; urbis uterentur libris &
breviariis Miuornm, quorum regulam etiam confirmavit: forma etiam notularum antiqua in cantu, qua tarn Ambrofiani, quam Alemannia nationes
,

utun-

*
23

'

288

L.II. P.I.

CANTUS, PR/ESERTIM ROMANUS

cum pluribus aliis obfervationibus ecclefiafticis ab urbe relegata.

Scimus non omnes religiofos ordines cantum Romanian adoptafle at nunquam praefertini canonicis, qui eo tempore maximam partem regulares erant
fecundum inftitutum S. Augustini vel S.Benedicti, indultum eft a cantu
Gregoriano recedere.
Ex quorum regula eum Sancli Augustini canonem
idem ipfe Radulphus citat: Et nolite cantare , nifi quod legitis effe cantandum.
Quod ant em non ita fcriptum eft, ut cantetur, non cantetur. Affert porro in eum canonem Hugonis de S. Victor e expofitionem
Ve-

utuntur,

Prop. 7.

nerabilis

Hugo

de S.

Fictore (ait) in expofitione

enim decet, ut cantus

&

ufus

ecclefiafticus

fieri

regulac fie dicit:

Non

debeat fecundum arbi-

&

Ib.c.f.

inltituta
trium diverforum, fed firmiter fervandus eft fecundum fcripta
Sed
Et ipfe Radulphus poftea in hanc ipfam regulam
maiorum. "
ipfis
praecipit:
canendis
hie
vero
de
canendi
(inquit)
de
modo
prius
:

ut ea quaecantanda funt, non

fcripta funt, decantentur &c.

lanccm faturam
etiam primordia

modo,

&

nee

aliter,

alio

Adeundus

modo quam fecundum quod

eft ipfe aucror.

quae per capita deinceps explicabuntur

progreffus muficae figuratoe,

aevo fuo loco pandentur.

Haec veluti per

&

fpeciatim

polyphony medio hoc

Coronidis loco adferibam hie in commeiidationem

qui per totam occidentalem ecclefiam medio hoc aevo incarmen quod in codice Vatic. Palat. n. 487. p. 3 2. inveni, exarato tempore Ottonis M.

Romani

cantus

valuit

Tu

quicunque cupis invents

hum

fcire libellum,

Qito calamos poteris vocis inflare fonoros,

Difce tonos

primum Romano

Qiios variare legis plagis

Poftea fed
Sic

numerum

forte magijlro,

cum

pedibus

vocibus

&

otto.

tempora nota.

tenia ftmul dulci modulamine currunt.

ti'bi

lunger e quccque libent , facile

&

bene verba valebw,

Verfcies forfan tibimet turn nobile carmen.

Tuftudiofe, precor

Hac

tria,

Omnia

concentu

quapropter in or dine difce

quam ft ant maxima rerum

certc vigent concordi fidera curfu,

Et polus armonico currit per facia rotatu.

Eft

deem humana nature mufica fummum,

Guam
^

qui fcire negat

ipfum fe fcire negabit.

XVIII.

MEDIO
XVIII. Apud Gracos
sevo progreflus fecerit

abundant canonibus
cis

(iicbiris

flaurofbnis

hymnorum

eorum

tetraodiis

profomoeis
,

&

quos cantus

libri

theotucticis

iEVO. C.

triodiis

mufica

contaciis

tropariis

'

ce-

anaflujimis,

idiomelis,

anapaujimis

Ethun apud
GnEC0S

euchologia &c. quae

birmis

anatolicis

martyrkis

medio hoc

ecclefiaftica

rituales, liturgiae,

hagiopoliticis

apoftolicis

289

I.

cat any clicks,

odarum generibus tanta copia ut vix canendi otium

apud monachos longa imprimis exiftente plalmodia, uti de monachis S. Basilii teftaturRADULPHUs Titngrenfis: Gra~
in divinis officiis mul ci autem (inquit) ex inftitutione B. Basilii magni
pfalmos autem in*
pfalmodiam
Praster
continuant
ut
Roma
audivi."
turn

gens numerus apud eos excrevit huiusmodi proprio ingenio compofitarum

odarum ac hymnorum de quibus poftea agemus
nee non de hymnographis, qui varia & pene infinita apud Gracos compofuerunt ad promovenduui initaurandumque ecclefiafticum cantum.
Quos inter, qui novam mufica; graecse faciem induxifle fertur, hie faltem nominandus eft Ioannes Dade quo plura poftea
cum de aliis quoque traetabimus, in hoc gemafcenus
nere claris
quales onmis apud eos tulit aetas
qui maiore quidem felicialiisque

fuppetiiiTe videatur

ac

praefertim

&

(quaOccidente vidimus , atque in longum protraxerunt noftrum

lermonem) avitae fimplicitatis magis inhaerentes , conventus facros ornarunt, ac divinam quandam informarunt melodiam
qualem fatis depraedicare nequit Ioannes Cameniates de excidio Theffalonkenfi
a Combefisio

tate,

les

couibnantia,

modo

remotis tantis difticultatibus, viciQitudinibusque

in

editus

relatusque inter auclores hiftorias By-zantina

a).

Et

mox

de recur-

rentium per anni circulum feftorum folemniis agens

In riorum fiquidem
quorum
(inquit) finguli facerdotum ordines cleri matriculam impiebant
qui
opera myfticus cultus resque facra peragitur ; ledorum item ccetus
concinendis
canticis
diligentiam
habeant,
&
alternis
verfus
tinniant
ma
nuumque motibus modulationum fonos diiponant, ac magnam quandam
:

p.

digne

a) Hnrmonica: vero mnfices (inquit p. 246.) cantioncs, aut canentium fuaviffima mcle, DEIque Ian-

dibus ac clcro mancipatorum ftudia diclurus 5

hand equidem frio, quibus ea modis exprimam.
Ad^hanc enim ufque narrationem , nefcio quomodo orationis impetu raptus , ac velnt pro-

prix

infeitice

derate

&

ac ruditatis

ut non alius

imprudeus rerum
pidus,

qux

oblitus

ignanssqne

conabar mo-

omnium

a tua virtnte rogatus

digerere ac explicare

quispiam harum valde

ac ftu-

eram, fcripto

exinde vero, ac proecipue

quod fuavium canticorum

Mart. Gerbert. de

ac

melodiarum mihi

I\Iusica Eccl. L.

mentio , quo me vertam , nefcio , aut

quo fermonis ducam lineam ; quodnam item
dulciffimarum concinnanunqne modiilatarum cantionum illanuu omittam, quibtss mortalcs cum
incidit

poteftatibus pfallebant

cceleftibus

quam uno
vinis

ore in

canticis

DEUM
brantium

mum

is

P.I.

fonis

omnium

Oo

fe-

di-

ad

concele-

habitatio

fcopo veroque ne

abcrraverit."

dies

conventibus

angelorum

ubi loetantium

ac

modulantiam,

congregati omnes,

publicis
,

fiquis earn

unum

in

emittebant

affimilaverit

II.

Etenim

agebant.

ftos

eft,

vel minl-

>

247.

290

L. II.

DE CANTORIBUS

P. I.

digneque fpeclabilem choream conftituant ; turn effulgente veftium forma

oculos demulcentes , tarn artificiofa pfalmorum lyra auditum
j, fpectantium

Quid eriim era t , fi haec cantica confideres , fabulofus Or obledantes.

pbeu6, aut Mufa Homerica , aut Sirenum deliramenta , fiftionum menda,,

ciis

digefta,

ut nulla laudum vera ratio fit, fed

genus feducentes,
crepantibus buccis

atque errori mancipantes

fefe

iacrant

rumores, mortalium
Fruftra igitur in'his Graci

Falii

qui vera rerum fcientia carearit

vanisque

fermonibus ipfi fibimetipfis pugnent. Nobis vero turn Numen verum eft,
Dolet de turn ipfum quod canimus laudisque obfequio frequentamus."
inde vehementiffime de urbe Conjlantinopoli, quod de toto fere Oriente Turcarum iugo preffa hactenus lugemus. Hie mihi ( inquit ) & admiratio
dum mente recolo quomodo talis
inceflitque horror ac ftupor
lubit
ipia
nulli
non
alii
modulatio
holtiarum
&
tanta
qua; DEO offer un
& in nihilum abiit vel tur, magnitudine pracltans fie repente contieuit
utque fomnium difceffit."
,

CAPUT
De

cantor ibus

<2f

II.

corum funflionibus.
I.

De choro

ca-

aiori

nentinm, fen
cantorum in

vero

ftudioque

arte,

ac feleclu etiam per-

fonarum ad canendum deftinatarum, cantus,

hoc medio aevo folus fere in facris adhibitus,
Hinc & chori nomen accepit
fuit inftruclus.

ecclelia.

locus in ecclefia

& confpiratio

cantantium iuxta SS.

rum
De offic. Mify* c. 3.

in Pf.

quos

feu confenfio

Augustinum

&

Isido-

Augustinus
Amalarius.
fignificat,
quid
(ait)
Chorus

citat

CXLIX.

multi norunt

chorum

quia in civitate lo-

Chorus eft
quimur, prope omnes norunt.
cantamus,
choro
Si
in
confenfio cantantium.
cordi cantamus.

In choro cantantium

&

fendit auditum ,
tudo in facris collectus.

&

l.l.

c.

3.

circa aras ftarent,

Isidorus de Offic. div.

ofvoce difcrepuerit
Isidorus
Chorus eft multi-

quisquis

perturbat choi;um."

quod initio in modum coronas

qua; laudatus
Optime congruunt
ita pfallerent."
dictus
imagine
ab
Chorus
agens, explicatius dicit

Et didus chorus

eft

ET EORUM FUNCTIONIBUS.
&

coronas,

eft

ex eo

ita

Unde

vocatus.

29

C. II.

& Ecclefiaflicus liber fcribit, Jiantem

&

in circuitu eius coronam fratrum. Chorus enim

facerdotem ante aram ,
eft
quique apud Iudaos non minus quam
proprie
canentium
multitude)

decern conftat canentibus ; apud nos autem incerto numero a pauciori:

Ad chorum nimirum can bus plurimisve line ullo difcrimine conftat."

tantium pertinent, five ad hoc munus elecli quidam cantores , five ipfa multitudo fidelium voces fonarent

quod tempore

S.

Isidori veteri more ad-

veluti fupra
ut tamen etiam Temper munus peculiare
ufitatius erat
vidimus, fuerit cantorum in ecclefia inter clericos , qui propius afllftentes
altari locum occupabant
qui etiamnum chorus dicitur..
Chorus eft con fenfio cantantium (inquit Honorius Augufiodunenfis) dicitur chorus quod

huc

modum

initio in

DEI

laudatores,

femper

&

ad laudem excitantes."

dividi fole6ant in orientali fimiliter

liturgicis

Gracorum

ad

dilcernitur dopis-M^ tS

&

tri

&

cantum

utriusque chori prasfides

&

pfallerent.

ecclefiafticum compofitis

&

fe>:}2

domefiicus finifiri chori

&

Cantores iunt
Bivariam chori, uti etiamnum,
In libris
occidentali ecclefia.

coronas circum aras ftarent

Sacrament.
c
"

33 *

frequentiftime

$o[a,s-ik(&> rS d^ife
domefiicus dexxdS,
cantores nempe cantui ecclefiaftico praepofiti,

ut ex

Citrio

Goar

declarat

in Euchol.

fuper

p.

quos adhuc in medio chori ftat doyjq-uc^ t/Zv -^/aXtuv

Travel tivmv Atyopiab
cantorum
protopfaltes
aliquibus
vocatus.
In
7rouTo-^/ci?\rrig
domefticus
vog
duobus catalogis officialium cum defignatione muniorum, fingulis, qui ecclefias addicli lunt
competentium , ita de cantoribus apud Goar legitur p.
Primus
cantor
inter
duos choros dextrum & finiftrum ftat medius. Ex,3
poft hasc vero cantores cuncli. " Nimi ordium vero pfalmodias ipfe incipit
rum cantum dirigentibus duobus domefticis , in utroque choro ftantibus.
In alio eiusmodi officialium catalogo ex altero Allatii vetutliffimo manufcripto
Duo domefiici in duobus chori* fiaut cs? cum primo cantore pfallunt
Primicerii etiam fupra diaconos locum habent ,
cum primo
cantore pfallunt.
Primus cantor in gremio ecclefia flat 5? pfalmodiam exorditur , Sf cum eo domefiici,
primicerii.
Froxinms infiitutus eft, ut iubeat fignum fieri infantia DEI ecclefia.
Iisdem nempe, ut in priori catalogo verbis. Chorus eiuscemodi tabulis marmoreis circumcinclus in ecclefias

240-

22 5.

&

&

finu paftim ante fanctuarium five presbyterium iitus erat.

vifi

ad cantandum confiftebant

claffes

clerici

&

cantores

Ibi in
,

duas di-

ut chorus choro

loco etiam refponderet in cantu antiphono. Triformis chorus occurrit apud

Witichindum

de

Mathilda

Ottonis M. matre, qua omni

nocle, omni- L.ni.hijl.

omni genere cellulam fuam divinorum carminum melodia impkbat. Erat enim ei cellula ecclefia proxima
in qua modice quiefcebat, de qua
bus modi*

5?

omnibus noclibus confurgens intrat ecckjiam

Oo

nihilominus
2

cantoribus

&

can-

tatricibus

Sax'

292

DE CANTORIBUS

L. II. P.I.

tatricibus intra cellulam

& pro foribus &

qui divinam clementiam laudarcut

in via

triformiter

atque benedicercnt.

Chori

conftitntis,

hi extra

et-

iam conliftebant
cum Mathilda, intra ecclefiam orationi vacaret. Chorus
enim ell
ubicunque eft canentium multitudo iuxta Rbabauum Maurum,
,

Be

injiitut.

ckr.z.Lc.32-

Chorus (inquit) eft multitudo in facris colq m omnm accurate alftinguit.

ledta
diclus
chorus
initio in modum coronae circum aras ftarent,
&
quod

Unde & Ecclefiaflicus liber fcribit

ftantem facerdotem
& ita pfa'.lerent.
& in circuitu eius coronam fratrum.
chorum dixerunt a
ante arani
-

A.lii

cum au concordia, quae in charitate confiftat , five de concinentia foni

cum duo ca teui unus canit, graece [mvuMo, , latine ficinium dicitur
Cantorum
mint , bicinium dicitur , cum autem multi , chorus dicitur."
:

&

chorus autem olim locus fuerat

t.

r.

1.

hodie in vetuftis

ecclefiis

bus

Clementis

in ecclelia S.

Mabillcnius

1.

!' 58-

in facris aedibus

Cernitur adhuc
qualem cum amboni-

lingularis.

locus peculiaris cantoribus

prifco ritu inftructum vidi

Roma

defcribitque

chorus duplex diftinguitur Unus facer dopone maim alt are, ob id Rresbyterium appella-

in itinere Italico, ubi

fub abjida mujivo decor at a,

tion: alter ubi fchola cantorum , ante faciem altar is, qui mar morels ad hominis
menfurarh cancettis (peribolnm veteres appellant) ductus eft. Tres funt in inunus ex parte evangelii duo ex parte epiftola : quofer iori cboro ambones
rum alter lectorinm habet verfus alt are pro leitionibus ad chorum facerdotum ; alter pro epiftola Miffa verfus popnlum. Ad ilium amboncm qui pro
Duo bine hide gradus
evangelio erat , fiat columna ad cercum inftgendum.
alter pro defcenfu.
ad amboncm unus pro afcenfu
Vidi in celebri prope
turn

Dionyfii monafterio ad eundem modum folemniter cani in amboFarifios

in vicinia noftra in iniigni Fribnrgi Brisg.
nibus epiitoiam & evangelium
S.

&

datum in chori extremitate ante navem eccleliae pro cantoribus

dubie
locum quern recentiori ftructura inftauratum nunc mufici tenent,
hand
qui fucceflu temporis locum cantorum occuparunt
Crefcente ( inquit
Ant.
Bellote)
poftmodum
die
in
diem
ecclefiarum
quod &
de
decore

bafilica

Obfervat.
ritus

in

iMtiun.
.

non definet
conventibus fchola canentium muficorum

5j<

'

adfinem ufque

ileculi

augeri

factum

eft

ut in

admitteretur.

ordinarius ecclefia; Laudunenjis

non femel

Quod

ecclefiarum

plane con-

ex
cuius prddcripto ftatim poll inchoatum a celebrante hymnum angelicum
Gloria in excelfis DEO cantor feu praecentor illico fubiungit Et in terra
pax hominibus 3 nulla penitus facia mentione muficorum , qui hodie eun^
dem hymnum absque prascentore ad finem ufque mufice profequuntur
non tameircitra apoitolicaz fedis indultum ; muficorum enim fcholam com vincit liber

ille

praecitatus

probarunt in ecclefia Laudunenfi Gregorius & Clemens fummi Pontifices,

qui muficae partes fubeuntibus , capellanias duodecim in eadem cathedrali
perpetuis

ET EORUM FUNCTIONIBUS.
.

C. II.

293

perpetuis temporibus addixerunt." D. de Moleon in itinere liturg. ad

Rothomagenjis locum notavit , ubi in feftis
latus epiftolx ecclefige B. iU.

'.

&

fimplicibus

feriis

facellanus in cappa

p- 361.

chorum moderetur durante Miffa.

locum eflTe, nbi iuxta ordinem Romanian fchola cantorum De fchola

nt01 um
fuerit.
Inde, quod feftis fimplicibus tantum & feriis hoc fieri dicit, colli^
gitur, aliis folemnioribus diebus id a choro muficorum agi; qui & locum,
& beneficium, uti recle obfervavit Bellote, cantorum, fucceffu temporum
II.

Putat

is

'

occuparunt.

Pra?dia

quasdam

in

beneficium dedifle

pria fabricate S.

Gregorium

conns memorat.

Scholam quoque cantorum (inquit)

atque habitacula pro-

fchola cantorum, in eius vita Ioannes Diet-

z. 11.

c. 6.

qua; haclenus eisdem

inftitutionibus in lancta Romano, ecclefia modulatur, conftituit: eique cum

nonnullis praediis duo habitacula , fcilicet alterum fub gradibus beati Pe-

tri apoftoli, alterum vero fub Later an enfis patriarchii domibus fabrica"
Patet ex libro diurno Romanorum Pontificum per P. Garnerium
edito,
a prima infantia pueros ad hoc affumtos, ac in orphanotrophio,

ut vocabatur, enutritos efTe, Pontificesque curafle, ne quid proventibus illis

Ne ergo (ut ibi habetur) cantorum deficeret ordo, atque p.
demeretur.
hinc
ecclefiae
contumelia irrogaretur, eadem curiofe inquirentes loca,
DEI

a quibus ultra rationem detinebantur, praecipientes venerabili reftituimus

ut pro laude DEI pupillos nutrientibus mi loco: iuftum fore cernentes
niftrarent, qua; ufibus excolebantur exterorum. "
De Sergio II. refert
Anastasius: Idem vero almificus & beatiffimus Papa fcholam cantorum,
qua? pridem orphanotrophium vocabatur , & prae nimia vetuftate in rui nam pofita, atque confracla videretur, DEI annuente dementia a fundaEt
mentis in meliorem, quam olim fuerat, ftatum noviter reftauravit. "
Guilielmus bibliothec. in vita StephaniVI. Et in fchola cantorum, quae
De
pridem orphanotraphium vocabatur, heptateuchum unum obtulit. "
fcholis cantorum fxc. XL Domnizo lib. I. de vita comitiflae Mechtildis
,,

vit.

I3 >-.

c. 2.

fie

canit:
Marat. Rer.

Poji bac excelfum Jiitduit fibi finger e templum,

Ital. fcript.

Divinasque fcbolas , canerent qua dnlciter boras

t. v.
m

Licet (utbene notat Petrus Urbevetanus

Cassandrum

epifc.

in vitam

LeonisIV. apud

141.) a tempore Silvestri P. citra conftrucbe

fuerunt in urbe plures ecclefiae & magna;, non tamen habebant clericos
vel monachos ad officiandum iisdem.
Presbyteri enim titulorum
diaconi diaconiarum ad fuum tantum officium vacabant.
Primi namque in Sacramentis
fecundi procurandis pauperibus infudabant, nee habebant finin liturgicis p.

&

Oo

guk

p.^o.

294
guise tunc

DE CANTORIBUS

IL P L

'

ecclefiae,

unde polfent collegium

dinata fchola eantorum , quae fuit

ex fchola ftationes , proceifiones ,

&
&

felta

in

principalia

&

hac fchola informabantur iuvenes in cantu &lectione

Hinc vero in ecclefiis cathedralibus proceflit per mundum

quafi rector:
in moribus.

in

primicercii dignitas feu officium, de quo 2?. diftinct.

mic. ficque intelliges, quod hie dicitur de laudibus in
lam canendis. "

&

SergiuimI.

ecclefiarum urbis:

communi & habebant Primicerium in pradatum. Et

magna dignitas in urbe, quoniam caput erat totius cleri,

vivebant enim in
erat tunc haec

&

Ideoque fuit orurbe, quia fequebantur

fuftcntare.

communis

Hsec

II.

Ex

ille.

Gregorium

II.

vitis

& extra

deoffic. pri-

S.Paulo per fcho-

Pontiricum fub nomine Anastasii

Stephanum

III.

&

Paulum

I.

tenera

eantorum traditos fuifle, ac enutritos legimus.

De hac fchola
eantorum huiusmodi (tatutum fe reperilfe in libro pervetuito, teftatur Cassander in liturgicis p. 141. Primum in quacunque fchola reperti pueri
M bene pfallentes, tollantur inde & nutriantur in fchola eantorum, & poftea
fiant cubicularii: fi autem nobilium pueri fuerint, Itatim in cubiculo nutriantur, & hanc aceipiant poteltatem ab archidacono
ut lieeat eis fulinteum
fellam equi.
per
villolum
mos
ponere
fuper
federe
quod
elt

fuerint
usque
Deinde ficut Sacramentorum codex continet, quando & ubi
in fubdiaconatus officium ordinentur: diaconi vero atque presbyteri nunsetate fcholae

t.ji. deiiturg.

Pontif.

quam

nili in

g nien tum

Georgius ex Muratorio fraquod fuper ara maxima tituli S. Cle.mentis

publica ordinatione. "

epitaphii

vetulti

Affert

1727. defectum elt, dum eadem exornaretur impenfis & pietate Annibalis Alb an 1 eiusdem tituli Card.
Initio nonnulla defunt, temporis vetuftate confumta.
Quas fuperfunt, ita habent:
an.

t.

iv.

faur.

tic

i'et.

fcript.Murat.

1827/^

FaUimur

in-

Quam

retinet

fava mors

dicione fuct.

Q} ta fapuit famulos Clementis Martyr is aptos

Membra fimul quorum contegit hoc tumulum
Eft quibus

Ambo

Andreas nomen Crescentius

facer dotes

atque

ijlius ecclejia

Cardmalis erant ac archipresbyter alma

Primatum caula

quisque tenens propria

Cantu prefecli fapientes atque magifiri

Flabra dabant

fidis

mujica

difcipulis.

Iuxta

ET EORUM FUNCTIONIBUS.
luxta inftitutionem fcholae cantorum a

S.

295

C. II.

Gregorio

fa clam

cum munere

facerdotalis combinari non poterat, accedente prasfertim diSed iam obfervavit Garnerius
ac cardiiialitia.
gnitate archipresbyterali

cantorum ordo

adlibrum diurnum Roman. Pont.

in not.

non

viguifle,

de cantoribns in ecclefia
legatur, non folos fubdiaconos

&

n. XIX.
quum in

p.

135.

libris

Gregorii legem
paflini

ecclefiafticis

minores illud muneris obiifle,

Ea fuccelfu temporum praefertim circa
Nonnulli primicerii epifcopalibus infulis
primicerios immutatio fuit facta.
ornati, atque folii pontificii afliftentes recenfentur ab Andrea ADAMiinlib.
Sed haec ad pofteriode Ratione & ordine pfallendi in pontificio facello.
rem difciplinam pertinent ac aetatem. Cardinalis Bona notat ex Cafaris
Rasponi opere de bafilica Lateranenfi conventionem an. 1232. initam inter z.
Later anenfem ecclefiam & primicerium, ac fcholam cantorum, qua affignantur quidam proventus ipfi primicerio cum decern cantoribus pro officio in
& in ftationibus eiusdem ecclefias. Unde coldie S. Ioannis Raptifia
ligitur fub primicerio fcholam cantorum tunc temp oris adhuc in communi
Quin eodem non lblum, fed etiam fequenti faeculoXIV.
conviclu fuilfe.
in apoitolicis fandionibus, & ritualibus S. R. E. libris Primercii &f fcbola
cantorum,
Loca citat Georfcbolenfium, quod idem eft, fit mentio.
Ubi obfervat, Primicerium eleclioni etiam
gius T. II. de lit. Rom. Pont.
SS. Pontificum affenfum adhibuifle, ex litteris Cafdinalium & cleri Romani
an. D. 1 1 19. datis de Calisti II. eleftione in Romanian Pontificem approbanda ubi prinio loco poft diaconum Cardinalem poftremum Primicerius
HonoriusIII. anno pontificatus tertio
fcbola cantorum laudo
confirmo.
XILKal. Maii nempe an. 12 19. die 20. April, litteras dedit Primicerio f
clericis fcbola cantorum de urbe.
Has litteras ex typo Vatic, edidit in praefat. ad obferv. de ratione pfallendi in facello pontificio ,
Andreas Adami.
Ad calcem ord. Rom. XII. p. 220. exarata eft padio inita an. 1232. in qua
undecim cantores unacum primicerio memorantur. Leguntur etiam aliis
praeterea addicti muniis
veluti Benedictus bafilica3 Vaticana canonicus,
qui ordinem Romanian XL fcripfit, eumque Guidoni de Castello tit. S.
Marci presb. Card, nuncupavit , Romanaque ecclefias cantor erat.
fed

&

clericos

diaconos atque presbyteros.

//. c. 4.

&

&

III.

Eiusmodi

fcholee etiam per alias

dardus archiepifcopus Lugdunenfis ad Carolum M. imperatorem

fcribit

aUbi.

fcbolas cantorum,

erudire pojfint.
rijienfis

LEi-Et
Habeo,

propagatae fuerunt ecclefias.

infigne

ex quibus plerique ita funt eruditi, ut etiam alios

Prater bac babco fcbolas lectorum.
Ex hiftoria urbis Pa-

monumentum

proferunt audores

hift. litter.

Franc, epitaphium t.iv.^.z^.

Ada-

296

L. II.

P.

I.

DE CANTORIBUS

diaconi & magiftri mufices a).

Diaconus item erat Rothlandus fchola cantorum in domo S. Stephani pro/idem in celebri nimirum
fchola Metenfi faec. X. ut narratur in vita Ioannis abb. Gorzenfis apud MaBiLLONiiiiM fee. V. art. ord. S.Ben, p. 372.
Et p. 373. laudator Bernacer qui dam clericus multo ante tempore cum "Warimberto Mo, de quo fupra dictum eji, Ulettis apud ccckjiam fanSti Salvatoris verfatus manu libraria
ceteris eius temporis non inferior, cauendi difciplina admodum prafians, fed

Addalaldi

6-f

lando

laudaverat

racenfis

eiusdem fere

auctor

pritnis in

de fchola grammatices, cantusque

setatis

ecclefiaftici ad-

legitur

Benigni Divionenji fub difciplina

act. Bened. legitur. T. VIII. p.331.

runt, atque in monafterio

1. p. 3?.

Ad

Ioannis.

vftae

paulo ante cum Rotcalcem prdinis eccl. Came-

apud Pithoeum cod. can. p. 368. 369. Sxc. XI. praefchola Tulenfi complures in difciplina cantos ecclefiaftici efflorue-

ditamentum

L.

Warimbertum

calculatoria ftudiojljimus.

artis

praefertim

S.

S. Guilielmi abbatis, ut in
ut de aliis
innumeris taceam per monalteria ecclefiasque cathedrales inftitutis, unde hodieque cantoris dignitas manet.
Difputat Ant. a
in hiltor. Univerf.
Oxo/7. contra Tullerum, qui ex quodam Bedje loco probare contenderat, iam fub Theodoro archiep. Cantuarienfi faec. VII. ingeometria, arith-

Wood

&

ut nempe AcaAlfredo faec. X. demum inftitutas, ut diximus

capitefuperiore, ad exemplum Franciarum inde a CaroliAI. tempore.
De
cura ac ftudio Caroli M. in conltituendis per loca congrua, monalteria nimirum, & epifcopia fcholis iam diximus
ubi ingenuorum & fervorum
juetica

mujica publicas

demic Oxonienji

fuilTe

illic

inftitutas fcholas

vindicet ab

mujicam, & aritbmeticam docerentur, paflimque in id infilii gramaticam,

vigilavit pafto rum cura.
Atque concilium Valentinum III. an. 8 *)S- neglectam

Cai:, is.

illam reftaurandam fancit difciplinam.

,5

Ut

humane difciplinae litterarum nee non & ecclefiafticae

exemplum praedeceflbrum noftrorum aliquid inter nos
,

poteft fieri, ftatuatur, atque ordinetur

miflione pleraque ecclefiarum DEI loca
tie inopia
t.i. p.

11.

fcript. rcr.

invafit.

Placet firmatum. "

quam

de fcholis, tarn divine,

cantilenas

traetetur

iuxta

&

ii

quia ex huius ftudii longa inter-

&

ignorantia

Eodem tempore

fidei,

S.

&

totius fcien-

Athanasius

epifc.

Neapolit. memoratur in chr. Ioannis Diac. apud Mdrat.ori.um.

Ordinonnullos inftituit grammatica
navit autem lectorum & cantorum fcholas
:

ituL.p. 116.
3)

initituendos

alios

colligavit ad fcribendi officium,

ut

fie

paitor providus
,,

a)

On nous a confervc en grandes

ties

l'epitaphe il'un

ere

&

Addalaldp,

lettres

Romai-

qualifie

maitre de innGque a ArgenteuiL

Le

ilia-

ca-

monument montre qu'il appartient

an regne he Chasle Magne on de Louis le
Debonimaire & Ton tire de ce qu'il conticnt,
ractere de ce

cau-

que le monaftere d'Argenteuil, qui avoit ete fonde

pour k-s fillcs, etoit double, & qu'il y avoit line
pcut-etrc le
ecole, on Ton enfeignoit le chant
nouveau ai'pcrte' <(c Rome an fieelc precedent
;

&

fans douce

a de

moincs."

les

aiitres

b) Vid.

fciences

Ioly

ccol.

eonyenables

T.

I.

c.13.

ET EORUM FUNCTIONIBUS.
caulas fui gregis muniret

fpeculationem

taret

atque

297

C. II.

quatenus nullius indigens Domino fuo praefenfloret fanda ecclefia in dieverifli me audiret
:

De fchola Palatum a regibus Fratt bus tuis redemta

corum inftituta fwperiore capite mentionem feci, in qua viri celeberrimi cum
fanguine Chriiti. "

etiam liberalibus artibus muficam docuerunt.

caeteris

Fueruntque etiam

fe-

quos commemorat Aurelianus in fua mujica diSapient 1 a ! a Palatinis ob excelfiorem vocis

Antiphonam
imponi
primo
tono. "
Ad calcem Hucbaldi argumen modulationem
Sapientia ! a Palatum de
muficalem antiphonam
tatio cuiusdam habet
primo tono imponi.
Idem Aurelianus c. 7. fuerat teftatus, fuo tempore
nobiliflimos fuirfe cantores
quando nempe huic difciplina; tanta in fcholis
tamque fanda in facris chriftianis fuit inftitutio ut ad
fuit navata opera
ad exemea ornanda peculiares fcholae feu chori cantorum pertinuerint
plum ecclefia; Romance. TalisaDoMNizoNE in vitaMATHiLDis Comit. raeniolecti

cantores Palatini

fciplina

c.

11.

ratur in Canojfa dicecefis Regienfis, ab

cultu divino

Neque

que.

Oxonia

docuit, ut videre

&

illis

fchola; publics;

eft

inHift. Univ. Oxon.) eae praefertim, qua; in ecclefiis ca-

& pracentor

fienfi ea difciplina

S.

Oddo

Chmiacenfis poftea abbas, magifier

Turonenfis notatur

ecclefia;

ipfe

antea

in fchola Pari-

Remigio Altifiodorenji utiam memini. PraeMarcianus (qui inter caeteras artes liberales, etutexIoANNE, fcriptore vita; S. Oddonis difcimus

imbutus

t. II. p. 31.

Apud audorem geftorum Ande-

monafteriis informabantur.

gavenfium in Fulc one Bono

fchola

aut ad praxin in

inftitutis

thedralibus

Itaque accipi pofTunt

inftituta.

difciplina; mufica;

perfedionem accipiebant
profedummedio hoc aevo carebant magiftris in
atque etiam in Anglia
( ut de fcholis in regno Francico
diximus, ubi primus Ioann es Scotus monachus muficam

qua; ex prioribus
fere

mufica difciplina

Azzone

eiusmodi aut ad theoriam ipfius

fchola;

ledionibus infervire folebat

iam de mufica tradat)

huncque etiam in monafterio Chmiacenfi fchola; magiflerium afiumfifle
prima; quidem iuventutis
alter vitse eius audor Nagoldus perhibet,
,

ac

pra;-

s^c.F.Bema.
l

&-

ibid. p.

191.

praelegi folito , diximus.

Cum poftea fen,
fim fenfimque huiusmodi fcholae deficerent , eas reftaurari iulferunt concilium Later aiwife IV. Innocentius III. Honorius III.
Uti demum Con-

terid, quod de

Marciano

cilium Trident, in forma erigendi feminarium clericorum , inter alia gram- SeP- XXIIL
ill yec 18
1
matices , cantus , computi ecclejiafiki ,
aliarumque bonarum art 'mm difci- form
'
m

plinam edifcendam praefcripfit.

que canonicorum collegiatis

veteri vero iriltituto eft

& cathedralibus

neat

a).

Qua; frequens olim

quod

in pleris-

ecclefiis cantoris appellatio

fuit in praecipuis ecclefiis

ma-

ut de Florentina ecclefia

a) Vid.

Ioly

Traite hiftcriquc des

ecoles

epifcopales Par. z.

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

L.

II.

P.

I.

c.

8.

9-

P p

298

Lib.

cut

monumentis

DE CANTORIBUS

I.

Manni. Sic notatur face. X.

Joannes cantor.
Sxc. XI. Rozo cantor praepofitus
de quo etiam
tit. Petrus Damiani
Rozo, qui dicitur magiiter cantorum Flprentina ec-

Delia difc. rfc/clefia

canto ecd.

L. II. P.

Gratijjimus.

pluribus

oftendit Dominicus

).

Eodem face,
^ clefiae presbyter, vir apprime litteralibus liudiis eruditus."
pluribus in chartis occurrit Theodaldus cantor , Bodinus cantor.
Sax.
Iacobus item & Cauinus cantores maioris ecclefiae Florentine S.Reparata cum Clano praepofito.
In diplomate Ottonis III.
an. 996'. capituli eccl. Aretina poft archidiaconum , primicerius cuitos, &
cantor ponuntur.
Eodem telle in civitate Gravina faze. XIV. poll archidiaconum primus dignitate cantor erat. In charta MS. S. Apollinaris Ravenna teftata legitur clcclio facia de domno Benedicto, monacho eiusdem
XIII. Cambius,

monalterii in presbyter urn

&

fcopo,

capitulo

& rectorem

S.

dominorum cantorum

Maria

domno

de Cafale a

Quod

cenfentur autem nomina quatuor cantorum.

vero

cpi-

Re-

cathedralis ecclefiae an. 1309.

fingulare notat

Ducangius exi\IoLANo, Colonic? in omnibus collegiatis eccleliis chorepifcopum efle primum cantorem qui etiam in cathedrali ecclefia cum can,

tore officium faciens in folemnitatibus

nienji Concilio an.

1260. cap.

9.

&

feu imtncovoi cantoribus iunguntur.

eodem nomine
a

veluti

Concilium Colon,

In pluribus chartis apud

utitur.

fubferibunt

Trevirenfi,

baculo utitur epifcopali.

10. chorepifcopi

1536". P. III. c. 3.

Honthaiiyi in hilt.
paflimque cantores a).
Henricus

chorepifcopi,

Baten, Mechlinienfis doctor theologus

an.

In Colo-

chori reclores,

illufl.

Farijienfis cancellarius

annum 13^0.

&

cantor

divinorwn librk de praecipuis agit quaeftionibus philofophicis etiam muficis, ut Vossius de Mathefi
Varia fcripta opera recenfent auctores hilt, litter. Franc.
p. 181. notat.
cantoris ecclefiae Teruanenfis T. VIII. p. 400. &c. ApudMABiLBaldrici
lonium T. III. Anual. pag. 343. hxc lego: Hoc autem factum ell anno
Ansgerius cantor
MCXXXIII. Ii funt teites huius rei. Hugo decanus
Andreas muficus." Apud Labbeum Bibl. MSS. in diplom. an. io?i,3
canonicus Leodicehjis circa

decern

T. I. p. 364-

Odalrici
"Vidonis archiepifcopi Remenfis
Richardi decani, Odonis cantoris
nee non totius congre gationis." Apud eundem inferiptio diplomatis an. 1 177. ecclefiae S. Francbaldi kidem Odonem cantorem nominat: Ego Ebroinus DEI voluntaOdo cantor, & totus pariter cle te decanus, Hilduinus thefaurarius

nomina

poiita reperiuntur

praepoliti
T. II. ^.560.

rus
a)

T.I.
chori

E.g.

chori

epifcopus.

Cuno

Poppo

Ch. 299.

Hungerus
poiitus.
Bruno
pns.

430.

Signum Hi'NGERI

chart. 271.

epifcopi.

chori-epifcopns.

chori

epifcopus.

Ch. 427.

cantor. 439.

chori

epifco-

Poppo

prx-

Wiricus

Hardilius
Fridericus

cantor.
cantor.

443.

Cu NO

cantor.

523.

cantor. 450.

Sunt

litterce

LIPPUM Thcfanrarium,

Cuno

maioris ecclcfias

Urbani

IV.

ob Phi-

& Theobaldun

torem adverfis fa&ionibus in cpifcopum

fan ele&os.

can-

Mckau

ET EORUM FUNCTIONIBUS.
Item
Lamovkenjis

rus S. Francbaldi Silvanettenjis."

p.

colleg. Dorateufis

face.

dicecefis

299

C. II.

S.Israel cantor eccl.

Ibidemque p. 93. &c.
XI.

^6y.

Biturkenjium Odo epifcoElias item Lemov'icenjis cantor, poft

pus Parijienjis ex cantore Bituricenji.
Gaufridus Martini , de quo fcripfefat Bearchiepiicopus Burdigalenjls.
celebrantur ab

rengarius

anonymo

hasrefiarcha

BuLiEo videtur

fem.

in hiftor. archiepifcop.

fee.

effe

XL

Brunonem

ad

Gaufridus

feu

archiepiicopum Turonen-

Goffridus, Turonenfis

S.

Mar-

t. i.

bifior.
"

cantor, qualis etiam celebratur S.

quo plura inferius. De Petro cantore

tini

Oddo

Cluniacenfis poftea abbas,

de miv^ ?ariJ

p 4
'

&

doctore academias Parijienjis, tot

idem BuLiEUs (quern virum vocat in academia Parifienfi

tarn multarum palmarum) epiftolam recenfet Stephani Tornacenjis adWiLhelmum archiepifcopum Remenfem pro Petro cantore Parifienji in Tor*
Verum Io. Buzelinus in fuis annalibus Galnacenfem epifcopum electo."
fcribit Petrum cantorem nulla unquam adeodem
referente,
h-Flandricis,
Apud eundem chronic.
ut epifcopatum fufciperet.
duci ratione potuiffe
libris editis claro,

'

T.IL

P-

'

^6

Antifiodorenfi ecclefiae poft Clementem praefuit

ex cantore epifcopus." Paulo poft plura exempla afferemus ad

Altifwdor. ad

Adulphus

fummum
prima

ris

aliasque dignitates infignes elatos

effe

T. I.

p. 29-

0rt1

Cant0 -

qui a

cantorum Roma & alibi fuerunt inftituti.

CeAnglia fuitEADMERUs
cantor feu praecentor ecclefise Cantnarienin fchola

ut in necrologio eius ecclefias annotatur

Anselmi
res.

700.

etiam pontificatum

infantia

lebris in
jis

an.

difcipulus

qui varia edidit fcripta, S.

ac individuus comes. In chartis paflim notantur canto-

Officium hoc, in Anglia monafteriis perhonorificum, prseprimis erat

prasftantibus conceftum.

doclrina

E. g. in ecclefia Ditmelmenfi

vi-

cantor

Simeon primariis Anglia hiftoricis connumerandus

in
Ioannes Thannatenfis mathematicus infignis
in ecclefia
Wintonenfi \vt olstonus 11011 mediocris docrrinae & eruditionis ccenobita
in monafterio S. Albani Thomas Walsingamus chronographus Celebris
feu praecentor erat

ecclefia Cantuar.

Sommerset
bibliothecarius &
ut apudBALEUM &Pitseum de illuftr. fcriptor. Anglia videre eft.
Adhuc commemorandus eft Eadredus apud Anglos cantor peritiflimus, per fex ante mortem fuam annos mutus extra folam
ecclefiam.
Piam artem ita fuiffe a lingua? vitiis fervatam affirmat Simeon
in

monafterio Malmesburienfi Wilhelmns

hiftoriographus celebratiflimus

Dumelmenjis.

IV.

Ex

Id univerfim annotarim, in cantoribus cathedralium eccle-

fiarum fequioris
fpeclabilem

aevi

nomen

ac dignitatem potius

quam

cantus peritiam

effe.

dicris

vero patet

ecclefiarum dignitatem, ut

non

a trecentis

Martenio

eft

primum

annis

vifum, redactum
Pp 2

ad infignium
effe

ordinem
can-

rum.
r
T.I1. de an-

300

L. II. P.

tiq.ccci.rit.i.

cantorum

vii.c.%. art.

jtfaronitas ;

%2%urz,

ecci.univ.L.

vjii.cz.

m&

I.

DE CANTORIBUS

qui conflantius in ccclefia Orientali obtinuit, faltem apud Syros

apud quos primus inter minores ordines habetur, cuius eft pfal-

hyrnnos in ecclejia cantare, ut videre eft apud Aloyf. Asemanni, etfi

r'
ordines fuos a ledoGraci atque Syri JXc.fluriaui, cantoratu prxtermilfo
,

ra tu incipiant, telle

Morino,

&Haberto,

chol. p. 233. 30s.

XIV.

defacr. ord. Exercit.

ledorum

archierat.

Goaro Eu-

c. S-

37. qui exhibentordinem,

p.

&

fieri

cantorum poll tonfuram

eique congruentem benedidionem: hoc difcrimine, quod ledori liber apoftolicus, ut
rccitat propojitum
aliquid ex eo-legat, tradatur; Ji vero cantor ordinetur
SynodusVII. c. 14. illcgitimis cantoribus vetat,
to TT^oKiifjuvov ex pfalterio.
ne ante maims impofitionem, ledoribus propriam, ambonem confcendere,
folitum in ordinatione

& laudes divinas perlblvere audeant. Unde inEuchol. coniicit Goar p. 202.
eiusdem lynodi tempore ledoris poteftatem cum canendi facilitate coniundamfuide. Contrarium docetBALSAMON in can. 4. Trtdlan. Le&orum ordo,
inquit, nun, ut cantarent, inftitutus eft, fed tit in ambone divinas fcriptuUnde etiam lettores appellantur.
ras kgcrent poft finitum matutinum.
Canon utrumque cum
vcl diacouus

aliis

ordinibus diftinguit

fiquis epifcopus,

vel presbyter,

vel fubdiaconus , vel lector, vel cantor, vel ofliarius &c.

In

quidem cum Gratis ritibus convenieledorem in ordinibus diftinguere videtur

c 12
led improprie, ut Amalarius, qui feptcm (inquit) gradus funt ordinaIjii.c.^ torum, odavus cantorum, nonus & decimus auditorum utriusque fexus.
iblent autem (inquit) ad hoc officium etiam absque
is. Nam idem Isidorus
1. 11.
Hifpanica

ecclefia

Z. vil.orig.
-

bat,

S.

quas propius olim

Isidorus pfalmiltam

&

c.

conlcientia epifcopi fola iuffibne prcsbyteri eligi quinque , quos probabi les in cantandi arte e(Te conftiterit. " His fimilis eft canon XX. dift. XXIII.
ill. RHm.
iivin.off. c.3.

apud Gratianum.
n quod

Ad

quern locum refpiciens

plerisque facris canonibus

in

LXXVII.

dift.

c. 1.

&

2.

&

3.

&

fada de

Durakdus

fane (inquit)

prsecipue XCIII. a fubdiacono.

aliis

ordinibus mentione, nihil

de hoc ordine tangitur, ex eo contingit, quoniam alii omnes cum foa lblis epifcopis dantur: ifte vero etiam a facerdote conferri
lemnitate,

&

poteft.

Ideoque hunc non ordinem, fed officium fore plurimi afteverant

quamquam in eo, ab epifcopo collato, quis clericale privilegium aflequaDiclus eft autem pfalmifta a pfalmis di tur. XXI. dift. cleros. in princ.
Etfi vero in
cendis, live ab officio canendi: prout fub ledore dicetur. "
libris liturgicis huius xvi , in quibus ritus conferendi ordines exhibentur,

non raro etiam de pfalmiftis feu cantoribus agatur non tamen aliis verbis,
quam prout fere ex concilio IV. Carthaginenji in facramentario Gelajiano
,

z.i.

e.

1.

exprelfa retulimus: Pfalmifta, id eft cantor,

poftquam ab archidiacono

inftrudus fuerit, poteft absque confeientia epifcopi fola iuffione presbyteri

officium

ET EORUM FUNCTIONIBUS.

JOI

C. II.

officium fufcipere cantandi , dicente fibi presbytero Fidete, quod ore cana
Martenius ex pontificali ecclefiae Mogunthm annorum cir.
tatis &c.
fi epifcopus
alia habet: Sabbato quo cantatur Sitientes,
haec
inter
400.
Kyrie eleifon, dicatur leta celebrare voluerit ordines, cantato Introitu
:

T.1I. antiq.

Qua

nia.

&

finita

confirmentur pueri,

ordinentur cantores feu pfalmiftae.

&

coma

benedicitur

&

'

pas

'

^/

&

prasciditur,

Poflea ordinentur oftiarii, leclores &c."

Seqaitur poftea ordo ad faciendum clericum, live ad conferendam

primam

tonfuram, turn: Epifcopus facris veitibus indutus, vel fine facris veitibus,
hora diei, prout maluerit, ordinandis coram eo confti omni tempore
tutis indutis fuperpeliiceis dicat Adiutorium nofirum &c. Jit nomen Domini

&

Fidete ut quod
Deinde tradat eis antiphonarium dicens
"
Refert locum Burchardi, in quo cantores feu pfaltas
ore canetis &c.
cum lecloribus confudiffe videtur. Qui tamen diftinguuntur in ftatutis canonicis de officio clericorum apud Canisium, quae funt ex Burchardi li-

benediclum.

bris collecla,

verbis S. Isidori ita expreffis

canendi : dicer e benedicliones

pertinet

ad canendi

officium.

Ad pfalmiflam

pertinet officium

t.
p-

i.

p.

398.

ad facrificium, refponforia, ejf quidquid

leclores fequuntur.
Deinde pott oftiarios

laudes

&

cantoris munus difcernitur

In ufibus Tarnenfibus fee. IX. ita le&oris
tantum
Lellor dicitur, quia non cantat out pfalmum vel hymnwp, fed legit
Inn ocenti us III. mox
illic enim modidatio, hicfolapronuntiatio quaritur &c.
:

lib. I.

c. 1

myfter. inter fex ordines clericorum cantores recenfet

rem ex veteri teftamento

quenti de primiceriis,

&

illuftrat,

uti etiam ea,

cantoribus.

Lib.

II.

quae
c.

&

etiam

ftatim fubdit capite fe-

10. primicerii:

fchofe can-

torum meminit, qui dextrum humerum pontificis altari appropinquantis ofcu~

Obfervavit Malatur, & c. 12. cantorum in proceflione prascedentium.
billonius commentario in ordinem Romanum, in duobus a fe editis libellis
eorum altero inter ordines minores folius acolythi ordiordinis Romani
,

nandi haberi

ritus

nulla oftiarii, lectoris,

&

exorcifbe facia mentione

tero vero in fchola cantorum antea nutritos dici pueros,

al-

t.

n. Muf.

Ital

h cv

turn Papas cubi-

Accidit
ut ficut lecloantequam acolythi indituerentur.
rum ita etiam cantorum inftitutio a prima astate fieret. Roma etiam a S.
GregorioM. cautum ne ex ordine diaconatus aliquis cantoris munus
fufciperet.
Quam in rem refertur apud Gratianum cap. In fancJa Ro~
mana dift. 92. decretum fub nomine Concilii Romani
quod ipfius Grea
gorii au&oritate in Append.epift. habetur a). Ad quod decretum refpicit IoanTIL
nes
aQQ
cularios faclos

'

a)

In
fatio

fantta

prxefle

Romam
me

ecclefta,

voluit

cui divina difpen-

dudum confuetudo

eft

yalde reprehenfibilis exorta, ut (juidam ad facri

altaris

minifterium cantores eligantur,

conatus ordine conftituti, modnlationi

ferviant,

&

iii

ilia-

vocis in-

quos ad prxdicationis officium eleemo-

Pp

ts-

l.ii.c.1.

302

L. II. P.I.

nes Diaconus in

vita

DE CANTORIBUS
Omnes

Gregorii.

confuetudines, quas contra

prifcam traditionem apoftolicam noviter pullulafle cognoverat , videlicet
de miniftris, de cantoribus, de laicis pontifici familiariter adhaerentibus.
a totius fanclx univerfalis ecclefiae corpore fegregavit , eaque fub interJ,
pofitione terribilis anathematis , tarn generaliter quam perpetualiter con-

" 5 '

S.

l.viii. ujt.
Franc,

c.

3.

Aptd Murat.
f '" ,!t
'

it'J

In Gallia diaconos etiam cantorum munus obiilFe ex S.Gre demnavit. "

go rjo Turonenfi difcimus. Iubet, inquit, rex ut diacomim nojlrum, qui
aute ^em j jj]jjj'am pfahnum refponforiiim dixerat, corner e iuberem.
Iuxta
BerolduM Mediolani faec. XII. diaconi & presbyteri etiam munus cantorum 0D ^ant a).
De epifcopis aliisque in dignitatibus conftitutis dicemns
deinceps.
Scholam cantorum Roma ex fcptem fubdiaconis conflatam fuifle,
colligitur ex notitia veteri apud Baronium ad an. 10^7. ac Ioanne Dia(1

anonymo

cono feu potius

ubi feptem fub-

defcriptione bafilicae Later an.

in

memorantur, qui fchola cantorum dicuntur. Vetus documentum

in regefto Sublacenji an. 934. apud Georgium, quo Ioannes Subdiaconus
primicerius cantorum locationi agelli, cuius fubferibit, fichabet: Ioanprimicerius fchola cantorum
qua appellatur
nes Subdiaconus S. R. E.
orphav.otrophium
iubeute Domino Ioanconfenticnte jibi fchola cantorum
ne A', Papa. Primus primicerius, vel prior fchobe; fecundus, fecundicediaconi

&

&

&

turn tertius

rius dicebatur;

quartus fchola?, qui

&

archiparaphoniita vo-

cabatur: in modulationis officio paraphonittse aliique pueri cantores adiun-

Qua de re prxter alios agit Baronius ad 311.1057. Nosque in

co fumus, ut, quantum ad praefens de cantu & mufica ecclefiaitica argumentum fufficit eadem de re quaedam adhuc articulatius exponamus.
gebantur.

V.

De munere

&

dignitate

S.

TIANL M
-

Isidorus

refertur dift.

cnntoriim
concento-'

mm,

fucccn-

torum, prxcentorum,

eclcbri

in

XXV.

ad

Luitfridum

Ad

c.i.

epiftola

qua?

apud Gra-

pfalmiitam (inquit) pertinet

offi-

&

cium canendi, dicere benediftiones , laudes , facrificium , refponforia,

Qua? fie explicat Durandus
quidquid pertinet ad peritiam canendi. "

j^

jj

Ra

n.

ti

c. 3.

,,

Dicere benedictiones, id

eit

Benedicamus Domino, lau,

ueS,

primiccrii,

canonarchse

&c.

fynarumqnc ftudium vacare congmebat. Undo

plerumc|iie,

lit

vox quxritur

&

ad facrum minifterium

quari

cantor miniftcr

DEUM

populum vocibus
decreto

coiiftituo

miniflri cantare

congrua vita

ut in

Ciua

hac

negligatnr,

non debeant

cum

in re preefenti

fedc

facri altaris

folumque cvan-

gelicx leclionis officium inter miffarum folemnia

exfolvnnt.

& reliquas le&iones

cen-

vel fineceffitas fuerit,

per

Pfalmos vero

feo per fnbdiaconos,

minores ordines

exliibcri.

Si quis

hoc decretum meuin venire tentaverit, anathe-

fit

ma

blanda

moribus ftimulet,

dele&at.
,

dum

autem contra

a)

fit."

Diaconus

hebdomadarins ( inquit

col. 88<>.
)
(col. 887- )
maior diaconus vadit ad cornu altari%

refponforiiim

in

cantat refponforium

ad

canit

Tunc

baptifterio

&

cornu

altaris.

Alter

vero diaconus fnbfequitur ad aliud refponforiiim

tertius ad tertium fimili

cundum

refponforiiim

modo

cantat

archipresbyteri fui (col. 892.)

conus indutus pluviali

(col. 889. )

presbyter

Scinfill

Poilea archidia-

refponforiiim.

"

ET EORUM FUNCTIOiNIBUS.

303

C. II.

&c. Sacri ficium, id eft ofFertorium, refponforium, id eft officium JMiflas &quidquid
Explication vero fuis paflim locis apud nos
canendi peritiam fpeftat. "
Idem Isidorus ipfa cantorum genera diftinguit etiam apud
haec redduntur.
Gratianum dift. XXI. c. 1. cleros. Cantor autem vocatur, quia vocem
modulatur in cantu. Huiusduo genera dicuntur in arte mufica; ficutea docti
homines latine dicere potuerunt; praecentor & fuccentor: praecentor fcifuccentor autem qui fubfequenter
qui vocem prasmittit in cantu
licet
Concentor autem dicitur, quia confonat: qui autem
canendo refpondet.
non confonat, nee concinit, nee cantor nee concentor eric." Concentoris nomen occurrit in. ord. Chmiac. Bernardi apud P. Herrgott in veteri difc. monaft. p. 1 3 6.
Et quidem de abbate refponforium canente Si
cantantur
ad gradus
quod ipfe cantat in fede fua
quando
refponforia

des

id eft

vel Chrifius vincit vel Cbriflw regnat

Alleluia,

cum

concentoribus

fuis

cantor prius femper ad

accedentibus ad

eum

Amalarius

cantandum. "

&

eum,

retro:

ftantibus

&

fed

quodcunque refponforium
fuccentorum nomine appofite
Ubi aliquam diverfitatem Romance ecclefiae a
venit pronuntians

praecentoris

&

in cantu refponforio utitur.

Metenji notat in libro de ordine antiphonarii cap.

quod agebat

Id

a).

choro fan&imonalium Cantoriffa feu Cantrix, quas voces notat Ducangius, illam ex Nic. Trivetto an. 1277. banc ex Petro Abjelardo: Cantrix toti choro providebit
difponet officia
&? de dotlrim cantandi vel
legendi magijierium habebit
eis
qua
de
ad fcribendum pertinent vel diclandum &c. b) In decretis S. Lanfranci pro ordine S. Benedicts ac aliis
in

&
,

&

fimilibus conftitutionibus peculiare

defcribuntur munia

a)

&
&

no-

priusquam

ver-

omni hora

Apiul earn prxcentor in primo online

finit

gligentia

Non enim ( inquit ) fanfta Romana

uno ordine camint refponforia

codem modo reDeinde prxcentor canit verfnm finito

refponforium
fpondent.

fuccentores vero

verfu fuccentores fecundo incipiunt refponforium

&

ufque ad finem perducunt. Deinde

praecentor canit Gloria Tafri , &" Filio,
Spia capite,

&

Quo

quocunque obfequio
non

eveniat ne-

quod

fit

in

inceperit,

cum

incipere debet refponforium aut antiphonam,

aut

monafterio.

huiusmodi

aliud

cepto

Si quis obliviofus

aliquo

provifus

five

modo

atque

eodem iam bene

in

deviaverit

paratus

nt

in-

ipfe debet efle

mora quod
eum, qui fal-

fine

&

perducunt ufque

lemlo deviaverat

in

Poflremo precentor

incipit refponfo-

arbitrium cantos incipitur, elevatur, remittitur

in refponforium

&

perducit

illud

ad finem.

fuccentores tertio repetunt refponfo-

capite

Quicunque
quid in

in

Ipfius eft

ne

incipiat

fuccentores circa

finito

& perducunt

illud ufque ad

b) Vide vitam B. MAR.GARET.ffi

c)

providere

follicite

capite

finito

rium a

debet aufcultare.

incipiat,

accom.
ad

incipiendum erat

partem intrant

rium

monafticas con-

mediam

quo

rited San5io,

ad finem.

&

in antiquis confuetudinibus can. reg.

flra regio

fus.

de cantore, ubi eius

f.

Veluti etiam quoad canonicas

c).

Marten ium

gregationes apud

habetur caput

lefturus

monafterio

fi

ant

finem."

Himgaria

cantaturus

neceffe habet

c.

eft

64.
ali-

ab eo,

vel

viam reducat

ad

ipfius
;

cantum levare nifi ipfe prius incipiat

ipfius eft omnes fratres in tabula ad omnia
officia annotare
non confiderato converfionis
ordine
aut voluntate eorum , vel fecundum
quod eis vifum fucrit , honeftatem , aut auliiicationem in hoc vigilanter confideranti. "
nulli licet

DE CANTORIBUS

L. II. P.I.

304

ad ufum monafterii

Evratii

S.

De

a).

b
c

plement. Cone. Labb.

Deinde

p.

docemur

nenfis rediviv.

763.

figillatim illius

mox

cap.

officia

Ex

b).

193. leguntur T.

fu-

II.

parte quarta rituum ecclefiae Laitdn-

quae fint praecipue praecentoris partes

1.

c).

vefperas, ad matutinum,

ad alperfionem aquae benediclae, ad

fequentibns profequitur.
Telle continuatore

&

capite fecundo

minima quaeque ad

ad laudes, ad lechonem martyrologii

Miflam,

opera? pretium eft

cantoris

officio

referre, quae in conltitutionibus Lichefeldenjibus an.

Aimonii lib. V. c. 54. in folemni Mifla nuptiarum fecundarum Ludovici

VII. GaUiarum regis Matthjeus praecentor Senonenfis & Albertus cantor
Parijienjis chorum tenuerunt, ac cantum in proceflione impofuerunt.
Solo
cantoris nomine haud raro officium venit ac munus perhonorificum, quippe
quo periungi ambiretur fingulari contentione duni maxime aliqua praecipua agebatur celebritas.
Exemplum affert anonymus apud Labbeum S.
Sulpitii monachus Ord. S. Bened. in fuburbio Biturica civitatis, Hiltor.
,

Bibl.MSS.
T. II. p. 9S

Patriarch, archiep. Bituricenjium

torem

&

Bituricenjis ecclefiae

c.

compofita

6j.

cantorem

lite face.

XII. inter can-

Sandi Sulpicii fuper con-

abbatiae

fuetudinibus fungendi cantorie officii de confecrationis novi antiltitis. Vefolertia

nerabilis pater Henricus (pergit) fua induftria , fagacitate,
illos
inter
non
folum
veruni
etiam
monimentum
pacem
reformavit
in
,

&

foederis utrisque partibus conceffit, & donavit quidquid auri vel argenti
in prima folemni MilTa pontificis eidem a fidelibus ( ut adhuc erat ilte
,,

a)

Cantor debet

&

centor in finiilro,

& hyirmis,
& in altero

riis

fuo

rigere

providere
dire

&

cantandum

excitnre,

pfalmis

refponfo-

non emendaverit,

alter

fi

ordinate

ftent

enim

antiphonas imponere &c.

Cantoris

bros fui

prout potucrit

buere

nutum

nes abbreviare

&

ncdicius

incepturus
incipere

&

ecclefia

in

officii

ad

facriftae

Alleluia

cantare

uti

&

antiphonas

Magnificat imponere,
eft

prcenuntiare

omnes qui

eft

&

&

levatione

&

quam

tunc canticum

chorum

centorem fuum regere,

& in

in

ordinare.

leftores

Ad

&

ilium

ipfi epi-

ininngere."

ac

breviarii ac ordinarii

normam

dirigere,

in-

non pfalmos, refponforiorum verfus, h3 mnosque cantare, vel faltem

Pfalmodiam item vel
incipere aut prasintonare.
antiphonas nee

vitatoria,

nimis elevatam

cantuum

e-

cordiam

depreffam

nimis

vel

ad ordi-

Eiusdem pfalmodue paufas

revocare.

convenientes iuxta

omni

duplici fefto

lemnitatem

iniun-

vel

chorum

extra

quo

inftruclio puero-

tur.

erret

"

qua'.itatem

ordinare

pore pramonere

miniftros altaris in tabula

pertinet

Prreterea

narjum tonum reducere, ac difcotdantes ad con-

chronica pafchalia fingulis annis mutare,

cantores,

enm

omnibus du-

totius officii divini cantum apeundemque tarn in choro quam

chorum fecundum praifcriptum proprii miffcire

vel per fuc-

le&iones legendas canonicis proefentibus

gere

or-

de cantibus iniun-

propria perfona tenetur

fe,

depreffionc vel per

in

incipiendis tenetur inftruere.

Miffarum
prime
falis,

Be-

&

fcopo in

extr?

in ecclefia falluntur in cantu

eft

Item

diftri-

pfalmodia per omnia emendare. "

b) Cantoris officium

chori ad miffam

chori.

omnes cantus ab epifcopo incipiendos

c)

&

Fractcrea in maioribus duplicibus feftis

tenetur intcrefte regimini

le&io-

ad

atbati

li-

mos

eorundem admiffio

cocteris reftoribus

gendis

duplicibus

feftis

&

difciplina,

plicibus feftis reftores chori

fedeant

vel

&

dinatio.

cor-

chorum cuftoad omncs horas hymnos incipere, &

in

ruin

fuc-

atque verficulis unusquisque in

,

fratres

ut

&

antiphonis

dc

&

unusquisque in choro fuo

vigilandum

fratres ad

negligentins

choro

dcxtro

in

ftarc

eos

feftorum fo-

ac

qui in choro aliqnid

cantaturi

congruo tem-

funt

ne vel ipfe vel

aut tempits praeveniat

alius
,

in

ali-

aut cundte-

ET EORUM FUNCTIONIBUS.

305

C. IT.

Quod ne cui dubium fit, mihi praeclaverbum

inferendum eflTe quoddam vetus in
O itrumentum ex archivis fupradicfce S. Sulpicii abbatiae depromptum."
continet enim ordinem in decantanda
perae pretium eft idem exferibere
Mox idem memorat, eunMifla cantoribus illis per vices praefcriptum a).
dem Henri cum archiep. dedifle capitulo Biturkenji quendam cenfum de au

mos
rum

oblatum

retentus)

fui(Tet.

videtur hie de verbo ad

guranda nuncupation, quatenus feftum Affumtionis gloriofiffhnce Virginis MaEundem Henri cum prius
rine Genitritis fieret cantoris in eadem ecclejia.

Dominum Odonem

notaverat habuilTe fratrem

Parifienfem epifcopum

& can-

torem Biturkenfis ecclejia , virion etiam plurimarum virtutum amplitiidine

In hunc Odonem narrat capite fequente omnium fuffragia coninfignem.
feniifle.

ut poll

De Eli a

retur.

J:at

Thomasius

coniundum.

Biturkenfis defigna-

archiepifcopus

cantore Lemovicenji, facto poftea ar-

cum

Officium hoc prascife fingulari

chiepifcopo Burdigalenfi.
fuerat

Henrici

mortem

priore capite egerat,

dignitate

baud

prxfatione ad Romanian antiphonarium pu-

praecentorem pfalmi refponforii in ecclefia ufitatius ex ordine lectorum

commune,

officiumque pluribus

fuifle,

ciurnis vigiliis erant decantanda

ita

quando

plura refponforia in no-

ut ab antiquioribus ducto exordio, ad

defcendendo veniretur , prioraque prioribus

pofteriora poiterioribus prxcinenda iniungcrentur
quern ordinem didicilTe fe alTerit Thomasius ex MS. antiphonario Vatican^ bibliothecae.
Aliud erat in cathedralibus eccleiiis , atque in Anglia monafteriis officium praecentoris perhonoriiuniores

ficum
a)

EgoHENRiCUS DEI
fis

prxfentibus

qux

fiain,

&

futuris

litem

&

de Kyrie eleifon

controver-

Cll

& fratres Sancti Sulpicii Bitu& Dominum cantorem beati Steph am

blatione & officio Miffie, quae in ecclefia

fuper

ter

celebratur

&

obfervata

hacter.us

confuetudine

ufque ad noftra tempora

rium proborum

ficut

monachus

antiquorum virorum teftimonio accepimus, duraverat im'ecifa, in hunc mo-

incipietur.

dum

veftimentis

tis

fuiffe in prxfentia noftra

affenfu,

cantor beati

&

bona voluntate fopitam.

Stephani

officium

Miffs

pfalmum

& fecundum

cantabit.
ria

Patri

ftolam

de utriusque par-

in choro

de ccetero primus

S.

Sane

officium feriatim incipiendo

Glo-

&

Quo

ultimum

officium

incipiet.

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

L.

cantatis

verfuin

Sulpi-

cantor

Sulpicii fimnl

deferent archiepifcopo

Stephani

S.

G/o,

&

Et in

incipiet

Stephani &

Sulpicii.

&

duobus monachis

Ad hxc monachus

S.

Alleluia can-

Stephani

fubdiaconus epi-

monachus diaconns evangclium

foiemnibus

in

archiepifcopo affiftentes

Et cantor B. Stephani

&

al-

Et fimul a duo-

sequali-

Stephanti fuccentor medietatem habebit &c. Actum

anno ab Incarnati Verbi 1186. Pontificatus vero
noftri anno 4. "
ter

&

Cantor autem Sancti Sulpicii

S.

&

decantabunt.

Sulpicii

incipiet,

cantor S.

Profa fiquidem a cantore

tabitur.

&

&

canonicus B.

erit

bus canonicis

pin-

DEO

Refponfum vero cantabunt duo, quo-

rum unus

Quibus
cantor S.

reditu cantor B.

terra fax.

Sulpicii ab archiepifcopo, quum de novo

inftituitur
antequam in maiori ecclefia cantet,
SanJti

de antiqua

&

ria in excel/is

in

ricenfis,

incipiet

fecundum.

Stephani

inter venerabiles in Chrifto filios no-

abbatem

ftros

Stephani primnm

pera&o cantor beati

gratia Bituriccu. archie-

Aquitanix primas notum facio univer-

pifcopus,

II.

P.

dividetur

I.

de

parte

cantoris

Q_q

B.

306

L. II.

ficum prsftantibus
Hift.
-

mUtt. Angl. obfervat P.

SK F n
'

''

P.

DE CANTORIBUS

I.

vlris conferri

Zieclbaur

folitum

muniaque

ut exPiTSJEo de

defcribit

illuft.

Nam (inquit)

fcriptor.

prsecen-

&

&

antiphonas inchoare,
toris erat'faltem diebus folemnioribus pfalmos
omni
tempore
quid
intonare
cuique
cantandum
,
aliis praefcribere, di
diibonere , rubricarum fenfum in dubiis ex vinum officiam ordinare ,

&

&

hymnos,

lectiones ex hiftoriis Sanclornm ad ufum

,
divinum
obfequium
componere , & fimilia praeftare
chori &
qux non
Idem hoc erat ac archicantoris
nifi per virum eruditum fieri poterant."
munus, non minus alibi infigne, uti ex infcriptione epiftolae Aureliani

fplicare,

fequentias

monachi Reomenfis adBERNARDUM archicantorem futurum archiepifcopum,

apud Martenium patet , quern eundem abbatem fuum defignat
nee miin
margine
quod
annotatur
archicantorem forte quod in muhi videtur
dici
fed puto indigitari praefe&um cantofica arte omnibus pngpolleret
nee infrequens fait, abbates munere archicantoris fungi.
rum
Qiialis
apud Mabillonium notatur Ioannes monafterii ad S. MartinumRoma abbas prope bafilicam 5". Petri, ut potuerit munere fuo illic fungi: quod
idem eflfe cenfeo ac archiparaphoniftae aut primicerii in ordinibus Romanis
,

CoBeS. ampl.
T. I. p. i*i.

t.

i.

annai.

t- 545-

Pag. ii.

&

1,

aMABiLLONio

Archiparaphonifta in caerimonialibus antiquis etiam

prxcentor vocatur: ad quern pertinebat MiflTae Introitum intonare ad lignum
editis.

egreflionis papae e facrario.

tita

cum

Alia officia

paraphoniltis ac primiceriis par-

habebat iuxta prsefcriptum ordinum Romanorum.

Telte

Onuphrio

in fchola cantorum poji primicerium quatuor maiores fitnt, primus fecundus,

quartus fcboU.
Quorum tres primi parapbojiijfa, quartus vero arfortius
Primicerius dicitur quafi primus in cera
ch ipwaphonift a dicebatur.
olim enim moris erat in tabulis ceratis & pugillaribus fcribere. Quae confuetudo
membranae & chartas ufu non ita ceffavit , ut non ad fequiora ufque tempora ceratarum tabularum ufus perduraret , atque ecclefia Laudunenjis
telle
Bellotte ad hsec ufque tempora eumretinet, & cereis huiusmodi diptychis omnia Laudunenfium nomina quotannis inferibuntur. Primicerius aliquando etiam grammaticus dicitur. Inter munia ecclefiaftica palfim occurPoft alios vicarios epifcoporum peculiaris eft titurit de officio primicerii.
,

&

Obferv.'in
ritus ecd.
^

734-

lus 25.

lib.

I.

Decretal,

atque

oflicium in

illius

ecclefiis cathedralibus ple-

In privilegio, quod Leo IX. altari S. Arnulphi

nius defcribit Isidorus.
Metenfis monafterii conceflit , ad Midas in eodem altari celebrandas , inter
chorepifacerdotes cum primicerius primo loco notetur, ante decanum

&

fcopum primum
Prof. IT. in
fac.vi. Q-^

patet perhonorificum

primicerius cantorum

Mabillonio

fertim in ecclefia, Metenji

tas fuit.

In

nimirum

litteris focietatis

initae

fuiflfe

id officium

delignari videtur
,

eoque

nomine

nee immerito, ea pra?-

ubi tantus mufices honor ac celebri-

cum

Chiniacenfibus

aWALTERio

epifco-

po

ET EORUM FUNCTIONIBUS.

307

C. II.

epifcopum & abbatcs in fubfcriptionibus inter dignitates ocprimo Ansusus praecentor, poltea Ansericus archidiaconus. Exemde cantoribus tracfans. Poftremo notandum,
pla alia paulo antea recenfui
primicerium cantorum feu praecentorum etiam priorem feu caput fcholae, inmagiscuolam feu magiltrum fcholae
deque capilcolum feu magiscorum
a
infigni etiam figillo
ut pluribus docet Domin. Manni
fuifle dictum a)
"'
Primicerii cantorum nomen paflim in Romanis monumentis im ^el m .
demonftrans.
occurrit, notatque P. Urbanus apud Cassandrum in Liturg. pag. 141. in to eeel.
vitam Sergii priorem cantorum & eius cantores vocatos fuifle initio minifteriales , quafi minifterium impendentes divinis officiis, in ftationum maxime diebus. Poftea priorem iftum cantorum didtum effe primicerium fcho& iftud officium olim magnum fuiflTe in urbe, quia totus clelae cantorum,
Idem habetur in vita Gelasii.
Nonrus minor in hoc pendebat officio.

po

Etuenji port

currit

nulla de

durnis

illis

paulo ante notavimus.

officiis,

De

primicerii muniis praefertim in no-

quibus intererat Romamts pontifex , paflim agit

Benedictus

&

canonicus in Ord. Romano XI.

Cencius camerarius in XII. b). Hu~
go Victorinus Ad primicerium (inquit) pertinent acolythi, exorciftae,
leclores, atque pfalmiftae

Signum quoque dandum pro

id eft cantores.

&

officio clericorum , pro vitae honeftate,

di follicite le&iones, benedi&iones, pfalmos
fponforia

officium

laudes,

cantandi

peragen-

offertorium

&

re-

Ordo quoque & modus pfallentempore &c.

Sic nempe hoc munus etut Onuphrius notat de Interp. voc. eccl.

quis clericus dicere debeat.

di in choro pro folemnitate

iam per alias ecclelias manavit

&
,

&

exiftimationis praefeclum,
Haec fchola habebat magnae in urbe dignitatis
primicerius,
alias prior fcholae cantorum vocabatur:
cuius opera o qui

ptimi iuvenes felecti in cantu, lerlione facrorum librorum, &optimis moHinc primiceriorum per alias orbis terra rum eccle ribus inftituebantur.
Nempe etiam in Orientem
ut apud
fias cathedrales manavit officium."
,

Goarum

p.

268- videre

magna ecclejia
Duo primicerii Jiant cum domefticis

eft in

or dine fanfta

feu catalogo

iam laudato.
,
ipfique etiam
cantant.
Proximus imperat , f Jignum dot pfalmodia tempore in catholica ecclejia.
De domeftico diximus paulo ante , qui etiam protopfaltes ab
aliquibus dicitur
ut in altero catalogo obfervatur.
Domejlkus
Et mox
dicitur , five pracentor
cantuum cantorumque prafetlus : ut in numerum
ordinem tam eos
quam cantum omnem componat. Ille ut ibidem fubditur , fulemnioribus in vigiliis
quibus omnes conveniunt, dicJis dat initium,
officialium

&

&

pontia) Vid.

&c

Buljeus

Hift.

Univ. Parif.

T.I.

p.

257.

b) Vide

S.

Isidorum

Luitfridum

Q_q

Hifpalenfem in

ex eoque

Grat.

epiftola

dift.

:$.

c.

ad
1.)

D
T.lLfa
c-

Sacr.

I8 -

DE CANTORIBUS

L. II. P.I.

308

pontificem vel facer dotem

hac voce cumpellcms

{vXoyti<rov Ato-KOTo,

Benedic

Domine. Et exinde magnus Mi accrefcit honor &c. a) Lectorum munia dum

recenfet Simeon Tbeffaknicenfis lib. de Templo
unum ex lectoribus canoqui rag Quag x^oAgyet rolg ^/dtkac-M vy.vag,
narchani tacit
rot kuvovc^x^
canonarcham agit. Hoc eft cadivinos hymnos cantoribus prima recitat
nones, hymnos, cantica ecclefiaftica cantoribus Iuggerit.
Nam (inquit Go-

v\

Btcb.

j>.

3033

A r)

tis

cum

pulpito recitent Graci, rariusque item mufices noexaratis cantum dirigant vel initruant ; defectibus his confultum fatis
raro e

putaverunt

fi

libris in

minifter quivis voce

membratim
curreret canendum

&

per cola, huic

>

&

dum

quae

choroe

commode

motibus

a reliquis

audiretur,

libro fuggereret, quidquid oc-

interim cantus notitia

dextrae digitorumque

riis

alteri

&

contraCtione

ufu magis infignes va-

inflexione

extenfio-

ne &c. (xuoovo[uew\OGivit Cedrenus in Thcophilo) tanquam fignis ad vamodulosque exprimendos uterentur. Hie itaque, qui cano rias voces
,

hymnosque per membra conciibs iuggerit

vTrcGotevg ideo dictus
nas
& voce prseit
apudSocRATEM lib. V. c. 3f. decantandaque cuncta edicit
dux
inceptor,
non
canonura
&
praefe&us
mvovcLoxrig
nuncupatur
&

quia recti ordinis in ecclefia obfervandi curam demandatam habet ivra^ia

unde & hie ex officio
coniunctum munus gerit, & e lectoribus unus eft
"
recitandum
ecclefias
fufcipit.
in
medio
In ordine Philothei
pfalmum
,,
,

ApudCoDiNUM occurrit prop. 2. Euchologii lac. Goar idem notatur b).

tocanonarcha in pentade octava de officiis magna: ecclefia; , led cum lectoapud quern etiam legit canonarcha in officio nat. Domini. In priore
ribus
nimirum VII. ponitur protopfaltes cum duobus domefticis primi
pentade

& fecundi
:

& quibus

quaeftio fuillet propofita, cuius lingua

do-

fit

nomen hoc impojitum ?

ReDomeftici appellationem fecundum latinos ducem
i^dpxovra
in-

meftici appellatio

fpondit

Citrio cum

chori.
,

ecclefta minifieriis

ceptorem, prxpofitum &pracfectum lignificare, lie & in ecclefiafticis ordinibus domeftici vocem ufurpari.
Domefiicus igitur muficorum feu cantorum
qui omnes regit ac dirigit ,
nihil aliud eft, quam prafectus
ipfosque Jimul
ac cantiones cunclas difponit , ac in ordinem redigit.
,

VI. Fuerunt in nionafteriis

item archichori,

'i

rma
-

debant

eorum, quibus ordo

chori, feu armarii funt

dicti.

alia

quoque nomina, quae

iftis

fere refpon-

totius officii divini dirigendus erat,

Archichorinomen generalius

&

fuit, illis

archi-

etiam

coma) Vid.

Citrii

interrog. 8.

&

io.

Ubi etiam

agit

de inferioribus Uomeftkis, qui 7ra,r%ia% %C<H Pa.

lectorum officio gaudent.
triarchales funt vocati,

&

b)

Vide eundem
Card.

p. 29.

Thomasii

P.

Vezosi T. IV. 0pp.

Prsef. p.

XVII.

ET EORUM FUNCTJONIBUS.
commune,

qui in minoribus feftivitatibus

Bernardi foculi XI.

monaftica: Eodem modo,

ordine Cluniacenji
teri difciplina

lus

aut

facerdos

cum

aliis

fallitur

apud

P.

patet ex

uti

Herrgott

in ve-

habetur, facit , cum folus tequod nun licet ci , qui in dominick f? pri-

chorum in fefiis maioribus

vate folemnitatibus archichorus

net

chorum regebant

fcriptofis

309

C. II.

ita ibi

Loquitur de armario

extitit.

qui aut fo-

regebat chorum, cuius folius erat, ut przefcribitur,

11

&

ad

&

qui cantat horas in capitulo

?. 16:.

feu in oratione

Miflam etiam, & ubicumque five diaconus, aut fubdiaconus, aut omnino
quivis in choro, in cantu, aut in huiusmodi, qua; dicta funt, emendare,
Unde etiam, qui in dominicis, atque huiusmodi
atque in viam reducere.
ut ibidem dicitur
ad Miffam incepit offechorum
fettis tenet
pqfiquam
rendam accedere debet verfus armarium donee poffit eum videre 8? de,

enim numquam incipiet,

armarius
aut
inclinabit
em
ei
annuens eius petinamque folius armarii eft :
ad unumquemque verfum quern incipiet, intioni , 5? archichorus illi
retro, &' infantes inclinant.
cept
eo facit ante
Eft aut em armarii porbet

illi

Jignum faccre incipiendi verfus

officii

ipfe

&

tare abbati

omnes cant us

&

id

ut P.

etc,

modulationem cantus proferre,

Herrgott

praemittere.

pracinere,

explicat,

Habet etiam unum fujfraga-

brevem faciat de letlionibus ff refponfocaterum ipfa fratrum nomina , qui lecluri funt,
riis
ceteris obfequiu
non alius quarn ipfe ponit ?c.
vel aliud quid acluri
Eius5? cantaturi
abbatis
aberat,
in
munia,
etiam,
dum
vicem.
Armarii
modi erant armarii

ileum
,

qui

pneris cantet

&

5?

eft (ita ftatim caput illud aufpicatur)

forium eius cantare

fi

domnus abbas

refpon-

defuerit,

atque eius lectionem per confuetudinem legere,

vi-

Quicumque
five cantat, ab eo
,
carius enim eius eft.
aufcultare debet; eius enim eft omni hora providere ne eveniat neglileget in ecclefia

&

&

ad Miflam
gentia de opere DEI in aliquo
ad omne officium, quod
teras omnes horas,

&

quilibet infeius,

aut oblitus

phonam fuam ad
ras,

non

ad matutinas
fit

in

domo DEI,

inceperit refponforium

humiliatur

nullus enim praefumere

umquam

cantum altius incipere, aut inceptum elevare, feu

ad
fi

cse-

enim

aut anti-

omnes ho-

atque paratus, ut continuoincipiat,

Ipfe eft temperamentum

qui fallitur reducat in viam.
cantus,
qui
in
monafterio
cantatur:
ad ipfius namque
,,

elevatur,

fuum

matutinas, feu quemlibet alium cantum ad

ipfe debet eiTe proviius,

&

five

eum,

quoddam totius
nutum incipitur,
quemlibet

debet,

quovis

modo

vitiare,

Quae habentur etiam in confuetudinibus

Cluniacenfibus Ulrici apud Daciierium, iisdem fere verbis.

Unde patet T L
nifi

armarius

prius incipiat. "

armarii
ris

munus

inter prsecipua fuifte in

claruerunt, quos inter notatur

monafterio etiam eorum

Alulfus, qui ex

Q,q

fcriptis

qui

litte-

Gregorianis in

novum

'

in /

9 '

3IO

L. II. P.

I.

DE CANTORIBUS

vetusque teftamentum commentarium compilavit.

novum

Mabillonius

edidit in

anatectis

f.

130.

Is

Cuius prologum

monachatum

ante

clericus, Si-

geri praecentoris Tarnacenfis filius, diu reclamante patre, Odoni monaftereftauratori focius adiunctus, deinde armarii feu cantoris offirii S. Martini
cium 47. annis tenuit. Nomen armarii venit a bibliotheca, quae alio nomine armarium appellator, ut habetur apud Dacherium. Sed munus potiflimum in officio divino exercebat
VetJifc.mon.
162.

f.

ctione erant

1W fi

omnes

ejj e

Jiularii,

gott,

libri minijlerio ecckjia necejj'arii

caterique huiusmodi.

textits,

funt,

libri

ubi etiam varii

in

quibus

tinentes confcripti fueiunt:

tus evangeliorum pro

collectae feu

epiftolarii,

in

L.

iov

I.

f'

c.

1.

i: "

videlicet

ut rede explicat P.

epi-

Herr-

preces ad divinum officium per-

quibus epiitolae, textus, contex-

Quorum omnium

feftis.

collettanei

Colleclanei,

praecipua erat armarii cura,

&

alias enim etiam fuum habebat l'urlraganeum

qui C5? pueris cantet,
brevem faciat de lectionibus fc. Ut apud utrumque, Dacherium & Herrgottum habetur. Officionarius autem frater, uti vocatur in conftitutionibus Farnenjibiis apud Herrgottum in eo ab armario fuifle diltinctus videtur, quod ad oblationem facnficii pertinuerit: hcbdumadarhts autem quotidianum impleverit officium, de quo confulendus Edmund. Martenius de
antiqua eccl. difc. c. 9.
Idem in auction editione de ritibus ecclefiae Antvcerpienfi ex MSS. confuetudinibus Germania, hebdomadarium cantus feu mePrimam in
lodiae fiftit his verbis: Hoc Jit officium hebdomadarii melodia.
primo noQurno
ad canfecundam ad matutimim iuchuct antipbonam
tica.
Eo itaque officia hactenus recenfita pertinebant ut iis addicti cantum
,

p.

fub ipfius dire-

libri

Debent etiam armario adeo, ut legitur apud P. Herrgott,

&

&

moderarentur, cunclisque canenda praefcriberent.

quae noWilhelmi
Einin
conftitutionibus
Hirfangienfibus,
quas
MS.
tantur
S.
ex
rite dirigerent,

Hue
a

praeirent,

etiam funt revocanda figna ad divinum officium pertinentia

(idlenli edidit

Herrgott

P.

in veteri Difciplina monaltica.

a)

VII.
a)

Pro

figno

turn in.iicem
ita

manui & peftori digiimpinge, &' pnululum attra&um,

leftionis

fac refilire

tit.

quafi qui folium

codicis ever-

Pro figno lxfpcnforii, articulo indicis pol,

& ita fac eum profilire. Pro

licem fuppone
figno

verfus

fuppone,

articulo

minimi

pollicem

digit!

&

hoc, quod proemiffum eft, de faPro figno antiphonx, fummitatem

pollicis ac minimi digiti eoniunge , & fie parum pollicem deorfum tralie.
Pro figno Introitus , pollicem & ei proximum profer fummitaliente adde.

tibus

corum

iunctis

ac Miffbe fignum
digitus

manum

contra os

adiunge.

manum

Pro figno

omnes dextrx maims infleifte

ori applica ,
quod cantum

Pro figno

Alleluia

digitorum

inflexas

propter angelos
coelo cantatur.

peclore earn
erat
forii,

trahe

fit

manum

ad os applica.

adde.
figno

eandem

adde.

generali

%no

&

Pro figno
cantus

"

C.

cantns

2C. p. 39$.

&

ut quod prius

Pro figno refpon-

fignum

quod

prauticto

modo

offertorii,

prx-

offerendi

Pro figno communionis

pramiffo

inclinatam,

ita

jer ventrem deorfum,

femper fignificetur

fieri

Gloria,

manum

inverte,

deorfum.-

manum

traftim

mifib

fummitates

amovendo

furfum

manum &

quad ad volandum move

quod ut creditur ab angelis in
Pro figno profx, quam quidam

fcquentiam vocant, leva

applica,

fignificat.

leva

fignum

item generali

comnmnicandi

ET EORUM FUNCTIONIBUS.

C. II.

&

SpeCtabant haec ad moderatorem chori, qui

VII.

canendum edet

Pixterea,

indigitabat.

ut

&

cantum,

I I

quid Ad cantum

omnia ordinatiflime procederent,

peculiaritcr
notati,

notabanturque munia
ut quisque, quid fibi agendum
Lepida in hanc rem legitur hiitoria in anonymo San-

ante dithibuebantur,

cognoiceret.

effet,

&: af-

fumti.

a
Habetur in laudatis Hirfangicnjibus conttitutionibus prater fina).
gulare caput 78. de hebdomadario cantore, caput 79. de eo qui mtatus eft De gejlis Cart li Z.J. c. 5.
ad primam antipbonam. 80. de eo qui mtatv.r ad aliquam leciionem. %\.de

Gallcufi

eo

qui notatur ad aliquod refponforium.

refponforiorum,

dualiuni,

Et poftea 88. de cantor ibus gra-

P-

44v

447-

p.

460.

Kyrie, ubi omnes limul ritus exfplican-

Alleluia,

& ordo in iis fervandus b). Quo etiam pertinet fequens caput 89Ouaudo in clavjlro non jit alte cantandura ubi iterum ma fingulis iniunEtt penes nos manufcriptus ordo operis DEI.
guntur munia c).
Cuiustur,

modi

paflim in

monu-

monafteriis reperi antiquos codices, atque inter

aliis

Alemannica habeo ordinem feu breviarium chori Turkeufis

In
eiusmodi libris pro totius anni circulo omnia, qua; pertijient ad officium

menta

liturgiae

fcript an. 1260. pro ecclefia collegiata primariae huius in Helvetia urbis.

dia)

Quidam

cum

epifcopatum nominatus aberat,

ail

in vigiliis

Martini

S.

refponforium

confuetudine

debebat pro

ut magifter

nant
Si

fcholoe

quod refponforium
cantare deberent in nocte. Huic autem qui epifcoRefponpatum iam quaG in manu retinebat
forium Domineji a.dbuc populo tuofum ueccjfarius,
defignarat

fingulis

pridie

in

Cumque

fe

hortarentur

forium

quando, dixit
abiecrus ille

confortatus

&

adiuvare
lis

refponforio
lantifiime

Mox

cantarent

ei

vellent

&

fponfiones
retro

&

inclinant

inchoant

fed in

Nullus

verfus

&

ante

tamen eorum

marius innuit

cantato

eis

cantandis.

in

ca-

ante

retro

faillic

quibuscunque

"

tales

vel aliorum

cappis vel

in

fi

animarum

tunc tantum

eius

fine

Scillam pro-

hebdomadarii

ipfi

Quodfi omnes funt

omnibus vero ilium impe-

probare volens fapientiffimus

moleftus

ille

pro-

perveniret,

efiet.

Q_uo verfum

refpondere

coacti

tttum,

funt,

Alleluia

c)

fe exuit.

albis

Ar-

pro

nemo

cantat

voluerit

Fag. 459.

Et hoc fubnotandum
in

clauftro

in feftis

apoftolis feriantur

ad Graduale, vel

mam

&

gradum

Kyrie eleifon
,

&

ante

re-

&

priusquam impo-

eft

quia

nifi fratres

Alleluia.

fupprefla

duodecim lettionum, qux

praedidum cantitm

poflimt

Ifti

illi

qui notati

quidein ante pri-

ad invicem

tamen voce.

afnrmare

Quodfi prima

tantum acceleratur
ut brevitas fpatii Iliad
non patiatur tunc quidem in veftiario quando
fe albis inducunt , eundem cantum , audiente
armario , prsvidebunt. "

in

qui cantant refponforia, gradualia,

,

cum

cum ma-

tunc cantant refpon-

Hi etiam

tenent.

ciunt.

miferabi-

potuifTet,

Mifla pro defunctis

vel

funt can-

orationem dominicam modu:

nollent

faciunt ad

nentes

ipfi

quibus armarius iniungit.

fi

celebranda

eft

eadcm

obfequentimn ante finitam ofFerentiam

Fiat voluntas tua. "

b) Sed

excepto

ritu

prius

Miffcc folemniter funt

non

iuffit

h^c verba, concludente Adveniat regnum

cxteri

tamen exdem

eum

clementiffimus rex,

ad quern finem

hibuit ne quis
in

alii

coepit

volentibus

funt

au&oritate roboratus, refpon-

tali

pfallere

Karolls,

foria

refpon-

tandem aliimperator, cantet aliquis.

Turn
Numine divino
clericus quidam )
diceret

verfum perdifcere

a nullo

dire

fuum

atque alius

debere

cumque

in prioribus Miffis
Si

vectiores fratres

alius

quod totum canere noffet

domada
agenda;,

&

quibus

Subfequenti vero heb-

taturi.

&

forium intonuit.
putans

&

iis

dominica funt cantata.

ximo

cantare

fe

ille,

quod feftum amplius in feptimana evenerit,

diuturnum filentium tranfiret, &

ad fublevandum refponforium co-

poft lectionem

alterutrum

ergo defuilfet

nifi

cantanda funt iterum ab

erat iniunctum.

,
& hxc in privatis
communiter cantantur a conventu.

reverenter inclinant

diebus non

cantare

b
c

312

L. II. P.

DE CANTORIBUS

I.

divinum, fingillatim ordinantur, ut fciatur quid agendum vel a tota communitate, vel a fingulis ad curfum divini operis deftinatis.
Qui idem ordo
canonicus, ubicunque copiofior clerus fuerit, ad abfolvendum folemni cantu
pfalmodiae penfum quotidianum, fucceifu temporis fine peculiari cantorum
,

ordine, paffim etiam fine fcliola aliqua cantorum fingulari

eft

ordinatus.

legendo publice & canendo,

conltitutus a praecentoribus feu armario, aut cui id muneris erat a).
a
Omnia
ordinate diftinda habentur in antiquo ordinario ecclefrae Laudimenfis apud
De antiq.ecd. Martenium : Duo clcrici legunt primam & quartam, tres canonici fubdifcifi. c. 9.
tertiam & quintam, duo canonici diaconi le^ diaconi legunt fecundam
gunt
lectionem,
feptimam
duo canonici facerdotes legunt ociafextara
&

Et debent elTe eiusdem ordinis qui cantant re vam & nonam lectionem.
Antiphonas a litem in primo
fponforia, cuius funt qui legunt lectiones.
nooturno
facerdotes,
fecundo
imponere
debent
in
diaconi, in tertio fub
Haec ubique etiam in congregationibus 1110 diaconi, omnes canonici. "
mfticis ita funt dittributa fecundum gradus facrorum ordinum, poftquam
ad clericatum fuerunt deftinati monachi, uti in manufcriptis ordinibus 0Servatus tamen

eft

femper ordo

quidam

in

peris

Ad

ni

ns

apti, fa-

mime-

DEI

ordinatim

praefcribuntur.

VIII. Id porro ftudiofe cautum erat

ut cum felechi canerent ad hoc
CO nftituti aptique prout etiam S. Benedictus in fua regula praefcripferat
F^tres antem non per ordinem legant aut content, fed qui adificcnt anPertinet hoc ad eum finem cantus, quo etiam S. Augustinus
dientes.
,

Reg.

c.

38.

confuetudinem canendi probare eccleliam

ut per oblectamenta aupietatis
affurgat.
rium infirmior animus ad affectum
Auclores huius medii aevi, ut capite ultimo huius lib. II. exponemus, paflim ex S. Isidoro
veterum in curanda voce diligentiam in exemplum adducunt.
Antiqui
dicit

L.1L

Ration.

c - 2-

(inquit

Duraxdus)

pridie

quo cantandum

erat,

cibis aliis abftinebant,

propter caufam vocis, praeterquam leguminibus, pfallentibus apertis.

Cantores autem funt, qui
cantores vulgo fabarii dicti funjt.
de

&

laudatores,

j,

alios

rum namque lymphoma plebem admonet in

feverare. "
Neque hie commode venit vox

An.ue.

repraefentant praedicatores

phus

Aurelianenfis facculo

DEI

ad

laudes excitantes.

Un-

DEI
Eo-

DEI perTheodul-

imitate cultus unius

taurina,

nono, quo ineunte

ut vocat

concilio Aquisgranenfi in-

in

{\gnes
a)

Non fecundum ordinem aut voluntatem

rum

( ut

Jibns apud

eo-

habetur inconftitiitionibiis- QluniacenP.

Herrgott

fecundum quod
ad aedificationem

videbitur,

&

p.

&

161.

fed

libitum

ei

tantum,
fuerit,

honeftatem audientium,

cepto ad ledtiones &c. matutinormn.

Iliud

quod iunior non cantet,

fuper priorem fuum,
niii pro aliqua neceffitate, ut aliquis rogct cum,
aut aliquod pulcliruin rcfpoiiforium velit hone-

tantum provnlet
aut

legat

ad

ex-

ftius

cantari

enim

bula

ftierat

ibi

matutinos

aut defuerit

&c. "

qui fcriptus

in ta-

ET EORUiM FUNCTIONIBUS.

C. II.

banc

fignes canones

gula

Chrodegangi

lendum

in

rem funt

caput LI.

qui

conftituti inter alios 133.

legendum
non fuperbe

Tales ad
qui

in ecclefia conitituantur,

eft in re-

cantandum,

& pfal-

fed humiliter debitas

&

&

fuavitate lectionis ac melodioe

doclos de Domino laudes perfolvant,
minus dodos erudiant ; plusque velint in leclione vel cantu
mulceant ,
Qui
populi sedificatior.em , quam popularem vaniffimam adulationem.

&

&

in vero hxc docle peragere nequeunt , erudiantur prius a magiftris

Eadem canoftructi, haec adimplere ftudeant, ut audientes aedificent. "
:

nes 7.

inculcantur,

His vero, qui

venit

adhucarticulatius ordinantur,

quam

Chrodegangi

cantare volendo quod nefciunt

Hoc

nare compliant."

ut caveretur

cap.L. inter

alia

deinceps,

cum cantorum

cent,

aut inanibus

extiterint

&

fchola fint

infinuare

aliis

curent. "

De

fcilicet

quod

ftatuitur,

vitse

renuerint

talentum

fi

DEO

aut otio va-

vero cantores fuperbi

graviter ac fevere

fibi a

in regula

Conitituantur in-

ne hi qui difcere debent

difjb-

qui tempore ftatuto vi-

fupervacuis fabulis inftent:

emendati atque correcti

aliorum voces

banc rem habetur.

in

terea feniores fratres , probabilioris

ciffim

ftatuiturque inter alia:

minus capacesfunt, donee erudiantur, melius con-

bitius artis

ut Jileant

&

collatum

iudicentur

aliis

ut

errogare pro-

Geraldo Bracarenji archiep. dum adhuc monachus efTet

Bern aldus vitas eius fcriptor Mufica quoque, nee non

B.

Moijiacenjis, narrat

etiam artis grammatics fcientia eruditus , in monaflerio quorum , utpote

T.

in. 3H-

fceBm
bo*-

aluz '
-

&

monachos minus ernditos tarn in mujica quam etiam litter ali difciplina diligent er edocebat.
Oblatus autem puer
parvidus in monafterium, illic procul dubio ita profecit. In geftis Guidonis,
nus primicerius

docJiJffime

regebat;

Cenomanenfis poft

Hildebertum

& pracentoris dig

nit ate

epifcopi

fnblimatus

effct

cum

prius

ibi

magiflri fchola

notatur

id fingulariter

Infan-

quoque cum iunioribus qui in choro deferviunt docuerat binos &

binos fingulis hebdomadibus tam ad nocturnos quam ad Miriam refpon tes

&

altari miniftrare; feinper fub

foria decantare canonice , facerdotibus
Eos nempe
filentio demiftb vultu, ordinatis veftibus horis aftare canonicis.

&

ceteris ecclefiafticis officiis attentius erudivit.

Rebelles
verbere
vero
negligentiores
modo
modo
dementia
hortabatur,
quate
Nam praecentores cum magiftris
nus bonis artibus animum applicarent.

divinis canticis

&

quo eorum difpofitione canonicum

ibidem
competenter
celebretur officium: pueros quoque & ado

fcholarum ad hoc in ecclefia conftituuntur,

lefcentes firma coerceant difciplina

temptus

Malachije

&

ibi

pofiit

cap. 3.

alios fideles in

pullulare vel

ne illorum incuria vel procacitate con-

fcandalum. "

S.

Bernardus

memorat, quod muficam edoclus ab

cantu inftruxerit.

infantia

in vita S.
,

Larga prasfertim in maioribus

Mart. Gerbert. deMusicaEccl.

L.II.

P.I.

Rr

clericos
ecclefiis,

in

T. in.
MahlU
-

anal.
i>-33-

L. II. P.I.

314

DE CANTORIBUS

hunc finem cantoribus funt conftituta beneficia atque Temper permanfit

quod in infignem etiam dignitatem datum
cantorum in iisdem oflicium

in

demum

eo

venit

ut inter primarias diet cantoris in capitulis cathedralis

ad divinorum decantationem, vel redtationem officiorum,

Roma ad hoc erant primicerii feu magiftri cantorum, Cardinales etiam ac archipresbyteri, cantus prafe&i, atque magiftri,
ecdefiae functio,

Dcbenef.p.L ut obfervavit
lib,

7
'

T.iv.
*'

n.

1.

mr-

Thomasinus.

u ti ex epitaphio, paulo ante relato, liquet, quod Muratorius Roma in bafilica S. Clementis non longe ab amphitheatro Vespasiani inventum iudicat ante annum Chrifti millefimum poiitum fuiife
ubi inter alia
,

Eft quibus

Ambo

Andreas nomen Crescentius

atque

facerdotes iftius ecclefia

Cardinalis

erant ac archipresbyter

Primatum

alma

caula quisque tenens propria.

Cantu prefelli fapicutes atque magiftri

Flabra dab ant

Cantores a

prima infan-

p.

XXV.

fidis

mujica difcipulis.

IX. Duplex erat munus cantorum, & ad cantum rudes informandi, &
cantum moderandi.
lft a c ant ant ium alii funt cantores, inquit
Sychardus Cremonenfis epifcopus in fuo Mitrali MS. apud loft Cari feu
Thomasium praefatione in antiquos libros Miffarum Romana ecclefias, qui
j

ecclefia

cantus

in

magna

choro voce

DEUM laudant &

;

alios

verbo

qui funt rcclores ecclefia

:
qui
exemplo ad laudandum invitant alii funt

diftribuunt
f

Eadem

pueri qui graduate in gradibus cantant &c.

1,1V. Ration,
c.

20.

. 7.

dum

leguntur.

Duran-

verba apud

In ordinibus Romanis paflim infantum

fit

mentio, qui ad

fcholam cantorum pertinuerunt.

In laudato concilio Aquisgrancnfi haud
dubie de huiusmodi agitur pueris & adolefcentibus prout etiam in regula
Chrodegangi legitur Quapropter in huiusmodi cuftodiendis & fpiritua liter erudiendis talis a pradatis conftituendus fit doctrinas & vitse proba bilis magifter, qui eorum curam fumma gerat induftria, eosque ita con,

c -48-

ftringat, qualiter
M

&

,3

doque digne

ecclefiae

nonicis
t.i. auecd.

tJiv

6<Jl

a P uc*

& pueris

utilitatibus decenter

poffint

parere

promoveri. "

&

imbuti,
,

&

arm is

fpiritalibus in d uti,

ad gradus ecclefialticos quan-

Erat hasc fchola ac feminarium in ca-

monafticis congregationibus, veluti de monafterio

Notkero & Marcello apud Pezium.

f fi^ m

p. 4 6 9 .
T.i.fpidi. in

f-?-

fab

&

ecclefiafticis dotirinis

Dacherium, iam

cantet.

Ex

ut

conftat

conftitutionibus Cluniacen-

vidimus, armarium habuilfe fuffraganeum, qui

Et de ipfo armario fubditur:

tres pueri pfalmos,

S. Galli

mods

eft,

perlegerint,

Omni die diluculo poftquam

continuo venit ad eos, ut
pueri

ET EORUM FUNCTIONIBUS.
pueri, qui

,3

vel

ter,

ledums

modo

aliquo

fi

capitulo

eft in

pueri offenderint,

cantum minus

audiat lectionem

vel etiam rite

maxime cantando,

diligenter addifcunt

315

C. II.

fi

ipli

vel legendo negligen-

dignam ab eo dilciplinam

Ita in difciplina canendi formati pueri aliquando ad coer experiuntur. "

idonei funt habiti: veluti de Petro abbate Anlicentiam
cendam aliorum
drenji in chron. eius monafterii legitur apud Dacherium: Ut autem dis-

T.ll.f.so9.

&

Mam difcerent protelando capfalmodiam more folito accelerare

die
nere pueris 8? iuvenibus nondum injlallatis
5? nolle pfalteria dabantur,
eis ad punclum paufantibiis feniores corde terms pfallentes eos concorditer
De Guidone Ccuomanenfi modo retulimus, qua ratione ipfe
fequebantur.
fuefcerent

&

poftea prsecentor Cenomanenjis fedulo

monafterio a puerulo formatus

in

munus informandi pueros

Tempore CaroliM. Angilbertus

obierit.

bas in monafterio Centidenfi ordinem divinae pfalmodiee

tum

Centum

pueri in fubfidium accederent, ut in chr. Centul. legitur:

iam pueros

&

ab-

ut cen-

ita inftituerat,

et- i- II- o.VL

D "^

viciu flatuimus, qui fra- -^ "jj

fab eodem habitu
canendi interfint, ita
tribus per tres choros divijis in auxilium pfallendi
ut chorus fancii Salvatoris centenos monachos cum IF.
XXX. pueris ha-

ortus fed a puero Chrifiauus

&

poris

&

qui in omni

cantandi arte vocisque excellentia

De Guntramno
fuccceffit

litterarum

lib.

Iudais

tunc tern-

maxime
,

primo ftatim acceflii monafterii

in admirationem rapuerit , mox fecundum ab abbate in choro adeptus
ac cantus fuavitate

cis

cum

hifl.

fur

le

exempla

chant, p. 13.
ecclefias

ex fchola cantorum inlignes prodiere

ille

gantiflima

procera

men

primxva pube vernans

ftatura ultra

graffitudinc

calitas in eo

&

inftar

mole

S.

admijfus

in

noftrse

altifTona

forma elehomines

aetatis

congrua

proceritati

tubx

corporis

prime eruditus in
rat

a$u& Bader.
1

non indigna.

ecclefiafticis officiis,

conventu.

Nofte

vo-

prxdulcis ta-

virorum, qui Ad

affert

funt confecuti dignitates.

De Sergio J.

pontifices.

Plu-

ilia

Ap-

que

inftar

antiphonas

refponforia

ampliffimx

fixosque in

tubx

dulciter

reboans

Cumque ad

illud re-

quod cantandum abbati ab armario

defertur, fignificavit abbas armario,

iuveni pro fe cantandum

deferret

Guntramnus

ftabat in ultimo.

ut
,

memorato

eo loco quo
fufcepta

cum

refponforii obcdientia,

tarn

humilitate cantandi

converfio

mirabili tubx vocis fuse novitate atque organica

Paui.i annualis de more folemniter celebraqua ille ad invitatorium , hymnos, pfal;

mos

absque invidia deleftabat.

fponforium

iugiter-

attonitas

cum omnium fratrum aimos

gutturis dulcedine totum chorum, ipfumque maxime abbatem permulfit, ut finito verfu

fiftulati

&

Gloria Fatri

ad fe venire

eum

ad

eadem hora abbas

&

de eo quo

fecundum

fe
r

ftare.

fignificaret ei

ultimo ftabat loco

"

dignitates

ha " a

"
prxci-

vulgatus

ditmfue-

batur

aures,

II

lo-

Ana Erat

'.

37I

X. D. Lebevf Traite'

a)

1'

a).

hac puerili educatione maximas poftea

res

\ Bj

florebat.

quam voadolefcens omnes

narratur

I.

ML

Trudonis

monafterii S.

abbati

monafterii initio

peritia

cateros

inter

Adelardo primo

qui

in chronico eius

&

Herbertus ex

In a&is Fulberti Carnotenfis celebratur

&c.

beat

fchulis erudiendos

pxias .

316

L. II. P.

Anastasius

DE CANTORIBUS

I.

Hie Tvowo;;; veniens, fubfanctx memoriae

Adeodato

pontifice,

connumeratus eft.
Et quia ftudiofus erat, &
cantorum pro doctrina eft traditus: & aco lythus factus per ordinem afcendens a fandtae memoriae Leone P. in tit. S.
Sic Ser SusANNiE, qui ad duas domos vocatur, presbyter ordinatus eft."
giusII. a Leone III. puer adhuc fcholae cantorum eft traditus ad erudiendum
v.t meUifiuis injlrueretur cantilena melodiis.
communibm litteris,
Et mox
Injignis idem ac folertijtimus puer celeriter omnis litter alls difciplina fumpfit ingoal am
ut omnes ipfius fchola pracelleret puerulos.
Haud abfimile narrat
in Gregorio II. Stephano III. Paulo I.
Ex eadem fchola, ut ordo habet

Romana

inter clerum
n capax

ecclefix

priori

in officio cantilena?,

&

Roman us

pueri nobiles cubicularii pontificis

Urbanus

confueverunt.

fieri

IV. pontifexvero ad finem faeculiXIl. Trecis inter infantes cathedralis

enutritus.

lum

notavit Cardinalis cuiusdam,

inter chori infantes

qui ibidem aufpicatus

Stephanum

item chorepifcopum

fem ex chronico abbutum apud Dacheriup.i

tenfi

XI. Idem Le Beuf notat

Cantores epifc r'

& P rin -

ltd.

c'oi.

n Sabbato

a
AfuiBottani.
t. I. Apni.

epifcopos

28.

fibi

honori duxifTe, quasdam pe-

Beroldus

teftatur

S.

N^
898.

Solemne archiepifcopo Mediolanenji iutfut poftremum canat refponforium.

Quod inquit archiepifcopus debet cantare excelfa voce ad cornu altaris.
fullt lxc rara ni a ijj s p a fl] m ecclefiis exempla
de quibus fuis locis
meilL i net
Singulare eft, quod narrat Exkehardus in vita B. Notkeri de
quodam eius difcipulo, cui in cantu fequentia epifcopi quidam comites imperatoris fe fe iunxerunt a).
De ipfis principibus idem legimus, veluti de Ca*

Mwator

&

qui infans in ecclefia Ale-

culiariter canere in officio divino.

^e

ddeftati.

p.

facrum munus
abbatem Laubien-

eft

meruerit.

fcientia cantus percelebri,

ecclefiae

In ecclefm Lngdunenfi laudatus paulo anteLEBEUFius tumu-

fuit

rolo

Eginardo

qui tefte

JM.

noclurnis horis

& facrificii

in eius vita

tempore

ecclefiam

mane

& vefpere

item

quoad eum valetudo permiferat, im-

"

i>

T.

pigre frequentabat
p.i97-

I.

cum

dubitaverit

quodque

imperiali cappa ornatus folemnibus

feftis

non

vocem auctor hiftorias muficas afferit;

Fulcone II. comite Andegavenji fub Ludovico
geftis Confuhmi Andegav. Cum in choro B. Marti-

cantoribus coniungere

certius vero id dicitur de

Spidi.
cher.

Da.

IV. qui ut habetur in

t.iii.
l

Q-

et

u t canonicus

&

caneret

cum

cxteris

regi Francia,

qui tunc

fora)

Agente imperatore
guntinam civitatem
inibi regents

cium

&

crebro coronatus

modulos

S.

pafcha apud 3fo-

Galli monacho

fcholas

procurante etiam cantoris

ut iblitiim

tiofiflimis

Cunrado

&

eft

offi-

medio chori imponens

infulatus,

indumentis
fequentiae

ill

adornatusque pre-

cum que manuin

pangendos

rite levaffet

ille
,

ad

tres

epifcopi imperatori in throno fuo proximi

mrs

quod

aiunt

Domine rex

ipfe nos

&

docuit, iuvabinius.

turn fore dicente,

defcendentes

inclinato

renter

cum

eo

ibi-

Illo

hoc gra-

veftiti pontifica-

Galli monacho & indinaiiDEI quod docuit reveperficiunt. a

lilus fociantur S.
tes

magiftrum in eo,

opus

ET EORUM FUNCTIONIBUS.
&

forte aderat,

eum cum

fuis

317

C. IT.

commilitonibus deludebat,

huius-

litteras

Regi Francorum comes Andegavorum: no modi formam habentes mifit

domine quia rex illiteratus eft afinus coronatus. " Sed haze a veritis
CarolumM. Eginardus in legendi & pfallendi difciplina
lio pertinent.
quamquam nee publice legeret nee nifi fttbmifaiTerit
peritum
admodum
Sic de S.Ludovico auctor coaevus refert,
in commune cant aret.
fum ,
omnes eum horas canonicas, & de gloriofa Virgine Temper cum nota id
:

&

easdem cum
De Ricantu, audiifie,
chardo Anglia rege perhibetLE Beuf ex fupplem. MS. ad chron. Roberti
S. Mariani Antifiod. ad an. 1199- ipfum in divinis cantibus fibi admodum
Rodericus de Rebus Hifp. fcribit: Ferdinandum ecclefiamz.
complacuifle.
& facrificii tempore frequentafle innoclurnisque horis
vefpere & mane
laudibus
modulando
interdum etiam vices canin
DEI
terdum cum clericis
fubmifle tarn en

eft

capellano dixifle.

VI.

c.

13.

toris

De

implendo.

&

imperatoribus

componendis cantibus operam dederunt

te

ut

hymnorum

& modulata

compofitioni

animum

fonoraque voce in

qui in Oriente & OccidenIn Oriente

dicemus poftea.

regibus
,

applicuerunt imperatores quidam

ita

ecclefia publice cantare, in laude pofuerunt.

deTHEOPHiLo
Ferunt etiam,
ait
ilium cantus amove illetlum in folemnibus ad magnam ecclejiam convene
tibus ac feflis ne mantis quidem ad cantus artificiofam normam agitare detreIn Compendio hiftor. p. 428. de S. Helwige Folonia ducifTa
clajfe.
&
S. Elisabetha Hungarorum regis filia narrant, quod pietatis ftudium iuLaudatus ideo

Cedreno Leo Armenw.

Et

giter in divino officio

horarum nimirum canonicarum

exercuerint.

XII. Habetur tamen interdiclum Zacharije P. in epiftola ad Pipinum

maiorem domus quas eft quinta cod. Carol, editi T. III. hift. Franc. Duchesini Quintum capitulum de monachis id eft ancillis DEI
quibus fla-

Muikribus
ca " tus inter '
.

,3

gitatum

eft

ft

eas ad

liceat

Millarum iblemnia

turgia facra,

aut fabbato fancto publi-

&

ad Miffas pfallere aut Alleluia vel refponforium. De

ce lectiones legere,
quod ne his in libro decretorum beati Gelasii P. c. 23. deftinatum eft
:

fas fit

funt

foeminas

officiis

facris altaribus miniftrare

virorum

Accidit in hac re ingens abuius iam a

deputata praefumere."

concilio Cabilonenji

vel aliquid de his, quae

m. 6^0. damnatus

a).

In homilia Leonis IV. decurapa-

ftorali,eiusepiftolisfubnexain conciliorum colledionibus, indiicriminatim pro-

hibea)

VaUle enim omnibus nofcitur efle indecorum,

quod per dedicariones bafilicarnm, aut feftivitates Martyrum, ad ipfa folemnia confluentes chorus Foemineus turpia quidem

decantare videntur,
clericos

pfallentes

dum
audire.

&

obfesna cantica

aut orare debent, aut

Unde

convenit,

ut

facerdotes loci

talia

porticibus ipfarum,
tare debeant

&

rint emendare,

difciplinx

arcere.

bafilicarnm

etiam ab

Et

fi

ipfis

atriis

vel
ve-

voluntarie nolue-

aut excommunicari debeant, aut

aculeum
3

a feptis

ac

fuftinere.

"

a
Can. 19.

L*H.

DE CANTORIBUS

P.I.

hibetur mulieribus canere in ecclefia:

vel in atrio ecclefia prohibete.
licet in ecckjia

j3

choros midieriim

5?

c.

choros facularium vel puellarum cantica exercere.

quodam Caroli M.

ApuA Buiuz. lari

t.i. f-957-

Cantus

Praeierunt ftatutaS. Bonifacii

indulgetur, ut in funere

ncnt e xcelfa voce, Kyrie

cleifon

illi

in ecclefia

Non

2i.

In capitu-

qui pfalmos

non

te-

inchoantibus mulie-

Chrifle eleifun viris

ribusque refpondentibus, alta voce canere itudeant pro eius anima." Idque
ad tollendas paganicae fuperltitionis reliquias , qua: in funerum ritu adhuc a-

pud

Anmi.

ecci.

Germ.

T. ii.

P- z

^~

Gallos fupererant

ut ex

Eckarto

fuperftitionum paganicarum adnotavit

Cales ad

P.

742. ad indiculum

an.

cantica alternis puellarum choris pa-

gano ritu fuiffe decantata. Merito abrogation fait

quod Grancoi.as in
Commentar. hilt, in breviar. Rom. perhibet 'mBelgio Beguinas, genus quoddam religioiarum mulierum
alternatim cum ecclefiafticis iingulos officii
verficulos ceciniffe
quod idem ufu receptum quoque fuerit apud religiofas Poiffenfes
quae cum Dominicanis canebant
Ad Te Deitm organa ver,

l.

I. c.

is.

ficulum modulabantur, Dominicani alteram canebant,

tertium vero religiofae.
In MS. ordine officii divini fecundum confuetudinem chori praspoTuricenfis an. 1260. in felto S. Fidei

fiturae

fie

notatum

legi:

Dum

facer-

dos incipit Gloria in exccljis Deo chorus dominarum fubiunget Et in ter ra pax hominibus bona voluntatis. Chorus canonicorum Laudamus te &c.

Et vox

&

tia,

cundum

Item chorus dominarum incipit fequencantabit, chorus canonicorum fecanonici fequentiam Anient alternatim."

alternatim etiam fequentia

fie

&

ita

primum verfum

Exultent film Sion ,

&

dominae

XIII. Fuerunt etiam medio hoc aevo reprobatae voces

fna-

TomoY'T"^ 11 ^

lae,

com P aratae

& eviratx

>

eviratae,

a Ci/iercienfibus vitio datae CluMacenfibus.

voces

quas vos graciles vocatis,

&

Illce

arte

&

tennu-

&

fumaurium
oblectamenta
confucco liquericii

quid Hint , nifi

,
Et quaerente Chmiacenfi , ubi interdicat il tra regulae interdictum ? "
las regula,
cantare cum
refpondet Cifiercienfis : Ubi prascipit legere
tuofis electuariis acuere foletis

&

,,

humilitate

& gravitate &

,

S.

Ambrosics

interdicit eas in libro

de Officiis

TaliFox ipfa plena fit fncci virilis , nihil fcemineum fonet.

his verbis
bus vocibus cum novis &lafcivis melodiis in novis &ufurpatis feftis veftris
:

canonum

utimini contra veneranda

gantur

ham

referemus

in divino
tur.

quae Italis falfetti

,

praeter

Nuspiam tamen

&Dione

organum

officio prohiberi

prsefertim in Italia,
teilibus

dicuntur

dum

An

decreta."

hie

forte

voces

intelli-

ut infra ex regula ordinis de Sempring-

& Decentum
viri

qui fuccefiu

media hac
iam ineunte

&

Pipeth etiam Faufetum

fcemineas aut pueriles voces imitan-

temporum

etiam caftrati admiffi funt,

Herodiano,
Severo Plautinus pueros

in ecclefia obfervantur aetate, licet

tertio fa:culo fub

Roma

ET EORUM FUNCTIONIBUS.
Roma

Sed

exquifitos ad officium cantandi in aula coefarea caftrandos curarit.

aliud olim

ut ad nos redeamus

vitatem in canendo attenderunt

rilis

319

C. II.

dum vocem plenam

requirunt in canendi difciplina

gine tarn in veteri

quam novo

& religiofo fuagravitatis & fucci vi-

qui ufu facro

fpectarunt,

cantoribus ad hoc a primaeva fua ori-

tertamento

inftitutis

Ut

inter reliqua or-

namenta (funt verba expofitionis brevis antique liturgias Gallicana apud

Martenium) quae fulgebant in templo, etiam divina eloquia dulci prout toto (leg. tanto) plus delectaretur DEI verbum,
ferrentur eloquio
vocis ornatu.
Propter carnales namque in
volvebatur
elegantius
quanto

eft
conltituta cantandi, ut qui
propter
fpirituales
confuetudo
11011
ecclefia
,3
penfantes
verbis non compunguntur , fuavitate modulaminis moveantur

T. v.

AmcL

r 97>
'

,5

quanta

dulcedo

fit

quando in incolatu huius faeculi tain

laudes Christi."
Amalarius Ideo (ait) can-

cceleftis cantici

eleganter refonat ecclefia

torum dulcis vox huic operi dedita

ri

populum ad confitendum Domino.

ralipomenon
tur Sfc.

cc

ut fua dulcedine idonea

enim fcriptum

Ita

& tubis voce

& vocem infublimetoUentibus,

Igitur cunttis pariter

mujicorum concentibus,

eft,

6f

5?

fit

f- c -

Pa-

eft in libro

& diver

organis

fis

longe fonitus audi-

folum laudat , fed etiam hilariter laudat.

Qui cantat laudem

folum laudat , fed & amat eum , quern cantat."

11011

XIV. Multa
iis

rem profequitur myftice

ibi in earn

11011

turn ex fcripturis,

cum

qua; in ecclefiafticis canendi ritibus agebantur

veluti de pace

cantoribus

mox

cem

qui retro ft ant, adimplens qua dixit difcipulis : Pacem

vobis &c.
Hoc ejl quod folemus dicere , innuit epifcopus can-

cum

initio Introitus

aliis

Eandem,

dari folita:

Cantores
nonnifi
n

&c.

inquit, pa-

Frequenter hoc occurrit in ordinibus Romanis , atque generatim

cavetur in ordine fexto a

Mabillonio

cuius (epifcopi) infinuatione cantores

Ratoldi abbatis
Gregorii edita: nihil

codice

Corbeienfis a

incipitur

edito

TomoII. Mufai

nihil canere

Menardo

a cantor e

nifi

Italici, fine Fas- 1

Et in Miifa ex

licebit.

ad calcem facramentarii
ah epifcopo pracipiatur

S.
a).

Alias
a) In online

Rom.

Subdiaconus
fcholam

I.

It. p. 7.

regionarius.

refpondet

fchola

jQids pfallct

Muf.

refpondet,

>

Ille

n.7. ita habetur

Adfttm.

&

ille.

ad pontificem fubdiaconus porrigit

lam , inclinans fe ad genua illius
Servi Domini met
get apoftolum

poftea

non

licet

talis

&

dicit

al.

vocat

Et ille
Et rediens
ei
mappn:

&

dicens,

fubdiaconus regionarius

talis

de fchola

cantahit.

fchobe

quartus

ciat de
rit,

ciem

cantoribus.

archi-

excommunicabitur, id
qui femper pontifici nunQuod cum nunciatum fue-

ftatim fequitur fubdiaconus adftans ante fapontificis

Cui

pfallat.

Et

fores fecretarii

accenderint

ufque

cum

Ic-

alterum mutare in loco le&o-

fuerit,

pontifice

paraphonifta a
eft

Quodfi fadtum

vel cantoris.

ris,

ei

annuat pontifex ut

annuerit ftatim egreditur ante

&

dicit

Accendite.

Qui

dum

ftatim fubdiaconus fequens tenens

cantabant.

offert cantoribus,

meam do
tori

z.i. feeccl

Et poftea Minifterium cantorum laudem refonat , ut idem

in pfalmo feptuagefimo fecundo
Qui enim cantat laudem,

(Augustinus)

etiam ex

horta-

320

L. II. P.

Alias etiam archidiaconus

hoc

eundcm Mabillonium

ille

inclinans fe

illi,

DE CANTORIBUS

I.

agit:

37.)

p.

Finito Kyrie eleifon (ut habetur apud

annuit archidiaconus primo fcholas
:

incipit Alleluia

cum

&

pfalmo, Dixit Dominus Domino

&

Poft hunc annuit fecundo

vel cui voluerit
fed
meo.
omnibus incipientibus
hoc
modo
praccipit.
Dicitur Alleluia cum pfalmo CX. fequi
,

&

tur port hunc primus fcholas cum paraphoniftis infantibus Alleluia ,

Sequitur fubdiaconus cum infantibus Alleluia,
refpondent paraphoniftae.

&

femper refpondent paraphoniftae

Dominus regnavit , & reliqua:
annunciant verf.II. infantibus. jr. Parate fedes tua DEUS.
Item verf. III.

&

j,

Pofl hos verfus falutat primus fcholae archi Elevaverunt flumina Domiuc.
illo annuente incipit Alleluia cum melodiis infantium.
diaconum,
Q_ua
expleta
refpondent
femel.
paraphoniftae
his
"
Ex
multa
colligi poflunt de

&

difciplina canendi in

Rom an a

eccleiia

quibus ex perfonis fchola

pracfertim,

cantorum conftiterit viris & infantibus, feu pueris & magnis, uti Durandus vocat. Hue etiam revocari polfunt, quae paulo ante de variis fignis
ex P. Herrgott retuli pro cantu, rebusque eo pertinentibus.

XV. Totum ordinem

Locus, infcru-

menta cantorum in

pilator

ecclcfia.

notuita).

cod.

in

Cafinenfi

anonymus com-

chori ecclefiaftici nobis defcribit

XI. qui fub nomine Ioannis presbyteri in-

faec.

&

Barbare quidem

confuie,

quod ad

de cantu ecclefiaftico, inter

alia "xjnoovcyJav

apud Gracos cum

manu

certis in

argumentum fpeclat
quam alibi maxime
frequentatam cantus mo-

praefens

defcribit
fignis

exprellis

dera-

thymiaterium aurcum, pro foribus ponit incenfum, ut pergat ante pontificem.

Et ille quarpresbytcrio ad

tus feholse pervenit in

priorem

fecundum five tertium inclinato caHomtnt iubcte.

Tunc illi elcvantes
fe, per ordinem vadunt ante altare, & ftatinintur per ordinem acies dux tantum
paraphonifne quidem hinc inde a foris
infantes ab
utroque latere infra per ordinem.
Et mox incipit prior fchola: antiphonam ad Introitum. <*
Similia habentur in online II. & III.
Et in
fchols, vel

pitc

dicit,

annuat magiftro fcholoe,

,, Epifcopus
quando a cantoribus Graduate vel Aiielnia reonline V.

peti

a)

debeat.

Ex una

&

tres de

albas

omnes

elevata

alia

chori

&

tres

obiiciantur.
,

clerici

in

ecclefia

magifler per medium,

atque

pluvialem

virgam propter

metiri

manum

atque

finiftra

difciplinam

Proinde

componere

dextra

qui

manu
tenens,

manu

oftenfionibus

ut

ficut

ut infimul afpiciantnr ad

metiendo

cantus

praenotatur

una voce concorditcr can turn componat

ficut de acies pugnatorum diximus.
Et
ifti ita diretta mente
mundo corde, prona voluntate
voces xquales atque confimiles zelum
odii contra diabolum
& zelum amoris DEI

omnes

quafi

Omnes

cantum.

dirigat

duplicibus ftra-

veftiti

gulatam veftem atque talari tunicam ordinati atque compofiti per docfrinam ftent presbyteri in
primo gradu ordinati per longum & dorfum
recumbnti ad chorum.

du
tra

parte

indutuni

paftoralcm
ut

"

omnibus demonftrat

fubtus

in
illi

medium
ficut

&

diacones

qui inde vel contra

presbyteri.

ordinati
,

parte ftmiliter

magiftrum,

per longum

direcfi

ibat,

atque acolyti

ros ftet

Levitae in fecundo gra-

iterum ante aftando faciem con-

Similiter in

per

ledtores

longum
,

epifcopus

recumbatum. "

&
vel

qui per

ordinati ftent

pavimento ante
exorciftx,

ftent

oftiarii

abbas

&

de alia

fuper

cho-

ET EORUM FUNCTIONIBUS.

321

C. II.

quamque idem anonymus poftea explicatius edifferit a).

Apud Mabillonium ordo habetur, quo procedebant cantores, ftabantque
derationem

flatuuntur per ordinem acies dua tautum , parapbonlfia bine

Idem in fehide a furls , infantes ab utroque latere infra per ordinem.
ante altare

congruitque cum eo, quomodo hodieque confiftiErant

per ordinem ab utroque latere, ut ibi habetur.
diximus,
medio
cum
a
latere,
iam
in
turn
ut
loci
tamen etiam elatiores
quos ambones vocabant quod nomen iam in concilio Laodiceno notavimus, ubi de canonicis cantoribus agitur, qui ambonem aicendunt, & ex

cundo ordine

mus dim

fciraus,

Pag.

8.

repetitur,

acies in cburo

Can

J s-

membrana

pfallunt

ftatuiturque, ne

Non

apud Gratianum habetur canon:

canant in ecclefia, de quo etiam

alii

llceat in pulplto pfalkre, autlegere, P-T.

In concilio TruUano damnanqui ab eplfcopo leclores funt ordlnati.

tux quarumdam ecclefiarum abtifus, in quibus laici fuggeftum afcendentes
Conveniunt haec quoad locum tarn
cantoris officio fungebantur.
ledoris
nift

diji.

92.

kl\ n

&

quam

in oriente

&

unde

occidente ehtioiem

Amalarius

Notandum

turn cantus, poft e-

appellatur

decantari folitus, turn liber

fingulariter

ibi

quern per gradus afcendebatur,

in

dicemus

Graduate , ut fuo loco

piftolam

qui etiam cantatorium

volumen, quod nos vocamus

Quod dicimus gratfia habere nomina apud Romanos.
antiphonarium
quia adhuc iuxta morem antiquum apud
dale, illi vocan't cantatorium
Uti nimirum
illos in aliquibus ecclefiis in uno volumine continentur. "
habetur in ordine Romano I. apud Mabillonium Pofiquam legerit (fubdiaEt in ordine II.
conus) cantor, cum cantatorlo afcendit f dicit refponfum.
Poflquam legerit, cantor cum cantario fine aliqua necefiitate afcendit non fuperius fed fiat in eodem loco ubi leclor.
Putat Mabillonius forte legendicitur

de quo

eft

dum
a)

Unus magifter

manu baculum

finiftra

nens,

quafi poteftate

furfum tenens

&

Qui

infuper

qui

nominator

Chatnilon

fidem

amoris

in fubtus

Amton

que neumas in quinque cordis afcendit, vel defcendit per gradibus cordarum tonando
ita lila neuma ,
qui per quinque gradibus cordarum
tonando afcendit vel defcendit ferenimpha vocatur.
Ita fafta eft quern cum manibus demonflrat.

vel

abbati te-

&

mann

&

ille

cafibus demonftrat,

per

Scalpicon
,

afpiciant

ibi

Tricanos

oftendunt

quafi

itaut diximus, ferena voce oftendens per qnin-

ab eo accepta dextra

neumarum

ita

facris veftibus

(xugovopiKog)

ftat

epifcopi

omnes

ut

per ftudium artis

nnis

medio

in

qui dicitur cheronomica

inJutus,

feptem organis,

una

Cuphos

iinnm corpus

Jouicon

Boar-

unus

fpiritus,

Mart. Gerbert. de Music Eccl.

a.

fides

cor

anima una

ecclefia;

dunt Fatri &c. "

voces fervorem fanfti

omnes infimul

&

una voce quafi.

membris cum
organicis vocibus modnlatione laudem DEO red-

Bubo:,

in

Ita bardus

&
L.

II.

P.I.

totidem

ifte.

Prxf.
tl$ ]:on -

inan-

322

L. II.

dum Jiue

P.I.

DE CANTORIBUS

Sed minime opus eft mutare verba, commodus

enim habetur fenfus, toti contextui congruens ut cantor in loco & gradu
quidquid Ecloga innuat , cantorem indifFerenter poife aledoris confiftat
aliqua ceffatione.

Eadem leguntur

Mi (fa?, transfcripta ex duobus venerandie vetuftatis codicibus IWfuenfifk. Eyftatcufi, qui per omnia concordant
editi cum
Fenetiis an. if 72. fub titulo Speculum Miffa. Poft-

fcendere.

dm

quam

verba in expofitione

legcrit cantor in cantorio fine aliqua necefiitate afcendit

fed flat in eodem

nonfuperius,

Quodfi virgulam in fuo loco relinquas,

fenfus eft cantorem afcendere quidem, fed non fuperius ledore. A loco hoc
elatiori diftinguitur/oy'/wa feu folium canentiiim in choro
cuius exemplum
vide apud P. Herrgott de veteri difciplina monafiica, & plura apud Ducangium. Quoad gradus ambonis notari adhuc merentur duo apud Thomasium loci. Alter ex veteri MS. expofitione Millie Nee in eodem gradu
\ refponforium vel Alleluia cantari debet
quo recitatur evangelium ; " Alter Ruperti abbatis
Cantor ad gradum fxpius confiftit & inferior eo
ftare confuevit , qui fubfequens Alleluia concinit." Item apud Cardiualem
Bona ex ordine Romano: Subdiaconus qui ledums eft, mox ut viderit
loco nbi ff lettor.

Fag. 274.

Antiqui Ubri

Mji. pr*f.

Ll.

&e offc.
34.

c.

l.iiim

M poft pontiticem presbyteros refidentes , afcendit in ambonem ut legat, non

tamen in fuperiorem gradum, quern folus folet afcendere, qui evangelium
Ad cantatorium autem, feu librum gradualem vel antipho ledums eft."

of.

narium etiam pertinent tabulae, de quibus Amalarius

Jiue aliqua necefiitate legendi tenet tabular in manibus.
rint

poftea explicat:

Tabula, quas cantor

Eonim
Quid vero
:

vice cantor
tabular fue-

in in ami tenet, folent fieri

de

Honorii Angufiodunenfis c. 81. haofje.

PutatTHOMASius tegumentum libri gradalis fuilfe.
bentur apud Pezium.
Conieduram confirmat,
ni c er g continens pro contento fumi deberet.
id eft, etiamfi re
quod eas tenebat cantor, etiam fine necefiitate canendi
Poteft tamen etiam hie eife fenipfa non canebat, ut videtur efie fenfus.
Ha?c eadem verba in facramentario

t.ji. Anecd.

F.L

f. 341.

fus

cantor

nifi aliqua

L.ii. Ration.

2. m.6.

c.

Rit

laudvn

p. iv.

c.

1.

prohibeatur

tenet tabulas

in

manibus.

in choro, uti exHoNORio

vocaturque baculus aureus vel argenteus
confuetudinibus Dionyfianis apud Martenium de ant. monach. ritibus p.
Eosdem etiam baculos ad e293. quern portabant cantores, virga regia.
vangelium reliqui fideles iuxta fedem cantoralem deponebant , ut videre eft

Prseterea veteri

Gema tmimx

necefiitate

j{ U

g Ufi

more tenebant baculum cantores

& Durando

difcimus

apud Bellote.

139-

Obhtio

" bUS
feaa
mnppula.

XVI. Utrasque occupatas manus

vini

vei aquae

toribus

ma

^e

expeditas fuiffe oportet,

quandoacan-

vinum aut aqua fuerunt ofFerenda, fecundum libellum Gemma aniMrJJarum inferiptum editum cum aliis in laudato Spe-

antl(l u0 riiu

CUlO

ET EORUM FUNCTIONIBUS.
culo MilTae

Unns cantor vinum cum ampulla

offert

323

C. II.
alter

aquam vino admi-

non nudis manibus, fed fanonibus mulFanon forte hinc peculiariter ad cantores
pertjnebat.
Apud Martenium enim in ampliore editione de ritibus eccl.
ex MS. ord. 700. circiter annorum S. Gregorii in valle Gregoriana haec
ut
vocem
Da mihia Domiue fenfum
oratio ad fanouem praefcribitur.
Quae, ut ibidem legitur

fcendam.

Cap. 3a.

to labore candidis offerebantur.

&

T.lF.p.wi.
cd - -<&*

Quoad oblationem aquae tantum a cantoribus

pqfiim cantare laudem tuam.
Beinde defieri folitam in ord. Rom. I. antiquiffimo n. 1 4. ifte notatur ritus
:

*4-

P-

fontcm de manu archiparadefert archidiacono , sf ille infundit faciens crucem in calice.

pfjonifta
accipiat oblationem ?
ord.
n. 8. Rediens itaque a populo pout ifex ,
in
V.
Et
Et paulo pott : Cantor vero per iuniorem fuum cannam
fchola fine vino.
cum aqua involutam mappula transmittat fubdiacono, calicem in manu tenenPer iuniorem fuum canto rem ex pueris interpretor, qui fub primicerio
ti.
qui in ordine primo notatur ; illic vero fubfeu archiparaphonifta erant
diaconus ab to font em, id eft aquam accepiffe dicitur , hie per iuniorem
fuum delatam , ne cantor fuo in canendi officio impediretur. Qua ratione
commode explicatur quod legitur apud Cass and rum in liturgicis p. 60.
ex Romani ordinis expofitore, quern Beroldum feu Bertholdum ConCantores propter inflantem necefiitatem cantandi non haflantienfem putat.
bent licentiam hue illuc difcurrendi : wide ftatutum eft cis , ut nonfint penitus
fcendit fubdiaconus fequens in fcholam
,

accipit

&

6 7-

extorrcs afacrificio, fed offerant aquam pro ceteris.

Amalarius etiam aquam a cantoribus oblatam teftatur a). Ioannes Abrincenjis epifcopus fie

de hac re loquitur:

quam

devotione

ltimo

& divino

am ore

de quo fupra

feft is

Cantor aquam linteo coopertam in

diaconus vino mifceat

accenditur

Linteum hoc fanonem

&c.

Am alarii

funt verba

cium ajjwmmt.

Et poftea

Omnis populus
bet facrificium

quando

letloris five

cantoris

offi-

Alb am fine cafula portat leclor feu cantor in fin-

funt de

(inquit) intrans ecclefiam,

DEO

offerre

genere Levitarum

neceffitatem

cantandi

huc illucque difcurrendi

cxteris.
Populus

cum

aquam

ficut

vinum

at

cantores

populus

fie

neceffaria

licentiam

quam

ut finguli offerant

vinum, cantores

& aqua imum

in corpore Chrifti.

Cantores more Levitarum antiquorum, qui omnia

inftantem

cantores

ce

propter

offert

&

de-

qui

non habeant

\9

'

effe exi-

gua)

'

diximus.

XVII. De veftibus eorum nunc pauca funt memoranda, iuxta id, quod
Amalarius, atque iisdem verbis Honorius Auguflodunenfis in Sacramentatario c. 8*. apud Pezium meminerunt de exfpoliatione eafularum. Miniftri
cafula fe exuunt

dulci enim cantorum modulatione populus pia

ceu cantoribus fingulari

diacono defer at,

Cap. 19.

fiunt in cali-

tabernaculi

ad fontem

que ad tempus

&

providebant

facriEcii

offerant.' '
1

quxrant a-

fervent earn coopertam uf,

&

tunc

mundam

earn

Veftes canto-

"""
t.ii. #.

$*-*

L IL

324
gulari

a<p. 4.

ti

mox

DE CANTORIBUS

veftibus

durum

ut verba

quam proximajint

I.

Idem antea de

officio.

erant byfiinis

gcre

P.

duo

hac.

cantorum Primi

Ex

no-taut.

byjfus

ait,

cantorcs vejli-

natura

&\linum

byjli poffumus intelliquo nojiri cantor es u-

In jignificatione non difcrepat noflrum linum

quo nojiri
cantores vefiiuntur
a byffo.
Ipji enim labores
quos fupra diximus
non
ac ideo ut pratulimus per
funt candor fed per eos pervenitur ad candorem
Et

tuntur.

cafulam poffumus inteUigere ipfos labores: in camifia vero ipfam munditian

quafplendet anteDominum.
Singulare vero eft fubdiaconis de fcho,

carnis
Nwn.

51.

la, fc.

cantorum

quod notatur

Romano

ordine

in

I.

vero de

Subdiaconus

ad bit rait inn levat planetam cum

cantorum antiphonam ad Introit inn
fubdiaconi vero de fchola levant planet as cum Jinn.
Quae verba appofite expIicatTnoMAsius a).
Gemma
qui
Honorius AuAu&or
anima,
a
gujlodiineujis creditor , cappara dicit propriam cantorum veftem b).
Quod
k
/. /. c. 227. vero ibi de pileis habet , novum prorfus & inanditum videtur Georgio de
/: 11. <w- Schola Cantorum;
cum faec. XII facri miniftri divina royfteria nudis capiantiphonam

fchola Jfatim ubi impofuerit

Num.

3.

Et in ordine

Jim.

Incipit prior fchola

II.

7 "'

'

Quam

tibus perfolverint.

comae

capillitige

Nullus in

ambone

rem

in

&4.

c. 3.

Thiersium

Bapt.

ci tat Io.

in hid. fiche

In concilio Gradenfi an. 1297. cap.

fancitur

6.

feu pulpito in lec1:orio, aut ante altare live facerdos

f'ue-

rit five cuiuscumque alterius ordinis clericus legere vel cantare capite veneque in choro dicendo orationes vel antiphonas, aut ver lato praefumat
refponforii
in eo officio inchoando.
Zupellos quoque, cum ante al fum
,

qui in Coena DoInter eos

tare legit vel cantat, omnino deponat."
mini ordinati cum mitris federe ad menfam praefente pontifice dicuntur in
,

t. 11.

Muf. ord.

ItaLp. isi.
Sacram. c.33.

Rom. XII. auctoreCExcio,

^j}

10C

_
,
Jtoaunenjis

com mune

cum

habet

qui veltes cantorum delcnbendo

cum primicerio. Sed

Honorius Augu-

diaconi Cardinales

flint

zupellis
aut pileo
L

de quo

,-i

alibi

capparum etiam meminit.

a) Paraphonifta: fortaffis (inquit)

rcs planetis
albis tunicis

non utebantur

&

led

pueri canto-

tantnmmodo

& lucciiuli Temper

lineis

Porro elevare planetam cum finu

tinm

arbitror,

Hxc

idem eft ac retrahere planetam fupra utrumqiie

brachium cxertis manibus, ita tamen, ut ante peeinsdem planetx convolutns remaeft enim fermo de planeta vetere , induneat
mento amplo rotundo , undique claufo , inftar
hodiernx cappx Roman* amplz & rotunds, quam
ctus linns
:

Cardinales

Rom.

&

fru:f.

Canonici geitare folent." Ant.MiJ?.

p.

XT.

detur

unde

ficut ilia

figuihir fimbriis.

eft

cantorum,

mutliata

tintinnabulis,

vi-

ita ifta in-

Per hanc veftem fanfta con-

Ha-c in lupremo habet capu.

quod deGgnat fupernnm gaudium.
.

ufque ad pedes pertingit , quia in fandta

convcrfntionc in fincm ufque perl'everare conve-

Per Hmbrias labor denotatur , per quern

DEI confummatur. Hsec veftis in ante

nit.

fervitium

quia Chrifti miniftris fan&e

aperta manct,

vcrfantibus

xterna

vita

nentium cantorum."
caput pileis ornant

ni conenpifcere

put

omnium

leant.

L. II.
,

clamant,
in

eft
c.

DEUM,

fccculum focculi

DEO

ca-

Cantoatria Domiqui

eft ca-

laudare va-

ut, quo
,
fecum invitare fatagant."

Baculos manibus portant

properant, alios

vox
228-

quia fe in
ut

con-

Porro in tu-

patet.

nica fonus tintinnabulorum

res

b) Cappa (inquit) propria veftis

qux pro tunica hyacinthina legis

a fingulis ordi-

nibus portatnr.

manebant.

ut

in

Ideo

vcrfatio praemonftratur.

ipfi

ET EORUM FUNCTIONIBUS.
nit.

Veftes cantorum (inquit) funt

fint

mundi

&

cafti

lineae

Candidas

longae, ut Tint perfeverantes in

C. II.

&

longae

325
:

bono ufque

linese,

ut

in finem.

&

latitude charitatis, fimbriae bona opera." Cappas, can Laxitas capparimi

torum prxfertim monafticorum indu'mentum in folemnitatibus , pattim oc-

currunt apud

P.

Herrgott,

&Dacherium

faepiuslaudatum,

in antiquiori- T.

1.

Spkii.

confuetud. Can. Reg. monafte--^' 6n

In ant.
bus confuetudinibus Cluniacenfibus.
rii S. Vicboris Pari/, accommodatis ad ufum monafterii S. Evrutii , apudMARCalendis Otiobris uftenium quoad officium no&urnum id explicatur.
l}

que ad vigiliam pafchae

fratres

qui in ecclefia aliquid fpecialiter cantant

vel legunt, cappas non deponunt exceptis his, qui in fabbatis quatuor
temporum lediones ad Miflam legunt. A vigilia vero pafchae ufque ad ca-

lendas Oc'tobris quotiescumque duo fimul five ad matutinum five ad Mif fam aliquid cantant , in fuperpelliceis id facere debent prater Alitlas devigilias.
Tunc enim cantant fratres, ficut funt in choro."
funclorum

&

In decretis

veroLANFRANCi pro ordine

S.

Benedicti

c.

5.

quoad officium

In feftivitatibus quae fiunt in cappis, fecretarius debet eligere, quod

opus fuerit de melioribus cappis earum , quae ipfo die habentur in choro,
ante initium Miffie ponere eas fupra dextram formam chori. Cantor ve
Miflse:

&

ro diftribuat eas fratribus

illis,

quos fecum

in

choro habere voluerit

ipfa

eorum eft ad regendum chorum advocatio.

enim capparum diftributio
Nullusque eorum ante finem Millse de choro debet recedere fine eius licenCantor vero cuiuscumque ordinis vel aetatis fit in medio eorum debet
tia.
,

efle in choro &c.

liis chorum tenet,

Eodem modo
quod non

cum

fit

in feftis in albis folus

vel

cum

a-

&

huiusmodi feftis
div.
hebdomadarius cantor exiftit." In MS. ordine
officii fecundum

confuetudinem chori praepofiturae Turicenjis an. 1260. lie pra?fcribitur quoad

cantorem chorum regentem: Item in fummis feftis vel duplicibus cantor
& ad Miftam publicam ftans cappatus in medio fum ad priores vefperas
licet

ei

qui in dominicis

mitatis chori videlicet inter pulpita fcholarium reget chorum geftu & voftricfa
In Oriente veftis cantorum erat tunica brevis
et ce decent!"

&

iam domefticorum feu protopfaltum

Qui, ut habetur in faepe laudato cadiim cantant primi cantoris mo^
talogo officialium p. 23 f. apud Goarum
,

re, deferunt tunicas breves &f corpori adjlrittas.

CAP.

III.

'

326

L. II. P.I.

DE IPSO CANTU

CAPUT
De

III.

ipfo cantu , qiuxlis in ecclcjia fuerit medio <evo

ac

cantionum generibus.
I.

Cantas notio

oftquam de cantoribus verba fecimus, nunc de

cantoris officio quoad rationem cantus eft dicendum.
Cantor, inquit Amalarius, mult a
Unum quodque offic i it m ex illo
officia habet.
quod efficit, nomen habet.
Loquitur ibi de diftincto Iectoris & cantoris munere.
Lettio di-

ac incrementa

medio

a?vo.

De
fa

offic.

c.

JHf-

II.

citur,

ait,

quia

11011

cantatur ut pfalmus vel

hymnus ; fed legitur tantum. Illic enirn modulatio, hie folum pronunciatio quaritur.
Equideni media hac aetate nomen cantus
cantan-

Ibid.

dique aliquando, ut initio capitis fequentis de

liturgia MifTae pluribus oftendemus , pro fimplici le&ione etiam tacita fumitur,

veluti in

Idcirco,

explicatione Reiuigii Altifwdorenfis fuper

canonem

Miffie.

inquit, venit confuetudo in ecclcjia, ut tacite ipfa obfecratio at que

confecratio a facerdotc cantetur,

Can. 19.

ne verba tarn facra vilefcerent.

Et in conNamnetenfi de privata horarum canonicarum recitatione ftatuitur Pres byter mane matutinali officio expleto, penfum fervitutis fua2 canendo pri mam, tertiam, fextam, nonamc\uQ perfolvat: itatamen, ut poftea, horis
iuxta poffibibilitatem
aut a fe , aut a icholaribus publice
competentibus
Quamquam vero hie fecreta etiam & privata oratio can compleantur. "
tus nomine venit, faiiuntur tamen, qui fecretam orationem cantui ita praecilio

opponi volunt prasfertim in eclcbratione Millae, ut contra inolitam

confuetudinem contendant, fecreta ipfumque canonem alta voce
pronuntiandum efle.
Cuius afTertionis falfitatem allatus Remigii locus demonftrat, atque antiquiflimus ordo Romanus, ad ufum monafteriorum ab
annis haud minus mille accommodatus ; quippe quern in antiquiflimis MSS.
Italia, Gallia, &' Germania cum fuis tamen mutationibus reperi, atque
idcirco inter monumenta liturgiae Alemannica editurus fum, non obitante
cife

ecclefias

editione
T. V. anec-

dotorum.

cenfi,

diente

Muratorii ex

codice Vaticano

Martenii ex

ubi exprefle orationes port

oblationem

recitandae prasfcribuntur.

Omnia ergo

codice

Murba-

dicendae fecrete mtllo alio aurite

funt diftinguenda in

cio divino, fueruntque labentibus feculis magis magisque diftincta,

offi-

atque

etiam

EIUSQUE GENERIBUS MED. JEVO.

etiam in cantu ipfo ordinata

ut ea

quae cantanda funt

327

C. III.
,

non

aliter

nee

modo quam fecundum quod fcripta funt, decantentur, ut Radulphus Tungrenjis ex S.Augustini ore loquitur propofitione VII. de canonum obfervantia. Et poftea ad illud Pauli ColojJ'.lll. alludens de pfalmis , Prop.
bymnis
f canticis fpiritnalibus, in his quoad canendi modulationem, quod
fucceffli temporum factum eft, notat difcrimen.
Quamvis prius (inquit)
cantica
difFerenter
&
intellecta fint: tamen hie
hymni
haec tria, pfalmi,
alio

XII.

& cantica intelligamus ea, quae voce fonora in laudibus fiunt

nunc fpecialiter de iis cantandis in ecclefia DEI fiet fermo.
Et

quod ab initio divinum officium omnimode confti Pro quo fciendum

absque hoc , quod aliqua cantarentur fed
tutum erat in ipfis pfalmis
Alleluia
cum
oratione adiungebatur.
pfalmorum
Ec huiusmodi
cuilibet

hymnos
divinis.

Congruunt haec
orationes in antiquis pfalteriis reperiuntur elegantes."
antiquis monachorum JEgypti inftitutis iuxta Cassianum, atque vetuftiffimo

&

dequibus egitnus lib. I. c. 3. Semper vero per

leclionum , & cantus viciffitudinem eccleiia , apoftoli
varias orationum
prseceptum fecuta, officium divinum magis magisque excoluit, medio potiffimum hoc aevo, ut ex hbris liturgicis, ad cantum ecclefiafticum pertinenundique notis muficis refertis, palam eft, tantoque fcriptorum nutibus
mero qui aut regulas artis expofuerunt, aut de divinis officiis tractantes,
hymnorum & canticorum fpiritualium genera , quae in ufu ecclefiae habenexplicarunt.
Omnis autem laus DEI (idem ait Radulphus) largo Propof.
tur
hymnus
dicitur.
Antiphonae autem, refponforia, & metrici hymni
nomine

Si
manifefte cantica funt quia altiori voce per notulas diverlificantur.
Gallicano

Hifpanico

ritui,

8.

igitur in
orationes
cas

diclis
;

verbis apoftoli per

per cantica

quas vulgariter

vinarum laudum

hymnos

antiphonas

hymnos

le&iones

refponforia

&

&

capitula,

laudes

DEI

atque
metri-

appellamus, intelligere volumus, omnia di-

habemus. "

Amalarius

itidem apoftolum

de
De of. div.
nointerpretatus , Tres (inquit) mutationes
hh 1V c 3
ftri curfus in iftis tribus praeceptis apoftolicis intelligo compleri, videli cet, ut pfalmi fint in noftra locutione, quando pfalmos cantamus
hymni , quando ex leftione diclorum fanclorum patrum ad laudes DEI
& cantica, quando per cantum refponforii noftra mens
compungimur
fublevatur
aliqua
Iaetitia ad concentum fuperna; patriae.
Cantus enim fae
expolitione S.

officia

Hieronymi

&

piflime in
II.

Iaetitia

celebratur."

Duplex primum

origo antiquior
fertur, cantus

occurrit ecclefiaftici cantus genus

cuius

quidem

& cultura fingularis ad hanc aetatem reantiphoni, & refponforii.

Inter refponforia (in-

propagatio vero

nimirum

quit

Antiphonm.

328
Di cmwn.

oh-

ferv. prop.

XIL

L- II.

DE IPSO CANTU

P.I.

quit Radulphus Ttmgrctifis ex Rhabano Mauro de lnjiit. clcr. lib. I.

aiitiphonas hoc dilfcrt, quod in refponforiis unus verfum dicit
n

c. 3 3

&

in an-

Antiphonae enim generaliter di tiphonis autem chori alternant verfus.

cuntur, five fint illi cantus, quos vulgariter antiphonas appellamus: five
invitatoria, qua: Benedictus appellat antiphonas; live fecundum officium
Polkommunio five fecundum offi Romamtm Introitus, Offertorium,

&

ciuin Ambrofianum, pfallenda, ingreffa, antiphonae poft evangelium, offeconfradio ,

tranfitorium. "
Nunc vero , quae hoc medio sevo
renda

&

eft videndum
quando earum notio &
brevem fententiam, five e quopiain pfalmi verficulo depromtam
five aliunde acceptam
qua? pfalmo vel cantico, aut
faltem uni vel pluribus pfalmi verficulis praecinitur
& ad eius fymphoniara ipfe componitur pfalmus, repetita iterum in fine
aut etiam faepius,
vel poft fingulos pfalmi verfus antiphona.
Ad primam inftitutionem refpexit BJmbanus Maurus.
Antipmq, inquit (delnitit. cler. L. 1. c. 33.)
grace vox reciprocal, ex duobus fcilicet choris alternatim pfalkntibus dicitur.

primum

merit antiphonarum ratio,

fignificatio

cadere

ccepit in

L. IV. deoff.
c.

Pofteriorem vero etiam ufum exprefiit Amalartus

Antiphona, inquit,

di-

&

vox reciproca antiphona inchoatur ab uno iinius chori ;

ad eius
duos
enim
id
antiphona,
choros.
fymphoniam pfalmus cautatur per
Ipfa
eft
citur

7.

coniitngnntur Jimul duo chori.

T.

vni.

ofp.

P-4S9-

Tcophilus

Difquirit

Raynaldus Prxlud.

parafceuajiicum fcptiduanis antiphonis maioribus not ale Chrifti

in

rentibus

prafixnm

vocem

xat alternam

undenam fadum
fonat, extenfa

fit

fit,

ut

II.

antecur-

vox antiphona, quae dunta-

ad fignificationem huiusmodi fententiae,

pfalmum concinendum. Loquitur is de

qui in hoc antiquiffimus eft, quod verfus, qui
ufu noftrorum temporum
antiphona dicitur, cantando pfalmo praemittatur, eique melodiam quafi praeveluti apud S. Gregolibet
quod idem eft ac antiphonam imponere
RiUM M. legitur de Ioanne quodam morti proximo, qui Vocatisfrapfallere praecepit , quibus tarn en antiphonam ipfe per
tribus coram fe
vel verficuli

decantari

ante

foliti
,

l. IV.
f-

did.

35

femetipfum impofuit, dicens

in eas coufitebor

Cumque coram

eo

Domino

afliftentes

sius, atque pluribus probare nititur in praefat. in refponf.

t.xxill.

&

Aperite mibi port as iuflitia

ingreffus
bac porta Domini, iufii intrabunt per earn.
K Unde colligit Thomafratres pfallerent &c.

&

antiphon. an-

tiphonam integram femper ante pfalmum cantatam fuiffe, quod hodie foj is
Quemadmodum ritu veteri Hifpanico quern
Q ^- s jjuplicibus fit.
Mozarabicum appellant antiphonas omnes quae cum pfalmo vel cantico
Geminatam etiam
dicuntur, integrae femper praefcribuntur ante pfalmum.
antiphonam ante pfalmum fuiffe notat; aliam vero rationem pofteriori.

bus temporibus frequentatam, ut

fcilicet

bifariam difpertito antiphonae con-

centu

EIUSQUE GENERIBUS MED. iEVO.

329

C. III.

centu eiusdem pars una ab uno, altera ab altero choro dicatur, ficque fibi
Quo accipit illud Amalarii In aiitiphonisi.iv.
invicem chori refpondeant.
duobus choris alteruatur antiphona &c.
Exconiunguutur fimul duo chori.
empla huius refponfionis atriusque chori in una eademque antiphona, prout
:

obfervabant

clerici

Romani

tiphonario Vaticano a

in folemnioribus feftis

Nos vero

fe edito.

fee.

fuis locis

XII. profert ex an-

exhibebimus.

alia

Ibi

Hodie ad omnes antiphoS.Petri

121.
Ad omnes antiphonas vi~
Et in fefto
nas refpondemus.
p.
Et clarius p. 37. /;/ noffie natalis Domini ad omnes angilia refpondemus.
tiphonas vigilia chorus choro refpondet ;
Jic omnes antiphonas cantamus
pag. 47.

ex

edit.

Vezzosii

in epiphania habetur

&

ante pfalmos

& poftea Gloria

infra pfahnos

&

Patri,

ubi inveniuntur

5?

Quid vero

pofl Sicut erat.

fpondere, cenfet explicandum ex alio loco

pfalmorum
chorum choro re-

in fine

fit

quin-

Finitis lecfionibus,

p. 39.

que vel fex de canonicis induti pluvialibus in medio chori fimul cantent
uterque chorus
antiphonam Ecce Maria gennit, ufque ad mediam ,
Id quod ad cantiim refponforium accedit.
refpondet Ecce agnus DEI.

&

live ad repetenFuerunt nonnunquam peculiares verfus ad refpondendum

dum, frequentiores in officio Miflk ad Introitmn, ubi de illis plura; ut tamen etiam alicubi in vigiliis no&urnis folemnioribus adhiberentur poft pfalRepetita enim poft jicut erat antiphona,
nium, vel canticum modulatum.
choro
hie
verfus
dicebatur ab altero
ad repetendum quo decantato chorus
alter, qui ir. Sicut erat dixerat, iterum antiphonam repetebat.
Verfus eiusmodi ad refpondendum fingulis pfalmis adduntur apud Thomasium T. IV.
in fefto S. Laurentii ad vigilias. Ant. Quo progrederis &c. Pf. Beatus
vir. jr. Beatus Laurenti us dixit: ubi adnotat Thomasius ex Breviario
edito Venetiis in Natali Sancti Laurentii
Verfi antiphonarum dicuntur
immediate pofi pfalmos ante receptionem antiphonarum
non dicuntur nifi in hac nocte tantum.
Iuxta prifcum antiphonarum ritum antiphona ftatim poft verfum Jicut erat in fine pfalmorum repetebatur
ut tunc
diclo jr. ad refpondendum ab altero choro
iterum chorus alter antiphonam caneret. Antiphonae vero dum ad plures aut ad omnes pfalmi ver,

&

ficulos fuerunt repetitae,

i'ponforia

&

verum

antiphonas, quod

tiplionis alternant

verfibus

ac

genuinum difcrimen exhibent

in

refponforiis

chori

a).

unus

Quod cum

dicit

inter re-

verfum, in an-

negligeretur

indigne
tu-

a)

Thomasius
tiphonarium
verfus aliquis
laris

p.

in

praefatione

XXIII.
(inquit)

qua unacum

,,

ad

Romanian an-

Antiphona itaque

live

fententia

pfalmi canticiquc

live

interca-

L.

five

omnino omnibus decantatur

ecdem prorfus online, quo

ecclefiaftica refponforia

verfibus

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

aliquot,

intercalari concentu,

eft

tione a

II.

P.

I.

rtfponforio

caniantur.

antiphona

Cum

differat,

ea ra-

quod

in

c.

7.

P.

L. II.

330

Anonymus apud Canisium

rium epiicopum Ratisbonenfem,

tulit

modo

Duplici autem

ita

cum

tione inftitui potuit,

DE IPSO CANTU

I.

DEI, in praefatione ad BathefedemillamobtinuitannoDCCCXlV. a).

de Benedittione

qui

cantus antiphonus antiphonarum continua repetiaut cadem antiphona feu verfus interpofitus fin-

verfibus pfalmi repeteretur;

gulis

breves periodi

aut diverfe concinerentur antiphonas, feu

quae a Gratis troparia vocantur , apud quos uterque mo-

dus obtinet, prout exemplis a

Thomasio

Goarus

illuftratur b).

eu-

in

chologio pag. 123. aliud efle ait apud Gracos civTiQavov aliud cLmtpuvrjv ac
autiphonam dici fententiam vel modulum. cuilibet plalmo decantato adiunquaii ex oppofito refpondentem
antiphonum vero pfalmi verftum
;

&

quorum

iingulos una

&

eadem

fit femper ab altero choro

Cantus antiphoni, quo diverfac antiphonae pfalmis & canticis
intercalantur, exemplum ex Thomasii antiphonario in fabbato S. ad Magnif. feu in Evaug. apponimus c). Alia diverfa eiusmodi exempla paffim oc-

ad

fus aliquot,

refponfio.

cur-

&

in

con-

cinat

verfum, altero choro autiphonam rccipro-

cante.

"

me multa

( fcribit )

tus deleftatione

inordinate line audi-

celebrari.

Sunt namque non-

forte ignavi ab

ipfis

citatc

nt citius ad

curam

&

cum omni

velo-

laudibus,

&

eruditio-

res

ecckfix

quia fan&i dodlores

Sanfto Spiritu

inftitucrunt

plcti

rum

mam

vel

refponforiorum

quatenus hac

&

repetitione

dulcedine

DEI

honeftiffi-

animus audien-

&

delegatus ad

leftis

patrix ardentius accenderetur.

laiules

re-

antiphona-

in

tium

ThomasiuS prxfat.
XXXIV. tunc temporis

amorem
"

Ex

cce-

hoc

&

loco colligit

in refponf.

antiph.

ccepiffe in ec-

cleliis

p.

brevitatis

Triodio

Intcrceffionibus

Gracortim in

Dominicx
Canimus

antiphona

iterantcs

populorum

Principes

Dominum &
cipes

vigiliis

paflionis.

Antiphonum prinmm.

amies

fentcntias.

Tonus obliquus

convenerunt

adverfus Chrifhim

adverfus

eius.

[ Prin-

].

Verbum iniqiium conftituerunt adverfum me

Domine Domine ne derelinquas. [verbum]
Senfus

noftros

puros prxfentamus

&

ut eius

amici animas noftras per ipfum immolemus,

ne

&

huius vitx follicitudinibus fuffocemur ficut

Iudas, verum

in cubiculis noftris

Pater nofter qui es in

Gloria

[ Patri

&c.

ccelis.

Virgo incxpertis nuptiis

manfifti,

DEO

mater

noftro

ccelebs,

fuplica

nt

clamemus

Libera nos a malo.

Et nunc

De Deipura idem

Germanitc antiphonarum repetitionem in-

imo ipfasmet etiam antiphonas omitti

gratia.
Qua; quidem ( fubdit ) omiffio fatis demonfh'at , quod plnrimum temporis poftularet ex antiquo more antiphonarum
quam quod flrgitat mos hodiernus,
concentus
eum femel tantum vel bis antiphonam caniMalcbant ldcirco eccleliailici illi ipfas anmus.
termitti

Ex

operibus.

DEI

gratia

modulationem

Domini.

opera

Exquifita &c. &c.

f. III.

carnis excant pera-

gendum divinis ncgligentcr adfiftunt

cum in mundanis ftudiofi habeantur
Qui nefciunt

confilio

iudiccntur intrantes eccle-

fiam fine antiphonis curfim

in toto corde mco.

Deiparx Salvator falva nos.
reftorum & congrcgatione

Deiparx &c.

hominum, ne

qui tan turn ob vcrecundiam

In

in Nativ. D.

Dominc

tibi

Interccffionibus

magna

Sab*

S.

Confitcbor

jr. I.

peragrando

officia

loca, audifTe divina

nulli

ExTypico

b)

ir. II.

a) Contigit enim

eas refpon-

utcumquc concincre. "

unus cantor ver-

vcro chorus alter

quam

prxter authenticum ordinem

truncatas

fionibus

fuc-

intercalcante femper choro refpon-

antiphonis

tiphonas omnino prxtermittcrc,

in

choro

alteri

in refponforio qtiidem

fus intercinat,

forium

cantori rcfpondent

unus chorus

antiphonis vcro
cinat,

uni

chorus

refponforiis

Et femper

tonus.

peperifti,

Deipara
falvet

&

virgo pcr-

Maria

Chrifto

nos.

autem fabbati &c. Pf. MagnifiEt ecce terrx motus &c.

Pf. Et
exultavit &c. Antiph. Angelus autem Domini &c.
Pf. Quia refpexit &c. Antiph. Erat enim afpettus

c) Antiph. Vefpere
cat &c. Antiph.

EIUSQUE GENERIBUS MED. 7EVO.

currant in libro refponfali T. III. opp.

cum

Maitrenjibus curata.
tica evangelii

& Benediclus.

Magnificat

Gregorii

S.

cantus in altero cantico evang.

nimirum

editione a PP. San-

P.

infcriptione In evangelio

33

C. III.

duo can-

in

Servatur hodie aliquid veteris huius

Nunc

Nee

dimittis, in fefto Purificationis.

duobus iuxta ritum triumphandi,ku

Unde inquit Durandus, mos inolevit,
ter faltem repetendi antiphonam.
quod in pracipuis feftivitatibus antiph. ad Mag.
Bened. ter dicitur , five Ration, m.v.

penitusobfolevitantiphonus cantus in

aliis

&

toties

canendo protelatur.

Miffa

ufum memorabilis

drum,

quern

M re hxc
luntur

fi

bus grave

&

rite

&

p.

84.

habet

Beroldum
Introitus

antiphona?, quae ad

de

officia

vero

ita

&

offertoria,

compoiita

pfal.

cantus antiphoni in

Romani apud Cassan-

Bertholdum

feu

refponforia

communionem
probantur

effe

fecundum ordinem

laboriofum

Quoad

poftea.

locus expofitoris ordinis

eft

in liturgicis

is

tienfem efle putat

que

Qua

de re

Alleluia

dicuntur,

&

Conjian,

at-

omnia

fe-

antiphonatim pfal-

Quodfi videtur

celebrantur.

haec fcigula repetendo continuare,

ipfi

aliqui-

noverint

prsefcripta officia non alio tempore, nifi in folemnitatibus atque ftatutis die bus celebranda effe, quando debet populus ad ecclefiam folemniter convenire,
facrificare,
communicare, propter quod
ipfa officia funt confti53

&

&

&

tuta.

initio

Laudatus Raynaldus in aliis antiphonis haeret, praefertim dum

"
antiphona non cantatur integra, ut extra officium duplex , quando

&

uni dumtaxat eius inchoandae cura demandatur,

iunctim ab omnibus concini ex ufu

Quare

lit.

antiphonam con-

in fine

(inquit loco citato)

cum

,3

nulla in eiusmodi fententia aut verficuli decantatione cernatur alternatio,

,3

non

apparet cur di&a

cantum,
do potius
,3

& alternam

lit

antiphona, qua; ut vox ipfa docet, reciprocum

voceni defignat.

quam
quam dicendo certamen

Non

habeo (pergit)

folvendo, unde hanc difficultatem

effe

commodius

etiam praeludia certaminis

etiam quae praecedunt myfteria, ut ait Clemens Alex.

Itaque cum antiphonae vulgatae Tint prelufiones
,

&

vocis rigore

&

lib. I.

&

decantandorum

nodum

&

fecan-

extricem,

myfteria effe

jlrom. pag. 330.

pfalmorum

praeludia

tonus, quo decantantur, five metrum toni quo pfalmus

alternatim
decantandus
eft, haud incongrue nomen alterni cantus five

Ex quo autem, mol,3 antiphona; ad huius modi metrum extendi potuit. "
3,

lito

laxata eius notione

Pf. Quia fecit mihi magna &c. Antiph. Prje

timore autem &c. f. Et mifericordia eius &c.
Antiph. Refpondens autem angelus &c.
f. Fecit potentiam &c.
Antiph. Venite
videte &c.
f. Deporuit potentes &c.
Antiph.
Cito
eun-

&c.

&

tes &c.

f.

Iesum

videbitis &c.

Efurientes

&c.

Antiph.

f. Sufcepit

In Galilea

Israel &c.

huiusmodi pfalmorum procemia

no-

Antiph. Oolite expavefcere &c.j^.Sicut locutus &c.

Antiph.
tri

&c.

Et

f.

Gloria

Pa-

Et dicebant ad invicem &c.

&c. Semper autem additur mo-

f. Sicut erat
feu tonus

dus

feculorum

mane &c.

valde

Antiph.

amen.

a.

euouae

i.

e.

Gloria,

"

8>

L. II.

332

P.I.

DE IPSO CANTU

nomine antiphonae donata funt, ulteriuS eiusdem vocis extenfio fa&a eft ad fimiles verficulos, etfi non canantur ante vel poft pfalmos.
N$n loquimur de antiphonis eiusmodi feu verficulis, quando plures faepe magno numero coacervantur: quales e. g. in fupplemento Thomafiano apud Iosephum Blanchinium
habentur antiphona ad proceffionem quae videntur alternatim fuifle cantatae.
Alias antiphonis ex veteri more aliqui faitem verfus fuerunt coniundi: quales
,

Mozarabico frequentius occurrunt, ad quos fingulos repetitiones antiphonae notantur, pafllm in breviario Mozarabico, atque inde etiam exemplum videre eft apud Thomasium praefat. in refponf. & antiph. p. XXIV. ritu
Ambyojiano autem non foltrm in iis antiphonis, quas pfaUendas appellant,
ritu

fed expreflius in

iis

quae quinquies vel fepties aliqnando dicuntur, interpo-

Kyrie eleifun

Rep'etendam
antiphonam, ex parte faitem ad fingulos ei oppofitos verfus, fatis appiret ex ecclefiafticis libris praefatorum rituum, ut iam notavit laudatus Thomasius, atque etiam exempla attulit p. XXX. ex breviario Romano, & antiphonario Gregoriano, non folum in Introitu Miffae, fed etiam
Unde totum opus in antiquis codicibus,
ad ojfertorium, & communionem.
ut teftatur Pa.melius in praeludiis ad 2. Tomum liturg. latin. & apud plerosque rituum ecclefiafticorum tradatores inferibitur antiphonarium.
Solus
Micrologus ex antiquioribus nominat gradualem jive quod pier aque Miffa
concinerentur in loco eminentiori, ad quern adibatur per gradus; five ut antiphona Miffarum fecernerentur ab iis antiphonis , qua funt pfalmis pracinenda.
Et ita quidem haclenus antiphonarium a graduali diftinguitur, anfito fingulis repetitionibus

autem

vel

Gloria Patri.

efle

tiphonarii
tibiis,

nomine

refervato reiiquis praeter liturgiam MifTae officii divini par-

ubi antiphoni cantus

li

non antiquus ufus

in antiphonis ipfis,

in pfal-

integri ante
mis faitem obtinet: qui olim etiam, ut fuo loco diximus
Milfam canebantur. Deinceps vero verfus faitem cum Gloria antiphonis
,

Primo omnium, inquit auclor de divinis officiis fub nomine

dicitur antiphona ad introitum.
Autiphona ex graco interpretaAlbini
tion vox reciproca inlatinum: duobus alternatim pfallentibus or dine commutato five de uno ad unum. In Mifla ex codice Ratoldi, edita a Menardo
in appendice ad facramentarium S. Gregorii rubrica fie fonat
Annuente
Apparet in
epifcopo incipiatnr pfalmus a cantor e cum Introitu reciprocante.
antiphonario Romano a Iof. Cari feu Thomasio edito, antiphonam ad Introitum fuifle repetitam poft verfum pfalmi
& port Gloria Patri, verfusque ad repetitionem ut habet inicriptio. Ojfertorium habuit olim plures verUbi id exprefle
fus a choro cantatos alternatim, atque etiam communio.
Mox ut pontifex caper it in fenatorio communicare,
innuit ordo Romanus
decantabantur.
,

h. 20.

Jiatim

EIUSQUE GENERIBUS MED. iEVO.

Jlatim fchola incipit antiphonam ad cofnmunionem per vices

bus

&f pfattunt

Gloria Patri

&

tiquus deinceps;

etiam

ceffavit,

nibus codex

fubdiaconi-

ita

MS.

ut unus faltem relictus

fxc. XIII.

Quoad

tus antiphoni ratio

fit

verficulus.

Eft tnihi proe

ma-

qui verfus offertoriorum per fefta integri circuli

canonicas horas

non una eademque obtinuit canquantum nobis ex

ut infra peculiariter difquiremus

medio aevo monumenta fuppetunt

atque pauordo alternus exemplo caetuum monafticorum ubique in ec-

astate

latim pfallendi

cum

dum cummlmicato omni populo anmiat pontifex ut die ant

tunc repetito verfu requiefcunt.
Servatus diu fuit mos anid
ceffante vero publica in folemni Mifla communione

itfque

anni compleclitur.

hac lecunda

333

C. III.

feu

Apud Mabillonium S~Wilfridus epifc. Eborac. de fe te- asi.

primum fe poft obitum primorum procerum a S. Gregorio direcJo- Bc:

lefia obtinuit.

ftatur,

rum.

ac

iuxta ritum primitives, ecclefia confono vocis modulamine binis ad-

fiantibus cboris perfultare refponforiis antipbonisque reciprosis inftruxiffe.

ord. s.
'

ir

'

Apud

S. Agricolo ex Lirinenfi monafterio ad Avenionenjis ecclefiae Prxfat. injL

cathedram affumto an. 660. ut ex vitae ipfius auclore refertur, fequens ha- cumin:n Parbetur locus: Voluit etiam horas canonicas, & divina officia deinceps in ord. s.Bene}

eundem de

eadem ecclefia eodem

licet cantibus recitari;

modo quo folerent in monafteriis alternis videnondum eiiim in illis partibus invaluerat ille mos,
,

210.

quern aliquot ante annos Damasus pontifex maximus invexerat. "- In

monafterio noftro S. Blajii videtur cantus alternus feu antiphonus demum
receptus fuiffe fub
verfus

Uttone

abbate

feculo duodecimo iuxta

fequentes

TL ^

8oc -

ofncium integrum non aequaret memis^ B ^

I?3>

in Gallia etiam cbrijliana relatos

"PJailer e pracepit normamque tenere canendi

Utto Sf cid alterutrum tendere voce fonum.
,

Notanda etiam funt To. Belethi verba explic. div. off. c. ?8. poft relatam
audiviffe angelos cantanex hiftoria tripartita de S. Ignatio narrationem
Qiti exinde quasdam antipbonas in ecclefia cantari
tes antiphonas in monte
Et cum antea confufe sf
inftituit,
pfalmos iuxta antipbonas tonizari.
,

&

quafi chorea cantarentnr pfalmi

&

&

antipbona, Jiatutum

eft

a maioribus, ut

alternatim caneret
id eft
ut una pars cbori
feorfum chorus federet ,
unum pfalmi verfum caneret , atque ilia alium. Atque hue iam fere hodie cantus antiphonus feu alternus rediit
antiphonarum antiqui moris intercalatione ceffante, ne ex prolixitate tadium generetur, qua? Alberti M.
verba citat D. De Vert T. III. p. 14. Occurrit menti, quod in vita S. Oddonis abb. Cluniac. legitur de officio vigiliarum ferti S.Martini, in quo
,

ita

decurtatae erant antiphonas,

ut

no -

Sperarunt medicari

nodes.

plurimum

txdii

prolixiores

fi

eis

Neque enim ordinarium

erat

pfalmorum

officiis, vigiliis

etiam nochirnis

tercinerentur

fed fuis locis ac temporibus tantum,

iingulis

Radulphus

carpit

laboris

&

ita-

unquam, ut

totis in

verfibus antiphonae

in-

prsefertim in maioribus

duos plalmos folum repetebantur, funtque

intermiffionesque antiphonarum.
Quod

Alias vero poll ternos etiam aut

hodiedum eiusmodi

&

dibus

&

Rogarunt

quibus etiam frequenter triumphari, id eft, ter repeti folebant.

in

feftis,

geminatio

labor improbus.

ac tandem, quantumvis renitentem, eo permoverunt, ut

arquabat.

antiphonas ad fingulos

concinnarit antiphonas, integrumque officium, quod lon-

ipfis

nodes

giores

Fiebat nempe

creabat.

Oddonem,

S.

pofle huic malo,

fe

Verum hax antiphonarum

pfalmi verfus iterarent.

que

DE IPSO cantu

L IL P L

334

viciflitudines,

Tuugrenjis prop. X. atque In

diclis

horis (vigiliis,

vefperis inquit) quoties laus fanclse Trinitatis

lau-

Gloria Patri can-

Antiphona enim pertinet ad pfal tatur, femper fequi debet antiphona.

mos decantandos. t ita B. Gregorius ad fingulos pfalmos dictarum ho rarum antiphonas ordinavit. Sed aliqui aliquando in vefperis
.
laudibus decorem pervertunt. "

&Traftus.

fponforius antiquiffimus in ecclefia cantus,

libri

refponfalis

eft inter

forii conftantius fervata

foria

Deinflit.ckr.
lib. i.

c.

33.
?5

refponforiis

apud nos,

&

unus

dicat

ratione etiam cantus refpon Inter refpon-

in horis faltem canonicis.

verfum,

Unde nomen

iugiter fervatus.

Gregorii,

&

antiphonas hoc

autem

in an.tiphonis

differt,

quod

alternent chori.

&

refpondeat.
de in-

jiituuone ck-

ncoYum

S.

quoque (inquit Rhabamis Maurus)

z. it.

opera

Refponforia (inquit S.Isidorus) ab Italis longo ante tempore funt revocata hoc nomine, quod uno canente chorus confonando
perta

Dediv.of.
L c 8

aliquando in

Cantui antiphono feu alterno proxime, ut iam vidimus, accedit re-

III.

Rcrponforius

c.51.

Ante autem

id

folus quisque agebat

nunc unus, interdum

Apud
duo vel tres communiter canunt, choro in pluribus refpondente. "
Rhabamim Maurum eadem plane occurrunt verba.
vero folus cane-

Dum

....

111

nullo fuccinente vel refpondente

,
fed audientibus omnibus , TracJm
r
vocabatur eiusmodi cantus, ut etiamnum nomen habet, quando graduate
t

non canitur cum Alleluia. Refponforium inquit Durandus, cui

omnes respondent; Trattus aiimdlus.
Quoad refponforia Amalarius de ordine antiphonarii diverfitatem hie aliquam Romana ecclelias notat ac GalDe onlhiemt
- licana.
Non enim fancta Romana, & noftra uno ordine canunt refponforios
&
verfus.
Apud earn praecentor in primo ordine finit refponforium.

cXz*
in Miffa

Succentores vero eodem

fum

pite,

&

modo

refpondent.

Deinde praecentor

canit ver-

fuccentores vero fecundo incipiunt refponforium a ca"

Gloria Patri.
ufque ad finem perducunt. Deinde precentor canit

finito

verfu

In

EIUSQUE GENERIBUS MED. JEVO.

C. III.

335

apud Mabillonium ita prasfcribitur Cantor cum can- .?.

tatorio afcendlt 5? dicit refponfum.
Et poftea: Item de refponforio gra- . 26.
duali: ab incipiente nfque ad fin em cantatur,
verfus Jimiliter.
Et ita ufitatum fuit, ut unus iblus praecineret, caeteri repeterent etiam fecundo poft
verfum refponibrium.
Idem in ordine II. n. 7. notatur, atque Amalarius
in eclogis in ord. Romanum apud Mabillonium p. jf 2.
Refponforium, indicitur,
eoquod
uno
cantante
cateri refpondeant.
quit, nunc ideo
Ipfe idem
Eodem modo audor veteris expoiitionis Miffae
joins verfum cantat &c.
Et alia expofitio Miflas fimpliciter idem T nr b;h.
in fpeculo Mijfa p. 91. loquitur.
exponit: Poftquam legerit cantor in cantario line aliqua neceflitate afcen- pp. Parijk*.
In ordine Romano]

&

dit , non fuperius , fed ftat in eodem loco ubi

Et cundi in choro refpondent.
refponibrium.

&

ledor

&

folus inchoat/'

t-

766

Et idem folus verfum re-

fponforii cantat. (EtHoNORius Auguftodunenfis) refponforium dicitur quod

Poftea enim explicat, pro more tro alio delinente id alter refpondeat. "

pologiam commifcens: Ledor legem Domini dat auditoribus qui nuSchola

per vocati funt per officia cantorum ad nuptias in fcholam DEI.
fiquis
qua
adhuc
furdis
vacatio
in
auribus
torpefcit,
cantor
dicitur
cum

excelfa tuba fonat in aurem eius dulcedinem melodise, ut mens eius exCantores, qui refpondent primo canenti: vox eft auditorum quad
citetur.
Verfus fignificaj: fervum arantem in
vigilantium & DEUM laudantium.
"
Colligitur inde, quod verfus altiori nota fuerit cantatus, dum
,, evangelic
excelfa voce refponforium canere non licuit: Verfus tinifi verfu cantato
more, inquit Amalarius, non eft aufus alte levare refponforium: nefcit quo-L. 111. de
modo finiat verfum. Verfus, quod a cantoribus^peritis canerentur, erant ffic ecclcfc "'
modulatiores, excedentes etiam quandoque orbitam toni feu modi, quod
innuit Aurelianus c. 1 f. difciplinae muficae
Interea (inquit) mos con fiGallias degentium, qui non
derandus
eft
veteranorum
cantorum,
praefertim

'

omnem
quam

toni fequentes audoritatem

fonoritas

tonorum

in diverfam mutavere partem.

Cangii ex

ftatutis

verfus refponforiorum aliter ac aliter

fefe habeat, praepediente

Gaufridi

P.

Carpentier

abb. Rivipul.

Cantor ebdomadarius in loco fuo

an.

multitudine fyllabarum

ad Gloff

in fupplem.

n 57.

hunc

refponforium beatce Marije

affert
,

du

locum:

non breve,

Ex contextu colligere erit in cod. regio

fed modulatum folus decantabit.
^132. fol. 102. an modulatum refponforium praecife refponforio brevi, quod
fequi folet ledionem brevem, opponatur.
Radulphus Tungrenfis de refponforiorum ufu tarn in. officio Romano, quam Ambroftano ita fcribit Propof. XII.
d c "' ob '
in Ambroftano f
Refponforia vero ad lecliones adiunguntur in utroque officio
ad vefperas 5? in utroque ad leEliones in Miffa.
Refponforia poft lediones
:

&

tarn in Miffa,

quam

etiam in nodurnis

vigiliis

ufitata

hadenus fuerunt.
Re-

336

DE IPSO CANTU

P.I.

L. II.

Refponforia brevia vero poft lecTiones breves.

uno

vel etiam a

duobus

diftinclio.
Etiam aliquando refponduobus cantoribus fuerunt cantata, uti

que fubinde pro ratione feftorum

foria

Miflle

in ecclefia

pnefcribitur in rituali

. 40.

duate

Refponforia frequenter ab

aut pluribus cantoribus canebantur, prout nunc-

Romana

fit

Benedicts canonici

Duo

Rrimicerius cum fchola re-

Chriltus fa&us elt pro nobis obediens.

&

fpondet,

illi

cantores incipiunt gra-

duo cantores reiterant graduate.

Legitur etiam,

pluribus

concentu feu fymphonia plurium vocum fuilfe cantatum.

Cuiusmodi lolaudatus P. Carpentier ex Necrolog. eccl. Parif. MS. III. Jdus Iul.

cum

Singulis vero clericis

affert.

gano

triplo vel quadruplo

qui in MijJ'a Refponfum vel Alleluia in or-

decautabunt

&c* Ad

refponforia referri pofllint

cum

Qlofar. v.

canantur refponforio cantu, atque olim habebant fuos

fingulares libros verfarios, uti ex necrologio Farifienji Ducangius refert:

Vcrfwim.

Dedit nobis pfaltcrium cum hymn is

etiam verfus,

T.

in.

p.

pertinent vcrforia in refponfali

S.

duos

troperios

Gregorii: Ab

duos verfarios.

Hue

octava pafcha per totam

&

in fauclorum Allef? verforia

Atque hos verfus declinatorios effe cenfeo
de quibus
editores San-Naurenjes in obfervationibus praeviis ad collecTionem refpon,,In dor??Jnica V. quadragefima: (de
foriorum, antiphonarum, verfuum &c.
iam
paflione)
verfus
itti:
Eripe me ab homine malo.
Eturn
nuncupata,

Erue a framca.
De ore leonis appellantur
ripe me de inimicis mcis.

790.

refurreclionem fuper pfal. in evangelium

luia dicenda flint.

IMulti

verfi declinatorii.

cum eodem

alii

alibi

occurrunt, ut in fanctiffimo pafchae die,

nonduni alfequi potuimus, nifi

ex mera coniectura, quam timide proferimus donee certius aliquid nobis fuppetat.
Hi verfus omnino difcrepant ab illis qui in refponfpriis
inferuntur, idque habent fingulare, quod pfalmodiam feu pfalmorum canturn claudant.
Qiiando vero canuntur, facies ad altare convertitur, quern
ritum obfervavit Amalarius.
Iuique did potucrunt hi verfus declinatorii

cum

titulo

cur vero

ita

dicantur,

propter inclinationem feu converfionem vultus

&

totius corporis ad

orientem, vel altare, turn propter pfalmodiae finem quern indicant: quae
ea declinare dicuntur.
enim ad finem vergunt
,

De Ncumis.
L.

1.

Mv.f.

IV.

Neuma,

ut definit

Gaffurius

ejl

vocum

congrue pronunciandarum aggregatio.

fpi } a ti une

tus folet interpretari.

nis refponforiis,

feu notularum itnicare-

Neuma grace

Defcribunt enim notatores in autiphonis,

atque gradualibus ipfam certa linea

in

modum

lutine

&

nu-

noctur-

paufa, can-

omnia linearum intervalta compleclente : dividentem diqua quidem innuunt vocis ipfius refpirationem.
At fpeclata ipfa
hac ratione, defcriptioneque, videtur potius detracla prima littera a voce
pneu-

pilenas terminantis
ftiiktiones

EIUSQUE GENERIBUS MED.

iEVO. C.

337

III.

quando produclior melodia

Ufitatum etiam hoc erat vocabulum geneac fpeciatim
ratim ad defignandam vocis per varios fonos modulationem
earn, quae inline tonorum feu ocko modoruni ecclefiafticorum, pfalmorumque terminatione ipfos diftinguebat, unde vulgatum illud Euoiiae, id eftjk*culorum amen; atque etiam terminatio vocabatur, quae quidem femper modulatione compofita pluribus fonis ad ornanduni terminandumque cantum
fiebat.
Priore illo fignificatu generali perfaepe apud fcriptores medii aevi
occurrit, quando de cantionum muficarum compofitione agunt, quod neuSic etiam apud P. Carpentier in fupplem. Gloff Dumatizare vocant.
Cangii V. Pnenma
Pneumatibus mufica artis didare idem eft, ac notas
muficas verbis cantandis fuperponere
ex Andr. Florida, in vita MS. S.
Gauzlini archiep. Bitur. lib. I. Allatam tamen notationem nominis funt,
qui exprelfis verbis reiecerunt.
Neuma, ut apud Goldastum Balbus ha- t.i.
AUmm
bet, vocum emiffio vel modulatio ,
con*
neumaticus modulator dulcis,
veluti fpiritus ac fonus fine vocibus

fneuma,

plures fonos uni- vocali aptat.

&

&

Et

fonans.

&

per P.

thus de

vitium fcriptorum

eft

eft

ibi barbarijfoms

qmim

invenftur

pneuma

quia vitiofe additur

Rer.

litter a

tit

ibi.

*'

I13 '

fcribatur

Et Bele-

Hie

eft notandum quod femel diximus neufnam

feminini generis abfque P. accipi pro iubilo.
Unde etiam iubilatio feu fequentia vocabatur, menteui fuaviter afficiens ad pietatem, ac veluti ineffable gaudium loquens: quod etiam ex antiquis patribus SS. Hilario, Au-

div. offlc.

c.

S9-

&

aliis libro primo notavimus.

Quoniam (inquit Durandus)
laudes
aeternitatis
verbis
humanis plene non refonantur, ideo quxdam ec
clefiae myftice pneumatizant fequentias fine verbis, aut faltem aliquos ver-

gustino

earum nulla enini

lorum
corda patebunt

fus

erit

folitam

&

Sequential vero

Omnes

bominibus.

fcripferunt, in fenfum

Ha?c

iubilatio

ait

non

foil decantant

illi

&

anagogicum

hie

fed chori com-

ineffabilis angelis erit

hoc

qui medio

fere,

(inquit

Amalarius

lib. III.

quam

cantores fequen-

tiam vocant, ftatum ilium ad

mentem noftram

de ecclef.

c.

quando non

dueit,

borum

offic.

ftrabit

16. )

erit

nccefTaria

locutio ver-

mens menti mon" Magis folide, &

fed fola cogitatione

quod

retinet in

ad rem

Rupertus

de div.

offic.

c.

34.

fe.

2-

ubi fingu-

alfurgunt

aevo

commu-

de rebus liturgicis

Amalarius de

a).

or-

dine
a)

Ra-

c"'

"'

intuentibus librum vita?. "

Idem docuit
communi, non modo cantorum, voce iubi- mm.

muniter iubilant: quoniam iubilus atermis

nis

neceflaria

tion -

fingulis

capite atitecedenti, fequentiam

lari

verborum

fignificatio

l. IV.

abbas idem exprimit:

lib I.

Canitur ergo Alkhda

poft

tia;

&

fummopere

tudincm confolationis
raus magis

nitcntes

quam canimus

gnifermonis fyllabam in

matum

diftiniftiones

ut hicundo aurapiattir illuc,

gloria,

hetabuntur in

attooita repleatur

ubi

fanfti

exultabunt in

graduate, caaticum lattice poft luftinn poeniten-

Mart. Gerbert. deMusicaEccl.

L.II.

P.I.

nibila-

&

protrahimus

mens

fuis.

eft,

unamque brevera diplures neumas vel nen:

ditu

cubilibus

exprimere magni-

qu?j repofita

Vv

ult.

IL

P.I.

DE IPSO CANTU

c. 1 8-

agens

de ultimo refponforio in

L.

338

dine antiphonarii

Ioannis,

neUma

Contra,

triplex,

lantur.

inquit,

neuma memoratum

MS. ordine

In

intellectus.

morcm neumate

verfus eius, at que Gloria, extra

Fit mini

feftivitate

San&i

confiietudhiem caterorum refponforiorum cantatur

inter ccetera verba circa

divini officii

prote-

verbum

fecundum confuetudinem chori

(Jo. de nocturno officio in nat.D. haec rubrica

ultimum refponforiwn Verbum caro repetitur,
cum neuma
decant
atur.
fie
Et
paflim
in recentioribus etiam monumentis, ut fuo
finali
loco norabimus, occurrit, etiam de antiphonis. In quovis tono eft neuma
proprium, qua fit in caudis antiphonarum ut habetur in Enchirid. Gregor.
cone, pfalmod.
In Cone. IVormat. an. 1316". ftatuitur
Quotieacunque matutina

praepofiturae Turkehfis an. 12

legitur

&

Fojl

T. IV.

Germ.p.ziT. rficimtur

T. I. April
{ ssr-

cum

tribus vel

novem

left ion Urns, fin a lis

fuevit in fine

antiphonarum, obmittatur.

San -

auclore

Gallenfi,

vitae

B.

Notkeri

feu iubilus, qui dici conDifcimus ex EcKEHARDodecano

Balbuli

iubilos hos etiam folitos organis exprimi:

c.

10.

apud Bollandum,

Sequentiae (inquit) etiam can-

DEO

pro fua libera ticum victoriae defignant, quo iuftorum animae in

tione exultant: ficut filii Israel pro fua ereptione canticum vicloriae caquondam Romani. Iubilus autem , id eft neuma, quern qui nebant,

&

Lo dem in organis iubilant, plaufum vidlorum laetantium commendat. "

quitur ibi de fequentiis , de quibus paulo poft dicemus , quae in locum
huiusmodi iubilationum funt induclae in MiflTa ut nimirum loco fonorum,
verbis humanis deftitutorum
fubftituerentur.
Unde etiam nomen fequentiarum fervarunt
quod antea iubilationibus eiusmodi proprium fuit, haud
Sedubie, quia foni illi ultimam verbi fyllabam feu vocalem fequebantur.
,

tt.

7.

quitur iubilatio

quam fequentiam
& tomo IV.
fpeculo MilTae

ut habetur in ordine

Romano

p. 93.

Idem

p. 766.

theca PP. Parijienjis iisdem verbis legitur.

in Alle-

luia, Ky-

son,

anti-

phonis &c.

in veteri expofitione MiflTae in

II.

vacant,
Biblio-

V. In citatis his locis agitur de Alleluia, in cuius ultima fyllaba huiusneumae haud raro fatis longae comparent in veteribus codicibus, notis
muficis exaratis.
Eiusmodi cantum Alleluia Eaha, id eft cum pneumate feu
iubilo dictum P. Carpentier notat in fupplemento Gloffi Ducangii V.
Alleluia ex ordinario veteri MS. ecclef. Camerac. ad Miflam Dominicac I.
in adventu
Alleluia cantatur a duobus Dominis in pulpito , epiftola
Poft Alleluia, cantor incipit Alleluia, quod
evangeiium fimiliter in pulpito.
& cantatur a choro alternatim ad modum fequentiae.
dicitur Baha

m 5di

&

Ipfa ilia repetitio aaa cum modu Alleluia, veni Domine fine Baha."
Alleluia
quadam melodia neumatum canlation fequentia dicebatur.
Poft

tatur

quod fequentiam quidam appellant,

ait

S.

Udalricus

lib. I.

confuet.

Cluniac.

EIUSQUE GENERIBUS MED.

Cluniac.

c.

u. Belethus idem

iEVO. C.

Moris enim

affirmat:

339

III.

ut poft Alleluia De

fuit,

Nominatur autem neuma cantus, qui fequebatur Alle cantaretur neuma.

"
Quod tamen ita intelligi debet, ut ipfi ultima; vocali A. coniungere luia.
Eft etiam (inquit

tur.

turn in

pneuma;

Durandus)
gaudium

quia

Pneuma enim,

j,

mone.

amorem credentium

&

maius
qui

feu iubilus,

&

fidem auditam iuxta

Alleluia

illud

quanta
iilud

lastitia

in fine,

&

fecuta

Iatata

exprimit gaudium
fit

eft

Ra.
10.

C.

'

fit

offic.

modicum in fermone, & mul- z. w.

eft, quam poflit explicari fer- tim

& laus

andivit

div.

c - 121 -

. 6.

&

per praedicationem

Quid

Sion &c.

fit

Quando autem dicitur fequentia,

pneuma dicitur in procemio V. partis.
Alleluia,
Agit ea
pneuma
prout
fub
tit. de feq. dicetur. "
port
dicitur
non

de re capite fecundo libri feu partis quintse: unde difcimus etiam in Kyrie
eleifon facias fuiffe

neumas

nimirum

e.

pariter

ac

a.

mendum.

Sane (inquit) neuma;,

dium: qua; potius

luia,

quam

folent in

in aliis vocalibus,

bis reftitutum

Eva

fieri

eft in

e,

&

in Kyrie eleifon

Alleluia fonantioribus aptioribusque ad cantus fuavitatem ac

gaudium expri-

qua; in Mifla fiunt, repr^fentant gau- Dummi.

ut in kv^h

ixLY\<rov->

vel in a,

ut Alle-

^-

lib.

2 - w -33-

ad notandum gaudium fpirituale, quod no-

partu Virgiuis, cui facta

eft

quam

mutatio huius nominis

&

hodie mufica tenet,

quod a. & e. vocales fonantiores fint. Quemadmodum vero in fequentiis
verba fignificativa iubilis litis funt fubftituta
ita etiam in Kyrie eleifon variis interpolationibus idem factum effe paulo poft videbimus.
Idem de SanM

in ave &c. "

Ratio vero naturalis

eft,

ftus

&

Agnus

DEI

eft

dicendum.

In cantu Ambrojiatio

NotatqueGaANCOLAs, ex

milfa; funt.

unquam

nee

thufienfes fimplicior in his eft cantus,

illis

&

apud Car-

interpolationes

ilia;

ad-

additionibus hodie prolixa iUa Andm.

notarum pneumata relida effe.

Sed potius dici poteft, interpolationes illas facias ob longiores illos notarum tradus, cum in antiquioribus libris

p 462
'

ut.
'

Uno hie etiam verbo commemorandi funt illi

pro diebus dominicis, cum longo neumate, feu notarum (innate patlim ad calcem plerumque antiquiorum librorum liturgicorum , cuiusmodi a Pamelio & Thomasio editi proftant. Id demum etiam de Alleluia eft notandum, folitum fuiffe ita iubilari notis antiphonarum.
cantus facri

reperiantur.

verficuli de Alleluia

Sic in ordine

Romano

XL

auctore

Benedicto apudMABiLLONiUM de

officio t. il Muf.
Iu ?# I31,

Dominica; prima; poft octavas Epiphania; habetur: In tertio nocturno in

Ad matutinas laudes cantatur Alle loco antiphonarum cantatur Alleluia.
luia
in tono lux orta eft fuper nos , & ceterarum antiphonarum
ficut
Vocatur hoc in ordine Cluniacenfi apud
in antiphonario continetur. "
,

P.

Herrgott

pius notatur

inveteri

Cum

difc.

monaft. cantari de melodia, ac in pafchate

ad omnes

ros fuper pfalmos non

alias

ant. fed

fie- p.

horas ant. dicantur, ad folos vefpe-

folum

All.

v 2

cantatur de melodia.

Ant.

Scio

n.

c . 19.

t-2-o.

L. II.

340

P.

I.

DE IPSO CANTU

"
Obfcurius hie eft, quid fit cani de melodia
Scio quod Chriflum &c.
exfplicatius paulo port habetur: Ad fobs Noel. .Fefp. fuper pfalmos, nonniji

&

cantatur ad melodiam fubferiptarum antipbonarum formata,

primo
quod in fecimda feria, Allel. ut poftulavi &c.
Et ita deinceps per fingulas
ferias illius hebdomadae ufque ad fabbatum notatur, quarum antiphonarum melodia Alleluia cantetur, fubditurque De tribus Alleluia, quae per
fingulas ferias fecundum melodiam trium primarum antiphonarum funt
praenotatae, prima femper eft ad primos fex pfalmos nocturnorum
feJ3
cunda
ad
alios
fex
tertia
velp.
fuper
pialmos.
ad
De
his
agit
Ama
larius fingulari capite 78. De antiphonis converfis per convenientiam foni
Antiphone (inquit) aliquac funt
in Alleluia, libro de ordine antiphonarii
Allel.

poll refponforios collecfoe, quarum fonus redaclus eft in fola Alleluia fibi
invicem coniunda , ut per dominieas nodes fuper pfalmos matutinales fo lum Alleluia audiatur ad memorandam laetitiam futurae refurreclionis, quae
Videtur
Excipitur hymnus trium puerorum &c. "
reftat in octava die.

hoc idem

ut in libris ritualibus huius medii

ac canere,

efle

etiamnum

aevi occurrit,

alleluiatice.

Pertinent hue neumae

le Beuf

tra&atu fuo de cantu ecclefiaftico notavit, ubi pars antipho-

in

quales

alicubi

ufitatas

D.

notarum fono repetitur, vel ut mox diximus, proprio cuiusque toni neumate finalis feu iubilus antiphonae fubiungitur, fine verbis eiusmodi, de qua nunc egimus iubilationis feu fequentiae modulatione.
Vario
ifta fignificatu occurrit apud P. Herrgott in antiqua monajlica difcipliua
etiam aliquando ad arbitrium armarii protendenda pp. 181. 277. 284- 288-

narum

folo

289De

3i9.

2s>4-

32i.

34T- 34^.

39^ 4 1

*-

447-

VI. Tropus in re liturgica eft verficulus quidam, aut etiam plures ante,
&fe- mterj yQ \
p fj. a [j os ecclefiafticos cantus appofiti ; ac Profa etiam dicun-

tropis,

profis,

quentiis.

tur

omni

S. CiESARii

loluti

metro,

rt

Arelatenfis his verbis:

pular itas pfalmos

ricorum alii grace

&

/"v

Proja nomen occurrit apud Lyprianum

Adiecit atque compulit

hymnos pararet, altaque

in vita

ut laicorum po-

&

modulata voce injlar cleSed hue non

pertinere iam monuit Dominicus Georgius dinertatione tertia T. II. de
liturgia Romani pontificis.
P. Carpentier in fupplem. glofiarii du Cangii
profas antipbonasque cantarent.

alii latiue

fol. 9. locum in.

feu vocum toquandoque
medium affert,
eft,
Accedunt
nos, non verba cantari folitos Ad matutinas (Natalis Domini).
Verbum Patris pracentoribus fedenalii duo fubdiaconi cantantes profam

voc. Fneumatica uota, ex

MS.

ordinario

ex quo palam

eccl.

Camerac.

Profa notas

tibus ante pulpitum

cboro

dicitur

ligneum

Pncumatica nota

ceteris

vero in fuis

( in alio

locis.

Finita profa

antiquiori neumatica nota

profa,
fu-

EIUSQUE GENERIBUS MED.

iEVO. C.

341

III.

fuper fabrics mundi, deinde accedunt duo diaconi cantantcs profam, lumen
dicitur tertia profa faclurae dominans , a duobm capelhmis.
de lumine.
.

Le Beuf ex MS. antiquiflimo bibliothecae regise locum edidit, in quo Adriano II. varia tribuuntur, quae circa officium divinum in ecclefia decantan-

dum

Cod. 4660.

ex quibus hie opportune aliqua funt dilucidanda de profis

(ut ibi dicitur) interpretatur, figurata ornamenta in laudibus Domini. Hie conftituit per monafteria ad Miriam maiorem in fole- Traitthift.
mnitatibus praecipuis non folum in hymno angelico Gloria in excel/is fur le chant
DEO canere hymnos interftin&os quos laudes appellant, verum etiam in ecdeJ p I04
pfalmis Davidicis, quos Introitus dicunt, interferta cantica decantare, quae
Romani feftivas laudes, Franci Tropos appellant: quod interpretatur, figuMelodias quoque ante evangelium
rata ornamenta in laudibus Domini.
concinendas tradidit , quas dicunt fequentias; quia fequitur eas evangelium.
Et quia a Domino papa Gregorio primo & poftmoduin ab A-

driano unacum Alcuino

inftituerit

ac tropis:

Quod

''

,3

'

abbate, deliciofo magni imperatoris Caroli,

multum

hae cantilena; feftivales conftitutae accommodatae fuerant

leclato fupradifto carfare

'

Carolo,

fed negligentia

in his de-

cantorum iam intermitti

videbantur, ab ipfo almifico praefule, de quo loquimur,

ita

corroboratae

&

gloriam Domini noftri I. C. ut diligentia ftudioforum

funt ad laudeni
fimul
deinceps
Tropiarius in folemnibus diebus ad
antiphonario
cum

&

Miriam maiorem cantilenis frequentetur honeftis.

rici Romani inftruerent pauperes Domini noftri

Hie
J.

conftituit ut

cle-

C. fratres noftros, ut

ante dominicum facratiffimum diei pafchas tribus diebus, hoc eft, Dofancta fepultura Domini noftri IESU Chrifti,
mini Ccena, Parafceve,

&

i3

non

aliter

urbem banc Romanam

peterent eleemofynam per

voce cantilenam dicendo per plateas

&

modi

Domine mifererc

&

ante monafteria,

nifi

excelfa

ecclefias huius-

Chriftus Domortem."
Lebeufius
hxchoDicit
minus fa&us eft obediens ufque ad
dieque cani in Galliis ad finem officii Tenebrarum.
Qiiod convenit cum
eo, quod fuo tempore Rupertus Tuiiienfis facTum refert fub hoc titulo

Kyrie

Chrijie eleifon.

cleifon.

nobis.

Quid

clis

tropi fignificant? (Ita ibi fcribit): Plerisque moris eft,

luminaribus

ut extin-

tenebris lugubres tropi praecinentibus

in ipfis

cantori-

&

choro refpondente , flebili modulatione decantentur incipientibus

bus
Significant autem lamenta fandarum mulierum
quae
a Kyrie eleifon.
,

ut in evangelio legimus

pulchrum. "

conieduram

lamentabantur

Quodfi nobis de
liceret,

pora mifcens neumas

vocali confuderit

Dominum

aetate fcriptoris

an non, quod fufpicamur,

illas

cum

fedentes contra fe-

laudati conftare.t

fua

cum

firmare

anterioribus tem-

notarum pluriuminuna fyllaba, feu

pofterioris asvi
de quibus nullum fupereft

feu tro^ana,

tropis

mo-

z. v.

de

a.

vinis -^ciis

DE IPSO CANTU

L. II. P.I.

342

monumentum, tempore Adriani II.

Adriano I. & Alcuino dicam, a
dicuntur,

multumin

iamviguifle: ne quid de
qui bits cantilena

bis deleclato cafare

Carolo.

ba

GregorioM.

fejlivales

conjlituta

Tropi enim proprie funt

moduli: nomenque retinuerunt, cum illis verba funt fubftituta, ut poitea

de fequentiis dicemus.
An Troparia Gracorum aliquid commune habeant
cum tropis Lot in or um, difquirunt Leo Allatius in diflTertatione delibris ecclefiafticis Gracorum p. 62 Sec. & lac. Goarus in notis ad Eucholog. p. 32.
434. 43 f. TfjoircLwv porro apud Gracos modulum proprie fignificat, ad
eum modum
quo tropi octo tonorum defignant modulationem cuique tono propriam
communiter vero pro certis hymnis & cantibus fu,

mitur, ad fuos

Goarus

iioixag

feu tractus

&

compofitis

ut infra oitendemus, ac loco

Ray/eus

dilTertat. praelim. T. II. Iunii

Troparia Gracorum pluribus conltant verfibus, cum
hac etiam folemni voce audit e verfum cuiusmodi auclores nova? diploma-

citato

apudBoLLAND.

legi

poteft,

Nicol.

p. 17.

&

Tassin ex congregatione S.Mauri indigitant.

Confimile aliquid habent, quos verfus feu tropos in fcitivitatibus notatDuRANL. vi. c. 113. dus : Hi autem
inquit, verfus tropi vocantur, quaji laudes ad antipbouas
convertibiles
Loquitur ibi de
r^cwog enim grace converfio dicitur latine.
verfibus in quibusdam feitis antiphonis anteponi folitis.
Contra in laudato
Lebeufii loco ex manufcripto regio apud Francos dicuntur Tropi, quas
Roman i feflivas laudes vocant, non folum in hymno angelico Gloria in exceljis DEO
verum etiam in pfalmis Davidicis quos Introitus dicunt. Introitus antiphonae funt ex pfalmis
quibus in quibusdam feftis verficuli adponebantur. MS. regium fingularem librum notat Trupiarium, quod TroExpiic. of.
ponarium feu Trophonariwn vocat Durandus & Io. Belethus: Elt autem
dtv. c. 59.
m Trophonarius (ait ilte) in quo continentur ii cantus, qui cum Introitu
& maxime quidem a monachis cuiusmodi funt
MiflTae cantari folent
T. in. p.

ticae

Toustain

P.

tropi,

,j

fequentia?,

canitur verfus, ac poitea

L. IV.

c. 5.

Durandus, eorum

& neumae.
eleifon: & iterum

Tropi dicuntur, quia prius

Kyrie eleifon,
inltitutionem

S.

Gregorio

verfus,
tribuit:

&

eleifon

deinde.

In quibusdam (in-

quit) eccleliis Tropi dicuntur pro pfalmis, ex inltitntione Gregorii papae,

Eft autem pro ad maius gaudium de adventu Chriiti repraefentandum.
cantatur
prie
feltivitatibus
immediate
tropus
verficulus,
in
pra?cipuis
qui

ante Introitum

tus.

Ut

&

quoddam praeambulum,

quafi

verbi gratia

in

fefto Nativitatis

continuatio ipfius Introi-

ante introitum ilium

Ecce adejl de

Puer

quo propbeta cecinerunt

clieft, praecedit tropus ifte:

n
Belethus omnia ea colligit, quae in tro centes : Puer natus eft @*c. "
pario libro , ut mox videbimus , continebantur, etiam fequentias : quam

natiis

in

rem apertiorem adhuc locum Duranoi

infra

proferemus, acturi de

variis

ad

EIUSQUE GENERIBUS MED. 7EVO.

ad cantum pertinentibus
ipfa fequentia

referri

Videnturque

libris.

qua ab

ipfo

ut

ait

ibi

ad hunc etiam cenfum

prafule

almifico

343

C. III.

(Adriano)

f gloriam Domini node quo loquimur , ita

ftri I. C. ut diligentia ftudiofurwn cum antiphonario fimid deinceps 8f Tro-

corroborata funt dd laudem

piarius in folemnibus diebus

ad MiJJam maiorem

Vocantur fequentia etiam profa

neflis.

a metri ratione refolutse

quamvis

Durandus, fecundum hi- z. ir.

pateat profa: Et nota, inquit

vel inde latius

cantilenis frequentetur ho-

c.

dorum quod profa eft, producla ratio a lege metri refoluta, fie dicJa, eoquod
Sed de
Jit profufa: fequentia vera dicla eft, quia pneuma iubili feqidtur.
fequentiis poftea videbimus , nunc tantum de illis haec fuerunt pradibanda,
funt neumis

ad ipfam canendi rationem pertiUncle etiam de profa Card. Hugo, Idem,

nent , de qua nunc agimus.
Et in antiquis confuetudinibus Cluniacenquod neuma.
inquit , Jigmficat
fibus de profa S.Petri ad vincida, ita habetur: Ad Aliffam neuma de laude
Troporum etiam
iocunda.
profarum feu fequentiarum eadem fere fuit
aliisque huiusmodi ritibus Cardin.
tropis
&
De
fequentiis,
origo.
profits
,
Bona lib. II. rer. liturg. c. 3. agens, nullum fe eorum veftigium inveniffe
dicit apud fcriptores, qui ante annum millefimum libros de divinis officiis
ediderunt.
Et Domin. Georgius, Nullum fane (inquit) de tropis ante
hactenus exemplum deprehendi. A monachis ad alias
. fajculum Chrifti XL
1 031.
ecclelias
ante
ann.
Domini
hie mos derivatus erat.
Nam Conci
Hum Lemovicenfe anno Domini 1031. habitum de his tropis in ecclefia
cantandis meminit." De illis copiofe traftat torn. II. diflert. III. & IV.
quatenus

fubftitutae

quae

&

"*

&><?

Rom. pont. In laudato vero cone, de hymno angelico agitur:

id eft feftivis laudibus ornatijjime exAngelico inter ea hymno cum tropis
Exempla varia apud laudatum Georgium T. II. diflert. III. hapleto &fc.
de

liturg.

bes

Auctores vero troporum

tiphonarium

tropis

&

fequentiarum

& fequentiis refertum

diflert.

IV. turn T.

III.

an-

Potuiffet vero doctiffimus

edidit.

quam faec. XL antiquitatis, troUt vero nihil dicam de Durandi opinione, iftos S.
pis profisque refertos.
Gregorio attribuentis, fi monumento a le Beufio prolata fides eft habenda,
Georgius

ad

faec.

Roma

vel

IX.

eft

videre codices maioris

aflurgendum.

Roma, quern Angelus Rocca

cum

mixtis fequentiis

In antiquiffimo codice Bibliothecae Angelica

ac

Thomasius

notis muficis

dilaudant, tropi varii inter-

defcribuntur

Codici huic Biblio-

a).

thecae
a)

Tropho

in noEte ad Scii

Exultate

iufti

lux oriens

In

&c.

&c.

Quod

S.

Iain

&

&

trophi

prifco

Gloria
tibi

iam nos.
Hodie Salvator mundi.

In prima mane

Al.

die natalis dhi trophi

Alio troph.

A folis orMariam troph.

Maria.

In nocle ad

to cardine &c.

Hora

&c.

Ad

trophi.
eft

Gloria troph.

tibi

Gloria

Chrifte.

tibi

fanfte

Gloria

Domine , quia venifti omne genus liberare,

omnes gaudentes dicite eia jr. Gloria Patri

cecinere ex ordine vates.

Quern nafci mundo

Puer natus eft. Vi-

fceribus facris quern

mater opima.

filio.

Ad

trophi.

Ref.

geffit

Cuius

zi

344

DE IPSO cantu

T-

maiorem antiquitatem quara

thecse angelica

nonum

faeculum

XL

fee.

Duo

ufque referentes.

tribuunt iam periti, ad

certe codices

San-Emc-

infignes

ranenfes, faeculoX. inferiores cenfendi haud funt, in quibus cum libro fefeparatim pro cantu rciponforio dequentiarum verfibusque gradualium
,

fcriptis

quandoque etiam

cum

nera

Primum

muficis.

notis

Ueinde ad

per

fefta

fequuntur varia troponin! gead Kyrie eleifon.

Gloria in excelfis.

interpolates

annum

a)

Antiquiflimus

incipiunt tropi b).

codex Ve-

eft

ro-

&

imperium

diadema

annuntiant

ftores

cluens

in vertice

capitis

Archangeli Lxtantur, pa-

Et vocabitur.

condet.

omhes

angelorum

choro

in

Tibi Chrifte fuplices &c.

Kyrie, ter Chrifte, ter in-

clamant Kyrit

Et Jic tertio
rum Kyrie cum tropins. Sequitur rnbrica. AA
Paftor bone veni ante facrum & f.mfontifex.
clum altare ut in lamle regis regum vocem tuain
prior emittere digneris fupplices te rogamus cia die
domne Gloria in excelfis DF.O Pax fempiterna &c.
Kyrie.

Gl

Sequitur integrum
polationibus. "

ria

uon ad refpenforium graduate,

fed
:

inter-

ad

Patet autem bine, rnbr.

fionem vcrfus in Introitu pertinere

ref.

Scquentia

&c. In cadem MitTa ad

funt

creli

&

tua

eft terra

&

potcitas

honor

gne omnis

in

peris dominatrix

xtcrmun

cia.

Tui

Graco

Sequitur fes

&c.

cccli

flint

In frac. Emit&n&us.
Acquire
te angelum tuum Dcmine & dignare.
retro.
Agnus DEI qui tolli; peccata mundi

Agios &c.

Scs latino

In

die

fem

omnis

tur

Ad

epipb. tropb.

ftus in
celfis

&c. cum

ojert.

quag.

Kyrie

tropis.

in

notatur

&fc.

epm Gratule/;;
die Jem

in

rat.

natale virginum.

In

In Aon.

Annuntiat.

Fro/a

Gloria in extroph.

Incipit

In fefto Purif.
troph.

vero

&c.

Chrifto

Introitum Hodie defcendit Chri-

Iordane &c.

Confejfor.

AA

ante

epipba verftts

coronato

In

VR

Qtnn-

( vcrfu

re-

fponforio ) Pro/a Viani iniquitatis Domine ufque

cor meum.
Frofa. Tu fummus potens, tu fecifti

omnia.

Chriftus adeft

ravete

Petri

&

Pauli

iHcpiunt verfus demiracula

Laurenti

Petri
rutila

bcati

cipiunt trppbi in commemoratione

rum.

A.li PaSio
orbem &c.

Laukentii

merito flammis vitalibus ufle

Hodie mundo

$ffc.

qui

canentes.

Alleluia.

Iam

lucent clara iam nobis pafchalia in-

f'efta

qui

regit

Temper

difperfa

Pafcha noftrum immolatus

tu

vera, quam

vita

qui regis

Epulemur

ft.

imperia.

pavefcit

Chrifte

mors niiv.is
ut emundes

ipfn

ii.bila

iaus

setera

Alleluia.

Chriftus.

eft

vocant

noftra

te

redeunt

agnus, tremunt quern omnia,

ferni rapit fpolia

tibi

perpetua.

azymis line. & vcrit. "

Domini.
Hodie cantandus eft noin

b) In natale
bis puer , quern gignebat inefrabiliter ante tcm-

&

pora pater

cundem fub tempore generavit

nobis
ft.

Int.

ft.

Quis

collaudatorcs

ut

Hie cnim

DEI

mifta

vociferatis, dicite

&

Rcfp.

Pertinct hoc ad

folcmne

de Introitu

ubi

infra,

de

etiam

natali

&

Sequuntur Kyrie

puer natus

&

fmgulaacluri.

Gloria

ae quidem ftatim In nat.

&

tus

fum

mubant

colui

fumme

&

miracula.

legis

S.

Mi fix

cum

in cxccljis

Stephani

tropus

Do-

princcps quia te prx-

in tuo

nomine multa opcra-

Etenitn.

Et adverfum

legisque mofaica blafpbematorem

iniqni.

ft.

cum

tro-

deinceps etiam,

uti

Oui fe

ft.

peritos fuisque mendaciis

ejfe

"
de

Domini fiimus

ad Introitum, quern exempli loco appono.

Chrifte

eft.

officium paftorum,

pis ad felt urn pertinentibus,

mine IE&U
dicabam

fym-

elcctiis

ad terras venturum prxvidens longe

quo
ritcr

poffimus.

efle

quern prefagus

eft

quern

puer,

eft ifte

magnis prxconiis dignum

tarn

que

omnium fancto-

gaudia

ft.

Me

ejfe

cxifti-

me vin-

feductorem

Et
communem-

diccntes.

lapidibus interficientes

Adiuva
fepulturam mibi denegantes.
In quo omnem fpcm meant fiduciamque

cw.c'tis

In-

feftivus illuxit ilies &'c."

(In pafcha.)

S'.

cum

&c.

cere cupientes.

Incipiunt verfus in nat. Sci

pontificum

In Sabb.

Confitcmini

ante prxnotavit ficquc praulixit

dexteram &c.

ad

Qui fedes

mifercre nol^s.

adcris in-

faxulis

optatus reddit laudes pafcha

inclita mater.

Of.

genetrix civibus fu-

Iam Dominus

tartaiea

DEI ma-

DEI

enndtisque

Intercede pro nobis.

terventrix.

precordia

fili

Poft patcrni Verbi partum

Dni.

natale

ad refpon-

ojfertor. tropb.

rex

In

inviolata permanfifti.

eo certius,

poll Gloria in excelfis notctur Refponforium.

quod

Tui

cum

in excelfis

a)

me.

ft.

pqfitam
culati.

babeo.
ft.

Qiiam

Quia fervus.
ifte

Pf. Beati

imma-

ut

morti

aAeo fervavit

EIUSQUE GENERIBUS MED.

iEVO. C.

345

III.

Imprimis de adventu Domini Sanctissimus &c. ut in fronte huius operis profam feu tropum de
S. Grecorio diverfum ab eo , qui in codice San- Enter anenfi confpicitur,
Inter MSS. S. Galli praeferiim, non pauca in hanc
typis ameis expreflimus.
inferiptus

ronenfis fie

Incip'ntnt

Quodam

rem reperimus.

profarum

de.

cum

poft graduale

in codice faec. XII.

notis mufi-

au&orum S. Galli. In fronte eft imago S. Galli,

eorum prsecipuus excultor; poftea titulus hie pofuit
& Luitheri qui
Incipiunt tropi carminum in diverjis feftivitaiibus Miffarum canendi.
ll itur:
cis

colle&i funt tropi

Praeter iftos vero

cum

celjis

interpolationibus,

integram lineam

relictis

etiam Kyrie eleifon

eft

aut notulis

Gloria in ex-

alicubi poft fmgulas pericopas per

ad fubftituendas eiusmodi interpolationes feu tro-

codex, qui creditur Tutilonis tropos continere,

Incipiunt tropi carminum in diverjis feftivitaiibus canendi per

pos vel profas.

inferibitur

carminum

tropos

Alius

culum anni: in natali Domini, S. Stephani',

tum, Epiphaniae, & eius oclava, Purificationis

Dni

Afcenfionis

Laurentii

Dom.

Pentecoftes

Dom.

eius Nativit.

S.

cir-

Evangelifta, Innocen-

S. Io.

Nativ. Io. Bapt.

M. V. item

Affumt. B.

ita

&

Pafchae

Nat.

S.

in oclava,

Petri

Galli, SS.

S.

Omnium,

dedication, ecclefiae, cum alias faltem in Natali

S. Othmari, S. Andreje
Domini frequentarentur ante introitum, & per introitum; hie autem plerumque etiam in offertorio & communione comparent. Sequuntur varii
,

etiam tropi eiusmodi in Gloria in

eft,

iterato poft verfus ante

Agnus DEI, Ite Miffa

fumendam,

SanEtus,

exceljis,

evangelium

&

ad

Euchariftiam

omnia cum notis muficis ac poftea liber fequentiarum fubditur cum praeNotkeri ad Luitfridum. In alio vero codice ornatiffimo, aureis
:

fatione

characreribus interftindo, fa;culi circiter decimi iterum ante fequentias

initio funt tropi

ad introitum, offertorium,

communionem

Gloria in exceljis pro feftorum ratione, uti in

fon,

polatce funt

etiam in

epiftolae

nonnullis

feftis.

ad Kyrie

non paucis

Verfus

mox

aliis:

elei-

inter-

ante evangelium,

de
pro ipfa fuccubuerit.
rundus

STEPHANUS

Gloria
ufque

ad

&

De S. Emerano, S. MauriMichaele, omnibus Sanftis, S. Martino, S. Andrea, SS. Apoilolis, Martyribus,

Pro qua venemortem viriliter

Sequuntur tropi

ir.

Nativ. B. V.

Cio,

S.

difputando certavit. Etenim.

eiusmodi in nat. S. Ioannis ad Gloria in exceljis :
ad introitum in fefto Innoccntum.
In

tur Santtus,

oftava nat.

d.

pis.

rificatione.

In die

pafchoe

etiam ad

In Afcenfione Domini.

Ao^ej. en

ipjiftis

cum
S.

notis.

Gloria

S.

S.

in

Dc Pentecoue

Ioanne.

Laurentio

S.

Agnus

DEI

tropi

&

Petro,

modis

cum

tro-

de adveivtu, Annunciatione, refurre&ione

afcenfione Domini.

Affumtione

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

In dedicatione fequivariis

Et poft verfus ad offertorium tropus GreG OR I US Preeful &c. de quo alias in adventu
Domini dominica prima cantari folito. Turn alii

feu Gloria in excel/is totum grxce

Tropi de

Benedicto

In Pu-

In epiphania Domini.

excel/is.

Confefforibus, Virginibus.

L.

II.

P.I.

Xx

L. II.

346

P.

DE IPSO CANTU

I.

mox

diximus , Hartmanno adfcribuntur.

In-fcheda quadam
notatur, a quo cantari adhuc faec. XIV. conilieverint tropi his verbis
Sciendum eft quod prabendarius facri fepulchri tenetur cant are tropos in choro
de quibus

commimionem cum adiunffajibi perfona. Ver~

fum antem fupcr graduate in fummis fejiivitatibns plebani S. Laurentii &f
Alleluia veroplebanm S. Leonardi cum uno Dominornm in clauftro.
S. Magn 1.
Ex MS. San - Blaf. arm. 400. fpecimina hie damus ac fubinde alia infereNota ex MS. bibliothecce capituli
mus fuis locis etiam cum biscantu.
velXV.
In
oclava S. Catharinje per omnia
XIV.
ujl
Findel.
fsec.
a
Aug
tit in die ipfius prater quam quod tropi non habentur in matutinis
in veKyrie
Gloria
Tropi
inter
in
exceljis,
eleifou,
SanEtus
&
Agnus
DEI
fperis.
mifceri ibliti in miflali Romano iuilu Pn V. edito fublati funt, quod prifcam Romance ecclefias liturgiam minime faperent.
fuperintroituni, ojfcrtorium

5?

&

TROPUS SUPER TRITUM PER BISCANTUM.

"-
:

Salva

-W-

Chrift

te

Salva

queren

Chrilt

te

tes

++4*

:m

queren

tes

JL+M.

Hfc=

E^
te

T6

#af

laudan

tes

te

laudan

&

Htes

diccn

&

dicen

tes

+++

&c.

W:
tes

&c.

PROSA

EIUSQUE GENERIBUS MED. iEVO.

PROSA CUM BISCANTU.

uem

\cyi

^_

&

ethe ra

H 'W-B

torum

pe

ca

3*H

torum

*-*
pe

ca

re.

*-

347

valet

^S^Emv

ni

fi

non

mare

acque

terra

C. III.

fe

pe

imple

infas

ynr

JR

re.

fi

ni

fe

pe

infas

imple

'M

u be

celos

reges

ce los

reges

fu

ra

gens.

&c.

#=:
VII.

Haud

raro

be ra

fu

etiam lingua vulgari quandoque rhythmice compofitae

cantiones publice in ecclefia audiebantur,

fanus:

quales Gallicas

Nos etiam
lterii S.

Lebevtivs

inferius inter

Georgii.

gens. &c.

a) notavit,

quarum potiHimus
fed ultra

hift.

&

pratiq.

ufus erat pro-

XT. non afcendit.

fpecimina contrapuncri dabimus ex codice mona-

Florentius Wigornienjis monachus, qui

Xx
a) Tr.

faec.

fur le chant

ecclef.

Differt.

fur l'etat des fciences fur

obiit an.

1 1 1

de

2
le

Roi Robert.

8-

Lingua

san
ie

vui-

*2f

n
a

L. II.

348
jpudBuUum
"sirit.:p"i2

Alfredi

liberis

,-je

lnter catera

P.

&

regis

DE IPSO CANTU

I.

Oxonienfis academiae inftitutione verba faciens.

inquit, prajentis vita (India pfalmos

->

& faxonica

carmhuxjlu-

didicere.
Methodius archiepifcopus Pcmotiienfis ecclefia; Sclavorum,
Moravorum aeque ac Bulgarorum ineunte fasc. X. Apoftolus, qui Worprimum Bohemia ducem ad Chriiti facra perduxit circa annum
siovium

diofe
five

DCCCXCIV.
a

multas cantilenas in linguam Sclavonicam traduxit

namque religionem propagavit a).

canticum S. Adalberti faeculo X.
muficis inltructum, in
fuit latine translatum

Hue referendum

chriftia-

Bobemos

celebre apud

epifcopi Pragenfis lingua Sclavica notis

quemdam modum, quod ab auclore eius vita?

aflferente, membranam Sclavicis litteris & notis mufi-

litaniae

exaratam Boleslao principi, clero, caeteris etiam ordinibus palam oltendiffe S. virum
hymnumque defideratiifimum alta voce prsecinuiffe ut recis

fert

Ziegelbaur

P.

in

hie adferibam canticum

hiftoria

cum

leluczky Rofa

Bo/jemicci

Fragenjis

P.

epifc.

II.

Idem ego
Mathia Bened. BoS. Woytiechi agnumim Adalberti
Fraga 166%.
ord. S.

litteraria

Benedicti.

recentioribus modulis ex

five vita

poll pag. 28.

~"

M
m

,
3
tai

fpo
Do

i><>

fcij

mi

^a

W
lug

ny

3e

re

re

Je

M
m

M.

ne

po

mi

ne

mi

fe

._

w4

3U

Bry

fu

Chri

ffe
fte

it/

WJ

m
tori

r~

mi

po
mi

fys
ua

Sal

-te$-

na

t>

&

per

Georgia;

hift.

lib. II.

fiyf*

&ag

c.

2.

ujfjtem

cun

Stredowskv
p. 94.

in

tail

fe

facra

Mo-

Io. Pet.

fyo

mi

ua

us

mun

di

Irt

Bin
&o

60

ftis

&

ivjfte

j^
^

to

nam

Da

H -n*

cipe

-*$-

ftras

Jo.

es

nos

fftc

no

<3pa

Sains

-M

Spa

ravia

ys

fe

^5

a) Vid.

tad

ny

lug

tad

urn

nea

"

Kohlii

fpo
Do

i>ii

ne

&a

mi

ne

vo

fpo
Do

t>ii

*fi
tic

ne

introdudt.

riam Sclavorum

fy
ces

p.

in hiftoriam

124.

&

rem

litt^ra-

EIUSQUE GENERIBUS MED. iEVO.

M
m

:*_

ta-t

fcj^
PT^

3u
nem

3y
Pa

349

4/

PI

PI

C.III.

u?3e

Ter

cem

Pa

rae

*
fa

M
w

M
m

W
w

M
w

M
w

Br

left

2tt

lefs

Br

lefs.

Ky

ri

lei

fon.

fell

In recenfione bibliothecce Zaluskiana, quam To. Dan. Ianozki edidit Drefda

an. 1747. p. 36. notatur canticum manibus &f oraculo San&i Adalberti
Bogarodzica, id

Deipara initium eft , in Polonia celebratiffimura quod a maioribus acceptum ante conflictus bellicos concinere folebant.
Apud Mabillonium in annalibus Beneditlinis Saxo memoratur principatu Ludovici Augufti, qui apud fuos non ignobilis votes habebatur
a
quo vetus ac novum teftamentum in Germamcam linguam translatum fuit,
ut non folum litteratis, verum etiam illiteratis facra divinorum praeceptorum
lectio panderetur: feruntque eundem vatem in fomnis fuhTe admonitum, ut
facrx legis prsecepta ad cantilenam propriae linguce eongrua modulatione

fcriptum.

eft

z.

xxxvi.
" 48.

z.

I. c. 23.

Quod cum

coaptaret.

tribuere videtur

tia monafterio fub

ftatur
libris.

pluribus

Otfrido,

Grimoldo

virorum,

dam

generis opufculis

eius

Trithemius

abbate

non minus

quam

pius,

doctus, ut te-

volumen evangeliorum, quod rhythmis theotifcis compofuit quinque

Occafionem & cauias operis idem auctor in fua prasfatione expli-

&

&

quorumdam probatiffimorum
quorumdam memoria dignorum fratrum maximeque cuius-

aitque id fadtum ftudio

cate

aliis

qui paulo poft floruit in Weiffeuburgenfi Alfa-

interpellatione

venerandae matronae, nomine Iudith

qui, often!! laicorum

canticis

obfccenis, flagitarunt, ut partem evangeliorum in vernacula lingua rhythmis

ad cantandum

illigaret , qua occupati cantus dulcedine, fascularia ilia canpaulatim dedifcerent.

Dicemus de hoc Otfrido paulo poft: cuius
labor ad privatum potius fidelium ufum, quam publicum in ecclefia can-

tica

turn fuille videtur.

Ubi tamen non raro

vulgari,

ut diximus, lingua can-

turn fuiffe adhibitum, de lectione etiam epiftolae in Mifla, ac Sequentiis often-

dimus.
Tod. Mezlerus de viris illuftr. San-Gall. Rapertum monachum
feniorem teftatur compofuhTe rhythmice lingua tamen germanica vitam S.

Galli,
eft

& publice

in ecclefia decantandam populo dediffe.

Obiter hie etiam
mentio iniicienda fpe&aculorum facrorum , feu repraefentationum tragi-

Xx

carum

350

L. II.

carum

Paflionis dominicae,

DE IPSO CANTU

P.I.

&

aliorum myfteriorum,

cuiusmodi ex antiquis

memoratMuRATORius:

Italia chronicis in diverfis Italia partibus fee. XII.

quarum ufum innumerabilis multitudo Europce populorum, ad magnum

quentis
De

L.

confluentium

fe-

in luas transtulit terras.

VIII. Maxima fuit medio a:vo cura ac ftudium, ecclefias Romance im'primis, cantum eccleiiaiticum rede informandi, praeeunte S. GregorioM.
unde & cantus Gregorianus nomen accepit, & ad prefens retinuit. De

cantfis

in.

Romam

Iubifeum

faeculi

c. 8.

Bonam

4 U0 obfervat Franchinus apud Card.

pfalmodia;

&

XVII. eum

capitis

S-

de cantu ecclefiaftico divinse

no&urnis refponforiis vehementer,

in

fomnolentos ad vigilandum hortari: in antiphonis plane, atque

fuaviter fonare
in introitibus quafi voce pracconis ad divinum offkium
diflblute

evocare

&

&

in Alleluia

veifibus divino iubilo

dulciter gaudere:

munionibus quamdam fervare mediocritatem.

feilivitatum

de

laudat,

in tra&ibus

&

gradualibus protenfe, atque humiliter procedere: in offertoriis,

ratio

eft

quemadmodum Amalarius auclorem

facrae paflionis

Domini undecumque

com-

Attenta etiam temporis ac

antiphpnarii

tempore: In duabus hebdomadibus ante pafcha

potuit colligere compofitor antiphonarii fermones

convenientes paflioni Domini , fuper eos fecit fonum cantus habilem ad

Id autem factum praefertim ipfo paflio id tempus id eft lugubrem. "
,

nis

tempore,

quo

in

forii) inquit,

Romance

laudat

compimclio traditionis eius frequentatiir

Ap.
in

Thomaf.

corda fidelium.

In

Me"?- Uh laudatis ex MS.

Van-

tiph.

p.

de

magiftros

Romana

Cateri (refpon-

ecclefia

in quibus

&

dolor crucifixionis eius Jlimulat

mudo

pfallendi five cantandi fubinde

multa in hanc
San-Gallenfi
J

'

rejp.

Patrum

injlitutis

ecclefiae

a magiflris fancla

compofiti flint

rem habentur

Omnem

a).

r\\

J-

piallendi

441.

a
a)

Tres ordines melodise

habeamus

bus temporum

&

lemnitatibus toto corde

devotionis

in

in tribus

dominicis

diftinclioni-

in praxipnis

v. g.

ore

omnique

diebus

&

fo-

afFcdhi

maioribns

Feftivitatibtis five natalitiis Sanftorum , in quibus plebes laborant partim vel totaliter, multo
rcmilfius
privatis autem diebus
ita pfalmodia
,

nocturnis

tnoduletiir

koris

&

ut omnes poffint devote pfallere

tare fine ftrepitu

cum

vocis

Cmni tempore

cantus

&

de die,

intente can-

affe&u absque de-

hyeme, nocre
folemni five private, pfalmodia Temper
ac die
pari voce
non nimis velociter,
asqna lance
fcftu.

cefrate

vel

fed rotunda virili

latur.

Syllabas,

in fine verfuS,
fis)

initium,

viva

verba,

id cfi(in

medium

pariter dimittamus.

&

&

fuccincta voce pfal-

metrum

in

medio

&

marg. arfos, dyefis, thefinem fimul incipiamus

Punctum

&

ctqualiter teneant 0-

mnes.

Et paulo poft )
Ergo cum quidquid
totum flebili & remifliori
:

agitur pro defunftis,

debet

fieri

voce,

nihil ibi refonent verba,

11 1

&

devotum mcerorem
Te

DEUM

do in

unum

telleifhis

lau&amus
,

fie

difcernatur,

Dum hymnus

tur.

phonas feu

Alleluia,

DEI, quxcunque

&

&

Gloria in excelfis,

pundhis

&

nifi

In hymnis

humilitatcm.

paufa fiant

Cre-

ut in-

mediocri voce decanten-

vel refponforia

five

anti-

Kyrie cleyfon, SmcIus acAgnrs

pulchra

fuavia ac dulcia

&

punftum bene difcernendo norulas decantemus, & in claufulis paufam

faciendo aliquantuhim exfpeftemus, & hoc maxime feftivis diebus.
C'aveamus etiam, nc neumas coniunclas niinia morofitate.
vel disiuniocunde fonant

in his

contungamns.
diter paufam ad punftum habeamus.

etas inepta velocitate

tias

fi

cantamus

five altcniatim,

Sed coiuor-

five

Vel fequen-

una fimul

EIUSQUE GENERIBUS MED. iEVO.

C. III.

35

difciplinam breviter praefcribunt antique confuetudines monafterio-

pfallendi

rum Ord.

S.

Bened. quas ex cod.

S.

Galli

in analeclis

Mabillonius

edi-

In oratorio fummum filentium, fummam pfallendi reverentiam, temperamentum

elevatius canendi, & ordinatiffimum modum in choro ltandi;

in omnibus agendis temperatam modulationem , ablata in omnibus feftiFacit hue

natione confufa, ac celerrimum ad omnia figna conventum. "
Chrodegangi
de
cemtoribus
ac
Isidori
de
caput L. regular canonicorum
cemtoribus,
Innocentii III. myfter. lib. I. c. 2. de primiceriis
pfalmijiis
Atque ad hoc non folum canaliorumque, quos paffim citamus, au&oritas.

infol. p. 252.

dit:

&

tum ipfum,

fed ipfos etiam cantores rite vocibus compofitos

L.II. de Of.
c.

12.

maxime

vel

Vidimus fuo loco, quae cantus ecclefiaftici ratio arriferit S. Augustino, quae nimirum modico vocis flexu iuxta S. Athanasii
Ea quidem moderatio non eft
inftitutionem pronuncianti potius accedebat.
fervata hoc aevo, fuis tamen limitibus fcrupulofe ut poftea videbimus, reftrivoluerunt

efTe

a).

&

inordinate compofitum cantnm, ut vocat S. Bernar- Be cantu feu,

ftus cantus contra male
correct, andus, qui it a, quatenus 9 prout decet , audiri nequeat ; vel it a elevatnr, ut
tiph. n. 7.
Sic enim debet fieri, tit in infer ioribus auditor em baycantari non valeat.
beat
concentu parili voce conform
vero

dulci

finiatur.

moclulamine bene

difcretis

Iubilus

praecinuit.

neumis

ponit aliquid

Omneni igitur cantnm five pfalmomorofe ac propere pfallimus , Temper

vel

deponatur.

cantum pronuntiat

diam

fequatur

fi

cum

facilitate

phonas

&

ria

gradualia

&

vocum

lamine peragamus.

rotnnde

traftus

Alleluia

&

anti-

offerto-

communiones omnemque gravem cantnm

Fe-

remiffiori ac velociori proceffn perfolvamns.

namqne diebns in omni cantn ptinctum &

paufam non omittamus.
Privatis autem diebus
ftivis

pfallamus

fie

ac

cantemus

niillns tepidns

nt

defidiofus aliquem aftute cavillando

ant

habere exenfationem.

&

labas

poffit

duo fimul cantent, fyl-

paufam ad pun&iim xqualiter incipiant

& defcendat vox infirmiori fortior.

&

finiant

Si

autem impares

mutetur,

lior

Si

&

fint
fie

quid cantet vel legat

voces

&

parificentur.
,

diffonx,

vi-

Solus quid-

mediocriter inchoet,

&

&

a)

De quarum

Strabo

de

in

intelle-

ut sedificentur au-

Quicumque imponit antiphonam vel refponforium , aut graduale

tra&nm five Alledientes.

luia

feu

quidquid incipit

unam fyllabam

labas

an

tulas

imponat folus

&

duas vel tres fyl-

&

tra&im

dnas aut tres no,

tacentibus,

aliis

ab eo loco, quo intonans dimifit,

choent, fubfequentes, non repetendo

coeteri in-

quod

ille

il-

&;

dum dicitur in deSalomonis, vox facerdotuni

bono legitur vox alta,

dicatione templi

&

Nam

concordat.

intentioni

interna;

& hymnis exclamantium,

& Sancti Martyres fub ara DEI,

levitarum in tubis,

longius foiniiffe,

voce magna clamaffe leguntur.

poffit

intelligi

&

ficut

in

Ubi quamvis
multis

aliis

locis,

illam effe

magnam vocem, qux quamvis

fit

humilis

ex bona devotione procedit

ficut

Moysen

dicit

DEUS

DEI

ftatuitque )

12.

fefta

fymphoniace terminet

perficiat

c.

nia

ut fine ftrepitu

ecclef.

lam efTe divinis laudibus aptam

quae qualitercunque fonuerit
ex bono thefauro cordis pro-

non legatur ibi

eft , & omni

JValafriim

differentia ( ut vocat

rebus

verba diftribuat, ac nenmata dulci diapho-

voce

cantor im-

quemcunque

feu

chorus concordi melo fub;

voce unanimi. "

ftui

tali

reincipit

modu-

fnavi

Refponforia vero

cum

Similiter obfervetur

decenter

omne genus

nem

Qtiid clumas ad

aliquid clamaffe
quieti

&

me

fono

ad

cum

tamen bontim

prceferendum

fimpliciter laborare.

laudationis divinx

in lainlem

Cumque

fecundum

ratio-

laudandum ilhnl probabilius

eft dicendum, quod habuerit vanitatis & iaftantix minimum.
"Lege libros confeffionum Saniti
Augustini & invenies, quantum ille iudicaexhibits,

fit

verit effe periculi

dia dukedine.

'*

in

cantilenarum

cum melo-

&

Bernardus, fub quo in monaErnaldus, dum publicam Innocentii papas exceptionem defcribit fub pfalmorum cantu. Sunt
S. Bernardi infignia earn in rem monita epiftola ad abbatem JErremacenfcm circa cantum, ut plenus fit gravitate, nee lafciviam refonet, nee ruftiSic fuavis ut non fit levis
fie mulceat aures, ut moveat corda.
citatem.
Triftitiam
levet,
iram
fenfum
mitiget,
litterae non evacuet fed fcecundet.

beat

L. II.

r.B.

DE IPSO CANTU

P.I.

L. II.

352

Haec

in fuperioribus prolatorem.

maxime

fterio Clarevallenji

S.

laudat modertiam cantus

Non eft (pergit) levis iaftura gratiae fpiritualis levitate cantus abduci a
plus finuandis intendere vocibus, quam rebus in fenfuum utilitate,
"
finuandis.
Refert
Card.
Bona antiquiflimum ordinis Cifiercienjis ftatu

&

tum de optima canendi

dus

quam idem fanctilfimus pater BernarFactum hinc eft, ut pro norma effet canprout apud Ciftercienfes in primo fuo obtinebat

inftitutione,

difcipulis reliquerit a).

fuis

tus feu pfalmodiae ratio,

exemplum nobis fuppeditat chronicon Andrenfis monafterii

apud Dacherium in Petro abbate faec. XII. b) Apud eundem lib. VIII.
chron. S. Trudonis de Radulpho abb. faec. XII. legitur: Ipfe autem notie

vigore
T. II. fol.
f. 809.

&

veluti

erat in omnibus horis in cboro,

die afjiduus

&

tandis,

traBim can-

de pfalmis

cantu duke aque modulando indefeffa illi fotticitudo.

Plura deinIuvat vero identidem hoc inculcare, quo

ceps in hanc rem infra dicemus.

principaliter fcopus huius fcriptionis collimat,

ob oculos pofito,

tus ac mufices ecclefiafticae

&

ut, ortu

progrelTu can-

quousque

pateat,

res abierit,

dum
a)

Pfalmodiam ( inquit de div. pfalm. c. 17. . 5. )

non nimium protraliamus, fed rotunde & viva

&

intonemus,
lus

teneat

bonam paufam
cipere

&

nimis

hymnum,
quo

petentes

punftum

vel

antiphonam

incipit

refponforium, Alleluia,

partes folus dicat

,

pnefumat

currere

ille
,

dileftiiTinii

dimittit

quod
,

Domino

tacentibus

aliis

ille

alii

iam

dixit.
,

aut

tuit

poft

fimul

aut duas

ab eo lo-

Monemus

vos

&

alacri-

non fomnolenti,
non ofcitantes, non parcentes vocibus, non praecidentes verba dimidia
non Integra tranfilientes
non fraftis , & remiffis vocibus muliebre
quiddam de nare fonantes, fed virili fonitu & after

affiftatis

pigri,

feftu voces Sanfti Spiritus depromentcs.

enim decet

virili

voce

fcemineo tinnulis vel

cantare

fallis

Bicam imitari lafciviam

&

Viros

non more

pfalmoiiiam more

morofe cantari

infti-

multipliciter impli-

licet

famofo Sanfti Bertini

non inolevit fed pio patre
non pigritante, labor improbus omnia vicit. Ut
autem diffuefcerent pfalmodiam more folito cevicinis ecclefiis, excepto

mos

coenobio,

&

lebrare

pueris

&

ifte

difcerent protelando

illam

nondum

iuvenibus

nofte pfalteria dabanrur,

&

eis

inflallatis

canere,
die

&

ad punftum pau-

fantibus, feniores cordetenus pfallentes, cos con-

corditer

medio
ris

fequebantur.

tolleretur,

&

Verum

ut

intermiffa

in

de
ho-

auftoritate

abbatis multiplex pfalmodia,

quam
&c. "

&

faftidium

mens uniuscuiusque

canonicis devotius accenderetur

Domini Petki
copata potius,

conftitiiimus

&

follicitus

catum die ac nofte, ab ipfo labore excufari vo& hax quidem confuetudo multo tempore
fubditis fuis difplicuit, & tanto amplius, quo in
luit

vocibus veluti hiftrioideo

"

Allodiorum quando-

confueverat

nee femetipfum,

gravitatem

opus ilivinum

ficut in ccenobio

intentus,

protrahi,

re-

ita

&

ut

devotio confervetur.

&

non

incipiant

ut ficut reverenter

non

&

&

Ciflircienjium

aut pfalmum,

que audierat,

tenere,

imam

redoleat

b) Imprimis ergo circa

alios in-

Nullus ante

fimul paufemus temper aufcultando.

Quicumque

co

Punftum nulPoft metrum

dimittat.

faciamus.

alios pnennia trahere,

cantemus

finem verfus limul

fimul dimittamus.

fed ftatim

&

Metrum

voce cantemus.

mediocritatem in cantu fervari

fyn-

eatenus in ufu habita fuit,

EIUSQUE GENERIBUS MED. 7EVO.

353

C. III.

incrementorum accelTione, veluti rivulis confluentibus, torrens quidam horrendum perfaepe ftridens ac fpumans exortus
Claudam igitur nunc fermonem, poftquani unuin adhuc, ne ecclefiam
eft.
orientalem praeteriifle videar, Trullamim adduxero canonem LXXV. Eos,
qui in ecclefiis ad pfallendum accedunt, volumus nee inordinatis vociferaquae
tionibus uti, & naturam ad clamorem urgere; nee aliquid eorum

dum

parvis initiis infinitorum

ecclefiae

tione

&

non conveniunt, & apta

compundione pfalmodias

fed

funt, afcifcere;

DEO

qui

cum magna

atten-

occultorum infpedor,

eft

offerre.

CAPUT
De

IV.

folemni Mifftf decantatione.

I.

udores medii huius

runt primae

aevi

ecclefiae aetatis in liturgia

da: Sedenim, meruit

tio

mos

ecclefia

difcrimen hie agnove-

Rh ab amis ]s\axsr\js,

cantandi non

ifle

celebran-

erat

ini-

qui nunc in

Qualis cantus
in facra liturgia.
Inftit. cler.
lib. I.

c.

32.

ante facrificinm cekbratnr , fed tamen

&

(tantum) epiftola Pauli recitabantur

fantlum evangelium.
Concinit pfeudepigraphus
Alcuinus de divinis officiis.
Apertius In,

nocentius

rem

III.

declarat

Coelestinus

David

CL. ante facrificinm canerentnr antiphonatim ex omnibus,

P. conjiituit

quod antea non

tantum

ut pfalmi

Myflcr. Mifie
lib.

II.

c.

18.

&

evangelinm legebantur.
Excepts funt ergo de pfalmis Introitus, gradualia quoque ac offertoria, nee non
Communioues , quae cum modulatione ceperunt ad Miffam in ecclefia Romana
cantari.
ecclefiae

fiebat,

fed

epiftola

Haec conftanter ha&enus fervantur in liturgia MiiTae iuxta Romance

diverfam , ut mox videbimus, ab aliis ritibus
difciplinam
ut ta,

men quoad rem

ipfam omnes conveniant, atque Temper aliquis modulandi

ufus in celebratione myfteriorum fuerit,

fuperiore libro expofuimus,

de medio aevo.
gefi,

five

fpicatur,

Florus

expofitione
in recenfione

quemadmodum

prima

ecclefiae aetate

nunc

ac deinceps per ecclefiae aetates oftendemus,

magifter, qui vixit tempore Caroli Calvi in exe-

MiiTae edita

eorum,

T. IV. Bibliothecae PP. Parijienjis, au

quae ad Miflae celebritatem fpeclant,

Mart. Gerbert. deMusicaEccl.

L.II. P.

I.

mo

du-

p. 643.

&c.

354
a

IT -

laudum

dulatione divinarum

DE SOLEMNI

T-

Innocentius

a):

prooemio

III.

myfteriorum evangelicas legis, ac Sacramenti Euchnriltioe,

iisdem verbis, ut alia plurima
Durandus, diftinguens
,

cris

L.1V. Ration,

c.i.

noftris ufitata

tribus

Verborwn etiam

dulationibus tribuens.

modulationes ,

tiones,

verbis hsec complectitur

tres

haec

libros fex

ex Innocentio

&

res

verba in

fa-

medium locum mo-

funt diverjitates

Nee folum

f leffiones.

&

in

vocum

fcilicet ora-

difcrimina, fed

etiam in ipfo divino officio folemnitatum diftinctionem hoc medio aevo de-

Ut quandoque

prehendimus.
concurrerent

veluti

chronico monaiterii

in

Dacherium

Ut

t.iii. infoi.

aP u d

689-

noftrum annuatim ad maiorem Minimi

legitur:

&

ad ea in cantu ornanda

in praecipuis feftis
S.

Trudonis

cum

VIII.

lib.

fupra di&is folemnitatibus

chorum

reverentia intrarent,

induti

&

fratres noftri ,
fi qui forte
eorum vocales elTent, tropos
albis ficut
temporis
qui
tunc
apud
nos
cantabantur
,
aut
graduale , five Alleluia can

Oblervatum etiam quoad cantum fuit difcrimen pro dierum ac

tarent. "
feftorum ratione: quale e. c. Radulphus Tungrcnfis inter Midas dominica ^ es

Be canon, obfew. p-op.uit.

drc.jin.

&

&

ponit in officio Gregoriano.

feriales

veneremur

fanc'tas

Midas Gregoriani

Excolamus igitur (inquit)

& ante omnia Midas do-

officii,

^ minicales cum earum glorificationibus omnino diebus dominicis, nifi maior

nee eas ponamus fub triftitia feriali. " Su feftrvitas impediat, honoremus
:

periorecapite infignem locum attulimus expofitoris ordinis

Romani Bert oldi

apud Cassandrum in liturgicis p. 84- de cantu antiphono in

Mentio hie etiam iniicienda eft Miflfae, quam au-

Conjlantienfis

folemnitatibus praecipuis.

Quod nomen

ream vocant.
Hildesheim.

declarat Io.

apud Leibniziuim T.

II.

Legatius

in chron.

S.

Brunfvc. p. 408.

fcriptor.

Godeh.

his verbis

Item Miffam finguHs annis injlituit de beata -femper Virglne, quam ob fuam
magnificentiam auream vocanms.
Et poftea ex variis lection, ad Buschtum,
quas idem Leibnizius p. 811. ex MS. Kilon. publicavit , ubi res ad praefens inftitutum magis declaratur
Aurea cantatur Mida ab omnibus praelatis, canonicis , fecularibus,
religiofis cuiuscunque ordinis, Benedicli nenfibus, Canonicis Regularibus, Prsedicatoribus, Minoribus totius civita tis, de B. V. Maria in organis, quae per tres feu quatuor horas vix pot eft terminari propter caudas magnas, quas cantando & organizando perEt p. 494.
Aurea Mida ab omnibus ca trahere tunc confueverunt. "
nonicis totius civitatis, & a cunctis praelatis & religiofis cuiuscunque or dinis etiam mendicantibus per tres aut quatuor horas decantari folet de
:

&

B.
a) Primo

num &

igitur

( inquit )

adftantibus in

cedente modulaticne
cedente

lectione

convenientibus in u-

domo DEI
divinarum

apoftolorum

&

cutione mngiftrorum, fubiun&a quoque fymboli

&

oblatione populoruni,

fidelibus,

prx-

confeffione,

nudum

prx-

confecratione Sacramentorum

evangeliorum,

prxcedente etiam nonnunquam fermone

&

alio-

bus mens
gitanda

ac

aftantium

ad

defideranda

&

initiata

in quibus

divina

&

omni-

caleftia co-

praparatur &c.

"

DECANTATIONE.

MISSiE
Maria Virgine

B.

C. IV.

Haec de folemni Miffae

in organis. "

Vocari

folet

cecomes

Miffa cantata, prout

haec

fuerint adhibiti

convenitque iuxta P. Merati cum Miffa media: Qua, inquit , participat de Miffa privata ,
Miffa
folemni : nam cum Jolemni habet cantum ; cum privata vero convenit, quod
,

&

Hue

facerdote fine miniftris facris cele-

brante cantores mufico concentu alternant

celebratur fine miniftris facris.

a).

Iofeph Vi-

folemni earn diftinguit

quam cum

de Miffa ritibus b)

Habemus
quarum fingulae

officio.

quod etiam in privatis Miflis

non canebantur, hymni, quos Ambrofianos vocant,

econtra exempla antiqua

partes

355

53.

etiam revocari poteft diftin&io MilTae

altamque puto a cantu diclam feu voce , de qua fit mentio

in charta an. 1377. apud Rymerum T. VII. p. 139. ufque fummum altare
ad alt am Miffam celebrandam accefferam.
quam nos vocare
Baffa vero
folemus die fiille Meffe , eadem ac privata eft fine cantu.
Clare ad prsefens
alta, ac baffa

inftitutum exprimitur in Concilio Mogunt. an. 13 10. imam, velplures (Mif- t.iv. Com.

fubmiffa voce

fas)

Dum

II.

erm

fine not a.

5?

vero privata Miffa cani dicitur apud auctores medii huius

* ' 3 3 '
,

'

aevi, Cantus Miffa

"

que

plura- SJ?^, le
,
teftimonia collegit StepbannsBALUZius in notis ad libros capitularium, t.ILp.u'gs.

quae

tamen omnia

non femper de cantu

Herrgott

id

aliquo id intelligendum venit

non

quam unicum apud

tarn

aperte declarant

ut obfervavit

P.

Conftitutionum
,
S. Wilheliyii Hirfaugienfium inferibitur, de privata Miffa ,
quomodo fit
cantanda
Inid eft
legenda.
Ibique explicatur res planius his verbis
in

veteri

ubi caput

86".

cantum

incipiens totum

Miffam

m-

de

difciplina monafiica

qui

ad eum pertinet pro

patrum

ediclo

nofirorum magis legit indirection , quam audeat cantare. In ant. confuetud.

Can. Reg. monafterii S.Vict. Farifi accommod. ad ufum monafterii S. Ev-

rutii apud Martenium c. 38. eo fenfu vox ea faepe occurrit, etiam quando chorus, a ut Miffa folemnis habebatur interim, ut fieri folet c). Atqui
a)

Qnos

etiam

aliqui

(inquit

Walafridus

Stra-

BO de rebus
mniis

ecclef.
c. 25 ) in Miffarum folepropter compundlionis gratiam, qua ex

dulcedine

concinna augetur, interdum affumere

confueverunt.

Traditur

fiquidem,

Foroiulienfem patriarcham fapius

privatis Miflis

torum
fitos,

hymnos

celebrafl'e.

nee fine rationis ponderatione

b) L. V.

c. 7.

apud P.

Omni tempore

dum

fratres

in

feciffe.

Merati T.I.

rubr. gener. obferv. prelim.

>

maxime

in

immolationem Sacramenvel ab aliis, vel a fe compoEgo vero crediderim tantum

virum hoc non fine auftori-

circa

tantaque fcientia
tate

Paulinum

&

P.I.

"
in

clauftro fedent,

maiorem interim
poffunt

ceditur

privata

eis

cantare

Miffa

tutinalis

choro

chorum

eft

font.

non potuerint.

ante

dum

capitulo deeffe

iuvare hi

Fratres

qui

vel aliquam

fit

con,

qui

privatim

cavere debent,

cantare, ut neceffe

incipiant

fi

etiam poft evan-

debent

hoc diligenter

cantant,

perdere.

&

privatim cantant, interim

qui

ventus in
extra

dum ma-

Miffam interim,

cantatur

gelium maioris Miffa

Eos,

hora

11.36.

ante Miffam

Miffa cantari.
In illis vero diebns, in quibus
totus conventus communicare debet, conceditur
facerdotibus , priusquam tabula mane pulfetur,
de dormitorio defcendere & ufque ad primam
Miffam cantare.
In eisdem quoque diebus con-

ne
eos

tali

vel

regularem horam

y 2

4?4-

DE SOLEMNI

P.I.

L. II.

356

qui vero fub choro aut maiori MifTa nonnifi fecreto legere Miffam

licuit.

fynodo Gradenfi an. 1296'. c. 4. Statuimus,

diebus
quando
plures Miffa cantantur
jimul tantum una
ut in ferialibus
,
Mijj'a in ecckjia alta voce cantetur, alia vero Jic dimiffa voce cantentur, quod
In Conftitutionibus Cluniacennullas fonus non jit, vel modice audiatur &c.
JibusBERNkRm P. I. habetur c. yr. Quibus horis liceat facerdotibus cantare

Idem

luculentiflime dicitur in

Agitur vero de celebratione privata

Miffas.

nomen

faepiusque

cantare,

a
inOrknte,

alibi apud eundem

ac alios auctores
colle&oresoccurrit
ut opus non fit in re clara teftimoque librorum liturgicorum
nia accumulare a).
III. Quoad cantandorum vero genera in folemni liturgia ac MifTa, va-

& Occidents,

r[d

quemadmodutn etiam

stl

^Jfo
eantnta.

fLU t

mus

in

ra tio

prientali

quam

occidentali

lam

ecclefia.

recenfui-

apud Gracos cantionum fpecies quarum apud eos in fanon tamen diverfus adeo in liturgia quam in acoluthia diut videre eft apud Goarum
Leonem
vini officii horarum canonicarum
Allatium T. IV. Bibliotheca PP. Parijienfis Bollandum T. II. Junii,
Quirinum de voter i Officio quadragejimali Gracorum Tc. locisque a nobis
& porro citandis. Et quoniam hoc medio aevo rubricae
paflim indicatis
lib. I.

cris fuit

varias

ufus,

libris

tiori

etiam defignari, quae elaacclamationes facerdotum , diaconorum , can-

liturgicis frequentius additae fuerunt

voce funt proierenda

folent

ficut hodieIn Occidente vero

Parijios,
olim
haud
infrequens
Dionysii
prope
in
S.
que fit
Mifla fuit etiam cantus.gr acns b). Quern ufum puto manaffe ex monafterio
Cajinenji , ubi vicinus ubique fuit ritus gracus per monachos gracos in Ita-

torum chori

ac

populi

fuccentus.

in monafterio

liam allatas, paflim etiam cum latino intermixtus aliquibus faltem partibus,
celebre Gelonenfe faec.
cuiusmodi adhuc antiqua fervantur facramentaria
noftro
S.Blasii
& San - EnteraVIII. in monafterio S. Galli faec. IX. in
nenfifec. X. Vindobonenfi Cod. theol. 685. fcripto fub Ottone Imp. ZvoiVeluti de monafterio S. Albani teftatur Georgins
faltenji faec. XI. & alibi.
Wicelius apud Serarium lib. I. Rer. Mogunt. cap. 3^. fe ante exuftam a
fchifmaticis bafilicam reperiffe vetuftiflimos codices manu monachorum Be,

nediciinorum olim fcriptos

quibus manifeftiflimum

eft

ufum

Gracitatis

Ibi legi (ait) doxologiam, nos dicimus, Gloria

graco non folum fcriptam , litteris tamen latinis , fed
Unde liqueat , grace apud nos
ad cantum etiam choralem adoptatam.
fymbolum apoftolicum
in
eodem
codice
ibidem
Vidi
folitam.
cani

Gracanica
notis muficis interftincla,
Trifagion , & hymnodiam, caeteraque
extitifle in

Miffa publica.

in excelfis

Deo

in

ne
a) Viil.

Du-CANGIUS &

Gloffar. V. Cantare.

P.

Carpentier

in

b) Vui. Pet.

Rodota

de ritu Graco in Italia.

&

DECANTATIONE. CIV.

MISS^E
ne nobis clam

Credo

eflfet

cultum divinum

Sanclus

Agnus &c.

in

357

Romana

ecclefia

ad

grceca interdum dialedo decantata fuilTe." Veteres or-

Romani documento funt Roma etiam in aliis officii divini partibus

quod femel faltem
idem faditatum. Hucque revocari poteft Trifagion
dines

quotannis in die Parafceve per totum Occidentem canitur

in liturgia Ambrofiana
celebrat

& Mozarabica.
& Evangelium

Epiitolae faltem

atque quotidie

Hodieque, quandoPapa folemniter

grace etiam cantantur.

magno conatu Pontifices Romani egerint, ut Romanavzrins ritus

nihilominus non folum in Hifpania , Gallia, in QccWente.
undique adoptaretur

IV. Licet vero

liturgia

verum etiam in Italia Roma viciniore 3Iediolanenfis praefertim ecclefia proprium confervavit ritum & cantum unacum liturgia a S. Ambrosio Ambrojiana dida
Ambrosius , Mediolanenfis epifcopus (inquit JValafridus
quam caeterorum difpolitionem officiorum fuse ec Strabo) tarn MilTae

Ambrofianus.

De

rebus ec-

c'

&

clefiae

aliis

liguribus ordinavit

quae

&

ufque hodie in Mediolanenfi te-

ecclefia."
Ex iis quae initio huius libri ftatim retulimus ex Landulpho apud Mabillonium, quae fubADRiANO I. Pontifice aditata fint ad
abolendum Ambrofianum ritum difcimus
faltem miflale apud quemdam

nentur

Quidquid de hiftoria ilia lit, conftat T. I. P.

Mediolanenfem ecclefiam conftanter femper fuum confervaffe ritum, in aliis f1
p. 107.
a Romano difFerentem
in aliis vero confonum, ut Radulphus notat a).
a
Edidit Muratorius, T. IV. Antiquit. Italic, medii aevi,BEROLDUM Mediolanenfem de ordine & caeremoniis eccleliae Ambrofiana Mediolanenfis faec. XII.

facerdotem integrum

fervatum.

fuilTe

II.

V.

De

liturgicum

Gallicana ecclefia
S.

Germani

unicum prima

Martenio

aetate

proferre potuimus opus

T. V. anecdotorum editum

&Mozara"
ubi e t-,
bicus.

-.

iam cantus inter Miffarum folemnia celebratus defignatur, qui diu adhuc
per fecundam hanc aetatem fuit confervatus, ut paffim obfervamus.
Notandum hie eft, quod apud Thomasium, Mabillonium & Muratorius
habetur
a)

In Ambvojiano autem

officio

(inquit prop. 13. )

annum epiftolse, &

cum Romano officio concordan-

copiofe habentur per totum

evangelia,

&

fcepe

Item etiam officium

in feftivitatibus & dominicis pulchrum fervat
ordinem
nam ad Miriam poft Gloria in excel/is, & Kyrie eleifon ter.
DeLnde legitur prima
le&io de veteri teftamento cum refponforio, quod
pfalraetum vocant, & nos graduate.
Secunda
de novo teftamento cum Alleluia & verfu , ut
Romani.
Tertia de fan&o evangelio, ante quod
tes

faepe

difFerentes.

&

poft

Gaiiicanus,

quod cantantur antiphonce

que

dicun-

tur ante evangelium

carent

Romani.

&

evangelium

poft

autem

Officium

longe prxceflit Romanian

fupra propofitio-

ut

quibus

Ambrofiamaa

Et qui videt Ambrofianum ,

cognofcit , quod cantus MifTae, epiftolae

ne XII.
gelia

&

tiphonce,

plures orationes

& cxtera

officia

aperte
,

refponforia,

funt ab

illo.

evan-

&

an-

Et huius

lignum eft , quia cantus concurrentes utrobique

funt eiusdem toni, ut introitus Gaudeamus urrobique eft primi toni.
Sed nota Ambrofiana eft
fortior , durior , & magis extenfa. "

Yy

L. II.

358
habetur in miflali

P.

DE SOLEMNI

I.

Gothico Immolatio Miflae, quae nunc praefatio diciturin

Cuius vocem per hymnidicum modolamini pfalmi au-

S.Laurentii M.

nat.

divimus , canentis, atque dicentis : Probajii cor

meum DEUS

&

vijitajli

no-

Quod etiamnum in fefto S.Laurentii in graduali canitur. Quod

Be &c.
vero Mabillonius modulum, vel modulati reponit ego potius modidameu
,

f. 277.

eiusmodi erroribus fcatentibus libris liturgicis antiquioribus.

Multi vero ex eruditis funt, qui antiquum Gallicanum officium idem eflTe
putant, ac Mozarabicitm, paucis immutatis
additis , forte a SS. Leandro & Isidoro Hifpalenji, cui
S. Ildephonso praecipuae in hac re atcorrigerem

&

&

Ab aliis cantus antiquus GaUicanus Ambrojiano compaEtiam poftquam vetus cantus Gallicamis exoleviffe vifus eft, cantus
quidam Francigemts alias etiam regiones pervafit ut cap. primo huius libri memini ex antiphonario Ambrojiano faec. XIII. circ.
in quo habetur
tribuuntur partes.

ratur.

Hallehtia,

l. I.e.
. 14.

3.

uturg.

&

lilium convallium Francigena inferiptum.

Quoad temporare-

motiora notandus eft canon 2. ToletanilV. loco Gallicia, quae ibi coniungitur Hifpania, Galliam legendo, iuxta MSS. codices.
Quam lectionem
etiam Muratorius tuetur, ob in ununi tunc coeuntes provincias iftas, nee
Mabillonius fert correctionem , quae ad oram librorum editorum apponitur.
Hunc quippe locum (ait) ita legit Berno abbas Angienjis cap. 2.
ubi Gallos & Hifpanos in Miflarum fuarum celebritate a Romano ufu fimiliter
receflifle fatetur.
Atqui non folum Gallia Narbonenjis, fed etiam aliae

Gothico nimirum ac
Galliarv.m provincias in eodem ritu conveniebant. "
quern
Gallicano
exiftimat,
mutuaque coleundem
veteri
cum
,

Mozarabico

latione ibidem probat.

Unus

Sed iam canonem Toletanum audiamus.

ergo (ftatuunt Patres ) ordo orandi atque pfallendi a nobis per omnem
Hifpaniam atque Galliam confervetur, unus modus inMiffarum folemnitati bus, unus in vefpertinis officiis nee diverfa fit ultra a nobis ecclefiaftica
antiqui
regno.
Hoc enim
confuetudo, quia una fide continemur
:

&

&

&

&

miniftrandi
pfallendi
canones decreverunt, ut unaquaeque provincia
Arabilms
permixti
parem
confuetudinem
teneat.
"
Chriftiani
in
Hifpania

Mozarabes dicebantur
T.I. iHurgia
tcci. lat.

quafi mixti Arabibus

&

eorum

officium divinum

A'lozarabe inde appellationem retinuit (ut ait Pamelius. ) Ufitata fuit haec
^ Miffa iam olim
poft D. Gregorium
maxime D. Leandro Hifpalenji,

&

&

partim adhuc D. Isidoro. Inimo hac ufa eft Hifpania ufque ad tempora Al phonsi/^/-/, quo tempore audoritateGREGORi 1 Papsefeptimimutata eft, li-

cet

& Toleti adhuc in fex parochiis fervetur, & in cathedrali

fratris Francifci

i^Tababricenjis,

Ximenez,

quod

ac

Salmantka

eft in periftylio

natORiziusinfummi templi

ecclefia in facello

ftatim etiam diebus in facello doft.

templi fummi."

Sex

illas ecclefias

Toletani deferiptione p. 96. iisdem

nomi-

quibus Al.

Go-

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE
Gomecius

verbis

profequitur

de quibus fupra

Ximexii, ubi eiusdem etiam fata

Cuius officii modum & ordinem de-

de rebus gejlis Fr.

lib. II.

a).

Martenius

Pamelius

359
a

habeturque T. IV. Bibliothecae Parifienfis,

,
XXVII. Bibliothecae PP. Lugdunenfis , unacum excerpto cap. 23. libri de
Vita & Geftis Franc. Ximenii S. R. E. Cardin. ab Eugenio Rcblesio fcrifcribit

&

&

ex eo Card. Aojljir-^pta, de audoritate huius fan&i officii eiusque ufu ,

re in Colled. Cone. Hijpan. ubi illud fingulariter notat in officio Romano p.

6 ?r-

&c.

660. F.

fanctorum nomina fubmiffa voce proferri ; /ecus vero in Mozarabico

gf
cum Miffa canitur , omnia cantantur. In multis convenit cum antiquiflima apud laudatum Martenium Miffa S. Germani , in aliis tamen etiam
cum INiifla Ambrojiana ac Romana. Cantus potiflimum eft refponforius ad
Introitum , feu introito , ut ad marginem ponitur in Biblioth. Lugdunenjf, T xxfii.
ficuti poft le&ionem pfallendo cum hac rubrica: Tunc canetur pfallendo : p. 666. D.
poft evangelium Lauda , quod frequens eft in officio Mozarabico ,
poftea facrificium , nempe antiphona vel refponforium cum duobus aut
tribus verfibus , & alia
Haud dubie
quas fuis locis deinceps notabimus.
in Hifpania ritus canendi cum veteri Africano in plurimis convenit
de
quo libro primo auctorem S. Augustinum laudavi, eiusque difcipuli S. Fulgentii ftudium , quod in illius vita c. 19. Ferrandus diaconus memo:

&

&

rat.

VI. Deina) Igitur

qui

iis

runt ( inquit )

vinam

fie

fex

facerent, a

inter Arabes Toleti manfe-

quibus rem di-

ecclefioe, in

Mauris permiffx

divorum

funt,

&

plicates

auferri frementium

cum

que facranun dedicationes,

quibus ritum ilium Ipiorianum

( quas

florentique civitate in templis

tur

qui incolumi

omnibus caneba-

captiva etiam quadringentos

ferme annos
quod Toletanum officium appelAt vero urbe ipfa divina tandem be-

perata inter varias bafilicarum, fanorum sedium-

divinae caufa conveniret

cos

domosque

labatur.

fex

ecclefiis

ALPHONSique

regis,

Ferdinandi

magni

filii,
felicibus aufpiciis recuperata , cum
de facris in ea inftaurandis reftituendisque age-

retur

Ricardi

rex,

MaJJilienJs abbatisT fnafu,

& Constants

reginx uxoris aflidua inftigatione, ritum facrorum, a divo Gregorio olim

inftitutum,

Toletano

clamantibus

lis

prsetulit, -quamvis

ufum fuorum facrorum

inter medios barbaros confervatum,

mam

iniuriam aboleri.

militum certamine
altero pro

Toleti incenfa

facri utrinsqiie officii codices

alios

authores, qui

foecu-

per fum-

Q_ux vero de fingulari

altero pro

Gotthicis facris,

Gregorianis dimicantium,

in medio foro

populis

tot

deque pyra

dicuntur,

conie&i

in

fint

quam
apud

de ea re fcripferunt, ex-

paroeciales imprimis

vulgo parrochiales vocant ) ecclefue regionatim conftituerentur , ad quas populus rei

confervaverunt,

nignitate

nuper recu-

in urbe

Marci Luce Sebastiani, Torquati,

Eulalie, Iust nominibns dedicate, in
,

Sed tamen

uberius legi poterunt.

ut rex animos turbarum leniret adhuc facra fua

definirentur

folis illis

quibus Jjidorianus ritus

in

fuique limites per vi-

fingulis

inter hoftes per tot annos duraverat,

prxferipti fnnt,

lorumque
in

agro

tatibus

cuique Mozarabes,

fed fni

pofteri,

ubi

illos

pro parrochianis

&

non vulgaribus

privilegiis

il-

urbem
immuni-

intra extrave

Toletano morari contingeret

&

vel

fines nulli

concefiis,

tribulibus aflignati fuerunt.

Quamdiu ergo illi Mozarabes eorun.que pofteri

fuam quisque ecclefiam facraque
,

floruerunt
gentilia

Sed

frequentarunt.

deficientibus

ritus

etiam

gorianus fenfim in fex

troduci ccepit.

Tandem

bus

eo

ritu

in

illis

deficere

ille

etiam

nonnifi pancis quibusdam

paulatim familiis

illas

ergo
ftatis

feftum
,

&
eft

feftisque

facrificaretur.

Gre-

ecclefias in-

"

ut
die-

360

L. II.

P.

DE SOLEMNI

I.

VI. Deinceps per totum fere Occidentem

Romamis.

tus

Romamis

Romanum

feu antiphonarium

ut iam obfervavimus, canGregorianum eft propagatum,

vel

quo continentur, quaecumque in MilTa chorus canit, a gradali feu graduali,

quo nomine venit refponforium, port lectionem canendum, Gradate feu Graduate etiam diclum: utrumque vero coniungens Micrologus antiphonarium Gradualem appellat
ut ex notis ad feftum S. Pauli
& officium S.
Apollinaris conftat.
Quodfi hoc antiphonarium ex integro in regno
Francico fub Carolingica ftirpe feu ipfo Carolo M. fufceptum eft, mox
tamen poft eius mortem immutationes tulit.
Legitur in chronico Centul. III. C.3.
tenji, Miffalis Gregorianus
Gelajiamts modernis temporibus ab Albino
T. IV. fpicti.
Hugo Menardus ill celebri codice S. Eligii Corbeienji, qui
oydinatuis.
monafterio Parijiis aflervatur, putavit fe genuinum habere
m
Germanenji
S.
dkc mot.
an.su.
S. Gregorii partum, omnes vero fatentur hodie
nuspiam haberi purum
S. Gregorii facramentarium vel antiphonarium, in multis fubinde audlum
Grimoldus abbas, cuius facramentarium edidit Pamelius,
immutatumque.
idem fub Ludovico Pio circa facramentarium Gregorianum fecifte dicitur,
quod ipfe S. Gregorius circa Gelafiannm ordinando praefertim antiphonarium, in hoc a facramentario diftinctum, quod hie ea contineantur, quae
,

"

&

a facerdote ipfo in Milfa aut legerentur aut canerentur

imprimis dominica,

praefationes

autem

in illo

orationes nempe,

ria in
a

Ha?c inftitutioni

excel/is.

S.

Gregorii

Benizo apud Murator. T. III. antiq. It. p. 604..

Pleraque quidem
unde hauferit, divinare non poffum.
tribuit

ex authentico iibro bibliothecae cubiculi

tarii,

MSS.

mittuntur, ut in variis
thecae

MSS.

IX.

faec.

Romana

Quae omnia

a).

E. g.

facramen-

notata

noftrae

celebratur

Glo-

ea digeflit,

initio

foliti

antiquioribus inveni.

qui liber Mifla

circ.

defcribi

e.g.

qui nimirum

cantorum

quae a fchola

ea,

cantabantur, quandoque fola, quandoque facerdote aufpicante

prae-

biblio-

Hoc

eft

im-

primis Introitus , qualis fuerit ftatutis diebus five temporibus , feu cotDein Kyrie eleyfou. Item dicitur Gloria in excel/is
:
fi
tidianis.
tantummodo
five
die dominico
diebus feftis, a presbyteris
epifcopus fuerit

DEO

autem minime

Gregoeius primus

a) Beatus Vero
ecclefia

inftituit

Introitus

decantaretur

decantari
luia

&

Deinde

clefia.

&

excepto

in

qua;

Kyrie eleyfou a

apofto'um

ea in

vocatur

etiam

animos

conftituit

clero novies

Gradale

&

dum

oblationes

inftituit.

Alle-

ufque ad Pafcha

Traclas cantari conftituit.

OJertorium decantari

litania agitur

Romana

audientium

a Septiiagefima

evangelio

hoc a MeMolancnJi habuit ec-

poft

in quo tempore
tftoque

antiphona

mulcemlum

ad

ut

Quando

nifi in pafchate.

Le-

ofFeruntiir,

Addidit prater-

canone

neque Gloria in

Dicsque

noflros

Praceptis falutaribus

ut

hoc

&c.

cum dominica

Addidit
&fc.

Et

oratione

fn-

moniti

per Enchariftiam alta voce a facerdote decanta,

lit

fequens

Libera

uos

Domine

retur

ante

eum

oratio

voce

alta

ab

qux

fie

omnibus malis

decantabatur

incipit
:

fecrete

qua;

di-

Et poft fraftionem Euchariftix poftquam

quam vocani:
communicaverint , antiphonam
ceretur.

pojhommunionem

decantari inftituit.

"

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

36I

n exceljis neque Alleluia canitur, poftmodum dicitnr oratio,

ftolus, item graduate feu Alleluia: poftmodum legitur evangelium.

fequitur apo-

Deinde

oratio fuperoblata.

offertorium,

dicit

alta

Deinde
omnia
Per
voce
fa-

Sequitur pra?fatio cum antiquis notis muficis , poilea

cula faculorum. "
DEI, ante quod, atque adeo ante communionem,
Agnus
canon ufque ad
olim benedictiones epifcopales fieri folebant, quae ad calcem fecundum va-

habentur: atque his fere continetur, quidquid tarn in facraantiphonario, feu graduali ad communem
quam lectionario

feftivitates

rias

&
mentario ,
Miffe celebrationem feparatim medio sevo diu habebatur.
bibliothecis Italia,
fasculi

p.

Sec.

dotem ad

Eo

fuo

vero

6%

Germania

in

in

miffalibus

intermixtum antiphonarium cum notis antimargine, aut ad oram pagellarum recentiori manu

in

etiam obfervat in cod. Othuboniauo antiquifiimo,

Quod idem D. Calmet

ordine.

obfervans in miff. sco. an. San- Gallon

altare

Vidi tameu

MSS.

in antiquiffimis

fequentium,

quandoque

Muratorius

ut

notatis,
alias

&

IX. X.

quis muficis,

&

Gallia,

tunc temporis haec omnia fimul

in

itinere

argumento

cum choro

Helvetica

effe vult,

facer-

cantare folitum.

quod in Gallia cbrijl. narratur de S. Bernardo HilPiligrinum Colonienfem epifcopum futurum exorante ut pri-

quis forte accipiat,

desheimenfi

mam

t.iii

p.

6 * 6-

Miffam quam in Colonia celebraret, pro paupere Bernwardo dePiligrinus poftmodum facms archiepifcopus iuxta fancli vaticinium regnante Henrico de Bavenberg an. D. 1023. XII. Cal. Dec. ad alcantoresque prasveniens
Miffam pro
tare Miffam celebraturus accedens
At id potius forte de minoribus ecclefiis die! queat ob
defunclis inchoavit.
paucitatem cleri & miniftrorum ; alias enim nee per fe quidem privatim,
,

cantaret.

quae ab

aliis

canebantur, legebanturque

recitabant

vel

aufcultantes

interim peculiares orationes fub cantu dicentes, ut in Miffa

Illyrici,

vel

& fimi-

In Ordinibus autem Romanis a Cassandro, Hittorpio,

diftinctim
ordinatim ritus praefcribuntur.
Hie
&c. editis

libus habentur.

Mabillonio

&

notandus eft ordo ad ufum monafteriorum a Martenio

paflimque a nobis in antiquiflimis MSS. Aleman,
nia repertus, ac duobus quidem noftras bibliothecas.
Ubique vero propemodum, inmonafteriis praefertim, peculiares ordines operisDEI adhucdum inter

fingulariter etiam

&

Muratorio

monumenta

editus

Vetera reperiuntur

in

quibus ea etiam

quae ad

cantum

fpe-

maiore varietate, quam pofteaquam poftread ritum Romanum , agentibus fummis

pontificibus, opitulanteque arte typographica, funt compolita. Difcimus ex
Radulpho Tungrenji etiam alios deinceps ordines religiofos hie aliquid fu-

clant,

peculiariter pra^fcribuntur

ma demum

aetate

omnia

exaclius

per Gregorianos libros ufurpaffe, innovaffeque.

gorius in

lib.

graduali

&

miffali

fanclis

Mart. Gerbert. deMusicaEccl.

L.

II.

DEI
'P.I.

Item

(ait)

beatus

Gre-

proprias Miffas habentibus

Z-z

fuos

pYCf

aa .

DE SOLEMNI

L. II. P.I.

362
fuos cantus

&

cum

epiftolas

evangeliis

eorum diebus

in

adfcripfit,

rc-

mifliones faciendo, quando iterato dicerentur, prout communiter habent

libri feculares: fed fratres in eorum libris dc toto fcripferunt unum com

mune Sanctorum, aggregando

per

introitus

deinde caetera per

fe,

&

Et

fe.

&

evangelia temporales
feriales, qu?e in
praeterea omiferunt epiftolas
libris Rumanis cont'mentur." Quae fpeclant divifionem proprii oflicii de temSanctis, ut hodieque in miifalibus
breviariis habetur.
pore

&

introitus

VII.

ad

Miflam.

q U [^

&

Tempus iam

ut de fingulis,

eft,

Mifta cani

in

folitis,

partibus

ali-

ab antiphona ad Introitum exorfi, quae ficut

a genere modulationis, uti iam diximus, ab origine fua potius, quam hoita ab Introitu facer doth ad alt are nomen Introitus
dierno uiu fie dicitur
afferamus

fingillatim

meruit

c. 1.

ut inquit

habere,

Micrologus

Ivo Camutenfis.

feu

Paftim au-

pro more hie allegorizant, occafionem praefertim

arripientes ab exordio antiphonarii, ficut a S. Gregorio ordinatum eft,
conftanter in ecclefia fervatum, ut ab adventu Domini initium fumat.
Cho-

dores huius medii

aevi

&

L.IV.

c. ?.

rus igitur pfallentium clericorum, ait Du rand us, qui ftgnificat chorum promultitudinem Sanclorum, Chrijii adventum exfpeclantium, ani-

phetarum,

&

mam fuam

dilatat

& Introitum

in

Poftea tamen eandem,

iubilo contest.

Dicitur autem Introitus

eoquod,
quam Micrologus, affert rationem.
dum ille canitur facerdos miniftraturus ad altar e intrat, feu quia per illam
antipbonam ad qfficium intratur.
Hanc pofteriorem rationem Rhabdnus
,

1.1.

33.

(JcMaurus accommodate ad

inftit. cleric,

dime

Romano MS.

Vallicellani redditur

de antiquioribus ritibus cantuum

mox

migius Altifwdorenfis

Quae etiam

praefens inftitutum illuftrat a):

apud

initio

lof.

Thomasium

Non

MifTae.

in difquifitione

ab apoftolica (inquit Re-

de celebratione

Expo/it.

in or-

Mijfa) vel

e-

vangelica lectione, quod maius efte conftat, eadem Mifta inchoatur: fed
pfallendo ; quatenus dulcedo fuavitatis corda audien potius canendo,

&

&

lie poft modulationem fuavis cantilena* in fpi tium prius demulceat,

ritualibus rebus populus per compunctionem mentis intus falutifera evan-

gelii

verba ardentiori affeclu fufcipiat."

dorem de officiis
Albertus M. de
tur

Quae

ipliffima

verba apud au-

fub nomine Alcuini habentur cap. de celebratione Miffa.

officio
Miffa
Mifta (inquit) in tres partes dividi-

in Introitum

in

quo

eft

iftius

boni per magnos clamores advocatio

a)

Primum autem (inquit)

in celebratione

MhTx

ad Introitum facerdotis ad altare antiphona cantatur

a clero,

ut

concrepantibus choris, auditur

,

ut dominies

quando inconfpe&u Domini, ficut

fonantia

fonitum

nerabile

Sacramentum antecedat dignx

audiatur fonitus,

greditur fanduarium in

greflu facerdotis,

modulatio divinoe laudis

in veteri teitamento per tintinnabulorum

ingreflus innotuit "poutificis.

Bene ergo iu

in-

tionis

myfteria

crificium.

&
"

miniftrorum

Corporis

&

pie

celebra-

praecedat con-

Sanguinis Chrifti

ve-

laudis fa-

DECANTATIONE. CIV.

MISS7E

&

tio

In inflruclionem

invitatio.

&

tur illuminatio:

&

in oblationem

in
in

363

qua de hoc bono perfecta poniqua eft iftius boni adeptio, & di-

mens
unde
nimirum
turn
etiam, ut diximus
Introitus dicitur ifte cantus, procedente
ad altare facerdote cum miniftris.
MiiTarum vero officium (ut habet Au ftributio ,
per cantum

communicatio. "

mox

Excitatur atque ad fuperna erigitur

in ipfo facerdotis,

ac miniftrorum Introitu ad altare,

Quae
& eo
pon-

reliani mufica c. 20.) conftat in antiphonis, quae Introitus dicuntur.

ideo vocantur, quia introeunte populo in bafilicam decantentur,
ufque concio eius protendatur

quousque in perturbato ordine tarn

ordines fecundum fuam quisque dignita-

tifex, quam ceteri ecclefiaftici

tern ingrediantur ecclefiam,

&

gularis eft in MifTa

congruam

fufcipiant ftationem

Romano, hie Introitus, quando

pontificali

Sin-

a).

hunt
apud

collettae

cum proceffione folemni ad ftationem

qualis in ordine Romano I.
Mabillonium & Muratorium ad feriam I1II. initium quadragefimae defcribitur b)
Notanda eft ex MifTa Illyrici rubrica iftaec Et dum pervenit
,

T. II.
ti,

Muf-

p. 17.

T. II. liturg.

imponat per fe antiphonam Introibo ad altare DEI &c. cum pfal- Rom.
mo: Iudica me DUS &c. Et apud Bon am Et cum pervenerint ante alb
tare, incipiant pfalmum cum antiphona
Introibo ad altare DEI Pf. Iudica

ad

altare,

me
a

Paffim in

libris

notatur ea

liturgicis

ad Introitus cantum.

In veteri Miffa

unus qui cantet graduate & deferat

candelabrum , alter , qui Alleluia, & ferat thu-

tur

proceffio

Ratoldi

T. III. opp. S. Greg. p. 14-; <S.c. fie defcribitnr

,,Cum omni quoque diligentia epifcopus veneretur
a fuis. Eo autem rationabiliter fiamineato, accedat

tare procedant

ordinatim

turg.

paret fe

Interim fane

o..:nis proceffio

fchola

&

Domine

Pf.

me.

prohajli

ad templi veftibulum

evangelium

ofculetur

ad oftium

&

poftea

fecretarii,

cum omni

di-

Finitoque Introitu ingrediatur medius pontifex cum collegio proceffionis.

Eo autem adftante & orante dicat banc orationem Svfcipe confejjionem meam fcfe. annuente
epifcopo incipiatur pfalmus a cantore
cum In:

reciprocante.

omnes

fibi

Interim

circumdatos

quoque ofculetur

incipiens fmiftre alter-

natimque veniens dextre.

Hoc autem

epifcopus figno digiti

inchoet cantor,

fiii,

expleto,
Glo-

Et properet epifcopus ad altare ftipantibus miniftris , dicat hanc orationem

Indig'nim me &fc. "
Et in alio ritu antiquo celebrandx Miffa apud eundem* Ad Gloria Pa-

ria Patri.

tri

choro

Introitum a

tutum canente
miniftri

fanttis

B.

Coelestino

facerdos in veftiario
veftibus

infti-

ceterique

iuxta ordinem induan-

ditto

"incipiente

&c

"

Glo-

chore-

facerdos ceterique miniftri

fie

ad al-

In appendice rerum

li-

Card.

Refurrexi.

Properante epifcopo

&

BoNiE fragmentum Miffa fee. X.

idem habet
Deinde cum clerici inceperint
Gloria poft introitum procedat &c. "

prae-

ligentia incedant.

troitu

ria Patri

eorum medius an-

cantor

nuente epifcopo inchoat antiphonam.

Pfalmo

ribulum.

b)

,,

Colligunt fe omnes ad ecclefiam Santtx

stasi*

horam feptimam.

circa

tifex in fecretarium,
la

altaris

tris

antiphona

directus

nus vobifcum
dicit

de

ad

ftans

pontifex a dex-

populum

deinde regyrat

Tunc

fe

dicit,

Domi-

ad orientem

Or emus, Diaconus, Flcciamus genua, deinSequitur

levate.

antiphona
fiam

Ut autem

adveniens pontifex afcendit ad altare.

fuerit

Scho-

induit fe veftibus.

vero canit antiphonam ad Introitum.

finita

Ava-

Ingreditnr pon-

oratio.

Per viam.

venerint,

incipient

Deinde incipitur

Ut autem prope eccleletaniam.

Ut autem

ingreffi fuerint ecclefiam, pontifex

fecretarium.

ingreditnr in

Schola pergit decantando ufque ad

altare.
Ut autem finierint litaniam poft paululum incipiant antiphonam ad Introitum. " Inde baud dubie eft, quod hodieque duplex velcinerum
uti antiphona ad Introitum feria IV.
,

canatur.

z s

p.

988-

L. II. P.

364
&

me DEUS

meam

difcerne caufam

hoc ad

DE SOLEMNI

I.

cum Gloria

Patri

ej?

repetitur

an-*

iam aetatem medii aevi , quando antiphonae

nomen feparatim ab ipfo cantu antiphono accipi ccepit in privato etiam ufu.
Quod contra Flac. Ulyricum obfervo, nimiam MiOTae, abs fe editae, antiquiQuod vero quibusdam diebus, in fabbato Pafchae & Pentatem iaclantem.
nullus
dicatur Introitus, non tarn a prima ecclefiae aetate venit,
tecoltes
quando a lectionibus ut fuo loco diximus , incipiebat liturgia; quani a
litania terna, cuius finis initium dabat Miflfe.
De die Parafceves argumentum peti haud poteft, utpote quo facrificium non celebratur. Id vero fingulare eit, quod ex antiquo ordine Romano ad ufum monafteriorum apud
Pertinet

tiphona.

earn

Martenium

difcimus,

de

Quinta vero

feria quinta.

feria ante pafcha,

Domini adMiffas antephona adlntroitum non canuntur, apo&

evangelium
non legatur, nee refponforium cantatur, nee faluftolum

id eft Dominus vobifcum nee pacem faciant ufque in Sab tat presbyter
"
fancto.
Quidquid autem fit, utrinque officium primaevo more a
bato

lectionibus incipit.
Et quando primum etiam pfalmi
feu antiphona ad
M id eft, coena

tantum

annuente pontifice iuxta riMiifae

fuit
factum,
pontificalis,
dum procedebat ad altare
tum Romanum
fcholam
pontifex e fecretario, ubi fefe ad Milfam cum miniitris parat
cantorum fubdiacono ad regiam fecretarii invitante, uti apud Mabillonium

Introitum

dici cospit,

id

a cantoribus,

f. 43.

Ord.

I.

praefcribitur

His

fato fubdiacono fcholam,

cantoribus

ita

compofitis, invitante ad regiam fecretarii prse-

quartus fcholae, qui femper nunciat pontifici de

adltans ante faciem pontificis

&

nutum

eius ad

pfallendum

&

dicit ac exfpeftans, ltatim dum inhuit ei, egreditur ante fores fecretarii,
tertium
cendite.
...
ille
vel
Et
quartus
fcholae
priorem
vel
fecundum
ad

Tunc ftatuuntur duae acies in choro

inclinato capite dicit, Domini iubete.
ordinem
ab
utroque
latere
per
mox
incipit prior fcholae antiphonam

&

Duae ita compofitae ab utroque latere in choro acies ad

cantum antiphonum feu alternum ita ordinatae erant. Notandum vero in

ad Introitum "
? 7 -

ordine

alio

Romano de

Mifta epifcopali, extra five intra facrarium

ubi

fe

,
duos presbyteros unacum feptem diaconis coram epifcopo ftantes miniftrafTe, cantantes cum illo feptem pfalmos cum letania.
Sed hoc ad Introitum non pertinebat, & forte cantus hie improprie fumiminiftris cum celebrante pfalmos
tur
ut hodieque fit in MiflTa epifcopali
prasparatorios ad MiflTam recitantibus. Procedens vero epifcopus ita ex choro

epifcopus induebat

f 71.
.

ftare

iubetur

tit

iifqiteqno epifcopus
tus.
92-

Quod

cantori

mann

cantare iujferit

innuere valeat.

Ciii

etiam filendum

e/i>

Dehinc innuente epifcopo cantatur Introi-

Innuebat ergo celebrans, ut cantaretur Introitus, non ipfe cantabat.

expreflius habetur in alio ordine,

ubi epifcopus ordinandus profter-

nere

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE
nere

orationem

fe dicitur in

365

fchola canente Introitum Elegit

Dominus.

te

Muratorium T. II. p. 394. Inde prope accedat ad altare, &f

omni corpore in terra fwidens orationem pro fe vel pro peccatk poGloria cum verfos ad
puli, ufquedum antiphona ad Introitum cum pfalmo
repetendum dixerint.
Haec ex codice Faticano fasculi IX. defcripfit Muratorius, continente mox laudatum breviarium Miflarum, & officii divini monafticum S. Benedicti ad ritum Romanian, idem prorfus, quale
Ubi raoMartenius edidit, ac nos fimile edemus in liturgia Alemannica.
nachi agebant, quod in ecclefia Romana fchola cantorum, qui Introitum
cantabant
antequam celebrans cum miniftris ad altare confiftebat, dum nimirum ad illud procedebat uti in primo ordine de Mifla epifcopali praePresbyteri vero, dum a cantor e incipitur Invitatorium, omnes ftent
fcribitur
Cumque a cantors
in loco fuo
id eji hinc 6ff inde ex utraque parte chori.
Invitatorium
verfus ad Invitatorium elevatus fuerit , inchoatur procejjio.
idem eft ac Introitus, eiusque nominis rationem Amalarius reddit Ideo,
inquit
cantorum dulcis vox hide operi dedita eji
ut fua dulcedine idonea
jit hortari populum ad confitendum DEO.
Idem apud Gracos (ubi etiam
in aliis officii partibus eft iv-m iitroSx oratio Introitus
qua finita canitur
propofitum diei flicker on) fit, caepto trium antiphonarum concentu, quse
in exordio Miftae eorumritu dicuntur, uti apud lkpe laudatum Thoma.sium ex
Et apud

projlrato

&

j>.

6?.

vetuftis codicibus translationis latinas habetur in liturgia S.Basilii.,,

t-

XII

Etcantent

cantores tres vel quatuor verfus pfalmi Bonum eft confiteri Domino. Et rurfus
Et cantant cantores in ambone tres vel quatuor verfus pfalmi, Dominus regna:

&

Gloria.
Et infra
Et cantant
vit decorem indutus eft , cum Alleluia
cantores Venite exultemus Domino , cum antiphona , Salvos fac nos Fill
In uno exem Dei , qui furrexifti a mortuis , cantantes tibi Alleluia."

Chrysostomi apud Goar

plari S.

in

aliis

tur.

eadem

p. 66.

Annotante

& 67. a choro

Goaro

p.
,

ioi.

&

tria Miffae

antiphona

pbonum

vel typica

mox

oratio

ft

eft

dominica

populo;

Primum antiphonum

in Eucholog. p. J2.

refpondet Introitui apud latinos; uttameniuxta liturgiam

mi proxime fe confequantur.
Poft pacifica chorus pfallit

quitur

p. 90. a cantoribus cantanda dicun-

Jin

vero, quod

antiphoni fecundi fecreto.

diei

S.

proprie

Chrysosto-

primum

proprium

Si adfit diaconus,

anti-

eji.

Se-

iterum

Et Poft pacifica fecunda cantat chorus fecundum antiphonum vel

Sequitur conti typica fecunda; ft fit dominica; fin vero , quod diei eji.
nenter
oratio
tertii
antiphoni , de quo poftea ad evangelium. "
Nico

pacifica.

laus

Cabasilas

in Expofitione

lit.

c.

15.

univerfim de his antiphonis agit,

prae-

T. XII.
?-

782 -

op?.

366

L. II. P.

DE SOLEMNI

I.

In MilTa Mozarabka poft exopraeeuntibus Temper precibus cani folitis a).

a
ana
Bibi.
MilTa
Rom
uti
fit
in
in
nunc
dextro latere ad librum anmologelin
t.iv.
,
PP. Pari/. tiphona in modum Introitus did folita, notatur.
Obfcurius Radulphus
,

p. 107.

&C.

prop. 23.

Tungrenjis difcrimen hie declaratMiflae^/^rq/w^ a

officio Introitus cantatur

quod non

cum

verfu

& pfalmo

de ingreffaAmbroJiana.

fit

Romana

Gloria Patri

In Romano

& repetitione,

Gregorii ad

In Graduali B.

Introi-

tus annotantur Temper duo verfus de pfalmo , ficut hodie obfervamus de

Aliqui fcripferunt , quod ex ftatuto Coelestini totus pfalmus
Requiem.

Sed quodB. Gregorio adferibitur, quod Introitus mo olim cantabatur.

dulando compof'uit , intelligendum eft, quod multos Introitus ex pfalmis
addiderit

Ambrosio

quia valde multi ab

Qui veterem

funt recepti."

ritum concinendae antiphonae ad Introitum a binis cantorum claflibus

five

choris hinc illincque fe invicem refpicientium atque refpondentium fcire ad

oculum

Bona
tet

cupit

Iof.

Cari

Edidit in appendice

nit.

faepe

laudatum adeat, qui

ubi poll orationes ad facias veftes

cum

ita

circumftantibus clericis hos pfalmos:

Inclina

&c." Congruit Miifa

Illyrici

Guam

Deinde can-

Renedixi-

amabilia.

Hos pfalmos

Miflae Cardinalis

praefcribitur

Qiiam
ratur epii'copus, circumftantes clerici cantent.
Loco precum fequuntur
Renedixifti Domine &c. "
fit.

exemplo propo-

id in

rerum liturgicarum fragmentum

interim,

dum

pa-

diMta tabemacula.
quatuor pfalmi.

alii

Idem ex codice Tiliano apud Menardum eft notandum in Mifla poncantum etiam praefcribi pfalmorum, qui hodieque ad prseparationem
MiflTae dicuntur: Deinde cantet cum circumftantibus bos pfalmos: Quam diQiiemadmodum etiam in reditu ad facralecla.
Benedixifti. Inclina &c.
Idem in
rium cum diaconibus
cateris cantet hymnum trhtm puerorum &c.
Miifa Illyrica habes
& apud Micrologum. Hue pertinet quod modo
ex ordine Rom. de Miffa epifcopali notavimus.
,

tificali

&

VIII.
a)

Propterea

cum

( inquit )

hanc caufx allationem,

&

quia

orationem

perfecit

&

eft

in extrenia

legit omnibus audienomnes hymni participes fiant

& DEUS ab omni ecclefia laudetur. Aiulientes ergo, fiint hymni cum illo participes.
Poftquam enim ille dixit , & glorificavit , fideles
omnes amen dicunt, & cum hoc verbo acclamarunt , omnes illius voces
ut proprias fibi

parte

tiluis

eft glorificatio,

ut

tet

omnino

lans

phetarum verba cantantes

Principio
ipfo dicit

conveniens

hymno

pro-

Bonum eft confitvri &fc.

vcrbum quia de

ftatim

quod

facrorum

eft

bonum, quod opor-

agere

appel-

hymnos

canere.

omnium
prius

infpirata

omnem hymnum

caiiorabant, facerdos poftquam intus oravit.

fam adiicit in primis opportunam & convenienEt cum hanc
tem Quia tua eft potent ia &c.
caufx redditionem
utpote qux fit glorificatio,

circumftant

divinitus

gratias

&

hymni

His autem
iis quae fequuntur cantatis, DiaInterea
conus fideles ad orationem adhortatur.
autem dum peragebanfur pfalmodiac & fideles

Deinde facras pfalmodias incipit quidem facerdos , implent autem univerfum ii qui

afiiimunt.

fcire ante

confiteri

fidelium auribus

ad

DEUM

inclamavit

participes

effecit

rurfus incipit pfalmodias

&

&
ficut

nos

&

fideles eas

Idem tertio facit. " De quibus

complent.
bns antiphonis deinceps agit fingulatim.

tri-

MISSiE
Quod

DECANTATIONE. CIV.

367

iam obfervavi , pfalmos fuifTe di&os ini- De verfu feu

pfalmo In_
tio ad Introitimi, id etiam quadantenus hoc adhuc tempore fuit continuatroitus, eius...
r
f.
r
Antiphona nimirum ad cantum antiphoiium ipectat cum pialmo, ex que cantu an .
tum.
quo hodie unus relinquitur verfus , olim autem plures, aut integer pfalmus tiphono, &
tropis
In Capitulari Ord.
canebatur , aut divifus ad ipfam etiam communionem.
eccl. quod ex codice San -Gall. 900. annorum inter monumenta liturgica
In fefiivitate auveteris Alemannia edenius, ita praefcribitur de B. M. V.
aliis
in
folemnitatibus
virginum
antephona
ad IntroiMarije
vel
San&a
tem
tum Vultum tuum deprecabuntur omnes divites plebis cum pfalmo Eruclavit cor meum, ad communionem antephona Quinque prudentes virgines
cum ipfo pfalmo Eructavit cor meum vel etiam DEQS noiter refugium adiungentes Gloria Patri. Iuxta ordinem RomanumVl. apud Mabillonium, p. 71.
cum pfalmus cantatur innuente epifcopo pracedant acolythi &fc. " Ita ergo
profequebatur fchola cantorum, donee fecerdote cum toto minifterio ad chorum
pfallentium feu altare confiftente poft orationem & ofculum pacis annueret, ut
Hoc autem expleto, ut habetur ordine Rom. V. an- $. 66.
cantaretur Gloria Patri.
nitat cantori, ut Gloria dicat, ipfe vero duclm a diaconibus pergat ante altare.
Videtur ergo nondum altare attigifle, fecus ac in ordine II. Romano habetur
43.
Et pertranfit pontifex in caput fchola?, & in gradu fuperiore, inclinato capite
ad altare primo adorat fanda , & flat femper inclinatus ufque ad verfum
Tunc furgens & faciens crucem in fronte fua , dat pacem
prophetalem.
presbyteris
duobus
&c. & refpiciens ad priorem fcholse , annuit ei, ut di
Gloria
Patri
&c. Et prior fcholae inclinat fe pontifici , & imponit &c."
cat
Auclor de div. Offic. fub nomine Alcuini cap. de Celebratione Miffce, nullam
pfalmi aut veificuli facit mentionem , fed antiphonae immediate fubiungit
Gloria
Dein Primo (inquit) omnium dicitur antiphona ad Introitum
Filio
Spiritui fanclo.
Quae verba ad di de imponitur Gloria Patri
vifionem pfalmorum, qui prius indifferenter canebantur, B.Hieronymus
Sed cum nequaquam id fufficeret praedi Damaso P. petente compofuit.
apoftolico
cT:o
iterum
fuggerente
addidit adhuc Si cut erat in principio&c.

Qua? verba
& hoc ad nutum diaconi ait cantor, ficut & Kyrie eleifon."
explicant Germanice confuetudines apud JMartenium de antiquis monachorum ritibus, ubi dicitur , diaconi nutu incipere praecentorem Gloria Patri, z. II. c. 1,
& Kyrie eleifon. Forte ( fubdit Martenius) quia toties Introitum repe- * I0
donee fibi diaconus innueret , aut Gloria & Kyrie omittej, teret cantor ,
feu ad re ret , fi non fignificaflfet. " Addebatur verfus ad repetendum
fpondendum vocatus, poft Gloria Patri ; nimirum eo etiam tempore, quo
ceffavit cantus ille antiphonus Introitus , dum antea
pfalmo currente, antiphona ad Introitum alternatim interponebatur.
Huiusmodi verfus ad reVIII.

vero
.

11011

feniel

'

&

&

pe-

368

L. II. P.

DE SOLEMNI

I.

in antiphonariis Romanis a Iof. Thomasio editis femper occurVerficulum

ad repetendum non indicant codices Fameliani: rariflime
runt.
etiam in MSS. Italia, Gallia & Germania reperi. Indicatum ilium deprehendit

petendum

Dionyfius

dial

Samarthanus

nota

cum

R. uti in

ter interpretatus

compen-

hac

MSS. codd. obfervare licet: cuius

non intellexit, varia comminifcitur

aliis

ex Thomasii libro

modo

Compendienji codice fub

in celebri

fignificatum

modo

Graduate in adnotat. ad antiphonarium

6^6-

Plura de hac re lege

phono

Introitus

quo

fis

ali-

col. tfjf.

apud Thomasium de cantu etiam

anti-

qui ab uno choro

,
ab altero fimUiter fubiungebatur antiphona ad Introitum
qua
poll verfum Gloria Patri repetita ex eodem pier urn que pfalmo verfi-

canebantur

&

veteri

culus unus canendo refumebatur

quern

demum

Dom.

III.

Adv. in antiphon.

tiphonaria ad

ipfe qui

is

excipiebat repetitio laudato

Nimirum

Gaudete.

pfalmi verfibus,

fingulis

Thomas.

ad repetendum

Jr.

Ad repetendum

Introitus notatus ad repetendum.

unum

redigantur verfum

fuit

dictus,

ad Introitum.

antiphonae

Sic

qflende

nobis.

Alias vero licet an-

antiphona faltem poft

eundem,

Innocentius III. praecife

De myfl.Mif- atque etiam poft Gloria Patri rcpeti folebat.
fa lib. II.
hodiernum morem defignat
Interca chorus concinit antiphouam ad In:

troitum
fit

in

quam

officio

repetit

nia ad an. 717.

fib us

&

Gloria

intcrpojita

Hifpanico.

Sic

notat

Antiphonam

Gloria &f honor Patri

Filio

Quod

Trinitatis.

VASiEUs

modum

in

&

Io.

in

Introitus

chronico

fimiliter

Hifpa-

cum duobus

& Spiritui fanclo

ver-

in facula fa-

Sicut etiam in Concilio Toletano quarto cautum eft

ut
culornm amen.
Ad quemlibet verfum repetunt partem antipho ad eum modum dicatur.
ut vulgato more loquar."
Omitte nse more refponforiorum noftrorum
,

batur autem Gloria

dominica Paflionis ufque ad Pafcha,

Alias autem poft pfalmum ad
prout praefcribitur in ordine Romano XL
nutum pontificis protradum dicebatur , ut hodie poft verfum , qui videri

t- 13?-

ut hodieque

poffet efte verfus prophetalis

fit

in ordine

Romano V.

indicatus

fed recte iu-

quae antiphona
dicatMABiLLONius, efte ipfam antiphonam ad Introitum
ex prophets pfalmis &c. femper defumta eft.
Quin imo (iuxtaDuRANOf dum) de pfalmis excepti funt omnes Introitus regulares, Gradualia
primo
modulatione
fertoria
cceperunt
&
ad
Communiones quae cum
?5
Gregorius enim Introitum Miflse
Miflfam in ecclefia Ro'mana cantari.
& unum verfum de illo pfalmo qui cantabatur, re cum cantu ordinavit
Non fatis clarum eft , an verfum hie ipfam antiphonam indigi tinuit."
,

L. IV.
tion.

Ra-

c. s-

an verfum, qui hodieque ex pfalmis repetitur, etiamfi antiphona aliun-

tet

de

fit

mini

Puer natus eft nobis in Nativitate DoAfcenfionis

Spiritus Domini in die Pentecoftes &c.
S. Ber-

quales multae habentur

Firi Galilai in die

e.

g.

DFXANTATIONE. CIV.

MISSiE

Bernardus apud Iacobum Homey

S.

auctor

hoc

traclatus,

illius

quod multe

authenticas

de ratione cantandi

fingulariter
ecclefiie,

in multis

inter quas

Morinoruinque ecclefias, ficut in Introitibus

Quod

communionibus."

Poftcommunionibus
etiam

effe

cantibus

MiflTae

Stephanus

Eduenfis ex

cum

Pfalmos (inquit)

hie

commune

ex

inolevit, ut omiflis pfalmis ex

illis

pfalmos habent in Poft,

id

inftituit.

Ex hac

fp-

,i8-

fingulare in

tamen perinde ufitatum

audivimus

Sufpi.

Nota

&

ita

in aliis

atteftaturque

inftitutione pfalmos

antiphonis cantari

arbitror Ambianenjium,

Durando mox

Coelestini PP.

laudat

effe

in Introitibus

Iftud

ftatuere videtur.

vel quisquis eft

ecclefiis

369

cani

folitos

inftitutione

Introitus, Graduate, Offertorium,

mos

De

Samm.

Alt -

c - --

Com-

muniones exciperentur," Videtur hie antiphonas notionem attribuere iam

aetati Coelestini PP. quae longe pofterior eft, ut peculiarem aliquem verS. Gregorium audivimus moEt
ex
bafilicse
Vatkana apud Iof. Cari fa;-?- XVIL
MS.
,
ex quo Inpe citatum patet olim verfum Introitus ex eodem pfalmo
troitus erat, immediate fuiffe defumtum: Eft fciendum , quod temper,
verfus Introitus eft
quando primus verfus pfalmi fumitur pro Introitu
qui immediate aut quati immediate fequitur primum verfum
ille verfus
pfalmi
verbi
gratia Introitus fit Deus in adiutorhim, verfus erit Avert antur
at

fum

defignet,

quales ex pfalmis defumpfiffe

do

vifum

Durando.

effe

retrorfum. Affignato igitur Introitu non oportet aflignari verfum Introitus.

Item femper quando aliquis verfus infra pfalmum fumitur pro Introitu

primus verfus pfalmi

ex quo fequitur quod verfus
Pertinet hoc manufcri Introitus, dat intelligere unde fumitur Introitus."
ptum ad earn aetatem , qua iam unus fotus verfus ut fit hodieque, ex pfalmo fuit fumtus, poft quern mox iterum antiphona repetitur uti patet
ex MS. Vallkellano apud eundem Iof. Thomasium Interr. Verfus quare cantatur?
1$. Eoquod per cum revertimur ad Introitum.
Et ita laepius antiphona olim repetebatur in feftis , etiam in binas partes divifa doxologia
Gloria PatrL
Item Gloria dividitur, ut habet ordo Romanus I. fed tantum n; 26.
feftis
diebus.
Taliter habetur Introitus inOrdinario Turonenji apud Mar
tenium: incipiat cantor Piter natus. Deinde Cant ate bis. Deinde Puer. Beam. Ecd.
Deinde Puer. Item Sicut erat. Deinde Puer.
Item d'fc C XIL
Item Gloria Patri.
Hac dies. Deinde Puer." Ubi quinquies repetitum vides Introitum. Quod
Hugo Cardinalis ter tantum fieri in praecipuis feftis dicit alias bis in pro- Expik. Mj?.
feftis fecundum Durandum, qui eundem morem ter repetendi in praeci- ^ 4
puis feftis memorat.
verfus Introitus

erit

"

Mart, Gerbert. de Musica Eccl.

L.

II.

P.I.

Aa

IX.

L. II. P.

370
Tropi

ad

Introitum.
Ibid.

DE SOLEMNI

I.

IX. Poftea agit de tropis , alicubi Introitibus prsemittendis.

In qui busdam (inquit) eccleiiis Tropi dicuntur pro pfalmis ex inftitutione Gre gorii Papas ad maius gaudium de Chrifti adventu repraefentandum." Eft au-

tem proprie Tropus

hie

quidam aut plures

tibus cantantur immediate

Introitus

ipfius

Fuer natus

ut verbi gratia

&c.

eft

verficuli,

ante Introitum

quoddam praeambulum
Introitum ilium

in fefto Nativitatis ante

Tropus

praecedit

qui in prsecipuis feftivita-

quaft

ifte

Ecce adeit

de quo prophetae ce-

Puer natus &'c. "

Cuiusmodi diftinclos tres pro finNatalisDomini
Milfis
notatMuRATORius.
gulis
tribus
In codice pulcherrimo
Rom
IAturg.
T. I.
c. 7.
alii Tropi in Natali Domini haS. Galli faec. circiter X. de quo iam fupra
cinerunt dicentes

p.

ICO.

bentur, quibus interftinctus

cum

quadam paftorum,
Tropos

interlocutione

Introitus

eft

turba angelica Salvatorem denunciantium

Alios diverfos

a).

leu proias ad Introitum Mifloe cantari folitos fpeciminis loco

MS. codice Findobonenfi

X.

iaec.

b).

apponimus ex

In celebri codice biblioth. Angel. Ro-

ma
a) Hodie cantandus

eft

nobis Puer quein gigne-

&

bat ineftabiliter ante tempora Pater,

fub tempore gencravit inclyta mater.

eft

ifte

gnum

puer

quern tarn

vocifcratis

res effe poflimus.

&

prsefagus

turum

Refp.

Quis

magnis prxconiis

dicite nobis

eundem

Int.

Hie

di-

ut conlaiulato-

enim

eleftus fymmifta Dei ad

quern

eft

terras ven-

longe ante pnenotavit, ficque

praevidens

Stephani.
Domine IESU Chrifte fumme princeps
In natali

&

predicabam

me

fedudlorem

rem

Quam

Et

inimicos.

vocabitur privilegio

Patris Filius fuperni

Nomen

tibus adnuntians

Deum Magui

gelus.

P.

fe

eius ludotis ac gen-

Diio canticum

Cantate

mirabilia fecit.

Miro modo cum

homo

procefferat, fed ut

utero ut

confilii

novum
de

An-

Virginis

Deus imperi-

Puer.

modo.

tempore generavit inclyta mater. Interrogatio.

Quis eft ifte puer quern tarn magnis prcconiis
dignis vociferatis
effe poflimus.

prefagus

turum

&

dicite nobis

ut collaudatores

Hie enim eft qnem

fymmifta Dei ad terras ven-

Refpotifio.

eleftus

previdens longe ante prenotavit licque

predixit Puer natus

eft.

Et

communemque

mcam

cubuerit.

immacu!.

Pfal. Beati

Stephanos

difputando
de

In quo

omnem

fiduciamque pofitain habeo.

Quia.
adeo fervavit ut morti pro ipfa fuc-

ifte

randus

lapidi-

cunftis fepul-

turam mihi dencgantes Adiuva.

fpein

blafphemato-

Cum

iniqui me.

bonum

certavit.

Pro

qua vene-

ufque ad mortem

&

eft infiftere

viriliter

Hac quidem

Etenim.

lau-

Trinitatem Temper ho-

Etenim.

norare.

quia

nob. gla. Amen &c. Sequitur alio

Laudemus omnes Dominion ."
b) Incipiunt Tropi carminum de nativitate Dili.
Hodie cantandus eft nobis Puer quern gignebat
ineffabiliter ante tempora Pater & eundem fub
tat.

in tuo

legisque mofaycae

effe dicentes.

quidem matri, fempiternitnte vero conlubftanCuius imperium fupcr humerum

tialis Patri.
Crucis videlicet lignum ad debellandos
tins.
invifibiles

quia te

nomine multa
opcratus fum miracula. Etenim pes.
Qui fe
exiftimabant legis effe peritos fnisque mendaciis me vincere cupiebant.
Et adverfnm. Tur.

bus iuterficientes

&

colui

Prater oinnem
Puer natus eft nobis.
puerorum confuetudinem de Virgine procreaEx tempore
tus, Et Filius datus eft nobis.
praedixit

S.

In natali S. Ioannis.
Quoniam Dominus Iesus Chriftus fanftum Io-

HANNEM
In medio.

plusquam ceteros diligebat apoftolos.

Ut facramentum fidei &"Verbum co-

eternum Patri fcriptis pariter

Et implevit. Qui eum

ret.

ut in

in principio

apud

erat

gloria:.

confitentes

HAKNi

Spu Sap. Quo

permiisffet.

evangelizavit dicens

&f Verbum
bum. Stola

Gloria.

diclis

predica-

tantum

dilexit

cena facratiflima fupra peftus fuum

recumbere

noftra

&
in

Deum

ff

Chrifte

pfallimus dicentes Pf.

Quam

erat

Triuitatis

Verbum

Deus erat Ver-

Inde nos moniti

tibi

eum

infpirante

peccata

fan&oque

Bonum

gloriam

eft.

dileftus

Io-

cum
Do-

BECANTATIONE.

MISSiE
ma

C. IV.

371

IX. In die Natalis Domini prater Tropos antiphonae ad Introitum,

notatur etiam Tropus ad Gloria Patri, Ad rep. Verfuni nimirum ad repetendum cum Tropis adKyrie eleifon &c. ut fupra de Tropis. Pertinet hue
etiam encomium, de quo iammemini, in laudem S. Gregorii ante Introitum dominies prima; Adventus cantari folitum cuius inititutio in veteri
MS. Bibl. regix apudLE-BEUFiuM iam laudatum Adriano Papae tribuitur
Hic antiphonarium Romanian ficut anterior Adrianus diverfa per loca cor& fecundum prologum verfibus hexametris ad Miffam maio roboravit
rem
in
die
primo
Adventus Domini I. C. decantandum initituit, qui fimi
fee.

Adeuani procemium quod ille ad omnesMifeadem dominica prima Adventus decantandum ftrictiflimum confe-

liter incipit licut anterioris

fas in

cerat; fed pluribus

fueverit,

ifte

conftat verfibus."

Marten ium,

apud

videri poteft

& Pfalm. Hi/pan. Thomasii

turg.

Quonam

&

ad P.

in Praf.

notabimusque

vero ritu cantari conT.I. de Li-

I.

Adventu Domi-

infra de

ni.

Iohannes

mini

profundiffime

&

intellexit

&

In medio.

excellenter pronuntiavit.

In natali Innoccntum.
Hodie pro Domino peremta funt infantum milia

quos occulit

Herodis

De

fevitia.

Ex

olim propheta preilixerat.

dium atque

dixiffet.

Vox

In Epiphania

in

ore.

Rama.

quidem

Edwftus

quando

difceffit

redieus

Dili.

a prophetis prediitum

Dominus

optatas

Chriftus adeft

eft.

reddit

Iam

pafcha

cum

Cui canentes.

favete.

Hodie

Alleluia.

do.

lis.

In regno fuperno

Refurrexi. Alleluia.

Pofuifti Alia.

dant fine
geli.

Laudibus ccelorum qui

PC Dhe

tibi

Temper immorta-

Mirabilis tua.

fine.

Alleluia.

te lau-

Cui canunt an-

probafti.

In pentecoften.
Confubftantialis
aeternus

nens.

In cuius

Patri

omnipotens,
Spiritus

Dni.

&

fempiterno Filio

fumma

vel

ima

co-

conti-

Di-

temporalis

ignis

Fefto pangite

Chrifto

lseti

Confefilo.

In Afiiimpt.

S.

Maris.

&

In

coxqualis iam ultra fine fine

igne

fuperavit fiainmas

Nativitatem

Poftquam fadhis homo tua iuffa paterna peregi in cruce morte mea mortis herebum fuperan-

Petrus
fcio.

Hodie fanftiffima Virgo virginum ccelos afcenangelici gaudeamus

dit bine gaudent chori
nos Salvatori noftro canentes. Vnltum. Gaudeamus.

Confitemini.

In rcfurre&ione Domini.

Nunc

angelus dixit.

Lau-

ccelefti

dicentes paritcr.

Sufcepimus.
laudes

Apli.

de carcere

fuccenfus beatiilimus

intrepidus.

Hodie quemadmodum patriarchis antiquis repromifuim eft & ficut revelante Spiritu fanifto

Petri

fanftus

in fe

advenit.

Maris.

B.

Petrus ereptus dementia

dixit Nunc fcio.
In nat. S. Laurentii.

RENTIUS

purificat. S.

Iohannis

vina beatus

Forma fpeciofiffimus manuque potentiffimus ex

Davidis origine natus Maria Virgine. Ecce
In

nat. S.

In nat. S.

qui-

Veneranda prefentis diei feftivitas ante tempora multa prenotata eft cum propheta videret hunc Inbiis

In

Angelo prenunciante Magnus hodie puer ex vetula matre proccdens gaudium nmltis nafcenDc ventre.
do donavit cum quo concinite.

pcrpetuaj
tis

nativ. S.

Maris.

veiicrandam Sands Gcnitricis Dei

Virginis

celebremus

Maris
&

laudibus

canentes

lxtis

devo-

vocibus.

Gaud.
In nat.

omnium

SS.

Hodie omnium Sanctorum fefta colentes & te

Deus inde laudantes vocibus in exeelfo devotis iubilemus dicentes. Gaudeamus.
In dedicatione ecclefire.
Hodie revolvat annua ifta plebs folempnia,
funt Encaenia huius ecclefiK.

a a

Terribilis

qua:

eft.

Tr.
le

hift.

chant,

103.

M
p.

L. II. P.I.

372

DE SOLEMNI

pertinet Sanclifsimus namque Gregorius &c. ut in fronte hupofuimus

ex antiquiflimo Feronenft MS. cuius ifta eft infcriptio
ius operis
Imprimis de Adventu Domini. Santtifiimus &c.
Incipiunt Profarum de

Eodem

ni.

De

cantu
I

L JI^

X. Plerique

E"

feu

cl:o

Gregorio

qui medio hoc aevo

etiam tribuunt

de

officiis

quod Kyrie

eleifon

apud Holstenium dictum

quod tamen ex fuperioribus conftat iam prima
antiquis regulis PP.

Litanix.

ipio nihilominus S.
in ecclefiam

vationes,

aetate

fi>>64 *

fan-

DEI

in

dici inftituerit,

fuiffe

frequentatum.

Gregorio probantur fuifle qui ei inter alias innoRomanam fccundum ritum ecclefiae Cpolitana intro,

quod ipfe diluit, alium

declarando
Graca
ecclefiae
hie
ritum Roman a ac
Kyrie eleifon nos neque
quia in Gratis fimul o diximus, neque dicimus iicut a Gratis dicitur
nos
autem
a
clericis
dicitur
& a populo refpondedicunt
apud
nines

& totidem vicibus etiam Chrifle eleifon dicitur quod apud Gracos
tur
Hoc vero ipfum Steph anus Ednenjis, & Ruper nullo modo dicitur."
ductas,

L.VJJ. Reg.

in Miffa

Ex

divinis fcripferunt

&c. etiam Rogus

aliquid circa hanc fupplicationem tribuerint,

:

tus abbas
Be
c

Sacr. Ait.

--

S.

Gregorio

tribuere videntur.

Gregorius

&a

folo clero fonora modulatione cantari

Kyrie eleifon aiTumpfit:
Hie vero Kyrie eleifon a clero ad Midas cantari prascepit quod

ille)

apud Gracos ab

omni populo

Durandus

cantabatur."

ep.

13.

repetitionem prae-

novenariam a S. Gregorio inftitutam innuere videtur primam autem

inltitutionem S. Silvestro tribuit: B. Gregorius inftituit kvqh eA. no& a clero tantum publice in MiiTa cantari quod prius apud Gracos
vies
clero
& populo cantabatur. Silvester vero papa illud a Gratis afa

llimfit."
Ex Conciiio Vafenfi fub Felice IV. lib. I. docuimus tarn in fede apoftolica, quam etiam per totas orientales atque Italia provincias dulcem & nimium falutarem confuetudinem elle intromiflTam ut Kyrie eleifon
cum grandi affeclu & compunclione dicatur numerum vero certum non
fed tempora folum officii divini ad matutinos , Miflas, & vefpedeterminat
ras.
Hoc S. Gregorio fingulare rede adferibitur, quod praeter confuetas
officii quotidiani partes illud in illis fupplicationibus feu litaniis, quas Roma.
Kyrie eleifon per plateas urbis cantari
inftituit ad peftem depellendam
Litaniam etiam fubinde ad initium Miffce fuiffe cantatam conftat ex
fecerit.
ubi ad feriam IIII. initium Quadraordine Romano I. apud Mabillonium
prope
ecclefiam venerint
Ut
autem
praefcribitur
incipient litagefmiae

Ut autem ingreffi fuerint ecclefiam pontifex ingreditur in fecre niam.

Schola pergit decantando ufque ad altare
ut autem finierint litarium.

Et poftea
poft paululum incipiunt antiphonam ad Introitum."
taniam
facit liternam."
Et
iterum
fchola
iufta
Deinde
litaniam
Iufli
feciunt

taniam
,3
terea

Can. 2.

Gratis (inquit

praecepit.

'

L.W.

f- J 7-

p-

2g -

*'

36 *

DECANTATIONE.

MISSiE
tanfam ante altare

nam ;

in

primam feptenam

Cari feuTHOMAsn
ptena

Septem vices

quies pronuncietur

&

fine, in

Praefcribuntur haec

Sabbato fancto.

primo occurrit

92. &c. in officio Sabbati fancti

ijla litania

fe-

Et poftea quina Hac litania quinEt demum tenia

Ter pro-

dicatur.

ab omnibus refpondeatur, quoufque ftella in

vifa Jiella ingreditur ad31iffam. Finis vero iftius litania

omnia

In antiphonario Iof.

& quinquies refpondeatur.

t er que

nwtcietur;
rit

p.

373

fpacio facto faciunt alteram qui-

intervallo fa&o faciunt tertiam ternam."

Quadragefimas exordio

C. IV.

ccelo

fie

apparue-

finiatur

fie-,

ut ad Miffam in die dominico. Sic in antiphonario inter opera S. Gregorii

Ad Introitum tetania. Id tamen nomen
ed. San-AIaur. in fabb. Pentec.
fuit, quando Kyrie eleifon ad MiflTam dicendum defignabatur,
Rhabano Mauro vocatur Foji Introitum facerdutis ad altare
litania aguntur a choro.
Et in ordine Rom. Trior fchola cuftodit ad ponCanebatur etiam in proceffione
tificem, fi vult mutare numerum litania.
ubi colle&a fiebat
ad illam ufque, in qua ftatio futura erat.
ab ecclefia
Hinc aperta ratio colligitur, cur Kyrie eleifon, ubi litaniae agebantur, non
amplius diceretur, quandoquidem in fine litaniae, ut mox audivimus
ca-

promifcuum
atque

ita

Dein a it
lib. 1.

c.

nebatur, ut

ne

ad MiflTam

alias

fieri

Rom. apud Mabillonium

I.

Id quod expreffe in ordi-

confueverat.
ftatuitur

Quando

nee
nee Alleluia

litania agitur

DEO

nee Kyrie eleifon poit Introitum

,
Gloria in excel/is
Idem in ord. Rom.
cantatur, excepta litania maiore. "

XL

rificationis

prsefcribitur

more

rius

in fefto

18i

Pu-

Finita antiphona a fchola fubdiaconus regiona-

folito portat

crucem ad

altare

&

refpondente

facit litaniam,

fed non cantaEt Dominus papa cantat Miffam

fchola cum acolythis.
Hinc argumentum fumitur, lita tur Kyrie eleifon propter litaniam."
niam eflfe fupplicationem cum aliqua proceffione, dum praeeunte fubdiacono
,

cantorum refpondebat

fchola

pulus faciebat.

Kyrie eleifon

quod

in publicis fupplicationibus etiam po-

Hoc clarius ponitur ibidem inferius, ratioque

tunc didum haud merit
etiam in Dominica

additur,

cur

pentecoftes

non dicitur propter letaniam proceffionis

ubi dictum elt Kyrie:
hymno
folummodo finito
trium puerorum, pontifex incipit MiflTam,

Kyrie

fed
Gloria in
eleifon

id

excel/is

ad

DEO

nutum

&

reliquum. "

ut habetur ordine V. contort annuat

Jive Chrifte eleifon dici debeat.
ftat

rus

toties fuifle

dictum Chrifte

non defignatur

tur ex ordine
a fon

III.

fed prior

Quando

vero

pontificis fiebat excelfiore voce.

qui

Ex

quando

canebatur Kyrie

Ipfe vero pontifex,

excelfiori voce

Kyrie eleifon,

fi 66i

Gregorii loco conKyrie eleifon fed nume-

fuperius laudato S.

eleifon

quoties

nempe ad nutum

pontificis fuit

ut

colligi-

Schola vero , finita antiphona, incipit Kyrie eleifcholae debet ad pontificem cuftodire , quando prae-

a a

ci-

p. S 6.

cler

35.

L. II.

374

P.

DE SOLEMNI

I.

&

innuenti inclinat fe.

Quae cum
cipiat mutare numerum litaniae ,
incipit,
pontifex
Gloria
in
exceljis
DEO,
fi
fuerit,
finita
tempos
merit."

Kyrie eleyfon, interim dum fiebat incenfatio, dictum fuifle ex Ruperto

z.

/.

dc of.

c- = 9 -

Tuitienji difcimus,

porum

cum

quae

rata fuerit,

numerus potuit

certus

Durandus unacum

determinari, qualem defignat

fuccetTu tem-

Con-

myfterio:

L.IV. c.i2. rue ' hiquit, chorus laudat <? invocat Trinitatem triplicando Kv^t e'Ae^o-ov.
Ubi etiam dicit in quibusdam ecclefiis ftatim poft ultimum Kv^n iAina-ov fubiici
lb.
ric

n.

De hac additione

vifAcis.

nit.

.swot*.

nihil refert

Stephanus

Eduenjis,

dum novenarii nume-

myfterium declarat Interim de prophetis vel apoftolicis fcripturis chorus

DEO laudem concinit, & pneumatiznndo Kyrie eleifon fupplicat fibi

rj

Ter triplicatum fignat Trinitatem angelorum

quae triplicata
inceftanter
fumrnae
Trinitati
laudem
decantat.
Finito
pneumate
choro ta
cente, facerdos fe convertens ad occidentem clerum falutat & populum &c."
Quod ibi dicit, chorum pneumatizando Kyrie eleifon fupplicare fibi mifereri
idem etiam turn ad populum , cum fpeciatim ad cantores refert
dc ec- Amalarius
fimplicius
fed clarius myfterium Trinitatis explicando a).
c. 6.
g ecj ^ e a jjj s et ani r itibus aliquid dicamus, uti iam de Gratis diximus, quos
mifereri.

z.

in.

def. oj.

frequentando

in

Kyrie

Ambrofianos aemulari

eleifon

teltatur

Radulphus

&

Ambrojiani multum
Sciendum eft (inquit) quod Graci
frequentaut
Kyrie
Et in MifTa Ambrofiana dicitur ter
eleifon.
ad hoc
Tnngrenjis

Kyrie ekifon

&

in

fine

in tribus locis

Chrifle eleifon,

poft Gloria in exceljis

Romano vero

In

MiflTae.

quod Graci

&

&

novies in

dicitur

poft evangelium,

uno loco

Ambrojiani non dicunt.

Item Ambrojiani

ad eorum Kyrie eleyfon ad Gloria in exceljis ad Credo ad Sanclus

Notandum
Id eft neumas nullas adhibent.
cam fervant notam. "
fcrimen
Prop. 23.

camn.

ifc

obferv.

&

nitm

cum

uni-

eft di-

quod idem Radulphus Tnngrenjis obfervat ritum inter RomaAmbrofianum: Poft primam orationem dicit Gloria in exceljis,

M dein Kyrie eleifon : fed nos ordinem converfum fervamus, poft Introitum,
Gloria deinceps orationes dicentes. "
In officio Mo Kyrie eleifon,

&

zarabico deprehendi

T.

tur

quidem

quod

officium vefperarum incipiat a Kyrie

ac etiam repetat, in MifTa tamen S. Iacobi

eleifon,

XXVII.

Bibliothecae

quae habeT

illius ritus,

Patrum Lugdun. nuspiam

Mabillo-

invenio.

nius
a)

Ac ideo (inquit) dicant cantores Kyrie eleifon

Domine Pater miferere. Cbrijle eleifon miferere,
quia nos redemifti fanguine tuo.
Et iterum
Kyrie eleifon Domine Spiritus fanfte miferere.
:

&

Poteft

fimpliciter intelligi

neceffario conftitutnm efTe

clefice

ut cantores

pod

dc

inanem iaftantiam

eleifon

praeceptoribus ec-

finitam antiphonam de-

precentur Domini niifericordiam

n.at

Kyrie

qua: folet

quod deprifequi

can-

Habent

tores.

enim

quandam

exultationem

egregiam compofitionem melodiarum,

non humiliationem le&ionis, qua illuminan-

propter

&

tnr ad ftudinm

rcpetuntur

humilitatis."

Hxc

ufibus

Farfenfibus

In omnibus

igitur

peraftis

Kyrie

ante

in

eleifon

Quod etiamnnm

orationem

fervatur.

ad

verbum

additurque

officiis

iequatur

dominicam. "

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

375

ad antiquiflimum le&ionarium Luxovienfe

legenda in depofitione &c. praeter morem Kyrie eleifon Chrifie eleifon Kyrie
eleifon ad oblationem dici obfervat.
nius in liturgia fua Gallicana

XL

Mentio etiam adhuc

adhiberi folitarum

eleifon

p. 164.

eft

iniicienda interpolationum

inter

KyrieTto&vA

quales in appendice fua ad antiphonarium Ro-

yne

elei "

|5
'

Ad Domini- fm
Iof. Cari ad dominicas duas Quadragefimae.
Quadragefimae fie incipit Kyrie eleyfon Domine DEUS Omnipotens
patrum jtojlrorum Kyrie eleifon. Et Dominica fecunda in Quadragefima
Patrem , Filiumque eius Dominum IESUM Chrijlum
Kyrie eleifon
Spiritum Sanclum devotis animis invocemus Kyrie eleifon &c.
Quae tamaniim exhibet

cam

I.

2 44 ,

gfft

DEUM

&

men

potius genus aliquod antiquarum litaniarum effe videntur, atque a

munibus

illis

tropis differunt,

MSS.

paflim in antiquis

qui fuerunt multis faeculis

antiphonariis

cum

com-

cuiusmodi
notis muiicis deprehendi: Kyrie
ufitati

&

quos alios Cardinalis Bona habet. Ex Rer. uturg.

Item Omnipotens &c.
fons &c.
diclis vero fuperiore capite de tropis eiusmodi patet, falfum fuiflTe docliffi- lib IL c 4-

mum

Cardinalem

fuadet

ipfe

dum

ante faeculum XIII. ufitatos

fibi

contra deceptum

Ciftercienfem inter fcriptores

fuifle

credit

loan.

rerum Anglicarum

p.

non

fuifle

per-

Bromtonum abbatem
879.

editum

afleren-

tem , B. Dunstanum femel foporatum angelos audifle cum fuavi nota

Kyrie eleifon pfallentes
cuius modulos harmoniae adhuc contineat tropus ille apud Anglos famofus , Kyrie rex fplendens , qui in maioribus fe,

Sandorum

De

modulis harmoniae loquitur , qui ferDe aliis mox dicemus, inter GloSingularis vero eft apud Pamelium ad finem
ria in excelfts dici folitis.
T.I. liturgiar. qui utrumque continet, Kyrie eleifon & Gloria in excel/is,
non talis quidem, quales infulfos eiusmodi Tropos invenire eft. Aliquando
Kyrie
theos &c. ut in cod.
etiam graeca verba funt intermixta, veluti
San - Emeranenfi, ex quo paulo ante tropos ad Introitum defcripfi, poft quos
ftis

cantari foleat.

vati funt fubferiptis verbis feu tropis.

Incipiunt verfus fuper Kyrie eleifon.

fub

Ottone

Imp.

cum

In cod. Vindobon. theol. 6%j. fcripto

notis muficis inter Kyrie tropi partim latini,

par-

In Weingartenfi ad natale Domini pariter reperi cum

tim grseci notantur.
Specimen addo ex codice S. Galli pulcherrimo illo faec.X.
notis muficis.
in

quo cum

notis itidem muiicis ad feftum

Kyrie
Kyrie
Kyrie

Innocentum

eleifon.

Pater infantium.

eleifon.

Refedio ladantium.

eleifon.

Chrifte eleifon.

tropi funt compofiti

Confolatio pupillorum.

Imago

Genitoris.

Chri-

L. II. P.

376

DE SOLEMNI

I.

Abolitio facinoris.

Chrifte eleifon.
Chrifte eleifon.

Reftauratio plafmatis.

Kyrie

eleifon.

Fomes

Kyrie

eleifon.

Plenitudo probitatis.

charitatis.

Kyrie eleifon.

Ex MS.

San-Blaf. 400.

damus

ann. fpecimina

circ.

fingularia

cum

notis

muficis ac contrapuncto.
"

EK

m u
'\ri

L_Jfl1

r N

ww" w-

"If

w
m "

De

magne

po ten

us

ci

ber a tor

li

h
s
-M

ZH
-

M nM

_._](

TZ"

ri

*s

L_j*

magne

De

us

po

ten

ci e

li

nis

--

trans grefT o

b=^t

s:
ho mi

nis

ris

trans grefT

man

da

--wm
ris

man

ti

da

fi

y fon

ti

le

y fon

-*-*-

Summi

fte

fiz?~?3

Chri

le

_E
ww -^t-

*ha|i-

is
Chri

fte

Summi

Pa

tris

ho

tris

no

fti

ftra

5=E
Pa

V/

ber a tor

W m
ho mi

-aw

"-

- >-p^
M
M M l*
"

JmL

V/

U Wm^

'"

hri

ri

a*

ho

fti

no

ftra

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

lus

fa

&

vi ta

&

*
mo

vi ta

na tus

&

na tus

B
T^y

fon.

re

^r~^

-w-

BE

E ma nu el

hie

ho

'

BS

-te{

Ad am

XII.

Mox

pri

mus

expleto

ho

Kyrie

quae

ftau rat,

re ftau

quae

rat,

WW-

mo

per di dit

mo

eleifon

'.

ey

el

fon.

jfejfe

m:

ri

ifez*?
pn mus

hie

-fef-

Ad am

ri

E MA NU EL

Mr

p w

1^" y

-a-

mo

mzm +jp.

fon.

e y

&

,sf
3HH

'

* -W~
ho

S-

ho

-E

-Hr-*hy

lus

fa

-*-

377

per di dit

el

ey

imponere

facerdos iubetur

fon.

hymnum

Gloria ik
au- exc elsis

Cumque, ut habetur in vita Caroli M.

excelfis
monacho San-Gallenfi c. 20. pramijjis melodiis iuxta miniflerium funm
imponere debitijfet hymnum angelicum &c.
Quod iuxta ordinem Romanum
factum fuit hoc medio sevo converfa ad populum facie: Quando vero
finierint, dirigens fe pontifex contra populum incipit Gloria in excelfis

angelicum Gloria in

ctore

ftatim regyrat fe ad orientem ufque dum finiatur:"

Profe DEO
quente nimirum choro.
Litania finita (ut habetur in altero ordine) in*
:

&

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

L.

II.

P.

I.

b b

cipit

om.i.

. 9.

Ord.ll. n. 6.

voce hymnum Gloria in excelfis DEO,

Deinde vero totus refpondet chorus. "

folus pontifex clara

ci P ifc

pus

DE SOLEMNI

L IL p L

378
fuerit:

Angelicum prius hie facrifex pater

tem-

fi

hymnum

incipit

Inceptum complet vociferando chorus.

Ut

Mauricius

canit

Senonenfis

Petrus

feu

Venerabilis ex fententia

I.

carmen illud de MiOTa edidit ad calcem bibliographic

ineptum huius rei Durandus pandit myfterium.
Sane
facerdos
primus
folus
illud
inchoando pronuntiat, qui angelum
&
(inquit)
Alberti Fabricii, qui

Non

antiquarian

Z. IV. s.\%.

Nam ortum Salvatoris folus angelus, cuius perM magni confilii praefentat.
gerit
primo
nuntiavit
ipfe
Chorus vero concinendo refonam
,

fpondens gerit perfonam multitudinis, de qua in evangelio fequitur Subito

.

fafta

eft

cum angelomultitudo coeleftis

Durandus Sacerdocem
L.

in.

de

cu ius

Ecci.of. c.8cj{

rei

nem Romcinum

27>

fe

verfus

Ioannes

excelfis,

Amalarius, cum econtra iuxta laudatum or-

populum

mox

fe

dirigendo pollea

fe

regyrare dicatur ad

Poft hoc diregyrans fe ad Orien-

fequentibus verbis fenfus

iterum ad populum dicens

tern &c. "

Deum." Dicit ibidem

ad Orientem vertere dicendo Gloria in

affert

Patet autem ex

Orientem.
rigens

fe

etiam rationem

militia laudantium

Pax

vobis

&

Abrincenfis in libro de Officiis ecclefiafticis Gloria,

in excelfis (inquit) in feftis, excepto Adventu & Quadragefimae tempore,

hy femper poit Kyrie eleifon facerdos ad Orientem verfus incipiat
Obfervat Pa mnum vero praefatum chorus celebriter canendo expleat."
vetuftiflimum efle capellas papalis morem,
ris de Crafts apud Mabillonium
ut eodem tono invariato cantetur hymnus angelicus his notis ut re fa fa
fa mi fa fol mi, fol fa mi mi, quae eft melodia hodieque ufitata in fe,

quibusvis duplicibus

ftis

folitorum

&

maioribus.

lam notavi

folere in

capite Sacra-

ex authentico bibliotheca* cubiculi hac media aetate defcribi

rubricam poni , qua epifcopis quidem diebus feftis & domini-

mentariorum

autem minime nili in pafchate dicere conceditur Gloria in

Idque in variis etiam ordinibus Romanis cavetur , etfi alia etiam
presbytero agenda permittantur, quando in ftatione Milfas faciebat.
Si-

cis

presbyteris

excelfis.

f. 17.

&

a presbytero agitur, quando in ftatio milker (ut habet Ordo I. ) etiam

Gloria
in
quia a presbytero non dicitur
excelfis
MiflTas
praeter
facit
ne
Et mox iterum Item de eo, quod Gloria in excelfis Deo
nili in pafcha."
in dominicis diebus cantatur.
Quadragefimae
A presbytecaput
in
ufque

f. 18.

Deo minime cantatur

folum in pafcha."
Berno Augienfis impugnans hanc praerogativam epifcoporum, fibi laudatam
pra

ris

vero Gloria in

excelfis

nifi

MTSSm DECANTATIONE. CIV.

pratitulationem , ut vocat
turn Roiuanos presbyteros

Ex eoque

Miflalis obiicit a).

arctatos

fie fuifle

Oportet

b).

379

colligitur,

tan-

non admo-

fane,

fo

hunc ritum nee diu duraffe non enim ita multo

Micrologus feu Ivo Carqui undecimo vixit faeculo
qui floruit faeculo duodecimo, & Durandus faeculo XIII. nullum
notenjis
In omni fefto ( inquit
presbyteros inter & epifcopos difcrimen ponunt.
&jKi"
excepto intra Adventum Domini
quod plenum habet officium
j, llle)
& natale Innocentum tarn presbyter quam epifcopus
Septuagefimam
Quod etiam nunquam poft meridiem legitur
Gloria in exceljis dicunt.

dum pervagatum
poft Bernonem

fuifle

dicendum,

&

Pafchae

'*

'-

Ccena Domini

nifi in

ubi

&

chrifma conficitur,

in fabbatis

Id diu videtur obtinuifle in ecclefia

Pentecoftes. "

ut

foli

excelfis more etiam Romance ecNicola i P. adfvADULPHUM archiepifcopum BituriPorro Gloria in excelfis Deo ab epifcopis in De confecr.
cenfem apud Gratianum
c s
Tefta Ccena Domini inter Miflarum folemnia more noftro dicenda eft."
fed ex quorundam tantum fententia
Et hoc L VL c 7I
tur de eo moreDuRANnus
in quibus chrifma conficitur, & non in aliis: pro (inquit) in ecclefiis
autem dicit Micrologus non dici Gloria in
Quod
dicunt."
quidam
ut

diebus
meridiem,
de
ieiunii intelligendum eft, quando horanona
exceljis poft
aut vefpertina Milla agebatur, alias hora tertia. Unde Durandus
Quidam
r
efle
cantandum
in
non
Mifla,
in
hora
quia tunc Z I^ c 13dicunt
nifi
tertia
(inquit)

inCoena Domini dicerent Gloria in

epifcopi

iuxta refcriptum

clefiae

"

"

'

'

,,

&

n'

&

eos gloria
exultatione
Spiritus Sandus fuper Apoftolos defcendit ,
Sed magis nativa eft ratio , quae in antiquo ordine Romano ad
replevit."

ufum monafteriorumapudMARTENiUM
vero tempore quando ieiunium faciunt

M nee Gloria in

Deo

exceljis

& MuRAT/otuuMredditur :Omni

& hora nona Miflas celebrant,
,

nee Alleluia canuntur."

Acihuc aliquoties

Nunc
fam

fpectant.

ftionem

mo

(inquit
c. 2.

quibusdam rebus ad Mif-

de

ftylns ad

fe vertat,

ad

intendebat

habitus

quam

movendam
,

hymnum

ilium

carne

Domino

in excelfis

cantare
miflalis,
tivitate

ab

canere

DEO.

Qiiodfi

conceflnm

eft

in

fecundum pmitulationcm
non multo minus licitum puto in naDomini , quando primum cccpit audiri
in

pafcha

hominibus

canebatur in

in
coelis.

terris

qualiter

Proferant

ab angelis

contradictores

medium, ubinam fit a fanctis Patribus, vel

ab ipfo fanctiflimo Papa GREGORIO interdiftum,
& fi ad hax refpondere non valemus, merito
in

capite libri miflalis,

quando presbyteri

DEO

in Sanctorum natality's liceat nobis fxpe dictum

li-

Romani

Gloria in excelfis

canere foleant

legimus

hymnum canere ad augmentum laudis divinae.*

Nam ( ait ) fi ideo ut fspe dictum ilium
angelicum hymnum prohibemur in feftivis die-

b)

bus canere, eoquod Romanorum presbyteri non

eum canere , pofiumus fimili modo poft

evangelium fymbolum reticere , quod Romani
ufque ad hocc tempora diva memoris HenriCI

{blent

imperatoris

Bbb

nnllo

modo

cecinerunt."

"^f
p.

392- &fr-

omnia Rom.

ilium

quem nato

angeli cecinere dicentes

in

hsec

Gloria

cur non

ceat die dominico vel natalitiis Sanctorum presbyteros

cum

(Etpoftea): fuper

canere & non

folummodo proetitulaturn, nusquam autem vela beato papa GreGORIO, vel aliquo fanftorum Patrum nobis interdiccum puto , quin omni die Dominica vel

totus hactenus fer-

videlicet

quae-

manus damns.

T v

ibi j. ii.

occura)

5*

lit '

38o

L. II. P.

DE SOLEMNI

I.

occurrunt Gloria in exceljis & Alleluia pariter canenda, aut omittenda. Quod
ut pontificio indultu opus fuerit, fi vel in praeciea religione eft fervatum
cuiusmodi Breve apoftolicum a Coelestino III. an.
puis feftis cani liceret
,

archivio San-Blajiano fervatur, quod hie exferibendum du198- datum

Iungitur Scquentia^ cum vice Alleluia cantetur, quod pariter
cimus a).
1

a
Be

confecr.

diji. I.

c.

ss-

De

in Septuagefima omittitur.

duo iblummodo hymni ab

quibus

angelis

Leo IX. apud Gratianum

Hi
novo Teftamento inveniuntur de-

in

Alleluia
atque Gloria in exceljis Deo.
Quos pariter in Septua cantati
quia
intermittimus
peccato
hominis
gefima
veteris
a conventu angeli
,

cse iubilationis expulfi in

huius miferae

Babylonem

vitae

fuper flumina e-

fedemus
& rlemus, dum recordaremur illius Sion in qua Deum

Honorius Augujlodunerifis eandem rationem myfticam

decet hymnus."
adhuc magis enucleans , Nos (fubiungit) iftis diebus Alleluia, & Gloria in
ius

Exyik.JWfx exceljis
*

cantica

quae flint

laetitiae

Hugo

non canimus."

eandem

Card,

rationem de eodem tempore, atque etiam de Adventu Domini tangit, cum

hoc diicrimine, quod in Adventu Alleluia non omittatur. Sed notandum
(inquit) quod in Adventu Domini non cantant Gloria in exceljis Deo. Per
quod repraefentatur moeftitia veterum patrum propter tsedium exfpe&atioCantatur autem Alleluia quia habebant fpem
nis Incarnationis Domini.
Micrologus etiam Te Deum laudamus iungit, quod pa liberationis. "
:

f . 30,
fa

riter

folemne

lonium

132. de Septuagefima:

p.

n ria in exceljis
te

de

canticumb).

eft laetitiae

Deo,

&

officio

In ordine

RomanoX!. apud Mabil-

Deinceps tacetur Te Deum, & Glonovem le&ionum. " Verum an-

nifi fuerit feftivitas

Miffa pontificali, etiam in Adventu, agens, teftatur p. 120.,

can*)

CoelestiKUS
Dile&is
in

abbati

filiis

DEI.
Blasii

epifcopus fervus fervorum

&

dicecefi

Conftantienfi

conventui

apoftolicam benedictionein.

Licet

S.

falutem

conftitutis

fuigulis

fentium indulgenuis

die-

ordinavit

diebus

ut in

maiortbus debeamus modulationibus decan-

tare

&

qux

in folempnitatibus efTent

difponente

Domino plenitudo

refulet poteftatis,

concedcre vobis humiliter poftulaftis, ut in Annuntiatione

fto

S.

&

Purificatione beats Virginis,

Blasii vobis

cum

liceat,

gefimam evenerint , Gloria in

fequentiam ad Mifiam cantare.
ftris

petitionibus

annuentes

fe-

infra feptua-

excel/is

Nos

Deo

&

igitur ve-

auctoritate

prx-

voce cupitis

pes,

fie

angelici

cantici

quod in

Domi-

poffitis faciente

Datum

adipifci.

partici-

efle

vos tales exhibeatis in opere

no confortia

Luterani VI. Id.

Pontificatus noftri anno feptimo. K

Ab adventu Domini ufque ad narivitatem

April.

fideli-

bus depromenda atque aliquo tempore reticenda

Verum in hoc
difpolitione mirabili ftabilivit.
devotionem veftram in Domino multipliciter commendamus, quod ab apoftolica Cede, penes quam

ficut

sterna patria angelorum

feftivis

cum

fe-

quentiam in Miffarum folempniis decantare

devotionem veftram attentius commonentes, ut

bus Domino debeamus canticum iubilationis exfolvere , SS. Patrum tamen inilitutio deliberatione provida

&

Gloria in exceljis Deo

tatibus ante dittis

&

ut liceat vobis in feftivi*

b)

Deo

DEUM

Te

eius

Ite

gloria eft

laudamus

in

Gloria,

exceljis

Mijfa eft , dimittimus : quia maior

novi Teftamenti quam veteris, cuius

typum infra Adventum Domini obfervamus. "

Et poftea c. 46. femper autem cum Gloria
in
tft

excel/is
,

Deo etiam

recitamus

noifte

fcha:

&

&

in

nifi

Te

DEUM, &

de nativitate

cana Domini

Pentecoftes.

&

in

Ite

Miffa

Domini

in

vigilia

Pa-

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

38

Te Deum laudamus, pontificemque cantare MifTam cum Gloria

Rain excelfis Deo, ficut in aliis dominicis, ufque ad natalem Domini.
Deum
laudamus
hymnus
Te
ferationem
reddit,
cur
dulphus Tungrenfis
De ritu Ambrofiano eorum tempoquatur hymnum Gloria in excelfis a).
rum, ut alias folet, nihil addit. Beroldus vero Mediolan. de ordine &
cantatum

caeremoniis ecclefiae Ambrojiana

ad

altare

&

incenfum,

Mediolanenjis

confeffionem.

fie

poft acceffum Af*&Ma*u

explicat

Quo f ado

magifter fchoiarum^J'

incipit ingreflam, qua finita archiepifcopus , aut presbyter ebdomadarins

magifter fchoDominus vobifcum. Sequitur Gloria in excelfis ,
,, dicit

&

jt
am f.

87

larum canit totam gloriam, excepto in praecipuis folemnitatibus, quando

canit tantum ufque ad Sitfcipe deprecationem noftram, a qua ledores ca,,

nunt excelfa voce ufque

Kyrie

cum

pueris

finem.

in

Romano convenit Mozarabicus ,

epifcopus & Beatus presbyter

hymnum hunc

Tunc

magifter fcholarum dicit ter

populum &c." Cum ritu

antiquiffimo more
cum iam Etherius
lib. I.
adverfus Elipandum teftimonium

Sequitur oratio fuper

fuis.

doxologiam in Hifpania cantari confuevifie die*

bus dominicis, & quibusdam feftivitatibus.
Id iingulare habet Roblesius
Die Dominica Adventus S. Ioannis Baptistje c.27.
in vita Card. Ximenii
n non dici Gloria in Miffa; verum eius locum fubire canticum Benedittus
Ifrael &c. Sed aliis diebus poft didum Gloria recitari orationem.
,, Deus
Gallicano apud Mabillonium legitur cum hac rubrica: T. I. Muf.
facramentario
In
Gloria ad Miffam decant anda.
Graci canunt in matutinis laudibus, ut et- //a/ F IL
*' 2
iam in nonnullis antiquis regulis praefcriptum olim fuiffe fuperius meminL
At nee apud illos quotidie cantatur. Philotheus patriarcha in ordine
dent,

feu

quomodo

facri minifterii,

videlicet

facerdoti diaconus miniftrat in celebri-

bus vefperis , matutino , & MiflTa, mox initio tempora decernens , quibus
diaconus facro in ornatu feu veftitu miniftret: Nee non, inquit, in matu-

magna glorific at io
Durandus dicit, quando omnia
in quibus

tinis,

morem Romanum

(<&|oAoy/.) canitur.

ea recapitulat

quod
hadenus fecundum

Singulare

quae

eft,

temporibus hymno angelico retulimus.

L lv
Epifcopus
Bethleemitanus
tamen
ex abufu omni die & omni Miffa ,

de canendo

certis

&

pro
t)

Quoniam (inquit
hymnus Te

ferv. )

Propof. 13.

DEUM

refonat laudem fawftx Trinitatis,

Gloria in

excelfis,

&

lit

hymnus

hi

papa

duo hymni

pariliter

alius in Miffa debeant can-

pnriter intermitti,

nocentius

iicut

pariter

ideo Romana_ obfervatione in-

ttodu&a eft regula,

unus in laudibus, &
tari

de canon, ob-

Icuiiamus

tertius

ut ponit beatus In,

extra

tione Miffs capite Concilium, in fine

papa aliam dat nobis au&oritatem

de

celebra-

Ubi idem
ut ficut ad

&

Sandorum

feftivitates

dominicales

hymni

temporibus decantantur,

fuis

temporibus in diebus

profeftis

hi

ita

hoc

ell

cul a feftivitate fcilicet in diebus privatis,

ciuo

eisdem
pro-

quan-

duo hymni cancommemorationem &

folcmnitatem differentia oftendatur. Et hoc debent obfervare , qui diligunt decorem domus
DEI. "
do tres hunt

tari

lettiones

non debent, ut

b b %

inter

diifti

c- **'

hymnus

pro eo , quod
gioue cantatus
Grace

& cum

ropis

XIII. In

cum

DE SOLEMNI

L. II. P.I.

382

ille

Luc a

primo

teftante,

in Eethle emit ana re-

eft."

Dionysii monafterio prope

S.

Farifios folet

doxologia hasc

Integra liturgia grace decantari in pracipuis feftivitatibus, vidique in

cum

antiquiflimo facramentario

notis antiquis

muficis,

litteris latinis,

uti

etiamin MSS. San- Gallenfi,

& nonnullis aliis.
Frequentes hac media aetate fuerunt eius interpolationes
quas Tropos vocarunt, cuiusmodi in multis manufcriptis reperi.
Singularis autem eft in
celebri cod. bibl. Angelica Roma fare. IX. inferiptus Ad pontifex.
Paftor

Sau-Emerano, San-Blajiano,

bone veni ante facrum & fanctum altare ut in laude regis regum vocem
tuam prior emittere digneris fupplices te rogamus eia die Domine:

Direclo nempe ad pontificem, celebrantem facia,

Gloria in exxeljis Deo."
can tii, cuius erat infonare Gloria in exceljis.
Sequitur totus hymnus an-

cum Tropis. Alia fpecimina addo ex cod. Fin dob on. theol. 68 f.
Ottone Imp. a). Confervati Hint eiusmodi Tropi prope ad praaevum, fed fere tantuin de B. M. V.
Singulares funt apud Pamelium

gelicus

fcripto Tub

a
Ziturg.
t.

6n.

t.

I.

fens

614. -p

Gloria in exceljis &c. lam tua Dens

a ter ni nativitate Domini,
coram te rex Sfc. alter item in dedicatione bafilicae, Glur'sa in exDeo.
Quern cives cceleftes fanclum clamantes laude frequentunt.
Eft

r0 pi

refonet
celjis

penes

me

modis

poft

cum

MS. decimi

c.

a) Gloria in

excel/is

almus

rex

angelorum.

polum una folum

rex

gloriofe

qui

mater

te.

DEUM

protulifti.

virginali

tnus tibi

Benedicimus

Feciiri.

cimcla

creafti.

tis

tux.

parva additione

digniffima
Glorificamus

Maria
te.
Ex

angelicum

Gratias agi-

carmen

es

rex

in

throno

Rex

Patris tui.

te

Dens

Dne, ne

&

tardes fub-

&

fortis

immortalis.

Dne

jQui fedes

Miferere.

infernorum rex.

Cce-

Tu fo-

Rcgnum tuum folidum permanebit

cum notis muficis).
InnoCENTIUS epifcopus fervus fervornm DEI

lus ultijjlmus.

asternum (

in

b)

venerabilibus frarribus epifcopis,

abbatibus

Glorificamus veneranda Trinitas.

ail

377. edo b).

So-

Anxiliare nobis

leftium terreftrium

qux

noftros

gloriofus

Deprecationcm.

utero

notis muficis.

clamamus
II u Xpe

fli

epift.

Dne Ds redemptor Israhel.

Adora-

damus.

calejlis

Dne

venire.

te

Domine difpone in pace. ZauLaus tua DEUS refonet coram te rex.

Benedicimus te.
Qui venifti propter nos rex angelorum DEUS.
Adoramus In fede maieftaDies

ifta

litterarum,

III.

intend pax hopangimns tibi

Zaudamus te qui for-

in

ex T.

Odas

Xprh genuifti audtorcm.

&c. " Ut nunc
cum

Item

notis muficis variis

Hue referendum puto Innocentii

Garampio archiviorum apoftolicorum pra-

&

DEO

minibus bona: voluntatis.

mus

a Iof.

mecum communicatum

mafti

cum

interpolationibus diceretur.

illis

feclo

faeculi

unigenite falus noftra."

Paris Crajfus refert in caeremon. fum.
prohibuifle,
ne in fua capella Gloria in exceljis
Nicolaum
V.
67.

IV. breve, quod hie,

circiter

tertii

fed nullis alias interpolationibus, excepta unica

fill

Pont.

millale

&

capitulis

&

Cum
riofam

&

marchionis

viri

lutem

prioribus

decanis

ac diledtis

apoftolicam
in

pro

collegiis

Mifnerjis

filiis

archidiaconis,

ecclefiarum prelntis, ac rectoribus,

aliis

rumque
filii

in

terra

eo-

diledti

conflitutis

fa-

benedictionem.

funimi

regis

nobis

iugiter

palatio virgo

fe

glo-

exhibeat advocatam,

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE
Solebant vero, ut
nes,

&

hinc etiam Tropi vocati, ficut

ortum

neumatum

notavi, loco

alias

383

eiusmodi interpolatiofequentiae, ut poftea videbimus, inde

fieri

Radulphum Tungrenfem

ficut Ambrofiani ad KyCredo,

Sanclus
ad
unicam fervant noad
,
tam , id eft cuique fyllabas unam tribuunt notam , ita & de Gloria in
excel/is,
SancJus in graduali beali Gregorii Roma pauca funt notte.
Et
credendum quod plures nota fecularium fuper illis Jine aucloritate exijlant.

Iuxta

traxerunt.

ad Gloria in

rie eleifon

exceljis,

&

Ideo humilitati locorum vejlrorum congruere videretur, ut fuper

remini

illis feque-

Cartbujienfes,

XIV

In

Miflfa

antiqua ex codice Tiliano apud

Hugonem Menardum,

De

orationi-

& falu
appendicead lib. Sacramentor. p. 249. S. Gregorii P. habetur oratio inteta/tione cum
(Et:) Poft Colleftam ufque re rpon rlone
rim dum Gloria in exceljis Deo cantatur.
ad
evangelium
dicit
prout fibi videtur
has orationes &c." nimirum dumpopuii.

interim Graduale cantabatur, uti poftea : Dum canuntur Offertoria, afcen^

Idem obfervatur in
dat ad altare , & humillime dicat hanc o ratio nem."
Miflfa ab Illirico edita
Donec cantentur verfus adlntroitum , & Eyrie
& deinde carmen angelorum. (Poftea) finita angelica laude mif eleifon
Deinde leftio recitetur , & inter lediOr.
falem orationem dicat facerdos.
nem & evangelium , id eft tempore Gradualis (k. Alleluia ac Sequential, Epi~
(Multis interieclis) quamdiu Offertorium
fcopus dicat has orationes &c.
verfus canuntur
has dicat orationes &c. ( Praefatione finita) quando alii

Simihaec oratio curfim dicenda eft a Sacerdote &c. "

Santlus decantant
les orationes videntur efTe apud Mabillonium in Sacramentario Gall im- T. I. Muf. imediate poft hymnum Gloria in exceljis pofitse eumque refpicientes
Deus,*" 1 P H'tbus '

"

&

cui merito

&c.

Item

& in terra

in exceljis

alia

Deus ,

utriusque loci incolis Gloria

cui merito 5? angeli in

bito famolato conlaudant

cuius fantlum

coslis

&

decantatur

homines in terra de-

nomen fuper omne nomen exaltatum

fidele

felici

cum

ad veniam

patrocinio nobis
,

clementer

humanus

quern

exceffus

fleftens

interdum

graviter provocat ad vindidtam

ipfius lingua carnis laudibus

aliquatenus con-

fe

non debet ab

fux

eo in Miflarum

clerici

uterentur

Virginis

&

folempniis eiusJcm

quia tamen ipfum ex

parte ipfius marchionis prefentatum,

ram nobis

quem

Deo gratum,

cnntari fecimus,

&

co.

ho-

tinere, quin ei pro tarn placido munere gratiarum furgat ad debitum, ut dampnofx ingra-

minibus acceptum invenimus, ipfum ob invenqua: , dum fpiritu Dei ditoris devotionem ,

titudinis caute vitare valeat detrimentum.

citur,

dileftus filius nobilis vir.

Sane

marchio Mifnenfis

muficx regulis non artatur, duximus ap-

probandum

qua decuit , revolvens in animo , ut

quem ad ipfam habet devotionis affe&um evi-

vobis

denter

miffa

Kyrie

vobis

fub

finceritate,

exprimeret
eamque pro fuse poffibilimodulo congruis obfequiis honoraret, fuper Kyrie eleifon
& Gloria in exceljis Deo
cantum novum edidiffe proponitur, ut cappellx
,

tatis

in

concefla.

Datum

&

cantandi

Ad maiorem
eleifon

bulla

Later ani X.

faciendi

et:m cantari

folempniis libera

prajmiilis

&

facilitate

vero certitudinem pra>

Gloria fub ipfo cantu

noftra

mittimus

intcrclura.

Calendas Februarii Pontiiica-

tus noftri anno undecimo.

fidele exultatione concelebrant

quam

Gloria in excel/is,

fubiungi
f. 71.

j,

t- 596.

&c. Potius

hae orationes alludunt

communes

poflint haberi

collegia;,

ad cantum

ritu

Romano

immediate poll: hymnum angelicum

falutatione praemifla:
Ordine Romano VI.) cum Gloria in exccljis percanta-

folitae

Igitur (ut habetur in

bitur

T. IX. cow.

DE SOLExMNI

L. II. P.I.

384

& pontifex

fe

ad populum

Pax vobifcum

diclurus convertit, diaco-

luxta epiftolamLEONis VII. ad

ni fimiliter cum eo fe converfuri funt."
confultationem epifcoporum Gallia 8c Alemannia , quando in Dominicis
principalibus feftis Gloria in excelfis canitur , epifcopi falutant Pax vobis, in
,

&

Quatuor temporibus, vigiliis Sanctorum, & aliis ieiuDominus

vobifenm.
Ad quam falutationem folemnis Temper fuit
nii diebus
de qua ingruentibus hoc medio aevo privatis Miflis dubipopuli refponfio
tatum fuit,an non plureseflfe deberent refpondentes. In Ahytonis epifcopi

Quadragefima vero

capitulari

spkii. t.i. in Bajil.

foi.$.

84-

grua

apud Dacherium ftatuitur, utadfalutationes facerdotales conubi non folum Clerici

Deo dicata facer doti

refponjiones dicantur

citat
e. 2.

ubi ex

&

fed omnis plebs devota conform voce refpondere debet.

Micrologo eadem verba ex Concilio Aurelianenfi
verbis Dominus vobifcum rationem colligit
plures debe-

offer ant

refponfwnem

Ivo Carnotenjis

in fuo

ipfis

Notandum

(inquit)

peculiari

libello

ex his verbis, plures efle

refpondentes,
&unum
falutantem.
Sicut
enim inepte refponderedebere

tur: Et cum fpiritu vejlro cum unus elTet falutator; fie incongrue falu tatur per Dominus vobifcum , cum unus tantum adiit, vel nullus. " Laudat
hunc locum Micrologi Radulphus Tungrenjh. Ac deinceps diu multumque fuit difputatum etiam quoad privatam divini officii recitationem, quam

re elTe

qui refpondeant.

frop. 23.

vindicat

Petrus

Damiani

qui appellatur

Dominus

De quo nihil opus eft hie dicere, agentibus de folemni liturgiae

ad quern pertinent falutationes , refponfionesque, plerumque anad quas olim , praefertim apud Gracos ,
te preces a facerdote dicendae
folemni diaconorum acclamatione populus excitabatur
quae etiamnum

vobifcum.

cantu,

7r$o<r<pavy<ntg

acclamatioues

vocantur,

tur a fecretis collects ante prafationem

Propof. 23.

&
;

apud Latinos in hoc diftinguunquae tamen telle Radulpho

Tungrenfi ritu Ambrofiano etiam alte dicebantur

Ambrofiani ( inquit )
Secretae orationes dicunplures orationes.
hoc loco habent prolixas
:

&

&

primae. In Ambrofiano dicuntur alte." Io. Vasjeus

tur eo ordine, quo
chron. Hifpan. ad an. 717. de oratione, quae ritu Mozarabico , Romano
more mox poll: hymnum Gloria in excelfis dicitur
Sacerdos cantando
,

Per omnia femper ftcula facuhrum.

Neque ante orationem dicitur

"
fed tantum refpondetur Amen.
Oremm, neque in fine Per Dominum
dicit

In oratione etiam fecreta ritu

cantu pronunciantur

Romano poftrema

ut populus

faltem verba

alte

ac

refpondendo vota fua coniungai.

cum
Ta-

ceo

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE
ceo

385

eorum opinionem, qui fecreta ideo tantum diciputant, quod a cantu

quo reliquae orationes in folemni liturgia quadam faltem nio-

diftinguantur,

nomine, ad

dica inflexione cani folent a celebrante totius populi

tati

&

voce Oremus,

id invi-

acclamatione Amen.

poitea vota coniungentis folemni

Ubi difcrimen notat Durandus inter Amen, quod facerdos in filentio foIn
let dicere poft orationem dominicam; alias vero populus conclamat
:

vero (inquit) orationibus, quae in officio ecclefiaftico dicuntur, A'men

exprimit potius affectum optantis, ideoque in illis congrue profertur a

Pro populo, a quo optatur, quod in illis a facerdote orante poftulatur.
Amen
fub
filentio.
facerdos
refero
ut
pateat
"
ideo
tamen
hie
Hoc
fert

aliis

i- IV. c: 48.
""

2I

"

media hac aetate populum faltem voces fuas coniunxifle adhuc (uti indifcriminatim factum fuifle primo ecclefia? tempore fuperius vidimus) in folemnibus eiusmodi refponfionibus quando alias cantus ecclefiafticus modulatior
ad cantores rediit , muficas artis peritos , longoque ufu exercitatos quod
maxime tunc opus fuit, quando tanta difficultate, ut poitea videbimus, can,

tus ecclefiafticus

XV.
Muf.

difci

potuit.

Hie referendum

quod

in

apud Mabillon.

Rom. IX.

ord.

de ordinatione pontificis praefcribitur

T.I. p. 92.

Ital.

eft

Stans vero

^
p
ts

es

^JJ?

a
-

vtncit

Poft fcfr. apud

in gradibus iplius fedis elevata voce dicit , Gloria in excelfis Deo.
GrKC0 * h
haec, data pace, fchola cantorum canit ei laudem,
patroni regionum
J"
Eo pertinent litanise', quas haud raro reperi in MSS. Vin- &XiSi doxoloj, fimiliter. "

&

San- Galknfi & apud Goldastum a), gia.

a
In pontificali vocatur Triumphus apud Martenium, praecipuis feftis in inMarWU
fignioribus ecclefiis decantari folitus.
In officio Mozarabico poft Gloria
/
in excelfis in pafchate Sanclw Deus qui fedes fnper Cherubim &c. cum plu- m/c. c. asribus verficulis occurrit.
Sapit hoc Gracorum ritum, qui ante lectionem
hymnum ter fanctum cLyiog iog k.t.a. San this Dens &c. canunt & in
celebrioribus feftis iri^ecv Jo%a,v prsemittunt, nimirum Jc|t ttut^i k.t.A. Gloria
Patri &c. Et pojlea legitur Apojiolus.
XVI.
San- Emeran.

dobon.

Francoford.

a)

Fittita oratione poft

Sacerdos

cit

Chriftus imperat,
rus.
tifici
Ijl.

vel

mannorum

Deo

Nicolao
vita.

S.

<ii-

Chriftns regnat,

tribus vicious fimiliter jf

ilium adiuva.

adiuva &c.

illos

vincit,

Exaudi Chrifte *.
& univerfali paps

Tu

cibus

Gloria in excelfis

Chriftus

cle-

ftimino pon-

Salvator mundi.

Petre

j^.

Tu

ilium

Exaudi Chrifte . Omnibus iudiexercitui Francorum & Ale-

cunfto
vita

&

adiuva &c.

viftorla.

S.

Hylari

Chriftus vincit

Tu

gnat,

Chriftus imperat

Emeran.

faec.

X.

&c &c.

inferib.

coil.

cum

Smt.

tetania

Xps regnat &c. Ter N. fereniffimo

regl &c &c
Ter N iocundiffimx reginas falus & Vlta S Gabriel. Tu ilium adiuva &c.&c.
Xps

vincit
"

Domno
S

'

'

abbatl

EMMERAMMt

&

falus

Tmllos adiuva &c.

" ivcrf*

&

vita.

L.II.

P.I.

congregation!
S.

Martins.

T. II. antiq.Alemnn.p.itf.

Chriftus re-

Mart. Gerbert. deMusicaEccl.

In

laudcs

Ccc

'

386
eis

DE SOLEMNI

I.

XVI. Lectionum ex utriusque fcriptune

antequam etiam
a p r ma eeclefKe state ufus
can
"rumque ecclefiafticorum canticorum ritus ita

Lexemes,

cum

L. II. P.

&

con-

paginis

tempora ubique

pulcherrima

pfalmorum

fuit

alio-

deinceps per haec media

tus,

primarius

ficuti

fixus fuit

ec-

divinarum laudum cantica

in Oriente pariter ac Occidente.
viciflitudine intermixtus
De Oriente teTriplicem leclionem in ecclefia Graftis eft nobis Nicolaus Cabasilas a).
clefiae

eft

inter

Pachimeris Paraphrafis in illud Dionysii de Hier. eccl.

leclio tabularum fan&arum fcripturarum.
Deinde (inquit) per leclo(illos enim vocat liturgos, id eft miniftros ) divinarum fcripturarum

ca numerat Georgii
c. 3.

res

&

apoftoli
divini evangelii fit leftio."
In Miffa JEthio.
prophetiarum
pica medii azvi una Pauli habetur , altera ex Aftibus apoftolorum prseter
De ritu Ambrofiano teftis nobis eft Radulphus Tungrenfis de
evangelium.
,

b
c.

27.

f.

108

canonum Obferv.

XXIII. b

Propofit.

in Miflfa Aluzarabica

tatur

).

Eug. Roblesius in vita Cardinalis

fcribit

femper falutatione

edita

Dominns

Tom.

fit

Ritum Mozarabkum nobis deXimenii eodem modo ac no,

IV. Biblioth. PP.

femper vobifcum

Parif.

pramiifla

refpondetur,

,,

a)

Eft (inquit

expof.

confefvans

integritatem

aliquid

ratim

Unde

rat.

&

teinpus

Qua: autem

fignificant.

nempc facrarum fcripturarum

id quod deinceps fequi-

effe caufa

alia

&

poftea

dicta

quod

eft

fcriptura-

prx-

fcilicet

fint

proeparationes ad facra myfteria."

ratione autem

cedant,

unum-

ut

reliqua,

pfalmodiarum

purgationes

Qua

&

Atqui

tur.

primum

exordio canuntur,

ea confequuntur,

le&iones

adeo

ut qui in divini myfterii

Incamationis

Chrifti

my-

corpus

pfalmi

celebrationis

univerfa

quoddain

qux hunt vel dicuntur fepaad univerfi confe&ionem confe-

quodque eorum

rum

unum

ufque ad finem convenientiam

hiftorix ab initio

&

c. 16.

lit.

eclebratio veluti

fterii

hxc in

4s.

c.

facra liturgia pro-

exponit.

ftum

hymnum

( inquit )

cus.

Deinde

evangelium

Port ter fan-

legitur liber apoftoli-

hymno

prius

DEO

Cur autem ante lecliones

ab ecclefia cantato.
laudamus ? Quod
facrarum fcripturarum
in omnibus oportet hoc facere, quibus ille nos

DEUM

maxime autem

perpetuo donat,

propter affecu-

tionem magni alicuius boni , quale eft divinorum eloquiorum auditio. Sed in apoftolo quitlem hymnus cum fupplicatione, additur enim
illud

In

Miferere.

b)

,,

In

piofe

Airtbrqfiuno

habentur

evangelia fxpe

autem
hymnodiam. "

evangelio

a fupplicatione facimus

autem

( inquit )

per totum

cum Romano

annum
officio

puram

officio co-

epiftohe

&

concordan-

&

tes

foepe

&

ordinem

&

nam

dominicis

ad Miffam poft

Kyrie ekifon

pfalmelum
de novo

vocat

&

Gloria in excel/is

Deinde legitur prima

ter.

de veteri teftamento

ctio

cum

Item etiam officium

pulchrum fervat

diffcrentes.

in feftivitatibus

Et

cum

nos

Secunda

Graduate.

cum

teftamento

le-

refponforio quod

Alleluia

&

verfu ut

Romani.

Tertia de fanfto evangelio ante quod

quod cantantur antiphonx , quae dicuntur ante evangelium & poft evangelium quibus carent Romani &c. ( Et poftea T. XXVI.
Bibl. PP. p. 316. E.) Romani ex online Am~
brojiano folam le&ionem admittunt
nunc de
veteri
nunc de novo teftamento cum refponforio & Alleluia.
Et liodie, ut dicunt, ecclefiae

&

poft

plures
fola

civitatis

leftione

ecclefia

Mediolanenjis ex

cum

ftus decor,

quem

In

ecclefia: Italians in tribus

graduate poft primam inter-

diei

ponunt ledtionem

di-

in Romano officio in quatuor

Domini dumtaxat receptum vi-

Unde aliqux
ipfms

Miffis

more Romano

contenti funt.

tamen maiore femper fervatur ante

Miffis nativitatis

demus.

Alleluia

morcm

B.

Ambrosii

imi-

Et in vigilia graduale dividunt, primam partem poft primam le&ionem , & verfuni poft leftionem fecundam decantando.
Fratres tamen noftri has primas leftiones a Rotantes.

mano

officio

amoverunt in fex

fabbata Ordinationum.
(ftiones

cum duobus

In

feriis quartis

Romano dux

refponforiis.

"

ante

funt le-

DECANTATIONE.

MISSiE

C. IV.

387

Refpondetur: Deo gratias,

Lectio Is ale prophetae.
n cumfpiritu tuo.
Dominm fit femper
legitur
lecta
rurium
Sacerdos
mox
prophetia
qua

vobifcum, Refpondetur Et cum fpiritu tuo. Inde dicitur Tradtus duorum

Quo finito facerdos inquit Silentium facite. Sequen vel trium verfuum.
,

Mox canitur five reFault apoftoli &c. Refpond. Deo gratias.

citatur epiitola.
Pott quam , libro in alterum altaris cornu translate
Domimts fit femper vobiscontinuo dicitur evangelkim ad hunc modum
Gloria tibi Domine.
Finito evangelio
cum.
Refp. Et cum fpiritu tuo.
tia epiftola

Refpond.
Refpond. Amen. Mox facerdos : Dominm Jit femper vobifcum.
dicitur
Alleluia
cum
Et
tuo,
ficut
nunc
ante
cum
Poftea
verfu ,
fpiritu

In Sacramentario Gallic ano apud Mabillonium

evangelium cantatur. "
mox in prima Miffa cum hoc titulo Incipiunt lettiones de adventu Domini

Muf.

T. it.

ItaL f 283 '

'

quo loco maxime

notat in margine Mabillonius, cum quae praecedunt, fere ex ordine Romano defumta fint) duae, ut
occurrunt lectiones praeter evanin ritu Ambrofiano ,& Mozarabico fervatur
gelium
leclio Malachia propheta, & leclio epiftola Iacobi apoftoli adgentes :
quemadmodum paffim laudatur Iacobi epiitola ad gentes, qui titulus Petri epiftolae primae tribuitur in ledtionario Gallicano ubi femper duae funt
una ex veteri
altera ex novo teftamento
lediones
quod iuxta ordinem
Romanum antiquum in natali Domini fiebat. Ifta de re Rupertus Tui- Dedl v Qfc
tienfis inquirit in hunc modum
Illud quaefitu dignum eft, cur in hac fo lemnitate dominicae nativitatis tarn die quam node duae ad Miffarum folequod alias per totum annum eo modo non fit.
mnia legantur epiftolae
Quodque maxime praetereundum non eft, prima femper de veteri, fequens
Durandus eundem ufum in vigilia nati- L VI f- 1 ^
de novo teftamento fumta eft."
vitatis Domini in quibusdam tantum ecclefiis notat
& poftea de ipfo natali
ut bafis fit fub e. 13.
Ante epiltolam (inquit) legitur immediate prophetia
innitente
columna
bafi.
Non
enim,
dicuntur
in
evangelio
quae
credeJ5
nifi forent in veteri praedicla.
Secundo ideo in vigilia &
rentur impleta
in hac Miffa duae lecTiones fine intervallo dicuntur: una de prophetia, aquiaChriftus pro duobus populis in pariete coniungen lia de apoftolo
Quidam tamen nullam Jdicunt prophetiam, fignificantes,
dis nafcitur &c.
tranfierunt
vetera
quod
&c." Deprehendi hoc in antiquismiffalibus MSS.

tarn in Galliis quam Germania fcriptis

poitquam ordo Romanus ubique fuit
incipere mifTale Gallicanum

( a

'

receptus

unum

etiam citatur

apudMARTENiuM

mifTale

MS.

Colbert. Betaa.ecel

Bibl.

annorum ubi etiam in fefto Epiphania prophetia, & epiftola^'

occurrit, quod & alicubi me deprehendiffe memini.
In codice VaUiceliano faec. X. B. VIII. Roma id etiam in fefto SAoaxxis Evaiig. & S. Silve-

circiter

500.

stri obfervavi.

Et

cum

alibi in fefto

Nat. D.

Ccc

continenter pofitae
2,

fint

le-

diones,

DE SOLEMNI

P.I.

L. II.

388

Adhuc ritus commemodiones, in VaUicellano Graduale interponitur a).

randus eft, quo in Narbonenfi ecclefia tarn prophetia, quam epiftola in naeius ecclefise
a r t etali Domini cantabatur, prout ex Ordinario MS.

his verbis

edidit

&

Prophetia lectio Isaite,

cantatur a duobus

quod fimul incipiant leftio Isaije prophets. Deinde unus

quisque cantet per fe fuum verfum, ita quod alter eorum cantet textum
five farcituram: dida prophetia imme prophetia?, & alius ornaturam
fequitur
epiftola
Pauli
ad
Titum
diate
Charifjime, & cantetur a duobus

De ornatura feu far eo modo, quo fupra in prophetia eft ordinatum. "
citura dicemus mox
quce nimirum erat vernacula expofitio ledionis, quam
clericis

ita

ad fingulos verfus cum fingulari melodia alter fubdiaconorum feu clericorum populo pronunciavit iuxta Martenium alibi etiam ufitato ritu &c.
Quoad modum vero ordinarium ledionum, Dicitur (inquit Durandus)
Illic
lectio, quia non cantatur, ut pfalmus vel hymnus , fed legitur.
hie
modulatio,
fola
ritu
Hienim
pronuntiatio
quseritur.
"
Isidorus
de

Pronuntiantur autem lediones in Chrifti eccleconftat autem eadem fanda fcriptura ex veteri
Eadem
voce
ufus eft antea, quando dicit lediones pronova.
"
f. io.
35 lege &
nunciare antique inftitutionis efle , ut videatur innuere fine cantu pronunquae ipfa viciflitudo iuxta
tiantis folum voce lediones tunc fuiflfe didas
De/T/2f c.s.Bern on em quandam fymphoniam facit: Ut, inquit, aliquando omnis cantus videlicet antiphonarum ( qua dicuntur lntroitus ) gradualium, offertoriorum,
Be

iiv.

ub.i.

c.

off.

xi.

fpcinico feu

Mozarabico;

de fcripturis fandis

fiis

communionum, cum leltionibus apoftolicis, &f evangeliis ita conveuiat, utvelut

quoddam organum diflantis interfe vocis concordem fymphoniam reddat. In
p. iij.

ad epiftolam haec habetur rubrica

NiffzJEthiopica T. IV. Bibl. PP. Pari/,

magna voce
quod meis oculis

In

dicit epiftolam.

Puftea

ledionario Luxovienji,'

antiquiilimo

nullum potui deprehendere cantus

indicium
nifi forte color ruber mutationem quandam vocis indicarit, queni
notavi in quibusdam evangeliis
ubi fingularis attentio exprimenda viuti in fefto Sandi Ioannis Baptifta in medio contexdetur praefcripta
folicite perluftravi

tus
primam

a) Poft

Tecum

Kme

filius

Gr.

Bhs Bho
Bhs dixit

f. Bicit

tu ego bodie genui

te.

Se-

Bhi fuper me.

Benediclus qui omit.
f. A Bho factum
Kme apparuit benignitas. Alia. Buns re-

quentia
Gr.
ejl.

gnavit.

mane prima &c.

In

die

Viderunt omnes

I.

MiflTa

Beatus

vir.

left.

fines.

Bies fanclificatus.
in

es

nofte.

AUehtia.

apparuit.

mens

de

MiflTa

&c.

principium

meo &c.
ad me

prima

in

leftio

Spiritus

Propter hoc fciet.

Lee.

In fefto
libri

Leftio

fap.

ep.

Multifariam.
S.

timet.

B. P. A.

ad

Fratres iam non

Eph.
#".

Sed Jlc

Nota

ille.

dam

VESTRI
ventus.

ad

volo.

Gr.

eflis.

Alia.

left,

Exiit fermo.
ejl

difcipulus

integrum poft fecunquod alibi divifum inter duas

pridie
libri

Kal.
fap.

Ecce facerdos.
Fratres

Memento

Gr.

Hie

graduale

hie

Sic

P.

Hebr.

Alia.

eum

leftionem

All.

Eph.

Iujlus ut palma.

In natali ubi fupra in II. Mifta, Leftio libri

Iujlum deduxit. Left. ep. B. P. A. ad

leftiones.

Gr.

Alia.

fapient.

Gr.

Io A V. Evangel,

Qui

Fratres Bencdiclus Bens.

Ian.

nat.

S.

Sil-

Bcatus vir qui inLeft.

ep.

B. P. A.

plures fatti funt facerdotes.

Bomine.

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

Benedi&us Dominus Deus

tus evangelii verba haec:

gelio verba

Medius autem Dominus

haec:

nario, quae

cantanda

Et in

Ifrael.

Cum

ibat.

rubro defignentur.

flint,

389
alio evan'

in illo lectio*

alias

In evangelii libro, quern

textum vocabant , bibliothecae noftrae faeculi circiter decimi notas paucas

circa finem periodorum inveni , excepta paffione Domini, ubi in illis verIn alio recentiori faebis Eli Eli &c. plures habentur notae, feu neumata.

eodem fere modo notatas inveni tarn

novo nimirum teftamento, quae fecundum

circiter XIII.

culi

evangelia, ex

&Durandum eodem modo

dinalem,

acutum, diftinclum
haec in MilTa

a leclione

communemque modum

teneat

dem tamen femper

quando

Erat turn feftum

eft ratio,

quam evangelio
Romano etiam

non

fuit,

i-

pontifice ali-

Quam

in

rem

ab annalifta Saxone ad an. 10^3. quae eadem

119. ex Trithemii annal. Hirfaug. refertur b).

hiftoria

Cone. Germ.

III.

nativa

graviter pro conformitate Romance ecclefiae agente.

narratur fingularis

T.

modi ubique

ac unius

&

canendi in Miffa epiftolam defignat, qui conllmi-

olim, fecus ac paffim nunc, in epiftola,

lis

Car-

accentum
gravem, nifi

terminatae in

Quae prona

a).

quam

Hugonem

definente in

veteris teftamenti,

locum

epiftolae

canebantur,

lectiones,

p.

Stephani ubi

S.

in multis locis planclus S.

Stephani

fin-

Teftatur id fe reperiiTeMAR-

gulari ratione lingua vulgari fuit decantatus.

tenius in veteri rituali MS. ecclefiae Suejjionenfis

& in antiquo milTali TL
r
S. Gratiani Turonenjis ab annis circiter fexcentis exarato, defcriptam in c.

deant

'

folio
a)

Leftiones

novo vero

&

In

Et

Durandus

lib.

IV.

c. 1 6.

in

eft

inclinata

eft

&

Hinc

finitur.

inquit

refpondeo, per prophetiam,

cecidit
,

&

etiam

quafi frafta

gelium vero
prxfentatur,

exultatione

&

cuius figura
,

ideoque

prophetia

quod fynagoga de-

hafta

vexilli

ecclefia

fininntiir.

&

per evan-

novo

re-

niilitans

ideo ilia

Prseterea

cum

in vet.

caduca promittebantur

leftiones in

in

fynagoga, qua:

quafi cadendo
eft

qua; exaltata eft,

&

intelligitur

epiftolam

vocis

temporalia

minantur

veteri teftamento

inclinando vocem

teft.

evangelium vero ac epiftolam, vocem

pingitur

autem

quare prophetias voce inferius

exaltando finimus
quce

In

gravem accentum

teftamento fpiritualia

in
ter-

&

lignum evangelium & epiaccentum terminantur acutum.

Qua:dam tamen leftiones de veteri teftamento fumtac,
quae in officio Miffs pro epiftolis fxpe legun-

aeterna,
ftola

in

in cuius rei

acutum terminantur accentum, & fub

leguntur.
Cum enim tunc in

in

tono epiftolari

locum epiftola: fuccedant, merito, & quoad hoc,

& quoad nomen illarum debent imitari for-

acutum. "

accentum

in

Quxritur

tur

Miff,

expof.

accentum.

promittuntur fpiritualia
lignum evangelium &

cuius

terminantur

epiftola

Card,

gravem

in

teftamento

sterna.

deflexa

Hugo

( inquit

terminantur

c. 9.

2.

b)

mam.
Leo

apoftolicus

macice

& Heinricus imperator

Domini

natale

Miffarum folemnia in fanfta

fequenti

celebrans,

die

tinum archiepifcopum
huic fubrogavit

&

ubi ad hoc

quam

conibus

ventum

IVbr*

papa

nt oportuit,

Luippoldum Mogwiiu fua

dioecefi,

qui perafta proceffione,

eft,

difta oratione,

fede locavit

Humbertus,

fuis,

die

utpote

officio,

fua

in

fe

Ubi

celebrabant.

poft-

quidam ex

ficut

dia-

multi ob

il-

venerationem folent, leftionem decanquod quidam ex Romanis papae affiften-

lius fefti

tavit

tibus vituperantes,

&

contra papam,

manoyuin more non ageretur

fuaferunt

ut ad

interdicerct,

temneret

eadem

qjnpd

item

eum
cum

mitteret,
ille

mittendo

quia Ro-

obiurgantes per-

deenntationem

iuvenum more conPapa interdixit, qui

vocis fonoritate qua prius cantavit,

center leftionem ufque ad finem perduxit.

c c 3

"

de-

11.

3. art,

II.

DE SOLEMNI

L. II. P.I.

390

Lettio acluum apoftolorum. For amor de

prout fequitur.
vojluit
Barun.
Se
efcojlet la lectin de faint Ejieure le
f
pri
faignos
vos
In MS. San-Gallenfi fsc. XIII. vel XIV. reperitur
glorieux Barun &c.
folio feparato,

in die S.

&

Stephani
Item

oclava.

& Innocentum

Haec

cida vaticinatur nativitas.

Bus

Tr.hift.fur
chant,

i23.

p.

Bfc.

p. 134.

136.

dicit

Dominus

Pater,

Spiritus San-

Filius,

Populus gentium qui hambulabat in tenebris &c.

Et

interpolata

fie

tota epiftola fuperpofitis amplis notis muficis.

Sequitur lectio fine noduabus Mifiis duas lectiones fine notis.

Refert
varia
epiitolarum
die
Lebeuf
exempla
in
Stephani,
S.
S. Ioannis evanD.
geliftae
SS. Innocentum, Circumcifionis, Epiphaniae, S. Blasii partim ex
fcripturis, partim etiamex ingenio compofitarum, unde &vita de imweentibus, Fiedu jour de I' an, vita diei anni, quo prima anni dies, circumcifionis
nimirum, defignatur. Vita Epiphania vita S. Blasii apud eundem loco epifecundum veterem nimirum confuetudinem legendi acta
ftolae nominantur
Sanctorum in Mifla, aut etiam miracula: ficuti de S. Stephano paillm
meminit S. Augustinus Dicitque Ducangius, univerfalem mine ufum
cantandi eiusmodi planctus
olim in Galliis
ut vocabantur S. Stephani,
lingua latina cum paraphrafi Gallica, quales funt omnes laudatae apud Lebeufium epiftolae, cantu piano cum multo modulamine. Referam, quae
auctores hirt. liter. Franc. T. X. p. XVIII. recenfent ex leBoeuf a).
Quaeque vocari folebant epiftolae farcitae, feu cum farjia magna folemnitate canveluti teftatur laudatus Martenius in ordinariis MSS. Narbonenji
tatas
& Cabiknenji: habeturque ftatutum epifcopi Parifienjis an. 1 198. apud Lebeueft

tis

S.

nolle Nat.

/;/

Audiat, fentiat,

canto.

De

Ioanne. In cod. Barbar. n. 1853.

D. lee. munda Jit, pur a Jit, hac ergo
quid dicat \qq\'io Ismje prophetic, in qua Chrifii lu-

in die pafchatis.

Longobard. fcripto:

lit.

In Epiphania item,

epiftola interpolata.

&

deinceps in

aliis

a) Recherches fur les phis anciennes

traductions

Memoires de l'acad. des

en langue franqoifc
infeript.
T. XVII. p. 714 - 717Que lorsqu'
on rcqut dans l'eglife Gallicane la liturgie Rotriable , on commence a lire a l'office de unit
:

les actes

des Saints

Galiican

rit

fe

qui,

lifoit

dans l'obfervation du

La nuit

Meffe.

la

1111 temps propre

a la predication,
on ne fongea plus a expliquer au peuple ; comme on faifoit auparavant, les actions des Saints
Ceux de faint
dont on folemnifoit la fete.

n'etant pas

Etienne

Meffe felon
font

de
tion

des

tires

feuls,

des

liturgie

livres

Roitnpne
faints

parce qu'ils

furent aufli les

perpetuerent l'ancien ufagc Gailicun,

qui

lire

qui fuflent lus a la

etant les feuls,

la

les

actes

faints

des

martyrs avant

myfteres.

la celebra-

Et comme

felon

un autre
que ou
qu'apres

ner

1'

de

article

la

vie de faint

liturgie

Romaine

l'eve-

pour en donque
,
conjunctures qu'on ftatua, que

ledhire de

explication

ce fut dans ces

la

la

ne pouvoit monter en chaire,

le pretre

il

l'evangile

eft

EtiennE,

noncee en latin a

la

femblable

vrai

Meffe

qui
,

fe trouvoit

quee en langage vulgaire au peuple,

&

en cet etat avant

faints

la

pro-

feroit aufli expli-

celebration des

chantee

my-

pour quoi on trouve *les actes

de faint Eti en ne premier martyr en langage

fteres.

Voila

vulgaire, dans
fiecles,

depuis

le

les

renvoye a fon
ecclefiaftique,

ccla fe

livres

neuvieme.

de

prefque

M.

l'abbe

tous

le

les

BoeuP

traitc
hiftorique fur le chant
pour apprendre de quelle maniere

pratiquoit.

MISSM DECANTATIONE. CIV.

391

beufium: Mij]a fimiliter cum cateris horis ordinate celebrabitur ab aliqiio p.

pradiclorum , hoc addito, quod epiflola cum Farfia dicetur a duobus in cappis fericeis.
Et Ordinarium SueJJionenfe eodem faeculo fcriptum Epifiolam

n9

debent cantare tres fubdiaconi induti foleinnibm indumentis

Entendez tuit

a cejl fer.mon.
Aliae apud eundem citantur eiusmodi epiftolae duplici lingua cum farfia (quae etiam ornatura vocabatur, ut apud Martenium \{~ De ant. Ecci.
c C XIL
dere eft) latina , cum paraphrafi Gallica, aut etiam mere latina , qualem de
^fm \
S. Nicolao vidiffe fe dicit Lebeuf in urbe Brivatenji.
Aut dimidiae la- De ant. rit.
tinse & dimidiae Gallica, qualis de S. Blasio
apud lingonm habetur, ubi LI c -3- *
2 *' "'
non folum in natalirjis Domini, fed aliis etiam folemnitatibus canebantur
non ita pridem adhuc Divione plan&us S. Stephani. Iuvat hie fpecimen dare, prout in codice an. foo. latine cum modulatione mufica habetur in noftra bibliotheca San - Blafiana.
'

&

________ __________

- - W

~S.

-*-*for

:e.

ti

a po Jfo

ac tu urn

ti

Efc

rum

San&o

tro

phe

bus

/or

ta

af cen

fi

fo

lemp

ni

Ste

a.

pha mis

m5IS
fi

ta

w^

rfi

-W

m
j-__

in fig ni tus /a

#
e

-W-

ipse

re

gi

a.

ni
o

nis

-^

_ET_E

5fiS*

_E

fac

lis

*-

no va

il

lis

te

. rf-tBrg:

_!_E_^
di

coe

in

w -h ilb-g
In

Ver nan

rum.

lo

___

^-g^---*=?

pie nus

gra

ti

PJ-J-^-y-y -E ____
mi ne

lu

tus

tui

Do

mi ne

H-M* -i-^-Mj-a.y

W W

_a ^>ro

vul

t#

&figna magna

in

^-.

po pulo&c.

Duo

DE SOLEMNI

P.I.

L. II.

392
Duo

alia fpecimina fingularia damus ex MS. San-Blaf. 400. ann. cantus

le&ionum etiam cum contrapuncto
de dedicatione
& B. M. V. Vidi
:

Et:

civitatem.

JQI+.

omnibus requiem quafivi.

///

rf:

M -*

ec

:* -*y-**

-a-

Lee

po

ka

lip

fis

w.

lip

Io

HAN

-V
.

NIS

T5-

do

po

Io

fis

HAN

NIS

po

fto

+_

^:^_si
di

e bus

il

^^5

S^

h*

.hH

e bus

di

r
"p~

...

M
-

il

"H" *T

'* A

kiel

lis.

T7i

w* .w.,"
M
k,

Ji a

km

Vjfc.
lis.

M^^A
W
V
.

"

i_j

h^

di

ci

'""

fc^

ST

5.

fe

li.

H"

sn
FijN

to

li.

1 +-*-*
" 4^
pr=
-W S
*~y

In

'

A-

bri

li

wsw-

ka

po

ti

f Ktac

w
n

A-

bri

P*
S

--

ti

_ta
""

di

"

"'"

J
w^^a
C
vi ta

vi

ta

a
tern

M
h * y* M
"~
ci

~"

fefl

tern

^/

MISSiE

fane

s
de

3LSI3E

* 3

ce

lo

vam

no

falem

Iehru

tarn

DECANTATIONE. CIV.

quam

^R

quam

tan

lo

fpon fam

ce

tern

**

4fr-afr^4JBnr '-ft-y^-*
de

den

de fcen

L^.-

tan

393

~;

jj

fpon fam

-#-

-Hftft

-ft-

or na tarn

vi

ro

fu o.

r~"
:

or

na tarn

S^

vi

-$a

-L<ec

ft0ec

ti

-^

ro

fu

H *-B
o

li

I~^5E !=^
::

o.

ft

bri

ft^-ftftft-ft-^- -g-ft-ft-*
fa

pi

-ftft- is^ -^

en

ci

ftftfsf-^-

"

=?

ft-

ti

li

bri fa

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

L.

pi en

II.

P.I.

-/

ci

d d

L. II.

394

P.

DE SOLEMNI

I.

P=^gjS

-:

*oni ni bus

re

qui

em

que

ft

vi

ii

V
in he

re

di

ta

Do

:.

f
in

he

re

di

ta

>

pit

&

di

pre

cc

pic

xi:

mi

chi

EE

*-*M
tunc

bor

::-.

1-1- A -l-tJhfLa
Do mi ni
m

ce

-t

mi

&

di

sit

mi

ra

ere

bor

a tor
J

*--*-fi~*-

chi

ere a tor

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

?:~Mr^=s=^=s::=^
tzs:

-W

H.3+

jj:

om

&

urn

111

qui ere

vit

IK w m =*::=^

=}E:
&

urn

ni

0111

395

qui

ere

vit

i^rs'^r^-r.
me

re qui e

^^ m

re qui e

p=

-&-

Et

di

-W

na

ber

ta

cu

-Wm

me

i=t=2
in

vit

-W

-H-

in

vit

xit

me

o.

=2

-n-

~*

lo

na

ber

ta

cu

lo

me

o.

m-M-M^

mi

i-KI

"^"ch

-M

Nt*

s}3=5iE!i={^
Et
fc

F-

-V

di

HW
M

mi

xit

ch

PI

In

^SC

.m _^.
[

m-m

w **

'M
]

Ia cob

in

ha

bi

ta

^sW-W-

Ia

cob

in

ha

Ddd

bi

ta

L. II. P.

DE SOLEMNI

I.

ghqj
he re di

H <^

fc
Br
r"

in

&

in

i
m
ra

ra

re

ta

r
^

dis

le

_z::!r=s

_Js.

me

is

mit

me

is

&

M_
te

le

clis

mit

te

ces.

*+

di

ces.

XVII. Solemne Temper

Jis

Miv *" hW-W-di

1"

-tt

cum

re

$M

Graduate.

re di

M
"
* M
M
W W

&

ra hel he

Is

ta

-W-W-Win

r&

-&--

jg

T* [^==:
W^ i*tZ**Jt

fuit lectioni

turn

aliis

divini officii partibus,

Mauri cms Senonen-

refponforium fubiungere, de quo

ieuPETRUs Venerabilis in carmine deMifla:
etiam in Miflfa

IUonim monitis dum refponforia

ccrntat,

Edocet affenfum fe tribuiffe chorus.

Fr*f. in mit
Hb. mifaks

Rom.
p

'

eud.

XXL

n antiquioribus
'

ecclefias

moribus

Thomasius
refponforium pfalmi quod

inquit Iof.

Cari

feu

nu-

ufita;
merandus eft pfalmus refponforius , five
veteris
Teftamenti,
anleftiones
folemniis
poft
in
MifTarum
f
a
tur
j
ur
^ t us u
p
perduraftempore
Probat S. Io. Chrysostomi
te leftionem Evangelii."
fe

antiquum pfalmi reiponforii morem, fubfequenti autem evo detrunca-

tum

MISSiE

DECANTATIONE. CIV.

397

turn effe in Oriente integrum pfalmum refponforium , reliclis tantummodo

duobus verficulis ex aliquo ferme pfalmo excerptis quos 7r^oKii^tvov liturQuod vocabulum vetus latinus interpres ligiae graca appellare folent.
& quidem recliflime, iuturgiae S. Basilii, ad fenfum oculos convertens,
Minim
transtulit.
e vero (pergit) negotium Lo C
dicio Thomasii

refponfum
quod ante epiftolas S. Pauli is cantus fiat apud Gracos
alicui faceflTat
,

at.

nam

&

Latinos, quod illi refponGracos inter

forium pfalmum ante libros omnes novi Teftamenti , ut aperte teftantur
conftitutiones vetuftiffimae ecclefiae , quae apoftolicae vocantur lib. II. c. f 7.
Hi vero ante folam evangelicam leclionem pfalmum refponderint ut ex

id difcriminis fuifle videtur

Fallitur hie Thomasius ,

Latinis Patribus conftat."
folam
evangelicam leclionem
ante
tim
Latinos
putet

quod indifcriminapfalmum refpondif-

prophetiam pfalmum refponforium, qui Traclui feu Graduali hoMabillonius in veteri liturgia GaUkana decantatum fuif- l.im uturg.
,
fe oftendit Gregorii Turon. Hift. Franc, his relatis verbis
Interea iam GaBic. c.%.
riILc-3 medio prandii perado , iubet rex, ut diaconum noftrum , qui ante diem
adMiflas pfalmum refponforium dixerat , canere iuberem. Hoc finito dia3j
Et haclenus conftan conus filentium indicebat ad leclionem Epiftolae. "
ter in liturgia Mozarabica Tractus canitur poft leclionem veteris Teftamenti , ante apoftolum & evangelicam mox fubiunclam , nullo
medio cantu,
contrarium morem in quibusdam ecclefiis Hifpania damnante Concilio
Toletano IV.
In quibusdam quoque (ait) Hifpaniamm ecclefiis laudes c. n.
dum ca poft apoftolum decantantur , priusquam evangelium praedicetur
nones praecipiant poft apoftolum non laudes , fed evangelium annuntiaPraefumtio eft enim, ut anteponantur ea, quae fequi debeant.
Nam
ri.
laudes evangelium fequuntur propter gloriam Chrifti, quae per idem evan3,
gelium
praedicatur.
Circa omnes igitur facerdotes hie ordo deiuceps re
tineatur , excommunicationis pcenam fufcepturis, qui hunc ordinem perDe hoc Walafridus Strabo Refponforia (ait) & AUe turbaverint. "
luia,
quae
ante
evangelium
cantantur, deinde adiuncla videntur, poftquam

quae & videntur prohibita ca5) antiphonae ad ingreffum dici exfpirarunt ,

In illis
nonibus Hifpanorum , qui longo poft tempore funt conftituti.
iubetur
,
ne aliquis hymnus inter leclionem apoftolicam & evange enim
fe.

Port:

dierno refpondet

Hum

taffe

in

ordine Miflae ponatur. "

Ex quo

tunc temporis, fed propter novitatem

intelligitur

rei,

id aliquos ten-

nondum
Romano commen-

ftudium eorum

quibusdam receptum: quod tamen poftea, ufu

datum, ad omnes Latinorum pervenit ecclefias.
Berno Augienfis : Poftea
(inquit)
quum gradalia
Alleluia inter apoftolicam
evangelicam le
clionem cceperunt frequentari, Hifpani quafi novitate rei perculfi, multum
fuifTe a

&

&

d d

re-

DeMifa.c.i.

398

DE SOLEMNI

In quibusdam Hifpaniarum ecclefiis &c.

VerumRomance ecclefias poftea eft conftitutum, ut refponOrdinem liturgiae
foria & Alleluia canantur ante fancrum evangelium. "
Mo-zarabica fie explicat Io. Vasjeus in chron. Hifpania ad an. 717. DoRefpondetur Et cum fpiritu tuo.
Leclio
minus jit femper vobifcum.
Refpondetur Deo gratias.
Mox legitur prophetia.
libri Ifaia propbeta.
Je&a rurfum facerdos Dominus fit femper vobifcum.
Refpondetur
J3 Qua
Et cum fpiritu tuo.
Inde dicitur Tra&us duorum vel trium verfuum.
5
reftiterunt, dicentes:"

tamen ex

auctoritate

j,

Quo

inquit

finito facerdos

Silentium facite.

Sequent ia epijlola Vault

Refpondetur Deo gratias. Mox cantetur feu recitatur epilibro in alterum altaris cornu translato, continuo dicitur
ritus Ambrujiamis ex Romano fuerit expreftus, incertum
evangelium."
An
,3
eft. Ambrofiani hie dicunt fuum pfalmelum refpondentem graduali noftro cum

apofioli fc.

(tola.

Poftquam

Domini Gloria in excelfis Deo ? in terra pax,

alleluia
alleluia.
Ritum cantandi pfalmelum feu pfallendam defcribit Bekoldus apud Muratorium a). Cum vero apud Ambrofianos dux lint lecliones, poft fecundam feu epiftolam, ut apud nos ritu Romano, cantus haAlleluia

in nativ.

g.

e.

apud Muratorium p. 90^. in MilTa

requiem fempiternam. Te decet. Item leiiio libri

betur, qui refpondet Graduali, ut

defun&orum

JPIacbabaoruvi.

Sicut

jlola.

De

canon.

ttw.%%.

t e ft

grenfis
,,

Ingreffa
In diebus
:

De

venire."

de

officio

S.

vir fortis:

illis

Cantus

portavimus.

&

&

Radulphus Tunin fuo

quam

ilia

Nota, inquit Durandus lib. IV.

Gelasius compofuerunt gradualia,

ad Mijfas cantare Jlatuerunt.

Epi-

Nemo

Ambrosius

Alleluia

Et Gregorius ad Miriam tarn

multa ordinavit.

Alleluia,

&

Gradualia

refert:

profundis.

Evangelium

exaudi.

cantu Alleluia paulo poft dicemus.

Ambrosio

in Romano officio compofuit. "

quod Gregorius, Ambrosius

&

De

Pfallenda.

Domine

alia

19.

c.

traclus

In antiquiffimo antiphona-

monumenta liturgiae Alemannica edemus notatur graduale

cum verfu. Thomasius obfervavit in antiphonariis miflalibus S. Gregorii
gradales refponforios notari, & in MS. codice: Deinde fequitur Apoftolus.
rio,

quod

inter

Item Gradalis five Alleluia.

Paflim hoc inveni in fronte facramentariorum
ut paulo ante ex cod. Bibl. noftras
ex bibliotheca cubiculi defcriptorum
retuli
quod Muratorius edihabeturque in facramentario Gregoriano
,

Lit.

Rom.
^ 395,

dit:

lecla

autem

lettione ficut (leg.

fequitur) refponforium

deinde Alleluia.

Apud
a) T. IV. antiq.

It.

medii

xvi

Finita

p. 871.

leftione ( inquit ) puer triagiftri fcholarum acceptis tabulis cburneis de altari vel ambone,
pofitis per claviculariuin

camifiolo afcendit

dam.

ebdomadarium

pulpitum

Et hoc femper

ut

veftitus

canat pfallen-

excepto in

Quinqua-

gefima
Sanftae

idem
rit

&

dominicis

in

quibus ledtores canunt,

in

Mari.e
vero

defucrit

(Sores cantant.

"

&

in

annunciatione

quando duo fubdiaconi

cantant

notarii
fi

diebus Qjiadragefimx,

fi

&

tot-

archiepifcopus adfue-

duo notarii

&

duo

le-

DECANTATIONE.

MISSiE

Apud eundem, & JMabillonium

cantor cum cantatorio afcendit
,

ut dicatur Alleluia bene ,

In II. ord.
refponfum. "

in ord.

&

autem

fin

I.

399

Romano: Poftquam

refponfum.

dicit
,

C. IV.

tra&um

fin

Si

tempus, T IL *

9-

fuerit

minus

legerit, Muf. ltd.

tantummodo

p. 4f. explicatius cantus refponforius defcribi Poftquam legerit cantor, cum cantatorio fine aliqua neceflitate afcenleftor,
folus inchoat
dit non fuperius, fed (tat in eodem loco, ubi
idem folus verfum recuncli in choro refpondent ,
refponforium ,

tur.

&
&

&

tempus ut dicatur

&

bene fin autem,

Tradus: fin minus, tantummodo refponforium. Cantor, qui inchoat
Ipfe iterum Alleluia di Alleluia , ipfe folus cantat verfum de Alleluia.
inferiore.
id
eft
gradu
Innuit gradus ambonis,
,
"
cit ftans in eodem
in quo canebatur graduale, uti alias in medio choro praefcribitur in conGraduale ff Alleluia cantent bini &f
fuetudinibus can. Reg. S. Victoris
Si fuerit

fponforii cantat.

Alleluia

Ubi forte gradus ambonis non fuerunt, unde graquod in gradibus, non ipfa ambonis fummitate, canpraefcribitur ordine Rom. VI. apud Mabillonium: Fi-

bini in medio choro.

nomen

duale

tatum

accepit,

fuerit,

uti

&'& $

n-

&

nit a vero lefiione , illis

qui gradualem
Alleluia cantaturi funt , iuxta
Confer, quse fuperius p. 321.
pulpitum in inferior i gradu Jlandum eji.
& feq. de cantoribus diximus, ne fine neceflitate afcendant; quae hinc lu-?
cem accipiunt. Ioannes Belethus haec fatis explicate edifterit, infuper pro
more etiam myftice. Notat c. 59. librum Graduarium ita a gradibus appellatum , eoquod diebus fejlis in gradibus afcendi debeat , atqae ifiinc can,

tari in ambone.

dus altaris

Diebus autem profejlis canitur in medio chori ante gra-

Quod

a).

finita

le&ione cantari confueverit

fingularem re-

denominationem defumit Almaricus apud Thomam IValdenfem De mfar.

quia recitando aliquem pfalmum auditor es fie le-fncramental
EJI autem refponforium
clioni refpondeant.
Sed genuina eft Amalarii explicatio, diftisque hafte- De'ecc of.

fponforii

'

i,

nus refpondens
tus

Ledionem,

quae legitur

fequitur can-z. in. en.

Refponforium, ut idem, qui fupra(ni-

qui vocatur refponforius.

mirum Isidorus)

poft feflionem

Itali tradiderunt.

Quos

inde refponforios cantus vo-

Atqui ifta fuit conftans

cant, quod alio definente id alter refpondeat."
decantandi gradualis ratio
repetito poft unum aut fingulos verfus graduali
,

Hoc

feu refponforio:

De

div.

offic.

c.

duale

duale
tare

cam

Poft

38.

cantatur refponforium

cum

epiftolam

fuo verfu,

idem eodem loco Amalarius, ffle,

refponforii exaltat vocem fducialiter tarn
non

inquit

In repetitione

qui verfum cantat.

a)

facit

vero

five gra-

vocant.
Appellatum autem eft Graquod a minoribus in gradibus ante al-

ut
,

vel a
foleat

maioribus
in

etiam

folemnitatibus

diebus

profeftis

vero in altiori-

bus, hoc

eft,

vel quia de

graduin procedere debemus

in

virtutem

afcendere.

hoc

Diftum

dc virtute

eft
eft

quod verfui refpondeat

a vertendo nominatus eft &c. "

fponforium

Vel
gradu ad

in pulpito etiam a pueris.

quia gradatim cantatur

idem

re-

qui item

400
De orti. au.
ttfb.cis.

L. II. P.

Et
non timens verfum.
refpouforium a capite
S.

Galli De

cantatur,

z. IV.

c.

19.

7-

Finito verfu fuccentores vero fectmdo incipiunt

ufque ad finem perducunt.
Vetuftus ordo Rom.
Graduali
afiferitrefponforio
ab incipient e ufque ad finem
alibi

& verfus fimiliter.

Similiter in cottidianu diebus.

Alleluia fimili

tantum prima dicitur.

modo
Hoc
eft, ut Thomasius annotat, quotidianis diebus Alleluia prima tantum vice
poteft a cantore dici, ftatimque a choro repeti, praetermifla fecunda repetitione poll: verfum. Plura etiam hanc in rem laudatus afFert Thomasius exempla Gradualium cum pluribus, aut uno verfu.
Atque hinc etiam verfum
refponforii dictum aflerit Durandus
Verfus rcfpunforii fie vocatur, quoniam de eo fit reverfio ad ipfum refpouforium. Et mox id explanatius diquod modo ex Amalario retulimus: Graduale plane incipitur, ne nu
cit
Finito tamen verfu vox fiduVerfus vero alte
mis verfus afcendant.
Antea vero, qua modulatione potius deceat graduale
cialiter exaltatur.
cani, declarat; Rectius ergo (inquit) faciunt, qui graduale non fefti:

T.iv.oper.

DE SOLEMNI

&

MS.

f.xiu.

I.

in cottidianis vero diebus (Ji voluerit)

num.

4.

vis

&

modulatis vocibus efFerunt

fimpliciter potius
per quod etiam
epiftola,

&

cantum gravem afperum

tamen rectius refpouforium,

fed quafi

lamentabiliter canunt:

novi teftamenti figuratur

praedicatio

altius

lectione

&

Temtantum cum Alleut Durandus no-

quae figniticat praedicationem veteris teftamenti, canitur. "

pore pafchali tamen etiamnum ornifTo refponforio verfus

luia canitur, alias vero cum refponforio, vel cum tractu,
Caterum quandoque folum Alleluia quandoque refpouforium cum Altavit.
In duobus codicillis oblongis San-Emeran.
leluia: quandoque cum traclu.
faec. X. feparatim refponforium Graduale, & verfus cum Alleluia cani confuevifle leguntur, pro ratione nimirum cantus refponforii, cum feorfim can*
tor ftaret in gradibus ambonis, aut in medio chori, ubi fuas tabulas, mentbranas, feu rotulos habebant.
De Alleluia cum fuis verfibus paulo poft peculiariter dicemus.
Superfunt hodieque reliquiae quaedam gradualis refponforii fecundum ufum antiquum e. g. in feriis II. IV. & VI, quadragefimae
Domine non fecundum peccata nojlra &c. Et fingularis feria quarta maioDomine exaudi orationem meam
clamor mens ad te
ris hebdomadae
veniat.
Quern verfum cum cantor praecinuifTct totus chorus repetebat.
Profequebatur cantor verfum
Ne avertas faciem tuam a me, in quacunque
die tribidor
inclina ad me aurem tuam ,
ita verfus fequentes
choro
poft quemlibet verfum idem refponforium repetente Domine exaudi.
:

&

&

XVIII.

Hymnus
trium pue-

rorum.

let.

Hymnum

IV. can.

3.) in

quoque triurn puerorum (aiunt Patres Cone. Toquo univerfa cceli terraeque creatura Deum collaudat, &

quem

DECANTATIONE. CIV.

MISS7E

401

quern ecclefia catholica per totum orbem difFufa celebrat,

in folemnitatibus
dotes in Mifla dominicorum dierum ,

&

quidam facermartyrum caut per omnes

Proinde fandtum Concilium inftituit ,

nere negligunt.
vel Gallia in omnium MifTarum folemnitate idem in
Hifpania ecclefias
communionem amilluri, qui
antiquam huius hymni
publico
decantetar:

&

confuetudinem

noftramque

Et quidem in

definitionem excefierunt. "

ut legunt Walafridm Strabo, & Berno Augienfis, qui obfervant

quod etiamnum obtinet hoc canticum non efte in ufu, nil! quater
Ex ordine Romano XL
in anno, nempe in fabbatis quatuor temporum a).
qua ratione officium tunc fuerit celebraBenedicts canonici conflat
tum: Dum vero cantatur officium celeberrime a fcbola,
bymnus trium
puerorum.
Etiam in mifTali Mozarabico rarius hoc canticum pra?fcribitur.
Et primo quidem in dominica prima Quadragefimae poft prophetiam hoc
Dicit prebyter Dominm jit femper vobifcum.
modo
fy. Et cum fpiDaniel propheta. Tunc illi tres qua.fi ex
Deinde tractus
ritu tuo.
5? benedicebant Dominum de fomace dicen uno ore hymnum canebant
Poftea incipit facerdos
Benediclus es Domine DEUS patrwn no tea.
admirabilis
?
in facula amen &c. "
Differt
flrorum
fuperexaltus
f

hoc in aliquibus ab eo, quod Romauus ordo praefcribit in fabbatis quatuor

temporum. In officio paichatis ad libitum facerdotis permittitur in eodem
ordine
Bene Si placuerit, dicat presbyter hymnum trium puerorum
pulpito,

id,

&

diclus

Domine. "

es

In le&ionario

Domini notatur Danihel cum

clionem duodecimam, quae
trium puerorum Benedicite,

eft

Gallicano poft

beneditiione

de

ftatua

&

prophetiam in

in Sabbato fancto

natali

poft le-

Nabuchodonosoris, canticum

quemadmodum

poft feptimam canticum Mosis,

undecimam Ionje cuius loco in Mozarabico canticum Habacuc poft

le&ionem ex eodem propheta affignatur, utMABiLLONiusnotavit. Amalarius De uturgia
cum officium SabbatiS. exponens, dixiiTet, hymnum trium puerorum Beuedi- ^J" t4r
cite paffionem Domini
ac triumphum ad memoriam nobis reducere, id- iv. de offic.
que latius explicaftet, tandem fubiungit: Propter hoc Sacramentum, ut div 17.
poft

opinor, audivi cantari in vigiliis pafchae in ecclefia Turonenfi poft ledio nes, Benedicite." In facramentario Gallicano apudlaudatumMABiLLONiUM
:

poft Miffam
neditlionem.

Romenfem cottidianam,

DEUS

ut prsenotatur, habetur oratio poft bequi tribus pueris : quae hodieque folet poft hymnum

trium puerorum cani, qui benediclio dici confuevit, uti habetur apud V.

Thoa)

In eiusdem
clef.

c.

zi. )

loci

( inquit

Concilio ftatutum

hymnus trium puerorum

minica

in

ille

pulpito

ad

cantaretur.

de rebus eceft

ut

etiam

Miffam omni doQuod Romani

Mart. Gerbert. deMusicaEccl.

propter multiplicitatem

quatuor per

nifi

num

L.II. P.

I.

annum

officiorum

diebus

XII. numerus adimpletur. "

e e

non

faciunt,

quibus leftio-

<?

t.ii.
ItaL

Muf.
283-

L. II.

4<32
Thomasium
f

P.

DE SOLEMNI

I.

Miflarum Romance ecclefiae fabbato in XIL

adventus: Sequitur benedittio poft V. lectionem Danielis prophetae:
Benedicite omnia opera Domini &c.
Et in aliis codd. apud eundem: Inin antiquis libris

lection,

10.

modo

cipiunt has benedicliones hoc

&

iaudabilis

gloriofus in fxcula.

Benedictus es in firmamento

Q_uae verba

(inquit

&

cceli,

Thomasius) ad

finem potius praecedentis leclionis pertinent, ut ex antiquis lectionariis conftat, nifi fortaflis indicetur ab his verbis mutandam e(Te lecloris vocem

Ex aliis adhuc codicibus notat, eiusdem hymni can in cantici tonum. "
turn refponforium, prout hodieque canitur in fabbatis quatuor temporum,
ac olim Gradnalia decantari confueverunt, quod fere in defuetudinem abiit,
in hoc autera hymno a tribus, pro numero trium puerorum fieri folet.
Reperi etiam per vices eum in officio Miffae in antiquis MSS. Qui frequentior hodie ell hymnus trium puerorum diverfus ab eo, qui in fabbatis qua-

tuor

temporum canitur
eum fere

Quod
Be

can. oh-

ferv.frop.

9.

laudum

in officio canonico

ftivitatum, ad

quo

ritum,

vero de eius iugi ufu

potius fpectat devotionem

Radulphus

Et femper

dominicse ac

diei

in Concilio TolctanoYSf.

Tungrenjis dicit

inquit

fe-

praefcribitur.

ad privatam

profperitatis five ad-

five

^ ve rfitatis tempore hymnum trium puerorum pfalle: nullus mortalium huius

hymni virtutem explicare poteft , in quo omnis creatura ad laudandum

creatorem

apud Thomasium

narii Miflse

cui

Adhuc vero notandae

invitatur. "

hymnus

quoad lectionem XII.

p. 50.

in

Sabbato

poft haec verba: Aperientesque os

intermifcebatur

hie

funt rubricae antiqui leclioS.

fuum

Hie mutatur sonus in cantu. Et poft haec

omnem terrain. Hie incipit legere in sono
priore. Poft verba: Nee quidquam molcjlia intnlit: Hie canere inBenedittus es &c. Et respondent omnes
cipit clerus cum organis.
Benedicite
Spiritus
Amen.
choro
in
&. Post istam benedictionem

in medio ignis dixerunt.

verba: Gloriofus fnper

incipit legere in priore sono.

XIX. Quandoque ad

Tragus.

4'

graduale refponforium

Tratlus

canitur

cantu

continuo cantoris , non interrupto refponfionibus aliorum intercinentium a).

Aliquando
tamen tractus cum cantu refponforio confunditur, uti apud MarDe ant. mon.
rit. l. Hi.
tenium b). Sic tractus vocatur in rituali Corbeienfi ad feriam fextam Paraa

c - I2 -

fceve
a)

Hoc

difFert

&

fpondet,

Traftuni,

duo facrincia

turum.
habent.

Tradhis
Iila,

te

nemo

de

OfE L.

cui chorus re,

quod

columbarum

verba congruentia

qua:

Domine

cui

fcilicet

eft

&

fui

eft

illud

in-

tur-

officii

funt in Septuageflma

bulationem fonant, ut

mavi ad

Amalakius

inter refponforium,

III. c. 12.)

ter

(inquit

tri-

Dc profundi*

cla-

quce in Sexagelima,

oppor-

tnnitatcm fugx quxrunt, ut

giant a facie
iicere

circus

poflumus.

& lie

Ut

cartera deinceps

fit*

con-

Luudate Dominant omnes &c.

neophytorum

lattitiam

eft illiul

&

nuper ordinatorum

fi-

gniKcat."

b) Feria quarta feqxienti cantabunt

nachi Trachim ad magnam Miffam
exaudi,

mox

ut

cantaverint

primum

duo moDomine

verfum

DECANTATIONE.

MISSiE
fceve

confuetum Domine audivi,

in principio

&

decantaretur. Trcs

traclum Domine audivi: quern verfum repetet conventus

pi'esbyteri dicent

modo

refponforio

licet

403

C. IV.

in fine

&

in aliis verfibus repetet

in

uno medietatem in
Tradus Domine 1,
,

7. c 13.
alio totum verfum."
audivi a cantoribus inchoatus, ita cantatur , ut poft fingulos verfus a pri mo verfu repetatur nunc integro, nunc dimidio." Poteft hie locum habere notio, quam de tractuDuRANDUs innuit
Dicitur autem (inquit) tra-z./r.c.ti.

Et confuetudines Chmiaceufes

clus a trahendo

3,

& cum

quia tractim

afperitate

vocum

&

prolixitate ver-

quo cani folet in ecclefia RoConvenit hoc tempori

borum canitur."
ubi communiter poft prophetiam
mana fecus ac in MiflTa Mozarabica
In miflali Romano plepra^fcribitur traclus duorum vel trium verfuum.
pluribus
traftus
ex
verfibus
atque integris etiam quandorumque conftant
que pfalmis ut femper cantus variet; quod difcrimen ponitDuRANDUs ina
ter verfus fequenti arum, verfusque tralluum a). Ex ord. Rom. III. n. 9. difcimus
IIL
L
ab alio cantore refponforium ab alio alleluia,Yel tractum fuille cantatum Can& refponforium dicit ac deinde per alium
tor cum cantario afcendit
live tractus concinitur."
fi
fuerit
alleluia
tempus
In hoc enim
cantorem
,

6'

maxime
hie

diftinguuntur

trifti

fando.

quam

affignatus

quod

tempori

alleluia

femel

& traclus

fefe

tantum cum

excludant

illud laeto,

iundus in fabbato

alleluia

Quod autem (inquit Durandus) tradus maiorem infinuet ludum

graduale : per hoc innuitur, quod nunquam cum alleluia cantatur,

Tradus cantum gravem

nifi ob fpecialem caufam in fabbato pafchae."
ac lugubrem tempori accommodatum omnium optime Rupertus Tuitien-

defcribit b).

fis

Epiftolam > refponforium (inquit Ioantstes Abricenjis) opportunis Alleluia.

temporibus tra&us vel alleluia fequuntur.
Hoc eit ( iuxta Amalarium )^

XX.

}>

ineonventus repetet eundem verfum

cer

poft

prxdi&i

duo monachi

&

cantaBimt

alium

cantabunt

verfum ,
& conventus repetet Traftum in
medio fcilicet , Et clamor metis.
Et fie ufque
in finem diiftus Tra&us cantabitur.
Et poft
prxdi&i duo monachi iterum incipient principium primi verfus de dicto Tra&u, & conventus

cantabit

eundem

a) Quod ( inquit

verfum."
verfus

b)

Hoc autem (inquit lib. III. c.

notandum eft quod omnes

ctibus

ribus compofiti

norum
vatum

mittcretur.

bini

&

bini fub

que in tantum nequeunt conbinari. "

Bene ergo

lentiam gaudii gravi

incelfibus.

e e

iis,

termini's

in humilitate

quod lietantium carmen

pro Alleluia cantatur

clinat

triftitiam

Quod congrue fatis

tempus
Triftitiae namque

eft.

Tra-

unquam

denuntiant.

eodem cantu dicuntur

quod contingit, quia ut plurimum bini & bini
per rithmos fub paribus fyllabis componuntur
quod in verfibus Tradluum non reperitur
quia
ex facra fcriptura ut plurimum fumuntur, ideo-

rum

&

fletum

ut- Alleluia

n. 7. )

nee

hi.

fere gravio-

fed cuniti plagalium inferioribus

contenti

fequentia-

ib.

in

offic.

lib.

dicuntur modis, exaltari meren-

qui authentici
tnr

funt vocibus

6. )

"

Tradtus

altitudinem

concentu,

&

eft,

qui

^^"^

De

fo-

obferexigit,

inter-

interim

atque excelmodeftis de-

div.
c.

14.

404

DE SOLEMNI

P.I.

L. II.

&

tractum , quod alleluia laetitiam five laudem Domino, tra inter alleluia
vero aliquando tribulationem, aliquando laetitiam fonat." S. Isidoro

Deoff. iib.i. ctus

c.

idem

13.

laudes

Tolet. IV.

1:

c.

eft

dum

hoc

Atque hoc intelligitur in Cone.

prohibet laudes poft apoftolum decantari , priusquam evancanere.

eft alleluia

gelium praedicetur dum canones praecipiunt, poft apoftolum non laudes,

lam ante in eodem Concilio de tempore, quo
fed evangelium annuntiari.
omittendum eflet alleluia, fuit cautum: Item cognovimus quosdam Hifpania facerdotes, qui in quadragefimae diebus alleluia decantant, praeter,

10.

c.

quam in ultima hebdomada pafchae , quod deinceps fieri interdicimus,

ftatuentes, 11 1 in omnibus prsedi&is quadragefimae diebus (quia tempus

non eft gaudii, fed m3eroris) alleluia non decantetur. " Laudatus Amalarius retractat aliquid de alleluia, quod cantatur in Milfa. Nondum,
quod poftea inveni in epiftola S. Gregorii, quo teminquit, legeram
primum cantatum effet in ecclelia Rumana." ReAlleluia
Milfa
in
pore

fert deinde epiftolam S. Gregorii ad Ioannem epifcopum Syracufanum,

ubi inter alia primum obiectum ipfememorat: Quia Alleluia did ad Mijfas
extra pentecojles tempore feci/lis.
Quod ille de Hierofolymorum ecclefia ex
beatiHiERONYMi traditione, tempore beatae memoriae Damasi papae tractum
Amalarius vero rem hoc modo poftea explicat, quam ufque
dicit tradi.
in hodiernum diem iuxta Graduale Gregorianum fervamus in canendo alleluia
etiam extra tempus pafchale a).
Tribuit hoc idem Rupertus Tuitienfis S. Gregorio M. quod alleluia extra pentecoften ad Midas dici fecerit, quod antea tempore tantum pafchali fiebat, imo, fi Sozomeno credimus , Roma femel tantum primo die pafchalis feftivitatis.
Id adhuc aufus eft faeculo XI. Michael C;erularius obiicere, quod alleluia in Qua

I. II
de

off

Be

div.

off.

lib.

II.

l.

rni.

c.

21
c.

biji.

IS.

dragefima Latini non pfallerent

dum

antea faeculo

alleluia
Sacramentar.
c ' I9
;

{{'

in feptuagefima

in Concilio Aquisgranenji ftatutum

dimittatur.

Honorius

Augujhdunenfis

feptuagefima, diem defignat, quo feptuagefima initium

Primus mentis, inquit

depofitum:

alleluia fuerit

id

Du-

tantummodo.

fed femel in pafcha

nono ineunte

agens de

fumpferit

eft

ut

fuit,

quove

lanuarius in quo

alle-

a)

Docemur,

quod

aliquo

tempore

cantabatur

MifTa in Romana ecclelia abfcjue Alleluia.

Si
eo tempore cantabantur Trachis per omnes do-

minicos dies
lis

&

dominicis

de

divulgatnm

GUSTINUM,

aflumtum in

Septuagefima

Habeo notum ex

rentur, nefcio.
luia

poft alleluia

diebus

fit,

cantatum

&

fo-

rcferva-

quod Alleapud S. Au-

efie

eo,

apud Romanam ccclefiam, attemporibus per dies pentecoftes debere alleluia decantari ad recordandum
Reftat adde lxtitia refurreftionis Sanctorum.
que Cpblitamm

prifcis

huc quod pulfat intentionem ad requirendum,

hoe eft , ut ficut per dominicos dies & fcftos cantatur alleluia ad Miflam ,
ita
debcat
cantari per commiuies dies.
Nifi forte imbui
poffimus

ex prxfenti

icriptura

Nam

ex eo, ubi

dici

folent in quotidianis

S.

Gregorius

tummodo

Kyrie eleifon

poffiimus

intelligere

&

tabatur apud ilium per

cio MifTa:.

"

S.

alia,

quoe

tacemus, tan-

Miffis
Chriftc

Gregorii.

dicit,

eleifon

quod non

dicimus,

Alleluia

quotidianos dies in

canoffi-

DFXANTATIONE. CIV.

MISSiE
canitur

alleluia

certum
fima,

eft,

non

decimct luna alleluia deponitur.

in fecttmlo menfe

quando tempus omittendi

a quadragefima,

quomodo

alleluia

In-

repeti cceperit a feptuage-

Gregorio

fuit inftitutum,

cum

quod integros quinquaginta

dies

a S.

antea folum tempore pafchali diceretur

non unum

405

diem, ut Sozomenus obiecit, craffiori vero errore Cjerularius, poftquam iam ubique erat in occidente foquo talemne, ut alleluia etiam extra tempus pafchale in Mifla diceretur
turn
in
reliquis
frequentatur
divini
officii
partibus, cum
men tempore magis
& quidem
etiam in aliis partibus Miffe praeter refponforium Graduale
ad
ufque
fabbatum
port
xvo
pentecoften
de
medio
quo in orhoc
iam
Sabbato quatuor temporum ad le- t.
dine Romano'Kl. apud Mabillonium
propter
genua
pafcha
flectuntur
fed in loco Gradualium ca- II
non
diones

compleclebatur

pafchae

Alleluia nempe in plerisque ecclefiis

nitur Alleluia cum fuis verfibus. "
cum duplici verficulo dicebatur, uti reperit Martenius in vetufto MilTa- De

&

Muf.

it.
1-

ms-

m.

ted.

600. annos exarato , in Tolofano ,

quibus- dif- c 2 5dam aliis. Schema eiusmodi cantus refponforii alleluia ex Mifla pafchatis
ob oculos ponit praefatione in ant. libr. Miffarum Rom. eccl. obfervatque p. XXXIL
univerfim , ne quis , cum in antiquis codd. MSS. unicum Alleluia cum fuo
verfu animadverterit , putet, femel dumtaxat olim cantatum, eamque ob
\i

ecclefise

Turonenfis ante

cum

idipfum iisdem muficis notis

tertio etiam caneretur,

nee plane verficulum adiun-

caufam unicum tantum haberi Alleluia;

&

& iterum, &

femel,

clum haberet
folam caufam

nifi

repetendum

refponforiis,

eflTet

verficulis

eiusmodi nimirum ob hanc

antiphonisque adiunclis, quo, intercalatione can-

melius aptiusque

tus facia,

fieri

poflent refponfiones alternae.

Hinc gene-

ratim dici pofle iuxta ritum veterem, arbitratur, ut, quotiefcunque verfum
repeti illud debere, etiam in litania maiore, vel fabbato
de quo producit vetus Ordinarium canonicorum Reg. S. Laudi Rotomagenjis epifcopi, ubi haec exprefle praefcribuntur : ^Alleluia prascentor & qui

habeat alleluia,

fancto:

imponant & cantato verfu

Rom. I. n. 2 6. Alleluia
fimili modo (id eft ab incipiente ufque in finem) cantatur, itemque fuus
verfus, in quotidianis vero diebus fi voluerint tantum prima (vice)
id eft femel a cantore dicitur
repetiturque a choro alleluia ite dicitur

cum eo chorum regunt, in pulpito folemniter

iterum alleluia repetant. "
Ord.
Confitemini

rum

quod fimilis locutio oftendit de refponforio gradali, Hac dies quam fecit Dominus
qua utuntur ordd. Rom. cum preecipiunt, ut illud tautum dicatur in horis canonicis pafchalis hebdomads, in
quibus etiam nunc dicimus fy. Hac dies &c. quod quia prima folum vice
fine repetitione dicimus, ideo verficulum adiunclum omittimus, eoquod repetitione ceffante etiam id celfet
quod folius repetitionis caufa adhibe-

atque iterum. "

Id

e e 3

tur,

40 6
tur

Sic

fcilicet

verficulus

DE SOLEMNI

P.I.

L. II.

autem cantabatur pfalnius gradualis

modo

chorus repetebat.
Et dum cantor verfum pfalmi folus caneret, iterum chorus repetebat alleluia e.g. in
Mifla pentecoftes, poltquam cantor impofuiQet Alleluia, chorusque reperefponforio

tiiflet

cantore praecineiite alleluia

canebat cantor verfum

reuovabis faciem terra

ram verium

luia praecedebat,

L.IIL rffff.quod
ckf.cj.ci2.

alleluia

fcribit

creabuntur

annum refponforium
His illuftrandis

dicitur.

Alleluia,

quod

&

alte-

Dominus

faculi, latabitur

Alias per

Vf

Subdebat cantor

alleluia.

faculum

in

alleluia.

quod proprie Graduate

Amalarius de

in

Alle-

infervit,

cantatur per feitos

M dies in recordatione acternae laetitiae, tarn laetitiam electorum, quam laudem

In quo non oportet aliquid finiitrum
Domini ad memoriam reducit.
quale
eit in futura vita,
dextrum,
totum
llli funt recle ver,
fed
fonare

per quos revertimur

fus,

j,

laudem

fine

ad

alleluia

retinent. "

triititia

quae laetitiam

Alleluia

monacho San-Gallenfi

difcimus ex

Domini

Iterum chorus

operibus fuis.

Emitte Spiritum tuum

chorus repetebat

Sit gloria

lib.

Atque hoc ad cantum refponforium cum

Domini

Caroli M. c. 21. a).

verfibus accommodatum eit.

de

I.

&

ecclefiae

fonora voce cantatum

folo

geftis

fuis

Cantatur refponforium (inquit Remigius Altifiodorenfis de celebrat. MiiTae)

quia uno inchoante refpondent alii,
quod a capite repetatur, dictum eit
quia illo terminato a capite refponverfus dictus a vertendo
Cantatur
a,
,

&

lit.

Card,

Ximemi c"~'

Deinde cantatur

,5

forium repetitur.

j,

lectionem a cantore

ita

imponitur

Et hoc ante evangeiicam

ut laudetur ab omnibus &c. "
Atque
Alleluia.

etiam in officio Mozarabico alleluia

cum verfu

praefcribitur

cum

laude

quod iteratur, ut explicat Roblesius, poft evangelium; iuxta

Concilium Toletanum IV. nimirum, ubi iubetur port lectionem apoftoli im-

feu Alleluia,

&

l.i. de ecckf.
offc.

c.

13.

poitea demum alleluia fequi, ut etiam S.Isimediate evangelica necti,

dorus innuit Quod vero poit confummatam pfalmorum, five leclionum
:

,'j

prasdicationem alleluia in fine cantatur

hoc

in

fpem

futuri facit ecclefia,

fignificans poit annuntiationem regni coelorum, quae in hac vita per utrumteltamentum mundo praedicatur actionem noftram non elfe futuram
que

Ritu Ambrofiano pfalmelus quidem

quern vocant,
nifi in laude DEI. "
3,

poit lectionem veteris teftamenti, verfus vero cum alleluia poit epiitolam
ponitur b).
In officio Mar on it arum alleluia toties ac hi noitro graduali,

eoa)

Apiul CaniS.

Basn. T.

P. III.

p. 64.

Jic

Cum quidam iuvenis cognatus regis optime

quadam feftivitate caneret alleluia, dixit imBene modo canperator ad eundem epifcopum

b)

eil.

II.

in

tavit

ille

fuam

ioculariter

clericus

nojler.
ilia

imperatoris cognatnm

verba

Qui iuxta ftultitiam

fiifcipiens

nefciens

&

refpondit

ilium
:

Sic

ferrfyarii

Ducangius

pojfunt bubus agriculantibus

Qua

finita

eatoriUM
p.

( nt habet
antiq.

legit

vetyenere.

medii

Ital.

bulas de altari vel de ambone,

Alleluia

in pnlpito

"

Beroldus

871- ) notarius iufTu primicerii

canit

Pelliparii

bis

apud Mltaevi
T. IV.

fni

tollit

ta-

iudutus camifio

ante verfum.

Et

DECANTATIONE. CIV.

MISSJE
eodemque modo
JEthiopica inter

eum

vero

Cpolitani

repetitur poft;
cantica

alia

ecclefiae

rerum

graca

inter

fuifte

Communem

evangelium.

morem medio hoc

Stephanus

tici cantus modulatio fubfequitur:

3j

&

a?vo

ubi variis

ex S. Germani
modis ad rem

Et in occidente paflim eius lartum

alleluia.

declarat.

407

affignaturque etiam in MiiTa

epiftolam

ecclefiafticarum theoria patet,

praefentem explicat

traclum cantum

epiftolam

Eduenfis

Unde

DEO

quae laudes fidelium

&

pro-

(inquit) alleluia- Dc Sacmm.

dicatas ex-

c - 1 --

""

DEO

&

devotas, quibus fufpirant ad aeterna

gratiarum adiones
Verbum eft breve fed longo protrahitur pneumate. Nee mi-

primit,

gaudia.
rum ii vox humana deficit ad loquendum, ubi mens non fufficit ad coSuccinit Rupertus Tuitienfis : Canitur ergo alleluia poftz. /. deofic.
gitandum. "
fummopere niten- c 3 > graduale, canticum laetitiae poft lucrum pcenitentiae
:

&

35

exprimere magnitudinem confolationis, quae repofita eft illis, qui nunc

lugent , iubilamus magis quam canimus, unamque brevem digni fermo-

j,

nis

,j

ut iucundo auditu

s,

tes

fyllabam in plures neumas, vel

mens

neumarum

diftin&iones protrahimus,

&

attonita repleatur,

ubi fan&i

rapiatur illuc,

Ipfum cantum gra exultabunt in gloria, laetabuntur in cubilibus fuis. "

dualis ab alleluia diftinguit , hunc iucundum , iftum gravem.
Graduale
,3

(iam antea dixerat) ad

3,

gravis adeo,

pcenitentiae

lamentum, cantus

refpicit

quam

Haereo an hie excellentes voces potius pueriles,

Durandus: In

quibus
,3

duale a magnis.

3,

in

ecclefiis

aliis

afper &ib.
"

de

viriles indigitet,

nonnullis ecclefiis alleluia cantatur apueris: Gra- L- IF.

(Dicit tamen paulo poft)

Alleluia vel

tractus

in

Alii

funt perfedi viri

De modo

concinunt. "

pulpitis

folabuntur : iubilantes potius, quam canentes, unamque brevem digni fer monis fyllabam in plures pneumas protrahimus ut iocundo auditu mens
rapiatur illuc ubi femper erit vita fine morte
attonita repleatur ,
:

&

Eft etiam alleluia

dies fine node.
quia gaudium illud maius
,3 pneuma
:

&

modicum in fermone & multum in

eft
quam poflit explicari fermone.
,

Pneu-

& le&ores deinde

& verfum & alleluia fimili-

magifter fcholarum incipit

ter.

luia.

cum

alleluia

Poft verfum vero

idem notarius dicit //cTunc magifter fcholarum canit melodias

pueris

tanihim

fuis

quia

tacentibus leftoribus.
riotarius

Temper canit

&

in epiphania

&

in refurreftione,

in dedicatione maioris

quibus diaconi cantant

tariis,

Et no-

furfiim

alleluia

diat

in dominicis diebus, excepto in *iatale Domini,

&

tecoften,

camifii

excepto die

cantant.

"

&

in pen-

ecclefix,

in

prxcedentibus

cos no-

&

tenendo

trahendo eos fuper pulpitum,

aram

ne

iter

carnelevalis

c.21.

qui

vero, quo Alleluia cantari confueverat poft Graduale, non folum fententiam, fed laudata etiam verba Ruperti fere exprimit
Canimus igitur/^.
canticum videlicet laetitiae poft lucrum pcenitenpoft Graduale
33 alleluia
Summopere nitentes exprimere magnitudinem confolationis quae
tiae.
repofita eft lugentibus, iuxta illud: Beati qui lugent , quoniam ipji conJ,

canunt

,c 34.

ut illud excellentibus efferre vocibus nee ufus nee decus fit

diaconi

impe-

in qua pueri

.^- 6

L. II.

48

Pneuma enim

P.

feu iubilus

DE SOLEMNI

I.

qui

fit

in fine

exprimit gaudium

&amorem

Et Io. Belethus in Explicat. div Off. c. 38. Poftea fequitur

credentium."
alleluia... In huius fine neumatizamus , hoc eft iubilamus, dum finem
ei velut caudam accinimus."
Quod in fine, nimirum
protrahimus ,
pneuma
exprimi
folebat
etiam
litteram
A
S. Bonaventura mefuper

&

Deexpoft.

a.

jffif*.

morat

Solemus (ait) longam notam poft

Riper hanc litteram

alleluia

in ambone
quod in ord. V. Rom.
Epifcopus vero annuat magiftro fcholae
quando a canto-

Nativa tamen ratio fuerit, ut caerimoniae ante folemnem

tio.

Ad quod

evangelii cantura expleri pollen t.

66. legitur

pertinet,

ribus gradale vel alleluia repetere debeat."

atque integras implent paginas uno alleluia,
p.

Graci adhuc magis abundant,

quod etiam canunt, ac folum
quidem in hac liturgiae parte variis diverforum auctorum modulis. Vocant
uti etiam Latini librum, in quo alleluia continetur
atque etcL?&.Yiteidpiov
iam pulpitum, ubi alleluia cantari folet, alleluia nominant. a)
,

XXI. Ex

Se^uentiae.

dictis patet ratio

ultima fyllaba
bilatio (ut

c-

Mif. cat

Hugo

iubilatio,

quam fequentiam vocant."

cum neuma &

Alleluia, repetitur

Significatur

Et

in

Iuordo

Clare hoc indifignificat

laudem

Unde in
quia ignotus eft nobis modus
intelligendus eft Ekehardus in

autem per fequentias idem ac per neuma.

antiquis fequentiis funt verba incognita

De his etiam
laudandi Ueum in patria."
,

Notkeri

fequentiae fint vocatae.

Amalarius) quod cantores fequentiam vocant."

Cardinalis

patriae.

cur eiusmodi neumae feu iubilationes

r alleluia longius protraclae

ait

Romania: Sequitur
Expof.

&

n prolixius decantare, quia gaudium Sanctorum in ccelis interminabile

Non flint inanes eiusmodi myfticae rationes, quaementem,
ineflfabile eft."
ne in cantu eiusmodi ftupidus haereat, erigunt eo, quo fertur noftra ora-

id eft neuma,
quern quidam in organis
Iubilus autem
plaufum vicrorum lactantium commendat.
Dicebatur hoc etiam
Sunt quidem his fequentiis aliae fubftitutae, can newnatizare alleluia."
tiones nimirum rhytmis in Dei & Sanctorum laudes compofitae, & appellantur feqttentia iuxta loannem Adelphum, qui eas commentariis fuis illuftraLib. deof.cp.tRs dedit Argentina an. 1913. quoniam fequuntur
melodiam
quae eft in
c -'
Alleluia.
Atque hinc Guibertus Tornacenfis dicit additur fequeutia ff
non protrabitur feeundum alleluia , quia fequeutia eius loco dicitur.
Idem
Dumnd.
z. iv. c. jo.habet Hugo Viftorinus.
dicitur
Et Durandus, Qiiaudo autem, inquit
" 6t
non dicitur pneuma pojl alleluia.
Quia nimirum fequentia ilfequeutia
Singulare eft, quod D. DeVert refert de ecclefia S.
t. ir. p. 98.1ius vice canitur.
Stephani Metis alternantibus in fefto S. Stephami canonicis, & religiofis
ErJicmj.

T.I. vita

A?nl h W7- ^
-

jubilant,

maa) Vid.

P.

Cakpentier

in

fupplemento Glofiarii

Cangiani

h. v.

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

409

matronis S. Glossinje: Doniinae debent cantare litteram fequentiae, Congaudet avgelorum: Domini vero debent cantare notam iuxta litteram."
Notat ibid. p. 97. inodulationem fequentiae fyllabatim expreffae, uti omnes
funt notatae in miffali noftro

rem

Miffae

faec.

faec.

Rede

XII.

etiam obfervat poft expofito-

XVI. olim melodiam fequentiarum conformem fuiflTe meColligitur hoc ex variis MSS. San- Gallenjibus, Ein-

lodise ipfius Alleluia.

fidlenjibus

&

San-Blafianis

margine
Neque ideo pneumata feu

in quibus ex latere fequentiarum in

notae muficae cum alleluia expreffae ponuntur.

neumae ceffaiunt, poftquam fequentiae introdudae funt, cum potuerint muuna eademque melodia in fequentiis vel neuma feu iutuo fibi fubllitui
bilo
ut expofuimus.
Quae notio videtur adhuc ad finem faeculi decimi
quinti locum habuiffe, ut ex vita B. Columb;e Reatina apud Bollandum
colligitur.
Die autem fando afcenlionis Domini (ut ibi narrat Sebastia nlts Perujinus ord. Praed. vitae audor) audierat in Miffa fefti fequentiam,
quam me exponentem in quam didis vefperis rogabat ferio libi exponi
atque fefed poll paulum prorupit in iubilum
tuebatur intenta valde
,

t.v. adtiem
"-

3S

Maii

t-

"

ftiva

videtur

quadam
,

congaudebat. "

inftantia mirabiliter rapta

quern veteres fequentiam vocarunt

Neumas

modulationem.

vocis

nimirum

intelligo in ultima vocali A. alleluia,

nem quam fine mente gero iuxta Ausonium ep. it.

laudatum De Vert finis Gradualis polongari confuevit

Qua

beretur alleluia

Iubilus hie fuiffe

ut diacono tempus fuppeteret

fe

verbis

line

inodulatio-

ratione iuxta

non ha-

ubi etiam

praeparandi ad evange-

lium, ambonemque confeendendi unde etiam locus fequentiis elfe potuit.

Certe in Miffa defundorum hodieque habetur fequentia Dies ira licet in
,

occidente alleluia

nunquam

in

ea Miffa

medio faltem

canta-

aevo fuerit

&

Petrus tamen Cervellus in expofitione Miffae,

Card. Bona fe- L.n.
tum.
quentiam in Miffa de requiem locum afleverant non habere debere quod L n
nee alleluia canatur.
Atque laudatus D. De Vert hunc ufum admodum
recentem facit , prae aliis fequentiis.
Audor illius fequentiae creditur Thomas Celanus ord. Min. ineunte faec. XIII. Paulo ante agentes de Gloria in
excelfis breve apoftolicum Coelestini III. laudavimus, quo indultum eft
monafterio S. Blafii
Purificationis B. M. V.
ut in feftis Annunciationis
-

S.

bebat,

etfi

pariter intermitteretur

forte

nomen

aliunde

didos a praefatione fubfequentis ledioCuiusmodi fequen-

fecundum Mathjeuiyi &c.

nis

Sequentia

tiis

ad aufcultationem fubfequentis ledionis ex evangelio

evangelii

cuius

fit.

mufico dicit, fequentias effe cantus,

S.

quod alias fequentia

nempe vicem & melodiam haMich. Pretorius in fuo fyntagmate

Blasii fequentia caneretur poft feptuagefimam

alleluia

ns.

cum

\.

&

c.

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

L.

II.

P.

I.

ff

quod praecedenti

t.I.

p. 46.

L. II. P.

4-io
ti

contextui

I.

unde abruptum

DE SOLEMNI
eft

adhaeret

populum

&

praeparare

ex-

fufcitare voluerint.
_

XXII. Retulimus ex MS.

Sequentia-

mm

primus

p er hibetur

& modo

notarum

feu tractu plurium

Balbuli c.2. n.\

alter

fubltiterit
alter

in

quo AdrianusIL

de

3.

in

una

eft

notio,

quam

de fequentia explicavimus pro inJ^an

fyllaba feu vocali

cui deinceps verba

Notkeri
cantoribus, Roma in Franciam miffis,petente Carolo M.

Lucem

adaptata.

Quorum

fuperius,

Rememoranda

quia fequitur eas evangelium.

fuperiore capite de tropis,

funt

locum

melodias ante evangelium concinendas tradidiffe, quas dicunt

fequentias,

regio

inde accipit locus

Met as pervenerit,

convalefcensque

Eckehardi

in

vita

correptus in monafterio

alter febre

cantum Romanian

inftaurarit,

S.

Galli

retinueritque

Memoria dignum eft (funt

hac aemulatione uterque locus profecerit,

Metis immutarit aemulatione quadam.

Eckehardi) quantum
Fecerat
& non folum in cantu, fed & in caeteris do&rinis excreverit.
{Metis)
iubilos
fequentias,
Petrus
ibi
ad
quas
quidem
Metenfesvocmti

Rom an us vero econtra Romane & amcene de fuo nobis iubilos modu-

verba

laverat: quos

utique port fanctus vir

ligabat, frigdorae videlicet

Notkerus

& occidentanae

quas

quibus videmus verbis

nominabat cantibus (al.

fie

quibus) animatus etiam ipfe de fuo cogitavit. " Iubilos ,quos cantor ille, Romanus nomine Romane amcene modulaverat, poftea Notkerus verbis li~

&

nempe flint de quibus agimus, fequentias, quarumve is audor

Nee iuxta primam fequentiae mox explicatam notionem
refragatur citatum MS. regium.
Dum vero Nicolaum I. eas in re dU
vina recipi poffe, affenfifte dicit laudatus Ioannes Adelphus (quifeditpoft
medium faeculi noiii, cum Notkerus obierit an. 1012. ut Bollandiftce ad
Hae

gabat.

pafliin creditur.

6. Aprilis probant)
iidem forte fufpicantur, Nicolaum II. ibi repoiiendum, qui poit annos circiter ducentos a primi obitu S. Sedem tenuit.
Ipfe tamen Notkerus, in prafatione ad colle&ionem feqnentiarum,'Li!iTWAR+
do epifcopo FerceUenfi inferiptam alium fequentiaruin auclorem memo.
rat: Contigit (inquit) ut presbyter quidam de gimedia, nuper a Nord*
veniret ad nos, antiphonarium fuum deferens fecum, in
n mdnni$ vaftata
aliqui
verfus
ad fequentias erant modulati. "
quo
Ut nihil dicam de MiflTa

ab Illyrico edita, de cuius aetate non conftat , ubi Gradualis, Alleluia,

diem

&

Nihil etiam de antiquiflimo ordine Romano

ut
Hittorpio editus, referam ubi iam ha?c 'occurrunt
quam fequentiam vocant quae verba in editione
verba Sequitur iubilatio
nee de fequentia aliquid ecloga habet
Mabillonii non extant
ab
Amalario in eum ordinem edita. Sed quod fpectat ipfum ordinem Romafequentiae

eft a

t.ii. Muf.
it.

mu

p- 45b-

fit

Cassandro

mentio.

&

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

41

manum

iubila-

tio,

metri-

cis

ab Hittorpio editam, rede ibi intelligi poteft fequentia,

non cantiones rythmics, quae funt profa etiam didtae, eoquod

legibus

in hac

Profae (ut habetur in Ordinis

fint folutae.

Herrgott)

apud P.

&

quod

in natali S.

fequentias vocant,

& in

Mauritii

&

tempore celebratur,

pafchali

alii

(Afceniionis)

feftivitate

NEDicTi,

vel

in

&

Epiphania,
,

&

Cluniacenfis P.

non

Bequando in

in translatione

dedicatione ecclefiae,

quinque praecipuis

II.

nifilkw.

cantantur,
S.

'

Profa

feftivitatibus.

Et in conftitutionibus Hirfaugienfibus S. Wilhelmi

Rex omnipotent."
apud eundem habetur Pro figno profa , quam quidam fequentiam vocant,
:

manum

<*0fc

""""^p 33 '

39^.

Attendenda funt tempora ex quibus cerrythmicarum

ufus
a faeculo nimirum decimo,
tus habetur fequentiarum
ubi aut ipfis fequae in ipfis libris miflfalibus profae potiflimum vocantur
ftis folent annedli , aut ad calcem fimul omnes non folum de feftis, fed
leva

inclinatam

cs?c.

etiam quandoque de communi reponi.

Roma
faeculo

cantoribus

funt

cantari folitae

ordinem Romamim~K\. audi. Benedicto canonico Beati Petri

duodecimo, apud Mabillonium
Tunc pontifex mandat acoly-

iuxta

thum

ut furgant cantores,

&

Ex

furgentes faciunt imperata. "

billonius

hanc, quae

effe

caeremoniali

Urbani

hoc ordine Rom.

in

quae incipit a voce Latabundus

Muf.

cantent fequentiam modulatis vocibus, qui U.

VI.

indigitatur

collegit

Ma-

fequentiam,

ne putes fequentiam hie modulatis vocibus

Idem obferva in Durando

veterem iubilationem feu neumam.
Se-z. IV. c.
quentiam vero non illi foli (id eft cantores) decantant, fed chori com muniter iubilant quoniam iubilus aeternus & ineffabilis angelis erit comlam antea determinavit
quid per fequentiam
munis & hominibus. "
velit: Quando aut em, inquit, dicitur fequentia, non dicitur pnenma pofi alle- n,. n 6.
luia.
Et Radulphus Tungrenfis prop. 23.
Abbas (inquit) Notkerus
fequentias aliquas pro neumis de alleluia compofuifle dicitur, quas NiIn antiquis libris Romanis aliquas
cola us ad Miffam cantari conceflit.
multi autem multas introduxerunt.
Quilibet gaudet de
B vidi fequentias
elfe

fuis

cienfes.

33

non

funt,

e.

g.

illorum loco fequentias decantantur. "

XL

vix una,

obtinuit.

&

alleluia
S.

Cifter-

refecandi

Odilo

Sancli Spiritus adjit nobis gratia,

Patet adhuc aevo

&

abbas

ut recipe-

Durandi &Radulphi,

id

XIV. non conftantem & perpetuum fuifle fequentiarum

non in omnibus miffalibus MSS. eorum temporum re-

Quoad ipfum

vero cantum pauciores notas habent, quamlntroi-

& OfFertoria,

Sanctus.
praefertim autem Kyrie eleifon.
Ubi frequentes neumae occurrunt , quas tamen iubilare dice-

Gradualia,

Agnus DEI.

de

cum

ufum, unde etiam

tus

Carthufienfes

&

nifi

XIII.

periuntur.

fequi

faec.

apud fuos

eft faeculis

illis

autem feu neumata Gradualium

Iubili

Cluniacenfis

retur,

Securius videtur in

novitatibus.

,3

T.

it.

f. 129-

Fffa

bant.

m>.

^12

DE SOLEMNI

L. II. P.I.

mox laudato ordine Romano Benedicti canonici facere cantores iubentur, Roma nimirum, ubi peculiaris femper fuit cantorum fchola,
quod praeftabant paffim alibi, ut iam ex Durando notavimus, alternatim
bant

ut in

chori

atque univerfa congregatio

non

cantores

foli

qui in cantu exer-

erant, & ex reliquis fele&i facilius etiam in difficillioribus cantibus

Sequent iam chori alternatim iubilant
confonabant
ut habetur in lib.
etiam
Forte
ab univerfo populo funt nonnunquam decanBe mtiiquoru Gemma anima.
citati

Mifurum tatae

tu
c-

10 '

quales fuerint

de

profae

tum D. Tellier,
ti /.

de ant.

tcd. ntibus

quae lingua

Stephano,

S.

Gallica in

miflalibus habentur

antiquis

quibusdam parochiis, ufque ad archiepifcopa-

in

fuperiori faeculo cantatae in ecclefia Remenfi tefte

Mar-

tenio qui fe vidifle perhibet antiquos miftales MSS. in quibus profa, vitam g Stephani Galilee confcriptam continens reperiebatur.
Nota au*
,

*.

III. art. 2.

tern

lu

&

abbatum ad coenobium

p. 64.6.

Interea fequentia

didaverat, ipfo coram

antiquatae

_ ,.

cantan nonnunquam lolivoluptate auditas extra facra, veluti in conventu epifcoporum

cum

ac

tas,

...

lequentias praecipuas pro

illis

ilia

aetate

etiam

S. Galli
uti refertur T. II. Cone. German.
fummis conatibus, quam Ekkehardus Palatinus
,

&

ftante inchoatur,

pleraeque fequentiae in Miila

fint

iocunde cantatur."

haud dubie

Quod

caufa fuit in-

in

praeterquam quod parum in ufum Romanum fefe inSchultingius multas Gelasio

Gregorio perperam

concinnitas earum,
finuaverint, licet

Bibi.

ecckf.

t. J.

p. 11. tribuat.
7
'

&

Qui etiam in eo cum aliis aberrat quod quinque haud diftinguens Notkeros, abbatem Notkerum praecipuum fequentiarum audorem
Quae deinceps varie a variis audoribus fine feledu audae admofaciat.
dum funt ac multiplicatae. Singularis vero eft ratio quam de earum
compofitione obfeura, & parum latina affert Schultingius: Ha2 autem
fequentiae certis in locis obfeurae & parum latinae fadae funt, ut concen,

&

tus

tonus

atque adeo fonus

efTet

caufa etiam
rint

dicatoria ipfius

mufici

&

canto-

Quod

de Rabbinorum
Eius rei non poftrema

quod notis feu neumis tS alleluia fcrupulofe fueut iam innuimus, atque ex praefatione feu epiftola de-

ea fuerit

commenfuratas

Nam

iucundior.

res in omnibus linguis id praecipue obfervant.

fuorum hymnis quoque annotat Elias lib. IV. "
,

Notkeri

ad

Luitwardum

quam Mabillonius

difcimus,

ex cod. Cluniacenji in attis Benedict. & Pezius unacum ipfo libro fequent.i. med. tiarum edidit ex cod. S.Emerani, nos autem cum nonnullis additamen2- Z7
tis ex codicibus variis S. Galli,
Einfidlenfibus & S. Blajii hie adferibimus a)

Sac.v.

p. is.

cum
a) In cod.

Optans
Cuius

Gaudia

S.

Galli fcec.

mifceri
dulcifonis

dian

Quod Domino

X.

ifti

NoTKERUS

pruemittuntur verfus
in

vox nunquam
cruris hoc

licuit

laudi

tether e plcbi,
cejfat

in

ab ymnis.

carmine

lujit

Gallosque Jludebat konori.

Turn immediate fequitur

tnerito

ntino

Vtri

fummi

fucerdotii

dileEliJJimo

EuSEBir

Summa fanclitatis

decor e fublimato

Lv 1 TW a R do
Vercellenfis

fuceejfori abbatique

canobii

Do-

incomptirabilis

epifcopi

dignijjimo

funilijfimi

COLUM-

DECANTATIONE.

MISSiE
cum

Sequuntur

notis muficis.

San - Blafianis codicibus.

Einfidlenjibus,

ut in

ipfae fequentiae,

413

C. IV.
San -

aliis

Notae fecundum

gine tantum funt pofitae in antiquioribus codicibus

GallenfibuSy

in

alleluia

mar-

deinceps fimul etiam

fuper verba; ac tandem omiflis notis in margine fuper verba tantum fyl-

labatim, ut iam notavimus.

gine

Weingartenfi fee.

In cod.

abfque notis fcribitur, fuper verba vero

alleluia

G a G F a
Iohannes Ihu

ca

Xpo multum

XL

in

circ.

mar-

loco notarum. E. g.

litterae

ed

ecc

&c.

dikcle virgo

Earumnos initia ex pulcherrimo codice S. Gall, auro ornatiflimo cum fchemate Tab.
typis aeneis damus, adieclis aliis ex codd. S. Emeran. faec. X. & S. Blaf. faec. XL
tis

imago Deiparae feden-

Praefigitur in laudato codice San-Gallenfi

vel XII.

cum puero IESU

gremio ad natalem Domini defignandum, inde fine

Pezius coniecerat ex carmine ip-

in

fubduntur

alio titulo

ipfae fequentiae a).

fius

BANI

ac

ritijfimi

iuvcnculus

ejfem

&

fapius memorise commendata

aufugerent

Quorum

corculum

mecum vohere, quonatn

Interim vero cona

antiphona-

in quo aliqui verfus

adfe-

fed iam tunc nimiuin

ut vifu

Ad

flu amaricatus.

injlabile

veniret ad nos

quentias crant modulati

vitiati.

longiffima

quidam de Gimedia nuper

Nordmannis vaflata
rium ftmtn deferens ,

dem

me-

melodia

colligere.

presbyter

ut

cepi tacitus

potuerim

eas

tigit

eius

archicapellano glo-

Caroli Notkerus cuGALLI novijjimus.

Quum

cullariorum fanEli

modo

difcipuli

&

non

nee

imperatoris

riojijjimi

adhttc

cellula

defenfori

Gall I

ittfum gutamen eorun-

deleElatus,

imitationem

Laudes Deo concinat orbis

Qui gratis eft redemtus.
Et in-

cepi fcribere.

univerfus.

Ad*

Quos cum maille ftudio

meo
congratulatus , imperitiaque compajfus , qua plaqua autem minus emendare
cuerunt, laudavit ,

fra

Coluber

YSONI

meo

gijlro

deceptor.

obtulijfem

OtharIO

autem a fratre meo

rogatus,

ut ali-

/ ego
imparem non immerito iudivix tandem aliquando agreque ad hoc

quid in laude vejlra conferibere curarem,

me ad
carem

hoc opus

fum , ut hunc minimum vilijfimumque codicellum vejlra Celjitudini confecrare pra-

animatus

Quern Ji

fumerem.

tati comperero

mnum

imperatorem

quod de vita
infifto

meo SALOiMONI
vobis examinandum,

explanandum dirige-

Laus

tibi Chrifle &fc.

&c. unde fuSteph. Concordia.

ante facula Dei Filius

De

concordi

S.

famulatu.

otaKOVlKU. Unde

Unde

fupra V7T0-

fupra. Itijlus ut palma.

Fe-

&c. Item VTTO&cLKOVlKct,. Pro-

Stephani

fla

pertinaciter

elaborare

fratri

illud

Sequitur

pra Eia turma.

Hanc

meo apud Dametrum,

,

adminiculo

ipjiquc per vos

re feflinabo.

a) ^N'atus

placitum vejlra pie-

fratri

Jitis

fuerim

prius pollicitus

habendum,

eo

ipjl

Gall I

S.

quamvis

in

uti

curavit, dicens

Singula motus cantilena Jingulas

Quod

fyllabas debent habere.

qua

ia veniebant

in

vero in le
temptare

vel lu

funt

dio repletus

ecclefia

rotulos eos

in

rum

ut in libellum

itlos

trailus

Ut
Et Mater.

Syna.

di, fecunda mox vice

mater illibata, ille gau-

# pueris canCumque mihi di-

cor.gejjit

tandos aliis alios infinuavit.

xijfet

& iU

cum

facillimum deprehenderim.
inftruElus

Pfallat

qua

quaji impojfibilia vel at-

Dominus

Hocque modo
Elavi

attemperare) neglexi

(ft/,

lud poftea ufu

tejles

ego audiens,ea qui dent

ad liquidum correxi,

compaElos alicui

pro munere offerrem

nunquam ad hoc

ego

primo-

fiidore re-

cogi poteram.

Nuper

tomar. Domini.

De
ior.

S.

IohaN.

Laus

tibi

tyrum. Laus
fupra.

apoft. Iuftus

Unde

Chrifle.

tibi Chrifle

Mirabilis laus

Jlofcula /c.

optime

&c.

Putris tui

tibi

Chrifle

Item unde fupra. Virguncula

Chrifle Patris

palma maTe mar-

ut

fupra.

Item amena.

clara.

Qui

nate.

Blandis

In oftava Domini. Cignea.

Virgo Dei Genitrix &c.

Unde

Patris

Laus

fife.

tibi

hodie dant
vocibus.

Gaude

Maria

Fefta Clirifti oIn Theophania. Trinitas.

Chriftiunitatis &c. unde fupra fymphonia.
Hunc diem celebret &c. De una virgine filia
martyris, Virginis veneranda de numero &c.

mnis

Fff3

ii.

Notkeri

T.V.p. 7?8. fius

dx

in duas partes fuifTe

parti

quae a pafchate incipit

diftincrum opus fequentiarum

eiusdem

in codice altero S. Galli

nos

DE SOLEMNI

L. II. P.I.

414

faec.

X.

deprehendimus

quod

ubi fecun-

hi praemittuntur verfus

Pars
Item

In

!pfa.

Cbrifto

De

Blasio

S.

fingulos verfus

poft

rega-

Noftva turba

Puella

turbata.
fie

fuffert.

In cod. fxc. XII. fubiicitur

Cunt emus cuniti mcloditm nunc

(Sfc.

alleluia,

fubditur.

alleluia

Laudes Salvatoris voce moduMat. Paugalemus fupplici ?fc. Uncle fupra.

Dom.

S.

demti CI

rifto

&c.

ipl'a

Chrifto

Duo

pafchx.

oft.

folemnitas

index

Carmen fuo
poft

eft

&c.

fancla

Deus
&c.

pafchx.

oft.

Iuiicem nos

infpicientem

Domine fperavi.
luus tibi
o f.delis Deus &c.
Dom. III. Qui timent. En regnator caleftium,

Dom.
Jit

In

II.

De

S. Crucis Invent.

Hxc

fanci a folemni-

eft

tas folemnitutum.

De Afcenfione Domini.
umphum regis profeqnamur
Dominus
dum &c.

Dom.

in

Captiva.
laude

Summi

poft Afcenf. D.

v antes

De
dia.

Deo

Sanlti Spirit us ad-

S.

Congaudent

ffc.

Iohannis.

S.

Sum-

Captiva.

Marine. Puella

Mauricio.

S.

KOVlKCt.

triumphant.

leti

&c.
Ecce

turbata.

Metenfis.

Unde

Sanlti

fupra.

Ibimt paritcr animis

&

belli

V7rooict,-

&c.

ducibus

DeS. MiCHAELE. Grxca. Magnum

te Jrli-

chaelcm habentes pignus.

DeS. Gallo.

Iuftus

Ulie Deo Galle perenne,

&c.

Cbrifte funllis unica /pes, falus

lt ijicatus.

lat

ut palma minor.
Diunde fupra. Dies fau-

In Dedicatione ecclefix. Lxtatus fum. Pfalmater illibata &c. Unde fupra. Accclefia

mena.

De omnibus

Sanftis.

Vox

0-

exultationis.

mnes fault i Seraphim, Cherubim &c.

DeS. Martino Conf. Beatus vir qui
orbem canat

DeS.

ecclejia

Unde

fupra.

ti-

cuncia per

Lau-

abb. Metenfis minor.

diguum fault urn

mater.

&c.

Othmaro

canat

Othmarum

Suevia

Eia fratres cari feftivitaOthmARi agamus &c.

tem &c. fancli Patris

Baptifta;

De

S.

Colombano.

Afolis occufu ufque ad

Planftus

Bene-

fterilis.

tjfe.

S. Io. Baptifta.

palma maior.

Iuftus ut

Chrifti praconis

folemnia

celeb-

De

S.

Andrea

Beatus vir qui

exortum ?fc.

apoft.

fuffert,

Nimis honorati funt

Deus in tua virtute fanltus &c.

De omnibus apoftolis. Aurea. Clare fanlio-

rum

fenatus

apoftolorum.

&c.
SS. Apoft.

Petre

De

Mater.

ojfe.

In octava Pentec.

De

Mari*.

tri-

unile fupra.

quam mirafunt Deus

Pentec. Occiilentana.

diclio gratias

Sancli

milesque fortis cjfc

met. Sacerdotem Chrifti Martinum

nobis gratia zyc.

Jit

De

celebremus

hunc diem iocun-

Chriftus

S.

preconem Chrifti collaudemus

In nativ.

de

tua portenta

Dom.

Sina.

&c.

folemnis diei canamus fejla.

tc

terrenorum.

c!f

In Decollat.

mum

Sab-

dilecto

Hac

Virgo plorans.

&c. Dom.

influs.

efu

lau-

&c.

ubique totus

orbis

bato pafchx. Amena.

In

pafchalis

Grates falvatori ac regi

tres.

Qui

Iuftus germinavit.

angelorum chart gloriofc Virgini

Fer.

ffc.

Deofolvant &c. Fer. VI. Organa.

Deo coucinat

des

Agni

In Affumt.

Dumine U-

Chrifte

Grxca.

Fer. IV.

Fer. V.

ffc.

devoto

re-

qui prim habitum

Is

rcgnavit.

Fer. III. Obtulerunt.

&c.

tifica

m. ) laudes

(fupra rec.
iubilemus

corde

Dominus

II.

vid magni martyr

Qiti

redemtoris gloriam.

at que

&c. Item

BenediCTO.

S.

DeS. Eusebio Conf. Iuftus ut palma miRex regum Deus nofter colende &c.
De S. Afra. Fidicula. Laudes Deo perenui
auitori redemtiouis &c.
De S. Laurentio. Romana. Laurenti Da-

Pafchx.

inus creatoris

bene

De

benedici capitis hue feflini currite

nor.

LXX.www

Snbbato ante

&

Beatus vir qui

Cantemut

apoft.

maris &c.

fummo.

rcgi

Blaji dilecfe

tur

lOH.

S.

oft.

Cbrifto regi terra:

S.

fumme

Petro & Paulo.

Chrifti

Margaretha. Amena.

per ferena.

Concor-

De

martyribus.

Vox

exultationis.

triumphali militum regis fummi.

puftor z!?c.

Gaudefem-

Duo

tres

Tubam
&c.

vcrentes fervi

betiicofam

Agone

Unde fupra.
quam Dei non
>ei

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

Pars Luituuarde prior

fub arto

finitur calle

Latitiaque melos, fanclique

415

habitaclum,

deceits

Atqrte oculos regi meditari intendere

cosli.

Hierufalem donee merearis fcandere celfum,

Qua

quondam cadentia

deridebis

Et cum rege tuo gaudebis hie

Pojierior pratis renitet

In

cum

flagra.

crucifixo.

jioribus aptis.

tantum habentur verfus:

Einfidlenfi hi

Pars Luituuarde prior finitur

cum

Pojierior pratis renitet

fub arto

calle

amplis

floribits

a).

Specimen
De uno

Virgo

mart.

Quid

plorans.

Hac eft fantta folemnitas folem.

De afcenfa Diii. Captiva. Summi

tu

Virgo mater floras.

De

8am

Scalam

SS. Virginibus.

unitam

tormentis

ad,

Eailem dominicis

fife.

Cantemus cuntti melodum

diebus.

De uno

confeflbre.

calos fibre-

Iuftus

fife.

concinat lecla

ccclejia

Sanctorum

Rem ACL VM.

S.

Fer. IV.
Eia armoniis focii
fife,
Fer. V. Laudum quis carlaudum refonis fife.
mine unquam prtevalet regum fumme fife. Sabbato. Deus qui perenni rejidens potejlatis folio

comparibus

qui prius.

Is

Due

Jie

fcbalis

Deo

Duo

Agni pa-

Grceca.

S. Io.

Fer. VI. Organa.

Laiules

concinat &c.

Sabbato. Pafcha.

Carmen

regi

Hac

eft

fantta folemnitas

Deus index

oft. Pafchce.

infpicientem

Dom.

fdelis
Dom.

II.

Virgo plo-

In oftava Pafchx.
fife.

Dom.

iuftus.

I.

David

Dne

Iuftus ut

palma maior,
Concordia.

magni

fife,

S.

Marine. Mater.

Congaudent

angelorum cbori.
nativ.

Maria
De

Mari*.

S.

Adducentur.

Stirpe

regia.

S.

Michaele.

CHAElem

fife,

Magnum

Grsca.

unde

fupra.

te

Mi-

Laudate Dominum,

Angelorum ordo facer.

De
lette

S.

Gallo.

Deo

Galle

In dedic.

eccl.

Unde

mater.

Iuftus ut

palma minor.

Di-

fife.

Laitatus fum.

fupra.

Adorabo.

Pfallat ecclejia

Tu civium Deus

conditor fife.

De omnibus

SS.

Vox

exultationis.

Omnes

SS. Serupbim.
fperavi.

Laus

In

tibi Jit

natali

S.

Martini.

Beatus

MaRTINUM.
Othmaro. Metenfis.

vir.

Sa-

cerdotem Cbrifti

fife.

III.

Baptista.

In Aftumt.

ludicem

fife.

In te

Bene-

fterilis.

De S. Euseeio. Iuftus ut palma minor,

Rex regum Deus nofter fife.
De S. Laurentio. Romana. Laurenti

Grates falva-

tres.

&o.

rans.

ttos

V.

Fer.

diletto fife.

poft

Fer. IV.

latiftca.

efu.

ac

tori

fuo

Fer. III. Obtulerunt. Chri-

Planftus

fife.

Baptist* Chrifti praconis fife.

De SS. Petro & Paulo apoft.
PETRE fumme Cbrifti paftor fife.

De
:

dec.

Deo

quam

Confitemini.

S.

fife."

Zaudes
a) Mox
Dominica Pafchac. Frigdora.
Sahatori -voce fife.
Fer. II.
Dnus regnavit

afcenf.

S. Pentec.

die

De

celebri

Romana.
Pafchx ad vefperam.
Laudantes triumpbantem Chriftum pangamus bymnum fife. Fer. III. Ecce vocibus carmina
In die

De

ditto grutias

beatum

hodie

triumpbunt

fife.

Die dom. poft

mira fife.

ut palma minor.

Rex regum Ds nofler eolende fife.

De S. Remaclo Conf. Mater. Laude
dignum mater

regis

Qui

timentT\EK

regnator

ccele-

Dom. IV. ExuTEate DEO. Lata

ftium fife.
mente canamus fife. De S. Crucis invent. Virgo plorans.

De S.
gnum fife.

folis

De

accaftt.

S.

Columbano.

Laude

di-

Beatus vir.

416

DE SOLEMNI

L. II. P.I.

Specimen

fequentiae

cum

ex MS. San-Blaf. 400. aim.

adiungendum duximus.

notis, nt vocaban-

tur, quadriquartis hie

Seqaentia bona de beata Virgine.

K
J.

cordis in

bi

*m

alta

jj-M~*

5:

Vir go

in
immo

decet pre ces

ri

la

ri

era

fa

+EJJ;

M *H

ma. INI am

tifli

5m*3E+K

BUBZJteZj^
cum

in fe

ep

in

fit

ta

W-pr~
J5LJL"

-a
o na to

tu

fit

accep

=E=)E=?E *
Dro

pec

De

S.

cat

Andrea.

im

is

Nimis honor.

mo
Ds

in tua

In
lebret

nat.

apoft.

Aurea.

Clare

mnis

Tubam
untie fupra.
Duo tres.
&c.
De uno martyre. Virgo plorans. Qidd tu
I'irgo &c. untie fupra.
Iuftus ut palma. Rex
region.
Reliqua quire in nat, S. Eusebii.
In nat. SS. Feminarum.
Puella turbata.
Scalam ad
In

calos fubreilam

feft. S.

Be ned.

abb.

offc.

Iuftus

Qiti benediili capitis hue fejlini

In
xus

nat.

&

De
untie

Mauritii.

nat.

Diti

Mater.

&c.

Omnisfe-

&c.

S. Trinitate.

fupra.

In

Xpi

S.

atas

germinabit.

currite

S.

militis

Benedicla femper fancla

StEPHANI.
&c.

&c.

Trinitati.

V7TMiAK0VtKCti

Iuftus ut palma miumle fupra. Lain tibi Cb riItem untie fupra. Te martyr. Laus tibi
fle.
ChriJIe &fc.
Item umle &c.

In nat.

nor.

Innocentum.

Salvete agni

Symphonic hunc diem -

fife.

S.

Marine. Roman.

Exultet s-

atas.

De

effc.

toris

&c.

De

Cantemus cunEli fc.

Mater.

refurreft. Dili.

demti

Laudes Chrijlo

Mater.

untie fupra.

Gordiano & Epimacho

S.

Nos GORDIANI &C.

In Afcenf. Dni. Dhus in
diem &c.

re-

1'ungamus crea-

Mcten-

fis.

In nativ.
ce folemnis

De

S.
diei

Mari*.

MAURITIO.

S.

De
De
De
tres

S.

Gallo.

S.

Othmaro.

S.

liliorum

Puella turbata.

Sanc~ii

Michael e. Summi

bunt

b-

celebremm
Archangeli.

regis

&c.
Eia

fm-

Metenfis maior.

Sa-

Eia

turma.

&c.
fratfes

candor.

chael is.

belli

ChriJIe fanc~lis

Leude&ario.

lemnitatem

Chrijlus

S.

chart

De

Sina.

fife.

triumphum.

Promta mente

rum

In Sabb. ante feptuag.

effc.

bellicofam

tflima.

&

ca to

Theoph.

oft.

In Purif.

SS. fenatus

In nat. mart. Vox exultationis. Agone triumphal!

pec

to

la

upojlolorum.

vi

c :3^;:m:

,,

virtute.

In

precum

per te

ta

Ad

charijjtmr.

In

tledic.

celebres

Item.
Bafil.

rex &c.

"

Et Jicut
arch.

Mi-

decantatione.

MISSjE

er

te

Deum

ad

De

nit

am

us

3E

HITS H
ab hor re

tu

ca

H3

HH

to res

bus nunquam fores

^^f
Oi

non

ef fent

s^.
re

SZ^^ilZISi
na

dig

tan to

Infers

mendi nul

di

la

5l^feS*iSi
1 *

di

redempto

3TjrS~

ad con

rem

ra

ti

S tl

fef funi

ha bu

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

0.

iflfes

L.

II.

P.I.

Qed

li

fi

o.

nee

bi

ti

jfti^i:^
Pa

tris

-w-

:*:^=!fe
hue

mSc

3 imi:
*zs:

pa rien

ne

fi

i!?fe**

qui

te

di

3JEE5EE

pec

per

^?!S5
me
5
a w

-^
borum

ci

fi

ad quern

re us

it

ve

cri

fa

sis:

-*-

"VTec

cum

^=^
P

pre

ta to

prae fen

417

asE
^ s=Si: ^

ft!5E?Eg3::s

C. IV.

ac

celT urn

G gg

4i8

DE SOLEMNI

L. II. P.I.

rrirdta:

-m

non

fi

E M H

fg-

eX

-JB}ca

pj-

genitum efTet

te

po

bi

*f+ t n-M

H HL

Vir go

turn.

fi

;Mt

M5

L.

go

Vir

mo

pro

fie

ta

caufa

noftri

noflra

S
r

t^_

wrM..

M-jau,-

.J%

vo

'in*

'

L^^JSl-tt^l H

promo venda

ta

fe: **

pe

fufci

In

XXIII.
bes

~tt

ta/""

kit

coram fummo Prin

pe.

ci

en.

Nota demum

prxter

evangelium fingulares verfus

tati^&Tantus.

*-

Am
Evangeiu

M
^ SN
V
hrf

Hartmanni monachi
Sacrata

S.

fuiflfe

eiusmodi fequentias
cantatos

Galli T.

libri

P. III.

II.

aliquando

quales apud

ante

Canisium ha-

190.

p.

dogmata

Fortantur evangelici &c.

fuit in liturgia evangelii le&io, praefertim autem
Gracos,
tefte Nicolao Cabasila a),
aevo
apud
hoc
ekto^kov officium
medio
apud eos dicitur, quando evangelia, vel dona facra folemni procedendi ritu

Solemnis imprimis Temper

a facersi)

Qiiam

expof.

( inquit Liturg.

c.

mini

utpote

i$. )

incipit

evangelium

omnibus

iis

deducentibus

funt

qui

&

miniftri

diacono

eft

mino iam accedente

gelii

quam

&

oftenfione

6k

ponitur

tiphona ac pfalmodia
tare in altum tollit

ftans

&

canitur

mox

&

oftendit

Do-

alios

canticis

celebramus.

Deum

de

hymno

ftatuit

cum

deinde etiam

decantamus,

Et

Poftquam eft oftenfum evangelium , hunc hymnum canimus propemodum clamantes , quod is nobifcum verfa-

per

facerdos fuper al-

Canimus autem , liquid

Vel enim fandtiffimam DEI
Sanftos laudamus, vel ipfum

ipfum ut Trinitatem

Expleta autem an-

cvangelium

novi teftamenti.

matrem, vel

ideo in ingreffu evan-

Chriftus fignificatur.

prophetarum

vult attendere, propterea oftenfo evange-

Chriftum

pergitoftenfo,

ceffant prophetica.

lio,

ipfum afferente , vel fi non

Et poftea de tertia antiphona
adfit, facerdote. "
c. 19.
agens
Quoe autem (inquit) fequitur, videtur effe quidam occurfus tanquam Doaltaris

qui pra;dicitur,

eo,

per fe ipfum apparente verbis

nemo

lampadibus,

fntroducitnr ftipatum

( ulteritis exponit

oftenfionem

que): quia autem

poftquam omnibus audientibus dixit,

Qiix dum canitur
tertiam pfalmodiam.

ultimara

tus

c.

20.

nos

ro pofuit.

angelis

&

in illo cho-

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

419

Unde notante Goaro Euchol duplex eis^- *

eVo-cJW ^yu,Kv\ feu
Mix?* feu wfonj Hbri nempe evangeliorum.
eft iiiroAog.
magis
folemni
pompa
facra
dona
& augufto apmaior
quando
ingreffus
Ad evangelii ingreffum canitur hymnus Tgia-dyics
paratu altari inferuntur.
evangelii ad altare deportation em omnes reverenAd
folemnem
functus.
ter
ut notat Goar. p. 108. excitandam K&pTr^cC
ad quam
tiam exhibent
a facerdote ad altare deferuntur.

tertio prius
(pwy fecundum myftagogum Sivti Trgoo-Kwritrapiv decantant ;
antiphono cantato, de quo in liturgia S. Chrysostomi T. XII. Opp. p. 783.
fextum canticum
Hie chorus cantat tertium antiphonum , vel tertium

&

Si vero fit dominica, cantat beatitudines; & quod pro matutinorum.

Cum autem pervenit chorus ad Gloria Paillius diei.
fancri
prium eft
,3

&

diaconus ante menfam ter adorant.

Deinde accipiens
tri , facerdos
dat
diacono
atque
evangelium
ita
egrefli
per portam
fanctum
facerdos

confuetum
locum,
ingreffum minorem
aquilonaris partis , veniunt ad
:

&

peragunt &c. Et ultimo modulo t t^otto.^ completo, ingreditur diacooftenftans ante facerdotem, tollit modice manus,
nus in medium:
Sapientia recla.
Turn reveren dens fanctum evangelium, dicit alta voce
facerdos pone ipfum, in fanctum tribunal ingrediun tia exhibita, ipfe

&

&

&

Et diaconus quidem fanctum evangelium in facra menfa deponit.

tur.
eos qui (untfancti
Cantores vero dicunt confuetos modulos tdowcc^cc,

&

illius diei

&

caput inclinans

cum
,

&

pervenerint ad ultimum

manu

itolam

diaconus verfus facerdotem

tenens dicit

Benedic Domine tempus

hymni ter fantli &c. Choro autem ter fanctum hymnum canente, facerdos
His completis
choro pfal precatur fecreto. Or at. hymni ter fantli sV.
lente Gloria,

&

Nunc,

j, fanctum hymnum. "

iam diximus fupra p.

cantant

Quo

&

ipfi,

facerdos

nempe

&
& diaconus

ter

hymno plura vide infra, prater pauca, qua?

Omnia haec lectionem tarn apoitoli
quam

de

no.

apoftolum inter & evangelium oratione fola interIn evangelio autem pur am fupplicatione facimus hymnodiam , ut
cedente.
idem loquitur.
In Miffa Mthiopka-. Diaconus circuit ecclefiam clamando c --
**/
T IT/" *'--'
P*/7
Surgite audite evangelium fan&um &c. & facia incenfatione facerdos an- Fp P
nuntiat evangelium fie cantando Sanctum evangelium quod annunciavit Mat- f n 7
tjeus &c. miniitri accendunt lumina, & praeparant alia neceffaria, & diPe cunt Gloria Chriflo &c. Sacerdos alta voce legit evangelium diei. "
trus Rodota lib. I. de ritu Graco in Italia, non paucas recenfet ecclefiasj
in quibus fubinde tarn epiftola, quam evangelium graeca & latina lingua foevangelii prascedebant

lemniter fuerunt decantata,

cum

in Sicilia 8z.Neapoli imprimis,

dam

confervarunt complures

etiam officii divini partibus

diu vero,
ritum Gracum, aut eius faltem veitigia quaealiis

ecclefiae.

Antiquiflimum Hifpanicum ritum

gg z

Ethe-

420
ApuA Bottmd.
iun.

T. VI.

95-

p. 94-

L.

Etherius

ac

P.

II.

I.

DE SOLEMNI

Beatus haud abfimilem Graca

difciplins defcribunt.

Cum

primum dicitur Laus

n evangelium
refpondetur
Laus
tibi Domine IESU Chrifte, rex
omnibus
:
ab
tibi,&
n
Praecedente evangelium cereorum lumine, in figno gaudii
aterua gloria.
Iaetitiae, eoquod tale nuncium diaconus, id eit evangelium Domini no
Tunc filentium
ftri IESU Chrifti, & clara voce habet populo intonare.
Leclio
dicit:
imperat
evangelii
fancli
fccundum Matthjeum:
omnibus
Refpondetur ab omni populo
Gloria tibi Do aut quemlibet ex tribus.
"
in
haclenus
Occidente
Convenit
ritus
mine.
in
folemni
evangelii de
Factum id Temper , ubi potuit fieri in ambone etiam adhuc
cantatione.
hoc 2evo in Occidente, aliquando faltem in feftivitatibus, uti fieri hodieque
vidi in monafterio S.Dionysii prope Parijios, teftaturque Stephanus Ednenjis fee. XII. fcriptor. Aliquando (Jicut in fejlivis dicbus) pronuntiatur y
fuper altare levatur

a levita

levita

&

&

DcSucr.
C

Ait.

1Z -

lico

exclamanda

Nativitate Chrifti,

& Epipbania

genealogist

fecundum Matthjeum

&Lucam

168.

In antiquiflimo autem miftali MS. San- Germanenji faec.X. poft communionem prims Miflfe Iuitium S. evangelii fecundum Matthjeum reperi anno-

'^'

ii.

N.

eft

decantatio ad proximum ufque faeculum: imprimis genealogise fecundum

Matthjeum magna modulatione plerumque ante primam Miffam ad finem
Rupertus, & Durandus.
vj matutini quo loco affignant Micrologus

e
c.

qui evangelizat Sion

Ideoque in alto &inpub"
eorum vicloria.
Fuit hoc aevo folemnis imprimis in

quia iubetur afcendere

tatum,

&

&

poftea: laus:

Mi Ha

Te Deum laudamus, cum

antiquis

notis muficis

fummo

mane.
In alio reoentiori MS. eiusdem bibTunc pracedat diaconus &?
liothecas ante Mifiam habetur cum hac rubrica
folempni apparatu ad thurificandum altare procedat ad benediclionem Cff cantanduui evangelium fecundum Matthjeum.
In facramentario Gallicano Mabillon ii idem habetur poft duas confuetas miflales lecKones propheticam,
apoftolicam led abbreviatum, uti in aliis nonnullis antiquis miflalibus,
deinceps

in

T.I. P. ii.

"
p. 290.

addita evangelica leclione,

Cum

effct

defponfata

&c.

&

fequente

alia,

Cum

ejj'et Domimts IESUS in Bethlehem &c.

De difcrimine communi incantum fcripturarum novi & veteris teftamenti iam dixi fuperius. Id
ad vocis fuavitatem nonnunquam attentum
tamen adhuc hie notandum
elle, prout in vitaS. Udalrici legitur, id in. monafterio S. Galli iuveni framorem. Idipfum etiam fibi pro retri tunc confcripto obtigiiTe praeter

natus

ter

inadis

ss.

Ord.s. Bened.

fxc.v. p.417.

n verentia fui, ut nobis canonicus evangelium legeret, conceflum. Nam fraObtinuerat et ter conferiptus turn vocis pulcherrimae gratiam habebat. "
minorem
inter
maiorem
modulatioiam difcrimen hie, ut in epiftola ,

&

nem,

cuius fpecimina

damus ex MS. San-Blaf. ami. 400.

Intravit IE-

SUS

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE
SUS

in

flint dies

quoddam cajlellum de AflTumt. B. M. V.

&c. de circumciGone Domini.

;=^s=
cum

fpi

fane

tu

tu

ri

Ce

O.

ewan

ti

Et

ge

li

Pojlquam confummati

quen

ci

dum

cun

fe

421

k
:^!t**tz?bzj^:
:

Luc

am.

+T
In

il

ri

("J-lo

lo

&

m-

po

tern

SUS

in

re.

dam

Martha no

ca

ftellLim.

il

lum

in

ne.

fg?

Intra vit

mi

px

ne.

do

mum

rtmu

SlP^ff

^*=* =M a=^:

IE

-+

:$is

a3*

que

n:^

quod dam

*5

mi

5^

m5i^^^*l
IE

Do

bi

ti

"W

ce

li

er

pit

3E-+-B K-JL- V^
am.

fu

Ggg

422

L. IT. P.

m w

hu

ic

DE SOLEMNI

I.

er

^J-^

ri

a.

BA,

.,

w w

-w-

'ngaB
fa

fe-

*-

-m-

ebat

ver-

Mar

bat ^,ir

ge

m
ri

s
^IT

H+y-w-^

urn:

\Jue

fte

tit,

"
it

*-

ca fre quens

_^!aIIM^

&

Domine

non

eft

3^
^-^jT

ti-

&

s:

^53:^5^"^

bi

cu

THA

*5pS5MHiSP

fie

dens

fcg

ta

ni

~^v- 4

us.

*=tf^S
mi

^^ -^

HriE

bZH

mi ne

fck-Nfc*)-

]\\i di

ni.

li

no

fe

*+ ^:
il

au tern

am

ti

Do mi

9 -

bum

Bz^rMZs:
pe des

cus

fe

\ue

*F

fo ror

at

i SFV
I\Ia

"

V4>

re

V^uod

fo

ror

mea

re-

DECANTATIONE.

MISSiE

C. IV.

=fc*dE*3
me

quit

li

fo

mi

lam

ni

a*

a=3

"*
go

er

me

ut

li

il

ad

iu

fpon dens

re

tha,

Mar tha

H*fe-

S3

fol

ci

li

335
ta

es,

&

ma.

ri

Por

tur

ba

fe

ris

ne

cef

*=**

fa

um.

ri

unum

ro

^IBPV S^ZHZS

A/Ta ri a

-mg

JU-^-a.HI
e

tern

li

le

it
tur

ab

git.

eft

w "Wa w
i

op

ti

-V-

mam

* ^ 5

par

Dominus

illi

sw*:

ga plu

er

xit

rnr

EH
^
Mar

di

vet.

HsrsM*:-^

lpt

ic

5:^.-m_wJL-^

daBS^fadSc^

re

ftra

i=*S

423

q-

f")ue

-*
a.

non

auf fer-

L. II.

424

P.

DE SOLEMNI

I.

KW irsr:
P)o

mi nus

vo

quenti

S<

o.

*P
H

tu

Joie^L^

ri

Do

hi

ti

w w
mi

iEEi:
po

poftquam

re.

bu

Oc

cum

eft

In

il

JE
.

lo

tern-

ci

EfcSpt
funt

ti

u.

to.

S
^

3S:"iH^

JB-^l"^

dere

+tj

tur

"ta-no

pu

di-

{*
-

ins

^-^TB-H^ocatum

Lucam.

EH

-w-

cir

dum

---

ne.

confumma

es

'

-w-

t~i

*S

*e

CUtl

5S^ w

e wange-

&i

fan

ifEB --y

fe

KM

IE

fpiri

=:

tu

(jlo

cum

-W-

*-W-

fc.:

cum

bis

+HrZ

x.

er.

5P^

-if.

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

MJ-LZ

-*-

men

3i B "arW

^^5^

^P

,-

+te
sus.

".

J he

|lis

^3~?H5t_s_

faS-

425

V^uod
Qs

vo-

*
*E3fi?

:#
*

an ge

N^

Wte

t
-Ha-

er

con

ci

re

tur.

Pri

us

quam

* 3e

--<$-

-&J

ut

lo.

in

*:t-=

pe

rfz

Obfervavi

nonnunquam

in

MSS. cantum

evangelii in praecipuis

feftis

modu-

latiorem fuperpofitis notis muficis. In Concilio Gradanfi cavetur. Ne melo-^praefationibus, dum cantantur,
dise feu cantilena; in epiitolis , evangeliis,

&

&

propter hoc in menti intellectum audientiumimpediant, velperturbent,

bus fidelium devotio minuatur, aucloritate Concilii duximus ftatuendum, ut
B

& evangelia, & praefationes in Miflis, exceptis liber gen erationis

& Fattum autem, & primis evangeliis diaconorum cum melodiis prceter

,3

epifcopi licentiam nullatenus decantentur, transgreffores

epiltotae,

eft

Mart. Gerbert. deMusicaEccl.

L.II.

P.I.

autem per feptima-

Hhh

nam

IZ ^-

DE SOLEMNI

L II. P.I.

426
nam

ab officio,

&

Accini etiam folitum dia-

beneficio lint fufpenfi. "

cono ad cantandum evangelium pueris ad graduale interim canendum, facerdoti ad intonandum fymbolum poll; evangelium, ut in faepe laudato
,

codice Sau-Blajiano videre

eft.

Ante Evcangelium.

z^z^s^m*-'

-**-

Ar

afcen

lc

de

be ne

dicle

&

tu

-^Ztq^^^^-P^XTM*!^

de

cen

\z:m

ta

vi

Chri

fti

wan ge

li

am

in ci

pe.

Pofl Evcangelium.

"

Pe

ri

can tate &c. \_)e fcen

j*.

-SE=LS

*
&

difte

^E
111

mo

11.

ci

XXIV. De

Syrabolum.

dm.

- 5

BC

:^?gig

---
-WM- sxmsi

-M
=K2=S

tu facerdos

de

defcen

de

be ne-

55H*: 3^
Chrifti

Crerfo

in imutn

w-

pe
origine cantandi in facra liturgia fymboli diximus libro pri-

ex oriente primum ccepifle ufum ilium ; unde fymbolum Nicamtm feu Cpolitanum in occidente eft fecundum formam orietu
talinm ecclejiarum , ut Patres Concilii Toletani III. atteftantur , ufu reciut, dido canone, facerdos hotandi fymboli Cpolitani in.facris prsefcripto
,

oftendimusque

ftiam confecratam fuper calicem tenens

fymbolum

prscinat, fubfequente cleri

popu-

DECANTATIONE.

MISSiE

427

C. IV.

populique concentu, de quo more recepto non ita multo poft Isidorus
iam mentionem facit his verbis: Symbolum aittcm, quod tempore facrificii po- L
otto fantlorum Patram collatione a- j.
pulo pradicatur , trecentorum decern

_.

&

pud fynodum Nicanam

tatur

fymbolum

fidei

eft edition.

ita ut eft

ex Con. Toletanolll.

Romano, poft confecrationem, &

Ambroftano abfolutis omnibus cirPoft haec (ut habetBEROLetiam incenfatione

fraclionem nimiruni hoftise

In

a).

ritu

officio

peracta
ca oblationem
,
Credo i?i
ous apud Muratorium) archiepifcopus vel presbyter dicit
homo
fchoEt
chorus
dicit
ufque
ftatim
magifter
fatlm
union,
eft,

16.

c.

Et in Mifla Mozarab. praefcribitur Moxcanin Concilio Nicano.

At loco alio (ut modo

quam

riotavi)

&

&

.
t. iv.antiq.

ltd.

medu *-

'*"*'

* 73 '

&

dicit ufque in finem inclinatis femper

larum incipit cum pueris fuis,
Deinde MifTa peragatur ordine fuo , magiftro fcho fubdiaconibus &c.
Commodam
larum officium canente cum pueris fuis ufque in finem. "

rationem reddit Mauricius Senonenfis feu Petrus Venerabilis , cur ritu Ropoft evangelium canatur

mano mox

cm.

de

Mifa.

Succinit ecce chorus fidei compendia noftra

Affenfum verbo fe

Walafridus Strabo

dicit,

tribniffe docens.

ufum decantandi fymboli

Cpolitani

ex urbe Cpoli

Beb.no Augienfis , praefens Roma cum HenRico I. imperatore , affirmat, ante ea tempora fymbolum Roma non fuifTe
recitatum, impetrante imperatore a BenedictoP. ut deinceps ad publicam
quando
Miflam decantaretur. Fa&um hoc eft ineunte faeculo undecimo
dudum ante in aliis occidentis ecclefiis fymboli ufus viguit. At iam ineunte

adRomanos

credi,

perveniflfe.

nono fub Leone III.

roli M. Roma collatio habita

fseculo

in Concilio
eft

Aquisgranenfi

de fymbolo

fidei

cum

CaPetri

legatis

in fecretario

S.

ubique iam fere recepto in MifTa

fymbolo.
Provocant ad licentiam ab ipfo pontifice acceptam: Numquid
(aiunt legati ad pontificem) non a te id ipfum fymbolum eft data in ec clefia cantandi licentia ? Nunquid a nobis hie ufus ille cantandi proceflit ? &c.
(Et papa refpondit): Ego licentiam dedi cantandi, non autem cantando
j,
aliquid addendi &c. " Gallorum fententiam probavit Leo III. non factum,
apoftoli,

vel potius de additione Filioque

ut habet Mabillonius

quam

Prsefat.

PI.

face.

IV

Benedifiini,

citra ecclefi3 univerfse definitionem in fidei

fymbolum

ratus nefas, quid-

Li-

admittere.

cet
a)

In
cis

duplicibus

feftis

Card.

vita

Ximenii

facerdos

loco

(inquit
c.

27. )

antiphonae

RobleSitjs

in

annique dominiad confraftionem

bus habens fupra calicem facerdos, quern chohac in parte comitatur, recitat fymbolum

rus

apoftolorum Credimus in

Dominus fit femper vobifcum

ftatimque fubdit , Fidem quam corde credimus, ore

credimus

autem dicamus

obfervatur.

panis,

ait

Tunc Sacramentum

prae

mani-

multi

fymbolum
non credo ,

fimul
,

c<

umim Deum
recitant
ficut in

Hhh

fife.

& quia

ideo

dicunt

officio

Romano

De

reb -

**"

c
'

tccl

L. II. P.I.

42 8

DE SOLEMNI
&

cantando docere: fed illicite in pro cet (inquit) dccendo cantare,

fcribendo
nee
cantando
nee
licet inferere. "
hibitis,
Quae verba ipfe ex,,
Quod vero adferitis, ideo vos ita cantare quoniam alios
plicat Leo III.
quid ad nos? nos enim
in iftis partibus vobis priores audiftis cantafle
idipfum
non
cantamus fed legimus ,
legendo docere , nee tamen le
docendo
addere
gendo
aut
quippiam
eidem
fymbolo inferendo praefumi
,

&

Apud

npum

Lauie

5,

mus. "

^ dicitis,

cum papa colloquuntur: Quia vero, ut

bonum eft cantare idipfum fymbolum numquid

Sic porro mijfi ibidem

&

verum

dicitis,

,,

fi fermo plenus recta fide e

medio tollatur , idem fermo ab omni enim
bus , ac 11 contra fidem fit , condemnabitur ? Quale ergo datis confilium,
,

Si priusquam ita can ne idipfum ad aliquod tranfeat exitium ? Papa.

taretur, interrogans eflem, ne infereretur (Filioque) utique refpondilfem.

quod tamen non affirmando, fed vobifcum pariter tractando

At nunc
menti occurrit , ita mihi videtur , utrumque poffe fieri,
quantum
dico

,
,

ut paulatim in palatio , quia in noftra fancla ecclefia non cantatur , can tandi confuetudo eiusdem fymboli intermittatur, ficque fiat, ut quod id-

ipfum non cantaretur

non quxlibct imperantis

diendi id fecidet novitas,

7''^J"
f.

11.

xiii.

Muf.

T.

li

aucloritas,

fed potius au-

dimittatur a vobis, dimittetur ab

omnibus &c. "

Favent ea quadantenus Bernoni, fymbolum Cpolitamim non fuiflfe in ufu

apud Romanam ecclefiam, ineunte faltem facculo nono.
At idem dici non
poteft de integra intercapedine ab an. 809. quo habita fuit collatio laudata,
ad an. 10 14. quo Henricum a Benedicto contra morem impetraflTe refert
fy m boli ufum.
Verum (inquit Mabillonius) longe ante id tempus fym

bolum

J3

cundus de ordine Romano.

it.

fetur,
tatur.

mos erat, ut fidem fecit libellus fene

quis
interpolationem hoc in loco cauEt

in Mifla pontificali decantari

Amalarius
Qiiin

Romanos,

in Ecloga fuper

etiam in

qualis in

libellis

V.

hoc

&

libello

eundem locum commen-

VI. de Miffa

ufu erat ante faeculum

fecundum

epifcopali

nonum, fymbolum

poft evan-

quod a fasculo nono

Itaque per illud intervallum
gelium allignatur.
jj
intermiffam a RoINIilTa
fymboli
recitationem
in
undecimuni
effluxit
ad
<:
Fatetur tamen idem Mabillonius in nota
manis fuiffe, dicendum eft.
in laudatum ordinemll. Micrologum, qui hunc ordinem fecutus eft, niunde ifta intermiflio fada fuilTe deberet medio inhil habere de fymbolo
& Ivonem Camotenfevi Micrologi auclorem tempore.
ter Amalarium
habetur
illic
Poft ledum evangelium candelas in loco fuo exvero
Sic
Q_uod eft
tinguuntur, & ab epifcopo Credo in iinum Dcum cantatur. "
Perlecro autem evangelio, diEt in ord. V.
initium fymboli Cpolitani,
Etpaulopoft:
cat epifcopus Faxtibi: & elevat, Credo in umim Dcum."
,

p.46. n.e.

f-

66 -

Credo in

unum

DEUM

itaque decantato

dicatur ab epifcopo

Dominus

vobifcum.

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

Ad

Oremits."

n vobifcum.

propofitam vero ex

Bern one

difKcultatem ex-

cum

pediendam, forte rationem fexti ordinis verba prsebeant, ut

bolum folum
fcopo

diceretur in

deinceps, fermone

429

Romana ecclefia, quando fermo non fieret ab epinon obftante, caneretur. Sin autem epifcopus
Credo in iinum

(legitur ibi) prasdicare noluerit, alta voce incipiat canere,

33

DEUM; &

antea fym-?-^-

omnis chorus incipiens, Pair em omnipotentem ad finem

Certe in ordine XI. Benedicto canonico auctore fae,3
culi duodecimi fub InnocentioII. non obftante praedicationepontificis, fymbolum dicendum praefcribitur Defcendentes portant evangelia obviam pon-?.
& praedicat evan tifici ; & pontifex ofculatur ea , afcendit in pulpitum
ita

ufque perducat. "

i;7-

fc

Ad

gelium.
,3

&

,3

micerius

dicit

& redit ad fedem,

& cantant. Pri-

finem vero facit confeflionem, benedicit

Bafilicarii refpondent
Credo in iinum DEU3I.

cum

fchola cantant offerenda. "

Diftinguuntur

bafilicarii a fcho-

autem erant qui in

atque pro integro choro accipi pofifunt, a)
facra cede celebranti affiftebant
Innoc III. de mya quo omni in priore ordine cani fymbolum iubetur.
ubi
fingulare
quibus
fymbolum fit canc.
lib.
II
A
habet:
3Iijfa
?2.
fter.
la

cantorum

qui offertorium cantabant.

Bafilicarii

&

tandum, dicitque, Romano pontifice folemniter celebrante, fymbolum fidei

non cantores in choro fed fubdiaconos ad altare decantare. Antea tamen
mos fuit cani ab omni populo
ut Amalarius in Ecloga ;/. 17. innuit,
rationemque congruam reddit titulo de Credo in iinum DEU3I: Poft quam Chriftus locutus eft populo fuo, fas eft, ut dulcius & intentius proSicque convenit populo poft evangelium, quia
fiteatur creduhtatem fuam.
,

Chrifti verba audivit intentionem credulitatis fuse prasclaro ore proferre.

Sub nomine Credulitatis etiam Herardus in capit. ad Parocbos c. 16. fym-

bolum ab omnibus decantandum indigitat De

& Gloria Patri ac
memoriter omnes teneant
:

oratione

&

Sancius

atque creduli-

fymbolo ut

&

Kyrie eleifon a cunctis reverenter canatur.

Stephanus Eduenfis
idem a choro ufque ad finem profequendum dicit, quod in nonnullis Con- Be Saer.
ciiiis ftatutum eft, optandumque, ut hodieque fervaretur ubique
Dehine c I3-

tas,

"

facerdos incipit fymbolum fidei , adhibens teftimonium verbis evangelii.

Illud chorus ufque ad finem fuccinit, oftendens fe permanere in unitate
Eft ergo haec publica fidei profeflio confonis efferenda
eiusdem fidei. "
vocibus ad finem ufque, non interrupta fingulorum articulorum ferie, ut
tarn qui cantant,

quam

qui audiunt, fidem fuani declarent b)

Quod

pro

more
a) Vid.

du

Cang.

b) Evangelio leclo
c.

25.)

lud,

mox

fcilicet

lex.

h.

v.

(inquit

cantatiir

Credo in

Durandus

alta

mum

lib.

voce fymbolum

DEUJI,

IV.

corde

creiitur

ft ad

falutem.

il-

dat,

quia enim

fide

ad iiiftitiam

Roin.K.

ore

autem

ideo ecclefia,

coufeffio

ut often-

quod evangelii verbum feu prxdicationem

&

corde

Hhh

recipit

mox

fidei

fymbolum ore

ait.

more fuo

Durandus

declarat

DE SOLEMNI

P.I.

L. II.

430

additque idcirco fymbolum patenter did,

ad notandum, quod hodie fides catholica libere praedicatur & docetur. Tangimus haec, quod quaedam ad rem praefentem mifceantur, uti quae poftea
quod , facerdote feu epifcopo praecinente chorus fuccinat
affert de eo
defignandum,
quod omne bonum a Chrifto procedit. ,,Ne autem ( inad
Cantavimus vobis,
non faltajiis, cho quit ) muficus ille cceleftis dicat
,

to

n. 3.

&

&

folemni tripudio fidem

rus angelicae dofirinx confona voce refpondet,
Patron omnipotent em &c. a Et Rupertus
catholicam profert dicens
:

eodem fymbolo

de

Tnitienjis

condecorata

L. IT.

de of.

Hv. c

i.

quo etiam
/o.Belethus

in

inepte defignat

die dominica

ecclefia

cap.

XI.

&

(inquit) concentu bene

igitur

vel aliqua

condigna

feftivitate

congruas fequitur rationes , quas non

div. offic. explic. ) decantando, Hoc
confone chorus catholicus dodrinae re-

& ne dicat ei puer electus , cceleftis cantilenae donon faltajiis cantando

iucundus muficus: Cantavimus vobis

j}

fpondet evangelicae

33

ctor,

&

&

alacri mente faltando oftendit, quam bene fuavem eius modum retinueIndigitat fuavem hilaremque decantandi fymboli modum , qualis
rit. "
imprimis eft in cantu Gregoriano ; exceflum vero carpit Radulphus TunBe

can.

ferv.prop.

ob-

In hoc ( inquit) fymbolo decantando religioni veftrae non con grenfis

ru
it
modus
faecularium per notas fra&as. Sequimini ergo monachos Carg
:

23.^

a
thujienfes ,
tur. "
Nota

quorum

demum

fcribitur

nonnunquam

Alem. rubricam haberi

quam

ut in antiquiflimo ordine inter

non eftis feiun&i

ut fupra allegabaquando fymbolum a catechumenis dicendum prae-

confortio
,

monumenta

Litnrg.

Decantat fymbolum excelfa voce. Habeturque id tarn

prout etiam in ecclefia Neapolitana decantari mos erat

in die refurrectionis Domini fex nempeprimicerii feu fex ecclefiarum Gracarum , & cantare feu legere fex lecliones graxas in Sabbato S. folebant
Cimeliarcha ajfijlere ad cantandum in ilia Credo in
graece

latine

unumDEUM

&

Graco, ut ex chronico faec. XIII. refert Pet. Rodota de ritu

fubditque ex conftitut. archiep. Orsini an. 1337.
In
die pafchatis dido evangelio Dominus archiepifcopus incipit Credo in graeco

in idiomate
Z. I.e. 10.

Graco in

Italia,

fermone,
j,

tum cum

fi

placet;

& fupradictus archipresbyter S. Georgii ad Merca& archipresbyter S. Marije Rotunda decantant in

&
cantores de
confpedu Domini archiepifcopi

fociis fuis

alii
graeco fermone in
etiam
in
cantando
alta
alternatim
voce." In
choro
repetunt
in
latino,

liturgiis
fymbolum
apoftolomonafteriiorum O. S. Bened. antiquioribus
:

j,

rum,
ficis

uti

etiam doxologiam Gloria in

excelfis

lingua graeca

cum

decantat.

dctn

autem

poft
alta

Symbolum

ergo poft evangclium

pra:dicationem

voce

ut

oftendit.

omnes

ill ml

notis

mu-

XXV.

reperi, ut iam memini.

dicant

fi-

Dicitur

&

ad-

difcant.
Jice

in

fidem
fronte

Omnis enim

Chriftianus

catholicam confiteri
fignatur.

'<

tenetur pnb-

propter

quod

MISSiE

DECANTATIONE. CIV.

43

XXV.

Progrcdimur paulatim ad facratiorem liturgiae partem, quae olim

ipfamque aufpicatur facrificii oblationem.
Mox ledo
fidelium Miflfa erat
evangelio in officio Mozarabico
cantatur Alleluia cum verfu iuxta Io. VaQuod dum cantatur, facerdos offert
sjeum in chr. Hifp. ad an. 717.
Quibus peradis facerdos ante medium altaris di hoftiam cum calice..
orate pro me
cit alta voce , Adiuvate me fr aires in orationibus veftris
Filius
Adiuvet
Spirichorus
te
Pater,
Refpondet
adDEUM.
Deinde cantatur facrificium nempe antiphona cum duobus
tits Santtus.
Unde rede facrijiciwn Pisa dicit effe ofFertorium
verfibus.
"
vel
tribus

Ofifertorinm.

&

&

&

Et Isidorus, Offertoria (inquit) qu33 in facrificiorum ho- LL *

c I?
veteres cantare folitos,
nore canuntur , eccleliafticus liber indicium eft
Quod Graci folemni imprimis, ac reli quando vidimae madabantur. "
giofa pretioforum donorum ad altare delatione faciunt cum facris canticis
ftudiofe compofitis, ut mentes ad id, quod inftat, erigantur, colligantur-

Romanum.

f-

'

que, quae, ut iam notavi , vocatur piyaM u<ro3og, magnus introitus, quod
praeclare Nicolaus Cabasilas ediflerit a)
Fit hoc poft folemnem glorifica-

tionem a facerdote inclamatam, atque fub gravi cantu chori fidelium cherubicum hymnum modulantis (0* t xioxfof* pvc-TiKug iutovi&Tig) facerdote
Sacerdos autem ( aflerit laudatus author ) poftquam u
interim benedicente.
cum clamore DEUM glorificavit venit ad dona , & cum ea in caput
,

*4-

&

&

fie ea ferens ducit ad

reverenter fuftulit , egreditur ,
valde honefte
altare de induftria circumducens in templo propter populum , quiete
genua cum omni reverentia,
Ipfi autem canunt,
re pedetentim.

&

&

&

ligione infledunt rogantes , ut eorum fit memor in donorum oblatione.

Non admodum antiquus apud Gracos eft hie ufus , licut
antiphona ad

&

ofFertorium apud Latinos Walafrido incertae eft originis

Offerto rium (inquit ) quod inter offerendum cantatur , quamvis a prioris po- De reb.
c 2 puli confuetudine in ufum Chriftianorum veniffe dicatur tamen quis fpe:

&

de antiphona,
ciaUter addiderit officiis noltris, aperte non legimus, ficut
fateri:
ad
communionem
poffumus
quae
dicitur,
cum
vere
credamus,
pri

fcis

temporibus Patres fandos

filentio obtuliffe

quod

vel communicaffe,

etiam hadenus in fabbato fando pafchas obfervamus.

Sed

ficut fupra di-

dum
) Quia autem ( inquit lit. expof. c. ij. ) cum
convenientibus cogitationibus necefle eft ftare,

&

& facrarum eius aucontemplationum , nifi eis fruftra

myfterii effe participes,

ditionum,

&

fumus interfuturi
& tempus confumturi, hoc
autem non eft facile: propterea opus eft jjui,

dem
brios

ipfos
:

opus

nobis

eft

excitari

ipfis

&

c(Te fo-

autem admonitione, ut noftram

mentem ab

oblivionc affidue furreptam ,

vanas curas attra&am poflimus recipere.

etiam

fibi

pretiofa

vult

canticum

dona ad

altare

quod canitur,

afferuntur.

&

ad

Hoc

dum

ecct.

ctuin

&

diverfis

eft,

f-8

partibus per tempora decus proceffit ecclefiae,

augeri non definet. "
Eadem iisdem verbis expreffit

praeterquam quod fingulare aliquid

Tungrenjis,

Ambrojiana, addat: de qua circa haec medii

liturgia
t. if. antiq.

&

modis,

ufque in finem

Radulphus

DE SOLEMNI

P.I.

L. II.

432

sevi

ut folet de

tempora Berol-

dus apud Muratorium hare tantum habet ad rem praefentem

Tummacanit
endam
cum pueris fitis. Diftin&a eft autem ritu
gifter fcholarum
offer
Ambrojiano antiphona pofh evangelium ab offerenda feu antiphona ad offerendam.
Laudatus Rad. Tungrenjis verfus offertoriorum S. Gregorio ad:

quibus refecatis offertorium eo morofius percantetur

fcribit,

De

off.

eccl.

L.I. c.14.

De

a).

eo,

quod fingulariter dixit Radulphus, quam primum agemus. QuodWAlafridus, & ex eo Radulphus commemorant de prioris populi confuetudine, ne quis exiftimet chriftianos defignari, unde utcrque rem hauferit,
declarabimus ex S. Isidoro Hifpalenfi.
ut non abs re fufpicamur
Of,

fertoria (inquit ifte) quae in facrificiorum honore canuntur ecclefiafticus

quando victimce immolaban liber indicium eft , veteres cantare folitos
,

&

lamus in altum

Vit.CarA.Xi
c.

27.

in illo fcilicet vero facrificio

Ubi exponit ritum

mundus. "
lationem novo etiam oblato libro

men.

&

Tunc exclamaverunt jilii Aaron in tubis dultilibus

fonueaudit am feceruut vocem magnam in memoriam coram Domino.
runt
id eft
vocis
praedicatione cantus
Non aliter & nunc in fono tuba?
accendimur, fimulque corde, & opere laudes Domini declamantes, iubi-

tur

Eccl. 50.

cuius fanguine falvatus

ac offkium Mozarabicum

qui vocatur

omnium

eft

quo ad obdiclo-

offerentium,

que alleluia ofFert facerdos hoftiam, & poft nonnullas orationes protinus
immediate, ut ait Eug. Roblesius dicit facerdos verba facrificii qua etidque conferri potefi cum oblatione officii latini.
iam canuntur in choro
,

Ritus Romanus pedctentim procedit,

Stephani

DcSacr. ait.n bis utar

c-

l ~-

Symboloque

finito,

facerdos (ut ver-

monet ad orandum: ut

Eduenjis) falutatione praemifla

Statim chorus de ftabiles fint in fide, quam profefli funt in fermone.

cantat offertorium, ac fi dicat, quod confeffus fum ore, teneo corde,

&

Rupertus Tuitienfis propius adhuc rem tangit

adimplebo opere &c. "
quoad ritum ufitatum a prima ecclefiae setate, continuatumque hoc medio
32V0
a)

&

Offertorium autem (inquit Radulphus Tungrenjis De canon, obfervant. propofit. XXIII. )

obfervavimus

fed

diverfis

modis

per tempora

decus

ccclefiaj

proceffit

quod inter offerendum cantatur, quamvis a prio-

in

ris

populi confuctudine in ufutn Chriltianorum

veniffe dicatur
rit

officiis

aperte

noftris

non

cum
,

quis fpecialitcr

ut quxilam

Iegimus

chronica dicunt,

&

ficut

addide-

de

antiphona,

qnse

ad complendnm dicitur

poffunius

fatcri,

cum

vere credamus

tcmporibus

Patrcs

prifcis

fandtos obtuliffe in filentio

1

Quod etiam haftemis

vel conimnnicaffe.

in fabbato fandlo

pafchx

iinem augeri non definet.

B.

toria

tem

Gregorio

Alii

adfcribunt.

brofiano

&
&

B.

GREGORIO

&

ufque

vero offer-

Vcrnm

quod multa recepta funt ab

partibus

eft

officio

qui plura

au-

Am-

alia or-

omnibus verfus quam plures annoqui tam Roma, quam in libris antiquis
tavit
Quibus hodie refecatis offertorium
ontinentur.
dinavit

eo morofius percantatur.

"

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

433

OfFerenda (inquit) cantus eft ecclefiae, nomen hoc habens ab of ferendo tractum , eoquod tunc canitur, quando omnipotent! creatori noCon ftro incorruptum laudis ofFerimus, vel prasparamus facrificium. "
venit hoc cum praxi ecclefiae huius etiamnum aetatis, & ex ordine Romano
Deinde falutat epifcopus popuantiquiflimo apud Mabillonium patet
Or emus. Tunc canitur of lum dicens, Dominus vobifcum : poftea dicit
aevo

l.ji.c.

T. II.
ItltL

fertorium

cum

lationes.

Interim cantores cantant OfFertorium

lus dat

Deinde

verfibus

traniit facerdos

Rhabamts

oblationes fuas &c. "

ad fufcipiendas

cum verfibus,
Maurus Per hoc
,

&

popu-

(inquit) /* lMh

&

dum dicit, veteres cantare folitos quando vicFimas

Eousque autem cantus procedebat donee expleta oblatione
omnibusque perfectis annueret celebrans. Et pontifex ut habetur in eodem ordine: mox inclinans fe paululum ad alt are, refpicit fcholam,
eft

Ex

fuifte

ordine VI. conftat etiam annuente pontifice can-

OfFertorium a choro

gationibus a nonnullis ad id

lam

In breviario

eft.

conns vino mifceat.

funt ad

ofFerat
linteo

de quo in ritu

47-

. 9.

monafticis congre-

Herrgott

pa-

oblationes of-

Dixi iam de
antiquo MifTae apud Me-

quam

coopertam in fejiis diacono defert,

z> e ant .

Hfc.

e td.

$. 64.

67 '

dia-

Didci enim cantoris modulatione populus pia devotione,

Verfus, qui in ord. Rom.

cantum antiphonum

pafchale tribus

in

interim fratribus offertoria.

divino amore accenditur &fc.

tur,

quandoque

facFum fuerit, ut ex P.

ecclefiaftici ordinis antiquifFimi

praefcribuntur canentibus
,

etfi

felecFis

tamen

more ut cantor aquam

nard um Cantor aquam

&

memoran-

cit.

Martenio notatur OfFertorium

Et D. de Mole on eundem ufum in iti- De

quale a

conftans verfibus.

nere fuo liturgico notavit ab

qualis
annorum quadringentorum
Congruunt, quae indecretis S.Lanfranci c.
aetate

in

di

vet. ecd.

c ' 2S "

Lugdunenfi habetur.
5.
habentur: In dominicis diebus & huiusmodi feftis, incepta offerenda ac cedat , qui chorum tenet , ad cantorem , Faciatque illi fignum incipiendi
M verfus offerendse. Ad ipFum enim pertinet tunc incipere eos, etiamfi fuccentor
ecclefia

J,

chorum

fimiliter

&

modi

"

annuity ut fileant.

ferri

33

tatum

Cler ' c'

immolabantur. "

5?

Muf.

* 46,

ob,-

OfFertorium cantatur a clero, quod

oblationes ofFeruntur a populo,
Of ex hac ipfa caufa vocabulum fumpfit, quafi ofFerentium canticum.
in
facnficiorum
quippe,
qua?
honore
Fertoriorum
canuntur,
ecclefiafticus

liber indicium

2.

teneat: cantor vifo figno

ipfi.

omnes

inclinet ei,

Inccepto unoquoque verfu

infantes inclinent. "

afFert in praefatione

Iof.

&

cantor

hebdomadarius cantor
ante

&

retro faciat,

Cari, feu Thomasius fpecimen

in antiquos libros miffales ecclefiae

Romans,

eius-

ha-

benturque paffim in antiphonariis antiquiflimis ab eo editis, praeterquam in

Cajinenji, ubi femper defiderantur verfus, uti etiam in antiquiflimo noftro
Liturgiae alemannica fcripto a 1000. annis.
Verfus ifti canebantur ad nu-

Mart. Gerbert. deMusicaEccl.

L.II. P.

I.

Iii

turn

p-

KXXV.

434
de

tcci. c.

19.

off.

DE SOLEMNI

P# l '

&

mox

fuperius de Introitu notavimus, eo magis hie

,
multitudinem
offerentium erat attendendum.
Bum
in Offertorio, quia ad
enim , ut inquit Amalarius , facerdos fufcipit oblationes, cantor es cantant.
turn pontifkis, ut

mil

'

In antiquiflimo

unus, aut duo,

inter

eccl.

monumenta

noftra liturgica

Egrediuntur de facerdotibus

oblationis ritus.

fcribitur
altare

capit. ord.

vel quanti neceffe fuerint,

cum

ita prae-

qui circumftant

diaconibus ingre-

Antequam ingrediuntur in eccleilam , dicunt anti diuntur facrarium.

refpon phonam alta voce prolixe, hoc eft Laudate Dominion de coelis,
ipfi
ipfi
ingrediuntur
faecclefia,
dum
refpondent,
in
ipfe
clerus
det
.

&

&

cerdotescum
ijtare,

ipfis turribus,

refpondet ipfa antiphona

refpondent ea clerici ,

&

&

&

feu

calice,

iterum cantant antiphonam,

Emeranenjibus faeculi X. ut fupra de verfu

& alleluia

etiam verfus pro Offertorio funt

cum

fcripti

feriis

quingentorum

Quadragefimae

circiter

eftque mihi prae manibus,

ponuntur

in Offertoriis,

in

& Offertoriorum

quod explication
antiphonario

pro dominicis

Sigebertus

&

duo femper,

verfibus,
fi,

confiderentur.

in-

etiam pro diebus

In

dominicis.

MS.

Incipiunt verfus Offertoriorum,

&

feftis

per

annum

tantum defignatur.

chronico ad an. 772. notat,

diftertatione eget,

praeftitit,

annum

Sanctorum,

inferipto

Ipfius Offertorii initium

verfus.

notis muficis.

feftis

annorum

Gradualis notavi, feorfim

notis muficis

cipiendo a dominica prima Adventus per totum

IV. temp,

&

vadunt ante al& item clerus

& iterum cantant tertio ipfam antiphonam,
ipfi tertia vice. "
In duobus codicillis Sanpatena,

vel

&

modicum,

fubfiftunt

quod geminatum

fimiliter

Omnia cum
Adrianum P.

eft,

GregoriusM.

geminaffe:

in

ordinando

Conftat quidem tempore

Durandi

qua;

S.

iftam, plures verfus in Offertorio concinendi, fere ceifafle confuetudinem,

tamen abolitopenitus oblationum,

L.lV.e.

27.

ex ratione, ut
fertorii verfus

a fidelibus factarum, ufu,

liberius offerret populus.

cum multa

duo

Et attende (inquit) quod

diligentia ab antiquis

non

quin eaipfa etiam

Patribus inventi

O&

hodie

plerisque locis omittuntur, turn brevitatis caufa, ut tarn miniftri, quam

&' facramento altaris liberius vacent &c.
populus oblationibus , orationi,
Inde autem graviorem cantum invaluifte ex iis colligitur , quae fequuntur

apud
mi.

n. 6.

Durandum

(inquit

ille)

&

Clamorem ergo
ex citato paulo ante Radulpho.
Domini cruciatum imitatur offe^-

eius parturientis, vel falubrem

&

grandifonum cantum , quae pneumis diftenta,

renda per fuum gravem,
quod lignificat, non
verfibus fcecundata quantumvis longa iubilatione

valet."
In
Offertorio
Dom.
poll pentecoften reexprimere
XXIII.
fatis

&

petition profwidis clamavi ad te Domine (veluti etiam in Offertorio Miffae

pro defunctis ) adhuc veftigium quoddam eft veteris cantus antiphoni, quo
unus quidam verficulus alternis choris folebat poft fingulos verfus pfalmi,
donee

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

donee abfolveretur oblatio

repeti
MS. biblio thecal San-Blafiana
,

ex

eodem codice

Sequitur paulo in
prorfus fingulare

eft

nullibi a

Demum

a).

damus

hie fpeciminis loco

verfus

Offertorium

frtper

435
cum

biscantu.

Quod

profa cum biscantu.

animadverfum.

Fqjl Offert.

me

Verfus fuper Offertorium cum Biscantu.

Do

num

mi

Cre

rem

to

&

tW*
om

ni urn.

T^" m '-
om
a) E. g.

111

Vf MN "W'W

Primus chorus, imponente cantore an-

antiphome

Poftea chorus fecundum to-

terra

&

verji

qui habitant

pfalmum canebat

plenitudo

eius

in

petebat antiphonam.

orbis

Domini

terrarum

ff

eji
tini-.

Secundus chorus reToUite portas &c. Pro-

eo.

fequebatur pfalmum primus chorus.

Ipfefuper

h
H-^-a

'

urn.

fecundus chorus.

-*

tiphonam, canebat: To/lite portas principes vejlras,

9* elcvamini porta aternales.
Quern repetcbat

num

dor

dor

tas

Et

dum

canebat

alter chorus

ToUite por-

Quandoqile tamen pars antiphonx re-

perebatur

choro

fuper jtv.mhin prapara*

9*

Et iterum

&c.

^1 *-

Maria fundavit ettm

vit eum.

-&$

antiphona.

aternales

ab

principes vejlras
divifa in

"
I

gloria

altero

priorem partem antiphonac

ToUite portas

vamini porta

rex

introibit

alius

i i

duas

ff els-

partes

DE SOLEMNI

L. II. P.I.

436

pn

3?s
111

-gM

us

ni

3
:

^Bi
!Etei=3

jgf

urn

fu

Pa

cum

-A
Fi

tris

51

li

urn.

li

urn.

~H-tt-H-

urn

fu

Pa

Fi

tris

ni

M-

7^ 9.

&

3
is:

x.^._i

mus

cum

zs

5:

stg^H
f
rizz^zH^ ^^"zr-^
Sal

va

tor

-*-

J^-IH"*--^ ->*-

l-^f

o
i a

Hi-

^
mi num

ho

au-

.^-j-

*.

Sal

va

tor

ho

M Wmi num

au-

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE
3E H

-W~

f^~

"

nrproqr W-

di

pre

ces

di

pre

ces

fup pli

cum

fup pli cum.

__________

437

.,

***\

:8

A
Profa

Offertorium

pqft

cum

Biscantu.

rprw+'y*'
b
A
__,____

fami

hac

tu pro pi

li

M
A.

hac

fami

li

Sm

___

ex
_ .
3j h
i

1^
l

_r_r m

mi

pelle

M
l

c
w
r

to

^ n m -

mi

kg

""W-#r^-p JbL 77
vi

ti

per

a.

re

Erf

_l

vi

ti

Fer

a.

Iii

jmT*T

me

-WW
ferf

fot

pelle

Ma ter

JSL-Irt-W

ex

ti

'"

-HW-

tu pro pi

tsf

:**:*

Mater

ti

Jo*

W
...

re

^/

"-ji-

me

di a

L. II.

438
IE

-H~w
re

Ha -Min

is

vi

DE SOLEMNI

P.I.

a.

in pa

ans

in

is

gau

di

a.

vi

a.

Jrro

in pa

ans

dul

qui bus

a.

ni

a.

Virgo

cum

l^audes

Ma

Virgo

cum

L,au des

ri

glo

glo

ri

ri

no

-$W

w_,ZTj;

Ma

ri

no

prae

bis.

co-

ns*

-^-^-^rM

ni

vite

tu

ci

s^:
tria

w~-

ie

vite

tria

-W"W~

fe^E K
re

d*i5:

fufcipe

pia.

fufcipe

pia.

-.bis.

XXVI.

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE
XXVI.
clefiae

valle

Singulare eft, quod

apudMARTENiuM

ex MS. ordine ann.

Gregoriana dioecefis Bafileenfis.
ritibus

rium fpe&ant

habetur de antiquis ec-

Prafatio.

Gregorii ip* M J flw

omnibus quae ad Offerto-^*^/.

700. monafterii

circ.

439

Abfolutis

quando iam facerdos rogavit pro

fe orare

S.

Poftea clerici

T.

1. p.

599.

cantent ipfos pfalmos, cum presbyter dicit: Per omnia facula facuiorum.
Exaudiat teDominus &c. Ad te Domine kvavi &c. Miferere mei DEUS &c.

Salvum fac fervum tuum DEUS mens fperantem in

Oculi Domini fuper iujlos
&c. Tribuijii &c.
a
,,
"
cum presbyter dicit interpreter ,
Verba autem ilia
aures eius &c.
Uluftratur hoc ex eo
quod legitur apud
ufque dum presbyter dicit.

cum

precibus.

iftis

Vitam

te.

petiit

&

te

Amalarium,

Offertorio abfoluto, Revertitur ad

catur, ut orent pro

quatenus dignus

illo,

fit

populum

&

facerdos,

pre- LJii.de

univerfae plebis oblationem

c 19
'
"

off.

20

ofFerre Domino." Subditque audivi dicere quod plebs eadem hora tres
Mittat tibi Dominic auxilium de fanclo,
verficulos cantet pro facerdote
:

& duos fequente6.

dicitur."

Sequitur Secreta.

Secreta ideo nominatur,

STEVHAxvsEduenJis: His autem

Audor

facerdos incipit orare injilentio.

inquit

compojitis,

Gallicus apologiae

D.

quia fecreto De Saw.

filente choro, c "

DeVert

quod tamen revellitur verbis ordinis

Romani ad ufum monafteriorum accommodati apud Martenium

tendit fecreto opponi cantui

alt.

con-

antiquifiimi

Et

incli-. t. v.

&

fecrete nullo alio audiente,

nans vultum ad terrain dicat orationem
Per
omnia facula facuiorum,
nifi
tantum
verbum
ut
venerit
ad
hoc

Amd.

I0 s*

&

dicant omnes Amen, ftatim dicat: Dominus vobifcum. Deinde dicit: Suringrediatur in
noftro :
fnm cor da, deinde Gratias agamw Domino

&

DEO

Praefationem ,

apud

ut ab

ita

Muratorium

omnibus

habentur,

&

Eadem iisdem

pene audiatur. "

Stephanus

verbis

Ednenfis de Sacramento altaris

Sacerdos (inquit) rumpit filentium exclamans: Per omnia facula

facuiorum, & rogat Dominum cum illis; & chorus orat eius SpirituiDo minum uniri &c,
c.

22.

His

populum fublimi voce falutat

furfum cor da levare monet.
Inde Patri grates per Chriftum femper agendas
atlis

Presbyter

Ajjerit,

&

& prius

hie dona facranda facrat.

UtcanitMAURicius Senonenfts feu Petrus Fenerabilis in carmine deMuTa.

Notanda funt etiam laudati Amalarii verba circa eandem rem, quae nimirum idem difcrimen indicant, & illius caufam: In fequenti namque orahabeat & ille hoc
ut quod ipfe iam habet
tione clamat ad populum
eft, furfum corda: ac deinde, ut gratias agat DEO pro ferenitate men,

tis.

Igitur

hoc

neceiTario

extollitur

voce.

Quod omnibus

licet

fimul

age-

t. it.
? 3 ? 6 *

Ut.

DE SOLEMNI

L. II. P.I.

440

agere, id eft gratias referre DEO, hoc acclamatur: Quod ad folum faDum
cerdotem pertinet, id eft, immolatio panis & vini fecreto agitur. "
ipfa mutua communicatio gratiaergo etiam cantus modulatio non fit
rum aclionis vocis elevationem hie flagitat quam Graci Trgag-QavqTtv vocant. Ho^orivs Auguftodunenfts Sacrament, c. %6.
Per omnia fcccula, alte
dicit,
ut
per
Amen
confirmetur
oratio.
hymnus autem dicifacerdos

tur, quia refertus eft gratiarum aclione, & laudibus angelorum: Praefaquia praeparat fratrum mentes ad fanctorum angelorum concentum,
tio
,

afliftunt confecrationi corporis Chrifti,

qui

&

ad ipfam reverentiam tantae

Rupertus Tuitienjis : LeLIU. ieof.^ confecrationis ; ideo excelfa voce cantatur. "
' 4
vocem
dicendo:
fuam
facerdos
Per
omnia fcecula faculorum."
iterum
vat
Et Amalarius citato lib. HI. c. 19. ait: Excella voce (dicit) Per omnia
Ideo excelfe noviffimum profertur, ut audiatur a po facula faculorum.
-

&

pulo,
cio

populi refponfione confirmetur oratio."

cantus etiam modulatus fuit adhibitus

In folemni tamen

offi-

quale difcrimen in antiquo fa-

cramentario noftro nongentorum circiter annorum obfervare licet, ubi in

pra:cipuis
natalis

tantum

feltivitatibus

Domini prima

&

cum

notis muficis habetur prasfatio

Miffa

tertia

fecunda enim

e.

g.

in

quidem haAnastasia, fed fine

in

duae

bentur praefationes una de nativitate Domini , altera de S.

feftis ufque ad Theophaniam, ubi iterum

notis; ficuti etiam in fequentibus

cum

notis occurrit; nulla

autem deinceps

ufque ad diem refurrectionis Domini

&

licet plures propria?

habeantur,

non vero afcenfionis

Domini aut aliis feftis. De aftumtione B. M. V. praefatio non quidem in ipfo
contextu, fed in fronte libri, antiqua tamen manu, cum notis muficis pofita eft.
Ex quo colligitur difcrimen factum inter cantum, & vocis elevationem
aut

officii

tatur

quae Temper adhibita

eft,

pentecoltes,

cantus autem pro feftivitatum ratione,

quod non una ratione

pro fummis feftis folemniter

folemnitate:

aliquand

plenaliter: ferialiter,

in.

antiquis

monumentis no-

aut feftivaliter

mediocriter:

modulationibus.
Supra de evangelio agen1297. cautum legimus: Ne melodiae, feu can-

diftinctis

tes in Concilio Gradenfi an.

&

praefationibus, dum cantantur, intelle tilenae in epiftolis, evangeliis,

Cantus hodiernus prsefa cium audientium impediant , vel perturbent. "
tionis

1.1V.

c.33.

idem

eft

qui in antiquiflimis monumentis reperitur

quo

ipfa et-

Ad quod pertinet id, quod Durandus dicit: In

iam provocant verba.
enim
omnibus
praefationibus
conveniunt homines & angeli ad concinen
praeconia
regi:
unde & alta, & delectabili voce cantatur, quia in
dum
Et cantantur coram altari,
eis angelorum praeconia repraefentantur.

&

a folo facerdote iuxta illud

ante fedem

5?

apoc. 14.

nemo poterat

Et cantabant qnaji canticum

dicere canticum

&c. "

novum

Dicit ergo

prae-

fationem

DECANTATIONE.

MISSiE

non folum populi vota, verum etiam angequorum fequitur hymnus. Totus ordo ita in veteri

fationem folus facerdos

choros

invitat

licos

441

C. IV.

fed

Menard um defcribitur Verfus ad

ad altare fecretam orationem diconverfusque

qua completa , Fere dignum &c. devota mente, dulcique voce proj, cat
ferat, in cuius fine hymnum, San ft us t Sanftus , Santtus a B. Sixto inIn ritu Ambrofiano etiam oratio. quam nos
ftitutum chorus refpondeat. "
fecretam vocamus, altedicitur, ut obfervat Radulphus Timgrenfis, quern- prop.
admodum ritu Romano aliae orationes communia populi continentes vota
ritu

antiquo celebrandae Miflfe apud

populum

orare moneat

quam rationem

oratione fecreta

in

fie

Radulphus

attendi laudatus

23.

aiTerit,

a
Per omnia facula faculorum, alte dicantur a).
ut faltem poftrema verba
Prxfationum varios auclores recenfet idem Radulphus, quae a Pelagio I.
b
Refertur decretum ilad novem, hodiedum ufu receptas, revocataefint b).
lud apud GratianuiM c). Quod fi etiam Pelagio II. tribuatur, veluti eft a- De confecr
pud Gratianum longe poftea ufque ad faeculum XII. diverfas & veluti
:

ad finem eas ideo

deleclantur
j,

pofcimus

numerum

reiecit

ab

his

ut nee alfumantur,

Pamelius pro

ipfe

& canantur.
nee non &

Romano ad imitationem AmGrimoldus apud Pamelium in Prafat. Sacr. T.ii.Litwg.

quibus placent
cum charitate fu- 1 38?.
Ut ab his
Ab his vero qui eas intelligunt
nee tamen

prasfationes etiam in ritu

cuilibet fefto aptatas

brofiani deprehendere licet.

fcipiantur

qui eas volunt

nee canantur. "

nee tamen intelligunt,

Earum etiam magnum

& Sanctis,

tempore,

fingulis ofhciis de

quas

pleras*)

Quando

( in quit ib. ) oratio dicitur, omnes

fecundum antiquam SS. Patrum traditionem in fignum confirmationis Amen fub-

quo fupra

mnos

aftantes

iungere debent,

ut

communem

facerdos pro omnibus

ment.

Unde

cula

faculorum

per

Amen

&

dicit

confirmari

prifatione

(T.

orationem,

Domino

obtulit

XXVI.

quam

B. PP.

p.

In

fecit.

&
&

orationes canto,

multx

antiquiffimis etiam

DLVIII. novem prxfationes in facro cadecrevit tantummodo recipiendas."

Invenimus has novem praefationes in facro

tantummodo recipiendas , quas longa

vavit

iu Romano,

vetuftas
id

eft

nnam

ecclefia hadlenus

in Albis pafchalibus

fer,

a-

Domini , tertiam de Pentecofte , quartam de Natali Domini

quintam in
Apparitione Domini , fextam de Apoftolis , feptimam de fanifta Trinitate , oftavam de Cru-

liam

in Afcenfione

ex quo in LornIn qua-

ce

allegantur.

autem Miffa Amhrojumi officii propria decantatur prsefatio.

B. autem Gelasius I. de
libet

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

&

Pela-

retro

hy,

catalogo

hymnus fubfequitur. Surfum corda, de

Ieremia
Gratias agamus de apoftolo eft fumtum &c. "
b) Prxfationes , ut dicit Gemma, D10NYSIUS
Areopagita pntatur compofniffe.
A.MBKOSIUS
bardica multae praefationes

&

qui eoe-

c)

gelicus

librum Proefationum ordinavit

traftatus,

GIL'S autem primus, natione Romanus,

talogo

in

II.

Ambrosii compofuit

continentur.

pit an.

Et poftea de
317.H.) ,,Poft

qua fuperni cives merito commemorantur, quia ibi adeffe creduntur

unde & an,

B.

miffalibus

noftris

fecretam orditur facerdos praefationem in cano-

nem

propofitione

morem

limato fermone

confir-

ut prxmiffa oratio

poffit."

in

inter cxtera proefationes

Per omnia fa-

in ipfa fecreta

altius

de ieiunio in Qnadragefima tantnm-

Has pnefationes tenet, & cuRomana ecclefia , has tenendas vo-

ciicendam.

ftodit

fancla

bis

L.

nonam

ir.odo

II.

mandamus.' 4

P.

I.

kk

L. II. P.

442

Gregorio

DE SOLEMNI

I.

ad finem Tomi

antiquiores exiftimat,

plerasque

S.

Morem,

qui hodieque obtinet,

II.

reiecit

Hugo

Card, in Expofitione Miffa commequi etiam Urbano II. circa finem fae-

morat, &Radulphus Tungrenfis

culi undecimi Romanam fedem tenenti, tribuit antiquis novem praefationibus
decimam de B. Virgine addidiffe in concilio Placentia celebrato an. 109^.
Idem tempora defignat quibus quaeque praefatio dicenda fit
qualiter hoetiam fere iuxta noviflimum Clementis XIII. cum prim um
dieque fit
Romanam fedem occupare coepit, decretum de praefatione de SS. Trinitate
ubi propria non habetur
fingulis Dominicis
dicenda.
De fancta Tri&per fuas Oftavas. Et
nitate(inquit Radulphus) quoties de ea cantatur

l8 .

&

Adventum , tarn in Miffa dominicali,

dominicis diebus intra Trinitatem
Et hoc fervant Anglici , Ale quam in felto novem leclionum cantatur.

&

manni,

Micrologus

hanc
diebus dominicis frequentandam

Et

multae nationes.

60. dicit

c.

praefatio-

fed fra,
nem ex auctoritate Rom ana in
tres fequuntur brevitatem capellarem." In miflali Gothico praefatio diftinguitur ab immolatione Miffie cum in eo officio praefationes quandoque et:

iam plures

feu orationibus praemitti

una Miffa foleant colleclionibus
Quas inter una haimmolatio Miffa autem refpondet noftrae praefationi.
betur apud Mabillonium in Lit. Gall. In diem pajjionis S. Ioannis Bapti-

175,

in

Jia martyris

ubi inter

haec leguntur

alia

cunda laudatio ,
Et cum his cceleltibus
in

fit

honorem

Sit ergo nobis

Domine,

io-

martyris recordatio cantici triumphalis.

fupernisque virtutibus

fidelis

populi fymphonia

quae a dextris tuis confona voce fub trina repetitione cantant

mifceatur
Habentur hie explicatius , quae in o dicentes Sanffus Santtus Sanffus."
:

mnibus

praefationibus

eodem dicuntur

Romano. Prafatio haec olim

in mifTali Gallicano apud eun-

fenfu, ritu

etiam vocabatur contejiatio Miffa, feu contcftata

& alibi paflim apud antiquos

dem Mabillonium,

vel illatio in Miffa

Mo-

gratiarum actionem, kuglorificationem dicunt

quam unam eandemque femper habent eodem modo
aufpicantur, finiuntque hymno Sanffus &c. praemiffa etiam oratione
quae
apud
MabilSecretis noftris refpondet a).
Nota etiam ex ord. Rom. IX.
Graci ivxfiLPw&v

zarabica.

vel fioZoAoyictv

lonium
a)

Poftquam autem
c.

26. 27. )

&

fie

animos erexit

&

ra extollit,

dicit

autem Confentiunt,

habere,
ftus

ubi

eft

oratione

cogitationes

&

fie affectns

thefaurus nofter

fe
,

quid reftat

eft,

ter-

habeamus.

nifi

Deo & Fatri gratias agentem

Sacramcntum Communionis.

antequam daret

Ipfe etiam ante

quam

in

terra.

orationem

corda

hanc gratiarum actionem fundit ad Deum

& Patrem Domini noftri IESU Chrifti. Gratias
agamus Domino , & cum omnes confenferint,

ubi eft Chri-

&

agendas convertatur Deo, qui bona omnia fupMaxime primum facerdotem imitans,

peditat ?

illic

Httbemus ad Do-

Qui autem pulcherrime,

e(t

eorum a

non qux

dicunt

in dextra Patris fedens.

minum.

CabaSilas
dignatus

Surfunt cor da

Qu:e fupra funt eagitemus

I 111

Nicol.

( inquit

eos eiusmodi

fanftifiime

ut ad gratias

crat

myfterii

per

Sanfta

confe-

&

Dignum

& iuftum

eft

gratiarum actionem

dixerint

ipfe

& poftquam

Deo

offert

ipfum glonfi-

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE
lonium

&

unam orationem

dicit

in

quo folet Contejlata cantari.

mamim fuper

92. de Confecratione epifcopi: Pontifex vero ponet

p.

caput eius ,

mine

443

modum
Quod etiam

Collegia

alteram

alibi

modula-

eo

in confecra-

g.

e.

tione aquae baptifmalis annotatur.

XXVII. Nulla

& frequentior

apud Gracos eft quam decanta- Sanctus

&cut iam obfervavi ad illationem ehymnorum,
Primum Tgurayiov tcr fantlum novangelii, facrorumque fymbolorum.
minant
quove ut fupra vidimus atque ex MSS. variis palam eft, ordiuntur facrae liturgiae cantum.
De quo Cabasilas a), atque etiam S. Ger- a
man us in rerum eccl. Theoria b). To i<rdyi(h, Sanctus Deus apud nos fe- Jp7 p -l
mel in Parafceve apud Gracos non folum in publicis facris fed etiam pri-^. 67s.
Notatur in S. Chrysostomi liturgia
vatis eft frequentiffimus.
Choro autem
b
celebrior

quos vocant, angelicorum,

tio

Exprimitur in prioribus editionibus Santtus t.xii.

fantlum hymnum canente.
Ab hoc vero hymno diftinguendus eft, qui poft- p 783
Deus, fan&us fortis &c.
ea notatur p. 787. in MifTa fidelium
Poft exclamationem dicit apud fe oracantores quidem cantant cheruhicum hymnum sfc. d< to, xtQaftip,
tionem
c

ter

"

&

pwf
yoTct,

phim
clus

Et tertio loco

c).

xiyovrct

p.

790. TcV t7rmKtov vpvov <?Jona, Qomtu,

xf>" V'@

hymnum

#Cum

* T *
>

&

canunt, clamant, vociferantur

xwoct,-

&

Cherubim nempe

Sera-

dicunt San-

qui victorias
" ut apud nos graece etiam haud raro in codd. Vindob. San-Dionyjianis,
:

Conftanter autem latine caSan-Ememn. San-Blafianis inveni.

nitur ritu etiam Ambrofiano & Mozarabico poft praefationem.
S. Isidorus
hymnationem vocat quam in ordine MiflTae quintam recenfet & poft eum
iETHESan-Gallenf.

cavit

& cum

angelis laudavit

bonis omnibus egit

tulit

& poftremo

&

qux ab xterno

arcanis eius

in nos con-

& qua: omnem

totum facrificium peragitur."

Hie autem (inquit c. 20. Expo/. Miff*) hymnus ab angelis quidem diftus eft, acceptus
& fanctorum
eft autem ex libro pfalmorum ,
prophetarum.
Colleftus
a Chrifti
eft autem
ecclefia ,
& Trinitati dedicatus , hoc enim
angelorum
Santtus , quod ter canitur ,
eft

cum

beati

vero Deus,

David,

&

&

illis

dico

runt

gi

eorum,

&

coniunxifTe

autem

Haec

&

autem

partim ut

fufcepifle

fciunt,

oftendatur veteris te-

&

v.

du

Vid.

angelis

&

Cangius

in
v.

vu,V@*J .

&

Quam

magnifcata funt opera tua Domi-

Gloria in excel/is Deo

dona Chrifto offerentes

,

quafi

aurum

hie vero ut

fidem
thus

Ma-

fpem
&
myrrham,

&

&

incorporeorum canticum vocifee antes fideliter

dicentes SancUis Dew, Deus inquam Pater gfc. M

eft ecclefise

unum Deum &

cum

ftatuit

"

ille

charitatem

fupplicationem adiecif-

illud Miferere ncftri,

qui Trinitatem

predicant

immortalis

nos

fandus hymnus ita quidem eft (inquit) quemadmodum illic quidem angeli dixe-

ubi dicit, Sitivit anima mea ad

Deum fortem vivum.

fe,

&

pofuit.

Tpltrctyiov

ne

verfatus

b) Ter

eft

fortis

&

choro

illo

illud

angeli

lit

fermonem & rationem excedit , Incarnationis

meminit , deinde pretiofa dona confecrat , &
a)

cum novo

convenientia
partim autem,
homines fiant una ecclefia & chorus
unus per Chrifti adventum , qui eft fupercoeleftis & terrenus.
Proptera poftquam eft oftenfum , & allatum evangelium , hunc hymnum
canimus propemodum clamantes, quod is nobisftamenti

gratias pro

c)

Vid.

sost.

Goar.

not. 108.

no.

125. in

Kkk

lit.

S.

ChrY-

'

Opp.

L. II. P.

444
&

xxvii. JEtherius

T.

Bibl.

PP.

Quinta deinde

Beatus.

infertur inlatio in fanctificatione

oblationis: in qua etiam ad Dei laudes terreftrium creaturarum , virtuHofanna in ex tumque cceleftium angelorum univerlitas provocatur,

p. 661. 3*

&

668-

gia

Dum

cantatur. "

celjis

&

Martenium

apud

vero

alibi in liturgia

Mozarabica canitur,

Agios Agios Kyrieohos, quod

vitur his verbis

Mabillonium

Ajos

faepius

abfol-

Gallicam

eft in veteri

litur-

etiam notatum in

Germani. Gratis eft peculiaris, quern modo notavimus, vocantque

cherubicnm 61 x^xfop {*<v<?w2g iiKovi^ovng, qui cherubim myftice reprafentamus &c. Quern S. Germanus defignat: Poft divinorum evangeliorum

MilTa

p.

DE SOLEMNI

I.

678.

S.

le&ionem preces

& petitiones habitae ad cherubicum ufque hymnum

Chrifti,

&

Dei noftri doctrinam tribus annis indicant. (Et) Cherubicus hym

nus dum canitur, hinc ufque ad finem facrificii omnes maiori ftudio ad compa randam animi attentionem adhortatur, cura huius vitas deorfum abiecra ; utpote

magnum regem per communionis myfterium lint recepturi. " Hymnum

hunc cherubicum confundi nonnunquam cum triumphali ex ufu prima? ecclefiae aetatis videri poteft apud Richard. Simonium ad Gabriclem Philad.
p. 76. & Simpticium Yerinum contra librum pofthumum Hug. Grotii
p. 140. Triumphalis nempe eft, qui hoc loco dicitur hymnus Sanclus Sanclus &c. atque etiam angelicus vocatur: Poft cantatum autem angelicum

qui

hymnum

fubdiaconi poft altare ante epifcopum vultu ftant inclinato, doSanguis Domini confecretur,
audiant, Nobis quoque
nee Corpus,
Similem locum paulo poft ex ord. III. R. afferemus.
peccatoribus. "
Fuit

&

&

hie ritus huius medii

a
L.III. c 22

rium idem
franci

p. 105.

V- 396.

Vet.difapl.
.

fabaoth

"J
.,
nant.

marius

Omnes

c. 5.

Sanclus

T.II. Lit.

Cantor cum
qui in choro funt,

prsefcribitur b).

Sanclus

&_

caetera.
..

&

Cantor,
_,,

cantoribus

& Murato-

luis excipitur in decretis

S.

Lan-

quidem cantent Sanclus,

Dominus DEUS
qui cum eo funt, totum erecti cainclinati

verfus interponantur; erecti vero

nili

illi

'

-n

In ordine Llumacenji apud P.

cum

Grego-

In facramentario

a).

accommodato apud Martenium

riano ad ritum monafticum

T.V. Anecd,

mon. p. l62

de quo Amalarius

aevi,

Cum omnes

tt

alii

-i-

r-

Herrgott

iimihter excipitur ar-

donee ex toto Sanclus

finia-

tur,
a) Poft

Bus

hymnum

inclinant

fe,

inchoatum Sanclus SanElus San&' qui retro ftant

& qui

in

vencrando fcilicet Maieftatem divinam &

Incarnationem Domini, quae introdu&a: funt per
Angelorum
cantum angelorum, & turbarum.
concentus dicendo Sanclus Sanclus Sanilus Do~
minus Deus fabaoth Maieftatem divinam introfacie,

ducit

dicendo

turbarum
:

Ofanna in
b)

vero

Domini Incarnationem
Domini

Benediclus qui venit in nomine

excel/is.

Deinde quum

"
venerit ut dicat

minationes

Adorant

do-

omnes

nerit ut

dicat

Sanitus

inclinent

facerdotes

Supplici

fe

vel levitx incli-

Quum

autem

confefAone

iterum diaconi

perve-

dicentes

&

clerus

cum omni populo. Proclamantibus vero cum

magna reverentia & tremore SanElus , incipit
facerdos canonem diffimili voce leniter.
Ipfi
vero presbyteri

diaconi vel fubdiaconi Temper

permanent inclinati ufque in eo loco

cat
Nobis quoque peccatoribus."
:

nant vultum ad terram.

ubi di-

MISSiE

DECANTATIONE.

C. IV.

445

Temper mos eft , ad omnes MiHas inclinantur , ipfe atque illi,

cum eo in transverfo funt chori , erecli cantant , ad colle&as vero
cc
Agitur hie de felectis cantoribus , qui ho & Pater nojier inclinantur.
Galliis
dieque in
folent in medio choro confiftere , moderatores cantus, ut
tamen chorus etiam concinat. Idque eft, quod in ordine Romano au&ore
Benedicto canonico habetur: Perfefta praefatione bafilicarii cantant, San- t.ii. Muf.
In multo antiquiore ord. R. III. p. j8 id mu- Itttl ?- 12 * &u& Santtm Santfus &c. "
tur
qui

ficut

neris fubdiaconis regtonariis datur

Subdiaconi regionarii finito offertorio

vadunt retro altare , afpicientes ad pontificem ftantes erecli , ufque dum

incipiant dicere hymnum angelicum, id eft Santlus, " RJjabanus Maurus De ord. facrament. c. 19. Poft hymnum angelicum, quern concordi
voce totus clerus fimul cantat , fequitur oratio &c. " Et Durandus:
Cum ergo facerdos finit laudem feu prafationem, totus chorus , qui reprafentat ecclejiam, fimul canit dittum evavgelicum hymnum,ut una
cequalis gloria
laus f honor decantetur Patri, Filio, f Spiritui Santto.
Quod ex Rha-

&

bano

colligitur,

laudato ord. R.

c.

&

dicitur

&

intrat in canonem.
furgit pontifcx folus,
Interim autem in mifGothico apud Muratorium praefcribitur colletlio poft Santtus , pariter T. it
ac apud eundem in miffali Gallicano veteri.
Notantur quandoque in an-?-* 18

verint

34.

hymno demum canonem inceptum, apertius in mox

de eodem hymno Santlus: Qiiem dum exple-

expleto
III.

L.IV.

fali

Lit.

tiqujs

monumentis

tur Santlus.

liturgiae

Romana

dum cani- p
Hugo Car- Expo/. m$.
'

orationes dicendae interim,

Neque tamen de eiusmodi

oratione intelligendus eft

In fine autem praefationis orat facerdos, ut laus fua focietur an-*- l?

a Alias vero paflim
gelorum laudibus, chorus autem cantat Santlus &C.
iubetur facerdos cum choro fuas coniungere voces.
Sic in capitul. regum
Francorum: Ipfe facerdos cum fanctis angelis & populus Dei communi L r
dinalis:

Quod

voce Santlus San&us Santtus decantet."

alibi

poft

in iisdem capitula- l.vi.

eodem pertinet Te igitur non inchoent facerdotes, nifi

angelicum finitum, " id poftea declaratur
Ipfe facerdos
cum
fanftis
angelis
&
,
populo Dei communi voce Santlus &c. decan
In capitulis Herardi archiep. Turon. editis an. 858. ad parochos,
tet. "
res haud minus plane explicatur
Secreta presbyteri non inchoent anteribus inculcatur,

c - 66 -

c.170.

hymnum

e.

16.

fed cum populo Santtus cantent.

Poftea facer quam Santtus finiatur
dos illud faltem privatim dicere ccepit, quod videtur innuere Radulphus prop. 23.
Tungrenfis: Hunc hymnum (ait)
ipfe facerdos dicere debet, ne fua?-3i8aliorum voces angelicis laudibus admitti
fuas
prece fe privet qui
:

&

&

&

Verba haec ex Micrologo mutuavit Radul in praefatione deprecabatur. "

phus. lam notavi, Santlus etiam cum tropis fuifle decantatum, quod in antiquo codice San-Gallenji praefcribitur cum hac rubrica
In fummis fefti:

Kkk

vita-

L. II.

446

P.

DE SOLEMNI

I.

In cod. Weingartenfi de natali Domini fie notatur

Pater ingenitus &c. In San-Gallenfibus habetur variis moVerfus eiusmodi quandoque inter Sandulis fecundum feftorum varietatem.

vitatibus fuper Sanctus.

interponi folitos colligimus ex loco

clus

PC

Sub

canone

tioneTefpo^
popu-

fiones

u,

&

cantus.

n. 27,

,
'

'

s'

retulimus ex decre-

,
'

%/

53

fecuturae orationis

53

Agnus

,3

oratio. "

DEL

Te

quse inchoatur ante

igitur, pervenitque ufque

Atque inde etiam maxime fecreta

ad

facro canone

incipit in

Stephanus Auguflodunenjis De Sacram. alt.

concentum Sanclus &c. defignat certain memoriam

Silentinmr, inquit

quod fequitur ilium

lactam (inquit) populi
Et Rupf.rtus Tuitienjh :
55 Poit
mceroris,
&
profundi caufa filen acclamationem fequitur hiltoria fecreti
Sccrtta namque memoria dominicae paffionis elt
quamdiu choro
3, tii.
"
capitular,
ord.
filentium
antiquiflimo
In
ecclef.
de canone haec
indicit.
5,
c.

DeiUv.of.

mox

XXVIII. De eo loco ubi fecreta incipit

dicit ex fententia S. AuL
GUSTINI Amalarius in Ecloga Ab illo loco, ubi fecretam dicit epifco pus ufque ad Agnus DEI, totum illud vocat Augustinus orationes.
Praefationem autem veluti praelocutionem ad hoc eOTe, poft eum alii notant
II dec namque (ait) oratio
quae pracfatio dicitur
pradocutio ell totius
J,

n. 38.

quern

Lanfranci.

S.

tis

DEUS

Sanclns

4.

jnftantis pajjionis.

verba leguntur: Et incipit canere de Jimilivoce,

cwuftantibus altare tautuni audiatur.

haud raro
creta dici.

Te
T.ni.

opp.

$. ssi.

antiquis

in

monumentis de

melodia, ita

tit

a cir-

recitatione, feu oratione etiam fe-

apud Hitorpium

in expofitione Miflae

Sic e.g.

lam notavimus, vocem canere etiam

Cur

quasritur:

In Miffa veteri ex codice Tiliano apud Hugo-

igitur fecreto canitur?

nem Menardum appendice ad librum Sacramentorum S. GregoriiP. praefcribuntur pfalmi interim canendi
Poftquam facerdos Te igitur incipit,
:

33

diaconi

&

Domine

levavi,

Et
53

in Miffa

Te

igitur,

dum

liturgiis

dam

Te

fubdiaconi can tent iftos pfalmos: Exaudiat

Jlliferere

&

miniftri

variae hie

preces myflice

memorationem
Xim.

Qui

habitat,

Deinde cum fumma

in gradibus cantent

Exaudiat

cum

tic

fecreto dicendae praefcribantur,

In orientalibus

veluti

Et

licet

ad quas po-

etiam in Miffa Mozarabica ad

SS. elata voce efferendam

&

quae-

tamen etiam per

Jia wgoo-tpcovJjcrzus intpavug alta voce occurrunt,

Amen;

incipiat,

pfalmos, ufque

iftos

aliae

te

precibus &c.

reverentia

Dominus &c. "

te

Ad

Dominus.

notantur refponfiones chori feu populi.

pulus folet refpondere

Card. c.z-.

ftantes

igitur finiatur,

exclamationem

Vita

mei DEUS.

ab Illyrico edita

te

com-

ad ipfa verba confecratio-

Hisque (ut ait Evg. Roblesius) refpondetur Amen alta voce, fi fe^
um m nus folemne fuerit ; fin magis, fubmitTa. " Dum hie in Miffa
minus folemni alta voce, in folemniori autem fubmifla voce Amen dicendum
nis.
j.

prse-

DECANTATIONE.

MISSiE

veluti alicubi

447

verba Chrifti, forte aliquis tunc cantus adhibebatur fub

praefcribitur poft

confecratione

C. IV.

quidam hymni etiam

in ritu

Romano

falutaris bojlia, ut hodieque paflim, adhiberi fub confecratione,

elevatione folebant.

Nempe

tatur.

iuxta

ac

e.

S.

g.

Hoftise

Ritu Mozarabico poft confecrationem fymbolum canSaTo. Vasjeum in chr. Hifpan. ad annum 717.

Refp. Et cum fpi cerdos dicit alta voce Dominus Jit femper vobifcum,
Fidem quam corde credimus , ore autem dicamiis :
ritu tuo. Sacerdos
Mox cantatur fyni elevat fecundo Corpus Chrifti, ut videatur a populo.
"
Notat poftea, Fr. Laziar bolum fidei , ita ut eft in Concilio Nicano.

&

dum

Quod, quando

Euhoc
Sed
in
Nota confradionem ante orationem dominicam
Hifpania non fervatur. "
fieri tarn ritu Mozarabico, quam Ambrofiano
quo habetur fingularis antiphona, qua ex eo s ait Radulphus Tungrenfis prop. 23. Confratlio dicitur.
epitome univerfalis

in

chariitia,

hiftoriae

diaconus cantat alta voce

addere

levatur

Videte in quern creditis.

XXIX. De
memineram

cantu diptychorum nihil

dum

me unquam apud audores

ecce in bibliotheca Barberina rotulus

in

manus

legiffe c t"s

venit,

ptyc

di-

orum

'

quos in bibliotheca Faticana, Cafanatenfi, Barberina item

ac etiam in noftra bibliotheca fervatur fragmentum rotuli
ex quo
diaconus in fabbato S. benedidionem cerei pafchalis canere folebat, iundis invicem pluribus oblongis membranis, textu cum notis muficis fuperiimillimus,

aliis

vidi,

pofitis

dum
luti

variis piduris

ex

eius

manu

etiam in eo, de

interftindo

ita

ut figurae obverfag canenti fint

redae oculis fpedatorum obveniant

ut,

ve-

quo agimus, Barberino rotulo fupra confpicitur Papa,

epi-

rotulus defluit,

fcopus, caetusque tidelium oblationem facientium, cuius

rei

lignum indicium-

que eft fanon, quern ex collo feu humeris pendentem cernis perfonae primae confpicuae quoe forte cantorem reprsefentat.
Superius enim capite fecundo inter ornamenta cantorum fanonem indicavimus oblationis faciendas
caufa.
In altera eiusdem rotuli figura ad dextram imperator, ad finiftram
comes cum falcone in manibus, ftante utrinque comitatu, fedentes adumbrantur, quorum nempe fit mentio his verbis notis muficis impofitis fcriptura Longobardica
Memento etiam Domine famuli tui imperatoris noftri.
Nee non
Et ccelefamuli tui comitis noftri cum omni exercitu eorum.
,

&

'

jlem eis concede vicloriam.

Et bis qui tibi ojferunt hoc facrificium laudis
pyemia aterna largiam.
Per Dominion '&c.
Hunc canonis locum pro-

prium diptychis vivorum fuiffe ufu Romano manifeftum eft ex Micrologi

c. 13.
Sciendum eft autem, quod Romana audoritas nomina vivorum fide

Hum

internumerare permittit, ubi dicitur

famularumque."

Leo

Ojlienfis

eundem

Memento Domine famidorum

Cumque ad eum locum

indigitat:

cano-

Tab.

III.

L. II. P.

448

DE SOLEMNI

I.

vivorum

nomina recenferi. Forte quis hsereat, quod de diptychis mortuorum quidem apud Fulcuinum de geftis
abbatum Lobienjium c. 7. legitur de confuetudine, Ut inter Miflarum fo lemnia in ea fpeciali commemoratione delun&orum, quae fupra diptycha
canonis pervenijfet, quo

dicitur

&

folent

in confecratione dominici Corporis folemniter

agitur

cotti-

aurem presbyteri , recitante filenter fubdiacono omnium ipfius feConftat tamen ex

dis nomina fcripto viritim recitentur epifcoporum. "
Cone. Cpolitano fub Menna in Oriente, unde ufus hie in Occidentem manaflTe videtur, publice diptycha ex ambone fuiflTe perle&a.
Hoc fynodus
Diptycha
dixit, diptycha amboni. Qui non loquitur, Mcmicbaw eft.
amboni.
tibi:
Iustine
ModoDEUM
Augufte, tu vincas. Curatorem non

die in

T. V.

Cone

Zabb.p. i84-

modo

modo

por-

Oratio dominica Temper folemni ritu ubique in liturgia

fuit

habes, diptycha

porta.

Iustinus regnat.

Diptycha

ta &c."
Oratio

L.T.de

XXX.

domi-

nica infl.it.

Dehinc iam
celebrata, ac quidem facratiori illius parte.
n nw Maurus) confecratio Corporis & Sanguinis Domini

cier. c.33.

L FIL

S Gregorius

DEUM,

inquit

fit,

&

Rhaba-

deprcca-

&

dominica oratio decantatur.

Fuerunt,
qui in S. Gregorio hie reprchenderint, quod orationem dominicam mox
pod canonem fuper holtiam inftituerit recitari cauiam autem eius rei ipfe
valida ad

tj

inter quae

tradit:

precem dicimus

quia

Orationem dominicam (inquit)

mos apoftolorum

fuit

idcirco

ut ad ipfam

mox

poft

folummodo

Et valde mihi inconveniens

orationem, oblationis hoitiam confecrarent.
vifum eft, ut precem, quam fcholafticus compofuerat, fuper oblationem
& ipfam traditionem, quam redemptor nofter compofuit, fuj, diceremus
,

per eius Corpus

&

Sanguinem non diceremus. " Non eft hie difquirendi

orationem dominicam inftituerit S. Gregorius, quan-

quidnam circa
do de folemni tantum

locus,

decantandi agimus,

ritu

earn

in facra

liturgia

palam proferendi

cuius varia variarum ecclefiarum

quidem apud Gracos totus, ut iam

eft

aut

confuetudo.

Et

populus earn folet proferre, fecus ac in Occidente: antiquiffimum ritum Gallicanum fi excipias, de quo
hiftoriam narrat fceminae muta? in bafilica cum reliquo
demi-GREGORivsTuron.
z. 11.
rag. s. Mar- populo ftantis.
Facl:um eft autem (inquit) cum dominica oratio diceretim c. 30.
^ tur hggQ aperto ore ccepit fanclam orationem cum reliquis decantare.
Poftea in toto Occidente contrarius mos inolevit, quamvis adhuc faeculo XL
Ivo Carnotenjis innuat facer dotem per verba: Praceptis falutaribm moniti
5? divina inflitutione formati audemus dicer e^ populum ad fecum dicendam
Attamen iam S. Gregorius difcrimen hoc
orationem dominicam hortari.
notavi,

gracam

inter

&

latinam ecclefiam notat, quod hie folus facerdos oratio-

nem

Miss decantatione. civ.

nem dominicam

idemque Jam tempore

dicat:

S.

Augustini

449
in Africa ob-

l iv Ra~
ex fermone quodam illius difcimus.
Sacerdos (inquit Duran- ;
non totus populus, prout Graci faciunt, elevata facie pronun dus)
Non enim dicitur fub filentio fed palam
tiat Or emus praceptis &c.
'

tinuiflfe

&

quia eft de evangelio ad notandum, quod rex coelorum in nova lege pafine velamine praedicavit.
Ob hoc ideo haec dominica
lam loquebatur ,
etiam Credo in unum Deum alta voce dicuntur
ut omnes
oratio ,

&

&

&

illam dicant,

Cypriano rationem

S.

Amalarius eandem eiusdem

addifcant. "

Quod Durandus

a).

oratione dominica, in ritu Muzarabico

&

fymbolum

poft

fra&ionem

profert ex

rei

de fymbolo fimul

attigit

&

Ubi

fingularem rationem habet.

plures partes, praecipua chriftiana

hoftiae in

Memento pro vivis fequitur oratio dominica ad

Vasjeus notat in chr. Hifp. ad an. 717. habeturque ^/^ B^ 1
PP. Pari/.
Verbum Patris, quod caro factum eft, ut habitares 108.
in edita lit. Moz.
in nobis, praefta nobis, ut qui te venifle credimus, ab omni peccatorum
quum praeceptionis tuae oraculis proclamaverimus, liberemur
contagione
Pater
nofier qui es in cvelis. #. Amen. " Et fie ad fingulas petitio in terris.
nes refpondetur amen, prasterquam ad illam
Panem nqfirum quotidianum da
myfteria delignantes, ac

hunc modum: ut

Io.

dicit facerdos

DELIS

Et poft orationem dominicam

Literati a malo &c. in quo reliquae etiam liturgiae veteres

Qitia

nobis hodie.

es

refpondetur.

Gothicum apud Murato- t. II.

rium cum hac rubrica: Ante orationem dominicam: His precibus te Deus*' Sl8
quibus nos Dominus nojier IESUS Chri Pater omnipotens deprecamur
tuus
orare
pracepit
dicens
:
Pater nojier. Poft orationem domiftus filius
"
Libera nos a malo omnipotens DEUS
nicam
ST cnflodi in bono &c.
Ritu Ambrojiano eodem tenore, poftquam chorus ad orationem dominicam
refpondit fed libera nos a malo, facerdos profequitur cantum libera nos quaIn Tr. de crucibus in Te igitur apud Hittorpium, Mabillofumus.
nium &c. praefcribitur Oratio libera nos &c. interveniente nidlo fono. In
facramentario tamen Vaticano faec. IX. vel X. orationem libera cum fuconveniunt,

licet verbis difcrepent:

perpofitis fparfim notis muficis reperi,

parent
rio

quae

non

nomen Andrea

ultra

modica.
In celebri codice Vindobonenji
IX. de quo plura in liturgia Alemannica ,

inflexione

Augienfi

faec.

corn-

facramenta-

notae

tantillae

mua)

Dicendum, quare dominica

cit

S.

minica
.

oratio

cum caetera: fecreto

Cyprianus in fermone

voce

celfa

ante

omnia

pacis

magifter fingulatim noluit

cem

fieri.

Non

ut

quis

&

cum

Di-

de oratione do-

fe

nee

in ccelis,

es

die,

nee dimitti

ftulat

privatim pre-

atque

precatur,

pro

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

L.

aut
a

Publica

II.

Non

tantum precetur.

qui

atque uni-

doiftor

tatis

dicatuf ex-

dicantur.

lit.

veluti miflTale

P.

ut

malo
eft

in

iibi

Pater mens,

unusquisque debitum po-

tentationem non inducatur,

liberetur

nobis

dicimus

panem meum da mihi ho-

&

pro

communis

fe

folo

oratio

rogat.

&c. "

'

DE SOLEMNI

L. II. P.I.

450
mubcx

Codex Earberinm

&c. apparent.

in Libera nas

communem

in ordine Millie poft praefationem

muf. uti infra habes

a),

&

XIV.

faec.

Pater nofier

n.

1 8<5"3-

cum

notis

eandem exhibet orationem: ubi immediate fequuntur

M-w-^m i

*-w- #m*-*-* =: ---w- ^^n-&-ni

be

tis

nos

ra

quae

fu

mus

ti

bus

&

prx fen

Do

fu

mi

tu

ne

om

ab

ris

&

per

Vir

in

bus

ni

ter

ma

den

ce

pne

lis

be

te

ter-

a-

-W&W-

}-& -M

tt

&

glo

ta

P1**
ni

M
pi

fem

fa

DE

nc

gi

Ge-

=2

EfrM W g

-)8<

tri

Ma

ce

F~Pe

ri

RI

j B
j

tro

&

Pau lo

&

jj ~~pf
at

que

be

~~W~^

An dre

ti

us

pa

fe

ri

cor

fto

tu

lis

is

Wgp|--WW-

cum

mh-

W-

po

tis

om

ni

bus San

&is

~M

cem

in

di

bus

di

tu

ad

no

ju

-H

ftris

ut

da

-fcfW-

&

ti

M
pec

ca

to

fi

mus

fem

per

li

be

ri

&

ab

pro-

om-

pe

MISS* DECANTATIONE. CIV.

Domini in Apparitione
apudCAssANDRUxM in liturgicis

tur praefationes in Nat.

veteri expofit. Miffae

fecretam

quare

dominica

cantantur, id

die Pafchae &c.

in

p.

138. quaeritur

In
Poft

&

Praceptis falutaribm;
oratio
Libera nos qitafumus Domine &'c. " In Sacramentario Gal-

&

451

tria

eft,

apud Mabillonium varias occurrunt praefationes ante orationem do- r.fl. Mvf.
minicam; e. g. poll; canonem Romanian ufque ad haec verba: Per omnia ituu p. ssi.
facula faculorttm.
Divino magifterio edocli , & divina inftitutione audePater
&c. " Et quidem antiquo ritu Romano rumpitur filen mus dicere
tium , uti in conclufione fecreta ante praefationem a). In antiquiffimo mifa
licano

fali

&

HZ-K
per

n!

ba

tur

ne

ci

cu

fe

Per

ri

un-

fe

^--w -w

PI

PI

PI.

Do

clem

num

mi

sum

Jhe

ftrum

no

WK

Fi

urn

to

M www W &W

M*.

w-

ran

tu

qui

Spi

te

cum

te

tus

ri

-W

vi

San

DE

<fti

US

Per

om

li

ni

in

ni

it

cu

rum

a)

Pax Do

men.

mi

ni

Levat (inquit Rupert S Tuitienjis lib. II.

15. ) facerdos vocem , dicendo
Per omnia

c.

ftecula faculorum,

militer
deatirr

alta

Hugo

voce

Oremus
ord.

chorus

&

dominicam orationem.

refpondendo. "
Card,

velle Or emus

(Expof. MiiTae

dicit

Rom. IV.

Menardum

alta

&

Neque vero

voce

c.
,

30.)

in

cod.

cccptum

Quod autem

fignificat

in vetullo

not. 88.

dici

Sivi-

&c.

."

In

Tiliano apud

librum facramen.

ita

fit

per

fern

*J
W

'

vo

ta-

la

t^W-^-SP-M_ Np-53gI*IMIw._M_^:W
lo

.. it?

W--

gnat

re

vit

ftum

Chri

WW

*
\

cu-

fa:

cum.

bis

:
Tunc dicit in altum, per omnia
faadorum.
Tunc reponit in altari ( ob& dicit in altum, Oremus. Dernde di-

prsfcribitur
ftecula
latas )
cit

praceptis falutaribus mouiti

libera

veniente
nos

Tunc

nos.

nullo fono

&c. "

MiiTx

ita

dicit

&

tionem dominicam

ufque, fei

hanc orationem

In altero antiquo ritu

prxferrbitur

Lll

Domnus papa

alta

,
,

inter-

Libera

celebrandas

Poft qux facerdos oravoce proferat.

L. II.

452

P.I.

DE SOLEMNI

S.Dionysii faeculi IX. habetur oratio dominica notis antiquis fuperinitio fado ab his verbis: Per omnia fxcula faculorum: pariterque
non autem in noftro,
in cod. Peters b. nongentorum circiter annorum
Rarius in antiquioribus milTaqui eidem Petersbufano alias eft fimillimus.
libus orationem dominicam notis inftruclam reperi, quam praefationes.
In
recentioribus tamen quibusdam circa faec. XIV. ficut fupra de praefatione memini, inveni orationem dominicam cum triplici modulatione fejlivaliter,
fali

pofitis,

plenaliter

ferialiter.

XXXI.

MS. miflfali S.Dionysii prope Parijios fiPer

omnia facula faculorum #. Amen. Pax
^p^Domhi
Domini
vobifcum:
palam
femper
ut
fit tarn benedidionem
Jit
hanc, quam
ye
orationem dominicam eodem modo fuifle cantatam.
In veteri ritu celeBencdiftio

mi

''

In laudato codice

notae ^unt a diedtae ad

es

brandaj MiiTae
35

De

div. of.

Ub. II.

c.

jo.

habetur: Sacerdos, ut fupra diximus, partito corpore

ita

Domini Pax Domini

alta

voce proferat.

Tunc

rurfus (inquit

Ruper-

TUS Tuitienjis) elevatio vocis bonum fignificat nuncium dominicae refurre"

Qua vero
n ctionis, dicente facerdote Pax Domini fit femper vobifcum.
:

refert de S. Gregorio Durandus, me quidem

cum hac die (pafchac) ibi (apud S. Mariam maiorem ) celebraret & Pax Domini pronuntiaret Angelus Domini alta voce
refpondit, & cumfpiritu tuo: & propter hoc cum papa ibi hac die celebrans elicit
Pax Domini in testimonium huius miraculi nil fibi refpondetur.
Ritus Mozarabicus proxime accedit ad Romanum: Sacer-

audloritate nitatur
latet
,3

Quia

quod

(inquit)
:

cc

aut diaconus (inquit Eug.

Roblesius) populum hortatur, ut hu-

Vita Ximenii

dos

Card.

v militatem exhibeat in benedichone fufcipienda, his verbis: Humiliate vos

Sacerdos vero earn impertit cum tribus ordinariis petition! beneditlioni.
quarum
cuilibet refpondetur Amen.
Benedi&io autem , quae tunc
bus ,

e.*7-i

datur

provenit ex decreto praefati Concilii

diclio haec convenit

Z. IV.

0.

*'

7.

"

Bene-

benediclionibus epifcopalibus

Ex ordine tamen Romano V.

perada MilTa pontificem benediclionem dediOTe:
Diebus vero folemnibus, id eft praecipuam feftivitatem habentibus, peracla
MilTarum folemnitate, procedente pontifice, occurrat ei cantor cum fchola,
,3
lube Domne benedicere, refpondeaturque a pontifice: Benedu
dicat
Simili etjam ratione
cat nos Deus : & tota fchola alta dicat voce , amen,
ingredi
in
fecretarium
debet."
fiat,
dum
Radulphus
Tungrenfis illud ad

Muf. a UCj
p
9'

c. 1

olim hie dari folitis , ut habentur in antiquis libris liturgicis fecundum facramentarium Gregorianwn, ad calcem inferi folitae, per fefta praecipua propria , maximesi. que folemnes habebantur. Et quidem boc loco, inquit Durandus, fcilicet ante

pacem folemnis
T. 11.

cum

Toletani IV.

&

epifcopalis beneditfio datur.

Mabillonium

conftat,

huc

MISSIE
hue fua

DECANTATIONE. CIV.

453

fseculo XIV. fingulare Apoftolico efFe dicit

hoc vero
Ambrosio tribuit haud dubie, quod ritu Ambrofiano
Benedictionein ( inquit ) epifcopalem Martialis epifcopus

id eft,

aetate,

loco benedf&ionem

tunc fervaretur.

S.

apoftolorum difcipulus ex magifterio apoftolorum tradidit , quas probaftudium fervientium auxit, Ambrosius dicere ccepit.
Isque mos ex
}5 bile

eo ufque invaluit; Apoftolicus autem hanc tantum, quae finita

citur, dicit." In pontificali monafterii Murenf. recentioris quidem
i5"o8.

tur

antiquo tamen ufu ac limplicitate , in fefto

cum

*_

pfe

W
m

W
m

Iohannis

an.

habe-

ita

muiicis:

notis

Xuod

S.

MiflTa diaetatis

prae

fta

W
m

re

gne tur

di

W
m

cu

"

M
m

M
m

re

ius

gnum

W
m

W
m

W
m

ma

net

in

+1

&

im

pe

urn

ri

ne

fi

WW*&
w

ne

fi

w W
m

per
Wi
w*

fae
la
lo
rum.
A men.
cu
cu
Ritus vero quoad has benedicliones feftivales ad officium peragendas ita defcribitur
Primo diaconus converfus ad populum extollens vocem exhorIn
tatur fie imponendo Humiliate vos ad benediclionem. Deo gratias.
ordine pontificali abbatis Cajinenfis faec. XIV. quern Roma in bibl. Barbe~
rina vidi cod. 1866". cum notis muiicis
ritus huius folemnis benediclionis lie praefcribitur
Per omnia
Oratione dominica fc. Pater nofter
nfac. faculorum, ac refponfione facta amen didis, cantores chori debent
fae

&

to

incipere

voce

alta

Princeps ecclejia pafior

fine intervallo.

Et diaconus
benedicere digneris.
Cum
lum
dicendo
manfuetudine

Et cantores chori

cum

croflTa

debet

nem.

,3

voce laudantes atque be?iedicentes Gloria in Altifjimis.

abbas debet

fe

erigere verfus

populum

&

ordinare

ttionem dicendo benedicliones, quae fequuntur.

w pontificales. In natale Dni Benignitas &c. Item

nos

erigere ad popu-

ad

chorus debent refpondere

,>

five totus

fe

caritate humiliate vos

5?

ovilis tu

Deo
fie,

benediclio-,

Humili

gratias.

&

Drius

dare benedi-

Incipiunt benedictiones
alia.

Benedicat vobis &c.

&

Filii f
Quod ipfe praflare &c. Et benediclio f DEI omnipotentis Patris
Et
maneat femper. Amen,
Spiritus f Sanc~ti defcendat fuper vos

Agnus."
Et
Poftea
cumfpiritutuo.
vpaxeiusfitfempervobifcum. #. chorus.

&

&

1 1

Se-

f-*3-

L IL

454

L DE SQLEMNI

P#

Sequuntur autem benedicliones epifcopales per annum

de quibus plura

in liturgia Alemannica.

o
Agnus dei.

XXXII. Inftitutionem cantus Agnus DEI Sergio I. qui labente faeculo VII. Romanam ecclefiam rexit, tribuunt magno confenfu non folum,
Amalarius Walafridus Strabo, Berno Augieiifis, quod lub nomine Alcuini habetur de officiis
divinis opus, Honorius Augujiodunenfis
Micrologus
Rupertus Tuitienjis, Durandus, Radulphus Tungrenfis; verum etiam chronographi Sigebertus & alii, fecuti auctoritatem libri pontificalis
ubi fie legitur:
qui medio hoc aevo de rebus Iiturgicis fcripferunt

Hie

ftatuit,

ut tempore confractionis dominici corporis

mundi miferere

tollis peccata
Deinjiit.ckr.

b amis

ub.Lc.32- nuit

Maurus cum

nobis a clero

pacis ante

&

Agnus

DEI

populo decantetur."

communionem

qui

Rha-

cantari folitum in-

& ad percipiendum corpus

ofculum fibi invicem tradunt, cantantes: Agnus
peccata mundi, mifcrere nobis, ut pacifici Sacramentum
filiorum DEI numero (remiflis delictis omnibus) merean-

Poftquam enim ad communicandum,

perventum merit,

ofculo

DEI

qui

tollis

percipientes in
tur copulari. "

locum, Inter

hcec

pacis

Remigius

de celebratione Mifise ad hunc

cantatur ab omnibus, f c ant an do or a-

Altifiodorcnjis

omnia, inquit

Agnus DEI &c. In tr. mox laudato de crucibus in Te igitur &c. habes
Agnus Dei modulando dicitur a clero. In expof. canonis
inter monumenta nolha liturgica cantatur ab omnibus Agnus DEI &c.
Notat Mabillonius commentario in ordinem Romanum in rubricis facramentarii Gregoriani ad Midas confuetas affignari Agnus DEL
Sed fortur dicentibus

talTe (inquit) a

folis

cantoribus, uti in

libellis noftris

antiquioribus turn

quod
& populo decantari Sergius pneceperit,
cani
ut dum prueparatur ad difpenfandum corpus dominicum, rogent accepturi,
quatenus ille , qui pro eis oblatus eft innocens , faciat eos falubriter piut Walafridus fcribit. "
In veteri ritu
jj gnora falutis aeternae percipere,
celebrandse MifTae apud Menardum ita praefcribitur
Chorus vero pfallat,
Agnus DEI, quod Sergius papa tempore confractionis Corporis Domini
Amalarius dum hoc decretum citat, iisdem omnino
cantare prascepit. "
verbis rationem reddit
cur a populo hoc tempore decantetur
Deprel.ni. deoj. catio (ait) eft pro populo, qui fumturus eft corpus Domini, ut mic. 33. de of.
n fericordia innocentis agni peccata fubitanea & irruentia auferantur &c.
Eandem rationem alii etiam reddunt, quae Sergium forte permovere potuit
ut, quod prius a cantoribus tantum fiebat
a populo etiam caneretur.
In antiquiffimis Sacramentariis duobus 1000. circiter annorum San-

mos

a clero

erat,

Gallenji,

&

Rhenaugienfi (quod

cum

altero San-Gallenfi collatum

edemus
in-

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE
monumenta

inter

Akm.)

liturg.

Gelajiano,

ac

quocum

455

priora conveniunt

Agnus DEI, quod tamen promifcue in Gregorianis,

atque ordinibus Romanis antiquiflimis notatur, & quidem conftanter, ubi
fcholae cantorum fit mentio
Idem affirniat coab eadem cantandum a).
dex Ratoldi apud Menardum Et annuente epifcopo dicat cantor Agnus
Quod vero hactenus fervatur in fabbato
DEI, qui tollit peccata mnndi. "
nee
S. in ord. Rom. I. antiquiffimo praefcribitur : Non cantant Offertoria
laudatum
tamen
Muratorium &
Agnus DEI , nee coiwnunionem. Apud
propius

defideratur

a
IL

Muf-

J- p

s *
'

f9

'

'

Martenium,

ac in antiquiffimo bibliothecae noftrae

Breviario

ecclejia or-

Rominfe congregationibus monafticis accommodato, cum in Miffa or- T. v. *ned.

dinaria praefcribitur Diaconi vero iuxta altare , tenente fubdiacono ante ? I0?
ipfos patenam, confrangant ipfas oblationes, canentibus interim fratribus
Deinde communicent facerdotes, & levitae in ordine fuo,"
Agnus DEL
Agnus DEI ad communionem cantandum in vigilia papoftea affignatur
fchae
quemadmodum in ordine Einfidlenfi Sabbati S. faec. IX. his verbis
& refpondent IIII. accoliti ftan Et Agnus DEI cantat fchola cantorum
tes ad rugas, tenentes fciphos & gimellares, quae poftea tenent ad con107.
firmandum populum." In breviario illo ord. eccl. dicitur: Ad com- ibid.
munionem cantetur Agnus DEI, & complebuntur omnia Miflarum foHonorius Augujlodunen lemnia ordine, ficut reliquis diebus dominicis. "
jis hoc communiter faciendum a Sergio inftitutum refert: Sergius papa ^^aw. c.%%.
inftituit ut interim, quam communieetur Agnus DEI cantetur ut qui
tulit mundi offenfa tollat nunc noftra. " Nifi forte legendum antequam
Durandus tamen qui ad confuetum locum refert
pro interim quam.
Agnus DEI, etiam dum Corpus & Sanguis Domini fumitur, illud cantari
dicit, SERGiique decretum lie refert: Conftituit Agnus DEI inter com- up.
,.
s
Ex quo id notandum, quod
9) munionem ter a clero & populo decantari. "
Agnus DEI Roma adhuc fuo tempore a fchola cantorum cantari confuePorro (inquit) fecundum antiquam confuetudinem fcholae canto- L c
verit
quam adhuc ipfa fchola obfervat nullatenus
rum in ecclefia Romana
dinis

j>.

.,

variatur

Quae,

fed tribus

plurima

uti

vicibus uniformiter

ex Innocentio

alia

dicitur

III.

Chrifie mtfer ere nobis

de myfler.

Miffa

lib.

V.

c.

."
4.

de*) Sic in ordine

cibus

I.

Cafinenfi,

Colbert ino

- Galleii/t

Einfidlenfi,

Cassandrum

poft annos feptcm recufus per Melcbior em

torpium

&

lucem primo editus Colonic per

an. 1507. ibidemque

in

Georgium

(qui extat in veterrimis codi-

San

HlT-

tamen amplius quam

huius libelli deed
quam fupple-

apud

quos

media pars ,
vit ex codice infignis

Mabillonius

abbatix

Santti

& Muratorius,

Galu

num.

si.

nempe)

ita

haberur n. 19. apud

Muratorium

(T.

Muf.

II.

It.

Mabill.

&

lit. if.

p. 14.

&

annuit eis,
88?.) Refpicit in fcholam ,
Agnus DEI,
vadit ad populum
ut dicant
V.
cum caeteris." Idem in ordine II. III.

p.

&

&

habetur,

cuius ultimi verba hxc funt

populum communicent

Et

cantante fchola

DEI, & communionem."

fie

Agnus

L. II. P.I.

456

tamen, quod Innocentius

dicit, in pluribus idem obde eo, quod tertio loco dicitur, dona nobis paaut in Miflis pro defunclis dona tins requiem &c.
Et paulo port

defcripfit,

omifit

Agit

fervari ecclefiis.

cem

DE SOLEMNI

ibi

nunqnam dicit: dona nobis pacem, Jicut

Nee dubium eft, verba haec addita efie propter pa-

fubdit: Ecclejia etiam Lateranenfis

nee fchola cantorum.

Quod innuunt antiquiores confuetudines Cluapud Dacherium, ubi etiam a folo armario, & fuffraganeis Agnus
DEI cantatum videtur Non accedit ad pacem, neque fui fuffraganei,
fed interim dum pax datur, cantat Agnus DEI cum verfibus ad hoc con"
Et apud Bernardum Cluniac. Agnus DEI cum verfibus
gruentibus.
In laudatis mox
canitur propter moram fratrum accipientium pacem. "
confuetudinibus Cluniac. c.
ad
DEI
tropi
Agnus
adiiciuntur.
Et apud
SRupertum Tuitieufem habetur hoc additamentum Agnus DEI, qui tollis
Qui fedes ad dextram DEI Patris misepeccata mundi
miferere nobis.
cem

I. in

T.
p.

fol

69 1.

quae interim dabatur.

niacenfes

Be
S.

tratiflat.

F.N.

P.II.

c.

Ben.
29.

De
c.

div

17.

off

rere nobis,

lta

in codice

In

JVeingartenji etiam inveni.

MS.

bibliothecae

San- Blajiana ann. 400. fsepe laudato funt etiam fuper Agnus
verfus cum biscantu. Ex illis fpecimen damus.
noftras

DEI

'

Fcrfus fuper

Agnus Dei cum

Biscantu.

^
s,'urn

me

De

Rex

us

rum

lo

ce

Wtm
s um

me

De

ra

fa

lu

Rex

us

ce

ra

fa

lu

rum

T^

~V\

de

jiJ#hjF- ve

lo

!fc
ve

3:

:z:zz:iz:zi::z:c*if:K^!!:

li

um.

-til"

fi

BjjW

it

"

de

li

um.

MISSiE

DECANTATIONE. CIV.

b~ t"<e"

fej

457

II

^x::4s-+~to~

A
t

ue

pa-

+EE^.zt+&+=zj

B5

ms

^
rum

angelo

-W-w
rum

angelo

nis

J-*^-*---*- *ve

I
^^3E

-#-

-a.

urn.

---

canti

pec-

lus

fa

5:

-iT-
canti

ra

*-W

BhS81

--JBJ-

um.

In San-Gallenfibus autem variis modulis fecundum feftorum varietatem confpicitur, cum hac tamen rubrica
In fummis feftivitatibus verfus fuper
"
Dei.
Haud raro pro feftorum ratione melodia in monumentis
Agnus
:

liturgicis aflignatur,

Dei

in minori,

e.

g. in

MS. Ord.

operis

DEI

In

alio

vel maiori melodia."

lodia Agnus Dei in mediis feftivitatibus

Nuspiam ex allatis
melodia cantatur."

Rhenaug. fasc. XII. Agnus

eiusdem setatis : De meAgnus Dei in tertia vice maiori
monumentis coniici poteft, ipfum

ne dicam decantaffe , fed nee privatim faltem recitaflTe

Agnus Dei.
In Ord. Rom. IV. Miftae Pontif. quern ex vetuftiflimo licet codice defcriptum pofteriorem duobus prioribus cenfet Mabillonius, hoc eft
lingulare: Dum confringit
expleta confractione,
Agnus Dei dicit
Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L. II. P.I.
quanetiam facerdotem

&

Mmm

458

quando communicat &c."

perveniflfe

videtur

Ufus hie ex privata MifTa in folemne officium

prsefcribitur in

ficut

DE SOLEMNI

T-

conflitutionibus S. Wilhelmi
" nimirum in privata Miflfa.

Agnus Dei per femetipfum tunc percantat

Communio.

XXXIII. Idem dicendum quoad antiphonam quae Commimio dicitur,

dum communio fiebat cantatam port Agnus
expleta confra&ione interea
Utrumque in MS. Argentinenfi faec. X. vel XL notatura). Canebatur
Dei.
cantu antiphono cum pfalmo plerumque
olim
ut iam notavimus
unHinc & in antiphonario S. Grede antiphona ad Introitum defumta erat.
,

gorii in fefto S. LuciiE ad Comm. Diffufaeft gratia in labiis tuis

notatur pfalm. utfupra. Nimirum \Erullavit cor mewn." Qua de re videri
& ordines Romani. Nam mox(ut habetur in orpotelt Micrologus
Mabillonium
&Muratorium) ut pontifex cceperit in feapud
dine
I.

itatim fchola incipit antiphonam ad communionatorio communicare

)3
cum
mbdiaconibus,
er
v
cem
nem
& pfallunt ufque dum communi
P
& tunc repetito
cato omni populo annuat pontifex, ut dican t Gloria
Notat Mabillonius patere hinc, antiphonam, quae ho verfu quiefcunt."
Quod
die communio dicitur, olim pfalmo decantando praemiflfam fuiflfe.
,

T. II.
jtai.

Muf.

p. 15.

LiTp* 986

Micrologus

dhTerte habet cap. 18. in Graduali Vindobon.

faec.

X. quod o-

communione in Ccena Domini Et fchola

Dei
ofculo
absque
& communionem Dominus IHESUS
dicat Agnus
Pfalmum Lcctatus fum Nicolaus III. cum aliquot
cum pfalmo & Gloria."
& Collecla de pace cantari ante communionem praecepit ad imverficulis
petrandam pacem inter principes chriftianos quod etiam Ioannes XXII.
Idem ritus perfeverabat tempore Urbani VI.
fuo tempore conftituit.
&Mabillonii commentario in ordinem
ut ex caerimoniali Petri Amelii
Romanian n. 13. conitat. Ob communionem populi eo die diutius mos

lim

ecclefiae Spirenfis fuit,

de

&

Marteniutj

Moleon

Pailim apud D. de

antiquus fervari potuit.

de veteri ecclefia difciplina, invitatoriae

in
,

itinere

liturgico,

aut commonitoriae

ad communionem populi notantur antiphonae: e.g. p. 94. in ecclefia Lugdunenji: Venite populi &c. uti etiam cum notis muficis in cod. San-Galitem verfus ad Euchariftiam Laudes 0lenji, San-Emeranenfi&c. reperi
,

mnipotens &c. In ecclefia Rothomagenji canebatur

Hoc Corpus

quod pro
vobis

a) Comtnunicantibus etiam primum canitur canticum Agnus DEI, qui tollis peccata mundi, miferere

nobis

&

quique corporis
cantes

latione,

verfum

quem
ut

dona nobis pacem.

&

fanguinis

percipiunt ore

fcilicet,

Domini
,

Ut Alleles
communi-

hauriant inoilu-

quem gufhnt quodammodo

in corporalem cibum, recolant efie crnci-

fixum,

niortuum ac fepultum, & eum exorent

quem ad hoc veniffe omnis

tollere fua peccata,

confitetur ecclefia.
aliiul

Canitur etiam

illi

adiundtum

carmen, quod communio vocatur, ut quam-

din populus fidelis fufcipit cceleftem benediftio-

nem, dulciflima modulatione mens eius trahain fublimem contemplationem. "

tur

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE

459

Cari feu Thomasium p. 100. in pafchate

Venite popuW&c. antiphona ad commiinkandum infcribitur. Apud Marte- " mt eccl
nium confuetudo eccl. Rothomag. ex antiquo miflfali defcribitur Ut ante xix. H.23.
communionem cum fuavi vocis modulatione facerdos tenens Corpus Domini
cantet
Hoc ejl Corpus, quod pro vobis tradetur chorus hoc idem repe93
tat
&
interim
facerdos Corpus Domini fumat
quo fumto cantet elevan
illud quod fequitur
Hie calix novi tejlamenti eft
do modicum calicem
chorus idem illud repetat producendo
in meo fanguine dicit Dominus

Apud

&c.

vobis tradetnr

Iof.

j,

ad finem

& facerdos interim

phonario

Benchorenfi

Muratorio

fumat fanguinem. "

In antiquiflimo anti-

hymnum

habes

Anecd.

torn. IV.

quando communicarent facerdotes Santli venite Chrifti Corpus fumite."

Et apud Canisium in Thef. monument, verfus habentur Ratperti ad Eu- TIL PIIL
,

chariftiam

fumendam

q n "s '
:

Laudes omnipotens ferimus tibi , dona colentes

Corporis immenji
Sanguinis atque tui.
,

Tangimus

Tu

tuam

>ecce

rector fantlifjime

menfam

indignis prvpitiare tuis.

licet

Laudes omnipotens &c.

Occurrunt hx repetitiones
vero

ceps

fatis

ceffante frequenti

MilTae antiphona fola relicia ell

effet abfoluta

protrad:o

frequentes port fingula

communione populi
,

pfalmo

omiffo

ut ex laudato ordine

olim

Dein-

difticha.

folemni

fub

liturgia

donee communio

Romano

deinceps

patet

Ad(lat a ute 111 fubdiaconus regionarius ante faciem pontificis, ut annuat

iam communicati lint,
ei: Ille vero contemplans populum
fi
anafpicit ad primum fcholae
faEt ille vadit ad humerum
nuit ei.

&

crucem

ciens

tit

Gloria

cum

in fronte fua annuit

Jicut erat

&

&

verfum.

ei

dicere Gloria

&

autem antiphona

Finita

refalutato di-

ille

furgit pontifex

Complendum
Poft haec canentibus interim antiphonam
( Et )
direclus ad Orientem.
:"
ad communionem communicantibus iis omnibus dat orationem facerdos
ut habetur apudMARTENiuM, &in cod. Tiliano apud Menardum not. 88in lib. Sacram. & alibi a)
Oratio haec etiamnum Poftcommunio dicitur, quo
nomine

archidiacono

veniens ante altare dat orationem ad

:

a)

Quando vero Domntis apoftolicus defcendit

altari, incipit communicare popnlus
& dicitur antiphona ad communionem.
Expleta communione & antiphona tunc furgit Domnus pa5>

de

pa

&

veniens

ad altare falutat

Dominus vobifcum

altius

dicens,

cum fpiritu tuo. Deinde orationem dicit &c. "

In cod. RatoldI
apud eundem fie habetur
Interim cantor in:

ftf

cipiat

annuente epifcopo comin. Pafcha noftrum.

Domhte

Pfalm.

probujli

In ordine Romano
clerum

pontifex

III.

five

me

Jkut

deinde nutu

ac
erat

diacono

m m

&c. "

coeperit

communicare,

communionem

pontificis

&

Gloria

Cum

&

pfal-

Gloria Patri.

nunc
femper, fubcrucem in fronte ; ut ex hoc

in principio

faciente

populum

fchola incipit antiphonam ad

lerc

cum

n. 18-

."ios.

460

L. II. P.

nomine,

Durando,

tefte

I.

DE SOLEMNI
antiphona vocabatur.

a pluribus ipfa

Ita in ord.

De mane orantes cantant Poftcommunionem

&c. Antiphona (inquit Durandus) quae Poftcommunio a pluri-

cod.Tiliani apudMARTENiuivi:

UV.

66.

c.

cantores
bus nuncupatur
33

five in

fignum

ideo fie appellata eft

quoniam
quod communicatio expleta eft

port communicationem,

Cassandrum

in liturgicis p. 138. Inc.

concinitur. "

expofitione Milfae per dialogum apud

In veteri

Cantus poft communionem qnare celebratur? #. Ut oftendatur vere gratias alaudes Deo, corpore Chrifti
[anguine fufcepto.
gere popidus
Cantu
,

&

&

communionem facerdotis,
antiphona communionem
ipfam fubfequeretur.
Atque hinc etiam pfalmus feu ipfe modus canendi
antiphonus pofthabitus fuit: qui tempore Durandi in quibusdam ecclefiis

nimiruni Agnus Dei ter repetito protractoque

ceflante

communione populi

includeret

ut

atque

folum perduraffe videtur

hasc

Durandus

faltem adhuc tempore Innocentii

uti alia fat multa, iisdem defcribit verbis

quit) reciprocando in quibusdam

Ihhl

ecclefiis cantatur

III.

Quod

quod

infinuat,

ex quo
vero (indifci-

canitur etiam ab o puli refurredtionis gaudium fibi mutuo nuntiabant

"
notetur
communitas
Paflim
mnibus
ut
gaudii
&c.
pro more ex no,

tione antiphonae feu cantus reciproci auclores medii aevi ad fenfum anago.

div.

Dioffic.

L.lii.

c.

33.

Sucrament.
'

T.

88 I. c.

15.

Antiphona fequens (ut ait Amalarius) id eft, vox recicultodit: ut unusquisque alterius utilitati ftudeat,
5j
Et Honorius Auguftodit & curet provocare ad gaudia refurreclionis."
tienfis diu poftea faec. XIII. Antiphona (inquit) fequens eft Communio, eft vox
reciproca &fc. Veteris moris veftigium in Communione pro defunclis fer-

gicum alfurgunt:
proca iura

vatur.

fraternitatis

Iuxta antiquioresConftitut. Cluniac.

apudDACHERiuM

Communio

imponente antiphonam InfplendoribusSanitorum,

ex utero ante luciferum genui te
quam reprimus chorus profequebatur
Poftea primus chorus iuxta tonum autiphonae conpetebat alter chorus.
gruentem pfalmum Dixit Dominus Domino meo fede a dextris meis intofingulis verfibus ab altero choro interpofita annabat, profequebaturque
tiphona, donee pontifex figno crucis cantorem moneret ad incipiendum
& feGloria Patri
poll quod primus chorus verfum repetitionis canebat
cundus chorus ultimo antiphonam In fplendorilms Santlorum repetebat. Mo-

poll verfum iteratur

e.g.

p.

XXXVII.

dum hunc

canendi videiis

xxiii.

eundem

in praefatione ad antiquos

li-

ex eodem
etiam pfalmo unacum Gloria Patri, ut ex ordinibus Romanis vidimus,
adhuc faeculo XI. Micrologus notat , ex eoque Radulphus Tungrenftsy
qui
bros miffales Romanos

Frobofit.

apudTHOMAsiuM

per verfus

ac

ad Introitum

&

figno intelligat prior fcholx,

munionem

debeat gloriam

cere paratus

quando poft com-

fanfta: Trinitati

di-

etiam verfum repetitionis fiibiun-

gere.

Finita

petitionis

antiphona

verfum

qua: repetitur

pontifex ad altare dat

tionem ad complendum. K

ad reora-

MISSM DFXANTATIONE. CIV.

qui ha&enus

colligens

di(5la

communione nomen mutuavit

Mi crol.

Ocantatur antiph. quae de

ritum Ambrojianum commemorat.

etiara

communicare

nines (inquit) debent

46

& interim
& pfalmus

fubiungendus fecundum
Et haec antiphona
pfalmum
cum
Introitu
fed
non
habet proprium,
Temper
,
habet
eundem

Roma in antiquis libris huiusmodi verfus anno ex quo fumta videatur.

appellatur
tranjitorium antiphona poft communioAmbrojiano
tantur."
In

nem cantanda a). Ritu Mozarabico plures etiam occurrunt verfus cum Gloria Patri &c. alleluia poft fingulos verfus ter repetito.
Tefte Io. Vasjeo
Grijlate &videte, quam
in chron. Hi/pan. ad an. 7 1 7. Cantatur a choro
Refecti
nfuavis eJIDomimis&c. abfoluta communione cantatur antiphona
Roblesius priorem cantum refponfum , alte Chrijli corpore &c. "
rum antiphonam vocat b). Pfalmus ac antiphona Guftate
videte eadem
c.

8-

cum

cui

Gloria Patri

>

fi

neceiTe

fuerit.

&

eft,

quam

communionem

fupra inter

Cyrillo notavimus

antiquiflimis temporibus fuavi melodia

Graca (ubi canticum inter faxoiwvmov

cantari folitum
vocatur, ut apud nos Com-

decantari ex S.

in ecclefia

cram Communionem
munio) & adhuc apud Nicolaum Cabasilam
dio

33

vo

Demum

fcripfit.

xandria notatur

expleta

notatur

c)

commemorandum
Communione cantari

hie

qui vergente me-

quod

chronico Ale-

in

folitum troparium ab in-

Sub Sergio patriarcha Cpolitano inftitutum eft pfallere, poftquam a cun&is fanda myfteria percepta funt, cum per clericos

eunte fere

VII.

face.

in
a) Vid. T.

XXV.

PP. p. 669.
b) Abfoluta benedi&ione ( inquit in Vit. Ximenii
Dominus Jit femper iwC. 27. ) facerdos ait ,
bifcum : fubitoque canitur in choro refponfum,
quod vocatur ad accedentes : in eo vero monencommunicaturi , Ut accuratiffime perpendant , quem cibum fufcepturi
Cnt.
Id autem fit his verbis, Guftate 9" vitur fideles

qui funt

quam fuavis

Dominus alleluia , alleluia, alleluia : quae quidem verba decerpta funt

ex pfalmo Benedicam Dominum in omni tempore.
Notandum vero eft , quod loco refponfi
vocati ad accedentes , quod quidem nihil aliud
eft
quam exhortatio ad communionem, in fadete

eft

cris

quae pro

pore
eft

Qui

me ,

aut recitatur antiph.

te

&

Miffis

in

cuius initium

infit,

&c.
RePanem caleftem

&c.

Poftea canitur

Refecli

laudumus Domine,

in cuius

alleluia

non efuriet

facerdos

de menfa Domini accipiam

fanguine

quadragefimx tem-

dicitur illud

venit ad

prolato

&

defun&is

celebrantur

fponfo

fnbftituitur ifta

Bibl.

Clirifti

alleluia

corpore
,

&

alleluia,

locum quadragefimx tempore

quae

pro

defun&is celebrantur,

&

Repletum

eft

lingua noftra exultatione

gaudio

noftrum

os

qux quidem verba

proefeferunt quandam gratiarum actionem ob fufceptum dominicum corpus. "

c)

Et cum hxc

foepe

clamaverint ( nimirum
& quae fequun,

nomen Domini benediStum

Sit

tur )
tione

pfalmum

&

legunt plenum glorifica-

poftea

eft autem pfaU

omni tempore.
Pane autem diftributo , & pfalmo perafto precatur facerdos populo ultimam precationem. c <

mus

gratiarum aftione.

Et antea c. 39.
Domini cum
:

mine

Propterea in
rificationem

&

DEI

,,

in

Benedic'lus qui -venit

aliis,

Et poftea

gratiarum

Et

inquit, nunc

ille

&

in no-

c.

actionem

ipfe facerdos definit,

circumftant fideles.

DEUS

Quis

Dominum

Benedicam

41. )
glo-

&

qui

eum

quidem Benediilus

& femper &

in

fa cu la

faculorum. Populus autem canit prooemium cantici

os

acceptum ex
noftrum laude

tuam,

diftis

propheticis

Implentur

Domine, ut celebremus gloriam

Non fumus ( inquit ) fufficientes Dohymnum quidem & laudem tibi of-

mine, ne
ferre

Expo/, liturg.
c.

&c. "

Mmm

53.

L. II. P.I.

462

DE SOLEMNI

in facrarium referenda funt veneranda flabella , difci , calices , aliaque fadiitributionis reliquiae,
omnia in facram
era vafa, poftquam e menfulis

&

&

atque ultimusCommunionis verfus cantatus fuit."

menfam funt repofita
Dicitur autem hoc troparium , feu modulus:
Impkatur os noflrum lande,
,

Dumine

ut celebr emits gloriam tuam

quia nos participes facer e fantlorum
tuorum myfleriorum dignatus es. Serva nos in tua fanclificatione toto die
,

meditantes iujlitiam tuam. Alleluia.

In

Miflfa

dragefimali, canitur apud Gracos ylv<ran

Guftate

d7i\YiKiiict.

Chrysostomi
de

coelis.

fole-

Alleluia

XXXIV.

Popuii dimiffio

&c.

Aivetri
;

etiam pradandificatorum quax,

Alias vero frequentatur

tqv kv(>iov

prolixis

Ik

i<5We

on xefc*

Communio

x^ccvuv dforiAxia.'

tcov

xvp'&>.

in liturgia fan&i

Dominum

Laudate

modulis.

Sequitur dimillio populi

feu apolyfis

apud Gracos.

Hie au-

&

em jnquit Nic. Cabasilas, univerfum completur facrificium

divina
feu
Eucharftia myjlerittm jinem accipit pofl: ultimam faltem orationem
gratiarum adionem (pariter ac apud nos ante proceffioncm) dicente diacono
Talis etiam
hi pace procedamus : refpondet chorus: In nomine Domini.

S3

Apud Gracos faAmbrofiano habetur populi dimiflio apud Pamelium.

cerdos benedicit populum, & diitributis eulogiis facit apolyfin, cuius varias formulas pro varietate feltivitatum exhibet euchologium p. 922.
Com-

T.H. f.306. ritu

"

hxc Gloria tibi Chrifte Deus nojler, fpes noftra, gloria tibi. Secundum ordinem Romanian vetuitiflimum apud Muratorium & Mabil-

munis

"

ell

lonium
33

fie

diaconibus

habetur
,

afpicit

Finitavero oratione, cui prasceperit afchidiaconus de

ad pontificem

ut

ei

annuat,

&

ad

dicit

populum

Refpondent Deo gratias.

Tunc feptem cereoftata prsece Ite miffa eft.
fubdiaconus regionarius cum thuribulo ad fecreta dunt pontificem ,

&

rium.
P

Defcendente autem

illo in

presbyterium, epifcopi

primum

dicant

Poft
lube Domne benedicere. Refp. Benedicat nos Dominus. Refp. Amen.
"
epifcopos presbyteri &c.
Idem habetur in ordine III. apud Mabillonium.

60.

Unde
p- 134-

feu acj

benediclionem datam fuiffe primum in regreflu ad fecretarium,

palatium iuxta ordinem Rom. Benedicti canonici longe recentiorem

patet,

&

intingere in oleo candelae,

Finita Miffa acolythus debet tollere papyrum,
diligenter
extergere
palatium
ante pontificem dicens,
portare
ad
,
J,

&

&

Domne benedicere. Pontifex benedicit. Ille vero dicit Hodie fuit

JlatioadfanffamSkBi'SkM, qua falutat te." In antiquiifimo ordine Romano monafticis congregationibus accommodato, nulla benediclionis fit menDeo gratias:
Dicat diaconus he miffa eft. Refpondentibus omnibus
tio
Poll hax revertitur facerdos ad facrarium &c." In an^ & completum eft.
tiquioribus confuetudinibus Cluniacenfibus apud Dacherium armario prae lube

T.

V.Aned.

Martenii

T ))',

p. 691.

fj'

ci-

DECANTATIONE. CIV.

MISSiE
cipitur

Sacerdoti quoque intimat

&

Deo,
tendit

fi

opus

officii

fuerit

quando

diacono

463

quo tono

incipiat Gloria in excelfis

"
Forte
hie ad difcrimen ateft.
vel Benedicamus Domino cantandum

Ite mijfa

Ite mijfa

eft

quod hoc

fturaa).

faltem vergente tempore pro folemnitatis ratione fuit far

Triplicem, ut hodieque fit , finiendae Miflse modum Durandus

delignat:

Primo per

lit

& hoc

Ite mijfa eft;

in folemnitatibus, quoties

&

Gloria in excelfis Deo &c. fecundo

tatur Te Deum laudamus ,
terminatur per Benedicamus Domino ; videlicet in profeftis diebus ,

quando

neraliter,
53

praemifla cantica

nitur Mifla per Requiefcant

M
betur ratio loco

Romano

dicitur enim,

modo

&

ge-

non dicuntur &c. Tertio fitunc refpondetur amen

id eft,

&

In Mifla Mozarabica

horum verborum

a
z. IV. c.j6.

lsetitise

in pace

Optatur enim requies."

fiat.

can-

Ite mijfa efl

quando duplicia

fefta

folemnitatum haquae
proferuntur
in officio
,
folemniora contingunt : Soalia

lemnia completa funt in nomine Domini noftri IESU Chrifti votum noftrum
In feftis autem minus folemnibus dicitur ; Mijfa
Jit acceptum cum pace.
atla

nomine Domini

in

eft

noftri

deaturque Deo gratias.

IESU Chrifti,

Ufitati

proficiamus cum pace , refponetiam fuerunt medio aevo varii tropi pro

prout fingulariter in cod. San-Gallenfi reperi : In defummis feftis fuper Ite mijfa eft. In nativ. Dfii , & in
Pafcha.
In
Pentecofte.
In maioribus feftis.
In minoribus folemnitati
Ite pax vobis vitas mijfa eft.
Deo , qui eft Alpha
O bus, item aliter
gratias."
mega
San
Emeran.
In
fsec.
MS.
X.

,
feftorum varietate
dicatione

& in

aliis

&

Ite
Sit rex coeleftis veftris propitius

Amen.

armis.

Amen.

jr.

Omnibus atque horis vos muniat ex

jr.

Salvos vosque regat fua quoufque potentia regnat. Amen.

Ite

Nunc
Deo

inimicis.

Deo

illi

dignas fimul omnes pangite laudes.

falus femper laus

mifla

& gloria cuncla per facula.

eft.

Amen.

CAa) Ultimam
div.

id

offic.
eft

Rupertus

(inquit
lib. II. )

Benedicamus

Domino,

pulum

excitat ad agendas

ceptis

beneficiis.

qua

fit,

falutis

in illud
miflio

Tultimjis

particulam diaconus

&

DEO

De

adiicit,

hoc dido pogratias pro ac-

autem folemnitas alitempus refpiciens, quo noftrx

...

Si

celebrata

eft,

&

iliaconus dalma-

tica

indutiis

titudinis,

perfe&ionem delignat Futnra bea-

tunc

dicit

Ite

populi folemnis dimiflio

mijfa

eft

efl.

Haec enim

reverenda modulan.

tis

enuntiatione nitens rei dignitatem exprimere,

&

quafi extrema

manu

bus memoriam eius

abeuntis

ftabilire.

"

populi cordi-

CANTUS IN RELIQUIS

L. II. P.I.

464

CAPUT
Cantus

& Mujica facra

medio

V.
in adminijiratione

cevo

Sacramentorum , ritusque varius

prafertim in

horis canonicis decantandis.

I.

Canttis in

ail-

is

miniftratioae

abfolutis

Sacramento-

rnm

in

tit

Oc-

cidents

quae

ad facratiorem

liturgiae

partem

quatenus cantus modulationem admitnunc ad alia pergimus eiuscemodi cultus

fpectant
,

Exordium de folemni adminiftraSacramentorum facimus imprimis quae in

divini officia.

tione

folemni liturgia miflae fiunt

ipfa

De

fiae

facrae ordinatio-

Ordo Rom. IX. de gradibus

Romance apud Mabillonium fie incipit

nes.

mum

eccle-

his

qualicunque

in

fchola

Pri-

reperti fuerint

&

nu pueri bene pfallentes , tolluntur inde

poftea fiunt
triuntur in fchola cantorum ,
,

&

cubicularii.

Inde vero afiumti

quando

fubdiaconatus officium ordinantur.

quam nifi in publica ordinatione

&

ufque ad

ubi libitum fuerit

Diaconi vero

atque presbyteri

nun-

Sabbato nempe IV. Temp, quando

ad
Vetrwn
pontifex
S.
univerfae regiones cum eo letaniam
egreditur
,

"
Sequitur ritus confecrationis epifc. Schola cantorum in canendo &c.
poftea
dicit pontifex Gloria in excel/if Deo. Sequitur oratio,
Introitum;
cipit

& exeuntes ab altare unus presbyter & alter diaconus induunt eum veftimen,

&

clero interim canente refponforium Immola Deo. Traclum

ta pontificalia
Qid
,evangelium
Mifit illos binos &c. Poft ledum brevem ele&ionis
femhlat

&

canunt letaniam. Et tunc acce refpondetur ab fchola Chrifle audi nos :

Pontifex vero ponet marram fuper
dit propius ad altare fubnixo capite.
caput eius,

&

dicit

unam orationem

in

modum

Collectae,

alteram eo

mo-

dulamine, quo folet Conteftata cantari." Sequitur confecratio pontificis

Rom. quae orditur fchola canente Introitum Elegit te Dominus. Poft Glon ria in excelfis." Data pace fchola cantorum canit ei laudem, & patroni
Nimirum ut poftea ter in hunc modum cani prae regionum fimiliter."
:

'

fcribitur:

Domnus Leo

multis annis federe. "

papa

quern fanctus Petrus elegit, in fua fede

Quern vero locum

forfan intelligendum

adnotat

Mabil-

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

465

C. V.

De facris
Morinum,& Martenium, ficut & de aliorum Saritibus cum frequenti cantu.
Ne quidem cantus

Mabillonius de Leone III.

cuius tempore fcriptus

eft ille liber.

ordinationibus alia videapud

cramentorum folemnibus

defiderabatur in ipfa reconciliatione pcenitentium

dlione

hoc medio

adminiftrari folita

cerdotibus

facramentario
tis

S.

Eligii, aliisque ordinibus a

cum

antiphonis

&

cum antiphona

extrema etiam un-

ac

aevo folemniter imprimis a feptem

ubi

Menardo

pfalmis frequenter notatis

ut

fa-

legitur in

&Martenio

quod

potuit

fieri

orationibus

in fua

edi-

inftitutione

cantum indicat. Patet hoc ex antiquis MSS. huiuscemodi liturgicis, appoApud Morinum in appendice de pcenitenfitis haud raro notis muficis.
Miftas
cum officium canonicum in reconciliafolemnes
,
tia videre eft turn
tione pcenitentium

cum

variis

etiam antiphonis

praefertim ex cod. Tolofa-

g. Antiph. Domine ji iratus fueris &c. Hac finita totidem

cantores retro altare cantant quafi voce redemptoris illis refpondentes hanc
Antiph. Sicut pajfor portat ovemperditam &c. Etpoft haecclaj, antiphonam.

no

j,

p. 60.

e.

mat diaconus

Redite reconciliandi adjinum matris veftra

ingrediuntur ecclefiam

&

choris excelfe offerendam

verfibus fuis.

Quibus

meum

in adiutorium

phona in Invitatorio

nem

fontis baptifmalis

de quibus paulo poft.

proftrati in

cum Gloria, & Laus

Ador emus Dominum &c. "

eo pertinent folemnes

efl

hoc officium

expletis incipit chorus pro ipfis

cantantibus

quia benignus

cum

Deus

Ubi Domine.

intende,
,

Et poft haec

terram orant diutius,

Laudate Dominion

&c.

Quoad

Anti-

confecratio-

litaniae feptense

quinae

&c.

Paffim in facramentario Gregoriano legitur haec ru-

Confecratio fontis canitur ficut praefatio ufque Et Spiritus S. Et non

Deinde dicitur decantando Deus qui invifibili"
incipit a Fere dignum.
Reperi etiam cum notis muficis exorcifmos ante baptifmum , ac fymbolum,

brica

quod paffim decantandum praefcribitur. lllud etiam grasce & latine cum
Benedidionem illam nuptiarum ante Communionem
in MiflTa fieri folitam Qui poteftate virtutis tua &c. cum notis muficis eo
modulamine, quo folet praefatio cantari, adhuc invenire eft in Sacerdotali
Romano Venetik 1585- impreflb.
notis muficis inveni.

II.
ficii

Gracos quod fpeclat, cantum

Miftle ,

hoc medio

verum etiam

in

illi

aliis officii

aevo frequentarunt

non folum

publici,

amplius etiam

in liturgia facra facri- Et Oriente in

va " ls a ns
cultusque divini partibus
;

quam

ipfi

Latini,

e.

g.

in ad-

Sacramentorum, ac quidem facrarum Ordinationum inter Miffarum folemnia

fa&aque eft Ordinatio epifcopi Poft Trifagion cum pfaL-

miniftratione

tae

na

deambone
,

defcenderint.

& in facra menfa repofita

(Presbyteri) Poftquam allata funt fantta do,

& completus

Mart. Gerbert. deMusicaEccl.

L.II. P.

eft S.
I.

hymnus

Nnn

myfticus che-

ru-

private.

466

L. II. P.

CANTUS IN RELIQUIS

I.

&

(Diaconi ) Poftquam facia eft fancla oblatio

portae apertae
rubicus.
Omnium Santtorum &c." utapud Mori funt, antequam dicat diaconus
mum videre ell in variis ordinibus atque Simeonis archiepifcopi Tbejjalon.
,

lib.
t. iv. Bjbi.

"y'
t-

Ci

74-

de Sacramento Ordinis apud eundem P.

pp ex tat

cum

folemnis ordo baptifmi

ri patriarchae, ipfius etiam extremae unclionis

adminiftraretur

ut habet titulusEuchologii:

de Sacr. Ordinat.

II.

frequenti cantu
five

In Bibl.

fub nomine Seve-

ecclefia,

in

quod

domo quod eucbalaum

canitur a facerdotibus feptem in ecclefia vel

domi

five

Officium de fanclo oleo

dicitur.

quod pro dormientibus five defunfits canitur a feptem

Item in facris Ordinationibus.
Perpetuo etiam pfalmorum,
tropariorum , odarumque, feu facrorum hymnorum cantu eorum divini officii acoluthia
multo magis eft variegata
quam apud nos , ut ex eorum
Officium defanfto oleo,

facerdotibus

&

Typico, Hirmologio,
bus

de quibus portea dicemus

Simeon
doque

eiusmodi

aliis

elucefcit

ad hunc cenfum pertinenti-

libris

hiftoria

quam

quanex qui-

Tbeffalonicenfis dialogo contra haerefes profecutus eft, conftet,

in monafteriis fine cantu abfolvi.

bus huius

caufa fimul colligi poteft

rei

Cuius verba apponimus

Licet enim omnia in Gracorum
,

a).

fecundum fang
acoluthia componitur

ad cantum difpofita

officio

ex Typici

etfi

fint

&

feu tonos

qui-

troparia,

bus eorum divini officii

fed in tanta melodorum co;
pia, qui plura femper addiderunt, officium mirum in modum auclum eft,
ut cantui tempus non fuppetat
ut de typico colligitur ex laudato Simeo:

ne
Dip. II. p.

Tbeffalonicenfi

Allatius

a {fer it

&deTriodio,

Et

b).

quod eodem fpedat,

quemadmodum iam

laudatus imprimis

olim, ut fuperius diximus

prima

b
a)

Allatium

( inquit apud

Illi

Gracorum

ecclef.

p. 8- )

&

Did". I.

canones

de

lib.

fubiunxi-

bona murmurator , & ordinis ignarus, quinimo piger ac fegnis nonnul-

puis

lis

ne quis circa

prxtextibus

adinventis

machinetur

non

folitos

omnibus canuntur canones

& hi additi funt. At his

mum

&

omnibus

accedit

ecclefiis

quod

poteft.

&

qui

fit,

folvatur.

fcilicet

Quando

abfque

qui

cantu

&

ex

Sab

qui ab

Nunc enim

audiri.
,

attentius ani-

qui in monafteriis

typico monafterii fanfti

&

alacrioresque funt

applicant,

fuavior eo

deftru&ioneni

illius

inquiens

&

ordinatior
aliis

fere

Hicrofolymitano

ordo prafcribitur,

ab uno eoque folo perfici

a

monachis difpofitum

fxpiffime

in

monafteriis

eft,

ab-

"

alia

modus non adhibeatur

non tantnm

tium

atque alia

addendo

librum

ne-

que parvum per fc , nequc exiguum , maiorem etiam ufque ad faftidium fecere adeo, ut,

in

etiam comprimatur,

folum

illis

prolixa

tarn

temeritas adden-

libro

tantum

fufficiunt,

defatigati

recitandis abftinent

dies

ut

aliis

pro
cani

non erunt.
xvo kctione

fatis

ab

faepe fajpius

pro libito

vel

in

&

abeft

qui noftro hoc

fed

cum nox

erit

modo

Quare facerdotes

&

ifto

recitandis

quoe vix

poffint,

officiis

omittentes,

videntur , tantum
fibi
nomine impotentiam cauEoque prxcipue,
fati penitus omittent omnia.
quod apud eos ad hunc diem non convenit,
quae quisque quolibet die recitare teneatur.
Au(Stores libri quo propius aberant a Chrifto, &
quaii per faltus

recitant,

tarunt

qux

melius, qua; erant

optime

&

fan&orum laudes

vinas

fnepe

qua;

plaufibiliori

divina progenie

cernentes

b) Illud ( inquit ) animadvcrtendum eft , libri

huius plures & varios fuiffe auitores, qui pro

tempore

fi

fequiores

etiam odio in
a

veritate

ulla

fine

&

fidei

afFe&ibus

Romanam

aberrant

veritatis,

ofFenfione

di-

dogmata decan-

propriis

diftra&i,

ecclefiam,

intruferunt.

"

multa,

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

prima

cum

aetate

ecclefiae

ufuvenit

ut facris cantilenis

privatim decantandis , errores

fererentur

id

&

hoc

467

C. V.

turn publice in ecclefia,

perverfo etiam propagandi conatu, in-

maxime

fequentibus temporibus apud Gracos

accidit,

apud quos magnum canendi, canticaque componendi fuit ftudium turn ad

cum etiam privatum ac domefticum ufum, uti vel propublicum ecclefiae
,

&

Girasini monachi poemata diverfa

bare portent Conjlantini Moschiani
cantica , &pfalmodiae variae
ecclefiaftica cum notis muficis: ftichologia,

&

hymnis exapoftilariis &c. Agatho&Argyropuli

poemata ecclefiaftica cum notis
monachi,
Anthemii
nis
cuiusmodi volumen eft in bibliotheca Iemuficis recentioribus Gracorum
Alia, quae
Juitarum Lovanii characlere recentiori, quod citat Fabricius.
ad rem maxime funt, fuppeditabunt argumenta , quae poftea de Graconim
ecclefiafticae

cum

variorum

tropariis,

T. ill.

bm.

Grac

269

P-

'

melodis perftringemus.
In Occidentem redeuntibus ordiendum eft ab officio Ambrqfiano, Ri *us Ambroorigine fua ad orientalem expreflTo, quando, tefte S. Augustino, hymni
g^eSoi^
ne populus nenfis pro
pfalmi ut canerentur fecundum morem orientalium partium
III.

&

mceroris taedio contabefceret

eft
fas
fae

inftitutum

&

ex

hodiernum diem
ordo non folum Mifin

illo

retentum , femperque obtinuit deinceps peculiaris

fed etiam reliquorum officiorum , poftquam magis ab
dividi

& per fingulas

ipfa liturgia

horas canonicas ordinari coepit, ad quas

&

Mif-

horis

^ imm -

ux.

Confejs. c.7.

hymni

pfalmi potiflimum pertinuerunt

prout a S. Ambrosio fecundum morem
Orientalium partim alternus cantus eftinftitutus, hymnique imprimis, com,

diurno noclurnoque, deinceps in omni ecclefia occidentali

funt confecrati , ut tamen peculiaris etiam ordo Ambrofianus Mediolani

pofiti in officio

Ambrosius Mediolanenjis epifcopus (inquit Walafridus Strabo)

quam caeterorum difpofitionem officiorum fuae ecclefiae &
tarn Miffae
quae &ufque hodie m Mediolanenfi tenentur ec aliisLiguribus ordinavit
Paulus & Gebehardus religiofi viri fan&ae
clelia."
hoc
omne
Atque

manferit.

Be

rebus

c'

kcU

"

ecclefiae
cli
,5

Martinum

Rati sbonenjis , miffis ad presbyterum

Ambrosii cuftodem

Ut ordoAMBROsn

epiftolis

dulciffimi

flagitarunt

quas

thefaurorum fan-

Mabillonius T. I. ltd.
quem difcipulus e- p IL P- 9?

edidit

Sancli Spiritus organi

do&or eximius Augustinus traduxit in Africam nobis transferatur in

Germaniam, ad excitandam & dilatandam boni odoris fragrantiam " ut

j,

ius

Et

epiftola fecunda fcribunt.

rium

cum

tertia

feu librum miffalium orationum

num

evangelicarum apoftolicarum

cum

notulis

'

cloritatis

epiftola quarta

antiphonarium

epiftola

facramenta-^.

poftulalfent

ac fines faltem

&

principia leclio-

&

propheticarum , antiphonarium item

petunt duplicem (ut aiunt) Ambrqftance au,

diurnum

96.

P- 97-

noclurnum
nn 2

videlicet ac

exceptis

ora-

p-

98-

L. II.

468

P.

&hymnis, quorum non minor copia nobis eft,

S. Ambrosii ufque hodie
copia hymnorum, maximam partem tanto do&ore indignorum

orationibus, quas iam

quam

mififti,

Notum

tibi."

pervaferint

CANTUS IN RELIQUIS

I.

quanta fub nomine

eft,

quod tamen minus ftudiofse fuppofitioni quam communi nomini, a S. Benedicts iam ufurpato, adfcribendum videtur ut adeo promifcue hymni
qui in omnibus officii divini partibus magis, quam
Ambrofiani dicerentur
Mediolanenji
adhibebantur
ecclefia
faltem non minorem copiam Rain ipfa
tisbonenfes fe fatentur habuifle, fseculo nimirum undecimo ineunte, fub Conrado Salico quo refert Mabillonius illas epiftolas. De pfalmis nihil oc,

currit in

nem

S.

epiltolis

iftis

feu

pfalterio

cuius etiam fingularem

diftributio-

Radulphus Tungrenfis a). In ea perfuafione,

temporis
erat Radulphus Tungrenfis, S. Hieronymum
tunc

Ambrosio

uti plerique

tribuit

ordinem pfalmodke Romance no&urnis diurnisque horis ordinafle quod xqueincertum, quam quod S. Ambrosius digurias illas digenerit pro nout canerentur noclurnis
fturno officio, qui hymnos & pfalmos quidem
ne populus mceroris tsedio contabefceret , inftituit.
vigiliis
Quoniam
quibus deinceps Mediolanenfis ecclefia loco pfalmorum quivero illi dies
busdam canticis eft ufa Sabbato nimirum & Dominica, olini in ea ecclefia
fi vigiliae nodurnae cum popariter ac in graca fuerunt feftivi, crediderim
puli concurfu fuerunt celebrate, easdem non per Sabbata & Dominicas, fed
,

ftatis

diebus folemnioribus fuifie tranfa&as

quatuor

feftis

dulpho non

Domini, quibus

ordinariae

decurrerunt, ficut in

res duae priores digurias

tribus

illis

aut

digurise pfalmorum, tefteRAquibuscunque quae etiam maio:

more etiam

vix durarunt vigilias,

ca-

ut poft fingulos verficulos antiphona re-

habuitque officium tarn noclurnum,

diurnum antiphonarium (quamvis Radulphus ad horas diurnas dicat

peteretur

quam

medio

folummodo

illae

aliis feftis

unacum hymnis

nendi antiphono veteribus ufitato

forte

qui

aevo obtinuit

non habere antiphonas officium Ambrofianum) ut ex laudata epiftolalV. Ratisbonenfium conftat, cum notulis, quas rariores elle oportuit in pfalmis, qui,
ut
a)

v Sciendum (inquit De canon, obferv. prop. 10.)

quod pfalterium duas habet partes , primam
Dixit Dominus , pro officio nofturnali
ufque
fecundam ab inde pro officio diei.
Primam
partem Ambrosius divifii in decern no&urnos,
:

liullo

decim

quos vulgus fui

,
prima diguria funt
fecunda quatuordecim ,

pfalmo praetermiffo

digurias

appellat.

pfalmi

in

In

feptem fequentibus decern

oclo
officio

num

pfalmi confiftunt.

&
Iftae

decern
decern

Ambrojiano frequentantur
de

quindena ad quindenam

hebdomada,

feria fecunda,

tertia,

loci
fe-

in

in ultima

digurix in

per totum an:

una

fcilicet

quarta,

quin-

ta

&

fexta quinque

mada eisdcm
tem

&

primoe

&

altera

hebdo-

Sabbato audominica Ambrofianum habet certa canferiis

aliae

quinque.

Et tlictae diguria: dicuntur etiam in fequibuscumque , exceptis tribus vel quatuor

feftis Domini , & excepta hebdomada ante nativitatem Domini , & ante pafcha , & poft pafcha.
Secundam vero partem pfalterii pro hoprima , tertia , fexta , nona , veris diurnis
fperis , & completorio Ambrofianum habet divifam, ficut habetur in officio Romano.
Unde
credendum eft, quod Hieronvmus in ilia parte
tica.
ftis

Ambrosium

fit

fecutus.

"

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

C. V.

469

omni tono plane

modico flexu.

ut iam fuperius oftendi, in medio verficulorum in

lebantur

tantum per tonos

in fine

variegati

pfal-

IV. Mozarabicus ritus in reliquis etiam divini officii canonici partibus, Mozarabicm
ut in MifTa, fingularis eft, breviarium ad horas canonicas, ficuti miffale pro- m Hifpania.
'

prium habens. Decretum fuit in Cone. Tolet. X. Ut nullus cuiuscun que dignitatis ecclefiafticae deinceps percipiat gradum, qui non totum pfal terium , vel canticorum ufualium & hymnorum , feu baptizandi perfecle
noverit fupplementum. " Diximus aliqua c. 1. huius libri de mutatione
Totius vero divini officii ordo , quaecumfa&a fub Alphonso VI. rege.
que tunc tulerit fata, fi Roblesio fides, firmatus fuit ab ipfo Grego- VittXim*
*"EC**
poftea ab AlexanRio VII. ficut prius a Ioanne VIII. circa an. 872.
dro II. an. 1097. quandoquidem mifliis ab eo fuit ad Hifpanos eadem de
caufa Cardinalis Hugo Candidus , ut refert Ambrojius Morales , qui id

&

haufiffe dicitur,
fterii

&

transtuliffe e libro

D. Laurentii

quodam Conciliorum

Efcurialis; ut laudatus narrat

mona-

regii

Roblesius, notatque

in-c.

*4-

quibus ab officio latino difcrepat Mozarabicum, feu Ijidorianum,

ter alia,

quorum

omnibus turn maiofemper habetur,

Kyrie eleifon, Chrijle eleifon, Kyrie eleifon.
Pater nojler, & Ave Maria
In nomine Domini nojlri IESU Chrijli lumen cum
fecreto.
Et protinus
pace: refpondetur autem Deo gratias : quod quidem convenit cum eo, quod
dicitur, Deus in adiutorium meum intende in latino vel Gregoriano officio.
In fine vero precum femper apponitur: In jiomine Domini nojlri IESU
Chrijli perjiciamus in pace.
Refponfum autem eft Deo gratias : quod congruit cum his latini officii verbis Benedicamus Domino.
Illic etiam diciPer omnia facula faculorum
Dominus
tur
jit
Et
femper vobifcum : Et
vel Gothicum, ut vocat

ufus generalis eft in

ribus, turn minoribus horis, ficuti funt initia, in quibus

&

ubicunque in Romano officio fefe fert oc&c. Hac de re duo funt Concilii Toletani IV. canones, prior In fine pfalmorum non ficut a quibusdam huchonor Patri dicatur, David propheta
ufque Gloria Patri , fed Gloria
dicente: Afferte Domino gloriam
honorem
& Ioannes Evangelifta
Honor &. gloria DEO nojlro fe,, audivi- vocem ccelejlis exercitus dicentem :
Gloria

5?

honor Patri

cafio dicendi Gloria Patri

Filio

&f

Filio

&
&

K denti in throno

ac per hoc

haec

duo

in ccelis refonant.

mus

alter )

Sunt quidam , qui

j,

propter

quod interdum inconvenienter

ut in

quam

laetis

fie

oportet in terris dici

ficut

Univerlis igitur ecclefiafticis hanc obfervantiam da-

quisquis

praeterierit

communionis iacluram

habebit.

in fine refponforiorum Gloria

confonat.

Sed hasc

Et

non

dicunt

eft

difcretio,

fequatur Gloria} in triftioribus repetatur principium. "

Nnn

Ser-

vatur

c. 15.

&*

16.

L. II. P.

470

hoc

vatur idem

I.

CANTUS

in rcfponforiis

IN RELIQUIS
Romani

ordinis

poft le&iones.

Mifcentur
laudes, foni,
antiphonae in hoc officio.
etiam praeter hymnos
Lautantum
orationibus
reperiuntur
in
precibus
cum
vero
vefpertinis
des
,
maHoris abfolutis adiicitur Pater nofier alta voce, fmlaudibus.
tutinis,

&

&

gulisque

additur amen,

poftulatis

cum

nifi

Pcmem

profertur haec petitio:

Quia DEUS
nufirum quotidianum da nobis hodie : refpondetur enim huic
ultimo , qua dicitur , fed libera nos a malo, mox eodem tenore fees
liberati a malo , in vefpertinis precibus,
laudibus ac in MiflTa
quitur
:

&

&

in

verbis

ftim

&

in

iubet

iis

His peractis , qui facrum peraqui adfunt

ut humilitatem exhibeant, his
,

Domimis

Humiliate vos beneditlioni.

facerdos benedictionem impertit

vero

malo nos libera,

opere bono nos conjirma.

6<f

diaconus

vel

git,

precibus eius loco dicitur:

autcni

cseteris

hto timore

jit

femper vobifcum

atque

pronuntiat

confe-

tres

peti-

Amen.
Eo modo etiam
quae uno fpiritu cum laupreces omnes abfolvuntur exceptis matutinis
imo commifcentur, & pro una eademque re cenfentur.
dibus dicuntur
qua fuperatur officium RomaDifcernitur vero aurora precum fpecies
dicuntur
ante primam iuxta laudaMozarabico
illae
preces
num
autem
tum Roblesium, & in aliis etiam feriis: adeoque paucac funt, cum finguli
excepta vigilia nativitatis dominicse,
dies fan&is quibusdam addicantur, ut
& regum dieque cinerum, raro per annum iis Mozarabes utantur. Hae
vero preces habent cum antiphona quatuor pfalmos laudem unam, hymnum unum, verfumque unum, finiuntur autem cum oratione dominica
tiones continenter,

quarum

cuilibet refpondetur
,

abfque capitulo
dorninicas

men

&

& cum precibus quibusdam.

& fefta: horum autem

Diftribuuntur

vocantur quatuor

alia

duorum

fere laudatus

pluvialium,

eaque funt quail

novem

leclionum, funtque quafi fimplicia.

Roblesius

in vita

Ximenii

hictamen recenfenda

setatis,

Cardinalis,

Quare
effe

in

funtque velut femiduplicia:

pluvialium

officium revocavit in ecclefia Toletana.

videantur

officia

poftremorum quaedam no-

in ferias,

fufcipiunt folemnitatis fex trabearum vel pluvialium

duplicia
alia

etfi

qui antiquatum

non pauca

duxi, utpote

cum

Haec

hoc

recentioris

antiquiore ritu

commixta.
Curfus Gallicamis.

V. Libro

variorum Conciliorum retulimus canones quibus una eaofficii

decernitur fervanda , prout in Metropolitana
ecclefia celebratur.
Quam in rem nunc rememoranda eft ToktaniYV. conftitutio Concilii
in quo & reliqua recapitulantur mox canone fecundo
port expofitam fidem catholicam
Placuit, ut omnes facerdotes, qui ca-

demque

I.

ratio divini

tholicse

fidei unitate

complectimur

nihil

ultra

diverfum, aut diffonum

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

C. V.

471

Unus ergo ordo orandi atque

Hifpaniam & Galliam confervetur: unus
modus in MiiTarunf folemnitatibus, unus in vefpertinis, matutinisque offinee diverfa fit ultra in nobis ecclefiaftica confuetudo, quia una fide
ciis
continemur
& regno. Hoc enim & antiqui canones decreverunt, ut una33
provincia & pfallendi & miniftrandi parem confuetudinem ha,3 quseque
Qecretum hoc conditum eft non folum pro Hifpaniis, fed et33 beat. "
iam pro Gallia Narbonenji quae tunc Vifigothorum regno continebatur,
ut iam obfervatum eft a Mabillonio difquiiitione de curfu Gallicano . V,
non folum in unaquaque provincia, fed etiam in tota Gallia communem
quemdam ritum viguifle fi non in omnibus faltem in plerisque unifor in

ecclefiafticis

Sacramentis agamus.

pfallendi a nobis per

omnem

mem

communi appellatione curfus Gallicanw eft dictus ut in a&is

S. Walarici abbatis: Curfum vero tarn monafterialem
quam & Galli"
magno ftudio indefinenter obfervabat.
Idem de S. Serenico Sac. 1.
,3 canum
apud eundem legitur, nempe quod abfque peculiari fupplicatione Roma^' s-^'
feu Gallicanum, nee non & fan&orum Benedict! & Columbanx
,3 num
horis fingulis Domino decantabat. "
Qua ratione commutatus
3, curfum
fit cum ordine
cantuque Romano fub Pipino primum
cui Paulus P.
antiphonale & refponfale ex urbe direxit ; ac eius filio Carolo M. qui
,

qui

aii.

cantum Romanum per notlumale ac gradale officium obfervandum praefcripfit

ut tamen deinceps pfalterium Gallicanum omnes fere ecclefias occidentis ufque ad hodiernum diem occuparit in pfallendo
iam capite primo
,

expofuimus, quasdam paulo poft memoraturi, quas etiam, fuiam ordine Romano, tulerit mutationes.
Aliqua fubinde ex curfu
Gallicano faltem monafteriali notabimus fuis locis: de altero enim ipfe dir
ligentiflimus Mabillonius fatetur, pauca fe a fine faec.V. ufque ad fa;culum nonum invenilfe nempe a tempore Gundobaldi, Burgundia

huius

libri

fcepto

regis.

VI. Officia divina in ecclefia

Romana

quotidiana fuifte a prima ufque Romanus

di-

vini
v

astate, colligimus ex regula S. Benedicti, qui in privatis feu feriatis dieordo.

bus ad matutinos, id eft, ad laudes, aflignat canticum unumquodque die
fuo ex prophetis, ficut pfallit ecclefia Romana.
At, ut fuo loco vidimus,
pauca nobis de ea setate conftant, nihilque afferi poteft cum aliquo fundamento , quod de S. Hieronymo iam notavimus , dicitque poft alios
Folydorus Virgilius, eum rogatu Damasi digeffifle pfalterium, quod vo-z. vt Ati~
cant , id eft
pfalmorum librum in feptem partes ut quilibet dies certum vent rerum
r t.
c.
pfalmorum numerum haberet, qui caneretur: quod ita dijlinclum nunc ex
ipfius Damasi decreto in omnibus templis legitur.
Hasc ille, quo ex fonte
-

erroris.

L. II. P.I.

472

CANTUS IN RELIQUIS
non

crroris, indicavimus fuo loco; at

prius dixerat

Poftea, quod

fatis

omni caret probabilitate, quod

conftat
Pelagius fecundus decreita

ct
vit , ut ipfae feptem canonicae horse quotidie a facerdotibus recitarentur.
Forte ufus eft Pelagius opera S.Gregorii, qui Pelagii fucceUor librum

refponfalem aeque

ac facramentarium

aperte dicit Walafridus

Dereb.eccU

&

f,2S *

nis
tione

nodurnis horis

multi ante, five poft

Citatque
pofuerint. "

&

Benedictum,
J,

&

novum

Comment.
crd.

primis

alios

eum

orationes

pontifices

ibi

Qui

antiphonas
praeter

Hormisdam

&

(ait) pfalmodia

cum
com-

refponforia

vel

libro

Leonem

II.

fcientia

cantilenae

De Gregorio

autem III. velut inauditum quiddam

quod
o
nines
pfalmos
memoriter tenuerit: ubi in,
paucos priorum ita pfalterium didiciflfe.
Solebant enim pfal-

novem

partim etiam leditando

caeteras fcripturas

fuis officiis

hoc ad peculiarem difciplinam pfalmodiae, quae

Pertinet

/apud plerosque clericos

Rom.

inter

refertur

telligi datur,
mos aeque ut
rere."

quod

Sacramentorum diximus

fupra de

Sergium.

dicuntur.

fioruiflfe

&

ficut

diftribuifle,

fertur

digefliflTe

Ordinem autem (inquit) cantilenae diurdicendae B. Gregorius plenaria creditur ordina-

Str abo.

dum

titulares obtinuit,

ecclefiae faeculis rara

urbe

in

adhuc,

&

tefte

infe-

Roma

forte

Mabillonio

forte nulla praeterquam in

Vatkana clericorum collegia erant. In titulis, ut fuperius oftenunus aut duo tresve presbyteri cum pari fere numero facrorum miniftrorum rem divinam agebant.
In patriarchalibus adhibebantur manfiofeu cuftodes ecclefiarum, ad eas ornandas, emundandas, atque praenarii
bafilica

dit

neceffiria

ftanda

carum
culo

orationes

p.

xxx.

quae

cultus erant

divini

aliarum

bafili-

Bafilicae Petri faeobire folebant.

,
iam addidi erant: quos Amalarius fe
praefatione altera ad libros de ecclefiafticis officiis, quot

titulares, a pontifice defignati

nono

miniftri, id eft clerici

interrogafte, dicit in

Antiphonar.

cetera

celebrare ante epiftolam MiflTae per dies feftos

foliti eftent

Haec

Mabillonius qui lios ad eundem remittit Amalarii antiphonarium, ut

intelligatur
quodnam fuerit ante faeculum nonum Romance ecclefiae officium nodurnum & diurnum. De eo vero, quod prius dixerat, etiam
Gallicanarum ecclefiarum exempla in medium profert, ut ftatis tempori,

bus ad matricem , cathedralemque ecclefiam

convenirent titulares

renfes presbyteri ad celebranda divina officia,

nes

a)

a).

Multa Mabillonius

Proeterea

conveniebat
ftationes

certis

cum

indiftae

imo aliquando

diebiis

feftis

pontifice in

clerns

in citato

Romanui

illas bafilicas,

erant, ibique facra

ubi

faciebant,

no&urnas pro feftorum

celebritate agebant.
Qnin etiam in pervigilio
pafcha: ecclefias fuburbanx in illis conventibus
vigilias

Roma

uti

&

ad indidas

fo-

ftatio-

commentar. in ord. Rom. congerit

de
fe

fiftebant

Cuius

argumento

rei

eft

appen-

dix noftra ad

primum

libellum de ordine Ro~

motto pag. 34.

&

In

minicis

35.

ca:teris feftis

&

do-

diebus vefperas in fuis titulis celebra-

bant

presbyteri

num,

ut in

titulares

cum

eadem appendice

acolytis

legitur

regio-

de hebdo-

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

C. V.

473

Roma

per monachos perfolvi hoc medio aevo folito e. g.

Hic monafteria, quae fecus bafilicam fandi Pauli erant
innovavit, atque ordinatis fervis DEI monachis
33 ad folitudinem deduda
congregationem port longum tempus conftituit, ut ibidem die noduque
Et GregoriumIII. Anastasius ait, in ecclefia
DEO redderent laudes."

de officio divino

Gregorio

de

II.

,5

Chrysogoni

S.

eodem

laudes in

ordinatam fecundum

ribus,

congregationem, ad
nodurnis tempo-

titulo diurnis atque

inflar officiorum ecclefiae beati

additque praedidum abbatem

exemptum a iure poteftatis

bafilicae exemplum ecclefiae

& monachorum

abbatem

conftituifle

DEO

perfolvendas

cum

Petri

apoftoli:

fua congregatione fuifle fegregatum, feu

presbyteri praedidi

Praeivifle Lateranenfi

tituli.

Vaticana, colligitur ex eiusdem audoris verbis

memoratur monafterium Sandorum Ioannis Evangelifta , Ioannis Baptifta, & Pancratii feeus eccleliam Salvatoris antiquitus inftitutum, quod ab omni ordine monachico exin quo congregationem monachorum &
ftiterat nimia incuria deftitutum
fubfequentibus

ubi idem pontifex renovalTe

abbatem

conftituit ad perfolvenda quotidie facra officia laudis divinae in ba-

filica

Salvatoris

nis

nodumisque

Confiantiniana

quae

nuncupatur

Probe notanda funt Anastasii verba:

Quo

apoftoli.

ex
a

Injiar officiorum ecclefia beati

ad

alia

Nee

a).

parum

recentiore,

inter

monumenta

RADXJLVnvsTungrenJis

facit, a bre-

viato
mada

pafchali

diximus

&

p. 38.

Et paulo poll)

de more nrbis, ut

presbyteri titulorum

fcoporum

epifcopi cardinales

cunftis

explicatur.

Id
non caruit exemplo in ecclefiis Gallicunis.
enim in Virdunenji ufuvenit fceculo feptimo,

apud

Pauli

ex

dinavit

ut

qui or-

difcimus,

epifcopi aftis

forenfes presbyteri per certas

ces ad cathedralem ecclefiam accederent,

divina perfoluturi.

mis exemplum
ex inftitutione

Sed prxclarum

ecclefia:

Tetrici

antiftitis,

officia

inpri-

eft

A-ntiJiodorenJis

vi-

in

qua

qui ineunte

faculo octavo devixit, abbates, archipresbyteri,

imo

&

re&ores

ecclefiarum

ruralium per fuas

quique vices divinum pcrfolvebant officium, ea

lege,

nomo

ut ex dominico

ftipendium

cellario

fufficiens

ab

ecclefia; ceco-

acciperent.

"

Hxc

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

L.

in

qnibiis

Quse

Labb^um,

eiusdem

aclis

ecclefia: epi-

qua quiqne fingulorum

menfium hebdomada

hebdomadis ad

parochiales ecclefias venirent ad facra celebranda,

uti

ex

ipfa verba refert

Quoit

defervire

debeant, diferte

menfe Septembri

pro

defunfc

fupplenda funt ex fxculi quarti

BtnediElini parte II. p. 573.

a)

Qualiter

in

ccenobiis

apoftolicae

Romante

fpofitionem regulae

rum

artni

circuli

no.

Patribus

II.

P.

die

traditum

Explicit breviarium

I.

Ooo

live offi-

noftuque

celebrare,

Rominfx."

fer-

quam & iuxta diBenepicti, Mifla-

fuit.

auxi-

ficut in fan-

ac Romano, ecclefia a fapientibus

nerabilibus
p.

Sanfti

Domino, debeant

liante
<$a

ecclefioe

Domino

catholics atque

folemniis vel natali Sandlorum

divinis

ciis

fideliter

tarn iuxta auftoritatem

vientes

ac ve-

( In

ecclefioe

A,fd

103.

A-

liturg.

prsetereunda eft hie breviarii nomencla-

tura, cuius aliam recentiorem originem

r. r.
*>

&

perinde antiquis San-Gallenfi, y

iam monafteria tradudum

edemus

Petri

Martenio

ordinis, a

ac deinceps ex Vaticano,

circ. ann.

Muratorio quoque editum. Nos idem ex

leman. vita comite

Lateranum diurPetri apoftoli.

iuxta

forte pertinet breviarium ecclejiaftici

MS. Murbac. 1000.

San-Blajiano

temporibus ordinata iuxta inftar ecclefiae

fine

ordinis

nempe

viato

a
Variis muta-

tionibus

&

CANTUS

L. II. P.I.

474

canonico in Lateranenfi capella pontificia

Francisci ceu Romanum adoptarint a).

officio

minores Ord. S.
yj] Kxtat Leidardi ad

additionibus

noyus de

expofitus.

gdunenji, a

videatur

bardus

IN RELIQUIS

Carolum M.

quam

epiftola,

quod

fratres

adducit

Lau-

ordine piallendi in

de

Lnfecundum ritum facri Palatini omni ex parte agi

quidquid ad divinum perfolvendum officium or do expofcit.
Ago-

ichol. Parif.

p. 3 8-

fe reftaurato,

ut

7.

c.

ecclefia

eius fucceflbr de correllione antipbonarii, a fe fufcepta, ita loquitur:

Antiphonarium correximus, amputatis, quce vel fuperHua, vel levia, vel

Idem egit eius adverfarius Ama mendacia, aut blaiphema videbantur.
i.kK\\is Metenjis diaconus de ordine antipbonarii, teftaturque utriusque opus,
ac IValafridm Strabo, ut iam notavit Laz. Bocquilot in tract hiftor.

de

lacra lib.

liturg'ia

nonum

obfervantia

Argumentum hoc
Radulpho confcripti ut

10.

c.

I.

eft infignis

ab antiquo

defcifcentes

de ca-

libri

ordine pfalmodia?, ad tramitem revocet, ut canonicam vitam profejji in canonicis officiis canones fervent &c. ut mox primam propofitionem infcribit

cefis

dedicatum

aufpicaturque opus

Religiojis

Patribns Dominis Priori de

&

fuis comprioribus , fratribusque ordinis S. Augustini diceTraiecten/is.

Praeter alios etiam S. Norberti alTeclas incelTit, inftitu-

Windesheim

eiusmodi canonicorum fequentes b

tum regularium

Agit potiflimum

).

de
divinum ( inquit De canon,

a) Quoad
prop.

XXII.

litns

&

officium

fervent in

quia beams

Franciscus

dithim onlinem

Huius autem

Roma

rei

Nam

ritatem.

olim

ces apud Later/mum

complete
papa:

five

breviabant

&

papa;

Et huius
pore

ficiit

Imo

giatis.

contrariam didici

rclidebant

in

aliis

ex

&

fe

urbis

faepe

officium

eorum
non

in

officium

ecclefiis

clerici capellares five

ve-

pontifi-

caita

collc-

de manilato

Romanum femper

alterabant

Domino

prout

cardinalibus congruebat obfervandum.

officii

ordinarium vidi

Innocentii

efficinm breviatuin

III.

Roma

recollectum.

fecuti funt

a tem-

Et

ifhul

fratres minores.

quod breviaria coram, & libros officii

intitulant fecundum confuctudinem Raman* curiae , non autem curavcrmit mores aliarum ecInde

eft,

clcfiarum

Et

fie

ftnebe

mbis

Roma

rccipere

&

obfervare.

dictum officium cnpeilare debet

Romaua

ecclefiae,

feccrunt

dici

ordo

quod regula

ab

tur

b)

ficut

ex

officio

evid enter.

Gelasius
quadam

fua habent

officia

Romanis

&

libris

&

di-

non a

ca-

tradlatibus

Mickologi
fcribentium

divino

Ama-

&

ca:-

colligi-

"
(inquit prop. VII. ) papa II. in
ad fratres regulares canonicos

epiftola

pra:cipit

iuxta

&

ecclefiis

W/alafridi,

autem nationes or-

Alia;

libros

ipfis

tcrorum de

pratcipit,

quando Romuni

Romanum

fervabatur

pella

Romani

laru

ex eo,

fecundum

officium

autem.

pella papa:,

in

nifi

ubi breviaria habere polTimt.

bis

fin

refto

ecclefia:,
,

regula

in

divinum

faciant

clerici

Roman*

contineatur,

libris

crcdu-

nulla: ecclefia:

nee in aliquorum

&

ipforum breviariis
ut

quod

orilinem fanctx

illo

fratres minores,

nifi

omnium

hodie

opinio divulgatur

iubct

obferv.

celcbrationes

officiorum

ut

omnem

apud cos

catholicx ecclefia: confuetudinem

Cum Norbertus novam quandam rcligionem canonicorum fub regiila B. Augustini inftituiffet , GalteruS Magulonenjis
celebrentur.

ecclefia:

in

qua:

quadam

ordinis

epiftola

veftri

ad

exiftit

mojiacenfes fcripta fie dicit

fit

epifcopus

regulares

fratres

Cal-

Dominus Nor-

& fanftus &c. Porro camutationem, quam nefcio per quas

antiphonnrum & pfalmomm varietates trifaria
bertus

ponici

religiofus

officii

temporum permutatione
dam,

facris canonibus,

prsedicat

&

ipfi

B.

effe

fequen-

Augustino

Si enim canonici vocamtir,

canonicam vitam profeffi fumus, canones a
Romuna ecclefia matre noilra amplecti prs omnibus , & praccipue in ecclefia; officio imitari de-

obviare tcilamur.

&

bemus. "

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

de pfalmis

mero

eorumque per

qui pervertebatur

fingulos dies

&

C. V.

475

feftivitates diftributione

&

praefertim ne integrum curreret pfalterium,

nupro-

vocatque ad inftitutionem S. Benedicti per hebdomads curfum pfalterium

in partibus fuperiopraefcribentis: ad monafteria canonicorum in Italia,

&

ribus Occidentis

faeculares ecclefias per

Dominos de domo Tetitonicorum

Unde colligitur
S. Benedicti.

Alemanniam

variosque

religiofos plures, ut

ordines fub regula praefertim

tempore Radulphi
quod in regula c. 18-

hoc eft faec. XIV.

S. Benedictus hoc
aliter ac deinceps acceptum
pracipue commonet, Ut fi cui forte haec diftributio pfalmorum difplicuerit, ordinet, fi melius aliter iudicaverit, dum omnimodis id attendatur,
ut omni hebdomada pfalterium ex integro numero centum quinquaginta
& dominico die femper a capite repetatur ad vi pfalmorum pfallatur,
effe,

Mutationi occafionem dabat multiplicatio leftorum feu potius

feftivitatum Sanctorum, in quibus pfalmos, antiphonas, & lectiones ad diem

gilias.

"

pertinentes dici vult

cis

S.

Benedictus.

Sed occurrebant

pau-

facile antiqui,

maioribus feltivitatibus fervatis , alia fub ritu fimplici

ut Radulphus approbat, agebant fefta Sandorum.

feu humilitate

Contra apud
Radulphus.
Carmelita
(pergit)
fatis
quoque
alios
n
Et praeterea fecundum diltributionem beati Benedicti
probe fervant.
Carthtijienfes,
fervant
idem
Cifiercienfes, & caeterae religiones monacha
Imo obediendo dido facro canoni, & fervando beati Benedicti
les.
regulam, in pfalterio hebdomadatim perfolvendo, inter canonicos & moNam ubi monachus dicit noctur nachos differentia aliqua non exiftit.
num fecundum fuam divifionem, canonicus in fimili die nocrurnum &iEt cum monachi a fua
cere tenetur fecundum Romanam divifionem.
tamen canonici quamplures in diverfis
regula adhuc non declinaverint,

feriali,

actitatum aegre fert

nationibus

concurfum

quibus

proprii de

canone diverfimode declinarunt.

dicto

feftis

aut debitus

non

fervabatur

pfalmi curfum pfalterii fiftebant.

temporum permutatio, propriam nimirum

de San&is

qua partitione

accidit,

Ob

feftorum

pfalmorum numerus

fc.

aut

Invaluerat tunc trifaria

ut promifcue in

feftis,

&

commune
de communi pfal-

de tempore, Sanctis,

Vult autem, ut canonici regulafequantur

quam
canonicos
faeculares , qui eum rires monachos potius
,
tum habebant, ab illisque, ut antea vidimus, fratres minores: in quos pafTim
Etfi (inquit paulo poft) canoinvehitur, iisque hanc mutationem tribuit.
nici faeculares, quibus durus eft hie fermo , abierunt retro , & cum dirto
canone amplius nolunt ambulare, nunquid & vos vultis abire? CertifTime
lendo, pfalterii

,,

vos

curfus

interrumperetur.

qui inter religiofos

&

cum monachis

qui

debetis

ecclefiafticos

viros in canonica

non declinaverunt

Oooz

remanere.

degitis vita,

Nam

dicit

Ni-

Prof. X.

L. II. P.

476

CANTUS IN RELIQUIS

I.

Nicolaus P. quod religion" canonici a fanclorum monachorum confortio

Ordinem hie in S. Benedicti regula prsefcriptum
non funt feiuncli. "
quern in pfalterii faltem curfu canonicis commendat. Eundem ad
defignat
,

antiquum Romanian ordinem propius accedentem adeoque conftanter retentum & ab ecclefia probatum quod aliqui immutare conarentur
Walaa)
indignatur
Videtur
quidem
dudum
Strabo
ante
concilium
fridus
a
Toletanum XL in Hifpania aliquid contrarium ordinance, ut refertur apud
Gratianum: Abbatibus fane indultis officiis, quae iuxta voluntatem fui
p. I. diji.
xii. c. 13.
^ epifcopi regulariter illis implenda funt, caetera officia publica, id eft vematutinum, live Miflam aliter quam in principali ecclefia cele fperas
liceat. "
Non conftat, quousque haec pertinuerint, an ultra,
non
brare

Suppkm. h quam Amalarius iam tempore S. Gregorii immutationem hie faclam eflTe
tih. IV. "^
cuius iuffu factum lit, ut monachi varietates officiorum per annum
tradit
p.'iicngott. communiter cum Romana ecclefia obfervarent: nempe ut alleluia in feptua,

gefima

cum

clericis

dimitterent: in paffione

non

Gloria Patri

lponforiis

dicerent,

&

dies ante pafcha in re-

1 ?.

novem tantum

triduo ante pafcha

&

&

novem lecliones ficut cleiici recitarent. Fuifle tamen

pfalmos,
alia
monafteria, ubi ordo divinorum officiorum fecundum SancliBENEDiCTi regulam confervaretur, tradit idem auclor. Refert haec P. Herrgott, ftudiofe
mutationem

in

praefatione

mutatione, iuflu

ilia

xit, illam Caffinenjis

diaconi

WBL

fecundum regulam

Benedicti inquirens, in
Sed quoniam de prima

S.

Gregorii

comperit,

nihil certi

cum

pfalmorum immutatio

haec

proprii funt addicli

alterum officium

facia,

fatius

dum

facia fuit,

c.

Eft enim

Herrgott:

Mifla, ut idem obfervavit P.

( inquit

officiorum laudabilis

25. )

ter

orilo

ille

BenEDiCTUS

vandum

fcilicet

difcernuntur

monachis

etiam

qui

ut

de reb.

ecclef.

ut

quern beatus Pa-

cit

obfer-

conftituit

propofito

caeteris

continue fervitutis penfo,

aliquhl amplius ceteris peifolvere ftudeant.

difpolitionem ideo a
interdici

Romante:
gregie

&

vicina

eft

Benedicti

fe.

e-

regulam

defcribens,

ab eo conferiptam, in qua idem officiorum ordo habetur collaudans

fua au&oritate

ftatutis

Sunt tamen , qui nefcio

eius favere videtur.
qua prxfumtione, non ea velint conftitutione uti,
volcntes pigritiam vel protervitatem fuam illo
excufare

perm

humilitatis fuce

quo fandtiffimus vir per

magnitudinem videtur concedere,
flu

fpiritu

b)

Et quia beatus Gregorius vitam

Patris

pfalmorum

Prae-

aliter

fi

quiddam melius

quafi

t e r ea

quam

diftributio eius,

ordinet

ordini congruentius

non

audtoritati

cui clifplicuerit

ft

dicaverit

Quam

paftoribus ecclcfiarum

putamus, quia

fingu-

faltem in quadragefima alicubi repetitum fuit

n
a)

du-

effe

ccenobii vaftationi tribuere, colligitque ex epiftolaPAULi

Ut primum

b).

feftis

lis

.4.^.

officii divini

operis de antiqua monajlica difciplina.

iuvenirc

omnium Sanctorum

pofllnt

quam

fe-

melius iu-

fuoquc

ille

qui

pleuus fuif-

dicitur

"

De pfalmorum

(funt

Pauli

diaconi

verba)

cauendorum per fingulos feptimanae dies divinone , fi cui melius vifum fuerit
quam ipfe
,

beatus Pater inftituit

ut melius a;ftimaverit

gi

monachi (Gallic

mo

fuit

hint

iuxta

mam

folito

qui nunc

fed

Nee debent

canere.

Germanite

inftitutionem

pfalmos dividere
detur

&

ab ipfo habet licentiam,

Romano more
huius

facrot

poflunt

fi

pfal-

regulx

vobis

more canentes ar&ioris

fufcipere."

co-

de quibus fer-

ita vi-

vitx nor-

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

C. V.

477

terea (inquit) feftis diebus in quadragefima occurrentibus pofl MiflTam ma tutinalem , quae de feria erat , omnem pfalmodiam propter officium fefti
ex

integro repetebant. "

Agit

ibi

de mutationibus

&

additamentis,

in

a decimo Chrifti faeculo.

Ioannes in vita S. Oddonis
ingentem fane numerum extra ordinem quotidiani curfus de-

divino officio fa&is

Cluniace?ifis

fignat

Cum

a).

tiones curfui ordinario acceflTere.

ceiifem

&

letaniam, &f curfum

S.

fuffragia

Marije,

Carpit vero Cijlercienfis

SS. Patrum
quani recle

ftatuta praefumitur,
dicitur.

De

quibus etiam in dialogo inter Clunia-

monachum apud Martenium mentio

Cijlercienfem

defignat Cluniacenfis preces

tare.

monafteriis eiusmodi addi-

difciplina Cluniacenfi paflim in

pfalmos

opera?ido

Mam

5?

haecque

fit,

longam nojlram

T. V. weed,
p.

601.

manibus extra oratorhtm decan-

&

Quidquid (inquit) contra rationem

religiofa devotio vel devota religio

nequa-

Itaque longa totius corporis proftratio contra decre-

&

matutinales laudes veftrae cum celebritate

turn SS. Patrum praefumta ,
Primae in horis incompetentibus contra ordinationem regulae celebratae,

erunt minus fruduofae ipfis hymnis earundem horarum. " Videtur per
hymnos ipfam defignare hymnodiam feu cantum, cuius folemnitas, ut ante
de Gratis diximus , prolixitate officii facile impeditur , aut faltem labor
manuum fiftitur , ut ibidem faepe Cijlercienfis monachus repetit. Vel quod
Anselmus Havelbergenjis apud Pezium de ordine Can. Regul. etiam in T. II.
anecd.
canonicis regulis notat, operis, le&ionis,
orationis privata pofthabentur exercitia ; tequumque de hac re Judicium fert b).
Petrus Blefenjis
b
ep. 86. aliud ex ea re vitium notavit in Cluniacenjibiis c): Accidit, ut varia
c

&

ob
) Etenim (inquit)

in

diebus inter

cotidianis

centum triginta ofto caex quibus quatuordecim nos

diei noftisque curfus

nebant pfalmos

dimifimus propter pufillorum amnios, exceptas

peculiares orationes , quas noftri ha&enus frequentant fratres

modum

qui videlicet

pfalterii

videntur excedere.

Similiter

identidem

Per fingulas vero horas

letaniis.

duabus

canonicas bis fleftebant genua.

diximus feptuaginta

qninque

pfalmos inter prxdidtos

miffis

In oftavis quas

tantum canebant

curfus

&

femel

flecle-

bant genua & bis reficiebantur."

b) M Multiplicitatem quoque (inquit) familiarium
pfalmorum ficut non requiro , ita nee Unguis
loqui in huiusmodi prohibeo, maxime hoc approbans

ut

ftudii pfallentes

id

beant, quatenus

quod

&

orantes ha-

ore profertur

mente

verfetur, &. ne operis ac leftionis exeTcitium, vel

fecretoe orationis

turtureum facrificium per oratio-

communi protehtionem exclucum hxc oporteat fieri, & ifta non omitti."

nis &pfalmodia: in

datur,

c)

devotionis inve,, Quid quxfo dulcedinis aut

nies apud eos , quibus verfa eft in naufeam
numerofa atque confufa iteratio & farfura pfal-

PaULUS

morum.

& mente.

lam
tio

licet

non

eft

dicit

pfallain fpiritu,

non

Si pfallentibus

eundem pfalmum

adfit

millies

repetant,

decoraque

hie pfalmus iucunda

pfal-

devolamla-

DoftrinaSALOMONiS eft: Fili, ne iteres

verbum in ore tuo.
Cumque alibi dicat , O-

tio.

mnis labor hominis in ore

eis

ipjius,

nimis periculofe aptetur

rum

operiet eos.

ep. 97.

quae

"

Piiffimus

acrius

illic

vereor, ne hoc

labor labiorum ipfo-

audtor

fcripferat

retraftat

Propter

hoc (inquit) adverfus magiftrum Alexandrum

verba,
quadam nuper excandui ,
qua ipfum fpecialiter contingebant , puflus fum

&

in epiftola

in

quorundam offenfam

tuit,

evagari.

xitas

eft:

fi

Fateor,

quam

opor-

quod pfalmodix

proli-

licentius,

faluberrima
fi ex devotione procedit ,
acediam habet fociam, occupatio tamen
3

P. II.
c.zo.

L. II. P.

473

CANTUS IN RELIQUIS

I.

ob faftidium longioris pfalmodiae truncarentur ut narratur in chron. Anqua ratione obviam ire malo ftuduedrenfis monaft. apud Dacherium
de huiusmodi truncationibus intelligo, quod mox
r t Pe TR ls abbas a),
monacbos negligenter muid eft faec. XIII. Abbates
dicit fui temporis
Nihilominus eodem faec.
pro fua defidia abbreviate.
tajje opus DEI
,

T.ii.foi.
809.

&

&

Humbertus

XIII.

protenfam

religiof.

ord. Praedic. Magifter generalis in pnefat.

& totum

diem occupantem

fere

de erudit.

tr.

pfalmodiam exagi-

tat.

Laos pcrpe-

hie memorandum eft Acoemctarum genus fmgularc

dormientium
hoc vero medio icvo longe lamonachorum non
iri Oriente
fodalitate monachorum earn ob rem
teque propagatum etiam in Occidente
ut de Orientalibus Nicephorus teftis eft, idemque
in tres ccetus divifa
ac plurium monaftepallim de Occidente produnt ecclefiaftica monumenta
ut apudMABiLLONiUM praefatione II. in lkculum quartum
riorum inftituta
Benedicliuum videre licet
qui contra Carol/mi Cointium iwAgannenji mo-

VIII. Peculiariter

L.

XV.

ecd

c.

hifi.

23.

204.

nafterio

aliisque ad earn

normam

Marcel-

(veluti Cabillonenfi S.

inftitutis

Contendebat
li, Diouyjlano prope Parijios) id obtinuifteinftitutum probat.
Cointius, quando ab Achivo III. Agaunenfium abbate in veteri hiftoria
diu nocluque angelico more divinis
perennem laudem uti vocari folebat apud

eius 'nionafterii Agaunenfes dicuntur,

laudibus

inftitilTe

non

Latinos hoc inftitutum

L.rn.hijior.
c.$.

lignificari
:

quodque

S.

Gregorius

huius nionafterii agens, vocat pfallentium afjiduum,

,

fed

quod

ftatutis

Cassianus orationum
tia?,

pfalmodia

nonideodici, quod iuge

temporibus celebratum fit , eum ad modum, quo

vocat quotidianam celebrationem TerAt luculenter ex ufu aliorum monafteriorum ad inSexta?, & Nonae.
Agaunenfium inftitutorum contrarium patet: veluti de Laudunenfi mo-

fuerit

ftar

Turonenfis, de

affiduitatem

nafterio in codice Compendienfi legit Menard us, S.

eentas

adunafle famulas Chriiti

Salabergam

in eo tre-

per turmas

ad inftar

chorisque difpofitis

refertque MabilAgaunenfium monachorum canendi normam difpofuifle

quorum epitomen in codice Compendienfi lelonius, ac edidit ipia acta
qua? lie habent
git Menardus
Intra exigui temporis fpatium coacermonafterio
adunatae plus minusve treccntx
eodem
loco
funt
vel
vatse in
3
,

lahonefta

eft

&

diis

a)

vagos excurfus mentis omni-

fi

no non reprimit

per

earn

honeftioribus affuefcit.

Ut faftidium de medio

faltem

homo

flu-

"

deretur ',- au&oritate

Domni PETRI

Miffam

tolleretur

&

mens

uniusciiiusque in horis canonicis devotius accen-

tiplcx pfalmodia

folam quoqne liin nfu habita fuit lntermiffa

taniam cantari fecit , & illam , quae maioretn

abbatis

mul-

fyncopata potius qtiam eatenus

prxceffit

mitti praecepit.

phonas

quas

extra Quadragefimam

In Sanftorum
breviores fciebat

fuffragiis
,

hi flit

atuiiens longiores a diccntibus

tari

tcr

fyncopari."'

cas

inter-

anti-

deennturpi-

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

,5

479

illisque difpofitis per turmas ad inftar Agaunenjium monachorum Habendiquz normam difpofuit die ac node praecepit pfalCointius loco Agaunenlendo canonem omnipotenti DEO perfonare."

famulae Chrifti
,3

C. V.

jium contra fidem omnium manufcriptorum, aMABiLLONio viforum immerito reponendum putaverat Luxovienjium monafterium, ubi id inftituti
viguiffe iam tempore S. Columbani Cointius affirm at , Mabillonius
vero longe poftea fufceptum probat non obftante teftimonio S.Bernardi
in vita S. Malachtje S. Columbanum apud Luxovium fattum effe in gentern magnam, <f quidem tarn magnam, ut fuccedentibus jibi vicijjim choris continuarentur folemnia divinorum ; ita ut ne momentum quidem diei
,

Idem

ac nottis vacaret a laudibus.

inftitutum in monafterio Habendenfi

&

Salabergje obtinuiffe concedit Cointius , negat vero de

Marcelli & Dionyficmo prope Parijios. Quando vero die nocluque laudes divinse cani dicuntur, an per diftinctos choros
ac turmas id factum, dignofcendum eft, anque laus perennis fuerit ?
De monafterio S. Dionysii ex pluribus chartis apud Dubletum Mabillonius probat
ac inter alios teftem profert Anonymum quemdam, De s e is Ox.
5<?fl
c a5
Dagobertum in eodem ccenobio monachos inftituilfe, qui turmatim adinftar monafterii Agaunenjium
five S. Martini Turonis pfallerent
confuetudine hac iulTu Clodovei
& Pipini a pofteris etiam continuata. Eundem ritum Gontranum in monafterio S. Marcelli Cabilonenjis in prima
fua fundatione inftituifte Martenius in Itinere fuo litterario atteftatur. p 1- 1- ?
Laudunenfi

S.

Agaunenji,

Cabillonenfi S.

-fi

Quod
S.

in

non

aliis

Benigni

paucis monafteriis inftitutum fuerit in Galliis Divionenfi

Parifienfi S.

Germani

S.

Medardi,

&

beatae

Marije puel-

larum apud Suefiionas

atque Corbeienji S. Petri
porro commemorat
Mabillonius. Quod alii de Germania noftrag Augienji S. Galli
S. Blajii
monafteriis afTerunt
non adeo compertum eft. De Centulenji monafterio
imprimis ad noftrum inftitutum eft in actis Benediclinis relata Angilberti
qui ad iugem pfalmodiam trecentos monachos
Centulenfis abbatis conftitutio
qui fratribus in tres turmas divifis
infiituit cum centenis pueris
Jibi que
,

alternation fuccedentibus in auxilium canendi

&

pfallendi inter ejfent

Et

a).

ita
a)

Ita ut

chorus S. Salvatoris iuxta chron. Cen-

tulenfe lib. II. c.

uos monacbos

beret
ac

9.

cum

apud

quatuor

Dacherium
9*

cente-

triginta pueris ha-

chorus S. Ri char 11 centenos monacbos

triginta tres pueros iugiter

haberet

chorus

pfallens ante fanttam paffionem centenos

cbos

triginta

haberet.

tribns

Ea autem

vinis laudibus

mona-

adiuniiis pueris, Jimiliter

ratione ipji vbori tres in di-

ut fequitur

tnnes boras canonkas in

perfonabunt

ut 0-

commune Jimul omnes

de.

cantent
chori

quibus decenter expktis

pars tertia ecclejiam

exeat

necejjdatibus vel aliis utilitatibus

viat.

C'erto

uniuscuiusqut

9*

corporeis

ad tempus infer-

temporis fpucio interveniente

ad di-

vina laudis mania celebranda Aenuo redeuntes.

In unoquoque etiam choro id iugiter obfervetur,
ut facer dotum ac levitarum, rcliquorumque facrarum ordinum xqualis numerus teneatur : canto-

rum

nibilominus

9* lector urn tcquali

menfura divi-

Jio orAinetur ) <iuuliter chorus invietm non gravetur.

'

'

48o
ita

CANTUS

L. II. P.I.

iuxta Orientalium moreni plerumque

IN RELIQUIS
fiebat.

Notandum

in regulaS. Columbani c. 7. habetur de vigiliis nocturnis

ra inter duas fupra dittas nodes mimeriim cantent XII.

quae verba

Menardus

in concordia regularum

c.

taraen

ut totius
choris

quod
pfalte-

&c.

In

23. quaedam pro pracfenti

argumento annotat: In monafterio S. Columbani erat laus perpetua, id

eft perpetuo die & node in oratorio Dei laudes canebantur a diverfis moNotandum tanien eft hos duodecim
nachorum choris fibi fuccedentibus.
choros in diverfis oratoriis officium divinum celebrare folitos. Nam tarn
prolixum officium non potuiflet perfolvi integro die a duodecim choris fiputo igitur plura olim fuifte orato bi in eodem oratorio fuccedentibus
ria in monafterio S. Columbani , in quibus tres vel quatuor ex his duode:

cim choris fibi in Dei laudibus celebrandis fuccederent. Quodfiergo duo

adhuc numerus ternarum turmarum in duas nodes
fupponantur oratoria
,

via. An- n facia diftributione manet." Sed obfervavitMABiLLONius, duodecim chomi. n. 13.
ros ^
c horas pro antiphonis promifcue apud S. Columbamun fumi , quas

I.

vocat

pariter choras

Donatus

epifcopus Fefontinenfis in Reg.

c.

75. atque

etiam viginti quinque defignat , quemadmodum S. Columbanus alibi.

Ut
adeo pro argumento laudis perennis Luxovii a S. Columbano inftitut=e fumi
non pofiit a). Singulare eft, quod de S. A ma to refertur in cius aclis de
Parthenone Habendenji cuius condendi Romarico auclor fuit ibique o,

j,

pitulante

Domino

multis virginibus pfallentium per feptem turmas, in una-

" Sin quaque turma duodenis pfallentibus diu nocluque iugiter inftituit.
gulariter etiam eft
quod de Pragenfi ecclefia metropolitana Bohemia nar,

Prop. 8.

Radulphus

&

:
continua laus Dei diu
Agitur iugis (inquit)
temporibus , quibus alia di noctuque per pfalmodiam , horis videlicet
non celebrantur. Et felicis memoriae Carolus IV. ecclefiafticus im53 vina

rat

Tungrenfis

&

perator
ad huiusmodi continuam laudem agendam , aliud quam pfalterium
congruentius
non invenit."
Cceptum hoc ergo fuit in ilia ecclefia

metropolitana
quo tempore fere in monafteriis ceftavit alio paululum
ritu, ut videtur extra tempora ordinaria horarum canonicarum publicique
divini officii per iugem pfalmorum cantilationem. Hugo Menardus ex Hie,

35

E^sero in vita S. Bennonis Mifnenjis epifcopi refert, in ilia etiam ca^gj^jj ecclefia laudem perennem obtinuifte. Atque ecclefia haec non folum Germanice , fed etiam urbis Roma bafilicis praefertur, fola ex omnibus cceleftem ilium angelorum concentum aemulata ubi fine intermiffione

c.as. etmcor~ roffm

lajegua-

divina refonant carmina.

Sur. XVI. IuniL

IX.
a) Vid.

Mabill.

n. 16.

Mo-

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

IX. Monere

48 I

C. V.

medio hoc aevo horas ftatas officii divini,

opus
feu oratoriis celebratas fuifle
feu canonicas publice femper in ecclefiis
/-w
A
n
icum apud monachos in Uriente ut ex Lassiano lntelleximus, ohm, prsenihil eft

& vefpertinas fynaxes,

ter noclurnas

hoc

gulari vero cura

privatim fuerint tranfaclae in

Sin-

cellis.

publica

&

pr ivata

a&.

cantatio.

&

aevo in regulis paflim editis diftributa eft pfalmodia,

ut etiam minima titubatio mulcla non careat

follicite fervata,

Horarum no " lcarur"

regula

in

a
Monachi ad ecclefiarum regimen
Columbani apud Holstenium a).
undique ex monafteriis acciti, ibidem quoque iftum divini officii ordinem p IL
inftituerunt.
Apud vetuftum auctorem in chronologia Lirinenfi legit Mabillonius de Agricolo, exeodem ccenobio rapto ad Avenionenjis ecclefiae cathedram
Voluit etiam horas canonicas & divina officia deinceps in
S.

IJr? -

eadeiB ecclefia

eodem modo

quo

folerent in monafteriis

Nondum enim

delicet cantibus recitari.

in

alternis vi-

partibus invaluerat

illis

ille

mos , quern aliquot ante annos Damasus pontifex maximus invexerat."

Paulo ante dixi , quae fuerit in Rom ana praefertim ecclefia divini officii ratio: quam etiam viciffim monachi, praefertim quoad canendi peritiam, inde
haurire feftinabant, vel uti de Anglia docet Beda, miflb illic fub AgathoQuatenus in monafterio fuo curfum canendi -dxx-L.TV.
ne archicantore Ioanne
c l8
Egitque Abficut ad Sanffum Petrum Roma agebatur , edoceret.
n nuum
:

lift.

'

&

ordinem videlicet , ri ba-IoHANNEs , ut iufllonem acceperat pontificis ,

canendi
ac
legendi
cantores edocentumque
viva
voce
praefati
monafterii

do,

&

quae totius anni circulus in celebratione dierum feftorum poAdditque, veniffe e monafteriis caeteris Anglia omnibus, ut Romanum archicantorem audirent. Poterat hoc in monafticis congregationibus femper commode tranfigi , quod in aliis ecclefiis non aeque , deficiente
ea,

fcebat."

canones faciendum dudum praecepiftent

cuiusmodi exemplum affert Mabillonius paulo ante laudatus & Marte- Be
nius ecclefiae Firdunenjis faec. VII. ex vita S. Pauli, illius ecclefiae epifcopi, c
qui ex monafterio clericos convocarat in eum finem, ut ftatutis horis diviclericorum copia

licebat

etfi id

num

concelebraretur officium

tern ita

temporibus

illis

quod antea minus digne

ipfa ecclefia

rebus deftituta

fiebat

ut

Erat au-

nemo

clericorum

pfalmum

a) Si decantans
Jit durus

quse

eft

pfaliendi

S.

Jl fnperfluo

Ji contumacius refponderit, fuppojit tone

extraordinarii

autem

officio

IsiDORi p.ioS-

legitimis

titubuverit

ieiunii

ijia erit

temporibus Jigno

difcretio

milliqiic ante

cxpletum

prater eum, quern

dato enim

vetuftatis

pleatur

natu-

Septies

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

L.

II.

mos

&

eft,

id eft Matutinis,
,

officium '

necejjitas

eflet,

In
omnibus

p. 38S-

prx

vel quibus

vicibus trames redtx obfervationis occurrat

runt,

properatione

officio

debet militits ordo conftitui

fanftoe

Nona

rum

licebit egredi

In

omnes ad cbo-

cum

exercendo maxime divino

regula

in

Et regula Magiftri

compulerit.

ad horas canonicas fe-

ftinabunt fratres,

concurrant

indiclio.

proefcribitur

rce

Vefpera

prophetica

&

Patrum

inftituta

Prima,# Tertia
Completorio

ordinatio

dicens

in die laudcm dixi tibi."

P.I.

Ppp

lit

ut

fanxeSexta,

com-

Domino

mt..eecL
'

c ' ""

482

CANTUS IN RELIQUIS

L. II. P.I.

x e(Tet , qui aflidue, ut fie praecipit ecclefiafticus ordo MifTarum folemnia,

vel pfalmorum inibi compleret curfum ; fed prae inopia vix, & cum ma gno labore per fingulos dies adveniebat aliquis forenfis presbyter;
,

&

citiflime, fatisque indecenter horarum fimul & MifTae complens officia,

Similiter fecundus, &tertius,
mercede accepta , revertebatur ad propria.
caeterique
donee
idem
ordo
noviflimo
confufus a
rediret ad proprium."

Videtur Martenio, eadem extitifle conditio ecclefiae Antijiodorenjis ad u'que

,

faeculum VIII.

quo

Tetricus primo anno

S.

ordinationis fuae habito conci-

Stephani divinum perfolverent officium, uti refert ex hiftoria epifcoporum Antifiodointegram fubnectens inftitutionem
renfmm
diftributionemque.
Wala
poftea fequenti fieculo nono eiusdem ecclefiae epifcopus fedulo hoc curae
habuit, uti eadem habet hiftoria
No&nrno non modu ipfe minime defuit of-

lio conftituit, qualiter abbates, vel archipresbyteri in ecclefia S.

39-

ficio
L.J.hift.t.%-!.

fed& abfentes

Bedam refponfum

S.

nominatim requircbat fratres

Gregorii

P.S.

Augustino

puerosque.

apud V.

Eft

rem datum :Decle-

earn in

ricorum ftipendio cogitandum eft, & fub ecclefiaftica regula funt tenendi;
Idem ftudium
ut bonis moribus vivant, & canendis pfalmis invigilent."

Aidano fan&iffirno epifcopo. Gozelinus au&or faec. XI.

Augustini Angliae apoftoli de ecclefia S. Martini agens qua,

2.7/7. *.?. laudat poftea in

S*c. i.Ati.o.

in Vita S.

B.p. si2. jnquit

s.

oratorio
<? in

ajjiduis

Augustinus

fno choro quotidiana Domini minifieria cekbrabat,

precibus
atque in voce tuba
quibus cafira diaboli

pfalmis

f#

Longo-

in

hymnis

&

minijlrk

Et

officiofa.

In hoc itaque

Domini attollebat. Luitprandus, telle Paulo

ut fibi quoI3i ac primus omnium regum, facerdotes & clericos ordinavit
Sunt in earn rem conciliorum decreta ac
tidie divina officia decantarent.

Z. vi. Aege- inter irent, nocles

fits

mox

hattenm manet

dies laudes

I7>

cpifcoporum pro

ecclefiis

etiam parochialibus

medium

a) Sic Concilium Emeritenfe poft

faeculum

fcptimum presbyteris indixit

Ut de ecclejite fua
familia clericos Jibi fxiant, quos per bonam voIttntatem ita nutriunt , ut
officium funclum di:

gne peragant, &f adfervitium fuum aptos eos habeant.

Concilium Ceclitenfe in Anglia an. 787.
ut omnes

C. 7.

vult

horis

curfum fuum cum reverentia hubeant.

ibidem c. 45. faec. X. conftituit

EadgeruS
quis flatis

temporibus

campctnas pulfet

emnis tunc facerdos cantum

ilcjin

pfalkt.o

epifcopi

c.

24.

Ah ton is

presbyteris

prxcipitur,

eancnicas tam nociurnas

qunm

div.rr.as

c.

eo pfalmos

tinas laudes

ecclejite

prxcipitur

ras furgite

ut boras
nullntentis
I.

aoS-) in qu inquirere debebant epifcopi, eo-

domii. icas

per grad lem

ignoret.

In

inter

qui

T.
,

II.

&

fuum

Nonam

neile ad

capitul.

p.

apud

epifc.

1377.

flatuitur

feftivitates prtrcipuns

excolers

noilurnalcm canticum non

tribuitur

atque

decan-

certis

Gu illeberti

fermone fynodali

rn.il urnalem

Si

certo tempore

notturnas bo-

veftvum horis

9'

cum

ad matu-

5* curfum debitum canLf.onis IV. ad presby-

Omni

curfum

RICO Augnjlano
turn

Sextain,

quarta

In capitulis

Baluzium
Ut

denuntiet

teros

tale.

vifitandis

pcrfolvendas omui node furgat.

Primam, Tertiam
figno

parochiis

Si nociiirnis horis

cantet.

ut

Bajileenjts

in

Si clericum habeat presbyter,

Et

in ec-

pratermittunt. In Reginone iifque capitibus (lib.

miniftri

In horn,

? ut

fuum horarium

In capitulis

alia erat

tet.

publico canonicis

ecclejite

rumque

Anglo-Saxones a
cantu

ftatuta a).

id

qui S.

requiritur

diurnum noverit.

Udal:

Can-

BIVINI OFFICII PARTIBUS.

cantu

nomen

num

epifcopum

483

C. V.

Wlfi-

horis canonicis indidifle, docent canones Aelfrici ad

Anglorum legibus

in libro de prifcis

&a

xonico antiquo confcriptis,

Lombardo

Guilielmo

fermone Anglo-Sa-

latine redditis

Ad F

&

miniftros Dei omnes, ut ecclefiam fuam fancto co presbyteros fpecfot ,

lant obfequio , feptem in ea horarios cantus pfajlant, ut a fynodo confti^rtlU|(Ut$
tutum eft , videlicet Ut()f(lllg , id eft , cantus antelucanus.

id eft , cantus matutinw.

ad horam diei tertiam.

id eft

SDftfcDflCjfanQ

cantus nonalis

id eft,

wSftOHfcUKJ,

int)Cniftin$

id

eft

horam

vel ad

cantus tertianus

^^
l

:'

l644> in

ilt '

vel

cantus meridianus.

nonam.

diei

(Efett'/

cantus notlur-

SFttl)t (f(U1Q ), id eft,

fhllCJ, id eft , cantus vefpertinus.
Scripturam iftam mendofam integram exhibet
nus , qui eft feptimus."
erant cantus ho- ^I'^'unFranc. Iuni us in Gloffar. Goth, his verbis: Septem
rarii ( fcofcit tiDfrttlQ(lf) quos ecclefia vetus, iuxta fynodi conftitu- iomimat.
.

tionem
3,

lucanus.

quotidie tenebatur
vpi'iUtfrtUC}

^PttftMigkUlg

nus.

^cfcilfCUIg

obfervare

UllfceniffltlQ

SRonflWg

meridianus.

cantus vefpertinus.

videlicet UfytjCUl^

cantus matutinus.
cantus

9W()tfiin(}

cantus ante-

cantus tertia-

cantus nonalis.

cantus noclurnus."

De

Qui
Villibrordo & comitibus Anglia apoftolis S. Beda memorat
quod alter ius effent religionis
nam hymnis
cum cogniti ejfent a barbaris
S.

&

c.

n.

&

L. V.

&c. Poffunt hsec etiam de pfalpfalmis femper

Quale idem de Benediclo Biscopo
licet
modia extra ecclefiam intelligi.
Non facile ad explendum folitum pfalmodm
segrotante, habet exemplum
curfum linguam vocemque poterat levare per jingulas diurna five notlurna
quibus pfalmos confuetos duoorationis boras aliquos ad fe fratrum vocabat
orationibus vacabant

bus in choris refonantibus

65?

ipfe

cum

eis

quatenus poterat,

pfalkbat.

Quod-idem de Gervino etiam Centulenfi abbate memorise proditum memorat

Mabillonius. Non videtur defuifle hie yocis contentio ac cantus
qua- Be cur/a
lem etiam Gregorius Lingonenfis S. Germanum commemorat licet fo- GtAf: 1%
lum, impendtiTe qui tanquam midtarum vocum per trium horarum
fere c ^
amplim fpacium audiebatur. Apud P. Herrgott in ordine Cluniacenfi Ber- ?. 274.
nardi occurrit circa privatam etiam recitationem non folum cantandi, fed
etiam exultandi vox: fed voces eiuscemodi non adeo femper prascifum haAudlor feec. IX. cuius librum de benediclione Dei
a
bebant fignificatum a).
Stevartius edidit
habeturque apud Canisium, carpit nonnullos facerdodum fe vefiibus induunt diurna peragunt
tes &epifcopos, qui furgent es
officia : putantes fibi fufficere poffe
fi faltem quoquo modo ilia decantent :
;

&

ignat)

Nullus in maicri ecclefia cantare debet aliquam horam, vel etiam commemorationem Sanclorum , nifi forte folus fecum priter D. abbatem

nifi

cum conventu

( exceptis

illis,

qui

propter Miffam fuam ad re5iilarem

occiirrerc pofTunt )

hac fola caufa,

horam non
finita MilTa,

ibidem ante altare quiete exultabunt horam."

P p p a

'

L. II. P.

484

CANTUS IN RELIQUIS

I.

&

quia bora flint in fancla ecclefia conftituta

no; quibus per diem

Qiias fi neglighmis janclorum
ftem divina fervitutis officia perfolvantur.
Fatrum inftitutis contraimus quibus contraire periculofum eft. Neque enim
poffunt communionem fanclam ecclefia habere qui eius inftituta, etfi non ver-

ignari

bis

impugnare nituntur

opere vero

Eta ecclefia

fi

cum

Aft.

quod permaximum
peragatur id eft

&
& Miffarum folemnia

caritaie

vina pfalmodia modulata

dum

pietatis ftudio

capellas,

Balbuli

quarum una

in

laudis di-

nee temporibus congruiSy

Notkeri

In vita B.

o.s.b.mc religiofis celebrant affe&ibus.

Habet ilia San&iGALLi bafilica

fmc. V. p.is.

in fan-

eft

fie

legitur:

angulari foribus

Accidit autem, ut quadam die

proximo Notkerus pfallere erat folitus.
Ita Ekkehar ad Nona? fynaxim non veniret, nee earn per fe caneret. "
dus, qui idem S. UDALRieuivi turn iuvenem tale monitum a S. Wiborada
accepiffe narrat

Si

ut facillime

fit

aliquo earnis igne incenius fueris,

in quo fueris, mutato, DEUS in adiutori-um jneum intende, Domine

loco
adiuvaudum
me feft in a, mox cantabis. " Eundem fenfum accipit, quod
ad

Petrus

Damiani
annum

nitentia

ad

Alexandrum

II. fcribit: tria fuparum millia unum pcecum modulatione pfalmorum. Nota demum locum

explere

Iuvenis pfalmorwn modulationem fecretam

apud auclorem vita? Alcuini
non tantum, quantum aliam letlionem amaverat.
:

Nofturnx
gihx.

vi-

X. Nocturnarum vigiliarum celebritas ad normam & imitationem primaevarum vigiliarum Temper in monafteriis perennavit plerumque noctium
,

Regula S. Columbani multis hie involvitur tricis

Qua de re Menardus in obfervationibus,
ob codicum depravationem.
Francorum
eccL
ad an. 590. n. 43. & fequentibus, ad
in
annal.
Cointius

longitudini commenfurata.

eundemque annum Mabillonius in annal. Bened. n. 13. videri poffunt.

Ad noftrum quod pertinet inftitutum, id palam eft, pro noctium vel brevitate,
vel longitudine antiphonas cum pfalmis veldiminutas fuiffe vel auclas, perinde
Refert S. Columbanus c. 7. apud Holac in regulis aliis huius aevi a).
,

stea)

Non

(ut habetur in S. Columbani

regula c. 7. apud Holstenium ) uniformis effe debet pro reciproca temporum altcrnationc
longior enim per longas nodes, breviorque per
enim

breves

effe

noftros

ab

convenit.

oftavo

&

Inde

Kalendas

apud

Julii

feniores

cum

noclis

augmento fenfim incipit crefcere curfus a duodecim choris ( apud Menardum vox duodein nocte fabbati
cim abeft) breviffimi modi
five dominicse , ufque ad initium hyemis , id
,

eft,

Kalendas Novonbris,

in quibus viginti quin-

que canunt antiphonas pfalmorum eiusdem numeri

qui femper tres loco duobus fuccedunt
:

pfaltis

ita

ut

pradidlas noftes
casteras

ris,

id

eft

id

duas

fxi-

cantent duodecim cho-

temperantes tota hieme noftes

qua
;
hebdomadas
ut duodecim in

fingulas
,

nodlibus tantum antiphonae remaneant,

quotidiani hiemalis

triginta fex pfalmi

autem per totum ver,

sftatem, & ufque ad autumnale xquinoftium,
eft
oftavo Calendas Ollohris
in quo finii-

curfus

&

nnmerum

Temper decedunt pfalmi

fingulis

inter

pfalterii

per ver fenfim per

finita

terni

totius

viginti quatuor

litudo fynaxeos
id eft,

eft,

ficut in vernali

octavo Calendas

Aprilis

procas vices paulatim crefcit,

&

cequinodKo,

dum

per reci-

decrefcit

&c. K

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

stenium alium

alioruni

C. V.

ufum, poftquam varietatem

485

numero pfalmo-

in

& antiphonarum pro ratione temporum paucis vindicalTet a). In re- a

quadam apud Holstfnium huius medii aevi duodenarius cantandi pfal--p--?/-?mos figitur numerus quemadmodum haclenus in ordine S. Benedicti fervatur: in hoc etiam a regula S. Benedicti receffit regula Magiftri, quod
potius in pfalmorum itnpofitionibus aut antiphonis difcrimen pofuerit in
hyeme & aeftate no&urni officii quam in le&ionibus quas congruentius
Benedictus voluit ob noctium brevitatem abbreviari b). Occurrit, ut paflim
b
rum

gula

s9I-

Rogus DEI', eftque litania Kyrie eleifon: impofitiones au--JW<J-f.

tern funt antiphonarum , vel refponforiorum , aut pfalmorum veluti intonationes.
In regula S. Donati C..7?. Choree ad confimilem ordinem vigic
Ita ut numerus pfalmorum in aeftate & hyeme per
liarum notantur c).
in his

regulis,

fecundum plures aut pauciores impofitioquail divifiones nodturnorum

ut
,
Combinationes vero pfalmorum non fert regula Magijlri,

diverfas choras diftributus fuerit

nes antiphonarum

nunc dicimus.

&

refponforiorum

nifi
a)

Et

( inquit ) licet longitmlo ftandi aut

iileo

cantandi

varia

fit

xqualitas orandi

erit

DEO

&

nes

verfum

&
&

cum

decim

impofitiones

nodtis

ratio

ac mentis

canonicus duodenarius

eft

per

five

breves

five per

c)

DEO

Ab odtavo
ad

fummum

refponforia

tria

DEI:

Rogus

Sunt autem quidam ca-

in corde

iugis intentio.

tholici , quibus idem

pfalmorum numerus

per pfalterio

tamen perFedtionis

unius

viginti

extra ledtio-

ut tarn iftx duo-

vices

cogat parvx

genua incurvare. "

Kal. Oclobris crefcit curfus ufque

quinque choris

eius viginti

qux

hieme

ces

pit

&

ad mediumque eius

in nodturnis vigiliis per nodtem fabbati

quaternas

in nodte vi-

hunc canonem reddunt ad initium nodtis,

pullorum quoque cantus,
,
ac matutinum. "
b) Ergo pfalmi nochirni tempore hiemis , hoc
eft

ab xquinodtio hyemali ufque ad xquino-

dtium

vernale

ufque

ad

VIII.

id

eft

Kal.

ab VIII. Kal. Ottobris,

Aprilis

fed melius

uf-

que ubi fuerit pafcha, quia nodtes maiores funt,

Currente femper
dici debent antiphonx XIII.
pfalterio

&

impofitiones

refponforia tria

ut

XVI.

fiant

fecundum numerum prophetarum

& Rogus DEI ; ut iam

extra ledtiones verfum

iftx

fedecim

impofitiones

in

quam

nodturnis

matutinorum impofitiones fimiliter XXIV.

viginti quatuor vicibus fecundum XXIV. feniorum imitationem genua noftra in nodte DEO
odto

fledtantur

cum

Nam

laudibus.

ribus ideo plus pfalli debet,

in nodtibus

ut ficut nobis

maio-

DEUS

ad repaufationem prolixum fpacium iunxit in

nodte , & nos ei peragendas gratias iungamus
in

laudem.

Tempore ver

pafcha ufque VIII. Kal.

antiphonx

currente

xftatis

hoc

OElobris odto

eft

dicantur

ut fupra diximusj fem-

finit

in

quas

Calendis Novembris inci-

tota

longas nodles jofed per

Kalendis Februarii

cantandas

&

do-

Duodecim veminicx patres noftri fanxerunt.

ro chorx in hieme omni node cantandx funt,
ufque ad odtavo Kalendas Aprilis: & poft hiemem quindecim chorx in facris martyrum vigiliis.
Et ficut crefcit , ita etiam decrefcit
quinque choris
qux in primo fabbato quinque
per alium
chorx agendx funt, ut fint viginti
autem fabbatum una hora augenda eft ufque ad
:

Calendas Novembris
pleatur

rum

quinque chorx pfalmo-

qui per trcs menfes hiemis numerus com-

plendus

eft

duabus fupradidtis nodtibus,

chorx

&

fingula

namque

Duodecim

per alterna

chorx

fandtarum noilium curfu

minicx

cantandx funt.

tempore

nodtio

veris

&

doreli-

De xqui-

autumni

quatuor pfalmi canendi funt. "

Pp P3

in

xquinodium can-

menfes.

xquinodtium

xftatis

id eft fabbati

id eft per fex

in

poft

fabbata.

Odto vero femper

quis nodtibus de xquinodtio in

tandx funt

&

Primo fabbato quin-

hos decrefcit in fabbatum.

que

com-

ufque totus curfus

id eft viginti

viginti

387-

486

L. II. P.

CANTUS

I.

IN RELIQUIS

quam an ordinariam ftatuerit in aeftate non faImpofitionum quidem numerum, non aeque pfalmorum determinando nifi tit non minor etnr quando tot Temper impofitiones nominantur, quot antiphonae ac refponforia: alia ratione ac pfalmos imponi dicimus a cantoribus, ac paraphoniftis, qui Gloria Patri, ac etiam oratione
iuxta eandem regulam interftinguebantur
nifi quandoque combinari
feu
cogente neceffitate

nifi
tis

declarat

potius conternari necelTe

f. 386.

eflet

Quamnam

a).

vero intelligat necefiitatem

conternandi feu tres pfalmos fub una Gloria (addita etiam oratione more
veterum JEgyptiorum) conneclendi non fatis defignat.
Caufa certe 11011
folum noclium brevitas eft, cum fubdat: Nam fi aliqua gravior necefli tas quavis hora pfallentes perurgeat, dicendorum omnium pfalmorum fin gula capita cum una Gloria compleant, & fie exeant oratorio: ut quaVidetur hinc
vis neceffitate tamen opus DEI non videatur pretermits. "
colligi polTe, eundem Temper pfalmorum numerum fuilTe, eundemque pfalterii curium, quidquid reliqua variarint, non tarn in aliis divini officii horis
quam in noquae ordinarie conitanter eundem fervarunt ordinem
difcrimine
fecundum
regulam
notavi,
clurnis vigiliis eo
S. Bequod iam
nedicti & Magiftri
quod hie antiphonarum numerum, c. 44. in hieme
praecife duodenarium
in scitate fenarium deiignet; cum S.Benedictus,
fervato reliquo ordine, lectiones tantum abbreviandas in aeftate ftatuerit
Id
quod etiam alibi, quam apud monalticas congregationes, in eccleiiis cathedralibus ufuvenifle patet
quemadmodum in vetufliffimo ordine Cameracenfis & Atrebatenfis ecclefiae a Petro Pithjeo vulgato in appendice ad codicem canonum ecclefiae Romance, praefcribitur de noclurnis vigiliis Cum
omni vero honeftate tradim lediones legantur, & refponforia decantenNona autem ledio fit evangelica ex honiiliisPatrum. Homilia ipfius
tur.
,

cm.
p. 67.

at.

evangelii a diacono vel presbytero , aut epifcopo tota legatur , nifi forte
In lib. diurno Rom. pont. ifta le aurora interveniens hoc diftulerit. "
gitur fponfionis formula ab

fcopatum

fufcipit

epifcopo facienda

Omni tempore

per

fummo

pontifici

lingulos dies, a

primo

dum

epi-

gallo uf-

que
a) Ergo

mus

tempore

Deftatis

quia

autiphenx

tur

ficvit

fnpra defignavi-

maiorcs funt noftes,

&

tria

novem

refponforia

dican-

nt

fiant

duodecim impofitiones fecundum nomina XII.

apoftolorum.
Qui nofturni, ut fupra diximus,
in ipfo ceftatis tempore a pullorum cantu inchoati

femper

finiti

nocle

caveatur

mox

eis

brevitatem

tarn in

quam

die

tur

&

propter

tuf

matutini fubiungan-

noftium.

hieme quam in
,

feu

in

Sed hoc

oeftate

vigiliis

cum

tam in
pfalli-

ne pfalmi aliquando combinen-

ttir,

quod non

finiri

cum

Gloria

licet;
:

agenda; perdantur,

videamur
gentia

fingnlos debere de-

nee glorias eorum laudi

fubducere

cogimur in

omni pfalmo,

fed

nt nee orationes inter ipfos

fe

um

compendiofa

pfalmos inferere

DEI

negli;

quia

cui initium-propheta impofuit, con-

& finem.

Quod fi aliqua neceffitas omnes

non combinent , fed conternent
tamen cum gloriis fuis fubfequantur
& ut citius compleant , & pfalmorum Humerus non minoretur. "
ftituit

pfallentes
:

perurgeat,

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

,3

,3

C. V.

487

que mane cum omni ordine clericorum meorum, vigilias in ecclefia ceita ut minoris quidem nodis, id eft, a pafcha ufque ad 32qui-

lebrare;

^nodium,

vigefima quarta die menfis Septembris

tres lediones,

&

tres

antiphonse, atque tres refponforii dicancur: ab hoc vero sequinodio ufque

ufque ad pafcha quatuor lediones cum
ad illud vernale sequinodium,

&

,j

refponforiis

&

antiphonis fuis dicantur; dominico

autem

omni tem-

in

pore novem lediones cum antiphonis & refponforiis fuis perfolveie DEO
Circa pfalmorum numerum , qui in fingulis nodurnis fe profitemur a).

Benedicto eft ordinatus, eundem antiquum fuifle Romana ecmorem, inde ufque a S. Hieronymo repetit Radulphus Tungrenfis. pro^of.

narius a S.
clefiae

Et quidem ut in dominica ododecim, in feftivitatibus novem, reliquis vero

diebus duodecim canantur pfalmi, exceptis hebdomadis pafchae, & pentecoftes, Sed in dido (inquit) pfalmorum numero
& in pfalmis ad viin
gilias
decantandis
nodis
communibus
quotidianis
hodie multi,
facris
,,
maxime faeculares, regulam fandae Romans ecclefiae, & iandorum Patrum
Legitur vero apud Gratian. de con conftituciones fervare contemnunt.
5."
dift.
Provocat
ad
Gregorii
VII. canonem in facra fynodo
fecrat.
Honori'us Augufiodimenfis praecife duodecim pfalmos
generali editum b).

10.

tuba cantoris dat figmim per Sacrament,

ut excitentur cbriftiani circumquaque,
concurrant c 47-

defignat poft invitatorium.

inquit,

Pqftea,

&

antiphonam invitatorii ,
ad fcholam doilorum f pqflorum ecclefia. Delude canuntur duodecim pfalmi &c. Invitatorium autem fsmper habct modulationem inquit Amalarius, additque Nee te rnoveat, quod invitatorium ajiivis diebus hebdo-

madalibus fine modulatione antiphona folet dici.

Modulationem antiphonae
indirelto opponit paulo ante
Tertius autem pfahnus fine modulatione an:

Bernardus

tiphona indiretlo dicitur.

out certe decantandus

in illud,

c. 9.

comment,

in regul. S.

Bened.

Supple, inquit, indiretlum,

& fine

Coffin,

antiphona y ficut tertius pfalmus, quod in afiate fociunt in partibus Gallicanis.

In1) Vid. T.

Thomas, p. LXII. Nopfalmorum, & canticorum ad

in canonico horarum noftis, & diei
oper. V.

II.

titia diftributionis

opus

DEI

curfu
clefitE

antiquiorem pfallendi

iuxta

Roman* ex

antiquis

morem

ec-

monumentis excer-

>,

Eft

autem ( inquit

refurredionis

talis

tenoris

ufque ad fabbatum in

In die
albis

&

fabbatum eiusdem
pfalmi tantum ad no&em, tresOmnibus aliis diebus per totum

in die pentecoftes ufque ad

hebdomadx

tres

que le&iones.

annum
novem

fi

feftivitas

le&ioues

duodecim pfalmos

eft

dicimus.
,

&

novem pfalmos
Aliis

&

autem diebus

tres lediones recitamus.

&

die pafchae

pentecoftes

celebramus.

dentur
,

legere

fed

autem

Illi

bus tres pfalmos

tnun

pta.

b)

In diebus dominicis oftodecim pfalmos, excepto

ex

&

&

novem le&iones
quotidianis

qili

die-

tantum vinon ex regula fanftorum Pa,

tres

faftidio

&

leftiones

negligentia coinpro-

Rumani autem diverfo modo

agere coeperunt , maxime a tempore, quo Teutonic-is coiiceffum eft regnum Romance ecclefice.
Nos autem & ordinem Romanian inveftigantes,
& antiquum morem noftroe ecclefia', ftatuinuis
bantur

fieri

facere.

ficut

imitantes.

"

fupra

notavimus

antiquos Patres

In a PP end -

d'iv.apudMabid.
ft

annaL

9J *

488

CANTUS IN RELIQUIS

r-

'

Vocatur invitatorium
Invitatorium autem potius refponforio modo canitur.
exhortationis
vero
apertionis in realicubi
refponforiam
verfus
ideo etiam
,

gula Magiftri ab abbate dici praefcriptus eft verfus Domine labia mea apeInvitatorium autem praefcribiries, 6s? os Viieum anmintiabit laudem tuam.
paflim in antiquis ritualibus apud Martenium magna folemnitate decantandum in praccipuis ialtem feitivitatibus veluti in Narbonenfi ordinario.
Ut fex cantent tres primos verfus fubmiffa voce 6s? alios tres alii fex aha
voce.
Ita etiam Durandus quadam viciflitudine, & elatione vocis finem
Nocturlaudamus cam dicit fub campanarum fono
hymni Te
laudamus alta voce
nis (inquit) finitis, campanae pulfantur, & Te
manifefte
mirifice
notandum,
quod
&
ecclefia
tempore gracantatur
ad

finis
Quod vero
eiusdem cantici ibi Per fingu tiae laudat DEUM &c.
los dies 6s?c & alii verfus fequentes altius canuntur &c." Ex Hirfaugienjilaudamus quotidie altematione mobus conftitutionibus conltat, Te
tur

DEUM

I. V.

c.

DEUM

Vet. difc.

443Prop.

DEUM

dulantium, ut hodieque paflim

1 6.

fit,

fuiffe

Radulphus

cantatum.

Tungrenfis

tonum ferialem Invitatorii.

Quoad officium vero nocturnuni Ambrbfianum fui aevi pauca dicit, nifi quae iam de diftributione noIn officio Mozarabico brecturnorum, feu diguriarum antea retulimus.
ves etiam funt vigiliae noclurnae; conitant enim paucis antiphonis pfalmo,
& refponfo jino, ut in dominicis, excepta pentecofte, hoc eft quinquadiftinguit etiam

ginta diebus inter pafcha

&

at erne rerum conditor.

Poft orationem dicuntur tres pfalmi

cum

antiphonis, hisque tres antiphonae fuccedunt,

fuis

tione, ut dictum

dus

pentecoften, loco primae antiphonae

modo

eft.

Philothei

eft

miniftrat

Graci

hymnus

finguli

cum

&

ora-

refponfo

mefonyctium celebrant. Adeunordo injlituendi diaconum

videlicet, quo-

ftatis

patriarchae

feftis

cum

diaconus

fit

magno

facerdote in

&

vefpertino

diluculo.

Ubi poft officium vefpertinum ordo etiam explicatur mefonyclii, feu vigiliarum T. IV. Bibl. PP. Parif. p.? 30 a).
Alia vide infra de vefperis cum
vigiliis apud Gracos coniunCtis.
XI. Graa)

Et apud Goarium p. 2.
Sacerdos autem
templo fuffnmigato ad veftibulum etiam

toto

progreditur.

&

rurfus fpeciofas portas ingref-

&

modula voce exclamat Benedic Domine.

Iterataque facrarutn imaginnm fuffumigatione penetrat fantas fores, & fanftam menGloria fancia,
fam incenfans voce fonora dicit
Et dicto Amen fupeconfttbjlantiali &c.
rior vel prxfcriptus monachus procemicum pfalmum decantat. Sacerdos autem claufis fanftis
fus fuavi

&

foribus in fantto tribunali

perint cantare

egreditur

flat.

Cum

vero

Aperiente te tnantan tuam

cum canonum prxcentore

&

cce-

&c.
fimul

reverentiam

exhibent in medio

fuum locum

abfcedit facerdos.

prsecentor in

medio templi
vero

citat.

Cantato

cifti

difcedit facerdos

atque

in

&

nudo

fapientia fe-

ante facras fores lucernarii orationes

perafto etiam

nus

autem

induitur.
tatio

magnam

circa

Si

colleftam

tertium

vero

11011

&

quidem ifto
eadem vero

Quo
Diaco-

antiphonum

verficulorum

dum procemiacus pfalmus

magnam colle&am pronunciat.

induitur,

folvitur,

capite ftans
legit.

dicit.

pfalterii
eft

pa&o

Hunt

deficiente nihil

fi

in

verficulos re-

ftans

Omnia
,

ita

Canonum vero

reci-

per-

Ha>c

vigilia peragitur

huiusmodi obferva-

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

C. V.

489

XI. Graci ordinarium habent officium , quern ofyov, feu matutinum Matntuas
vocant.
Ubi poft Praxapojlvll lectionem , bene precante facerdote aufpi- laudes
cantur Hexapfahmim , feu continuationem fex pfalmorum
& poft duodecim orationes magnamque collecram
exclamationemque Deus Dominus,
fequuntur KctQio-potTa, , feucantica, quae fedendo perfolvuntur, ut cantoribus
Sq_t.ii. Tumi
aliquid levaminis concedatur , tefte Rayjeo , continuatoreBoLLANDi.
quuntur alii pfalmi etiam graduales cum antiphonis, canones tres item cum^'
quales aflignantur fingulis odis , cum fuis
hirmis , feu canendi modulis
etiam tonis authentis & plagalibus ut adeo in cantuum varietate multo hie
vincantur occidentales ab orientalibus.
In laudato ordine facri minifterii
idem officium diluculi , feu matutinum etiam explicatur , quod nos matutinas laudes vocamus.
Apud Gracos aim laudes memorantur in eodem
officio rS ofyx, matutini.
Ita nempe, explicante Goario p. 54. dicun-

tur pfalmi Davidici 148. 149. 1^0. propter repetitam in

& in

eccleiiafticis

picum

eorum

libris

paflim occurrunt.

Ad

vocem dtmrt:

iis

Laudes

ut habet ty-

&

omni fpiritu recitarnus verfus qiiatuor

pfallimus
iv^^iSv
ubi vox
verfus fimilares tono fecundo
concentum notat. Eodem
ac maior
nimirum Gloria in excel/is cum
tono fequitur doxologia minor
appendicibus
& fit dimiffio. Celebratur autem minori folemnitate, quod
cum matutino coniungatur, quemadmodum in Ambrofiano, aut Mozarabico
officio matutinae laudes cum vigiliis noclurnis
ubi etiam commifcentur, ac
pro una eademque re habentur incipiuntque a cantico veteris aut novi teftamenti, Magnificat in feftis B. V. Benediclw autem in folo fefto S. Ioanits

rug cuvus,

nis Baptijla.
fit

Abibluto cantico

femper vobifcum

dicitur alia

recitataque antiphona

&

antiphona ante pfalmum

dicto

Dominus

Benediclus es

Domine Deur patrum nofirorum ad haec dicitur fonus & alia antiphona ante pfalmum Laudate Dominum de ccelis
quo decantato fequitur prophetia
quaedam, quam excipiunt hymnus
fupplicatio, capitulum
Pater nojier,
,

laus

& benediclio ficque finis Laudibus imponitur.

& oratio loco fuffragiorum ut in vefpertinis

dam

Succedit his laus quaeprecibus

&

Comple-

idque tantum fieri folet in feftis duorum pluvialium , aut novem le;
ftionum , quae fimplicium appellationem fortiuntur.
Haec Roblesius in
vitaXiMENii Card. c. 2f. Ritus Roinanus in Laudibus magis confpirat cum
torio

antiqua etiam monaftica difciplina in Oriente, ut libro primo ex Cassiano

inteltur
pite

Verum

exclamat

dete&o ca-

rior vel

rcgione ilola ornatus

miacuin

ftans ille (facerdos)

facrarum forium

BcneAitfus Deus nojier

&c.

Et fupe-

Mart. Gerbert. deMusicaEccl.

&
L.ll.

ita

facenlos

P.I.

hiffus

recitat

pfalmum prooc-

monachus

currenti voce

lucernarii

orationes

Q_q q

&

fine cantii

perfolvit.

L. II. P.

490
intelleximus
c -35-

&

nomine

tutini

in

Occidente in

praefcribitur,

&

apoftoli,

Canticum Benediclus
ptumeft,

cum

S.

Benedicti

39-

tur

debent

dici

ca vero cum

cum

Magnificat

fine alleluia

bus

diiflis

&

verfum,

rogus Dei.

Benedicto

qualis in regula Magiftri

poft hos quatuor, duo

ufque inEpiphaniam

alleluia

praefcri-

Dominica vero

non

per dominicas genua

cum

alleluia

quatuor
domini-

in

& lecliones

ut fiant extra verfum

praefcribi-

id eft

fed matutini extra quinquagefimumpfal-

natalisSanclorum

aliquis fuerit

fi

a S.

antiphonis Temper pfallantur

octo impofitiones cum evangelio

mum &Laudes de canticis fiant.
vel

unum

antiphona dicendum, veluti etiam quinque pfalmi, ut habeatur

Matutini pfalmi

quae Temper abbas dicit

evangelii,

idem numerus antiphonarum fenarius,

*'

ma Pfalmi namque
regulis fub

aliis

refponibrium

fex,

ficut in vefperis

&

regula Magiftri

in

veluti

omni tempore

matutini dici debent

ledionem

CANTUS IN RELIQUIS

I.

vel aliis

feftis

benedictiones dici oportet

flectantur ufque

diebus,
a qui-

ad nocrurnos

&

o-

mnes antiphonae vel refponforia in ipfo die a benedi&ionibus diftis cum

ufque ad iecundae feriae futuros nocturnos. "
Qui ex
alleluia dicantur
,

fuperioribus recollegerit

man

de

ccelis

cum

intelliget, haec fatis

cantus

hymnum

ultimos

fit,

convenire. Quodfi per impo/itionem,

choro modulandi ingreiium, intelligas, o-

in fex antiphonis

refponforio

&

per evangelium intelleclo evangelico cantico

aliqua folemnitate ficuti in vefperis,

Laudes etiam, quod vel

ita

vox fonat

ipfa

fuerunt habits in cantu.

Laudate Domi-

trium puerorum Benedicite,

moderno

ritu

qui per cantorem

donas habebis
nes

laudes dici pfalmos tres

&c. Benedi&iones autem

evangelio

etiam in Laudibus
,

nofturno

pras

impofitio-

quod femper

fingulari

decantatum

fuit

officio celebriores

& Atrebatenfis

In vetuftiflimo ordine Cameracenfis

ecclefiae, quern Petrus Pithoeus edidit, id habetur, praefcribiturque iuxta

ritum Romance ecclefiae Matutinale officium traclim decantandum eft
al:

tius

Frof.

x.

ipfi

quam

pfalmi

nocturnales.

Sic

enim

Rom an a

fit in

eccle-

Radulphus Tungrenjif Vefperas, Laudes, ac Vigilias noclis ceu tres

fia."
principals horas , pro more inolito, celebrat a).

Hors mino/"J

tamen

XII. Idem Radulphus mox horas

quas vocant minores, attingens
Quinque (inquit) horae minores fervari debent fub una pfalmorum antipho,

na.
a) Sciendum (inquit) quod
vigilix noftis

fcilicet

magis

fulemniter

&

tres hora:

Laudes

principales

&

funt decantands

eft

quod fecundum

quinque

gorius

In-

ordinem Romanum.in

pfalmis in diftis horis, quoties laus fanclx Trinitatis

Gloria Fatri

cantatur

antiphona.

ad

vero parvx horas humiliter funt faciendx.

de

debet

Vefperx

femper fequi

Antiphonat

pfalmos decantandos.

Et

ad fingulos pfalmos

enim pertinent
ita

beatus

Gre-

diftarum horarum

antiphonas orciinavit.

Sed aliqui aliquando

Laudibus

in

aliquando

rem pervertunt

de

Vefperis

in

himc deco-

quo pofterius dicemus.

"

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

C. V.

49

Imo in Ambrofiano officio non habent antiphonas. Et Benedictus

minoribus congregationibus concedit, in illis pfalmos dici direclanee
Et debent antiphonae imponi ante inchoationem pfalmo fine antiphona.
Et hoc obfervetur etiamfi quis privatim dicat horas , ut fervant
rum.
Ambrofiani." Notat hoc, quod cum impofitio antiphonas fit
Romania
norma toni in pfalmo imponendo videri poflTet fupervacaneum in privato
j)

na.

,,

in

&

officio pfalmis

praeponere initium antiphonac,

num hoc

conformitas fuaderet,

nifi id

formam

ut officium divinum privatim iuxta publicam

Alie-

inftitueretur.

quod tamen ad nos nihil attinet , qui

eft ab urn Gallicano avito
de publice decantandis horis canonicis nunc agimus
quo maxime pertiminores,
idem
quoad
horas
qua;
poftea
nent
dicitRADULPHUs Tungrenjls ^).
Et propofitione fequenti poftquam egiiTet de refponforio brevi , quod Ambrofianum officium habet ad fingulas horas (fecus ac ordo Benedittinus ) de
eadem iterum re quoad fingulas minores horas, Dicta? quoque (inquit)
& Vigiliae, Lau quinque parvae horae deberent obfervari fub humilitate
,

Fro h XIII.

& Vefperae

magis eleganter.
Unde magis folemne eft, ut hy,
Et in Am*
mni parvarum horarum in eorum nota facili non mutentur.
omnes
facilem
quail
hymni
habent
pfalofficio
notam."
Quoad
brofiano

mos vero Ambrojianwu cum Romano convenire dicit, etiam quoad numerum,
qui ternus ubique ficut in antiquis regulis monafticis prasfcribitur huius 33-

des

Mitfa,

medii

vi

&

(uti

etiam primas

aetatis,

ut vidimus)

veluti in regula S.

Columba-

b). Nihil illic de Prima, forte iuxta primaevam inftitutionem

qua quoad horas minores in hoc abitum eft , quod non recitentur privatim, fed publice conventus fiat. In alia eius temporis cuiusdam
regula apud Holstenium diurni pariter ac nodturni preftituuntur tres con-

ni,

Isidori

S.

Orientis

Ad Primam autem (inquit) Tertiam , Sextarn , & Nonam hymni confueti more Romano
non mutantur , & in minori congregatione fub
tono

facili
liter
roe

Nam

fervari debent.

conftituendum

eft

ut quinque parvae

fub humilitate ferventur,

ftivius

Benedict:

&

Ad quod

celebrentur.

hoc genera-

tres

ho-

maiores fe-

accedit audtoritas

minore congregadire&anee dici

permittit.
Aliquorum autem congregatio panhorarum hymnos cantat
cis temporibus illos

beati

tione

pfalmos

fub tono

qui in

in parvis

feftivitatis

horis

ultimo verfu variato. Et

aliquorum ufus ad Primam, Tertiam, Sextain,

& Nonam tempore natalis Domini habet hymnum dgnofuat , qui in hymnariis Romanis
reperitur.

mnos

Sed qui quotidie in feftivitatibns hy-

confuetos omittunt

&

ad easdem

horas

dividnnt

hymnum

habent

nee exemplum

mill

Ideo

tur.

illos

feftivitatis,

fequi

congregatione

nee audoritatem

nimium abutun-

fed

non

veftra

debetis
,

fed in hu-

humiilima

decan-

tate."

b) Sed (docet regula S. Columbani c.7.) quia 0rationum canonicarum nofcendus eft modus, in

quo omnes fimul orantes horis convenient ftatutis

quibusque abfolutis iniusquisque in cu,

biculo fuo

orare debet

mi horas pro operum

a

fenioribus noftris

per diurnas terni pfal-

interpofitione ftatuti

Et regula

In

Nona

funt,

Tertia,

Scxta,

funt

cum verGculorum nugmen-

to intervenientium."

S.

tres

Isidoki

c.

7.

pTalmi dicendi

refponforium uniim, leftiones ex veteri no-

voque teftamento dure

atque oratio."

dqq

p. 11.

Res-

ventus
a)

deinde Laudes, hymnus,

cod.

t-w*

CANTUS IN RELIQUIS

L. II. P.I.

492

Primam a). Regula

pfalmorum eorumque numero in
dem argumento apudHoLSTENiuM
ventus prater

a
t.

35.

f-

b
i-

rem

Magiftri pleniter

Notandum

die b).

modo

de

declarat

fequens in eoTertia , Sexta , Noeft

Prima
absque ab Epiphania

cap. 40.

cum alleluia
na cum pfallitur fed tertius pfalmus
currente Temper pfalterio."
Nifi textus fub mendo
femper imponatur
cubet, fenfus elTe videtur, cum horae iftas minores pfalluntur, neque directanee tantum dicuntur, tertium pfalmum cum alleluia femper imponi , nifi
,

poftEpiphaniam

quando nimirum

Septuagefima

alleluia

deponitur

alias

minoribus faltem in dominicis & tempore pafchali alleDe qua re Radulphus differentiam quandam
quam
hodie nuspiam reperio.
notat faeculo decimo quarto ,
De refpon foriis (inquit) & verfibus ad Tertiam , Sextain & Nonam omnes ufus con-

etiamnum

in horis

luia pro antiphona habetur.

Prop.

XV.

Sed in antiphonis dominicalibus ad Primam , Tertiam , Sextain

ubi in Romano lausDei agitur per tria alleluia , aliae nationes
& Nonam
antiphonam fanctae Trinitatis."
Graci in horis minoriagunt
per
illam

frequentant alleluia etiam in Quadragefiquas easdem ac nos habent

bus
ma, & quidem ter poft pfalmos & Gloria inter pio-upa,, feu medias quasdam boras , quas partim in ecclefia concinunt partim privatim. Nonas vero fubiungunt typica, quas recitantur tantum fine cantu.
Primam vero
Mozarabes econtra inter
Laudibus iungunt cum Matutinis computantes.
Laudes & Primam peculiarem horam habent auroram , ut iam dixi. Primam vero antiphona aufpicantur & falutatione Dominus fit femper vobisbum ftatimque dicuntur feptem pfalmi ac iteratur antiphona, quam fequi cordant.

T.ll.lunii
tpud BoUaud.

unum cum prophetia, unaque epiftola & laude

quam cohymnus cum fuo verfu moxque dicitur Te Deum laudamitf Glo-

tur refponfum

mitatur
ria

&

Credo.

Quadragefimae, quotiesque in

ma Te Deum

quod diebus dominicis Adventus, &

Sacro Gloria non dicitur, non recitatur in Pri-

Id autem obfervatur

laudamus

aut Gloria.

Tertia ac reliquae horae pariter ab an-

folumque difFerunt quod alii

Haec fere Roblesius in

tiphona incipientes quatuor habent pfalmos,

pfalmi

Vita
Verpeni:&
Compieto-

hyrnni &c.

Ximenii Card.

XIII.
ritenfis an.

Quoad

fingulis horis

in.

habeantur.

25.

c.

officium vefpertinum antiquus habetur canon Concilii

Eme-

666. in Hifpania, ubi deinceps officium Mozarab. viguit. Sicut

rium.

in
a)

Tribus conventibus
tempore in

ecclefia

diei

totidemque

conveniendum

no&is

tres pfal-

Primam

id eft

terni

dici

Tertiam

debent

fingula refponforia

ortu folis."

ipfam rogus Dei."

b) Pfalmi namque per horas fupra

fcriptas

diei,

nem
fi

evangelii

le&ionem

quam femper

abfens fucrit

currente

in unoquoque conventu diei canendi funt ;

duodecim vero in notturnis conventibus cantaquae celebratur
buntur
prater illam Mi flam

mi

Sextam
femper

Nonam

pfalterio,

apoftoli

lectio-

abbas dicat

prxpofiti vicibus

dicent

aut
poft

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

in

fide

fan&a (aiunt Patres) noftra

eft

V.

C.

unanimitas

pro fanfto

ita

493
DEI

fumma.
Oportet ergo, ut ficut in aliis ecj,
clefiis vefpertino tempore port lumen oblatum prius dicitur vefpertinum,
quam fonum in diebus feftis ita & a nobis cuftodiatur. " In hoc canone
adumbratur officium lucernarium cum vefpertino Scfono in diebus feftis, inter
fe diftinguendum iicut totum a fuio partibus ( fecus ac nonnuilis eft vifum)
Forte di&us eft fonus, quia
uti produnt ipfa breviarii Mozarabici verba a).
Idem
fonora voce decantatus, fubiungit Garjias'Loisk not. in can. Emerit.
regula
in
Isidori,
hie
onus:
agit
idem
efte
S.
quod
quando
laudes
putat
J
de officio vefpertino: In vefpertinis officiis (inquit) primo lucernarium,
hymnus atque oratio di deinde pfalmi duo refponforius unus & laudes
Poft vefpertinum autem congregatis fratribus oportet vel ali cenda eft.
officio debet

c.

intentio

efte

a
t. vi. Com?.
Zllhb 'P-

quid meditari , vel de aliquibus divinx leclionis quaeftionibus difputare,

falubriter , tantumque meditando difputandoque immo conferendo pie
Completorii tempus poflit occurrere. "
DeCompletorio
5, rari, quoadufque
ubi in officio Mozarabico iterato faepius alleluia , innihil amplius addit
fertisque hymnis occurrunt plures pfalmi , quam in aliis officii divini parUndeetiam colligitMABiLLONius officium Mozarabkum S. Isidoro
tibus.
non adeo aflerte tribui, cum nee in horarum numero conveniat, ut ex
diclis conftare poteft , neque etiam in pfalmorum ufu , qui exiguus ufus
antiphonis magnam partem conftante, ac laude,
eft in officio Mozarabico
fono ; atque in officio vefpertino cantici Magnificat folum in feftis B. V.
At nee Fructuosi regula in plerisque condici foliti locum obtinet laus.
vel etiam regula S. Isidori: Primam ,
officio
Mozarabico
venit cum
,
duodecimam aflignat ille, quas hie praetermittit, & duodecimam quidem a
vefpera diftinguit, dum hoc modo ab eo recenfentur horas canonicae: TerRegula Magiflri y
tia , Sexta , Nona , duodecima videlicet , atque vefpera.
eundem, qui nunc habetur , horarum canonicarum ordinem praefcribens,
Prima (inquit) fie dici debet, quomodo duoetiam duodecimam nominat.

&

&

decima, quae

Nam

dicitur vefpera.

Prima

debet pungentibus iam

fie dici

raa)

Dies

five

fit

feftivalis,

five privata,

horae incipiunt a vefpertinis ante

diem

Temper

ftum

& prin-

Primo
idem

cipium fit per invocationem IESU Chrifti oratione dominica prxcedente fubmifla voce dicendo
let/on,

Kyrie

Pater

eleifon
nofter.

Chrijle

Et

alta

eleifon,

voce

Kyrie

e-

In nomine

Domini noftri IESU Chrifti lumen cum pace, hoc

Refpondetur a circumeft lumen oblatum.
Deo gratias.
Et presbyter dicit
ftantibus
Dominus Jit femper vobiscum.
Refp. Et cum
fpiritu tuo.
Et ordo Vefperorum five fit fe:

Jit

non

five

dicitur pfalmus
eft

quo

finito

femper vobifcum.

fpiritu

tuo.

eoquod dies

hunc modum.

fequitur per
,

five Vefpertinum, quod,

presbyter

elicit

Refpondetur

Statim dicitur fonus,

ferialis

caret fono

Dominus

&

cum

fi fit

feftum

nifi

tempore

refurredtionis propter folemnitatem dicitur. Hate

regula fonus

eft

Venite exultemus Domino, iu-

bilemus Deo fulutari nojlro.

faciem Dei in
mus Deo."

confejjione,

Q.iq

Verf. Praoccupemus
jf

in pfulmis iubile-

iv-

Cap.6.Reg.

c.

34.

494
J5

folis

radiis

&

I-

CANTUS

REMQUIS

"IN

vefpera adhuc radiis declinantibus

DEI,

inchoatur dies in initio in opere

in

tali

eius.

Quia quomodo

&

debet expleri
fine: ut
In asftivo vero tempore

compleatur fcriptura dicens: A folis ortu &c.

adhuc altius ftante fole lucernaria inchoentur propter breves nodes. "
Lucernaria nihil aliud eft quam vefpera, ut prius in recenfione feptem horarum canonicarum nominarat immediate completorium iungens, uti mox
de pfalmodia utriusque modum praefcribit c. 3 6.
Pfalmi lucernariae in hieme
did debent fex, currente Temper pfalterio, refponforium unum, verfum,
evangelii , quae Temper abbas dicat
ledionem apoftoli
poll; hsec &
Rogus DEI, ut tarn iftas cum refponforio & evangelico novem impofitio-

j,

&

nes pfallentium fine verfu & ledione, quam illae quaternae horarum ipfius
id eft per ipfas horas; hoc eft Primam, Tertiam, Sex,, diei impofitiones,
refponforiis fingulis, quae omnes
tarn, Nonam, ternarum antiphonarum
veniunt
fedecim
lediones
explendo, toties pfallere viginti
abfque
verfus

&

&

quatuor vicibus &c. "

impofitiones pertinere ad
r 41-

Hinc firmatur id quod iam non femel notavi,

modulationem cantus ut ex fequenti capite pa,

Magiftni
pfalli debent ; in
Pfalmi lucernarix cum
currente
femper
alleluia
pfalterio,
ultimi
cum
quibus
duo
fingula refpon
evangelii
quod
apoftoli
foria
ledio
femper
verfus
,
abbas dicat fine

Nam omnes antiphonae ipfo die benedidionibus didis cum alle alleluia.

tet regulae

antiphonis

&

Colligitur hie folemnior lucernariae feu vefperarum ce Una pfallantur. "

quam reliquarum minorum horarum quod femper fuit factum
lebratio
,

uti etiam

nis

&

Benedicti Anianenfis

vigiliae

nebantur.

cum

antiphonis

iufifu

&

in

monafteriis vefperae

cum

antipho-

refponforiis plenifiime atque fuavifjime ca-

monachorum ad Angiam

Sic tradunt capitula

direda apud P.
Benedicti, a qua nonnihil hie abit
regula Magifiri in omnibus horis aequalem modulationem praefcribens etiam in Completorio, quod S. Benedictus femper diredanee dici voluit fine
antiphonis.
Regula vero Magiftri Pfalmi Completorii omni tempore cum

Herrgott, congruitque

regular

S.

DEO

quia totae feptem vices in die, in quibus laudes

dicit,
nos
propheta dicere , aequali modulatione canuntur,
debere
cum

propter feptiformem Spiritum, qui non eft in aliqua parte difcretus. " Apud
,j

antiphonis pfallantur

Siimm dx.oAx-ictv ex ufu dixeris Completorium, officium, quod

ccenam
decantatur ac duplex eft primum piya, didum, quod
poll: fumptam
per to ram Quadragefimam pfallitur ;
& prasfertim XII. pfalmi canuntur.
Alteram futc^ov dicitur, & per reliquum anni tempus celebratur.
Utrumque
Maxima vero apud eosdem folemnitate veextat in Gracorum horologio.
fpera? maiores celebrari folent poll: minores, quae ante folis occafum circa
Gracos

rv\v d-pro

horam

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

horam decimam

iuxta typicum dicuntur

lucernarias quae

propriae

apud Gracos

C. V.

Et port Colle&am, precesque

feu lucernarium vocantur,

a).

accendendas ) conftans

cum

pfalterii

antiphonis

fequitur cathifma

(cum tempus

feu pars vigefima

quibus fingulis collecta fubiicitur

kvxvixov,

pars prima tS io-7nptva totius vefpertini officii folis precibus

inftat lucernae

495

refpondente

choro ante ingreffum facerdotis , ad quern oratio Introitus dicitur.

Nofit,
diaconum indui debere (ut habet Goar p. 3.) fub tertium pfalantiphonum dummodo fit pfalmorum Davidicorum per verfus rej, terii
citatio ) fin vero, dum cantatur procemiacus. "
Et poftea p. 4. Cantato
,3
lumen
Attendamus
iucundum
diaconus.
&
facerdos , Pax omnibus.
dicit
j,
Et iterum diaconus, fapientia, attendamus b), & canitur propofitum diei
& poftle&iones diaconus prolixam facit orationem frequenti po diftichum
puli
refponfione.
Et facerdos elatiore voce fuccinit Quia bonus &c.
Et

port exclamationem (ut habet Goar.) proceffionis verfus canuntur:

pixel, tyjv iK(puv/\<nv ^J/tfAAomiM to, t*%>7^ t>?V Xnrjg.
(Et): Fratres autem ca turn

&

verfibus terminatis
Salva Domine &c.
nentes diaconus incenfat de more
Poft fecretam orationem,
Et cantatur Domine mtferere quadragefies.' "
:

Tunc pfallimus

ut habet typicum

tur

tes

variosque tonos ecclefiafticos.

Idiomela

&

itidem tonis

feu

hxw

Quse funt Idiomela

Nunc

etiam dimiflbrium poft

veluti

>

Trifagion &c. quae canuntur

qui eo die coli-

Quod

fit ad
frequenHifce abfolutis (profequitur typicum c)
pfallentes templum ingredimur.
Accinen-

incipimus fhchera verficuli,

tes etiam verficulos tali die occurrentes. "
riis

fancli

illius

facientes procejjionem XiT&nvovTig in Narthece.

cum

va-

dimittis,

verfibus e verficulis Davidicis compofi-

finitis

Et port Pater nojier ut habetur apud Philotheum patriarcham in t. iv. bm.

ordine inftituendi diaconum, videlicet quomodo miniftrat diaconus cum fa- pp Parif-

tis.

cerdote in

magno

exclamat facerdos d): Quoniam tuum

vefpertino &c.

efl^^T^

regnum
a)

M Inchoante

presbytero

prafide ecclefi*

poft Venite adoremus

procemiacum bcnedic animn mea

la

&

pfalmus
Domine clamavi
Rccitantur verficuli tres.
:

minus

&c.

cj/c.

feu dimiffio.

inter

Dimiflbrium
Poft

pfalmum

>

folis

&

Nunc

occafum

dimittis,

dirokri<ns,
dato iterum

folemm incenfatione , incipit prcefes Venite adoremus &c.

bis elata voce cum cantu dicendo.
Et poftea

ligno

accenhs lucernis

voce adhuc clariore

ncdic anima men"

b) MiTct to

& tono

'

^
Tik(^> t2 (Dug "iXapov

_.

kpivg.

/ %.

^ctTkiTcti to

x,

'

TTPOKttftlvOV TY[g ?j[A,ipa,g.

Goar.

Kcc)

TCOV

^jrftereu
q.
?

$tVTtpy

TTO,^.

'

""

'

TO TpOTTUptoV

lv

'

<

,*

TX tvyiv

to QiOTOKi 7rup9~tlil

vy

Jf-

TO 060-

Va.foou.ivx %v tS TiKlVTCAU

yeJuQuvug
pag. 4.

TO eivokvTlKOV Tr\g
>

ffWpV piy*kx
*>

Tt'xx ftX'/i^ v *

utv >< Hvoteuq

El

O,7T0

p. 4.

uipctg.

teyu

K,

^^ K^ ^^ ^^.
^jW^

c) tyaTkojAi, voov

fadlaque

obliquo 4. pfal. Be*

71-poo-X^^V

2<P';

dicitur

tono dominicali.

fit

$iCLx,ov(&>'
s

tranquil-

Et pfalhmtur proquos pfalmus , Do-

regwvit, poftea Mariale,

Trifagium,

<

Et eodem modo

fubmifta voce.

fomii feu fimilares

&

Deus

Benediius

clpyug K.T.A.

ci-

ui-

Goar.

'

L.

496

II.

CANTUS IN RELIQUIS

P.I.

Quodfi eft dominicus dies, canEt cantatur dimilTorium diei.

Si vero magni alicuius fancli recordatio
tatur illud Deipara Virgo.
troparium fancli fecundo iteratur, & Deipara virgo femel.
Quodfi feftum

regnum.

dominicale

eft,

rium cantatum

aut

DEI

matris,

eft

elata

voce,

incenfo petita in

cerdote fuper

At poftquam ultimum dimiflb-

ter dicitur.

&

tamen

lente

gyrum

ac in

diaconus benedictione a

modum

cruets

panem

fa-

incen-

Et poftquam abfolutum eft troparium cum horario quinque paDomimtm or emus &c. & poftquajn cantatum eft & diclum a fratribus Benedicam Domimtm: ingreditur facerdos unacum diacono
fanctum fuggeftum.
At fratres pfalmum dicunt uique ad: non minuentur
omni bono. Verum facerdos intra fanctum fuggeftum exclamat Benediciio
Domini fuper vos &C.
Quodii non funt vigilije poft abfolutionem ex
ferie verfuum fecreto ingreditur fanclum fuggeftum.
Et poft trifagion exQiioniam tuumefl regnum, &f poteftas,
clamat
gloria , & cantatur dimifforium.
Verum diaconus extra ftans poft troparium exclamat, Bcncdic,
& facerdos intus Qui eji benedictus Dominus DEUS nofter nunc femper

dit

&c.

nes oftendens dicit:

&

&

&

&

in fxcula faculurum,

ca'ntant illud

Confirma Domine reges,

& facer-

dos dicit voce lenta, Sanclijjima Deipara falv a nos , & fratres cantant veGloria tibi Deus /pes noftra tibi gloria :
nerationem & rurfus facerdos lente
:

&

dicunt fratres Gloria

& nunc,

Domine

hanc dimiflionem dicit

celeberrimam hanc effe in

clas portas. ...

his patet

pariter folemni ritu celebratur

benedic

Et facerdos aperiens fan-

officio

praefertim

DEUS

&c. Ex
graco horam, quae apud nos

Chrijie vere

dum

nofter

a vigiliis frequentia fidelium

abefteccepit: atque ideo forte imprimis priores vefperx celebrantur prsecipua

Deoni. Antipb.

c.

16.

quod fuo tempore Amalarius haud probavit a).

dicit de antiphonis & pfalmis propriis fecundum
Qua de re iterum audiendus eft Radulfefta, vel communibus ferialibus.
phus prop. X. id Alemannis laudi tribuens, quod ubi pojjunt fe tenent
cantus ac ritus folemnitate,

Imprimis notabile

quod

eft,

ad
a)

Quando

( inquit ) iuvenis

fiii

alicuius

cantores

vidi

praecedentem vefpertinalem fynaxim

ante diem

& glorio-

folemnitatis celebriore cantu

fiore celebrare
feftivitatis

quam fequentem vefperam

in tantum,

aliquoties .in prxce-

lit

dente vefpera celebraretur cantus de

& in

diei

feftivitati-

commuHabuimus tamen fcriptum in antiphonariis de die nativitatis Dbmini , & natalitiis

apoftolorum Petri &Pauli , atque Andrew
bus Sanctorum,

fequente de

feriis

nibus.

antiphonas

aptas

& congruas

in vefpere fequente
natalitiis

corum

ea

die

celebratur,

ficut

adhuc facimus.

Ego imbutus

fuetudine ccepi cogitare

piifca con-

non cfTent raeSanftorum in pra:-

quare

moratae antiphonas de natalitiis

cedentibus Vefperis conftitutte,

in quibus audie-

bam per caeteras feltivitates Sanftorum gloriofiorem fonum, & vide bam maiorem conventum populorum

quam

atque celebrius

in fequentibus.

inventum

luminum,
Deo miferante,

officium

Inveni,

memoratis diebus

cultum folemnitaeflTe
apud fcriptorcs antiquos,
qui antiphonas fcripferunt, quam apud cantores

quando Mifla de

modernos.

& ibi cecinimus

eas,

rationabilius

tum

vefpertinalium

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

C. V.

497

At fecus hoc nunc fieri apnd nos comperimus. Veadferiales pfalmos a).
integra
eft in ritu ecclefiaftico , quo vefperas laudibus
tus vero obfervantia

quemadmodum

aliae

aliis

minoribus horis

affimilantur

ut obfervat

Radulphus: Vigiliae autem

cum

habentes

ma

&

aliis

parilitatem

Completorium

fed laudes

&

inter fe:

exceptis

funt canonicae horae per

&

&

Tertia, Sexta,

&

&

videamus.
,5

Quod autem

habemus duo

&

iura poiita in decretis 12.

dift.

pa-

debeant

officiari,

Et de confecratione

ult.

c.

ha-

aliarum parilitate

modo

vefperae fimili

non prop. XLV.

Nona inter fe
modum. De

laudes

vigiliis,
fe,

item Pri-

vefperae inter fe,

fimilem officiandi ordinem atque

bent parilitatem ,
Nonae fatis evidens eft de
rilitate Tertiae , Sextae ,

Primam poftea Completorio aequiparat, ubi praeConvenit."

ordinem in multis perverti, varia in variis horis praeter avitum
ordinem Rorr.anum addendo, fubtrahendo, & transponendo b).

dift. 5.

cap.

terea carpit,

XIV. Pauca

ha?c ex

monumentis medii huius

de fingulis horis iugis ufus in

mul- h ris canomcanonicis ad meum collegi inftitutum de cantu ac mufica ecclefiaftica
ta tamen adhuc alia occurrunt, fuis plerumque titulis digefta, apud au&ores rum&cantiillius temporis , qui de officiis divinis articulatim fcripferunt.
Quatenus coram s.
aevi

j>

(inquit ex illis Amalarius in procemio libri quarti de ecclefiafticis offU

numero pfalmorum
le ciis ) confiderato ordine compofitionis ,
clionum ac refponforiorum convenienti quibusque temporibus dulcius atafliftatur in ecclefia,
rogetur atque recorde que compunclius

&

&

&

DEO

quam pro

tur tarn pro fe, qui rogat,

quibus neceffaria

illis,

eft

depreca-

tio:
a)

Pfalmi quoqne vefpertini quotidie ad pfaltecomplementum continuari debent falvo quod

de apoftolis , de fandto
de nativitate Domini
StEphano in antiphonario pfalmi cum antiphonis propriis habentur.
Et quando dominicales in hebdomada pafchse
& pentecoftes, &
rii

in die afcenfionis perfolvuntur.

In

feftivitati-

bus quoque ad fecundas vefperas Fratrum minorum ufus ponit pfalmos dominicales, ultimo

fecundum feftivitatem mutato

vero in

Galli

ut qui in laudibus aliquando nullum

trahendo,

habent

hymnum

quam

in nno,
,

feriales.

"

pletorii

cantibus refponforium

cantant,

que Romani nunquam

generalis confuetudo

rationem ponunt

faciunt.

quorum utrumSed utriusque

contraria prcevaluit,

Rationalia

divinorum.

cuius

in altero.

horae
:

parvse

ideo

L.

dicunt

Trnns-

hymnum

Additio tolerari pot-

folam

debent habere anufu pfalmi Com-

excellentiori

direftanei funt

cum

Alleluia,

ticum antiphona collocatur &c.

&

ad can-

Et fciendum,
Romano more

quod Ambroftano ,' Benedict itto, &

Completorium per totum annum eft uniforme,
nee aliqua mutantur , nifi propter tempus aliqua fubtrahantur &c. "

Sub-

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

hymnum.

alio ordine

fubtrattio

tiphonam

ad

deciirtatum.

autem & transpofitio videntur

Completorium vero & Prima fere fimivitiofx.
Et quia ficut
lem habent officiationem &c.
eft

coeterx

b) Addendo , ut qui laudibus verficulum facerdotalem praiponunt , & ad vefperas in certis

qui

ut

lemnizantj fed Alemanni ubi poffunt

tenent

aliquando

cium, quodlibet femper habet

ponendo

maioribus feftivitatibus per pfalmos Lauclate fofe

feu

Et ifti manifefte offendunt dic~him Concilium.

Romanian ; Benediilinum , & Ambrojianum offi-

II.

P.

I.

Rrr

fcn P tura: -

L. II. P.

498
&

tio:

hue

XL1V.

que

monet

eft

Maximam

nominatio.

&

medius,

in pfalmis.

recordatio." Pertinet
vel fpecierum jingularium , vel
eft utilis

De

qua

Tom.

oper.

II.

Ven.

nomen inde ab antiquiflimis temporibus manGregor. 6f? lacrimis boras vita frequentius im-

Pfalmodiae

Frequens ea

pende.

ultima.

p.

nobis

pfalterii art is cunt Hence

commemorantur

quce

Pfalmodict ,

X.rer.ep. &*

quorum

recordetur illorum,

interpret ut io

nominum
Thomas,

CANTUS IN RELIQUIS

I.

S.

in

omnibus monumentis

partem

noviifimus

potiori de-

ecclefiafticis a

modulationis pfalmi complent, primusDavid, ut hactenus ubique gentium fer-

facrae

eft

(quam diverfi caeterum fint ritus) Mozarabicwn fi quadantenus excipias: quod mirum videatur, quandoquidem a Concilio Bracarenji I. dudum
eft cautum: Ut ultra pfalmos vel canonicarum fcriptunirum novi & vete ris teftamenti nihil poetice compofitum in ecclefia pfillatur, ficut & fanPoftea quidem PP. Cone. IV. Toletani hoc de &i praecipiunt canones. "
cretum moderantes alios etiam admittendos hymnos exiftimarunt.
Priorem rigorem hoc medio aevo Lugdunenjis ecclefia tenere contendit: Sicut
vatur

c.i*.

in diebus ad Miflas nonnifi divina generaliter eloquia decantantur: ita

in nodtibus ad facras vigilias exhibendas ea procul dubio lex debeat

" ut Agobardus de pfalmodia divina loquitur, totusque in eo

obfervari,

&

de cbrredtione antiphonarii

eft libro

in facris officiis peragendis.

una

demum

a nobis

ita

Quatinus

concludens:

atque eadem cuftodiatur forma

&

forma eccleiiafticarum modulationum.

aut antiphonas
qua fulent aliqui
Extendit ha3C etiam ad ipfa refponforia
non
libitu
ex
canonica
canere, quae
j'ono
pro
fcriptura
ajfumta
compqfito
Aliud tunc cenfuit
fuut eius verba ex regula SS. Pauli & Stephani.

orationum, forma lectionum

Metenfis ecclefia

aliaeque turn Occidentis,

qux humano ingenio nimium etiam

cum

Orientis

maxime

T. IV.
'

Bibi.

?Z

,j

teftamenti cantari pfalmos

teris

j,

mirum

praecedente

cuius

&

deinde novae gratiae cantica

veteri ni-

legislator hie natus extremis diebus oracula

unum

fudit, ut omnes intelligant,

&

eundem

DEUM

ac

Dominum

efte,

leges fancivit Chriftus." Pfalmis Davidicis ecclefia etiam

qui has
Toubique gentium iunxit femper alia veteris & novi teftamenti cantica.
mo ultimo Polyglottorttm Anglicorum exhibetur divifio pfalmorum Daviunacum canticis quatuordecim , ultimum
dis in diurnos & noclurnos
vpvos iuQmg, in quo multa occurrunt, quae ad verbum in hymno Te Deum
laiidamus continentur a). Prxcipuus tamen femper fuit pfalmorum ufus. Saillas

in

cum canticis canonicis veteris & novi teftamenti ordinem qualem

in theoria rerum eccleiiafticarum delignat: Sciendum auGermanus
s
tern eft (inquit) initio omnis officii matutini & vefpertini primum ve-

pfalmis
1>P

ecclefise,

indulferunt, fervando nihilominus

lubera) Vid.

LambeC.

lib. III.

Bibl. Viniohon.

p. 379.

ubi agit de canticis pfnltcrio Viniob. fubnexis.

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

luberrimus hanc in rem

cum

Cone. Nicani

eft

orientalis ecclefiae votis

C. V.

499

canon iundis turn occidentalis

II.

Quoniam pfallentesDEO fpondemus

in iuftijU

eationibus ttds meditabor, non oblivifcar fermones taos : omnes quidem chrihoc fervare, eos autem przecipue, qui facerdotalem dignij, ftianos falutare eft
tatem obtinent.

Quamobrem

decernimus quemlibet

qui ad epifcopalem

omnino node , ut ex eo omnem

moneat.
Ita dudum antea S. Gre"
quoque fuum
gorius M. Sed nee Ioannem presbyterum pfalmorum nefcium prae-z.JT. ^.45.
fumfimus ordinare, quia haec eum res minus fui profedus habere ftudium
"
Concilium Toletanum VIII. non folum in epifcopis, fed Can. %.
demonftrabat.
in omni dignitate ecclefiaftica requirit id, quod adhuc clarius ad propofitum eft: Nullus cuiuscunque dignitatis ecclefiafticae deinceps percipiat gra dum qui non totum pfalterium vel canticorum ufualium & hymnorum
Concilium Aquisgranenfe in vifitandis c. 70.
perfede noverit fupplementum. "
gradum

eft

provehendus
clericum

pfalterium

ita inftitui

dicecefibus

inter alia indagari vult:

Ut

epifcopi diligenter difcutiant per

fuas parochias presbyterorum fidem , baptifina catholicum , & Miflarum

baptifma catholicum obfervent,
celebrationes , ut fidem redam teneant,
J,
bene
intelligant,
ut pfalmi digne fecundum divifioMiflarum preces

&

&

&

Qui canon in capitulari

nes verfuum modulentur. "
c.
apud Baluzium ,
habetur
XXVIII.
verbis
idem

I.

&

Caroli M.
in

tot-

Cone. Germ. T *
-

In ferm. fynodali, qui S. Udalrico Augitftano tribuitur, praefcribitur: Pfalmorum verba , <f diftincliones regulariter ex corde cum canticis confuetudinariis pronunciare fciat.

In capitulis

Quilleberti

epifc.

apud Baluz.

rium

ftros

atque matutinale officium decantando

ut

11

ad alios curfus venire

frequentius ftudeant,

&

non

&

invitate parochianos ve-

fufficiunt

dominicis, atque

aliis

faltem

diebus

feftis

Midas audire
vefperas, ma-

&

Midas frequentare non praetermittant. (Et) Monemus, ut

tutinas ,
fermonem fidei catholica? cuius initium
unusquisque veftrum pfalmos,
Qiiicumque
vult
Miflae , ac cantum , vel compucanonem
falvus
ejfe
J,

&

memoriter

&

&

correde tenere ftudeat. " PP. Cone.

Coyacenfis in dicecefi Ovetenji an. iofo. decernunt, Ut archidiaconi ta les clericos conftitutis quatuor temporibus ad ordines ducant , qui per fede totum pfalterium , hymnos , & cantica , epiftolas , evangelia ,

turn

veraciter

ac

&

Rrr

ora-

v6

t.II. Capi^ I377*

Hoc ftu-^eft: Ut unusquhque recle fuos pfalmos decant are pojjit.

Riculphus
inculfaeculo
nono
parochis
fuis
prsecipuum
Sueflionenfis
dium
cavit
Habete quasfo ftudium in pfalmos cantando , in divinos libros legendo,
in canonicas horas cuftodiendo, id eft Primam, Tertiam, Sex
Miflarum quoque celebratione , Nonam , Vefperas , & Completo tarn

primum

P-

500

L. II. P.

CANTUS IN RELIQUIS

I.

Pfalterium autem , praecipua divini officii pars, priM orationes fciant. "
fupponitur in ftatutis regularibus fynodi Francia an. 803. Ut fcho-

mum
.

Pref. 17.

&

hymni memoria commendata fuerint &c.

poflquam pfalmi, cautica
Noltris etiam temporibus non raro apud monachos obligatio eft raemout ait Radulphus Twigrenfis , princiriter tenendi pfalterium, /;/ quo

laftici

inculcat

beant

Agens

de continuando pfalterio, hoc praefertim

quod Jicut funt pauci dies dominici
multa feria it a pauca demult a feria, feu dies fvictorum trium letiiouitm.
fejiivitates ,

paliter officium
:

confijiit.

is

&

&

effe

Hildeimarus
terium in

comment,

in

officio

in reg.

Romano non

S.Ben,

canitur

i8-

c.

Totum pfalunam-

habet:

fie-

tcunen pracipit regula per

C5?

quamque feptimanam totum omnino effe canendum cum canticis fids.

Inter labores Alcuini in fecefl'u fuo Trtrqnis etiam ponitur
eum pfalterium Davidicum per hebdomads dies difpofuifle.
Perfaepe vero apud mo,

nafticas congregationes aut integri pfalterii

ftatas

horas canonicas pfalmos decantandi

Gerardus

de quo

codiculum breviatum ex pfalmis

clefia

fratribus folito

dum

Vincentii
t'umalis

Hifp.
dit.

Thomasii

In cod. Vatic

^eftioncm

n.

qui flores pfalmorum

fine

canonicis

cantu

In Petri diaconi

cum

198

quo

uti refer 1 11 r in pratf.

plerumque

licet

non

folemnis

ita

aliis

1.

orationibus interim de-

&

Mi flam

facrificationis

habetur index

flores

pfalmorum,

libr. Bibl. S.

&

alius ora-

ad P.I. T.I. de liturg.

Prudentii

cum

alias

epifc.

&

pfalm.

Tricaffini

edi-

de publico pfalmorum cantu

enim

iugis fuerit pfalmo-

etfi

fuit.

difciplina

Cajinenji

apud

P.

Herrgott

p. 3.

Quando ecclefiam intraverint, vel de ecclefia exierint,

five ad comedendum
vel bibendum venerint
pfalmos decantent.
Cum decanus percutit cymbalum ad vefcendum, pfalmos decantent." Sin-

P ra?ce ptum extat

fcriptus, in

faec.

in horis praefertim

ufus

XV.

Pfalmodinad

XL

ufus

eft

cruce redirent,

Haec autem ad nos non pertinent,

agamus

rum

circa

enumerantur:

cum

fratres

celebrare ccepilfent."

aut partis alicuius etiam extra

S.Udalrici Auguftani narrat c. 4. Primavero

more crucem portantibus ipfe remanens in ec-

in vita

expleta

cantavit, ufque

>>

medio aevo panis

Diaconi citmfubdiaconis, tefte Humberto in libro contra Gracorum calumnias

feu ipji
facerdotes facris amitii veflibus cum melodia pfalmorum azyma confperfum
gulari religione

eucharilticus parabatur.

&
F.

I.

c.

53.

in ferro

fequitur

paratum ex

Bernardus

capite 7f.

Cluniac.

ord.

Omnia

de bofliis faciendis.

proPatet vero ex

articulatim

manuum quando communem panem in

cum cantu pfalmorum fieri folitum: Apparent

de opere

ciebant fratres, id

in

fecretario proferebant.

piftrino fafe,

qui ha-

bent

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

bent manus idoneas vel brachia ad pattern faciendum

mox

Petrus

C. V.
,

alii

Herrgott

501

cantent pfalmos.

Quando fa~
rinam confpergunt aqua, vel pattern faciunt , pfalmos decantent. Antiquiifimum morem libro primo indicamus, inter pfaknorum cantum manibus laborandi.
De quo in S. Sturmii Fuldenfibus confuetudinibus apiid P.
Herrgott. Poft lectionem autem capituli exeundum eft ad opus quod
prascipitur a priore, cum fumma cautela in pfalmorum modulatione
vel mom
"
Pfalmodiam
articulatim
conlocutionibus.
fpiritualium
rerum
defcri
bit Bernardus loc. cit. de opere manuum apud P. Herrgott.
Hasreo
iterum, an, quod de fratribus ad refectorium in S. Sturmii Fuldcnjis
abb. confuetudinibus legitur nonnunquam, ad peculiarem ftatis tantum dieEt

laudatus

apud

Cafinenfis

P.

p. 3.

iji.

dominica Palm. Completa Miffa vadunt cum

Et paulo poft de fabbato S. Pofl Miffam peracla
Et mox Domin. Relurr. FU
vefpera vadunt cum pfallentio in refectorio.
nita omnia
completa, procedunt in refectorium cum pfallentio.
Et pecuPeracla autem Miffarum folemnia, hu
liariter iterum fer. III. hebd. pafch.
cipientes antiphonam eunt in refetturio.
Ad rem eft diftinctio in regula Mabus pertineat ritum,

p. 7.

veluti

pfallentio in refectorio.

(>.

&

Pfalmi refe&ionum tarn pofita,

menfa non funt de feptem canonicarum vice horarum, fed
DEO de benedicenda, aut comedenda efca per gratiarum

qualiter pfalli debeat in refectorio:

giftri,

quam

levata

peculiariter
actionem praebentur; fine antiphona directanei dicantur; fed in diebus feNe hie praeterierirn , quod in chro ftis cum antiphona vel alleluia.'"''
nico abbatia3
puis

S.

facerdotes

fet

vox

tes

cantando

Trudonis

&

clericos

VIII.

apud

&

Trudonis

unde

Dacherium
Eucharii

ftrepitus in

menfa

t. it. fpkii.

legitur in praeci-'"/^-

689-

conveniOTe ingenti nu:

Ut

vix audiri pof-

legends in eminentiori loco.'.

Indeque furgenvocibus, quod ad feitum pertineret, fratres Miferere
cantantes ad ecclefiam procederent. "
Apud Gracos etiam

licet

altifona

altis

mei DEUS
habetur officium fingulare

XVI. Pfalmorum

cum

lib.

monafterii SS.

feftis eius

mero

c - 43-

d7ro^7rvov.

cantui iunguntur antiphonse

&

refponforia

quod

eft Ufus

antiphonis vel refponforiis pleniflime atque fuaviffime canere, ut habe-

anti-

phc narum

tur in capitulis

monachorum ad Augiam

directis

apud Baluzium

in append.

capitular. Antiphonse ufu antiquiflimo ex ipfis pfalmis, cum quibus canebanUnde videntur vocari pfalmorum capitula apud Getur , folebant excerpi.

Museum

Maseum

cj s .

t.ii. capita.

f " I382 '

hortatu Venerii epi- d c wy,

fcopi qxcerpfit ex fanctis fcripturis lectiones totius anni, feftivis diebus aptas, c- 79-

nadium

*."

horis cnnoiii-

ubi

feu

laudat

Rrr

qui

re-

,-#.

L. II. P.I.

502

CANTUS IN RELIQUIS

& pfalmorum capitula temporibus & le&ionibus congruenepikoporum

Ant ijiodorenjium c. 59. apud Martenium de
tia.
antiqua ecclefiae difciplina c. 4. Guilielmus epifcopus ad pfalmos antiphomonachis JEgyquod eft ad normam S. Benedicti
nas addidiffe dicitur
Idem T. I. Anecd. praefatiopti nullas ad pfalmos adhibentibus antiphonas.
nem muficae diiciplinae Aureliani monachi inferuit ubi religiofus presby-

refponforia etiam

In hiftoria

qui inter caetera religionis augmenta

figno pulfante , illico adfurgeret , extem-

ter Antifiudorenfis laudatur p. 124.

hoc

fibi

adfciverat,

ut bafilicae

Duni his & huiusmodirloreret artibus, qua ploque ecclefiam praepararet.

dam node cum a propria egrederetur domo , quae parieti haerebat bafilicae
in honorem S.Albani martyris , angelorum audivit chorum confona vo ce alleluia cum pfalmo CXLVIII. ufque ad finem pfalterii, qui attonitis
auribus ad oftium ipfius oratorii aufcultans didicit eum. Erat autem alle Una, quod mos eft cum fuperiore canere pfalmo diebus tantum dominicis

j,

quae in

catur vicibus

honorem

primo verfu femel

in

fecundo

in tertio tribus recipro-

& in quarto iterum a capite repetitur ut autem arbitror in

& individual competenter canitur Trinitatis." Idem repedifciplina mufica Aureliani in MS. bibl. Laurent. Florent. &
,

ri

ad calcem

MS. Vaticano Anonymi de

Notat ibiMARTENius hunc ritum

congruitque cum antipho-

muiica.

poftea proprium futile dominicae Septuagefimae

narum primaevo ufu

,

fanctae

in

tiphonis

bis

qui hac aetate frequentabatur pfaltes

ut in Regula S.

dianarum noctinm

Amalarius, ubi

Columdani

veluti

caput

vocatur

tertium de

in

cum pluribus an-

notlurnali

officio

quoti-

ordine antiphonarii infcribit

Nosfratres cantemus in no&urnali officio

totidem
pfalmos
quot
horae
funt
& ex ftatu
in nocle aequinoclionali
,
35
temporis difcamus debitores nos eife pro peccatis eorum intercedere, quofie

loquitur:

rum

oblationibus futtentamur.

Et ex fenis antiphonis, quas viciffim chori

admonemur &c. " Quae verba clare pro-

per fingulos verfus repetunt ,

antiphonas tunc port fingulos cuiusque pfalmi verfus repetitas
,

dune
fe

quod Thomasius

in praefatione ad

fuif-

antiphonale, a fe editum, miratur,

neminem obfervafie.
Exemplum adducit ex MS. antiphonarioMiffae
ad ufum cantorum miffo , fervatoque in bibliotheca angelica apud S. Augustinum in urbe in officio Sabbati faneti , ubi verfibus cantici Magnificat

ante fe

hoc modo Antiphona Vefipere autem Sab&c. Pfalm. Magnificat &c. antiphona: Et ecce terra motns &c. Pfalm.
Et exultavit &c.
Et fie port fingulos verfus alias iterum occurrunt antiphonae, ut iam retulimus.
Hie vero aliud autographutn exemplum ob 0fingulae interferuntur antiphonae

bati

culos

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

ponimus ex Refponfali Vatkano

culos

Nativitate

Domini

in evangelio,

id eft

C. IV.

X.

fee.

503

Num. 7017. in
cum diverfis

circ.

canticum evangelii,

Idem habetur

antiphonis ad fingulos verfus, ac tonis etiam diverfis.

in E-

piphan. ad Magnificat. In Pafchate item ad Bemdillus.

I "\ lorr^m^xceiOCdeo et rnTerrA-pTpchernrriibi

koTieniolutiTariTaflcluiiL

^CC"IX C
J

allelmaLS cvxrakeJ\J\7irav uer

bo covcepir airao -prmaifit targo xyeperrc regem

reepxm

exurcute-

TocLjmmo
fedchn

ixvp

mvgo urru mpeptr

7 / &c\cr(fvm&*r

{me-dolorc Hlvcxtorem

fictile

rum

Artacloyc cbcnr-uTcxnehxt

ommu

tplum regzm xn$er

<bcmCf&lufdajnohT*o

rhroruim etduzntoS axo^x^KThiXuf eft nobis

h <?dtc Jal uiror ^efrpefnetufdmin nuf in emirate aooitb 5<mowa^

Videre

apud

licet

M art en

um

alterius generis

exemplum ex Io an n

e Be

ant.

feftivitate S. Martini, d ^.
monacho in vita S. Odonis, Turonenfes
L L
nocturnum volentes] officium ad lucem ufque protendere, unamquamque

in

'

antiphonam per fingulos pfalmorum verfus repetere.

Quia eiusdem offibreves iunt
& eius temporis longio cii antiphonae ut omnibus patet
volentes officium ad lucem ufque protendere
unamquamque
res nodes
per
fingulos
antiphonam
pfalmorum
verfus
repetendo canebant. "
Hinc

Thomasius
manam

elicit

Praefat.

rationem

in Refponf.

quamobrem

&

Antiphon.

contractures

pag.

XXXIV.

ger-

cum

fint antiphonae, quae

pfalmis vel canticis canuntur in ecclefiafticis curfibus

quam

& Communionem

quae

in Mifla

nimirum quia
frequentifiimae
repetebantur
fingulos
pfalmorum
port
omnium verquam
illae
fed paucos tantum vel proprios
vel
fus ; hae vero port fingulos quidem
Aliud genus eft, de quoMARTENius
Qui
anpfalmi verfus. alternabant.

r tiquos (ait) noftros ritus monafticos percurrerit, is facile deprehendet, ncn

canuntur ad Introitum

OfFertorium

c.

ec&

4.
"'

IO

"

504

CANTUS IN RELIQUIS

P- 1 -

&

vefperis antipho raro in praecipuarum feftivitatum matutinis laudibus ,

cantici
Benedittus
fine
repetitas
fuifle
in
in
Laudibus
& cantici
ter
nas
,

Magnificat in Vefperis ; femel ante Gloria Patri , fecundo ante Sicut crat,
,

tertio, integro verficulo abfoluto." Qui ritus in Turonenji olim ecclefia ex

vulgari ufu obtinuit ; idque vocabant antiphonas triumphare , id eft , ter

Exempla eiusmodi diverfa referemus fequenti libro III. ex ordine MS.

DEI, qui in hoc noftro monafterio D. Blafii fseculis XIV. XV. &
XVI. fuit in ufu. Nefcio an hue pertineant Conftitutionum Chmiac. verapud Dacherium Canticum evangelii poll antiphonam quamvis ter
T. I. Sph-u.b'd
tamen adhuc & ipfius antiphona? melodia cantatur cum allerecantetur
633.

f.
fan.

operis

luia."

Apud

Guidon is

Herrgott,

P.

de antiq. monaft.

tres ante altare

refonent

hymnum

Petri

S.

Tres vcl quatuor

Felix per onmes

in fefto

difcipl.

difciplina Farfenjis ad vefperas ita habet:

&

tuntummodo

fra-

in

Duo facerdotes induantur cappis ad deferendum in

hac fynaxi cantent.
Antiphona,
Tu es Petrus & portmodum haec triumphaliter excenfum.

Nemo non videt, agi de antiphona ad Magnificats Simili fplicabitur."

,

f.

ter poftea de fefto AfTumtionis B.

66.

P er

p. 82.

&

>

triumphaliter

exprefte excipitur

XIV.

At de primis

aut ad fingulos verfus

Itinere liturgico

eflTe

hunc ufum

fit

Sancla

vefperis

Maria exorafem-

Andreje

S.

Vox tamen

antiphona non triumphaliter.

dum pluries
Moleon notatur in
etiam

nitus antiquatum

M. V. antiphona

canatur.

repetitio

quamvis rariffimus

triumphare,

paffim apud D. de

ut fuo loco videbimus,

id

nondum

pe-

Et iam fkculo

fit.

Radulpho

Tungrenfi ceu fingulare in antiquis antiphonariis Romanis notantur antiphonas in dominicis fuper Ecnedicite multiplicatae, fi hue
interpretanda flint illius verba Prop. XXII. illis, quae Prop. XV. habet , fimilia.
J,

AdLaudes

Romano

dominicales fuper Benedicite in antiphonario

multae habentur antiphona?

in aeftate autem fola,

quae in hieme

fcilicet:

fecundum ordinem dicuntur,

a
Tres pueri &c.

Econtra vero

ordine

in

Rom. Benedict! canonici, Guidoni deCaftello, qui poftea fuit Coelesttnus II. P. inferipto fub titulo Liber politicm, paflim occurrit
ut fub una
,

antiphona pfalmi in vefperis dicantur

f. 449.

Sabbato

in vigilia

Adventus Domi-

In ilia die ftillabunt montes. Sub ifta an ni ad vefperas incipit antiphona

tiphona omnes pfalmi huius vefperi cantantur. "
Et poftea: Sabbato
:

T. IV. Bibi.n

pp.
?' 6

Pari/.
j3

Septuagefima? ad vefperum tacetur alleluia

"

Sub una antiphona

3'

L. IF.

c. 2.

Foca operarios

&

dicitur

omnes pfalmi

Laus

cantantur. "

dum

ad vefperas feriales prima; hebdomads? Adventus

tur

port pfalmos alias easque plures antiphonas efle cantatas

run omnes

bunt montes

pfalmi feriales C&fttentur

,

&

ad finem cuntentur

eft

antiphona?,

Idem

praefcriptum
:

fub una antiphona: In

iita?

Domine.

tibi

Ad

ilia

ut videtur ad

addi-

vefpe-

die flilla-

Magnificat:

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

feat

Miffus

cum

cum

eft

Gabriel angelns

oratione

Ave Maria gratia plena

Deus, qui de beata

C. V.

Maria

505
Dominw

Virginis utero

&

te-

anti-

Ad Laudes vero ad fingulos pfalmos

phona: Ecce Domimts veniet&c"
expreflfe praefcribuntur antiphonaein dominica Septuageiima?
Ad niatutinas Laudes omner antiphona per ordinem cautentur.
Demnm obfervan:

dus

eft

hie

modus denunciandi

antiphonas

&

quern hodieque in Gallia

Ita-

eftque in Petri Amelu libro de Caeremoniis S. R. E.

apud
ordo antiphonarum annuntiandarum a).
In antiquiflimo codice Veronenfi orationum ritus Gothico-Hifpani cum operibus
V. THOMASii,a /o/!Blanchinio edito,paflim etiam antiphonas notantur, orationibus congruentes , uti de Adventu D. dicitur:
Iriciphmt orationes de
Adventu Domini qua per fingulos Matutinos iuxta autifonas congruentes
Rem optime declaravit Ven.
ufque ad Nativitatem Domini funt dicenda.
Cardinalis praefatione in pfalterium cum canticis &c. ex Cone. Agathenf.
ut pofi antiphonas
collecliones per ordinem ab epic. 30. ubi praefcribitur
animadverti

lia

Mabillonium

Tit. VI.

a
t-

44*;-

fcopis vel presbyter is dicantur.

Id

quod

nunquam

(inquit)

intelliges

nil!

ritum pfallendi Galliarum antiquum pernoveris , quern in praefenti (aliqui bus tamen immutatis) repraefentat breviarium Mozarabum, Hifpaniarum
fcilicet ritus antiqui, confimilis omnino prifco illi Gullicano veteri.
in breviario antiphonas habentur cum acceffione plurium verfuum ,

Eo
poft

quae ut plurimum ex pfalmis, aut ex prophetis funt de quos repetantur

Hifce antiphonis fingulis orationes fubiunguntur ex eodem ipfo
fumtae.
" Ufus
pfalmo decerptas, unde antiphona proxime cantata excerpta fuerat.
:

etiam

antiphonorum in ecclefia Graca ante pfalmos ,feu potius ante verpfalmorum fefto aptos ,ut notat Goarus b). Antiphonorum hirmus,

eft

ficulos

feu
a)

Subdiaconus papx ftando capfte inclinato fubvoce incipit Rex pacificus

& poftea fie&it genua ante eum , & itenjm papa reincimiffa

pit

riis

gis

antiphonam

qua

fedet

dicta

ftatim

dicit

fubdiaconus

fenioribus

papa

hymnum

minicis

eundem

hymnum

formula

Poftmodum

tcrtia ftatio excipit,

Deponitur
Subdiaconus vero

antiphonum

papa
piunt

b)

earn

AvtiOmvcMQ

ficatu

fumitur

&

Poftquam cantores

reincipit.

Magnificat

?fc.

typica dicuntur,

rum

inci-

"

officio

vocatur

foleinnitatem

verficuli

tropario proprio folemnitatis

ftatim

poftremis

ecclefiaftico,

rem

1.

Tertiw,

L.

II.

c.

P.I.

exprimens.

&

Sss

tertium

pfalmorum cum
cuius vicem,

Sextrequc odoe,

ex va-

Mart. Gerbert. deMusicaEccl.

quas

Beatitiulines occupant,

five Paracletices recitantur."

inquit p. 123. ) ftri&iore figni-

pro

ha;c

&

adneiftitur

Temper mitra quando cantat.

antiphonam ad Magnificat

ma-

reincipit.

incipit

Et

recitantur.

ftatim

&

qui

fecundum

aliquis de

incipit

acolythis

Dividuntur in primum
antiphonum.
In primo poft fingulos verfus recitatur
Pvecihm Deipane fulva nos.
In fecundo pro folemnitatum diverfitate verfui

cho-

adiutoribus vel

pfalmorum

exprimunt, collefto.

antiphona pro magna anni parte in diebus do-

Et paulo poft )
Nota quod
fubdiaconus cum uno acolythorum denunciat
antiphonam papx & cardinalibus.
Capitulum
rus reincipit &c.

diverforum

verfibns

folcmnitatem

cum

in qua-

troparia

Adi ipfiun aucto-

506

L. II. P.

I.

CANTUS IN RELIQUIS

S. Germanus in Theoria
Antiphonae
funt
prophetarum praedi
t. if. Bibi. rerum
pp. Pari/.
FiliiDei."
pnenuntiantes
adventum
Miram
vero hinc Durandictiones,
3j
exfculpit: Recte igitur (inquit) fecundum eetymologiam
antiphonae
dus
z.jp:c.%.
ius tonum melodia pfalmi informatur, quia dileclio opera noftra infor<pv(^, quod
mat: & fecundum hoc dicitur ab *m quod eft contra,

pfalmodiae determinat, unde

feu melodia toiium

ecclefiafticarum allcgorizat

&

fecundum melodiam

quia pfalmus

eft forms:
antiphonis concinendis
ternus
l. jr.

c.

7.

fuisque pfalmis Vel verfibus chorus choro

in

refpon-

earum impofitione antiphonarum ordo fcrvabatur alut una quidem antiphona ab uno cantore unius chori inchoaretur,

debat alternis

alia

Ut vero

eius intonatur."

ab alio

alterius chori,

Hanc

rium:

ita in

femper

ficque deinceps

vicifiltudiuem

cbaritaiis jignificant

iuxta

alterne

cantor es

Amala-

qui alter natim

Id eft, incipiimt, ut recle Thomasius

ex utraque parte autiphonas levant.
Ordinem vero imponendarum, profequendaruinque deinceps exexplicat.
plicat eundem, qui modo fervatur, ut inchoetur ab uno unius chori,
ab utroque nimirum choro , quomodo
finiafur a pluribus utriusque chori
paulo poll antiphonam poft pfalmos communiter ab omnibus cantari dicit
Nee id omnino effe hodie oblbletum quod poftea de neumis in fine antiphonarum dicit, fuo loco videbimus: Rurfus (inquit) in quibusdam ecclefiis

&

^v.

3*

neuma, feu iubilus

quia beatus populus, qui felt iuEhVautem neuma, feu iubilus ineffabile gaudium feu mentis
bilationem.
exultatio.
Ideoque
in diebus ieiuniorum & afflictionum non debent fieri,

in

fine antiphonae

fit

&

&

fit neuma in unica

finali littera antipho ficut nee in luctu citharizari
Produclo nimirum cantu fine voce , feu ut Durandus dicit verbis
,, ni."
,

cum neuma. Addit tamen In magnis feftivitatibus non

quam etiam minor es exultent hide eft
quod in quibusdam
tarn maiores
vox non fignifcativa in vocem Jigniecclefiis, in qui bus neuma non dicitur
quia loco iubili
neuma tropi # fequenticz decanficativam convertitur
iubilando

omijjis

&

&

maiores pafjim admittuntur, 5? ideo comad quas laudes minor es

muniter ab omnibus decantantur.
Obfcurum eft , an haec ad antiphonas
officii canonici pertineant, in quibus tamen, ac etiam refponforiis, praefertim
tempore pafchali frequenter fieri neumas alibi idem teftatur locosque citat

tantur

In quibus antiphonis dicatur

in tempore pafchali, dicetur fub

ubi de
quare hoc potius fit
de Laudibus matuthns. Iubilus autem diverfa

ipfe varios fui Rationalis,

neuma

tit.

feu iubilus,

locis in eodem
de neuma , quas

&

refponforio faepe
fit

agit:

illis

per alleluia

fit

fignificat

&

in diverfis

dicetur in VI. parte fub natali.

Item

in IV. parte fub alleluia dictum eft."

o
XVII.

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

XVII. Dicuntur autem antiphonae
pfalmodiam

Idem

elt

cui refpondent

ac

fi

Sicut

ad Idtiones

dixiflet

&

idem

Durandus)

ait

refpecru ad

Refponforio-

item -

partem pro toto ponens, quas folent

cuius rei hanc non inutilein reddit myfti-

nes propter difciplinam

507

refponforia refpedtu ad hiftoriam." rum

omni officio
cam rationem Amalarius: Saepe inculcatum

fequi refponforia in

C. V.

ecclefiafticam

qua?

refponforios fequi lectio- De

eft,

non

Et
turn 'habere in fua fchola , fed facrores."
Sacram. Cantor, inquit, furgit ad refponforium

vult auditores

Honorius

tin-

legis

Auguftod.

c.

mtu

47.

qua audierunt doclrinam in letlione furgant ad acliones bonas in operatione. Cantorem ftantem refponforium praecinuifTe, etiam Amalarius teftatur deOrd.
Surgit cantor a fede
antiph. c. 1
exaltat vocem in refponforio,
Agit
refponforiorum
idem de diverfis generibus
de refponforiis
qua pratitulantur de aucloritate ex perfona fynagoga credentis
quod pertinet ad materiam
ex perfona filia,
Et poftea de refponforiis pfalmorum cum alleluia
quae folebant cani tempore pafchali
in feftis Domini
& Sanctorum. De
ficuti etiam qua pratitulantur rerefponforiis enini pfalmorum generatim
gum, de Salomone &c. poftea agit ordine, quae ita vocabantur iuxta conut ipfe vocar. ordinem canonicum
quo eiusmodi facrae
textum officiorum
eisque aptabantur refponforia.
Diltribui autem femfcripturae legebantur
per folebat fcriptura per annum de tempore & Sanctis cum pallionibus Martyrum ac vitis Sanctorum aliisque leclionibus. Antiquiflimos ordines ede,

ord.

tb<m.c. 4.

ut excitet mentes,

&

<"

S3-

c . 54.

mus
in

inter

novo

monumenta

Liturgiae Alemannica.

Illuftre

tractatu diplomatico habetur ex

omnis fcriptura fantli canonis ab

canonis decantandi in

do pofcit, pafionis

ecclefia

initio

fancti

Martyrum

huius rei

Cod. Reg. 3 83
mini ufque in finem.
6".

Petri

documentum

Cantatur autem T.in.p.

Et fie or do eft 3s8-

Similiter trad,'at us

fc.

& vita Pair um catholicorum

prout or-

Di-

leguntur.

ximus iam, diverfum refponforiorum decantandorum ordinem tunc fuiffe,

dequae nimirum integra a cantore primum cantabantur ufque ad verfum
alia ratione in Romana
inde a choro repetita
quam Gallicana ecclefia,
ut iam Amalarii fuperius adduximus locum. Hinc (ait in prologo de ordine
antiphon.) notandum eft, neceftarium nobis eflb
ut alteros verfus habeat
Romanus
quoniam
altero ordine cantamus
nofter
antiphonarius,
quam

J,

refponforios noftros

finito verfu
3,

eius

ac

fie

quam Romani.

a capite incipiunt

llli

nos verfum finitum informamus

unum corpus.
quorum fenfus cum mediis

facimus de duobus

refponforium

refponforium per latera

Ideo neceffe eft
ut hos

in

refponforiorum conveniat,
verfus quaeramus
Romani erverbis verfus."
ut fiat unus fenfus ex verbis refponforii,
go tunc poft verfum integrum repetebant refponforium ; Galli vcro in re,

&

petitione

illius

verfum parti coniungebant

cui

Sss

fenfus magis congruebat,

uti

nunc

uti

CANTUS IN RELIQUIS

L. II. P.I.

508

Romano

in officio

ut quando plures funt verfus

ita,

etiam partes dividatur refponforium

primse Advcntus cum pluribus verficulis,
:

caB

&

in plures

primo refponforio Domini-

veluti in

De

repetitionibus cani folito.

&

fequentibus refponforiis prsefcribitur in ordine Rem. Benedicti Cahoc

Hcr.c tria refponforia ita debent cantari in congregationibm.
Prior
nonici
primum
ante
altare
cum
omnibus
refponforium
Gontanb
verjibus
fecundus
&f

^.120.

tit

Tcrthis

repetendis ufque injinem.

5?

prim

quintus

&

quartus fecundum refponforium jic-

fextus tertium refponforium.

Singularis locus ante al-

cui in Mifla erant ambonis gradus

tare delignatur cantandp refponibrio
"Quod dum etiam in folemni refponforio matalis Domini Metis
dellinati.
,

Agobardus

fieret,

Confiderentur etiam verba, inquit in libro

quod quafi de myjlerio nativitatis Chrifli com-

redarguit:

de Corredione antiphonarii
pojitum contra morem notturni officii ab emiucntiori loco pompatice concreSingulare hoc erat refponforium , uti mox memoratum ex ordipabat.
,

ne Romano
natali

&

cum

&

pluribus veiliculis

Patri

Gloria

refurrectione dominica folenme

quod

etiamnum in
autem Gloria ad-

Ordinarie

ell.

Benedictum.

iungitur poll ultimum refponforium iuxta S.

Id AitfALARiusa)
temporibus non cantaretur Gloria poft verfum, fed repeteretur refponforium, ut ait cap. i. additque a modernis apoltolicis additum fuiile hymnum Gloria Patri &c. poll
Quam in rem iam fuperius attuli canonem concilii Toletani IV.
verfum.
qui Gloria Patri in fine refponforiorum non adiungunt.
ubi redarguuntur
Quod oftendit antiquum illius ufum, qui hucufque etiam in refponforiis

Romance eccleiix

adlcribit inltitutum

cum

prifcis

D
ApudP.Her.-gottf. 446.

Ex conltitutionibus Hirfaugicnfibus S. Wilhelmi

conltat, utrumque tamlongum, quam breve refponforium modo ab uno
modo a duobus aut pluribus fuiife cantatum Sihebdomadario cantore
quod
militer quoque primum quodque refponforium tarn breve quam longum
brevibus perfeverat

b).

ad matutinum five ad vefperas

fubtrahit
Off.

fe,

c. 8-

inter dum

cum duo

eft

cantandum

nee tunc ipfe

Qua

de re Isidorus de eccl.
inquit, idfolus quisque agebat nunc unus inter dum,

id vel plures cantabunt.

Ante autem

ipfe cant at

duo vel tres com'muniter canunt

Id etiamnum obfervatur

in plurimis refpondente.

choro

ut pro ratione folemnitatis unus aut

plures

uf-

que
a)

Ab

initio ( inquit )

fponforia de paflionc
refponforiis

b) ,,Poft
grertfis

quam

&

tcrtio

cantabantur refpnn-

quern ordinem monftrant re-

foria a cantoribus,

cantabatur

Gloria. Patri

prop. 12. )

non enim ab
Gloria. "

(inquit

reuetitio

brevia refponforia

quae

in

cum
Tun-

debet effe brcvior,

fervant
in

officio

officio

de

Ramatti
divino

Romano ad

Primam , Tertiam, SexCompletorium dicuntur , &

fumuntur
excepta prima.
Verfi-

pfalmis

tiquis

cium

in

luudes

valem,

qui

in

parvis

debent

refponforium

&

&

in an-

fimiliter de

Bcncdiciiman vero
verficulos

horis

vefperas

Ambrojiano

nominantur

capitula

fumi

&

&

parvi

libris

pfalterio

ad

ut

Nonam

culi vero

RadulphuS

verfum , ut etiam
Sunt etiam
Cartbttfienfes.
poft

initio

parvas boras

ram

habet

unicam le&ionem

breve.

"

offi-

&

ad

afti-

DIVINI OFFICII PARTIBUS. C.V.

509

In variis exemplis modulationis refponque quatuor refponforium canant.

foriorum brevium, quae ex antiquis libris affert le Beuf, plerumque clericus nominator, qui choro praeeat refponforium; at varise fimul perieilefes
occurrunt in fine ubi vox in tertiam prope finalem ad fpeciem quandam
unde palam eft , duos faltem fuifle, qui caneveteris diaphoniae defcendit
rent, nimirum pro ratione feftorum , ad quorum etiam folemnitatem erant
Eodem pertinebant neumata , ut fupra capite III. . 4. pecuperieilefes.

Tr. furie

chant -P-

J 39'

liariter

^^

notavimus.

Hymnorum

XVIII.

tarn in occidental^

novem,

omnibus

in

quam

divini officii partibus frequens eft ufus Hymni.

orientali ecclefia.

'Gracorum hymni ex odis comfeu quandoque etiam duo-

feu quatuor, feu tribus,

ponuntur feu
bus tantum, & ex ea numeri varietate diverfum quoque nomen fortiuncanon enim dicitur hymnus qui novem tetraodium qui quatuor,
tur
diodium qui duabus odis conftat.
Singulis hirmus
triodium qui tribus
,

& praeterea in hymni fronte certus tonus

pluribus
ex
coalefcunt
tropariis, quorum poftrema plerumOdae
notatur.
que Trinitatis & Deiparae laudes continent, indeque Triadica, & theoPrimae tropariorum litterae in unum coniunftae Acrotocia nuncupantur.
Quae omnia explicata videre potes in diaftichiden haud raro effingunt.
veluti regula cantus,

praefigitur,

Quirini de hymnis quadragefimalibus Gracorum & eorum

au&oribus, quorum ingens eft apud Gracos numerus univerfimque copia
triba

Card.

II.

maior quam apud occidentales , ubi aliquando in Hifpania reiici funt vifi.
In Cone, nimirum Bracar.l. c. 22. ftatutum fuerat, ut extra pfalmos vel
A Concanonicas fcripturas nihil poetice compofitum pfallatur in ecclefia.
a
cilio Toletano IV. a) iterum funt audorati praefcriptique , atque ubique in
decantari
hoc medio aevo foliti, S. Ambrosii praefertim nohoris canonicis
mine & exemplo , unde etiam Ambrojiani, ut iam dixi, vocantur five eidem ex vero aut falfo adferibantur, quales iam fuo tempore explofit Walafridus Strabo, de eorum in officiis divinis ufu agens, iuxta praefcriptum De rebutted.
c - 2 ?-

praefertim
a) In Cone.
dio in

IV.

Tolet.

c.

13.

circa

an. 633.

tyrum triumphos compofiti

hi

fie

Quia nonnulli hymni humano ftulamlem DEI atque apoftblorum & mar-

ftatuitur

effe

nofcuntur

ficiit

quos beatiffimi Doftores Hii.ariuS atque

Ambrosius
cialiter

ediderunt,

reprobant

fan&orum canonum
exiftunt.

quos tamen qnidam fpe-

pro eo

quod de

Sicut igitur orationes

nos in laudem

DEI

ulterius improbet,

fcripturis

vel apoftolica traditione

,

ita

non

hym-

compofitos nulhis veftrum

fed pari

modo

Gallia Hiffa-

ttiaqve

celebret

excommunicatione ple&endi,

" S. IsidoRus, qui huic Concilio prxfederat (lib. I. c. 6.

de offic. ecclef. ) de hymnis S. Hilarii &
Ambrosii agens Inde (inquit) hymni ex
quia eius
eius nomine Ambrojiani vocantur ,
tempore primum in ecclefia Mediolanenji celequi

hymnos

brari

reiicere fuerint aufi.

coeperunt

cuius celebritatis devotio poft-

hac per totins Occidentis

ecclefias

obfervatur.

Carmina autem quxcunque in laudem

cuntur,

hymni vocantur. a

Sss

DEI

di-

5io

L. II. P.

pnefertim regulae

CANTUS IN RELIQUIS

I.

Benedicti

S.

Hincmarus

a).

in libro de trina Deitate

hymnorum Benedict inis ex regula praefcriptum exiftimavit b). Hymnorum in horis canonicis fuo tempore confuetorum copiofam recenfionem init Radulphus Tungrenjis quales & adhuc plures alii
reperiantur Roma in hymnariis ai*tiquis, & in officio Ambrujiano: neceflfarios autem hymnos & authenticos admitti vult, & fecurius de communi
cantari
quam ut locales & apocryphi admittantur. Turn vero de vario
peculiarem ieleclum

b
Pro$of.

13.

eorum ufu
c

ad Romanian ufum fervandum paflim

recenfet deinde eosdem
qui nunc in ufu funt in officio

in horis canonicis loquitur,

cohortans c):

&

dominicali

hebdomadam hymnos,

per

feriali

Romano

hymni ferialcs
(his autem Alennmnis

ufu unicam

fubditque

facilem habent notam.

&

Omnes ifti
De no-

omittunt nocturnales, ut Colonienfes: aliqui

aliqui

M omiflis

laudum hymnis nocturnales ponunt ad laudes, ut Leodienfes

omnes

feriales

&

omittunt,
Securius

Pradicatores.

dominicales

in feriis

morem Romanum. "

fequi

et

aeltivales

alii

repetunt

ut

Id quod nunc

fit

in
a)

In

quoque (ait)

officiis

dict us

hymni dicuntur per horas

navit,

Ambrofianos ipfe nominans

telligi

Bene-

qnoe fanftns

abbas omni fandtitate prxcipuus ordivcl

vult

illos

Amerosius

quos confecit

quos

canonicas,

in-

vcl alios

De

c)

hymnis autem metricis valde curandum

ne cantcntur aliqui,

eft,

Ut fupradidhim

nofci poflunt,

ad imitationcm Ambrofianormn compofitos. Scien-

autem

confueti

qui

ncquaqunm ab

bile

enim vidctur

illo

funt

confequentiam

brosio
ftrant. "

factos,

Incraii-

editi.

ilium tales aliquos feciffe,

quaks multi inveniuntur

fenfus

Ambrosio

ab

id

habentes

eft

qui nullam

infolitam

Am-

demon-

in ipfis didlionibus rufticitatem

Sextam ,
more Romano non

tono

&

mutantur

facili

vel

Ad Primam
Nonam hymni

&

in

tono fervari de-

Aliquorum autem congregatio paucis

illos horarum hymnos cantat fub

temporibus

ultimo verfu variato.

feftivitatis

in Completorio

agunt contra

b) Si ( inquit ) ita, ut fcriptum habetur in beati

Benedicti regula , quam iureiurando fe ob-

minori congregatione fnb

bent.

editi,

quia non funt generales,

vel

Tertiam

&

approbati

metrum habent corruptum.

quia

dum tamen multos

pntari

nifi

Reprobi autem ut plurimum

eft.

hymnum

Romanam

audtoritatem

nem

beati

Benedicti

tim

poft

pfalmos

tuor parvis horis

poft capitulum

in

locatur

hymnus

quorum
ficut

Qui

dicunt,

&

ordi-

officiis fta-

in aliis

dicitur ante

qua-

pfalmos.

fervaturos profeffi funt,

Et

tes

hymni , in principio , & in fine.

Et fimiliter in Romano & Benedictino officio,
ad ncdhirnos dicitur unus hymnus , & ad laudes alter
& hoc fervant omnes religiofi &
Italici , Gullici & Anglid
Akmanni autem in

obedientes, dependeneidem fanftiffimo Patri imo Sandlo Spiritui,

eum

qui per
fiis

lociitus

eft

reli&is

non

fuperftitioforum compofitionibus,

brosii

Sanctus

ficut ipfe

necefla-

Sanfti

Benf.dictus

Amproe-

Ambrofiano

in

hoc degenerant, ad

diurnis ac nodlurnis

&

vel

quibus
preces
libus

&
&

catholica

fides

ufi

redolet

mirabilis eft compofitio

ex

ficut

ilorum

laudibus

merith

nymni
inclyta

fuerint

&

funt

pofitorem hactenus invenire

eft

cuiusqi'.e

ncquivimiis

Deltas

trina

dalum

in

moveant. "

dicunt,

quibus videtis, quos fe-

fina-

fomnum

San-

aut fcienter aut nefcienter fcaa-

ecclefia

Ex

ad laudes raro.

com-

ta-

ubi cantatur vel potius blafphematr.r Te

litate,

nodturnos nullum

Ubi de hymno DEUS Creator

Qui eft ( inquit ) Ambrojiantis
vefpertinus qnotidianus, cuins meminit AuGUStinus lib. VII. confeifiomim
quando per

ne pro

cuius initium

gandia,

piae

in

matutinas femper

nominatiffimorum atque orthodoxorum hymnis , de quibus fufficienter habent in

cepit

ad

officio

dicuntur duo

qui

debeatis.

fermo

incidit

"
:

tris

luchi anxio

recepto,

fratres

fnit

minpres

6c

in dolore

mortis

ma-

Et hun.c hymnum
plures male omittunt,

curatug.
alios
,

quia authenticus

eft

"

&

miiltum pulcher. "

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

C. V.

I I

quos recenfet magno nuniero hyninis de feftivitatibus Domini & Sandorum, ac de communi; fed cantus fucceffu temporis multum
Qua
a primaeva fimplicitate degeneravit pro ratione imprimis feftivitatum.
de re infigne habetur documentum de hymnorum apud Cluniacenfes Canto,
apud Ulricum de antiquis Clumacenfium confuetudinibus
Quamquam z.
fit
ita
(inquit) illorum hymnorum melodia, qui cantantur in pafcha

in plerisque

II.

e.

25.

plana, & indiredum

magis folemnis, quam
,

&
fi

in ipfo facrofandae dominicae refurredionis

iidem hymni ad aliquem, ut

ita

non

dicam, priva-

quod nobis relidum a fimplicitate feniorum no turn diem pertinerent

Quod ipfi haud probatur , unde fubdit
ftrorum adhuc ita tenetur. "
idonea
effet
quae id Domino abbati fuggereret,
perfona
fiqua
Et'

"
iuberet.
emendari
Cernimus in antiqua hymnorum
fuaderet , fortaflis
:

&

&

melodia nobis relida,

dulphus, hymnos

iam fuo tempore

feriales

Romano ufu

in

officio

&

unicaln

feriali

notavit Ra-

facilem habere notam.

5

Quod intelligendum eft, ut fingulis notis fua refpondeat fyllaba, fine neomarum interftindione plurium fcilicet notarum in Ulricas fyllabae tradu,
,

ut in

hymnis

aliis

fit

&

atque difcrimen hoc adhuc hodie obfervatur,

gra-

datim procedit in officio feriali dominicalique, in Adventu etiam & Qiiafeftivitatibus exceptis tarn Domini
quam Sandorum, fecundragefima
dum eorum non gradus folum verum etiam hymnorum argumenta ftudiofa ac pulchra compofitione ad fenfum etiam exprimendum movendumQuod ex ingenti ftudio mediae huius aetatis in
que affedum fefto aptum.
,

cantu Gregoriano nobis reliclum

eft.

XIX. Sunt & alii hymni nullo metro aut rythmo compofiti non mi- Te deum
nus crebri aut celebres in divino officio: Eft autem (inquit faepe lau- UUDAMl s
'

Radulphus Tungrenfis) hymnus laus DEI cum cantico

ut eft
hymnus Gloria Patri, qui in fine pfalmorum dicitur: & hymnus Gloria
quern angeli Chrifto nato cecinerunt: & hymnus Te Deum
in excelfis
Graci $ohXcyia,v
laudamus, ab Ambrosio & Augustino compofitus. "
[MydAriv iy [MKgclv glorijicationem magnam
parvam vocant hymn. Gloria
datus

T Rl /
Prof.

&

&

Gloria Patri utrumque

canonico frequentatum.
Quaedam etiam partes hymni Te Deum laudamus in cantico matutino ex
cod. Alexandrino ultimo tomo Polyglottorum anglic. habentur.
De quo
nunc non difputamus, quis audor fit; de eius vero ufu poftea iterum recurret mentio, ac paulo ante de vigiliis nodurnis,
fuperius occafione

in excelfis

in

officio

&

hymni Gloria in excelfis diximus, quern fequi folet, ita ut etiam ritu Romano in dominicis Adventus & Quadragefimae quando non dicitur Gloria
in excelfis, nee hymnus Te Deum laudamus dici confueverit.
Qua de re
,

monachis

XIII.

Benedicts in quodam Gallia Concilio litem motam ex Rod.

Glabro intelligimus, quod contra ufum Romamim dominicis Adventus &
Quadragefimae hymnum Te Deum laudamus ca'ntarent.
Qui dum praefcriptum regulae S. Benedicti a S. Gregorio approbatae praetenderent, in ea
monachis

1.111.

c.

3.

S.

confuetudine funt
T.v.

anted,

t.ii. at.

CANTUS IN RELIQUIS

L. II. P.I.

512

relicti.

Quam

Muratorium,

$r

ubi

antiquiflimo or-

Marten ium

,,

Te Deum laudamus, & verfum cum Kyrie elcifon.

Et finiuntur
Pertinet hoc ad celebritatem diei dominicae, de qua iingularem
vigiliae. "
propofitionem habet Rauulphus
Dominici dies feltive
feriales vero
Et hoc excellentius obfervatur in officio
humiliter debent inofficiari.
Ambrojiano
die
dominico
in
quo
nullius fancti etiam Virginis gloriofae

Ted occurrens in ilio transfertur.

Romanus autem ufus
feftivitas agitur
caeteris ufibus pod Ambrojiauum melius fe habet, in quo omnia feita no T
vem lectionum cedunt dominicis, nili fint B. Marine, S. Crucis, Ioannis
Quando autem
Baptifla, apoftolorum, & proprium cantum habendum.
habere
locum
non
propria
hittoria
omnis feitiin
alia
dominica
poteft,

xv.

licet in

Omni tempore diebus dominicis lefecundum tempus, quod fuerit. Sequitur hy-

habetur:

ita

gitur lectio fancti evangelii

Prop.

etiam obfervare

dine Romano, monaiticis congregationibus accommodato, apud

mnum

vitas diftertur. "

Loquitur de dominicis, ubi pro temporum ratione

lin-

commemoratio.
Quam
in rem lingulare aliquid deinceps commemorat, quod dicit obfervatum fuifle
generali confuetudine fecularium & monachorum
quando nova hiftoria
gulares biblicae lecriones habentur, aut myiteriorum

eft

inchoanda ad vefperas fabbatinas ex iucunditate refponfoiium

Quod

tatum.

fimilem

tur,

&

modum

fit;

ut quoties

fervant,

nee quod poitea

ficut

n Romani

itaferre:

Te Deum

dicit,

ultimis

dicitur,

can-

ipfe

vero

refponforiis

ultimum omitta-

Sed dictum modum non

Idem antea circa hoc fingularem antiquum
Item Gloria Patri refponforiorum Roma in li-

Gloria Vatri ad penultimum obfervetur.

fequuncur
Prop. xii.

noltro ufu haud

ufum Romamim tantum

addit,

fuifle

alias

ufum Romanum

nationes. "

notarat:

bris antiquis reperitur integre cantatum ad notani toni, ficut facimus poft.
Et quia pofteris non placuit totum decantari , ideo decife
introitum.

cantatur in quolibet oclo tonorum ufque Sicut erat.

plures folemnes
tbujienfes , Colonienfes, Leodienfes

&

ria Patri

repetitio debet efle

brevior

quam

Et

ita

ecclefiae.

cantant Car-

Poft Glo-

poft verfum, ut etiam fer-

n vant Romani

&

num pfalmi,

Romano ordine femper antiphona

Quod non convenit cum eo, quod fupra retulimus, fae T
etiam Roma omnes fub una antiphona pfalmos fuifle di-

cui,

fubiuncla erat.

pe in vefperis
ttos,

nifi

Carthufienfes. "

In pfalmis vero Gloria Patri fequitur to-

exceptis horis minoribus,

forte tunc poft fingulos pfalmos

Gloria Patri omiflum

fuerit:

Ro-

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

C. V.

513

Romano enim ordine (inquit Radulpuus) qui mente tenendus

nodis , in laudibus

&

in vefperis

eft in xi-Prcp.XP.

quaelibet laus fanda? Trinitatis

giliis

poft pfalmos decantatos foam antiphonam habere debet fubfequentem.

hie decor
tiphona decantatur. "

officii divini,

ut in didis horis

Aliunde conftat

j,

fiat,

&

in

aliis

Et

parvis unica an-

olim Romanos doxologiam Glo-

non ita frequentafle Hunc

Strabo
) nonnulli omnibus pene pfal itaque hymnum ( inquit Walafridus
refponforiis vero pau mis & interdum incifionibus pfalmorum coaptant
in
horis
Patris
Benedicti
fequuntur canoniftatuta
cioribus,
illi
qui
ut

cis. Roman* eum in pfalmis rarius, in refponforiis crebrius iterant." Nota

demum ex regula S. Fructuosi Sane in omnibus horarum iingularum
orationibus uodurno ac diurno tempore ad omnem pfalmorum finem
Eadem genuflexio ad
Gloriam cantantes DEO profternentur in terrain. "
ria Patri poft pfalmos aut

eorum

incifiones

Dt

reh.

tccUA

c ' ss *

orationem poft fingulos pfalmos a

c. 7.

XX.

&

S.

Isidoro regulse

verfus revocari poteft haec doxologia tarn in cantu <r/%,

Sic vero ad

quam antiphono pfalmorum

Quo

que gratis sixoXoyiet. dicitur.

verfus in Horologio,

&

p. 52.

men

&

notat

&

6.

<r<%#?

<r/%<

inter

omiffis

liturgicis

Gracorum annotari

n ovvjStis nxoAeyict,

?*%&&<

rfc

vocantur.

inquit p. 26.

aliis fignificationibus

tixw* vero

vet facra fcriptura excerpti ;

alternantibus choris per verfus, Wiq*

etiam nomine ventunt fingulares aliqui

libris

aliis

apud Goar. in euchol.

1

Columbano

praefcribitur.

refponforio,

n.

S.

n. 41.

is

&

p.

fus '

qui

foliti,

Alibi

nver-

difcri-

174.

verfus funt e pfalmis Davidicis

verfus paulo hngiores ab hymn'o-

nunc anc ?(%# funt conglobati aliquot

verji.culi unius totius formam refer entes >
ut a Davidicis verbis , qua
rtXcAoyeio-S-cii dktmtur, eruti am <r/%* quoque nomen acceperunt.
Huius difcriminis annotandi gratia W%w verficulum fixnqw verfum ubique interpretatur.
Occurrunt-in officiis Gratis etZty* *Afl^teAa wxfm>+ tt^oo-o^iu^ quae
vel peculiarem habent melodiam, vel aliis fimilem.
Hue etiam pertinet

grapho

ecclefiaflico

conferipti.

fiktip*

&

TTQOKiipivov

Mrixov praevium diftichum

feu verficuli

duo

e pfalmis Davidicis

excerpti, vel fcriptura? confeftim poft ipfos legendse, vel rei alterius fpecialis

decantandae materiam

& fummam

Qui

compledentes.

proprii funt

Apud Latinpi$**s dicuntur, ut notat Goarus.

nos varia funt verfuum genera in officio ecclefiaftico.
Pradre folet in offi-

illius diei,

irQOKtiptvct T*jg

cio canonico:

Deus

in adiutorium

meum

intende &fc.

Maxim e

frequen-

Columbanus pnefcribit hunc verfum in nodurno officio locum

tenentem poft fingulos pfalmos tacite decantando
ut habet in
pcenitentiali c. 20.
In communi autem omnes fratres omn,bus nodibus

tandum

S.

orationis

Mart. Gerbert. deMusica Eccl.

L.II. P.I.

tem-

p. .5.

. % 7 ,

CANTUS IN RELIQUIS

L. II. P.I.

514

tempore orationum

omnium pfalmorum genua

in fine

in oratione,

fi

non

infirmitas corporis obfuerit, flectere aequo animo debent fub filentio di centes Dens in adintorium mcum intcnde, Domine ad adiuvandum me fe-

Quern verfieulum poltquam

nflina.

a
c.

in noclurnis ab abbate dicendum, & in CompletoAlius in eadem regula occurrit verfus taciturniverfum clnforem b).
tatis, ob id,
quod penfnm diurnum ante cubitum claudat
fie haud
dubie dicTus.
Uium hie varium verficulorum eiusmodi notat Honoriis

Sacramenf,

rius

Augiiftodunenjis

Ue

hinc (inquit) fequitur verfus, per quern ver-

titur intentio ad alias: fcilicet de pfalmodia ad le&ionem, vel ad hymnum

evangelium id eft Magnificat , vel Benediftw; five ad orationem domi-

"'*?<

nicam

cuius prologus

nem, quam

c
C,4S *

se-

verfitm apertiunis

tat

44.

c - 57-

I. if.

ter in oratione tacite decantaverint,

Ufum conrtanter apud nos ferva qualiter a flexione orationis iurgant."

"Walafridus
declarat
laudatus
turn
a). Regula Magiltri haud abfimilem no-

tie

of.

Kyrie

elt

facerdos

folus

Chrifle eleifon: feu ad oratio-

eleifon,

dicit.

"

Eadem

profequitur

Amalarius

c).

Addit aliquid de verfu Benedicamns Domino, quern beneditlionem vocat, adiun&amque refponfionem GratiarumaUionem. Hocenim (inquit) fonant
Deo gratias. " Regula Magiltri notat
Et
verba Benedicamus Domino.
fie verfitm cluforem in Completorio ; in claufula nimirum officii canonici.
:

hoc nomine venire idem ir, Benedicamus Domino in fine omnium ho& quidem cum longioribus neumis pro feftivitatum rararum confuetus
Cuiusmodi hie fpecimina damns etiam cum biscantu ex MS. bibtione.
lioth. noftrae ana. 400. Subnectimus cantum orationis dominicae ex eodem
codice, quam S. Bened. in matutinis laudibus & vefperis omnibus audienEt quia in epdem codice mox cum melodia fatibus inftituit dicendum.
PofiTet

luta-

*)

Qui

( inquit )

quce

bentur

id

folet

dici

meutn intotde

&

omnium

capite

in

Miflas ) officiorum

Deus

eft

reJiqua

dum

officiis

fed

ut invocatio

etiam

adintorium

in

Patres

collationibus inveniuntur ftatuiffe

tantum

antiqui fuis

omnibus non

operibus prxmitten^-

divin*

opitulationis

cuiuslibet a&ionis aduinta Faci'.iorem

conftautiam

poftulandi

In agendis
nis

&

pletiones
triftitix

graviori

obtinendi

autem aiortuorum

dominicae folemnitatem
officiorum

&

non ut

initio

faciat,

&

uifi

c)

v Verfus

De

Tsrfibus

( inquit )

ubi de eantu antiphono,

&

jjuo pertinebant.

hoc habct fingulare, ut

ex-.

corda cantantium ad rcquirendum faciem

Idcirco fxpiflime ante 0Domini in oratione.

rationem proecedit.

Verfus

qui dicitur in np-

fturnali officio ante orationem,

dlionem intenta

vult facere

qui prrecedit le-

corda

prxfentiuin

aliqua

in oratione.

&

ex-

"

ad rtpnttndum %

citet

td

leftionem.

mam
declinatoriis,

wr-

&

In cxteris curfibus ante novifliorationem praecedit.

Oratio & benedidtio

Temper
b)

c. 4.

veteri

Sunt

circa paffio-

in cxteris

egimus

refponrorio

Ante hymnos Magnificat,

pricedit
fc lienciiic~lut Dominus Dcus Ifrael ,
verfus, quoniam fie debemus efle vigilantes
intenti ad verba hymnorum memoratorum, ut

virtutem.

inchoationes

videlicet fignificandas caufa,

decreto.

foriis

( pratter

horis ennonicjs adhi-

tfes

in fine funt,

fuiguli

antequam disiungantur

ad propria.

fra-

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

C. V.

ponimus, licet recentioris

quidem fubmifla voce dici folitara.

lutatio angelica anne&itur, earn hie

ris

canonicis initio

&

515
fit

ufus, in

ho-

Per Biscantum.

IB

-*-:

1S

&* s
WIrffc:
J

MM

m.

'

*_

. J^.~

--

4/.

-m

-w

w =

B
:m

^3Ett

HP
be ne

Do

mus

di ca

JfaE^r^

5
E^^*i?^5?S3?M~

at

be ne

^^Bd!J3:^rt

ca

di

mus

g^5g

3E

Do
-^::i

to^:E^
o

< ^

m .^$

en

^_.

55%=^

->

R
o

*m

am

<

m
--&-

r3?it53

"W-

*
o

tt %

3IK2

516

L. II. P.

jgggg

us:
Do

^jprfjizi ^

IS
mi no

Do

^f^

=2

gM-

3jgg
.

CANTUS IN RELIQUIS

I.

mi no

1-

<r

L_____

X-

-^i-ar^^-

3lz

Bd*

W-=|

w-

m
P

^v

Q ^
a -gr~fr

ater

nofter

~^J*

qui cs

in.

ex

lis

fan &i

fi

^e -^^rpE:
ad veni

at

*-

re^num tuum

" y'

'-

ce

rrEzgrgLapt-; ^~1sMg

in

cae lo

&

in ter

ra

:s

volun
+-.

panem noftrum

nomen tuum

tur

-*ficut

tog

s*
fiat

<

H*

^*

tas

tu

H$-^~
cottidianum

DIVINI OFFICII PARTIBUS.

^^

*:=

t>x

^^^^

dona nobis ho

*.

&

di e

& nos

ficut

mit

di

te

dimittimus de bi to

~^-<-<s-fr-y

t
$E

~3jT

ten

in

ri

ta

^f[g

no

bus

nem

Y-^

A men

lo.

men

men

rs

*
a

men

*
A

ve

men

fed

Ma

amen

ri a

gra

tu

id

vr^rn::
venlris

li

be

ra

men

men

amen

men

tu

mu

men

23E -a

men

men

men.

pie na

ti

men

V* E^r^y3E3E yrry

da

&

H$~*-

+ 3E +~y

<$-^ s:

*
di

Et

-*-ri-

men

W&

ftris.

p^>srgr^i
a

noftra

ta

- &M

-*-

ti

de bi

bis

517

T
ma

no

+=: -w

"&~

nos

^ +-+

3 -m

ne nos in du cas

fe

C. V.

Do

mi nus

5
te

cum

be ne-

4 v ,-y ^._zr^:
li

ri

bus

&

be ne di clus

fru

&us

amen.

Ttt

His

L. II. P.

51 8

CANTUS ECCLESIASTICUS

I.

His vero fingulis (quibus concinna conftat officii quotidiani noclurni diurnique varietas) fua propria ac conveniens eft nota feu cantus modulatio
praeftituta, unde mirus decor divini officii exurgit, hocque potiflimum meaevo

<|io

omnia

compofita

rite

&

ordinata ad nos ufque perfeverarunt.

CAPUT
De

VI.

& mujicaftatis per annum

cantu

iatibus, aliisque turn or dinar its

divini

die bus ac folemni-

cum

extraor dinariis

partibus.

officii
I.

De

folemni
t

officio in Ail-

ventu

&

tivitate

de praecipuis per anni circulum fecun-

aliqua

dum tempora

Na.

Do-

&

fefta

occurrentibus in divino

horarum canonicarum vicillitudinibus

dicamus initium ducendum e(l ab eo temporis momento, quo Incarnationis dominicae
fumpto initio ab officio
folemnia cclebrantur
Adventus Domini, unde (blent exordiri libri
omnes antiphonarii feu refponfales qui hoc
medio aevo ad officium rion minus horarum
officio

mini.

canonicarum

nunquam
a
difcipl.
n.

14.

quam Miffae funt ordinati. Et

quam mox principio deJld-

magis,

Singulare eft quod

ventu Domini folemni proprioque cantu abundant a).
praefcripto
affert,
ex
Martenius
cuius
Cantor ad
Turonenji
ordinario
'ex
e.X,

formam

fine baculo federe

IV. de off.
in Jatf-amentario
lib.

30.

c.

Dum

iubetur in Adventu.

officia

cantcrum

iuxta

& presbyterorum

Amalarium

qua cclebrantur

habent initium in quart a hebomada ante nativitatem Do-

mink Ad Miflam ante Introitum ut

Quod quo
pus Gregqrius praful &c.
,

alibi

obfervavimus

canebatur tro-

ritu perfolveretur paffim piaefcribi-

tur

i)

v Decet enim
c.

1 i.

ante

(ut

mnes antiphohas
Vocari

fiuhtios
tliti

Si

ad

nit

fiativitatcm

&

fere

quia iicut per

magis

renovations cantus

lib.

VI.

Domini cantus & 0omnia refponforia replures

ac magis

follicitiuiinein

DuRANDUS

&

Freqiichtiores

movctut animus

fufcipiendi pnelatum,

magis

&

magis

I'ubfie

mov-

rriiir

ad

Domini

cimm
,

&

noftra: prarparationis in fnfeeptione

ut per

cantus excitemur

qnotidianam renovationem

frequentius

ail

rehas cogitationes pnrgandas, ut

bitaculurh,

&

cogitationibus

turpes
fie

ornatiurl venturo regi

pneparemus.

&

tef-

digntim ha-

regum

piis

IN PRiECIPUIS SOLEMNITATIBUS.
tur

Hue

a).

etiam pertinet alter

ronenfi codice

cum

ille

C.

VL

519

tropus, quern ex antiquiflimo Ve+

fronti huius operis

antiquis notis muficis

quando de or dine antipho*

Alium Amalarius
wnrz/agit, huius temporis officiaJHr'difponens, prologum memorat in fronte 1U
bri antiphonarii , quern varus etiam antiphonis Adventus praeponi folitum

namque &c.

San&ijjimiis

Idem

afferit.

(inquit) prologus, qui

ftat in capite tertii

impofuimus
CaP-

voluminis, quod-E^. *

vocatur apud Romanes antiphonarius praeponitur primis antiphonis, id eft

In ilia diefiillabunt monies dukedinem. Et Iocundare atque caeteris fequen*.
Quod nofirum antipbonarinm nominat,
tibus in noftro antiphonario. "
quod Corbeia repertum quoad
Metenfe vel Corbeienfe eft intelligendum
officium Adventus partim cum Ro?mino t partim cum Metenfi convenifle te-r
Currit (inquit) idem ordo antiphonarum in noftro antiphonario, loc. tit.
ftatur.
continetur
in Romano ufque ad antiphonam Angelas Domini nuncio*
qui
Dein ordo , quern accepimus de Metenfi antiphonario,
vit Marije.
ifto
antiphonas mutavi de urbis Metenfis antiphonario in no*
In
officio

Invenimus in memorato antipho ftrum antiphonarium de quarta feria.

feria
antiphonam
Veniet
nario
in
quarta
fortior me &c.
( Et poftea ) ; < *
,3
n Antiphonas vadunt per ordinem iuxta Romanum antiphonarium ufquequo
Dein fequitur ordo Metenfis antiphonarii,
Beneditia tu inter mulieres.
Ubicunque
inferui
antiphonas,
potui,
quae praeconium habent declaration^

confolatione Hierufalem , id eft , primatu , qui defiderat Adventum

Idque agit eo. in opere

ut difcrimina obfervet , notetque,
Domini. "
quern fit fecutus ordinem : quern modum ac decorem in felectu refponforiorum obfervarit per lingulas hebdomadas b): Nota etiam ex Ioanne Abrinc.
b
Ibid
Prima
dominica
Adventus
Domini
fabbato
in
vefperis
refponforium
Ecce

&

dies veniunt dicetur

quod

fabbato in pronuntiatione

altero praecedente

Ad,
a) Ordinariura
fuccentoris

ecclefix

TreccttJIs

aut illorum

De prxcepto

qui pro tunc habent

b) Priores

DEI

fticorum

Gregorius

madae. )
veniet )

ut cantent antiphonam

praful} qua

finita

dum

chorarii incipiunt In-

Miflk &c." Ordinarium ecclefix Turoneitfis : AccenGs cereis, duo canonici in cappis nigris incipiunt ante altare alta voce antiphonam, Gregorius prtefui; qea finita, ftatroitum

tim cantor incipit

tiquum

rituale

Ad

S.Martini

proceffionem presbyteri

mum

ly.

kvavi

te

qui

Turonenjis:

ricis,

&

Et an-

poft

cantaverunt pri-

matutinarnm, cantant ad ianuas ante

formam fubdecani Gregorius

centorem
hrum. c*

&fc. sl

in cappis

fe-

oftendunt graduate vertentes fe ad prx-

quando dicunt

eompofuit bune

It-

refponforii

cantati funt,

regere chorum, duo vicarii afcendunt pulpitum,

*lias lube,

f\'

'- 3

( ait

hoc

de

ex

perfona

eft,

ex perfona ecclefia-

refponforiis

familiarutn

prima:

hebdo-

At ( pergit de refp. Hierufafa^ito

in prxfenti hebdomada loqui^Hnut

ecclefiafticus

chorus aut prppheticus aliquis ilrmo

internuncius ad Hierufalem." Agit capite fequenti

de refponforiis

Gaudete Domino &c. ut ho-

dieque obtinet ordo,

quem

dicit fe

ex Romano

& poftea

de refponforiis Canite tubx

in Sion, uti etiamnum hsbetur dominica quarta
Adventus. In hac hebdomada (pergit c. II. )
transtulifle,

continentur mixtim in Romanis volupiinibus re

fponforii , quos folemus cantare in dominica,
quae habet

&

primum refponforium,

Canite tuba,

quos per fequentes nodes infra hebdomadam diftin&e canimus &c. c<
illi ,

cct

'

520

CANTUS ECCLESIASTICUS

L. II. P.I.

Adventus Domini a duobus clericis cappis indutis primitus celebcrrime

Mutationem hanc inde effe puto, quod olim quinque paflim
cantabitur. "
dominicae Adventus fuerint numeratae, ut in liturgia Akmannica dicemus.
Celebris femper fuit proxima hebdomada ante nativitatem )omini , cum
Conceptionis

fefto

alio,

quam

fclemne in Hifpama,

&

nunc octavo Decembris:

agitur

adhuc

illud

feftum exfipeilationis partus nominatur.

In ecclefia Mcdiolanenfi peculiare aliquot ante nativitatem diebus fit officium
de exceptato.
Ubi per tres dies aguntur litaniae port Tertiam, quibus prima
eft

cum

die praemittitur oratio

cum

alibi

antiphonis decern, eaque finita, fubiicitur ora-

antiphonis undecim

&

Agnus Dei.
Secunda die litaniae- praemittitur oratio cum antiphonis novem, eique fubiicitur oratio cum
antiphonis octo &c.
Hue pertinent folemnes antiphonae O. per hebdotio

aliquoties

madam continuatae. Quo etiam referri potelt, quod in

viario Rum an o monafticis congregationibus accommodato
tem hebdomada ante natale Domini
piunt celebrare.

rio
Leori. An-

ac

*>- c - 3-

Qi

potius ad Magnificat,

recle

Roma

Certe antiphonae

aliquando factum fait

admirantis

ej}

Per

illud

&

bre-

Una

auex conceptione beata Marije inc'u

hue quadrant

illae

antiquiffimo

habetur:

quam ad

hincque ab Amala-

Benediclus did aiferuntur, fecus

Sed audiendus

elt

Amalarius:

interie-

voluit cantor intimare verba feqitentia per-

qua plus pertinent ad mentis ruminationem, quam ad concionatoris narrationem.

Et quoniam per conceptiopartum Santlce Maris, fa&a ejl hac admiratio, amplius congruunt
nem
memorata antiphona bymno Sancla Marine, quam Zacharije. Et Ji quis
tinere ad

aliquam mirabilem vijionem

&

voluerit oitavam adder e propter fummam perfettionis

T. ill.
'

74*-

ejfe.

In antiphon. feu

quo ufi funt PP. San- Maurenfes in editione S. Gregorii octo

ponuntur cum nona Orietur &c. fub eodem tit antiphonarum maiorum
in evangelio
cantici nimirum evangelici, quod hie defignari Benediclus Dominus Deus Ifrael &c. contextus vult.
In quodam MS. Augnjlana cathedr.
Nam
eccl. bibl. faec. XIV. vel XV. ita de his antiphonis notatum reperi
x^Iam decepti canunt duodecim antiphonas, alii novem; cum folumrefponfali,

^Klo

feptem

fint a

beato

Gregorio

inltituta?,

qua; per feptem dies ante

&

antiphonali ecIn refponforiali

cleiice Romana a Thomasio edito feptem tantum notantur antiphonae ad
Benediclus dicendse a fefto quidem S. NicoLAioincipiendae , fed in fefto S.

vigiliam debent folemniter

in ordine Romano feu libro Politico BeneMabillonium: A feftivitate S.Nicolai ufque ad fei24. riam ante natalem Domini cantantur hae antiphonae ad matutinum
faColpientia, ad Benediclus, & caeterae. omnes in quatuor temporibus."
Unde
ligitur hinc alias antiphonas in quatuor temporibus fuifle cantatas.

LuciiE

t.

H.

Itai.

f.

cantari. "

mcTl
Muf.

finiendae.

Aliter vero

canonici apud

tarn en

IN PRiECIPUIS SOLEMNITATIBUS.

52I

C. VI.

tamen numerus dierum neutiquam completur, etiamfi Roma duodecim eiusmodi antiphonae fuiirent in ufu, ut alicubi ufuvenit. Qiiadam ait Duetiam ecclefia cant ant duodecim, qua exprimunt duodecim prophell and us,
tas &c.
Et Honorius Auguftodunenfis: Si, inquit, duodecim
cantantur, LVlc. w.
figniftcant, quod gratia fan&a Trinitatis a quatuor mundi plagis defidcreter enim quafuor funt duodecim.
tur
Non rationem, fed rem fpeciamus,
ac ufum, qui variavit aliis feptem, vel o&o
ut iam ex Amalario intelleximus, aliis no vem canentibus (fuit&decima: O Thoma Didyme in ecclefia I^odienji olim ufitata) quamvis communiter feptem fuerint.
Earum
r
A
dulcedinem
extollit
Reinerius Leodienfis commentario in J' //}. s9
fuavem melodiae
J'
antiphonas has apud Pezium (qualis etiam expofitio a Martenio edita L.lV.c.^t.
c ni "'
eft ex MS. Beccenji a): unde interpretandum eft, quod poftea p.tf 1. dicit de eo, s-&
;
quod binae femper fibi refpondeant antiphonae. Nam (fubdit) quemadmo- ^/!* T.'lll
dum in diapafon maxima fymphoniarum quae dupla dicitur," iuxta oba
quam in auclis ediderit non dilTimiM fervantiam proportionum ei voci
fie nimirum pari concordia fenfuum ad fcita
lem a gravibus fuccinit
interdum
cognatione
verborum antiphonarum fingulae fingulis graquaque

Forte etiam alludit ad harmoniam il tiarum quafi fuccinunt confone. "

lam quam tunc tantopere mirabantur virilis & puerilis vocis in diapafon,
quae potuit hie fuifle ad celebriorem cantum adhibita, quern initio ftatim
Aurelianus c. XL difciplinse muficae agens de
operis depraedtcat b).
b
tono plagali Proti, qui nofter fecundus eft tonus, ad eundem refert primam harum antiphonarum: Ofapientia. Quamquam, fubdit, a palatini?
ob exceljiorem vocis modidaiionem de primo imponatur tono.
Quod nunc
folemne eft in omnibus illis antiphonis, atque contra morem ritus ferialis
eccI
duplicantur, & olim, ut ex ordinario Turonenfi obfervat Martenius, trium- *?e !'
,

'

phabantur.

Solebantque a dignioribus in choro imponi, ut idem ex

aliis

ora) Affumus itaque frequentcs ( inquit) hora vehymnis,

venfpertinx laudis cum pfalmis

&

&

tune folemnitatis
tia

nova quadam prximus Icttl

congruo fervitutis oc-

obfequio.

exortu novo

Nam

exfpe&antes fe

putamus proceffurus
fuavis

&

eft ?

lTtificet.

lem concentum habere.

omnibusque

decorus

mnium

gratiarum unguentis ilelibntns.

ileliciofus

gratiarum plenitudinem nova:

b) Siquidcm (inquit

vo

Qualis

Nimirum pukher

&

gratia:

quarnmdan*

0-

tudine,

primunt antiphona: fplcndida verborum pnlchritudine , fuayiqne melodix dulcedine decenter

accurateque compolitx , quas in laudem regis
eiusdem , matrisque reginx cum cantico ipfius

excitent

Mart. Gerbert. de MusicaEccl.

dixerat

p.

ef-

45.

i(

p. S7- )

diebus aliquot no-

vefpertina

incnnJa

ilecantatione

devotionis ac

conventu
non amplins novem

numeri antiphonx
gr.lx

L.

II.

laus

fcilicet
,

quse

quam pneumatum omnimoda

Earum
ills

procconio

peragitur officio

ex-

profefto

Priiis

celebriter

Antiphonas multiplex quidem votum, fajg^i-

ut

proceffurus eft,

vocali enuntiatione

chorns ecclefix. "

fert

regiquc proceffuro

currimus

&

afFeiftuofa

ItttitiK

tarn

verborum

florentes

pulchri-

phuimum

ihcro

Sunt porro dies

obfervpnfix, & eiusdem

ecclefix.
tnlis

cum

evangelii

diebus fingulis decantandx.

P.I.

celtbriori

antiphonsfurn

Vvv

"

cantico fin-

522

L. II. P.I.

ordinariis oftendit
vigiliae

Nat. D.

CANTUS ECCLESIASTICUS

In ordine Benedicti Canonici

a).

&

j.leCtiones

in

nodurno

officio

totidem refponforia notantur

Polt quar-

tarn leclionem cantentur Sibyllini verfus: hidicii Jigmim tellus fudore madefcit ^c." Nota ex laudatoMARTENio p. 78. &8<S. in officio noclurno vigiliae

Nat.

Domini

verfus illos (uti

ipfis

notis muficis

iuxta ordinarium Narboncnfe a melioribus vocibus clericorum,

intra refero)

&

cum

Domini poft lecliones cani folitos

ex MS. biblioth. regiaa PariJUs defcriptos

Natali

alias in ipfo

reiumi leclionem ab eo

cantatis

qui primo illam inceperat.

In

ecclcOa vero Rotomagenfi olim biduo ante vigiliam Natalis ad noclurnos

le-

gebatur fermo quidam fub nomine S. Augustini, in quo eiusdem fybilIx oracula recitabantur, ERiTHRJEiE nimirum,cuiusmodi habentur apudEusEbium in oratione Constantini M. ad Sanclorum ccetuni cap. 18.
Apud
,

eundem Martenium vidcri pofTunt folemnialncarnationis dominicae in ipfo

Natali Domini cum duplici etiam officio noclurnali
de quo in ord. Rom.
,

t- 83-

Benedicti canonici:
},

De

ifto

Schola

matutinum.

incipit pontifex

(modo) matutinis laudibus cum oratione

dicit invitatorium

&

eo ordine

fit

Et ne dubium fit ob matutini nomen,

matutinum , ficut vigiliae fuerunt."
j,Reperi (inquit Amalarius ) in Romano antiphonario duo officia no-

or J. au-

tipb. C. 15.

Finitis

Fuit etiam folemnis initii fan clurnalia in una eademque nocle pofita."
cli evangelii fecundum MATTHiEUM Liber gcnerationis &c. in Natali Domi-

&

ni,

an.

fecundum Lucam in Epiphania decantatio. Specimen ex MS. bibl.S.BIaf.

400. damus: b) Praeterea infeftis S. Stephani, diaconorum, S.Ioannis,
pres-

*)

Ex

Nannetenji

Nota

quod

in

Adventu can-

tantur feptcm antiphonx

folemniter ad

quarum prima

fapientiu,

ras

epifcopus in die

cipit

Adonai
tenjis

eft

quam

tertia eft

Lazari
radix

quam

fecunda

lejfe

in-

eft

Namne-

archidiaconus

incipit

vefpe-

quam

incipit

clavis Daquarta eft

vid, quam incipit cantor: quinta O oriens,
rex
quam incipit thefaurarius Sexta eft
feptima
gentium , quam incipit fcholafticus
Sunt etiam alix dux additx,
ftEwiviuel,
ix cantantur cum aliis K Et ordinarium Ca-

archidiaconus medix

cun

dum

Ma

the

bilonenfe

n Primum

debet cantor

Secundum vicedominus montis

tiuiti vicedominus gemmularum

fapientia.

Ter-

A&onai.

radix

Icjfe.

quartum epifcopus pro thefaurario

6 clavis David. Quintum vicedominus S. Isidori
orient , fextum archidiaconus
rex gentium.
feptimum decanus procellario
Emanuel. Oila:

vum

epifcopus

apud

Gajlinenfes canonicos regulares

tia

virgo virginum.

inchoat D. abbas

ceteris

hinc

diebus ceteri,

&

hinc.

"

ft

ficut

Similiter

fapien-

vero abfens

prior

prxcedunt in ordine

IN PR/ECIPUIS SOLEMNITATIBUS.

523

C. VI.

presbyterorum, SS. Innocentum, puerorum officia propria erant qui chorum

cum proprio cantore, imo epifcopo, ut vocabant, qui be:

regebant, etiam pueri

nedictiones
.In

&

legeret

collectas

Concilio Gradenfi an. 1297.

*

& refponforia cantabant.

ut epiftolse & evangelia
&

antiphonas

alii

ftatuitur,

c. 7.

'

M^-

zE5tt~:5:
^^^^^^^^^%\I\^A1^^.

Do

bi

mi

*
IESU

M
Chri sti

ge ne *a

^ibcr

ti

*m

fc

& *David

li

fi

ne.

li

fi

&

>^
i

E3J-"

4-^A

w-

BRA

A BRA HAM

HAM.

& mm::: ek

Ysaac

autem

&

au tcm
tern

nu

ge

Iu

it

fe

Iu

das

tm
de

s
Eskom

an

ge

'"-IStWtr *

Tha

Pha res

mar.

riot

3E
autem

ge nu

it

^"

^fc5
Ia-

^j^nfe?
dam

&

fra

tres

e-

^ffif^E

tm

::t>

SA AC.

3E

COB.

cob

it

Ia

it

rf*m

gBJf

'I

^*e-^w-

3E

nu

ge

nu

ge

nuit

h.

'

au

tern

fe* jit-^.
Ar

ge

& Za ram

Phares

nu

^ $11#h
Esrom.

it

tzk^izw&ES:

33

am.

Vvv

Ar-

L.'ll. P. I. CANTUS ECCLESIASTICUS

524
& praefatioaes in Miffis, exceptis Liber gencratioms & Factum
:

a
Rat. div. of.
L. VII. c.42.

&

au-

efl

diaconorum cum melodiis , practer epifcopi liw

In ipfo natali folemne fuit paftorum
centiam nullatenus decantentur. "
de quo aliquid fupra de tropis agentes diximus a).
officium
De aliis
tern

primis evangeliis

eiusmodi ludis Gail. Durandus narrat in ration. cSs. off. ipfo natalisDomn
p rox me a vefperis diaconos faltare folitos in ecclefiis , canentes
-

antiphonam in honorem S. Stephani.

Idemque
diem S. Ioannis evangelirtx in. obfequium huius

praeftare facerdotes

apoftoli

ante

pueros chori,

five

AM

autem

mi

ge

it

NA-

XII

-rfr m ":

hsSP^
H**H

^ i^ilTilrnrV'Tg
E lea

DAB.

au

ZAi.

tern

K*

nu

ge

t^fc

Ma

it

Ma than

than.

au

mi

ge

tern

^-^r ^j- ^?^5s^:;: 5E ~

&**\*\ 52

hPmPhS
Io seph

vi

~Mm

e.

De

-fe-

3EjipE
Qui

sus.

ji)

Mahi

rnm

vo ca

tut

In ordinnrio Naimc terji npud Martenium fie

:
Ut pott canticum Benedicite

prtsfcribitur

pueri ludentes

&

dicat

cantor

cum
:

baculis

Pujiores

ftcnt

dicite

ante altare,
pucri refpon-

Infanient vidimus & tunc incipiat aIn

Pnrvulus filius &c.
antiphonam
liquis
Poltquam laudale
orJinario B. M. Rcmenjts :
deant

na

qua

tus

IE-

eft

*
Chri

STUS.

Dcminum de calis
Dowimtm

Zaudtcte

Patri
filius

jfc.

tore

fuerat

&

fuerat

tunc aliquis

nitur

&

eius

aJ

nfque

cum

antiphona

Gloria

Parvulus

inchoatus pfalmus

fi-

facerdotum, cni a prxcen-

iniun&um

Pqjlores dicite,

de<lu&um

in Sanclit

fubfilKtur

cum qua

fuerit

incipiat

cantat totam

antiphonam

rem

alter

IN PR&CIPUIS SOLEMNITATIBUS.
Circumciftonis
fici

dicit in

va,

quod

fubdiaconos tandem
fanfris Innocentibus
Beletus feftum hypodiaconorum a quibusdam

minores pro

clericos

five

525

C. VI.

die.

ipfo

per-

Circumcifione, a quibusdam vero in Epiphania, vel in eius o&a-

vocari teftatur fertum ftultorum

Domini

nativitatem

pudia poft
puerortfm id

Domini

notat autem eadem quatuor tri-

levitarum fcilicet, facerdotum,

hypodiaconorum. c. 72.
So-

Exptic.

tiv.

f>

& ordine, &

minor nm at ate

eft

in ecclefia

quadantenus interrumpebantur die o&ava ob

paganicas fuperftitiones, a prima ecclefiae aetate ieiunio dicata ac litaniis, oIn Cone. Turon. II. ftatutum fuerat can. 33.
miflis etiam laetitix cantibus.
lemnia

natalitia

noftri

in Kalendis Iamiarii fieri litanias

in

bora ottava

DEO

tilitatis

pifcem
netur
,

mea

&

propitio celebretur.
Kalendis circumciftonis MiJJ'a
Et Cone,
c. 2. decrevit
Kalendis Ianuarii, quae propter errorem gen-

ipjis

Toletan. IV.

ut in ecclefia pfallatur

aguntur, omnino

&
&

veteri

vitatorii

olus ficut in

Alleluia

aliis

non decantabitur

quadraginta diebus a

in

quibus praeter

caeteris

carnibus abfti-

quibusdam nee vinum bibitur. " Plura reperies in liturgia

Alemamiica.
Vide etiam laudatum Martenium de folemni Ina

Domini
illius econtra in feito
Amalarius
Durandus &

decantatione in natali

intermiflione

cuius

rei

rationes

epiphaniae
alii

dant.

Notanda demum font eiusdem Amai.arii verba de fefto vVcjvt^, feu uVawraro??, L nI
quod Purificalioneni' B. M. V. dicimus: Hanc (inquit) luftrandi confue- c. 45.
tudinem bene mutavit chriftiana religio , cum in menfe eodem die S.
cum facerdotibus ac miniitris hymnis modulatas
. Marije plebs univerfa

vocis per ecclefias, perque congrua urbis loca procedit. "

apud Be dam de tempor. ratione

verbis

re in

liturgia

Pod

II.

10.

leguntur.

Quae totidem

Vid. quae de hac

Alemamiica diijeruimus.

&

hilarem

concelebrationem

folemnem Incarnationis, ac generations dominicae in Septuacommemorandum inchoandumque s eGl"

tempus a).
Ciftercienfes inceffitABAELARDUs, quod ma jtikMa
1

aliud a feptuagefima

ecclefia fufcipit luclus

Alleluia

c.

a feptuagefima ufque

ad litteram regulae S.

ad

Quod

caput quadragefimae cantent.

fit

Benedicti, ut tamen etiam more quorundam me-

feptuagefimas, vel fexa^efimce refpondere poflit, ut in liturgia Ale-

dii sevi

manchorus

Infcmtm vidimus.

refyondet

mus chorus Laudate Dominant

Item pri-

in Santtis

ie-

cundus chorus Paftores dicite.

Primus chorus
lnfantem vidimus
Secundus chorus Exudate

eum

in virtutibus

eius,

& fie reciproca

na pfalmo decQrfo cum Gloria Patri,

ne, eadem antiphona

tern

Dt

ant.

EccL

cantile-

&

Filio

& Infan& tonus ri-

Paftores dicite,

vidimus ex integro cantatur

nitur.

rfe

difc. c. 12. .

30.

a)

c.

Scilicet (inquit

30.) Chrifti

torum
fti

Amalarius

generatio,

Je ord. antiph.

& fanaorum

prxdica-

liberalitas cekbrata. eft a Nativitate Chri-

ufque in Scptuagefimam,

generatio

eorum

deuderant

nationis

ufquedum iterum

generatio

&

qui

de

&

a Septuagefima

captivitate

emergi

de anguftiis proefentis peregrirenafcatflr

circa pafchalia Sacrnmenta."

V vv

ChriiU

omiffum in
0ccuien e
^
-

526

De

mannica explicamus.
res

confueta

Amalarius

etiam

ac citatus

CANTUS ECCLESIASTICUS

P.I.

L. II.

iubili Alleluia
:

Ufque

depofitione paflim au&o-

(inter

ait) ad

alia

no&em

feptuagefimam videbatur nobis illam ( generationem ) habere praefentem,

)
illam frequentabamus cum Alleluia per plura officia a nativitate Doquia
j,
mini ufque ad illud tempus. Primus refponforius Alleluia, nomen bonum,
5

(ignum aliquod in monte pofitum, ad qucftl viatoTota intentio eit in iita node cantorum, ut ma res oportet intendere.
Loquitur de ipfa nocle ac vigiliis feptuagefimae,
.gnificent nomen Alleluia. "

lie

&
a

t.

\6.

praeponitur

quafi

per fingula refponforia refonantia

commemorat

Alleluia

(quod Berno

improbat de vami pfalmorum atque cantuum modulations) pro vario tunc

ecclefiarum more, de quo Durandus a).
Ad illud pertinet frequens ildimitteretur,
geminatio,
antequam
lius olim ,
atque hodierna etiam dupli-

Magna quondam

vefperis b).

catio in

in antiqua difciplina ecclefiaftica

Amalario vidimus, ad

erat

hoc

circa

varietas

idem
ut ex

ut

Nee folum,

varia affert exempla.

Ikpe repetebatur magna cantorum conteninLaudibus ad fingulas antiphonas fumma cum

animi iubilatione concinebatur, pracfertim in pfalmo Laudate Dominion, qualem iam ufum commemoravimus, meminitque Marten ius ecclefise Cabitione,

&

vigilias

ulterius

S. Martini, ubi in antiphonario praefcribitur

ut
antiphonam
primam
dicantur
Laudibus ad
decern Alleluia
totidem ad

louenfis

in

verum etiam

Turonenfis

fecundam &c.

hodieque alicubi confervatas.

In refponfali MS. Vatic, bibl. (bee. X. in feptuagefima ad vefper.
Alleluia ter ad fingulos pfalmos aflignatur pro antiph. ad Mag. Alleluia.
Mane apud nos alleluia. In libro refponfali five antiph. in nova S. GreAlias filemus veteres confuetudines,

gorii M. editione T.

&

111.

p.

7S7- 758- videre

demum cum

multiplicationem alleluia

ingentem folemnitatem

licet

laudibus finientem.

Sequenti

li-

bro ex MS. Ordine operis DEI , qui adhuc faeculo decimo fexto in hoc
monafterio S. Blasii obtinuit, exemplum afferam maxims in hac re folemnitatis.
Solum hie hymnum annectam, quern in MS. diurnali faec. XIII.
Monafterii Senonenfis in Lotharmgia cum notis muficis inveni fabbato in
fea)

Quidam
fabbato

ad
ad

axitem

dimittunt

( inquit L. VI.
alleluia

Nonam quidam
No&urnam huius
,

23.)

ipfo

ad Sextam

ad Vefperas
dominicae

Primam dominicam bakat

c.

dici

,
:

quidam
,
quidam vero
& quidam ad
quae

varietas

provenit ex diverfitate inceptionis diei

qua in proocmio feptimx partis dicetur.

de

Rettius tamer, dimittitur in vefperis

quia tunc
quia nox prte.
dies incipit quoad diurna officia
cejjit f dies suit cm .appropinquavit : & hoc etiam
ftatitit Alexander Papa II. ut eius geminatio
:

ad fidem prxecdentis temporis

pcenitentiie,

quam

lans feqiiitur evangelica, referatiir

&

eius de-

luftui fequentis temporis affignetur. Unquxdam ccclefia: deponunt alleluia cum

gaudio magno alix vero cum gemitu & fufpirio.
b) Nota (inquit idem n. 18.) quod in fabbato
pofitio

de

&

praecedenti
officia

ligimus
ficut

&

amicum

in

fere
:

omnia cantuum
quod illud di

cordis

recondimus

longinquuoi profetturum fa>

& eius

Rurfus ideo

geminatur."

per

pro eo,

thefaiiro

iter

pe ampleftimur
ofculamur.
ras

&

fsepe

alleluia iteratur

os, faciem,

in fabbato

&

caetera

ad vefpe.

IN PRiECIPUIS SOLEMNITATIBUS.
feptuagefima

aflignatum

In officio Mozarabico nulla

a).

527

C. VI.
fit

feptuagefimae,

quinquageiimoe mentio

quamvis illic habeatur peculiare offi,

Iuxta antiquiflimum coquae praecedit quadragefimam.
cium dominicae
dicem Feronenfem liturgiae Mozarabica in dominica ad carnes tollendas,
a qua eo ritu quadragefimale ieiunium inchoatur , laudes id eft alleluia
ad vefperas tolluntur, hac rubrica appolita: Item completuria poft exquas pfallendo vadunt ufque ad Sancla Ierufalem , quae
plicitas laudes
dicenda eft."
Laudes intelligi alleluia alibi obferin
fanclo
Fructuoso

vavimus, ac manileftum eft ex ipfo officio illo turn iuxta vetuftiflimum codicem Feronenfem , cum recentiores eiusdem ritus , ut videre eft apud Iof.
fexageiimae

Blanchinium

annotationibus

in libellum orat. antiquiflimi ritus

Gothico

T.I. opp. V.
a

VyZ y

*'

frequentatum adhuc in matutinis laudibus eius

alleluia.
Nihilominus in miflali Mozarabico haec legitur rubrica: In dominico Qtiadragejimx Mijjam inchoet:
Ecce nunc tempus acceptabile alleluia &c.
Forte, uti ritu Romano in feptuagefima, ita Mozarabico in dominica quadragefimae eodem praecife tempore
fuit depofitum alleluia modo poft laudes, modo poft vefperas, fubfiftente
Hifpani , ubi poft
dominicae additum

alleluia

Hie clauditur

eft:

femper ratione, ut a diebus ieiunii quadragefimalis excluderetur, quod non

S. lsmonvs Hifpalenjis lib. I. de, ecclef. off.
in ipfa dominica exordiebatur.
Apud nos (inquit) fecundum antiquam Hifpaniarum traditionem,
c. 13.
(t
prater
dies ieiuniorum vel quadragefimae, omni tempore canitur alleluia.

Notabilis eft

earn

ticum

alleluia

in

rem canon.

Attamen

G. IV. p. 404.

ut notat

frequentant faepius

o.

Cone. IV. Toletani

Goar,

&

de quo fupra

in officiis quadragefimalibus can-

iterant Graci,

eique decantando faci-

Euchoi. p.

l6?'

indulgent, quo tempore illud diuturniores laudes requirere agnofcunt.

lius

Atque

ita

non

compunctionis,
vane
Quam
autem ob illam voeft argumentum.
Michael. Cpolit. legendus Baronius an. 10 7. num*

ficut Latinis lactitiae

fed potius moeroris

devotionisque apud eos

cem

officia fua iactet

29.

Haec Goar.
III.

Revertimur ad officium quadragefimale Mozarabicum, ubi rubrica De officio

atque orationum complete- ua( ra s eri-

antiquiflimi codicis Feronenjis a nobis allata,

riarum verba

&. inferiptiones

obfervante

Blanchinio

mai

triduanas

illas

procefliones feu litanias indicare videntur, prasfcriptas iam in Concilio BracarenfilX.

an. 572.

In cuius (Quadrageiimae) principio convenient es in unum

vi-

a)

Alleluia

dii.

dulce carmen

Alleluia

vox perhempnts

laus fuavis

quod canunt Dei manentes

eft

choris

in

domo

gaii-

cceleftibus,

per fxciN

mater cecinit Iherufalem. AlMuia vox tuorum civium gaudentium , exules

nos flere cogunt Babylonis flumina.
Alleluia
la.

Alleluia leta

non meremur nunc perhempne pfallere.

AU
Muia nos reatus cogit intermittere
tempus
unde
inftat ,
quo pera&a lugeamus crimina
laudando precamur tc beata Trinitas, ut tuum
,

nobis videre pafchades ethera,

namus

alleluia

perpetim.

quo

Amtn."

tibi leti

ca-

*n.

528*

CANTUS ECCLESIASTICUS

P.I.

ricina ecclejia per triduum

huius medii

cum pfalmis per fanciorum

Paflim

celebrent litanias.

tes

monu mentis

in

ambulan-

bafilicas

Ikurgicis

ecclefwe occiden-

inveni litanias in officio quadragefimali ab

eius exordio Feria IF. capite ieiunii,
ut in veteri proceOionali Barberino

talis

n.

aevi prscfcriptas

1867. fcripto

litteris

quitur letania

dicenda.

Deus. Miferere nobis &c."

lis

Vatic, n. 506.

jS

vi

cum

Longobardkis

tribus vicibus

&

pacis

na3

in

finito #.

fe-

Pater de

cce-

Ambrojiano Palatine*

tiac

mu

in

bibl.

hoc modo.

quadragefimae

dul gen

audi nos.

Cbrifte

in mifiTali

letania dominicas primae

muficis

notis

ne re

fup

pli-

-M
can tes ex

to

to

cor

&

de

ex

to

ta

men

te

-ft-1
pre

mur

ca

Domine

ro

ec

cle

wquae

-K-

ft
fa

-W-

ft

eft

gg &

-feMfl

E3Eg

tu

fan&a

in

E5

ca

ver

fum

~*>

or

hem

^L

*h

ca,

tho

-a -i^ft w m

^ w-

&

hie

fi

miferere.

a ^

dif

fu-

w w
-

pre

ca

mur

te.

Domine

miferere.

Canitur hasc letania etiamnum ritu Ambrof. quo ieiunium quadragefimale poft
dominicam primam quadragefimae exordium fumir, fruftra omnem lapidem
movente S. Carolo Borromau, ut aboleret morem, initium quadragefimae
fumendi a dominica, uti etiam ritu Momrabko fit. Ac Graci etiam officium

IN PRECIPUIS SOLEMNITATIBUS.

529

C. VI.

quod nucium quadragefimale incipiunt fabbato Ttjg cLttokoIx carnisprivii

ultra docodice
Barberino
nee
antiquiffimo
edidit
ex
,
per C. Quirinus
minicam tertiam ieiunii progreditur, prout ob longitudinem divini officii,
copiamque odarum' plures eiusmodi funt libri, quandoque integri pro uPrster officium magni canonis Andrew Creten/is, quod caninico fefto.
tur fer. V. hebd. V. Quadragef. Celebris imprimis eft apud Gracos eucet6nros
vfjuvog in laudem B. Virg. ob urbeni a P erfarum Barbarorimique furore il,

ope

lius

ter fervatam,

conditus

Constantino Pogouato,
factum

nis,

&

ut paflim narratur

a).

Idem poftea fub

Leone Jfauru, infeftantibus Agarehymnus fabbato quints hebdomadis

tertium fub

feftumque inftitutum

ac

Quadragefims in perpetuum decantandus dxaAwu quaji fefjione carens, diclus, inquit Triodium hac die: quod totus populus tota noclejlando bymmim
Deipara concinuerit quodque cum in omnibus aim a dibits ex more federe
Narrat Coliceat , in ijlis divina matris erecli omnes Jiantes aufcultamus.
din us, ex quatuor vigiliis quae quotannis in palatio celebrari folebant, fecundam fuilfe rijs amM^x. Extat hoc officium in horologio fspe edito &
Hymni huius originem defcribit anonyin cod. Bibl. Fiudob. theol. 231.
Combefis.
Auctar.
T. II. p. 805. b) Refpondet fabbato in palmis
mus apud
fabbatum hebdomads quints qua in Occidente officium ecclefiafticum maRitu Mogis compofitum eft ad triftitiam ex memoria paffionis dominies.
zarabico id iam dominica quarta inchoatur
quam vocant vicefimam de
qua in cod. Feronenfi: ,, Incipiunt orationes de refponforiis, five de anti,

Be offic. Cpoi.
c.xn. .10.

?'

7I *

phonis pfalmographis de traditione, qus cantantur quotidie extra dies do minicos a fecunda feria poll vicefimam ufque in fabbato de ramos palmaRitu Romano dominica quinta , qus de paflione dicta eft pecu rum. "
,

memoria dominies

computo
producro nfque in oclavas pafchs
ut habet titulus in ordine Romano primo.
A quo die ( ut ibidem habetur ) ufque nTvigiliam fancts dominies re- p. 17.
liars

incipit

paflionis

olim mediana dicta

furrectionis in nullo refponforio decantatur, Gloria, nee in Fenite, a Ccena

vero Domini nee in pfalmis , .nee in ullo loco decantatur Gloria ufque
"
Quod haetenus fervatur, ut in ordine XI. Bened. canonici
h in pafcha.
explicatius legitur : M Ab ifto die ufque in fabbato fancto in nullo refponfoa rio
)

urbe regia imperante HeraCLIO ex

una parte a numerofo exercitu fub Sarbaro
Chosrce regis Perfarum iluce , ex altera a

fione

Chagano

decantavit."

Scythn

Sergius

patriarcha

infignem de hoftibus vi&oriam reportavit. Unde populus. totam nodlem absque ulla intermif-

Obfeflfa

ima-

hymnum

pro

gratiarum a&ione Deiparse

ginem Deiparoe Virginis non manufactam ulnis

fuis

geftans

cum

inceflanter fecit;

toto populo
fupplicationes
quo fafto Heraclius mox

Mart. Gerbert.de MusicaEccl.

L.

GretseRi & Goari obfervat.

CoDINI 1. c. Pacbymerem c. 3.

b) Vid.

II.

P.I.

Xx

in Gcorg.

n.

530
rio
De

div. of:-,

l. v. c.2.

&

CANTUS ECCLESIASTICUS

P.I.

L. II.

Venite

in nullo

&

Introitu

Gloria Fatri. "

cantatur

Quod

necdum ubique receptum fuit

Nam ( inquit
refponforiis
Gloria
Fatri
fubtrahimus
&
apud
de
quosdam
ad
Miflas quoque
a
cum Introitu officii non dicitur. Siquidem brevis licet veriiculus, quiafanclae

tempore Ruperti

Tuititnfis

Trinitatis magis exprefta, magisque propria laus eft, bene capitis noftri
folitudinem atque filentium non palam ambulantis, dum non dicitur , fi-

De

ant. ted.

difc.

ufque ad pafcha

jdemque

19.

Cantum etiam humilem

gnificat.

militias

Lugd.

rum

&

&

fubmifliorem in fignum doloris

ordinarium Uticettfe apud Martenium.

Moleon p. 67. notatur de ecclefia S.Ioannis

ufque ad fabbatum S. excepta dominica palmacantu ecclefia ingrelTum triumphalem Salvatoris noftri in
D. de

in Itin. liturg.

dominica

praefcribit

paflionis

qua laetiori
Ierufakm celebrat.
,

De quo ( inquit S. Adhelmus lib. de Virginit. )

confona vocis harmonia pfallentes concorditer cecineBenedittus qui venit in nomine Domini.
Cuius rei regulam noftra
runt
mediocritas
authentica
quoque
veterum
au&oritate
fubnixi ) in facrofan&a
(

.palmarum folemnitate binis claffibus canora voce concrepans & geminis

concentibus Ofamia perfultans cum iucunda iubilationis melodia conceleAu&or de div. offic. fub nomine Alcuini c. 14. proceflionem
brat.
huius diei defcribens, verfuum feu hymni meminit, qui tribuuntur paflim
Theodulpho Aurelianenfi fub Ludovico demum Pio , anonymus vero
Menard. ( qui vixit tempore Philippi Aug. Franc. Regis ) Reinaldo Lingonenji,

laclentes evangelici
:

Af.
"'

s34

'

'"

qui (ut
"

ait) fecit

hymnum,

& modulatis vocibus

decantavit

cum

pueris in ra-

mispalmarum,fcilicet Gloria Laus." Quod alios vero huius ludtuofi temporis cantus attinet
ut tempori congruerent, hos auctorem antiphonarii ftudio
,

De

crd. anti-

tbon.

e.

43.

Amalarius meminit In duabus (inquit) hebdomadibus

^ an t e pafcha Domini undecunque potuit colligere compofitor antiphonarii
fermones convenientes paflioni Domini, fuper eos fecit fonum cantus haconfeclatum

fuifte,

bilem ad id tempus , id

eft

lugubrem iuxta numerum neceflTariorum

re-

& antiphonarum.
fponforiorum
IV- Multo id magis ufuvenit ipfis poftremis paflionis dominicse diebus.
,

De Triduo
ante

Pafcha.

^'^27

div. c. n f'

Rupektus

moris eft, ut extin&is luminari bus in ipfis tenebris lugubres toni praecinentibus cantoribus,& choro refpondente , riebili modulatione decantentur incipientibus a Kyrie eleifon." Agit de
verfibus illis , in tribus noclibus ante pafcha ad finem Laudum cantari folitis. a)
Et poftea quaeftionem attingit, cur horse minores his diebus etiam omnino
Plerisque

inquit

Tuitienfis)
5

fine
a)

IESU

Chrifte

nos.

Kyrie

fen.

Domine

cruce

Kyrie

eleifon.

manibus
elcyfon.

qui pafliirus

advenifti propter

Chrifte eleifon.

miferere nobis.

Kyrie

elei-

Qui expanfis in

traxifti
omnia ad te fxcula.
Qui prophetice promififti: Era

mors

ttta

ritur

o mors.

infernus

&

Kyrie

morfu

el.

Vita in ligno

difpoliatur.

mo-

Kyrie

el.

Dominus fadfris eft obediens ufque a<i

mortem. "
Ut leguntur in cod. San - Emeran.
Chriftus

faec.

X.

cum

notis muficis.

IN PR^ECIPUIS SOLEMNITATIBUS.

53

C. VI.

cantu recitentur
Quod (inquit) non folum campanarum clan- e.
quoque concentum horarum nofter omnifilefcit
fed
regularium
gor
,

no chorus abfcondit , illud fignificat , quod apoftoli Chrifti non folum

fine

32.

&

praedicare ceffaverunt , ut foliti fuerant circuire per caftella evangelizantes

node hac , poftquam hynino dido exierunt cum
curantes ubique, fed

&

montem olivarum
communi conticuerunt.

illo in

diffugientes

&

opprefli

triftitia

Idcirco autem a completorio

cundi

a laude

profundum hoc

Ecce
incipitur filentium , quia circa hanc horam cum dixiflfet difcipulis
Nee im appropinquavit , qui me tradet? ipfi graves effe coeperunt &c. "
:

"merito quaerit poftea

Cur cum

diurnas horas

trifte

diurnas vigilias vel laudes inteda melodia depromat

filentium operiat, no" Ex Guidonis Farf.

c.

33.

& Bernardi Ordine Cluniac. conftat, monachos Farfenfes &

Primam difcalceatos reliquas horas, ficut &Vefperas &Com--P--Wpletorium fub filentio unumquemque per fe recitaffe.
Apud Thomasium t iv
Nonam ufque ad pafchcC fecreto diTertiam Sextant
op p. Primam
difc.

L.

I.

c.

3.

Cluniacenfes

&

De

cimus, fimiliter vejperutn Parafceveti.

in miflali Barberino

faec.

XIII. vel

unusquisque vefperam

**

XIV.

vefpera Parafceves
fie

prsefcribitur

lie

univerfis expletis poft

dicat privatim fine antiphona

paululum

fed in fine Chrijius

Nihilominus iuxta Ioann. Abrincenfem de

vfattus &c. fecrete dicatur. "
offic. p. f 3. In die Coena? pfalmi in omnibus horis abfque completorio alta
voce,
cum tono cantentur. " In cod. San-Emeranenfi faec. X. reperiun-

&

J3

tur etiam

cum

notis muficis verfus, in ccena

Domini ad refedorium canendi

magni ccena principis &c. " Multa ludus figna,

ac fingulares antiquiflimi ritus ad hodiernum ufque diem funt confervati , uti

iam in ordine Romano I. praefcribuntur More folito Deus in adiutorium
meum non dicant,nec Gloriam , nee Invitatorium
fed cantor incipit
Nee presbyter
in pfalmis antiphonam ficut in antiphonario continetur.
complet
in
fine
orationem
(id
canit
eft,
non
more
folito
Qui
tecum &c. )

eft, & ledor benedidionem non petat

& quando
,3 fed tacite furgendum
Tellits

ac athera iubilant in

#. t9 .

non
Abaelardus
,3

finit

dicat

Tu autem ;

fed ex verbis ledionis iubetur facere finem.

inter alia id vitio vertit Cijiercienfibus

morem

Invitatorium, ac doxologiam pr32ter

eft

ut his diebus conformitas

cum

ritu

cantent.

Romano

"

quod tribus his diebus

Curatum fingulariter

fervaretur ab

illis

etiam cce-

Ex Guiapud P. Herrgott z. /. c 3.
nofcitur, officium Romanum illo triduo peragendo, ad horas tamen hymnum, p IL c J 5l6
ut quadragefimae reliquo tempore, & pfalmos regulares retinuiflfe Farfenfes

tibus

donis

qui

alias peculiare

difciplina Farfenfi,

habebant officium

&

veluti Benediclini.

Bernardi ordine

Cluniac.

'

&

Cluniacenfes.

pofthaberent

omnino officium Romanum illis diebus

ex Mfc. commentario Hildemari
fub Ludovico Pio
x x 2
fcri-

Qjiin fuerunt, qui

uti

Fraf. team,
monafl.

di/c.

'
'

Mumt
lit.

regulam S. Benedicti refert P. Herrgott. a)

Quodfi Conaliud nihil ftatuitur,
cilii Aquhgranenfis citatio in Hildemaro genuina eft
n aa m ut monachi cantum Romamtm pleniter & ordinabiliter per nodurnale
Debuit ergo aliunde ifta divini officii cum
vel gradale officium peragerent.
Romano confonnatio effe ; quae fatis aperte non colligitur ex antiquillimo
breviario Romano, monafticis congregationibus accommodato , nifi quod ibi
prcfcribatur
Et in ipfa node in vigilia Parafceven, hoc eft feria fexta, non
Gloria
nee Kyrieele ifon nee lignum non pulfaverit in fabbato fando
canuntur

"
Vel inde tamen, quod tarn pauca de his vigiliis folemnibus
ad vigilias.
memorentur, quis forte colligat hanc conformitatem , cum de vigiliis qua& expreffe ftatuatur Et fequitur
dragelimalibus multo plura occurrant
ordo matutinorum , ficut & reliquis dominicis diebus tantum antiphonas
tarn de prophetis quam de evangelio canuntur, & a quinto decimo die
in

fcripto,

CANTUS ECCLESIASTICUS

P.I.

L.II.

532

t.ii.

f. 401.

Ibhl

&

ante pafcha lediones vel refponforia

Domini
Domini

cum

antiphonas

Quinta vero

incipiunt celebrare.

verlibus de paffione

ante pafcha

feria

id eft

Ccena

non canuntur
apoftolus &
nee refponforium cantatur.
Nee falutat presby evangelium non legitur
id e(t, non dicit Dominus vobiscum, nee pacem faciunt ufque in fab ter
ad Miffas antiphonae ad Introitum

bato fando

fed

cum

Coena Domini Miffas,

diurno
Not. 279.

uti fere

Liturg. Alem. oftendemus

S.

nunc

cum

Pulfantur figna

dicerentur.

Obfervat

Menardus

V. vefperas includi
totidem antiphonis ,

&

de

officio

nosque

folitas in

feria

ut fex pfalmi

Patet nine, in

in Parafceve, fuiffe celebratas; at

nodurno nullum verbum.

vel

Sabbato

ad Miffas ingrediuntur. "

filentio

Miffa

in.

uti

ad Magnificat tres

Et cantor incipit an-

vefpertinae canuntur.

Calicem. Pf. Credidi @V.

Ita apud Menardum cod. Ratol tiphonam
Et
ftat
unusquisque
ad menfam. Deinde poft
di , in quo haec fequuntur

Et dum hasc aguntur

canantur hx
refedionem prandii lavantur pedes.
:

antiphonae reciprocis pfalmis Mandatwn novum, Pf. Beati immaculati effc.

Quern cum notis antiquis ponit. b)
&c. Hymnus de paflione Domini. "

Nota etiam ex Ioanne Abrinccnji de Offic. p. j6.

Poft prandium autem
cant antes aliquod
iterum ad ecclefiam omnes conveniant nudantes altaria
In ord. Rom. Cencii , qui cancellarius fuit fub Coeletsino
refponforium.
,

III.
a)

Sciendum
Parafceve,

(inquit) quod

Ccena Domini

& Sabbatum fan&um,

folemnitates

diebus

eft

Chrifti attinent.

definitum

eft

in

&

diebus

atque Pafcha ad

ficiis

canendis

De

bus volumus

Concilio

his

quatuor

(Aquisgraneii/t

a Cakolo M. coafto, c. 80.) ut fecundum Romanam ecclefiam cantetur pleniter, & non fecundum regulam a monachis.
Verum funt

monachi , qui in his IV. diebus nohint fecundum Roynanam traditionem agere, fed

ftudiofiorcs

fecundum regulam pleniter

non transgredimur regulam

aliis

dicentes

quia in

nee etiam in

Nam,

transgredi.

detur, melius eft,

ut in

iftis

iftis

in of-

quatuor dieficut

mihi vi-

IV. diebus regula-

quam fecundum Romunos :

,
Gregoric/S dicit, nihil no-

re officium canatur

eoquod

ficut S.

cent in fide catholica

fuetudines diverfa:.

&

in bonis

b) Vid. Libr. refponfal. T. III.

p. 877.

moribus con-

'*

opp. S

G*EG. M.

IN PRiECIPUIS SOLEMNITATIBUS.
de

III.

officio

Ccenx Domini notatur

divinum fine organo canit

Domini

officium.

Ant. Chriftus fatJus.

Ipfa vero die fchola

cum

apudTHOMAsiuM

Sic

Hanc cmtiphonam cantamus

533

C. VI.

ceteris otmte

in vigilia Ccenae t. if.

fimpliciter tantum,

&

In cod. S. Eligii a Menardo edito, idem fere ordo, ac

fine organo.
hodie tenetur in Parafceve, prsefcribitur: Subdiaconus afcendit ad legcnDomine audivi. Deinde fequitur
Et poft haec cantatur canticum
dum.
altera le&io, poft quam fequitur traclus. Dens laudem meam. Quo finito,
:

Ad adorationem Cruris praefcribitur

legitur paflio Domini."
femper antiphona Ecce lignum Crucis. Dicitur pfalmus 1 1 8."
:

Canitur

De paffione

More autem leIoannes Abrincenfis p. 59.

clionis pqffio legatur, except a voce Domini, qua in aliis dicatur.
Locum
hunc Prevotius in nota p. 136". fie exponit ex ordinario, & duobus libris
officialibus MSS. ad ufum ecclefise Rotomagenfis , in quibus legitur
Diaconui in alba ante alt are legat pafiionem more leclionis
except a voce Domini
qua more evangelii legatitr.
Sic in Barberino codice N. 185 3- fcripto litteDomini legenda

haec habet

ris

Longobardicis, in pailione

In

inveni.

MS. autem

Domini

biblioth.

autem

notas muficas folum fuper verba Chrifti

San-Blaf. ann. 800. in quo notse fuper-

fcriptae funt, hae copiofiores apparent,

Domini fecundum Mathjeum

quam

in aliis evangeliis fuper paflioneni

in dom. indulgentia

feupalmarum, maxime

lama Sabaclhani cum fyrmate feu neuma turn in

etiam recentiori manu ad oram.
Id non raro in codi-

in verbis Heli Heli

ipfo contextu,

cum

dicibus antiquis inveni in verbis

X. FalliceUana

bibl.

Roma

illis

Eli Eli ffc.*veluti in facramentario faec.

ubi prxterea nullae notae comparent,

nifi in

parte

Graci hac feria fexta ex omnibus

quod antiquiflimis temporibus etiam in Occidente ufitapaflionem dominicam canunt praeeuntibus unicuique evangelio

&

le&ione una ex veteri teftamento

extrema, quae cani folent in tono evangelii.

quatuor evangeliftis

tum

fuit

altera ex apoftolo , ut aflignantur omnia in antiquifiimo codice Chifiano Evangeliario Graco , de quo
capite fequenti plura dicemus. Patres Cone. Tolet. IV. c. 7. redarguunt, quod
per nonnullas ecclefias in die fexta feria pajjionis Domini claufis bafilicarum fori-

tropariis

bus

nee celebratur officium

nee Paffio

Domini populis pradicatur.

In antiq.

cod. Veron. p. 99. Feria VI. in Parafceve caret matutinis laudibus , horis
diurnis , ? vefperis.
Habet tamen prolixum officium pro indulgentia , ut in

laudato canone praefcribitur, indulgentiam criminum claravoce

pofiulare.
lib.

Quoad

VI. de divinis

officiis cap.

crucem apportant, cantatur Popule meuf

refpondetur graece a,yi(&

las

nac,

omnempopidum

unum adhuc ex RuPERTo7Wf/>/7/?notabo ex

19. cuius ha*c eft inferiptio
Cur ab his, qui

diemParafceves

pergit, Popule mens,

& latine

Quia eduxi

& aliae

antiphonae

Sanclus Deus ?
te

Quid

Xxx

Tres

:.

&

iftae

ultra debui t

ad finguantipho-

quae appor-

tan-

p- 7*.

off.

L. II. P.

534

CANTUS ECCLESIASTICUS

I.

tando crucem decantantur , fenfibus parum aut nihil differentes , verbis

quoque ac modulatione confimiles triplicem fignificant fcripturam tituli, fen (unique eius confonant, qui fuper caput Domini hebraice, graece ac latine fcriPaulo poll cap. 24.
Iesus Nazarenus Rex Iudjeorum &c. "
ptus eft
Quapropter
De noctis pafchalis folemni officio
( inquit ) quotquot

facerdotalis aut
j,

namus

falutari

levitici

fumus ordinis,iure pro

iuxta illud in pfalmo

tanti regis vi&oria tuba into-

Buccinate in neomenia tuba

in infi-

Quis enim dies nocle hac infignior ? Quae fo gni

lemnitas hac vicloria praeftantior ? Quae alia noftra eft neomenia, nifi ilia,
quae hac node in Chrifto per baptifmum renafcitur nova eccleiia ? lure er go nunc angelica turba ccelorum exultat tuba falutari infonat, gaudet telmater eccleiia hetatur
& omnis aula divini nominis magnis refultat
lus
,3
die fokmnitatis vejira.

"
Pertinent haec ad celebrem imprimis cerei pafchalis
populorum vocibus.
benediiftionem , qua, ut habet Bernardus in ord. Cluniac. apud P. Herrgott

quamve omnium frequentiflime cum

O
folis illis quandoque exceptis verbis: Ofelix culpa.
notis muficis inveni
In MS. Barcerte neceffarium Ada peccatum
eoquod palTini omitterentur.
berino face. XIII. vel XIV. poft verba
Apis mater eduxit, haec legitur rup. 3

cum

6.

dulci modulatione canitur

In

L.IX.

ep. 8.

modum

Apes

&c.
In priori foBarberina , Cajanatenfi vidi rotulos, picturis ornatos, ex quibus canebat diaconus ex ambone, prout
depiclum cernere licet in f ragmen to eiusmodi rotuli noftrae San-Blaf. bibliotheCXi q U od alibi exhibebimus. ExS. GregorioM. ad Marinianum epifc. colligimus, ab epifcopo cantari folitam cerei benediclionem. Ritu veteri Mozarabico canebatur a pluribus diaconis praemifta etiam lucernae benedidione
Cum venerit epifcopus cum presbyteris & clero pfallendo ad altare , poniPopulus,
tur lucerna a diacono in ftillo , dicanturque a clero hi verfus
brica

leilionis

vere beata nox &c.

no.

caeteris quae fubieclae funt

In bibl. Faticana

qui fedebat , ftantes in locum , ubi folent facrificium canere

pitur a clero , qui in choro fmiftro iuxta veftibulum adftant:

ufu, lecliones
leftiones

illae

expleta caput fupradiclae antiphonae replicatur

videre

eft in

Roma conftanter
folemnibus canticis poftea celebrantur.
non folum, fed etiam ipfa cantica ^ quae interponuntur, Cantecum

mus Domino &c.

Sicut cervus, graeee

primum, deinde

antiquiflimo ord. R. apud I\Iabill. p. 2?.

latine

canuntur, ut

Nonnullae etiam

cliones peculiari cantu diltinclae aliquando reperiuntur in antiquis

iV. I8J4-

cui fufci-

Lumen veLumen verum.

Ut in
Et ftatim egrediuntur clerici, & pfallendo veniunt in chorum &c. "
miflfali Mozarabico legitur. Ritu Mozarabico, pariter ac Romano antiquiilimo

Qua

rum.
-

tis.

le-

monumen-

X. vel XI. Barber, reperi cum notis muficis

eademque in medio poft verba ut adleviaretur

Sic in milTali plenario foe.

lectionem Ionje prophetae

ab

IN PR^CIPUIS SOLEMNITATIBUS.
ab

rubricam

eis,

535

C. VI.

Et Ionas defcendit ad interiora navis

incipit cantare.

Hie mutat fonum

Et factum eft verbnm

,

m
ert
ij
us eft Deiis fuper mali<f
Domini no? Ionam prophet am fecundo.
non fecit. Incipit cantare. Et
tia, quam locutus ftier it , lit facer et eis
"
LecJio Danielis propbeta.
Poft alias lectiones
qffliclus eft Ion a ejfe.

Ionam

in arida.

quafi lech'o

&

In diebtis

Nabuchodonosor

iilis

Due Deus patrum

tins es

rex

noftrorum.

in medio ignis dixeruut

& fciant

quia tu

Benedi-

gloriofus fuper

es

orbem terrarum. Et incipit legere in tono priore. Et non cejjabant, quimifenee quidquam molefticz intulit. Hie canere incipit clerus cum or rant eos
benedicebant
ganis. Tunc hi tres quafi uno ore laudabant sf glorificabant
.

Organa.

&

Dnum in fornace. Benedictus es Domine Deus patrum &fc. Benedicite 0mnia

opera e?c. Et refpondent omnes in choro Amen. Benedicite fpiritus &c.

Tunc NabuchoPoftiftam benedidionem incipit legere in priori fono.

Ci
De fontis confecratione cum cantu Jicut pra donosor rex obftupuit &c.
fatio iam ex facramentario fuperius notavimus. Intermifcebatur autem litania

deindequina, ac demum terna, de quibus plura mox diHie vero adferibam ordinem harumce litaniarum a) ex celebri cod.

primum

feptena

cemus.

faec.

a)

Seqnitur ordo

qualiter Sabbato

vigilias ingrediuntur

mum

ora

mnes ad

&

ottava

induunt

feptem vices
ria

ifta

S.

Paule

S. Stephmie

Vincenti

or.

S.

Propitius

nobis.
tiv.s ejlo.

Andrea

S. Iaccbe or.

gelijia or.

cobe or.

S.

Lib.

or.

S.

Beuigne
ejlo.

or.

or.

Laurenti

Oms

malo.

evanS. Ia-

or.

S.

Sei orate pro

Puree nobis Dne.

Ab omni

S. Petre

S. lobs

or.

Thoma

S.

Ma-

See Gabriel or.

See lobes Baptifla or.

or.

facrario,

SanEia

dicantur.

See arcbangcle Michael or.

or.

See Rapbaael or.

or.

leftias

o-

mos eft , & inXre audi nos

ficut

modo.

letania hoc

ad

Pri-

procedunt

ingreiliuntur in

fe veftimentis

cleros

cipit

mediante

&

ecclefiam,

ad lateranis.

ftatio

diei

fan<fto

Libera.

Prcpi-

Ab

ira

pejlt / fame. Lib.

Per crucem
Per refurrectionem tuam. Lib. Peccatores.
Te rogamus audi nos.
Ut paccm nobis
dones. Te rog.
Ut celi ferenitatem nobis dones.
Te r.
Ut cunclum populum cbrifiianwn confervarc digneris.
Ut veniam nobis doTe r.
Ut miferico*dUm nobis dones.
nts.
Te r.
Te
r.
Ut fruc~lum terrjc nobis dones. Te r.
Fili
Agnus Dei qui toUis peccata munDei. T. audi.
di dona nobis veniam.
Agnus Dei qui toUis peccata mundi dona indulgentiam.
Agnus Dei q.
toUis peccata mundi dona nobis pacem.
Cbrifte

tua.

Lib.

tuam. Lib.

uudi nos.

Kyrie

tania; fepties

elcifon

VLL.

pronuncietur

Hxc autem
feptiesque

Qua canente procedunt facerdotes de

cum facris ordinibus, veniunt ante al-

deatur.
facrario

dum

ufque

tare ftantes inclinato capite

Agnus Dei.

furgens facerdos va-

Deinde

altare

dit

retro

de

veniens

dicit

fedens in

fede

archidiaconus

dicit.

Dein-

fua.

ante altare

acei-

quod V. feria abfcomlitum

fuit , Eaciens crucem fuper cereum.
Et il!uminans eum ac benedicens dicente ipfo diac.
de lumine

piens

Lum

Refpondentes oinnes

Xpr.

tribus

vicibus.

Deo

Et completa ab ipfo benedi&ia

Dicit facerdos or. hanc Deus qui divitias.

gratias.

cerei.

Qua

prxdifta incipiunt prima,

Expleta

iffc.

orat.

Ln principio

leit.

defcendunt

cum

accenfis

lampadibusofeu cum turribulis ad fontes letaHaec letanie quinquies prominirias canentes.

&

cietur.

quinquies refpondeatur Xpe audi nos.

Maria &c.

Agnus Dei qui toUis peccata

Dona indulgentiam.
Agnus Dei qui toUis
Agnus Dei
feccata mundi. Dona nobis veni.tm.
Xpe
qui toUis peccata mundi. Mifcrere nobis.
Sanila

mundi.

audi nos.

Kyrie

Tunc

Omnia

eleifon.

Expleta autem

ces dicantur.

quir.que

cum

omni-

paululum

incip.

pontifex in facrario

revertit

bus ordinibus

fuis.

clerus letonia

ter

Et

pronuntietur

mnibus refpondeatur.

le-

apparuerit.

Vifa

refpon-

Finis vero

iftius

poft

Quoufque

ftella

letaniae

tefque ab

o-

ftella in celo

ingreditur
fie

vi-

tetanias jV.

ipfas

ad

finiatur

Miffa.

ficut

ad

536

L. II. P.

CANTUS ECCLESIASTICUS

I.

IX. bibliothecae Angelica Roma, in quibus initio & fine numerus additur, ad finem autem poftremae tantum, id eft teniae in Kyrie , Chrifte
Kyrie
In cod. S. Emeran. fee. X. notatur Letania ad banotae muficae comparent.
Totum mimdum adiuva&c.
ptifmum in fabb. S. Rex fantlorum angelorum.
Sequitur trina letania Kyrie eleifon. CJjrifte eleifon. Chrifle audi nor. Sahator
fee.

mundi. Adiuva nos. In cod. Findobonenfi fee. X.

Finitis ledionibus defcen dendum eft ad fontes cum S. chrifmate & cereis in magna reverentia decan tando letaniam. Poft afcenfum vero fontis ingrediendum eft ad Miffam publi,

Ioan. Imprimis autem fiunt licaniae ter repetendo. Et cum dixerint

Agnus Dei, dicat cancor excelfa voce Accendite. " Nonnunquam vocem ilEt quidem in MS. fee. XIV. circiter
lam cum notis muficis reperi.
In Vi~
gilia pafcha diaconus ante Kyrie eleifon hoc pramittit
53

cam ad

S.

1ZS

cen

ac

*te:
di

n
te.

litaniae trinae, quae MilTam folemnem ordiebatur. UnGregorii apud Menardum ita praeicribitur
Letadicit
in
pontifex
Gloria
finito
nia
expleta
Quo
dicit
Pax
voexcelfis.

#. Et cum fpiritu tuo. Et dat orationem Deus qui banc facra bifcum.
tiffimam no&em &c. Deinde legitur apoftolus & canitur Alleluia Quod
Laudate I)oConftemini Domino.
Traclus
primum pontifex inchoat
Sequitur evangelium.
Non cantent Offertorium,
mimim omnes gentes.
neque Communionem." De vefperis dicemus mox quae
j, neque Agnus Dei,
Communioni huius diei funt implicitae.
In cod. Vatic. 4770. fee. IX. vel
X. legi Ad communicandum cantate
Vefpere autem &c. Laudate Do-

Kyrie eleifon eft

de in Sacrament.

finis

S.

milium &c. Vefpere autem.

A

Fafchate

ufque Pentecoften.

Aila 0.

&

V. Ipfius refurrectionis dominicae folemne aufpicium

dio hoc acvo merit celebratum

B.

mannia, Gerardus in

fancti praefulis

qua ratione me-

Udalrico in noftra Alenarrat a). Ordo Romanus per

peculialiter a

vita

S.

pafchale
Miflam in ilie dominico.
Xpe mat
Sancla Maria ora &c.
Fili Dei te
audi nos III.

Kyrie

Kyrie eleifon

fon II.

eleifon

II.

Kyrie

I.

nos
rog.

veniente poft

Primam
die

ubi

perpofito lapide
clericis

intravit

Parafceve

coliocavit

Miffam de

fan eta

eleifon.

tum

"

Am-

Cbrifti fu-

cum

fcena (porticu)

in

fitam

panels

Trinitate explevit.

cereis

& incenfo

verfimm
xit ad

indutum

Cbrifti

& cum

Tertirm deenntavit
ad honorem

dici

per

IoaNNIS
,

&

ecclefiam
antccefiit,

'

evangclio

&

congrua falutatione

a pueris decantata

ecclefiam S.

congrega-

eamdem

iuxta

folemniffiniis veftibus

fecum portato Corpore

die ad-

ccclcfiam S.

Corpus
ibique

Expleta autem MifTa clerum interim

Xpe

Chrifte elei-

a) Defideratiilimo atque fanctiflimo pafcbali

BROSlr

III.

iiuleque

atrium perre-

Baptiftoe

cum

ibique

antiphouis

congruentiffiine compofitis

ad

IN VRJECIPVIS SOLEMNITATIBUS.
pafchale feftum

ficut in pofterioribus diebus maioris

ab

divino ac horis canonicis etiam

C. VI.

537

hebdomads

in officio

curfum,

habent

qui peculiarem

illis,

fervabatur , uti ex antiquioribus etiam conftitutionibus Cluniacenfibiis , ubi

tamen poftea , item ex Cluniac. S. Ulrici confuetudinibus , notavi , mona-

ordo

iticus

divini officii

fcribitur, qui

in vigiliis

hadenus apud nos

ipfli

node

Videbimus

a)

fervatar.

refurredionis dominica? prslibro III. etiam

mo-

T {'
nachos Beneditfinos, relido confueto ordine officii divini, faltem in hac facra- *?
f
thTima node ordinem Romanian fecutos efle, prout apud Gratianum ^dift.F.dt
confecr. aGREGORio VII. in concilio generali, forte 1078. ftatutum legitur.
In die refurredionis ufque in fabbatum in albis, & in die Pentecoftes ufque
in fabbatum eiusdem tres pfalmos tantum ad nodurnos , tresque lediones
antiquo more cantamus, & legimus. " Forte ita conftitutum , ut promifcue fideles fine tsdio ac moleftia adefle potuerint feriata integra ilia hebdoaihe, "

'

mada.

Sic

VI. in cone. 31atifconenfi

face.

II.

de fex port Pafcha diebus

ftatui-

fed omnes fimul coacfunati,

c. 2.
Nullus fervile opus audeat facere
quotidianis
indulgentesperfeverationisnoftrsprsfentiam
pafchalibus
hymnis

vecreatorem
&
regeneratorem
noftrum
facrificiis oftendamus, laudantes
fpere, mane & meridie." Eadem eft ratio hebdomads Pentecoftes. Decretum Gregorii VII. antea retulimus, cum de vigiliis nodurnis ageremus. Quod
vigilias Pafchs & Pentecoftes attinet, puto primam brevitatis caufam ac origitur

nem

ab officio fabbati Pafchae

effe

& Pentecoftes

longiffimo per ipfam

nodem

Atque dominica etiam refurredio poft mediam nodem fmgulari

litu fuit celebrata medio hoc svo inter ipfum nodurnumofficium folemni proceflione. b) Huiusmodifolemnesritus compenfabant, quod prster morem breviabatur in nodurno officio etiam apud monafticosccetus,ut tamen ubique poftea iterum ad prsfcriptum reguls S.Ben, redierint, fecundum conftitutiones Cht*
Ubi etiam notabile eft quod prsfcribitur cap. fequenti decimo
macenfes.
protrado.

fexto

,,

De

fecunda

&

feria

diebus maioris feptimans,

r

(
V ita ibi

proceffionc binis

&

cathetlralem ) formofiflima
binis

fecundum ordinem

mul ambulantibus, Miffam

venerat
Tempore autem
niaci venernnt , quorum tarn
.

fuit

ut

ordinem
tt)

ftatuto

impleviflent

fympho-

copiofa multitude

pene intercapedinem
ftando

fi-

celebraturus per-

T.I.fykiL

tres

cantatur fupcr primos fex pfalmos ;

fecunda fnper alios fex ; tcrtia fuper cantica."
b) Dcfcribam ordinem ex MS. Sun-Emevan. fce.X.ut
cum notis muficis habetur. Ad fepulchnim J
Interrogatio prcsbyteri

fidem?

nvodos

fymphonizando perfeceruut. "

In ipfa nofte dominies refurreftionis fatis
riovi , q-uia vobiscum in nofturnis non concor-

damns agemlis

& refponforia
gunt

nam

&

pariter

quamquam

in

pfalmi

&

nabeantur, quarnm pri-

airtiphonx

ma

fecundum

aula;

&

nonnin" tres

cbrijHcoLs

zarenum

Diac.
?

Crucifixum

de fefulchro.

Te

Deum

Diac.

L.

II.

P.

I.

Nim

cjl

Jte awmv.tiate,

Ant. Surrexit Dominus

htudomus $&f-

antiphonamm numero

Mart. Gerbert. de xUusica Eccl.

in fepulcktd

IESUM ATa-

calicolx.

freciixerat.

quia Jh-rexit, dicenles.

lediones,

quaritis

Refponf. presbyteri.

hie, furrtxit Jicut

ad duodenarium pertin-

Qtcis revotuet nobis la-

jQ/ient

f,

Apm{ da-

vocatur heb- cherjuh

a
A
domada

Tuomum (ccdefmm

y y

**

CANTUS ECCLESIASTICUS

**"**. P.I.

538
domada

pafchalis

Et quideni

feria

fecunda

ficut in aliis diebus tres tan-

turn lecliones cum duodecim pfalmis, ficut funt per ierias ordinati aflignanPuer unus cantac invitatorium.
caeteris
tur.
( Quoad antiphonas vero
ad
horas
laudes
fe rite habentibus
) Ad folos nocturnos
vefperos fu per pfalmos non nifi alleluia cantatur, ad melodiam antiphonarum formatum:
,

&

&

primo

in feria fecunda alleluia

quod proprie

fuperius,

eft

De

vet.

difc.

womji.p.

s<s.
3,

alleluiaticecmere

Diximus de hac

quomodo

Guidonis

re

etiam praefcribi vi-

difciplina Farfenfi

apud

P.

&

afcenfione

horis canatur alleluiatice de refurreclione , atque

In laudibus
nee non de ipfa celebratione iam facta. "
Nimirum , ut alle-

melodiam earum antiphonarum

luia fuper

&c, a

ut pojlulavi

detur infra ipfas oclavas Pentecoltes in

Herrgott

&

Cluniacenfes revertamur

canatur.

in ipfis vefperis

quas

ut ad conltitutiones

Ita,

modo

Miffae fabbati fancti

&

figna fequentia bina pulfanannectimus habetur

Ad vefperos ficut
pfalmi
confueti
cantantur
quos
primus
,
ad
tur
Confiteantur cum alleluia

antiphona Crucijixus, Refp. Angelas Domini; hy fecundum melodiam

quamvis ter re mnus ad Ccenam. Ad canticum evangelii poll: antiphonam
,

cantetur

tamen adhuc

&

ipfius antiphonae

cum alleluia."

melodia cantatur

ubi forte legendum alleluia fecunQuidquid fit de alleluia. ad pfalmos

dum melodiam antiphonas Crucijixus probe notandum quod de antiphona ad Magnificat feu cantico evangelii dicitur , licet ter recantetur , id eft
triumphetur tamen adhuc
ipfius antiphona melodia cantanda cum alleluia
,

&

praefcribitur,

id elt repetenda

antiphonario Luxovienfi

pfalmos fexies Alleluia

breviario

melodia antiphonas

faec. circiter

pf.

pergameno idem

fperis habetur in vulgato ordine

node de

In hac

Domine

xcix.

alio recentiori

De

fed triplex tan turn Alleluia.

his ve-

Romano apud Cassandrum & Hittorpium:

apud Romanos nihil agitur neque ante
Apud nos autem unus de fchola cui iufium
alleluia ad vefperum.
Et dum communica,

Miffam, neque port Aliflam.

fuerit pro antiphona incipit
verint, cantatur pro vefpera feftinanter pfalmus Laudate
f.

In

fft\

vefpertinali fynaxi

In antiquo

XIII. in vigilia Pafchae ad vefperas fuper

Confiteantur tibi
reperi

cum folo alleluia.

Dominum omnes gen-

"

in

Recte hunc locum interpolatum iudicavit Mabillonius commentario

ordinem Romanian.
Nam in appendice ad ordinem primum quern ipfe

&

noviflime

t'es.

Muratorius

vulgavit, nihil

horum

invenitur, fed

mox

port

officium Miflae fabbati fancti fequens per octavam Pafchae praefcribitur officia
t-

cium &c.

a)

In

MS.

Martenium

ordinario Argent, apud

de

ant. ecclef. difc.

36.

p.
a)

A Pafchu ufque in ottavas Domini ad omnes

non cantatur refponforium
nee lefb'o

curfus

recitatur

tur Gradale

Ibd pro
,

vcrfu

H^ce diet

&

refponforio canta-

quam fecit Dominus

tan-

In

dominicum Patch*

turn

femcl.

nite

dicitur alleluia

eius

&

ante

507.
fuper Vt-

Prteoccupewus faciem

per omnes pfalmos

In fecunda feria ad Penile

cantatur

&

per

alleluia.

totam he-

IN PR7ECIPUIS SOLEMNITATIBUS. C.VI.

539
& cantor

$07. devefperisPafchae: Ad vefperas non cantatur in organis,

ut in MilTa primo imponat Kyrie eleifon, Kyrie eleifon.

p.

Anti-

prasparatus,

phona alleluia , alleluia, alleluia. Pf. Dixit Dominus. Pf. Confitebor. Pf.
In mox laudato ordine Rom. confe Beatus vir. Graduale Hac dies &c. "
quenter defcribitur officium pafchale per fingulos dies ufque ad fequens fab-

batum cum

alleluia, mutatis tamen antiphonis poll pfalmum CXI. ufque ad

CXIII. ut patent eosdem femper pfalmos dominicales fuilTe repetitos; fecus
ac videtur prasfcribi in breviario Romano antiquiffimo epe laudato monafticis

congregationibus accommodato.

Gregorii

dominicam

poll:

In refponfali libro inter opera

a)

Ab odava

in albis,

S,

Pafchae per totam refurred.

T.

in.

7^7.

&

&

verforia
in fandorum Alleluia dicendae funt,
fuper Pfal. in evangelium
Congruit
item antiph. de refurredione Domini, ubicumque volueris.

ex parte hoc regulae S. Benedicti & Magijlri, ubi idem etiam a Natali Domini ufque ad Epiphaniam ftatuitur c. 4?.
A Pafcha ufque ad Pentecoiten

noduque cum alleluia pfallantur &

Domini ufque Epiphaniam omnes an& genua
noduque cum alleluia pfallantur

&

omnes antiphonae

refponforia die

genua non fledantur.

In Natali vero

,
tiphonae vel refponforia die
ipfis diebus non fledantur, neque ieiunetur, nee abftineatur. "

tum vero breviarium adhuc

lingillatim officia in Afcenfione

LaudaPen-

&

Domini,

tecofte profequitur
Afcenfione vero Domini cum omni officio divino de
Refponfo ipfa die pertinentem ficut reliquis diebus dominicis celebrantur.
:

ria vel antiphonas ufque in fabbato Pentecoiten, die Afcenfione

Domini

canuntur. "

Tunc poftquam fabbatum Pentecoftes eodem modo, ac fabbatumPafchse, diemque fandum Pentecoften ordine fimili, ut diem fandum
Pafchse cum odava celebrandum conftituiiTet
fie finit
Poit hos vero dies
anni circulus ufque ad Adventum Domini praster natalitia Sandorum vel
,

quod commemoravimus
j,

tutinis

&

quam

refponforia vel antiphonae,

"
vefpertinis laudibus de quotidianis diebus canuntur.
tarn pfalmi

VI. Mentio hie aliqua iniicienda litaniarum

S.

Gregorio M. adhuc

Roma

diacono,

ac

earum primum

faeviente r
pefte, inititutas

ma-

quas a De

Gregorius
1 Urotl.

bdomadam
nus vere

cticunt
alleluia.

antiphonam Surrexit DomiAd vefperas diei Pafchx

fandi conveniente fchola temperius

fcopis

cum

& diaconibus

Crucifixi

in ecclefia

incipiunt Kyrie

niunt ufque altare.

in pogium, epifcopi
loeis ftus
eleifon

&

eleifon

presbyteri

fchola ante

altare.

annuit archidiaconus

ille

inclinans fe

Dixit Dominus Domino meo

in

namqunmque

&

ve-

ia.

eft

foria

cum

fjV.

cum
M

alleluia

taritiira

y z

& in o& diem

pfalmus

de

femper cum ullcluquinquagefimo die a Pafcha,

verfibus

funt canfndi.

pfal-

ficut

Pentecoften, tarn pfalmi,

&

Yy

agetur,

&
"

antiphonis

quam

1,ta

:
proteU

nus,

fionibus.

die pfalluntur

Et ufque

ftatuuntur in

Kyrie

ita

fanftum Pafchx prxter

quod

incipit alleluia

divino

lo-

Finito

feptem diebus Pafehx

ipfis

officio

ad

primo fcholx

mo

illi

epi-

Et
mni

diaconibus

Afcendentibus

&

cum

maiore

a)

rogatio-

mbus

refpon-

omnes Cum

"

com memo rat

Tttron. his verbis

CANTUS ECCLESIASTICUS

L. II. P. I.

54

per triduum ac deprecari

fit

Congregatis clericorum catervis pfallere iuf-

Domini

De

mifericordiam.

hora quoque

tertia

veniebant o nines chori pfallentiumad eccleliam clamantes per plateas urbis

Kyrie eleifon. " Conveniebant ita quadam ratione cum triduo rogationum,

hac media state etiam in ecclefia Romano, folemniore ritu

prarter litanias
maiores in fefto S. Marci, induclarum a Leone III. tefte Anastasio biblio,

thecario in eius vita

Conftituit , ut ante tres dies Afceniionis Dominica;
letanije celebrarentur. Scilicet Feria II. egrediente pontifice cum omni clecanticis fpiritualibus &c. "
cundo populo cum liymnis
Telle
ro
:

&

&

w2Vc.Herberto Turritano archiepifcopo in Normannia in diebus rogationum

populus proceflionem longius procedendo extenderent, con cum clerus
erat
ut paufantibus interdum clericis mulieres viciffim modu fuetudo
lando fuccederer.*:.
Ex Cone. Aurel. inter alia de iisdem ltatutum refert
li
Lib. Kill.
Burchardus Nequaquam mulierculse choros ducant fed omnes in comiecret, t. 7.
Elt quidem Cone. Aurel. I. can. 27.
^ niune Kyrie eleifon decantent. "
fed omnino diverfus ab eo
quern Burchardus citat.
28- de rogationibus
Ut per omnem hebdoLaudatus Anastasius ab Honorio I. decretum refert
madam fabbato die exeat litania a B. Apollinare , ? ad S. Petrum Apoftolum cum hyrnnis 5? canticis populus omnis occurrere debeat.
Notantur apud
fingularia
Herrgott
quacdam
proceflionum
genera,
hoc
medio
P.
asvo pafimi
lib. I.
c-

&

"

'.

&

a
p. 6.

frequentata
feltis

Romanian
b
f.

cum

cantu ac letania

commemoraffe

quae hie

autem cantorum

Romano

ordine

Quod

triplex proceflio feu litania occurrit.

vulgato ordine Romano, b)

la

t6 f

pafchalibus peragebantur incipiendo a fabbato fanclo

Erantque

faciebat litanias iuiTa

Ea

iuvat. a)

in

ubi iuxta ritum

optime explicatur in
fep tense. Scho-

litania; tenia:, quinse,

,

ut alios cantus

veluti habetur in

Deinde fchola defcendit ad fontes ad letoniam lacien-

I.

dam.
a)

Excuntes vero cum

S.

Pf.trum.

oratione procedunt

cum

alia

liter

dicta

letania procedunt

Finita ibidem

letania

ipfa letania,

hide ad

&

ilia

Benedictum

S.

ibidem

incipient

oratione

ad

dicta

finita

aliam

fimi-

&

cum

procedunt ad Miffr.m maiorcm. Poft MiCfam , pcracta Vefpera vadunt cum pfallentio
ipfa

in refectorio.

&

antiphona

Finita omnia

rium cum
cruce

&

labores

Item dpminica die vadunt cum

aqua fancta per fingulas manfiones.

&

complcta procedunt in refecto-

Sccunda feria eunt cum

aqna fancta per fiagulos

pfallentio.

&

patrocinia

redeuntes aginit Aliffam

in S.

Petro.

Tertia vero feria precedent iufo (dcorfuin) iun-

&

gentes fe

iinicem

Petrum

in civitate

trant

in ccclefiam

ialutantes
:

fe

incipientes

legunt

mutuo ad

S.

letaniam in-

lectionem actus a-

poftolonim

Gradalem

alleluia

fequitur evan-

Dicta oratione incipicntcs nntiphonam

gelium.

Per-

procedunt in cellam ad fancto Salvatorc.

autem Miflarum fclemnia iucipientes autiphonam emit in refectorio."

acta

b) Interim fchola iuffa facit litaniam ad fonfpacio fatern ante altare primo feptcnam,
do , faciunt alteram quinam. Ita enim inchoa-

&

primiccrius unus in dextro chor,

Stat

tur.

cum

dicit

ipfo Kyrie eleifon

cundicerius

ufque

cum

Hxc Hunt

feptem

ptens dicuntur.
que

fepties,

intervallo
litaniae

finiftro

Deinde

ter.

&

facto

&

choro

Cbrifte

refpondet

Kyrie

eleifon

vices repetitae

Poft hoec Cbrifte

fie
,

quinx, id

per ordinem.
fequuntur,

eft,

eleifon

ufque

unde
audi

Hoc

&
fc-

ter.

St fe-

nos uf-

ordine,

ut pratdictijm

quinquies repetitae."

eft,

IN PRiEClPUlS SOLEMNITATIBUS. C.VI.

dam.,, Et poftea
mam feptenam

Interim vero fchola

&

facto faciunt ternas

letoniam ante altare

facit

iuflfa

quinam
Agnus Dei, magifter

fpacio fa&o faciunt alteram

& dum

dicitur

541

&

pti-t- v-

itcrum fpacio

fcholae dicit Ac-

Paulo ante de officio (abbati S.

cendite. " Idem ibi in appendice repetitur.
dedi totum ordinem harum litaniarum ex celebri cod. bibl. Angel. Roma:.
Iufli faciunt laetaniam
Interim nota rubricam cod. Findobon. fee. X. circ.

* 36,

Et ut ventum fuerit ad Agnus Del fem feptenam , vel quinam vel ternam.
Legimus
pet illud cantant ufque dum pontifex annuat eis , ut fileant.
Chrifte eleifon : ut in veterepetitum fuilTe aliquando usque centies Kyrie

&

Mabillonium

rituali Romance ecclefiae ex codice Cajinenfi apud

ri

afTumtione beatiflimae Virginis fupplicatio praefcribitur cum

tione lltanla noftra initialis

codice

a)

illo.

bens petit

Sergius

centum

III.

Mabillonius transfcribitque verba ex

ad Ildebrandum fylva Candida epifcopum fcriut

ait

&

Cbrljie eleifon. "

de

nienjis epifc.

Rupertus

ob

litaniis

J^^m

eleifon

pro

clerici ipiius ecclefias

clament in eadem ecclefia centum Kyrie

noitrae

'

in

ut quotidianis diebus facerdotes

remedio animae

ubi &% Comment,

ori
ter centena repe,

&

Hereberti Coloquomodo ex omni

Tuitienfis in vita S.

ficcitatem inftitutis narrat

&

eo genere utriusque fexus , lingua quidem diverfa , fed una intentione

"
In 1110 dem fenfu concrepando Kyrie eleifon altitudo cceli pulfabatur.
nafteriis frequentes admodum ac quotidianae fuerunt litanise.
Apud Dache-7'. n.ffmi.

rium

in chr. Andrenfis monaft. fie legitur

"Ut

medio

fajtidium de

tolle-**

89*

&

mens uniuscuiusque in horis canonicis devotius accenderetur

Domini Petr'i abbatis multiplex pfalmodia fyncopata potius,
folam quoque letaniam cantari
quam eatenus in ufu habita fuit intermifla
retur

auftoritate

&

quas jiiaiorem Miflfam praeceflit, extra quadragefimam in-,

"
termitti
prascepit.
Habentur etiam fingulares litaniae metris quandoque

fecit,

illam

aut rythmis compofitae

nem
tlf.

diebus dominicis

max.

^5? nojlrl

qualis eft

Hart.manni San

Gallenfis

ad proceflio.-

Nicolaus III. Poncanunt,inquit Iod. Mezlerus t

Qitas lltanlas canonlzavlt etiam

in rogationibus diebus publlce

in appendice bibliothecae Lugdunenjis

ubi refertur

etiam in cod. San-Emerau. reperi inferiptam

cum hoc

exordio, u ti^59-6^-

Dominicales tetania.

Humili
a) In AfTumtione fandx Marije , in ipfa vefpera vigiliarunt prxparatur quoddam portato-

Laueentio apud

rium in fanfto

fuppofitaque tabula,
noftri infignita

imagine

demos

&x Marine

ties

Kyrie

ties

Kyrie eleifon

lucernis

'.

Chrifti

fan&amMARlAM
plateis,

&

fufpen-

ibique in gradibus fan-

depofita aliquamdiu

icona,

omnis

genibus humili-

pugnis etiam

una voce per

Domini

exeunt cum letania ad

ininorem, mundatis per viam
per

dentes

flexis,

a medio noftis concurrente po-

pulo

fis

Lateranos

Qchorus virornm ac mulierum,

ter ante earn

numerum

pectora

cae.

dicunt cen-

centies Chrifte eleifon, idem cen-

eleifon,
j

fufisque lacrymis

&

precibus,

per fan&um Adrianum reda via vadunt ad

fanftam Maria m maiorem, auditaque Miffarum
celebritate

YVV

ad palatium revertuntur."

xxvii.

CANTUS ECCLESIASTICUS

L. II. P.I.

542

Humili prece f

Ad

te

Summits

s?

fincera devotions

clamantes femper exandi nos.

&

omnipotent genitor qui cuntta creajli

jilius at que Deus &c.

JEternus Chrijlus

carmine fapphico.
Et deinde aliud genus illud , de quo fupra,
etiam inter Milfarum folemnia cani folitum, ubi refpondebatur Chrijlus vincit
vel multos annos , aut fimilia pro celebrante potiflimum pontifice vel
epifcopo aut etiam tunc regnantibus principibus
ut paflim notantur in 6rdinibus Romanis apud Mabillonium.
In cod. Vindob. theol. 68 v fub Ottone M. fcripto, easdem litaniae metrics cum notis muficis habentur Ardna
Sequitur

alia

fpes

mundi &c.

Humili prece &c.

Salve fejla dies &c.

Sequitur

alia li-

&

eius exercitum Dominus

ut Ottowem regem
Preces ante altare prima die. letania , dicamus omnes Dne

tania'cum notis, in qua

M confervet &c.
mifercre &c. La?tania Gallica, Pater de
ut noftrse

cum

notis.

Lartania Gallica

ccelis Deus
Mifercre nobis fc.
Agnus Dei qui tollis peccata mun:

Mifercre nobis.
Sufcipe deprecationem nojlram , qui fedes
#. Agnus.
yi. Agnus. Gloria uCquefaculorum amen.
#. Agnus.
ad dexteram Patris.
Deus
nobis.
ita
Santle
fanctorum
Et
porro
in
noftris
litaniis
mifercre
ut
fe
"
Secunda oratio de S. Marco.
De quitur Mifia in die. Exaudivit &c.
r. 77. p. ii fcripfit Thomasius ex codice Vaticano antiquis notis muficis inftructo varias
opp. p. 486.
Antiphona ad procejfionem
antiphonas ad procefliones , aut alias dici folitas
&f infupplem.
In
S. Simeonis.
Dominica palmarum.
in pur ificatione Saucla MkRim
Tbomq/iano
epud I.
Antiphona in domo.
Item de
Antiphona fuper men fa.
litania maiore C5?c.

di.

&

Blauchiutrt
t- 487-

dominion

rum

&f

eft is

purificationis

Tale etiam apud nos alfervatur Mfc. fexcento-

pracipuis

annorum cum

circiter

notis muficis fuper antiphonas in iisdem fere

in capite ieiunii

die

palmarum &c.

difci-

&

roga-

plina mufica cap. 18. meminit antiphonarum prolixarum in litaniis

TRUDONislib. VIII. prolixe laudaturRAdulphus abbas ob graduale quod propria manu formavit purgavit, punxit,fulcavit,fcripftt, illuminavit, muftccque notavitfyllabatim... Confummavit autem uno anno opus illud propria ,ut dixi manu de omnibus parvis 8? magnis,
Litaqua pertinere videntur ad graduale cum antiphonis Rogationum &c.
nias tamen cum Sanclorum invocationibus antiquiffimas effe iam circa meftatuidium faec. VIII. pervulgatas ex fynodo Cloveshovienfi intelligimus
tionibus

a
Apud Da-

a).

In chronico abbatiae

S.

cher.

T.II.

fol. 687-

feftis

Aurelianus de

tur
a)

Prolixas (inquit) antiphonas litaniarum atque

rogationum , cxteraque huinsmoili non operx

pretium arbitratns Ful hnic inferere open. Prceiertim cum minime ignorem, in his omnibus to-

nos pofle
tenores
Qjiin

reperiri

ceil

Introitui

&
,

non

&

intromittantiir per

reliqua

potiflimum cenfui omittenilum

ufus in

fefe

ifliusmoili.
,

fan&ie retinet eecleflx."

quia nee

IN PRiECPUlS SOLEMN I TAT I BUS.

tur quippe

ut

nomen eiusdem B. Patris

tania decantatione pofi

VII. Maxinie

menjtf
S.

Ben.

S.

ac Docioris nojlri

Gregorii vocationem femper

utor verbis anonymi in vita

S.

VI.

543

Augustini

in te-

C.

dicatur.

Theodulphi

quern ex cod. Mfc. perantiquo edidit Mabillonius

54*6". )

p.

faec. I.

cum

tunc fdelibus Iatitia exultationis renovator,

temporum curricula annua

dies

abb. Re~ De feftis SanrilinAft. ord. #

revoluto

Santlorum debito honor e celebratur

ft

ibi

concurfus fidelium chrifianorum, refonant alternantibus cboris laudes pfalmorum , recitantur eorundem virtutum merita &c. De vigiliis feftisque Sancto-

rum in antiquiflimo breviario fsepe laudato prasfcribuntur pfalmi cum eorum paffimibus vcl geftis cum refponforiis vel antiphonis de illispertinentibus. a)
Maxima medio hoc aevo fuitcopiaeiusmodicantuum etiam propriorum deSS.
turn in refponforiis,ac antiphonis, cum etiam hymnis profaicis magna copia hoc
tempore in Sanftorum fefta coir.pofitis, aut etiam metricis. Quales notis mu-

homiliarum Luxovii , in quo id eft

fmgulare, quod proprium , feu fcfta Sanftorum feparatim a feftis Domini habeantur , cum aliis in libris huius medii a?vi promifcue fere poni confueverint, crefcente identidem numero feftorum, neque accurata femper crifi geinftruftos viJi in antiquiflimo libro

ficis

eorum

nuinis

aftis difcretis

undehymni,

&

antiphonae,

plerumque defumebantur. b) In particularibus potiflimum

eorum

apud
hoc fine
adiunftaque antiphonis refponforia nova.
Quia

Sanfti ac Patroni ita accipiebant officia propr'a ex

Stephanum

Leodienfem de

vitam iterum concinnatam

hand quaquam

refponforia etiam
ecclefiis peculiares

S.

Lamberto

Sic

vitis.

legitur in epift, dedicat.

& pajfo,

delicato eloquio edita legebatur prafati patris vita

at-

que
a)

In vigiliis omnium apoftolorum & cxterorum

Sanftorum pluralium omnes ieiunium faciunt. Et
hora nona natale eorum pracvenientes abfque
Gloria in cxceljis Deo & alleluia Miffarum folemnia
celebrantur

eorum

&

ipfa

noftc

vel gefta leguntur.

natalitia venerint tarn in

&

cum

poffit,

leguntur

&

primo

die

adventu Domini quam

paflionibus

refponforiis vel antefonis de

illis

eornm cum refponforiis vel

Miuarum folemnia ficut & in

oftavae

feftivitates

eorum

ita

celebrantur.

Quodfi in eorum oftavas natale Sanftorum venerit

.

proecedente die

oftavas

vero

eorum celebrantur

per auftoritatem fanftx reguhe."

Clu?iiac.

officium

xle S.

Mab-

in eius vita habetur

lit

Bened.

p. 153.

faec.

Nunc

154.

quia praifto es, alias nobis antiphonas de

tue

antefonis fuis

ord. S.

at?,

Quodfi in Dominica

Si autem gefta eorum

quod IX. leftionibus fufficere non
in tribus tantum pofterioribus leftionibus

fuit

V.

Odo

S.

compofuit,

vita beati

pertinentibus canuutur.

minor

tino

aU vigilias pafllones

omni tempore pfalmi cum eorum

vel geftis

V) Rogatus

Martini Domini

quarum

tui

infti-

harum

bre-

IUe quidtm excu-

viffimarura faftidium tollat."

fans frimum

precamur

prolixitas digne a nobis

tandem in fe recepit. Tres vero

compofuit , e quibus unius
tantum exemplar inferere huic operi aJiudicavi.

hymnos

in eius laude

Rex Chrijle Martini decus ; Hie laus tua Wins

Tu nos in bunc te color?, qnbi iffam in te tribtie.

Similiter duodecim antiphonas ternas per fingulas

habentes differentias

quarum verba

&

confonantia adeo Gbi invicem concordant

hil

in

fenfum plus minusve

nihil in

vocum
,

ut ni-

lympho-

ma: modulationibus reperiri dulcins poffe videaRetinentur haftenus Benevcnti." Antiphotur.

nx hodieque funt

in ufu.

L.

544

I I.

CANTUS ECCLESIASTICUS

P. I.

que nulla propria officiorum cantabatur modidatio.

monumenta

raro fontes, ac minus authentica

temporum multa huiusmodi, utpote non

fuccelTu
officiis
fi-of.

33,

fads probata, merito ex

horisque canonicis, praefertim noclurnis, expungerentur

&

dis

Sed hi ipfi caenofi haud

haud dubie fuerunt , ut

in caufa

cantandis

Romano:

Radulphus

inquit

&

habent fermones

ecclefia;

Tungretijis

In legen-

Lateranenfes

&

aliae

homilias integras, paftionesque San-

&

dorum
huiusmodi in copiofa multitudine.
Item in antiphonariis an tiquis Romauis habetur cantus de fandis Nicolao , Sebastiano, MauPropofitione XVII.
XXII. agit , quo ritu Sanctorum fefta
ritio. "

&

cum novem

aut tribus ledionibus

memoria

aut folum etiam

feu

commemo-

Et propofitione XVIII. de pfalmis, antiphonis,

ac refponforiis id potiffimum urget, ut ordo quotidiani curfus magis fervetur, ac primo quidem, quae de feftis novem leclionum habet, a) conveniunt
in plerisque cum feitis fimplicibus trium leclionum noftra actate celebrari folitis
quorum ritum idem poftea defcribit. b) Erat etiam hoc potiihmum
medio aevo cantus, qui vocatur de communi Sanctorum , rite ordinatus pro
ratione tranfigi debeant.

De noclurnis vigiliis eiusmodi exemplum Hartmannus

Wiboradte n. 36". iuifu abbatis ilatutum refert fuper venture no-

officio canonico.

in vita S.

clis vigilias

& dulci hymnorum modulations

cum pfalmodia

ficut

antiquorum

Patrum ordinatione de virginibus confcriptum habemtif. In ritu Gracorum

quod odis abundet
quoad fella Sanctorum hoc potiflimum eil difcrimen
officium
eorum
arte compofitis, praefertim de beata Maria Virgine, quodcunque officium etiam de alfis Sanctis agatur, ubi femper qiotUw kuAJariale
,

cantiH)

Feftivitates igitur ( inquit ) agmvtur domini-

more cum utrisque vcfperis

in quibtis &
ad laudes quandoque antiphonaj fuper pfalmos
cali

&

funt cantaads femper

fint

pfalmi ftriales

propria
nfus

cum

ubi fciberi pof-

priores vcfperas

antiphonis ferialibus

habeantur.

multorum

Ad

X.

ut fupra propof.

ubique

exiftit

ut in officio duplici re-

fponforium ad vefperas ntrasque cnntetur.

fi

feftivitas

a populo celebretur

primam fervetur
cantur

&

fuffragia

lit

autem fitSfblemnc

ad notturnos cantctur

novem

&

txcelfis

&

Ite

ltiiflt eft

dicentur

Sin autem

>iili

c\-

antiphome

&

pfalmi feriales dicuntur

hymmis

In-

tnm

&

riali.

Invitntorium autem canitur

Et eautato bymno de Sanfto ,

novem

quando in

fervus fnper

difpufitione

Bo-

li.

colie&a de ipfo Sancto

officio.

C'omplctorium

cum pfalmo Mifercre

elurmis ferialis

capitu-

verfus antiphonx ad Magnificat

riaii

hyrr.nus utique

ficuti

&

feenndum multorum ufnm de

aliquibus aliis quidam fervant. "
b) Ad primam vefperam , quando locum habet,
de Apoftolis

cum

in quibus fuper

feriales re-

habeat fpcciales,

di-

antiphon.e omitti

dici peffiut.

feftivitas

nifi

ad vefperam

dominica

dcminica

non debent.
Lectiones & refponforia fint authentic^
Refponforia novem canter.tur. Te D? >.r,i, Ghria in
pfalmos

omnes antiphonx de laudibus pfalmos

petunhir

liirn

in

Miffa communiter de ipfa feftiAd fecundas vefperas

fpeciali.

Et

in folemnitstibus abbrevientur.

vitatorium

nifi

In refponforio vefpertino

mini

vitate celebrari confuevit.

fiiffrngia ut

&

Prima

ficuti

in

in fe-

per

to-

officio fe-

in tono feriapfaliitur no-

ut probarnr propofitione deci-

ma.
Lecliones de fa era fcriptura leganUir fecunJ:;m cranes doftores , refponforia , vcrficuli,

& verfus

antiphonx ad laudes

tnr de ipfo Sancto*

&: coctcra

ferven-

IN PRiECIPUIS SOLEMNITATIBUS.

C. VI.

545

canticum mifcent ; de Sanctis vero Idiomela feu cantica fefto propria habent,
quibus interceffionem potiffimum implorant aliorum etiam Sandtorum , quoHabent etiam canones fuos
rum praefertim fingulari patrocinio fruuntur.
Bibliothecae PP. Parifienjistqualis
eft
T.
IV.
cantica,
odarum
feu novem

canon fupplex
Sanclis canitur

angelicisque
de fuperis poteftatibus
alterum de fancWima Virgine Domini.

qui

&

&

I0 -

omnibus

Dum nobis de cantu in laudem San&orum res eft, aliquid pecu- De cantu in
transferendisque eorum re- transhtionidicendum de hymnodia in condendis
" s an
liquiis, qualis memoratur ab Isone caenobita S. 'Galli de fublevatione cor- ri n>
poris S. Othmari abbatis, ubi Hartiyiotus decanus membra fanclitate pie- Act. o.s. B.
na infpiciens monachos let amain cant are , precibusque devotis hortatur infifle-f^- IIL p
re.
Dum vero levatum transferretur Time vero omnis ilia monachorum *' l s
congrcgatio albis continau vejiibus induta , dulci modulatione in Dei laudibus
prorumpens beati viri corpus Utabunda prosequitur.
Et poftea dum iterump. 172*
in novam transferretur bafilicam : Turn vero omnes nos laudes ac melodias
canendo comitante numerofa populorum multitudine debita cum veneratione
VIII.

lialiter

"

Apud Canisium

corpus caripatris profequimur.

narratur,

quomodo

a S.

Hugberto Leodium

in revelat. S.

fuerit eius

Lamberti M.

t. II.

corpus translatumf-

P.

I.

J 4S-

inter pfallentium choros cumcymbalis canoris organisque fuaviffima modulo-

a
Adnotat Basnagius, cum narrent hiftorici Francorum
organa in Gallias primum allata fub Pipino an. 7 $7. ab imperatore Constantino miflfa non funTe ergo in ufu apud Trajeclenfes tempore translations S. Lamberti.
Organa igitur, inquit, ilia fuerunt fiflula , vel omne
injlrumentum mujicum , eo enimfenfu accipiebantur apud veteres.
In vita S.
Corbiniani, cum eius reliquiae ad locum ubi primo conditae fuerant, reportarentur, legimus
Occurrit omnis ccetus pontificum
ecclejiafticorum
turba immenfa iiuacum Thasilone principe, cum omni ecclejiajiico obfequio,
cum hymnis
canticis fpiritualibur , cum multa omnium laude ^f pradicatione.
In vita S. Burchardi epifc. Herbipolenfis apud Canis. perhibetur c\qT.ih.p.l
elevatione SS. Kiliani & Socc. hymnis perventum effe ad locum, ubi Sanitorum
tione fonantibus

a).

&

&

a) Acceffit (S.
dotibus

&

Hugbertus) cum

levitis,

cum magna
qus
hymnos,

dine

&

&

gionis

&

beati martyris corpus pfalmos,

cantica

pia

Hinc inde fratrum

cum cymbalis

multis facer-

clericis pfallentibus,

prxterca Chriftianorum multitu-

circa

ritum

& ceteris

fecundum

divinx

devotione decantabat.
fideliter

canoris,

modulatione fonantibus

pfallentium

reli.

chori

organisque fuaviffima
concinebant.

angelorum agmina in excelfis pfallentium , &

omnipotentem Dominum de triumplio martyrii

Lamberti
fa

&

laudantium ab idoneis teftibus viPorro omnis plebs vario con-

audita funt.

centn-& intermixto gemitu, antiphonarum quoque fonitn concinens , & prae magnkudine trivix

ftitiae

tuit

haec

\'erba

Qpajlor bone

fequentia

&c.

Et hinc

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

L.

II.

P.

I.

Zzz

explicare

po-

CANTUS ECCLESIASTICUS

P.I.

L. II.

546

ttorwn corpora condenda erant , qua diligenter recondita ufque in prafentem

orationibus frequentantnr.
In Italia, ubi Grams cum Latidiem hymnis

&

fidelis populus utraque eiusno haud infrequenter obtinuit ritus & lingua
In translat. S. Athanasii epifc.
modi, folemnitates condecorare geftiebat.
Neapolitans in earn urbem, Confluebant autem, ut apud Bolland. refertur,
,

t.

W.

iuL

p. 86.

nter que fexns

&

atas diverfa

t.
t-

i.

ian.

llou

C5?

qualiter poterant pfalmodia cantus utrius-

& htine fuavi modulatione

que linguarum grace

In addendis ad

refonabant.

diem VIII. Ianuarii de translatione S. Severini Neapolim fimiliter narrat

Ioannes diaconus, uti pontifex, clerus, dux, & optimates paflimque po,

pulus

hibcntes venerationem

setatis

vero celebritate

Celebratis (inquit

occurrentes

&

altemantibus choris latinis

Qua

rium deduxerint.
plicaverat

&

conditionis

ilniverfae

nox

ex-

& gracis

praecedens

ad monafletradu&a, iam ex-

fit

hymnis

prius matutinaljbus

vidis cantica modulari Basilius

certatim fupplices

Da-

coeperunt

&*Petrus oeconomi

SS.

Sperati

&

cominus adfunt.
Mox albis indumentis ami& in praeparato locu &i pariter ad facrati corporis antrum defcenderunt
inchoante
pignora
diligentius
condunt
&
abbate
Gloria hac eft omnilo
;
,
3
Osterni

doflec

acciti

alii

bus

Sant~tis eius

omnes voce fonora tonabant.

Sic ^stantibus Clinch's in

ipfa ecclefia a diluculo adufque fero melodiis indeficientibus eft vigilatum."

In vita Rhabani Mauri , qui imprimis ftudiofus luit in Sanclorum reliquiis
Act. ss. o.s.

Roma comparandis, idem

PlLpii

^C 'P L^

k
c

9 m 'Pfe aa"erat a

'

12.

facris proceffionibus c.

Rudolpho

paflim notatur a

)-

fcholaftico eius

di-

Gretserus multa eiusmodi exempla lib. I. de

ex Surio collegit.
Veluti de reliquiis S. LiI-

borii Cenomanenfis epifcopi, Paderbornam

translatae referuntur ab Egberto

Sic S. Celsi conf.

translatis b).

reliquiae

Trevirenfi

epifc.

c).

Cum

fimili

pompa
a)

Nos

vcro

Laudibus
&is

cum

mcntibus fmgulorum

(inquit) completis matutinorum

MifTarumque folemniis rite pera-

populis diviuas

fuit.

laudcs concinentibus

Et alia fimili occafione ,

&c. "
Fratrcs vero fufceptas Sanftorum reliquias cum hymnis & laudibus in eccleGam
beati BonifaCII intulerunt. "

Deo

p. 15.

b)

Cum primum Carnutum

atque

cum hymnis

devotifilme extra

&

canticis fpiritualibus illud

urbem

progreffiis

excepit.

"

Et iisdem reliquiis Pakrborttam propinquanti Cum clerus in hymnis & confeffioni-

bus:
bus

Deum

benediceret

&

fpiritualium

carmi-

ntim melodiam, Sanctorum laudi propriam concineret

ret

cum

populus vero
inerTabili

Kyrie eleifon ingemina-

iubilo

ereclis

ad

Deum

cum

Itaque

gratias agentium,

cum

ac magis

fenfim magis

populi

fublata:

ce exultationis

voces

attollcrentur,
,

pfallentium,

& inbilantium

per totam vicininm

in

vo-

fonitus

in-

illi

honore facratiffimum corpus

in ecclefiam dclatum, & in loco , quo ha&enus
tonarct

devenirct, ubi tunc

fynodus congregata efTet, epifcopus ftatim cum

omni illo facro facerdotum collcgio , totoque
clero fuo & populo proceffit in eius occurfum,

etiam circumquaque gaudentium

ingrcfli

iter

altum

in

nihil eius laude dulcius

reqniefcit

c)

Toto

tali

collocatum

eft."

interim collegio altiffimis vocibus

collaudante.

mixtim vulgi voces hoc

tis

Kyrie elcifon

ubi autem ad
ipfe

&

folum crebro iteranDomine. . .

Gloria tibi

monafterium

reverendiffimus proeful

ce inchoavit canticum
ris

ad finem

bus."

Deum

audiebantur a litem etiam com-

ufque

illud

ventum

Egbertus

Te

Deum

cum

illo

alta

eft,

vo-

laudamus cxteid

profequenti-

IN PR7ECIPUIS SOLEMNITATIBUS.
pompa

Francomm

fub Pipino duce

Germani

reliquiae S.

late iirhiftoria illius translationis perhibentur

547

C. VI.

epifc. Farijios re-

a).

In fynodis,
fit hymni Te Benm laudamus decantati
etiamnum folemnis efle folet eundem acchmatl
cxcc~
de quo ordo Mfc. qmliter agatur ptjonJms
poft transaclas fynodos cantandi
Completa vero &c.
concilium provincia , inter monumenia Liturg. Aleman.
Te Deum landaalta
voce
laudem
Dei
cantor
conibnantibus
in
Mifla fignis
Finita
Et cum ea laude decantetur Kyrie el. a populo.
M mus imponat.
Beuediclus
viam
pads.
excelfa
voce
In
antiph.
dicat
cantor
ea
laude

Antiphona finita diaconus ftolam in humero habens dicat alta

Dnus Ds.
Humiliate vos ad beneditiionem.
Deo gratias. Sequitur bene9?.
}5 voce
ele # '
"
Xps
Dei
&c.
Files
ac
dictio
us
id primum factum faille in zHputat,
films

21
lynodo Triburienfi an. 822. ubi his refertur verbis apud Baluzium
wEt^f.'
ecclefiafticus ordo Deo , & principibus laudes referentes, hymnum Te Deum T.I. Capitui.

Cum

IX.

morem

mentio frequens fa&a

memorare

hie

iuvat

qui

II

ill! S

laudamus decantabant.
Vetuftus Annalium?- ^'
Et fie foluta eft fynodus. "
Francomm auctor apud Lambec. narrat, cum Carolus M. Leonem III. ca- 77^.
lumniis liberatum, in fedem priftinam reftituiffet , ipfo facramento expletOi>. 581.
<

5>

illi fandi epifcopi cum univerfo clero feu ipfo principe Carolo
devoto chriftiano populo hymnum Te Deum laudamus , Te Dominwn

,5

incipiebant

cum

confitemur &c. "

decantatus legitur

In

gratiarum adionis argumentum

in libro de undione regum Franco-

effufiae laetitiae vel

hymnus Te Deum

In coronatioue Caroli Calvi, quam capitulis eius a Sirmondo adiundam legimus, eius hymni fit mentio; fimiliter in adis Ludovici Pii ,

rum.

recepto Remis Stephano P. & in reftitutione Ebbonis Remenfis. F. Bernardinus Ferrarius in opere de veterum acclamationibus contendit, cano-.K
ras

omnino

mationes

cum

ex
:

&

31.

epift.

Soletis

lib.

modos

ad muficos pronunciatas

eas faditatas

Baronius ad

bantur.

ptum

fuiffe

alternis

fynodicas olim accla-

quibus terminabantur fynodi ac dimitte-

DXV1II. earn in rem produxerat Cassiodori loin quo de canons theatri clamoribus ita eft fcri-

an.
I.

aera ipfa meliifluis implere clamoribus

&

una fouo

dicere.,

quod
a)

Monachis cum laudibus & hymnis nd prc~

prium referentibus locum .... Clerici magna

cum

voce

Deum

laudantes

quatiente pfallebant.

interdum

fingultu

Populi autem nunc prx

immenfo gandio lacrimas fundentes, nunc vero

prx cordis iubilo exultantes innumeras Deo gratias referebant.
Nee uberior mceftitix fletus in
transmigratione
verfione.

hoc

deletfti

quam

hetitix

extitit

Prxfatus itaque antiftes

facer'dotes, llobilesque

in

re-

aliique ad

viri

mum

eius corpus propriis humeris viciffim ge-

ftantes

cum

reliquis

laudibus

lantiinnque

omnibus ante & poft feretrutn

hymnis tripudiantibus
baiu-

Sc

veftes

attingere

feftinantibus

propriam deportarunt ecclefiam.

ad

Cumque ad

primam monafterii portam perveniflent, coeperunt hyrrmum Te Deum laudamus, Te Dominion

confitehmr

ccelo refonante

,tare.

fan&ifli-

Zz

Z 2

ante

ipfum iLecan-

1*

l. ir. P.

548

CANTUS ECCLESIASTICUS

I.

quod ipfas quoque beUuas deleclet audire : profertis voces organo dulciores,
gf it a fub quadam harmonia cithara concavum theatrum per vos refonat , ut
tonos pojjit quilibet credere potius , quam clamor es.
Quo loco produ&o , appofite

iudice

Ferrario

fie infert

Baronius

ergo acclamationes in

5*/

qualesnam , quamque modejliores &f magis harmoeffe

nica ejj'e in ecclejia debnerunt ? Hanc Baronii illationem ex eo credit Ferrarius poflfe reddi probabiliorem
quod qua nunc fiunt in fynodis acclamationes , ea ad rhythmum omnes mnjicumque modum pronuntiari confueverunt.
Stultum ejl autem credere confuetudinem iflam hodie primum exortam.
Nimirum earn primi introduxerunt vetcris ecclefia Pat res, introduclam excepejolebant

theatro tales

mnt pojleri

5? nos exceptant conjlanter adhuc retinemns. Qua de re quid,

univerfmique de veterum acclamationibus ad rhythmum muficosquc
ir-cT'modos alternis etiam fieri folitis , quod Ferrarius probat ; id factum o-

quid

L.l.c.

fit,

mnino dubitandum non

tiffimo

apud

cantoribus fiebant ufu frequen-

a peritis

Luitprandus inLegatione

acclamationibus eiusmodi, Nicepboro Phocje

fua Cpolitana illudit

ex palatio ad

factis, in

Clamabant ( inquit ) adulatores PfalEcce venit ftella matutina, furgit Eous , reverberat obtutus folis radios

pTroceffione

tx

quando

eft,

chriftianos imperatores in Oriente.

Sophiaim

S.

Unde
pallida Saracenorum mors Nicephorus juiJaw, id eft, princeps.
cantabutur
id
principi
Nicephoro,
plures
eft
id
eft,
ptdovn,
Trofta
btjj,

Gentes hum adorate , hunc colite , huic tanto colla fubdite.

anni fint.

&

De

offic.

Cpoiit.

aid*

c.

17.

Quanto tunc

verius canerent

Carbo extinlle veni

ptte, anus inccde

&c.

i(l

Codinus de coronatione imperatoris agens ccntinuatum pofteriore etiam

xv0 u fum explicatius edifferit a). Singulare poftea canticum notat 01 ^/cLatm
:

dviTuAari cantores cantant illud

c/Jxcri to

undionem

&

imperatoris

Exoriamini. "

Et antea inter

coronationem quid caneretur exponit

Neque

b).

folum
a) Protopfaltx (inquit)

quos veteri more

domeftici

&

le&ores,

huiusmodi panegyricis feftis & initiatiouibus clamatores vocant , qui cauunt cantica qHxdam hue facieutia & accommodata ; qui utraque ex parte tenent tres haftas,
ferici coccinei

&

duarum fpithalmarum

prxeuntibns

&

palatinm.

Quo

introitu

in

(haflac) peraita li-

quae

iis

qui ipfas

cantantibus ufque ad

autem

i}

&

Dignus.

modum

quseritur.

ecclefix

diaconis

advocant impe-

Patriacha (inquit) crucis in

in

Si
,

populi multitudo fubfequitur,

admodulantes.
,

pater

... Si igitur,
& pater eius,

adeft imperator

ftemma iniponunt no-

patriarcha illud accinente

non

adfit

folus patriarcha

hoc

ant etiam non

Quemad-

facit.

vero antea in imperatoris undtione

&

qui in

ambone

illud

Sancius ter infonabant

Quos

illud Sancius.

ipfi tertio

capiti,

rccinunt illud

fonuam caput im-

patriarcha acceptum

Quando igitur in magno

accedentes ex hoinchoatur hymnus

inodo

ratorem."

b)

ipfe

vi imperatoris

fuperlit

noratioribus

reliqua

fimiiiter

hoc

ratio

&

ut ar.tea dictum

portant

Patriarcha funt

vocem cannnt

ftabant

e-

Omnes porro
qui
excipicntes
ambone

Sancius.

ter illud Sancius

imperatorcm anteccdunt,

fiat

cum

unguento inungit accinens

divino

voce iLlud

orbem

ex quibus

turgia

magnum

peratoris
lata

candidi dependent, quail

ligneii infignitas

circulis

panni

in

Digitus."

tota reliqua
,

ita

&

illi,

conci

nunc

tet

IN PIUECIPUIS SOLEMNITATIBUS.

549

C. VI.

folum in hoc folemni a&u corOnationis , verum etiam in quibusvis folemnibus aulae facris frequentatum fuit celebre polychronion , refonantibus etSic Codinus folemnia Natalis Domini defcnbens
iam inftrumentis muficis.
ianuse
panduntur , & imperator isque folus con-c.
ac
Ergo
(inquit)
fimul

Diutiirnum facial regnum tuum

fpicitur , ftatim cantores cantant illud
&c. refonantibus organis , quae varia funt , ut antea dictum eti CantoAt orga res igitur poft multorum annorum apprecationem conticefcunt.
Deinde imperatore fenfim mantile
na fatis multo tempore perftrepunt.

f.

ipfa
& rurfus incipiunt cantores accommodates
&paulo
poft illud
Chriflits natus eft, qui te im fefto verfus decantare;
& rurfus idem fat
nperatorem coronavit: & poft hoc itichos feu verfus
nomina
imperatorum
&
defpotarum
Deinde
bonis prelongo
tempore.

fuum movente

&

ceffant

cationibus afficiuntur.

Quo

peracto cantores iterum multos annos con-

Quibus adhuc canentibus clauduntur fores imperatoris. Organis

denuo
ad
modicum tempus refonantibus exeunt flammula feu vexilla." Im-

peratore autem in luclu verfante.

Tunc (inquit idem c. 11. ) flammulae,
organorum concentus, & veftium fplendor omittuntur ob lucrum impeIdem faepius adhuc repetiti polychronici meminit. De qua re
ratoris."
cinunt.

etiam multis canit

fuetudo

etiam

Corripius

de Laudibus

lib. I.

&

fed longe moderatior

ribus ad nos propagata eft,

lit

Con-

a)

laudes principibus accinerentur etiam chri-

tempore S.Gregorii, acclamatum

Sic Phocje,

ftiano ritu in ecclefia.

Iustini:

opportuna, ex Gracorum mo-

eft

in

utloANNEs diaconus L.IV. de vita.

SIcCarolus M. Roma exceptus, inque aulam B. Petri princi- s,Gre%- c- * 0,

lateranis in bq/ilicaluLU

memorat.

ab omni

clero vel fenatu

pis apoftolorum folemniter deduclus,

univerfo

interim ecclefiaftico ordine

Domini
ut Anastasius in
Henrici Imp. de Benedicto V.
adventante, narratur apudCANisiUM: Ut autem in adven- TIIL *&
infoliti, tamque exoptati hofpitis
Deo noftro iocunda decoraque p 3o

acclamante

Benedittus qui venit in nomine

Adriano I. P.
P. Bambergam

Viciffim in vita

tradit.

S.

'

tu tarn
exhiberetur laudatio

'

imperator prudentiflimus in occurfum eius quatuor

choros pfallentium decenter ordinavit, primum in ulteriori ripa fluminis,
fecundum in citeriori , tertium ante portam civitatis , quartum in atrio

ecclefiae

ubi primus

omnium

ipfe rex data

manu papam

in

domum Do-

mini introduxit , atque divinis hinc inde hymnis canora fuavitate refoLeo Marficanus in chronico
nantibus in epifcopali cathedra collocavit.
Cafin.

Henrici V. folemnem

urbis

Roma ingreflum

defcribens.

Ante portarn

) Mitte

canunt laudcs, vocunt difcrimina miffe

Iustinum, Sop ftlAMjue fares

V^e ferunt.

duo

luminammdi

Et

poftea

Dif(ommt cantus modulos

z z 3

&

ctxntica addunt.

L.IV.

e.

ir-

CANTUS ECCLESIASTICUS

P.I.

L. II.

5^0

porta a Gratis cantando exceptus eft.

Illic o tarn (inquit) a Iudais ,
pontificis
ex
pnecepto
convenerat
Romana
clems
urbis
mnis
& eum

ad
Sancti
Petri
gradus
defcendentem
ufque
cum
laudibus
dedu ex equo
illic doninus papa
xerunt , cum vero ad fuperiora graduum afcendiflet
,

cum
cum

epifcopis pluribus

fubdiaconibus

cum

& caeteris

cardinalibus
fcholce

presbyteris

cantorum

miniilris

&

diaconibus,
afFuit. "
Anti-

cum canticis facris praefertim

uti Walafridus commemorat, San-Gallenfes
epifcopos ac etiam abbates
fratresque ex Campidona cum laudibus & cantilena
abbatem ex Augia
Sac.in. ss. extra monafterium profequentes." Apud Eckehardum iuniorem de cafibus
o.s.b. p. II. monafterii S. Galli c. i. narratur de Salomone
Conflanticnfi epifcopo pro
mos

quiliimus

eft

excipiendi

deducendique

confpeclo, clamativo ilium catitu falutant beil herro , beilliebo,

Gowr./.m-

P ort

Mm.

cetera."

fi.p. 37c.

31.

^j o

Canif. t.

Ap.

*'
"

'

&

Vix relatu dignum eft exemplum apud eundem de fufceptione

Hartperti epifcopi Curicnjis ad S. Galium a).
Obiter hie etiam rereram,
San-Gall,
de
geftis
anonymum
Caroli
M. refertur, deLuDovico
apud
quod

p. is.

^s

&

g ran i

jiq U iS

^ Kyrie eleifon

rum grani

excepto quaiido
pauperes pannofi iucundiflime dealbati
beato per latiflimam curtem vel curticulas aquaquas Lalini ufitatius porticulum vocant, ufque ad ccelum

Ludovico

Paffim in chronicis eiusmodi acclamationum fit mentio.

Vocantur in Laurefam. Laudes regales. Italis Laudi dicuntur , de quibus
T.n.hM. Fontanini, & in notis Apoftolus Zeno.
Gcfthicum Lend, noftrumque Lied
dePEhq.
non abludunt. Apud eucm tiwn ortuisatvm. hue pertinent verfus
voces efferrent."

Man.

8i6.

"

,J> '

9 ~*

Hos

L.vi.poem.

tibi verjiculos dent

barbara carmina Leudi

$jc variant e tropo Laus fonet una viro.

7'

in

X. Non

bencdi-

ftionibus
3

tifTarum

abs re erit hie referre

ab-natione abbatis inter

monum.

liturg.

quod

in veteri

Alem. legitur.

MS.

faec.

XII. de ordi-

PeracTa benedictione fe-

u ^ tur Te'Deum laudamus.

l

Populo acclamante Kyrie eleifon." Et in ordinat. abbatiffae canonicam regulam profitentis

Quodfi ordinatio in domo
Populo acclamante Kyrie
fua facta fuerit, imponatur TeDeum laudamus.
Item li alibi confecrata fuerit, regreffe ad monafterium o eleifon &c.
mnis chorus virginum honorifice procedat ei obviam cum crucibus & a&evangelio, & in ipfo ecclefiae introitu impo qua benedicra, incenfo
laudamus.
nant
Te
Deum
Turba acclamante Kyrie eleifon. Et presbytero

&c* "

pro's)

Sufcipitur

epifcopus

Victor

evangelium

quod ubi ille ofculatur, Victor

revertitur.
At epifcopus currax poll ilium veniens a capillo hominem capiens regyravit. At
ipfe evangelium in epifcopum reiiciens, fiiribunobtulit ipfi

dus

abfeeffit.

porrigit,

Sed

ipfe codice fufcepto

abbatt

quern abbas ofculatum fufcipiens per

feipfum

ufque ad altare geftavit.

Victor

au-

tem ( fonorx enin vocis erat) refponforium

Dens qui fedes levat : quod fratres cseteri , quoniam ipfe inter eos magni momeuti erat, lugubritcr

eunt."

percantantes clauilrum

fpretis iliis intro-

IN PIUECIPUIS SOLEMNITATIBUS.

55

C. VI..

profequente orationem , ut fupra." Quae eadem mutatis mutandis ibidem

repetimtur in ordinatione abbatiflfe monafticam regulam profitentis.
In or-

dine Cluniacenji

Bernardi

P.

rimonia pluribus defcribitur.

de eleclione abbatis

I. c. 1.

folemnis ea

cae-

Benedictiones eiusmodi ac confecrationes et-

iam facratarum virginum viduarum diaconiffarum, monachorum, & abqualis in reguk

batum in folemniMiHae officio fiebant cum vario cantu
,

Poftquam facerdos
c. 93. de ordinatione novi abbatis notatur
ftatim
altare ,
effuderit,
vadat
novus
abbas
ad
pro
orationem
ponat
eo

dum
earn
dicat
0regulam:
&
ponit,
quam
accepit
retro
illud
,
fu
per

Confirm a toe Deus , quod 0 mnis congregatio unacum ipfo hunc verfum
"
Gloria
cantilena.
nobis
cum
&
Haud minus iblemnes
peratus
in
es
,
,

ufitatos
Gratis
apudMoRiNUM
facris
ritus
de
ordinat. Goar. in
eiusmodi
euchologio videre eft: veluti ordo obfervari folitus in ordinatione, id eft,
Magiftri

&

promotione etiam

praefecli ecclefiae

omni

modulum

&c.
eft

"

celebrante

none mufico

& ad fin em

hie in ornatu ponTer fanclum hymnum ;

Gloria. Et nunc
monafterium

eft ecclefia

fufceptione

habitus

vel

&

magni

perficiturque duabus partibus

,
;

aut cellarii

dataque benedictione dicit

San&i, cuius

In

officium

ceconomi monafterii

feu fuperioris qyxptvx pontifice

KiTKct^nas turn abbatis,

tificio

five

altera in Miifa poll

idiomelo.

angelici

imprimis

una in matutino

ca-

evangelium antiphonis eo pertinentibus,

In fufceptione item parvi habitus,

minorem

folemne

peculiari

dum

cantatis an-

contacium etiam diei

Gloria &c, cantatur fingulare troparium , feu modulus, turn ad tonfionem,
cum ad fufceptionem facri habitus, Unde locus Nicetje de Alexio Comneno in monafterium monafticamque vitam detrufo, explicatur Invitus
Chrifti lacernam tqiQmm inducit, nee fummis auribus decantato attendens
officio excomato folum & intonfo ad cutem rafus, Athanasii nomine
accepit." De monialibus perinde fe res habet , atque de diaconiflis, multo folemniori ritu , quam apud Latinos' , etiam cum impofitione manus, ad^
tiphonis poll ingreflum

fcilicetin Mifla, poft

hibito.

XI.

Camus

Dum

vero in eo iam fumus, ut de funeris celebratione aliquid di-iagone, &

"
non aliunde melius ordimur quam ab illis qui vitam cum pecu- ""^ e chri
,

ft

liaris

fan&itatis celebritate traducentes

certiore

de beata forte

perfuafio-

ne, gaudium magis quam luclum exprefTerunt ex canentium vocibus, etiam cceleftibus fubinde auditis concentibus
uti de S. Hermenegildo M.
S. Gregorius eo firmius dat teftimonium
quod a fua fit haud remotum
,

Nam (inquit) ccepit in nodurno

eiusdem
pus
regis
martyris audiri. "

aetate.

&

filentio pfalmodiae

De

S.

cantus ad cor-

Lamberto

in eius vita

idem

L.
c
'

lit
**

dial.

552

l.

.pag.

fac^

r.

&

d um nempe ecclefia campanum infonuit ,

audit i funt duo chori incredibili
a it ermn ti um perfonarum dulcedine perfirepentes.
Libcns praetereo exempla

quod de campana

plura, illud praecipue,

nifacio M.

cum

Cantus ecclesiasticus

vitae fcriptor

Quod

tia).

p.

Godescalcus, proximus eiusdem S. Martyris tarabo

de miraculis S. Galli refert, ad eius tumulum,
Walafr. St

idem narrat
AEi. o.s. B.

n.

in vita

S.

De

divinitus refonante dicitur.

Pirminii eiusmodi habemus

cum

S.

Bo-

longius ad lo-

fepulturae deferrent eius familiares hymnidicis concentibus canori.

b).

Moris erat
ut pfalmorum cantus etiam apud luctantes cum extremo morD0 tranfigeretur prout apudMoRiNUM praefcribitur
in facramentario S.
LIGIIj & a ijj s inonumentis liturgicis a nobis etiam in Liturgia Alemannica
relatis.
Debent etiam ex miniftris fancrae Dei ecclefiae cum fumma reve,

iti

append, de

pctmt.

p. 27.

&

matutinales lau rentia infirmis decantare per fingulos dies vefpertinales,

refponforiis
five lectionibus
orationibus ad hoc
j, des cum antiphonis

&

&

Erat praeterea peculiaris morientium cantus , feu offi pertinentibus."

Cum anima, ut habetur in cod. Ratoldi apud Menard um , in agone
cium
:

fui exitus diffolutione corporis vifa fuerit labor are , convenire fiudebunt fratres , vel cater i Jidelef, <f canendi funt feptem poenitentia pfalmi.
Videri et-

iam polfunt

S.

Wilhelmi

Suriusii.

quam mortuos&

Sept.

montis

p. 188.

cantari debeat.

ineunte

VII. legitur

fsec.

Amati

In vita

abbatis

fan&i

Interim vero congregati fra-

non fine multo luclu fuftinebant eius exceffum e vita, legenhymnos apud leclulum eius decantantes. In vita
tes evangelia, pfalmosque
1. S. Guntheri eremitoe apud Canisium refertur canentibus
qui aderant , ^f
,
flentibus inter orationis verba, immaculatum Deo fpiritum reddidiffe.
Acut Spiritu Dei animati homines ipfi fimul hoc ultimum profecidit autem
querentur officium, ut de S. Columbano iuniore in annal. Benedict, narratref

T.IIT. p.

Vogafo

in

& for ores

apud agonizantes,

conftitut. Hirfaug. quid tarn

fepeliendos

&

l. viii.
n. J2.

tur

a) Angeli autem Dei

(inquit) cullodientes

numentum,

iliebus ac

pfallentes

ad inftar vocis beatiflimi

ti

no&ibus in

multi ex

loci

modo

(Sum

aufi

ut

pinquabant

mox

audita intelligerent

voces

&

fed mil-

Et cum ad locum

erant.

certius

quos

habitatoribus audiebant,

illius

mirantes introire bafilicam cupiebant

lo

Lamber-

modulatione dulciflima refonabant

mo-

bafilica

ipfa

fan-

appro-

paulatim

pfallentium

refilieb.mt.

Cumque

ter cantus

refonabat." Ap. Cunif. T.II.P.I.p. 144.

b)

Cumque

diei

unius

itineris

longius regrelli client, dulci-

tantnm

intervallum

eo

exegiffent

lit

per

venire facultas ef-

quo Dei ancillaBEALA beato viro accommodabat hofpitium 5 ecce tintinnabulum

quod
habebat, defponfum , nulla re, quae videri poffet

fet,

impellente, ultro

fe ccepit

agitare, plectri-

que

monita folitam

pulfu

fui

dinem propinare

quam beate

boare quievit,

deportate funt oratorium

fuerat appenfum.
lica

id

agitari

fonitns

dulce-

nee ante (minim didu) re-

reliquia:

in

in

ipfum

cuius cacomine

Vere Dens omnipotens ange-

iuflit

adminiirratione, ut perfpi-

quam

fuavibus anima
melodiarum cantibus,
cuius in terra defunfto corpori
animate materiae agaulizaret fonus.
Pro tanti ergo figni

cue intelligere

ilia

coelo

in

daret

frueretur

Deo celebratis, ofla venerandi

Mogimtimn deportabant, ad fux vide'i-

beneficio laudibus
praefulis

ctt

dicecefis

plebisque

honore

fedem.

coetu

ad

collocaverunt."

adunato copiofo tleri

ficut

ipfe corpore

cum cum hymnis

& pfalmodiis

transtulerunt

vivens iuircrat

Ibi

IVedam ufque cum omni

:

ubi

Aci.O.S.B.ftcc.III.P.II.p.i^o.

IN PRiEClPUIS SOLEMNITATIBUS.

553

C. VI.

tur poft extrema ofcula totum morientium cantum 65? off.cium implevifie. De
ad extre~
"Wetino monacho Augienfis monafterii in eius vifione refertur
:

'mum vita convocatis fratribus pfalmodia eos infiflere omnimodis poftulavit,

pfalmorum initio, quaji pracentor ordicns pro fe fecit
antipbonas omnes
In Petri diaconi difc. Cafin. apud P. Herrgott p. 3. fie legidecantari.

&

tur

Cum

frater ad exitum propinquaverit

poji

pfalmos decant et ; illoque fepulto ,

corpore in terram prqftrato decantent.

omnis congregatio ante eum

vefperum feptem pfalmos cum litaniis

Solebat totum etiam ufque adfepulturae

tempus pfalmodia tranfigi: uti in vitaS.WuNEBALDi praefcribitur: poftquam/a;/- AP ud Ca*&

portaverunt ad *",,,".
tlum exhalavit fpiritum. Tunc illi tollentes eum lavaverunt
ecclefiam , 8f Mic totam noclem cum hymnis f canticis Dominum laudabant ,

&

divinis

munerum

oblationibus ilium de

mundo

traiifiturum comitabantur

Apud Goar in euchol. not. 2. officium exegf Domino commendabant.

quiarum Nili iunioris Tufculi defuncti funus defcribens Bartholomteus
noclem illam in pfalmis ? funereis hymnis
Totam
ait
eius difcipulus
cantibus
lectulo
mane vero cum cereis &f incenfo
cantandis peregimus
depofitionis
in
ecclefia,
extulimus.
pfalterio
tempore
De
a
corpus
fublato
ufque ad fepulturam continenter decantato cum MiflTa appono ordinem ex
De funebri autem celebritate
cod. Bibl. VaUicellano Roma faec. XI. circ. a)
exempla infinita funt, etiam dum longius deportaretur, veluti Walafridus
accept a ergo cruce
candelis pfalmos
melodias
in vita S. Galli narrat
Earn in rem nihil feftivius quam ex laudata
concinentes iter agere caperunt.
,

&

&

vita

S.

Wunebaldi

pofTumus.

afferre

&

Quomodo

b)

religiofe

curandum

omnes

corpore in

&

circa corpus,

modo

tur hoc

fiat

fedeant

ecclefia

cantent pfalterium. Igi-

ordo pfalmodia;.

prima

Si

hora diei migraverit, portato corpore in ecclefia

& ftantes

vel fedentes

fratres

Quia

corpus cantant pfalterium.

diei

fextam

difta

circa

prima hora

debet ftare corpus in

migraverit,

ufque horam

omnes
fi

ecclefia

hora fepeliatur.

vefperum transient , five ad nonam, five poft completorium, polito in ecclefia corpore

Si ad

ftent fratres,

nox

&

cantent pfalterium, ufque

dum

autem noifte prior ordinet,

fciqui celebrent vigilias canendo pfalterium
parlicet totam noctem tribus vigiliis fratres
Faiila

fiat.

tiendo

&

pfalterium

ma

per

unamquamque

cantent.

dicta canatur

ei

vigiliam totum

Igituf facto die hora pri-

Mifla fonantibus

fignis.

Et tribus converfis

infans

cum

reveftitis

cappa in choro,

ficut

mos

omnibus
ftet

eft

unitt
,

&

in albis ftent in fummis graquando incenfat , incenfet

corpus.
Finita Mifla maneat corpus in ecclefia ufque fextam.
Verbi gratia, quando comedunt ad fextam fepeliatur ante horamprimam:
quando ad nonam , poft didtam horam."
b) >, Cumque illi pfallentes cceleftia modulantes
portabant eum ad fepulchrum, omnis plebs co-

extern;

reveftitis

dibus

&

&

levita

mitantes

JTynfeleizabant

nentium vocibus
lationibus

Tunc omnis

ore

eum

in

clamabant multis vocibtis,

plebs

glorificabant Deum.
cum magno honore ambu-

Wunebaldum

monumento novo,

de quo fupra diximus,

cantavit

Mart. Gerbert. de Musica Eccl. LII. P.L

ca-

iubi-

pfallentes

lantes portabant S.

runt

iuvenum

garrule concinendo crepitabant

eleganter clangentes,

uno

qui confonantes

qui fuavis Sandlorum fempiternis

modulationibus
quafi

qui iucundis

epifcopire

&

&

ftatim poftea

aa

pofvie-

in illo portico,

ad fuum caput

Aa

'*

b
P-

eflfet

a) Depofito igitur

Miffam

m-

t.i. Captul,
t- 957-

CANTUS ECCLESIASTICUS

L. II. P.I.

554

efletfunus Chriftianorum adverfus paganicas fuperftitiones,

minimus,

in capitulis

chardum

legitur

ea

quarum

meBur-

fupra

&

HERARDiproutapudANSEGisuM, Reginonem

Admoneantur fideles , ut ad fuos mortuos non agant

quse de paganorum ritu remanferunt.
Sed unusquisque devota mente

& cum

compun&ione cordis , pro eius anima Dei mifericordiam imploret.

quando
eos ad fepulturam portaverint, ilium ululatum excelfum non
Et

compun&ione cordis,
faciant , fed, ficut fupra diximus, devota mente

&

in quantum fenfum habuerint, pro eius anima implorare Dei mifericordiam

Et illi qui pfalmos non tenent excelfa voce Kyrie eleifon , Chrijle
faciant.

mulieribusque refpondentibus
alta voce ca eleifon , viris inchoantibus
pro
anima.
fuper
ftudeant
eius
Et
eorum
nere
tumulos
nee
manducare

Quodfi

M nee bibere praefumant.

Quinam
T.

a
u.

erm. p. 500.

am

occurrit

alibi
ib.f. 515.

Inter interrogationes poftea

a).

cmia ^ g

canonicam fententiam accipiant."

apud Reginonem & Burchardum

fecerint

excelTus fuerint, ex canone

hi

elucefcit
Cone.

mortuum

Siquis fuper

mortui in

&

gg manducat ,

fojfrjp ^

vigiliis noclurnis

tiifi

qiiafi

epifcopi

in vifitatione

nollurnis

carmina

horis

haec

de eius morte gratulatur

f fi

Ex fynodica

in ecclefia ciijlodiiintur.

Ratherii Vernonenfis adhuc faec. X. a vulgo hie peccatum intelligimus Carmina diabolica qua fuper mortuos noclumis horis valgus cantare folet
:

x. vii. con.

quos exercent fub contejlatione Dei omnipot cutis, vetate.

&

cachinnos
mtpLt.x.&c,

et-

diabolica

Martenius ex duobus

Edidit

codd. ann. joo. fub nomine

e pjfCO pi acj facerdotes fubditos fibi,

commonitorii cuiusque
caeterosque miniftros cuiuscunque ordinis

ecclefiaftici.

De

officio

rum.

Tomo IV.

moduli , qui pro

Ubi excedunt vulgari errore,
mortuis canuntur ex horologio Gracorum.
pcenarum inferni aliquando finem fore atque interceflione Sanftorum, fideliumque precibus iuvari damnatos etiam in inferno , ducli aucroritate fpuuti ex Leone
ria S. Ioannis Damafceni , atque ficlitia Macarii hiftoria
Allatio videre licet b). Hiftoriam Traiani, ac Theophili etiam imXII.

Biblioth. PP. Parijienjis edit, habentur

peraa)

Ne

mortuorum cadaveribus

fuper

nochirnis

diabolica
fcribitur

excubias Funeris obfervant,

more

&

reverentia

ha:c

cum

faltationes facere

effe,

alienum

trarium

&

non folum a

fed etiam
ibi

cantari

Laici

&

non

qui

ultare

ibi

ioca

religione chriftiana

humanae
,

betari,

naturx

effe

inebriari

diffolvi

caritatis poftpofito

tre-

Nullus

faciant.

chinnis ora

in-

qui pagani diabolo doQuis enim nefciat, diabo-

cente adinvenerunt.

licum

Ut

timore

proefumat diabolica carmina cantare

&

carmina

cantentur."

vero fonat canon

fie

horis

con-

& ca

ubi ludlus

& omni

pietate

&

debuerat refonare pro amiffione

chari

... Et

ideo talis inepta lxtitia

cantica ex auftoritate Dei

funt.

Si quis

eleifon cantet.

apertis velis

inollitioue

afFe&u

penitus

&

fratris ?

peftifera

interdic- ula
1

autem cantare defulerat , Kyrie

Sin aliter, omnino taceat."

b) Grxci (inquit Differtturg. )

&

de fraterna morte explan&us flebilitus vocibus

quafi

&

II.

de libris Gnec.

li-

di&i

c-

fine ulla

quin etiam fattum

lui

aliorum exem-

IN PRiECIPUIS SOLEMNITATIBUS.

555

C. VI.

peratorum fynaxario intulerunt , uti apud laudatum Allatium refertur, ac ? 84- 85.
iimul publicarum precum formulas , quibus fideles monentur , Chriftum
exorare , ut animas fidelium mortuorum ab igne fempiterno liberet. Et inA verme indejinenter puniente. Mo.*.c.a..
Et rurfus
fra
Ab aterna poena libera.
Pro cuius anima anbi- Pamei. t.ii.
In antiquo facramentario Grimoldi habetur Mifla
tatur.
Ubi eaedem orationes habentur, ac in MS. facramentario noftro -'le- litwr&' MS7
:

IX. vel X. cum hoc

culi

titulo

Miffa quotidiana canitur hodieque

rum

pro cuius anima defperatur.

In
Libera Domine animas fidelium defunclo-

Miffa
:

libera eas de ore leonis ne abprofundo lacu

Qua? ad pcenas purgane cadant in obfcurum &c.
forbeat eas tartarus
quae inferni mentio aliquoties in
torii pertinent, quemadmodum etiam
ordinaflfeque
officio defunclorum habetur: officium hoc fe collegifle
A*
malarius dicit. Memorantur tamen vigiliae mortuorum cum refponfo-

de poems infemi

de

65?

&

riis,

antiphonis in antiquiffimo breviario

gationibus

accommodato

invenitur,

cum hoc

,,

que

& lecliones

bus de
n

cum

monafticis

De

ord.

congre-' ^2

c-

Ad

vel antiphonis

MilTas

eorum Gloria

In cod. Remenji apud

om ?
'

in matutinis laudi-^.

in excelfis

Menardum

nee aU

n. 6"8o. itaprse-

Imprimis cantatur
hoc: Incipit officium pro defunclis.
vel
In
exitu
antiphona
alleluia.
Deinde has 0pfalmus
cum
,
Ifrael
,

recordations
Pia
Effc." quod ad exequias per rationes cantat presbyter
tinet.
Notat ibidem, apud Gracos in liturgia tig ttoiftqStvretst id eft: De
fcribitur officium
:

his

qui dormierunt

ut ex

eorum

libris

Ac

cani alleluia.

palam

liturgicis

eft

id

quidem admodum frequentant,

veluti etiam in quadragefima,

five

quando omitti folitum in Occidente. Id quod vitio datum eft

&alii confutarunt. Eamnobis a Mich. Cjerulario , quern Humbertus
que litem refpicit Balsamon in fupplemento ad can. io^. Cart hag in. Cone.
latine folum editum , & ad operum eius calcem adieclum a).
FrequentaTC<r<r<*fcMcoT*i

>

tur
comprobantes in earn iverunt
animas aeternis pocnis condemnatas,

fententinm,

plis

preces intercedant

precibus
nullius

detrahere,
effent

fi

San&orum

diledtionis

Sanftorum

prrebes

qui id negaret

quafi

Deum.

vim deferunt."

Lamafcenus di&o loco

&

mirabilia

funt

tuam ineffabilem

Ioannes

vero

Ita

Mirabilis es

opera tua

Domine,

mifericordiam

redle glorificamus

que enini ad mifericordiam propenfus

folidxque

fpei

propitiationes

cantus

a)

&

&

erga

te

qiialia

font

preces."

autem (inquit) per pia cantica , natune

vim non afFerentia, & alleluiaria artificiofam
Q.ui

vocis dulcedinem

immerito

prafeferentia

haec faciunt

fegregationis poena: fubiacent.

undeciin-

enim ludhiofe

die exequias celebramus

fer-

ac fidei

holocaufta, hytnni, pfalmorura

es

docens per famulos tuos, nos invicem

mutuis beneficiis debere profequi

ipfx

Ideoque

neque caufas fententix fuse quxrunt, fed admiraomnia in mifericordiam Dei , &
,

occafiones falutis, fraterns

varias

tiiis

&

tione perciti
orationis

visque

falvari pofle,

roboris apud

an.

79 *

refponforiis

canendum.

ipfis eft

non canentur."

leluia

quod in codicibus a 1000. annis perfcriptis iam

ad vigilias pfalmi qao*M*aL-T.l&
Agenda mortuorum

titulo:

Romano

Aa aa

fed feftive

Non

ac pnnegyrice ho-

Deo

gratias agentes,

'

L. II. P.

556

CANTUS ECCLESIASTICUS

I.

maxime pfalmus xpupog id eft, Beati immaculati in via. ExqaoGravariis additionibus adaptatum. Pfalci officium defuuctorum componunt,
a*j'**, pro facularibus ; .&
its
cantatur
mus hie eifAUfjug aliter
ut paflim notatur in codd. mualiter Us Ttd-vYiKoras povaxxs
P*' monachis
defun&orum
occidentalis
ecclefiae in concilio
officium
Quoad
ficis gratis.
ex
parte
tantum
hodie
obfervatur
ut
An.w.c.66. Aquisgranenfi habetur canon, qui
pro
Gloria,
defunftis
non
cantetur:"
In
capi&
invitatorius
pfalmus
apud Baluzium univerfum ofta/.;;, p.
talis monachorum ad Augiam direttis
2,
I3 *
IuxtaGumoNis dikipliivdm Farfenfem, apudP.HERRficium ordinatur a).
a
obfequium expletum habuerint officium mor tuonociurnale
gott Mox ut
Antiquis pfalteriis nonnunnmuji'.^i.rum eft agendum, deinde matutina ipforum.
tur

mp&mm
,

>

quam officium defunclorum ac miflalibus Miriam, ut hodieque canitur,

cum notis muficis paflim reperi fubnexam. Ex laudata mox Guidonis
,

adiungam

difciplina Farfenfi

quae de ccepta

Odone

hoc medio

Cluniac. (iuxta

memoratione defun&orum
998.) leguntur ad rem praefentem c.44. hoc
ab

&

fignis

'

titulo

Ipfa etiam die

abbas.

monachorum
pulfatis omnibus
naxim
dottor

aevo, folemni comSigebertum ad an.

Odilo noftrorum
,

poll

vefpertinalem fy-

canant vefperam pro defunftis

fimili-

&

ter

in craftino

denuo

pulfatis

fignis

agatur officium pro

defunclis.

Tra&um canMiflTa etiam matutinalis agatur folemniter pro defunclis.

de
re
conftitutio in bibliotheca Cliu
tent duo fratres &c." Odilonis hac
niacenfi edita eft

Alia
tin,

dfe!

exercipreces,

&

T. I

VI. Benediflini.

faeculi

XIII. Erant medio hoc aevo , a faeculo pra>fertim decimo, varia etiam
additameiita in divino officio ( de quibus agit P. Marquardus Herr-

gott

fsepe laudatus

chariflimus

dum

viverec,

fodalis

meus, in prafatio-

&

precious, quae plerumque

ne veteris difciplina monaftica . IV.) in cantu
arbitrio
pendebant , aut ftati eaut ex armarii , feu cantoris , voluntate

&

rant,
cui placuit

ut

Is

qui defun&us

de orthodoxa migraret
fit

ut aperte

ex
tici

& cum

excedunt

noftris

prius

&

omni

libertate eos

&

ut

hxre.

autem abiedta

noftra

&

quemadmodum dicit etiam Grego R 1 us Magnus in fuis in Iulianum inve

affli&a

<ftivis

reis

erant

Et ideo

orationibus.

&

fuffitibus

magnificis congrcgationibus

excipimus
ficatus.

ut

qui

Pfaliimus

u&'AOV, pfalmum
propter
canonem
,

fit

per baptifmum

autem
11 8-

&

&c.

antiftites

&

ce-

defundhim

in ipfo

fancli-

TOV a,-

in

mon
a)

Goaro

Undecimo

&

de

mortuos. "

qua: caijtant fupcr

attehriariis,

Balsa-

Ha;c

not. 19. in offic. exeq.

relata.

ut defunctorum vigilia hoc

Vefpera

a jj e j s celebrctur.

folito

finita,

modo
fbitim

vefperam cum antiphonis celebrant pro defun& p completorium , vigiliam BfiSH anf

q{ s

fl.

tiphonis

vel refponforiis pleniflime, atquc fua-

viffime canunt

&

poft

no&urnos

matutinos pro mortuis faciimt.

primo mane

poftquam

fe

dem

dicunt in-

catis

intervallo,

Fa&o autem

paraverint,

celebrant pro defun&is publicam.

Nota praefentem
qui

preces

fuetas

fi.

qui

non

ut quando

in angulis abiicimus,

quidem vigebant

cum

qui efficere dignatus

fepeliamus

eft

exequiis

MiiTam

Omnes

ibi-

pariter facram offerunt oblationem pro pec-

mortuorum."

IN PRiECPUIS SOLEMNITATIBUS.
rant

mi

apud Cluniacenfes

praefertim

557

VI.

C.

prater longas preces poft Primam, pfal-

orationes , antiphonae &c. poft completorium, poft fingulas horas

quos tanta religione decantabant

ut

in

,
,
aeftate quatuor pfalmi ,
finem cuiusque pfalmi verfus unicus fuiflfet praetermiflus, continuo pfalmum
Alii vero ad horas erant pfalmi fpeciales , feu famia capite repeterent.
Vulgavit Mabillqnius inter Vetera aliares , pro tribidatione , proftrati.
naleda fragm. hiftoricum de Cone. Aquisgr. faee. IX. in quo legitur, ftatuilTe.
epifcopos , concordante Domino papa , ut monachi , a graviore opere , 5?
loco laboris , ad boraf pfalr
labor e, propter honeftatem facer dotii cejfent,

fi

forte ante

&

mos quosdam nominates pro

vivis f defunclis cantent

cum

orationibus or-

In Capit. Aquisgran. ftatuitur : Ut pratermiflif partitionibus pfaldefunclis cantentur a),

pfalmi fpeciales pro eleemofynariis ,

dinatis.
terii

&

XIV.

Herrgott

P.

de curfu B. V. agens,

ad

eius inftitutionem

fae-

culum X. revocat faftam a piis quibusdam cum monachis , turn clericis,

certum pfalmorum numerum indies in hoqui diverfo quidem modo
Dein dicit Petri Damiani tempore peryuk
norem Deiparae legebant,
gari ccepifle
quod extat T. IV. eius o
qui edjdit ipfe eiusmodi officium
perum ; hincque beataeMARiJE cultum, & officium, varias a diverfis inftitutum brevique temporis fpatio privatam hanc devotionem a monachis
cultam fuifle atque in omnibus fere monafteriis receptam..
Ex conftitUr
in eius pcla?
tionibus Hirfaugienfibus refert
In die nativitatis Domini
va f in fejiivitate omnium Sanclorum , curfw cottidianus de Maria
recitandm eft, &femperuno, eodemque modo canendus , nifi in adventu
,

&

Domini,
a)

(addit P.

Seil

Herrgott

quis enarrare valeat

quoties

a monachis pluniacenfbus
cantati

Sic,

grum invifere vellet ,

mos eundo decantare

Hirfaugienfibus de-

cum fratrum quispiam xcertas preces

&

Dum

tenebatur.

pfaU
fratres

invicem

bant.

cum

barbas tondebant , pfalraos recitaCoqui incoquina, fratres in piftrino,

hoftias faciebant j
priusquam venam infecurarent

cari

nonam

poft

fim

quot pfalmi

vix locus ullus

intermitterent.

fibi

&

XCIII.

Vix enim ullum tempus die rio T

ubi pfalmodiam
,

fint ?

ftuqu erat

&

n.

Prasf.

pfalmos

Romanum

vel

agro ad laborem,

in

ad opera
preces

fuit

certis

morum numerun'

vel

&

in

aeftate

alibi paf-

horas ad ritum

perfolvebant.

etiam anni

Imo

vel hoe

temporibus

pfal.

in ipfo divino officio augebant,

ut in quadragefima,

(Ord.

denique pfatterium ex integro,

ut in die Parafceves

parum

manuum

Duo

Cluniitc. P. II. c.

inquit

Bernardus

13.) pfalmi poft fingulas

a proftratis

boras
ticis

gyaduum

alibi P. I.

ea

feftis

Duo

XV.

unus de

cau->

Et

unus de feptem pfalmi s.

jf

49

c.

dicuntur

de VII. pfalmis.

Proeter-

quadragefima occurrentibus,

diebus, in

Miffam matutinalem , qux de feria erat

oranem pfalmodiam propter officium fefti , ex
integro repetebant.
Inde eft , quod hodiequc
illis
diebus duplex Mifia uno die ,
publtce
cantari foleat ; quin quandoque apud Hirfaupoll

gienfes

teftante S.

faug. L. II.

72.

c.

decantatx fuerunt
fcipl.

Farf. L.

lum Miffas
vina

officia

Porro

I. c. 8- p.

Conftit.

Hir-

MifTx folemniter

exGuiDONE

51.) refcimus,

(Di-

Hon

fo-

fed etiam alia di-

ut in Rogationibus

veniant in

cantcntque ibi matutinas omnium,

SanSiorum, atque
S.

die tres

multiplicatas effe,

alium cborum

oftavam

Wilhelmo
una

mortuorum

Ioannis

idem

in fefto S.

Vid. qua: paulo ante de variis

fiebat infra

PaulI

additionibus in officio canonico, diximus.

a a a 3

&c.<*

mutationibus

&

J^* ^J*
s. Crul
omnibus
San6Us &c*

v. de
ce

L* II. P.I.

558

CANTUS ECCLESIASTICUS

&

Apud Cluniacenfes etiam aegroti ad

infra nativitatem ipfius.
Domini
hoc adftringebantur & apud Hirfaugieiifes iter agens debebat etiam ex ufu
De Petro abbate Andreenfis monafterii faec.
cantare curfum S. Marije.
eius
monafterii
apud D ache rium narratur : Finitimis machronico
in
XII.
najlerw, pro honore patrom fid in quinta feria,
pro honor e beata Matain feriales hymnos a fanttis
rije in omni fabbato feriali fefiivantibus
Patribus injlitutos , quam c antic a matutina, qua pradicat S. Benedicti
nunquam domnus Petrus vo~
regula, propria aucloritate inter mitt entibus
intelligis
Unde
ufum officii de B. V. in fabbato face.
hit acquiefcere &c.
Ex hac devotione adverfus beatam Virginem folemnes illas antiphoXII.
,

T.ilfoL
s9-

&

&
,

in ecclefiafticum

nae

feu regulare offlcium

illatae

funt

quae pro temporis

horarum adduntur.
Celebris vergente hoc sevo erat, &
deinceps
harum antiphonarum , imprimis Salve Regina cantus
ad cuius
normam ut obfervavit le Beuf , alii componi folebant : In MS. bibliothecae noftrae, annorum 400. circ. inveni verfus [uper Salve Regina, & fumotetos item fuper Salve
per Ave Regina ccelorum per biscantum etiam
differentia in fine
,

&

Alma Redemtoris mater ita ut tenor in contrapunclo fupponaharum antiphonarum, quin ipfa melodia ponatur, undepatet,
Specimen hie damus
familiarem admodum fuifie.

Regina

tur melodia
earn

?S5i

fr

?E3
rem

poma

con

fe

flo

ru

iffent

ni

ca.

Re

um

um.

ne

ver

S3C

Et infpi

e.

ce rem.

S*
vi

ut vide-

+-*-f
li

J'+JMjJ^

pu

me

?*I^?*

x-Ji

3E

val

K*=i:
Si

In hortum

di

efcen

Et ger mi naffent

^^
tere.

ma

HI
Re

ver te re

*=#
la

IN PR^CIPUIS SOLEMNITATIBUS. C.VI.

IZi

_i*t
Suna mi

*^m

Rever

tis.

te

ffK

Te

te.

Curfum autem

cantari folitum

mode

fieri aliter

non potuit

non

conftat

licet

vox cantandi

in

nonnul-

femel de iter agentibm, a quibus id comiamque non femel notavimus , cantandi vo-

laudatis teftimoniis occurrat

lis

m^
dem p-

Re

ma

ns

in tu ea-

MM
Alma

nor,

Ut

Revertere.

re.

je^3ffi^333
mur

559

cem etiam de

privata recitatione frequenter hoc aevo fumtam efTe. Erasmohaud dubie fuit
quod ibidem P, Herrqott habet de S. Udalrici, ac
multorum monafteriorum more, praeter diyinum officium quotidianum tria
alia
quos curfus dicebant fcilicet de B. M. V. de S. Cruce , & de omniperfolvendi.
bus Sanctis
Accedebant porro complura fuffragia in vefpedi

& laudibus

ris

(quae praetermififle,

Abaelardus

Cifiercienfibus culpae dat)

et-

iam haud raro fummis feftis decantata.

Supra laudatus JPetrus abb. in San- cbrpn.An&re*
tlorum fuffragiis antiphonm quas breviores fciebat iujjit decantari, audiens, *jp onaftp1 "'
longiores, a dicentibus eas, turpiter fyncopari. Apud mox citatum HERRGOT-y-'
809
,

'_

tum
diu

legimus, in monafterio S.Michaelis in agro Virdiinenfi geminatum

monaftici , quod etnocfuque officium , canonici fcilicet ordinis ,

&

iam utrumque perfolvebant Anianenfes

decantatum
nariis,

fit

officium

nodurnum

iicere licet

quod

non

liquet.

in diurnis horis.

Sed an utrumque

Saltern conftat ex

antiquis antipho-

notis antiphonas $t

defcribitur a).

At fieri id
apud laudatum P. Herr-

refponforia fint expreflfa.

aegrius potuit in tanta vigiliarum prolixitate,

gott

Id inde con-

officium fuiffe perfaepe integrum cantatum.

qualis

Deinceps curfus B. M. V.

ficuti

officium defuncto-

rum,
a)

), Nam

figno ad vigilias dato, primo terns

rationts fiebant

tum

triginta pfalmi

o-

a cente-

fimo decimo nono ufque ad finem pfalterii communiter recitabantiir : quorum primi pro defnnftis

medii pro familiaribus

omnibus generatim

erant.

extremi

Brevioribus

pro

ajftivis

no&ibus",
cantica

&

feftis

graduum

diebus

tenia

oratione

ftiones hyemalibus vigiliis

ut propheti>
bris incipit

expenfis

,
,

quindecim tantum
ita

diftindla.

Le-

producebantur,

quorum le&io a Kalendis Novenu

per

duas

fere

hebdomadas

aut denuo hi repeterentur

totis

ant alia

560
runi

CANTUS ECCLESIASTICUS

L. II. P. I.

&

etiam ad canonicos pervenit , quae obligatoria efle ,

ab omnibus
fingulari propofitione vigefima Radulphus Tungrenjis conten,

obfervanda

ds

& fequenti

ut oftendat,

multorum ufu

laudabili

temporibus particularia officia , ut pfalmorum pcenitentialium, &gradualium, & in quadragefima totius pfalterii, & quae funt plu*
XVII. ra aliaQuare etiam voluit fieri paucas feftivitates
ut pfalterium , facra
fcriptura , officium mortuorum , feptem pfalmi pcenitentiales , quindecim
& huiusmodi ferventur iufto ordine. Et poftea carpit
XXII. pfalmi graduates
raro fervent, facramfratres miiiores , qui feptem pfalmos, & camera ferialia
fervari etiam

Frop

vigefima prima agit

certis

Prop.

que fcripturam omnimode in officio negligant, ac defunclis

ficio eorum continuum praeiudicium faciant.
Cantus in
vulgaribus
probationi-

bus

per

igrtem,

?>

quain &c.

XV.

fimiliter in of-

medio

sevo fuit ritus in folemnibus probationibus per ferrum candens , ignitos vomeres, aquam calidam aut frigidam,
panem cafeum, crucem , duellum , ad innocentiam prodertdam, autculpam j litesque & controverfias dirimendas etiam perfonas inter ecclefialtiPeculiaris huic

Quae facro, folemnique ritu funt transacta ad cantum,

fub regno praefertim Francico
iuxta Aiac fonum etiam inltrumentorum
monii testimonium in hiftoria de geftis Francorum , quam ufque ad annum
Teftatur vero D. Fauchet in fuis antiquitatibus
i\6<). perduxit.
ufum
cas

epifcopos &c.

decimum

ilium ufque ad faeculum

nos

in difquifit.

dem

igne
T.I.

f.

185.

SOO* 203.

qui
j

fe

aqua

>

purgabant

ferro

de re plura

Non

folum autem in eorum lauteftatamque reddebant innocentiam

falvi ab

de liturgia Alemannica.

ita

Qua

tertium perdurafle.

cantica refonabant

verum etiam

cum

ritus ipfe

cantu

pompa
alia exemplum profert quod hue imprimis facit de eo 5 quod accidit fub Alphonso V. fege Hifpaniarum ac Gregorio VII. circa mutationem officii
pontificali fiebat

ut auctor GaUicus hiftoriae muficae inter

>

Toktani, pro quo clerus ftabat , vincebatque fingulari certamine, refonantibus canticis 4 infignique mufica vidori applaudentibus , ac gaudium conteftantibus

Quae faltem paucis attingenda fuerunt

cunclis.

veluti etiam,

quae de fuburbiorum Carcaffona expugnatione facia canente clero, in annal.

apud Raynaldum T. XIII. leguntur ad an. 1209. n. 23. de territis

facerdotum cantu haereticis> ad an. i2ii.n. iy. iisdemque propulfatis, ad
Opportune etiam addimus cantum,
an. 1 2 1 2. n. 1 2. in diciis annalibus.
ecclef.

&

muficam tempore
L.111. tp.-r- S.
T.

X.

Chrift.

p.

:gi.

Thqmje

interdicli

feu ceffationis a divinis vetitam

Cantuarienfis cavetur

excepto baptifmo parvulorum,

ut in epiftola

& pceniten-

opp.

tia,

Lufi
a.

qusdam adderentur
una le&ione
moretiir.

adeo ut idem le&or

DanieleM
Infuper

poft

totiim

explevifle

no&urnas

vigilias

fub

mead

crepufculum
tur,

a pluribus

ex integro

quo matutina: laudes

plerumquc pfalterium

ilicebatur. w

canebaniigillatim

IN PRiECIPUIS SOLEMNITATIBUS.
tia

&? viatico , quod

campanarum

fine

claufis ianuis

pulfatione

iucundis confuevit

#//$

XVI.

deCuxo cum

mes

Clericm

vit.

Media

Celebris medio aevo fuit antiphona

fa&um legimus

ecclefiae,

faec.

ff Uetitia

licet

ga7 / c#-

XIII. apud

vita, imprecandi et- Antiphona

EDIA
hoftes-^
,

Veluti contra Stedingos

fieri folita.

Albertum

fids a latere irruens fuper

illos

Studenfem: Statimcoipforum aciem dijjipa-

qui eminus ajlans rei exitum exfpeclabat

conjici

exercere.

caufa quibusdam in cafibus

iam

perfonis exclufis

laicis

folemnitate cantus

5?

ecclejia

&

$Gl

C. VI.

Media

vita

t.iii.

ew.

Germ. f.?$s.

Ef?

&

carmina , cum moerore cecinit ,

pro crucis vicloria fupplicavit.
Eodem fsec.an. 1263. monachi S. Mathije Trevirenjis monafterii,
obfiftentes "Wilhelmo, in abbatiam per archiepifcopum intrufo, commualia miferationis

chorum lacrymabiliter , <f cum magna voce

Deum
ad
cceperunt clamare
<f cantantes antiphonam Media vita proiece,
runt fe proni in terram, dicentes orationes ad hoc debit as , 5? confuetas.
Inde cum abigerentur metu venientes ad maiorem ecclefiam , a pralatis
? auxilium
canonicis ipfius ecclejia conjilium
fuper eorum miferabili exi-

cum

niter

pueris intrantes

&

Qtii benigne

lio petierunt.

fuit

condolentes

&

tabant

ut

illuft.

13 16.

c.

21. prohibetur

Hontheim

Vid.

ex

unacum

eis

Martenio

ipfique

Media

dignum
cum debitis

,-

vita

ut

ob vindiclamfdeliter decan-

In Concilio Colon, an.

refert.

ne in aliqua ecckjiarum nobis fubieclarum impre-

nee decant etur

fir a licentia fpeciali

cienda.

eis recepti,

in ipfa maiori ecclejia autiphonam

& laudabiliter ab

campanis pulfatis

orationibus

cationes fiant

cum

Media

nojira

vita contra aliquas perfonas

interJit

difcutere

L.

I.

nifi

quando fint

de

110-

talia fa-

Du Cangius.

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

II.

P.

Bb bb

CA-

r.

I.

Hijtov

Tnvirenf.

562

II.

DE VARUS LIBRIS

P.I.

CAPUT
De

libris

ad

officium

VII.

cantumque facrum medio avo

pertinentibus.
I.

Varii

ibrorum apparatus

ac copia hoc medio acvo ad

cantum ecclefiafticum ufumque liturgicum fat
ampla fuit. Agobardus tres diftinguit librum
mylteriorum ad celebranda Miflarum folemnia,

libri

liturgici

ad

cantum ctiam ecclefiafticum

perti-

11 entes.

librum lectionum

ac officialem

id eft

anti-

phonarium quo etiam refponforia , & alia omnia ad officium cantumque ecclefiafticum per,

De

correfl.

antiph.

tinentia,

In capitulari

refert.

circa

finem.

alios libros, facerdoti

T.

inf.

fentur
Spirit.

p. J54-

difcendum

id

eft

Qiia

facr am ent avium

ipjis

e-

loco, inter

cuique neceflfarios, recen-

facerdotibus necejjaria funt

leclionarium

Ahytonis

eadem primo

pifcopi Bafilcenjis hasc

antiphonarium ,

ad

baptijle-

rium computus , canon pcenitentialis pfalterium

homilia per anni circufingulis fejlivitatibus apt a: ex quibus omnibus ft unum
lum dominicis diebus,
In capitulari Caroli M.
defiterit, facerdotis nomen vix in eo conftabit.
ne corrumperentur
perfe&se aetatis
ad huiusmodi libros confcribendos
homines adftringi iubentur: Et pueros veftros non finatis, eos vel legen& li opus eft evangelium & pfalterium,
vel fcribendo corrumpere
do
perfeclae
fcribere,
aetatis
homines fcribant cum omni diligentia."
&mhTale
Hinc eft quod hac ex state adhuc fuperftites tanta concinnitate tahtc
que ornatu &apparatu confcripti fint libri, tantumque ftudium & opera ad,

&

L.J. num.62.

hibita

fit,

rumque

in iisdem colligendis

diligentia

commendanda

dum,

exempli caufa

fchola

eius

monafterii

atque ad pofteritaiem tranfcribendis

,

in chronico Fontanellcnjv

agitur

ea
a)

non mediocriter doftus

epiftolarum

beati

Pauli

lit-

apo-

volumen unum
facramentaria volumina
tria , le&ionarium volumen unum
item leftionum evangelii volumen unum , homiliarum
ftoli

quadraginti

Pfalterium
rtis

c.

if.

Hard u in us

ubi uz

presbyter,

a)

Sic

apud Mabillo-

Grf.gqru P. volumen unum

cum c.-.nticis ac hymnis Ambrofia-

& terminis

Romanic

eo-

ac arte fcriptoria erudierit, in

eiusmodi reliquerit codices

w Volumen quatuor evangeliorum Ro-nana

tera fcriptum

monafterii

laudatur imprimis

qui alios in artibus plurimos alumnos imbueri*

Quemadmo-

qui in hoc elaborabaat.

ecclefue

.... antiphonarum
volumen unum."

pafchalibus

AD CANTUM
lonium
j,

SAC. PERTINENTIBUS. C. VII.

'Waltrammus laudatur An. MCXXXVIII.

Waltrammus, Petrishufenfis monachus, in patrem

in itinere germanico,

venerabilis presbyter

"&abbatem ele&us

563

atque confecratus

eft,

abUDALRico,

Conftantienfi epi-

fcopo fecundo, ad locum Augia fantta Maria Fiskine (Fifchingen') dile&ionarium, orficialem,
libros vero miflTalem , evangeliarium
dum
.

benedi&ionalem , antiphonarium, pfalterium, regulam &c. patravit." In

antiquo catalogo Murenjis monafterii in Helvetia , huiusmodi etiam mufice
notati

gni
vit

quod

fee.

purgavit

leguntur

libri a).

Ademari locum

fyUabatim.
S.

Paulo poft afFeremus locum de graduali infiXII. Radulphus, abbas S. Trudonis, propria manu formapunxit , fulcavit , fcripjit s illuminavit , muficeqiie notavit

recenfentur

Caroli M. fupra retulimus, ubi

in vita

haec

Gregorii, quos ipfe notaverat nota Romana."

21. Sim vos precibus ad notandum antiphonarium

Antiphonarios S.

Anselmus

lib. I.

epift.

Liber adverfariorum bafilicae Vatic, f. 1 44. Item unum

breviarium pidchrum, notatum in duobus voluminibus.
Item unum graduate
notatum parvi voluminis b).
In cod. Vatic, n. 1 9 8 1 fee. X. circ. inter alios li-

adhortare dejiderat.

bros fequentes liturgici notantur

Libri Sacramentorum IIII. Profarii IIII.
Evangel.
IIII. Lib. Communis isque in pafcha, alius a pafcha ufque S. An
:

dre;e.

Gradales

II.

Antiphonarii

XXIV.

in

II.

ct

Colle&arium

1.

quod T.I. Thef. Anecd. prasmittitur

antiquo catalogo plusquam 700. annorum, monafterii Wei-

Fratres Pezii in itinere fuo litter ario

pag.

Proceffionales

II.
,

Bavaria, fequentes notatos invenerunt libros: Imprimis

unus miftalis cum graduali, fequen quae pertinent ad divinum fervitium
fequentiis;
Duo miflales cum graduali ,
tionario ad capellam abbatis.
chenfteffenenfis in

&

&

&

&

Item unus miffalis , IV. leftionarii,

unus officialis, unus epiftolaris , unum evangelium , duo noclurnales abs que cantu: unus ab adventu Domini ufque ad exitum pentecoftes, abhinc
Item nodurnalis cum pfalterio & ymnario,
ufque ad adventum Domini.
& officiali. Item dimidius nodurnalis. Duo antiphonaria cum ymnario.
Duo pfalteria in choro cum gradali. Ymnarius unus. Unus gradalis ad
In monafterio S.Michaelis Bamberga, in fcholas. Unum baptifterium."

epiftolis

evangeliis adferiptis.

a)

,9

Sunt

& hie

miflales libri quinque, ex

pleniter fcripti funt

cum

iluale

habet

tiones

&

le&ionibus habet
licus liber,

&

quintus

&

evangelia.

Eft

quatuor gradualia

muficen vocatum eft, & duo

bus offertorium , ex his unus
eft,
teria,

ci;

decern fequentiarii.

duo ex

his

&

evange-

ex his unus

libri

cum

mufrce

verfi-

notatus

Et tredecim

habent hymnos.

Sunt

pfal-

&

hie

libri,

ter
quorum primus ha-

bet tantum leftiones ab adventu Domini

quartus vero habet gra-

tantum oraduo le&ionarii

unus cum

orationibus

quinque nofturnales

tres

iis

ad pafcha

vero habet tantum

tertius

de Sanftis per circulum anni,

pleniter fcripti

funt.

&tres benedi&ionales

Sunt
libri.

bet obfequium mortu'orum,

b) Vid.

ufque

fecundus autem a pafcha ufque ad

adventum Domini
lecliones

duCang.
B b bb 2

v. Notare.

&

duo

Ex

& unus

his

alii

duo

curfinarii,

unus ha-

breviarius."

ter alios libros,

bate

Ruotgerus

quos

in librario invenit

qui an. it 12. abbas eledus eft, uti vidcre

Vindem.

pag. 50.

DE VARUS LIBR1S

L. IT. P.I.

564

ad rem praefentem notantur

litterar. hi

Sequentiarium

gracum

Pfalterium

I.

libri

//^Wolframo

ab-

apud Schanatum in

eft

Miffale

Graduate

I.

I.

lam memini fubinde rotulorum,

I.

qui ex pluribus membranis oblongis folebant compingi, quales adhuc fer-

vantur in bibliotheca Vatkana

licas

Pifana

edito

Iofepbo

<l

& Barberina Roma

NtLRTimo eiusdem

atque in theatro bafi-

canonico, tabulis

bafilicae

xneis exprelTae habentur

nosque etiam fragmentum
feu primam rotuli
Tab. IV. membranam damns ex noftra D. Blasii bibliotheca, qua; repraefentat unam
,

E. litteram vocis Exultet

initium

nempe benedidionis

cerei pafchalis

cum

imagine Salvatoris fedentis duos inter angelos, ac diaconi in ambone rotulum in manu tenentis , alteriusque miniftn cereum pafchalem accendentis.
Et ita textui , cum notis muficis
eiusmodi femper piduras interponuntur,
quae tenenti diacono volumen obverfae funt, redae autem afpicientibus , dum
paulatim evolvitur
Cum
unde patet facias effe piduras ad fpedaculum.
eiusmodi piduris infigne eft pontificale bibl. Cafanatenfis Roma ex membranis etiam oblongis in unum compadis
ritum baptifmi folemnis , ac collationis facrorum ordinum continens, praeter benedidionem cerei pafchalis cum
notis muficis. In fine legitur Landulphi fum , ut creditur, Capuani epifcopi faec. IX.
Haec pauca , exempli caufa, recenfere libuit
catalogum enim
texere
infinitum foret
omnium ejusmodi librorum, qui paftim adhuc in
,

monafteriis inter cimelia affervantur

magno plerumque ornatu

in pergameno etiam purpura tindo

litteris aureis
modi antiphonarii, fcripti iuffu Ansegisi in chron.
,

int.

t.iv.

^.283.
Marten.thef.

confcripti,

vel argenteis

Fontan. mentio

cuius-

Ri-

fit

vetus ac Martenius memmere antiphonarii

litteris aureis delcripti, quo
Gontbertus monafterium S. Bertini ditavit. Scriptum fuit propria GontBERTI nianu u ti & alia duo minori ornatu, quorum alterumS. Audomaro,
alterum S.^Winoco donaffe, apud eundemMARTENiuM perhibetur. Unum
bibliothecarium mona-.
hie adhuc teftem voco, Stanhlaum Sczygielski
fterii Tinecenjis in Polonia
veterum monachorum in conLiibendis Ii ii
eiusmodi choralibus ftudia depraedicantem a).
Sed uaatn facpe imperita &
,

p. so's.'

ingrata
a)

Atque
moili

ut libros chorales vaftiffimx

nee non ponderis

vix unius cxemplaris

tiofis,

&

latis

fcrendi fuppare

membranis

Lombardicis olim defcriptos

figurx

&

ab uno viro valWo

litteris
,

&

in i'pa-

trabealibus

incunda

ir.itia-

lium litterarum admodum lati- palmi , vel podeauratione venuftos;

tius fesqui pedalium ,

prxteream

quos fere libros f.'ephantinos a ma-

gnitudine operiun

elegan.fi ieriptione

& auri

piftura

admirandos

&

exiftimaverim Cmiles

domi noftrx

hofpitibus

percupidis

dum

dantur copiofe
librariis
ftas

fimilia

temporum

vix reperiundos

alibi

qui etiam a frequentibus

,

videndx

reverenter

antiquitatis

volvuntur

lau-

hoe addito, non facile in aliis

opera repertum iri, qux vetu-

xtati

noftrx transmififlet.

Hxc

volumina,' quamquam prxfenti tempore apud

nos iam uoa habeantur ad ufum, cum aliorum
1

AD CANTUM
ingrata

pofteritas

librorum

aut

SAC. PERTINENTIBUS. C.VIT.

maiorum fuorum

vilioribus

aliis

num

officium

Alias

tamen gemmis

duris

labores hosce difcifTos

adhuc ufibus deftinavit

imprimis facratiflimum

auro

purpura, laminis

compacturae

libros olim ad divi-

facrificium

altaris

565

confecratos

& argento a fronte praefertim ornata, intus pi& litteris aureis in thefauro inter facra vafa,
,

Inventarium thefauri monaftein itinere fuo litterario PP.

,
ubi inter alia notantur duo cbora- P.H.p. ut.

ac pretiofam fuppelledilem cuftodiebantur.

Gumberto

Abdinghoff, fub quarto abbate

rii

Martenius &Durandus
lia

offer t or ia II.

cum

alius, tres alii

defcripferunt

plenaria IF.

plenarium id

collecJls

& tria

evangelia

tres lecJiouarii

item

miffalis liber plenus,

& quartus cum evangelio.

quod non folum Colledas,

Mi.

ad
compledebatur,
cum
alias
confuefTent
,
hasc feparatim confcribi, uti eft facramentarium Romanum ledionarium pro
epiftolis, aut evangeliis in Mifla.
Leo IV. in homilia de Cura paftorali, Mifplenarium
kclionarium
inquit
fale
&f antiphonarium unaquaque ec,
,
In plerisque antiquis catalogis librorum , paulo ante citatis,
clefta habeat.
plenaria feorfim etiam recenfentur ab aliis eiusmodi libris.
Veluti in catalogo S.MACRkKLis Bamberg. Plenaria II. In catalogo Murenji, inter facrae fcripturae libros, poll vetus teftamentum
Delude de novo teftamento funt
hie duo plenaria
unum ab invicem eft divifum. Ubi per plenarium nihil
aliud, quam totum novum teftamentum, vel IV. evangelia continenter fcripta , debent intelligi.
colleclanei vocabantur
Alias , ut ad nos redeamus
fale

erat

hoc officium & cantum

fed alia etiam

pertinentia

&

in quibus colledae

libri,

epiftolarii,

in

quibus epiftolae ad Mifla 111 legen-

ds textm ubi contextus evangeliorum ad eundem finem continebatur,

quorum librorum curam armario Bernardus in ordine Cluniac. apud P.
,

Herrgott

committit

Debent etiam armario adeo noti

ejj'e

omnes

libri De ma. ted.

'

minifterio ecclefta neceffarii

colleclani videlicet ,

texttvs

epiftolarii)

cateri-

diJl w

'

l6s *

que buimmodi, quatenus ft qulsque eorum quibus ipfi neceffarii fuerint , in

eis deisiatm pirdiderit fignuni) aut nonpotuerit reperire locum, quern debue,

rity

ipfe Jine qualibet

Rom.

III.

De hoc

ei.

Subdiaconus

figno mentio

P.

Her a

j...

in ord.

jignum

leclionis

de quibus in conftitutionibus Hirfaugien-

Alia ftmtfigna,

apud eundem

in quo

fit

accipiat librum T.lt. Muf.

a diacono

ut per ipfum aperiatur diacono locus

fuerit pofitum.
,

inveniat

apud Mabillonium

evangeliorum
Jibus

mora

>tt

Cum

a).

magna librorum

ferie

potifli-

mam
iibrorutn

modern*

neccflita'.i,

lervientium in promtu copiam

hilomiiuis

folius

&

facris

habeamus

&

ritibus
,

honefts obledtationis ergo af-

fervanda cimcti iudicant, ex quonun infpeftione antiquorum monachorum memoranda ftudia,

honeftiffimortim laborum

ftnles facile perfpiciuntur."

ni-

hijl. ritt.

a)

G. S.

1>.

Pro genernli
num, & move,

F. II.
figno

licut

Bb bb

Ap. P. Ziegelbaur

V. feci. 3.
librorum extende
c.

folium
3

occupationes clau-

libri

moveri

mafolet.

l'

p * s6,

? 396.

mam

DE VARUS LIBRIS

L. II. P.I.

566
partem

facrae ecclefiae

deftinatorum

cantusque

&

cuius cura

diredio

ecclefiaftici

ac divini

penes armarium

erat

ufui

officii

erantque huiusdifponere poflet

etiam procul
omnia rite
ut unico nutu
quibus conftat officium divinum.
Quo etquoad cantum & leclionem
iam adhuc revocari poflimt fequentium librorum figna confuetudinum,
brevis, martyrologii &c.
Libros veropotiflimum hue
pergameni
rotulae
fpeclantes, ad octo revocat Durandus a).
De prsecipuis dicemus fingillatim
de aliis fubinde memoria recurrit velut de verfariis, ubi agimus de

modi

figna

a
VI.

i.

cantu refponforio

de tropariis

ubi de tropis &c.

II.

cum

Pro figno libri miffalis, gencrali figno prxmifdextram extentam inter

fo adde , ut manum
medium pollicis & indicis alterius manus, quafi

panfam fuper pectus ponas, quod

ferrum limando, trahas

fo

rei eft

quam

hoc etiam

Pro

gno textus evangelii , prxmiffo gencrali figno,

hoc adde , ut fignuin crucis facias in fronte.
Pro figno libri, in quo legendum eft ad noifturnos
nis

hoc adde

ut

manum

Pro figno antiphonurii

bri figno

dextrx
xas

&

prxmiffo generali figno

hoc adde,

infteftas

ut

poftca pollicem in

omnes
medio

co

in

indicis

infle-

articulo

Pro figno libri gradualis eoquo prxdictum eft, omncs digitos

profilire facias.

dem modo

Pro figno regulx

incurves.
fo

hoc adde

generali prxmif-

ut capillum fuper aurem pen-

dentem cum duobus digitis apprehendas, proquibus abbas vocatur , &

nomina

pter duo

domnus

lx huius
generali

& S. BENEDICTUS auclor reguerat

& officii. Pro figno hymnarii,
prxmiflTo, adde, ut pollicem & indicem
quia
,

manus proferens , iummitates eorum

coniungas , qux prxfens tempus, vcl quod primum eft , fignificatur , & hoc figno ad hymnadextrx

id eft,
rium propter hoc folum inventum eft
Pro figno pfalterii , generali
Prima dierum.
prxmiffo , hoc adde , ut fummitates digitorum
,

dextrx cava

manu

coronx

militudinem
quia

in caput ponas

David,

quam rex

propter

Pro

figno libri prophetarum, generali prxmiffo, hoc

adde

ut

manum

direftam trahas per capillos

contra aurem dextram

ficat.

fo

quod fene&utem

figni-

Pro figno bibliothecx, generali prxmifhoc adde

nus utriusque.

ut proferas

omnes

digitos

ma-

Pro figno epiftohrum Pauli,

adde fignum calvi. Pro fi,

prxmifio generali

gno librorum Iob

generali prxmifio

omnes
quod omnes

digi-

poftea

coniunge,

fra-

Pro figno libri feprxmiffo , fignum adde

quentiarum

Pro

generali

figno libri breviarii

indicem

generali

obliquum fuper nares

per

obtruncatam rem fimilans &c."

trahe,

a)

Circa libros ecclefiaftici

dum
tu

eft

&

le&ione

lectione fex.
clefiaftici

clatus
bri

&

(inquit) fcien-

officii

quod ipfum officium

de cantu tres funt

in can-

confiftit

Sunt etiam quidam

libri

de

libri ec-

alii

prout in fecunda parte, in fine tra-

de facerdote

de cantu funt

Sane

eft.

tres li-

graduarius,

antiphonarius,

Antiphonarius, a digniori, vi-

trophonarius.

delicet ab

dictum

nomen

antiphonis

fumfit

B.

quas

Ignatius patriarcha audivit , per angelos decantari

cum tamen ibi fint refponforia , atque
:

In plerisque tamen locis liber ifte refponfonarium a efponforiis, qux ibidem converfus.

tinentur

Graduarius dichis

appellatur.

gradualibus

qux

in

ribus officiarins nuncupatur ab

troitibus

officiis

Graduate

dictum

eft a

gradibus

feu in-

appellatur.

qui ibidem continentur,

eft

qui a plu-

eo contincntur,

*.

Tropho-

fi-

folet portare

auftor pfalmorum, rex erat.

unum

in-

prxmif-

li-

manus

digitos

in

martyris.

prxmiffo

leftio-

prxmiffo

adde fignum lectionis

fignum

eft

gloffarii, generali

tres fignificat convenifie.

ad maxillam ponas.
generali

propter neumas

&

libri

Pro figno

tos dextrx

fi-

deinde eandem dextram ex-

tcne,

firmitatis.

cuiusque

frequentia habemus.

in

dextra

mentum

narius

cantus

qui

cum

continens TfJO'ZS'XS
introitu

monachis.

fertim a

fequentix

neumx
rum a

liber

eft

five

>

id

eft,

Miffx dicuntur, prx-

Vocantur etiam TP07TCI,

profx Kvoit

lAiqcrov

&

quidam etiam hunc librum profaCxterum libri leprofis appellant

Primus eft bibliorheca. Sectionum funt ifti.
.

cundus homiliarius. Tertius paffionnrius. QuarQuintus lectionarius. Sextos

tus legendarius.

fermologus."

AD CANTUM
De omnibus

II.

SAC. PERTINENTIBUS. C.VII.

deinceps appellationis caufas

Belethus (quern Durandus

ter ac

vinum fpectantium librorum

in

fecutus

& difcrimina

567

afFert

pari- Leaionarii

recenQone horumce, ad officium

in explicatione divini officii

eft)

di-

Varii

etiam

Cum

cantu*

c. ? 8.

&

?9. ne quis fallatur generali, aut aequivoca appellatione bibliotheca, e. g.

qua hie defignatur volumen facrae fcripturae ex omnibus libris veteris
a Hierony mo compqfitum, utait, librum
qui vulgo Conovi teflamenti
a
mes appellatur, indigitans a). Huic alter mox iungitur. Homiliarius conL c n'* 7
tinens SanBorum homilim, ut ait Durandus
legitur indominicis, &in
propria evangelia habentium
natali , f in fejiis Sanclorum
qualem

&

&

'

&c

iufiu

Caroli M.

digeflit

Paui.us diaconus

duobus voluminibus

gienfi

Hieronymi

brosii, Augustini,

&

Au-

aflervaturque in bibliotheca

&

quibus continentur fermones,

aliorum

Am-

homiliae

in dominicis diebus

&

fo-

ac praecipuis Sanctorum feftivitatibus,

ufque ad quadragefimatn.
In pluribus MSS. eiusdem, ac aliorum paffim monafteriorum habentur paffiones, & vitae Sanctorum , praeter lectiones & homilias de Sanctis,
Refpondent hi paffionario,
legendarioDuRANDi, quorum
feftis Domini.
lemnitatibus,

&

&

quod

martyrum
hie vitas confeflbrum
contineat
in eorum feftis legendas
quo etiam nomine faepe venit , atque
utait, lecliones epifiolarum Pauli
a leclionario diftinguitur /// quo
&f
Unde etiam, ut iam notavi epijlolarius quandoque dicitur,
alia leguntur.
cum nimirum folas epiftolas continet, qualis antiquiffimus inter monumen-

hoc difcrimen

facit,

paffiones

ille

ta Liturg.

Aleman. edetur

atque alius a/q/!CARi, feu

Thomasio

editus

Romcina
poft lectionarium
feu comitem,
ut titulus habet , ex praecepto Caroli imperatoris emendaab Albino
tum; continetque epiftolarum tantum lectiones apud Thomasium apud

eft inter

libros miftales

ecclefiae

Pamelium

verc

&Baluzium

etiam evangelii lecliones.

praeceptum Capoli in iibro

telligi

I.

Capitularium

De quo

debet in-

ut presbyteri lecliona-

rium habeant bene tmeudatum. Breviarium autem lectionum evangel, evangelicas tantum lectiones continet.
In monumentis noftris Liturg. Aleman.
habetur
Pamelio

a) Editus eft a

maslo

qui ilium ex

Capitul.

II.

vetuftiffimo
dedit

Bellovacenfis

Cari\

Iof.

&BaluzioT.

codice

feu

Tho-

p.

1309.

MS. ecclen>

multo ampliorem, quam

vulgo cufa exemplaria,

au&um

fint

Theotincho
Baluzium

presbytero, ut habet apud laudatum

titulus

qui etiam veterem

ledlionem

retinuit,

fecus ac in codice Bellovacenji corruptus eit poft-

ea hie liber,

&

ut

quod

re

Nee

ait,

fatis

interpolate a quodam rccentio-

conftat,

Hieronymo

folet

fieri

an aliqnid

tribuendum

fit

in eiusmodi
,

aut
in eo

libris.

quantum
libro

S.

cu-

ius nomine epiftolam edidit Lucas Dacherius

T. XIII. Spicilegii, ad Constantium, ubi ita
QuiA brevius quid
de ifto inftituto habetur
utilius cenfui
quam ut ex tanta divinorum
librorum coym , Jingulis feftivitatibus quod aptum ex bis. vel competens ejfet , excerperem,
:

&

qitodumioiiu

piens ituque a

Kal. Ianuarias

diJtincliJJime

m.th
,

'.'ate

in vigilus ad

quod

bibliotbei.it

Inci-

VIII.

nonam per ordinemf

leEliones utrius-

que teftamenti Jimplicibus minijlravi.

cum

eft

collocarem

Cbrifii

quern affidue in ecclejia didiceram,

hoc

'

'

Durandi

&

Convenit

Belethi.

<j6g

'

DE VARUS LIBRIS

'-

habetur capitular e evangeliorum de anni circulo , quale in vetuftiflimd coin altero vero n. 44. In nomine Domini:
dice Vaticano n. 43. notacur
Et iterum in
Inciphmt capitula leclionum evangelii anni circuli ad Miffas.
m

alio

eiusdem bibliothecse

Notandum

quod

vero,

ubi lecliones

liber,

5729. Incipiunt capitula

n.

fecundum catbolica

de anni circulo,

aliae

in ordine

quam

&

Romano

I.

ordinem.

ecclejia

28. capitulare etiam vocetur

n.

continentur

evangelicae,

evangelic arum

leclion.

Romana

apojiolica

Dicit fchola an-

&pontifex dat orationem legitur leclio una , Jicut

Ubi notatMABiLLONius
Capitulare appellant inin capitulare continetur.
dicem epijlolarum e^f evangeliorum adMijfas, qua in fine librorum facrorum
antiquitus primis ac poftremu verbk de/ignari folebant.
Alias paflim diftri-

tiphonam ad introitum

butae funt

dicibus

&

ac ordinate in codicibus lecliones, evangeliorum

annum cantari folitae. In

XI. quorum alteri colleclae totius

in officio ecclefiaftico per

&

X.

fsec.

epiftolarum,

bibliothecae noftrae co-

anni decurfu recitandse

adduntur
notae muficae leclionibus evangelicis fuperpofitae funt.
Codices
alicubi
folent
reconditoriis
evangeliorum etiamnum pretiofis in
praeferri in
proceflionibus , ac textus nominantur , cuiusmodi apud nos faec. X. codex
habetur, & apud Rinangienfes 700. mmoYum plenarium , ubi adhuc ftylus,
& virgula lignea funt quae ad dirigendum lectorem quondam ferviebant.
ut maiori pompa fub cantu gradualis
Sic etiam ornabantur dicti codices
deferrentur ad folemnem cantum a).
Ex tali codice etiamnum in monafterio S. Dionysii evangelium a diacono folemniter ex ambone decantatum
audivi
quod in praecipuis feftis graece etiam fit ex laudato codice. Specimen codicis graeci evangeliorum cum notis muficis exhibet Montfauco,

nius

leLong

JMeminit eiusdem P.

b).

p.

175. bibliothecae

facrae,

notatque,'
praeter

a)

De quorum

comment, ad diptychon Leo-

in

dien/e in appendice

Gottwiccnfis

ornamentis videri poteft

pretiofis

Wilthelmius

quern citat atldlor chronici

notatque fimiles codices evangelic-

rum Sun-Emmtranenfsm,
Icnfis ecclefise

San-Gallenfem, Hevbipo-

IV. tomos evangeliorum.

Quibus

addi poiTunt in noftra Germania Corbeienjis, Tuttienjh

Prumioifis

Maximini

S.

vivos, ibidem collegialis

Alhiiiighofenjis

di in

vitnji

Galliis
,

aianum

Parijiis
,

&
in

alii.

apud

Simeonis,

ecclefise S.

Paflim

Tre-

etiam tales vi-

monafterio Senonerji ,

Luxo-

MaRTINUM

Ger-

apud

S.

prope Parijios apud

S.

S.

Dionysium

b) Quern

quidem foculum nonum , ex eius fenprceferente

quod tamen fcribendi ge-

ractere
tentia,

nus in

libris

ufum

divini

&

abbas de Camps (lib. III.

LudoviCO XIV. obtulit, cha-

illuftnflimiis

Pala:ogr. p.260.)

ad chori

deftinatis

undeiimo ufurpatum,

liothecis

ufum

obfervavit.

liturgiae

etiam

&

officii

faculo decimo,

in plerisque Italic bib-

Ilium autem

ecclefue defcriptum

fuiiTe

librum ad

ex notis in-

depiftis
qus ad cantum,
vocum depingi folebant , depreIdemque colligitur ex prxmifla diftri-

terlinearibus minio

&

inflexiones

hendit.

butione evangeliorum

per annum.

item lettiones prima, ut videtur

&c. ubi prseeuntibus canonibus evangelicis , fequuntur evangelia ex ordine, ad calcem index
evangeliorum pro circulo anni apponi folct in

pts decimi

eiusmodi codicibus.

hinc exiftimat

rata;

uno duchi

fieeuli

&

varia
exa-

continuatis litteris defcri-

notam praeferant

codicis

Cum
manu

xtateru.

petendam

AD CANTUM

SAC. PERTINENTIBUS.

569

C. VII.

evangeliorum per annum prxmitti Eusebii monitum,

fit.
Specimen exhi-

praeter diftributionem

ac canones evangelicos, ut paffim in latinis etiam

bet lof. Blanchinius Evangeliarii quadrupl. Tab. V.

bus adhuc ex codd. Vatic,

X. IX.

fsec.

&

cum

VIII. circiter

alfis

antiquiori-

litteris

quadratis,

cum

quales duo etiam reperiuntur codices in biblioiheca Medicea Florentina,

Huiusmodi nos infra dabimus in palaeographia notarum muficarum, ex antiquiflimo etiam codice bibliotheeae civicae ad S. katiMsiAugufia
Findelicorum , cuius character fimillimus eft antiquiflimo Vaticauo n. 1067.
vel i>22. qui item geminum prorfus habet Gbijianum gr. n. 16. ut iam eft.
Leone Allatio annotatum a). Continet primum evangelia, prima ieiuniorum hebdomade recitanda in pervigilio & perno&atione fer. II. III. IV. V.
VI.
Et poftea evangelium recitandum fer. II. magna hebdomadis.
Item,
notis muficis.

Miffarum folemnia. Sic fer. III.

mnia.
Turn in lavatione pedum leclio
inter

& IV. maw? & inter Miffarum fole& evangelium. Fer. V. inter Miffa-

rum folemnia.

Officium paffionis dominica?

poft indiGata principia tropaMtio
riorum, & verficulos, fequitur
ex Zacharia propheta: Ex Paulo apoEvangelium Mattbai.
Item poft indicata troparia
ftolo ad Galatas.
Ex Pauli epiflola ad Romanot.
verficulos
fequitur fecunda leclio ex Efaia.
:

&

Evangelium Alarci.

Ex

Efaia.

&

Sequitur

leclio tertia

Pauli ad Hebrceos.

epiflofa

poft troparia

Ex

troparia fequitur leclio quarta ex leremia.

Evangelium Ioannis.

&

Evangelium Luca.

verficulos

ex*

Poft verficulos,

Pauli ad Hebraos.

epijlola

Feria VI. evangelium in Miffa ex Mattbao.

Sabbata
fanclo

a)

CodiCem

litterarum turn

&

antiquiffinuim

eflTe

ante mille annus,

rarum,

ex chara&ere ipfo,

maiorum

minorum

turn

qui

uti

textuque
qnoe

tempore erant in ilfii, tranfcripttis

palam videtnr
& ex atramcnto ipfo non
fnborio , fed ex pilis combuftis , nondum tamen
in cinerem converfis.
Et quod magis eft , codex hie cum alio evangeliorsun' codice lrnticano i
eo

ipfo in

efle,

qui antiquiffimus
nonimllis
,

S.

Ioannis

fit

codex-

confimires

Vaiieams
ut

aqua aquae non tarn

fua

&

ovum

effe

hie

manu

Utcunque

fcriptiim.

Ghifianits ita fibi

&

ova,

fimilia fint.

lac lacti,

Et mater

&
ipfa

cum Plauto
qv.x illos
intemoffe non poffet.
Diceremque

ex eadem matre

gemellos fetus
integrum.

eum

ut concludam

peperit
fpfe,

fttit

Chryfoftomt

fint

&

mihi nondtun cemperttrm

vulgatum aliqmmlo

eft

exiftimatur

inter alios

an vere

genio

uhum tamen

Erat fiquidem

difpartitus

mam

quadragefimoe

dominicam

tertium

palmarum ad dominicam
continet codex

pri-

alternm a didla dominica

ad dominicam palmarum

pafchatis.

Vaiicanns

tertium

dominie^

Primum
Gbi/ianus

fecundum , quod quadragefimalia continebat

& quod iam defideratur , ant mnlis hominum
artibus deperditum,

aut latebrofe fefe occultat.

Utrnam

aliquando

fecundis

prodeat.

"

Leo

Hsec

Ghijtano codice.

de

manu

AC ob 1

ricordia

etfi

non

her

in

tria

dij.

L.II.

,
,

ut

me

anriotavit

tlono

mitlo

Ssf

rogatis

in lucewi

quo p. i. recentiori
Fgo Leodegarius ar~

Cpolitantis

Jia: S. Francifci,

ventis

All ati us

Irr

hacc leguntur

chidiaconus

tvum

Mart. Gerbert. de Musica Eccl.

akeram continebat evan^

qtioram

dominica pafchatis ad

gelia

licet

affumentis,

codiccm,

volumina

jf

eft

P.I.

fir

peccator'em in

fhanum F.

ertitionibns

Et pag. poftrcma

de librariu S. Francifci de

Cc

iftum eccle-

fupplicmis pro Dei mife-

dignemini fociare.

ijle

libruin

eum

cc

cclle

fro.:

/:'-

para-

L;

570
fanclo

mane

lectio

ex

DE VARUS LIBRIS

P. I.

II.

prima Pauli ad Corinthios.

Evangelium MatPauli ad Romanos leclio.
Evangelium Mattbai.

epiflola

In Miffa ex epiflola
Duodecim evangelia qua leguntur inter officia eadem hebdomade de Pajjhne
Domini.
His accenfeo omnium vetuftiffimum evangeliarium ( quod fuit in

thxi.

ufu Maronitarwn ) bibl. Laurentiana Florentine PI. 1. c. 56. fcriptum Syriace

an. 586- additusque eft recentiori manu in foliis bombycinis index lectionum

evangelicarum in ecclefia Syrorum per anni circulum. Solent autem tria evane. g. in feito Encaeniorum /;/ primis vefperis Matth. 40. ad ma-

gelia allignari

In Miffa Marci 22. Aliae in corpore funt

& a citatis
27.
eiusdem cum ipio codice antiquitatis fectiones, quae leclionum ordinem, & tempus defignant & cum illis, quae in polyglottis exhibentur,
non femper conveniunt.
Eodem modo fe habent evangeliaria apud Gracos
non continuata ferie, fed in certas partes ,
fecliones divifa, ut ait Allaquas illi rf^yji^ctTa,, fjui^, 7ri(JiK07ra,g, dva.yvu<rug Latini letliones vocant,
Difi.I. de nh. tius
eccief. Grxco& feftivitatum non ita tamen ut feriem
acj u fum finguloruni dierum
rum.
interrumpant
prorfus
evangelicam
exceptis eaim folemnitatibus , quae pein reliquis ahni diebus ita difpertiuntirf,
culiare fibi pofcunt evangelium
feu fediones
dividant
&
ut unius prius evaugeliftae textum in tmemata
finiu.
donee
poftmodum ulten'us c^ntinuent
donee odiebus applicent
Barber u & aliis,
mniaad exitum perduxerint. Rei at ibi carmen : cod
ita, zloanne
in evangelium hoc ordinc ad ufum ecclefiafticuni digeitum
Aryolo in latinum converfum ; ordiens ;
tut inum loan.

diverfae,

&

',.

Verbum fequentium
Fundet perennis

hie facer quaternio

melos.

ccelitus fluens

Movens movetque faxa blandiem

Fallax

file

Ioannis

Mo
Quae

in codice

IIire

ergo vat is

lyra,

ipfa verba poffunt faxea

chordis

contineantur

vaugelijlarnm contimutionem
canones triginta quinque

Oeagrii

fono.

nam que

fie

cordis im'uua.

defcribitur

finds incipiant

in qnibus

Evangelijlarium continents

&

e-

Praterea
dominicarum totius

ttnde finiant.

femper invenitur

matutinum cs? auii tonus canitur fingulis DomiLiber aliquis apud eosdem vocatur oL7ro<ro*J&
alia neceffaria &c.
nicis
Pauli, & canonicis nee non apocalypfi
epiftolis
ex aclibus apoftorum
compofitus
ut idem ait Allatius; textus in plures partes eft divifus, &
ita
ut completo libro ea quoque
ac feftis accommodatus
diebus fingulis
anni evangelium
,

fimiliter

&

Ibii.

omnia terminentur.

Subfequitur liber alius

non multutn

diffimilis

eum

cLvcl-

AD CANTUM

SAC. PERTINENTIBUS. C.VII.

571

lecliones
quern Allatius ineditum d
eiusmodi
libro
epiftolarum
& evangeliorum praeter
De Ambrofia.no
cit.
facramentarium & antiphonarium , iam fuperius aliqua diximus ex epiftola

uvAyvua-ug feu dvayvuc-fjuiTA vocant

Ratisbonenfium ad Ambrofianum thefaurarium

III.
fit,

alia

rium

ufum

olim monafterii

narii

&

:.

cum

alterius

Fa.rifi.enfi

antiphonarii

cernitur pfalterium

Inter

pfaiteria.

regia

j,

p. jjm f ./ 97

Solebant leclionaria dici breviaria , quando praefertim, ut hodieque

quale breviaeis etiam, quae ad cantum pertinent, iungebantur

feu le&ionarium

apud Mabillonium.

S.

Martialis

fee.
a S.

notis muficis

item eiusdem

habetur in bibliotheca

breviarii pars hyemalis

ad

pars itidem hyemalis eiusmodi le&io-

In monafterio Cifiercienfi adhuc hodie

XII.

Roberto

alia attullit praefens

XL

faec.

faeculi

illuc allatum

pfalterium

cum

his in fronte verbis

quod per compofitionem poftmodum,

& Molifmenfes fa&am remanfit

aucloritate apoftolica inter Cijlercienfes

apud Cifiercium, fuper quo totius religionis pfaiteria transfumi & in litJ,
& accentu ac pun&atione debent. Sed ordo non acceptavit prae tera
calendarium , nee fequentem litaniam. "
Frequens erat in eiuscedens

calendarium
fronte
litanias
libris
vero
etiam
habet codex antiquifa
modi
Origo
fimus monalterii Gottvcicenfis faec. IX. ubi poftea fequitur titulus
propbetia David regis , pfalmorum numero centum L. quae introdudtio ad
,

pfalterium effe videtur reverendiflimo auftori chronici Gottmcenfis

epiftolas,

Damaso

&

S.

Hieronymo

Pfallere qui docuit dulci

adferiptas, verfus leguntur

modulamine Sanctis

poft

T.

p. 44.

Sfc.

In Chrijlo nomine incipit pfalterium de translatione LXX.

Confequenter
Congruit
interpretum emendation a fanffo Hieronymo presbytero in novo.
:

hoc cum eo, quod Walafridus Strabo dicit Pfalmos autem cum fecunGalli & Ger'manorum ali35 dum LXX. interpretes Romani adhuc habeant
emendationem
qui
fecundum
quam
Hieronymus
pater de LXX. editio
:

UtrtbfiteccU

e' 29

Quam Gregorius Turonenjis epifcone compofuit, pfalterium cantant.

pus , a partibus Romanis mutuatam , in Galliarum dicitur ecclefias transAd idem , quo laudatum pfalterium Gottwicenfe fcriptum , tem tulifle. "
pus referendum eft pfalterium Otfridi Wiffeiiburgenfis ccenobitae Ord. S.
Ben. cum paraphrafi theotifca profaica etiam in cantica veteris & nT)vi teftamenti, cuiusmodi opus rhythmicum in evangelia edidit.
Agit de eo Lame-s-&
becius in commentario de bibliotheca caefarea, ubi MSS. alia recenfet eius L
7
generis pfaiteria, cum canticis etiam ac mufica ecclefialtica fingulis pfalmis l' l'\J^
6
praefixa.
Apud Gracos pariter pfaiteria comparent, iunctaque cantica veteris
novi teftamenti , ut pluribus exemplis apud eundem auclorem videre li}3

'

&

Cc

c c 2

cet,

cet

DE VARUS LIBRIS

P.I.

L. II.

572

ex manufcriptis bibliothecae

modi

cum

libris

Vindobonenfis

caefareae

Graca & Latina

argumentum plurimum
hoc prsefertim medio aevo,

fpedantibus ad officium divinum

notis antiquis muiicis paflim

unde

qua: abundat eius-

ecclefiae

praefens

&

Latina ,
queat ex liturgia Graca
quando rloridior mufica ecclefialtica effedain Hturgicis libris fitnul notari folet.
Secus cum fiat in pfalmorum modulatione, notis muficis carent antiqui co-

illultrari

dices tarn Latiui

quam

Hi pfalterium

Graci.

in viginti KaB-ia-jxaTo. feu feffiones dividunt

antiquiflima confuetudine

Lambecius

quale

recenfet

lib.

cum

p. 30. bibliothecae Vindobonenfis

fubiundis per iK&fepra quibus,

Meminit huius divifionis pfalterii Thzodorus

III.

dam ledionibus & precibus.

Balsamon in explication^ 17. canonis
ex antiqua traditione

rem

molejlia qfficeretur

ecdcjia egrederetur

imo continuo

filo

flatuerunt Pat res

tionibus conncxive recitandos

recitarentur

nullum eius

j? defejfus

Cum pfalmi

cone. Laodic.

non

&

ejfe

&

divcrfas

in fejfiones

illis

facrnm

d'reifum

MS.

ipfo antiquo codice

Graco barbaro

cius
ruit

1.
,

c.

faciendas, nt

Gratia igitur

Quantum autem
comprehendat cum ex hoc

Patribus etiam pro hac eorum cura agenda funt.

pfalmorum numerum unumquodque

rio

fed

Propterea enim

pfalterium,

ejl

gereret

pfalmos in facris congrega-

fed intermedie etiam lettiones

populus quiefceret aliquantulum ,
dcinde rurfus caneret.
farrftis

inquit,

populus banc ob

xuram amplius

ejfe

xoiS-ta-fta,

rum ex

pfalterii videre e(t,

Zonaras

&

qui feptuaginta circiter annis ante

in annotationibus ad

eundem canonem

teitatur

Meursii

loan.

ubi accuratam exhibet divifionem,

glofla-

Lambe t
Balsamonem clar
ex eo

itatutum illud Patrum

concilii Laodiceni ,

per introdudionem novi ordinis rerum ecclefiafiicarum

fua iam aetate fuiffe

immutatum.

p. sj. aliam notat divifionem

Leo Allatius, de libris Gratcorum ecclef.

ipforum x.a3-t<rpa,TCt)v Catifmata fingula ( in;

in tres partes fubdjvidunt, quas

hymno illo Gloria Patri &c. terquae didum hymnum port omnes

quit )
minant, aliter ac fit in ecclefia Latina,
Preces in pfalterio illo Findobonenji praeclaros fubinde ac
pfalmos recitat."
antiquiflimos pneferunt audores

a)

SS. videlicet

Basilium

rem Macrinam, Gregorium Nazianzenum , qui

gUS,

EPHREM,

nem.

Neque

loan.

DaMASCENUM,

illud hie prxterierim

&

eius foro-

TheoloAuxtN'TiuiM, Leostium, & NicoIoamsem de Monte Corvino, a Nico^

Grs.cis vocatur

LAO
a)

Fol.

27.

Ev%v\

i>(&, Fol. 19.

Fol. si. 53.

rgcg

vfMtiv

locrt^yj

ya.

tz;

t dyix N/kS"
rS dyta Ba,<rtteix,

VfA,i(>ivrj

Evx'/j

Eu%jf

tjfMgiyt]

Av^iVTin.

rQ

dyia rgyyooix

Fol. 104.

Ei/%^

oeria 7TA-

Fol. 9s. 96.

Evxfl

rx S~ioAo-

WKTioivvj

rijf

ob-

yt<*-$

Ma>Xo!y/ic

(riteiz.

va

d&Atpijg rS

Fol. i>z.

E\j%v\

rS Aauaj-Kyjvx.

^f/Aoivtj

vT/tpayiav.
<Poa,ifA,.

Fol. 168. 1^9-

Aiovt(& t
Fol. 170.

B&-

ciy>'j

t dyia

AitTTroTa

Evxq tx

luctv-

E'j^f
eig

o<ria

r%i

E-

AD CANTUM

SAC. PERTINENTIBUS.

573

C. VII.

Lao HI. fee. XIII. ad Coblaium imperatorem Tartaric^ gentis legatum,

ut reLigionis chriftianae propagandas negotium acceleraret, Davidis pfalmos,

unacum novi

Moshemio
IV.

Tartarornm linguam convertilfe,

in hirt. Tartar, ecclef. p. 94.

&

XUI.

hift. eccl. P. I. faec.

tefte

49S.

p.

memini, orationes, feu colledas, quae initio, medio

folent cum prsefationibus ac canone
olim peculiari libro

Iara faepe

& fine Miffoe

fuifTe

teltamenti libris, in

dici

contentas

a).

qui liber proprie ad facerdotem celebrantem fpedabat-

Honorius
ambo olim

diaconum

&

fubdiaconum

faiia

Domini

&

antiphonarius

'

s ,adua -

fie- narV.refpon-

antiphonarius ad

Auguflodunenfis duos diftinguit, de adventu

ad Milfam pertinebaht

agens ,
miffalis
,
Hinc Miffa , qua cum nota canuntur , aut contra
habeut quatuor officia &c,
unacum antiMiffa fine nota> Jibrum facramentorum, leu facramentarium
qui

IU

ut ledionarius ad mmiirros
cantores

Sacramenta-

&c.

9P< ?-33t "

S. Gregorio attribuunt audores medii sevi

Berno) ut llcut fandum Gregorium, quicunque

phonario,

mum

& S.

Notandum

has vel

illas

inquit De.Mifi ci.

cantilenas

facramentorum & antiphonarum ita & B. Hieronyu

credimus ordinatorem Ledionarii.
Et Micrologus c. 31.
Nam
Hieronymus in libro comitis ita ordinavit, cuius libri ordinem & S.

compofuiffet ,

Gregorius

libri

diligentiflime obfervavit

dum

five

&

ledionibus

evangeliis

miffales orationes in facramentario adaptaret , five dum antiphonas , ex eisAnfi dem evangeliis, quam plurimis diebus in antiphonario articularet. "

phonse vel ex fcripturis, vel ex Sandorum Adis compofitas vocaii folebant hifto:
atque ad rem eft, quod du Cangius voc. nota ex v.itis abbatum S.

ria

&

notam melicam adapt avit.

Antiphonarius frequenter dicitur, qui ad officium horarum eanonicarum perAd diftindionem huius libri antiphonarii eum qui cantum Mills
tinet.
iam notavimus
conftatque
continet, frequenter gradualem elTe vocatum
ex laudato Micrologo c. 42. & 43. notis ad feitum S. Pauli, & ad officium
Mar-

Alb an 1

refert

cantator compofuit /jijloriam,

ei

si)

SacrameHtarium, feu liber Sacramentorum

quam

cabatur,

Pamelius
cramenta
xlo

appellationem

magis

Tom.

Liturg.

Proleg. in

II.

olim nimcupahantur (inquit)

v<o-

fui

Sanon mo-

II.

ipfum Miffa; fanificJum, fed peculiariter etMiliarum

quas , eoquoil colle-

ia"m orationes

&o populo

celebrari foleant, Colledas

tiicimus.

Hinc librum ilLim, qucm ex Gtlafiana cojilice

{uti teftimoniis Ioan. diaconi, Walafridi, ac
Bernomis Tom. I. comprobavimus) compilavit D. Grf.gorivs, Sacramentorum librum inmeo indicio reftius MSS'.
fcripfit
ita enim
:

exemplaria,

qu^m

alii,

cant."

probat

qui facramentarium vo-

Ufii"?

eft

inferiptione

facramentarii nomine

Honor ius

in

Auguftodntien/is

libri

T.

Pez. anccd. P.I. p. 249. atqe i.trumque

vocabulum in prooemio aiihibet , ik -:xplieat
:

Hum
rum

dc Sacramentis coilegi

ex

no?nen fn^rauteni cirium fcribatur

ilium

Su-.xio-

ut quibiis decfl librorwn copia, per

compend'um iBorum fubievetur vwp-x.

hoc
itts

libcllum

ft-riptis }

Ha-

eaquod per

omne Sacrantentum divjiii officii ignaris aUbi vides, i 'em nomen ad omne di-

periatur.

officii genus ab eo referri, quippe qui in

co opere agit non foluin de liturgia Miffx, fed

vini

etiam horarum eanonicarum.

Cc

cc

574
&

Martyrum
que

P,I#

ConfefTorum

DE VARIIS libris
fummorum

Pontificum

&

S.

Apollinaris

etiam diftingui folebat a graduali libro antiphonarius

ita

Amalarius

&

at-

facramen-

prologo de ordine antiphonarii id genus tria volumina fe invenifle teftatur de nodturnali officio , & quartum quod folumPaflim in antiquis eiusmodi xMSS. ita diftindla
modo continebat diurnale.
pro
rerum
copia
in nocturnali officio.
reperi volumina
Antiphonariorum
duo exempla idem Amalarius ibidem diftinguit , Metenfe feu Corbeienfe
Gallicum
alterum Romamim , quod dicit ab Adriano P. ordinatum Meetfi tempore ditenfi pofterius; ita ut utrumque fuerit Romance ecclefiae
ut iam Thomasius obfervavit paflim in fcholiis ad antiphon.
verfo editum
antiq. notatque , Vaticamim ad illud propius accedere
quod Romamim appellat Amalarius , San-Gallenfe vero ad Metenfe.
Faticamtm antiphonarium cum notis muficis recenfet diarium Venctum erud. It. T. XIX. p. 7.
Antiphonarium Compendienfe S. Cornelii , quo in nova editione operum
S. Gregorii ufi funt PP. San-Maurenfef, mire depicTum, & litteris purpureis ac aureis regia munificentia ornatum, multa habet notis muficis fuperScriptura convenit faeculo nofcriptis ad cantum comparata, Miflae fcilicet.
no.
Paflim ab eo ufque faeculo reperimus plerumque cum ipfis facramenappofitis notis muficis perpetuis , eiusmodi antiphonaria feu
tariis fcripta
tarius.

in

gradalia

diltinda ab

antiphonariis

illis

quae alias refponfalia etiam

voca-

uti etiam editores S. Gregorii indigitant.

Alia adhuc nomina,
eorum difcrimen apud Romanos notat Amalarius in prologo de ordine
Notandum eft(inquit) volumen, quod nosvocamus antipho7. IV. em. antiphonarii
pp. p. 1033. narium
tria habere nomina apud Romanos.
Quod dicimus gradale, illi

bantur

&

Dm

vocant cantatorium

qui adhuc iuxta

morem antiquum apud

illos

in a-

liquibus ecclefiis , in uno volumine, continentur. Sequentem partem dipars, quse continet refponforios , vocatur
vidunt in duobus nominibus
refponforiale
pars,
quae
continet
antiphonas , vocatur antiphonarius."
&

Hifi.rei utt. Obiter hie nota, apud P. Zieglbaur in bibliotheca AndaginenfiS.i\w&v&o.s. b.p.i. TI cantatorium vocari eius monalterii hiftoriam ,
circa annum 1108. ac*' 48s
Cantatorium, feu cantarium quod fpectat Romanum,
curate conferiptam.
de eo in vita Notkeri Balbuli , apud Bollandum , fingularis eft locus.
jjErat Roma inftrumentum quoddam & theca, ad repofituram antiphona& publicam omnibus adventantibus infpeclionem , quod a
rii authentic!
cantarium.
dicebatur
Tale itaque ipfe ( Romanus apud S. Gallenfes)
cantu

ad inftar illius, circa aram apoftolorum cum authentico, quern

,3 apud nos
ipfe attulit, exemplato antiphonario locari fecit, in quo ufque hodie, fi
quafi in fpeculo, error eiusmodi univerfus per3, quid diflentitur in cantu
:

'

,3

videtur, atque corrigitur."

In facramentano ex bibliotheca cubiculi defcribendo,

AD CANTUM
fcribendo

magna adhiberetur

licet

tionesque fuerunt

MS.

atque in antiquiflimo

Rom. Monacenfi

lit.

religio

Pamelium,

Muratorium

Ottoboniano apud

Auguftodimenfi ,

addi-

ut habetur in

fecundi GRiMOLni-abbatis apud

libri

575

tamen mutationes

variae

etiam fcriptorum vitio depravante

faclae,

Sacramentorum

praefatione

in

SAC. FERTINENTIBUS. C. VII.

T.II.LUarg.
*

in noftra Lit. Alem. ubi facratnentarium Gregor. diftin-

a). Mutationes in libro Sacramentorum facte

antiphonarium inferebant , ut videre eft apud Iof. Cari,
in editione antiq. libr. Miflarum Rom. ecclefiae, cui copia plurium MSS. fuppetebat etiam ex monafterio S. Galli, ubi vidimus, maiore religione aflfervatum
Apud Iofephum Cari, feu Ven. Thomasium charactere
antiphonarium.
minore exprimuntur qux poft octavum plane fasculum addita exiftimantur.
Nee pauca inde colliguntur antiquioris etiam S. Gregorio Gelajiani b)ritus,

guitur

praefatione interpofita

neceflario

easdem

388,

in

ope antiphonarii angelica? bibliothecas

Mabillonius

itinere Italico laudat

edidit

quod Roma

atque in fuo

qui in mufaeo Italico plura huius cenfusp.

Romanis

in variis antiquiflimis ordinibus

luftravi

quibus ritus in officio

Gregorio, primo faltem ordine, qui

eft, cum contra Onuphrius fecundum

divino explicantur antiquiores etiam S.

ex mente Mabillonii antiquior

Hunc etiam privetuftiorem cenfuerit, atque Gelafianum efte iudicaverit.

Hittorpius ediderunt, au&um vero fecundo loco
mo loco Cassander

&

&

Mabillonius
fens de cantu

Ex

Muratorius.

&

mufica

ecclefiaftica

praefentem obffvare licet ex

qua;

iis,

his
,

paffim illuftravimus prae-

aliisque

argumentum.

lib.

Multa quoad rem

Trudo-

VIII. chron. abbatiae S,

nis
i) Quia (inquit au&or

&

tur
ta

illius

funt

prxfationis )

quibus neceffario fanita

quxdam
ecclefia
qux idem pater, ab aliis iatn

alia

uti-

edi-

infpiciens,

eflfe

pretiuin

dnximus

nantes carpere,

corredta
tata
\\t

&

lOAMNIS

in
,

unum

congercrr

fuisque

capitulis

quxcunque

perfpeximus

Sacramentorum

Hac vero

atque

prxno-

corpore codicis feorfim ponere,

efle
liis

ea velut flores pratorum ver-

noftris

libellis

in

libellis

quxve

inter

quadratis

litterjs

ex ebore

noverit quisyie,
fint

ab

aliis jdita

eiusdem regiux

Qtio genus hunc duxit,

runt effigiem

excludendos tantarum quxGtores

fan&arum

diverfarum-

nequaquain

vel paflibile efle cenfuimus

di-

faltim co-

cum

exaratum,

aureis

qux ex una

gratia prxfatiuncu-

qux a B. Gregorio,
Patribus , & quoniam

S.

Longo-

ex membranis purpu-

donaria, fcrvari codicem

operculis

adhuc

id

bafilicx

parte prxfe-

ex

alia S-

Gre-

& nomine

fummum

digitus,

confeendit

ho'

norem.

que inftitutionum
ijiuini

bardcrutn regina fundatx,

reis

evident!

ThEODELINDA

facrario

invenifTemus infer-

necedaria

plura etiam in a-

medio collocavimus
ut alterius finis,
ita vialterius quoque exordium eflet libelli ;
delicet , ut bine inde formaliter eisdem p>iitis
larr.

Baptifl'B

in

Davidis regis
gor II
cum hoc difticho
GregoriuS prafulf meritis

temporibus

quamquam

difcretionis

indu-

Gregorianum

Modocta

in

defidcriis

fatisfaccremus."

antiphonarium

notandum

in hoc opere cunfta inveniret lecloris

ilria

ta.

&

b) Quoad

idcirco operx

prxtermifit

emendata

in huius

rum omnium cohdlgnis

huius opcris copia

Attamen vel hinc

BROCHIOM, dum

colligitur,

falfum

putat (T. VII.

efi"e

Man

Pape-

Paralip.

p. 54 ) hunc codicem non folum iudicari polls,

vivente etiamnum S.
Gregorio Rom* fcri-

ptum
ginx.

fed

etiam ab eodem dono

Perluftranti illud Modoetu:

gium noturum muficarum

milium renullum vefti-

occurrit.

91.

576'
I'll Spkii
fd. 687.

NIS apudDACHERiuM narratur degraduali, quod Radulphus faec. XII. profurgwtnt , punxit , fulcavit , fcripjit
pria monk formavit
illuminavit ,
iuvenes magijlerium eius ? lu
mvficeque notavit fillabatim , at que pueri
,

&

bri exemplar fcquentes

emendating
dicitur

de

5?

lineis

fuerat

Inftruxit etiam eos arte mufica

fecundum Guidonem,

primus Warn in claufirum nqftrum introdnxit

ciebat

illos

folo vifu fubito cantare

; Jiupentibusque fenioribus fatacit a arte magiftra , quod nimquam au-

Uti vero graduate ufu refpondet facr;nientario feu miflali,

antiphonarium feu refponfale breviario fequiori tandem sevo.
Quod no-

ditu didicerant
ita

non folum artem Warn caperunt addifcere

verum
Quod vero f'dcafje
Guidone iuventis inteliigi poteft ; paulo ante eniin
,

accuratius libros fuos pofl ilium notare.

memoratum

DE VARUS LIBRIS

L. II. P.I,

men

a).

proprio fuo fignificatu adhibetur in brevi divinorum officiorum

quae in codd. antiquillimis legitur qualiter in coenobiis
,

defi-

gnatione

Domino

liter

fervientes

fide-

tarn iuxta aucloritatem catholicse atque apofto-

Romance ecclefias
quam iuxta difpofitionem regulae fancti Benedicti
MiiTarum
vel nataliiiae Sanctorum ,
five officiis divinis
folemniis
,
,

anni circuit die noctuque , auxiliante Domino , debeant celebrari , ficut

in

licae

a)

En locum integrum
He affiduus erat

&

Ipfe autem noe <ft

omnibns horis in choro,-

in

de pfalmis- tradlim cantamlis,

&

canto- dul-

graviores litteras notari debnerant

five per

fuperacutas notavit,

five per

fuperacutas

modulando indefeifa i 11 i follicitudo.

Sed cum rtefcirct fecundum ufimi clanftri cantare (ufus enim cantamli
nefcimus untie hoc

lml

noftrorum

vis

ce Deque

acciderit

comprovincialium

nulli

convenit) enibcfceretqne vehementiffimc

flipem inutilem inter cantamlum.
re

&

miro quidem,

viffima capitis

mami

propria
cavit,

fcripfrt

indicibili

infirmitatc

fui

formavit

quafi

choro

fla-

&

gra-

labore

unum

graduate

purgavit, punxit, ful-

illuminavit,

in

muficeque

notavit

ufum prius
a fenioribus fecundum antiqua eorum gradualia ilifcutiens.
Sed cum ufus eorum per quam

fyllabatim

ut

plu/ima loca

ita

ilicam

propter

corruptionem cantus,

gulam

eonftaret

non

vitiofam

nullo

modo

abnlionem

Sc

ad certain re-

nifi

ratione

facile

to-tum

& fecundum artem non

quod regulari & varifona
ipfe autem ab ufu ecclefix

poffet trahere

poTet cantare,

vellet

diffonarc,

miro,

ut dixi,

in- 1

in hoc tantum fefruftra afquod ex toto ufum mendacem regula

vera tenere non potuit ; fed in hoc profecit,
quod quidquid alieubi in monochordo cantare
potuit de ufu eccleficc, non prxtermifit fe pra>

correilum reliquit
propria

&

cum

dualc,

fuam

perficienJi

opens

velocitatcm-

qua;

pep

ut dixi

rogatiomun

antiphoiifs

&

benedi-

&

iu-

exemplar

fe-

venes magifterium

&

qucntes
difecre

eius

libri

non folum artem illam ccepemnt aiU

verum emendatius & accuratius

notare.
Quod poftquain

fuos poll ilium

ut fuus tollcretur de medio,

petebat,

emendation em

eius

ratam fcripturam
troducli fuerant

afellas

ita
,

effet ei

in-

amore monimentum
Scripfit
non fincbant.

non tarn

ita

regulare

&

poffet

infetdum

earn tenere attentns

de

qiutm

neque regular e^

notaffet,

quid erroris haberet

gulam propter ufum

lam tenere ibi non
feftinationera

impoflerum

qui ex illo

iuvenes,

quia licet
,

manus incu-

fcflinantis

poflremo neque ufuale

,

vidit,

ne propter

parte voluminis inter duas

Grtuiuale

ignoraret

libros

ma^iitri

igitur in poflcriore

ubi

&

leviter deperire

illius

ufuuk

&

& notam,

Sed pueri

eonfufio.

ut oftenderet

tamen propter negligentiovem

intercur-

anno opus ilmami de omnibus paruiio

Statimque pneri

men

Miilio-

quod- in~

ftione ccrei in pafcha.

flixit

terire.

follicitudine

magnis, qux pertinere videntur ad gra-

dicibiliqne labore
,

alia

Confuinmavit autem

rente.

per acuta?,

qnx per acutas

per graviores

&

non

ta-

cum

re-

ufum propter regu,

&

cum

propter

regula prxteriffet,

potuiflfet '*

AD CANTUM

SAC. PERTINENTIBUS. C. VII.

577

in fancla ac Romano, ecclefia a fapientibus ac venerabilibus Patribus traditum

a Muratorio T.
Eftque a Martenio T. V. Anecdotorum
fuit.
monumenta
lit.
Alem. ex MS. Saninter
etiam
Romance
nobis
a
liturgiae
,
II.

&

Explicit Breviarium ecclefia ordinis Rominfa

ficque finit
Sed qualis deinceps invaluit huius nominis ufus , eius originem efle

edendum

Blaf.

&c.

Radulphus

putat

in ecclefia

ni,

Tungrenfis a breviariis feu abbrevationibus

officii divi-

Later anenji per fratres minores fequiori demum aevo factis.

fupra defcripfimus , de variis mutationibus in officio

Locum Radulphi
canonico

ritus

ac ordinis

Romani

Frequentius olim

agentes.

folebant eiusmodi breviaria notis muficis inftrui

fpe&at

quod apud Carpentier

notatur

demque
pfalteria

Cum quodam

calice

fenfu Breve ibi

.

unum

Hue

ex charta an.

13^3.

&c.

Eo-

duo gradualia

tria

ac breviariis notatis

unum

quam hodie

uti etiam miffalia.

in fupplem. h. v.

uno mijjali

nominatur

mijjale

breve.

Loaisa , quando dicit, Ritu MozaIsidoro Hifpalenji traditum e(re, rabico

ut miflale & breviarium (quae funt Garfia Loaisje verba, ) reformatum Not. in cone.
ex more Gotbico, omnibus ecclefiis utendum conficeret, quod nunc dici- IV Tokt
tur Mozarabe ; eoquod hanc facrorum formam poftea Chriftiani inter
religiofe fervaverint
ipfi MixtaraArabes in captivitate miferabili preffi

J3

bi

V. Nomenclatura pofterioris

utitur Garfias

S.

officium ecclefiafticum

Isidoro
Sic

num

&

aevi

hoc munus

Toletano IV.

in concilio

ut B.

S.

Leander

Mixtarabum appellatum. "

Tefte vero ipfo

in toto pfalterio duplici editione orationes conferipfit.

Ildephonsus refert de Conantio epifcopo Polentino

oratioomnium decenter fcripjit proprietate pfalmorum. Orationes
,

libellum de

mutuo

ac pfalmi, ut obfervavit V. Thomasius

&c.
Quia ( inquit ) hse tantum nunc
extant eo in breviario ( Jlozarabico ) orationes ex pfalmis , quae antiphonis
ibidem pofitis refpondeant quare ubi nulla in illo occurrit antiphona ex
aliquo pfalmo decerpta, ex eodem confeda oratio locum habere non poteft. Cum contra unus quandoque pfalmus complures habeat orationes; quia
" Eft hoc ad normam
pluries in diverfis officiis ex eo antiphona cantatur

antiphonae refpondent

praef. in

pfalterium

fibi

cum

canticis

officii antiquiffimi

Gallicani pariter ac Gothico-Hifpani ,

codice Feronenji habetur,

cuius illuftriffimus

qualis in antiquiflimo

Maffeius

inter opufc.

ecclef.

fpecimen adducit, atque ex ipfo fcripturae genere colligit, antiquius effe Saracenorum in Hifpanias invafione ineunte faeculo octavo facia, quod adeo immerito vocetur breviarium Mozarabicunu Rem adhuc luculentius diftinguit Caj\
Cenni T I. de antiquitate ecclefiae Hifpana p. 29. ubi codici Feronenji alterum

fragmentum codicis antiquiflimi a Franc. dePifa an. 1 ^93.

Mart. Gerbert. de Musica Eccl. L. U. P. I.
D d dd

iungit

praeter ter-

tium

Tahir*
I8

'

tium codicem

DE VARUS LIBRIS

L IL p L

578
nempe

quern adhibuerunt editores breviarii Mozarabici.

inquit

& alterum

praeiviffe

Primum
invafionem, eaque propter
eccteftaHifpana florentiffimaerat, omni

Mauricam

adfeptimum feculurh pertinere, quum

procul dubio affirmabimus ; tertium vero non

efife

antiquius decimo ecclefiae

&

ex altero hymnos certos in

faeculo, apertum erit Ex primo antiquiori aliis,
martyrum decantari confueviffe, argumentis
laudeni Dei, apoftolorum

&

maxime
nedum ferie rerum
clam nemini eflfe patitur longo fe intervallo proximum efle feliciflimo illi
aevo Mauricam invafionem praeeunti
quo de agendum mihi erit. Porro
hoc tertium breviarii exemplum ex prioribus coaluifle conftat liquido

valde apertis coniicitur

abundans

tertium vero hymnis etiam ConfefTorum

metri

infelicitate

atque

ftyli

barbarie

Hinc autem non ex veteribus illis Alphonfus Ortizius,

ut mox oftendam.
tresque eius collegae mffu Ximenii Cardinalis evulgarunt breviarium, quod
apud imperitos Ifidoriamtm audit

turn

quern invenerunt. "

masii opus de liturgia

&

brofiano.

VI.

faclis

&

Ad Ambrofianum

iuxta

eum riTho-

patet, pfalmis

&

anti-

orationes.

quinam medio

officium

videre poteft Iof.

Unde

pfalmodia Hifpanka.

ex

difcere potes

bri liturgici infervierint,

acceflionibus

plura defiderat,

phonis frequentes hymnos mifceri

in officioAm-

novis

Qui

epiftolis

aevo potiffimum

haec

Domini Pauli

li-

facerdotis,

&

Muf.itai.
f 9 *'
'

Gebehardi religioforum virorum fan&ae Romance ecclefiae Ratisbonenfis

,l
ad presbyterum Martinum, thefaurorum CanrH Amphosii ^ ^m dati? pro
officio Ambrofiano
ubi transfcribi rogant Sacrament avium fan&i Ambro^ii
cum antiphonario eius. In MS. reg. Parifienjl, ubi cum colleclis ea fimul
,

cantum fpectant hanc infcriptionem notavi In nomine S. & hid. Tr. amen, incipic liber Miffarum totius anni fecundum morem Ambrofiana ecclefrje
In vigilia fancii Martini epifc. ad Miffam ingrefla Fir ifte cuftodit
Oratio fuper populum Omnipo#. In communi.
tens &'c.
Epiftola ad Thiiviotheum Ka. Gratias ago Deo #. de communi.
canticum Levari oculos meor ad montes &c.
Evangelium fecundum MatTHiEUM Figilate &c. Oratio fuper fmdonem Da quafumus. Oratio fuper

continentur

jj

quae ad

oblata Sufcipe quafumus.

bras &c.
prudent.

Confrail.

Praefatio

Qui me confeffm

feflbre.

ratur de

e.

g.

In

uno

S.

Deus

fuit.

qui ut infdelitcnis tene-

Tranfitor.

Eadem

cum

Nicolai

prseter

&

Vides hie totum Mif-

communi

Ambrosii, cantus de uno Con-

epifcopi cantus,

Quae

fervur

communionem

cantu, quae plerumque de

die baptifmi Scti

confefTore. "

Fidelis

Oratio fuper

In fefto ad Miflfam ingreffa &c. "

iaeordinem, orationes, lechones

:

Miemc

Et omnia require in communi.

Deus qui nos &c.

ci'iantur

epiitola,

&

cantum funt

evangelium requioratio fuper popu-

lum,

AD CANTUM
htm

fuper fyndonem

tisbonenfes

mox

SAC. PERTINENTIBUS. C. VII.

fupcr oblata

prafationibus Ambrojianis

prafatio

poftcommunio

more Sacramentarium cum

citati veteri

579

appellant

folis orationibus

Raf

ut aiunt epiftola tertia, ubi praeterea notant fingu-

1- 97-

larem ritum ecclefix Ambrofiana etiam apud fe Ratisbona in Germania tunc

Nam geftis Sanltorum,
frequentatum de geftis Sandorum in Mifla legendis.
qua MiJJarum celebrationibus apud vos iuterponifolent, von indigernus, quoniam
his abundamus.
De aliis vero lectionibus ad MiiTam petunt epiftola 1. ut nobis
initia
fines veftra ecclefia ad Mijfas legendarum in breviario comprebendas.
Patet autem ex
Id eft, in compendio , initia tantum, non per expanfum.

&

epiftola tertia

unde

obfcurum

fuifle

fie inferibitur epiftola

epiftola res explicatur

pellatione facramentarii

nomen Martino

Sacramentarii

Pro

III.

thefaurario,

dubitatione Sacramentarii.

Quod autem ambiguitatem removeri

nos nullum appellamuf facr anient arium ,

miffalium orationum absque letlionibus evangelicis

apojiolicis

&

Et in ipfa

pofiulas ah apnifi

librum

& propbeticis,

quarum fines
principia Jecundum Ambrofianam exceptionem petentibus nobis
amwtare pollicitus es. Nam ilium titulum quern tu ita ponis
incipit liber
libros
Sacramentorum nos non habemus fed
de SacraAmbrofianos
fex
mentis leclitare folemus.
Verum quod interrogas utrum antipbonarium cum
,

&

Ambrofiana hit egr it at is deeffe

nobis volumus.
Et fequenti epiftola Nobis quoque Jicut fapius pofiulatum
laudation eft, duplicem Ambrofiana. aucloritatis antipbonarium , diurnotulis

vel fine notulis habere velimus

nihil

&

num

videlicet ac

noclumum

fine

tium latore , exceptis orationibus ,

minor copia nobis eft, quam tibi
ter petunt

quod

is

mora transmitter e comparandum a prafenhymnis quorum non

quas iam mijifii
&c. De cantu ad Miriam nihil peculiari-

&

aut libro miffalium

aut antiphonario contineretur.

Cuiusmodiunum ex

antiquioribus codicibus antipbonarium de univerfis fefiivitatibus anni circuli Mediolanenfis ecclefia after vari in bibliotheca Ambrofia-

na

teftis

nobis

eft

laudatus

Mabillonius, quod

cuius officium tarn ad Miffam

quam

incipit a fefto S.

ad reliquas horas

Martini,

hi eo codice

&

con-

In hiSubfequuntur in eodem ofEcia de Sanctis

de tempore.
ftoria iam laudata , dum fub Hadriano I. omnes libros Ambrojuxno tit;.
figillatos ad abolendum eius officium inquireret fynodus ,
ut narrat Landulphus apud memoratum Mabillonium, dumque poftea Ambrojiani ritus libros recolligeret S. Eugenius, nihil prater mi Hale reenperare potuifte
dicit, quod pius quidam facerdos furtim fubduxerafc.
Manuale autem poftea., curante Eugenio, nonnulli facerdotum & clericorum
qui muica memoriter retinebant, Deo opitulante reftituerunt.
Debuit ( ii vera eft hiftoria ) fuiffe libellus ad frequentem & quotidianum ufum
unde memoriter
retinerent facerdotes illi , ut ex integro reftitui potuerit.
Dd dd 2
2VI.I

Ctinetur.

?. 107-

5?o
Hybernia,

&

Pauli

Patet ex altera epiftola laudatorum Ratisbonenfiiim

Vil
hardi

In Angiia,

DE VARUS LIBR1S

L. II. P.I.

Gebe-

Martinum

thefaurarium Mediolanenfem pro officio Ambrofiano adCur nos

aiunt
qui habcmw ordinem Romanum jimul hafane
infolitum erat in Germania a primis
Et
bere geftiamm Ambrofianum.
five ex ipfa Roma, firudimentis fidei chriftianae innutrita ritibus Romanis
unde cum inftituto monaftico fidei etiam potifve ex Anglia & Hybemia
fimum lumen inclaruit in Germania. Illic autem in Angliam fub S. Gre& fociis Romanis monachis ut iam diximus, Rogorio ab Augustino
mani ut plurimum ritus unacum libris ad facra peragenda fuerunt inducli,
Afiervantur adhuc hodie
quos fecum portare folebant apoftoli eiusmodi.
codices evangeliorum S. Bonifacii Moguntice
S. Kiliani ac fociorum
Herbipoli
de quo vetus traditio eft
ufum eo funTe, dum facra perage-

aeimama.

m ratum

fuifife

ret

in

cuius etiam rei

divina celebrantur

in

huiusmodi codices

memoriam

maiori fummae

altari

etiam Hikesius in

i>-

4*

Dauo-Saxonicis

chi laudavimus

modi
ro

libris

cafibus
a~

exponitur.

aedis

dum

Indicat

&

fe-

Ottonianum
cum verfionibus
nosque paulo ante ilium Otfridi mona-

&

pfalterio

paraphrafi theotifca,

ad divinum officium fpedantibus, qui

atque

aliis

eius-

&

follicite confcribi,

au-

gemmis orna r confueverunt

uti Ratbertus mon. de
S.Galli memorac apuaCoLDASTUM de Hartmanno abbate
quos

argento, ac

'

codices Ulead
T. I Rcr.

unacum

in eius feftivitate

ad thefaurum linguarum

praefat.

ptentr. celebres imprimis Rufvcorthiamtm

interlinearibus

annis

fingulis

communem

monafterii utilitatem patravit

quem librum auro Sf argento

elcphanto

s?

Mtiones evangelii,

ac lapidibw pretiofis ornavit

leclionarium

D> cura eorundem monachorum

auro paratwn.

S. Galli

iam

diximus in aflfervando untiphonario S. Gregorii feu cantario, ut li forte aliqud in cantu dubietas eftet , ad ewm recurreretur , omnique novitati ireAd hunc cenfuro ipfi etiam lecHonarii pertinent cuiusmodi
tur obviam.
:

antiquiflimus
stmv.intr.

IvJrV/r
166.'
f.

eft

Bremenfis

cum

perpetuo fuperfcriptis notis muficis

quioris aevi, nempe faeculi. oclavi %l noni

ne Aretino mutatio ad faciliorem cantum

antequam
effet

facculo

introduda:

anti-

XI. a Guido-

t?les notae fim-

noftro faec. J X. vel X. ad praefationcs

in praecipuis tantum
hoc ipfum facramentarium b. Gregorii
ex authentico bibliopariter ac Peter iuujlmum
thecae cubiculi defcriptum
ut in fronte habet
in membrana purpurei coloris, litteris maionbus, &
in medio voluminis
In nomine Domini incipit liber Sacramentontm da circulo anni, exaureis
ex authentico libro bibli'th. cubiculi fcriptw,
pojitus a S. Gkegokio papa
fa crarnentar i

Eft

feftis.

aualiter Mijfa

Roma

tiphonarium

feu gradale.

cekbratur.

Hoc

Qualia

eft

cum

Introitus &?c.

pertinetque

notis muficis paflim

ad an-

in codd. Ale-

mannicis

AD GANTUM

SAC. PERTINENTIBUS. C. VII.

58 I

IX. reperimus.
In codice autem Rinaugienfi antiquiffimo
cum hoc titulo
Miflam cantari folebant
Incipiunt
dominicales
Natalem
anni
Dominica
ante
Domini.
Antiphona.
circuli
V.

&non afflittionis $Sc. Pfal Dixit Dominus: Ego cogito cogitationes pacis
tnannicis a

faec.

notantur

quae ad

Guam ele vata eft magnijicentia. Allel. memento noftri Domine. Offertorium. De proAd Communionem. Amen dico vo fundis clamavi. Offert. Audi Ifrael.

mus

bis

rio

Deus venerunt.

Refp. Timebiint gentes

quidquid or antes petitis"

Varietates plures

Quod

fed etiam facramentario occurrunt.

ftituto difquirere

ut

poftquam Romana

nomen tuwn.

non folum

in antiphona-

operae pretium eft ex in-

Gallica

Verf.

HifpaniacpiQ res litur-

pro modulo meo, fubfidiisque ad

Ut enim taceam
feu rituales libros , fecundum quos officium divinum
celebrari praefcriptum , quales peculiares in fingulis fere alicuius nominis ecgicae funt a viris doctiffimis illuftratae

hoc fuppetentibus
ordines operis Dei

&

clefiis

in

Demum

ac Galliis

monumenta, Berno

videbiiiius,

auctoritate

pro^rc'dkus

vifuperac.

VIII.

Debemus

officium antiquum

obferva

eum

Deinde ad
,

quae

cantu,

nifi

horarum

officia

Agcbardus de

ftudio ac indefelTae diligentias

Galliamum

eft

ritum

fuiffe

ut
a),

ex

fcri-

anti-

Mabillonii plerosque ad
qui

fpectantes libros liturgicos,

Poteft aliqnis

dicere (inquit o. a.^ tunc

poris (focculo VII.)

Gallos,

&

Hm>

tur

Htfpanos in Mif-

nafterii

farum fuarum celebritate nomlum hnbuitTe ufum (andta Rom. ecclefix.

Quod & nos non
negamu;:.
vir

piftola

direxit

NVSit

Teftatur hoc

abbas

Hilduinus,

divina lege ap>iim<> eruditus,

in

quam

ad

Ludovtcum

in

mperatorcra

propaffionc fanftorum martyrum

&

Ubi inter

foe.

fua; narration!

ea e-

alia,

Dioqua

ur congrua, hxc adie

vidcutnr antiquifllrni , & n!mia

nene confumti miTales libri , conti*
nentes Mitix o diricm mor? Gallico , qui ab ini-

Rontanum

poll:

Thoma-

ordinatus
ufus.

b)

Habetur

archivo
,

In noftri quoque mo-

lufcepit.

miflalis

Raman*

quam

longe aliter

ecclefix

habcat

fe

'

notarc
Nunc igitur (inquit ) libet animo
qui in lhnfta ecclefia absque
quosdam cantus
,

lacroe

vel

fcripturx

humano nfu

iuxta libitus

ordinarie ccmpilati
lia

concinebant

videntur

au&oritate

non

quod

compofiti,

camalium extra-

attendentes

qui ta-

ninus pr*?ipiendo

japenitr

&c

l*

cui adftipulari

per yrophetam

vetuftate

Res autem ei fuit ir .nura de eo quid in an tiphonis , rclponforiis , gradalibus , orFeren-

tio

i'.ccv

ft habit*

...

rus in hac
occidental! plaga
ufque^ao tenoreof, quo nunc uti-

cl

nat

Pfallite

dis,

in ecclsiiis diftindtixn proferendo dicamxis."

con<inunionibus modulando pfallamus, quid

Dd

dd

canonica-

correctione

sium
a)

Agobarbi Lug dun.

veftigiis

nihil in ecclefiaftico

b).

ead-em etiam

phonarii,

nobis

teftis

diverfum

Augienjis

varia pfalmorum atque cantuum modulatio-

nfiftentem

admififlTe

,
,

Mijjam fpechmtibus

etiam in Alemannia

ita

ex

mox

pturae

rum

eodemBERNONE De
primum ex MS. edimus

ut

id

prasftetur Alemannia.

de quibusdam rebus ad

libello

ne

monafteriis reperiuntur inter Vetera

in Hifpaniis

-quod

quoque

in noftra

in

Galliis.

si

um

DE VARUS LIBRIS

L. II. P.I.

582

miflale Gotbicum,

Francorum

& Gallicanum

vetus edidit

praeterea

facramentarium Gallicanum in mufaei /ta## tomo primo

ac ledionarium
ubi praemiflis libro priGallicanum in opere peculiari de liturgia Gallicana
mo iis, quae ad liturgiam Gallicanum univerfim fpedant, libro II. cum no,

tis

&

obfervationibus

primum ledionarium

jwasio edita iterum recudi fecit miliaria

deinde libro

III.

tria

Tho-

erudita de curfu veteri Gallicano

opus claudens difquifitione.

Quo etiam referri debet antiquiflimum pfalterium Gallicanum in codice IMS. reginae Suecia
nunc biblioth. Vutic. fub
n. 9. quod ad initium faeculi V. referunt audores novi operis diplomatici ex
aliud item graeco-latinum bibl. S. Germani de Prutk, fi
T. ill. fen. congr. S. Mauri
iv.cz. . 3. tamen ad facrum ufum pertinuit,
quod minimum faeculi VI. iidem exirtimant
Cum quce ferius adhuc fcripta fuperfunt liturgica ad ordinem Ro$. 249.
manum exada fint cuiusmodi eft facramentarium ad finem fjec. VIII. Reh. 163.
menfe fcriptum aLAMBERTO, Gelloncnfe item , quod modo eft bibliothecae
S. Germani de Pratis , quemadmodum etiam celeberrimum Curbeienfe S.Eligii, notis muficis inftruclum
pariter ac illud fxculi IX. S. Dionysii
In cod. Theodericenfi faec. VIII. definentis, ut notavit Meprope Parijios.
nardus praefat. in facramentarium S. Gregorii , quod in aliis non paucis
obfervavi , ad marginem defignantur
quae fingulis in Miflis cani debeant,
e. g. pro prima natalis Domini MiflTa afliut in antiphonario praefcribitur
gnatur antiph. Dominw dixit ad me. Pfalm. Qiiare fremuerunt &c.
In ah. 169.
lio S. Germanenfi fcculi X. iam fimul etiam antiphonarium, feu ea, quae pertinent ad cantum JMiflae, inneduntur.
Quod vero pertineat ad veterem ritum Gallicanum , haclenus nullum comparuit antiphonarium, feu gradale.
Cuiusmodi Turonenfe recenfetur inter libros
quos medio faeculo odavo
"Wido abbas Fontanellenji monafterio largitus eft , ut habetur apud MaDecur/.GaB. BiLLONiUM
cum primum Paulus P. qui cathedram S. Petri confcendit
Gallias direxiffe fe fcribat antiphonale & refponfale: ilaiL
2,
IPIN0
P
%"'<;"
7^
cot
lud nimirum ad cantum MiOTx
hoc ad cantum horarum canonicarum
Cm-aUni.
quamvis non ftatim univerfis Gallias pervaferit , aut faltem cantus iterum
depravatus fit ufque ad tempora Caroli M. qui Adriano duos induftrios
Vita S.Greg, clericos reliquifte a Ioanne diacono perhibetur, quibus tandem fatis eleganM.L.U. c.9. ter inftrudis , Metenfem metropolim ad fuavitatem modulationis priftinae revocavit, & lie totam Gallium fuam correxit. Anpurum putum antiphonarium
Rom. Metis primum adoptatum in Galliis obtinuerit, nonconftat; certediu ita
,

'

Ant.m. Mi/,
Rom. ecd.
"

7'

non

perftitit

pluresque diverfitates obfervantur apud

cum

Iof.

Cari

in collat.

an-

quod editumeftinliturgicisPAMELii. km kLk^ivm Metenfem inceflitAGOBARDUs, quod

tiph.

MS.

plus 800.

annorum

ecclefiae Carnutenjis

antiphonario,

etiam

AD CANTUM

Romano quaedam atro notarit carbone Non

quadam in facris officiis &f minifieriis

etiam in

mano,

SAC. PERTINENTIBUS. C.VII.

Agobardus

loquitur

em

etiam

palam ofiendunt , ut
qui prologi inftar ga- t.xiv.

deer eta

in libeilo de divina pfalmodia

leati haberi poteft ad fequentem de correctione antiphonarii librum

ecclefia Lugdunenfis peteretur

autem volebat
cit, ut,

te

Germano cantandi

quemadmodum

eloquia decantantur

ita

Id

idem

poft

in

&

poft

non

im

redte

non

iacerare

ceffat,

nee more paterno five ufu

decantationis foiemnia peragentein,

quafi

divinx

neceffe fuit,

emnem

facrorum oftViorum feriem, qux folito

cantorum minifterio per totuiti anni circulum

in.

conventibus exhibetur,

ecclefiafticis

eadem

ecclefia favente

ligentius

&

plenius

in

ficut in

Dei gratia cuftoditur,

libello, quern

di-

ufitato vo-

antiphonarium nuncupant, colligere atque

cabi.

digerere."

&

librum

congrua ratione

lecKr-num
collect

un

tertium officialeui ':.lli..i,

ex
ita

id

divinis

etiam
eft

&

libris

nunc

antiphona-

habeamus , omnibus humanis figmentis

& meni'aciis expurgatum , & per totum anni
circulum ex puniTunis fan&x fcripturx verbis

rium

fufficientiffime

gulam

ordinatuui

quatenus

peragenciis iuxta probatiffimam

officiis
,

&

ma
c)

Hac de caufa (inquit de Corrcdtione

&

3.)

antiphonarium pro

viribus

gna ex parte correxinv:3

vel

fuperflua

&

tcnorem

tuentes
in

in fronte

eiusdem

non generale

domo Dei

aut

noftrx,

libelli

ponere nealiquid

fta-

mediocritatem fenfus noftri,

fed iuxta

admonitionis

duximus

ceffarium

prxfentes feu futuras qux-

propter aliquorum

rimonias

mendacia

vel

maqua:

his,

Et vos frequenter ad-

blafphcma videbantur.

monuimus

amputatis

vel levia

antiph. n.

noftris

cura commifi'a

cuius nobis

eft,

quod poffumus
ofFerentes , nee de fenfu noftro aliquid prxfumentes ; fed fcripturx fandlx
,

b) Sicut (inquit) ad celebranda Miffarum foiemnia habet ecclefia librum myfteriorum , fide puriflima, & co-uinna breviUte digeftum ;
habet

tur

improbitate fua o

calumniator erupit, qui fandlam ec-

fed etiam Lriptis

&

ftultus

noftram (Lugdunenfem) non folum ver-

clefiam

bo

&

una a nobis atque eadem enftodia,

forma orationum , forma lectionum, & forecclefiafticarum modulationum."

fciplinam

'..

AgobaRDL'Sj

ipfaque ftultitia

pater nx auctoritatis

in

facris

fidei re-

venerabilem

di-

autftoritatem

nem

&

canonum

facrorum

catholicorumque Pa>

um

irtftituta

fanftio-

&

ex-

empla feftantes.
De quibus antequam aliquid
proferamus , congruum videtur
exempli gra,

tia

nonnullas

tur libello

guere

ut

gnofcatur

bus

lii.turi

quantoqiu

ineptias

qux

notare breviter

fato

ouam
fumus

r<ceffario
,

:;more ac

qux

a Patribus

redar-

evidentius ain fequenti-

conftituta

fiat,

eotim

fcita

follicitudine

nobis expediat obfervare."

continebau-

ac leviter

ex his perpauciflimis

quas,

corruptelas,
,

piobus

'

cupimus celebra-

pro concepta fententia, omnia ex divinis fcripturis efle repetenda

notat c).
Adhuc in monafterio Talorienji antiquum fervatur antiphonarium , ut ex
Martenii & Durandi It. litter, difcimus, cum opulculo Agobardi, inex quo modo locum defcripfimus,
fcripto cantoribus ecclefice Lugdunenfis ,

jnrribus notus

'

tiphonarii rationes reddit contra varias depravationes

pfalmodia libelluni

bibu

p 2il

di-

dem procul dubio lex debeat obfervari. Poftea libros liturgicos diftinguit p.
324 b). Agobardus itaque antiphonarium correxit, & de corretlione an-

a) Qui^i nuper (aufp'^atur

'

quibm milltts eji error nulla ambiguitasy

in
diebm
ad Miffas nonnifi divina generaliter
ficut
ff in noclibus ad facrm Deo vigilim exhibendas ea-

fermonibus

Et ibidem,

coaptemus.

cum FF

ritu deviaret a).

paulo

ji vere absque ojlendiculo vel hafitatione divina s laudes

totos nos divinis

quafi a

ecclefia Lugdunenfis

Ro-

in ipfa

rtprehenfibilia

ecclejia

fub anathematis danmatione refecare, Jicut

veritus

eji

583

p./. ? J44
,

L. II. P.

584

DE VARUS LIBRIS

I.

examen revocantur e. g. in vigilia nativ. Dni Bum

videbitis regcm regum
procedentem a Patre tanquam
thalamo fuo
quae etiamnum canuntur, fenfusque faltem in fcri-

poft quern qusedam ad

ortus fuerit ful de

fpunfum de
Tom. II.

ccelo

Quae vero poftea habet

Defcendit de ccelis miffuf ab arce
Pair is intromit per aurem virginis in regionem nojlram indutus Jloh pur? exivit per auream portam lux &f deem univerfa fabrica mundi,
purea
non ita hodie habentur quoad abfurdum per aurem virginis ingreffum.
Quae vero deinceps carpit, funt etiam in ipfis fcripturis contenta. Nee tamen
ptura habetur.

potui in libro Amalarii Metenfis de ordine antiphonarii , quae modo attuli,

deprehendere, nee etiam, quae adeo reprehendat in officiis Romanis Ama-

tantum

prologo aliqua rationabiliora in fuis voluminibus, id eft,

antiphonariis Metenjibus quam in Romanis , agnofcit , &
quern moduni hi
ordinando antiphonario tenuerit exponit
a) Et hoc Temper agit, conferendo antiquum, quod in monafterio Corbeienfi invenerat, cum Romano f

larius

in

II.

Quodam

Metenfi.

faltem loco videtur aliquid peculiare in Gulliis notare

refponforio quinto dominicae quarts adventus

ifte

Notandum

inquit

refponiorius canebatur in Galliis octava decima die decimi menfis.

de

quod
Pro

nee non de ipfo

quo inveni fcriptum in Romano, vicefima quarta die menfis
Qui refpondit
interrogavi apoftolicum Gregorium.
Non cantamus o:

dava decima die decimi menfis , fed vicefima quarta die." Et ad huiusmodi mutationes obfervationesque faepe fatis minutas redit Amalarii opus, in

quo

fe

minime

alien

um

ab ecclefia

phonario Romano affumlit

autem

regionariis

pofuit antiphonas

raro

ut

etiam

Romana

fefta

declarat

capite de

anti-

Quandoque etiam duplices

An hoc cor-

aliquid de fuo addit b).

mox fequenti

multaque ex

paucis peculiaribus fanftis

additis

V7r<*,7r<lny t).

reclum
t)

Quae (inquit T. XIV. Bibl. PP.

memorata volumina contuli cum
phonariis
rion

&

invenique

folum

in ordine

ca

difcreparc

rios

non cantamus.

tionabilius ftatuta
efTent

ilia.

&

Mater

uno

&

Nam

G.)

rem
bis

noftris

multis ra-

repcri noftra volumina,

Mirabar, quomodo fadhim

fit,

quam

tantum a fe difcreparent.
Inveni
volumine memoratorum antiphonario-

tur

ftros

ca

cognovi

tuli

arripui

medium

inter

ftatuta

utraque,

ut prxut a no-

ordine

feu in

non

difcede-

voluminibus ur-

corrigi a

negligcreni

&

qua

cum

ilia

feu in

Romana

ecclefise.

qua; noftra

tiphona; de

bitio.

Cogitavi, cur

cruiem audloritate fulcian-

qux

31ctenji antiphonario

elTe aliquanto

& fatius

non

ea omitterem

filia

ftra efTe rationabilius

poterant

fi

non habet Metenfis antiphonarins.

quod

antiquiora
noftra volumina
tempore , volumine illo Roman<e
In quibus tamen alicubi cognovi , corlirbis.
rlgi poffe noftra ab illis , & in aliquibus no,

&

b) Multa ( dicit c. 28. ) officia SancToruin indiqua;

di in noftro antiphonario
ex Romano ,

rum ex his, qnx infra continebantur, efle illud

ordinatum prifco tempore ab Adriano apoftolico

melius emit ordinata,

tibi
:

verbis."

in verbis,

antiphonarum,
in

ftris,

anti-

noftris

verum etiam

multitudine fefponforiorum

quas

in

103;.

p.

invenimus in

fcripta

fcilicet

fancb; matris no-

Addidimiis

etiam

regio fola continet,

fan&o

Ujraque

Medardo, &

de fandto

enim defignantur

pau-

utfuntanex

Maufignis

prafcriptis in prologo antiphonarii."

c)

Olim

(inquit) quando folus antiphonarius

mihi notus, in quo reperi anti-

Aletenjis erat

phonas fupcr pfalmos no&urnales de communi-

AD CANTUM

SAC. PRRTTNENTIRUS. C. VII.

585

recTum ab Amalario antiphonarium deinceps fuerit adcptatum in ecclcfia

Certe notum fuit Metenfe antiphonarium, ftudiofe etMetenfi , ignoro.
iam a S. Bernardo requiiitum ; fed quia Romanwn non efle conipertum
vitiofum omni ex parte , corre&um eft a S. Bernardo, a)
eft,

&

IX. Apud Gracos multo amplior eft copia eiusmodi librorum ad offi& magis adcium divinum fpedantmm , quod ficut apud nos, cantu
generibus
compoiitum
eft
quibus fingulis fua
hue diverfis cantionum
nomina indiderunt. Ac quidem praeter Euchologium & Typicum, quibus
ordo divinorum officiorum apud eos praefcribitur probe etiam a typico
,

typica funt diftinguenda,

Quirinus

ut

diatriba de

ecclefiafticorum offi-

ciorum apud Grcecos antiquitate animadvertit ex Allatio qui copiofe de

libris ecclefiafticis Grd'corum egit.
Horum typicorum duo funt genera,
alterum
quod in matutinis precibus
dum vigiliae peraguntur recitari
vigiliae
autem nonniil iv ralg $t<r7roTiKcig tortus, feftis
aut cani folet ;
In his celebritanempeChrifto Domino, & Beatae Virgini dicatis, fiunt.
tibus typica dicuntur, verfuum ex pfalmis hinc inde congeftorum 3 & ad
Alterum typicorum gefolemnitatis arcana cxponenda aptiorum ecloga.
nus eft, quae inter Miflarum folemnia diebus etft non omnibus dicuntur,
,

& fimt

% Sivn^u prima & fecunda, videlicet pfalmus C1I. & CXLV.

apud eos, ut apud nos, una cantica, feu u$a,g veteris & novi
7>ftamenti compiectitur.
Inter Syros Philoxenus pfalmos fyriace reddidit
ut ex bibliotheca orientali Vatic. Fob. Simonis Assemanni difcimns.
Pfalterio Leo Allatius proxime iungit oKTctjyov, feu O&oecbum,
Tales
ttpcotcc

Pfakeri urn

funt
bus virginibns, qiw non videbantur mihi congruere fvftivitati Prsefentationis Domini in templo, ccepi inqnirere antiphonas

memoratx

quce congruerent
ccepi canere

ftea

reperi

quas

de diverfis

feitivitati,

locis,

atque eas

cum rtieis fratribns in choro. Poin Romano antiphonario

proprias,

utrasque

pofui

noftro

in

antiphonario.

Si quis tenet Romunas,

cantet illas

non

an pofiint aptari in

tenuerit

locis,

a) Inter

quas

videat,

fcripfi.

coetera,

diofiime

&

Bernarpus

orditur S.

thenticum

id

tis

Ciftercietifis

quoque

hoc

ut in

vi-

quod magis an-

Miflis

denique,

qui

Mart. Gerbert.de Musica Eccl.

L.

difpli-

cantu

&

Httera

Tandem

inventum

aliquando

fit

& corrigi

mutari

ipfis

fratribus

noftris

venti funt,

le

multis

dem antiphonarium
legimus

&

cantu

&

ficut

irreprehenfibile.

II.

P.I.

Ee

ee

non

placuiffet,

curx

Ego vero

acci-

qui

diverfis

in fubiertum
,

Abbatibus

noftris

open's iniunxernnt.

id

ex

fratribns

ufn canendi inftruchores atqne

ftii-

di-

audic-

&

cum

ordinis,

opti-

quam

pora retinuemnt.

qux

illo

Grt-

incompofitum nimis, ac pene per

Quia tamen femel caipeomnia contemtibile.
rant ; & ufi funt eo, & ufque ad noftra tem-

noftroe

cantarent

inveniretur

&

quod

vitiofum

anti-

in

inchoatores

epifto-

id

Itaque examinatum

longe alitcr rem efle

invenerunt.

cuit eo

tfansfcripturis

religioflime niraverunt

vinis laudibus

fuis

ferrent

rant,

nam

ilicebatur ) transfcribercnt, ii af-

efle

fnftinentibus iam

xnuilati funt patres noftri,

delicet Ordinis

qnis ens

lam inferiptam omnibus

phonarium, five cantaturis

me

fi

Metenjis ecclefioe antiphonarium (

gorinnum

in

arte

peritiores

&
in-

novum

tan-

volumen

col-

credimus

&

litters

a
Ac
te -

in Orici*

586

L. IT.

DE VARUS LIBRIS

P.I.

&

307. novo ordinc , cum notis

muficis.
Quorum titulus eft
principium dox*i <rvv Qiu dyiu rrjg ckto^xh
<rvv rolg KiK(Jctyet,f)icig % rolg iuS-ivolg dvrav k. t. A.
In editione Billiana ex
odo illistonis, quos odoechus continet tantum duo extant, nee ni(i
latine: in codice Findobunenji extat cum ampliffimo commentario Io.Xoin bibliotheca

fuut

Findob. cod. 306".

&

Odoechum

nar/e.

iuxta

diceres,

Allatium , a) odotonum live otto

enim Gracorum mufica proprios tonos,
,

tonos continentem librum.

Cum
ipli vocant qxxg fonos , quatuor habeat , & totidem obliquos , ut poftea
videbimus ; canones omnes
five troparia
& quaecunque alias cantiones
in hoc libro contents , ita difpolitae funt, ut quae primo tono concinuntur
omnia fibi primum locum occupent & fie de fingulis donee ad
obliquum quarti perveniatur, qui inter tonos ultimus ultimum quoque
,

locum
ultimo quoque loco
Obi vendicat

nes

&

qui a

odo

primis

&

eo modulatae , ac commenfuratae
Continet tantum troparia & canoreponuntur.
vefperis dominies ad finem ufque MitTae canuntur,

cantiones

dominicis pro tonorun

numero

Singuli toni tres habent

finitur.

primum <ra,vpoct,vevrcl<rifjt,ov qui in crucis & refurredionis domifecundum dvA<r*<ri[A,ov qui in refurredionis; tertium S-iotokiov qui in
Marine Virginis laudibus celebrandis verfantur
quibus modo additur
fAia-owKTiKcg, canon fcilicet mediae nodis officio proprius, TpicJtKcg etiam didus, quia de Trinitate tradat. Odoecho fubiungit Allatius TretpaicMTMov,
canones

nicae;

feu confolatorium, aut etiam imploratorium.

libris

ecclefiafticis

in Miffa

five

communi

live

dum omnibus
in aliis

officiis

fupplentur, quae in

odo

Gracorum
quod
ex quo tanquam ex

Differt ab

divinis recitatur

caeteris officiis

quas Gr*ci hxas appellant

item in

Gtficia

unius hebdomadis implentur, altero fubfequentis

<juibus finitis

denuo ab

initio

exordiuntur.

Divi-

propria defiderantur.

ditur

partes

aliis

diebus in eo aliquid invenitur

In

aliis

uno nempe

&

fie

*!%&

de fingulis,

certa funt certis die-

bus decreta officia, canones

quae recitari folent quibus finitis
troparia
reponuntur, donee eadem tempora remeent, cum rurfum ad recitandum
fulcipiuntur
ut Triodion , quod iam diximus ita appellari, quia tnbus
lllo geneodis perficitur
ficut Diodium duobus & Tetraodium quatuor.
,

re Quadragefimae praecipue officia funt dittributa.

Pentecoftarion conti-

In codice bibliothecae
net officia a die refurredionis ad Pentecoften.
Marchionis Durlacenfis poll: vJ/oAtumji/ rixnv fequuntur, integrumque fere
complent iibeil.um fubnexa tantum liturgia SS. Io. Chrysostomj, Basilii & praefandificatorurn, kxt-jzoov per odo tonos , KtK^uyct^tei piT* zSv
,

wx$%m dvwcunpw.

Sunt etiam apud Gracof tfikpctfiKca

dKoAxS-icti

offi-

cia
a)

De

Libris Gr*c, Differt.

I.

n. 7. p. 47.

AD CANTUM
hebdomadam

cia per

&

lixi,

tur

diftributa.

BenediElinorum

Bibliotheca

hymni

SAC. PERTTNENTIBUS. C. VII.

in

commemorationem

in

Huiusmodi vidi codicem Florentine in

quo habentur primum y^Kccpia-fjooi feu

Sandorum

beatitudinis

plurimi

fatis

earum canendarum per quamlibet hebdomadam.

regulae

7r%oKiifA,ivcc

587

feu propofita totius hebdomadae,

quae

pro-

Sequun-

canuntur poft ycuutr

i@$oya<?ixr[g cLxoAxS-Ug, finis officii hebdofingulorum

menfium, anthologium totius
madarii.
Sunt & Merita,
anni, veluti florilegium pro fingulis menfibus ea continentia, quae in Do-,

In fine legitur tiKog

l>i<rpxs.

rrjg

officia

mini noitri Iesu Chrifti, Beatae Virginis, & reliquorum celebrium Sandorum folemnitate decantantur magna copia, qualia nonnulla in bibliotheNon pauca vero Hymnologia in eadem
ca Caefarea notat Lambecius. a)
annum
integrum
digefta.
bibliotheca fervantur, per
Talis eft codex 303.
,

ut nunc

funt

ordinati libri

poitea fpecimen notarum

feita

pervetuftus,

XI.

&

dabimus.

optimae notae in

fol.

Continet hymnos

antiquis notis

ex quo

omnia
duodecim
in

muficis , menaei inftar in

menfis Sept. usque ad finem menfis Augufli. Eiusgeneris funt duo fequentes codd. 304. 305. a f. 173, ufque 223. in
totius anni,

menfes partitus, ab

dem

cum

faec.

initio

primo autem

&

quis

Dominica publicani & Pharifai ufque ad feftum omalia.

In primo item Sophronii Archiep. Hierofol. "Summit
horologium magnae Parafceves, cum antiquis notis muficis.

nium

tm

fecundo

f.

18

ufque 32^. praeterea funt T*%fp^

5-

cum

anti-

notis muficis, a

&

SS.

wpav, feu

Eiusmodi

eft uKoAaS-toc

&

tm

a>$w

Nativitatis

fefti

Domini

cod. 184.

BibL

cum

notis

Continet autem horologium horarum diurnarum officia.

fynaxariis, panegyricis &c. nil dicam, quae cantum non habent.

D$

Vindob.

Florentinus bibl. Laurentiana fub titulo woa) S-iicu,

muficis.

br-os

Gracorum muficos maxime

echi itpfivg, feu cant us initiales Chrifti

Ad

li-

Hirmologium, quod omnes odo-

pertinet

&

Deiparae feftivitatum

totiusque

anni continet.

Eiusmodi hirmologium totius anni vidi in bibliotheca

Barbarina Roma , qiiemadmodum in monte fanclo card confuevit a Iofaphoto Cucuzele notis muficis adornatum.
Allatius b) loquitur his
,

verbis;

Hirmos eiusmodi

feu cantus initiales notis etiam muficis a lofaCucuzele digeflos babes in bibliotheca Barberina fub hoc titulo :
EkpoAoytov t 'oXa ivictvrS k.t.X. Diftinguendus hie eft a Ioanne Cucuzele , de quo plura poftea: cuius apud Lambecium c) recenfetur feries
,

pbato

ordinationis univerfi
cis

conftruda , & antiquis notis mufifueruntque eiusdem generis duo codi-

officii ecclefiaftici

adornata a Ioanne

Cucuzele

ces
) Lib. V.

b)

De

p. 174.

libris

Gf*c.

&c.
etclef. p. 99.

) Lib. V.

Bibl.

ioo*

Ee ee 2

Csfar. p. 373.

L. IT.

588
a

ces ex bibliotheca Monacenft.

ram

&

quod

b)

DE VARUS LIBRTS

P. I.

ferieni

a)

quandam

Hirmus autem appellator iuxta Zona& connexionem & ordinem cantus

,

confonantiae tribuat confequentibus poll

Nam &

fe tropariis.

&

ad can-

&

attemperantur etiam troparia,

decanM turn hirmorum conformantur,
fo tantur , non fine relatione ad hirmos , quorum itidem melodiam

&

Vel hide hirmus nomen habet, quod contrahat, & confibi

in
melodia
nectat
& cantu troparium. " Hunc locum citant Gretserus, c) Leo Allatius, d) Ray/eus, T. II. Iwtii, e) Quirinus, f) atque
in eo quidem conveniunt, quod fit cantus & melodiae modus
fed in illius quoad troparia ufu non omnino confpirant : quae res explicanda ex
fequentibus Zonar/e verbis: Troparia dicuntur
quod ad hirmos ver& imitentur vertunt enim vocem
tantur, cantuque eosdem referant
cantorum ad melodiam & concentum hirmorum. Nifi enim fonus eo rum, qui troparia decantant, dirigatur ad hirmos, cantus non erit con fonus, recteque modulatus, nee melodia dici poterit, fed abfonus quiE(t etiam apud Latinos liber no dam, inconcinnus, & ineptus clamor."
ftri argumenti iuxta GoaruiM g) troparium, quod generalem in canticis Gratis fonum ac cantum, hirmus vero certum illius modum defignat, variisque applicat (tropins, quomodo in noftris hymnis accidit, apud Gracos
ut lam fupra ex Goaro
vero in canonibus triodiis &c.
Cum enim

c d e f

num

imitantur.

notavi
tos

ac

non femel meis

ipl'e

cantandutn

inter

rariflime

otulis

libros

vidi,

confpiciant

habeant

etiam

vel

muficis exara-

notis

Graci

communes ideo & verbis & cantu memoriae tenaciter infigunt hymnos,
ad quorum normam alios pari fyllabarum numero conitantes cantando inflechmt
ut ad eorum
quorum ideo primordia canticis aliis ihferibunt
:

regulam fequentes indicent

effe

Hi vocantur typoi live traad fuam muficam inflexionem trahant

decantandos.

modulos
eosque lecundum oclo tonorum varietatem
cT:lis

ut qui fequentes

a) Alter maior

V^
w

Tab. V.

~'

iirynoivii

dttoXx&iou trvVTt-

d ) Dlfl

rS iufoe*wf**i*
X
V,
f
U7T a,?ps ra piyctte

inferiptrs

'*
/
x^Ai;
'

pi-y^i

rijg

avfjUTr^i^axn-

05 T*jg Qlictg AUTXg'yiag.

Alter minor cui

titulus

cuuteS-uu o-wrtkHreU

fiouron* n
6 luttm frontem
*n
/

'

ris

**,

ttaocx,
yi . s

KxK&tji.

exhibemus.

b) Proocm.
e)

in

KV-

'

Prio-

can.

ANASTASiM. Dama/c.

J?
,
FjDiatriDal.
g)

p.

XVIL
-

43.

AJ j. mrubs.us in
p 43s
Sqicb&us The&ur.. Gr*>co-lat.
.

nanus

uvpo-

*1*

?.

corrupte trophonarius,

Gloffar. p. 733.
h. v.

Tropo~

eft liber Profa-

cmtum vel .melodiam

neumarura potilfimum in
Miffa medioiBVO , nomcncIatura ail nos , &.
qui illis miram a itiquitatem trirfi
nim

feu fequentiarun. ad

'

aliarumque

^^

buunt.

Lib. V. de crucc.

liber ecclefiae

Bo UAND<

"'

Alleluia

incifam fervandamepe

codicis

collectos

tutgica
^ io

Qua

&"$<>&

edita.

r>

de re videri poteft Exercitatio

de tropariis

ecclefiae

Sonntagh

Gr*cx fub
Altorjjii

an.

li-

pra>fi

1698.

AD CANTUM
Aoytov dictus,

PERTIN ENTIBUS.
r

Redit in hunc fenfum

continet.

Tr actus

Arcudius:

fcribit

SAC.

quod de

feu tractu

uoftu>

&

quod or dine quodam.

dicitur,

589

C. VII.

cowpofitione-,

contextus , atque concinnatus

non autem tefuavique cantu continuatus
mere, procedat.
Vel inde iuxta Goarum nomen habet traclus, quod contrahat, atque connectat fibi in melodia modulum (r$07reLow ) qui, quia ad
eius modum & cantum vertitur, on T^iTnrui, five 7tpo\ cwtS too7tov eV<> vo,

ob vocem

&

inrlexam;
cantando varie verfam
cantorum voces ad fonum numerumque tractuum modificant
catur

T(>o7ra,(iiov,

in

ad eorum

normam modulantium vox

dirigatur

nusquam

erit

vel

quod

nifi

enim

confonus

Hac Goar,

cantus, aut fuavis harmonia, neque melodia vere vocabitur.

hymnorum

ad mentem Zonarje in

expofitione p. 351. ubi omnia artiquidem quid fit canon, quid canticum , cur
Canon dicitur, inquit, ex eo , quod habeant certos

culatim explicat: Principio

novem jint

cantica

&c.

prafinitosque modulof

numeros, utputa novem canticis inclu-

TPQ7rdpiu, 5?

Vel iuxta Arcudium canon muficis Gratis praefinitam, prafcriptam

fos.
ac determinatam menfuram hymnorum fignificat propterea & canonem
vocant
quod modulationes earn menfuram non excedunt. Canticum
vero, iuxta Zonaram, id dicitur, quod Deo non per inftrumenta canitur, fed viva voce modulando cantatur: nihil enim aliud eft, quam
,jhymnus gratiis agendis & laudando Deo accomrnodatus.
Sunt autem
,

,,

novem

cantica

unoquoque canone, quia

in

imaginem

cceleftis hierarchiae ac

hym-

Canones funt hymni, qui poft pfal

mos Davidicor, aliasque preces, & troparia, antequam finiantur, divina cfficia
canuntur. A materia, de qua agunt, varia forticintur nomina, dvctcfctTi^n,
Tctvoua-ipoi k.t.K.
Celeberrimus eft/^ey*? xuvw Andreje Cretenjis. Vocatur
autem Magnus quia cum reliqui triginta, & paullo plura, troparia habeant,
nodi^e

**

praefeferunt &c.

hie ad 2^0. progrediatur. Canones vero in odas dividuntur, feu cantica, haec

Magnus

in troparia

ille

canon

nov. ordinis Bibliothecae Findob.

rum totius

an'ni

habetur,

in
f.

quorum memoria

dum ordinem duodecim meriium,

Augufli.

In

principio autem

&

& alibi,

Triodio,

inventtur.

168. canon eiusmodi in

deeft

ibi

unum

<?o.

nominatim celebratur, fecun-

ab initio Septsmbris

nomina Sanctorum

Cod.

honorem Sancto-

folium, ideoque

ufque in

&

fin

nomen

em
au-

primo Septewbris ufque

ad diem quartum eiusdem menfis deficiunt.
Cod. 2f. 4v S9- expofitiones
fcholia, & explicatio difficiliorum vocabulorum & phrafium in canonibus feu canticis habentur.
Hinc elt canonarcha Sco TrourcKavomuxos
apud Codinum & Citrium qui canones praeibant.
Pertinet hue etiam
n/MKcg. Vid.GRETs. in Cod/-num T. XV. opp. p. 94.
Mentio etiam afiqua facienda eit Contaciorum, quas funt breves hymni, a voce kovtos parctoris

iftus

canonis

a die

e e e

vus y

L. II.

590

quod paucas

vus't

sio in Gloftar.

din us,

a) ?

DE VARUS LTBRIS &c.

r.

laudes alicuius fancli vel

Meur-

compleclantur.

fefti

329. eft Breviarium aliquod d,U<rworov, quod res facias

eft nimis genericum. Ingrcdiuntur pfalt<e
inquit Co-

p.

Quod

contineat.

P.

annos cantando precantur

mult os

Mud: Virgo hodie

pfallentes poflea

contacion

iterumque canticum lungavia^xov ruv Koncudcv,

eundem Codinum

fuperfubftantialem

parit

Notatur apud
quod interpretatus Prafcclum canticisLwsivs, vapulat Gretsero Commenf.
in Codinum T. XV. opp. p. 86. & 93. quod canticum generale fit nomen ad omnia, quae cani ant folent aut poflunt; contaeium autem peculiare quodclam feu breve canticum
ac etiam liber
ut ex Balsamoiuxta
miflTalis
Et
n.
liber
folam
v?. oftcndit.
192.
B a s 1 l 1 1,
repetunt.

tatis

Goar

Chrysostomi
quam

&

codex, vel,

koSmiov brevis

modum membrana
circumvolvi ab

Montfaucon
X.

clefialtici

j,fimus

folita

2ii.

cui

Diarii

haeret

compledens

tan-

Arcudius, ceu tenuis adquad iaculi fragmento ( Ken )

cenfet

kovtcmiov

presbyteris graecis appellatur.

memorat

Italici

Barber ina

Bibl.

faec.
,

ut

brevi rotundo ligno,

antiquis

pag.

baculus

liturgiam

Prsefandificatorum

Eft

obvoluta

kmtcIk.

inquit )

officii

contacium

magnitudinis

mirae

charta

ec-

breviC

mem-

branea , ex multis foliis confequenter agglutinatis confeda, ubi dulrioftkia Sacerdotibus obeunda, cum Sacra adminiftrant.
ptas orationes,

&

,3

Simile habetur in bibliotheca regia.

3,

bus

&

litteris

Eft

autem

illud

elegantibus apici-

Ab his contaciis ftkhera, tixw*" diftinguunhymnographo ecclefiaftico licet prolixiori fententia,

exaratum."

tur, feu verfus ab

ad longiufcularum etiam periodorum nor mam compofiti

T'%^

ut

ait

Goar.

b)

huiusmodi longiores verfus, dum sequali,

feu quail aequali fyflabanim numero conftant , ut eodem tono decantentur
ut ait Qjjirinus
c) at Wfe-eA.j quas propriam modulationem habent.
Frequentiflimum eft in ,fticheris lemma illud opcio* quod indicat,
verfum fequentem eadem ratione cantandum
qua erat cantatus praecedens.
Profequitur deinde fticherorum genera ex materia? diveriitate
cu*
iusmodi varia funt apud Grxcos nomina
a nobis iam fuperius indicata..
& paiTim etiam occurrentia. De quibus plura apud laudatos auctores.
n^eTe/Mtet vero

vocantui

<

a) De
J>.

offic,

Aula

Conftantinopol.

c,

VII.

U.

13.

$6.

FINIS

b)

p-ig.

cj

Diatr. II.

206.
p.

16s

TOMI PRIMI.
*k i

f a?