Você está na página 1de 84

MINERAIS E ROCHAS

Geotecnia Ambiental 2015

Sumrio
1. INTRODUO

Geologia Aplicada a Geotecnia

Estrutura da Terra
2. MINERAIS E ROCHAS

Propriedades dos minerais

Minerais formadores de rochas

Determinao prtica dos principais minerais

Rochas gneas ou magmticas

Rochas Sedimentares

Rochas Metamrficas

Introduo
Problema de Engenharia?

Qual a soluo?
Envolve conhecimentos geolgicos?

GEOLOGIA APLICADA A ENGENHARIA

Introduo
Quais problemas?

Barragens (acumulao de gua/resduos),


Tneis e escavaes,
Obteno de gua subterrnea,
Contenes de encostas (deslizamentos...),
Taludes
Materiais rochosos/terrosos para construo etc.

ENGENHARIA GEOTCNICA ou
GEOTECNIA

Introduo

Estrutura da Terra

Dinmica interna tectnica novos relevos e depresses,


planaltos, cadeias vulcnicas...
Dinmica externa eroso, sedimentao...

Terra em permanente evoluo!

Introduo

Estrutura interna da
Terra (Coch, 1995):

Crosta continental: 50 a 150 km

Crosta ocenica: 10 a 50 km

Manto: 150 a 2900 km /


temperatura 3.500oC
Placas flutuam sobre o manto:
montanhas + leves / fundos
ocenicos + pesados
Ncleo: 2900 a 6371 km

Introduo

Tectnica de placas

Ao se moverem as placas podem deslizar lateralmente entre si,


afastar-se ou simplesmente se chocar.

Minerais e Rochas

Minerais

Substncias naturais, inorgnicas, com composio qumica


definida e estrutura atmica bem determinada

Rochas

Agregados de minerais

Exemplo:

Quartzo + Feldspato + Mica = Granito

Minerais e Rochas

Propriedades dos minerais:


Fsicas
Dureza

resistncia ao risco (gesso 2; diamante 10)


Trao cor do risco do mineral (hematita vermelho)
Clivagem direo das fraquezas (mica)
Fratura se partem segundo superfcie irregular (quartzo)
Magnetismo atrados pelo im (magnetita)
Brilho metlico (galena), no metlico (quartzo), vtreo (diamante)
Cor
Peso especfico P/V
Qumicas

reatividade com outras subsncias

Minerais e Rochas

Minerais formadores de Rochas

Silicatos (>90%)
Quartzo
Feldspato
Mica etc.
Carbonatos
Calcita
Dolomita
xidos de Ferro
Hematita
Magnetita
Sulfatos
Gesso

Minerais e Rochas

Feldspato
Cor clara
Duro (6 a 10)
Clivagem em 2 direes
Opacos
Translcidos
Abundantes entre os minerais!
Quartzo
Incolor
Muito duro
Sem clivagem

Minerais e Rochas

Determinao prtica dos principais minerais

Claros
Feldspato
Quartzo
Calcita
Dolomita

No riscam
feldspato
com canivete quartzo

Faces planas
feldspato
Faces
irregulares
quartzo

Riscam com
canivete

mica
calcita
dolomita

Soltam palhetas incolores


e brilhantes Micas
No soltam palhetas,
menos brilhante, reage
com cido Calcita ou
Dolomita

Minerais e Rochas

Rocha simples
FORMADA

POR UM MINERAL

Quartzitos (quartzo)

Rocha composta

FORMADA POR MAIS DE UM MINERAL

Granito (quartzo + feldspato + mica)

Tipos de Rochas
De acordo com a sua gnese (modo de formao) as rochas podem ser
classificadas em TRS grandes grupos:
Resultam da
solidificao
do magma, no
interior ou
superfcie da
Terra.
ROCHAS
MAGMTICAS
Basalto, granito,

Formam-se a partir
de outras no interior
da Terra, por vezes a
profundidades
considerveis, onde
as condies de
presso e
temperatura so
elevadas.
ROCHAS
METAMRFICAS

Formam-se a partir
do desgaste de
outras e
superfcie da Terra
onde as condies
de presso e
temperatura so
diminutas.
ROCHAS
SEDIMENTARES
Areias, calcrio,

Xisto, mrmore,

ROCHAS MAGMTICAS ou GNEAS

ignis = fogo

Rochas Magmticas ou gneas


ignis = fogo

Mistura complexa de material rochoso


fundido
(derretido);
apresenta
uma
componente gasosa.
O magma pode ainda conter material slido (se o ponto
de fuso desses materiais forem superiores
temperatura desse magma)! Quando o magma ascende
superfcie durante uma erupo passa a designar-se
por lava (esta contm menor teor em gases).

ROCHAS INTRUSIVAS OU PLUTNICAS


Resultam do arrefecimento e solidificao do magma em profundidade.

ROCHAS EXTRUSIVAS OU VULCNICAS


Resultam do arrefecimento e solidificao do magma superfcie.

Rochas Magmticas ou gneas


O que as distingue?
rocha
encaixante

Se o magma no ascender e
no for expelido atravs de
uma erupo vulcnica ir
arrefecer lentamente, em
profundidade

Magma

Se o magma apresentar um elevado


teor em gases, torna-se menos denso
que as rochas encaixantes e tender
a subir e a ser expelido a o
arrefecimento ser rpido e brusco!

Rochas Magmticas ou gneas

Granito

Basalto

Rochas Magmticas ou gneas


Rochas
Intrusivas
ou
Plutnicas

Arrefecimento lento do magma


em profundidade
H tempo para os cristais /
minerais se poderem desenvolver
(bem visveis vista
desarmada)!

Rochas
Extrusivas
ou
Vulcnicas

Arrefecimento rpido do magma


superfcie
No h tempo para os cristais /
minerais se poderem desenvolver
(muito pequenos ou invisveis
vista desarmada).

Granito Rocha de cor clara


com minerais bem visveis
(quartzo, feldspatos, micas)

Basalto rocha negra,


compacta, por vezes com
pequenos mas visveis minerais
de olivina

Rochas Magmticas ou gneas


Por vezes o arrefecimento do magma
to brusco que no h formao de
verdadeiros minerais. Apenas se est
na presena de uma massa amorfa ou
vtrea (sem organizao em termos de
tomos).

Obsidiana ou
Vidro vulcnico
rocha magmtica do tipo
vulcnico ou extrusivo

Rochas Magmticas ou gneas


A identificao das rochas magmticas tem por base a anlise da
composio qumica da rocha, bem como da sua cor e textura
Tamanho, forma e arranjo dos
minerais na rocha

TEXTURA FANERTICA
ou GRANULAR
Minerais de grande dimenso

TEXTURA AFANTICA
ou AGRANULAR
Minerais de pequena dimenso
ou invisveis vista desarmada

TEXTURA VTREA
No se conseguem identificar
minerais

Rochas Magmticas ou gneas

Calada dos Gigantes (Irlanda) cerca de 40 000 colunas


prismticas de basalto indicam que ocorreu uma erupo
vulcnica. Neste caso particular, a lava arrefeceu rapidamente
em contacto com o mar e adquiriu aquelas formas.

Se existem granitos podemos inferir


que existiam bolsas de magma em
profundidade. o qual cristalizou
lentamente! A eroso das rochas
subjacentes permite o seu afloramento!

Rochas Magmticas ou gneas

Ilha da Madeira paisagem basltica


Serra da Estrela paisagem grantica

Rochas gneas

Rochas gneas

Rochas Metamrficas

Rochas Metamrficas
Quando uma rocha fica sujeita a presses e temperaturas
elevadas, torna-se instvel e sofrer profundas transformaes
fsicas e qumicas (mas sempre com a manuteno do estado slido!!!!)

Este processo pode ocorrer a profundidades


variveis na crosta da Terra e implica um
rearranjo da forma e orientao dos minerais
constituintes das rochas e, muitas vezes, a sua
alterao! Podem formar-se novos minerais
(recristalizao)

Gnaisse

Rochas Metamrficas

CALOR

TEMPO

Quebra ligaes qumicas


entre tomos

PRESSO / TENSO
Reorienta os minerais

FLUIDOS DE
CIRCULAO
Permite a troca de alguns
tomos dos minerais por
outros

A zona mais superficial do nosso planeta est


fragmentada em placas tectnicas. E estas
movem-se, ainda que lentamente!

e estas placas, durante o seu


movimento, podem colidir ou
afastar-se umas das outras.
Quando duas placas continentais
colidem, formam-se grandes
relevos (cadeias montanhosas).
Quando a coliso ocorre com
uma placa ocenica (mais
densa), esta ir mergulhar
(subduco), afundando-se no
sentido do interior da Terra!

Existem placas tectnicas continentais


(como a euro-asitica) e cenicas (como a placa
do pacfico).

Rochas Metamrficas
A

Em que locais ser


provvel que
ocorram fenmenos
de metamorfismo?
Nas zonas de subduco (onde
ocorre a formao de magma
devido s elevadas temperauras e
onde a presso considervel)
local A

Nas zonas onde se esto a


formar montanhas (onde a
presso enorme e a temperatura
elevada devido ao atrito) local B

Minerais e Rochas

Rocha metamrfica
Metamorfismo de Rocha Sedimentar ou
gnea
modificao na composio atmica
influncia das diferentes condies do ambiente
atual x ambiente formao
Nova rocha - Novas propriedades Nova
composio mineral
presses intensas ou elevadas temperaturas
movimento intenso e constante do ncleo terrestre
rochas pr-existentes so empurradas a nveis
inferiores

Rochas Metamrficas

tipos de metamorfismo

Perto de intruses magmticas (bolsas de


magma), as rochas que lhe esto prximas
(rochas encaixantes) so alteradas (mas no
chegam a fundir) devido ao calor.

O tipo de rocha encaixante, a a quantidade de


fluidos e a temperatura so factores determinantes
do tipo de rocha metamrfica que se ir formar!

Rochas Metamrficas

tipos de metamorfismo

Por exemplo, em zonas de coliso de placas


tectnicas onde ocorre a formao de montanhas e
dobras, a existncia de elevadas presses e
temperaturas tambm provoca alteraes nos minerais
das rochas

Gnaisse

Xisto

Rochas Metamrficas as caractersticas

A maioria das rochas metamrficas


apresenta texturas caractersticas!

Rochas Metamrficas

As rochas evidenciam

A foliao, quando o
metamorfismo de um grau mais
elevado, pode ainda traduzir-se
numa caracterstica/textura muito
prpria: a xistosidade!

FOLIAO
Orientao e alinhamento dos
minerais em planos
aproximadamente paralelos
Se houve foras, os
minerais vo reorientarse (normalmente numa
direco perpendicular
ao sentido dessa fora)!

Planos de fragilidade ao longo dos quais a


rocha costuma fracturar / partir com mais
facilidade. Tpico dos xistos.

Rochas Metamrficas

FOLIAO
Gnaisse rocha metamrfica

Esta textura tpica


do metamorfismo
regionalPORQU?

Esse o tipo de metamorfismo que


implica a ocorrncia de
deformaes, de foras (so elas
que vo reorientar os minerais)

Rochas Metamrficas
O mrmore no apresenta uma
textura foliada Porque ser?

Mrmore rocha metamrfica

O mrmore forma-se por metamorfismo de


contacto, onde as foras tm pouca importncia.
Este tipo de metamorfismo d-se por aco do
calor, ento os minerais no tendero a orientar-se
em direces definidas

Rochas Metamrficas

Rochas Metamrficas

Rochas Metamrficas

Rochas Metamrficas

Rochas Sedimentares
As Rochas Sedimentares so as mais comuns
e so essencialmente formadas superfcie
terrestre (baixas presses e temperaturas) a
partir de outras pr-existentes.
Os sedimentos so os precursores
das rochas sedimentares e
encontram-se na natureza sob a
forma de pequenas partculas, como
areias, fragmentos de carapaas de
seres vivos, etc

Resultam do desgaste das


rochas

SEDIMENTOGNESE
(processo de formao e
deposio de sedimentos)

Rochas Sedimentares

Desgaste das rochas


(inclui fenmenos de meteorizao e eroso)

Transporte
Sedimentao

Diagnese ou Litificao
(inclui fenmenos de compaco e cimentao e
permite converter sedimentos soltos em rochas
consolidadas)!

Rochas Sedimentares
SEDIMENTOGNESE
1 DESGASTE DAS ROCHAS

METEORIZAO
As rochas pr-existentes que afloram
superfcie ficam agora expostas a
condies bem diferentes daquelas a que
foram geradas tornam-se instveis e,
sujeitas ao contacto com a atmosfera,
biosfera e hidrosfera iro alterar-se fsica
(desagregando-se detritos ou clastos) e
quimicamente (formando novos minerais,
mais estveis).
A meteorizao no implica qualquer
transporte de material

Rochas Sedimentares
SEDIMENTOGNESE
1 DESGASTE DAS ROCHAS

EROSO
Os materiais resultantes da meteorizao
(quer sejam fragmentos grandes, quer pequenas
partculas dissolvidas em gua) so removidos

muitas vezes para stios bem longnquos!


A eroso implica transporte de material

As rochas foram
desgastadas e
desagregadas!

Rochas Sedimentares
SEDIMENTOGNESE
1 DESGASTE DAS ROCHAS

EROSO
Os materiais resultantes da meteorizao
(quer sejam fragmentos grandes, quer pequenas
partculas dissolvidas em gua) so removidos

muitas vezes para stios bem longnquos!


A eroso implica transporte de material

As rochas foram
desgastadas e
desagregadas!

Rochas Sedimentares
SEDIMENTOGNESE
2 TRANSPORTE

O agente transportador
(gua, vento) ir transportar os
detritos at que tenha fora
para tal Quando o agente
transportador perder a
dinmica, os materiais iro
depositar-se (sedimentos)

O transporte o
processo fsico
responsvel pela
deslocao dos detritos!

Rochas Sedimentares

Rochas Sedimentares
SEDIMENTOGNESE
2 TRANSPORTE

A velocidade do agente transportador e o tempo a que as partculas ficam


sujeitas a esse mesmo transporte determina o seu tamanho, bem como o seu
grau de polimento/arredondamento!!!

Rochas Sedimentares
SEDIMENTOGNESE
2 TRANSPORTE

Durante o transporte,
os materiais slidos
vo sofrendo
sucessivas alteraes!

Rochas Sedimentares
SEDIMENTOGNESE
3 SEDIMENTAO

Deposio dos sedimentos


nas chamadas bacias de
sedimentao

este
processo determinado pela
fora gravtica e pela perda
de capacidade de transporte
dos agentes responsveis por
esse processo.

A velocidade (energia) do agente de transporte


influencia no tamanho da partcula transportada e
sedimentada

Pedregulhos + areia
Mataces

Blocos

Areia+silte+argila

Praia do Forte Cabo Frio - RJ

O ouro, por apresentar uma


densidade elevada, tende a
depositar-se nas seces mais a
montante dos rios !

Rochas Sedimentares
SEDIMENTOGNESE
3 SEDIMENTAO

durante este processo que


podem tambm depositar-se
restos de organismos ou das
suas actividades (vo originar
fsseis - so contemporneos da
rocha que os contm).
http://www.youtube.com/watch?v=Dz44vr5cehs&NR=1
A sedimentao ocorre maioritariamente em
meio aqutico
- que a gua um
excelente
agente
transportador);

tambm em meio aqutico que mais


provvel a ocorrncia de fsseis (os restos
mortais no esto sujeitos s instveis
condies climatricas ou aco de outros
animais)!

Rochas Sedimentares
A ordem de sedimentao
condicionada pelas
dimenses e pela densidade
dos sedimentos!
Primeiro depositam-se os mais
densos e maiores e depois os
mais pequenos e leves!
Formar-se-o (desde que no ocorram perturbaes)
ESTRATOS (camadas sobrepostas, paralelas e
horizontais que se distinguem pela espessura, dimenso
e colorao), nos quais frequente encontrar fsseis!

Rochas Sedimentares

A homogeneidade de cada estrato implica que os materiais disponveis e


as condies de sedimentao se tenham mantido sempre constantes!

Rochas Sedimentares

Cada estrato limitado superiormente por uma zona chamada tecto e


inferiormente por uma chamada muro

Rochas Sedimentares
Mas nem sempre a estratificao (presena de estratos) tpica das rochas
sedimentares surge horizontalmente
Em sedimentos fluviais e elicos
so frequentes casos de
estratificao entrecruzada. Este
tipo de estratificao revela uma
variao na intensidade e/ou na
direco do agente de transporte.
Se a direco ou a velocidade da
corrente se altera, tambm a
orientao dos estratos
subsequentes muda relativamente
aos estratos inferiores.

Rochas Sedimentares
Mas, aps o desgaste (por eroso e
meteorizao), transporte e
sedimentao, os sedimentos
continuam soltos!!!!

4 DIAGNESE OU LITIFICAO
Conjunto de processos fsico-qumicos que
permite converter sedimentos soltos em
rochas consolidadas! Nem todas as rochas
sedimentares passam por este processo
(Ex: areias)

Rochas Sedimentares
DIAGNESE OU LITIFICAO
Durante a diagnese os sedimentos
iro sofrer algumas mudanas

(Do gr. lthos, pedra +facre, fazer)

Se a sedimentao for contnua, os sedimentos vo ocupando posies cada vez mais


profundas e, por isso, os estratos mais inferiores vo experimentando um aumento
gradual de presso ainda que no se atinjam valores que causem metamorfismo!!!)

Rochas Sedimentares
DIAGNESE OU LITIFICAO
Cada novo estrato que se forma
sobrepe-se e comprime o estrato que
lhe est abaixo progressivamente vai
ocorrendo um afundamento!
(obviamente, isto trar consequncias)

Rochas Sedimentares
DIAGNESE OU LITIFICAO
inclui 2 etapas

COMPACTAO

CIMENTAO

Rochas Sedimentares
DIAGNESE OU LITIFICAO

COMPACTAO

ou compaco

Devido compresso pelas camadas superiores,


o volume dos espaos vazios entre os sedimentos
(poros) diminui; ocorre tambm a perda da gua
que se encontrava nesses espaos!

Rochas Sedimentares
DIAGNESE OU LITIFICAO

CIMENTAO
Algumas substncias dissolvidas na gua (slica,
carbonato de clcio, xidos de ferro) existente entre os
sedimentos podem precipitar e, gradualmente,
vo ocupar os pequenos espaos vazios que
possam ainda existir, formando um cimento que
ir unir os sedimentos.

ROCHA CONSOLIDADA!

Rochas Sedimentares
Os principais ambientes sedimentares

Rochas Sedimentares

75 % das rochas que afloram superfcie e que se encontram a cobrir parte dos fundos
ocenicos so sedimentares! Ainda assim, o seu volume muito reduzido quando comparado
com o volume ocupado em toda a crusta pelos outros tipos de rochas! que as rochas
sedimentares so muito difceis de preservar (esto em permanente desgaste por estar superfcie).

Rochas Sedimentares
Detrticas

Quimiognicas

(consolidadas ou no consolidadas)
Formadas por detritos de outras rochas.

Resultam da precipitao de substncias


que estavam dissolvidas na gua.

http://www.youtube.com/watch?v=FpYEs1fp1qc
Ex: conglomerados, brechas, argilas, areias,
arenitos

Ex:calcrio, evaporitos (sal-gema),

Rochas Sedimentares
Biognicas -

Formadas pela deposio de restos de organismos

Ex: diamotitos, carves, calcrio conqufero

Rochas Sedimentares

Rochas Sedimentares

Rochas Sedimentares

Rochas Sedimentares

Rochas Sedimentares

Rochas Sedimentares

Rochas Sedimentares

Rochas Sedimentares

Você também pode gostar