Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
CONSULTA
Secretrio:
PBLICA CONSULTA
Manuel Palacios da Cunha e Melo
PBLICAAdenilde CONSULTA
Vice-Presidente / Secretrio de Estado da Marechal Floriano/ ES
Educao e da Qualidade de Ensino do
Stein Silva PBLICA
CONSULTA PBLICA
DIRETORIA DE CURRCULOS E
CONSULTA
Amazonas
Rossieli Soares da Silva
PBLICA CONSULTA
Secretrio de Coordenao Tcnica
Araguana/ TO PBLICA
Jocirley de Oliveira
CONSULTA
EDUCAO INTEGRAL
Diretor:
PBLICA CONSULTA PBLICA
Vice-Presidente / Secretria de Estado da CONSULTA
Secretrio de Comunicao PBLICA
Educao de Mato Grosso do Sul Florianpolis/ SC
CONSULTA PBLICA CONSULTA
talo Modesto Dutra Maria Ceclia AmendolaPBLICA
da Motta CONSULTA
Rodolfo Joaquim Pinto da Luz PBLICA
CONSULTACAMPO
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
DE EXPERINCIA: ESCUTA, FALA, PENSAMENTO E IMAGINAO.................................................... 24
CONSULTA PBLICA CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM: PBLICA CONSULTA24PBLICA
..........................................................................................................................................................
CONSULTACAMPO
PBLICA
DE EXPERINCIA:CONSULTA
TRAOS, SONS, CORES E PBLICA CONSULTA PBLICA
IMAGENS .......................................................................25
CONSULTACAMPO
PBLICA
DE EXPERINCIAS:CONSULTA
ESPAOS, TEMPOS, QUANTIDADES, PBLICA RELAESCONSULTA E TRANSFORMAES .26PBLICA
CONSULTAA REA
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
DE LINGUAGENS NO ENSINO MDIO.......................................................................................................... 35
CONSULTA PBLICA CONSULTA
OBJETIVOS GERAIS DA REA DE LINGUAGENS NO ENSINO PBLICA CONSULTA PBLICA
MDIO......................................................................................36
CONSULTACOMPONENTE
PBLICA CONSULTA
CURRICULAR PBLICA CONSULTA37PBLICA
LNGUA PORTUGUESA...........................................................................................
CONSULTACOMPONENTE
PBLICA CONSULTA
CURRICULAR PBLICA CONSULTA PBLICA
ARTE.............................................................................................................................96
CONSULTACOMPONENTE
PBLICA CONSULTA
CURRICULAR PBLICA CONSULTA108PBLICA
EDUCAO FSICA.................................................................................................
CONSULTAA REA
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
DE MATEMTICA NO ENSINO FUNDAMENTAL...................................................................................... 130
CONSULTAA REA
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
DE MATEMTICA NO ENSINO MDIO........................................................................................................149
OBJETIVOS GERAIS DA REA DE MATEMTICA NO ENSINO MDIO......................................................................................151
CONSULTA PBLICA CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM PBLICA CONSULTA152PBLICA
PARA O ENSINO MDIO.........................................................................................................
CONSULTAA REA
PBLICA
DE CINCIAS DA CONSULTA PBLICA CONSULTA159PBLICA
NATUREZA........................................................................................................................
CONSULTAA REA
PBLICA
DE CINCIAS DA CONSULTA
NATUREZA NO ENSINO FUNDAMENTAL PBLICA CONSULTA PBLICA
................................................................164
CONSULTACOMPONENTE
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CURRICULAR DE CINCIAS.............................................................................................................167
CONSULTAA REA
PBLICA
DE CINCIAS DA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
NATUREZA NO ENSINO MDIO..................................................................................193
OBJETIVOS GERAIS DA REA DE CINCIAS DA NATUREZA NO ENSINO MDIO............................................................. 196
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTACOMPONENTE
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CURRICULAR BIOLOGIA...................................................................................................................197
OBJETIVOS COM PROGRESSO E RECURSIVIDADE................................................................................................................... 203
CONSULTAA REA
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
DE CINCIAS HUMANAS NO ENSINO MDIO........................................................................................ 259
CONSULTACOMPONENTE
PBLICA CONSULTA
CURRICULAR PBLICA CONSULTA261PBLICA
GEOGRAFIA..............................................................................................................
CONSULTACOMPONENTE
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CURRICULAR ENSINO RELIGIOSO...............................................................................................277
CONSULTACOMPONENTE
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CURRICULAR FILOSOFIA................................................................................................................ 289
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
COMPONENTE CURRICULAR SOCIOLOGIA........................................................................................................... 292
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTAPrincpios
PBLICA CONSULTA orientadores da Base
PBLICA NacionalPBLICA
CONSULTA
CONSULTA PBLICA CONSULTA Comum PBLICA CONSULTA
Curricular (BNC)PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Em atendimento ao Plano Nacional de Educao e em conformidade com as
CONSULTA PBLICA
Diretrizes CONSULTA
Curriculares Nacionais Gerais paraPBLICA
a EducaoCONSULTA
Bsica, a SecretariaPBLICA
CONSULTA PBLICA
de Educao Bsica CONSULTA PBLICA
do Ministrio da Educao CONSULTA
d continuidade ao processoPBLICA
de elaborao da Base Nacional Comum Curricular, a ser submetida a ampla
CONSULTA PBLICA
consulta CONSULTA
pblica e posterior PBLICA
submisso ao Conselho CONSULTA
Nacional de Educao. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O objetivo da BNC sinalizar percursos de aprendizagem e desenvolvimento
CONSULTA PBLICA
dos estudantes CONSULTA
ao longo PBLICA
da Educao Bsica, CONSULTA
compreendida pela EducaoPBLICA
CONSULTA PBLICA
Infantil, CONSULTA
Ensino Fundamental, anos iniciaisPBLICA CONSULTA
e finais, e Ensino Mdio, capazes dePBLICA
garantir, aos sujeitos da educao bsica, como parte de seu direito educao,
CONSULTA PBLICA
que ao CONSULTA
longo de sua vida escolar possam:PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
desenvolver, aperfeioar, reconhecer e valorizar suas prprias
CONSULTA PBLICA CONSULTA
qualidades, prezar PBLICA
e cultivar o convvio CONSULTA
afetivo e social, fazer-se PBLICA
8
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
respeitar e promover o respeito ao outro, para que sejam apreciados
sem discriminao por etnia, origem, idade, gnero, condio fsica ou
CONSULTA PBLICA CONSULTA
social, convices ou credos; PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
participar e se aprazer em entretenimentos de carter social, afetivo,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
desportivo e cultural, PBLICA
estabelecer amizades, CONSULTA
preparar e saborear PBLICA
CONSULTA PBLICAconjuntamente CONSULTA
refeies, cultivar oPBLICA CONSULTA
gosto por partilhar sentimentos e PBLICA
emoes, debater ideias e apreciar o humor;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
cuidar e se responsabilizar pela sade e bem estar prprios e daqueles
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
com quem convive, assim como promover o cuidado com os ambientes
CONSULTA PBLICA CONSULTA
naturais e os de PBLICA
vivncia social e profissional, CONSULTA
demandando condies PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
dignas de vida e de trabalho para todos;
CONSULTA PBLICA
se expressar eCONSULTA
interagir a partir dasPBLICA
linguagens do CONSULTA
corpo, da fala, PBLICA
escrita, das artes, da matemtica, das cincias humanas e da natureza,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
assim como informar e se informar por meio dos vrios recursos de
CONSULTA PBLICAcomunicao CONSULTA
e informao; PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
situar sua famlia, comunidade e nao relativamente a eventos
CONSULTA PBLICA CONSULTA
histricos recentes PBLICA
e passados, localizar CONSULTA
seus espaos de vida e de PBLICA
origem, em escala local, regional, continental e global, assim como
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
cotejar as caractersticas econmicas e culturais regionais e brasileiras
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
com as do conjunto das demais naes;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
experimentar vivncias, individuais e coletivas, em prticas corporais e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
intelectuais nas artes, em letras, em cincias humanas, em cincias da
CONSULTA PBLICA
natureza e emCONSULTA PBLICA
matemtica, em situaes CONSULTA
significativas que promovam PBLICA
a descoberta de preferncias e interesses, o questionamento livre,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
estimulando formao e encantamento pela cultura.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
desenvolver critrios prticos, ticos e estticos para mobilizar
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conhecimentos e se posicionar diante de questes e situaes
CONSULTA PBLICA
problemticasCONSULTA PBLICA
de diferentes naturezas, CONSULTA
ou para buscar orientao ao PBLICA
diagnosticar, intervir ou encaminhar o enfrentamento de questes de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
carter tcnico, social ou econmico;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
relacionar conceitos e procedimentos da cultura escolar queles do
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
seu contexto cultural; articular conhecimentos formais s condies
CONSULTA PBLICA
de seu meio eCONSULTA PBLICApara
se basear nesses conhecimentos CONSULTA
a conduo da PBLICA
prpria vida, nos planos social, cultural, e econmico;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA 9
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
debater e desenvolver ideias sobre a constituio e evoluo da vida,
da Terra e do Universo, sobre a transformao nas formas de interao
CONSULTA PBLICA
entre humanos CONSULTA PBLICA
e com o meio natural, nas diferentesCONSULTA
organizaes PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
sociais e polticas, PBLICA
passadas e atuais, CONSULTA PBLICA
assim como problematizar
o sentido da vida humana e elaborar hipteses sobre o futuro da
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
natureza e da sociedade;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
experimentar e desenvolver habilidades de trabalho; se informar
CONSULTA PBLICA
sobre condies CONSULTA PBLICA
de acesso formao profissionalCONSULTA
e acadmica, PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
sobre oportunidades de engajamentoPBLICA
na produo CONSULTA
e oferta de bens e PBLICA
servios, para programar prosseguimento de estudos ou ingresso ao
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
mundo do trabalho;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
identificar suas potencialidades, possibilidades, perspectivas e
CONSULTA PBLICA CONSULTA
preferncias, reconhecendo PBLICA
e buscando CONSULTA
superar limitaes prprias e PBLICA
CONSULTA PBLICA
de seu contexto,CONSULTA
para dar realidadePBLICA
a sua vocao CONSULTA
na elaborao e PBLICA
consecuo de seu projeto de vida pessoal e comunitria;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
participar ativamente PBLICA
da vida social, CONSULTA
cultural e poltica, de forma PBLICA
solidria, crtica e propositiva, reconhecendo direitos e deveres,
CONSULTA PBLICA
identificando e CONSULTA PBLICA
combatendo injustias, e se dispondo CONSULTA
a enfrentar ou PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
mediar eticamente PBLICA CONSULTA PBLICA
conflitos de interesse.
CONSULTA PBLICA
O ponto de partida paraCONSULTA PBLICA
a definio dos objetivos CONSULTA
de aprendizagem propostos peloPBLICA
CONSULTA PBLICA
documento preliminarCONSULTA PBLICA
da BNC so os Direitos CONSULTA
de Aprendizagem apresentadosPBLICA
13
no texto Base Nacional Comum Curricular (BNC) Princpios orientadores da
CONSULTA PBLICA
definio de objetivosCONSULTA
de aprendizagem das PBLICA CONSULTA
reas de conhecimento. Os dozePBLICA
CONSULTA PBLICA
Direitos CONSULTA
de Aprendizagem PBLICA
enunciados no referido CONSULTA
texto constituem um conjuntoPBLICA
de proposies que orientam as escolhas feitas pelos componentes curriculares
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
na definio de seus objetivos de aprendizagem, consideradas as dimenses
CONSULTA
tica,PBLICA CONSULTA
esttica e poltica PBLICA
de efetivao daqueles direitos CONSULTA
de aprendizagem ePBLICA
desenvolvimento.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
A BNC PBLICA
constituda CONSULTA
pelos conhecimentos PBLICA
fundamentais CONSULTA
aos quais todo/todaPBLICA
estudante brasileiro deve ter acesso para que seus Direitos Aprendizagem e
CONSULTA PBLICA sejam
ao Desenvolvimento CONSULTA PBLICA
assegurados. Esses conhecimentosCONSULTA
devem constituirPBLICA
CONSULTA
a basePBLICA CONSULTA
comum do currculo PBLICA
de todas as escolas brasileirasCONSULTA
embora no sejam,PBLICA
eles prprios, a totalidade do currculo, mas parte dele. Deve-se acrescer
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
parte comum,a diversificada, a ser construda em dilogo com a primeira e com
CONSULTA PBLICA
a realidade de cada CONSULTA
escola, em ateno PBLICA
no apenas culturaCONSULTA
local, mas sPBLICA
escolhas de cada sistema educacional sobre as experincias e conhecimentos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que devem ser oferecidos aos estudantes e s estudantes ao longo de seu
CONSULTA PBLICA
processo CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de escolarizao.
CONSULTA PBLICA
O documento CONSULTA
preliminar Base NacionalPBLICA CONSULTA
Comum est organizado em quatroPBLICA
CONSULTA
reasPBLICA CONSULTA
de conhecimento:Linguagens, PBLICA
Matemtica, Cincias CONSULTA
Humanas e CinciasPBLICA
da Natureza. Tal organizao visa superar a fragmentao na abordagem do
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conhecimento escolar pela integrao e contextualizao desses conhecimentos,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
respeitando-se as especificidades dos componentes curriculares que integram as
CONSULTA PBLICA
diferentes CONSULTA
reas. Os princpios que orientam PBLICA CONSULTA
a integrao entre os componentesPBLICA
CONSULTA
de umaPBLICA
mesma rea,osCONSULTA PBLICA
objetivos que prope CONSULTA
para a educao bsica e aPBLICA
especificidade que assume em cada etapa de escolarizao encontram-se
CONSULTA PBLICA
descritos nos textos deCONSULTA
apresentao de PBLICA
rea e naquelesCONSULTA
que a apresentamPBLICA
CONSULTA PBLICA
no ensino fundamental CONSULTA
e no ensino mdio. PBLICA CONSULTA
No caso da educao infantil emPBLICA
todas as reas pode-se encontrar um texto que apresenta sua especificidade na
CONSULTA
BNC.PBLICA
A especificidadeCONSULTA PBLICA
dos componentes curriculares CONSULTA
que integram as reas dePBLICA
CONSULTA PBLICA
conhecimento CONSULTA
encontra-se descrita nos textosPBLICA
de apresentao CONSULTA
dos componentesPBLICA
curriculares, que podem ser acessados a partir das etapas de escolarizao nas
CONSULTA
quaisPBLICA
esses componentesCONSULTA
aparecem. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Em todas as reas os objetivos de aprendizagempara as diferentes etapas da
CONSULTA PBLICA
educao bsica soCONSULTA
propostos tendo como PBLICA
referncia asCONSULTA
caractersticas dosPBLICA
CONSULTA PBLICA
estudantes CONSULTA
em cada etapa PBLICA
da educao bsica, CONSULTA
suas experincias e contextos dePBLICA
atuao na vida social. Foram considerados, ainda, na definio desses objetivos,os
CONSULTA PBLICA
critrios de relevnciaCONSULTA
e pertinncia, como PBLICA CONSULTA
expressonas Diretrizes CurricularesPBLICA
CONSULTA PBLICA
Nacionais Gerais paraaCONSULTA
Educao Bsica.Esses PBLICA CONSULTA
critrios se materializam, em cadaPBLICA
14
componente curricular, na definio deeixos em torno dos quais se organizam
CONSULTA PBLICA
os objetivos CONSULTA
de aprendizagem. Esses eixos PBLICA
tm a funo CONSULTA
de articular tanto osPBLICA
CONSULTA PBLICA
componentes de uma CONSULTA PBLICA
mesma rea de conhecimento quantoCONSULTA
as diferentes etapasPBLICA
de escolarizao ao longo das quais esse componente se apresenta.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
A integrao CONSULTA
entre os componentes de umaPBLICA CONSULTA
mesma rea do conhecimento e entrePBLICA
as diferentes reas estabelecida, ainda, pelos temas integradores.Os temas
CONSULTA PBLICA
integradores CONSULTA
dizem respeito a questes que PBLICA
atravessam CONSULTA
as experincias dosPBLICA
CONSULTA PBLICA
sujeitos CONSULTA
em seus contextos de vida e atuaoPBLICA CONSULTA
e que, portanto, intervm em seusPBLICA
processos de construo de identidade e no modo como interagem com outros
CONSULTA PBLICA
sujeitos, CONSULTA
posicionando-se tica e criticamentePBLICA
sobre e no mundo CONSULTA
nessas interaes.PBLICA
CONSULTA PBLICA
Contemplam, portanto,CONSULTA
para alm da dimenso PBLICA
cognitiva, asCONSULTA
dimenses poltica,PBLICA
tica e esttica da formao dos estudantes. Os temas integradores perpassam
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
objetivos de aprendizagem de diversos componentes curriculares, nas diferentes
CONSULTA
etapasPBLICA
da educaoCONSULTA
bsica. So eles: PBLICA
Consumo e educaoCONSULTA financeira;PBLICA
tica, direitos humanos e cidadania; Sustentatibilidade;Tecnologias digitais;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Culturas africanas e indgenas. Eles podem ser acessados e localizados num
CONSULTA PBLICA
link especfico CONSULTA
do Portal da Base no qual o PBLICA CONSULTA
documento preliminar da Base estPBLICA
disponvel.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Os objetivos CONSULTA
de aprendizagemso PBLICA
apresentados CONSULTA
a partir das quatro reasPBLICA
do conhecimento e seus respectivos componentes curriculares. Esses ltimos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
podem ser acessados a partirdas etapas da educao bsica nas quais eles so
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
abordados Ensino Fundamental, anos iniciais e finais e Ensino Mdio. No caso
CONSULTA PBLICA
da Educao CONSULTA
Infantil os PBLICA
objetivos de aprendizagem CONSULTA
so apresentados a partir dasPBLICA
CONSULTA
quatroPBLICA CONSULTA
reas do conhecimento, tendo como PBLICA
referncia campos CONSULTA
de experinciasPBLICA
potencializadores das relaes das crianas com mltiplas linguagens e
CONSULTA PBLICA
conhecimentos. CONSULTA
A integrao entre educaoPBLICA CONSULTA
infantil e ensino fundamental PBLICA
CONSULTA PBLICA
estabelecida pelo modoCONSULTA
como as experinciasPBLICA
propostas naCONSULTA
educao infantil sePBLICA
desdobrame se articulam quelas propostas por cada componente curricular nos
CONSULTA PBLICA
iniciais CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
do ensino fundamental.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Para o Ensino Fundamental e tambm para o Ensino Mdio, os objetivos de
CONSULTA PBLICA
aprendizagem CONSULTA
dos diferentes componentePBLICA
curriculares so CONSULTA
apresentados anoPBLICA
CONSULTA
a ano.PBLICA
Essa forma deCONSULTA
apresentao tem PBLICA CONSULTA
o intuito de oferecer uma orientaoPBLICA
mais precisa aos sistemas, escolas e professorescom relao progresso
CONSULTA
dessesPBLICA CONSULTA
objetivos ao longo do processo de PBLICA
escolarizao.CONSULTA
Tal orientao noPBLICA
CONSULTA
deverPBLICA
ser entendida, CONSULTA
entretanto, como uma PBLICA
prescrio da CONSULTA
progresso. ImportaPBLICA
muito maisobservar o alcance do conjunto de objetivos nos anos que demarcam a
CONSULTA PBLICA
transio CONSULTA
entre as diferentes PBLICA
etapas - da educao infantil aoCONSULTA
ensino fundamental,PBLICA
CONSULTA PBLICA
dos anos CONSULTA
iniciais aos anos finais, destes aoPBLICA
ensino mdio e ao CONSULTA
trmino do ensinoPBLICA
15
mdio. Novos arranjos na distribuio a cada ano so no apenas possveis como
CONSULTA PBLICA
desejveis, CONSULTA
considerando especificidades PBLICA CONSULTA
locais e a articulao entre a partePBLICA
CONSULTA
comum PBLICA CONSULTA
e a diversificada do currculo. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
No caso dos componentesCONSULTA
Arte e EducaoPBLICA CONSULTA
Fsica os objetivos de aprendizagemPBLICA
CONSULTA PBLICAemCONSULTA
so apresentados relao a ciclos dePBLICA
escolarizao mais CONSULTA
amplos e, ainda,PBLICA
em referncia s diferentes linguagens e prticas em que se desdobram esses
CONSULTA PBLICA
componentes. CONSULTA
A proposta a de que cadaPBLICA
sistema de ensino CONSULTA
e/ou escola possaPBLICA
CONSULTA
fazerPBLICA
suas escolhas em CONSULTA PBLICA
termos de quais linguagens CONSULTA
e objetivos privilegiar a cadaPBLICA
ano de escolarizao.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Algumas CONSULTA
questes importantes PBLICA
j se anunciam e exigemCONSULTA
aprofundamento ePBLICA
especial ateno ao longo do processo de debate/reviso do presente documento
CONSULTA PBLICA
preliminar. A principalCONSULTA
delas diz respeitoPBLICA CONSULTA
s condies deacessibilidade aosPBLICA
CONSULTA PBLICA
estudantes CONSULTA
deficientes, PBLICA
com transtornos globais CONSULTA
do desenvolvimento e altasPBLICA
habilidades e superdotao queles conhecimentos fundamentais que so objeto
CONSULTA PBLICA
da Base Nacional Comum.CONSULTA PBLICA
Espera-se que este tema possa ser CONSULTA
contemplado peloPBLICA
CONSULTA
debatePBLICA CONSULTA
nacional e incorporado PBLICA
de forma melhor qualificadaCONSULTA
ao documento finalPBLICA
da Base. Outro aspecto a ser contemplado pelo debate pblicodiz respeito a
CONSULTA
comoPBLICA
a BNC, a parteCONSULTA
comum do currculo,podePBLICA CONSULTA
contribuir para a proposio dePBLICA
CONSULTA PBLICA
diferentes CONSULTA
trajetrias acadmicas PBLICA
para os estudantes CONSULTA
do Ensino Mdio. Este temaPBLICA
tm sido tratado na perspectiva da parte diversificada dos currculos, mas seria
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
importante avanar em proposies sobre como ele pode tambm envolver a
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
parte comum.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Finalmente cumpre destacar que a expectativa de um debate acerca dos objetivos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de desenvolvimento e aprendizagem que comporo o documento final da BNC, a
CONSULTA PBLICA
ser encaminhado CONSULTA
ao CNE PBLICA
no primeiro semestre CONSULTA
do ano de 2016, a de que estePBLICA
debate possa contribuir para uma ampla manifestao da sociedade brasileira
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
em relao s escolhas que se materializam neste documento preliminar. Tal
CONSULTA PBLICA
manifestao CONSULTA
deve conduzir PBLICA
reflexo e consequente CONSULTA
reviso dessas escolhasPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
em funo dos anseios e perspectivas sinalizadas pelos participantes do debate.
CONSULTA PBLICA
PARTICIPAR, com CONSULTA PBLICA
protagonismo, tanto CONSULTA
no planejamento como na PBLICA
CONSULTA PBLICA
realizao das CONSULTA PBLICA
atividades recorrentes CONSULTA
da vida cotidiana, na escolha PBLICA
das brincadeiras, dos materiais e dos ambientes, desenvolvendo
CONSULTA PBLICA CONSULTA
linguagens e elaborando PBLICA CONSULTA PBLICA
conhecimentos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
EXPLORAR movimentos, gestos, sons, palavras, histrias, objetos,
CONSULTA PBLICA
elementos daCONSULTA PBLICA
natureza e do ambiente urbano e do CONSULTA
campo, interagindo PBLICA
CONSULTA PBLICA
com diferentes CONSULTA
grupos e ampliandoPBLICA
seus saberes e CONSULTA
linguagens. PBLICA
CONSULTA PBLICA
COMUNICAR,CONSULTA PBLICA
com diferentes linguagens, opinies, CONSULTA
sentimentos e PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
desejos, pedidos de ajuda, narrativas de experincias, registros de
vivncias e de conhecimentos, ao mesmo tempo em que aprende a
CONSULTA PBLICA
compreender CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
o que os outros lhe comunicam.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONHECER-SE e construir sua identidade pessoal e cultural,
CONSULTA PBLICA
constituindo uma CONSULTA
imagem positiva PBLICA CONSULTA
de si e de seus grupos de PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
pertencimento nas diversas interaes e brincadeiras vivenciadas na
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
instituio de Educao Infantil
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
Para PBLICA CONSULTA
atender a esses objetivos, PBLICA
devem ser criadas experinciasCONSULTA
de aprendizagem,PBLICA
ou seja, experincias concretas na vida cotidiana que levam aprendizagem da
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
cultura, pelo convvio no espao coletivo, e produo de narrativas, individuais
CONSULTA PBLICA
e coletivas, por meio deCONSULTA PBLICA
diferentes linguagens, como colocam CONSULTA
as DCNEI (ParecerPBLICA
CNE/CEB n 20/09).
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
As diversas CONSULTA
possibilidades de experinciasPBLICA
que as crianas CONSULTA
podem usufruir, naPBLICA
unidade de Educao Infantil e citadas no parecer acima, no ocorrem de modo
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
isolado ou fragmentadas, mas so promovidas por um conjunto de prticas
CONSULTA PBLICA
que articulam CONSULTA
os saberes e os fazeres das PBLICA
crianas com CONSULTA
os conhecimentos jPBLICA
sistematizados pela humanidade. Da a proposta do arranjo curricular para a
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Educao Infantil na BNC se dar em Campos de Experincias, conjuntos formados
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
considerando alguns pontos de convergncia entre os elementos que os orientam.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Os Campos de Experincia incluem determinadas prticas sociais e culturais de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
uma comunidade e as mltiplas linguagens simblicas que nelas esto presentes. 20
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Constituem-se como forma de organizao curricular adequada a esse momento
da educao da criana de at 6 anos, quando certos conhecimentos, trabalhados
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de modo interativo e ldico, promovem a apropriao por elas de contedos
CONSULTA PBLICA
relevantes. Os campos CONSULTA PBLICA
potencializam experincias CONSULTA
de distintas naturezas, dadasPBLICA
a relevncia e a amplitude dos desafios que uma criana de 0 a 6 anos enfrenta
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
em seu processo de viver, de compreender o mundo e a si mesma.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Os Campos de Experincia colocam, no centro do projeto educativo, as interaes,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
as brincadeiras, de onde emergem as observaes, os questionamentos, as
CONSULTA PBLICA
investigaes e outrasCONSULTA PBLICA
aes das crianas articuladas com asCONSULTA
proposies trazidasPBLICA
pelos/as professores/as. Cada um deles oferece s crianas a oportunidade de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
interagir com pessoas, com objetos, com situaes, atribuindo-lhes um sentido
CONSULTA PBLICA
pessoal. CONSULTA
Os conhecimentos PBLICApelo/a
a elaborados, reconhecidos CONSULTA
professor/a comoPBLICA
fruto das experincias das crianas, so por ele/a mediados para qualificar e para
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
aprofundar as aprendizagens feitas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Na perspectiva da integrao entre a Educao Infantil e os anos iniciais do
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Ensino Fundamental, os campos de experincia organizao interdisciplinar,
CONSULTA PBLICA
por excelncia CONSULTA
- fundamentam PBLICA
importantes processos dasCONSULTA
crianas que teroPBLICA
continuidade e progresso nas demais etapas da Educao Bsica, quando
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
sero tratados em reas de Conhecimento da Base Nacional Comum Curricular
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
(Linguagens, Cincias Humanas, Cincias da Natureza e Matemtica) e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
respectivos componentes curriculares. Assim, tanto os campos de experincia
CONSULTA
no soPBLICA
nomeados como CONSULTA PBLICA
reas de conhecimento, quanto asCONSULTA
aquisies ocorridasPBLICA
CONSULTA
no soPBLICA
apontadas em CONSULTA
termos de domnio PBLICA
de conceitos, mas CONSULTA
como capacidadesPBLICA
construdas pela participao da criana em situaes significativas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
LINGUAGEM Em todos os campos de experincia da Educao Infantil, os vrios
tipos de linguagem esto presentes: a verbal, a corporal, a musical, a visual etc. As
CONSULTA PBLICA
linguagens, de grandeCONSULTA PBLICA
complexidade e constituidoras CONSULTA
de subjetividade humana, so PBLICA
CONSULTA PBLICA
instrumentos CONSULTA
de expresso, PBLICA
de representao, de interao, CONSULTA
de comunicao, de PBLICA
pensamento, de apreciao esttica, de construo de conhecimentos, alm de se
CONSULTA PBLICA
configurarem CONSULTA
tambm como PBLICA CONSULTA PBLICA
um campo de conhecimentos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
MATEMTICA - O conhecimento matemtico se anuncia em todos os campos de
CONSULTA PBLICA
experincias CONSULTA
da Educao PBLICA
Infantil como integrante CONSULTA
do movimento, do olhar sobre o PBLICA
CONSULTA PBLICA
fazendo CONSULTA
parte de narrativas PBLICA
e de outros gneros textuais. CONSULTA PBLICA 21
CONSULTA PBLICA
CINCIAS HUMANAS CONSULTA
Os conhecimentosPBLICA produzidos pelasCONSULTA
Cincias Humanas PBLICA
CONSULTA PBLICA
EIEONOA002. BrincarCONSULTA PBLICA
com diferentes parceiros CONSULTA
e envolver-se em variadasPBLICA
CONSULTA PBLICA
brincadeiras, como asCONSULTA
exploratrias, as de PBLICA CONSULTA
construo, as tradicionais, as de faz-PBLICA
de-conta e os jogos de regras, de modo a construir o sentido do singular e do
CONSULTA PBLICA
coletivo, da autonomiaCONSULTA
e da solidariedade. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
EIEONOA003. Explorar materiais, brinquedos, objetos, ambientes, entorno fsico
CONSULTA PBLICA
e social, identificando CONSULTA
suas potencialidades,PBLICA CONSULTA
limites, interesses e desenvolver suaPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
sensibilidade em relao aos sentimentos, s necessidades e s ideias dos outros
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
com quem interage.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
EIEONOA004.Participar ativamente das situaes do cotidiano, tanto daquelas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ligadas ao cuidado de si e do ambiente, como das relativas s atividades propostas
CONSULTA PBLICA
pelo/a CONSULTA
professor/a, aprendendo a respeitarPBLICA CONSULTA
os ritmos, os interesses e os desejosPBLICA
das outras crianas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
EIEONOA005.Comunicar PBLICA
s crianas e/ou adultos CONSULTA
suas necessidades, sentimentos,PBLICA
dvidas, hipteses, descobertas, oposies, utilizando diferentes linguagens
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de modo autnomo e criativo e empenhando-se em entender o que eles lhe
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
comunicam.
CONSULTA PBLICA
Na Base CONSULTA
Nacional Comum PBLICA
Curricular (BNC), CONSULTA
a rea de Linguagens rene quatroPBLICA
componentes curriculares: Lngua Portuguesa, Lngua Estrangeira Moderna,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Arte e Educao Fsica. Esses componentes articulam-se na medida em que
CONSULTA PBLICA
envolvem experinciasCONSULTA PBLICA
de criao, de produo e de fruioCONSULTA
de linguagens. Ler ePBLICA
produzir uma crnica, assistir a um filme ou a uma apresentao de dana, jogar
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
capoeira, fazer uma escultura ou visitar uma exposio de arte so experincias
CONSULTA PBLICA
de linguagem. CONSULTA
Concebida como forma dePBLICA
ao e interao CONSULTA
no mundo e comoPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
processo de construo de sentidos, a linguagem , portanto, o elo integrador
29
da rea. A utilizao do termo linguagens, no plural, aponta para a abrangncia
CONSULTA PBLICA
do aprendizado CONSULTA
na rea, que recobre noPBLICA CONSULTA
apenas a linguagem verbal, mas asPBLICA
CONSULTA PBLICA
linguagens CONSULTA
musical, visual PBLICA
e corporal. A integrao CONSULTA
dos quatro componentes emPBLICA
uma rea tambm busca romper com uma lgica de organizao escolar que
CONSULTA PBLICA
refora CONSULTA
certa dissociao PBLICA
e hierarquia entre as linguagens, CONSULTA
considerando que,PBLICA
CONSULTA PBLICA
na vida CONSULTA
social, os sentidos PBLICA
de textos, objetos CONSULTA
e obras so construdos a partir daPBLICA
articulao de vrios recursos expressivos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A vida em sociedade requer que os sujeitos se apropriem dos sistemas de
representao e de repertrios historicamente construdos. Assim, cabe rea
CONSULTA PBLICA
de Linguagens CONSULTA
uma importante PBLICA
tarefa da Educao Bsica,CONSULTA
que transversal aPBLICA
CONSULTA
todosPBLICA
os componentes:CONSULTA
garantir o domnio da PBLICA CONSULTA
escrita, que envolve a alfabetizao,PBLICA
entendida como compreenso do sistema de escrita alfabtico-ortogrfico, e o
CONSULTA PBLICA
domnio CONSULTA
progressivo das PBLICA
convenes da escrita, para ler eCONSULTA
produzir textos emPBLICA
CONSULTA PBLICA
diferentes situaes deCONSULTA
comunicao. A tarefaPBLICA
do letramento,CONSULTA
que diz respeito PBLICA
condio de participar das mais diversas prticas sociais permeadas pela escrita,
CONSULTA PBLICA
abrange a construoCONSULTA
de saberes mltiplos PBLICA
que permitam CONSULTA
aos/s estudantesPBLICA
CONSULTA PBLICA
atuarem nas modernas CONSULTA PBLICA
sociedades tecnolgicas, CONSULTA
cada vez mais complexasPBLICA
tambm em relao s suas formas de comunicao. Essa atuao requer
CONSULTA PBLICA
autonomia de leitura CONSULTA
nos diversos camposPBLICA CONSULTA
e suportes e preparo para produzirPBLICA
CONSULTA
textosPBLICA CONSULTA
em diferentes modalidades PBLICA
e adequados CONSULTA
aos propsitos e s situaes dePBLICA
comunicao em que os sujeitos se engajam.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
As prticas de compreenso e de produo de texto so constitutivas da
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
experincia de aprender e, portanto, presentes em todas as reas. Por isso,
CONSULTA
cabePBLICA CONSULTA
rea de Linguagens PBLICA
assegurar o direito formao CONSULTA
de sujeitos leitores ePBLICA
CONSULTA PBLICA
produtores CONSULTA
de textos que PBLICA
transitem com confiana CONSULTA
pelas formas de registro dosPBLICA
diversos componentes curriculares, salvaguardando suas singularidades, e pelas
CONSULTA PBLICA
prticas de linguagemCONSULTA
que se do no espao PBLICA
escolar, tais como:CONSULTA
participar em umPBLICA
CONSULTA
debatePBLICA CONSULTA
sobre transgnicos, PBLICA
opinar criticamente CONSULTA
sobre um documentrio ou umaPBLICA
pintura, interagir com hipertextos da Web, buscar solues para um problema
CONSULTA PBLICA
ambiental CONSULTA
no seu entorno, PBLICA
dentre outras e inmeras CONSULTA PBLICA
possibilidades.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
tambm importante tarefa da rea a garantia do direito de experimentar, criar, fruir
CONSULTA PBLICA
e usufruir da vivncia deCONSULTA PBLICA
diferentes manifestaes artsticas, CONSULTA
literrias e corporais,PBLICA
CONSULTA PBLICA
possibilitando CONSULTA
o encontro PBLICA
com nossa diversidade lingustica eCONSULTA
cultural e ampliandoPBLICA
a relao dos sujeitos com as culturas locais e universais. O trabalho reflexivo com
CONSULTA PBLICA
as diversas situaesCONSULTA
de leitura, produo, PBLICA
criao e fruio CONSULTA
busca promover aPBLICA
CONSULTA PBLICA
compreenso CONSULTA
de que h PBLICA
diferentes percepes, representaes CONSULTA
e entendimentosPBLICA
sobre a realidade, que incluem relaes de poder, valores, responsabilidades,
CONSULTA PBLICA
interesses CONSULTA
pessoais e institucionais PBLICA
configurados CONSULTA
pelas linguagens, possibilitando,PBLICA
CONSULTA
assim,PBLICA
a reflexo sobre CONSULTA PBLICA
o que estamos vivenciando CONSULTA
para questionar, experimentarPBLICA
30
de outro modo, expressar, escolher, negociar de maneira mais confiante.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
A participao CONSULTA
em um mundo PBLICA
ampliado pelo acesso s tecnologiasCONSULTA
contemporneas,PBLICA
as caractersticas multiculturais do Brasil e os contatos crescentes com pessoas
CONSULTA PBLICA
de outras formaesCONSULTA PBLICA requer
socioculturais e nacionalidades CONSULTA conhecimentoPBLICA
CONSULTA PBLICA
de diferentes idiomas.CONSULTA PBLICA
Cabe rea de Linguagens oferecerCONSULTA
oportunidades dePBLICA
vivncias significativas com culturas e lnguas adicionais e conhecimentos
CONSULTA PBLICA
necessrios, para queCONSULTA PBLICA
os/as estudantes possam se envolver CONSULTA
em interaes comPBLICA
CONSULTA
textosPBLICA CONSULTA
em outra(s) lngua(s) e, gradativamente,PBLICA
integrar-se em CONSULTA
realidades marcadasPBLICA
pelo plurilinguismo e pela diversidade.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICAdeCONSULTA
Os conhecimentos PBLICA
cada componente curricular da rea CONSULTA
de Linguagens seroPBLICA
abordados, a partir de sua relevncia para a expresso e a interao entre
CONSULTA PBLICA
sujeitos. A teorizao eCONSULTA
a reflexo crtica emPBLICA CONSULTA
torno e a partir desses conhecimentosPBLICA
CONSULTA PBLICA
so realizadas CONSULTA
no como fim, mas comoPBLICA
meio para umaCONSULTA compreenso maisPBLICA
aprofundada dos modos de se expressar e de participar no mundo e estaro
CONSULTA PBLICA
presentes CONSULTA
nas diferentes etapas da EducaoPBLICA
Bsica, comCONSULTA
diferentes graus dePBLICA
CONSULTA PBLICA
complexidade CONSULTA
e elaborao, levando-se em PBLICA
conta cada contexto CONSULTA
de atuao. PBLICA
CONSULTA PBLICA
Os critrios que definemCONSULTA PBLICAdaCONSULTA
a progresso do conhecimento rea de LinguagensPBLICA
CONSULTA PBLICA
nas diferentes etapasCONSULTA PBLICA
da escolarizao resultam, assim, CONSULTA
da relao entre osPBLICA
textos ou elementos pertinentes s linguagens da Arte e da Educao Fsica
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e as caractersticas e contextos de atuao dos sujeitos da Educao Bsica:
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de esferas sociais mais familiares para as menos familiares; de temticas mais
CONSULTA PBLICA
cotidianas para as maisCONSULTA PBLICA
raras; de gneros mais CONSULTA
corriqueiros aos menos frequentes;PBLICA
CONSULTA PBLICA
de elementos CONSULTA
mais simples PBLICA
aos mais complexos; CONSULTA
da variao na complexidadePBLICA
com que as experincias so vividas pelos sujeitos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O trabalho com cada um dos componentes curriculares que compem a rea
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
deve, portanto, possibilitar a compreenso do mundo em que vivemos com vistas
CONSULTA PBLICA
a acolher CONSULTA
a pluralidade e a dinamicidadePBLICA CONSULTA
das prticas lingusticas, artsticas ePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
culturais. Determinadas problemticas do mundo contemporneo e alguns temas
so particularmente relevantes, para construir a relao dos conhecimentos,
CONSULTA PBLICA
na rea CONSULTA
de Linguagens, com a participaoPBLICA
cidad, tais CONSULTA
como: identidades ePBLICA
CONSULTA PBLICAmodos
interculturalidades, CONSULTA PBLICA
e processos de subjetivao, CONSULTA
tecnologias de informaoPBLICA
e comunicao, cincias, culturas e patrimnio, relaes tnico-raciais, ambiente
CONSULTA PBLICAlazer
e sustentabilidade, CONSULTA
e trabalho. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS GERAIS DA REA DE LINGUAGENS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA 31
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A rea de Linguagens visa a assegurar uma formao que possibilite ao/
estudante:
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
interagir com prticas de linguagem em diferentes modalidades,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
na perspectiva de sua recepo e produo, de modo a ampliar,
CONSULTA PBLICA
gradativamente,CONSULTA PBLICA
o repertrio de gneros CONSULTA
e de recursos comunicativos e PBLICA
expressivos;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
reconhecer asCONSULTA
condies de produoPBLICA
das prticasCONSULTA
de linguagens PBLICA
(quem, o qu, por quem, para qu, para quem, em que suporte, modo
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de circulao), materializadas na oralidade, na escrita, nas linguagens
CONSULTA PBLICA
artsticas e naCONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
cultura corporal do movimento;
CONSULTA PBLICA
refletir sobre CONSULTA
os usos das linguagens PBLICA CONSULTA
e os efeitos de sentido de PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
diferentes recursos PBLICA
expressivos, levando em conta asCONSULTA
condies de PBLICA
recepo e produo;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
compreenderCONSULTA PBLICA
a diversidade de manifestaes CONSULTA
lingusticas, artsticas PBLICA
e de prticas corporais como construes sociais e culturais,
CONSULTA PBLICA
relacionando-asCONSULTA
com ideologias ePBLICA
relaes de poder;CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
interagir com o outro, usando expedientes comunicativos e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
expressivos nas diversas prticas sociais de modo crtico, autoral e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
criativo;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
reconhecer a dimenso potica e esttica como constitutiva das
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
linguagens, apreciando a cultura, a arte e a lngua como patrimnios.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA A REA CONSULTA
DE LINGUAGENS PBLICA CONSULTA NO ENSINOPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
FUNDAMENTAL
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
O trabalho CONSULTA
com as crianas nos anos iniciaisPBLICA CONSULTA
do Ensino Fundamental precisa levarPBLICA
em conta o carter histrico do desenvolvimento humano. Por isso, a escolarizao
CONSULTA
nessePBLICA
perodo deve dar CONSULTA
continuidade ao que PBLICA CONSULTA
se construiu na Educao Infantil,PBLICA
CONSULTA PBLICA
considerando CONSULTA
as culturas PBLICA
infantis tradicionais CONSULTA
e contemporneas, as brincadeirasPBLICA
da tradio oral e as situaes ldicas de aprendizagem. Nesse momento da
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
escolarizao, o desenvolvimento das linguagens permite s crianas a vivncia
CONSULTA PBLICA
de situaes CONSULTA
e contextos para compreenderPBLICA CONSULTA
e reconstruir suas aes e express-PBLICA
32
las, descrev-las, bem como planej-las, habilidades necessrias para novas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
aprendizagens.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nos anos iniciais, as crianas desenvolvem e consolidam o processo de
CONSULTA PBLICA
percepo, CONSULTA
de entendimento PBLICAbase
e de representao, CONSULTA
importante paraPBLICA
CONSULTA PBLICA
compreender CONSULTA
a natureza PBLICA CONSULTA
do sistema alfabtico-ortogrfico de escrita e dePBLICA
outros sistemas de registro, como os signos matemticos, os registros artsticos,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
cartogrficos e cientficos, dentre outros. Tendo em vista que a criana j participa
CONSULTA PBLICA
de interaes CONSULTA
que envolvem PBLICA
os usos de escrita, oralidade, CONSULTA
espao, tempo, som,PBLICA
silncio, expresses e movimentos, nessa etapa, busca-se o desenvolvimento das
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
prticas de ler, escrever, falar, ouvir, movimentar-se e expressar-se artisticamente
CONSULTA PBLICA
em situaes CONSULTA
diferentes das familiares e em PBLICA CONSULTA
espaos formais de interao. PorPBLICA
isso, o trabalho em sala de aula, na quadra ou no ptio e em outros espaos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que perfazem o ambiente escolar, se organiza em torno do uso e do contato com
CONSULTA PBLICA
elementos prprios paraCONSULTA
a idade e o contextoPBLICA
de formao, CONSULTA
trabalhando aquelesPBLICA
que a criana j conhece, mas tambm ampliando o repertrio com outros
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
elementos que circulam nas esferas literria, artstica, de prticas corporais de
CONSULTA PBLICA
movimento, cientfica eCONSULTA
miditica. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Um objetivo de aprendizagem que assume centralidade, nessa etapa inicial,
CONSULTA PBLICA
a apropriao CONSULTA
do sistema PBLICA
de escrita alfabtica CONSULTA
e da norma ortogrfica, quePBLICA
contempla o conhecimento das letras do alfabeto, a compreenso dos princpios
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de funcionamento do sistema e o domnio das correspondncias entre letras
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ou grupos de letras e seu valor sonoro. Essa aprendizagem se d de modo
CONSULTA PBLICA
simultneo CONSULTA
e articulado aprendizagem PBLICA
da leitura e da CONSULTA
produo de textos.PBLICA
CONSULTA PBLICA ao
Concomitantemente CONSULTA PBLICA
processo de alfabetizao, CONSULTA
a literatura, as artes, asPBLICA
prticas corporais compem o conjunto de linguagens imprescindveis para a
CONSULTA PBLICA
formao CONSULTA
esttica, sensvel, PBLICA
tica, afetiva da criana. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Espera-se que, ao final do terceiro ano do Ensino Fundamental , as aprendizagens
CONSULTA PBLICA
relacionadas CONSULTA
apropriao do sistema PBLICA CONSULTA
de escrita alfabtica tenham sidoPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
consolidadas, pois o xito da trajetria acadmica dos/as estudantes depende
da participao em situaes de leitura e produo de textos, durante todo o
CONSULTA PBLICA
percurso CONSULTA
escolar. A progresso PBLICA
do conhecimento no 4 e noCONSULTA
5 ano do EnsinoPBLICA
CONSULTA PBLICA
Fundamental CONSULTA
se d com a consolidao PBLICA
das aprendizagens CONSULTA
anteriores, com aPBLICA
ampliao das prticas de linguagem e da experincia esttica e intercultural,
CONSULTA PBLICA
considerando CONSULTA
os interesses PBLICA
e as expectativas CONSULTA
dos/as estudantes, mas tambm oPBLICA
CONSULTA PBLICA
que ainda CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
precisam aprender.
CONSULTA PBLICA
Nos anos CONSULTA
finais do Ensino PBLICA
Fundamental , os/as estudantes CONSULTA
se encontram diantePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de mudanas significativas decorrentes da passagem da infncia para a
33
juventude, de desafios escolares de maior complexidade (pensamento algbrico,
CONSULTA PBLICA
categorizaes mais CONSULTA
sofisticadas) e da PBLICA
participao emCONSULTA
novos campos dePBLICA
CONSULTA PBLICA
atuao. Isso requer CONSULTA
uma leitura de mundo PBLICA
mais abrangente CONSULTA
e o contato comPBLICA
gneros textuais acadmicos, que circulam em esferas da vida social nas quais
CONSULTA PBLICA
o jovem CONSULTA
comea a transitar. PBLICA
A contribuio da rea para essaCONSULTA
etapa requer novasPBLICA
CONSULTA PBLICA
mediaes CONSULTA
e o aprofundamento em novosPBLICA CONSULTA
letramentos. importante considerarPBLICA
as culturas juvenis, bem como o contato com as expresses literrias, artsticas e
CONSULTA PBLICA
corporais CONSULTA
mais complexas, PBLICA
ampliando o repertrio de obras eCONSULTA
autoresconhecidosPBLICA
CONSULTA
e de PBLICA CONSULTA
vivncias significativas PBLICA
com outras lnguas e culturas. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
A progresso resulta CONSULTA
tambm da reflexoPBLICAcrtica sobre osCONSULTA
aspectos formais ePBLICA
CONSULTA
sobrePBLICA
as convenes CONSULTA PBLICA
da escrita, sobre os elementos CONSULTA
cannicos e no cannicosPBLICA
das linguagens artsticas, sobre a variedade de experincias de inveno e
CONSULTA PBLICA
criao, CONSULTA
assim como sobre a complexidadePBLICA
das experincias CONSULTA
corporais. O intuitoPBLICA
CONSULTA PBLICA
favorecer uma maior CONSULTA PBLICA
fluncia e compreenso na leitura, CONSULTA
produo, criao ePBLICA
fruio desses elementos e o gradativo domnio de atividades de planejamento,
CONSULTA PBLICA
reviso CONSULTA
e produo, tendo PBLICA
em vista os contextos CONSULTA
de circulao dos sujeitos daPBLICA
CONSULTA PBLICA
Educao Bsica. CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
No contexto CONSULTA
da unidocncia, nas etapasPBLICA CONSULTA
iniciais da Educao Bsica, cabePBLICA
CONSULTA
ao/ PBLICA CONSULTA
professor/a promover a integralizaoPBLICA
e estabelecer CONSULTA
as relaes entre osPBLICA
conhecimentos advindos das diferentes reas e dos diferentes componentes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
curriculares, realizando snteses, apresentando, retomando, articulando
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conhecimentos e contando com repertrios comuns construdos diariamente com
CONSULTA PBLICA
o mesmo CONSULTA
grupo. A pluridocncia, PBLICA
que caracteriza a segundaCONSULTA
etapa do EnsinoPBLICA
CONSULTA PBLICA
Fundamental , permiteCONSULTA PBLICA
uma maior especializao, mas colocaCONSULTA
aos/s estudantes oPBLICA
desafio de estabelecerem dilogos entre os diferentes componentes curriculares.
CONSULTA PBLICA
A fragmentao CONSULTA
dos conhecimentos e umaPBLICA
hierarquizao CONSULTA
entre as linguagens,PBLICA
CONSULTA PBLICA
associados a menor CONSULTA
tempo de convivncia PBLICA CONSULTA
dos/as professores/as com os/asPBLICA
estudantes , requer maior articulao entre os/as docentes e entre as aes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
interdisciplinares.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS GERAIS DA REA DE LINGUAGENS NO ENSINO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
FUNDAMENTAL
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A rea de Linguagens no Ensino Fundamental , tendo por base os conhecimentos
CONSULTA PBLICA
historicamente CONSULTA
construdos PBLICA
de seus componentes CONSULTA
curriculares, visa a umaPBLICA
CONSULTA PBLICA
formao CONSULTA
que possibilite ao/ estudante: PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
reconhecer e CONSULTA
compreender o uso PBLICA CONSULTA
de outra(s) lngua(s), assim como PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
valorizar a(s) diversa(s) cultura(s); PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
A atual CONSULTA
situao escolar e curricular do PBLICA CONSULTA
Ensino Mdio evidencia, alm disso,PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
certos desafios a serem enfrentados tambm pela rea de Linguagens, tais
como: o tecnicismo; a teorizao dissociada da prtica; a progresso curricular
CONSULTA
linear,PBLICA CONSULTA
rgida e artificial (baseada em listas PBLICA
de contedos);CONSULTA
a fragmentao naPBLICA
CONSULTA PBLICA
abordagem do ensino;CONSULTA
o distanciamento da PBLICA
realidade social CONSULTA
dos/as estudantes;PBLICA
a excluso ou o uso apenas instrumental das tecnologias digitais. Nessa etapa,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
como nas etapas anteriores de escolarizao, a abordagem curricular precisa
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
relacionar conhecimento e vida, contemplando as realidades dos/as estudantes
CONSULTA PBLICA
e valorizando CONSULTA
a diversidade social. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Quanto progresso dos conhecimentos no Ensino Mdio, levando sempre em
CONSULTA
contaPBLICA CONSULTA
que esta a etapa PBLICA
final da Educao CONSULTA
Bsica, as reflexes lingusticasPBLICA
e estticas devem ser adensadas, bem como devero estar mais presentes a
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
teorizao, que poder envolver, inclusive, um exerccio mais profundo de anlise
CONSULTA PBLICA(porCONSULTA
e de categorizao PBLICA
exemplo, de elementos CONSULTA
discursivos, textuais e gramaticais,PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
dos movimentos artsticos e literrios, da fisiologia e das prticas corporais).
Contudo, a teorizao no deve ser utilizada de maneira vazia, como um fim em
CONSULTA PBLICA
si mesmo, CONSULTA
mas como meio PBLICA
para uma compreenso CONSULTA
mais aprofundada dos modosPBLICA
CONSULTA
de sePBLICA CONSULTA
expressar e participar no mundo. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
Nessa PBLICA CONSULTA
etapa da Educao PBLICA
Bsica, portanto, a histria e os CONSULTA
saberes acumuladosPBLICA
das artes e da literatura, especialmente considerando a relao entre as culturas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
juvenis e adultas, os estudos sistmicos da lngua, as vivncias da cultura corporal
CONSULTA PBLICA
de movimentos, CONSULTA
os estudos PBLICA
do multilinguismo CONSULTA
e da transculturalidade so, porPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
exemplo, conhecimentos que podem auxiliar na apropriao de diferentes prticas
36
de linguagem e na ampliao de capacidades de leitura e de produo de textos,
CONSULTA PBLICA
construindo CONSULTA
possibilidades de aes sociais.PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS GERAIS DA REA DE LINGUAGENS NO ENSINO
CONSULTA
MDIO PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A rea de Linguagens, tendo por base os conhecimentos historicamente
CONSULTA PBLICA
construdos CONSULTA
de seus componentes PBLICA
curriculares CONSULTA
e o foco nas dimenses que apontaPBLICA
CONSULTA
para PBLICA
o Ensino Mdio, CONSULTA PBLICA
visa a assegurar, nessa ltima etapa da CONSULTA
Educao Bsica,PBLICA
uma formao que possibilite ao/ estudante:
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
interagir em debates que envolvam a coletividade e a discusso
dos interesses relativos cidadania e pluralidade, de modo a
CONSULTA PBLICA CONSULTA
desenvolver, gradativamente, PBLICA
a atuao crtica nos CONSULTA
processos de PBLICA
CONSULTA PBLICA
construo daCONSULTA
realidade social; PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
apropriar-se doCONSULTA
patrimnio cultural,PBLICA
compreendendo CONSULTA
a diversidade dasPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
culturas brasileiras e estrangeiras,PBLICA CONSULTA
bem como o processo de disputas e PBLICA
de legitimao de culturas que acontece, fundamentalmente, pela via
CONSULTA PBLICA
da linguagem;CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA 37
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
produzir conhecimento, dominando recursos de linguagem que
CONSULTA PBLICA CONSULTA
favoream o levantamento PBLICA
e a organizao de dadosCONSULTA
das realidades PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
humanas e o debate PBLICA CONSULTA PBLICA
sobre essas realidades;
CONSULTA PBLICA
No eixo CONSULTA
oralidade, quatro PBLICA
dimenses se destacam: CONSULTA
1) produo e compreensoPBLICA
CONSULTA PBLICA
de gneros orais, em CONSULTA
articulao com textos PBLICA CONSULTA
escritos, considerando-se aspectosPBLICA
relativos ao planejamento e avaliao das situaes de interao; 2) relaes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
entre fala e escrita, levando-se em conta o modo como as duas modalidades se
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
articulam nas prticas de linguagem, as semelhanas e as diferenas entre modos
CONSULTA PBLICA
de falar e de registrarCONSULTA PBLICA
o escrito e os aspectos CONSULTA
sociodiscursivos, composicionais ePBLICA
CONSULTA PBLICA
lingusticos; CONSULTA
3) oralizao do texto escrito, PBLICA
considerando-seCONSULTA
as situaes sociaisPBLICA
em que tal tipo de atividade acontece e os aspectos multimodais dos textos;
CONSULTA PBLICA
4) valorizao CONSULTA
dos textos PBLICA
de tradio oral, levando-se em CONSULTA
considerao aPBLICA
CONSULTA PBLICA
importncia CONSULTA
das reflexes PBLICA
relativas aos sentidos CONSULTA
e s prticas sociais em que taisPBLICA
textos surgem e se perpetuam. A progresso dos conhecimentos relacionados
CONSULTA PBLICA
a essas dimenses, ao CONSULTA
longo das etapas de PBLICA
escolarizao CONSULTA
est organizada, nosPBLICA
CONSULTA PBLICA
objetivos CONSULTA
de aprendizagem PBLICA
de Lngua Portuguesa, segundoCONSULTA
a familiaridade dos/PBLICA
as estudantes com determinadas prticas, para a incluso de outras menos
CONSULTA PBLICA
familiares, CONSULTA
abordando-se, PBLICA
na etapa inicial da CONSULTA
Educao Bsica, desde situaesPBLICA
CONSULTA
mais PBLICA
privadas de uso CONSULTA PBLICA de
da oralidade at o desenvolvimento CONSULTA
modos de agir emPBLICA
situaes mais pblicas: interaes entre os colegas de turma ou com colegas de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
outras turmas, apresentaes para a comunidade escolar e interaes em outras
CONSULTA PBLICA
esferas sociais. CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
Em PBLICA
relao ao eixo CONSULTA PBLICA
leitura, consideram-se CONSULTA
as seguintes dimenses: 1)PBLICA
CONSULTA PBLICA
compreenso CONSULTA
de textos PBLICA
lidos e reflexes sobre CONSULTA
as suas finalidades e os contextosPBLICA
39
em que foram produzidos (autor, poca, lugar, modos de circulao, dentre
CONSULTA PBLICA
outros); CONSULTA
2) desenvolvimento das habilidadesPBLICA
e estratgias deCONSULTA
leitura necessriasPBLICA
CONSULTA PBLICA
compreenso dos CONSULTA PBLICA
textos (antecipar sentidos, CONSULTA
ativar conhecimentos prvios,PBLICA
localizar informaes explcitas, elaborar inferncias, apreender sentidos globais
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
do texto, reconhecer tema, estabelecer relaes de intertextualidade etc.); 3)
CONSULTA PBLICA
compreenso CONSULTA
de textos, considerando-se os PBLICA CONSULTA
efeitos de sentido provocados peloPBLICA
uso de recursos lingusticos; 4) ampliao do vocabulrio, a partir do contato com
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
textos e obras de referncia, dentre outras possibilidades; 5) reconhecimento de
CONSULTA
planosPBLICA
enunciativos e CONSULTA PBLICA
da polifonia, identificando-se CONSULTA
as diferentes vozes presentesPBLICA
nos textos; 6) reflexes relativas s temticas tratadas nos textos. A progresso
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
dos conhecimentos relacionados ao eixo leitura estabelecida, considerando-
CONSULTA
se aPBLICA CONSULTA
participao dos/as estudantes emPBLICA CONSULTA
eventos de leitura compartilhada,PBLICA
exercitando-se a compreenso por meio da escuta e da experincia de leitura
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
silenciosa, da leitura de textos integrais e autnticos em todas as etapas da
CONSULTA PBLICA
Educao Bsica, bemCONSULTA
como a compreensoPBLICA CONSULTA
da construo tipolgica dos gnerosPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
(o narrar, o argumentar, o expor, o instruir, o relatar). Considera-se, ainda, o grau de
complexidade dos textos, que requer estratgias de leitura diferenciadas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Durante toda a Educao Bsica, deve-se favorecer a formao literria, de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
modo a garantir a continuidade do letramento literrio, iniciado na Educao
CONSULTA PBLICA
Infantil. CONSULTA
Esse tipo de letramento entendidoPBLICA
como o processo CONSULTA
de apropriao daPBLICA
literatura como linguagem que oferece uma experincia esttica, bem como a
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ampliao gradativa das referncias culturais compartilhadas nas comunidades
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de leitores que se constituem na escola. importante ressaltar que o processo de
CONSULTA PBLICA
letramento que se fazCONSULTA
por meio de textos PBLICA CONSULTA
literrios compreende uma dimensoPBLICA
CONSULTA PBLICA
diferenciada CONSULTA
do uso social da escrita, sendoPBLICA
necessrio umCONSULTA
trabalho especialPBLICA
para assegurar seu efetivo domnio. Pela literatura, constituem-se subjetividades,
CONSULTA PBLICA
expressam-se CONSULTA
sentimentos, desejos, emoes PBLICA
de um modoCONSULTA
particular, com usoPBLICA
CONSULTA PBLICA
diversificado CONSULTA
de recursos PBLICA
expressivos e estticos. CONSULTA
Nesse processo, a formaoPBLICA
de leitores literrios envolve reflexo sobre a linguagem, o que implica o
CONSULTA PBLICA
reconhecimento CONSULTA
de procedimentos PBLICA
de elaborao CONSULTA
textual e certa conscincia dasPBLICA
CONSULTA PBLICA
escolhas CONSULTA
estticas envolvidas na construo PBLICA
dos textos. CONSULTA PBLICA
CONSULTA
Com PBLICA CONSULTA
relao ao eixo escrita, os objetivos dePBLICA
aprendizagem de CONSULTA
Lngua PortuguesaPBLICA
CONSULTA PBLICA
envolvem: CONSULTA
1) reflexes sobre PBLICA
as situaes sociais CONSULTA
em que se escrevem textos, para oPBLICA
desenvolvimento da valorizao da escrita e a ampliao de conhecimentos sobre
CONSULTA PBLICA
as prticas de linguagemCONSULTA
nas quais a escrita PBLICA
est presente;CONSULTA
2) desenvolvimentoPBLICA
CONSULTA PBLICA
de estratgias CONSULTA
de planejamento, PBLICA
reescrita, CONSULTA
reviso e avaliao dos textos,PBLICA
considerando-se a sua adequao s variedades lingusticas; 3) reflexes
CONSULTA
sobrePBLICA
os gneros textuaisCONSULTA PBLICA
adotados nas situaes CONSULTA
de escrita, considerando-sePBLICA
CONSULTA PBLICA
os aspectos CONSULTA
sociodiscursivos, PBLICA
temticos, composicionais CONSULTA
e estilsticos; 4) reflexesPBLICA
40
sobre os recursos lingusticos empregados nos textos, considerando-se as
CONSULTA PBLICA
convenes da escritaCONSULTA PBLICA
e as estratgias discursivas CONSULTA
planejadas em funo dasPBLICA
CONSULTA PBLICA
finalidades pretendidas.CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
A progresso CONSULTA
dos conhecimentos PBLICA
relacionados a esse CONSULTA
eixo, ao longo daPBLICA
CONSULTA PBLICA
Educao CONSULTA
Bsica, envolve, PBLICA
desde a possibilidade CONSULTA
de as crianas ditarem textosPBLICA
aos adultos, quando ainda no sabem escrev-los autonomamente, at a escrita
CONSULTA PBLICA
de textos autorais. ParaCONSULTA PBLICA
definir essa progresso, CONSULTA
foram adotados os seguintesPBLICA
CONSULTA PBLICA
critrios: a adequaoCONSULTA PBLICA
dos gneros e seus construtos CONSULTA
tipolgicos s faixas etrias;PBLICA
as possibilidades de realizao de prticas de escrita nos diferentes campos
CONSULTA PBLICA
de atuao nos quaisCONSULTA
esto organizados PBLICA CONSULTA
os objetivos de Lngua Portuguesa; aPBLICA
CONSULTA PBLICA
possibilidade CONSULTA
de articulao entre leitura, PBLICA
produo de textos CONSULTA
e oralidade, porPBLICA
meio de recontos, escrita e reescrita de textos e da produo de textos escritos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
a partir do contato, da anlise e da reflexo sobre o gnero pretendido; as
CONSULTA PBLICA
exigncias CONSULTA
relativas aos aspectos normativos,PBLICA CONSULTAosPBLICA
para que, progressivamente,
aprendizes se apropriem das convenes da Lngua Portuguesa.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
O eixoPBLICA CONSULTA
anlise lingustica perpassa todosPBLICA
os demais, em CONSULTA
diferentes nveis, dePBLICA
acordo com a etapa da escolaridade. No ciclo de alfabetizao, ganha destaque
CONSULTA PBLICA
a compreenso CONSULTA
e o domnio PBLICA CONSULTA
do sistema alfabtico/ortogrfico e, medida que sePBLICA
CONSULTA
avanaPBLICA
na escolaridade, CONSULTA
a reflexo sobre os PBLICA CONSULTA
recursos lingusticos que envolvemPBLICA
as prticas de leitura, escrita e oralidade vai se aprofundando, a partir da anlise
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de elementos presentes nos textos, incluindo aspectos relativos normatividade
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
em diferentes situaes formais de uso da lngua. Destacam-se, segundo essa
CONSULTA PBLICA
perspectiva, CONSULTA
a reflexo PBLICA
acerca da materialidade do textoCONSULTA
(seleo lexical,PBLICA
CONSULTA PBLICA
recursos CONSULTA
morfossintticos, PBLICAdentre
sinais grficos, diagramao, CONSULTA
outros aspectos)PBLICA
e a apropriao de estratgias de explorao dos elementos constitutivos da
CONSULTA PBLICA
textualidade (unidadeCONSULTA
e progresso temtica, PBLICA CONSULTA
articulao entre partes, modos dePBLICA
CONSULTA PBLICA
composio CONSULTA
tipolgica, intertextualidade ePBLICA CONSULTA
polifonia, argumentatividade, planosPBLICA
enunciativos, relaes entre recursos de coeso e coerncia, dentre outros).
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Considera-se a lngua como um polissistema que agrega mltiplas variedades,
conforme a situao social de uso da oralidade, da leitura e da escrita. A conscincia
CONSULTA PBLICA
da variao CONSULTA
e das mudanas da lngua e aPBLICA
valorizao de CONSULTA
todas as variedadesPBLICA
CONSULTA
comoPBLICA
possuidoras de umaCONSULTA
gramtica eficaz e PBLICA CONSULTA
legtima so, portanto, determinantesPBLICA
para a forma de conduo do trabalho voltado para os conhecimentos lingusticos
CONSULTA
pelo/aPBLICA
professor/a. A CONSULTA PBLICA
valorizao das diferentes variedadesCONSULTA
da lngua implica aPBLICA
CONSULTA PBLICA
valorizao CONSULTA
das diferentes PBLICA CONSULTA PBLICA
identidades sociais.
CONSULTA PBLICA
A abordagem CONSULTA
de categorias gramaticais PBLICA CONSULTA
(fonticas/fonolgicas, morfolgicas,PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
sintticas, morfossintticas) e de convenes da escrita (concordncia, regncia,
41
ortografia, pontuao, acentuao etc.) deve vir a servio da compreenso
CONSULTA
oral ePBLICA CONSULTA
escrita e da produo PBLICA
oral e escrita, CONSULTA
e no o contrrio. Dessa forma, osPBLICA
CONSULTA PBLICA
aspectos lingusticos CONSULTA
abordados em atividadesPBLICA de leitura,CONSULTA
escrita e oralidadePBLICA
podem ampliar os conhecimentos dos/as estudantes em relao a variedades
CONSULTA PBLICA
que eles/as CONSULTA
no dominam PBLICA
ainda, sem desqualificar CONSULTA
as variedades de origem.PBLICA
CONSULTA PBLICA
Conforme o avano CONSULTA PBLICA
na escolaridade, esperado CONSULTA
um aumento gradativo doPBLICA
nvel de sistematizao e de utilizao de categorias gramaticais, sempre na
CONSULTA PBLICA
perspectiva CONSULTA
do USO-REFLEXO-USO, PBLICA
e no, vale repetir, daCONSULTA
acumulao de umPBLICA
CONSULTA
rol dePBLICA CONSULTA
contedos desconectados PBLICA
das prticas sociodiscursivasCONSULTA
da linguagem. PBLICA
CONSULTA PBLICA
Consonante CONSULTA
a uma concepo de lnguaPBLICA
como forma deCONSULTA
interao entre osPBLICA
CONSULTA PBLICA
sujeitos, a organizao CONSULTA PBLICAdoCONSULTA
dos objetivos de aprendizagem componente LnguaPBLICA
Portuguesa considera, alm das prticas de linguagem, os campos de atuao
CONSULTA PBLICA
nos quais CONSULTA
elas se realizam. A proposio dePBLICA
campos de atuaoCONSULTAaponta para aPBLICA
CONSULTA PBLICA
importncia CONSULTA
da contextualizao PBLICA
do conhecimento CONSULTA
escolar. So seis os campos dePBLICA
atuao, a partir dos quais os objetivos de aprendizagem de Lngua Portuguesa
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
so apresentados:
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
prticas da vida cotidiana campo de atuao que diz respeito
CONSULTA PBLICAparticipao emCONSULTA PBLICA
situaes de leitura/escuta, produoCONSULTA
oral/escrita, PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
prprias de atividades do dia-a-dia,PBLICA CONSULTA PBLICA
no espao domstico/familiar,
escolar, cultural, profissional que crianas, jovens e adultos vivenciam;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
prticas artstico-literrias campo de atuao que diz respeito
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
na criao e fruio de produes PBLICA CONSULTA
literrias, representativas da PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
diversidade cultural PBLICA
e lingustica, que CONSULTA
favoream experincias estticas; PBLICA
LILP1FOA005.Reconhecer a funo dos itens de uma enumerao em textos instrucionais, utilizando-os para executar aes.
LILP1FOA009.Recontar textos conhecidos, respeitando a estrutura do gnero (contos de fadas, contos de repetio, entre outros);
LILP1FOA008.Ouvir e recitar poemas, parlendas, trava-lnguas memorizados, respeitando o ritmo, a melodia e a expressividade;
LILP1FOA010.Recontar histrias lidas/contadas por outros, com apoio em livros, revistas e outros suportes;
PRTICAS INVESTIGATIVAS
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer os gneros expositivos e argumentativos, a
linguagem e as prticas relacionadas ao estudo, pesquisa e divulgao cientfica, favorecendo a aprendizagem, dentro e fora da escola.
LILP1FOA020.Formular perguntas para conhecer fenmenos naturais e sociais que cercam o cotidiano;
LILP1FOA021.Localizar informaes em listas, quadros, notas de divulgao cientfica para crianas, lidas pelo professor;
LILP1FOA027. Reconhecer diferentes tipos de letras em diferentes contextos, suportes e gneros textuais;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP1FOA028. Realizar anlise fonolgica de palavras, segmentando-as oralmente em unidades menores (partes de palavras, slabas), identificando rimas, aliteraes,
observando a funo sonora que os fonemas assumem nas palavras, relacionando os elementos sonoros com sua representao escrita;
LILP1FOA029. Reconhecer que as slabas variam quanto sua combinao entre consoantes e vogais (CV, CCV, CVV, CVC, V,VC, VCC, CCVCC) e que as vogais esto
presentes em todas as slabas;
LILP1FOA030. Compreender que alteraes na ordem escrita dos grafemas provocam alteraes na composio da palavra;
LILP1FOA033. Escrever o prprio nome e utiliz-lo como referncia para escrever e ler outras palavras, construindo a correspondncia fonema/ grafema;
LILP1FOA034. Escrever palavras e textos, segundo sua compreenso do sistema alfabtico, ainda que no convencionalmente;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP1FOA035. Reconhecer palavras e frases frequentes em textos, sem a necessidade de decodificao;
LILP1FOA036. Reconhecer palavras em textos, a partir de alguns ndices sonoros e suas correspondncias grficas;
LILP1FOA037. Ler oralmente textos familiares e curtos (ttulos de histrias, manchetes, quadrinhas, entre outros) aps leitura silenciosa;
LILP1FOA038. Dominar correspondncias entre letras ou grupos de letras e o seu valor sonoro, construindo a correspondncia fonema/grafema- grafema/fonema de
modo a ler e escrever palavras e textos;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP1FOA039. Ler, ajustando a pauta sonora ao escrito;
48
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
APROPRIAO DO SISTEMA DE ESCRITA ALFABTICO/ORTOGRFICO E TECNOLOGIAS DA ESCRITA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP1FOA040. Conhecer o uso de variados tipos de letras, de suportes e instrumentos de escrita (papel, lpis/caneta, tela/ teclado);
LILP1FOA041. Manusear adequadamente livros didticos e de literatura e outros suportes frequentes no contexto social;
LILP2FOA043. Relatar, com coerncia, experincias vividas, usando diferentes elementos que marquem a passagem do tempo.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP2FOA044. Posicionar-se, com clareza, sobre um tema do seu cotidiano.
LILP2FOA045. Dialogar com colegas e professores/as, reconhecendo os turnos da fala e o espao pblico escolar, sabendo tomar e manter a palavra no momento
certo.
LILP2FOA046. Reconhecer a finalidade de textos da vida cotidiana como bilhetes, agendas, calendrios, receitas.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP2FOA047. Reconhecer caractersticas de textos instrucionais.
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita na criao e fruio de produes literrias, representativas da diversidade
cultural e lingustica, que favoream experincias estticas.
LILP2FOA049. Ler e apreciar textos literrios tradicionais, da cultura popular, afro-brasileira, africana, indgena e de outros povos, comentando temas e imagens;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
49
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita na criao e fruio de produes literrias, representativas da diversidade
cultural e lingustica, que favoream experincias estticas.
LILP2FOA050. Ouvir canes e histrias, contadas ou lidas, e assistir a apresentaes teatrais, desenvolvendo ateno e interesse;
LILP2FOA051. Recontar contos tradicionais, respeitando a descrio do cenrio, dos personagens, o conflito e o desfecho, usando de modo coerente a sequncia
temporal;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP2FOA052. Recontar o enredo de um filme ou de um desenho que viu, com base na memorizao de cenas;
LILP2FOA053. Reescrever histrias conhecidas, recuperando os diferentes personagens e as aes que se desenvolvem no tempo;
LILP2FOA057. Produzir antologias de poemas infantis por meio de registros do texto selecionado ou de recriao.
PRTICAS POLTICO-CIDADS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita que considera, especialmente, textos das esferas jornalstica, publicitria,
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
poltica, jurdica e reivindicatria, contemplando textos de cunho argumentativo que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
LILP2FOA058. Identificar, em notcias e reportagens de jornais ouvidas ou lidas com apoio do/a professor/a, elementos como o qu, quem, onde, quando e como.
LILP2FOA059. Compreender a estrutura de cartazes e faixas que circulam na escola e no seu entorno e os principais recursos de convencimento neles utilizados.
LILP2FOA060. Escrever cartazes e faixas educativas, usando recursos argumentativos adequados situao comunicativa.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
50
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS INVESTIGATIVAS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, que possibilitem conhecer os gneros expositivos e argumentativos,
a linguagem e as prticas relacionadas ao estudo, pesquisa e divulgao cientfica, favorecendo a aprendizagem dentro e fora da escola.
LILP2FOA062. Localizar informao em quadros e tabelas que apresentam levantamentos ou agrupamentos de itens;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP2FOA063. Compreender enunciados de tarefas escolares, com apoio do professor ou de forma autnoma;
LILP2FOA064. Registrar resultados de pesquisa em udio, vdeo, a partir de relatos construdos com o/a professor/a.
LILP2FOA067. Exercitar a escrita em editores de textos e outros programas oferecidos nas mdias digitais, fazendo uso de diferentes linguagens.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
APROPRIAO DO SISTEMA DE ESCRITA ALFABTICO/ORTOGRFICO E TECNOLOGIAS DA ESCRITA
LILP2FOA069. Reconhecer e utilizar diferentes tipos de letras em diferentes contextos- suportes e gneros textuais;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP2FOA070. Ler palavras com estruturas silbicas diversas, compreendendo regras contextuais que explicam o valor sonoro de grafemas;
51
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
LILP2FOA078. Dominar correspondncias entre letras ou grupos de letras e seu valor sonoro, construindo a correspondncia fonema/grafema- grafema/fonema, de modo a
LILP2FOA080. Manusear adequadamente livros, folhetos, jornais, compreendendo as formas de sequenciao ou organizao em sees;
LILP2FOA079. Utilizar variados tipos de letras, suportes e instrumentos de escrita (papel/ lpis/caneta, tela/teclado);
LILP3FOA082. Relatar, com objetividade, episdios vividos ou conhecidos, respeitando a ordem de apresentao dos fatos, selecionando temas principais e
secundrios;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP3FOA083. Dialogar com colegas e professores, reconhecendo os turnos da fala e o espao pblico escolar, sabendo tomar e manter a palavra no momento certo,
incorporando temas novos ao dilogo;
LILP3FOA084. Produzir, individual e coletivamente, receitas e instrues diversas (montagem de objetos, brincadeiras e jogos etc.).
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita na criao e fruio de produes literrias, representativas da diversidade
cultural e lingustica, que favoream experincias estticas.
LILP3FOA085. Ler, apreciar e refletir sobre textos literrios tradicionais, da cultura popular, afro-brasileira, africana, indgena e de outros povos, comentando temas e
imagens;
LILP3FOA086. Ouvir canes e histrias lidas de maior extenso e assistir a apresentaes teatrais, desenvolvendo ateno e interesse;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP3FOA087. Recontar histrias cumulativas, apropriando-se das caractersticas do texto fonte;
LILP3FOA089. Reconhecer, em textos narrativos, recursos para marcar a fala direta de personagens;
LILP3FOA090. Inferir resposta de uma adivinha lida ou ouvida, a partir de pistas de contedo dadas no texto;
LILP3FOA093. Produzir incio e desfecho para narrativas literrias, utilizando recursos lingusticos apreendidos em histrias lidas e contadas;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP3FOA094. Observar aspectos de variao lingustica, a partir da leitura de causos e letras de msica.
PRTICAS POLTICO-CIDADS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita que considera, especialmente, textos das esferas jornalstica, publicitria,
poltica, jurdica e reivindicatria, contemplando textos de cunho argumentativo que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
LILP3FOA095. Levantar argumentos que ajudem a defender determinado ponto de vista, acerca do tema dos direitos humanos;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP3FOA096. Identificar e compreender argumentos em cartas de reclamao ou de reivindicao, oriundas do universo de sociabilidade das crianas;
LILP3FOA097. Produzir textos voltados organizao da vida escolar, como campanha educativa, em forma de folhetos instrucionais;
LILP3FOA098. Reconhecer e compreender recursos de persuaso e de convencimento que compem os textos publicitrios.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS INVESTIGATIVAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, que possibilitem conhecer os gneros expositivos e argumentativos,
a linguagem e as prticas relacionadas ao estudo, pesquisa e divulgao cientfica, favorecendo a aprendizagem dentro e fora da escola.
LILP3FOA099. Expor trabalhos oralmente e ouvir com ateno a exposio de colegas, percebendo que o tempo de manuteno da fala mais longo nessa situao;
LILP3FOA100. Reconhecer que existem critrios de organizao da informao em textos como fichas informativas, tabelas, verbetes de divulgao cientfica para
crianas;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
54
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS INVESTIGATIVAS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, que possibilitem conhecer os gneros expositivos e argumentativos,
a linguagem e as prticas relacionadas ao estudo, pesquisa e divulgao cientfica, favorecendo a aprendizagem dentro e fora da escola.
LILP3FOA102. Registrar, por meio de cartazes e fichas informativas que conjuguem texto escrito e imagem, os resultados de trabalhos realizados;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP3FOA103. Utilizar os meios digitais para buscar, a partir de palavras-chave, informaes relevantes.
LILP3FOA104. Utilizar recursos de gravao em udio e vdeo para entrevistar professores/as, pais e familiares.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP3FOA105. Produzir textos multimodais perfis, linhas de tempo, portflios - utilizando as ferramentas das mdias digitais que proporcionam o registro, o
apagamento, o armazenamento e o arquivamento de informaes.
LILP3FOA108. Reconhecer e utilizar diferentes tipos de letras em diferentes contextos- suportes e gneros textuais;
LILP3FOA110. Compreender que algumas marcas (acentos) podem modificar a tonicidade das palavras e que a tonicidade nem sempre marcada por acento grfico;
LILP3FOA111. Escrever e ler palavras cujas slabas variam quanto sua combinao entre consoantes e vogais (CV, CCV, CVV, CVC, V,VC, VCC, CCVCC);
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
55
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
APROPRIAO DO SISTEMA DE ESCRITA ALFABTICO/ORTOGRFICO E TECNOLOGIAS DA ESCRITA
LILP3FOA112. Registrar e ler adequadamente palavras com marcas de nasalidade (til, m, n);
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP3FOA113. Perceber que no se escreve do modo como se pronuncia;
LILP3FOA114. Compreender as correspondncias entre letras ou grupos de letras e seu valor sonoro, construindo a correspondncia fonema/grafema- grafema/fonema
de modo a ler e a escrever palavras e textos;
LILP3FOA115. Compreender elementos do texto que marcam suas partes como ttulos, sumrio, texto principal, tpicos;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP3FOA116. Organizar e utilizar a biblioteca da turma, da escola e comunidade.
4 ANO
PRTICAS DA VIDA COTIDIANA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita, prprias de atividades do dia- a -dia, no espao domstico/familiar, escolar, cultural,
profissional que crianas, jovens e adultos vivenciam.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP4FOA117. Relatar, com objetividade, episdios vividos ou conhecidos, respeitando a ordem de apresentao dos fatos, selecionando temas principais e secundrios;
LILP4FOA118. Compreender e utilizar convenes sociais de uso da fala, tais como os padres de tomada de turnos da fala e formas de tratamento que variam de acordo com o
grau de formalidade da situao social;
LILP4FOA128. Apreender sentido de poemas, compreendendo o uso de palavras ou expresses de sentido figurado;
segundo personagem);
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS POLTICO-CIDADS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita que considera especialmente textos das esferas jornalstica, publicitria,
poltica, jurdica e reivindicatria, contemplando textos de cunho argumentativo que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
LILP4FOA130. Levantar argumentos que ajudem a defender determinado ponto de vista, na defesa de direitos;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP4FOA131. Compreender reportagens e outros textos jornalsticos, identificando o tema e quem escreve;
LILP4FOA132. Produzir, coletivamente, sob orientao do professor/a, cartas abertas, usando recursos argumentativos, justificando a importncia do tema tratado nas
cartas;
LILP4FOA134. Expor oralmente trabalhos ou pesquisas, apoiando-se em recursos escritos e/ou imagens, e ouvir com ateno e interesse a exposio de colegas;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP4FOA135. Estabelecer relaes entre informaes, a partir da leitura de diferentes textos com temtica comum;
LILP4FOA136. Compreender enunciados com vocabulrio menos usual, relativos aos diferentes componentes curriculares;
LILP4FOA137. Registrar resultados de estudo/pesquisa, por meio dirios de campo, relatos, fichas informativas, tabelas, quadros, grficos.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
58
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS CULTURAIS DAS TECNOLOGIAS DE INFORMAO E COMUNICAO
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem a comunicao distncia e a compreenso de
caractersticas e modos de produzir, divulgar e conservar informao, experimentar e criar novas linguagens e formas de interao social.
LILP4FOA138. Simular programas de telejornalismo com temticas que interessam s crianas, utilizando pautas e modos de registro e organizao da informao;
LILP4FOA139. Produzir textos multimodais perfis, linhas de tempo, portflios - utilizando as ferramentas das mdias digitais que proporcionam o registro, o apagamento,
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
o armazenamento e o arquivamento de informaes.
5 ANO
PRTICAS DA VIDA COTIDIANA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita, prprias de atividades do dia- a- dia, no espao domstico/familiar, escolar, cultural, profissional
que crianas, jovens e adultos vivenciam.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP5FOA140. Utilizar padres de interao adequados a diferentes contextos sociais, compreendendo os papis dos sujeitos nessas interaes.
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita na criao e fruio de produes literrias, representativas da diversidade
cultural e lingustica, que favoream experincias estticas.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP5FOA141. Ler, apreciar e refletir sobre textos literrios tradicionais, da cultura popular, afro-brasileira, africana, indgena e de outros povos, compreendendo algumas
de suas caractersticas;
LILP5FOA143. Ouvir/assistir com ateno e interesse, canes, encenaes de peas teatrais de maior durao e contos com maior extenso;
LILP5FOA144. Recontar oralmente histrias lidas, utilizando-se de alguns recursos prprios da performance de contadores de histrias (entonao, modulao de voz,
segundo personagem, criao de climas pertinentes ao momento do enredo).
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
59
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita na criao e fruio de produes literrias, representativas da diversidade
LILP5FOA151. Utilizar estratgias de construo de musicalidade, de cadeia sonora, de imagens, de jogos de palavra, na experimentao da escrita de poemas.
LILP5FOA152. Relatar acontecimentos de interesse comum, divulgados em diferentes mdias, com coerncia, usando diferentes elementos que marquem a passagem do
tempo e as relaes de causalidade;
LILP5FOA153. Utilizar estratgias prprias de um debate regrado sobre tema de interesse social;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP5FOA154. Compreender as caractersticas discursivas e composicionais de textos como as normas de sociabilidade produzidas na escola, para regulao da vida
cidad;
LILP5FOA155. Produzir abaixo-assinados ou cartas reclamatrias, usando recursos argumentativos, tais como justificativa de motivos e explicitao de reivindicaes.
LILP5FOA156. Selecionar e relacionar informaes em diferentes mdias, refletindo sobre o lugar de quem fala, sobre o qu se escreve ou se diz nos espaos pblicos
virtuais.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PRTICAS INVESTIGATIVAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, que possibilitem conhecer os gneros expositivos e argumentativos,
a linguagem e as prticas relacionadas ao estudo, pesquisa e divulgao cientfica, favorecendo a aprendizagem dentro e fora da escola.
LILP5FOA157. Expor oralmente resultados de pesquisa - utilizando recursos tecnolgicos para apoio memria - e ouvir com ateno e interesse a exposio de
colegas;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP5FOA158. Estabelecer relaes entre textos lidos e recursos de natureza complementar que os acompanham (fotos, tabelas, grficos, desenhos, entre outros);
LILP5FOA159. Registrar resultados de estudos e pesquisas por meio de dirios de campo, relatos, fichas informativas, mapas, relatrios de experincia, tabelas, quadros,
grficos;
LILP5FOA160. Produzir roteiros de pesquisa para diferentes componentes curriculares, considerando a especificidade das tarefas.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
61
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
LILP6FOA164. Compreender e produzir textos publicitrios diversos, considerando o gnero (anncio, classificado etc.) e o suporte ( jornal, revista, TV, panfleto, outdoor,
LILP6FOA163. Relatar oralmente o contedo de notcias veiculadas em jornais, revistas, televiso, rdio, Internet, exercitando a capacidade de selecionar e resumir;
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita, prprias de atividades do dia a dia, no espao domstico/familiar, escolar, cultural,
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM DE LNGUA PORTUGUESA NO ENSINO FUNDAMENTAL II
62
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
folder etc.).
escolares.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
LILP6FOA165. Relatar oralmente o enredo de obras literrias menos extensas, como contos, lendas, fbulas, mitos, reconstituindo coerentemente a sequncia narrativa;
LILP6FOA166. Produzir textos narrativos coesos e coerentes, observando a sequncia das aes, a construo de personagens e utilizando recursos verbais e/ou
LILP6FOA170. Produzir poemas de gneros variados, como haicais, sonetos, quadras, cordel, explorando a sonoridade e os efeitos de sentido gerados.
LILP6FOA169. Identificar e analisar dilogos que os textos literrios narrativos e poticos estabelecem com outros textos, sobretudo no nvel temtico;
multimodais;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS POLTICO-CIDADS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, considerando especialmente aqueles das esferas jornalstica e
publicitria, poltica, jurdica e reivindicatria e temas que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
LILP6FOA171. Identificar as informaes que constituem o lide na leitura de notcias e reportagens impressas, televisivas, digitais (o qu, quem, onde, quando, como, por
qu);
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP6FOA172. Planejar a fala, em interaes que exigem defesa de pontos de vista, mobilizando a capacidade de construir argumentos em situaes que demandam
atitude responsiva;
LILP6FOA173. Identificar as ideias defendidas ou refutadas por interlocutores em gneros diversos orais e escritos como carta de leitor, postagens e comentrios que
circulam em redes sociais etc.;
LILP6FOA174. Responder, por escrito, a perguntas ou enquetes que exijam um posicionamento crtico, mobilizando argumentos consistentes e utilizando uma variedade
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
lingustica adequada situao de comunicao;
LILP6FOA175. Compreender textos que regulam direitos e deveres, como o regimento da escola e combinados de sala de aula, avaliando a sua pertinncia e
funcionalidade.
PRTICAS INVESTIGATIVAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer os gneros, a linguagem e as prticas
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
relacionadas ao estudo e pesquisa que favoream a aprendizagem dentro e fora da escola.
LILP6FOA176. Planejar e apresentar exposies orais sobre temticas diversas, a partir de fontes de estudos fornecidas pelo professor, adequando a linguagem
(escolhas lexicais e estruturais) situao de produo escolar;
LILP6FOA177. Selecionar informaes em textos diversos nas atividades de pesquisa, identificando temas e ideias principais e apresentando essa compreenso sob a
forma de apontamentos;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
64
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS INVESTIGATIVAS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer os gneros, a linguagem e as prticas
relacionadas ao estudo e pesquisa que favoream a aprendizagem dentro e fora da escola.
LILP6FOA178. Analisar e elaborar listas e tabelas, para compreender e organizar informaes de textos expositivos em atividades de estudo e de pesquisa;
LILP6FOA179. Elaborar enquetes sobre temas relativos s diversas reas do conhecimento e divulgar os resultados sob a forma de listas e tabelas.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS CULTURAIS DAS TECNOLOGIAS DE INFORMAO E COMUNICAO
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem interagir em contextos de comunicao a distncia
e de compreender as caractersticas e os modos de produzir, divulgar e conservar informao, experimentando e criando linguagens e formas de interao em
uma sociedade cada vez mais miditica.
LILP6FOA180. Mobilizar recursos multimodais na recepo e na produo de textos em diferentes mdias ( jornal falado, programa radiofnico, blog etc.).
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
7 ANO
PRTICAS DA VIDA COTIDIANA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita, prprias de atividades do dia-a-dia, no espao domstico/familiar, escolar,
cultural, profissional que crianas, jovens e adultos vivenciam.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP7FOA181. Debater o tema do consumo a partir de anlise de textos publicitrios, considerando seus recursos persuasivos;
LILP7FOA182. Compreender e produzir textos publicitrios, com foco no uso da imagem e sua articulao com texto verbal, observando criticamente os objetivos da
comunicao.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
65
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer produes culturais e literrias, valorizar
nossa diversidade cultural e lingustica, vivenciar experincias estticas e de fruio literria.
LILP7FOA183. Relatar oralmente o enredo de obras literrias mais extensas, como novelas e romances, reconstituindo coerentemente a sequncia narrativa;
LILP7FOA184. Compreender o processo descritivo em narrativas de gneros diversos da literatura juvenil, considerando as escolhas lexicais (substantivos, adjetivos,
locues adjetivas etc.) envolvidas na construo de cenas e personagens;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP7FOA185. Produzir textos narrativos, dominando processos de referenciao responsveis pela organizao do texto, para se referir ao que j foi dito e ao
elemento novo que se introduz;
LILP7FOA186. Criar e recitar produes poticas prprias da cultura oral - popular e juvenil - caracterizadas por cadncia, ritmos e rimas, como o cordel e o rap;
LILP7FOA187. Identificar, na leitura de poemas em gneros variados (haicais, sonetos, quadras, cordel, etc.), recursos expressivos propiciados pelas rimas, aliteraes,
assonncias;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP7FOA188. Identificar e analisar, em textos literrios narrativos e poticos, a ocorrncia da intertextualidade materializada em referncias, aluses e outros tipos de
retomadas;
LILP7FOA189. Criar poemas de gneros variados como haicais, sonetos, quadras, cordel etc., experimentando recursos expressivos que produzam efeitos sonoros,
semnticos e visuais.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS POLTICO-CIDADS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, considerando especialmente aqueles das esferas jornalstica e
publicitria, poltica, jurdica e reivindicatria e temas que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
LILP7FOA190. Analisar e comparar as escolhas lingustico-discursivas, como a construo de ttulos e subttulos, na leitura de diferentes matrias jornalsticas;
LILP7FOA191. Planejar intervenes orais de cunho argumentativo em situaes deliberativas, como escolha de representante de turma, eleio de representao em
grmio estudantil, definio de regras de sala de aula, etc., exercitando o respeito pelos turnos de fala;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
66
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS POLTICO-CIDADS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, considerando especialmente aqueles das esferas jornalstica e
publicitria, poltica, jurdica e reivindicatria e temas que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
LILP7FOA192. Reconhecer os pontos de vista e os argumentos que os sustentam em gneros como entrevista, debate, artigo de opinio, discursos polticos, sermo
religioso, charge etc.;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP7FOA193. Produzir gneros textuais opinativos, como resenhas, comentrios e postagens para as redes sociais, evidenciando, por meio de operadores
argumentativos e modalizadores, a opinio que se quer alcanar;
LILP7FOA194. Compreender textos das esferas poltica, jurdica e reivindicatria, como abaixo-assinados, o Estatuto da Criana e do Adolescente, analisando a
organizao do texto (artigos, incisos, captulos, etc.), os recursos morfossintticos e a seleo do vocabulrio.
PRTICAS INVESTIGATIVAS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer os gneros, a linguagem e as prticas
relacionadas ao estudo e pesquisa que favoream a aprendizagem dentro e fora da escola.
LILP7FOA195. Planejar e apresentar exposies orais sobre temticas diversas, adequando a linguagem situao escolar;
LILP7FOA196. Identificar os recursos lingustico-discursivos prprios das sequncias descritivas e expositivas, em gneros didtico-expositivos, como verbetes de
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
dicionrios, textos de divulgao cientfica, infogrfico etc.;
LILP7FOA197. Analisar e elaborar tabelas e grficos para compreender e organizar informaes de textos expositivos em atividades de estudo e de pesquisa;
LILP7FOA198. Elaborar roteiros para entrevistas e enquetes sobre temas em estudo, inclusive de outras reas do conhecimento, e divulgar os resultados sob a forma de
grficos ou relatrios;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
67
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS CULTURAIS DAS TECNOLOGIAS DE INFORMAO E COMUNICAO
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem interagir em contextos de comunicao a distncia
e de compreender as caractersticas e os modos de produzir, divulgar e conservar informao, experimentando e criando linguagens e formas de interao em
uma sociedade cada vez mais miditica.
LILP7FOA199. Mobilizar recursos multimodais na recepo e produo de textos para plataformas multimdias, utilizando ferramentas de acesso Internet.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
8 ANO
PRTICAS DA VIDA COTIDIANA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita, prprias de atividades do dia a dia, no espao domstico/familiar, escolar,
cultural, profissional que crianas, jovens e adultos vivenciam.
LILP8FOA200. Relatar oralmente o contedo de reportagens veiculadas por meios de comunicao diversos como jornal, revista, televiso, rdio e Internet,
diferenciando informaes principais de secundrias;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP8FOA201. Compreender e produzir textos publicitrios multimodais, considerando as estratgias de persuaso e apelo ao consumo que esses textos mobilizam.
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer produes culturais e literrias, valorizar
nossa diversidade cultural e lingustica, vivenciar experincias estticas e de fruio literria.
LILP8FOA202. Relatar oralmente o enredo de textos da dramaturgia, reconstituindo verbalmente a sequncia narrativa;
LILP8FOA203. Analisar textos narrativos da literatura, como HQ e peas teatrais, compreendendo aspectos relacionados escolha de recursos de estilo e multimodais;
LILP8FOA204. Produzir textos narrativos coesos e coerentes, empregando adequadamente marcadores de tempo, tempos verbais e elementos prprios da descrio;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
68
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer produes culturais e literrias, valorizar
nossa diversidade cultural e lingustica, vivenciar experincias estticas e de fruio literria.
LILP8FOA205. Criar e recitar poemas autorais construdos a partir de temticas de interesse dos jovens, como amor, amizade, aventuras, desafios, mundo virtual,
conflitos etc.;
LILP8FOA206. Reconhecer, no conjunto da produo potica da literatura endereada a jovens e tambm da literatura brasileira, poemas que apontem a dimenso
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
imagtica, no uso de comparaes, metforas e metonmias, e produzir poemas explorando a construo de imagens pela palavra;
LILP8FOA207. Identificar e analisar, em textos literrios narrativos e poticos, aspectos da estrutura composicional e do estilo;
LILP8FOA208. Criar poemas de gneros variados, explorando aspectos tais como intertextualidade, recursos lingusticos, dentre outras possibilidades.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PRTICAS POLTICO-CIDADS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, considerando especialmente aqueles das esferas jornalstica e
publicitria, poltica, jurdica e reivindicatria e temas que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
LILP8FOA209. Identificar as diferentes vozes em notcias e reportagens, apreendendo o modo de introduzi-las (discurso direto, indireto);
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP8FOA210. Mobilizar diferentes tipos de argumentos, como explicao, exemplificao, voz de autoridade, comprovao cientfica etc., na participao em debates
sobre problemas que demandam uma soluo;
LILP8FOA211. Analisar recursos persuasivos, como a ambiguidade e a polissemia, em anncios publicitrios, avaliando criticamente as escolhas lingustico-discursivas em
funo das condies de produo;
LILP8FOA212. Produzir gneros textuais argumentativos, como artigo de opinio, carta do leitor, carta aberta, editorial, empregando de forma adequada operaes de
referenciao textual (anafrica e catafrica) e conectivos na articulao entre as partes do texto;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
69
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS POLTICO-CIDADS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, considerando especialmente aqueles das esferas jornalstica e
publicitria, poltica, jurdica e reivindicatria e temas que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
LILP8FOA213. Compreender textos das esferas poltica, jurdica e reivindicatria, como o Cdigo de defesa do consumidor, analisando a seleo de verbos, modos
verbais, locues verbais, modalizadores, advrbios etc.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS INVESTIGATIVAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer os gneros, a linguagem e as prticas
relacionadas ao estudo e pesquisa que favoream a aprendizagem dentro e fora da escola.
LILP8FOA214. Planejar e apresentar exposies orais sobre temticas relacionadas a questes sociais, propondo encaminhamento para essas questes;
LILP8FOA215. Reconhecer a hierarquizao de tpicos em textos didtico-expositivos, identificando a relao entre as partes, e sumarizar as informaes na elaborao
de resumos e fichamentos;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP8FOA216. Elaborar tabelas e grficos, organizando informaes em atividades de estudo e de pesquisa;
LILP8FOA217. Elaborar resumos e fichamentos de textos didtico-expositivos em estudo nas vrias reas do conhecimento, identificando informaes principais e
secundrias na sntese.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS CULTURAIS DAS TECNOLOGIAS DA INFORMAO E COMUNICAO
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem interagir em contextos de comunicao a distncia
e de compreender as caractersticas e os modos de produzir, divulgar e conservar informao, experimentando e criando linguagens e formas de interao em
uma sociedade cada vez mais miditica.
LILP8FOA218. Compreender e produzir textos multimodais, como vdeos de animao, programas radiofnicos ou televisivos, articulando diferentes modalidades de
linguagem no uso das tecnologias da informao.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
70
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
9 ANO
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PRTICAS DA VIDA COTIDIANA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita, prprias de atividades do dia a dia, no espao domstico/familiar, escolar,
cultural, profissional que crianas, jovens e adultos vivenciam.
LILP9FOA219. Debater temticas relativas ao consumo, a partir da anlise de textos publicitrios endereados aos jovens;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP9FOA220. Compreender e produzir textos publicitrios multimodais com nfase nos recursos lingustico-discursivos que operam na construo de sentidos desses
textos.
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer produes culturais e literrias, valorizar
nossa diversidade cultural e lingustica, vivenciar experincias estticas e de fruio literria.
LILP9FOA221. Relatar oralmente o enredo de produes cinematogrficas e teatrais, reconstituindo os diversos planos e linguagens que constituem a sequncia
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
narrativa;
LILP9FOA222. Analisar as diferentes vozes, o ponto de vista a partir do qual uma histria narrada e os efeitos de ironia em gneros literrios narrativos, como contos,
crnicas, novelas, romances etc.;
LILP9FOA223. Produzir textos narrativos coesos e coerentes, utilizando focos narrativos diversos, conforme o efeito que se quer produzir ao contar uma histria,
escrever uma crnica etc.;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP9FOA224. Recriar e recitar ou teatralizar poemas escolhidos, de temticas e estilos diversificados, em saraus, sesses de poesias, feiras culturais, dentre outros;
LILP9FOA225. Analisar poemas lidos e escritos, conjugando os conhecimentos sobre as dimenses sonora, imagtica e semntica, bem como sobre a proposta
esttica dos gneros poticos;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
71
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer produes culturais e literrias, valorizar
nossa diversidade cultural e lingustica, vivenciar experincias estticas e de fruio literria.
LILP9FOA226. Analisar a presena do recurso intertextualidade, em textos literrios narrativos e poticos: pardias, parfrases e outros tipos de dilogo entre textos.
LILP9FOA227. Criar poemas, a partir de outros gneros, retextualizando contos, notcias, propagandas, oraes, provrbios etc.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS POLTICO-CIDADS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, considerando especialmente aqueles das esferas jornalstica e
publicitria, poltica, jurdica e reivindicatria e temas que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
LILP9FOA228. Construir argumentos e contra-argumentos ao assumir um posicionamento e ao se contrapor a opinies, na participao em debates regrados;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP9FOA229. Analisar a argumentao em gneros como editorial, artigo de opinio etc., observando tipos de argumentos - como explicao, exemplificao, voz de
autoridade, comprovao cientfica entre outros - recursos de coeso e recursos de modalizao;
LILP9FOA230. Produzir gneros textuais argumentativos, como artigo de opinio, carta do leitor, carta aberta, editorial, utilizando diferentes tipos de argumentos.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS INVESTIGATIVAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer os gneros, a linguagem e as prticas
relacionadas ao estudo e pesquisa que favoream a aprendizagem dentro e fora da escola.
LILP9FOA231. Planejar e apresentar seminrios sobre temticas relacionadas a questes sociais, propondo encaminhamento para essas questes;
LILP9FOA232. Analisar e elaborar infogrficos para compreender e organizar informaes em atividades de estudo e de pesquisa.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
72
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS CULTURAIS DAS TECNOLOGIAS DE INFORMAO E COMUNICAO
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem interagir em contextos de comunicao a distncia
e de compreender as caractersticas e os modos de produzir, divulgar e conservar informao, experimentando e criando linguagens e formas de interao em
uma sociedade cada vez mais miditica.
LILP9FOA233. Compreender e produzir textos multimodais, como documentrios e reportagens audiovisuais, sobre temticas de interesse das culturas juvenis,
articulando diferentes modalidades de linguagem.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM DE LNGUA PORTUGUESA NO ENSINO MDIO
1 ANO
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer produes culturais e literrias, valorizar
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
nossa diversidade cultural e lingustica, vivenciar experincias estticas e de fruio literria.
LILP1MOA234. Ler produes literrias de autores da Literatura Brasileira contempornea, percebendo a literatura como produo historicamente situada e, ainda assim,
atemporal e universal;
LILP1MOA235. Reconhecer, em produes literrias de autores da Literatura Brasileira, o dilogo com questes contemporneas (principalmente do jovem), em uma
perspectiva de leitura comparativa entre o local e o global, reconhecendo a literatura como uma forma de conhecimento de si e do mundo;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP1MOA236. Interpretar e analisar obras africanas de lngua portuguesa, bem como a literatura indgena, reconhecendo a literatura como lugar de encontro de
multiculturalidades;
LILP1MOA237. Reconhecer e analisar os efeitos de sentido de algumas estratgias narrativas como o foco narrativo, a composio das personagens, a construo da
ao, o tratamento do tempo de modo a refinar a leitura de narrativas literrias, considerando recursos lingusticos envolvidos na tessitura do texto (como o tempo e
pessoa do verbo, marcadores de temporalidade, adjetivao etc.);
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
73
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
1 ANO
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer produes culturais e literrias, valorizar
nossa diversidade cultural e lingustica, vivenciar experincias estticas e de fruio literria.
LILP1MOA238. Compreender as especificidades da linguagem literria em prticas de escrita criativa de gneros narrativos e poticos (como contos, minicontos,
crnicas, poemas etc.);
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP1MOA239. Identificar os recursos sonoros e rtmicos (rimas, aliteraes, assonncias, repeties), bem como elementos grfico-visuais, reconhecendo os efeitos de
sentido que esses recursos podem envolver em prticas de leitura e oralizao do texto potico.
PRTICAS POLTICO-CIDADS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, considerando especialmente aqueles das esferas jornalstica e
publicitria, poltica, jurdica e reivindicatria e temas que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP1MOA240. Interpretar textos (orais e escritos) da esfera jornalstica voltados ao relato de acontecimentos (como notcias e reportagens), analisando aspectos
relativos ao tratamento da informao (como a ordenao dos eventos, as escolhas lexicais, o efeito de imparcialidade do relato);
LILP1MOA241. Reconhecer os componentes de uma estrutura argumentativa (como contextualizao, hipteses, tese, argumento, contra- argumento, concluso) e
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
identificar diferentes procedimentos argumentativos, em gneros como editoriais, debates televisivos, entrevistas etc;
LILP1MOA242. Reconhecer/utilizar as estratgias de persuaso e apelo ao consumo, bem como os recursos lingustico-discursivos e multimodais que operam na
construo de sentidos de textos publicitrios verbais e no-verbais (uso do tempo verbal, jogos de palavras, metforas, imagens, fotografias, grficos, sons etc.);
LILP1MOA243. Produzir textos argumentativos orais e escritos, atentando especialmente para a utilizao de diferentes procedimentos argumentativos (como
exemplificao, citao de autoridade, exposio de dados empricos).
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
74
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS INVESTIGATIVAS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer os gneros, a linguagem e as prticas
relacionadas ao estudo e pesquisa que favoream a aprendizagem dentro e fora da escola.
LILP1MOA244. Reconhecer as formas de organizao e os recursos lingusticos dos gneros relacionados produo de conhecimento, considerando a organizao
dos tpicos (do geral para o particular, do particular para o geral etc.);
LILP1MOA245. Produzir resumos de textos didticos e de divulgao cientfica, reconhecendo as caractersticas tpicas do gnero resumo, compreendendo que o
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
resumo, alm de diversos usos sociais, uma estratgia de leitura e de estudo;
LILP1MOA246. Produzir roteiros para exposio oral de resultados de estudos e pesquisas em seminrios, feiras de cincias e outros eventos escolares e acadmicos,
bem como avaliar a atuao nas exposies orais prprias e dos colegas.
LILP1MOA248. Desenvolver anlises sobre a formalidade da linguagem e outras caractersticas de textos do mundo do trabalho, (como e-mail institucional, circular,
ofcio), em prticas de leitura e produo textual desses gneros.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS CULTURAIS DAS TECNOLOGIAS DEINFORMAO E COMUNICAO
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem interagir em contextos de comunicao a distncia
e de compreender as caractersticas e os modos de produzir, divulgar e conservar informao, experimentando e criando linguagens e formas de interao em
uma sociedade cada vez mais miditica.
LILP1MOA249. Analisar os recursos de produo de sentidos e modos de leitura no meio digital (como os hipertextos, links, imagens, sons) em prticas de leitura e
produo textual, envolvendo multimodalidades.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
75
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
2 ANO
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer produes culturais e literrias, valorizar
nossa diversidade cultural e lingustica, vivenciar experincias estticas e de fruio literria.
LILP2MOA250. Ler produes literrias de autores da literatura brasileira dos sculos XX e XIX, em dilogo com obras contemporneas, percebendo a literatura como
produo historicamente situada e, ainda assim, atemporal e universal;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP2MOA251. Analisar narrativas literrias que envolvam estratgias como enredo de cunho psicolgico, tempo no linear, inovaes nas formas de registrar as falas
dos personagens, diferentes vozes do texto, refletindo sobre os efeitos de sentido de tais escolhas.
LILP2MOA252. Interpretar e analisar processos que envolvam a dimenso imagtica do texto literrio (comparao, metfora, metonmia, personificao, antteses), a
partir da leitura de textos em prosa ou em verso, compreendendo os deslocamentos de sentido como parte fundamental da linguagem literria.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PRTICAS POLTICO-CIDADS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, considerando especialmente aqueles das esferas jornalstica e
publicitria, poltica, jurdica e reivindicatria e temas que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
LILP2MOA253. Analisar a estrutura composicional de textos da esfera jornalstica voltados ao relato de acontecimentos (como notcias, reportagens, entrevistas),
considerando sua veiculao em diferentes suportes e mdias;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP2MOA254. Analisar o percurso argumentativo de gneros orais e escritos da ordem do argumentar, considerando seus recursos coesivos (operadores
argumentativos de causalidade, oposio, concluso, ressalva etc.) e, no caso do texto escrito, tambm os critrios de paragrafao;
LILP2MOA255. Produzir textos argumentativos, atentando especialmente para os critrios de paragrafao e para os recursos de coeso que articulam pargrafos e
enunciados do texto;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
76
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS POLTICO-CIDADS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, considerando especialmente aqueles das esferas jornalstica e
publicitria, poltica, jurdica e reivindicatria e temas que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
LILP2MOA256. Analisar a organizao e os recursos lingusticos (terminologia jurdica, verbos no imperativo, arcasmos) de gneros da esfera poltica, jurdica e
reivindicatria (como lei, estatuto, cdigo, regulamento, edital), refletindo sobre o papel desses gneros como organizadores de atividades e meios de participao
social;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP2MOA257. Produzir textos de natureza jurdica, poltica, reivindicatria (por exemplo, ata, edital, regulamento, abaixo-assinado, carta aberta), em situaes de uso,
refletindo sobre o papel desses gneros como organizadores de atividades e meios de participao social (concurso, reunio de grmio, reunio com diretor de escola,
reivindicao).
PRTICAS INVESTIGATIVAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer os gneros, a linguagem e as prticas
relacionadas ao estudo e pesquisa que favoream a aprendizagem dentro e fora da escola.
LILP2MOA258. Identificar elementos de normatizao (tais como as regras de incluso de citaes e parfrases, de organizao de referncias bibliogrficas) em prticas
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
de leitura de textos cientficos, desenvolvendo reflexo sobre o modo como a intertextualidade e a retextualizao ocorrem nesses textos;
LILP2MOA259. Produzir snteses, com reflexes prprias, por exemplo, em anotaes de aulas, palestras, seminrios, reunies;
LILP2MOA260. Produzir dirios de campo (registro do percurso de um trabalho de pesquisa), que auxiliem identificar um objeto de pesquisa, as questes que devem
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
ser respondidas, bem como fontes de conhecimento.
LILP2MOA261. Analisar a relao entre linguagem e trabalho, prticas e jarges especficos, considerando o modo como produzem representaes e valores sobre as
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
profisses;
77
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS DO MUNDO DO TRABALHO
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer os gneros, a linguagem e as prticas
relacionadas ao trabalho, bem como discutir o tema do trabalho no mundo contemporneo.
LILP2MOA262. Desenvolver anlises sobre a formalidade e outras caractersticas da linguagem de textos do mundo do trabalho (como o registro de reunies e atas)
em prticas de leitura e produo textual desses gneros;
LILP2MOA263. Analisar o gnero entrevista de trabalho: o contedo (o que se fala), como se fala (as convenes do discurso), a relao dos interlocutores (os papis
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
desempenhados pelo entrevistado e entrevistador), a linguagem corporal, a fluncia verbal, compreendendo a entrevista como ferramenta importante em processos
seletivos.
3 ANO
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer produes culturais e literrias, valorizar
nossa diversidade cultural e lingustica, vivenciar experincias estticas e de fruio literria.
LILP3MOA265. Ler produes literrias de autores da literatura brasileira dos sculos XVIII, XVII e XVI, em dilogo com obras contemporneas, percebendo a literatura
como produo historicamente situada e, ainda assim, atemporal e universal;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
78
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
3 ANO
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PRTICAS ARTSTICO-LITERRIAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer produes culturais e literrias, valorizar
nossa diversidade cultural e lingustica, vivenciar experincias estticas e de fruio literria.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP3MOA266. Analisar a interao que se estabelece entre a narrativa literria e o seu contexto de produo (ideologias, vozes sociais, outros textos, tradies,
discursos, movimentos culturais, polticos etc.), considerando tambm o modo como a obra dialoga com o presente;
LILP3MOA267. Interpretar e analisar processos que envolvam a dimenso imagtica do texto literrio (comparao, metfora, metonmia, personificao, antteses), a
partir da leitura de textos em prosa ou em verso, compreendendo os deslocamentos de sentido como parte fundamental da linguagem literria.
PRTICAS POLTICO-CIDADS
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos, considerando especialmente aqueles das esferas jornalstica e
publicitria, poltica, jurdica e reivindicatria e temas que impactam a cidadania e o exerccio de direitos.
LILP3MOA268. Comparar textos da esfera jornalstica voltados ao relato de acontecimentos (como notcias, reportagens, entrevistas) veiculados em diferentes mdias
(impressa, audiovisual, digital), considerando semelhanas e diferenas no tratamento da informao;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILP3MOA269. Analisar em textos argumentativos orais e escritos o uso estratgico de recursos persuasivos, como a elaborao do ttulo, a explicitao ou a ocultao
de fontes de informao, o uso de recursos de assertividade ou atenuao de posicionamentos assumidos;
LILP3MOA270. Produzir textos argumentativos e contra-argumentativos orais e escritos, atentando para estratgias de persuaso como a elaborao do ttulo, a
utilizao de recursos de assertividade ou a atenuao dos posicionamentos;
LILP3MOA271. Analisar a organizao e os recursos lingusticos (terminologia jurdica, verbos no imperativo, arcasmos) de gneros da esfera poltica, jurdica e
reivindicatria (como lei, estatuto, cdigo, regulamento, edital), refletindo sobre o papel desses gneros como organizadores de atividades e meios de participao
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
social.
79
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS INVESTIGATIVAS
Diz respeito participao em situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita de textos que possibilitem conhecer os gneros, a linguagem e as prticas
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
relacionadas ao estudo e pesquisa que favoream a aprendizagem dentro e fora da escola.
LILP3MOA272. Produzir textos voltados para a divulgao do conhecimento, reconhecendo traos da linguagem desses textos (uso de vocabulrio tcnico/
especializado, registro formal de linguagem, efeito discursivo de objetividade, recurso citao), compreendendo e fazendo uso consciente das estratgias de
impessoalizao da linguagem;
LILP3MOA273. Reconhecer as caractersticas tpicas do gnero projeto de pesquisa, sendo capaz de desenvolver projeto que contemple atividades como o
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
levantamento de fontes de conhecimento, anlise e relato dos resultados.
LILP3MOA274. Analisar relao entre linguagem e trabalho, prticas e jarges especficos, considerando o modo como produzem representaes e valores sobre as
profisses;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILP3MOA275. Desenvolver anlises sobre a formalidade e outras caractersticas da linguagem de textos do mundo do trabalho, (como os diversos tipos de relatrio),
em prticas de leitura e produo textual desses gneros.
LILP3MOA276. Analisar as especificidades do gnero textual curriculum vitae, entendendo suas formas de organizao e usos, em prticas de leitura e produo textual
desse gnero.
LILP3MOA277. Analisar as postagens nas redes sociais, inclusive o internets, na perspectiva da variao lingustica, considerando alguns de seus elementos (como as
abreviaturas de palavras, a estruturao de frases, os emoticons);
LILP3MOA278. Produzir textos por meio de variadas mdias digitais (como vdeos, blogs, microblogs), utilizando-os para a divulgao de ideias, opinies, conhecimentos
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
adquiridos na escola ou fora dela , compreendendo as potencialidades das tecnologias de informao e comunicao.
80
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA COMPONENTE
CONSULTA CURRICULAR PBLICA CONSULTA LNGUAPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA ESTRANGEIRA
PBLICA CONSULTA MODERNAPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O componente curricular Lngua Estrangeira Moderna deve garantir aos/s
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
estudantes o direito aprendizagem de conhecimentos para o uso. Assim, no se
CONSULTA
trata PBLICA
de compreender CONSULTA PBLICA
um conjunto de conceitos CONSULTA
tericos e categorias lingusticas,PBLICA
para aplicao posterior, mas, sim, de aprender, pelo uso e para o uso, prticas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
lingusticas que se adicionem a outras que o/a estudante j possua em seu
CONSULTA PBLICA
repertrio (em Lngua CONSULTA PBLICA
Portuguesa, lnguas indgenas, lnguasCONSULTA
de herana, lnguasPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de sinais e outras).
CONSULTA PBLICA
O compromisso CONSULTA
do componente consiste emPBLICA CONSULTA
oferecer aos/s estudantes condiesPBLICA
e conhecimentos necessrios para vivenciarem situaes que envolvam textos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
na(s) lngua(s) em estudo relevantes s suas vidas e interao com pessoas de
CONSULTA
outrasPBLICA CONSULTA
formaes socioculturais PBLICA
e nacionalidades, tendo emCONSULTA
vista a participaoPBLICA
em um mundo ampliado pelos diversos fluxos e tecnologias contemporneos. A
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
atuao em espaos (presenciais e virtuais) que acontecem nessa(s) lngua(s) cria
CONSULTA PBLICA
oportunidades CONSULTA
para que o/a estudante possaPBLICA
perceber-se parteCONSULTA
integrante e ativaPBLICA
81
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de um mundo plurilngue, em que realidades se constroem pelo uso de mltiplas
linguagens e por fronteiras difusas, considerando o acesso ampliado, pelos meios
CONSULTA PBLICA
digitais, a cenrios que CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
se do em vrias lnguas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Esse desenho de espaos compartilhados redimensiona as relaes entre
CONSULTA PBLICA
identidade, CONSULTA
lngua e cultura, PBLICA
ora tornando-as relevantes para CONSULTA
marcar diferenas,PBLICA
ora universalizando o que antes era visto como local. Busca-se criar oportunidades
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
para que os/as estudantes se encontrem com novas formas de expresso, com
CONSULTA
visesPBLICA CONSULTA
de mundo distintas PBLICA
das suas, podendo, CONSULTA
assim, redimensionar e reconfigurarPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
seu prprio mundo na interlocuo com o mundo que se faz nessa(s) outra(s)
lngua(s). Nesse movimento de lidar com outros modos de dizer, de significar
CONSULTA
e de PBLICA CONSULTA
fazer, o/a estudante PBLICA
pode refletir sobre CONSULTA
o que compartilhado e o que PBLICA
CONSULTA PBLICA
singular, CONSULTA
ampliando, dessa maneira, o seuPBLICA
prprio espao CONSULTA
de atuao. TambmPBLICA
no encontro com a diversidade que ele/a pode aprender a lidar com o novo e
CONSULTA PBLICA
o diferente, CONSULTA
uma capacidade valorizada noPBLICA CONSULTA
mundo contemporneo, nas relaesPBLICA
CONSULTA PBLICA
de convivncia CONSULTA
pessoal PBLICA CONSULTA PBLICA
e de trabalho colaborativo.
CONSULTA
Para PBLICA
ocupar o seu lugar,CONSULTA PBLICA
junto aos demais componentes CONSULTA
curriculares, na formaoPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
para a cidadania, o componente ter de enfrentar alguns desafios. O primeiro
deles a superao de uma viso tecnicista de lngua, limitada a explicaes
CONSULTA PBLICA
gramaticais CONSULTA
ou a repetio PBLICA CONSULTA
de frases descontextualizadas, para priorizar umaPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
perspectiva discursiva, que coloca a nfase na produo de sentidos por parte
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
dos/as estudantes, independentemente de seu nvel de conhecimento da lngua
CONSULTA PBLICA
em dado momento. Essa CONSULTA
perspectiva implica PBLICA
tambm uma expansoCONSULTA do trabalhoPBLICA
CONSULTA
com PBLICA
compreenso e CONSULTA
produo oral, leitura PBLICA
e produo deCONSULTA
textos, de modo aPBLICA
propiciar vivncias com gneros discursivos orais, escritos, visuais, hbridos,
CONSULTA PBLICA
relevantes CONSULTA
para a atuao do/a estudante emPBLICA CONSULTA PBLICA
espaos plurilngues.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
H, ainda, desafios ligados s condies de trabalho, bastante heterogneas nas
CONSULTA PBLICA
escolas CONSULTA
do pas, que oferecem carga horria PBLICA
distinta, turmas que CONSULTA
renem estudantesPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
com nveis de conhecimento diferentes e que podem ser bastante numerosas.
Partindo da perspectiva de engajamento discursivo, a heterogeneidade positiva,
CONSULTA PBLICA
podendo potencializarCONSULTA
situaes de trocaPBLICA
de conhecimentos CONSULTA
e aprendizagensPBLICA
CONSULTA PBLICA
necessrias CONSULTA
para a produo de sentidosPBLICA
e a participao CONSULTA
ativa em eventosPBLICA
que ocorrem em outras lnguas. A anlise das especificidades de cada situao
CONSULTA PBLICA
de ensino CONSULTA
e a definio de atividades que PBLICA
possibilitem o CONSULTA
envolvimento dos/asPBLICA
CONSULTA PBLICA
estudantes em prticasCONSULTA PBLICA
de linguagem significativas e relevantes CONSULTA
podem ser o pontoPBLICA
de partida para superar os desafios. A articulao da Lngua Estrangeira com os
CONSULTA PBLICA
outros componentes, CONSULTA
na medida em que todos PBLICAbuscam aportarCONSULTAconhecimentosPBLICA
CONSULTA
para PBLICA
a participao CONSULTA PBLICA
confiante dos/as estudantes CONSULTA
na sociedade, pode tornarPBLICA
82
mais clara a necessidade e a motivao para aprenderem e usarem a(s) outra(s)
CONSULTA PBLICA
lngua(s) nos diferentesCONSULTA
espaos em que atuam PBLICA CONSULTA PBLICA
ou desejam atuar.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Entende-se, ainda, como desafio, a articulao entre lnguas estrangeiras, tendo-
CONSULTA
se emPBLICA CONSULTA
vista a pluralidade PBLICA
das ofertas possveis, CONSULTA
no se restringindo apenas aoPBLICA
CONSULTA
InglsPBLICA
e ao Espanhol.CONSULTA PBLICA
Para tanto, importante que cada CONSULTA
comunidade escolarPBLICA
possa, a partir de discusso informada e subsidiada pelas secretarias de
CONSULTA PBLICA
educao CONSULTA
locais, escolher PBLICA
as lnguas estrangeiras a serem CONSULTA
ministradas, levandoPBLICA
CONSULTA PBLICA
em conta as realidadesCONSULTA
locais especficas,PBLICA
a exemplo dos CONSULTA
contatos com outrasPBLICA
lnguas em regies de fronteira, em comunidades tnicas de imigrao, em
CONSULTA PBLICA
comunidades CONSULTA
indgenas, PBLICA
entre outras. A pluralidade CONSULTA
lingustica, contudo, no devePBLICA
CONSULTA PBLICA
prejudicar CONSULTA
a possibilidade PBLICAemCONSULTA
de avano do conhecimento uma das lnguas. PBLICA
preciso que a comunidade escolar busque modos de oferecer a continuidade
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
dos estudos da lngua escolhida pelos/as estudantes, ano aps ano e em cada
CONSULTA
etapaPBLICA CONSULTA
da Educao Bsica. Nesse sentido, PBLICA CONSULTA
h que se considerarem os diferentesPBLICA
nveis de conhecimento em lngua estrangeira desejveis para a atuao em
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
diversos cenrios, possibilitando diferentes pontos de partida, durante o percurso
CONSULTA PBLICA
escolar, e oportunidadesCONSULTA
significativas, paraPBLICA
vivenciar o uso da CONSULTA
lngua em gnerosPBLICA
discursivos relevantes e pertinentes para cada contexto de atuao.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Na sua CONSULTA
dimenso educativa, o componentePBLICA
Lngua Estrangeira CONSULTA
Moderna contribuiPBLICA
para a valorizao da pluralidade sociocultural e lingustica brasileira, de modo a
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
estimular o respeito s diferenas culturais, sociais, de crenas, de gnero e de etnia.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Lidar com textos (orais, escritos, espao-visuais e hbridos) em lnguas ainda pouco
CONSULTA PBLICA
conhecidas coloca o/aCONSULTA PBLICA
estudante frente diversidade. CONSULTA
no encontro com textos emPBLICA
CONSULTA
outrasPBLICA
lnguas que ele/aCONSULTA PBLICA
pode ampliar e aprofundar o acessoCONSULTA
a conhecimentos dePBLICA
outras reas e conhecer outras possibilidades de insero social.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Para tanto, no Ensino Fundamental, busca-se promover a vivncia com outras
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
formas de organizar, dizer e valorizar o mundo, visando ao rompimento de
CONSULTA PBLICA
esteretipos. CONSULTA
Ainda nessa PBLICA
etapa, valorizam-se CONSULTA
a criatividade, o ldico e osPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
afetos na construo do conhecimento, bem como o entendimento de diferentes
lnguas no apenas como meio para buscar informaes, mas, sobretudo, como
CONSULTA PBLICAde CONSULTA
desencadeadoras sentimentos, valores PBLICA
e possibilidades CONSULTA
de se relacionar comPBLICA
CONSULTA PBLICA
o outro, CONSULTA
resultando, ainda, PBLICA CONSULTA PBLICA
em autoconhecimento.
CONSULTA PBLICA
No Ensino CONSULTA
Mdio, enfatiza-se a compreensoPBLICA CONSULTA
de que as lnguas nos constituemPBLICA
como sujeitos e que expressam valores que so construdos nas prticas sociais.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nessa etapa, amplia-se a vivncia com a(s) lngua(s) em estudo nas diferentes
CONSULTA PBLICA
prticas CONSULTA
sociais e aprofunda-se PBLICA
a reflexo sobre as relaesCONSULTA
entre lngua, cultura,PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
poltica e sociedade. Cabe, ainda, a reflexo crtica e criativa sobre a participao
83
em aes em que o sujeito est inserido ou deseja inserir-se e os modos como essa
CONSULTA PBLICA
insero CONSULTA
pode ser concretizada PBLICA
em diferentes CONSULTA
lnguas e variedades lingusticas. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
De acordo com uma viso de lngua e de conhecimento como constitudos no
CONSULTA
uso ePBLICA CONSULTA
na interao entre PBLICA
os sujeitos, o componente Lngua CONSULTA
Estrangeira ModernaPBLICA
organiza os objetivos de aprendizagem, partindo de seis campos de atuao
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
humana, que delineiam possveis horizontes para a realizao das prticas de
CONSULTA PBLICA
linguagem. CONSULTA
importante PBLICA
ter em vista que esses campos esto CONSULTA
inter-relacionadosPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e que no excluem outros possveis. Com a finalidade de indicar prioridades
na abordagem de temas, pautar a escolha de textos e atividades e direcionar
CONSULTA PBLICAdeCONSULTA
o desenvolvimento PBLICA
projetos interdisciplinares, os campos CONSULTA
de atuao so osPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
seguintes:
CONSULTA PBLICA
prticas da vidaCONSULTA
cotidiana, que sePBLICA CONSULTA
referem participao dos/as PBLICA
estudantes em atividades do dia-a-dia nos variados espaos em que
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
atuam. So priorizadas situaes de leitura/escuta, produo oral/
CONSULTA PBLICA CONSULTA
escrita em lngua PBLICA
estrangeira que dizem respeito CONSULTA
reflexo sobre PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
si, sua relao com o outro e com o entorno, mudanas e desafios
pessoais;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
prticas interculturais, que se referem participao dos/as
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
estudantes em espaos de diversidade lingustica, social e cultural.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
So priorizadas situaes de leitura/escuta, produo oral/escrita
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
em lngua estrangeira que dizem respeito reflexo sobre valores,
CONSULTA PBLICA
modos de vidaCONSULTA
e vivncias sociais PBLICA
e estticas e, comCONSULTA
a finalidade de, PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
a partir da possibilidade PBLICA
de conhecer e compreender CONSULTA
outras vises de PBLICA
mundo, estimular que esses sujeitos se constituam como mediadores
CONSULTA PBLICA
interculturais, CONSULTA PBLICA
contribuindo para a construo CONSULTA
do dilogo e da PBLICA
CONSULTA PBLICA
resoluo de CONSULTA PBLICA
conflitos na perspectiva CONSULTA PBLICA
dos participantes;
6 ano
Prticas da vida cotidiana
Quem sou e com quem eu convivo?
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
Com que ideias eu me identifico?
Como o mundo em que eu vivo?
LILE6FOA001. participar de interaes orais em lngua estrangeira sobre atividades do dia-a-dia em aula, tais como saudaes, cumprimentos, despedidas, rotinas,
solicitao de esclarecimento, pedidos, dentre outras;
LILE6FOA002. participar de interaes orais em lngua estrangeira sobre questes de identidade, apropriando-se de recursos lingustico- discursivos para descrever a
si e aos outros, suas relaes familiares e de amigos;
LILE6FOA003. participar de interaes orais em lngua estrangeira sobre convivncia na famlia e na comunidade, grupos de pertencimento e ideias com que se
identifica, apropriando-se de recursos lingustico-discursivos para expressar gostos, preferncias, atividades cotidianas e aes no presente;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILE6FOA004. participar de interaes orais em lngua estrangeira sobre o lugar onde se vive, apropriando-se de recursos lingustico-discursivos para se referir-se a
espaos onde se circula, descrevendo-os;
LILE6FOA005. ler e escrever em lngua estrangeira notas (auto)biogrficas e perfis, identificando e expressando informaes pessoais e relacionando as descries
com modos de constituir as identidades;
LILE6FOA006. ler e escrever em lngua estrangeira textos que organizam o cotidiano (agendas, calendrios, convites, receitas, regras de brincadeiras ou jogos),
apropriando-se de recursos lingustico-discursivos para expressar convites e instrues dirigidos a diferentes interlocutores;
LILE6FOA007. ler e escrever em lngua estrangeira textos que apresentam aspectos geogrficos, histricos e culturais (panfletos tursticos, mapas, dentre outros),
apropriando-se de recursos lingustico-discursivos para descrever diferentes localidades e eventos no presente e no passado.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
Prticas investigativas
Que lnguas ns falamos?
Que lnguas circulam no lugar onde eu vivo?
O que eu conheo dessas lnguas?
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
87
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
6 ano
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILE6FOA008. verificar e reconhecer a presena de marcas de diferentes lnguas na comunidade em que se vive, identificando e registrando palavras e expresses
de outras lnguas nas interaes orais e em textos escritos (nomes e sobrenomes, placas de ruas, praas, estabelecimentos comerciais, ritmos musicais, culinria,
moda, esportes, publicidade etc.);
LILE6FOA009. reconhecer a existncia de vrias lnguas no mundo, identificando-as a partir da escuta e da leitura de textos variados (canes, depoimentos, memes,
filmes etc.);
LILE6FOA010. reconhecer a ocorrncia de diferentes sotaques do portugus e de outras lnguas na fala de pessoas da comunidade de diferentes origens, idades etc.,
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
conscientizando-se das relaes entre variedades lingusticas, identidades e pertencimento;
LILE6FOA011. participar de interaes, por meio de perguntas e respostas em lngua estrangeira, que permitam identificar usos e sentidos das palavras e expresses
registradas;
LILE6FOA012. organizar (em listas, quadros, tabelas, psteres, legendas em figuras e fotos) palavras e expresses em outras lnguas usadas em textos orais e
escritos, relacionando-as aos seus significados e aos campos de atuao em que ocorrem.
LILE6FOA013. apropriar-se de elementos das linguagens das tecnologias de informao e comunicao em lngua estrangeira para fazer uso de ferramentas como
dicionrios, tradutores, GPS, mapas virtuais, tutoriais, jogos e sites, identificando novas possibilidades de aprendizagem e usando-as para a prtica de vocabulrio,
pronncia etc.;
LILE6FOA014. expressar-se oralmente ou por escrito na lngua estrangeira para acessar e usar os diferentes recursos das tecnologias de informao e comunicao,
tais como falar ou escrever uma palavra para ser traduzida, escrever um endereo para localiz-lo no mapa etc.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
7 ano
Prticas interculturais
Quem o outro, e o que nos une?
Como compreendo o meu espao e os espaos de outros?
O que a gente compartilha?
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
88
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
7 ano
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILE7FOA015. escutar e dizer textos da tradio oral na lngua estrangeira (canes, poemas, trava-lnguas, adivinhas, parlendas, dentre outros), apreciando valores
estticos, compreendendo ideias centrais e apropriando-se de elementos de pronncia, entonao e ritmo;
LILE7FOA016. ler textos literrios em lngua estrangeira (lendas, mitos, histrias em quadrinho, dentre outros), apreciando valores estticos e identificando elementos
culturais que se aproximam e que se distinguem;
LILE7FOA017. escrever e dizer textos em lngua estrangeira (adivinhas, parlendas, poemas, canes), apropriando-se de recursos lingustico-discursivos apropriados
ao texto produzido.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
Prticas poltico-cidads
Quais so as regras de convivncia em casa, na escola e na comunidade?
Quem que decide?
As regras poderiam ser diferentes?
LILE7FOA018. participar de interaes orais em lngua estrangeira relacionadas a regras e a cdigos de tica do cotidiano (respeito ao outro, modos de agir, de se
vestir, de falar etc.) e resoluo de situaes-problema, apropriando-se de recursos lingustico-discursivos para apontar problemas e formular regras e sugestes;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILE7FOA019. ler e produzir textos escritos em lngua estrangeira relativos a regras e cdigos de conduta do cotidiano nos diferentes espaos em que atua
(contratos pedaggicos, regulamentos escolares, orientaes para uma vida saudvel, instrues para uma vida sustentvel, dentre outros), usando recursos
lingustico-discursivos para expressar instrues e regras de participao.
Prticas do trabalho
Quais so minhas responsabilidades (em casa, na escola, na comunidade)?
LILE7FOA020. participar de interaes orais em lngua estrangeira (breves relatos, depoimentos, entrevistas) sobre suas responsabilidades nos diferentes espaos
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
em que atua e suas contribuies para o trabalho coletivo, apropriando-se de recursos lingustico-discursivos para expressar o que se faz, sabe fazer e deseja fazer;
LILE7FOA021. ler textos em lngua estrangeira (perfis de profissionais de diferentes contextos), identificando funes e contribuies das diferentes atividades;
LILE7FOA022. produzir textos escritos em lngua estrangeira (perfis e legendas para fotos), descrevendo funes e contribuies de profissionais, considerando o
seu entorno, e usando recursos lingustico-discursivos para apresentar e descrever profisses.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
89
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
8 ano
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Prticas da vida cotidiana
Como eu era e como sou agora?
O que eu quero para o futuro?
LILE8FOA023. participar de interaes orais em lngua estrangeira sobre questes relacionadas a mudanas na sua vida e na vida de outras pessoas, apropriando-
se de recursos lingustico-discursivos para expressar e comparar o que fez ou fazia quando criana com modos de ser e de agir agora;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILE8FOA024. ler textos em lngua estrangeira (entrevistas, relatrios de pesquisas de opinio e enquetes, memrias, dentre outros) que relatem mudanas de
comportamentos geracionais, de eventos acontecidos no passado e de comparaes com comportamentos ou costumes atuais, identificando aes e comparaes;
LILE8FOA025. produzir textos escritos em lngua estrangeira (depoimentos, notas biogrficas e autobiogrficas, legendas para fotos) que relatem ou comparem
caractersticas pessoais, eventos ou costumes no passado e no presente;
LILE8FOA026. participar de interaes orais, ler e escrever textos em lngua estrangeira relacionados a sonhos, desejos e planos, usando recursos lingustico-
discursivos para expressar o que antev e planeja para sua vida no futuro.
Prticas investigativas
Como eu aprendo outras lnguas?
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Como eu organizo o conhecimento sobre as lnguas?
LILE8FOA027. compreender modos e estratgias de aprendizagem de lnguas por meio da escuta, da visualizao e da leitura de textos em lngua estrangeira
(depoimentos, entrevistas, documentrios, filmes de fico, dentre outros) que tratem de experincias de aprendizagem de lnguas;
LILE8FOA028. reconhecer diferentes variedades da lngua estrangeira por meio de textos orais variados (canes, filmes, seriados, etc.), ampliando o conhecimento
sobre as relaes entre variedades lingusticas, identidades e pertencimentos;
LILE8FOA029. registrar e comparar (em listas, quadros, tabelas, psteres, gravaes em udio ou vdeo) modos e estratgias de aprendizagem de lnguas.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
Prticas mediadas pelas tecnologias de informao e comunicao
Como se faz para pesquisar na Internet?
Como se faz para usar os dados do mundo virtual?
Como se sabe se uma fonte confivel?
Existe segurana e privacidade na Internet?
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
90
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
8 ano
LILE8FOA030. fazer buscas na Internet em lngua estrangeira, identificando recursos de pesquisa;
LILE8FOA031. ler tutoriais, termos de segurana e privacidade, apresentaes de sites e portais etc., em lngua estrangeira, identificando questes de uso
responsvel das tecnologias de informao e comunicao;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILE8FOA032. buscar e explorar sites e redes sociais de grupos de interesse na lngua estrangeira, compreendendo modos de navegao e participao,
apropriando-se da terminologia utilizada;
LILE8FOA033. produzir textos orais ou escritos em lngua estrangeira (legendas para fotos, verbetes, gravaes em udio ou vdeo) em plataformas abertas ou
redes sociais, usando recursos lingustico-discursivos apropriados ao texto produzido.
9 ano
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
Prticas interculturais
O que circula por aqui e por l?
Que mundos so esses?
LILE9FOA034. escutar, ler ou assistir a textos em lngua estrangeira (contos, crnicas, documentrios, esquetes e peas teatrais, filmes de fico, seriados, canes,
dentre outros) que abordem questes culturais passadas e presentes de diferentes comunidades, apreciando valores estticos, compreendendo ideias centrais e
identificando semelhanas e diferenas em relao prpria cultura;
LILE9FOA035. participar de interaes orais em lngua estrangeira sobre modos de viver e perceber o mundo, usando recursos lingustico-discursivos para descrever
e opinar sobre comportamentos, valores etc.;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILE9FOA036. produzir textos escritos ou orais em lngua estrangeira (crnicas, contos, vdeo-clipes, curta metragens, dentre outros) que apresentem ou estabeleam
relaes entre aspectos da sua cultura e de outras, usando recursos lingustico-discursivos para descrever ou narrar situaes e comportamentos do mundo em que
se vive.
Prticas poltico-cidads
Como eu me posiciono diante de uma sociedade de consumo?
Como eu me posiciono diante do desenvolvimento social, econmico e cultural?
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILE9FOA037. escutar, ler ou assistir a textos em lngua estrangeira (reportagens, notcias, documentrios, peas publicitrias, dentre outros) relacionados sociedade
de consumo e ao desenvolvimento, compreendendo estratgias argumentativas e recursos persuasivos;
LILE9FOA038. ler textos em lngua estrangeira (campanhas publicitrias, leis e cdigos do consumidor, direitos autorais, dentre outros) que tratem de padres de
consumo, tica na publicidade e desenvolvimento social em diferentes culturas, compreendendo as ideias centrais e relacionando-as a valores e modos de vida;
LILE9FOA039. participar de interaes orais em lngua estrangeira para expressar opinio sobre desenvolvimento responsvel, apropriando-se de recursos lingustico-
discursivos para expor opinio, argumentar e contrapor argumentos;
LILE9FOA040. produzir e encenar textos orais em lngua estrangeira (peas publicitrias, debates dentre outros), planejando e usando recursos lingustico-discursivos
de persuaso e apropriando-se de elementos de pronncia, entonao e ritmo;
LILE9FOA041. ler e produzir textos em lngua estrangeira (peas de campanhas publicitrias, panfletos, legendas de imagens, dentre outros), usando recursos
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
lingustico-discursivos de persuaso.
91
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
9 ano
Prticas do trabalho
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Profisso: estudante?
Trabalho remunerado ou voluntrio?
LILE9FOA042. participar de interaes orais em lngua estrangeira (relatos, depoimentos, entrevistas, dentre outras) sobre as responsabilidades do estudante e de
diferentes profisses, usando recursos lingustico-discursivos para descrever atribuies;
LILE9FOA043. escutar, ler ou assistir a textos em lngua estrangeira (relatos, depoimentos, entrevistas, documentrios, peas de campanha, filmes de fico, dentre
outros) sobre atividades profissionais, voluntrias e escolares em diferentes sociedades e pocas, identificando diferenas e semelhanas e relacionando-as a valores
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
e modos de vida;
LILE9FOA044. produzir textos orais e escritos em lngua estrangeira (peas de campanha, documentrios, esquetes, entrevistas, dentre outros) relacionados a
diferentes formas de trabalho, usando recursos lingustico-discursivos para descrever, opinar, persuadir (de acordo com o texto a ser produzido).
LILE1MOA050. ler textos literrios e assistir a produes artsticas das culturas da lngua estrangeira, apreciando valores estticos, compreendendo temas e
identificando elementos que se aproximam e que se distinguem de suas culturas;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILE1MOA051. participar de interaes orais em lngua estrangeira sobre modos de viver e perceber o mundo, o que nos referencia e como vemos o outro, usando
recursos lingustico-discursivos para descrever e opinar sobre comportamentos e valores;
LILE1MOA052. produzir textos orais e escritos em lngua estrangeira (crnicas, contos, roteiros, video-clipes, curta metragens, dentre outros) usando recursos
lingustico-discursivos para descrever, expor, narrar ou argumentar sobre diferentes valores.
2 ano
Prticas poltico-cidads
Como convivemos com a diversidade?
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Como exercitamos a cidadania?
LILE2MOA053. escutar, ler ou assistir a textos em lngua estrangeira (reportagens, artigos de opinio, campanhas sociais e polticas, cartas abertas, estatutos, leis,
dentre outros) relacionados diversidade, a movimentos sociais e participao cidad, identificando os temas e os diferentes pontos de vista;
LILE2MOA054. escutar, ler ou assistir a textos em lngua estrangeira (palestras, debates, entrevistas, documentrios, reportagens, dentre outros) que tratem da
diversidade lingustica e de diferentes valores atribudos s lnguas e suas variedades, compreendendo as questes que geram discriminao lingustica;
LILE2MOA055. participar de interaes orais em lngua estrangeira para manifestar posicionamentos sobre questes relativas diversidade e a atitudes cidads,
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
usando recursos lingustico-discursivos para expressar opinio, concordar, discordar, argumentar e contra-argumentar;
LILE2MOA056. produzir e encenar textos orais em lngua estrangeira (esquetes, curta metragens, canes, depoimentos, dentre outros) que abordem diferentes
temas sociais, usando recursos lingustico-discursivos para expor a situao e sugerir mudanas e aperfeioando elementos de pronncia, entonao e ritmo;
LILE2MOA057. produzir textos escritos em lngua estrangeira (campanhas reivindicatrias e de conscientizao, cartas abertas, dentre outros) relativos ao bem comum,
apropriando-se de recursos lingustico-discursivos para descrever uma situao e propor mudanas.
3 ano
Prticas do trabalho
Que atividades profissionais j exerci e que profissional quero ser?
Como obter informaes sobre novas profisses, atividades e empreendimentos?
Que formao quero buscar?
LILE3MOA062. escutar, ler ou assistir a textos em lngua estrangeira (relatos, depoimentos, entrevistas, documentrios, palestras, resumos e artigos acadmicos,
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
dentre outros) que tratem de atividades profissionais, da valorizao de profisses e ideias no passado, no presente ou no futuro, em diferentes sociedades e pocas,
identificando posturas ticas e posicionando-se criticamente;
LILE3MOA063. participar de interaes orais em lngua estrangeira (relatos, depoimentos, entrevistas, dentre outros) sobre atividades profissionais que j desenvolveu
ou que gostaria de desenvolver, usando recursos lingustico-discursivos para apresentar atribuies e obter informaes sobre suas expectativas de trabalho;
LILE3MOA064. ler textos em lngua estrangeira (currculos profissionais, cdigos de tica profissional, direitos do trabalhador, guia de profisses, sites de associaes,
sindicatos, secretarias de trabalho, dentre outros) que tratem de profisses e demandas de trabalho em diferentes culturas, identificando condies e reivindicaes
de trabalho;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILE3MOA065. escutar e ler textos em lngua estrangeira (relatos, palestras, orientaes, dentre outros) sobre criao de empreendimentos, identificando etapas e
estratgias necessrias;
LILE3MOA066. produzir textos escritos (currculos profissionais, cartas de apresentao, documentos reivindicatrios, projetos de criao, dentre outros), usando
recursos lingustico-discursivos para candidatar-se a um emprego, reivindicar, apresentar uma ideia.
Prticas investigativas
Como construmos conhecimentos em diferentes reas?
Como construmos mitos e verdades atravs da linguagem?
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
94
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
3 ano
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LILE3MOA067. identificar modos de construo e de valorizao de conhecimento por meio da escuta, visualizao e leitura de textos em lngua estrangeira
(depoimentos, debates, palestras, entrevistas, reportagens, documentrios, dentre outros) que tratem de divulgao do conhecimento e debates sobre estudos
tericos e prticos nas diversas reas do conhecimento, compreendendo os temas tratados e conscientizando-se de terminologia especializada utilizada em
diferentes contextos de atuao;
LILE3MOA068. participar de interaes orais em lngua estrangeira (discusses e apresentaes de trabalhos, dentre outras) que tratem de questes tericas e
prticas nas diversas reas do conhecimento, usando recursos lingustico-discursivos para formular, confirmar e refutar hipteses, expressar opinies e argumentar;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LILE3MOA069. ler textos acadmicos em lngua estrangeira em diferentes reas do conhecimento (relatrios, artigos, resumos, resenhas, dentre outros), relacionando
diferentes partes do texto (sees, quadros, tabelas, figuras, legendas, dentre outros) e identificando modos de construir a linguagem tcnica e cientfica por meio da
anlise de recursos lingustico-discursivos, tais como modalizadores, citaes e outras estratgias argumentativas;
LILE3MOA070. escrever em lngua estrangeira resumos, projetos, resenhas, registros e relatos de resultados de pesquisa relacionados comunidade escolar, seu
entorno ou outras comunidades, apropriando-se de recursos lingustico-discursivos para apresentar, resumir, relatar um estudo, lanar mo de citaes e da voz do
outro para construir a argumentao.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
95
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICACOMPONENTE CONSULTA PBLICA CURRICULAR CONSULTA ARTEPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O componente curricular Arte engloba quatro diferentes subcomponentes: artes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
visuais, dana, teatro e msica, bem como de suas prticas integradas (como, por
CONSULTA PBLICA
exemplo, CONSULTA
a performance, PBLICA
a instalao, a videoarte, o circo, aCONSULTA
videodana, a peraPBLICA
etc.). Cada subcomponente tem seu prprio contexto, objeto e estatuto, constituindo-
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
se em um campo que, ao mesmo tempo que compe transdisciplinarmente
CONSULTA
a rea PBLICA
da Arte, tem CONSULTA
uma singularidade que PBLICA CONSULTA
exige abordagens especficas ePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
especializadas. Sua presena, como contedo obrigatrio nas diferentes etapas
da Educao Bsica, est assegurada pelo disposto na Lei 11.769/2008 (msica)
CONSULTA
e no PBLICA CONSULTA
Projeto de Lei 7032/2010 PBLICAque
(demais subcomponentes), CONSULTA
alteram a redaoPBLICA
CONSULTA PBLICA
dos pargrafos CONSULTA
2 e 6 do Artigo 26 da Lei PBLICA
de Diretrizes eCONSULTA
Bases da EducaoPBLICA
Nacional.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A Arte articula diferentes formas de cognio: saberes do corpo, da sensibilidade,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
da intuio, da emoo etc., constituindo um universo conceitual e de
CONSULTA PBLICA
prticas CONSULTA
singulares, que contribuem para PBLICA
que o estudanteCONSULTApossa lidar com aPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
complexidade do mundo, por meio do pensamento artstico. Na Educao Bsica
96
a Arte se caracteriza por trabalhar com o processo criativo em seus diferentes
CONSULTA PBLICA
subcomponentes, CONSULTA
englobando PBLICA
o fazer, o fruir e a reflexo sobreCONSULTA
o fazer e o fruir. OPBLICA
CONSULTA PBLICA
componente CONSULTA
se configura como um campoPBLICA no qual o sujeitoCONSULTA
tem a possibilidadePBLICA
de ter experincias que se efetivam naquilo que manifesto, no no manifesto,
CONSULTA PBLICA
no intuitivo CONSULTA
e no inusitado, se constituindo PBLICA
por intermdio deCONSULTA
prticas artsticas ePBLICA
CONSULTA PBLICA
culturais heterogneasCONSULTA
e plurais. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
As experincias CONSULTA
de aprendizagem PBLICA
desse componente CONSULTA
curricular tm o sujeito ePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
suas relaes consigo mesmo, com o outro e com o mundo como fundamentais,
proporcionando-lhe a capacidade de se colocar no lugar do outro ao mesmo
CONSULTA
tempo PBLICA CONSULTA
em que se diferencia PBLICA
dele. A Arte oportuniza CONSULTA
a constituio do sujeito dePBLICA
CONSULTA
maneiraPBLICA CONSULTA
a negociar identidades PBLICA
e pertencimentos, praticandoCONSULTA
diferentes formasPBLICA
de entendimento e expresso, e se caracteriza por oportunizar experincias nas
CONSULTA PBLICA
dimenses CONSULTA
da sensibilidade, PBLICA
da tica, da esttica e da potica.CONSULTA
Da Educao InfantilPBLICA
CONSULTA PBLICA
ao Ensino CONSULTA
Mdio, incluindo PBLICA
todas as modalidades da Educao CONSULTA
Bsica, observa-PBLICA
se que cada sujeito conhece, desenvolve, manifesta e cria maneiras singulares de
CONSULTA PBLICA
experimentar, CONSULTA
de perceber e de se expressar, PBLICA
vivenciando osCONSULTA
subcomponentes daPBLICA
CONSULTA
Arte emPBLICA CONSULTA
todos os momentos e situaes doPBLICA
seu cotidiano. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Ao considerar CONSULTA
que a formao PBLICA
em Arte acontece CONSULTA
em licenciaturas especficas (artesPBLICA
CONSULTA PBLICA
visuais, dana, teatroCONSULTA
e msica), necessrioPBLICA CONSULTA
garantir professores habilitadosPBLICA
em cada um dos subcomponentes, para todas as etapas da Educao Bsica.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Igualmente, fundamental assegurar espaos fsicos e materiais adequados
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
para a prtica de cada subcomponente, bem como tempo apropriado para o
CONSULTA PBLICA
desenvolvimento CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
do trabalho.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
As artes visuais tm como princpio lidar com a imagem atravs da experincia
CONSULTA PBLICA
esttica CONSULTA
e subjetiva. Deste PBLICA
modo, mobiliza e amplia os mundosCONSULTA
internos dos sujeitos,PBLICA
enriquecendo seus imaginrios. tambm de sua natureza a experimentao,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
manipulao e o uso inventivo de materiais plsticos. Sua prtica geradora de
CONSULTA PBLICA
conhecimentos nicosCONSULTA
que contribuem para aPBLICA CONSULTA
para o fortalecimento e a formao dePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
valores, pertencimentos e identidades individuais e coletivas. Em seu compromisso
com a educao bsica, permite que os sujeitos experimentem mltiplas culturas
CONSULTA PBLICA
visuais, convivam comCONSULTA PBLICA
as diferenas e conheam CONSULTA
outros espaos, rompendo osPBLICA
CONSULTA PBLICA
limites CONSULTA
escolares e criando PBLICA
novas possibilidades de interaoCONSULTA
cultural de acordoPBLICA
com as questes do cotidiano sejam estas concretas e/ou simblicas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
No caso da dana, um dos princpios que a constituem como prtica artstica o
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
pensamento e o sentimento do corpo, que implica no pensar por movimentos por
CONSULTA
meioPBLICA
da articulao dos CONSULTA PBLICA
processos cognitivos, CONSULTA
afeces e experincias sensveisPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
implicados no movimento danado. A dana e seus diferentes protocolos
97
de investigao e produo artstica colocam em foco processos de criao
CONSULTA PBLICA
centrados naquilo queCONSULTA
ocorre no/pelo corpo,PBLICA CONSULTA
discutindo e significando relaesPBLICA
CONSULTA PBLICA
de corporeidade CONSULTA
e produo PBLICA
esttica. A investigao CONSULTA
do corpo em movimentoPBLICA
em sua vertente tcnica, esttica e expressiva, assim como em suas diferentes
CONSULTA PBLICA
matrizes CONSULTA
e estilos, permite PBLICA
que o sujeito perceba CONSULTA
e se conscientize de afeces,PBLICA
CONSULTA PBLICA
pulses CONSULTA
e memrias, imagine PBLICA
novas articulaes CONSULTA
corporais, apropriando-se delasPBLICA
de forma a exercitar a autoria e a autonomia. O sujeito, ao investir nos aspectos
CONSULTA PBLICA
sensveis, CONSULTA
epistemolgicos e formais do PBLICA
corpo em movimento,CONSULTA
articulando-osPBLICA
CONSULTA
ao seuPBLICA CONSULTA
contexto, transforma e problematizaPBLICA CONSULTA
percepes acerca do corpo e daPBLICA
dana atravs de arranjos que permitiro novas leituras de si, do mundo e da
CONSULTA PBLICA
corporeidade. CONSULTA
Tais perspectivas relacionaisPBLICA
se constituem CONSULTA
de forma espiraladaPBLICA
CONSULTA PBLICA
promovendo o trabalhoCONSULTA
com a cinestesia,PBLICA CONSULTA
visando, especialmente, a autoria, aPBLICA
inventividade e o respeito ao outro por meio da experimentao dos diversos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
modos de fazer e perceber a dana na atualidade.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O teatro propicia condies para que o sujeito desenvolva sua capacidade
CONSULTA PBLICA
de expresso CONSULTA
e comunicao verbal e no PBLICA CONSULTA
verbal, experimentando a potnciaPBLICA
CONSULTA PBLICA
pedaggica do trabalhoCONSULTA PBLICA
performativo na escola como meio de CONSULTA
organizar, construirPBLICA
e transformar a si mesmo e ao mundo por intermdio do jogo, da improvisao,
CONSULTA PBLICA
da atuao CONSULTA
e da encenao. Ao longo da PBLICA
Educao Bsica, CONSULTA
a atividade teatral,PBLICA
CONSULTA PBLICA caracterizada
predominantemente CONSULTA PBLICA
como criao coletiva CONSULTA
e colaborativa, serPBLICA
adequada faixa etria, ao nvel de desenvolvimento e interesse dos estudantes,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
indo do jogo dramtico formalizao e uso consciente da linguagem teatral
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
como meio expressivo. Uma das principais premissas desse subcomponente
CONSULTA PBLICA
proporcionar a intensaCONSULTA
troca de experinciasPBLICA
entre os sujeitos,CONSULTA
podendo influenciarPBLICA
CONSULTA PBLICAda CONSULTA
o desenvolvimento percepo esttica, da PBLICA
imaginao, daCONSULTA
intuio, da memriaPBLICA
e da emoo. O teatro possibilita aprimoramento integral do estudante, tanto do
CONSULTA
pontoPBLICA
de vista cognitivoCONSULTA PBLICA
quanto esttico e afetivo. Igualmente,CONSULTA
destaca-se o espaoPBLICA
CONSULTA
que aPBLICA
atividade teatral CONSULTA PBLICA
propicia para a integrao CONSULTA
com outros componentes daPBLICA
rea de linguagens como a Lngua portuguesa e a educao Fsica, bem como
CONSULTA
com PBLICA
outras reas do CONSULTA
currculo como, por PBLICA
exemplo, com asCONSULTA
Cincias Humanas.PBLICA
CONSULTA PBLICA
Da mesma forma, essa CONSULTA PBLICA
prtica inclui conhecer CONSULTA
diferentes manifestaes cnicasPBLICA
em tempos e espaos diversos, incluindo o entorno artstico do educando e as
CONSULTA PBLICA
produes que lhe so CONSULTA
contemporneas. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O processo pedaggico em msica est relacionado mobilizao, transmisso
CONSULTA PBLICA
e apropriao CONSULTA
de conhecimentos PBLICA
adquiridos CONSULTA
por meio do exerccio de prticasPBLICA
CONSULTA PBLICA
musicais CONSULTA
sensoriais, analticas e discursivasPBLICA CONSULTA
diversificadas, tendo como princpiosPBLICA
fundamentais o fruir, o refletir e o fazer msica, desenvolvendo o pensamento
CONSULTA
crticoPBLICA
e a criatividade.CONSULTA PBLICA
As bases epistemolgicas da produoCONSULTA
de conhecimentoPBLICA
CONSULTA PBLICA
em msica CONSULTA
se constituem na relao entrePBLICA CONSULTA
aspectos da Educao Musical e dePBLICA
98
outros campos do saber, que possibilitam a compreenso musical do sujeito, no
CONSULTA
que se PBLICA CONSULTA
refere sua relao consigo mesmo,PBLICA
com o outro,CONSULTA
com a sociedade ePBLICA
CONSULTA
com PBLICA
a prpria msica.CONSULTA
As condies para PBLICA
que os direitos de CONSULTA
aprendizagem daPBLICA
msica sejam garantidos passam, no que se refere msica, pela sistematizao
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de um processo, pela ampliao e preparao adequada dos espaos escolares
CONSULTA PBLICA
voltados CONSULTA
para as prticas musicais e pelaPBLICA
compreensoCONSULTA
das necessidadesPBLICA
especficas de formao para o trabalho com o subcomponente.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
A progresso CONSULTA
do conhecimento PBLICA
do componente curricularCONSULTA
Arte, nas diferentesPBLICA
etapas da escolarizao, resulta da relao entre os elementos pertinentes
CONSULTA
aos PBLICA
contedos dos CONSULTA
subcomponentes e PBLICA
das caractersticasCONSULTA
e contextos dePBLICA
CONSULTA
atuaoPBLICA
dos sujeitos,CONSULTA PBLICA dos
por intermdio do reconhecimento CONSULTA
saberes trazidosPBLICA
por eles, considerando as singularidades de cada subcomponente e ampliando
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
progressivamente suas experincias. Ao longo das diferentes etapas da Educao
CONSULTA
Bsica,PBLICA
se espera uma CONSULTA PBLICA
expanso do repertrio, ampliao CONSULTA
das habilidades ePBLICA
aumento da autonomia nas prticas artsticas dos sujeitos. Esse movimento se
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
produz a partir da reflexo sensvel, imaginativa e crtica dos sujeitos sobre os
CONSULTA PBLICA
contedos CONSULTA
artsticos, seus PBLICA
elementos constitutivos e sobre asCONSULTA
variaes derivadasPBLICA
das experincias de inveno e criao. Do ponto de vista histrico, a Arte propicia
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ao sujeito entender a gnese dos costumes e valores constituintes de diferentes
CONSULTA PBLICA
culturas, manifestadasCONSULTA PBLICA
em seus produtos artsticos. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O ensino de Arte deve articular, de forma indissocivel e simultnea, seis
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
dimenses de conhecimento que caracterizam a singularidade da experincia
CONSULTA PBLICA
esttica: CONSULTA
estesia, fruio, expresso, PBLICA CONSULTA
criao, reflexo e crtica. ValePBLICA
CONSULTA PBLICA
ressaltar CONSULTA
que no h nenhuma PBLICA
hierarquia entre CONSULTA
estas dimenses, tampouco umaPBLICA
ordem necessria para trabalhar com elas no campo didtico.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A dimenso estesia relativa s condies para que o estudante experimente
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
o espao, o tempo, o som, a imagem, o corpo e os materiais, articulando a
CONSULTA PBLICA
sensibilidade CONSULTA
e a percepo, tomadas como PBLICA CONSULTA PBLICA
uma forma de conhecer.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A fruio implica na apreciao esttica de distintas experincias sensveis e
CONSULTA PBLICA
de produes CONSULTA
artsticas e culturais oriundasPBLICA
das mais diversasCONSULTA
pocas, lugares ePBLICA
grupos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
A expresso CONSULTA
diz respeito PBLICA
s possibilidades CONSULTA
de experimentar formas dePBLICA
manifestao, a partir da explorao do espao, do tempo, do som, do corpo, dos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
materiais, das imagens e das tecnologias.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A criao, individual e/ou coletiva, resulta da atitude intencional do sujeito,
CONSULTA
que PBLICA CONSULTA
confere materialidade PBLICA
esttica sua subjetividade,CONSULTA
seus sentimentos,PBLICA 99
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ideias, imaginaes, invenes, desejos, representaes e proposies em
acontecimentos e produes artsticas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
A reflexo se refere CONSULTA PBLICA
ao exerccio, pelo sujeito, do pensamentoCONSULTA
e julgamento dasPBLICA
fruies, experincias e exploraes criativas, artsticas e culturais, sozinho ou
CONSULTA
com o PBLICA
auxlio de algo CONSULTA
ou algum. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A crtica proporciona condies para que o estudante estabelea relaes
CONSULTA
entrePBLICA
as experincias CONSULTA PBLICA
e manifestaes artsticas CONSULTA
e culturais vividas e conhecidas,PBLICA
CONSULTA PBLICA
favorecendo CONSULTA
um estranhamento PBLICA
ante o mundo e projetandoCONSULTA
o sujeito na direoPBLICA
de algo novo.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Em um sentido amplo, essas dimenses so contempladas, ao longo da Educao
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Bsica, pelos objetivos de aprendizagem apresentados a seguir. Todas as
CONSULTA PBLICA
dimenses perpassamCONSULTA
o ensino de todos osPBLICA
subcomponentes CONSULTA
em cada etapa ePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
modalidade escolar, podendo ser priorizadas aquelas que forem mais relevantes
ou necessrias para as circunstncias sociais e prticas cotidianas dos grupos ou
CONSULTA PBLICA
pertinentes a dada etapaCONSULTA
ou modalidade, PBLICA
levando-se em contaCONSULTA
os avanos quePBLICA
CONSULTA PBLICA
se pretende CONSULTA
que os estudantes alcancem em PBLICA
cada contextoCONSULTA
social e cultural. PBLICA
CONSULTA PBLICA
Considerando que os CONSULTA
conhecimentos ePBLICA
experincias so CONSULTA
constitudos porPBLICA
materialidades verbais e no verbais, sensveis, corporais, visuais, plsticas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e sonoras, importante que cada dimenso seja sempre trabalhada de modo
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
integrado com as outras, levando-se em conta sua natureza vivencial, experiencial
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e subjetiva.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
SO OBJETIVOS GERAIS DO COMPONENTE ARTE NA
CONSULTA PBLICA
EDUCAO BSICACONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Os objetivos de aprendizagem relacionados s diferentes etapas escolares so
CONSULTA PBLICA
organizados CONSULTA
a partir das seguintes perguntas:PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Quais so os saberes e as prticas em Arte relevantes para a atuao
CONSULTA PBLICA CONSULTA
crtica do estudante PBLICA
no seu contexto, em cada etapa CONSULTA
e modalidade PBLICA
escolar?
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Quais desses CONSULTA
saberes e prticas osPBLICA CONSULTA
estudantes j conhecem, e at que PBLICA
ponto, e quais, eles ainda precisam aprender e/ou aprofundar para
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que atuem de modo crtico e autoral no seu contexto, em cada etapa e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
modalidade escolar?
100
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Os objetivos de aprendizagem em Arte da BNC foram organizados considerando
CONSULTA PBLICA
sua adequao CONSULTA
etapa de escolarizaoPBLICA CONSULTA
em que se encontram os estudantesPBLICA
e sua faixa etria. Sua seleo e apropriao pela escola deve considerar o
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
contexto social e cultural dos estudantes, levando-se em conta suas experincias
CONSULTA PBLICA
e saberes prvios. EssesCONSULTA PBLICA
fatores, em combinao CONSULTA
com a interao e interlocuoPBLICA
com outros campos de saber, vo exigir diferentes abordagens e graus de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
complexidade nas prticas de conhecer, sentir, perceber, fruir, apreciar, imaginar,
CONSULTA PBLICA
expressar, criar, refletir,CONSULTA
criticar e relacionar PBLICA CONSULTA PBLICA
na arte e na cultura.
CONSULTA 3PBLICA
. conhecer as CONSULTA
matrizes culturais PBLICA
brasileiras em CONSULTA
sua tradio e nasPBLICA
manifestaes contemporneas, reelaborando-as nas criaes em artes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
visuais, dana, teatro e msica;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA 4PBLICA
. vivenciar a expressividade, a ludicidade e a imaginao, ressignificando
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
diferentes espaos na escola e fora dela por meio das artes visuais, da
CONSULTA PBLICA
dana, do teatroCONSULTA
e da msica; PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA 5PBLICA CONSULTA
. explorar os recursos tecnolgicos PBLICA
como meio para CONSULTA
o registro, pesquisa ePBLICA
CONSULTA PBLICA
criao em Arte;CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA 6PBLICA
. compreenderCONSULTA PBLICA
as relaes entre as artes, CONSULTA
a mdia, o mercado e o consumo;PBLICA
CONSULTA 7PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
. problematizar questes polticas, sociais, econmicas e culturais por
CONSULTA PBLICA CONSULTA
meio de exerccios, PBLICA
produes e apresentaes CONSULTA
artsticas que valorizem aPBLICA
101
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
autonomia, a crtica e a autoria;
Artes Visuais
LIAR1COA001. Familiarizar-se com o vocabulrio e com os elementos constitutivos especficos das artes visuais;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIAR1COA002. explorar diferentes materiais, instrumentos e recursos visuais e plsticos;
LIAR1COA003. iniciar-se no processo de organizao do ambiente para o trabalho com as artes visuais, compreendendo a importncia da utilizao dos materiais e
dos instrumentos, com responsabilidade e sustentabilidade;
LIAR1COA004. conhecer e apreciar obras e produes visuais e plsticas de artistas locais, regionais, nacionais e estrangeiros;
LIAR1COA005. criar trabalhos em artes visuais, dialogando sobre a prpria criao;
LIAR1COA006. mobilizar conhecimentos trazidos pelos estudantes, bem como aqueles adquiridos no processo de escolarizao, tanto na explorao das diferentes
formas de arte quanto na criao, na fruio e na argumentao sobre arte;
LIAR1COA007. ampliar o imaginrio, a capacidade de simbolizar e o repertrio imagtico dos estudantes atravs da criao e fruio de imagens.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Dana
LIAR1COA008. Conhecer e reconhecer elementos constitutivos do movimento em seus diferentes aspectos estruturais, dinmicos e expressivos, considerando a
relao das partes do corpo entre si e com o todo corporal;
LIAR1COA009. vivenciar a expressividade, por meio da experimentao do espao pessoal do corpo e dos espaos compartilhados pelos corpos em movimento;
LIAR1COA010. experimentar diferentes formas de deslocamentos, planos, direes e orientaes no espao;
LIAR1COA011. criar e improvisar movimentos danados, por meio de estmulos tteis, visuais, sonoros, imagticos e cinestsicos, valorizando o processo colaborativo e
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
a autoria;
LIAR1COA012. experimentar brincadeiras, jogos e danas coletivas de diferentes matrizes estticas e culturais.
Teatro
LIAR1COA013. Ter prazer em ouvir e contar histrias dramatizadas prprias da cultura infantil;
LIAR1COA014. desenvolver a imaginao por intermdio do faz-de-conta, da imitao e do experimentar-se no lugar do outro;
LIAR1COA015. explorar modalidades de improvisao, em especial de jogo dramtico, valorizando o trabalho coletivo e a autoria;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LIAR1COA016. compor e encenar pequenas sequncias cnicas, usando msicas, imagens, pequenas narrativas ou outros estmulos, de forma a integrar outras artes;
LIAR1COA017. perceber e explorar a teatralidade e a performatividade dos gestos e comportamentos do cotidiano.
102
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
Msica
LIAR1COA018. Vivenciar prticas de apreciao, criao e interpretao, considerando processos de experimentao instrumental (convencional e alternativa) e vocal,
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
individuais e coletivas;
LIAR1COA019. conhecer os elementos constitutivos da msica em experincias de criao, interpretao e apreciao musical, contextualizando-os;
LIAR1COA020. experimentar sonoridades, materiais e tcnicas diversas para a construo de instrumentos musicais;
LIAR1COA021. manipular fontes sonoras diversificadas, convencionais e alternativas, explorando-as em propostas de criao e interpretao musical;
LIAR1COA022. conhecer e reconhecer repertrio musical regional, nacional e estrangeiro, relacionando cdigos e convenes que so especficos da msica;
LIAR1COA023. criar e apropriar-se de diferentes formas e tcnicas de grafia musical (convencionais e alternativas);
LIAR1COA024. exercitar a anlise das produes musicais j consolidadas e prprias, individual e coletivamente.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM DE ARTE NO ENSINO FUNDAMENTAL II
Considerado o nvel de aprofundamento e complexidade compatveis com o contexto do grupo, espera-se que o estudante seja
capaz de:
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Artes Visuais
LIAR2COA025. Aprofundar o vocabulrio e o conhecimento dos elementos constitutivos especficos das artes visuais;
LIAR2COA026. explorar diferentes materiais, instrumentos e recursos visuais e plsticos, com intencionalidade artstica crescente;
LIAR2COA027. organizar o ambiente para o trabalho, compreendendo a utilizao dos materiais com responsabilidade e sustentabilidade;
LIAR2COA028. conhecer e apreciar obras e produes visuais e plsticas de artistas locais, regionais, nacionais e estrangeiros;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIAR2COA029. planejar e criar trabalhos em artes visuais, analisando-os e dialogando sobre a sua criao;
LIAR2COA030. produzir sentidos com e a partir das diferentes imagens e objetos artsticos e conhecer seus contextos, relaes e tenses;
LIAR2COA031. mobilizar conhecimentos adquiridos no processo de escolarizao, de acordo com o grau de complexidade possvel aos estudantes, na criao, na
fruio e na argumentao sobre arte;
LIAR2COA032. estudar as diversas categorizaes da arte (arte, artesanato, folclore, design etc.), investigando, problematizando e desconstruindo as hierarquias que
foram historicamente estabelecidas entre elas;
LIAR2COA033. estudar aspectos histricos da produo artstica da humanidade, problematizando as narrativas eurocntricas e considerando o contexto de
diferentes sociedades;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LIAR2COA034. planejar trabalhos plsticos e visuais, a partir do prprio repertrio imaginrio, de princpios conceituais e de proposies temticas.
103
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
Dana
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LIAR2COA035. Conhecer e compreender elementos constitutivos do movimento cotidiano e do movimento danado em seus diferentes aspectos estruturais,
dinmicos e expressivos, considerando a estrutura corporal;
LIAR2COA036. explorar os diferentes elementos constitutivos da dana como prtica artstica pelo exerccio da ludicidade e da imaginao, apropriando-se desses
elementos para a construo de vocabulrios e repertrios prprios;
LIAR2COA037. reconhecer e experimentar corporalmente os fatores de movimento tempo, peso, fluncia e espao como elementos que, combinados, geram as
aes corporais;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIAR2COA038. utilizar brincadeiras, jogos e danas coletivas de diferentes matrizes estticas e culturais, como territrio de investigao para a criao e composio
de danas autorais individualmente e em grupo;
LIAR2COA039. conhecer as diferentes tcnicas e estilos de dana e suas diferentes corporeidades articulando-os sua experincia e contexto.
LIAR2COA040. fruir diferentes manifestaes de dana da sua regio, contextualizando-as em suas diversas matrizes estticas e culturais;
LIAR2COA041. relacionar os diferentes sentidos e significados da dana como prtica artstica ao seu contexto sociocultural;
LIAR2COA042. experimentar os diferentes elementos (figurino, iluminao, cenrio, trilha sonora, etc.) para composio cnica em dana.
Teatro
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LIAR2COA043. Exercitar atividades teatrais e compreender o trabalho coletivo nos seus limites e desafios por intermdio de diferentes modalidades de improvisao;
LIAR2COA044. conhecer as diferenas entre o jogo projetado, o jogo dramtico e o jogo teatral;
LIAR2COA045. conhecer os modos de produo e os modos de organizao da atuao profissional em teatro;
LIAR2COA046. experimentar as sonoridades, as gestualidades corporais e as vocalidades de maneira imaginativa;
LIAR2COA047. compor sequncias cnicas e caracterizar diferentes personagens, tipos, figuras, a partir de textos dramticos, de msicas, de imagens, de narrativas
ou de outros elementos dados ou inventados;
LIAR2COA048. comunicar-se por meio de gestualidades cotidianas teatralizadas;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIAR2COA049. ter prazer em encenar estilos cnicos diferentes;
LIAR2COA050. encenar sequncias cnicas, integradas a manifestaes artstico-culturais diversas;
LIAR2COA051. experimentar a composio de diferentes dramaturgias e utilizar diferentes espaos (palco italiana, arena, semi-arena, rua, plataformas etc.) para o
acontecimento cnico;
LIAR2COA052. pesquisar, conhecer e apreciar o trabalho de grupos de teatro, de dramaturgos, de atores e de diretores locais, nacionais, estrangeiros, do presente e
do passado;
LIAR2COA053. criar acontecimentos cnicos, relacionando elementos como figurinos, adereos, cenrio, iluminao, jogo cnico, relao com o espectador,
sonoplastia, tecnologias da comunicao e informao etc.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
104
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
Msica
LIAR2COA054. Conhecer aspectos tcnicos, estilsticos, histricos e interpretativos na prtica instrumental (convencional e alternativa) e vocal em propostas de
criao, interpretao e apreciao musical, individuais e coletivas;
LIAR2COA055. compreender e apropriar-se de repertrios, cdigos e convenes que constituem as especificidades da msica, identificando-os em propostas de
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
criao, interpretao e apreciao musical;
LIAR2COA056. experimentar sonoridades, materiais e tcnicas diversas para a construo de instrumentos musicais, aperfeioando-os em nvel de complexidade
crescente;
LIAR2COA057. reconhecer e utilizar fontes sonoras diversificadas em propostas de criao, interpretao e apreciao musical;
LIAR2COA058. reconhecer e utilizar diferentes formas de grafia musical (convencionais e alternativas) em propostas de criao, interpretao e apreciao;
LIAR2COA059. exercitar a anlise e a crtica musical de repertrio cotidiano, de outros repertrios da cultura musical brasileira e estrangeira, e de produes
prprias, buscando a identificao de tcnicas, formas, estilos e elementos musicais especficos.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM DE ARTE NO ENSINO MDIO
Considerado o nvel de aprofundamento e complexidade compatveis com o contexto do grupo, espera-se que o estudante seja
capaz de:
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Artes Visuais
LIAR3COA060. Apropriar-se criticamente do vocabulrio e do conhecimento dos elementos constitutivos especficos das artes visuais;
LIAR3COA061. Explorar diferentes materiais, instrumentos, recursos visuais e plsticos, com intencionalidade artstica e habilidade argumentativa crescentes;
LIAR3COA062. organizar o ambiente para o trabalho, compreendendo a utilizao dos materiais com responsabilidade e sustentabilidade;
LIAR3COA063. conhecer e apreciar criticamente obras e produes visuais e plsticas de artistas locais, regionais, nacionais e estrangeiros;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIAR3COA064. planejar e criar trabalhos em artes visuais, analisando-os e dialogando sobre a sua criao;
LIAR3COA065. produzir sentidos e reflexes com e a partir das diferentes visualidades e em sua relao com outras formas artsticas;
LIAR3COA066. analisar criticamente imagens e objetos artsticos a partir de seus contextos, condies de produo, suas relaes e tenses;
LIAR3COA067. estudar as diversas categorizaes da arte (arte, artesanato, folclore, design etc.), investigando, problematizando e desconstruindo as hierarquias que
foram historicamente estabelecidas entre elas;
LIAR3COA068. estudar aspectos histricos da produo artstica da humanidade problematizando as narrativas eurocntricas e considerando os contextos de
diferentes sociedades;
LIAR3COA069. mobilizar os conhecimentos adquiridos no processo de escolarizao, de acordo com a complexidade possvel ao/ estudante, para a criao, fruio
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
e argumentao artsticas;
LIAR3COA070. compreender as relaes de mercado e de trabalho relativas s artes visuais, problematizando as categorias profissionais de artista, arteso e
designer, entre outras.
105
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
Dana
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LIAR3COA071. Explorar a estrutura psicofsica, identificando ossatura, musculatura e possibilidades articulares em processos tcnico-criativos; LIAR3COA072.
experimentar e investigar corporalmente os fatores de movimento, tempo, peso, fluncia e espao na criao de aes corporais e na composio de frases de
movimento;
LIAR3COA073. utilizar formas de organizao do movimento no espao global: linhas, curvas, nveis e planos na criao de sequncias de movimento;
LIAR3COA074. desenvolver conhecimento terico-prtico por meio de estudos de produo e recepo em dana por intermdio da pesquisa de grupos,
coregrafos e artistas regionais, nacionais e estrangeiros, do presente e do passado;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIAR3COA075. problematizar conceitos referentes aos elementos que caracterizam diversos acontecimentos e manifestaes populares de dana, valorizando a
contextualizao, a anlise e a reflexo crtica, em uma perspectiva multicultural;
LIAR3COA076. fazer uso das diferentes tcnicas e estilos de dana em prticas individuais e coletivas de criao e composio em dana de forma autoral.
LIAR3COA077. articular elementos histricos, antropolgicos e sociais do corpo na criao de diversas prticas contemporneas de dana;
LIAR3COA078. investigar diferentes processos de produo e composio em dana por meio do estudo dos diversos elementos da cena: o intrprete, a cenografia,
o figurino, a iluminao, a sonoplastia, a coreografia, a dramaturgia etc.;
LIAR3COA079. conhecer os modos de produo e de organizao da atuao profissional e empreendedora em dana.
Teatro
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LIAR3COA080. Exercitar atividades teatrais e compreender o trabalho coletivo nos seus limites e desafios por intermdio de diferentes modalidades de improvisao
e composio teatral;
LIAR3COA081. compreender a importncia e as possibilidades de uso do corpo e da voz na construo da encenao contempornea;
LIAR3COA082. compor sequncias cnicas, a partir de textos dramticos, de msicas, de imagens, de narrativas ou de outros pontos de partida;
LIAR3COA083. entender e manipular artisticamente as diferenas entre a ao cotidiana e a ao cnica, experimentando personagens, tipos e personas;
LIAR3COA084. comunicar-se por meio de gestualidades e vocalidades, expressando ideias complexas de maneira crtica e reflexiva;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIAR3COA085. encenar sequncias cnicas, integradas a outras manifestaes artstico-culturais, recriando-as e reinventando possibilidades de apresentao;
LIAR3COA086. conhecer e encenar estilos cnicos diferentes;
LIAR3COA087. pesquisar e conhecer o trabalho de grupos de teatro, de dramaturgos, de atores e de diretores regionais, nacionais e estrangeiros, do presente e do
passado;
LIAR3COA088. criar, organizar e produzir acontecimentos cnicos, relacionando os elementos (figurinos, adereos, cenrio, iluminao, jogo cnico, relao com o
espectador, sonoplastia etc.) de forma a conhecer os modos de produo teatral;
LIAR3COA089. Experimentar a composio de diferentes dramaturgias e utilizar diferentes espaos (palco italiana, arena, semi-arena, rua, plataformas etc.) para o
acontecimento cnico;
LIAR3COA090. Reconhecer as diferentes estticas da cena contempornea, manipulando elementos do teatro ps-dramtico, do teatro performativo e da arte da
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
performance;
LIAR3COA091. conhecer os modos de produo, os modos de organizao da atuao profissional em teatro e as maneiras de organizao empreendedora do teatro.
106
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
LIAR3COA099. identificar e analisar criticamente os usos, as funes e os significados da msica nas diversas culturas, do passado e do presente, partindo da anlise
LIAR3COA098. investigar e utilizar diferentes formas de grafia musical (convencionais e alternativas), aprofundando seu uso e compreenso em repertrios diversos;
LIAR3COA097. desenvolver prticas de criao e interpretao, a partir das vivncias e manipulao de repertrio musical cotidiano e outros repertrios e prticas
LIAR3COA094. experimentar sonoridades, materiais e tcnicas diversas, para a construo de instrumentos musicais, aperfeioando-os em nvel de complexidade
LIAR3COA096. problematizar a produo musical na contemporaneidade por meio da anlise e reflexo crtica das diferentes manifestaes musicais nacionais e
LIAR3COA100. analisar e refletir sobre o mercado de trabalho e o consumo da msica e sua relao com as demais reas da arte e da cultura.
107
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
musicais j consolidadas em culturas musicais diversas;
do contexto local;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
estrangeiras;
crescente;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
COMPONENTE
CONSULTA PBLICA CONSULTA CURRICULAR
PBLICA CONSULTA EDUCAOPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA FSICAPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nas ltimas dcadas a Educao Fsica brasileira vem empreendendo esforos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
para se alinhar aos propsitos republicanos que regem a Educao Bsica
CONSULTA PBLICA
em nosso CONSULTA
pas: possibilitar PBLICA
s novas geraes CONSULTA
a preservao e a reconstruoPBLICA
da herana cientfica e cultural acumulada pela humanidade sob a forma de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conhecimentos sistematizados.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nessa perspectiva, esse componente curricular trata das prticas corporais em
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
suas diversas formas de codificao e significao social, entendidas como
CONSULTA PBLICA
manifestaes CONSULTA
das possibilidades PBLICA
expressivas CONSULTA
dos sujeitos e do patrimnio culturalPBLICA
da humanidade, produzidas por diversos grupos sociais no decorrer da histria.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Oportuniza a construo de conhecimentos terico-prticos contextualizados
CONSULTA
sobrePBLICA
a cultura corporalCONSULTA PBLICA
de movimento, capazes CONSULTA
de promover a participaoPBLICA
confiante e autoral dos/as estudantes na sociedade, bem como a ampliao dos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
recursos do cuidado de si e dos outros.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA 108
responsabilidade da Educao Fsica tratar das prticas corporais na escola
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
como fenmeno cultural dinmico, diversificado, pluridimensional, singular e
CONSULTA PBLICA
contraditrio, CONSULTA
assegurando PBLICA
aos/s estudantes CONSULTA
a construo de um conjuntoPBLICA
de conhecimentos necessrios formao plena do cidado. Desse modo,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
cabe a esse componente curricular problematizar, desnaturalizar e evidenciar
CONSULTA PBLICA
a multiplicidade CONSULTA PBLICA
de sentidos/significados que os grupos CONSULTA
sociais conferem sPBLICA
diferentes manifestaes da cultura corporal de movimento, no se limitando,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
apenas, a reproduzi-las.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Cada manifestao da cultura corporal de movimento propicia ao sujeito o acesso
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
a uma dimenso de conhecimento e de experincias qual ele no teria de outro
CONSULTA
modo.PBLICA
A vivncia dessasCONSULTA PBLICA
prticas corporais no um meio CONSULTA
para se aprenderPBLICA
outros contedos, mas, sim, uma forma de gerar um tipo de conhecimento muito
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
particular, insubstituvel. Caso no seja oferecida ao/ estudante a possibilidade
CONSULTA PBLICA
de experimentar e de CONSULTA PBLICA
interpretar as mltiplas CONSULTA
formas de expresso da linguagemPBLICA
corporal, ele/a estar perdendo a oportunidade de perceber o mundo e a si
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
prprio/a de um modo singular.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
As prticas corporais, nessa perspectiva, so entendidas como uma forma de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
relao do ser humano com o mundo e de interao com os outros sujeitos, que,
CONSULTA PBLICA
ao possibilitarem CONSULTA
a construo de sentidosPBLICA CONSULTA
e significados singulares, configuram-PBLICA
se como produes diversificadas da cultura. Suas diferentes manifestaes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
assumem, no mundo contemporneo, uma importncia cada vez maior no cotidiano
das pessoas e na histria social, constituindo subjetividades e identidades, quer
CONSULTA PBLICA
seja na CONSULTA
dimenso do lazer, PBLICA
quer seja na dimenso da sade.CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Dessa forma, a referncia central para a estruturao dos conhecimentos em
CONSULTA PBLICA
Educao CONSULTA
Fsica na Base Nacional ComumPBLICA
Curricular so asCONSULTA
prticas corporais.PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Elas esto organizadas neste documento com base nas seguintes manifestaes
da cultura corporal: brincadeiras e jogos; esportes; exerccios fsicos; ginsticas;
CONSULTA
lutas;PBLICA CONSULTA
prticas corporais PBLICA
alternativas; prticas corporais de CONSULTA
aventura; prticasPBLICA
CONSULTA PBLICA
corporais rtmicas. CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Trabalhar CONSULTA
nessa perspectiva PBLICA
demanda formular, CONSULTA
ensaiar, sistematizar e compartilharPBLICA
conhecimentos que propiciem a experimentao e a apreciao por parte dos/
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
as estudantes das prticas corporais acima mencionadas, colocando para o
CONSULTA PBLICA
componente CONSULTA
alguns desafios que precisamPBLICA
ser superados: CONSULTA PBLICA
CONSULTA 1PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
. desafios de legitimao tico-poltica: formular um sentido para a
CONSULTA PBLICA
Educao Fsica CONSULTA
articulada funoPBLICA
social da escola,CONSULTA
no contexto de umaPBLICA
sociedade democrtica e republicana;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA 2PBLICA CONSULTA
. desafios curriculares: PBLICA
explicitar e organizar CONSULTA
os conhecimentos pelos quaisPBLICA
109
o componente curricular responsvel, bem como formular progresses
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
com maior grau de complexidade e maior densidade crtica no decorrer
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
dos anos escolares;
LIEF1COA001. Experimentar diferentes brincadeiras e jogos pertencentes cultura popular e presentes no contexto comunitrio e regional;
LIEF1COA002. Fruir/desfrutar brincadeiras e jogos da cultura popular presentes contexto comunitrio e regional;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIEF1COA003. Formular estratgias para ampliar as possibilidades de aprendizagens de brincadeiras e jogos do contexto comunitrio e regional;
LIEF1COA004. Realizar brincadeiras e jogos presentes no contexto comunitrio e regional, reconhecendo as diferenas de gnero, tnico-raciais, religiosas, de classe
social e de aparncia e/ou desempenho corporal;
LIEF1COA005. Reconhecer as caractersticas das brincadeiras e jogos presentes na comunidade e regio;
LIEF1COA006. Compreender e valorizar os diferentes sentidos e interesses constitutivos das brincadeiras e jogos do contexto comunitrio e regional;
LIEF1COA007. Identificar locais disponveis na escola e na comunidade para a prtica de brincadeiras e jogos do contexto comunitrio e regional;
LIEF1COA008. Participar na proposio e na produo de alternativas para praticar as brincadeiras e os jogos aprendidos nas aulas, em momentos extracurriculares.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Esportes
Ginsticas
LIEF1COA016.Experimentar diferentes elementos individuais da ginstica geral (equilbrios, saltos, giros, rotaes, acrobacias, com e sem materiais);
LIEF1COA017. Fruir/desfrutar diferentes elementos bsicos da ginstica geral;
LIEF1COA018. Formular estratgias para resolver desafios na execuo dos elementos bsicos da ginstica geral;
LIEF1COA019. Reconhecer as caractersticas dos elementos bsicos individuais da ginstica geral;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LIEF1COA020. Refletir sobre a presena dos elementos bsicos da ginstica em distintas prticas corporais.
113
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
1 ciclo
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
1 2 e 3 anos
Prticas corporais rtmicas
LIEF1COA021. Experimentar diferentes rodas cantadas, brincadeiras rtmicas e danas presentes na comunidade;
LIEF1COA022. Fruir/desfrutar diferentes rodas cantadas, brincadeiras rtmicas e danas presentes na comunidade;
LIEF1COA023. Formular estratgias para identificar, analisar e praticar os ritmos, os gestos e as msicas das rodas cantadas, das brincadeiras rtmicas e danas
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
presentes na cultura comunitria;
LIEF1COA024. Realizar rodas cantadas, brincadeiras rtmicas e danas presentes na cultura comunitria a partir de princpios da justia, equidade e solidariedade, com
nfase para as relaes igualitrias de gnero;
LIEF1COA025.Reconhecer os ritmos, os gestos e as msicas dos diferentes tipos de rodas cantadas, brincadeiras rtmicas e danas presentes na cultura comunitria;
LIEF1COA026. Compreender criticamente e valorizar as rodas cantadas, brincadeiras rtmicas e danas vivenciadas na cultura comunitria;
LIEF1COA027. Construir e reconstruir pequenas coreografias das rodas cantadas, brincadeiras rtmicas e danas presentes na cultura comunitria, concebidas como
patrimnio cultural.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
2 ciclo
4 e 5 anos
Brincadeiras e jogos
LIEF2COA028. Experimentar e recriar brincadeiras e jogos populares e tradicionais das diferentes regies do Brasil e do mundo;
LIEF2COA029. Fruir/desfrutar brincadeiras e jogos das diferentes regies do Brasil e do mundo;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIEF2COA030. Formular estratgias para resolver desafios de brincadeiras e jogos das diferentes regies do Brasil e do mundo;
LIEF2COA031.Contribuir, de maneira solidria, na resoluo coletiva das problemticas vividas nas brincadeiras e jogos, reconhecendo as diferenas de gnero, etnia,
religio, classe social, aparncia e desempenho corporal, com base nos princpios de justia, equidade e solidariedade;
LIEF2COA032. Reconhecer as caractersticas das brincadeiras e dos jogos da cultura popular e tradicional das diferentes regies do Brasil e do mundo;
LIEF2COA033. Produzir alternativas para preservar as brincadeiras e os jogos da cultura popular, reconhecendo a importncia do patrimnio ldico para a preservao
da memria e de diferentes configuraes identitrias;
LIEF2COA034. Propor e reconstruir brincadeiras e jogos das culturas regionais do Brasil e do mundo, adequando-os s possibilidades de usos nos espaos pblicos
disponveis na comunidade;
LIEF2COA035. Reconhecer a singularidade das experincias oportunizadas pelas brincadeiras e jogos em relao aos jogos eletrnicos.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
114
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
2 ciclo
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
4 e 5 anos
Esportes
LIEF2COA036. Experimentar jogos esportivos de campo e taco, rede ou parede de rebote e invaso;
LIEF2COA037. Fruir/desfrutar de diversos tipos de jogos esportivos, prezando pelo trabalho coletivo e o protagonismo;
LIEF2COA038. Identificar, debater e utilizar estratgias individuais e coletivas bsicas nos diversos tipos de jogos esportivos;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIEF2COA039. Participar da identificao de situaes de injustia e de preconceito existentes durante a prtica dos jogos esportivos e na proposio de alternativas
para sua superao;
LIEF2COA040. Identificar as caractersticas dos jogos esportivos experimentados, recriando suas possibilidades de prtica;
LIEF2COA041. Relacionar os jogos experimentados com os distintos tipos de esportes;
LIEF2COA042. Diferenciar os conceitos de jogo e esporte;
LIEF2COA043. Reconhecer a diversidade de esportes presentes na contemporaneidade;
LIEF2COA044. Participar na proposio e na produo de alternativas para praticar, fora do horrio escolar, os diferentes tipos de jogos esportivos aprendidos nas
aulas.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Lutas
LIEF2COA056. Experimentar, de forma individual e coletiva, combinaes de diferentes elementos gmnicos (equilbrios, saltos, giros, rotaes, acrobacias, com e sem
materiais);
LIEF2COA057. Fruir/desfrutar e apreciar diferentes movimentos individuais e coletivos da ginstica geral;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIEF2COA058. Formular estratgias para resolver desafios individuais e coletivos na execuo de elementos bsicos da ginstica geral;
LIEF2COA059. Participar da identificao de situaes de injustia e preconceito existentes durante a prtica da ginstica geral e na proposio de alternativas para
sua superao;
LIEF2COA060. Identificar as situaes de risco presentes na prtica da ginstica geral e observar normas de segurana;
LIEF2COA061. Reconhecer as diferentes manifestaes da ginstica;
LIEF2COA062. Identificar as possibilidades de uso dos elementos da ginstica geral em outras prticas corporais e no tempo livre.
LIEF3COA070. Praticar, com autonomia, o(s) esporte(s) escolhido(s) para realizar, usando habilidades tcnico-tticas bsicas de forma elementar;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIEF3COA071. Experimentar e recriar esportes tcnico-combinatrios, de marca e de campo e taco;
LIEF3COA072. Fruir/desfrutar e apreciar tanto o(s) esporte(s) escolhido(s) para praticar de forma autnoma, como as demais modalidades experimentadas, prezando
o trabalho coletivo e o protagonismo;
LIEF3COA073. Identificar, debater e utilizar estratgias individuais na soluo de situaes problemticas, tanto no(s) esporte(s) escolhido(s) para pratic-lo(s) de forma
autnoma, como nas modalidades experimentadas;
LIEF3COA074. Participar do enfrentamento de situaes de injustia e preconceito geradas e/ou presentes no contexto da prtica esportiva e na produo de
alternativas democrticas para sua superao;
LIEF3COA075. Identificar os elementos tcnicos ou tcnico-tticos individuais e as principais regras das modalidades praticadas;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LIEF3COA076. Distinguir os diversos tipos de esportes e recriar suas possibilidades de prtica;
LIEF3COA077. Diferenciar esporte de outras manifestaes da cultura corporal de movimento;
LIEF3COA078. Compreender criticamente a emergncia e as transformaes histricas dos sentidos, significados e interesses constitutivos dos esportes praticados,
bem como as possibilidades de recri-los;
LIEF3COA079. Identificar os esportes praticados e os no praticados na comunidade e refletir sobre as caractersticas de seus praticantes;
LIEF3COA080. Propor e produzir alternativas para experimentar esportes no disponveis e/ou acessveis para todos na comunidade.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
Exerccios Fsicos
LIEF3COA087. Experimentar diferentes tipos de lutas da cultura brasileira (Capoeira, Uga-Uga, Luta Marajoara, dentre outras) e realizar, de forma autnoma, uma delas;
LIEF3COA088. Fruir/desfrutar diferentes tipos de lutas da cultura brasileira;
LIEF3COA089. Formular estratgias para resolver desafios em diferentes tipos de lutas da cultura brasileira;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIEF3COA090. Analisar, refletir e estabelecer acordos em favor de situaes de justia, equidade e solidariedade entre os participantes durante a prtica das lutas da
cultura brasileira;
LIEF3COA091.Reconhecer e respeitar o colega como oponente no contexto da pratica de lutas;
LIEF3COA092. Reconhecer as caractersticas (cdigos, rituais, elementos tcnico-tticos, indumentria, materiais, instalaes, instituies) dos diferentes tipos de lutas
do Brasil;
LIEF3COA093.Compreender criticamente a emergncia e as transformaes histricas dos sentidos, significados e interesses constitutivos das lutas da cultura
brasileira, bem como as possibilidades de recri-las;
LIEF3COA094. Identificar locais de prtica e verificar as possibilidades de realizao das lutas aprendidas na escola;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LIEF3COA095. Propor alternativas para preservar e valorizar as lutas da cultura brasileira.
Ginstica
LIEF3COA096.Experimentar e produzir coreografias ginsticas individuais e grupais a partir de diferentes temas e materiais;
LIEF3COA097. Fruir/desfrutar e apreciar apresentaes ginsticas individuais e grupais;
LIEF3COA098. Solucionar problemas enfrentados durante a composio temtica de coreografias ginsticas;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIEF3COA099. Produzir apresentaes ginsticas coletivas com base no reconhecimento das singularidades presentes no grupo;
LIEF3COA0100. Reconhecer e refletir os procedimentos necessrios para a elaborao de apresentaes de ginstica geral a partir de temas;
LIEF3COA0101. Compreender criticamente a conexo entre a gestualidade e a temtica anunciada nas apresentaes ginsticas;
LIEF3COA0102. Produzir apresentaes ginsticas que possibilitem reflexo acerca de temas relevantes do cotidiano;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
118
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
3 ciclo
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
6 e 7oanos
Prticas Corporais de Aventura
LIEF4COA118. Praticar, com autonomia, o(s) esporte(s) escolhido(s) para realizar com autonomia usando habilidades tcnico-tticas bsicas de forma proficiente, e
combinaes tticas e sistemas de jogo de forma elementar;
LIEF4COA119. Experimentar e criar/adaptar esportes de preciso, rede ou parede de rebote e de invaso;
LIEF4COA120. Fruir/desfrutar e apreciar tanto o(s) esporte(s) escolhido(s) para praticar de forma autnoma, como as demais modalidades experimentadas, prezando
o trabalho coletivo e o protagonismo;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIEF4COA121.Identificar, debater e utilizar estratgias individuais e coletivas na soluo de situaes problemticas e na ampliao das possibilidades de
aprendizagem, tanto no(s) esporte(s) escolhido(s) para praticar de forma autnoma, como nas modalidades experimentadas;
LIEF4COA122. Enfrentar de forma autnoma situaes de injustia e preconceito geradas e/ou presentes no contexto da prtica esportiva e na produo de
alternativas democrticas para sua superao;
LIEF4COA123. Identificar os elementos tcnicos ou tcnico-tticos individuais e as combinaes das modalidades esportivas praticadas;
LIEF4COA124. Diferenciar e reconhecer as modalidades esportivas com base nos critrios da lgica interna e recriar suas possibilidades de prtica;
LIEF4COA125. Reconhecer e desempenhar diferentes papis referentes ao mundo esportivo institucionalizado;
LIEF4COA126. Compreender criticamente a emergncia e as transformaes histricas dos sentidos, significados e interesses constitutivos do fenmeno esportivo,
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
bem como as possibilidades de recri-los;
LIEF4COA127.Identificar, avaliar e explorar locais disponveis na comunidade para a prtica de esportes;
LIEF4COA128.Propor e produzir alternativas para desenvolver prticas esportivas no tempo livre que ampliem a possibilidade de participao da comunidade.
Exerccios Fsicos
LIEF4COA159. Compreender criticamente a emergncia e as transformaes histricas dos sentidos, significados e interesses constitutivos das danas tnicas, de
122
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
LIEF4COA155.Fruir/desfrutar e apreciar danas tnicas, de salo e de rua;
LIEF4COA154. Experimentar e recriar danas tnicas, de salo e de rua;
e igualdade;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM DE EDUCAO FSICA NO ENSINO MDIO
5 ciclo
1 2 e 3 anos
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
Esportes
LIEF5COA161. Praticar, com autonomia, o(s) esporte(s) escolhido(s) para realizar, fazendo uso das habilidades tcnico-tticas e combinaes tticas bsicas, e sistemas
de jogo simples de forma proficiente;
LIEF5COA162.Experimentar e criar/adaptar esportes de combate, bem como outras modalidades com potencial para o envolvimento em prticas de lazer;
LIEF5COA163.Fruir da prtica esportiva em grupos autoorganizados em diferentes contextos, prezando o trabalho coletivo e a protagonismo;
LIEF5COA164. Identificar, discutir/debater e utilizar estratgias individuais e coletivas para ajudar outrem na soluo de situaes problemticas no(s) esporte(s)
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
escolhido(s) para poder pratic-los de forma autnoma;
LIEF5COA165. Envolver-se e cooperar na produo de contextos de prtica esportiva balizados por princpios de equidade e solidariedade, procurando oportunizar a
participao e fruio de todos, independentemente do nvel de desempenho, gnero ou qualquer outra caracterstica;
LIEF5COA166. Identificar e reconhecer a influncia dos elementos de desempenho esportivo, na atuao de um atleta ou equipe nos esporte(s) escolhido(s), para
saber praticar de forma autnoma;
LIEF5COA167. Organizar eventos esportivos recreativos adequados s caractersticas dos grupos participantes;
LIEF5COA168. Entender e problematizar as relaes entre esporte, sade e a aprendizagem de valores sociais;
LIEF5COA169. Analisar criticamente a relao entre mdia e esporte;
LIEF5COA170. Compreender criticamente as marcas sociais, a emergncia e as transformaes histricas dos sentidos, significados e interesses constitutivos do
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
esporte, bem como as possibilidades de recri-los;
LIEF5COA171. Conhecer os espaos de atuao profissional no universo das prticas esportivas;
LIEF5COA172.Adaptar locais e materiais disponveis na comunidade para realizar prticas esportivas de seu interesse;
LIEF5COA173. Organizar-se coletivamente para propor e gerar alternativas, bem como reivindicar locais apropriados e seguros para o acesso da comunidade prtica
esportiva.
Exerccios Fsicos
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIEF5COA174. Realizar, de forma autnoma, exerccios fsicos para o desenvolvimento das capacidades fsicas;
LIEF5COA175. Elaborar e experimentar pelo menos um programa de exerccio fsico;
LIEF5COA176.Perceber as alteraes corporais resultantes do programa de exerccio fsico realizado;
LIEF5COA177. Adaptar programas de exerccios fsicos s condies disponveis no cotidiano;
LIEF5COA178. Reconhecer que os exerccios fsicos devem se adequar s singularidades dos sujeitos, sem estabelecer hierarquias entre os praticantes;
LIEF5COA179. Reconhecer e refletir sobre as caractersticas do(s) programa(s) de exerccio(s) fsico(s) elaborado(s) (planejamento, organizao, mtodo, locais,
equipamentos etc.), estabelecendo relaes com os seus efeitos;
LIEF5COA180.Compreender criticamente as marcas sociais, a emergncia e as transformaes histricas dos sentidos, significados e interesses constitutivos dos
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
programas de exerccios fsicos, bem como as possibilidades de recri-los;
LIEF5COA181.Organizar-se coletivamente para propor e gerar alternativas, bem como reivindicar locais apropriados e seguros para realizao de exerccios fsicos.
123
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
5 ciclo
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
1 2 e 3 anos
Prticas Corporais Alternativas
LIEF5COA182.Experimentar diferentes prticas corporais alternativas (eutonia, tai chi chuan etc.);
LIEF5COA183. Fruir/desfrutar e apreciar diferentes prticas corporais alternativas;
LIEF5COA184. Formular estratgias para resolver desafios surgidos durante as prticas alternativas;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LIEF5COA185. Realizar as prticas corporais alternativas, demonstrando sensibilidade com relao s caractersticas individuais;
LIEF5COA186. Reconhecer e refletir sobre os objetivos, as caractersticas (conceitos, tcnicas, formatos e equipamentos empregados) e os tipos de prticas corporais
alternativas;
LIEF5COA187. Compreender criticamente as marcas sociais, a emergncia e as transformaes histricas dos sentidos, significados e interesses constitutivos das
prticas corporais alternativas, bem como as possibilidades de recri-las;
LIEF5COA188.Analisar as condies existentes na comunidade para o desenvolvido das prticas corporais alternativas e organizar-se coletivamente em busca de
solues para os problemas identificados.
LIEF5COA205.Compreender criticamente as marcas sociais, a emergncia e as transformaes histricas dos sentidos, significados e interesses constitutivos das
125
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
LIEF5COA199 Realizar, de forma autnoma, danas com potencial de uso no lazer;
das danas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
lazer;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA REA:PBLICA
PBLICA CONSULTA 126
CONSULTA PBLICA CONSULTA MATEMTICA
PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA A REA PBLICA DE MATEMTICA
CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A Matemtica assume um papel fundamental para o pleno acesso dos sujeitos
CONSULTA PBLICA
cidadania. Em umaCONSULTA
sociedade cada vezPBLICA
mais baseada CONSULTA
no desenvolvimentoPBLICA
tecnolgico, os conhecimentos matemticos tornam-se imprescindveis para
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
as diversas aes humanas, das mais simples s mais complexas, tais como
CONSULTA PBLICA
compreenso de dadosCONSULTA PBLICA
em grficos, realizao CONSULTA
de estimativas e percepo doPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
espao que nos cerca, dentre outras.
CONSULTA PBLICAdesta
O desenvolvimento CONSULTA PBLICA
rea de conhecimentos,a CONSULTA
Matemtica, foi e continuaPBLICA
sendo por meio das relaes que o homem estabelece com a sociedade em
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que vive. O conhecimento matemtico fruto da busca, pelo ser humano, de
CONSULTA PBLICA
respostas a problemas CONSULTA
que a sociedade lhe PBLICA CONSULTA
apresenta em suas prticas sociais.PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A Matemtica no , e no pode ser vista pela escola, como um aglomerado de
conceitos antigos e definitivos a serem transmitidos ao/ estudante. Ao contrrio,
CONSULTA PBLICA
no processo escolar, CONSULTA
sempre fundamentalPBLICA CONSULTA
que ele/a seja provocado/aa construirPBLICA
CONSULTA PBLICA
e a atribuir significadoCONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
aos conhecimentos matemticos.
127
CONSULTA
Dessa PBLICA CONSULTA
forma, a Matemtica pode ser vistaPBLICA
como uma fonte CONSULTA
de modelos paraPBLICA
os fenmenos que nos cercam. Esses modelos compreendem no somente
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
os conceitos, mas as relaes entre eles, procedimentos e representaes de
CONSULTA PBLICA
diversas CONSULTA
ordens. Por exemplo, uma caixa de PBLICA
sapatos, que CONSULTA
um objeto do mundoPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
fsico, pode ser associada figura geomtrica espacial paraleleppedo retngulo,
que um modelo matemtico abstrato. A altura que uma bola de futebol atinge,
CONSULTA
ao serPBLICA CONSULTA
cobrada uma falta, ao de nosso PBLICA CONSULTA
mundo fsico, pode ser associada aoPBLICA
CONSULTA
modeloPBLICA
matemtico da CONSULTA
funo quadrtica, PBLICA CONSULTA
que pertence dimenso abstrata. PBLICA
CONSULTA PBLICA
importante ressaltar CONSULTA
que essa associaoPBLICA CONSULTA
entre o mundo fsico que nos rodeia ePBLICA
o mundo abstrato da Matemtica pode ser comparada a uma via de mo dupla.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Por exemplo, ao mesmo tempo em que um paraleleppedo retngulo funciona
CONSULTA
comoPBLICA CONSULTA
um modelo abstrato PBLICA
para o objeto fsico CONSULTA
caixa de sapatos, para o modeloPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
abstrato da figura geomtrica espacial esfera, podemos associar o objeto do
mundo fsico bola de futebol.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A evoluo do conhecimento matemticocomocincia veio acompanhada de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
uma organizao em eixos tais como geometria, lgebra, operaes aritmticas,
CONSULTA
dentrePBLICA CONSULTA
outros. Essa organizao deve ser PBLICA
vista to somenteCONSULTA
como um elementoPBLICA
facilitador para a compreenso da rea da Matemtica. Os objetos matemticos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
no podem ser compreendidos isoladamente, eles esto fortemente relacionados
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
uns aos outros. Superar a perspectiva de limitar esses objetos em blocos isolados
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e estanques tem sido umdos principais desafios a serem vencidos com relao s
CONSULTA PBLICA
prticas escolares de CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
trabalho com a Matemtica.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Em funo disso, atualmente podemos perceber certo consenso sobre alguns
CONSULTA PBLICA
princpios fundamentaisCONSULTA
para o sucesso da PBLICA
aprendizagemCONSULTA
da Matemtica naPBLICA
escola.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Em primeiro CONSULTA
lugar, preciso valorizar todoPBLICA
o conhecimento CONSULTA
que o/a estudantePBLICA
traz de suas prticas sociais cotidianas. No podemos imaginar que ele/a chega
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
escola com a cabea vazia; ao contrrio, todo/a estudante carrega consigo
CONSULTA
uma PBLICA CONSULTA
diversidadede conhecimentos PBLICA
matemticos que podem CONSULTA
e devem servir dePBLICA
ponto de partida para novas aprendizagens. muito importante, em sala de aula,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
provocar o estudante para que ele explicite esses conhecimentos, os quais devem
CONSULTA PBLICA CONSULTA
ser,permanentemente, PBLICA
associados aos conhecimentos CONSULTA
escolares trabalhados. PBLICA
CONSULTA PBLICA
Finalmente, precisoCONSULTA PBLICA
observar que os objetos matemticosCONSULTA
no so acessveisPBLICA
diretamente.Em Matemtica no podemos ver uma equao ou pesar um cubo.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Os objetos matemticos so entes abstratos que somente podem ser acessados
CONSULTA PBLICA
por meio CONSULTA
de suas representaes. PBLICA
Como vimos CONSULTA
anteriormente, um cubo, objetoPBLICA
abstrato, no existe na natureza, o que podemoster a noo de cubo, por meio
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de um desenho ou de um objeto fsico, tal como uma caixa ou um dado.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Por isso, importante considerarmos que, antes de o/a estudante ser apresentado/
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
a representao de um objeto matemtico, preciso que ele/a elabore a
CONSULTA PBLICA
compreenso CONSULTA
desse objeto. PBLICA
Alm disso, no caso CONSULTA
da Matemtica, um mesmo objetoPBLICA
pode ser representado de diferentes maneiras e uma mesma representao pode
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ser associada a diferentes objetos. Por exemplo, a representao simblica
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
pode significar trs partes de um inteiro dividido em quatro partes iguais, ou uma
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
relao entre trs e quatro, ou uma diviso de trs objetos em quatro partes iguais
CONSULTA PBLICA
ou, 75% ou, ainda, umaCONSULTA
probabilidade. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O refinamento das representaes dos objetos matemticos elaborado pouco
CONSULTA PBLICA
a pouco CONSULTA
pelo/a estudante. importante PBLICA CONSULTA
iniciar o processo de aprendizagemPBLICA
em Matemtica provocando o/a estudante a fazer matemtica para que,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
posteriormente, ele/a possa se apropriar de registros de representao simblicos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Assim, a aprendizagem em Matemtica demanda a explorao de trs momentos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
distintos e ordenados. No primeiro, o estudante deve FAZER MATEMTICA.
CONSULTA
Aps,PBLICA CONSULTA
ele deve desenvolver REGISTROS DE PBLICA
REPRESENTAO CONSULTA
PESSOAIS para,PBLICA
finalmente, apropriar-se dos REGISTROS FORMAIS.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS GERAIS DA REA DE
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
MATEMTICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA 129
CONSULTA
ComoPBLICA CONSULTA
dito anteriormente, a apropriao do PBLICA CONSULTA
conhecimento matemtico condioPBLICA
CONSULTA PBLICA
fundamental para queCONSULTA PBLICA
o/a estudante da Educao CONSULTA
Bsica tenha acesso pleno PBLICA
cidadania, servindo de importante ferramenta em suas prticas sociais cotidianas.
CONSULTA PBLICA
Isso implica CONSULTA
o desenvolvimento PBLICA
de uma maneira CONSULTA
de raciocinar, que demanda aPBLICA
CONSULTA PBLICA
consecuo de algunsCONSULTA PBLICA
objetivos, apresentados a seguir. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
Estabelecer conexes PBLICA
entre os eixosda MatemticaCONSULTA
e entre esta e PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
outras reas do saber. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
Resolver problemas, PBLICA
criando estratgias CONSULTA
prprias para sua resoluo, PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
desenvolvendo imaginao e criatividade.
CONSULTA
noPBLICA
planejamento da CONSULTA
ao pedaggicaPBLICAque as conexes CONSULTA
e a riqueza dePBLICA
possibilidades do currculo podem ser explicitadas, contribuindo para que todos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
se beneficiem do acesso ao raciocnio matemtico e aprendam a aplic-lo de
CONSULTA PBLICA
maneira CONSULTA
criativa e eficiente. PBLICA
Na Base Nacional CONSULTA PBLICA
Comum Curricular,aMatemtica
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
prope objetivos bsicos de aprendizagem, mas tem, sobretudo, o papel de
131
encorajar os professores a propiciarem que seus alunos se motivem e desenvolvam
CONSULTA PBLICA
a autoconfiana, CONSULTA
mediante sua participao PBLICA CONSULTA
ativa em experincias desafiadorasPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e atraentes.
CONSULTA PBLICA
Partimos da concepo CONSULTA PBLICA
de que a criana aprende MatemticaCONSULTA
dentro e fora daPBLICA
escola.Esse aprendizado se inicia antes mesmoda Educao Infantil e acompanha
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
todo o Ensino Fundamental, que quando um tratamento sistematizado um pouco
CONSULTA PBLICA
almdos conhecimentosCONSULTA PBLICA
intuitivos tem comeo CONSULTA
e, progressivamente, ampliaPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e introduz novos conceitos. Desde a Educao Infantil, as relaes espao-
temporais, as de quantificao e as de medio comeam a ser exploradas, por
CONSULTA
meioPBLICA CONSULTA
de atividades intencionalmente PBLICA
planejadas que valorizamCONSULTA
os conhecimentosPBLICA
CONSULTA PBLICA
das crianas. CONSULTA
No Ensino Fundamental de PBLICA
nove anos, que pode CONSULTA
ser subdivididoPBLICA
em duas fases (anos iniciais e anos finais), esse caminho em direo aos
CONSULTA PBLICA
conhecimentos CONSULTA
socialmente PBLICA
construdos continua CONSULTA
a ser trilhado, respeitando-se oPBLICA
CONSULTA PBLICA
pensar CONSULTA
e o fazer matemticos PBLICA
tpicos de cada CONSULTA
fase,sempre visando ampliao ePBLICA
ao aprofundamento de forma paulatina e persistente.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Os objetivos de aprendizagem foram organizados em cinco eixosGeometria,
Grandezas e Medidas, Estatstica e Probabilidade, Nmeros e Operaes, lgebra
CONSULTA PBLICA
e Funes. CONSULTA
Cada um desses eixosrecebe umaPBLICA CONSULTA
nfase diferente, dependendo doPBLICA
CONSULTA PBLICA
ano de escolarizao,CONSULTA
buscando garantir PBLICA
que a proficincia CONSULTA
dos/as estudantesPBLICA
em Matemtica se torne cada vez mais sofisticada, ao longo dos anos de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
escolarizao. Na seleo dos objetivos por eixode um mesmo ano letivo, esto
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
previstas conexes entre os conhecimentos de diferentes eixos e de diferentes
CONSULTA PBLICA
componentes CONSULTA
curriculares de modo que o/a PBLICA
estudante possa CONSULTA
perceber a riquezaPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
dos conhecimentos.
CONSULTA PBLICA
Nos trs primeiros anosCONSULTA
do Ensino Fundamental, PBLICA CONSULTA
perodo destinado alfabetizao,PBLICA
espera-se que as crianas aperfeioem seus sistemas de localizao e capacidade
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de descrio do espao, o que complementado pelas experincias com as
CONSULTA PBLICA
diferentes grandezas CONSULTA
que nos cercam e que PBLICA CONSULTA
permitem sucessivas aproximaesPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
com o eixo da Geometria. Por meio de conhecimentos iniciais da Probabilidade
e da Estatstica,os estudantes comeam a compreender a incerteza como objeto
CONSULTA PBLICA
de estudo CONSULTA
da Matemtica PBLICAde CONSULTA
e o seu papel na compreenso questes sociais, porPBLICA
CONSULTA PBLICA
exemplo, CONSULTA
em que nem sempre PBLICA
a resposta nica e conclusiva.CONSULTA
No eixodos NmerosPBLICA
e Operaes, espera-se que os alunos ganhem autonomia no pensamento
CONSULTA PBLICA
numrico, CONSULTA
sem as amarras de convenes ePBLICA CONSULTA
formalizaesdesnecessrias. Assim,PBLICA
CONSULTA PBLICA
almeja-se CONSULTA
que os/as estudantes PBLICA
tenham acesso CONSULTA
e possam compreender que hPBLICA
nmeros to grandes e to pequenos quanto se queira, j que essa a fora
CONSULTA PBLICA
da compreenso CONSULTA
do sistema de numerao PBLICA CONSULTA
decimal. A esperana que os/asPBLICA
CONSULTA PBLICA
estudantes CONSULTA
possam compreender PBLICA
e realizar operaes, usandoCONSULTA
estratgias quePBLICA
132
faam sentido para eles/as prprios/as e que elas sejam avaliadas, comparadas
CONSULTA PBLICA
e aperfeioadas. CONSULTA
O eixo dalgebra, nessaPBLICA CONSULTA
etapa, est associado capacidadePBLICA
CONSULTA PBLICA
de identificar atributosCONSULTA
e regras de formao PBLICA
de sequncias,CONSULTA
uma das primeirasPBLICA
evidncias de organizao do pensamento. Pode-se tambm reconhecer
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
mudanas e relaes, primeiros indcios da ideia de funo.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nos anos seguintes, quarto e quinto ano do Ensino Fundamental, em Geometria,
CONSULTA PBLICA
a compreenso CONSULTA
de caractersticas PBLICA
e propriedades CONSULTA
de figuras planas e espaciaisPBLICA
CONSULTA
comeaPBLICA CONSULTA
a organizar esse eixo . Em relao sPBLICA
Grandezas e Medidas,CONSULTA
o conhecimentoPBLICA
do Sistema Internacional de Medidas comea a dar fora e estruturao
CONSULTA PBLICA
conceituao CONSULTA
das grandezas, PBLICA
o que permite, CONSULTA PBLICA
ao/ estudante,desenvolver
CONSULTA PBLICA
autonomia CONSULTA
para conviver de forma consciente PBLICA CONSULTA
e crtica com questes comerciais ePBLICA
financeiras do dia-a-dia. No campo da Estatstica e Probabilidade, a compreenso
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
da aleatoriedade e da incerteza de diversas situaes possibilita uma melhor
CONSULTA PBLICA
compreenso CONSULTA
de questes PBLICA
sociais teis construo CONSULTA
de valores, junto com umaPBLICA
anlise mais crtica das informaes divulgadas pela mdia, por exemplo. Para
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
todas essas aprendizagens, essencial a ampliao dos conhecimentos dos
CONSULTA PBLICA
nmeros naturais e deCONSULTA
suas operaes, bemPBLICAcomo a iniciao CONSULTA
no convvio com umPBLICA
novo tipo de nmero, os racionais positivos. Tais conhecimentos, que devem se
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
iniciar sempre a partirde situaes e problemas contextualizados, vo ganhando
CONSULTA PBLICA
estrutura CONSULTA
para que possam PBLICA
ser descontextualizados CONSULTA
de aplicaes especficasPBLICA
e reaplicados em novas situaes durante a resoluo de problemas. So os
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
objetivos do eixoda lgebra que contribuem para dar corpo e relacionar conceitos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que, primeira vista, parecem conhecimentos isolados.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A Matemtica dos anos finais do Ensino Fundamental leva ao amadurecimento
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de muitos conceitos com os quais os estudantes j vinham convivendo. assim
CONSULTA
que PBLICA CONSULTA
a Matemtica escolar se constitui, PBLICA
acompanhando CONSULTA
o desenvolvimentoPBLICA
dos estudantes, por meio de suas sucessivas descobertas de possibilidades e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conceitos que passam a fazer sentido para a resoluo de novos problemas.
CONSULTA
Um bomPBLICA
exemplo dissoCONSULTA
se observa no campoPBLICA CONSULTA
dos nmeros, que se ampliaPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
pela descoberta de que os nmeros naturais e os racionais positivos no so
suficientes para explicar novas situaes, constroem-se os nmeros negativos e
CONSULTA
novosPBLICA CONSULTA
conjuntos numricos, PBLICA
os inteiros e os CONSULTA
racionais e, ainda nessa etapa, osPBLICA
CONSULTA PBLICA
nmeros CONSULTA
reais. Da mesma forma, nos demais PBLICA CONSULTA
eixos , os/as estudantes devem serPBLICA
levados/as a perceber que novos objetos do conhecimento so necessrios para
CONSULTA PBLICA
atender CONSULTA
a novas demandas PBLICA
sociais e cientficas, CONSULTA
como as grandezas compostas,PBLICA
CONSULTA
uma PBLICA
localizao maisCONSULTA
precisa por meio PBLICA
do plano cartesiano CONSULTA
(to importantePBLICA
tambm para o estudo da Geografia), e a compreenso de como se obtm dados
CONSULTA PBLICA
estatsticos e de comoCONSULTA
se inferem resultados PBLICA CONSULTA
para que sua leitura e interpretaoPBLICA
CONSULTA PBLICA
seja cada CONSULTA
vez mais competente. PBLICA
nessa etapa, tambm, que CONSULTA
o eixoda lgebra ePBLICA
133
Funes ganha densidade, o que contribui no apenas para aumentar o raciocnio
CONSULTA PBLICA
lgico, CONSULTA
mas, principalmente, PBLICA
o poder de resolver problemas que CONSULTA
dependem de umPBLICA
CONSULTA
novoPBLICA CONSULTA
tipo de compreenso das informaes PBLICA
disponveis para CONSULTA
gerar modelos dePBLICA
resoluo.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA OBJETIVOS CONSULTA PBLICA GERAIS DA REA DE
CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
MATEMTICA NO ENSINO FUNDAMENTAL
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
Identificar os conhecimentos PBLICA
matemticos como meiosCONSULTA
para PBLICA
CONSULTA PBLICAcompreender CONSULTA
o mundo sua volta;PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Desenvolver oCONSULTA PBLICA
interesse, a curiosidade, o esprito deCONSULTA
investigao e a PBLICA
capacidade para criar/elaborar e resolver problemas;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
Fazer observaes sistemticas dePBLICA CONSULTA
aspectos quantitativos e qualitativosPBLICA
presentes nas prticas sociais e culturais, sabendo selecionar,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
organizar e produzir informaes relevantes, para interpret-las e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
avali-las criticamente;
MTMT1FOA004.Comparar e ordenar objetos em relao a comprimentos, capacidades e massas, utilizando linguagem natural.
GRANDEZAS E MTMT1FOA005.Identificar e ordenar perodos do dia,dias da semana, meses do ano, datas e relaes entre esses perodos de tempo, utilizando
MEDIDAS calendrios.
MTMT1FOA006.Reconhecer e nomear moedas e cdulas do sistema monetrio brasileiro, comparando seus valores.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT1FOA007.Classificar eventos familiares envolvendo o acaso (exemplo: acontecer com certeza, talvez acontea ou impossvel acontecer).
ESTATSTICA E
PROBABILIDADE MTMT1FOA008.Coletar dados em uma pesquisa envolvendo apenas uma varivel (exemplo: Qual o time?, Qual o nmero do sapato?, Qual a cor
preferida?), descrever os seus resultados e construir representaes prprias para comunicar esses dados.
MTMT1FOA009.Estimar e contar elementos de colees de, pelo menos, 30 objetos, dispostos nas formas ordenada e desordenada, apresentando o
resultado por meio de gestos, oralmente e usando registro (desenhos ou smbolos).
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
NMEROS E MTMT1FOA010.Compor e decompor nmeros, pelo menos at 30 (exemplo: 10 = 2 + 8 ou 10 = 5 + 5 ou 10 = 1 + 9 ou 10 = 11 - 1; 17 = 10 + 7 ou 17 = 12 + 5).
OPERAES MTMT1FOA0011.Resolver e elaborar problemas de adio e subtrao em linguagem oral (com o suporte de imagem ou material de manipulao) com os
significados de juntar, acrescentar, separar, retirar, comparar e completar quantidades de at 30 elementos, utilizando estratgias prprias (por meio de
desenho, decomposio numrica ou oralmente).
LGEBRA E MTMT1FOA012.Organizar e ordenar objetos familiares ou representaes por figuras, por meio de atributos (exemplo: cor, forma e tamanho).
FUNES MTMT1FOA013.Acrescentar elementos ausentes em sequncias de nmeros naturais, objetos ou figuras de acordo com regra pr-determinada.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
135
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA MATEMTICA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS INICIAIS - 2 ANO
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
MTMT2FOA014.Identificar e descrever deslocamentos e localizao de pessoas e objetos no espao, considerando pontos de referncia.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT2FOA015.Reconhecer as representaes de figuras geomtricas espaciais (cubo, bloco retangular, pirmide, cone, cilindro e esfera), relacionando-as
GEOMETRIA com objetos do mundo fsico.
MTMT2FOA016.Descrever, comparar, nomear e classificar figuras planas (crculo, tringulo, quadrado, retngulo) por caractersticas comuns, apresentadas em
diferentes posies, ou seja, com e sem lados paralelos s bordas da folha de papel.
MTMT2FOA017.Estimar, realizar e comparar medies de comprimentos horizontais, verticais e de contornos formados por linhas retas, utilizando unidades
de medida no convencionais (exemplo: palmo, passo, lpis, pedao de barbante).
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
GRANDEZAS E MTMT2FOA018.Identificar, ordenar e relacionar datas, dias da semana, meses do ano e eventos (exemplo: planejamentos dirios, situaes do cotidiano,
MEDIDAS programaes), utilizando calendrios.
MTMT2FOA019.Ler, identificar e registrar horas (hora, meia hora) e durao de eventos (horrio de incio e fim) em relgios analgicos e digitais.
MTMT2FOA020.Reconhecer e nomear moedas e cdulas do sistema monetrio brasileiro, estabelecendo equivalncias de valores.
MTMT2FOA021.Descrever resultados de eventos cotidianos, envolvendo o acaso, indicando-os como provveis, pouco provveis, improvveis.
MTMT2FOA022.Identificar uma informao (exemplo: quantos? ou quem?) e comparar duas informaes (exemplo: quem tem menos? ou qual o
ESTATSTICA E
maior?) apresentadas em tabela simples ou grfico de colunas.
PROBABILIDADE
MTMT2FOA023.Coletar dados de duas variveis (exemplo: nmero de irmos e bairro onde mora) e apresentar os resultados por meio de tabelas e
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
grficos pictricos ou de colunas.
MTMT2FOA024.Estimar, contar e comparar quantidades de elementos em colees de pelo menos 100 objetos, dispostos nas formas ordenada e
desordenada, de diferentes maneiras (exemplo: de 2 em 2, de 4 em 4, de 5 em 5), apresentando o resultado por meio de gestos, oralmente e usando
registro (desenhos ou smbolos), utilizando termos como mais, menos, mesma quantidade.
MTMT2FOA025.Associar a denominao de nmeros at 100 sua representao simblica (do registro com algarismos ao registro com a Lngua Materna
e vice-versa).
NMEROS E
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT2FOA026.Compor e decompor nmeros at 100 (exemplo: 24 = 20 + 4 ou 24 = 6 + 18 ou 24 = 26 - 2).
OPERAES
MTMT2FOA027.Resolver e elaborar problemas de adio e subtrao ( juntar, acrescentar, separar, retirar, comparar e completar) em linguagem oral, com
o suporte de imagem ou material de manipulao, envolvendo quantidades de at 100 elementos, utilizando estratgias prprias (exemplo: desenho,
decomposio numrica, palavra).
MTMT2FOA028.Resolver e elaborar problemas envolvendo ideias multiplicativas (adio de parcelas iguais, elementos apresentados em disposio
retangular, dobro e metade) em linguagem oral, com o suporte de imagens ou materiais de manipulao.
MTMT2FOA029.Construir sequncias de nmeros naturais em ordem crescente ou decrescente, comeando por um nmero qualquer (exemplo: escreva
LGEBRA E at 15 de 2 em 2, comeando do nmero 5).
FUNES MTMT2FOA030.Identificar e descrever a regra de formao de uma sequncia ordenada de nmeros naturais para completar o nmero que falta
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
(exemplo: escreva o nmero ausente na sequncia: 7, 10, 13, ___, 19, 22, 25).
136
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA MATEMTICA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS INICIAIS - 3 ANO
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT3FOA031.Identificar e descrever localizao (considerando mais de um ponto de referncia) e deslocamentos (incluindo mudanas de direo) de pessoas e objetos no
espao.
MTMT3FOA032.Reconhecer e nomear as representaes de figuras geomtricas espaciais (cubo, bloco retangular, pirmide, cone, cilindro e esfera), relacionando-as com
GEOMETRIA objetos do mundo fsico e associando prismas e pirmides a suas planificaes.
MTMT3FOA033.Descrever, comparar, nomear e classificar figuras planas (crculo, tringulo, quadrado, retngulo, trapzio e paralelogramo) por caractersticas comuns, mesmo
que apresentadas em diferentes posies, ou seja, com e sem lados paralelos s bordas da folha de papel.
MTMT3FOA034.Reconhecer figuras iguais (congruentes), usando sobreposio, desenhos em malhas quadriculadas ou triangulares, utilizando tecnologias digitais.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT3FOA035.Estimar, fazer medies, comparar e ordenar comprimentos, massas e capacidades, utilizando unidades no convencionais de medida e unidades
convencionais mais usuais.
GRANDEZAS E MTMT3FOA036.Comparar reas de duas figuras planas, recorrendo s relaes entre elas ou decomposio e composio.
MEDIDAS MTMT3FOA037.Ler, identificar e registrar horas (hora, meia hora e quarto de hora) e durao de eventos (horrio de incio e fim) em relgios analgicos e digitais.
MTMT3FOA038.Reconhecer e comparar valores de moedas e cdulas e estabelecer equivalncias de um mesmo valor, utilizando diferentes cdulas e moedas do sistema
monetrio brasileiro.
MTMT3FOA039.Identificar, em eventos familiares, envolvendo o acaso, a variao dos resultados possveis (exemplo: reconhecer que h diferentes respostas para uma
pergunta, que h diferentes resultados em sorteio).
ESTATSTICA E
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT3FOA040.Interpretar e comparar dados apresentados em uma tabela simples, grficos de barras ou de colunas.
PROBABILIDADE
MTMT3FOA041.Coletar dados de duas variveis, organizando-os em categorias, e selecionar meios para comunicar os resultados como listas, tabelas, grfico de colunas
simples, com ou sem uso de tecnologias digitais.
MTMT3FOA042.Ler, escrever, comparar e ordenar nmeros at 1.000, associando o registro em algarismos ao registro em Lngua Materna.
MTMT3FOA043.Compor e decompor nmeros at 1.000 (exemplo: 168 = 100 + 60 + 8 ou 168 = 50 + 50 + 50 + 18).
MTMT3FOA044.Identificar relaes entre dzia e meia dzia; dezena e meia dezena; centena e meia centena.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT3FOA045.Resolver e elaborar problemas de adio e de subtrao, envolvendo os significados de juntar, acrescentar, separar, retirar, comparar e completar
NMEROS E
quantidades, utilizando o clculo mental.
OPERAES
MTMT3FOA046.Resolver e elaborar problemas de multiplicao, envolvendo as ideias de adio de parcelas iguais, elementos apresentados em disposio retangular,
proporcionalidade, dobro e triplo.
MTMT3FOA047.Resolver e elaborar problemas de diviso (repartir uma coleo em partes iguais, determinar quantas vezes uma quantidade cabe em outra, metade e tera
parte),em linguagem verbal, com o suporte de imagens ou materiais de manipulao.
MTMT3FOA048.Organizar sequncias ordenadas de nmeros naturais, resultantes da realizao de adies ou subtraes sucessivas, por um mesmo nmero, e descrever a
LGEBRA E
regra de formao da sequncia.
FUNES
MTMT3FOA049.Escrever diferentes sentenas de adies ou subtraes de dois nmeros naturais que resultem na mesma soma ou diferena.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
137
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA MATEMTICA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS INICIAIS - 4 ANO
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
MTMT4FOA050.Identificar e descrever localizao e movimentao de objetos no espao, mudana de direo, usando termos, tais como: paralelas, transversais,
perpendiculares, interseco, direita e esquerda.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT4FOA051.Analisar, nomear e comparar figuras espaciais por seus atributos (exemplo: nmero de vrtices, de faces e de arestas, formato da face), mesmo que
GEOMETRIA apresentadas em diferentes posies, associando figuras geomtricas espaciais com suas planificaes.
MTMT4FOA052.Reconhecer ngulos em figuras planas (poligonais) e identificar o ngulo reto.
MTMT4FOA053.Construir figuras por reflexo e translao em malhas (quadriculadas ou triangulares), usando tecnologias digitais e desenhar figuras poligonais, utilizando
rgua e esquadros.
MTMT4FOA054.Estimar, fazer medies, comparar e ordenar comprimentos, massa e capacidade, utilizando as unidades convencionais mais usuais.
MTMT4FOA055.Compreender a noo de permetro e medir o permetro de uma figura plana simples.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT4FOA056.Compreender a noo de rea e comparar medidas de reas de figuras planas desenhadas em malha quadriculada pela contagem de quadradinhos e metade de
GRANDEZAS E
quadradinhos, reconhecendo que duas figuras com formatos diferentes podem ter a mesma medida de rea.
MEDIDAS
MTMT4FOA057.Ler, identificar e registrar horas em relgios analgicos e digitais e calcular intervalos de tempo.
MTMT4FOA058.Reconhecer temperatura como grandeza, identificando termmetros como instrumento de medida e o grau Celsius como unidade.
MTMT4FOA059.Compreender e utilizar termos empregados (troco, lucro, prejuzo) em situaes que envolvem o sistema monetrio (compra, venda, formas de pagamento).
MTMT4FOA072.Criar e descrever sequncias ordenadas de nmeros naturais menores que 50, para os quais as divises por determinado nmero (2, 3, 4 ou 5) resultem em
restos iguais (exemplo: sequncia dos nmeros menores que 30 cujo resto da diviso por 5 3).
LGEBRA E MTMT4FOA073.Completar sequncias com elementos ausentes, descrevendo os critrios adotados.
FUNES MTMT4FOA074.Descrever o que ocorre com o resultado da adio ou da subtrao de dois nmeros, ao se adicionar um nmero qualquer a um de seus termos.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT4FOA075.Resolver e elaborar problemas simples que envolvam igualdades matemticas com uma operao (adio, subtrao, multiplicao ou diviso) em que um
dos termos desconhecido (Exemplo: 30 ? = 6).
138
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA MATEMTICA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS INICIAIS - 5 ANO
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT5FOA076.Localizar objetos no espao, usando noes de coordenadas (exemplo: mapas de cidade, batalha naval, clulas em planilhas eletrnicas,
plano cartesiano, coordenadas geogrficas).
MTMT5FOA077.Reconhecer e nomear polgonos, considerando o nmero de lados, de vrtices e de ngulos e desenh-los, utilizando material de
GEOMETRIA desenho e/ou tecnologias digitais.
MTMT5FOA078.Identificar elementos de prismas e pirmides ( vrtices, arestas e faces).
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT5FOA079.Reconhecer, em situaes de ampliao e reduo, a conservao dos ngulos e a proporcionalidade entre os lados correspondentes de
figuras poligonais.
MTMT5FOA080.Comparar e ordenar grandezas (comprimento, rea, massa e capacidade), utilizando unidades convencionais de medida e reconhecendo
as relaes entre as unidades de medida mais usuais.
GRANDEZAS E MTMT5FOA081.Medir o permetro de quadrilteros, tringulos e outros polgonos.
MEDIDAS MTMT5FOA082.Descrever o que ocorre com as medidas do permetro e da rea de um quadrado, quando se altera a medida de seus lados (exemplo:
dobra, triplica).
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT5FOA083.Compreender a grandeza volume, de objetos tridimensionais, por meio de empilhamentos de cubos.
MTMT5FOA084.Apresentar todos os possveis resultados de um experimento aleatrio (exemplo: sortear uma menina de um grupo de alunos), indicando
se esses resultados so igualmente provveis ou no (se a quantidade de meninas e meninos for igual, a chance de sortear uma menina ser a mesma do
que a de sortear um menino, mas se as quantidades forem diferentes, as chances no sero iguais).
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
ESTATSTICA E MTMT5FOA085.Indicar a probabilidade de sucesso de um evento simples, por meio de uma razo, quando os resultados do experimento so
PROBABILIDADE equiprovveis, ou seja, quando todos os resultados possveis tm a mesma chance de ocorrer.
MTMT5FOA086.Comparar e interpretar dados apresentados em grficos de colunas, barras e de linhas.
MTMT5FOA087.Coletar dados e comunicar os resultados de pesquisa selecionando as representaes mais adequadas entre as j estudadas (tabelas,
grficos de colunas, de barras ou de linhas), com e sem o uso de tecnologias digitais.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
139
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT5FOA088.Compor e decompor nmeros de diferentes maneiras.
MTMT5FOA089.Reconhecer que, em uma unidade dividida em 10 partes iguais, cada parte corresponde a um dcimo; em uma unidade dividida em 100
partes iguais, cada parte corresponde a um centsimo, e que, em uma unidade dividida em 1.000 partes iguais, cada parte corresponde a um milsimo,
e, assim, que cada 1 unidade corresponde a 10 dcimos ou a 100 centsimos ou, ainda, a 1000 milsimos, representando simbolicamente dcimos,
centsimos e milsimos e elaborando composies e decomposies de nmeros decimais com 3 ordens decimais.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT5FOA090.Identificar e representar fraes (menores e maiores que a unidade), associando a sua representao simblica s ideias de parte de um
NMEROS E todo e de diviso, e reconhecer fraes equivalentes.
OPERAES MTMT5FOA091.Comparar e ordenar nmeros racionais positivos (representao fracionria e decimal), relacionando-os a pontos na reta numrica.
MTMT5FOA092.Associar as representaes 10%, 25%, 50%, 75% e 100% respectivamente dcima parte, quarta parte, metade, trs quartos e um inteiro e
calcular porcentagens por meio de clculo mental e da calculadora.
MTMT5FOA093.Resolver e elaborar problemas de adio e subtrao, envolvendo nmeros naturais e racionais positivos (na forma decimal e de
porcentagem), compreendendo a relao inversa entre elas, utilizando diferentes estratgias, incluindo o clculo mental e a calculadora.
MTMT5FOA094.Resolver e elaborar problemas de multiplicao e diviso, envolvendo nmeros naturais e racionais na forma decimal (com multiplicador e
divisor natural), compreendendo a relao inversa entre elas, utilizando diferentes estratgias, incluindo o clculo mental e a calculadora.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT5FOA095.Descrever o que ocorre com uma igualdade, ao se adicionar ou multiplicar seus membros por um mesmo nmero (exemplo: se 127 + 38 =
165 ento 127 + 38 + 2 = 165 + 2 ou se 42 + 19 = 30+ 31 ento (42 + 19)x2 = (30 + 31)x2).
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT5FOA096.Resolver problemas cuja converso em sentena matemtica seja uma igualdade com uma operao em que um dos termos
LGEBRA E desconhecido (exemplos: 17 + ? = 42; 17 x ? = 85).
FUNES MTMT5FOA097.Resolver problemas que envolvam variao de proporcionalidade direta entre duas grandezas (exemplo: quantidade de um produto e
valor a pagar), incluindo escalas em mapas.
MTMT5FOA098.Resolver problemas envolvendo a partilha de uma quantidade em duas partes desiguais (exemplo: Joo e Maria tm juntos 36 figurinhas.
Se Joo tem o dobro de figurinhas de Maria, quantas figurinhas tem cada um?).
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
140
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA MATEMTICA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS FINAIS - 6 ANO
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT6FOA099.Associar pares ordenados a pontos do plano cartesiano, considerando apenas o primeiro quadrante.
MTMT6FOA100.Diferenciar polgonos de no polgonos, classificando-os como regulares e no regulares.
MTMT6FOA101.Reconhecer caractersticas dos quadrilteros, classificando-os em relao a lados e a ngulos.
GEOMETRIA
MTMT6FOA102.Construir figuras planas semelhantes em situaes de ampliao e reduo, reconhecendo a conservao dos ngulos e a
proporcionalidade entre os lados, usando malhas ou tecnologias digitais.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT6FOA103.Desenhar retas paralelas e perpendiculares, usando instrumentos de desenho.
MTMT6FOA104.Resolver e elaborar problemas, sem o uso de frmulas, envolvendo noes de medida de comprimento, rea (tringulos e retngulos),
massa, capacidade, volume (blocos retangulares) e temperatura, aplicando as relaes entre as unidades de medida mais usuais.
GRANDEZAS E
MTMT6FOA105.Determinar medida de ngulos, com uso de transferidor ou tecnologias digitais.
MEDIDAS
MTMT6FOA106.Reconhecer que permetro e rea so independentes e descrever o que ocorre com as medidas do permetro e da rea de um quadrado
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
ou de um retngulo, quando se altera a medida de seus lados (exemplo: dobra, triplica).
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT6FOA107.Indicar a probabilidade de um evento por um nmero racional (na forma fracionria, decimal e percentual) e compreender que, se um
ESTATSTICA E experimento aleatrio for realizado com um grande nmero de tentativas, os resultados obtidos tendem probabilidade calculada.
PROBABILIDADE MTMT6FOA108.Reconhecer os elementos de um grfico de colunas, barras e linha (eixos, ttulo, fonte e legenda).
MTMT6FOA109.Comparar e interpretar dados de uma pesquisa que envolve duas categorias de variveis, apresentadas por meio de colunas agrupadas.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
141
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT6FOA110.Classificar nmeros de diferentes magnitudes em pares e mpares, primos e compostos e compreender relaes entre nmeros (expressas
pelos termos mltiplo de; divisor de; fator de) e critrios de divisibilidade por 2, 3, 4, 5, 6, 8, 9 e 10.
MTMT6FOA111.Identificar e registrar nmeros racionais positivos em suas diferentes representaes, identificando equivalncias e passando de uma
representao para outra.
MTMT6FOA112.Comparar e ordenar nmeros naturais e racionais positivos (representao fracionria e decimal), relacionando-os a pontos na reta
numrica.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
NMEROS E MTMT6FOA113.Resolver e elaborar problemas envolvendo as ideias de mltiplos, divisores, mnimo mltiplo comum, mximo divisor comum.
OPERAES MTMT6FOA114.Resolver e elaborar problemas, envolvendo as quatro operaes fundamentais, com seus diferentes significados, com nmeros naturais,
inclusive com o uso de clculo mental, de estimativas e da calculadora.
MTMT6FOA115.Compreender as ideias de potenciao e de raiz quadrada e suas representaes.
MTMT6FOA116.Estimar quantidades e arredondar nmeros para a potncia de 10 mais prxima.
MTMT6FOA117.Resolver e elaborar problemas com nmeros racionais positivos em suas diferentes representaes (fracionrias, decimais, percentuais),
envolvendo as operaes de adio e subtrao, de multiplicao e diviso com multiplicador e divisor naturais, inclusive com o uso de clculo mental, de
estimativas e da calculadora.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT6FOA118.Descrever o que ocorre com uma igualdade, ao se adicionar, subtrair, multiplicar ou dividir seus membros por um mesmo nmero.
MTMT6FOA119.Resolver e elaborar problemas, envolvendo equaes do 1 grau do tipo ax+ b = c, no conjunto dos nmeros naturais, por meio de tentativa
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LGEBRA E ou pelo princpio da igualdade.
FUNES MTMT6FOA120.Resolver problemas que envolvam variao de proporcionalidade direta entre duas grandezas, incluindo escalas em plantas e mapas.
MTMT6FOA121.Resolver problemas, envolvendo a partilha de uma quantidade em partes desiguais (exemplo: Joo, Silvia e Ana tm juntos 36 figurinhas.
Se Joo tem o dobro de figurinhas de Silvia e Ana tem o triplo de figurinhas de Silvia, quantas figurinhas tem cada um?).
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
142
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA MATEMTICA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS FINAIS - 7 ANO
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT7FOA122.Associar pares ordenados a pontos do plano cartesiano e representar tringulos e quadrilteros, conhecendo-se as coordenadas de seus
vrtices.
MTMT7FOA123.Construir circunferncias, utilizando compasso, reconhecendo-as como lugar geomtrico.
MTMT7FOA124.Reconhecer e construir figuras obtidas por simetria de translao, rotao e reflexo, usando instrumentos de desenho ou tecnologias
GEOMETRIA digitais.
MTMT7FOA125.Construir tringulos, usando rgua e compasso, reconhecendo que a soma das medidas dos ngulos internos de um tringulo 180 e a
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
condio de existncia do tringulo quanto medida dos lados.
MTMT7FOA126.Compreender relaes entre ngulos (complementares, suplementares e opostos pelo vrtice) e entre ngulos internos e externos de
polgonos.
MTMT7FOA127.Resolver e elaborar problemas, envolvendo medida de grandezas, inclusive os que exigem a utilizao de instrumentos de medio
(exemplo: rgua, escalmetro, trena, transferidor, cronmetro, balana, termmetro, copo de medida), reconhecendo que toda medida aproximada.
GRANDEZAS E
MTMT7FOA128.Associar o litro ao decmetro cbico, reconhecendo que 1000 litros correspondem ao metro cbico.
MEDIDAS
MTMT7FOA129.Compreender a noo de equivalncia entre reas de figuras planas, comparando-as por meio da composio e decomposio de figuras.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT7FOA130.Resolver e elaborar problemas, envolvendo o comprimento da circunferncia.
MTMT7FOA131.Compreender o significado de termos como aleatoriedade, espao amostral, resultados favorveis, probabilidade, tentativas, experimentos
equiprovveis, dentre outros.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT7FOA132.Planejar experimentos aleatrios ou simulaes, estimar probabilidades e compreender probabilidades obtidas por meio de frequncia.
ESTATSTICA E MTMT7FOA133.Compreender o significado de mdia como um indicador da tendncia de uma pesquisa, calculando seu valor e relacionando,
PROBABILIDADE intuitivamente, com a variabilidade dos dados (dois conjuntos de dados podem ter a mesma mdia e serem distribudos com amplitudes diferentes).
MTMT7FOA134.Reconhecer os elementos de um grfico de colunas, barras e linha ( eixos, escalas, ttulo, fonte e legenda).
MTMT7FOA135.Comparar e interpretar dados apresentados em grfico de setores, reconhecendo a adequao de seu uso, e constru-los a partir de
dados coletados.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
143
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT7FOA136.Reconhecer o sistema de numerao decimal como o que prevaleceu no mundo ocidental, destacar semelhanas e diferenas com
outros sistemas e identificar suas principais caractersticas (base, unidade de contagem, valor posicional e funo do zero), utilizando a composio e
decomposio de nmeros naturais na forma polinomial (exemplo: 4357 =4 x 103 + 3x102 + 5x101 +7 x 100).
MTMT7FOA137.Compreender e utilizar a potenciao e a radiciao, a relao entre elas e suas propriedades operatrias.
MTMT7FOA138.Compreender frao associada s ideias de partes de inteiros, quociente, razo e operador, identificando registros iguais ou equivalentes
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
NMEROS E para significados diferentes.
OPERAES MTMT7FOA139.Compreender e utilizar nmeros negativos (inteiros e racionais).
MTMT7FOA140.Comparar e ordenar nmeros inteiros e racionais positivos e negativos (representao fracionria, decimal, em forma de potncias com
expoente inteiro), relacionando a pontos na reta numrica.
MTMT7FOA141.Resolver e elaborar problemas, envolvendo adio e subtrao de fraes com denominadores diferentes, por meio da equivalncia de
fraes.
MTMT7FOA142.Resolver e elaborar problemas com nmeros naturais, envolvendo as ideias de mltiplos, divisores e divisibilidade.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT7FOA143.Resolver e elaborar problemas que envolvam variao de proporcionalidade direta ou inversa entre grandezas.
LGEBRA E
MTMT7FOA144.Resolver equaes do tipo A(x) = B(x), sendo A(x) e B(x) expresses polinomiais redutveis a expresses do tipo ax+ b.
FUNES
MTMT7FOA145.Resolver e elaborar problemas que possam ser convertidos para a linguagem algbrica na forma de equaes do 1 grau.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
144
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA MATEMTICA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS FINAIS - 8 ANO
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT8FOA146.Reconhecer mediatriz de um segmento e bissetriz de um ngulo como lugares geomtricos.
MTMT8FOA147.Reconhecer condies necessrias e suficientes para obter tringulos congruentes.
MTMT8FOA148.Construir, utilizando instrumentos de desenho ou tecnologias digitais, mediatriz de um segmento, bissetriz de um ngulo, retas paralelas,
GEOMETRIA retas perpendiculares, ngulos notveis (90, 60, 45, 30) e polgonos regulares.
MTMT8FOA149.Construir a figura que resulta de uma composio de transformaes (translao, reflexo e rotao) de uma figura no plano.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT8FOA150.Construir ampliaes ou redues de figuras planas, utilizando as propriedades da semelhana.
MTMT8FOA151.Reconhecer e desenhar perspectivas de figuras espaciais, a partir de suas vistas ortogonais.
MTMT8FOA167.Resolver problemas cuja converso seja uma inequao do 1 grau do tipo ax + b c ou ax + b c, representando o conjunto soluo na
MTMT8FOA163.Resolver e elaborar problemas, envolvendo porcentagem, incluindo a ideia de juros simples e determinao de taxa percentual, com ou
duas variveis.
reta numrica.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
OPERAES
NMEROS E
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
LGEBRA E
FUNES
EIXO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA MATEMTICA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS FINAIS - 9 ANO
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT9FOA168.Reconhecer arcos, ngulo central e ngulo inscrito na circunferncia, estabelecendo a relao entre eles.
MTMT9FOA169.Reconhecer as condies necessrias e suficientes para obter tringulos semelhantes e utilizar a semelhana de tringulos para
estabelecer as relaes mtricas no tringulo retngulo e as razes trigonomtricas.
GEOMETRIA MTMT9FOA170.Identificar condies de inscrio e circunscrio de polgonos em uma circunferncia, inclusive por meio de tecnologias digitais.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT9FOA171.Compreender as relaes entre os ngulos formados por retas paralelas cortadas por uma transversal.
MTMT9FOA172.Determinar a distncia entre dois pontos quaisquer e o ponto mdio de um segmento de reta localizado no plano cartesiano, sem o uso de
frmulas.
MTMT9FOA173.Compreender a razo de semelhana na resoluo de problemas, envolvendo o clculo da medida de rea e de permetro de figuras
planas semelhantes.
MTMT9FOA174.Reconhecer grandezas compostas, determinadas pela razo ou pelo produto de duas outras: velocidade (m/s; km/h), acelerao (m/s2),
densidade (g/cm3; pessoas/km2) e potncia (Kwh).
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
GRANDEZAS E
MEDIDAS MTMT9FOA175.Compreender os sistemas de medida, diferentes notaes (potncias decimais e no decimais), incluindo unidades de medidas muito
pequenas (exemplo: nano, micro) e muito grandes (exemplo: anos luz).
MTMT9FOA176.Reconhecer a capacidade de armazenamento de dados como uma grandeza e identificar unidades de medida (exemplo: bytes, quilobytes,
megabytes, gigabytes e terabytes).
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT9FOA177.Escolher e construir o grfico mais adequado (colunas, setores, linhas, histogramas e polgonos de frequncia) para apresentar um
determinado conjunto de dados, destacando aspectos como as medidas de tendncia central, com ou sem o uso de tecnologias digitais.
ESTATSTICA E
MTMT9FOA178.Compreender e usar termos como frequncia absoluta e relativa, amostra de uma populao, para interpretar informaes ou coletar
PROBABILIDADE
dados.
MTMT9FOA179.Compreender a convenincia do agrupamento de dados e elaborar uma tabela de frequncias, utilizando intervalos de classes.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
147
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT9FOA180.Reconhecer, comparar e ordenar nmeros reais, com apoio na relao com pontos na reta numrica.
MTMT9FOA182.Compreender e efetuar clculos com nmeros reais, inclusive potncias com expoentes negativos e fracionrios.
NMEROS E
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
OPERAES MTMT9FOA183.Resolver e elaborar problemas com nmeros reais, inclusive em notao cientfica, envolvendo diferentes operaes.
MTMT9FOA184.Resolver e elaborar problemas, envolvendo clculo de porcentagem, porcentagem de porcentagem, juros, descontos e acrscimos,
relacionando representao percentual e decimal, com e sem o uso de tecnologias digitais.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT9FOA185.Associar uma equao linear de 1 grau com duas variveis a uma reta no plano cartesiano e relacionar a soluo de sistemas de duas
equaes do 1 grau com duas variveis sua representao geomtrica.
MTMT9FOA186.Resolver problemas que envolvam sistemas de duas equaes lineares do 1 grau com duas variveis.
MTMT9FOA187.Resolver problemas que envolvam relaes entre grandezas, inclusive de proporcionalidade direta e inversa.
MTMT9FOA188.Compreender funo como um tipo de relao de dependncia entre duas variveis, que pode ser representada graficamente.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
LGEBRA E
FUNES MTMT9FOA189.Desenvolver produtos de binmios do tipo (x y)2, (x + y).(x y) e (x + a).(x + b), descrevendo um processo para obteno do resultado.
MTMT9FOA190. Fatorar expresses do 2 grau, recorrendo aos produtos de binmios.
MTMT9FOA191.Resolver e elaborar problemas, envolvendo equaes do 2 grau que possam ser reduzidas por fatorao a: ax2 = c; (ax + b)2 = 0 e (x + a).(x
+ b) = 0.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
148
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A REA DECONSULTA
CONSULTA PBLICA MATEMTICA PBLICANO ENSINO CONSULTA MDIOPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O Ensino Mdio caracteriza-se como a ltima etapa da Educao Bsica. No uma
CONSULTA
etapaPBLICA CONSULTA
isolada e independente PBLICA
das anteriores, mas, sim, uma CONSULTA
etapa complementar,PBLICA
que deve oferecer condies ao estudante para ampliar e consolidar as
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
aprendizagens do Ensino Fundamental e desenvolver novas capacidades de
CONSULTA PBLICA
interpretar CONSULTA
e refletir sobre PBLICA
diferentes contextos. Para isso, noCONSULTA
mbito da escola, PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
necessrio rever e redimensionar o currculo, de modo que a matemtica ao ser
apresentada ao estudante evidencie sua relevncia social e cultural e seu papel
CONSULTA PBLICA histrico
no desenvolvimento CONSULTAda cincia. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Assim, no processo de elaborao do currculo de Matemtica do Ensino Mdio,
CONSULTA PBLICA
deve-se levar em conta CONSULTA
a importncia daPBLICA
contextualizao, CONSULTA
pois os conceitosPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e procedimentos matemticos precisam ter significado para o/a estudante,
dado que um estudo sem referenciais, sem um vnculo forte com a realidade
CONSULTA PBLICA
concreta, CONSULTA
dificulta os processos de ensino ePBLICA
aprendizagem. CONSULTA
O cotidiano pode serPBLICA
CONSULTA PBLICA
consideradouma fonteCONSULTA PBLICA
rica de contextos, para CONSULTA
ensinar e aprender Matemtica.PBLICA
149
Assumir essa posio no significa que os contextos de outras cincias e os da
CONSULTA PBLICA
prpria Matemtica no CONSULTA PBLICA
precisem ser utilizados. CONSULTA
Pelo contrrio, eles tambm soPBLICA
CONSULTA PBLICA
necessrios, CONSULTA
pois conceitos matemticos so PBLICA CONSULTA
instrumentos para a construo dePBLICA
novos conceitos, alm de ferramentas para a compreenso e a explicao de
CONSULTA PBLICA
fenmenos sociais e daCONSULTA
natureza. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nesse sentido, a valorizao da contextualizao nesse processo exige tambm
CONSULTA PBLICA
considerar a necessidadeCONSULTA PBLICAcompetncia
de o/a estudantedesenvolver CONSULTA relativa PBLICA
CONSULTA PBLICA
abstrao, CONSULTA
tendo em vista que ele/a dever PBLICA
estabelecer ouCONSULTA
apreender relaesPBLICA
que so vlidas em diferentes contextos. Portanto, para o processo de ensino
CONSULTA
de umPBLICA CONSULTA
conceito matemtico, interessantePBLICA CONSULTA
considerar a importncia do ciclo:PBLICA
CONSULTA PBLICA
contextualizar, CONSULTA
descontextualizar PBLICA
e novamente CONSULTA
contextualizar e, depois, reiniciarPBLICA
esse movimento.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Desse modo, alm de favorecer a predisposio do/aestudante, no sentido
de utilizar os conhecimentos matemticos como recurso para compreender
CONSULTA PBLICA
a realidade CONSULTA
e nela intervir, os processosPBLICA
de ensino e de CONSULTA
aprendizagem dePBLICA
CONSULTA PBLICA
conceitos matemticos, CONSULTA PBLICA
principalmente aqueles CONSULTA
que valorizam o trabalhoPBLICA
coletivo, tambm podem propiciar o desenvolvimento de atitudes que elevam
CONSULTA PBLICA
a autoestima CONSULTA
do/a estudante com relao PBLICA CONSULTA
prpria capacidade de aprender ePBLICA
CONSULTA PBLICA
construir conhecimentos, CONSULTA PBLICA
de respeitar o trabalho CONSULTA
dos/as colegas e de investigarPBLICA
em busca de solues para as situaes propostas. Outro aspecto que deveria
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ser considerado a valorizao do uso da linguagem matemtica, para que o/a
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
estudante possa expressar-se com clareza, preciso e conciso, considerando ser
CONSULTA
ela umPBLICA CONSULTA
meio para a compreenso PBLICA
da realidade. CONSULTA
Assim, a Matemtica, no currculoPBLICA
CONSULTA PBLICA
da escola, CONSULTA
deveria constituir, juntamente com PBLICA CONSULTA
a rea de Linguagens, sobretudo aPBLICA
Lngua Materna, um recurso imprescindvel para a construo e a expresso de
CONSULTA PBLICA
argumentos CONSULTA
convincentes PBLICA
e para o enfrentamento CONSULTA PBLICA
de situaes-problema.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A Matemtica do Ensino Mdio deve priorizar conceitos e procedimentos
CONSULTA
que PBLICA CONSULTA
possibilitem o estabelecimento PBLICA
de conexes CONSULTA
tanto entre diversas ideiasPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
matemticas, como com outras reas do conhecimento,atentando para suas
aplicaes sociais. O estudo das funes, por exemplo, deve priorizar aspectos
CONSULTA PBLICA
relacionados CONSULTA
variao PBLICA
entre grandezas, permitindo CONSULTA
que o/a estudante desenvolvaPBLICA
CONSULTA PBLICA
efetivamente CONSULTA
o pensamento PBLICA
funcional, em substituio CONSULTA
s habilidades relativas PBLICA
simples manipulao simblico-algbrica, normalmente privilegiada pela escola.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O trabalho com as grandezas e medidas, por exemplo, deve favorecer a
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
integrao e a articulao entre diversos eixosdo saber. Nesse sentido, uma
CONSULTA PBLICA
aproximao CONSULTA
com outros PBLICA ouCONSULTA
componentes curriculares(Fsica Qumica) pode serPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
uma motivao para o estudo das grandezas derivadas (densidade, acelerao
150
etc.). J a explorao das grandezas geomtricas pode se constituirum timo
CONSULTA PBLICA
estmulo CONSULTA
para o/a estudante compreenderPBLICA
demonstraes maisCONSULTA
elaboradas (porPBLICA
CONSULTA PBLICA
exemplo, que conduzam CONSULTA
a frmulas para PBLICA
o clculo de reas CONSULTA
e de volumes dePBLICA
figuras geomtricas), promovendo a ampliao e a consolidao de conceitos
CONSULTA PBLICA
aprendidos CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
anteriormente.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Na mesma direo, o estudo dos nmeros no Ensino Mdio deve favorecer a
CONSULTA PBLICA
percepo CONSULTA
de agrupamentos em diferentes PBLICA
conjuntos numricosCONSULTA
e a compreensoPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
das limitaes de algumas propriedades numricas. Com isso, espera-se que,
nessa etapa, a construo dos nmeros irracionais ganhe sentido e que o/a
CONSULTA PBLICA
estudante CONSULTA
possa compreender PBLICA
o conjunto dos nmeros reais CONSULTA
como resultado daPBLICA
CONSULTA PBLICA
necessidade CONSULTA
de ampliao dos eixosnumricos.PBLICA
No trabalho comCONSULTA
os nmeros, deve-PBLICA
se, ainda,valorizar questes relacionadas Matemtica financeira, possibilitando
CONSULTA PBLICA
ao estudante CONSULTA
compreender PBLICA
aspectos da economia CONSULTA
brasileira e tomar decises,PBLICA
CONSULTA PBLICA
por exemplo, CONSULTA
sobre compras PBLICA CONSULTA PBLICA
a prazo ou vista.
CONSULTA PBLICA
O trabalho CONSULTA
com a Matemtica PBLICA
no Ensino Mdio CONSULTA
pode ser enriquecido por meioPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de propostas pautadas no uso de recursos tecnolgicos como instrumentos que
visem auxiliar na aprendizagem e na realizao de projetos, sem anular o esforo
CONSULTA PBLICA
da atividade CONSULTA
compreensiva. PBLICA
H diversos softwares CONSULTA
disponveis na Internet quePBLICA
CONSULTA PBLICA
se aplicam ao estudoCONSULTA PBLICA
das construes geomtricas ou dasCONSULTA
funes. H, ainda,PBLICA
CONSULTA PBLICA
Desenvolver aCONSULTA PBLICA
autoestima e a perseverana na buscaCONSULTA
de solues, PBLICA
trabalhando coletivamente, respeitando o modo de pensar dos/as
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
colegas e aprendendo com eles/as;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Analisar criticamente os usos da Matemtica em diferentes prticas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
sociais e fenmenos naturais, para atuar e intervir na sociedade;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Recorrer s tecnologias digitais para descrever e representar
CONSULTA PBLICA
matematicamenteCONSULTA PBLICA
situaes e fenmenos CONSULTA
da realidade, em especial PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
aqueles relacionados ao mundo doPBLICA
trabalho. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS
CONSULTA PBLICA DE APRENDIZAGEM
CONSULTA PBLICA CONSULTA PARA OPBLICA
152
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA ENSINO CONSULTAMDIOPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA MATEMTICA ENSINO MDIO 1 ANO
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT1MOA192.Compreender o conceito de vetor, tanto do ponto de vista geomtrico (coleo de segmentos orientados de mesmo comprimento, direo
e sentido) quanto do ponto de vista algbrico, caracterizado por suas coordenadas.
MTMT1MOA193.Operar com vetores (soma e multiplicao por um escalar), interpretando essas operaes geometricamente e representar transformaes
no plano por meio de vetores.
GEOMETRIA MTMT1MOA194.Compreender e aplicar o teorema de Tales na resoluo de problemas, incluindo a diviso de segmentos em partes proporcionais.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT1MOA195.Utilizar a semelhana de tringulos e o teorema de Pitgoras (exemplo: diagonais de prismas e da altura de pirmides) para resolver e
elaborar problemas.
MTMT1MOA196.Compreender e aplicar as razes trigonomtricas no tringulo retngulo e as relaes trigonomtricas em tringulos quaisquer.
MTMT1MOA197.Construir vistas ortogonais de uma figura espacial, representando-a em perspectiva a partir de suas vistas ortogonais.
MTMT1MOA198.Compreender a noo de grandezas formada por relaes entre outras grandezas (exemplo: densidade, acelerao).
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
GRANDEZAS E MTMT1MOA199.Resolver e elaborar problemas envolvendo medida da rea e do permetro de figuras planas, incluindo o crculo, a circunferncia e suas
MEDIDAS partes (exemplo: arcos, setores, coroas).
MTMT1MOA200.Resolver e elaborar problemas de clculo da medida do volume de cilindros e prismas retos.
MTMT1MOA201.Descrever o espao amostral de experimentos aleatrios, com e sem reposio, usando diagramas de rvore para contagem de
possibilidades e o princpio multiplicativo para determinar a probabilidade de eventos.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT1MOA202.Construir tabelas e grficos adequados (barras, colunas, setores, linha e histogramas) para representar um conjunto de dados,
preferencialmente utilizando tecnologias digitais.
ESTATSTICA E
PROBABILIDADE MTMT1MOA203.Realizar pesquisas, considerando todas as suas etapas (planejamento, incluindo discusso se ser censitria ou por amostra e seleo
de amostras, elaborao e aplicao de instrumentos de coleta, organizao e representao dos dados, incluindo a construo de grficos apropriados,
interpretao, anlise crtica e divulgao dos resultados).
MTMT1MOA204.Utilizar a mdia, a mediana e a amplitude para descrever, comparar e interpretar dois conjuntos de dados numricos em termos de
localizao (centro) e disperso (amplitude).
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
153
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT1MOA205.Reconhecer as caractersticas dos diferentes conjuntos numricos (naturais, inteiros, racionais, irracionais, reais), suas operaes e
propriedades e a necessidade de ampli-los.
MTMT1MOA206.Reconhecer as relaes entre as diferentes representaes de um nmero real (decimal, fracionria, potncia e radical), o mdulo e o
NMEROS E
simtrico.
OPERAES
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT1MOA207.Comparar e ordenar nmeros reais e compreender intervalos numricos, localizando-os na reta numrica.
MTMT1MOA208.Resolver e elaborar problemas envolvendo porcentagem e juros compostos (vinculado ao crescimento exponencial), com ou sem o uso
de tecnologias digitais.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT1MOA209.Resolver e elaborar problemas, envolvendo proporcionalidade entre duas ou mais grandezas, inclusive problemas envolvendo escalas,
diviso em partes proporcionais e taxa de variao.
MTMT1MOA210.Compreender funo como um tipo de relao de dependncia entre duas variveis, ideias de domnio e de imagem, associando-as a
representaes grfica e/ou algbrica.
LGEBRA E MTMT1MOA211.Reconhecer funo afim em suas representaes algbrica e grfica, identificando variao (taxa, crescimento e decrescimento), pontos de
FUNES interseco de seu grfico com os eixos coordenados e o sentido geomtrico dos coeficientes da equao de uma reta.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT1MOA212.Descrever funo linear como um tipo especial de funo afim e associ-la a relaes de proporcionalidade direta entre duas grandezas.
MTMT1MOA213.Associar sequncias numricas de variao linear (PA) a funes afins de domnios discretos.
MTMT1MOA214.Reconhecer funo quadrtica em suas representaes algbrica e grfica, considerando domnio, imagem, ponto de mximo ou mnimo,
intervalos de crescimento e decrescimento, pontos de interseco com os eixos.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
154
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA MATEMTICA ENSINO MDIO 2 ANO
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT2MOA215.Utilizar o conceito de vetor para associar duas figuras congruentes composio de transformaes no plano (reflexo, translao e
rotao), com ou sem o uso de tecnologias digitais.
MTMT2MOA216.Compreender o conceito de lugar geomtrico (exemplo: mediatriz, bissetriz, circunferncia).
GEOMETRIA MTMT2MOA217.Resolver problemas, envolvendo figuras poligonais determinadas pelas coordenadas de seus vrtices, incluindo o clculo da distncia
entre dois pontos.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT2MOA218.Reconhecer caractersticas e elementos de poliedros (exemplo: faces, arestas, vrtices, diagonais), incluindo poliedros regulares, prismas
e pirmides oblquos.
MTMT2MOA219.Compreender o princpio de Cavalieri e utiliz-lo para estabelecer as frmulas para o clculo da medida do volume de figuras geomtricas
GRANDEZAS E
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
espaciais.
MEDIDAS
MTMT2MOA220.Resolver e elaborar problemas de clculo da medida do volume de cilindros, prismas, pirmides e cones retos.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
MTMT2MOA221.Determinar a probabilidade da unio de dois eventos, utilizando representaes diversas.
MTMT2MOA222.Descrever o espao amostral de experimentos aleatrios sucessivos, com e sem reposio.
ESTATSTICA E MTMT2MOA223.Calcular e interpretar medidas de disperso (amplitude, desvio mdio, varincia e desvio padro) para um conjunto de dados numricos
PROBABILIDADE agrupados ou no.
MTMT2MOA224.Realizar pesquisas, considerando todas as suas etapas e utilizando as medidas de tendncia central e de disperso para a interpretao
dos dados e elaborao de relatrios.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
155
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT2MOA225.Compreender as ideias de densidade e completude dos nmeros reais.
NMEROS E MTMT2MOA226.Resolver e elaborar problemas, envolvendo porcentagem em situaes financeiras (clculos de acrscimos e decrscimos, taxa
OPERAES percentual e juros compostos, parcelamentos, financiamentos, dentre outros).
MTMT2MOA227.Resolver e elaborar problemas de combinatria, envolvendo estratgias bsicas de contagem.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT2MOA228.Resolver problemas que envolvam sistemas de trs equaes de primeiro grau e trs incgnitas (por substituio e escalonamento).
MTMT2MOA229.Reconhecer funo exponencial em suas representaes algbrica e grfica, identificando domnio, imagem e crescimento e pontos de
interseo com os eixos coordenados e associar sequncias numricas (PG) a funes exponenciais de domnio discreto.
MTMT2MOA230.Reconhecer funes definidas por mais de uma sentena (exemplos: funo modular, tabela de imposto de renda etc.), em suas
LGEBRA E
representaes algbrica e grfica, identificando domnios de validade, imagem, crescimento e decrescimento.
FUNES
MTMT2MOA231.Reconhecer funes seno e cosseno em suas representaes algbricas e grficas e descrev-las, considerando domnios de validade,
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
imagem e caractersticas especiais como periodicidade, amplitude, mximos e mnimos.
MTMT2MOA232.Compreender e descrever transformaes que ocorrem na forma grfica, ao se alterarem os parmetros da forma algbrica de funes
(exemplo: o que ocorre com o grfico da funo y = ax + b ou y = b + a.senx, quando se altera o valor de a e/ou de b?), com o apoio de tecnologias digitais.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
156
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA MATEMTICA ENSINO MDIO 3 ANO
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
MTMT3MOA233.Organizar logicamente os conhecimentos da geometria plana, construdos ao longo da Educao Bsica, compreendendo o mtodo
axiomtico.
MTMT3MOA234.Reconhecer posies relativas entre duas retas, entre dois planos e entre retas e planos.
GEOMETRIA
MTMT3MOA235.Associar os coeficientes de retas (paralelas, perpendiculares e oblquas) s suas representaes geomtricas.
MTMT3MOA236.Associar a equao de uma circunferncia sua representao no plano cartesiano.
MTMT3MOA237.Resolver problemas que envolvem equaes da reta e da circunferncia.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
GRANDEZAS E MTMT3MOA238.Resolver e elaborar problemas de clculo da medida de rea da superfcie e do volume de figuras geomtricas espaciais (cilindro, prisma,
MEDIDAS pirmide, cone e esfera).
MTMT3MOA239.Analisar os mtodos de amostragem em relatrios de pesquisas divulgadas pela mdia e as afirmativas feitas para toda a populao
baseadas em uma amostra.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
ESTATSTICA E MTMT3MOA240.Analisar grficos de relatrios estatsticos que podem induzir a erro de interpretao do leitor, verificando as escalas utilizadas, a
PROBABILIDADE apresentao de frequncias relativas na comparao de populaes distintas.
MTMT3MOA241.Compreender o significado e a importncia da curva normal.
MTMT3MOA242.Interpretar e calcular medidas de posio (inclusive os quartis) e de disperso para analisar um conjunto de dados.
CONSULTA 1PBLICA
. ConhecimentoCONSULTA PBLICA
conceitual das Cincias CONSULTA
da Natureza neste eixo soPBLICA
enfatizados os contedos conceituais especficos de cada componente
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
curricular - o saber sistematizado, leis, teorias e modelos. Os contedos
CONSULTA PBLICA CONSULTA
conceituais podero ser propostosPBLICA
no currculo CONSULTA
a partir de estudosPBLICA
sobre fenmenos, processos e situaes que suscitam o domnio de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conhecimentos cientficos para a sua compreenso.
CONSULTA 2PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
. Contextualizao histrica, social e cultural das Cincias da Natureza
CONSULTA PBLICA
neste eixo soCONSULTA PBLICA
tratadas as relaes CONSULTA
entre contedos conceituais dasPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Cincias da Natureza e o desenvolvimento histrico da cincia e da
CONSULTA 4PBLICA
. Linguagens das CONSULTA PBLICA
Cincias da Natureza neste CONSULTA
eixo ressaltada aPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
importncia do domnio das linguagens especficas das Cincias da
162
Natureza e das mltiplas linguagens envolvidas na comunicao e na
CONSULTA PBLICA
divulgao doCONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conhecimento cientfico.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
As dimenses formativas representadas por esses eixos orientam a proposio
CONSULTA
de um PBLICA
currculo que CONSULTA PBLICA
aproxima o conhecimento do mundo CONSULTA
das crianas, dosPBLICA
jovens e dos adultos, orientando sua atuao em diferentes prticas sociais: em
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
prticas da vida cotidiana, culturais, do trabalho, da comunicao e da cidadania.
CONSULTA
Para PBLICA
isso, a escolha de CONSULTA PBLICA
unidades de conhecimento deve serCONSULTA
feita com atenoPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
aos seguintes pontos: incluir contedos conceituais que so fundamentos do
conhecimento da rea e que se articulem com saberes da prtica; incluir processos
CONSULTA PBLICA
cognitivos relativos CONSULTA PBLICA
investigao e resoluo CONSULTA
de problemas que possamPBLICA
CONSULTA PBLICA
auxiliar o exerccio da CONSULTA
cidadania e a tomadaPBLICA CONSULTA
de deciso socialmente responsvelPBLICA
e possibilitar o tratamento progressivo e recursivo de conceitos ao longo do
CONSULTA PBLICA
currculo. CONSULTA
Dessa maneira, PBLICA
o ensino das Cincias da NaturezaCONSULTA
pode ser desafiadorPBLICA
CONSULTA
para PBLICA
crianas, jovensCONSULTA
e adultos, levando-osPBLICA CONSULTA
a refletirem sobre as culturas dasPBLICA
quais participam, em uma sociedade em que a cincia instrumento para a
CONSULTA PBLICA
interpretao CONSULTA
de fenmenos PBLICA
e problemas sociais. CONSULTA
Contribui, tambm, para buscarPBLICA
CONSULTA
formasPBLICA
de intervenoCONSULTA
pessoais e coletivas,PBLICA CONSULTA
para promover conscincia e assumirPBLICA
responsabilidade, com a alegria de quem no precisa memorizar respostas, mas
CONSULTA
pode,PBLICA
a todo o tempo,CONSULTA PBLICA
fazer perguntas, apresentar e enfrentarCONSULTA
dvidas. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Cincias da Natureza, o ensino visa possibilitar aos/s estudantes:
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS
CONSULTA PBLICA GERAIS DA REA DE
CONSULTA CINCIAS CONSULTA
PBLICA DA NATUREZA PBLICA
CONSULTA PBLICA
CompreenderCONSULTA PBLICA CONSULTA
a cincia como um empreendimento humano, construdo PBLICA
histrica e socialmente;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Apropriar-se de CONSULTA
conhecimentos das PBLICA CONSULTA
Cincias da Natureza como PBLICA
instrumento de leitura do mundo;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Interpretar e discutir relaes entre a cincia, a tecnologia, o ambiente
CONSULTA PBLICA
e a sociedade;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Mobilizar conhecimentos para emitir julgamentos e tomar posies
CONSULTA PBLICA
a respeito de CONSULTA
situaes e problemasPBLICA CONSULTA
de interesse pessoal e social PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
relativos s interaes PBLICA
da cincia na sociedade; CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Saber buscar CONSULTA PBLICA
e fazer uso de informaes CONSULTA
e de procedimentos de PBLICA
investigao com vistas a propor solues para problemas que
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
envolvem conhecimentos cientficos;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Desenvolver senso crtico e autonomia intelectual no enfrentamento de
CONSULTA PBLICA
problemas e na CONSULTA
busca de solues,PBLICA CONSULTA
visando transformaes sociais e PBLICA
163
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
construo da cidadania;
CONSULTA PBLICA
As crianas, CONSULTA
j tratam tais temas com PBLICA
seus desenhos,CONSULTA
antes de estaremPBLICA
alfabetizadas. Iniciado o letramento escolar, textos ldicos sobre bichos e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ambientes j podem ter teor cientfico e produes escritas, descrevendo hbitos
CONSULTA PBLICA
pessoais CONSULTA
de alimentao PBLICA
e higiene, ou brincadeiras, CONSULTA
podem ser estimuladasPBLICA
criando condies para o desenvolvimento da linguagem escrita. Assim, j nesses
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
anos iniciais, as Cincias da Natureza desenvolvem ferramentas culturais para
CONSULTA
que asPBLICA
crianas possam CONSULTA
compreender desde PBLICA
fenmenos de seuCONSULTA
ambiente natural,PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
seja urbano, suburbano, rural, ribeirinho, praiano ou outros, at a operao de
165
tecnologias que fazem parte de seu cotidiano, como equipamentos domsticos,
CONSULTA
meiosPBLICA
de comunicao CONSULTA
e de transporte. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Na etapa do Ensino Fundamental que j conta com o componente curricular
CONSULTA PBLICA
Cincias, CONSULTA
podem ser mais PBLICA que
complexos os questionamentos CONSULTA
os/as estudantesPBLICA
formulam ou que lhes so formulados, e mais abrangentes as situaes tratadas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ou os desafios apresentados a eles. Essas podem envolver, por exemplo, a
CONSULTA PBLICA
investigao CONSULTA
de propriedades e utilizaes PBLICA CONSULTA
de materiais, a compreenso de ciclosPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
naturais e ecossistemas prximos ou distantes, a associao dos climas com a
latitude e a posio da Terra relativamente ao Sol. medida que se aproxima
CONSULTA PBLICA
a concluso CONSULTA
do Ensino Fundamental, os/asPBLICA
estudantes CONSULTA
j tero condiesPBLICA
CONSULTA
amplasPBLICA CONSULTA
para estabelecer relaes entre aPBLICA CONSULTA
cincia, a tecnologia e a sociedade,PBLICA
para a apreciao de como os ciclos naturais so utilizados para a obteno
CONSULTA
e a PBLICA CONSULTA
distribuio de gua potvel, para aPBLICA CONSULTA
produo de recursos materiais ePBLICA
CONSULTA PBLICA
energticos, CONSULTA
assim como para a compreensoPBLICA
mais efetivaCONSULTA
de como se do osPBLICA
impactos ambientais desses processos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS
CONSULTA PBLICA GERAIS DA REA DE
CONSULTA CINCIAS CONSULTA
PBLICA DA NATUREZA PBLICA
NO ENSINO FUNDAMENTAL
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Realizar uma CONSULTA PBLICA
leitura de mundo apoiada CONSULTA
em conhecimentos das PBLICA
Cincias da Natureza;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Desenvolver o interesse, o gosto e a curiosidade pelo conhecimento
CONSULTA PBLICA
cientfico;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Compreender questes relacionadas a si prprio/a e s suas relaes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
com a sociedade e o ambiente a partir de conhecimentos relacionados
CONSULTA PBLICA
s Cincias daCONSULTA
Natureza PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Desenvolver a autonomia intelectual dos/as estudantes buscando
CONSULTA PBLICA
respostas para CONSULTA
problemas e situaesPBLICA CONSULTA
que fazem parte de suas PBLICA
vivncias e do cotidiano, contribuindo para o processo de alfabetizao
CONSULTA PBLICA
e letramento.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Apropriar-se de conhecimentos das Cincias da Natureza como
CONSULTA PBLICA
instrumento de CONSULTA PBLICA as
leitura do mundo, compreendendo CONSULTA
cincias como um PBLICA
166
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
empreendimento humano;
CONSULTA PBLICA
Buscar e fazerCONSULTA
uso de informaes,PBLICA
de procedimentos CONSULTA
de investigao PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
com vistas a propor solues para problemas que envolvem
conhecimentos cientficos;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Utilizar-se de conhecimentos das Cincias da Natureza para emitir
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
julgamentos e tomar posies a respeito de situaes e problemas
CONSULTA PBLICA CONSULTA
de interesse pessoal PBLICA
e social relativos s interaesCONSULTA
da cincia na PBLICA
CONSULTA PBLICA
sociedade;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
Desenvolver senso PBLICA
crtico e autonomia CONSULTA
intelectual no enfrentamento de PBLICA
problemas que envolvam conhecimentos das Cincias da Natureza e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
na busca de solues visando a transformaes sociais e construo
CONSULTA PBLICA
da cidadania.CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
fundamental CONSULTA
que crianas PBLICAconceitos
e jovens compreendam CONSULTA cientficos ePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
tecnolgicos e os fatores que influenciam nas transformaes de determinada
167
realidade. Para isso, devemos considerar o conhecimento do/a estudante sobre
CONSULTA PBLICA
o mundo natural, seusCONSULTA PBLICA
saberes e vivncias, como pontoCONSULTA
de partida para sePBLICA
CONSULTA PBLICA
estabelecerem CONSULTA
relaes PBLICA
entre diferentes vises CONSULTA
sobre o mundo e se construremPBLICA
novos conhecimentos. No Ensino Fundamental, os conhecimentos abordados no
CONSULTA PBLICA
componente curricularCONSULTA PBLICA
Cincias esto relacionados CONSULTA
a diversos campos cientficosPBLICA
CONSULTA PBLICA
- Cincias CONSULTA
da Terra, Biologia, PBLICA
Fsica e Qumica. Nessa etapa CONSULTA
da escolaridade, aPBLICA
apresentao de conceitos, princpios ou teorias sistematizadas de cada um desses
CONSULTA PBLICA
campos CONSULTA
visa possibilitar PBLICA
s crianas a construo CONSULTA
de suas primeiras explicaesPBLICA
CONSULTA
sobrePBLICA
o mundo fsicoCONSULTA
e social, norteadas PBLICA
por conhecimentosCONSULTA
das Cincias daPBLICA
Natureza. Tais explicaes so continuadamente aprofundadas, considerando
CONSULTA
uma PBLICA
abordagem compatvelCONSULTAcom a alteraoPBLICA
da faixa etriaCONSULTA
ao longo de 9 anosPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de formao.
CONSULTA PBLICA
A disciplina escolar CONSULTA
Cincias surgiu no PBLICA
Brasil nos anos CONSULTA
1930, seguindo umaPBLICA
CONSULTA PBLICA
tendncia internacionalCONSULTA PBLICA
que se inicia no sculo CONSULTA
XIX. Desde sua origem, decisesPBLICA
sobre o qu e como ensinar essa disciplina envolvem tenses e diferentes
CONSULTA PBLICA
perspectivas. CONSULTA
A despeito PBLICA
de ter uma denominao prpria, CONSULTA
no devemos perderPBLICA
CONSULTA PBLICA
de vista que as CinciasCONSULTA PBLICA
no Ensino Fundamental CONSULTA
representam uma articulaoPBLICA
das cincias que a constituem e que tero seus estudos progressivamente
CONSULTA PBLICA
aprofundados no EnsinoCONSULTA
Mdio. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nos anos iniciais, as Cincias da Natureza fornecem ferramentas culturais para
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que as crianas possam compreender desde fenmenos de seu ambiente natural,
CONSULTA PBLICA
que fazem CONSULTA
parte do cotidiano, at temticasPBLICA CONSULTA
sociais que envolvem conhecimentosPBLICA
CONSULTA
dessaPBLICA CONSULTA
rea para, assim, PBLICA
fazer uma leitura do mundo. No CONSULTA
suficiente, portanto,PBLICA
que elas apenas sejam expostas aos conhecimentos cientficos historicamente
CONSULTA PBLICA
produzidos, mas queCONSULTA
tenham a oportunidadePBLICA CONSULTA
de se inserirem em processosPBLICA
CONSULTA PBLICA
sistemticos CONSULTA
de interao PBLICA
e de aprendizagem CONSULTA
refletindo sobre eles, sobre suasPBLICA
aplicaes e implicaes na sociedade e no ambiente. Ao longo do Ensino
CONSULTA PBLICA
Fundamental, crianasCONSULTA PBLICA
e jovens vo construindo juzos de CONSULTA
valor cada vez maisPBLICA
CONSULTA PBLICA
abrangentes, CONSULTA
a partir de PBLICA
vivncias em processos CONSULTA
de investigao, de apropriaoPBLICA
das linguagens, do estabelecimento de relaes entre a cincia, a tecnologia e a
CONSULTA PBLICA
sociedade. CONSULTA
Assim, o tratamento PBLICA
dos conhecimentos CONSULTA
desse componente curricularPBLICA
CONSULTA
se dPBLICA CONSULTA
de forma recursiva, PBLICA
em nveis de aprofundamento CONSULTA
e ampliao crescentes. PBLICA
CONSULTA PBLICA
As Cincias, CONSULTA
no Ensino Fundamental, PBLICA
envolvem uma ampla gama CONSULTA
de conhecimentosPBLICA
CONSULTA PBLICA
que concorrem para aCONSULTA PBLICA
formao integral dos/as estudantes,CONSULTA
articulando diversosPBLICA
campos do saber cientfico. A expectativa de que, ao estudar Cincias, crianas
CONSULTA PBLICA
e jovens aprendam sobreCONSULTA
si mesmos, sobrePBLICA CONSULTA
a histria biolgica de sua espcie ePBLICA
CONSULTA PBLICA
a manuteno da vida;CONSULTA PBLICA
sobre o mundo material em que vivem CONSULTA
e os seus recursosPBLICA
168
naturais, suas transformaes naturais e a explorao que sociedades humanas
CONSULTA PBLICA
vm fazendo CONSULTA
desses recursos; PBLICA
sobre os impactos ambientaisCONSULTA
causados por essasPBLICA
CONSULTA PBLICA
aes; CONSULTA
sobre a diversidade PBLICA
da vida no planeta e sobre o CONSULTA
prprio planeta, suaPBLICA
posio no sistema solar e no universo, os movimentos e as foras que atuam
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
na manuteno e transformao desses sistemas. Nesse sentido, o ensino de
CONSULTA PBLICA
Cincias deve estar CONSULTA PBLICA
inserido em um processo contnuo CONSULTA
de contextualizaoPBLICA
histrica, social e cultural, no qual os conhecimentos ganham sentido para os/as
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
estudantes, uma vez que contribuem efetivamente para compreender, explicar e
CONSULTA PBLICA
intervir no mundo em que CONSULTA
vivem. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
As Cincias CONSULTA
da Natureza, desde os anos PBLICA
iniciais, devem ser CONSULTA
entendidas comoPBLICA
CONSULTA
uma PBLICA
construo humana. CONSULTA
A contextualizaoPBLICA CONSULTA
histrica, social e cultural dessasPBLICA
cincias se constitui como um dos quatro eixos que buscam dar destaque a
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
aspectos centrais da organizao do currculo. Inicialmente, essa contextualizao
CONSULTA PBLICA
explorada de modoCONSULTA PBLICA
mais restrito, na medida em que seCONSULTA
buscam reconhecerPBLICA
mltiplas possibilidades de explicao e de interpretao de fenmenos da
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
natureza e seus desdobramentos, no sentido de desafiar a noo de cincia
CONSULTA
comoPBLICA
verdade absoluta,CONSULTA PBLICA
baseada exclusivamente em fatosCONSULTA
comprovados. AsPBLICA
ideias e experincias pessoais dos/as estudantes tm papel central, assim como
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
a participao em investigaes. Posteriormente, na mesma direo, de forma
CONSULTA PBLICA
gradual, CONSULTA
abordam-se tambm PBLICA
os contextos histricos, sociaisCONSULTA
e culturais de origemPBLICA
e de desenvolvimento de conhecimentos cientficos sobre fenmenos naturais.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Paralelamente, recebem especial ateno as relaes entre cincia, tecnologia
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e sociedade, por possibilitarem a compreenso de como a cincia parte da
CONSULTA
nossaPBLICA
cultura. Assim, as CONSULTA
crianas e jovens PBLICA CONSULTA
tm a oportunidade de se engajaremPBLICA
CONSULTA PBLICA
na investigao CONSULTA
de questes PBLICA
que esto diretamente CONSULTA
relacionadas ao seu contextoPBLICA
social e cultural. Alm disso, estabelecem contrastes e fazem consideraes sobre
CONSULTA PBLICA
os conhecimentos e asCONSULTA PBLICA
relaes cincia tecnologia CONSULTA
- sociedade, considerando aPBLICA
CONSULTA PBLICA
diversidade de culturas CONSULTA
presentes em nossa PBLICA
sociedade. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
A apropriao CONSULTA
do conhecimento PBLICA
conceitual das Cincias CONSULTA
da Natureza outroPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
dos quatro eixos -, no Ensino Fundamental, envolve, nos anos iniciais, um trabalho
em torno de noes relacionadas a conceitos cientficos das reas da Biologia,
CONSULTA PBLICA
da Fsica, da Qumica CONSULTA
e da Geocincias.PBLICA
Nesse sentido,CONSULTA
o ensino nos anosPBLICA
CONSULTA PBLICA
iniciais CONSULTA
envolve um trabalho PBLICA
de natureza conceitual, porm,CONSULTA
sem a formalizaoPBLICA
desses conceitos, que ser iniciada nos anos finais do Ensino Fundamental e
CONSULTA PBLICA
aprofundada CONSULTA
nos componentes PBLICA
curriculares que compemCONSULTA
a rea de CinciasPBLICA
CONSULTA PBLICA
da Natureza CONSULTA
no Ensino Mdio. Por exemplo,PBLICA CONSULTA
os/as estudantes, a partir dePBLICA
comparaes entre a dentio de diferentes animais, identificam diferenas e
CONSULTA
fazem PBLICA
associaes entre CONSULTA
elas e o tipo dePBLICA
alimentos que asCONSULTA
espcies utilizam.PBLICA
CONSULTA
Assim,PBLICA CONSULTA
eles podem construir relaes entre PBLICA CONSULTA
a forma e as caractersticas de rgosPBLICA
169
com os comportamentos desses seres vivos e com as caractersticas do meio em
CONSULTA PBLICA
que vivem. CONSULTA
A compreenso dessas relaesPBLICA
ser essencialCONSULTA
para a significaoPBLICA
CONSULTA PBLICA
do conceito biolgicoCONSULTA
de adaptao, que PBLICA CONSULTA
apresentado formalmente nos anosPBLICA
finais do Ensino Fundamental e ao longo do Ensino Mdio. Os conhecimentos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conceituais das Cincias da Natureza, no componente curricular Cincias, foram
CONSULTA PBLICA
propostos, considerando CONSULTA
conceitos, teoriasPBLICA
e perspectivas CONSULTA
centrais nos camposPBLICA
da Biologia, da Fsica, da Qumica e da Geocincias.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
AlmPBLICA
disso, o componente CONSULTA PBLICA
curricular Cincias CONSULTA
deve oportunizar aos/s estudantesPBLICA
o engajamento em processos e prticas de investigao outro dos eixos -
CONSULTA
que PBLICA CONSULTA
reflitam a diversidade PBLICA
entre diferentes campos. Assim,CONSULTA
a apropriao dePBLICA
CONSULTA PBLICA
explicaes, conceitosCONSULTA PBLICA
e teorias implica levantar questes CONSULTA
que sejam passveisPBLICA
de investigao dentro daquele campo, utilizar diferentes tipos de dados para
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
construir explicaes, contrapor diferentes explicaes e avaliar sua qualidade,
CONSULTA PBLICA
construir CONSULTA
e utilizar modelos, comunicar suasPBLICA CONSULTA PBLICA
explicaes, discutindo-as.
CONSULTA PBLICA
Um quarto CONSULTA
e ltimo eixo procura destacarPBLICA
a importncia CONSULTA
das linguagens dasPBLICA
CONSULTA PBLICA
Cincias da Natureza,CONSULTA
considerando que aPBLICA CONSULTA
aquisio do conhecimento cientficoPBLICA
envolve o uso de mltiplas linguagens para a interpretao e para a construo
CONSULTA PBLICA
de dados, de grficosCONSULTA
e de tabelas, assimPBLICA CONSULTA
como para o contato com textos dePBLICA
CONSULTA PBLICA
diferentes gneros, comoCONSULTA PBLICA
textos cientficos e informativos,CONSULTA
relatrios, seja emPBLICA
prticas de leitura ou de produo desses textos, seja em prticas de oralidade,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ou em atividades que envolvam outras formas de representao como os
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
desenhos. Portanto, a apropriao dos conhecimentos e a formao de atitudes
CONSULTA PBLICA
e valores CONSULTA
ocorrem a partir PBLICA
do desenvolvimento CONSULTA
integrado dos saberes das reasPBLICA
CONSULTA PBLICA
das Cincias CONSULTA
da Natureza, articulados com PBLICA
outras reas. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
A organizao CONSULTA
criteriosa PBLICAnessa
dos objetivos de aprendizagem, CONSULTA
etapa de ensino,PBLICA
fundamental para se desenvolver um aprendizado significativo e progressivo na
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
educao em cincias. Prope-se aqui uma organizao, a partir de unidades do
CONSULTA PBLICA
conhecimento, CONSULTA
que trazem os contedos ePBLICA CONSULTA
vivncias essenciais para os estudosPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
das Cincias no Ensino Fundamental. Essas unidades de conhecimentos esto
descritas a seguir.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
U1 -PBLICA
CONSULTA MATERIAIS, CONSULTA SUBSTNCIAS PBLICA E PROCESSOS CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Esta unidade contempla CONSULTA PBLICA
o estudo dos materiais, CONSULTA
das substncias e dos processosPBLICA
e a sua relao com a vida cotidiana da sociedade, explorando o seu uso e a
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
sua utilizao pelo ser humano ao longo dos tempos. Reconhece os processos
CONSULTA PBLICA
que esto envolvidosCONSULTA
na produo e obtenoPBLICA CONSULTA
de materiais, o uso de recursosPBLICA
170
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
naturais, os tipos de energias e fontes alternativas, buscando respostas para
perguntas como: de que so feitas as coisas? Como so formados e transformados
CONSULTA PBLICA
os materiais? Qual o CONSULTA
papel da energia naPBLICA CONSULTA
transformao dos materiais? QuaisPBLICA
CONSULTA PBLICA
materiais CONSULTA
esto presentes PBLICA
nos diferentes ambientes e qualCONSULTA
sua relao com aPBLICA
vida? Para responder essas questes, exige-se a compreenso e a aplicao
CONSULTA PBLICAcientfico
de conhecimento CONSULTA PBLICA dos
relativo ao reconhecimento CONSULTA
materiais e suasPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
aplicaes.
CONSULTA
EIXOS
PBLICA CONSULTA Identificao
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
de alimentos que fazem parte da
CONSULTA
E1-
PBLICA CONSULTA
CNCN2FOA005. Compreender PBLICA CONSULTA PBLICA
alimentao diria, promoo de situaes de
alimentao saudvel lanches coletivos,
a importncia para a sade de
CONSULTA PBLICA
Conhecimento
conceitual CONSULTA
uma alimentao
higiene pessoal.
saudvel e de PBLICA
de hbitos de higiene CONSULTA
preparo de alimentos na escola - assim como
lavar as mos antes da PBLICA
merenda, escovar os dentes aps a mesma na
CONSULTA PBLICA CONSULTA rotina PBLICA
escolar. CONSULTA PBLICA
Conhecimento de prticas alimentares (tipo de
CONSULTA
E2 - PBLICA CONSULTA
CNCN2FOA006. Reconhecer PBLICA
alimento, CONSULTA
preparo, conservao) que pessoas
mais velhas utilizavam a partir de entrevistas a
PBLICA
Contextualizao mudanas na alimentao
CONSULTA PBLICA
histrica, social e em funoCONSULTA
dos materiais e PBLICA CONSULTA PBLICA
essas pessoas, por exemplo; reconhecimento
do desenvolvimento de processos de produo
cultural processos empregados.
CONSULTA PBLICA CONSULTA industrial PBLICA
essa CONSULTA
de alimentos em visitas a lugares onde
produo acontea, por exemplo. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN2FOA007. Questionar PBLICA
Apresentao CONSULTA
de alimentos ricos em nutrientes. PBLICA
hbitos alimentares e atividades Discusso de desnutrio, obesidade e
CONSULTA PBLICA CONSULTA
fsicas, relacionando-os PBLICA CONSULTA PBLICA
sade. sedentarismo.
E3 - Processos
CONSULTA PBLICA
e prticas de
investigao em
CONSULTA
CNCN2FOA008. Buscar PBLICA CONSULTA PBLICA
informaes sobre produo e Apresentao de alimentos ricos em nutrientes.
CONSULTA PBLICA CONSULTA
conservao de alimentos e a
importncia da qualidade dos
PBLICA
Discusso CONSULTA
de desnutrio,
sedentarismo.
obesidade e PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
alimentos para a sade.
176
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN2FOA009. Construir PBLICA
Investigao CONSULTA
sobre cuidados para a conservao PBLICA
E4 - Linguagens argumentos sobre relaes de alimentos como frutas, leite, cereais, carnes,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
entre alimentao e sade. PBLICA
em CONSULTA
casa, nos supermercados e em feiras. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTO UC 4 TERRA: CONSTITUIO E MOVIMENTO
CNCN2FOA011. Relacionar o
conceitual Utilizao de uma esfera (representando a Terra)
CONSULTA PBLICA fenmeno CONSULTA
do dia e da noite
com o movimento de rotao
ePBLICA CONSULTA
uma fonte de luz (representando o Sol) para PBLICA
explicar dias e noites.
CONSULTA PBLICA da Terra.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
E2 - CNCN2FOA012. Relacionar o Compreenso de diferentes formas de
CONSULTA PBLICA
Contextualizao
histrica, social e
CONSULTA
dia e a noite com os diversos
tipos de atividades sociais e
PBLICA
organizao do trabalhoCONSULTA
em indstrias e hospitais PBLICA
avaliando relaes entre ritmo biolgico e
CONSULTA PBLICA
cultural pessoais.
CONSULTA atividades PBLICA CONSULTA PBLICA
e diurnas ou noturnas.
CNCN2FOA013. Compreender
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos
e prticas de
CONSULTA
o movimento do Sol, utilizando PBLICA CONSULTA PBLICA
Identificao das posies do Sol do nascente ao
poente usando como referncia a escola, a rua ou
diferentes pontos de referncia:
CONSULTA PBLICA
investigao
CONSULTA
introduo aos pontos cardeais. PBLICA CONSULTA PBLICA
a casa do aluno. :
CONSULTA PBLICA
E4 Linguagens
CONSULTA PBLICA em cada faixa CONSULTA
CNCN2FOA014. Utilizar quadros Pesquisar o nmero de alunos que dormem ou
ou tabelas para sistematizar acordam de horas, apresentando PBLICA
resultados de um levantamento os resultados dessa pesquisa em quadros ou
CONSULTA PBLICA de dados.CONSULTA tabelas. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
UNIDADES DE CONHECIMENTO 3. ano
CNCN3FOA003. Compreender o
CONSULTA PBLICA ciclo CONSULTA
da gua na natureza e sua PBLICA CONSULTA PBLICA
Explicao de forma simplificada do ciclo da
gua por meio de esquemas ou desenhos.
importncia para a vida na Terra.
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN3FOA004. Compreender a PBLICA CONSULTA PBLICA
Identificao de situaes de uso de produtos
interdependncia campo-cidade,
CONSULTA PBLICA no queCONSULTA
se refere produo PBLICA CONSULTA PBLICA
agrcolas e produtos industrializados nos
contextos do campo e das cidades.
agropecuria e industrial.
CONSULTA
E2 -
PBLICA CONSULTA PBLICA
CNCN3FOA005. Reconhecer
CONSULTA PBLICA
Identificao do uso da gua na produo de
CONSULTA PBLICA
Contextualizao
histrica, social e CONSULTA
a importncia histrica e atual
da gua e do solo para as PBLICA CONSULTA
energia eltrica, higiene de ambientes, higiene
corporal, produo de alimentos e de outros PBLICA
cultural atividades humanas. materiais.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Observao e questionamento de situaes 177
E3 - Processos CNCN3FOA006. Questionar
CONSULTA
e PBLICA
prticas
investigao
de o CONSULTA PBLICA
desperdcio de
energia eltrica.
gua e de CONSULTA
que identifiquem desperdcio de gua e
de energia na comunidade, identificando PBLICA
medidas de controle.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Levantamento e observao de fotos e figuras
CNCN3FOA007. Interpretar
CONSULTA PBLICA
E4 Linguagens
CONSULTA
imagens e elaborar texto escrito PBLICA CONSULTA PBLICA
que identificam a forma correta ou no do uso
da energia eltrica e da gua com produo
sobre sistemas de gerao de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
energia. CONSULTA PBLICA
de um pequeno texto escrito sobre a leitura de
imagem feita.
EIXOS
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES
CNCN3FOA009. Comparar
CONSULTA PBLICA
conceitual
o modo CONSULTA
com que diferentes PBLICA CONSULTA PBLICA
Descrio, em linguagem adequada, de como
diferentes seres, inclusive o ser humano, realizam
seres vivos realizam suas
CONSULTA PBLICA funesCONSULTA
biolgicas no espao
e no tempo.
PBLICA
locomoo CONSULTA PBLICA
as funes de alimentao, de sustentao, de
e de reproduo.
CONSULTA
E2 - PBLICA CONSULTA
CNCN3FOA010. Entender as PBLICA CONSULTA PBLICA
Comparao das fases de desenvolvimento
Contextualizao fases de desenvolvimento
CONSULTA PBLICA
histrica, social e CONSULTA
dos principais grupos de PBLICA CONSULTA PBLICA
de diferentes seres vivos, inclusive o corpo de
homens e mulheres em diferentes fases da vida.
cultural seres vivos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U5 VIDA, CONSTITUIO E REPRODUO
PBLICA
EIXOS
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES CONSULTA PBLICA CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos
CONSULTA
CNCN3FOA011. Investigar e
reconhecer caractersticas PBLICA
Reconhecimento CONSULTA
do papel dos seres humanos
na relao com o ambiente em diferentes fases
PBLICA
de determinados animais
CONSULTA PBLICA
e prticas de
investigao
CONSULTA
em relao a seu papel no PBLICA CONSULTA
do desenvolvimento apontando e analisando
possveis mudanas identificadas.
PBLICA
ambiente e a fases de seu
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
desenvolvimento. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN3FOA012. Utilizar
quadros e tabelas para PBLICA CONSULTA
Produo de cartazes com desenhos ou imagens
PBLICA
sistematizar o estudo
CONSULTA
E4 PBLICA
Linguagens CONSULTA
comparativo de diferentes PBLICA CONSULTA
de animais associados s suas caractersticas
especficas quanto ao habitat, alimentao,
PBLICA
animais, com relao
CONSULTA PBLICA CONSULTA
alimentao, locomoo,
reproduo e ao habitat.
PBLICA CONSULTA
locomoo e reproduo..
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTOCONSULTA
U6 SENTIDOS, PERCEPOPBLICA
E INTERAES CONSULTA PBLICA
CONSULTA
EIXOS
PBLICA
ESTRUTURADORES CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM PBLICA CONSULTA
EXEMPLOS PBLICA
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento
CONSULTA
CNCN3FOA013. Perceber o
PBLICA
Observao
nuvens e levantamento
CONSULTA
do movimento
de
de objetos, rvores, e
poeiras, associando-o
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
conceitual vento como ar em movimento. ao deslocamento do ar ou aos ventos.
PBLICA
178
CONSULTA PBLICA CONSULTA Observao/experimentao
CNCN3FOA014. Compreender
PBLICA CONSULTA e discusso sobre PBLICA
o processo de secagem de roupas, da sensao
CONSULTA
E2 - PBLICA
Contextualizao
CONSULTA de
a importncia do vento no
cotidiano. PBLICA CONSULTA
frio quando o corpo estiver
movimento das nuvens.
molhado, do PBLICA
CONSULTA PBLICA
histrica, social e
cultural CONSULTA
CNCN3FOA015. Reconhecer PBLICA CONSULTA
Observao e descrio de fenmenos
PBLICA
danos decorrentes das
CONSULTA PBLICA CONSULTA destruidores
ventanias. PBLICA CONSULTA
provocados por ventanias.
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos CONSULTA
CNCN3FOA016. Construir e
utilizar objetos e brinquedos
PBLICA
que CONSULTA
Construo e utilizao de objetos e brinquedos
dependem da movimentao do ar, como PBLICA
e prticas de cata-vento e pipa, chamando ateno para os
CONSULTA PBLICA
investigao CONSULTA
que dependem
movimentao do ar.
da PBLICA
perigos de se empinaremCONSULTA
pipas prximo a redes PBLICA
eltricas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN3FOA017. Correlacionar, Representao de processos que fazem funcionar
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E4 - Linguagens CONSULTA
por meio de esquemas ou
desenhos, ventos, processos PBLICA CONSULTA
um barco a vela, um planador, e fazem as pipas
voar, e sensaes associadas ao vento, por meio PBLICA
e sensaes. de esquemas e desenhos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
COMPONENTE CURRICULAR CINCIAS
PBLICA
UNIDADES DE CONHECIMENTO 4. ANO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U2 AMBIENTE, RECURSOS E RESPONSABILIDADES
PBLICA
CONSULTA
EIXOSPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
ESTRUTURADORES
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN4FOA001. Conhecer
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento
conceitual CONSULTA
as formas de obteno e
armazenamento de alimentos PBLICA CONSULTA
Classificao de diferentes tipos de alimentos,
associando-os a processos e formas de PBLICA
e seus nutrientes. armazenamento adequados.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN4FOA002. Reconhecer
PBLICA
CONSULTA
E2
PBLICA
Contextualizao cadeiasCONSULTA
aspectos de diferentes
alimentares e a PBLICA
Identificao CONSULTA
de situaes alimentares diversas - PBLICA
importncia dessas cadeias tais como a ingesto de carnes, peixes, vegetais
CONSULTA PBLICA
histrica, social e
cultural CONSULTA
para o equilbrio ecolgico. e PBLICA
produtos CONSULTA
industrializados
em outros perodos histricos.
- na sociedade atual e PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN4FOA003. Investigar
PBLICA
CONSULTA
E3 PBLICA
Processos e CONSULTA Levantamento
sobre o aumento da
produo de alimentos e o
PBLICA CONSULTA
de dados referentes ao aumento
da produo de alimentos e do seu acesso pela
PBLICA
prticas
CONSULTA PBLICA CONSULTA populao
acesso da populao a esses
alimentos. PBLICA CONSULTA
de determinadas regies.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN4FOA004. Levantar e
tratar informaes sobre a
PBLICA
Registro e interpretaoCONSULTA
de dados obtidos a
partir da leitura de jornais, revistas, realizao
PBLICA
E4 Linguagens
CONSULTA PBLICA acesso CONSULTA
produo de alimento e seu
pela populao. PBLICA CONSULTA
de entrevistas, visitas, produzindo pequenos
relatrios. PBLICA
179
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U3 BEM-ESTAR E SADE
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento CONSULTA
CNCN4FOA005. Conhecer as
doenas causadas por fungos PBLICA
Identificao CONSULTA
de situaes cotidianas que levem a PBLICA
conceitual e bactrias e as formas de identificar os meios de contgio e de preveno
CONSULTA PBLICA CONSULTA
preveno e controle. dePBLICA
doenas causadas CONSULTA
por fungos e bactrias -
micoses na pele, infeces intestinais e outras
PBLICA
CONSULTA
E2
PBLICA CONSULTA
CNCN4FOA006. Conhecer PBLICA CONSULTA PBLICA
a histria dos antibiticos,
CONSULTA PBLICA
Contextualizao
histrica, social e CONSULTA
antisspticos e de vacinas
para a preveno e tratamento
PBLICA
antibiticos, CONSULTA
Compreenso dos mecanismos de ao dos
antisspticos e vacinas. PBLICA
cultural
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
de doenas.
PBLICA
CNCN4FOA007. Investigar
CONSULTA
E3 PBLICA
Processos sobre asCONSULTA
principais doenas PBLICA
Identificao CONSULTA
de importantes tipos de vacina, do PBLICA
e prticas de passveis de serem prevenidas processo de imunizao que elas promovem e da
CONSULTA PBLICA
investigao CONSULTA
por vacinas
desenvolvidas
PBLICA
e como elas foram periodicidade CONSULTA
de aplicao dessas vacinas. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN4FOA008. Coletar, tratar . PBLICA CONSULTA PBLICA
e divulgar dados relativos Sistematizao de quadros, panfletos ou cartazes
CONSULTA PBLICA
E4 Linguagens
CONSULTA
a doenas - profilaxia e PBLICA
para divulgao de cuidadosCONSULTA
e preveno de PBLICA
tratamento - e vacinas. doenas a partir da vacinao e outras aes.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U4 TERRA: CONSTITUIO E MOVIMENTO
PBLICA
Compreenso do movimento cclico de um
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN4FOA009. Compreender
que o tempo pode ser medido
PBLICA
pndulo CONSULTA
e os ciclos de sombras ao longo do dia PBLICA
(dia e noite, sombras sequenciais de um relgio
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento
CONSULTA dePBLICA
por eventos cclicos
sol). CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
conceitual
CONSULTA
CNCN4FOA010. Reconhecer
que o movimento da Lua PBLICA
Compreenso dos ciclosCONSULTA
de mars e das PBLICA
cclico e que pode ser usado diferentes fases e formas da lua no cu, como
CONSULTA PBLICA CONSULTA
para marcar
tempo.
a passagem do PBLICA
marcadores de tempo. CONSULTA PBLICA
CONSULTA
E2 -
PBLICA CONSULTA
CNCN4FOA011. Conhecer os PBLICA
Compreenso CONSULTA
da importncia e a funo dos PBLICA
diversos equipamentos que diferentes princpios utilizados pelos relgios
CONSULTA PBLICA
Contextualizao
histrica, social e
CONSULTA
foram construdos PBLICA
para medir o como marcadores de tempo CONSULTA
ao longo da histria PBLICA
tempo desde tempos remotos (relgio mecnico, relgio de areia, relgio de
CONSULTA PBLICA
cultural
CONSULTA gua,
at a atualidade. PBLICA
relgio de sol). CONSULTA PBLICA
Observao do movimento da Lua, bem como
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN4FOA012. Investigar asPBLICA
mudanas na sua fase CONSULTA
e formas aparentes PBLICA
as mudanas de fase da Lua partindo do ciclo completo de (~29 dias). O
CONSULTA PBLICA buscando
suas
CONSULTA
compreender as
diferentes formas.
PBLICA
movimento
comparaes
da Lua na fase
com o
CONSULTA
cheia, fazendo
movimento do Sol no que
PBLICA
E3 - Processos
CONSULTA PBLICA
e prticas de CONSULTA PBLICA CONSULTA assemelham ou diferem. PBLICA
investigao CNCN4FOA013. Investigar a
CONSULTA PBLICA posioCONSULTA
relativa entre Terra PBLICA CONSULTA
Observao e registro das sombras projetadas no
PBLICA
e Sol, observando variaes
CONSULTA PBLICA CONSULTA
de sombra considerando a
latitude local.
PBLICA CONSULTA
cho a partir de uma haste vertical fixada no solo.
PBLICA
180
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN4FOA014. Coletar dados PBLICA CONSULTA
Produo de desenhos sequenciais e grficos dos
PBLICA
e construir grficos e desenhos
CONSULTA PBLICA
E4 Linguagens
CONSULTA
que demonstrem as fases da
lua e a variao de sombras.
PBLICA
um relgio de sol. CONSULTA
diferentes aspectos da Lua, bem como sombras
de PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
COMPONENTE CURRICULAR CINCIAS
PBLICA
UNIDADES DE CONHECIMENTO 5. ANO
CONSULTA
EIXOS
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
OBJETIVOS DE
PBLICA
EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES
CONSULTA
APRENDIZAGEM
PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U1 MATERIAIS, SUBSTNCIAS E PROCESSOS
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN5FOA001. PBLICA
Reconhecer Classificao dos estadosCONSULTA
fsicos em relao PBLICA
que os materiais se temperatura ambiente de gua, sal de cozinha,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
apresentam na natureza nos PBLICA
algum metal (um prego deCONSULTA
ferro, um objeto de PBLICA
estados slido, lquido e alumnio), uma vela, leo de cozinha. Indicar em
CONSULTA PBLICA gasoso,CONSULTA
que podem mudar
de estado de acordo com
que PBLICA CONSULTA
condies de temperatura a gua se apresenta
como gelo, indicar outros materiais que mudam
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTAde
a temperatura em que se
encontram, percebendo
PBLICA CONSULTA
estado quando a temperatura abaixada
(no congelador, por exemplo), ou quando so
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
as implicaes dessas
mudanas na vida diria PBLICA CONSULTA
aquecidos. Explicar a formao do orvalho e da
geada. PBLICA
E1- Conhecimento
CONSULTA PBLICA CONSULTAReconhecimento
conceitual PBLICA CONSULTA
de materiais empregados em
fios eltricos e em outros materiais utilizados
PBLICA
CNCN5FOA002.
CONSULTA PBLICA CONSULTA
Comparar materiais
usados cotidianamente e
PBLICA
isolantes CONSULTA
para conduzir eletricidade, exemplos de materiais
eltricos (por que certas ferramentas PBLICA
de metal apresentam o cabo feito de plstico);
CONSULTA PBLICA CONSULTAcomparar
reconhecer usos comuns, de
acordo com propriedades
PBLICA CONSULTA
materiais bons condutores de calor e PBLICA
maus condutores (de que so feitas as panelas,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
que apresentam de
condutibilidade eltrica e PBLICA
sensao CONSULTA
trmica ao se colocar a mo em um
pedao de madeira ou de granito ou ao segurar
PBLICA
trmica.
CONSULTA PBLICA CONSULTAuma PBLICA CONSULTA
caneca de loua ou de alumnio contendo
lquido gelado).
PBLICA
181
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN5FOA003. Investigar, PBLICA CONSULTA PBLICA
realizando experimentos e
CONSULTA PBLICA
E4 - Processos CONSULTA
observaes de fenmenos
naturais, a mudana de
PBLICA
Observao de fenmenos CONSULTA
naturais e realizao
de experimentos simples e seguros que envolvam
PBLICA
e prticas de
CONSULTA PBLICA
investigao CONSULTA
estado fsico de materiais,
levantando questes e PBLICA CONSULTA
investigao de mudana de temperatura de
materiais. PBLICA
elaborando hipteses sobre
CONSULTA PBLICA CONSULTA
possveis mudanas. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN5FOA004.
Representar e propor
PBLICA
Elaborao de esquemas e desenhos que
CONSULTA
E4 PBLICA
Linguagens CONSULTA
modelos explicativos,
por meio de esquemas e PBLICA
representem os resultadosCONSULTA
da investigao sobre
a mudana de estado fsico de materiais e de um
PBLICA
desenhos, processos que
CONSULTA PBLICA CONSULTA
envolvam mudana de PBLICA CONSULTA
texto apresentando as concluses.
PBLICA
estado fsico.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTOCONSULTA
U5 VIDA, CONSTITUIO EPBLICA
REPRODUO CONSULTA PBLICA
CONSULTA
EIXOS
PBLICA
ESTRUTURADORES CONSULTA
OBJETIVOS PBLICA CONSULTA
DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN5FOA005. Entender PBLICA
Compreenso CONSULTA
dos processos de obteno de
como os seres obtm energia energia, como so classificados e a importncia
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento
CONSULTA para
para sua sobrevivncia e
desenvolvimento. PBLICA CONSULTA
a permanncia das espcies em
determinados ambientes. PBLICA
CONSULTA PBLICA
conceitual
CONSULTA Identificao
CNCN5FOA006.
Compreender os diferentes
PBLICA CONSULTA
de diferentes espcies de animais e PBLICA
plantas comparando os modos de reproduo de
CONSULTA PBLICA CONSULTA cada
modos de reproduo dos
seres vivos.
PBLICA
uma delas. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U5 VIDA, CONSTITUIO E REPRODUO
PBLICA
EIXOS
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES CONSULTA PBLICA CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
PBLICA
CONSULTA
E2 - PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Contextualizao
CNCN5FOA007. Entender
a possibilidade de criao Comparao de processos genticos para PBLICA
de novas espcies vivas obteno de novas espcies e compreenso da
CONSULTA PBLICA
histrica, social e
cultural
CONSULTA
por meio da manipulao PBLICA
produo de hbridos. CONSULTA PBLICA
gentica.
CONSULTA PBLICA CONSULTA Realizar PBLICA CONSULTA
experimento que mostre a necessidade
PBLICA
CNCN5FOA008. Investigar
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos
e prticas de
CONSULTA
os hbitos noturnos de
diferentes seres e as
PBLICA
seja, para produzir uma CONSULTA
de luz para a planta realizar fotossntese, ou
reao a partir da qual PBLICA
ela se constri. Observar o hbito de animais
CONSULTA PBLICA
investigao
CONSULTA domsticos,
caractersticas que os
diferenciam.
PBLICA CONSULTA
tais como, gatos, ces, pssaros, PBLICA
hamster e outros.
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN5FOA009. Relacionar PBLICA CONSULTA PBLICA
as caractersticas observadas
CONSULTA PBLICA CONSULTA
dos seres de hbitos PBLICA CONSULTA
Tabulao de dados introduzindo imagens com as
PBLICA
E4 Linguagens noturnos e os que no
CONSULTA PBLICA possuemCONSULTA
os mesmos hbitos
em um quadro demonstrando
PBLICA CONSULTA
diferentes caractersticas observadas.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
essas diferenas.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U6 SENTIDOS, PERCEPO E INTERAES
PBLICA
CONSULTA
EIXOSPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
PBLICA
182
ESTRUTURADORES
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN5FOA010. Compreender Compreenso do mecanismo da viso e do
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
a necessidade de energia
luminosa para que se possa PBLICA CONSULTA
papel da energia luminosa. Elaborao de
hipteses sobre as cores de diferentes objetos, PBLICA
enxergar e o motivo pelo qual em contextos diferentes: sem iluminao e com
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento
CONSULTA
so vistas PBLICA
as diferentes cores. iluminao CONSULTA
de diferentes cores. PBLICA
CONSULTA PBLICA
conceitual
CONSULTA
CNCN5FOA011. Reconhecer
e caracterizar fontes de PBLICA
Compreenso CONSULTA
de fenmenos envolvendo luz e
calor: queima de vela e observao da variao
PBLICA
energia luminosa e de
CONSULTA PBLICA energiaCONSULTA
trmica, identificando PBLICA CONSULTA
da cor em funo da temperatura; observao
da transformao de energia eltrica em energia
PBLICA
semelhanas e diferenas nos
CONSULTA PBLICA CONSULTA
seus processos de produo. PBLICA CONSULTA
luminosa e energia trmica.
PBLICA
CONSULTA
E2 - PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Contextualizao
CNCN5FOA012. Compreender Compreenso de diferentes usos de energia,
a relao entre diferentes em funo dos contextos social e cultural, PBLICA
contextos sociais e culturais para atender a necessidades como preparo
CONSULTA PBLICA
histrica, social e
cultural CONSULTA
e as respectivas formas de
utilizao da energia.
ePBLICA CONSULTA
conservao de alimentos,
aquecimento do ambiente.
iluminao, PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN5FOA013. Investigar o PBLICA CONSULTA
Montagem de circuitos constitudos de pilha/
PBLICA
E3 - Processos funcionamento de circuitos
CONSULTA PBLICA
e prticas de CONSULTA
eltricos simples (corrente PBLICA CONSULTA
bateria, fios e uma lmpada, representando-
os por meio de desenhos e comparando-os a
PBLICA
investigao contnua ou alternada) e das
CONSULTA PBLICA CONSULTA
lmpadas que os compem. PBLICA CONSULTA
circuitos eltricos residenciais.
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E4 - Linguagens
CONSULTA
CNCN5FOA014. Representar
procedimentos experimentais PBLICA
Descrio CONSULTA
ou representao imagtica de
processos de consumo ou produo de energia
PBLICA
e fenmenos que envolvam
CONSULTA PBLICA CONSULTA associados
energia. PBLICA CONSULTA
a fenmenos cotidianos e sociais
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
COMPONENTE CURRICULAR CINCIAS
CONSULTA
EIXO PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ESTRUTURANTE
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
histrica, social e
cultural
CONSULTA
a diferena entre modos de
produo. PBLICA CONSULTA PBLICA
relacionando com fatores econmico, cultural
e social.
CNCN6FOA009. Compreender
CONSULTA PBLICA CONSULTA
a Terra como corpo csmico, sua PBLICA CONSULTA PBLICA
Apresentao, no globo terrestre, do papel
da atrao gravitacional e da posio relativa
forma arredondada e atrao
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento
conceitual CONSULTA PBLICA
gravitacional. CONSULTA PBLICA
de seres e objetos na superfcie terrestre.
CONSULTA PBLICA
E4 Linguagens
CONSULTA
esquemas que demonstrem a PBLICA CONSULTA PBLICA
CNCN6FOA014. Produzir
Produo de desenhos demonstrativos da
importncia da incidncia paralela dos raios 184
translao da Terra e as estaes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
do ano com destaque para o
eixo inclinado.
CONSULTA PBLICA
solares na Terra com sua forma esfrica e
papel do eixo inclinado da Terra.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTOCONSULTA
U5 VIDA, CONSTITUIO EPBLICA
REPRODUO. CONSULTA PBLICA
CONSULTA
EIXO
PBLICA
ESTRUTURANTE
OBJETIVOSCONSULTA
DE APRENDIZAGEM PBLICA
EXEMPLOS CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Conhecimento das estruturas que realizam PBLICA
transformaes de materiais para obteno
CONSULTA PBLICA CNCN6FOA015. Entender a clula
como a CONSULTA
unidade da vida. PBLICA CONSULTA
de alimentos e energia, reconhecendo a
diferena bsica entre as estruturas celulares
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de um animal e um vegetal.
CONSULTA
EIXOSPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
EIXOS OBJETIVOS DE
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES CONSULTA
APRENDIZAGEM PBLICA CONSULTA PBLICA
EXEMPLOS
EIXOS OBJETIVOS DE
EXEMPLOS 187
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURANTES
CONSULTA PBLICA CONSULTA
APRENDIZAGEM
PBLICA
CNCN7FOA012.
CONSULTA PBLICA CONSULTA
Compreender o significado
de alimentao saudvel,
PBLICA
Abordagem de aspectosCONSULTA
relacionados pirmide PBLICA
alimentar, relacionando com a m alimentao e
CONSULTA PBLICA CONSULTAosPBLICA
relacionando os alimentos
necessrios aos aspectos
CONSULTA
problemas de sade causados como anorexia, PBLICA
E1- Conhecimento bulimia, obesidade e diabetes.
CONSULTA PBLICA
conceitual CONSULTA
do bom funcionamento e
desenvolvimento corporal. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTADescrio
CNCN7FOA013.
Compreender a importncia
PBLICA CONSULTA
dos riscos fsicos, qumicos e biolgicos PBLICA
(leses, contaminao por fungos, bactrias,
CONSULTA PBLICA CONSULTAparasitos
da manipulao segura de
alimentos. PBLICA CONSULTA
e produtos qumicos). PBLICA
CONSULTA
E2-
PBLICA CONSULTAPerguntas PBLICA a pessoas mais CONSULTA
velhas, a cozinheiras
ou fabricantes de alimentos, sobre o como era
PBLICA
CNCN7FOA014. Entender
CONSULTA PBLICA
Contextualizao
histrica, social e
CONSULTA
que hbitos alimentares PBLICA CONSULTA
feito o preparo de alimentos (uso de banha de
porco, linguia feita em casa, no existncia de
PBLICA
mudam ao longo da histria.
CONSULTA PBLICA CONSULTAcertos
cultural
PBLICA
alimentos (salga, imersoCONSULTA
alimentos), de como eram conservados os
em banha animal). PBLICA
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos
CONSULTA
CNCN7FOA015.
algumas doenas com
Relacionar PBLICA
Busca de informaes sobre CONSULTA
algumas vitaminas
importantes para o organismo humano, como as
PBLICA
CONSULTA PBLICA
e prticas de
investigao CONSULTA
a deficincia de certas
vitaminas, sais minerais e asPBLICA CONSULTA
vitaminas A, D, E, B, C, suas funes, alimentos que
contm, e doenas associadas falta dessas PBLICA
nutrientes. vitaminas no organismo.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN7FOA016. Coletar
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E4 - Linguagens
CONSULTAElaborao
dados e construir tabelas
PBLICA CONSULTA
de tabela demonstrando valores
demonstrando caractersticas funcionais e nutricionais dos alimentos encontrados
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTAemPBLICA
funcionais e nutricionais de
alimentos.
feiras livres.
CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
COMPONENTE CURRICULAR CINCIAS
CONSULTA
EIXOSPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento
conceitual
CONSULTA PBLICA CONSULTA
reconhecimento de diferenas entre os valores. PBLICA
(substncias no estado slido, lquido e gasoso),
CONSULTA PBLICA
E4 - Linguagens
CONSULTA pontos de fuso e PBLICA
que determinem densidade,
solubilidade, CONSULTA PBLICA
realizados, contendo grficos, tabelas, esquemas
e desenhos explicativos.
de ebulio, visando identificar
CONSULTA PBLICA CONSULTA
materiais e caracterizar PBLICA CONSULTA PBLICA
substncias.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U6SENTIDOS, PERCEPO E INTERAES
PBLICA
EIXOS
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN8FOA006.
Compreender o significado de PBLICA CONSULTA PBLICA
simetria bilateral e reconhecer
CONSULTA PBLICA essaCONSULTA
caracterstica na maioria PBLICA CONSULTA
Identificao de eixo de simetria em seres
humanos, cachorro, gato, borboleta, pssaro
PBLICA
dos animais e em mquinas
CONSULTA PBLICA CONSULTA
que voam ou se locomovem,
ressaltando-se a relao com
PBLICA CONSULTA
etc., e em objetos como avio, carro etc -
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento
conceitual CONSULTA PBLICA CONSULTA
o equilbrio.
PBLICA
CNCN8FOA007. Identificar
CONSULTA PBLICA CONSULTA
equilbrios estvel, instvel PBLICA CONSULTA PBLICA
e indiferente pela anlise
CONSULTA PBLICA CONSULTA
da posio do centro de
gravidade, bem como
PBLICA CONSULTA
Verificao do funcionamento da balana de
braos iguais, da gangorra, etc. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
esttico e dinmico. PBLICA CONSULTA
caracterizar a diferena entre
equilbrio PBLICA
CONSULTA
E2 - PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN8FOA008. Investigar
Observao de obras de arte, como pinturas
e identificao de elementos de simetria;
PBLICA
Contextualizao
CONSULTA PBLICA
histrica, social e CONSULTA PBLICA
sobre a existncia de tipos de
simetria na natureza.
CONSULTA
construo de um caleidoscpio e comparao
de imagens formadas quanto a aspectos de
PBLICA
cultural
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA simetria.
CONSULTA PBLICA
CNCN8FOA009. Planejar a
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos
e prticas de CONSULTA
construo de objetos que PBLICA CONSULTA
Levantamento de exemplos de diferentes
exemplifiquem diferentes tipos equilbrios presentes no dia-a-dia.
PBLICA
189
investigao
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
de equilbrio.
PBLICA
CNCN8FOA010. Elaborar
CONSULTA PBLICA
E4 - Linguagens CONSULTA
esquemas, desenhos e
imagens que representem
PBLICA CONSULTA
Elaborao de materiais de divulgao que
expliquem os diferentes equilbrios presentes no PBLICA
dia a dia.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
diferentes equilbrios.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO 3C BEM-ESTAR E SADE
PBLICA
CONSULTA
EIXOSPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
PBLICA
ESTRUTURADORES
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Identificao da importncia do planejamento
PBLICA
CNCN8FOA011. Identificar que
CONSULTA PBLICA CONSULTA
a ocupao irregular do solo
provoca desastres naturais.
PBLICA CONSULTA
urbano, ressaltando os problemas das cidades
como a impermeabilizao do solo e o acmulo PBLICA
de lixo.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Caracterizao dos parasitas como o
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN8FOA012. Reconhecer
os principais parasitas
PBLICA CONSULTA
Esquistossomose e amarelo (verminoses
perigosas); como ocorre a infestao por PBLICA
contaminao dos solos e das lagoas; os
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento CONSULTA PBLICA
do corpo, os vetores
e os hospedeiros de
cuidados de higiene eCONSULTA
alimentao que PBLICA
conceitual evitam a verminose; os mosquitos causadores
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
microrganismos causadores
de doenas.
de doenas; condiesCONSULTA
de proliferao dos
mosquitos (malria e dengue); transmisso,
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
evoluo e manifestao do Mal de Chagas.
PBLICA
CNCN8FOA013. Entender
CONSULTA PBLICA CONSULTA
as condies necessrias
para a proliferao de
PBLICA CONSULTA
Entendimento de situaes que evidenciem a
proliferao de doenas causadas por fungos, PBLICA
bactrias e vrus, como: aids, viroses humanas,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
microrganismos
de patologias.
causadores PBLICA
micoses. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO 3C BEM-ESTAR E SADE
PBLICA
EIXOS
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
CONSULTA
E2 -
PBLICA
Contextualizao CONSULTA
CNCN8FOA014. Reconhecer
os perigos causados PBLICA CONSULTA
Compreenso de que alimentos in natura
consumido nas cidades vm do campo que PBLICA
histrica, social e sociedade pelo uso de utiliza agrotxicos para se livrar de pragas nas
CONSULTA PBLICA
cultural CONSULTA PBLICA
inseticidas. plantaes. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos CONSULTA
CNCN8FOA015. Reconhecer PBLICA CONSULTA
Investigao, com pesquisa de campo, dos
problemas nas cidades que possam causar
PBLICA
e prticas de na regio onde se mora riscos
CONSULTA PBLICA
investigao CONSULTA
de contaminao humana. PBLICA CONSULTA
algum tipo de contaminao por bactrias,
parasitos, fungos, protozorios. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN8FOA016. Registrar
dados e informaes sobre
PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
E4 - Linguagens CONSULTA com a produo PBLICA
problemas ambientais e/ou
relacionados problemas mapeados CONSULTA
Elaborao de grficos para expressar os
em determinadas regies PBLICA
de alimentos, tratando os da cidade.
CONSULTA PBLICA dados CONSULTA
coletados por meio de PBLICA CONSULTA PBLICA
grficos e tabelas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
COMPONENTE CURRICULAR CONSULTA
CINCIAS PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
UNIDADES DE CONHECIMENTO CONSULTA
- 9 ANO PBLICA CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U4 TERRA: CONSTITUIO E MOVIMENTO
CONSULTA
EIXOS
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
190
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
ESTRUTURADORES
PBLICA
CNCN9FOA001. Compreender
CONSULTA PBLICA CONSULTA
a formao do Sistema Solar PBLICA CONSULTA PBLICA
a partir de uma nebulosa e
CONSULTA PBLICA CONSULTA
os processos de acreo
que originaram os planetas
PBLICA
dos planetas por meio CONSULTA
Descrio da evoluo da formao do sol e
da teoria da nebulosa PBLICA
primitiva.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
rochosos e gasosos com
seus satlites e o cinturo de
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
asteroides.
CONSULTA
Compreenso dos processos fsicos e qumicos
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CNCN9FOA002. Reconhecer
a Terra como um planeta de
CONSULTA
de formao da Terra, caracterizando os
materiais constituintes, as temperatura e
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento CONSULTA
esferas aproximadamente
concntricas do seu interior PBLICA CONSULTA
presso de cada esfera. Utilizao de imagens
ou simulaes existentes na Internet sobre PBLICA
conceitual at a atmosfera, com a constituio do interior da Terra (crosta,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
propriedades fsico-qumicas PBLICA
manto, ncleo externo CONSULTA
e ncleo interno) para PBLICA
diferentes. compreender o tamanho aproximado das
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
camadas internas e externas. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN9FOA003.
Compreender o modelo PBLICA CONSULTA PBLICA
das placas tectnicas (ou
CONSULTA PBLICA CONSULTA
litosfricas) para explicar
fenmenos naturais como
PBLICA CONSULTA
Utilizao de imagens ou simulaes que
mostram as placas tectnicas em um planisfrio PBLICA
para explicar como ocorrem os terremotos, os
CONSULTA PBLICA CONSULTA
vulces, terremotos e
tsunamis, entendendo a rara
PBLICA
vulces e os tsunamis.CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
ocorrncia desses fenmenos
no Brasil. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
COMPONENTE CURRICULAR CINCIAS
PBLICA
UNIDADES DE CONHECIMENTO - 9 ANO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U4 TERRA: CONSTITUIO E MOVIMENTO
PBLICA
CONSULTA
EIXOSPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
PBLICA
ESTRUTURADORES
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN9FOA004.
PBLICA
Compreenso que a Terra uma enorme
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento
conceitual
CONSULTA
Compreender a
interdependncia do ciclo das PBLICA
mquina trmica gerando CONSULTA
os movimentos
tectnicos e o ciclo das rochas com seus
PBLICA
rochas com a tectnica de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
placas. CONSULTA
diferentes tipos de rochas.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN9FOA005.
Compreender e prevenir PBLICA
Construo de mapa-mundiCONSULTAcom os eventos
do cinturo de fogo e a discusso de
PBLICA
os riscos naturais de
CONSULTA PBLICA CONSULTA
fenmenos devastadores PBLICA
medidas preventivas em CONSULTA
infraestrutura e
atitudes e hbitos. Compreenso que, no
PBLICA
como terremotos, tsunamis,
CONSULTA
E2 - PBLICA CONSULTA
vulcanismo,
e inundaes.
escorregamentos PBLICA CONSULTA
Brasil, predominam os eventos catastrficos
relacionados aos fenmenos climticos. PBLICA
Contextualizao
CONSULTA PBLICA
histrica, social e CONSULTA
CNCN9FOA006. Entender e PBLICA CONSULTA PBLICA
cultural apreciar diferentes paisagens
CONSULTA PBLICA CONSULTA
e relevos, compreendendo PBLICA CONSULTA
Observao de diferentes paisagens e seu
relevo, caracterizando a interdependncia
PBLICA
que so condicionadas
CONSULTA PBLICA pela CONSULTA
tectnica de placas,
gravidade, fluxo trmico e
PBLICA CONSULTA
dessas mudanas com a tectnica, clima,
gravidade e fluxo trmico. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
clima.
PBLICA
191
CNCN9FOA007. Pesquisar e
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos
e prticas de
CONSULTA
analisar escalas de medidas
de fenmenos naturais que
PBLICA
Construo de tabela de CONSULTA
valores (pequeno,
moderado, forte), a intensidade (Escala Richter) e
PBLICA
CONSULTA PBLICA
investigao
CONSULTA PBLICA
podem ser devastadores,
como os terremotos.
CONSULTA
os efeitos correspondentes dos terremotos.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN9FOA008. Fazer leitura PBLICA
Explorar vdeos, como CONSULTA
da Coleo Cosmos, PBLICA
de imagem/vdeos sobre de Carl Sagan, bem como simulaes sobre
CONSULTA
E4 PBLICA
Linguagens CONSULTA
o Cosmo, atentando para
fenmenos que ocorrem no
PBLICA
o tamanho relativo dosCONSULTA
planetas e do Sol, e
distncias relativas entre eles, incluindo sua
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
mesmo, bem como realizar
simulaes.
CONSULTA
localizao na galxia e a representao da
estrela mais prxima (Prxima Centauri).
PBLICA
CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTOCONSULTA
U5 VIDA, CONSTITUIO EPBLICA
REPRODUO. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CNCN9FOA009. Mostrar os
componentes e o funcionamento
Compreenso de como CONSULTA
a vida perpetuada; PBLICA
dos hormnios gonadotrficos; da fertilidade; da
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
do aparelho genital masculino e
feminino. CONSULTA
esterilidade e da fecundao. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNCN9FOA010. Entender PBLICA CONSULTA
Caracterizao das relaes entre esforo fsico,
frequncia respiratria e batimentos cardacos;
PBLICA
como os hormnios regulam
CONSULTA PBLICA CONSULTA
e promovem o equilbrio do PBLICA CONSULTA
o papel das glndulas adrenais e do pncreas
na produo de energia; a funo das glndulas
PBLICA
funcionamento do corpo.
CONSULTA
E1-
PBLICA
Conhecimento CONSULTA
CNCN9FOA011. Entender a
PBLICA
endcrinas e hormnios.
CONSULTA PBLICA
conceitual Compreenso do que um reflexo voluntrio e
CONSULTA PBLICA CONSULTA
transmisso dos impulsos
eltricos pelo corpo, atravs das
PBLICA CONSULTA
involuntrio; a constituio e o funcionamento do PBLICA
sistema nervoso central.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
sinapses.
PBLICA
Caracterizao do aparelho circulatrio;
CONSULTA PBLICA relaoCONSULTA
CNCN9FOA012. Entender a
dos processos como PBLICA CONSULTA
as caractersticas e a funo do sangue
relacionando com a respirao humana.
PBLICA
respirao, circulao e digesto
CONSULTA PBLICA humana.CONSULTA PBLICA Caracterizar o aparelhoCONSULTA
digestivo; enzimas e
funes; funo e processo da digesto.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U5 VIDA, CONSTITUIO E REPRODUO.
CONSULTA PBLICA
investigao CONSULTA
a regulao
organismo.
e o equilbrio do PBLICA
problemas na glndulaCONSULTA
tireoide e no produzir
mais hormnios; como o excesso de acar
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
inibe a produo de insulina no organismo.
CONSULTA
EIXOSPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA
E4 PBLICA
Linguagens CONSULTA
comunicaes presentes
em diversas mdias sobre PBLICA CONSULTA
grficos sobre o aumento da concentrao de
gs carbnico na atmosfera ao longo do tempo. PBLICA
problemas ambientais. Leitura de textos de divulgao sobre problemas
CONSULTA PBLICA CONSULTA ambientais. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A REA CONSULTA
CONSULTA PBLICA DE CINCIAS DA NATUREZA
PBLICA CONSULTA NOPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA ENSINO CONSULTA MDIOPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O Ensino Mdio a etapa conclusiva da Educao Bsica que amplia, consolida
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e aprofunda a formao realizada no Ensino Fundamental. Nas Cincias da
CONSULTA PBLICA
Natureza CONSULTA
isso corresponde diviso da reaPBLICA CONSULTA
em trs componentes curriculares,PBLICA
uma nova organizao por razes conceituais e histricas, que reflete o tipo dos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conhecimentos tratados e a forma como eles so e foram produzidos. No Ensino
CONSULTA PBLICA
Fundamental, CONSULTA
os/as estudantes PBLICA
j so iniciados/as na formaCONSULTA
como essas cinciasPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
interpretam fenmenos naturais e tratam processos tecnolgicos, ao formularem
e ao responderem perguntas que lhes permitam apropriar-se de conceitos, de
CONSULTA PBLICA
procedimentos, CONSULTA
de teorias e de linguagens PBLICA
dos diversos camposCONSULTA
dessas cincias,PBLICA
CONSULTA PBLICA
por exemplo: como asCONSULTA
Cincias da Natureza PBLICA
se relacionam CONSULTA
com vrios aspectosPBLICA
da vida pessoal e social, com questes da sade e das comunicaes; como
CONSULTA PBLICA
interpretam o mundo, CONSULTA PBLICA
desde seu entorno imediato, como oCONSULTA
estabelecimento dePBLICA
CONSULTA PBLICA
relao CONSULTA
entre propriedades das substncias PBLICA
e seus usos, atCONSULTA
mbitos maiores,PBLICA
como a relao entre estaes e climas com a posio do eixo da Terra
CONSULTA PBLICA
relativamente ao Sol. CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA 193
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Uma formao guiada por princpios de liberdade e por ideais de solidariedade
CONSULTA PBLICA
humana, que inspire CONSULTA
o exerccio pleno daPBLICA CONSULTA
cidadania, promova a insero noPBLICA
CONSULTA PBLICA
trabalho e incentive aCONSULTA PBLICA
continuidade dos estudos, CONSULTA
deve ser assegurada a jovensPBLICA
e adultos no Ensino Mdio. Muitos desses sujeitos tm poder decisrio por
CONSULTA
serem PBLICA CONSULTA
eleitores, exercerem PBLICA
direitos e deveres de cidados,CONSULTA
participarem noPBLICA
CONSULTA
mundo PBLICA CONSULTA
do trabalho, fazendo PBLICA
parte de contextos culturaisCONSULTA
nos quais a cinciaPBLICA
aparece como mais uma cultura com a qual eles vo interagir. Os/as estudantes
CONSULTA PBLICA
do Ensino Mdio tmCONSULTA
maior maturidade PBLICA CONSULTA
cognitiva e vivncia social, estando,PBLICA
CONSULTA
assim,PBLICA CONSULTA
mais bem preparados para a nova PBLICA CONSULTA
ambio formativa nas Cincias,.PBLICA
Assim, tm a oportunidade de se aprofundarem nos modos de pensar e de falar
CONSULTA PBLICA
prprios CONSULTA
da cultura cientfica, situando-a PBLICA
entre outras formasCONSULTA
de organizaoPBLICA
CONSULTA PBLICAe de
do conhecimento, CONSULTA
compreenderem PBLICA CONSULTA
os processos histricos e sociais dePBLICA
construo do conhecimento cientfico, para atuarem criticamente na sociedade.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Essa formao j pode ser especificada em termos da Fsica, da Qumica e da
CONSULTA PBLICA
Biologia, CONSULTA
garantindo, assim, questionamentos PBLICA
e tratamentosCONSULTA
mais aprofundados,PBLICA
com temticas e metodologias prprias de cada um dos trs componentes que se
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
desenvolveram de forma relativamente autnoma, em trajetrias historicamente
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
diversas.
CONSULTA
NestaPBLICA CONSULTA
unidade, busca-se a compreenso PBLICA
do metabolismoCONSULTA
como uma redePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de processos de transformao de matria e energia que ocorrem de modo
coordenado em componentes celulares por meio dos quais os sistemas orgnicos
CONSULTA PBLICA
mantm-se CONSULTA
a si mesmos. PBLICA
Busca-se responder as seguintesCONSULTA
questes: como osPBLICA
CONSULTA PBLICA
organismos conseguem CONSULTA PBLICA
manter sua organizao CONSULTA
em um universo que tende aoPBLICA
aumento de entropia? Por que eles funcionam como dissipadores de energia?
CONSULTA
Para PBLICA CONSULTA
alm de dar acesso descrio dePBLICA
um conjunto de CONSULTA
reaes qumicas,PBLICA
CONSULTA PBLICA
fundamental CONSULTA
apresentar os princpios PBLICA
por meio dos quaisCONSULTA
as funes doPBLICA
metabolismo ocorrem de modo integrado e encontram-se relacionadas com a
CONSULTA PBLICA
organizao CONSULTA
compartimentalizada PBLICA CONSULTA PBLICA
da clula.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Unidade
CONSULTA PBLICA de Conhecimento
CONSULTA 4 - Organismo:
PBLICAsistema CONSULTA natural PBLICA
complexo e autorregulveis
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
NestaPBLICA CONSULTA
unidade pretende-se construir uma PBLICA CONSULTA
viso dos organismos como sistemasPBLICA
dinmicos, em que diversos processos ocorrem concomitantemente de maneira
CONSULTA PBLICA
integrada CONSULTA
e coordenada. Busca-se responderPBLICA CONSULTA
a questo: como os organismosPBLICA
CONSULTA PBLICA
mantm CONSULTA
sua integridade e suas condies PBLICA CONSULTA
internas relativamente constantesPBLICA
(homeostase), apesar das influncias externas e das transformaes que estas
CONSULTA PBLICA
acarretam CONSULTA
nos sistemas PBLICA
vivos? Nesse ponto, central CONSULTA
a compreenso dosPBLICA
CONSULTA PBLICA
mecanismos CONSULTA
autorregulatrios que formam PBLICA CONSULTA
alas de retroalimentao e daPBLICA
relao estrutura e funo nos nveis de organizao da clula, tecidos e rgos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Unidade CONSULTA
de Conhecimento PBLICA CONSULTA
5 - Hereditariedade: padres e PBLICA
processos de armazenamento, transmisso e expresso de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
informao.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nesta unidade pretende-se compreender os processos de transmisso de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
informao gentica ao longo das geraes e sua expresso nos organismos, bem 201
CONSULTA
comoPBLICA
a relao com oCONSULTA PBLICA
desenvolvimento de traos fenotpicos.CONSULTA
Busca-se responderPBLICA
questes como: por que somos semelhantes, mas no idnticos aos nossos pais e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
irmos? Por que possvel, a partir de uma amostra de clulas, confirmar um caso
CONSULTA PBLICA
de paternidade? Para CONSULTA PBLICA
isso, importante tratar, CONSULTA
de modo integrado, os processosPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de diviso celular, gametognese e desenvolvimento embrionrio e introduzir o
conceito de herana epigentica na abordagem das interaes complexas entre
CONSULTA PBLICA
herdabilidade CONSULTA
e fatores PBLICA
ambientais na constituio CONSULTA PBLICA
fenotpica.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Unidade de Conhecimento 6 - Evoluo: padres e
CONSULTA PBLICA
processos CONSULTA
de diversificao da PBLICA
vida CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nesta unidade busca-se a compreenso das explicaes que a Biologia oferece,
CONSULTA PBLICA
por meio da evoluo, CONSULTA
para a origem daPBLICA
diversidade de CONSULTA
formas orgnicas, oPBLICA
CONSULTA PBLICA
surgimento de novas CONSULTA PBLICA
espcies e sua diversificao. CONSULTA
Pretende-se abordar desdePBLICA
questes que instigam nossa curiosidade por exemplo, como possvel as
CONSULTA PBLICA
baleias CONSULTA
terem se originado PBLICA
a partir de vertebrados CONSULTA
terrestres? O que explica aPBLICA
CONSULTA PBLICA
existncia de formas toCONSULTA PBLICA
distintas de vertebrados CONSULTA
como os quadrpedes, serpentesPBLICA
e baleias? a problemas que afetam nossa qualidade de vida, como: por que
CONSULTA PBLICA
alguns antibiticos noCONSULTA
so mais eficazesPBLICA
no combate a CONSULTA
algumas infeces?;PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Por que to difcil desenvolver vacinas e tratamentos eficazes para controle
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
do contgio e tratamento da AIDS e outras doenas? Para tanto, so centrais o
CONSULTA PBLICA
conceito CONSULTA
de ancestralidade comum, a nooPBLICA
da extenso doCONSULTA
tempo geolgico e aPBLICA
CONSULTA PBLICA
compreenso CONSULTA
de mecanismos evolutivos PBLICA CONSULTA PBLICA
como a seleo natural.
CONSULTA PBLICA
A proposta CONSULTA
desta unidade compreender os PBLICA CONSULTA
aspectos envolvidos no funcionamentoPBLICA
CONSULTA PBLICA
dos ecossistemas CONSULTA
- planos de conservao ePBLICA CONSULTA
problemas ambientais que os afetam.PBLICA
Alm disso, a unidade prope uma reflexo sobre como o conhecimento biolgico
CONSULTA
podePBLICA CONSULTA
auxiliar as discusses PBLICA
sobre sustentabilidade CONSULTA
e preservao do ambiente.PBLICA
CONSULTA
ComoPBLICA
a problemticaCONSULTA PBLICA
ambiental um assunto recorrente eCONSULTA
relevante, algumasPBLICA
questes sero discutidas nessa unidade, tais como: quais so os principais
CONSULTA PBLICA
problemas ambientaisCONSULTA
locais, regionais e PBLICA
mundiais?; ComoCONSULTA
podemos remediarPBLICA
CONSULTA PBLICA
situaes CONSULTA
de degradao?; PBLICA
Como o conhecimento CONSULTA
de diferentes povos podePBLICA
auxiliar na manuteno e na preservao do ambiente? Para isso, importante
CONSULTA PBLICA
que seja CONSULTA
tratado o conceito PBLICA
de ecossistema, bem como seu CONSULTA
funcionamento ePBLICA
202
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
manejo, alm de conceitos como sustentabilidade e servios ambientais.
CONSULTA
estudo
EIXOS
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Objetivos de Aprendizagem Exemplos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES
CNBI1MOA001. Identificar os
CONSULTA PBLICA CONSULTA
princpios da organizao
da vida que a tornam um
PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
fenmeno nico e objeto
de estudo de uma cincia
CONSULTA
estudo
EIXOS
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES
CONSULTA PBLICA
Objetivos de Aprendizagem Exemplos
CONSULTA PBLICA
CNBI1MOA006. Reconhecer
CONSULTA PBLICA que, CONSULTA
para investigar e PBLICA CONSULTA PBLICA
compreender os sistemas Investigao de propriedades de fosfolipdeos
CONSULTA
E3 - PBLICA
Processos
e prticas de
CONSULTA PBLICA
vivos, preciso considerar
suas partes constituintes, o
e protenas e de suaCONSULTA
organizao na
membrana celular e estabelecimento de
PBLICA
CONSULTA PBLICA
investigao
CONSULTA PBLICA
modo como esto integradas
em termos de estrutura,
CONSULTA PBLICA
relao com a permeabilidade seletiva da
membrana.
CONSULTA
EIXOSPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES
Objetivos de Aprendizagem Exemplos
CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTOCONSULTA PBLICA
U5 Hereditariedade: padres CONSULTA
e processos de transmisso de informao PBLICA
EIXOS
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES CONSULTA PBLICA
Objetivos de Aprendizagem Exemplos
CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CNBI1MOA015. Reconhecer
que a informao gentica
CONSULTA
Por exemplo, a informao gentica pode ser PBLICA
reconhecida, por meio da comparao do
CONSULTA PBLICA
E1 - Conhecimento CONSULTA
a mesma em todas as clulas
somticas de um mesmo PBLICA CONSULTA
caritipo de clulas de dois tecidos diferentes PBLICA
e da compreenso dos processos da mitose
Conceitual organismo, independente
CONSULTA PBLICA CONSULTA
da funo que essas clulas
desempenham nos diferentes
PBLICA CONSULTA de cpias exatas PBLICA
que garantem a conservao do nmero
cromossmico e a distribuio
do material gentico.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
tecidos.
CONSULTA PBLICA
UNIDADE
estudo
DE CONHECIMENTOCONSULTA
U1 Unidade de Conhecimento PBLICA CONSULTA
1- Biologia: a vida como fenmeno nico e seu PBLICA
CONSULTA
EIXOSPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Objetivos de Aprendizagem Exemplos
ESTRUTURADORES
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CNBI2MOA001. Reconhecer que, Investigao de propriedades de
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos CONSULTA
para investigar e compreender os
sistemas vivos, preciso considerar PBLICA CONSULTA
fosfolipdeos e protenas e de sua
organizao na membrana celular e
PBLICA
e prticas de suas partes constituintes, o modo
CONSULTA PBLICA
investigao como CONSULTA
esto integradas em termos PBLICA CONSULTA PBLICA
estabelecimento de relao com a
permeabilidade seletiva da membrana.
de estrutura e funo, e o seu nvel
CONSULTA PBLICA CONSULTA
hierrquico de organizao. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTO 2 ANO
CONSULTA
EIXOS
PBLICA
ESTRUTURADORES CONSULTA
Objetivos de Aprendizagem PBLICA
Exemplos CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNBI2MOA002. Reconhecer o PBLICA CONSULTA PBLICA
metabolismo como um sistema Reconhecimento das transformaes
CONSULTA PBLICA CONSULTA
ordenado de processos de
transformao de matria e energia,
PBLICA
que ocorrem CONSULTA
nos carboidratos no
processo digestivo, a energia envolvida
PBLICA
que envolve etapas de construo e
CONSULTA PBLICA CONSULTA
degradao de compostos, e a sua PBLICA CONSULTA PBLICA
e a construo de msculos.
relao com a compartimentalizao da
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
clula.
CONSULTA
E2 - PBLICA CONSULTA do metabolismo PBLICA produo de CONSULTA
CNBI2MOA007. Conhecer as aplicaes Busca de informaes sobre a
biotecnolgicas alimentos, bebidas, PBLICA
Contextualizao energtico de certos microrganismos energia limpa, depurao biolgica
CONSULTA PBLICA
histrica, social e CONSULTA
na transformao da matria paraPBLICA
o CONSULTA
da gua e esgoto; tratamento de lixo
orgnico compostagem.
PBLICA
cultural benefcio do ser humano e do meio
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ambiente.
CONSULTA
EIXOS
PBLICA
ESTRUTURADORES CONSULTA
Objetivos de Aprendizagem PBLICAExemplos CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNBI2MOA008. Aplicar os
conhecimentos sobre processos
PBLICA CONSULTA PBLICA
Investigao do processo de
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos CONSULTA PBLICA
de transformao de materiais e de
metabolismo energtico, em atividades
CONSULTA PBLICA
fermentao alcolica na fabricao
do po; o manejo adequado de
e prticas de
relativas fabricao de alimentos e composteiras e minhocrios urbanos
CONSULTA PBLICA
investigao CONSULTA
bebidas e gesto do lixo orgnicoPBLICA
na CONSULTA
podem ser aplicados em residncias e PBLICA
fabricao do po, bebida alcolica e escolas.
CONSULTA PBLICA outrosCONSULTA
produtos. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNBI2MOA009. Entender as
representaes PBLICA CONSULTA PBLICA
simblicas das reaes
E4 - Linguagens qumicas por equaes e as diferentes
CONSULTA PBLICA formasCONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de expresso cientfica (tabelas,
grficos, diagramas).
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTOCONSULTA
2 ANO PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U4 Organismo: sistema natural complexo e autorregulveis
EIXOS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Objetivos de Aprendizagem Exemplos
ESTRUTURADORES
CONSULTA
EIXOSPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES
Objetivos de Aprendizagem Exemplos
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos
e prticas de
CONSULTA na resoluo de PBLICA
conhecimentos estatsticos e de
probabilidade CONSULTA
nascimentos de pessoas PBLICA
Resoluo de problemas sobre a
probabilidade de
problemas relativos previso de com hemofilia, a partir da anlise de
CONSULTA PBLICA
investigao
CONSULTA
transmisso PBLICA
de certas caractersticas CONSULTA PBLICA
diversos cruzamentos.
hereditrias.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CNBI3MOA006. Compreender
CONSULTA PBLICA
Por exemplo: a aplicao de algoritmos
CONSULTA PBLICA
E4 - Linguagens CONSULTA
a relao entre ferramentas de
resoluo de problemas da genticaPBLICA CONSULTA
e quadrado de Punnett e os conceitos
de alelo, gameta, gentipo, segregao PBLICA
214
com os conhecimentos conceituais independente; uso de heredrogramas e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que os informam. os conceitos de cruzamento parental
CONSULTA PBLICA
conceitual
CONSULTA da seleo natural, PBLICA
prprios organismos apresentam
no mecanismo CONSULTA PBLICA
origem das espcies de tentilhes da
Galpagos, respectivamente.
no contexto de explicaes de
CONSULTA PBLICA CONSULTA
fenmenos relativos a mudanas PBLICA CONSULTA PBLICA
adaptativas e a diversificaes de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
espcies.
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos CONSULTA
histricas e da anlise PBLICA
importncia do papel do teste de
narrativas Investigao e CONSULTA
explicao da evoluo PBLICA
e prticas de comparativa de evidncias para a dos peixes de mandbulas, dos cetceos,
CONSULTA PBLICA
investigao CONSULTA
produo PBLICA
de conhecimento da biologia
evolutiva no contexto da explicao de
ou da origem da CONSULTA
espcie humana. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
eventos evolutivos. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO 3 ANO
PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U7 Dinmica dos Ecossistemas, Gesto Ambiental e Diversidade Sociocultural
CONSULTA
EIXOS
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Objetivos de Aprendizagem Exemplos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
ESTRUTURADORES
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA de um ecossistemaPBLICA
CNBI3MOA012. Reconhecer que o
funcionamento
Estudo deCONSULTA
um caso no qual
possvel compreendermos porque
PBLICA
influenciado pelo tempo e pelo espao
CONSULTA PBLICA e que CONSULTA
acontecem transferncias dePBLICA CONSULTA
os mares e oceanos so grandes
produtores de oxignio para o
PBLICA
energia e ciclagem da matria entre seus
planeta.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
componentes. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
E1 - Conhecimento
CONSULTA
CNBI3MOA013. Compreender que PBLICA
os seres CONSULTA
Compreenso de que o
derramamento de petrleo em uma
PBLICA
humanos fazem parte do ambiente e que
CONSULTA PBLICA
Conceitual
CONSULTA
se relacionam com outras espciesPBLICA
os recursos desse ambiente, causando
e com CONSULTA
rea pode causar problemas para
todo o oceano. Ao mesmo tempo PBLICA
podem-se conhecer estratgias
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
impactos e promovendo equilbrio no mbito
local, regional e global.
CONSULTA
de mitigao ou de preveno de PBLICA
acidentes como esse.
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNBI3MOA014. Compreender que PBLICA
os CONSULTA
Identificao de que o problema PBLICA
recursos naturais podem ser esgotveis e da falta de gua est ligada ao
CONSULTA PBLICA que CONSULTA PBLICA
necessria uma gesto consciente CONSULTA
gerenciamento dos recursos PBLICA
dos impactos da sua explorao. hdricos da regio afetada.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNBI3MOA015. Compreender como
PBLICA
CONSULTA PBLICA geramCONSULTA PBLICA
diferentes contextos culturais influenciam e
relaes com o meio, mostrando as
ComparaoCONSULTA
entre uma
monocultura e um sistema
PBLICA
216
vantagens e desvantagens de aes que
CONSULTA PBLICA CONSULTA
vo desde PBLICA
a agricultura de subsistncia at a CONSULTA
agroflorestal
PBLICA
explorao do meio em larga escala.
CONSULTA
E2 -
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Conhecimento de projetos de PBLICA
gerenciamento de resduos slidos
CONSULTA PBLICA
Contextualizao
histrica, social e
CONSULTA
CNBI3MOA016. Compreender os PBLICA CONSULTA
componentes histricos, sociais e polticos
(como a reciclagem de lixo) que PBLICA
promoveu benefcios sociais,
CONSULTA PBLICA
cultural
CONSULTA PBLICA
de problemas ambientais.
econmicosCONSULTA
e de rediscutiram
valores relacionados ao consumo.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNBI3MOA017. Compreender que PBLICA
os CONSULTA
Discusso de como a ideia
PBLICA
conceitos de ambiente, sustentabilidade e
CONSULTA PBLICA CONSULTA
ecossistema PBLICA
possuem diversos significados CONSULTA
de sustentabilidade tem sido
modificada desde a Eco -92 at os
PBLICA
associados a interesses polticos,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
econmicos e sociais. PBLICA CONSULTA
dias de hoje
PBLICA
CNBI3MOA018. Compreender como o
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos processoCONSULTA
de produo de relatriosPBLICA
de
AvaliaoCONSULTA
de conflitos gerados na
produo dos relatrios de impacto
PBLICA
e prticas de impacto ambiental e suas consequncias
CONSULTA PBLICA
investigao CONSULTA
para polticas pblicas de manejo ePBLICA CONSULTA
conservao do ambiente.
para a construo de usinas
hidreltricas. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNBI3MOA019. Compreender como PBLICA
a Montagem CONSULTA
de uma teia alimentar PBLICA
linguagem matemtica e as representaes para analisar a consequncia para
CONSULTA PBLICA
E4 - Linguagens grficasCONSULTA PBLICA
so empregadas para interpretar e as outras CONSULTA
populaes, quando PBLICA
descrever fenmenos ecolgicos (pirmides ocorre a perda de um componente
CONSULTA PBLICA CONSULTA
de massa, PBLICA
diagramas de teias alimentares). da teia. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA COMPONENTE
CONSULTA PBLICA CURRICULAR CONSULTA FSICAPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Crianas, jovens e adultos so expostos cotidianamente a fenmenos complexos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que podem e devem ser tratados desde cedo na educao escolar, seja pela
CONSULTA PBLICA
simples observao deCONSULTA
uma porta que se abrePBLICA
automaticamente,CONSULTA
ao se interromperPBLICA
um feixe de luz, visvel ou no, seja pela percepo de que o controle remoto da TV
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
no funciona dentro do bolso. A inter-relao mundial provida hoje pela Internet
CONSULTA PBLICA
decorre da aplicao CONSULTA PBLICA
de conhecimentos fsicos presentes naCONSULTA
microeletrnica dePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
semicondutores e lasers, de modo semelhante ao encontrado em equipamentos
usados em terapias mdicas ou em uma UTI, que fazem a interface entre corpos
CONSULTA PBLICA
humanos CONSULTA
e um sofisticado PBLICA
sistema de diagnstico. CONSULTA
Fenmenos aparentementePBLICA
CONSULTA PBLICA
to distintos como a CONSULTA
coliso de veculos,PBLICA
a emisso de luz CONSULTA
por tomos ou aPBLICA
variao das mars envolvem princpios fsicos gerais, tais como a conservao
CONSULTA PBLICA
da energia CONSULTA
e da quantidade de movimentoPBLICA
linear e angular.CONSULTA
Da mesma forma, aPBLICA
CONSULTA PBLICA
segunda CONSULTA
lei da termodinmica PBLICA
pode ser aplicada a sistemasCONSULTA
to diversos quantoPBLICA
o funcionamento de um motor de combusto interna ou a erupo de um vulco.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Os conceitos e modelos da Fsica nos ajudam a descrever e a interpretar o
217
mundo nossa volta, sejam sistemas naturais ou equipamentos tecnolgicos.
CONSULTA
ComoPBLICA
corpo organizado CONSULTA
de conhecimentos, PBLICA CONSULTA
a Fsica representa uma maneira dePBLICA
CONSULTA PBLICA
dialogar com o mundo,CONSULTA
uma forma de olharPBLICA CONSULTA
o real, que apresenta caractersticasPBLICA
peculiares, como a proposio de representaes, modelos, leis e teorias com
CONSULTA PBLICA
alto grau CONSULTA
de abstrao, PBLICA
sofisticao, consistncia CONSULTA
e coerncia internas; o usoPBLICA
CONSULTA PBLICA
de metodologias e deCONSULTA
linguagem prprias;PBLICA CONSULTA
a busca de relaes de causa e dePBLICA
efeito. O conhecimento conceitual assim construdo que pode ser articulado
CONSULTA
com aPBLICA CONSULTA
Qumica e a Biologia representa umaPBLICA CONSULTA
grande conquista da humanidade,PBLICA
CONSULTA
cujo PBLICA CONSULTA
direito aprendizagem deve estar PBLICA
garantido ao longo CONSULTA
do processo dePBLICA
escolarizao de crianas, jovens e adultos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
fundamental CONSULTA
que esse corpo organizado PBLICA CONSULTA
de conhecimentos seja percebidoPBLICA
em sua dinamicidade histrica e social. Trata-se de um conhecimento que se
CONSULTA PBLICA
desenvolveu CONSULTA
e se desenvolve PBLICA
em dilogo constante comCONSULTA
o mundo naturalPBLICA
CONSULTA PBLICA
e social, CONSULTA
em um processo marcado porPBLICA CONSULTA
rupturas e continuidades, no qualPBLICA
conhecimentos anteriores so, por vezes, ampliados, mas em muitos aspectos
CONSULTA PBLICA
superados ao longo do CONSULTA
tempo. A compreenso PBLICA CONSULTA
que hoje se tem do Universo e dePBLICA
CONSULTA PBLICA
seu surgimento CONSULTA
e desenvolvimento, PBLICA
por exemplo, tem suasCONSULTA
razes mais remotasPBLICA
fortemente vinculadas s necessidades das primeiras grandes civilizaes
CONSULTA PBLICA
agrcolas e confecoCONSULTA
de calendrios. UmPBLICA
entendimento da CONSULTA
teoria cosmolgicaPBLICA
CONSULTA PBLICA
do Big Bang, assim como CONSULTA PBLICA
das leis do movimento, em geral, CONSULTA
mais rico e robusto,PBLICA
quando se tem em conta a perspectiva histrica, considerando-se a transio do
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
sistema de mundo geosttico ao heliosttico, assim como todo o desenvolvimento
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
histrico das noes de fora e de inrcia, por exemplo. Desde a ideia de lugar
CONSULTA PBLICA
natural, em Aristteles, CONSULTA PBLICA
passando pelo conceito de impetusCONSULTA
da Idade Mdia, atPBLICA
CONSULTA PBLICA
chegarmos a Galileu,CONSULTA
Descartes e Newton, PBLICA
no sculo XVII,CONSULTA
a compreenso doPBLICA
movimento se deu com profundas transformaes na forma de ver e compreender
CONSULTA PBLICA
a realidade, CONSULTA
refletindo-se PBLICA
nas construes conceituais CONSULTA
que dela decorrem. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
As dimenses histrica e social nos ajudam a perceber a Fsica como conhecimento
CONSULTA PBLICA
produzido CONSULTA
em um contexto PBLICA
complexo de relaes CONSULTA
e demandas sociais, em umaPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
via de mo dupla com o desenvolvimento tecnolgico. Por exemplo, a criao dos
princpios da Termodinmica ocorreu a partir da necessidade de compreender
CONSULTA PBLICA
e aprimorar CONSULTA
o funcionamento das mquinas PBLICA CONSULTA
trmicas, no mbito da RevoluoPBLICA
CONSULTA PBLICA
Industrial, que se inicia CONSULTA PBLICA
na Inglaterra e se espalha CONSULTA
pelo mundo, transformando-oPBLICA
radicalmente. No foi diferente com o estudo da Eletricidade e do Magnetismo
CONSULTA
que, PBLICA
posteriormente, CONSULTA
inauguram todo um PBLICAnovo conjunto de CONSULTA
fenmenos a serPBLICA
CONSULTA PBLICA
interpretado, explorado,CONSULTA PBLICA
explicado e modelizado. CONSULTA
A grande sntese de Maxwell, emPBLICA
fins do sculo XIX, incorporou uma srie de conhecimentos sobre os fenmenos
CONSULTA PBLICA
pticos CONSULTA
que havia poca, unificando camposPBLICA CONSULTA
antes considerados separados. AsPBLICA
CONSULTA PBLICA
revolues da virada doCONSULTA
sculo XX trouxeram PBLICA CONSULTA
tona limitaes da chamada FsicaPBLICA
218
Clssica, seja no que se refere a fenmenos com velocidades prximas da luz,
CONSULTA PBLICA
seja no que diz respeito CONSULTA
a fenmenos do mundoPBLICA CONSULTA
submicroscpico dos tomos ePBLICA
CONSULTA PBLICA
molculas. CONSULTA
Surgiram novos conceitos, leis ePBLICA CONSULTA
modelos, que vieram acompanhadosPBLICA
de novas formas de ver e olhar o mundo que problematizaram noes j arraigadas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de tempo, espao, massa, energia, causalidade, determinismo, previsibilidade e
CONSULTA PBLICA
representao. Parte CONSULTA
do impacto da revoluo PBLICA CONSULTA
quntica reflete-se at hoje naPBLICA
parafernlia tecnolgica que dependeu do desenvolvimento de uma sofisticada
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
eletrnica base de semicondutores, cujos princpios de funcionamento se
CONSULTA PBLICA
baseiam em teorias daCONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
chamada Fsica Moderna.
CONSULTA PBLICA
A Fsica uma construoCONSULTA
humana e como PBLICA CONSULTA
tal deve ser apresentada. Isso implicaPBLICA
CONSULTA PBLICA
considerar a histriaCONSULTA
passada e presente, PBLICA CONSULTA
em suas diversas interpretaesPBLICA
possveis, como caminho para a compreenso da cincia como instituio social.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Trabalhar na interlocuo cincia, tecnologia e sociedade proporciona uma
CONSULTA PBLICA
ampliao da percepo CONSULTA
do papel da Fsica PBLICA CONSULTA
como saber social. O conhecimentoPBLICA
proporcionado pela Fsica social, o que traz implicaes de natureza poltica,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
econmica e, tambm, tica. Saber Fsica e sobre a Fsica contribui para entender
CONSULTA PBLICA
e posicionar-se CONSULTA
criticamente PBLICA
frente a questes CONSULTA
tecnocientficas da atualidade quePBLICA
envolvem diversos interesses e grupos sociais. Se queremos ou no investir em
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
mais usinas ou em submarinos nucleares, apenas um exemplo. O conhecimento
CONSULTA
fsicoPBLICA
na forma de leis, CONSULTA
conceitos, grandezas PBLICA CONSULTA
e relaes matemticas s ganhaPBLICA
significado se utilizado em problemticas reais, tornando-se, assim, um instrumento
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de participao mais consciente e consistente na sociedade, propiciando, por
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
exemplo, avaliar os efeitos biolgicos da radiao em um exame de radiografia ou
CONSULTA PBLICA
tomografia, CONSULTA
o uso de diferentes PBLICA
fontes de energia CONSULTA
eltrica e seus efeitos ambientalPBLICA
CONSULTA PBLICA
e socioeconmico CONSULTA
ou mesmo compreenderPBLICA
o funcionamentoCONSULTA
de eletrodomsticosPBLICA
e os cuidados que devem ser tomados em sua instalao e utilizao. A Fsica
CONSULTA PBLICA
insere-se no contextoCONSULTA
mais amplo da nossa PBLICA CONSULTA
cultura, podendo ser percebidaPBLICA
CONSULTA
tambmPBLICA
como cultura.CONSULTA PBLICA
O conhecimento cientfico dialoga comCONSULTA
outros elementosPBLICA
da cultura representados, por exemplo, em produes da literatura, das artes
CONSULTA PBLICA
plsticas, do teatro e daCONSULTA PBLICA
msica. Assim, os contextos CONSULTA
histrico e social, e tambmPBLICA
CONSULTA PBLICA
o contexto cultural, seCONSULTA PBLICA
constituem como cenrios CONSULTA
para a produo de sentidos ePBLICA
significados para o conhecimento da Fsica e das outras cincias.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
O conhecimento CONSULTA
produzido pela Fsica no PBLICA
se desvincula dasCONSULTA
prticas associadasPBLICA
sua produo, compreendidas como um conjunto de procedimentos, mtodos
CONSULTA PBLICA
e tcnicas CONSULTA
relativas investigao, seja elaPBLICA
de natureza terica CONSULTA
ou experimental.PBLICA
CONSULTA PBLICA
O fazer CONSULTA
cincia costuma ser associado aPBLICA
determinadas aes CONSULTA
de ordem geral,PBLICA
tais como: observaes e inferncias; coleta, interpretao, anlise e avaliao
CONSULTA PBLICA
de dados; formulao CONSULTA
de hipteses; realizaoPBLICA
de previses CONSULTA
e testes; modelagemPBLICA
CONSULTA PBLICA
matemtica. No se deveCONSULTA
caracterizar o fazerPBLICA
cincia como CONSULTA
uma sequncia rgidaPBLICA
219
e linear de passos pr-estabelecidos. Atualmente, nas mais variadas subreas da
CONSULTA PBLICA
Fsica, uma diversidade CONSULTA
de procedimentos PBLICA
utilizada de acordo CONSULTA
com os diferentesPBLICA
CONSULTA PBLICA
objetos CONSULTA
de estudo, equipamentos disponveisPBLICA
e seus nveis deCONSULTA
preciso e acuidade,PBLICA
tcnicas de obteno e de anlise de dados, entre outros fatores. As metodologias
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
diferem entre as reas, que buscam internamente acordos que garantam uma
CONSULTA PBLICA
crescente CONSULTA
confiabilidade dos procedimentos PBLICA
e das tcnicas CONSULTA
adotados em seusPBLICA
respectivos processos e prticas de investigao. O carter coletivo e comunitrio
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
da prtica da Fsica algo que merece ser ressaltado.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A perspectiva investigativa deve estar presente na vivncia escolar. Estimular a
CONSULTA PBLICA
curiosidade CONSULTA
das crianas PBLICA
e jovens, principalmente CONSULTA
a partir de desafios e problemasPBLICA
CONSULTA PBLICA
abertos CONSULTA
e contextualizados, PBLICA
contribui para romper com a visoCONSULTA
caricata de que aPBLICA
Fsica seja um conjunto de frmulas e exerccios de aplicao. Os/as estudantes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
da Educao Bsica no so pequenos cientistas, mas a prtica da investigao,
CONSULTA PBLICA
envolvendo CONSULTA
procedimentos PBLICA
relativos observao, CONSULTA
formulao de hipteses,PBLICA
argumentao, realizao de experimentos, comunicao de resultados,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
entre outros, colabora para o desenvolvimento de um olhar cientfico para o
CONSULTA
mundo,PBLICA
na medida emCONSULTA PBLICA
que permite uma apropriao CONSULTA
do estilo de pensar e fazerPBLICA
da cincia.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Um aspecto CONSULTA
particularmente PBLICA
marcante da Fsica, CONSULTA
com consequncias importantesPBLICA
para o ensino, a sua linguagem. Formas de representao como grficos,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
tabelas, esquemas e diagramas so utilizados extensivamente e caracterizam os
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
modos de registro de informaes e a maneira de comunicar resultados. A Fsica
CONSULTA PBLICA
incorpora a Matemtica CONSULTA
em sua interpretao PBLICA CONSULTA
da realidade, em suas leis e teorias,PBLICA
CONSULTA PBLICA
apresentadas desde CONSULTA
a forma de equaes PBLICA CONSULTA
simples at modelos matemticosPBLICA
bastante complexos. A compreenso de uma lei fsica envolve, geralmente, tanto
CONSULTA PBLICA
aspectos conceituais eCONSULTA
de ordem qualitativa,PBLICA CONSULTA
como tambm aspectos matemticosPBLICA
CONSULTA
e de PBLICA
ordem quantitativa. CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
AlgunsPBLICA CONSULTA
termos e expresses PBLICA
usados na Fsica so, muitasCONSULTA
vezes, encontradosPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
em nossa linguagem cotidiana com sentidos e significados distintos, o que
acaba gerando dificuldades de entendimento. Palavras como massa, energia,
CONSULTA
fora,PBLICA CONSULTA
matria, calor, entre outros inmerosPBLICA CONSULTA
exemplos, evidenciam o carter maisPBLICA
CONSULTA PBLICA
restritivo, particular e CONSULTA PBLICA
contextual que os conceitos da FsicaCONSULTA
apresentam. NessePBLICA
aspecto, faz-se necessrio estar atento ao carter polissmico da linguagem,
CONSULTA
para PBLICA
que diferenas de CONSULTA PBLICA
significado sejam apontadas CONSULTA
e no se tornem obstculosPBLICA
CONSULTA PBLICA
aprendizagem. CONSULTA
Compreender, PBLICA
por exemplo, CONSULTA
que o calor da Fsica no significaPBLICA
a mesma coisa que o calor da linguagem comum e buscar usar o conceito
CONSULTA PBLICA
correto CONSULTA
no contexto apropriado. O dilogo PBLICA CONSULTA
com a cultura cientfica deve ter comoPBLICA
CONSULTA
basePBLICA
os conhecimentos CONSULTA
que os/as estudantes PBLICA CONSULTA
j trazem, esclarecendo diferenasPBLICA
220
de significado para uma apropriao mais adequada da linguagem da Fsica,
CONSULTA
uma PBLICA
vez que aprender CONSULTA PBLICApela
Fsica passa, necessariamente, CONSULTA
compreenso daPBLICA
CONSULTA PBLICA
linguagem CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que lhe prpria.
CONSULTA PBLICA
As vrias dimenses CONSULTA
do conhecimento fsicoPBLICAusadas nestaCONSULTA
apresentao sePBLICA
CONSULTA PBLICA
constituem CONSULTA
nos eixos estruturantes PBLICA
escolhidos para orientar oCONSULTA
currculo deste e dosPBLICA
demais componentes da rea. Assim, devemos levar em conta o conhecimento
CONSULTA PBLICA
conceitual, os contextosCONSULTA PBLICA
histrico, social e cultural, CONSULTA
os processos e as prticas dePBLICA
CONSULTA PBLICA
investigao, CONSULTA
e a linguagem, ao pensarmosPBLICA CONSULTA
no currculo de Cincias da NaturezaPBLICA
para a Educao Bsica. Esses eixos nos ajudam a observar elementos comuns da
CONSULTA PBLICA
Fsica, da Qumica e da CONSULTA
Biologia que devem PBLICA
ser exploradosCONSULTA
no desenvolvimentoPBLICA
CONSULTA PBLICA
dos currculos, assim CONSULTA
como na busca do PBLICA CONSULTA
tratamento interdisciplinar de temas.PBLICA
Tambm evidenciam diferenas e especificidades que merecem ser preservadas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
nessa etapa de escolarizao, permitindo que as diversas Cincias da Natureza
CONSULTA
lancemPBLICA
seus mltiplosCONSULTA PBLICA
e complementares olhares CONSULTA
para os fenmenos e propiciemPBLICA
aos/s estudantes da Educao Bsica um dilogo inteligente com o mundo
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
nossa volta.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Procurando estabelecer um dilogo com as prticas curriculares e escolares j
CONSULTA PBLICA
estabelecidas, CONSULTA
mas percebendo PBLICA
a importncia de se situaremCONSULTA
os conhecimentosPBLICA
CONSULTA PBLICA
fsicos CONSULTA
a partir da prpria PBLICA
natureza dos fenmenos que buscamCONSULTA
explicar, propem-PBLICA
se seis unidades de conhecimento para a organizao dos currculos de Fsica.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Unidade
CONSULTA PBLICAdo Conhecimento
CONSULTA 1 Movimentos
PBLICA em sistemas e PBLICA
CONSULTA
processos naturais e tecnolgicos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
NestaPBLICA CONSULTA
unidade so apresentados PBLICA
conhecimentos CONSULTA
da Fsica que auxiliam aPBLICA
responder perguntas como: por que estudar movimentos? Se no ocorrer
CONSULTA PBLICA
mudana CONSULTA
nos movimentos, como marcar a PBLICA
passagem do tempo? CONSULTA
Como conceberPBLICA
CONSULTA PBLICA
o espao? As mudanas CONSULTA
nos movimentos PBLICA
ocorrem de qualquerCONSULTA
forma? ExistemPBLICA
leis de conservao que informam quais mudanas nos movimentos no podem
CONSULTA PBLICA
ocorrer, seja na dimensoCONSULTA
do cotidiano, doPBLICA
infinitesimal ouCONSULTA
do astronmico. OPBLICA
CONSULTA
estudoPBLICA
dessas leis eCONSULTA
a compreenso das PBLICA
transformaes CONSULTA
na percepo doPBLICA
tempo e espao, decorrente da evoluo histrica dos meios de transporte e dos
CONSULTA PBLICA
processos de utilizaoCONSULTA PBLICA
da potncia mecnica, CONSULTA
so temas desta unidade. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Unidade do Conhecimento 2 Energia em sistemas e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
processos naturais e tecnolgicos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nesta unidade so apresentados conhecimentos da Fsica que contribuem
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
para responder perguntas como: por que estudar energia? O uso da energia 221
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
tem aumentado vertiginosamente no ltimo sculo e a sua demanda ainda
continua crescendo, exigindo mais produo, trazendo, com isso, consequncias
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
como desequilbrios ambientais e problemas econmicos e sociais. Para um
CONSULTA PBLICA
posicionamento frenteCONSULTA
a essa problemticaPBLICA
do uso da energia, CONSULTA
so necessriosPBLICA
o conhecimento das propriedades e dos processos trmicos, o funcionamento de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
mquinas trmicas com seus ciclos de operao e eficincia, o papel histrico
CONSULTA PBLICA
das mquinas trmicasCONSULTA
nas mudanas daPBLICA CONSULTA
relao de trabalho, das formas dePBLICA
organizao social e da viso de mundo.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Unidade CONSULTA
do Conhecimento PBLICA CONSULTA
3 Eletromagnetismo em PBLICA
CONSULTA PBLICA
sistemas e processosCONSULTAnaturais ePBLICAtecnolgicos CONSULTA PBLICA
CONSULTA
NestaPBLICA CONSULTA
unidade so apresentados PBLICA
conhecimentos CONSULTA
da Fsica que auxiliam naPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
compreenso da vida humana contempornea, inconcebvel sem a eletricidade
em motores, em lmpadas e em sistemas de comunicao e informao. Para isso,
CONSULTA PBLICA
conceitos e princpios CONSULTA
do eletromagnetismoPBLICA CONSULTA
envolvidos na gerao, transmisso ePBLICA
CONSULTA PBLICA
utilizao CONSULTA
da eletricidade so fundamentais.PBLICA CONSULTA
Esses mesmos conceitos e princpiosPBLICA
contribuem para a compreenso do funcionamento de uma srie de equipamentos
CONSULTA PBLICA
tecnolgicos presentes CONSULTA PBLICA
no cotidiano. No ltimo CONSULTA
meio sculo, muitos equipamentosPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
incorporaram semicondutores e lasers, em substituio a outros dispositivos de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
carter clssico, como as velhas vlvulas terminicas. Por isso, essa unidade
CONSULTA
tambmPBLICA CONSULTA
trata de sua constituio quntica.PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Unidade do Conhecimento 4 Comunicao e informao
CONSULTA
em PBLICA CONSULTA
sistemas e processos naturaisPBLICA
e tecnolgicosCONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nesta unidade so apresentados ou empregados conhecimentos da Fsica
CONSULTA PBLICA
que so importantes CONSULTA
para a compreensoPBLICA
dos sistemas eCONSULTA
dos processos dePBLICA
CONSULTA PBLICA
comunicao CONSULTA
e informao, pelo registro PBLICA
e processamentoCONSULTA
de dados, que soPBLICA
parte da cultura humana, desde as escritas em papiros at os atuais CDs ou
CONSULTA PBLICA
computadores; desde CONSULTA PBLICA
as formas de comunicao CONSULTA
por sinais sonoros e gestuais atPBLICA
CONSULTA PBLICA
as modernas tcnicas CONSULTA PBLICA
de transmisso de informaes CONSULTA
via satlite. A compreensoPBLICA
e o uso adequado desses sistemas naturais e desses equipamentos tecnolgicos
CONSULTA
fazem PBLICA CONSULTA
parte desta unidade de conhecimentoPBLICA CONSULTA
que requer o estudo dos conceitosPBLICA
CONSULTA PBLICA
da Fsica ondulatria eCONSULTA
quntica. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA 222
CONSULTA PBLICA
Unidade CONSULTA
do Conhecimento PBLICA
5 Matria CONSULTA
e radiao em PBLICA
CONSULTA PBLICA
sistemas CONSULTA
e processos naturais ePBLICA
tecnolgicos CONSULTA PBLICA
CONSULTA
NestaPBLICA
unidade so CONSULTA PBLICA
apresentados conhecimentos CONSULTA
da Fsica que auxiliam aPBLICA
CONSULTA PBLICA
compreenso do uso CONSULTA
das radiaes emPBLICA CONSULTA
variadas atividades na atualidade,PBLICA
como em diagnsticos mdicos, como radiografia e tomografia, na produo
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de energia com base em processos nucleares, ou nas guerras com as bombas
CONSULTA PBLICA
de fisso CONSULTA
e fuso nuclear. Isso depende de PBLICA CONSULTA
responder diferentes questes: noPBLICA
que diferem essas radiaes? Como elas so produzidas? Como as diferentes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
radiaes interagem com a matria? Do que a matria constituda? Quais so os
CONSULTA PBLICA
efeitos CONSULTA
biolgicos e ambientais PBLICA
das diferentes radiaes? EstaCONSULTA
unidade estuda asPBLICA
propriedades das radiaes e da matria, bem como suas interaes.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Unidade CONSULTA
do Conhecimento PBLICA
6 Terra, Universo CONSULTA
e vida PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nesta unidade so apresentados conhecimentos da Fsica que contribuem
CONSULTA
para PBLICA CONSULTA
responder perguntas PBLICA
como: qual a idade do Universo?CONSULTA
Qual o tamanho doPBLICA
Universo? O que existe no Universo? As galxias, as estrelas e os planetas sempre
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
existiram ou se formaram em algum momento na histria do Universo? Se houve
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
uma gnese, como ocorreu? Como nascem e morrem as estrelas? Quem somos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ns e onde nos situamos no Universo conhecido? Existe vida fora da Terra? Essas
CONSULTA PBLICA
so algumas das questesCONSULTA abordadas nesta PBLICA
unidade, queCONSULTA traz como principalPBLICA
CONSULTA PBLICA
referncia CONSULTA
o modelo cosmolgico PBLICA CONSULTA PBLICA
do Big Bang.
CONSULTA PBLICA
COMPONENTE CURRICULAR: CONSULTA
FSICA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
1 ANO
CONSULTA PBLICA
E1- conhecimento
conceitual
CONSULTA PBLICA CONSULTA
transformao da energia nuclear em radiao.
Movimento dos satlites artificiais e da Lua em PBLICA
torno da Terra, dos planetas do Sistema Solar, dos
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNFI1MOA002. Utilizar adequadamente
o modelo de atrao gravitacional paraPBLICA
cometas e asteroides, CONSULTA
das galxias; comparao PBLICA
de tamanhos e distncias do cotidiano e do
explicar as interaes astronmicas,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
identificando e estimando a ordem PBLICA CONSULTA PBLICA
de grandeza de massas, distncias e
Universo: tamanho relativo dos planetas entre si,
distncia Terra-Lua em comparao com distncia
estrela mais prxima e com 1 ano-luz; massa de
CONSULTA PBLICA CONSULTA
tempos em situaes nas quais essa
interao relevante e significativa PBLICA
um ser humano e doCONSULTA
planeta Terra; comparao PBLICA
do tempo de vida mdia do ser humano com o
para a explicao dos fenmenos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
tempo de formao do Universo e do planeta
Terra.
1 ANO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U1 MOVIMENTOS EM SISTEMAS E PROCESSOS NATURAIS E TECNOLGICOS
interaes de objetos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
COMPONENTE CURRICULAR: FSICA
1 ANO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U1 MOVIMENTOS EM SISTEMAS E PROCESSOS NATURAIS E TECNOLGICOS
EIXOS
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES
CNFI1MOA012. Reconhecer
CONSULTA PBLICA CONSULTA
os diferentes processos de
mudana de temperatura
PBLICA
Aquecimento do alimento CONSULTA
sobre a chama de PBLICA
fogo a gs; funcionamento de aparelhos de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
presentes em sistemas
naturais, utenslios domsticos
CONSULTA
ar condicionado; funcionamento de fornos de PBLICA
micro-ondas; aquecimento da Terra pelo Sol;
CONSULTA PBLICA CONSULTA
e processos tecnolgicos
(conduo, conveco e PBLICA
efeito estufa; fenmenos CONSULTA
naturais atmosfricos PBLICA
como nevoeiros, geadas, frentes frias,
irradiao), descrevendo-os a
CONSULTA PBLICA CONSULTA
partir dos modelos explicativos PBLICA CONSULTA PBLICA
inverses trmicas, El nio.
associados a cada um deles.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA Funo do cobertor em CONSULTA
dias de baixa PBLICA
E1- conhecimento CNFI1MOA013. Utilizar temperatura; a sensao de frio em pisos
CONSULTA PBLICA
conceitual CONSULTA
corretamente as propriedades PBLICA
cermicos; ciclo da gua;CONSULTA
ciclo do ar; avaliao PBLICA
trmicas das substncias (como comparativo do custo do etanol e da gasolina;
CONSULTA PBLICA CONSULTA
condutividade, calor especifico, PBLICA
calor latente de mudana de
condutividade como CONSULTA
a interao das molculas, PBLICA
em que quanto maior a interao, mais eficiente
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
estado fsico, coeficiente de
dilatao, calor de combusto)
CONSULTA PBLICA
a troca de calor; calor de combusto como
a energia de ligao ou energia potencial de
CONSULTA
EIXOS
PBLICA
ESTRUTURADORES CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM PBLICA
EXEMPLOS CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNFI2MOA001. Reconhecer PBLICA CONSULTA
Condutibilidade e resistividade de metais,
no metais, slidos, lquidos e gases;
PBLICA
as propriedades eltricas e
CONSULTA PBLICA CONSULTA
magnticas dos diferentes PBLICA CONSULTA PBLICA
modelo de corrente eltrica; relaes entre
propriedades eltricas e magnticas e
materiais, interpretando-as a partir
estrutura atmico-molecular dos materiais;
CONSULTA PBLICA CONSULTA
de conceitos e modelos fsicos PBLICA CONSULTA PBLICA
apropriados e identificando
geometria de condutores e isolantes; materiais
semi e supercondutores; modelo de ms
CONSULTA PBLICA CONSULTA
grandezas fundamentais que as
caracterizam. PBLICA CONSULTA
e inseparabilidade dos
permeabilidade magntica.
polos magnticos; PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Relaes entre tenso, corrente, resistncia, PBLICA
CNFI2MOA002. Compreender potncia dissipada, espessura e comprimento
CONSULTA PBLICA CONSULTA
e explicar o funcionamento de PBLICA CONSULTA
dos fios em um circuito; corrente contnua PBLICA
circuitos eltricos simples a partir e alternada; circuitos em uma instalao
CONSULTA PBLICA CONSULTA
de conceitos, leis e princpios do PBLICA
eletromagnetismo.
CONSULTA
residencial; chuveiros, aquecedores, lmpadas PBLICA
e outros equipamentos do cotidiano; curto-
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
circuito e choque eltrico.
CNFI2MOA003. Compreender
CONSULTA PBLICA CONSULTA
os modelos de campo eltrico e PBLICA CONSULTA PBLICA
de campo magntico e utiliz-los
Campo magntico da Terra e de um m;
raios e para-raios; relao entre foras e
campos; comportamento de cargas eltricas
CONSULTA PBLICA CONSULTA
adequadamente para interpretar
fenmenos nos quais a interao
PBLICA
em campos magnticos;CONSULTA
auroras; bssolas; PBLICA
228
orientao de animais (como migrao de
CONSULTA
E1- PBLICA
conhecimento
conceitual
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
eletromagntica relevante/
significativa.
aves).
equipamentos e sistemas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Bandas de energia: de valncia e de
CNFI2MOA005. Compreender
CONSULTA PBLICA CONSULTA
a estrutura da matria de um
semicondutor, sua presena em
PBLICA CONSULTA
conduo; GAP de bandas; dopagem de
materiais para produo de semicondutores PBLICA
diminuio do GAP de energia; diodos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
componentes eletrnicos e suas
propriedades funcionais nos
semicondutores para CONSULTA
retificao de corrente e PBLICA
chaveamento de circuito eltrico; LED (diodo
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
equipamentos contemporneos.
emissor de luz). CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNFI2MOA006. Compreender PBLICA CONSULTA PBLICA
os princpios fsicos envolvidos
Luz monocromtica, coerente e colimada;
lasers de diferentes materiais, comprimentos
de onda e potncia; usos na medicina
CONSULTA PBLICA CONSULTA
na descrio e explicao de
lasers, assim como os diversos PBLICA CONSULTA
(cirurgias), na odontologia (substitui o
motorzinho), na indstria (corte de metais), no
PBLICA
usos desse tipo de luz em
CONSULTA PBLICA CONSULTA
equipamentos e sistemas. PBLICA
comrcio (leitores deCONSULTA
cdigo de barras, fibras PBLICA
pticas, DVDs, CDs), entre outros.
CONSULTA
EIXOSPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
ESTRUTURADORES
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CNFI2MOA013. Identificar
CONSULTA PBLICA
Propagao de som onda mecnica: fala,
CONSULTA PBLICA
contextualizao
histrica, social CONSULTA
processar as informaes,
contextualizando histrica PBLICA CONSULTA
(sulcos leitura mecnica), fita magntica
(depsito de material magntico leitura PBLICA
e cultural das e socialmente as formas eletromagntica), CD, computador; infogrfico
CONSULTA PBLICA
Cincias da CONSULTA
de comunicao, seja por PBLICA CONSULTA
temporal indicando a evoluo dos meios de PBLICA
Natureza sinais sonoros e gestuais, comunicao, a velocidade de transmisso da
CONSULTA PBLICA CONSULTA
at modernas tcnicas de
comunicao por satlite.
PBLICA
informao e a avaliao CONSULTA
de seus impactos
sociais, econmicos, culturais e polticos.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U4 COMUNICAO E INFORMAO EM SISTEMAS E PROCESSOS NATURAIS E
TECNOLGICOS
CONSULTA
EIXOSPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
ESTRUTURADORES
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNFI2MOA019. Realizar PBLICA CONSULTA PBLICA
Iluminao de objetos de cores diferentes com
experimentos e
CONSULTA PBLICA CONSULTA
confeccionar equipamentos PBLICA CONSULTA
diferentes cores de luz, evidenciando que as
cores dos objetos dependem das cores das PBLICA
simples, utilizando
luzes que os iluminam; cmera escura de orifcio;
CONSULTA PBLICA
E3- processos CONSULTA
arranjos experimentais e
procedimentos factveis, para
PBLICA
periscpio; disperso dasCONSULTA
cores com prismas ou PBLICA
e prticas de CDs; tubos sonoros; confeco de instrumentos
CONSULTA PBLICA
investigao
em Cincias da
CONSULTA
investigar fenmenos acsticos
ou ticos. PBLICA
musicais. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Natureza
CONSULTA
CNFI2MOA020. Investigar
questes de interesse e
PBLICA
Poluies sonora, visual CONSULTA
e eletromagntica;
nveis de rudo e consequncias para a sade
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
relevncia social relativas
comunicao e informao,
CONSULTA PBLICA
fsica e mental; recomendaes da OMS para
radiofrequncias; incluso social de pessoas
CONSULTA
EIXOS
PBLICA
ESTRUTURADORES
CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM PBLICA
EXEMPLOS CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA Construo do espectro CONSULTA
eletromagntico em PBLICA
funo da frequncia, comprimento de onda
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA e energia, analisando-o CONSULTA
qualitativamente;
usos: infravermelho - controle remoto de TV;
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
ondas de rdio - rdio AM/FM; micro-ondas -
telefonia celular; iluminao luz visvel; raio PBLICA
CNFI3MOA001. Identificar os X - radiografias; raios gama: diagnsticos e
CONSULTA PBLICA CONSULTA
diferentes tipos de radiaes PBLICA CONSULTA
procedimentos em medicina, esterilizao de PBLICA
presentes na vida cotidiana, alimentos, gamagrafia em peas metlicas,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
associando suas caractersticas PBLICA
fsicas como frequncia, energia
autenticidade de obras CONSULTA
de arte, datao
geolgica; fontes: frequncia de rdio ao
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e comprimento de onda s
diferentes fontes e usos.
CONSULTA PBLICA
ultravioleta - associao da energia do fton
com a frequncia/comprimento de onda da
EIXOS
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURADORES CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNFI3MOA017. Consultar fontes, PBLICA CONSULTA
Procura de bioassinaturas dentro do Sistema
Solar; procura de exoplanetas; exobiologia; PBLICA
sistematizar informaes e procura da presena de gua na Lua, em
CONSULTA PBLICA avaliarCONSULTA
as hipteses cientificas PBLICA
cometas e em outrosCONSULTA
planetas; estudo de PBLICA
de vida fora da Terra e confront- emisses regulares de radiofrequncias de
CONSULTA PBLICA las com CONSULTA
existncia
crenas culturais de
de vida extraterrestre.
PBLICA
discusso de filmes
CONSULTA
fontes galcticas e extragalcticas;
de fico como
exibio e
Contato, ET,
PBLICA
E3- processos
CONSULTA PBLICA
e prticas de
investigao
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Cocoon, 2001, O dia em que a Terra parou etc.
CONSULTA PBLICA
O ensino da QumicaCONSULTA
envolve tambm asPBLICA CONSULTA
linguagens especficas das cinciasPBLICA
CONSULTA
e daPBLICA CONSULTA
Qumica, em particular. PBLICA
Assim, por exemplo, CONSULTA
representar transformaesPBLICA
qumicas por meio de equaes requer o emprego de uma linguagem simblica,
CONSULTA PBLICA
que envolve CONSULTA
a representao PBLICA
de elementos CONSULTA
qumicos, molculas, tomos, dasPBLICA
CONSULTA PBLICA
quantidades, CONSULTA
dos estados PBLICA
fsicos das substncias, CONSULTA
entre outros. As variaes dePBLICA
energia e de velocidade de transformaes qumicas podem ser representadas
CONSULTA PBLICA
por diferentes CONSULTA
tipos de grficos. H, ainda,PBLICA
toda uma gama CONSULTA
de representaesPBLICA
CONSULTA PBLICA
de molculas e das CONSULTA PBLICA
ligaes qumicas, como, CONSULTA
por exemplo, o modelo bola-PBLICA
238
vareta, as frmulas de Lewis ou uma frmula estrutural. Essas diferentes formas
CONSULTA PBLICApodem
de representao CONSULTA PBLICA
indicar propriedades particularesCONSULTA
da molcula. Deve-PBLICA
CONSULTA PBLICA
se considerar, tambm,CONSULTA
que algumas palavrasPBLICA CONSULTA
e termos especficos que fazemPBLICA
parte da linguagem qumica so usados na linguagem cotidiana, geralmente com
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
significados diferentes do que os atribudos pela Qumica. Por exemplo, palavras
CONSULTA
comoPBLICA CONSULTA
fuso, soluo, calor PBLICA
tm um significado CONSULTA
diferente no cotidiano e no contextoPBLICA
da Qumica. A aprendizagem da Qumica , dessa forma, indissocivel, sem se
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
reduzir a ela, da aprendizagem da linguagem prpria que a constitui.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A Qumica constitui-se de prticas de investigao, em que as teorias e os
CONSULTA PBLICA
modelos CONSULTA
so submetidos PBLICA
a provas empricas, CONSULTA
em um processo constante dePBLICA
CONSULTA PBLICA
formulao de novasCONSULTA
teorias, reformulao PBLICA CONSULTA
das j existentes e abandono dePBLICA
outras teorias e modelos. Tais prticas ocorrem por diferentes mtodos, cada qual
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
com um propsito de uso. Ao se exercitar na prtica desses mtodos das cincias,
CONSULTA PBLICA
o/a estudante CONSULTA
experimenta PBLICA
diferentes processos comuns doCONSULTA
fazer Qumica, comoPBLICA
obter dados por meio de experimentos, determinando, por exemplo, diferentes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
propriedades dos materiais; elaborar hipteses sobre um problema, propor e
CONSULTA PBLICA
realizar investigaes,CONSULTA
como investigar a PBLICA
qualidade da guaCONSULTA
que abastece aPBLICA
cidade; elaborar concluses e avaliar solues e comunicar seus achados.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Enfim, so inmeras as possibilidades pelas quais os/as estudantes podem
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
vivenciar processos de investigao que levem resposta para questes
CONSULTA PBLICA
concretas CONSULTA
sobre problemas reais. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Todas essas aes tm sentido apenas quando articuladas a conhecimentos
CONSULTA PBLICA
conceituais CONSULTA
que permitem dar sentido PBLICA
aos processos CONSULTA
de contextualizaoPBLICA
sociocultural e histrico e aos processos de investigao. A Qumica envolve
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conhecimentos sobre o uso, as propriedades e as transformaes dos materiais,
CONSULTA
bem PBLICA
como de modelos CONSULTA PBLICA
submicroscpicos que explicam essesCONSULTA
comportamentos.PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
no contexto de uso que esses conhecimentos ganham importncia, como no
reconhecimento e na anlise das propriedades que os plsticos apresentam
CONSULTA PBLICAqueCONSULTA
que possibilitaram se substitussem osPBLICA CONSULTA
metais na carroceria de automveis.PBLICA
CONSULTA
Para PBLICA
entender muitos CONSULTA PBLICA
dos usos dos materiais, CONSULTA
os/as estudantes tero de recorrerPBLICA
a estudos da estrutura atmico-molecular e das interaes entre tomos, ons
CONSULTA PBLICA
e molculas. CONSULTA
Por exemplo, PBLICA
diamante, grafite, CONSULTA
grafeno e nanotubos de carbonoPBLICA
CONSULTA PBLICA
apresentam diferentesCONSULTA
propriedades e usos,PBLICA CONSULTA
ainda que compostos pelo mesmoPBLICA
elemento qumico, o carbono. Conhecimentos conceituais sobre as transformaes
CONSULTA PBLICA
qumicas, CONSULTA
como as relaes de massa, aPBLICA CONSULTA
energia envolvida, a extenso e aPBLICA
CONSULTA PBLICA
velocidade CONSULTA
com que ocorrem, PBLICA
so importantes para auxiliarCONSULTA
jovens e adultos noPBLICA
239
entendimento de processos que acontecem no meio natural, na indstria, em
CONSULTA
suas PBLICA
casas, ampliando, CONSULTA
assim, a compreensoPBLICA CONSULTA
do mundo fsico e social. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Portanto, o ensino da Qumica no Ensino Mdio pode propiciar aos/s estudantes
CONSULTA PBLICA
vivncias CONSULTA
e aprendizagens nicas, prpriasPBLICA CONSULTA
da relao com essa rica e complexaPBLICA
CONSULTA
formaPBLICA
de conhecer CONSULTA
o mundo criada pela PBLICA
Humanidade. CONSULTA
Os/as estudantesPBLICA
compreendero que estudar Qumica contribui para o desenvolvimento da
CONSULTA PBLICA
capacidade de pensarCONSULTA PBLICA
criticamente e tomar decises CONSULTA
fundamentadas, aoPBLICA
CONSULTA PBLICAcertas
compreenderem CONSULTA PBLICA
relaes que ficariam CONSULTA
invisveis na ausncia do seuPBLICA
estudo, levando-os/as a ocupar outro lugar no mundo.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
Para PBLICA
a organizao do CONSULTA PBLICA
currculo de Qumica, CONSULTA
no Ensino Mdio, so propostasPBLICA
seis unidades de conhecimento que remetem aos grandes temas da Qumica e
CONSULTA PBLICA
a algumas prticas deCONSULTA PBLICA
investigao relevantes CONSULTA
para a sociedade brasileira. NaPBLICA
CONSULTA PBLICA
Qumica, CONSULTA
so necessrios conhecimentos PBLICA
sobre o uso e as CONSULTA
propriedades dosPBLICA
materiais.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Unidade
CONSULTA PBLICA de Conhecimento
CONSULTA 1 - Materiais,
PBLICA propriedades
CONSULTA e PBLICA
usos: estudando materiais no dia-a-dia:
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
NestaPBLICA
unidade estoCONSULTA PBLICA
includos conhecimentos qumicosCONSULTA
que possibilitamPBLICA
compreender a importncia das propriedades dos materiais e as relaes dessas
CONSULTA PBLICA
propriedades CONSULTA
com o seu uso. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Unidade de Conhecimento 2 - Transformaes dos
CONSULTA PBLICA
materiais CONSULTA
na natureza e no sistemaPBLICA
produtivo: CONSULTA
como PBLICA
CONSULTA PBLICA
reconhecer CONSULTA
reaes PBLICA CONSULTA
qumicas, represent-las e interpret- PBLICA
las. PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
CONSULTA
NestaPBLICA CONSULTA
unidade, os estudos PBLICA
de Qumica esto voltados paraCONSULTA
a compreenso dePBLICA
reaes qumicas, como elas ocorrem, que energia produzem ou consomem e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
com que velocidade se processam.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA 240
Unidade de Conhecimento 3 Modelos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA atmicos e
moleculares e suas relaes com evidncias empricas e
CONSULTA PBLICAdos
propriedades CONSULTA
materiais. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nesta unidade so estudados modelos explicativos da Qumica relativos estrutura
CONSULTA PBLICA
molecular que, entre CONSULTA
outros, possibilitam aPBLICA
compreenso do CONSULTA
comportamento ePBLICA
CONSULTA PBLICA
das propriedades dasCONSULTA
substncias qumicasPBLICA
e materiais. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Unidade CONSULTA
de Conhecimento PBLICA
4 - Energia CONSULTA PBLICA
nas transformaes
CONSULTA PBLICA
qumicas: CONSULTA
produzindo, armazenando PBLICA CONSULTA PBLICA
e transportando
energia
CONSULTA PBLICApelo planeta.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
NestaPBLICA CONSULTA
unidade, o foco PBLICA
dado aos aspectos CONSULTA
energticos implicados nasPBLICA
transformaes qumicas, enfatizando os processos de gerao, de armazenamento
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e de transporte de energia e suas consequncias para a vida e o ambiente.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Unidade
CONSULTA PBLICA de Conhecimento
CONSULTA 5A Qumica deCONSULTA
PBLICA sistemas PBLICA
naturais: qualidade de vida e meio ambiente.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
NestaPBLICA
unidade, dadaCONSULTA
nfase necessidade PBLICA CONSULTA
de se estudar e investigar os sistemasPBLICA
qumicos naturais constitudos pelos rios e lagos, pelo ar atmosfrico e pelos solos
CONSULTA
que sePBLICA
distribuem por CONSULTA
todos os quatro cantosPBLICA CONSULTA
do Brasil. Assim, a Qumica passa aPBLICA
CONSULTA PBLICA
ser aplicada CONSULTA
na investigao de questes PBLICA CONSULTA
ambientais relacionadas qualidadePBLICA
de corpos dgua, do ar atmosfrico e dos solos presentes em todos os municpios
CONSULTA PBLICA
e reas CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
rurais brasileiras.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Unidade de Conhecimento 6 - Obteno de materiais e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
seus impactos ambientais.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Nesta unidade, tambm a questo ambiental colocada em foco, considerando-
CONSULTA PBLICA
se a produo CONSULTA
de materiais importantes paraPBLICA CONSULTA
a economia brasileira, como petrleo,PBLICA
CONSULTA PBLICA
minrios, CONSULTA
frmacos, alimentos etc. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
Para PBLICA
cada unidade deCONSULTA
conhecimento, foramPBLICA CONSULTA
propostos objetivos de aprendizagemPBLICA241
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que se organizam em torno dos quatro eixos que estruturam a rea de Cincias
da Natureza na Base Nacional Comum Curricular. Esses eixos podem orientar,
CONSULTA PBLICA
de diferentes maneiras,CONSULTA
o planejamento dePBLICA
atividades pelo/a CONSULTA
professor/a para oPBLICA
CONSULTA PBLICA
trabalho CONSULTA
em sala de aula. PBLICA
Assim, os objetivos de aprendizagemCONSULTA
listados nos doisPBLICA
primeiros eixos - Conhecimento Conceitual e Contextualizao histrica, social e
CONSULTA PBLICA
cultural correspondem CONSULTA
a contedos quePBLICA
devem ser tratadosCONSULTA
na sala de aula,PBLICA
CONSULTA
usandoPBLICA
as mais variadasCONSULTA PBLICA
estratgias didticas: CONSULTA
aulas expositivas dialogadas; aulasPBLICA
de resoluo de exerccios e problemas; aulas de leitura e produo de textos;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
aulas de resoluo de atividades; aulas de simulao envolvendo tecnologias de
CONSULTA PBLICA
informao e Internet CONSULTA
etc. J os objetivos PBLICA
de aprendizagemCONSULTA
listados no terceiroPBLICA
eixo - Processos e prticas de investigao podem ser pensados como projetos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de investigao a serem realizados pelos/as estudantes com relativa autonomia,
CONSULTA
em um PBLICA CONSULTA
intervalo de tempo PBLICA
que pode se estender CONSULTA
por vrias semanas e que podePBLICA
acontecer de forma concomitante ou paralela abordagem de outros contedos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
em sala de aula. Os objetivos de aprendizagem listados no ltimo dos eixos
CONSULTA PBLICA
Linguagens CONSULTA
so transversais, PBLICA
no sentido de que atravessam CONSULTA
toda a unidade dePBLICA
conhecimento e devem ser tratados em praticamente todas as aulas de cada
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
unidade.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Por fim, h que se considerar que os principais temas da Qumica no Ensino Mdio
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
so tratados, nesta proposta, contemplando tambm a sua contextualizao
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
histrica, social e cultural e as prticas e os processos de investigao associados a
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
cada tema. A Qumica Orgnica est presente em vrias unidades de conhecimento
CONSULTA
e noPBLICA
tratada em bloco. CONSULTA
Da mesma forma,PBLICA CONSULTA
h nfase nas aplicaes da QumicaPBLICA
CONSULTA PBLICA
importantes, para que CONSULTA
o/a estudante seja capaz PBLICA
de argumentar, CONSULTA
de se posicionar ePBLICA
tomar decises acerca de uma variedade de questes sociocientficas, de modo a
CONSULTA PBLICA
se tornar CONSULTA
um cidado crtico e participativo que PBLICA CONSULTA
saiba usar o conhecimento qumico.PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Unidades de conhecimento e objetivos de aprendizagem
CONSULTA PBLICA CONSULTA
do componente curricular Qumica PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
COMPONENTE CURRICULAR Qumica
CONSULTA PBLICA
UNIDADES DE CONHECIMENTO CONSULTA
1 ANO PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTOCONSULTA
U1 Materiais, propriedades ePBLICA CONSULTA
usos: estudando materiais no dia-a-dia PBLICA
EIXO
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURANTE CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CNQU1MOA001. Descrever
diferentes tipos de materiais de
CONSULTA PBLICA
Reconhecimento de que os materiais plsticos
constituem grande parte dos automveis
que objetos so feitos, reconhecer modernos; reconhecimento de formas de
CONSULTA PBLICA CONSULTA
suas propriedades e usos em PBLICA CONSULTA
reciclagem de materiais que envolvem o PBLICA
242
situaes cotidianas e processos reutilizao e reaproveitamento de garrafas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
tecnolgicos socialmente
relevantes, associando-os
PET; identificao CONSULTA PBLICA
de matrias primas,
empregadas na obteno de materiais como
CONSULTA PBLICA presena CONSULTA
de diferentes substncias.PBLICA CONSULTA
plsticos, medicamentos e outros. PBLICA
E1- CNQU1MOA002. Reconhecer as
CONSULTA PBLICA
Conhecimento
conceitual
CONSULTA
propriedades fsicas dos materiais PBLICA CONSULTA PBLICA
e substncias (temperatura de Verificao da adulterao ou no do lcool
CONSULTA PBLICA CONSULTA
fuso, temperatura de ebulio,
densidade, solubilidade,
PBLICA
hidratado vendido em CONSULTA
postos de gasolina, o
leite vendido em cooperativas, etc., usando
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
condutibilidade eltrica,
condutibilidade trmica) e
CONSULTA PBLICA
densmetros; identificao de determinado
material lquido como uma substncia ou uma
CONSULTA
EIXO PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ESTRUTURANTE
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
E3 Processos
CONSULTA PBLICA
CNQU1MOA006. Elaborar
CONSULTA
Determinao da quantidade de etanol
presente na gasolina por meio do processo
PBLICA
CONSULTA PBLICA
e prticas de
investigao separar,CONSULTA
procedimentos experimentais para
identificar ou quantificar PBLICA
de purificao de salCONSULTA
de extrao com gua; obteno e processo
de cozinha; separao PBLICA
substncias presentes em materiais. e identificao de plsticos por diferena de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA densidade. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Investigao da quantidade de gua
empregada na agricultura, na pecuria, na
EIXO
PBLICA
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURANTE
CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
Reconhecimento de reaes qumicas que
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA produzam gs (metal CONSULTA
+ cido), calor (queima de PBLICA
materiais), slidos (reaes de precipitao),
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU1MOA009. Reconhecer
as transformaes qumicas por
PBLICA CONSULTA
luz (queima de vela), mudana de cor (palha
de ao em soluo aquosa de sulfato de
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
meio das suas evidncias, da sua
ocorrncia em diferentes escalas
CONSULTA
cobre); contraexemplos de evidncias que no
correspondem a reaes qumicas (liberao
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
de tempo, relacionando-as com
transformaes que ocorrem no PBLICA CONSULTA
de gs de um refrigerante; fundio de
metais; mudana de cor na mistura de cores PBLICA
dia- a- dia diferentes); reconhecimento de reaes que
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
se passam na vida cotidiana, que podem ser PBLICA
lentas (enferrujamento de portes) e rpidas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA (combusto). CONSULTA PBLICA
CNQU1MOA010. Reconhecer
CONSULTA PBLICA CONSULTA
a conservao da massa nas PBLICA CONSULTA
Previso de quantidade de ferro produzido
numa siderrgica, a partir de massas
PBLICA
transformaes qumicas e as
CONSULTA
E1- PBLICA CONSULTA
propores entre as massas de
reagentes e produtos, nesses
PBLICA
processo; questionarCONSULTA
conhecidas dos materiais envolvidos no
o senso comum de PBLICA
Conhecimento que na queima de lixo h materiais que
CONSULTA PBLICA
conceitual CONSULTA PBLICA
processos, percebendo suas
implicaes no sistema produtivo.
desaparecem. CONSULTA PBLICA
244
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU1MOA011. Estabelecer PBLICA CONSULTA
Correlao entre grandezas conhecidas, como
PBLICA
relao entre massas envolvidas
a massa, nmero de tomos e a quantidade de
CONSULTA PBLICA CONSULTA
em transformaes qumicas
e quantidade de matria,
PBLICA
matria (mol); clculosCONSULTA
envolvendo quantidade PBLICA
de matria, massa e volume dos reagentes
CONSULTA PBLICA CONSULTA
representando a transformao
que ocorre, por meio do PBLICA CONSULTA
e produtos de transformaes qumicas que
ocorrem na queima de gasolina e de etanol,
PBLICA
balanceamento das equaes
CONSULTA PBLICA CONSULTA
qumicas, aplicando-a em sistemas PBLICA CONSULTA
comparando as quantidades de CO2 produzido
por litro e por mol de combustvel.
PBLICA
naturais e industriais.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CNQU1MOA012. Reconhecer
CONSULTA
Identificao de que a maioria das
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
parmetros quantitativos em
transformaes qumicas que PBLICA CONSULTA
transformaes qumicas ocorre em soluo,
estudo das concentraes usuais (g/L; mg/g; PBLICA
ocorrem em solues, aplicando- porcentagem em volume, em peso, ppm etc.),
CONSULTA PBLICA CONSULTA
os a transformaes que ocorrem PBLICA CONSULTA
utilizao dessas unidades em determinaes PBLICA
em sistemas naturais e industriais. quantitativas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU1MOA013. Compreender PBLICA CONSULTA PBLICA
que as transformaes qumicas
CONSULTA
E2
PBLICA CONSULTA
fazem parte da histria da PBLICA CONSULTA
Reconhecimento de processos metalrgicos,
da produo de tintas desde a pr-histria at
PBLICA
humanidade, associadas a
CONSULTA PBLICA
Contextualizao
Histrica, Social CONSULTA
processos tecnolgicos de
produo de materiais e busca
PBLICA CONSULTA
os dias atuais; a produo de novos materiais;
comparao entre modelos explicativos para PBLICA
e cultural a transformao qumicas elaborados em
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de explicaes e criao de
modelos para as transformaes
diversas pocas. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA qumicas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
COMPONENTE CURRICULAR Qumica
PBLICA
UNIDADES DE CONHECIMENTO 1 ANO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U2 Transformaes dos materiais na natureza e no sistema produtivo: como
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
reconhecer reaes qumicas, representa-las e interpreta-las
EIXO
PBLICA
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURANTE
CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
Reconhecimento dos principais tipos de
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU1MOA014. Investigar a
produo de materiais e sua
PBLICA CONSULTA
plsticos usados na vida diria, busca de PBLICA
informaes sobre a fabricao de alguns
CONSULTA
E3 PBLICA
Processos
e prticas de
CONSULTA
utilizao em vrios setores da
vida cotidiana, identificando PBLICA
deles, considerando aCONSULTA
origem das matrias
primas empregadas, as transformaes
PBLICA
os usos suprfluos, o impacto
CONSULTA PBLICA
investigao
CONSULTA
ambiental dessa utilizao e PBLICA CONSULTA
qumicas envolvidas, o consumo de gua
e de energia. Busca de informaes sobre
PBLICA
propor medidas para a reduo
CONSULTA PBLICA CONSULTA
do consumo e do desperdcio. PBLICA CONSULTA
as quantidades produzidas, as unidades
produtoras. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU1MOA015. Entender as
representaes simblicas das
PBLICA CONSULTA
Uso de smbolos qumicos e correlatos para
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E4 Linguagens
CONSULTA
reaes qumicas por equaes,e
por diferentes formas de PBLICA
processos e reaes CONSULTA
representao de substncias, materiais,
qumicas. PBLICA
expresso cientficas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
COMPONENTE CURRICULAR Qumica
PBLICA
CONSULTA PBLICA
UNIDADES DE CONHECIMENTO CONSULTA
1 ANO PBLICA CONSULTA PBLICA
245
CONSULTA PBLICA dos materiais CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U3 Modelos atmicos e moleculares e suas relaes com evidncias empricas e
propriedades PBLICA
CONSULTA
EIXO
PBLICA
ESTRUTURANTE
OBJETIVOS CONSULTA
DE APRENDIZAGEM PBLICA
EXEMPLOS CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Investigao de experincias que levam PBLICA
observao da conservao da massa, por
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA exemplo, queima deCONSULTA
l de ao, produo
de gua, a partir dos gases oxignio e
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU1MOA016. Entender o modelo PBLICA CONSULTA
hidrognio; descrio dos princpios da
teoria atmica de Dalton, uso da ideia de que
PBLICA
de Dalton como resultado de uma
CONSULTA PBLICA CONSULTA
reflexo histrica sobre a natureza PBLICA CONSULTA
da matria e as relaes de massa
cada tomo tem uma massa caracterstica;
interpretao da conservao da massa e PBLICA
das propores entre as massas, a partir das
CONSULTA
E1-
PBLICA CONSULTA
nas transformaes qumicas
PBLICA CONSULTA
ideias de Dalton; representao dos tomos PBLICA
por frmulas; histrico do desenvolvimento
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Conhecimento
conceitual
do modelo de Dalton: CONSULTA
atomismo de Demcrito
e Leucipo; atomismo de Gassendi, Newton,
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA Boyle etc.
CONSULTA PBLICA
CNQU1MOA017. Compreender
CONSULTA PBLICA CONSULTA
a periodicidade de certas
propriedades dos elementos
PBLICA CONSULTA
Investigao de comportamentos similares
entre substncias elementares, como PBLICA
reatividade, temperatura de fuso e ebulio,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
qumicos constantes da tabela
peridica, traduzi-las em
densidade e estadoCONSULTA
fsico; relao com PBLICA
massas atmicas; estudo do histrico da
CONSULTA PBLICA CONSULTA
elementares e relacion-PBLICA CONSULTA
propriedades macroscpicas das
substncias
tabela peridica. Identificao das famlias
mais comuns da tabela peridica.
PBLICA
las s aplicaes prticas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU1MOA018. Reconhecer a
PBLICA
CONSULTA
E4 PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Linguagens
existncia de uma linguagem
universal da Qumica para
Reconhecimento que um smbolo qumico ou
uma frmula qumica de uma substncia ter a PBLICA
representar elementos qumicos e mesma interpretao em diferentes pases.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
substncias CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
COMPONENTE CURRICULAR Qumica
PBLICA
UNIDADES DE CONHECIMENTO 2 ANO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U2 Transformaes dos materiais na natureza e no sistema produtivo: como
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
reconhecer reaes qumicas, representa-las e interpreta-las
EIXO
PBLICA
CONSULTA PBLICA
ESTRUTURANTE
CONSULTA PBLICA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
CNQU2MOA001. Reconhecer
CONSULTA PBLICA fatoresCONSULTA
(temperatura, presso, PBLICA
Controle da velocidadeCONSULTA
de apodrecimento PBLICA
superfcie de contato, de alimentos diminuindo a temperatura do
CONSULTA PBLICA CONSULTA
concentrao e presena de
catalisadores) que influenciam a
PBLICA
ambiente onde elesCONSULTA
esto; cozimento de
alimentos usando panelas comuns e de
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
velocidade das reaes qumicas,
o que permite acelerar ou retardar
CONSULTA
presso. Uso de catalisadores no controle
da velocidade de reaes de poluentes,
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA que ocorrem na PBLICA
um processo, relacionando a
transformaes CONSULTA
formados na queima de combustveis,e em
processos biolgicos como a digesto PBLICA
natureza e no sistema produtivo
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU2MOA002. Reconhecer
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
que existem transformaes
qumicas reversveis, nas quais PBLICA
Reconhecimento doCONSULTA
equilbrio qumico em PBLICA
reagentes e produtos coexistem situaes do dia-a-dia, como o sangue, a
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento
CONSULTA
num estado de equilbrio qumico, PBLICA CONSULTA
formao de espeleotemas, a dissoluo de PBLICA
identificando fatores (presso, gs carbnico nos oceanos e as implicaes
CONSULTA PBLICA
conceitual
CONSULTA
temperatura, concentrao e
presena de catalisador) que
PBLICA CONSULTA
ambientais da perturbao desse equilbrio.
Reconhecimento do controle da presso
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
interferem no equilbrio qumico ,
prevendo perturbaes no estado
CONSULTA
e temperatura na produo industrial de
amnia, estudo do sistema CO2 e H2O em
PBLICA
246
CONSULTA PBLICA CONSULTA
de equilbrio (deslocamento).
Reconhecer a importncia do PBLICA CONSULTA
guas naturais (efeito da concentrao e
temperatura) e no sangue. PBLICA
controle desses fatores no sistema
CONSULTA PBLICA CONSULTA
produtivo e em sistemas naturais. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU2MOA003. Identificar PBLICA CONSULTA
Compreenso do comportamento cido-base
como processo relacional; estudo de reaes PBLICA
reaes cido-base e sua cido-base que ocorrem em sistemas naturais
CONSULTA PBLICA CONSULTA
importncia para a vida cotidiana, PBLICA
(chuva cida, sangue CONSULTA
etc.); obteno industrial PBLICA
os processos industriais e o meio de cidos (cido sulfrico, cido clordrico,
CONSULTA PBLICA ambienteCONSULTA PBLICA cido fosfrico etc.),CONSULTA
econmica.
e sua importncia PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA Reconhecimento daCONSULTA
estrutura de substncias PBLICA
E2 utilizadas como medicamentos e drogas,
CONSULTA PBLICA
Contextualizao CONSULTA PBLICA
CNQU2MOA004. Identificar a
composio e compreender a
CONSULTA
como cido acetilsaliclico, vitamina C, PBLICA
Histrica, Social e paracetamol, nicotina, cafena, lcool etlico
CONSULTA PBLICA
cultural CONSULTA PBLICA
produo de frmacos.
CONSULTA
etc. Busca de informaes sobre mtodos de
obteno de acido acetilsaliclico e vitamina C.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA Reconhecimento dos CONSULTA
principais componentes PBLICA
dos alimentos (protenas, carboidratos,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
gorduras, e sais) e buscar informaes
sobre as transformaes dos alimentos
PBLICA
CNQU2MOA005. Investigar a
CONSULTA PBLICA
E3 Processos
e prticas de
CONSULTA
composio qumica dos alimentos PBLICA CONSULTA
no organismo humano, e sobre o papel
das protenas, carboidratos, cidos graxos,
PBLICA
e a relao entre alimentao e
CONSULTA PBLICA
investigao
sade. CONSULTA PBLICA CONSULTA
vitaminas e sais minerais numa dieta
balanceada. Estudo das causas da obesidade PBLICA
e da desnutrio; aspectos qumicos do
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
colesterol e dos triglicrides; hbitos PBLICA
alimentares e metabolismo humano.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU2MOA006. Interpretar
textos de divulgao cientfica
PBLICA CONSULTA
Leitura e interpretao de textos de revistas
de divulgao cientfica (Cincia Hoje,
PBLICA
E4 Linguagens
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
relacionados s transformaes
qumicas
CONSULTA
Scientific American Brasil etc); produo de
textos escritos sobre temas qumicos.
PBLICA
CONSULTA PBLICA
COMPONENTE CURRICULAR CONSULTA
Qumica PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADES DE CONHECIMENTO 2 ANO
PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U3 Modelos atmicos e moleculares e suas relaes com evidncias empricas e
CONSULTA PBLICA
propriedades dos materiais CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
EIXO
PBLICA
ESTRUTURANTE CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM PBLICA
EXEMPLOS CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Evidncias da natureza eltrica da matria
(eletrificao por atrito, condutividade
PBLICA
CNQU2MOA007. Entender o
CONSULTA PBLICA modeloCONSULTA
atmico de Rutherford-
Bohr, destacando o contexto
PBLICA CONSULTA
eltrica etc); descoberta dos raios X e da
radioatividade; a experincia de Geiger- PBLICA
Mardsen e a existncia do ncleo atmico;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
histrico e as evidncias da
existncia do eltron, do ncleo
teste de chama como CONSULTA
exemplo dos nveis PBLICA
de energia; frequncia, energia e aplicaes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
atmico e dos nveis de energia.
CONSULTA
de ondas eletromagnticas (forno de micro
ondas, iluminao pblica, filtros solares etc.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CNQU2MOA008. Compreender
CONSULTA
Identificao da variao das propriedades PBLICA
peridicas submicroscpicas e suas relaes
CONSULTA PBLICA CONSULTA
as relaes entre o modelo
de Rutherford-Bohr e a tabela PBLICA CONSULTA
com modelo de Rutherford-Bohr; utilizao
do modelo de Rutherford-Bohr para explicar a
PBLICA
E1- Conhecimento peridica moderna.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conceitual
CONSULTA
periodicidade de algumas propriedades PBLICA
247
Compreenso das propriedades
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU2MOA009. Compreender PBLICA macroscpicas dos CONSULTA
materiais (maleabilidade PBLICA
os modelos de ligaes inicas, dos metais, rigidez dos cristais, temperaturas
CONSULTA PBLICA CONSULTA
metlicas e covalentes e suas
relaes com as propriedades
PBLICA
de fuso e ebulio,CONSULTA
solubilidade em gua
e solventes orgnicos etc.), suas aplicaes
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
macroscpicas dos materiais.
CONSULTA
prticas e suas relaes com os modelos de
ligao qumica.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU2MOA010. Compreender PBLICA CONSULTA
Compreenso das propriedades particulares
da gua e sua importncia para a vida; das
PBLICA
os modelos de interaes
CONSULTA PBLICA CONSULTA
intermoleculares e suas PBLICA CONSULTA
diferenas de temperaturas de fuso, ebulio
e solubilidade de substncias orgnicas,
PBLICA
relaes com as propriedades
CONSULTA PBLICA CONSULTA
macroscpicas dos materiais. PBLICA CONSULTA
relacionando com sua utilizao na vida
prtica. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU2MOA011. Compreender
a importncia da utilizao das
PBLICA CONSULTA PBLICA
E2 Visualizao molecular e construo de
CONSULTA PBLICA
Contextualizao CONSULTA
novas tecnologias na modelagem
molecular e suas implicaes na
PBLICA
modelos moleculares CONSULTA
como requisitos para PBLICA
histrica, social e a obteno de materiais com propriedades
CONSULTA PBLICA
cultural CONSULTA
para o mundo do trabalho PBLICA CONSULTA
criao de novos materiais (Prticas
voltadas
especficas; simuladores moleculares. PBLICA
e seu impacto na vida social).
CONSULTA PBLICA
E3 - Processos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
e prticas de
investigao / CONSULTA PBLICA
CNQU2MOA012. Investigar as
relaes entre as propriedades
CONSULTA
Identificao de propriedades teraputicas de PBLICA
folhas e razes, a partir do relato de pessoas
CONSULTA PBLICA
Prticas de
CONSULTA
de materiais naturais, os usos
orientados pelas tradies PBLICA CONSULTA
mais velhas, de curandeiros, pajs e raizeiros
e suas explicaes em termos de modelos
PBLICA
populares e a possibilidade de
CONSULTA PBLICA
investigao
nos contextos CONSULTA
sua produo sinttica, a partir de PBLICA CONSULTA
moleculares e a sntese de substncias com
as mesmas caractersticas.
PBLICA
cientfico e modelos de suas estruturas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
escolar PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU2MOA013. Representar as PBLICA CONSULTA
molculas por frmulas estruturais, Representao de molculas, por diferentes
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E4 Linguagens
CONSULTA PBLICA
eletrnicas e moleculares e
inferir as trs dimenses do
CONSULTA
modelos, de modo a ressaltar propriedades
particulares, como no caso do grafite,
PBLICA
edifcio molecular, a partir diamante e fulereno; de molculas que
CONSULTA PBLICA CONSULTA
das representaes em duas PBLICA
compem argilas etc.CONSULTA PBLICA
dimenses.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
COMPONENTE CURRICULAR Qumica
PBLICA
CONSULTA PBLICA
UNIDADES DE CONHECIMENTO CONSULTA
2 ANO PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U4 Energia nas transformaes qumicas: produzindo, armazenando e
transportando energia pelo planeta
PBLICA
CONSULTA
EIXO PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
ESTRUTURANTE
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA Reconhecimento deCONSULTA
transformaes que PBLICA
ocorrem com liberao ou absoro de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CNQU2MOA014. Identificar
energia, tais como aCONSULTA
queima da vela e
da condensao de vapor dgua como
PBLICA
CONSULTA
E1-
PBLICA CONSULTA
processos endotrmicos e
exotrmicos, reconhecendo-os nas PBLICA CONSULTA
exemplos de processos exotrmicos; a
decomposio do carbonato de clcio e a PBLICA
transformaes qumicas. fuso do gelo como exemplos de processos
CONSULTA PBLICA
Conhecimento
conceitual CONSULTA PBLICA
endotrmicos. CONSULTA
Reconhecimento da relao
entre quantidades de reagentes e a energia
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
envolvida na transformao qumica.
PBLICA
CNQU2MOA015. Conceituar
CONSULTA PBLICA calor deCONSULTA
reao, entendendo sua PBLICA CONSULTA
importncia prtica.
Determinao de calor de combusto e
comparao entre diferentes combustveis. PBLICA
248
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Estudo da histria do uso do fogo na PBLICA
conservao de alimentos (defumao), na
CNQU2MOA016. Compreender a
CONSULTA PBLICA CONSULTA
importncia histrico-tecnolgica PBLICA CONSULTA
iluminao, na produo das primeiras ligas
metlicas; compreenso da teoria do Flogisto
PBLICA
da dominao do fogo pelo ser
como uma explicao terica da combusto
CONSULTA PBLICA humano.
CONSULTA PBLICA CONSULTA
e explicaes posteriores at a compreenso PBLICA
atual.
CONSULTA
E2 PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Gases estufa e o efeito do aumento de sua PBLICA
Contextualizao concentrao sobre o clima da Terra; efeitos
CONSULTA PBLICA
histrica,
cultural
CONSULTA
social e CNQU2MOA017. Compreender os PBLICA CONSULTA
da queima de combustveis fsseis sobre o
aumento da concentrao de gs carbnico;
PBLICA
processos que contribuem para o
CONSULTA PBLICA aumento CONSULTA
do efeito estufa, relacion-PBLICA CONSULTA
los queima de combustveis
outros gases estufa (metano, oznio, xido
nitroso etc); consumo diferenciado de energia PBLICA
por diferentes pases e suas implicaes para
CONSULTA PBLICA CONSULTA
fsseis, ao consumo desigual de
energia de diferentes pases e ao PBLICA CONSULTA
o meio ambiente; medidas que podem ser
tomadas para minimizar a emisso de gases
PBLICA
aquecimento global.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
estufa; discusso dos motivos da aceitao ou
no de acordos internacionais (ex. Protocolo PBLICA
de Kyoto) por diferentes pases.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU2MOA018. Identificar o uso PBLICA CONSULTA
de fontes alternativas de energia
Comparao da eficincia energtica, PBLICA
do custo e dos impactos ambientais de
CONSULTA PBLICA CONSULTA
cientfica na gerao PBLICA CONSULTA
e compreender a importncia da
investigao
vrias fontes alternativas de energia (solar,
elica, das mars, hidroeltrica, o uso de
PBLICA
E3 - Processos de outras fontes de energia
CONSULTA PBLICA
e prticas de
investigao /
CONSULTA
(biocombustveis, combustveis a PBLICA CONSULTA
base de hidrognio, energia elica
biocombustveis, de energia nuclear etc.);
processos de obteno de etanol, biodiesel, PBLICA
hidrognio etc. e seus impactos ambientais.
CONSULTA PBLICA
Prticas de
investigao
etc.).
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Elaborao de um procedimento investigativo
CONSULTA PBLICA
nos contextos
cientfico e CONSULTA PBLICA
CNQU2MOA019. Investigar
CONSULTA
para determinar a energia envolvida na
queima de alimentos, como castanhas, nozes,
PBLICA
escolar experimentalmente calores amendoim, po torrado; e combustveis,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
de combusto de alimentos e PBLICA CONSULTA
como etanol, querosene. Comparao PBLICA
combustveis. entre os valores obtidos e sua relao com
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
alimentao e eficincia energtica dos
combustveis.
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
CNQU2MOA020. Compreender
e criar diagramas associados
PBLICA CONSULTA
10. Produo de grficos sobre a produo de PBLICA
CO2 x consumo de combustvel; criao de
CONSULTA
E4 PBLICA
Linguagens CONSULTA PBLICA
produo e ao consumo de
energia, variao de entalpia
CONSULTA
diagramas para representar o consumo e a PBLICA
produo de energia em diferentes partes do
CONSULTA PBLICA planeta.CONSULTA PBLICA CONSULTA
e distribuio de energia pelo
planeta. PBLICA
CONSULTA PBLICA
COMPONENTE CURRICULAR CONSULTA
Qumica PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
UNIDADES DE CONHECIMENTO 3 ANO
PBLICA
UNIDADE DE CONHECIMENTO U5 A Qumica de sistemas naturais: qualidade de vida ambiente
CONSULTA
EIXO PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
PBLICA
249
ESTRUTURANTE
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CNQU3MOA001. Identificar
CONSULTA
Identificao e compreenso de parmetros
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
parmetros de qualidade da gua
e analisar amostras de guas
CONSULTA
de qualidade de gua (oxignio dissolvido,
pH, turbidez, condutividade eltrica, ons de
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
provenientes de corpos dgua
urbanos e rurais (rios, lagoas, PBLICA CONSULTA
metais pesados etc.); coleta e anlise de gua
provenientes de corpos dgua. Identificao PBLICA
igaraps, oceano etc.). dos parmetros de potabilidade da gua.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
Identificao das camadas da atmosfera e
PBLICA
CONSULTA PBLICA
E1- Conhecimento
CONSULTA
CNQU3MOA002. Identificar os PBLICA CONSULTA
sua composio; histria da composio da
atmosfera (de redutora a oxidante); o ciclo de PBLICA
ciclos de carbono, nitrognio e carbono e o papel dos oceanos na regulao
CONSULTA PBLICA
conceitual
enxofreCONSULTA
e sua importncia para a PBLICA
das concentraes de CONSULTA
gs carbnico; o ciclo PBLICA
qumica da atmosfera. de nitrognio e a produo e fixao de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
nutrientes para o solo;
produo de poluentes.
o ciclo de enxofre e a PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CNQU3MOA003. Identificar
CONSULTA
Identificao e compreenso de parmetros PBLICA
de qualidade do ar (material particulado,
CONSULTA PBLICA avaliar CONSULTA
a poluio do ar atmosfricoPBLICA CONSULTA
parmetros de qualidade do ar e
xidos de enxofre e de nitrognio, monxido
de carbono etc.) e presena desses poluentes
PBLICA
em reas industriais e urbanas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
na atmosfera de regies urbanas e industriais. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
COMPONENTE CURRICULAR Qumica
CONSULTA
EIXO PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ESTRUTURANTE
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM EXEMPLOS
CONSULTA PBLICA
Na Educao Bsica,CONSULTA
as Cincias Humanas PBLICA
possibilitamsCONSULTA
pessoas a reflexoPBLICA
CONSULTA
sobrePBLICA CONSULTA
sua prpria experincia, PBLICA
sobre a valorizao CONSULTA
dos direitos humanos, sobre aPBLICA
254
autonomia individual e sobre a responsabilidade coletiva com o meio ambiente e
CONSULTA
com o PBLICA
cuidado do mundo CONSULTA
a ser herdado porPBLICA
futuras geraes.CONSULTA
A rea de CinciasPBLICA
CONSULTA PBLICA
Humanas, na educaoCONSULTA PBLICA
escolar, constituda CONSULTA
pelos seguintes componentesPBLICA
curriculares obrigatrios: Histria e Geografia, desde o Ensino Fundamental at o
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Ensino Mdio, e Sociologia e Filosofia, exclusivamenteno Ensino Mdio. O Ensino
CONSULTA PBLICA
Religioso, CONSULTA
dada sua proximidade PBLICA
de estudos com a rea deCONSULTA
Cincias Humanas,PBLICA
a elaintegrado na Base Nacional Comum Curricular (BNC), realando seu
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
carter histrico e filosfico. A oferta do Ensino Religioso obrigatria no Ensino
CONSULTA PBLICA
Fundamental, emboraCONSULTA
a sua matrcula seja PBLICA
facultativa. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O ensino das Cincias Humanas acontece ao longo de toda a Educao Bsica,
CONSULTA
desde PBLICA CONSULTA
a Educao Infantil, em exploraes PBLICA
afetivas, ldicas eCONSULTA
sociocognitivas quePBLICA
potencializam sentidos, vivncias e experincias como saberes sobre a pessoa, o
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
mundo social e a natureza.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Ao longo do Ensino Fundamental, prticas de leitura, de dilogos e de diferentes
CONSULTA
tipos PBLICA
de registros, nos CONSULTA PBLICA
componentes curriculares CONSULTA
Geografia, Histria e EnsinoPBLICA
CONSULTA PBLICA
Religioso, CONSULTA
em aes integradas PBLICA
com os demais componentesCONSULTA
e reas, contribuemPBLICA
com processos diversos de letramento, de desenvolvimento das linguagens e de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
raciocnios matemticos, sistematizando percepes de espaos em diferentes
CONSULTA
temposPBLICA
histricos e CONSULTA
escalas geogrficas,PBLICA
ampliando o CONSULTA
entendimento sobrePBLICA
CONSULTA 3PBLICA
. ProblematizarCONSULTA
o papel e a funo PBLICA
de instituies CONSULTA
sociais, culturais,PBLICA
polticas, econmicas e religiosas, questionando os enfrentamentos entre
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
grupos e sociedades, bem como as prticas de atores sociais em relao
CONSULTA PBLICA
ao exerccio de CONSULTA PBLICAdeCONSULTA
cidadania, nos desdobramentos poder e na relaoPBLICA
dinmica entre natureza e sociedade, em diferentes temporalidades e
CONSULTA PBLICA
espacialidades.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA 4PBLICA
. Compreender e aplicar pressupostos terico-metodolgicos que
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
fundamentam saberes, conhecimentos e experincias que integrem e
CONSULTA PBLICA CONSULTA
reflitam o percurso PBLICA
da Educao Bsica, observando CONSULTA
os preceitos legaisPBLICA
CONSULTA PBLICA
Analisar CONSULTA
o espao geogrfico, PBLICA
categoria central CONSULTA
da cincia geogrfica, proporcionaPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
a compreenso de como diferentes grupos de pessoas relacionam-se entre si e com
o meio, constituindo espacialidades, ao mesmo tempo em que so constitudas por
CONSULTA
elas. PBLICA
Fazer a Geografia CONSULTA
acontecer como saber PBLICA
importante paraCONSULTA
os/as estudantes,PBLICA
CONSULTA PBLICA
na escola contempornea,CONSULTAimplicatorn-la PBLICA CONSULTA
presente no cotidiano de crianas, dePBLICA
261
jovens e de adultos, provocando questionamentos, observaes e anlises como
CONSULTA
novasPBLICA
aprendizagens,CONSULTA PBLICA
intervenes e proposies CONSULTA
para situaes de suas vidas. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O diversificado conjunto de conhecimentos que atravessa a Geografia escolar
CONSULTA PBLICA
permite articul-los aCONSULTA
outros componentes PBLICA
curriculares. CONSULTA
Matemtica, emPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
raciocnios de extenso, de proporo,de clculos em escalas,de quantificaes
em taxas populacionais; de medies em altitudes, alturas e profundidades, por
CONSULTA PBLICA
exemplo. s Cincias CONSULTA PBLICA processos
da Natureza, na compreensosobre CONSULTA climticos,PBLICA
CONSULTA PBLICA
geomorfolgicos, CONSULTA
geolgicos, astronmicosPBLICA CONSULTA
e na anlise ambiental, entre outrasPBLICA
aprendizagens. s Linguagens, na explorao de registros verbais, imagticos,
CONSULTA PBLICA
corporais CONSULTA
e outros, articula a criao de PBLICA
geografias em obras CONSULTA
culturais, tantoPBLICA
CONSULTA PBLICA
comunicativas CONSULTA
como expressivas PBLICA
inaugurantes CONSULTA
de novas espacialidades e novasPBLICA
subjetividades. Nas Cincias Humanas, se estreitam as relaes entre questes
CONSULTA PBLICA
conceituais da Geografia CONSULTA
e outros componentesPBLICA CONSULTA
curriculares a partir de problemticasPBLICA
CONSULTA
atuaisPBLICA
como violncia,CONSULTA
diversidades sociais,PBLICA CONSULTA
trnsito, sustentabilidade, tecnologia,PBLICA
misria, excluso, trabalho, lazer, entre outras questes que necessitam de aportes
CONSULTA PBLICA
sociolgicos, CONSULTA
filosficos, PBLICA
histricos e geogrficos, para no CONSULTA
se tornarem ensaiosPBLICA
CONSULTA PBLICA
fragmentados CONSULTA
na leitura do contexto em que PBLICA
se inserem e que CONSULTA
acontecem. PBLICA
CONSULTA PBLICA
Na escola, lugar ondeCONSULTA
o/a estudantesePBLICA
reinventa em CONSULTA
sua particularidade,PBLICA
CONSULTA PBLICA
experimenta, CONSULTA
cria e produz PBLICA
saberes na coletividade, CONSULTA
destaca-se a construo dePBLICA
referenciais geogrficos que lhe permitem localizar-se e orientar-se no mundo,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
tendo como horizonte um futuro, sempre em construo, do qual protagonista.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Localizar-se implica saber ler e compreender o meio no qual se insere, em variadas
CONSULTA PBLICA
escalas, e orientar-seCONSULTA PBLICA
implicaarticular suas CONSULTA
leituras e suas compreenses, comoPBLICA
CONSULTA PBLICA
ser ativo CONSULTA
frente s possibilidades PBLICA
que constri e das quais seCONSULTA
apropria. PBLICA
CONSULTA PBLICA
As perguntas curiosasCONSULTA PBLICA
dos/as estudantessobre o que sabem,CONSULTA
o que no sabem ePBLICA
sobre o que querem saber possibilitam a relao entre conhecimentos formalizados
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e sua vida cotidiana, potencializando aes prazerosas de aprendizagem. Essas
CONSULTA PBLICA
perguntas, CONSULTA
no incio da escolarizao, soPBLICA
especialmenteCONSULTA
importantes para aPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
alfabetizao e para o letramento geogrficos, que estabelecem a progresso
escolar em processos educativos especficos e interdisciplinares. No Ensino
CONSULTA PBLICA
Fundamental, CONSULTA
a percepo PBLICA
de espacialidades CONSULTA
vividas e da alteridade, comoPBLICA
CONSULTA PBLICA
elemento formador deCONSULTA PBLICA CONSULTA
processos espaciais,consubstancia-se- como conhecimentoPBLICA
bsico da Geografia, desdobrando-se em construes conceituais, constitudas
CONSULTA PBLICA
em diferentes CONSULTA
linguagens PBLICA
e aplicaes de saberes CONSULTA
no decorrer dos anos escolaresPBLICA
CONSULTA
nessaPBLICA
etapa. No Ensino CONSULTA
Mdio, a pesquisaPBLICA CONSULTA
geogrfica associada concepoPBLICA
de sujeito ativo no espao geogrfico, fortalecendo a continuidade de estudos, a
CONSULTA PBLICA
preparao CONSULTA
para o trabalho PBLICA
e a formao como protagonistaCONSULTA
na vida. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA 262
Na construo dos objetivos de aprendizagem da Geografia, consideraram-se,
CONSULTA PBLICAos CONSULTA
simultaneamente, PBLICA
direitos de aprendizagem CONSULTA
que fundamentam a BNC, asPBLICA
CONSULTA PBLICA
dimenses formativas,CONSULTA PBLICA
apresentadas a seguir, CONSULTA
alm de recortes espaciais dePBLICA
referncia.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Na Educao Bsica, quatro dimenses formativas dos saberes geogrficos so
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
requeridas:
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA 1PBLICA
. O sujeito e CONSULTA
o mundo:a localizao PBLICA
dos sujeitosCONSULTA
de aprendizagem,PBLICA
dos grupos sociais aos quais pertence e dos seus lugares de vivncia,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
no conjunto de relaes mais amplas (sociais, ambientais, polticas,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
econmicas), cria PBLICA aCONSULTA
referenciais de espacialidades, partir do cotidiano.PBLICA
Trata-se de uma abordagem relevante porque permite que cada sujeito
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
se reconhea como parte do lugar, ao mesmo tempo em que perceba
CONSULTA PBLICA
o lugar como CONSULTA PBLICA
parte de si, compreendendo CONSULTA
que a espacialidade afeta aPBLICA
subjetividade e que sua identidade se constri na alteridade, tambm
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
espacial. Permite, ainda, o entendimento de que seu lugar de vivncias
CONSULTA PBLICA
composto por CONSULTA
elementos de outros PBLICA
lugares, seja nasCONSULTA
prticas sociais nelePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
reterritorializadas (como, por exemplo, modos de fazer/viver de migrantes
e ancestrais), seja em objetos e ideias que nele circulam (pelo comrcio
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e pelas redes de comunicao), gerando critrios para reconhecer
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
limitaes e possibilidades para o lugar.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
2 CONSULTA
. O lugar e o mundo:o entendimento PBLICA CONSULTA
de que cada lugar se constitui porPBLICA
trajetrias mltiplas, como resultado provisrio de processos dinmicos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
em diferentes escalas geogrficas, implica considerar a distribuio dos
CONSULTA PBLICA CONSULTA
elementos geogrficos, das dinmicasPBLICA CONSULTA
gerais da natureza e de processosPBLICA
sociais, econmicos, tcnicos, polticos, histricos pelo mundo, com maior
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ou menor grau de conexo entre si, para explicar configuraes dos
CONSULTA PBLICA CONSULTA
lugares. Essa compreenso PBLICA
problematiza CONSULTA
como determinados setores daPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
sociedade contempornea, com poder sobre novas tecnologias, excluem,
ampliam e intensificam a produo de conhecimentos, controlando
CONSULTA PBLICA CONSULTA
fluxos e monitorando informaes em PBLICA
conexes entre CONSULTA
indivduos, grupos,PBLICA
CONSULTA PBLICA
corporaes eCONSULTA
instituies. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
3 . As linguagens e o mundo: a apropriao de conceitos da Geografia e o
CONSULTA PBLICA CONSULTA
uso de mltiplas PBLICA
linguagens para express-los CONSULTA
aproxima fazeres escolaresPBLICA
e modos de ver, pensar, ler e escrever geografias. A apropriao, pelos/
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
as estudantes, dos conceitos de lugar, paisagem, regio, territrio e 263
CONSULTA PBLICA CONSULTA
escalas geogrficas, para pensar e PBLICA CONSULTA
explicar fatos, fenmenos e processosPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
geogrficos, requer a compreenso desses conceitos comohistoricamente
construdos e no comofatos em si mesmos. A utilizao de mltiplas
CONSULTA PBLICA CONSULTA
linguagens favorece o dilogo com PBLICA CONSULTA
o universo conceitual, na medidaPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
em que se conheam PBLICA
princpios tcnicos, CONSULTA
tecnolgicos e estticos dasPBLICA
linguagens, aplicando-os na criao de obras para desenvolver processos
CONSULTA PBLICA CONSULTA
de investigao, de expresso e dePBLICA
comunicao de CONSULTA
temas geogrficos.PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
Dentre as linguagens PBLICA
mais utilizadas CONSULTA
para compreender, fazer, registrarPBLICA
e expressar geografias, esto a cartogrfica, a de modelos, a grfica, a
CONSULTA PBLICA
audiovisual, a CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
pictrica e a fotogrfica.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
4 . As responsabilidades e o mundo:como dimenso importante do
conhecimento geogrfico na escola, explora-se o protagonismo, a
CONSULTA PBLICA CONSULTA
responsabilidade PBLICA CONSULTA
e a participao do/aestudanteem processos espaciaisPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
dinmicos, a partir de aes ticas PBLICA CONSULTA
e polticas. A problematizao e aPBLICA
avaliao de questes populacionais, conflitos, tenses, por exemplo,
CONSULTA PBLICA CONSULTA
implica o reconhecimento PBLICA
da legitimidade CONSULTA
e do direito aos diversosmodosPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA
de vida dos diferentes grupos sociais.PBLICA CONSULTA
Prticas de inveno e de cuidadosPBLICA
com o mundo se fortalecem em anlises da explorao de tecnologias, de
CONSULTA PBLICA CONSULTA
energia, do ambiente, do trabalho PBLICA CONSULTA
humano, fundamentando a avaliaoPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e a adoo de atitudes de consumo responsvel, de promoo de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
sustentabilidade e de solidariedade planetria.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
No Ensino Fundamental, os/as estudantesexperimentam o espao a partir de seus
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
lugares de vivncia, seja direta ou virtualmente, avanando para recortes que
CONSULTA PBLICA
permitam CONSULTA
ampliar complexidades. PBLICA
Esses recortes, que podemCONSULTA
ser explorados aPBLICA
partir do contexto de diferentes lugares,podem ser bairros ou conjuntos de bairros,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
comunidades rurais, aldeias, quilombos.Podem ou no coincidir com unidades
CONSULTA PBLICA CONSULTA
poltico-administrativas, PBLICA
uma vez que considerada CONSULTA
a espacialidade dos gruposPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que compem o tecido social local e que reverberam no contedo escolar.
Embora se adote sempre um recorte espacial especfico como referncia para
CONSULTA PBLICA
abordagem CONSULTA
de um determinado PBLICA
conhecimento, a relao com CONSULTA
o espao mundial ePBLICA
CONSULTA
com o PBLICA CONSULTA
lugar onde se vive PBLICA
constante, estabelecendo CONSULTA
conexes entre dimensesPBLICA
prximas e distantes.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Do mesmo modo, pode-se avanar para recortes mais complexos, desde que
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
coerentes com as questes vividas pelos/as estudantesem seu cotidiano e que no
CONSULTA PBLICA
necessariamente CONSULTA
coincidem com uma unidadePBLICA CONSULTA
poltico-administrativa, podendo,PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
inclusive, ser interestaduais e internacionais, como, por exemplo, o Recncavo
264
da Bahia, a Baixada Fluminense, o Mdio Araguaia, a Amaznia, as Regies
CONSULTA PBLICA
Metropolitanas, CONSULTA
o Serto, PBLICA
o Vale do Jequitinhonha, CONSULTA
o Pantanal ou as reas dePBLICA
CONSULTA PBLICA
Fronteiras. CONSULTA
Recortes nacionais PBLICA
ou continentais, assim como oCONSULTA
mundo, so escalasPBLICA
de abordagens, em articulao com temticas especficas e com os lugares de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
vivncia.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
No Ensino Mdio, os estudos se organizam a partir da ideia de movimento, sejam
CONSULTA PBLICA
aqueles CONSULTA
caractersticos PBLICA
dos processos naturais CONSULTA
(como circulao atmosfrica,PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
tectonismo, ciclo hidrolgico), sejam humanos, como trajetrias histricas,
deslocamentos humanos, mobilidade urbana, movimentos sociais ou outros,
CONSULTA PBLICA
considerando CONSULTA
os desdobramentos a elesPBLICA
relacionados.CONSULTA
Do mesmo modo,PBLICA
CONSULTA PBLICA
organizam-se CONSULTA
a partir de PBLICA
conexes, no-conexes, CONSULTA
arranjos e redes de diferentesPBLICA
naturezas, que criam territrios e territorialidades contemporneas.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A construo pelos/as estudantesde sentidos e de compreenso dos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
acontecimentos no mundo requer o entendimento dasaes particulares e
CONSULTA PBLICA
coletivas, humanas e noCONSULTA
humanas, materiaisPBLICA
e virtuais que CONSULTA
as produzem. NessePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
processo, aGeografia escolar assumeimportante papel.
CHGE1FOA001.Reconhecer-se como sujeito e como parte integrante dos lugares de vivncias e dos diversos grupos sociais aos quais
O SUJEITO E O pertence;
MUNDO CHGE1FOA002.Identificar elementos geogrficos para compreenso e significao de suas funes em lugares de vivncias;
CHGE1FOA003.Entender como as relaes entre pessoas, grupos sociais e o ambiente constituem os lugares de vivncias.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHGE1FOA004.Identificar marcas culturais e histricas de outros lugares e tempos, nas prticas cotidianas dos grupos sociais aos quais
O LUGAR E O MUNDO
pertence.
CHGE1FOA009.Desenvolver atitudes cuidadosas e solidrias com as outras pessoas e com os lugares de vivncias;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHGE1FOA010.Descrever caractersticas ambientais locais e reconhecer sua importncia para a vida nas suas diferentes dimenses ticas e
RESPONSABILIDADES estticas;
E O MUNDO CHGE1FOA011.Identificar, em lugares de vivncias, a diversidade de culturas indgenas, afrodescendentes e de migrantes, entre outras.
CHGE1FOA012.Localizar, nos lugares de vivncias, situaes de bem-viver e de risco, desenvolvendo atitudes cuidadosas consigo e com o
outro.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
265
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS GEOGRAFIA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS INICIAIS - 2 ANO
CHGE2FOA017.Elaborar e explorar diferentes produtos grficos e cartogrficos para posicionamentos e deslocamentos nos lugares;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
CHGE2FOA018.Expressar ideias e conhecimentos sobre lugares e paisagens, utilizando mltiplas linguagens;
LINGUAGENS E O
MUNDO CHGE2FOA019.Construir e aplicar noes de espacialidade a partir de leituras, mltiplas linguagens,ludicamente;
CHGE2FOA020.Pesquisar a ao de elementos geogrficos na configurao e na diferenciao das paisagens naturais, culturais, urbanas e
rurais.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHGE2FOA021.Respeitar e promover regras de convvio social e ambiental, exercitando cuidados com o outro, com os espaos coletivos e os
patrimnios culturais;
RESPONSABILIDADES CHGE2FOA022.Compreender questes ambientais, identificando aes humanas para preservao e conservao da natureza;
E O MUNDO
CHGE2FOA023.Identificar, no campo e na cidade, contribuies de populaes indgenas, africanas e de migrantes, na produo cultural;
CHGE2FOA024.Entender o processo de produo e de consumo, desenvolvendo atitudes cuidadosas com o ambiente e com a prpria sade.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
266
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS GEOGRAFIA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS INICIAIS - 3 ANO
CHGE3FOA030.Elaborar e explorar diferentes referenciais e saberes para orientao, posicionamentos e deslocamentos nos lugares de
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
vivncias;
LINGUAGENS E O CHGE3FOA031.Compreender, por meio de observaes e de anlises, a paisagem como expresso das prticas humanas nas relaes com as
MUNDO dinmicas da natureza;
CHGE3FOA032.Explorar informaes sobre diversidades territoriais e sociais em imagens, grficos, tabelas, mapas e textos orais e escritos;
CHGE3FOA033.Pesquisar elementos geogrficos de outros lugares e temporalidades que se relacionam com seus lugares e territrios.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHGE3FOA034.Reconhecer e valorizar diversidades, acolhendo diferenas e semelhanas entre pessoas e grupos socioculturais, nos seus
lugares de vivncias;
CHGE3FOA035.Perceber e discutir problemas sociais, ambientais, culturais e polticos dos lugares de vivncia, desenvolvendo noes de
RESPONSABILIDADES corresponsabilidade em relao a eles;
E O MUNDO CHGE3FOA036.Localizar e conhecer comunidades indgenas, africanas e de diferentes origens de migrantes para compreendersuas
caractersticas socioculturais, seus modos de vida e sua territorialidade;
CHGE3FOA037.Utilizar redes de comunicao e informao na mobilizao de pessoas de seu grupo prximo em aes voltadas ao tema da
sustentabilidade socioambiental.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
267
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS GEOGRAFIA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS INICIAIS - 4 ANO
CHGE4FOA043.Ler e interpretar expresses corporais, textos, grficos e mapas para dimensionar e localizar fatos, fenmenos e processos
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
;geogrficos.
CHGE4FOA044.Observar, coletar e sistematizar informaes em grficos, mapas, tabelas e textos que possibilitem compreender fenmenos
LINGUAGENS E O naturais e sociais;
MUNDO
CHGE4FOA045.Pesquisar elementos geogrficos de outros lugares e temporalidades que se relacionam com seu municpio, sua regio e com
a unidade da federao;
CHGE4FOA046.Compreender as relaes entre escalas geogrficas, aplicando-as s leituras espaciais.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHGE4FOA047.Identificar e compreender afinidades, conflitos e tenses entre pessoas e grupos como dinmicas sociais que contribuem para
definio e disputa de territrios;
RESPONSABILIDADES
CHGE4FOA048.Identificar instncias do poder pblico e canais de participao social relativas a questes socioambientais e tnico-culturais;
E O MUNDO
CHGE4FOA049.Expressar, em diversas linguagens, modos de vida de migrantes, indgenas e afrodescendentes eas suas contribuies na
sociedade de seu estado ede sua regio.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
268
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS GEOGRAFIA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS INICIAIS - 5 ANO
CHGE5FOA055.Pesquisar elementos geogrficos de outros lugares e temporalidades que se relacionam com sua regio e seu pas;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
CHGE5FOA056.Pesquisar e comparar intervenes humanas com fenmenos e processos naturais e sociais;
LINGUAGENS E O CHGE5FOA057.Utilizar mltiplas fontes de pesquisa para a produo de conhecimentos sobre fenmenos sociais e naturais;
MUNDO CHGE5FOA058.Produzir e utilizar diversos tipos de mapas para coletar, descrever e interpretar informaes sobre as dinmicas sociais e sobre
anatureza;
CHGE5FOA059.Identificar e mapear distines e hierarquias entre territrios, regies e unidades poltico-administrativas.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHGE5FOA060.Pesquisar e propor mudanas de hbitos e atitudes, visando a cuidados com a sade, com as relaes sociais e
comasustentabilidade socioambiental;
RESPONSABILIDADES
CHGE5FOA061.Entender processos sociais, econmicos e ambientais, em escalas temporais e espaciais, que caracterizam ritmos e modos de
E O MUNDO
vida de grupos tnico-culturais;
CHGE5FOA062.Reconhecer nas regies brasileiras a presena das matrizes indgenas, africanas e de outras origens.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
269
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS GEOGRAFIA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS FINAIS - 6 ANO
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
CHGE6FOA063.Conhecer a diversidade territorial brasileira a partir dos povos formadores (ndios, negros e europeus) e reconhec-los nos
seus grupos de vivncias;
O SUJEITO E O
CHGE6FOA064.Caracterizar a diversidade territorial brasileira, relacionando-a ao seu lugar de vivncia;
MUNDO
CHGE6FOA065.Identificar processos naturais, histricos, socioeconmicos, socioambientais e socioculturais que caracterizam as paisagens,
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
em seus ritmos de transformao.
CHGE6FOA066.Pesquisar processos, dinmicas, ritmos e ciclos da natureza, relacionando-os s unidades naturais (domnios morfoclimticos,
biomas etc) e a paisagens do territrio brasileiro;
CHGE6FOA067.Compreender a ao das tecnologias na intensificao de conexes entre lugares, por meio de fluxos de informaes,
O LUGAR E O MUNDO
pessoas, mercadorias, ideias e valores;
CHGE6FOA068.Entender as relaes entre sociedade e natureza, a partir da anlise das transformaes das paisagens naturais pelas
atividades sociais, culturais, econmicas e polticas, no processo de produo e apropriao do espao geogrfico.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
CHGE6FOA069.Coletar informaes de fontes variadas sobre o Brasil, organiz-las, analis-las e apresent-las por meio de mltiplas
linguagens;
LINGUAGENS E O
CHGE6FOA070.Ler e interpretar mapas e outros recursos para analisar fenmenos, fatos e processos geogrficos;
MUNDO
CHGE6FOA071.Compreender como avanos cientficos e tecnolgicos promovem modificaes nos modos de ver, de explicar e de apresentar
fenmenos, fatos e processos geogrficos.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHGE6FOA072.Compreender o saber geogrfico como construo histrica, elaborado e acumulado culturalmente pela humanidade;
RESPONSABILIDADES CHGE6FOA073.Reconhecer elementos das matrizes indgenas e africanas, sua importncia na formao da sociedade brasileira e seus direitos
E O MUNDO territoriais;
CHGE6FOA074.Identificar problemas ambientais e seus impactos, apontando possibilidades de interveno.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
270
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS GEOGRAFIA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS FINAIS - 7 ANO
CHGE7FOA077.Identificar e caracterizar reas de ocorrncia e de distribuio de unidades naturais, relacionando-as com seus aproveitamentos
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
econmicos, sociais e culturais;
CHGE7FOA078.Relacionar as principais redes de circulao de pessoas e de informaes aos movimentos migratrios e as implicaes nos
avanos tcnico-cientfico-informacionais;
O LUGAR E O MUNDO CHGE7FOA079.Analisar fluxos econmicos, populacionais e culturais pelo territrio brasileiro, bem como polticas nacionais e internacionais
que os produziram e produzem;
CHGE7FOA080.Reconhecer e contextualizar os processos de ocupao, povoamento e urbanizao das regies brasileiras;
CHGE7FOA081.Caracterizar reas rurais e urbanas brasileiras, analisando o uso e a ocupao da terra, a questo fundiria, seus conflitos e
aes dos movimentos sociais.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
CHGE7FOA082.Coletar informaes de fontes variadas, organiz-las, analis-las e apresent-las por meio de mltiplas linguagens, para o
estudo do Brasil e de suas regies;
CHGE7FOA083.Descrever e mapear a atual diviso territorial do Brasil e outras possibilidades de regionalizao, considerando critrios e
LINGUAGENS E O finalidades utilizados para isso;
MUNDO CHGE7FOA084.Utilizar tecnologias da informao e comunicao para se localizar, realizar pesquisas e apreender/analisar fatos, fenmenos e
processos geogrficos;
CHGE7FOA085.Coletar e sistematizar informaes a partir de plantas, mapas, croquis, maquetes, tabelas, grficos, para apresentao,
avaliao, anlise e comparao de fenmenos, fatos e processos geogrficos.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHGE7FOA086.Analisar aspectos da gesto e do direito utilizao do patrimnio cultural, histrico, natural e biodiversidade brasileira;
RESPONSABILIDADES
E O MUNDO CHGE7FOA087.Pesquisar a origem de problemas sociais, ambientais, culturais e polticos que afetam o territrio brasileiro, desenvolvendo
senso crtico e posicionamento em relao a eles.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
271
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS GEOGRAFIA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS FINAIS - 8 ANO
CHGE8FOA091.Relacionar dinmicas entre natureza e sociedade que caracterizam as paisagens americanas e africanas em seus ritmos e
processos de transformao;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHGE8FOA092.Compreender e explicar processos de deslocamentos dos grupos humanos pelo mundo e as condies socioambientais
envolvidas na ocupao territorial;
O LUGAR E O MUNDO
CHGE8FOA093.Correlacionar a localizao da(s) frica(s) e das Amrica(s) s condies de apropriao de seus territrios por povos de outros
lugares,em diferentes contextos histricos, e as marcas desse processo nas paisagens, na produo do espao e nos modos de vida locais;
CHGE8FOA094.Conhecer a formao histrica, cultural e econmica da(s) Amrica(s) e das frica(s) em relao aos processos histricos
mundiais.
CHGE8FOA095.Coletar informaes de fontes variadas, organiz-las, analis-las e apresent-las por meio de mltiplas linguagens, para o
estudo da(s) Amrica(s) e das frica(s);
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LINGUAGENS E O CHGE8FOA096.Usar tecnologias da informao e da comunicao, para realizar pesquisas e apreender/analisar fatos, fenmenos e processos
MUNDO geogrficos;
CHGE8FOA097.Sistematizar e registrar informaes, a partir de mapas, plantas, croquis, maquetes, tabelas, grficos para apresentao,
avaliao, anlise, comparao e observaes de fenmenos, fatos e processos geogrficos.
CHGE8FOA098.Reconhecer a legitimidade e o direito de existncia dos diversos modos de vida dos indivduos e dos grupos sociais;
CHGE8FOA099.Analisar a importncia das matrizes indgenas da(s) Amrica(s) e das frica(s) e suas contribuies na formao socioespacialdo
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
RESPONSABILIDADES continente americano;
E O MUNDO CHGE8FOA100.Mapear e analisar tenses e conflitos existentes nos territrios americanos e africanos.
CHGE8FOA101.Compreender o alcance mundial da explorao de recursos naturais locais, em relao acumulao de riqueza e aos impactos
socioambientais.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
272
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS GEOGRAFIA ENSINO FUNDAMENTAL ANOS FINAIS - 9 ANO
CHGE9FOA106.Compreender, a partir de diferentes leituras de mundo, fatos, processos, fenmenos geogrficos, suas redes e conexes com
mltiplas escalas;
O LUGAR E O MUNDO CHGE9FOA107.Pesquisar em processos histricos mundiais a formao socioespacial da Europa, sia, Oceania e Antrtida;
CHGE9FOA108.Entender a origem e as implicaes dos conflitos tnicos, econmicos, polticos e culturais na configurao de fronteiras na
contemporaneidade.
CHGE9FOA109.Conhecer e usar princpios e elementos das mltiplas linguagens para pesquisar,apreender e analisar fatos, fenmenos e
processos geogrficos dos continentes;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LINGUAGENS E O CHGE9FOA110.Analisar o papel das tecnologias da comunicao e das redes informacionais na contemporaneidade e suas implicaes nos
MUNDO modos de vida, de produo, de trabalho e de consumo;
CHGE9FOA111.Observar, coletar informaes de fontes variadas, organiz-las, analis-las e apresent-las por meio de mltiplas linguagens para
o estudo dos continentes.
CHGE9FOA112.Analisar a origem de problemas sociais, ambientais, culturais e polticos que afetam Europa, sia, Oceania e Antrtida,
manifestando posicionamento crtico em relao a eles;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
RESPONSABILIDADES
CHGE9FOA113.Identificar e conhecer as instncias supranacionais que formulam polticas econmicas, ambientais, sociais e suas implicaes
E O MUNDO
no lugar e na vida das pessoas para a participao social individual e coletiva;
CHGE9FOA114.Analisar as lutas de grupos sociais por territrios autnomos no contexto atual da Europa, da sia e da Oceania.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
273
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS GEOGRAFIA -ENSINO MDIO 1 ANO
CHGE1MOA120.Explorar mltiplas linguagens e tecnologias como instrumentos para pesquisar, analisar e expressar os fixos e fluxos na
produo dos territrios;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
LINGUAGENS E O CHGE1MOA121.Reconhecer mapas como produes socioculturais, identificando tcnicas, tecnologias e saberes envolvidos na criao de
MUNDO imagens dos territrios dos grupos sociais;
CHGE1MOA122.Analisar criticamente notcias veiculadas pelos meios de comunicao, comparando fontes, verses e intenes sobre fatos,
fenmenos e processos geogrficos.
CHGE1MOA123.Compreender como as redes virtuais e fsicas promovem conexes e interaes entre pessoas, grupos sociais e lugares,
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
inserindo-se com criticidade, responsabilidade e autonomia nessas redes;
CHGE1MOA124.Interpretar criticamente a utilizao e a explorao dos recursos naturais, a matriz energtica e o modelo de produo
RESPONSABILIDADES econmica vigente em relao aos ambientes naturais, aos fluxos socioeconmicos e s condies de vida e trabalho das populaes;
E O MUNDO
CHGE1MOA125.Discutir emprego e ocupao, estabelecendo relaes entre renda, educao, sade e condies precrias do trabalho;
CHGE1MOA126.Problematizar articulaes entre lugares em diferentes escalas produzidas por fluxos populacionais, financeiros, de
mercadorias,de ideias, de informaes, de valores, entre outros.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
274
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS GEOGRAFIA -ENSINO MDIO 2 ANO
CHGE2MOA134.Reconhecer, utilizar e articular as mltiplas linguagens e tecnologias, visando ampliao de referenciais para pesquisar e
analisar a dimenso espacial dos fatos, fenmenos e processos geogrficos;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
AS LINGUAGENS E O CHGE2MOA135.Interpretar informaes e utilizar diferentes formas de apresentao de dados (tabelas, grficos, cartogramas) como
MUNDO instrumentos de anlise de fatos, fenmenos e processos em sua espacialidade;
CHGE2MOA136.Analisar criticamente notcias veiculadas pelos meios de comunicao, comparando fontes, verses e intenes sobre fatos,
fenmenos e processos geogrficos.
CHGE2MOA137.Compreender as redes de intercmbio de conhecimento, de cultura e de trabalho entre lugares como possibilidades para
formao escolar, profissional e humana;
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHGE2MOA138.Avaliar como polticas pblicas e aes do setor privado influenciam movimentos populacionais e gerao de emprego e
AS renda, ampliando ou reduzindo assimetrias regionais;
RESPONSABILIDADES
E O MUNDO CHGE2MOA139.Pesquisar, no Brasil, fluxos populacionais decorrentes ou promotores de conflitos e tenses sociais que definem novas
territorialidades;
CHGE2MOA140.Analisar mecanismos de participao coletiva nos processos de deciso que contribuam para diminuio das desigualdades
sociais, respeitando valores humanos e diversidade sociocultural.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
275
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS GEOGRAFIA -ENSINO MDIO 3 ANO
CHGE3MOA151.Participar de aes coletivas capazes de promover melhores condies de vida para grupos sociais com base nas
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
potencialidades locais;
RESPONSABILIDADES CHGE3MOA152.Refletir sobre relaes entre processos de globalizao, padronizao de valores, ampliao e homogeneizao do consumo,
E O MUNDO adotando posicionamentos responsveis frente a essas questes;
CHGE3MOA153.Debater fatos, situaes e processos que evidenciam relaes entre o consumo e utilizao dos recursos naturais, em
diferentes escalas, desenvolvendo uma tica da sustentabilidade local e planetria.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
276
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA COMPONENTE CONSULTACURRICULAR PBLICA CONSULTA ENSINOPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA RELIGIOSOPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O Ensino Religioso assumiu diferentes perspectivas terico-prticas ao longo
CONSULTA PBLICA
da histria da educao CONSULTA
brasileira. TantoPBLICA CONSULTA
nos debates institucionais para suaPBLICA
CONSULTA PBLICA
regulamentao CONSULTA
legal, quanto nas propostasPBLICA CONSULTA
de implementao, o EnsinoPBLICA
Religioso acabou sendo um elemento de disputa entre Estado e instituies
CONSULTA PBLICA
religiosas, assim comoCONSULTA PBLICA
entre movimentos sociais CONSULTA
e educacionais que militavam aPBLICA
CONSULTA
favorPBLICA
ou contra a suaCONSULTA
manuteno na escola PBLICA
pblica. EntreCONSULTA
alianas e disputas,PBLICA
ao longo de aproximadamente quatro sculos, o ensino da religio na escola
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
esteve a servio dos sistemas polticos e religiosos socialmente hegemnicos,
CONSULTA PBLICA
assumindo perspectivasCONSULTA
confessionais e/ou PBLICA CONSULTA
interconfessionais, geralmente dePBLICA
vis proselitista.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
O proselitismo CONSULTA
religiosocaracteriza-se pelaPBLICA CONSULTA
difuso de um conjunto de ideias, dePBLICA
prticas e de doutrinas que se autorreferenciam como verdade exclusiva. Durante
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
todo o perodo colonial e imperial, a estreita relao entre Estado e Igreja legitimou 277
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
o proselitismo na instruo pblica, assim como discursos e prticas de negao
da diversidade religiosa e de subalternizao das crenas, saberes, identidades
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e culturas que se distinguiam do padro sociocultural estabelecido. Mesmo com
CONSULTA PBLICA
a Proclamao CONSULTA
da Repblica PBLICA
e com a consequente separao CONSULTA
constitucional dosPBLICA
poderes polticos e religiosos, o proselitismo ainda se configura no contexto e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
cotidiano escolar.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
As transformaes socioculturais ocorridas a partir da dcada de 1980 motivaram
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
mudanas paradigmticas e normativas no campo educacional. Nesse contexto,
CONSULTA
tantoPBLICA CONSULTA
a Constituio Federal de 1988, quantoPBLICA
a Lei de DiretrizesCONSULTA
e Bases da EducaoPBLICA
Nacional (LDBEN) n 9.394/1996, redefiniram os fundamentos epistemolgicos e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
pedaggicos do Ensino Religioso, atendendo a reivindicaes da sociedade civil,
CONSULTA PBLICA
de sistemas de ensinoCONSULTA
e de instituies dePBLICA
Educao Superior CONSULTA
que almejavam oPBLICA
reconhecimento de culturas,de tradies e de grupos religiosos e no religiosos
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que integram a complexa e diversa sociedade brasileira. Legalmente estabelecido
CONSULTA
comoPBLICA CONSULTA
componente curricular PBLICA
de oferta obrigatria, e de CONSULTA
matrcula facultativa,PBLICA
pouco a pouco, em diferentes regies do pas, foram sendo elaborados currculos,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
projetos de formao inicial e continuada para professores, bem como subsdios
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
didtico-pedaggicos que fomentam a operacionalizao do Ensino Religioso
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
como componente responsvel por assegurar o conhecimento da diversidade
CONSULTA PBLICA
religiosa, garantindo CONSULTA PBLICA
que ela seja respeitada, CONSULTA
vedadas quaisquer formas dePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
proselitismos.
CONSULTA
Nessa PBLICA
perspectiva, a CONSULTA
Resoluo CEB/CNEPBLICAn 2/1998 incluiu CONSULTA
o Ensino ReligiosoPBLICA
como uma das reas de conhecimento da BNC. Essa determinao foi ratificada
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
pelas Resolues CNE/CEB n 4/2010 e n 7/2010, que mantiveram o Ensino
CONSULTA PBLICA
Religioso como uma das CONSULTA PBLICA
cinco reas de conhecimento CONSULTA
do Ensino Fundamental dePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
09 (nove) anos.
CONSULTA PBLICA
No presente CONSULTA
documento, PBLICA
o Ensino Religioso, de carterCONSULTA
notadamente noPBLICA
confessional, apresentado junto rea das Cincias Humanas, o que, de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
maneira alguma, compromete sua identidade pedaggica comocomponente
CONSULTA PBLICA
curricularda Educao CONSULTA PBLICA
Bsica. Essa integrao se deve CONSULTA
proximidade e sPBLICA
conexes existentes com as especificidades da Histria, Geografia, Sociologia
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e Filosofia, de modo a estabelecer e a ampliar dilogos e abordagens terico-
CONSULTA PBLICA
metodolgicas CONSULTA
que transcendam PBLICA
as fronteiras disciplinares. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Na Educao Bsica, o Ensino Religioso no confessional assume a 278
CONSULTA PBLICA
responsabilidade de CONSULTA
oportunizar o acessoPBLICA
aos saberes eCONSULTA
aos conhecimentosPBLICA
produzidos pelas diferentes culturas, cosmovises e tradies religiosas, sem
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
proselitismo. O estudo dos conhecimentos religiosos na escola laica, a partir de
CONSULTA PBLICA
pressupostos CONSULTA
cientficos, PBLICA
estticos, ticos, culturais CONSULTA
e lingusticos, visa formaoPBLICA
de cidados e cidads capazes de compreender as diferentes vivncias,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
percepes e elaboraes relacionadas ao religioso e ao no religioso, que
CONSULTA PBLICA
integram e estabelecem CONSULTA PBLICA
interfaces com o substrato CONSULTA
cultural da humanidade. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Os conhecimentos religiosos fundamentam, articulam e expressam maneiras
CONSULTA PBLICA
prprias de como cada CONSULTA PBLICA
pessoa ou grupo capta, CONSULTA
interpreta, aprende e elucida osPBLICA
acontecimentos da vida. Embasam crenas, comportamentos, atitudes, valores,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
smbolos, significados e referenciais utilizados para realizar escolhas e dar sentido
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
vida.
CHER1FOA005.Perceber que tanto o outro quanto o eu possuem sentimentos, lembranas, memrias, smbolos, valores, saberes e crenas
CHER1FOA001.Perceber-se como pessoa dependente de outras pessoas e das relaes que se estabelecem no coletivo familiar, escolar, na
CHER1FOA006.Perceber a presena de smbolos, valores e crenas em suas manifestaes nos diferentes espaos, territrios sagrados e
CHER1FOA002.Reconhecer que o eu estabelece relaes com a natureza e com a sociedade mediadas pelo corpo, pelas linguagens e
que se constituem como referncias para a construo da identidade pessoal e coletiva e que merecem considerao e reconhecimento.
PRTICAS RELIGIOSAS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
E NO RELIGIOSAS
CONHECIMENTOS
SER HUMANO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
RELIGIOSOS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
EIXO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CHER2FOA009.Identificar orientaes e princpios ticos presentes nas diferentes culturas e tradies religiosas relacionadas ao respeito e
CHER2FOA010.Conhecer os smbolos religiosos relacionando-os s suas respectivas culturas, tradies e expresses religiosas, valorizando
CHER2FOA007.Identificar o conjunto de lembranas e smbolos sociofamiliares e comunitrios que integram, identificam e diferenciam as
CHER2FOA011.Conhecer alimentos considerados sagrados pelas culturas, tradies e expresses religiosas, identificando os diferentes
PRTICAS RELIGIOSAS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
E NO RELIGIOSAS
CONHECIMENTOS
SER HUMANO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
RELIGIOSOS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
EIXO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CHER3FOA016.Reconhecer que as diferentes ideias e as representaes das divindades so construes humanas, elaboradas em funo das
CHER3FOA014.Perceber que os seres vivos, objetos e divindades possuem nomes, valores e significados prprios institudos e compartilhados
CHER3FOA013.Reconhecer e valorizar a identidade do eu e do outro, daqueles que seguem e daqueles que no seguem uma religio ou
CHER3FOA018. (Re)conhecer gestos, ritos, smbolos e prticas religiosas utilizados nas diferentes culturas e tradies religiosas para
CHER3FOA017.Identificar diferentes ideias de divindades presentes nos mitos fundantes das distintas matrizes culturais e religiosas.
PRTICAS RELIGIOSAS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
E NO RELIGIOSAS
CONHECIMENTOS
SER HUMANO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
RELIGIOSOS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
EIXO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CHER4FOA023.Perceber, nas prticas de diferentes tradies religiosas, o cultivo da memria dos acontecimentos sagrados e a manuteno
CHER4FOA020.Compreender o papel exercido pelos lderes religiosos das diferentes instituies, tradies e comunidades religiosas, bem
CHER4FOA025.Identificar acontecimentos de cunho religioso no contexto local, regional e mundial, de diferentes tradies e movimentos
CHER4FOA022.Perceber, em narrativas mitolgicas, explicaes referentes ao como e ao porqude as coisas acontecerem, na estreita
CHER4FOA021.Conhecer mitos de criao de diferentes perspectivas religiosas, com o intuito de perceber as distintas explicaes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA da tradio por intermdio dos ritos e smbolos; CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
relacionadas natureza e cultura;
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
religiosos.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
PRTICAS RELIGIOSAS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
E NO RELIGIOSAS
CONHECIMENTOS
SER HUMANO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
RELIGIOSOS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
EIXO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS ENSINO RELIGIOSO -ENSINO FUNDAMENTAL ANOS INICIAIS - 5 ANO
CHER5FOA028.Construir entendimentos acerca da funo dos ritos sagrados comorepresentao, recriao e ressignificao da ao das divindades
ou dos lderes espirituais, considerando as distintas tradies ou movimentos religiosos;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
CHER5FOA029.Reconhecer o valor da tradio oral na perpetuao dememrias, saberes, identidades e formas de relacionamento entre as pessoas,
os ancestrais e/ou as divindades em diferentes tradies culturais e religiosas;
CONHECIMENTOS
CHER5FOA030.Conhecer a organizao dos textos sagrados orais e escritos de distintas tradies religiosas;
RELIGIOSOS
CHER5FOA031.Construir conhecimentos acerca do valor dos ensinamentos presentes nos textos sagrados orais e escritos para as instituies
religiosas e seus adeptos;
CHER5FOA032.Identificar ideias de divindades mencionadas nos textos sagrados orais e escritos e as influncias que elas exercem na formao das
identidades e na organizao sociocultural das sociedades.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
PRTICAS RELIGIOSAS CHER5FOA033.Perceber que as experincias religiosas fundamentam concepes, valores e atitudes, que orientam distintas condutas,
E NO RELIGIOSAS comportamentos e prticas socioculturais.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
284
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS ENSINO RELIGIOSO -ENSINO FUNDAMENTAL ANOS INICIAIS - 6 ANO
CHER6FOA036. (Re)conhecer espaos e territrios sagrados de diferentes tradies e movimentos religiosos, em suas prticas, smbolos,
expresses, princpios e valores;
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
CONHECIMENTOS CHER6FOA037.Perceber os limites, as possibilidades e os impactos sociais e religiosos na utilizao das tecnologias de informao e
RELIGIOSOS comunicao relacionadas s situaes da vida cotidiana e ao desafio das relaes inter-religiosas e interculturais na contemporaneidade;
CHER6FOA038.Compreender as diferentes vivncias, percepes e elaboraes relacionadas ao religioso e ao no religioso, que integram e
estabelecem interfaces com o substrato cultural da humanidade.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHER6FOA039.Conhecer prticas de espiritualidade de diferentes tradies e movimentos religiosos, incluindo crenas e devoes
PRTICAS RELIGIOSAS populares;
E NO RELIGIOSAS CHER6FOA040.Identificar, nas prticas religiosas.valores humanos necessrios ao bem-viver e convivncia coletiva, presentes em distintas
culturas, filosofias de vida, tradies e movimentos religiosos, bem como seus limites ticos.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
285
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS ENSINO RELIGIOSO -ENSINO FUNDAMENTAL ANOS FINAIS - 7 ANO
CHER8FOA055.Conhecer formas de acolhimento e de insero das crianas, jovens, homens, mulheres e idosos em tradies religiosas, bem
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
como normas e orientaes de participao em cerimnias e ritos sagrados;
CHER8FOA056.Perceber a influncia de determinaes e posicionamento tico de tradies religiosas ou filosofias de vida na estruturao do
PRTICAS RELIGIOSAS cotidiano pessoal e das prticas socioculturais;
E NO RELIGIOSAS CHER8FOA057.Perceber os limites e possibilidades da atuao de grupos religiosos em um Estado laico e em uma sociedade construda na
diversidade cultural religiosa;
CHER8FOA058.Identificar iniciativas e prticas que reconheam a diversidade cultural religiosa na perspectiva dos direitos humanos, no
constante exerccio da cidadania, da responsabilidade tica e na erradicao de discursos e de prticas de violncia de cunho religioso.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
287
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS ENSINO RELIGIOSO -ENSINO FUNDAMENTAL ANOS FINAIS - 9 ANO
CONSULTA PBLICA
Pode-se CONSULTA
dizer que a Filosofia, PBLICA
em sentido lato, CONSULTA
est presente nos saberes escolaresPBLICA
CONSULTA
desde PBLICA
muito cedo, aindaCONSULTA
que comparea como PBLICA
componenteCONSULTA
curricular apenas noPBLICA
Ensino Mdio. Faz-se implcita j na Educao Infantil, quando o professor trata
CONSULTA
com PBLICA CONSULTA
as crianas da socializao PBLICA
dos espaos comuns porCONSULTA
meio de regras dePBLICA
CONSULTA PBLICA
convivncia CONSULTA
e jogos, por PBLICA
exemplo. Est presente, das maisCONSULTA
diversas formas,nasPBLICA
duas etapas do Ensino Fundamental.Por exemplo, no raciocnio lgico-matemtico,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
em questes ticas ligadas relao do homem com a natureza ou concernentes
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
aos processos histricos de escravidoe, ainda,no problema geral das relaes
CONSULTA PBLICA
de poder e das formasCONSULTA
de governo. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
O resgate dessa presena favorece que a Filosofia cumpra, no Ensino Mdio,
CONSULTA PBLICA
seu melhor CONSULTA
papel, mobilizando procedimentosPBLICA
metodolgicosCONSULTA
e crticos prprios.PBLICA
O/a estudante far, ento, a experincia de questionamentos explicitamente
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
filosficos, ora a partir da discusso filosfica de assuntos de interesse, ora por
CONSULTA
meioPBLICA
do contato direto CONSULTA PBLICA
com textos filosficos, seja ainda noCONSULTA
enfrentamento dePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
temticas mais usualmente chamadas de filosficas, como aquelas da ontologia,
da lgica, da retrica, da epistemologia, da tica e da esttica.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Presente no Ensino Mdio como componente curricular, a Filosofia pode e deve
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conversar no apenas com as Cincias Humanas, mas com componentes de todas
CONSULTA PBLICA
as reas do saber e comCONSULTA PBLICA
a parte diversificada CONSULTA
do currculo escolar, mantendo-se,PBLICA
todavia, fiel s especificidades que justificam sua insero no currculo dessa etapa
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
final da Educao Bsica. Na medida em que deve contribuir para a formao
CONSULTA
do/a PBLICA
estudante comoCONSULTA
agente articulador PBLICA
e transformadorCONSULTA
de saberes, capazPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de question-los, corrobor-los ou melhor-los, de fundamental importncia
290
que a Filosofia lhe seja apresentada em cada um dos trs anos do nvel mdio
CONSULTA
comoPBLICA CONSULTA
experincia conectada com sua vida PBLICA CONSULTA
e problemas, escolares, polticos ePBLICA
CONSULTA PBLICA
existenciais. CONSULTA
Os processos PBLICA
de mediao docente CONSULTA
podem variar desde que no sePBLICA
perca o protagonismo do/aestudantena oportunidade de filosofar.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
REAPBLICA
CINCIAS HUMANASCONSULTA FILOSOFIA -ENSINO PBLICA MDIO CONSULTA
1 ANO PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CHFI1MOA001.Realizar a experincia do pensar filosfico, diferenciando-o dos
CONSULTA PBLICAdemais CONSULTA
saberes, descobrindo suaPBLICA
presena implcita emCONSULTA
conhecimentos j PBLICA
adquiridos e explorando possveis dilogos com matrizes de pensamento no
CONSULTA PBLICAocidentais; CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CHFI1MOA002.Discutir problemas de origem, identidade e historicidade da
CONSULTA PBLICA
INTRODUO
FILOSOFAR
AO CONSULTA
Filosofia, identificando, nas suas PBLICA CONSULTA
principais obras, momentos e contextos,
simultaneamente, questes comuns e formas diversas de enfrentamento dessas
PBLICA
CONSULTA PBLICAquestes; CONSULTA PBLICA CONSULTA
CHFI1MOA003.Identificar e explorar a existncia de relaes entre Filosofia
PBLICA
CONSULTA PBLICAee vida CONSULTA PBLICA CONSULTA
cotidiana, de modo que problemas correntes como o do sofrimento
do prazer, da justia e da violncia, da religiosidade e do erro possam ser
PBLICA
CONSULTA PBLICAreconhecidos CONSULTA PBLICA CONSULTA
como passveis de abordagem filosfica.
PBLICA
CONSULTA
REAPBLICA
CINCIAS HUMANASCONSULTA FILOSOFIA -ENSINO PBLICA MDIO CONSULTA
2 ANO PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
EIXO
PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA
OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
PBLICA
CONSULTA PBLICACHFI2MOA004.Explorar
CONSULTA a lgicaPBLICA
e a retrica com vistasCONSULTA
ao exerccio da
argumentao e ao aprimoramento dos discursos com pretenses de
PBLICA
CONSULTA PBLICAlegitimidade,CONSULTA compreendendo essa PBLICA CONSULTA
necessidade tanto nas
quanto na lida com saberes mais especficos ou complexos;
demandas cotidianas, PBLICA
291
CONSULTA PBLICACHFI2MOA005.Refletir
OPINIO, CONSULTA PBLICA CONSULTA
sobre a questo do mtodo cientfico e sobre sua
influncia na formao da cultura em seu sentido amplo;
PBLICA
CONHECIMENTO E
CONSULTA PBLICACHFI2MOA006.Refletir
GOSTO CONSULTA PBLICA CONSULTA
sobre os processos de formao e de circulao de
opinio, sejam eles artsticos, miditicos, propagandsticos, educacionais ou
PBLICA
CONSULTA PBLICAreligiosos; CONSULTA PBLICA CONSULTA
CHFI2MOA007.Desenvolver capacidades de apreciao das artes e
PBLICA
CONSULTA PBLICAproblematizao
vidaCONSULTA
humana. PBLICA CONSULTA
do gosto, compreendendo o lugar da experincia esttica na
PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
REAPBLICA
CINCIAS HUMANASCONSULTA FILOSOFIA -ENSINO PBLICA MDIO CONSULTA
3 ANO PBLICA
CONSULTA
EIXO
PBLICAOBJETIVOS CONSULTA DE APRENDIZAGEM
PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICACHFI3MOA008.Formular
CONSULTA PBLICA CONSULTA
filosoficamente a pergunta pelo sentido da vida e da
PBLICA
CONSULTA PBLICAmorte, CONSULTA PBLICA CONSULTA
reconhecendo-a como inerente condio humana e, ao mesmo tempo,
objeto de enfrentamentos diversos, discursivos e no discursivos;
PBLICA
CONSULTA PBLICACHFI3MOA009.Diferenciar
CONSULTAa tica PBLICA CONSULTA
das demais formas de regulao da
conduta, percebendo sua presena e importncia nas mais diversas reas do
PBLICA
CONSULTA PBLICAconhecimento
CONDIO CONSULTA e do fazer humano;
PBLICA CONSULTA
CHFI3MOA010.Pensar a poltica como problema de organizao das
PBLICA
HUMANA E
CONSULTA PBLICA
RESPONSABILIDADE
PELO MUNDO
CONSULTA variedades de formasPBLICA CONSULTA
coletividades em vrias escalas, da micropoltica ao estado, com seus sentidos
histricos, de governo e mediao de conflitos. PBLICA
CONSULTA PBLICApolticas CONSULTA PBLICA
em especial sobreCONSULTA
CHFI3MOA011.Refletir sobre o desenvolvimento tecnolgico e implicaes tico-
no mundo contemporneo, as modificaes que PBLICA
opera sobre modos de vida os mais diversos, humanos e no humanos.
CONSULTA PBLICACHFI3MOA012.Compreender
CONSULTA aoPBLICA final dos trs anos doCONSULTA
ensino mdio a PBLICA
abrangncia, singularidade e importncia da Filosofia na formao escolar
CONSULTA PBLICAbsica CONSULTA PBLICA
e, por extenso, os possveis CONSULTA
lugares do filosofar na vida por vir. PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTACOMPONENTE
PBLICA CONSULTA CURRICULAR PBLICASOCIOLOGIA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A presena da Sociologia no Ensino Mdio assume especial relevncia
CONSULTA PBLICA
comoabordagem CONSULTA
qualificada da realidade PBLICA CONSULTA
social que enriquece a formaoPBLICA
desenvolvida pelos demais componentes curriculares de Cincias Humanas no
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Ensino Fundamental e Mdio.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Como cincia da sociedade, esse componente integra, alm da prpria tradio
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
da Sociologia, as da Antropologia e da Cincia Poltica, assumindo um duplo
CONSULTA
papelPBLICA
para o Ensino CONSULTA
Mdio.De um lado, oPBLICA
de compartilharCONSULTA
teorias e conceitosPBLICA
consagrados pelas comunidades cientficas dessas trs tradies e, de outro,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
praticar o estranhamento e a desnaturalizao, fazendo do senso comum,
CONSULTA PBLICA
da intolerncia, dos CONSULTA PBLICA
preconceitos, dos esteretipos e dosCONSULTA
estigmas objetosPBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
privilegiados de sua leitura crtica.
CONSULTA
Para PBLICA
isso, o ensino da CONSULTA
Sociologia tambm PBLICA CONSULTA
precisa compartilhar aspectos daPBLICA
reflexo metodolgica acumulada nas Cincias Sociais, colocando,sob nova luz,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
o prprio lugar do conhecimento cientfico, com especial nfase nos problemas 292
CONSULTA PBLICA
implicados na pesquisa CONSULTA
sobre as sociedades, PBLICA CONSULTA
sobre as culturas e sobre as formasPBLICA
de poder.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Conceitos como fatoCONSULTA
social; interaes; PBLICA
relaes sociais;CONSULTA
instituies sociais;PBLICA
classe; status; poder; cidadania; trabalho; formas de solidariedade, de conflito e
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
de dominao; estruturas sociais e padres de mobilidade social; representaes
CONSULTA PBLICA
sociais CONSULTA
e culturais; identidades PBLICA
sociais, polticas e culturais;CONSULTA
movimentos sociais;PBLICA
formas de organizao do Estado e de regimes de governo so bsicos para o
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ensino de Sociologia,permitindo que os/as estudantes ampliem seu vocabulrio,
CONSULTA PBLICA
adquirindonovas formasCONSULTA PBLICA
de percepo, de compreenso e deCONSULTA
crtica da sociedadePBLICA
em que vivem.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
Ao colocar CONSULTA
os/as estudantesfrente PBLICA
a tais conceitos, o ensino deCONSULTA
Sociologia pretendePBLICA
fazer emergir um processo cognitivo que modifica o ngulo a partir do qual, muitas
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
vezes, eles/as observam e vivenciam determinados eventos como naturais. Com
CONSULTA
esse PBLICA
processo, tambm CONSULTA
se espera provocar PBLICA
a curiosidade emCONSULTA
torno dos fenmenosPBLICA
sociais presentes nas sociedades,incentivando a formulao de perguntas sobre a
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
realidade social, muito especialmente sobre aquela na qual vivem.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A realizao dessa tarefa exige que se considere, no ensino de Sociologia,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
a valorizao dos conhecimentos que os/as estudantes trazem do Ensino
CONSULTA PBLICA CONSULTA
Fundamental,dialogando com os demais PBLICA CONSULTA
componentes curriculares do EnsinoPBLICA
Mdio, muito especialmente com os da rea de Cincias Humanas. Assim,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA
discusses CONSULTA
que envolvem PBLICA
processos histricos, CONSULTA
caractersticas geogrficas ePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
interfaces com a Filosofia poltica e social devem ser reconhecidas como formas de
dilogo interdisciplinar. Isso ganha contornos mais claros, quando se consideram
CONSULTA PBLICA
discusses transversaisCONSULTA
comoas que tratamPBLICA
de cidadania, deCONSULTA
direitos humanos, dePBLICA
CONSULTA
meioPBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ambiente e de trabalho.
CONSULTA PBLICA
A abordagem terica,CONSULTA
conceitual e temticaPBLICA CONSULTA
pode ser potencializada com aPBLICA
reflexo sobre pesquisas consolidadas e/ou com as realizadas pelos/as prprios/
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
as estudantes. Por meio da pesquisa sociolgica, pode-se alcanar um tipo de
CONSULTA PBLICA
conhecimento voltadoCONSULTA
para aspectos do PBLICA CONSULTA
cotidiano e da realidade social, quePBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
agua a capacidade de estranhar, de desnaturalizar e de criticar as formas e as
prticas cristalizadas em nossa sociedade.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
A presena da Sociologia no Ensino Mdio deve contribuir para a compreenso de
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
que a sociedade uma construo humana, fruto de conflitos e disputas e, por isso
CONSULTA
mesmo,PBLICA
passvel de serCONSULTA
transformada. TemPBLICA CONSULTA
um papel relevante na compreensoPBLICA
de que, assim como os homens e as mulheres fazem a sociedade, a sociedade faz
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
os homens e as mulheres, o que significa que necessrio aprender a considerar
CONSULTA PBLICA
a escala dos processos CONSULTA
sociais, incluindo asPBLICA CONSULTA
mudanas advindas das tecnologias,PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
para melhor compreender como eles sempre impem limites e oportunidades
para a interveno humana.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA 293
A Sociologia tambm importante na experincia de socializao que a escola
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
propicia, uma vez que a reflexo sobre a vida em coletividade pode contribuir
CONSULTA
para PBLICA
aigualdade e para CONSULTA
o maior respeito PBLICA
diversidade. CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Na definio dos objetivos de aprendizagem da Sociologia, tambm foram
CONSULTA PBLICA
incorporadas CONSULTA
recomendaes pedaggicasPBLICA CONSULTA
para o seu melhor desenvolvimentoPBLICA
por parte dos sujeitos da educao.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
No 1PBLICA
ano, a Sociologia CONSULTA PBLICA
deve ser capaz de oferecer CONSULTA
ao/ estudante uma iniciaoPBLICA
perspectiva sociolgica, discutindo e problematizando a relao entre indivduo
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e sociedade, entre biografia e histria e entre a capacidade de agncia do
CONSULTA PBLICA
indivduo e a estruturaCONSULTA
social. PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
Para PBLICA
isso, devero serCONSULTA
mobilizados algunsPBLICA CONSULTA
dos conceitos bsicos da Sociologia.PBLICA
CONSULTA PBLICA
Os mais CONSULTA
importantes so: PBLICA
fato social, estamento, CONSULTA
classes sociais, aes e relaesPBLICA
sociais, igualdade/desigualdade e diversidade.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
ComoPBLICA CONSULTA
orientao pedaggica, PBLICA
recomenda-se CONSULTA
que o/a professor/a parta daPBLICA
realidade do/a estudante, relacionando sua vida cotidiana com processos
CONSULTA PBLICA
sociolgicos CONSULTA PBLICA
que lhe permitamcompreendermelhor CONSULTA
a complexidade da vida social.PBLICA
CONSULTA
Para PBLICA CONSULTA
isso, um dos recursos PBLICA
a serem adotados CONSULTA
pode ser o uso, de forma didticaPBLICA
e ldica, da prtica da pesquisa de campo, da aplicao de questionrios e da
CONSULTA PBLICA
anlise de dados. CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
No 2 ano, deve-se oferecer ao/ estudante o acesso a conceitos que permitam
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
compreender como a relao indivduo/sociedade, trabalhada no ano anterior, se
CONSULTA PBLICA
desdobra em processosCONSULTA PBLICA
de construo de sentimentos CONSULTA
de pertencimento, de lutasPBLICA
CONSULTA
e de PBLICA
conflitos. CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
Para PBLICA CONSULTA
isso, fundamental PBLICA
que sejam discutidos CONSULTA
alguns dos conceitos bsicosPBLICA
da Sociologia. Entre esses conceitos, os mais importantes so: solidariedade,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
conflitos,excluso, discriminao e estigma, aes coletivas, movimentos sociais,
CONSULTA PBLICA
reconhecimento CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
e consumo.
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
Como orientao pedaggica, recomenda-se que o/a professor/a valorize os
CONSULTA PBLICA
debates atuais sobreCONSULTA
identidades juvenis,PBLICA CONSULTA
movimentos sociais por direitos dePBLICA
minorias e diferentes formas de violncias como a violncia contra a mulher,
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
o racismo e a homofobia, entre outras. Preferencialmente, deve-se partir da
CONSULTA PBLICA
realidade CONSULTA
vivenciada pelos/as estudantes. PBLICA CONSULTA PBLICA
CHSO1MOA008.Identificar as principais formas de estratificao da sociedade brasileira, tais como a econmica, poltica, profissional
CHSO1MOA004.Relacionar trajetrias individuais a condicionantes e oportunidades decorrentes das formas de organizao social;
CHSO1MOA010.Problematizar as relaes tnico e raciais e seus desdobramentos na estrutura desigual da sociedade brasileira.
SOCIOLGICA A RELAO
INICIAO PERSPECTIVA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
ENTRE O EU E O NS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
EIXO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
movimentos sociais, tais como o feminista, os que militam pela igualdade racial, pelos direitos dos homossexuais, o ambientalista, entre
CHSO2MOA014.Conhecer e problematizar as aes coletivas, os movimentos sociais e as diferentes formas de manifestaes sociais,
diferenciando-as no tempo e no espao como processos sociais complexos que se ligam a projetos de conservao ou de mudanas
sociais, como os operrios e trabalhistas; movimentos sociais baseados em processos de reconhecimento identitrios ou os novos
CHSO2MOA015.Refletir a respeito dos movimentos sociais contemporneos, tais como movimentos sociais baseados em classes
outros;
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
IDENTIDADES POLTICAS E
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
PROCESSOS DE
FORMAO DE
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CULTURAIS
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
EIXO
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA CONSULTA PBLICA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
REA CINCIAS HUMANAS SOCIOLOGIA - ENSINO MDIO 3 ANO
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
EIXO OBJETIVOS DE APRENDIZAGEM
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHSO3MOA018.Reconhecer as diferentes formas de exerccio do poder e de dominao;
CHSO3MOA019.Compreender as possibilidades, as potencialidades e as tenses entre direitos e deveres da cidadania e suas formas
de participao direta e indireta;
CHSO3MOA020.Relacionar sistemas polticos e formas de participao poltica e social;
CHSO3MOA021.Compreender as diferentes formas de participao da sociedade civil na construo de uma sociedade democrtica;
COMPREENSO DAS CHSO3MOA022.Identificar as diferentes formas de organizao do poder no Estado e as relaes entre as esferas pblicas e privadas
FORMAES POLTICAS, no Estado Moderno;
DA DEMOCRACIA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
CHSO3MOA023.Refletir sobre a noo de ideologia como instrumento de poder e construo social;
E DA CIDADANIA
E COMPREENSO CHSO3MOA024.Compreender o princpio da diviso dos poderes e a organizao dos sistemas partidrio e eleitoral do Estado
SOCIOLGICA DO brasileiro;
TRABALHO
CHSO3MOA025.Compreender a diviso social do trabalho e a coexistncia de diferentes relaes sociais de produo;
CHSO3MOA026.Problematizara diviso de classes no modo de produo capitalista, a diviso de trabalho segundo o sexo e as
implicaes para as relaes de gnero e a diviso de trabalho segundo cor, raa ou etnia.
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CONSULTA
CHSO3MOA027.Entender as relaes entre trabalho, consumo e cidadania.
CHSO3MOA028.Problematizar a indstria cultural, as disputas entre ideologias, vises de mundo, utopias e interesses variados na
produo de artefatos da cultura de massa.
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
PBLICA
297