Você está na página 1de 22

UNIVERSIDADE FEDERAL DO RIO GRANDE DO NORTE

CENTRO DE CIÊNCIAS HUMANAS, LETRAS E ARTES


DEPARTAMENTO DE LETRAS
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS

DE VERBO LATINO:
modus, tempus,
vox et aspectus
Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
professor.nelson@gmail.com
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

I.a) O estudo da
gramática latina
HISTÓRICA

LATIM COMO “IANVA” À REFLEXÃO FILOSÓFICA

LINGUÍSTICA
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

I.b) Algumas definições: o verbo e sua


estrutura

RAIZ + (VT) + DMT + DNP

VIDERAT

VID + ERA + T
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

I.b) Algumas definições: o verbo e sua


estrutura
Desinência Número Pessoal
LATIM

VID-ERA-M Ε-ΒΛΕΠ-ΕΙ-Ν

GREGO
VID-ERA-S Ε-ΒΛΕΠ-ΕΙ-Σ
VID-ERA-T Ε-ΒΛΕΠ-ΕΙ-Ø
VID-ERA-MUS Ε-ΒΛΕΠ-ΕΙ-ΜΕΝ
VID-ERA-TIS Ε-ΒΛΕΠ-ΕΙ-ΤΕ
VID-ERA-NT Ε-ΒΛΕΠ-ΕΙ-ΣΑΝ
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.a) Texto latino:


“vulpes ad personam tragicam”
personam tragicam forte vulpes viderat:
“o quanta species”, inquit “cerebrum non habet!”
hoc illis dictum est quibus honorem et gloriam
fortuna tribuit, sensum communem abstulit.

(PHAEDRVS, Liber primus, 7)


ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.a) Texto latino:


“vulpes ad personam tragicam”
AÇÃO COMPLETA
personam tragicam forte vulpes viderat:
“o quanta species”, inquit “cerebrum non habet!”
AÇÃO COMPLETA AÇÃO INCOMPLETA
hoc illis dictum est quibus honorem et gloriam
fortuna tribuit, sensum communem abstulit.
AÇÃO COMPLETA AÇÃO COMPLETA

(PHAEDRVS, Liber primus, 7)


ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

Como podem ser


Infectum e chamados esses
perfectum! aspectos verbais?
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.b) Aspectos e tempos verbais

INFECTUM - ação inacabada


“cerebrum non HABET!” (Phaedro)
“hostes urbem Grumentum OBSIDEBANT” (Seneca)
“non HABEBIS deos alienos coram Me” (Vulgata)
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.b) Aspectos e tempos verbais

PERFECTUM - ação completa


“[...] honorem et gloriam fortuna TRIBUIT” (Phaedro)
“personam tragicam forte vulpes VIDERAT” (Phaedro)
“quis quartam TETIGERIT” (Phaedro)
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.b) Aspectos e tempos verbais

INFECTUM PERFECTUM
praesens perfectum
imperfectum plusquamperfectum
futurum primum futurum exactum
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.c) Modo indicativo ativo e passivo

INFECTUM PERFECTUM
ATIVA PASSIVA ATIVA PASSIVA
PRESENTE VIDE-Ø-O VIDE-Ø-R VID-I-Ø VISSUS SUM
PASSADO VIDE-BA-M VIDE-BA-R VID-ERA-M VISSUS ERAM
FUTURO VIDE-B-O VIDE-BO-R VID-ER-O VISSUS ERO
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.d) Modo subjuntivo ativo e passivo

INFECTUM PERFECTUM
ATIVA PASSIVA ATIVA PASSIVA
PRESENTE VIDE-A-M VIDE-A-R VID-ERI-M VISSUS SIM
PASSADO VIDE-RE-M VIDE-RE-R VID-ISSE-M VISSUS ESSEM
FUTURO Ø Ø Ø Ø
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.e) Modo imperativo


COLLECTIO DISTICHORUM VVLGARIS
[...]
Deo supplica.
Parentes ama.
[...]
meretricem fuge.
libros lege.
[...] (CATO, Distichus, Liber I)
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.e) Modo imperativo


COLLECTIO DISTICHORUM VVLGARIS
[...]
Deo supplica.
Parentes ama.
[...]
meretricem fuge.
libros lege.
[...] (CATO, Distichus, Liber I)
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.e) Modo imperativo

INFECTUM PERFECTUM
ATIVA PASSIVA ATIVA PASSIVA
PRESENTE LEG-E LEGE-RE Ø Ø
PASSADO Ø Ø Ø Ø
FUTURO LEGE-TO Ø Ø Ø
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.e) Formas impessoais do verbo latino


INFINITIVO
ATIVA PASSIVA
PRESENTE SUPPLIC-ARE SUPPLIC-ARI
PERFEITO SUPPLIC-AVISSE SUPPLICA-TUM ESSE
FUTURO SUPPLICAT-URUM SUPPLICA-TUM IRI

PARTICÍPIO
ATIVA PASSIVA
PRESENTE SUPPLICA-NS Ø
PERFEITO Ø SUPPLICA-TUS
FUTURO SUPPLICAT-URUS SUPPLICA-NDUS
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.e) Formas impessoais do verbo latino


INFINITIVO
ATIVA PASSIVA
PRESENTE SUPPLIC-ARE SUPPLIC-ARI
PERFEITO SUPPLIC-AVISSE SUPPLICA-TUM ESSE
FUTURO SUPPLICAT-URUM SUPPLICA-TUM IRI

PARTICÍPIO
ATIVA PASSIVA
PRESENTE SUPPLICA-NS Ø
PERFEITO Ø SUPPLICA-TUS
FUTURO SUPPLICAT-URUS SUPPLICA-NDUS
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

II.e) Formas impessoais do verbo latino

GERÚNDIO
SUPPLICA-NDI

SUPINO
SUPPLICA-TUM

GERUNDIVO
SUPPLICA-NDUS
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

III.a) Noção de tempos primitivos

- SUPPLICO, -AS, -ARE, -AVI, ATUM


- 1.ª pessoa do singular do presente do indicativo ativo
- 2.ª pessoa do singular do presente do indicativo ativo
- desinência de presente do infinitivo ativo
- 1.ª pessoa do singular do perfeito do indicativo ativo
- Forma impessoal de supino

- apresentados em dicionários de língua


latina
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

III.b) A preservação do sistema verbal em


línguas neo-latinas

INFECTUM PERFECTUM
ATIVA PASSIVA ATIVA PASSIVA
PRESENTE SUPLIC-O SOU SUPLICADO SUPLIQU-EI FUI SUPLICADO
PASSADO SUPLICA-VA ERA SUPLICADO SUPLICA-RA FORA SUPLICADO
FUTURO SUPLICAR-EI SEREI SUPLICADO TEREI SUPLICADO TEREI SIDO
SUPLICADO
ESTUDOS DIACRÔNICOS E LÍNGUAS CLÁSSICAS Prof. Nelson Ferreira de Sousa Junior
DE VERBO LATINO: modus, tempus, vox et aspectus professor.nelson@gmail.com

BIBLIOGRAFIA
ALMEIDA, N. M. Gramática Latina. 17. ed. São Paulo: Saraiva, 1981.
BORTOLANZA, J. As gramáticas e a tradição na terminologia verbal.
Cadernos do CNLF, v. 19, n. 4, p. 1807-1817, 2010.
LAVENCY, M. (org.) et al. ADITUS: Manual de latim; [tradução e adaptação
experimental Alzir Oliveira]; [fotocópia didática]. Natal: UFRN, 2002.
PHAEDRO. Fabularium Aesopiarum liber primus. Disponível em:
<www.ebooksbrasil.org/adobeebook/phaedri.pdf>. Verificado em: 07 dez
2010.
REZENDE, A. M. Latina essentia: preparação ao latim. 3. ed. Belo
Horizonte: Editora UFMG, 2005.
RÓNAI, P. Não perca o seu latim. Rio de Janeiro: Nova Fronteira, 1980.
SILVA, A. C. Latinistas sem o saber. Revista Principia, Rio de Janeiro, UERJ,
n.12, p. 82-87, 2004.

Você também pode gostar