3/28/2013

1
Sistemi u realnom vremenu
SCADA sistemi
Sistemi u realnom
vremenu_6
Copyright: Lejla Banjanovi-
Mehmedovi
SCADA sistemi
Vanr.Prof Dr. Lejla Banjanovi-Mehmedovi
Uvod u SCADA sisteme
SCADA sistemi (Supervisory Control And Data Acquisition) su
programska podrka za nadzor i upravljanje industrijskim procesima. programska podrka za nadzor i upravljanje industrijskim procesima.
SCADA podrazumijeva cijeli spektar opreme, sistema i rjeenja koja
omoguavaju prikupljanje podataka o nekom procesu-udaljenom
sistemu, obradu istih, nadzor i u pojedinim sluajevima reagovanje na
adekvatan nain.
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
3/28/2013
2
Tehnoloki aspekt nadogradnje
SCADA sistema
V
r
i
j
e
d
n
o
s
t
Robusne
Kontrolne ploce
Centralizirani
DCSsistemi
Digitalnaera
postrojenja
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
Vrijeme 1940 1960 1980 2000
Kontrolneploce
Tehnoloke ere postrojenja
Osnovni ciljevi SCADA sistema su:
nadzor i upravljanje sistemima,
Uvod u SCADA sisteme
efektivno upravljanje resursima sistema,
prikupljanje i memorisanje podataka,
smanjenje potrebe za fizikim prisustvovanjem u odreenim
dijelovima sistema,
sniavaju trokove rada tehnolokog procesa i poveavaju
sigurnost rada,
omoguava nadogradnju mnogih dodatnih funkcija, dalji razvoj i
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
g g j g j , j j
unaprijeenje.
3/28/2013
3
SCADA sistemi se koriste:
U gotovo svim industrijskim procesima-
Uvod u SCADA sisteme
g j p
proizvodnji elika, hemijska industrija, rafinerije
nafte i plina, nuklearke, itd.
U energetici-za nadzor, kontrolu i praenje rada
elektroenergetskih sistema.
U sistemu prometa i komunikacija, sistemi
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
p j ,
preiavanja vode i vodosnabdijevanje,
sigurnosni sistemi, mehatroniki sistemi.
Najpoznatije kompanije i njihovi proizvodi:
SCADA-proizvodjai
Najpoznatije kompanije i njihovi proizvodi:
ABB: MircoSCADAPro, Process Portal, OperatorIT
Siemens: WinCC, ProTool/Pro
National Instruments: LabView,
...
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
3/28/2013
4
SCADA sistemi se meusobno razlikuju po
Uvod u SCADA sisteme
SCADA sistemi se meusobno razlikuju po
specifinim namjenama i prilagoenosti
pojedinoj industrijskoj grani.
Hiljade instaliranih SCADA sistema u svijetu
pokazuju da one mogu biti potpuno razliite u
smislu njihove strukture, ali istovremeno imaju
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
smislu njihove strukture, ali istovremeno imaju
zajednike temeljne elemente i zajedniku
temeljnu namjenu-nadgledanje, upravljanje i
prikupljanje podataka.
Monolitski SCADA sistemi mainframe sistemi, nerazvijene
Podjela SCADA sistema po
generacijama
mree, nepostojanje modernih protokola za komunikaciju, slaba
redundancija, reagovanje na greke koje su se ve desile.
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
8
3/28/2013
5
Distribuirani SCADA sistemi minijaturizacija, LAN mree, vie
t i t i i l ij f k ij t k li
Podjela SCADA sistema po
generacijama
stanica, stanice su imale raznovrsnije funkcije, protokoli za
komunikaciju su bili jo uvijek vlasnike prirode, poveana
procesna snaga i bolja redundantnost.
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
9
Umreeni SCADA sistemi blisko vezani za arhitekturu druge
ij t i t d di k ik ij k it j WAN
Podjela SCADA sistema po
generacijama
generacije, otvoreni standardi za komunikaciju, koritenje WAN
mree, mogunost prevazilaenja veih padova sistema.
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
10
3/28/2013
6
Temeljna SCADA
i j k t l t t t ij b t
Primjeri SCADA sistema po veliini
primjer: kontrola temperature prostorije, robot
u automobilskoj industriji.
Distribuirani SCADA
primjer: sistem za nadzor cesti, sigurnosni
sistem.
Umreena SCADA
i j t ki di t ib i i i t i
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
primjer: energetski distribuirani sistemi.
SCADA sistemi obuhvataju vie funkcionalno povezanih
cjelina:
Funkcionalne komponente SCADA
sistema
j
Hardverski podsistem - obuhvata cjelokupan hardver koji se
instalira za potrebe nadzora i upravljanja (raunarska oprema,
programabilni kontroleri, hardver za komunikaciju, davai, modemi,
kablovi, ...),
Softverski podsistem - obuhvata cjelokupan softver ukljuujui i
pomone programe kojima se kontrolie rad cjelokuponog hardvera,
Komunikacioni podsistem - obuhvata softver i hardver za
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
o u ac o pods ste obu ata so t e a d e a
povezivanje elemenata SCADA sistema,
Tehnoloki proces - predstavlja sistem u kojem se eli nadzor,
upravljanje i akvizicija podataka instaliranjem SCADA sistema.
3/28/2013
7
Hardwerski podsistem SCADA sistema
SCADA sistem se sastoji od nekoliko cjelina:
Centralna jedinica ili Master Terminal Unit (MTU)
Copyright: Lejla Banjanovi-
Mehmedovi
Sistemi u realnom
vremenu_6
Remote Terminal Unit (RTU) i PLC-ovi
Komunikacijska mrea
Instrumentacija
Najvii nivo SCADA lanca predstavlja centralna jedinica (eng.
Hardwerski podsistem SCADA
sistemaCentralna stanica
j p j j ( g
master terminal unit, MTU ),
MTU je raunar na kome se realizuje nadzor i upravljanje razliitim
udaljenim procesima. U centralnoj jednici vri se prikupljanje
podataka i to periodino, inicirano odreenim dogaajima ili na
zahtjev operatera.
Sve informacije, bilo da su vezane za stanja procesa, komunikaciju,
preduzete upravljake akcije, greke i sl., slivaju se u bazu
Copyright: Lejla Banjanovi-
Mehmedovi
Sistemi u realnom
vremenu_6
p p j j g j
podataka. Na osnovu ovih podataka dobija se informacija o
trenutnom stanju sistema, analizira se performansa, formiraju
razliiti izvjetaji i arhiviraju se odgovarajui podaci.
3/28/2013
8
U zavisnosti od veliine sistema moemo imati i vie centralnih jedinica
vezanih za jedno postrojenje.
Hardwerski podsistem SCADA
sistemaCentralna jedinica
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
RTU-ovi (eng. Remote Telemetry Units - udaljene telemetrijske
jedinice) omoguavaju pretvaranje elektrinih signala primljenih iz
mjernih jedinica, u jezik, koji predstavlja formu prenosa podataka
Hardwerski podsistem SCADA sistema
- RTU
j j , j , j p j p p
preko komunikacionog kanala.
U SCADA sistemu, RTU izvrava specifine zadatke (npr.
operacije nad kontrolnim takama, postavljanje nivoa analognih
izlaza te odziv na odreene zahtijeve). Takoer, obezbjeuje
informacije tipa statusa, te akumulira podatke za glavnu stanicu.
Reprezentacija podataka koja se alje je analogna i ima
jedinstveno adresiranje.
Copyright: Lejla Banjanovi-
Mehmedovi
Sistemi u realnom
vremenu_6
Remote Terminal Units (RTU) su mali ureaji namijenjeni
iskljuivo za koritenje u vanjskim prostorima i industrijskim
sredinama.
3/28/2013
9
PLC (eng. Programmabile Logic Controler) je ureaj koji
se koristi za automatski monitoring i kontrolu
Hardwerski podsistem SCADA sistema
- PLC
se koristi za automatski monitoring i kontrolu
industrijskih ureaja.
Moe biti koriten samostalno ili u kombinaciji sa
SCADA ili drugim sistemima.
Copyright: Lejla Banjanovi-
Mehmedovi
Sistemi u realnom
vremenu_6
PLC dodaje programsku podrku u formi logikih
procedura koje se izvravaju u tano odreenim
uslovima karakteristinim za dati ureaj kojim PLC
upravlja.
Termin RTU e biti koriten za ureaj/sistem kojim se
Hardwerski podsistem SCADA sistema
RTU vs. PLC
Termin RTU e biti koriten za ureaj/sistem kojim se
upravlja na daljinu.
Kada taj ureaj ukljuuje automatsku programsku
kontrolu onda se taj ureaj obino naziva PLC.
Copyright: Lejla Banjanovi-
Mehmedovi
Sistemi u realnom
vremenu_6
3/28/2013
10
Komunikacijska mrea ostvaruje vezu izmeu centralne terminalne
stanice (MTU-a) i udaljenih stanica (RTU-a) i vri prijenos podataka
Hardwer SCADA sistema -
Komunikacije
stanice (MTU a) i udaljenih stanica (RTU a) i vri prijenos podataka
izmeu njih.
Ona moe biti izvedena
radio komunikacijom(primjerena velikim udaljenostima RTU-a
i MTU-a)
putem telekomunikacijske mree (sa obinim modemima ili
modemima spojenim poprenim vezama). Ako nam ne treba
stalna veza sa RTU-om koristimo obine modeme jer je to
jeftinija solucija.
Copyright: Lejla Banjanovi-
Mehmedovi
Sistemi u realnom
vremenu_6
poloenim vodovima (najvie u industriji, tj. na kratkim
udaljenostima unutar postrojenja).
Komunikacioni sistemi se prema vrsti medija mogu podijeliti na
ine beine I optike
Hardwer SCADA sistema -
Komunikacije
ine, beine I optike.
Primjeri inih komunikacijski sistema su postojee telefonske
linije, zakupljene telefonske linije, mree uih podruja
(LAN,RS485), internet i druge. Velika prednost LAN i RS485 mrea
je njihova potpuna nezavisnost. Ipak one se primjenjuju samo u
uslovima gdje je udaljenost izmeu objekata komunikacije limitirana
(fabriki krug).
Beini komunikacioni kanali su podloni interferenciji, p j ,
iezavanju i guenju signala to zahtjeva primjenu robusnih
komunikacionih protokola.
Optiki komunikacioni sistemi su otporni na bilo kakvu vrstu
elektromagnetne interferencije obzirom da optiki kablovi za prijenos
signala koriste svjetlost umjesto elektriciteta.
Copyright: Lejla Banjanovi-
Mehmedovi
Sistemi u realnom
vremenu_6
3/28/2013
11
LAN je komunikacijski put izmeu raunara, servera, terminala,
radnih stanica i razne druge inteligentne periferne opreme
SCADA sa LAN mreom
radnih stanica i razne druge inteligentne periferne opreme.
LAN omoguava ogranienom broju korisnika pristup ureajima.
Ethernet je najee koriteni LAN jer je jeftin i jednostavan za
upotrebu.
Copyright: Lejla Banjanovi-
Mehmedovi
Sistemi u realnom
vremenu_6
WAN (eng. Wide Area Network
mrea velike povrine) povezuje
Upotreba WAN-a u SCADA sistemu
mrea velike povrine) povezuje
centralni raunar sa multiplekserima
i moe se smatrati kimom
distribuiranog SCADA sistema.
Moe da sadri komunikacijske
medije poput: optikog kabla, radio
ili satelitske veze (u zavisnosti od
distribuiranosti SCADA sistema).
Veoma je bitno pravilno
Copyright: Lejla Banjanovi-
Mehmedovi
Sistemi u realnom
vremenu_6
Veoma je bitno pravilno
dimenzionirati WAN linkove kako bi
mogli nositi WAN saobraaj.
Kruni nain povezivanja WAN-a
3/28/2013
12
Mjerai nivoa u rezervoaru mjerai protoka vode
Hardwerski podsistem SCADA sistema
- Instrumentacija
Mjerai nivoa u rezervoaru, mjerai protoka vode,
odailjai poloaja ventila, odailjai temperature,
mjerai utroka energije i mjerai pritiska
Analitiki instrumenti
Dijagramski snimai, digitalni indikatori, rekorderi,
procesni kontroleri
Akt t i i i i i ( l kt i i kt t i
Copyright: Lejla Banjanovi-
Mehmedovi
Sistemi u realnom
vremenu_6
Aktuatori i pozicioneri (elektrini aktuatori na
ventilima, kontroleri rada motora i ureaji za
hemijsko doziranje)
Hardwer SCADA sistema-
Instrumentacija
Copyright: Lejla Banjanovi-
Mehmedovi
Sistemi u realnom
vremenu_6
Senzori i instrumenti: gore lijevo mjerai nivoa, gore desno senzori za pritisak,
dole lijevo mjerai temperature, dole desno analitiki instrumenti
3/28/2013
13
Kod SCADA sistema funkcije upravljanja se
Upravljanje SCADA sistemima
j p j j
dijele na:
1. Lokalno upravljanje moe biti runo ili
automatsko
2. Daljinsko upravljanje moe biti runo ili
automatsko
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
automatsko
Runo upravljanje na lokalnom nivou se koristi u sluaju pada
kompletnog SCADA sistema, direktnim komandovanjem izvrnim
organima od strane obuenih lica Zato se u nekim prilikama
Upravljanje SCADA sistemima
organima od strane obuenih lica. Zato se u nekim prilikama,
pored SCADA sistema, ostavljaju kontrolni ormari preko koga se
proces ranije runo vodio.
Automatsko upravljanje na lokalnom nivou realizuje PLC ili
FPGA kontroler, uz pomo programa koji je u njega uitan. Ovo
omoguuje nesmetano voenje procesa i u sluaju prekida
komunikacije sa ostalim djelovima SCADA-e.
Runo upravljanje na daljinu predstavlja akcije operatera iz
nadzorno-upravljakog centra, na osnovu podataka koji su mu
prezentovani na ekranu
Sistemi u realnom vremenu_6
Copyright: Lejla
Banjanovi-
Mehmedovi
prezentovani na ekranu.
Automatsko upravljanje na daljinu SCADA realizuje putem
specijalnog softvera koji sadri upravljake algoritme, koristei se
informacijama iz baze podataka.