Você está na página 1de 306

CULTURA BANTU NGOLA

NDICE

01. ORIGEM DO CULTO - CRONOLOGIA 02. NOES DE NGOLA 2.A. ENCANTAMENTOS 2.B. O NMERO 7 2.C. UAFU-ZA-KUIZA 2.D. NGOMBO 2.E. ALFABETO GLOZEL

03. O CHO DE NGOLA 04. LOCAIS SAGRADOS 05. TTULOS HIERRQUICOS 06. QUALIDADES DE JINKISI 07. ENREDOS DE JINKISI 08. SAUDAES NO NGOLA 09. NGUDIA 10. KISABA 11. BENGU 12. SACRAMENTOS 12.A. CENTROS MAGNTICOS 12.B. KESO 12.C. FEITURA

12.C.I. KIBOTH - OS CENTROS MAGNTICOS 12.C.II. CURAS

13. LEVANTAMENTO DE KOTA E KAMBONDO 14. OBRIGAO DE 7 ANOS 15. OBRIGAO DE 14 ANOS 16. KUKUANA 17. IPARUB 18. SAMBORO IPARUB 19. REZAS DIVERSAS (LOUVAO) 20. CNTICOS DE RODA 21. GERAL

v DOCES CLAROS v BZIOS v IDS v CANJICA v OBI v OROGBO v MOEDAS CLARAS

Cortar o melo em 6, arrumar sobre a canjica. No centro os doces. As metades de pssego entre as fatias de melo. Os bzios sobre o pssego e os ids e moedas sobre o melo.

O obi e orogbo (Descascado) - partir em 2 e jogar. Deixar num lugar alto por 6 dias Depois o obi e orogbo deixa secar e vira p As sementes pode colocar num saquinho atrs da porta, ou pode fazer p. As frutas e o resto - numa planta

Quem mora em casa deixa secar tudo e faz um p.

Outro presente geral:

v abbora v acas v canjica v areia v ids v bzios v doces

7 CAMINHO DE EB - BRANCO (Para Iyawo - pode tambm usar para Lemba) Tudo sacramentado com iyfun

v Ralar primeiramente ou mais pedras de iyfun. v 1 pad de acar (farinha e acar)

v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa v 1 pad de iyfun v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa v 7 legumes brancos cortados v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa v 7 bolas de aca branco v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa v 7 bolas de arroz v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa v doburu v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa v canjica branca cozida v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa

SACRAMENTOS DO CULTO ANGOLA

No Culto Angola os sacramentos so sete:

v MASSANGU - Ritual de batismo de gua doce (menha) na cabea (mutu) do iniciado (ndumbi), usando-se ainda o kesso (obi).

v 2. NGUDI MUTU - (Bori) - ritual de colocao de foras (kalla (Angola) = a = muki (Congo)), atravs do sangue (menga) de pequenos animais.

v 3. NGUEC BENGU KAMUTU - ritual de raspagem, vulgarmente chamado de feitura de santo.

v 4. NGUEC KAMOXI MUVU - ritual de obrigao de 1 ano (kamoxi - dofono - 1); (muvu = ano).

v 5. NGUEC KATTU MUVU - ritual de obrigao de 3 anos (nguec = obrigao); (kattu = 3). Nessa ocasio faz-se o ritual de mudana de grau do santo.

v 6. NGUEC KATUNU MUVU - ritual de obrigao de 5 anos - preparao idntica a 1 ano.

v 7. NGUEC KASSAMB MUVU - ritual de obrigao de 7 anos - quando o iniciado receber o cargo , passado na vista do pblico, sendo elevado ao grau de Tata Nkisi (zelador) ou Mametu Nkisi (zeladora).

Obrigao s para rodantes, porque kota (ekedi) e kambondo (og) j esto prontos na feitura. Em Angola quem passa cargo so os enredos de Oxum. Isto , no preciso ser filho de Oxum, mas Oxum quem autoriza aquela pessoa a receber o cargo.

Aps 7 anos as obrigaes se renovaro a cada ano, com rito de obi ou bori, conforme o caso, repetindo-se as obrigaes maiores de 7 em 7 anos para renovar, e conservar o indivduo forte, transformando-o em KUKALA NI NGUZU - um ser forte.

v KUENHA KEL - sacramento realizado 3 meses e 21 dias aps a feitura (tirada de kele), quando o santo soltar a KUZUELA = il.

ORDEM DE BARCO DO CULTO ANGOLA

1 - KAMOXI 2 - KAIARI

3 - KATATU 4 - KAKUANAM 5 - KAKATUNO 6 - KASSAGULU 7 - KASSAMB

TTULOS HIERRQUICOS

v 1.TATA NKISI - zelador

v 2. MAMETU NKISI - zeladora

v 3. TATA NDENGE - pai pequeno

v 4. MAMETU NDENGE - me pequena (h quem chame de Kota Toror, mas no h nenhuma comprovao em dicionrio, origem desconhecida)

v 5. TATA NGANGA LUMBIDO - Og guardio das chaves da casa

v 6. KAMBONDOS - ogs

v 7. KAMBONDO KISABA - ou TATA KISABA - og responsvel pelas folhas

v 8. TATA KIVANDA - (aogun) - sacrificador dos animais

v 9. TATA MULOJI - og preparador dos encantamentos com as folhas e cabaas

v 10. TATA MAVAMBU - og ou filho de santo que cuida da casa de Exu (homem. Zeladora deve ter um, porque mulher no pode cuidar. Mulher s mexe depois que no menstrua mais).

v 11. MAMETU MUKAMBA - cozinheira da casa

v 12. MAMETU NDEMBURO - me criadeira da casa (ndemburo = runko)

v 13. KOTA - em outras naes ekeji Todos os mais velhos, que j passaram de 7 anos mesmo sem dar obrigao, ou que ficaram na casa so tambm chamados de Kota.

v 14. TATA NGANGA MUZAMB - babalawo - pessoa preparada para jogar bzios

v 15. KUTALA - herdeiro da casa

v 16. MONA NKISI - filho de santo v MONA MUHATU W NKISI - filha de santo (mulher) v MONA DIALA W NKISI - filho de santo (homem)

v 17. TATA NUMBI - no rodante que trata de Baba Egun - OJE.

Geral:

Muzenza - dana do iniciado

Uma das modificaes quando o santo muda de grau a posio das mos. Quando novo coloca as mos do lado direito (santo homem) ou do lado esquerdo (santa mulher). Com 3 anos coloca as mos para trs abaixo da cintura, e depois coloac as mos para trs acima da cintura.

MONA MUKI AMASE - (dijina) Mona = filho; muki = fora; amase = guas

Pedir o nome do orix:

ORIA ORUK = NZAMBI APONGO MARAE KATU MANDARA

DEK - RITUAL S PARA O HERDEIRO DO TERREIRO POR OCASIO DE FALECIMENTO DO DONO DA CASA.

CUIA = KIJING = DUN EJE

v A ordem do Barco no Angola j foi vista.

v ORDEM DE BARCO NO KETU

v Dofono v Dofonitinho v Fomo v Fomotinho v Gamo v Gamotinho

v Vimo

v Qualquer barco s pode ser de 7. Se houver 8 iyawo, o oitavo dofono de outro barco.

v Rei de Jeje - Bessm v Rei de Angola - Kitembu (Tempo) v Rei de Ketu - Xang (Alafin de Oyo)

v Ajeun = Adonu = Ngudia

v 3 pilares de Jeje : Bessm, Ajunsun, Saboad.

v Numa casa pode ter Hangolo e Hangoloma. O que no pode ter do mesmo sexo.

v Tempo traz Obaluaiye v Tempo traz os encantamentos do Angola

v INZO ou SENZALA (Angola) = ILE (Ketu) = ABA ou KUE (Jeje)

v a - e - i - o - u no se encontra com consoantes no incio de palavras. apenas se coloca para representar o som.

v No se despacha Xang nem Oxal de filhos mortos. Coloca-se na casa apropriada junto aos santos dos zeladores j falecidos (igba vira igb)

v Quem bola deve ser deitado de bruos com a mo esquerda na terra para absorver energia e a mo direita para cima.

v IFURU ou OXOFURU - Qualidade de oxal que pega outras cores, no se raspa, se cultua no escuro, luz de velas, em local com paredes cobertas por panos coloridos.

ESTRUTURA FSICA DO BARRACO NO ANGOLA

O barraco da nao Angola recebe dentro do culto o nome de INZO (nzo) (tambm SENZALA) - O termo Inzo oriundo da lngua Kimbundu, no dialeto umbundu, e quer dizer CASA ou TERREIRO. Divide-se em vrias partes rituais e outras litrgicas, com nomes prprios do culto Angola, como veremos a seguir:

v SAMBIL - Espao na casa onde se fazem os rituais pblicos e danas ritualsticas, etc (Barraco)

v ANGOMI DUILO - Cumeeira

v LAMBURU - Cho da casa

v INZO PAMBUNJILA - Casa de Exu

v LEMBACI - quarto destinado aos santos do zelador, junto com o santo do primeiro og e da primeira ekeji.

v KASSIMBA - poo

v INDEMBURO - runk

v INZO JAW - Casa do agbo onde ficam os porres de agbo dos filhos.

v PAGOD ou KATUJI - banheiro (baluw)

v INZO KITEMBU - Casa de Tempo

v INZO YOMBET - casa dos numbes (eguns)

v INZO KALUNGOME - Casa dos santos de pais de santo mortos, tambm Oxal e Xang dos filhos. (ILE IGBOSAIN) fica situado em locais mais isolados da roa.

v JUREMA ou ALDEIA - Local dos assentos dos caboclos

v INZO MUZAMB - Quarto preparado para o jogo de bzios.

v INZO KASSUBENKA ou GONZEMO - Quarto dos assentamentos dos filhos da casa v PEPELE - Local dos ngoma (atabaques).

v NGOMA: Conjunto dos 3 atabaques. Rum = ngoma; rumpi = ajeongoma; l = gongu 24.6.00

v Moedas para o culto tm que ter figura humana. louvada uma figura de egun. energizada (antigamente se plantava no cho um cadver (de inimigo no Angola, de parente no complexo iorub)

v Xang deve ser alimentado no meio do barraco. Ele tambm dono da cumeeira, e deve pegar as foras de cima e de baixo.

v Ketu planta Tetun; Jeje, Intoto; Angola, ver na apostila (so 3)

v Planta-se energias ligadas ao dono da terra, Kavungo.

v O oxu (vulgarmente chamado adxo) no Ketu = Kuntunda (Angola) = Afexun (Jeje)

v A comida dos orixs se serve fria, porm a comida de Xang se serve morna, e a de Baru quente.

v Dizer que Xang abandona o filho quando morre porque tem medo da morte lenda. Xang no gosta de frio, por isso se afasta.

v S se coloca na cumeeira Oxal, Xang, Oxun, Yemoj.

v No se coloca santo de cabea na cumeeira. Se por exemplo for de Xang com Yemanj coloca Oxal e Oxum. Pelo arqutipo escolhe os santos que vo para a cumeeira. Por exemplo, se for regido pelos 4, escolhe qualidades diferentes. Pessoa de Lemba + Danda que carrega Zazi e Kaiala, coloca uma outra qualidade, nos caminhos de Air (Osi e Bon), no Angola Luango e Luvango.

v Angomi Duilo o equilbrio com o Lamburu.

v cho leva as 16 favas dos orixs, e as demais coisas. No cho comem eguns.

v As obrigaes de cho e cumeeira devem ter uma periodicidade relativa com o movimento da casa.

v Entretanto em todo dia de toque deve ser colocada pelo menos uma canjica na cumeeira. A canjica calada com quiabos tima opo (ver receitas)

v Quando se raspa um total de 7 filhos deve-se abrir o cho e energizar de novo.

v No barraco s existe o Bara do zelador. O nosso Bara fica na nossa casa.

v Kassimba - poo ritual - faz-se obrigaes para Nan no Angola.

v O culto a Oxumar no poo de Jeje.

v Jeje no tem Nan.

v Existe uma Oxum do poo, mas ela precisa ser assentada num poo parte, quando for o caso.

v O nico og que joga o Agoxan

v Logun = Ajaunsi (Jeje)

KITEMBU - TEMPO

v Para assentar Kitembu (Tempo) cava-se um buraco profundo (aprox. 1m) para enterrar o bambu da bandeira. Quando se planta Tempo alimenta-se a terra. Tem que colocar os elementos vitais: mel, dend, azeite doce (leo de algodo, de amndoas),

gua, sal, favas bsicas para a casa (santo da casa, vida, prosperidade e divina). No se coloca Aridan, porque apodrece muito rpido e tem que ser despachada, por isso no deve ser enterrada (se deixar Aridan bichada sem despachar acaba com a casa). Copar um frango, tirar as penas e chamuscar no fogo untado com dend (s chamuscar, fica cru - a primeira vez tem que ver algum fazer primeiro). Esse frango pendurado num galho da rvore que fica perto de Tempo (de preferncia cajazeiro ou jenipapo). Ele seca, mumifica e no apodrece se tudo for feito direito.

v Ao lado do assentamento de Tempo coloca-se Ossain e Oxumar.

v Amarra-se no bambu a bandeira de tempo, de morim. A bandeira amarrada com palha da costa, no costurada.

v Amarra-se no meio do bambu 1 ou 7 saquinhos de morim com sementes propiciatrias (milhos, feijes, arroz)

v No alto do bambu amarra-se uma cebola com palha da costa (macho ou fmea dependendo do sexo do zelador). Dura de 3 semanas a 2 meses amarrada. S coloca outra quando trocar a bandeira (de longe parece uma cabaa pequena)

v O bambu untado com azeite doce ou dend de acordo com o orix da casa.

v Numa bacia prepara-se o ibos , que vai para o cho escorrendo pelo bambu. O frango vai para cima da rvore chamuscado.

v Reza, suspende o assentamento. Quando entra para a casa um filho de Tempo colocase um ot numa tigela, d-se a obrigao e depois coloca-se o ot no Tempo da casa. S vai sair dali para a casa do filho, quando for plantar Tempo l.

v Ao plantar Tempo, costuma-se amarrar 7 tiras de morim na rvore. No os as tiras so retiradas e entregues na mata num balaio de pipocas, etc. Esse morim o encantamento junto aos Baba Egun de Tempo, o lado Iku de Kitembu.

v Todas as vsceras de todas as matanas de uma casa so colocadas num lugar "ancestre". No se joga fora.

v O assentamento de Boiadeiro na Jurema, pode ser feito num tronco, com o chapu, um gamela redonda.

ATABAQUES

v Todas as vezes que o og da casa der obrigao, os atabaques devem ir junto.

v Os atabaqus so oborizados na inaugurao da casa.

v Os laos dos atabaques significam: rum = orix da casa; Rumpi = junt; L = Oxal (sempre).

v Quando algum d um tombo num atabaque tem que obrigatoriamente dar um frango para ele.

v Todas as vezes que se trocar o couro, o velho no vai para o lixo. O de Angola fica junto a Tempo, os demais vo para a cachoeira. bom utilizar o couro das matanas de obrigaes feitas na casa para encourar atabaques.

v Os atabaques devem ser periodicamente colocados ao sol e untados com leo de amndoas ou azeite doce. para energizar.

v Embora d menos trabalho, no se deve passar dend, porque o L pertence a Oxal.

v Quando o og comea a se machucar no atabaque porque est com problemas (sexo, lcool, etc.)

v O og ao pegar no atabaque para bater deve passar omier nas mos. (No agbo, erva fresca: elevante, maca, etc.)

v Era costume colocar uma quartinha com omier e uma bacia junto aos atabaques.

v No cho do Angola esto as energias dos ancestrais (Bukulu ou Akua Ukulu) = Baba Egun ("energias que comem a carne e devolvem os ossos")

v A coluna que se coloca no meio do barraco nas casas de Jeje representam fisicamente a energia vital existente entre a cumeeira e o cho. No h necessidade, apenas uma representao.

v Esse local entre a cumeeira e o cho o melhor lugar para se dar obrigao.

v Excremento de boi - elemento bsico da cultura Jeje. O estrume de boi a verdadeira folha curtida.

v Banho de Karu - mel, estrume de boi, ervas, espanta qualquer egun.

v Tata Numbi - Tem que ser de Kaiangu, Kavungu, Se no tiver colocar algum de Ogun ou Oxossi, que deve ser devidamente preparado, com umbigueira, contra-egun, fazer obrigaes, limpeza etc.)

Ainda sobre atabaques:

v O atabaque come com o og do santo a que pertence, o alab ou o zelador, ou na inaugurao do barraco.

v O atabaque fica deitado com o couro para dentro do runk, coberto de branco. Acende-se uma vela para cada um, uma quartinha com gua para cada um, comida seca para cada um. Com a mo direita passa ibos no couro.

v A casa deve ter 2 conjuntos de atabaques preparados, para evitar surpresas desagradveis, se por exemplo o couro rebentar no meio de uma cerimnia.

v Semanalmente, ou todas as vezes que for ser tocado acende-se uma vela embaixo do atabaque, ele vai para o sol, recebe banho de ervas, untado com azeite, etc.

v Atabaque de Candombl no para tocar Umbanda, e vice versa.

v Quebrou, manda consertar. No se despacha (Bairro Centenrio em Caxias - conserta e fabrica)

v O couro em Angola pendurado na rvore do Tempo. Nos demais colocado na cachoeira

v O prazo mnimo sempre que se recolhe o atabaque de 3 dias.

v Nan e Oy Onira s viram em mulher.

v Ogiyan, Ossain, Oxumar e Tempo s podem ser primeiro santo.

v Para Oxumar se d casal de gansos, ou marrecos, ou patos.

v Cores de Zumb:

azul e branco - das lagoas lodaais de guas paradas - mais superfcie roxo e branco - no meio das guas lils e branco - lodo das profundezas da lagoa pelos movimentos: mais gil - azul e branco, mdio - roxo, mais lentas - lils tambm pelo conjunto: com Oxal - azul e branco, outros orixs - roxo, com obaluaiye lils.

v Nan com Ogum - faz ibos para Ogun, assenta Oxal no meio, depois Nan. Intercala Oxal para no dar problema.

MAGINAS NKISI NGOLA NOMES RITUALSTICOS DO ANGOLA v EXU MACHO: FMEA: PAMBUNJILA MUJILO (MAVAMBU QUALIDADE DE MUJILO!) v OGUM v OXOSSI v OSAIN v OMOLU/OBALUAIYE v OXUMARE MACHO FMEA v SANGO v (TEMPO) v (LOGUNED) v OYA v OXUM NKOSI ou PANZO NGUNZO (O RESTO SO QUALIDADES) KATEND ou MENE PANZO KAV'UNGU HANGOL'O (BESSM) HANGOLOMA (FREQUM) ZAZI ou KAMBARANGUANJI KITEMBU ou KIDEMBU TELEKOMPENSU KAIANG DANDA ou DANDALUNDA

v YEMOJ v IOBA (OB) v YEW (cobra branca)

KAIALA MINA LUGANDO MINA NGANJI ZUMBA ou ZUMBARAND LEMB WUNJI MALEMBA

v NAN (em Jeje masc.) v OXAL v IBEJI v OGIYAN

CORES DAS DIVINDADES BANT v PAMBUNJILA e MUJILO BRANCO. v NKOSI v NGUNZU v KATEND v KAVUNGU so preto e branco) v HANGOL'O PRETO, PRETO E VERMELHO, CINZA E

AZUL ESCURO VERDE VERDE E BRANCO ou ROSA E BRANCO PRETO VERMELHO E BRANCO (os KATU (Jaguns) PRETO E AMARELO

v HANGOLOMA AMARELO E VERMELHO ou VERDE E AMARELO (quando este santo for duplo prevalecem as cores preto e amarelo (kele alternado) v ZAZI marrom e branco) VERMELHO E BRANCO (os Luango e Luvango so

v KITEMBU MARROM, VERDE E BRANCO (podem ainda ser usadas as cores branco, amarelo, e vermelho. A qualidade KITEMBU MAWILA s pega a cor branca). v TELEKOMPENSU v KAIALA com azul escuro) v KAIANGU VERDE (fosco) E AMARELO (cristal) CRISTAL INCOLOR (quando for SAVACY intermediar VERMELHO (as 'VANJU' - cor marrom)

v DANDA v MINA LUGANDO v MINA NGANJI v ZUMB ver nota) v LEMB v WUNJI v MALEMB FIOS DE CONTAS v BRAJ v RUNGEF (RUNGEBRE) e ao morrer vai na boca. v GUIAME v MIJELOGUM v XUMBET v MERINDELOGUM v DELOGUM v TATELOGUM

CRISTAL AMARELO CORAL (LARANJA) CORAL E AMARELO AZUL E BRANCO (podem levar lils ou roxo, por idade BRANCO LEITOSO CORES VARIADAS BRANCO C/SEGI AZUL ESCURO (come com Ogum)

OXUMAR, TEMPO, NAN, OBALUAIYE de Jeje somente. Recebe na cuia. Recebe na boca, 1 volta - 1 ano de santo 3 voltas 7 voltas 8 voltas 16 voltas 21 voltas - Zelador homem

COMPRIMENTO: 4 DEDOS ABAIXO DO UMBIGO. v KELE - CONFORME TAMANHO DO PESCOO (o espao entre firmas ou bzios sempre mltiplo de 7. S se usa na feitura e com 7 anos, a menos que a pessoa seja nova na casa. H keles que so diferentes (Ex. Oxumar)

ESTGIOS DE NKISI (QUALIDADES)

O Nkisi um s. Qualidades so estgios. Relacionam-se aos 4 elementos: terra, fogo, gua e ar.

PAMBUNJILA

TTULO: TATA MUBIKA (Pai Trabalhador) ou NGANGA NJILA (Senhor dos Caminhos) Existem 24 linhagens de Exu macho. QUALIDADES: KOROB SINGANGARA APAVENAN GANGAI MALUNGU ALUVAI KUJANJO SIGATANA MAVILE ALUV MANAWELE TIBIRIRI KIJANJA INGU MAVAMBO BIOLATAN MAVILUTANGU(*) KAJA ENGANGA KUMBAKO MAW MANAK MARABO MALAG MAV

(*) Encarregado de levar o pad

A cultura Angola diferente da Iorub. No Angola um orix pode responder diferente (ex. Pessoa de Katubelanguanje (tipo Jagun) pode responder Obaluai ou Oxal.)

MUJILO

TTULO: MAMETU MUBIKA (Me Trabalhadora) ou YASBA NJILA Velha dos Caminhos ou Senhora dos Caminhos)

(Mais

Existem 4 linhagens de Exu fmea. QUALIDADES: KAKURUKAIA (ou KAKARUKAIA) JILA MAVILE JILA MAVAMBO JILA MANAK

NKOSI

TTULO: TATA HOXE (Pai Cavalgador) QUALIDADES: MUKUMBI MINIKONGO MALEMBE SINAVURIE (**) KAMBINDA NG KARIRI (*) (**) Os que tm Bambi = azul anil Quer dizer CAMINHO FELIZ, pessoas felizes. Sinavuru = Felicidade (***) Semelhante a Xorok. Come com Exu. BIOLE TOLODE EMBAMBIE (*) TOLA ou TARAMENE BAMBI MAL AMINIBU KAJA MUKONGO TARIUL

KONGO MUKONGO KAMINDERE ARONDI KONSENZA

NKOSI MAVAMBO (***) PALAXO MUGOMESS

NGUNZU

TTULOS: TATA MUKONGO (Pai Caador) QUALIDADES: BARANGUNANJE KITALA MUNGONGO TATA KEWALA MUTAKALAMBO (**) MUHANGUE (NH) HINGU KAIZA (*) (**) (***) BARANGUANJE SANDANGUANJE GONGOBILA TAW MUGONGO MUSSAMBURA GANGOLA TALA MUZANGU Semelhantes a Iboalama O mais velho de todos Adora daar MUTALAMB (*) KASSANGUANJE KUTALA (*) KABILA INDARO (***) ARIR TAWAMIN

KATENDE

TTULOS: TATA KISABA - TATA NSABAS (Pai das Folhas) QUALIDADES: KATENDENGANGA GANGAFUN KAMUNKEN GANGATAMBESSI MARAGAND AMOKU ABUKE MARANGOMBE (*) GANGAMIN KAFILEKONGO MAUN

(*) Todo Og que mexe com folhas deve assentar um Marangombe. Por isso ele se chama Kixikarangombe.

KAVUNGU

TTULOS: TATA NGOMA (Pai Senhor) ou TATA MUXINO OXI (Pai Rei da Terra) (AKUA NGANGA MOXI - Senhor dono da terra) QUALIDADES: NSUMBU (*) DUNDAR (**) KAFUNAN KATEN KATUIZO(****)* KATULEMBARASSIMA* KATUBELANGUANGE* * (*) (**) (***) ANGOSSARA MALAIZO KASSUENZO KATUL* KATURA GONGU * SUMBUNANGU KAWUNDEN DUNDE SALE (**) KINGONGO (***) KAKAWANI KIMBONGO KALELE KAFUNG

Os KATU - cor clara - preto e branco - tm idade - comem com Lemb Ligado vida Os que tm DUN no nome so perigosos. Ligado morte como Xapan

(****) Izo = fogo - ligado a Pambunjila e Kaiangu

HANGOL'O

TTULO: TATA NHOKA (Pai Serpente) QUALIDADES: TATARA KUNDE AIYN (*) ou Maranvaia ZINGALA GANGA VUL MALANVAIA (*) KOKOD

HANGOLOMA

TTULO: MAMETU NHOKA (Me Serpente) QUALIDADES: SIMBENGANGA GOROMA (*) TUMAZA (**) (*) (**) ou Goloma da gua JAWTLE GONGOA

ZAZI ou KAMBARANGUANGE

TTULO: TATA KINUMINU - Pai Relmpago QUALIDADES: KAMBARANGUANGE AR MAKUDIANDEMBU LUANGO (**) ZAZI MAKULE KIANGO NJEREW MASSANGANGA KARIOL ZAZI MOBONA (*) LUVANGO (***) ZAZI NGUELE ZAMBELE MONAKAIA (****) ZAMBARA ZAZI KINAMBO ZAZI

KATUBELANCI (*****) (*) (**) (***) Semelhante a Baru - fica ao tempo, em local sem cobertura Branco - semelhante a Ayr Osi. Vermelho - semelhante a Ayr Bonan

(****) seria filho de Kaiala (*****) Come com Kavungu

KITEMBU

TTULO: TATA ZAR - Pai das Estaes (Kitembu = Vento) QUALIDADES: AMURAX EKISIKO EWZILE ZALU (**) POLOKUN (*****) (*) (**) (***) Ligado a Lemba ligado a feitio - encanto IMBUIM ligado a feitio - encanto ISSASSERIN MAVILA JAMUKANGUE MAWILA APOKAN (***) MAVULU MAKURA LEMBURA (*) OSSIN (****)

(****) ligado a feitio - encanto APAN (*****) ligado a feitio - encanto EBULIN

KAIANGU

TTULO: MAMETU MUJINDA - Me das Tempestades QUALIDADES: NDEMBURE KATAMBA NSINAVULU KARAMOSE (*) DAMINAJO (*) BAMBOROSSENA LEMBOADINAN MAVANJU GURIMAN SITAMBA INDA MATAMBA SINAVANJU MUIGANG SIMBELE

Muito quente. Pior do que Bagan.

DANDA ou DANDALUNDA

TTULO: MAMETU DIZANGA NGIJI - Me das lagoas e rios Deusa das lagoas de guas limpas. QUALIDADES: KISSIMBE (*) DANDEWAR DANDA DABI JANJAQUARA KITA LOMIN (*) (**) (***) TERERE DANDARA KAMBALASINDA (**) TAKUMBIRA KISSALUNDA DANDA SIMBE DANDA MAIOMBE MAIMBANDA (***) KUIA BEK DANDA DILA

semelhante a Iya Pond gosta muito de danar gosta de danar com Telekompensu

KAIALA

TTULO: MAMETU KIMAZA - Me das guas QUALIDADES: KAIJALA TUNDERENAN VANUL KAVIT (*) KAIMERA ABILUNDA ABIT SIVITE SAVACY (*) NAVIT MUXEKE

Semelhante a Yemoj Ogunt

ZUMB ou ZUMBARAND

TTULO: MAMETU DIZANGA - Me das Lagoas (Nos vrios nveis das guas, desde a superfcie ao fundo lodoso) QUALIDADES: AJAOSI KAMBALANDA (*) NAJETU BEJERUND TAKULANDA KUAB NASSUELE MAJUL SIBUKE KARANA NAJURE DIJEL

(I)NDU KARAIZA ZUMBARANGUANJE(**) ZAMBARANE (*) (**) Prxima a Oxum Tem a ver com Kavungu

ZUMB

ZUMB na cultura Bantu, NAN na cultura Iorub, sendo equiparada figura da av africana. Sendo este nkisi anterior idade do ferro, esta a razo da proibio do uso de ferro ou ao nas suas obrigaes. Diz-se que ela no pode VER ferro ou ao. Par resolver essa quizila deve haver no barraco um outro local onde se coloca mari em toda a volta e na porta uma quartinha com uma fava de Ogum dentro. O bicho cortado nesse quarto, canta-se para o bicho, no se grita o orix. Bate o ibos, leva para o quarto onde est o orix j batido. O ibos faz-se numa bacia de gata com gua, mel, azeite doce, aca, corta-se o bicho, bate-se e s depois se apresenta ao orix.

OU: os animais usados nas obrigaes deste santo devem ser sacrificados com uma faca de bambu (*), (ou baob, ou concha tipo shell, chata). A faca de bambu denominada no culto de IGUI. Pode ser usada tambm um instrumento feito da espinha central do peixe POKUINAN. Esse instrumento chamado IGUIMOKINAN, devido ao nome do peixe. com essa faquinha que se raspa a cabea quando necessrio.

Haja vista que o uso da navalha (POKO NDEMBA = Faca de cabelo) terminantemente proibido no ritual de Zumb. Tambm as curas. Prepara-se um p ritualstico e faz-se s o sinal, sem cortar. Para filhos de Zumb e Abiku. O primeiro ej para o ot das curas, mas nesse caso os ots so alimentados com a saliva (sangue branco) (**)

Devido razo de seus princpios, fundamentos e funes este santo acaba sendo temido pelas pessoas do culto, j que dizem que espalha a morte (erradamente). ZUMB ligada sade, mente, estudos, menos morte.

Suas cores principais so o branco combinado com o roxo ou com o azul escuro, demonstrando a situao das cores em relao s qualidades. Este santo domina as lagoas na sua superfcie e tambm no fundo lodoso.

Dentro do culto do Candombl (no runk - ndemburo) ZUMB e NKOSI no habitam o mesmo ambiente. A juno dessas duas foras num ambiente tem consequncias desastrosas tanto para a pessoa que recebe a obrigao como para a casa.

COMENTRIOS:

(*)Zumb e Xapan so santos perigosos, porque respondem na sade.

O mesmo tipo de faca usado para os Xapan (Nsumbus). Tambm no se usa ao nem ferro, porque eles so anteriores idade do ferro. Para Ogum a faca deve ficar envolta no morim, s se mostra na hora do corte, com a ponta para baixo, para no chamar Ogum para a briga.

(**) Da mesma forma, a primeira gua vai com a saliva do pai de santo, tanto no obi como no Bori.

Para Zumb e Iku mulher no corta, s em ltimo caso. E deve ficar amarrada. Pra Egun e Exu mulher s pode cortar se no menstruar mais. Pambunjila e Bara no gostam de mulher. Mulher s pode cortar para exu de Umbanda.

GERAL: v Para louvar santo de Angola: PEMBELE...! (Viva! Salve!) Pembele Mukongo ! Salve o Caador! Pembele Muximo! Salve o Rei da Terra! e assim por diante.

v Para pedir o nome do santo em Jeje = VODUN RUIN Angola = SUNA NKISI! = Seu nome, Santo! (ver outra forma)

v Oferecer comida: GUDIAX

Jeje = ADONUM = R. VODUN MOJURU Angola = NGUDIA ou GUDIA = R. AWETO ou

v Bno - MAKUIU ou OKUMBENJELA - R.; MAKUIU NZAMBI ou OKUMBENJELA NZAMBI

v Minhoca - menor serpente

v No Olubaj a comida de Xang sai da roda e vai ser colocada no Tempo.

v No culto Ngola Zazi est ligado a elementos minerais, principalmente rochas. justiceiro, pune quem erra.

v Oya Bagan - s de Jeje. "Oya ti abe mi a Gelede" - ligada a Gelede.

v Tempo recebeu o ttulo de Rei do Ngola, sendo um dos jinkisi mais importantes. As mudanas climticas eram muito importantes para a vida comunitria. Havia tempo de pesca, tempo de caa, plantio, de acordo com as estaes. As pessoas seguiam o que indicava a bandeira do Tempo. O povo tornou-se nmade.

v KAINGU - Este poderoso nkisi est associado ao culto aos numbis e tambm aos fundamentos de carrego dos mortos. Tambm ao culto dos ancestrais. (Corisco - ventos - chama do fogo)

MINA LUGANO (OU MINA LUGANDO, OU MINA LUANGO) OB - IYBA (NINFA)

TTULO: KIAHELA NGSU - Rainha da Fora

QUALIDADE: KIAHELA NGSU

MINA AGANJI - YEW

TTULO: MONA LOM - Filha Doce

QUALIDADE: MONA LOM

TELEKOMPENSU - LOGUN (IJEX) - AJAUNSI (JEJE)

TTULO: MONA MUCHINO - Filho do Rei

QUALIDADES: KULOESSA (*) (*) (**) (***) Pescador Caador Das guas KUTOMBSSA (**) MAIONGU (***)

LEMBA - LEMBAENGANGA - LEMBARENGANGA

TTULO: TATETU DIKUMBI (ou TATA DIKUMBI) - Pai do Sol QUALIDADES: ZAMBI APONGO (*) LEMBAENGANGA LEMB OU MALEMB KASSULEMB GANGA AKRIZIL (***) GANGA KAZUMB

GANGA ZUMB (**) GANGA MALEMB GANGA JIOK KAMENEMENEN SINGANGA EMAN GANGA BENUN NBIOK KASSUT AJALUPONGO

LEMBA MAFUR (*) (**) (***) Semelhante a Ogiyan Ligado a Zumb Usa cabaa

MINA LUGANO (OB)

Ninfa, cultuada junto a Zazi e Kaiangu. Alimento: amal, acaraj, pupunha (coloca o feijo fradinho de molho, descasca, mi, cebola ralada, quiabo modo. Bate, faz bolinhos e frita no dend).

Come em gamelas redondas. o nico nkisi que usa gamela redonda, os outros comem em gamela oval.

Folhas: de Oy - pra-raio, erva prata, saio, rom.

No tem quizila com nenhum orix. lenda. Seu nmero 15. Come quente. Mora nas matas fechadas, traz na mo uma arma de limpar algo, tipo uma lana de madeira (da palha do coqueiro). Pode colocar um arpo. Outro que usa lana de madeira de coqueiro, grande, Jagun. Na outra mo usa xaxar.

MINA AGANJI (YEW)

Ninfa. Conta a lenda que s deve ser feita em virgens. Os ps no podem aparecer. A saia deve ser bem comprida e com uma renda cobrindo os ps. No vira em homem, s em mulher. No usa ad. Usa torso (vermelho, branco, ouro). Tem enredo com Danda e Hangol'o.

LEMB - LEMBAENGANGA - LEMBARENGANGA

conhecido como Tatetu Dikumbi - Pai do Sol. cultuado ao amanhecer. No se corta para ele de madrugada. Pega o raiar do dia. representado pelo sol, e a iniciao feita com a pessoa virada de frente para o nascer do sol, que o angolano diz ser a luz da sabedoria. Este nkisi est ligado ao culto do sol, tendo como cores no panteon angolano o amarelo e o branco. Tem muita ligao com Zumb.

ENREDOS DAS QUALIDADES DE JINKISI

PAMBUNJILA KOROB PAMBUNJILA DA FOLHA. Na hora de dar a folha ao assentamento de um Bara louva esta qualidade KUJANJO PAMBUNJILA LOUVADO NA MATANA. Antes das rezas de matana grita este pambunjila KIJANJA KUMBAK SINGANGARA SIGATANA INGU MAW APAVENAN MAVILE MAVAMBO MANAK Caminhos do bar de Kavungu / Zumb Zumb/ Kavungu Kaiangu / Danda Zumb / Kavungu Danda / Ngunsu Lemb / Kaiala Lemb / Nkosi Nkosi / Kitembu / Kaiala Nkosi / Ngunsu Katende / Ngunsu

GANGAI ALUV BIOLATAN MARABO MALUNGU MANAWEL MAVILUTANGU(*) MALAG ALUVAI TIBIRIRI KAJA ENGANGA MAV

Katende / Ngunsu Nkosi / Kaiangu Nkosi / Lemb / Danda Zazi / Kaiangu / Mina Lugano Ngunsu / Mina Lugano Zazi / Mina Lugano Recebe o pad Mina Aganji / Telekompensu / Lemb Hangol'o / Hangoloma Zazi / Hangol'o / Hangoloma Kaiangu Kavungu / Zumb

v A nao Ngola a nica que se preocupa com os astros (fases da lua). v Quando chega uma visita importante s se dobra couro nas casas de Ketu. Ngola e Jeje convidam a pessoa com um ritual.

KUKUANA (OLUBAJ IORUB) (ZANDR JEJE)

Se vamos fazer a homenagem num dia determinado, devemos comear as rezas 7 dias antes. (Sendo dia 16, comea dia 10). NO IMPORTA A NAO, tem que completar os 7 dias. Kavungu responde no 7, logo ficam 9 bzios fechados. Para resolver a quizila do 9, fazer um balaio com comidas de Kiala, com 9 acarajs para Kaiangu. Todos os filhos da casa que sejam de Olua devem cortar para o santo no penltimo dia (vspera da festa). Pode ser um frango, no precisa bicho grande.

Nos 7 dias que precedem a Kukuana todos os filhos da casa devero ir ao or de Kavungu. No meio do barraco o zelador arria um balaio de doburu, com um buzangu com gua ao lado. Cada pessoa da casa chega, toma banho, acende uma vela em volta do balaio e senta em volta do balaio. Os banhos podem ser de BALAINHO ou CANA DO BREJO ou CANELA DE VELHO ou JENIPAPO ou BARBA DE VELHO ou ABIU ou SAPOTI (uma erva s basta, qualquer uma). Na Gomia e numa casa da Bahia lanou-se o costume de ir visitar 7 casas, uma por noite, com o balaio na cabea. Hoje no se faz mais isso. O zelador senta ao lado do balaio e comea a rezar para o seu santo (da casa). fundamental a reza de Kavungu que transcrevemos abaixo.

REZA DE KAVUNGU:

A FAKOTI EWI EWI MANUKENUN TATA KAVUNGU SINAVURUSY KE DEMINANGUANGE ORO KENUN

NGOROSSY, EWI EWI MANUKENUN TATA KAMBONDO TATA KAVUNGU SINAVURUSSI KE DEMINANGUANGE ORO KENUN

(Costuma-se cantar ERRADAMENTE:

A faca da cotia Ewi, ewi manuquenu Tatetu Kaviungo Sinavuruce Ke deminanguange Oro Kenun)

Aps as rezas o zelador passa doburu do cesto em todos os filhos. Cada um toma a bno e vai para sua casa. No final faz-se uma trouxa com o doburu e coloca-se junto a Kitembu at o final da Kukuana.

No stimo dia, nas casas de Ngola, so feitos 2 rituais.

RITUAL INTERNO: O zelador com uma pessoa de confiana faz comida pra: Pambunjila, Nkosi, Ngunsu, Katende, ZAZI, Hangol, Kavungu, Kitembu, Telekompensu, Lemb, Kaiangu, Danda, Kaiala, Zumb, Mina Lugano, Mina Aganji, Wunji.

Dentro do ndemburo coloca um buzangu e em volta pratinhos pequeninos com as comidas. Amarra-se uma fita correspondente a cada nkisi no pescoo da quartinha, e coloca-se no pratinho da comida correspondente. Pambunjila pode ser vermelho e preto ou BRANCO. Esse ritual fica montado desde o dia da matana. Filho de santo no mexe.

Se for fazer toque, com assistncia, na cozinha prepara-se a comida ritual para o povo. Deve levar tempero. Faz-se de 10 a 16 pratos. Claro que se no houver toque faz s o ritual interno.

HAVENDO TOQUE TEM QUE TER: (tudo temperado) 1. Alguidar de pad 2. feijo fradinho cozido 3. feijo preto 4. canjica 5. acaraj 6. bolas de aca com leite de coco, ou com cebola e sal 7. peixe (sem ser depele) 8. camaro 9. espigas de milho cozidas 10. carne de porco (come quem puder) 11. ovos cozidos 12. batata doce cozida 13. batata baroa cozida 14. Doburu feito na areia ou no dend, dependendo de quem for a casa 15. inhame cozido 16. amal OU ajab OU kadrak OU canjica com quiabo - frutas em geral e flores

Os filhos de santo entram com as comidas, tudo em alguidar nmero 4 para ficar mais bonito, com um oj estampado amarrado no alguidar. Vo formando a roda. O filho que carrega a comida de Zazi, ao passar pela porta, sai de fininho e deposita o alguidar em Kitembu.

As comidas devem ser servidas em folha de mamona BRANCA. Deve ser conversado com os filhos e os santos deles a tradio de cada casa, os filhos trazem a comida. No final, na hora d suspender, os santos viram e levam as comidas que sobraram, formando a mesma roda, cada santo com a comida que a pessoa trouxe.

As rezas NGOROSSI sempre so repetidas 3 vezes, no importa a finalidade.

NGOROSSI: 1. PARA ARRIAR A COMIDA NO NDEMBURO:

A SAMBAN GOL KUKUANA LEL SAMBAN GOL

A SAMBANGOL KUKUANA LEL SAMBANGOL

2. NGOROSSI PARA ARRIAR AS COMIDAS NA RODA E SERVIR:

DIAND MAKUL MAKUL TLA MULAKO

DIAND MAKUL

MAKULE TLA MULAKO

3. NGOROSSI PARA LEVANTAR A KUKUANA (COM ADJ)

A LAG LAG NIL A LAG LAG NIL

A comida retorna ao ronc ou direto a Kitembu, dependendo da facilidade do barraco. Nada jogado fora. Todo o resto das comidas, servidas ou no colocado num cesto em Kitembu. Junta-se as comidas do ronc, as matanas, o doburu dos 7 dias. o carrego da Kukuana, que deve ser levado e colocado em mata limpa ou nas guas de uma cachoeira.

(O carrego da Kukuana foi deixado junto a Kitembu. Os demais, junto ao p de iroko)

PARA LEVANTAR O CARREGO

3 CANTIGAS - servem para qualquer ocasio em que se levanta comida.

1 - A primeira cantiga encanta a comida, energiza 2 - a segunda para despertar - bate-se levemente com a vasilha no cho 3 vezes. 3 - para levantar com a dana ritual, e ir danando entregar. Se for, por exemplo, de carro, ao sair do carro para entregar continua a rezar e danar.

PARA ENCANTAR A COMIDA: (Zelador abaixado, com adj tocando, repete a reza 3 vezes).

IZA DOBAR BOSSINAN DO (^) BOSSINAN DA (^) BOSSINAN DO (^) KE DAO (^) RUN RUN

PARA DESPERTAR:

M (^) BIOE(^) MOBIJI BIAMUREX

PARA LEVANTAR: (Pode ser qualquer obrigao (bori, 7, 3, 14), a pessoa recolhida levanta e vem junto at porta. Obrigao de 7 coloca na cabea.) Essa reza para qualquer comida levantada em qualquer ritual.

A JANIPP (^) K MI BAMBOXI K MI BAMBOX

REZAS (3) PARA OFERECER COMIDA (NA HORA QUE ACABA DE COZINHAR)

1. IX OI TIMB LAR (^)

IX OI TIMB LAR (^) 2. NKISI NI (N)GUDIA OI GANGOLOMA (R) NKISIS NI (N)GUDIA OI GANGOLOT (R) 3. TALA J NSI, ER (^) KUOG NJ ER (^) KUOG.

TELRICO = DA TERRA TELRGICA = DOS SERES CELESTIAIS

NGOLA - veio da Mesopotmia (Babilnia - fencios, assrios e camdeus) (tem origem na Lemria e Atlntida) Mohamed Pasolin - fencio - viajou muito por mar, chagou a Madagascar, andou Moambique, Zimbabwe, Zmbia, at Ngola e Congo. Ensinou Kasubenka Kasubenk = Orculo Ngola, como o If Yorub. Jogo de Bzios.

Formou apelejis (sacerdotes)

ENREDO DAS QUALIDADES DE NKOSI (TOBO NO JEJE)

MUKUMBI (E) BIOLE (^) EMBAMBIE

(Ligado agricultura) - Katende Pambunjila / Lemba / Zazi Ngunsu

BAMBI MAL Kaiala MINIKONGO TOLODE TOLA Ngunsu Pambunjila / Lemba Ngunsu

AMINIBU

Danda

MALEMBE (qualidade antiga - quando Nkosi estava na descendente e passou nas terras de Zumb) KONGO MUKONGO ou KAJA MUKONGO SINAVURIE(^) KAMINDERE (^) TARAMENE(^) TARIUL KAMBINDA ARONDI Ngunsu / Katende

Ngunsu / Telekompensu / Kaiangu Kaiangu Aganji / Danda Kavungu Kavungu Pambunjila

NKOSI MAVAMBO Pambunjila (= Xorok) NG(') KONSENZA PALAXO(') MUGOMESS KARIRI Hangolo / Hangoloma Wunji Kitembu Kitembu / Katende / Kavungu Zazi / Mina Lugando

RELAO ENTRE QUALIDADES

Zumb Nassuel

Come com Lemb

Nkosi Biol

Come com Zazi Nguel

Come com Lemba Akrizil (que usa cabaa) Come com Pambunjila Ingu

Nkosi Kongo Mukongo e Kitala Mungongo

(ou Kaja Mukongo) Come com Ngunsu Taw Mugongo

Nkosi Mavambu

Come com Pambunjila Mavambu

Nkosi Tariul

Come com Kavungu Katul

GERAL v Quando se assenta Olua deve-se assentar Nan; Oxum Pond - Ogum; Ogum Oxossi. v Qualidade de santo um estgio daquele santo prximo ao outro. v Lemba Akrizil - usa cabaa - perigoso - ligado a Iku - sua comida deve levar aca no fundo da vasilha, e deve ser tratado com todo o cuidado. v Para arriar comida para Nkosi no barraco, o car sempre descascado, e sempre colocado em p. Na rua pode colocar com casca e deitado (para cortar demanda). sempre oferecido inteiro e assado. deve ficar cru por dentro (assar ou cozinhar aprox. 10 minutos). v Na comida de santo os legumes devem ser cozinhados com casca e depois descascados. v Quando se usam elementos ligados terra, batata doce, inhame, car, pode ser usado tambm o aipim. Bolinhos de aipim cozido amassado fritos no dend comida de Obaluaiy.

VOCABULRIO

AKAN = AKUA UKULU = BAKULU = "AWETO"(^) =

OJ ANCESTRAIS ANCESTRAIS (PLANTADOS) "OBRIGADO" - AGRADECIMENTO

APAXI OTOZI = OTOZI = IEPE(') = APAXI IEP = ALUBOSA = AI =

FRONTE DIREITA DIREITO ESQUERDO FRONTE ESQUERDA ALOBAA - CEBOLA ALHO

AKU NGANGA = BRUXO, FEITICEIRO BAMBI = FRIO

BUZANGUE (^) = QUARTINHA BOTS = BATUKOT = CHAKRAS FESTA RITUAL

BATUKENJE(^) = RODA DE SANTO BUNZI = BENBI = IMBU = COR ANIL BELDROEGA - ERVA PARA PAMBUNJILA CACHORRO CAMINHADOR

MUC KUENDESS = LUTETLE (') = DISSANGA = HLA (LA) = KIHBA = MUMBA = MACLA = TUCABLU = GUNDULU = GUIUGUI = CANA

CANECA CARANGUEJO (QUIHBA) CARRAPATO CARRETO CARVO COELHO COENTRO COGUMELO

QUIRIRI = NGGI (J) = NBURI = BNGA = NGNDU = NVLA = MULEMBO = NGULUNG =

COITO CORDA CORDEIRO CORNO (CHIFRE) CROCODILO CHUVA DEDO VEADO

KAFUNDANKA = PLVORA GIN = TBIA = KITTUL = KITEMBU = NZACHI = KIL = NGUL = KUFFU = MATENA = MUCHITU = PIOLHO FOGO FLOR VENTO TROVO SONO PORCO MORRER CAF MATO

OCUTANHINHA = LUZ KIRIMA = NGAND = RITENDE = DILENGUE = DENGUE = COR LARANJA LAGARTO LAGARTIXA CONTRA EGUN MINGAU

DIKELENGO = KESSO = MA = DI = DIKAJAJA = DIEMBE(^) =

GARGANTA (ORIGEM DA PALAVRA KELE) DIKSSO = MAKSSO = MAKASSO = DIKASSO = OBI PLURAL ANGOLA PLURAL CONGO OBI - EM REP. CAMARES (SEMI-BANTUS) POMBO POMBA ROLA (P/OXUM)

DIEMBE DIKOL =

DIEMBE MAVAMBO = POMBO PARA PAMBUNJILA DIXISA = DIBLA = VELHOS DIZANGA = DIKUMBI = DIALA = DIZUNGO = DIKUTU = DIMBA NKISI = RONC DIKAMBEL = CANDOMBL) HXE = HOMBO = IPARUB = NZO = OXI = IXI = IK = ITRI = ESTEIRA RITUAL DE TABOA - DO PESSOAL MAIS NOVO ESTEIRA RITUAL DE PALHA DE ARROZ - DOS MAIS LAGOAS SOL SANTO MASCULINO (OBOR) RITUAL DE SADA UMBIGO OBRIGAO RECEBIDA PELO ORIX DENTRO DO FESTA RITUAL COM CNTICOS (ORIGEM DE CAVALGADOR CABRITO CORTE DE ANIMAIS CASA TERRA ACA AO

IBR = JAW = KIAND = KIAL = KAXIT =

BACIA DE GATA AB (AGBO) CADEIRA BANQUINHO PATO

KAFEJ = BOLA DE ARROZ OU ACA DURO QUE PROTEGE O ORI, RITUAL DE RONC. KARAMUNAN = INHAME CAR NASCER DA LUA POR DA LUA NASCER DO SOL POR DO SOL NASCER, RAIAR, DESPONTAR POR-SE

KATU KUALUNDA = KAFU KUALUNDA = KATU DIKUMBI = KAFU DIKUMBI = KATU = KAFU =

v Os componentes da roda de santo devem girar no sentido anti-horrio. Os orixs rodam no sentido horrio. v POMBO ELEVA A OBRIGAO DADA A EXU. PODE SER DE QUALQUER COR) v SAIO - FMEA - FOLHA REDONDA; MACHO - FOLHA COMPRIDA. USASE NO ORI DE ACORDO COM O SEXO DO ORIX. v KAFEJ - RITUAL DE RONC - BOLA DE ARROZ OU ACA DURO QUE PROTEGE O ORI (RENOVAO SIMBLICA DO OXU - OXU RITUAL) v LEVA NA OBRIGAO OBI (DE 2 OU 4) OU OROGBO, QUARTINHA COM GUA, ARROZ, CANJICA E KAFEJ. PROTEGE O ORI COM SAIO MACHO OU FMEA. TODOS OS MAIS VELHOS MASTIGAM UMA BANDA DO OBI, COLOCA NO KAFEJ A MASSA MASTIGADA E O CORAO DO BICHO (POMBO OU CONQUM). NO ORI COLOCA-SE S A FOLHA E O KAFEJ EM CIMA, AMARRA-SE COM UM OJ. NA MESA DO BORI BASTA TER CANJICA E ARROZ. NA MANH SEGUINTE TIRA O KAFEJ E COLOCA NA CANJICA.

TODOS VO COMER UM POUCO DE ARROZ, CANJICA E BEBER UM POUCO DA GUA. v CASO SEJA UMA PESSOA AINDA NO INICIADA, NA QUARTINHA COLOCA-SE UM OT PARA A PESSOA E O PEDAO DO OBI QUE SOBROU. FICA ALI PARA SEMPRE. CANTIGA DE CORTAR CABRITO

M M M KONGO DIMBAND TUDI (2 VEZES) KAMBONDO INGURA HOMBO KONGO DI MBAND TUDI

KESSO (') = KURUPIRA = KUZUELA (') = SANTO GRITA) KATUJI =

OBI IKODID ATO DE SOLTAR A FALA DO ORIX - IL (O QUE O BANHEIRO

KUENHA KELLE = QUEBRA DE KEL (CERIMNIA APS 3 MESES DE FEITURA) KIJINGU = KUTUNDA = KALLA = CUIA ADOXO AX, FORA, MUKI (Congo)

KIXIKARANGOMBI = KIXIKARA = NGOMBI =

OG. RUNT (Jeje).

TOCAR COURO DE BOI

KARAMBOLO (^) = GALO KIL = KALUNGOME = SONO MORTO

KIAMUFUMALE = PERFUMADO (Ttulo de Danda) KIAKUTUMA = KANGULA = PODEROSA (Ttulo da Oy da Deise) TESOURA

KUMBI NGOMA = SOM DOS ATABAQUES, TOQUE DOS OGS KKU = KIRINKU = KIRIRI = KIHUBA = KAMOXI = KAIARI = KATATU = KAKUAN = KAKATUNO = KASSANGULU = KASSAMB = LUKUAKU = LUKU = LAMBUR = LUTETEL = AV BATATA ATO SEXUAL CARRAPATO DOFONO DOFONITINHO FOMO FOMOTINHO GAMO GAMOTINHO VIMO PS E PEITO DOS PS MOS E PALMAS DAS MOS CHO CANA

LEKRIN = MULEMBO = MUCHITU = MAJINA = DIJINA = Mawimbe) MAMETU = MUJINDA =

ALECRIM DEDO MATO NOME O QUE SAI DO NOME (EX.: Mawila e Kissimbe = digina ME TEMPESTADE

MAMETU MUJINDA = TTULO DE KAIANGU MUKONGO = MUBIKA = MESU DULO = MUTU (^) = MUKIADIME = MUXIMA = PUMBULU = MUK = MUAGONGO = MAKWIU = MAKSSO = MENHA = MAZA = MASSANGU = MULLE = MUKATU = MAAMBA = CAADOR TRABALHADOR TESTA CABEA AGRICULTOR (FORTE) CORAO (TRIBAL) CORAO NO IDIOMA FORA (CONGO) STIMA VRTEBRA (tambm leva cura) BNO OBI GUA (Angola - Kimbundu) GUA (Congo - Kikongo) BATISMO AL (DE LEMBA) SANTO FEMININO O PRPRIO SANTO (ASSENTAMENTO DO SANTO)

MAGANGA = MUNGU = MANJULOP = MAJULUNDU = MATEMA = MUGINHA = MUENHO = MANDANKU = MUBANKA = MAVUL = MAKANU = MAKU = MAKALA = NBURI = NGOGI (J) = NBU = NGUND = NANACHE = NHUKI = NKULOLKA = NZAMBI = NZO =

PESSOA VIRADA - UNIO DA MATRIA + SANTO SAL AZEITE DE DEND AZEITE DOCE (AMNDOAS, ALGODO, MENOS OLIVA) CAF ALGODO ALMA ARANHA BORBOLETA VINHO BOCA BAO CARVO CARNEIRO CORDA CACHORRO BRIGA ABACAXI ABELHA PADRINHO DEUS CASA

NGANDU NVULA

= =

CROCODILO CHUVA

NGULUNDU = NGULU NUENE NBUTU NGIJI NDANJI NHOKA NGOMA NBACHI NDUMBI NBINDA = = = = = = = = = =

VEADO PORCO ELE OU ELA NAO RIOS OU CACHOEIRAS RAIZ SERPENTE SENHOR (ATABAQUES = NGOMA Zazi, etc.) TARTARUGA INICIADO CABAA = RUNC

NDEMBURO NKISI NZACHI NUMBI NTAMBI ETC.) NSABAS = = = = =

DIVINDADE (ORIX, VODUN, ETC.) TROVO EGUN QUALQUER CERIMNIA FNEBRE (SIRRUM, AXEXE, FOLHAS LUZ = DIREITO NUCA

OKUTAINHA = OTUZI ODAB DUILO=

OKUBENJELA = BENO (PEDIR) OKUBENJELA NZAMBI = RE) ORLELE = OROGBO ADORADOR DEUS TE ABENOE (OLODUMARE BUKUN

OKUBEZA =

OXI NGOMI

= =

TERRA (CHO) PLANETA (VISO GLOBAL - CU + TERRA) CORAO (RGO)

PUMBULU =

POK NDEMBA = NAVALHA NDEMBA PAGOD PUEMA = = = CABELO KATUJI - BANHEIRO BOM

MUXIMA PUEMA = BOM CORAO (PESSOA BOA) PNTU RITENDE = = BERIMBAU LAGARTIXA VERMELHO ARRUDA CANTIGA GALINHA NOME (QUALQUER NOME, NO S DE SANTO) EX.: IBOS - MATANA = = = PAI CAMA FOGO

RIKUSSUKA = RUTA =

SAMBORO (^) = SANJI SUNA ORUK) IPARUB TUBI TATA TARIMBA = = =

TUASAKIDILA (TUASSAKIRILA) = SEJA LOUVADO TUASAKIDILA NZAMBI = TUKABULU = COELHO DEUS SEJA LOUVADO

TIMO = GLNDULA ESPIRITUAL. DURA DO NASCIMENTO AT AOS 7 ANOS, LOCALIZADA NO TRAX (ESPINHELA CADA) UAKONGO MUTU (^) = CENTRO DA CABEA

UAFUZA KUIZA = VAI E VEM DA MORTE (ABIKU) UABA UIKI UEMB XIMAN XIKILLA ZAR ZATLA ZUMB = = = = = = = = SAL SAL NAVALHA (KIKONGO) COR PRETA ESTAES CLIMTICAS ALFACE ROXO O MAL (OU PESSOA M)

GBERE (^) =

CURAS P SAGRADOS CURAS MASCULINAS - INCISES VERTICAIS (7) CURAS FEMININAS - INCISES HORIZONTAIS (8)

MNCONG () = NKISI DIALA NKISI MUHATU = =

CURAS - GBER

A introduo de foras de foras no corpo (kalla) feita atravs dos bhots, que so interligados no corpo atravs de pequenas incises feitas com a ximan, sempre no sentido de cima para baixo, sempre rezando, sempre pedindo muita fora e sade para a pessoa, colocando nos cortes pos sagrados (monkong). O ritual do OBER feito com a ximan: no centro da cabea, no peito, nas costas, sobre a stima vrtebra, nos braos, nos ps e sola dos ps, e em alguns casos na lngua.

Nos nkisi diala as incises so feitas no sentido vertical, em nmero de 7. Para os nkisi muhatu so feitas no sentido horizontal, em nmero de 8.

MONAKONG

A monakonge deve ser preparada em cuia de cabaa (nbinda) ou naj, em noite de lua crescente ou nos 3 primeiros dias da lua cheia. Na preparao da monacong obrigatrio o manuseio masculino ou uma senhora de 80 anos ou mais (sem kiriri). Aps seu preparo receber obrigaes (deixa a cabaa na comida do nkisi da casa, junto a um buzangu com gua durante 3 dias) A obrigao ligada ao santo da casa.

costume no Candombl, geralmente no ms de junho, se fazer uma fogueira para Zazi Luango, se colocando os elementos. Depois queimar tudo peneira-se as cinzas em peneira bem fina e guarda-se para juntar quando for fazer a monakonge.

DIZUNGU NKISI RITUAL DE SADA DE SANTO

Aps o perodo de 21 dias no ndemburu, depois de realizado o sacrifcio animal, no bengu do ndumbi, ser feita a apresentao do santo no salo do barraco (sambile).

PRIMEIRA SADA

A primeira sada realizada com o ndumbi vestido de branco, com calolu e saia comprida se for nkisi muhatu, e saiote de for nkisi diala, tendo no peito um akan atado para a frente com lao para nkisi muhatu, e laarote para trs se for nkisi diala, tendo no centro da cabea (mutu) uma massa cnica confeccionada com ingredientes da prpria obrigao, colocando-se no centro desta massa uma pequena pena de galinha d'angola. (O cone tem um furinho no meio, que faz conexo com a cabea), e um gro de areia, que significa ser um elemento que nasce para progredir e construir outros da mesma espcie. Esta massa cnica recebe no Ngola o nome de Kutunda. O iniciado recebe ainda, no centro da testa, uma pena vermelha de um pssaro africano chamado Okan, podendo ser substituda por pena vermelha de papagaio. Na cultura Bantu esta pena recebe o nome de Kurupira (em outras naes ik odid).

O iniciado sair todo pintado de branco, com uma tinta confeccionada com menha di jawa e iyefun ralado. A pintura realizada em forma de pequenas bolinhas, usando-se

para isso a pena de galinha d'angola da primeira matana do iniciado, com a ponta cortada.

Durante o ato da primeira sada, 4 iniciados no culto seguram um mulle (al) branco cobrindo no salo a trajetria que o santo far da porta do quarto de santo at porta de entrada do barraco, at firma da casa e at aos couros, retornando finalmente ao quarto de santo.

Durante esse trajeto a mametu ndenge ou o tata ndenge do iniciado conduziro uma dixisa forrada, que ser esticada para o iniciado deitar na mesma e bater pa (patw) na porta de entrada, no centro e aos ps dos atabaques, sendo que naqueles momentos os atabaques param de tocar para que todos os presentes ouam o som do pa do iniciante.

O ato da primeira sada feito sob a entonao da seguinte cantiga:

MUZENZA MUZENZA KIOB MUZENZA MUZENZA E A MUZENZA MUZENZA KIOB MUZENZA MUZENZA L KONGO

OBS: A pintura da primeira sada dedicada ao nkisi Lemb, Deus da criao, razo porque a pintura feita no branco, sendo que as bolinhas brancas representam a galinha d'angola, que segundo os mitos foi o primeiro ser material a pisar no planeta, simbolizando tambm este animal a prpria via criada por aquela divindade.

SEGUNDA SADA

A segunda sada do iniciado representa a apresentao do santo, sendo dedicada a Kutunda (ox). Nesta sada so adicionadas ao corpo do iniciado pinturas com outras

cores. ( bom ter sempre uma pessoa de planto no ndemburu com um abano, para abanar o santo toda vez que voltar).

Cores: Pega potinhos com menha di jawa e iyfun e dilui as tintas. azul - waji vermelho - osun ou beterraba amarelo - yerosun verde - espinafre d um tom muito bom.

Para os santos da linhagem Lemb (fun) considerados essncia branca, exclui-se a cor vermelha.

Esta sada tambm realizada com a roupa branca, devendo o santo sair com uma folha de pelegun verde em cada mo, trazendo no pescoo as contas brancas, o mokan, e nos braos as impulsas e s senzalas com bzios. Para santo diala, 7 bzios verticais. Para santo muhatu 8 bzios horizontais.

Nesta segunda sada o santo simplesmente dar uma volta dentro do salo. Durante este ato entoada a seguinte cantiga:

MUZENZA DI LEKONGO E A E E EA (BIS) MUZENZA DI LEKONGO E A

TERCEIRA SADA

designada de DIZUNGU SUNA NKISI. Esta sada realizada com o santo vestido com roupa estampada (nas cores do santo). (sem kurupira, sem pintura, sem kutunda)

Este ato a parte culminante do dizungu, pois simboliza dentro do culto o nascimento do nkisi (o santo nasce na realidade na hora de dar o nome). Seria o sopro vital (ofu), o momento em que o santo grita a suna no salo, pedida pelo padrinho ou madrinha, pessoas essas escolhidas entre os visitantes da casa considerados ilustres dignatrios do culto. O momento que antecede a tirada do nome realiza-se dentro do quarto de santo preceitos litrgicos de que trataremos a seguir.

Antes da sada para o nome sacrificado um pombo branco (diembe) para Zambiapongo, sobre o mutu do iniciado, colocando-se no centro do mutu o colar de penas do pescoo do pombo, fixando-o no centro do mutu (o pombo fica montado l dentro no assentamento de Lemba, com o peito virado para baixo).

Logo aps esse ato ser confeccionada uma mistura na dilonga (fundamento para soltar a fala do iniciado), composta de: aca diludo, vinho moscatel, um pouco de mel (depende do santo), um pouco do ab da casa, um pouco do ibos (h quem coloque obi ralado). Pega um ovo, estala a ponta, abre uma tampinha, o santo pega o ovo, leva boca, bebe e bebe tambm o contedo da dilonga. A solta a fala. O santo estar pronto para azuelar (falar).

Cantiga para esta terceira sada:

BEREKET, BEREKINAN E A E E EA BEREKET, BEREKINAN E A

Recolhe-se o santo.

QUARTA SADA

Recebe o ttulo de BATUKAJ ou BATUKOT - a festa - louvao com cnticos.

Neste ato o santo sai paramentado com as roupas apropriadas em cores de sua preferncia, que o caracterizam, e com suas ferramentas, para receber o Batukot (louvaes). Sai com a zeladora, o pai ou me pequena, me criadeira e madrinha ou padrinho. (Padrinho e madrinha deveriam participar de todas as obrigaes, acompanhando aquele santo dali em diante). Eles danaro junto com o santo as cantigas em louvao ao mesmo.

Pra esta quarta sada escolhe-se uma das cantigas abaixo, para puxar o santo para o salo:

1 - SAKE LAZENZA MAW MAW FUNJEKE SAKE SAKE LAZENZA MAW UM AGANGU (Ritmo - Kongo)

2 - A ZENZE ZENZA MUZENZA DE LEKONGO UN XAUEND (ritmo Muzenza)

3 - TOT TOT DI MAIONGA MAIONGAMBE (^)

Esta mesma cantiga serve para o banho

TOT TOT DI MAIONGA MAIONGOLE (^)

GOLE = ESTAR NO BANHO GAMBE = ESTAR NA DANA MAIONGA = BANHO OU MOVIMENTO DO CORPO

v XAOR DO INICIADO - SANTO DIALA - LADO DIREITO; SANTO MUHATU - LADO ESQUERDO RETORNO AO NDEMBURO

Depois que o nkisi trazido para o meio do sambil com uma das cantigas acima, so entoados os cnticos prprios de louvao quela divindade.

Durante o trajeto de suas danas a divindade angolana cantar os seus mitos, devidamente acompanhada pelo squito do responsveis por aquele evento.

Aps o trmino das louvaes os smbolos de mo que durante as danas foram entregues a pessoas ilustres presentes, so devolvidos ao santo, que far um caminho de retorno, danando at o ndemburu, ao som de uma das cantigas abaixo.

Cantigas para o nkisi voltar ao ndemburu:

1. (Congo) BROKOI ('), BROKOI (') BROKOI (') TARUAND BROKOI ('), BROKOI (')

BROKOI (') TARUAND (^)

2. (Muzenza) EW GANGU (^), EW GANGU (^), EW GANGU (^), EW GANGU (^), AKAIZO (^) EW GANGU (^)

3. (Barravento) GUIANU NZAMBI APONGOD (^) UN SEKESS (^) UN SEKESS (^) UN SEKESS (^)

(A Kitanda no dia seguinte, aps sair o urupy.)

REZA PARA QUANDO A PESSOA BOLAR

1a. vez)

BOL BOL NA KUATEZ (OU KUATEZ) NSUMBU! (^)(resposta)

2a. vez)

(da segunda vez em diante)

BOL, BOL NA KUATEZALA NSUMBU !

Quando algum bola, se no souber cuidar a pessoa pode morrer. O metabolismo se altera, a pessoa esfria. Durante o acontecimento da bolao vira-se a pessoa bolada de barriga para o cho, colocando-se o brao direito para trs no cho com a palma da mo voltada para cima, e o brao esquerdo tambm no cho, frente da cabea, que dever estar de lado, formando o brao um ngulo de 90 no cotovelo, com a palma da mo voltada para baixo, cobrindo-se a pessoa com um mulle branco. A mo direita d energia, a esquerda absorve. Faz o encontro aiye/orun.

COMO CARREGAR A PESSOA QUE BOLOU PARA O NDEMBURO O dono da casa segura a cabea, e a pessoa ser suspensa do cho por 3 vezes, por 2 ou 3 pessoas, de preferncia kambonos, sendo conduzida com a cabea porta de entrada, fazendo-se 3 movimentos de ida e vinda, depois ao lamburu, depois aos couros (ngomas) e finalmente porta do ndemburo, repetindo-se sempre os 3 movimentos de ida e vinda.

Obs.: Se a pessoa bolada entrar no ndemburo com a cabea frente, indicar que a mesma no permanecer recolhida. J se entrar com os ps frente indicar imediato recolhimento. Em Salvador, por exemplo, corta-se logo o cabelo, e j fica recolhida.

UTILIZAO DE CORES NA CULTURA BANTU

Existem 7 cores primitivas, que misturadas entre si formam outras cores, que so chamadas de secundrias. Essas cores so usadas pelos jinkisi em seus rituais. Essas cores so usadas em contas, roupagem dos iniciados, etc. Cores para identificar e caracterizar, dando origem s suas espcies e qualidades. As cores produzem, de acordo com sua intensidade, energias diferentes, que se refletem nos corpos fsicos. As cores primitivas tm valores prprios, que so os seguintes:

VERMELHO Indica pensamento potente, sentimento apaixonado e virilidade fsica.

Atua no sistema emocional. A debilidade desta cor representada pelo tom ROXO.

ALARANJADO Mostra gozo, sentimento alegre e sade robusta. Atua no racional. A debilidade desta cor indica o predomnio do AZUL CELESTE.

AMARELO Indica lgica, intuio, desejo de saber, sabedoria, sensibilidade. Atua no sistema reprodutor. Sua debilidade assinala o predomnio do ANIL. Por exemplo, uma grvida com problemas no deve usar cor anil.

VERDE Indica otimismo, confiana, sistema nervoso equilibrado. Atua junto ao sistema nervoso, prximo coluna vertebral. Na debilidade manifesta-se com o ALARANJADO.

ANIL Indica pensamento concentrado, tranquilidade. Atua na cabea, principalmente no centro da mesma. Na debilidade desta cor predomina o AMARELO.

ROXO Denota misticismo, devoo, boa digesto e assimilao. Atua no plexo solar e no estmago. Na sua debilidade acentua-se o VERMELHO.

BRANCO Reunio das outras 6 cores primitivas. Indica fluxo espiritual elevado, paz, sabedoria e harmonia. Sua debilidade o PRETO, que indica ausncia de cor.

Como fcil de se ver, a debilidade de uma cor ressalta as vibraes da cor que lhe oposta, da os temperamentos variados, as personalidades diferentes, os caracteres, os valores morais, etc. Os sete centros magnticos chamados chakras pelos esotricos e bhots pelos angolanos, vibram de maneira a produzir em sua essncia cores que ressaltam suas vibraes e as mesmas so assimiladas como um envoltrio do corpo fsico.

GERAL:

v Ims levantam. A posio do sol tambm importante. Esses detalhes afetam a sade. v Antigamente usava-se no ronc a moringa com gua com um im dentro, para imantar a gua. v No ronc, na esteira, o local da cabea direcionado para o nascer do sol, e ms embaixo da esteira, na direo da cabea, cobertos com folhas. H casas antigas onde nesse local j tem m plantado. v Para sade podemos usar lmpadas, cristais, etc.)

PONTOS ICNOGRFICOS - so um tipo de "pontos riscados". Cada orix tem um ponto icnogrfico. (Vai trazer para ns). Esses pontos devem ser colocados no ronc embaixo da esteira, cobertos com as folhas.

ICNOGRAFIA Planta de um edifcio. Arte de traar essas plantas.

ICONOGRAFIA Arte de representar por meio de imagem. Conhecimento e descrio de imagens.

JUREMA - a fava serve para socar e colocar dentro do cachimbo. Dizem que a semente socada alucingena. Serve para colocar na bebida e em atin de caboclos. Serve para Ossain. Colocar dentro do cachimbo.

ENREDOS DAS QUALIDADES DE NGUNSU BARANGUNANJE (^) BARANGUANJE MUTALAMB (^) - Pambunjila - Danda - Zazi - Danda - Kavungu - Kitembu

KITALA MUNGONGO (MUGONGO) - Danda - Kaiangu SANDANGUANJE KASSANGUANJE TATA KEWALA GONGOBILA KUTALA MUTAKALAMBO (^) TAW MUGONGO KABILA MUHANGUE (NH) (^) MUSSAMBRA INDARO (^) HINGU (^) GANGOL ARIR (^) KAIZA TALA MUZANGU (^) TAWAMIN - Zazi - Danda - Zazi - Danda - Nkosi - Kaiangu - Mina Aganji - Mina Lugano - (Gongobira) - Danda - Telekompensu - Hangol - Mina Aganji - Mina Lugano - Kavungu - Kavungu - Lemb - Nkosi - Katende - Kaiala - Zumb - Nkosi - Zazi - Katende - Kavungu - Zumb - Lemb - Kavungu - Danda - Zazi - Danda - Lemba - Zazi - Nkosi - Danda - Nkosi - Nkosi - Danda - Kaiangu

LEVANTAMENTO DE KIXIKARANGOMBE (KAMBONDO) E KOTAS

Os Kambondos (ou Kgombe) e as Kotas so suspensos durante uma festividade, pelo santo da casa, que os apontar para o exerccio das funes. O Kambondo ser suspenso pelos braos entrelaados de outros Kambondos ou Zeladores presentes, j que as Kotas so suspensas na cadeira pertencente ao santo do Tatetu ou Mametu da casa. O ato de levantamento realizado com a entoao de cantigas prprias para aquele evento. Depois dos mesmos serem suspensos, estaro prontos para receber a confirmao. Na confirmao recebero o ttulo de acordo com as funes que passaro a exercer na casa.

SAMBOR DE LEVANTAMENTO (CANTIGAS OU REZAS DE LEVANTAMENTO)

1. (Kabula) KONGO MONUGANDU MUIZANG DIMB DI KOLA KONGO NA MUXIMA O DIMB DIDE

R.:(bis) OI , OI KONGO MONUGANDU MUIZANG DIDE

2. MI KAKURUKAJ KAKURUKAJU OI A MILONGA (OU MAIONGA)

SAMBOR DE RECOLHIMENTO (PARA RECOLHER)

KATENDE P P MANAN OKANDEME DI KAKURUKAJE

SAMBOR DIZUNGU NKISI KAMBONDO, KOTA 1. (Kongo) KERE KERE KE BANDA ATOIZ BANDA KE (^) AME(^)

2. AE(^) SENZE AE(^) SENZ TATA DI MAKONGO (ou KOTA, se for o caso) UN XAUEND

SAMBOR PARA CONVIDAR PARA DANAR (TAMBM SERVE PARA PEDIR SILNCIO)

BANDA XAUER, A BANDA XAUER DONGU (^)

KOROMIM MAWO BERERE (^) BANDA XAUER DONGU

SAMBORO (^) PARA AGRADECIMENTO

BANDA XAUER BANDA XAUER A TATETU

BANDA XAUER BANDA XAUER A MAMETU

SAMBORO PARA DANAR

1. MAIANGO UN XAUER AGO(^) MAIANGO UN XAUER AGOLE (^)

2. KONGO UM GANDU ORE RE (^)

A cantiga que se segue serve para saudar todos os kambondos suspensos e confirmados que estejam presentes, e tambm os santos que os suspenderam.

KAMBONDO NIBO KAOD (^) OIA KOTA MEJE KAODE (^) COM O NEME DE SAKE KAMBONDO NIBO KAODE OIA "NKISI" MEJE KAODE(^)

SAMBORO DE DESPEDIDA E AGRADECIMENTO

(bis) AI AI AI EL (^) KAMBONDO TATA DA MUXIMA AG

AGO TATETU, AGO MAMETU, KAMBONDO E TATA DA MUXIMA AGO (^) KISABA NKISI (Com o obi pergunta-se ao orix qual a sua folha certa)

KISABA NUMBI (FOLHAS DE EGUN)

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

AMENDOEIRA ALFACE AIPO AVELS QUARANA DE LEITE BAMBU BELDROEGA BRANCA CRAVO ROXO (LILS) TAIOBA ROXA

10. AMOREIRA

11. FIGUEIRA DO INFERNO 12. ARREBENTA CAVALO DE ESPINHO

v Em qualquer festa se d comida para Numbi

KISABA PAMBUNJILA

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

ARREBENTA CAVALO DE ESPINHO ARRUDA GRADA (MACHO) BATE TESTA BELDROEGA ROXA BRINCO DE PRINCESA (TIPO DE PAPOULA MIDA) PAPOULA VERMELHA PAPOULA ROXA CANSANO ROXO CARRAPATEIRA ROXA (MAMONA ROXA)

10. CHAPU TURCO 11. XIQUE-XIQUE (CACTUS) 12. CORREDEIRA 13. FEDEGOSO 14. FIGUEIRA 15. GUARAREMA (PAU D'ALHO) 16. JURUBEBA 17. MALVARISCO 18. MANGUEIRA (QUALQUER UMA)

19. MATO PASTO 20. PINHO ROXO 21. RODA DE EXU (URTIGA MANSA - SEM PELO) 22. URTIGA BRAVA (COM PELO) 23. VASSOURINHA DE RELGIO 24. VASSOURINHA PRETA 25. FOLHA DA FORTUNA ROXA 26. JAMELO 27. P DE MICO

v A fava vermelha preta pequena de Mujilu v A fava vermelha e preta maior chamada tento de Pambunjila

KISABA NKOSI

1. 2. 3. 4. 5.

AOITA CAVALO AMENDOIM ANGICO (DA CASCA FAZ BEBIDA DE BOIADEIRO) AROEIRA BICO DE PAPAGAIO

6. BRIO DE ESTUDANTE (DA RAIZ SE EXTRAI TINTA AZUL COM QUE SE FABRICA WAJI) 7. 8. 9. CAJAZEIRO CANJERANA CARQUEJA

10. DENDEZEIRO

11. DRACENA VERDE (PAU D'GUA - PELEGUN) 12. ERVA TOSTO 13. ESPADA DE OGUM 14. OFICIAL DE SALA 15. EUCALIPTO GRADO (OU MACHO) 16. HELICNIA 17. JABOTICABA 18. JAMBO 19. JUC (PAU-FERRO) 20. GUARAB 21. PATA DE VACA 22. PINGO DE LACRE 23. PITANGA BRANCA 24. CANDEIA BRANCA 25. INHAME BRANCO 26. SO GONALINHO 27. TAIOBA BRANCA 28. TRANSAGEM (PARECE UMA ALFACEZINHA, D NO CHO) 29. VASSOURINHA DE IGREJA 30. MURICI 31. CANSANO BRANCO 32. MANGUEIRA (ESPADA) 33. LANA D'OGUN 34. PINHO BRANCO 35. CALISTNIO FNICO

v Na cesta de frutas, coloca-se no meio uma manga espada. Para Kavungu um abacaxi ou sapoti. v Chiclete feito da seiva de sapoti.

KISABA NGUNSU

1. 2. 3. 4.

ACACIA JUREMA ALECRIM DE CABOCLO ALFAVACA DO CAMPO ARRUDA MIDA

5. BREDO DE SANTO ANTNIO (*) (PEGA PINTO - PARECIDO COM CARURU) 6. 7. 8. 9. CAIARA CAPIM LIMO ERVA CURRALEIRA DESATA N (CURA TOMBO)

10. ERVA MOURA (ANILEIRA) 11. ESPINHO CHEIROSO (*)

12. GOIABEIRA 13. PITANGA (CH PARA GRIPE) 14. GROSELHA 15. GUIN PIPIU (PEQUENO) 16. GUAXIMBA ROSA 17. JACUATIRO 18. MANAC BRANCO

19. RABO DE TATU 20. MALVA ROSA (PARA AFECES DA BOCA, GENGIVAS, NEVRALGIA) 21. CIRTOPODIUM (SUMAR) 22. CAMBAR 23. PARIPARBA (CAAPEBA) 24. ABRI CAMINHO (COLOCA NO FERRO DE OGUN PARA ENCANTAR COM OXOSSI) 25. LNGUA DE VACA (ENROLA-SE O EF DE ZUMB) 26. PATCHULI 27. PINDOBA 28. ARCO DE PIPA 29. JO 30. TIRA TEIMA 31. DRACENA RAJADA 32. BAUNILHA 33. JIBIA (*) FOLHAS DE FUNDAMENTO - NO PODE FALTAR

KISABA KATENDE

1.

AMENDOIM (MANDOBI)

2. ANGLICA (ENCANTAMENTO, BANHOS P/ PROBLEMAS AMOROSOS, DIFICULDADES) 3. 4. 5. ANIS AROEIRA BILREIRO (JIT) - VERDADEIRA FOLHA DA VIDNCIA

6. 7. 8. 9.

CAFERANA (ALUM OU BOLDO LISO - LEMB E KAVUNGU) CAJAZEIRO CAF CAROBINHA DO CAMPO

10. CELIDNIA (PARA LAVAR OS OLHOS E RECEBER O JOGO) 11. ERVA DE PASSARINHO (EM RVORE E ESPINHO NO SERVE, S EM FRUTFERA).

KISABA NKISI

KISABA KATENDE

12. AMENDOIM (MANDOBI) 13. ANGLICA (ENCANTAMENTO, BANHOS P/ PROBLEMAS AMOROSOS, DIFICULDADES) 14. ANIS 15. AROEIRA 16. BILREIRO (JIT) - VERDADEIRA FOLHA DA VIDNCIA 17. CAFERANA (ALUM OU BOLDO LISO - LEMB E KAVUNGU) 18. CAJAZEIRO 19. CAF 20. CAROBINHA DO CAMPO 21. CELIDNIA (PARA LAVAR OS OLHOS E RECEBER O JOGO) 22. ERVA DE PASSARINHO (EM RVORE E ESPINHO NO SERVE, S EM FRUTFERA). 23. ERVA DE CABRITO

24. ERVA DE SANTA LUZIA (USADA PARA OS OLHOS) 25. FOLHA DO JUZO (OGB)

26. JENJIROBA (FAVA DE SANTO INCIO - FAVA DE ASSENTAMENTO QUE PERTENCE A TODOS OS ORIXS - ENTRA NA MASSA) 27. FOLHA DE FUMO (BOA PARA PUXAR FURNCULOS) 28. JENIPAPO (FOLHA SAGRADA DE KATENDE) 29. LGRIMA DE NOSSA SENHORA 30. FOLHA DE MOB 31. JACINTO (NARCISO - FOLHA DE MAIOR FUNDAMENTO -AGU, KATENDE, OSANYIN) 32. PITEIRA IMPERIAL (FUNDAMENTO PARA ASSENTAMENTO) 33. PELEGUN VERDE 34. PAU DE COLHER 35. OFER (UMA DAS PRINCIPAIS FOLHAS DE KATENDE) 36. ARA (UMA GOIABA PEQUENINA) 37. ABBORA D'ANTA 38. ZANGA TEMPO (ANTRIO - PARA QUEDA DE CABELO 39. CABACEIRA

NSABAS ZAMBIRI KAVUNGU

1. 2. 3. 4. 5.

ABIEIRO (O FRUTO O PRINCIPAL DE KAVUNGU) ABOMINA (FOLHA DO DINHEIRO) AGAPANTO LILS ALOES COMPRIDO (BABOSA) AKOKO MACHO

6. 7. 8. 9.

ARATICUM DE AREIA (MALELE) BARBA DE VELHO BALAIO DE VELHO (BALAINHO) BELDROEGA VERMELHA (NSUMBU CAMINHOS DE XAPAN)

10. CAJUEIRO 11. QUARANA (CANEMA, ERVA LEITEIRA - S SERVE PARA SACUDIMENTO. NEM BANHOS NEM PARA BEBER. MATA) 12. CARRAPATEIRA BRANCA 13. CASADIN 14. CANELA DE VELHO 15. CIP CHUMBO (BOM PARA OS RINS) 16. COTIEIRA 17. ANDASSU 18. DOURADINHA DO CAMPO 19. ERVA DAS LAVADEIRAS (MELO DE SO CAETANO - FAZ UMA COROA QUANDO O SANTO FICA INDO E VINDO) 20. ESPINHEIRA SANTA 21. ERVA DE BICHO 22. JERVO ROXO 23. JENIPAPO 24. JURUBEBA SEM ESPINHO 25. JABORANDI 26. VELAME DO CAMPO 27. VELAME DE BODE 28. MANJERICO ROXO 29. MOSTARDA

30. FEDEGOSO DE VAGEM 31. PANACIA (AZOUGUE DE POBRE) 32. PARIETRIA VIDRO 33. PAU D'ALHO 34. PICO DA PRAIA 35. PIMENTA DE SAPO (ERVA MOURA) 36. KITOCO 37. SABUGUEIRO 38. URTIGA MAMO (BANHO S DO PESCOO PARA BAIXO) 39. ZNIA (FOLHA E FLOR) 40. SETE SANGRIAS (BOM PARA O CORAO) 41. PARA TUDO (PIFFIA PANICULATA - A RAIZ D BOM FORTIFICANTE MASCULINO) 42. BROMIL 43. SAPOTI 44. BEM COM DEUS 45. (CANELA DE VELHO TAMBM SERVE, MAS NO DAS MAIS FORTES)

NSABAS ZAMBIRI HANGOL'O / HANGOLOMA

1. 2. 3. 4. 5. 6.

ALCAPARREIRA ANGELIC (CIP MILHOMENS) PAPO DE PERU (CASSA - PARA ERISIPELA) MALELE (ARATICUM) AFOMAN (ERVA DE PASSARINHO) ERVA CAVALINHA

7. 8. 9.

ERVA CONDESSA PELEGUM RAJADO ERVA DE SANGUE (OU SANGUE LAVOU)

10. LNGUA DE VACA 11. CANA DO BREJO 12. DEDO DE MOA 13. GUACO CHEIROSO 14. ERVA DAS SERPENTES (MELO DE SO CAETANO) 15. GRAVIOLA 16. MALVARISCO 17. ING BRAVO 18. CIP CABELUDO 19. CIP CABEA DE PREGO 20. CIP CRAVO 21. CIP CABOCLO 22. GUANDO 23. FOLHA DE CHUCHU

NSABAS ZAMBIRI ZAZI 1. 2. 3. 4. 5. 6. ALFAVACA ROXA CAFERANA (ALUM) FALSO JABORANDI (APERTA RUO) BATIM (BARBA TIMO) VENCE DEMANDA (BETIS CHEIROSO - BOA PARA AXEX) ELEVANTE GRADO ROXO (BRANDA MUNDO)

7. 8. 9.

PARIPARBA (CAAPEBA - PARA O FGADO) CARRAPETA (BILREIRO - PARA VIDNCIA) COLNIA

10. ERVA GROSSA 11. ERVA DE SO JOO 12. FOLHA DA FORTUNA BRANCA 13. HORTEL MIDA 14. QUARANA (S PARA SACUDIMENTO) 15. PAU DE COLHER 16. ME BOA

17. MANJERICO ROXO 18. MANJERONA (NO ENTRA NO JEJE - QUIZILA) 19. MULUNG 20. PANACIA 21. PRA-RAIO 22. PAU PEREIRA (O CH TIRA PIOLHOS) 23. URUCUM

24. UMBABA VERMELHA 25. TAIOBA BRANCA 26. NGA MINA 27. ERVA SANTA (QUIZILA BRAVA DE EFON) 28. MAMINHA DE PORCA 29. XEKER (NO PODE FALTAR NO ADOXU) 30. QUEBRA PEDRA

GERAL v MOB, OGB, AHOHO, AKOKO - SO FOLHAS SAGRADAS DO CULTO AFRO v Babosa, Jaborandi e Zanga-tempo so bons para o cabelo. v ch de folha de amora - excelente para reposio hormonal v fortificante masculino: raiz de para tudo, obi e aniz estrelado v 2 de novembro - deve-se louvar os mortos - usar o atin certo, da pessoa, fazer uma boa defumao (guin, bagao de cana, enxofre, p de chifre (assafti) - defuma de dentro para fora, com folha de saio na cabea com um pano, ou amarrado com contraegun. Passa o atin, nas curas, na casa de santo passa tambm o fundo do ab nas curas, passa doburu e o filho vai para casa. Usar roupa clara, suspender uma canjica. v Folha de jenipapo - serve para os filhos de Obaluai forrar a vasilha do doburu v Andar - fava principal de Zazi v Cruzwaldina (creolina) - usada em defumador antigamente v p de ouro serve para defumar de fora para dentro; mel, acar, cravo sem cabea, mate queimado, canela, louro, cidreira v defumar de dentro para fora usa-se casca de cebola, de alho. v a cabea do cravo chamada pimenta de Exu. v 28 de outubro - dia de S. Simo e S. Judas - Tambm se louva Xang.

NSABAS KITEMBU (Tempo - Rei de Ngola)

1. 2. 3. 4. 5. 6.

AGAPANTO ALAMANDA ANDASS COTIEIRA AROEIRA CAJUEIRO

7. 8. 9.

CAJAZEIRO CAPIM XIGUI AMOR DO CAMPO

10. COENTRO (Para a casa de Angola) 11. ESPINHEIRA SANTA 12. GAMELEIRA (qualquer uma, preferncia a branca) 13. JENIPAPO (folha ritual) 14. JURUBEBA SEM ESPINHO 15. MANGUE CEBOLA 16. MUSGO 17. BARBA DE VELHO 18. PARACARI 19. PITEIRA IMPERIAL 20. PINGO DE LACRE 21. SABUGUEIRO 22. TABACARANA 23. TAPIRIRA (FRUTA DE POMBA) 24. TROMBETA BRANCA 25. MELANCIA

NSABAS KAIANGU (OY)

1. 2. 3.

ALTIA ASSA PEIXE ARA

4. 5. 6. 7. 8. 9.

AKOK FMEA BAMBU BELDROEGA VERMELHA CAMBUCAZEIRO CAMAR (quando vemos na mata aquela extenso de rvores com flor amarela) CAMBU

10. CORDO DE FRADE 11. ESPIRRADEIRA VERMELHA (tem flor bonita e cheirosa. veneno, no pode por na boca) 12. EUCALIPTO FMEA (redondo) 13. FLAMBOIAN 14. FOLHA DE FOGO 15. GENEUNA 16. GERNIO 17. GIGOGA VERMELHA (AGUAP) 18. ELEVANTE ROXO 19. DORMIDEIRA 20. ERVA SANTA (NGA MINA) 21. LOURO 22. MACASS 23. MANJERICO ROXO 24. MARAVILHA ( OU BONINA - VERMELHA, LILS, LARANJA) 25. AMOR AGARRADINHO (OU MIMO DE VENTO) 26. MORANGUEIRO 27. ROM (TAMBM A FRUTA)

28. PITANGA VERMELHA 29. PAPOULA VERMELHA 30. UMBABA VERMELHA 31. PAPOULA BRANCA 32. ALMEIRO 33. VASSOURINHA BRANCA 34. PELEGUN RAJADO 35. PARA RAIO 36. ERVA PRATA

NSABAS DANDALUNDA (OXUM)

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

ASSAFRO (URUCUM) AMOR DO CAMPO AGRIO ALAMANDA ALMEIRO ALFAVAQUINHA (ORIRI) ALTIA ANDUZEIRO (ERVILHA DNGOLA - GUANDO) ARAPOCA BRANCA

10. ARNICA 11. AZEDINHA (TREVO COM FLOR AMARELA) 12. CAJ MIRIM (SIRIGUELA - CAJAPRIKU) 13. CAMAR AMARELO

14. CAMOMILA 15. XIBAT 16. CANA FSTULA (OU CHUVA DE OURO) 17. ERVA CIDREIRA 18. ERVA DE SANTA LUZIA 19. FOLHA DA COSTA BRANCA (SAIO) 20. GIGOGA AMARELA 21. ICA 22. DOURADINHA DO CAMPO 23. IP AMARELO 24. MACASS (CATINGA DE MULATA) 25. ME BOA 26. MAL-ME-QUER 27. MARCELA 28. MASTRUO 29. MATRICRIA 30. ERVA DE SANTA MARIA 31. MONSENHOR AMARELO 32. ORIPEP

33. TINHORO 34. ABEB DE OXUM 35. JO DE CAPOTE 36. PARIETRIA 37. PATCHULI

NSABAS KAIALA (YEMOJ)

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

ALTIA ANIZ ARATICUM DE BREJO ARA COLNIA CAVALINHA ERVA DE SANTA MARIA GALEATA (ALCAPARRA) GOLFO

10. GRAVIOLA 11. JASMIM BRANCO 12. JEQUITIB ROSA 13. LGRIMA DE NOSSA SENHORA 14. ME BOA 15. MUSGO MARINHO 16. MESINHA 17. ALGA MARINHA 18. NENUFAR 19. OLHOS DE SANTA LUZIA 20. PATA DE VACA 21. TRAPOERABA AZUL (MARIANINHA) 22. UNHA DE VACA 23. UMBABA PRATEADA

24. TROMBETA

v Quando em casa de Angola acontecem barraventos estranhos, para desmanchar feitio, quina o coentro, lava o ferro de Kitembu e borrifa o barraco). v d comida a Oxum na folha de Xibat. Encontra-se xibat em torno do autdromo da Barra, nos canais de Seropdica) v Roda de Xang um ritual de ketu, do Ax Opo Afonj, s participam pessoas com mais de 7 anos, com obrigao feita. v Mulher s usa adja. Xer para homem. v Em casa de Xang s segura o xer o dono da casa ou o pai de santo dele. v Mesinha uma erva que serve para curar impotncia no incio v Oripep s se usa a folha para Oxum. A flor de Exu - Tem em volta da Cmara dos Vereadores) v Balainho - flor de Nan, folha de Obaluai v Trapoeraba azul serve para problemas menstruais e excesso de secreo) v Filha de Oxum deve no dia do casamento tomar banho com folha de monsenhor amarelo v Para encantamentos de amor nos caminhos de Kaiangu - amor agarradinho. (com frutas vermelhas picadas, perfumes, acarajs, mel) v Homem depois dos 40 deve tomar amor do campo, bloqueia a prstata, para no crescer e dar cncer v Na melancia usam-se as folhas e as sementes v assa peixe cura asma que no seja crnica, como a de criancinhas) v Akok macho tem a folha mais redonda, fmea tem a folha comprida v Akok pega de galho. Descasca o galho com canivete, deixa a rebarba, coloca sementes de milho ou alpiste num algodo com gua, amarra ali com um plstico. Ele enraza v Existem diversos tipos de beldroega, chamados s vezes de 11 horas. Onze horas uma plantinha de folha comprida, s. As beldroegas tm a folha redondinha, e flores de cores diversas. v Cambu folha de fundamento de Kaiangu, usada tambm para confirmar Og

NSABAS TELEKOMPENSU (LOGUN)

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

FRUTA DE CONDE FOLHA DE CHUCHU PELEGUM RAJADO BARBA TIMO CAMAR AMARELO FOLHA DA INDEPENDNCIA PARREIRA BRANCA CAMBAR AMARELO ANGICO

10. IP AMARELO 11. JUNTA-SE UMA FOLHA DE OXUM E OUTRA DE OXOSSI.

NSABAS MINA LUGANO (OB)

1. 2.

RABO DE GALO NA FALTA JUNTA-SE FOLHAS DE KAIANGU E ZAZI

NSABAS MINA AGANJU (YEW)

1. 2.

OLHOS DE SANTA LCIA PODE TAMBM JUNTAR FOLHAS DE DANDA E KAIALA

NSABAS ZUMB

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

AGAPANTO LILS ALFAVACA ROXA ASSA PEIXE ROXO AVENCA CIPRESTE ERVA CIDREIRA ERVA MACA LGRIMAS DE NOSSA SENHORA MACASS

10. MANAC ROXO 11. LNGUA DE VACA COMPRIDA 12. ANGELIM AMARGO (MORCEGUEIRA) 13. QUARESMA 14. ORELHA DE LEBRE 15. UNHA DE VACA 16. CASUARINA 17. TAIOBA ROXA 18. MOSTARDA 19. SABUGUEIRO 20. ABACATEIRO 21. JITIRAMA 22. TRAPOERABA VERMELH 23. GIGOGA VERMELHA

24. CIP CHUMBO Primeiro colocar numa praa limpa presente para Iku. Se tiver barraco coloca atrs do porto. - folhas de alface - no meio feijo fradinho cozido.

Para Oworin: 11 bzios abertos 11 moedas 11 aca ou bolas de canjica 1/2 kg feijo fradinho cozido 1 obi rosa flores brancas 1 vela quartinha com gua

Coloca o feijo na tigela (forrada com louro, etc.) as bolas em cima. Os bzios abertos nas bolas as moedas idem Jogar para os 4 caminhos de Odu da cabea, para ver quem recebeu o presente. Deixa 3 dias e coloca em praa ou outro local bem limpo Se no tiver obi pode usar cebola.

A lngua de vaca a folha em que se enrola o ef de Nan.

PARA PROCURAR NA WEB:

MBUNDU MUSELE OLUANEKA KWAAMA KIMBUNDU OMUMBWI TCHOKWE LWENA TYINGANGELA KIKONGO

OLORI - Dono da cabea EMI - Nosso eu (HLITO) Tudo passa pelo emi e a saliva. IPORI - Fonte geradora de energia de cada ser SALIVA - SANGUE BRANCO Tudo que se faz no ori reza-se, fala-se alguma coisa.

NSABAS LEMBA

1. 2. 3. 4.

ALECRIM DE CABOCLO ALECRIM DE HORTA ALECRIM DO MATO ALECRIM DO CAMPO

5. 6. 7. 8. 9.

ALECRIM DO NORTE ALFAVACA BRANCA ALFAZEMA ALGODOEIRO ANIZ ESTRELADO

10. BARBA DE VELHO (TB JAGUM) 11. BAUNILHA 12. TAPETE (BOLDO) 13. CAAPEBA 14. CAMOMILA 15. COLNIA 16. CARNABA 17. CHAPU DE COURO 18. CINCO FOLHAS (CINCO CHAGAS) 19. ESPIRRADEIRA BRANCA 20. ESPINHEIRA SANTA 21. FOLHA DA COSTA (SAIO) 22. GIRASSOL 23. HORTEL DA HORTA (HORTEL MIDA PARA CULINRIA) 24. JASMIM BRANCO 25. ELEVANTA BRANCO 26. LRIO DO BREJO 27. MANJERICO BRANCO 28. MALVA CHEIROSA 29. MANJERONA

30. NEVE BRANCA 31. PATCHULI 32. POEJO 33. TAMARINDEIRO 34. MONSENHOR BRANCO 35. ERVA CIDREIRA (CAPIM LIMO - CAPIM SANTO) 36. DAMA DA NOITE (FOLHA MIDA)

NSABAS WUNJI

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

ANIZ DOCE EUCALIPTO MIDO GUACO CHEIROSO LARANJEIRA (TODAS) MAL-ME-QUER JASMIM DE CABO (TODAS AS CORES) MARACUJ PALMA BRANCA ERVA DOCE

10. MACA

FOLHAS DE ORI

1. 2.

EUCALIPTO ELEVANTE

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

POEJO BOLDO ALGODO MANJERICO MACA SAIO TODAS AS DE OXAL E YEMOJ

A alfazema no deve ser usada por pessoas de santo diala. Mulher de santo diala esfria com alfazema chama homem para mulher de santo muhatu saio cobre qualquer orix A malva cheirosa usada para dor de dente A manjerona quizila de Jeje caroo do tamarindeiro seco e triturado um p de fundamento de Oxal A Dama da Noite de folha mida boa para banhos de encantamento no caminho de Oxal

SAMBOR IPARUB

REZAS (CANTIGAS) PARA SACRIFCIO

SACRIFCIO - quinar ervas, dar oss, matana, etc.

1. SAMBOR PARA TEMPERAR OS BENGU (ASSENTAMENTOS)

Usa-se: sal - dend - mel - aca - bebidas - gua

Quando usar os elementos que no sejam a gua:

'AKETU SAMBANGOLA SARARANDU AKETU SAMBE (^)!"

Quando for a gua (menha), pe-se na boca e vai da boca para o assentamento.

"MANGA SALE(^)! MANGA SALE (^)! MAMANGUER, MAMANGUEL MANGSALE (^)! R: SALE, SALE MAMANGUERO, MAMANGUELO"

Quando for gua pega a quartinha da obrigao, pe gua na boca. gua imprescindvel a qualquer assentamento. O elemento vital gua entra em tudo. Pode colocar um pouquinho de agbo na gua.

O ot passa-se nas curas. Quinar - cada um deve quinar suas ervas. Junta a energia, o suor da mo, com o sangue verde. Sangue branco humano - saliva. Por isso se pe a gua na boca e joga-se no assentamento. Para tudo que cuia de exu coloca-se atare na boca

2. SAMBOR PARA LAVAR OS BICHOS

Coloca uma vasilha de barro (ober) ou gata (ibri) com gua e um pouco de sal (para tirar o carrego), uma vela e um copo com gua. Comea a lavar os ps, a cabea, o peito, as costas e o rabo. S segura e lava os bichos pessoa de santo muhatu. A gua jogada logo na rua.

REZA:

"ARUE(^) SALE (^) MANO SAMBNGOL (^) (BIS) PERERE (^) KOMASA DONI PA! (BIS)"

Quando o bicho morre antes da matana colocar 1 aca embaixo de cada pata, ou de cada asa, passa na porta de exu, bate, para poder sair.

3. REZA PARA ENFEITAR OS BENGU DE PAMBUNJILA COM BICHOS DE PENAS(TAMBM OS CATIOS)

J depois de mortos.

'PAGONAN, PAGONAN, ZAMBE (^) R: PAGONAN, PAGONAN, INAN 'PAGONAN, PAGONAN, ZAMBE (^) R: PAGONAN"

Antes da matana os ferros so limpos, passado dend, depois da matana so enfeitados com penas.

4. REZA PARA ENFEITAR OS BENGU DOS OUTROS JINKISI COM BICHOS DE PENAS

"ORONI POPO ORONI POPO (^) KUAB (alto) (') ORONI POPO KUAJ (baixo) ORONI POPO"

SAMBORO (^) IPARUBO () HOMBO

M, M, M KONGO DI MBANDA TUDI (BIS) KAMBONDO NGURA HOMBO KONGO DI MBANDA TUDI

M, M, M KONGO DI MBANDA TUDI (BIS) LAMBARANGUANGE, TATETU, MAMETU KONGO DI MBANDA TUDI

OUTRO SAMBORO IPARUBA HOMBO

ESPECFICA PARA A LINHAGEM FUN (LEMBA, KAIALA, DANDA) S SERVE PARA HOMBOS BRANCOS S USADA PELOS MAIS VELHOS

TATA KAMBONDO OD MBURO M, M, M KONGO DI MBANDA TUNDIR (BIS) TATA KAMBONDO ODA LUMBO A NZAMBI

O ato de sacrificar o cabrito requer seriedade e conhecimento. Usa-se uma corda nova Corta mas no solta a cabea. Quando morre segura a cabea e corta na vrtebra certa. A outra reza:

SAMBORO PARA RETIRADA DO MUTUE DE BICHOS DE 4 PATAS

KONGO DI MBANDA , R(^),R(^).

Nas obrigaes de feitura, 7, 14, etc. d a cabea na mo do santo para ele fazer o que deve.

A cabea do bicho deve ser separada pela terceira vrtebra, retirando-se a carne que envolve a mesma com a faca. Em seguida corta-se e libera a cabea.

Com a cabea na mo oferece ao santo, rezando.

SAMBOR PARA OFERECIMENTO DO MUTU AO NKISI

(ESTA REZA SERVE PARA QUANDO O SANTO BEBE SEJA L O QUE FOR, GUA, ETC.)

E(^), MON GAMBELE (^) KURI KURIAD (^)

SAMBORO PARA RETIRADA DE PATAS, RABO, PELE COM PELOS, ETC.

ERAN LKE LKE, NKISI LEKEW!

corta-se as patas nas articulaes dos joelhos (nas juntas. no pode quebrar osso), na seguinte ordem: 1. pata dianteira direita 2. pata traseira esquerda 3. pata dianteira esquerda 4. pata traseira direita

Em seguida o rabo.

A pele com pelos que ser colada nos bengu. Os pelos retirados so fundamentos.

Por ltimo o escroto ou a mama.

Na ocasio em que se abre o animal retira-se inteira uma pele branca e transparente que recobre o estmago e o intestino do bicho, pele essa popularmente chamada de bandeira, cu, alma ou renda, que dever ser colocada aberta sobre o assentamento que recebeu a matana.

SAMBORO IPARUB KARAMBLO

Tem 3 estgios:

1. Para retirar as penas do pescoo com pok. No se corta. Rezar 3 vezes no mnimo.

POKOI (') MI KABANDO (^) DENDE(^) BURU NANGU (^)

2. Para o primeiro corte. Deixa a faca, escorre o sangue pela faca, direciona

KARAMBOLO (^) BATLA SANJI NZAMBI EU TORORO(^)

3. Para aprofundar o corte, at acabar

KARAMBOLO(^) JANJ INGU J MUTU OIA TOKOROTOKO

SAMBORO IPARUB SANJI

1. Para qualquer bicho de pena, para limpar as penas do pescoo

POKOI MI KABAND

DEND BURU NANGU

2. Corta e libera a cabea na mesma reza

BATULA LA SANJI BATULA I (DI) SANJI BATULA

SAMBORO IPARUB KONKM (KOKM)

Tem que preparar o bicho. Tem que tapar os olhos com 2 folhas da costa e enrolar o bicho no oj branco Proibido o uso de faca Pegou em konkm tem que fazer culto terra. Primeiro sangue - perigoso - vai para a terra (desperta a ancestralidade, a menga alimenta) Tem que fazer ibos - gua, ik, mel, azeite doce ou dend, batido por pessoa de santo fmea Mulher no deve copar, por causa da dureza da fora do pescoo do bicho Fica molhando o pescoo no ibos

1. Preparao para colocar as folhas e envolver no atac

DIAN IAN ET KONKEM

2. Para verter a menga para a ancestralidade e bengus

NKISI GUDI GUDI KONKEM

3. Ibos em tigela ou vasilha com menha fresca, majudidum, uemba ou uiki, ik. H situaes em que se coloca vinu,

DILONGA TARA JINJIN AZUN KERERE DILONGA TARA JINJIN KERE, KERE

Numa obrigao grande, tocar as curas da pessoa, em ordem, com o pescoo da konkm. Angola fmea - (t fraco) - testa, nuca, fronte direita, fronte esquerda, trax, corao, stima vrtebra, sola dos ps. Angola macho (grita, no fala t fraco) - peito, sola do p direito, e o resto igual.

konkm - rajadinha etu - branca dass - muito velha

SAMBORO IPARUB KAXIT

1. Prepara o pescoo cantando 3 vezes

POKOIO MI KABANDO DENDE BURU NANGUE

2. DILONGA TARA JINJIN DIUM KAXIT! DILONGA TARA JINJIN DIUM KAXIT!

Algumas casas fazem culto terra ao copar pato para determinadas qualidades de Obaluai. A pele do p do pato, entre os dedos, quizila e tem que ser cortada.

SAMBORO PARA CULTO TERRA

KURUPA UN ABEREW UN ABERER (BIS)

SAMBORO IPARUBO NBACHI (CGADO)

S seguram o bicho pessoas feitas, de preferncia ogs. No pode ter risos nem brincadeiras Puxa o pescoo com o lao de palha da costa Segura o bicho coloca o lao em posio, reza batendo no casco com o faco.

Quando ele pe o pescoo para fora, laa e puxa para a frente. Corta em cima dos assentamentos e ots. O certo seria faca de pedra. Pedra fundamento de Zazi. (Ardsia) Usando pok comum, passar mel na lmina. Cortou hoje, s depois de 7 anos. S se corta para obrigao de 7 anos em diante. Mulher no deve cortar. Deve preparar um og.

Reza para preparar o pescoo:

POKOIO MI KABANDO DENDE BURU NANGUE (3 vezes no mnimo)

Reza para cortar:

MANO GANG KEWAZILE(^) EMBAKASSE (^)

O sacrifcio para este animal oferecido a Zazi s pode ser feito ao amanhecer, nas primeiras horas da claridade. Jamais poder ser cortado noite. Oxal, Zazi e Ogui s esto ali ao amanhecer. O animal dever ser enrolado em folhas de taioba branca ou inhame branco, podendo este sacrifcio ser executado com faca virgem untada com mel ou pedra cortante, usando-se palha da Costa para puxar o pescoo. S depois de 7 anos. No se d para iyawo. O cgado, como qualquer animal de 4 patas, dever ser calado com frangos da cor correspondente qualidade do santo. Entretanto receber para cada pata um mnimo de 3 frangos, pois o que determina o ato de calar o cgado so as unhas.

Depois de executado o iparub, a cabea, patas e rabo sero arrumados no bengu do nkisi. Aps retiradas as partes que vo para o bengu, o nbachi ser aberto pelas laterais de baixo, que formaro uma tampa. (serrinha dente 18), retirando-se o restante do corpo. Este, excluindo os intestinos, servir como carne para fazer um amal para o nkisi, servido na parte de cima do casco. Faz-se o amal rpido, enfeita com quiabo com as cabeas para cima, coloca em cima o corao cru, quase mexendo. Arria-se no bengu ainda quente, ou entrega-se nas mos do nkisi se estiver virado. Trs dias depois, quando suspender, a cabea, patas e rabo so amarrados com palha da costa e pendurados para secar. Depois de algum tempo socar e fazer um p. Acrescenta-se p da fogueira de Ayr, dand, sndalo, etc.

Quem d Xang e tem mais de 7 anos, tem que ter recebido aos 7 anos uma cabaa com p de nbachi.

O casco, depois de limpo e lavado com agbo fica prximo ao bengu do santo, ou pode ser usado para tapar a gamela.

Obs.: Este tipo de animal s pode ser usado de 7 em 7 anos, no podendo ser usado para feitura de ndumbi (iyawo, alako), s depois de 7 anos.

SAMBORO IPARUB DIEMBE (^)

(POMBOS DIVERSOS, MENOS POMBA ROLA)

DIEMBE, DIEMBE, SANJE O DIEMBE SANJE

DIEMBE, DIEMBE, SANJE, O DIEMBE,

RUN DIANDEMBE AM!(^)

(DIEMBE, DIEMBE SANJE, O DIEMBE)

Envolve em pano banco, os olhos tapados com 2 folhas de saio.

Louvar NSLO, no caso de diembe branco (fundamento Bate Folha).

SAMBURE IPARUB DIEMBE QUANDO FOR PARA PAMBUNJILA

DIEMBE MAVAMBO DIEMBE MAVAM BIE (^)

} } BIS

SAMBORO IPARUBO DIEMBE DIKOLA POMBA ROLA (PARA OXUM)

DIEMBE DIKOLA DIKOLA DIEMBE DIEMBE DIKOLA RUNDIANDEMBE AM!

Obs.: da mesma forma que o cgado, o pombo requer para seu sacrifcio grande seriedade e profundo conhecimento por parte de quem executa o ato.

Primeiramente o diembe ser tocado no mutu da pessoa. Ser tocado no mesu dulo (testa), no odab duilo (nuca), no apaxi otusi (fronte direita), no aopaxi iep (fronte esquerda), no uakongo mutue (chakra coronrio), no pumbulu (manbrio - altura do

corao), muagongo (stima vrtebra), luku luku (palmas das mos) e lukuaku (peito dos ps). Antes de cortar leva ao tempo, mostra ao alto para o lado do nascer do sol (kutu ku luanha), sopra trs vezes, pede para morrer tudo de ruim e nascerem boas perspectivas, ritual para cima (que nasa sade, nasa coisas boas), depois volta o pombo para o por do sol (kufu ku dikulumbi) soprando tambm 3 vezes na direo da cabea da pessoa, pedindo que morra tudo de ruim, o sofrimento, morra ali.

No esquecer de enrolar o pombo com pano branco, 2 folhas de saio nos olhos, puxar com a mo para a frente.

SAMBORO IPARUBO KITEMBU CORTE DE BICHO PARA TEMPO

Kitembu come o sangue e tambm a carne.

Prepara o pescoo:

POKOIO MI KAMBANDO DENDE BURU NANGUE

Tem que ter perto de Tempo uma rvore seja tamarindo, jenipapo, iroko, cajazeiro. O bicho fica ali mesmo. Tem que ser feito com fundamento, porque vai ficar inteiro e no pode dar bicho. Seca inteiro tipo mmia. O frango fica pendurado na rvore.

Reza para o corte: KOKO NI KASSANJE INGORA KOKO NI KAMILONGA (BIS)

AI, AI, UN, KAMILONGA

Obs.: Como o nkisi Kitembu o rei da nao Ngola, possui o mesmo cantiga exclusiva para sacrifcios. Esta reza para todos os bichos de penas ofertados a este nkisi. O peru o seu principal fundamento, podendo ser ofertado qualquer outro animal. O peru de Tempo branco. O pincel (tufo de pelo do meio das penas do peito do peru) de Tempo deve ser colocado no fio de contas. Dizem que s o macho tem.

SAMBORO(^) IPARUBO(') GERAL PARA BICHOS DE PENAS PARA TODOS OS NKISI

Serve para todos, por isso rpida, boa para quem est comeando. a decorar.

1. Limpar o pescoo POKOIO MI KABANDO DENDE BURU NANGUE!

2. Sacrificar VORUNA, VORUNA SANJI VORUNA, VORUNA SANJE (^)!

SAMBORO PARA LAVAR A CABEA COM SABO DA COSTA OU ERVAS DE MUTU (NA CACHOEIRA, NO AX, ETC.)

(^) MUTU (^) LEL (^) KUMBAT NSUMBU (^) MONAM (^)

(^0 MUTU (^) LELE (^) KUMB SIMBU (^)

SAMBORO PARA RETIRADA DE NDEMBA (ANGOLA) OU MUKUNA (CONGO)

Pegando em navalha para tirar o cabelo no pode deixar de rezar o tempo todo, at acabar de raspar.

DAMI NAKONGO NDEMBURE ERUMENE, KATULA IZO (Primeira vez. As outras o nome do Nkisi) KENDA MUKUNAN (OU NDEMBA) ERU MENE

SAMBORO PARA SE OFERECER OU FAZER PERGUNTA AO KESSO (KESSO, DIKASSO, MAKESSO - HSTIA SAGRADA DO CANDOMBL = OBI) (NUMA TRIBO DE CAMERON CHAMADO DIKAJAJA)

KSSO MAKSSO NKESSUE (^) KESSO MAKESSO NZAMBIE (^)

O kesso antes de ser oferecido ao mutu dever ser aberto, retirando-se o embrio com faca prpria ou com os dentes. No e usa faca nem navalha. Tem quem use a unha.

O embrio ser entregue a Exu de preferncia do lado de fora do porto. Pode colocar no pad do Exu da pessoa.

Depois de aberto tocar a cabea nos 4 cantos com o kesso. Em seguida soprar o kesso 3 vezes em direo ao nascer do sol e 3 vezes em direo da testa da pessoa.

Para jogar o kesso usa-se um prato de barro coberto com pemba branca ou efun ralado. Joga-se o obi para dar alaafia = Banda le Kongo

Quando se juntam zeladores seja para o que for, coloca-se na mesa uma quartinha com gua e um obi. D-se para o mais velho. Ele joga ga nos 4 cantos, reza, abre o obi, tira o embrio e joga. Obi branco - ngudia mutue O kesso para ori o de 4 gomos (obi abata)

Fora-se o pratinho com folhas, se no tiver efun ou pemba. Joga-se o obi. Possveis cadas:

OO OO

OO 0 0

OO O 0

O0 0 0

0 0 0 0

(O = aberto) (0 = fechado)

SIM

PROVVEL

TALVEZ

NO

NO

Jogou, deu BANDA LE KONGO, divide, dando pedacinhos s pessoas mais velhas do que quem est recebendo a obrigao, para mastigar.

A massa resultante desse kesso mastigado colocada no centro do mutu, sobre uma folha de saio (sexo do saio pode ser de acordo com o sexo do nkisi). Quando a pessoa for de Zazi substituir o kesso por orolel.

Oferecer tambm uma comida, uma canjica, e rezar:

MUTU KONGO OREO (^)

KOLOBOX (') E KOLOBO (^)

Essas cantigas devem ser entoadas todas as vezes que se levar comida ao alto da cabea. Essas cantigas no so usadas s para obi, mas tambm para ervas colocadas na cabea, em alguns casos banha de ori, e tambm objetos (assentamentos, obrigaes). Tudo que se leva no alto da cabea.

Dek = transmisso de cargo de pai de santo (por morte, etc) fundamental fazer as obrigaes no tempo certo (aos 28 anos, era dada obrigao das cabaas)

ENTREGA DE CUIA - OBRIGAO DE 7 ANOS NGUECE (^) KASSAMBA () MUVU ()

A muzenza passa por uma srie de rituais de obrigao, como obrigaes de 1, 3 e 5 anos, visando prepar-la para o recebimento do KIJINGU (grau sacerdotal), que acontece com a obrigao de 7 anos: nguece (^) kassamba (') muvu (').

Como a obrigao de 7 anos representa a iniciao de um novo grau, justamente o grau sacerdotal, que confere ao homem o ttulo de Tata Nkisi, e mulher o grau de Mametu Nkisi, obriga uma srie de fundamentos litrgicos, comeando pelos ebs, feitos no mnimo em nmero de 3. Como exemplo: eb de rua (exu), eb iku (sade), eb branco (sade, misericrdia). Logo depois dos ebs, o futuro(a) sacerdote(isa), ao som das cantigas (oros) prprias, ser recolhido ACORDADO, ao ndemburo, onde passar por rituais que vo permitir elevar-se a um novo grau. Dentro do ndemburo sero tambm realizados rituais de ngudia mutu, com sacrifcio de um casal de diemb e um casal de et, tendo-se o cuidado anterior de fazer sacrifcios de frangos e frangas ao casal de Pambunjila e Mujilo, que foram assentados anos atrs, na ocasio da obrigao de feitura. Depois do ngudia mutu realizado, 7 dias aps, sero alimentados os bengu, devendo no mnimo ser copados 3 bichos de 4 patas, destinados ao primeiro santo, ao segundo santo e a Oxal (Lemb).

Na CUIA DE 7 ANOS inclui-se: konkm macho e fmea para todos eles. uma cuia de cabaa (de preferncia que fique em p), bem grande. confeccionada com a metade de baixo de uma cabaa arredondada. Representao material de cu x terra = duilo x ixi = orun x aiye, levando no seu interior os apetrechos que o futuro zelador ir usar dali por diante, em rzo do novo grau aquirido, tais como: KANGULA - TESOURA XIMAN - NAVALHA KESSO - OBI OROLEL (OU OROL) - OROGBO PS - DA PAZ, DO MAL (C/CARVO), EFUN, OSUN, WAJI NDUQUE OU NDUKE - P DO BEM = NOSSO P MADOQUE - P DO MAL BZIOS, FOLHA PRINCIPAL DO NKISI, POK PARA SACRIFCIO DALI POR DIANTE Dentro pode forrar a cuia com tecido bom ou laise. Em cima vai a urupemba. Em cima de tudo uma toalha branca, como se fosse um ala (mulele(')) Todos os bichos de 4 patas so calados. (4 frangos, 1 konkem, 1 diembe) A entrega da cuia realizada no sambil, s vistas do pblico.

Nas naes Angola o ritual de obrigao de 7 anos requer um perodo de 21 dias para complementos de aprendizado e ascenso de grau, ocasio em que receber no pescoo o kele de sua feitura inicial, sendo sua cabea raspada com a ximan (ou poko nemba), por 3 vezes: 1 - o cabelo no serve para nada. aquele que levou tinta, hen, essas coisas. 2 - raspado com sabo da costa, coado, dado ao santo 3 - dado ao segundo santo. Da por diante, nas outras obrigaes, no mais passar pelo ritual de raspagem. Katubelanguanje = Jagun

H pessoas que resolvem tambm cortar para Exu. Normalmente catio d problema. D a festa do catio 12 meses depois, e copa.

No h uma obrigatoriedade de sacrificar-se somente 3 bichos de 4, podendo este nmero ser aumentado e estendido a 7 assentamentos

Quando se tem casa aberta, inclui-se tambm Tempo, Ossain e Oxumar. O nkisi Kitembu s pode ser assentado na prpria casa da pessoa. Filho de Tempo que fez 7 anos e vai abrir casa, vai assentar o Tempo da casa. Prepara 2 ots, d de comer l fora, coloca um dos ots alimentado, solto dentro de uma sopeira no ndemburo. No existem 2 filhos de Tempo no mesmo espao. Na obrigao d sacrifcio animal para os assentamentos.

Na obrigao de 7 anos a pessoa s no recebe os rituais de pintura nem de kutunda (adoxu), rituais que pertencem ao recm-iniciado (muzenza - ndumbe), e pelos quais deve ter passado quando foi feita.

A quebra do kele sacerdotal acontecer 21 dias depois da entrega da cuia, em um ritual simples, sem sacrifcio animal. (kel de 7 anos = smbolo de obedincia. O do iniciado para segurar a fala, o il).

SAMBORO DE KUENHA KELE

KUENHA = QUEBRAR (Convida-se os padrinhos)

NZAMBI NZAMBI

KUENHA, KUENHA KEL

A entrega da cuia acontece num ritual de 5 sadas. O ritual de raspagem de cabea na obrigao de 7 anos representa o nascimento da pessoa para assumir o cargo, o mais importante dentro do culto, sendo que este ritual prprio da cultura angolana, sendo realizado com a pessoa em estado normal, sem a possesso do nkisi.

SAMBOR PARA O KIJUNGU (rezas para a entrega de cuia)

SAMBORO PARA RECOLHIMENTO AO NDEMBURO

, A, A, KOSENZE (^) KATULANDIR (BIS)

KOSENZE(^) (MAMETU OU TATETU) KOSENZE(^), KATULANDIR

(O certo seria usar a roupa da primeira sada como muzenza, como despedida)

PRIMEIRA SADA

Esta sada inicial retorna a pessoa ao seu tempo de muzenza, sendo este ato a despedida simblica desse grau inicial.

O futuro sacerdote(isa) vir vestido com roupa branca, com um akan (atakan = pano que encobre o peito) da mesma cor, usando o kel, descalo, com a cabea raspada, e acordado.

Como acontece na feitura, a me pequena da casa (ou pai pequeno = mametu ou tatetu ndenge), sair frente, trazendouma dixisa forrada, colocando-a na porta de entrada, centro do barraco (lamburu), e aos ps das ngomas, sendo que os futuros sacerdotes se deitam na dixisa em cada um desses lugares, acompanhando o ato com sequNCia de pas.

SAMBORO PARA A PRIMEIRA SADA:

MUZENZA MUZENZA KIOB MUZENZA MUZENZA MAKONGO (ritmo: kongo)

Ser cantada o tempo todo, at retornar ao ndemburo.

SEGUNDA SADA

Representa o ato da entrega do kijingu (grau). Normalmente acontece do(a) dono(a) da casa fazer um pequeno discurso alusivo s qualidades da pessoa durante o perodo de muzenza.

Momentos antes da cuia o zelador dono da casa coloca no pescoo da pessoa a conta que confere o grau sacerdotal, chamada xumbet (enquanto novato usa aquele fio grande, que depois a cuia vai para o jogo). O xumbet pode ser feito com 7 firmas do

santo, um fio simples, pode at ser curto. Da em diante no usar mais dilogun, mokan nem senzalas (passam a ser usadas pelo santo).

O ato da entrega da cuia um ritual realizado com o futuro zelador(a) vestido de branco, com chinelos de muzenza (chinelo comum), sendo que as mulheres usaro camisu e pano da costa, e os homens cala e camisa branca.

Na hora em que a cuia com a urupemba coberta so entregues ao novo sacerdote, o nkissi o apossa, confirmando assim a obrigao e o novo grau. Homem e mulher devem cobrir a cabea com um pano de cabea (tobosso).

A entrega da cuia feita com a seguinte cantiga:

SAMBOR PARA ENTREGA DA CUIA (ritmo kongo)

IZA MAKONGO DIAMBURE(^) IZA MAKONGO DIAMBUR A, A IZA MAKONGO DIAMBUR

Rungebre - da cultura jeje. Para poder ser usado, nasce da saliva do mdium. S depois de 7 anos. Coloca na boca, depois pe no pescoo. Quando morre coloca na boca (jeje).

Depois que o nkisi se manifesta os tata ngoma cantam cantigas de agradecimento ao santo presente.

Embora o rungebre seja da cultura jeje, foi estendido por concesso s outras naes. No se pode esquecer que este fio da vida e da morte. Nasce na boca do iniciado e vai

ao tmulo com ele. confeccionado com contas (missangas) terracota, 23 corais, 1 segui azul e uma pequena firma de terracota.

TERCEIRA SADA

A terceira sada acontece com o santo vestido de estampado, exceo feita a Lemb, que vir vestido de branco, ter um akan atado ao peito, observando-se que o akan com lao para a frente para santo feminino, e para trs, santo masculino. A cabea estar envolta com um tobosso (^) tranado, trazendo o santo 2 folhas de pelegun nas mos. As cantigas entoadas nesta sada so relativas ao novo grau adquirido, por santos com mais de 7 anos.

primeira cantiga (louvando)

DI MUXIMA KEU AME(^) KATENDE SIMBENGANGA (bis) AI, KIMEMENSO SIMBENGANGA DI MUXIMA KEU AME KATENDE SIMBENGANGA

segunda cantiga

DANDURE(^), DANDUR DI MAMETU/TATETU KEUAND

terceira cantiga

A, ZENZ, A ZENZ TATETU/MAMETU DI MAKONGO UN XAUEND

quarta cantiga

EW GANGU EW GANGU EW GANGU

E TATETU/MAMETU ALUIZ EW GANGU

quinta cantiga

ABASSAL DI NGOL BUKE LEL(^)

ABASSAL DI NGOL BUKE LAL Aps as louvaes feitas nesta sada o santo do novo zelador retornar ao ndemburo (quarto de santo), ao som da seguinte cantiga:

SAL, LEMAN (NKISI) TARUAND(^)

SAMBANGOL(^) SALE, LEMAN TARUANDE(^) SAMBANGOL

QUARTA SADA Esta sada indica a grande homenagem ao santo. a sada do Batukaj (xir), quando o santo vestido com suas roupas prprias, caracterizando sua origem e qualidade, usando fios prprios do grau adquirido, tipo xumbet, trazendo nas mos seus smbolos e na cabea o fil, ad, coroa, tobosso, conforme o caso. H alguns que ainda usam peitaas de cobre ou lato. Nesta sada est se informando a necessidade de paramentos. Em algumas casas ainda se usa buqu de flores para santo fmea. Na ocasio so cantadas cantigas que falam de suas lendas, de sua louvao, e agradecimento por sua presena. Depois de realizado todo o batukaj, retira-se mais uma vez o santo para o ndemburo, cantando-se cantiga prpria.

Cantiga 1:

SALE, LEMAN TARUAND SAMBANGOL SALE, LEMAN TARUAND SAMBANGOL

Cantiga 2:

GUIENU NZAMBI APONGO D(^)

UN SEKESSE(^), UM SEKESSE(^) UN SEKESSE(^)

Cantiga 3: = ERRADA =

DI DI TATA MANU PAI SEREPEPE FILHO DE GANGAZUMBA ORIXAX (Est tudo errado!!!!!!!!)

Cantiga 3 certa:

, DI , DI A (bis) TATA MANEP SEREPEP (') UNFI UN GANGA ZUMB ORIEX

QUINTA E LTIMA SADA Talvez a mais importante, porque justamente a que consagra o novo grau sacerdotal. Possui cantigas prprias de louvao ao novo tatetu ou mametu, evocando o grau.

O novo sacerdote(isa) sair do ndemburo acordado, sem transe. Vir vestido de branco com um abad com as contas do grau, pano de cintura (muinha ou kinhonga), com a cabea coberta com um tobosso, chinelos prprios para este ato ou sapatos brancos. A sacerdotisa se apresentar com saia prpria para o evento, de bata para fora da saia, tobosso branco, com uma ala para cima do lado direito se o santo for masculino, e duas alas para cima se o santo for feminino, usando tambm as contas do grau recebido, pano de cintura e chinelos ou sandlias de salto. Durante o ato de sua sada so entoadas tambm cantigas relativas ao cargo, momentos em que recebero homenagem, e danaro.

S quem usa arco de metal no pescoo a famlia Oxossi (Logun, Kar). Ngunsu branco = Inle

PRESENTE PARA OKARAN

Num alguidar ou folha de mamona, colocar um pad com 7 fatias ou 7 bolas de inhame. Jogar com ma, em 4 sem tirar sementes, colocar os 4 pedaos virados, como uma flor, no meio do pad. Colocar numa rvore, numa praa.

MESA ESOTRICA PARA ENERGIZAR E TRAZER BONS FLUIDOS

baralho, com ouros aberto virado para cima taas com milho, arroz, girassol, 3 cereais 3 velas coloridas pequenas carta de tar taa com gua e ots pirmide de moedas

objetos como baralho, dados, ids, folhas

CANTIGAS PARA QUINTA SADA

ERRADO: EGBOMI UN KAIANGO (^) XIKI XIKI UN ANGOL (^) EGBOMI UN KAIANGO XIKI XIKI UN ANGOL

1. CERTO: SUBSTITUIR EGBOMI, QUE NO ANGOLA, PELO CARGO:

MAMETU/TATETU/TATA UN KAIANGO (^) XIKI XIKI UN ANGOL (^) MAMETU/TATETU/TATA UN KAIANGO XIKI XIKI UN ANGOL

ERRADO: XIKIME (^) KURI GAMBE (^) EGBOMI UN KAIANGO XIKIME KURIA GAMBE EGBOMI UN KAIANGO

2. CERTO: XIKIME (^) KURI GAMBE (^)

MAMETU/TATETU/TATA UN KAIANGO XIKIME KURIA GAMBE MAMETU/TATETU/TATA UN KAIANGO

3. OI OIAE (^) KALINGUELENGU KADE (^) TATETU OI OIAE KALINGUELENGU KADE (^) MAMETU

ERRADO: EGBOMI , , , EGBOMI DUNDUN EU EGBOMI DUNDUN AM(I) EGBOMI DUNDUN EU

4. CERTO:

MAMETU/TATETU , , , MAMETU/TATETU DUNDUN EU MAMETU/TATETU DUNDUN AM MAMETU/TATETU DUNDUN EU

5. EXCLUSIVO PARA HOMEM: (RITMO KONGO) IND (^), IO, IO (^) INDO (^) FINDO (^) MAL

TATETU TARAMENS (') INDO FINDO MAL

6. EXCLUSIVO PARA MULHER: (CERTO) INDO (^) I IA NDO FINDO MAL MAMETU TARAMENS INDO FINDO MAL

ERRADO: INDO (^) IY, IYA NDO FINDO MAL MAMETU TARAMENS INDO FINDO MAL

Depois de executadas as louvaes ao novo zelador, ele(a) ser sentado(a) no kial = cadeira (qualquer cadeira se chama kialu), que pertence a ele e que poder passar a usar naquela casa ou em outra que abrir (leva a cadeira). Nela s senta alm da pessoa, o pai de santo e o og dele. Como a nao de Angola rica em rezas, o ato de sentar-se pela primeira vez na cadeira como zelador precedido por uma cantiga de louvao. O pai de santo faz o ato de sentar a pessoa 3 vezes, at que senta.

REZA PARA SENTAR:

KONGO DI MBANDA A! KONGO DI MBANDA AE!

(reza at sentar) Terminada a reza e o ato de sentar, ser entoada uma nova reza referente troca de bnos com os novos zeladores. Enquanto troca bnos reza:

NGOROSSI MONA TANDAI OL (^) OL (^) MONA DIRIR A MAKWIU TATETU/MAMETU (h quem diga A MAKWIU MITATA)

Na quinta sada, para se puxar o santo do ndemburo para o sambile, reza-se:

KERE, KERE KE BANDA ATOIZ BANDA KE AM (bis)

Terminados os pedidos de bno ao novo zelador, ir cantar-se o final do batukaj, com cantigas de Lemba.

REZA DE FUNDAMENTO (ACELERA A APROXIMAO DO NKISI DO TATETU/MAMETU)

KAJA NKISI KE AM KAJA NKISI GANGA RUN

A, A, KAJA NKISI GANGA RUN

BENGU

KAIANGU

Bsico:

igba completo chifre de bfalo moedas pedras cabaas

colher de pau bzios ids cristal favas

abano okut coral peas de cobre ervas

colher - o jogo determina a quantidade abano - o jogo determina o tipo okuta - de cachoeira cabaa - nem todos usam o resto enfeite.

KAVUNGU

cuscuzeiro estanho

okuta bzios

cobre pimenta da costa

tatalecum lanas orolel guizos

dand da costa

aridan cabaas folhas de abiu (ou sapoti)

azeviche

ARIDAN - perigoso. Tem que cortar, tirar a semente, jogar fora num lugar bem longe

NGUNZU - LIGADO A KATENDE Tudo para eles leva 6 camadas de tabatinga.

NGUNZU

bzios ids

okut

ay

Tem que fazer a massa bem mexida com: desata n caiara favas raladas: dand tatarecum osun sumar patchuli aridan s/semente waji espinho cheiroso capim cidreira sorte bejerecum efun patchuli

O importante para esses 2 nkisi a massa.

NKOSI (3 ou 7)

tabatinga caroo de dend mangns pata do mar moedas

favas ferro breu p de ferro bzios okut

m aroeira ids

ZAZI (em geral no nmero 12)

na gamela moedas de cobre ox (direita do sto.) pilo de 2 bocas panacia elevante roxo

okut vintns xer (esquerda do sto.) orolele manjerico roxo chave

fava andar

ad bayanin ervas: guararema roxo

BENGU

KAIALA (AZIRI - YEMOJ) IGBA COMPLETO OKUT - OT BRANCO, DE FORMA OVAL ALONGADA 9 CONCHAS 9 BZIOS ABERTOS 9 IDS - ABERTOS PARA SANTO FMEA

9 MOEDAS PRATA 9 ESPELHOS 1 IBASIN (CORRENTE) 9 PEIXES DE METAL BRANCO 1 KESSO 1 OROLELE 9 COLHERES DE PAU FAVA

ZUMB (ZUMBARAND)

OKUT REDONDO, GRANDINHO, CLARO, POROSO. 13 IDS ABERTOS DE OPRATA, NQUEL OU COBRE, DE ACORDO COM A QUALIDADE 1 PEDAO DE CORAL COMUM 13 VINTNS - PRATA OU COBRE 13 BZIOS ABERTOS (FICAM AO REDOR DO OT) 1 KESSO ROXO (VIDA) 1 OROLEL (REPRESENTA A MORTE) FVA DE CIPRESTE FAVA DIVINA FAVA DE ZUMB (PAU FERRO) COLHERES DE PAU - 1 OU 13 IGBA COMPLETO DE BARRO BRANCO (NAJ)

LEMB (LEMBARENGANGA - LEMBAENGANGA -NDALA KARITANA)

IGBA COMPLETO DE LOUA BRANCA (PODE TAMBM COLOCAR EM NAJ) 10 IDS DE CHUMBO FECHADOS 10 BZIOS ABERTOS 10VINTNS 10 FAVAS 1 PEDAO DE MARFIM CRISTAL DE ROCHA 10 COLHERES DE PAU 1 DIVINO 1 KESSO 1 OKUT BRANCA LISA

KITEMBU (7)

1 VASO (NO BRASIL ASSENTA-SE NA TABATINGA SANTO MACHO EM VASO E SANTO FMEA EM PORCELANA, POR TRADIO APENAS) FERRAMENTA TABATINGA DE POO TABATINGA CLARA (A TABATINGA DE POO ARENOSA, A CLARA PASTOSA) GUAS: POO, RIO, NASCENTE, CHUVA (USA TODAS OU UMA DELAS) ERVAS DO SANTO FAVAS DO SANTO

7 BZIOS 7 MOEDAS VINTNS MS PARA BARRACO: 1 OU 7 SAQUINHOS, COM 7 CEREAIS DIFERENTES PARA A PESSOA: 7 CEREAIS PARA MISTURAR NA MASSA 7 QUALIDADES DE BEBIDA SEMENTES QUE NO PODEM FALTAR NA MASSA: MELANCIA E AROEIRA

VAI COLOCANDO PRIMEIRA CAMADA, SEMENTES, FAVAS, SEGUNDA CAMADA, ETC. IBEJI OU ER (DEVE SER ASSENTADO DESDE A FEITURA) AOS 7 ANOS TEM QUE ARRUMAR DIREITO

PANELA OU ALGUIDAR MDIO, FORRAR COM TABATINGA FAVA DE ER VERMELHA FAVA DIVINA FAVA DE GENGIROBA FAVA DE LEMB FAVA DO SANTO DO MUTU DA PESSOA KESSO BRANCO RALADO OROLEL RALADO DAND RALADO

METAL: OURO, BRONZE, PRATA, CHUMBO (SE FOR ER DE OGUN LEVA PEDACINHOS DE FERRO) MOEDAS COBRIR TUDO COM TABATINGA, POR CIMA FAVA RALADA DE PICHULIN, BEJERECUM E NOZ MOSCADA, OSUN, EFUN, WAJI EM CIMA AS FOLHAS DO ORIX DA PESSOA OUTRA CAMADA DE TABATINGA EM CIMA 7 MORINGUINHAS OU 8 PANELINHAS (SEXO DO ER) ENTRE ELAS BZIOS, TUDO CRAVADO NA TABATINGA NO MEIO UM PORROZINHO PEQUENO. SE QUISER ARRUMAR EM CIMA DE UM PORRO E ENFEITAR COM FITAS COLORIDAS HANGOL'O - MA

ALGUIDAR - VASO - PANELA 2 OTS (NO FERRO ENFIAR 2 CABAAS COM FUNDAMENTO MACHO E FMEA) FOLHAS NO ASSENTAMENTO: GUACO CHEIROSO CALEDNIA ERVA DE PASSARINHO (SEM ESPINHO) DEDO DE DEUS AFOM CIP CRAVO FORRA-SE TUDO COM TABATINGA, COLOCA-SE FAVAS RALADAS:

PICHURIN, NOZ MOSCADA, BEJERECUM, DIVINA, DAND DA COSTA, ANDAR (POR CAUSA DO ENREDO DE XANG) RALAR TAMBM EFUN, OSUN, WAJI, OBI E OROGBO DESCASCADO, AS FAVAS CALAM O ASSENTAMENTO. POR CIMA UMA FINA CAMADA DE TABATINGA. MAIS UMA CAMADA, ENFIAR 14 IMS OUTRA CAMADA, ENFEITAR EM CIMA E COLOCAR O FERRO, 1 OT ALONGADO, FAVA DE HANGOLO (CACHINHO DE FLORZINHAS AMARELAS, OU FLMBOYAN) FAVA DE IF (OPEL OU OUTRA PEQUENA) 14 BZIOS ABERTOS ATRS DO FERRO UM CHOCALHO DE COBRA 14 MOEDAS 14 IDS DE FERRO OURO E PRATA (ENTERRADO) DO OUTRO LADO O SEGUNDO OT PEQUENO REDONDO CAVAR NA FRENTE DO FERRO UM BURACO DE 2 POLEGADAS E PLANTAR UMA CABEA DE COBRA VIRADA PARA A FRENTE AO ACABAR PEGAR UMA LARANJA AZEDA, CORTAR EM 4 E ARRUMAR OS GOMOS. A PREPARAO PARA COPAR. ABRIR UM OBI ROXO DE 2 (GBANJ) E COLOCAR EM CIMA SEM O EMBRIO NO OSS COLOCAR NO FERRO A FLOR E A RAIZ DE CANA DO BREJO. BICHOS: (QUALQUER COR, MENOS PRETO) 1 CASAL DE GANSOS, CALADOS COM FRANGOS E 2 FRANGAS OU 1 CASAL DE MARRECOS OU 1 CASAL DE PATOS, EM LTIMO CASO. SE CORTAR CABRITOS,

1 CASAL DE CAPRINOS, CALADOS COM 4 FRANGOS E 4 FRANGAS. TUDO SEMPRE EM IBOS. AO SE CORTAR GANSO TIRA-SE A PELE COM A CABEA. ABRE-SE OS DEDOS DOS PS H OCASIES EM QUE HANGOLO COME JIA - DOENA GRAVE, PARA LEVANTAR A PESSOA. JIA BICHO DE ZUMB.

obs.: O FERRO DE OGUN NO OSS ENFEITA-SE COM AROEIRA E ABRE CAMINHO.

PARA SABER O SEXO DE HANGOL NA HORA, COM O SANTO EM TERRA, COLOCA-SE UMA BACIA COM GUA E 2 QUARTINHAS, UMA COM ASA E OUTRA SEM ASA. O SANTO VAI BEBER NA BACIA, DEPOIS DIRIGE-SE PARA A QUARTINHA DO SEU SEXO.

Podemos encontrar Danda no 5, 8, 10, 16

Katende e Ngunsu igual, s muda o nmero

Aganji e Lugano respondem no 15, mas h possibilidade de encontrar Aganji no 2

(tudo isso visto no jogo)

No 2 temos Yewa, Ogun, Oxal, Ibeji

Iya Omin = Oxum do 16 = 1 + 5 + 10 BENGU PAMBUNJILA

VULTO - ENCANTADO BZIOS OKUTS MOEDAS ORIGEM - PALHA PARA KAVUNGU, CABAA, ETC. CABAAS FAVAS DA ORIGEM IM(S) MASSA: COMO EXU NICA, A MASSA NO TEM CAMADAS. USA-SE ALGUIDAR, BACIA, PRATO. TABATINGA CLARA DIEMBE, FRANGO OU IGBIN KESSO OROLELE SAL KURUPIRA (EKODID)

O VULTO PARTICIPA DAS OBRIGAES DE 7, 14, 21. S LEVA UMA NICA MATANA DEPOIS USA-SE O IGBOS DO ORIX. COMIDA DA ORIGEM: ACARAJ, OU DOBURU, ETC.

FRUTAS DOCES, BEBIDA DOCE

PAMBUNJILA O MAIS VELHO DO PANTEO. POIS A ORDEM DOS ODU DECRESCENTE. O MAGMA PRODUZIU OS ELEMENTOS ENXOFRE, BREU, MANGANS, CARVO, COQUE.

EM ALGUMAS OCASIES COLOCA-SE A FUSO DESSES ELEMENTOS - O FERRO.

YANGI = YOMBE OU YOMBI PIMEIRO A ENTRAR NA PESSOA, ENTRA NO CORPO DA ME AOS 45 DIAS DA FECUNDAO. ALAKETU - SENDO DE OXAL, PLANTA O YANGI NO FUNDO DO QUINTAL, E L S ENTRA A IYA BASE E O ZELADOR.

AOS 9 MESES AO NASCER, COM O PRIMEIRO CHORO - SOPRO VITAL ORIX. CNTICOS PAMBUNJILA

1. PAMBUNJILA J MUKONGU I I ORERE PAMBUNJILA J MUKONGU I I ORERE. PAMBUNJILA KUJ KUJANJO

2. PAMBUNJILA A PAMBUNJILA A PAMBUNJILA J MUKONGU PAMBUNJILA A

3. PAMBUNJILA A PAMBUNJILA A PAMBUNJILA A NGANGA

PAMBUNJILA J KONGU INVOCAO

1. SINGANGA GANGAI GANGAI LEKUE PAMBUNJIL SINGANGA GANGA I GANGAI LEKUE PAMBUNJILA

2. SINGANGARA A SINGANGARA A SINGANGARA (N)GNGA SINGNGARA J KONGU

3. TENDA TENDA TENDA I INDO RERE E RESP.: TENDA I O TENDA I

4. A PAMBUNJIL A PAMBUNJIL A PAMBUNJIL PAMBUNJIL, PAMBUNJIL

QUALIDADE: MAVILE

1. MAVILE, MAVAMBO INDO, INDO KEN INDO, INDO KEN

2. MAVILEMALEMBE NKOMPENSO NKOMPENSOA

3. MAVILE MUNGANGA O KIRANDA O KIRANDA E

4. MAVILE MAVAMBO REKENKENSOE, HA HA HA REKENKENSOE

5. BIOLE, BIOLE, BIOLA., TA E DE MI DE MANAKO BIOLE, BIOLE, BIOLA, TA E DE MI DE MALAGO ENCANTAMENTO NA LEI KONGO KIBANDA SISSA

SISSA RUKAIA KIBANDA (FEITIO) SISSA SISSA RUKAIA KIBANDA RUAKANJE

CANTIGAS CONTINUAO

(Toque: muzenza) KANJANJA KANJANJA DE KAKAMENE DE KAMUJIRE, KANJANJA

KANJANJA DE KAKAMENE DE KAMURENDE KANJANJA

ORI, ORI, ORI TIBIRIRI MAVU, TIBIRIRI TIBIRIRI (Exu ligdo ao fogo e terra) TIBIRIRI, TIBIRIRI MONA IXI TIBIRIRI TIBIRIRI MONA IZO

(Kongo) MALUNGUM NZAMB (^) O INGRETALA TAND(^) MALUNGUN NZAMB(^) RESP: MBEL(^)

MAIONG(^) MON WEL RESP: MAIONG(^)

FAIA MALOKO SALOI LUBIDI LOKU BAT FIA MALOKO LUBIDI LOKU BAT (3 VEZES)

Cantiga especfica para ligao de Ogun e Exu: MAVAMBU E MAVU A A MUKUMBI (qualidade d Nkosi da agricultura) MUKUMBI MAVU A A MAVAMBU Reza (cntico) de Exu Mavambo (muito sria) MAVAMBO, MAVAMBO DI AMBURE (^) KATUL TULAMB, KATULAMB MAVAMBO, MAVAMBO DI AMBUR(^)

KATULAMB KATULAMBO(^)

MAVAMBO, MAVAMBO DI AMBUR A A MUKUMBI (bis)

Para acordar exu para o jogo, para colocar uma bebida na porteira, para roda, etc. TOMAL ZK ZKU ZEKURI ((bis) - (No serve para pad) Para despachar pad: MAVLE KONGO J KOTAIL RESP: MAVIL (bis) - Ir cantando at acabar

COMO CONVERSAR COM O NKISI, SAUDAR CONVERSAR, SAUDAR (encantar, acordar) LOUVAR (Para todos pode dizer PEMBELE!) PAMBUNJILA KIU NGANGA PAMBUNJILA (viva o andarilho dos caminhos)

KIU UNZILA NKOSI IUNA KUBANGA KUTA KUETU NKOSI (Nkosi, aquele que briga por ns)

NKOSI KATENDE KATENDE MKUA-XI UNSABA (Viva Katende, o habitante das folhas)

KIU KATENDE NGUNZU KABILA UKONGO KUALA ENIOSO (Salve o caador que caa para ns)

KIU MUKONGO TELEKOMPENSU MUTONI KAMONA TELEKUMPENSU (pescador menino, Telekumpensu)

MUANZA ZAZI A KU MENEKENE USOBA NZAZI (Salve o rei dos raios)

NZAZI KAVUNGU KAVUNGU MUXIMO OXI (Kavungu, Rei da Terra)

PEMBELE KAVUNGU HANGOL'O NGANA HONGOL'O KIAMBOTE (Belo senhor do arco-ris)

HONGOL'O KITEMBU KITEMBU DIA BANGANGA TALENU (Salve a divindade do ar)

KITEMBU OU KITEMBU ZARA WUNJI NVUNJI KUKALA PAFUNDI (Vunji est feliz)

NVUNJI KAIANGU MAMETU MUKUA ITA MATAMBA ((Viva a me e grande guerreira) (Pode trocar Matamba pela qualidade de Kaiangu)).

KIU KAIANGU DANDA MAMETU KIAMBITE MAZA MAZENZA (Oh bela me das guas doces)

KISSIMBI (qualidade) DANDALUNDA KIAMBOTE! KAIALA MAMETU MUKUA-XI KIANDA

(Salve a me que mora nas guas)

KUXIMANA KAIALA (pedir para abenoar) ZUMBA MAMETU IXI KUZULA (Me da Terra molhada (lama))

NZUMBA LEMBA KUBETA MAKU KUKALA UIZA LEMBA DILE (Batam palmas, salve o senhor da paz)

NGANA LEMBA!(Oluf) NGANA ZAMBI! (Senhor)

KIAMBOTE - ligado a beleza, pode ser usado para Kaiangu, Telekumpensu, Danda, Kaiala...

REZAS PARA PEMBA: 1. A primeira representa a ancestralidade, no soprada, jogada no cho, no meio do barraco. PEMB(^), PEMB NGURA ZIL(^) PEMBE(^) R: MONA, MONA KE(^) AME(^)

2. Soprado para cima no barraco. S vai ao porto se desconfiar de alguma coisa. NGURA ZILE(^) PEMBE(^) MONA MONA AUE(^) PEMBE(^)

3. Caminhos da mata e de Lemb PEMBA() DI TAMANANGU PEMBE(^) PEMB PEMBA() DI LEMBE(^) LEMB PEMBE(^) PEMB

4. Acabando de soprar LOUVAO KE(^) PEMBE(^), KE PEMB (BIS) LEUI LEUI (reza-se com fora pedindo fora terra)

5. KE PEMBE(^), KE PEMBE(^) KE PEMBE MONA GOIAMIM GANGOSO (oss) KE PEMB MONA GOIAMIM GANGOSO AB KE PEMB MONA GOIAMIM GANGOSO (oss)

6. O KE PEMBE O KE PEMBE IZA D'ANGOLA (Tumba Junsara) (Bate Folha: KASSANGE) IZA DI ANGOLA O KE PEMBE SAMBA ANGOLA

Depois de soltar a pemba. PEMBA RUIM Pemba ruim, notcia ruim. Soprar a pemba para fora. Todos balanam as mos para a frente. A me de santo vai at porta. REZA PARA PEMBA RUIM SAIOZAN KE PEMBO (^) SAIOZAN MONA(^) SALE(^) (dana com as mos para a frente como Kaiangu) FOGO Quando se mexe com fogo tem que tomar cuidado. Serve para limpar a casa, devolver demanda. Quando se acende tuia no deve ser em papel, deve ser em algodo, e nunca sozinha, sempre com outra coisa (acar, sal, carvo), dependendo da finalidade. O fogo (para eb tambm) precedido por 3 cantigas do fogo. No Angola Kaiangu associada diretamente ao fogo. Ao cantar juntam-se os 2 dedos indicadores, para juntar as polaridades.

1. EZO MATAMBA NGOLA NKREN KRENZOC NGREZO

2. NA MATAMBA SAMBA NGOLA KREZO(BIS)

3. MATAMBA NGOLA NGOLE(^) MATAMBA NGOLA NGOL MATAMBA NGOLA NGOLE(^) KREZO, MATAMBA NGOLA NGOL

GUA (rezas de segurana da casa)

1. KATAMBA GANGA KATAMBA DE TERE(^) KALUNGA

2. Para esfriar a casa IZA TARA MERULA KALUNGA DI LERO(^) (^) IZA TARA MEZULA KALUNGA DI LERO

3. GANGA KATMBA GANGA SIBA (bis)

CANTIGAS DE NKOSI (CHAMAR NKOSI PARA ENTRAR PARA COMER)

1. NKOSI, MUKUMBI TRA MENS DANGE(^)

GOIA GOIA

2.KE MUZENZALA SENZA NKOSI KAMUREDE ATUREMO KE MUZENZALA SENZA NKOSI KAMUREDE IA NKOSI

3. NKOSI MUKUMBI TRA MENS KAI KOSENZ NKOSI KOSENZ NKOSI KOSENZ

4. NLUANDE(^) NKOSI KONGO TALANDE(^) NLUNDE NKOSI KONGO TALANDA

5. A A BANDA MIM KONGO DE TRA KOLE(^) DE TARA MENE(^)

6. convida a ir aos atabaques BAND MINIKONGO A A

A A BANDA MINIKONGO E MINIKONGO E KAJ NGOMA

7. (enredo com Oxum ) Chama para guerra TABALA SIMBE, NTABALA(N)JO(^) R: A NKOSI NTABALA (N)JO r: A NKOSI NTABALA (N)JO

8. NKOSI TANO L TANO L MARW NKOSI TANO L TANO L MAIONG

9. NKOSI BAMBE IA NKOSI NKOSI BAMBE TUREMO(^) IA O NKOSI

10. est na guerra NKOSI BIOLE(^) NBIOL NKOSI BIOLE NBIOLA

NKOSI BIOLE NBIOL ME KAJ MUGONGO NKOSI BIOL NBIOL

11. NKOSI DI BREGEDE SAMBANGOL SAMBANGOL(^) NKOSI DI BEREGEDE SAMBANGOL SAMBANGOL(^)

CANTIGAS PARA NGUNSU 1. OLO BRANGUANJE NGUNSU DE BANA KUR OLO BARANGUANJE NGUNSU DE BANA KUR

2. LANDANGUANJE KASSANGUANJE KE AME (R) IA SINDA LUKAIA LANDANGUANJE KASSANGUANJE KE AME (R) IA SINDA LUKAIA

3. (ANTIGA) KALUNGA NO XAUER A RUE KALUNGA NO XAUER A ZING

4. BAMBI BAMBI A IZA TAW BAMBI A IA TAWA MIM BAMBI A IZA TAW

5. AUENDA KANJIRA MUGANGA NGANGA A TUMBA TAWAMIN A TAWAMIN 6. KABILA KEWALA TALA MUZAMBE(^) MANAN MUREW UN TATA KAMBONDO DE LUANDA MANAN JIMBE JIMBE A DANDA LUNDA E ORERE

7. KASA KASA (TRIBO)

NO KAUND BULAI BULA I KASA, KASA NO KAUND NGUNSU MUTALAMBO(^)

8. A GONGOBILA, DIL(^) A GONGOBILA (BIS)

9. GONGOBILA MUTAL GONGOBILA MUTAL

10. ADE KUTALA ZINGE(^) IA ZINGE(^) O (^) (BIS) AO IZA KUTALA KAIZA KURA AI AI, AI AI ADE KUTALA ZINGE ADE KUTALA ZINGE IA ZINGE O

KEMIN FAREW KEMIN FAREW

AO IZA KUTALA KAIZA KURA AI AI, AI AI (d a volta na cantiga para encher barraco)

11. A KOKE(^) GANGA LE KONGO A KOKE IA, IA SI, SI, AKOKE IA IA A KOKE GONGOBILA A KOKE IA IA SI SI AKOKE IA IA

12. GONGOBILA MUTALE(^) NSIMBE KOKE, IA, IA AE AE NSIMBE KOKE IA IA

13. NGUNSU TALA NO MUZAMBE(^) NGUNSU TALA NO ARERE(^)

14. ARU(^) KABANDO(^) LAMBARANGUANJE MAKUO(^) SUBA(') TAWAMIN

15. TAWAMIN TAWAMIN

NGUNSU E MUTALAMBO (bis)

16. KILUMATA, KILONDIR NGUNSU E MUTALAMB A A NGUNSU E MUTALAMBO(^)

GERAL:

KASA - UMA TRIBO (NO TEM NADA A VER COM CAAR)

JIMBE - DINHEIRO

MUTALAMBO - SEMELHANTE A IBO - EMPALHADO

KUTALA - HERDEIRO

KUTALA - TAMBM SE ASSEMELHA A IBO - EMPALHADO

CANTIGAS DE KATENDE

1. KATENDEN GANGA KURUZU KATULA DINGOMA TUREM(^) KATENDEN GANGA KURUZU KATENDEN GANGA TURAM(^)

2. KAMUKEM KEBOIAMIN PIKINININ KAFIL KONGO (BIS)

3. MBUK KEBOIAMIN PIKINININ KAFILEK (BIS)

4. KATEND BIBI KOIA (BIS) AM BIBI KOIA (BIS)

5. KATENDE NLANDEJINA LUANDE(^) NKATENDE(^), NLANDEJINA

6. PANZO, PANZO PANZUE (^) PANZO PANZO NZAMBI, (^)

7. KATEND LESIKONGO (BIS) MA, MA, MAU(^) NKATENDE(^) (BIS)

CANTIGAS DE HANGOL

1. SUSU, KE FAIA, FAIA SUSU, KE, AME, AME

2. (Kongo) AI, AI, AI, VULAIO(^) VULAIO KONGO ASA KE MASA VULAIO

3. VULAIO(^), VULAIO(^) RESP. GANGA KUL VULAIO, KENAN, KENAN REP. GANGA VUL

4. Ligada a Danda AYN AYN HANGOLO(^) ZINH(^) KE DANDA LUNDA SES (')

5. Ligado a Nkosi E A BANDA KOKODO(^) KOKODO INAW(^), A(^), A(^)

R.: KOKODO(^)

6. HANGOL ASUA NO KALUNGA NO KAIND(^) (BIS)

7. HANGOL(^) ZINH(^) R. SIMBENGANGA JAUTAL SIMBENGANGA HANGOLOMA SIMBENGANGA JAUTALE

8. HANGOLO MARAVAIA KE PEMBE(^) HANGOLO MARAVAIA KE PEMBE(^) I SAMBANGOL(^)

9. HANGOL MARAVAIA NO SERERE(^) R. NO SERER(^)

CANTIGAS KAVUNGU

1. Fundamento com Oxal

IE, IE, KAFUNJE(^) KATU, LEMBA, BORASINA KOSENZALA

2. KUENDA KUENDA (limpando) KAFUNG(^) KALUNGA JAW DIMBE(^) KUENDA KUENDA KAFUNJE HANGOLOMA AD(^) JAW ( cntico de barrco, mas algumas pessoas cantam como reza para eb contra problemas de pele)

3. NSUMBU, NSUMBU NANGU (^) (BIS) NSUMBU, SAMBU KUENDA O LEMBA DIL(^) MAOKE FITA, FITA MAOKE SAMBU KUENDA

4. NSUMBU, , , (^) NSUMBU POPO DI MON (BIS)

5. A, A SI KAFUNAN

A, A SI KAFUNAN KAFUNJE KOMBE LOJ TATETU SI KAFUNAN

6. XAUERE(^), XAUERE(^) KAFUNJE KUMBELOJ XAUERE(^), XAUERE(^) KAFUNJE KUMBELOJ

7. KUMBE, KUMBE LASIN (BIS) KUMBE KUMBE LAJO

8. (Como se fose Azoani) E MALA, E MALA IZO(^) KAKAWANE MALA IZO(^)

9. INDO I I INDO FINDO EMALA TATETU TARAMESS KAFUNJE FINDO EMALA

10. (Funfun = Katu) KATULEMBO RSINI

KOSENZALA I I KAFUNJE E KOSENZALA I I KAFUNJE.

11. LEMBA ME, KATU, IZO LEMBA ME, KATU E FAIA MAMETU KAINDO(^) (Bate Folha) (FAIA MAMETU KAIANGO(^) - T. Jusara) KAMBONDO KUND KAMBA LEMBA DILE FAIA MAMETU KAIANGO(^) KAMBONDO KUANDE(^) KAMBA MANDU KAI

12. MONA KURA SAMBUE (^) A NGELE(^) MONA KURA SAMBUE(^) NKAFUNJE(^)

CANTIGAS DE KAIANGU

Para Kaiangu de qualquer idade

1. E MATAMBA TATA EME E MATAMBA TATA EME

2. E DA MUIGANGA TATA EME E E MATAMBA TATA EME

3. E E EA E A MATAMBA DI KAKURUKAJE ZINGE E E EA E MATAMBA DI KAKURUKAJE ZINGE

E E E TATA EME E E MATAMBA E TATA EME

4. NDAMBURE, NDAMBURE

MAVANJU NDAMBURE MAVANJU ELESIK, MAVANJU

5. E NSIMBE, IE IE A BAMBURUSENA NSIMBE IE IE (bis) (pode cantar KISIMBI IE IE)

6. NDAMBURE, NDAMBURE AVANJU NDAMBURE AVANJU BAMBORUSENA, AVANJUE

7. SINA AVANJU ORO SINA AVANJU KONGO LE LUANDA ORO SINA AVANJUE SINA AVANJU ORO SINA AVANJUE ORO BAMBURUSENA ORO SINA AVANJUE

8. Para santo velho (esta cantiga serve para rum de qualquer santo feito, mudando o mametu por tatetu se for o caso)

INDO IO IO INDO FINDO EMAL MAMETU TARAMES INDO FINDO EMAL

9. E DIN DIN E DINDAI MATAMBA DIARUE MATAMBA DIARUAIA

10. E JANJA KALUNGA JINJE KAMUNAN DENDE

KE KE MIK NBANDA E MATAMBA MIK NBANDA

9. ERRADA: ZAMBE QUE MANDA AND KAIANGO ANDANDO MATOU BOADI

CERTA: NZAMBI KIMBANDA MON KAIANGU KAPANZO MAKOBOADI

CANTIGAS DE DANDA

1. DANDALUNDA MAIMBANDA KOKE (^) DANDA LUNDA MAIM BANDA KO KE (^) (bis)

2. DANDALUNDA UN TERERE (^) UN TERERE (^)

3. DANDALUNDA UN AXOKUE (^)

UN AXOKUE (^) 4. DANDALUNDA EU SAMBE (^) DANDA SAMBE (^)

5. DANDALUNDA EUA IZO (^) DANDA EUA IZO (^)

6. (Serve tb para Telekompensu) SOE (^), SOE (^) DANDA LUNDA SOE (^)

7. TELEKOMPENSUE TELEKOMPENSU TELEKOMPENSU DANDALUND

8. MONA MONA KUI KUI MONA MONA KUI BEK

9. DANDE(^), DANDE(^)

O DANDEUAR O ME ZAMBE EUA DANDE(^) DANDE(^) O DANDEURA

10. KISSIMBI KISSIMBI KISSIMBI MONA ME KISSIMBI MONA ME KISSIMBI

11. SAMB SAMB MONA ME TAKUMBIRA KENAN (bis) UN SAMBA SAMBA MONA ME TAKUMBIRA KENAN

12. (Kongo) AXOKE(^), AXOKE(QU) E DAND AXOKE(^), DANDALUNDA AXOKE(^) DAND

13. DANDALUNDA KE (^), KUAR DANDALUNDA KE (^) JANJO(^)

14. Cantiga que para Oxum em Bate Folha e para Yemoj em Tumba Junara

CANTIGAS DE VUNJI

1. VUNJI MONA ME (BIS) KABILA DINGOMA VUNJI KAUELE, KAUELE KABILA DINGOMA ATOIZA

2. VUNJI A, VUNJI A VUNJI DITAMARAKA TATETU VUNJI, VUNJI A

3. DANDA VUNJI KABILA DINGOMA (BIS) VUNJI DANDA VUNJI

4. KAUELE SIMBE KAUELE SUZI (bis)

5. AI, AI, AI VUNJI, KAMUNAN KESANJI

VUNJI, KAMUNAN MONA ME

6. A SAKUELA VUNJI MONA ME (bis)

7. E, E, E, NGANGA VUNJI DITAMARAKA O NGANGA

8. A A SAKELA MONA VUNJI SAKELA MONA KESANJI SAKELA MONA VUNJI

9. VUNJI MABI DILE, DILE VUNJI MABI

10. VUNJI MONA ME VUNJI NAVUL

11. SUNA VUNJI AME MONA VUNJI

AME (bis)

CANTIGAS DE KAIALA:

1. MIKAIA SELU BANDA SELU BINDA DA MAN MAN IE MIKAIA SELU BANDA SELU BINDA DE MAN MANIE O MIKAIA

2. KEVE, KEVE KAIA (bis) MAMAN INGOMA SEGINGOMA ENU TATA, AME, KAIA

3. SAMBA NGUELE SAMBA NGUELE MARU (bis)

4. SAMBA NARU SAMBA NARU KAIA

(bis)

5. KONGO SAVASI E A TUNDE REN KONGO SAVASI E A TUNDE RANAHN (bis) A A KONGO SAVASI REN

6. KAIALA NAVIT NAJ AKISI KONGO (bis)

7. KAIALA ABITE KAIA, MA, KISIKO (bis)

8. A KONKUETO A KONKUETO OI (bis) MIKAIA KONKUETO MIKAIA KONKUETO OI

9. KAIALA VANULE

SIVITE, KAIA (bis)

CANTIGAS DE TELEKOMPENSU

1. TELEKOMPENSU E (^) TELEKOMPENSU TELEKOMPENSU E (^) DANDA LUND

2. MONA MUCHINU MAIONGE (^) MAIONGE (^), MAIONG MONA MUCHINO MAIONGE, MAIONGE SALE (^)

3. MAZA, MAZA KULOESA (qualidade) MAZA, MAZA DILE MAZA, MAZA,KULOESSA

4. A MUKONGO MUKONGO KAZA A MUKONGO KUTOMBESA A

5. MU MUANHU MUSSAMBE (^), MUSSAMB TATETU MUSSAMBE (^)

6. NZACHI, MUCHITU EKOMPENSULE NZACHI, MUCHITU, NGZU, MUCHITU

7. DANDA, DANDA O KUABA, OKUAB MONA MUCHITU OKUABA OKUAB

8. MULLE E (^) MULLE LEMB MULLE E (^) NZO (^) E (^) (inzo)

9. KISSIMBI (Me Pond) KUTALA (Pai Ibolama))

MAIM BANDA MAIM BANDA KOKE (^)

10. DANDA MAIONGE (^) KABILA DILE (^) (bis)

CANTIGAS DE LEMBA

1. O NGANGA MOXI, LEMBA O NGANGA MOXI,

2.LEMBA NZAMBI APONGO PARA KENAN R: O INDO, INDO

3. NZAMBI NAKUA TESA R: AWETO (BIS)

4. LEMB, LEMB DILE LEMB EDI KANAMBURA IA VEODI IAI

5. MANAUE O LEMB LEMB (BIS)

6. NZAMBI, NZAMBI KE NZAMBI (BIS) NZAMBI APONGO DE O KE NZAMBI, O KE NZAMBI

7. SIGANGA E SIGANGA EMAN GANGA KAMENEMENEN GANGA JIOKA

8. KASUTE KASUTE LEMAN OXI MUGANGA KASUTE LEMAN OXI MUGANGA KASUTE LEMAN OXI MUGANGA LEMB IZO

9. AE, AE, KASUTE, LEMAN KASUTE LEMB KASUTE LEMAN

10. EDI, IE, E, E, EDI, IE E A, TATA MONAP SEREPEPE NFI DI GANGA ZUMBA

LEMB CNTICOS DE MINA LUGANO

1. NZAZI, NZAZI MAKUL (^), LUGANO

2. JANJA AW KALUNGA LUGANO NKRENKRE(N)SOE (^) (bis)

3. KIMBANDA, KALUNGA KIAHELA, NGUSU, (bis)

4. INDO IA, IA INDO FINDO EMALA KATAMBA, INDO I I LUGANO, INDO IA, IA

CANTIGAS DE MINA AGANJI

1. AGANJI AGANJI

(n)AGANJKI (n)AXOKUE (n)AGANJI (n)LEMBA (bis)

2. E DANDA KAIALA MONA LOM (bis)

3. SAMBA, SAMBA MONA LOM r: A MAMETU (bis)

4. NZAMBI A MOXI LELE AGANJI NZAMBI MOXI LELE AGANJI

5. NSEKESSE, AGANJI EUA IZO (bis)

6. NSEKESSE AGANJI, MONA LOM

NSEKESSE, AGANJI MONA IZO

CANTIGAS DE KITEMBU

1. KITEMBU NGANA NZMBI (bis) E KISIMBI PE PE PE E MAIONGA KITEMBU

2. MIRU KITEMBU MIRU KITEMBU MIRU KITEMBU INGE KITEMBU, MIRU

3. KITEMBU RE RE E A KITEMBU APEROL KITEMBU MAVILA LEMBA O KITEMBU

4. KITEMBU MAVULU MAKINAN DINAN

EKISIKO KITEMBU MAVULU MAKINAN DINAN JAMUKANGE

5. KITEMBU MAKURA DIL E DA MURAX KITEMBU MAKURA TATA E DA MURAX XO XO E DA MURAXO, AI AI E DA MURAX AI AI

6. A KITEMBU E A LAMBADA MAKURADILE E KITEMBU E LAMBADA MAKURE

7. KITEMBU D'ANGOL AMOLA FAIA, NO KONDEME A KITEMBU AMOLA FAIA NO KONDEME

8. KITEMBU MAVILA KASANJE EAZIL

CANTIGAS DE ZAZI

1. ARUE GANGA NO BOIAMIN GANGA E ARUE GANGA NO BOIAMIN GANG

2. SINGANGA LUANGO SINGANGA LUANGO

3. ZAZI KE VE NWE D'ANGOLA ZAZI MALAKAIA ZAZI KE AMASI (bis)

4. O, O, O, O, MIKARIOL MASANGANGA ASANGANGA MIKARIOL

5. OL KOMBELA

ZAZI KOMBELA ZAZI KOMBELA ANGOLA

6. LESI, LESI MSANGANGA MI, KARIOL

7. O ZAZI O ZAZI A O ZAZI MNHANGOLE MANHANGOL

8. ZAZI KINANBO A A KUMBEL ZAZI, ZAZI

9. (sem origem definida) VALE LE, VALELE VALELE LELE LU

(bis)

GERAL:

KISSIMBI - TIPO IEIE POND SESSU COME COM POND NO ENCONTRO DE DOIS RIOS

AVANJU E BAMBORUSENA SO TIPO BAALE QUANDO VAI ALIMENTAR ESSAS QUALIDADES TEM QUE ALIMENTAR EGUN. NUM BORI DESSE SANTO VAI SE FAZER UM BALAIO PARA EGUN. BATE 3 VEZES DO LADO DE FORA E LEVA PARA A RUA - NO CAMINHO OU NO BAMBUZAL

ENREDOS DAS QUALIDADES DE KATENDE

KATENDENGANGA =

KAVUNGU

MANANGAND =

HANGOL'O, HANGOLOMA

AMOK (amoqu) = KITEMBU

ABUK =

NGUNZU, KAIALA

MARANGOMBE = (complicado, tem que assentar para filhos que vo mexer com folhas) = DANDA, VUNJI, TELEKOMPENSU

GANGAMIN =

PAMBUNJILA

KAFILEKONGO =

NKOSI

MAUN =

AGANJI, LUGANO, ZAZI

KAMUKN =

ZUMB, LEMB

GANGATAMBESI =

ZAZI

GANGAFUN =

KAIANGU

ASSENTAMENTO DE DANDA

PODE VIR PELO 5 / 8 / 10 / 16

Objetos na quantidade do odu:

BZIOS ABERTOS CONCHAS DE RIO MOEDAS AMARELAS IDS ABERTOS (amarelos, exceto se vier pelo 10 que sero de prata, alpaca ou inox) 1 de cada: 1 OT oval ou alongado

1 IBASIN (correntinha ou palha da costa com coisas penduradas) PARA COLOCAR DO LADO DE FORA DO IGBA 1 PEIXE DE METAL 1 FAVA SUCUPIRA (ABEB DA OXUM) 1 PEDAO DE CASCA DE TRAKAJ OU TARTARUGA FMEA 1 KSO e 1 OROLEL (sempre abertos. O obi sagrado, d permisso e confirmao) Coloca num prato com um copo d'gua, salpica N S L O por cima do prato. Despacha o umbigo na rua direita de quem sai, ou no pad. Depois de jogar passa na gua e coloca no assentamento.

ENREDOS DE ZAZI

ZAZI MOBONA (TIPO BARU) = ZAZI KINAMBO = NKOSI

PAMBUNJILA

KAMBARANGUANJE ARA = NGUNSU MASSANGANGA = KATENDE, HANGOL'O KATUBELANSI = KARIOL = KAVUNGU

TELEKOMPENSU, KATENDE, HANGOL'O

ZAZI KIANGU = KAIANGU MONA KAIA = KAIALA ZAMBAR = ZUMB LUANGO = LEMB LUVANGO = LEMB, MINA LUGANO, MINA AGANJI NJEREW = VUNJI, DANDA MAKUDIANDEMBU = KITEMBU ZAZI MAKULE = KITEMBU ZAZI NGUELE = NKOSI, ZAZI (LEVA 2 OTS, COME COM ELE MESMO)

Nkosi Ng = qualidade de Nkosi complicada. Come com Katende Maun. Usa verde, o fio de contas azul deve ser fechado ou enfeitado com firma verde.

Angola Bantu

ASSUNTOS GERAIS - DICAS

ngudia - comer - ajeun Bantu - no Rio de Janeiro. No teve desembarque na Bahia. Foram os primeiros a chegar ao Brasil, em 1675. Todas as palavras africanas que influenciam a lngua portugusa so bantu.

DIKELENGO - garganta - origem da palavra KEL

No sul da frica quase tudo Angola. Kimbundo mais 274 dialetos Os negros bantu sabiam cultivar, plantar.

O PENSADOR - Smbolo de Angola. Na Europa Rodin copiou a idia e ficou famoso.

NSABAS ZAMBIRI = ervas sagradas = ewe orisa

Sempre se forra a vasilha em que se oferece comida com folhas de mamona BRANCA, (mamona roxa serve para Exu), colnia, bananeira. Quando se oferece frutas para Exu deixa-se sempre os caroos. Para Orix tira-se os caroos.

No se pode descascar o car para Ogun com ferro nem ao. S metal. No se usa faca. Pode descascar com colher ou com uma moeda.

CAR = karamunan Numa casa de Santo s existe um feito na casa: BAR - OXUMAR - OSSAIN XANG BARU - TEMPO - XANG (Quando o filho faz 7 anos leva seu santo, e a a casa pode ter outro filho feito daquele santo. Os que vm de fora j feitos, tudo bem. O Bar s pode ter o da casa. Dos filhos coloca-se apenas o ot, e quando ele abrir a sua casa o zelador leva o ot e assenta o Bar. A casca do igbin vai para Exu (okoto) No pode ser segundo santo de ningum: OY ONIRA - OXUMAR - LOGUN OB - OGIYAN ( meji com OGUN ALAGBED). OLUFON pode, porque ele sempre age como segundo. O car para Ogun - presente colocado em p, ligao aiye - orun. Deitado para guerrear, demanda, etc.

Livro bom sobre Bantu - Real Gabinete Portugus de Leitura - estante 22 prateleira S, volume 27 - Jos Redinha Dicionrio de Angola Bantu - de um frei italiano

nsabas zambiri

O Tata Kisaba (og de folhas) recolhido na esteira forrada com 16 qualidades de folha. A faca (pok) das nsabas recolhida junto, faz as mesmas obrigaes, durante 21 dias.

Tata pok = axogun - deve receber curas nas mos.

KATTA = AX

KATENDE - OSONYIN

S homem pode colher as folhas.

Cada folha tirada de um jeito. Folhas quentes demais tm que ser arrancadas. H horrios especficos para se colher as folhas.

ex.: Pelegun - rajado = Logun, Orunmil. verde : ao amanhecer frio (Oxossi, Oxal) s 12h quente (Oya, Exu, Ogun) no fim da tarde para Egungun, sacudimentos, etc. O pelegun usado nas sadas de Iyawo, na mo do iyawo, deve ser colhido ao amanhecer.

OGB, MOB, OBI, AKOKO, MULUNGU, LOKO = ao serem colhidas as folhas devem descansar ao p da rvore antes de ir para a roa. Coloca-se num cesto, respingase gua e cobre-se de branco. Deixa de um dia para o outro.

12h faz-se a ponte aiye x orun. hora boa para rezar

O akoko no deve ser colocado no bolso ou bolsa, porque no deve deixar esfarelar.

Rom - folha de Oy para decorao, no para banho.

O car para Ogun deve ser pouco assado, o interior deve ficar sempre semi-cru.

Camaro seco com sal no serve para Oxal e Ians. (assar no forno sem sal, com a porta aberta.

Para secar camaro - no forno, sem tempero, com a porta aberta. H quem faa com louro.

CEBOLA - REDONDA FMEA E COMPRIDA MACHO Ao fazer acaraj, parte-se uma cebola ao meio. A parte da raiz fica no Tempo e a de cima vai para a frigideira. Tambm dois pedacinhos pequeninos de carvo, ou p de carvo, faz-se o mesmo. Bate-se o acaraj andando e sem falar.

Para Xang Air tira-se todos os carocinhos do quiabo.

Toda a comida de Xang deve ser forrada com aca, mingau de farinha ou canjica. Xang Baru - leva farinha de mesa Xang ligado a Oxal - leva aca

No se deve dar rabada em amal. S para cortar feitio. Comida de Xang - quiabo com ponta para cima = livrar de pemba, etc. quiabo com ponta para baixo = agradecer

Coco: sem pele = Oxal, Kavungu, Kitemb (Tempo) com pele = Oxossi

Bandeirinha de morim no se costura, se fura o pano com a varinha de mariwo. Para orix no se d n. Ao fazer comida para Xang ningum em volta deve brincar, nem conversar fiado. O amal verdadeiro deve ser servido no casco do ajap. tat'etu - nosso + pai

Kav'ungo = pai da Terra Forrar vasilhas para os orixs = mamona, colnia, bananeira (BANANA D'GUA NO SERVE).

Toda pessoa canhota no deve cortar para orix. excelente para cortar para Exu. Tem que identificar a positividade e positivar a m o. (Yin - Yang)

Ao abenoar algum sempre coloca a mo direita, mesmo sendo canhoto.

Aca e canjica servem de Exu a Oxal. Para o milho cozinhar bem, colocar pedacinhos de mamo verde.

Iyaba coloca a mo do lado esquerdo, abor do lado direito

Oxumar: HANGOL - (SAUDAO: HANGOLOMENHA = SENHOR SERPENTE DAS GUAS) No existe HANGOR porque R s se encontra com I, no com A, E, O, U) Os ovos nas comidas so sempre colocados de bico para cima. Existem 3 tipos de omolokun: Para KAIALA (Yemoj) - feijo inteiro, por cima um peixe cioba ou olho de co. Para KAIANGU (Oy) - Feijo inteiro, 9 ou 11 ovos em cima. Para DANDA (Oxum) - Feijo socado, 5 ovos em cima, ou 8, ou 16, dependendo do enredo. NGUDIA NKISI = AJEUN ORISA = COMIDAS DE SANTO NGUDIA PAMBUNJILA - EXU

1. NGUDIA PAMBUNJILA (pambu = andarilho; njila = dos caminhos) = EXU

(para Exu de ZUMBA, KATENDE, KITENGO, ANGOR, KAVUNGO = Nan, Ossain, Tempo, Oxumar, Obaluai) - Santos de terra ligados a Oxal - no levam dend (orisa funfun)

FARINHA DE MESA, ACAR, 7 PRAS CORTADAS EM CRUZ Forrar um alguidar com mamona, bananeira, colnia (sempre se forra o alguidar com folhas). Misturar a farinha com o acar e enfeitar com os pedaos das pras.

2. NGUDIA PAMBUNJILA (para Exu de LEMBA e KAIALA (ou KAITUMBA) = Oxal e Yemoj - Ori, povo das guas

FARINHA DE MESA, AZEITE DOCE OU LEO DE AMNDOAS, UVAS VERDES No alguidar forrado misturar a farinha com o azeite e cobrir com as uvas.

3. NGUDIA PAMBUNJILA (para Exu de KAIANGO, ZAZE (menos LUANGO e LUVANGO), NKOSI, KAVUNGO = Oy, Xang (menos Air), Ogun e Oxossi, e Xapan) e alguns

FARINHA DE MESA, DEND, 7 MAS VERMELHAS CORTADAS EM ALAFIA No alguidar forrado colocar a farinha misturada com o azeite e enfeitar com as mas.

4. NGUDIA PAMBUNJILA (para Exu de KAVUNGO)

Doburu estourado normalmente, regado com dend.

5. NGUDIA PAMBUNJILA (para acalmar qualquer Exu)

CANJICA BEM COZIDA TEMPERADA COM DAND RALADO E FRUTAS DOCES

6. NGUDIA PAMBUNJILA (para Exu Fmea - em Angola - Mavambo, etc.)

7 FLORES DE CORES DIVERSAS Fazer um pad completo: farinha, azeite, mel, dend, sal. Colocar as ptalas por cima.

7. NGUDIA PAMBUNJILA (Para todos os Exus de Angola, menos os ligados aos santos fun).

7 BOLAS DE ACA, 7 BOLAS DE FUB, 7 BOLAS DE ARROZ. TEMPERAR POR CIMA COM DEND

NGUDIA NKOSI (OGUN)

1. NGUDIA NKOSI NKOSI MAVAMBU = XOROK (JJE)

Um alguidar forrado com mamona (ewe lara). Colocar dentro farofa de dend. Enfiar no centro um car assado descascado, virado para cima, enfeitado com 7 fibras de mariwo.

2. NGUDIA NKOSI

Forrar alguidar com mamona, encher de mingau duro de aca. Cortar um car assado descascado em 7 fatias horizontais, enfiar as rodelas no aca.

3. NGUDIA NKOSI (OU MUKUMBE)

Colocar de molho milho de galinha ou milho vermelho, de um dia para o outro. Escorrer bem. Em frigideira grande ferver dend. Quando estiver bem quente fritar o miklho, cebola ralada, e camaro inteiro limpo (seco ou fresco) (sem cabea, ferro, etc.)

4. NGUDIA NKOSI

Num alguidar forrado, encher com canjica branca bem cozida e colocar no centro um car assado, descascado, enfeitado com fibra de mariwo. (7 - 14 - 21) serve para todas as qualidades de Ogun.

5. NGUDIA NKOSI

Bolas de inhame chins, recheadas de camaro frito e cebola ralada (do tamanho de bolas de ping-pong). Serve para servir em festa, para o orix trazer no cesto e dar a todos.

6. NGUDIA NKOSI

Cozinhar feijo cavalo s na gua, no deixar desmanchar. Escorrer bem e fritar no dend com cebola ralada e camaro.

7. NGUDIA NKOSI

Um alguidar forrado, dentro mingau de aca duro. No centro um car assado com casca. Enfeitar com 7 fibras de mariwo e em volta colocar doburu.

NGUDIA NGUNS - OXOSSI

1. NGUDIA NGUNS

Um alguidar forrado cheio de milho cozido, enfeitado com fatias ou pedacinhos de coco.

2. NGUDIA NGUNS

Um alguidar forrado, milho cozido e amendoim cozido. S para pessoas antigas de santo (mais de 7 anos) porque o amendoim quente.

3. NGUDIA NGUNS

Para INLE (Oxossi do branco). Alguidar forrado cheio de canjica cozida formando um montinho. Cobrir com milho verde ralado. (mais ou menos 6 espigas). Escorre como uma cobertura.

4. NGUDIA NGUNS

Alguidar forrado (pode ser com a palha do milho) cheio de mingau de aca duro. enfiar 6 espigas cruas descascadas em p no aca.

5. NGUDIA NGUNS

Feijo fradinho cozido por 15min., sem desmanchar. Escorrer e fritar no dend ou azeite doce (conforme o caso), com cebola ralada e camaro.

6. NGUDIA NGUNS

1 alguidar forrado cheio de canjica, 2 cocos verdes. Tira-se a tampa dos cocos, e colocase um com a prpria gua e outro cheio de canjica. Junto uma quartinha com a gua do outro coco. Acender 2 velas. _ Comida boa para amarrar o santo a voc, para juntar o santo da pessoa.

NGUDIA KATENDE - OSSAIN

1. NGUDIA KATENDE

Alguidar forrado, cheio de mingau de aca. Por cima bastante fumo de rolo picado (Rachando ao meio os pedaos de fumo, na vertical, fica umas cobrinhas muito bonitas).

2. NGUDIA KATENDE

Alguidar forrado, aca, e por cima 14 bolas de batata baroa cozida, amassada. (Pode enfeitar as bolas com pedacinhos de fumo)

3. NGUDIA KATENDE

Alguidar forrado, aca, por cima 14 bolas de batata doce cozida amassada. (Pode enfeitar as bolas com pedacinhos de fumo) 4. NGUDIA KATENDE

Um alguidar forrado, mingau de aca, 14 bolas de inhame chins com um pedao de fumo em cada uma.

5. NGUDIA KATENDE - BSICA

Alguidar forrado. Dentro bastante batata doce cozida e amassada. Por cima doburu.

6. NGUDIA KATENDE

Alguidar forrado, cheio de pipoca e fumo picado misturados. Esta comida e a prxima (6 e 7) so boas para deixar na entrada da mata quando for colher folhas.

7. NGUDIA KATENDE

Tigela branca com mel, azeite doce, dend, oti, fumo de rolo picado e moedas.

NGUDIA KATENDE - Na mata

Numa vasilha de loua colocar 14 dentes de alho inteiros, com casca, 14 moedas, mel, cachaa e fumo desfiado. Gritar: NSABAI (UNSABAIE) = Ewe, asa!

NGUDIA ZAZI - XANG

1. NGUDIA ZAZI

1 kg de quiabo cortado sem as cabeas e o rabinho, azeite doce e gua. Levar ao fogo. Acrescentar cebola ralada, camaro limpo, gengibre ralado. Deixar cozinhar bem. Quando estiver bem cozido colocar dentro de gamela forrada com folha de mamona e uma camada de aca.

2. NGUDIA ZAZI

1 kg de quiabo cortado sem cabea e sem rabinho. Dend, um pouco de gua, camaro limpo, cebola ralada, gengibre ralado. Cozinhar bem e colocar em gamela forrada e com mingau de farinha de mesa.

3. NGUDIA ZAZI

Quiabos (24) cortados sem cabea e sem rabo. 1 copo pequeno de gua. 1 pouco de acar cristal ou mascavo. Bater com energia com a mo ou colher de pau, at formar uma papa uniforme (no vai ao fogo) Serve tambm para banho em filhos de Zazi doentes.

4. NGUDIA ZAZI

KADRAK - comida Jeje. 1 camada de mingau de farinha de mesa 1 camada de mingau de fub 1 camada de mingau de aca 1 camada de arroz cozido 1 camada de canjica cozida 12 quiabos inteiros Numa gamela ou tigela arrumar com 6 quiabos de ponta para cima e 6 de ponta para baixo.

5. NGUDIA ZAZI

500 g de quiabo cortado, cebola, gengibre, dend, noz moscada ralada. Fritar tudo e servir em gamela forrada com aca.

NGUDIA KAVUNGU

1. NGUDIA KAVUNGU

Para Obaluai branco, tipo Jagun Alguidar forrado, dentro bastante canjica e doburu por cima.

2. NGUDIA KAVUNGU

Alguidar forrado. No fundo milho de galinha cozido. Colocar por cima um refogado de azeite doce, cebola ralada, camaro e rodelas de inhame chins coido.

3. NGUDIA KAVUNGU

Para pedir paz e sade Alguidar forrado, bastante pur de batata doce, colocar popr cima doburu, no centro uma bandeira branca de morim.

4. NGUDIA KAVUNGU

Alguidar forrado, mingau de aca e doburu. Enfeitar com elos de coco sem pele.

5. NGUDIA KAVUNGU (serve para quase todas as qualidades de Kavungu)

Refogar bastante chicria (3 maos), azeite doce, cebola ralada, camares frescos limpos. Colocar canjica cozida em tigela ou alguidar forrado. Por cima colocar o refogado.

6. NGUDIA KAVUNGU

Em alguidar forrado colocar amendoim torrado e modo misturado com milho de galinha torrado. Por cima encher de doburu.

7. NGUDIA KAVUNGU (Comida de maleme)

Alguidar forrado, colocar doburu e em cima 7 bolas de inhame chins. Em cada bola, uma bandeira de morim branco com fibra de mariwo.

NGUDIA KITEMB (OU KIDEMB)

1. NGUDIA KITEMB - comida bsica, de emergncia

Um alguidar forrado, colocar mingau de aca, doburu por cima.

2. NGUDIA KITEMB

Alguidar forrado, mingau de aca com milho bem cozido por cima (colocar pedacinhos de mamo verde para o milho cozinhar bem).

3. NGUDIA KITEMB

Alguidar forrado, mingau de aca, cobrir com feijo fradinho cozido.

4. NGUDIA KITEMB (s dura no mximo 2 dias)

Alguidar forrado, canjica cozida misturada com doburu.

5. NGUDIA KITEMB

Alguidar forrado, colocar doburu enfeitado com fatias de coco sem casca.

6. NGUDIA KITEMB - OFERENDA DE TEMPO

Uma loua forrada (ou alguidar), 7 bolas de fub, 7 bolas de tapioca (para cada pacote um copo de requeijo de gua - no vai ao fogo), 7 bolas de arroz, Arrumar intercalado. Pode enfeitar com frutas doces.

7. NGUDIA KITEMB - OFERENDA DE TEMPO

7 bolas de batata doce cozida, 7 bolas de inhame chins, 7 bolas de aca, tudo arrumado intercalado. Pode enfeitar com frutas doces (sempre pode).

NGUDIA HANGOLO - BESSM - OXUMAR (HANGOLO - HANGOLOMA) (SAUDAO: HANGOLOMENHA = SENHOR SERPENTE DAS GUAS)

1. NGUDIA HANGOLO

Num alguidar forrado colocar mingu de aca e enfiar 14 ou 15 buchinhas. (As buchinhas de banho, pequenas, so o alimento preferido de Oxumar. Encontra-se em muro de linha de trem).

2. NGUDIA HANGOLO

Em alguidar forrado colocar milho de galinha bem cozido. Por cima coloacr 14 fatias de batata doce crua.

3. NGUDIA HANGOLO

Em alguidar forrado colocar canjica bem cozida com 14 fatias de batata baroa cozida por cima.

4. NGUDIA HANGOLO

Num alguidar forrado colocar feijo preto cozido s na gua (pouco cozido - 20 min.) misturado com milho de galinha cozido.

5. NGUDIA HANGOLO

Num alguidar forrado colocar milho de galinha cozido temperado com refogado de cebola ralada, camaro e gengibre, feito no dend.

6. NGUDIA HANGOLO

Num alguidar forrado colocar 14 bolas de batata doce com 1(ou mais) doburu enfiado enfeitando.

7. NGUDIA HANGOLO

Num alguidar forrado colocar canjica branca bem cozida enfeitada com 14 folhas de louro.

NGUDIA DANDA (ou Dandalunda) (Danda = nome do orix; Lunda = lugar de origem do culto)

1. NGUDIA DANDA

Numa vasilha de loua forrada espalhar feijo fradinho cozido bem socado ou modo (fazer uma pasta), temperado com cebola e camaro. Colocar por cima 5 ovos em p (de bico para cima).

2. NGUDIA DANDA

Numa loua limpa forrada colocar pasta de feijo fradinho. Temperar com cebola ralada e camaro e colocar 8 ovos em p.

3. NGUDIA DANDA

Numa loua limpa e forrada colocar pasta de feijo fradinho temperado com cebola e camaro, 16 ovos cozidos em p. Pode ser ovos de tartaruga.

Serve para Iya Omin - grande enredo com Orunmil. S para zeladores de Oxum ligados a Orunmil.

4. NGUDIA DANDA (para recolhimento de filhos, etc. - Pode dar tambm para Yemoj)

Numa vasilha de loua forrada colocar canjica branca cozida, jogando por cima refogado de cebola e camaro no azeite doce.

5. NGUDIA DANDA

Numa tigela forrada colocar mingu de aca. Por cima um refogado de azeite doce, cebola ralada e uma pitada de gengibre ralado e camaro.

6. NGUDIA DANDA - IPET QUENTE

Refogar no azeite de dend quente cebola ralada, camaro, gengibre ralado, noz moscada. Juntar inhame chins cozido e amassado. Baixar o fogo e ir mexendo e pingando dend at formar um creme. Despejar numa vasilha forrada.

7. NGUDIA DANDA - IPET DOCE OU IPET FRIO

Refogar camaro, cebola ralada e gengibre ralado em bastante azeite doce. Colocar inhame chins cozido e amassado. Mexer at fazer um creme. Despejar na vasilha forrada.

8. NGUDIA DANDA - XIN XIN DE GALINHA

Cozinhar uma galinha ou franga cortada em pedaos, sem sal. Desfi-la, acrescentar cebola, camaro, gengibre e dend. Oferecer em tigela de loua forrada.

UTILIZAO DE KESSO / OROLEL (obi e orogbo)

ZAZI - no Kesso KAVUNGU - no Kesso - S existe um que pega - No se deve dar. LEMBA - Kesso e Orolel

Obaluai santo terra, Obi ligado a ar; Orogbo ligado a terra. Tem gente que diz que obi ligado vida e orogbo ligado morte .x.x.x. KETU ANGOLA JEJE

IJEX Esu Pambunjila Legba

Ogun Nkosi Tobo

Osossi Ngunsu Otobi

Sango Zazi Sobo

Osonyin

Katende Agu

Obaluaiye Kavungu Ajunsun

--Terekonpensu Ajaunsi Logun --Kitembu (Tempo) ----

Osun Danda Aziri

Oya Kaiangu Vodunj

Yemoja Kaiala Aziri Tobossi

Osumare Hangolo Hangoloma Bessn Frekun Dokun

Nan Zumba ---

Orisanl Lembaenganga Olissa

Ogiyan Lemba Olissasy

--Wungi ---

Yewa Aganji ou Minaganji

Oba

Minalugamo

NGUDIA KAIANGU - OY

1. NGUDIA KAIANGU

Numa tigela forrada coloque feijo fradinho cozido inteiro. Por cima 9 ovos cozidos de ponta para cima. Tempere com refogado de cebola e camaro feito em azeite doce ou dend. Pode colocar gengibre, louro, canela, dand ralado.

2. NGUDIA KAIANGU Numa tigela forrada colocar feijo fradinho cozido, 11 ovos em p de ponta para cima. Por cima coloque refogado de cebola e camaro. Em volta 11 folhas de louro.

3. NGUDIA KAIANGU Numa vasilha forrada coloque canjica cozida. Por cima uma espiga de milho crua, cortada em 9 gomos.

4. NGUDIA KAIANGU - ABAR

Feijo fradinho cozido amassado, enrolado em folha de bananeira, amarrado com palha da costa ou fiapos da prpria bananeira (imbira). Cozinhar no cuscuzeiro ou no vapor em panela com escorredor de macarro em cima. Oferecer 9 ou 11 a Oy.

5. NGUDIA KAIANGU - Para Onira

Em vasilha forrada colocar feijo fradinho cozido, misturado com milho de galinha cozido.

6. NGUDIA KAIANGU

Numa vasilha forrada coloque mingau de aca. Por cima feijo fradinho cozido inteiro.

7. NGUDIA KAIANGU - ACARAJ

Deixar de molho uma boa quantidade de feijo fradinho cru. No dia seguinte descasclo. Socar no pilo ou moer em mquina. Ralar cebola e gengibre. Misturar tudo batendo bem com colher de pau, at formar bolhas, utilizando rezas prprias. Fritar em azeite de dend bem quente, tendo dentro a metade de cima de uma cebola e um pequeno pedao de carvo. Como Kaiangu santo de tempo o acaraj deve ser batido ao tempo. No leva gua, s o lquido da prpria cebola e do feijo. A metade de baixo da cebola colocada numa tigela para Tempo. Com o dend e o carvozinho fazer um pad para Exu de Oy.

Geral: Comida de santo no leva sal. Faz-se a comida e quando para oferecer para o povo, coloca-se sal. O verdadeiro azeite para o santo o leo de caroo de algodo. Como difcil de encontrar coloca-se azeite doce. Toda a comida de santo pode levar tempero a gosto, de cordo com o sant: dand ralado, noz moscada, louro, canela, gengibre, etc. Oxossi (Ngunsu) e Oy (Kaiangu) aceitam espiga de milho. O abar (receita de Kaiangu) tambm serve para Ob e Xang. Carvo energia, ciclo vital, por isso se coloca no acaraj de Oy.

Comidas como Ipet e Acaraj s se faz em dia de festa. No dia-a-dia existem diversas comidas, como as que apresentamos aqui. Ao fazer o acaraj para Kaiangu, fazer 7 acarajs pequenos para entregar aos ps do santo.

7 - caminho das 7 cidades, 7 eguns.

CHAKRAS

BOTHS

LOCAL

Coronrio Frontal Larngeo Cardaco Gstrico

UAKONGO/MUTU DIBOMO DIKELENGU PUMBLU DIKUTU

Centro da cabea Meio da testa entre os olhos Garganta Meio do peito (corao) Estmago (Plexo solar) Umbigo Baixo Ventre

Esplnico(Umbilical) TUMB Genrico (Bsico) DIVUMU

.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x.x

PREPARO DO PEIXE CIOBA:

Numa frigideira colocar bastante azeite doce. Quando estiver bem quente APAGA O FOGO e passa o peixe dos dois lados. O peixe para santo INTEIRO. Nada de mandar limpar, aparar as barbatanas, etc. Em qualquer comida de Kaiala (Yemoj), o tempero: P de sndalo e p de cravo da ndia (sem bolinha), mistura, pe na mo e sopra na comida. Cravo da ndia deve ser retirada a bolinha. Na casa de santo, d pra Exu. Em casa, joga no lixo. Batata doce, inhame, etc. para santo: CozInha com casca, depois descasca. O milho que sobra do doburu deve ser guardado, pois serve para comida de Nan (D'jacuba) Como cortar o repolho para as folhas ficarem em forma de concha? Cortar por trs, tirando o miolo. As folhas se soltam em concha sem estragar. Para recolher algum que carrega Nan, como fazer para no colocar o 13 no ronc? Faz a comida com os elementos normais, em numero de 13. No bori pega 1 elemento de todos os que levaram 13, e entrega a Tempo. L dentro ficam 12, e quebra a quizila. Canjica vermelha com leite de coco = comida de Ob.

NGUDIA TELEKOMPENSU - LOGUNED

1. NGUDIA TELEKOMPENSU Em alguidar ou tigela forrada colocar feijo fradinho bem cozido junto com amendoim cozido. Temperar com azeite doce e cebola ralada.

2. NGUDIA TELEKOMPENSU Cozinhar junto canjica branca e canjica vermelha. Temperar com azeite doce.

3. NGUDIA TELEKOMPENSU Feijo fradinho bem cozido, socado. Formar 8 bolas e intercalar com 8 ovos cozidos. Temperar com azeite doce.

4. NGUDIA TELEKOMPENSU (predileta) Cozinhar fub (mais ou menos duro - 1 copo de fub, 2 copos de gua), formar 8 bolas. Temperar com refogado de azeite doce, cebola e camaro.

5. NGUDIA TELEKOMPENSU 6 espigas de milho cruas, bem raladas (ralo novo ou de plstico, para no mudar a cor da papa), misturar a papa com canjica cozida. Temperar com acar mascavo ou acar cristal ou rapadura ralada. 6. NGUDIA TELEKOMPENSU (comida africana) 1 kg de inhame de bolinha (chins) cozido. Descascar. Formar 8 bolas e enrolar na palha de milho.

7. NGUDIA TELEKOMPENSU 1 peito de frango cozido desfiado. Temperar com dend, cebola ralada, camaro e gengibre ralado.

NGUDIA KAIALA - YEMOJ

1. NGUDIA KAIALA Numa tijela forrada colocar canjica cozida, temperada com azeite doce, camaro e cebola ralada.

2. NGUDIA KAIALA Arroz (agulhinha ou maranho) branco bem cozido, temperado com azeite doce, cebola ralada e camaro.

3. NGUDIA KAIALA Arroz branco cozido, por cima 9 fatias de inhame cozido, descascado.

4. NGUDIA KAIALA Canjica bem cozida (escorrer e passar gua para tirar a goma). Em cima 9 fatias de inhame cozido descascado.

5. NGUDIA KAIALA Canjica bem cozida, com 9 bolas de aca por cima.

6. NGUDIA KAIALA 9 bolas de arroz branco bem cozido, e 9 bolas de aca, intercaladas.

7. NGUDIA KAIALA (comida de ronc, ma tambm pode servir de presente em 2 de fevereiro, por exemplo). Uma travessa forrada com arroz cozido. Em volta flores brancas. No meio um peixe cioba. Temperar com azeite doce, cebola e camaro. (Ver como se prepara o peixe)

NGUDIA ZUMB - NAN 1. NGUDIA ZUMB Alguidar forrado. colocar 13 bolas de batata doce cozida e descascada (1 kg). Enfeitar com doburu em volta das bolas.

2. NGUDIA ZUMB Alguidar forrado. colocar 13 bolas de batata bara cozida e descascada (1 kg). Enfeitar com doburu em volta das bolas.

3. NGUDIA ZUMB 500g de farinha da aca. Cozinhar e fazer 13 bolas. Enfeitar com doburu.

4. NGUDIA ZUMB Num alguidar grande colocar 13 folhas e repolho roxo cru, em forma e concha. Dentro de cada folha colocar um punhado de doburu. PREENcher o centro com doburu.

5. NGUDIA ZUMB Um alguidar de doburu. em cima 13 rodelas de beterraba cru.

6. NGUDIA ZUMB Um alguidar cheio de canjica bem cozida. Em cima enfiar em p 13 rodelas de beterraba ou beringela.

7. NGUDIA ZUMB - (D'JACUBA) Torrar amendoim, milho alho, farinha de mesa, e moer. Colocar uma pitada de sal outra de acar. Misturar tudo e oferecer a Kaiala.

NGUDIA WUNJI 1. NGUDIA WUNJI Numa tigela ou alguidar colocar arroz branco bem cozido, temperado com acar cristal, leite de coco e canela.

2. NGUDIA WUNJI Mingau de milho verde ralado, misturado com coco ralado, acar cristal e cravo sem cabea.

3. NGUDIA WUNJI

Banana prata caramelada. Faz a calda de acar (como calda de pudim) passa 7 bananas.

4. NGUDIA WUNJI Banana prata, uvas verdes, ma, pra, goiaba - cortadas, sem casca e sem semente. Servir em forma de salada de frutas, com acar cristal por cima.

5. NGUDIA WUNJI Numa vasilha forrada com folhas de maracuj (uma das folhas rituais de wunji), colocar canjica cozida temperada com mel.

6. NGUDIA WUNJI Numa vasilha forrada, colocar farinha de aca cozida com leite de coco e acar cristal, em forma de mingau.

7. NGUDIA WUNJI Numa vasilha forrada, colocar feijo fradinho bem cozido, temperado com azeite, cebola ralada e camaro fresco. Em volta enfeitar com folhas de louro.

NGUDIA LEMBA - ORIA'NL 1. NGUDIA LEMBA Em travessa, tigela, cabaa, etc. Colocar canjica bem cozida coberta com 10 folhas perfeitas de saio.

2. NGUDIA LEMBA Em travessa, tigela, cabaa, etc. Colocar canjica bem cozida com 10 bolas de arroz por cima.

3. NGUDIA LEMBA

Em travessa, tigela, cabaa, etc. Colocar mingau de aca bem consistente (1 copo de gua para 2 de farinha). Por cima colocar 10 bolas de inhame chins.

4. NGUDIA LEMBA Em travessa, tigela, cabaa, etc. Colocar mingau de tapioca com coco ralado sem pele por cima. Pode colocar mel, acar, azeite doce, leo de algodo ou leo de palma.

5. NGUDIA LEMBA Em travessa, tigela, cabaa, etc. Colocar canjica bem cozida coberta com 10 bolas de sagu.

6. NGUDIA LEMBA (mungunz) Colocar canjica branca de molho por 1 dia. Escorrer, acrescentar bastante leite de coco e acar e cozinhar bem (meis ou menos 2 horas). Quando comear a secar espalhar em travessa baixa, colocar cravo sem cabea por cima e oferecer a Lemba.

7. NGUDIA LEMBA Em travessa, tigela, cabaa, etc. Colocar arroz branco bem cozido com leite de coco, acar e gengibre ralado.

Para se recolher pessoas so necessrios ebs propiciatrios. Os ebs de 1 a 6 ou 7, so de preparao para recolher novatos. Entretanto Se h uma pessoa do santo que precisa abrir caminhos, etc. pode ser usado.

E B DE CAMINHO

(PARA LIMPEZA E PREPARAO) Fazer em estrada. Se fizer no barraco tem que saber varrer.

1 CAMINHO DE EB - PAMBUNJILA

Material:

v 1m morim preto v 1m morim vermelho v 2m morim branco (1m para cobrir a pessoa) v 1 alguidar grande, nmero 8 v 11 velas brancas v 1 pemba branca v 1 caxixi (ou maraca pequena) v 1 pad pequeno de dend v 1 pad pequeno de oti v 1 pad pequeno de mel (se for o caso) v 1 pad pequeno de gua v 7 ovos de cor v 1 copinho de feijo preto v 1 copinho de feijo roxo v 1 copinho de feijo fradinho v 1 copinho de amendoim cru v 1 copinho de milho de galinha v 1 copinho de arroz branco

v 1 copinho de semente de girassol (as sementes so levemente torradas) v Um pouco de sal grosso v 1 casal de frangos brancos v 1 faca virgem com cabo de madeira v 1 doce escuro (bananada, mariola) v 7 acarajs v 7 acas brancos v 7 acas amarelos (milho de canjica vermelho) Os dois enrolados em mamona roxa. v Doburu de dend v Canjica branca cozida v 7 buchas de plvora com algodo, sal e acar. v 7 gotas de azougue (mercrio metlico) v 1 vassourinha de piaava (ou vassourinha de relgio amarrada) v 7 folhas grandes de mamona roxa (+- 2 palmos) v 7 fios compridos de palha da costa

Modo de Fazer: Quem ajuda a passar este eb tem que estar amarrado). Forrar o cho com os morins preto, branco, vermelho, no sentido vertical ao cliente, da direita para a esquerda, colocando o alguidar nas ponta do morim branco. Colocar a pessoa de frente para o alguidar, com os ps no morim branco. Acender as 4 velas, em torno da pessoa, no sentido horrio. 2 3 1 4

Colocar as 7 folhas de mamona roxa frente dos morins, da direita para a esquerda do cliente. Cruzar com a pemba o rosto e braos de todos (pai de santo, etc.) para transfigurar as pessoas (ou coloca desodorante Barla) depois tira, para no ser reconhecido. Cobrir o ori da pessoa com morim. Passar os pads na ordem dada. Ir colocando no alguidar e um pouco em cada folha de mamona, fazendo tudo no sentido horrio sempre. Passar os ovos no sentido horrio, e quebrar dentro do alguidar, NO SENTIDO ANTI-HORRIO. Passar os ingredientes torrados e colocar dentro do alguidar. Passar todo o resto, exceto o caxixi e os frangos, e ir colocando dentro do alguidar. Reservar apenas as buchas de plvora, a faca, a vassourinha e a palha da costa. Pegar o casal de frangos. Comear pelo sexo do primeiro santo da pessoa. Passar o bicho em todo o corpo, da cabea aos ps. Cortar no alguidar, com a faquinha virgem. Cortar o pescoo, pingar ej nas folhas. Esperar o bicho morrer no alto. Dividir nas 7 folhas do seguinte modo: 1 2 3 4 5 cabea coxa, contra-coxa, p esquerdo asa esquerda inteira coxa, contra-coxa e p direito asa direita inteira

partir o frango ao meio, na horizontal. 6 7 parte traseira do frango parte dianteira do frango

Sacrifica-se o outro bicho, usando o mesmo processo, e coloca-se: 7 6 5 4 3 cabea coxa, contra-coxa, p esquerdo asa esquerda inteira coxa, contra-coxa e p direito asa direita inteira

partir o frango ao meio, na horizontal. 2 1 parte traseira do frango parte dianteira do frango

Passar as gotas de azougue na pessoa, do pescoo para baixo. Pegar o caxixi (ou maraca) e bater do lado da pessoa, at bater 7 vezes no cho e jogar no alguidar, de cabo para cima. A vassoura tambm colocar no alguidar de cabo para cima. A roupa velha dever ser virada do avesso e colocada no alguidar. Com a palha da costa amarrar cada folha, formando uma trouxinha. Embrulhar o alguidar com o morim que est no cho. Um og confirmado ir correr 7 encruzilhadas (de preferncia de terra) deixando uma trouxinha e uma vela acesa em cada uma. (As encruzilhadas sempre para a direita). Na ltima deixar o restante do eb. Enquanto o eb estiver sendo entregue na rua, a pessoa que passou o eb dever tomar banho da cabea aos ps com sabo da costa e com jawa = agbo, em seguida colocar roupas claras e descansar.

2 CAMINHO DE EB - EB DE MACAIA (MATA) (PODE SER DIRECIONADO PARA CAMINHO DE CABOCLO) Material: v 1m de morim branco v 4 velas brancas v 1 pad pequeno de dend v 1 pad pequeno de mel (para filhos de Oxossi, acar, melado ou Karo) v 1 pad pequeno de gua v 1 pad pequeno de gua de flor de laranja (pode ferver a flor, ou cidreira, ou capim limo, ou gua de melissa) v 7 ovos brancos v 1 pedacinho de fumo de rolo desfiado v doburu de dend v 7 acas amarelos (canjica vermelha - cozinha a canjica e mi) v 7 acas brancos (na Bahia se faz aca com maizena)

Enrolar os acas em folha nova de bananeira (queimar antes) v milho de galinha cozido v canjica cozida v 1 pombo de cor clara v 1 retrs vermelho v 1 retrs branco v 4 buchas de plvora simples, sem acar nem sal.

Modo de fazer:

Ao chegar na entrada da mata, no lado esquerdo de quem entra, arriar os pads. Sobre os pads colocar 21 moedas correntes. Acender uma vela e oferecer aos guardies da entrada da mata. Em seguida, ao p de uma rvore frondosa, acender uma vela pequena. Colocar as moedas (2, 14 ou 15) e oferecer a Katende. Pode levar uma comida para Ossain. Escolher uma clareira dentro da mata, acender 4 velas em cruz, cobrir a pessoa com morim branco (ou colocar uma folha de mamona branca na cabea). Passa-se o eb da cabea aos ps na frente e nas costas. Por ltimo passar o pombo. Pegar s pelos p. Rezar (toda vez que falar "Tata" roda o pombo na cabea). Pedir para a pessoa cuspir 3 vezes no bico do pombo. Soltar o pombo para o interior da mata. Dar uma volta com a linha desfiada, junta, ao redor da cintura (o chakra umbilical que desembaraa tudo. Desenrolar as linhas na frente, aos ps da pessoa. Ir pedindo caminhos abertos, paz, progresso, etc. Em seguida queimar as 4 buchas em forma de cruz. A primeira na frente, e gira em sentido horrio. Ao retornar todos passam por banhos de sabo da costa, jawa e gua de canjica. (todos os que vo ajudar no eb devem usar sempre contra-egun ). Colocar roupas claras e descansar.

Pok ndemba = ob = navalha = ximan (Congo)

bom ralar efun e soprar por cima de todas as comidas de Lemba.

macho = diahla

fmea = muhatu

com folhas de maracuj (uma das folhas rituais de wunji)

ALU

1/2 KG DE CANJICA 5L DE GUA 4 RAZES DE GENGIBRE RALADAS 2 RAPADURAS RALADAS (OU MELADO) Colocar a canjica de molho por 3 dias com o gengibre e a rapadura.(coberto), gerando uma semi-fermentao. Aps 3 dias coar e beber. Se quiser pode colocar frutas.

jawa = agbo

Nos ebs, em vez de cobrir a pessoa com morim, pode-se usar mamona. Para pessoas da linhagem de Lemba, trocar tudo que levar dend por azeite doce, nos ebs. Ao passar eb andar sempre em crculo, no sentido horrio. Se voltar desanda o eb.

Banho fresco = amaci;

agbo = banho j passado, desintegrado

Omi = gua = menha (Angola) = Maza (Congo)

Ao assentar Kitembu assentar junto Katend e Angor. Tem que haver conexo com o cho. A forma da grelha no importante. Orix no gosta de sal, Exu gosta. Deve-se temperar sempre o pad com sal. Para rasgar pano em eb deve ser usado o pok para dar o primeiro talho, e as mos para rasgar. Se no meio do eb o santo virar, deixa-se, e continua o eb. S no pode ficar virado no caso de eb com ponto de fogo e eb iku. Para enrolar aca no se usa folha de banana figo. Couve quizila de Ogun. Alface s se d para Oy e Egn Quem feito deve evitar comer os axs (na feijoada, por exemplo.)

3 CAMINHO DE EB - NGIJI (RIO) Serve para abrir caminhos de pessoa de Oxun, Logun, Oy, Oxossi

Material:

v 1m morim branco v 1 broa de milho (substituir por fruta po) v 6 acas brancos v 6 acas amarelos (todos os acas enrolados em folha de bananeira) v 6 ekuru v 6 bolas de inhame cozido v 6 bolas de farinha de mesa crua v 6 ovos brancos v 1 pad de dend (todos os pads em pequena quantidade - 1 copinho)

v 1 pad de mel v 1 pad de vinho branco (ou vinho de palma) v 1 pad de gua v 6 palmas brancs v 1 pouco de doburu em areia de rio v canjica branca cozida v 5 patinhos novos, claros v 1 pombo pintado claro

Modo de fazer:

Colocar a pessoa de frente para a correnteza (zelador fica de costas). Cobrir a cabea da pessoa com o morim (prefervel folha de mamona). Passar os pads da cabea aos ps na ordem dada. A seguir as bolas de farinha, depois os ovos, jogados por cima da pessoa. Passar os ekurus, as bolas de inhame, o doburu, os acas amarelos e brancos, a canjica, partir a broa em 6 pedaos passar e jogar nas guas. Pegar os patinhos pelos ps, com as asas livres, passar na aura da pessoa e soltar nas guas. Passar as palmas. Pegar o pano ou mamona que est na cabea da pessoa e cortar em 5 tiras, soltando nas guas. Tirar a pessoa para a margem do rio, de costas para o rio. Passar o pombo no corpo, da cabea aos ps. Se a pessoa estiver virada entregar o pombo na mo da divindade, que ir solt-lo. Se no, a pessoa cospe no bico do pombo e ele ser solto.

4 CAMINHO DE EB - NBIGIJI (CACHOEIRA)

Material: v 1 pad de mel (ou acar para filhos de Oxossi)

v 1 pad de vinho branco v 1 pad de gua v 7 ovos brancos v 7 bolas de farnha de mesa v 7 bolas de arroz branco v 7 bolas de miolo de po v 7 acarajs leves (feitos com azeite doce) v 1/2 kg feijo fradinho cozido v 7 acas amarelos v 7 acas brancos (todos os acas enrolados em folha de bananeira) v doburu feito no azeite doce v canjica branca cozida v 7 doces claros (suspiro, cocada, etc.) v 1m morim branco v 1 lenol branco v 1 toalha de banho branca virgem v 1 roupa branca limpa v 4 velas brancas v 7 palmas amarelas

Modo de fazer:

Colocar a pessoa de frente para a cachoeira se [possvel sobre uma pedra. Acender em volta as 4 velas brancas, no sentido horrio. Cobrir a pessoa com morim. A seguir passar os pads da cabea aos ps, os ovos e o resto do eb. Por ltimo oferecer as flores s gua, uma a uma, sempre pedindo coisas boas para a pessoa (cada flor um pedido). Limpar a pessoa com o morim e rasg-lo ao meio, jogando-o s guas. Logo

em seguida levar a pessoa para o banho de cachoeira, na queda d'gua mesmo, onde sero louvadas as foras do santo da pessoa. Enrolar no lenol para trocar de roupa. Tem que haver critrio. Se for me de santo passando eb num homem, levar algum para passar, e vice-versa. A roupa que passou pelo eb ser rasgada e jogada nas guas. Enxugar-se na toalha virgem e vestir roupas limpas. Ao retornar ao barraco passar por banhos de dudu e jawa (agbo).

Santos das guas

cachoeira - Osun

rio revolto - Oy, Ob

rio calmo - Logun

entroncamento de rio, lagos - Yemoja

Pororoca, pedras - Yew.

Doquem se alimenta no cajapriku

Vela de cera pode ser usada em tudo, menos para Oxossi. No tem nada a ver com egun.

1 vela chega para todos os orixs no quarto de santo. No preciso uma infinidade de velas.

A faca virgem dos ebs quando para iyawo - levar de volta, lavar e guardar para cortar para os exus da pessoa. Se no for iyawo lavar e dar para a pessoa guardar. No se deve jogar fora para no inquizilar Ogum.

Ids, moedas, bzios, obi, orogbo, de presentes no se despacham. Os bzios guardar para outros presentes, e vai energizando. Moedas servem de talism. obi, orogbo, ralar e fazer p. Sementes idem.

Pad para filhos de Oxal colocar azeite doce, leo de palma, algodo ou amndoa)

Os legumes dos ebs devem levar um pouco de farinha ou fub para tirar a resina, que quizila do eb. Abbora quizila de Kaiangu e couve quizila de Ogun.

Azougue em quantidade

5 CAMINHO DE EB - KALUNGA - MAR

(serve tambm para pessoa de Yemoj ou que tem enredo de Os) Material: v 1m morim branco v 9 acas brancos v 9 acas amarelos (todos os acas enrolados em folha de bananeira) v 1 manjar com leite de coco e acar v 9 bananas prata v 9 pras v 9 mas verdes (ou outras frutas, menos jaca e carambola) v 9 goiabas (branca ou rosa) v 1 mamo pequeno v 9 moedas correntes v pipoca leve (sem dend - com areia, pura ou azeite doce) v 9 palmas brancas v canjica branca cozida v 1 faca virgem v 9 velas brancas

Modo de fazer:

Colocar a pessoa de frente para o mar (mar calmo) bem prximo gua. Acender as 9 velas por trs da pessoa. Cobrir a cabea da pessoa com morim ou mamona. Passar da cabea aos ps os acas (passa, desenrola, despacha); o doburu; dividir o manjar em 9 e passar (sujando mesmo); passar as moedas 1 por 1 despachando e fazendo um pedido bom para a pessoa (9 pedidos ou 9 vezes um pedido); com a faca cortar as frutas em pedaos e passar na pessoa; a faca no se joga fora. lavada de acordo com o caso (ver); passar a canjica; passar as 9 palmas e jogar no mar, oferecendo a Kaiala.

Limpar a pessoa toda, por cima do ori opede coisas boas. Rasgar o morim (ou mamona) em 9 com o auxlio da faca. Jogar no mar, pedindo sempre. Tirar a pessoa: 1 passo com o p direito e girando 9 vezes no sentido horrio. A pessoa que passou pelo eb deve evitar ir ao mar por 9 meses.

6 CAMINHO DE EB - KUEF - IKU - MORTE

Material: v 1m morim preto v 1m morim vermelho v 2m morim branco v 1 alguidar grande (10) v 11 velas brancas v 7 buchas de plvora v 7 bonequinhos de pano preto (identificar o sexo dos bonecos de acordo com o sexo da pessoa) v 7 facas pequenas, com cabo de madeira, sem serra v 7 amarradinhos de vassourinha ( ou 7 piassavas) v 1 pemba branca v 1 pad de dend (Lemba: azeite doce, leo de algodo, palma ou amndoas) v 1 pad de cachaa v 1 pad de vinho tinto ou ros v 1 pad de vinagre v 1 pad de cebola (ralada) v 1 pad de mel (Oxossi - melado de cana) v 7 ovos brancos

v 7 efurs enrolados em mamona (bolas de feijo fradinho) v 7 bolas de farinha com olhos de carvo v 1 miolo de boi v 1 lngua de boi v 1 rim de boi v 1 bife de fgado de boi v 1 pedao de bofe de boi v 1 corao de boi inteiro v 1 costela de boi cortada em 7 sem separar os pedaos v 7 sardinhas inteiras v 7 qualidades de legumes picados com um pouco de fub ou farinha (Kaiangu evitar abbora) v 7 qualidades de verduras (Ogun evitar couve) v 7 qualidades de feijo cru (1 copinho) v 1 copinho de sal grosso v 1 copinho de arroz com casca v 1 copinho de amendoim v 1 copinho de girassol v 1 copinho de alpiste v 1 copinho de milho de galinha cozido v pipoca de dend (menos Lemba) v 7 acas amarelos v 7 acas brancos (todos enrolados em folha de mamona) v 1 pouco de arroz branco cozido v 50g canjica branca cozida v 1 casal de frangos brancos

v 7 gotas de azougue v roupa suada da pessoa

Modo de fazer:

Arrumar os morins, preto, branco, vermelho. As pontas do branco por cima. Em volta acender 4 velas. Passar os pads na ordem; as bolas de farinha e feijo fradinho. Ir arrumando tudo no alguidar. Acender as 7 velas, passar na aura da pessoa, quebrar e colocar no alguidar. Passar os 7 ovos, quebrando no alguidar. Passar as sardinhas (pede para quebrar quizila, praga). Passar os legumes; as verduras; passar os midos na ordem; (quando a pessoa est passando por problemas de fofoca de linguarudos, chamar o og, e abrir a lngua ao meio na vertical aps passar na pessoa); Passar a costela - (7 caminhos de sade (no pode partir) cabea, braos, pernas, frente, costas) - passa em volta da cabea, membros, corpo. Passa os feijes, o sal, o amendoim, o girassol, na ordem at o arroz cozido. Passar as vassourinhas como se estivesse limpando o corpo da pessoa, pedindo ao orix da pessoa. Arrumar tudo no alguidar, os bruxinhos de pano; juntar as 7 faquinhas e rezar pedindo proteo em nome de Ogum, limpar os caminhos, etc. Colocar as faquinhas no alguidar de cabo para cima. Pegar a canjica, louvar Lemba e passar, (passando tambm no zelador); ralar bem a pemba e soprar na pessoa. Enredo de entrega: Abrir os azougues, passar cabea da pessoa com o vidro, despejar no alguidar. s outros deixa correr no corpo da pessoa. Preparar os frangos: Comea com o do mesmo sexo da pessoa. Faz a reza de ax dos bichos. Passa na cabea, lados, bate de leve no cho, frente, costas (bate de leve - no para matar o bicho) Copar - a menga cai no alguidar. Fazer o eb na rua (estrada de terra melhor, cho de barro, caminho de cachoeira, etc.) Ao terminar de preparar a pessoa, toma banho. No podendo cercar com um lenol, virar todos de costas, soltar a plvora e ir embora. No barraco deixar preparado um banho para todos: folhas de algodo, betis cheiroso, boldo, elevante. Serve aroeira, S. Gonalinho, pelegun, mariwo (arruda, guin mangueira, umbaba) A pessoa deve usar umbigueira e preceito por 3 dias.

ROTEIRO DO CURSO

v ORIGEM DO CULTO v SAUDAES v NOES DE ANGOLA v O NMERO 7 v OS SACRAMENTOS v ORDEM DE BARCO v CHO DE ANGOLA v LOCAIS SAGRADOS v NOMES DOS SANTOS v ENCANTAMENTOS v CRONOLOGIA v CENTROS MAGNTICOS v CURAS v NSABAS v CNTICOS DE RODA v CNTICOS DE SACRIFCIO v CNTICOS DE LOUVAO v LEVANTAMENTO DE KOTA (EKEDJI) E KAMBONDO (OG) v OBRIGAO DE 7 ANOS v NGOROSI v MASSANGU AMENGU (RITUAL DE DAR OBI CABEA) v RITUAL DE FEITURA v EBS v UAFU Z-KUIZA

v RITUAL DE 14 ANOS

PRESENTE DE OBAR

Filhos de Oya

v MELO v PSSEGO EM CALDA v DOCES CLAROS v BZIOS v IDS v CANJICA v OBI v OROGBO v MOEDAS CLARAS

Cortar o melo em 6, arrumar sobre a canjica. No centro os doces. As metades de pssego entre as fatias de melo. Os bzios sobre o pssego e os ids e moedas sobre o melo.

O obi e orogbo (Descascado) - partir em 2 e jogar. Deixar num lugar alto por 6 dias Depois o obi e orogbo deixa secar e vira p As sementes pode colocar num saquinho atrs da porta, ou pode fazer p. As frutas e o resto - numa planta

Quem mora em casa deixa secar tudo e faz um p.

Outro presente geral:

v abbora v acas v canjica v areia v ids v bzios v doces 7 CAMINHO DE EB - BRANCO (Para Iyawo - pode tambm usar para Lemba) Tudo sacramentado com iyfun

v Ralar primeiramente ou mais pedras de iyfun. v 1 pad de acar (farinha e acar) v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa v 1 pad de iyfun v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa v 7 legumes brancos cortados v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa v 7 bolas de aca branco v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa

v 7 bolas de arroz v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa v doburu v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa v canjica branca cozida v colocar iyfun na mo direita e soprar na pessoa

SACRAMENTOS DO CULTO ANGOLA

No Culto Angola os sacramentos so sete:

v MASSANGU - Ritual de batismo de gua doce (menha) na cabea (mutu) do iniciado (ndumbi), usando-se ainda o kesso (obi). v 2. NGUDI MUTU - (Bori) - ritual de colocao de foras (kalla (Angola) = a = muki (Congo)), atravs do sangue (menga) de pequenos animais. v 3. NGUEC BENGU KAMUTU - ritual de raspagem, vulgarmente chamado de feitura de santo. v 4. NGUEC KAMOXI MUVU - ritual de obrigao de 1 ano (kamoxi - dofono - 1); (muvu = ano). v 5. NGUEC KATTU MUVU - ritual de obrigao de 3 anos (nguec = obrigao); (kattu = 3). Nessa ocasio faz-se o ritual de mudana de grau do santo.

v 6. NGUEC KATUNU MUVU - ritual de obrigao de 5 anos - preparao idntica a 1 ano.

v 7. NGUEC KASSAMB MUVU - ritual de obrigao de 7 anos - quando o iniciado receber o cargo , passado na vista do pblico, sendo elevado ao grau de Tata Nkisi (zelador) ou Mametu Nkisi (zeladora).

Obrigao s para rodantes, porque kota (ekedi) e kambondo (og) j esto prontos na feitura. Em Angola quem passa cargo so os enredos de Oxum. Isto , no preciso ser filho de Oxum, mas Oxum quem autoriza aquela pessoa a receber o cargo.

Aps 7 anos as obrigaes se renovaro a cada ano, com rito de obi ou bori, conforme o caso, repetindo-se as obrigaes maiores de 7 em 7 anos para renovar, e conservar o indivduo forte, transformando-o em KUKALA NI NGUZU - um ser forte.

v KUENHA KEL - sacramento realizado 3 meses e 21 dias aps a feitura (tirada de kele), quando o santo soltar a KUZUELA = il.

ORDEM DE BARCO DO CULTO ANGOLA

1 - KAMOXI 2 - KAIARI 3 - KATATU 4 - KAKUANAM 5 - KAKATUNO 6 - KASSAGULU 7 - KASSAMB

TTULOS HIERRQUICOS

v 1.TATA NKISI - zelador

v 2. MAMETU NKISI - zeladora

v 3. TATA NDENGE - pai pequeno

v 4. MAMETU NDENGE - me pequena (h quem chame de Kota Toror, mas no h nenhuma comprovao em dicionrio, origem desconhecida)

v 5. TATA NGANGA LUMBIDO - Og guardio das chaves da casa

v 6. KAMBONDOS - ogs

v 7. KAMBONDO KISABA - ou TATA KISABA - og responsvel pelas folhas

v 8. TATA KIVANDA - (aogun) - sacrificador dos animais

v 9. TATA MULOJI - og preparador dos encantamentos com as folhas e cabaas

v 10. TATA MAVAMBU - og ou filho de santo que cuida da casa de Exu (homem. Zeladora deve ter um, porque mulher no pode cuidar. Mulher s mexe depois que no menstrua mais).

v 11. MAMETU MUKAMBA - cozinheira da casa

v 12. MAMETU NDEMBURO - me criadeira da casa (ndemburo = runko)

v 13. KOTA - em outras naes ekeji Todos os mais velhos, que j passaram de 7 anos mesmo sem dar obrigao, ou que ficaram na casa so tambm chamados de Kota.

v 14. TATA NGANGA MUZAMB - babalawo - pessoa preparada para jogar bzios

v 15. KUTALA - herdeiro da casa

v 16. MONA NKISI - filho de santo v MONA MUHATU W NKISI - filha de santo (mulher) v MONA DIALA W NKISI - filho de santo (homem)

v 17. TATA NUMBI - no rodante que trata de Baba Egun - OJE.

Geral:

Muzenza - dana do iniciado

Uma das modificaes quando o santo muda de grau a posio das mos. Quando novo coloca as mos do lado direito (santo homem) ou do lado esquerdo (santa mulher). Com 3 anos coloca as mos para trs abaixo da cintura, e depois coloac as mos para trs acima da cintura.

MONA MUKI AMASE - (dijina) Mona = filho; muki = fora; amase = guas

Pedir o nome do orix:

ORIA ORUK = NZAMBI APONGO MARAE KATU MANDARA

DEK - RITUAL S PARA O HERDEIRO DO TERREIRO POR OCASIO DE FALECIMENTO DO DONO DA CASA. CUIA = KIJING = DUN EJE

ORIGEM DO CULTO CULTO BANTU

Os negros Bant no Brasil - foram trazidos em grande nmero para o Rio de Janeiro, e em menor nmero para Recife, Esprito Santo e So Paulo. Ao contrrio do que muitos pensam, os negros Bant no desembarcaram na Bahia. Os negros que vieram da frica para a Bahia eram de origem nigeriana. Na poca da escravido muitos negros, de diversas naes, fugiam e se juntavam em quilombos e senzalas, na Bahia. Por esse motivo deu-se a mistura de costumes e dialetos de diversas culturas africanas. Os navios Boa Viagem, Arsnia e muitos outros, vindos de Angola (Ngola) e Moambique, traziam escravos Bantu dos portos de Molembo e Cambinda diretamente para o Rio de Janeiro, que era na poca o maior porto do mundo em escambo (captura e venda de escravos). De meados de 1680 a 1830, entraram no porto do Rio de Janeiro 1576 navios negreiros. Pelas ltimas pesquisas antropolgicas concluiu-se que durante esse perodo vieram para o Rio de Janeiro aproximadamente 700.000 escravos Bant. O negro escravizado, sofrido, no tinha como cultuar suas tradies, nem livros para perpetuar seus mistrios e filosofia, que aos poucos foram se perdendo. Tudo era passado de boca para ouvido, de pai para filho, e perdeu-se muita coisa. Toda essa dificuldade que o negro Bant - como nenhum outro - passou, permitiu que muitas razes fossem destrudas e ocasionou interpretaes tortuosas do culto. E para dificultar mais ainda, os senhores de escravos foravam a converso ao catolicismo, sincretizando e deturpando grande parte da tradio.

NOES DA CULTURA BANT

Formavam tribos distintas na cultura Bant: Congo, Angola, Zmbia, Zimbabwe, etc., que estiveram durante muito tempo sob o domnio de povos da Europa. Essas tribos, de diversas regies diferentes, tm como exemplo as tribos de Angola, Angolo, Angola Paket, Angola Moketo, Congo Angola, Congo, Muxicongo, Benguela, Cambinda, Aruanda, Luanda, Maka, Kassange, Eassange, Munjolo, Rebolo, Anjico, e povos menores de diversas tribos da contra-costa, formando assim cultos diferentes que permitem uma prtica variada e diversificada entre as naes Bant. Alm disso no podemos esquecer que alm da lngua me, que o KIMBUNDU, existem ainda cerca de 274 dialetos diferentes. Os negros Bant eram os preferidos entre os de todas as naes, por serem excelentes agricultores, j cultivando na frica o caf e a cana de acar. Por isso foram trazidos em maior nmero para o Brasil. Apesar disso os negros Bant tiveram que ser distribudos por fazendas de vrios estados, pois estes negros estando em grupo eram muito difceis de escravizar, pois eram muito arredios. Essa diviso por diversas regies dificultou a unidade de seu ritual, que acabou se misturando, tornando sua doutrina mais difcil de ser agrupada e estudada. O mesmo no aconteceu com os negros Ket, que tiveram seu ax reunido no estado da Bahia, podendo ter maior acesso e assimilao do seu culto e divulgao de suas tradies. Mesmo com todas essas dificuldades o negro Bant influenciou a cultura brasileira, deixando herana na mitologia, religio, culinria, msica e dana. Colaboraram em grande parte com o ritual folclrico brasileiro, como o congo de ouro, a congada (que lembra a rainha Ginga de Angola), o maculel, a capoeira, o maracatu, o samba, e ainda artes manuais dos hbeis Bants. Grande parte da cultura Bant e seu acervo foi destruda quando o ministro Rui Barbosa queimou s obras dos arquivos que falavam dos Bant, obras escritas pelos Apelegs (sacerdotes) da cultura Bant, discriminando a raa, que ainda nos dias atuais criticada pelos herdeiros de outras naes de candombl, esquecendo-se que a cultura Bant a portadora dos grandes segredos da fora da natureza: a cultura Bant a dona dos segredos das KISABA ZAMBIRI (Folhas sagradas).

NOES DE ANGOLA CU E TERRA PARA O ANGOLA

O culto Ngola estuda o mundo dividido em duas partes distintas: DULO (cu - infinito - orun iorub), mundo imaterial onde habitam os Jinkisi (plural de Nkisi). IXI ou OXI (Terra - aiye iorub), mundo fsico, habitao dos seres humanos, dos animais, vegetais e minerais.

Ao redor do IXI existem nove centros universais paralelos, divididos em trs camadas: quatro centros superiores onde habitam os ancestrais e os destinos; quatro centros inferiores onde habitam as foras elementares que se comunicam com os seres - foras essas chamadas no culto Ngola de NKISI; e uma camada intermediria responsvel pela unio das outras duas, ligada encarnao do ser humano na Terra e seu carma a ser cumprido.

ancestrais e destino (((( (

encarnao e carma ((((

Nkisi - (orixs) - mais acessveis

Em razo dos nove centros universais paralelos que se situam ao redor do globo terrestre, chamados de ANGOMI DULO, o nmero 9 passa a ter uma importncia fundamental para o culto Ngola, haja vista que todo culto africano altamente cabalstico (sem estudo acadmico), baseando-se de certa maneira na numerologia representando os fenmenos divinos. Podemos citar que o prprio perodo de gestao sofre influncia direta do ANGOMI DULO (centros universais paralelos) , pois esse perodo obedece normalmente a 9 fases lunares iguais, ou seja 9 meses, e justamente no 45 dia de gestao ocorre a implantao do ser espiritual ao feto e me, ocasio em que o PAMBUNJILA (exu ancestral - Yombe = Yangi = 1 Exu) ser tambm acoplado ao novo ser, trazendo para ele um direcionamento na face da Terra (IXI), desde o seu surgimento at sua morte fsica, fazendo cumprir seu destino. No momento do 45 dia de gestao processa-se no novo ser o que o angolano chama de IADALIN - essncia vital (kundalini), que vai ser completada com o sopro vital divino OFU, no momento do nascimento, o choro da vida. Podemos observar ainda que a soma dos valores absolutos de 45 9, associando mais uma vez aos 9 centros universais paralelos de fora magntica ao redor do Globo Terrestre. O IADALIN representado pelo eixo da coluna vertebral que vai da cabea ao cccix perto do nus. Ao redor da coluna vertebral existem correntes magnticas que se movimentam em direes opostas, de cima para baixo e de baixo para cima, chamadas de Ida e Pingala, que movimentam os centros magnticos que se acham localizados no MUKTU-TOBO - perisprito, o duplo etrico. Esses centros magnticos so chamados esotericamente de chakras e pelos africanos do povo de Ngola de BOTH (plural kiboth). por eles que introjetado no ser humano o KALLA (MUKI - ase iorub), a fora magntica invisvel portadora de energias vitais. Os boths esto localizados, como vimos, no perisprito e so representados materialmente pelos plexos do corpo humano, centro da cabea, centro da testa entre os olhos, pescoo abaixo da epiglote, regio pr-cordiana (prximo ao corao), estmago, regio umbilical e regio genital.

O corpo fsico para o angolano chamado de MUKTU-MOKN, e onde se concentra todo um conjunto de energias universais. O ser humano representa o centro do universo. Nele habitam todas as formas de energia existentes, e partindo desse princpio o ser humano possui em sua essncia a energia de todos os JINKISI, predominando na cabea o Nkisi principal, o condutor de sua vida terrena, seu Nkisi particular, responsvel por suas caractersticas de temperamento, carter e muitas vezes at por seu tipo biofsico.

GERAL O QUE OCORRE COM:

1. GESTANTE QUE FAZ ABORTO IYA SANSARA - Guardio dos cus. O beb est determinado no Dulo. Fica um dubl l em cima, e tudo que afeta o de baixo afeta o de cima. No aborto, como houve interrupo, ele vai ser mandado de novo, vai retornar. Com o beb no h nenhum problema. Foi criado sim um enredo para aquela barriga. Tornou-se uma barriga IKU, que traz os enredos da morte. O prximo filho no deve nunca ser raspado. A mulher deve usar um tratamento na prxima gravidez. Na Angola usa-se uma cabacinha com ps pendurada na cintura.

2. PESSOA DE SANTO QUE MORRE E ENTERRADA COM TUDO

O OXU como uma rolha ritual. Ao morrer abre-se tudo, oxu e curas. Se no a energia no se liberta, fica presa, e fica ruim. As almas comeam a voltar como outras coisas.

KISABA ZAMBIRI

(Kisaba zambiri - folhas sagradas)

KATENDE (correspondente iorub Ossain, Osonyin) o NKISI responsvel pela mata. O recolhimento das nsabas (kisaba = folhas) tarefa particular de um Tata Kisaba (og), pessoa que devidamente preparada para esta funo, com obrigaes e ensinamentos.

Somente as ervas das matas tm poder ritualstico, pois quem d fora (kalla) s folhas Katende, e ele mora no interior das matas. No tm valor as folhas colhidas em quintais ou locais urbanizados. Na entrada da mata deve-se oferecer comidas, moedas, fumo de rolo e bebidas prprias, ao Nkisi das matas, para que ele fique satisfeito e no pregue peas ao Tata Kisaba, no escondendo as nsabas nem fazendo o grupo se perder. As nsabas vo sendo colhidas, e durante a colheita no pode haver conversas entre os participantes. S homens podem participar. Durante todo o tempo devem ser entoadas cantigas em louvor de Katende. O Tata Kisaba levar nas mos um POK (faco) utilizado somente para essa finalidade. Umas nsabas so cortadas, outras devem ter os galhos quebrados, outras ainda so arrancadas. No dia anterior entrada na mata deve ser obedecido um preceito. Os participantes devem evitar bebidas alcolicas, sexo e carne vermelha. Algumas nsabas so colhidas na madrugada ao raiar do dia, outras ao nascer do sol, e outras ainda ao por do sol ou mesmo noite, de acordo com o ritual e o Nkisi a que se destina. Determinadas kisaba como as folhas do OGB, do MOB, do OBI, do AKOKO, do MULUNGU e do LOKO (Gameleira) no podem ser retiradas e imediatamente levadas para a casa de candombl, devendo ficar algumas horas aos ps da rvore de que foram retiradas. Respinga-se gua em cima, cobre-se com pano branco. Esse ato chama-se ELU DINSABA - deixar a folha adormecer. As kisaba de Nkisi so divididas em trs grupos:

1. As ritualsticas - so as que se destinam aos enfeites rituais 2. As litrgicas - so utilizadas na preparao dos banhos e nas preparaes rituais 3. As teraputicas - so as que servem para fazer remdios para curas fsicas.

ASSUNTOS GERAIS - DICAS

ngudia - comer - ajeun

Bantu - no Rio de Janeiro. No teve desembarque na Bahia. Foram os primeiros a chegar ao Brasil, em 1675. Todas as palavras africanas que influenciam a lngua portugusa so bantu. DIKELENGO - garganta - origem da palavra KEL No sul da frica quase tudo Angola. Kimbundo mais 274 dialetos Os negros bantu sabiam cultivar, plantar. NSABAS ZAMBIRI = ervas sagradas = ewe orisa

Sempre se forra a vasilha em que se oferece comida com folhas de mamona BRANCA, (mamona roxa serve para Exu), colnia, bananeira. Quando se oferece frutas para Exu deixa-se sempre os caroos. Para Orix tira-se os caroos. No se pode descascar o car para Ogun com ferro nem ao. S metal. No se usa faca. Pode descascar com colher ou com uma moeda. (Quando o filho faz 7 anos leva seu santo, e a a casa pode ter outro filho feito daquele santo. Os que vm de fora j feitos, tudo bem. O Bar s pode ter o da casa. Dos filhos coloca-se apenas o ot, e quando ele abrir a sua casa o zelador leva o ot e assenta o Bar.

Tata Kisaba (og de folhas) recolhido na esteira forrada com 16 qualidades de folha. A faca (pok) das nsabas recolhida junto, faz as mesmas obrigaes, durante 21 dias. Tata pok = axogun - deve receber curas nas mos. KATTA = AX KATENDE - OSONYIN S homem pode colher as folhas. Cada folha tirada de um jeito. Folhas quentes demais tm que ser arrancadas. H horrios especficos para se colher as folhas. ex.: Pelegun - rajado = Logun, Orunmil. verde : ao amanhecer frio (Oxossi, Oxal) s 12h quente (Oya, Exu, Ogun) no fim da tarde para Egungun, sacudimentos, etc.

pelegun usado nas sadas de Iyawo, na mo do iyawo, deve ser colhido ao amanhecer. OGB, MOB, OBI, AKOKO, MULUNGU, LOKO = ao serem colhidas as folhas devem descansar ao p da rvore antes de ir para a roa. Coloca-se num cesto, respinga-se gua e cobre-se de branco. Deixa de um dia para o outro. akoko no deve ser colocado no bolso ou bolsa, porque no deve deixar esfarelar. Rom - folha de Oy para decorao, no para banho. Para Xang Air tira-se todos os carocinhos do quiabo.

Toda a comida de Xang deve ser forrada com aca, mingau de farinha ou canjica. Xang Baru - leva farinha de mesa Xang ligado a Oxal - leva aca tat'etu - nosso + pai Kav'ungo = pai da Terra

Forrar vasilhas para os orixs = mamona, colnia, bananeira (BANANA D'GUA NO SERVE).

Toda pessoa canhota no deve cortar para orix. excelente para cortar para Exu. Tem que identificar a positividade e positivar a mo. (Yin - Yang) Ao abenoar algum sempre coloca a mo direita, mesmo sendo canhoto. Aca e canjica servem de Exu a Oxal. Para o milho cozinhar bem, colocar pedacinhos de mamo verde. Iyaba coloca a mo do lado esquerdo, abor do lado direito

Oxumar: HANGOL - (SAUDAO: HANGOLOMENHA = SENHOR SERPENTE DAS GUAS) No existe HANGOR porque R s se encontra com I, no com A, E, O, U) Os ovos nas comidas so sempre colocados de bico para cima. Existem 3 tipos de omolokun: Para KAIALA (Yemoj) - feijo inteiro, por cima um peixe cioba ou olho de co. Para KAIANGU (Oy) - Feijo inteiro, 9 ou 11 ovos em cima.

Para DANDA (Oxum) - Feijo socado, 5 ovos em cima, ou 8, ou 16, dependendo do enredo.

Geral: Comida de santo no leva sal. Faz-se a comida e quando para oferecer para o povo, coloca-se sal. verdadeiro azeite para o santo o leo de caroo de algodo. Como difcil de encontrar coloca-se azeite doce. Toda a comida de santo pode levar tempero a gosto, de cordo com o santo: dand ralado, noz moscada, louro, canela, gengibre, etc. Oxossi (Ngunsu) e Oy (Kaiangu) aceitam espiga de milho. abar (receita de Kaiangu) tambm serve para Ob e Xang.

Comidas como Ipet e Acaraj s se faz em dia de festa. No dia-a-dia existem diversas comidas, como as que apresentamos aqui.

Ao fazer o acaraj para Kaiangu, fazer 7 acarajs pequenos para entregar aos ps do santo.

PREPARO DO PEIXE CIOBA:

Numa frigideira colocar bastante azeite doce. Quando estiver bem quente APAGA O FOGO e passa o peixe dos dois lados. peixe para santo INTEIRO. Nada de mandar limpar, aparar as barbatanas, etc.

Em qualquer comida de Kaiala (Yemoj), o tempero: P de sndalo e p de cravo da ndia (sem bolinha), mistura, pe na mo e sopra na comida. Cravo da ndia deve ser retirada a bolinha. Na casa de santo, d pra Exu. Em casa, joga no lixo. Batata doce, inhame, etc. para santo: CozInha com casca, depois descasca.

milho que sobra do doburu deve ser guardado, pois serve para comida de Nan (D'jacuba) Como cortar o repolho para as folhas ficarem em forma de concha? Cortar por trs, tirando o miolo. As folhas se soltam em concha sem estragar. Para recolher algum que carrega Nan, como fazer para no colocar o 13 no ronc? Faz a comida com os elementos normais, em numero de 13. No bori pega 1 elemento de todos os que levaram 13, e entrega a Tempo. L dentro ficam 12, e quebra a quizila. Canjica vermelha com leite de coco = comida de Ob. Pok ndemba = ob = navalha = ximan (Congo) bom ralar efun e soprar por cima de todas as comidas de Lemba. com folhas de maracuj (uma das folhas rituais de wunji) Nos ebs, em vez de cobrir a pessoa com morim, pode-se usar mamona.

Para pessoas da linhagem de Lemba, trocar tudo que levar dend por azeite doce, nos ebs. Ao passar eb andar sempre em crculo, no sentido horrio. Se voltar desanda o eb.

Ao assentar Kitembu assentar junto Katend e Angor. Tem que haver conexo com o cho. A forma da grelha no importante. Para rasgar pano em eb deve ser usado o pok para dar o primeiro talho, e as mos para rasgar. Se no meio do eb o santo virar, deixa-se, e continua o eb. S no pode ficar virado no caso de eb com ponto de fogo e eb iku. Para enrolar aca no se usa folha de banana figo. Couve quizila de Ogun. Alface s se d para Oy e Egn

A faca virgem dos ebs quando para iyawo - levar de volta, lavar e guardar para cortar para os exus da pessoa. Se no for iyawo lavar e dar para a pessoa guardar. No se deve jogar fora para no inquizilar Ogum. Ids, moedas, bzios, obi, orogbo, de presentes no se despacham. Os bzios guardar para outros presentes, e vai energizando. Moedas servem de talism. obi, orogbo, ralar e fazer p. Sementes idem. Pad para filhos de Oxal colocar azeite doce, leo de palma, algodo ou amndoa) Os legumes dos ebs devem levar um pouco de farinha ou fub para tirar a resina, que quizila do eb. Abbora quizila de Kaiangu e couve quizila de Ogun. Azougue em quantidade vende na B. Herzog - R. Miguel Couto. Muzenza - dana do iniciado

Uma das modificaes quando o santo muda de grau a posio das mos. Quando novo coloca as mos do lado direito (santo homem) ou do lado esquerdo (santa mulher). Com 3 anos coloca as mos para trs abaixo da cintura, e depois coloca as mos para trs acima da cintura. MONA MUKI AMASE - (dijina) Mona = filho; muki = fora; amase = guas

Pedir o nome do orix:

v a - e - i - o - u no se encontra com consoantes no incio de palavras. apenas se coloca para representar o som.

v No se despacha Xang nem Oxal de filhos mortos. Coloca-se na casa apropriada junto aos santos dos zeladores j falecidos (igba vira igb) v Quem bola deve ser deitado de bruos com a mo esquerda na terra para absorver energia e a mo direita para cima. v IFURU ou OXOFURU - Qualidade de oxal que pega outras cores, no se raspa, se cultua no escuro, luz de velas, em local com paredes cobertas por panos coloridos. v Moedas para o culto tm que ter figura humana. louvada uma figura de egun. energizada (antigamente se plantava no cho um cadver (de inimigo no Angola, de parente no complexo iorub) v Xang deve ser alimentado no meio do barraco. Ele tambm dono da cumeeira, e deve pegar as foras de cima e de baixo. v Ketu planta Tetun; Jeje, Intoto; Angola, ver na apostila (so 3) v Planta-se energias ligadas ao dono da terra, Kavungo. v O oxu (vulgarmente chamado adxo) no Ketu = Kuntunda (Angola) = Afexun (Jeje) v A comida dos orixs se serve fria, porm a comida de Xang se serve morna, e a de Baru quente. v Dizer que Xang abandona o filho quando morre porque tem medo da morte lenda. Xang no gosta de frio, por isso se afasta. v S se coloca na cumeeira Oxal, Xang, Oxun, Yemoj. v No se coloca santo de cabea na cumeeira. Se por exemplo for de Xang com Yemanj coloca Oxal e Oxum. Pelo arqutipo escolhe os santos que vo para a cumeeira. Por exemplo, se for regido pelos 4, escolhe qualidades diferentes. Pessoa de Lemba + Danda que carrega Zazi e Kaiala, coloca uma outra qualidade, nos caminhos de Air (Osi e Bon), no Angola Luango e Luvango. v Angomi Duilo o equilbrio com o Lamburu. v cho leva as 16 favas dos orixs, e as demais coisas. No cho comem eguns. v As obrigaes de cho e cumeeira devem ter uma periodicidade relativa com o movimento da casa. v Entretanto em todo dia de toque deve ser colocada pelo menos uma canjica na cumeeira. A canjica calada com quiabos tima opo (ver receitas) v Quando se raspa um total de 7 filhos deve-se abrir o cho e energizar de novo. v No barraco s existe o Bara do zelador. O nosso Bara fica na nossa casa.

REZAS E

CANTIGAS

SAMBOR PARA TEMPERAR OS BENGU (ASSENTAMENTOS) Usa-se: sal - dend - mel - aca - bebido - azeite doce - gua

Quando usar os elementos que no sejam a gua:

'AKETU SAMBANGOLA SARARANDU AKETU SAMBE (^)!"

2. SAMBOR PARA TEMPERAR OS BENGU COM MENHA Quando for a gua (menha), pe-se na boca (do zelador e da pessoa) e vai da boca para o assentamento.

"MANGA SALE(^)! MANGA SALE (^)! MAMANGUER, MAMANGUEL

R: SALE, SALE MANGSALE (^)! MAMANGUERO, MAMANGUELO"

Quando for gua, pega a quartinha da obrigao, pe gua na boca.

3. REZA PARA LAVAR OS BICHOS

PS, CABEA, PEITO, COSTAS, RABO:

"ARUE(^) SALE (^) MANO SAMBNGOL (^) (BIS) PERERE (^) KOMASA DONI PA! (BIS)"

(Bacia de gata ou alguidar grande, gua e sal, 1 vela do lado). S santo muhatu. Diala no lava bicho, no segura bicho para lavar. -14. SAMBORO IPARUB KARAMBLO (GALO)

1. Para retirar as penas do pescoo com pok. No se corta. Rezar 3 vezes no mnimo.

POKOI (') MI KABANDO (^) DENDE(^) BURU NANGU (^)

2. Para o primeiro corte. Deixa a faca, escorre o sangue pela faca, direciona PARA O CHO E DEPOIS OS BENGU. No cho vai atrair o bakulu (egun) .

KARAMBOLO (^) BATLA SANJI

NZAMBI EU TORORO(^)

3. Para aprofundar o corte, at acabar

KARAMBOLO(^) JANJ INGU J MUTU OIA TOKOROTOKO

4. SAMBORO IPARUB SANJI (GALINHA)

1. Para qualquer bicho de pena, para limpar as penas do pescoo POKOI MI KABAND DEND BURU NANGU

2. Corta e libera a cabea na mesma reza

BATULA LA SANJI BATULA I (DI) SANJI BATULA -25. SAMBORO(^) IPARUBO(') HOMBO (CABRA/CABRITO)

M, M, M

KONGO DI MBANDA TUDI (BIS) KAMBONDO NGURA HOMBO KONGO DI MBANDA TUDI

M, M, M KONGO DI MBANDA TUDI (BIS) LAMBARANGUANGE, TATETU, MAMETU KONGO DI MBANDA TUDI

6. SAMBORO IPARUB KONKM (KOKM) (DASSA NO JJE) (ETU =GUGURUKUTU = SANJI NGOLA)

1. Preparao para colocar as folhas e envolver no atac. Prende a cabea entre o dedo mdio e o indicador. (Konkem deveria ser oferecida a qualquer santo).

DIAN IAN ET KONKEM

2. Para verter a menga para a ancestralidade e bengus (alimentar os bengu)

NKISI GUDI (GU)DI KONKEM

-33. Ibos em tigela ou vasilha com menha fresca, vai mergulhando o pescoo para esfriar a menga. (Cruza toda a cabea da pessoa, pingar no aca que est na cabea da pessoa). Canta enquanto o bicho estiver vivo. No se deixa bicho vivo no cho.

DILONGA TARA JINJIN AZUN KERERE DILONGA TARA JINJIN KERE, KERE

7. SAMBORO IPARUB KAXIT (PATO)

1. Prepara o pescoo cantando 3 vezes

POKOIO MI KABANDO DENDE BURU NANGUE

Abre os dedos do p do bicho com faca virgem. Pato: cho, Yemoj, Egun, Hangol em alguns casos. Hangol - ganso, marreco ou pato. Corta pelo bico. Em Congo pe palha na boca, e corta no pescoo.

DILONGA TARA JINJIN DIUM KAXIT! DILONGA TARA JINJIN DIUM KAXIT!

-4-

8. SAMBORO PARA CULTO TERRA

Bichos de penas para Kavungu devem passar por culto terra. Tambm quando se oferece bichos de penas ao cho (seno o ancestre no recebe). S participam pessoas antigas no santo. Primeiro reza no fundamento do cho segurando pelos ps a angola j preparada, e apontando para a porta e roda os 4 cantos. Pato para o cho - tem culto terra; pato para Kaiala - no tem culto terra.

KURUP UN ABEREW UM ABERERE (BIS)

Tem gente que vira no santo.

9. SAMBORO IPARUBO TUKABULU (COELHO)

Oferece-se coelho a Ngunsu, Telekompensu e Lemb (coelho branco e cabra mocha) Coelho mais barato, tem menos sangue, exige menos sacrifcio, mais leve. Tem tudo que o cabrito tem, s que menor. Deve-se deixar uma das patas dianteiras para o porro.

TUKABUL KONGO DI NBANDA KURI (BIS)

-5-

10. SAMBORO IPARUBO NBACHI (CGADO)

1. Prepara o pescoo, amarrando com palha da costa. Reza para preparar o pescoo:

POKOIO MI KABANDO DENDE BURU NANGUE (3 vezes no mnimo)

2. Reza para cortar:

MANO GANG KEWAZILE(^) NBACHI (BIS)

( MANO GANG KEWAZILE(^) EMBAKASSE (^)) (confirmar)

11. SAMBORO IPARUB NGUL (PORCO)

NGUL KONGO DI 'MBAND TUDI (bis)

-6-

12. SAMBORO IPARUB DIEMBE (^) (POMBO) (Pombos diversos, branco ou de cor, menos pomba rola) Katende tambm usa diembe. Usa akan e saio nos olhos. Cruza a cabea da pessoa, o peito e todas as curas com o pombo. Levanta o pombo, oferece a Lemb nos 4 cantos, sobra a cabea do diembe junto ao ori da pessoa.

DIEMBE, DIEMBE, SANJI O DIEMBE O DIEMBE SANJI

DIEMBE, DIEMBE, SANJI, O DIEMBE,

RUN DIANDEMBE AM!(^)

13. SAMBORO IPARUBO DIEMBE DIKOLA Pomba Rola (Para Oxum)

DIEMBE, DIKOLA DIKOLA DIEMBE DIEMBE DIKOLA RUN DIANDEMBE AM!

14. SAMBORO IPARUB DIEMBE PAMBUNJILA

DIEMBE MAVAMBU DIEMBE MAVAMBIE (^)

} } BIS

-7-

15. SAMBORO IPARUB ZIMBU (IGBIN)

NZAMBI E NZAMBI E ZIMBU DIOCHI MUENHU LEMBA DILE (Muenhu = aquilo que cobre ou alma)

16. SAMBORO IPARUBO KITEMBU corte de bicho para Tempo

Prepara o pescoo: POKOIO MI KAMBANDO DENDE BURU NANGUE

Reza para o corte:

KOKO NI KASSANJE NGORA

KOKO NI KAMILONGA (BIS) AI, AI, UN, KAMILONGA

-817. SAMBORO(^) IPARUBO(') GERAL Para bichos de penas para todos os nkisi

1. Limpar o pescoo POKOIO MI KABANDO DENDE BURU NANGUE!

2. Sacrificar (s no serve para angola e pombo, porque no leva corte)

VORUNA, VORUNA SANJI VORUNA, VORUNA SANJI!

-9-

REZA PARA ENFEITAR OS BENGU DE PAMBUNJILA COM BICHOS DE PENAS(TAMBM OS CATIOS)

J depois de mortos.

'PAGONAN, PAGONAN, ZAMBE (^)

R: PAGONAN, PAGONAN, INAN 'PAGONAN, PAGONAN, ZAMBE (^) R: PAGONAN"

Antes da matana os ferros so limpos, passado dend, depois da matana so enfeitados com penas.

REZA PARA ENFEITAR OS BENGU DOS OUTROS JINKISI COM BICHOS DE PENAS

"ORONI POPO ORONI POPO (^) KUAB (alto) (') ORONI POPO KUAJ (baixo) ORONI POPO"

OUTRO SAMBORO IPARUBO HOMBO S SERVE PARA HOMBOS BRANCOS

TATA KAMBONDO OD MBURO M, M, M KONGO DI MBANDA TUNDIR (BIS) TATA KAMBONDO ODA LUMBO A NZAMBI

-9.ASAMBORO PARA RETIRADA DO MUTUE DE BICHOS DE 4 PATAS

KONGO DI MBANDA , R(^),R(^).

SAMBOR PARA OFERECER O MUTU AO NKISI (ESTA REZA SERVE PARA QUANDO O SANTO BEBE

E(^), MON GAMBELE (^) KURI KURIAD (^)

SAMBORO PARA RETIRADA DE PATAS, RABO, PELE COM PELOS, ETC.

ERAN LKE LKE, NKISI LEKEW!

-9.B17. SAMBORO PARA LAVAR A CABEA com sabo da costa ou ervas de mutu (na cachoeira, no ax, etc.)

(^) MUTU (^) LEL (^) KUMBAT NSUMBU (^) MONA M (^) (^) MUTU (^) LELE (^) KUMB NSUMBU (^)

18. SAMBORO PARA SE OFERECER OU FAZER PERGUNTA AO KESSO OU OROLEL

KSSO MAKSO

NKESO E (^) KESSO MAKESO NZAMBI E (^)

19. SAMBORO PARA RETIRADA DE NDEMBA (CONGO) OU MUKUNAN (ANGOLA)

DAMI NAKONGO NDUMBURE ERUMENE, KATULA IZO (Primeira vez. As outras o nome do Nkisi) KENDA MUKUNAN (OU NDEMBA) ERU MENE

20. SAMBORO NGUDIA MUTU - Para oferecer comida ao mutu

MUTU KONGO OREO (^) KOLOBOX (') E KOLOBO (^)

-10-

21. SAMBORO DE KUENHA KELE (tirada de kele)

NZAMBI NZAMBI KUENHA, KUENHA KEL

22. SAMBORO ALUBOSA

ALUBOSA TOR TOROD ARU SALEMAN NSAMBANGOL

-1123. SAMBOR DE LEVANTAMENTO (CANTIGAS OU REZAS DE LEVANTAMENTO) DE KOTA E KAMBONDO 1. (Kabula) KONGO MONUGANDU MUIZANG DIMB DI KOLA KONGO NA MUXIMA O DIMB DIDE

R.:(bis) OI , OI KONGO MONUGANDU MUIZANG DIDE

2. (alternativa) KONGO NKASSANJE NGOLA KAKURUKA KAKURUKAIO Resp.: AI, AI, NKAKURUKAIO

3. ( MI KAKURUKAJ KAKURUKAJU OI A MILONGA (OU MAIONGA))

24. SAMBOR DE RECOLHIMENTO (PARA RECOLHER)(Joga folhas para o og pisar)

1. KATENDE P P PE MANAN MANAN OKANDEME DI KAKURUKAJE (bis)

-12-

25. PARA SADA DE KOTA E KAMBONDO SAMBOR DIZUNGU NKISI KAMBONDO, KOTA

1. (Kongo) KERE KERE KE BANDA ATOIZ BANDA KE (^) AME(^)

2. AE(^) SENZE AE(^) SENZ NTATA DI MAKONGO

(ou KOTA ou MAKOTA, se for o caso) NXAUEND

26. SAMBOR PARA CONVIDAR PARA DANAR OGS E ZELADORES (TAMBM SERVE PARA PEDIR LICENA)

BANDA XAUER, A BANDA XAUER DANGU (^) Resp.: (Resposta daquele que entra) KOROMIN MAWO BERERE (^) BANDA XAUER DONGU

27. SAMBORO (^) PARA AGRADECIMENTO

BANDA XAUER BANDA XAUER A TATETU

BANDA XAUER BANDA XAUER A MAMETU

-1328. SAMBORO PARA DANAR

1. MAIANGO NXAUER AGO(^)

MAIANGO NXAUER AGOLE (^)

2. KONGO NGANDU ORE RE (^)

3. JIR, O JIR NKAMBONDO KE AMA Resp.: AI AI NKAMBONDO KE AMA.

4. O XIKIME KURIA GAMB A KOTA (Tata, Kambondo, etc.) NKAIANGO

5. OIA, OIA E KALINGUELENGU O KADE TATETU OIA OIA KALINGUELENGU O KAD MAMETU

A cantiga que se segue serve para saudar todos os kambondos suspensos e confirmados que estejam presentes, e tambm os santos que os suspenderam.

KAMBONDO NIBO KAOD (^) A KOTA MEJE KAODE (^) Pode cantar com o nome do santo do og KAMBONDO "NKISI" KAODE A KOTA "NKISI" KAODE(^) (dependendo de ser Kota ou Kambondo)

-1429. SAMBORO DE DESPEDIDA E AGRADECIMENTO

AI AI AI EL (^) KAMBONDO TATA DA MUXIMA E (bis)

A TATETU, A MAMETU, Resp.: KAMBONDO E TATA DA MUXIMA E (^)

30. REZA PARA SENTAR NO KIAL (Repete 3 vezes, o santo leva a pessoa, pega pelos ombros e finge que vai sentar. Senta na terceira vez)

KONGO DI MBANDA A! KONGO DI MBANDA AE!

(reza at sentar)

31. REZA PARA PEDIR A BNO AOS ZELADORES PRESENTES E DAR ADOB E PEDIR A BNO AO OG QUE EST SENTADO PELA PRIMEIRA VEZ

NGOROSI MONA TANDAI OLO MONA DIRIR AWE MAKUIU TATETU (ou mametu, ou Kota, ou Kambondo) (h quem diga A MAKWIU MITATA)

-15REZAS REFERENTES OBRIGAO DE 7 ANOS

31. SAMBORO PARA RECOLHIMENTO AO NDEMBURO (A reza de sada do ndumbe que a de recolhimento dos 7 anos.)

, A, A, KOSENZE (^) KATULONDIR (BIS)

KOSENZE(^) (MAMETU OU TATETU) KOSENZE(^), KATULONDIR

33. SAMBORO PARA A PRIMEIRA SADA:

MUZENZA MUZENZA KIOB MUZENZA MUZENZA MAKONGO (ritmo: kongo)

A ENTREGA DA CUIA FEITA COM A SEGUINTE CANTIGA:

34. SAMBOR PARA O KIJUNGU (ritmo kongo)

IZA MAKONGO DIAMBURE(^) IZA MAKONGO DIAMBUR A, A IZA MAKONGO DIAMBUR

-1635. TERCEIRA SADA

primeira cantiga (louvando)

DI MUXIMA KE AME(^) KATENDE SIMBENGANGA (bis) AI, KIMEMENSO SIMBENGANGA DI MUXIMA KE AME KATENDE SIMBENGANGA

segunda cantiga

DANDURE(^), DANDUR DI MAMETU/TATETU KE AND

terceira cantiga

A, ZENZ, A ZENZ TATETU/MAMETU DI MAKONGO UN XAUEND

quarta cantiga

EW GANGU EW GANGU EW GANGU

E TATETU/MAMETU ALUIZ EW GANGU

-17quinta cantiga

ABASSAL DI NGOL

BUKE LEL(^) (bis) ABASSAL DI NGOL BUKE LAL (bis)

Nesta altura pode fazer um xir relativo quele santo

36. REZA PARA RETORNO AO NDEMBURO

Aps as louvaes feitas nesta sada o santo do novo zelador retornar ao ndemburo (quarto de santo), ao som da seguinte cantiga:

SAL, LEMAN (NKISI) TARUAND(^) SAMBANGOL(^) SALE, LEMAN TARUANDE(^) SAMBANGOL

-1837. QUARTA SADA

Depois de realizado todo o batukaj, retira-se mais uma vez o santo para o ndemburo, cantando-se cantiga prpria.

Cantiga 1:

SALE, LEMAN TARUAND SAMBANGOL SALE, LEMAN TARUAND SAMBANGOL

Cantiga 2:

GUIENU NZAMBI APONGO D(^) NSEKESSE(^), NSEKESSE(^) NSEKESSE(^)

Cantiga 3

, DI , DI A (bis) TATA MANEP SEREPEP (') NFI

DI GANGA ZUMB ORIEX

-1938. CANTIGAS PARA QUINTA SADA

1.KOTA/MAMETU/TATETU/TATA UN KAIANGO (^) XIKI XIKI UN ANGOL (^) MAMETU/TATETU/TATA UN KAIANGO XIKI XIKI D' ANGOL

2. XIKIME (^) KURI GAMBE (^) MAMETU/TATETU/TATA UN KAIANGO XIKIME KURIA GAMBE MAMETU/TATETU/TATA UN KAIANGO

3. (RITMO KONGO) IND (^), IO, IO (^) INDO (^) FINDO (^) MAL TATETU/MAMETU TARAMENS (') INDO FINDO MAL

4. OI OIAE (^) KALINGUELENGU KADE (^) TATETU OI OIAE KALINGUELENGU

KADE (^) MAMETU

5. MAMETU/TATETU , , , MAMETU/TATETU DUNDUN EU MAMETU/TATETU DUNDUN AM MAMETU/TATETU DUNDUN EU

-20-

REZA PARA SENTAR: Mesma de Kota e Kambondo)

39. Na quinta sada, para se PUXAR O SANTO DO NDEMBURO para o sambile, reza-se:

KERE, KERE KE BANDA ATOIZ BANDA KE AM (bis)

40. KUIXANA - REZA DE FUNDAMENTO DO BATE FOLHA (ACELERA A APROXIMAO DO NKISI DO TATETU/MAMETU):

KAJA NKISI KE AM KAJA NKISI

GANGA RUN A, A, KAJA NKISI GANGA RUN

-21SADA DE SANTO (DIZUNGU NKISI) 41. O ato da PRIMEIRA SADA feito sob a entonao da seguinte cantiga:

MUZENZA MUZENZA KIOB MUZENZA, MUZENZA E A MUZENZA MUZENZA KIOB MUZENZA, MUZENZA L KONGO

42. SEGUNDA SADA Nesta segunda sada o santo simplesmente dar uma volta dentro do salo. Durante este ato entoada a seguinte cantiga:

MUZENZALA DI LEKONGO E A E E EA (BIS) MUZENZALA DI LEKONGO E A 43. TERCEIRA SADA (Para dar o nome)

1. BEREKET, BEREKINAN E A E E EA BEREKET, BEREKINAN E A .

2. A A KOSENZ KATULONDIR (bis) KOSENZE EA KOSENZE KATULONDIR (bis)

-22QUANDO O SANTO D O NOME 44. REZA PARA O MOMENTO APS A SUNA

1. NZAMBI, NZAMBI KE NZAMBI (bis) NZAMBI APONGO DE KE NZAMBI KE NZAMBI

2. NZAMBI NA KUATEZALA Resp.: AWETO

3. NZAMBI KIZAMBI TATA KIMBANDO NZAMBI KINZAMBI EA

A seguir pode cantar umas 3 cantigas de salo do Nkisi.

45. REZA PARA GUARDAR O SANTO APS O NOME

NAMBI KIMBANDA MONA KAIANGO KAPANZO MA KOU BOADI

-2346. QUARTA SADA Pra esta quarta sada escolhe-se uma das cantigas abaixo, para puxar o santo para o salo:

1 - SAKE LAZENZA MAW MAW FUNJE KE SAKE SAKE LAZENZA MAW UM AGANGU (Ritmo - Kongo)

2 - A ZENZE ZENZA MUZENZA DE LEKONGO UN XAUEND (ritmo Muzenza)

3 - TOT TOT DI MAIONGA MAIONGAMBE (^)

47. CANTIGA PARA MAIONGA (BANHO) (Semelhante no. 3 da quarta sada)

TOT TOT DI MAIONGA MAIONGOLE (^)

-24 48. CANTIGAS PARA O NKISI VOLTAR AO NDEMBURU:

1. (Congo) BROKOI ('), BROKOI (') BROKOI (') TARUAND BROKOI ('), BROKOI (') BROKOI (') TARUAND (^)

2. (Muzenza) EW GANGU (^),EW GANGU (^), EW GANGU (^), EW GANGU (^), AKAIZO (^) EW GANGU (^)

3. (Barravento) GUIANU NZAMBI

APONGOD (^) UN SEKESS (^) UN SEKESS (^) UN SEKESS (^)

(A Kitanda no dia seguinte, aps sair o urupy.)

49. REZA PARA QUANDO A PESSOA BOLAR

1a. vez)

BOL BOL NA KUATEZ (OU KUATEZ)

Resp.: NSUMBU! (^)

2a. vez)

(da segunda vez em diante)

BOL, BOL NA KUATEZALA NSUMBU !

-25REZAS DE SEGURANA DA CASA

50. CANTIGAS DA GUA

1. KATAMBA GANGA KATAMBA DE TERE(^) KALUNGA

A KATAMBA GANGA KATAMBA DE TERE KALUNGA

2. Para esfriar a casa AIZA TARA MEZULA KALUNGA DI LERO(^) (^) AIZA TARA MEZULA KALUNGA DI LERO

3. GANGA KATMBA GANGA SIBA (bis) -2651. CANTIGAS DO FOGO No Angola Kaiangu associada diretamente ao fogo Ao cantar juntam-se os 2 dedos indicadores, para juntar as polaridades. 1. EZO (^) MATAMBA NGOLA NKREN KRENZOC() NGREZO(), EZO(^) (bis)

2. NA MATAMBA SAMBA NGOLA KREZO(BIS)

3. MATAMBA NGOLA NGOLE(^) MATAMBA NGOLA NGOL MATAMBA NGOLA NGOLE(^) KREZO, MATAMBA NGOLA NGOL

-2753. REZAS PARA PEMBA:

1. A primeira representa a ancestralidade, no soprada, jogada no cho, no meio do barraco. Firma a cumeeira, os 4 cantos e o porto. PEMB(^), PEMB NGURA ZIL(^) PEMBE(^) R: MONA, MONA KE(^) AME(^)

2. Soprado para cima no barraco. S vai ao porto se desconfiar de alguma coisa. NGURA ZILE(^) PEMBE(^) MONA MONA AUE(^) PEMBE(^)

3. Caminhos da mata e de Lemb PEMBA() DI TAMANANGU PEMBE(^) PEMB PEMBA() DI LEMBE(^) LEMB PEMBE(^) PEMB

4. Acabando de soprar, LOUVAO

KE(^) PEMBE(^), KE PEMB (BIS) LEUI LEUI (reza-se com fora pedindo fora terra. O zelador levanta a mo despachando a negatividade)

O KE PEMBE O KE PEMBA IZA D'NGOLA (Tumba Junsara) (Bate Folha: IZA KASSANGE) IZA D'NGOLA O KE PEMBE SAMBA ANGOLA

Depois de soltar a pemba. -2854. REZA PARA PEMBA RUIM SAIOZAN KE PEMBO (^) SAIOZAN MONA(^) SALE(^)

-28.ASAMBORO NKISI

PAMBUNJILA

1. PAMBUNJILA J MUKONGU I I O RERE PAMBUNJILA J MUKONGU I I O RERE. PAMBUNJILA KUJ KUJANJO

2. PAMBUNJILA A PAMBUNJILA A PAMBUNJILA J MUKONGU PAMBUNJILA A

3. PAMBUNJILA A PAMBUNJILA A PAMBUNJILA A NGANGA PAMBUNJILA J KONGU (Tumba Junsara) (Bate Folha: PAMBUNJILA A)

INVOCAO

4. SINGANGA GANGAI GANGAI LEKUE PAMBUNJIL SINGANGA GANGA I GANGAI LEKUE PAMBUNJILA

-295. SINGANGARA A SINGANGARA A SINGANGARA (N)GANGA SINGANGARA J KONGU 6. TENDA TENDA TENDA I INDO RERE E RESP.: TENDA I O TENDA I

7. A PAMBUNJIL A PAMBUNJIL A PAMBUNJIL PAMBUNJIL, PAMBUNJIL

QUALIDADE: MAVILE

8. MAVILE, MAVAMBO INDO, INDO KEN INDO, INDO KEN

9. MAVILE MALEMBE NKOMPENSO NKOMPENSOA

10. MAVILE MUNGANGA O KIRANDA O KIRANDA E

-3011. MAVILE MAVAMBO REKENKENSOE, HA HA HA REKENKENSOE

12. BIOLE, BIOLE, BIOLA., TA E DE MI DE MANAKO (^) BIOLE, BIOLE, BIOLA, TA E DE MI DE MALAGO (^)

ENCANTAMENTO NA LEI KONGO (Dana-se em volta do pad, de lado, com a mo direita levantada)

13. KIBANDA SISSA SISSA RUKAIA KIBANDA (FEITIO) SISSA SISSA RUKAIA KIBANDA SISSA RUAKANJE

(Toque: muzenza) 14. KANJANJA KANJANJA DE KAKAMENE DE KAMUJIRE, Resp. KANJANJA

15. KANJANJA DE KAKAMENE DE KAMURENDE KANJANJA

-3116. ORI, ORI, ORI TIBIRIRI MAVU, TIBIRIRI TIBIRIRI (Exu ligado ao fogo e terra) 17. TIBIRIRI, TIBIRIRI Resp.: MONA IXI TIBIRIRI TIBIRIRI Resp.: MONA IZO

(Kongo) 18. MALUNGUN NZAMB (^) O (I)NGRETALA TAND(^) MALUNGUN NZAMB(^) Resp: (A)MBEL(^) 19. MAIONG(^) MON WEL Resp: MAIONG(^)

20. Para despachar pad: MAVLE KONGO J KOTAIL Resp: MAVIL (bis) - Ir cantando at acabar de despachar

PARA DAR DE BEBER A EXU Para acordar exu para o jogo, para colocar uma bebida na porteira, para roda, etc. Qualquer hora de dar uma bebida para Exu

21. TOMAL ZK ZKU ZEKURI ((bis) - (No serve para pad)

-32Reza (cntico) de Exu Mavambu (muito sria) 22. MAVAMBU, MAVAMBU DI AMBURE (^) KATUL TULAMB, KATULAMB MAVAMBU, MAVAMBU DI AMBUR(^) KATULAMB KATULAMBO(^)

23.MAVAMBO, MAVAMBO DI AMBUR A A MUKUMBI (bis)

24. FAIA MALOKO SALOI LUBIDI LOKU BAT FIA MALOKO SALOI LUBIDI LOKU BAT (3 VEZES)

Cantiga especfica para ligao de Ogun e Exu: 25. MAVAMBU E MAVU A A MUKUMBI (qualidade de Nkosi da agricultura) MUKUMBI MAVU A A MAVAMBU

-33CANTIGAS DE NKOSI (CHAMAR NKOSI PARA ENTRAR PARA COMER)

1. NKOSI, MUKUMBI TRA MENS DANGE(^) GOIA E GOIA E

2. KE MUZENZALA SENZA NKOSI KAMUREDE ATUREMO KE MUZENZALA SENZA NKOSI

KAMUREDE IA NKOSI

3. NKOSI MUKUMBI TRA MENS KAI KOSENZ NKOSI KOSENZ NKOSI KOSENZ

4. NLUANDE(^) NKOSI KONGO TALANDE(^) NLUANDE NKOSI KONGO TALANDA 5. A A BANDA MINI KONGO DE TRA KOLE(^) DE TARA MENE(^)

-346. convida a ir aos atabaques BAND MINIKONGO A A A BANDA MINIKONGO A MINIKONGO KAJ NGOMA (atabaque -rum - chamando)

7. (enredo com Oxum e Oy) Chama para guerra TABALA SIMBE, NTABALA (N)JO(^)

R: A NKOSI NTABALA (N)JO R: A NKOSI NTABALA (N)JO (dana at o cho. Santo velho pode danar)

8. NKOSI TANO L TANO L MARW NKOSI TANO L TANO L MAIONG

9. NKOSI BAMBI IA NKOSI NKOSI BAMBI TUREMO(^) IA NKOSI

10. est na guerra (muzenza) NKOSI BIOLE(^) MBIOL NKOSI BIOLE MBIOLA NKOSI BIOLE MBIOL ME KAJ MUGONGO NKOSI BIOLE MBIOL

-35Reza de gente velha:

11. NKOSI DI BEREGEDE SAMBANGOL SAMBANGOL(^) NKOSI DI BEREGEDE SAMBANGOL SAMBANGOL(^)

-36CANTIGAS PARA NGUNSU

1. OLO BARANGUANJE NGUNSU DE BARA KUR OLO BARANGUANJE NGUNSU DE BARA KUR

2. LANDANGUANJE KASSANGUANJE KE AME (R) IA SINDA LUKAIA

LANDANGUANJE KASSANGUANJE KE AME (R) IA SINDA LUKAIA

3. (ANTIGA)KALUNGA NO XAUER A RUE

KALUNGA NO XAUER A ZING

4. BAMBI BAMBI A IZA TAW BAMBI A IZA TAWA MIM BAMBI A IZA TAW

5. AUENDA KANJIRA MUGANGA NGANGA A TUMBA TAWAMIN A TAWAMIN

-376. KABILA KEWALA TALA MUZAMBE(^) MANAN MUREW UN TATA KAMBONDO DE LUANDA MANAN JIMBE JIMBE A DANDA LUNDA E ORERE

7. KASA KASA (TRIBO) NO KAUND BULAI BULA I KASA, KASA NO KAUND

NGUNSU MUTALAMBO(^)

8. A GONGOBILA, DIL(^) A GONGOBILA (BIS)

9. GONGOBILA MUTAL GONGOBILA MUTAL

-3810. ADE KUTALA ZINGE(^) IA ZINGE(^) O (^) (BIS) AO IZA KUTALA KAIZA KURA AI AI, AI AI ADE KUTALA ZINGE ADE KUTALA ZINGE IA ZINGE O

KEMIN FAREW KEMIN FAREW AO IZA KUTALA KAIZA KURA AI AI, AI AI (d a volta na cantiga para encher barraco)

11. A KOKE(^) GANGA LE KONGO A KOKE IA, IA SI, SI, AKOKE IA IA A KOKE GONGOBILA A KOKE IA IA SI SI AKOKE IA IA

12. GONGOBILA MUTALE(^) NSIMBE KOKE, IA, IA AE AE NSIMBE KOKE IA IA

13. NGUNSU TALA NO MUZAMBE(^) NGUNSU TALA NO ARERE(^)

-39-

14. ARU(^) KABANDO(^) LAMBARANGUANJE MAKUO(^) SUBA(') TAWAMIN

15. TAWAMIN TAWAMIN NGUNSU E MUTALAMBO (bis)

16. KILUMATA, KILONDIR NGUNSU E MUTALAMB A A NGUNSU E MUTALAMBO(^)

-40-

CANTIGAS DE KAVUNGU 1. Fundamento com Oxal IE, IE, KAFUNJE(^) KATU, LEMBARASINA KOSENZALA

(dizia-se que o quarto do agbo era de Hangol'o) KUENDA KUENDA (limpando) KAFUNJ(^) KALUNGA JAW DIMBE(^) KUENDA KUENDA KAFUNJE HANGOLOMA AD(^) JAW ( cntico de barraco, mas algumas pessoas cantam como reza para eb contra problemas de pele)

3. (louva a vida e a morte) NSUMBU, NSUMBU NANGU (^)

(BIS) NSUMBU, SAMBU KUENDA LEMBA DIL(^) MAOKE FITA, FITA MAOKE SAMBU KUENDA

4. NSUMBU, , , (^) NSUMBU POPO DI MON (BIS)

-415. A, A SI KAFUNAN A, A SI KAFUNAN KAFUNJE KOMBE LOJ TATETU SI KAFUNAN

6. XAUERE(), XAUERE() KAFUNJE KUMBELOJ XAUERE(), XAUERE() KAFUNJE KUMBELOJ

7. KUMBE, KUMBE LASIN (BIS) KUMBE KUMBE LAJO

8. (Como se fose Azoani - ligado a Ngunzu e ao fogo)) E MALA, E MALA IZO(^) KAKAWANE MALA IZO(^)

9. S para filhos com mais de 7 anos INDO I I INDO FINDO EMALA TATETU TARAMESS KAFUNJE FINDO EMALA

-4210. LEMBA ME, KATU, IZO LEMBA ME, KATU E FAIA MAMETU KAINDO(^) (Bate Folha) (FAIA MAMETU KAIANGO(^) - T. Jusara) KAMBONDO KUND KAMBA LEMBA DILE FAIA MAMETU KAIANGO(^) KAMBONDO KUANDE(^) KAMBA MANDU KAI

11. MONA KURA NSUMBUE (^) A NGELE(^) MONA KURA NSUMBUE(^) NKAFUNJE(^)

-43CANTIGAS DE HANGOL

1. SUSU, KE FAIA, FAIA SUSU, KE, AME, AME

2. (Kongo) AI, AI, VULAIO(^) VULAIO KONGO ASA KE MASA VULAIO

3. GANGA VULA VULAIO(^), VULAIO(^) RESP. GANGA VUL VULAIO, KENAN, KENAN REP. GANGA VUL

4. Ligada a Danda AYN AYN HANGOLO(^) ZINH(^)

KE DANDA LUNDA SES (')

5. Ligado a Nkosi E A BANDA KOKODO(^) KOKODO INGU(^), A(^), A(^) R.: KOKODO(^) INGUE

-446. HANGOL ASUA NO KALUNGA NO KAIED(^) (BIS)

HANGOL(^) ZINH(^) R. SIMBENGANGA JAUTAL SIMBENGANGA HANGOLOMA SIMBENGANGA JAUTALE

7. HANGOLO MARAVAIA KE PEMBE(^) HANGOLO MARAVAIA KE PEMBE(^) E SAMBANGOL(^)

8. HANGOL MARAVAIA NO SERERE(^) R. NO SERER(^)

9. AI, AI TATETU HANGOL'O ANUMENDO GAMBOADINHA GAMBOADINHA HANGOLO ANUMEANDO

CULTURA BANTU PARTE 2

Você também pode gostar