Você está na página 1de 8

Disciplina: Introduo Filosofia Docente: Luiz Paulo Rouanet

Curso: Filosofia Data: 12/03/2010

O caso Scrates

Prezados alunos !sta"os diante# tal$ez# do $erdadeiro nasci"ento da Filosofia %a eterna &usca 'elo con(eci"ento Pois# )ue" "ais do )ue Scrates# )ue declara$a nada con(ecer# e )ue interro*a$a aos outros na es'erana de a'render al*u"a coisa# e )ue tin(a co"o le"a o le"a do 'r'rio or+culo de %elfos# ,-on(ece.te a ti "es"o,# 'ode encarnar o ideal da filosofia/ Se no 0 esse o a"or 'elo sa&er# a )ue se refere a 'ala$ra filosofia# o )ue 0 ento -o"o $oc1s de$e" ter lido# ou de$eria" ter lido# e es'ero )ue leia" na Defesa de Scrates# su'osta"ente redi*ida 'or Plato 2(+ contro$0rsias a res'eito# e"&ora (o3e (a3a )uase certeza so&rre isso4# Scrates foi dos su3eitos "ais e5traordin+rios )ue 3+ e5istira" so&re a 6erra 7ou$e )ue" o co"'arasse a 8esus -risto 2Rousseau4 9o se sa&e se esse Scrates foi o )ue real"ente e5istiu# ou se no foi a'enas a sua i"a*e" )ue nos foi tans"itida es'ecial"ente 'ela o&ra de Plato :ue (ou$e u" Scrates# isto no (+ d;$ida Se ele corres'ondia i"a*e" )ue dele tin(a Plato# 0 outra )uesto -o"o dizia u" certo estudioso# c(a"ado <arl 8o=l# ,acerca de Scrates sa&e"os a'enas )ue nada sa&e"os,
1

Apud >?@?L7A!S.BIL7!9?# Basco de# O Problema de Scrates - O Scrates Histrico e o Scrates

de Plato# Lis&oaC -alouste @ul&enDian# 1EFG# '' 22.23

Se*undo o )ue se conta# Scrates ,dizia )ue o (o"e" se 'urifica do seu erro )uando te" consci1ncia do )ue sa&e i*norar# e acrescenta$a# se acrreditar"os no teste"un(o de )ue dis'o"osC saer )ue no sa&e"os 0 o co"eo do aut1ntico sa&er,
2

Pode ser )ue se idolatrre u" 'ouco de"ais a Scrates 9as 'ala$ras de 8ean Ia(l #
3

Scrates era u" ,e5istente, Ser+ )ue# 'or esse "eio# ele no se a'ro5i"a$a de"ais do senso co"u"/ Ser+ )ue# e" ;lti"a instJncia# no era u" c(arlato 2co"o da$a a entender ?ristfanes# e" As Nuvens4# *lorificado e" es'ecial 'or Plato/ O fato de no re*istrar seus 'ensa"entos 'or escrito no 'ode indicar no ter ele alcanado u" *rau "Kni"o de o&3eti$idade# estando ,enredado nas "al(as da su&3eti$idade,# co"o diz L0$i.Strauss a res'eito de Sartre 2cf O Pensamento Selvagem4/ !" a'oio a essas consideraLes cito as se*uintes 'assa*ens do li$ro de >a*al(es.Bil(enaC
-on$0" notar# antes de "ais# )ue se (+ de fato autores )ue o considera" co"o u" filsofo 'ossuidor de u" siste"a 'essoal# $asto e aca&ado# (+.os ta"&0" )ue $1e" nas id0ias "orais de Scrates no u" siste"a concluso# "as so"ente os *er"es e os fra*"entos de u" siste"a# u" 'rincK'io# u" "0todo# sentenas isoladas >uitos constata" )ue ele 0 "enos u" filsofo de escola# u"a es'0cie de do*"+tico# do )ue o in$esti*ador de u"a 'ro&le"+tica se" soluo# u" assiste"+tico s"'re e" "arc(a Su'Le" outros )ue nin*u0" "el(or do )ue Scrates

co"'reendeu )ue a filosofia 0 aci"a de tudo u" instinto filosfico e u" "0todo de ao es'iritual 2op cit # ' M14 Scrates nada escre$eu nu"a 0'oca e" )ue a 'roduo liter+ria er a&undante# e nada ensinou nu" "o"ento e" )ue era" nu"erosos e c0le&res os N"estres de sa&erN# 'or)ue no tin(a nada 'ara dizer e ne" 'ara ensinar 2 op cit # ' 102 O autor cita e" a'oio di$ersos autores# )ue o"iti a)ui 4

2 3

>?@?L7A!S.BIL7!9?# op cit # ibidem Apud >?@?L7A!S.BIL7!9# op cit # ' 2G

:uanto 'ri"eira dessas citaLes# creio )ue no 0 inco"'atK$el co" o ensina"ento de Scrates# )ue afir"a$a nada sa&er# e &uscar a'enas a $erdade 8+ a se*unda "e 'arece descon(ecer intencional"ente o 'ro'sito da 'r+tica de Scrates# )ue no consistia e" ensinar nada# a no ser &uscar con(ecer.se e $alorizar "ais o es'Krito do )ue os &ens "ateriais O )ue est+ e" 3o*o# 'or0"# na an+lise do Scrates (istrico# isto 0# o )ue real"ente e5istiu# 0# nas 'ala$ras de >a*al(es.Bil(ena# ,o 'ro&le"a (istrico do socratis"o, Isto 0#
G

a i"'ortJncia de Scrates est+ no fato de ter influenciado toda a (istria do 'ensa"ento )ue se se*uiu ?l*uns defende"# inclusi$e# )ue a (istoricidade de Scrates# o Scrates real# 0 u"a )uesto )ue de$e 'er"anecer e" se*undo 'lano ante o Scrates )ue real"ente influi so&re a Filosofia# )ue foi o Scrates de Plato ?o )ue consta# nu"a tradio a"'la"ente difundida na ?nti*uidade# ,Scrates foi de fato discK'ulo de ?r)uelau, >as o "0rito de ter desen$ol$ido e difundido essa doutrina
O

no 0 e" nada des'rezK$el O autor )ue est+ nos *uiando neste 'ro&le"a# >a*al(es. Bil(ena# te" u" &elo 'ar+*rafo so&re issoC
!ntre todos os )ue 'ensa" e $i$e" a filosofia nin*u0" foi er*uido "ais alto na consa*rao uni$ersal !ntrado $i$o no 'anteo da (istria# ele 0 'ara a *rande "aioria u"a es'0cie de sK"&olo# fora e aci"a da realidade (istrica Fi*urra fascinante de u"a *randeza 'ouco co"u"# o "ais ,'uro (eri,# 0 ele u" Sa*es e u" 3usto e# al0" disso# o "ais di*no de entre os (o"ens P o "aior -o" a al"a tensa de *enerosidade# tin(a encontrado no seu es'Krito u"a certeza e 'ronunciado ,o 'ri"eiro *rito $erdadeiro da consci1ncia (u"ana, ?&riu assi" "editao 'ers'ecti$as antes i*noradas O )ue ele re'resenta na sua ori*e" e na sua ess1ncia 0 ,a li$re di*nidade do (o"e", Foi o 'ri"eiro a ter dito a Berdade, Scrates deu ao es'Krito# ao )ue (+ de "ais uni$ersal no (o"e"C a Razo# o seu estatuto e o seu 'ro*ra"a 2 Op cit # ' O14
G O

Op cit # ' 2F Ide"# ' 3E# n 1

-o"o todo *rande es'Krito# 'or0"# ele *erou# e *era contro$0rsias 6anto e" $ida )uanto "uito te"'o a's sua "orte continua a suscitar o'iniLes di$er*entes ?ssi"# 'or e5e"'lo# 9ietzsc(e 0 u"a dessas $ozes discordantes P o )ue diz >a*al(es.Bil(enaC
!ste "ito te" u" re$erso -o"o e" )ual)uer lenda# c(e*ou o "o"ento e" )ue o sK"&olo "udou de sinal %e ti'o 'ositi$o )ue tin(a sido )uase se"'re# Scrates tornou.se co" 9ietzsc(e# u" sK"&olo ne*ati$oC co" os cristo# co" Rousseau e al*uns outros# Scrates 0# no fi" das contas# e" seu entender# u" da)ueles a )ue" ca&e a "ais 'esada res'onsa&ilidade na "arc(a da de*radao (u"ana P u" 'rotti'o do (o"e" decadenteC encontra"o.lo na ori*e" de ,lNi""acul0e connaissance, Qo i"aculado con(eci"entoR# descarnada# se'arada da $ida# )ue se realiza no des"orona"ento da indi$idualidade o'ri"ida 'ela du'la e e5as'erada natureza do (o"e" "odernoC ,a lucidez con)uistada 'ela razo# a $italidade es'ontJnea da natureza, Scrates $eicula u" $alor o'osto ao su'er(o"e" nietzsc(eano 2 op cit # ' O24

%e$e"os# 'or0"# "atizar essa a'reciao -ostu"a.se falar &astante do ,ata)ue, de 9ietzsc(e a Scrates# a )ue" $eria co"o a $itria do es'Krito a'olKneo so&re o es'Krito dionisKaco re'resentado 'rinci'al"ente nas o&ras de Ps)uilo Ora# se $erificar"os o )ue 9ietzsc(e diz e" A Origem da !rag"dia# $ere"os )ue ele diz isso si"# "as )ue Scrates no 0 'ara ele u"a fi*ura so"ente ne*ati$a !" o'osio arro*Jncia dos *re*os e" *eral# )ue )ualifica$a" aos outros de &+r&aros# Scrates tal$ez fosse a luz )ue lanasse a d;$ida so&re essa certeza odiosa Be3a"os as duas facetas
H

Por u" lado# Scrates a'arecia# aos ol(os de 9ietzsc(e# co"o e5a*ero o'osto ao do "KsticoC
H

9I!6SS-7!# F # #l Origen de la !ragedia $ obras pstumas de %&'( a %&)* # trad # introd e notas de

!duardo O$e3ero T >aurT# in Obras Completas de +ederico Niet,sc-e # Uuenos ?iresC > ?*uilar# 1EGM# '' 12M.F

! na $erdade co"'ro$a"os a)ui u" "onstruoso , defectus, de toda dis'osio natural ao "isticis"o# de "odo )ue Scrates 'oderia ser considerado co"o o ,no."Kstico, es'ecKfico# no )ual# 'or u"a su'erafetao 'articular# o es'Krito l*ico se ti$esse desen$ol$ido de "aneira to des"edida co"o no "Kstico a sa&edoria instinti$a 29I!6SS-7!# Op cit # ' 1214

Parece (a$er u" i"'ulso co"u" ao "Kstico e ao ,no."Kstico, 'or e5cel1ncia )ue era Scrates# e )ue resistiria no ,instinto,# ou no ,de"Vnio, interior de Scrates -o"o re$elar+ 7e*el "ais tarde# (+ u" 'rocesso constante de transfor"ao# no )ual a for"a ou fi*ura anterior# e" con3uno co" u"a outra# se trans"uta e 0 a&sor$ida 'or outra Foi u" 'ouco o )ue aconteceu co" a 'oesia *re*a# )ue foi a&sor$ida 'ela filosofia# e esta "ais tarde o foi 'ela teolo*ia ,Se a tra*0dia (a$ia a&sor$ido e" si todas as for"as de arte anteriores# o "es"o se 'ode dizer# e" u" sentido e5c1ntrico# do di+lo*o , Ou# e"
M

lin*ua*e" 'o0ticaC
O di+lo*o 'latVnico foi# de certo "odo# a na$e )ue ser$iu de ref;*io 'oesia anti*a co" todos os seus fil(os# de'ois do naufr+*io de sua e"&arcaoC encerrados e" u" estreito es'ao# te"erosa"ente su&"etidos ao ;nico 'iloto# Scrates# $o*a" ento atra$0s de u" "undo no$o )ue 3a"ais cansou.se do es'et+culo fant+stico desse corte3o 2Op cit # ' 12G4

P curioso# 'ortanto# )ue Scrates# e 'osterior"ente Plato# tendo &anido os 'oetas# e os "itos# e a reli*io# os encerre" e re'roduza" e" sua 'r'ria o&ra Be3a"os ra'ida"ente# a*ora# a "atizao da o'inio de 9ietzsc(e 2)ue afinal no era to contr+rio assi" a esse 'ersona*e"# 'elo "enos na o&ra )ue esta"os analisando4 so&re Scrates
>as# se ad"iti"os )ue 3+ antes de Scrates 3+ se sentia" os efeitos de u"a tend1ncia antidionisKaca# )ue so"ente nele alcanou u"a e5trraordin+rio e *randiosa e5'resso Qnote.se o elo*ioR# no de$e"os renunciar a a'rofundar o alcance de u" fenV"eno# )ual se3a# a a'ario de
M

Ide"# '' 123.GG

10

Scrates# )ue os di+lo*os 'latVnicos no nos 'er"ite" considerar unica"ente co"o u"a fora ne*ati$a e co" fora de dissoluo ! 'or $errdadeiro )ue se3a )ue a 'ri"eira conse)W1ncia do "o$i"ento socr+tico ten(a sido u"a adulterao da tra*0dia dionisKaca# u" e'isdio si*nificati$o da $ida de Scrates nos o&ri*a a 'er*untar"os se ,necessaria"ente, (+ entre o socratis"o e a arte u"a antino"ia irredutK$el# e se a id0ia de u" Scrates ,artista, 0 al*o a&soluta"ente contraditrio e" si 2Ide"# '' 12O.H4

O e'isdio a )ue 9ietzsc(e se refere 0 o fato de# durante a $ida inteira# se*undo afir"a$a# Scrates ter ou$ido a 'erorao# a e5ortao de seu ,de"Vnio, a e5ercitar.se na ";sica Scrates se"'re acreditou )ue essa e5ortao era realizada no ti'o de ";sica )ue Scrates sa&ia fazer# )ue era a sua ati$idade filosfica# o )uestiona"ento das 'essoas >as# no final da $ida# no )uerendo dei5ar nada ao acaso# ,co"'Vs u" (ino a ?'olo e 'Vs e" $erso al*u"as f+&ulas de !so'o, ?ssi"# conclui 9ietzsc(eC
F

!stes son(os de Scrates e essa a'ario so o ;nico indKcio de u"a d;$ida# de u"a 'reocu'ao so&re os li"ites da 9atureza l*icaX )ue" sa&e# tal$ez ten(a dito a si "es"o# o )ue no 0 co"'reensK$el 'ara "i" tal$ez no se3a necessaria"ente o inco"'reensK$el 6al$ez (a3a u" li"ite da sa&edoria de onde este3a desterrada a l*ica :ue" sa&e a arte se3a u" correlato# u" su'le"ento o&ri*atrio da ci1ncia 2Ide"# i&ide"4

Para co"'letar esta a'reciao da o'inio de 9ietzsc(e so&re Scrates 2e" A Origem da !rag"dia4# e "ostrar )ue o Scrates $isto 'or ele no 0 so"ente ne*ati$o# cito ainda o se*uinte trec(oC
O Scrates de Plato a'arece 2 4 co"o a'stolo de u"a for"a co"'leta"ente no$a da ,serenidade *re*a, e da ale*ria de $i$er# )ue trata de "anifestar.se 'or atos# e o conse*ue na

Ide"# ' 12H

11

"aior 'arte das $ezes 'or u"a influ1ncia "ai1utica e educadora so&re os no&res es'Kritos 3o$ens# co" o fi" de neles suscitar o *1nio 2Op cit # ' 1314

-iente# tal$ez# do fi" ine$it+$el do pat-os anti*o da tra*0dia *re*a# Scrates )uis des'ertar os 3o$ens 'ara u"a no$a for"a de 'erce'o# "ais $oltada 'ara o es'Krito# e 'ara a razo Por0"# 0 i"'ortante destacar o as'ecto 'or $ezes salutar da arte# )ue ele tal$ez ti$esse desco&erto no fi" da $ida
:uando# c(eio de es'anto# $1 nesse li"ite e5tre"o e $1 )ue a l*ica se enreda e" torno de si "es"a co"o u"a ser'ente )ue "orde o 'r'rio ra&o# sur*e ante si a for"a do no$o con(eci"ento# o ,con(eci"ento tr+*ico,# cu3o as'ecto "es"o 0 i"'ossK$el de su'ortar se" a 'roteo e a a3uda da arte 2Ide"# i&ide"4

Finda esta descrio do ,Scrates de 9ietzsc(e,# $olte"os ao ,Scrates (istrico,# ou ao ,Pro&le"a de Scrates, Outros autores# co"o cita >a*al(es Bil(ena# $1e" e" Scrates o 'ri"eiro *rnde re'resentante do racionalis"o
Foi.nos dito a 'ro'sito da feio essencial de seu es'Krito# do )ue 0 afinal a sua su&stJncia e a sua al"a# )ue Scrates 0 antes de "ais o 'ri"eiro *rande racionalista do seu te"'o ?ssi"# 'arece )ue o )ue d+ a "edida de seu es'Krito# so os traos )ue faze" dele o re'resentante tK'ico do ideal racionalista de cultura# u"a es'0cie de 'ersonificao l*ica e cientKfica do es'Krito +tico e o defensor e5e"'lar de u"a 0tica &aseada na razo autVno"a 2>?@?L7A!S.BIL7!9?# op cit # ' OM4

12

>uitos as'ectos (a$eria ainda a su&lin(ar no 'ensa"ento de Scrates# co"o a desco&erta da al"a # o ,fundador da ci1ncia "oral, # ,filsofo do conceito, X o seu sa&er ,0
E 10 11

a ci1ncia da ess1ncia das coisas, :uanto a ser o criador da l*ica# $ale citar 'or inteiroC
12

:ue ele ten(a $erdadeiraente criado a l*ica co"o ci1ncia ou )ue a'enas ten(a identificado os 'rocessos de )ue ela se ser$e# o fato 0 )ue Scrates te" o seu lu*ar e u" lu*ar nada des'rezK$el na (istria do )ue "ais tarde se desi*nar+ 'or ci1ncias da l*ica 2Ide"# ' F3 e FH4

%estaca.se ainda o seu as'ecto en)uanto filsofo da pr./is# filsofo 'olKtico 'or definio 2'rinci'al"ente no sentido de li*ado cidade# plis# e a seus cidados# e a seus 'ro&le"as4
13

Para ter"inar# $ale citar as 'ala$ras de Bictor Uroc(ard a res'eito de Scrates# so&re )ue" ,a derradeira 'ala$ra nunca ser+ escrita, # e de >ontai*ne# 'ara )ue" cada u" se
1G

ser$e de Scrates a seu &el.'razer# ,cada u" &uscando a (onra de a'lic+.lo a si# o 'Le do lado )ue )uer# f+.lo 'assear e in*erir a todos as no$as o'iniLes )ue o "undo rece&e# e o diferencia de si se*undo o curso das coisas,
1O

6er"ino final"ente co" as 'ala$ras do 'r'rio Scrates 2se*undo Plato4# e )ue "e se3a 'erdoada a dra"aticidade# "as a frase 0 de"asiado &ela 'ara dei5ar de cit+.laC ,Ue"# 0 c(e*ada a (ora de 'artir"os# eu 'ara a "orte# $s 'ara a $ida :ue" se*ue "el(or ru"o# se eu# se $s# 0 se*redo 'ara todos# "enos 'ara a di$indade ,
E
1H

-f >?@?L7A!S.BIL7!9?# op cit # ' HM Ide"# ' MH Ide"# ' F1 Ide"# ' F2 -f op cit ' E0 Apud >?@?L7A!S.BIL7!9?# ' 10O Apud >?@?L7A!S.BIL7!9?# '' 10F.E# )ue o cita e" franc1s PL?6AO# ,%efesa de Scrates,# in Di.logos# trad 8ai"e Uruna# So PauloC -ultriz# 1EM2# ' 3F

10 11 12 13 1G 1O 1H

Você também pode gostar