Você está na página 1de 25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

Estaaversoemhtmldoarquivohttp://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf.
Googlecriaautomaticamenteversesemtextodedocumentosmedidaquevasculhaaweb.

Page1

UniversidadedeBraslia
InstitutodeLetras
DepartamentodeLingustica,PortuguseLnguasClssicas

DayanneGandradeCarvalho

VERBOEMCONTEXTO
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&ei

1/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

Braslia,2013

Page2

VERBOEMCONTEXTO

Trabalhodeconclusodecursode
Graduaoapresentadoao
DepartamentodeLingustica,
PortuguseLnguasClssicasdo
InstitutodeLetrasdaUniversidade
deBraslia,sobaorientaoda
Prof.Dr.EloisaNascimentoSilvaPilati.
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&ei

2/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

Braslia,2013

Page3

Sumrio

Introduo______________________________________________4

Seo1Pressupostostericos_____________________________5
1.1.ChomskyLinguagemeMente_________________________5
1.2.LobatoOqueoprofessordeensinobsico
devesaberdelingustica?_____________________________9
1.3.GuiadeImplementaodoProgramadePortugus
doEnsinoBsico____________________________________10
1.4.Comoaspessoasaprendem:crebro,mente,
experinciaeescola__________________________________13
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&ei

3/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

Seo2GTsGramticasTradicionais_____________________15
Seo3Proposta________________________________________16

Consideraesfinais_______________________________________21

Bibliografia_______________________________________________22

Page4

Introduo
.

Tendocomopontodepartidaoconhecimentolingusticoinatodoaluno

eumaposiocrticaperanteastrscategoriasdeclassificaodepalavras
morfolgica,sintticaesemnticaquenormalmentenoestopresentesnas
gramticastradicionais,aatividadedestetrabalhotemoenfoqueparaoensino
dapredicaoverbal,hoje,umgrandeproblemaenfrentadoporalunosda
educaobsica.
Oembasamentodotrabalhosoosestudosdacorrentegerativistade
NoamChomsky(1996),aobraComoaspessoasaprendem:crebro,mente,
experinciaeescola(2007)deRodneyR.Cocking,JohnBransfordeAnn
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&ei

4/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

Brown,oguiadosautoresportuguesesJooCosta,AssunoCaldeiraCabral,
AnaSantiagoeFilomenaViegas(2011),GuiadeImplementaodoPrograma
dePortugusdoEnsinoBsico,eapalestraOqueoprofessordeensino
bsicodevesaberdelingustica?(2013)dadoutoraLciaLobato.
Naseo1apresentoospressupostostericosdotrabalho.Osestudos
dorenomadolingustaNoamChomsky(1996),apalestraproferidaemRecife,
em2003,pelaprofessoradoutoraLciaLobatoeocontedodolivroComoas
pessoasaprendem:crebro,menteexperinciaeescolasoosprincipais
norteadoresdaanliseaquiapresentada.OGuiadeImplementaodo
ProgramadePortugusdoEnsinoBsicotemumcarterdecisivoparao
ajustedaatividadepropostapormeiodosexemplostotalmenteprticos.
Umpanoramaatualdasgramticastradicionais(GTs)aparecenaseo
2.Aseo3apropostadeatividadequepartemdasconsideraesfeitas
nasseesesubseesanteriores.FinalmenteasConsideraesFinaisem
queapresentoasconclusesobtidasduranteoprocessodepesquisa.

Page5

Seo1Pressupostostericos
1.1.ChomskyLinguagemeMente
AvramNoamChomsky(Filadlfia,7dedezembrode1928)um
lingustaefilsofoestadunidense,professordeLingusticanoInstitutode
TecnologiadeMassachusettsetambmumativistapolticoincansvelem
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&ei

5/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

suasmanifestaescontraocapitalismoamericano.
LinguagemeMenteapublicaodeduaspalestrasproferidas
porNoamChomskynosdias25e26novembrode1996naUniversidadede
BrasliaetraduzidaporLciaLobato.Oobjetivodolivroregistraraspalestras
deixandoassimumimportantelegadonareadelingsticaparafuturos
estudiososeressaltaraimportnciadaobradeChomsky.
Aprimeirapartedolivrorefereseprimeirapalestra.Chomskyinicia
falandosobreafaculdadehumanadalinguagemecitaacomunicaodas
abelhasumaespciededanamaspoucoanlogalinguagemhumana.
Refereseoutrapropriedade,emqueolingustaressaltaocarterbiolgico
dafaculdadedalinguagem,apropriedadedainfinidadediscreta,queintrigou
Galileuquevianos24caracteresquepodemcomunicaroquepensamose
imaginamos,averdadeirainvenomaravilhosa.
Opalestranteconsideraafaculdadedalinguagemcomoumrgoe
quecadalnguaoresultadodaatuaorecprocadedoisfatores:oestado
inicial(dispositivodeaquisiodelngua)eocursodaexperincia.Eleressalta
aodefinirlngua,queestapodeserinvestigadadopontodevistabiolgicoede
inmerosoutrosecadaabordagemdefineoobjetodesuainvestigaoluz
desuaspreocupaesespeciais,elembraquecadaumadessasabordagens
deveriatentaraprenderoquepodecomasoutras.
Conceituaagramticauniversalcomoateoriadoestadoinicialda
linguagem,quealnguageraexpresses,portantoGramticaGerativa.A
gramticagerativasurgiunocontextodarevoluocognitivadosaos50.As
propriedadesepadresqueeramofocodaatenonalingsticaestrutural
encontramseulugar,mascomofenmenosaseremexplicados,emtermosde
mecanismosinternosquegeramexpresses.CitaacontribuiodosculoXX
5

Page6

osavanosnascinciasformaisqueforneceramconceitosapropriadosenuma
formamuitoexata.
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&ei

6/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

Comparaoconceitodenoodeestrutura,dolingistadinamarqus
OttoJepersen,comoquechamoudeumalngua.Dizcomoosprimeiros
estudosdagramticagerativasedepararamcomlnguasquemesmobem
estudadasdeixampassardespercebidaspropriedadeselementares,quenas
gramticasedicionriosapenassotocadassuperficialmente.Sobrea
aquisiodalinguagemafirmaseralgoqueacontececomacrianaenoalgo
queacrianafaz.
Emseguida,Chomskyfocaaquestodecomomostrarquetodasas
lnguassovariaesdeummesmotemaeregistrarfielmentesuas
propriedadesdesomesignificado,superficialmentediferente.Paraisso
perpassaascondiesconflitantesdeadequaodescritivaeexplicativa.
ExplicaaabordagemdePrincpioseParmetros,querejeitaoconceitode
regraeconstruogramatical,defendequeohomemvemequipado,no
estgioinicial,comumaGramticaUniversal(GU),dotadadeprincpios
universaispertencentesfaculdadedalinguagemedeparmetrosno
marcadosqueadquiremseuvalornocontactocomalnguamaterna.
Sobreoestudointernalistadalinguagemesuarelaocomomundo
externo,opalestranteexplanasobreduasquestes,primeiroarelaomente
ecrebroesegundo,ousodalinguagem.RefutaascrticasdofilsofoJohn
Searle,lembrandoqueoestudoabstratodosestadosdocrebrofornece
diretrizesparaapesquisa.FazrefernciaaoestudodeGalenStrawsonpara
ilustrarsobreodualismomenteecorpoedesdobraoassuntocitandodiversos
outrosrenomadospensadores,acitar,Newton.Aindanalinhadessadiscusso
abreotpicodecomoosgenesexpressamaspropriedadesdoestadoinicial
antesdepassarparaasegundaquestodoempregoquealinguagemfazdo
mundo:ousodalinguagem.Aoinvestigarousodalnguadescobresequeas
palavrassointerpretadasemtermosdefatorestaiscomoconstituio
material,configuraogeral,usocaractersticoepretendido,papelinstitucional,
eassimpordiante.Discursasobreasinterpretaesmarcadaseno
marcadasesobreacomplexidadequedesignaralgoapartirdecategoriase
6

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&ei

7/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

Page7

acrescentaqueaspessoaspensamefalamsobreomundoemtermosde
perspectivastornadasdisponveispelosrecursosdamente,incluindoos
significadosdostermosnosquaisseuspensamentossoexpressos.
Encerraaprimeiradasduaspalestrassalientandoqueateoriatenta
trazerluzapenasalgunsfatoresequeagramticagerativaprocuradescobrir
osmecanismosquesousados,contribuindo,paraoestudodecomoso
usadosdamaneiracriativadavidanormal.
Nasegundapalestra,Chomskyrelembraasduasquestesbsicas
sobrealinguagemtratadasnodiaanterior.Aquestointernalista,queindaga
quetipodesistemaalinguagem,eaquestoexternalista,ouseja,comoa
linguagemserelacionacomasoutraspartesdamenteecomomundoexterno,
incluindoproblemasdeunificaoedeusodalngua.Asegundapalestrase
centranaquestointernalista.Partesedaindagaodeatquepontoa
linguagembemconfigurada.Chomskyexplicaqueparaformularquestes
clarassobreaotimidadedaconfiguraogeraldalinguagem,criouseo
programaminimalista,chamandoaatenoparaofatodeesteserapenas
umprogramadepesquisaenoumateoria.
Atravsdeumadetalhadainterfacecomabiologia,opalestrante
explanaquealinguagemhumanasituasebemalmdoslimitesdo
entendimentosriodosprocessosevolucionistas,emborahajaespeculaes
sugestivas.Exemplificaentocomoproblemalgicodaaquisiodalngua,
doqualseextraiacertezaqueafaculdadedelinguagemnofoi
instantaneamenteinseridanamente/crebro.Afaculdadedalinguagem
interagecomosoutrossistemas,queporsuavez,impemcondiesquea
linguagemtemdesatisfazer,soascondiesdesadasnuasnaliteratura
tcnica,traduzidasporLobatodebareoutputconditions.
Reformulaseaquiaperguntapara:Emquemedidaalinguagemuma
boasoluoparaascondiesdelegibilidadeimpostaspelossistemas
externoscomqueelainterage?Chomskyadvertefilosoficamentequeenfrenta
seatarefaassustadorade,simultaneamente,determinarascondiesdo
problemaetentarsatisfazlas,comascondiesmudandomedidaque
aprendemosmaissobrecomosatisfazlas.
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&ei

8/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

Page8

Chomskyexplanaqueoprogramaminimalistaexigequesubmetamos
ospressupostosconvencionaisaumcuidadosoescrutnio.Umdesses
pressupostosqueopalestranteabordaodequealinguagemtemsome
significado.Prossegueseentoparaaquestodautilidadedaconfigurao
geraldalinguagemondefarodetalhadoescrutniodeprincpiosdalinguagem
jpostulados.
Algunsprincpiosanalisadosofatodalinguagemenvolvertrstiposde
elementos:ostraos(sonsesignificados),ositenslexicais,quesomontados
apartirdessaspropriedadeseasexpressescomplexasconstrudasapartir
dessasunidadesatmicas.Seguesequeosistemacomputacionalquegera
expressestemduasoperaesbsicas:umamontaitenslexicaisbsicos,ea
outraformaobjetossintticosmaioresapartirdosjconstrudos,comeando
pelositenslexicais.Opalestranteafirma:aslnguasclaramentediferementre
si,equeremossabercomo.
Chomsky,ento,difereostraosflexionaisdosqueconstituemitens
lexicais,perpassandopelastrstraosmontadoscomoitenslexicais,impostos
pelascondiesdelegibilidade,soeles:traossemnticos,traosfonticose
traosquenosointerpretadosemnenhumadasduasinterfaces.Delineia
maisalgumaspropriedadesdaconfiguraogeraltima,comoasoperaes
abertaseencobertas.Observaduasimperfeiesnaconfiguraogeralda
linguagemqueapropriedadededeslocamento,quandoossintagmasso
interpretadoscomoseestivessememumaposiodiferentenaexpressoeos
traosformaisininterpretveis.Olingustadetmselongamentenesseponto.
SoapresentadasasoperaesConfluirtomadoisobjetosdistintosXeYe
anexaYaXeMovertomaumnicoobjetoXeumobjetoYquepartede
X,efazYconvergirparaX.Aocorrncianaposiooriginalchamadade
vestgio.OutroocorrnciadenominadaAtrairocorrequandoostraos
combinantessoatradospelostraosinfratoresdoverboprincipal,queso
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&ei

9/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

entoapagadossobcombinaolocal.

Page9

1.2.LobatoOqueoprofessordeensinobsicodevesaberde
lingustica?

Empalestraproferidaem13dedezembrode2003,comoparteda
mesaredondaintituladaALingusticaeoProfessordeEnsinoBsico,
realizadana2aReunioRegionaldaSociedadeBrasileiraparaoProgressoda
Cincia(SBPC),emFortalezaCE,aprofessoradoutoraLuciaMariaPinheiro
LobatoexplanasobrequestespertinentesprticadeensinodaLngua
Portuguesa.
Iniciaabordandooproblemadavariaolingusticaque,infelizmente,
apesardejfazerpartedosestudosacadmicos,noganhamespaoemsala
deaula.Osprofessoresdecertaformaaindanosabembemaposturaque
devemteraodepararsecomumdialetodiferenteouumaquestoqueaborde
taltema.Masofocodapalestranoeste,apesardareferncia.
Apalestrantesegueconceituandoagramticaeexplanandosobrea
grandediferenaquehentreoensinodalingusticadoscursosdeletraseas
gramticastradicionaisquesousadasemsalasdeauladoensinobsico.
Gramticasquemuitasvezesnopassamdeumcompndiocomdescries
deumalngua.Elaconcluiquehdoisconceitosdegramtica:umquea
consideraestticaeaoutracomodinmica.
Detmsenagramticauniversalafaculdadedalinguagemexistente
emtodoindividuoquepermiteaeleaprenderqualquerlnguadesdeque
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

10/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

tenhacontatonosprimeirosanosdevida.Apartirdessaideia,afirmaqueo
alunojcheganaescolacomumagramticaadquirida.
UmdosprocessosqueLobatoapresentanapalestraequefaousona
construodapropostaametodologiadaelicitao.Sabemosqueoaluno
temodispositivodeaquisiodalinguagemequeaochegarescolajtem
umagramticaadquirida.Oqueaprofessorapropequeparaa
sistematizaodosistemalingusticooalunosejalevadoaoprocessode
descobertaequeaodaronortenomaterialdidticooalunoacabeportirar
9

Page10

suasprpriasconcluses,assimaaprendizagemsetornamaiseficaznas
aulasdelnguaportuguesa.
Aborda,tambm,oproblemadeosPCNs(ParmetrosCurriculares
Nacionais)teremnegadooensinodagramticanasescolas,paraaautora,
issonoverdade.Oquesedeve,realmente,ensinarsobumanova
percepo.Valorizandotodososaspectoscitadosacima,masno
abandonandoomaterialgramatical.
Oquesedeveteremmenteanecessidadedoestmuloaoalunopara
queporcontaprpriaelevisualizeaestruturaentreoraes,perodos.A
professora,inclusive,listaalgumasdiferenasentreosestudosdagramtica
tradicionaleosestudoslingusticosrecentes.Apontandoadivisolingustica
adotadaparaosverbosconhecidossimplesmentecomoIntransitivosparaa
gramticanormativa,comoinacusativoseinergativos,cujoestudonome
detivenestetrabalho.
Efinalizaapalestracomumpontointeressante:arecusadas
gramticasemincorporaroscasosmencionadosacimaecasoschamadosde
confusosemseuscontedos.Destacaqueessasmudanasaconteceroaos
poucosecabeaoprofessorapontarasdistinesentreagramticatradicional
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

11/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

eosestudosrecentes.

1.3.GuiadeImplementaodoProgramadePortugusdoEnsino
Bsico

DeacordocomoGuiadeImplementaodoProgramadePortugusdo
EnsinoBsicoqueespecificaacompetnciaConhecimentoExplcitodaLngua
elaboradoporJooCosta,AssunoCaldeiraCabral,AnaSantiagoe
FilomenaViegasemabrilde2011,hinmerosproblemasrelacionadosao
ensinodalngua.Levandoemconsideraoosproblemasetentandosuper
los,oGuiapropeatividadesprticasqueauxiliamoalunoaobservara

10

Page11

regularidadedalnguaemdetrimentoaocomummtododelecionarque
priorizaasexcees.
Noconjuntodeatividadesobservamosatividadesvoltadasparaas
funessintticasdalngua.Nessasatividadesobservamossempreumcarter
indutivoparaaapreciaodosconceitosestudadoseumcuidadoemresumire
sintetizarocontedoestudadoemquadrosetabelasoqueserviude
parmetroparaaminhaproposta.
AbasedosexercciospropostosnoGuiaaelicitao.Hoestmulo
paraqueoalunocrieconceitosapartirdaprtica,comocuidadodeorganizar
osconceitosadquiridosduranteaatividade.Observeosexemplosdesse
estmuloaoalunoedoesquemadeorganizaodaatividade:

Exemplo1

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

12/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

Figura1"Ogrupoverbalpodeincluiroutrosgruposmaispequenos?Qualasuafuno?"pgina81

Exemplo2
11

Page12

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

13/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

Figura2"Ogrupoverbalpodeincluiroutrosgruposmaispequenos?Qualasuafuno?"pgina82

interessantenotarqueapesardeumGuiaparaalnguaportuguesa
dePortugalquesemsombradedvidasexigeoutrasespecificidadesa
seremanalisadasemrelaogramticadalnguafalada/escritanoBrasilo
focodomaterial,definitivamente,oconhecimentoprviodoaluno.

12

Page13

1.4.Comoaspessoasaprendem:crebro,mente,experinciaeescola.

OlivroComoaspessoasaprendem:crebro,mente,experinciae
escoladosautoresRodneyR.Cocking,JohnBransfordeAnnBrown(cujo
ttulooriginalHowPeopleLearn:Brain,Mind,Experience,andSchool)
elaboradopeloComitdeDesenvolvimentodaCinciadaaprendizagem,o
ComitdepesquisadaAprendizagemedaPrticaEducacionaljuntoa
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

14/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

ComissodeEducaoeCinciasSociaisedoComportamentoeoConselho
NacionaldePesquisadosEstadosUnidos,explicaeapresentaasestratgias
deaprendizagemlevandoseemconsideraoamentehumana.
Nocaptulo1Aprendizagem:daespeculaocinciaapresentase
umpanoramadosestudossobreamente,principalmente,paraoprocesso
educacional.Ofocoaaprendizagemhumanaemambienteseducacionais
formaiseopotencialdetodososindivduosparaaprenderinclusiveas
crianasmenores.
Aofazerohistricosobreosprocessosdeaprendizagemexplicao
bahaviorismo,exemplificandocomaexperinciadogatofamintonacaixa.
Emresumooquesedefendenessacorrenteaaprendizagempelarepetio,
memorizao.Oindividuoarmazenaumainformaoouvriasmasno
aplicabilidadegarantida.Outroprocessodeaprendizagem,poroutrolado,
valorizaoentendimento.achamadacinciacognitiva,quepossuiuma
perspectivamultidisciplinar.Estacincianonegaaimportnciadosfatos,dos
contedos,entretantodefendequeestessejamutilizveis.
Umdospontosapresentadosnocapituloavalorizaodo
conhecimentopreexistente,umaconcepoconstrutivistaemqueoaluno
possuiocontroledaprpriaaprendizagemeseurepertriodeideias
valorizadonoprocessoeducacional.Introduzoconceitodemetacognioque
referesecapacidadedeumapessoadepreveroprpriodesempenhoem
diversastarefas.
Aobraapresentatrsimportantesdescobertas.Aprimeirareferente
importnciadoconhecimentoanterior(incluindoaaprendizagemprecoce)
utilizadocomobaseparamediaoparanovosconhecimentos,asegundadiz
respeitoaoconhecimentoaplicvel,oaprenderacompreenderpara
13

Page14

desenvolveracompetncia,exemplificadiferenciandooespecialistadeum
principianteeofatortransfernciapassagemdoconhecimentopara
aplicaoemoutrasreasefinalmenteaterceira,acompetnciaadaptativa
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

15/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

queprevatividadesmetacognitivasemqueoalunoconstrioconhecimento.
Paraqueestanovaabordagemsejainseridademaneiraeficazno
ensinoaprendizagemnecessriomudanas.Acrianadeveservistade
formadiferente,elanoumalousavazia.Oprofessordeveestaremcontnua
formao,assimcomo,asavaliaestambmdevemserformativas,
continuadas.Ocontedodeveradaptarseprivilegiandoaprofundidadeeno
aquantidade.Devercriarseumacomunidadeescolar/intelectualemqueo
alunosintaseenvolvidodefato.Eofundamental:osexamesescolares
deveromodificarsetendoemvistaqueasatividadesmetacognitivasso
processosmaislentospormmaisefetivos.
Humabreveexplanaosobrecomoaspessoasaprendem,comopor
exemplo,emaulasexpositivas,aulasreforadasportecnologia,porinquirio
eoqueosargumentosnosmostramqueparacadasituaohdese
observaraestratgiamaiseficiente.Paracadasituao,umprocesso
adequadodeveocorrer.
Nosegundocaptuloaprofundasesobreasdiferenasentre
especialistaseprincipiantes.Pormeiodepesquisasconstatousequeos
especialistasreconhecempadresecaractersticassignificativas,possuem
umacompreensomaisprofundadoscontedosoqueconsequentementeos
auxilianaaplicabilidadedessecontedoemsituaesproblemas.Entretanto
issonogarantequesaibamensinar.
Osespecialistastmumconhecimentocondicionalizado,isto,
relevanteparaocontexto.Arecuperaodessasinformaessed,
normalmente,detrsformas:trabalhosa,automticaefluente.Encerraseo
segundocapituloreforandoseaideiadecompetnciaadaptativaque
diferenciaosmeramentehbeis(artesos)dosmuitocompetentes(virtuoses).

Osespecialistasadaptveissocapazestantodeabordarnovas
situaescomflexibilidadecomodeaprenderportodavida.No
apenasutilizamoqueaprenderam,massometacognitivose

14

Page15
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

16/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

questionamcontiuamenteseusnveisatuaisdecompetncia,
procurandoiralmdeles.[p.71]

Emsntese,podemosfazerumareflexoeumacomparaosobreos
processoscitadosnolivroeasaulastradicionais.Oqueocorrenormalmente,e
muitodevidoaoextensoerasocurrculoescolar,umaperspectiva
behavioristaemsalasdeaula.Alunosquesomentememorizam,decorame
acabamporinutilizaroqueaprendem.Devesemudarofoco.Nosignifica
queaulasexpositivasdeixemdeexistir,masquevalorizemoconhecimento
prviododiscenteedemonstresempre,comexemplos,quandopossvel,na
prtica,emcontextosextraescolaresaaplicabilidadedoassuntoestudado.
Dessaformateremosalunosespecialistasenoprincipiantes.

Seo2GTsGramticasTradicionais

Emumabreveanlisecomparadadasgramticasutilizadasemsalasde
auladaeducaobsica,notamosumaconstanteincompletudedeconceitos.
Priorizaseaabordagemsemnticaeomitemseasperspectivassintticas,
morfolgicasefonolgicasqueestruturanossalngua.Oresultado:alunosque
sesentemdespreparadosdiantedefrasesquenocabemnaquelesmodelos
preconcebidos.
Porexemplo,aconceituaodetrsgrandeseimportantesclassesde
palavras:Substantivo,AdjetivoeVerbo.Agrandemaioriadasgramticastraz
conceitoscomo:substantivoaclassequenomeiaosseres,adjetivoa
classequedqualidadesaossereseverboaclassequeexpressaao,
estadooufenmenodanatureza.
Oalunoaosedepararcomessesconceitosnosabecomolidarcom
palavrascomo:relmpago(umfenmenodanatureza,entretanto
substantivo),inteligncia(umaqualidade,massubstantivo).Notaseaqui
queosconceitosemtodosatuaisfalham.Noscasoscitados,asimples
infernciautilizaodedeterminantes(artigos,pronomes)paraaclassedos
substantivosjesclareciaoaluno.
ObservemosaconceituaodoSujeitoditotermoessencialoque
obviamentesecontradiznaprpriaGTjqueexisteaOraoSemSujeito

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

17/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

15

Page16

emalgumasgramticas:Sujeitooserdequemsedizalgumacoisa
(CEGALLA,1985,p.273),Sujeitooserquepraticaaaoverbal(CELSO
CUNHA,2010,p352),Sujeitootermoquedenotaoserarespeitodequem
oudequesefazumadeclarao(FARACO&MOURA,1994,p.313).
Aodepararsecomfrasesnavozpassiva,predicadosnominaisentre
outrasformasgramaticais,oalunoacreditaque,defato,noaprendeu
portugus.NoexemploAscartaschegaramimpossvel,paraqualqueraluno,
dizerqueacartapraticouaoverbaleaindasimosujeitodaorao.
Qualquerestudantenotaquehfalhasnessesconceitosdagramtica
normativaesenteseinsegurocomaprprialngua,oquedefatonoa
pretensodoprofessordelnguaportuguesa.

Seo3Proposta

ATIVIDADEPROPOSTA:TransitividadeemContexto!
Indicadapara:EnsinoMdio
Temposugerido:50min

Nalioanterior,juntos,analisamoscaractersticasimportantesdo
Verbo,comoasuapossibilidadedecombinaocompronomespessoaisdo
casoreto.Vamoscontinuarobservandoocomportamentodessesverbos???

LeiaasfrasesacimaemarqueCOMPLparaasquevocconsiderou
comsentidocompletoeINCOMPLparaasquevocconsideroucomsentido
incompleto.

1.Manuelnuncaviveu.(

2.Manuelnuncaviveuumavidaderei.(
3.Ojovemandapreocupado.(

)
)

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

18/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

4.Ojovemandadevagar.(

5.Aestanteanda.(

6.Carlaestuda.(

7.Carlaestudaamatriadeportugus.(

)
16

Page17

8.Obebdormiuumsonotranquilo.(

9.Tranquilamente,obebdormiu.(

10.Obebdormiu.(

11.Csarentregou.(

12.Csarentregouolivro.(

13.Csarentregouolivroaoprofessor.(
14.EugostooJoo.(

15.EugostodoJoo.(

Comovocexplicariaofatodealgumasfrases,quepossuemomesmo
verbonasuaestrutura,seremcompreensveiseoutrasno?Oquefaltouou
sobrou?Utilizeaslinhasabaixoparatranscreversuashipteses.

_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

Nasfrases:3(Ojovemandapreocupado)e4(Ojovemandadevagar) o
verbopresentepossuiomesmosentido?Expliqueosentidoemcadaumadas
estruturasefaaumdesenhoquerepresenteosentidodeandaremcada
umadelas.
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

19/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

_______________________________________________________________

17

Page18

Emduplas,criemsituaesnasquaisasfrases1(Manuelnuncaviveu)e
11(Csarentregou)poderiamserditas.Resumaasnoespaoabaixoefaa
umdesenhoparacadaumadasfrases.
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

Quaisassubstituiespossveisparaasconstruesabaixo:

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

20/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

Csarentregouoslivros.

EugostodoJoo.

Csarentregou....................

Eugosto...................

Csarentregou....................

Eugosto...................

Csarentregou....................

Eugosto....................

18

Page19

Nasfrases14(EugostooJoo)e15(EugostodoJoo)humagrande
semelhanaentreasfrases,massomenteumadelastemosentidocompleto.
Qual?Oquediferenciaasduasfrasesetornasomenteumadelas
compreensvel?
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________
_______________________________________________________________

Aestruturadospredicados

Osverbosdalnguaportuguesasecomportamdiferentementeemcada
CONTEXTO.Overboentregar,porexemplo,aceitacomplementos,respostas
paraperguntastaiscomo:Quementregou?Oqueentregou?Paraquem
entregou?Eoverbogostarsugereperguntastaiscomo:Quemgosta?Doque
gosta?
Duranteoexercciovoccompletouosespaoscomalgumaspossveis
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

21/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

respostasparaaperguntaOqueentregou?,essasrespostassochamadas
OBJETOSDIRETOS,eparaaperguntaDoquegosta?asrespostas
sugeridasporvocsochamadasOBJETOSINDIRETOS.Vocjdeveter
percebidooqueosdiferencia:

SUJEITO

VERBO

OBJETO

AestruturaacimaresumeopredicadocomobjetoDIRETO.
SUJEITO

VERBO

PREPOSIO

OBJETO

AestruturaacimaresumeopredicacomobjetoINDIRETO.

NessasfrasesoverboentregarchamadodeVERBOTRANSITIVO
DIRETOeoverbogostarchamadodeVERBOTRANSITIVOINDIRETO.H
tambmsituaesnasquaisastrsperguntassorespondidas.Observea
frase13:
Csarentregouolivroaoprofessor.
19

Page20

Quementregou?Csar,Oqueentregou?olivro(ObjetoDireto)Para
quementregou?aoprofessor(ObjetoIndireto).Emconstruescomoessa
queestopresentetantooObjetoDiretoquantooObjetoIndiretochamaremos
overboentregardeVERBOTRANSITIVODIRETOEINDIRETO.
Voc,tambm,deveternotadoquealgunsverbosnopossuemObjeto
DiretoouObjetoIndireto.Oquenoastornamilgicas.Noteafrase10:
Obebdormiu.
Emconstruescomoaanterioroverbodormirchamadode
INTRANSITIVO.Eporltimo,construescomoa3(Ojovemanda
preocupado)naqualoverboandarnotrazanoodaao,ouseja,no
umverbonocionalesimumverboqueestabeleceumvnculoentreoSujeito
(Ojovem)eseuestado(preocupado)chamaremosoverbodeVERBODE
LIGAO.
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

22/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

LIGAO.
Parafinalizarestaetapa,conecteasfrasescomosconceitosdoquadro.
V.I.

(1)Manuelnuncaviveuumavidaderei

V.T.D

(9)Tranquilamente,obebdormiu.

V.T.I

(13)Csarentregouolivroaoprofessor.

V.T.D.I
V.L.
O.D.
O.I.

(15)EugostodoJoo.
(13)Csarentregouolivroaoprofessor.
(8)Obebdormiuumsonotranquilo.
(4)Ojovemandadevagar.

20

Page21

Consideraesfinais

Oestudoapresentadoumesboodeatividadesprticasparaalngua,
especificamentesobreaClassedosVerbos,quealmejaauxiliaraosalunosno
processodeaprendizagemtornandooscapazesderecuperarestas
informaesdemaneirafcilecomaplicabilidadegarantida,comoexplicita
Comoaspessoasaprendem:crebro,mente,experinciaeescola.Afinalo
http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

23/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

alunooconstrutordoprprioconhecimentocomoafirmaosestudosde
Chomsky.
Osestudoscognitivosquebuscamamelhormaneiradocomoensinar
aprender,osestudosespecficosdalinguagemesuaatuaoemcontexto
real,osestudossobreoensinodalnguaportuguesa,especificamente,muito
nosdizemsobreocaminhoquedevemospercorrer.Entretantomuitoaindah
desedescobrireamelhormaneiraaprtica,noesquecerqueoprofessor
demaneiraalgumadevedeixardeseconsiderarumpesquisadoremsuarea
comodestacaLobato.Osalunosnodevemterignoradooarcabouode
conhecimentoquetrazemaochegarsescolas.Eomaisimportanteos
materiaisdidticosdevem,sempre,serrevisados,ampliados,modificados,
afinal,alnguaumrgovivoemuda,assimdevesertodooaparatoque
utilizamosparaestudla.
Comacertezadequemuitosedeveprogredirnestapropostae
nareademateriaisdidticosvoltadosparaoensinodaLnguanosomente
esperoqueesteestudoamplietambmeganheadiscussodeoutros
educadoresparaqueumprojetomaiorganhevida.

21

Page22

Bibliografia

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

24/25

21/11/2015

VERBOEMCONTEXTO

CONSELHONACIONALDEPESQUISADOSESTADOSUNIDOS.
Comoaspessoasaprendem:crebro,mente,experinciaeescola.So
Paulo:EditoraSenac,2007

CHOMSKY,Noam.Linguagememente:pensamentosatuaissobre
antigosproblemas.Braslia:EditoraUniversidadedeBraslia,1998.

LOBATO,Lcia.Oqueoprofessordeensinobsicodevesabersobre
lingustica?Palestraproferidaem13dedezembrode2003,comoparte
damesaredondaintituladaALingusticaeoProfessordeEnsino
Bsico,realizadana2aReunioRegionaldaSociedadeBrasileiraparao
ProgressodaCincia(SBPC),emFortalezaCE.

GUIADEIMPLEMENTAODOPROGRAMADEPORTUGUSDO
ENSINOBSICO.ConhecimentoExplcitodaLngua,Lisboa,2011.

SALLES,H.M.L.Preposiesessenciaisdoportugus.Dissertao
(MestradoemLingustica),UniversidadedeBraslia,Braslia,1992.

CEGALLA,D.P.NovssimaGramticadaLnguaPortuguesa.1985

CUNHA,C.NovaGramticadoPortugusContemporneo.Editora
LexikonEditorial,2010

FARACO&MOURA.GramticaEscolar.1994.Editoratica

22

http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:http://bdm.unb.br/bitstream/10483/5996/1/2013_DayanneGandraDeCarvalho.pdf&gws_rd=cr&e

25/25

Você também pode gostar