dr Aleksandar Palavestra: O OCILIMA es!Bmfltboebs!Qbmbwftusb;!BCPVU!GJSF.TUFFMT!

SLOVA ILI OCILA? Pitawe krsta i ocila u vizantijskom sistemu simbola, i docnije u srpskom grbu, ~esto puta je bilo razmatrano. Najdetaqnije i najpreglednije je o ovom problemu pisao Aleksandar Solovjev i to u vi{e navrata1. Solovjev je, veoma akribi~no, naveo u svojim radovima obimnu literaturu, istorijat ~itavog problema, kao i razli~ite stranputice i zablude u tuma~ewu ovog simbola, toliko va`nog za srpsku heraldiku. Jo{ 1929, u svom prvom objavqenom heraldi~kom radu, Solovjev je usvojio Svoronosovo mi{qewe iz 18992. Su{tina Svoronosove ideje bila je da se na zastavi Paleologa nalazio tetragram, odnosno krst i ~etiri slova , a da je smisao tih slova invokacija bo`anstva (kao i drugim sli~nim tetragramima). Tako su, po Svoronosu, ~etiri slova , raspore|ena oko krsta, najverovatnije po~etna slova re~i (pomozi). O Svoronosovom tuma~ewu tetragrama Paleologa Solovjev dodruga~ijoj pretpostavci. To je teza da je na tetragramu Paleologa izvorno prikazan krst i ~etiri ocila. O tome je, kako savesno navodi Solovjev, pisao jo{ Lambros 1861. godine4. Da bi se potkrepila ova hipoteza, ne treba i}i mnogo daqe od obimne gra|e koju je u svoja tri navedena rada izlo`io sam Solovjev. Najjasniji u tom pogledu je podatak iz Pseudo Kodinovog spisa De oficiis - vizantijskog izvora koji govori upravo o razli~itim protokolarnim pitawima i vojnim i slu`benim oznakama na dvoru Paleologa5. Pseudo-Kodin jasno veli da zapovednici ratnih brodova isti~u uobi~ajenu carsku zastavu, to jest krst s ocilima - 6. Te{ko je poverovati da bi se u jednom strogom i zvani~nom pravilu slu`be - {to je zapravo PseudoKodinov spis - proizvoqno tuma~io znak na carskoj zastavi i da bi se eksplicitno spomiwalo ocilo, da je u pitawu bilo slovo , koje je navodno predstavqalo - ni mawe ni vi{e, nego invokaciju bo`anstva! Za tu zastavu izri~ito se upotrebqava re~ flamulon (), {to navodi na pomisao da je postojala i neka druga, posebna carska zastava. Zaista, na drugom mestu u istom izvoru, navodi se da su vojni odredi imali svoje flamulone sa razli~itim simbolima i slikama svetaca i to da su ih prilikom ceremonija uvek nosili i isticali u paru (ukupno je bilo {est pari ovih zastava). Ispred svih ovih zastava, me|utim, no{en je carski steg - divelion () koji je samo jedan. Nije sasvim jasno da li je divelion unikatan, tj. jedan jedini ili, za razliku od flamulona, nije no{en u paru?7 Ta~na Kodinova formulacija da je divelion istican jednom samo jedan ( ) ukazivala bi na ovu drugu mogu}nost, tj. da se nagla{ava da carski steg nije bio no{en u paru. Aleksandar Solovjev smatra da je i na divelionu bio istaknut tetragram Paleologa - tj. krst sa ocilima (interesantno je da Solovjev, iako zagovornik Svoronosove teze, ~esto pi {e ba{ krst sa ogwilima)8. Ovo, ipak, nije sasvim izvesno. Ako se pa`qivo analiziraju Pseudo-Kodinovi podaci vidi se da je krst sa ocilima bio na uobi~ajenoj carskoj zastavi tj. na jednom od flamulona, a da je postojala i posebna (va`nija) carska zastava - divelion. Nije verovatno da bi i na uobi~ajenom i na posebnom stegu bili isti simboli, ve} se name}e pomisao da su uobi~ajeni carski flamulon i carski divelion bili razli~iti. Domi{qawe o tome {ta je moglo biti predstavqeno na divelionu izlazi iz okvira ovih zabele{ki. Vratimo se stoga ocilima, koja su se - kako smo videli - pojavqivala na uobi~ajenoj carskoj zastavi Paleologa, koju su isticali i zapovednici ratnih brodova. Na ovom mestu trebalo bi, kao sasvim nategnuto i neuverqivo, odbaciti obja{wewe A. Solovjeva, da su ~ak i u samoj Vizantiji slovo prozvali ocilom, zbog toga {to se wihova flota slu`ila ubojitim oru`jem - gr~kom vatrom, pa se navodno otuda spomiwe krst sa ogwilima i kod Pseudo-Kodina9. Ocilo, odnosno ogwilo, je kao {to je poznato - gvozdeni instrument kojim se iz kremena, udarcem, izbija iskra i tako pali vatra. To je zapravo obi~na savijena gvozdena {ipka, a varijacije osnovnog oblika zavisile su uglavnom od preovla|uju}eg stila i invencije kova~a. Sredina {ipke je savijawem ispup~ena i slu`i kao radna povr{ina tj. wome se udara kremen, dok su krajevi savijeni, mawe ili vi{e, ali dovoqno da poslu`e kao dr{ke alatke. Ocila, dakle, ima raznih: otvorenih, poluotvorenih i zatvorenih, oblih i uglastih. Lep prikaz raznih ocila, i sredwovekovnih i savremenih, donosi Solovjev u svojoj Istoriji srpskog grba. Otvorena ocila potse}aju na slovo S (otuda ona zabluda u ~etiri S na srpskom grbu), ili na znak [, kada su uglasta. Zatvorena uglasta ocila gotovo su identi~na slovu V, dok su zatvore-

Tetragram na rodoskom novcu Paleologa

slovce pi{e: "Na kraju krajeva, g. 1899. posvetio je I.N. Svoronos veliku studiju tome pitawu i re {io ga definitivno"3. Od ovog mi {qewa Aleksandar Solovjev, ni u svojim kasnijim radovima, nije odustao. Obimnu gra|u koja upu}uje na postojawe ocila na tetragramu Paleologa, ovaj vrsni heraldi~ar obja{wavao je time {to su onovremeni heroldi i putopisci sa Zapada, nesvikli na pismena u grbu, slova pogre{no "pro~itali" kao ogwila, odnosno ocila. Heraldi~ki izvori, me|utim, navode na potrebu da se ponovo od{krinu vrata jednoj

Tipovi ocila po Aleksandru Solovjevu

na obla sli~nija maloj gr~koj beti. Na novcu Paleologa zaista se javqa tetragram sa ne~im {to se mo`e protuma~iti kao slovo V, ali i kao ocilo zatvorenog tipa. Na kovanom sredwovekovnom novcu te {ko se mogu prikazati detaqi na osnovu kojih bi se sasvim jasno i

nedvosmisleno moglo odrediti da li se radi o ocilu ili slovu. Na ne {to ve}em vizantijskom spomeniku iz epohe Paleologa, jasno se me|utim vidi da je re~ o ocilima. To je "grb" Paleologa sa Galatske kapije u Carigradu (XIV vek). Na kapiji je u kamenu uklesan grb ({tit) sa krstom i ~etiri ovalna ocila zatvorenog tipa. Dovoqan je i letimi~an pogled na bilo koji vizantijski natpis i oblike slova da bi se shvatilo da na Galatskoj kapiji nisu slova , ve} ocila (ona sa uobi~ajene carske zastave). Sam Solovjev isti~e da su na Galatskoj kapiji "isklesana okZastava sa {panske pomorske karte iz 1330. (po A. Solovjevu)

grb Paleologa u grbovniku Konrada Grinenberga (Grnenberg) iz 1483: na crvenom zlatan krst i ~etiri zlatna ocila uglasto-otvorenog tipa16. Velika{ke porodice na Zapadu, koje su pretendovale na veze sa Vizantijom i Paleolozima, u svoje grbove stavqaju ocila. Takav je slu~aj sa firentinskim A}ajuolima (u wihovom slu~aju ocila su i re~iti grb - canting arms, po {to acciauolo na italijanskom zn-

Grb sa Galatske kapije u Carigradu (po A. Solovjevu)

rugla zatvorena ogwila, kao kurzivna "10. Kako me|utim stoje stvari sa sredwovekovnim zapadnim izvorima, onim koji su navodni krivci za "pretvarawe" slova u ocilo? Na portolanima - pomorskim kartama i uputstvima za plovidbu - ponekad je nacrtana i vizantijska obi~na carska zastava tj. ona sa krstom i ocilima. To je onaj steg koji je istican i na vizantijskim ratnim brodovima. Nije slu~ajno da su zapadni pomorci i kartografi zapamtili ba{ zastavu koju su naj~e{}e sretali - onu sa brodova. Na portolanu jednog {panskog fratra iz Seviqe, iz 1340. godine, iznad Carigrada se vije crvena zastava sa zlatnim krstom i ~etiri zlatna eslabones - ocila kako ta~no prevodi sam Solovjev11. Ocila su otvorenog tipa, dakle ona koja pre li~e na slova S nego na slova . U drugim portolanima iz 14. i 15. veka ova zastava se pojavquje iznad Soluna ili Carigrada, a ocila su zatvorenog tipa, sli~na slovu (portolani Petra Veskontea 1320, An|elina dal Orta iz 1330, An|elina Dulserta iz 1339, Fran~eska ^ezanisa iz 1420.g. itd.)12. I u

zapadnim grbovnicima 14. i 15. veka prikazuju se nekad otvorena, a nekad zatvorena ocila. Tako se u grbovniku Lord Marshal's Roll iz 1310, misteriozna kraqevina Salemko (verovatno iskvarena varijanta imena SolunSalonika), pojavquje sa grbom na kome je u srebrnom {titu crveni krst izme|u ~etiri crvena ocila otvorenog tipa (kao slova S)13. U grbovniku [arole (Charolais) iz 1425. (odnosno u wegovoj kopiji iz 1656.) pojavquje se, me|utim, ne{to druga~iji grb: na crvenom zlatan krst izme|u ~etiri zlatna ocila zatvorenog tipa (kao slova ). Ono {to je zanimqivo je da je ovo grb pripisan Srbiji, kao jedan od tri grba Srbije iz tog grbovnika14. U rukopisu iz 14. veka Conoscimiento de todos los reinos, koji je najpoznatiji izvor podataka o zastavama tog vremena, predstavqena je zastava vizantijskog cara: kvadrirana, u prvom i ~etvrtom kvartiru krst Sv. \or|a - crven na belom, u drugom i tre}em kvartiru na crvenom zlatni krst i ~etiri zlatna ocila (uglasta, otvorenog tipa)15. Sli~an je

Dvostruki kazalski dukat (revers) Guqelma II Paleologa od Monferata (1494-1518), sa grbom u kome su u 1. i 4. kvartiru vide heraldi~ka poqa Vizantije.

Grb Paleologa iz rukopisa Konrada Grinenberga (A. Palavestra)

a~i ogwilo). Wihovo ocilo je naj~e{}e uglasto, otvorenog tipa. Markizi Paleolozi od Monferata, tako|e na grbu imaju ocila. Na novcu Giqerma VII Paleologa od Monferata, s kraja 15. veka, pojavquje se tetragram sa poluotvorenim uglastim ocilima17. Iako je na wihovom novcu sasvim nedvosmisleno predstavqeno ocilo, od 17. veka markizi Paleolozi od Monferata tuma~e tetragram na svom grbu sasvim druga~ije: po navodnoj tradiciji Monferata, koju prenose heraldi~ari 17. veka Vilton i Dikan`, na tetragramu su slova koja se ~itaju kao rebus , odnosno car careva caruje nad carevima. Ovo tuma~ewe su, kao nemogu}e i svetogrdno - sa dosta argumenata - odbacili i Svoronos i Solovjev18. Uprkos tome, ovo ~itawe rebusa se uporno provla~i kroz na{u nauku. Izgleda da zabuna i progla{avawe ocila slovima po~iwe upravo na zapadu, a ne obrnuto kako misli Solovjev. Tako jedan provansalski heraldi~ar iz druge polovine 15. veka navodi da je grb kraqa Romeja crveno poqe sa zlatnim krstom i ~etiri gr~ka slova zvana beta, konfrontirana19. Ovo je - koliko je meni poznato -

jedino mi{qewe da su u grbu Paleologa slova V, koje hronolo{ki prethodi sumwivom tuma~ewu markiza od Monferata u 17. veku. Dikan` je 1690. godine, u svojoj Istoriji Vizantije, preuzeo - sa izvesnom rezervom - tuma~ewe Monferata i grb Paleologa objasnio kao krst sa

slovima koja nisu nesli~na ocili-

Srpski grb iz Dikan`a (po A. Solovjevu)

Portret Filipa Dobrog (1396-1467), vojvode od Burgundije. Oko vrata nosi lanac Ordena zlatnog runa sa nizom parova ug lastih ocila izme|u kojih je kremen iz koga izbijaju plamenovi. Dole, Zlatno runo, sa Direrovog Slavoluka cara Maksimilijana.

ma (quae cum , chalybi ex

quo excutitur ignis/ igniarum vocant, fusil/ sit non absimilis)20. Na crte`u grba, koji donosi Dikan`, me|utim, nacrtana su ocila otvorenog tipa, a ne slova ! Na burgundskom Ordenu zlatnog runa, ocilo je kqu~ni deo simbolike, a tako|e je i bex Burgundije. Nije iskqu~eno da su ocila imala i neke veze sa "isto~nim pretenzijama" Burgundije, ali to je pitawe za neku drugu raspravu. Interesantan je, me|utim, podatak koji navodi Solovjev, da je u Burgundiji bilo popularno tuma~ewe da su ocila zapravo slova V koja zna~e Burgundija (uprkos tome {to je na Zlatnom runu sasvim nedvosmisleno prikazano ogwilo, sve sa iskrama i plamenom!)21. Na Zapadu, dakle, protivno uverewu Svoronosa i Solovjeva, ne progla{avaju gr~ku betu za ocilo, ve} upravo obrnuto - ogwilo povremeno interpretiraju kao slovo , pridaju}i mu razli~ito zna~ewe. Podaci iz same Vizantije, kao {to je PseudoKodinov spis, ili reqef na Galatskoj kapiji, jasno pokazuju da je na tetragramu Paleologa predstavqeno ocilo. Rani zapadni izvori, bilo da su portolani ili grbovnici, upu}uju na isti zakqu~ak, s tim {to je ocilo bilo razli~ito predstavqano, otvoreno ili zatvoreno, a ponekad i eksplicitno obja{weno (eslabones). Tek polovinom 15. veka u jednom zapadnom izvoru pojavquje se tuma~ewe da je u pitawu slovo , a to mi

{qewe postaje, posredstvom markiza od Monferata, dominantno u zapadnoj literaturi od 17. veka. Jedan od kqu~nih argumenata da je na tetragramu Paleologa predstavqen krst sa ocilima poti~e upravo sa teritorije Srbije. To je poznati polijelej iz De~ana. Smatralo se da ga je manastiru De~ani

Fragment lanca de~anskog polijeleja (prema D. Todorovi}u)

darivala knegiwa Milica 1397. godine, mada ima novijih tuma~ewa da je zapravo lanac polijeleja stariji i da poti~e iz vremena gradwe same crkve, oko 1330, a da ga je knegiwa Milica sa sinovima Stefanom i Vukom samo obnovila22.

Lanac je sastavqen od kru`nih plo~ica raspore|enih u krst na kojima su dvoglavi orlovi, zatim duga~kih pravougaonih plo~ica na kojima je motiv krsta i otvorenog ocila, i kona~no, kru`nih plo~ica na kojima su natpisi i monogrami Stefana i Vuka Lazarevi}a. Ovaj spomenik je va`an dokaz da su u Srbiji 14. veka bila prisutna oba va`na srpska heraldi~ka simbola dvoglavi orao i krst sa ocilima, iako su oba bila uvezena iz Vizantije Paleologa. Zna~aj ovog heraldi~kog izvora nedavno je doveo u pitawe Dragomir Todorovi}23. Pi{u}i o vizantijskim polijelejima pokazao je da je de~anski polijelej najverovatnije nastao u krugu solunskih liva~kih radionica 14. veka. Todorovi} daqe, na osnovu analize razli~itih ukrasnih elemenata na plo~icama lanaca, tvrdi da na polijeleju iz De~ana zapravo i nema ocila, ve} je to {to izgleda kao ocilo samo uzgredni i ne`eqeni propratni efekat, odnosno "negativ" floralnog motiva. Svoju tvrdwu potkrepquje ubedqivom hipotezom da su floralni i drugi motivi nastali kombinacijom nekoliko tipova alata, probojaca odnosno seka~a za metal razli~itih profilacija: trouglastih, kvadratnih, kru`nih, u obliku zapete itd. Iz interesantne gra|e koju je izlo`io, Todorovi} me|utim, izvla~i sasvim pogre{ne zakqu~ke. Iz wegovih podataka jednostavno ne proizilazi zakqu~ak da na polijeleju iz De~ana nema ocila. Pre svega dovoqno je pogledati lanac de~anskog polijeleja da bi se videlo da tu nema nikakvih vegetabilnih i floralnih motiva i wihovih "negativa" u obliku ocila. Na pravougaonim plo~icama su iskqu~ivo krstovi i ovorena ocila u formi tetragrama, sa po jednim dodatnim ocilom gore i dole. To {to je dobijen kori{}ewem odre|enih probojaca, pogodnih i za floralne ornamente, ne zna~i da motiv ocila ne postoji na vizantijskim polijelejima. Naprotiv, iz gra|e koju iznosi Todorovi} jasno se vidi da je simbol ocila prisutan i ~est na lancima vizantijskih polijeleja 14. veka, pa i docnije. Ocilo je nekad izolovano u tetragram kao na de~anskom polijeleju, a ponekad u kombinaciji sa biqnim i drugim ukrasima. Uostalom sasvim je o~igledno (kao {to pokazuje i sam Todorovi}) da je i motiv dvoglavog orla sa de~anskog polijeleja nastao kombinovawem razli~itih probojaca (trougaonog, kvadratnog i kru`nog). Ono {to iz otkri}a D. Todoro-

vi}a proizilazi je to da su za pravqewe ukrasnih lanaca polijeleja kori{}eni razli~iti probojci/seka~i i da je jedan od wih bio veoma zgodan za usecawe motiva ocila ({to svedo~i o va`nosti ovog ukrasa). Tako|e sledi zakqu~ak da je motiv otvorenog ocila, a ne slova , bio me|u omiqenijim ukrasima vizantijskih polijeleja, ~esto u kombinaciji sa floralnim ornamentima, a ~esto i sa dvoglavim orlovima. Todorovi} smatra da dvoglavi orlovi na polijelejima nisu "carski" orlovi, i da imaju drugu, duhovnu simboliku primerenu crkvenim ukrasima, pa da prema tome ni ocila nisu prikladna za crkveni nakit. Ovo mi{qewe je neutemeqeno iz prostog razloga {to ne znamo mnogo o su{tini i vi{ezna~nosti vizantijske simbolike dvoglavih orlova, a pogotovu ne o zna~ewu ocila, ni o wihovoj eventualnoj i sasvim mogu}oj duhovnoj simbolici. Verovatno je Dragomir Todorovi} u pravu kada tvrdi da je polijelej iz De~ana nastao u nekoj vizantijskoj livnici solunskog kruga, ili bar pod wenim jakim uticajem. To zna~i da je motiv tetragrama sa oci-

OCILA OD ILI KA KRSTU ? Jedno od omiqenih pitawa u vezi sa ocilima na srpskom grbu je definisawe wihove orijentacije u odnosu na krst. Na ovom mestu ne}e biti mnogo re~i o razli~itim magijsko-hermenauti~kim razmi{qawima koja se povremeno provla~e kroz na{u javnost, a ti~u se razbijenosti, odnosno celovitosti kru`ne forme i dejstva takvih simbola na ~itavo Srpstvo. Svrha ovih redova je da ponude odgovor na pitawe: da li je Dimitrije Davidovi} pogre{io kada je 1835, u Sretewskom ustavu, napisao da su ocila okrenuta ka krstu? U tekstu Ustava, ~lan 4, pi{e: "Grb

narodni srbski predstavqa krst na crvenom poqu, a me|u krakovima krsta po jedno ogwilo okrenuto k krstu"25. Aleksandar Solovjev je u Istoriji srpskog grba, povodom ove
formulacije, napomenuo da je Davidovi} nezgodno stilizovao opis i napisao "okrenuta ka krstu" umesto "okrenuta od krsta", kako bi navodno bilo pravilno. Od Solovjeva su ovu tezu preuzeli mnogi, koji pi{u}i o srpskom grbu - nisu propu{tali da spomenu kako je Davidovi} pogre{io i kako su u srpskom grbu ocila zapravo okrenuta od krsta. Tako je i autor ovog teksta 1987. napisao, a 1991. ponovio kako su "ocila okrenuta ka krstu vero-

Novac despota Stefana Lazarevi}a (po S. Dimitrijevi}u, crte` A. Palavestra)

vatno nezgodna stilizacija, po{to se ona uglavnom javqaju okrenuta od krsta"26. Mili} Mili}evi} je, u kwizi Grb Srbije, poku{ao ne{to
da napi{e o orijentaciji ocila, ali su mu osnovni tekst i napomena gde se obja{wava "okrenutost og-

lima (i to otvorenim, a ne samo zatvorenim kao na novcu Paleologa i na Galatskoj kapiji) bio kori{}en u Vizantiji Paleologa, ali i u Srbiji 14. veka, i to ponekad uz drugi carski simbol - dvoglavog orla. Tetragram sa ~etiri otvorena ocila javqa se i na novcu despota Stefana Lazarevi}a. Mali srebrni novac sa inicijalom D na aversu i krstom i ~etiri otvorena ocila (koja podse}aju na polumesece) postavqena dijagonalno u odnosu na krst na reversu, vezuju se za despota Stefana. Novac se ~uva u zbirci Narodne banke Jugoslavije, a objavio ga je Sergije Dimitrijevi}24. Ovaj podatak potvr|uje prisustvo i va`nost tetragrama sa ocilima u Srbiji 14/15. veka. Ujedno je ovaj despotov novaj zna~ajna karika u lancu heraldi~ke evolucije koja je vodila od tetragrama Paleologa do grba Srbije, kakav je poznat od kraja 16. veka zaslugom "ilirskih" grbovnika.

Radna povr{ina lice Dr{ka le|a

wila" - u potpunom nesaglasju pa nije jasno {ta je u stvari hteo da A ka`e27. Da li Dimitrije Davidovi} koji je sasvim sigurno ocilom pripaqivao ~ibuk - bio u zabludi? Da li smo svi mi - po~ev od Solovjeva - koji se slu`imo {ibicama i upaqa~ima, u pravu? To pre svega zavisi od toga kako se defini{e predwa i zadwa strana predmeta. U slu~aju ocila i sli~nih alatki, va`niji deo predmeta je radna povr{ina. Ocilo ili ogwilo je zapravo savijena gvozdena {ipka. Sredi{wi deo {ipke, odnosno wena ispup~ena strana, radna je povr{ina ocila. Wome se udara kremen i izbijaju iskre, koje potom padnu na trud i pale vatru. Krajevi {ipke su, mawe ili vi{e, savijeni na unutra i predstavqaju dr{ku ocila. Ukoliko su krajevi mawe savijeni, ocilo li~i na slovo S; ukoliko su vi{e podvijeni, ono li~i na slovo V (ali se zgodnije dr`i, po{to se prsti mogu proturiti kroz petqe na dr {ci). O zabuni koju jo{ od 14. veka izaziva sli~nost ocila sa slovima S i V ve} je bilo govora. Ovde je re~ samo o tome kako je ispravno definisati polo`aj ocila u srpskom grbu. Predmet je okrenut ka ne~emu (recimo ka krstu) kada mu je va`niji deo, lice ili radna povr{ina, okrenut ka tome. U slu~aju oru`ja ili alata koji ima dr{ku nije te{ko odrediti orijentaciju: ma~, bode`, riba}a ~etka ili pegla okrenuti su ka ne~emu radnom povr{inom, a od toga dr{kom. Zamislimo, ma kako to svetogrdno zvu~alo, grb na kome je krst izme|u ~etiri pegle. Pegle bi, razumqivo, bile okrenute ka krstu kada bi krstu bile okrenute wihove radne povr{ine. Naprotiv, pegle okrenute od krsta bile bi dr{kom okrenute ka krstu, a ravnom (na modernijim peglama ve} teflonskom) plo~om kojom se pegla od krsta. Potpuno je isto i sa ocilima: ocilo je okrenuto ka krstu kada je ka krstu okrenuta radna povr{ina, dok mu je dr{ka na suprotnoj strani. Upravo je takav polo`aj ocila u srpskom grbu. Tako je Dimitrije Davidovi} bio u pravu kada je polo`aj ocila definisao kao ocila okrenuta ka krstu. Koreni zablude A. Solovjeva i nas, koji smo preuzimali wegovo mi{qewe, nalaze se u nerazumevawu funkcije jednog arhai~nog predmeta kao {to je ocilo, koje je retko ko dr`ao u ruci, a jo{ re|e ko koristio. Sli~nost ocila sa slovom S tako|e je navodila na nehoti~nu gre{ku po{to bi slovo S (da je u srpskom grbu

umesto ocila) zaista bilo okrenuto od krsta, odnosno le|ima ka krstu, a otvorenim delom (licem) od krsta. Kao {to, me|utim, znamo u grbu Srbije nisu slova S, niti slova V, ve} ocila. Sa stanovi{ta po{tovawa krsta, orijentacija ka krstu je ispravna i razumqiva, po{to su simboli iz po~asti prema krstu okrenuti ka wemu. Paradoksalno je da se ocila okrenuta od krsta javqaju u grbu Karlova~ke mitropolije 1725, i da se kao razlog navodi "te`wa vaskolikog srpstva ka jedinstvu"28. Mi{qewe da je orijentacija ocila jedan od glavnih uzroka srpske razjediwenosti ima odjeka i do da na{wih dana. Jedan od zagovornika tog stava, Mili} od Ma~ve, polo`aju ocila pridaje kobno i zloslutno zna~ewe: "Neko se o~igledno poigrao sa sim-

bolima na na{em grbu. U pro{losti je to u~iweno zasigurno u Vizantiji ve{to i zlonamerno pogre{no postavqenim polo`ajem ~etiri ocila licem i trbuhom u poqe odakle vrebaju raznolike opasnosti spoqa, kao udarci gromova. Zato je Vizantija i propala. Car Du{an, koji beja{e Silni, preuze taj polo`aj ogwila pa mu ode "na komade carstvo". Pogre{no postavqena kresiva nisu mogla da za{tite jezgro ku}e"29.
Videli smo, naprotiv, da su ocila okrenuta licem ka krstu, a dr{kom ka spoqa{wosti i opasnostima "kao udarcima gromova". Ko zna, mo`da ni to ne vaqa? ______________________________
1

slaviae II, Beograd 1979. 35-66. 13 D. Cernovodeanu, Les armoires des souverains du sud-est Europen dans les rles d'armes franais, anglais et allemands du XIIIe au XVe siecles, Actas do 17. Congresso Internacional das Cincias Genealogica e Herldica, Lisboa 1986. 189, 214, 215; A. Palavestra, Srpska sredwovekovna heraldika, Srbija, Beograd 1997. 86. 14 D. Cernovodeanu, Op.cit. 189, 214 15 O. Neubecker, Heraldry, Sources, Symbols and Meaning, London 1988. 106 16 C. Grnenberg, Wappenbuch (1483), Grlitz 1875, Taf XXIXb 17 A. Palavestra, Srpska sredwovekovna heraldika, Srbija, Beograd 1997. 85 18 A. Solovjev, Istorija srpskog grba. 25. 19 A. Solovjev, Les emblemes heraldiques de Byzance et les Slaves. 23 20 Du Cange, Historia byzantina, duplici commentario illustrata, Paris 1680. 249. 21 A. Solovjev, Istorija srpskog grba. 29. 22 D. Todorovi}, Nalazi iz stare solunske livnice, Hilandarski zbornik 8, 1991. 99-124.
23 24

Kodinos, review of Medieval portolans, western heralds rolls and armorials, and even call for completely reverse conclusion of the findings of D. Todorovic in his study on old Salonikan foundry, etc. Author proceeds to question the issue what is the proper position of the fire-steels regarding the cross, calling attention to an old error believed to have been made by D. Davidovic, writer of the Constitution of Sretenje, who claimed that the fire-steels in Serbian Coat-ofArms face the cross. Author analyzes what is the face of the fire-steel, and concludes that D. Davidovic, after all, did not make mistake, and that fire-steels face the cross, contrary to the widespread belief that it was the other way.

__________________________________

GRB I ZASTAVA ESTONIJE

COAT OF ARMS AND FLAG OF ESTONIA

Isto.

S. Dimitrijevi}, Nova serija novih vrsta srpskog sredwovekovnog novca V, Starinar XX. 1969. 73-77; M. Jovanovi}, Novac u~esnika kosovske bitke sa srpske strane, numizmati~ar 12, 1989. 48. 25 D. Mr|enovi}, Ustavi i vlade Kne`e-

Aleksandar Solovjev, O postanku srpskog grba, iiev zbornik, Zagreb 1929,

537-548; Isti, Les emblems hraldiques de Byzance et les Slaves, Seminarium Kondakovianum, Prague 1935. 119-164; Isti, Istorija srpskog grba, Melburn 1958. 2 .., , Journal international d'archeologie numismatique II, Athenes 1899. 3 Aleksandar Solovjev, O postanku srpskog grba, 541.
4 5 6 7 8 9

D. Mr|enovi}, A. Palavestra, D. Spasi}, Rodoslovne tablice i grbovi srpskih dinastija i vlastele, Beograd 1987, 1991, 187, 253. 27 M. Mili}evi}, Grb Srbije, Beograd 1996. 60. 28 A. Solovjev, Istorija srpskog grba, 42; R. Gruji}, Apologija srpskog naroda u

26

vine Srbije, Kraqevine Srbije, Kraqevine SHS i Kraqevine Jugoslavije (1835 -1941), Beograd 1988. 27.

ESTO NIA
Lenart Meri, Pre dse dnik Estonije, ispred Predsedni~kog stega. Lenart Meri je ro|en 1929. godine. Po profesiji je istori~ar (diplomirao na Univerzitetu u Tartu-u). Autor je kwiga: Narod barskih ptica, Vetrovi mle~nog puta, Zvuci Kaleve, Torumovi sino-vi. Po kwizi Vetrovi mle~nog puta snimqen je i film. Nosilac je slede}ih ordena: Velika lenta an-Nahda (Jordan, 1993), Slon (Danska, 1994), Lanac i Veliki krst Bele ru`e (Finska, 1995), Serafim ([vedska, 1995), Lanac Aste~kog orla (Meksiko, 1995), Lanac i V.Krst Tri zvezde (Letonija, 1996), V. krst Ordena za zasluge (Ma-|arska, 1997), Zlatna zvezda slobode (Slovenija, 1997), V. krst Ordena za zasluge (Italija, 1997), V. krst Ordena Vitovta Velikog (Litvanija, 1997). (Gore) Zastave i stegovi Republike Estonije u

Hrvatskoj i Slavoniji i wegova glavna obele`ja, Novi Sad 1909, 280. 29 Mili} od Ma~ve, O zna~aju heraldi~kih simbola na srpskom grbu, Politika,
7/. maj 1990. 16.

9
The Author analyses several important points regarding the heraldic furison, or fire-steel, motive in Serbian heraldry. The attention is paid to the statement, so far uncontested, of late Prof. Alexander Soloview, that the source of the Serbian National Arms (Gules a cross Argent between four fire-steels of the same) is a Paleologus tetragrame, in which originally Greek letters beta stood in the place of furisons. Author believes, after having analyzed the same data offered by Soloviev, that it is not probable that the sequence of events was one suggested by Soloviev, rather vice -versa: the Paleologus symbol originally was cross between four furisons, which in late 15th and 16th Centuries, in the West, somehow was interpreted as cross between four letters beta, with appropriate reading being ascribed to it. This belief is supported by quotes from Pseudo-

Isto. Isto. Isto.

Pseudo-Kodinos, Trait des offices, ed. J. Verpeaux, Paris 1966.

A. Solovjev, Istorija srpskog grba, 28. Isto, 27. 10 Isto, 30. 11 A. Solovjev, Zemqe Ju`nih Slovena i

wihovi grbovi na {panskom putopisu 14. veka, Glasnik istorijskog dru{tva u No12

vom Sadu VI, 1933. 324-328. Isto; A. Solovjev, Istorija srpskog grba, 26. G. Tomovi}, Jugoslovenske ze-

mqe na sredwovekovnim pomorskim kartama, Monumenta cartographica Jugo-