Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Livro+Os+Fantasmas+no+Cérebro+-+V +S +Ramachandran,+P H D +E+Sandra PDF
Livro+Os+Fantasmas+no+Cérebro+-+V +S +Ramachandran,+P H D +E+Sandra PDF
E SANDRA BLAKESLEE
Fantasmas no crebro
Pref c!o "e #$!%er Sac&s, M.D.
'ra"()*o "e AN'+N,# MACHAD# -a ED,./#
ED,'#RA
REC#RD
1 S/# PA2L#
R,# DE 0ANE,R#
-334
Ramachan"ran, V S #S Fantasmas no crebro (ma !n%est!6a)*o "os m!str!os 5 "a mente h(mana7V S Ramachan"ran, San"ra B$a&es$ee8
tra"()*o "e Ant9n!o Macha"o, :ref c!o, #$!%er Sac&s 5 -a e" 5 R!o "e 0ane!ro; Recor", -334 'ra"()*o "e Phantoms m the bram ,nc$(! b!b$!o6raf!a ,SBN <=53>53===?5= $ Ne(ro$o6!a 5 #bras :o:($ares - Crebro 5 #bras :o:($ares @. Ne(roc!Anc!a5#bras :o:($ares , B$a&es$ee, San"ra. ,,. '!t($o. 3>5>B?3 CDD5 ?>-5< CD25?>-5<
'Ct($o or!6!na$ em !n6$As; PHAN'#MS ,N 'HE BRA,N PR#B,N# 'HE MDS'ER,ES #F 'HE H2MAN M,ND Co:Er!6ht F >GG< bE V. S. Ramachan"ran an" San"ra B$a&es$ee Co:Er!6ht "o :ref c!o F >GG< bE #$!%er Sac&s
'o"os os "!re!tos reser%a"os. Pro!b!"a a re:ro"()*o, armaHenamento o( transm!ss*o "e :artes "este $!%ro, atra%s "e I(a!sI(er me!os, sem :r%!a a(tor!Ha)*o :or escr!to. Pro!b!"a a %en"a "esta e"!)*o em Port(6a$ e resto "a E(ro:a. D!re!tos eJc$(s!%os "e :(b$!ca)*o em $Cn6(a :ort(6(esa :ara o Bras!$ a"I(!r!"os :e$a
D,S'R,B2,D#RA REC#RD DE SERV,.#S DE ,MPRENSA S.A. R(a Ar6ent!na >B> R!o "e 0ane!ro, R0 -3G->5@<3 5 'e$.; -=<=5-333 I(e se reser%a a :ro:r!e"a"e $!ter r!a "esta tra"()*o
,m:resso no Bras!$ ,SBN <=53>53===?5= PED,D#S PEL# REEMB#LS# P#S'AL Ca!Ja Posta$ -@.3=R!o "e 0ane!ro, R0 5 -3G--5GB3
A m!nha m*e, Meena&sh! A me( :a!, S(braman!an A me( !rm*o, Ra%! A D!ane, Man! e 0aEa&r!shna A to"os os me(s ant!6os :rofessores na Cn"!a e na ,n6$aterra A Saras%at!, a "e(sa "a er("!)*o, "a mKs!ca e "a sabe"or!a
EDITORA AFILIADA
Pelos dficits, podemos conhecer os talentos, pelas excees, podemos discernir as regras, pelo estudo da patologia podemos construir um modelo de sade, E L o ma!s !m:ortante L a :art!r "este mo"e$o :o"emos "esen%o$%er os !ns!6hts e instrumentos de que necessitamos para afetar nossas prprias vidas, moldar nossos destinos, transformar a ns mesmos e sociedade por meios que, at agora, podemos apenas imaginar. L LA2RENCE M,LLER # m(n"o :erecer n*o :or fa$ta "e mara%!$has, mas :or fa$ta "e !ma6!na)*o.
L 0.B.S. HALDANE
Ca:Ct($o >; # fantasma !nter!or >> Ca:Ct($o -; NSe! #n"e Co)arN >= Ca:Ct($o @; A ca)a ao fantasma -@ Ca:Ct($o 4; # H(mb! no crebro 4B Ca:Ct($o =; A %!"a secreta "e 0ames 'h(rber?G Ca:Ct($o ?; Atra%s "o es:e$ho GB Ca:Ct($o B; # som "e (ma sO m*o baten"o :a$mas >-> Ca:Ct($o <; NA !ns(stent %e$ a:arAnc!a "o serN >=@ Ca:Ct($o G; De(s e o s!stema $Cmb!co >?G Ca:Ct($o >3; A m($her I(e morre( "e r!r -3= Ca:Ct($o >>; N# senhor se esI(ece( "e t!rar o 6AmeoN --@ Ca:Ct($o >-; #s marc!anos %Aem %erme$hoP -=@ A6ra"ec!mentos -?G Notas -<B B!b$!o6raf!a e $e!t(ras s(6er!"as @-@
A:resenta)*o
#s 6ran"es ne(ro$o6!stas e :s!I(!atras "o sc($o Q,Q e !nCc!o "o QQ eram mestres na arte "e "escre%er, e a$6(ns "e se(s h!stOr!cos "e casos cont!nham (ma r!I(eHa I(ase romanesca "e "eta$hes. S!$as Re!r M!tche$$ L I(e era romanc!sta e ne(ro$o6!sta L :ro:orc!ono( "escr!)Ses !nesI(ecC%e!s "e membros fantasmas To( Nfantasmas sensor!a!sN, como os chamo( a :r!ncC:!oU em so$"a"os I(e t!nham s!"o fer!"os nos cam:os "e bata$ha "a V(erra C!%!$. 0ose:h Bab!ns&!, o 6ran"e ne(ro$o6!sta francAs, "escre%e( (ma sCn"rome a!n"a ma!s eJtraor"!n r!a L anoso6nos!a, a !nca:ac!"a"e "e a$6(m :erceber I(e (m $a"o "o se( cor:o est :ara$!sa"o e a freIWentemente estranha atr!b(!)*o "o $a"o :ara$!sa"o a outra pessoa. TEsse t!:o "e :ac!ente :o"er!a "!Her sobre se( :rO:r!o $a"o esI(er"o; NX "o me( !rm*oN, o( N se(N.U
# Dr. V. S. Ramachan"ran, (m "os ma!s !nteressantes ne(roc!ent!stas "o nosso tem:o, tem fe!to (m traba$ho sem!na$ sobre a nat(reHa e o tratamento "e membros fantasmas L aI(e$es obst!na"os e Ys %eHes atormenta"ores fantasmas "e bra)os e :ernas :er"!"os h anos o( "ca"as, mas n*o esI(ec!"os :e$o crebro. 2m fantasma :o"e a :r!ncC:!o ter as sensa)Ses "e (m membro norma$, (ma :arte "a !ma6em norma$ "o cor:o8 mas, !so$a"o "a sensa)*o o( a)*o norma$, :o"e ass(m!r (m car ter :ato$O6!co, tornan"o5se !ntr(so, N:ara$!sa"oN, "eforma"o o( tort(rantemente "o$oroso L "e"os fantasmas :o"emse cra%ar n(ma :a$ma "e m*o fantasma com !ntens!"a"e !n"!HC%e$, !rre:r!mC%e$. # fato "e a "or e o fantasma serem N!rrea!sN n*o aZ("a em na"a, e ta$%eH na %er"a"e os torne ma!s "!fCce!s "e tratar, :o!s a :essoa :o"e ser !nca:aH "e re$aJar o fantasma a:arentemente :ara$!sa"o. N(ma tentat!%a "e a$!%!ar ta!s fantasmas, m"!cos e :ac!entes tAm s!"o $e%a"os a me"!"as eJtremas e "eses:era"as; tornar o coto "a am:(ta)*o ca"a %eH ma!s c(rto, e$!m!nar a "or o( o trato sensor!a$ na me"($a es:!nha$, "estr(!r centros "e "or no :rO:r!o crebro. Mas, com m(!ta freIWAnc!a, na"a "!sso f(nc!ona8 I(ase !n%ar!a%e$mente, o fantasma e a "or fantasma retornam. Para esses :rob$emas a:arentemente !ntrat %e!s, Ramachan"ran oferece (ma
abor"a6em no%a e "!ferente, res($tante "e s(as :esI(!sas sobre o I(e s o fantasmas, e como e on"e s*o 6era"os no s!stema ner%oso. C$ass!camente se cons!"era I(e as re:resenta)Ses no crebro, !nc$(s!%e as "a !ma6em cor:ora$ e fantasmas, s*o f!Jas. Mas Ramachan"ran Te a6ora o(trosU tem mostra"o I(e ocorrem com m(!ta ra:!"eH reor6an!Ha)Ses na !ma6em cor:ora$ L em 4< horas e :oss!%e$mente m(!to menos L "e:o!s "a am:(ta)*o "e (m membro. Em s(a o:!n!*o, os fantasmas s*o 6era"os :or essas reor6an!Ha)Ses "a !ma6em cor:ora$ no cOrteJ sensor!a$ e "e:o!s :o"em ser mant!"os :e$o I(e e$e c$ass!f!ca como :ara$!s!a Na:ren"!"aN. Mas se h essas r :!"as m("an)as s(bZacentes na 6Anese "e (m fantasma, se eJ!ste ta$ :$ast!c!"a"e no cOrteJ, o :rocesso :o"e ser re%ert!"oP # crebro :o"e ser !n"(H!"o ast(c!osamente a desaprender (m fantasmaP 2san"o (m en6enhoso "!s:os!t!%o "e Nrea$!"a"e %!rt(a$N, (ma s!m:$es ca!Ja com (m es:e$ho, Ramachan"ran "escobr!( I(e (m :ac!ente :o"e ser aZ("a"o s!m:$esmente "an"o5$he a %!s*o "e (m membro norma$ L o :rO:r!o bra)o "!re!to norna$ "o :ac!ente, :or eJem:$o, a6ora %!sto "o $a"o esI(er"o "o cor:o, em $(6ar "o fantasma. # res($ta"o "!sso :o"e ser !nstant[neo e m 6!co; o as:ecto norma$ "o bra)o com:ete com a sensa)*o "o fantasma. # :r!me!ro efe!to "!sso I(e (m fantasma "eforma"o :o"e f!car reto, (m fantasma :ara$!sa"o :o"e se mo%er8 :oster!ormente, o fantasma :o"e "esa:arecer com:$etamente. AI(!, Ramachan"ran fa$a, com h(mor caracterCst!co, N"a :r!me!ra am:(ta)*o bem5s(ce"!"a "e (m membro fantasmaN, e "e como, se o fantasma for eJt!nto, a "or tambm :o"e "esa:arecer L :o!s, se n*o h na"a :ara mater!a$!H 5$a, ent*o e$a tambm n*o :o"e sobre%!%er. TA sra. Vra"6r!n", em !ard "imes \'em:os "!fCce!s], I(an"o !n"a6a"a se sent!a a$6(ma "or, res:on"e(; NH (ma "or em a$6(m $(6ar no I(arto, mas n*o :osso ter certeHa se a s!nto.N Mas !sto era conf(s*o "e$a, o( (ma br!nca"e!ra "e D!c&ens, :o!s n!n6(m :o"e ter (ma "or a n*o ser em s! mesmo.U Ser I(e Ntr(I(esN !6(a$mente s!m:$es :o"em aZ("ar :ac!entes com anoso6nos!a, :ac!entes I(e n*o :o"em reconhecer (m "os se(s $a"os como se( :rO:r!oP AI(!, tambm, Ramachan"ran acre"!ta%a I(e os es:e$hos :o"em ser "e 6ran"e (t!$!"a"e :ara ca:ac!tar esses :ac!entes a rec(:erar como se( o $a"o :re%!amente ne6a"o8 cont("o, em o(tros :ac!entes, a :er"a "a NesI(er"aN, "a b!ssec)*o "o cor:o e "o m(n"o "e a$6(m t*o :rof(n"a I(e os es:e$hos :o"em !n"(H!r (ma conf(s*o a!n"a ma!or, (ma ten"Anc!a a %er se n*o
APRESEN'A./# 7 >@
eJ!ste a$6(m se escon"en"o Natr sN o( NnoN es:e$ho. TRamachan"ran o :r!me!ro a "escre%er esta Na6nos!a "e es:e$hoN.U Vra)as n*o sO Y tenac!"a"e menta$ "e Ramachan"ran, mas a se( re$ac!onamento "e$!ca"o e encoraZa"or com os :ac!entes, e$e conse6(!( se6(!r estas sCn"romes at s(as :rof(n"eHas. # caso :rof(n"amente estranho "a a6nos!a "e es:e$ho e
o "e atr!b(!r eI(!%oca"amente os :rO:r!os membros a terce!ros s*o freIWentemente "es:reHa"os :e$os m"!cos como !rrac!ona!s. Mas esses :rob$emas tambm s*o eJam!na"os c(!"a"osamente :or Ramachan"ran, I(e n*o os %A como !nf(n"a"os o( $o(cos, mas como me"!"as emer6enc!a!s "e "efesa constr(C"as :e$o !nconsc!ente :ara enfrentar as re:ent!nas e esma6a"oras conf(sSes sobre o cor:o "e a$6(m e sobre o es:a)o Y s(a %o$ta. S*o, se6(n"o e$e, mecan!smos "e "efesa :erfe!tamente norma!s Tne6a)*o, re:ress*o, :roZe)*o, confab($a)*o etc.U como os I(e Fre(" "e$!neo( como estrat6!as (n!%ersa!s "o !nconsc!ente, I(an"o for)a"o a se a"a:tar ao !nto$er %e$ o( !n!nte$!6C%e$. 'a$ enten"!mento afasta esses :ac!entes "o re!no "a $o(c(ra o( eJtra%a6[nc!a e os reco$oca no re!no "o "!sc(rso e "a raH*o L embora o "!sc(rso e a raH*o "o !nconsc!ente. #(tra sCn"rome "e !"ent!f!ca)*o erra"a I(e Ramachan"ran eJam!na a sCn"rome "e Ca:6ras, em I(e o :ac!ente %A f!6(ras conhec!"as e ama"as como !m:ostores. AI(!, tambm, e$e conse6(e "e$!near (ma c$ara base ne(ro$O6!ca :ara a sCn"rome L a remo)*o "os e$ementos afet!%os hab!t(a!s e cr(c!a!s ao reconhec!mento, a$!a"a a (ma !nter:reta)*o I(e n*o anorma$ "as :erce:)Ses I(e a6ora s*o "es:ro%!"as "e afeto TNE$e n*o :o"e ser me( :a!, :orI(e n o sinto na"a L "e%e ser (ma es:c!e "e s!m($acroNU. Ramachan"ran tambm tem !nKmeros o(tros !nteresses; na nat(reHa "a eJ:er!Anc!a re$!6!osa e nas eJtraor"!n r!as sCn"romes NmCst!casN assoc!a"as a (ma "!sf(n)*o nos $obos tem:ora!s, na ne(ro$o6!a "o r!so e "as cOce6as, e L (m %asto "omCn!o L na ne(ro$o6!a "a s(6est*o e "os :$acebos. Como o :s!cO$o6o R!char" Vre6orE Tcom I(em e$e :(b$!co( fasc!nante traba$ho sobre % r!os ass(ntos, "es"e o :reench!mento "o :onto ce6o a !$(sSes %!s(a!s e co$ora)Ses :rotetorasU, Ramachan"ran tem (m faro :ara %er o I(e f(n"amenta$mente !m:ortante e est :re:ara"o :ara %o$tar s(a m*o, se( %!6or, e s(a !n%ent!%!"a"e :ara I(ase to"as as co!sas. 'o"os esses ass(ntos, em s(as m*os, tornam5se Zane$as :ara o mo"o como nossos s!stemas ner%osos, nossos m(n"os e nossos :rO:r!os e(s s*o const!t(C"os, "e forma I(e se( traba$ho se torna, como 6osta "e "!Her, (ma forma "e Ne:!stemo$o6!a eJ:er!menta$N. Ass!m, e$e (m f!$Osofo
nat(ra$ no sent!"o "o sc($o QV,,,, embora tenha atr s "e s! to"o o conhec!mento e #no$%ho$ "o f!na$ "o sc($o QQ. Em se( :ref c!o, Ramachan"ran fa$a5nos "os $!%ros "e c!Anc!a "o sc($o Q,Q I(e a:rec!a%a es:ec!a$mente I(an"o 6aroto; &hemical!istor' ofa &andle, "e M!chae$ Fara"aE, obras "e Char$es Dar^!n, H(m:hrE Da%E e 'homas H(J$eE. Nessa :oca, n*o ha%!a "!st!n)*o entre obras aca"Am!cas e :o:($ares, mas :refer!a5se a !"!a "e I(e a$6(m :o"!a ser ao mesmo tem:o :rof(n"o, sr!o e com:$etamente acessC%e$. Ma!s tar"e, conta5nos Ramachan"ran, 6osto( "os $!%ros "e Veor6e Vamo^, Le^!s 'homas, Peter Me"a^ar, e "e:o!s Car$ Sa6an e Ste:hen 0aE Vo($". A6ora Ramachan"ran se Z(nto( a estes 6ran"es escr!tores "e c!Anc!a com se( $!%ro "eta$ha"amente eJam!na"o e :rof(n"amente sr!o, mas "e $e!t(ra "e$!c!osamente a6ra" %e$, (antasmas no cre)ro. Este (m "os $!%ros "e ne(ro$o6!a ma!s or!6!na!s e acessC%e!s "a nossa 6era)*o. #$!%er Sac&s
Pref c!o
Em qualquer campo, descu)ra a coisa mais estranha e depois explore%a. L 0#HN ARCH,BALD RHEELER
Este $!%ro este%e !nc(ba"o em m!nha cabe)a :or % r!os anos, mas n(nca me con%enc! com:$etamente a escre%A5$o. Ent*o, h cerca "e trAs anos, f!H a :a$estra "a Dca"a "o Crebro na re(n!*o an(a$ "a Soc!e"a"e "e Ne(roc!Anc!a :ara (m :Kb$!co "e ma!s "e I(atro m!$ c!ent!stas, "!sc(t!n"o m(!tas "as m!nhas "escobertas, !nc$(s!%e me(s est("os sobre membros fantasmas, !ma6em cor:ora$ e a !$(sOr!a nat(reHa "o e(, "a !n"!%!"(a$!"a"e. Po(co "e:o!s "a :a$estra, f(! asse"!a"o :or :er6(ntas "a :$at!a; Como a mente !nf$(enc!a o cor:o na saK"e e na "oen)aP Como :osso est!m($ar me( $a"o "!re!to "o crebro a ser ma!s cr!at!%oP A at!t("e menta$ :o"e rea$mente aZ("ar na c(ra "a asma e "o c[ncerP A h!:nose (m fen9meno rea$P Se( traba$ho s(6ere no%os me!os "e tratar a :ara$!s!a a:Os "erramesP Receb! tambm % r!os :e"!"os "e est("antes, co$e6as e at "e a$6(ns e"!tores :ara escre%er (m $!%ro5teJto. Re"!6!r $!%ros n*o m!nha at!%!"a"e :re"!$eta, mas ache! I(e ser!a "!%ert!"o escre%er (m teJto :o:($ar sobre o crebro, tratan"o :r!nc!:a$mente "e m!nhas :rO:r!as eJ:er!Anc!as com :ac!entes ne(ro$O6!cos. D(rante a K$t!ma "ca"a, conse6(! no%os insights sobre o f(nc!onamento "o crebro h(mano est("an"o esses casos, e o !m:($so :ara com(n!car estas !"!as forte. _(an"o %ocA est en%o$%!"o n(m em:reen"!mento t*o est!m($ante como esse, a ten"Anc!a nat(ra$ h(mana I(erer com:art!$har s(as !"!as com os o(tros. A$m "!sso, acho I(e "e%o !sso aos contr!b(!ntes, I(e em K$t!ma an $!se a:o!am me( traba$ho, atra%s "e s(bsC"!os aos ,nst!t(tos Nac!ona!s "e SaK"e. #s $!%ros "e c!Anc!a :o:($ar tAm (ma r!ca e res:e!t %e$ tra"!)*o I(e remonta a Va$!$e(, no sc($o QV,,. Na %er"a"e, este era o :r!nc!:a$ mto"o I(e Va$!$e( (t!$!Ha%a :ara "!%($6ar s(as !"!as, e em se(s $!%ros m(!tas %eHes "!s:aro( far:as contra (m :rota6on!sta !ma6!n r!o, S!m:$!c!o L (m am $6ama "e se(s :rofessores.
_(ase to"os os $!%ros famosos "e Char$es Dar^!n, !nc$(s!%e * origem das espcies, "he +ecent of,an, "he Expression ofEmotions in *nimais
H cerca "e se!s anos, receb! (m te$efonema "e Franc!s Cr!c&, o co5"escobr!"or "a estr(t(ra "o c!"o "esoJ!rr!bon(c$!co TDNAU, no I(a$ conto( I(e esta%a escre%en"o (m $!%ro :o:($ar sobre o crebro, chama"o "he *stonishing !'pothesis. Com se( caracterCst!co sotaI(e br!t[n!co, Cr!c& "!sse ter conc$(C"o (m :r!me!ro esbo)o e en%!a"o Y s(a e"!tora, I(e o acho( eJtremamente bem re"!6!"o mas obser%o( I(e o or!6!na$ a!n"a cont!nha Zar6*o acessC%e$ a:enas a es:ec!a$!stas. E$a s(6er!( I(e o mostrasse a a$6(ma :essoa $e!6a no ass(nto. N#$ha, RamaN, "!sse Cr!c&, eJas:era"o, No :rob$ema I(e n o conheo nenh(ma :essoa $e!6a. VocA conhece a$6(m $e!6o a I(em e( :("esse mostrar o $!%roPN A :r!ncC:!o, :ense! I(e e$e esta%a br!ncan"o, mas "e:o!s com:reen"! I(e fa$a%a sr!o. Pessoa$mente, n*o :osso af!rmar I(e n*o conhe)o nenh(m $e!6o no ass(nto, mas enten"! a s!t(a)*o "e Cr!c&. Ao escre%er (m $!%ro :o:($ar, c!ent!stas :rof!ss!ona!s sem:re tAm "e an"ar na cor"a bamba; "e (m $a"o, tornar o $!%ro com:reensC%e$ ao $e!tor 6era$8 "e o(tro, e%!tar a s(:ers!m:$!f!ca)*o,
PREFAC,# 7 >B
a f!m "e n*o !rr!tar os es:ec!a$!stas. M!nha so$()*o fo! faHer (m (so met!c($oso "e notas f!na!s, I(e ser%em a trAs f(n)Ses "!st!ntas; :r!me!ro, sem:re I(e fo! necess r!o s!m:$!f!car (ma !"!a, m!nha co5a(tora San"ra B$a&es$ee e e( recorremos a notas :ara I(a$!f!car
estas obser%a)Ses, ass!na$ar eJce)Ses e "e!Jar c$aro I(e, em certos casos, os res($ta"os s*o :re$!m!nares o( contro%ert!"os. Se6(n"o, (samos notas :ara am:$!ar (ma obser%a)*o fe!ta a:enas bre%emente no teJto :r!nc!:a$ L :ara I(e o $e!tor :ossa eJ:$orar (m tO:!co em ma!or :rof(n"!"a"e. As notas tambm $e%am o $e!tor a referAnc!as or!6!na!s e reconhecem os I(e traba$haram em tO:!cos s!m!$ares. Pe)o "esc($:as YI(e$es c(Zos traba$hos n*o foram c!ta"os8 m!nha Kn!ca Z(st!f!cat!%a I(e ta$ om!ss*o !ne%!t %e$ n(m $!%ro como este T:or (m momento, as notas amea)a%am eJce"er em eJtens*o o teJto :r!nc!:a$U. Mas tente! !nc$(!r tantas referAnc!as :ert!nentes I(anto :ossC%e$ na b!b$!o6raf!a f!na$, embora nem to"as e$as seZam menc!ona"as es:ec!f!camente no teJto.
Este $!%ro basea"o em h!stOr!as "a %!"a rea$ "e m(!tos :ac!entes ne(ro$O6!cos. Para :rote6er s(a !"ent!"a"e, se6(! a tra"!)*o hab!t(a$ "e a$terar nomes, c!rc(nst[nc!as e caracterCst!cas "ef!n!"oras em ca"a ca:Ct($o. A$6(ns "os NcasosN I(e "escre%o s*o rea$mente comb!na)Ses "e % r!os :ac!entes, !nc$(!n"o c$ ss!cos "a $!terat(ra m"!ca, Z I(e me( obZet!%o fo! !$(strar as:ectos sa$!entes "o "!stKrb!o, como a sCn"rome "a "esaten)*o o( e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$. _(an"o "escre%o casos c$ ss!cos Tcomo o homem com amns!a, conhec!"o como H.M.U, remeto o $e!tor a fontes or!6!na!s, :ara f!ns "e "eta$hamento. #(tras h!stOr!as s*o basea"as no I(e s*o chama"os est("os "e caso Kn!co, I(e en%o$%em !n"!%C"(os I(e man!festam (ma sCn"rome rara o( eJtraor"!n r!a.
Em ne(ro$o6!a, eJ!ste (ma tens*o entre os I(e acre"!tam I(e as $!)Ses ma!s %a$!osas sobre o crebro :o"em ser eJtraC"as "e an $!ses estatCst!cas I(e en%o$%em (m 6ran"e nKmero "e :ac!entes e os I(e acre"!tam I(e faHer o t!:o certo "e eJ:er!Anc!as nos :ac!entes certos L mesmo (m Kn!co :ac!ente L :o"e :ro"(H!r !nforma)Ses ma!s Kte!s. Este rea$mente (m "ebate fKt!$, (ma %eH I(e s(a so$()*o Ob%!a; X (ma boa !"!a come)ar com eJ:er!Anc!as em casos Kn!cos e "e:o!s conf!rmar as "escobertas :or me!o "e est("os "e o(tros :ac!entes. Por ana$o6!a, !ma6!ne I(e e( arraste (m :orco :ara "entro "e s(a sa$a "e estar e $he "!6a I(e e$e sabe fa$ar. VocA :o"e "!Her; NAh, P Mostre5me.N Ent*o e( a6!to m!nha %ar!nha "e con"*o e o :orco come)a a fa$ar. VocA :o"e res:on"er; NMe( De(s` X !m:ress!onante`N X !m:ro% %e$ I(e "!6a; NAh, mas (m sO
:orco. Mostre5me a$6(ns ma!s e ent*o acre"!tare! em %ocA.N Po!s esta :rec!samente a at!t("e "e m(!tas :essoas em me( cam:o "e est("os. Penso I(e Z(sto "!Her I(e, em ne(ro$o6!a, a ma!or!a "as 6ran"es "escobertas I(e res!st!ram ao teste "o tem:o fo!, "e fato, basea"a !n!c!a$mente em est("os e "emonstra)Ses "e casos Kn!cos. A:ren"e(5se ma!s sobre a memOr!a com :o(cos "!as "e est("o "e (m :ac!ente chama"o H.M. "o I(e com o I(e se com:!$o( nas "ca"as anter!ores "e :esI(!sa :e$o c $c($o "a m"!a "e "a"os sobre m(!tos :ac!entes. # mesmo se :o"e "!Her sobre es:ec!a$!Ha)*o hem!sfr!ca Ta or6an!Ha)*o "o crebro em esI(er"o e "!re!to, I(e s*o es:ec!a$!Ha"os :ara f(n)Ses "!ferentesU e sobre as eJ:er!Anc!as rea$!Ha"as em "o!s :ac!entes com os chama"os crebros "!%!"!"os Tem I(em os hem!sfr!os esI(er"o e "!re!to foram "esconecta"os, cortan"o5se as f!bras entre e$esU. A:ren"e(5se ma!s com estes "o!s !n"!%C"(os "o I(e com os c!nIWenta anos anter!ores "e est("os sobre :essoas norma!s. Em (ma c!Anc!a a!n"a em s(a !nf[nc!a Tcomo a ne(roc!Anc!a e a :s!co$o6!aU, eJ:er!Anc!as "o t!:o "emonstra)*o "esem:enham (m :a:e$ es:ec!a$mente !m:ortante. 2m eJem:$o c$ ss!co o (so "os :r!me!ros te$escO:!os :or Va$!$e(. As :essoas m(!tas %eHes s(:Sem I(e Va$!$e( !n%ento( o te$escO:!o, mas n*o %er"a"e. Por %o$ta "e >?3B, (m fabr!cante ho$an"As "e Oc($os, Hans L!::erheE, co$oco( "(as $entes n(m t(bo "e :a:e$*o e "escobr!( I(e este arranZo faH!a com I(e obZetos "!stantes :arecessem ma!s :rOJ!mos. # "!s:os!t!%o fo! am:$amente (sa"o como br!nI(e"o "e cr!an)a e $o6o come)o( a a:arecer nas fe!ras r(ra!s em to"a a E(ro:a, !nc$(s!%e na Fran)a. Em >?3G, I(an"o o(%!( fa$ar "esse a:are$ho, Va$!$e( reconhece( !me"!atamente se( :otenc!a$. Em %eH "e f!car obser%an"o :essoas e o(tros obZetos terrestres, s!m:$esmente a:onto( o t(bo :ara o c( L a$6o I(e n!n6(m t!nha fe!to. Pr!me!ro, a:onto(5o :ara a L(a e "escobr!( I(e era coberta "e crateras, %a$es :rof(n"os e montanhas L o I(e $he !n"!co( I(e, ao contr r!o "o I(e se :ensa%a con%enc!ona$mente, os chama"os cor:os ce$estes af!na$ "e contas n*o eram t*o :erfe!tos; eram che!os "e fa$has e !m:erfe!)Ses, abertos ao eJame e obser%a)*o :e$os o$hos "os morta!s, eJatamente como os obZetos "a 'erra. Em se6(!"a, "!r!6!( o te$escO:!o :ara a V!a L ctea e noto( !nstantaneamente I(e, $on6e "e ser (ma n(%em homo6Anea Tcomo se acre"!ta%aU, era com:osta "e m!$hSes "e estre$as. Mas s(a "escoberta ma!s s(r:reen"ente ocorre( I(an"o f!to( 0K:!ter, conhec!"o como (m :$aneta o( estre$a errante. ,ma6!nem se( es:anto I(an"o %!( trAs
PREFbC,# 7 >G
m!nKsc($os :ontos :rOJ!mo "e 0K:!ter TI(e !n!c!a$mente s(:9s serem no%as estre$asU e testem(nho( I(e, a:Os a$6(ns "!as, (m "e$es "esa:arece(. Ent*o, es:ero( ma!s a$6(ns "!as e o$ho( no%amente :ara 0K:!ter, "escobr!n"o n*o somente I(e o :onto :er"!"o rea:arece(, mas I(e ha%!a ma!s (m :onto L (m tota$ "e
I(atro em %eH "e trAs. Enten"e( n(m re$ance I(e os I(atro :ontos eram sat$!tes Z(:!ter!anos L $(as como a nossa L I(e 6!ra%am na Orb!ta "o :$aneta. As !m:$!ca)Ses eram !mensas. De (m 6o$:e, Va$!$e( t!nha :ro%a"o I(e nem to"os os cor:os ce$estes 6!ram em torno "a 'erra, :o!s aI(! ha%!a I(atro I(e 6!ra%am na Orb!ta "e o(tro :$aneta, 0K:!ter. Dessa forma, e$e "estrona%a a teor!a 6eocAntr!ca "o (n!%erso, s(bst!t(!n"o5a :e$a %!s*o co:ern!cana "e I(e o So$, e n*o a 'erra, era o centro "o (n!%erso conhec!"o. A :ro%a "ec!s!%a acontece( I(an"o a:onto( se( te$escO:!o :ara VAn(s e "escobr!( I(e :arec!a (ma $(a em I(arto crescente :assan"o :or to"as as fases, eJatamente como nossa L(a, eJceto :or $e%ar (m ano em %eH "e (m mAs :ara faHA5$o. Ma!s (ma %eH, Va$!$e( "e"(H!( I(e to"os os :$anetas 6!ra%am em torno "o So$ e I(e VAn(s se !nter:(nha entre a 'erra e o So$. '("o !sso com (m s!m:$es t(bo "e :a:e$*o "e "(as $entes. Na"a "e eI(a)Ses, na"a "e 6r f!cos, na"a "e me"!)Ses I(ant!tat!%as; Na:enasN (ma "emonstra)*o. _(an"o re$ato este eJem:$o a est("antes "e me"!c!na, a rea)*o "e sem:re ; NBem, !sso era f c!$ na :oca "e Va$!$e(, mas certamente a6ora, no sc($o QQ, to"as as 6ran"es "escobertas Z foram fe!tas e n*o :o"emos faHer nenh(ma :esI(!sa no%a sem eI(!:amento caro e mto"os I(ant!tat!%os "eta$ha"os.N Boba6em` Mesmo a6ora mara%!$hosas "escobertas est*o $he es:eran"o o tem:o to"o, bem "eba!Jo "o se( nar!H. A "!f!c($"a"e est em enten"er !sso. Por eJem:$o, em "ca"as recentes, ens!na%a5se a to"os os est("antes "e me"!c!na I(e as K$ceras s*o ca(sa"as :or estresse, tens*o, $e%an"o Y :ro"()*o eJcess!%a "e c!"o I(e corrO! a m(cosa I(e re%este o est9ma6o e o "(o"eno, :ro"(H!n"o as caracterCst!cas crateras o( fer!"as I(e chamamos "e K$ceras. E, "(rante "ca"as, o tratamento foram ant! c!"os, b$oI(ea"ores "e rece:tor "e h!stam!na, %a6otom!a Tcortar o secretor "e c!"o I(e !ner%a o est9ma6oU o( at a 6astrectom!a Tremo)*o "e :arte "o est9ma6oU. Ent*o, (m Zo%em m"!co res!"ente na A(str $!a, Dr. B!$$ Marsha$$, eJam!no( ao m!croscO:!o (ma sec)*o "e K$cera h(mana e obser%o( I(e esta%a fer%!$han"o "e !elico)acterp'lori L (ma bactr!a com(m, encontra"a em certa :ro:or)*o "e !n"!%C"(os sa(" %e!s. Como %!( re6($armente estas bactr!as em K$ceras, come)o( a es:ec($a!
-3 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
se ta$%eH e$as realmente ca(sa%am K$ceras. _(an"o menc!ono( a !"!a a se(s :rofessores, "!sseram5 $he; NDe mo"o a$6(m. N*o :o"e ser %er"a"e. 'o"os nOs sabemos I(e as K$ceras s*o ca(sa"as :e$o estresse. # I(e %ocA est %en"o a:enas (ma !nfec)*o sec(n" r!a "e (ma K$cera I(e Z eJ!st!a.N Mas o Dr. Marsha$$ n*o "es!st!( e cont!n(o( "esaf!an"o o :ensamento con%enc!ona$. Pr!me!ro, em:reen"e( (m est("o e:!"em!o$O6!co, I(e mostro( (ma forte corre$a)*o entre a "!str!b(!)*o "a es:c!e !elico)acter em :ac!entes e a !nc!"Anc!a "e K$ceras "(o"ena!s. Mas esta "escoberta n*o con%ence( se(s co$e6as, "e forma I(e, em com:$eto "eses:ero, Marsha$$ en6o$!( (ma c($t(ra "a bactr!a, feH (ma en"osco:!a em s! mesmo :o(cas semanas "e:o!s e "emonstro( I(e se( trato 6astro!ntest!na$ esta%a Z(nca"o "e K$ceras` Em se6(!"a feH (ma eJ:er!Anc!a c$Cn!ca forma$ e mostro( I(e :ac!entes trata"os com (ma comb!na)*o "e ant!b!Ot!co, b!sm(to e metran!"aHo$ TF$a6E$, (m bacter!c!"aU, se rec(:era%am em :ro:or)*o m(!to ma!s a$ta L e t!nham menos recaC"as L "o I(e (m 6r(:o contro$e I(e receb!a a:enas a6entes b$oI(ea"ores "e c!"o. Menc!ono este e:!sO"!o :ara enfat!Har I(e (m Kn!co est("ante o( m"!co res!"ente c(Za mente est aberta a no%as !"!as e I(e traba$ha sem eI(!:amentos sof!st!ca"os :o"e re%o$(c!onar a :r t!ca "a me"!c!na. X com este es:Cr!to I(e to"os "e%emos em:reen"er nosso traba$ho, :orI(e n(nca se sabe o I(e a nat(reHa est escon"en"o. Vostar!a tambm "e "!Her (ma :a$a%ra sobre es:ec($a)*o, termo I(e a"I(!r!( (ma conota)*o :eZorat!%a entre a$6(ns c!ent!stas. Descre%er a !"!a "e a$6(m como Ns!m:$es es:ec($a)*oN freIWentemente cons!"era"o ofens!%o. X (ma $ st!ma. Como obser%o( o b!O$o6o !n6$As Peter Me"a^ar, N(ma conce:)*o !ma6!nat!%a "o I(e poderia ser %er"a"e o :onto "e :art!"a "e to"as as 6ran"es "escobertas c!entCf!casN. ,ron!camente, !sso %er"a"e!ro mesmo I(an"o se com:ro%a I(e a es:ec($a)*o est erra"a. #()am Char$es Dar^!n; NFa$sos fatos s*o a$tamente :reZ("!c!a!s ao :ro6resso "a c!Anc!a, :o!s m(!tas %eHes res!stem "(rante m(!to tem:o8 mas fa$sas h!:Oteses ca(sam :eI(enos "anos, Z I(e to"o m(n"o sente (m sa$(tar :raHer em :ro%ar s(a fa$s!"a"e8 e, I(an"o !sso acontece, (m cam!nho :ara o erro fecha"o e, ao mesmo tem:o e freIWentemente, aberta a estra"a :ara a %er"a"e.N 'o"o c!ent!sta sabe I(e a me$hor :esI(!sa s(r6e "e (ma "!a$t!ca entre a es:ec($a)*o e (m sa(" %e$ cet!c!smo. # !"ea$ I(e as "(as co!sas coeJ!stam no mesmo crebro, mas n*o tem "e ser ass!m. Como eJ!stem :essoas I(e re5
PREFbC,# 7 ->
:resentam ambos os eJtremos, no f!m to"as as !"!as s*o !m:$aca%e$mente testa"as. M(!tas s*o reZe!ta"as Tcomo a f(s*o a fr!oU, e o(tras :rometem %!rar nossas o:!n!Ses "e cabe)a :ara ba!Jo Tcomo a !"!a "e I(e as K$ceras s*o :ro%oca"as :or bactr!asU. V r!as "as "escobertas sobre as I(a!s %ocAs %*o $er come)aram como :a$:!tes e "e:o!s foram conf!rma"as :or o(tros 6r(:os
Tos ca:Ct($os sobre membros fantasmas, sCn"rome "a "esaten)*o, %!s*o ce6a e sCn"rome "e Ca:6rasU. #(tros ca:Ct($os "escre%em traba$hos em est 6!o !n!c!a$, m(!tos "e$es francamente es:ec($at!%os To ca:Ct($o sobre ne6a)*o e e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$U. Na %er"a"e, Ys %eHes e( os $e%are! at os :rO:r!os $!m!tes "a !n%est!6a)*o c!entCf!ca. Acre"!to f!rmemente, :orm, I(e sem:re res:onsab!$!"a"e "o escr!tor "!Her c$aramente I(an"o est es:ec($an"o e I(an"o s(as conc$(sSes s*o c$aramente conf!rma"as :or s(as obser%a)Ses. F!H to"os os esfor)os :ara :reser%ar esta "!st!n)*o em to"o o $!%ro, Ys %eHes acrescentan"o ressa$%as, reZe!)Ses e a"%ertAnc!as no teJto e es:ec!a$mente nas notas. Ao at!n6!r esse eI(!$Cbr!o entre fato e fantas!a, es:ero est!m($ar s(a c(r!os!"a"e !nte$ect(a$ e am:$!ar se(s hor!Hontes, em %eH "e fornecer5 $hes res:ostas f!rmes e r :!"as Ys I(estSes $e%anta"as. A famosa eJ:ress*o N_(e %ocA %!%a em tem:os !nteressantesN a6ora tem (m s!6n!f!ca"o es:ec!a$ :ara aI(e$es "entre nOs I(e est("am o crebro e o com:ortamento h(mano. Por (m $a"o, a:esar "e -33 anos "e :esI(!sa, h aC :er6(ntas ma!s f(n"amenta!s sobre a mente h(mana L Como reconhecemos rostosP Por I(e choramosP Por I(e r!mosP Por I(e sonhamosP Por I(e 6ostamos "e mKs!ca e arteP L cont!n(am sem res:osta, ass!m como a I(est*o rea$mente 6ran"e8 # I(e consc!Anc!a, :erce:)*oP Por o(tro $a"o, o a"%ento "e no%as abor"a6ens eJ:er!menta!s e tcn!cas "e ma:eamento e tratamento "e !ma6em %a! se6(ramente transformar nosso enten"!mento "o crebro h(mano. _(e fant st!co :r!%!$6!o ser :ara nossa 6era)*o L e a "os nossos f!$ho L testem(nhar o I(e acre"!to I(e ser a ma!or re%o$()*o na h!stOr!a "a ra)a h(mana; enten"er a nOs mesmos. A :ers:ect!%a "e faHA5$o ao mesmo tem:o an!ma"ora e !nI(!etante. H a$6o "!st!ntamente s!n6($ar acerca "e (m :r!mata neOteno "e :e$e $!s, I(e e%o$(!( :ara (ma es:c!e I(e :o"e o$har :or c!ma "o ombro e faHer :er 6(ntas sobre s(as or!6ens. E, ma!s s!n6($ar a!n"a, o crebro :o"e n*o sO "As
-- 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
cobr!r como o(tros crebros f(nc!onam, mas tambm faHer :er6(ntas sobre s(a :rO:r!a eJ!stAnc!a; _(em so( e(P # I(e acontece "e:o!s "a morteP M!nha mente nasce eJc$(s!%amente "os ne(r9n!os em me( crebroP Se ass!m, I(e es:a)o eJ!ste :ara o $!%re5arbCtr!oP X a :ec($!ar I(a$!"a"e recorrente "estas :er6(ntas L Y me"!"a I(e o crebro $(ta :ara enten"er a s! :rO:r!o L I(e torna a ne(ro$o6!a fasc!nante.
CAPc'2L# >
# fantasma !nter!or
Pois dentro e fora, acima., em torno, em)aixo, "udo apenas um 1ogo de 2om)ra ,3gica Executado numa &aixa cu1a 4ela o 2ol, Em torno do qual giramos ns, (iguras (antasmas. L # R(b !E t "e #rnar KhaEE m Eu sei, meu caro .atson, que voc5 compartilha do meu amor a tudo que )i6arro e fora das convenes e rotinas montonas da vida di3ria.
L SHERL#CK H#LMES
2m homem (san"o (ma enorme cr(H cra%eZa"a "e ZO!as, :en"(ra"a n(m cor"*o "e o(ro, senta5se em me( escr!tOr!o, fa$an"o5me "e s(as con%ersas e( De(s, o Ns!6n!f!ca"o rea$N "o cosmos e a %er"a"e ma!s :rof(n"a :or tr s "e to"as as a:arAnc!as s(:erf!c!a!s. # (n!%erso est re:$eto "e mensa6ens es:!r!t(a!s, "!H e$e, sO %ocA se "e!Jar s!nton!Har. Do( (ma o$ha"a em s(a hcU m"!ca, obser%an"o I(e tem sofr!"o "e e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$ "es"e !nCc!o "a a"o$escAnc!a, I(an"o NDe(s come)o( a fa$arN com e$e. Ser I(e s(as eJ:er!Anc!as re$!6!osas tAm a$6o a %er com os ataI(es "o $obo tem:ora$. 2m at$eta ama"or :er"e( o bra)o n(m ac!"ente "e motoc!c$eta, mas co
-4 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
t!n(a sent!n"o (m Nbra)o fantasmaN com %!%!"as sensa)Ses "e mo%!mento. Po"e a6!tar o bra)o no ar, NtocarN co!sas e at esten"A5$o e N:e6arN (ma JCcara "e caf. P(Jo5$he a JCcara "e re:ente, e$e 6r!ta "e "or. NA!` Posso sent!5$a sen"o arranca"a "os me(s "e"osN, "!H, rec(an"o. 2ma enferme!ra "esen%o$%e( (m 6ran"e :onto ce6o em se( cam:o "e %!s*o, o I(e "e%eras :reoc(:ante. Mas, :ara se( assombro, freIWentemente %A :ersona6ens "e I(a"r!nhos br!ncan"o no :onto ce6o. _(an"o e$a o$ha :ara m!m, senta"o Y s(a frente, %A Perna$on6a em me( co$o, o( Horte$!no o( o Pa:a5L6(as. ds %eHes, %A %ersSes em I(a"r!nhos "e :essoas conhec!"as. 2ma :rofessora sofre( (m "errame I(e $he :ara$!so( o $a"o esI(er"o "o cor:o, mas !ns!ste I(e se( bra)o esI(er"o n o est :ara$!sa"o. Certa %eH, I(an"o $he :er6(nte! "e I(em era o bra)o esten"!"o na cama :erto "e$a, eJ:$!co( I(e :ertenc!a ao !rm*o. 2ma b!b$!otec r!a "e F!$a"$f!a I(e te%e (m t!:o "!ferente "e "errame come)o( a r!r "escontro$a"amente. ,sso cont!n(o( "(rante (m "!a !nte!ro, at I(e e$a $!tera$mente morre( "e r!r. De:o!s h o caso "e Arth(r, (m Zo%em I(e sofre( (m terrC%e$ fer!mento na cabe)a n(m ac!"ente "e carro e :o(co "e:o!s af!rma%a I(e se( :a! e s(a m*e t!nham s!"o s(bst!t(C"os :or "(:$!catas I(e t!nham a a:arAnc!a eJata "os :a!s %er"a"e!ros. Reconhec!a se(s rostos, mas :arec!am estranhos, "esconhec!"os. A Kn!ca mane!ra "e Arth(r %er a$6(m sent!"o em s(a s!t(a)*o fo! :ensar I(e se(s :a!s eram !m:ostores. Nenh(ma "essas :essoas N$o(caN8 man" 5$as ao :s!I(!atra ser!a :er"a "e tem:o. Ca"a (ma "e$as sofre "e a$6(ma $es*o n(ma :arte es:ecCf!ca "o crebro I(e $e%a a m("an)as b!Harras mas a$tamente caracterCst!cas no com:ortamento. #(%em %oHes, sentem membros :er"!"os, %Aem co!sas I(e n!n6(m ma!s %A, ne6am o Ob%!o e faHem af!rma)Ses "es%a!ra"as e eJtraor"!n r!as sobre o(tras :essoas e sobre o m(n"o em I(e to"os %!%emos. Cont("o, a ma!or!a $Kc!"a, rac!ona$ e n*o ma!s !nsana "o I(e %ocA o( e(. Embora "!stKrb!os en!6m t!cos como esses tenham !ntr!6a"o e "e!Ja"o :er:$eJos os m"!cos ao $on6o "a h!stOr!a, s*o em 6era$ re6!stra"os como c(r!os!"a"es L est("os "e caso ent($ha"os n(ma 6a%eta com o rOt($o NarI(!%ar e esI(ecerN. A ma!or!a "os ne(ro$o6!stas I(e tratam "esses :ac!entes n*o est :art!c($armente !nteressa"a em eJ:$!car esses com:ortamentos estranhos. Se( obZet!%o a$!%!ar s!ntomas e faHer com I(e :essoas se s!ntam bem no%amente,
# FAN'ASMA ,N'ER,#R 7 -=
e n*o necessar!amente !r ma!s f(n"o o( a:ren"er como o crebro f(nc!ona. #s :s!I(!atras m(!tas %eHes cr!am teor!as adhoc :ara sCn"romes s!n6($ares, como se (ma con"!)*o estranha eJ!6!sse (ma eJ:$!ca)*o !6(a$mente estranha. PSe5se a c($:a "e sCn"romes estranhas na e"(ca)*o "o :ac!ente T:ensamentos r(!ns "a !nf[nc!aU o( at na m*e "o :ac!ente Tm e"(ca"oraU. (antasmas no cre)ro a"ota o :onto "e %!sta o:osto. Esses :ac!entes, c(Zas h!stOr!as %ocAs conhecer*o em "eta$hes,
s*o nossos 6(!as :ara entrar no f(nc!onamento !nterno "o crebro h(mano L o se( e o me(. Lon6e "e serem c(r!os!"a"es, essas sCn"romes !$(stram :r!ncC:!os f(n"amenta!s "e como a mente e o crebro h(manos norma!s f(nc!onam, $an)an"o $(H sobre a nat(reHa "a !ma6em "o cor:o, $!n6(a6em, r!so, sonhos, "e:ress*o e o(tros as:ectos "!st!nt!%os "a nat(reHa h(mana. VocAs a$6(ma %eH es:ec($aram :or I(e a$6(mas :!a"as s*o "!%ert!"as e o(tras n*o, :or I(e a 6ente faH (m som eJ:$os!%o I(an"o r!, :or I(e as :essoas s*o !nc$!na"as a acre"!tar o( n*o em De(s, e :or I(e tAm sensa)Ses erOt!cas I(an"o a$6(m $hes ch(:a os "e"os "os :sP S(r:reen"entemente, a6ora :o"emos come)ar a "ar res:ostas c!entCf!cas a :e$o menos a$6(mas "essas :er6(ntas. De fato, est("an"o esses :ac!entes, :o"emos abor"ar at so$enes :er6(ntas Nf!$osOf!casN sobre a nat(reHa "o e(, "a !n"!%!"(a$!"a"e; Por I(e %ocA res!ste como (m !n"!%C"(o no es:a)o e no tem:o, e o I(e :ro%oca a (n!"a"e !nconsKt!$ "a eJ:er!Anc!a s(bZet!%aP # I(e s!6n!f!ca faHer (ma esco$ha o( I(erer (ma a)*oP E, ma!s 6ener!camente, como I(e a at!%!"a"e "e m!nKsc($os f!$etes "e :roto:$asma no crebro $e%a Y eJ:er!Anc!a consc!enteP #s f!$Osofos a"oram "ebater I(estSes como essas, mas sO a6ora est se esc$arecen"o I(e ta!s :rob$emas :o"em ser abor"a"os eJ:er!menta$mente. Ao transfer!r esses :ac!entes "a c$Cn!ca :ara o $aboratOr!o, :o"emos rea$!Har eJ:er!Anc!as I(e aZ("am a re%e$ar a arI(!tet(ra :rof(n"a "e nossos crebros. Na %er"a"e, :o"emos come)ar on"e Fre(" term!no(, !n6ressan"o no I(e se :o"er!a chamar "e a era "a e:!stemo$o6!a eJ:er!menta$ To est("o "e como o crebro re:resenta conhec!mento e cren)aU e ne(ro:s!I(!atr!a co6n!t!%a Ta !nterface entre "!stKrb!os fCs!cos e menta!s "o crebroU, e come)ar a faHer eJ:er!Anc!as sobre os s!stemas "e cren)a, consc!Anc!a, !ntera)Ses cor:o5mente e o(tras caracterCst!cas "o com:ortamento h(mano. Acre"!to I(e ser (m c!ent!sta m"!co n*o m(!to "!ferente "e ser (m "etet!%e. Neste $!%ro, tente! com:art!$har o sent!"o "e m!str!o I(e se encontra no cerne "e to"as as b(scas c!entCf!cas e es:ec!a$mente caracterCst!co "as
-? 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
# FAN'ASMA ,N'ER,#R 7 -B
!nc(rsSes I(e faHemos na tentat!%a "e com:reen"er nossas :rO:r!as mentes. Ca"a h!stOr!a come)a com o re$ato "e (m :ac!ente I(e a:resenta s!ntomas a:arentemente !neJ:$!c %e!s o( com (ma am:$a !nI(!r!)*o sobre a nat(reHa h(mana, como; :or I(e r!mos o( :or I(e somos t*o :ro:ensos Y a(to5!$(s*o e Y a(to5s(6est*oP De:o!s, a%an)amos :asso a :asso :e$a mesma seIWAnc!a "e !"!as I(e se6(! em m!nha :rO:r!a mente I(an"o tente! abor"ar estes casos. Em a$6(ns eJem:$os, como no "e membros fantasmas, :osso af!rmar ter %er"a"e!ramente reso$%!"o o m!str!o. Em o(tros L como o ca:Ct($o sobre De(s L a res:osta f!na$ cont!n(a esI(!%a, a!n"a I(e tenhamos che6a"o tort(rantemente :erto. Mas esteZa o caso reso$%!"o o( n*o, es:ero transm!t!r o es:Cr!to "e a%ent(ra !nte$ect(a$ I(e acom:anha essa b(sca e torna a ne(ro$o6!a a ma!s fasc!nante "e to"as as "!sc!:$!nas. Como "!H!a Sher$oc& Ho$mes a Ratson; N# Zo6o come)o(`N VeZam o caso "e Arth(r, I(e acha%a I(e se(s :a!s eram !m:ostores. A ma!or!a "os m"!cos ser!a tenta"a a conc$(!r I(e e$e era a:enas $o(co, e, "e fato, esta a eJ:$!ca)*o ma!s com(m :ara esse t!:o "e "!stKrb!o, encontra"a em m(!tos $!%ros "!" t!cos. Mas, mostran"o5$he fotos "e "!ferentes :essoas e me"!n"o at I(e :onto e$e come)a a s(ar T(san"o (m "!s:os!t!%o seme$hante ao "etector "e ment!rasU, conse6(! conceber o I(e t!nha "a"o erra"o em se( crebro T%er o Ca:Ct($o GU. Esse (m tema recorrente neste $!%ro; come)amos com (m conZ(nto "e s!ntomas I(e :arecem estranhos e !ncom:reensC%e!s e "e:o!s term!namos L :e$o menos em a$6(ns casos L com (m re$ato !nte$ect(a$mente sat!sfatOr!o "o s!stema "e c!rc(!tos ner%osos "o crebro "o :ac!ente. E, ao faHA5$o, m(!tas %eHes "escobr!mos n*o somente a$6o no%o sobre o f(nc!onamento "o crebro, mas s!m($taneamente abr!mos as :ortas :ara to"o (m no%o r(mo "e :esI(!sa. Mas antes "e come)armos, acho !m:ortante I(e %ocAs enten"am m!nha abor"a6em :essoa$ "a c!Anc!a e :or I(e so( atraC"o :ara casos c(r!osos. _(an"o "o( :a$estras a :$at!as $e!6as em to"o o :aCs, (ma :er6(nta s(r6e com m(!ta freIWAnc!a; N_(an"o %ocAs, c!ent!stas "o crebro, %*o che6ar a$6(m "!a a (ma teor!a (n!f!ca"a sobre como a mente f(nc!onaP EJ!ste a teor!a 6era$ "a re$at!%!"a"e "e E!nste!n e, na fCs!ca, a $e! "a 6ra%!ta)*o (n!%ersa$ "e Ne^ton. Por I(e n*o h (ma :ara o crebroPN
M!nha res:osta I(e a!n"a n*o at!n6!mos o est 6!o em I(e :ossamos for5
m($ar 6ran"es teor!as (n!f!ca"as sobre mente e crebro. 'o"a c!Anc!a tem "e atra%essar (ma fase !n!c!a$ con"(H!"a :or NeJ:er!mentosN o( fen9menos L em I(e se(s :rat!cantes a!n"a est*o "escobr!n"o as $e!s b s!cas L antes "e at!n6!r (m est 6!o ma!s sof!st!ca"o "e teor!a. VeZam a e%o$()*o "as !"!as sobre a e$etr!c!"a"e e o ma6net!smo. Embora as :essoas t!%essem %a6as no)Ses sobre ma6net!tas e Cm*s "(rante sc($os e os (sassem :ara faHer bKsso$as, o fCs!co %!tor!ano M!chae$ Fara"aE fo! o :r!me!ro
a est("ar os Cm*s s!stemat!camente. FeH "(as eJ:er!Anc!as m(!to s!m:$es, com res($ta"os es:antosos. N(m eJ:er!mento L I(e I(a$I(er 6!nas!ano :o"e re:ro"(H!r L s!m:$esmente co$oco( (m Cm* :or tr s "e (ma fo$ha "e :a:e$, es:a$ho( $!ma$has "e ferro na s(:erfCc!e "o :a:e$ e "escobr!( I(e estas se a$!nha%am es:ontaneamente ao $on6o "as $!nhas ma6nt!cas "e for)a Tfo! a :r!me!ra %eH I(e a$6(m "emonstro( a eJ!stAnc!a "e cam:os na fCs!caU. Na se6(n"a eJ:er!Anc!a, Fara"aE mo%!mento( o Cm* "e (m $a"o :ara o(tro no centro "e (ma bob!na "e arame, e, %eZam sO, esta a)*o :ro"(H!( (ma corrente e$tr!ca no arame. Essas "emonstra)Ses !nforma!s L e este $!%ro est re:$eto "e eJem:$os "esse t!:o L t!%eram :rof(n"as !m:$!ca)Ses;e E$as %!nc($aram ma6net!smo e e$etr!c!"a"e :e$a :r!me!ra %eH. A !nter:reta)*o "a"a :or Fara"aE a estes fen9menos :ermanece( I(a$!tat!%a, mas s(as eJ:er!Anc!as montaram o :a$co :ara as famosas eI(a)Ses "e on"a e$etroma6nt!ca "e 0ames C$er& MaJ^e$$, % r!as "ca"as "e:o!s L os forma$!smos matem t!cos I(e const!t(em a base "e to"a a fCs!ca mo"erna. Me( :onto "e %!sta s!m:$esmente "e I(e a ne(roc!Anc!a est na fase "e Fara"aE, n*o na "e MaJ^e$$, e n*o tem sent!"o tentar "ar (m sa$to Y frente. A"orar!a I(e :ro%assem I(e esto( eI(!%oca"o, rea$mente, e certamente n*o h nenh(m ma$ em tentar constr(!r teor!as forma!s sobre o crebro, mesmo I(e a :essoa fracasse Te n*o s*o :o(cos os I(e est*o tentan"oU. Mas, :ara m!m, a me$hor estrat6!a "e :esI(!sa :o"er!a ser caracter!Ha"a como Ntentat!%aN. Sem:re I(e (so esta :a$a%ra, m(!tas :essoas :arecem choca"as, como se n*o fosse :ossC%e$ faHer c!Anc!a sof!st!ca"a a:enas Zo6an"o com !"!as e sem (ma teor!a "e cobert(ra :ara or!entar os :a$:!tes. Mas eJatamente !sso I(e I(ero "!Her Tembora esses :a$:!tes esteZam $on6e "e ser a$eatOr!os8 s*o sem:re or!enta"os :e$a !nt(!)*oU. 'enho !nteresse :or c!Anc!a "es"e I(e me enten"o :or 6ente. _(an"o t!nha o!to o( no%e anos, comece! a co$ec!onar fOsse!s e conchas mar!nhas, tornan"o5me obceca"o :or taJonom!a e e%o$()*o. Po(co ma!s tar"e monte! (m 5.
:eI(eno $aboratOr!o "e I(Cm!ca sob a esca"a "a nossa casa e "!%ert!a5me obser%an"o $!ma$ha "e ferro Ncre:!tarN em c!"o c$orC"r!co e o(%!n"o o h!"ro6An!o Nesta$arN I(an"o e( toca%a fo6o ne$e. T# ferro "es$oca%a o h!"ro6An!o "o c!"o c$orC"r!co, forman"o c$oreto "e ferro e h!"ro6An!o.U A !"!a "e I(e se :o"!a a:ren"er tanto com (ma s!m:$es eJ:er!Anc!a e "e I(e t("o no (n!%erso basea"o nessas !ntera)Ses era fasc!nante. Lembro5me "e I(e, I(an"o (m :rofessor me fa$o( "as eJ:er!Anc!as s!m:$es "e Fara"aE, f!I(e! !ntr!6a"o com a !"!a "e I(e se :o"!a conse6(!r tanto com t*o :o(co. Essas eJ:er!Anc!as "e!Jaram5me com (ma :ermanente a%ers*o a eI(!:amentos fant st!cos e com o enten"!mento "e I(e n*o se :rec!sa necessar!amente "e m I(!nas com:$!ca"as :ara 6erar re%o$()Ses c!entCf!cas8 t("o o I(e %ocA :rec!sa "e a$6(ns bons :a$:!tes.#(tro tra)o obst!na"o me( I(e sem:re f(! atraC"o ma!s :ara a eJce)*o "o I(e :ara a re6ra em to"as as c!Anc!as I(e tenho est("a"o. No co$e6!a$, e( es:ec($a%a :or I(e o !o"o o Kn!co e$emento I(e :assa "e sO$!"o a %a:or "!retamente, I(an"o aI(ec!"o, sem :r!me!ro se "!sso$%er e :assar :or (m est 6!o $CI(!"o. Por I(e Sat(rno tem an!s e os o(tros :$anetas n*oP Por I(e sO a 6(a se eJ:an"e I(an"o se transforma em 6e$o, ao :asso I(e to"os os o(tros $CI(!"os se re"(Hem I(an"o se so$!"!f!camP Por I(e a$6(ns an!ma!s n*o tAm seJoP Por I(e os 6!r!nos :o"em re6enerar membros :er"!"os, embora (m sa:o a"($to n*o :ossaP E :orI(e o 6!r!no ma!s no%o, o( :orI(e (m 6!r!noP # I(e acontecer!a se %ocA retar"asse a metamorfose, b$oI(ean"o a a)*o "os horm9n!os "a t!reO!"e T:o"e5se :!n6ar a$6(mas 6otas "e t!o(rac!$ no aI( r!oU, "e mo"o a f!car com (m 6!r!no m(!to %e$hoP Ser!a o 6!r!no 6er! tr!co ca:aH "e re6enerar (m membro :er"!"oP T_(an"o 6aroto, f!H a$6(mas tentat!%as fr(stra"as "e res:on"er a !sso, mas, I(e e( sa!ba, n*o sabemos a res:osta at o "!a "e hoZe.U@ Na %er"a"e, eJam!nar esses casos estranhos n*o a Kn!ca mane!ra L nem mesmo a me$hor L "e faHer c!Anc!a8 m(!to "!%ert!"o, mas n*o "o !nteresse "e to"o m(n"o. Mas trata5se "e (ma eJcentr!c!"a"e I(e carre6o com!6o "es"e a !nf[nc!a, e, fe$!Hmente, tenho conse6(!"o transform 5$a em %anta6em. A ne(ro$o6!a c$Cn!ca, em :art!c($ar, est re:$eta "esses eJem:$os I(e tAm s!"o !6nora"os :e$o esta)lishment :orI(e n*o se enca!Jam rea$mente no conhec!mento a"I(!r!"o. Para m!nha sat!sfa)*o, "escobr! I(e m(!tos "e$es s*o "!amantes em esta"o br(to.
# FAN'ASMA ,N'ER,#R 7 -G
Por eJem:$o, aI(e$es I(e s(s:e!tam "as :retensSes "a me"!c!na cor:omente "e%!am $e%ar em cons!"era)*o os "!stKrb!os "e mK$t!:$a :ersona$!"a"e. A$6(ns c$Cn!cos "!Hem I(e os :ac!entes :o"em rea$mente Nm("arN s(a estr(t(ra oc($ar I(an"o ass(mem :ersonas "!ferentes L (m mCo:e torna5se h!:ermtro:e, (ma :essoa "e o$ho aH($ f!ca "e o$ho castanho L o( I(e a I(Cm!ca "o san6(e "o :ac!ente m("a Z(ntamente com a :ersona$!"a"e TnC%e$ a$to "e 6$!cose san6WCnea com (ma :ersona$!"a"e,
nC%e$ norma$ "e 6$!cose com o(traU. H tambm "escr!)Ses "e o cabe$o "a :essoa tornar5se branco, $!tera$mente "a no!te :ara o "!a, a:Os (m 6ra%e choI(e :s!co$O6!co, e "e fre!ras :!e"osas "esen%o$%en"o est!6mas Tcha6asU nas :a$mas "as m*os em (n!*o eJt t!ca com 0es(s. Acho s(r:reen"ente I(e, a:esar "e trAs "ca"as "e :esI(!sa, n*o temos seI(er certeHa se estes fen9menos s*o rea!s o( fa$sos. Da"os to"os os !n"Cc!os "e I(e eJ!ste a$6o !nteressante acontecen"o, :or I(e n*o eJam!nar ma!s "eta$ha"amente essas af!rma)SesP S*o como seIWestres fe!tos :or eJtraterrestres e entortamento "e ta$heres, o( s*o a(tAnt!cas anoma$!as L como os ra!os Q o( a transforma)*o bacter!ana4 L I(e a$6(m "!a ta$%eH ca(sem m("an)as "e :ara"!6ma e re%o$()Ses c!entCf!casP
F(! :essoa$mente atraC"o :ara a me"!c!na, "!sc!:$!na che!a "e amb!6W!"a"es, :orI(e se( est!$o Sher$oc& Ho$mes "e !n%est!6a)*o t!nha (m 6ran"e a:e$o :ara m!m. D!a6nost!car o :rob$ema "e (m :ac!ente cont!n(a sen"o ao mesmo tem:o (ma arte e (ma c!Anc!a, eJ!6!n"o I(e se co$oI(e em a)*o :o"eres "e obser%a)*o, raH*o e to"os os sent!"os h(manos. Lembro5me "e (m :rofessor, o Dr. K.V. 'h!r(%en6a"am, ens!nan"o5nos a !"ent!f!car (ma "oen)a s!m:$esmente che!ran"o o :ac!ente L o !nconf(n"C%e$ e a"oc!ca"o h $!to "e esma$te "e (nhas "a cetose "!abt!ca8 o o"or "e :*o fresco "a febre t!fO!"e8 o fe"or "e cer%eZa choca "a escrOf($a8 o aroma "e :enas "e fran6o recm5arranca"as "a r(bo$a8 o che!ro ft!"o "e (m abscesso :($monar8 e o o"or "e amonCaco "e (m :ac!ente com "ef!c!Anc!a he: t!ca. TE hoZe (m :e"!atra :o"er!a acrescentar o che!ro "e s(co "e (%a "a !nfec)*o "e Pseudomonas em cr!an)as e o che!ro "e :s s(a"os "a ac!"em!a !so%a$r!ca.U EJam!nem os "e"os c(!"a"osamente, "!H!a5nos o Dr. 'h!r(%en6a"am, :orI(e (ma :eI(ena m("an)a no [n6($o entre a base "a (nha e o "e"o :o"e an(nc!ar o !nCc!o "e (m c[ncer :($monar ma$!6no, m(!to antes "e s(r6!rem s!na!s c$Cn!cos ma!s s!n!stros. De rorma !m:ress!onante, este s!na$ "en(nc!a"or L baI(eteamento L "esa:arece !nstantaneamente na mesa "e o:era)*o I(an"o o c!r(r6!*o remo%e o c[n5
@3 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
cer, mas, at hoZe, n*o temos nenh(ma !"!a "o mot!%o :or I(e ocorre. #(tro :rofessor me(, "e ne(ro$o6!a, !ns!st!a em I(e "!a6nost!c ssemos a "oen)a "e Par&!nson "e o$hos fecha"os L s!m:$esmente esc(tan"o os :assos "os :ac!entes T:ac!entes com esse "!stKrb!o tAm (m mo"o "e an"ar caracter!st!camente "esaZe!ta"o, arrastan"o os :sU. Este as:ecto "etet!%esco "a me"!c!na c$Cn!ca (ma arte em eJt!n)*o nesta :oca "e me"!c!na high%tech, mas :$anto( (ma semente em m!nha mente. #bser%an"o c(!"a"osamente, esc(tan"o, tocan"o e, s!m, che!ran"o o :ac!ente, :o"e5 se che6ar a (m "!a6nOst!co raHo %e$ e (sar os eJames $aborator!a!s meramente :ara conf!rmar o I(e Z sab!"o. F!na$mente, I(an"o est!%er est("an"o e tratan"o "e (m :ac!ente, "e%er "o m"!co :er6(ntar sem:re a s! mesmo; N_(e ta$ se sentir como se est!%esse na :e$e "o :ac!entePN NE se fosse e(PN Ao faHer !sso, n(nca "e!Je! "e f!car mara%!$ha"o com a cora6em e a for)a "e m(!tos :ac!entes me(s o( com o fato "e I(e, !ron!camente, a :rO:r!a tra6"!a :o"e Ys %eHes enr!I(ecer a %!"a "e (m :ac!ente e "ar5$he no%o sent!"o. Por este mot!%o, embora m(!tas "as h!stOr!as c$Cn!cas I(e %ocAs %*o conhecer esteZam mat!Ha"as "e tr!steHa, s*o "a mesma forma m(!tas %eHes h!stOr!as "e %!tOr!a "o es:Cr!to h(mano sobre a a"%ers!"a"e, e h (ma forte ten"Anc!a oc($ta "e ot!m!smo. Por eJem:$o, (m :ac!ente I(e eJam!ne! L (m ne(ro$o6!sta "e No%a Dor& L "e re:ente, aos ?3 anos "e !"a"e, come)o( a ter acessos "e e:!$e:s!a I(e se or!6!na%am em se( $obo tem:ora$ "!re!to. #s ataI(es eram rea$mente a$armantes, mas :ara se( es:anto e "e$e!te, %!( I(e esta%a se tornan"o fasc!na"o :or :oes!a, :e$a :r!me!ra %eH na %!"a. Na rea$!"a"e, come)o( a :ensar em %ersos, :ro"(H!n"o (m %o$(moso f$(Jo "e r!mas. E$e "!sse I(e essa %!s*o :ot!ca $he "e( (ma no%a %!"a, (m no%o come)o, Z(stamente I(an"o come)a%a a se sent!r (m tanto estafa"o. Conc$(!5se "este eJem:$o I(e to"os nOs somos :oetas n*o rea$!Ha"os, como af!rmam n(merosos 6(r(s e mCst!cos "a no%a eraP Ca"a (m "e nOs tem (m :otenc!a$ !neJ:$ora"o :ara be$os %ersos e r!mas, oc($to nos recessos "e nosso hem!sfr!o "!re!toP Nesse caso, eJ!ste a$6(ma forma "e $!berar esta ca:ac!"a"e $atente, I(e n*o seZa ten"o acessosP Antes "e conhecer os :ac!entes, "es%en"ar m!str!os e es:ec($ar sobre a or6an!Ha)*o "o crebro, 6ostar!a "e $e% 5$os n(m :eI(eno :asse!o 6(!a"o :e$o crebro h(mano. Estes s!na!s anat9m!cos, I(e :rometo manter s!m:$es, %*o aZ(" 5$os a enten"er m(!tas eJ:$!ca)Ses no%as :ara o fato "e :ac!entes ne(ro$O6!cos a6!rem como a6em.
# FAN'ASMA ,N'ER,#R 7 @>
AJOn!o Soma o( cor:o ce$W$
Figura 1.1
HoZe, I(ase (m cha%*o "!Her I(e o crebro h(mano a forma "e matr!a ma!s com:$eJamente or6an!Ha"a no (n!%erso, e h rea$mente a$6(ma %er"a"e n!sso. Se %ocA cortar (ma se)*o "e crebro, "!6amos, "a cama"a eJterna con%o$(ta chama"a neocOrteJ e eJam!n 5$a ao
m!croscO:!o, %er I(e com:osta "e ne(r9n!os o( c$($as ner%osas L as (n!"a"es f(nc!ona!s b s!cas "o s!stema ner%oso, on"e s*o troca"as as !nforma)Ses. No !nCc!o, o crebro tC:!co contm :ro%a%e$mente ma!s "e >33 b!$hSes "e ne(r9n!os, c(Zo nKmero "!m!n(! $entamente com a !"a"e. Ca"a ne(r9n!o tem (m cor:o ce$($ar e "eHenas "e m!$hares "e m!nKsc($as ram!f!ca)Ses chama"as "en"r!tos, I(e recebem !nforma)Ses "e o(tros ne(r9n!os. Ca"a ne(r9n!o tem tambm (m aJ9n!o :r!m r!o T(ma :roZe)*o I(e :o"e %!aZar $on6as "!st[nc!as no crebroU :ara en%!ar "a"os :ara fora "a c$($a, e term!na!s "e aJ9n!o :ara com(n!ca)*o com o(tras c$($as. Na F!6(ra >.> %ocA obser%ar I(e os ne(r9n!os faHem contato com o(tros ne(r9n!os, em :ontos chama"os s!na:ses. Ca"a ne(r9n!o faH a$6o entre m!$ e >3 m!$ s!na:ses com o(tros ne(r9n!os. Estas :o"em $!6ar o( "es$!6ar, ser eJc!tatOr!as o( !n!b!tOr!as. ,sto , a$6(mas s!na:ses $!6am o f$(!"o :ara at!%ar co!sas, enI(anto o(tras $!beram f$(!"os :ara aca$mar t("o Y frente, n(ma "an)a contCn(a "e ator"oa"ora com:$eJ!"a"e. 2m :e"a)o "o se( crebro "o tamanhc "e (m 6r*o "e are!a "e%e conter >33 m!$ ne(r9n!os, "o!s m!$hSes "e aJ9n!os c
@- 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
TbU Lobo frontal TaU COrteJ motor CorteJ sensona$ Lobo parietal ' $amo Lobo occipital Cor:o ca$oso F!ss(ra $atera$ Lobo temporal Me"($a ob$on6a TB($boU Cerebe$o Cor"*o es:!nha$ S($co centra$
Figura 1.2 *natomia compacta do cre)ro humano, 7a8 ,ostra o lado esquerdo do hemisfrio esquerdo. 9)servem os quatro lo)os: frontal, parietal, temporal e occipital. 9 frontal separado do parietal pelo sulco central ou rol;ndico 7sulco ou fissura8, e o temporal do parietal pela fissura lateral ou stlviana. 7)8 ,ostra a superf<cie interna do hemisfrio esquerdo. 9)servem o vis<vel corpo caloso 7preto8 e o t3lamo 7)ranco8 no meio. 9 corpo caloso liga os dois hemisfrios, 7c8 ,ostra os dois hemisfrios do cre)ro vistos de cima para )aixo, TaU Ramachan"ran TbU e TcU retra)a"os a :art!r "e fe&!, >GG@5
(m b!$h*o "e s!na:ses, to"as Nfa$an"oN com as o(tras. Da"as estas c!fras, ca$c($a5se I(e o nKmero "e :ossC%e!s esta"os cerebra!s L o nKmero "e :erm(ta)Ses e comb!na)Ses "e at!%!"a"e teor!camente :ossC%e!s L ($tra:assa o "e :artCc($as e$ementares eJ!stentes no (n!%erso. Da"a esta com:$eJ!"a"e, como come)ar a enten"er as f(n)Ses "o crebroP #b%!amente, enten"er a estrutura "o s!stema ner%oso essenc!a$ :ara enten"er s(as f(n)Ses= L e ass!m come)aremos com (m bre%e eJame "a anatom!a "o crebro, o I(e, :ara nossos obZet!%os aI(!, !n!c!a5se no a$to "a me"($a es:!nha$. Esta re6!*o, chama"a "e medulla o)longatd, conecta a me"($a es:!nha$ ao crebro e contm a6$omera"os "e c$($as o( nKc$eos I(e contro$am f(n)Ses crCt!cas como :ress*o san6WCnea, bat!mentos car"Cacos e res:!ra)*o. A me"($a conecta5se com a :onte T(ma es:c!e "e :rot(ber[nc!aU, I(e en%!a f!bras :ara o cerebe$o, (ma estr(t(ra "o tamanho "e (m :(nho na :arte :oster!or "o crebro I(e aZ("a a :essoa a eJec(5
# FAN'ASMA ,N'ER,#R 7 @@
tar mo%!mentos coor"ena"os. Ac!ma est*o os "o!s enormes hem!sfr!os cerebra!s L as famosas meta"es "o crebro, em forma "e noHes. Ca"a meta"e "!%!"!"a em I(atro $obos L fronta$, tem:ora$, :ar!eta$ e occ!:!ta$ L sobre os I(a!s %ocA saber ma!s nos :rOJ!mos ca:Ct($os TF!6(ra >.-U. Ca"a hem!sfr!o contro$a os mo%!mentos "os mKsc($os T:or eJem:$o, os "o bra)o e "a :ernaU "o $a"o o:osto "o cor:o. # hem!sfr!o "!re!to "e se( crebro faH se( bra)o esI(er"o se mo%er e o hem!sfr!o esI(er"o :erm!te I(e s(a :erna "!re!ta ch(te (ma bo$a. As "(as meta"es "o crebro s*o conecta"as :or (ma fa!Ja "e f!bras chama"a "e cor:o ca$oso. _(an"o este corta"o, os "o!s $a"os n*o :o"em ma!s se com(n!car8 o res($ta"o (ma sCn"rome I(e :ro:orc!ona (ma %!s*o c$ara "o :a:e$ I(e ca"a $a"o "esem:enha no conhec!mento. A :arte ma!s eJterna "e ca"a hem!sfr!o
com:osta "e cOrteJ cerebra$; (ma f!na $[m!na enrosca"a "e c$($as, com se!s cama"as "e es:ess(ra, I(e com:r!m!"a em sa$!Anc!as e s($cos como (ma co(%e5f$or e com:actamente acon"!c!ona"a "entro "o cr[n!o. Bem no centro "o crebro f!ca o t $amo. X cons!"era"o e%o$(t!%amente ma!s :r!m!t!%o "o I(e
o cOrteJ cerebra$ e freIWentemente "escr!to como (ma Nesta)*o "e retransm!ss*oN :orI(e to"as as !nforma)Ses sensor!a!s, com eJce)*o "o o$fato, :assam :or e$e antes "e at!n6!r o manto cort!ca$ eJterno. ,nter:ostos entre o t $amo e o cOrteJ encontram5se ma!s nKc$eos, chama"os 6[n6$!os basa!s Tcom nomes como :(t[men e nKc$eo ca("a"oU. F!na$mente, na base "o t $amo f!ca o h!:ot $amo, I(e :arece estar en%o$%!"o na re6($a)*o "as f(n)Ses metabO$!cas, na sCntese "e horm9n!os e em % r!os !m:($sos b s!cos como a a6ress*o, o me"o e a seJ(a$!"a"e. Estes fatos anat9m!cos s*o conhec!"os h m(!to tem:o, mas a!n"a n*o temos (ma !"!a c$ara "e como o crebro f(nc!ona.? M(!tas teor!as ma!s ant!6as caem em "o!s cam:os anta69n!cos L mo"($ar!"a"e e ho$!smo L e, nos K$t!mos @33 anos, o :An"($o tem osc!$a"o "e (m $a"o e o(tro "esses "o!s :ontos "e %!sta eJtremos. N(ma :onta "o es:ectro est*o os mo"($ar!stas, I(e acre"!tam I(e "!ferentes :artes "o crebro s*o a$tamente es:ec!a$!Ha"as :ara ca:ac!"a"es menta!s. Ass!m, h (m mO"($o :ara $!n6(a6em, o(tro :ara memOr!a, o(tro :ara hab!$!"a"e matem t!ca, (m :ara reconhec!mento "e f!s!onom!as e ta$%eH at (m :ara "etectar :essoas I(e tra:ace!am. A$m "!sso, af!rmam e$es, estes mO"($os o( re6!Ses s*o em 6ran"e :arte a(t9nomos. Ca"a (m eJec(ta s(a :rO:r!a tarefa, sr!e "e c $c($os, o( I(a$I(er co!sa, e "e:o!s L como (mg
@4 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
# FAN'ASMA ,N'ER,#R 7 @e
br!6a"a "e bombe!ros traba$han"o com ba$"es L :assa se( :ro"(to ao :rOJ!mo mO"($o "a f!$a, sem Nfa$arN m(!to com o(tras re6!Ses. Na o(tra eJtrem!"a"e "o es:ectro, temos o Nho$!smoN, (ma abor"a6em teOr!ca I(e se sobre:Se ao I(e nos "!as at(a!s chama"o "e NconeJ!on!smoN. Esta esco$a "e :ensamento s(stenta I(e o crebro f(nc!ona como (m to"o e I(e ne$as (ma :arte t*o boa I(anto I(a$I(er o(tra. A %!s*o ho$Cst!ca Z(st!f!ca"a :e$o fato "e I(e m(!tas reas, es:ec!a$mente as re6!Ses cort!ca!s, :o"em ser recr(ta"as :ara mK$t!:$as tarefas. '("o conecta"o com to"o o resto, se6(n"o os ho$!stas, e ass!m a b(sca :or mO"($os "!st!ntos (ma :er"a "e tem:o. Me( traba$ho com :ac!entes s(6ere I(e estes "o!s :ontos "e %!sta n*o s*o m(t(amente eJc$("entes L I(e o crebro (ma estr(t(ra "!n[m!ca I(e em:re6a ambos os Nmo"osN n(ma !nf$(Anc!a recC:roca mara%!$hosamente com:$eJa. A 6ran"eHa "o :otenc!a$ h(mano sO %!sC%e$ I(an"o $e%amos em conta to"as as :oss!b!$!"a"es, res!st!n"o Y tenta)*o "e ca!r em cam:os :o$ar!Ha"os o( "e :er6(ntar se "eterm!na"a f(n)*o $oca$!Ha"a o( n*o $oca$!Ha"a.B Conforme %eremos, m(!to ma!s Kt!$ atacar (m :rob$ema I(an"o e$e s(r6e em %eH "e se $!m!tar a a:o!ar (m :onto "e %!sta em "etr!mento "e o(tro. Em se( eJtremo, ca"a %!s*o "e fato abs(r"a. Por ana$o6!a, s(:onham I(e %ocA est %en"o o :ro6rama 292 ,ali)u 7=a'$atch8 na te$e%!s*o. #n"e =a'$atch est $oca$!Ha"aP Na s(bst[nc!a fosforescente I(e br!$ha na te$a o( nos e$trons "entro "o t(bo "e ra!os catO"!cosP Nas on"as e$etroma6nt!cas I(e est*o sen"o transm!t!"as atra%s "o arP #( no f!$me "e ce$($O!"e o( na f!ta "e %C"eo "o estK"!o "o I(a$ est sen"o transm!t!"o o es:et c($oP #( ta$%eH na c[mera I(e acom:anha os atores em cenaP A ma!or!a "as :essoas a"m!te !me"!atamente I(e esta (ma I(est*o sem sent!"o. VocA :o"er!a f!car tenta"o a conc$(!r, :ortanto, I(e =a'$atch n*o est $oca$!Ha"a Tn*o eJ!ste (m NmO"($oN =a'$atch> em nenh(ma :arte L I(e e$a :erme!a o (n!%erso !nte!ro L, mas !sso tambm abs(r"o. Pe$o I(e sabemos, n o est $oca$!Ha"a na L(a nem no me( 6at!nho "e est!ma)*o nem na ca"e!ra on"e esto( senta"o Tembora a$6(mas "as on"as e$etroma6nt!cas :ossam at!n6!r estes $oca!sU. #b%!amente, a s(bst[nc!a fosforescente, o t(bo "e ra!os catO"!cos, as on"as e$etroma6nt!cas e o ce$($O!"e o( f!ta est*o to"os ma!s "!retamente en%o$%!"os nesta h!:Otese I(e chamamos "e =a'$atch "o I(e a L(a, (ma ca"e!ra o( me( 6ato. Este eJem:$o !$(stra I(e, ass!m I(e %ocA enten"e o I(e rea$mente (n :ro6rama "e te$e%!s*o, a :er6(nta N $oca$!Ha"o o( n*o $oca$!Ha"oPN rec(a :ara o se6(n"o :$ano, s(bst!t(C"a :e$a :er6(nta NComo !sto f(nc!onaPN Mas tam bem Ob%!o I(e o$har :ara o t(bo "e ra!os catO"!cos e o canh*o "e e$tron ta$%eH $he "A f!na$mente !n"Cc!os sobre como o a:are$ho "e te$e%!s*o f(nc!ona e recebe o :ro6rama =a'$atch como transm!t!"o, ao :asso I(e, eJam!nan"o
a ca"e!ra on"e est senta"o, %ocA Zama!s che6ar a !sso. Ass!m, a $oca$!Ha)*o n*o (m ma( $(6ar :ara come)ar, "es"e I(e e%!temos a arma"!$ha "e :ensar I(e e$a "etm to"as as res:ostas. A mesma co!sa acontece com o "ebate at(a$ "e m(!tos :ontos concernente; Y f(n)*o "o crebro. A $!n6(a6em $oca$!Ha"aP X $oca$!Ha"a a %!s*o "e coresP # r!soP Ass!m I(e enten"emos me$hor estas f(n)Ses, a I(est*o "e Non"eN torna5se menos !m:ortante "o I(e a :er6(nta NcomoN. No esta"o at(a$ "as co!sas (ma :rof(s*o "e :ro%as em:Cr!cas a:o!a a !"!a "e I(e "e fato eJ!stem :arte; o( mO"($os es:ec!a$!Ha"os "o crebro :ara % r!as fac($"a"es menta!s. Mas o %er"a"e!ro se6re"o :ara enten"er o crebro est n*o somente em "es$!n"ar g estr(t(ra e f(n)*o "e ca"a mO"($o, mas em "escobr!r como !ntera6em (ns com os o(tros :ara 6erar to"o o es:ectro "e hab!$!"a"es I(e chamamos nat(reHa h(mana. X aI(! I(e entram em cena os :ac!entes com :rob$emas ne(ro$O6!cos s!n6($ares. Como o an9ma$o com:ortamento "o c*o I(e n*o $at!( I(an"o o cr!me esta%a sen"o comet!"o, :ro:orc!onan"o a Sher$oc& Ho$mes (ma :!sta :ara saber I(em :o"er!a ter entra"o na casa na no!te "o assass!nato, o estranho com:ortamento "estes :ac!entes :o"e nos aZ("ar a reso$%er o m!str!o "e como % r!as :artes "o crebro cr!am (ma re:resenta)*o Kt!$ "o m(n"o eJterno e 6erarn a !$(s*o "e (m Ne(N, (ma !n"!%!"(a$!"a"e, I(e res!ste no es:a)o e no tem:o. Para aZ("ar %ocAs a ter (m enten"!mento nat(ra$ "esta forma "e faHer c!Anc!a, eJam!nemos esses casos !nteressantes L e as $!)Ses com e$es a:ren"!"as L eJtraC"os "a $!terat(ra ne(ro$O6!ca ma!s ant!6a. H ma!s "e =3 anos, (ma m($her "e me!a5!"a"e entro( na c$Cn!ca "e K(rt Vo$"ste!n, (m ne(ro$o6!sta "e renome m(n"!a$ "ota"o "e a6("a hab!$!"a"e :ara "!a6nOst!cos. A m($her :arec!a norma$ e con%ersa%a f$(entemente8 na %er"a"e, na"a ha%!a "e ob%!amente erra"o com e$a. Mas t!nha (ma "oen)a eJtraor"!n r!a L "e %eH em I(an"o, a m*o esI(er"a a%an)a%a :ara s(a 6ar5
@? 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
6anta e tenta%a estran6($ 5$a. M(!tas %eHes t!nha "e (sar a m*o "!re!ta :ara contro$ar a esI(er"a, em:(rran"o5a :ara ba!Jo L como Peter Se$$ers re:resentan"o o Dr. Fant st!co. ds %eHes, t!nha at "e se sentar na m*o assass!na, t*o "ec!"!"a em tentar :9r f!m Y s(a %!"a. N*o s(r:reen"e I(e o :r!me!ro m"!co "a m($her a tenha "ec$ara"o menta$mente :ert(rba"a o( h!str!ca, en%!an"o5a a % r!os co$e6as :ara cons($tas. Como n*o :("eram aZ("ar, e$a fo! man"a"a a Vo$"ste!n, I(e t!nha re:(ta)*o "e reso$%er casos "!fCce!s. De:o!s "e eJam!n 5$a, Vo$"ste!n conc$(!( I(e n*o era :s!cOt!ca, menta$mente :ert(rba"a o( h!str!ca. N*o t!nha "f!c!ts ne(ro$O6!cos Ob%!os, como :ara$!s!a o( ref$eJos eJa6era"os. Mas $o6o che6o( a (ma eJ:$!ca)*o :ara se( com:ortamento; como %ocA e e(, a m($her t!nha "o!s hem!sfr!os cerebra!s, ca"a (m "os I(a!s es:ec!a$!Ha"o em "!ferentes fac($"a"es menta!s e contro$a os mo%!mentos "o $a"o o:osto "o cor:o. #s "o!s hem!sfr!os s*o $!6a"os :or (ma fa!Ja "e f!bras chama"a cor:o ca$oso, I(e :erm!te I(e os "o!s $a"os se com(n!I(em e f!I(em Nem s!ncron!aN. Mas ao contr r!o "a ma!or!a "e nOs o hem!sfr!o "!re!to "essa m($her TI(e contro$a%a s(a m*o esI(er"aU :arec!a ter a$6(mas ten"Anc!as s(!c!"as $atentes L (m 6en(Cno !m:($so :ara mat 5$a. ,n!c!a$mente, estes !m:($sos :o"em ter s!"o re:r!m!"os :or Nfre!osN L mensa6ens !n!b!"oras en%!a"as atra%s "o cor:o ca$oso a :art!r "o hem!sfr!o esI(er"o, ma!s rac!ona$. Mas se e$a t!%esse sofr!"o, como s(:9s Vo$"ste!n, (ma $es*o no cor:o ca$oso, em res($ta"o "e (m "errame, essa !n!b!) o ser!a e$!m!na"a. # $a"o "!re!to "o se( crebro e s(a m*o esI(er"a assass!na a6ora estar!am $!%res :ara tentar estran6($ 5$a. Esta eJ:$!ca)*o n*o t*o art!f!c!a$ como :arece, (ma %eH I(e bem sab!"o h a$6(m tem:o I(e o hem!sfr!o "!re!to ten"e a ser ma!s emoc!ona$mente !nst %e$ "o I(e o esI(er"o. Pac!entes I(e tAm "errame no crebro esI(er"o freIWentemente s*o an6(st!a"os, "e:r!m!"os o( :reoc(:a"os com s(as :ers:ect!%as "e rec(:era)*o. A raH*o :arece ser I(e, com a $es*o no hem!sfr!o esI(er"o, o "!re!to ass(me e se :reoc(:a com t("o. Em contraste, :essoas I(e sofrem $es*o no hem!sfr!o "!re!to ten"em a ser a$e6remente !n"!ferentes a s(a :rO:r!a s!t(a)*o. # hem!sfr!o esI(er"o s!m:$esmente n*o se !rr!ta tanto Tsobre !sto, $er ma!s no Ca:Ct($o BU. _(an"o Vo$"ste!n che6o( ao "!a6nOst!co, "e%e ter :arec!"o f!c)*o c!entCf!ca. Mas n*o m(!to "e:o!s "essa %!s!ta, a m($her morre( "e re:ente, :ro%a%e$mente "e (m se6(n"o "errame Tn*o, e$a n*o se estran6($o(U. A a(tO:s!a
# FAN'ASMA ,N'ER,#R 7 @B
conf!rmo( as s(s:e!tas "e Vo$"ste!n; antes "o se( com:ortamento t!:o Dr. Fant st!co, e$a sofrera (m mac!)o "errame no cor:o ca$oso, "e forma I(e o $a"o esI(er"o "o crebro n*o :o"!a Nfa$arN nem eJercer o contro$e hab!t(a$ sobre o $a"o "!re!to. Vo$"ste!n t!nha re%e$a"o a nat(reHa "(a$ "a f(n)*o cerebra$, mostran"o I(e os "o!s hem!sfr!os s*o "e fato es:ec!a$!Ha"os em "!ferentes
tarefas. VeZam em se6(!"a o s!m:$es ato "e sorr!r, a$6o I(e to"os faHemos a ca"a "!a em s!t(a)Ses soc!a!s. VocA %A (m bom am!6o e " (m $ar6o sorr!so. Mas o I(e acontece I(an"o este am!6o a:onta (ma c[mera :ara se( rosto e :e"e I(e sorr!aP Em %eH "e (ma eJ:ress*o nat(ra$, %ocA faH (ma :a%orosa careta for)a"a. Para"oJa$mente, (m ato I(e %ocA eJec(ta sem esfor)o "eHenas "e %eHes :or "!a torna5se eJtraor"!nar!amente "!fCc!$ "e :rat!car I(an"o a$6(m s!m:$esmente $he :e"e :ara faHA5$o. VocA :o"er!a :ensar I(e :or constran6!mento. Mas essa n*o :o"e ser a res:osta, :orI(e se %ocA se o$har em I(a$I(er es:e$ho e tentar sorr!r, 6aranto I(e a:arecer a mesma careta. A raH*o :or I(e estes "o!s t!:os "e sorr!so "!ferem I(e re6!Ses "!ferentes "o crebro os contro$am e a:enas (ma "e$as contm (m Nc!rc(!to es:ec!a$!Ha"o em sorr!soN. 2m sorr!so es:ont[neo :ro"(H!"o :e$os 6[n6$!os basa!s, a6$omera"os "e c$($as encontra"os entre o cOrteJ s(:er!or "o crebro Ton"e se rea$!Ham :ensamento e :$aneZamentoU e o t $amo, e%o$(t!%amente ma!s ant!6o. _(an"o %ocA encontra (m rosto am!6 %e$, a mensa6em %!s(a$ :roce"ente "esse rosto at!n6e :oster!ormente o centro emoc!ona$ "o crebro, o( s!stema $Cmb!co, e s(bseIWentemente retransm!t!"a aos 6[n6$!os basa!s, I(e orI(estram as seIWAnc!as "e at!%!"a"e "o mKsc($o fac!a$ necess r!as :ara :ro"(H!r (m sorr!so nat(ra$. _(an"o este c!rc(!to at!%a"o, se( sorr!so s!ncero. 2ma %eH :osta em mo%!mento, to"a a cascata "e e%entos acontece n(ma fra)*o "e se6(n"o sem I(e as :artes :ensantes "o se( cOrteJ Zama!s seZam en%o$%!"as. Mas o I(e acontece I(an"o a$6(m $he :e"e :ara sorr!r enI(anto t!ra s(a fotoP A !nstr()*o %erba$ "o fotO6rafo receb!"a e enten"!"a :e$os centros s(:er!ores "e :ensamento no crebro, !nc$(s!%e o cOrteJ a("!t!%o e os centros "e $!n6(a6em. DaC retransm!t!"a :ara o cOrteJ motor na frente "o crebro, I(e es:ec!a$!Ha"o em :ro"(H!r mo%!mentos %o$(nt r!os tre!na"os, como tocar :!ano e :entear o cabe$o. A:esar "e s(a a:arente s!m:$!c!"a"e, o ato "e sorr!r en%o$%e a c(!"a"osa orI(estra)*o "e "eHenas "e "!m!n(tos mKsc($os na seIWAnc!a a:ro:r!a"a. No I(e concerne ao cOrteJ motor Tn*o es:ec!a$!Ha"o :ara
6erar sorr!sos nat(ra!sU, este (m fe!to t*o com:$eJo I(anto tocar Rachman!noff sem n(nca ter t!"o a($as "e :!ano, e :ortanto fa$ha com:$etamente. Se( sorr!so sa! for)a"o, tenso, art!f!c!a$. A :ro%a "e "o!s "!ferentes Nc!rc(!tos "e sorr!soN %em "e :ac!entes com crebro $es!ona"o. _(an"o (ma :essoa sofre (m "errame no cOrteJ motor "!re!to L a re6!*o es:ec!a$!Ha"a "o crebro I(e aZ("a a orI(estrar mo%!mentos com:$eJos no $a"o esI(er"o "o cor:o L, s(r6em :rob$emas no esI(er"o. So$!c!ta"o a sorr!r, o :ac!ente faH aI(e$a careta for)a"a, art!f!c!a$, mas a6ora :arece a!n"a ma!s :a%orosa8 (m me!o sorr!so a:enas no $a"o "!re!to "o rosto. Mas I(an"o este mesmo :ac!ente %A (m am!6o o( :arente I(er!"o atra%essar a :orta, se( rosto eJ:$o"e n(m sorr!so am:$o e nat(ra$, (san"o os "o!s $a"os "a boca e "a face. A raH*o I(e se(s 6[n6$!os basa!s n*o foram "an!f!ca"os :e$o "errame, "e forma I(e est !ntacto o c!rc(!to es:ec!a$ :ara "ar sorr!sos s!mtr!cos.< M(!to raramente, encontra5se (m :ac!ente I(e a:arentemente tenha t!"o (m :eI(eno "errame, I(e nem e$e nem n!n6(m ma!s nota, at I(e e$e tente sorr!r. De re:ente, se(s entes I(er!"os f!cam es:anta"os em %er I(e a:enas (ma meta"e "o rosto est arre6anhan"o os "entes. E, cont("o, I(an"o o ne(ro$o6!sta o !nstr(! a sorr!r, e$e :ro"(H (m sorr!so s!mtr!co, embora art!f!c!a$ L eJatamente o !n%erso "o :ac!ente anter!or. Este !n"!%C"(o, com:ro%a5se, te%e (m :eI(eno "errame I(e afeto( se$et!%amente os 6[n6$!os basa!s n(m $a"o "o crebro. # ato "e boceZar fornece ma!s (ma :ro%a "o s!stema "e c!rc(!tos es:ec!a$!Ha"os. Como fo! obser%a"o, m(!tas %Ct!mas "e "errame f!cam com o $a"o "!re!to o( esI(er"o "o cor:o :ara$!sa"o, "e:en"en"o "e on"e ocorre a $es*o no crebro. #s mo%!mentos %o$(nt r!os no $a"o o:osto cessam :ermanentemente. E, cont("o, I(an"o esse :ac!ente boceZa, est!ra os "o!s bra)os es:ontaneamente. Para s(a s(r:resa, o bra)o :ara$!sa"o re:ent!namente sa$ta :ara a %!"a` ,sso acontece :orI(e (ma "!ferente %!a "o crebro contro$a o mo%!mento "o bra)o "(rante o boceZo L (ma %!a estre!tamente $!6a"a aos centros res:!ratOr!os no tronco encef $!co. As %eHes (ma m!nKsc($a $es*o cerebra$ L (ma $es*o n(m s!m:$es :ont!nho "e c$($as entre b!$hSes L :o"e ca(sar eJtensos :rob$emas I(e :arecem f$a6rantemente "es:ro:orc!ona!s ao tamanho "a $es*o. Por eJem:$o, %ocA :o"e :ensar I(e a memOr!a en%o$%e o crebro !nte!ro. _(an"o "!6o a :a$a%ra NrosaN, esta e%oca to"o t!:o "e assoc!a)Ses; ta$%eH !ma6ens "e (m Zar"!m "e rosas, a :r!me!ra %eH I(e a$6(m $he "e( (ma rosa, o che!ro, a s(a%!"a"e "as :ta$as,
# FAN'ASMA ,N'ER,#R 7 @G
(ma :essoa chama"a Rosa etc. At o s!m:$es conce!to "e NrosaN tem m(!tas assoc!a)Ses r!cas, s(6er!n"o I(e to"o o crebro "e%e se6(ramente estar en%o$%!"o no armaHenamento "e I(a$I(er %estC6!o "e memOr!a. Mas a !nfe$!H h!stOr!a "e (m :ac!ente conhec!"o como
H.M. s(6ere o contr r!o.G Como H.M. sofr!a "e (ma forma :art!c($armente !ntrat %e$ "e e:!$e:s!a, se(s m"!cos "ec!"!ram remo%er o tec!"o N"oenteN "os "o!s $a"os "o se( crebro, !nc$(s!%e "(as estr(t(ras m!nKsc($as em forma "e ca%a$o5mar!nho T(ma "e ca"a $a"oU chama"as h!:ocam:o, (ma estr(t(ra I(e contro$a o h armaHenamento "e no%as memOr!as. SO sabemos "!sso :orI(e, "e:o!s "a c!r(r6!a, H.M. n*o conse6(!( ma!s formar no%as memOr!as, embora :("esse re$embrar t("o I(e acontecera antes "a o:era)*o. A6ora, os m"!cos tratam o h!:ocam:o com ma!s res:e!to e Zama!s o remo%em consc!entemente "os "o!s $a"os "o crebro TF!6(ra >.@U. Embora e( n(nca tenha traba$ha"o "!retamente com H.M., %! m(!tas %eHes :ac!entes com formas seme$hantes "e amns!a res($tante "e a$coo$!smo cr9n!co o( h!:OJ!a TcarAnc!a "e oJ!6An!o no crebro em se6(!"a a (ma c!r(r6!aU. Con%ersar com e$es (ma eJ:er!Anc!a fant st!ca. Por eJem:$o, I(an"o c(m:r!mento o :ac!ente, e$e :arece !nte$!6ente e art!c($a"o, fa$a norma$mente e conse6(e at "!sc(t!r f!$osof!a com!6o. Se $he :e)o :ara somar o( s(btra!r, faH !sso sem :rob$ema. N*o :ert(rba"o emoc!ona$ o( :s!co$o6!camente e :o"e "!sc(t!r Y %onta"e ass(ntos "e famC$!a e s(as % r!as at!%!"a"es. Ent*o, :e)o $!cen)a :ara !r ao banhe!ro. Ao %o$tar, n*o h (m mCn!mo %!s$(mbre "e reconhec!mento, nenh(m !n"Cc!o "e I(e Zama!s me %!( antes em s(a %!"a. L Lembra5se "e m!mP L N*o. Mostro5$he (ma caneta. L # I(e !ssoP L 2ma caneta. L De I(e corP L Verme$ha. Co$oco a caneta emba!Jo "e (m tra%esse!ro o( n(ma ca"e!ra :rOJ!ma e $he :er6(nto; L # I(e acabo "e faHerP Res:on"e !me"!atamente;
43 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
'a$amo
COrteJ cerebra$
'rato O:t!co #$ho COrteJ motor COrteJ sensona$ Cor:o ca$oso
$
Am!6"a$a H!:ota$amo V$[n"($a :!t(!tana Forma)*o ret!c($ar Hipocampo Ponte Me"($a Cerebe$o Cor"*o es:!nha$
F!6(ra >.@ ?epresenta o art<stica de um cre)ro com o crtex convoluto externo tornado parcialmente transparente para permitir a vis o de estruturas internas. 9 t3lamo 7escuro8 pode ser visto no meio, e interpostos entre ele e o crtex est o feixes de clulas chamados g;nglios )asais 7n o mostrados8. Engastada na parte frontal do lo)o temporal, voc5 pode ver a amigdala, escura, em forma de am5ndoa, o @port o@ para o sistema l<m)ico. Ao lo)o temporal, pode5se %er tambm o h!:ocam:o Ten%o$%!"o com a memOr!aU. A$m "a amC6"a$a, :o"em ser %!stas o(tras :artes "o s!stema $Cmb!co, como o h$:ot $amo Taba!Jo "o t $amoU. As %!as $!mb!cas me"e!am a eJc!ta)*o emoc!ona$. #s hem!sfr!os est*o :resos Y me"($a es:!nha$ :e$o tronco encef $!co 7que consiste em medula, ponte e cre)ro mdio8, e a)aixo dos lo)os occipitais est3 o cere)elo,
envolvido principalmente com a coordena o de movimentos e ritmo. EJtraC"o "e =rain, ,ind and =ehavior, B$oom e Laserson T>G<<U "a E"(cat!ona$ Broa"oast!n6 Cor:orat!on. 2sa"o com :erm!ss*o "e R. H. Freeman an" Com:anE.
L Co$oco( a caneta emba!Jo "o tra%esse!ro. Ent*o con%erso (m :o(co ma!s, ta$%eH :er6(ntan"o :or s(a famC$!a. Passa5se (m m!n(to e $he :er6(nto; L Acabo "e $he mostrar a$6(ma co!sa. Lembra5se "o I(e P E$e o$ha !ntr!6a"o;
# FAN'ASMA ,N'ER,#R 7 4> L N*o.
L Lembra5se "e I(e $he mostre! (m obZetoP Lembra5se "e on"e o co$oI(e!P N*o. L N*o se $embra abso$(tamente "e I(e escon"! a caneta ?3 se6(n"os antes. Esses :ac!entes est*o, com efe!to, con6e$a"os no tem:o, no sent!"o "e I(e se $embram a:enas "e fatos acontec!"os antes "o ac!"ente I(e os "an!f!co( ne(ro$o6!camente. Conse6(em re$embrar s(a :r!me!ra :art!"a "e be!sebo$, o :r!me!ro encontro e a format(ra co$e6!a$ com "eta$hes m!n(c!osos, mas, "e:o!s "a $es*o, na"a :arece ter s!"o 6ra%a"o. Por eJem:$o, se "e:o!s "o ac!"ente e$es %Aem (m Zorna$ "a semana :assa"a, o $Aem "!as se6(!"os como se fosse (m Zorna$ no%!nho em fo$ha. Po"em $er (m romance :o$!c!a$ % r!as %eHes, sem:re se "!%ert!n"o com a trama e com o f!m s(r:reen"ente. Conto5$hes (ma :!a"a "eHenas "e %eHes e, sem:re I(e che6o ao :onto c($m!nante, r!em s!nceramente Tna %er"a"e, me(s a$(nos "e :Os56ra"(a)*o tambm faHem !ssoU. Estes :ac!entes est*o nos "!Hen"o a$6o m(!to !m:ortante L I(e (ma m!nKsc($a estr(t(ra cerebra$ chama"a h!:ocam:o abso$(tamente essenc!a$ no armaHenamento "e no%os tra)os "e memOr!a Tembora as :!stas at(a!s "e memOr!a n*o seZam 6(ar"a"as no h!:ocam:oU. E$es !$(stram o :o"er "a abor"a6em mo"($ar; como (m a(JC$!o :ara $!m!tar o cam:o "a !n%est!6a)*o, se %ocA I(!ser enten"er a memOr!a, o$he :ara o h!:ocam:o. E cont("o, como %eremos, o est("o "o h!:ocam:o, soH!nho,
Zama!s eJ:$!car to"os os as:ectos "a memOr!a. Para enten"er como as memOr!as s*o rec(:era"as em I(est*o "e momentos, como s*o e"!ta"as, arI(!%a"as, c$ass!f!ca"as TYs %eHes, at cens(ra"as`U, :rec!samos eJam!nar como o h!:ocam:o !ntera6e com o(tras estr(t(ras "o crebro como os $obos fronta!s, o s!stema $Cmb!co Ten%o$%!"o com emo)SesU e as estr(t(ras no tronco encef $!co TI(e nos :erm!tem aten"er se$et!%amente a memOr!as es:ecCf!casU. # :a:e$ "o h!:ocam:o na forma)*o "e memOr!as est c$aramente estabe$ec!"o, mas h re6!Ses "o crebro es:ec!a$!Ha"as em ca:ac!"a"es ma!s esotr!cas como o Nsent!"o "e nKmeroN I(e es:ecCf!co "os h(manosP N*o faH m(!to tem:o, conhec! (m senhor, B!$$ Marsha$$, I(e sofrera (m "errame (ma semana antes. A$e6re e a cam!nho "a rec(:era)*o, sent!a5se fe$!H "ema!s em "!sc(t!r
4- 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
s(a %!"a e con"!)*o c$Cn!ca. _(an"o $he :e"! I(e me fa$asse "a famC$!a, "e( o nome "e ca"a (m "os f!$hos, menc!ono( s(as oc(:a)Ses e "e( n(merosos "eta$hes sobre se(s netos. Era f$(ente, !nte$!6ente e art!c($a"o L e nem to"o m(n"o ass!m a:Os (m "errame. L _(a$ era s(a :rof!ss*oP L :er6(nte!. B!$$ res:on"e(; L Era :!$oto "a For)a Area. L _(e t!:o "e a%!*o %ocA :!$ota%aP De( o nome "o a%!*o e "!sse; L NaI(e$a :oca, era a co!sa ma!s %e$oH fe!ta :e$o homem, neste :$aneta. L De:o!s me conto( I(a$ era a %e$oc!"a"e e "!sse I(e t!nha s!"o fabr!ca"o antes "a !ntro"()*o "os motores a Zato. A certa a$t(ra, fa$e!; L '("o bem, B!$$, %ocA :o"e s(btra!r sete "e >33P _(anto >33 menos seteP
E$e "!sse; L #h. Cem menos seteP L S!m. L H(mmm, >33 menos sete. L S!m, >33 menos sete. L Bem L "!sse B!$$. L Cem. VocA me :e"e I(e e( t!re sete "e >33. Cem menos sete. L S!m. L No%enta e se!sP L N*o. L #h L "!sse e$e. L Vamos tentar o(tra co!sa. _(antos s*o >B menos trAsP L DeHessete menos trAsP Sabe, n*o so( m(!to bom nesse t!:o "e co!sa L res:on"e( B!$$. L B!$$ L :er6(nte! L, a res:osta (m nKmero menor o( ma!orP L Ah, (m nKmero menor L res:on"e(, mostran"o I(e sab!a o I(e s(btra)*o. L '("o bem, ent*o I(antos s*o >B menos trAsP
Comece! a !ma6!nar se B!$$ t!nha :rob$ema em enten"er o I(e (m nKmero o( a nat(reHa "os nKmeros. De fato a I(est*o "os nKmeros ant!6a e :rof(n"a, remontan"o a P!t 6oras. Per6(nte!; L # I(e !nf!n!toP
Al /
L Ah, o ma!or n(mero I(e eJ!ste. L _(e nKmero ma!or; >3> o( GBP Res:on"e( !me"!atamente; L Cento e (m ma!or. L Por I(AP L PorI(e tem ma!s "C6!tos. ,sto s!6n!f!ca%a I(e B!$$ a!n"a enten"!a, :e$o menos tac!tamente, conce!tos n(mr!cos sof!st!ca"os como %a$or "e $(6ar. A$m "!sso, embora n*o so(besse s(btra!r trAs "e >B, s(a res:osta n*o era com:$etamente abs(r"a. D!sse N>-N e n*o B4 o( -33, "e!Jan"o !m:$Cc!to I(e a!n"a era ca:aH "e faHer est!mat!%as a:roJ!ma"as. Ent*o reso$%! contar5$he (ma h!stor!nha; #(tro "!a, (m homem entro( na no%a eJ:os!)*o "e "!nossa(ros no sa$*o "o M(se( Amer!cano "e H!stOr!a Nat(ra$, em No%a Dor&, e %!( (m enorme esI(e$eto. _(eren"o saber s(a !"a"e, "!r!6!(5se a (m ant!6o c(ra"or I(e esta%a senta"o no canto "a sa$a e :er6(nto(; NCom:anhe!ro, I(a$ a !"a"e "esses ossos "e "!nossa(roPN # c(ra"or o$ho( :ara e$e e "!sse; N'Am ?3 m!$hSes e trAs anos, senhor.N NSessenta m!$hSes e trAs anosP E( n*o sab!a I(e se :o"!a ter essa :rec!s*o sobre a !"a"e "e ossos "e "!nossa(ro. Como ass!m, ?3 m!$hSes e trAs anos "e !"a"ePN NBem, senhorN, res:on"e( e$e, Ncomece! a traba$har aI(! h trAs anos, e, naI(e$a :oca, me "!sseram I(e os ossos t!nham ?3 m!$hSes "e anos.N B!$$ "e( (ma sonora r!sa"a com o f!na$ "a h!stOr!a. #b%!amente, enten"!a m(!to ma!s "e nKmeros "o I(e se :o"!a
!ma6!nar. X :rec!so (ma mente sof!st!ca"a :ara enten"er essa :!a"a, Z I(e en%o$%e o I(e os f!$Osofos chamam "e fa$ c!a "a concret("e "es$oca"aN. Vo$te!5me :ara B!$$ e :er6(nte!; L Por I(e %ocA acha I(e en6ra)a"oP L Bem, sabe L "!sse L, o nC%e$ "e :rec!s*o !na"eI(a"o.
44 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
# FAN'ASMA ,N'ER,#R 7 4
B!$$ enten"e a :!a"a e a !"!a "e !nf!n!to, mas n*o conse6(e s(btra!r trAs "e >B. Ser I(e !sto s!6n!f!ca I(e ca"a (m "e nOs tem (m centro n(mr!co na re6!*o "a c!rc(n%o$()*o an6($ar esI(er"a Ton"e fo! $oca$!Ha"a a $es*o "o "errame "e B!$$U "o nosso crebro :ara somar, s(btra!r, m($t!:$!car e "!%!"!rP Acho I(e n*o. Mas ob%!amente esta re6!*o L a c!rc(n%o$()*o an6($ar L "e a$6(m mo"o necess r!a :ara tarefas com:(tac!ona!s n(mr!cas, mas n*o :ara o(tras fac($"a"es como memOr!a "e c(rto a$cance, $!n6(a6em o( h(mor. Para"oJa$mente, tambm n*o necess r!a :ara enten"er os conce!tos n(mr!cos s(bZacentes a ta!s c9m:(tos. N*o sabemos como f(nc!ona este c!rc(!to Nar!tmt!coN na c!rc(n%o$()*o an6($ar, mas :e$o menos a6ora sabemos on"e :roc(rar.>3 M(!tos :ac!entes com "!sca$c($!a, como B!$$, tambm tAm (m "!stKrb!o cerebra$ assoc!a"o chama"o a6nos!a "!6!ta$; n*o conse6(em ma!s "ar o nome "o "e"o I(e o ne(ro$o6!sta est a:ontan"o o( tocan"o. X (ma com:$!ca"a co!nc!"Anc!a I(e tanto o:era)Ses ar!tmt!cas I(anto "enom!nar "e"os oc(:em re6!Ses a"Zacentes "o crebro, o( !sso tem a$6o a %er com o fato "e I(e to"os nOs a:ren"emos a contar (san"o os "e"os na ma!s tenra !nf[nc!aP A obser%a)*o "e I(e em a$6(ns "esses :ac!entes (ma f(n)*o :o"e ser ret!"a T"ar o nome "e "e"osU, ao :asso I(e a o(tra Tsomar e s(btra!rU se acabo(, n*o !n%a$!"a a a$e6a)*o de I(e estas "(as :o"em estar !nt!mamente $!6a"as e oc(:am o mesmo n!cho anat9m!co no crebro. X :ossC%e$, :or eJem:$o, I(e as "(as f(n)Ses est!%essem $oca$!Ha"as em 6ran"e :roJ!m!"a"e e fossem "e:en"entes (ma "a o(tra na fase "e a:ren"!Ha6em, mas no a"($to (ma f(n)*o :o"e sobre%!%er sem a o(tra. Em o(tras :a$a%ras, (ma cr!an)a :o"e a6!tar se(s "e"os s(bconsc!entemente enI(anto est contan"o, ao :asso I(e %ocA e e( ta$%eH n*o :rec!semos "!sso. Estes eJem:$os h!stOr!cos e est("os "e caso com:!$a"os "e m!nhas anota)Ses s(stentam a o:!n!*o "e I(e eJ!stem c!rc(!tos o( mO"($os es:ec!a$!Ha"os, e %amos encontrar % r!os o(tros eJem:$os no "ecorrer "este $!%ro. Mas o(tras :er6(ntas !nteressantes cont!n(am e %amos eJ:$or 5$as tambm. Como I(e os mO"($os f(nc!onam rea$mente e como Nfa$amN (ns com os o(tros :ara 6erar eJ:er!Anc!a consc!enteP At I(e :onto to"o esse !ntr!ca"o s!stema "e c!rc(!tos "o crebro es:ec!f!ca"o "e forma !nata :or nossos 6enes o( at I(e :onto a"I(!r!"o 6ra"(a$mente como res($ta"o "e nossas eJ:er!Anc!as, Y me"!"a I(e a cr!an)a !ntera6e com o m(n"oP TEste o %e$ho "ebate Nnat(5 reHa versus cr!a)*oN, I(e %em se arrastan"o h centenas "e anos, embora ma tenhamos arranha"o a s(:erfCc!e na form($a)*o "e (ma res:osta.U Mesm! I(e certos c!rc(!tos seZam monta"os mecan!camente "es"e o nasc!mento conc$(!5se I(e n*o :o"em ser a$tera"osP Para "escobr!r !sso, %amos conhecer 'om, (ma "as :r!me!ras :essoas I(e me aZ("aram a eJ:$orar estas I(As tSes ma!s am:$as.
CAPc'2L# -
'om Sorenson se $embra n!t!"amente "as horr!:!$antes c!rc(nst[nc!as I(e $A%aram Y :er"a "e se( bra)o. De:o!s "e Zo6ar f(tebo$, esta%a "!r!6!n"o "e %o$ta :ara casa, cansa"o e fam!nto, I(an"o (m carro na fa!Ja o:osta "e( (ma 6(!na"a na frente "e$e. #s fre!os 6(!ncharam, o carro "e 'om ro"o:!o( fora "o contro$e e e$e fo! eZeta"o "o assento e $an)a"o contra a f br!ca "e 6e$o Y mar 6em "a ro"o%!a. EnI(anto era arremessa"o :e$o ar, 'om o$ho( :ara tr s e %!( I(e s(a m*o a!n"a esta%a no carro, Nse6(ran"oN a a$mofa"a "o assento L se:ara"a "e se( cor:o como (m a"ere)o n(m f!$me "e terror "e Fre""E Kr(e6e! Em conseIWAnc!a "esse terrC%e$ ac!"ente, 'om :er"e( a :arte "o bra)o es
I(er"o $o6o aba!Jo "o coto%e$o. '!nha >B anos, fa$tan"o a:enas trAs meses :ara term!nar o -i 6ra(. Nas semanas se6(!ntes, embora saben"o ter :er"!"o o bra)o, 'om a!n"a :o"!a sent!r s(a :resen)a es:ectra$ aba!Jo "o coto%e$o. Po"!a meJer ca"a N"e"oN, Nesten"er o bra)oN e N:e6arN obZetos I(e esta%am ao a$cance "a m*o. Rea$mente, se( bra)o fantasma :arec!a ca:aH "e faHer t("o I(e o bra)o rea$ t!nha fe!to a(tomat!camente, como a:arar 6o$:es, e%!tar I(e"as o( "ar ta:!nhas car!nhosos nas costas "o !rm*oH!nho. Como 'om era canhoto, se( fantasma sem:re I(er!a :e6ar o te$efone I(an"o este toca%a. 'om n*o esta%a $o(co. A !m:ress*o "e I(e o bra)o :er"!"o a!n"a esta%a a$! (m eJem:$o c$ ss!co "e membro fantasma L (m bra)o o( :erna I(e s(bs!ste !n"ef!n!"amente nas mentes "e :ac!entes m(!to tem:o "e:o!s "e ter s!"o :er"!"o n(m ac!"ente o( am:(ta"o :or (m c!r(r6!*o. A$6(ns "es:ertam "a anestes!a e se mostram !ncr"($os I(an"o $he "!Hem I(e se( bra)o te%e "e ser sacr!f!ca"o, :orI(e a!n"a sentem n!t!"amente s(a :resen)a.> SO I(an"o o$ham :or ba!Jo "os $en)O!s I(e che6am Y chocante constata)*o "e I(e o membro rea$mente se fo!. A$m "!sso, a$6(ns "esses :ac!entes eJ:er!mentam "ores terrC%e!s no bra)o, m*o o( "e"o fantasma, a :onto "e :ensar em s(!cC"!o. A "or n*o somente !m:$ac %e$ como tambm !ntrat %e$8 n!n6(m tem a menor !"!a "e como s(r6e o( "e como enfrent 5$a. Como m"!co, e( sab!a I(e a "or em membro fantasma re:resenta (m :rob$ema c$Cn!co sr!o. A "or cr9n!ca n(m membro rea$, como a ca(sa"a :or artr!te nas art!c($a)Ses o( a "or nas costas, Z "e tratamento "!fCc!$, mas como tratar a "or n(m membro I(e n*o eJ!steP Como c!ent!sta, e( tambm t!nha c(r!os!"a"e :ara saber em :r!me!ro $(6ar :or I(e o fen9meno ocorre; Por I(e (m bra)o :ers!ste na mente "o :ac!ente m(!to tem:o "e:o!s "e ser remo%!"oP Por I(e a mente s!m:$esmente n*o ace!ta a :er"a e Nremo"e$aN a !ma6em "o cor:oP Sem "K%!"a, !sto acontece em a$6(ns :ac!entes, mas 6era$mente $e%a anos o( "ca"as. Por I(e "ca"as L :or I(e n*o a:enas (ma semana o( (m "!aP Perceb! I(e (m est("o "este fen9meno :o"er!a n*o sO nos aZ("ar a com:reen"er a I(est*o "e como o crebro enfrenta (ma :er"a re:ent!na e !m:ortante, mas tambm contr!b(!r :ara abor"ar o "ebate ma!s f(n"amenta$ sobre nat(reHa versus cr!a)*o L at I(e :onto a !ma6em "o nosso cor:o, ass!m como o(tros as:ectos "e nossas mentes, "eterm!na"a :e$os 6enes e at I(e :onto mo"!f!ca"a :e$a eJ:er!Anc!a.
NSE, #NDE C#.ARNN 7 4G
A :ers!stAnc!a "e sensa)*o em membros m(!to tem:o "e:o!s "a am:(ta)*o Z fora obser%a"a no sc($o QV, :e$o c!r(r6!*o francAs Ambro!se Pare, e n*o s(r:resa I(e eJ!sta (m m!n(c!oso fo$c$ore em torno "este fen9meno De:o!s I(e :er"e( o bra)o "!re!to n(m ma$o6ra"o ataI(e a Santa Cr(H "j 'ener!fe, Lor" Ne$son sofre( "ores terrC%e!s no membro fantasma, !nc$(s!%e 8 !nconf(n"C%e$ sensa)*o "e "e"os se f!ncan"o na :a$ma "a m*o
!neJ!stente. # s(r6!mento "essas sensa)Ses fantasma6Or!cas no membro :er"!"o $e%o( o se nhor "os mares a :roc$amar I(e este fantasma era N(ma :ro%a "!reta "a eJ!s tAnc!a "a a$maN. Po!s se (m bra)o :o"e eJ!st!r "e:o!s "e ret!ra"o, :or I(e :essoa !nte!ra n*o :o"e sobre%!%er Y an!I(!$a)*o fCs!ca "o cor:oP X (ma :ro%a af!rma%a Lor" Ne$son, "e I(e o es:Cr!to cont!n(a%a eJ!st!n"o m(!to tem:o "e:o!s "e ter se $!%ra"o "e s(a carca)a. # em!nente m"!co "e F!$a"$f!a S!$as Re!r M!tche$$- c(nho( a eJ:ress*o Nmembro fantasmaN "e:o!s "a V(erra C!%!$. NaI(e$a :oca, anter!or aos ant b!Ot!cos, a 6an6rena era (m res($ta"o com(m "e fer!mentos e os c!r(r6!S!serra%am membros !nfecta"os "e m!$hares "e so$"a"os fer!"os. Estes %o$ta%am :ara casa com fantasmas, :ro%ocan"o m(!tas es:ec($a)Ses sobre o I(e :o"er!a ca(s 5$os. # :rO:r!o Re!r M!tche$$ f!co( t*o s(r:reso com o fen9meno I(e, (san"o (m :se("9n!mo, :(b$!co( o :r!me!ro art!6o sobre o ass(nto n(ma re%!sta :o:($ar chama"a /ipptncotts Bournal, :ara n*o se arr!scar a ser r!"!( $ar!Ha"o :e$os co$e6as se o "!%($6asse n(ma :(b$!ca)*o m"!ca :rof!ss!ona$. Pensan"o bem, fantasmas s*o (m fen9meno ma$5assombra"o. Des"e o tem:o "e Re!r M!tche$$ tem ha%!"o to"o t!:o "e es:ec($a)Ses sobre fantasmas, I(e %*o "o eJtraor"!n r!o ao r!"Cc($o. Recentemente, h anos, (m traba$ho :(b$!ca"o no &anadian Bournal ofPs'chiatr' "ec$aro( I membros fantasmas s*o meramente o res($ta"o "a rac!ona$!Ha)*o "o "ese #s a(tores ar6(menta%am I(e o :ac!ente I(er "eses:era"amente se( bra)o "e %o$ta e :ortanto sente (m fantasma L "a mesma forma I(e (ma :essoa :ensa ter sonhos recorrentes o( at %er Nes:Cr!tosN "e (m :a! fa$ec!"o recentemente Este ar6(mento, como %eremos, (m com:$eto abs(r"o. 2ma se6(n"a e ma!s :o:($ar eJ:$!ca)*o :ara os fantasmas I(e as eJtrem!"a"es es6ar)a"as e enrosca"as "os ner%os no coto Tne(romasU I(e or!6!na$mente a$!menta%am a m*o ten"em a f!car !nf$ama"as e !rr!ta"as, !n"(H!n"o ass!m os centros s(:er!ores "o crebro a :ensar I(e o membro :er"!"o a!>
=3 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
est a$!. Embora haZa m(!tCss!mos :rob$emas com esta teor!a "a !rr!ta)*o "os ner%os, (ma eJ:$!ca)*o s!m:$es e con%en!ente e :or essa raH*o a ma!or!a "os m"!cos a!n"a se a:e6a a e$a. EJ!stem $!tera$mente centenas "e fasc!nantes est("os "e caso, I(e a:arecem em :(b$!ca)Ses m"!cas ma!s ant!6as. A$6(ns "os fen9menos "escr!tos tAm s!"o conf!rma"os re:et!"amente e a!n"a eJ!6em eJ:$!ca)*o, ao :asso I(e o(tros :arecem :ro"(tos for)a"os "a !ma6!na)*o "o re"ator. 2m "os me(s fa%or!tos o "e (m :ac!ente I(e come)o( a sent!r n!t!"amente (m bra)o fantasma a:Os a am:(ta)*o L na"a !ncom(m at a6ora L mas, "e:o!s "e a$6(mas semanas, "esen%o$%e( (ma sensa)*o :ec($!ar "e I(e a$6o esta%a corroen"o se( fantasma. Nat(ra$mente, f!co( !ntr!6a"Css!mo com o sKb!to a:arec!mento "estas no%as sensa)Ses, mas, I(an"o :er6(nto( a se( m"!co :or I(e !sso esta%a acontecen"o, este n*o so(be res:on"er nem :9"e aZ("ar. F!na$mente, :or c(r!os!"a"e, e$e :er6(nto(; N# I(e acontece( com me( bra)o "e:o!s I(e o senhor o ret!ro(PN NBoa :er6(ntaN, res:on"e( o m"!co, N%ocA "e%e faHA5$a ao c!r(r6!*o.N E$e se "!r!6!( ao c!r(r6!*o, I(e "!sse; NVera$mente, en%!amos os membros :ara o necrotr!o.N Ent*o, o homem $!6o( :ara o necrotr!o e :er6(nto(; N# I(e I(e %ocAs faHem com bra)os am:(ta"osPN Res:on"eram; NMan"amos :ara o !nc!nera"or o( :ara a :ato$o6!a. Vera$mente os !nc!neramos.N NEst bem, I(e f!Heram %ocAs com este bra)o em :art!c($arP Com o meu bra)oPN E$es cons($taram os re6!stros C !nformaram; NSabe, en6ra)a"o. N*o o !nc!neramos. En%!amos Y :ato$o6!a.N # homem "!r!6!(5se ao $aboratOr!o "e :ato$o6!a. N#n"e est me( bra)oPN, :er6(nto( no%amente. Res:osta; NBem, tCnhamos bra)os "ema!s, "e forma I(e o enterramos no Zar"!m, atr s "o hos:!ta$.N Le%aram5no ao Zar"!m e $he mostraram on"e o bra)o esta%a enterra"o. _(an"o o eJ(mo(, %!( I(e esta%a fer%!$han"o "e %ermes e eJc$amo(; NX, ta$%eH seZa :or !sso I(e esto( com estas estranhas sensa)Ses em me( bra)o.N Ass!m, :e6o( o membro e o !nc!nero(. DaI(e$e "!a em "!ante, a "or fantasma "esa:arece(. X "!%ert!"o contar essas h!stOr!as, es:ec!a$mente Y no!te n(m acam:amento, mas e$as contr!b(em m(!to :o(co :ara "!ss!:ar o %er"a"e!ro m!str!o "os membros fantasmas. Embora :ac!entes com esta sCn"rome tenham s!"o est("a"os eJa(st!%amente "es"e a %!ra"a "o sc($o, tem ha%!"o entre os m"!cos (ma ten"Anc!a a cons!"er 5$os en!6m t!cos, c(r!os!"a"es c$Cn!cas, e I(ase n*o
NSE, #NDE C#.ARN 7 =>
se rea$!Ho( nenh(m traba$ho eJ:er!menta$ sobre o ass(nto. 2m "os mot!%os "!sso I(e, h!stor!camente, a ne(ro$o6!a c$Cn!ca tem s!"o (ma c!Anc!a ma! "escr!t!%a "o I(e eJ:er!menta$. #s ne(ro$o6!stas "o sc($o Q,Q e !nCc!o "e QQ eram ast(tos obser%a"ores c$Cn!cos, e :o"e5se a:ren"er m(!tas $!)Ses %a$!osas com a $e!t(ra "esses re$atos. Estranhamente, :orm, e$es n*o "eram o Ob %!o :asso se6(!nte "e faHer eJ:er!Anc!as :ara "escobr!r o I(e :o"er!a estar acontecen"o nos crebros "esses :ac!entes8 s(a c!Anc!a era ma!s ar!stot$!ca
"o I(e 6a$!$eana.@ Da"o o !menso s(cesso I(e se tem obt!"o com o mto"o eJ:er!menta$ em I(ase to"as as o(tras c!Anc!as, n*o est na hora "e o !m:ortarmos :ara a ne(ro$o6!aP Como a ma!or!a "os m"!cos, f!I(e! !ntr!6a"o com os fantasmas "es"e :r!me!ra %eH I(e os encontre! e ass!m cont!n(o "es"e ent*o. A$m "e bra)os :ernas fantasmas L I(e s*o com(ns entre am:(ta"os L tambm tenho en contra"o m($heres com se!os fantasmas a:Os mastectom!a ra"!ca$ e at (n :ac!ente com (m a:An"!ce fantasma; a caracterCst!ca "or es:asmO"!ca "a a:en "!c!te n*o "!m!n(!( "e:o!s "a remo)*o c!rKr6!ca, "e ta$ mo"o I(e o :ac!ent se rec(sa%a a acre"!tar I(e o c!r(r6!*o o t!nha ret!ra"o` _(an"o est("ante " me"!c!na, e( f!ca%a t*o fr(stra"o I(anto os :rO:r!os :ac!entes, e os $!%ros I(e cons($ta%a a:enas a:rof(n"a%am o m!str!o. L! sobre (m :ac!ente I(e sent!a ere)Ses fantasmas "e:o!s "e se( :An!s ter s!"o am:(ta"o, (ma m($her com c*!bras menstr(a!s a:Os (ma h!sterectom!a e (m senhor I(e t!nha nar!H e rosto fantasmas "e:o!s I(e o ner%o tr!6Ameo I(e ener%a s(a face fora a%ar!a"o n(m ac!"ente. 'o"as estas eJ:er!Anc!as c$Cn!cas :ermaneceram 6(ar"a"as no me( crebro, a"ormec!"as, at cerca "e se!s anos atr s, I(an"o me( !nteresse fo! reaceso :or (m traba$ho c!entCf!co :(b$!ca"o em >GG> :e$o Dr. '!m Pons, "os ,nst t(tos Nac!ona!s "e SaK"e, traba$ho I(e me !m:e$!( a (m r(mo !nte!ramemte no%o "e :esI(!sa e I(e :oster!ormente tro(Je 'om a me( $aboratOr!o. Mas antes "e cont!n(ar com esta :arte "a h!stOr!a, :rec!samos eJam!nar atentamente a anatom!a "o crebro L :art!c($armente como % r!as :artes "o cor:o, com os membros, est*o ma:ea"as no cOrteJ cerebra$, o 6ran"e re%est!mento con%o$(to "a s(:erfCc!e eJterna "o crebro. ,sto nos aZ("ar a com:reen"er I(e Pons "escobr!( e, :or s(a %eH, como os membros fantasmas a:arecem. Das m(!tas !ma6ens I(e f!caram com!6o "es"e me(s "!as "e est("ante "e me"!c!na, ta$%eH nenh(ma seZa ma!s nCt!"a "o I(e a "o homenH!nho "eforma
=- 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
"o I(e se :o"e %er na F!6(ra -. >, "e:en"(ra"o atra%s "a s(:erfCc!e "o cOrteJ cerebra$ L o chama"o homKnc($o "e Penf!e$". # homKnc($o (ma estranha re:resenta)*o artCst!ca "a mane!ra como "!ferentes :ontos "a s(:erfCc!e "o cor:o est*o ma:ea"os na s(:erfCc!e "o crebro L os tra)os 6rotescamente "eforma"os s*o (ma tentat!%a "e !n"!car I(e certas :artes "o cor:o, como os $ b!os e a $Cn6(a, s*o 6rosse!ra e eJa6era"amente re:resenta"os. # ma:a fo! "esenha"o a :art!r "e !nforma)Ses com:!$a"as "e crebros h(manos rea!s. D(rante as "ca"as "e >G43 e >G=3, o br!$hante ne(roc!r(r6!*o cana"ense R!$"er Penf!e$" rea$!Ho( am:$as c!r(r6!as "e crebro em :ac!entes sob anestes!a $oca$ Tn*o h rece:tores "e "or no crebro, embora este seZa (ma massa "e tec!"o ner%osoU. M(!tas %eHes, 6ran"e :arte "o crebro f!ca%a eJ:osta "(rante a o:era)*o e Penf!e$" a:ro%e!ta%a esta o:ort(n!"a"e :ara faHer eJ:er!Anc!as I(e n(nca t!nham s!"o tenta"as antes. Est!m($a%a re6!Ses es:ecCf!cas "os crebros "e :ac!entes com (m e$etro"o e s!m:$esmente $hes :er6(nta%a o I(e sent!am. 'o"os os t!:os "e sensa)Ses, !ma6ens e at $embran)as, eram traH!"os Y tona :e$o e$etro"o, e as reas "o crebro I(e eram res:ons %e!s :("eram ser ma:ea"as. Entre o(tras co!sas, Penf!e$" "escobr!( (ma estre!ta fa!Ja I(e %a! "e a$to a ba!Jo em ambos os $a"os "o crebro on"e se( e$etro"o :ro"(H!a sensa)Ses $oca$!Ha"as em % r!as :artes "o cor:o. Na :arte "e c!ma "o crebro, na fen"a I(e se:ara os "o!s hem!sfr!os, a est!m($a)*o e$tr!ca :ro%oca%a sensa)Ses nos Or6*os 6en!ta!s. EstCm($os a$! :erto "es:erta%am sensa)Ses nos :s. Se6(!n"o esta fa!Ja "o crebro "e c!ma :ara ba!Jo, Penf!e$" "escobr!( reas I(e recebem sensa)Ses "as :ernas e "o tronco, "a m*o T(ma 6ran"e re6!*o com (ma re:resenta)*o bem "estaca"a "o :o$e6arU, "a face, "os $ b!os e f!na$mente "o tOraJ e "a $ar!n6e. Este NhomKnc($o sensor!a$N, como a6ora chama"o, forma (ma re:resenta)*o eJa6era"amente "!storc!"a "o cor:o na s(:erfCc!e "o crebro, com as :artes I(e s*o es:ec!a$mente !m:ortantes oc(:an"o reas "es:ro:orc!ona$mente 6ran"es. Por eJem:$o, a rea en%o$%!"a com os $ b!os o( com os "e"os oc(:a tanto es:a)o I(anto a rea en%o$%!"a com to"o o tronco "o cor:o. Pres(m!%e$mente ass!m :orI(e os $ b!os e "e"os s*o a$tamente sensC%e!s ao toI(e e ca:aHes "e "!scr!m!na)*o m(!to a:(ra"a, enI(anto o tronco cons!"era%e$mente menos sensC%e$, eJ!6!n"o menos es:a)o cort!ca$. Na ma!or :arte, o ma:a bem or"ena"o, embora esteZa "e cabe)a :ara ba!Jo; o p re:resenta"o no a$to e os bra)os esten"!5
NSE, #NDE C#.ARN 7 =
"os est*o na base. Cont("o, "e:o!s "e (m c(!"a"oso eJame, %ocA %er I(e o ma:a n*o !nte!ramente contCn(o. # rosto n*o est :erto "o :esco)o on"e "e%er!a, mas aba!Jo "a m*o. #s Or6*os 6en!ta!s, em %eH "e estar entre as coJas, se $oca$!Ham aba!Jo "o :.4
TbU
Figura -.1 7a8 * representa o da superf<cie do corpo na s(:erfCc!e "o crebro h(mano Tconforme "escoberta "e R!$"er Penf!e$"U atr s "o s($co centra$.
EJ!stem m(!tos "esses ma:as, ma :ara ma!or c$areHa, a:enas (m mostra"o aI(!. # homKnc($o TNhomenH!nho NU est "e cab, ca:ara ba!Jo na ma!or :arte, e se(s :s est*o enf!a"os na s(:erfCc!e me"!a! Ts(:erfCc!e !nte naU "o $obo :ar!eta$ bem :erto "o to:o, ao :asso I(e a face est emba!Jo, :erto "a base a s(:erfCc!e eJterna. A face e a m*o oc(:am (ma :arte "es:ro:orc!ona$mente 6ran"e "o ma:k #bser%em tambm I(e a rea "a face est aba!Jo "a rea "a m*o, em %eH "e f!car on"e "e%! r!a L:erto "o :esco)o L e I(e os Or6*os 6en!ta!s est*o re:resenta"os aba!Jo "o :. Ser I! !sso :o"er!a fornecer (ma eJ:$!ca)*o :ara os fet!ches "o :P TbU 2m eJcAntr!co mo"e, tr!"!mens!ona$ "o homKnc($o "e Penf!e$"L o homen6inho no cre)ro L retratan"o a re:n senta)*o "as :artes "o cor:o. #bser%em a 6rosse!ra re:resenta)*o eJa6era"a "a boca e "as m*o Re:ro"(H!"o com :erm!ss*o "o Br!t!sh M(se(m, Lon"res.
Estas reas :o"em ser ma:ea"as a!n"a com ma!or :rec!s*o em o(tros an! ma!s, :art!c($armente macacos. # :esI(!sa"or !ntro"(H (ma com:r!"a e f!na a6($ha "e a)o o( t(n6stAn!o no cOrteJ somatossensOr!o "o macaco L a fa!Ja "e tec!"o cerebra$ "escr!ta antes. Se a :onta "a a6($ha che6a a f!car bem :roJ!ma "o cor:o ce$($ar "e (m ne(r9n!o e se esse ne(r9n!o est at!%o, 6era m!nKsc($as correntes e$tr!cas, I(e s*o ca:ta"as :e$o e$etro"o "a a6($ha
=4 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
am:$!f!ca"as. # s!na$ :o"e ser eJ!b!"o n(m osc!$oscO:!o, :oss!b!$!tan"o mon!torar a at!%!"a"e "esse ne(r9n!o. Por eJem:$o, se %ocA !ntro"(H!r (m e$etro"o no cOrteJ somatossensOr!o "o macaco e tocar n(ma :arte es:ecCf!ca "o se( cor:o, a c$($a se eJc!tar . Ca"a c$($a tem se( terr!tOr!o na s(:erfCc!e "o cor:o L s(a :eI(ena nes6a "e :e$e, :or ass!m "!Her L Y I(a$ e$a res:on"e. Chamamos !sso "e cam:o rece:t!%o "a c$($a. EJ!ste no crebro (m ma:a "o cor:o !nte!ro, com ca"a meta"e "o cor:o ma:ea"a no $a"o o:osto "o crebro. Embora seZam :ac!entes eJ:er!menta!s $O6!cos :ara se eJam!nar a estr(t(ra e a f(n)*o "eta$ha"as "as re6!Ses sensor!a!s "o crebro, os an!ma!s tAm (m :rob$ema Ob%!o; macacos n*o sabem fa$ar. Portanto, n*o :o"em "!Her ao eJ:er!menta"or, como faH!am os :ac!entes "e Penf!e$", o I(e est*o sent!n"o. Ass!m, :er"e5se (ma !m:ortante "!mens*o I(an"o se (sam an!ma!s nessas eJ:er!Anc!as. Mas, a:esar "essas Ob%!as $!m!ta)Ses, :o"e5se a:ren"er m(!to, faHen"o o t!:o certo "e eJ:er!mento. Por eJem:$o, como Z obser%amos, (ma !m:ortante :er6(nta se refere ao :rob$ema nat(reHa versus cr!a)*o; ser I(e estes ma:as "o cor:o na s(:erfCc!e "o crebro s*o f!Jos, o( :o"em m("ar com a eJ:er!Anc!a Y me"!"a I(e e%o$(Cmos "e recm5nasc!"os :ara a !nf[nc!a, :ara a a"o$escAnc!a e :ara a !"a"e a"($taP E mesmo I(e os ma:as Z esteZam $ ao nascermos, at I(e :onto :o"em ser mo"!f!ca"os no a"($toP= Foram estas I(estSes I(e $e%aram '!m Pons e se(s co$e6as a embarcar na :esI(!sa. S(a estrat6!a fo! re6!strar s!na!s "os crebros "e macacos I(e t!nham s!"o s(bmet!"os a (ma r!Hotom!a "orsa$ L (m :roce"!mento em I(e to"as as f!bras ner%osas I(e trans:ortam !nforma)Ses sensor!a!s "e (m bra)o :ara a me"($a es:!nha$ s*o com:$etamente corta"as.? #nHe anos "e:o!s "a c!r(r6!a, e$es anestes!aram os an!ma!s, abr!ram se(s cr[n!os e f!Heram re6!stros a :art!r "o ma:a somatossensOr!o. Como o bra)o :ara$!sa"o "o macaco n*o esta%a en%!an"o mensa6ens ao crebro, n*o se es:era%a re6!strar I(a!sI(er s!na!s I(an"o %ocA tocasse na m*o !nKt!$ "o macaco e re6!strasse a :art!r "a N rea "a m*oN no crebro. De%er!a ha%er (ma 6ran"e nes6a "e cOrteJ s!$enc!osa corres:on"ente Y rea afeta"a. De fato, I(an"o os :esI(!sa"ores bateram na m*o !nKt!$, n*o ho(%e nenh(ma at!%!"a"e nesta re6!*o. Mas, :ara s(a s(r:resa, e$es "escobr!ram I(e, I(an"o toca%am no rosto "o macaco, as c$($as cerebra!s corres:on"entes Y m*o NmortaN come)aram a se eJc!tar %!6orosamente. T# mesmo acontece( com
as c$($as corres:on"entes Y face, mas !sso Z era es:era"o.U A:arentemente, !nforma)*o sensor!a$ "a face "o macaco n*o somente !a :ara a rea "a face r cOrteJ, como acontecer!a n(m an!ma$ norma$, mas tambm t!nha !n%a"!"o terr!tOr!o "a m*o :ara$!sa"a` As !m:$!ca)Ses "essas "escobertas s*o es:antosas; s!6n!f!cam I(e voc5 pode m("ar o ma:a8 I(e %ocA :o"e a$terar o conZ(nto "e c!rc(!tos cerebra!s "e ( an!ma$ a"($to, e I(e as coneJSes
De:o!s "e $er o traba$ho "e Pons, :ense!; NMe( De(s` Ser I(e esta :o"e ser (ma eJ:$!ca)*o :ara os membros fantasmasPN # I(e o macaco Nsent!a rea$mente I(an"o s(a face esta%a sen"o toca"aP 0 I(e o cOrteJ "e s(a Nm*o tambm esta%a sen"o eJc!ta"o, ser I(e :erceb!a sensa)Ses or!6!nan"o5se "a m*o !nKt!$ como tambm "a faceP #( (sar!a centros s(:er!ores "o crebro :arare!nter:retar as sensa)Ses corretamente como :roce"entes a:enas "o rostoP c$aro I(e o macaco mante%e s!$Anc!o sobre o ass(nto.
S*o necess r!os anos :ara tre!nar (m macaco :ara eJec(tar at tarefas m(!to s!m:$es, I(anto ma!s s!na$!Har I(e :arte "o se( cor:o esta%a sen"o toca"a. Ent*o me ocorre( a !"!a "e I(e %ocA n*o tem "e (sar (m macaco. Por I(e n*o rs:on"er Y mesma :er6(nta tocan"o o rosto "e (m :ac!ente h(mano I(e :er"e( (m bra)oP 'e$efone! aos me(s co$e6as Dr. Mar& 0ohnson e Dra. R! F!n&e$ste!n, "a rea "e c!r(r6!a orto:"!ca, e :er6(nte!; NVocAs tAm :or aC a 6(m :ac!ente I(e tenha :er"!"o (m bra)o recentementePN Fo! ass!m I(e che6(e! a conhecer 'om. V!s!te!5o !me"!atamente e :er6(nte! se 6ostar!a "e :art!c!:ar "e (m est("o. Embora !n!c!a$mente tCm!"o e ret!cente, como "o se( est!$o, 'om $o6o se mostro( ans!oso em :art!c!:ar "a nossa eJ:er!Anc!a. '!%e o c(!"a"o "e n*o $he "!Her o I(e es:er %amos "escobr!r, :ara n*o !nterfer!r em s(as res:ostas. Embora eJten(a"o :e$as Ncom!chSes e sensa)Ses "o$orosas em se(s "e"os fantasmas, esta%a a$e6re, a:arentemente sat!sfe!to :or ter sobre%!%!"o ao ac!"ente. Com 'om senta"o conforta%e$mente em me( $aboratOr!o no s(bso$o, co$oI(e! (ma %en"a sobre se(s o$hos, :orI(e n*o I(er!a I(e %!sse on"e e( esta%a tocan"o. Em se6(!"a :e6(e! (m cotonete com(m e comece! a tocar "e $e%e % r!as :artes "a s(:erfCc!e "o se( cor:o, :e"!n"o5$he I(e me "!ssesse on"e eJ:er!menta%a as sensa)Ses. TMe( a$(no forma"o, I(e obser%a%a t("o, :enso( I(e e( esta%a $o(co.U
=? 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
Esfre6(e! se( I(e!Jo. L # I(e est sent!n"oP L VocA est tocan"o me( I(e!Jo. L #(tra co!sa ma!sP L He!, en6ra)a"o L "!sse 'om. L VocA est tocan"o me( :o$e6ar "esa:arec!"o, me( :o$e6ar fantasma. Mo%!mente! o cotonete :ara se( $ b!o s(:er!or. L _(e ta$ aI(!P
L Est tocan"o me( "e"o !n"!ca"or. E me( $ b!o s(:er!or. L X mesmoP 'em certeHaP L S!m. Esto( sent!n"o nos "o!s $(6ares. L E aI(!P L Passe! o cotonete em se( maJ!$ar !nfer!or. L E me( "e"o mCn!mo "esa:arec!"o. Lo6o "escobr! (m ma:a com:$eto "a m o "e 'om L em se( rosto` Com:reen"! I(e o I(e e( esta%a %en"o era ta$%eH (m corre$ato :erce:t!%o "!reto "o rema:eamento I(e '!m Pons t!nha %!sto em se(s macacos. Po!s n*o h o(tra mane!ra "e eJ:$!car :or I(e o toI(e n(ma rea t*o "!stante "o tronco L !sto , o rosto L 6erasse sensa)Ses na m*o fantasma8 o se6re"o est no ma:eamento :ec($!ar "as :artes "o cor:o
no crebro, com o rosto se $oca$!Han"o $o6o aba!Jo "a m*o.B Cont!n(e! este :roce"!mento at ter eJ:$ora"o to"a a s(:erfCc!e "o cor:o "e 'om. _(an"o toca%a se( tOraJ, o ombro "!re!to, a :erna "!re!ta o( a :arte !nfer!or "as costas, e$e t!nha sensa)Ses a:enas nesses $(6ares e n*o no fantasma. Mas tambm "escobr! (m se6(n"o e bem tra)a"o Nma:aN "e s(a m*o "esa:arec!"a L 6(ar"a"o na :arte s(:er!or "o bra)o esI(er"o, :o(cos centCmetros ac!ma "a $!nha "a am:(ta)*o TF!6(ra -.-U. # toI(e na s(:erfCc!e "a :e$e "este se6(n"o ma:a tambm :ro%oca%a sensa)Ses $oca$!Ha"as :rec!samente em ca"a "e"o; (m toI(e aI(! e e$e "!H; N#h, esse o me( :o$e6arN, e ass!m :or "!ante. Por I(e ha%!a "o!s ma:as em %eH "e a:enas (mP Se %ocA o$har no%amente o ma:a "e Penf!e$", %er I(e a rea "a m*o no crebro f$anI(ea"a emba!Jo :e$a rea "o rosto e ac!ma :e$a rea "a :arte s(:er!or "o bra)o e "o ombro. A !nforma)*o :roce"ente "a rea "a m*o "e 'om fo! :er"!"a "e:o!s "a am:(ta)*o, e, conseIWentemente, as f!bras sensor!a!s I(e se or!6!na%am na face "e 'om L I(e norma$mente at!%am a:enas a rea "a face em se( cOrteJ L a6ora !n%a"!am o
eSE, #NDE C#.ARN 7 = Figura -.- Pontos da superf<cie do corpo que produ6iam sensaes relatadas na m o fantasma 7o )rao esquerdo deste paciente tinha sido amputado de6 anos antes do nosso teste8. 9)servem que )d um mapa completo de todos os dedos 7etiquetados de l a D8 na face e um segundo mapa na parte superior do )rao. * informa o sensorial destas duas nesgas de pele agora est3 aparentemente ativando o territrio da m o no cre)ro 7ou no t3lamo ou no crtex8. *ssim, quando estes dois pontos s o tocados, as sensaes s o experimentadas como origin3rias tam)m da m o perdida.
terr!tOr!o "esoc(:a"o "a m*o e come)a%am a mo%!mentar as c$($as a$!. Ass!m, I(an"o e( toca%a o rosto "e 'om, e$e tambm eJ:er!menta%a sensa)Ses na m*o fantasma. Mas, se a !n%as*o "o cOrteJ "a m*o tambm res($ta em f!bras sensor!a!s I(e norma$mente !ner%am a re6!*o cerebra$ ac!ma "o cOrteJ "a m*o T!sto , f!bras I(e
se or!6!nam na :arte s(:er!or "o bra)o e no ombroU, ent*o o toI(e em :ontos na :arte s(:er!or "o bra)o "e%!a tambm :ro%ocar sensa)Ses na m*o fantasma. E "e fato conse6(! ma:ear estes :ontos no bra)o ac!ma "o coto "e 'om. Ass!m, este t!:o "e arranZo :rec!samente o I(e se es:erar!a; (m fe!Je "e :ontos na face I(e "es:ertam sensa)Ses no fantasma e (m se6(n"o fe!Je na :arte s(:er!or "o bra)o, corres:on"en"o Ys "(as :artes
m o direita perdida, mas a atividade proveniente da face e da parte superior do )rao agora @se espalhou@para esta 3rea.
Penf!e$", tenha s!"o monta"o na %!"a feta$ o( na ma!s tenra !nf[nc!a, m(!to :o(co se :o"e faHer :ara mo"!f!c 5$o na !"a"e a"($ta. Rea$mente, esta s(:osta a(sAnc!a "e :$ast!c!"a"e no crebro a"($to freIWentemente !n%oca"a :ara eJ:$!car :or I(e h t*o :o(ca rec(:era)*o "e f(n)Ses a:Os (ma $es*o cerebra$ e :or I(e "oen)as ne(ro$O6!cas s*o t*o "!fCce!s "e tratar. Mas a :ro%a "e 'om mostra L ao contr r!o "o I(e ens!na"o nos $!%ros L I(e no%os cam!nhos, a$tamente :rec!sos e f(nc!ona$mente ef!c!entes, :o"em a:arecer no crebro a"($to I(atro semanas "e:o!s "e (ma $es*o. N*o se conc$(! necessar!amente I(e "esta "escoberta s(r6!r*o !me"!atamente no%os tratamentos re%o$(c!on r!os :ara as sCn"romes ne(ro$O6!cas, mas e$a :ro:orc!ona rea$mente a$6(ns mot!%os :ara ot!m!smo.
?3 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
Em se6(n"o $(6ar, as "escobertas :o"em aZ("ar a eJ:$!car a :rO:r!a eJ!stAnc!a "e membros fantasmas. A eJ:$!ca)*o m"!ca ma!s :o:($ar, menc!ona"a antes, I(e ner%os I(e anter!ormente a$!menta%am a m*o come)am a ener%ar o coto. A$m "!sso, estas eJtrem!"a"es ner%osas es6ar)a"as formam :eI(enos b$ocos "e tec!"o c!catr!Ha"o chama"os ne(romas, I(e :o"em ser m(!to "o$orosos. _(an"o os ne(romas s*o !rr!ta"os, "!H a teor!a, en%!am !m:($sos "e %o$ta Y rea or!6!na$ "a m*o no crebro, "e forma I(e o crebro N!n"(H!"oN a :ensar I(e a m*o a!n"a eJ!ste; "aC o membro fantasma e a !"!a "e I(e a "or assoc!a"a s(r6e :orI(e os ne(romas est*o "o$or!"os. Com base neste fr 6!$ rac!ocCn!o, os c!r(r6!Ses tAm !"ea$!Ha"o % r!os tratamentos :ara "or em membro fantasma, em I(e cortam e remo%em ne(romas. A$6(ns :ac!entes eJ:er!mentam (m a$C%!o tem:or r!o, mas, s(r:reen"entemente, tanto o fantasma I(anto a "or assoc!a"a 6era$mente %o$tam %!o$entamente. Para a$!%!ar este :rob$ema, Ys %eHes os c!r(r6!Ses rea$!Ham (ma se6(n"a o( mesmo (ma terce!ra am:(ta)*o Ttornan"o o coto ca"a %eH ma!s c(rtoU, mas, I(an"o se :ensa sobre !sto, %A5 se I(e $o6!camente abs(r"o. Por I(e (ma se6(n"a am:(ta)*o !r!a aZ("arP Ser!a "e es:erar (m se6(n"o fantasma, e "e fato o I(e 6era$mente acontece8 (m :rob$ema "e re6ress*o !nterm!n %e$. A$6(ns c!r(r6!Ses che6am a faHer r!Hotom!as "orsa!s :ara tratar "e "or em membro fantasma, cortan"o os ner%os sensor!a!s I(e %*o :ara a me"($a es:!nha$. ds %eHes, f(nc!ona8 Ys %eHes, n*o. #(tros tentam at o :roce"!mento ma!s "r st!co "e cortar a :arte trase!ra "a :rO:r!a me"($a es:!nha$ L (ma cor"otom!a L, :ara !m:e"!r I(e os !m:($sos at!nZam o crebro, mas !sso, tambm, m(!tas %eHes !nef!caH. #( %*o at o t $amo, (ma esta)*o "e retransm!ss*o "o crebro I(e :rocessa os s!na!s antes I(e seZam en%!a"os ao cOrteJ, e no%amente %er!f!cam I(e n*o aZ("aram o :ac!ente. Po"em ca)ar o fantasma ca"a %eH ma!s :rof(n"amente no crebro, mas rea$mente n(nca %*o encontr 5$o. Por I(AP 2m "os mot!%os, se6(ramente, I(e o fantasma n*o eJ!ste em nenh(ma "estas reas8 eJ!ste em :artes ma!s centra!s "o crebro, on"e tem ocorr!"o rema:eamento. Para fa$ar francamente, o fantasma s(r6e n*o "o coto mas "o rosto e "a maJ!$a, :orI(e to"a %eH I(e 'om sorr! o( mo%!menta o rosto e os $ b!os, o !m:($so at!%a a rea "a Nm*oN em se( cOrteJ, cr!an"o a !$(s*o "e I(e s(a m*o a!n"a est a$!. Est!m($a"o :or to"os estes s!na!s fa$sos,
NSE, #NDE C#.ARN 7 ?>
o crebro "e 'om $!tera$mente tem a a$(c!na)*o "e se( bra)o e ta$%eH esta seZa a essAnc!a "e (m membro fantasma. Se for este o caso, a Kn!ca forma "e se $!%rar "e (m fantasma ser!a remo%er s(a maJ!$a. TE, :ensan"o bem, !sso tambm n*o aZ("ar!a. E$e :ro%a%e$mente term!nar!a com (ma maJ!$a fantasma. X no%amente aI(e$e :rob$ema "e re6ress*o !nterm!n %e$.U Mas o rema:eamento n*o :o"e ser to"a a h!stOr!a. Pr!me!ro,
n*o eJ:$!ca :or I(e 'om o( o(tros :ac!entes eJ:er!mentam a sensa)*o "e serem ca:aHes "e mo%!mentar se(s fantasmas %o$(ntar!amente o( :or I(e o fantasma :o"e m("ar s(a :ost(ra. #n"e se or!6!nam estas sensa)Ses "e mo%!mentoP Se6(n"o, o rema:eamento n*o res:ons %e$ :e$o I(e ma!s ser!amente :reoc(:a m"!co e :ac!ente L a 6Anese "a "or fantasma. Vamos eJ:$orar estes "o!s ass(ntos no :rOJ!mo ca:Ct($o. _(an"o :ensamos em sensa)Ses or!6!n r!as "a :e$e, 6era$mente :ensamos a:enas em toI(e, tato. Mas, na %er"a"e, %!as ne(ra!s I(e me"e!am sensa)Ses "e ca$or, fr!o e "or tambm se or!6!nam na s(:erfCc!e "a :e$e. Estas sensa)Ses tAm s(as :rO:r!as reas5a$%o o( ma:as no crebro, mas os cam!nhos (sa"os :or e$as :o"em estar entre$a)a"os (ns com os o(tros em formas com:$!ca"as. Se este o caso, ser I(e ta$ rema:eamento tambm :o"er!a ocorrer nestas %!as e%o$(t!%amente ma!s %e$has, !n"e:en"entemente "o rema:eamento I(e ocorre :ara o toI(eP Em o(tras :a$a%ras, o rema:eamento %!sto em 'om e nos macacos "e Pons :ec($!ar ao toI(e, o( a:onta :ara (m :r!ncC:!o bem 6era$ L ocorrer!a :ara sensa)Ses como ca$or, fr!o, "or o( %!bra)*oP E se esse rema:eamento ocorresse, ha%er!a casos "e Ncr(Hamento "e $!nhasN ac!"enta$, "e forma I(e (ma sensa)*o "e toI(e e%ocasse ca$or o( "orP #( e$as :ermanecer!am se:ara"asP A I(est*o "e como m!$hSes "e $!6a)Ses ne(ra!s no crebro s*o conecta"as t*o :rec!samente "(rante o "esen%o$%!mento L e at I(e :onto esta :rec!s*o :reser%a"a I(an"o e$as s*o reconhec!"as a:Os (ma $es*o L "e 6ran"e !nteresse :ara os c!ent!stas I(e est*o tentan"o com:reen"er o "esen%o$%!mento "as %!as cerebra!s. Para !n%est!6ar !sto, co$oI(e! (ma 6ota "e 6(a morna no rosto "e 'om. E$e a sent!( a$! !me"!atamente, mas tambm "!sse I(e s(a m*o fantasma sent!a o ca$or "e o(tra forma. Certa %eH, I(an"o a 6(a ac!"enta$mente escorre( :e$o rosto, e$e eJc$amo( com %!sC%e$ s(r:resa I(e :o"!a rea$mente sent!r a 6(a I(ente escorren"o :e$o bra)o fantasma. Demonstro( !sto (san"o s(a m*o norma$ :ara tra)ar o cam!nho "a 6(a "escen"o :e$o bra)o. Em to"os os me(s
?- 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
anos "e c$Cn!ca ne(ro$O6!ca, n(nca t!nha %!sto a$6o t*o !m:ress!onante L (m :ac!ente s!stemat!camente $oca$!Han"o ma$ (ma sensa)*o com:$eJa como (ma N6ota "e 6(aN escorren"o "o rosto :ara s(a m*o fantasma. Estas eJ:er!Anc!as s(6erem I(e no%as coneJSes a$tamente :rec!sas e or6an!Ha"as :o"em ser forma"as no crebro a"($to em :o(cos "!as. Mas n*o nos "!Hem como estes no%os cam!nhos s(r6em rea$mente, I(e mecan!smos s(bZacentes se encontram no nC%e$ ce$($ar. VeZo "(as :oss!b!$!"a"es. Pr!me!ro, a reor6an!Ha)*o :o"e en%o$%er o brotamento L o cresc!mento rea$ "e no%as ram!f!ca)Ses a :art!r "as f!bras ner%osas I(e norma$mente !ner%am a rea "a face em "!re)*o Ys c$($as "a rea "a m*o no cOrteJ. Se esta h!:Otese fosse %er"a"e!ra, ser!a rea$mente !m:ress!onante, Z I(e "!fCc!$ %er como brotamentos a$tamente or6an!Ha"os :o"er!am se efet(ar em "!st[nc!as re$at!%amente $on6as Tno crebro, a$6(ns m!$Cmetros :o"em m(!to bem eIW!%a$er a ma!s "e (m I(!$9metroU e n(m :erCo"o t*o c(rto. A$m "!sso, mesmo I(e ocorra o brotamento, como as no%as f!bras Nsaber!amN :ara on"e se "!r!6!rP Po"e5se !ma6!nar (ma m!st(ra a$tamente amontoa"a "e coneJSes, mas n*o %!as or6an!Ha"as com :rec!s*o. A se6(n"a :oss!b!$!"a"e I(e h "e fato (ma tremen"a re"(n"[nc!a "e coneJSes no crebro a"($to norma$, mas I(e a ma!or!a "e$as s*o n*o5f(nc!ona!s o( n*o tAm (ma f(n)*o Ob%!a. Como tro:as "a reser%a, :o"em ser con%oca"as :ara entrar em a)*o a:enas I(an"o necess r!o. Ass!m, mesmo em crebros a"($tos norma!s sa(" %e!s :o"er!a ha%er !nforma)Ses sensor!a!s "a face :ara o ma:a "a face no crebro e tam)m :ara a rea "o ma:a corres:on"ente Y m*o. Se for ass!m, "e%emos s(:or I(e esta ener6!a oc($ta o( escon"!"a or"!nar!amente !n!b!"a :e$as f!bras sensor!a!s :roce"entes "a m*o rea$. Mas, I(an"o a m*o eJt!r:a"a, esta !nforma)*o s!$enc!osa :roce"ente "a :e$e "o rosto "esmascara"a e a(tor!Ha"a a se eJ:ressar, "e forma I(e (m toI(e na face a6ora at!%a a rea "a m*o e $e%a a sensa)Ses na m*o fantasma. Ass!m, a ca"a %eH I(e assob!a, 'om :o"e sent!r (m form!6amento na m*o fantasma. N*o temos no :resente nenh(ma forma "e faHer fac!$mente (ma "!st!n)*o entre estas "(as teor!as, embora me( :a$:!te seZa I(e ambos os mecan!smos est*o em at!%!"a"e. Af!na$ "e contas, tCnhamos %!sto o efe!to em 'om em menos "e I(atro semanas e este :arece (m tem:o c(rto "ema!s :ara o brotamento se efet(ar. Me( co$e6a "o Hos:!ta$ Vera$ "e Massach(setts, Dr. Da%!" Borsoo&,G %!( efe!tos seme$hantes n(m :ac!ente, a:enas -4 horas "e:o!s "a am:(ta)*o,
NSE, #NDE C#.ARNN 7 ?8
e n*o h :oss!b!$!"a"e "e ocorrAnc!a "e brotamento n(m :erCo"o t*o c(rto. 7 res:osta f!na$ %!r "o rastreamento s!m($t[neo "e m("an)as :erce:t!%as j m("an)as cerebra!s T(san"o a tcn!ca "e !ma6eamentoU n(m :ac!ente, "(ran te (m :erCo"o "e % r!os "!as. Se Borsoo& e e( est!%ermos certos, a !ma6en com:$etamente est t!ca I(e se obtm o$han"o os "!a6ramas "e $!%ros a$ta mente en6ana"ora e :rec!samos
re:ensar !nte!ramente o s!6n!f!ca"o "os ma : s "o crebro. Lon6e "e !n"!car (ma $oca$!Ha)*o es:ecCf!ca na :e$e, ca", ne(r9n!o no ma:a se encontra n(m esta"o "e eI(!$Cbr!o "!n[m!co com o(tro ne(r9n!os a"Zacentes8 s(a s!6n!f!ca)*o "e:en"e acent(a"amente "o I(e o( tros ne(r9n!os "a %!H!nhan)a est*o To( n*oU faHen"o. Estas "escobertas $e%antam (ma :er6(nta Ob%!a; E se for :er"!"a a$6(m :arte "o cor:o I(e n*o a m*oP #correr o mesmo t!:o "e rema:eamento _(an"o me(s est("os sobre 'om foram :(b$!ca"os, receb! m(!tas cartas te$efonemas "e am:(ta"os I(eren"o saber ma!s. A$6(ns t!nham s!"o !nfor ma"os "e I(e sensa)Ses fantasmas s*o !ma6!n r!as e f!caram a$!%!a"os ao saber I(e !sso n*o %er"a"e. T#s :ac!entes sem:re acham reconfortante saber I(e h (ma eJ:$!ca)*o $O6!ca :ara se(s s!ntomas a:arentemente !neJ:$!c %e!s8 na"a ma!s !ns($t(oso :ara (m :ac!ente "o I(e ser !nforma"o "e I(e s(a "or est Nto"a na menteN.U 2m "!a me te$efono( (ma m($her Zo%em "e Boston. L Dr. Ramachan"ran L "!sse e$a L, so( (n!%ers!t r!a forma"a no Hos:!ta$ Beth ,srae$ e "(rante % r!os anos est("e! a "oen)a "e Par&!nson. Mas recentemente, reso$%! m("ar :ara o est("o "e membros fantasmas.
L Mara%!$hoso L "!sse e(. L # ass(nto fo! !6nora"o :or tem:o "e ma!s. D!6a5me o I(e est est("an"o. L No ano :assa"o, t!%e (m ac!"ente terrC%e$ na faHen"a "o me( t!o. Per"! a :erna esI(er"a aba!Jo "o Zoe$ho e, "es"e ent*o, tenho (m membro fantasma. Mas esto( $he te$efonan"o :orI(e se( art!6o me feH com:reen"er o I(e %em acontecen"o. L5 L!m:o( a 6ar6anta. L De:o!s "a am:(ta)*o, acontec( com!6o a$6o rea$mente estranho, I(e n*o faH!a sent!"o. 'o"a %eH I(e fa)o seJo, eJ:er!mento estas estranhas sensa)Ses no me( : fantasma. N*o o(sa% a"!Her a n!n6(m :orI(e m(!to esI(!s!to. Mas I(an"o %! nos se(s 6r f!cos I(e, no crebro, o : est :erto "os Or6*os 6en!ta!s, t("o f!co( !nstantanea mente c$aro :ara m!m. E$a sent!ra e com:reen"era, como :o(cos "e nOs Zama!s faremos, o fenc
?4 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
meno "o rema:eamento. Lembrem5se "e I(e, no ma:a "e Penf!e$", o : est ao $a"o "os Or6*os 6en!ta!s. Portanto, se (ma :essoa :er"e (ma :erna e "e:o!s est!m($a"a nos Or6*os 6en!ta!s, eJ:er!mentar sensa)Ses na :erna fantasma. X !sto I(e se es:erar!a se a !nforma)*o :roce"ente "a 6en!t $!a !n%a"!sse o terr!tOr!o "esoc(:a"o :e$o :. No "!a se6(!nte, o te$efone toco( no%amente. Desta %eH, era (m en6enhe!ro "e Ar&ansas. L X o Dr. Ramachan"ranP L S!m. L Sabe, "o(tor, $! a$6o sobre se( traba$ho no Zorna$, e rea$mente em:o$6ante. Per"! m!nha :erna aba!Jo "o Zoe$ho h "o!s meses, mas a!n"a h a$6(ma co!sa I(e n*o enten"o. Vostar!a "a s(a o:!n!*o. L De I(e se trataP L Bem, s!nto5me (m :o(co embara)a"o em contar !sso. E( sab!a o I(e e$e !a "!Her, mas, ao contr r!o "a (n!%ers!t r!a, e$e n*o conhec!a o ma:a "e Penf!e$". L Do(tor, to"a %eH I(e tenho re$a)Ses seJ(a!s, tenho sensa)Ses em me( : fantasma. Como o senhor eJ:$!ca !ssoP Me( m"!co "!H I(e n*o faH sent!"o. L VeZa 5L "!sse e(. L 2ma "as :oss!b!$!"a"es I(e os Or6*os 6en!ta!s est*o bem :erto "o : nos ma:as "o crebro. N*o se :reoc(:e. E$e r!( ner%osamente. L '("o !sso :erfe!to, "o(tor. Mas o senhor a!n"a n*o est enten"en"o. VeZa, s!nto rea$mente o or6asmo no me( :. E :ortanto m(!to ma!s !ntenso e ma!or "o I(e cost(ma%a ser, :orI(e n*o est ma!s conf!na"o aos me(s Or6*os 6en!ta!s.
#s :ac!entes n*o !n%entam essas h!stOr!as. Em GGl "os casos, est*o "!Hen"o a %er"a"e, e se a co!sa :arece !ncom:reensC%e$, 6era$mente :orI(e n*o somos s(f!c!entemente !nte$!6entes :ara !ma6!nar o I(e est acontecen"o nos crebros "e$es. Este senhor esta%a me contan"o I(e Ys %eHes t!nha mais pra6er seJ(a$ "e:o!s "a am:(ta)*o. A estranha !m:$!ca)*o I(e n*o a:enas a sensa)*o t ct!$ I(e se transfer!a :ara se( fantasma, mas tambm as sensa)Ses erOt!cas "o :raHer seJ(a$. T2m co$e6a s(6er!( I(e e( "esse a este $!%ro o tCt($o; N# homem I(e conf(n"!( se( : com (m :An!s.NU ,sto me faH :ensar na base "os fet!ches "e : em :essoas norma!s, ass(nto I(e L embora n*o eJatamente f(n"amenta$ :ara nossa %!"a !nte$ect(a$ L "es5
NSE, #NDE C#.ARNN 7 ?
:erta a c(r!os!"a"e "e to"o m(n"o. T# $!%ro "e Ma"onna, 2ex, tem (m ca:Ct($ !nte!ro "e"!ca"o ao :.U A eJ:$!ca)*o tra"!c!ona$ :ara fet!ches "e : %em, e na s(r:resa, "e Fre(". # :An!s se
asseme$ha ao :, ar6(menta e$e, "aC o fet!ch! Mas, se esse o caso, :or I(e n*o a$6(ma o(tra :arte a$on6a"a "o cor:oP Por I(e n*o (m fet!che "e m*o, (m fet!che "e nar!HP Acho I(e a eJ:$!ca)*o m(!t s!m:$es; no crebro, o : f!ca bem :erto "os Or6*os 6en!ta!s. 'a$%eH at m(!t8 "as chama"as :essoas norma!s, como nOs, tenham (m :o(co "e $!nhas cr(Ha"as, o I(e eJ:$!car!a :or I(e 6ostamos I(an"o nos ch(:am os "e"os "os :s. #s traZetos :ercorr!"os :e$a c!Anc!a freIWentemente s*o tort(osos, com m(!tas c(r%as e "es%!os, mas n(nca s(s:e!te!
I(e
come)ar!a b(scan"o (ma eJ:$!ca)*o :ara membros fantasmas e term!nasse eJ:$!can"o tambm fet!ches "e :. Da"as estas h!:Oteses, "e"(Hem5se o(tras :re%!sSes.>3 _(e acontece I(an "o o :An!s am:(ta"oP # carc!noma "o :An!s Ys %eHes trata"o com am:(ta)*o, e m(!tos "esses :ac!entes sentem (m :An!s fantasmaL Ys %eHes, at ere)Ses fantasmas` Nesses casos, ser!a "e es:erar I(e (ma est!m($a)*o "os :s fossent!"a no :An!s fantasma. 2m :ac!ente ass!m achar!a es:ec!a$mente "e$!c!oso "an)ar sa:atea"oP E o caso "a mastectom!aP 2m ne(ro$o6!sta !ta$!ano, Dr. Sa$%atore A6$!o "escobr!( recentemente I(e certa :ro:or)*o "e m($heres s(bmet!"as ea mastectom!a ra"!ca$ sentem nCt!"os se!os fantasmas. Ass!m, :er6(nto( a mesmo I(e :artes "o cor:o est*o ma:ea"as :erto "o se!oP Est!m($an"o re6!Ses a"Zacentes no tOraJ, %er!f!co( I(e :artes "o esterno e "a c$a%Cc($a, I(an"o toca"as, :ro"(Hem sensa)Ses no mam!$o "o se!o fantasma. A$m "!sso, esse rema:eamento ocorre( a:enas "o!s "!as "e:o!s "a c!r(r6!a. Para s(r:resa s(a, A6$!ot! tambm "escobr!( I(e (m ter)o "as m($heres com mastectom!a ra"!ca$ testa"as re$ata%a form!6amentos, sensa)Ses erOt!cas em se(s mam!$os fantasmas, I(an"o os $Ob($os "as ore$has eram est!m($a"os, Mas !sto sO acontec!a no se!o fantasma, n*o no rea$, "o o(tro $a"o. E$e es:ec($o( I(e, em (m "os ma:as "o cor:o TeJ!stem o(tros, a$m "o "e Penf!e$"U mam!$o e a ore$ha est*o :rOJ!mos (m "o o(tro. ,sto nos $e%a a !ma6!nar :orI(e m(!tas m($heres re$atam sensa)Ses erOt!cas I(an"o s(as ore$has s*o mor"!sca"as "(rante as :re$!m!nares "o ato seJ(a$. 'rata5se "e (ma co!nc!"Anc!a o( !sso tem rea$mente a$6(ma co!sa a %er com a anatom!a "o crebroP TMesmo no ma:a or!6!na$ "e Penf!e$", a rea 6en!ta$ "as m($heres est co$oca"a bem :erto "os mam!$os.U
?? 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
2m eJem:$o menos eJc!tante "e rema:eamento I(e tambm en%o$%e o o(%!"o %e!o "o Dr. A. '. Caccace, ne(ro$o6!sta I(e me fa$o( "e (m fen9meno eJtraor"!n r!o chama"o H(mb!"o assoc!a"o ao o$har. As :essoas com esta anoma$!a tAm (m :rob$ema esI(!s!to. _(an"o o$ham :ara a esI(er"a To( :ara a "!re!taU, o(%em (m som. _(an"o o$ham "!reto :ara a frente, na"a acontece. #s m"!cos conhec!am esta sCn"rome h m(!to tem:o, mas n*o sab!am eJ:$!c 5$a. _(e acontece I(an"o os o$hos se "es%!amP # I(e acontece mesmoP De:o!s "e $er a res:e!to "e 'om, Caccace f!co( !m:ress!ona"o com a seme$han)a entre membros fantasmas e H(mb!"o assoc!a"o ao o$har, :o!s sab!a I(e se(s :ac!entes t!nham sofr!"o $es*o no ner%o a("!t!%o L o 6ran"e con"(to I(e $!6a o o(%!"o !nterno ao tronco cerebra$. 2ma %eH no tronco cerebra$, o ner%o a("!t!%o conecta5se com o nKc$eo a("!t!%o, I(e f!ca bem :erto "e o(tra estr(t(ra chama"a nKc$eo ne(ra$ oc($omotor. Esta se6(n"a estr(t(ra a"Zacente en%!a coman"os aos o$hos, !nstr(!n"o5os a se mo%!mentar. E(re&a` # m!str!o est reso$%!"o.N De%!"o Y $es*o "o :ac!ente, o nKc$eo a("!t!%o n*o recebe ma!s !nforma)*o "e (m o(%!"o. AJ9n!os "o centro "e mo%!menta)*o "o o$ho no cOrteJ !n%a"em o nKc$eo a("!t!%o "e forma I(e, to"a %eH I(e o crebro "a :essoa en%!a (m coman"o :ara mo%er os o$hos, esta or"em en%!a"a !na"%ert!"amente ao nKc$eo ne(ra$ a("!t!%o e tra"(H!"a em som. # est("o "e membros fantasmas oferece fasc!nantes %!s$(mbres "a arI(!tet(ra "o crebro, "e s(a es:antosa ca:ac!"a"e "e cresc!mento e reno%a)*o>- e :o"e at eJ:$!car :or I(e tocar secretamente o : "e o(tra :essoa :or ba!Jo "a mesa :ara mostrar I(e e$a seJ(a$mente atraente L o ro)ar "e :s L t*o "e$!c!oso. A "or rea$, como a "or "e c[ncer, bem "!fCc!$ "e tratar8 !ma6!nem o "esaf!o "e tratar a "or n(m membro I(e n*o eJ!ste` No momento, :o"e5se faHer m(!to :o(co :ara a$!%!ar ta$ "or, mas ta$%eH o rema:eamento I(e obser%amos em 'om :ossa aZ("ar a eJ:$!car :or I(e acontece. Sabemos, :or eJem:$o, I(e a "or fantasma !ntrat %e$ :o"e se "esen%o$%er semanas o( meses "e:o!s I(e o membro am:(ta"o. 'a$%eH, enI(anto o crebro se a"a:ta e as c$($as $entamente faHem no%as coneJSes, haZa (m $e%e erro no rema:eamento, "e forma I(e a !nforma)*o sensor!a$ %!n"a "os rece:tores "e toI(e seZa ac!"enta$mente conecta"a Ys reas "e "or no crebro. Se !sso acontecesse, ent*o a ca"a %eH I(e o :ac!ente sorr!sse o( ro)asse ac!"enta$mente a bochecha, as sensa)Ses "e toI(e ser!am sent!"as como "or tort(rante. Esta, I(ase certamente, n*o
NSE, #NDE C#.ARNN 7 C
to"a a eJ:$!ca)*o :ara a "or fantasma Tcomo %eremos no :rOJ!mo ca:!t($e mas (m bom come)o. 2m "!a, I(an"o 'om saCa "o me( cons($tOr!o, n*o :("e res!st!r a $he faHer (ma :er6(nta Ob%!a. D(rante as K$t!mas I(atro semanas, t!nha :erceb!"o a$6(ma %eH em s(a m*o fantasma a$6(ma "essas :ec($!ares sensa)Ses
menc! na"as, I(an"o se( rosto era toca"o L :or eJem:$o, I(an"o faH!a a barba to"a manh*P NN*o, n*o sent!N, res:on"e(, Nmas como o senhor sabe, m!nha m*o fantasma Ys %eHes tem (mas com!chSes ma$(cas e n(nca sab!a o I(e faHer. Mas a6oraN, "!sse e$e, baten"o "e $e%e na bochecha e :!scan"o o o$ho :ara m!m Nse! eJatamente on"e co)ar`N
CAPc'2L# @
A ca)a ao fantasma
4oc5 nunca se identifica com a som)ra pro1etada pelo seu corpo, ou com seu reflexo, ou com o corpo que voc5 v5 num sonho ou em sua imagina o. Portanto, voc5 tam)m n o deve se identificar com este corpo vivo. L SHANKAM TB<<5<-3 A. D.U, V!%e&a Ch("aman! 7Escrituras vdicas8
_(an"o (m re:Orter :er6(nto( ao famoso b!O$o6o 0. B. S. Ha$"ane o I(e se(s est("os b!o$O6!cos $he t!nham ens!na"o sobre De(s, Ha$"ane res:on"e( N# cr!a"or, se I(e eJ!ste, "e%e ter (ma :re"!$e)*o eJcess!%a :or beso(rose :o!s eJ!stem ma!s es:c!es "e beso(ros "o I(e "e I(a$I(er o(tro 6r(:o "e cr!at(ras %!%as. Pe$a mesma raH*o, (m ne(ro$o6!sta :o"er!a conc$(!r I(e De(s (m carto6rafo. De%e ter (ma :re"!$e)*o eJa6era"a :or ma:as, :o!s em to"a :arte "o crebro I(e %ocA o$he, eJ!stem ma:as em ab(n"[nc!a. Por eJem:$o h ma!s "e @3 ma:as "!ferentes en%o$%!"os sO com a %!s*o. Da mesma forma :ara sensa)Ses t te!s o( som t!cas L5 :erce:)*o sensor!a$ "e toI(e, art!c($a)Ses e mKsc($os L eJ!stem % r!os ma:as, !nc$(s!%e, como %!mos no ca:Ct($ anter!or, o famoso homKnc($o "e Penf!e$", (m ma:a :en"(ra"o ao $on6o "a fa!Ja %ert!ca$ "o cOrteJ nos $a"os "o crebro. Estes ma:as s*o em 6ran"e :arte est %e!s "(rante a %!"a !nte!ra, aZ("an"o ass!m a asse6(rar I(e a :erce:)*o seZa ac(ra"a e conf! %e$. Mas, como %!mos, tambm s*o constantemente at(a$!Ha"os
B3 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
e a:r!mora"os em re$a)*o aos ca:r!chos "a !nforma)*o sensor!a$. Lembrem5se "e I(e, I(an"o o bra)o "e 'om fo! am:(ta"o, a 6ran"e nes6a "e cOrteJ corres:on"ente a s(a m*o :er"!"a fo! Nass(m!"aN :e$a !nforma)*o sensor!a$ :roce"ente "a face. Se e( toco no rosto "e 'om, a mensa6em sensor!a$ a6ora %a! :ara "(as reas L a rea or!6!na$ "a face Tcomo "e%!aU mas tambm a N rea or!6!na$ "a m*oN. Essas a$tera)Ses "o ma:a "o crebro :o"em aZ("ar a eJ:$!car o s(r6!mento "o membro fantasma "e 'om $o6o "e:o!s "a am:(ta)*o. 'o"a %eH I(e e$e sorr! o( sente a$6(ma at!%!"a"e es:ont[nea "e ner%os fac!a!s, a at!%!"a"e est!m($a a N rea "a m*oN, !n"(H!n"o5o ass!m a :ensar I(e s(a m*o a!n"a eJ!ste. Mas esta n*o :o"e ser to"a a h!stOr!a. Pr!me!ro, n*o eJ:$!ca :or I(e tantas :essoas com fantasmas af!rmam I(e :o"em mo%er %o$(ntar!amente se(s membros N!ma6!n r!osN. _(a$ a fonte "esta !$(s*o "e mo%!mentoP Se6(n"o, n*o eJ:$!ca o fato "e I(e estes :ac!entes Ys %eHes sentem !ntenso sofr!mento no membro "esa:arec!"o, fen9meno chama"o "e "or fantasma. 'erce!ro, I(e "!Her "e (ma :essoa I(e nasce( sem (m bra)oP 'ambm ocorre rema:eamento em se( crebro, o( a rea "a m*o no cOrteJ s!m:$esmente n(nca se "esen%o$%e, :orI(e e$a n(nca te%e (m bra)oP Esta :essoa sent!r!a (m fantasmaP A$6(m :o"e nascer com membros fantasmasP A !"!a :arece abs(r"a, mas se h (ma co!sa I(e a:ren"! com o tem:o I(e a ne(ro$o6!a che!a "e s(r:resas. Po(cos meses "e:o!s "a :(b$!ca)*o "o me( :r!me!ro re$ato sobre fantasmas, conhec! M!rabe$$e K(mar, (ma (n!%ers!t r!a !n"!ana "e -= anos, encam!nha"a a m!m :e$o Dr. SathEaZ!t, I(e sab!a "e me( !nteresse :or fantasmas. M!rabe$$e nasce( sem bra)os. '!nha a:enas "o!s cotos :en"entes "os ombros. As ra"!o6raf!as re%e$aram I(e esses "o!s cotos cont!nham a cabe)a "o Kmero o( osso "a :arte s(:er!or "o bra)o, mas n*o ha%!a s!na!s "o osso r "!o o( ($na. At os m!nKsc($os ossos "as m*os esta%am "esa:arec!"os, embora e$a t!%esse na %er"a"e (m %a6o s!na$ "e (nhas r("!men5 tares no coto. M!rabe$$e entro( em me( cons($tOr!o n(m "!a I(ente "e %er*o, com o rosto a%erme$ha"o :or ter s(b!"o trAs $ances "e esca"a. Atraente, a$e6re, e$a tambm fo! eJtremamente franca, com (ma at!t("e "e Nn*o tenha :ena "e m!mN estam:a"a no rosto. Ass!m I(e M!rabe$$e se sento(, comece! a faHer :er6(ntas s!m:$es; "e on"e era e$a, on"e freIWento( a esco$a, I(a!s os se(s !nteresses e ass!m :or "!ante.
A CA.A A# FAN'ASMA 7 B>
E$a $o6o :er"e( a :ac!Anc!a e "!sse; L #$ha, o I(e %ocA I(er saber rea$menteP _(er saber se tenho membros fantasmas, certoP Vamos "e!Jar "e ro"e!os. L Bem L "!sse e( L, "e fato, faHemos eJ:er!Anc!as sobre membros fantasmas. Estamos !nteressa"os em... E$a me !nterrom:e(. L S!m. Perfe!tamente. N(nca t!%e bra)os. '("o I(e sem:re t!%e s*o estes. L Com hab!$!"a"e, (san"o o I(e!Jo :ara aZ(" 5$a n(m mo%!mento eJerc!ta"o,
t!ro( os bra)os :rott!cos, co$oco(5os na m!nha escr!%an!nha e er6(e( os cotos. E cont("o sem:re sent! a :resen)a "os membros fantasmas ma!s %!%os "es"e a !nf[nc!a, :e$o I(e :osso me $embrar. Mant!nha5me ct!co. Ser :ossC%e$ I(e M!rabe$$e esta%a a:enas embarcan"o n(ma rac!ona$!Ha)*o "o "eseZoP 'a$%eH e$a t!%esse (m :rof(n"o "eseZo "e se a"a:tar, "e ser norma$. Comece! a me :ortar como Fre(". Como :o"er!a ter certeHa "e I(e e$a n*o esta%a !n%entan"oP Per6(nte!5$he; L Como I(e %ocA sabe I(e tem membros fantasmasP L Bem, :orI(e enI(anto esto( fa$an"o com o senhor, e$es est*o 6est!c($an"o. A:ontam :ara obZetos I(an"o e( a:onto :ara co!sas, eJatamente como se(s bra)os e m*os. ,nc$!ne!5me :ara a frente, fasc!na"o. L #(tra co!sa !nteressante com e$es, "o(tor, I(e n*o s*o t*o $on6os I(anto "e%er!am. 'Am cerca "e >= a -3 cm, c(rtos "ema!s. L Como %ocA sabe "!ssoP L PorI(e I(an"o :onho me(s bra)os art!f!c!a!s, me(s fantasmas s*o m(!to ma!s c(rtos "o I(e "e%er!am L "!sse M!rabe$$e, o$han"o5me "!reta mente nos o$hos. L Me(s "e"os fantasmas "e%!am se aZ(star nos "e"os ar t!f!c!a!s, como (ma $(%a, mas me( bra)o tem a:enas >= cm "e com:r!mento Acho !sso !ncr!%e$mente fr(strante, :orI(e n*o :arece nat(ra$. Vera$mente term!no :e"!n"o ao :rott!co :ara re"(H!r o com:r!mento "os me(s bra)os art!f!c!a!s, mas e$e "!H I(e :arecer!am c(rtos e esI(!s!tos. Ass!m, che6amos ; (m acor"o. E$e me " membros I(e seZam ma!s c(rtos "o I(e a ma!or!a mas n*o t*o abs(r"amente c(rtos I(e :are)am estranhos. L A:onto( :ara (m "os bra)os art!f!c!a!s na m!nha mesa, :ara I(e e( %er!f!casse. L S*o (n :o(I(!nho ma!s c(rtos "o I(e bra)os norma!s, mas a ma!or!a "as :essoas n*o nota. Para m!m !sto era :ro%a "e I(e os fantasmas "e M!rabe$$e n*o eram (m rac!ona$!Ha)*o "o "eseZo. Se e$a I(er!a ser como as o(tras :essoas, :or I(e I(e
B- 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
bra)os ma!s c(rtos "o I(e o norma$P De%!a acontecer a$6o em se( crebro I(e esta%a or!6!nan"o a sensa)*o "e (m nCt!"o fantasma.
M!rabe$$e feH o(tra obser%a)*o. L _(an"o e( cam!nho, "o(tor, me(s bra)os fantasmas n*o ba$an)am como os bra)os norma!s, como os se(s bra)os. F!cam con6e$a"os no $a"o, ass!m. L Le%anto(5se, "e!Jan"o os cotos caCrem retos :ara ba!Jo, nos "o!s $a"os. L Mas, I(an"o fa$o L "!sse L, me(s fantasmas 6est!c($am. Na %er"a"e, est*o se mo%!mentan"o a6ora, enI(anto fa$o. ,sto n*o t*o m!ster!oso como :arece. A re6!*o "o crebro res:ons %e$ :e$o ba$an)o "esembara)a"o e coor"ena"o "os bra)os enI(anto cam!nhamos tota$mente "!ferente "a I(e contro$a a 6est!c($a)*o. 'a$%eH o conZ(nto "e c!rc(!tos ner%osos res:ons %e!s :e$o ba$an)o "o bra)o n*o :ossa sobre%!%er m(!to tem:o sem contCn(o feed)ac# "e tre!namento a :art!r "os membros. S!m:$esmente f!ca !nat!%o o( n*o conse6(e se "esen%o$%er I(an"o fa$tam os bra)os. Mas os c!rc(!tos ner%osos "a 6est!c($a)*o L at!%a"os "(rante a $!n6(a6em fa$a"a L :o"er!am ser es:ec!f!ca"os :or 6enes "(rante o "esen%o$%!mento. T# conZ(nto "e c!rc(!tos :ert!nente :ro%a%e$mente anter!or Y $!n6(a6em fa$a"a.U S!n6($armente, o conZ(nto "e c!rc(!tos ner%osos I(e 6era estes coman"os no crebro "e M!rabe$$e :arece ter sobre%!%!"o !ntacto, a:esar "o fato "e I(e e$a n*o recebe( nenh(m feed)ac# %!s(a$ o( c!nests!co "aI(e$es Nbra)osN em nenh(m momento "e s(a %!"a. Se( cor:o cont!n(a $he "!Hen"o; NN*o eJ!stem bra)os, n*o eJ!stem bra)osN, mas e$a cont!n(a a sent!r a 6est!c($a)*o. ,sto s(6ere I(e o conZ(nto "e c!rc(!tos ner%osos :ara a !ma6em cor:ora$ "e M!rabe$$e "e%e ter s!"o estabe$ec!"o :e$o menos :arc!a$mente :e$os 6enes e n*o estr!tamente "e:en"ente "e eJ:er!Anc!a motora o( t t!$. A$6(ns re$atos m"!cos ant!6os af!rmam I(e :ac!entes com fa$ta "e certos membros "es"e o nasc!mento n*o sentem fantasmas. # I(e %! em M!rabe$$e, :orm, !n"!ca I(e ca"a (m "e nOs tem (ma !ma6em "o cor:o e "os membros !nternamente monta"a no nasc!mento L (ma !ma6em I(e :o"e sobre%!%er !n"ef!n!"amente, mesmo em face "e !nforma)Ses contra"!tOr!as "os sent!"os.> A$m "essas 6est!c($a)Ses es:ont[neas, M!rabe$$e :o"e tambm 6erar mo%!mentos %o$(nt r!os em se(s bra)os fantasmas, e !sto tambm %er"a"e em :ac!entes I(e :er"em bra)os na %!"a a"($ta. Como M!rabe$$e, m(!tos "esses :ac!entes :o"em Nesten"erN o bra)o e N:e6arN obZetos, a:ontar, acenar (m
A CA.A A# FAN'ASMA 7 B
a"e(s, a:ertar m*os o( rea$!Har met!c($osas e e$abora"as manobras com o fantasma. Sabem I(e :arece $o(c(ra, :o!s :ercebem I(e o bra)o se fo!, mas :ara e$es estas eJ:er!Anc!as sensor!a!s s*o bem rea!s. N*o enten"!a I(*o com:($s!%os :o"!am ser estes mo%!mentos sent!"os at I(e conhec! 0ohn McVrath, I(e t!nha (m bra)o am:(ta"o e me te$efono( "e:o!s "e %er na te$e%!s*o (ma re:orta6em sobre membros fantasmas. Cons(ma"o at$eta ama"or, 0ohn :er"era o bra)o esI(er"o
$o6o aba!Jo "o coto%e$o, trAs anos antes. N_(an"o Zo6o tAn!sN, "!sse e$e, Nme( fantasma faH o I(e se s(:Se I(e "e%er!a. Va! I(erer Zo6ar a bo$a :ara c!ma I(an"o e( saco o( tentar me "ar eI(!$Cbr!o n(m ataI(e ma!s "(ro. Est sem:re I(eren"o :e6ar o te$efone. At acena :ara :e"!r a conta nos resta(rantesN, conto(, com (ma 6ar6a$ha"a. 0ohn t!nha o I(e conhec!"o como m*o fantasma enca!Ja"a. Sent!a com se est!%esse $!6a"a "!retamente ao coto, sem nenh(m bra)o entre os "o!s. Ma se (m obZeto como (ma JCcara "e ch fosse co$oca"o a (ns @3 o( ?3 cm "e "!st[nc!a "o coto, :o"!a tentar a$can) 5$o. _(an"o faH!a !sso, se( fantasma n o :ermanec!a ma!s $!6a"o ao coto, mas sent!a como se e$e est!%esse se mo%en"o ra:!"amente :ara :e6ar a JCcara. De re:ente, comece! a :ensar; e se e( :e"!r a 0ohn :ara esten"er a m*o :e6ar esta JCcara, mas :(J 5 $a antes I(e a NtoI(eN com se( fantasmaP # fantasma %a! se esten"er, como o bra)o e$ st!co "e (m :ersona6em "e I(a"r!nhos, o( %a! :arar a (ma "!st[nc!a nat(ra$ "o com:r!mento "o bra)oP At I! :onto :osso afastar a JCcara antes I(e 0ohn "!6a I(e n*o :o"e a$can) 5$a Po"er!a e$e a6arrar a L(aP #( as $!m!ta)Ses fCs!cas I(e se a:$!cam a (m braco rea$ tambm se a:$!cam ao fantasmaP P(s (ma JCcara "e caf na frente "e 0ohn e :e"! I(e a :e6asse. Ass!m I! e$e "!sse I(e esta%a che6an"o :erto, :(Je! a JCcara. L 2!` L 6r!to( e$e. L N*o fa)a !sso` L _(a$ o :rob$emaP L N*o fa)a !sso L re:et!(. L E( t!nha acaba"o "e :9r me(s "e"os e torno "a asa "a JCcara, I(an"o %ocA a :(Jo(. ,sso rea$mente "O!. Es:ere (m m!n(to. E( arranco (ma JCcara rea$ "e "e"os fantasmas e a :essoa 6r!ta (!` #s "e"os eram !$(sOr!os, c$aro, mas a "or era rea$ L na %er"a"e, t*o !ntensa I(e n*o o(se! re:et!r a eJ:er!Anc!a.
B4 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
"a %!s*o na man(ten)*o "a sensa)*o "e (m membro fantasma. Por I(e s!m:$esmente o ato "e N%erN a JCcara ser :(Ja"a res($ta em "orP Mas, antes "e res:on"er a esta :er6(nta, :rec!samos eJam!nar :or I(e a$6(m sent!r!a mo%!mentos n(m membro fantasma. Se %ocA fechar os o$hos e mo%er se( bra)o, :o"e "e fato sent!r n!t!"amente s(a :os!)*o e mo%!mento, em :arte "e%!"o aos rece:tores "as art!c($a)Ses e mKsc($os. Mas nem 0ohn nem M!rabe$$e tAm esses rece:tores. Na %er"a"e, n*o tAm bra)o. Ass!m, on"e se or!6!nam estas sensa)SesP
,ron!camente, t!%e a :r!me!ra :!sta :ara so$(c!onar este m!str!o I(an"o %er!f!I(e! I(e m(!tos :ac!entes com membros fantasmas L ta$%eH (m ter)o "e$es L n o s*o ca:aHes "e mo%er se(s fantasmas. _(an"o :er6(nta"os, "!Hem; NMe( bra)o est n(m mo$"e "e 6esso, "o(torN o( NEst !mob!$!Ha"o n(m b$oco "e 6e$oN. N'ento mo%er me( fantasma, mas n*o cons!6oN, "!H!a ,rene, (ma "e nossas :ac!entes. NE$e n*o %a! obe"ecer Y m!nha mente. N*o %a! obe"ecer ao me( coman"o.N 2san"o o bra)o !ntacto, ,rene !m!ta%a se( bra)o fantasma, mostran"o5me como esta%a con6e$a"o n(ma estranha :os!)*o retorc!"a. '!nha f!ca"o "aI(e$e Ze!to "(rante (m ano !nte!ro. E$a sem:re se :reoc(:a%a com a :oss!b!$!"a"e "e Nco$!"!rN com e$e I(an"o atra%essa%a %*os "e :ortas, e I(e !r!a "oer a!n"a ma!s. Como :o"e (m fantasma L (m membro !neJ!stente L ser :ara$!sa"oP Parece (m oJCmoro. De! (ma o$ha"a nos :ront( r!os e constate! I(e m(!tos "esses :ac!entes t!%eram :ato$o6!a :reeJ!stente nos ner%os I(e %Am "a me"($a es:!nha$ :ara o bra)o. Se(s bra)os t!nham rea$mente s!"o :ara$!sa"os n(ma t!:O!a o( no 6esso :or a$6(ns meses e "e:o!s am:(ta"os, s!m:$esmente :orI(e esta%am constantemente atra:a$han"o. A$6(ns :ac!entes foram aconse$ha"os a se "esfaHer "o membro, ta$%eH n(ma tentat!%a eI(!%oca"a "e e$!m!nar a "or no bra)o o( :ara corr!6!r anorma$!"a"es "e :ost(ra ca(sa"as :e$o bra)o o( :erna :ara$!sa"a. N*o s(r:reen"e I(e, "e:o!s "as o:era)Ses, estes :ac!entes m(!tas %eHes s!ntam (m nCt!"o membro fantasma, mas, :ara se( "esa$ento, o fantasma :ermanece b$oI(ea"o na mesma :os!)*o "e antes "a am:(ta)*o, como se (ma memOr!a "a :ara$!s!a fosse transfer!"a :ara o fantasma. Ass!m, aI(! temos (m :ara"oJo. M!rabe$$e n(nca te%e bra)os em to"a a s(a %!"a, mas :o"e mo%er se(s fantasmas. ,rene :er"era (m bra)o h a:enas (m ano e cont("o n*o :o"e 6erar (m mene!o "e mo%!mento. # I(e est acontecen"o aI(!P
A CA.A A# FAN'ASMA 7 B=
Para res:on"er a esta :er6(nta, :rec!samos eJam!nar ma!s "e :erto a anatom!a e a f!s!o$o6!a "os s!stemas motor e sensor!a$ no crebro h(mano. VeZam o I(e acontece I(an"o %ocA o( e( fechamos os o$hos e 6est!c($amos 'emos (ma nCt!"a sensa)*o "o nosso cor:o e "a :os!)*o "os nossos membros e "e se(s mo%!mentos. Do!s em!nentes ne(ro$o6!stas !n6$eses, $or"T R(sse$$ Bra!n e HenrE Hea" Ts!m,
estes s*o se(s %er"a"e!ros sobrenomes c(nharam a eJ:ress*o N!ma6em cor:ora$N :ara este %!brante e !nternamentj constr(C"o conZ(nto "e eJ:er!Anc!as e sensa)Ses L a !ma6em e memOr!C !nternas "o cor:o no es:a)o e no tem:o. Para cr!ar e manter esta !ma6en cor:ora$ em "eterm!na"o momento, os $obos :ar!eta!s comb!nam !nforma )Ses :roce"entes "e m(!tas fontes; os mKsc($os, art!c($a)Ses, o$hos e cen tros "e coman"o motor. _(an"o %ocA "ec!"e mo%er s(a m*o, a ca"e!a "e acontec!mentos I(e $e%am a se(s mo%!mentos se or!6!na nos $obos fronta!s L es:ec!a$mente na fa!Ja %ert!ca$ "e tec!"o cort!ca$ chama"o cOrteJ motor. Esta fa!Ja f!ca $o6o em frent "o s($co I(e se:ara o $obo fronta$ "o $obo :ar!eta$. Como o homKnc($o sensor!a$ I(e oc(:a a re6!*o $o6o atr s "este s($co, o cOrteJ motor contm (r Nma:aN !n%ert!"o "o cor:o !nte!ro L sO I(e est en%o$%!"o no en%!o "e s!na aos mKsc($os ma!s "o I(e na rece:)*o "e s!na!s "a :e$e. As eJ:er!Anc!as mostram I(e o cOrteJ motor :r!m r!o est en%o$%!"o :r!r c!:a$mente com mo%!mentos s!m:$es, como a6!tar o "e"o o( esta$ar os $ b!os 2ma rea !me"!atamente em frente a esta, chama"a rea motora s(:$ementar :arece ser encarre6a"a "e hab!$!"a"es ma!s com:$eJas, como acenar (m a"e! o( se a:o!ar n(m corr!m*o "e esca"a. Esta rea motora s(:$ementar at(a corr (ma es:c!e "e mestre5"e5cer!m9n!as, :assan"o !nstr()Ses es:ecCf!cas sobre seIWAnc!a a"eI(a"a "e mo%!mentos necess r!os ao cOrteJ motor. ,m:(ta ner%osos I(e ent*o %*o "!r!6!r estes mo%!mentos a%an)am "o cOrteJ motor e sent!"o "escen"ente :e$a me"($a es:!nha$ :ara os mKsc($os no $a"o o:9sto "o cor:o, :erm!t!n"o I(e a :essoa acene (m a"e(s o( :asse (m batom. 'o"a %eH I(e (m Ncoman"oN en%!a"o "a rea motora s(:$ementar ao cOrteJ motor, %a! :ara os mKsc($os e estes se mo%em.- Ao mesmo tem:o, co:!as !"Ant!cas "o s!na$ "e coman"o s*o en%!a"as a "(as o(tras 6ran"es reas "e :rocessamentoN L o cerebe$o e os $obos :ar!eta!s L, !nforman"o5os "a a)*o :reten"!"a. Ass!m I(e estes s!na!s "e coman"o s*o en%!a"os aos mKsc($os, entra j
B? 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
A CA.A A# FAN'ASMA 7 B
mo%!mento (m c!c$o de feed)ac#. 'en"o receb!"o (m coman"o :ara se mo%er, os mKsc($os eJec(tam o mo%!mento. Por s(a %eH, s!na!s "as c$($as m(sc($ares f(s!formes e "as art!c($a)Ses s*o en%!a"os "e %o$ta ao crebro, %!a me"($a es:!nha$, !nforman"o ao cerebe$o e $obos :ar!eta!s I(e Ns!m, o coman"o est sen"o eJec(ta"o corretamenteN. Estas "(as estr(t(ras aZ("am %ocA a com:arar s(a !nten)*o com o "esem:enho rea$, com:ortan"o5se como (m termostato n(m c!rc(!to a(J!$!ar, e mo"!f!can"o os coman"os motores I(an"o necess r!o Ta:$!can"o fre!os, se estes est*o r :!"os "ema!s e a(mentan"o a "escar6a motora, se est "emas!a"o $entaU. Ass!m, as !nten)Ses s*o transforma"as em mo%!mentos re6($armente coor"ena"os. A6ora, %amos %o$tar aos nossos :ac!entes :ara %er como t("o !sso tem re$a)*o com a sensa)*o "e fantasma. _(an"o 0ohn "ec!"e mo%!mentar se( bra)o fantasma, a :arte fronta$ "e se( crebro a!n"a en%!a (ma mensa6em "e coman"o, Z I(e esta :arte es:ecCf!ca "o crebro "e 0ohn n*o NsabeN I(e se( bra)o "esa:arece( L embora 0ohn, Na :essoaN, esteZa !nI(est!ona%e$mente c!ente "o fato. #s coman"os cont!n(am a ser mon!tora"os :e$o $obo :ar!eta$ e s*o sent!"os como mo%!mentos. Mas s*o mo%!mentos fantasmas eJec(ta"os :or (m bra)o fantasma. Ass!m, a sensa)*o eJ:er!menta"a "o membro fantasma :arece "e:en"er "e s!na!s :roce"entes "e "(as fontes. A :r!me!ra o rema:eamento8 recor"em I(e a !nforma)*o sensor!a$ I(e %em "a face e "a :arte s(:er!or "o bra)o at!%a reas "o crebro I(e corres:on"em Y Nm*oN. Em se6(n"o $(6ar, to"a %eH I(e o centro "e coman"o motor en%!a s!na!s ao bra)o "esa:arec!"o, (ma !nforma)*o sobre os coman"os tambm remet!"a ao $obo :ar!eta$ I(e contm nossa !ma6em cor:ora$. A con%er6Anc!a "e !nforma)Ses "essas "(as fontes res($ta n(ma !ma6em "!n[m!ca e %!brante "o bra)o fantasma em I(a$I(er "a"o !nstante L (ma !ma6em I(e cont!n(amente at(a$!Ha"a enI(anto o bra)o Nse mo%eN. No caso "e (m bra)o rea$ h (ma terce!ra fonte "e !nforma)*o, a saber, os !m:($sos %!n"os "as art!c($a)Ses, $!6amentos e f(sos m(sc($ares "o bra)o. # bra)o fantasma n*o tem estes tec!"os nem se(s s!na!s, mas estranhamente este fato a:arentemente n*o !m:e"e o crebro "e ser !n"(H!"o a :ensar I(e o membro est se mo%en"o L :e$o menos nos :r!me!ros meses o( anos "e:o!s "a am:(ta)*o. ,sto nos $e%a "e %o$ta a (ma :er6(nta anter!or. Como I(e (m membro fantasma :o"e ser :ara$!sa"oP Por I(e :ermanece Ncon6e$a"oN a:Os (ma am :(ta)*oP 2ma "as :oss!b!$!"a"es I(e, I(an"o o membro rea$ est :ara$!sa "o, n(ma t!:O!a o( a:are$ho, o crebro en%!a se(s coman"os (s(a!s LL mo% aI(e$e bra)o, ba$ance aI(e$a :erna. # coman"o mon!tora"o :e$o $obj :ar!eta$, mas "esta %eH n*o recebe o a"eI(a"o feed)ac# %!s(a$. # s!stema %!s(a$ "!H; NN*o, este bra)o n*o est se mo%en"o.N # coman"o en%!a"o no%ament L bra)o, mo%a5se. # feed)ac#
%!s(a$ retorna, !nforman"o re:et!"amente ao crebro I(e o bra)o n*o est se mo%en"o. F!na$mente, o crebro %er!f!ca I(e o bra)o n*o se mo%e e (ma es:c!e "e N:ara$!s!a a:ren"!"aN estam:a"a no conZ(nto "e c!rc(!tos "o crebro. N*o se sabe eJatamente on"e !sso ocorre, mas :o"e se $oca$!Har em :arte nos centros motores e em :arte nas re6!Ses :ar!eta!s en%o$%!"as com a !ma6em cor:ora$. _(a$I(er I(e %enha a ser a eJ:$!ca)*o f! s!o$O6!ca, I(an"o o bra)o am:(ta"o ma!s tar"e, a :essoa f!co( com aI(e$a !ma6em re%!sa"a "o cor:o; (m fantasma :ara$!sa"o. Se %ocA :o"e a:ren"er :ara$!s!a, ser I(e :o"e "esa:ren"A5$aP _(e acon tecer!a se ,rene fosse en%!ar (ma mensa6em "e Nmo%a5se a6oraN ao bra)o fan tasma e, a ca"a %eH I(e o f!Hesse, recebesse "e %o$ta (m s!na$ %!s(a$ "e I(e e$e esta%a se mo%en"o, "e I(e, s!m, esta%a obe"ecen"o ao se( coman"oP Mas como :o"e e$a receber feed)ac# %!s(a$, I(an"o n*o tem (m bra)oP Po"emos !n"(H!r se(s o$hos a %er rea$mente (m fantasmaP Pense! n(ma rea$!"a"e %!rt(a$. 'a$%eH :("ssemos cr!ar a !$(s*o %!s(a$ "! I(e o bra)o esta%a resta(ra"o e I(e obe"ec!a aos coman"os "e$a. Mas essa tecno$o6!a, I(e c(sta ma!s "e me!o m!$h*o "e "O$ares, cons(m!r!a to"o o me( or)amento "e :esI(!sa com (ma aI(!s!)*o. Fe$!Hmente, t!%e a !"!a "e faHer , eJ:er!Anc!a com (m es:e$ho com:ra"o n(m armar!nho. Para faHer :ac!entes como ,rene :erceberem mo%!mento rea$ em se(s bra )os !neJ!stentes, constr(Cmos (ma ca!Ja "e rea$!"a"e %!rt(a$. Co$oca5se (n es:e$ho %ert!ca$ n(ma ca!Ja "e :a:e$*o e ret!ra5se a tam:a. A frente "a ca!Ja tem "o!s b(racos, atra%s "os I(a!s a :ac!ente !ntro"(H s(a Nm*o boaN T!sto a "!re!taU e s(a m*o fantasma Ta esI(er"aU. Como o es:e$ho est no me!o "a ca!Ja, a m*o "!re!ta a6ora est no $a"o "!re!to "o es:e$ho e o fantasma est no $a"o esI(er"o. A :ac!ente ent*o so$!c!ta"a a obser%ar o ref$eJo "e s(a m*o norma$ no es:e$ho e mo%!ment 5$a em %o$ta $e%emente at I(e o ref$eJo :are)a estar sobre:osto Y :os!)*o sent!"a "e s(a m*o fantasma. Ass!m, e$a cr!o( 8 !$(s*o "e obser%ar "(as m*os, I(an"o "e fato est %en"o a:enas o ref$eJo no
es:e$ho "e s(a m*o !ntacta. Se a6ora en%!ar coman"os motores :ara os "o!s bra)os faHerem mo%!mentos s!mtr!cos, como se est!%esse "!r!6!n"o (ma orI(estra o( baten"o :a$mas, e$a na %er"a"e N%AN se( fantasma se mo%en"o tambm. Se( crebro recebe feed)ac# %!s(a$ conf!rman"o I(e a m*o fantasma est se mo%en"o corretamente, em res:osta ao se( coman"o. Ser I(e !sto %a! aZ("ar a resta(rar o contro$e %o$(nt r!o sobre se( fantasma :ara$!sa"oP A :r!me!ra :essoa a eJ:$orar este no%o m(n"o fo! Ph!$!: Mart!neH. Em >G<4, Ph!$!: fo! arremessa"o "e s(a motoc!c$eta, I(e !a a B3 &m :or hora na a(to5estra"a "e San D!e6o. E$e "es$!Ho( :e$o cante!ro centra$, :aro( na base "e (ma :onte "e concreto, e, $e%antan"o5se ator"oa"o, te%e a :resen)a "e es:Cr!to "e %er!f!car se esta%a fer!"o. # ca:acete e o casaco "e co(ro e%!taram o :!or, mas o bra)o esI(er"o "e Ph!$!: t!%era (ma 6ra%e r(:t(ra :erto "o ombro. Como os macacos "o Dr. Pons, e$e t!%era (ma a%($s*o braI(!a$ L os ner%os I(e a$!mentam se( bra)o t!nham s!"o :(Ja"os "a co$(na %ertebra$. Se( bra)o esI(er"o esta%a com:$etamente :ara$!sa"o e f!co( sem %!"a na t!:O!a "(rante (m ano. F!na$mente, os m"!cos aconse$haram a am:(ta)*o. # bra)o n(nca ma!s rec(:erar!a as f(n)Ses. DeH anos "e:o!s, Ph!$!: entro( em me( cons($tOr!o. A6ora na casa "os @3, recebe (m a(JC$!o :or !nca:ac!"a"e fCs!ca e conI(!sto( !m:ress!onante re:(ta)*o como Zo6a"or "e s!n(ca, conhec!"o entre os am!6os como o Nban"!"o "e (m bra)o sON. Ph!$!: t!nha sab!"o "as m!nhas eJ:er!Anc!as com membros fantasmas atra%s "e re$atos na !m:rensa $oca$. Esta%a "eses:era"o. NDr. Ramachan"ranN, "!sse, Ntenho es:eran)a "e I(e o senhor :ossa me aZ("ar.N #$ho( "e re$ance :ara o bra)o "esa:arec!"o. NPer"!5o h >3 anos. Mas, "es"e ent*o, tenho sent!"o "ores terrC%e!s no me( coto%e$o, :($so e "e"os fantasmas.N Entre%!stan"o5o ma!s a"!ante, "escobr! I(e, "(rante (ma "ca"a, Ph!$!: n(nca t!nha conse6(!"o mo%er se( bra)o fantasma. Esta%a sem:re f!Jo n(ma :os!)*o "esaZe!ta"a. Ser I(e Ph!$!: esta%a sofren"o "e :ara$!s!a a:ren"!"aP Nesse caso, :o"erCamos (sar nossa ca!Ja "e rea$!"a"e %!rt(a$ :ara ress(sc!tar o fantasma %!s(a$mente e restabe$ecer os mo%!mentosP Pe"! a Ph!$!: :ara co$ocar a m*o "!re!ta no $a"o "!re!to "o es:e$ho na ca!Ja e !ma6!nar I(e s(a m*o esI(er"a TfantasmaU esta%a no $a"o esI(er"o. L _(ero I(e %ocA mo%a se(s bra)os "!re!to e esI(er"o s!m($taneamente L !nstr(C.
A CA.A A# FAN'ASMA 7
L #h, n*o cons!6o faHer !sso L "!sse Ph!$!:. L Posso mo%er me( bra)o "!re!to, mas o bra)o esI(er"o est con6e$a"o. 'o"a manh*, I(an"o me $e%anto, tento mo%!mentar me( fantasma, :orI(e est n(ma :os!)*o esI(!s!ta e acho I(e mo%A5$o :o"er!a aZ("ar a a$!%!ar a "or. Mas L "!sse, o$han"o :ara o bra)o !n%!sC%e$ L Zama!s conse6(! 6erar ne$e (m mCn!mo "e mo%!mento. L Est bem, Ph!$!:, mas tente ass!m mesmo.
Ph!$!:
6!ro( o
cor:o, m("an"o a :os!)*o "o ombro, :ara N!ntro"(H!rN na ca!Ja se( fantasma sem %!"a. De:o!s, co$oco( a m*o "!re!ta no o(tro $a"o do es:e$ho e tento( faHer mo%!mentos s!ncr9n!cos. _(an"o o$ho( o es:e$ho, res :!ro( ofe6ante e 6r!to(; L #h, me( De(s` #h, me( De(s, "o(tor. X !ncrC%e$` fant st!co` L P($a%a como (ma cr!an)a. L Me( bra)o esI(er"o est $!6a"o no%amente. X como se e( est!%esse no :assa"o. 'o"as estas $embran)as "e tantos anos atr s est*o %o$tan"o Y m!nha mente. Posso mo%er me( bra)o "e no%o, Posso sent!r me( coto%e$o se mo%en"o, me( :($so se mo%en"o. 'o"os est*o mo%!mentan"o no%amente. De:o!s I(e se aca$mo( (m :o(co, e( "!sse; L '("o bem, Ph!$!:, a6ora feche os o$hos. L #h, me( De(s L fa$o(, ob%!amente "esa:onta"o. L Est con6e$a"o no%amente. S!nto a m*o "!re!ta se mo%en"o, mas n*o h nenh(m mo%!mento no fantasma. L Abra os o$hos. L Ah, s!m. A6ora est se mo%en"o "e no%o. Era como se Ph!$!: t!%esse a$6(ma !n!b!)*o o( b$oI(e!o tem:or r!o "os c!rc(!tos ner%osos I(e !r!am com(mente mo%er o fantasma e o feed)ac# %!s(a$ t!%esse s(:era"o este b$oI(e!o. Ma!s !m:ress!onante a!n"a, estas sensa)Ses cor:ora!s "os mo%!mentos "o bra)o eram rean!ma"as !nstantaneamente embora n(nca t!%essem s!"o sent!"as nos "eH anos anter!ores` Embora a rea)*o "e Ph!$!: fosse est!m($ante e :ro:orc!onasse (m a:o!o Y m!nha h!:Otese sobre :ara$!s!a a:ren"!"a, f(! :ara casa naI(e$a no!te e f!I(e! me :er6(ntan"o; NE "aCP Po!s . AC est esse cara mo%!mentan"o no%amente se( membro fantasma. Mas (ma ca:ac!"a"e :erfe!tamente !m(t!$, se :ensarmos bem L eJatamente o t!:o "a co!sa esotr!ca em I! rn(!tos "e nOs, :esI(!sa"ores m"!cos, somos Ys %eHes ac(sa"os "e traba$har. E( n*o 6anhar!a (m :rAm!o :or faHer a$6(m mo%er (m membro fantasma.
me( fantasma comece a se mo%er "e no%o, mas, sem o es:e$ho, !sso n*c acontece. Passaram5se ma!s trAs semanas, at I(e (m "!a Ph!$!: me te$efono(, m(!t! eJc!ta"o e a6!ta"o. L Do(tor L eJc$amo( L, e$e se fo!` L # I(e se fo!P L TPense! I(e ta$%eH t!%esse :er"!"o a ca!Ja "o es:e$ho L Me( fantasma se fo!.
L De I(e est fa$an"oP L Sabe, me( bra)o fantasma, I(e t!%e "(rante "eH anos. N*o eJ!ste ma!s A6ora tenho a:enas "e"os e :a$ma "a m*o fantasmas ba$an)an"o, :en"(r "os "o me( ombro` M!nha rea)*o !me"!ata fo!; #h, n*o` A:arentemente, a$tere! "e
"e mo"o :ermanente a !ma6em cor:ora$ "e (ma :essoa, (san"o (m es:e$ho. Como !sso !r!a afetar se( esta"o menta$ e se( bem5estarP L Ph!$!:, !sso !ncomo"a %ocAP L N*o n*o n*o n*o n*o n*o L res:on"e(. L Pe$o contr r!o. Sabe aI(e$a "or tort(rante I(e sem:re sent!a no me( coto%e$oP A "or I(e me tort(ra%a % r!as %eHes :or semanaP Bem, a6ora n*o tenho ma!s coto%e$o nem s!nto "or. Mas a!n"a tenho "e"os :en"(ra"os "o me( ombro e e$es a!n"a "oem. FeH (ma :a(sa, a:arentemente :ara "e!Jar as co!sas assentarem. L ,nfe$!Hmente, L acrescento( L s(a ca!Ja com es:e$ho n*o f(nc!ona ma!s, :orI(e me(s "e"os est*o a$tos "ema!s. # senhor :o"e m("ar o :roZeto, :ara e$!m!nar me(s "e"osP L A:arentemente, Ph!$!: :ensa%a I(e e( era (ma es:c!e "e m 6!co.
N*o t!nha certeHa se :o"!a aten"er ao :e"!"o "e Ph!$!:, mas :erceb! este era :ro%a%e$mente o :r!me!ro eJem:$o na h!stOr!a m"!ca "e (mae am:(ta)*oN bem5s(ce"!"a "e (m membro fantasma` A eJ:er!Anc!a s(6ere I(e, I! "o o $obo :ar!eta$ "!re!to "e Ph!$!: recebe( s!na!s conf$!tantes L feedbac&% "!Hen"o5$he I(e se( bra)o est se mo%en"o "e no%o, enI(anto se(s mKsc($os est*o $he "!Hen"o I(e o bra)o n*o eJ!ste L, s(a mente recorre( a (ma forma "e ne6a)*o. A Kn!ca mane!ra "e se( crebro s!t!a"o :o"er $!"ar com este conf$!to sensor!a$ fo! "!Her; NCom os "!abos, n*o eJ!ste bra)o`N E, comj enorme b9n(s, Ph!$!: :er"e( tambm a "or assoc!a"a em se( coto%e$o fantasma, :o!s ta$%eH seZa !m:ossC%e$ sent!r (ma "or "esencarna"a n(m fantasma !neJ!stente. N*o est c$aro :or I(e se(s "e"os n*o "esa:areceram, mas (m "os mot!%os :o"er!a ser I(e e$es seZam re:resenta"os eJa6era"amente L
o I(e nos :erm!te mo"($ar nossas rea)Ses Y "or efet!%amente em res:osta a "eman"as I(e m("am To I(e :o"er!a eJ:$!car :or I(e a ac(:(nt(ra f(nc!ona, o( :or I(e, em certas c($t(ras, as m($heres n*o sentem "or "(rante o :arto. Entre am:(ta"os, tota$mente :ossC%e$ I(e estes mecan!smos "e contro$e "e %o$(me tenham se "esmante$a"o em
conseIWAnc!a
"o rema:eamento L rs tan"o n(ma re%erbera)*o seme$hante a (m eco N(a, (aN e na am:$!f!ca)*o "a "or. Em se6(n"o $(6ar, o rema:eamento !nerentemente (m :rocesso :ato $O6!co o( anorma$, :e$o menos I(an"o ocorre em $ar6a esca$a, como a:Os a :r"a "e (m membro. X :ossC%e$ I(e as s!na:ses "o toI(e n*o seZam corretamente re$!6a"as e s(a at!%!"a"e :o"e ser caOt!ca. #s centros s(:er!ores "o crebro !r!am ent*o !nter:retar o :a"r*o anorma$ "e !nforma)*o como $!Jo, I(e :erceb!"o como "or. Na %er"a"e, n*o sabemos rea$mente como o crebro transforma :a "rSes "e at!%!"a"e ner%osa em eJ:er!Anc!a consc!ente, seZa "or, :raHer o( coce!ra. F!na$mente, a$6(ns :ac!entes "!Hem I(e a "or I(e sent!am em se(s mem bros !me"!atamente antes "e am:(ta)Ses :ers!ste como (ma es:c!e "e memO r!a "a "or. Por eJem:$o, so$"a"os em c(Zas m*os eJ:$o"!ram 6rana"as m(r %eHes re$atam I(e s(a m*o fantasma est n(ma :os!)*o f!Ja, se6(ran"o a 6rana "a, :ronta :ara $an) 5$a. A "or na m*o cr(c!ante L a mesma I(e e$es sent!rram no !nstante "a eJ:$os*o "a 6rana"a, f!Ja"a :ermanentemente em se(s crebro. Em Lon"res, conhec! (m "!a (ma m($her I(e me conto( ter t!"o fr!e!ras (ma es:c!e "e ($cera)*o "o$orosa ca(sa"a :e$o tem:o fr!o L no :o$e6ar j "(rante % r!os meses, I(an"o era cr!an)a. De:o!s o :o$e6ar f!co( 6an6rena"o e fo! am:(ta"o. E$a a6ora tem (m nCt!"o :o$e6ar fantasma e sente fr!e!ras to"a%eH I(e o tem:o esfr!a. #(tra senhora "escre%e( (ma "or "e artr!te em s(as art!c( $a)Ses fantasmas. Antes "e se( bra)o ser am:(ta"o, t!%era o :rob$ema, mas j cont!n(o( na a(sAnc!a "e art!c($a)Ses rea!s, e a "or :!ora I(an"o o tem:o f!ca Km!"o e fr!o, eJatamente como acontec!a nas art!c($a)Ses antes "a am:(ta)*o. 2m "e me(s :rofessores "e me"!c!na me conto( (ma h!stOr!a I(e Z(ro( ser %er"a"e!ra, a h!stOr!a "e o(tro m"!co, (m em!nente car"!o$o6!sta, I(e "esen%o$ %( (ma c*!bra na :erna, ca(sa"a :e$o ma$ "e B(er6er L "oen)a I(e :ro%oca constr!)Ses nas artr!as e "or !ntensa e $ateZante nos mKsc($os "a barr!6a "a :erna. A:esar "e to"as as tentat!%as "e tratamento, na"a a$!%!a%a a "or. Deses:e ra"o, o m"!co "ec!"!( am:(tar a :erna. S!m:$esmente n*o conse6(!a %!%er com aI(e$a "or. Cons($to( (m c!r(r6!*o co$e6a se( e marco( a o:era )*o, mas, :ara es:anto "o c!r(r6!*o, e$e "!sse I(e t!nha (m :e"!"o es:ec!a$.
_(!semos saber se o (so "a ca!Ja com es:e$ho :o"er!a aZ("ar Robert a e$!m!nar o es:asmo. Como Ph!$!:, Robert o$ho( :ara "entro "a ca!Ja, co$oco( a m*o boa "e forma a sobre:or se( ref$eJo na m*o fantasma e, "e:o!s "e fechar o :(nho com a m*o norma$, tento( as "(as m*os s!m($taneamente. Na :r!me!ra %eH, Robert eJc$amo( I(e :o"!a sent!r o :(nho fantasma aberto Z(n5
A CA.A A# FAN'ASMA 7 <
tamente com se( :(nho bom, s!m:$esmente em res($ta"o do fee"bac& %!s(a$ Me$hor a!n"a, a "or "esa:arece(. # fantasma ent*o :ermanece( aberto :or % r!as horas, at I(e ocorre( es:ontaneamente (m no%o es:asmo. Sem o es:e$ho, se( fantasma $ateZa%a "e "or :or 43 m!n(tos o( ma!s. Robert $e%o( a ca J :ara casa e tenta%a o mesmo tr(I(e to"a %eH I(e %o$ta%a o es:asmo "e contra)*o. Se n*o (sa%a a ca!Ja, n*o conse6(!a abr!r o :(nho, a:esar "e tentar com to"a a s(a
ener6!a. Se (sa%a
o es:e$ho, a m*o se abr!a !nstantaneament EJ:er!mentamos este tratamento em ma!s "e (ma "eHena "e :ac!entes8 F(nc!ona :ara a meta"e "e$es. Le%am a ca!Ja es:e$ha"a :ara casa e sem:re I(e ocorre o es:asmo, :Sem a m*o boa "entro "a ca!Ja, abrem5na e o es:asmo e$!m!na"o. Mas !sto (ma c(raP X "!fCc!$ saber. A "or notor!amente s(scet! %e$ ao efe!to :$acebo To :o"er "e s(6est*oU. 'a$%eH o ref!na"o amb!ente "o $aboratOr!o o( a s!m:$es :resen)a "e (m car!sm t!co es:ec!a$!sta em membro fantasmas seZa t("o "e I(e a :essoa necess!ta :ara e$!m!nar a "or e !sso n*o tem na"a a %er com es:e$hos. 'estamos esta :oss!b!$!"a"e n(m :ac!ente, "an "o5$he (m !nofens!%o conZ(nto "e :!$has I(e 6eram (ma corrente e$tr!ca Sem:re I(e ocorr!am es:asmos o( :ost(ras anorma!s, e$e :e"!a :ara 6!rar "!a$ na (n!"a"e "o se( Ns!m($a"or e$tr!co transc(t[neoN, at I(e come)a%a sent!r (m form!6amento no bra)o esI(er"o Tse( bra)o bomU. D!ssemos5$he I(e !sto !r!a resta(rar !me"!atamente os mo%!mentos %o$(nt r!os no fantasma e :ro:orc!onar a$C%!o "os es:asmos. 'ambm !nformamos I(e o :roce"!mento t!nha f(nc!ona"o em o(tros :ac!entes na s!t(a)*o "e$e. E$e "!sse; L Ver"a"eP P(Ja, ma$ cons!6o es:erar :ara tentar. Do!s "!as "e:o!s, esta%a "e %o$ta, ob%!amente aborrec!"o. L X !nKt!$ L eJc$amo(. L 'ente! c!nco %eHes e s!m:$esmente n*o f(nc! ona. V!re! o bot*o at a :otAnc!a m J!ma, embora o senhor tenha "!to :ar n*o faHer !sso. _(an"o $he "e! o es:e$ho :ara eJ:er!mentar naI(e$a mesma tar"e, e$e conse6(!( abr!r a m*o fantasma !nstantaneamente. #s es:asmos foram e$!m!na"os e tambm a Nsensa)*o "e (nhas se cra%an"oN na :a$ma "a m*o. Esta (ma obser%a)*o :ert(rba"ora, se :ensarmos bem. AI(! est (m homem sen m*o e sem (nhas. Como I(e :o"e a$6(m ter (nhas !neJ!stentes cra%an"o se n(ma :a$ma "a m*o !neJ!stente, res($tan"o em "ores a6("asP Por I(e (m es:e$ho e$!m!nar!a o es:asmo fantasmaP
"as como tra)os :ermanentes no crebro e sO s*o "esmascara"as em certas c!rc(nst[nc!as L eJ:er!menta"as neste caso como "or em membro fantasma. A$m "!sso, estas !"!as !m:$!cam I(e a "or ma!s (ma opini o sobre o esta"o "e saK"e "o or6an!smo "o I(e (ma s!m:$es rea)*o ref$eJ!%a a (ma $es*o. N*o eJ!ste nenh(ma $!nha "!reta "os rece:tores "e "or aos Ncentros "e "orN no crebro. Pe$o contr r!o, h tanta !ntera)*o entre "!ferentes centros
cerebra!s, como os en%o$%!"osecom %!s*o e toI(e, I(e at o s!m:$es a:arec!mento %!s(a$ "e (m :(nho se abr!n"o :o"e rea$mente rea$!mentar as %!as motoras e t te!s "o :ac!ente, :erm!t!n"o5$he sent!r o :(nho se abr!n"o, ne(tra$!Han"o ass!m (ma "or !$(sOr!a n(m membro !neJ!stente. Se a "or (ma !$(s*o, I(anta !nf$(Anc!a os sent!"os, como a %!s*o, tAm sobre nossas eJ:er!Anc!as s(bZet!%asP Para "escobr!r, tente! (ma eJ:er!Anc!a (m tanto "!abO$!ca em "(as :ac!entes m!nhas. _(an"o MarE entro( no $aboratOr!o, :e"!5$he I(e co$ocasse s(a m*o "!re!ta fantasma, com a :a$ma :ara ba!Jo, "entro "a ca!Ja com es:e$ho. Ent*o, :e"!5$he I(e :(sesse (ma $(%a c!nHa na m*o esI(er"a e a co$ocasse no o(tro $a"o "a ca!Ja, n(ma :os!)*o "e !ma6em es:e$ha"a. De:o!s "e asse6(rar I(e e$a esta%a confort %e$, !nstr(C (m "os me(s a$(nos forma"os a se escon"er emba!Jo "a mesa encort!na"a e :9r s(a m*o esI(er"a en$(%a"a "entro "o mesmo $a"o "a ca!Ja on"e re:o(sa%a a m*o boa "e MarE, ac!ma "a "e$a n(ma :$ataforma fa$sa. _(an"o o$ha%a :ara "entro "a ca!Ja, MarE :o"!a %er n*o somente a m*o esI(er"a en$(%a"a "o est("ante TI(e :arec!a eJatamente com a s(a :rO:r!a m*o esI(er"aU, mas tambm se( ref$eJo no es:e$ho, como se e$a est!%esse o$han"o :ara s(a :rO:r!a m*o "!re!ta fantasma (san"o (ma $(%a. A6ora, I(an"o o est("ante fecha%a a m*o o( (sa%a a :onta "o "e"o !n"!ca"or :ara tocar o :o$e6ar, MarE sent!a n!t!"amente se( fantasma se mo%en"o. Como em nossos "o!s :ac!entes anter!ores, a %!s*o fo! s(f!c!ente :ara !n"(H!r o crebro a eJ:er!mentar mo%!mentos em se( membro fantasma. _(e acontecer!a se !n"(HCssemos MarE a :ensar I(e se(s "e"os esta%am oc(:an"o :os!)Ses anatom!camente !m:ossC%e!sP A ca!Ja :erm!t!a esta !$(s*o. Ma!s (ma %eH, MarE :9s a m*o "!re!ta fantasma na ca!Ja, com a :a$ma %o$ta"a :ara ba!Jo. Mas o est("ante a6ora feH a$6o "!ferente. Em %eH "e co$ocar s(a m*o esI(er"a no o(tro $a"o "a ca!Ja, n(ma eJata !ma6em es:e$ha"a "o fantasma, !nser!( a m*o "!re!ta, com a :a$ma :ara c!ma. Como a m*o esta%a en$(%a"a, :arec!a eJatamente com a m*o "!re!ta fantasma "e$a, "e N:a$ma :ara
bro est cont!n(amente at(a$!Han"o se( mo"e$o "e rea$!"a"e em rea)*o a !nforma)Ses sensor!a!s no%as e "!ferentes. Esta K$t!ma obser%a)*o $an)a no%a $(H sobre o chama"o "ebate nat(reHa versus cr!a)*o, :erm!t!n"o5 nos faHer a :er6(nta; Membros fantasmas nascem :r!nc!:a$mente "e fatores n*o56ent!cos como rema:eamento o( ne(romas no coto, o( re:resentam a :ers!stAnc!a es:ectra$ "e (ma N!ma6em cor:ora$N con6An!ta, 6enet!camente es:ec!f!ca"aP A res:osta :arece ser I(e o fantasma s(r6e "e (ma com:$eJa !ntera)*o entre os
!sto. No caso "e am:(ta"os aba!Jo "o coto%e$o, os c!r(r6!Ses Ys %eHes fen"em o coto, transforman"o5o n(m a:An"!ce :arec!"o com (ma :!n)a "e $a6osta, como (ma a$ternat!%a :ara o 6ancho :a"r*o "e meta$. De:o!s "a c!r(r6!a, as :essoas a:ren"em a (sar as :!n)as no coto :ara :e6ar obZetos, 6!r 5$os e "e certa forma man!:($ar o m(n"o mater!a$. C(r!osa, s(a m*o fantasma Ta$6(ns centCmetros "!stante "a carne rea$U tambm se sente "!%!"!"a em "(as L com (m o( ma!s "e"os fantasmas oc(:an"o ca"a :!n)a, !m!tan"o c$aramente os mo%!mentos "o a:An"!ce. Conhe)o (m caso em I(e (m :ac!ente se s(bmete( a (ma am:(ta)*o "e s(as :!n)as e f!co( com (m fantasma :ermanentemente fen"!"o L !n"Cc!o e%!"ente "e I(e o b!st(r! "e (m c!r(r6!*o :o"e "!ssecar (m fantasma. De:o!s "a c!r(r6!a or!6!na$ em I(e o coto fo! fen"!"o, o crebro "este :ac!ente "e%e ter reform($a"o s(a !ma6em cor:ora$ :ara !nc$(!r as "(as :!n)as L :or I(e o(tro mot!%o e$e sent!r!a :!n)as fantasmasP As o(tras "(as h!stOr!as "!%ertem e !nformam, ao mesmo tem:o. 2ma 6arota I(e nasce( sem antebra)os e I(e sent!a m*os fantasmas >= centCmetros aba!Jo "os cotos freIWentemente (sa%a se(s "e"os fantasmas :ara ca$c($ar e reso$%er :rob$emas ar!tmt!cos. 2ma 6arota "e >? anos I(e nasce( com a :erna "!re!ta c!nco centCmetros ma!s c(rta "o I(e a esI(er"a e I(e sofre( (ma am:(ta)*o aba!Jo "o Zoe$ho aos se!s anos "e !"a"e t!nha a estranha sensa)*o "e :oss(!r I(atro :s` A$m "o : bom e "o es:era"o : fantasma, e$a "esen%o$%e( "o!s :s fantasmas eJtras, (m no nC%e$ eJato "a am:(ta)*o e o se6(n"o, !nc$(s!%e com batata "a :erna, esten"en"o5se :ara o ch*o, on"e "e%er!a estar se o membro n*o fosse con6en!tamente ma!s c(rto.? Embora a$6(ns :esI(!sa"ores tenham (sa"o este eJem:$o :ara !$(strar o :a:e$ "os fatores 6ent!cos na "eterm!na)*o "a !ma6em cor:ora$, :o"e5se !6(a$mente (s 5$o :ara
G3 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
enfat!Har !nf$(Anc!as n*o56ent!cas, :o!s :or I(e se(s 6enes !r!am es:ec!f!car trAs !ma6ens se:ara"as "e (ma :ernaP 2m I(arto eJem:$o I(e !$(stra a com:$eJa !nf$(Anc!a recC:roca entre 6enes e me!o amb!ente nos $e%a "e %o$ta a nossa obser%a)*o "e I(e m(!tos am:(ta"os eJ:er!mentam nCt!"os mo%!mentos no fantasma, %o$(nt r!a e !n%o$(ntar!amente, mas, na ma!or :arte, os mo%!mentos "esa:arecem :oster!ormente. Esses mo%!mentos s*o sent!"os a :r!ncC:!o :orI(e o crebro cont!n(a en%!an"o coman"os motores ao membro "esa:arec!"o Te os mon!toraU, "e:o!s "a am:(ta)*o. Mas, ma!s ce"o o( ma!s tar"e, a fa$ta "e conf!rma)*o %!s(a$ TQ!!` n*o eJ!ste bra)oU faH o crebro "o :ac!ente reZe!tar estes s!na!s e os mo%!mentos n*o s*o ma!s sent!"os. Mas, se esta eJ:$!ca)*o est!%er correta, como :o"emos enten"er a :resen)a cont!n(a"a "e c$aros mo%!mentos "e membro em :essoas como M!rabe$$e, I(e nasce( sem bra)osP Posso !ma6!nar I(e (m a"($to norma$ tenha t!"o (ma %!"a !nte!ra "e feed)ac# %!s(a$ e c!nests!co, :rocesso I(e $e%a o crebro a es:erar teh feed)ac# mesmo a:Os (ma am:(ta)*o. # crebro f!ca N"esa:onta"oN se a eJ:ectat!%a n*o c(m:r!"a L $e%an"o :oster!ormente a (ma :er"a "e mo%!mentos %o$(nt r!os o( at Y :er"a com:$eta "o :rO:r!o fantasma. As reas sensor!a!s "o crebro "e M!rabe$$e, :orm, n(nca receberam esse feed)ac#. ConseIWentemente, n*o eJ!ste "e:en"Anc!a a:ren"!"a fee"bac& sensor!a$, e essa fa$ta :o"er!a eJ:$!car :or I(e a sensa)*o "e mo%!mentos t!nha :ers!st!"o, !na$tera"a, :or -= anos. # K$t!mo eJem:$o %em "o me( :aCs, a Cn"!a, I(e %!s!to an(a$mente. A tem!"a "oen)a $e:ra a!n"a m(!to com(m :or $ e freIWentemente $e%a a :ro6ress!%as m(t!$a)Ses e :er"a "e membros. No $e:ros r!o "e Ve$$ore, !nformaram5me I(e estes :ac!entes I(e :er"em se(s bra)os n*o sentem fantasmas, e :essoa$mente %! % r!os casos e com:ro%e! estas af!rma)Ses. A eJ:$!ca)*o com(m I(e o :ac!ente Na:ren"eN 6ra"(a$mente a ass!m!$ar o coto em s(a !ma6em cor:ora$, (san"o feed)ac# %!s(a$, mas, se !sto %er"a"e, como Z(st!f!car a :resen)a cont!n(a"a "e fantasmas em am:(ta"osP 'a$%eH a :er"a gradual "o membro o( a :resen)a s!m($t[nea "e (m "ano :ro6ress!%o aos ner%os ca(sa"a :e$a bactr!a "a $e:ra seZa, "e a$6(ma forma, "ec!s!%a. ,sso :o"er!a "ar a se(s crebros ma!s tem:o :ara aZ(star a !ma6em cor:ora$ Y rea$!"a"e. Ma!s estranho a!n"a, I(an"o esse :ac!ente "esen%o$%e 6an6rena em se( coto e o tec!"o !nfecc!ona"o am:(ta"o, e$e desenvolve realmente (m fantasma. Mas n*o
A CA.A A# FAN'ASMA 7 G>
(m fantasma "o ant!6o coto8 (m fantasma "a m*o !nte!ra` X como se o crebro t!%esse (ma re:resenta)*o "(a$, (ma "a !ma6em cor:ora$ or!6!na$, estabe$ec!"a 6enet!camente, e (ma !ma6em em an"amento, at(a$!Ha"a, I(e :o"e !ncor:orar m("an)as s(bseIWentes. Por a$6(ma raH*o estranha, a am:(ta)*o :ert(rba o eI(!$Cbr!o e ress(sc!ta a !ma6em or!6!na$ "o cor:o, I(e sem:re este%e $(tan"o :ara chamar a aten)*o.B Menc!ono estes eJem:$os
c(r!osos :orI(e !m:$!cam I(e membros fantasmas s(r6em "e (m com:$eJo Zo6o "e !nf$(Anc!as recC:rocas "e %ar! %e!s 6ent!cas e eJ:er!menta!s c(Zas re$at!%as contr!b(!)Ses sO :o"em ser "esemaranha"as :or s!stem t!cas !n%est!6a)Ses em:Cr!cas. E, como na ma!or!a "os "ebates nat(reHa7cr!a)*o, :er6(ntar I(a$ a %ar! %e$ ma!s !m:ortante n*o tem sent!"o L a:esar "e eJtra%a6antes af!rma)Ses em contr r!o na $!terat(ra sobre _,. TNa %er"a"e, a :er6(nta n*o tem ma!s sent!"o "o I(e :er6(ntar se a (m!"a"e "a 6(a res($ta :r!nc!:a$mente "as mo$c($as "e h!"ro6An!o o( "as mo$c($as "e oJ!6An!o I(e const!t(em o H-#`U Mas a boa notCc!a I(e, faHen"o o t!:o certo "e eJ:er!Anc!as, :o"e5se se:ar 5$as, !n%est!6ar como !ntera6em e f!na$mente aZ("ar a "esen%o$%er no%os tratamentos :ara a "or fantasma. Parece eJtraor"!n r!o at mesmo contem:$ar a :oss!b!$!"a"e "e I(e se :ossa (sar (ma !$(s*o %!s(a$ :ara e$!m!nar a "or, mas tenham em mente I(e a :rO:r!a "or (ma !$(s*o L constr(C"a !nte!ramente no crebro, como I(a$I(er o(tra eJ:er!Anc!a sensor!a$. Af!na$ "e contas, n*o :arece m(!to s(r:reen"ente (sar (ma !$(s*o :ara a:a6ar o(tra. As eJ:er!Anc!as I(e "!sc(t!mos at a6ora tAm nos aZ("a"o a enten"er o I(e est se :assan"o nos crebros "e :ac!entes com fantasmas e fornec!"o !n"!ca)Ses sobre como :o"erCamos aZ("ar a a$!%!ar s(a "or. Mas aI(! h (ma mensa6em ma!s :rof(n"a; o prprio corpo (m fantasma, I(e o crebro constr(!( tem:orar!amente :or :(ra con%en!Anc!a. Se! I(e !sto :arece es:antoso, "e forma I(e %o( "emonstrar5$hes a ma$eab!$!"a"e "a s(a !ma6em cor:ora$ e como se :o"e a$ter 5$a :rof(n"amente em a:enas a$6(ns se6(n"os. D(as "essas eJ:er!Anc!as %ocA :o"e faHer em s! :rO:r!o a6ora mesmo, mas a terce!ra eJ!6e (ma %!s!ta a (ma $oZa "e art!6os :ara o Ha$$o^een TD!a "as Br(JasU. Para eJ:er!mentar a :r!me!ra !$(s*o, %ocA %a! :rec!sar "e "(as aZ("antes. TVamos cham 5$as "e 0K$!a e M!na.U Sente5se n(ma ca"e!ra, "e o$hos %en"a"os, e :e)a a 0K$!a I(e se sente em o(tra a s(a frente, %o$ta"a :ara a mesma
G- 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
"!re)*o I(e %ocA. Fa)a M!na f!car em : a se( $a"o "!re!to e "A5$he as se6(!ntes !nstr()Ses; L Pe6(e m!nha m*o "!re!ta e "!r!Za me( "e"o !n"!ca"or :ara o nar!H "e 0K$!a. Mo%!mente m!nha m*o r!tm!camente, "e forma I(e me( !n"!ca"or a$!se e bata "e $e%e no nar!H "e$a, n(ma seIWAnc!a a$eatOr!a, como n(ma mensa6em em cO"!6o Morse. Ao mesmo tem:o, (se s(a m*o esI(er"a e toI(e me( nar!H no mesmo r!tmo e seIWAnc!a. #s afa6os e bat!"as no me( nar!H e no "e 0K$!a "e%em estar em :erfe!ta s!ncron!a. De:o!s "e @3 o( 43 se6(n"os, se %ocA t!%er sorte, "esen%o$%er a fant st!ca !$(s*o "e I(e est tocan"o se( :rO:r!o nar!H o( "e I(e se( nar!H fo! "es$oca"o e est!ca"o cerca "e (m metro em frente ao se( rosto. _(anto ma!s a$eatOr!a e !m:re%!sC%e$ for a seIWAnc!a "e toI(es, mas !m:ress!onante ser a !$(s*o. Esta (ma !$(s*o eJtraor"!n r!a8 :or I(e aconteceP S(6!ro I(e se( crebro Nobser%aN I(e as sensa)Ses "e afa6os e bat!"as $e%es "o se( !n"!ca"or "!re!to est*o :erfe!tamente s!ncron!Ha"as com os afa6os e bat!"as sent!"os em se( nar!H. Ent*o e$e "!H; L A bat!"!nha no me( nar!H !"Ant!ca Ys sensa)Ses no me( "e"o !n"!ca"or "!re!to8 :or I(e as "(as seIWAnc!as s*o !"Ant!casP A :robab!$!"a"e "e I(e !sto seZa (ma co!nc!"Anc!a Hero, e :ortanto a eJ:$!ca)*o ma!s :ro% %e$ I(e me( "e"o "e%e estar tocan"o me( :rO:r!o nar!H. Mas e( tambm se! I(e m!nha m*o est a ?3 centCmetros "e "!st[nc!a "o me( rosto. Ass!m, conc$(!5se I(e me( nar!H tambm "e%e estar a$!, a ?3 cm "e "!st[nc!a.< 'ente! esta eJ:er!Anc!a com %!nte :essoas e f(nc!ona em cerca "a meta"e "e$as Tes:ero I(e f(nc!one em %ocAU. Mas, :ara m!m, o es:antoso s!m:$esmente I(e f(nc!one L I(e se( conhec!mento se6(ro "e I(e %ocA tem (m nar!H norma$, I(e a !ma6em "o se( cor:o e rosto constr(C"a "(rante (ma %!"a seZam ne6a"os :or a:enas a$6(ns se6(n"os "o t!:o certo "e estCm($o sensor!a$. Esta eJ:er!Anc!a s!m:$es n*o sO mostra I(*o ma$e %e$ s(a !ma6em cor:ora$ como tambm !$(stra o :r!ncC:!o ma!s !m:ortante s(bZacente a to"as as :erce:)Ses L I(e os mecan!smos "e :erce:)*o est*o en%o$%!"os :r!nc!:a$mente na eJtra)*o "e corre$a)Ses estatCst!cas :roce"entes "o m(n"o :ara cr!ar (m mo"e$o I(e seZa tem:orar!amente Kt!$. A se6(n"a !$(s*o eJ!6e (m aZ("ante e at ma!s fantasma6Or!ca.G VocA ter "e !r a (ma $oZa "e no%!"a"es o( "e art!6os :ara o Ha$$o^een e com:rar (ma m*o "e maneI(!m, "e borracha. De:o!s, constr(a (ma N:are"eN "e :a:e$*o
A CA.A A# FAN'ASMA 7 G@
"e ?3 cm J ?3 cm e co$oI(e5a n(ma mesa Y s(a frente. Ponha s(a m*o "!re!ta atr s "o :a:e$*o "e forma I(e n*o :ossa %A5$a e :onha a m*o "e borracha em frente ao :a:e$*o, "e mo"o a :o"er %A5$a c$aramente. Em se6(!"a, fa)a se( am!6o a$!sar s!ncron!Ha"amente $oca!s !"Ant!cos na s(a m*o e na "e maneI(!m, enI(anto %ocA o$ha :ara a m*o "e borracha. Dentro "e a$6(ns se6(n"os, %ocA eJ:er!mentar a sensa)*o "e afa6o como nascen"o "a m*o "e borracha. A eJ:er!Anc!a fantasma6Or!ca, :o!s
%ocA sabe :erfe!tamente bem I(e est o$han"o :ara (ma m*o "e borracha, sem cor:o, mas !sto n*o !m:e"e se( crebro "e atr!b(!r sensa)*o a e$a. A !$(s*o !$(stra, ma!s (ma %eH, como efAmera s(a !ma6em cor:ora$ e I(*o fac!$mente :o"e ser man!:($a"a. ProZetar sensa)Ses n(ma m*o "e borracha "e%eras s(r:reen"ente, mas h co!sas ma!s not %e!s; me( a$(no R!c& Sto""ar" e e( "escobr!mos I(e se :o"e at eJ:er!mentar sensa)Ses "e toI(e como se s(r6!ssem "e mesas e ca"e!ras I(e n*o a:resentam nenh(ma seme$han)a com :artes "o cor:o h(mano. Esta eJ:er!Anc!a es:ec!a$mente f c!$ "e faHer, Z I(e %ocA sO :rec!sa "e (m Kn!co am!6o :ara aZ(" 5$o. Sente5se Z(nto Y escr!%an!nha e escon"a s(a m*o esI(er"a :or ba!Jo "a mesa. Pe)a ao am!6o :ara bater "e $e%e e a$!sar a s(:erfCc!e "a mesa com s(a T"e$eU m*o "!re!ta TenI(anto %ocA obser%aU e ent*o (se a m*o "e$e s!m($taneamente :ara bater "e $e%e e a$!sar s(a m*o esI(er"a, I(e est escon"!"a. E abso$(tamente cr(c!a$ I(e %ocA n*o %eZa os mo%!mentos "a m*o esI(er"a "e$e, :o!s !sto estra6ar!a o efe!to T(se (ma "!%!sOr!a "e :a:e$*o o( (ma cort!na, se necess r!oU. De:o!s "e ma!s o( menos (m m!n(to, %ocA come)ar a sent!r bat!"!nhas e a$!sa"os como s(r6!ssem "a s(:erfCc!e "a mesa, embora s(a mente consc!ente sa!ba :erfe!tamente bem I(e !sto $o6!camente abs(r"o. Ma!s (ma %eH, a s!m:$es !m:robab!$!"a"e estatCst!ca "as "(as seIWAnc!as "e toI(es e afa6os L (ma, %!sta na s(:erfCc!e "a mesa, e o(tra, sent!"a em s(a m*o L $e%a o crebro a conc$(!r I(e a mesa a6ora :arte "o se( cor:o. A !$(s*o t*o con%!ncente I(e, nas :o(cas ocas!Ses em I(e ac!"enta$mente f!H (m afa6o ma!s "emora"o na s(:erfCc!e "a mesa "o I(e na m*o oc($ta "o :ac!ente, a :essoa eJc$amo( I(e s(a m*o :arec!a Na$on6a"aN o( Nest!ca"aN em :ro:or)Ses abs(r"as. Ambas as !$(sSes s*o m(!to ma!s "o I(e "!%ert!"os tr(I(es "e festa :ara tentar com se(s am!6os. A !"!a "e I(e %ocA :o"e rea$mente pro1etar s(as sensa)Ses :ara obZetos eJternos ra"!ca$ e me faH $embrar "e certos fen9menos como eJ:er!Anc!as eJtracor:Oreas o( at %o"( Tes:ete a boneca e Ns!ntaN a "orU.
G4 7 FAN'ASMAS N# CXREBR#
Mas como :o"emos ter certeHa "e I(e a a$(na %o$(nt r!a n*o est a:enas sen"o metafOr!ca ao "!Her; NS!nto me( nar!H $ foraN o( NA mesa sente como a m!nha :rO:r!a m*oNP Af!na$ "e contas, m(!tas %eHes tenho a eJ:er!Anc!a "e Nsent!rN I(e me( carro faH :arte "a !ma6em esten"!"a "o me( cor:o, tanto I(e f!co f(r!oso se a$6(m faH (m :eI(eno amassa"o ne$e. Mas ser!a o s(f!c!ente :ara e( ar6(mentar, a :art!r "aC, I(e o carro se tornara :arte "o me( cor:oP Estas n*o s*o :er6(ntas f ce!s "e enfrentar, mas, :ara "escobr!r se os a$(nos rea$mente se !"ent!f!ca%am com a s(:erfCc!e "a mesa, !ma6!namos (m eJ:e"!ente s!m:$es I(e t!ra %anta6em "o I(e se chama res:osta 6a$%[n!ca c(t[nea L TVSR, "e galvania s#in response8. Se e( atacar %ocA com (m marte$o o( se6(rar (ma :e"ra :esa"a ac!ma "o se( : e amea)ar so$t 5$a, as reas %!s(a!s "o se( crebro "es:achar*o mensa6ens :ara se( s!stema $Cmb!co To centro emoc!ona$U, a f!m "e :re:arar se( cor:o :ara a"otar me"!"as "e emer6Anc!a Tbas!camente, "!Hen"o5$he :ara f(6!r "o :er!6oU. Se( cora)*o come)a a bombear ma!s san6(e e %ocA come)a a s(ar :ara "!s:ersar ca$or. Esta rea)*o "e a$arme :o"e ser mon!tora"a me"!n"o as m("an)as na res!stAnc!a "a :e$e L a chama"a VSR L ca(sa"as :e$o ca$or. Se %ocA o$ha :ara (m :orco, (m Zorna$ o( (ma caneta, n*o h nenh(ma VSR, mas se o$har :ara a$6o e%ocat!%o L (ma foto "e Ma::$ethor:e, (ma : 6!na "(:$a centra$ "a Pla')o' o( (ma :e"ra :esa"a osc!$an"o ac!ma "o se( : L %ocA re6!strar (ma 6!6antesca VSR. Ass!m, $!6(e! os "o!s %o$(nt r!os est("antes a (m "!s:os!t!%o "e VSR enI(anto e$es o$ha%am f!Jamente :ara a mesa. Ent*o a$!se! s!m($taneamente a m*o oc($ta e a s(:erfCc!e "a mesa :or % r!os se6(n"os, at I(e o a$(no come)asse a sent!r a mesa como s(a :rO:r!a m*o. Em se6(!"a, bat! na s(:erfCc!e "a mesa com (m marte$o, enI(anto e$e obser%a%a. ,nstantaneamente, ho(%e (ma enorme m("an)a "e VSR, como se e( t!%esse esma6a"o os "e"os "o est("ante. T_(an"o tente! contro$ar a eJ:er!Anc!a "e a$!sar a mesa e a m*o fora "e s!ncron!a, o :ac!ente n*o sent!( a !$(s*o nem ho(%e rea)*o "e VSR.U Era como se a mesa a6ora t!%esse f!ca"o aco:$a"a ao s!stema $Cmb!co "o est("ante e s!"o ass!m!$a"a em s(a !ma6em cor:ora$, tanto I(e a "or e a amea)a ao s!m($acro s*o sent!"as como amea)as ao se( :rO:r!o cor:o, conforme mostra"o :e$a VSR. Se este rac!ocCn!o est correto, ent*o ta$%eH n*o seZa (ma to$!ce t*o 6ran"e :er6(ntar se %ocA se !"ent!f!ca com se( carro. A:enas esm(rre5o :ara %er se s(a VSR se a$tera. Na %er"a"e, a tcn!ca :o"e nos "ar (ma :!sta :ara come)ar a enten"er fen9menos !n"ef!nC%e!s como a em:a"a e o amor I(e se sente :or
A CA.A A# FAN'ASMA 7 G=
,(m f!$ho o( (m c9nZ(6e. Se %ocA est :rof(n"amente a:a!Jona"o :or a$6(m, :ossC%e$ I(e se tenha rea$mente torna"o :arte "essa :essoaP 'a$%eH s(as a$mas L e n*o s!m:$esmente se(s cor:os L tenham f!ca"o entre$a)a"as. A6ora, :ense no I(e t("o
!sto s!6n!f!ca. Pe$a %!"a !nte!ra, %ocA tem an"a"o :or aC, s(:on"o I(e se( Ne(N est ancora"o n(m cor:o Kn!co I(e cont!n(a est %e$ e :ermanente :e$o menos at a morte. Rea$mente, a N$ea$"a"eN "o se( e( ao se( :rO:r!o cor:o t*o aJ!om t!ca I(e %ocA n(nca :aro( :ara :ensar no ass(nto, I(anto ma!s I(est!on 5$o. Cont("o, estas eJ:er!Anc!as s(6erem eJatamente o contr r!o L I(e s(a !ma6em cor:ora$, a:esar "e to"a s(a a:arAnc!a "e "(rab!$!"a"e, (ma constr()*o !nter!or !nte!ramente trans!tOr!a, I(e :o"e ser mo"!f!ca"a :rof(n"amente com a:enas a$6(ns tr(I(es s!m:$es. X a:enas (ma concha I(e %ocA cr!o( tem:orar!amente, :ara transm!t!r com s(cesso se(s 6enes a s(a "escen"Anc!a.
CAPc'2L# E
# H(mb! no crebro
Ele se recusava a se associar a qualquer investiga o que n o tendesse para o incomum, e mesmo para o fant3stico.
L DR. 0AMES RA'S#N Da%!" M!$ner, ne(ro:s!cO$o6o "a 2n!%ers!"a"e "e St. An"re^s em F!fe, EscOc!a, esta%a t*o ans!oso :ara che6ar ao hos:!ta$ e eJam!nar s(a recm5che6a"a :ac!ente I(e I(ase se esI(ece( "e $e%ar as anota)Ses "o caso, com a "escr!)*o "o se( esta"o. 'e%e "e %o$tar a:ressa"o a casa, sob (ma ch(%a fr!a "e !n%erno, :ara :e6ar as f!chas "e D!ane F$etcher. #s fatos eram s!m:$es mas tr 6!cos; D!ane t!nha se m("a"o recentemente :ara o norte "a ,t $!a, on"e !r!a traba$har como tra"(tora comerc!a$ free%lance. E$a e o mar!"o t!nham encontra"o (m "aI(e$es a"or %e!s a:artamentos ant!6os, :erto "o centro me"!e%a$ "a c!"a"e, recm5:!nta"o, com (tensC$!os no%os "e coH!nha e banhe!ro reforma"o L (m $(6ar I(ase t*o $(J(oso I(anto s(a casa no Cana" . Mas s(a a%ent(ra "(ro( :o(co. _(an"o D!ane entro( no ch(%e!ro certa manh*, n*o sab!a I(e o aI(ece"or "e 6(a esta%a !na"eI(a"amente %ent!$a"o. _(an"o acen"e( o 6 s :ro:ano :ara aI(ecer a 6(a, ac(m($o(5se monOJ!"o "e carbono no :eI(eno banhe!ro. D!ane esta%a $a%an"o o cabe$o I(an"o as emana)Ses !no"oras a en6o$faram, $e%an"o5a a :er"er a consc!Anc!a e ca!r no :!so "e aH($eZos, com
,ntr!6a"o, M!$ner "ec!"!( faHer a$6(mas eJ:er!Anc!as com a ca:ac!"a"e oc($ta "e D!ane. Mostro(5 $he (ma $!nha reta e :er6(nto(; L D!ane, esta $!nha %ert!ca$, hor!Honta$ o( !nc$!na"aP L N*o se! L res:on"e(. Ent*o, mostro(5$he (ma fen"a %ert!ca$ Tna %er"a"e, (ma tam:a "e ca!Ja :osta$U e :e"!( I(e "escre%esse s(a or!enta)*o. No%amente, a res:osta; N*o se!. _(an"o $he entre6o( (ma carta e :e"!(5$he I(e a co$ocasse na fen"a "a ca!Ja :osta$, e$a :rotesto(; L #h,
n*o cons!6o faHer !sso. L #h, %amos $ , fa)a (ma tentat!%a L "!sse e$e. L F!nZa I(e est :on"o (ma carta no corre!o.
D!ane re$(to(. L 'ente L !ns!st!( e$e. D!ane tomo( a carta "o m"!co e mo%!mento(5a em "!re)*o Y ca!Ja :osta$, 6!ran"o a m*o "e ta$ forma I(e a carta f!co( :erfe!tamente a$!nha"a com o sent!"o "a fen"a. Em o(tra manobra a!n"a ma!s h b!$, D!ane mete( ra:!"amente a carta na abert(ra, embora n*o conse6(!sse "!Her se era %ert!ca$, hor!Honta$ o( !nc$!na"a. EJec(to( esta !nstr()*o sem nenh(m conhec!mento consc!ente, como se aI(e$e mesmo H(mb! t!%esse se encarre6a"o "a tarefa e 6(!a"o s(a m*o :ara o obZet!%o.> As a)Ses "e D!ane s*o es:antosas :orI(e 6era$mente :ensamos na %!s*o como (m :rocesso Kn!co e s!n6($ar. _(an"o a$6(m I(e ob%!amente ce6o :o"e esten"er a m*o e :e6ar (ma carta, 6!rar a carta :ara a :os!)*o correta e co$oc 5$a atra%s "e (ma abert(ra I(e n*o :o"e N%erN, a hab!$!"a"e :arece I(ase :aranorma$. Para enten"er o I(e D!ane est eJ:er!mentan"o, :rec!samos aban"onar to"as as !"!as com(ns sobre o I(e rea$mente %er. Nas :rOJ!mas : 6!nas, %ocA "escobr!r I(e h m(!to ma!s co!sas nesta :erce:)*o "o I(e a %!s*o "o o$ho. Como a ma!or!a "as :essoas, %ocA :ro%a%e$mente " a %!s*o como co!sa certa e n*o :rec!sa "e ma!s eJ:$!ca)Ses. VocA acor"a "e manh*, abre os o$hos e, voil, t("o est a$! a s(a frente. Ver :arece t*o f c!$, t*o a(tom t!co, I(e s!m:$esmente "e!Jamos "e reconhecer I(e a %!s*o (m :rocesso !ncr!%e$mente com:$eJo L e a!n"a :rof(n"amente m!ster!oso. Mas :ense, :or (m momento, no I(e acontece a ca"a %eH I(e %ocA o$ha "e re$ance at :ara a cena ma!s s!m:$es. Como obser%o( me( co$e6a R!char" Vre6orE, t("o o I(e %ocA recebe s*o "(as m!nKs5
to. Cont("o, os rab!scos "e t!nta L as :a$a%ras e :ar 6rafos "a carta L n*o tAm nenh(ma seme$han)a fCs!ca com o se( I(arto. A carta (ma "escr!)*o s!mbO$!ca "o se( I(arto "e "orm!r. # I(e se :reten"e "!Her com "escr!)*o s!mbO$!ca no crebroP N*o rab!scos "e t!nta, c$aro, mas a $!n6(a6em "e !m:($sos ner%osos. # crebro h(mano contm mK$t!:$as reas :ara :rocessar !ma6ens, ca"a (ma "as I(a!s com:osta "e (ma emaranha"a re"e "e ne(r9n!os es:ec!a$!Ha"a em eJtra!r "a !ma6em certos t!:os "e !nforma)*o. _(a$I(er obZeto e%oca (ma forma
"e at!%!"a"e L Kn!ca :ara ca"a obZeto L entre (m s(bconZ(nto "estas reas. Por eJem:$o, I(an"o %ocA o$ha :ara (m $ :!s, (m $!%ro o( (m rosto, (ma "!ferente forma "e at!%!"a"e traH!"a Y tona em ca"a caso, N!nforman"oN os centros s(:er!ores "o crebro sobre o I(e %ocA est o$han"o. #s :a"rSes "e at!%!"a"e s!mbo$!Ham o( re:resentam obZetos %!s(a!s "a mesma forma I(e os rab!scos "e t!nta no :a:e$ s!mbo$!Ham o( re:resentam se( I(arto "e "orm!r. Como c!ent!stas tentan"o enten"er os :rocessos %!s(a!s, nosso obZet!%o "ec!frar o cO"!6o (sa"o :e$o crebro :ara cr!ar estas "escr!)Ses s!mbO$!cas, "a mesma forma I(e (m cr!:tO6rafo tenta "ec!frar (ma estranha mensa6em escr!ta em cO"!6o.
Figura !. Fm cu)o de Aec#er 9)serve que este esbo)o "e "esenho "e (m c(bo :o"e ser %!sto "e "o!s mo"os "!ferentes L o( a:ontan"o :ara c!ma e :ara a esI(er"a o( :ara ba!Jo e :ara a "!re!ta. A :erce:)*o :o"e m("ar, mesmo I(an"o a !ma6em na s(a ret!na constante.
Ass!m, a :erce:)*o en%o$%e m(!to ma!s "o I(e a re:ro"()*o "e (ma !ma6em no crebro. Se a %!s*o fosse s!m:$esmente (ma cO:!a f!e$ "a rea$!"a"e, "o mesmo mo"o I(e (m fotO6rafo ca:ta (ma cena, ent*o "e%er!a cont!n(ar sem:re constante, se a !ma6em na ret!na fosse mant!"a constante. Mas n*o ass!m. A :erce:)*o :o"e m("ar ra"!ca$mente, mesmo I(an"o a !ma6em em s(a ret!na cont!n(a a mesma. 2m eJem:$o !m:ress!onante fo! "escoberto em ><@- :e$o cr!sta$O6rafo s(C)o L. A. Nec&er. Certo "!a, e$e esta%a o$han"o no m!croscO:!o (m cr!sta$ c(bO!"e e "e re:ente noto( (ma co!sa. 'o"a %eH I(e o$ha%a, :arec!a I(e o as:ecto m("a%a L (ma !m:oss!b!$!"a"e fCs!ca. Nec&er f!co( !ntr!6a"o e !ma6!no( se a$6o "entro "e s(a :rO:r!a cabe)a n*o esta%a se mo%!mentan"o, e n*o no cr!sta$. Para testar esta estranha !"!a, feH (m s!m:$es "esenho em $!nhas "o cr!sta$, e, :asmem, este tambm se mo%!menta%a TF!6(ra 4.>U. VocA :o"e %A5$o a:ontan"o :ara c!ma o( :ara ba!Jo, "e:en"en"o "e como se( crebro !nter:reta a !ma6em, embora a !ma6em cont!n(e constante em s(a ret!na, sem m("ar em na"a. Portanto, to"o ato "e :erce:)*o, mesmo a$6o t*o s!m:$es como %er o "esenho "e (m c(bo, en%o$%e (m ato "e Z($6amento :e$o crebro. Ao faHer esses Z($6amentos, o crebro t!ra %anta6em "o fato "e I(e o m(n"o em I(e %!%emos n*o caOt!co e amorfo8 tem :ro:r!e"a"es fCs!cas est %e!s. D(rante a e%o$()*o L e em :arte "(rante a !nf[nc!a, como res($ta"o "a a:ren"!Ha6em L, estas :ro:r!e"a"es est %e!s se tornaram !ncor:ora"as Ys reas %!s(a!s "o crebro como s(:os!)Ses NcertasN o( conhec!mento oc($to sobre o m(n"o I(e :o"e ser (sa"o :ara e$!m!nar amb!6W!"a"e na :erce:)*o. Por eJem:$o, I(an"o (m conZ(nto "e :ontos se mo%!mentam em (nCssono L como as :!ntas n(m $eo:ar"o L 6era$mente :ertencem a (m sO obZeto. Ass!m, em I(a$I(er momento I(e %ocA %A (m conZ(nto "e :ontos se mo%en"o Z(ntos, se( s!stema %!s(a$ faH a !$a)*o raHo %e$ "e I(e n*o est se mo%en"o ass!m a:enas :or co!nc!"Anc!a L "e I(e :ro%a%e$mente s*o (m sO obZeto. E, :ortanto, o I(e %ocA %A. N*o "e a"m!rar I(e o fCs!co a$em*o Hermann %on He$mho$tH To f(n"a"or "a c!Anc!a %!s(a$U chamasse a :erce:)*o "e N!$a)*o !nconsc!enteN.@ DA (ma o$ha"a nas !ma6ens sombrea"as na F!6(ra 4.-. S*o a:enas "!scos :$anos sombrea"os, mas %ocA obser%ar I(e cerca "e meta"e "e$es :arecem o%os com o boZo %o$ta"o :ara %ocA, e os o(tros, entremea"os a$eator!amente,
# f2MB, N# CXREBR# 7 >3@
:arecem ca%!"a"es ocas. Se eJam!n 5$os c(!"a"osamente, notar I(e os I(e s*o brancos em c!ma :arecem sobressa!r :ara %ocA, enI(anto os I(e s*o :retos em c!ma :arecem ca%!"a"es. Se %ocA %!rar a : 6!na "e cabe)a :ara ba!Jo, %er I(e to"os se !n%ertem. As :rot(ber[nc!as tornam5se ca%!"a"es e %!ce%ersa. A raH*o I(e, ao !nter:retar as formas "e !ma6ens sombrea"as, se( s!stema %!s(a$ tem (ma s(:os!)*o emb(t!"a "e I(e o so$ br!$ha a :art!r "e c!ma, e I(e, no m(n"o rea$, (m obZeto con%eJo
:roZetan"o5se :ara %ocA ser!a !$(m!na"o no to:o, ao :asso I(e (ma ca%!"a"e receber!a $(H emba!Jo. Da"o I(e e%o$(Cmos n(m :$aneta com (m Kn!co so$ I(e 6era$mente br!$ha no a$to, esta (ma s(:os!)*o raHo %e$4. C$aro, Ys %eHes e$e est no hor!Honte, mas, estat!st!camente fa$an"o, a $(H so$ar %em norma$mente "e c!ma e, se6(ramente, n(nca %em "e ba!Jo. N*o faH m(!to tem:o, t!%e a a6ra" %e$ s(r:resa "e "escobr!r I(e Char$es Dar^!n t!%era c!Anc!a "este :r!ncC:!o. As :enas "a ca("a "o fa!s*o ar6(s tAm not %e!s marcas c!nHentas em forma "e "!sco I(e :arecem m(!to com as I(e %ocA %A na F!6(ra 4.@8 s*o, :orm, sombrea"as "a esI(er"a :ara a "!re!ta em %eH "e em c!ma e emba!Jo. Dar^!n :ercebe( I(e a a%e :o"er!a estar (san"o !sto como (m Ncon%!teN seJ(a$ em se( r!t(a$ "e corte, com os not %e!s "!scos "e as:ecto met $!co sen"o o eI(!%a$ente a ZO!as no m(n"o "as a%es. Mas, se ass!m, :or I(e o sombrea"o "a esI(er"a :ara a "!re!ta, em %eH "e em c!ma e emba!JoP Dar^!n conZect(ro( corretamente I(e ta$%eH "(rante a corte as :enas se er!)assem, a:ontan"o :ara c!ma, e "e fato eJatamente o I(e acontece, !$(stran"o no s!stema %!s(a$ "as a%es (ma !m:ress!onante harmon!a entre se( r!t(a$ "e corte e a "!re)*o "a $(H so$ar. ,n"Cc!o a!n"a ma!s con%!ncente "a eJ!stAnc!a "e to"os esses :rocessos eJtraor"!nar!amente sof!st!ca"os na %!s*o %em "a ne(ro$o6!a L "e :ac!entes como D!ane e o(tros I(e sofreram "f!c!ts %!s(a!s a$tamente se$et!%os. Se a %!s*o en%o$%e s!m:$esmente a eJ!b!)*o "e (ma !ma6em n(ma te$a ne(ra$, ent*o, no caso "e $es*o ne(ra$, ser!a "e es:erar o "esa:arec!mento "e :e"ac!nhos e :artes "o cen r!o L o( o cen r!o !nte!ro L, "e:en"en"o "a eJtens*o "o "ano. Mas os "efe!tos s*o 6era$mente m(!to ma!s s(t!s. Para enten"er o I(e est rea$mente acontecen"o nos crebros "esses :ac!entes e :or I(e sofrem ta!s :rob$emas :ec($!ares, :rec!samos eJam!nar ma!s "e :erto as %!as anat9m!cas en%o$%!"as com a %!s*o.
F!6(ra 4.- Fma mistura de ovos e cavidades. 9s discos som)reados s o todos id5nticos, s que a metade deles clara no alto e o resto escuro no alto. 9s claros no alto s o sempre vistos como ovos destacando%se para fora do papel, ao passo que os escuros em cima s o vistos como cavidades. -sto porque as 3reas visuais do seu cre)ro t5m em)utido um sentido de que o sol est3 )rilhando a partir de cima. 2e isso fosse verdade, ent o s as protu)er;ncias 7ovos8 seriam claras no alto e as concavidades seriam claras em )aixo. 2e voc5 virar a p3gina de ca)ea para )aixo, os ovos se transformar o em cavidades e as cavidades em ovos. A"a:ta"o "e Ramachan"ran, >G<<a.
_(an"o e( era est("ante, ens!naram5me I(e as mensa6ens :roce"entes "e me(s 6$obos oc($ares :assam :e$o ner%o O:t!co :ara o cOrteJ %!s(a$ na :arte :oster!or "e me( crebro T:ara (ma rea chama"a cOrteJ %!s(a$ :r!m r!oU e I(e aC I(e a %!s*o se rea$!Ha. EJ!ste (m ma:a :onto5a5:onto "a ret!na nesta :arte "o crebro L ca"a :onto no es:a)o %!sto :e$o o$ho tem (m :onto corres:on"ente no ma:a. Este :rocesso "e ma:eamento fo! or!6!na$mente "e"(H!"o "o fato "e I(e, I(an"o as :essoas sofrem $es*o no cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o L "!6amos, I(an"o (ma ba$a atra%essa (ma :eI(ena rea L, f!cam com (m
# f2MB, N# CXREBR# 7 >3= F!6(ra 4.@ *s penas da cauda dofais o argus t5m destacadas marcas em forma de disco ordinariamente som)readas da esquerda para a direita, em ve6 de de cima para )aixo. &harles +ar$in o)servou que, quando a ave efetua seu ritual de corte, galanteio, a cauda aponta para cima. 9s discos ent o ficam claros no alto G fa6endo%os se arquear distintamente para fora, como os ovos na (igura H.I. Esta pode ser a coisa mais prxima do equivalente a 1ias no mundo das aves. Ret!ra"o "e "he +escent of,an, "e Char$es Dar^!n T><B>U, 0ohn M(rraE, Lon"res.
b(raco corres:on"ente o( :onto ce6o no se( cam:o %!s(a$. A$m "!sso, "e%!"o a a$6(ma s!n6($ar!"a"e na h!stOr!a e%o$(t!%a, ca"a $a"o "o crebro %A a meta"e o:osta "o m(n"o TF!6(ra 4.4U. Se %ocA o$har "!retamente em frente, o m(n"o !nte!ro Y s(a esI(er"a ma:ea"o em se( cOrteJ %!s(a$ "!re!to e o m(n"o Y "!re!ta "o se( centro "e aten)*o ma:ea"o em se( cOrteJ %!s(a$ esI(er"o.= Mas a mera eJ!stAnc!a "este ma:a n*o eJ:$!ca o ato "e %er, :o!s, como obser%e! anter!ormente, n*o eJ!ste (m homenH!nho $ "entro obser%an"o o I(e eJ!b!"o no cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o. Em %eH "!sso, este :r!me!ro ma:a ser%e como (m escr!tOr!o "e c$ass!f!ca)*o e e"!tora)*o on"e !nforma)Ses re"(n"antes o( !nKte!s s*o "escarta"as em b$oco e certas caracterCst!cas I(e "ef!nem a !ma6em %!s(a$ L como f!os e mar6ens L s*o fortemente enfat!Ha"as. TX :or !sso I(e (m cart(n!sta :o"e transm!t!r (ma !ma6em t*o %!%!"a com a:enas
E"#uer$o
Ra"!aj O:t!ca HEM,SFXR,# ES_2ERD# CorteJ %!s(a$ :r!m r!o
Figura 4.4. Parte inferior do cre)ro humano vista de )aixo. 9)serve o curioso arran1o de fi)ras que v o da retina para o crtex visual. Fma imagem visual no campo visual esquerdo 7cin6a%escuro8 incide no lado direito da retina do olho direito como tam)m no lado direito da retina do olho esquerdo. *s fi)ras externas 7temporais8 procedentes do olho direito 7cin6aescuro8 v o ent o para o mesmo crtex 7visual8 direito sem cru6ar com o quiasma ptico. *s fi)ras internas 7nasais8 do olho esquerdo 7cin6a%escuro8 cru6am com o quiasma e v o tam)m para o crtex visual direito. *ssim, o crtex visual direito @v5@ o lado esquerdo do mundo.
&omo existe um mapa sistem3tico da retina no crtex visual, um @)uraco@no crtex visual causar3 um correspondente ponto cego 7escotoma8 no campo visual. 2e o crtex visual direito for removido inteiramente, o paciente ficar3 completamente cego para o lado esquerdo do mundo. Re"esenha"o a :art!r "e * 4ision ofthe =rain, "e S. fe&!, >GG@. Re:ro"(H!"o com :erm!ss*o "a B$ac&^e$$ T#Jfor"U. # f2MB, N# CXREBR# 7 >3B
a$6(ns tra)os retratan"o sO os contornos o( mar6ens8 e$e est !m!tan"o o I(e se( s!stema %!s(a$ es:ec!a$!Ha"o em faHer.U Esta !nforma)*o e"!ta"a ent*o retransm!t!"a a cerca "e tr!nta reas %!s(a!s "!st!ntas no crebro h(mano, ca"a (ma "as I(a!s recebe (m ma:a com:$eto o( :arc!a$ "o m(n"o %!s(a$. TAs eJ:ressSes Nescr!tOr!o "e c$ass!f!ca)*oN e Nretransm!ss*oN n*o s*o !nte!ramente a:ro:r!a"as, Z I(e estas reas !n!c!a!s eJec(tam an $!ses :erfe!tamente sof!st!ca"as e contAm mac!)as :roZe)Ses 3.e feed)ac# :roce"entes "as reas %!s(a!s s(:er!ores. Vo$taremos a e$as ma!s tar"e.U ,sto s(sc!ta (ma :er6(nta !nteressante. Por I(e :rec!samos "e tr!nta reasP? N*o sabemos a res:osta, mas e$as :arecem a$tamente es:ec!a$!Ha"as em eJtra!r "!ferentes caracterCst!cas "a cena %!s(a$ L cor, :rof(n"!"a"e, mo%!mento etc. _(an"o (ma o( ma!s reas s*o se$et!%amente "an!f!ca"as, %ocA confronta"o com esta"os menta!s :ara"oJa!s "o t!:o %!sto em % r!os :ac!entes ne(ro$O6!cos. 2m "os eJem:$os ma!s famosos em ne(ro$o6!a o caso "e (ma m($her s(C)a TI(e chamare! "e ,n6r!"U I(e sofr!a "e Nce6(e!ra :ara mo%!mentoN. ,n6r!" t!nha $es*o b!$atera$ n(ma rea "o crebro chama"a rea tem:ora$ m"!a TM'U. Na ma!or!a "os as:ectos, s(a %!s*o era norma$8 :o"!a !"ent!f!car formas "e obZetos, reconhecer :essoas e $er $!%ros sem :rob$ema. Mas se o$hasse :ara (ma :essoa corren"o o( (m carro se mo%!mentan"o na estra"a, t!nha (ma s(cess*o "e !nstant[neos est t!cos, estroboscO:!cos, em %eH "a !m:ress*o re6($ar "e mo%!mento contCn(o. Sent!a terror "e atra%essar (ma r(a, :orI(e n*o conse6(!a ca$c($ar a %e$oc!"a"e "os carros I(e :assa%am, embora :("esse !"ent!f!car a marca, a cor e at a :$aca "e I(a$I(er %eCc($o. D!H!a I(e
con%ersar com a$6(m :essoa$mente era como fa$ar ao te$efone, :orI(e n*o :o"!a %er as m("an)as "e eJ:ressSes fac!a!s assoc!a"as com (ma con%ersa)*o norma$. At :9r caf na JCcara era (ma :ro%a)*o, :orI(e o $CI(!"o !ne%!ta%e$mente transbor"ar!a e res:!n6ar!a no ch*o. N(nca sab!a I(an"o "!m!n(!r o r!tmo "o mo%!mento, m("ar o [n6($o "a cafete!ra, :orI(e n*o conse6(!a ca$c($ar a %e$oc!"a"e "o $CI(!"o s(b!n"o na JCcara. 'o"as essas hab!$!"a"es norma$mente :arecem, t*o nat(ra!s :ara %ocA e :ara m!m I(e nem :ensamos n!sso. Somente I(an"o a$6o est erra"o, como I(an"o esta rea "e mo%!mento "an!f!ca"a, I(e come)amos a %er!f!car como a %!s*o rea$mente sof!st!ca"a. #(tro eJem:$o en%o$%e a %!s*o "e cor. _(an"o :ac!entes sofrem $es*o b!$atera$ n(ma rea chama"a V4, tornam5se com:$etamente ce6os :ara cores Teste (m t!:o "!ferente "a forma ma!s com(m "e ce6(e!ra con6An!ta :ara cores
I(e s(r6e :orI(e oks :!6mentos sensC%e!s Y cor no o$ho s*o "ef!c!entesU. Em se( $!%ro Fm antroplogo em ,arte, #$!%er Sac&s "escre%e (m art!sta I(e fo! :ara casa certa no!te, "e:o!s "e sofrer (m "errame t*o :eI(eno I(e n*o noto( no momento. Mas, I(an"o entro( em casa, to"as as s(as :!nt(ras co$or!"as "e re:ente :arec!am ter s!"o fe!tas em :reto5e5branco. Na %er"a"e, o m(n"o !nte!ro esta%a :reto e branco e $o6o e$e enten"e( I(e as :!nt(ras n*o t!nham m("a"o, I(e a$6(ma co!sa $he t!nha acontec!"o. Ao o$har :ara s(a m($her, %!( (m rosto c!nHa fosco L e "!sse I(e e$a :arec!a (m cha:(. Ass!m, !sso cobre "(as "as tr!nta reas L M' e V4 >L, mas e to"as as restantesP ,n"(b!ta%e$mente, est*o faHen"o a$6o !6(a$mente !m:ortante, mas a!n"a n*o temos !"!as c$aras sobre I(a!s :o"er!am ser s(as f(n)Ses. Cont("o, a:esar "a "esnorteante com:$eJ!"a"e "e to"as estas reas, o s!stema %!s(a$ :arece ter (ma or6an!Ha)*o tota$ re$at!%amente s!m:$es. Mensa6ens "os 6$obos oc($ares :assam :e$o ner%o O:t!co e !me"!atamente se b!f(rcam ao $on6o "e "(as %!as L (ma f!$o6en et!camente ant!6a, e (ma se6(n"a, ma!s no%a, I(e ma!s "esen%o$%!"a nos :r!matas, !nc$(s!%e h(manos. A$m "!sso, :arece ha%er (ma c$ara "!%!s*o "e traba$ho entre estes "o!s s!stemas. A %!a Nma!s ant!6aN %a! "o o$ho "!retamente :ara ba!Jo, :ara (ma estr(t(ra chama"a co$Cc($o s(:er!or no tronco cerebra$, e "aC :oster!ormente :ara reas cort!ca!s s(:er!ores, es:ec!a$mente nos $obos :ar!eta!s. A%!a Nma!s no%aN, :or o(tro $a"o, a%an)a "os o$hos :ara (m a6$omera"o "e c$($as chama"o nKc$eo 6en!c($a"o $atera$, I(e (ma esta)*o "e retransm!ss*o no traZeto :ara o cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o TF!6(ra 4.=U. DaC, a !nforma)*o %!s(a$ transm!t!"a Ys cerca "e tr!nta reas %!s(a!s :ara o(tros :rocessamentos. Por I(e temos (ma %!a ant!6a e (ma %!a no%aP 2ma "as :oss!b!$!"a"es I(e a %!a ma!s ant!6a tenha s!"o :reser%a"a como (ma es:c!e "e s!stema "e a$erta antec!:a"o e seZa en%o$%!"a com o I(e Ys %eHes chama"o "e Ncom:ortamento or!enta"orN. Por eJem:$o, se (m obZeto 6ran"e %em na m!nha "!re)*o a :art!r "a esI(er"a, esta %!a ma!s ant!6a me "!H on"e est este obZeto, :oss!b!$!tan"o5me 6!rar os 6$obos oc($ares e %!rar m!nha cabe)a e cor:o a f!m "e o$har :ara e$e. Este (m ref$eJo :r!m!t!%o I(e !ntro"(H e%entos :otenc!a$mente !m:ortantes em m!nha fO%ea, a re6!*o centra$ "e a$ta ac(!"a"e "os me(s o$hos. Nesta fase, come)o a or6an!Har me( s!stema f!$o6enet!camente ma!s no%o :ara "eterm!nar I(a$ o obZeto, :o!s somente ent*o :osso "ec!"!r como rea6!r.
Ret!na #$ho 7
COrteJ %!s(a$
Figura 4.= * organi6a o anatJmica das vias visuais. +iagrama esquem3tico do hemisfrio esquerdo visto a partir do lado esquerdo. *s fi)ras provenientes do glo)o ocular
se afastam em dois @fluxos@paralelos: uma via nova que vai para o ncleo geniculado lateral 7aqui mostrado na Ksuperf<cie, para efeito de clare6a, em)ora este1a realmente dentro do t3lamo e n o no lo)o temporal8 e uma via antiga que vai para o col<culo superior no tronco cere)ral. * via @nova@ ent o vai para o crtex visual e novamente se divide 7aps algumas religaes8 em duas vias 7setas )rancas8 L (ma %!a "o NcomoN nos $obos :ar!eta!s, I(e en%o$%!"a com atos como a6arrar >co!sas, na%e6ar, an"ar e o(tras f(n)Ses es:ac!a!s, e a se6(n"a, a %!a "o No I(AN nos $obos tem:ora!s, en%o$%!"a com o reconhec!mento "e obZetos. Estas "(as %!as foram "escobertas :or Les$!e 2n6er$e!"er e Mort!mer M!sch&!n, "os ,nst!t(tos Nac!ona!s "e SaK"e. 1As "(as %!as s*o mostra"as aI(! :or setas brancas.
De%o :e6 5$o, esI(!%ar5me, f(6!r "e$e, comA5$o, combatA5$o o( faHer amor com e$eP 2ma $es*o nesta se6(n"a %!a L es:ec!a$mente no cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o L $e%a Y ce6(e!ra no sent!"o con%enc!ona$. X ca(sa"a ma!s com(mente :or (m "errame L (m %aHamento o( co 6($o "e san6(e n(m "os :r!nc!:a!s %asos san6WCneos I(e !rr!6am o crebro. Se o %aso :or acaso for (ma artr!a cerebra$ na :arte :oster!or "o crebro, :o"e ocorrer "ano o( no $a"o esI(er"o o( no "!re!to "o cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o. _(an"o o cOrteJ :r!m r!o "!re!to "an!f!ca"o, a :essoa f!ca ce6a no cam:o %!s(a$ esI(er"o, e se o cOrteJ :r!m r!o esI(er"o "an!f!ca"o, o cam:o %!s(a$ "!re!to "estr(C"o. Esta es:c!e "e ce6(e!ra, chama"a hem!ano:!a, conhec!"a h m(!to tem:o. Mas tambm reser%a s(r:resas. # Dr. LarrE Re!s&rantH, c!ent!sta I(e traba$ha na 2n!%ers!"a"e "e #Jfor" na ,n6$aterra, feH (ma eJ:er!Anc!a m(!to s!m:$es I(e es:anto( os es:ec!a$!stas em >%!s*o.B Se( :ac!ente Tconhec!"o como >D.B., a I(em chamare! "e Dre^U te%e (ma massa anorma$ "e %asos san6WCneos remo%!"a c!r(r6!camente "o crebro, Z(ntamente com (m :o(co "e tec!"o cerebra$ norma$ "as :roJ!m!"a"es. Como (ma massa ma$forma"a se $oca$!Ha%a no cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o "!re!to, o :roce"!mento torno( Dre^ com:$etamente ce6o :ara a meta"e esI(er"a "o m(n"o. N*o !m:orta%a I(e (sasse o o$ho esI(er"o o( o "!re!to, I(e o$hasse "!reto :ara frente >L, n*o conse6(!a %er na"a no $a"o esI(er"o "o m(n"o. Em o(tras :a$a%ras, embora :("esse enJer6ar com os "o!s o$hos, nenh(m "e$es conse6(!a %er se( :rO:r!o cam:o %!s(a$ esI(er"o. De:o!s "a c!r(r6!a, o ofta$mo$o6!sta "e Dre^, M!&e San"ers, :e"!(5$he I(e o$hasse "!reto, em frente, :ara (m :eI(eno :onto "e f!Ja)*o monta"o no centro "e (m "!s:os!t!%o I(e :arece (ma enorme bo$a trans$Kc!"a "e :!n6(e5:on6(e. 'o"o o cam:o %!s(a$ "e Dre^ fo! oc(:a"o :or (m :ano "e f(n"o homo6Aneo. Em se6(!"a, San"ers $an)o( :ontos "e $(H em "!ferentes :artes "a te$a c(r%a monta"a no !nter!or "e (ma bo$a e :er6(nto( se e$e conse6(!a %A5$os. 'o"a %eH I(e o :onto caCa em se( cam:o %!s(a$ bom, e$e "!H!a; NS!m, s!m, s!m.N Mas, I(an"o o :onto !nc!"!a em s(a re6!*o ce6a, na"a "!H!a. N*o esta%a %en"o. At aI(!, t("o bem. Ent*o, San"ers e Re!s&rantH obser%aram a$6o m(!to estranho. Dre^ esta%a ob%!amente ce6o no cam:o %!s(a$ esI(er"o, mas, se o con"(tor "a eJ:er!Anc!a co$ocasse a m*o nessa re6!*o, Dre^ esten"!a o bra)o :ara toc 5$a com m(!ta :rec!s*o` #s "o!s :esI(!sa"ores :e"!ram a Dre^ :ara o$har f!Ja e "!retamente em frente e :(seram marca"ores mO%e!s na :are"e, Y
# f2MB, N# CXREBR# 7 $ $
esI(er"a "e on"e e$e esta%a o$han"o. Ma!s (ma %eH, e$e conse6(!( a:ontar os marca"ores, embora !ns!st!sse I(e rea$mente n*o os N%!aN. E$es er6(eram (m bast*o, ora em :os!)*o %ert!ca$ ora hor!Honta$, em se( cam:o ce6o e :e"!ram I(e "esse (m :a$:!te sobre a :os!)*o "o bast*o. Dre^ n*o te%e :rob$ema
em faHA5$o, embora "!ssesse no%amente I(e n*o conse6(!a %A5$o. De:o!s "e (ma$on6a sr!e "e N:a$:!tesN, em I(e n*o comete( :rat!camente nenh(m erro :er6(ntaram5$he; L VocA sabe I(e se sa!( m(!to bemP L N*o L res:on"e(. L N*o se!, :orI(e n*o :("e %er na"a. N*o >con se6(! %er co!sa nenh(ma. L Po"e "!Her como te%e o :a$:!te, o I(e feH %ocA "!Her se a :os!)*o era %ert!ca$ o( hor!Honta$P L N*o, :orI(e n*o %! na"a8 s!m:$esmente n*o se!. e F!na$mente, :er6(ntaram5$he; L Ent*o %ocA rea$mente n*o sab!a I(e esta%a acertan"o t("oP L N*o L res:on"e( Dre^, com (m ar "e !ncre"($!"a"e. Re!s&rantH e se(s co$e6as "eram a este fen9meno (m nome :ara"oJa$ LN%!s*o ce6aN L e trataram "e "oc(ment 5$a em o(tros :ac!entes. Mas a "esco berta t*o s(r:reen"ente I(e m(!tas :essoas a!n"a n*o ace!tam I(e este fen9meno seZa :ossC%e$. Re!s&rantH !nterro6o( Dre^ re:et!"amente sobre s(a N%!s*oN no cam:o esI(er"o ce6o, e na ma!or :arte "o tem:o Dre^ "!sse I(e n*o %!a abso$(tamente na"a. Se :ress!ona"o, :o"!a ocas!ona$mente "!Her I(e t!nha (ma Nsen sa)*oN "e I(e (m estCm($o esta%a se a:roJ!man"o o( se afastan"o, o( I(e era N$!soN o( N!rre6($arN. Mas Dre^ sem:re enfat!Ha%a I(e n*o %!a na"a no sent!"o "e NenJer6arN8 I(e esta%a conZect(ran"o e I(e n*o conse6(!a achar :a$a%ras :ara "escre%er I(a$I(er :erce:)*o consc!ente. #s :esI(!sa"ores f!caram con%enc!"os "e I(e Dre^ era (m co$abora"or conf! %e$ e honesto, e I(e, I(an"o os obZetos "o teste caCam :erto "o %rt!ce "o se( cam:o %!s(a$ bom, sen :r o "!H!a :rontamente. Sem !n%ocar :erce:)*o eJtra5sensor!a$, como eJ:$!car a %!s*o ce6a L (rr :essoa a:ontan"o :ara o( a"!%!nhan"o a :resen)a "e (m obZeto I(e n*o conse6(e :erceber consc!entementeP Re!s&rantH s(6er!( I(e o :ara"oJo reso$%!"o I(an"o se cons!"era a "!%!s*o "e traba$ho entre as "(as %!as %!s(a!s "e I(e fa$amos anter!ormente. Nesse caso es:ecCf!co, embora Dre^ t!%esse :er"!"o
A6ora, ta$%eH %ocA coce a cabe)a e "!6a; Me( De(s, e o I(e ma!sP # I(e resta s(a ca:ac!"a"e "e !"ent!f!car o obZeto8 "aC, a se6(n"a %!a ser chama"a %!a "o No I(AN. # fato "e a ma!or!a "as s(as tr!nta reas %!s(a!s serem na rea$!"a"e $oca$!Ha"as neste s!stema " (ma !"!a "e s(a !m:ort[nc!a. Esta co!sa I(e %ocA est o$han"o (ma ra:osa, (ma :Ara o( (ma rosaP X
o rosto "e (m !n!m!6o, (m am!6o, (m com:anhe!roP X Dre^ o( D!aneP _(a!s s*o os atr!b(tos sem[nt!cos e emoc!ona!s "esta co!saP ,nteressa5meP Esto( com me"o "e$aP 'rAs :esI(!sa"ores, E" Ro$$s, Char$!e Vross e Da%!" Perrett, "escobr!ram I(e, se %ocA co$ocar (m e$etro"o "entro "o crebro "e (m macaco :ara mon!torar a at!%!"a"e "as c$($as neste s!stema, h (ma re6!*o es:ecCf!ca on"e %ocA encontra as chama"as c$($as "e rosto L ca"a ne(r9n!o sO se at!%a em rea)*o Y foto "e (m "eterm!na"o rosto. Ass!m, (ma c$($a :o"e res:on"er ao macho "om!nante no ban"o "e macacos, o(tra ao com:anhe!ro o( com:anhe!ra "o macaco, o(tra ao macho a$fa s(bst!t(to L !sto , o h(mano con"(tor "a eJ:er!Anc!a. ,sto n*o s!6n!f!ca I(e (ma Kn!ca c$($a seZa "e a$6(m mo"o res:ons %e$ :e$o :rocesso com:$eto "e reconhecer rostos8 o reconhec!mento :ro%a%e$mente "e:en"e "e (ma ca"e!a I(e en%o$%e m!$hares "e s!na:ses. Cont("o, as c$($as "e face eJ!stem como :arte crCt!ca "e (ma ca"e!a "e c$($as en%o$%!"as no reconhec!mento "e rostos e o(tros obZetos. Ass!m I(e estas c$($as s*o at!%a"as, s(a mensa6em "e a$6(m mo"o retransm!t!"a a reas s(:er!ores nos $obos tem:ora!s en%o$%!"os com Nsem[nt!caN L to"as as $embran)as e conhec!mento I(e %ocA tem "aI(e$a :essoa. #n"e nos encontramos antesP _(a$ o nome "e$aP _(a$ fo! a K$t!ma %eH em I(e %! essa :essoaP # I(e esta%a faHen"oP Acrescentem5se a !sto, f!na$mente, to"as as emo)Ses "es:erta"as :e$o rosto "a :essoa. Para !$(strar ma!s o I(e estes "o!s f$(Jos L as %!as "o o I(A e "o como L faHem em se( crebro, 6ostar!a I(e %ocA !ma6!nasse (ma eJ:er!Anc!a. Na %!"a rea$, as :essoas tAm "errames, fer!mentos na cabe)a o( o(tros ac!"entes cerebra!s e :o"em :er"er % r!os :e"a)os "os f$(Jos "o o I(A e "o como. Mas a nat(reHa conf(sa e raramente as :er"as s*o conf!na"as eJc$(s!%amente a (m f$(Jo e n*o ao o(tro. Ass!m, %amos s(:or I(e (m "!a %ocA acor"e e s(a %!a "o o I(A tenha s!"o "estr(C"a se$et!%amente Tta$%eH (m m"!co ma$%a"o tenha entra"o na ca$a"a "a no!te, :osto %ocA a noca(te e remo%!"o se(s "o!s $obos tem:ora!sU. E( me arr!scar!a a :re%er I(e, I(an"o %ocA acor"o(, o m(n"o !nte!ro :arec!a (ma 6a$er!a "e esc($t(ras abstratas, ta$%eH (ma 6a$er!a "e arte
marc!ana. Nenh(m obZeto I(e %ocA o$hasse ser!a reconhecC%e$ nem e%ocar!a emo)Ses o( assoc!a)Ses com I(a$I(er o(tra co!sa. VocA N%er!aN estes obZetos, se(s contornos e formas, :o"er!a esten"er o bra)o e :e6 5$os, a:a$: 5$os com os "e"os e a:anhar (m, se e( o at!rasse :ara %ocA. Em o(tras :a$a%ras, s(a %!a "o como estar!a f(nc!onan"o. Mas %ocA n*o ter!a a ma!s %a6a !"!a sobre o I(e eram estes obZetos. X (ma I(est*o "!sc(tC%e$ es:ec($ar se %ocA estar!a Nconsc!enteN "e I(a$I(er (m "e$es, :o!s :o"e5se ar6(mentar I(e o termo consc!Anc!a n*o I(er "!Her na"a, a n*o ser I(e %ocA reconhe)a o s!6n!f!ca"o emoc!ona$ e as assoc!a)Ses sem[nt!cas "aI(!$o I(e est o$han"o. Do!s c!ent!stas, He!nr!ch K$W%er e Pa($ B(cE, "a 2n!%ers!"a"e "e Ch!ca6o, rea$!Haram rea$mente (ma eJ:er!Anc!a como esta em -macacos, remo%en"o c!r(r6!camente se(s $obos tem:ora!s I(e contAm a %!a "o o I(A. #s an!ma!s :o"em an"ar norma$mente e e%!tar choI(es com as :are"es "a Za($a L :orI(e a %!a "o como est !ntacta 1L5, mas, se $hes "erem (m c!6arro aceso o( (ma $[m!na "e barbear, :ro%a%e$mente meter*o na boca e come)ar*o a mast!6ar. Macacos machos cobr!r*o I(a$I(er o(tro an!ma$, !nc$(s!%e 6a$!nhas, 6atos o( mesmo os seres h(manos I(e est*o con"(H!n"o a eJ:er!Anc!a. N*o est*o s(:ereJc!ta"os seJ(a$mente, a:enas n*o sabem "!scr!m!nar. 'Am 6ran"e "!f!c($"a"e em saber o I(e (ma :resa, o I(e (ma com:anhe!ra, o I(e com!"a e, em 6era$, I(a$ :o"er!a ser o s!6n!f!ca"o "e I(a$I(er obZeto. EJ!stem :ac!entes h(manos com "f!c!ts seme$hantesP Em raras ocas!Ses (ma :essoa sofrera "ano 6enera$!Ha"o em ambos os $obos tem:ora!s e "esen%o$%er (m conZ(nto "e s!ntomas seme$hantes ao I(e a6ora chamamos "e sCn"rome "e K$W%er5B(cE. Como os macacos, :o"em co$ocar I(a$I(er co!sa e t("o na boca Tcomo faHem os bebAsU e mostrar com:ortamento seJ(a$ !n"!scr!m!na"o, como faHer :ro:ostas !n"ecorosas a m"!cos o( :ac!entes em ca"e!ras "e ro"as :erto "e$es. Esses eJtremos "e com:ortamento s*o conhec!"os h m(!to tem:o e em:restam cre"!b!$!"a"e Y !"!a "e I(e eJ!ste (ma c$ara "!%!s*o "e traba$ho entre estes "o!s s!stemas L e !sso nos $e%a "e %o$ta a D!ane. Embora se( "f!c!t n*o seZa t*o eJtremo, D!ane tambm t!nha "!ssoc!a)*o entre se(s s!stemas "e %!s*o "o o I(A e "o como. N*o conse6(!a "!Her a "!feren)a entre (m $ :!s em :os!)*o hor!Honta$ o( %ert!ca$ o( (ma fen"a, :orI(e s(a %!a "o o I(A fora "estr(C"a se$et!%amente. Mas, (ma %eH I(e s(a %!a "o como a!n"a esta%a !ntacta Tcomo tambm a %!a e%o$(t!%amente ma!s ant!6a "o Ncom:ortamento "e -or!enta)*oNU,
# f2MB, N# CXREBR# 7 -!(
e$a conse6(!a esten"er o bra)o e :e6ar (m $ :!s com :rec!s*o o( 6!rar (ma carta no [n6($o correto :ara co$oc 5$a na fen"a "e (ma ca!Ja :osta$ I(e n*o :o"!a %er. Para tornar esta "!st!n)*o a!n"a ma!s c$ara, M!$ner rea$!Ho( o(tra eJ:er!Anc!a en6enhosa. Af!na$ "e contas, :ostar cartas (m ato re$at!%amente f c!$, hab!t(a$, e e$e I(er!a %er
o I(anto eram rea$mente sof!st!ca"as as hab!$!"a"es man!:($at!%as "o H(mb!. Co$ocan"o "o!s b$ocos "e ma"e!ra em frente "e D!ane, (m 6ran"e e (m :eI(eno, M!$ner :er6(nto(5$he I(a$ era o ma!or. Descobr!(, sem s(r:resa, I(e e$a acerta%a :or acaso. Mas, I(an"o $he :e"!( I(e esten"esse a m*o e :e6asse o obZeto, se( bra)o se mo%e( no r(mo certo, com o :o$e6ar e o !n"!ca"or abertos na "!st[nc!a eJata :ara :e6ar o obZeto. '("o !sto fo! constata"o :e$a !ma6em em %!"eote!:e "o bra)o se a:roJ!man"o e :or (ma an $!se I(a"ro a I(a"ro "a f!ta. Ma!s (ma %eH, era como se ho(%esse (m NH(mb!N !nconsc!ente "entro "e D!ane, eJec(tan"o c $c($os com:$!ca"os I(e $he :erm!t!am mo%!mentar corretamente a m*o e os "e"os, I(er est!%esse :ostan"o (ma carta o( s!m:$esmente :e6an"o obZetos "e "!ferentes tamanhos. # NH(mb!N corres:on"!a Y %!a "o como, I(e a!n"a esta%a em 6ran"e :arte -!ntacta, e a N:essoaN corres:on"!a Y %!a "o o I(A, m(!to "an!f!ca"a. D!ane :o"e !ntera6!r com o m(n"o es:ac!a$mente, mas n*o tem !nforma)*o consc!ente sobre formas, $oca$!Ha)Ses e tamanhos "a ma!or!a "os obZetos em torno "e$a. D!ane mora at(a$mente n(ma casa "o !nter!or, on"e c(!"a "e (ma 6ran"e horta "e -er%as, recebe am!6os e $e%a (ma %!"a at!%a, embora :rote6!"a.
Mas h o(tra :ec($!ar!"a"e na h!stOr!a, :o!s mesmo a %!a "o o I(A "e D!ane n*o esta%a com:$etamente "an!f!ca"a. Embora n*o conse6(!sse reconhecer formas "e obZetos L o "esenho "e (ma banana n*o :arecer!a "!ferente "o "esenho "e (ma abObora -L, como obser%e! no !nCc!o "este ca:Ct($o, n*o t!nha :rob$ema em "!st!n6(!r cores o( teJt(ras %!s(a!s. E$a era boa em Ns(bs5 -t[nc!aN, Nmatr!aN ma!s "o I(e em Nco!sasN e "!st!n6(!a (ma banana "e (ma abobr!nha amare$a :or s(as teJt(ras %!s(a!s. A raH*o "!sso :o"er!a ser I(e, mesmo nas reas I(e const!t(em a %!a "o o I(A, eJ!stem s(b"!%!sSes ma!s "e$!ca"as en%o$%!"as com cor, teJt(ra e forma, e as c$($as "e NcorN e NteJt(ra :o"er!am ser ma!s res!stentes ao en%enenamento :or monOJ!"o "e carbono "o I(e as c$($as "e NformaN. A :ro%a "a eJ!stAnc!a "e ta!s c$($as no crebro "o :r!mata a!n"a "ebat!"a arrebata"amente :e$os f!s!o$o6!stas, mas os "f!c!ts e as ca:ac!"a"es :reser%a"as "e D!ane, t("o a$tamente se$et!%o, nos "*o :!stas
a"!c!ona!s "e I(e no crebro h(mano eJ!stem rea$mente re6!Ses "esse t!:o, reI(!nta"amente es:ec!a$!Ha"as. Se %ocA est Y :roc(ra "e e%!"Anc!a "e mo"($ar!"a"e no crebro Te "e m(n!)*o contra a conce:)*o ho$Cst!caU, as reas %!s(a!s s*o o me$hor $(6ar :ara !sso. A6ora, %amos %o$tar Y eJ:er!Anc!a "e :ensamento I(e menc!one! antes e com:$et 5$a. _(e :o"er!a acontecer se o m"!co ma$%a"o remo%esse s(a %!a "o como TaI(e$a I(e 6(!a s(as a)SesU e "e!Jasse !ntacto o s!stema "o o I(AP VocA es:erar!a %er (ma :essoa sem coneJSes, I(e ter!a 6ran"e "!f!c($"a"e em o$har :ara obZetos "e !nteresse, em esten"er o bra)o e :e6ar co!sas o( a:ontar a$%os !nteressantes em se( cam:o %!s(a$. A$6o como !sto acontece n(m c(r!oso "!stKrb!o chama"o sCn"rome "e Ba$!nt, em I(e h (m "ano b!$atera$ nos $obos :ar!eta!s. N(ma es:c!e "e %!s*o "e tKne$, os o$hos "o :ac!ente :ermanecem foca$!Ha"os em I(a$I(er obZeto :eI(eno I(e :or acaso esteZa em s(a %!s*o fo%ea$ Ta re6!*o "e a$ta ac(!"a"e "o o$hoU, mas e$a !6nora com:$etamente to"os os o(tros obZetos na %!H!nhan)a. Se %ocA $he :e"!r :ara a:ontar :ara (m :eI(eno a$%o no se( cam:o %!s(a$, e$e m(!to :ro%a%e$mente errar o :onto :or (ma $ar6a mar6em L Ys %eHes :or tr!nta centCmetros o( ma!s. Mas, ass!m I(e ca:tar o a$%o com as "(as fO%eas, :o"e reconhecA5$o sem esfor)o, :orI(e s(a !ntacta %!a "o o I(A est tota$mente en6rena"a. A "escoberta "e reas %!s(a!s mK$t!:$as e a "!%!s*o "e traba$ho entre as "(as %!as (ma conI(!sta marcante na ne(roc!Anc!a, mas a:enas come)a a arranhar a s(:erfCc!e "o :rob$ema "e com:reen"er a %!s*o. Se e( at!rar (ma bo$a :ara %ocA, % r!as eJtensas reas %!s(a!s "o se( crebro s*o at!%a"as s!m($taneamente, mas o I(e %ocA %A (ma sO !ma6em (n!f!ca"a "a bo$a. Ser I(e esta (n!f!ca)*o se o:era :orI(e eJ!ste a$6(m o(tro :onto no crebro on"e to"as estas !nforma)Ses s*o re(n!"as L o I(e o f!$Osofo Dan Dennett :eZorat!%amente chama "e Nteatro -cartes!anoNP< #( h coneJSes entre estas reas "e forma I(e s(a at!%a)*o s!m($t[nea $e%a "!retamente a (ma es:c!e "e forma s!ncron!Ha"a "e "!s:aro I(e :or s(a %eH cr!a a (n!"a"e :erce:t!%aP Esta I(est*o, o chama"o :rob$ema "a -%!nc($a)*o, (m "os m(!tos en!6mas n*o reso$%!"os na ne(roc!Anc!a. De fato, o :rob$ema t*o m!ster!oso I(e certos f!$Osofos ar6(mentam I(e n*o nem mesmo (ma I(est*o c!entCf!ca $e6Ct!ma. # :rob$ema nasce, af!rmam e$es, "e :ec($!ar!"a"es no (so I(e faHemos "a $!n6(a6em o( "e h!:Oteses $o6!camente fa$has sobre o :rocesso %!s(a$.
# f2MB, N# CXREBR# 7 >>B
A:esar "esta ressa$%a, a "escoberta "as %!as "o como e "o o I(A e "as mK$t!:$as reas %!s(a!s tem 6era"o 6ran"e como)*o, es:ec!a$mente entre :esI(!sa"ores Zo%ens I(e est*o entran"o neste -cam:o.G A6ora :ossC%e$ n*o sO re6!strar a at!%!"a"e "e c$($as -!n"!%!"(a!s, mas tambm obser%ar m(!tas "essas reas se !$(m!narem no crebro h(mano %!%o I(an"o (ma :essoa %A (ma cena L seZa a$6o s!m:$es como (m I(a"ra"o branco sobre f(n"o ne6ro, seZa a$6o ma!s com:$eJo
como (m rosto sorr!"ente. A$m "!sso, a eJ!stAnc!a "e re6!Ses I(e s*o a$tamente es:ec!a$!Ha"as em (ma tarefa es:ecCf!ca " 5nos (ma a$a%anca eJ:er!menta$ :ara abor"ar a I(est*o a:resenta"a no !nCc!o "este ca:Ct($o; Como a at!%!"a"e "e ne(r9n!os " or!6em Y eJ:er!Anc!a :erce:t!%aP Por eJem:$o, sabemos a6ora I(e os cones "a ret!na :r!me!ro en%!am s(as !nforma)Ses a a6$omera"os "e c$($as sensC%e!s Y cor no cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o, chama"as fantas!osamente "e bo$has e fa!Jas f!nas Tna a"Zacente rea ><U e "aC :ara a rea V4 T$embre5se "o homem I(e conf(n"!( s(a m($her com (m cha:(U e I(e o :rocessamento "a cor torna5se ca"a %eH ma!s sof!st!ca"o Y me"!"a I(e %ocA :ercorre esta seIWAnc!a. '!ran"o %anta6em "a seIWAnc!a e "e to"o este "eta$ha"o conhec!mento anat9m!co, :o"emos :er6(ntar; Como I(e esta ca"e!a es:ecCf!ca "e e%entos res($ta em nossa eJ:er!Anc!a "e corP #(, $embran"o o caso "e ,n6r!", I(e era ce6a ao mo%!mento, :o"emos :er6(ntar; Como este conZ(nto "e c!rc(!tos na rea tem:ora$ m"!a nos ca:ac!ta a %er o mo%!mentoP Como obser%o( o !m(no$o6!sta br!t[n!co Peter -Me"a^ar, a c!Anc!a a Narte "o reso$K%e$N, e :o"e5se af!rmar I(e a "escoberta "e reas es:ec!a$!Ha"as mK$t!:$as na %!s*o torna reso$K%e$ o :rob$ema "a -%!s*o, :e$o menos no f(t(ro :re%!sC%e$. A esta frase famosa e( acrescentar!a I(e, em c!Anc!a, a 6ente m(!tas %eHes for)a"o a esco$her entre "ar res:ostas :rec!sas a :er6(ntas to$as TI(antos cones eJ!stem n(m o$ho h(manoU o( res:ostas %a6as a 6ran"es :er6(ntas To I(e o e(U, mas, "e %eH em I(an"o, a 6ente conse6(e (ma res:osta :rec!sa :ara (ma 6ran"e :er6(nta Tcomo a $!6a)*o entre c!"o "esoJ!rr!bon(c$!co \DNA] e Ia. here"!tar!e"a"eU e 6anha o :rAm!o ac(m($a"o. Parece I(e a %!s*o (ma "as reas "a ne(roc!Anc!a em I(e, ma!s ce"o o( ma!s tar"e, teremos res:ostas :rec!sas a 6ran"es :er6(ntas, mas sO o tem:o "!r .
EnI(anto !sso, temos a:ren"!"o m(!to sobre a estr(t(ra "as %!as %!s(a!s com :ac!entes como D!ane, -Dre^ e ,n6r!". Por eJem:$o, embora os s!ntomas "e D!ane !n!c!a$mente :arecessem eJOt!cos, a6ora :o"emos eJ:$!c 5$os em termos "o I(e a:ren"emos sobre as "(as %!as %!s(a!s L a %!a "o o I(A e a %!a "o
Figura !.% * ilus o do contraste de tamanho. 9s dois discos centrais de tamanho mdio s o fisicamente id5nticos em tamanho. &ontudo, o que rodeado por discos grandes parece menor do que o circundado pelos pequenos. Luando uma pessoa normal estende a m o para pegar o disco central, seus dedos se afastam exatamente na mesma dist;ncia para pegar qualquer um deles L embora :are)am "e tamanhos "!ferentes. # H(mb! L o( a %!a "o NcomoN nos $obos :aneta!s L aparentemente n o enganado pela ilus o.
como. X !m:ortante, :orm, cont!n(armos nos $embran"o "e I(e o H(mb! eJ!ste n*o somente em D!ane, mas em to"os nOs. Na %er"a"e, o obZet!%o "a nossa !n!c!at!%a n*o s!m:$esmente eJ:$!car os "f!c!ts "e D!ane, mas enten"er como se( crebro e o me( crebro f(nc!onam. Como estas "(as %!as traba$ham em (nCssono, "e forma s(a%emente coor"ena"a, "!fCc!$ "!scern!r s(as contr!b(!)Ses !n"!%!"(a!s. Mas :ossC%e$ !"ea$!Har eJ:er!Anc!as :ara mostrar I(e e$as eJ!stem rea$mente e f(nc!onam at certo :onto "e mo"o !n"e:en"ente, mesmo em %ocA e em m!m. Para !$(strar !sso, "escre%ere! (ma K$t!ma eJ:er!Anc!a. A eJ:er!Anc!a fo! rea$!Ha"a :e$o Dr. Sa$%atore A6$!ot!,>3 I(e t!ro( :ro%e!to "e (ma conhec!"a !$(s*o %!s(a$ TF!6(ra 4.?U I(e en%o$%e "o!s "!scos c!rc($ares $a"o a $a"o, "e tamanho !"Ant!co. 2m "e$es c!rc(n"a"o :or se!s "!scos m!nKsc($os e o o(tro, :or se!s "!scos 6!6antescos. Para a ma!or!a "os o$hos, os "o!s "!scos centra!s n*o :arecem "o mesmo tamanho. # c!rc(n"a"o :or "!scos 6ran"es :arece @3l menor "o I(e o ro"ea"o :or "!scos :eI(enos L (ma !$(s*o chama"a contraste "e tamanho. E (ma "as m(!tas !$(sSes (sa"as :or :s!cO$o6os 6esta$t!stas :ara mostrar I(e a :erce:)*o sem:re re$at!%a L n(nca abso$(ta -L, "e:en"en"o sem:re "o conteJto c!rc(n"ante.
# f2MB, N# CXREBR# 7 $ ->G
Em %eH "e (sar (m "esenho "e $!nhas :ara conse6(!r este efe!to, A6$!ot! co$oco( "(as :e"ras "e "om!nO "e tamanho m"!o n(ma mesa. 2ma era c!rc(n"a"a :or "om!nOs ma!ores e a se6(n"a :or "om!nOs menores L eJatamente como os "!scos. Como acontece com os "!scos, I(an"o (m est("ante o$ha%a :ara os "o!s "om!nOs centra!s, (m :arec!a ob%!amente menor "o I(e o o(tro. Mas o es:antoso I(e, I(an"o $he fo! :e"!"o I(e esten"esse o bra)o :ara :e6ar (m "os "o!s "om!nOs centra!s, se(s "e"os se abr!ram na "!st[nc!a correta enI(anto s(a m*o se a:roJ!ma%a "o "om!nO. 2ma an $!se I(a"ro a I(a"ro "e s(a m*o re%e$o( I(e os "e"os se abr!am eJatamente no mesmo [n6($o :ara ca"a (m "os "om!nOs centra!s, embora :ara os o$hos "e$e Te :ara os se(s, $e!torU (m :are)a @3l ma!or. #b%!amente, s(as m*os sab!am a$6o I(e se(s o$hos n*o sab!am, e !sto !m:$!ca I(e a !$(s*o sO N%!staN :e$o f$(Jo "o obZeto no crebro "e$e. # ra!o "o como L o H(mb! L n*o en6ana"o :or (m se6(n"o, e ass!m No H(mb!N To( e$eU era ca:aH "e esten"er a m*o e :e6ar corretamente
o "om!nO. Esta :eI(ena eJ:er!Anc!a :o"e ter !nteressantes !m:$!ca)Ses :ara as at!%!"a"es "o "!a5a5"!a e o at$et!smo. Bons at!ra"ores "!Hem I(e se %ocA foca$!Har "ema!s o a$%o "e (m r!f$e, n*o acertar na mosca8 %ocA :rec!sa Nse so$tarN antes "e at!rar. A ma!or!a "os es:ortes "e:en"e :esa"amente "e or!enta)*o es:ac!a$. 2m $an)a"or arremessa a bo$a r(mo a (m :onto %aH!o no cam:o, ca$c($an"o on"e estar o recebe"or, se este n*o for a6arra"o. 2m outfielder TZo6a"or I(e f!ca fora "o I(a"ra"oU come)a a correr no momento em I(e o(%e o esta$o "a bo$a "e be!sebo$ entran"o em contato com o bast*o, enI(anto s(a %!a "o como no $obo :ar!eta$ ca$c($a o es:era"o :onto "e "est!no "a bo$a :or esta !nforma)*o a("!t!%a. 0o6a"ores "e basI(ete :o"em at fechar os o$hos e at!rar a bo$a na cesta, se se :ostarem a ca"a %eH no mesmo $(6ar "a I(a"ra. De fato, nos es:ortes, como em m(!tos as:ectos "a %!"a, :o"e %a$er a :ena N$!berar se( H(mb!N e "e!J 5$o a6!r. N*o h :ro%a "!reta "e I(e t("o !sso en%o$%a :r!nc!:a$mente o se( H(mb! L a %!a "o como -L, mas a !"!a :o"e ser testa"a com tcn!cas "e !ma6eamento cerebra$. Me( f!$ho "e o!to anos, Man!, certa %eH me :er6(nto( se o H(mb! n*o ta$%eH ma!s es:erto "o I(e :ensamos, (m fato I(e obser%a"o tanto nas artes marc!a!s ant!6as como em f!$mes mo"ernos como Muerra nas estrelas. _(an"o o Zo%em L(&e S&E^a$&er est $(tan"o com s(a :erce:)*o consc!ente, Do"a aconse$ha; N2se a for)a. S!nta5a. S!mN, e NN*o. N*o tente` Fa)a o( n*o fa)a. N*o eJ!ste tentat!%aN. Estar!a se refer!n"o a (m H(mb!P
Res:on"! ao me( f!$ho; NN*o.N Mas "e:o!s comece! a :ensar me$hor. Po!s, na %er"a"e, sabemos t*o :o(co sobre o crebro I(e at :er6(ntas "e (ma cr!an)a "e%em ser $e%a"as a sr!o. # fato ma!s e%!"ente sobre a eJ!stAnc!a a s(a !m:ress*o "e ser (ma sO :essoa, (m ser (n!f!ca"o Ntoman"o contaN "o se( "est!no8 na rea$!"a"e, t*o Ob%!o I(e %ocA raramente : ra :ara :ensar n!sso. E cont("o a eJ:er!Anc!a "e A6$!ot! e a obser%a)*o em :ac!entes como D!ane s(6erem I(e eJ!ste rea$mente o(tro ser "entro "e %ocA I(e se oc(:a "os ne6Oc!os sem se( conhec!mento o( :erce:)*o consc!ente. E, como se %er!f!ca, n*o h a:enas (m "esses H(mb!s, mas (ma m($t!"*o "e$es hab!tan"o se( crebro. Se este o caso, o conce!to "e (m Kn!co Ne(N o( N:essoaN hab!tan"o se( crebro :o"e ser s!m:$esmente (ma -!$(s*o>> L embora (ma !$(s*o I(e :erm!te a %ocA or6an!Har s(a %!"a ma!s ef!c!entemente, " a %ocA (m senso "e obZet!%o e aZ("a5o a !ntera6!r com os o(tros. Esta !"!a ser (m tema recorrente no restante "este $!%ro.
CAP,'2L# =
L -R,LL,AM SHAKESPEARE
_(an"o 0ames 'h(rber t!nha se!s anos, (ma f$echa "e br!nI(e"o at!ra"a ac!"enta$mente :e$o !rm*o at!n6!( se( o$ho "!re!to e e$e n(nca ma!s %!( com esse o$ho. Embora tr 6!ca, a :er"a n*o fo! "e%asta"ora8 como a ma!or!a "as :essoas com (m sO o$ho bom, e$e conse6(!a c!rc($ar bem :e$o m(n"o. Mas, :ara s(a "eso$a)*o, nos anos se6(!ntes ao ac!"ente, se( o$ho esI(er"o tambm come)o( a se "eter!orar :ro6ress!%amente, "e forma I(e, :or %o$ta "os @3 anos, e$e f!cara com:$etamente ce6o. ,ron!camente, :orm, $on6e "e ser (m !m:e"!mento, a ce6(e!ra "e 'h(rber "e certa forma est!m($o(5$he a !ma6!na)*o, e se( cam:o %!s(a$, em %eH "e ser esc(ro e tr!ste, f!co( che!o "e a$(c!na)Ses, cr!an"o :ara e$e
(m m(n"o fant st!co "e !ma6ens s(rrea$!stas. #s f*s "e 'h(rber a"oram * vida secreta de .alter ,itt', em I(e M!ttE, (m homem fr 6!$, osc!$a :ra $ e :ra c entre %9os "e fantas!a e rea$!"a"e, como I(e :ara !m!tar a estranha s!t(a)*o "o :rO:r!o 'h(rber. At os eJcAntr!cos I(a"r!nhos :e$os I(a!s f!co( t*o famoso :ro%a%e$mente eram :ro%oca"os :or s(a "ef!c!Anc!a %!s(a$ TF!6(ra -=.U>.> Ass!m, 'h(rber n*o era ce6o no sent!"o em I(e %ocA o( e( :o"erCamos :ensar em ce6(e!ra L (ma esc(r!"*o como a "a no!te ma!s ne6ra, sem $(ar nem estre$as, o( mesmo (ma a(sAnc!a com:$eta "e %!s*o L (m %aH!o !ns(:ort %e$. Para 'h(rber, a ce6(e!ra era br!$hante, cra%eZa"a "e estre$as e mat!Ha"a "e "(en"es m 6!cos. Certa %eH, e$e escre%e( ao se( ofta$mo$o6!sta;
Certa %eH, "e:o!s I(e os Oc($os "e 'h(rber se I(ebraram, e$e "!sse; NV! (ma ban"e!ra c(bana trem($an"o sobre (m banco nac!ona$, %! (ma a$e6re e %e$ha senhora com (ma sombr!nha c!nHa cam!nhar "!retamente ao $a"o "e (m cam!nh*o, %! (m 6ato ro$ar :ara o o(tro $a"o "a r(a n(m :eI(eno barr!$ $!stra"o. V! :ontes s(b!n"o :re6(!)osamente no ar, como ba$Ses.N 'h(rber sab!a (sar cr!at!%amente s(as %!sSes. N_(em sonha "e "!aN, "!H!a, N:rec!sa %!s(a$!Har o sonho t*o %!%!"a e !ns!stentemente I(e este se torne :rat!camente (ma rea$!"a"e.N Ven"o se(s fant st!cos "esenhos e $en"o s(a :rosa, :erceb! I(e 'h(rber :ro%a%e$mente sofr!a "e (m :rob$ema ne(ro$O6!co eJtraor"!n r!o, chama"o sCn"rome "e Char$es Bonnet. Pac!entes com
este estranho "!stKrb!o 6era$mente tAm (ma $es*o em a$6(ma :arte "e s(a %!a %!s(a$ L no o$ho o( no crebro L I(e os torna com:$eta o( :arc!a$mente ce6os. Mas :ara"oJa$mente, como 'h(rber, e$es come)am a ter as ma!s %!%!"as a$(c!na)Ses -%!s(a!s, como I(e :ara Ns(bst!t(!rN a rea$!"a"e "esa:arec!"a "e s(as %!"as. Ao contr r!o "e m(!tos "!stKrb!os I(e %ocAs encontrar*o neste $!%ro, a sCn"rome "e Char$es Bonnet eJtremamente com(m no m(n"o !nte!ro e afeta m!$hSes "e :essoas c(Za %!s*o se torna com:romet!"a :or 6$a(coma, catarata, "e6enera)*o mac($ar o( ret!no:at!a "!abt!ca. M(!tos "esses :ac!entes "esen%o$%em a$(c!na)Ses th(rber!anas L mas, o I(e m(!to estranho, a ma!or!a "os m"!cos n(nca o(%!( fa$ar "o -"!stKrb!o.- 2ma "as raHSes ta$%eH seZa I(e as :essoas I(e tAm estes s!ntomas re$(tam em menc!on 5$os, com rece!o "e se5
fra6ment r!as e e%anescentes I(e "an)am nos 6$obos oc($ares. Rea$mente, no ca:Ct($o :assa"o, mostre! a %ocAs m(!tos eJem:$os :ara !$(strar I(e a %!s*o en%o$%e m(!to ma!s co!sas "o I(e s!m:$esmente transm!t!r (ma !ma6em :ara (ma te$a no crebro e I(e (m :rocesso at!%o, constr(t!%o. Man!festa)*o es:ecCf!ca "!sso a eJtraor"!n r!a ca:ac!"a"e "o crebro :ara $!"ar com $ac(nas !neJ:$!c %e!s na !ma6em %!s(a$ L (m :rocesso Ys %eHes menc!ona"o !m:rec!samente como N:reench!mentoN. 2m coe$ho o$ha"o atr s "e (ma cerca "e r!:as, :or eJem:$o, n*o %!sto como fat!as "e coe$ho, mas como (m coe$ho :or tr s "as barras %ert!ca!s "a cerca8 s(a mente a:arentemente :reenche os se6mentos "esa:arec!"os "o coe$ho. Mesmo (m %!s$(mbre "o rabo "o se( 6ato a:arecen"o "eba!Jo "o sof e%oca a !ma6em "e (m 6ato !nte!ro8 %ocA se6(ramente n*o %A (m rabo fora "o cor:o, res:!ra ofe6antemente e entra em :[n!co o(, como a A$!ce "e Le^!s Carro$$, "eseZa saber on"e est o resto "o 6ato. Rea$mente, o N:reench!mentoN ocorre em % r!os est 6!os "!ferentes "o :rocesso %!s(a$, e "e certo mo"o en6anoso a6$omer $os to"os n(ma eJ:ress*o. Mesmo ass!m, c$aro I(e a mente, como a nat(reHa, tem horror ao % c(o e a:arentemente %a! fornecer I(a$I(er t!:o "e !nforma)*o I(e seZa necess r!a :ara com:$etar a cena. #s :ac!entes "e enJaI(eca conhecem :erfe!tamente este fen9meno eJtraor"!n r!o. _(an"o (m %aso san6WCneo entra em es:asmo, e$es :er"em tem:orar!amente (ma nes6a "o cOrteJ %!s(a$ e !sto :ro%oca (ma re6!*o ce6a corres:on"ente L (m escotoma L no cam:o %!s(a$. TRecor"em I(e h (m ma:a :onto5a5:onto "o m(n"o %!s(a$ no cam:o %!s(a$.U Se (ma :essoa com cr!se "e enJaI(eca o$ha em torno "a sa$a e se( escotoma Nca!N :or acaso n(m re$O6!o 6ran"e o( :!nt(ra na :are"e, o obZeto "esa:arecer com:$etamente. Mas, em %eH "e %er (m enorme %aH!o em se( $(6ar, e$e %A (ma :are"e "e as:ecto norma$ com :!nt(ra o( :a:e$ "e :are"e. A re6!*o corres:on"ente ao obZeto
_(a$ rea$mente a sensa)*o "e ter (m escotomaP Com a ma!or!a "os "!stKrb!os cerebra!s, temos "e nos contentar com (ma "escr!)*o c$Cn!ca, mas :o"e5se ter (m c$aro sent!"o "o I(e est acontecen"o em :ac!entes "e enJaI(eca s!m:$esmente eJam!nan"o o :onto ce6o. A eJ!stAnc!a "este :onto ce6o nat(ra$ "o o$ho fo! rea$mente :re%!sta :e$o c!ent!sta francAs "o sc($o QV,,, E"me Mar!otte. EnI(anto "!sseca%a (m o$ho h(mano, Mar!otte obser%o( o "!sco O:t!co L a rea "a ret!na on"e o ner%o O:t!co sa! "o 6$obo oc($ar. E$e %er!f!co( I(e, ao contr r!o "e o(tras :artes "a ret!na, o "!sco O:t!co n*o sensC%e$ Y $(H. A:$!can"o se( conhec!mento "e O:t!ca e "e anatom!a "o o$ho, "e"(H!( I(e to"o o$ho "e%!a ser ce6o n(ma :eI(ena :or)*o "o se( cam:o %!s(a$. VocA :o"e fac!$mente conf!rmar a conc$(s*o "e Mar!otte eJam!nan"o a !$(stra)*o "e (m "!sco hach(ra"o sobre (m f(n"o c!nHa5c$aro TF!6(ra =5-U. Feche o o$ho "!re!to e se6(re este $!%ro a cerca "e @3 cm "e "!st[nc!a "o se( rosto e f!Je o o$har no :eI(eno :onto ne6ro "a : 6!na. Concentre5se no :onto enI(anto mo%e $entamente a : 6!na r(mo ao se( o$ho esI(er"o. A (ma certa "!st[nc!a crCt!ca, o "!sco sombrea"o "e%e ca!r em se( :onto ce6o nat(ra$ e "esa:arecer -com:$etamente`@ Cont("o, obser%e I(e, I(an"o o "!sco "esa:arece, %ocA n*o sente (m 6ran"e b(raco ne6ro o( %aH!o em se( $(6ar. VocA s!m:$esmente %A esta re6!*o como sen"o Nco$or!"aN :e$o mesmo f(n"o c!nHa5 c$aro "o resto "a : 6!na L o(tro eJem:$o !m:ress!onante "e -:reench!mento.4 VocA :o"e estar !ma6!nan"o :or I(e n(nca obser%o( se( :onto ce6o antes. 2ma "as raHSes tem re$a)*o com a %!s*o b!noc($ar, I(e %ocA :o"e testar :or s! mesmo. De:o!s I(e o "!sco hach(ra"o tenha "esa:arec!"o, eJ:er!mente abr!r o o(tro o$ho e %ocA %er o "!sco sa$tar "e %o$ta !nstantaneamente :ara se( cam:o %!s(a$. ,sto acontece :orI(e, I(an"o ambos os o$hos est*o abertos, os "o!s :ontos ce6os n*o se sobre:Sem8 a %!s*o norma$ "o se( o$ho esI(er"o com:ensa o :onto ce6o "o o$ho "!re!to e %!ce5%ersa. Mas o s(r:reen"ente I(e, mesmo I(e %ocA feche (m o$ho e o$he em torno "a sa$a, n*o :erceber a!n"a o :onto ce6o a n*o ser I(e o :roc(re c(!"a"osamente. Ma!s (ma %eH, %ocA n*o obser%a a $ac(na :orI(e se( s!stema %!s(a$ com:$eta obseI(!osamente a !nforma)*o -"esa:arec!"a.=
ainda, o disco vai reaparecer. 4oc5 pode precisar de uma @caada@ ao :onto ce6o, mo%en"o o $!%ro :ra $ e :ra c % r!as %eHes, at I(e o "!sco "esa:are)a. #bser%e I(e, I(an"o o "!sco "esa:arece, %ocA n*o %A (m %aH!o o( b(raco esc(ro em se( $(6ar. A re6!*o %!sta como se est!%esse coberta :e$a mesma cor c!nHa5c$ara no f(n"o. Este fen9meno c$ass!f!ca"o !m:rec!samente como N:reench!mentoN.
Mas I(anta sof!st!ca)*o tem este :rocesso "e :reench!mentoP EJ!stem $!m!tes c$aros :ara o I(e :o"e ser :reench!"o e o I(e n*o :o"eP E a res:osta a esta :er6(nta nos "ar!a !n"!ca)Ses sobre I(e t!:o "e maI(!n!smo ne(ra$ "o crebro :o"e estar en%o$%!"o em :erm!t!r I(e e$e aconte)aP 'enha em mente I(e o :reench!mento n*o a:enas a$6(ma s!n6($ar!"a"e estranha "o s!stema %!s(a$ I(e e%o$(!( com o Kn!co obZet!%o "e $!"ar com o :onto ce6o. Ao contr r!o, :arece ser man!festa)*o "e (ma ca:ac!"a"e m(!to 6era$ :ara constr(!r s(:erfCc!es e trans:or $ac(nas I(e, "e o(tro mo"o, :o"er!am estar "!%!"!n"o (ma !ma6em L "e fato, a mesma ca:ac!"a"e I(e :erm!te %ocA %er (m coe$ho atr s "e (ma cerca "e r!:as como (m coe$ho com:$eto e n*o fat!a"o. Em nosso :onto ce6o nat(ra$ temos (m eJem:$o es:ec!a$mente Ob%!o "e :reench!mento L (m eJem:$o I(e nos fornece (ma %a$!osa o:ort(5
Pr!me!ro, %ocA :o"e "eca:!tar am!6os e !n!m!6os, (san"o se( :onto ce6o nat(ra$. F!can"o em : a cerca "e trAs metros "a :essoa, feche o o$ho "!re!to e o$he :ara a cabe)a "e$a com se( o$ho esI(er"o. A6ora, comece $entamente a mo%er se( o$ho esI(er"o hor!Honta$mente :ara a "!re!ta, afastan"o5o "a cabe)a "a :essoa, at I(e se( :onto ce6o ca!a "!retamente em s(a cabe)a. Nesta "!st[nc!a crCt!ca, s(a cabe)a "e%e "esa:arecer. _(an"o o re! Car$os ,,, o Nre! "a c!Anc!aN, I(e f(n"o( a -RoEa$ -Soc!etE, o(%!( fa$ar no :onto ce6o, "!%ert!(5se m(!to cam!nhan"o em %o$ta "e s(a corte, "eca:!tan"o as "amas "e ser%!)o no :a$ c!o o( cortan"o a cabe)a "e cr!m!nosos com se( :onto ce6o, antes I(e estes fossem rea$mente 6(!$hot!na"os. De%o confessar I(e Ys %eHes f!co senta"o em re(n!Ses "a fac($"a"e e me "!%!rto "eca:!tan"o o chefe "o nosso "e:artamento. Em se6(!"a, :o"emos :er6(ntar o I(e acontecer se %ocA atra%essar (ma $!nha %ert!ca$ no se( :onto ce6o. Ma!s (ma %eH, feche o o$ho "!re!to e o$he f!Jamente :ara o :onto ne6ro Y "!re!ta "a !$(stra)*o TF!6(ra =.@U com o o$ho esI(er"o. Ent*o mo%!mente a : 6!na 6ra"(a$mente "e (m $a"o :ra o(tro, at I(e o I(a"ra"o hach(ra"o no centro "a $!nha %ert!ca$ ca!a eJatamente "entro "o :onto ce6o "o se( o$ho esI(er"o. T# I(a"ra"o hach(ra"o a6ora "e%e "esa:arecer.U Como nenh(ma !nforma)*o sobre esta :or)*o centra$ "a $!nha L I(e !nc!"e sobre o :onto ce6o L est "!s:onC%e$ :ara o o$ho o( :ara o crebro, %ocA :ercebe "(as $!nhas %ert!ca!s c(rtas com (ma $ac(na no me!o, o( %ocA N:reencheN e %A (ma $!nha contCn(aP A res:osta c$ara. VocA %er sem:re (ma $!nha %ert!ca$ contCn(a. 'a$%eH os ne(r9n!os em se( s!stema %!s(a$ esteZam faHen"o (ma est!mat!%a estatCst!ca8 e$es N:ercebemN I(e eJtremamente !m:ro% %e$ I(e, s!m:$esmente :or acaso, "(as $!nhas "!ferentes esteZam :rec!samente a$!nha"as :ara c!ma "e ambos os $a"os "o :onto ce6o "esta mane!ra. -Ass!m, Ns!na$!HamN :ara os centros s(:er!ores "o crebro I(e esta :ro%a%e$mente (ma Kn!ca $!nha contCn(a. '("o I(e o s!stema %!s(a$ faH basea"o nesse t!:o "e est!mat!%a !nstr(C"a.
Mas o I(e acontece se %ocA tentar conf(n"!r o s!stema %!s(a$, a:resentan"o s!na!s !ntr!nsecamente contra"!tOr!os L :or eJem:$o, faHen"o os "o!s se6mentos
Figura &.' Fma Ilinha preta vertical atravessando aponto cego. ?epita o procedimento descrito para a (igura D.I. (eche o olho direito, olhe para o pontinho preto
direita com o olho esquerdo e mova a p3gina de um lado para outro, at que o quadrado hachurado esquerda caia em seu ponto cego e desaparea. * linha vertical parece cont<nua, ou tem uma lacuna no meio0 !3 muitas variaes de pessoa a pessoa, mas a maioria @completa@ a linha. 2e a ilus o n o funciona para voc5, tente assestarseu ponto cego para uma s margem preto%e%)ranco 7como a margem de um livro preto so)re fundo )ranco8 e voc5 a ver3 completa.
m
Figura =.4 * metade superior da linha )ranca e a metade inferior, preta. 2eu cre)ro completa a linha vertical apesar deste ind<cio intrinsecamente contraditrio0
"a $!nha se "!feren)arem "e a$6(ma formaP _(e ta$ se -(ma $!nha for :reta e a o(tra, branca Tmostra"a sobre (m f(n"o -c!nHaUP Ser I(e se( s!stema %!s(a$ a!n"a o$ha estes "o!s se6mentos "!ferentes como :artes "e (ma Kn!ca $!nha e trata "e com:$et 5$aP S(r:reen"entemente, a res:osta ma!s (ma %eH s!m. VocA %er (ma sO $!nha reta contCn(a, branca em c!ma e :reta emba!Jo, mas ten"o no me!o
At I(e :onto N!nte$!6enteN o mecan!smo I(e com:$eta !ma6ens :or sobre o :onto ce6oP
0 %!mos I(e, se %ocA a:ontar se( :onto ce6o :ara a cabe)a "e a$6(m T"e mo"o I(e esta -"esa:are)aU, se( crebro n*o s(bst!t(! a cabe)a "esa:arec!"a8 e$a cont!n(a "ece:a"a at I(e %ocA o$he :ara (m $a"o, "e forma
I(e a cabe)a !nc!"a no%amente na ret!na norma$. Mas e se %ocA (sasse formas bem ma!s s!m:$es "o I(e cabe)asP Por eJem:$o, %ocA :o"e tentar Na:ontarN se( :onto ce6o :ara o canto "e (m I(a"ra"o TF!6(ra =.?U. #bser%an"o os o(tros trAs cantos, se( s!stema %!s(a$ :reenche o canto "esa:arec!"oP Se %ocA tentar esta eJ:er!Anc!a, obser%ar I(e "e fato o canto "esa:arece o( :arece Nmor"!"oN o( borra"o. #b%!amente, o maI(!n!smo ne(ra$ I(e :erm!te I(e se com:$ete :or sobre o :onto ce6o n*o conse6(e $!"ar com cantos8 h (m $!m!te :ara o I(e :o"e e o I(e n*o :o"e ser -:reench!"o.<
Figura &.% ,ova a p3gina em dire o a Ivoc5, at que o disco hachurado caia no ponto cego. 9 canto do quadrado Icompletado0 * resposta que a maioria das pessoas v5 o canto @desaparecido@ ou @)orrado@Q n o preenchido. Esta demonstra o simples mostra que o preenchimento n o )aseado em estimativasQ n o um processo cognitivo de alto n<vel.
Com:$etar (m canto, (m [n6($o, ob%!amente (m "esaf!o 6ran"e "ema!s :ara o s!stema %!s(a$8 ta$%eH e$e cons!6a enfrentar a:enas formas m(!to s!m:$es como cores homo6Aneas o( $!nhas retas. Mas %ocA %a! ter (ma s(r:resa. 'ente a:ontar se( :onto ce6o :ara o centro "e (ma ro"a "e b!c!c$eta com ra!os, como na F!6(ra =5B. Note I(e, I(an"o faH !sso, ao contr r!o "o I(e %ocA obser%o( com o canto "o I(a"ra"o, n*o %A (ma fa$ha o( (m borr*o. VocA "e fato Ncom:$etaN a $ac(na L %A rea$mente os ra!os con%er6!n"o :ara (m %Ort!ce no centro "o se( :onto ce6o. Ass!m, :arece I(e h a$6(mas co!sas I(e %ocA :o"e com:$etar :or sobre o :onto ce6o e o(tras I(e %ocA n*o :o"e, e re$at!%amente f c!$ "escobr!r estes :r!ncC:!os, s!m:$esmente faHen"o eJ:er!Anc!as com o se( :onto ce6o o( com o "e (m am!6o. H a$6(ns anos, 0onathan P!e!, eJ5e"!tor "e 2cientific *merican, me con%!"o( a escre%er (m art!6o sobre o :onto ce6o :ara aI(e$a :(b$!ca)*o. Lo6o "e:o!s I(e o art!6o sa!(, receb! centenas "e cartas "e $e!tores I(e tentaram as % r!as eJ:er!Anc!as I(e e( "escre%era o( t!nham !n%enta"o no%as eJ:er!Anc!as :or
conta :rO:r!a. Estas cartas me f!Heram :erceber como as :essoas tAm (ma c(r!os!"a"e !ntensa sobre o f(nc!onamento !nterno "e s(as %!as %!s(a!s. 2m $e!tor at se en%o$%e( n(m est!$o !nte!ramente no%o "e arte e eJ:9s s(as :!nt(ras n(ma 6a$er!a. '!nha cr!a"o % r!os esbo)os 6eomtr!cos com:$eJos, I(e %ocA tem "e %er com (m o$ho, assestan"o se( :onto ce6o :ara (ma :arte es:ecCf!ca "a :!nt(ra. Como 0ames 'h(rber, e$e (sara cr!at!%amente o :onto ce6o :ara !ns:!rar s(a arte.
Es:ero I(e estes eJem:$os tenham "a"o a %ocA (ma !m:ress*o "o I(e :arece ser o N:reench!mentoN "e :artes "esa:arec!"as "o cam:o %!s(a$. X :rec!so ter em mente, :orm, I(e %ocA tem t!"o (m :onto ce6o "(rante to"a a %!"a e :o"e ser es:ec!a$mente h b!$ neste :rocesso. Mas e se %ocA :er"e( (ma rea "o
nt.
cOrteJ %!s(a$, em res($ta"o "e "oen)a o( ac!"enteP E se a:arecesse re:ent!namente em se( cam:o %!s(a$ (m b(raco m(!to ma!or L (m escotomaP 'a!s :ac!entes eJ!stem mesmo e re:resentam (ma %a$!osa o:ort(n!"a"e :ara est("ar at on"e o crebro :o"e !r no s(:r!mento "e N!nforma)Ses "esa:arec!"asN, I(an"o necess r!o. Pac!entes "e enJaI(eca tAm escotomas trans!tOr!os, mas conc$(C I(e ser!a me$hor est("ar a$6(m I(e t!%esse (m 6ran"e :onto ce6o :ermanente em se( cam:o %!s(a$, e fo! ass!m I(e conhec! 0osh.G 0osh era (m homem cor:($ento, sobrance$has como as "e BreZne%, tOraJ a%antaZa"o e m*os carn("as. Mas trans:!ra%a (m br!$ho e senso "e h(mor nat(ra!s I(e !m:re6na%am com a "o)(ra "e (m (rs!nho "e :e$Kc!a o I(e "e o(tra forma ser!a (m t!:o "e cor:o amea)a"or. Sem:re I(e 0osh r!a, to"o m(n"o na sa$a r!a com e$e. A6ora entran"o na casa "os tr!nta, a$6(ns anos antes e$e sofrera (m ac!"ente "e traba$ho em I(e (ma %areta "e a)o :enetro( na :arte :oster!or "o se( cr[n!o, faHen"o (m f(ro em se( :O$o occ!:!ta$ "!re!to no cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o. _(an"o 0osh o$ha "!reto em frente, tem (m :onto ce6o "o tamanho "a :a$ma "a m!nha m*o, Y esI(er"a "o :onto :ara on"e est o$han"o. Nenh(ma o(tra :arte "o crebro fo! "an!f!ca"a. _(an"o %e!o me %er, 0osh "!sse saber :erfe!tamente I(e t!nha (m 6ran"e :onto ce6o. L Como I(e %ocA sabeP L :er6(nte!. L Bem, (m "os :rob$emas I(e m(!tas %eHes "!r!Zo5me ao banhe!ro "as m($heres. L Por I(AP L PorI(e I(an"o o$ho "!reto :ara a :$aca R#MEN Tm($heresU, n*o %eZo o NRN nem o N#N Y esI(er"a. VeZo a:enas MEN ThomensU. L0osh !ns!st!(, :orm, I(e, a n*o ser :or esses !n"Cc!os ocas!ona!s "e I(e a$6o esta%a erra"o, s(a %!s*o :arec!a s(r:reen"entemente norma$. Na %er"a"e, "a"o este "f!c!t, e$e esta%a s(r:reso com a nat(reHa (n!t r!a "o se( m(n"o %!s(a$. L
_(an"o o$ho :ara o senhor L "!sse e$e L, n*o %eZo na"a "esa:arec!"o. N*o fa$tam :e"a)os. L FeH (ma :a(sa, franH!( as sobrance$has, est("o( me( rosto e ent*o "e( (m sorr!so $ar6o. L Se e( :restar aten)*o, Dr. Ramachan"ran, obser%o I(e (m "os se(s o$hos e (ma ore$ha est*o "esa:arec!"os` # senhor est se sent!n"o bemP A n*o ser I(e obser%asse c(!"a"osamente se( cam:o %!s(a$, 0osh a:arentemente com:$eta%a a !nforma)*o "esa:arec!"a sem nenh(m :rob$ema. Embora os :esI(!sa"ores sa!bam h m(!to tem:o I(e :ac!entes como 0osh
eJ!stem Te %!%em norma$mente, eJceto I(an"o ass(stam m($heres em banhe!ros fem!n!nosU, m(!tos :s!cO$o6os e m"!cos tAm cont!n(a"o ct!cos ante o fen9meno "o :reench!mento. Por eJem:$o, a :s!cO$o6a cana"ense 0(st!ne Ser6ent af!rmo( I(e :ac!entes como 0osh est*o confab($an"o o( se em:enhan"o n(ma es:c!e "e conZect(ra !nconsc!ente, I(an"o "!Hem I(e :o"em %er norma$mente. TE$e !ma6!na I(e eJ!ste :a:e$ "e :are"e em se( escotoma :orI(e eJ!ste :a:e$ "e :are"e em to"as as o(tras :artes.U Este t!:o "e conZect(ra, se6(n"o e$a, ser!a m(!to "!ferente "os t!:os "e %er"a"e!ro com:$etamente :erce:t!%o I(e %ocA eJ:er!mento( I(an"o te%e (ma $!nha atra%essan"o se( :onto ce6o.>3 Mas e( :erceb! I(e 0osh nos "a%a a o:ort(n!"a"e "e "escobr!r o I(e est rea$mente se :assan"o "entro "e (m escotoma. Por I(e tentar conZect(ras sobre os mecan!smos "a %!s*o a :art!r "o na"a, I(an"o :o"erCamos :er6(ntar a 0oshP 0osh !rrom:e( no $aboratOr!o n(ma tar"e "e 6aroa, fr!a, co$oco( o 6(ar"ach(%a n(m canto e !$(m!no( a sa$a com s(a Zo%!a$!"a"e. Vest!a (ma cam!sa "e tec!"o aJa"reHa"o, ca$)as Zeans fo$6a"as e sa:atos s(rra"os, Km!"os e (m tanto en$amea"os, Camos nos "!%ert!r hoZe. Nossa estrat6!a fo! s!m:$esmente re:et!r com 0osh to"as as eJ:er!Anc!as I(e %ocA acaba "e faHer em se( :rO:r!o :onto ce6o. Pr!me!ro, "ec!"!mos %er o I(e acontecer!a se atra%ess ssemos (ma $!nha :or sobre se( escotoma, on"e esta%a "esa:arec!"o (m 6ran"e trecho "o cam:o %!s(a$. Ser I(e e$e %er!a a $!nha com (ma fa$ha o( a :reencher!aP Mas antes "e faHermos a eJ:er!Anc!a, %er!f!camos I(e tCnhamos (m :eI(eno :rob$ema tcn!co. Se a:resent ssemos a 0osh (ma $!nha rea$, :e"Cssemos :ara o$har "!reto em frente e nos "!Her se %!a (ma $!nha com:$eta o( com fa$ta "e (m :e"a)o, e$e :o"er!a Ntra:acearN !na"%ert!"amente. Po"er!a ac!"enta$mente mo%er (m :o(I(!nho se(s o$hos, e o $e%e mo%!mento trar!a a $!nha :ara "entro "o se( cam:o %!s(a$ norma$ e $he "!r!a I(e a $!nha est com:$eta. _(erCamos e%!tar !sso. Ass!m, s!m:$esmente a:resentamos a 0osh "(as me!as $!nhas nos "o!s $a"os "o se( escotoma e :e"!mos5$he :ara "!Her o I(e %!a. Ser I(e %er!a (ma $!nha contCn(a o( "(as me!as $!nhasP Lembre5se "e I(e, I(an"o %ocA tento( esta :eI(ena eJ:er!Anc!a (san"o se( :onto ce6o, %!( as $!nhas como se fossem com:$etas. E$e eJam!no( :or (m momento e "!sse; L Bem, %eZo "(as $!nhas, (ma em c!ma, o(tra emba!Jo e h (ma 6ran"e fa$ha no me!o. L '("o bem L "!sse e(. ,sso n*o !r!a $e%ar a $(6ar a$6(m.
ba!Jo :ara !m!tar a $!nha "e c!ma. A :r!ncC:!o, as "(as :ontas "os "e"os esta%am a c!nco centCmetros "e "!st[nc!a. De:o!s, 0osh come)o( a mo%A5$as em "!re)*o (ma "a o(tra. L Le6a$ L "!sse e$e, em:o$6a"o. L Est*o crescen"o, crescen"o, crescen"o, crescen"o Z(ntas, e a6ora h (ma $!nha com:$eta. L EnI(anto "!H!a !sso, se(s "e"os !n"!ca"ores se tocaram. 0osh n*o somente est :reenchen"o, como o :reench!mento est acontecen"o em tem:o rea$. E$e :o"!a obser% 5$o e "escre%A5$o, contrar!an"o as af!rma)Ses "e I(e o fen9meno n*o eJ!ste em :essoas com escotomas. #b%!amente a$6(ns c!rc(!tos ner%osos no crebro "e 0osh esta%am toman"o "(as me!as $!nhas, em ambos os $a"os "o escotoma, como :ro%a s(f!c!ente "e I(e a$! eJ!ste (ma $!nha com:$eta, e estes c!rc(!tos est*o en%!an"o esta mensa6em aos centros s(:er!ores "o crebro "e 0osh. Ass!m, se( crebro :o"!a com:$etar a !nforma)*o sobre o enorme b(raco eJ!stente bem :erto "o se( centro "e %!s*o, "a mesma mane!ra I(e %ocA o feH sobre se( :onto ce6o nat(ra$. Em se6(!"a, !ma6!namos o I(e acontecer!a I(an"o "e$!bera"amente "esa$!nh ssemos as "(as $!nhas. E$a com:$etar!a com (ma $!nha "!a6ona$P #( se( s!stema %!s(a$ s!m:$esmente "es!st!r!aP D!ante "esta !$(stra)*o, 0osh "!sse; L Sem Zo6o. N*o s*o com:$etas. VeZo (ma fa$ha. Desc($:e. L Se! "!sso8 a:enas me "!6a o I(e est acontecen"o. A$6(ns se6(n"os "e:o!s, 0osh eJc$amo(; L Me( De(s, %eZa o I(e est acontecen"o. L _(e P L He!, e$as come)aram ass!m e a6ora est*o se mo%en"o em "!re)*o (ma "a o(tra. Ass!m. L E er6(e( no%amente os "e"os :ara mostrar como as "(as $!nhas se mo%!am $atera$mente, L A6ora est*o com:$etamente a$!nha"as :ara c!ma, e a6ora est*o :reenchen"o, ass!m. Perfe!to, a6ora est com:$eto. L # :rocesso !nte!ro "(ro( c!nco se6(n"os, (ma etern!"a"e no I(e concerne ao s!stema %!s(a$. Re:et!mos a eJ:er!Anc!a % r!as %eHes, com res($ta"os !"Ant!cos. Ass!m :arece( :erfe!tamente c$aro I(e aI(! estamos $!"an"o com (m a(5
tAnt!co com:$etamente :erce:t!%o, :o!s :or I(e o(tro mot!%o $e%ar!a tantos se6(n"osP Se 0osh est!%esse conZect(ran"o, "e%!a "ar o :a$:!te !me"!atamente. Mas at on"e :o"erCamos $e%ar !ssoP _(a$ o 6ra( "e sof!st!ca)*o "a ca:ac!"a"e "o s!stema %!s(a$ "e N!nser!rN !nforma)Ses "esa:arec!"asP _(e acontecer!a se (s ssemos (ma co$(na %ert!ca$ "e NQN em %eH "e (ma s!m:$es $!nhaP E$e ter!a rea$mente a !$(s*o "e %er os NQN "esa:arec!"osP E se (s ssemos (ma co$(na "e rostos sorr!"entesP E$e :reencher!a o escotoma com rostos sorr!"entesP
Ent*o, :(semos a co$(na %ert!ca$ "e NQN na te$a "o com:(ta"or e :e"!mos I(e 0osh o$hasse :ara a "!re!ta "esta co$(na, "e forma I(e os trAs NQN "o me!o !nc!"!ssem no escotoma. 1L # I(e %ocA est %en"oP L :er6(nte!. L Esto( %en"o NQN no a$to, NQN emba!Jo, e h (ma 6ran"e fa$ha "o me!o. D!sse5$he I(e cont!n(asse o$han"o, :o!s Z estabe$ecAramos I(e o :reench!mento $e%a tem:o. L VeZa, "o(tor, esto( o$han"o f!Jamente e se! I(e o senhor I(er I(e e( %eZa (m NQN a$!, mas n*o esto( %en"o. Nenh(m NQN. S!nto m(!to. L M!ro( f!Jamente o :onto "(rante trAs m!n(tos, I(atro m!n(tos, e "e:o!s nOs "es!st!mos. Ent*o, tente! (ma $on6a f!$e!ra %ert!ca$ "e NJN m!nKsc($os, (m conZ(nto ac!ma e (m aba!Jo "o escotoma. L A6ora, o I(e %ocA %AP L Ah, s!m, (ma co$(na contCn(a "e NJN, :eI(enos NJN. L0osh %!ro(5se :ara m!m e "!sse; L Se! I(e o senhor est br!ncan"o com!6o. A$! n*o h rea$mente nenh(m NJN. H P L N*o %o( $he "!Her. Mas I(ero saber ma!s (ma co!sa. #s NJN no $a"o esI(er"o "e on"e %ocA est o$han"o TI(e e( sab!a I(e esta%am em se( escotomaU :arecem "e certa forma "!ferentes "os I(e est*o ac!ma e aba!JoP 0osh res:on"e(; L Parecem (ma co$(na contCn(a "e NJN. N*o %eZo nenh(ma "!feren)a. 0osh esta%a :reenchen"o os :eI(enos NJN mas n*o os NQN 6ran"es. Esta "!feren)a !m:ortante :or "o!s mot!%os. Pr!me!ro, "escarta a :oss!b!$!"a"e "e confab($a)*o. M(!tas %eHes, em testes ne(ro$O6!cos, os :ac!entes com:Sem (ma h!stOr!a, f!n6!n"o (ma "emonstra)*o :ara contentar o m"!co. Saben"o I(e ha%!a NJN em c!ma e emba!Jo, 0osh :o"er!a ter !ma6!na"o I(e os N%!(N no me!o, sem tA5$os %!sto rea$mente. Mas :or I(e se em:enhar!a em ta$ est!mat!%a com os NJN :eI(enos e n*o com os 6ran"esP 0 I(e e$e n*o :reenche( o NQN 6ran"e
"esa:arec!"o, :o"emos ace!tar I(e, no caso "os NJN :eI(enos, estamos $!"an"o com (m 6en(Cno :rocesso :erce:t!%o "e com:$etamento, e n*o com conZect(ra, est!mat!%a o( confab($a)*o. Por I(e o a(tAnt!co :rocesso :erce:t!%o "e com:$etamento ocorre somente com os NJN :eI(enos e n*o com os 6ran"esP 'a$%eH o crebro trate os NJN m!nKsc($os como se formassem (ma teJt(ra contCn(a e :ortanto a com:$ete, mas, I(an"o "efronta"o com NJN 6ran"es, com(te :ara (m mo"o "!ferente "e o:era)*o e N%eZaN I(e a$6(ns "os NQN est*o "esa:arec!"os. Me( :a$:!te I(e as $etras
m!("!nhas at!%a%am (ma :arte "!ferente "a %!a %!s(a$ "e 0osh, a I(e $!"a com cont!n(!"a"e "e teJt(ras e s(:erfCc!es, enI(anto as $etras 6ran"es ser!am :rocessa"as na %!a "e se(s $obos tem:ora!s I(e est en%o$%!"a ma!s com obZetos T"!sc(t!"a no ca:Ct($o anter!orU "o I(e com s(:erfCc!es. FaH sent!"o I(e o crebro "e%a ser es:ec!a$mente h b!$ em com:$etar $ac(nas I(an"o $!"a com teJt(ras e cores "e s(:erfCc!e contCn(a, mas n*o I(an"o $!"a com obZetos. A raH*o I(e s(:erfCc!es no m(n"o rea$ s*o 6era$mente com:ostas "e Nmater!a$N TteJt(ra "e s(:erfCc!eU (n!forme L como (m b$oco "e ma"e!ra 6ran($a"a o( (m :enhasco "e aren!to L, mas n*o eJ!ste a$6o como (ma s(:erfCc!e nat(ra$ com:osta "e $etras a$fabt!cas o( rostos 6ran"es. TX c$aro I(e s(:erfCc!es fabr!ca"as :e$o homem, como :a:e$ "e :are"e, :o"em ser com:ostas "e rostos sorr!"entes, mas o crebro n*o e%o$(!( or!6!na$mente n(m m(n"o fabr!ca"o :e$o homem.U Para testar a !"!a "e I(e o com:$etamento "e teJt(ras e Nmater!a$N :or sobre (ma $ac(na :o"e ocorrer ma!s fac!$mente "o I(e o com:$etamento "e obZetos o( $etras, %!5me tenta"o a eJ:er!mentar a$6o (m :o(I(!nho eJOt!co. Co$oI(e! os n(mera!s >, - e @ ac!ma "o escotoma e B, < e G aba!Jo. 0osh !r!a com:$etar :erce:t!%amente a seIWAnc!aP # I(e %er!a no me!oP C$aro, (se! n(mera!s m!nKsc($os :ara asse6(rar I(e o crebro os tratar!a como (ma NteJt(ra . L H(mmm L "!sse 0osh L, esto( %en"o (ma co$(na contCn(a "e nKmeros, nKmeros a$!nha"os %ert!ca$mente. R L Ce ! e6(e %er (ma $ac(na no me!oP L N*o. L _(er $A5$os em %oH a$ta :ara m!mP L 2m, "o!s, trAs, h(mm, sete, o!to, no%e. He!, !sso m(!to estranho. Cons!6o %er os nKmeros no me!o, mas n*o :osso $A5$os. Parecem nKmeros, mas n*o se! o I(e s*o.
0osh assob!o(, a:arentemente se "e$!c!an"o tanto I(anto e( com t("o !sso. L Me( De(s, "o(tor L eJc$amo( L, cons!6o rea$mente %er me( escotoma :e$a :r!me!ra %eH. L P(Jo( (ma caneta "e fe$tro "a m!nha m*o e, :ara me( es:anto, come)o( a "esenhar no mon!tor, cr!an"o o I(e :arec!a ser (m esbo)o "as mar6ens !rre6($ares "e (m escotoma Ta ofta$mo$o6!sta "e 0osh, L!$!an Le%!nson, t!nha anter!ormente ma:ea"o se( escotoma, (san"o (ma tcn!ca sof!st!ca"a chama"a :er!metr!a e, ass!m, e( :("e com:arar se( "esenho com o "e$a8 eram !"Ant!cosU. L Mas, 0osh, o I(e %ocA %A "entro "o escotomaP :er6(nte!. L Bem, m(!to estranho, "o(tor. Nos :r!me!ros se6(n"os, %! a:enas a cor %erme$ha san6ran"o :ara "entro "esta :arte "a te$a, mas os :ontos ne6ros :!scantes n*o se :reench!am. Ent*o, "e:o!s "e a$6(ns se6(n"os, os :ontos se :reencheram, mas n*o esta%am :!scan"o. E :or f!m, a :!sca"e$a rea$, a sensa)*o "e mo%!mento, tambm se :reenche(. L E$e se %o$to(, esfre6o( o o$ho, o$ho( :ara m!m e :er6(nto(; L # I(e s!6n!f!ca t("o !ssoP>> A res:osta I(e o :reench!mento :arece ocorrer em "!ferentes %e$oc!"a"es :ara "!ferentes atr!b(tos :erce:t!%os como cor, mo%!mento T:!sca"e$aU e teJt(ra. Mo%!mento $e%a ma!s tem:o :ara :reencher "o I(e cor, e ass!m :or "!ante. Na %er"a"e, esse :reench!mento "!ferente fornece (ma :ro%a a"!c!ona$ "e I(e essas reas es:ec!a$!Ha"as eJ!stem rea$mente no crebro h(mano. Po!s se a :erce:)*o fosse a:enas (m :rocesso I(e acontece n(m sO $(6ar "o crebro, "e%er!a acontecer t("o "e (ma %eH,
e n*o em est 6!os. F!na$mente, testamos a ca:ac!"a"e "e 0osh :ara :reencher formas ma!s sof!st!ca"as, como cantos "e I(a"ra"os. Lembre5se "e I(e, I(an"o %ocA tento( assestar se( :onto ce6o n(m canto, e$e fo! corta"o L se( crebro a:arentemente n*o :o"!a :reenchA5$o. _(an"o tentamos a mesma eJ:er!Anc!a com 0osh, conse6(!mos o res($ta"o o:osto. E$e n*o te%e nenh(ma "!f!c($"a"e em %er o canto "esa:arec!"o, :ro%an"o I(e t!:os m(!to sof!st!ca"os "e com:$etamente esta%am se rea$!Han"o em se( crebro. Nessa a$t(ra, 0osh esta%a se sent!n"o cansa"o, mas tCnhamos conse6(!"o torn 5$o t*o !ntensamente c(r!oso I(anto nOs sobre o :rocesso "e :reench!mento. De:o!s "e o(%!r a h!stOr!a "o re! Car$os, e$e reso$%e( assestar se( escotoma em "!re)*o Y cabe)a "a m!nha a$(na (n!%ers!t r!a. Ser I(e se( crebro :refer!r!a com:$etar a cabe)a "e$a Tao contr r!o "o I(e acontec!a com o nosso :onto ce6oU :ara !m:e"!r esse es:et c($o horren"oP A res:osta n*o. 0osh sem:re %!a esta :essoa sem cabe)a. Ass!m, e$e conse6(!a :reencher :artes "e f!6(ras 6eomtr!cas s!m:$es, mas n*o obZetos com:$eJos como rostos o( co!sas "essa nat(reHa. Esta eJ:er!Anc!a mostra ma!s (ma %eH I(e o :reench!mento n*o s!m:$esmente (ma I(est*o "e conZect(ra, est!mat!%a, :o!s n*o ha%!a mot!%o :ara I(e 0osh n*o fosse ca:aH "e NacharN I(e a cabe)a "a m!nha a$(na a!n"a esta%a no $(6ar. X :rec!so faHer (ma !m:ortante "!st!n)*o entre com:$etamento :erce:t!%o e conce!t(a$. Para enten"er a "!feren)a, :ense a6ora no es:a)o atr s "a s(a cabe)a como se %ocA est!%esse senta"o n(ma ca"e!ra $en"o este $!%ro. VocA :o"e "e!Jar s(a mente %a6(ear, :ensan"o nos t!:os "e obZetos I(e :o"er!am estar atr s "a s(a cabe)a o( "o se( cor:o. X (ma Zane$aP 2m marc!anoP 2m ban"o "e 6ansosP Com a !ma6!na)*o, %ocA :o"e N:reencherN este es:a)o a(sente com a:roJ!ma"amente I(ase t("o, mas como :o"e m("ar s(a mente sobre o conteK"o, chamo este :rocesso "e :reench!mento conce!t(a$.
Preench!mento :erce:t!%o bem "!ferente. _(an"o %ocA :reenche se( :onto ce6o com o "esenho "e (m ta:ete, %ocA n*o tem esco$has sobre o I(e :reenche este :onto8 n*o :o"e m("ar s(a mente sobre !sto. # :reench!mento :erce:t!%o eJec(ta"o :or ne(r9n!os %!s(a!s. S(as "ec!sSes, (ma %eH toma"as, s*o !rre%ersC%e!s; ass!m I(e e$es s!na$!Ham :ara os centros s(:er!ores "o crebro L Ns!m, (ma teJt(ra re:et!t!%aN o( Ns!m, esta (ma $!nha retaN L o I(e %ocA :ercebe !rre%o6 %e$. Vo$taremos a esta "!st!n)*o entre :reench!mento :erce:t!%o e conce!t(a$, em I(e os f!$Osofos tAm m(!to !nteresse, I(an"o fa$armos "a consc!Anc!a e "!sc(t!rmos se os marc!anos %Aem em %erme$ho, no Ca:Ct($o >-. Por enI(anto, s(f!c!ente enfat!Har I(e estamos $!"an"o com %er"a"e!ro com:$etamente :erce:t!%o :or sobre os escotomas, e n*o a:enas est!mat!%a o( "e"()*o. Este fen9meno m(!to ma!s !m:ortante "o I(e se :o"er!a !ma6!nar :e$os Zo6os "e sa$*o I(e acabamos "e "escre%er. # setor "e "eca:!ta)*o "!%ert!"o, mas :or I(e o crebro se em:enhar!a em com:$etamento :erce:t!%oP A res:osta se encontra n(ma eJ:$!ca)*o "ar^!n!sta "e como e%o$(!( o s!stema %!s(a$. 2m "os ma!s !m:ortantes :r!ncC:!os em %!s*o I(e e$a tenta se safar com o menor :rocessamento :ossC%e$ :ara ter a tarefa rea$!Ha"a. Para econom!Har no :rocessamento %!s(a$, o crebro t!ra %anta6em "as re6($ar!"a"es estatCst!cas no m(n"o L como o fato "e I(e os contornos s*o 6era$mente contCn(os o( "e I(e s(:erfCc!es "e mesa s*o (n!formes L e estas re6($ar!"a"es s*o ca:ta"as e transm!t!"as :ara o maI(!n!smo "as %!as %!s(a!s no !nCc!o "o :rocessamento %!s(a$. _(an"o %ocA o$ha :ara s(a escr!%an!nha, :or eJem:$o, :arece :ro% %e$ I(e o s!stema %!s(a$ eJtra!a !nforma)Ses sobre s(as mar6ens e cr!e (ma re:resenta)*o menta$ I(e se asseme$ha ao esbo)o "e (m "esenho "a mesa Tma!s (ma %eH, esta eJtra)*o !n!c!a$ "e mar6ens ocorre :orI(e se( crebro !nteressa"o :r!nc!:a$mente em re6!Ses "e m("an)a, "e "escont!n(!"a"e abr(:ta, na mar6em "a escr!%an!nha, I(e on"e est*o as !nforma)SesU. # s!stema %!s(a$ :o"er!a ent*o a:$!car a !nter:e$a)*o "e s(:erfCc!e :ara N:reencherN a cor e a teJt(ra "a mesa, "!Hen"o com efe!to; NBem, h este mater!a$ 6ran($a"o aI(!8 "e%e ser o mesmo mater!a$ 6ran($a"o em to"a :arte.N Este ato "e !nter:e$a)*o econom!Ha (ma enorme I(ant!"a"e "e c $c($os8 se( crebro :o"e e%!tar o 9n(s "e !ns:ec!onar atentamente ca"a :eI(ena se)*o "a escr!%an!nha e, em %eH "!sso, conse6(e s!m:$esmente em:re6ar est!mat!%as $!%res Tten"o sem:re em mente a "!st!n)*o entre est!mat!%a conce!t(a$ e est!mat!%a :erce:t!%aU.
# I(e tem t("o !sso a %er com 0ames 'h(rber e o(tros :ac!entes :orta"ores "a sCn"rome "e Char$es BonnetP As "escobertas I(e "!sc(t!mos at a6ora sobre a ca:ac!"a"e "o crebro :ara N:reencherN :ontos ce6os e escotomas tambm :o"er!am nos aZ("ar a
enten"er as eJtraor"!n r!as a$(c!na)Ses %!s(a!s I(e e$es eJ:er!mentamP As sCn"romes m"!cas recebem o nome "e se(s "escobr!"ores, e n*o "os :ac!entes I(e "e$as sofrem, e esta fo! c$ass!f!ca"a com o nome "o nat(ra$!sta s(C)o Char$es Bonnet, I(e %!%e( "e >B-3 a >BB@. Embora t!%esse saK"e :rec r!a e est!%esse sem:re a :onto "e :er"er a %!s*o e a. a("!)*o, Bonnet era (m ar6(to obser%a"or "o m(n"o nat(ra$. Fo! a :r!me!ra :essoa a obser%ar a :arteno6Anese L a 6era)*o "e f!$hos :or (ma fAmea n*o fert!$!Ha"a L e !sso o $e%o( a :ro:or (ma teor!a abs(r"a conhec!"a como :r5formac!on!smo, a !"!a "e I(e ca"a o%o carre6a"o :or (ma fAmea "e%e conter (m !n"!%C"(o !nte!ro :r5forma"o, :res(m!%e$mente com :eI(en!nos o%os :rO:r!os, ca"a (m "e$es :or s(a %eH conten"o !n"!%C"(os a!n"a ma!s m!nKsc($os com o%os, e ass!m :or "!ante, ad infinitum. Ass!m, m(!tos m"!cos se $embram "e Char$es Bonnet como o cara s!m:$Or!o I(e, em a$(c!na)Ses, %!a :eI(enas :essoas "entro "e o%os e n*o como o :ers:!caH b!O$o6o I(e "escobr!( a :arteno6Anese. Fe$!Hmente, Bonnet fo! ma!s :erce:t!%o I(an"o obser%o( e re$ato( (ma estranha s!t(a)*o m"!ca em s(a famC$!a. Se( a%9 materno, Char$es L($$!n, t!nha s!"o s(bmet!"o s(cess!%amente ao I(e naI(e$a :oca era (ma c!r(r6!a :er!6osa e tra(m t!ca L a remo)*o "e cataratas aos BB anos "e !"a"e. #nHe anos "e:o!s "a o:era)*o, o a%9 come)o( a sofrer !ntensas a$(c!na)Ses. Pessoas e obZetos a:arec!am e "esa:arec!am sem a%!so, a(menta%am "e tamanho e "e:o!s enco$h!am. _(an"o f!ta%a as ta:e)ar!as em se( a:artamento, %!a b!Harras transforma)Ses en%o$%en"o :essoas com o$hares estranhos e an!ma!s I(e, sab!a e$e, f$(Cam "o se( crebro e n*o "a obra "o tece$*o. Este fen9meno, como menc!one! antes, raHoa%e$mente com(m em :essoas !"osas com "ef!c!Anc!as %!s(a!s como "e6enera)*o mac($ar, ret!no:at!a "!abt!ca, $esSes na cOrnea e cataratas. 2m recente est("o :(b$!ca"o na /ancet, (m :er!O"!co m"!co br!t[n!co, re$ato( I(e homens e m($heres ma!s %e$hos com %!s*o "ef!c!ente oc($tam o fato "e I(e N%Aem co!sas I(e rea$mente n*o est*o a$!N. Entre =33 :essoas %!s(a$mente "ef!c!entes, ?3 a"m!t!ram ter a$(c!na)Ses (ma o( "(as %eHes :or ano, mas o(tras t!nham fantas!as %!s(a!s :e$o
menos "(as %eHes :or "!a. Na ma!or :arte, o conteK"o "o se( m(n"o !ma6!n r!o terreno, ta$%eH en%o$%en"o (ma :essoa "esconhec!"a, (ma 6arrafa o( (m cha:(, mas as a$(c!na)Ses tambm :o"em ser bem estranhas. 2ma m($her %!( "o!s :o$!c!a!s em m!n!at(ra $e%an"o (m %!$*o nan!co :ara (ma m!nKsc($a %!at(ra :o$!c!a$. #(tros %!arn f!6(ras es:ectra!s trans$Kc!"as f$(t(an"o no corre"or, "ra6Ses, :essoas (san"o f$ores na cabe)a e at be$os anZos res:$an"ecentes, :eI(enos an!ma!s "e c!rco, :a$ha)os e "(en"es. Peter Ha$$!6an, 0ohn Marsha$$ e e( certa %eH %!mos em #Jfor" (m :ac!ente I(e n*o sO N%!aN cr!an)as em se( cam:o %!s(a$ esI(er"o como rea$mente o(%!a s(as r!sa"as. Ent*o %!ra%a a cabe)a e :erceb!a I(e a$! n*o ha%!a n!n6(m. As !ma6ens :o"em ser em :reto e branco o( co$or!"as, estac!on r!as o( em mo%!mento, e t*o c$aras, menos c$aras o( ma!s c$aras "o I(e a rea$!"a"e. ds %eHes, os obZetos se m!st(ram com o amb!ente concreto, "e forma I(e (ma :essoa !ma6!n r!a se senta n(ma ca"e!ra rea$, :ronta :ara fa$ar. As !ma6ens raramente s*o amea)a"oras L na"a "e monstros escra%!Ha"ores nem cenas "e carn!f!c!na br(ta$. A$6(ns :ac!entes eram sem:re fac!$mente corr!6!"os :or o(tras :essoas, no momento "as a$(c!na)Ses. 2ma senhora conto( I(e certa %eH esta%a senta"a Z(nto Y Zane$a contem:$an"o %acas n(m :ra"o %!H!nho. FaH!a m(!to fr!o no me!o "aI(e$e !n%erno. E$a se I(e!Jo( com a em:re6a"a "a cr(e$"a"e "o faHen"e!ro. Es:anta"a, a em:re6a"a o$ho(, n*o %!( %acas e "!sse; NDe I(e a senhora est fa$an"oP _(e %acasPN A m($her enr(besce(, embara)a"a. NMe(s o$hos est*o me en6anan"o. N*o :osso ma!s conf!ar ne$es.N #(tra senhora "!sse; NEm me(s sonhos, tenho eJ:er!Anc!as "e co!sas I(e me afetam, I(e s*o re$ac!ona"as com a m!nha %!"a. Mas estas a$(c!na)Ses na"a tAm a %er com!6o.N #(tros n*o tAm tanta certeHa. 2m homem !"oso e sem f!$hos an"a%a !ntr!6a"o com re:et!"as a$(c!na)Ses em I(e a:arec!a (ma 6arot!nha e (m 6aroto e es:ec($a%a se estas a$(c!na)Ses ref$et!am se( "eseZo n*o rea$!Ha"o "e ser :a!. EJ!ste at o re$ato "e (ma m($her I(e %!a trAs %eHes :or semana o mar!"o recm5fa$ec!"o. Em face "e ser t*o com(m esta sCn"rome, s!nto5me tenta"o a !ma6!nar se os re$atos ocas!ona!s "e %!sSes N%er"a"e!rasN "e fantasmas, #VN,s e anZos :or :arte "e :essoas !nte$!6entes n*o :o"em ser meramente eJem:$os "e a$(c!na)Ses "e Char$es Bonnet. Const!t(! a$6(ma s(r:resa I(e a:roJ!ma"amente (m ter)o "os amer!canos af!rme ter %!sto anZosP N*o esto( af!rman"o I(e n*o eJ!stem anZos Tn*o tenho a menor !"!a se eJ!stem o( n*oU, mas s!m:$esmente I(e m(!tas "as %!sSes :o"em ser "e%!"as a (ma :ato$o6!a oc($ar. ,$(m!na)*o "ef!c!ente e a :en(mbra e os tons m(tantes "o cre:Ksc($o fa%orecem ta!s a$(c!na)Ses. Se os :ac!entes :!scam os o$hos, ba$an)am a cabe)a o( $!6am (ma $(H, as %!sSes freIWentemente cessam. Cont("o, e$es
n*o tAm nenh(m contro$e %o$(nt r!o sobre as a:ar!)Ses, I(e 6era$mente s(r6em sem a%!so. Entre nOs, a ma!or!a :o"e !ma6!nar as cenas I(e estas :essoas "escre%em L (m carro :o$!c!a$ em m!n!at(ra com cr!m!nosos em m!n!at(raL, mas eJercemos contro$e consc!ente sobre essas !ma6!na)Ses. Com a sCn"rome "e Char$es Bonnet, :orm, as !ma6ens a:arecem com:$etamente !nes:era"as e es:ont[neas, como se fossem obZetos rea!s. Este a:arec!mento re:ent!no "e !ma6ens !ntr(sas era e%!"ente no caso "e LarrE MacDona$", a6r9nomo "e -B anos I(e sofre( (m terrC%e$ ac!"ente "e carro. A cabe)a "e LarrE choco(5se %!o$entamente contra o : ra5br!sa, frat(ran"o os ossos fronta!s ac!ma "os o$hos e as :$acas orb!ta!s I(e :rote6em os ner%os O:t!cos. 'en"o f!ca"o em esta"o comatoso :or "(as semanas, n*o conse6(!( an"ar nem fa$ar I(an"o rea"I(!r!( a consc!Anc!a. Mas esse n*o era o :!or "os se(s :rob$emas. Como re$embra LarrE, No m(n"o esta%a che!o "e a$(c!na)Ses, tanto %!s(a!s I(anto a("!t!%as. N*o conse6(!a "!st!n6(!r o I(e era rea$ "o I(e era fa$so. #s m"!cos e enferme!ras "e : Z(nto Y m!nha cama esta%am ro"ea"os "e Zo6a"ores "e f(tebo$ e "an)ar!nas ha%a!anas. VoHes che6a%am a m!m "e to"a :arte e e( n*o :o"!a "!Her I(em esta%a fa$an"oN. LarrE sent!( :[n!co e conf(s*o. Vra"(a$mente, :orm, se( esta"o fo! me$horan"o, Y me"!"a I(e o crebro $(ta%a :ara se consertar "e:o!s "o tra(ma. Rea"I(!r!( contro$e sobre s(as f(n)Ses cor:ora!s e a:ren"e( a cam!nhar. Conse6(!a fa$ar, com "!f!c($"a"e, e a:ren"e( a "!st!n6(!r %oHes rea!s "e %oHes !ma6!na"as L (m fe!to I(e o aZ("o( a e$!m!nar as a$(c!na)Ses a("!t!%as.
Conhec! LarrE c!nco anos "e:o!s "o ac!"ente, :orI(e e$e t!nha o(%!"o fa$ar "o me( !nteresse em a$(c!na)Ses %!s(a!s. Fa$a%a $entamente, com esfor)o, mas era !nte$!6ente e :ers:!caH. S(a %!"a era norma$, a n*o ser "e%!"o a (m :rob$ema es:antoso. As a$(c!na)Ses %!s(a!s, I(e cost(ma%am acontecer em I(a$I(er :arte e em to"a :arte no se( cam:o %!s(a$, com cores br!$hantes e mo%!mentos ro"o:!antes, t!nham rec(a"o :ara a meta"e !nfer!or "o se( cam:o "e %!s*o,
on"e e$e era com:$etamente ce6o. ,sto , %!a a:enas obZetos !ma6!n r!os aba!Jo "e (ma $!nha centra$ I(e se esten"!a "o se( nar!H :ara fora. '("o ac!ma "a $!nha era com:$etamente norma$8 sem:re %!a o I(e rea$mente esta%a a$!. Aba!Jo "a $!nha, t!nha re:et!"as a$(c!na)Ses !nterm!tentes. L L no hos:!ta$, as cores cost(ma%am ser m(!to ma!s nCt!"as L "!sse LarrE. L # I(e %ocA %!aP L :er6(nte!. L V!a an!ma!s e carros e barcos. V!a cachorros e e$efantes e to"o t!:o "e co!sas. 1L A!n"a conse6(e %A5$asP L Ah, s!m, %eZo5as a6ora mesmo aI(! na sa$a. L Est %en"o5as a6ora, enI(anto fa$amosP L Ah, s!m L res:on"e(. F!6(e! !ntr!6a"o. L LarrE, %ocA "!sse I(e, I(an"o as %A com(mente, e$as ten"em a cobr!r o(tros obZetos na sa$a. Mas, neste eJato momento, %ocA est o$han"o "!retamente :ara m!m. N*o como se %ocA %!sse a$6o me cobr!n"o a6ora mesmo, certoP L EnI(anto o$ho :ara o senhor, h (m macaco senta"o no se( co$o L an(nc!o( LarrE. L 2m macacoP L S!m, bem aC no se( co$o. Pense! I(e e$e esta%a br!ncan"o. L D!6a5me como sabe I(e est ten"o a$(c!na)*o. L N*o se!. Mas !m:ro% %e$ I(e ho(%esse aI(! (m :rofessor com (m macaco no co$o. Ass!m, :enso I(e :ro%a%e$mente n*o h (m macaco. L E sorr!( a$e6remente. L Mas :arece eJtremamente nCt!"o e rea$. L De%o ter :arec!"o choca"o, :o!s LarrE cont!n(o(; Pr!me!ro e$as "esa:arecem 6ra"(a$mente a:Os a$6(ns se6(n"os o( m!n(tos, "e forma I(e se! I(e n*o s*o rea!s. E, embora a !ma6em Ys %eHes se m!st(re :erfe!tamente com o resto "a cena em torno "e$a, como o macaco em se( co$o L cont!n(o( L, :ercebo I(e a$tamente !m:ro% %e$ e 6era$mente n*o fa$o com as :essoas sobre !sso. L Sem fa$a, o$he! "e re$ance :ara o me( co$o, enI(anto LarrE a:enas sorr!a. L 'ambm, h a$6o estranho com as !ma6ens8 freIWentemente, :arecem boas "ema!s :ara ser %er"a"e!ras. As cores s*o %!brantes, eJtraor"!nar!amente nCt!"as, e as !ma6ens na %er"a"e :arecem ma!s rea!s "o I(e obZetos rea!s, se o senhor enten"e o I(e I(ero "!Her.
E( n*o t!nha certeHa. # I(e e$e I(er "!Her com Nma!s rea$ "o I(e a rea$!"a"eNP EJ!ste (m esco$a "e arte chama"a h!:er5rea$!smo na I(a$ as :!nt(ras "e co!sas como $atas "e so:a Cam:be$$s s*o cr!a"as com o t!:o "e "eta$hes t*o f!nos e "e$6a"os I(e %ocA sO :o"e %er com $entes "e a(mento. Estes obZetos s*o estranhos :ara se o$har, mas ta$%eH fosse ass!m I(e LarrE %!a !ma6ens em se( escotoma. L ,sto o !ncomo"a, LarrEP L Bem, "e certa forma s!m, :orI(e "es:erta m!nha c(r!os!"a"e :ara saber :or I(e as s!nto, mas !sso rea$mente n*o me atra:a$ha. F!co m(!to ma!s :reoc(:a"o com o fato "e I(e esto( ce6o "o I(e com o fato "e I(e tenho a$(c!na)Ses. Na %er"a"e, Ys %eHes "!%ert!"o obser% 5$as, :orI(e n(nca se! o I(e %o( %er em se6(!"a. L As !ma6ens I(e %ocA %A, como este macaco no
me( co$o, s*o co!sas I(e %ocA %!( antes na %!"a o( as a$(c!na)Ses :o"em ser com:$etamente no%asP LarrE :enso( :or (m momento e "!sse; L Acho I(e :o"em ser !ma6ens com:$etamente no%as, mas como :o"e ser !ssoP Sem:re :ense! I(e a$(c!na)Ses eram $!m!ta"as a co!sas I(e %ocA Z %!( em o(tra :arte "a s(a %!"a. Mas m(!tCss!mas %eHes as !ma6ens s*o com(ns. ds %eHes, I(an"o esto( :roc(ran"o me(s sa:atos "e manha, o ch*o !nte!ro f!ca "e re:ente coberto "e sa:atos. o "!fCc!$ encontrar me(s :rO:r!os sa:atos` Ma!s freIWentemente as %!sSes s(r6em e %*o embora, como se t!%essem %!"a :rO:r!a, a!n"a I(e n*o tenham $!6a)*o com o I(e esto( faHen"o o( :ensan"o no momento. N*o m(!to "e:o!s "as m!nhas con%ersas com LarrE, conhec! o(tra :ac!ente com sCn"rome "e Char$es Bonnet, c(Zo m(n"o era ma!s estranho a!n"a. Era atormenta"a :or :ersona6ens "e I(a"r!nhos` NancE era (ma enferme!ra "o Co$ora"o I(e t!nha (ma ma$forma)*o arter!o%enosa TAVMU L bas!camente (m a6$omera"o "e artr!as e %e!as !nt(mesc!"as e f(n"!"as na :arte :oster!or "e se( crebro. Se ho(%esse (ma r(:t(ra, e$a :o"er!a morrer "e hemorra6!a cerebra$. Ass!m, se(s m"!cos atacaram a AVM com laser :ara re"(H!r se( tamanho e N!so$ 5$aN. Ao faHer !sso, "e!Jaram tec!"o c!catr!Ha"o em :artes "o se( cOrteJ %!s(a$. Como 0osh, NancE t!nha (m :eI(eno escotoma, e este f!ca%a !me"!atamente Y esI(er"a "o $oca$ :ara on"e est!%esse o$han"o, cobr!n"o cerca "e >3 6ra(s "e es:a)o. TSe e$a esten"esse o bra)o :ara a frente e o$hasse :ara a m*o, o escotoma ter!a cerca "e "(as %eHes o tamanho "a :a$ma "a s(a m*o.U L Bem, a co!sa ma!s eJtraor"!n r!a I(e %eZo !ma6ens "entro "o escoto5
ma L, "!sse NancE, sentan"o5se na mesma ca"e!ra I(e LarrE oc(:ara antes. L VeZo5as "eHenas "e %eHes :or "!a, n*o cont!n(amente, mas em momentos "!ferentes I(e "(ram % r!os se6(n"os "e ca"a %eH. L # I(e %ocA %AP L _(a"r!nhos. L # I(AP L _(a"r!nhos. L # I(e I(er "!Her com I(a"r!nhosP _(er "!Her M!c&eE Mo(seP L Em a$6(mas ocas!Ses, %eZo "esenhos "e Ra$t D!sneE. Mas, ma!s com(mente, n*o. # I(e %eZo :r!nc!:a$mente s*o a:enas :essoas, an!ma!s e. obZetos. Mas estes s*o sem:re "esenhos "e $!nhas, :reench!"os com cor (n!forme como h!stOr!as em I(a"r!nhos. E m(!to "!%ert!"o. FaHem5me $embrar "esenhos "e RoE L!chtenste!n. L _(e ma!s %ocA :o"e me contarP E$es se mo%!mentamP L N*o. S*o abso$(tamente estac!on r!os. #(tra co!sa; me(s I(a"r!nhos n*o tAm :rof(n"!"a"e, nem sombrea"o, nem c(r%at(ra. Ent*o, era !sso I(e e$a I(er!a "!Her I(an"o fa$a%a I(e eram como re%!stas "e I(a"r!nhos.
L S*o :essoas conhec!"as o( :essoas I(e %ocA n(nca %!(P L :er6(nte!. L Po"e ser (ma co!sa o( o(tra L "!sse NancE. L N(nca se! o I(e %em em se6(!"a. AI(! est (ma m($her c(Zo crebro cr!a h!stOr!as em I(a"r!nhos "e Ra$t D!sneE, "esaf!an"o o cop'right. _(e est acontecen"oP E como :o"e a mesma :essoa %er (m macaco no me( co$o e ace!tar !sso como norma$P Para enten"er esses b!Harros s!ntomas, %amos ter "e re%er nossos mo"e$os "e como o s!stema %!s(a$ e a :erce:)*o o:eram "!a a "!a. Em (m :assa"o n*o m(!to "!stante, os f!s!o$o6!stas tra)a%am "!a6ramas "as reas %!s(a!s com setas a:ontan"o :ara c!ma. 2ma !ma6em ser!a :rocessa"a em (m nC%e$, en%!a"a :ara o :rOJ!mo nC%e$ ac!ma e ass!m :or "!ante, at I(e a N6esta$tN f!na$mente s(r6!a "e mane!ra (m tanto m!ster!osa. X a chama"a %!s*o "e ba!Jo :ara c!ma "a :erce:)*o %!s(a$, "efen"!"a :or :esI(!sa"ores "a !nte$!6Anc!a art!f!c!a$ nas K$t!mas trAs "ca"as, embora m(!tos anatom!stas tenham h m(!to tem:o enfat!Ha"o I(e eJ!stem mac!)as %!as "e feed)ac# :roZetan"o5se "as chama"as reas s(:er!ores :ara reas %!s(a!s !nfer!ores. Para :ac!f!car estes anatom!stas, os "!a6ramas "os $!%ros 6era$mente !nc$(Cam setas a:ontan"o :ara tr s, mas,
em 6era$, menc!ona%a5se :or menc!onar a no)*o "essas :roZe)Ses, sem $he atr!b(!r s!6n!f!ca"o f(nc!ona$. 2ma %!s*o ma!s no%a "a :erce:)*o L "efen"!"a :e$o Dr. Vera$" E"e$man, "o ,nst!t(to "e Ne(roc!Anc!as em La 0o$$a, Ca$!fOrn!a L s(6ere I(e o f$(Jo "e !nforma)Ses "o crebro se asseme$ha Ys !ma6ens n(ma sa$a "e :arI(e "e "!%ersSes che!a "e es:e$hos, cont!n(amente ref$et!"as "e (m $a"o :ara o(tro, e cont!n(amente a$tera"as :e$o :rocesso "e re%erbera)*o.>- Como ra!os se:ara"os "e $(H n(ma "essas casas, a !nforma)*o %!s(a$ :o"e tomar "!ferentes cam!nhos, Ys %eHes "es%!an"o5se, Ys %eHes refor)an"o a s! :rO:r!a, Ys %eHes :ro:a6an"o5se em "!re)Ses o:ostas. Se !sto :arece conf(so, %amos
%o$tar Y "!st!n)*o I(e f!Hemos anter!ormente entre %er (m 6ato e !ma6!nar (m 6ato. _(an"o %emos (m 6ato, s(a forma, cor, teJt(ra e o(tros atr!b(tos %!sC%e!s %*o !nc!"!r em nossa ret!na e se6(!r atra%s "o t $amo T(ma esta)*o "e retransm!ss*o no me!o "o crebroU e entrar no cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o :ara se :rocessar em "o!s f$(Jos o( %!as. Como fo! eJam!na"o no ca:Ct($o anter!or, (ma %!a se6(e :ara re6!Ses en%o$%!"as com :rof(n"!"a"e e mo%!mento L :erm!t!n"o a %ocA :e6ar obZetos o( esI(!%ar5se "e$es e se mo%!mentar :e$o m(n"o L, e a o(tra, :ara re6!Ses en%o$%!"as com forma, cor e reconhec!mento "e obZetos Testas s*o as %!as "o como e "o o I(AU. Poster!ormente, to"as as !nforma)Ses s*o comb!na"as :ara nos "!Her I(e este (m 6ato L "!6amos, F$!J L e nos ca:ac!tar a re$embrar t("o I(e Z a:ren"emos o( sent!mos sobre 6atos em 6era$ e sobre o 6ato F$!J em :art!c($ar. Pe$o menos, o I(e nos "!Hem os $!%ros. A6ora, :ense no I(e est acontecen"o em se( crebro, I(an"o %ocA !ma6!na (m 6ato.>@ H bons !n"Cc!os a s(6er!r I(e rea$mente estamos mo%!mentan"o nosso maI(!n!smo %!s(a$ ao contr r!o` Nossas $embran)as "e to"os os 6atos e "este 6ato em :art!c($ar f$(em "o a$to :ara a base L "e re6!Ses s(:er!ores :ara o cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o L e as at!%!"a"es comb!na"as "e to"as estas reas $e%am Y :erce:)*o "e (m 6ato !ma6!n r!o :e$os o$hos "a mente. De fato, a at!%!"a"e no cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o :o"e ser I(ase t*o forte como se %ocA rea$mente %!sse (m 6ato, mas na %er"a"e o 6ato n*o est a$!. ,sto s!6n!f!ca I(e o cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o, $on6e "e ser (m mero escr!tOr!o "e c$ass!f!ca)*o :ara !nforma)Ses I(e che6am "a ret!na, ma!s :arec!"o com (ma sa$a "e 6(erra on"e as !nforma)Ses est*o sen"o constantemente en%!a"as "e %o$ta :or bate"ores, montan"o to"os os t!:os "e cen r!os, e "e:o!s a !nforma)*o remet!"a
"e %o$ta no%amente :ara aI(e$as mesmas reas s(:er!ores on"e os bate"ores est*o traba$han"o. H (ma "!n[m!ca !ntera)*o recC:roca entre as chama"as reas %!s(a!s !n!c!a!s e os centros %!s(a!s s(:er!ores, c($m!nan"o n(ma es:c!e "e s!m($a)*o "e rea$!"a"e %!rt(a$ "e (m 6ato. T'("o !sso fo! "escoberto :r!nc!:a$mente a :art!r "e eJ:er!Anc!as com an!ma!s e est("os "e ne(ro!ma6eamento em seres h(manos.U A!n"a n*o est c$aro o mo"o como ocorre esta N!ntera)*oN recC:roca o( I(a$ :o"er!a ser s(a f(n)*o. Mas e$a :o"e eJ:$!car o I(e est acontecen"o nos :ac!entes com sCn"rome "e Char$es Bonnet, como LarrE e NancE, o( com c!"a"*os !"osos senta"os n(ma sa$a esc(rec!"a "a casa "e re:o(so. S(6!ro I(e e$es est*o :reenchen"o !nforma)*o "esa:arec!"a "a mesma forma I(e 0osh faH!a, eJceto :e$o fato "e I(e est*o (san"o $embran)as 6(ar"a"as em (m nC%e$ a$to.>4 Ass!m, na sCn"rome "e Bonnet, as !ma6ens s*o basea"as ma!s n(ma es:c!e "e Ncom:$etamento conce!t(a$N "o I(e com:$etamento :erce:t!%o8 as !ma6ens I(e est*o sen"o N:reench!"asN est*o %!n"o "a memOr!a T"o a$to :ara ba!JoU L e n*o "e fora T"e ba!Jo :ara c!maU. Pa$ha)os, $Cr!os5"e 6(a, macacos e I(a"r!nhos :o%oam a re6!*o ce6a ma!s "o I(e a:enas as !nforma)Ses I(e c!rc(n"am !me"!atamente o escotoma, como $!nhas e :eI(enos NJN. De fato, I(an"o LarrE %A (m macaco no me( co$o, sabe :erfe!tamente I(e n*o rea$, :orI(e :ercebe ser a$tamente !m:ro% %e$ I(e ho(%esse (m macaco em me( escr!tOr!o. Mas se este rac!ocCn!o est!%er correto L se as reas %!s(a!s :r!m r!as s*o at!%a"as a ca"a %eH I(e %ocA !ma6!na a$6o L, ent*o :or I(e %ocA e e( n*o temos a$(c!na)Ses o tem:o to"o o( :e$o menos ocas!ona$mente n*o conf(n"!mos nossas !ma6ens 6era"as !nternamente com obZetos rea!sP Por I(e %ocA n*o %A (m macaco na ca"e!ra, I(an"o s!m:$esmente :ensa em (m macacoP A raH*o I(e, mesmo I(e %ocA feche os o$hos, as c$($as em s(a ret!na e nas %!as sensor!a!s :r!m r!as est*o constantemente at!%as L :ro"(H!n"o (m s!na$ :$ano, $!near. Este s!na$ $!near !nforma se(s centros %!s(a!s s(:er!ores "e I(e n*o eJ!ste nenh(m obZeto TmacacoU !nc!"!n"o em s(a ret!na, reZe!tan"o "esse mo"o a at!%!"a"e e%oca"a :or !ma6ens "e c!ma :ara ba!Jo. Mas se as %!as %!s(a!s :r!m r!as est*o "an!f!ca"as, este s!na$ $!near remo%!"o e ass!m %ocA tem a$(c!na)Ses.>= Do :onto "e %!sta "a e%o$()*o, :erfe!tamente sensato I(e, embora as !ma6ens !nternas :ossam ser bem rea$!stas, n*o :o"em na %er"a"e s(bst!t(!r a co!sa rea$. VocA n*o :o"e, como "!H!a Sha&es:eare, Nsac!ar a fome com a s!m5 :$es !ma6!na)*o "e (m banI(eteN. # I(e bom, tambm, :orI(e se %ocA :("esse matar a fome :ensan"o n(m banI(ete, n(nca se :reoc(:ar!a em comer e ra:!"amente ser!a eJt!nto. Da mesma forma, I(a$I(er cr!at(ra I(e :("esse !ma6!nar or6asmos n*o tem :robab!$!"a"e "e transm!t!r se(s 6enes Y :rOJ!ma 6era)*o.
TC$aro, %ocA :o"e faHer !sso at certo :onto, como I(an"o se( cora)*o :a$:!ta ao !ma6!nar (m encontro amoroso L c(Za base Ys %eHes chama"a "e tera:!a "e %!s(a$!Ha)*o.U 2ma conf!rma)*o a"!c!ona$ "esta !ntera)*o entre !ma6ens "e c!ma :ara ba!Jo e s!na!s sensor!a!s na :erce:)*o %em "o I(e %!mos em :ac!entes com membros fantasmas I(e tAm nCt!"as !m:ressSes "e a:ertar se(s "e"os !neJ!stentes e cra%ar (nhas !ma6!n r!as em s(as :a$mas "a m*o fantasmas, ca(san"o (ma "or !ns(:ort %e$. Por I(e estes :ac!entes sentem rea$mente o ato "e a:ertar, N(nhas se cra%an"oN e "or, ao :asso I(e %ocA e e( :o"emos !ma6!nar a mesma :os!)*o "e "e"os, mas na"a sent!mosP A res:osta I(e %ocA e e( temos !nforma)*o rea$ :roce"ente "e nossas m*os, "!Hen"o5 nos I(e n*o eJ!ste nenh(ma "or, embora tenhamos %estC6!os "e $embran)a em nosso crebro $!6an"o o ato "e a:ertar os "e"os com o cra%ar "e (nhas Tes:ec!a$mente se %ocA n*o corta freIWentemente as (nhasU. Mas n(m am:(ta"o, estas f(6aHes assoc!a)Ses e $embran)as :reeJ!stentes "e "or :o"em a6ora s(r6!r sem contra"!)*o "e !nforma)Ses sensor!a!s em an"amento. # mesmo t!:o "e co!sa :o"er!a estar acontecen"o na sCn"rome "e Char$es Bonnet. Mas :or I(e NancE sem:re %!a "esenhos "e I(a"r!nhos em se( escotomaP 2ma "as :oss!b!$!"a"es I(e, em se( crebro, ofeed)ac# %em :r!nc!:a$mente "a %!a "o o I(A no $obo tem:ora$, a I(a$, %ocA %a! se $embrar, tem c$($as es:ec!a$!Ha"as em cor e formas, mas n*o em mo%!mento e :rof(n"!"a"e, I(e s*o maneZa"as :e$a %!a "o como. Portanto, se( escotoma f!ca che!o "e !ma6ens sem :rof(n"!"a"e nem mo%!mento, ten"o a:enas contornos e formas, como acontece com os I(a"r!nhos. Se e( est!%er certo, estas estranhas a$(c!na)Ses %!s(a!s s*o s!m:$esmente (ma %ers*o eJa6era"a "os :rocessos I(e ocorrem no se( crebro e no me(, to"a %eH I(e "e!Jamos nossa !ma6!na)*o correr $!%re. Em a$6(ma :arte "o conf(so amontoa"o "e %!as I(e se !nter$!6am :ara a frente e :ara tr s, est a !nterface entre %!s*o e !ma6!na)*o. A!n"a n*o temos !"!as c$aras "e on"e esta !nterface est o( como f(nc!ona To( at se eJ!ste (ma sO !nterfaceU, mas estes :ac!entes fornecem a$6(mas :ro%ocantes :!stas sobre o I(e :o"er!a estar ocorren"o. #
!n"Cc!o "e$as s(6ere I(e o I(e chamamos :erce:)*o rea$mente o res($ta"o f!na$ "e (ma !ntera)*o "!n[m!ca entre s!na!s sensor!a!s e !nforma)Ses armaHena"as em a$to nC%e$ sobre !ma6ens %!s(a!s "o :assa"o. 'o"a %eH I(e I(a$I(er (m "e nOs encontra (m obZeto, o s!stema %!s(a$ !n!c!a (m constante :rocesso "e I(est!onamento. ,n"Cc!os fra6ment r!os che6am e os centros s(:er!ores "!Hem; NH(mmmmm, ta$%eH !sto seZa (m an!ma$.N Nosso crebro ent*o faH (ma sr!e "e :er6(ntas %!s(a!s, como n(m Zo6o "e :er6(ntas. E (m mamCferoP 2m 6atoP _(e t!:o "e 6atoP Domst!coP Se$%a6emP Vran"eP PeI(enoP Preto o( branco o( ma$ha"oP #s centros %!s(a!s s(:er!ores ent*o :roZetam res:ostas
:arc!a!s Nma!s a"eI(a"asN "e %o$ta :ara as reas !nfer!ores, !nc$(s!%e o cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o. Desta mane!ra, a !ma6em em:obrec!"a :ro6ress!%amente traba$ha"a e a:r!mora"a Tcom :eI(enos N:reench!mentosN, I(an"o a"eI(a"oU. Acho I(e estas mac!)as :roZe)Ses :ara a frente e S.efeed)ac# eJec(tam a tarefa "e "!r!6!r s(cess!%as !tera)Ses I(e nos ca:ac!tam a nos a:roJ!mar o ma!s :ossC%e$ "a %er"a"e.>? EJa6eran"o "e$!bera"amente a ar6(menta)*o, ta$%eH tenhamos a$(c!na)Ses o tem:o to"o e o I(e chamamos "e :erce:)*o at!n6!"o ao s!m:$esmente "eterm!narmos I(e a$(c!na)Ses se aZ(stam me$hor Y at(a$ !nforma)*o sensor!a$. Mas, como acontece na sCn"rome "e Char$es Bonnet, se n*o receber estCm($os %!s(a!s conf!rma"ores, o crebro est s!m:$esmente $!%re :ara com:or s(a :rO:r!a rea$!"a"e. E, como 0ames 'h(rber sab!a m(!to bem, a:arentemente n*o h $!m!tes :ara s(a cr!at!%!"a"e.
CAPc'2L# ?
L 0.B.S. HALDANE _(em era aI(e$a f!6(ra I(e saCa "o I(arto n(ma ca"e!ra "e ro"asP Sam n*o :9"e acre"!tar no I(e %!a. S(a m*e, E$$en, t!nha acaba"o "e %o$tar :ara casa na no!te anter!or, "e:o!s "e :assar "(as semanas no hos:!ta$ Ka!ser Permanente, rec(:eran"o5se "e (m "errame. A m*e sem:re fora eJ!6ente com s(a a:arAnc!a. Ro(:as e maI(!$a6em eram !m:ec %e!s, o cabe$o bem :entea"o, (nhas bem :!nta"as com mat!Hes "e bom 6osto, rosa o( %erme$ho. Mas hoZe, a$6o esta%a ser!amente erra"o. No $a"o esI(er"o, o cabe$o nat(ra$mente cres:o "e E$$en esta%a "es:entea"o, sa$!entan"o5se :ara fora em :eI(enos t(fos em forma "e n!nho, ao :asso I(e o resto esta%a m(!to bem arr(ma"o. # Ja$e %er"e cobr!a !nte!ramente se( ombro "!re!to e se arrasta%a :e$o ch*o. '!nha a:$!ca"o batom %erme$ho br!$hante no $a"o "!re!to "os $ b!os, "e!Jan"o o resto "a boca sem na"a. Da mesma forma, ha%!a (m tra)o "e "e$!nea"or e r!me$ no o$ho "!re!to, mas o esI(er"o esta%a sem maI(!$a6em. # toI(e f!na$ era (ma mancha "e r(6e na bochecha "!re!ta L a:$!ca"a com m(!to c(!"a"o, "e forma a n*o :arecer I(e e$a esta%a tentan"o escon"er se( ma( esta"o "e saK"e, mas s(f!c!ente :ara "emonstrar I(e a!n"a c(!"a%a "a s(a a:arAnc!a. Era I(ase como
se a$6(m t!%esse (sa"o (ma toa$ha Km!"a :ara ret!rar a maI(!$a6em "o $a"o esI(er"o "o rosto "a s(a m*e` 5L Por De(s` L eJc$amo( Sam. L # I(e %ocA feH com s(a maI(!$a6emP E$$en franH!( as sobrance$has, s(r:resa. De I(e se( f!$ho esta%a fa$an"oP Passara me!a hora se a:rontan"o nesta manh* e acha%a I(e t!nha a:arAnc!a t*o boa I(anto :ossC%e$, "a"as as c!rc(nst[nc!as. DeH m!n(tos "e:o!s, I(an"o se sentaram :ara tomar o caf "a manh*, E$$en !6noro( to"a a com!"a ao $a"o esI(er"o "o se( :rato, !nc$(s!%e o s(co "e $aranZa recm5:re:ara"o I(e e$a a"ora%a tanto. Sam corre( :ara o te$efone e me chamo(, :o!s e( era (m "os m"!cos I(e t!nha :assa"o a$6(m tem:o com s(a m*e no hos:!ta$. NOs nos conhecemos I(an"o e( esta%a eJam!nan"o (ma :ac!ente "e "errame I(e "!%!"!a o I(arto com s(a m*e. L '("o bem L "!sse e( L, n*o f!I(e a$arma"o. S(a m*e est sofren"o "e (ma sCn"rome ne(ro$O6!ca com(m "e "esaten)*o :arc!a$, (m esta"o I(e m(!tas %eHes se se6(e a "errames no $a"o "!re!to "o crebro, es:ec!a$mente no $obo :ar!eta$ "!re!to. Pac!entes "esse t!:o s*o :rof(n"amente !n"!ferentes a obZetos e acontec!mentos no $a"o esI(er"o "o m(n"o, !nc$(s!%e Ys %eHes o $a"o esI(er"o "e se(s :rO:r!os cor:os. L _(er "!Her I(e e$a est ce6a "o $a"o esI(er"oP L N*o, ce6a, n*o. A:enas n*o :resta aten)*o ao I(e est Y esI(er"a. E :or !sso I(e chamamos !sso "e "esaten)*o. No "!a se6(!nte, :ara sat!sfa)*o "e Sam, conse6(! "emonstrar !sso, faHen"o (m s!m:$es teste c$Cn!co em E$$en. Sente!5me eJatamente na frente "e$a e "!sse; N#$he f!rmemente :ara o me( nar!H e n*o mo%a os o$hos.N _(an"o e$a feH !sso, $e%ante! me( "e"o !n"!ca"or :erto "o se( rosto, eJatamente :ara a esI(er"a "o se( nar!H, e a6!te!5o %!6orosamente. L E$$en, o I(e est %en"oP L 2m "e"o ba$an)an"o. L '("o bem L "!sse e(. L Mantenha os o$hos f!Jos no mesmo :onto "o me( nar!H. L De:o!s, bem $enta e "esc(!"a"amente, er6(! o mesmo "e"o :ara a mesma :os!)*o, eJatamente Y esI(er"a "o se( nar!H. Mas "esta %eH, t!%e o c(!"a"o "e n*o mo%!ment 5$o abr(:tamente. L # I(e est %en"o a6oraP E$$en :arece( conf(sa. Sem ter s(a aten)*o atraC"a :ara o "e"o L atr s "o mo%!mento o( o(tras :!stas fortes L, e$a esta%a esI(ec!"a, "!straC"a. Sam come)o( a com:reen"er a nat(reHa "o :rob$ema "a s(a m*e, a !m:ortante
"!st!n)*o entre ce6(e!ra e "esaten)*o. A m*e o !6norar!a com:$etamente se e$e f!casse ao se( $a"o esI(er"o e na"a f!Hesse. Mas se :($asse e a6!tasse os bra)os, e$a Ys %eHes se %o$tar!a e o$har!a. Pe$a mesma raH*o, E$$en n*o conse6(e :erceber o $a"o esI(er"o "o se( rosto n(m es:e$ho, se esI(ece "e a:$!car maI(!$a6em no $a"o esI(er"o "o rosto e n*o :ente!a o cabe$o nem esco%a os "entes "esse $a"o. E, n*o const!t(! s(r:resa, at !6nora a com!"a I(e est ao $a"o esI(er"o "o se( :rato. Mas, I(an"o se( f!$ho a:onta :ara co!sas na rea "esc(!"a"a,
for)an"o5a a :restar aten)*o, E$$en :o"e "!Her; NAh, I(e bom. S(co "e $aranZa fresI(!nho`N o( N_(e co!sa embara)osa. Me( batom est torto e me( cabe$o, "es:entea"oN. Sam f!co( fr(stra"o. 'er!a "e aZ("ar s(a m*e :e$o resto "a %!"a em co!sas s!m:$es "o "!a5a5"!a, como a:$!car maI(!$a6emP E$a cont!n(ar!a ass!m :ara sem:re, o( ser I(e e( :o"er!a faHer a$6o :ara aZ(" 5$aP
Varant! a Sam I(e tentar!a aZ("ar. A "esaten)*o (m :rob$ema bem com(m> e sem:re me !ntr!6o(. A$m "e s(a re$e%[nc!a !me"!ata :ara a ca:ac!"a"e "a :ac!ente "e c(!"ar "e s! mesma, tem :rof(n"as !m:$!ca)Ses :ara o enten"!mento "e como o crebro cr!a (ma re:resenta)*o es:ac!a$ "o m(n"o, como $!"a com esI(er"a e "!re!ta e como conse6(!mos L n(m !nstante L :restar aten)*o a "!ferentes :artes "a cena %!s(a$. # 6ran"e f!$Osofo a$em*o ,mman(e$ Kant t!nha tanta obsess*o :or nossos conce!tos N!natosN "e es:a)o e tem:o I(e :asso( @3 anos :ercorren"o s(a %aran"a "e (m $a"o a o(tro, :ensan"o neste :rob$ema. TA$6(mas "e s(as !"!as ma!s tar"e !ns:!raram Mach e E!nste!n.U Se :("ssemos "e a$6(ma forma trans:ortar E$$en "e %o$ta n(ma m I(!na "o tem:o :ara %!s!t 5$o, tenho certeHa "e I(e e$e f!car!a t*o fasc!na"o :e$os s!ntomas "e$a I(anto %ocA o( e( e es:ec($ar!a se nOs, c!ent!stas mo"ernos, tCnhamos seI(er (ma %a6a !"!a "o I(e :ro%oca%a este estranho esta"o. _(an"o %ocA o$ha "e re$ance :ara I(a$I(er cena %!s(a$, a !ma6em eJc!ta rece:tores em s(a ret!na e :Se em mo%!mento (ma cascata "e e%entos I(e c($m!nam em s(a :erce:)*o "o m(n"o. Como obser%amos em ca:Ct($os anter!ores, a mensa6em :roce"ente "o o$ho :r!me!ramente ma:ea"a n(ma rea :oster!or "o crebro chama"a cOrteJ %!s(a$ :r!m r!o. DaC retransm!t!"a ao $on6o "e "(as %!as, a %!a "o como :ara o $obo :ar!eta$ e a %!a "o o I(A :ara o $obo tem:ora$ T%er F!6(ra 4.=, no Ca:Ct($o 4U. #s $obos tem:ora!s est*o en%o$%!"os no reconhec!mento e "enom!na)*o "e obZetos e com a rea)*o a e$es com as emo)Ses a"eI(a"as. #s $obos :ar!eta!s, :or o(tro $a"o, est*o en%o$%!5
"os no "!scern!mento "a "!s:os!)*o es:ac!a$ "o m(n"o eJter!or, :erm!t!n"o I(e %ocA na%e6(e atra%s "o es:a)o, esten"a o bra)o :ara :e6ar obZetos, se "es%!e "e co!sas at!ra"as em %ocA e sa!ba on"e est . Esta "!%!s*o "e f(n)Ses entre $obos tem:ora!s e :ar!eta!s :o"e eJ:$!car I(ase to"os os s!ntomas "a :ec($!ar conste$a)*o "e I(e a 6ente %A em :ac!entes "e "esaten)*o, nos I(a!s (m $obo :ar!eta$ L es:ec!a$mente o "!re!to L est "an!f!ca"o, como no caso "e E$$en. Se %ocA "e!J 5$a %a6(ear :or s! :rO:r!a, e$a n*o :restar aten)*o ao $a"o esI(er"o "o es:a)o nem a na"a I(e :or acaso aC se encontre. At mesmo tro:e)ar em obZetos a se( $a"o esI(er"o o( "ar (ma to:a"a com o "e"*o "o : esI(er"o n(ma sa$!Anc!a "a ca$)a"a. TMa!s tar"e eJ:$!care! :or I(e !sto n*o acontece em caso "e $es*o no :ar!eta$ esI(er"o.U No entanto, como os $obos tem:ora!s "e E$$en a!n"a est*o !ntactos, e$a n*o tem "!f!c($"a"e em reconhecer obZetos e acontec!mentos, "es"e I(e s(a aten)*o seZa atraC"a :ara e$es.
Mas Naten)*oN (ma :a$a%ra carre6a"a, r!ca, e at sabemos menos sobre e$a "o I(e sobre "esaten)*o. Ass!m, a af!rma)*o "e I(e a "esaten)*o s(r6e "a Nfa$ha em :restar aten)*oN rea$mente n*o nos "!H m(!to, a n*o ser I(e tenhamos (ma no)*o c$ara "o I(e :o"em ser os mecan!smos ne(ra!s s(bZacentes. TX ma!s o( menos como "!Her I(e a "oen)a res($ta "e (ma fa$ha na saK"e.U Em es:ec!a$, a 6ente 6ostar!a "e saber como (ma :essoa norma$ L %ocA o( e( L ca:aH "e aten"er se$et!%amente a (ma Kn!ca !nforma)*o sensor!a$, I(er esteZa tentan"o o(%!r (ma Kn!ca %oH em me!o a (ma a$6aHarra "e %oHes n(m coI(ete$ o( a:enas tentan"o $oca$!Har (m rosto conhec!"o n(m est "!o "e be!sebo$. Por I(e temos esta nCt!"a sensa)*o "e ter (m ho$ofote !nterno, I(e :o"emos a:ontar :ara "!ferentes obZetos e !nc!"entes em torno "e nOsPSabemos a6ora I(e mesmo (ma hab!$!"a"e t*o b s!ca como a aten)*o eJ!6e a :art!c!:a)*o "e m(!tas re6!Ses eJtensas "o crebro. 0 fa$amos "os s!stemas %!s(a$, a("!t!%o e somatossensor!a$, mas o(tras re6!Ses es:ec!a!s "o crebro eJec(tam tarefas !6(a$mente !m:ortantes. # s!stema "e at!%a)*o ret!c($ar L (m emaranha"o "e ne(r9n!os no tronco cerebra$ I(e se :roZeta am:$amente :ara %astas re6!Ses "o crebro L at!%a o cOrteJ cerebra$ !nte!ro $e%an"o a eJc!ta)*o e %!6C$!a, o( L I(an"o necess r!o L (ma :eI(ena :or)*o "o cOrteJ, con"(H!n"o a aten)*o se$et!%a. # s!stema $Cmb!co est en%o$%!"o no com:ortamento emoc!ona$ e na a%a$!a)*o "o s!6n!f!ca"o emoc!ona$ e "o %a$or :otenc!a$ "e acontec!mentos no m(n"o eJter!or. #s $obos fronta!s est*o en%o$%!"os em :rocessos ma!s abstratos como Z($6amento, :re%!s*o e :$aneZamento. 'o5
"as estas reas s*o !nterconecta"as n(m arco de. feed)ac# :os!t!%o L (ma re%erbera)*o recorrente, como "e (m eco L I(e :e6a (m estCm($o %!n"o "o m(n"o eJter!or, eJtra! se(s tra)os sa$!entes e "e:o!s o faH sa$tar "e re6!*o :ara re6!*o, antes "e f!na$mente
ca$c($ar o I(e e como rea6!r a e$e.@ De%o $(tar, f(6!r, comer o( be!ZarP A "!s:os!)*o s!m($t[nea "e to"os estes mecan!smos c($m!na na :erce:)*o.
_(an"o (m estCm($o 6ran"e, amea)a"or L "!6amos, a !ma6em "e (ma f!6(ra :er!6osa, ta$%eH (m assa$tante a6!6antan"o5se em "!re)*o a m!m n(ma r(a "e Boston L entra :r!me!ro no me( crebro, n*o tenho a menor !"!a "o I(e . Antes I(e e( :ossa "eterm!nar, ah , ta$%eH seZa (ma :essoa :er!6osa, a !nforma)*o %!s(a$ a%a$!a"a I(anto Y re$e%[nc!a tanto :e$os $obos fronta!s I(anto :e$o s!stema $Cmb!co e en%!a"a a (ma :eI(ena :or)*o "o cOrteJ :ar!eta$, I(e, em $!6a)*o com coneJSes ne(ra!s a:ro:r!a"as na forma)*o ret!c($ar, me ca:ac!ta a "!r!6!r m!nha aten)*o :ara a f!6(ra I(e assoma. For)a me( crebro a 6!rar me(s 6$obos oc($ares :ara a$6o !m:ortante $ fora, na cena %!s(a$, :restar5$he aten)*o se$et!%a e "!Her; NAh `N Mas !ma6!ne o I(e acontecer!a se I(a$I(er :arte "este arco "e feedhac# :os!t!%o fosse !nterrom:!"a "e forma a com:rometer to"o o :rocesso. VocA ent*o n*o notar!a o I(e est!%esse acontecen"o em (m $a"o "o m(n"o. Ser!a (m :ac!ente "e "esaten)*o. Mas a!n"a temos "e eJ:$!car :or I(e a "esaten)*o ocorre "e:o!s "e "ano ao $obo :ar!eta$ "!re!to e n*o ao esI(er"o. Por I(e a ass!metr!aP Embora o mot!%o rea$ cont!n(e a se esI(!%ar "e nOs, Maree! Mes($am, "a 2n!%ers!"a"e "e Har%ar", :ro:9s (ma teor!a en6enhosa. Sabemos I(e o hem!sfr!o esI(er"o es:ec!a$!Ha"o em m(!tos as:ectos "a $!n6(a6em e o hem!sfr!o "!re!to, em emo)Ses e as:ectos N6$oba!sN o( ho$Cst!cos "o :rocessamento sensor!a$. Mas Mes($am s(6ere I(e h o(tra "!feren)a f(n"amenta$. Da"o se( :a:e$ nos as:ectos ho$Cst!cos "a %!s*o, o hem!sfr!o "!re!to tem (m am:$o ho$ofoteN "e aten)*o I(e abran6e !nte!ramente os cam:os %!s(a!s esI(er"o e "!re!to. # hem!sfr!o esI(er"o, :or o(tro $a"o, tem (m ho$ofote m(!to menor, I(e conf!na"o !nte!ramente ao $a"o "!re!to "o m(n"o Tta$%eH :orI(e esteZa t*o oc(:a"o com o(tras co!sas, como a $!n6(a6emU. Em res($ta"o "esse estranho arranZo, se o hem!sfr!o esI(er"o "an!f!ca"o, :er"e se( ho$ofote, mas o "!re!to :o"e com:ensar, :orI(e $an)a (m ho$ofote sobre o m(n"o !nte!ro. _(an"o o hem!sfr!o "!re!to "an!f!ca"o, :or o(tro $a"o, o
ho$ofote 6$oba$ se eJt!n6(e, mas o hem!sfr!o esI(er"o n*o :o"e com:ensar :$enamente a :er"a, :orI(e se( ho$ofote est conf!na"o a:enas ao $a"o "!re!to. ,sto eJ:$!car!a :or I(e a "esaten)*o sO %!sta em :ac!entes c(Zo hem!sfr!o "!re!to est a%ar!a"o. Ass!m, "esaten)*o n*o ce6(e!ra, mas antes (ma !n"!feren)a 6era$ a obZetos e e%entos Y esI(er"a. Mas at I(e :onto :rof(n"a esta !n"!feren)aP Af!na$ "e contas, mesmo %ocA e e(, I(an"o "!r!6!mos "e %o$ta "o traba$ho :ara casa, sem "ar aten)*o ao terreno conhec!"o, er6(emos a cabe)a !me"!atamente se %emos (m ac!"ente. ,sto s(6ere I(e em certo nC%e$ a !nforma)*o %!s(a$ !nes:era"a %!n"a "a estra"a "e%e ter s!"o :assa"a. A !n"!feren)a "e E$$en (ma %ers*o eJtrema "o mesmo fen9menoP X :ossC%e$ I(e, embora e$a n*o note co!sas consc!entemente, a$6(ma :arte "a !nforma)*o N%aHeNP Ser I(e, em a$6(m nC%e$, estes :ac!entes N%AemN o I(e n*o %AemP N*o (ma :er6(nta f c!$ "e res:on"er, mas, em >G<<, "o!s :esI(!sa"ores "e #Jfor", Peter Ha$!6an e 0ohn Marsha$$,4 ace!taram o "esaf!o. ,n%entaram (ma forma en6enhosa :ara "emonstrar I(e os :ac!entes "e "esaten)*o :ercebem s(bconsc!entemente a$6(mas "as co!sas I(e est*o se :assan"o no se( $a"o esI(er"o, embora !sso a:arentemente n*o aconte)a. Mostraram aos :ac!entes "esenhos "e "(as casas, (ma aba!Jo "a o(tra, I(e eram com:$etamente !"Ant!cas, eJceto n(ma caracterCst!ca sa$!ente L a casa "o a$to t!nha chamas e f(ma)a sa!n"o :e$as Zane$as Y esI(er"a. Ent*o :er6(ntaram ao :ac!ente se as casas :arec!am as mesmas o( eram "!ferentes. # :r!me!ro :ac!ente "e "esaten)*o I(e e$es est("aram "!sse, e n*o fo! s(r:resa, I(e as casas :arec!am !"Ant!cas, Z I(e n*o :resta%a aten)*o ao $a"o esI(er"o "os "o!s "esenhos. Mas, I(an"o for)a"o a esco$her L NA6ora, %amos $ , em I(e casa %ocA 6ostar!a "e morarPN L esco$he( a casa "e ba!Jo, a I(e n*o esta%a se !ncen"!an"o. Por mot!%os I(e n*o conse6(!( eJ:ressar, "!sse I(e N:refer!aN aI(e$a casa. 2ma forma "e %!s*o ce6a, ta$%eHP Ser I(e embora n*o esteZa :restan"o aten)*o ao $a"o esI(er"o "a casa, a$6(ma :arte "e !nforma)*o sobre chamas e f(ma)a %aHa :ara o se( hem!sfr!o "!re!to atra%s "e a$6(ma %!a a$ternat!%a e o a$erta :ara o :er!6oP A eJ:er!Anc!a "e!Ja !m:$Cc!to ma!s (ma %eH I(e n*o h ce6(e!ra no cam:o %!s(a$ esI(er"o, :o!s, se ho(%esse, como :o"er!a e$e :rocessar este nC%e$ "e "eta$he sobre o $a"o esI(er"o "a casa em I(a!sI(er c!rc(nst[nc!asP H!stOr!as "e "esaten)*o s*o m(!to :o:($ares entre est("antes "e me"!c!na. #$!%er Sac&s= conta5me o estranho caso "e (ma m($her I(e, como m(!tos
:ac!entes "e "esaten)*o :arc!a$, sO com!a a$!mentos "o $a"o "!re!to "o se( :rato. Mas e$a sab!a o I(e esta%a a$! e :ercebe( I(e, se I(!sesse o Zantar !nte!ro, t!nha "e m("ar a :os!)*o "a cabe)a, a f!m "e %er a com!"a Y esI(er"a. Mas, "a"a s(a !n"!feren)a
6era$ :e$o $a"o esI(er"o e a re$(t[nc!a em seI(er o$har :ara a esI(er"a, a"oto( (ma so$()*o com!camente en6enhosa. FaH!a em s(a ca"e!ra "e ro"as (m enorme cCrc($o "e ma!s o( menos @43 6ra(s :ara a "!re!ta at I(e f!na$mente se(s o$hos %!ssem a com!"a !ntoca"a. Cons(m!"a essa :arte, faH!a o(tro 6!ro, :ara comer a meta"e restante no se( :rato, e ass!m :or "!ante, %eHes se6(!"as, at term!nar. N(nca $he ocorre( I(e basta%a %o$tar5se :ara a esI(er"a, :orI(e L :ara e$a L a esI(er"a s!m:$esmente n*o eJ!st!a. Em certa manh* n*o m(!to "!stante, I(an"o e( conserta%a o s!stema "e !rr!6a)*o "o nosso Zar"!m, m!nha m($her me tro(Je (ma carta "e as:ecto !nteressante. Recebo m(!tas cartas :or semana, mas esta t!nha o car!mbo "o Panam , (m se$o eJOt!co e $etras c(r!osas no en"ere)o. EnJ(6(e! as m*os n(ma toa$ha e comece! a $er (ma "escr!)*o at certo :onto e$oIWente "o I(e a sensa)*o "e sofrer "e "esaten)*o :arc!a$. N_(an"o "e! :or m!m, em %eH "e ter (ma 6ra%e "or "e cabe)a, n*o :erceb! I(a!sI(er efe!tos a"%ersos "o me( !nfortKn!oN, escre%e( Ste%e, (m eJ5ca:!t*o "a Mar!nha I(e o(%!ra fa$ar "o me( !nteresse :e$o :rob$ema "a "esaten)*o e I(er!a me cons($tar em San D!e6o. NDe fato, em $(6ar "e (ma "or "e cabe)a, e( me sent!a bem. N*o I(eren"o :reoc(:ar m!nha m($her L saben"o m(!to bem I(e e( t!nha t!"o (m ataI(e car"Caco e I(e a "or na cabe)a esta%a "!m!n(!n"o L "!sse5$he I(e n*o se :reoc(:asse8 e( esta%a bem. NE$a res:on"e(; eN*o, %ocA n*o est bem, Ste%e. VocA te%e (m "errame`e 2m "errameP Esta "ec$ara)*o me "e!Jo( ao mesmo tem:o s(r:reso e $e%emente an!ma"o. E( t!nha %!sto %Ct!mas "e "errame na te$e%!s*o e na %!"a rea$, :essoas I(e o$ha%am f!Jamente :ara o na"a o( mostra%am c$aros s!na!s "e :ara$!s!a em (m membro o( no rosto. Como n*o :erceb!a nenh(m "esses s!ntomas, n*o :("e acre"!tar I(e e$a est!%esse certa. Rea$mente, e( esta%a com o $a"o esI(er"o "o cor:o com:$etamente :ara$!sa"o. 'anto me( bra)o esI(er"o I(an"o a :erna esI(er"a esta%am afeta"os, bem como o rosto. Ass!m come)o( m!nha o"!ss!a ao entrar n(m estranho m(n"o "eforma"o. A me( %er, e( esta%a :$enamente consc!ente "e to"as as :artes "o me(
l
cor:o no $a"o "!re!to. # esI(er"o s!m:$esmente n*o eJ!st!a` # senhor :o"e achar I(e esto( eJa6eran"o. A$6(m I(e o$hasse :ara m!m %er!a (ma :essoa com membros I(e, embora :ara$!sa"os, ob%!amente eJ!stem e ob%!amente est*o $!6a"os ao me( cor:o. N_(an"o me barbea%a, esI(ec!a o $a"o esI(er"o "o rosto. _(an"o me %est!a, "e!Ja%a sem:re o bra)o esI(er"o fora "a man6a. Abotoa%a !ncorretamente o bot*o "o $a"o "!re!to "a m!nha ro(:a nos b(racos "a esI(er"a, embora t!%esse "e com:$etar esta o:era)*o com a m*o "!re!ta. NN*o h mane!raN, conc$(Ca Ste%e, N"e o senhor ter I(a$I(er !"!a "o I(e acontece no PaCs "as Mara%!$has, a n*o ser I(e (m hab!tante "e $ o "escre%a.N A "esaten)*o c$!n!camente !m:ortante :or "o!s mot!%os. Pr!me!ro, embora a ma!or!a "os :ac!entes se rec(:ere com:$etamente "e:o!s "e a$6(mas semanas, h (m s(bconZ(nto em I(e o "!stKrb!o :o"e :ers!st!r !n"ef!n!"amente. Para e$es, a "esaten)*o cont!n(a sen"o (m %er"a"e!ro !nc9mo"o, embora :ossa n*o const!t(!r (m "!stKrb!o I(e ameace a %!"a. Se6(n"o, mesmo aI(e$es :ac!entes I(e :arecem se rec(:erar ra:!"amente :o"em ser ser!amente :reZ("!ca"os, :orI(e s(a !n"!feren)a Y esI(er"a nos :r!me!ros "!as atra:a$ha a reab!$!ta)*o. _(an"o o f!s!otera:e(ta eJ!6e I(e eJerc!tem o bra)o esI(er"o, e$es n*o %Aem o sent!"o "e faHer !sso, :orI(e n*o notam I(e o bra)o n*o est se "esem:enhan"o bem. Este (m :rob$ema, :orI(e, na reab!$!ta)*o a:Os "errame, a ma!or :arte "a rec(:era)*o "a :ara$!s!a ocorre nas :r!me!ras semanas e, "e:o!s "essa NZane$a "e :$ast!c!"a"eN, a m*o esI(er"a ten"e a n*o reconI(!star a f(n)*o. #s m"!cos, :ortanto, faHem o m J!mo :ara !n"(H!r as :essoas a (sar s(as m*os e :ernas esI(er"as nas :r!me!ras semanas L (ma tarefa fr(stra"a :e$a sCn"rome "a "esaten)*o. EJ!ste a$6(m tr(I(e I(e se :ossa (sar :ara faHer (ma :ac!ente ace!tar o $a"o esI(er"o "o m(n"o e come)ar a notar I(e se( bra)o esI(er"o n*o esta%a se mo%en"oP # I(e acontecer!a se %ocA :(sesse (m es:e$ho no $a"o "!re!to "a :ac!ente em [n6($o reto com se( ombroP TSe e$a est!%esse senta"a n(ma cab!ne te$ef9n!ca, !sto corres:on"er!a Y :are"e "!re!ta "a cab!ne.U Se e$a o$har a6ora :ara o es:e$ho, %er o reflexo "e t("o I(e est no se( $a"o esI(er"o, !nc$(s!%e :essoas, !nc!"entes e obZetos, ass!m como se( :rO:r!o bra)o esI(er"o. Mas como o :rO:r!o ref$eJo est Y "!re!ta L em se( cam:o n*o ne6$!6enc!a"o L, ser I(e e$a "e re:ente come)ar!a a :restar aten)*o a estas co!sasP Perceber!a I(e estas :essoas, !nc!"entes e obZetos esta%am no se( $a"o esI(er"o, embora o
ref$eJo "e$es esteZa na "!re!taP Se f(nc!onasse, (m tr(I(e "esse t!:o ser!a I(ase (m m!$a6re. #s esfor)os :ara tratar "a "esaten)*o tAm fr(stra"o !6(a$mente m"!cos e :ac!entes, "es"e I(e esse esta"o fo! "escr!to c$!n!camente :e$a :r!me!ra %eH, h ma!s "e ?3
anos. 'e$efone! :ara Sam e :er6(nte! se s(a m*e, E$$en, se !nteressar!a em tentar a !"!a "o es:e$ho. Po"er!a aZ("ar E$$en a se rec(:erar ma!s ra:!"amente e era bem f c!$ "e eJ:er!mentar. A mane!ra como o crebro $!"a com ref$eJos "e es:e$ho tem fasc!na"o "es"e $on6a "ata :s!cO$o6os, f!$Osofos e m 6!cos. M(!ta cr!an)a tem fe!to a :er6(nta; NPor I(e (m es:e$ho !n%erte as co!sas "a esI(er"a :ara a "!re!ta, mas n*o !n%erte "e cabe)a :ara ba!JoP Como o es:e$ho NsabeN "e I(e mo"o "e%e !n%erterPN L (ma :er6(nta I(e a ma!or!a "os :ac!entes acha embara)osamente "!fCc!$ "e res:on"er. A res:osta correta a esta :er6(nta %em "o fCs!co R!char" FeEnman Tc!ta"o :or R!char" Vre6orE, I(e escre%e( (m "e$!c!oso $!%ro sobre este tO:!coU.?
A"($tos norma!s raramente conf(n"em (m ref$eJo "e es:e$ho com (m obZeto rea$. _(an"o %ocA "etecta :e$o es:e$ho retro%!sor (m carro se a:roJ!man"o ra:!"amente, n*o :!sa no fre!o. VocA ace$era :ara a frente, embora :are)a I(e a !ma6em "o carro est se a:roJ!man"o ra:!"amente :e$a frente. Da mesma forma, se (m $a"r*o abr!sse a :orta enI(anto %ocA est!%esse se barbean"o no banhe!ro, %ocA se %o$tar!a :ara enfrent 5$o L e n*o :ara atacar o ref$eJo no es:e$ho. A$6(ma :arte "o se( crebro "e%e estar faHen"o a corre)*o necess r!a; o obZeto rea$ est atr s "e m!m, embora a !ma6em esteZa na m!nha frente.B Mas, como A$!ce no PaCs "as Mara%!$has, :ac!entes como E$$en e Ste%e :arecem hab!tar n(ma estranha terra5"e5n!n6(m entre !$(s*o e rea$!"a"e L (m Nm(n"o "eforma"oN, como Ste%e o chamo(, e n*o h nenh(m Ze!to f c!$ "e :re%er como rea6!r*o a (m es:e$ho. Embora to"os nOs, :ac!entes "e "esaten)*o e :essoas norma!s, tenhamos fam!$!ar!"a"e com es:e$hos e nem :restemos m(!ta aten)*o a e$es, eJ!ste a$6o !nerentemente s(rrea$!sta a res:e!to "e !ma6ens "e es:e$ho. #s as:ectos O:t!cos s*o bastante s!m:$es, mas n!n6(m tem a ma!s %a6a !"!a "e I(a!s mecan!smos "o crebro s*o at!%a"os I(an"o o$hamos :ara o ref$eJo "e (m es:e$ho, "e I(e :rocessos cerebra!s est*o en%o$%!"os em nossa ca:ac!"a"e es:ec!a$ "e com:reen"er a Z(sta:os!)*o :ara"oJa$ "e (m obZeto rea$ com o se( N6AmeoN O:t!co. Da"o o !m:ortante :a:e$ "o $obo :ar!eta$ "!re!to no tratamento "e re$a)Ses es:ac!a!s e as:ectos Nho$Cst!cosN
"a %!s*o, ser I(e (m :ac!ente "e "esaten)*o ter!a :rob$emas es:ec!a!s em $!"ar com ref$eJos "e es:e$hoP _(an"o E$$en che6o( ao me( $aboratOr!o, :r!me!ro f!H (ma sr!e "e testes c$Cn!cos s!m:$es :ara conf!rmar o "!a6nOst!co "e "esaten)*o :arc!a$. Fo! re:ro%a"a em to"os. Pr!me!ro, :e"!5$he I(e se sentasse n(ma ca"e!ra Y m!nha frente e o$hasse :ara o me( nar!H. Ent*o :e6(e! (ma caneta, er6(!5a em "!re)*o Y s(a ore$ha esI(er"a e comece! a mo%A5$a $entamente, em cCrc($os, sem:re "o $a"o "a ore$ha esI(er"a. Pe"! I(e E$$en acom:anhasse a caneta com os o$hos, e e$a o feH sem nenh(m :rob$ema at I(e che6(e! ao se( nar!H. Nesse :onto, se(s o$hos come)aram a %a6(ear, e $o6o esta%a o$han"o :ara m!m, ten"o N:er"!"o "e %!staN a caneta :erto "o se( nar!H. Para"oJa$mente, (ma :essoa rea$mente ce6a no cam:o %!s(a$ esI(er"o n*o mostrar!a este com:ortamento. _(an"o m(!to, tentar!a mo%er os o$hos Y frente "a caneta, n(m esfor)o :ara com:ensar s(a ce6(e!ra. Em se6(!"a, mostre! a E$$en (ma $!nha hor!Honta$ tra)a"a n(ma fo$ha "e :a:e$ e :e"! I(e a secc!onasse ao me!o com (m tra)o %ert!ca$. E$$en franH!( os $ b!os, :e6o( a caneta e conf!antemente co$oco( (m tra)o bem Y "!re!ta "a $!nha, :orI(e :ara e$a sO eJ!st!a me!a $!nha L a meta"e "!re!ta L e :res(m!%e$mente esta%a ass!na$an"o o centro "aI(e$a meta"e.< _(an"o :e"! I(e "esenhasse (m re$O6!o, E$$en feH (m cCrc($o com:$eto em %eH "e a:enas me!o cCrc($o. Esta (ma res:osta :erfe!tamente com(m, :orI(e "esenho "e cCrc($o (ma rea)*o motora "emas!a"o a:ren"!"a e o "errame n*o a com:romete(. Mas, I(an"o che6o( o momento "e :reencher os nKmeros, E$$en :aro(, o$ho( f!Jamente :ara o cCrc($o e ent*o come)o( a escre%er os nKmeros "e > a >-, a:!nha"os !nte!ramente no $a"o "!re!to "o cCrc($o` F!na$mente, :e6(e! (ma fo$ha "e :a:e$, co$oI(e!5a na frente "e E$$en e :e"! I(e "esenhasse (ma f$or. L _(e t!:o "e f$orP L :er6(nto(. L _(a$I(er t!:o. A:enas (ma f$or com(m. No%amente, E$$en feH (ma :a(sa, como se a tarefa fosse "!fCc!$, e af!na$ "esenho( o(tro cCrc($o. At a6ora, t("o bem. Ent*o "esenho( com esfor)o (ma sr!e "e :eI(enas :ta$as L era (ma mar6ar!"a L to"as com:r!m!"as no $a"o "!re!to "a f$or TF!6(ra ?.>U. L pt!mo, E$$en L "!sse e(. L A6ora, I(ero I(e fa)a a$6o "!ferente. _(ero I(e feche os o$hos e "esenhe (ma f$or.
A !nca:ac!"a"e "e E$$en :ara "esenhar a meta"e esI(er"a "os obZetos era es:era"a, Z I(e e$a
!6nora o $a"o esI(er"o I(an"o est "e o$hos abertos. Mas o I(e acontecer!a com e$es fecha"osP Ser I(e a re:resenta)*o menta$ "e (ma f$or L a mar6ar!"a em s(a !ma6!na)*o L ser!a (ma f$or !nte!ra o( a:enas a meta"eP Em o(tras :a$a%ras, at I(e :rof(n"!"a"e %a! a re%erbera)*o "a "esaten)*o em se( crebroP
Figura %. l +esenho feito por uma paciente de desaten o. 9)servem que est3 faltando a metade esquerda da flor. ,uitos pacientes
de desaten o tam)m desenham s a metade da flor quando desenham de memria L mesmo "e o$hos fecha"os. ,sto !n"!ca I(e o :ac!ente tambm :er"e( a ca:ac!"a"e "e esI(a"r!nhar o $a"o esI(er"o "a !ma6em menta$ "a f$or.
E$$en fecho( os o$hos e "esenho( o(tro cCrc($o. De:o!s, franH!n"o as sobrance$has e concentran"o5 se, "esenho( 6rac!osamente c!nco :ta$as L to"as "o $a"o "!re!to "a mar6ar!"a` Era como se o :a"r*o !nterno I(e (so( :ara faHer o "esenho est!%esse :reser%a"o sO :e$a meta"e, e, :ortanto, o $a"o esI(er"o "a f$or s!m:$esmente "esa:arecesse, mesmo I(an"o e$a est a:enas !ma6!nan"o5a.
De:o!s "e (m !nter%a$o "e me!a hora, %o$tamos ao $aboratOr!o :ara faHer o teste "o es:e$ho. E$a sento(5se em s(a ca"e!ra "e ro"as, afofan"o os cabe$os com a m*o boa, e sorr!( "ocemente. F!I(e! em : Y s(a "!re!ta se6(ran"o (m es:e$ho na a$t(ra "o me( :e!to, "e forma I(e I(an"o E$$en se %o$tasse "!reto :ara a frente na ca"e!ra, o es:e$ho est!%esse :ara$e$o ao bra)o "!re!to "a ca"e!ra "e ro"as Te ao se( :erf!$U e a cerca "e ?3 centCmetros "e se( nar!H. Ent*o :e"! I(e %!rasse a cabe)a cerca "e ?3 6ra(s e o$hasse no es:e$ho. Deste :onto "e obser%a)*o, E$$en :o"e ob%!amente %er o $a"o "escons!"era"o "o m(n"o ref$et!"o no es:e$ho. Est o$han"o :ara s(a "!re!ta, :ara o se( $a"o bom, :or ass!m "!Her, e sabe :erfe!tamente bem o I(e (m es:e$ho, e ass!m sabe I(e e$e est ref$et!n"o obZetos no $a"o esI(er"o "e$a. Como a !nforma)*o sobre o $a"o esI(er"o "o m(n"o a6ora est %!n"o "o $a"o "!re!to L o $a"o n*o ne6$!6enc!a"o L ser I(e o es:e$ho a aZ("ar!a a Ns(:erarN s(a "esaten)*o "e forma I(e e$a esten"esse corretamente o bra)o :ara os obZetos Y esI(er"a, eJatamente como far!a (ma :essoa norma$P #( "!r!a :ara s! mesma; NE:a, esse obZeto est rea$mente em me( cam:o esI(ec!"o. Ass!m %o( !6nor 5$o.N A res:osta, como acontece t*o freIWentemente na c!Anc!a, n*o fo! nenh(ma "as "(as. Na %er"a"e, e$a feH a$6o com:$etamente eJOt!co. E$$en o$ho( o es:e$ho e :estaneZo(, c(r!osa sobre o I(e %!a. De%e ter s!"o Ob%!o :ara e$a I(e se trata%a "e (m es:e$ho, Z I(e t!nha (ma mo$"(ra "e ma"e!ra e :oe!ra na s(:erfCc!e, mas, :ara ter certeHa abso$(ta, :er6(nte!; L _(e !sto I(e esto( se6(ran"oP L TLembrem5se "e I(e e( esta%a atr s "o es:e$ho, se6(ran"o5 o.U Res:on"e( sem hes!tar; L 2m es:e$ho. Pe"!5$he I(e "escre%esse se(s Oc($os, o batom e a ro(:a, enI(anto o$ha%a :ara o es:e$ho. FeH !sso sem nenh(m :rob$ema. Receben"o (m s!na$, (m "os me(s a$(nos, "e : ao $a"o esI(er"o "e E$$en, eJ!b!( (ma caneta "e forma a f!car ao a$cance "a m*o "!re!ta "e$a, mas !nte!ramente "entro "o cam:o %!s(a$ ne6$!6enc!a"o. TEsta%a rea$mente a cerca "e -3 cm aba!Jo e Y esI(er"a "e se( nar!H.U E$$en :o"!a %er c$aramente no es:e$ho o bra)o "o me( a$(no ass!m como a caneta, Z I(e n*o ha%!a !nten)*o "e en6an 5$a I(anto Y :resen)a "e (m es:e$ho. L Est %en"o a canetaP L S!m.
e "!sse, c$aramente fr(stra"a; L N*o est ao me( a$cance. _(an"o re:et! o mesmo :rocesso, >3 m!n(tos "e:o!s, e$a "!sse; L Est atr s "o es:e$ho L e esten"e( o bra)o em torno e come)o( a a:a$:ar
a f!%e$a "o me( c!nt(r*o. 2m :o(co "e:o!s, che6o( at a es:re!tar :or c!ma "a bor"a "o es:e$ho Y :roc(ra "a caneta. Ass!m, E$$en esta%a se com:ortan"o como se o ref$eJo fosse (m obZeto rea$ :ara o I(a$ :o"!a esten"er a m*o e :e6ar. Nos me(s >= anos "e carre!ra, n(nca t!nha %!sto a$6o ass!m L (m a"($to !nte$!6ente e eI(!$!bra"o cometen"o o "!s:arate abs(r"o "e :ensar I(e (m obZeto esta%a rea$mente "entro "o es:e$ho. _(erCamos ter certeHa "e I(e o com:ortamento "e E$$en n*o :ro%!nha "e a$6(ma !n:c!a "e mo%!mentos "o se( bra)o o( "e (ma "ef!c!Anc!a :ara com:reen"er o I(e s*o es:e$hos. Ent*o, tentamos s!m:$esmente co$ocar o es:e$ho a (ma boa "!st[nc!a na frente "e$a, eJatamente como (m es:e$ho "e banhe!ro em casa. Desta %eH, a caneta a:arec!a eJatamente atr s e ac!ma "o se( ombro "!re!to Tmas bem fora "o se( cam:o %!s(a$U. E$a %!( a caneta no es:e$ho e a m*o se "!r!6!( "!retamente :ara tr s, :ara s(as costas, a f!m "e :e6 5$a. Ass!m, se( fracasso na tarefa !n!c!a$ n*o :o"!a ser eJ:$!ca"o :e$o ar6(mento "e I(e esta%a "esor!enta"a, !ne:ta o( conf(sa como res($ta"o "o "errame. Reso$%emos "ar (m nome ao esta"o "e E$$en L Na6nos!a "e es:e$hoN o( a sCn"rome "o es:e$hoN, em homena6em a Le^!s Carro$$. Rea$mente, sabe5se I(e Le^!s Carro$$ sofr!a ataI(es "e enJaI(eca ca(sa"os :or es:asmos arter!a!s. Se afetaram se( $obo :ar!eta$ "!re!to, ta$%eH tenha sofr!"o conf(sSes moment[neas com es:e$hos I(e :o"er!am n*o sO tA5$o !ns:!ra"o a escre%er "hrough the /oo#ing Mlass 7*travs ao espelho8 mas tambm aZ("ar a eJ:$!car s(a obsess*o :or es:e$hos, escr!ta es:e$ha"a e !n%ers*o "!re!ta5esI(er"a. Es:ec($a5se I(e a :reoc(:a)*o "e Leonar"o "a V!nc! com a escr!ta !n%ert!"a, "a "!re!ta :ara a esI(er"a, t!nha or!6em seme$hante. A sCn"rome "o es:e$ho era !ntr!6ante "e obser%ar, mas era tambm fr(s5
trante, :orI(e !n!c!a$mente e( t!nha es:era"o a rea)*o eJatamente o:osta L I(e o es:e$ho tornar!a E$$en ma!s consc!ente "o $a"o esI(er"o "o m(n"o e aZ("ar!a na reab!$!ta)*o. # :asso se6(!nte fo! "escobr!r I(*o 6enera$!Ha"a esta sCn"rome. 'o"os os :ac!entes se com:ortam como E$$enP Descobr! I(e m(!tos t!nham o mesmo t!:o "e a6nos!a "e es:e$ho. Esten"er!am a m*o r(mo ao es:e$ho em b(sca "a caneta o( "e (m bombom, I(an"o este fosse eJ!b!"o no cam:o ne6$!6enc!a"o. Sab!am :erfe!tamente bem I(e esta%am o$han"o :ara (m es:e$ho e cont("o comet!am o mesmo erro "e E$$en. Mas nem to"os os :ac!entes comet!am este en6ano. A$6(ns "e$es !n!c!a$mente :arec!am :er:$eJos, mas "e:o!s "e %er o ref$eJo "a caneta o( "o bombom no es:e$ho, r!am entre "entes, e L com ar cons:!ratOr!o L esten"!am a m*o corretamente :ara o $a"o esI(er"o, como %ocA o( e( farCamos. 2m "os :ac!entes at 6!ro( a cabe)a :ara a esI(er"a L a$6o I(e com(mente re$(tar!a em faHer L e sorr!( tr!(nfante, enI(anto a6arra%a a%!"amente a recom:ensa. Estes :o(cos :ac!entes esta%am c$aramente :restan"o aten)*o a obZetos I(e anter!ormente t!nham !6nora"o, cr!an"o (ma fasc!nante :oss!b!$!"a"e tera:A(t!ca. Ser I(e a eJ:os!)*o re:et!"a ao es:e$ho aZ("ar a$6(mas :essoas a s(:erar a "esaten) o, tornan"o5as 6ra"(a$mente ma!s consc!entes "o $a"o esI(er"o "o m(n"oPG 'emos es:eran)a "e eJ:er!mentar !sso a$6(m "!a na c$Cn!ca.
'era:!a Y :arte, o c!ent!sta I(e h em m!m est !6(a$mente !ntr!6a"o com a a6nos!a "e es:e$ho L a defici5ncia "o :ac!ente em esten"er corretamente a m*o :ara o obZeto rea$. At me( f!$ho "e "o!s anos, I(an"o $he fo! mostra"o (m bombom %!sC%e$ a:enas no es:e$ho, "e( (ma r!sa"!nha, %!ro(5se e a6arro( o "oce. Porm E$$en, m(!to ma!s %e$ha e ma!s sa6aH, n*o conse6(!( faHer !sso. Posso :ensar em :e$o menos "(as !nter:reta)Ses "o mot!%o :or I(e fa$ta a e$a esta ca:ac!"a"e. Pr!me!ro, :ossC%e$ I(e a sCn"rome seZa ca(sa"a :or s(a "esaten)*o. X como se a :ac!ente est!%esse "!Hen"o :ara s! mesma, !nconsc!entemente; NComo o ref$eJo est no es:e$ho, o obZeto "e%e estar Y m!nha esI(er"a. Mas a esI(er"a n*o eJ!ste no me( :$aneta L :ortanto, o obZeto "e%e estar "entro "o es:e$ho.N Por ma!s abs(r"a I(e esta !nter:reta)*o :ossa :arecer a nOs I(e temos crebros !ntactos, a Kn!ca I(e far!a I(a$I(er sent!"o :ara E$$en, "a"a a s(a Nrea$!"a"eN. Se6(n"o, a sCn"rome "o es:e$ho :o"e n*o ser (ma conseIWAnc!a "!reta "e "esaten)*o, embora 6era$mente seZa acom:anha"a :or "esaten)*o. Sabemos I(e, I(an"o o $obo :ar!eta$ "!re!to "an!f!ca"o, os :ac!entes tAm to"os os t!:os "e "!f!c($"a"es com tarefas es:ac!a!s, e a sCn"rome "o es:e$ho :o"e s!m:$esmente ser (ma man!festa)*o reb(sca"a "esses "f!c!ts. A res:osta correta a (ma !ma6em "e es:e$ho eJ!6e I(e %ocA tenha s!m($taneamente em mente o ref$eJo
e o obZeto I(e o est :ro"(H!n"o e "e:o!s eJec(te a necess r!a 6!n st!ca menta$ :ara $oca$!Har corretamente o obZeto I(e :ro"(H!( o ref$eJo. Esta ca:ac!"a"e m(!to s(t!$ :o"e ser com:romet!"a :or $esSes no $obo :ar!eta$ "!re!to, "a"o o !m:ortante :a:e$ "essa estr(t(ra no $!"ar com atr!b(tos es:ac!a!s "o m(n"o. Nesse caso, a a6nos!a "e es:e$ho :o"er!a :ro:orc!onar (m no%o teste no $e!to "o "oente, :ara "etectar $esSes no $obo :ar!eta$ "!re!to.>3 N(ma :oca "e c(stos ca"a %eH ma!ores "e !ma6eamento "o crebro, I(a$I(er no%o teste s!m:$es ser!a (m acrsc!mo Kt!$ ao #it "e "!a6nOst!cos "o ne(ro$o6!sta. # as:ecto ma!s estranho "a sCn"rome "o es:e$ho, :orm, o(%!r as rea)Ses "os :ac!entes. NDo(tor, :or I(e n*o :osso a$can)ar a canetaPN N# ma$"!to es:e$ho est no cam!nho.N NA caneta est "entro "o es:e$ho e n*o cons!6o a$can) 5$a`N NE$$en, I(ero I(e %ocA :e6(e o obZeto rea$, n*o o ref$eJo. #n"e est o obZeto rea$PN E$a res:on"e(; N# obZeto rea$ est a$!, atr s "o es:e$ho, "o(tor.N X es:antoso I(e a s!m:$es confronta)*o com (m es:e$ho $ance estes :ac!entes na Hona cre:(sc($ar "e forma I(e se mostrem !nca:aHes L o( re$(tantes L "e t!rar a s!m:$es !$a)*o $O6!ca "e I(e, como o ref$eJo est Y "!re!ta, o obZeto I(e o :ro"(H "e%e estar Y esI(er"a. X como se, :ara estes :ac!entes, at as $e!s "a O:t!ca tenham m("a"o, :e$o menos :ara este :eI(eno canto "o se( (n!%erso. Em 6era$ :ensamos em nosso !nte$ecto e conhec!mento "e Na$to nC%e$N L como $e!s concernentes a O:t!ca 6eomtr!ca L como sen"o !m(nes aos ca:r!chos "a !nforma)*o sensor!a$. Mas estes :ac!entes nos ens!nam I(e !sto nem sem:re %er"a"e. De fato, :ara e$es "!ferente. N*o somente se( m(n"o sensor!a$ est "eforma"o, como s(a base "e conhec!mento "!storc!"a :ara se acomo"ar ao estranho m(n"o no%o I(e e$es hab!tam.N Se(s "f!c!ts "e aten)*o :arecem :ermear !nte!ramente s(a :ers:ect!%a, tornan"o5os !nca:aHes "e "!Her se (m ref$eJo "e es:e$ho (m obZeto rea$ o( n*o, embora :ossam con"(H!r con%ersa)Ses norma!s sobre o(tros tO:!cos L :o$Ct!ca, es:ortes o( Ja"reH L eJatamente como %ocA e e(. Per6(ntar a estes :ac!entes I(a$ a N%er"a"e!ra $oca$!Ha)*oN "o obZeto I(e %Aem no es:e$ho como :er6(ntar a
(ma :essoa norma$ o I(e est ao norte "o :O$o Norte. #( se (m nKmero !rrac!ona$ Tcomo a ra!H I(a"ra"a "e - o( B> com (ma !nterm!n %e$ f!$e!ra "e "ec!ma!sU realmente eJ!ste o( n*o. ,sto $e%anta :rof(n"as I(estSes f!$osOf!cas sobre at I(e :onto :o"emos estar certos "e I(e nossa :rO:r!a a:reens*o "a rea$!"a"e t*o se6(ra ass!m. 2ma cr!at(ra a$!enC6ena I(a"r!"!mens!ona$ nos obser%an"o "o se( m(n"o "e I(atro "!mensSes :o"er!a cons!"erar nosso com:ortamento eJatamente t*o "es:ro:os!ta"o, !ne:to e abs(r"amente c9m!co, I(anto cons!"eramos as conf(sSes "e :ac!entes "e "esaten)*o :resos na arma"!$ha "e se( estranho m(n"o "e es:e$hos.
CAPc'2L# D
L LER,S 'H#MAS
A Sra. Do""s esta%a come)an"o a :er"er a :ac!Anc!a. Por I(e to"o m(n"o Y s(a %o$ta L m"!cos, tera:e(tas, at se( f!$ho L !ns!st!am I(e se( bra)o esI(er"o esta%a :ara$!sa"o, I(an"o e$a sab!a m(!to bem I(e esta%a f(nc!onan"o :erfe!tamenteP Por I(AP H a:enas >3 m!n(tos t!nha5o (sa"o :ara $a%ar o rosto. Sab!a, c$aro, I(e t!%era (m "errame h "(as semanas e era :or !sso I(e esta%a aI(!, no Centro M"!co "a 2n!%ers!"a"e "a Ca$!fOrn!a em H!$$crest. eJcet(an"o (ma :eI(ena "or "e cabe)a, esta%a se sent!n"o me$hor a6ora e
"eseZa%a :o"er !r :ara casa :ara :o"ar as rose!ras e retomar s(as cam!nha"as "! r!as ao $on6o "a :ra!a, :erto "e Po!nt Loma, on"e mora%a. '!nha %!sto s(a neta Bec&E ontem e esta%a :ensan"o como ser!a bom !m:ress!on 5$a com o Zar"!m, a6ora I(e esta%a em :$ena f$orescAnc!a. A Sra. Do""s esta%a "e fato com o $a"o esI(er"o "o cor:o com:$etamente :ara$!sa"o, "e:o!s "e (m "errame I(e "an!f!cara o hem!sfr!o "!re!to "e se( crebro. 'o"os os meses, %eZo :ac!entes "esse t!:o. Vera$mente, faHem m(!tas :er6(ntas sobre s(a :ara$!s!a. _(an"o I(e %o( cam!nhar "e no%o, "o(torP Po"ere! meJer me(s "e"os no%amenteP _(an"o boceZe! hoZe "e manh*, me( bra)o esI(er"o come)o( a se mo%er (m :o(I(!nho L !sto s!6n!f!ca I(e esto( come)an"o a me rec(:erarP Mas h (m :eI(eno s(bconZ(nto "e :ac!entes com $es*o no hem!sfr!o "!re!to I(e, como a Sra. Do""s, :arecem Z(b!$osamente !n"!ferentes Y s(a s!t(a)*o L a:arentemente !nconsc!entes "e I(e to"o o $a"o esI(er"o "o se( cor:o est :ara$!sa"o L, embora seZam menta$mente $Kc!"os sob to"os os o(tros as:ectos. Este c(r!oso "!stKrb!o L a ten"Anc!a a !6norar o( Ys %eHes at ne6ar o fato "e I(e o bra)o esI(er"o To( a :ernaU esteZa :ara$!sa"o L fo! c$ass!f!ca"o "e anoso6nos!a TN"esconhec!mento "a "oen)aNU :e$o ne(ro$o6!sta francAs 0ose:h Fran)o!s Bab!ns&!, o :r!me!ro a obser% 5$o c$!n!camente em >G3<. L Sra. Do""s, como est se sent!n"o hoZeP L Bom, "o(tor, esto( com "or "e cabe)a. # senhor sabe I(e me tro(Jeram :ara o hos:!ta$. L Por I(e %e!o :ara o hos:!ta$, Sra. Do""sP L Ah, bem "!sse e$a L, t!%e (m "errame. L Como sabeP L CaC no banhe!ro h "(as semanas e m!nha f!$ha me tro(Je :ara c . F!Heram a$6(ns eJames cerebra!s, (saram ra!os Q e me "!sseram I(e t!%e (m "errame. L #b%!amente, a Sra. Do""s sab!a o I(e t!nha ocorr!"o e t!nha consc!Anc!a "o amb!ente em I(e esta%a. L pt!mo L "!sse e(. L E como se sente a6oraP L Bem. L Conse6(e an"arP L C$aro I(e :osso an"ar. L A Sra. Do""s t!nha f!ca"o "e!ta"a na cama o( fora co$oca"a n(ma ca"e!ra "e ro"as nas "(as K$t!mas semanas. N*o "era (m sO :asso "es"e s(a I(e"a no banhe!ro.
A Sra. Do""s :arece( $e%emente !rr!ta"a com m!nhas :er6(ntas. L C$aro I(e :osso (sar m!nhas m*os L "!sse. L Po"e (sar a m*o "!re!taP L S!m. L Po"e (sar a m*o esI(er"aP L S!m, :osso (sar m!nha m*o esI(er"a. L As "(as m*os est*o !6(a$mente fortesP L S!m, ambas est*o fortes. A6ora !sto :ro%oca (ma :er6(nta !nteressante; At on"e %ocA :o"e levaU esta $!nha "e I(est!onamento nesses :ac!entesP #s m"!cos 6era$mente re$(tam em cont!n(ar :ro%ocan"o, com rece!o "e :rec!:!tar o I(e o ne(ro$o6!sta K(rt Vo$"ste!n chamo( "e Nrea)*o catastrOf!caN, I(e s!m:$esmente o Zar6*o m"!co :ara "!Her Na :ac!ente come)a a so$()arN :orI(e s(as "efesas "esmoronam.
Mas, :ense!, se e( a $e%asse 6ent!$mente, :asso a :asso, antes "e rea$mente confront 5$a com s(a :ara$!s!a, ta$%eH :("esse !m:e"!r ta$ rea)*o.> L Sra., Do""s, :o"e tocar me( nar!H com s(a m*o "!re!taP E$a o feH sem nenh(m :rob$ema. L Po"e tocar me( nar!H com a m*o esI(er"aP S(a m*o cont!n(o( a$!, :ara$!sa"a. L Sra. Do""s, est tocan"o me( nar!HP L S!m, c$aro I(e esto( tocan"o se( nar!H.
L Po"e rea$mente %er s(a m*o tocan"o me( nar!HP L S!m, :osso. Est a menos "e trAs centCmetros "o se( rosto. Nessa a$t(ra, a Sra. Do""s te%e (ma c$ara confab($a)*o, I(ase (ma a$(c!na)*o, "e I(e se( "e"o esta%a I(ase tocan"o me( nar!H. S(a %!s*o era :erfe!ta. Po"!a %er :erfe!ta e c$aramente se( bra)o, mas !ns!st!a I(e esta%a %en"o o bra)o se mo%!mentar. Reso$%! faHer sO ma!s (ma :er6(nta; L Sra. Do""s, :o"e bater :a$masP Com res!6na"a :ac!Anc!a, e$a "!sse; L C$aro I(e :osso. L Po"e faHer !sso :ara e( %erP A Sra. Do""s o$ho( :ara :ara m!m e come)o( a mo%!mentar a m*o "!re!ta, como se est!%esse baten"o :a$mas com (ma !ma6!n r!a m*o esI(er"a. L Est baten"o :a$masP L S!m, esto(.
N*o t!%e cora6em "e $he :er6(ntar se rea$mente esta%a o(%!n"o a s! :rO:r!a baten"o :a$mas, mas, se o t!%esse fe!to, :o"erCamos ter encontra"o a res:osta ao eterno #oan "o mestre Hen L I(a$ o som "e (ma sO m*o baten"o :a$masP Mas n*o :rec!so !n%ocar #oans "o Hen5b("!smo :ara :erceber I(e a Sra. Do""s nos oferece (m I(ebra5cabe)a em na"a menos en!6m t!co "o I(e a $(ta :ara enten"er a nat(reHa n*o5"(a$ "a rea$!"a"e. Por I(e esta m($her, a:arentemente sensata, !nte$!6ente e art!c($a"a, ne6a estar :ara$Ct!caP Af!na$ "e contas, tem esta"o conf!na"a a (ma ca"e!ra "e ro"as :or I(ase "(as semanas. De%e ter ha%!"o "eHenas de ocas!Ses em I(e tento( :e6ar a$6(ma co!sa o( s!m:$esmente esten"er a m*o esI(er"a, mas to"as as %eHes e$a f!co( a$! sem %!"a, no se( co$o. Como :o"e at !ns!st!r I(e se N%AN tocan"o me( nar!HP Rea$mente, a confab($a)*o "a Sra Do""s est na :onta eJtrema "a esca$a. Pac!entes "e ne6a)*o em 6era$ !n%entam "esc($:as esfarra:a"as o( rac!ona$!Ha)Ses :ara eJ:$!car :or I(e se(s bra)os esI(er"os n*o se mo%em, I(an"o so$!c!ta"os a "emonstrar o (so "aI(e$e bra)o. A ma!or!a n*o af!rma I(e conse6(e %er o bra)o !nerte se mo%en"o. Por eJem:$o, I(an"o :er6(nte! a (ma m($her chama"a CecC$!a :or I(e n*o esta%a tocan"o me( nar!H, e$a res:on"e( (m tanto eJas:era"a; NBem, "o(tor, s*o estes est("antes "e me"!c!na, e$es tAm :assa"o o "!a !nte!ro me :ro%ocan"o, me !ncomo"an"o. Esto( farta "!sso. N*o I(ero mo%er me( bra)o.N #(tra :ac!ente, Esmera$"a, a"oto( (ma estrat6!a "!ferente. L Esmera$"a, como est :assan"oP L Esto( bem. L Conse6(e cam!nharP L S!m. L Po"e (sar os bra)osP L S!m. L Conse6(e (sar o bra)o "!re!toP L S!m. L E o bra)o esI(er"oP L S!m, cons!6o (sar me( bra)o esI(er"o. L Po"e a:ontar :ara m!m com s(a m*o "!re!taP E$a a:onto( "!reto :ara m!m com a m*o "!re!ta boa.
L Po"e a:ontar :ara m!m com a esI(er"aP A m*o esI(er"a f!co( !mO%e$ Y s(a frente. L Esmera$"a, est a:ontan"oP L 'enho (ma 6ra%e artr!te no ombro8 o senhor sabe "!sso, "o(tor. DO! m(!to. N*o :osso mo%er o bra)o a6ora. Em o(tras ocas!Ses, (sa%a o(tras "esc($:as. NBem, I(e n(nca f(! m(!to amb!"estra, "o(tor.N
#bser%ar estes :ac!entes como obser%ar a nat(reHa h(mana com $entes "e a(mento8 faH5me $embrar "e to"os os as:ectos "a $o(c(ra e est($tCc!a h(mana e como somos to"os !nc$!na"os Y a(to5 !$(s*o, Y a(to5s(6est*o. Po!s aI(!, encarna"a n(ma m($her !"osa n(ma ca"e!ra "e ro"as, est (ma %ers*o com!camente eJa6era"a "e to"os aI(e$es mecan!smos :s!co$O6!cos "e "efesa "e I(e S!6m(n" e Anna Fre(" fa$aram no !nCc!o "o sc($o QQL mecan!smos (sa"os :or %ocA, :or m!m e :or to"as as o(tras :essoas, I(an"o somos confronta"os com fatos :ert(rba"ores sobre nOs mesmos. Fre(" af!rma%a I(e nossas mentes (sam estes %ar!a"os tr(I(es :s!co$O6!cos :ara N"efen"er o e6oN.
S(as !"!as tAm ta$ a:e$o !nt(!t!%o I(e m(!tas "as :a$a%ras I(e (so( se !nf!$traram na $!n6(a6em :o:($ar, embora n!n6(m :ense ne$as como c!Anc!a, :orI(e e$e n(nca feH nenh(ma eJ:er!Anc!a. TVo$taremos a Fre(" ma!s a"!ante neste ca:Ct($o, :ara %er como a anoso6nos!a :o"e nos "ar (ma aZ("a eJ:er!menta$ sobre estes esI(!%os as:ectos "a mente.U Nos casos ma!s eJtremos, o :ac!ente n*o sO ne6ar I(e o bra)o To( :ernaU esteZa :ara$!sa"o, mas af!rmar I(e o bra)o esten"!"o na cama :erto "e$e, se( :rO:r!o bra)o :ara$!sa"o, n*o :ertence a e$e` H (ma "!s:os!)*o "escontro$a"a :ara ace!tar !"!as abs(r"as. N*o faH m(!to tem:o, no Centro R!%ermea" "e Reab!$!ta)*o em #Jfor", ,n6$aterra, :e6(e! a m*o esI(er"a !nerte "e (ma m($her e $e%ante!5a at a a$t(ra "os se(s o$hos. L De I(em este bra)oP E$a me o$ho( f!rme e :er6(nto( am(a"a; L # I(e esse bra)o est faHen"o na m!nha camaP L Bem, "e I(em o bra)oP L X "o me( !rm*o L "!sse sem hes!tar. Mas o !rm*o "e$a n*o esta%a em nenh(ma :arte "o hos:!ta$. Mora em a$6(m $(6ar no 'eJas. A m($her mostra%a o I(e chamamos "e somato:arafren!a
n(nca eJ:er!mentam ne6a)*o. Por I(e n*oP E$as f!cam t*o !nca:ac!ta"as e fr(stra"as I(anto as :essoas com $es*o no hem!sfr!o "!re!to, e :res(m!%e$mente h a mesma Nnecess!"a"eN "e "efesa :s!co$O6!ca, mas, na %er"a"e, n*o sO tAm consc!Anc!a "a :ara$!s!a, mas tambm fa$am constantemente "e$a. Essa ass!metr!a s(6ere I(e :rec!samos o$har n*o :ara a :s!co$o6!a mas :ara a ne(ro$o6!a, em b(sca "e (ma res:osta, es:ec!a$mente nos "eta$hes "e
como os "o!s hem!sfr!os "o crebro s*o es:ec!a$!Ha"os em tarefas "!ferentes. Na %er"a"e, a sCn"rome :arece estar na fronte!ra entre as "(as "!sc!:$!nas, mot!%o :or I(e t*o fasc!nante. As teor!as ne(ro$O6!cas "a ne6a)*o reZe!tam com:$etamente a %!s*o fre("!ana. Em %eH "!sso, s(stentam I(e a ne6a)*o (ma conseIWAnc!a "!reta "a "esaten)*o, I(e tambm ocorre "e:o!s "e "ano no hem!sfr!o "!re!to e "e!Ja os :ac!entes :rof(n"amente !n"!ferentes a t("o I(e acontece no $a"o esI(er"o "o m(n"o, !nc$(s!%e o $a"o esI(er"o "e se(s :rO:r!os cor:os. 'a$%eH a :ac!ente com anoso6nos!a s!m:$esmente n*o note I(e se( bra)o esI(er"o n*o est se mo%en"o em res:osta aos se(s coman"os, e "aC a !$(s*o, o "e$Cr!o. VeZo "o!s :rob$emas :r!nc!:a!s nesta abor"a6em. 2m I(e "esaten)*o e ne6a)*o :o"em ocorrer !n"e:en"entemente L a$6(ns :ac!entes com "esaten)*o n*o eJ:er!mentam ne6a)*o e %!ce5%ersa. Se6(n"o, a "esaten)*o n*o res:ons %e$ :orI(e a ne6a)*o 6era$mente :ers!ste, mesmo I(an"o a aten)*o "o :ac!ente atraC"a :ara a :ara$!s!a. Por eJem:$o, se e( for)ar (m :ac!ente a %!rar s(a cabe)a e foca$!Har se( bra)o esI(er"o, a f!m "e $he "emonstrar I(e n*o est obe"ecen"o ao se( coman"o, e$e :o"e cont!n(ar obst!na"amente a ne6ar I(e o bra)o esteZa :ara$!sa"o L o( at I(e $he :erten)a. X esta %eemAnc!a "a ne6a)*o L n*o a mera !n"!feren)a Y :ara$!s!a L I(e c$ama :or (ma eJ:$!ca)*o. Na %er"a"e, o mot!%o :or I(e a anoso6nos!a t*o !ntr!6ante I(e cons!"eramos o N!nte$ectoN "e car ter :r!mor"!a$mente :ro:os!c!ona$ L !sto , certas conc$(sSes "er!%am !n"!sc(t!%e$mente "e certas :rem!ssas L e 6era$mente se es:era I(e a $O6!ca :ro:os!c!ona$ seZa !nternamente coerente. #(%!r (ma :ac!ente ne6ar a :ro:r!e"a"e "e se( bra)o e cont("o, no mesmo !nstante, a"m!t!r I(e este est $!6a"o ao se( ombro (m "os fen9menos ma!s "esconcertantes I(e se :o"e encontrar como ne(ro$o6!sta. Ass!m, nem a %!s*o fre("!ana nem a teor!a "a "esaten)*o :ro:orc!onam (ma eJ:$!ca)*o a"eI(a"a :ara o es:ectro "e "f!c!ts I(e se %A na anoso6nos!a. A forma correta "e abor"ar o :rob$ema, e( :erceb!, faHer "(as :er6(ntas; >U
Por I(e :essoas norma!s se en%o$%em em to"os esses mecan!smos :s!co$O6!cos "e "efesaP -U Por I(e os mesmos mecan!smos s*o t*o eJa6era"os nesses :ac!entesP Defesas :s!co$O6!cas em :essoas norma!s s*o es:ec!a$mente !ntr!6antes :orI(e, Y :r!me!ra %!sta, :arecem :reZ("!c!a!s Y sobre%!%Anc!a.@ Em I(e me$horar!a m!nha sobre%!%Anc!a aferrar5me tenaHmente a fa$sas cren)as sobre m!m mesmo e. sobre o m(n"oP Se e( fosse (m fracote I(e acre"!tasse ser t*o forte I(anto Hrc($es, bre%emente ter!a sr!os :rob$emas com o Nmacho a$faN "o me( 6r(:o soc!a$ L me( "!retor, o :res!"ente "a em:resa on"e traba$ho o( at me( %!H!nho "e :orta. Mas, como obser%o( Char$es Dar^!n, se %ocA %!r a$6o a:arentemente n*o5a"a:tat!%o em b!o$o6!a, ent*o eJam!ne ma!s :rof(n"amente, :orI(e m(!tas %eHes eJ!ste (m :ro6rama oc($to. A cha%e :ara to"o o I(ebra5cabe)a, s(6!ro e(, est na "!%!s*o "e traba$ho entre nossos "o!s hem!sfr!os cerebra!s e em nossa necess!"a"e "e cr!ar (m sent!"o "e coerAnc!a e cont!n(!"a"e em nossas %!"as. A ma!or!a "as :essoas sabe I(e o crebro h(mano consta "e "(as meta"es I(e se ref$etem L como as "(as meta"es "e (ma noH L, com ca"a meta"e, o( hem!sfr!o cerebra$, contro$an"o os mo%!mentos no $a"o o:osto "o cor:o. 2m sc($o "e ne(ro$o6!a c$Cn!ca mostro( c$aramente I(e os "o!s hem!sfr!os s*o es:ec!a$!Ha"os em "!ferentes ca:ac!"a"es menta!s e I(e a ma!s !m:ress!onante ass!metr!a en%o$%e a $!n6(a6em. # hem!sfr!o esI(er"o es:ec!a$!Ha"o n*o somente na :ro"()*o rea$ "e sons "a fa$a, mas tambm na !m:os!)*o "e estr(t(ras s!nt t!cas ao "!sc(rso e em m(!to "o I(e chama"o "e sem[nt!ca L a com:reens*o "os s!6n!f!ca"os. # hem!sfr!o "!re!to, :or o(tro $a"o, n*o 6o%erna :a$a%ras ora!s, mas :arece ma!s en%o$%!"o com as:ectos ma!s s(t!s "a $!n6(a6em, como n(ances "e met fora, a$e6or!a e amb!6W!"a"e L hab!$!"a"es I(e s*o !na"eI(a"amente enfat!Ha"as em nossas esco$as e$ementares mas I(e s*o essenc!a!s :ara o a%an)o "as c!%!$!Ha)Ses atra%s "a :oes!a, "as $en"as, "a f b($a e "o "rama. 'en"emos a chamar o hem!sfr!o esI(er"o "e hem!sfr!o ma!or o( N"om!nanteN, :orI(e, como (m cha(%!n!sta, e$e :ro"(H to"a a fa$a Te ta$%eH m(!to "o :ensamento tambmU, re!%!n"!can"o ser o re:os!tOr!o "o ma!s e$e%a"o as:ecto "a h(man!"a"e, a $!n6(a6em. ,nfe$!Hmente, o m("o hem!sfr!o "!re!to na"a :o"e faHer :ara :rotestar. #(tras es:ec!a$!Ha)Ses Ob%!as en%o$%em %!s*o e emo)*o. # hem!sfr!o "!re!to est en%o$%!"o com os as:ectos ho$Cst!cos "a %!s*o, como %er a f$oresta em %eH "as r%ores, $er eJ:ressSes fac!a!s e res:on"er a s!t(a)Ses e%ocat!%as com a emo)*o a:ro:r!a"a. ConseIWentemente, a:Os "errames no hem!sfr!o "!re!to, os :ac!entes ten"em a f!car tranIW!$amente "es:reoc(:a"os com s(a s!t(a)*o, e at $e%emente e(fOr!cos, :orI(e sem o Nhem!sfr!o "!re!to emoc!ona$N e$es s!m:$esmente n*o com:reen"em a ma6n!t("e "a s(a :er"a. T,sto %er"a"e at em re$a)*o YI(e$es :ac!entes I(e
tAm consc!Anc!a "e s(a :ara$!s!a.U A$m "essas Ob%!as "!%!sSes "e traba$ho, I(ero s(6er!r (ma "!feren)a a!n"a ma!s f(n"amenta$ entre os est!$os co6n!t!%os "os "o!s hem!sfr!os,4 "!st!n)*o I(e n*o sO aZ("a a eJ:$!car os mecan!smos am:$!f!ca"os "e "efesa "a anoso6nos!a, mas :o"e tambm aZ("ar a Z(st!f!car as formas ma!s com(ns "e ne6a)*o I(e as :essoas (sam na %!"a "! r!a L como I(an"o (m a$coO$atra se rec(sa a reconhecer se( :rob$ema com a beb!"a o( I(an"o %ocA ne6a s(a atra)*o :ro!b!"a :or (ma co$e6a casa"a. Em "a"o momento "e nossa %!"a consc!ente, nossos crebros s*o !n(n"a"os :or (ma estonteante s(cess*o "e !nforma)Ses sensor!a!s, to"as as I(a!s :rec!sam ser !ncor:ora"as n(ma :ers:ect!%a coerente basea"a no I(e as memOr!as armaHena"as Z nos "!Hem ser %er"a"e sobre nOs mesmos e sobre o m(n"o. Para 6erar a)Ses coerentes, o crebro :rec!sa ter a$6(ma forma "e :ene!rar esta s(:erab(n"[nc!a "e "eta$hes e "e or"en 5$a n(m Ns!stema "e cren)aN est %e$ e !nternamente coerente L (ma h!stOr!a I(e tenha sent!"o e seZa enten"!"a. 'o"a %eH I(e che6a (m no%o !tem "e !nforma)*o, nOs o !ncor:oramos !ncons(t!$mente Y nossa :reeJ!stente %!s*o "o m(n"o. S(6!ro I(e !sto fe!to :r!nc!:a$mente :e$o hem!sfr!o esI(er"o.
Mas, a6ora, s(:onha I(e a:are)a a$6o I(e n*o se enca!Ja :erfe!tamente na trama. # I(e %ocA faHP 2ma "as o:)Ses ras6ar o script !nte!ro e come)ar "o na"a; re%er com:$etamente a h!stOr!a :ara cr!ar (m no%o mo"e$o sobre o m(n"o e sobre %ocA mesmo. # :rob$ema I(e, se %ocA f!Hesse !sso :ara ca"a :e"ac!nho "e !nforma)*o amea)a"ora, se( com:ortamento $o6o se tornar!a caOt!co e !nst %e$8 %ocA f!car!a $o(co. Em %eH "!sso, o I(e se( hem!sfr!o esI(er"o faH !6norar com:$etamente a anoma$!a o( "!storcA5$a :ara !ntro"(H!5$a Y for)a na estr(t(ra :reeJ!stente, a f!m "e :reser%ar a estab!$!"a"e. E este, acho e(, o f(n"amento $O6!co essenc!a$ :or tr s "e to"as as chama"as "efesas fre("!anas L as ne6a)Ses, re:ressSes, confab($a)Ses e o(tras formas "e a(to5s(6est o I(e 6o%ernam nossas %!"as "! r!as. Lon6e "e ser n*o5a"a:tat!%os, esses mecan!smos "e "efesa "o "!a5a5"!a
!m:e"em o crebro "e ser a)($a"o a (ma !n"ec!s*o sem r(mo :e$a NeJ:$os*o comb!natOr!aN "e :ossC%e!s h!stOr!as I(e :o"er!am ser escr!tas a :art!r "o mater!a$ "!s:onC%e$ aos sent!"os. A !ncon%en!Anc!a, c$aro, I(e %ocA est Nment!n"oN :ara s! mesmo, mas (m :eI(eno :re)o a :a6ar :e$a coerAnc!a e estab!$!"a"e confer!"as ao s!stema como (m to"o. ,ma6!ne, :or eJem:$o, (m 6enera$ a :onto "e em:reen"er 6(erra ao !n!m!6o. E tar"e "a no!te e e$e est no 6ab!nete "e 6(erra, :$aneZan"o estrat6!as :ara o "!a se6(!nte. Bate"ores cont!n(am entran"o na sa$a :ara $he "ar !nforma)Ses sobre a terra, "!s:os!)*o "o terreno, nC%e$ etc. 'ambm $he contam I(e o !n!m!6o tem =33 tanI(es e I(e e$e tem ?33, (m fato I(e $e%a o 6enera$ a "ec!"!r atacar. Pos!c!ona s(as tro:as em $oca!s estrat6!cos e "ec!"e se $an)ar Y bata$ha eJatamente Ys ?h "a manh*, ao nascer "o so$. ,ma6!ne a!n"a I(e, Ys =h==, (m :eI(eno bate"or entra corren"o no 6ab!nete "e 6(erra e "!H; NVenera$` 'enho m s notCc!as.N Fa$tan"o m!n(tos :ara a bata$ha, o 6enera$ :er6(nta; N_(a!s s*oPN # bate"or res:on"e; NAcabe! "e o$har :e$o b!nOc($o e %! I(e o !n!m!6o tem B33 tanI(es, e n*o =33`N _(e I(e o 6enera$ L o hem!sfr!o esI(er"o L faHP X !m:ortante faHer a$6(ma co!sa o ma!s r :!"o :ossC%e$ e e$e s!m:$esmente n*o se :o"e "ar ao $(Jo "e re%er to"os os se(s :$anos "e bata$ha. Ass!m, or"ena I(e o bate"or se ca$e e n*o conte na"a "o I(e %!(. Ne6a)*o` C$aro, e$e :o"e at at!rar no bate"or e escon"er o !nforme n(ma 6a%eta com a et!I(eta Na$tamente conf!"enc!a$N Tre:ress*oU. Ao a6!r ass!m, e$e conf!a na a$ta :robab!$!"a"e "e I(e a o:!n!*o "a ma!or!a L a !nforma)*o anter!or "e to"os os bate"ores L est!%esse correta e "e I(e este no%o !tem Kn!co "e !nforma)*o :roce"ente "e (ma fonte :ro%a%e$mente est erra"o. Ass!m, o 6enera$ mantm s(a :os!)*o or!6!na$. N*o sO :or !sso, mas tambm :or me"o "e mot!m, e$e :o"er!a or"enar I(e o bate"or ment!sse :ara os o(tros 6enera!s e $hes "!ssesse I(e sO t!nha %!sto =33 tanI(es Tconfab($a)*oU. # obZet!%o "e t("o !sso !m:or estab!$!"a"e ao com:ortamento e !m:e"!r a %ac!$a)*o, :orI(e a !n"ec!s*o n*o ser%e a nenh(m obZet!%o. _(a$I(er "ec!s*o, na me"!"a em I(e seZa provavelmente correta, me$hor "o I(e nenh(ma "ec!s*o. 2m 6enera$ :er:et(amente hes!tante Zama!s 6anhar (ma 6(erra. Nesta ana$o6!a, o 6enera$ o hem!sfr!o esI(er"o= To Ne6oN "e Fre(", ta$%eHPU, e se( com:ortamento an $o6o aos t!:os "e ne6a)Ses e re:ressSes I(e a 6ente %A tanto em :essoas sa"!as I(anto em :ac!entes com anoso6no5
s!a. Mas :or I(e estes mecan!smos "e "efesa s*o t*o 6rosse!ramente eJa6era"os nos :ac!entesP Entre no hem!sfr!o "!re!to, I(e 6osto "e chamar "e A"%o6a"o "o D!abo. Para %er como este f(nc!ona, :rec!samos $e%ar a ana$o6!a (m :asso Y frente. S(:onhamos I(e o bate"or entra corren"o e, em %eH "e contar
I(e o !n!m!6o tem ma!s tanI(es, "ec$ara; NVenera$, acabe! "e o$har :e$o me( te$escO:!o; o !n!m!6o tem armas n(c$eares.N # 6enera$ ser!a "e fato $o(co se se6(!sse o :$ano or!6!na$. E$e :rec!sa form($ar ra:!"amente (m no%o :$ano, :o!s se o bate"or est!%esse certo, as conseIWAnc!as ser!am "e%asta"oras.
Ass!m, as estrat6!as "e $(ta "os "o!s hem!sfr!os s*o f(n"amenta$mente "!ferentes. A tarefa "o hem!sfr!o esI(er"o cr!ar (m s!stema "e cren)a o( mo"e$o e !ncor:orar no%as eJ:er!Anc!as ao s!stema "e cren)a. Se confronta"o com a$6(ma no%a !nforma)*o I(e n*o se enca!Ja no mo"e$o, e$e conta com mecan!smos fre("!anos "e "efesa :ara ne6ar, re:r!m!r o( confab($ar L I(a$I(er co!sa :ara :reser%ar o status quo. A estrat6!a "o hem!sfr!o "!re!to, :or o(tro $a"o, bancar o NA"%o6a"o "o D!aboN, I(est!onar o status quo e :roc(rar !ncon6r(Anc!as 6$oba!s. _(an"o a !nforma)*o an9ma$a at!n6e certo :atamar, o hem!sfr!o "!re!to "ec!"e I(e hora "e for)ar (ma com:$eta re%!s*o "o mo"e$o !nte!ro e come)ar "o na"a. # hem!sfr!o "!re!to, :ortanto, for)a (ma Nm("an)a no :ara"!6ma &(hn!anoN em res:osta a anoma$!as, ao :asso I(e o hem!sfr!o esI(er"o sem:re tenta se aferrar tenaHmente ao mo"o como as co!sas esta%am. A6ora cons!"ere o I(e acontece se o hem!sfr!o "!re!to "an!f!ca"o. Ent*o o hem!sfr!o esI(er"o f!ca "e r"ea so$ta :ara se "e"!car a s(as ne6a)Ses, confab($a)Ses e o(tras estrat6!as, como faH norma$mente. E$e "!H; NSo( a Sra. Do""s, (ma :essoa com "o!s bra)os norma!s c(Zo mo%!mento tenho coman"a"o.N Mas o crebro "e$a !nsensC%e$ ao feed)ac# %!s(a$ contr r!o I(e norma$mente $he !nformar!a I(e se( bra)o est :ara$!sa"o e I(e e$a est n(ma ca"e!ra "e ro"as. Ass!m, a Sra. Do""s a:anha"a n(m !$(sOr!o beco sem saC"a. N*o conse6(e re%!sar se( mo"e$o "e rea$!"a"e :orI(e o hem!sfr!o "!re!to, com se(s mecan!smos :ara "etectar "!scre:[nc!as, est "esarranZa"o. E, na a(sAnc!a "o contra:eso o( Ncontro$e "e rea$!"a"eN :ro:orc!ona"o :e$o hem!sfr!o "!re!to, n*o h $!tera$mente nenh(m $!m!te :ara s(as an"an)as e "!%a6a)Ses ao $on6o "o cam!nho !$(sOr!o. A$6(ns :ac!entes "!r*o; NS!m, esto( tocan"o se( nar!H, Dr. Ramachan"ranN o( N'o"os os est("antes "e me"!c!na tAm me
!rr!ta"o e :or !sso I(e n*o I(ero mo%er me( bra)oN. #( atP; N_(e I(e o bra)o "o me( !rm*o est faHen"o na m!nha cama, "o(torPN A !"!a "e I(e o hem!sfr!o "!re!to (m re%o$(c!on r!o esI(er"!sta I(e :ro%oca m("an)as "e :ara"!6ma, ao :asso I(e o hem!sfr!o esI(er"o (m conser%a"or ferrenho I(e se a:e6a ao status quo, I(ase certamente (ma 6rosse!ra s(:ers!m:$!f!ca)*o, mas, mesmo I(e se %enha a com:ro%ar I(e erra"a, esta !"!a rea$mente s(6ere no%as formas "e faHer eJ:er!Anc!as e nos !nc!ta a faHer no%as :er6(ntas sobre a sCn"rome "a ne6a)*o. _(a$ a :rof(n"!"a"e "a ne6a)*oP # :ac!ente rea$mente acre"!ta I(e n*o est :ara$Ct!coP _(e ta$ se %ocA enfrentasse "!retamente os :ac!entes; conse6(!r!a ent*o for) 5$os a a"m!t!r a :ara$!s!aP Ser I(e ne6ar!am a:enas s(a :ara$!s!a o( ne6ar!am tambm o(tros as:ectos "a s(a "oen)aP Da"o I(e as :essoas freIWentemente :ensam em se( carro como (ma eJtens*o "e s(a N!ma6em cor:ora$N Tes:ec!a$mente aI(! na Ca$!fOrn!aU, I(e acontecer!a se o : ra5$ama "!ante!ro esI(er"o "o se( carro fosse "an!f!ca"oP Ne6ar!am !ssoP A anoso6nos!a conhec!"a h I(ase (m sc($o, mas tem ha%!"o m(!to :o(cas tentat!%as :ara res:on"er a essas :er6(ntas. _(a$I(er $(H I(e :ossamos $an)ar sobre esta estranha sCn"rome ser!a c$!n!camente !m:ortante, c$aro, :orI(e a !n"!feren)a "os :ac!entes Y s(a s!t(a)*o n*o sO const!t(! (m obst c($o Y reab!$!ta)*o "o bra)o o( :erna "oente, como freIWentemente os $e%a a :roZetos f(t(ros !rrea!s. TPor eJem:$o, I(an"o :er6(nte! a (m homem se e$e :o"er!a %o$tar Y s(a ant!6a oc(:a)*o "e re:arar $!nhas te$ef9n!cas L (m em:re6o I(e eJ!6e "(as m*os :ara s(b!r em :ostes e emen"ar f!os L e$e "!sse; NAh, s!m, n*o %eZo nenh(m :rob$ema.NU # I(e e( n*o :erceb!a, :orm, I(an"o comece! essas eJ:er!Anc!as, era I(e e$as me $e%ar!am "!reto ao [ma6o "a nat(reHa h(mana. Po!s ne6a)*o a$6o I(e faHemos em to"a a nossa %!"a, seZa I(an"o !6noramos tem:orar!amente as $!stas se ac(m($an"o na nossa ca!J!nha "e Nco!sas a faHerN, seZa I(an"o ne6amos "esaf!a"oramente a !neJorab!$!"a"e e h(m!$ha)*o "a morte. Con%ersar com :ac!entes "e ne6a)*o :o"e ser (ma eJ:er!Anc!a eJtraor"!n r!a. E$es nos :Sem frente a frente com a$6(mas "as :er6(ntas ma!s f(n"amenta!s I(e a$6(m :o"e faHer como ser h(mano consc!ente; # I(e o e(, a :essoa, a !n"!%!"(a$!"a"eP # I(e ca(sa a (n!"a"e "a m!nha eJ:er!Anc!a consc!enteP #
I(e s!6n!f!ca I(erer (ma a)*oP #s ne(roc!ent!stas ten"em a se esI(!%ar "essas :er6(ntas, mas os :ac!entes com anoso6nos!a oferecem (ma o:ort(n!"a"e Kn!ca :ara abor"ar eJ:er!menta$mente esses en!6mas f!$osOf!cos a:arentemente !nabor" %e!s.
FreIWentemente, os :arentes f!cam :ert(rba"os com o com:ortamento "e se(s entes I(er!"os. NSer I(e mam*e rea$mente acre"!ta n*o estar :ara$Ct!caPN, :er6(nto( (m Zo%em. NC$aro, "e%e ha%er
#( ser I(e e$a f!co( com:$etamente ma$(caPN Portanto, nossa :r!me!ra e ma!s Ob%!a :er6(nta ; At I(e :onto o :ac!ente acre"!ta em s(as ne6a)Ses o( confab($a)SesP ,sso :o"e ser (ma es:c!e "e facha"a s(:erf!c!a$ o( mesmo (ma tentat!%a "e e%!tar o traba$ho atra%s "e f!n6!mentoP Para res:on"er a esta :er6(nta, !ma6!ne! (ma eJ:er!Anc!a s!m:$es. Em %eH "e enfrentar "!retamente o :ac!ente, :e"!n"o$he :ara res:on"er %erba$mente T:o"e tocar me( nar!H com s(a m*o esI(er"aPU, I(e ta$ se e( Ntra:aceasseN, :e"!n"o5 $he I(e eJec(tasse (ma tarefa motora I(e eJ!6e "(as m*os L antes I(e e$e t!%esse (ma chance "e :ensar n!ssoP Como rea6!r!aP Para "escobr!r a res:osta, co$oI(e! Y frente "e :ac!entes com sCn"rome "e ne6a)*o (ma ban"eZa "e coI(ete$ com se!s co:os "e :$ st!co com 6(a at a meta"e. Se e( $he :e"!sse I(e esten"esse a m*o e :e6asse a ban"eZa, certamente %ocA co$ocar!a as m*os em ca"a $a"o "a ban"eZa :ara $e%ant 5$a. Mas, se %ocA t!%esse (ma "as m*os ata"a Ys costas, :roc(rar!a nat(ra$mente o me!o "a ban"eZa L o centro "e 6ra%!"a"e L :ara er6(A5$a. _(an"o teste! :ac!entes "e "errame :ara$Ct!cos "e (m $a"o "o cor:o, mas I(e n*o sofr!am "e ne6a)*o, s(a m*o n*o :ara$!sa"a fo! "!retamente :ara o me!o "a ban"eZa, como era es:era"o. _(an"o tente! a mesma eJ:er!Anc!a com :ac!entes "e ne6a)*o, s(as m*os "!re!tas foram "!retamente :ara o $a"o "!re!to "a ban"eZa, "e!Jan"o o $a"o esI(er"o "a mesma sem a:o!o. Nat(ra$mente, I(an"o a m*o "!re!ta er6(!a a:enas o $a"o "!re!to "a ban"eZa, os co:os caCam, mas os :ac!entes m(!tas %eHes atr!b(Cam !sto ma!s a (ma moment[nea fa$ta "e Ze!to "o I(e a (ma fa$ha em er6(er o $a"o esI(er"o "a ban"eZa. TNP(Ja` Como so( "esaZe!ta"o`NU 2ma m($her che6o( mesmo a ne6ar I(e n*o t!%esse conse6(!"o er6(er a ban"eZa. _(an"o $he :er6(nte! se t!nha conse6(!"o $e%antar a ban"eZa, mostro(5se s(r:resa; NS!m, c$aroN, res:on"e(, com o co$o to"o mo$ha"o.
A $O6!ca "e (ma se6(n"a eJ:er!Anc!a fo! (m tanto "!ferente. _(e ta$ se recom:ens ssemos o :ac!ente :e$a honest!"a"eP Para !n%est!6ar !sto, "e! aos nossos :ac!entes a o:ort(n!"a"e "e esco$her entre (ma tarefa s!m:$es, I(e :o"e ser fe!ta com (ma sO m*o, e o(tra tarefa !6(a$mente s!m:$es, I(e eJ!6e o (so "e "(as m*os. #s :ac!entes foram !nforma"os "e I(e :o"!am 6anhar c!nco "O$ares, se enca!Jassem (ma $[m:a"a no soI(ete %aH!o "e (m abaZ(r "e mesa, o( "eH "O$ares, se conse6(!ssem atar (m :ar "e ca"ar)os "e sa:ato. VocA o( e( !rCamos nat(ra$mente :ara os ca"ar)os, mas a ma!or!a "os :ac!entes "e "errame com :ara$!s!a L I(e n*o sofrem "e ne6a)*o L esco$he( a $[m:a"a, :or saber "e s(as $!m!ta)Ses. #b%!amente, c!nco "O$ares me$hor "o I(e na"a. Mas I(an"o testamos I(atro :ac!entes "e "errame I(e t!nham ne6a)*o, e$es o:taram, sem eJce)*o, :e$a tarefa "os ca"ar)os e :assaram % r!os m!n(tos meJen"o "esaZe!ta"amente com os cor"Ses sem mostrar nenh(m s!na$ "e fr(stra)*o. Mesmo I(an"o $hes fo! "a"a a mesma o:)*o >3 m!n(tos "e:o!s, e$es foram sem hes!ta)*o :ara a tarefa b!man(a$. 2ma m($her re:et!( esse estranho com:ortamento c!nco %eHes se6(!"as, como se n*o t!%esse nenh(ma $embran)a "e s(as fracassa"as tentat!%as anter!ores. 2ma re:ress*o fre("!ana, ta$%eHP Em certa ocas!*o, a Sra. Do""s cont!n(o( meJen"o "esaZe!ta"amente com os ca"ar)os (san"o (ma sO m*o, esI(ec!"a "e s(a s!t(a)*o, at I(e e( f!na$mente t!%e "e :(Jar "e$a o sa:ato. No "!a se6(!nte, me( a$(no $he :er6(nto(; L Lembra5se "o "o(tor Ramachan"ranP E$a fo! m(!to a6ra" %e$. L Ah, s!m, me $embro. X aI(e$e m"!co !n"!ano. L _(e feH e$eP L Me "e( (m sa:ato "e cr!an)a com :!nt!nhas aH(!s e :e"!( I(e e( atasse os ca"ar)os. L A senhora feH !ssoP L S!m, conse6(! amarr 5$os com m!nhas "(as m*os. A$6o estranho esta%a acontecen"o. _(e :essoa norma$ "!r!a Namarre! os ca"ar)os com minhas duas m os@0 Era I(ase como se "entro "a Sra. Do""s est!%esse escon"!"o o(tro ser h(mano L (m fantasma !nter!or L I(e sabe :erfe!tamente bem I(e e$a est :ara$Ct!ca, e s(a estranha obser%a)*o era (ma tentat!%a "e encobr!r este conhec!mento. #(tro eJem:$o !ntr!6ante fo! (m :ac!ente I(e "!sse, enI(anto e( esta%a eJam!nan"o5o; NN*o a6Wento ma!s es5
:erar a hora "e %o$tar a a:ostar I(e"a "e "o!s bra)os n(ma mesa "e cer%eZa.N Estas obser%a)Ses :ec($!ares s*o eJem:$os !m:ress!onantes "o I(e Fre(" chamo( "e Nforma)*o "e rea)*oN L (ma tentat!%a s(bconsc!ente "e "!sfar)ar a$6o I(e amea)a"or Y s(a a(to5est!ma, af!rman"o o o:osto. A !$(stra)*o c$ ss!ca "e (ma forma)*o "e rea)*o, na %er"a"e, %em "e !amlef. NParece I(e a senhora
rea$mente :rotesta "ema!s.N A :rO:r!a %eemAnc!a "o :rotesto "e$a n*o , em s!, (ma re%e$a)*o "e c($:aP A6ora, %o$temos Y eJ:$!ca)*o ne(ro$O6!ca ma!s ace!ta sobre ne6a)*o L a !"!a "e I(e esta tem a$6o a %er com "esaten)*o, a !n"!feren)a 6era$ I(e a$6(ns : 57 c!entes m(!tas
%eHes "emonstram :or fatos e obZetos no $a"o esI(er"o "o m(n"o. 'a$%eH, I(an"o so$!c!ta"a a eJec(tar (ma a)*o com a m*o esI(er"a, a Sra. Do""s en%!e coman"os motores ao bra)o :ara$!sa"o e cO:!as "estes coman"os seZam remet!"as s!m($taneamente aos centros "e s(a !ma6em cor:ora$ Tnos $obos :ar!eta!sU, on"e e$es s*o mon!tora"os e eJ:er!menta"os como mo%!mentos sent!"os. #s $obos :ar!eta!s s*o ass!m a%!sa"os sobre I(a!s s*o as a)Ses :reten"!"as, mas, como a Sra. Do""s est !6noran"o acontec!mentos no $a"o esI(er"o "o se( cor:o, tambm n*o conse6(e notar I(e o bra)o n*o obe"ece( ao coman"o. Embora, como ar6(mente! antes, esta eJ:$!ca)*o seZa !m:$a(sC%e$, f!Hemos "(as eJ:er!Anc!as s!m:$es :ara testar "!retamente a teor!a "a "esaten)*o $!6a"a Y ne6a)*o.B Na :r!me!ra eJ:er!Anc!a, teste! a !"!a "e I(e o :ac!ente est s!m:$esmente mon!toran"o s!na!s motores I(e est*o sen"o en%!a"os ao bra)o. LarrE Coo:er, =? anos, !nte$!6ente, (m :ac!ente "e ne6a)*o I(e sofrera (m "errame (ma semana antes "a m!nha %!s!ta a e$e no hos:!ta$. Esta%a "e!ta"o sob (ma co$cha aH($ e :Kr:(ra I(e s(a m($her t!nha traH!"o, com os bra)os !nertes fora "as cobertas L (m :ara$!sa"o e (m norma$. Con%ersamos "(rante >3 m!n(tos e "e:o!s saC "o I(arto, somente :ara %o$tar c!nco m!n(tos "e:o!s. NSr. Coo:er`N, eJc$ame!, a:roJ!man"o5me "e s(a cama. NPor I(e a6ora mesmo mo%e( se( bra)o esI(er"oPN #s "o!s bra)os esta%am :ara"os, na mesma :os!)*o I(e %! I(an"o saC "o I(arto. 'enho eJ:er!menta"o !sso com :essoas norma!s e a rea)*o hab!t(a$ "e com:$eta :er:$eJ!"a"e. N# I(e o senhor I(er "!HerP E( n*o esta%a faHen"o na"a com o bra)o esI(er"oN o( NN*o esto( enten"en"o8 e( meJ! me( bra)o esI(er"oPN # Sr. Coo:er me o$ho( ca$mamente e "!sse; NE( esta%a 6est!c($an"o :ara enfat!Har (ma obser%a)*o`N _(an"o re:et! a eJ:er!Anc!a
no "!a se6(!nte, e$e fa$o(; NEsta%a "oen"o, "e forma I(e o mo%!mente! :ara a$!%!ar a "or.N Como n*o h nenh(ma :oss!b!$!"a"e "e I(e o Sr. Coo:er :("esse ter en%!a"o (m coman"o motor ao se( bra)o esI(er"o no eJato momento em I(e $he f!H a :er6(nta, o res($ta"o s(6ere I(e a ne6a)*o :ro%m n*o meramente "e (m "f!c!t sensor!a$ motor. Pe$o contr r!o, to"o o se( s!stema "e cren)as sobre s! mesmo se acha t*o :rof(n"amente "esarranZa"o I(e a:arentemente n*o h nenh(m $!m!te :ara o I(e e$e far a f!m "e :rote6er estas cren)as. Em %eH "e se mostrar conf(so, como far!a (ma :essoa norma$, acom:anha m!nha b(r$a, :orI(e esta faH :erfe!to sent!"o :ara e$e, "a"a s(a %!s*o "e m(n"o. A se6(n"a eJ:er!Anc!a fo! I(ase "!abO$!ca. _(e acontecer!a, !ma6!ne!, se a 6ente N:ara$!sasseN tem:orar!amente o bra)o "!re!to "e (m :ac!ente "e ne6a)*o c(Zo bra)o esI(er"o est!%esse rea$mente :ara$Ct!coP A ne6a)*o a6ora abran6er!a tambm se( bra)o "!re!toP A teor!a "a "esaten)*o faH (ma :re%!s*o bem es:ecCf!ca L como sO "es:reHa o $a"o esI(er"o "o se( cor:o e n*o o "!re!to, e$e "e%e notar I(e o bra)o "!re!to n*o est se meJen"o e "!Her; NX m(!to estranho, "o(tor8 me( bra)o n*o est se mo%en"o.N TM!nha teor!a, :or o(tro $a"o, faH a :re%!s*o o:osta; e$e "e%e ser !nsensC%e$ a esta Nanoma$!aN, Z I(e o "etector "e "!scre:[nc!a no se( hem!sfr!o "!re!to est "an!f!ca"o.U Para N:ara$!sarN o bra)o "!re!to "e (m :ac!ente "e ne6a)*o, :roZete! (ma no%a %ers*o "a ca!Ja "e rea$!"a"e %!rt(a$ I(e tCnhamos (sa"o em nossas eJ:er!Anc!as com membros fantasmas. Ma!s (ma %eH, era (ma s!m:$es ca!Ja "e :a:e$*o com b(racos e es:e$hos, mas :os!c!ona"os bem "!ferentemente. Nossa :r!me!ra :ac!ente fo! BettE Rar", (ma :rofessora a:osenta"a, B> anos, menta$mente $Kc!"a, I(e se mostro( fe$!H em coo:erar na eJ:er!Anc!a. _(an"o BettE f!co( senta"a conforta%e$mente, :e"!5$he I(e co$ocasse (ma com:r!"a $(%a c!nHenta na m*o "!re!ta Ts(a m*o boaU e a !ntro"(H!sse :or (m b(raco na frente "a ca!Ja. De:o!s, :e"!5$he I(e se !nc$!nasse :ara a frente e es:!asse "entro "a ca!Ja :or (m b(raco eJ!stente na :arte "e c!ma, a f!m "e o$har :ara s(a m*o en$(%a"a. Em se6(!"a, $!6(e! (m metr9nomo e :e"! I(e BettE mo%!mentasse a m*o :ara c!ma e :ara ba!Jo, acom:anhan"o os sons "o t!I(e5taI(e. L Conse6(e %er s(a m*o se mo%en"o, BettEP L S!m, c$aro L "!sse e$a. L Pe6o( o r!tmo certo.
Ent*o, :e"! a BettE I(e fechasse os o$hos. Sem se( conhec!mento, (m es:e$ho na ca!Ja fo! mo%!"o :ara "eterm!na"a :os!)*o e (m est("ante "e me"!c!na, me( a(J!$!ar, I(e esta%a escon"!"o emba!Jo "a mesa, !ntro"(H!( s(a m*o com $(%a c!nHa na ca!Ja, :or (m b(raco eJ!stente na :arte trase!ra. Pe"! I(e BettE abr!sse os o$hos e o$hasse "e no%o :ara "entro "a ca!Ja. E$a :enso( estar o$han"o :ara s(a :rO:r!a m*o "!re!ta no%amente,
mas, :or ca(sa "o es:e$ho, o I(e %!a rea$mente era a m*o "o est("ante. Me( a(J!$!ar fora :re%!amente !nstr(C"o a manter s(a m*o abso$(tamente !mO%e$. L '("o bem, BettE. Cont!n(e o$han"o. Vo( $!6ar no%amente o metr9nomo e I(ero I(e %ocA mo%!mente a m*o acom:anhan"o se( r!tmo. 7 '!I(e, taI(e, t!I(e, taI(e. BettE meJ!a s(a m*o, mas o I(e %!a na ca!Ja era (ma m*o :erfe!tamente !mO%e$, (ma m*o N:ara$!sa"aN. _(an"o se faH esta eJ:er!Anc!a com :essoas norma!s, e$as :($am "a ca"e!ra; NHe!, I(e est acontecen"o aI(!PN 0ama!s, nem nos se(s "e%ane!os ma!s abs(r"os, !r!am !ma6!nar I(e ha%!a (m est("ante escon"!"o emba!Jo "a mesa. L BettE, o I(e est %en"oP L Por I(AP Esto( %en"o m!nha m*o "!re!ta se mo%en"o :ara c!ma e :ara ba!Jo, eJatamente como antes L res:on"e(.< ,sto me s(6ere I(e a ne6a)*o "e BettE atra%esso( :ara o $a"o "!re!to "o se( cor:o L o $a"o norma$, sem nenh(ma "esaten)*o L :o!s :or I(e o(tro mot!%o e$a "!r!a I(e :o"!a %er (ma m*o !mO%e$ em mo%!mentoP Esta eJ:er!Anc!a s!m:$es :Se :or terra a teor!a "a "esaten)*o "a anoso6nos!a e tambm nos " (ma :!sta :ara enten"er o I(e rea$mente ca(sa a sCn"rome. # I(e est "an!f!ca"o nestes :ac!entes o mo"o como o crebro $!"a com (ma "!scre:[nc!a em !nforma)Ses sensor!a!s concernentes Y !ma6em cor:ora$8 n*o cr(c!a$ se a "!scre:[nc!a nasce "o $a"o esI(er"o o( "!re!to "o cor:o. # I(e obser%amos em BettE e nos o(tros :ac!entes I(e "!sc(t!mos at aI(! corrobora a !"!a "e I(e o hem!sfr!o esI(er"o (m conform!sta, em 6ran"e :arte !n"!ferente a "!scre:[nc!as, enI(anto o hem!sfr!o "!re!to o o:osto; a$tamente sensC%e$ a :ert(rba)Ses. Mas nossas eJ:er!Anc!as sO :ro:orc!onam e%!"Anc!as c!rc(nstanc!a!s :ara esta teor!a. Prec!s %amos "e (ma :ro%a "!reta. Mesmo h (ma "ca"a, (ma !"!a "esse t!:o ter!a s!"o !m:ossC%e$ "e testar, mas o a"%ento "e mo"ernas tcn!cas "e !ma6eamento, como resson[nc!a ma6nt!ca f(nc!ona$ TfMRU e tomo6raf!a :or em!ss*o "e :Os!tron TPE'U, tem ace$era"o tremen"amente o r!tmo "a :esI(!sa ao nos :erm!t!r obser%ar o cre5
bro %!%o em a)*o. M(!to recentemente, RaE Do$an, Chr!s Fr!th e se(s co$e6as "o _(een SI(are Ne(ro$o6!ca$ Hos:!ta$ for Ne(ro$o6!ca$ D!seases, "e Lon"res, rea$!Haram (ma be$a eJ:er!Anc!a em:re6an"o a ca!Ja "e rea$!"a"e %!rt(a$ I(e tCnhamos (sa"o com nossos :ac!entes "e membros fantasmas. TLembremse "e I(e este a:enas (m es:e$ho %ert!ca$ a:o!a"o n(ma ca!Ja, :er:en"!c($ar ao tOraJ "a :essoa.U Ca"a :essoa !ntro"(H!( se( bra)o esI(er"o na ca!Ja e o$ho( no $a"o esI(er"o "o es:e$ho :ara o ref$eJo "e se( bra)o esI(er"o "e forma I(e f!casse o:t!camente s(:er:osto na $oca$!Ha)*o sent!"a "o se( bra)o "!re!to. E$e fo! ent*o so$!c!ta"o a mo%er as "(as m*os s!ncron!Ha"amente :ara c!ma e :ara ba!Jo, "e forma a n*o ha%er "!scre:[nc!a entre a a:arAnc!a %!s(a$ "e s(a m*o "!re!ta em mo%!mento Tna %er"a"e, o ref$eJo "a s(a esI(er"aU e as sensa)Ses "e mo%!mento c!nests!co L "e Z(ntas e mKsc($os L s(r6!n"o "e s(a m*o "!re!ta. Mas se e$e a6ora mo%esse as "(as m*os fora "e s!ncron!a L como I(an"o na"an"o N"e cachorr!nhoN L ent*o ha%!a (ma :rof(n"a "!scre:[nc!a entre o I(e %!s(a$mente a m*o "!re!ta :arec!a estar faHen"o e o I(e sentia estar faHen"o. Ao faHer (ma %arre"(ra PE' "(rante este :roce"!mento, Chr!s Fr!th conse6(!( $oca$!Har o centro no crebro I(e mon!tora "!scre:[nc!as8 (ma :eI(ena re6!*o "o hem!sfr!o "!re!to I(e recebe !nforma)*o "o $obo :ar!eta$ "!re!to. Fr!th ent*o feH (ma se6(n"a %arre"(ra PE' com o :ac!ente o$han"o :ara o $a"o "!re!to "o es:e$ho, :ara o ref$eJo "e s(a m*o "!re!ta Te mo%!mentan"o s(a m*o esI(er"a fora "e s!ncron!aU, "e forma I(e a "!scre:[nc!a em s(a !ma6em cor:ora$ a6ora :arec!a %!r ma!s "o se( $a"o esquerdo "o I(e "o "!re!to. ,ma6!nem m!nha sat!sfa)*o I(an"o o(%! "e Fr!th I(e ma!s (ma %eH o hem!sfr!o "!re!to Nse !$(m!no(N no scanner. N*o :arec!a ter !m:ort[nc!a "e I(e $a"o "o cor:o nasc!a a "!scre:[nc!a L "!re!to o( esI(er"o L, sem:re at!%a%a o hem!sfr!o "!re!to. Esta a6ra" %e$ :ro%a "e I(e m!nhas !"!as Nes:ec($at!%asN sobre es:ec!a$!Ha)*o hem!sfr!ca est*o no cam!nho certo. _(an"o "!r!Zo a:resenta)Ses "e casos c$Cn!cos L mostran"o :ac!entes "e ne6a)*o a est("antes "e me"!c!na L, (ma "as :er6(ntas ma!s com(ns I(e me faHem ; N#s :ac!entes ne6am a:enas :ara$!s!a "e :artes "o cor:o o( ne6am tambm o(tras "ef!c!Anc!asP Se (ma :ac!ente "esse (ma to:a"a, ne6ar!a a "or e o !ncha)o no "e"*o "o :P E$es ne6am estar 6ra%emente "oentesP Se re:ent!namente t!%essem (m ataI(e "e enJaI(eca, ne6ar!am !ssoPN M(!tos ne(ro$o6!stas tAm eJ:$ora"o !sto em se(s :ac!entes, e a res:osta "e sem:re I(e e$es
n*o ne6am o(tros :rob$emas L como m!nha :ac!ente Vrace I(e, I(an"o $he oferec! bombons se e$a conse6(!sse atar os cor"Ses "o sa:ato, "!s:aro(; N# senhor sabe I(e so( "!abt!ca, "o(tor. N*o :osso comer a)Kcar`NG _(ase to"os os :ac!entes I(e tenho
testa"o s*o :$enamente consc!entes "o fato "e I(e t!%eram (m "errame e nenh(m "e$es sofre "o I(e se :o"er!a chamar Nne6a)*o 6$oba$N. Mas h 6ra"a)Ses em se(s s!stemas "e cren)a e "as ne6a)Ses concom!tantes L I(e tAm corre$a)*o com a $oca$!Ha)*o "e s(as $esSes cerebra!s. _(an"o o "ano conf!na"o ao $obo :ar!eta$ "!re!to, confab($a)Ses e ne6a)Ses ten"em a f!car conf!na"as Y !ma6em cor:ora$. Mas, I(an"o ocorre ma!s :erto "a frente "o hem!sfr!o "!re!to T(ma :arte chama"a $obo fronta$ %entrome"!a$U, a ne6a)*o ma!s am:$a, ma!s %ar!a"a e estranhamente a(to:rotetora. Lembro5me "e (m eJem:$o es:ec!a$mente !m:ress!onante "!sso L (m :ac!ente chama"o B!$$, I(e %e!o me %er se!s meses "e:o!s "e os m"!cos terem "!a6nost!ca"o ne$e (m t(mor ma$!6no no crebro. # t(mor t!nha cont!n(a"o crescen"o ra:!"amente, com:r!m!n"o se( $obo fronta$ "!re!to, at I(e fo! f!na$mente eJt!r:a"o :e$o ne(roc!r(r6!*o. ,nfe$!Hmente, ent*o Z se es:a$hara e B!$$ fo! !nforma"o "e I(e :ro%a%e$mente t!nha menos "e (m ano "e %!"a. A6ora, B!$$ era (m homem a$tamente !nstr(C"o e "e%e ter :erceb!"o a 6ra%!"a"e "e s(a s!t(a)*o, mas :arec!a "es:reoc(:a"o e cont!n(a%a atra!n"o m!nha aten)*o :ara (ma :eI(ena bo$ha em s(a bochecha. _(e!Jo(5se amar6amente "e I(e os o(tros m"!cos na"a t!nham fe!to com a bo$ha e :er6(nto( se e( :o"!a aZ(" 5$o a se $!%rar "e$a. _(an"o e( %o$ta%a ao ass(nto "o t(mor no crebro, e$e o e%!ta%a, "!Hen"o co!sas como; NBem, o senhor sabe como esses m"!cos Ys %eHes faHem "!a6nOst!cos !ncorretos.N Ass!m, aI(! esta%a (ma :essoa !nte$!6ente contestan"o f$a6rantemente a :ro%a fornec!"a :or se(s m"!cos e m!n!m!Han"o sem nenh(m f(n"amento o fato "e I(e t!nha c[ncer term!na$ no crebro. Para e%!tar ser acossa"o :or (ma an6Kst!a sem sent!"o, e$e a"ota%a a con%en!ente estrat6!a "e atr!b(C5$a a algo tan6C%e$ L e a bo$ha era o a$%o ma!s con%en!ente. Na %er"a"e, s(a obsess*o com a bo$ha o I(e Fre(" chamar!a "e mecan!smo "e "es$ocamento L (ma tentat!%a "!sfar)a"a "e "es%!ar s(a :rO:r!a aten)*o "a morte !m!nente. C(r!osamente, Ys %eHes ma!s f c!$ "es%!ar "o I(e ne6ar.>3 # ma!s eJtremo "e$Cr!o "e I(e Z o(%! fa$ar (m caso "escr!to :or #$!%er Sac&s, sobre (m homem I(e caCa se6(!"amente "a cama Y no!te. A ca"a %eH I(e e$e se choca%a com o ch*o, a eI(!:e "a enfermar!a o $e%anta%a e co$oca%a
"e %o$ta na cama. Po(cos m!n(tos "e:o!s, o(%!a5se o r(C"o "o baI(e. De:o!s I(e !sto acontece( % r!as %eHes, Sac&s :er6(nto(5$he :or I(e cont!n(a%a ca!n"o "a cama. E$e :arec!a ass(sta"o. NDo(torN, "!sse, Nestes est("antes "e me"!c!na %Am co$ocan"o o bra)o "e (m ca" %er na m!nha cama e e( tenho tenta"o me $!%rar "e$e a no!te !nte!ra`N Como n*o a"m!t!a a :ro:r!e"a"e "o se( membro :ara$!sa"o, o homem era arrasta"o :ara o ch*o to"a %eH I(e tenta%a em:(rr 5$o :ara fora. As eJ:er!Anc!as I(e "!sc(t!mos antes s(6erem I(e a :ac!ente "e ne6a)*o n*o est a:enas tentan"o sa$%ar a "!6n!"a"e8 a ne6a)*o est ancora"a no f(n"o "e s(a :s!I(e.N Mas !sso !m:$!ca I(e a !nforma)*o sobre s(a :ara$!s!a est fecha"a a sete cha%es em a$6(m $(6ar L re:r!m!"aP #( I(e a !nforma)*o n*o eJ!ste em nenh(m $(6ar "o se( crebroP A K$t!ma h!:Otese :arece !m:ro% %e$. Se o conhec!mento n*o eJ!ste, :or I(e a :ac!ente "!H co!sas como, NAmarre! os ca"ar)os "o sa:ato com minhas duas m os8@ o( NN*o cons!6o es:erar a hora "e %o$tar a (ma I(e"a "e "o!s bra)os n(ma mesa "e cer%eZaNP E :or I(e obser%a)Ses e%as!%as como NN*o so( amb!"estraNP Coment r!os como este "*o a enten"er I(e Na$6(mN a$! sabe I(e e$a :ara$Ct!ca, mas I(e a !nforma)*o n*o est "!s:onC%e$ :ara a mente consc!ente. Se este o caso, eJ!ste a$6(m me!o "e acessar aI(e$e conhec!mento :ro!b!"oP Para "escobr!r, t!ramos :ro%e!to "e (ma en6enhosa eJ:er!Anc!a rea$!Ha"a em >G<B :or (m ne(ro$o6!sta !ta$!ano, E"(ar"o B!s!ach, n(ma :ac!ente com "esaten)*o e ne6a)*o. B!s!ach :e6o( (ma ser!n6a che!a com 6(a 6e$a"a e !rr!6o( o cana$ "o o(%!"o esI(er"o "a :ac!ente L (m :roce"!mento I(e testa a f(n)*o "o ner%o %est!b($ar. Po(cos se6(n"os "e:o!s, os o$hos "a :ac!ente come)aram a se mo%er %!6orosamente, n(m :rocesso chama"o n!sta6mo. A 6(a fr!a estabe$ece (ma corrente "e con%ec)*o nos cana!s "o o(%!"o, !n"(H!n"o ass!m en6anosamente o crebro a :ensar I(e a cabe)a est se mo%en"o e a faHer mo%!mentos !n%o$(nt r!os "e corre)*o "os mo%!mentos "o o$ho I(e chamamos "e n!sta6mo. _(an"o B!s!ach ent*o :er6(nto( Y :ac!ente "e ne6a)*o se conse6(!a (sar os bra)os, e$a res:on"e( ca$mamente I(e n*o :o"!a (sar o bra)o esI(er"o` S(r:reen"entemente, a !rr!6a)*o "o o(%!"o esI(er"o com 6(a 6e$a"a t!nha ca(sa"o (ma me$hora com:$eta Tembora tem:or r!aU "a anoso6nos!a. _(an"o $! a$6o a res:e!to "esta eJ:er!Anc!a, :($e! "a ca"e!ra. AI(! esta%a
(ma sCn"rome ne(ro$O6!ca :ro"(H!"a :or (ma $es*o no :ar!eta$ "!re!to I(e t!nha s!"o re%ert!"a :e$o s!m:$es ato "e es6(!char 6(a no o(%!"o. Por I(e esta !m:ress!onante eJ:er!Anc!a n*o t!nha "a"o manchete em "he Ae$ Por# "imesO Na %er"a"e, "escobr! I(e a ma!or!a "os me(s co$e6as "e :rof!ss*o seI(er t!nha o(%!"o fa$ar "a eJ:er!Anc!a. Ass!m, "ec!"! tentar o mesmo :roce"!mento no :rOJ!mo :ac!ente I(e e( %!sse com anoso6nos!a. AC a:arece( a Sra. Mac&en, (ma
m($her !"osa I(e, trAs semanas antes, sofrera (m "errame no :ar!eta$ "!re!to I(e res($to( em :ara$!s!a "o $a"o esI(er"o. Me( obZet!%o era n*o somente conf!rmar as obser%a)Ses "e B!s!ach, mas tambm faHer :er6(ntas es:ec!f!camente :ara testar s(a memOr!a L a$6o I(e n*o t!nha s!"o fe!to s!stemat!camente. Se a :ac!ente re:ent!namente come)asse a a"m!t!r I(e esta%a :ara$Ct!ca, o I(e "!r!a sobre s(as ne6a)Ses anter!oresP Ne6ar!a s(as ne6a)SesP Se as a"m!t!sse, como as eJ:$!car!aP Conse6(!r!a :oss!%e$mente nos "!Her por que est!%era ne6an"o5as, o( esta (ma :er6(nta abs(r"aP D(rante I(atro semanas, %! a Sra. Mac&en a ca"a trAs o( I(atro "!as, e to"as as %eHes tCnhamos :assa"o :e$o mesmo "!sc(rso sem sent!"o e conf(so. L Sra. Mac&en, conse6(e cam!nharP L S!m, :osso cam!nhar. L Po"e (sar os "o!s bra)osP L S!m` L Est*o !6(a$mente fortesP L Est*o.
L Conse6(e mo%er a m*o esI(er"aP L S!m. L Po"e mo%er a m*o "!re!taP L Posso. L Est*o !6(a$mente fortesP L S!m. De:o!s "as :er6(ntas, ench! (ma ser!n6a com 6(a 6e$a"a e es6(!che!5a no se( cana$ a("!t!%o. Como se es:era%a, se(s o$hos come)aram a se mo%!mentar "a forma caracterCst!ca. A:Os (m m!n(to, comece! a !nterro6 5$a. L Como est se sent!n"o, Sra. Mac&enP L Bem, me( o(%!"o "O!. Est fr!o. L Ma!s a$6(ma co!saP E os bra)osP Po"e mo%!mentar os bra)osP
L Sra. Mac&en, :or I(anto tem:o f!co( :ara$!sa"aP E$a "!sse; L #h, cont!n(amente, to"os estes "!as. Esta era (ma obser%a)*o eJtraor"!n r!a, :o!s !m:$!ca I(e, embora t!%esse cont!n(a"o ne6an"o s(a :ara$!s!a to"as as %eHes I(e e( a t!nha %!sto "(rante estas K$t!mas semanas, as memOr!as "e s(as tentat!%as fracassa"as %!nham se re6!stran"o em a$6(ma :arte "o se( crebro, mas o acesso a e$as t!nha s!"o
b$oI(ea"o. A 6(a fr!a at(o( como (m Nsoro "a %er"a"eN I(e tro(Je Y tona as $embran)as re:r!m!"as sobre s(a :ara$!s!a. Me!a hora "e:o!s, %o$te! e :er6(nte!5$he; L Conse6(e (sar os bra)osP L N*o, me( bra)o esI(er"o est :ara$Ct!co. L Embora o n!sta6mo t!%esse cessa"o h m(!to tem:o, e$a :orm a"m!t!a estar :ara$!sa"a. DoHe horas ma!s tar"e, (m a$(no me( a %!s!to( e :er6(nto(; L Lembra5se "o Dr. Ramachan"ranP L S!m, c$aro, era aI(e$e m"!co !n"!ano. L E I(e feH e$eP L Pe6o( (m :o(co "e 6(a 6e$a"a e :9s no me( o(%!"o esI(er"o e "oe(. L A$6(ma co!sa ma!sP L Bem, e$e esta%a (san"o aI(e$a 6ra%ata com (ma !ma6em escanea"a "o crebro. L X %er"a"e, e( (sa%a (ma 6ra%ata com (ma !ma6em PE'. S(a memOr!a :ara "eta$hes esta%a Ot!ma. L _(e $he :er6(nto( e$eP L Per6(nto(5me se e( conse6(!a (sar os "o!s bra)os. L E o I(e a senhora "!sseP L D!sse I(e e( esta%a m(!to bem. Ass!m, a6ora e$a esta%a ne6an"o s(a conf!ss*o anter!or "e :ara$!s!a, como se est!%esse reescre%en"o com:$etamente se( script. Na %er"a"e, era como se t!%ssemos cr!a"o "o!s seres h(manos consc!entes, m(t(amente amns!cos; a Sra. Mac&en "a N 6(a 6e$a"aN, I(e !nte$ect(a$mente honesta, I(e reconhece s(a :ara$!s!a,
e a Sra. Mac&en sem a 6(a 6e$a"a, I(e tem a sCn"rome "e ne6a)*o e ne6a !nf$eJ!%e$mente s(a :ara$!s!a` A obser%a)*o "as "(as Sras. Mac&en me feH $embrar a contro%ert!"a sCn"rome c$Cn!ca conhec!"a como :ersona$!"a"es mK$t!:$as, !morta$!Ha"a na f!c)*o como Dr. 0e$cE$$ e Mr. HE"e. D!6o contro%ert!"a, :orI(e a ma!or!a "e me(s co$e6as ma!s !nf$eJC%e!s se rec(sa a acre"!tar I(e a sCn"rome seI(er eJ!sta e :ro%a%e$mente ar6(mentar!a I(e se trata s!m:$esmente "e (ma forma e$abora"a "e Nre:resenta)*oN. # I(e %!mos na Sra. Mac&en, :orm, " a enten"er I(e esse !so$amento :arc!a$ "e (ma :ersona$!"a"e "a o(tra :o"e "e fato ocorrer, embora as "(as oc(:em (m sO cor:o. Para com:reen"er o I(e est acontecen"o aI(!, %amos %o$tar ao nosso 6enera$ no 6ab!nete "e 6(erra. 2se! esta ana$o6!a :ara !$(strar I(e eJ!ste (ma es:c!e "e mecan!smo :ro"(tor5"e5coerAnc!a no hem!sfr!o esI(er"o L o
6enera$ L I(e !m:e"e anoma$!as, :erm!te o s(r6!mento "e (m s!stema (n!f!ca"o "e cren)as e em 6ran"e :arte res:ons %e$ :e$a !nte6r!"a"e e estab!$!"a"e "o e(, "a !n"!%!"(a$!"a"e. Mas e se (ma :essoa fosse confronta"a :or % r!as anoma$!as I(e n*o fossem com:atC%e!s com se( s!stema or!6!na$ "e cren)as, e n*o obstante fossem com:atC%e!s (mas com as o(trasP Como bo$has "e sab*o, e$as :o"er!am se a6$(t!nar n(m no%o s!stema "e cren)as !so$a"o "a trama anter!or, cr!an"o :ersona$!"a"es mK$t!:$as. 'a$%eH a ba$can!Ha)*o seZa me$hor "o I(e a 6(erra c!%!$. Acho (m tanto embara)osa a re$(t[nc!a "e :s!cO$o6os co6n!t!%os em ace!tar a rea$!"a"e "este fen9meno (m tanto !ntr!6ante, "a"o I(e at !n"!%C"(os norma!s tAm essas eJ:er!Anc!as "e I(an"o em I(an"o. Lembro5 me "e (m sonho I(e t!%e certa %eH, no I(a$ a$6(m t!nha acaba"o "e me contar (ma ane"ota m(!to en6ra)a"a I(e me feH r!r s!nceramente L "an"o a enten"er I(e "e%e ter ha%!"o :e$o menos "(as :ersona$!"a"es m(t(amente amns!cas "entro "e m!m, "(rante o sonho. A me( %er, esta (ma N:ro%a "a eJ!stAnc!aN "a :$a(s!b!$!"a"e "e :ersona$!"a"es mK$t!:$as.>A :er6(nta :ermanece; Como :9"e a 6(a 6e$a"a ca(sar esses efe!tos a:arentemente m!rac($osos na Sra. Mac&enP 2ma "as :oss!b!$!"a"es I(e N"es:erteN o hem!sfr!o "!re!to. N*o eJ!stem coneJSes "o ner%o %est!b($ar se :roZetan"o :ara o cOrteJ %est!b($ar no $obo :ar!eta$ "!re!to nem tambm :ara o(tras :artes "o hem!sfr!o "!re!to. A at!%a)*o "estes c!rc(!tos no hem!sfr!o "!re!to faH a :ac!ente :restar aten)*o ao $a"o esI(er"o e notar I(e se( bra)o esI(er"o est !nerte, sem %!"a. Ent*o e$a reconhece, :e$a :r!me!ra %eH, I(e est :ara$Ct!ca. Esta !nter:reta)*o :ro%a%e$mente correta, :e$o menos :arc!a$mente, mas e( 6ostar!a "e cons!"erar (ma h!:Otese a$ternat!%a ma!s es:ec($at!%a; a !"!a "e I(e este fen9meno "e a$6(ma forma re$ac!ona"o com mo%!mentos r :!"os "os o$hos TREMU o( sono com sonhos. As :essoas :assam (m ter)o "e s(as %!"as "orm!n"o, e "(rante -=l "esse tem:o se(s o$hos f!cam se mo%!mentan"o Y me"!"a I(e e$as tAm sonhos %!%!"os, emoc!onantes. D(rante estes sonhos, m(!tas %eHes somos confronta"os com fatos "esa6ra" %e!s, :ert(rba"ores, sobre nOs mesmos. Ass!m, tanto no esta"o 6(a56e$a"a I(anto no sono REM, h :erce:tC%e!s mo%!mentos "o o$ho, e memOr!as "esa6ra" %e!s e :ro!b!"as %Am Y tona, e !sto :o"e n*o ser (ma co!nc!"Anc!a. Fre(" acre"!ta%a I(e nos sonhos nOs "ra6amos "o f(n"o o mater!a$ I(e com(mente cens(ra"o, e a 6ente es:ec($a se o mesmo t!:o "e co!sa :o"e estar acontecen"o "(ran5
te a est!m($a)*o N 6(a 6e$a"a no o(%!"oN. Com o r!sco "e $e%ar a ana$o6!a $on6e "ema!s, %amos recorrer ao nosso 6enera$, I(e a6ora est senta"o em se( I(arto, Z bem tar"e "a no!te se6(!nte, sor%en"o (m c $!ce "e conhaI(e. A6ora tem tem:o "e se "e"!car a (ma !ns:e)*o sosse6a"a "o !nforme
entre6(e a e$e :or (m bate"or Ys =h== "a manh* e ta$%eH esta me"!ta)*o e !nter:reta)*o corres:on"a ao I(e chamamos sonhar. Se o mater!a$ f!Her sent!"o, e$e :o"e !ncor:or 5$o ao se( :$ano "e bata$ha :ara o "!a se6(!nte. Se n*o f!Her sent!"o o( se for m(!to :ert(rba"or e com:$!ca"o, e$e o co$ocar na 6a%eta "a escr!%an!nha e tentar esI(ecA5$o8 :ro%a%e$mente :or !sso I(e n*o conse6(!mos nos $embrar "a ma!or!a "os nossos sonhos. S(6!ro I(e a est!m($a)*o %est!b($ar ca(sa"a :e$a 6(a 6e$a"a at!%a :arc!a$mente o mesmo conZ(nto "e c!rc(!tos I(e 6era o sono REM. ,sto :erm!te Y :ac!ente "escobr!r fatos "esa6ra" %e!se :ert(rba"ores sobre s! mesma L !nc$(s!%e s(a :ara$!s!a L I(e s*o 6era$mente re:r!m!"os I(an"o est acor"a"a. Esta ob%!amente (ma conZect(ra a$tamente es:ec($at!%a, e e( $he "ar!a a:enas >3l "e chance "e estar correta. TMe(s co$e6as :ro%a%e$mente $he "ar!am >l.U Mas $e%a a (ma :re%!s*o s!m:$es e test %e$. Pac!entes com ne6a)*o "e%em sonhar que est o paral<ticos. Na %er"a"e, se est!%erem acor"a"os "(rante (m e:!sO"!o REM, :o"em cont!n(ar a"m!t!n"o s(a :ara$!s!a :or % r!os m!n(tos, antes "e re%erter no%amente Y ne6a)*o. Recor"em I(e os efe!tos "e n!sta6mo term!camente !n"(H!"o L a conf!ss*o "e :ara$!s!a "a Sra. Mac&en L "(raram :e$o menos @3 m!n(tos "e:o!s I(e o n!sta6mo cessara.>@
Podeis n o atender a uma. mente doente, *rrancar da memria uma m3goa enrai6ada, *pagar os pro)lemas gravados do cre)ro, E com algum doce ant<doto que fa6 esquecer /impar o feito entulhado desse perigoso material Lue pesa no cora o0
L R,LL,AM SHAKESPEARE
A memOr!a tem s!"o $e6!t!mamente chama"a "e o Santo Vraa$ "a ne(roc!Anc!a. Embora tenham s!"o escr!tos m(!tos trata"os %o$(mosos sobre este tO:!co, na %er"a"e sabemos :o(co a se( res:e!to. A ma!or!a "os traba$hos rea$!Ha"os em "ca"as recentes tem caC"o em "(as cate6or!as. 2ma "e$as a
forma)*o "o rastro "a memOr!a em s!, b(sca"a na nat(reHa "e m("an)as fCs!cas entre s!na:ses e nas cascatas I(Cm!cas "entro "as c$($as ner%osas. A se6(n"a basea"a no est("o "e :ac!entes como H.M. Tbre%emente "escr!to no Ca:Ct($o >U, c(Zo h!:ocam:o fo! remo%!"o c!r(r6!camente "e%!"o a e:!$e:s!a e I(e n*o fo! ma!s ca:aH "e cr!ar no%as memOr!as "e:o!s "a c!r(r6!a, embora :ossa se $embrar "a ma!or!a "as co!sas acontec!"as antes "!sso. EJ:er!Anc!as em c$($as C em :ac!entes como H.M. nos tAm "a"o a$6(mas %!sSes ma!s :rof(n"as sobre como no%os tra)os "e memOr!a s o forma"os, mas fa$ham com:$etamente em eJ:$orar as:ectos narrat!%os e constr(t!%os "a memOr!a !6(a$mente !m:ortantes. Como ca"a no%o !tem e"!ta"o e cens(ra"o TI(an"o necess r!oU antes "e ser arI(!%a"o "e acor"o com o momento e o $(6ar on"e ocorre(P Como estas memOr!as s*o :ro6ress!%amente ass!m!$a"as ao nosso Ne( a(tob!o6r f!coN, tornan"o5se :arte "o I(e somosP Estes as:ectos s(t!s "a memOr!a s*o eJtraor"!nar!amente "!fCce!s "e est("ar em :essoas norma!s, mas :erceb! I(e :ossC%e$ eJ:$or 5$os em :ac!entes como a Sra. Mac&en, I(e Nre:r!memN o I(e acontece( h somente a$6(ns m!n(tos. VocA n*o :rec!sa nem mesmo "e 6(a 6e$a"a :ara ma:ear este no%o terr!tOr!o. Descobr! I(e :o"!a 6ent!$mente est!m($ar a$6(ns :ac!entes a f!na$mente a"m!t!r I(e o bra)o esI(er"o Nn*o est f(nc!onan"oN o( est NfracoN o( Ys %eHes at N:ara$Ct!coN Tembora n*o :arecessem :ert(rba"os com este reconhec!mentoU. Se e( conse6(!sse eJtra!r (m :ron(nc!amento "esses, saCsse "o I(arto e %o$tasse >3 m!n(tos "e:o!s, o :ac!ente n*o se $embrar!a abso$(tamente "a Nconf!ss*oN, ten"o (ma es:c!e "e amns!a se$et!%a :ara ass(ntos referentes ao se( bra)o esI(er"o. 2ma m($her, I(e choro( "(rante >3 m!n(tos I(an"o :ercebe( I(e esta%a :ara$Ct!ca T(ma Nrea)*o catastrOf!caNU, n*o conse6(!( se $embrar "este fato a$6(mas horas ma!s tar"e, embora "e%a ter s!"o (ma eJ:er!Anc!a emoc!ona$mente carre6a"a e !m:ortante. 'rata5se "e a$6o t*o :rOJ!mo I(anto :ossC%e$ "e (ma re:ress*o fre("!ana.
# c(rso nat(ra$ "a sCn"rome "a ne6a)*o nos :ro:orc!ona o(tros me!os "e eJ:$orar as f(n)Ses "a memOr!a. Por mot!%os n*o com:reen"!"os, a ma!or!a "os :ac!entes ten"e a se rec(:erar com:$etamente "a sCn"rome a:Os "(as o( trAs semanas, embora se(s membros a!n"a esteZam I(ase sem:re :ara$!sa"os o( eJtremamente fracos. TN*o ser!a mara%!$hoso se a$coO$atras o( anorJ!cos I(e reZe!tam a terrC%e$ %er"a"e sobre se( h b!to "e beber o( s(a !ma6em cor:ora$ conse6(!ssem se rec(:erar t*o ra:!"amente "a ne6a)*oP F!co !ma6!nan5
"o se 6(a 6e$a"a no cana$ a("!t!%o esI(er"o far!a a m 6!ca`U _(e acontecer!a se nos "!r!6Cssemos a (m :ac!ente "e:o!s I(e Nterm!no(N "e ne6ar s(a :ara$!s!a e $he :er6(nt ssemos; N_(an"o est!%e com %ocA na semana :assa"a e $he :er6(nte! :e$o se( bra)o esI(er"o, o I(e %ocA me "!ssePN E$e a"m!t!r!a ter esta"o em ne6a)*oP A :r!me!ra :ac!ente
I(e !nterro6(e! sobre !sto fo! M(mtaH Shah, I(e ne6ara s(a :ara$!s!a "(rante I(ase (m mAs a:Os ter (m "errame e "e:o!s se rec(:ero( com:$etamente "a ne6a)*o Tembora n*o "a :ara$!s!aU. Comece! com a :er6(nta Ob%!a; L Sra. Shah, $embra5se "e m!mP L S!m, o senhor %e!o me %er no MercE Hos:!ta$. Esta%a sem:re com aI(e$as "(as est("antes "e enferma6em, Bec&E e S(san. L TEra t("o %er"a"e8 at a6ora, e$a esta%a acertan"o.U L Lembra5se "e I(e $he :er6(nte! sobre se(s bra)osP # I(e a senhora "!sseP L D!sse5$he I(e rne( bra)o esI(er"o esta%a :ara$Ct!co. L Lembra5se "e I(e a %! % r!as %eHesP # I(e "!sse a ca"a %eHP L V r!as %eHes, % r!as %eHes, s!m, "!sse a mesma co!sa, I(e e( esta%a :ara$Ct!ca. TNa %er"a"e, e$a me "!ssera to"as as %eHes I(e se( bra)o esta%a bom.U L M(mtaH. Pense bem. Lembra5se "e me "!Her I(e se( bra)o esI(er"o esta%a bom, I(e n*o esta%a :ara$!sa"oP L Bem, "o(tor, se e( "!sse !sso, f!ca !m:$Cc!to I(e esta%a ment!n"o. E n*o so( ment!rosa. A:arentemente, M(mtaH t!nha re:r!m!"o as "eHenas "e e:!sO"!os "e ne6a)*o em I(e se en%o$%era "(rante m!nhas n(merosas %!s!tas ao hos:!ta$. # mesmo acontece( com o(tra :ac!ente, 0ean, a I(em %!s!te! no Centro "e Reab!$!ta)*o "e San D!e6o. F!Hemos as :er6(ntas "e sem:re. L Conse6(e (sar se( bra)o "!re!toP L #h, s!m. L Po"e (sar o bra)o esI(er"oP L S!m. Mas I(an"o che6(e! Y :er6(nta, N#s "o!s est*o !6(a$mente fortesPN, 0ean "!sse; L N*o, me( bra)o esI(er"o est ma!s f!rme. 'entan"o escon"er m!nha s(r:resa, a:onte! :ara (ma mesa "e mo6no no f!m "o corre"or e :er6(nte! se :o"!a $e%ant 5$a com a m*o "!re!ta.
f!car temporariamente :ara$!sa"o :or a$6(ns m!n(tos.N De:o!s "e asse6(rar I(e NancE enten"e( bem, trate! "e N!nZetarN 6(a sa$6a"a em se( bra)o. M!nha :er6(nta era; Ser I(e !r!a "e re:ente a"m!t!r I(e esta%a :ara$Ct!ca, a6ora I(e !sso fora torna"o ma!s ace!t %e$ :ara e$a, o( "!r!a; NS(a !nZe)*o n*o f(nc!ona8 cons!6o mo%er o bra)o esI(er"o m(!to bemNP Este (m be$o eJem:$o "e eJ:er!Anc!a com o s!stema "e cren)as "e (ma :essoa, (m cam:o "e :esI(!sa I(e bat!He! "e epistemologia experimental, sO :ara !ncomo"ar os f!$Osofos. NancE sento(5se tranIW!$amente :or a$6(ns momentos, es:eran"o a N!nZe)*oN NfaHer efe!toN, enI(anto se(s o$hos corr!am em %o$ta, eJam!nan"o % r!os m!croscO:!os ant!6os "o me( cons($tOr!o. Ent*o :er6(nte!; NBem, conse6(e mo%er se( bra)o esI(er"oPN NN*oN, res:on"e(, Ne$e :arece n*o I(erer faHer na"a. N*o se mo%e.N
A:arentemente, m!nha s(:osta !nZe)*o t!nha f(nc!ona"o, :o!s e$a a6ora conse6(!a ace!tar o fato "e I(e se( bra)o esI(er"o esta%a rea$mente :ara$!sa"o. Mas como :o"er!a ter certeHa "e I(e este n*o era s!m:$esmente o res($ta"o "o me( charme :ers(as!%oP 'a$%eH e( est!%esse a:enas Nh!:not!Han"oN NancE :ara I(e ace!tasse I(e se( bra)o esta%a :ara$!sa"o. Ass!m, f!H o contro$e Ob%!o; re:et! o mesmo :roce"!mento com o bra)o "!re!to. A:Os >3 m!n(tos, %o$te! Y sa$a e, "e:o!s "e con%ersar ra:!"amente sobre % r!os ass(ntos, "!sse; NComo :arte "o nosso eJame ne(ro$O6!co, %o( !nZetar este anests!co $oca$ em se( bra)o "!re!to, e, "e:o!s I(e e( a:$!car a !nZe)*o, se( bra)o "!re!to f!car :ara$!sa"o :or a$6(ns m!n(tos.N Ent*o a:$!I(e! a !nZe)*o, com a mesma ser!n6a conten"o a mesma so$()*o, es:ere! (m :o(co e :er6(nte!; eConse6(e meJer o bra)o "!re!toPN NancE o$ho( :ara ba!Jo, er6(e( a m*o "!re!ta at o I(e!Jo e fa$o(; NS!m, est se mo%en"o. VeZa o senhor mesmo.N F!n6! s(r:resa. NComo :ossC%e$P ,nZete! em %ocA o mesmo anests!co I(e (se! em se( bra)o esI(er"o`N E$a ba$an)o( a cabe)a, !ncr"($a, e res:on"e(; NBem, e( n*o se!, "o(tor. Acho I(e a mente sobre a matr!a. Sem:re acre"!te! n!sso.N>=
9 que chamamos de fundamentos racionais de nossas crenas s o muitas ve6es tentativas extremamente irracionais de 1ustificar nossos instintos.
_(an"o !n!c!e! esta :esI(!sa h cerca "e c!nco anos, n*o t!nha abso$(tamente nenh(m !nteresse :or S!6m(n" Fre(". TE$e :o"er!a ter "!to I(e e( esta%a em ne6a)*o.U E, como a ma!or!a "os me(s co$e6as, era m(!to ct!co ante s(as !"!as. 'o"a a com(n!"a"e "a ne(roc!Anc!a tem :rof(n"a "esconf!an)a "e Fre(", :orI(e e$e trato( "e as:ectos esI(!%os "a nat(reHa h(mana I(e :arecem %er"a"e!ros, mas n*o :o"em ser testa"os em:!r!camente. Mas, "e:o!s I(e traba$he! com esses :ac!entes, $o6o se torno( c$aro :ara m!m I(e, embora Fre(" tenha escr!to (ma 6ran"e I(ant!"a"e "e abs(r"os, n*o h como ne6ar I(e fo! (m 6An!o, es:ec!a$mente I(an"o se cons!"era o amb!ente soc!a$ e !nte$ect(a$ "e V!ena na %!ra"a "o sc($o. Fre(" fo! (ma "as :r!me!ras :essoas a enfat!Har I(e a nat(reHa h(mana :o"e ser s(bmet!"a a !n%est!6a)*o c!entCf!ca s!stem t!ca, I(e a 6ente :o"e rea$mente :roc(rar $e!s "a %!"a menta$ "a mesma forma I(e (m car"!o$o6!sta :o"e est("ar o cora)*o o( (m astr9nomo est("ar mo%!mentos :$anet r!os. Ace!tamos t("o !sso a6ora, mas naI(e$a :oca fo! (m insight re%o$(c!on r!o. N*o "e a"m!rar I(e se( nome tenha se torna"o (m c$!chA com(m. A ma!s %a$!osa contr!b(!)*o "e Fre(" fo! a "escoberta "e I(e a mente consc!ente s!m:$esmente (ma facha"a e I(e %ocA com:$etamente !nconsc!ente "e G3l "o I(e rea$mente se :assa em se( crebro. T2m eJem:$o !m:ress!onante o H(mb! no Ca:Ct($o 4.U E, com res:e!to a "efesas :s!co$O6!cas, Fre(" acerto( em che!o. A$6(m :o"e "(%!"ar "a rea$!"a"e "o Nr!so ner%osoN o( "as Nrac!ona$!Ha)SesNP S!n6($armente, embora esteZa en%o$%!"o nesses tr(I(es menta!s o tem:o to"o, %ocA com:$etamente !nconsc!ente "e estar faHen"o !sso e :ro%a%e$mente o ne6ar!a se a$6(m chamasse s(a aten)*o. Mas, I(an"o %ocA obser%a o(tra :essoa :roce"en"o ass!m, a co!sa com!camente %!sC%e$, m(!tas %eHes at embara)osa. Na %er"a"e, t("o !sso m(!to bem conhec!"o "e to"o bom "ramat(r6o o( romanc!sta TeJ:er!mente $er Sha&es:eare o( 0ane A(stenU, mas Fre(" se6(ramente merece cr"!to :or a:ontar o :a:e$ f(n"amenta$ "as "efesas :s!co$O6!cas em nos aZ("ar a or6an!Har nossa %!"a menta$. ,nfe$!Hmente, os esI(emas teOr!cos I(e e$e constr(!( :ara eJ:$!c 5$as eram neb($osos e n*o eram test %e!s. A:e$o( com "emas!a"a freIWAnc!a :ara (ma term!no$o6!a obsc(ra e t!nha %er"a"e!ra obsess*o :e$o seJo :ara eJ:$!car a con"!)*o h(mana. A$m "!sso, n(nca feH eJ:er!Anc!as :ara conf!rmar s(as teor!as. Mas em :ac!entes "e ne6a)*o, %ocA :o"e testem(nhar estes mecan!smos
e%o$(!n"o ante se(s o$hos, co$h!"os em f$a6rante "e$!to. Po"e5se faHer (ma $!sta "os n(merosos t!:os "e a(to5s(6est*o I(e S!6m(n" e Anna Fre(" "escre%eram e %er n!t!"amente eJem:$os am:$!f!ca"os "e ca"a (m "e$es em nossos :ac!entes. Fo! %en"o esta $!sta I(e me con%enc! :e$a :r!me!ra %eH "a rea$!"a"e "as "efesas :s!co$O6!cas e
"o :a:e$ centra$ I(e "esem:enham na nat(reHa h(mana. 1 Aega o: # t!:o ma!s Ob%!o, "e fato, a ne6a)*o "!reta. NMe( bra)o est f(nc!onan"o :erfe!tamente.N NCons!6o mo%er me( bra)o esI(er"o L n*o est :ara$Ct!co.N
1 ?epress o: Como %!mos, o :ac!ente Ys %eHes a"m!t!r , com !nterro6atOr!o re:et!"o, I(e est "e fato :ara$Ct!co, :ara $o6o %o$tar Y ne6a)*o LE a:arentemente Nre:r!m!n"oN a memOr!a "a conf!ss*o fe!ta a:enas a$6(ns m!n(tos antes. M(!tos :s!cO$o6os co6n!t!%os af!rmam I(e memOr!as re:r!m!"as, como a re:ent!na $embran)a "e ab(so e ma(s5tratos na !nf[nc!a, s*o !nerentemente f!ctCc!as L a co$he!ta "e sementes :s!co$O6!cas :$anta"as :e$o tera:e(ta e $e%a"as a f$orescer :e$o :ac!ente. Mas aI(! temos (ma :ro%a "e I(e a$6o como a re:ress*o est se :assan"o, embora em menor esca$a "e tem:o, sem nenh(ma :oss!b!$!"a"e "e I(e o com:ortamento "o :ac!ente tenha s!"o !n"e%!"amente !nf$(enc!a"o :e$o rea$!Ha"or "a eJ:er!Anc!a. 1 (orma o de rea o: Esta a :ro:ens*o :ara af!rmar eJatamente o o:osto "o I(e a :essoa s(s:e!ta ser %er"a"e :ara s! mesma. Por eJem:$o, (m homosseJ(a$ $atente :o"e beber s(a cer%eZa, "esf!$ar :or aC com botas "e co$)o' e eJ!b!r (m com:ortamento mach!sta, n(ma tentat!%a !nconsc!ente "e af!rmar s(a :res(m!"a masc($!n!"a"e. EJ!ste at (m est("o recente mostran"o I(e, %en"o c$!:s "e f!$mes "e :orno6raf!a masc($!na, homens I(e s*o abertamente es:anca"ores "e 6aEs tAm ere)Ses ma!ores "o I(e homens sem :reconce!tos. TSe %ocA est es:ec($an"o como foram me"!"as as ere)Ses, os :esI(!sa"ores (saram (m "!s:os!t!%o chama"o :$et!smO6rafo :en!ano.U Lembro5me aI(! "e 0ean L a m($her I(e "!sse I(e :o"!a er6(er (ma mesa 6ran"e trAs centCmetros ac!ma "o ch*o com a m*o "!re!ta e "e:o!s acrescento(, I(an"o !nterro6a"a, I(e s(a m*o esI(er"a :ara$Ct!ca esta%a rea$mente ma!s forte "o I(e a "!re!ta8 I(e :o"!a (s 5$a :ara $e%antar
a mesa I(atro centCmetros. Lembrem5se tambm "a Sra. Do""s I(e, I(an"o :er6(nta"a se amarro( os cor"Ses "o sa:ato, res:on"e(; NS!m, f!H !sso com m!nhas duas m*os.N Estes s*o eJem:$os !m:ress!onantes "e forma)*o "e rea)*o. 1 ?acionali6a o: V!mos m(!tos eJem:$os neste ca:Ct($o. N#h, "o(tor, n*o mo%! me( bra)o :orI(e tenho artr!te no ombro e "O!.N #( esta, "e o(tro :ac!ente; N#h, os est("antes "e me"!c!na tAm me !rr!ta"o o "!a to"o e :or !sso I(e n*o I(ero mo%er me( bra)o a6ora.N So$!c!ta"o a er6(er as "(as m*os, (m homem $e%anto( a m*o "!re!ta no ar e "!sse, I(an"o "etecto( me( o$har f!Jo em s(a m*o esI(er"a !mO%e$; NH(mm, como :o"e %er, esto( me f!rman"o na m*o esI(er"a :ara $e%antar a "!re!ta.N Ma!s raramente, %emos (ma c$ara confab($a)*o; NEsto( tocan"o se( nar!H com m!nha m*o esI(er"a.N NS!m, c$aro I(e esto( baten"o :a$mas.N 1 !umor. At o h(mor :o"e %!r em socorro L n*o a:enas "esses :ac!entes mas "e to"os nOs L, como Fre(" sab!a m(!to bem. Pense a:enas no chama"o r!so ner%oso o( em to"as aI(e$as %eHes em I(e %ocA (so( "e h(mor :ara es%aH!ar (ma s!t(a)*o tensa. A$m "!sso, ser (ma s!m:$es co!nc!"Anc!a I(e tantas :!a"as $!"em com ass(ntos :otenc!a$mente amea)a"ores, como morte o( seJoP Na %er"a"e, "e:o!s "e %er esses :ac!entes, esto( con%enc!"o "e I(e o antC"oto ma!s ef!caH :ara o abs(r"o "a con"!)*o h(mana ta$%eH seZa o h(mor, ma!s "o I(e a arte. Lembro5me "e ter :e"!"o a (m :ac!ente, (m :rofessor "e $!terat(ra !n6$esa, :ara mo%er se( bra)o esI(er"o :ara$!sa"o. L Sr. S!nc$a!r, conse6(e tocar me( nar!H com s(a m*o esI(er"aP L S!m. L Est bem, mostre5me. Por fa%or, % em frente e toI(e5o. L N*o esto( acost(ma"o a receber or"ens, "o(tor. Co$h!"o "e s(r:resa, :er6(nte!5$he se esta%a br!ncan"o o( sen"o sarc st!co. L N*o, fa$o sr!o. N*o esto( br!ncan"o. Por I(e :er6(ntaP Ass!m, :arece I(e, embora as obser%a)Ses "os :ac!entes seZam m(!tas %eHes mat!Ha"as "e (m !m:ert!nente senso "e h(mor, e$es :rO:r!os n*o tAm consc!Anc!a "e I(e est*o sen"o en6ra)a"os.
#(tro eJem:$o; L Sra. Franco, :o"e tocar me( nar!H com s(a m*o esI(er"aP L S!m, mas c(!"a"o. E( :o"er!a f(rar se( o$ho. 1 Pro1e o: E (ma t t!ca (sa"a I(an"o, I(eren"o e%!tar enfrentar (ma "oen)a o( "ef!c!Anc!a, nOs a atr!b(Cmos con%en!entemente a o(tra :essoa. NEste bra)o :ara$Ct!co :ertence ao me( !rm*o, :o!s se! :erfe!tamente I(e o me( est bem.N De!Jo aos :s!cana$!stas a tarefa "e "ec!"!r se este (m %er"a"e!ro caso "e :roZe)*o. Mas, I(anto a m!m, est m(!to :rOJ!mo "e sA5$o. Ent*o, aI(! temos :ac!entes en%o$%en"o5se :rec!samente nos mesmos t!:os "e mecan!smos fre("!anos "e "efesa L ne6a)*o, rac!ona$!Ha)*o, confab($a)*o, re:ress*o, forma)*o "e rea)*o etc. L I(e to"os nOs (samos "!ar!amente em nossas %!"as. Perceb! I(e e$es a:resentam (ma fant st!ca o:ort(n!"a"e "e testar c!ent!f!camente, :e$a :r!me!ra %eH, as teor!as
fre("!anas. #s :ac!entes s*o (m m!crocosmo "e %ocA e "e m!m, mas Nme$horesN, no sent!"o "e I(e se(s mecan!smos "e "efesa ocorrem n(ma esca$a "e tem:o com:r!m!"a e s*o am:$!a"os "eH %eHes. Ass!m, :o"emos rea$!Har eJ:er!Anc!as com I(e os ana$!stas fre("!anos a:enas sonharam. Por eJem:$o, o I(e "eterm!na I(e "efesa em :art!c($ar %ocA (sa em (ma "eterm!na"a s!t(a)*oP Por I(e %ocA (sar!a (ma ne6a)*o "!reta n(m caso e (ma rac!ona$!Ha)*o o( forma)*o "e rea)*o em o(troP X o se( To( "o :ac!enteU t!:o "e :ersona$!"a"e I(e "eterm!na I(a!s mecan!smos "e "efesa %ocA (saP #( o conteJto soc!a$ "eterm!na a I(a$ "e$as a:e$arP VocA (sa (ma estrat6!a com (m s(:er!or e o(tra com :essoas soc!a$mente !nfer!oresP Em o(tras :a$a%ras, I(a!s s*o as N$e!sN "os mecan!smos :s!co$O6!cos "e "efesaP A!n"a temos (m $on6o cam!nho a :ercorrer, antes "e :o"ermos tratar "essas I(estSes,>? mas, :ara m!m, em:o$6ante :ensar I(e nOs, c!ent!stas, :o"emos come)ar a !n%a"!r (m terr!tOr!o at a6ora reser%a"o a romanc!stas e f!$Osofos. EnI(anto !sso, ser :ossC%e$ I(e a$6(mas "estas "escobertas tenham !m:$!ca)Ses :r t!cas na c$Cn!caP 2sar 6(a 6e$a"a :ara corr!6!r a !$(s*o "e a$6(m sobre a !ma6em cor:ora$ fasc!nante "e obser%ar, mas :o"er!a tambm ser Kt!$ aos :ac!entesP A !rr!6a)*o re:et!"a Nc(rar!aN :ermanentemente a Sra. Mac&en "a ne6a)*o e a tornar!a "!s:osta a :art!c!:ar na reab!$!ta)*oP 'ambm comece! a es:ec($ar sobre a anoreJ!a ner%osa. Estes :ac!entes tAm "!stKrb!os
"e a:et!te, mas tambm se !$("em sobre s(a !ma6em cor:ora$ L af!rman"o rea$mente N%erN I(e est*o 6or"os I(an"o se o$ham no es:e$ho, embora esteZam 6rotescamente ma6ros. # "!stKrb!o "e a:et!te T$!6a"o aos centros "e n(tr!)*o e sac!e"a"e no h!:ot $amoU :r!mor"!a$, o( a "!stor)*o "a !ma6em cor:ora$ ca(sa o :rob$ema "e a:et!teP V!mos no ca:Ct($o :assa"o I(e a$6(ns :ac!entes "e "esaten)*o na %er"a"e come)am a acre"!tar I(e o obZeto no es:e$ho Nrea$N L se(s "!stKrb!os sensor!a!s "e fato :ro%ocam m("an)as em se( s!stema "e cren)as. E, em :ac!entes "e ne6a)*o o( anoso6nos!a, obser%a5se m(!tas %eHes (ma (r"!"(ra, (ma "eforma)*o seme$hante "e s(as cren)as :ara se acomo"ar Y !ma6em cor:ora$ "!storc!"a. A$6(ns "esses mecan!smos :o"er!am estar en%o$%!"os na anoreJ!aP Sabemos I(e certas :artes "o s!stema $Cmb!co, como o cOrteJ !ns($ar, s*o conecta"as aos centros h!:ota$[m!cos "o Na:et!teN e tambm a :artes "os $obos :ar!eta!s re$ac!ona"os com a !ma6em cor:ora$. X a"m!ssC%e$ I(e a I(ant!"a"e I(e %ocA come "(rante (m $on6o :erCo"o "e tem:o, s(as cren)as !nte$ect(a!s sobre se %ocA est 6or"o o( ma6ro "ema!s, a :erce:)*o I(e tem "a s(a !ma6em cor:ora$ e "o se( a:et!te esteZam to"os m(!to ma!s !nt!mamente $!6a"os em se( crebro "o I(e %ocA :ercebe L "e forma I(e (ma "!stor)*o n(m "esses s!stemas tambm :ossa $e%ar a (m "!stKrb!o "!f(so nos o(trosP Esta !"!a :o"e ser testa"a "!retamente faHen"o a !rr!6a)*o "e 6(a 6e$a"a n(ma :ac!ente com anoreJ!a T:ara %er se corr!6!r!a tem:orar!amente a !$(s*o sobre s(a !ma6em cor:ora$U. Esta (m :oss!b!$!"a"e for)a"a, mas I(e %a$e a :ena tentar, "a"a a fac!$!"a"e "o :roce"!mento e a fa$ta "e (m tratamento ef!caH :ara a anoreJ!a. Na %er"a"e, o "!stKrb!o fata$ em cerca "e >3l "os casos. Atacar Fre(" (m :assatem:o !nte$ect(a$ :o:($ar nos "!as "e hoZe Tembora e$e a!n"a tenha se(s f*s em No%a Dor& e Lon"resU. Mas, como %!mos neste ca:Ct($o, e$e "e( rea$mente a$6(ns %a$!osos mer6($hos "e enten"!mento na con"!)*o h(mana, e, I(an"o fa$o( "as "efesas :s!co$O6!cas, acerto( "!retamente na mosca, embora n*o t!%esse nenh(ma !"!a "o mot!%o :or I(e estas e%o$(Cram nem "e I(a!s mecan!smos ne(ra!s :o"er!am me"! 5$as. 2ma !"!a bem menos conhec!"a, mas !6(a$mente !nteressante, form($a"a :or Fre(", fo! s(a af!rma)*o "e I(e t!nha "escoberto o Kn!co "enom!na"or com(m "e to"as as 6ran"es re%o$()Ses c!entCf!cas; s(r:reen"entemente, to"as e$as h(m!$ham o( "estronam o NhomemN "a :os!)*o "e f!6(ra centra$ no cosmos.
A :r!me!ra "estas, se6(n"o e$e, fo! a re%o$()*o co:ern!cana, na I(a$ (ma %!s*o 6eocAntr!ca Tcentra"a na 'erraU "o (n!%erso fo! s(bst!t(C"a :e$a !"!a "e I(e a 'erra a:enas (ma :artCc($a "e :oe!ra no cosmos. A se6(n"a fo! a re%o$()*o "ar^!n!ana, I(e s(stenta I(e somos franH!nos macacos neOtenos sem :A$o, I(e "esen%o$%eram ac!"enta$mente certas caracterCst!cas I(e nos f!Heram
bem5s(ce"!"os, :e$o menos tem:orar!amente. A terce!ra 6ran"e re%o$()*o c!entCf!ca, af!rma%a e$e Tmo"estamenteU, fo! s(a "escoberta "o !nconsc!ente e o coro$ r!o "e I(e a sensa)*o h(mana "e Nser res:ons %e$N !$(sOr!a. Fre(" af!rma%a I(e t("o I(e faHemos na %!"a 6o%erna"o :or (m ca$"e!r*o "e emo)Ses, !m:($sos e mot!%os !nconsc!entes e I(e oq I(e chamamos consc!Anc!a a:enas a :onta "o ice)erg, (ma e$abora"a rac!ona$!Ha)*o post hoc "e to"os os nossos atos. Acre"!to I(e Fre(" !"ent!f!co( corretamente o "enom!na"or com(m "as 6ran"es re%o$()Ses c!entCf!cas. Mas n*o eJ:$!ca :or I(e ass!m L :or I(e !r!am os seres h(manos rea$mente 6ostar "e ser Nh(m!$ha"osN o( "estrona"osP # I(e recebem em troca :or ace!tar a no%a %!s*o "e m(n"o I(e "!m!n(! a h(man!"a"eP AI(! :o"emos faHer (ma re%!ra%o$ta e :ro%!"enc!ar (ma !nter:reta)*o fre("!ana sobre :or I(e cosmo$o6!a, e%o$()*o e c!Anc!a "o crebro tAm tanto a:e$o, n*o sO :ara os es:ec!a$!stas, mas :ara to"o m(n"o. Ao contr r!o "e o(tros an!ma!s, os seres h(manos tAm a6("a consc!Anc!a "e s(a :rO:r!a morta$!"a"e e :a%or "a morte. Mas o est("o "a cosmo$o6!a nos " (ma sensa)*o "e !ntem:ora$!"a"e, etern!"a"e, "e I(e faHemos :arte "e a$6o m(!to ma!or. # fato "e s(a %!"a ser f!n!ta menos aterror!Ha"or, I(an"o %ocA sabe I(e :arte "e (m (n!%erso em e%o$()*o L (m "rama I(e est sem:re se "esenro$an"o. Este :ro%a%e$mente o :onto ma!s :rOJ!mo "e (ma eJ:er!Anc!a re$!6!osa I(e (m c!ent!sta :o"e che6ar a ter.
# mesmo acontece com o est("o "a e%o$()*o, :o!s $he " (ma sensa)*o "e tem:o e $(6ar, :erm!t!n"o I(e %ocA se %eZa como :arte "e (ma 6ran"e Zorna"a. E !6(a$mente em referAnc!a Ys c!Anc!as "o crebro. Nesta re%o$()*o, aban"onamos a !"!a "e I(e eJ!ste (ma a$ma se:ara"a "e nossas mentes e cor:os. Lon6e "e ser aterror!Hante, a !"!a bem $!bera"ora. Se %ocA :ensa I(e a$6o es:ec!a$ neste m(n"o, en%o$%en"o5se (ma a$t!%a !ns:e)*o "o cosmos a :art!r "e (m Kn!co :onto "e obser%a)*o, se( an!I(!$amento se torna !nace!t %e$. Mas se %ocA faH :arte "a 6ran"e "an)a cOsm!ca "e Sh!%a, em %eH "e ser
mero es:ecta"or, ent*o s(a morte !ne%!t %e$ "e%e ser %!sta ma!s como (ma Z(b!$osa re(n!*o com a nat(reHa "o I(e como tra6"!a.
9 )r;mane tudo. +o )r;mane v5m apar5ncias, sensaes, dese1os, atos. ,as todos estes s o meramente nomes e formas. Para conhecer o )r;mane deve%se experimentar a
identidade entre ele e o Eu, ou o )r;mane que mora dentro do ltus do seu cora o. 2 fa6endo assim pode o homem escapar da afli o e da morte e tornar%se um com a sutil ess5ncia alm de todo conhecimento.
L 2PAN,SHADS, =33A.C.
CAPc'2L# <
comuns, sem traos caracter<sticos, que s o realmente enigm3ticos, exatamente como um rosto comum o mais dif<cil de identificar.@
L SHERL#CK H#LMES
0ama!s esI(ecere! a fr(stra)*o e o "eses:ero "aI(e$a %oH no o(tro $a"o "a $!nha. # te$efonema fo! n(m come)o "e tar"e, enI(anto e( esta%a em : Z(nto Y escr!%an!nha, remeJen"o :a:!s Y :roc(ra "e (ma carta fora "e $(6ar, e $e%e! a$6(ns se6(n"os :ara re6!strar o I(e o homem esta%a "!Hen"o. A:resento(5se como (m eJ5"!:$omata "a VeneH(e$a c(Zo f!$ho esta%a sofren"o (m "e$Cr!o terrC%e$ e cr(e$. E( :o"er!a aZ(" 5$oP
Do!s "!as "e:o!s, Arth(r %e!o ao nosso $aboratOr!o :e$a :r!me!ra %eH no
I(e se tornar!a (m est("o "e (m ano !nte!ro sobre se( esta"o. Era (m s(Ze!to "e boa a:arAnc!a, (sa%a ca$)as Zeans, (ma cam!seta branca e mocass!ns. Se( mo"o "e ser era tCm!"o e I(ase !nfant!$, m(!tas %eHes s(ss(rran"o as res:ostas Ys :er6(ntas o( f!tan"o5nos "e o$hos esb(6a$ha"os. ds %eHes, e( ma$ :o"!a o(%!r s(a %oH em me!o ao H(mb!"o "os a:are$hos "e ar con"!c!ona"o e com:(ta"ores.
#s :a!s eJ:$!caram I(e Arth(r sofrera (m ac!"ente a(tomob!$Cst!co I(ase fata$ I(an"o freIWenta%a a esco$a em Santa Barbara. S(a cabe)a bate( no : rabr!sa com tanta for)a I(e e$e f!co( em coma "(rante trAs semanas, sem nenh(ma certeHa "e I(e sobre%!%er!a. Mas I(an"o f!na$mente "es:erto( e come)o( (ma tera:!a !ntens!%a "e reab!$!ta)*o, as es:eran)as "e to"os a(mentaram. Arth(r a:ren"e( 6ra"(a$mente a fa$ar e cam!nhar, $embra%a5se "o :assa"o e :arec!a, se6(n"o to"os os !n"Cc!os eJternos, estar "e %o$ta ao norma$. A:enas t!nha este !ncrC%e$ "e$Cr!o a res:e!to "os :a!s L I(e eram !m:ostores L e na"a :o"!a con%encA5$o "o contr r!o. A:Os (ma bre%e con%ersa :ara an!mar o amb!ente e "e!Jar Arth(r Y %onta"e, :er6(nte!; L Arth(r, I(em $e%o( %ocA ao hos:!ta$P L AI(e$e cara I(e est na sa$a "e es:era L res:on"e( Arth(r. L E o ca%a$he!ro I(e %em c(!"an"o "e m!m. L VocA I(er "!Her se( :a!P L N*o, n*o, "o(tor. AI(e$e n*o me( :a!. A:enas :arece com e$e. E... como o senhor chamar!a !ssoP... (m !m:ostor, acho e(. Mas n*o acho I(e e$e re:resente I(a$I(er amea)a. NA ,NS2S'EN'bVEL APARoNC,A D# SERN 7 -3B L Arth(r, :or I(e acha I(e e$e (m !m:ostorP # I(e " a %ocA essa !m:ress*oP E$e me "!r!6!( (m o$har to$erante, como se I(!sesse "!Her; Como n*o :o"er!a e( %er o Ob%!oP, e
fa$o(; L S!m, e$e :arece eJatamente com me( :a!, mas realmente n*o . X (m bom s(Ze!to, "o(tor, mas se6(ramente n*o me( :a!. L Mas, Arth(r, :or I(e este homem est f!n6!n"o ser se( :a!P Arth(r :arec!a tr!ste e res!6na"o I(an"o "!sse; L ,sso I(e t*o s(r:reen"ente. Por I(e a$6(m I(erer!a f!n6!r ser me( :a!P L Parec!a conf(so Y me"!"a I(e :roc(ra%a (ma eJ:$!ca)*o :$a(sC%e$. 5jL 'a$%eH
me( :a! %er"a"e!ro o tenha em:re6a"o :ara c(!"ar "e m!m, "an"o5$he a$6(m "!nhe!ro :ara I(e :a6asse m!nhas contas. Ma!s tar"e, em me( escr!tOr!o, os :a!s "e Arth(r acrescentaram o(tro com:onente ao m!str!o. A:arentemente, se( f!$ho n*o trata%a nenh(m "os "o!s como !m:ostores, I(an"o fa$a%am com e$e :e$o te$efone. SO af!rma%a I(e eram !m:ostores I(an"o se encontra%am e con%ersa%am cara a cara. ,sto !n"!ca%a I(e Arth(r n*o t!nha amns!a com res:e!to a se(s :a!s e I(e n*o esta%a s!m:$esmente N$o(coN. Po!s, se !sso fosse %er"a"e, :or I(e e$e ser!a norma$ I(an"o os o(%!a ao te$efone e "e$!rante com res:e!to Ys !"ent!"a"es "os :a!s somente I(an"o o$ha%a :ara e$esP NX m(!to "esconcertanteN, "!sse o :a! "e Arth(r. NE$e reconhece to"os os t!:os "e :essoas I(e conhece( no :assa"o, !nc$(s!%e se(s com:anhe!ros "e I(arto na fac($"a"e, se(s me$hores am!6os "e !nf[nc!a e s(as eJ5namora"as. N*o chama nenh(m "e$es "e !m:ostor. Parece ter a$6(ma !m:$!c[nc!a contra s(a m*e e contra m!m.N
Sent! m(!ta :ena "os :a!s "e Arth(r. Po"erCamos !n%est!6ar o crebro "o se( f!$ho e tentar $an)ar (ma $(H sobre se( esta"o L e ta$%eH confort 5$os com (ma eJ:$!ca)*o $O6!ca :ara se( estranho com:ortamento L, mas ha%!a m(!to :o(ca es:eran)a "e (m tratamento ef!caH. Esse t!:o "e :rob$ema ne(ro$O6!co em 6era$ :ermanente. Mas t!%e (ma a6ra" %e$ s(r:resa em certa manh* "e "om!n6o, I(an"o o :a! "e Arth(r me te$efono(, em:o$6a"o com (ma !"!a I(e t!%era, %en"o (m :ro6rama "e te$e%!s*o sobre membros fantasmas no I(a$ e( "emonstra%a I(e o crebro :o"e ser !n"(H!"o :or tr(I(es, s!m:$esmente (san"o (m es:e$ho. NDr. Ramachan"ranN, "!sse e$e, Nse o senhor :o"e !n"(H!r
(ma :essoa a :ensar I(e se( bra)o :ara$Ct!co :o"e se mo%er "e no%o, :or I(e n*o :o"emos (sar (m tr(I(e seme$hante :ara aZ("ar Arth(r a se $!%rar "o se( "e$Cr!oPN C$aro, :or I(e n*oP No "!a se6(!nte, o :a! "e Arth(r entro( no I(arto "o f!$ho e an(nc!o( a$e6remente; NArth(r, a"!%!nha` AI(e$e homem com I(em %ocA tem %!%!"o to"os esses "!as (m !m:ostor. Rea$mente n*o se( :a!. VocA esta%a com a raH*o o tem:o to"o. Ass!m, man"e!5o embora :ara a Ch!na. E( so( se( :a! %er"a"e!ro.N A:roJ!mo(5se "e Arth(r e toco( se( ombro com a m*o. NX bom %er %ocA, f!$ho`N Arth(r arre6a$o( os o$hos e :!sco( ante a notCc!a, mas :arece( ace!t 5$a sem "(%!"ar. _(an"o %e!o ao me( $aboratOr!o no "!a se6(!nte, :er6(nte!5$he; L _(em aI(e$e homem I(e tro(Je %ocA hoZeP L X me( :a! %er"a"e!ro. L _(em esta%a c(!"an"o "e %ocA na semana :assa"aP L Ah L "!sse Arth(r L, aI(e$e cara %o$to( :ara a Ch!na. E$e :arec!"o com o me( :a!, mas a6ora se fo!.
_(an"o fa$e! ao te$efone com o :a! "e Arth(r na tar"e "aI(e$e "!a, e$e conf!rmo( I(e Arth(r a6ora o chama%a "e N:a!N, mas I(e Arth(r a!n"a :arec!a sent!r I(e a$6o esta%a erra"o. NAcho I(e e$e me ace!ta !nte$ect(a$mente, "o(tor, mas n*o emoc!ona$menteN, "!sse. N_(an"o o abra)o, n*o h nenh(m ca$or.N Co!ta"o, nem mesmo esta ace!ta)*o !nte$ect(a$ "e se(s :a!s "(ro( m(!to. 2ma semana "e:o!s, Arth(r %o$to( ao "e$Cr!o or!6!na$, af!rman"o I(e o !m:ostor t!nha retorna"o. Arth(r esta%a sofren"o "a !$(s*o "e Ca:6ras, (ma "as ma!s raras e %ar!e6a"as sCn"romes na ne(ro$o6!a.> # :ac!ente, I(e m(!tas %eHes :erfe!tamente $Kc!"o, che6a a cons!"erar :arentes :rOJ!mos L 6era$mente se(s :a!s, f!$hos, c9nZ(6e o( !rm*os L !m:ostores. Como Arth(r "!sse re:et!"as %eHes; NAI(e$e homem !"Ant!co ao me( :a!, mas rea$mente n*o me( :a!. Essa m($her I(e af!rma ser m!nha m*eP Est ment!n"o. X !6(a$ Y mam*e, mas n*o e$a.N Embora essas estranhas !$(sSes :ossam af$orar em esta"os :s!cOt!cos, ma!s "e (m ter)o "os casos "oc(menta"os "e sCn"rome "e Ca:6ras tem ocorr!"o em assoc!a)*o com $esSes tra(m t!cas no crebro,
como o fer!mento na cabe)a I(e Arth(r sofre( no ac!"ente "e carro. ,sto me s(6ere I(e a sCn"rome tem (ma base or6[n!ca. Mas, como a ma!or!a "os :ac!entes "e Ca:6ras :arecem "esen%o$%er esta !$(s*o Nes:ontaneamenteN, e$es s*o 6era$mente en%!a"os a :s!I(!atras, I(e ten"em a :refer!r (ma eJ:$!ca)*o fre("!ana :ara o "!stKrb!o. Se6(n"o esta %!s*o, to"os nOs, chama"os :essoas norma!s, I(an"o cr!an)as sent!mos atra)*o seJ(a$ :or nossos :a!s. Ass!m, to"o homem I(er faHer amor com s(a m*e e che6a a %er se( :a! como (m r!%a$ seJ(a$ TX"!:o abr!( o cam!nhoU, e to"a m($her tem "(rante a %!"a :rof(n"as obsessSes seJ(a!s :e$o :a! To com:$eJo "e E$ectraU. Embora estes sent!mentos :ro!b!"os seZam !nte!ramente re:r!m!"os na !"a"e a"($ta, :ermanecem $atentes, como
brasas :rof(n"amente recobertas "e:o!s I(e (m !ncAn"!o fo! eJt!nto. Ent*o, af!rmam n(merosos :s!I(!atras, acontece (m 6o$:e na cabe)a To( a$6(m o(tro mecan!smo n*o reconhec!"o "e $!bera)*oU e a seJ(a$!"a"e re:r!m!"a em re$a)*o Y m*e o( ao :a! %em Y tona, acesa. # :ac!ente se %A "e re:ente e !neJ:$!ca%e$mente atraC"o seJ(a$mente :e$os :a!s e :ortanto "!H :ara s! mesmo; NMe( De(s` Se esta m!nha m*e, como :osso sent!r atra)*o seJ(a$ :or e$aPN 'a$%eH a Kn!ca forma "e :o"er manter a$6(ma a:arAnc!a "e san!"a"e seZa "!Her a s! :rO:r!o; NEsta "e%e ser o(tra m($her, (ma m($her estranha.N Da mesma forma; NE( n(nca :o"er!a sent!r esse t!:o "e c!Kme seJ(a$ com re$a)*o ao me( :a! %er"a"e!ro, :ortanto, este homem "e%e ser (m !m:ostor.N X (ma eJ:$!ca)*o en6enhosa, como "e fato a ma!or!a "as eJ:$!ca)Ses fre("!anas, mas ent*o e( :osso mostrar (m :ac!ente "e Ca:6ras I(e t!nha "e$Cr!os seme$hantes com s(a :oo"$e "e est!ma)*o; a F!f! Y s(a frente era (ma !m:ostora8 a %er"a"e!ra F!f! esta%a %!%en"o no Broo&$En. Na m!nha o:!n!*o, esse caso "emo$!( a eJ:$!ca)*o fre("!ana :ara a sCn"rome "e Ca:6ras. 'a$%eH haZa a$6(ma best!a$!"a"e $atente em to"os nOs, mas s(s:e!to I(e n*o este o :rob$ema "e Arth(r. Para (ma abor"a6em me$hor "o est("o "a sCn"rome "e Ca:6ras, :rec!so eJam!nar ma!s "e :erto a ne(roanatom!a, es:ec!f!camente as %!as en%o$%!"as com o reconhec!mento %!s(a$ e as emo)Ses no crebro. Lembrem5se "e I(e os $obos tem:ora!s contAm re6!Ses I(e se es:ec!a$!Ham em reconhec!mento "e rostos e obZetos Ta %!a "o o I(A, "escr!ta no Ca:Ct($o 4U. Sabemos
"!sso :orI(e, I(an"o :artes es:ecCf!cas "a %!a "o o I(A s*o "an!f!ca"as, os :ac!entes :er"em a ca:ac!"a"e "e reconhecer rostos,- mesmo os "e am!6os Cnt!mos e :arentes L conforme !morta$!Ha"o :or #$!%er Sac&s em se( $!%ro "he ,an .ho ,istoo# !is .ife for a !at 79 homem que confundiu sua mulher com um chapu8. N(m crebro norma$, estas reas "e reconhec!mento "e rostos Tencontra"as nos "o!s $a"os "o crebroU retransm!tem !nforma)Ses :ara o s!stema $Cmb!co, encontra"o no f(n"o "o me!o "o crebro, I(e ent*o aZ("a a 6erar rea)Ses emoc!ona!s a "eterm!na"os rostos TF!6(ra <.>U. Posso sent!r amor I(an"o %eZo o rosto "a m!nha m*e, ra!%a I(an"o %eZo a face "e (m :atr*o o( "e (m r!%a$ seJ(a$ o( !n"!feren)a "e$!bera"a ao %er o semb$ante "e (m am!6o I(e me tra!( e a!n"a n*o me :e"!( :er"*o. Em ca"a eJem:$o, I(an"o o$ho :ara o rosto, me( cOrteJ tem:ora$ reconhece a !ma6em L m*e, :atr*o, am!6o L e :assa a"!ante a !nforma)*o :ara m!nha amC6"a$a T(m :orta$ :ara o s!stema $Cmb!coU "!scern!r o s!6n!f!ca"o emoc!ona$ "aI(e$e rosto. _(an"o esta at!%a)*o "e:o!s retransm!t!"a ao resto "o me( s!stema $Cmb!co, come)o a sent!r as n(ances "e emo)*o L amor, ra!%a, "esa:ontamento L a:ro:r!a"as YI(e$e semb$ante em :art!c($ar. A seIWAnc!a rea$ "e e%entos !n"(b!ta%e$mente ma!s com:$eJa, mas esta car!cat(ra ca:ta s(a essAnc!a. De:o!s "e :ensar nos s!ntomas "e Arth(r, ocorre(5me I(e se( estranho com:ortamento :o"er!a ter res($ta"o "e (ma "esconeJ*o entre estas "(as reas T(ma en%o$%!"a com o reconhec!mento e a o(tra, com as emo)SesU. 'a$%eH a %!a "e reconhec!mento "e rostos "e Arth(r est!%esse com:$etamente norma$, e era :or !sso I(e :o"!a !"ent!f!car to"o m(n"o, !nc$(s!%e s(a m*e e se( :a!, mas a coneJ*o entre esta Nre6!*o "a faceN e s(a amC6"a$a fora "an!f!ca"a se$et!%amente. Se fosse esse o caso, Arh(r reconhecer!a os :a!s, mas n*o sent!r!a nenh(ma emo)*o ao o$har :ara se(s rostos. N*o sent!r!a (m Nca$orN ao o$har :ara s(a I(er!"a m*e, e ass!m, I(an"o a %A, "!H :ara s! mesmo; NSe esta m!nha m*e, :or I(e s(a :resen)a n*o me faH sentir como me s!nto com a m!nha m*ePN 'a$%eH a Kn!ca forma "e esca:ar a este "!$ema L a Kn!ca !nter:reta)*o sensata I(e se :o"er!a faHer, "a"a a :ec($!ar "esconeJ*o entre as "(as re6!Ses "o se( crebro L seZa s(:or I(e esta m($her s!m:$esmente re:resenta a m*e. E$a "e%e ser (ma !m:osto r*.@ A6ora, esta (ma !"!a !ntr!6ante, mas como test 5$aP Por ma!s com:$eJo I(e o "esaf!o :are)a, os :s!cO$o6os "escobr!ram (m me!o at certo :onto NA ,NS2S'EN'bVEL APARoNC,A D# SERN 7 ->>
Figura (. l 9 sistema l<m)ico envolvido com as emoes. &onsiste em um nmero de ncleos 7aglomerados de clulas8 interligados por longos tratos de fi)ras em forma de &. * am<gdala L no :O$o fronta$ "o $obo tem:ora$L rece)e informa o das 3reas sensoriais e envia mensagens ao resto do sistema l<m)ico para produ6ir est<mulo emocional. (inalmente, esta atividade
entra em cascata no hipot3lamo e da< passa ao sistema nervoso autJnomo, preparando o animal 7ou pessoa8 para a a o.
s!m:$es "e me"!r rea)Ses emoc!ona!s a rostos, obZetos, cenas e fatos encontra"os na %!"a "! r!a. Para enten"er como !sto f(nc!ona, :rec!so conhecer a$6(ma co!sa sobre o s!stema ner%oso a(t9nomo L (ma :arte "o crebro I(e contro$a as at!%!"a"es !n%o$(nt r!as, a:arentemente a(tom t!cas, "e Or6*os, %asos san6WCneos, 6$[n"($as e m(!tos o(tros tec!"os "o cor:o. _(an"o %ocA est!m($a"o emoc!ona$mente L "!6amos, :or (m rosto amea)a"or o( seJ(a$mente atraente L, a !nforma)*o %!aZa "a s(a re6!*o "e reconhec!men5
to "e rostos :ara o se( s!stema $Cmb!co e "e:o!s :ara (m m!nKsc($o a6$omera"o "e c$($as no h!:ot $amo, (ma es:c!e "e centro "e coman"o :ara o s!stema ner%oso a(t9nomo. F!bras ner%osas se esten"em "o h!:ot $am!o :ara o cora)*o, mKsc($os e mesmo :ara o(tras :artes "o crebro, aZ("an"oU a :re:arar se( cor:o :ara a6!r a"eI(a"amente em rea)*o YI(e$e rosto :artt!c($ar. Se %ocA %a! $(tar, f(6!r o( se acasa$ar, s(a :ress*o san6WCnea s(b!r e s,e( cora)*o come)ar a bater ma!s r :!"o :ara fornecer ma!s oJ!6An!o aos sje(s tec!"os. Ao mesmo tem:o, %ocA come)a a s(ar, n*o somente :ara "!ss!:ar o ca$or I(e %a! se ac(m($an"o em se(s mKsc($os, mas :ara "ar Ys :a$mas "as s(as m*os s(a"as me$hor con"!)*o :ara a6arrar (m 6a$ho "e r%ore, (ma arma o( a 6ar6anta "e (m !n!m!6o. Do :onto "e %!sta "o eJ:er!menta"or, as :a$mas "as m*os s(a"as s*o o as:ecto ma!s !m:ortante "e s(a rea)*o emoc!ona$ a (m rosto amea)a"or. A (m!"a"e "e s(as m*os (ma re%e$a)*o se6(ra "e como %ocA se sente em re$a)*o YI(e$a :essoa. A$m "!sso, :o"emos me"!r esta rea)*o com m(!ta fac!$!"a"e, co$ocan"o e$etro"os na :a$ma "e s(a m*o e re6!stran"o a res!stAnc!a e$tr!ca "e s(a :e$e. TChama"a res:osta c(t[nea Y corrente 6a$%[n!ca o( res:osta 6a$%[n!ca c(t[nea L VSRL, este :eI(eno e s!m:$es :roce"!mento const!t(! a base "o teste "etector "e ment!ras. _(an"o %ocA "!H (ma :eI(ena ment!ra, as :a$mas "as m*os s(am m(!to $e%emente. Como :e$e Km!"a tem res!stAnc!a e$tr!ca ma!s ba!Ja "o I(e :e$e seca, os e$etro"os res:on"em e %ocA a:anha"o na ment!ra.U Para nossos obZet!%os, to"a %eH I(e %ocA o$ha :ara s(a m*e o( se( :a!, acre"!te o( n*o, se( cor:o come)a a s(ar !m:erce:t!%e$mente e a res:osta c(t[nea 6a$%[n!ca a(menta, como era es:era"o. Ass!m, o I(e acontece I(an"o Arth(r o$ha :ara a m*e o( :ara o :a!P M!nha h!:Otese :re%A I(e, embora e$e os %eZa :arec!"os com se(s :a!s T$embrem5se, a rea "e reconhec!mento "e rostos "o crebro "e$e est norma$U, n o "e%e re6!strar (ma m("an)a na con"(t[nc!a "a :e$e. A "esconeJ*o em se( crebro !m:e"!r I(e as :a$mas "e s(as m*os f!I(em s(a"as. Com :erm!ss*o "a famC$!a, come)amos a testar Arth(r n(m "!a ch(%oso "e !n%erno, em nosso $aboratOr!o no s(bso$o "o campus. Arth(r sento(5se n(ma ca"e!ra confort %e$, faHen"o :!a"as com o tem:o e. "!Hen"o es:erar I(e o carro "o se( :a! che6asse f$(t(an"o, antes "e term!narmos as eJ:er!Anc!as "aI(e$a manh*. 'oman"o ch I(ente :ara es:antar o fr!o, Arth(r f!ta%a (ma te$a "e %C"eo enI(anto af!J %amos "o!s e$etro"os em se( "e"o !n"!ca"or esI(er"o.
_(a$I(er m!nKsc($o a(mento "e s(or em se( "e"o m("ar!a a res!stAnc!a "a :e$e e mostrar!a (m :onto "e $(H na te$a. Em se6(!"a, mostre!5$he (ma seIWAnc!a "e fotos "e s(a m*e, "o :a! e "o a%9 !nterca$a"as como fotos "e estranhos, e com:are! s(a res:osta c(t[nea 6a$%[n!ca com a "e se!s co$e6as est("antes aos I(a!s era mostra"a (ma seIWAnc!a !"Ant!ca "e fotos I(e ser%!am "e contro$es :ara
com:ara)*o. Antes "a eJ:er!Anc!a, e$es foram !nforma"os "e I(e $hes ser!am mostra"as fotos "e rostos, a$6(ns "os I(a!s $hes ser!am fam!$!ares e a$6(ns, "esconhec!"os. De:o!s "e $!6a"os os e$etro"os, fo!5$hes eJ!b!"a ca"a foto "(rante "o!s se6(n"os, com !nter%a$os "e >= a -= se6(n"os entre (ma e o(tra, :ara I(e a con"(t[nc!a "a :e$e %o$tasse Y $!nha b s!ca. Nos est("antes, %er!f!I(e! I(e ha%!a (m 6ran"e so$a%anco na VSR em rea)*o a fotos "e se(s :a!s L conforme es:era"o L, mas n*o a fotos "e estranhos. Em Arth(r, :or o(tro $a"o, a res:osta c(t[nea era (n!formemente ba!Ja. N*o se %!a nenh(m a(mento "e rea)*o a se(s :a!s, o( Ys %eHes ha%er!a (m m!nKsc($o :onto "e $(H na te$a a:Os (m $on6o !nter%a$o, como se e$e est!%esse faHen"o (ma toma"a "(:$a. Este res($ta"o :ro:orc!ona%a (ma :ro%a "!reta "e I(e nossa teor!a era correta. #b%!amente, Arth(r n*o esta%a rea6!n"o emoc!ona$mente a se(s :a!s, e :o"!a ser !sto I(e $e%a%a Y :er"a "e rea)*o 6a$%[n!ca "a :e$e. Mas como :o"erCamos ter certeHa "e I(e Arth(r seI(er esta%a %en"o os rostosP 'a$%eH a $es*o na cabe)a t!%esse "an!f!ca"o c$($as nos $obos tem:ora!s I(e o aZ("ar!am a "!st!n6(!r rostos, res($tan"o n(ma VSR !n%ar! %e$, I(er o$hasse :ara a m*e o( :ara (m estranho. Mas !sto :arec!a !m:ro% %e$, Z I(e reconhece( :rontamente I(e as :essoas I(e o $e%aram ao hos:!ta$ L o :a! e a m*e L :arec!am com se(s :a!s. 'ambm n*o t!nha "!f!c($"a"e em reconhecer rostos "e :essoas famosas como B!$$ C$!nton e A$bert E!nste!n. Cont("o, :rec!s %amos testar ma!s "!retamente s(a ca:ac!"a"e "e reconhec!mento. Para conse6(!r (ma :ro%a "!reta, f!H a co!sa Ob%!a. Mostre! a Arth(r >? :ares "e foto6raf!as "e estranhos, ca"a :ar cons!st!n"o o( em "(as fotos $!6e!ramente "!ferentes "a mesma :essoa o( em !nstant[neos "e "(as :essoas "!ferentes. Per6(ntamos a e$e se as foto6raf!as re:resenta%am a mesma :essoa o( n*o. A:roJ!man"o o nar!H "e ca"a foto e o$han"o atentamente os "eta$hes, Arth(r acerto( >4 "as >? tentat!%as. A6ora tCnhamos certeHa "e I(e Arth(r n*o t!nha nenh(m :rob$ema em
reconhecer rostos e "!st!n6(!5$os. Mas s(a fa$ha em :ro"(H!r (ma forte res:osta c(t[nea 6a$%[n!ca ante se(s :a!s :o"er!a ser :arte "e (ma :ert(rba)*o ma!s 6$oba$ em s(a ca:ac!"a"e emoc!ona$P Como :o"erCamos ter certeHa "e I(e a :anca"a na cabe)a n*o t!nha "an!f!ca"o tambm se( s!stema $Cmb!coP 'a$%eH e$e n*o t!%esse emo)Ses, :onto f!na$. ,sto :arec!a !m:ro% %e$ :orI(e, "(rante os meses I(e :asse! com Arth(r, e$e "emonstro( (ma com:$eta 6ama "e emo)Ses h(manas. R!a "as m!nhas :!a"as e, em troca, conta%a tambm h!stOr!as en6ra)a"as. Mostra%a fr(stra)*o, me"o e ra!%a, e em raras ocas!Ses o %! chorar. _(a$I(er I(e fosse a s!t(a)*o, s(as emo)Ses eram a"eI(a"as. Ent*o, o :rob$ema "e Arth(r n*o era nem s(a ca:ac!"a"e "e reconhecer rostos nem a ca:ac!"a"e "e sent!r emo)Ses8 o I(e esta%a :er"!"o era s(a ca:ac!"a"e "e ligar as "(as. At a6ora, t("o bem, mas :or I(e o fen9meno es:ecCf!co a :arentes :rOJ!mosP Por I(e n*o chamar o carte!ro "e !m:ostor, Z I(e o se( rosto, tambm, fam!$!arP Po"e ser I(e, I(an"o I(a$I(er :essoa norma$ T!nc$(s!%e Arth(r, antes "o ac!"enteU encontra a$6(m emoc!ona$mente m(!to :rOJ!mo L :a!, m*e, c9nZ(6e, !rm*o L, es:ere I(e s(rZa (m Nca$orN emoc!ona$, (m %a6o sent!mento, embora este Ys %eHes seZa eJ:er!menta"o a:enas $e%emente. A a(sAnc!a "este ca$or , :ortanto, s(r:reen"ente, e o Kn!co rec(rso "e Arth(r 6erar (ma !$(s*o abs(r"a L rac!ona$!H 5$a o( aten( 5$a com eJ:$!ca)Ses. De o(tro $a"o, I(an"o a$6(m %A o carte!ro, n*o es:era (ma eJc!ta)*o e conseIWentemente n*o h nenh(m !ncent!%o :ara Arth(r cr!ar (ma !$(s*o :ara eJ:$!car a fa$ta "e rea)*o "e N%a6o ca$orN. 2m carte!ro s!m:$esmente (m carte!ro Ta n*o ser I(e o re$ac!onamento tenha ass(m!"o (ma fe!)*o amorosaU. Embora a !$(s*o ma!s com(m entre :ac!entes "e Ca:6ras seZa a af!rma)*o "e I(e (m :a! !m:ostor, :o"em ser encontra"os eJem:$os ma!s estranhos na $!terat(ra m"!ca ma!s ant!6a. Rea$mente, n(m "os casos re6!stra"os, o :ac!ente esta%a con%enc!"o "e I(e se( :a"rasto era (m rob9, trato( "e "eca:!t 5$o e abr!( se( cr[n!o :ara :roc(rar m!croch!:s. 'a$%eH, neste :ac!ente, a "!ssoc!a)*o "e emo)Ses fosse t*o eJtrema I(e e$e fo! for)a"o a (ma !$(s*o a!n"a ma!s abs(r"a "o I(e a "e Arth(r; I(e se( :a"rasto n*o era nem mesmo (m ser h(mano, mas (m an"rO!"e bronco, sem crebro.4 H cerca "e (m ano, I(an"o f!H (ma conferAnc!a sobre Arth(r no Veterans A"m!n!strat!on Hos:!ta$ em La 0o$$a, (m res!"ente "e ne(ro$o6!a $e%anto( (ma
sa6aH obZe)*o Y m!nha teor!a. # I(e acha "e :essoas nasc!"as com (ma "oen)a na I(a$ s(as amC6"a$as To :orta$ :ara o s!stema $Cmb!coU se ca$c!f!cam e atrof!am o( "as I(e :er"em com:$etamente s(as amC6"a$as Tca"a (m "e nOs tem "(asU n(ma c!r(r6!a o( n(m ac!"enteP Estas :essoas eJ!stem "e fato, mas n*o "esen%o$%em a sCn"rome "e Ca:6ras, embora s(as VSRs seZam !n%ar! %e!s a to"os os estCm($os emoc!ona$mente e%ocat!%os. Da mesma forma, :ac!entes
com "ano nos $obos fronta!s TI(e recebem e :rocessam !nforma)Ses %!n"as "o s!stema $Cmb!co :ara faHer c(!"a"osos :$anos f(t(rosU tambm m(!tas %eHes n*o tAm VSR. Cont("o, estes tambm n*o mostram sCn"rome "e Ca:6ras. Por I(e n*oP A res:osta :o"e ser I(e estes :ac!entes eJ:er!mentam (m embotamento 6era$ "e to"as as s(as rea)Ses emoc!ona!s e :ortanto n*o tAm (ma base :ara com:ara)*o. Como (m :(ro5 san6(e V($cano o( Data em Bornada nas estrelas :o"e5se af!rmar, e$es nem mesmo sabem o I(e emo)*o, enI(anto :ac!entes "e Ca:6ras como Arth(r "esfr(tam (ma %!"a emoc!ona$ norma$ sob to"os os o(tros as:ectos. Esta !"!a nos ens!na (m !m:ortante :r!ncC:!o sobre a f(n)*o "o crebro, !sto , I(e to"as as nossas :erce:)Ses L na %er"a"e, ta$%eH to"os os as:ectos "e nossas mentes L s*o 6o%erna"as :or com:ara)Ses e n*o :or %a$ores abso$(tos. ,sto :arece ser %er"a"e I(er %ocA esteZa fa$an"o sobre a$6o t*o Ob%!o I(anto Z($6ar a boa I(a$!"a"e "e !m:ress*o "e (m Zorna$ o( a$6o t*o s(t!$ como "etectar (m :eI(eno :onto "e $(H em s(a :a!sa6em emoc!ona$ !nterna. Esta (ma conc$(s*o "e 6ran"e a$cance, e tambm aZ("a a !$(strar o :o"er "a nossa abor"a6em L na %er"a"e, "e to"a a "!sc!:$!na I(e a6ora conhec!"a :e$o nome "e ne(roc!Anc!a co6n!t!%a. Po"e5se "escobr!r !m:ortantes :r!ncC:!os 6era!s sobre como o crebro f(nc!ona e come)ar a abor"ar :rof(n"as I(estSes f!$osOf!cas, faHen"o eJ:er!Anc!as re$at!%amente s!m:$es nos :ac!entes certos. Come)amos com (m estranho esta"o, :ro:(semos (ma teor!a eJOt!ca, testamos no $aboratOr!o e L aten"en"o a obZe)Ses a e$a L a:ren"emos ma!s sobre como rea$mente f(nc!ona o crebro sa"!o.
Le%an"o estas es:ec($a)Ses a!n"a ma!s $on6e, cons!"erem o "!stKrb!o eJtraor"!n r!o chama"o sCn"rome "e Cotar", no I(a$ (m :ac!ente af!rma I(e est morto, "!Hen"o sent!r che!ro "e carne :o"re o( %ermes rasteZan"o sobre s(a :e$e. Ma!s (ma %eH, a ma!or!a "as :essoas, at ne(ro$o6!stas, se a:ressar!am em conc$(!r I(e o :ac!ente est $o(co. Mas !sso n*o eJ:$!car!a :or I(e a !$(s*o ass(me esta forma m(!to es:ecCf!ca. E( af!rmar!a, em %eH "!sso, I(e a sCn"rome
"e Cotar" s!m:$esmente (ma forma eJa6era"a "a "e Ca:6ras e :ro%a%e$mente tem or!6em seme$hante. Na "e Ca:6ras, somente a rea "e reconhec!mento "e rostos f!ca "esconecta"a "a amC6"a$a, enI(anto na "e Cotar" ta$%eH to"as as reas sensor!a!s esteZam "esconecta"as "o s!stema $Cmb!co, $e%an"o a (ma com:$eta fa$ta "e contato emoc!ona$ com o m(n"o. AI(! est (m eJem:$o em I(e (m estranho "!stKrb!o cerebra$ I(e a ma!or!a "as :essoas %A como (m :rob$ema :s!I(! tr!co :o"e ser eJ:$!ca"o em termos "o conhec!"o conZ(nto "e c!rc(!tos "o crebro. E, ma!s (ma %eH, estas !"!as :o"em ser testa"as no $aboratOr!o. E( far!a a :re%!s*o "e I(e :ac!entes "a sCn"rome "e Cotar" ter*o (ma :er"a com:$eta "e VSR :ara to"os os estCm($os eJternos L e n*o a:enas rostos L e !sto os "e!Ja "et!"os n(ma !$ha "e "eso$a)*o emoc!ona$, t*o :erto I(anto se :o"e che6ar "e eJ:er!mentar a morte. Arth(r :arec!a 6ostar "e s(as %!s!tas ao nosso $aboratOr!o. #s :a!s esta%am a$e6res em saber I(e ha%!a (ma eJ:$!ca)*o $O6!ca :ara s(a s!t(a)*o, I(e e$e n*o esta%a s!m:$esmente N$o(coN. N(nca re%e$e! os "eta$hes a Arth(r, :orI(e n*o t!nha certeHa "e como rea6!r!a. # :a! "e Arth(r era (m homem !nte$!6ente, e em certo momento, I(an"o Arth(r n*o esta%a :or :erto, me :er6(nto(; NSe s(a teor!a est correta, "o(tor L se a !nforma)*o n*o che6a Y amC6"a$a "e$e L ent*o como o senhor eJ:$!ca :or I(e n*o tem :rob$emas em nos reconhecer :e$o te$efoneP ,sso faH sent!"o :ara o senhorPN NBemN, res:on"!, Nh (ma %!a se:ara"a a :art!r "o cOrteJ a("!t!%o, a rea a("!t!%a "os $obos tem:ora!s, :ara a amC6"a$a. 2ma "as :oss!b!$!"a"es I(e esta rota a("!t!%a n*o tenha s!"o afeta"a :e$o ac!"ente L I(e somente os centros %!s(a!s tenham s!"o "esconecta"os "a amC6"a$a "e Arth(r.N Esta con%ersa me $e%o( a es:ec($ar sobre as o(tras conhec!"as f(n)Ses "a amC6"a$a e os centros %!s(a!s I(e se :roZetam :ara e$a. Em :art!c($ar, c!ent!stas I(e re6!stram rea)Ses ce$($ares na amC6"a$a "escobr!ram I(e, a$m "e rea6!r a eJ:ressSes fac!a!s e emo)Ses, as c$($as tambm rea6em Y "!re)*o "o o$har. Por eJem:$o, (ma c$($a :o"e se at!%ar se o(tra :essoa est!%er o$han"o "!retamente :ara %ocA, enI(anto (ma c$($a %!H!nha sO %a! se $!6ar se o o$har "essa :essoa for "es%!a"o :or (ma fra)*o "e centCmetro. Cont("o, o(tras c$($as se at!%am I(an"o o o$har se afasta :ara a esI(er"a o( :ara a "!re!ta.
Este fen9meno n*o s(r:reen"ente, "a"o o !m:ortante :a:e$ "esem:enha"o :e$a "!re)*o "o o$har= nas com(n!ca)Ses soc!a!s "os :r!matas L o o$har
NA ,NS2S'EN'bVEL APARoNC,A D# SERN 7 ->B "es%!a"o, !n"!can"o c($:a, %er6onha o( embara)o8 o o$har !ntenso e "!reto "e (m namora"o o( o o$har f!Jo e amea)a"or "e (m !n!m6o. 'en"emos a esI(ecer I(e, embora sent!"as Cnt!ma e :r!%a"amente, as emo)Ses m(!tas %eHes en%o$%em !ntera)Ses com o(tras :essoas e I(e (ma forma "e !ntera6!r atra%s "o contato :e$o o$har. Da"as as $!6a)Ses
entre "!re)*o "o o$har, fam!$!ar!"a"e e emo)Ses, e( I(!s saber se a ca:ac!"a"e "e Arth(r :ara Z($6ar a "!re)*o "e o$hares, "!6amos, eJam!nan"o fotos "e rostos, n*o estar!a a%ar!a"a. Para "escobr!r, :re:are! (ma sr!e "e !ma6ens, ca"a (ma "e$as mostran"o (m mo"e$o o$han"o "!retamente :ara a $ente "a c[mera o( :ara (m :onto "o!s o( I(atro centCmetros Y "!re!ta o( Y esI(er"a "a $ente. A tarefa "e Arth(r era s!m:$esmente nos !nformar se o mo"e$o esta%a o$han"o "!retamente :ara e$e o( n*o. EnI(anto %ocA o( e( :o"emos "etectar m!nKsc($as m("an)as no o$har com fant st!ca :rec!s*o, Arth(r f!co( "eses:era"o com a !nc(mbAnc!a. Somente I(an"o os o$hos "o mo"e$o esta%am o$han"o bem afasta"os :ara (m $a"o, e$e conse6(!a "!scern!r I(e n*o o esta%a f!tan"o nos o$hos. Esta "escoberta, em s!, !nteressante mas n*o !nte!ramente !nes:era"a, "a"o o conhec!"o :a:e$ "a amC6"a$a e "os $obos tem:ora!s na "etec)*o "a "!re)*o "o o$har. Mas na o!ta%a tentat!%a "e o$har :ara estas fotos, Arth(r feH a$6o com:$etamente !nes:era"o. Com s(a %oH s(a%e, I(ase :e"!n"o "esc($:as, eJc$amo( I(e a !"ent!"a"e "o mo"e$o t!nha m("a"o. E$e a6ora esta%a o$han"o :ara o(tra :essoa` ,sto s!6n!f!ca%a I(e (ma s!m:$es m("an)a na "!re)*o "o o$har fora s(f!c!ente :ara :ro%ocar a !$(s*o "e Ca:6ras. Para Arth(r, o Nse6(n"oN mo"e$o era a:arentemente o(tra :essoa, I(e meramente se :arec!a com a N:r!me!raN. NEsta ma!s %e$haN, "!sse Arth(r com f!rmeHa. F!to( atentamente as "(as !ma6ens. NEsta (ma senhora8 a o(tra (ma 6arota.N Ma!s a"!ante na seIWAnc!a, Arth(r feH o(tra re:ro"()*o L (m mo"e$o era %e$ho, o(tro Zo%em e o terce!ro a!n"a ma!s Zo%em. No f!m "a sess*o "e testes, cont!n(o( a !ns!st!r I(e t!nha %!sto trAs :essoas "!ferentes. D(as semanas "e:o!s, feH !sso no%amente em o(tro teste em I(e (se! !ma6ens "e (m rosto com:$etamente no%o. Como :o"!a Arth(r o$har :ara o rosto "o I(e era ob%!amente (ma sO :essoa e af!rmar I(e eram trAs :essoas "!ferentesP Por I(e a s!m:$es m("an)a "e "!re)*o "e (m o$har $e%a a esta :rof(n"a !nca:ac!"a"e "e $!6ar !ma6ens s(cess!%asP As res:ostas se encontram na mec[n!ca "e como formamos memOr!as, em
:art!c($ar nossa ca:ac!"a"e "e cr!ar re:resenta)Ses "(ra"o(ras "e rostos. Por eJem:$o, s(:onha I(e %ocA %a! certo "!a a (ma mercear!a e (m am!6o o a:resenta a a$6(m L0oe. VocA forma (ma $embran)a "aI(e$e e:!sO"!o e 6(ar"aa no crebro. Passam5se "(as semanas e %ocA encontra 0oe na b!b$!oteca. E$e $he conta (ma h!stOr!a sobre o am!6o com(m, %ocA r! Z(nto com e$e e se( crebro arI(!%a (ma $embran)a "este se6(n"o e:!sO"!o. Decorrem a$6(mas semanas e %ocA encontra 0oe no%amente no escr!tOr!o "e$e L (m :esI(!sa"or m"!co e est (san"o (m Za$eco branco "e $aboratOr!o L, mas %ocA o reconhece !nstantaneamente "os encontros anter!ores. Ma!s $embran)as "e 0oe s*o cr!a"as "(rante estes momentos, "e forma I(e a6ora %ocA tem na mente (ma Ncate6or!aN chama"a 0oe. Esta !ma6em menta$ se torna :ro6ress!%amente a:erfe!)oa"a e enr!I(ec!"a a ca"a %eH I(e %ocA encontra 0oe, aZ("a"a :or (ma crescente sensa)*o "e fam!$!ar!"a"e I(e cr!a (m !ncent!%o a $!6ar as !ma6ens e os e:!sO"!os. Poster!ormente %ocA "esen%o$%e (m forte conce!to "e 0oe L e$e conta 6ran"es h!stOr!as, traba$ha n(m $aboratOr!o, faH %ocA r!r, sabe m(!to "e Zar"!na6em e ass!m :or "!ante. A6ora, :ense no I(e acontece a a$6(m com (ma forma rara e es:ecCf!ca "e amns!a, ca(sa"a :or "ano ao h!:ocam:o To(tra !m:ortante estr(t(ra cerebra$ nos $obos tem:ora!sU. Estes :ac!entes tAm (ma com:$eta !nca:ac!"a"e "e formar no%as memOr!as, embora se recor"em :erfe!tamente "e to"os os fatos "e s(as %!"as acontec!"os antes "a $es*o no h!:ocam:o. A conc$(s*o $O6!ca a ser t!ra"a "a sCn"rome I(e as $embran)as s*o rea$mente armaHena"as no h!:ocam:o T"aC a :reser%a)*o "e %e$has $embran)asU, mas I(e o h!:ocam:o essenc!a$ :ara a aI(!s!)*o "e no%os tra)os "e memOr!a no crebro. _(an"o esse :ac!ente encontra a$6(m "esconhec!"o T0oeU em trAs ocas!Ses consec(t!%as L no s(:ermerca"o, na b!b$!oteca e no escr!tOr!o L n*o se $embrar "e ter encontra"o 0oe antes. S!m:$esmente n*o o reconhecer . ,ns!st!r em to"as as %eHes I(e 0oe (m com:$eto estranho, !n"e:en"ente "e I(antas %eHes tenham !ntera6!"o, con%ersa"o, troca"o h!stOr!as, !nforma)Ses etc. Mas 0oe rea$mente (m com:$eto estranhoP S(r:reen"entemente, as eJ:er!Anc!as mostram I(e esses :ac!entes "e amns!a na %er"a"e conser%am a ca:ac!"a"e "e formar no%as cate6or!as I(e transcen"em e:!sO"!os s(cess!%os com 0oe. Se nosso :ac!ente encontrasse 0oe "eH %eHes e a ca"a %eH 0oe o f!Hesse r!r, e$e ten"er!a a se sent!r %a6amente Zo%!a$ o( fe$!H no encontro se6(!nte, mas n*o saber!a I(em 0oe. N*o ha%er!a abso$(tamente nenh(ma
sensa)*o de fam!$!ar!"a"e L nenh(ma $embran)a "e ca"a e:!sO"!o com 0oe L e cont("o o :ac!ente reconhecer!a I(e 0oe o faH fe$!H. ,sto s!6n!f!ca I(e o :ac!ente "e amns!a, ao contr r!o "e Arth(r, :o"e $!6ar e:!sO"!os s(cess!%os :ara cr!ar (m no%o conce!to T(ma !nconsc!ente eJ:ectat!%a "e a$e6r!aU, embora
esI(e)a ca"a e:!sO"!o, enI(anto Arth(r se $embra "e ca"a e:!sO"!o mas n*o conse6(e !nter$!6 5$os. Ass!m, sob certos as:ectos, Arth(r (ma !ma6em es:e$ha"a "o nosso :ac!ente "e amns!a. _(an"o e$e conhece (m estranho tota$ como 0oe, se( crebro cr!a (m arI(!%o :ara 0oe e :ara as eJ:er!Anc!as assoc!a"as I(e tem com 0oe. Mas se 0oe sa!r "a sa$a :or @3 m!n(tos e %o$tar, o crebro "e Arth(r L em %eH "e rec(:erar a %e$ha f!cha "e arI(!%o e faHer o acrsc!mo L Ys %eHes cr!a (ma com:$etamente no%a. Por I(e !sto acontece na sCn"rome "e Ca:6rasP Po"e ser I(e, :ara $!6ar e:!sO"!os s(cess!%os, o crebro conte com s!na!s :ro%!n"os "o s!stema $Cmb!co L a eJc!ta) o, o Nca$orN o( sensa)*o "e fam!$!ar!"a"e assoc!a"a com (m rosto conhec!"o e (m conZ(nto "e memOr!as L e se esta at!%a)*o est!%er "esa:arec!"a, o crebro n*o :o"e formar (ma cate6or!a "(ra"o(ra atra%s "o tem:o. Na a(sAnc!a "este ca$or, o crebro s!m:$esmente monta cate6or!as se:ara"as a ca"a %eH8 :or !sso I(e Arth(r af!rma estar conhecen"o (ma no%a :essoa I(e :arece com a I(e e$e encontro( h @3 m!n(tos. Ps!cO$o6os co6n!t!%os e f!$Osofos m(!tas %eHes faHem (ma "!st!n)*o entre sCmbo$os e t!:os L I(e to"as as nossas eJ:er!Anc!as :o"em ser c$ass!f!ca"as em cate6or!as 6era!s o( sCmbo$os T:essoas o( carrosU em o:os!)*o a eJem:$ares o( t!:os T0oe o( me( carroU. Nossos testes com Arth(r s(6erem I(e esta "!st!n)*o n*o meramente aca"Am!ca8 est emb(t!"a :rof(n"amente na arI(!tet(ra "o crebro. d me"!"a I(e cont!n(amos testan"o Arth(r, obser%amos I(e e$e t!nha a$6(mas o(tras s!n6($ar!"a"es e eJcentr!c!"a"es. Por eJem:$o, Arth(r Ys %eHes :arec!a ter (m :rob$ema 6era$ com cate6or!as %!s(a!s. 'o"os nOs faHemos taJonom!as menta!s o( a6r(:amentos "e e%entos e obZetos; :atos e 6ansos s*o a%es, mas coe$hos n*o s*o. Nossos crebros or6an!Ham estas cate6or!as mesmo sem e"(ca)*o forma$ em Hoo$o6!a, :res(m!%e$mente :ara fac!$!tar o armaHenamento "e memOr!as e me$horar nossa ca:ac!"a"e "e acessar estas $embran)as n(m !nstante. Arth(r, :or o(tro $a"o, m(!tas %eHes faH!a obser%a)Ses I(e "a%am a enten"er I(e esta%a conf(so a res:e!to "e cate6or!as. Por eJem:$o, t!nha (ma :reo5
c(:a)*o I(ase obsess!%a com Z("e(s e catO$!cos, e ten"!a a rot($ar (m nKmero "es:ro:orc!ona$ "e :essoas recentemente encontra"as como Z("e(s. Esta :ro:ens*o me feH $embrar o(tra sCn"rome rara chama"a Fre6o$!, na I(a$ o :ac!ente cont!n(a %en"o a mesma :essoa em to"a :arte. Cam!nhan"o :e$a r(a, o rosto "e I(ase to"as as m($heres :o"e :arecer com o "e s(a m*e o( to"os os Zo%ens :o"em se asseme$har ao se( !rm*o. TE( far!a a :re%!s*o "e I(e, em %eH "e ter rom:!"as as coneJSes "as reas "e reconhec!mento "e rostos com a amC6"a$a, o :ac!ente "e Fre6o$! :o"e ter (m eJcesso "essas coneJSes. 'o"os os rostos estar!am !m:re6na"os "e fam!$!ar!"a"e e Nca$orN, $e%an"o5o a %er a mesma face %eHes e %eHes se6(!"as.U Po"er!a essa conf(s*o "o t!:o Fre6o$! ocorrer em crebros norma!sP ,sto :o"er!a ser (ma base :ara formar estereOt!:os rac!stasP # rac!smo m(!to freIWentemente "!r!6!"o contra (m "eterm!na"o t!:o fCs!co Tne6ros, as! t!cos, brancos e ass!m :or "!anteU. 'a$%eH (m "esa6ra" %e$ e:!sO"!o !so$a"o com (m membro "e (ma cate6or!a %!s(a$ estabe$e)a (ma coneJ*o $Cmb!ca I(e !na"eI(a"amente 6enera$!Ha"a :ara !nc$(!r to"os os membros "aI(e$a c$asse e notor!amente !m:erme %e$ a (ma Ncorre)*o !nte$ect(a$N basea"a em !nforma)Ses 6(ar"a"as nos centros s(:er!ores "o crebro. De fato, :ontos "e %!sta !nte$ect(a!s "e a$6(m :o"em ser co$or!"os Tsem troca"!$hoU :or este ref$eJo :ate$ar emoc!ona$8 "aC, a notOr!a e obst!na"a tenac!"a"e "o rac!smo. Come)amos nossa %!a6em com Arth(r tentan"o eJ:$!car s(as estranhas !$(sSes sobre !m:ostores e "es%en"amos a$6(ns no%os insights sobre como as memOr!as s*o armaHena"as e rec(:era"as no crebro h(mano. A h!stOr!a "e$e oferece !ntro%!sSes sobre como ca"a (m "e nOs constrO! narrat!%as sobre a nossa %!"a e as :essoas I(e a hab!tam. Em certo sent!"o, a %!"a "e a$6(m L s(a a(tob!o6raf!a L (ma $on6a seIWAnc!a "e memOr!as e:!sO"!cas a$tamente :essoa!s sobre o :r!me!ro be!Zo, o ba!$e "e format(ra, o casamento, o nasc!mento "e (m f!$ho, as :escar!as e ass!m :or "!ante. Mas tambm m(!to ma!s "o I(e !sso. #b%!amente, h (ma !"ent!"a"e :essoa$, o sent!"o "e (m N!n"!%C"(oN (n!f!ca"o I(e atra%essa como (m f!o "o(ra"o to"o o tec!"o "a nossa eJ!stAnc!a. # f!$Osofo escocAs Da%!" H(me tra)o( (ma ana$o6!a entre a :ersona$!"a"e h(mana e (m r!o L a 6(a "o r!o est sem:re m("an"o e, cont("o, o :rO:r!o r!o :ermanece constante, (n!forme. # I(e acontecer!a, :er6(nta%a e$e, se (ma :essoa mer6($hasse o : n(m r!o e "e:o!s o mer6($hasse no%a5 NA ,NS2S'EN'bVEL APARoNC,A D# SERN 7 --> mente a:Os me!a hora L ser!a o mesmo r!o o( (m r!o "!ferenteP Se %ocA acha I(e este (m to$o en!6ma sem[nt!co, tem raH*o, :o!s a res:osta "e:en"e "e s(a "ef!n!)*o "e NmesmoN e "e Nr!oN. Mas to$o o( n*o, (m as:ecto c$aro. Para Arth(r, "a"a s(a "!f!c($"a"e em $!6ar memOr!as e:!sO"!cas s(cess!%as, :o"e ha%er "e fato "o!s r!os` Efet!%amente, esta ten"Anc!a
a faHer cO:!as "e e%entos e obZetos era ma!s :ron(nc!a"a I(an"o e$e se "e:ara%a com rostos L Arth(r n*o re:ro"(H!a obZetos freIWentemente. Cont("o ha%!a ocas!Ses em I(e met!a os "e"os no cabe$o e o chama%a "e N:er(caN, em :arte :orI(e se( co(ro cabe$("o :arec!a estranho, "e%!"o Ys c!catr!Hes "e!Ja"as :e$a ne(roc!r(r6!a a I(e fora s(bmet!"o. Em raras ocas!Ses, Arth(r che6o( a re:ro"(H!r :aCses, af!rma%a a certa a$t(ra I(e ha%!a "o!s Panam s Trecentemente, e$e %!s!tara esse :aCs "(rante (ma re(n!*o "e famC$!aU. # ma!s !m:ress!onante "e t("o I(e Ys %eHes Arth(r re:ro"(H!a a s! mesmo` Na :r!me!ra %eH em I(e !sto acontece(, e( esta%a $he mostran"o fotos "e$e mesmo, t!ra"as "e (m $b(m "e famC$!a e a:onte! :ara (m !nstant[neo bat!"o "o!s anos antes "o ac!"ente. L De I(em esta fotoP L :er6(nte!. L E "e o(tro Arth(r L res:on"e(. L Parece com!6o, mas n*o so( e(. L N*o :("e acre"!tar em me(s o(%!"os. Arth(r ta$%eH tenha "etecta"o m!nha s(r:resa, Z I(e refor)o( s(a af!rma)*o, "!Hen"o; L Est %en"oP E$e (sa b!6o"e. E(, n*o. Esta !$(s*o, :orm, n*o ocorr!a I(an"o Arth(r se o$ha%a no es:e$ho. 'a$%eH fosse s(f!c!entemente sensato :ara :erceber I(e o rosto no es:e$ho n*o :o"!a ser "e o(tra :essoa. Mas a ten"Anc!a "e Arth(r :ara Nre:ro"(H!rN a s! :rO:r!o L a se %er como (ma :essoa "!st!nta "e (m ant!6o Arth(r L Ys %eHes tambm %!nha Y tona es:ontaneamente "(rante con%ersas. Para m!nha s(r:resa, certa %eH "!sse; NS!m, me(s :a!s man"aram (m cheI(e, mas fo! :ara o o(tro Arth(r.N # :rob$ema ma!s sr!o "e Arth(r, :orm, era s(a !nca:ac!"a"e "e faHer contato emoc!ona$ com as :essoas I(e t!nham ma!s !m:ort[nc!a :ara e$e L se(s :a!s L e !sso $he ca(sa%a 6ran"e an6Kst!a. Posso !ma6!nar (ma %oH "entro "e s(a cabe)a, "!Hen"o; N# mot!%o "e e( n*o sent!r cor"!a$!"a"e "e%e ser :orI(e n*o so( o %er"a"e!ro Arth(r.N 2ma %eH, Arth(r se %o$to( :ara a m*e e "!sse; NMam*e, se o %er"a"e!ro Arth(r %o$tar a$6(m "!a, %ocA :romete I(e a!n"a me tratar como am!6o e me amar PN Como :o"e (m ser h(mano sensato,
CAPc'2L# G
L ,9!*A+*2 X. M*A+!-
_(an"o o :s!cO$o6o cana"ense M!chae$ Pers!n6er :9s a m*o n(m "!s:os!t!%o "esses h a$6(ns anos, o:to( :or est!m($ar :artes "o se(s $obos tem:ora!s. E, :ara se( es:anto, "escobr!( I(e t!nha sent!"o De(s :e$a :r!me!ra %eH em s(a %!"a.
_(em me fa$o( :e$a :r!me!ra %eH na estranha eJ:er!Anc!a "e Pers!n6er fo! m!nha co$e6a PatrCc!a Ch(rch$an", I(e %!( (m re$ato n(ma re%!sta :o:($ar cana"ense "e c!Anc!a e me te$efono( !me"!atamente; L Rama, %ocA n*o %a! acre"!tar. H (m homem no Cana" I(e est!m($o( se( $obo tem:ora$ e sent!( De(s. _(e acha "!ssoP L E$e tem ataI(es no $obo tem:ora$P L :er6(nte!. L N*o, abso$(tamente. X (m s(Ze!to norma$. L Mas e$e est!m($o( se(s :rO:r!os $obos tem:ora!sP
DE2S E # S,S'EMA LcMB,C# 7 --=
L E o I(e "!H o art!6o. L H(mmmm, !ma6!no o I(e acontecer!a se a$6(m tentasse est!m($ar o crebro "e (m ate(. Sent!r!a e$e a :resen)a "e De(sP L Sorr! com!6o mesmo e "!sse; L He!, ta$%eH "e%Assemos
eJ:er!mentar o "!s:os!t!%o em Franc!s Cr!c&. A obser%a)*o "e Pers!n6er n*o fo! (ma s(r:resa com:$eta, Z I(e sem:re s(s:e!te! "e I(e os $obos tem:ora!s, es:ec!a$mente o esI(er"o, est*o "e a$6(m mo"o !m:$!ca"os em eJ:er!Anc!as re$!6!osas. 'o"o est("ante "e me"!c!na
a:ren"e I(e :ac!entes com ataI(es e:!$:t!cos or!6!n r!os "esta :arte "o crebro :o"em ter !ntensas eJ:er!Anc!as es:!r!t(a!s "(rante os acessos e Ys %eHes se tornam :reoc(:a"os com :rob$emas re$!6!osos e mora!s, mesmo "(rante os :erCo"os !nterme"! r!os, sem ataI(e. Mas esta sCn"rome !m:$!ca I(e nossos crebros contAm a$6(m t!:o "e conZ(nto "e c!rc(!tos I(e rea$mente es:ec!a$!Ha"o em eJ:er!Anc!as re$!6!osasP EJ!ste (m NmO"($o "e De(sN em nossas cabe)asP E se ta$ c!rc(!to eJ!ste, "e on"e %e!oP Po"er!a ser :ro"(to "e se$e)*o nat(ra$, (m tra)o h(mano t*o nat(ra$ no sent!"o b!o$O6!co I(anto a $!n6(a6em o( a %!s*o estereoscO:!caP #( est em Zo6o aC (m m!str!o ma!s :rof(n"o, como (m f!$Osofo, e:!stemo$o6!sta o( teO$o6o :o"er!a af!rmarP M(!tas caracterCst!cas nos faHem s!n6($armente h(manos, mas nenh(ma ma!s en!6m t!ca "o I(e a re$!6!*o L nossa :ro:ens*o a acre"!tar em De(s o( em a$6(m :o"er s(:er!or I(e transcen"e as meras a:arAnc!as. Parece a$tamente !m:ro% %e$ I(e I(a$I(er o(tra cr!at(ra :ossa :ensar no !nf!n!to o( es:ec($ar sobre No sent!"o "e to"as as co!sasN. #()am 0ohn M!$ton em Para<so perdido:
Pois quem perderia, em)ora, cheio de dor Este ser intelectual Esses pensamentos que vagueiam atravs da eternidade para serem tragados e perdidos Ao vasto ventre da noite incriada.
Mas "e on"e %Am ta!s sent!mentosP 'a$%eH I(a$I(er ser !nte$!6ente e sensC%e$ I(e :ossa %er :ara se( :rO:r!o f(t(ro e enfrentar s(a :rO:r!a morta$!"a"e ma!s ce"o o( ma!s tar"e comece a se em:enhar nessas r(m!na)Ses e
br!( o "est!no "o %Cr(s L a6$omera"os "e c$($as ner%osas o( nKc$eos conecta"os :or $on6os tratos "e f!bra em forma "e C $oca$!Ha"os :rof(n"amente no crebro TF!6(ra G.>U. 2m sc($o antes, o famoso ne(ro$o6!sta francAs P!erre Pa($ Broca t!nha chama"o esta estr(t(ra "e s!stema $Cmb!co. Como os :ac!entes "e h!"rofob!a sofr!am %!o$entos acessos emoc!ona!s, Pa:eH "e"(H!( I(e estas estr(t(ras $Cmb!cas "e%em estar !nt!mamente en%o$%!"as no com:ortamento emoc!ona$
h(mano.# s!stema $Cmb!co recebe !nforma)*o "e to"os os s!stemas sensor!a!s L %!s*o, tato, a("!)*o, :a$a"ar e o$fato. # K$t!mo sent!"o "e fato $!6a"o "!retamente ao s!stema $Cmb!co, !n"o "!reto :ara a amC6"a$a T(ma estr(t(ra em forma "e amAn"oa I(e ser%e "e :orta$ "e entra"a :ara o s!stema $Cmb!coU. ,sto n*o s(r:reen"e, "a"o I(e, nos mamCferos !nfer!ores, o o$fato !nt!mamente $!6a"o a emo)Ses, com:ortamento terr!tor!a$, a6ress!%!"a"e e seJ(a$!"a"e. # s!stema $Cmb!co, como :ercebe( Pa:eH, a:are$ha"o :r!nc!:a$mente :ara a eJ:er!Anc!a e a eJ:ress*o "e emo)Ses. A eJ:er!Anc!a "e emo)Ses me"!a"a :or coneJSes "e !"a e %o$ta com os $obos fronta!s, e 6ran"e :arte "a r!I(eHa "e nossa %!"a emoc!ona$ !nter!or :ro%a%e$mente "e:en"e "essas !ntera)Ses. A eJ:ress*o eJterna "estas emo)Ses, :or o(tro $a"o, eJ!6e a :art!c!:a)*o "e (m :eI(eno e "enso a6$omera"o "e c$($as, chama"o h!:ot $amo, (m centro "e contro$e com trAs 6ran"es saC"as :rO:r!as. Pr!me!ro, os nKc$eos h!:ota$[m!cos en%!am s!na!s hormona!s e ne(ra!s Y 6$[n"($a :!t(!t r!a, I(e freIWentemente "escr!ta como o Nre6enteN "a orI(estra en"Ocr!na. #s horm9n!os $!bera"os atra%s "este s!stema !nf$(enc!am I(ase to"as as :artes "o cor:o h(mano, (m tour de force b!o$O6!co I(e eJam!naremos na an $!se "as !ntera)Ses cor:o5mente TCa:Ct($o >>U. Se6(n"o, o h!:ot $amo en%!a coman"os ao s!stema ner%oso a(t9nomo, I(e contro$a % r!as f(n)Ses %e6etat!%as e cor:ora!s, !nc$(s!%e a :ro"()*o "e $ 6r!mas, sa$!%a e s(or e o contro$e "a :ress*o san6WCnea, "o r!tmo car"Caco, "a tem:erat(ra "o cor:o, res:!ra)*o, f(n)*o "a beJ!6a, "efeca)*o etc. # h!:ot $amo :o"e ser cons!"era"o, ent*o, o NcrebroN "este s!stema ner%oso arca!co, anc!$ar. A terce!ra saC"a "!r!6e com:ortamentos rea!s, como os "e $(tar, f(6!r, a$!mentar5se e com:ortamento seJ(a$. Em res(mo, o h!:ot $amo o Ncentro "e sobre%!%Anc!aN "o cor:o, :re:aran"o5o :ara emer6Anc!as eJtremas o(, Ys %eHes, :ara a transm!ss*o "os se(s 6enes.
Lobo fronta$ Se:to B($bo o$fatonc 'a$amo H!:ocam:o Forma)*o ret!c($ar H!:ota$amo Cor"*o es:!nha$ Cor:o mam!$ar
Figura ).1 9utra vista do sistema l<m)ico 9 sistema l<m)ico composto de uma srie de estruturas mterconectadas circundando um ventr<culo central cheio de fluido do cre)ro anterior e formando uma )orda interna do crtex cere)ral *s estruturas incluem o hipocampo, am<gdala, septo, ncleos tal;micos anteriores, corpos mamilares e crtex cmgulado. 9frmx um longo feixe de fi)ras ligando o hipocampo aos corpos mamilares. "am)m est o desenhados o corpo caloso, um trato de fi)ra ligando o neocrtex direito e esquerdo, o cere)elo, uma estrutura envolvida na modula o de movimentos, e o tronco encef;lico. 9 sistema l<m)ico n o diretamente sensonal nem motor, mas constitui um ncleo central processador do sistema do cre)ro que lida com informaes derivadas de fatos, memrias de fatos e associaes emocionais com estes fatos. Este processamento essencial, se se quer usar a experi5ncia para orientar comportamento futuro 7.mson, KYZD8 Re:ro"(H!"o "e =rain, ,ind and =ehav$r, "e B$oom e Laserson T>G<<U, E"(cac!ona$ Broa"castm6 Cor:orat!on. 2sa"o com :erm!ss*o "e R. H. Freeman an" Com:anE.
Vran"e :arte "o nosso conhec!mento sobre as f(n)Ses "o s!stema $Cmb!co %em "e :ac!entes I(e tAm ataI(es e:!$:t!cos com or!6em nesta :arte "o crebro. _(an"o o(%e a :a$a%ra Ne:!$e:s!aN, %ocA 6era$mente :ensa em a$6(m ten5
DE2S E # S,S'EMA LcMB,C# 7 --G
"o acessos o( (m ataI(e L (ma !ntensa contra)*o !n%o$(nt r!a "e to"os os mKsc($os "o cor:o L e ca!n"o no ch*o. De fato, estes s!ntomas caracter!Ham a ma!s conhec!"a forma "e e:!$e:s!a. Esses ataI(es 6era$mente s(r6em :orI(e (m m!nKsc($o a6$omera"o "e ne(r9n!os em a$6(ma :arte "o crebro est se :ortan"o ma$, "!s:aran"o caot!camente at I(e a at!%!"a"e se es:a$ha como (m !ncAn"!o, :ara abran6er o crebro !nte!ro. Mas os ataI(es tambm :o"em ser Nfoca!sN8 !sto , :o"em f!car conf!na"os em 6ran"e :arte a (ma Kn!ca nes6a :eI(ena "o crebro. Se esses ataI(es foca!s est!%erem :r!nc!:a$mente no cOrteJ motor, o res($ta"o (ma marcha seIWenc!a$ "e contra)Ses m(sc($ares L os chama"os ataI(es Zac&somanos. Mas se :or acaso est!%erem no s!stema $Cmb!co, ent*o os s!ntomas ma!s !m:ress!onantes s*o emoc!ona!s. #s :ac!entes "!Hem I(e se(s Nsent!mentos est*o em fo6oN, !n"o "e !ntenso AJtase a :rof(n"o "eses:ero, (ma sensa)*o "e "es6ra)a !m!nente o( at acessos "e eJtrema ra!%a e terror. M($heres Ys %eHes sentem or6asmos "(rante os ataI(es, embora, :or a$6(ma raH*o obsc(ra, os homens n(nca s!ntam. Mas o ma!s !m:ress!onante "e t("o s*o aI(e$es :ac!entes I(e tAm eJ:er!Anc!as es:!r!t(a!s :rof(n"amente como%entes, !nc$(s!%e (ma sensa)*o "e :resen)a "!%!na e a !m:ress*o "e I(e est*o em com(n!ca)*o "!reta com De(s. '("o em torno "e$es est !m:re6na"o "e s!6n!f!ca"o cOsm!co. E$es :o"em "!Her; NF!na$mente com:reen"o
em to"a a m!nha %!"a. De re:ente, t("o tem sent!"o.N #( NF!na$mente tenho (ma !ntro%!s*o "a %er"a"e!ra nat(reHa "o cosmos.N Acho !r9n!co I(e esta sensa)*o "e !$(m!na)*o, esta abso$(ta con%!c)*o "e I(e a Ver"a"e f!na$mente fo! re%e$a"a, "er!%e ma!s "e estr(t(ras $Cmb!cas en%o$%!"as com emo)Ses "o I(e "as :artes :ensantes e rac!ona!s "o crebro I(e tanto se or6($ham "e s(a ca:ac!"a"e :ara "!scern!r %er"a"e "e fa$s!"a"e. De(s tem conce"!"o a nOs, :essoas Nnorma!sN, a:enas $am:eZos ocas!ona!s "e (ma %er"a"e ma!s :rof(n"a Tcom!6o, :o"em ocorrer I(an"o esto( o(%!n"o a$6(ma :assa6em "e mKs!ca es:ec!a$mente como%ente o( I(an"o o$ho :ara a $(a "e 0K:!ter atra%s "e (m te$escO:!oU, mas estes :ac!entes "esfr(tam "o :r!%!$6!o Kn!co "e f!tar "!retamente os o$hos "e De(s to"a %eH I(e tAm (m ataI(e. _(em %a! "!Her se essas eJ:er!Anc!as s*o N6en(CnasN To I(e I(er I(e !sso s!6n!f!I(eU o( N:ato$O6!casNP VocA, m"!co, I(erer!a rea$mente me"!car ta$ :ac!ente e ne6ar o "!re!to "e %!s!ta)*o ao 'o"o5Po"erosoP #s ataI(es L e %!s!ta)Ses L 6era$mente "(ram a:enas a$6(ns se6(n"os a ca"a %eH. Mas estas bre%es tem:esta"es no $obo tem:ora$ Ys %eHes :o"em a$te5
L '!%e me( :r!me!ro acesso I(an"o esta%a com o!to anos "e !"a"e L come)o(. L Lembro5me "e ter %!sto (ma $(H br!$hante antes "e ca!r no ch*o e !ma6!nar "e on"e %!nha. L A$6(ns anos "e:o!s, te%e % r!os o(tros ataI(es I(e transformaram to"a a s(a %!"a. L De re:ente, :ara m!m t("o f!co( c$aro como cr!sta$, "o(tor L cont!n(o(. L N*o ha%!a ma!s nenh(ma
"K%!"a. L E$e eJ:er!menta%a (m arro(bo, (m AJtase, ao $a"o "o I(a$ t("o o ma!s em:a$!"ec!a. No AJtase, ha%!a (ma c$ar!"a"e, (ma a:reens*o "o "!%!no, sem cate6or!as, sem fronte!ras, a:enas (ma 2n!c!"a"e com o Cr!a"or. '("o !sso e$e re$ata%a com "eta$hes m!n(c!osos e com 6ran"e :ers!stAnc!a, a:arentemente "eterm!na"o a na"a "e!Jar "e fora. ,ntr!6a"o com t("o aI(!$o, :e"!5$he I(e cont!n(asse. L VocA :o"e ser (m :o(co ma!s es:ecCf!coP q7 L Bem, n*o f c!$, "o(tor. X como tentar eJ:$!car o AJtase seJ(a$ a (ma cr!an)a I(e a!n"a n*o at!n6!( a :(ber"a"e. ,sso faH a$6(m sent!"o :ara o senhorP Assent! com a cabe)a. L # I(e acha "o AJtase seJ(a$P L Bem, :ara ser honesto L "!sse e$e L, n*o esto( ma!s !nteressa"o n!sso. N*o s!6n!f!ca m(!to :ara m!m. Em:a$!"ece com:$etamente ao $a"o "a "!%!na $(H I(e tenho %!sto. L Mas, a!n"a naI(e$a tar"e, Pa($ f$erto( "escara"amente com "(as "as m!nhas a$(nas e tento( conse6(!r o nKmero "os se(s te$efones. Esta comb!na)*o :ara"oJa$ "e :er"a "e $!b!"o com (ma :reoc(:a)*o com r!t(a!s seJ(a!s n*o !ncom(m em :ac!entes com e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$. No "!a se6(!nte, Pa($ %o$to( ao me( cons($tOr!o traHen"o (m enorme man(scr!to enca"erna"o com (ma f$or!"a sobreca:a %er"e em:oe!ra"a L :roZeto em I(e %!nha traba$han"o h % r!os meses. EJ:(nha s(as o:!n!Ses sobre f!$osof!a, m!st!c!smo e re$!6!*o8 a nat(reHa "a tr!n"a"e8 a !cono6raf!a "a Estre$a "e Da%!8 met!c($osos "esenhos "escre%en"o temas es:!r!t(a!s, estranhos sCmbo$os mCst!cos e ma:as. F!I(e! fasc!na"o, mas fr(stra"o. Este n*o era o t!:o "e mater!a$ I(e norma$mente Z($6o. _(an"o f!na$mente er6(! os o$hos, ha%!a (ma estranha $(H no o$har "e Pa($. 0(nto( as m*os, entre$a)an"o os "e"os, e toco( o I(e!Jo com os !n"!ca"ores. L H o(tra co!sa I(e "e%o menc!onar L "!sse. L'enho estes es:antosos flash)ac#s.
ta$, esI(!Hofren!a, "oen)a manCaco5"e:ress!%a o( a:enas "e:ress*o, nas I(a!s as emo)Ses s*o :ert(rba"as, mas raramente se %Aem :reoc(:a)Ses re$!6!osas "o mesmo 6ra( nesses :ac!entes. Embora esI(!HofrAn!cos :ossam ocas!ona$mente fa$ar em De(s, os sent!mentos s*o 6era$mente :assa6e!ros8 e$es n*o tAm o mesmo fer%or !ntenso nem a I(a$!"a"e obsess!%a e estereot!:a"a I(e se %A em e:!$:t!cos "o $obo tem:ora$. Portanto, sO as m("an)as emoc!ona!s n*o :o"em fornecer (ma com:$eta eJ:$!ca)*o :ara :reoc(:a)*o re$!6!osa.4 A terce!ra eJ:$!ca)*o recorre a coneJSes entre centros sensor!a!s T%!s*o e a("!)*oU e a amC6"a$a,
aI(e$a :arte "o s!stema $Cmb!co es:ec!a$!Ha"a em reconhecer o s!6n!f!ca"o emoc!ona$ "e acontec!mentos
no m(n"o eJter!or. #b%!amente, nem to"a :essoa o( acontec!mento com I(e %ocA se "e:ara n(m "!a tC:!co "!s:ara cam:a!nhas "e a$arme8 !sso ser!a !na"eI(a"o e %ocA $o6o f!car!a $o(co. Para $!"ar com as !ncerteHas "o m(n"o, %ocA :rec!sa "e (ma forma "e ca$!brar, me"!r o re$e%o "os fatos antes "e retransm!t!r (ma mensa6em ao resto "o s!stema $Cmb!co e ao h!:ot $amo, "!Hen"o5$hes :ara aZ("ar %ocA a $(tar o( f(6!r. Mas cons!"ere o I(e :o"er!a acontecer se s!na!s fa$sos :ro%!n"os "a at!%!"a"e "e (m ataI(e $Cmb!co :ercorressem estas %!as. VocA ter!a o t!:o "e !6n!)*o I(e "escre%emos antes. Estas %!as N"e re$e%[nc!aN se tornar!am forta$ec!"as, a(mentan"o a com(n!ca)*o entre as estr(t(ras "o crebro. breas sensor!a!s "o crebro I(e %Aem :essoas e acontec!mentos, e o(%em %oHes e bar($hos, se tornar!am ma!s !nt!mamente $!6a"as a centros emoc!ona!s. # res($ta"oP "odos os obZetos e acontec!mentos L n*o a:enas os re$e%antes L se tornar!am !m:re6na"os "e :rof(n"o s!6n!f!ca"o, "e forma I(e o :ac!ente %er!a No (n!%erso n(m 6r*o "e are!aN e Nse6(rar!a o !nf!n!to na :a$ma "e s(a m*oN. F$(t(ar!a n(m oceano "e AJtase re$!6!oso, trans:orta"o :or (ma mar (n!%ersa$ Ys :ra!as "o N!r%ana. A I(arta h!:Otese a!n"a ma!s es:ec($at!%a. Po"er!am os seres h(manos ter rea$mente "esen%o$%!"o (m conZ(nto es:ec!a$!Ha"o "e c!rc(!tos ne(ra!s com o Kn!co obZet!%o "e me"!ar eJ:er!Anc!as re$!6!osasP A cren)a h(mana no sobrenat(ra$ t*o "!f(n"!"a e com(m em to"as as soc!e"a"es "o m(n"o !nte!ro I(e tenta"or :er6(ntar se a :ro:ens*o :ara ta!s cren)as n*o :o"er!a ter (ma base b!o$O6!ca.= Se este o caso, %ocA ter!a "e res:on"er a (ma :er6(nta essenc!a$; _(e t!:os "e :ressSes "e se$e)*o "ar^!n!ana :o"er!am $e%ar a esse mecan!smoP E se eJ!ste ta$ mecan!smo, eJ!ste (m 6ene o( conZ(nto "e 6enes
:a$a"ar e a ca:ac!"a"e "e se6(!r (ma rece!ta :asso a :asso, bem como (ma 6enerosa "ose "e :ac!Anc!a. Ass!m, a re$!6!*o To( :e$o menos a cren)a em De(s e a es:!r!t(a$!"a"eU como coH!nhar L com a c($t(ra eJercen"o "ec!"!"amente (m :a:e$ "om!nante L o( ma!s :arec!"a com a :o$!6am!a, :ara a I(a$ :arece ha%er (ma forte base 6ent!caP Como (m :s!cO$o6o
"a e%o$()*o eJ:$!car!a a or!6em "a re$!6!*oP 2ma "as :oss!b!$!"a"es I(e a ten"Anc!a h(mana (n!%ersa$ a b(scar f!6(ras a(tor!t r!as L "an"o or!6em a (m c$ero or6an!Ha"o, Y :art!c!:a)*o em r!t(a!s, cantos e "an)as, r!tos sacr!f!c!a!s e a"es*o a (m cO"!6o mora$ L encora6e o com:ortamento conform!sta e contr!b(a :ara a estab!$!"a"e "o :rO:r!o 6r(:o soc!a$ L o( N:arente$aN, NfamC$!aN L I(e com:art!$ha os mesmos 6enes. Venes I(e encoraZam o c($t!%o "esses tra)os conform!stas ten"er!am :ortanto, a f$orescer e se m($t!:$!car, e as :essoas I(e n*o os t!%essem ser!am co$oca"as no ostrac!smo e :(n!"as :or se( com:ortamento soc!a$mente "!%er6ente. 'a$%eH o me!o ma!s f c!$ "e asse6(rar essa estab!$!"a"e e conform!"a"e seZa acre"!tar em a$6(m :o"er transcen"ente ma!s e$e%a"o I(e contro$a nosso "est!no. N*o "e a"m!rar I(e :ac!entes com e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$ eJ:er!mentem (m sent!mento "e on!:otAnc!a e 6ran"eHa, como I(e "!Hen"o; NE( so( o e$e!to. X me( "e%er e :r!%!$6!o transm!t!r a obra "e De(s a %ocAs, seres !nfer!ores.N Este reconhec!"amente (m ar6(mento es:ec($at!%o, :e$os %a6os e !m:rec!sos :a"rSes "a :s!co$o6!a "a e%o$()*o. Mas, I(er se acre"!te o( n*o em N6enesN "e conform!smo re$!6!oso, c$aro I(e certas :artes "o $obo tem:ora$ eJercem (m :a:e$ ma!s "!reto na 6Anese "essas eJ:er!Anc!as "o I(e I(a$I(er o(tra :arte "o crebro. E se as eJ:er!Anc!as :essoa!s "e Pers!n6er s!6n!f!cam a$6(ma co!sa, ent*o !sto "e%e ser %er"a"e n*o sO com re$a)*o a e:!$:t!cos, mas tambm a %ocA e a m!m. A:resso5me a acrescentar I(e, no I(e concerne ao :ac!ente, seZam I(a!s forem as m("an)as ocorr!"as, s*o a(tAnt!cas L Ys %eHes, at "eseZ %e!s L e I(e o m"!co n*o tem rea$mente nenh(m "!re!to "e atr!b(!r (m rOt($o "e %a$or a esses embe$eHamentos esotr!cos "e :ersona$!"a"e. Com I(e base a$6(m "ec!"e se (ma eJ:er!Anc!a mCst!ca norma$ o( anorma$P H (ma ten"Anc!a at(a$ a eI(!:arar N!ncom(mN o( NraroN com anorma$, mas esta (ma fa$ c!a $O6!ca. # 6An!o (m tra)o raro mas a$tamente a:rec!a"o, enI(anto a "eter!ora)*o "os "entes com(m, mas ob%!amente !n"eseZ %e$. Em I(a$ "As5
Dra. E%e$En 'ecoma. Da"a a nat(reHa a$tamente contro%ert!"a "e to"o o conce!to "e N:ersona$!"a"e "o $obo tem:ora$N Tnem to"o m(n"o concor"a I(e estes tra)os "e :ersona$!"a"e seZam %!stos ma!s freIWentemente em e:!$:t!cosU, e$es f!caram m(!to !ntr!6a"os com m!nhas !"!as. A$6(ns "!as "e:o!s, con%ocaram "o!s "e se(s
:ac!entes I(e man!festa%am Ns!ntomasN Ob%!os "esta sCn"rome L h!:er6raf!a, !nc$!na)Ses es:!r!t(a!s e (ma necess!"a"e obsess!%a "e fa$ar "e se(s sent!mentos e "e tO:!cos re$!6!osos e metafCs!cos. Estar!am "!s:ostos a se s(bmeter %o$(ntar!amente a (m est("oP Ambos esta%am ans!osos :ara :art!c!:ar. No I(e :o"e se tornar a :r!me!ra eJ:er!Anc!a c!entCf!ca Zama!s fe!ta "!retamente sobre re$!6!*o, acomo"e!5os em ca"e!ras confort %e!s e $!6(e! e$etro"os !nofens!%os em s(as m*os. 2ma %eH co$oca"os em frente a (ma te$a "e com:(ta"or, foram5$hes eJ!b!"as amostras a$eatOr!as "e % r!os t!:os "e :a$a%ras e !ma6ens L :or eJem:$o, :a$a%ras I(e s!6n!f!ca%am obZetos com(ns !nan!ma"os T(m sa:ato, %aso, mesa e co!sas ass!mU, rostos fam!$!ares T:a!s, !rm*osU, faces "esconhec!"as, :a$a%ras e fotos seJ(a$mente !nc!tantes Tmo"e$os "e re%!stas erOt!casU, :a$a%ras ch($as en%o$%en"o seJo, eJtrema %!o$Anc!a e horror T(m croco"!$o comen"o (ma :essoa %!%a, (m homem atean"o fo6o a s! :rO:r!oU e :a$a%ras e Ccones re$!6!osos Tcomo a :a$a%ra NDe(sNU. Se %ocA e e( nos s(bmetAssemos a este eJercCc!o, mostrarCamos enorme VSR Ys cenas "e %!o$Anc!a e Ys :a$a%ras e fotos seJ(a$mente eJ:$Cc!tas, (ma boa rea)*o a rostos fam!$!ares e 6era$mente nenh(ma rea)*o a to"as as o(tras cate6or!as Ta n*o ser I(e %ocA tenha (m fet!che com sa:ato, caso em I(e rea6!r!a a e$eU. E os :ac!entesP A h!:Otese "a !6n!)*o far!a :re%er (ma a$ta rea)*o (n!forme a to"as as cate6or!as. Mas, :ara nosso es:anto, o I(e %er!f!camos nos "o!s :ac!entes testa"os fo! (ma rea)*o !ntens!f!ca"a :r!nc!:a$mente a :a$a%ras e Ccones re$!6!osos. S(a rea)*o Ys o(tras cate6or!as, !nc$(s!%e :a$a%ras e !ma6ens seJ(a!s, I(e 6era$mente "es:ertam (ma forte rea)*o, fo! estranhamente re"(H!"a, em com:ara)*o com o I(e %!sto em !n"!%C"(os norma!s.? Ass!m, os res($ta"os mostram I(e n*o ho(%e (ma !ntens!f!ca)*o 6era$ "e to"as as coneJSes L na %er"a"e, se a$6o acontece(, fo! (m "ecrsc!mo. Mas, s(r:reen"entemente, ho(%e (ma am:$!f!ca)*o se$et!%a "e rea)*o a :a$a%ras re$!6!osas. Es:ec($a5se se esta tcn!ca :o"er!a ser Kt!$ como (ma es:c!e "e NCn"!ce "e :!e"a"eN :ara "!st!n6(!r ama"ores re$!6!osos o( fra("es TNate(s "e ba5
c!r(r6!camente. Ass!m, :o"emos :er6(ntar; # I(e acontecer!a com a :ersona$!"a"e "o :ac!ente L es:ec!a$mente s(as !nc$!na)Ses re$!6!osas L se remo%Assemos (ma :arte "o se( $obo tem:ora$P A$6(mas "as m("an)as "e s(a :ersona$!"a"e a"I(!r!"a ser!am Nre%ert!"asNP Ser I(e e$e :arar!a re:ent!namente "e ter eJ:er!Anc!as mCst!cas e se tornar!a
ate( o( a6nOst!coP 'erCamos rea$!Ha"o (ma NDe(stectom!aNP A!n"a temos "e rea$!Har esse est("o, mas enI(anto !sso Z a:ren"emos a$6o com nossos est("os "e VSRL I(e os acessos tAm a$tera"o :ermanentemente a %!"a menta$ !nter!or "os :ac!entes, m(!tas %eHes ca(san"o "!stor)Ses !nteressantes e a$tamente se$et!%as "e s(a :ersona$!"a"e. Af!na$ "e contas, raramente se %Aem essas s(b$e%a)Ses emoc!ona!s :rof(n"as o( ta!s :reoc(:a)Ses re$!6!osas em o(tros "!stKrb!os ne(ro$O6!cos. A eJ:$!ca)*o ma!s s!m:$es :ara o I!!e acontece nos e:!$:t!cos I(e ho(%e m("an)as :ermanentes no conZ(nto "e c!rc(!tos "o $obo tem:ora$ ca(sa"as :e$o refor)o se$et!%o "e a$6(mas coneJSes e of(scamento "e o(tras L $e%an"o a no%os :!cos e %a$es na :a!sa6em emoc!ona$ "os :ac!entes. Ent*o, I(a$ o :onto essenc!a$P A Kn!ca conc$(s*o c$ara I(e s(r6e "e t("o !sso I(e eJ!stem c!rc(!tos no crebro h(mano I(e s*o en%o$%!"os com eJ:er!Anc!as re$!6!osas e I(e estes se tornam h!:erat!%os em a$6(ns e:!$:t!cos. A!n"a n*o sabemos se estes c!rc(!tos e%o$(Cram es:ec!f!camente :ara re$!6!*o Tcomo :s!cO$o6os "a e%o$()*o :o"er!am af!rmarU o( se e$es 6eram o(tras emo)Ses I(e s*o meramente con"(centes a essas cren)as Tembora !sso n*o :ossa eJ:$!car o fer%or com I(e as cren)as s*o "efen"!"as :or m(!tos :ac!entesU. A!n"a estamos, :ortanto, m(!to $on6e "e mostrar I(e eJ!ste (m NmO"($o "e De(sN no crebro I(e :("esse ser 6enet!camente es:ec!f!ca"o, mas, :ara m!m, a !"!a em:o$6ante I(e s!m:$esmente se :ossa come)ar a abor"ar c!ent!f!camente I(estSes sobre De(s e es:!r!t(a$!"a"e.
Ent o ao prprio cu eu gritei, Perguntando:@Lue /;mpada tinha o +estino para guiar 2eufdhinho tropeando nas "revas0@ E o &u respondeu: @2egue teu instinto cego. @
e Ra$$ace at escre%e( (m $!%ro chama"o +ar$inism TDar^!n!smoU, "efen"en"o aI(!$o a I(e se refer!a como a teor!a N"e Dar^!nN "a se$e)*o nat(ra$. #(%!n"o fa$ar "este $!%ro, Dar^!n rea6!(; NVocA n*o "e%!a fa$ar "e "ar^!n!smo, :o!s !sso tambm :o"e ser chama"o "e ^a$$ac!smoN. # I(e af!rma a teor!aP EJ!stem trAs com:onentes;< >. Como a "escen"Anc!a s(:era
am:$amente em nKmero os rec(rsos "!s:onC%e!s, :rec!so ha%er (ma $(ta constante :e$a eJ!stAnc!a no m(n"o nat(ra$. -. Do!s !n"!%C"(os "e (ma es:c!e n(nca s*o eJatamente !"Ant!cos TeJceto no caso raro "e 6Ameos !"Ant!cosU. Na %er"a"e, h sem:re %ar!a)Ses a$eatOr!as, embora mCn!mas, no t!:o "e cor:o I(e nasce "o embara$hamento a$eatOr!o "e 6enes I(e se rea$!Ha "(rante a "!%!s*o ce$($ar L (m embara$hamento I(e asse6(ra I(e os f!$hos seZam "!ferentes (ns "os o(tros e "e se(s :a!s, a(mentan"o ass!m s(as :oss!b!$!"a"es "e se can"!"atar Y m("an)a e%o$(t!%a. @. Essas comb!na)Ses fort(!tas "e 6enes I(e faHem os !n"!%C"(os serem $!6e!ramente ma!s bem a"a:ta"os a (m "a"o amb!ente $oca$ ten"em a se m($t!:$!car e :ro:a6ar em (ma :o:($a)*o, Z I(e a(mentam a sobre%!%Anc!a e a re:ro"()*o "esses !n"!%C"(os. Dar^!n acre"!ta%a I(e se( :r!ncC:!o "a se$e)*o nat(ra$ :o"!a ser res:ons %e$ n*o sO :e$o s(r6!mento "e tra)os morfo$O6!cos como "e"os o( nar!Hes, mas tambm :e$a estr(t(ra "o crebro e, :ortanto, :or nossas ca:ac!"a"es menta!s. Em o(tras :a$a%ras, a se$e)*o nat(ra$ :o"!a eJ:$!car nossos ta$entos :ara mKs!ca, arte, $!terat(ra e o(tras fa)anhas !nte$ect(a!s h(manas. Ra$$ace "!scor"a%a. A"m!t!a I(e o :r!ncC:!o "e Dar^!n :o"er!a eJ:$!car "e"os "as m*os e "os :s e ta$%eH at a$6(ns as:ectos menta!s s!m:$es, mas I(e certas hab!$!"a"es essenc!a$mente h(manas, como o ta$ento matem t!co e m(s!ca$, :oss!%e$mente n*o ter!am s(r6!"o :e$o f(nc!onamento ce6o "o acaso. Por I(e n*oP De acor"o com Ra$$ace, Y me"!"a I(e e%o$(!(, o crebro h(mano encontro( (ma for)a no%a e !6(a$mente :o"erosa, chama"a c($t(ra. 2ma %eH s(r6!"a a c($t(ra, a $!n6(a6em e a escr!ta, af!rma%a e$e, a e%o$()*o h(mana torno(5se $amarc&!ana L !sto , %ocA :o"er!a transm!t!r Y s(a :ro$e o conhec!mento ac(m($a"o n(ma %!"a. Esta :ro6An!e ser m(!to ma!s c($ta "o I(e a :ro$e
Her "e (m 6ene :ara hab!$!"a"e matem t!ca latente[. _(e benefCc!o !sso confere a (m ana$fabetoP Parece ma!s "o I(e o necess r!o o( "eseZ %e$.
com os %ocab($ r!os ma!s re"(H!"os \tAm] a ca:ac!"a"e "e :rofer!r (ma %ar!e"a"e "e sons art!c($a"os "!st!ntos e "e a:$!c 5$os a (ma I(ant!"a"e I(ase !nf!n!ta "e mo"($a)Ses e !nf$eJSes \I(e] n*o "e nenh(m mo"o !nfer!or Y "as ra)as s(:er!ores \e(ro:!as]. 2m !nstr(mento fo! "esen%o$%!"o antec!:a"amente Ys necess!"a"es "e se( :oss(!"or.N E o ar6(mento se a:$!ca, at com for)a ma!or, a o(tras hab!$!"a"es h(manas esotr!cas, como a matem t!ca o( o ta$ento m(s!ca$.
AI(! est o b(sC$!s. Fm instrumento foi desenvolvido antecipadamente s necessidades do seu possuidor, mas sabemos I(e a e%o$()*o n*o tem :re%!s*o` AI(! est (m eJem:$o em I(e a e%o$()*o :arece ter :resc!Anc!a. Como !sso :ossC%e$P Ra$$ace $(to( bra%amente com este :ara"oJo. Como :o"e o a:erfe!)oamento em hab!$!"a"es matem t!cas esotr!cas L em forma $atente L afetar a sobre%!%Anc!a "e (ma ra)a I(e tem esta ca:ac!"a"e $atente e a eJt!n)*o "e o(tra I(e n*o a temP NX (m fato (m tanto c(r!osoN, escre%e( e$e, NI(e, I(an"o to"os os escr!tores mo"ernos a"m!tem a 6ran"e ant!6W!"a"e "o homem, a ma!or!a "e$es s(stentem o "esen%o$%!mento recente "o !nte$ecto, e "!f!c!$mente :ensem na :oss!b!$!"a"e "e terem eJ!st!"o, nos tem:os :r5 h!stOr!cos, homens !6(a!s a nOs em ca:ac!"a"e menta$.N Mas sabemos I(e eJ!st!ram. As ca:ac!"a"es cran!anas tanto "o homem "e Nean"ertha$ I(anto "o "e Cro5Ma6non eram rea$mente ma!ores "o I(e as nossas, e n*o !nconcebC%e$ I(e s(a !nte$!6Anc!a :otenc!a$ $atente :ossa ter s!"o !6(a$ o( at ma!or "o I(e a "o !omo sapiens. Ass!m, como :ossC%e$ I(e estas es:antosas hab!$!"a"es s(r6!ssem no crebro :r5h!stOr!co mas sO tenham s!"o :erceb!"as nos K$t!mos m!$ anosP Res:osta "e Ra$$ace; obra "e De(s` NA$6(ma !nte$!6Anc!a s(:er!or "e%e ter "!r!6!"o o :rocesso :e$o I(a$ a nat(reHa h(mana fo! "esen%o$%!"a.N Ass!m, a 6ra)a h(mana (ma eJ:ress*o terrena "a N6ra)a "!%!naN. X on"e Ra$$ace se se:ara%a "a com:anh!a "e Dar^!n, I(e s(stenta%a reso$(tamente I(e a se$e)*o nat(ra$ era a :r!nc!:a$ for)a na e%o$()*o e :o"!a res:on"er :e$o s(r6!mento at "os tra)os menta!s ma!s esotr!cos, sem a !nterferAnc!a "e (m Ser S(:remo. Como (m b!O$o6o mo"erno reso$%er!a o :ara"oJo "e Ra$$aceP Pro%a%e$mente ar6(mentar!a I(e tra)os h(manos esotr!cos e Na%an)a"osN como hab!$!5
N,"!otas5:ro"C6!oN s*o :essoas c(Za ca:ac!"a"e menta$ o( !nte$!6Anc!a 6era$ ab!ssa$mente ba!Ja, mas I(e tAm !$has "e es:antoso ta$ento. Por eJem:$o, h re6!stros "e savants com (m _, aba!Jo "e =3, escassamente ca:aH "e f(nc!onar em soc!e"a"e norma$, e cont("o :o"em com fac!$!"a"e 6erar (m nKmero :r!mo "e o!to "C6!tos, fa)anha I(e a ma!or!a "os :rofessores t!t($ares "e matem t!ca n*o conse6(em !6(a$ar. 2m "e$es :9"e obter em se6(n"os a ra!H cKb!ca "e (m nKmero "e se!s a$6ar!smos e conse6(!( "(:$!car <.@<<.?-< %!nte e I(atro %eHes :ara obter >43.B@B.4<<.@==5@-< em a$6(ns se6(n"os. 'a!s !n"!%C"(os const!t(em (ma ref(ta)*o %!%a "a af!rma)*o "e I(e ta$entos es:ec!a$!Ha"os s*o s!m:$esmente h be!s or6an!Ha)Ses "a !nte$!6Anc!a 6era$.>> #s re!nos "a arte e "a mKs!ca s*o :ont!$ha"os "e savants c(Zos ta$entos tAm mara%!$ha"o e "e$!c!a"o o :Kb$!co atra%s "os tem:os. #$!%er Sac&s "escre%e 'om, (m 6aroto "e >@ anos I(e era ce6o e !nca:aH "e atar os ca"ar)os "os se(s sa:atos. Embora n(nca t!%esse t!"o !nstr()*o m(s!ca$ nem I(a$I(er t!:o "e e"(ca)*o, a:ren"e( a tocar :!ano, s!m:$esmente o(%!n"o o(tros tocarem. Absor%!a r!as e can)Ses o(%!n"o5as cantar e conse6(!a tocar I(a$I(er
DE2S E # S,S'EMA LcMB,C# 7 -4=
:e)a m(s!ca$ na :r!me!ra tentat!%a, t*o bem I(anto o ma!s :erfe!to mKs!co. 2m "os se(s fe!tos ma!s not %e!s fo! eJec(tar trAs :e)as "e mKs!ca ao mesmo tem:o. Com (ma "as m*os, toca%a (isher[s !orn Pipe, com a o(tra, toca%a Pan#ee +oodle +and' e s!m($taneamente canta%a +ixie. 'ambm conse6(!a tocar :!ano "e costas :ara
o tec$a"o, com s(as m*os !n%ert!"as :ercorren"o as tec$as :ara c!ma e :ara ba!Jo. 'om com:(nha s(a :rO:r!a mKs!ca, e cont("o, como obser%o( (ma testem(nha contem:or[nea, Ne$e :arece ser (m a6ente !nconsc!ente at(an"o conforme at(a%a e s(a mente \] (m rece:tor %aH!o on"e a nat(reHa 6(ar"a s(as ZO!as :ara recor" 5$as a se( be$5:raHerN.
Na"!a, c(Zo _, me"!a entre ?3 e B3, era (m 6An!o artCst!co. Aos se!s anos "e !"a"e, mostra%a to"os os s!na!s "e 6ra%e a(t!smo L com:ortamento r!t(a$Cst!co, !nca:ac!"a"e "e se re$ac!onar com o(tras :essoas e $!n6(a6em $!m!ta"a. Ma$ :o"!a Z(ntar "(as :a$a%ras. Mas, "es"e a ma!s tenra !"a"e, Na"!a conse6(!a "esenhar retratos f!!s "e :essoas Y s(a %o$ta, "e ca%a$os e at "e com:$eJas cenas %!s(a!s, ao contr r!o "os "esenhos "esen6on)a"os "e o(tras cr!an)as "a s(a !"a"e. Se(s esbo)os eram t*o %!%!"os I(e :arec!am sa$tar "a te$a e s(f!c!entemente bons :ara f!6(rar em I(a$I(er 6a$er!a "e arte "a Ma"!son A%en(e TF!6(ra G.-U. #(tros savants tAm ta$entos !ncr!%e$mente es:ecCf!cos. 2m 6aroto :o"e $he "!Her a hora "o "!a, com :rec!s*o "e se6(n"os, sem a:e$ar :ara I(a$I(er cron9metro. Conse6(e faHer !sso at "orm!n"o, Ys %eHes resm(n6an"o a hora eJata enI(anto sonha. # Nre$O6!oN em s(a cabe)a t*o :rec!so I(anto I(a$I(er Ro$eJ. #(tra :o"e ca$c($ar a $ar6(ra eJata "e (m obZeto %!sto a sete metros "e "!st[nc!a. VocA o( e( "arCamos (m nKmero a:roJ!ma"o. E$a "!r!a; NAI(e$a :e"ra tem eJatamente o!tenta e trAs centCmetros e me!o "e $ar6(ra.N E estar!a certa. Estes eJem:$os mostram I(e ta$entos esotr!cos es:ec!a$!Ha"os n*o s(r6em es:ontaneamente "a !nte$!6Anc!a 6era$, :o!s, se !sso fosse %er"a"e, como I(e (m N!"!otaN :o"e "emonstr 5$osP 'ambm n*o temos "e !n%ocar os eJem:$os :ato$O6!cos eJtremos "e savants :ara "emonstrar !sto, :o!s h (m e$emento "esta sCn"rome em to"a :essoa ta$entosa o( "e fato em to"o 6An!o. NVAn!oN, ao contr r!o "o fa$so conce!to :o:($ar, n*o s!n9n!mo "e !nte$!6Anc!a s(:er5h(mana. A ma!or!a "os 6An!os a I(em t!%e o :r!%!$6!o "e conhecer s*o ma!s :arec!"os com !"!otas5:ro"C6!o "o I(e 6ostar!am "e a"m!t!r L eJtraor"!nar!amente ta$entosos em a$6(ns "omCn!os, mas :erfe!tamente me"Cocres sob o(tros as:ectos. Cons!"erem a conhec!"a h!stOr!a "o 6An!o matem t!co !n"!ano Raman(Zan,
Figura ).2 7a8 +esenho de um cavalo feito por Aadia, a sa%ant autista, quando tinha cinco anos de tdade. 7)8 Fm cavalo desenhado por /eonardo da 4inci. 7c8 +esenho de um cavalo, feito por uma criana normal de oito anos. 9)servem que o desenho de Aadia imensamente superior ao da criana normal de oito anos e quase t o )om quanto 7ou talve6 at melhorO8 o cavalo de da 4inci. TaU e TcU re:ro"(H!"os "e Aadia, "e Lorna Se$fe, com :erm!ss*o "a Aca"em!c Press TNo%a Dor&U.
I(e na %!ra"a "o sc($o traba$ha%a como escr!t(r r!o no :orto marCt!mo "e Ma"ras, a :o(cos I(!$9metros "e on"e e( nasc!. E$e t!nha se matr!c($a"o :ara a :r!me!ra :arte "o se6(n"o 6ra(, on"e se sa!( ma$ em to"as as matr!as, e n*o te%e e"(ca)*o forma$ em matem t!ca a%an)a"a. Cont("o era es:antosamente "ota"o :ara matem t!ca, :e$a I(a$ t!nha obsess*o. '*o :obre I(e n*o :o"!a com:rar :a:e$, (sar!a en%e$o:es "escarta"os :ara rab!scar s(as eI(a)Ses matem t!cas, "escobr!n"o % r!os no%os teoremas antes "e com:$etar >- anos. Como n*o era re$ac!ona"o com nenh(m teOr!co "e nKmeros na Cn"!a, "ec!"!( com(n!car s(as "escobertas a % r!os matem t!cos "e o(tras :artes "o m(n"o, !nc$(s!%e Cambr!"6e, na ,n6$aterra. 2m "os ma!ores teOr!cos "e nKmeros "a :oca, V. H. Har"E, recebe( se(s rab!scos e !me"!atamente acho( I(e Raman(Zan era (m ma$(co. De:o!s "e "ar (ma o$ha"a nos rab!scos, sa!( :ara Zo6ar tAn!s. d me"!"a I(e o Zo6o :rosse6(!a, as eI(a)Ses "e Raman(Zan cont!n(a%am asse"!an"o5o. Cont!n(a%a %en"o os nKmeros em s(a mente. NNo mCn!mo, e( n(nca t!nha %!sto antes na"a !6(a$ a e$asN, escre%e( Har"E ma!s tar"e. NDe%em ser %er"a"e!ras, :orI(e n!n6(m ter!a !ma6!na)*o :ara !n%ent $as.N Ent*o %o$to( :rontamente e confer!( a %a$!"a"e "as m!n(c!osas eI(a)Ses nas costas "os en%e$o:es, %!( I(e a ma!or!a "e$as era correta e !me"!atamente
DE2S E # S,S'EMA LcMB,C# 7 -4B
en%!o( (m reca"o a se( co$e6a 0. E. L!tt$e^oo", I(e tambm eJam!no( os man(scr!tos. #s "o!s $(m!nares ra:!"amente :erceberam I(e Raman(Zan era :ro%a%e$mente (m 6An!o "o ma!s a$to ca$!bre. Con%!"aram5no a %!r a Cambr!"6e, on"e e$e traba$ho( :or m(!tos anos, :oster!ormente s(:eran"o5os na or!6!na$!"a"e e !m:ort[nc!a "e s(as contr!b(!)Ses. Menc!ono esta h!stOr!a :orI(e, se (m "!a %ocA saCsse :ara Zantar com Raman(Zan, n*o achar!a I(e ho(%esse na"a "e !ncom(m com e$e. Era eJatamente como I(a$I(er o(tra :essoa, eJceto :e$o fato "e I(e s(as hab!$!"a"es matem t!cas eram fora "e sr!e L I(ase sobrenat(ra!s, se6(n"o "!sseram a$6(ns. Ma!s (ma %eH, se a hab!$!"a"e matem t!ca s!m:$esmente (ma f(n)*o "a !nte$!6Anc!a 6era$, (m res($ta"o "o cresc!mento e me$hor!a 6era$ "o crebro, ent*o :essoas ma!s !nte$!6entes "e%er!am ser me$hores em matem t!ca, e %!ce5%ersa. Mas, se %ocA conhecesse Raman(Zan, saber!a I(e !sso n*o
"e I(e as eI(a)Ses tota$mente forma"as eram coch!cha"as a e$e, em sonhos, :e$a "!%!n"a"e :rotetora "a a$"e!a, a "e(sa Nama6!r! L rea$mente n*o nos aZ("a m(!to. Mas :osso :ensar em "(as o(tras :oss!b!$!"a"es. A :r!me!ra !"!a, ma!s :arc!mon!osa, I(e !nte$!6Anc!a 6era$ rea$mente (m 6r(:o "e "!ferentes caracterCst!cas menta!s, on"e os 6enes e as :rO:r!as caracterCst!cas !nf$(enc!am a eJ:ress*o (m "o o(tro. Como os 6enes se comb!nam a$eator!amente na :o:($a)*o, "e %eH em I(an"o ha%er (ma comb!na)*o fort(!ta "e caracterCst!cas L como nCt!"as !ma6ens e fantas!as %!s(a!s comb!na"as com eJce$entes hab!$!"a"es n(mr!cas L e esse embara$hamento :o"e :9r em at!%!"a"e to"os os t!:os "e !ntera)Ses !nes:era"as. Ass!m nasce aI(e$e eJtraor"!n r!o f$oresc!mento "e ta$ento I(e chamamos "e 6An!o L os "ons "e (m A$bert E!nste!n, I(e :o"!a N%!s(a$!HarN s(as eI(a)Ses o( "e (m MoHart, I(e %!a, e n*o s!m:$esmente o(%!a, s(as com:os!)Ses m(s!ca!s se "esenro$arem nos o$hos "e s(a mente. Esse t!:o "e 6An!o sO raro :orI(e as comb!na)Ses 6ent!cas fe$!Hes s*o raras. Mas h (m :rob$ema com este rac!ocCn!o. Se o 6An!o res($ta "e fe$!Hes e !nes:era"as comb!na)Ses 6ent!cas, como eJ:$!car os ta$entos "e Na"!a e 'om, c(Za !nte$!6Anc!a 6era$ ab!ssa$P TNa %er"a"e, as hab!$!"a"es soc!a!s "e (m savant a(t!sta :o"em ser menores "o I(e as "e (m macaco bonobo.U X "!fCc!$, a$m "!sso, %er :or I(e esse ta$ento s!n6($ar "e%a rea$mente ser mais com(m entre
:o"er!a %a$er :ara "esenho, mKs!ca, $!n6(a6em, e na %er"a"e :ara I(a$I(er as:ecto h(mano.>-
Este rac!ocCn!o ma$(co e "esa%er6onha"amente es:ec($at!%o, mas :e$o menos test %e$. 2m savant matem t!co "e%e ter (ma c!rc(n%o$()*o an6($ar esI(er"a 6ran"e o( h!:ertrof!a"a, enI(anto (m savant artCst!co :o"e ter (ma c!rc(n%o$()*o an6($ar "!re!ta h!:ertrof!a"a. Essas eJ:er!Anc!as n*o foram fe!tas, ao I(e me consta, embora sa!bamos rea$mente I(e (m "ano ao cOrteJ :ar!eta$ direito, on"e est $oca$!Ha"a a c!rc(n%o$()*o an6($ar,
:o"e atra:a$har :rof(n"amente as hab!$!"a"es artCst!cas TeJatamente como (ma $es*o no esI(er"o atra:a$ha os c $c($osU. Rac!ocCn!o seme$hante :o"e ser a:$!ca"o :ara eJ:$!car o s(r6!mento ocas!ona$ "e 6An!os o( ta$entos eJtraor"!n r!os na :o:($a)*o norma$, o( :ara res:on"er Y :er6(nta es:ec!f!camente !nc9mo"a sobre como ta!s hab!$!"a"es s(r6!ram :e$a :r!me!ra %eH na e%o$()*o. 'a$%eH, I(an"o o crebro at!n6e (ma massa crCt!ca, s(rZam caracterCst!cas no%as e !m:re%!stas, :ro:r!e"a"es I(e n*o foram es:ec!f!camente esco$h!"as :e$a se$e)*o nat(ra$. 'a$%eH o crebro t!%esse "e se tornar 6ran"e :or a$6(ma o(tra raH*o ma!s ob%!amente a"a:tat!%a L at!rar $an)as, con%ersar o( na%e6ar L e a mane!ra ma!s s!m:$es "e conse6(!r !sso fo! a(mentar (m o( "o!s horm9n!os re$ac!ona"os com o cresc!mento o( morfo6enes T6enes I(e a$teram o tamanho e a forma nos or6an!smos em "esen%o$%!mentoU. Mas como esse Zorro "e cresc!mento basea"o em horm9n!o o( morfo6ene n*o :o"e a(mentar se$et!%amente o tamanho "e a$6(mas :artes enI(anto :o(:a o(tras, o b9n(s :o"er!a ser (m crebro !nte!ramente ma!or, !nc$(s!%e (ma enorme c!rc(n%o$()*o an6($ar e o concom!tante a(mento "ec(:$!ca"o o( cent(:$!ca"o "as hab!$!"a"es matem t!cas. #bser%em I(e este rac!ocCn!o m(!to "!ferente "a cren)a 6enera$!Ha"a "e I(e a 6ente "esen%o$%e a$6(ma ca:ac!"a"e m(!to N6era$N, I(e "e:o!s "esen%o$%!"a :ara (ma hab!$!"a"e es:ec!a$!Ha"a. Le%an"o esta es:ec($a)*o a!n"a ma!s $on6e, ser :ossC%e$ I(e os h(manos acham I(e esses ta$entos esotr!cos L seZa mKs!ca, :oes!a, "esenho o( matem t!ca L s*o seJ(a$mente atraentes, :r!nc!:a$mente :orI(e ser%em como ass!nat(ra eJtremamente %!sC%e$ "e (m crebro :ro"!6!osoP EJatamente como a 6ran"e ca("a !r!"escente "o :a%*o o( o tamanho "as :resas "e (m maZestoso e$efante macho const!t(! a N%er"a"e na :(b$!c!"a"eN "a saK"e "o an!ma$, ass!m a hab!$!"a"e h(mana "e cantar (ma can)*o o( escre%er (m soneto :o"e5
se( a$tCss!mo _, %erba$, :o"er!a e( acrescentarU. #bser%e!5$he I(e Sha&es:eare t!nha Z(nta"o c!nco "essas met foras n(ma Kn!ca frase;
Do(rar o(ro ref!na"o, :!ntar o $Cr!o, $an)ar (m :erf(me na %!o$eta, a$!sar o 6e$o, o( acrescentar o(tro mat!H ao arco5Cr!s... eJcesso eJtra%a6ante e !nKt!$.
Parece t*o s!m:$es. Mas como Sha&es:eare :enso( n!sso e n!n6(m ma!sP Ca"a (m "e nOs tem
as mesmas :a$a%ras Y nossa "!s:os!)*o. N*o h na"a "e com:$!ca"o o( esotr!co na !"!a I(e transm!t!"a. Na %er"a"e, (ma %eH eJ:$!ca"a, c$ara como cr!sta$ e tem aI(e$a I(a$!"a"e (n!%ersa$ L N:or I(e e( n*o :ense! n!ssoPN L I(e caracter!Ha os insights ma!s be$os e cr!at!%os. Cont("o, %ocA e e( n(nca che6amos a (m conZ(nto !6(a$mente e$e6ante "e met foras, s!m:$esmente 6ar!m:an"o e embara$han"o a$eator!amente :a$a%ras em nossas mentes. # I(e est fa$tan"o a cente$ha cr!at!%a "e 6An!o, (m tra)o I(e cont!n(a t*o m!ster!oso :ara nOs a6ora I(anto era :ara Ra$$ace. N*o "e a"m!rar I(e e$e se sent!sse !m:e$!"o a recorrer Y !nter%en)*o "!%!na.
CAPc'2L# >3
(?-E+?-&! A-E"\2&!E
+eus um hac&er. L (?*A&-2 &?-&X
Na manh* "o "!a "o enterro "e s(a m*e em >G@>, R!$$E An"erson L bombe!ro h!"r ($!co "e Lon"res, -= anos L %est!( (m terno :reto, cam!sa branca e sa:atos f!nos em:resta"os :or se( !rm*o. Ama%a m(!to s(a m*e e a "or era %!sC%e$. A famC$!a se re(n!( entre abra)os e $ 6r!mas e :art!c!:o( em s!$Anc!o "o ser%!)o fKnebre "e (ma hora n(ma !6reZa I(ente e abafa"a. R!$$E sent!(5 se a$!%!a"o I(an"o :9"e f!na$mente sa!r :ara o ar fr!o "o cem!tr!o com o resto "a famC$!a e os am!6os, to"os "e cabe)a ba!Ja. Mas, ass!m I(e os co%e!ros come)aram a ba!Jar o ca!J*o "e s(a m*e :ara a co%a, R!$$E come)o( a r!r. ,n!c!a$mente, fo! como (m som abafa"o I(e $o6o e%o$(!( :ara (ma r!sa"!nha cont!"a e :ro$on6a"a. R!$$E !nc$!no( a!n"a ma!s a cabe)a, com:r!m!( o I(e!Jo contra o co$ar!nho "a cam!sa e $e%o( a m*o "!re!ta Y boca, tentan"o abafar a a$e6r!a !nes:era"a. De na"a a"!anto(. Contra s(a %onta"e e :ara se( :rof(n"o embara)o, come)o( a r!r a$to, com os sons eJ:$o"!n"o r!tm!camente,
chacota o( contrafa)*o e Homba "e I(em r! na hora, mas este o ma!or esc rn!o "e to"os, I(e o :ac!ente seZa for)a"o a r!r como (m :ress 6!o "e s(a :rO:r!a con"ena)*o.N>
Ma!s recentemente a :(b$!ca)*o !n6$esa Aature re$ato( (m caso mo"erno "e r!sa"a :ro%oca"a :or est!m($a)*o e$tr!ca
"!reta "o crebro "(rante (ma c!r(r6!a. A :ac!ente era (ma 6arota "e >= anos chama"a S(san, I(e esta%a sen"o trata"a "e e:!$e:s!a refrat r!a. #s m"!cos t!nham es:eran)a "e eJt!r:ar o tec!"o no :onto foca$ "e se(s acessos e esta%am eJ:$oran"o reas :rOJ!mas :ara terem certeHa "e n*o remo%er nenh(ma f(n)*o cr!t!camente !m:ortante. _(an"o est!m($o( o cOrteJ motor s(:$ementar "e S(san T:erto "e (ma re6!*o nos $obos fronta!s I(e recebe !nforma)Ses "os centros emoc!ona!s "o crebroU, o c!r(r6!*o te%e (ma res:osta !nes:era"a. S(san come)o( a r!r "escontro$a"amente, a$! mesmo na mesa "e o:era)Ses Testa%a "es:erta :ara o :roce"!mentoU. M(!to estranhamente, atr!b(!( s(a a$e6r!a a t("o I(e %!a em %o$ta, !nc$(s!%e a foto "e (m ca%a$o, e acrescento( I(e as :essoas a$! em : :arec!am !ncr!%e$mente en6ra)a"as. Aos m"!cos, e$a "!sse; NVocAs aC, I(e est*o em : a m!nha %o$ta, s*o t*o engraados.@I # t!:o "e r!so :ato$O6!co %!sto em R!$$E e R(th raro8 somente a$6(mas "eHenas "esses casos tAm s!"o "escr!tas na $!terat(ra m"!ca. Mas I(an"o %ocA os reKne, sa$ta aos o$hos (m fato !m:ress!onante. A at!%!"a"e anorma$ o( "ano I(e faH as :essoas "arem r!sa"!nhas I(ase sem:re $oca$!Ha"a em :artes "o s!stema $Cmb!co, (m conZ(nto "e estr(t(ras I(e !nc$(! o h!:ot $amo, os cor:os mam!$ares e o 6!ro c!n6($a"o I(e s*o en%o$%!"as com emo)Ses T%er F!6(ra <.>U. Da"a a com:$eJ!"a"e "o r!so e s(as !nf!n!tas conota)Ses c($t(ra!s, acho !ntr!6ante I(e (m a6$omera"o re$at!%amente :eI(eno "e estr(t(ras "o crebro esteZa :or tr s "o fen9meno L (ma es:c!e "e Nc!rc(!to "o r!soN. Mas !"ent!f!car a $oca$!Ha)*o "e ta$ c!rc(!to n*o nos "!H :or I(e o r!so eJ!ste o( I(a$ :o"er!a ser s(a f(n)*o b!o$O6!ca. TVocA n*o :o"e "!Her I(e o r!so se "esen%o$%e( e%o$(t!%amente :orI(e " (ma sensa)*o boa. Ser!a (ma ar6(menta)*o em cCrc($os, como "!Her I(e o seJo eJ!ste :orI(e " (ma sensa)*o a6ra" %e$, em %eH "e "!Her I(e a6ra" %e$ :orI(e mot!%a %ocA a "!ssem!nar se(s 6enes.U Per6(ntar :or I(e "eterm!na"o tra)o e%o$(!( TseZa boceZar, r!r, chorar o( "an)arU abso$(tamente %!ta$ :ara enten"er s(a f(n)*o b!o$O6!ca, e no entanto esta I(est*o raramente $e%anta"a :or ne(ro$o6!stas I(e est("am
$
A M2LHER _2E M#RRE2 DE R,R 7 -=B
cerba"o :e$o fato "e I(e a ma!or!a "e s(as eJ:$!ca)Ses com:$etamente !ntest %e$. N*o se :o"e faHer eJ:er!Anc!as :ara :ro% 5$as o( contest 5$as. A$6(mas "as teor!as :ro:ostas L "e I(e temos mecan!smos 6enet!camente es:ec!f!ca"os :ara nos aZ("ar a "etectar :arce!ros frte!s o( "e I(e as m($heres sofrem enZ9os mat!na!s :ara :rote6er o feto "e %enenos em com!"as L s*o en6enhosas. #(tras s*o r!"!c($amente for)a"as. Certa tar"e,
n(m momento "e ca:r!cho, sente!5me e escre%! (ma :arO"!a "e :s!co$o6!a "a e%o$()*o sO :ara !ncomo"ar me(s co$e6as "esse cam:o. _(er!a %er at on"e se :o"!a !r na !n%oca)*o "e eJ:$!ca)Ses e%o$(t!%as com:$etamente arb!tr r!as, forZa"as adhoc e !ntest %e!s, :ara certos as:ectos "o com:ortamento h(mano I(e a ma!or!a "as :essoas cons!"eram "e or!6em Nc($t(ra$N. # res($ta"o fo! (ma s t!ra !nt!t($a"a NPor I(e os ca%a$he!ros :referem as $o(rasPN Para me( es:anto, I(an"o s(bmet! me( !r9n!co ensa!o Y a:rec!a)*o "e (ma :(b$!ca)*o m"!ca, esta :rontamente ace!to(. E, :ara s(r:resa a!n"a ma!or, m(!tos "os me(s co$e6as n*o o acharam "!%ert!"o8 :ara e$es, era (ma ar6(menta)*o :erfe!tamente :$a(sC%e$, n*o (m emb(ste.= TDescre%o5o nas Notas, :ara o caso "e %ocA estar c(r!oso.U _(e "!Her "o r!soP Po"emos che6ar a (ma eJ:$!ca)*o e%o$(t!%a raHo %e$ o( o %er"a"e!ro s!6n!f!ca"o "o r!so :ermanecer !m:a$: %e$ e !n"ef!nC%e$ :ara sem:reP Se (m eto$o6!sta "e o(tro :$aneta che6asse Y 'erra e obser%asse os seres h(manos, f!car!a at(r"!"o com m(!tos as:ectos "o nosso com:ortamento, mas e( a:osto I(e o r!so estar!a bem :erto "o a$to "a $!sta. EnI(anto obser%a as :essoas !ntera6!n"o, e$e nota I(e, "e %eH em I(an"o, :aramos re:ent!namente o I(e estamos faHen"o, faHemos (ma careta e :ro"(H!mos (m som re:et!t!%o em rea)*o a (ma am:$a %ar!e"a"e "e s!t(a)Ses. A I(e f(n)*o ser%!r!a :oss!%e$mente este m!ster!oso com:ortamentoP Fatores c($t(ra!s !n"(b!ta%e$mente !nf$(enc!am o h(mor e o I(e as :essoas acham en6ra)a"o L cons!"era5se I(e os !n6$eses tAm (m ref!na"o senso "e h(mor, enI(anto os a$em*es e os s(C)os, "!Hem, raramente acham a$6(ma co!sa en6ra)a"a. Mas, mesmo I(e !sto seZa %er"a"e, :o"er!a ha%er a!n"a a$6(m t!:o "e Nestr(t(ra :rof(n"aN s(bZacente a to"o h(morP #s "eta$hes "o fen9meno %ar!am "e c($t(ra :ara c($t(ra e s*o !nf$(enc!a"os :e$o mo"o como as :essoas s*o cr!a"as, mas !sto n*o s!6n!f!ca I(e n*o haZa nenh(m mecan!smo 6enet!camente es:ec!f!ca"o :ara o r!so L (m "enom!na"or com(m s(bZacente a to"os os
VeZam as "(as :!a"as se6(!ntes. TN*o s(r:reen"entemente, fo! "!fCc!$ encontrar eJem:$os I(e n*o seZam rac!stas, seJ!stas o( tn!cos. A:Os (ma "!$!6ente :esI(!sa, "escobr! (ma I(e era e o(tra I(e n*o era.U 2m motoI(e!ro esta%a an"an"o tranIW!$amente n(ma estra"a, e "e re:ente %e!o (m :assar!nho e, N: `N, "e( "e encontro com o motoI(e!ro. # cara !me"!atamente o$ho( :e$o retro%!sor e %!( o :assar!nho a!n"a tentan"o %oar. # :assar!nho ro"o:!o( no ar e ca!( "esma!a"o. Ent*o o motoI(e!ro retorno(, :e6o( o :assar!nho e o $e%o( :ara casa. Co$oco(5o n(ma 6a!o$a8 enche( (m :ote com 6(a8 co$oco( (m :e"a)o "e :*o e "e!Jo( o b!ch!nho $ :ara I(e se rec(:erasse. Passa"o (m tem:o, o :assar!nho recobro( a consc!Anc!a. Me!o ator"oa"o a!n"a, o$ho( ao re"or e %!( I(e esta%a cerca"o "e 6ra"es e com a:enas :*o e 6(a :ara comer. Co$oco( (ma as!nha sobre a cabe)a e fa$o(;
L P(tH` Mate! o motoI(e!ro. Entra (m s(Ze!to n(m bar e "!H :ara o )arman: L _(ero I(e o senhor me :a6(e (ma beb!"a` # )arman, m(!to a"m!ra"o, "!H I(e n*o. _(e o bar "e$e n*o !nst!t(!)*o "e car!"a"e. Ent*o o c$!ente "!H o se6(!nte; L Ah` E( tenho aI(! (ma co!sa !m:ress!onante e, se e( te mostrar, %ocA %a! me :a6ar (ma beb!"a` # )arman, !ntr!6a"o, :e"e I(e e$e $he mostre $o6o. Ent*o o c$!ente t!ra "o sobret("o (m bara$ho "e cartas com cerca "e =3 cm. # barman f!ca :er:$eJo e, como n(nca t!nha %!sto (m Zo6o "e cartas t*o 6ran"e, reso$%e :a6ar (ma beb!"a :ara o s(Ze!to. A$6(ns Zo6os e co:os "e:o!s, o )arman reso$%e :er6(ntar ao homem on"e e$e t!nha arranZa"o t*o estranho bara$ho. L E( tenho (m 6en!oH!nho I(e conce"e "eseZos`
# )arman, to"o em:o$6a"o, :e"e ao homem I(e $he mostre $o6o o 6en!oH!nho :ara I(e :ossa :e"!r a$6(ma co!sa.
A M2LHER _2E M#RRE2 DE R,R 7 -=G
# s(Ze!to esfre6a (ma $[m:a"a e rea$mente a:arece o ta$ 6An!o, "!Hen"o o se6(!nte; L Vo( te conce"er (m Kn!co "eseZo, mas fa$a $o6o I(e e( I(ero %o$tar a "orm!r` # )arman ent*o, sem :ensar m(!to, :e"e a :r!me!ra co!sa I(e $he %em Y cabe)a; L _(ero (m m!$h*o` 2m m!$h*o em notas` # 6en!oH!nho esta$a os "e"os e, "e re:ente, o bar f!ca ent($ha"o "e botas. L BotasP E( :e"! (m m!$h*o em notas e n*o em botas` Essa :orra "esse 6An!o (m boca"o s(r"o, n*o achaP # homem res:on"e; L C$aro I(e e( acho` #( %ocA rea$mente acre"!ta I(e e( !a :e"!r (m bara$ho "e =3 cmP Por I(e estas h!stOr!as s*o en6ra)a"asP E o I(e e$as tAm em com(m com o(tras :!a"asP A:esar "e to"a a s(a a:arente "!%ers!"a"e, a ma!or!a "as :!a"as e !nc!"entes en6ra)a"os tAm a se6(!nte estr(t(ra
$O6!ca; em 6era$ %ocA !$("e o o(%!nte ao $on6o "e (m cam!nho "e eJ:ectat!%as, a(mentan"o $entamente a tens*o. Bem no f!m, %ocA !ntro"(H (ma re%!ra%o$ta !nes:era"a I(e acarreta (ma com:$eta re!nter:reta)*o "e to"os os "a"os :rece"entes e, a$m "!sso, "ec!s!%o I(e a no%a !nter:reta)*o, embora !nte!ramente !nes:era"a, tenha tanto Nsent!"oN no conZ(nto !nte!ro "e fatos I(anto t!nha a !nter:reta)*o or!6!na$mente Nes:era"aN. Sob este as:ecto, as :!a"as tAm m(!to em com(m com a cr!at!%!"a"e c!entCf!ca, com o I(e 'homas K(hn chama "e Nm("an)a "e :ara"!6maN em res:osta a (ma Kn!ca Nanoma$!aN. TPro%a%e$mente, n*o :or co!nc!"Anc!a I(e m(!tos "os c!ent!stas ma!s cr!at!%os tAm (m 6ran"e senso "e h(mor.U De fato, a anoma$!a na :!a"a o tra"!c!ona$ "esfecho e a :!a"a sO en6ra)a"a se o o(%!nte ca:ta o "esfecho ao %er n(m re$ance "e insight como (ma !nter:reta)*o com:$etamente no%a "o mesmo conZ(nto "e fatos :o"e !ncor:orar o f!na$ an9ma$o. _(anto ma!s $on6o e ma!s tort(oso for o cam!nho !$(sOr!o "e eJ:ectat!%as, Nma!s en6ra)a"oN o "esfecho f!na$. #s bons come"!antes faHem (so "este :r!ncC:!o, a:ro%e!tan"o se( tem:o :ara a(mentar a tens*o "a trama, :o!s na"a mata ma!s se6(ramente o h(mor "o I(e (m "esfecho :remat(ro. Mas, embora a !ntro"()*o "e (ma re:ent!na re%!ra%o$ta no f!na$ seZa necess r!a :ara a 6Anese "o h(mor, certamente n*o s(f!c!ente. S(:onhamos I(e
eJ:$!ca)Ses I(e Peter Me"a^ar chamo( "e Nana$6s!cosN I(e Nentor:ecem a "or "a !ncom:reens*o, sem remo%er a ca(saN. Para (m eto$o6!sta, :or o(tro $a"o, I(a$I(er %oca$!Ha)*o estereot!:a"a I(ase
sem:re " a enten"er I(e o or6an!smo est tentan"o comunicar a$6o a o(tros "o 6r(:o soc!a$. A6ora, o I(e :o"er!a ser !sto no caso "a r!sa"aP S(6!ro I(e o :r!nc!:a$ obZet!%o "a r!sa"a :o"e ser :erm!t!r I(e o !n"!%C"(o a$erte o(tros "o 6r(:o soc!a$ T6era$mente :arentesU "e I(e a anoma$!a "etecta"a !ns!6n!f!cante, na"a I(e :reoc(:e. A :essoa I(e est r!n"o :rat!camente an(nc!a s(a "escoberta "e I(e ho(%e (m a$arme fa$so8 "e I(e %ocAs, com:anhe!ros, n*o :rec!sam "es:er"!)ar s(a :rec!osa ener6!a e rec(rsos, rea6!n"o a (ma fa$sa amea)a.? ,sto tambm eJ:$!ca :or I(e o r!so t*o notor!amente conta6!oso, :o!s o %a$or "e I(a$I(er s!na$ "esse t!:o ser!a am:$!f!ca"o Y me"!"a I(e se es:a$ha :e$o 6r(:o soc!a$. Esta Nteor!a "o a$arme fa$soN sobre o h(mor tambm :o"e eJ:$!car o :aste$*o. VocA obser%a (m homem L "e :referAnc!a (m I(e seZa !m:onente e che!o "e em: f!a L cam!nhan"o :e$a r(a, I(an"o, "e re:ente, e$e escorre6a n(ma casca "e banana e ca!. Se s(a cabe)a bater na ca$)a"a e se( cr[n!o se abr!r, %ocA n*o !r!a r!r %en"o o san6(e escorrer8 %ocA correr!a em s(a aZ("a o( :roc(rar!a o te$efone ma!s :rOJ!mo, :ara chamar (ma amb($[nc!a. Mas se e$e se $e%antar me!o sem Ze!to, $!m:ar "o rosto os restos "a fr(ta e cont!n(ar an"an"o, %ocA :ro%a%e$mente eJ:$o"!r n(ma 6ar6a$ha"a, :erm!t!n"o ass!m I(e o(tras :essoas a$! :erto sa!bam I(e n*o :rec!sam correr em s(a aZ("a. Na %er"a"e, I(an"o %emos La(re$ e Har"E o( Mr. Bean, nos mostramos ma!s "!s:ostos a to$erar "anos o( fer!mentos Nrea!sN Y %Ct!ma !nfe$!H, :orI(e temos :$ena consc!Anc!a "e I(e aI(!$o a:enas (m f!$me. Embora este mo"e$o eJ:$!I(e a or!6em e%o$(t!%a "o r!so, "e nenh(ma forma eJ:$!ca to"as as f(n)Ses "o h(mor entre os seres h(manos mo"ernos. 2ma %eH I(e o mecan!smo esta%a monta"o, :orm, :o"!a fac!$mente ser eJ:$ora"o :ara o(tros obZet!%os. T,sto com(m na e%o$()*o. As :enas e%o$(Cram nos : ssaros or!6!na$mente :ara :ro:orc!onar !so$amento, mas "e:o!s foram a"a:ta"as :ara %oar.U A ca:ac!"a"e "e re!nter:retar fatos Y $(H "e no%as !nforma)Ses :o"e ter s!"o a:erfe!)oa"a ao $on6o "as 6era)Ses :ara aZ("ar as :essoas a Z(sta:or Zocosamente !"!as o( conce!tos ma!s am:$os L !sto , a ser cr!at!%as. Esta ca:ac!"a"e :ara %er !"!as conhec!"as a :art!r "e no%os :ontos "e %!sta Te$emento essenc!a$ "o h(morU :o"e ser (m antC"oto :ara o :ensamento conser%a"or e
Embora estas s(6estSes :ossam aZ("ar a eJ:$!car a estr(t(ra $O6!ca "o h(mor, n*o eJ:$!cam :or I(e o :rO:r!o h(mor Ys %eHes (sa"o como mecan!smo "e "efesa :s!co$O6!ca. Ser co!nc!"Anc!a, :or eJem:$o, I(e (m nKmero "es:ro:orc!ona$ "e :!a"as $!"e com tO:!cos :otenc!a$mente :ert(rba"ores, como morte o( seJoP 2ma "as :oss!b!$!"a"es I(e as :!a"as seZam (ma tentat!%a "e bana$!Har anoma$!as :ert(rba"oras, ao f!n6!r I(e estas n*o tAm nenh(ma conseIWAnc!a8 %ocA "es%!a a aten)*o "e s(a :rO:r!a an6Kst!a, "an"o cor"a ao se( mecan!smo "e a$arme fa$so. Ass!m, (m tra)o I(e e%o$(!( :ara aca$mar os o(tros em (m 6r(:o soc!a$ a6ora tornase !nterna$!Ha"o :ara enfrentar s!t(a)Ses %er"a"e!ramente tensas e :o"e %!r Y tona como o chama"o r!so ner%oso. Ass!m, at (m fen9meno t*o m!ster!oso como o Nr!so ner%osoN come)a a faHer sent!"o, Y $(H "e a$6(mas "as !"!as e%o$(c!on!stas aI(! "!sc(t!"as. # sorr!so, tambm, :o"e ter seme$hantes or!6ens e%o$(t!%as, como (ma forma Nma!s fracaN "e r!so. _(an"o (m "os nossos ancestra!s :r!matas %!a Y "!st[nc!a o(tro !n"!%C"(o I(e %!nha em s(a "!re)*o, :o"!a !n!c!a$mente mostrar se(s can!nos n(ma careta amea)a"ora, na Z(sta s(:os!)*o "e I(e a ma!or!a "os estranhos s*o !n!m!6os em :otenc!a$. Mas, "e:o!s "e conhecer o !n"!%C"(o como (m Nam!6oN o( N:arenteN, :o"er!a abortar :arc!a$mente a careta, :ro"(H!n"o ass!m (m sorr!so, I(e :or s(a %eH :o"e ter e%o$(C"o :ara (ma sa("a)*o h(mana r!t(a$!Ha"a; NE( se! I(e %ocA n*o re:resenta nenh(ma amea)a e retr!b(o.N< Ass!m, em me( esI(ema, o sorr!so (ma res:osta "e or!enta)*o a)ortada, "a mesma forma I(e o r!so. As !"!as I(e temos eJ:$ora"o at a6ora aZ("am a eJ:$!car as f(n)Ses b!o$O6!cas e a :ossC%e$ or!6em e%o$(t!%a "o h(mor, "o r!so e "o sorr!so, mas a!n"a "e!Jam aberta a :er6(nta sobre I(a!s :o"er!am ser os mecan!smos ne(ra!s s(bZacentes "o r!so. _(e "!Her "e R!$$E, I(e come)o( a "ar r!sa"!nhas no enterro "e s(a m*e, e "e R(th, I(e morre( "e r!r, $!tera$menteP Se( estranho com:ortamento !m:$!ca a eJ!stAnc!a "e (m c!rc(!to "o r!so encontra"o :r!nc!:a$mente em :artes "o s!stema $Cmb!co e se(s a$%os nos $obos fronta!s.
A M2LHER _2E M#RRE2 DE R,R 7 -?@
Da"o o conhec!"o :a:e$ "o s!stema $Cmb!co na :ro"()*o "e res:osta "e or!enta)*o a (ma :ossC%e$ amea)a o( alarme, n*o !nte!ramente s(r:reen"ente, ta$%eH, I(e e$e tambm esteZa en%o$%!"o na rea)*o "e or!enta)*o aborta"a em res:osta a (m alarme falso L o r!so. A$6(mas :artes "este c!rc(!to $!"am com emo)Ses L a sensa)*o "e a$e6r!a I(e acom:anha o r!so L, enI(anto o(tras est*o en%o$%!"as no :rO:r!o ato fCs!co, mas :resentemente n*o sabemos I(e
:artes est*o faHen"o o I(A. EJ!ste, :orm, o(tro c(r!oso "!stKrb!o ne(ro$O6!co, chama"o ass!mbo$!a "a "or, I(e oferece !n"Cc!os a"!c!ona!s sobre as estr(t(ras ne(ro$O6!cas s(bZacentes ao r!so. Pac!entes com este esta"o n*o re6!stram "or I(an"o s*o "e$!bera"amente es:eta"os no "e"o com (ma a6($ha :ont!a6("a. Em %eH "e "!Her NA!`N, e$es "!Hem; NDo(tor, :osso :erceber a "or mas e$a n*o "O!.N A:arentemente, n*o sentem o !m:acto emoc!ona$ a"%erso "a "or. E, m!ster!osamente, tenho obser%a"o I(e m(!tos "e$es rea$mente come)am a "ar r!sa"!nhas, como se est!%ssemos faHen"o cOce6as e n*o es:etan"o5os. Por eJem:$o, n(m hos:!ta$ "e Ma"ras, na Cn"!a, eJam!ne! recentemente (ma :rofessora I(e me "!sse I(e (ma es:eta"e$a I(e e( a:$!ca%a como :arte "e (m traba$ho rot!ne!ro "e ne(ro$o6!a era !ncr!%e$mente en6ra)a"a L embora e$a n*o so(besse eJ:$!car :or I(A. F!I(e! !nteressa"o em ass!mbo$!a "a "or :r!nc!:a$mente :orI(e e$a :ro:orc!ona a:o!o a"!c!ona$ Y teor!a e%o$(t!%a "o r!so I(e a:resente! neste ca:Ct($o. A sCn"rome freIWentemente %!sta I(an"o h $es*o n(ma estr(t(ra chama"a cOrteJ !ns($ar L enterra"o na "obra entre os $obos :ar!eta$ e tem:ora$ Te estre!tamente $!6a"o Ys estr(t(ras I(e foram "an!f!ca"as em R!$$E e R(thU. Esta estr(t(ra recebe !nforma)*o sensor!a$, !nc$(s!%e "e "or, a :art!r "a :e$e e Or6*os !nternos, e en%!a se( res($ta"o a :artes "o s!stema $Cmb!co Tcomo o 6!ro c!n6($a"oU "e forma I(e a :essoa come)a a sent!r a forte rea)*o a"%ersa L a a6on!a, o tormento L "a "or. A6ora !ma6!nem o I(e acontecer!a se (ma $es*o "esconectasse o cOrteJ !ns($ar "o 6!ro c!n6($a"o. 2ma :arte "o crebro "a :essoa To cOrteJ !ns($arU $he "!H; NAI(! h a$6o "o$oroso, (ma amea)a em :otenc!a$N, enI(anto a o(tra To 6!ro c!n6($a"o "o s!stema $Cmb!coU "!H, (ma fra)*o "e se6(n"o "e:o!s; N#h, n*o se :reoc(:e8 n*o eJ!ste abso$(tamente nenh(ma amea)a.N Ass!m, os "o!s !n6re"!entes5cha%e L amea)a se6(!"a "e es%aH!amento L est*o :resentes, e a Kn!ca forma "e o :ac!ente reso$%er o :ara"oJo r!r, eJatamente como :re%er!a a m!nha teor!a.
f!na$!"a"e com:$etamente "!ferente. As :enas e%o$(Cram a :art!r "as escamas "os r:te!s :ara manter os : ssaros aI(ec!"os, mas "es"e ent*o foram coo:ta"as e transforma"as em :enas "e asa :ara %oar8 !sto chama"o "e :r5a"a:ta)*o. 1 A se$e)*o nat(ra$ sO :o"e esco$her a :art!r "o I(e est "!s:onC%e$, e o I(e est "!s:onC%e$ m(!tas %eHes (m re:ertOr!o bem restr!to, $!m!ta"o :e$a h!stOr!a e%o$(t!%a antece"ente "o or6an!smo como tambm :or certas %!as "e "esen%o$%!mento I(e o( s*o fecha"as :ermanentemente o( :ermanecem abertas. E( f!car!a m(!to s(r:reso se estas trAs "ec$ara)Ses n*o fossem %er"a"e at certo :onto com re$a)*o aos n(merosos tra)os menta!s I(e const!t(em a nat(reHa h(mana. Rea$mente, eJ!stem m(!tos o(tros :r!ncC:!os "esse t!:o T!nc$(s!%e a %e$ha sorte o( o acasoU I(e n*o s*o cobertos :e$a eJ:ress*o Nse$e)*o nat(ra$N>3. Cont("o os ($tra"ar^!n!stas se aferram !nf$eJ!%e$mente Y o:!n!*o "e I(e I(ase to"as as caracterCst!cas, eJceto aI(e$as ob%!amente a:ren"!"as, s*o :ro"(tos es:ecCf!cos "a se$e)*o nat(ra$. Para e$es, :r5a"a:ta)*o, acaso e co!sas seme$hantes "esem:enham a:enas (m :a:e$
sec(n" r!o na e%o$()*o8 s*o NeJce)Ses I(e conf!rmam a re6raN. A$m "!sso, acre"!tam I(e, em :r!ncC:!o, se :o"e faHer a en6enhar!a re%ersa "e % r!as caracterCst!cas menta!s h(manas, eJam!nan"o as coa)Ses e constran6!mentos amb!enta!s e soc!a!s. TNEn6enhar!a re%ersaN a !"!a "e I(e %ocA :o"e enten"er me$hor como a$6(ma co!sa f(nc!ona :er6(ntan"o para que "esaf!o amb!enta$ e$a e%o$(!(. E "e:o!s, traba$han"o retros:ect!%amente, %ocA eJam!na so$()Ses :$a(sC%e!s :ara aI(e$e "esaf!o. N*o s(r:reen"e I(e a !"!a seZa m(!to :o:($ar entre en6enhe!ros e :ro6rama"ores "e com:(ta"ores.U Como b!O$o6o, !nc$!no5me a acom:anhar Vo($"8 acre"!to I(e a se$e)*o nat(ra$ certamente a for)a !m:($s!ona"o ma!s !m:ortante "a e%o$()*o, mas tambm acre"!to I(e ca"a caso :rec!sa ser eJam!na"o !n"!%!"(a$mente. Em o(tras :a$a%ras, (ma I(est*o em:Cr!ca saber se a$6(m tra)o menta$ o( fCs!co I(e %ocA obser%a n(m an!ma$ o( :essoa fo! esco$h!"o :or se$e)*o nat(ra$. A$m "!sso, h "eHenas "e mo"os "e so$(c!onar (m :rob$ema amb!enta$, e, a n*o ser I(e %ocA conhe)a a h!stOr!a e%o$(t!%a, taJonom!a e :a$eonto$o6!a "o an!ma$ I(e %ocA est eJam!nan"o, n*o :o"e ca$c($ar o cam!nho eJato toma"o :or (ma "eterm!na"a caracterCst!ca Tcomo :enas, r!so o( a("!)*oU Y me"!"a I(e e%o$(!( :ara s(a forma :resente. ,sto menc!ona"o
macaco. # esta"!sta !n6$As BenZam!n D!srae$! f!co( ofen"!"o com !sso e, n(ma re(n!*o rea$!Ha"a em #Jfor", feH (ma famosa :er6(nta retOr!ca; N# homem (ma besta o( (m anZoPN Para res:on"er, bastar!a a:enas ter o$ha"o :ara os can!nos "e s(a m($her enI(anto esta $he sorr!a e ter!a :erceb!"o I(e, neste s!m:$es 6esto h(mano (n!%ersa$ "e am!Ha"e, est oc($to (m feroH $embrete "o nosso :assa"o se$%a6em. Como o :rO:r!o Dar^!n conc$(!( em "he +escent of,an:
Mas aI(! n*o estamos :reoc(:a"os com es:eran)as e me"os, somente com a %er"a"e. Prec!samos reconhecer, como me :arece, I(e o homem com to"as as s(as nobres I(a$!"a"es, com a so$!"ar!e"a"e I(e sente :e$os ma!s a%!$ta"os, com a bene%o$Anc!a I(e esten"e n*o somente a o(tros homens mas tambm Ys ma!s h(m!$"es cr!at(ras, com se( !nte$ecto "!%!no I(e :enetro( nos mo%!mentos e na const!t(!)*o "o s!stema so$ar L com to"os esses "ecanta"os :o"eres L, o homem a!n"a carre6a em s(a estr(t(ra cor:Orea a marca !n"e$%e$ "e s(a or!6em !nfer!or.
CAPc'2L#
L 2!E?/9&X !9/,E2
MarE Kn!6ht, @- anos, be$os cabe$os r(!%os arr(ma"os n(m coI(e, entro( no cons($tOr!o "o Dr. Monroe, sento(5se e sorr!(. Esta%a 6r %!"a "e no%e meses e at a6ora t("o :arec!a !r bem. Era (ma 6ra%!"eH m(!to es:era"a e "eseZa"a, mas tambm era s(a :r!me!ra %!s!ta ao Dr. Monroe. Corr!a o ano "e >G@- e o "!nhe!ro esta%a escasso. # mar!"o "e MarE n*o t!nha traba$ho f!Jo, e, ass!m, MarE con%ersara a:enas com (ma :arte!ra, !nforma$mente. Mas hoZe era "!ferente. MarE t!nha sent!"o o bebA es:ernean"o :or a$6(m tem:o e s(s:e!ta%a I(e o traba$ho "e :arto esta%a :ara come)ar. _(er!a I(e o Dr. Monroe a eJam!nasse, %er!f!casse se o bebA esta%a na :os!)*o correta e a aZ("asse neste K$t!mo est 6!o "a 6ra%!"eH. Era hora "e se :re:arar :ara o :arto. Monroe eJam!no(5a. Se( ab"ome esta%a bem "!$ata"o e caC"o, s(6er!n"o
Passo(5se (ma semana. E ent*o, :ara es:anto "e Monroe, MarE !rrom:e( no cons($tOr!o, com a barr!6a sa$!ente, t*o enorme como sem:re. NDo(tor`N, 6r!to( e$a. NVo$te!` # senhor se esI(ece( "e t!rar o 6Ameo` Posso sent!5$o es:ernean"o`N> H cerca "e trAs anos, encontre! :or acaso a h!stOr!a "e MarE Kn!6ht n(m %e$ho traba$ho m"!co "os anos @3. # re$ato era "o Dr. S!$as Re!r M!tche$$, o mesmo m"!co "a F!$a"$f!a I(e c(nho( a eJ:ress*o Nmembro fantasmaN. N*o s(r:reen"entemente, e$e se refer!( ao esta"o "e MarE como 6ra%!"eH fantasma e cr!o( o termo N:se("oc!eseN Tfa$so !nt(mesc!mentoU. Se a h!stOr!a t!%esse %!n"o "e I(a$I(er o(tra :essoa, ta$%eH e( a t!%esse "escarta"o como to$!ce, mas Re!r M!tche$$ era (m ast(to obser%a"or c$Cn!co, e ao $on6o "os anos e( a:ren"era a "ar c(!"a"osa aten)*o aos se(s escr!tos. F!I(e! es:ec!a$mente !m:ress!ona"o com a re$e%[nc!a "o se( re$ato :ara os "ebates contem:or[neos sobre como a mente !nf$(enc!a o cor:o, e %!ce5%ersa.
Como f(! nasc!"o e cr!a"o na Cn"!a, as :essoas freIWentemente me :er6(ntam se acre"!to I(e entre a mente e o cor:o eJ!stem coneJSes I(e as c($t(ras oc!"enta!s n*o com:reen"em. Como os !o6(es eJercem contro$e sobre s(a :ress*o san6WCnea, r!tmo car"Caco e res:!ra)*oP X %er"a"e I(e os ma!s :er!tos entre e$es :o"em re%erter se(s mo%!mentos :er!st $t!cos T"e!Jan"o "e $a"o a I(est*o "e :or I(e a$6(m I(erer!a faHer !ssoUP A "oen)a res($ta "e estresse cr9n!coP A me"!ta)*o far a :essoa ter %!"a ma!s $on6aP Se %ocA me t!%esse fe!to essas :er6(ntas h c!nco anos, e( ter!a a"m!t!"o re$(tantemente; NC$aro, ob%!amente a mente :o"e afetar o cor:o. 2ma at!t("e Zo%!a$ :o"e ace$erar s(a rec(:era)*o "e (ma "oen)a, refor)an"o se( s!stema !m(no$O6!co. H tambm o chama"o efe!to :$acebo, I(e n*o enten"emos com:$etamente L s!m:$esmente acre"!tar n(ma tera:!a a:arentemente me$hora o bem5 estar "a :essoa, sen*o a saK"e fCs!ca rea$.N Mas com referAnc!a a !"!as "e a mente c(rar o !nc(r %e$, m!nha ten"Anc!a ser :rof(n"amente ct!co. N*o a:enas :or m!nha e"(ca)*o e :r t!ca em me"!c!na oc!"enta$8 tambm acho !ncon%!ncentes m(!tas "as af!rma)Ses em:Cr!cas. E I(e ta$ o caso "e :ac!entes "e c[ncer "e mama com at!t("es ma!s :os!t!%as I(e %!%em, em m"!a, "o!s meses ma!s "o I(e :ac!entes I(e ne6am s(a "oen)aP Para fa$ar a %er"a"e, "o!s meses me$hor "o I(e na"a, mas com:aran"o5se com os efe!tos "e (m ant!b!Ot!co como a :en!c!$!na no a(mento
mos n*o cometer o erro "e Z(ntar to"os os fen9menos m!ster!osos s!m:$esmente :orI(e s*o m!ster!osos, :o!s !sso :o"e ser t("o I(e e$es tAm em com(m. # I(e e( :rec!so :ara me con%encer "e (m Kn!co eJem:$o com:ro%a"o "a mente "e a$6(m !nf$(enc!an"o "!retamente se(s :rocessos cor:ora!s, (m eJem:$o bem "ef!n!"o e I(e :ossa ser re:ro"(H!"o. _(an"o me "e:are! cas(a$mente com o caso "e MarE Kn!6ht, ocorre(5me I(e a :se("oc!ese T6ra%!"eH fantasmaU :o"er!a ser (m eJem:$o "o t!:o "e coneJ*o I(e e( esta%a :roc(ran"o. Se a mente h(mana :o"e faHer s(r6!r a$6o t*o com:$eJo como a 6ra%!"eH, o I(e ma!s o crebro :o"e faHer ao o( :e$o cor:oP _(a!s s*o os $!m!tes "as !ntera)Ses cor:o5mente e I(e %!as me"e!am estes estranhos fen9menosP S!n6($armente, a !$(s*o "a 6ra%!"eH fantasma %em assoc!a"a a to"a (ma 6ama "e transforma)Ses f!s!o$O6!cas $!6a"as Y 6ra%!"eH L cessa)*o "a menstr(a)*o, a(mento "os se!os, :!6menta)*o "os mam!$os, "eseZo "e com!"as estranhas, enZ9o mat!na$ e a ma!s !m:ress!onante "e to"as L a
:ro6ress!%a "!$ata)*o ab"om!na$ e sensa)*o "e mo%!mentos "o feto, I(e c($m!na com %er"a"e!ras "ores "e :arto` ds %eHes, mas nem sem:re, h (ma "!$ata)*o "o Ktero e "o se( co$o, mas os s!na!s ra"!o$O6!cos s*o ne6at!%os. _(an"o est("ante "e me"!c!na, a:ren"! I(e at obstetras eJ:er!entes :o"em ser !$("!"os- :e$o I(a"ro c$Cn!co a n*o ser I(e tenham c(!"a"o, e I(e no :assa"o m(!ta cesar!ana fo! rea$!Ha"a n(ma :ac!ente com :se("oc!ese. Como o Dr. Monroe "etecto( em MarE, o s!na$ "en(nc!a"or :ara o "!a6nOst!co est no (mb!6o. M"!cos mo"ernos fam!$!ar!Ha"os com a :se("oc!ese s(:Sem I(e esta res($ta "e (m t(mor :!t(!t r!o o( o%ar!ano I(e ca(sa a $!bera)*o "e horm9n!os, !m!tan"o os s!na!s "e 6ra%!"eH. M!nKsc($os e c$!n!camente !n"etect %e!s t(mores secretores "e :ro$act!na Ta"enomasU "a :!t(!t r!a :o"er!am s(:r!m!r a o%($a)*o e a menstr(a)*o e $e%ar aos o(tros s!ntomas. Mas se !sso fosse %er"a"e, :or I(e o esta"o Ys %eHes re%ersC%e$P _(e es:c!e "e t(mor :o"er!a eJ:$!car o I(e acontece( com MarE Kn!6htP E$a entra em Ntraba$ho "e :artoN e se( ab"ome "!m!n(!. De:o!s, o ab"ome cresce no%amente :or ca(sa "o N6Ameo . Se (m t(mor :("esse faHer t("o !sso, re:resentar!a (m m!str!o a!n"a ma!or "o I(e a :se("oc!ese. Ent*o, o I(e ca(sa a :se("oc!eseP Fatores c($t(ra!s !n"(b!ta%e$mente "esem:enham (m :a:e$ !m:ortante@ e :o"em eJ:$!car o "ec$Cn!o "a :se("oc!ese "a !nc!"Anc!a "e (m em ca"a -33 casos "e 6ra%!"eH no f!na$ "os anos >B33
:ro"()*o tanto "e horm9n!o fo$!c($oest!m($ante TFSHU, I(e ca(sa o%($a)*o, I(anto "e (ma s(bst[nc!a chama"a fator "e !n!b!)*o "e :ro$act!na.4 NC%e!s ba!Jos "estes horm9n!os $e%ar!am a (ma cessa)*o "a o%($a) o e menstr(a)*o e a (ma e$e%a)*o "o nC%e$ "e :ro$act!na To horm9n!o maternoU, I(e ca(sa a(mento "os se!os e $acta)*o, form!6amento "os mam!$os e com:ortamento materna$ Tembora !sto a!n"a tenha "e ser :ro%a"o em seres h(manosU, Z(ntamente com (m a(mento "e :ro"()*o "e estro6An!o e :ro6esterona :e$os o% r!os, contr!b(!n"o :ara a !m:ress*o tota$ "e 6ra%!"eH. Esta !"!a coerente com a conhec!"a obser%a)*o c$Cn!ca "e I(e a "e:ress*o 6ra%e :o"e "eter a menstr(a)*o L (ma estrat6!a e%o$(t!%a :ara e%!tar a :er"a "e :rec!osos rec(rsos em o%($a)*o e 6ra%!"eH I(an"o a :essoa est !nca:ac!ta"a e "e:r!m!"a. Mas a cessa)*o "e menstr(a)*o "(rante (ma "e:ress*o com(m, enI(anto a :se("oc!ese m(!to rara. 'a$%eH haZa a$6o es:ec!a$ na "e:ress*o "e n*o ter f!$hos n(ma c($t(ra obse"a"a :or f!$hos. Se a sCn"rome ocorre somente I(an"o a "e:ress*o assoc!a"a com fantas!as sobre 6ra%!"eH, :ro%oca (ma :er6(nta fasc!nante; Como (m "eseZo o( !$(s*o a$tamente es:ecCf!ca or!6!nan"o5se no neocOrteJ tras$a"a"o :e$o h!:ot $amo :ara !n"(H!r re"()*o "e FSH e e$e%a)*o "e :ro$act!na L se esta "e fato a ca(saP E, a!n"a ma!s !ntr!6ante, como se eJ:$!ca a obser%a)*o "e I(e a$6(mas
:ac!entes com :se("oc!ese n o tAm (m nC%e$ e$e%a"o "e :ro$act!na o( I(e em m(!tas :ac!entes as "ores "e :arto come)am eJatamente aos no%e mesesP # I(e :ro%oca as contra)Ses "e :arto, se n*o eJ!ste nenh(m feto em cresc!mentoP _(a$I(er I(e seZa a res:osta "ef!n!t!%a a estas :er6(ntas, a :se("oc!ese :ro:orc!ona (ma %a$!osa o:ort(n!"a"e :ara eJ:$orar a m!ster!osa terra5"e5n!n6(m entre a mente e o cor:o. Fa$sa 6ra%!"eH e traba$ho "e :arto em m($heres s*o "e%eras s(r:reen"entes, mas eJ!stem at a$6(ns casos re6!stra"os "e :se("oc!ese em homens` 'o"a a 6ama "e transforma)Ses L !nc$(s!%e "!$ata)*o ab"om!na$, $acta)*o, "eseZo "e com!"as estranhas, n (sea, at "ores "e :arto L :o"e ocorrer como sCn"rome !so$a"a em a$6(ns homens. Ma!s com(mente, :orm, %!sta em homens I(e sentem :rof(n"a em:at!a :ara com s(a es:osa 6r %!"a, :ro"(H!n"o a chama"a 6ra%!"eH so$!" r!a o( sCn"rome "a couvade. 'enho me :er6(nta"o m(!tas %eHes se a em:at!a emoc!ona$ "o homem com a es:osa 6r %!"a To( ta$%eH os ferom9n!os "e$aU "e a$6(ma forma $!bera :ro$act!na L (m horm9n!o !n"!s:ens %e$ "a 6ra%!"eH L no crebro "o mar!"o, ca(san"o o s(r6!mento "e a$6(mas "essas transforma)Ses. TEsta h!:Otese n*o t*o eJOt!ca
atra%s "o s!stema ner%oso a(t9nomo, :o"e $!tera$mente asf!J!ar a %err(6a, constr!n6!n"o %asos san6WCneos em s(a %!H!nhan)a !me"!ata, faHen"o5a m(rchar e secarP Esta eJ:$!ca)*o !m:$!ca (m 6ra( !nes:era"o "e contro$e :rec!so :e$o s!stema ner%oso a(t9nomo e !m:$!ca tambm I(e a s(6est*o h!:nOt!ca :o"e ser Nenten"!"aN :e$o s!stema ner%oso a(t9nomo e transfer!"a :ara a re6!*o "a %err(6a. A se6(n"a :oss!b!$!"a"e I(e a s(6est*o h!:nOt!ca "e a$6(ma forma at!nZa o s!stema !m(no$O6!co, e$!m!nan"o :ortanto o %Cr(s. Mas !sto n*o eJ:$!car!a :e$o menos (m caso re6!stra"o, en%o$%en"o (ma :essoa h!:not!Ha"a c(Zas %err(6as "esa:areceram em a:enas (m $a"o "o se( cor:o. Por I(e o( como o s!stema !m(no$O6!co :o"er!a e$!m!nar se$et!%amente %err(6as em (m $a"o em "etr!mento "o o(tro (m m!str!o I(e con%!"a a no%os %9os "e es:ec($a)*o. 2m eJem:$o ma!s com(m "e !ntera)*o cor:o5mente en%o$%e a !nf$(Anc!a recC:roca entre o s!stema !m(no$O6!co e :!stas :erce:t!%as :roce"entes "o m(n"o em torno "e nOs. H ma!s "e trAs "ca"as, ens!na%a5se m(!tas %eHes aos est("antes "e me"!c!na I(e (ma cr!se asm t!ca :o"!a ser :ro%oca"a n*o sO :e$a !na$a)*o "e :O$en "e (ma rosa mas, Ys %eHes, :e$a s!m:$es %!s*o "e (ma rosa, mesmo "e
:$ st!co, n(ma chama"a rea)*o a$r6!ca con"!c!ona"a. Em o(tras :a$a%ras, a eJ:os!)*o a (ma rosa e a :O$en rea!s estabe$ece no crebro (ma assoc!a)*o Na:ren"!"aN entre a mera a:arAnc!a %!s(a$ "e (ma rosa e a constr!)*o br9nI(!ca. Como f(nc!ona eJatamente este con"!c!onamentoP Como I(e a mensa6em "esce "as reas %!s(a!s "o crebro :ara as c$($as I(e re%estem os br9nI(!os "os :($mSesP _(a!s as %er"a"e!ras %!as en%o$%!"asP A:esar "e trAs "ca"as "e me"!c!na cor:o5mente, a!n"a n*o temos res:ostas c$aras. _(an"o era est("ante "e me"!c!na no f!na$ "os anos ?3, :er6(nte! a (m :rofessor %!s!tante "e f!s!o$o6!a "e #Jfor" sobre este :rocesso "e con"!c!onamento e se a assoc!a)*o con"!c!ona"a :o"!a ser em:re6a"a em (so c$Cn!co. NSe :ossC%e$ :ro%ocar (ma cr!se asm t!ca s!m:$esmente mostran"o ao :ac!ente (ma rosa "e :$ st!co, ent*o teor!camente tambm "e%!a ser :ossC%e$ abortar o( ne(tra$!Har o ataI(e :or me!o "e con"!c!onamento. Por eJem:$o, "!6amos I(e %ocA sofre "e asma e e( $he "o( (m bronco"!$ata"or como nore:!nefr!na To( ta$%eH (m ant!5h!stamCn!co o( esterO!"eU to"a %eH I(e $he mostro (m 6!rasso$ "e :$ st!co. VocA :o"er!a come)ar a assoc!ar a !ma6em "o 6!rasso$ com
ner %e$ a !nfec)Ses. E!s aI(! no%amente (m :o"eroso eJem:$o "e mente afetan"o cor:o, eJem:$o I(e sa("a"o como (m marco "!%!sOr!o na h!stOr!a "a me"!c!na e "a !m(no$o6!a.? Menc!ono estes eJem:$os :or trAs mot!%os. Pr!me!ro, n*o "A o(%!"os a se(s :rofessores L mesmo I(e e$es seZam "e #Jfor" To(, como "!r!a me( co$e6a Sem!r fe&!, especialmente se forem "e #Jfor"U. Se6(n"o, os eJem:$os !$(stram nossa !6nor[nc!a e e$(c!"am a necess!"a"e "e rea$!Har eJ:er!Anc!as sobre tO:!cos I(e a ma!or!a "as :essoas tem !6nora"o sem nenh(ma raH*o Ob%!a8 :ac!entes I(e man!festam estranhos fen9menos c$Cn!cos s*o a:enas (m eJem:$o. 'erce!ro, ta$%eH seZa hora "e reconhecer I(e a "!%!s*o entre mente e cor:o :o"e n*o ser ma!s "o I(e (m eJ:e"!ente :e"a6O6!co :ara !nstr(!r est("antes "e me"!c!na L e n*o (ma constr()*o Kt!$ :ara com:reen"er saK"e, "oen)a e com:ortamento h(manos. Ao contr r!o "o I(e acre"!tam m(!tos "os me(s co$e6as, a mensa6em :re6a"a :or m"!cos como Dee:a& Cho:ra e An"re^ Re!$ n*o a:enas :s!co$o6As "a No%a Era. Contm !m:ortantes insights sobre o or6an!smo h(mano L I(e merecem sr!a !n%est!6a)*o c!entCf!ca. As :essoas tAm se torna"o ca"a %eH ma!s !m:ac!entes com a ester!$!"a"e e fa$ta "e com:a!J*o "a
me"!c!na oc!"enta$, e !sto eJ:$!car!a o at(a$ ress(r6!mento "a Nme"!c!na a$ternat!%aN. Mas, !nfe$!Hmente, embora os rem"!os trombetea"os :or 6(r(s "a No%a Era tenham toI(es "e :$a(s!b!$!"a"e, raramente s*o s(bmet!"os a testes r!6orosos.B N*o temos nenh(ma !"!a "e I(a!s f(nc!onam Tse I(e eJ!ste a$6(mU e I(a!s n*o f(nc!onam, embora mesmo os ct!cos em:e"ern!"os concor"em I(e eJ!ste :ro%a%e$mente a$6o "e !nteressante em an"amento. Se I(!sermos faHer I(a$I(er a%an)o, :rec!samos testar c(!"a"osamente estas a$e6a)Ses e :esI(!sar os mecan!smos "o crebro I(e est*o :or tr s "esses efe!tos. # :r!ncC:!o 6era$ "e con"!c!onamento !m(no$O6!co fo! c$aramente estabe$ec!"o, mas ser I(e %ocA :o"e Z(ntar "!ferentes estCm($os sensor!a!s com "!ferentes t!:os "e res:ostas !m(no$O6!cas T:or eJem:$o, (ma s!neta com (ma rea)*o a febre t!fO!"e e (m a:!to com rea)*o a cO$eraU, o( o fen9meno ma!s "!f(so L en%o$%en"o a:enas (m refor)o 6era$ "e to"o o se( s!stema !m(no$O6!coP # con"!c!onamento afeta a :rO:r!a !m(n!"a"e o( a:enas a s(bseIWente rea)*o !nf$amatOr!a ao a6ente :ro%oca"orP A h!:nose se6(e a mesma %!a I(e os :$acebosP< EnI(anto n*o t!%ermos res:ostas c$aras a estas :er6(ntas, a me"!c!na oc!"enta$ e a me"!e!5
,as. Se tent ssemos acomo"ar em nossa estr(t(ra to"os os re$atos "e seIWestres :or seres eJtraterrestres o( "e entortamento "e co$heres, a c!Anc!a n*o ter!a e%o$(C"o :ara o conZ(nto "e cren)as !mensamente bem5s(ce"!"o e !nternamente coerente I(e hoZe. # cet!c!smo (ma :arte t*o %!ta$ "o em:reen"!mento !nte!ro I(anto as re%o$()Ses I(e "*o manchetes nos Zorna!s. VeZam, :or eJem:$o, a tabe$a :er!O"!ca "os e$ementos. _(an"o Men"e$eEe% or"eno( os e$ementos seIWenc!a$mente "e acor"o com se(s :esos at9m!cos, :ara cr!ar (ma tabe$a :er!O"!ca, "escobr!( I(e a$6(ns e$ementos n*o Nse enca!Ja%amN :erfe!tamente L se(s :esos at9m!cos :arec!am erra"os. Mas, em %eH "e "escartar este mo"e$o, o:to( :or !6norar os :esos an9ma$os, conc$(!n"o, :r!me!ramente, I(e ta$%eH t!%essem s!"o me"!"os !ncorretamente. E, efet!%amente, ma!s tar"e se
"escobr!( I(e os :esos at9m!cos ace!tos esta%am erra"os :orI(e a :resen)a "e certos !sOto:os "!storc!a as me"!)Ses. H m(!to "e %er"a"e na famosa obser%a)*o :ara"oJa$ "e S!r Arth(r E""!n6ton; NN*o acre"!te nos res($ta"os "e eJ:er!Anc!as at I(e seZam conf!rma"os :e$a teor!a.N Mas n*o "e%emos !6norar to"as as anoma$!as, Z I(e a$6(mas "e$as tAm o :otenc!a$ "e $e%ar a m("an)a "e :ara"!6ma. Nossa sabe"or!a est em sermos ca:aHes "e "!Her I(e anoma$!a !ns!6n!f!cante e I(a$ "e$as (ma :ossC%e$ m!na "e o(ro. ,nfe$!Hmente, n*o eJ!ste (ma fOrm($a s!m:$es :ara "!st!n6(!r entre !ns!6n!f!c[nc!as e o(ro, mas, como re6ra s!m:$es e :r t!ca, se (ma obser%a)*o fant st!ca e !ncoerente atra%esso( :ocas e n*o fo! conf!rma"a empiricamente, a:esar "e re:et!"as tentat!%as honestas, ent*o :ro%a%e$mente !ns!6n!f!cante. TCons!"ero a te$e:at!a e as re:et!"as %!sSes "e E$%!s :ertencentes a esta cate6or!a.U Por o(tro $a"o, se a obser%a)*o em I(est*o tem res!st!"o a % r!as tentat!%as "e ref(ta)*o e cons!"era"a (ma eJtra%a6[nc!a somente :orI(e res!ste a eJ:$!ca)*o "e acor"o com nosso at(a$ esI(ema conce!t(a$, ent*o %ocA est :ro%a%e$mente "!ante "e (ma a(tAnt!ca anoma$!a. 2m eJem:$o famoso a "er!%a "os cont!nentes. Por %o$ta "a %!ra"a "o sc($o T>G>-U, o meteoro$o6!sta a$em*o A$fre" Re6ener obser%o( I(e a costa $este "a Amr!ca "o S($ e a costa oc!"enta$ "a bfr!ca Nse enca!JamN n!t!"amente como as :e)as "e (m I(ebra5cabe)a 6!6antesco. 'ambm obser%o( I(e fOsse!s "e (m :eI(eno r:t!$ Nmesossa(roN "e 6(a "oce eram encontra"os somente em "(as :artes "a 'erra L no Bras!$ e na bfr!ca oc!"enta$. Como :o"er!a, :er6(nta%a e$e, (m $a6arto "e 6(a "oce atra%essar o At$[nt!co a na"oP X concebC%e$ I(e no :assa"o "!stante estes "o!s cont!nentes fossem "e fato :artes "e
(ma sO 6ran"e massa terrestre I(e t!nham se racha"o e bo!a"o Y "er!%aP #bceca"o :or esta !"!a, e$e b(sco( (ma :ro%a a"!c!ona$ e encontro(5a na forma "e fOsse!s "e "!nossa(ro es:a$ha"as em cama"as "e rocha !"Ant!cas, ma!s (ma %eH na costa oc!"enta$ "a bfr!ca e na costa $este "o Bras!$. Era "e fato (ma :ro%a con%!ncente, mas s(r:reen"entemente fo! reZe!ta"a :or to"o o esta)lishment "a 6eo$o6!a, I(e ar6(mento( I(e os "!nossa(ros "e%em ter atra%essa"o :or (ma ant!6a e a6ora s(bmersa :onte "e terra I(e $!6a%a os "o!s cont!nentes. Recentemente, em >GB4, no St. 0ohnes Co$$e6e em Cambr!"6e, ,n6$aterra, (m :rofessor "e 6eo$o6!a ba$an)o( a cabe)a I(an"o menc!one! Re6ener. N2m monte "a abs(r"osN, "!sse e$e, com (m tom "e %oH eJas:era"o. Mas a6ora sabemos I(e Re6ener t!nha raH*o. S(a !"!a fo! reZe!ta"a s!m:$esmente :orI(e n*o ha%!a nenh(m mecan!smo I(e as :essoas :("essem conceber I(e $e%asse cont!nentes !nte!ros Y "er!%a. Se eJ!ste a$6(ma co!sa I(e to"os nOs cons!"eramos aJ!om t!co, a estab!$!"a"e "a terra f!rme. Mas ass!m I(e foram "escobertas as :$acas tect9n!cas L o est("o "e :$acas rC6!"as I(e se mo%em sobre (m manto %!scoso L, a !"!a "e Re6ener torno(5se %erossCm!$ e conI(!sto( ace!ta)*o (n!%ersa$. A $!)*o mora$ "esta h!stOr!a I(e n*o se "e%e reZe!tar (ma !"!a como eJOt!ca s!m:$esmente :orI(e n*o se :o"e :ensar n(m mecan!smo I(e a eJ:$!I(e. E este rac!ocCn!o % $!"o I(er se esteZa fa$an"o "e cont!nentes, here"!tar!e"a"e, %err(6as o( :se("oc!ese. Af!na$ "e contas, a teor!a "a e%o$()*o "e Dar^!n fo! :ro:osta e am:$amente ace!ta antes "e os mecan!smos "a here"!tar!e"a"e serem enten"!"os c$aramente. 2m se6(n"o eJem:$o "e anoma$!a 6en(Cna o "!stKrb!o "e :ersona$!"a"e mK$t!:$a TMPD, "e mltiplepersonalii' disorder8, I(e na m!nha o:!n!*o :o"e se com:ro%ar t*o !m:ortante :ara a me"!c!na I(anto a "er!%a "os cont!nentes o fo! :ara a 6eo$o6!a. At o "!a "e hoZe, o MPD cont!n(a a ser !6nora"o :e$a com(n!"a"e m"!ca, embora :ro:orc!one (ma %a$!osa base "e testes :ara as af!rma)Ses "a me"!c!na cor:o5mente. Nesta sCn"rome L !morta$!Ha"a :or Robert Lo(!s Ste%enson em +r. Be#'ll and ,r. !'de L a :essoa :o"e ass(m!r "(as o( ma!s :ersona$!"a"es "!st!ntas, ca"a (ma "as I(a!s com:$etamente !nconsc!ente, o( a:enas $e%emente consc!ente, "as o(tras. Ma!s (ma %eH, tem ha%!"o na $!terat(ra c$Cn!ca re$atos ocas!ona!s "e I(e (ma :ersona$!"a"e :o"e ser "!abt!ca enI(anto a o(tra n*o , o( "e I(e % r!os s!na!s %!ta!s e :erf!s hormona!s :o"em ser "!fe5 rentes nas "(as :ersona$!"a"es. H mesmo (ma "ec$ara)*o "e I(e (ma :ersona$!"a"e :o"e ser a$r6!ca a "eterm!na"a s(bst[nc!a, enI(anto a o(tra n*o e "e I(e (ma :o"er!a ser mCo:e L "e %!s*o c(rta L enI(anto a o(tra tem %!s*o -37-3.G # MPD "esaf!a o bom senso. Como :o"em "(as :ersona$!"a"es morar em (m cor:oP No Ca:Ct($o B, a:ren"emos I(e a mente est constantemente $(tan"o :ara cr!ar (m s!stema coerente "e cren)as a :art!r "a m($t!:$!c!"a"e "as eJ:er!Anc!as "a %!"a. _(anto h :eI(enas "!scre:[nc!as, %ocA 6era$mente reaZ(sta s(as cren)as o( se em:enha nos t!:os "e ne6a)Ses e rac!ona$!Ha)Ses sobre as I(a!s fa$o( S!6m(n" Fre(". Mas cons!"ere o I(e :o"er!a acontecer se %ocA mant!%esse "o!s conZ(ntos "e cren)as L ca"a (m !nternamente coerente e rac!ona$ L, mas estes conZ(ntos est!%essem com:$etamente em conf$!to (m com o o(troP A me$hor so$()*o :o"er!a ser ba$can!Har as cren)as, se:ar 5$as (mas "as o(tras com a cr!a)*o "e "(as :ersona$!"a"es.
EJ!ste "e fato (m e$emento "esta NsCn"romeN em to"os nOs. Fa$amos "e fantas!as :(ta7senhora e "!Hemos co!sas como NE( esta%a com a mente "!%!"!"aN, NN*o esto( me reconhecen"o hoZeN o( NE$e (ma :essoa "!ferente I(an"o %ocA est :or :ertoN. Mas em a$6(ns casos raros, :ossC%e$ I(e este c!sma se torne $!tera$, "e forma I(e %ocA term!na com "(as Nmentes "!st!ntasN. S(:onhamos I(e (m conZ(nto "e cren)as "!H; NE( so( S(e, a m($her sex' I(e %!%e no nKmero >-@ "a r(a E$m, em Boston, freIWenta bares Y no!te :ara arranZar homens, bebe (CsI(e :(ro e n(nca se :reoc(:o( em se s(bmeter a (m teste "e A,DS.N # o(tro "!H; NE( so( Pe66E, a ente"!a"a "ona5"e5casa I(e mora no >-@ "a r(a E$m, em Boston, %A te$e%!s*o Y no!te, n*o bebe na"a ma!s forte "o I(e ch "e er%as e %a! ao m"!co ao menor s!na$ "e "oen)a.N Estas "(as h!stOr!as s*o t*o "!ferentes I(e ob%!amente se referem a "(as :essoas "!ferentes. Mas Pe66E S(e tem (m :rob$ema; e$a ambas as :essoas. E$a oc(:a (m cor:o, na %er"a"e (m crebro` 'a$%eH a Kn!ca forma "e e%!tar (ma 6(erra c!%!$ !nterna seZa Nse:ararN s(as cren)as em "o!s 6r(:os, como bo$has "e sab*o, res($tan"o no estranho fen9meno "e :ersona$!"a"es mK$t!:$as. De acor"o com m(!tos :s!I(!atras, a$6(ns casos "e MPD s*o conseIWAnc!a "!reta "e ab(so seJ(a$ o( fCs!co na !nf[nc!a. Crescen"o, a cr!an)a acha o ab(so t*o emoc!ona$mente !nto$er %e$ I(e 6ra"(a$mente o em:are"a no m(n"o "e S(e, n*o no "e Pe66E. # I(e %er"a"e!ramente !m:ress!onante, :orm, I(e, :ara manter a !$(s*o em f(nc!onamento, e$a rea$mente re%este ca"a :er5
6em a!n"a ma!or. Na ant!6a me"!c!na ch!nesa, m(!tas %eHes esfre6a%a5se mofo em fer!mentos.U A $!)*o mora$ "e t("o !sso I(e n*o "e%emos ter (ma f ce6a na Nsabe"or!a "o #r!enteN, mas I(e se6(ramente h m(!tos insights nestas :r t!cas ant!6as. Cont("o, se n*o f!Hermos eJ:er!Anc!as s!stem t!cas ao Nest!$o oc!"enta$N, Zama!s saberemos I(a!s as I(e rea$mente f(nc!onam Th!:nose e me"!ta)*oU e I(a!s as I(e n*o f(nc!onam Tc(ra :e$o cr!sta$U. V r!os $aboratOr!os no m(n"o !nte!ro est*o :re:ara"os :ara $an)ar ta!s eJ:er!mentos, e, na m!nha o:!n!*o, a :r!me!ra meta"e "o :rOJ!mo sc($o ser re$embra"a como a !"a"e "e o(ro "a ne(ro$o6!a e "a me"!c!na cor:o5mente. Ser (ma :oca "e 6ran"e e(for!a e ce$ebra)*o :ara os :esI(!sa"ores neOf!tos "esse cam:o.
CAPc,rL# >-
&!*?/E2 +*?.-A Na :r!me!ra meta"e "o sc($o QQ,, a c!Anc!a enfrentar se( ma!or "esaf!o tentan"o res:on"er a (ma :er6(nta !m:re6na"a "e m!st!c!smo e metafCs!ca "(rante m!$An!os; _(a$ a nat(reHa "o e(, "a !n"!%!"(a$!"a"eP Como a$6(m I(e nasce( na Cn"!a e se cr!o( na tra"!)*o h!n"(, ens!naram5me I(e o conce!to "e !n"!%C"(o L o Ne(N "entro "e m!m I(e se:ara"o "o (n!%erso e se em:enha n(ma a$tane!ra !ns:e)*o "o m(n"o em torno "e m!m L (ma !$(s*o, (m %( chama"o ma'a. A b(sca "e esc$arec!mento, "!H!am5me, cons!ste em $e%antar este %( e :erceber I(e %ocA rea$mente N2m com o cosmosN. ,ron!camente, a:Os eJtenso a:ren"!Ha"o em me"!c!na oc!"enta$ e ma!s "e >= anos "e :esI(!sas sobre :ac!entes ne(ro$O6!cos e !$(sSes %!s(a!s, che6(e! ao enten"!mento "e I(e h m(!ta %er"a"e n!sso L I(e a !"!a "e (ma Kn!ca !n"!%!"(a$!"a"e (n!f!ca"a NI(e hab!taN o crebro :o"e ser "e fato (ma !$(s*o.
trar*o I(e o conZ(nto "e c!rc(!tos I(e cor:or!f!ca a nCt!"a I(a$!"a"e s(bZet!%a "a consc!Anc!a res!"e :r!nc!:a$mente em :artes "os $obos tem:ora!s Tcomo a amC6"a$a, o se:to, o h!:ot $amo e o cOrteJ !ns($arU e n(ma Kn!ca Hona "e :roZe)*o nos $obos fronta!s L o 6!ro c!n6($a"o. E a at!%!"a"e "estas estr(t(ras "e%e :reencher trAs cr!tr!os !m:ortantes, I(e chamo Tcom me( :e"!"o "e "esc($:as a ,saac Ne^ton, I(e "escre%e( as trAs $e!s b s!cas "a fCs!caU as NtrAs $e!s "as qualia@ 7[qualia@ s!6n!f!ca s!m:$esmente a !m:ress*o cr(a e tosca "e sensa)Ses como a I(a$!"a"e s(bZet!%a "e N"orN o( "e N%erme$hoN o( "e NnhoI(e com tr(fasNU. Me( obZet!%o em !"ent!f!car estas trAs $e!s e as estr(t(ras es:ec!a$!Ha"as I(e as cor:or!f!cam est!m($ar ma!s !n%est!6a)Ses sobre a or!6em b!o$O6!ca "a consc!Anc!a. # m!str!o centra$ "o cosmos, no I(e me concerne, o se6(!nte; Por I(e h sem:re "(as "escr!)Ses :ara$e$as "o (n!%erso L o re$ato em :r!me!ra :essoa TNe( %eZo %erme$hoNU e o re$ato na terce!ra :essoa TNe$e "!H I(e %A %erme$ho I(an"o certas %!as em se( crebro encontram (m com:r!mento "e on"a "e
?33 nan9metrosNUP Como :o"em estes "o!s re$atos ser t*o com:$etamente "!ferentes, embora com:$ementaresP Por I(e n*o h a:enas (m re$ato na terce!ra :essoa, :o!s, "e acor"o com a %!s*o obZet!%a "e m(n"o "o fCs!co e "o ne(roc!ent!sta, a Kn!ca I(e eJ!ste rea$menteP T#s c!ent!stas I(e tAm esta o:!n!*o s*o chama"os "e beha%!or!stas.U De fato, em se( :$ano "e Nc!Anc!a obZet!%aN, a necess!"a"e "e (m re$ato na :r!me!ra :essoa nem mesmo s(r6e L !m:$!can"o I(e s!m:$esmente n*o eJ!ste consc!Anc!a. Mas to"os nOs sabemos :erfe!tamente bem I(e !sso n*o :o"e estar certo. Lembro5me "a %e$ha h!stOr!a sarc st!ca sobre (m beha%!or!sta I(e, ten"o acaba"o "e faHer amor a:a!Jona"amente, o$ha :ara a amante e "!H; N#b%!amente, fo! bom :ara %ocA, I(er!"a, mas fo! bom :ara m!mPN Esta necess!"a"e "e reconc!$!ar re$atos "e :r!me!ra e terce!ra :essoa Ta %!s*o "o Ne(N versus a %!s*o "o Ne$eN o( Ne$aNU o ma!s !m:ortante :rob$ema es:ecCf!co n*o reso$%!"o na c!Anc!a. Destr(a esta barre!ra, "!Hem os mCst!cos e s b!os !n"!anos, e %ocA %er I(e a se:ara)*o entre e( e n*o5e( (ma !$(s*o L I(e %ocA rea$mente 2m com o cosmos. #s f!$Osofos chamam este m!str!o "e en!6ma "as qualia Tsensa)Ses s(bZet!%asU. Como :o"e o f$(Jo "e Cons e correntes e$tr!cas em :eI(enas :artCc($as "e 6e$!a L os ne(r9n!os em me( crebro L 6erar to"o o m(n"o s(bZet!%o "e sensa)Ses como %erme$ho, I(ente, fr!o o( "orP Por I(e m 6!ca transm(ta"a a matr!a no tec!"o !n%!sC%e$ "e sent!mentos e sensa)SesP Este :rob$ema t*o
:ara "escre%er a cor "e (ma ma)*, $aranZa o( $!m*o. Como s(:erc!ent!sta, voc5 n o tem nenhuma ra6 o para duvidar da perfei o do seu relato. Sat!sfe!to, %ocA se a:roJ!ma "e m!m com o f$(Jo6rama e "!H; NRamachan"ran, !sto I(e est acontecen"o em se( crebro`N Mas e( :rotesto; NCerto, !sto I(e est acontecen"o. Mas tambm ve1o %erme$ho. #n"e est o %erme$ho neste f$(Jo6ramaPN N# I(e !ssoPN, :er6(nta %ocA. N,sso :arte "a eJ:er!Anc!a rea$ e !nef %e$ "a cor, I(e a:arentemente n(nca :osso $he transm!t!r, :orI(e %ocA tota$mente "a$t9n!co.N
Este eJem:$o $e%a a (ma "ef!n!)*o "e @qualia@: s*o as:ectos "o esta"o "e me( crebro I(e :arecem tornar a "escr!)*o c!entCf!ca !ncom:$eta L "o me( :onto "e %!sta. Como se6(n"o eJem:$o, !ma6!ne (ma es:c!e "e :e!Je e$tr!co "a AmaH9n!a I(e m(!to !nte$!6ente, na %er"a"e, t*o !nte$!6ente e sof!st!ca"o I(anto %ocA o( e(. Mas e$e tem a$6o I(e nos fa$ta L !sto , a ca:ac!"a"e "e sent!r cam:os e$tr!cos (san"o Or6*os es:ec!a!s em s(a :e$e. Como o s(:erc!ent!sta "o eJem:$o anter!or, %ocA :o"e est("ar a ne(rof!s!o$o6!a "este :e!Je e conceber como os Or6*os e$tr!cos nos $a"os "o se( cor:o transformam corrente e$tr!ca, como esta !nforma)*o transm!t!"a ao crebro, I(e :arte "o crebro ana$!sa esta !nforma)*o e como o :e!Je (sa esta !nforma)*o :ara f(6!r "e :re"a"ores, encontrar :resa e ass!m :or "!ante. Se o :e!Je so(besse fa$ar, :orm, "!r!a; NPerfe!to, mas %ocA n(nca saber I(a$ a sensa o "a e$etr!c!"a"e.N Estes eJem:$os estabe$ecem c$aramente o :rob$ema "e :or I(e se Z($6a I(e as qualia s*o essenc!a$mente :art!c($ares. 'ambm !$(stram :or I(e o :rob$ema "as qualia n*o necessar!amente (m :rob$ema c!entCf!co. Lembre5se "e I(e s(a "escr!)*o cient<fica com:$eta. Acontece I(e se( re$ato !ncom:$eto e:!stemo$o6!camente, :orI(e a eJ:er!Anc!a "e cam:os e$tr!cos o( "e cor %erme$ha a$6o I(e %ocA n(nca saber . Para %ocA, cont!n(ar sen"o :ara sem:re (m re$ato Nem terce!ra :essoaN. D(rante sc($os, os f!$Osofos tAm s(:osto I(e este fosso entre crebro e mente a:resenta (m :rof(n"o :rob$ema e:!stemo$O6!co L (ma barre!ra I(e s!m:$esmente n*o :o"e ser trans:osta. Mas !sto rea$mente %er"a"eP Concor"o I(e a barre!ra a!n"a n*o fo! cr(Ha"a, mas se6(e5se "aC I(e nunca :o"e ser trans:ostaP Vostar!a "e ar6(mentar I(e "e fato n*o eJ!ste nenh(ma barre!ra "esse t!:o, nenh(m 6ran"e "!%!sor %ert!ca$ na nat(reHa entre mente e matr!a,
"escobr!r o I(e a :arte e$etrorrece:tora "o crebro "o :e!Je est faHen"o e "e a$6(ma forma :("esse enJert 5$a nas :artes :ert!nentes "e se( crebro com to"as as "e%!"as coneJSes assoc!a"as, ent*o come)ar!a a eJ:er!mentar as qualia "o :e!Je e$tr!co. A6ora, :o"erCamos entrar n(m "ebate f!$osOf!co sobre se ser!a necess r!o ser um peixe :ara sent!5$o o( se, como ser h(mano, %ocA :o"er!a ter esta eJ:er!Anc!a, mas o "ebate n*o re$e%ante :ara m!nha ar6(menta)*o. A obser%a)*o $O6!ca I(e aI(! fa)o refere5se (n!camente Ys qualia e$tr!cas L n*o a to"a a eJ:er!Anc!a "e ser (m :e!Je. A !"!a5cha%e aI(! I(e o :rob$ema "as qualia n*o Kn!co no :rob$ema cor:o5mente. N*o "!ferente em es:c!e "os :rob$emas I(e nascem "e qualquer tra"()*o, e ass!m n*o h necess!"a"e "e !n%ocar (ma 6ran"e "!%!s*o na nat(reHa entre o m(n"o "as qualia e o m(n"o mater!a$, EJ!ste a:enas (m m(n"o com m(!tas barre!ras "e tra"()*o. Se %ocA :("er s(:er 5$as, o :rob$ema "esa:arece.
Este :o"e :arecer (m "ebate esotr!co, teOr!co, mas :erm!ta5me "ar5$he (m eJem:$o ma!s rea$!sta L (ma eJ:er!Anc!a I(e estamos :$aneZan"o faHer. No sc($o QV,,, o astr9nomo !n6$As R!$$!am Mo$Ene(J feH (m "esaf!o To(tra eJ:er!Anc!a "e :ensamentoU. _(e acontecer!a, :er6(nta%a e$e, se (ma cr!an)a fosse cr!a"a em com:$eta esc(r!"*o "es"e o nasc!mento at a !"a"e "e -> anos e, "e re:ente, $he :erm!t!ssem %er (m c(boP E$a reconhecer!a o c(boP Na %er"a"e, o I(e acontecer!a se re:ent!namente $he :erm!t!ssem %er a $(H "o "!aP E$a sent!r!a a eJ:er!Anc!a "a $(H, "!Hen"o; NAh ` A6ora %eZo o I(e as :essoas I(erem "!Her I(an"o fa$am a :a$a%ra $(H`N, o( a6!r!a !nte!ramente conf(sa e cont!n(ar!a sen"o ce6aP TA bem "a ar6(menta)*o, o f!$Osofo s(:Se I(e as %!as %!s(a!s "a cr!an)a n*o se "e6eneraram com a :r!%a)*o e fa$ta "e (so e I(e e$a tem (m conce!to !nte$ect(a$ "e %!s*o, eJatamente como o nosso s(:erc!ent!sta t!nha (m conce!to !nte$ect(a$ "e cor antes "e (sarmos o cabo.U Esta mostra ser (ma eJ:er!Anc!a "e :ensamento I(e na %er"a"e :o"e ser res:on"!"a em:!r!camente. A$6(ns !n"!%C"(os !nfe$!Hes nascem com $esSes t*o sr!as nos o$hos I(e n(nca %!ram o m(n"o e tAm c(r!os!"a"e sobre o I(e rea$mente N%erN; :ara e$es, t*o !ntr!6ante I(anto a e$etroconce:)*o "o :e!Je :ara %ocA. A6ora :ossC%e$ est!m($ar "!retamente :eI(enas :artes "e se(s crebros com (m "!s:os!t!%o chama"o est!m($a"or ma6nt!co transcran!ano L (m ma6neto eJtremamente :o"eroso, osc!$ante, I(e at!%a tec!"os ner%osos com certo 6ra( "e :rec!s*o. E se a$6(m est!m($asse o cOrteJ %!s(a$ "essa :s5
cam eJ:$!ca)Ses b!o$O6!cas :ara as qualia. #(tros tAm s(6er!"o I(e as formas rea!s "e !m:($sos ner%osos T:!cosU :roce"entes "e re6!Ses "o crebro am:$amente se:ara"as f!cam Ns!ncron!Ha"asN I(an"o %ocA :resta aten)*o a a$6(ma co!sa e toma consc!Anc!a "e$a.= Em o(tras :a$a%ras, a :rO:r!a s!ncron!Ha)*o I(e $e%a Y :erce:)*o consc!ente. A!n"a n*o h :ro%a "!reta "!sso, mas encoraZa"or %er I(e as :essoas est*o :e$o menos tentan"o eJ:$orar a I(est*o eJ:er!menta$mente. Essas abor"a6ens s*o atraentes :or (ma raH*o :r!nc!:a$, !sto , o fato "e I(e o re"(c!on!smo tem s!"o a estrat6!a s!n6($ar ma!s bem5s(ce"!"a na c!Anc!a. Como "ef!ne o b!O$o6o !n6$As Peter Me"a^ar, Nre"(c!on!smo a cren)a "e I(e (m conZ(nto :o"e ser re:resenta"o como (ma f(n)*o Tno sent!"o matem t!coU "e s(as :artes const!t(!ntes, as f(n)Ses ten"o a %er com o or"enamento es:ac!a$ e tem:ora$ "as :artes e com a forma :rec!sa como e$as !ntera6emN. ,nfe$!Hmente, como "ec$are! no !nCc!o "este $!%ro, nem sem:re f c!$ saber a priori I(a$ o nC%e$ a:ro:r!a"o "e re"(c!on!smo :ara (m "a"o :rob$ema c!entCf!co. Para enten"er consc!Anc!a e qualia n*o ter!a m(!to sent!"o o$har :ara cana!s "e Con I(e con"(Hem !m:($sos ner%osos, :ara o ref$eJo "o tronco cerebra$ I(e me"e!a o es:!rro o( :ara o arco ref$eJo "a me"($a es:!nha$ I(e contro$a a beJ!6a, embora estes seZam em s! :rO:r!os :rob$emas !nteressantes T:e$o menos :ara a$6(mas :essoasU. Estas co!sas n*o
ser!am ma!s Kte!s :ara enten"er as f(n)Ses s(:er!ores "o crebro como qualia "o I(e eJam!nar ch!:s "e s!$Cc!o no m!croscO:!o, n(ma tentat!%a "e com:reen"er a $O6!ca "e (rn :ro6rama "e com:(ta"or. E cont("o :rec!samente esta a estrat6!a I(e a ma!or!a "os ne(roc!ent!stas (sa :ara enten"er as f(n)Ses s(:er!ores "o crebro. E$es af!rmam I(e o :rob$ema n*o eJ!ste o( I(e (m be$o "!a ser reso$%!"o Y me"!"a I(e nos afa"!6amos eJam!nan"o a at!%!"a"e "e "eterm!na"os ne(r9n!os.? #s f!$Osofos oferecem o(tra so$()*o :ara este "!$ema, I(an"o "!Hem I(e consc!Anc!a e qualia s*o Ne:!fen9menosN. De acor"o com esta %!s*o, a consc!Anc!a como o som "o a:!to I(e (m trem " o( como a sombra "e (m ca%a$o enI(anto corre; n*o "esem:enha nenh(m :a:e$ ca(saL no traba$ho rea$ fe!to :e$o crebro. Af!na$ "e contas, %ocA :o"e !ma6!nar (m NH(mb!N faHen"o !nconsc!entemente t("o eJatamente "a mesma mane!ra I(e (m ser consc!ente faH. 2ma bat!"a r :!"a no ten"*o :erto "o Zoe$ho :Se em mo%!mento (ma cascata "e e%entos ner%osos e I(Cm!cos I(e ca(sa (m ref$eJo :ate$ar Trece:to5
contCn(o L NAf!na$ "e contas, me( :onto ce6o est a$!N L, %ocA $!tera$mente v5 o N:e"a)o "esa:arec!"oN "o se( "e"o. #s :s!cO$o6os chamam este fen9meno "e N:reench!mentoN, (ma eJ:ress*o Kt!$ embora (m tanto en6ana"ora I(e s!6n!f!ca s!m:$esmente I(e %ocA %A a$6o n(ma re6!*o "e es:a)o on"e na"a eJ!ste. Este fen9meno :o"e ser "emonstra"o at ma!s "ramat!camente se %ocA o$har :ara a F!6(ra >-.>. Ma!s (ma %eH, com o o$ho "!re!to fecha"o, o$he :ara o :eI(eno :onto branco Y "!re!ta com o o$ho esI(er"o e 6ra"(a$mente mo%a o $!%ro em "!re)*o a %ocA, at (ma "as roscas ca!r em se( :onto ce6o. Como o "![metro !nterno "a rosca L o :eI(eno "!sco :reto L $!6e!ramente menor "o I(e se( :onto ce6o, "e%e "esa:arecer e o ane$ branco "e%e
co!sa ma!s :or tr s "aI(e$e "e"o, mas n*o :osso faHer o mesmo com o amare$o :reench!"o "o :onto ce6o. Ass!m, a "!feren)a cr(c!a$ entre (ma :erce:)*o carre6a"a "e qualia e (ma I(e n*o tenha qualia I(e a :r!me!ra n*o re%o6 %e$ :e$os centros s(:er!ores "o crebro e, :ortanto, Nres!stente a a"($tera)*oN, ao :asso I(e a se6(n"a f$eJC%e$8 %ocA :o"e esco$her I(a$I(er (ma entre % r!as N:retensasN !nforma)Ses, (san"o s(a !ma6!na)*o. 2ma %eH cr!a"a, a :erce:)*o carre6a"a "e qualia f!ca "ef!n!t!%amente com %ocA. T2m bom eJem:$o "!sso o c*o " $mata "a F!6(ra >-.-. ,n!c!a$mente, I(an"o %ocA o$ha, t("o s*o fra6mentos. De:o!s, "e re:ente, t("o se aZ(sta e %ocA %A o c*o. L!%remente fa$an"o, a6ora %ocA ca:to( as qualia "o cachorro. De fato, mostramos recentemente I(e os ne(r9n!os "o crebro a$teram :ermanentemente s(as coneJSes ass!m I(e %ocA %A o cachorro.U< Estes eJem:$os "emonstram (ma !m:ortante caracterCst!ca "as qualia L tAm "e ser !rre%o6 %e!s. Mas, embora esta caracterCst!ca seZa necess r!a, n*o s(f!c!ente :ara eJ:$!car a :resen)a "e qualia. Por I(AP Bem, !ma6!ne I(e %ocA est em coma e e( :roZeto (ma $(H "entro "o se( o$ho. Se o coma
n*o m(!to :rof(n"o, s(a :(:!$a se contra!r , embora %ocA n*o tenha nenh(ma :erce:)*o s(bZet!%a "e I(a!sI(er qualia ca(sa"as :e$a $(H. 'o"o o arco ref$eJo !rre%o6 %e$, e cont("o n*o h qualia assoc!a"as a e$e. VocA n*o :o"e m("ar a o:!n!*o sobre !sso. N*o :o"e faHer na"a, ass!m como na"a :o"er!a faHer com o :reench!mento amare$o em se( :onto ce6o no eJem:$o "a rosca. Ent*o, :or I(e sO o K$t!mo tem quali3O A "!feren)a b s!ca I(e no caso "a contra)*o "a :(:!$a, h a:enas (m res($ta"o L (m res($ta"o f!na$ L "!s:onC%e$, e "aC, na"a "e qualia. No caso "o "!sco amare$o, embora a re:resenta)*o I(e fo! cr!a"a seZa !rre%o6 %e$, %ocA tem o $(Jo "e (ma esco$ha8 o I(e %ocA :o"e faHer com a re:resenta)*o !nf!n!to. Por eJem:$o, I(an"o %ocA eJ:er!mento( qualia amare$as, :o"er!a "!Her amare$o, o( :ensar em bananas amare$as, "entes amare$os, a :e$e amare$a "a !cterCc!a e ass!m :or "!ante. E I(an"o %ocA f!na$mente %!( o " $mata, s(a mente estar!a :os!c!ona"a :ara e%ocar I(a$I(er (ma "e (m conZ(nto !nf!n!to "e assoc!a)Ses re$ac!ona"as com cachorro 5L a :a$a%ra Nc*oN, o $at!"o "o c*o, com!"a "e cachorro o( at c*o "e arma "e fo6o. E a:arentemente n*o h $!m!te :ara o I(e %ocA :o"e esco$her. Esta (ma se6(n"a caracterCst!ca !m:ortante "as qualia: sensa)Ses carre6a"as "e qualia :o"em se "ar ao $(Jo "a esco$ha. Ass!m, a6ora !"ent!f!camos duas caracterCst!cas f(nc!ona!s "as qualia: !rre%ocab!$!"a"e no $a"o "a !nforma)*o e f$eJ!b!$!"a"e no $a"o "o res($ta"o.
CsCafcff!
F!6(ra >-.- ,istura aleatria de manchas. 9lhe atentamente para este quadro por alguns segundos 7ou minutos8 e voc5 finalmente ver3 um c o d3lmata fare1ando o ch o sarapintado de som)ras de folhas 7dica. a cara do cachorro est3 esquerda, perto do meio da ilustra o, pode%se ver sua caleira e orelha esquerda8 Fma ve6 que o c o tenha sido visto, imposs<vel livrar%se dele Fsando quadros semelhantes, mostramos recentemente que os neurJnios nos lo)os temporais tornam%se alterados permanentemente aps a )reve exposi o !n!c!a$L uma ve6 que se tenha @visto@ o cachorro 7"ovee, ?olls e ?amachandran, KYY]8 C*o " $mata foto6rafa"o :or Ron 0ames.
H (ma terce!ra caracterCst!ca !m:ortante. Para tomar "ec!sSes com base em (ma re:resenta)*o carre6a"a "e qualia, a re:resenta)*o :rec!sa eJ!st!r :or tem:o s(f!c!ente :ara %ocA traba$har com e$a. Se( crebro :rec!sa se6(rar a
#S MARC,AN#S VoEM VERMELH#P 7 @3>
re:resenta)*o n(m ac(m($a"or !nterme"! r!o o( na chama"a memOr!a !me"!ata. TPor eJem:$o, %ocA retm o nKmero te$ef9n!co I(e recebe "a te$efon!sta "e !nforma)Ses a:enas o tem:o s(f!c!ente :ara "!scar com se(s "e"os.U Ma!s (ma %eH esta con"!)*o n*o :or s! sO s(f!c!ente :ara 6erar qualia. 2m s!stema b!o$O6!co :o"e ter o(tras raHSes, a$m "e faHer (ma o:)*o, :ara reter !nforma)Ses n(m ac(m($a"or. Por eJem:$o, a "!on!a :e6a5mosca sO se fecha se se(s :A$os56at!$ho "entro "a arma"!$ha forem est!m($a"os "(as %eHes em s(cess*o, a:arentemente reten"o (ma memOr!a "o :r!me!ro estCm($o e com:aran"o5o com o se6(n"o, :ara N!nfer!rN I(e a$6o se mo%e(. TDar^!n s(6er!( I(e !sto e%o$(!( :ara aZ("ar a :$anta a e%!tar fechar !na"%ert!"amente a arma"!$ha, se at!n6!"a :or (ma :artCc($a "e :oe!ra em %eH "e (m !nseto.U Caracter!st!camente, nesses t!:os "e casos, h a:enas (m res($ta"o :ossC%e$; a "!on!a :e6a5mosca invariavelmente se fecha. N*o h na"a ma!s I(e :ossa faHer. A se6(n"a caracterCst!ca !m:ortante "as qualia L a esco$ha L est a(sente. Acho I(e :osso conc$(!r com se6(ran)a, ao contr r!o "os :an:s!I(!stas, I(e a :$anta n*o tem qualia $!6a"as Y "etec)*o "e !nsetos. No Ca:Ct($o 4, %!mos como qualia e memOr!a est*o $!6a"as na h!stOr!a "e Den!se, a Zo%em m($her I(e, moran"o na ,t $!a, sofre( en%enenamento :or monOJ!"o "e carbono e "esen%o$%e( (m estranho t!:o "e N%!s*o ce6aN. Lembrem5se "e I(e e$a conse6(!a 6!rar corretamente (m en%e$o:e :ara co$oc 5$o n(ma fen"a hor!Honta$ o( %ert!ca$ "e (ma ca!Ja "e corre!o, embora n*o :("esse :erceber consc!entemente a or!enta)*o "a fen"a. Mas, se a$6(m :e"!sse a Den!se :ara :r!me!ro o$har :ara a fen"a e ent*o "es$!6asse as $(Hes antes "e :e"!r5$he :ara :ostar a carta, e$a n*o conse6(!a ma!s. NE$aN :arec!a esI(ecer a or!enta)*o "a fen"a I(ase !me"!atamente e era !nca:aH "e !nser!r a carta. ,sto s(6ere I(e a :arte "o s!stema %!s(a$ "e Den!se I(e "!scern!a or!enta)*o e contro$a%a os mo%!mentos "o se( bra)o L o I(e chamamos "e H(mb! o( %!a "o como no Ca:Ct($o 4
L n*o sO era "est!t(C"a "e qualia, mas tambm "e memOr!a "e c(rto :raHo. Mas a :arte "o se( s!stema %!s(a$ L a %!a "o o I(A L I(e norma$mente a ca:ac!tar!a a reconhecer a fen"a e :erceber s(a or!enta)*o n*o somente consc!ente, tambm tem memOr!a. TMas Ne$aN n*o :o"e (sar a %!a "o o I(A, :orI(e est "an!f!ca"a8 t("o !sso est "!s:onC%e$ no H(mb! !nconsc!ente e Ne$eN n*o tem memOr!a.U E n*o acho I(e esta $!6a)*o entre memOr!a "e c(rto :raHo e :erce:)*o consc!ente seZa co!nc!"Anc!a.
nCt!"as, s(bZet!%as, :orI(e est*o $e%an"o a "ec!sSes e %ocA n*o :o"e se "ar ao $(Jo "e hes!tar. Por o(tro $a"o, cren)as e !ma6ens !nternas n*o "e%em ser carre6a"as "e qualia, :orI(e :rec!sam ser eJ:er!menta!s e re%o6 %e!s. Ass!m, %ocA acre"!ta L e :o"e !ma6!nar L I(e emba!Jo "a mesa h (m 6ato :orI(e %A (m rabo sobressa!n"o. Mas poderia ha%er (m :orco sob a mesa com (m rabo "e 6ato trans:$anta"o. VocA :rec!sa estar "!s:osto a a$!mentar essa h!:Otese, embora !m:$a(sC%e$, :orI(e "e %eH em I(an"o %ocA :o"e ser s(r:reen"!"o. _(a$ a %anta6em f(nc!ona$ o( com:(tac!ona$ "e faHer as qualia !rre%o6 %e!sP 2ma "as res:ostas a estab!$!"a"e. Se %ocA m("asse constantemente "e o:!n!*o sobre qualia, o nKmero "e res($ta"os :otenc!a!s ser!a !nf!n!to8 na"a refrear!a se( com:ortamento. A certa a$t(ra %ocA :rec!sa "!Her N esteN e f!ncar a$! (ma ban"e!ra, e a co$oca)*o "a ban"e!ra I(e chamamos "e qualia. # s!stema :erce:t!%o se6(e (ma $!nha "e rac!ocCn!o ma!s o( menos ass!m; "a"a a !nforma)*o "!s:onC%e$, G3l certo I(e o I(e %ocA est %en"o amare$o To( cachorro o( "or o( I(a$I(er o(tra co!saU. Portanto, a bem "a "!sc(ss*o, %o( a"m!t!r I(e 5 amare$o, :orI(e, se cont!n(ar "!Hen"o N'a$%eH n*o
seZa amare$oN, n*o sere! ca:aH "e "ar o :rOJ!mo :asso "e esco$her (m r(mo a"eI(a"o "e a)*o o( :ensamento. Em o(tras :a$a%ras, se e( tratasse :erce:)Ses como cren)as, estar!a ce6o Tass!m como :ara$!sa"o :e$a !n"ec!s*oU. As qualia s*o !rre%o6 %e!s a fim de eliminar hesita o e conferir certe6a s "ec!sSes. E !sto, :or s(a %eH, :o"e "e:en"er "e I(e ne(r9n!os :art!c($ares est*o at(an"o, I(*o !ntensamente est*o at(an"o e :ara I(e estr(t(ras e$es :roZetam. _(an"o %eZo o rabo "o 6ato sobressa!n"o :or ba!Jo "a mesa, NachoN o( Nse!N I(e h (m 6ato emba!Jo "a mesa, :res(m!%e$mente $!6a"o ao rabo. Mas n*o %eZo $!tera$mente o 6ato, embora %eZa o rabo $!tera$mente. E !sto :ro%oca o(tra :er6(nta fasc!nante; Ver e saber L a "!st!n)*o I(a$!tat!%a entre :erce:)*o e conce:)*o L s*o co!sas com:$etamente "!ferentes, me"!a"as ta$%eH :or "!ferentes t!:os "e conZ(ntos "e c!rc(!tos cerebra!s, o( h (ma Hona c!nHenta entre as "(asP Vo$temos Y re6!*o corres:on"ente ao :onto ce6o "o me( o$ho, on"e n*o :osso %er na"a. Como %!mos na "!sc(ss*o sobre a sCn"rome "e Char$es Bonnet, no Ca:Ct($o =, eJ!ste o(tra es:c!e "e :onto ce6o L a enorme re6!*o atr s "a m!nha cabe)a L on"e tambm n*o :osso %er na"a Tembora as :essoas 6era$mente n*o (sem a eJ:ress*o N:onto ce6oN :ara esta re6!*oU. De fato, or"!nar!amente %ocA n*o an"a :or aC sent!n"o (ma enorme
a !nforma)*o8 (sar ne(r9n!os "as reas sensor!a!s :ara ass!na$ar os e%entos atr s "a s(a cabe)a !rre%o6a%e$mente Tem %eH "e ne(r9n!os "as reas "e :ensamento :ara faHer conZect(ras !$(stra"as mas eJ:er!menta!s sobre o I(e :o"er!a estar se escon"en"o a$!U. Ass!m, embora o com:$etamento "o :onto ce6o e o com:$etamento atr s "e s(a cabe)a :ossam ser $o6!camente %!stos como "(as eJtrem!"a"es "e (m contCn(o, a e%o$()*o "ec!"!( se:ar 5$as. No caso "o :onto ce6o "o se( o$ho, a chance "e I(e a$6o s!6n!f!cat!%o esteZa se escon"en"o a$! t*o :eI(ena I(e %a$e a :ena trat 5$a como :oss!b!$!"a"e Hero. No caso "a rea ce6a atr s "a s(a cabe)a, :orm, as :robab!$!"a"es "e I(e a$! haZa a$6o !m:ortante Tcomo (m $a"r*o com (ma armaU s*o t*o a$tas I(e ser!a :er!6oso :reencher esta rea !rre%o6a%e$mente com :a:e$ "e :are"e o( o I(e I(er I(e esteZa na frente "os se(s o$hos. At aI(! fa$amos "e trAs $e!s "as qualia L trAs cr!tr!os $O6!cos :ara "eterm!nar se (m s!stema consc!ente o( n*o L e cons!"eramos eJem:$os "o :onto ce6o e "e :ac!entes ne(ro$O6!cos. Mas %ocA :o"e :er6(ntar; At I(e :onto este :r!ncC:!o 6era$P Po"emos a:$!c 5$o a o(tros eJem:$os es:ecCf!cos I(an"o h contro%rs!a o( "K%!"a sobre se a consc!Anc!a est en%o$%!"aP E!s a$6(ns eJem:$os;
Xsab!"o I(e as abe$has em:re6am formas bem met!c($osas "e com(n!ca)*o, !nc$(s!%e a chama"a "an)a "as abe$has. _(an"o (ma abe$ha bate"ora $oca$!Ha (ma fonte "e :O$en, %o$ta Y co$me!a e eJec(ta (ma "an)a esmera"a :ara "es!6nar a $oca$!Ha)*o "o :O$en ao resto "a co$me!a. A :er6(nta ; a abe$ha tem consc!Anc!a I(an"o faH !stoP>3 0 I(e o com:ortamento "a abe$ha, (ma %eH :osto em mo%!mento, !rre%o6 %e$ e como a abe$ha est a6!n"o ob%!amente "e acor"o com a$6(ma re:resenta)*o "e memOr!a "e c(rto :raHo "a $oca$!Ha)*o "o :O$en, :e$o menos "o!s "os trAs cr!tr!os :ara a consc!Anc!a s*o aten"!"os. VocA :o"er!a ent*o conc$(!r a:ressa"amente I(e a abe$ha consc!ente I(an"o se em:enha neste met!c($oso r!t(a$ "e com(n!ca)*o. Mas como a abe$ha n*o :reenche o terce!ro cr!tr!o L res($ta"o f$eJC%e$ L e( af!rmar!a I(e (m H(mb!. Em o(tras :a$a%ras, embora a !nforma)*o seZa m(!to met!c($osa, seZa !rre%o6 %e$ e basea"a em memOr!a "e c(rto :raHo, a abe$ha sO :o"e faHer (ma co!sa com aI(e$a !nforma)*o8 a:enas (m res($ta"o :ossC%e$ L a "an)a r!t(a$. Este rac!ocCn!o !m:ortante, :o!s !m:$!ca I(e a mera com:$eJ!5
mas sem nenh(ma ca:ac!"a"e "e sent!r o s!6n!f!ca"o "o I(e est faHen"o o( "!Hen"o. 'o"o m(n"o concor"ar!a I(e qualia e consc!Anc!a n*o est*o assoc!a"as com os est 6!os !n!c!a!s "o :rocessamento :erce:t!%o como no nC%e$ "a ret!na. Nem est*o assoc!a"as com os est 6!os f!na!s "e :$aneZamento "e atos motores I(an"o o com:ortamento :osto rea$mente em a)*o. Em %eH "!sso, est*o assoc!a"as com os est 6!os !nterme"! r!os "e :rocessamento>- L (m est 6!o em I(e s*o cr!a"as re:resenta)Ses :erce:t!%as est %e!s Tamare$o, cachorro, macacoU e I(e tAm s!6n!f!ca"o Tas !nf!n!tas !m:$!ca)Ses e :oss!b!$!"a"es "e a)*o, entre as I(a!s %ocA :o"e esco$her a me$horU. ,sto acontece :r!nc!:a$mente no $obo tem:ora$ e nas estr(t(ras $Cmb!cas assoc!a"as, e, neste sent!"o, os $obos tem:ora!s s*o a !nterface entre :erce:)*o e a)*o. A :ro%a "!sso %em "a ne(ro$o6!a8 $esSes cerebra!s I(e :ro"(Hem os ma!s :rof(n"os "!stKrb!os "e consc!Anc!a s*o aI(e$as I(e 6eram acessos nos $obos tem:ora!s, enI(anto $esSes em o(tras :artes "o crebro :ro"(Hem a:enas "!stKrb!os menores em matr!a "e consc!Anc!a. _(an"o os c!r(r6!Ses est!m($am e$etr!camente os $obos tem:ora!s "e e:!$:t!cos, os :ac!entes tAm nCt!"as eJ:er!Anc!as consc!entes. Est!m($ar a amC6"a$a o me!o ma!s se6(ro "e Nre:assarN to"a (ma eJ:er!Anc!a, como (ma memOr!a a(tob!o6r f!ca o( (ma nCt!"a a$(c!na)*o. Acessos nos $obos tem:ora!s s*o m(!tas
%eHes assoc!a"os n*o sO com a$tera)Ses "e consc!Anc!a no sent!"o "e !"ent!"a"e :essoa$, "est!no :essoa$ e :ersona$!"a"e, mas tambm com nCt!"as qualia L a$(c!na)Ses como o"ores e sons. Se estas s*o meras memOr!as, como af!rmam a$6(ns, :or I(e a :essoa "!r!a; NS!nto $!tera$mente como se est!%esse re%!%en"o !ssoNP Estes acessos s*o caracter!Ha"os :e$a n!t!"eH "as qualia I(e :ro"(Hem. #s o"ores, "ores, :a$a"ares e sent!mentos L to"os 6era"os nos $obos tem:ora!s L s(6erem I(e esta re6!*o "o crebro est !nt!mamente en%o$%!"a em qualia e :erce:)*o consc!ente. #(tra raH*o :ara esco$her os $obos tem:ora!s L es:ec!a$mente o esI(er"o L I(e ne$e I(e 6ran"e :arte "a $!n6(a6em re:resenta"a. Se %eZo (ma ma)*, a at!%!"a"e "o $obo tem:ora$ me :erm!te a:reen"er to"as as s(as !m:$!ca)Ses I(ase s!m($taneamente. # reconhec!mento "e$a como (ma fr(ta "e certo t!:o ocorre no cOrteJ tem:ora$ !nfer!or, a amC6"a$a afere o s!6n!f!ca"o "a ma)* :ara o me( bem5estar e a rea "e Rern!c&e e o(tras me a$ertam :ara to"as as n(ances "e s!6n!f!ca"o I(e a !ma6em menta$ L !nc$(s!%e a :a$a%ra Nma)aN L
mente como :o"emos faHer em re$a)*o Y fe$!c!"a"e L e "e:o!s :roc(rar estr(t(ras cerebra!s I(e esteZam en%o$%!"as em ca"a (m "esses as:ectos. A rea$!Ha)*o "!sto a$6(m "!a nos ca:ac!tar a "esen%o$%er (m enten"!mento ma!s c$aro "o !n"!%C"(o, "o e( e "a consc!Anc!a L embora e( "(%!"e I(e haZa (ma Nso$()*oN 6ran"!osa, Kn!ca e "ef!n!t!%a :ara o :rob$ema "o e(, "a forma como o DNA a so$()*o :ara o en!6ma "a here"!tar!e"a"e. _(a!s s*o estas caracterCst!cas I(e "ef!nem a !n"!%!"(a$!"a"eP R!$$!am H!rste!n, (m co$e6a bo$s!sta "e :Os56ra"(a)*o em me( $aboratOr!o, e e( che6amos Y $!sta se6(!nte; * individualidade corporificada: M!nha ,n"!%!"(a$!"a"e est ancora"a em (m cor:o Kn!co. Se fecho os o$hos, s!nto n!t!"amente "!ferentes :artes "o cor:o oc(:an"o es:a)o Ta$6(mas :artes ma!s sent!"as "o I(e o(trasU; a chama"a !ma6em cor:ora$. Se %ocA be$!sca me( "e"o "o :, o Ne(N I(e eJ:er!menta a "or, n*o Ne$eN. E cont("o a !ma6em cor:ora$, como %!mos, eJtremamente ma$e %e$, a:esar "e to"a a s(a a:arAnc!a "e estab!$!"a"e. Com a$6(ns se6(n"os "o t!:o certo "e est!m($a)*o sensor!a$, %ocA :o"e faHer se( nar!H ter (m metro "e com:r!mento o( :roZetar s(a m*o n(ma mesa TCa:Ct($o @U` E sabemos I(e certos c!rc(!tos nos $obos :ar!eta!s, e nas re6!Ses "os $obos
fronta!s :ara as I(a!s e$es se :roZetam, tAm 6ran"e en%o$%!mento na constr()*o "esta !ma6em8 a :ac!ente :o"e "!Her I(e se( bra)o esI(er"o :ertence Y m*e "e$a o( Tcomo no caso "e (ma :ac!ente I(e %! com a Dra. R!!ta Har! em He$s!nI(eU af!rmar I(e a meta"e esI(er"a "o se( cor:o a!n"a est senta"a na ca"e!ra I(an"o e$a se $e%anta e cam!nha` Se estes eJem:$os n*o o con%encem "e I(e a N:ro:r!e"a"eN "o se( cor:o (ma !$(s*o, ent*o na"a o con%encer . * individualidade arre)atada: N "!fCc!$ !ma6!nar o !n"!%C"(o sem emo)Ses L o( o I(e esse esta"o :ossa s!6n!f!car. Se %ocA n*o %A o sent!"o o( s!6n!f!ca)*o "e a$6o L se n*o :o"e a:reen"er to"as as s(as !m:$!ca)Ses L em I(e sent!"o %ocA o :ercebe consc!entementeP Desse mo"o, s(as emo)Ses L me"!a"as :e$o s!stema $Cmb!co e :e$a amC6"a$a L s*o (m as:ecto essenc!a$ "o !n"!%C"(o, e n*o a:enas (m Nb9n(sN. TX (ma I(est*o "!sc(t!"a se (m %($cano :(ro5san6(e, como o :a! "e S:oc& na %ers*o or!6!na$ "e Bornada nas estrelas, rea$mente consc!ente o( se a:enas (m H(mb! L a n*o ser I(e e$e tambm seZa contam!na"o :or a$6(ns 6enes h(manos, como o caso "e S:oc&.U Lem5
c!a$ "a !n"!%!"(a$!"a"e I(e "(ra a %!"a !nte!ra e notor!amente !m:erme %e$ a Ncorre)SesN "e o(tras :essoas o( at "o bom senso L :ro%a%e$mente tambm en%o$%e as mesmas estr(t(ras $Cmb!cas e s(as coneJSes com os $obos fronta!s %entrome"!a!s. 2m "ano ao $obo fronta$ n*o ca(sa nenh(ma :ert(rba)*o Ob%!a e !me"!ata Y consc!Anc!a, mas :o"e a$terar :rof(n"amente a :ersona$!"a"e. _(an"o (ma a$a%anca :erf(ro( os $obos fronta!s "e (m ferro%! r!o chama"o Ph!neas Va6e, se(s am!6os Cnt!mos e :arentes obser%aram I(e NVa6e n*o era ma!s Va6eN. Neste famoso eJem:$o "e $es*o "o $obo fronta$, Va6e se transformo( "e Zo%em est %e$, :o$!"o e traba$ha"or n(m %a6ab(n"o ment!roso e tra:ace!ro, I(e n*o conse6(!a se manter n(m em:re6o.>4 Pac!entes "e e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$, como Pa($ no Ca:Ct($o G, tambm mostram !m:ress!onantes m("an)as "e :ersona$!"a"e, tanto I(e a$6(ns ne(ro$o6!stas fa$am "e N:ersona$!"a"e "e e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$N. A$6(ns "e$es Tos :ac!entes, n*o os ne(ro$o6!stasU ten"em a ser :e"antes, I(est!ona"ores, e6ocAntr!cos e %erborr 6!cos. 'ambm ten"em Y obsess*o com N:ensamentos abstratosN. Se esses tra)os s*o (m res($ta"o "e h!:erf(nc!onamento "e certas :artes "o $obo tem:ora$, I(a$ eJatamente a f(n)*o norma$ "estas reasP Se o s!stema $Cmb!co
en%o$%!"o :r!nc!:a$mente com as emo)Ses, :or I(e acessos nestas reas ca(sar!am (ma ten"Anc!a a 6erar :ensamento abstratoP EJ!stem em nosso crebro reas c(Zo :a:e$ :ro"(H!r e man!:($ar :ensamentos abstratosP Este (m "os m(!tos :rob$emas n*o reso$%!"os "a e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$.>= * individualidade executiva: A fCs!ca c$ ss!ca e a ne(ro$o6!a mo"erna nos "!Hem I(e %ocA T!nc$(s!%e s(a mente e crebroU %!%e n(m (n!%erso "eterm!n!sta. Mas em 6era$ %ocA n*o se sente como (ma mar!onete8 sente I(e est no contro$e. Mas, :ara"oJa$mente, sem:re Ob%!o I(e eJ!stem a$6(mas co!sas I(e %ocA :o"e faHer e o(tras I(e n*o :o"e, "a"os os $!m!tes e restr!)Ses "o se( cor:o e "o m(n"o eJter!or. TVocA sabe I(e n*o :o"e er6(er (m cam!nh*o8 sabe I(e n*o :o"e "ar (m soco "e "e!Jar arroJea"o o o$ho "o se( :atr*o, embora 6ostar!a "e faHA5$o.U Em a$6(m $(6ar "o se( crebro eJ!stem representaes "e to"as estas :oss!b!$!"a"es, e os s!stemas I(e :$aneZam coman"os To 6!ro an6($a"o e reas motoras s(:$ementares nos $obos fronta!sU :rec!sam estar c!entes "esta "!st!n)*o entre co!sas I(e e$es :o"em o( n*o :o"em or"enar I(e %ocA fa)a. Na %er"a"e, o !n"!%C"(o I(e se %A como com:$etamente :ass!5
'anto a !n"!%!"(a$!"a"e eJec(t!%a I(anto a !n"!%!"(a$!"a"e cor:or!f!ca"a s*o mob!$!Ha"as I(an"o %ocA est Zo6an"o Ja"reH e ass(me ser a ra!nha enI(anto :$aneZa o :rOJ!mo mo%!mento N"e$aN. _(an"o faH !sto, %ocA I(ase sente momentaneamente I(e est hab!tan"o a ra!nha. A6ora %ocA :o"er!a "!Her I(e est (san"o a:enas (ma f!6(ra "e $!n6(a6em, I(e n*o est $!tera$mente ass!m!$an"o a :e)a "e Ja"reH na s(a !ma6em cor:ora$. Mas %ocA :o"e estar t*o certo ass!m "e I(e a $ea$"a"e "a s(a mente ao seu prprio cor:o n*o !6(a$mente (ma Nf!6(ra "e $!n6(a6emNP # I(e acontecer!a com a s(a VSR se e( re:ent!namente esm(rrasse a ra!nhaP D!s:arar!a como se e( est!%esse esm(rran"o se( :rO:r!o cor:oP Nesse caso, I(a$ a Z(st!f!cat!%a :ara (ma "!st!n)*o !nf$eJC%e$ entre o cor:o "e$a e o se(P Po"e acontecer I(e s(a ten"Anc!a norma$ a se !"ent!f!car com seu prprio cor:o em %eH "e com a :e)a "e Ja"reH seZa tambm (ma I(est*o "e con%en)*o, embora (ma con%en)*o "(ra"o(raP Po"er!a esse mecan!smo tambm estar s(bZacente Y em:at!a e no amor
I(e a$6(m sente :or (m am!6o Cnt!mo, (m c9nZ(6e o( (m f!$ho I(e $!tera$mente fe!to a :art!r "o se( :rO:r!o cor:oP * individualidade mnemJnica: Se( senso "e !"ent!"a"e :essoa$ L (ma :essoa Kn!ca I(e :ermanece no es:a)o e no tem:o L "e:en"e "e (ma $on6a sr!e "e recor"a)Ses a$tamente :essoa!s; s(a a(tob!o6raf!a. #r6an!Har estas memOr!as n(ma h!stOr!a coerente ob%!amente f(n"amenta$ :ara a constr()*o "o !n"!%C"(o. Sabemos I(e o h!:ocam:o necess r!o :ara a"I(!r!r e conso$!"ar no%os tra)os "e memOr!a. Se %ocA :er"e( o h!:ocam:o h "eH anos, ent*o n*o %a! ter nenh(ma $embran)a "e fatos ocorr!"os "e:o!s "aI(e$a "ata. VocA a!n"a est :$enamente consc!ente, c$aro, :orI(e tem to"as as $embran)as anter!ores a essa :er"a, mas, n(m sent!"o bem rea$, s(a eJ!stAnc!a fo! con6e$a"a naI(e$a :oca. 2m "esarranZo :rof(n"o na !n"!%!"(a$!"a"e mnem9n!ca :o"e $e%ar ao "!stKrb!o "e :ersona$!"a"e mK$t!:$a TMPDU. Este "!stKrb!o %!sto como (m "efe!to "o mesmo :r!ncC:!o "e coerAnc!a a I(e a$("! na "!sc(ss*o "a ne6a)*o, no Ca:Ct($o B. Como %!mos, se %ocA tem "o!s conZ(ntos m(t(amente !ncom:atC%e!s "e cren)as e $embran)as sobre s! mesmo, a Kn!ca mane!ra "e !m:e"!r a anarI(!a e o conf$!to !nf!n" %e$ :o"e ser cr!ar "(as :ersona$!"a"es "entro "e (m cor:o L o chama"o "!stKrb!o "e :ersona$!"a"e mK$t!:$a. Da"a a Ob%!a
EJ!ste em certos ramos "a :s!co$o6!a a !"!a "e (m :rocesso eJec(t!%o, o( "e contro$e, c(Za $oca$!Ha)*o 6era$mente se acre"!ta estar nas reas :r5fronta!s e fronta!s "o crebro. Vostar!a "e s(6er!r I(e o a$6o :e$o I(a$ as qualia s*o :reench!"as n*o (ma Nco!saN, mas s!m:$esmente o(tro :rocesso "o crebro, !sto , :rocessos eJec(t!%os assoc!a"os com o s!stema $Cmb!co I(e !nc$(em :artes "o 6!ro c!n6($a"o anter!or. Este :rocesso conecta s(as qualia :erce:t!%as com emo)Ses e obZet!%os es:ecCf!cos, ca:ac!tan"o %ocA a faHer o:)Ses L eJatamente o t!:o "e co!sa I(e tra"!c!ona$mente sem:re se s(:9s I(e o !n"!%C"(o faH. TPor eJem:$o, "e:o!s "e tomar % r!as JCcaras "e ch , tenho a sensa)*o o( !m:($so L as qualia L "e (r!nar, mas esto( "an"o (ma a($a e ass!m o:to :or :rote$ar a a)*o at a a($a term!nar, mas tambm :osso o:tar :or me "esc($:ar no f!m, em %eH "e res:on"er a :er6(ntas.U 2m :rocesso eJec(t!%o n*o a$6o I(e tenha to"as as :ro:r!e"a"es "e (m ser h(mano com:$eto, c$aro. N*o (m homKnc($o. Ao contr r!o, (m :rocesso :e$o I(a$ a$6(mas reas "o crebro, como as en%o$%!"as com a :erce:)*o e a mot!%a)*o, !nf$(enc!am as at!%!"a"es "e o(tras reas, como as I(e $!"am com o :$aneZamento "e :ro"()*o motora. V!sto "esta mane!ra, o :reench!mento (ma es:c!e "e tratamento e N:re:ara)*oN "e qualia :ara ca:ac!t 5$as a !ntera6!r a"eI(a"amente com as estr(t(ras eJec(t!%as $Cmb!cas. As qualia :o"em
:rec!sar ser :reench!"as :orI(e as $ac(nas !nterferem no f(nc!onamento a"eI(a"o "estas estr(t(ras, re"(H!n"o s(a ef!c!Anc!a e s(a ca:ac!"a"e "e se$ec!onar (ma res:osta a:ro:r!a"a. Como o nosso 6enera$ I(e !6nora $ac(nas nos "a"os fornec!"os a e$e :or bate"ores :ara e%!tar tomar (ma "ec!s*o erra"a, a estr(t(ra "e contro$e tambm "escobre (m me!o "e e%!tar $ac(nas L :reenchen"o5as. #n"e, no s!stema $Cmb!co, est*o estes :rocessos "e contro$eP Po"er!a ser (m s!stema en%o$%en"o a amC6"a$a e o 6!ro c!n6($a"o anter!or, "a"o o :a:e$ centra$ "a amC6"a$a na emo)*o e o %!sC%e$ :a:e$ eJec(t!%o "o c!n6($a"o anter!or. Sabemos I(e, I(an"o estas estr(t(ras s*o "esconecta"as, ocorrem "!stKrb!os "e N$!%re5arbCtr!oN, como o m(t!smo ac!nt!co>? e a sCn"rome "a m*o estranha. N*o "!fCc!$ %er como esses :rocessos :o"er!am "ar or!6em Y m!to$o6!a "e (ma !n"!%!"(a$!"a"e como (ma :resen)a at!%a no crebro L (m Nfantasma na m I(!naN. ^_"individualidade vigilante: 2ma !m:ortante :!sta :ara o conZ(nto "e c!rc(!tos ne(ra!s s(bZacentes Ys qualia e Y consc!Anc!a %em "e "o!s o(tros
Por eJem:$o, c$aro I(e o conce!to abstrato I(e se faH "e s! mesmo tambm :rec!sa ter acesso Ys :artes N!nfer!oresN "o s!stema, :ara I(e a :essoa :ossa reconhecer o( se res:onsab!$!Har :or "!ferentes fatos re$ac!ona"os com a !n"!%!"(a$!"a"e; esta"os "o cor:o, mo%!mentos "o cor:o e ass!m :or "!ante TeJatamente como %ocA af!rma Ncontro$arN se( :o$e6ar I(an"o est :e"!n"o (ma carona, mas n*o o se( Zoe$ho, I(an"o e( bato no ten"*o com me( marte$o "e borrachaU. A !nforma)*o em memOr!a a(tob!o6r f!ca e a !nforma)*o sobre a !ma6em cor:ora$ :rec!sam ser acessC%e!s ao conce!to :essoa$, :ara I(e :ensamento e "!sc(rso sobre o !n"!%C"(o seZam :ossC%e!s. No crebro norma$, h %!as es:ec!a$!Ha"as I(e :erm!tem I(e ocorra esse acesso, mas I(an"o (ma o( ma!s "estas %!as s*o "an!f!ca"as, o s!stema tenta faHA5$o "e I(a$I(er forma, e res($ta a confab($a)*o. Por eJem:$o, na sCn"rome "a ne6a)*o "!sc(t!"a no Ca:Ct($o B, n*o h nenh(m cana$ "e acesso entre !nforma)*o sobre o $a"o esI(er"o "o cor:o e o conce!to I(e o :ac!ente tem "e$e mesmo. Mas o conce!to :essoa$ monta"o :ara tentar a(tomat!camente !nc$(!r essa !nforma)*o. # res($ta"o $CI(!"o "!sso a anoso6nos!a o( sCn"rome "a ne6a)*o8 a !n"!%!"(a$!"a"e Ns(:SeN I(e o bra)o est bem e N:reencheN os mo%!mentos "aI(e$e bra)o.
2ma "as caracterCst!cas "o s!stema "e a(to5re:resenta)*o I(e a :essoa %a! confab($ar :ara tentar encobr!r os "f!c!ts ne$e eJ!stentes. #s :r!nc!:a!s obZet!%os "este mo"o "e a6!r, como %!mos no Ca:Ct($o B, s*o !m:e"!r a constante !n"ec!s*o e confer!r estab!$!"a"e ao com:ortamento. Mas o(tra !m:ortante f(n)*o ta$%eH seZa a:o!ar o t!:o "e !n"!%!"(a$!"a"e cr!a"a o( narrat!%a "e I(e fa$a o f!$Osofo Dan Dennett L I(e nos a:resentamos a nOs mesmos como (n!f!ca"os a f!m "e at!n6!r obZet!%os soc!a!s e ser !nte$!6C%e!s aos o(tros. 'ambm nos a:resentamos como reconhecen"o nossa !"ent!"a"e :assa"a e f(t(ra, ca:ac!tan"o5nos a ser %!stos como :arte "a soc!e"a"e. Reconhecer e ass(m!r cr"!to o( c($:a :or co!sas I(e f!Hemos no :assa"o aZ("a a soc!e"a"e Tem 6era$, :arentes I(e com:art!$ham nossos 6enesU a nos !ncor:orar efet!%amente em se(s :$anos, acent(an"o ass!m a sobre%!%Anc!a e a :er:et(a)*o "e nossos 6enes.>B Se %ocA "(%!"a "a rea$!"a"e "a !n"!%!"(a$!"a"e soc!a$, a:resente a %ocA mesmo a se6(!nte I(est*o; ,ma6!ne I(e h a$6(m ato I(e %ocA comete(, a res:e!to "o I(a$ se sente eJtremamente embara)a"o Tcartas "e amor e fotos Po$aro!" "e (m caso !$Cc!toU. S(:onha a$m "!sso I(e a6ora %ocA tem (ma
tar rea$mente n!sso com:$etamente "!ferente, :orI(e %ocA :o"e come)ar a 6astar o "!nhe!ro I(e n*o tem` Por o(tro $a"o, as %anta6ens "a fanfarrona"a bem5s(ce"!"a Tretr!b(!)*o "e 6estos "e 6a$ante!oU :o"em sobre:(Zar a "es%anta6em "o "e$Cr!o L :e$o menos at certo :onto. As estrat6!as e%o$(t!%as s*o sem:re (ma I(est*o "e acor"o e concess*o. Ass!m, :o"emos faHer eJ:er!Anc!as :ara :ro%ar I(e a a(to5s(6est*o e%o$(!( n(m conteJto soc!a$P ,nfe$!Hmente, estas n*o s*o !"!as f ce!s "e testar Tcomo acontece com to"os os rac!ocCn!os e%o$(t!%osU, mas, ma!s (ma %eH, nossos :ac!entes com sCn"rome "e ne6a)*o, c(Zas "efesas s*o mac!)amente am:$!f!ca"as, :o"em %!r em nosso socorro. _(an"o I(est!ona"o :e$o m"!co, o :ac!ente ne6a estar :ara$Ct!co, mas ser I(e ne6ar!a s(a :ara$!s!a tambm a si prprioO Far!a !sso I(an"o n!n6(m est!%esse obser%an"oP M!nhas eJ:er!Anc!as s(6erem I(e :ro%a%e$mente far!a, mas !ma6!no se o "e$Cr!o am:$!f!ca"o na :resen)a "e terce!ros. S(a :e$e re6!strar!a (ma res:osta 6a$%[n!ca I(an"o af!rmasse conf!antemente I(e :o"e encarar (ma I(e"a "e bra)oP _(e ta$ se $he mostr ssemos a :a$a%ra N:ara$!s!aNP Embora ne6(e a :ara$!s!a, f!car!a :ert(rba"o com a :a$a%ra e
re6!strar!a (ma forte VSRP 2ma cr!an)a norma$ mostrar!a m("an)a na :e$e I(an"o confab($an"o Tcr!an)as s*o notor!amente !nc$!na"as a esse com:ortamentoUP _(e acontecer!a se (m ne(ro$o6!sta "esen%o$%esse anoso6nos!a Ta sCn"rome "a ne6a)*oU em res($ta"o "e (m "errameP Cont!n(ar!a a "ar a($as sobre este ass(nto a se(s a$(nos L Z(b!$osamente !nconsc!ente "e I(e e$e :rO:r!o esta%a sofren"o "e ne6a)*oP Na %er"a"e, como se! I(e n*o so( ass!mP Somente faHen"o :er6(ntas como estas I(e :o"emos come)ar a abor"ar o ma!or en!6ma c!entCf!co e f!$osOf!co "e to"os L a nat(reHa "o e(, "a !n"!%!"(a$!"a"e.
Aossos divertimentos 13 aca)aram. Esses nossos atores, &omo eu 13 prevenira, eram todos esp<ritos e +esapareceram no ar, no seio do ar impalp3vel... 2omos feitos +o mesmo material que os sonhos, E nossa curta vida *ca)a com um sono
L .-//-*, 2!*XE2PE*?E
SomosP N*o acho I(e a c!Anc!a "o crebro soH!nha, a:esar "e to"as as s(as %!tOr!as, res:on"a Zama!s a esta :er6(nta. Mas o s!m:$es fato "e :o"ermos faHer a :er6(nta , :ara m!m, o as:ecto ma!s en!6m t!co "e nossa eJ!stAnc!a.
A6ra"ec!mentos
M!nhas !nc(rsSes :e$a ne(ro$o6!a "(rante os K$t!mos "eH anos tAm s!"o fasc!nantes, che!as "e to"a sorte "e %o$tas e re%!ra%o$tas !nes:era"as Y me"!"a I(e se "esenro$a%a ca"a trama. Me(s com:anhe!ros "e Zorna"a tAm s!"o me(s n(merosos a$(nos e co$e6as, os m(!tos $!%ros "e on"e tenho t!ra"o !ns:!ra)*o e as !ma6ens "e me(s ant!6os :rofessores "e Cambr!"6e e "a Cn"!a a!n"a %!%as na m!nha mente. Vostar!a "e a6ra"ecer :art!c($armente Ys se6(!ntes :essoas; Pr!me!ro e antes "e t("o, me(s :a!s L V!$aEan(r S(braman!an e V!$aEan(r Meena&sh! L I(e est!m($aram fortemente me( !nteresse :recoce :e$a c!Anc!a. TMe( :a! com:ro( :ara m!m (m m!croscO:!o fe!ss "e :esI(!sa I(an"o e( t!nha >3 anos e m!nha m*e a6()o(5me o a:et!te :e$a I(Cm!ca, "an"o5me o man(a$ "e Part!n6ton "e I(Cm!ca !nor6[n!ca e aZ("an"o5me a montar (m :eI(eno $aboratOr!o emba!Jo "a nossa esca"a.U Me( !rm*o, V!$aEan(r Ra%!, "es:erto( me( !nteresse :or :oes!a e $!terat(ra, I(e tAm m(!to ma!s co!sas em com(m com a c!Anc!a "o I(e m(!tas :essoas :ercebem. M!nha m($her, D!ane, tem s!"o m!nha co$abora"ora na eJ:$ora)*o "o crebro e aZ("o(5me a :$aneZar m(!tos "os ca:Ct($os. Do!s t!os me(s, Parames^ara Har!haran e A$$a"! Rama&r!shnan, a$!mentaram me( !nteresse $atente em %!s*o e c!Anc!a "o crebro TI(an"o e( a!n"a era a"o$escente, o Dr. Rama&r!shnan !ns!st!( I(e s(bmetesse Y a:rec!a)*o "a Aature (m traba$ho I(e fo! ace!to e :(b$!ca"oU. 'ambm "e%o m(!to aos ant!6os :rofessores 0ohn Pett!6re^, #$!%er Bra""!c&, Co$!n B$a&emore, Da%!" Rh!tter!"6e, Horace Bar$o^, Fer6(s Cam:be$$, R!"!ar" Vre6orE, Dona$" MacKaE, K. V. 'h!r(%en6a"am e P K. Kr!shnan K(ttE e a % r!os co$e6as, am!6os e a$(nos, Re!" Abraham, 'om A$br!6ht, Kr!shnas^am! A$$a"!, 0ohn A$$man, St(art Anst!s, Carr!e Arme!, R!char" Att!Eeh, E$!Habeth Bates, F$oE" B$oom, Mar& Bo"e, Patr!c& Ca%ana6h, Ste%e Cobb, D!ana De(tsch, Pa($ Dra&e, Sa$$E D(ens!n6, Rosetta E$$!s, Martha Farah, Da%!" Va$!n, S!r A$an V!$chr!st, Chr!s V!$$!n, R!c& Vr(sh, ,sh^ar Har!haran, LaJm! Har!haran, Ste%e H!$$Eer, Da%!" H(be$, M(mtaH 0ahan, 0onathan KhaH!, 0($!e K!n"E, RanZ!t K(mar, Mar6aret L!%!n6stone, Dona$" MacLeo", 0onathan
AVRADEC,MEN'#S 7 @-=
to:arafren!aU, D!ane Ro6ers5Ramachan"ran To eJ:er!mento "a !nZe)*o s!m($a"aU, A$an SnE"er Tseme$han)as entre os ca%a$os "e Na"!a e os "e "a V!nc! na se)*o sobre sCn"rome "o savanf8 e Chr!sto:her R!$$s TI(e aZ("o( com (m esbo)o !n!c!a$ "o Ca:Ct($o =U. 'ambm so( 6rato ao me( a6ente, 0ohn Broc&man, :res!"ente "a F(n"a)*o EDVE, n*o sO :or !ns!st!r com!6o :ara e( escre%er este $!%ro mas tambm :or faHer t("o a se( a$cance :ara aZ("ar a constr(!r (ma :onte entre as N"(as c($t(rasN. Como o con"e "e Br!"6e^ater, I(e encomen"o( m(!tos $!%ros "e c!Anc!a :o:($ar na ,n6$aterra %!tor!ana, Broc&man tem s!"o (ma :o"erosa for)a na "!%($6a)*o "a c!Anc!a na K$t!ma :arte "este sc($o. A6ra"ec!mentos tambm a San"ra B$a&es$ee e 'on! Sc!arra, I(e cont!n(aram me !nc!tan"o a conc$(!r este :roZeto e contr!b(Cram :ara tornar o $!%ro acessC%e$ a (m nKmero ma!or "e $e!tores. F!na$mente, tenho (ma "C%!"a m(!to !m:ortante :ara com me(s :ac!entes, I(e m(!tas %eHes f!caram senta"os "(rante $on6as horas "e testes cansat!%os e te"!osos, m(!tos "e$es t*o !ntensamente c(r!osos sobre s(a s!t(a)*o I(anto e(. M(!tas %eHes tenho a:ren"!"o ma!s baten"o :a:o com e$es
o( $en"o s(as cartas "o I(e em conferAnc!as "os me(s co$e6as m"!cos.
Notas
Ca:Ct($o >; # fantasma !nter!or
>. Nat(ra$mente, esto( fa$an"o aI(! "e est!$o, n*o "e conteK"o. Mo"st!a Y :arte, "(%!"o I(e I(a$I(er !nforma)*o neste $!%ro seZa t*o !m:ortante I(anto (ma "as "escobertas "e Fara"aE, mas acho rea$mente I(e to"os os c!ent!stas eJ:er!menta!s "e%!am se esfor)ar :ara !m!tar se( est!$o. -. Na %er"a"e, n*o se I(er tornar (m fet!che a c!Anc!a "e ba!Ja tecno$o6!a. Me( :onto "e %!sta s!m:$esmente I(e, :ara"oJa$mente, :obreHa e eI(!:amentos toscos :o"em Ys %eHes ser%!r rea$mente como (m cata$!sa"or, em %eH "e const!t(!r (ma "es%anta6em, :orI(e nos for)am a ser !n%ent!%os. N!n6(m ne6a, :orm, I(e a tecno$o6!a !no%a"ora !m:e$e a c!Anc!a, "a mesma forma I(e as !"!as. # a"%ento "e no%as tcn!cas "e !ma6eamento, como PE', fMR, e MEV :ro%a%e$mente %a! re%o$(c!onar a c!Anc!a "o crebro no :rOJ!mo m!$An!o, :erm!t!n"o5nos obser%ar crebros %!%os em a)*o, enI(anto as :essoas se em:enham em % r!as tarefas menta!s. TVer Posner e Ra!ch$e, >GGB, e Phe$:s e MaHH!otta, >G<>.U ,nfe$!Hmente, eJ!ste hoZe (ma :or)*o "e !n%entos a:ressa"os em a)*o TI(ase (ma re:et!)*o "a freno$o6!a "o sc($o Q,QU. Mas, se (sa"as !nte$!6entemente, estas en6enhocas :o"em ser !mensamente Kte!s. As me$hores eJ:er!menta)Ses s*o aI(e$as em I(e a constr()*o "e !ma6ens comb!na"a com h!:Oteses c$aras e test %e!s "e como a mente rea$mente f(nc!ona. H m(!tos casos em I(e rastrear o f$(Jo "e e%entos %!ta$ :ara enten"er o I(e est acontecen"o no crebro, e %amos encontrar a$6(ns eJem:$os neste $!%ro. @. Esta :er6(nta :o"e ser res:on"!"a ma!s fac!$mente (san"o !nsetos, I(e tAm est 6!os es:ecCf!cos, ca"a (m com (m :erCo"o "e %!"a f!Jo. TPor eJem:$o, a es:c!e "e c!6arra ,a.gicica.da septendectm :assa >B anos como n!nfa !mat(ra e a:enas a$6(mas semanas como a"($ta`U 2san"o o horm9n!o "a metamorfose ec"!sona o( (m ant!cor:o :ara esta o( !nsetos m(tantes, I(e carecem "o 6ene :ara o horm9n!o, :o"e5se teor!camente man!:($ar a "(ra)*o "e ca"a est 6!o se:ara"amente a f!m "e %er como !sso contr!b(! :ara o :erCo"o tota$ "e %!"a. Por eJem:$o, o b$oI(e!o "a ec"!sona :erm!t!r!a Y $a6arta "esfr(tar (ma %!"a !n"ef!n!"amente
B. A "o(tr!na "a mo"($ar!"a"e fo! $e%a"a aos eJtremos ma!s r!"Cc($os :or FranH Va$$, (m :s!cO$o6o "o sc($o QV,,, I(e f(n"o( a :o:($ar :se("oc!Anc!a "a freno$o6!a. 2m "!a, I(an"o faH!a (ma :re$e)*o, Va$$ noto( I(e "eterm!na"o a$(no, I(e era m(!to !nte$!6ente, t!nha 6$obos oc($ares sa$!entes. Va$$ come)o( a :ensar; Por I(e e$e tem 6$obos oc($ares sa$!entesP 'a$%eH os $obos fronta!s tenham a$6o a %er com !nte$!6Anc!a. 'a$%eH seZam es:ec!a$mente 6ran"es neste ra:aH, em:(rran"o os 6$obos oc($ares :ara a frente. Com base nesse rac!ocCn!o %a6o, Va$$ embarco( n(ma sr!e "e eJ:er!Anc!as I(e en%o$%!am me"!)Ses "as :rot(ber[nc!as e "e:ressSes "o cr[n!o "a :essoa. Descobr!n"o "!feren)as, Va$$ come)o( a corre$ac!onar as formas com % r!as f(n)Ses menta!s. #s freno$o6!stas $o6o N"escobr!ramN :rot(ber[nc!as :ara caracterCst!cas como %enera)*o, ca(te$a, s(b$!m!"a"e, a:t!"*o e "!scr!)*o. N(ma $oZa "e ant!6W!"a"es "e Boston, (m co$e6a me( %!( recentemente o mo$"e freno$O6!co I(e re:resenta%a (ma :rot(5
!nforma)*o c$Cn!ca ma!s "eta$ha"a, o $e!tor "e%e cons($tar os art!6os c!entCf!cos or!6!na!s. Em (m o( "o!s eJem:$os, I(an"o "escre%o (ma sCn"rome c$ ss!ca Tcomo a sCn"rome "a "esaten)*o no Ca:Ct($o ?U, (so % r!os :ac!entes :ara cr!ar com:Os!tos "o t!:o (sa"o nos $!%ros "e ne(ro$o6!a, a f!m "e enfat!Har as:ectos sa$!entes "o "!stKrb!o, mesmo I(e nenh(m :ac!ente soH!nho :ossa a:resentar to"os os s!ntomas e s!na!s "escr!tos. -. S!$as Re!r M!tche$$, ><B-8 S(n"er$an", >GB-. @. Ar!stOte$es era (m sa6aH obser%a"or "e fen9menos nat(ra!s, mas n(nca $he ocorre( I(e se :o"e faHer eJ:er!Anc!as8 I(e :ossC%e$ 6erar conZect(ras e :assar a test $as s!stemat!camente. Por eJem:$o, e$e acre"!ta%a I(e as m($heres t!nham menos "entes "o I(e os homens8 :ara %er!f!car o( ref(tar a teor!a, basta%a5 $he :e"!r a certo nKmero "e homens e m($heres I(e abr!ssem a boca :ara I(e :("esse contar se(s "entes. A mo"erna c!Anc!a eJ:er!menta$ come)o( rea$mente com Va$!$e(. F!co es:anta"o I(an"o Ys %eHes o()o :s!cO$o6os "o "esen%o$%!mento af!rmarem I(e bebAs Nnascem c!ent!stasN, :orI(e :ara m!m :erfe!tamente c$aro I(e nem adultos s*o c!ent!stas natos. Se o mto"o eJ:er!menta$ com:$etamente nat(ra$ Y mente h(mana L como e$es af!rmam L, :or I(e t!%emos "e es:erar tantos m!$hares "e anos :or Va$!$e( e :e$o nasc!mento "o mto"o eJ:er!menta$P 'o"o m(n"o acre"!ta%a I(e obZetos 6ran"es e :esa"os caem m(!to ma!s "e:ressa "o
N#'AS 7 @@@
ree"(car os macacos no (so "o bra)o, e fo! obt!"o (m 6ran"e nKmero "e !nforma)Ses %a$!osas est("an"o estes an!ma!s T'a(b et ai., >GG@U. #nHe anos "e:o!s "esse est("o, estes an!ma!s se tornaram (ma cause cle)re, I(an"o "efensores "os "!re!tos "os an!ma!s se I(e!Jaram "e I(e a eJ:er!Anc!a era "esnecessar!amente cr(e$. #s chama"os macacos "e S!$%er S:r!n6s $o6o foram en%!a"os ao eI(!%a$ente a (m as!$o :ara :r!matas e, como se "!H!a I(e esta%am sofren"o, t!%eram s(a morte :ro6rama"a. Pons e se(s co$abora"ores concor"aram com a e(tan s!a, mas "ec!"!ram :r!me!ro faHer re6!stros e 6ra%a)Ses "e se(s crebros, :ara %er se a$6(ma co!sa t!nha m("a"o. #s macacos foram anestes!a"os antes "as 6ra%a)Ses, :ara I(e n*o sent!ssem nenh(ma "or "(rante o :roce"!mento. B. Ramachan"ranrtm7. ,>GG-a, b8 >GG@8 >GG48 >GG?. Ramachan"ran, H!rste!n e Ro6ers5Ramachan"ran, >GG<. <. Fo! obser%a"o :or m(!tos :esI(!sa"ores anter!ores TRe!r M!tche$$, ><B>U I(e est!m($ar certos :ontos sensC%e!s no coto m(!tas %eHes faH %!r Y tona sensa)Ses :roce"entes "e "e"os :er"!"os. R!$$!am 0ames T><<BU escre%e( certa %eH; N2ma br!sa no coto sent!"a como (ma br!sa no fantasmaN T%er tambm (m !m:ortante
traba$ho "e Cronho$m, >G=>U. ,nfe$!Hmente, nem o ma:a "e Penf!e$" nem os res($ta"os obt!"os :or Pons e se(s co$abora"ores esta%am "!s:onC%e!s na :oca, e estas obser%a)Ses !n!c!a!s f!caram :ortanto abertas a % r!as !nter:reta)Ses. Por eJem:$o, es:era%a5se I(e os ner%os corta"os no coto re!ner%ar!am o coto8 se o f!Hessem, !sso :o"er!a eJ:$!car :or I(e as sensa)Ses :roce"entes "esta re6!*o s*o atr!b(C"as aos "e"os. Mesmo I(an"o :ontos remotos "o coto :ro%oca%am as sensa)Ses refer!"as, o efe!to era m(!tas %eHes atr!b(C"o a coneJSes "!f(sas n(ma Nne(romatr!HN TMe$Hac&, >GG3U. # I(e era no%!"a"e em nossas obser%a)Ses I(e "escobr!mos (m ma:a rea$ to:o6raf!camente or6an!Ha"o na face e tambm "escobr!mos I(e sensa)Ses re$at!%amente com:$eJas como "e N6otas escorren"oN, "e Nmeta$N e Nfr!c)*oN Tcomo tambm "e ca$or, fr!o e %!bra)*oU eram remet!"as "a face :ara a m*o fantasma n(ma forma es:ecCf!ca "e mo"a$!"a"e. #b%!amente, !sto n*o :o"e ser atr!b(C"o a (ma est!m($a)*o ac!"enta$ "as eJtrem!"a"es "o ner%o no coto o( a coneJSes N"!f(sasN. Nossas obser%a)Ses s(6erem, em %eH "!sso, I(e no%as coneJSes a$tamente :rec!sas e or6an!Ha"as :o"em ser forma"as no crebro a"($to com eJtrema ra:!"eH, :e$o menos em a$6(ns :ac!entes. A$m "!sso, temos tenta"o re$ac!onar nossas "escobertas "e forma s!stem t!ca a res($ta"os :s!co$O6!cos, es:ec!a$mente as eJ:er!Anc!as "e Nrema:eamentoN "e Pons et ai., >GG>. 'emos s(6er!"o, :or eJem:$o, I(e o mot!%o :or I(e freIWentemente %emos "o!s fe!Jes "e :ontos L (m na re6!*o !nfer!or "a face e
recentemente :or Ron Me$He& e se(s co$e6as "a 2n!%ers!"a"e McV!$$8 Me$He& et ai., >GGB.U -. A !m:ort[nc!a "as estr(t(ras fronta!s "o crebro no :$aneZamento e eJec()*o "e mo%!mentos fo! "!sc(t!"a com fasc!nantes "eta$hes :or F(ster, >G<38 V. Vo$"ber6, >G<B8 Pr!bram etal.,K`aQ Sha$$!ce, >G<<8 E. Vo$"ber6 et ai, >G<B8 Benson, >GGB8 e Vo$"man5Ra&!c, >G<B. @. Em se6(!"a, :e"! I(e Ph!$!: mo%esse o "e"o !n"!ca"or e o :o$e6ar "e ambas as m*os e s!m($taneamente o$hasse no es:e$ho, mas "esta %eH o :o$e6ar e o "e"o fantasmas cont!n(aram :ara$!sa"os8 n*o foram re%!%!"os. Esta (ma obser%a)*o !m:ortante, :o!s "escarta a :oss!b!$!"a"e "e I(e o res($ta"o anter!or fosse s!m:$esmente (ma confab($a)*o em res:osta a c!rc(nst[nc!as :ec($!ares I(e cerca%am nossa eJ:er!Anc!a. Se fosse maI(!na)*o, :or I(e I(e e$e era ca:aH "e mo%er to"a a m*o e coto%e$o, mas n*o os "e"os se:ara"amenteP Nossas eJ:er!Anc!as com o (so "e es:e$hos :ara re%!%er mo%!mentos em membros fantasmas foram or!6!na$mente re$ata"as na Aature e em Proceedings ofthe ?o'al2ociet' of/ondon = TRamachan"ran, Ro6ers5 Ramachan"ran e Cobb, >GG=8 Ramachan"ran e Ro6ers5Ramachan"ran, >GG?a e bU.
est esten"!"o L :or ca(sa "e s!na!s fa$sos "os rece:tores "e tens*o "o mKsc($o L, mas tambm I(e se( nar!H est rea$mente a$on6a"o. Lac&ner !n%oca a N!nferAnc!a !nconsc!enteN he$mho$tH!ana como (ma eJ:$!ca)*o :ara este efe!to Testo( se6(ran"o me( nar!H8 me( bra)o est esten"!"o8 :ortanto, me( nar!H "e%e estar com:r!"oU. Por o(tro $a"o, a !$(s*o I(e "escre%emos n*o reI(er (m %!bra"or e :arece "e:en"er !nte!ramente "e (m :r!ncC:!o baEes!ano L a s!m:$es !m:robab!$!"a"e estatCst!ca "e "(as seIWAnc!as t cte!s serem !"Ant!cas. TNa %er"a"e, nossa !$(s*o n*o :o"e ser :ro"(H!"a se o :ac!ente s!m:$esmente se6(ra o nar!H "o cKm:$!ce.U Nem to"os os :ac!entes eJ:er!mentam este efe!to, mas o s!m:$es fato "e I(e !sso aconte)a L I(e a e%!"Anc!a "e (ma %!"a !nte!ra concernente ao se( nar!H :ossa ser ne6a"a :or a:enas a$6(ns se6(n"os "e !nforma)*o t ct!$ !nterm!tente L es:antoso. Nossas eJ:er!Anc!as s*o menc!ona"as em Ramachan"ran e H!rste!n, >GGB, e Ramachan"ran, H!rste!n e Ro6ers5Ramachan"ran, >GG<. G. Bot%!n!& e Cohen, >GG<.
N#'AS 7 @@G
:erfe!)*o8 se(s 6enes ser*o transm!t!"os Y s(a "escen"Anc!a, "es"e I(e %ocA %!%a o s(f!c!ente :ara "e!Jar bebAs. =. A arI(!tet(ra "esta re6!*o "o crebro fo! est("a"a com fasc!nantes "eta$hes :or Da%!" H(be$ e 'orsten Re!se$ na 2n!%ers!"a"e "e Har%ar"8 s(a :esI(!sa c($m!no( n(m :rAm!o Nobe$. Em res($ta"o "o se( traba$ho, "(rante as "(as "ca"as "e >G?35>G<3 a:ren"e(5se ma!s sobre as %!as %!s(a!s "o I(e "(rante os -33 anos anter!ores, e e$es s*o corretamente cons!"era"os os f(n"a"ores "a mo"erna c!Anc!a %!s(a$. ?. A "emonstra)*o "e I(e estas reas cort!ca!s eJtra5estr!a"as s*o reI(!nta"amente es:ec!a$!Ha"as em "!ferentes f(n)Ses %em :r!nc!:a$mente "e se!s f!s!o$o6!stas L Sem!r fe&!, 0ohn A$$man, 0ohn Kaas e Da%!" Van Essen, Mar6aret L!%!n6stone e Da%!" H(be$. #s :esI(!sa"ores :r!me!ro ma:earam estas reas cort!ca!s s!stemat!camente em macacos e f!Heram re6!stros a :art!r "e c$($as ner%osas !n"!%!"(a!s8 $o6o se torno( c$aro I(e as c$($as t!nham :ro:r!e"a"es "!ferentes. Por eJem:$o, I(a$I(er "eterm!na"a c$($a na rea chama"a M', a rea tem:ora$ m"!a, rea6!r me$hor a a$%os no cam:o %!s(a$ I(e se mo%em n(ma "!re)*o es:ecCf!ca mas n*o em o(tras "!re)Ses, mas a c$($a n*o :art!c($armente !nteressa"a na cor o( forma "o a$%o. ,n%ersamente, c$($as na rea chama"a V4 Tnos $obos tem:ora!sU s*o m(!to sensC%e!s a cores mas n*o se :reoc(:am m(!to com a "!re)*o "o mo%!mento. Estas eJ:er!Anc!as f!s!o$O6!cas fornecem fortes !n"Cc!os "e I(e as "(as reas s*o es:ec!a$!Ha"as na eJtra)*o "e "!ferentes as:ectos "a !nforma)*o %!s(a$ L mo%!mento e cor. Mas, no conZ(nto, a :ro%a f!s!o$O6!ca a!n"a (m :o(I(!nho conf(sa, e o !n"Cc!o ma!s con%!ncente "esta "!%!s*o "e traba$ho %em, ma!s (ma %eH, "e :ac!entes nos I(a!s (ma "estas "(as reas tenha s!"o se$et!%amente
"an!f!ca"a. 2ma "escr!)*o "o famoso caso "a :ac!ente ce6a ao mo%!mento :o"e ser encontra"a em f!h$, %on Cramon e Ma!, >G<@. B. Para (ma "escr!)*o "a sCn"rome or!6!na$ "a %!s*o ce6a, %er Re!s&rantH, >G<?. Para (ma "!sc(ss*o at(a$!Ha"a "as contro%rs!as em torno "a %!s*o ce6a, %er Re!s&rantH, >GGB5 <. Para (m re$ato bem est!m($ante "os m(!tos as:ectos "a c!Anc!a co6n!t!%a, %er Dennett, >GG>. # $!%ro tambm tem (ma bre%e eJ:$!ca)*o "e N:reench!mentoN. G. Ver es:ec!a$mente o e$e6ante traba$ho "e R!$$!am Ne^some, N!&os Lo6oteth!s, 0ohn Ma(nSA$C, 'e" DeDoe, e Mar6aret L!%!n6stone5Da%!" H(be$. >3. A6$!ot!, E7eSo(Ha e Voo"a$e, >GG=. _ >>. AI(! e em o(tras :artes, I(an"o "!6o I(e o e(, a :essoa7 (ma N!$(s*oN, I(ero s!m:$esmente "!Her I(e :ro%a%e$mente n*o eJ!ste (ma ent!"a"e singular cor5
N#'AS 7 @4>
I(e o crebro recr!a (ma re:resenta)*o :onto :or :onto "a !ma6em %!s(a$ nesta re6!*o, :o!s !sso !r!a an($ar to"o o obZet!%o "a %!s*o. N*o eJ!ste, af!na$ "e contas, nenh(m homKnc($o L aI(e$e homenH!nho "entro "o crebro L obser%an"o (ma te$a menta$ !nterna I(e se benef!c!ar!a "esse :reench!mento. TPor eJem:$o, %ocA n*o "!H I(e o crebro N:reencheN os m!nKsc($os es:a)os entre os rece:tores ret!n!anos.U Vosto "e (sar o termo como (ma taI(!6raf!a :ara !n"!car I(e a :essoa $!tera$mente %A a$6o n(ma re6!*o "e es:a)o %!s(a$ a :art!r "a I(a$ nenh(ma $(H o( o(tra !nforma)*o est che6an"o ao o$ho. A %anta6em "esta "ef!n!)*o Nteor!camente ne(traN I(e mantm aberta (ma :orta :ara faHer eJ:er!Anc!as, :erm!t!n"o5nos !n%est!6ar mecan!smos ne(ra!s "e %!s*o e :erce:)*o.
?. 0erome Lett%!n, "a 2n!%ers!"a"e "e R(t6ers T>GB?U, rea$!Ho( esta en6enhosa eJ:er!Anc!a. A eJ:$!ca)*o "este efe!to L "e I(e tem a$6o a %er com a %!s*o estereoscO:!ca L m!nha T%er a nota BU. 'enho %!sto tambm o mesmo efe!to em :ac!entes com escotomas "e or!6em cort!ca$; o a$!nhamento "e barras %ert!ca!s "esa$!nha"as hor!Honta$mente TRamachan"ran, >GG@bU. B. Como %ocA o$ha :ara o m(n"o a :art!r "e "o!s :ontos %antaZosos $!6e!ramente "!ferentes, corres:on"entes aos "o!s o$hos, h "!feren)as entre as !ma6ens ret!n!anas "os "o!s o$hos I(e s*o :ro:orc!ona!s Ys "!st[nc!as re$at!%as "os obZetos no m(n"o. # crebro :ortanto com:ara as "(as !ma6ens, me"e as se:ara)Ses hor!Honta!s e Nf(n"eN as !ma6ens "e forma I(e %ocA %A (ma sO !ma6em (n!f!ca"a "o m(n"o L e n*o "(as. Em o(tras :a$a%ras, %ocA Z tem monta"o em s(a %!a %!s(a$ (m mecan!smo ne(ra$ :ara Na$!nharN mar6ens %ert!ca!s se:ara"as hor!Honta$mente. Mas, como se(s o$hos s*o se:ara"os hor!Honta$ e n*o %ert!ca$mente, %ocA n*o tem esse mecan!smo :ara a$!nhar mar6ens hor!Honta!s I(e est*o "esa$!nha"as %ert!ca$mente. Na m!nha o:!n!*o, %ocA $!6a eJatamente o mesmo mecan!sn!a I(an"o tenta $!"ar com mar6ens I(e est*o N"esa$!nha"asN :or sobre (m :onto ce6o. ,sto eJ:$!car!a :or I(e as $!nhas %ert!ca!s f!cam Nf(n"!"asN n(ma $!nha contCn(a, ao :asso I(e se( s!stema %!s(a$ n*o conse6(e f(nc!onar com as $!nhas hor!Honta!s. # fato "e I(e %ocA est (san"o a:enas (m o$ho na eJ:er!Anc!a "o :onto$ce6o n*o !n%a$!"a este ar6(mento, :orI(e %ocA :o"e m(!to bem estar !nconsc entemente :on"o em a)*o os mesmos c!rc(!tos ner%osos, mesmo I(an"o fecha o o(tro o$ho. <. Estes eJercCc!os s*o "!%ert!"os :ara os I(e tAm %!s*o norma$ e :ontos ce6os nat(ra!s, mas como ser!a a %!"a com (ma ret!na "an!f!ca"a, "e forma I(e %ocA "esen%o$%esse (m :onto ce6o art!f!c!a$P Ser I(e se( crebro com:ensar!a,
tr s mK$t!:$as cO:!as "e$e. Embora or"!nar!amente conceb!"a como (m :rob$ema "e "etec)*o "e mo%!mento, a :a$!no:s!a :o"e ter ma!s co!sas em com(m com a sCn"rome "e Char$es Bonnet "o I(e os ofta$mo$o6!stas :ercebem. A !m:$!ca)*o ma!s :rof(n"a "e ambas as sCn"romes I(e to"os nOs :o"emos f!car s(bconsc!entemente re:assan"o !ma6ens %!s(a!s recentemente encontra"as "(rante m!n(tos o( mesmo horas T"e:o!s I(e estas foram %!stasU e esta rea:resenta)*o %em Y s(:erfCc!e, tornan"o5se ma!s ob%!amente man!festa, I(an"o n*o h nenh(ma !nforma)*o rea$ :ro%en!ente "a ret!na Tcomo :o"e acontecer "e:o!s "e "ano Y %!a %!s(a$U. H(m:hreE T>GG-U tambm tem s(6er!"o I(e a "esaferenc!a)*o "e certa forma "ec!s!%a :ara as a$(c!na)Ses %!s(a!s e I(e ta!s a$(c!na)Ses :o"em ser basea"as em retro:roZe)Ses. _(a$I(er no%!"a"e I(e e( :ossa re!%!n"!car "er!%a5se "a obser%a)*o "e I(e em ambos os me(s :ac!entes a a$(c!na)*o esta%a conf!na"a !nte!ramente ao !nter!or "o escotoma, n(nca se es:a$han"o a$m "as mar6ens. Esta obser%a)*o me "e( a :!sta "e I(e este fen9meno sO :o"e ser eJ:$!ca"o :or retro:roZe)Ses T(ma %eH I(e estas s*o to:o6raf!camente or6an!Ha"asU e I(e nenh(ma o(tra h!:Otese %! %e$. >=5 Se esta teor!a est correta, :or I(e to"os nOs n*o temos a$(c!na)Ses I(an"o fechamos os o$hos o( entramos n(m I(arto esc(roP Af!na$ "e contas, n*o h nenh(ma !nforma)*o %!s(a$ entran"o. Em :r!me!ro $(6ar, I(an"o s*o com:$etamente :r!%a"as "e !nforma)*o sensor!a$ Tcomo I(an"o f$(t(am n(ma c(ba o( tanI(e "e !so$amento sensor!a$U, as :essoas "e fato tAm a$(c!na)Ses. # mot!%o ma!s
N#'AS 7 @4=
of"hought. E$e escre%e(; NVemos I(e a mente em ca"a est 6!o (m teatro "e :oss!b!$!"a"es mK$t!:$as. A consc!Anc!a cons!ste na com:ara)*o "estas, (mas com as o(tras, na se$e)*o "e a$6(mas, e na s(:ress*o "o resto :e$a a)*o refor)a"ora e !n!b!"ora "a aten)*o. #s :ro"(tos menta!s ma!s e$e%a"os e ma!s e$abora"os s*o f!$tra"os a :art!r "os "a"os esco$h!"os :e$a fac($"a"e $o6o aba!Jo, "a massa oferec!"a :e$a fac($"a"e aba!Jo "essa, massa I(e :or s(a %eH :ene!ra"a "e (ma I(ant!"a"e a!n"a ma!or "e mater!a$ a!n"a ma!s s!m:$es, e ass!m :or "!ante. A mente, em res(mo, traba$ha sobre os "a"os I(e recebe "e mo"o m(!to :arec!"o como (m esc($tor traba$ha em se( b$oco "e :e"ra. Em certo sent!"o, a est t(a esta%a a$! em : "es"e a etern!"a"e. Mas ha%!a m!$ est t(as "!ferentes fora "e$a, e somente ao esc($tor se "e%e a6ra"ecer :or ter $!berta"o esta "o resto. Po"emos, se :refer!rmos, :or me!o "e nossos rac!ocCn!os, "esenro$ar co!sas "e %o$ta :ara essa esc(ra e "esart!c($a"a cont!n(!"a"e "e es:a)o e n(%ens mO%e!s "e enJames "e tomos I(e a c!Anc!a chama "e Kn!co m(n"o rea$. Mas "(rante to"o o tem:o o m(n"o I(e sent!mos e em I(e %!%emos ser esse I(e nossos ancestra!s e nOs, :or $entos e c(m($at!%os 6o$:es "e esco$ha, "esenre"amos "este, como esc($tores, ao s!m:$esmente reZe!tar certas :or)Ses "o mater!a$ "a"o. #(tros esc($tores, o(tras est t(as, "a mesma :e"ra` #(tras mentes, o(tros m(n"os, "o mesmo caos monOtono e !neJ:ress!%o` Me( m(n"o a:enas (m em (m m!$h*o !6(a$mente en6asta"os, !6(a$mente rea!s :ara aI(e$es I(e :o"em "esenre" 5$os. Como "e%e ser
"!ferente o m(n"o na consc!Anc!a "e (ma form!6a, (m mo$(sco o( (m caran6(eZo`N @. Este c!c$o ae.feed)a.c# :os!t!%o en%o$%!"o na or!enta)*o fo! "escr!to :or He!$man, >GG>. 4. Marsha$$ e Ha$$!6an, >G<<. =. Sac&s, >G<=. ?. Vre6orE, >GGB. B. _(e acontecer!a se, "o banco "e tr s, e( est!%esse :ara at!rar (m t!Zo$o em %ocA, "e forma I(e %ocA %!sse o t!Zo$o se a:roJ!man"o no es:e$hoP VocA se aba!Jar!a :ara a frente Tcomo "e%er!aU, o( ser!a en6ana"o :e$a !ma6em crescen"o no es:e$ho e se esI(!%ar!a :ara tr sP 'a$%eH a corre)*o !nte$ect(a$ :ara o ref$eJo "o es:e$ho, "e"(H!n"o ac(ra"amente on"e est $oca$!Ha"o o obZeto rea$, seZa rea$!Ha"a :e$a %!a consc!ente "o o I(A T%!a "o obZetoU nos $obos tem:ora!s, enI(anto o esI(!%ar5se :ara e%!tar (m :roZt!$ fe!to :e$a %!a "o como T"!re)*o es:ac!a$U no $obo :ar!eta$. Nesse caso, %ocA :o"er!a f!car conf(so e se aba!Jar !ncorretamente L se( H(mb! I(e est se esI(!%an"o` <. E"oar"o B!s!ach acrescento( (m toI(e br!$hante a esse teste "e b!ssec)*o "e (ma
N#'AS 7 @4B
mera confronta)*o com (m :rob$ema "e matem t!ca o $e%asse a !nser!r (m N"!sI(ete "e $!n6(a6emN com (m )ug. Por I(e :ro"(H a$6ara%!a em %eH "e f!car em s!$Anc!oP Estamos t*o acost(ma"os a :ensar em mO"($os a(t9nomos "o crebro L (m :ara matem t!ca, (m :ara $!n6(a6em, (m :ara rostos L I(e esI(ecemos a com:$eJ!"a"e e ma6n!t("e "as !ntera)Ses entre os mO"($os. # esta"o "e$e, em :art!c($ar, sO faH sent!"o se se a"m!t!r I(e a :rO:r!a mob!$!Ha)*o "e (m mO"($o "e:en"e "as at(a!s "eman"as a:resenta"as ao or6an!smo. A ca:ac!"a"e "e :9r em or"em e seIWAnc!a ra:!"amente :eI(enas (n!"a"es "e !nforma)*o (ma :arte %!ta$ "as o:era)Ses matem t!cas, ass!m como "a 6era)*o "a $!n6(a6em. 'a$%eH se( crebro tenha (m @)ugs. seIWenc!amentoN. Po"e ha%er a necess!"a"e "e certo t!:o es:ec!a$ "e seIKenc!a"or, com(m tanto Y matem t!ca I(anto Y $!n6(a6em, I(e est "esarranZa"o. E$e conse6(e con"(H!r (ma con%ersa)*o com(m, :orI(e tem tantas :!stas L tantas o:)Ses "e )ac#up L :ara se or!entar I(e n*o :rec!sa "o mecan!smo "e seIWenc!amento :$enamente en6rena"o. Mas, I(an"o a:resenta"o a (m :rob$ema "e matem t!ca, for)a"o a contar com este em m(!to ma!or eJtens*o e, :ortanto, f!ca com:$etamente conf(so. Desnecess r!o "!Her I(e t("o !sso :(ra es:ec($a)*o, mas fornece matr!a :ara :ensar. >3. A$6(m t!:o "e con%ersa)*o entre o s!stema "o o I(A no $obo tem:ora$ e a %!a "o como no $obo :ar!eta$ "e%e ob%!amente ocorrer em :essoas norma!s, e esta com(n!ca)*o f!ca ta$%eH com:romet!"a em :ac!entes
com a sCn"rome "o es:e$ho. L!bera"o "a !nf$(Anc!a "a %!a "o o I(A, o H(mb! esten"e a m*o "!retamente :ara "entro "o es:e$ho. >>. A$6(ns :ac!entes com :ert(rba)*o no :ar!eta$ "!re!to rea$mente ne6am I(e se( bra)o esI(er"o $hes :erten)a L (m "!stKrb!o chama"o somato:arafren!a8 est("amos esses :ac!entes no Ca:Ct($o B. Se %ocA :e6ar o bra)o esI(er"o !nerte "o :ac!ente, er6(A5$o e mo%!ment 5$o :ara "entro "o cam:o %!s(a$ "!re!to "e$e, o :ac!ente !ns!st!r I(e o bra)o :ertence a %ocA, o m"!co, o( Y s(a m*e, !rm*o o( c9nZ(6e. Na :r!me!ra %eH em I(e %! (m :ac!ente com este "!stKrb!o, $embro5me "e ter "!to a m!m mesmo; NEste "e%e ser o fen9meno ma!s estranho em to"a a ne(ro$o6!a L se n*o em to"a a c!Anc!a`N Como :o"e (ma :essoa sensata e !nte$!6ente af!rmar I(e se( bra)o :ertence Y s(a m*eP Robert Rafae$, Er!c A$tsch($er e e( testamos recentemente "o!s :ac!entes com este "!stKrb!o e "escobr!mos I(e, I(an"o o$haram :ara se( bra)o esI(er"o n(m es:e$ho Tco$oca"o Y "!re!ta :ara faHer %!r Y tona a sCn"rome "o es:e$hoU, e$es "e re:ente come)aram a concor"ar I(e "e fato o bra)o era se(` Ser I(e (m es:e$ho :o"er!a Nc(rarN este "!stKrb!oP
@4< 7 FAN'ASMAS N# CXREBR# Ca:Ct($o ,; # som "e (ma sO m*o baten"o :a$mas
>. ,sto :o"e :arecer "(ro, mas, :ara o tera:e(ta fCs!co, fr(strante come)ar a reab!$!ta)*o "e :ac!entes I(an"o e$es est*o em ne6a)*o, "e forma I(e s(:erar o "e$Cr!o "e 6ran"e !m:ort[nc!a na c$Cn!ca. -. Para "escr!)Ses "e anoso6nos!a, %er Cr!tch$eE, >G??8 C(tt!n6, >GB<8 Damas!o, >GG48 E"e$man, >G<G8 Va$!n, >GG-8 Le%!ne, >GG38 McV$Enn e Schacter, >G<G8 Fe!nber6 e Farah, >GGB. @. # em!nente :s!cO$o6o "a e%o$()*o Robert'r!%ers, "a 2n!%ers!"a"e "a Ca$!fOrn!a em Santa Cr(H, :ro:9s (ma !nte$!6ente eJ:$!ca)*o :ara a e%o$()*o "a a(to5s(6est*o T'r!%ers, >G<=U. De acor"o com 'r!%ers, h m(!tas ocas!Ses na %!"a "! r!a em I(e :rec!samos ment!r L "!6amos, "(rante (m eJame of!c!a$ "e !m:ostos o( n(m caso "e a"($tr!o o( n(m esfor)o :ara :rote6er os sent!mentos "e a$6(m. #(tra :esI(!sa mostro( I(e ment!rosos, a n*o ser I(e seZam a"estra"os, I(ase sem:re entre6am o Zo6o, mostran"o (m sorr!so :o(co nat(ra$, (ma eJ:ress*o $!6e!ramente for)a"a o( (m fa$so tom "e %oH I(e o(tros :o"em "etectar TE&man, >GG-U. A raH*o I(e o s!stema $Cmb!co T!n%o$(nt r!o, !nc$!na"o a fa$ar a %er"a"eU contro$a eJ:ressSes es:ont[neas, enI(anto o cOrteJ Tres:ons %e$ :e$o contro$e %o$(nt r!o, tambm o $(6ar on"e as ment!ras s*o maI(!na"asU contro$a as eJ:ressSes fac!a!s eJ!b!"as I(an"o estamos contan"o $orotas. ConseIWentemente, I(an"o ment!mos com (m sorr!so, (m sorr!so fa$so, e mesmo I(e tentemos manter (m rosto s!ncero, !n%ar!a%e$mente o s!stema $Cmb!co "e!Ja %aHar %estC6!os "e fa$s!"a"e. H (ma so$()*o :ara este :rob$ema, af!rma 'r!%ers. Para ment!r com ef!c c!a :ara o(tra :essoa, t("o I(e %ocA tem a faHer :r!me!ro ment!r :ara s! :rO:r!o. Se %ocA acre"!tar I(e %er"a"e, s(as eJ:ressSes ser*o s!nceras, sem (m %estC6!o "e fra("e. Ass!m, a"otan"o esta estrat6!a, %ocA :o"e cometer a$6(mas ment!ras con%!ncentes L e %en"er (ma :or)*o "e $orotas. Mas :arece5me I(e h (ma contra"!)*o !nterna nesta h!:Otese. S(:onha I(e %ocA (m ch!m:anH I(e escon"e( a$6(mas bananas sob os ramos "e (ma r%ore. AC che6a o ch!m:anH a$fa, I(e sabe I(e %ocA tem bananas e :e"e I(e %ocA as "A a e$e. _(e faH %ocAP Mente ao se( s(:er!or e "!H I(e as bananas est*o "o o(tro $a"o "o r!o, mas tambm corre o r!sco "e e$e "etectar a ment!ra :e$a eJ:ress*o "o se( rosto. Ent*o I(e faH %ocAP Se6(n"o 'r!%ers, %ocA a"ota o s!m:$es "!s:os!t!%o "e se con%encer "e I(e as bananas rea$mente est*o "o o(tro $a"o "o r!o, e "!H !sso ao macho a$fa, I(e !n"(H!"o a acre"!tar, e se $!%ra "a s!t(a)*o. Mas h o(tro :rob$ema. Se %ocA "e:o!s f!car com fome e for :roc(rar as bananasP Como acre"!ta I(e o a$!mento est no o(tro $a"o "o r!o, $ I(e %ocA !r!a :roc(r 5$o.
N#'AS 7 @4G
Em o(tras :a$a%ras, a estrat6!a :ro:osta :or 'r!%ers fr(stra to"o o obZet!%o "e ment!r, :o!s a :rO:r!a "ef!n!)*o "e (ma ment!ra I(e %ocA :rec!sa cont!n(ar a ter acesso Y %er"a"e L caso contr r!o n*o ha%er!a $(6ar :ara a estrat6!a e%o$(t!%a. 2ma saC"a :ara este "!$ema ser!a s(6er!r I(e (ma Ncren)aN n*o necessar!amente (n!t r!a. 'a$%eH a a(to5s(6est*o seZa :r!nc!:a$mente (ma f(n)*o "o hem!sfr!o esI(er"o L Y me"!"a I(e tenta com(n!car se( conhec!mento a o(tros L enI(anto o hem!sfr!o "!re!to cont!n(a Nsaben"oN a %er"a"e. 2ma forma "e abor"ar !sto eJ:er!menta$mente ser!a obter res:ostas 6a$%[n!cas c(t[neas em anoso6nOst!cos e, c$aro, em :essoas norma!s T:or eJem:$o, cr!an)asU I(an"o est*o confab($an"o. _(an"o (ma :essoa norma$ 6era (ma fa$sa memOr!a L o( I(an"o (ma cr!an)a confab($a L, ser I(e a:esar "!sso re6!strar!a (ma forte res:osta 6a$%[n!ca c(t[nea Tcomo o far!a se est!%esse ment!n"oUP F!na$mente, h o(tro t!:o "e ment!ra :ara o I(a$ a af!rma)*o "e 'r!%ers :o"e "e fato ser % $!"a, I(e ment!r sobre as :rO:r!as hab!$!"a"es L %an6$or!ar5se. Rea$mente, (ma fa$sa cren)a sobre s(as ca:ac!"a"es tambm :o"e ca(sar5$he :rob$emas TNSo( (m cara 6ran"*o e forte, n*o (m s(Ze!to fracoNU, se o $e%ar a $(tar :or obZet!%os !rrea!s. Mas esta "es%anta6em :o"e ser s(:era"a em m(!tos casos :e$o fato "e I(e (m fanfarr*o con%!ncente :o"e conse6(!r os me$hores encontros na no!te "e s ba"o e ta$%eH ass!m "!ssem!nar se(s 6enes ma!s am:$a e freIWentemente, "e forma I(e os 6enes "a Nfanfarron!ce bem5s(ce"!"a atra%s "a a(to5 s(6est*oN ra:!"amente se tornem :arte "o 6r(:o com(m "e 6enes. 2ma :re%!s*o :ara !sto ser!a I(e os
homens "e%em ser ma!s !nc$!na"os tanto Y fanfarron!ce I(anto Y a(to5s(6est*o "o I(e as m($heres. Pe$o I(e se!, esta :re%!s*o n(nca fo! testa"a "e forma s!stem t!ca, embora % r!os co$e6as me asse6(rem I(e %er"a"e. As m($heres, :or o(tro $a"o, "e%em ser me$hores em "etectar ment!ras, Z I(e tAm m(!to ma!s co!sas em Zo6o L (ma r"(a 6ra%!"eH "e no%e meses, (m :arto arr!sca"o e (m $on6o :erCo"o "e c(!"a"os com (ma cr!an)a c(Za Nmatern!"a"eN n*o :osta em "K%!"a. 4. K!nsbo(rne, >G<G8 Bo6en, >GB=8 e Va$!n, >GB?, to"os e$es nos a"%ert!ram re:et!"amente :ara os :er!6os "a N"!cotoman!aN, "e atr!b(!r f(n)Ses co6n!t!%as !nte!ramente a (m hem!sfr!o em "etr!mento "o o(tro. Prec!samos ter em mente I(e a es:ec!a$!Ha)*o na ma!or!a "os casos tem ma!s :robab!$!"a"e "e ser relativa "o I(e abso$(ta e I(e o crebro tem (ma frente e (ma :arte trase!ra, (m to:o e (ma base, e n*o a:enas esI(er"a e "!re!ta. Para :!orar as co!sas, (ma e$abora"a c($t(ra :o: e !nKmeros $!%ros "e a(to5aZ("a s*o basea"os no conce!to "e es:ec!a$!Ha)*o hem!sfr!ca. Como obser%o( Robert #rnste!n T>GGBU, N (m c$!chA nos conse$hos e recomen"a)Ses 6era!s a a"m!n!stra"ores, banI(e!ros e art!stas, esta
TVa!nott!, >GB-8 Rob!nson et ai, >G<@U, "!feren)a 6era$mente atr!b(C"a ao fato "e I(e o hem!sfr!o "!re!to ma!s Nemoc!ona$N. Vostar!a "e ar6(mentar em %eH "!sso I(e, "e%!"o ao "ano ao hem!sfr!o esI(er"o, o :ac!ente n*o tem seI(er os mCn!mos Nmecan!smos "e "efesaN I(e %ocA e e( (sarCamos :ara $!"ar com as :eI(enas "!scre:[nc!as "a %!"a "! r!a, "e forma I(e I(a$I(er anoma$!a !ns!6n!f!cante se torna :otenc!a$mente "esestab!$!Ha"ora. De fato, af!rme! TRamachan"ran, >GG?U I(e mesmo "e:ressSes !"!o: t!cas %!stas n(m I(a"ro :s!I(! tr!co :o"em nascer "a fa$ta "e o hem!sfr!o esI(er"o n*o conse6(!r ac!onar mecan!smos fre("!anos "e "efesa L ta$%eH em res($ta"o "e "eseI(!$Cbr!os transm!ssores o( "ano c$!n!camente n*o "etect %e$ Y re6!*o fronta$ esI(er"a "o crebro. A %e$ha obser%a)*o eJ:er!menta$ "e I(e as :essoas "e:r!m!"as s*o rea$mente ma!s sensC%e!s a !ncoerAnc!as s(t!s Tcomo (m s "e es:a"a %erme$ho a:resenta"o ra:!"amenteU "o I(e :essoas norma!s coerente com esta $!nha "e es:ec($a)*o. At(a$mente, esto( faHen"o testes seme$hantes com :ac!entes "e anoso6nos!a. 2m se6(n"o conZ(Ztto "e eJ:er!Anc!as em a:o!o a esta !"!a %em "a !m:ortan5
N#'AS 7 @=@
sensor!a$7motora L (ma fa$ha em at(a$!Har s(a !ma6em cor:ora$ Tembora este seZa (m 6ran"e com:onente "e s(a "oen)aU. Pe$o contr r!o, to"a a 6ama "e cren)as sobre s! mesmo e se(s me!os "e sobre%!%Anc!a fo! ra"!ca$mente a$tera"a :ara se acomo"ar Y at(a$ ne6a)*o. Fe$!Hmente, ta!s "e$Cr!os :o"em freIWentemente ser cons!"era"os (m conforto :ara estes :ac!entes, embora s(a at!t("e entre em conf$!to "!reto com (m "os obZet!%os "a reab!$!ta)*o L resta(rar o "!scern!mento "o :ac!ente sobre s(a s!t(a)*o. #(tra forma "e abor"ar a es:ec!f!c!"a"e "o "omCn!o e "a :rof(n"!"a"e "a ne6a)*o ser!a acen"er a :a$a%ra N:ara$!s!aN na te$a e obter (ma res:osta 6a$%[n!ca c(t[nea. Ser I(e a :ac!ente !r!a achar a :a$a%ra amea)a"ora L e re6!strar (ma 6ran"e VSR L, embora n*o tenha consc!Anc!a "e s(a :ara$!s!aP Como e$a c$ass!f!car!a a :a$a%ra n(ma esca$a "e $ a >3, se so$!c!ta"a a faHA5$oP S(a c$ass!f!ca)*o ser!a ma!s a$ta To( rea$mente ma!s ba!JaU "o I(e a "e (ma :essoa norma$P >-. EJ!stem at :ac!entes "e "errame no $obo fronta$ "!re!to I(e man!festam s!ntomas "e I(e est*o a me!o cam!nho entre a anoso6nos!a e a sCn"rome "o "!stKrb!o "e :ersona$!"a"e mK$t!:$a. A Dra. R!!ta Har! e e( %!mos recentemente (ma :ac!ente ass!m em He$s!nI(e. Como res($ta"o "e "(as $esSes L (ma na re6!*o fronta$ "!re!ta e (ma no 6!ro c!n6($a"o L o crebro "a :ac!ente era a:arentemente !nca:aH "e Nat(a$!HarN a
!ma6em "o se( cor:o como os crebros norma!s faHem. _(an"o e$a se senta%a n(ma ca"e!ra :or (m m!n(to e "e:o!s se $e%anta%a :ara come)ar a an"ar, sent!a como se se( cor:o se "!%!"!sse em "(as meta"es L a meta"e esI(er"a a!n"a senta"a na ca"e!ra e a meta"e "!re!ta cam!nhan"o. E o$ha%a :ara tr s, aterror!Ha"a, :ara se asse6(rar "e I(e n*o t!nha aban"ona"o a meta"e esI(er"a "o se( cor:o. >@. Lembrem5se "e I(e, I(an"o estamos acor"a"os, o hem!sfr!o esI(er"o :rocessa "a"os sensor!a!s I(e che6am, !m:on"o cons!stAnc!a, coerAnc!a e or"ena)*o tem:ora$ sobre nossas eJ:er!Anc!as "o "!a5a5"!a. Ao faHer !sso, e$e rac!ona$!Ha, ne6a, re:r!me o( at cens(ra 6ran"e :arte "esta !nforma)*o I(e est entran"o. A6ora cons!"erem o I(e acontece "(rante sonhos e sono REM. H :e$o menos "(as :oss!b!$!"a"es I(e n*o s*o m(t(amente eJc$("entes. Pr!me!ro, o REM :o"e ter (ma !m:ortante f(n)*o %e6etat!%a re$ac!ona"a com co!sas sec(n" r!as T:or eJem:$o, man(ten)*o e me$hor!a "os s(:r!mentos ne(rotransm!ssoresU, e os sonhos :o"em ser a:enas e:!fen9menos L s(b:ro"(tos !rre$e%antes. Se6(n"o, os :rO:r!os sonhos :o"em ter (ma !m:ortante f(n)*o co6n!t!%a7emoc!ona$, e o REM :o"e ser s!m:$esmente (m %eCc($o :ara ca(sar !sto. Por eJem:$o, :o"em ca:ac!tar %ocA a s(bmeter Y :ro%a % r!os cen r!os h!:ott!cos I(e ser!am :otenc!a$mente "esestab!$!Ha"ores se eJ:er!menta"os "(5
>?. #(tro :rob$ema f(n"amenta$ s(r6e I(an"o o hem!sfr!o esI(er"o tenta $er e !nter:retar mensa6ens :roce"entes "o hem!sfr!o "!re!to. VocAs se $embram :e$o Ca:Ct($o 4 I(e os centros %!s(a!s "o crebro s*o se:ara"os em "(as correntes, chama"as %!as "o como e "o o I(A T$obos :ar!eta!s e tem:ora!sU. 'oscamente fa$an"o, o hem!sfr!o "!re!to ten"e a (sar (m me!o ana$O6!co L "e :referAnc!a a (m "!6!ta$ L "e re:resenta)*o, enfat!Han"o a !ma6em cor:ora$, a %!s*o es:ac!a$ e o(tras f(n)Ses "a %!a "o como. # hem!sfr!o esI(er"o, :or o(tro $a"o, :refere (m est!$o ma!s $O6!co re$ac!ona"o com a $!n6(a6em, reconhecen"o e cate6or!Han"o obZetos, marcan"o obZetos com rOt($os %erba!s e re:resentan"o5os em seIWAnc!as $O6!cas To I(e fe!to :r!nc!:a$mente :e$a %!a "o o I(AU. ,sto cr!a (m (ma :rof(n"a )arreira de tradu o. 'o"a %eH I(e o hem!sfr!o esI(er"o tenta !nter:retar !nforma)Ses %!n"as "o "!re!to L como tentar :9r em :a$a%ras as !nef %e!s I(a$!"a"es "a mKs!ca e "a arte L :e$o menos a$6(mas formas "e confab($a)*o :o"em s(r6!r, :orI(e o hem!sfr!o esI(er"o come)a a se enro$ar e atra:a$har to"o I(an"o n*o conse6(e obter a es:era"a !nforma)*o "o "!re!to T:orI(e este K$t!mo est "an!f!ca"o o( "esconecta"o "o esI(er"oU. Ser I(e essa "ef!c!Anc!a "e tra"()*o :o"e eJ:$!car :e$o menos a$6(mas "as ma!s f$orea"as confab($a)Ses I(e %emos em :ac!entes com anoso6nos!aP TVer Ramachan"ran e H!rste!n, >GGB.U
@=? 7 FAN'ASMAS N# CXREBR# Ca:Ct($o <; NA !ns(stent %e$ a:arAnc!a "o serN
>. 0. Ca:6ras e 0. Rebo($5Lacha(J, >G-@8 H. D. E$$!s e A. R. Do(n6, >GG38 H!rste!n e Ramachan"ran, >GGB. -. Este "!stKrb!o chama"o "e :roso:a6nos!a. Ver Farah, > GG38 Damas!o, Damas!o e VanHoesen, >G<-. As c$($as no cOrteJ %!s(a$ T rea > BU res:on"em a tra)os s!m:$es como fe!Jes "e $(H, mas nos $obos tem:ora!s e$as freIWentemente rea6em a tra)os com:$eJos como rostos. Estas c$($as :o"em faHer :arte "e (ma com:$eJa re"e es:ec!a$!Ha"a em reconhecer rostos. Ver Vross, >GG-8 Ro$$s, >GG=8 'o%ee, Ro$$s e Ramachan"ran, >GG?. As f(n)Ses "a amC6"a$a I(e f!6(ra com "estaI(e neste ca:Ct($o foram "!sc(t!"as "eta$ha"amente :or LeDo(J, >GG?, e Damas!o, >GG4. @. A en6enhosa !"!a "e I(e a !$(s*o "e Ca:6ras :o"e ser (ma !ma6em es:e$ha"a "a :roso:a6nos!a fo! :ro:osta !n!c!a$mente :or Do(n6 e E$$!s T>GG3U, mas e$es :ost($am (ma "esconeJ*o entre f$(Jo "orsa$ e estr(t(ras $Cmb!cas "e :referAnc!a Y "esconeJ*o "a amC6"a$a I(e s(6er!mos neste ca:Ct($o. Ver tambm H!rste!n e Ramachan"ran, >GGB. 4. #(tra :er6(nta; Por I(e a mera a(sAnc!a "este "es:ertar emoc!ona$ $e%a a (ma !$(s*o t*o eJtrema"aP Por I(e o :ac!ente n*o :ensa a:enas; Se! I(e este me( :a! mas, :or a$6(ma raH*o, n*o s!nto ma!s o ca$orP 2ma "as res:ostas I(e a$6(ma $es*o a"!c!ona$, ta$%eH no cOrteJ fronta$ "!re!to, :o"e ser necess r!a :ara 6erar essas !$(sSes eJa6era"as. Lembrem5se "os :ac!entes "e ne6a)*o no ca:Ct($o :assa"o, c(Zos hem!sfr!os esI(er"os :roc(ra%am :reser%ar a coerAnc!a 6$oba$ eJ:$!can"o "!scre:[nc!as e c(Zos hem!sfr!os "!re!tos mant!nham as co!sas em eI(!$Cbr!o, mon!toran"o e rea6!n"o Y !ncoerAnc!a. Para "esen%o$%er (ma sCn"rome "e Ca:6ras :$ena, ser!a necess r!a (ma conZ(n)*o "e "(as $esSes L (ma I(e afete a ca:ac!"a"e "o crebro "e atr!b(!r s!6n!f!ca"o emoc!ona$ a (m rosto fam!$!ar e o(tra I(e :ert(rbe o mecan!smo "e N%er!f!ca)*o "e coerAnc!aN no hem!sfr!o "!re!to. Para reso$%er !sto, s*o necess r!os ma!s est("os "e !ma6ens "o crebro.
=. Baron5Cohen, >GG=.
N#'AS 7 @=B
N*o :or :(ra co!nc!"Anc!a I(e o %Cr(s "a ra!%a Nesco$heN se a$oZar :r!nc!:a$mente nas estr(t(ras $Cmb!cas. _(an"o o cachorro A mor"e o cachorro B, o %Cr(s %!aZa "os ner%os :er!fr!cos :erto "a mor"!"a :ara a me"($a es:!nha$ e "e:o!s sobe :ara o s!stema $Cmb!co "a %Ct!ma, transforman"o5a com:$etamente. Rosnan"o e es:(man"o :e$a boca, o antes :acato c*oH!nho mor"e o(tra %Ct!ma e ass!m o %Cr(s transm!t!"o a"!ante, !nfectan"o as estr(t(ras "o crebro I(e !m:e$em ao com:ortamento a6ress!%o "e mor"er. E, como :arte "esta estrat6!a "!abO$!ca, o %Cr(s !n!c!a$mente "e!Ja o(tras estr(t(ras "o crebro com:$etamente !ntactas, "e forma I(e o c*o :o"e cont!n(ar %!%o o s(f!c!ente :ara transm!t!r o %Cr(s. Mas como "!abo o %Cr(s se6(e "os ner%os :er!fr!cos :erto "a mor"!"a :ara c$($as bem "entro "o crebro, ao :asso I(e :o(:a to"as as o(tras estr(t(ras cerebra!s ao $on6o "o cam!nhoP _(an"o e( era est("ante, m(!tas %eHes es:ec($e! se ser!a :ossC%e$ t!n6!r o %Cr(s com (m corante f$(orescente, a f!m "e N!$(m!narN estas reas "o crebro L :erm!t!n"o5nos, ass!m, "escobr!r %!as es:ec!f!camente en%o$%!"as com mor"!"a e a6ress*o, "a mesma forma I(e hoZe se (sam
%arre"(ras PE'. Em to"o caso, c$aro I(e, no I(e concerne ao %Cr(s "a ra!%a, (m cachorro a:enas o(tro me!o "e faHer (m %Cr(s L (m %eCc($o tem:or r!o :ara transm!t!r se( 6enoma. @. Descr!)Ses Kte!s "a e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$ :o"em ser encontra"as em'r!mb$e, >GG-, e Bear e Fe"!o, >GBB. RaJman e Vesch^!n", >GB=, "efen"eram a o:!n!*o "e I(e eJ!ste (ma conste$a)*o "e tra)os "e :ersona$!"a"e encontra"os ma!s freIWentemente em :ac!entes "e e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$ "o I(e em contro$es a$!a"os a !"a"e. Embora esta !"!a tenha se(s crCt!cos, % r!os est("os tAm conf!rma"o ta$ assoc!a)*o; V!bbs, >G=>8 Vasta(t, >G=?8 Bear e Fe"!o, >GBB8 N!e$sen e Kr!stensen, >G<>8 Ro"!n e Schma$tH, >G<48 A"amec, >G<G8 R!eser,>G<@. A s(:osta $!6a)*o entre N:ert(rba)Ses :s!I(! tr!casN e e:!$e:s!a, "e fato, remonta Y ant!6W!"a"e, e, no :assa"o, ha%!a (m $ament %e$ est!6ma %!nc($a"o ao "!stKrb!o. Mas, como enfat!He! re:et!"amente neste ca:Ct($o, n*o eJ!ste base :ara conc$(!r I(e I(a$I(er "estes tra)os seZa N!n"eseZ %e$N o( I(e o :ac!ente m(!to :!or :or ca(sa "e$es. A me$hor forma "e e$!m!nar o est!6ma, rea$mente, eJ:$orar a sCn"rome com ma!s :rof(n"!"a"e. S$ater e Bear" T>G?@U notaram NeJ:er!Anc!as mCst!casN em @<l "e s(as sr!es "e casos, e Br(ens T>GB>U feH (ma obser%a)*o seme$hante. FreIWentes con%ersSes re$!6!osas tambm s*o %!stas em a$6(ns :ac!entes TDe^h(rst e Bear", >GB3U. X !m:ortante reconhecer I(e a:enas (ma m!nor!a "e :ac!entes re%e$a tra)os esotr!cos, como re$!6!os!"a"e e h!:er6raf!a, mas !sso n*o torna a assoc!a)*o "e nenh(ma forma menos rea$. Por ana$o6!a, cons!"erem o fato "e I(e m("an)as
N#'AS 7 @=G
<. Para eJ:os!)Ses $Kc!"as e %!%as "as !"!as "e Dan%!n, %er Da^&!ns, >GB?8 MaEnar" Sm!th, >GB<8 Dennett, >GG=. H (m s:ero "ebate em an"amento na se$eta mesa "a e%o$()*o sobre se ca"a caracterCst!ca To( I(ase to"a caracterCst!caU (m res($ta"o "!reto "e se$e)*o nat(ra$ o( se h o(tras $e!s e :r!ncC:!os I(e 6o%ernam a e%o$()*o. Fa$aremos "este "ebate no Ca:Ct($o >3, on"e "!sc(to a e%o$()*o "o h(mor e "o r!so. G. Vran"e :arte "esta "!sc(ss*o a:arece n(m $!%ro "e Loren E!s$eE T>G=<U. >3. Esta !"!a c$aramente "escr!ta n(m "e$!c!oso $!%ro "e Chr!sto:her R!$$s T>GG@U. Ver tambm Lea&eE, >GG@, e 0ohanson e E"^ar", >GG?. >>. # savant I(e conse6(!a t!rar a ra!H cKb!ca "escr!to :or H!$$, >GB<. A !"!a "e I(e savants tenham a:ren"!"o a$6(ns ata$hos s!m:$es o( tr(I(es :ara "escobr!r nKmeros :r!mos o( fatorar este%e em c!rc($a)*o :or a$6(m tem:o. Mas n*o f(nc!ona. _(an"o (m matem t!co :rof!ss!ona$ a:ren"e( o a$6or!tmo a"eI(a"o, a!n"a ass!m $e%o( I(ase (m m!n(to :ara 6erar to"os os nKmeros :r!mos entre
>3.3@B e >3.>@@ L enI(anto (m homem a(t!sta n*o %erba$, !n6An(o :ara essa tarefa, $e%o( a:enas >3 se6(n"os THerme$!n e #eConnor, >GG3U. EJ!stem a$6or!tmos :ara 6erar nKmeros :r!mos em a$ta freIWAnc!a L com raros erros ocas!ona!s. Ser!a !nteressante %er se savants em nKmeros :r!mos cometem eJatamente os mesmos erros raros I(e estes a$6or!tmos cometem8 !sso nos "!r!a se os savants esta%am (san"o tac!tamente o mesmo a$6or!tmo. >-. #(tra eJ:$!ca)*o :ossC%e$ :ara a sCn"rome "o savant basea"a na !"!a "e I(e a a(sAnc!a "e certas ca:ac!"a"es :o"e rea$mente tornar ma!s f c!$ t!rar %anta6em "o I(e resto( e foca$!Har a aten)*o em hab!$!"a"es ma!s esotr!cas. Por eJem:$o, I(an"o se "e:ara com fatos no m(n"o eJter!or, %ocA ob%!amente n*o re6!stra na mente ca"a "eta$he tr!%!a$8 ser!a n*o5a"a:tat!%o. Nossos crebros :r!me!ro a%a$!am o s!6n!f!ca"o "os fatos e se entre6am a (m traba$ho m!n(c!oso "e cens(ra e e"!tora)*o "a !nforma)*o L antes "e armaHen 5$a. Mas, e se o mecan!smo f(nc!onar ma$P Ent*o %ocA :o"e come)ar a re6!strar :e$o menos a$6(ns acontec!mentos com "eta$hes "esnecess r!os, como as :a$a%ras "e (m $!%ro I(e %ocA $e( h "eH anos. ,sto, :ara %ocA o( :ara m!m, :o"er!a :arecer (m ta$ento es:antoso. Mas, na %er"a"e, s(r6e "e (m crebro "an!f!ca"o I(e n*o conse6(e cens(rar eJ:er!Anc!as "! r!as. Da mesma forma, (ma cr!an)a a(t!sta est tranca"a n(m m(n"o on"e o(tros n*o s*o bem5%!n"os, eJceto (m o( "o!s cana!s "e !nteresse :ara o eJter!or. A ca:ac!"a"e "a cr!an)a :ara foca$!Har to"a a s(a aten)*o n(m Kn!co ass(nto com eJc$(s*o "e to"os os o(tros :o"e $e%ar a:arentemente a hab!$!"a"es eJOt!cas L mas, re:et!mos, se( crebro n*o norma$ e e$a cont!n(a :rof(n"amente retar"a"a.
t!rar (m rosto m"!o 6enr!co "o rosto "e N!Jon e "e:o!s am:$!ar as "!feren)as, term!nar che6an"o a (ma car!cat(ra I(e ma!s :arec!"a com N!Jon "o I(e o or!6!na$. Rea$mente, o s!stema %!s(a$ est $(tan"o constantemente :ara N"escobr!r a re6raN. Me( :a$:!te I(e, bem no !nCc!o "a e%o$()*o, m(!tas "as reas %!s(a!s eJtra5estr!a"as I(e s*o es:ec!a$!Ha"as em eJtra!r corre$a)Ses e re6ras e Z(ntar caracterCst!cas ao $on6o "e "!ferentes "!mensSes Tforma, mo%!mento, sombrea"o, cor etc.U s*o "!retamente $!6a"as a estr(t(ras $Cmb!cas :ara :ro"(H!r (ma sensa)*o a6ra" %e$, Z I(e !sto a(mentar!a a sobre%!%Anc!a "o an!ma$. ConseIWentemente, am:$!ar (ma re6ra es:ecCf!ca e e$!m!nar "eta$hes !rre$e%antes faH a f!6(ra :arecer a!n"a ma!s atraente. E( s(6er!r!a tambm I(e estes mecan!smos e coneJSes $Cmb!cas assoc!a"as s*o ma!s :roem!nentes no hem!sfr!o "!re!to. Na $!terat(ra, h m(!tos casos "e :ac!entes com "errame no hem!sfr!o esI(er"o c(Zos "esenhos f!cam rea$mente melhorados "e:o!s "o "errame L ta$%eH :orI(e o hem!sfr!o "!re!to ent*o esteZa $!%re :ara am:$!ar a re6ra. 2ma 6ran"e :!nt(ra ma!s e%ocat!%a "o I(e (ma foto, :orI(e os "eta$hes "a foto6raf!a :o"em rea$mente mascarar a re6ra s(bZacente L "!sfarce I(e e$!m!na"o :e$o toI(e "o art!sta To( :or (m "errame no hem!sfr!o esI(er"o`U. Esta n*o (ma eJ:$!ca)*o com:$eta "a arte, mas (m bom come)o. A!n5
N#'AS 7 @?@
"e aborto. F!ca !me"!atamente Ob%!o I(e este (m rac!ocCn!o to$o, mas :or I(e o rac!ocCn!o sobre toJ!nas ser!a "e I(a$I(er forma menos to$oP =. V.S. Ramachan"ran, >GGB. E!s aI(!$o :or I(e e$es se "e!Jaram $o6rar; A6ora :er6(nte a s! mesmo; NPor I(e os homens :referem as $o(rasPN Nas c($t(ras oc!"enta!s, acre"!ta5se 6era$mente I(e os homens tAm (ma nCt!"a :referAnc!a seJ(a$ e estt!ca :or $o(ras em %eH "e morenas TA$$eE e H!$"ebran"t, >G<<U. PreferAnc!a seme$hante :or m($heres com a cor "a :e$e ma!s c$ara "o I(e a m"!a tambm %!sta em m(!tas c($t(ras n*o5oc!"enta!s. T,sto fo! forma$mente conf!rma"o :or est("os Nc!entCf!cosN8 Van "er Ber6he e Frost, >G<?.U De fato, em m(!tos :aCses, h (ma :reoc(:a)*o I(ase obsess!%a em Nme$horar a a:arAnc!a "a :e$eN L man!a I(e a !n"Kstr!a "e cosmt!cos tem se a:ressa"o a est!m($ar com !n(mer %e!s :ro"(tos !nKte!s. TC(r!osamente, n*o :arece ha%er ta$ :referAnc!a :or homens "e :e$e ma!s c$ara8 "aC a eJ:ress*o Na$to, moreno e bon!toN.U # conhec!"o :s!cO$o6o amer!cano Ha%e$oc& E$$!s s(6er!( h =3 anos I(e os homens :referem formas arre"on"a"as TI(e !n"!cam fec(n"!"a"eU nas m($heres e I(e o cabe$o $o(ro acent(a a rot(n"!"a"e, comb!nan"o me$hor com o contorno "o cor:o. #(tra o:!n!*o I(e a :e$e e cor "o cabe$o "os bebAs ten"em a
ser ma!s c$aras "o I(e as "os a"($tos e a :referAnc!a :or m($heres $o(ras :o"e s!m:$esmente ref$et!r o fato "e I(e, nos h(manos, fe!)Ses neOtenas "e bebA em m($heres ta$%eH seZam caracterCst!cas seJ(a!s s(:$ementares. Vostar!a "e :ro:or (ma terce!ra teor!a, I(e n*o !ncom:atC%e$ com estas "(as, mas tem a %anta6em "e ser coerente com teor!as b!o$O6!cas ma!s 6era!s "a se$e)*o "a com:anhe!ra. Mas, :ara enten"er m!nha teor!a, %ocA tem "e cons!"erar em :r!me!ro $(6ar :or I(e o seJo se "esen%o$%e( na e%o$()*o. Por I(e n*o se re:ro"(H!r asseJ(a"amente, Z I(e ass!m se :o"er!a transm!t!r Y "escen"Anc!a todos os 6enes em %eH "e a:enas a meta"eP A res:osta s(r:reen"ente I(e o seJo se "esen%o$%e( :r!nc!:a$mente :ara e%!tar :aras!tas THam!$ton e f(&, >G<-U` A !nfesta)*o :aras!t r!a eJtremamente com(m na nat(reHa e os :aras!tas est*o sem:re tentan"o !n"(H!r o s!stema !m(no$O6!co "o hos:e"e!ro a :ensar I(e e$es faHem :arte "o se( cor:o. # seJo se "esen%o$%e( :ara aZ("ar a es:c!e hos:e"e!ra a embara$har se(s 6enes a f!m "e I(e esteZa sem:re (m :asso Y frente "os :aras!tas. T,sto chama"o "e estrat6!a "a Ra!nha Verme$ha, termo !ns:!ra"o :e$a ra!nha de *lice no pa<s das maravilhas, I(e est sem:re an"an"o r :!"o :ara f!car em (m $(6ar.U Da mesma forma, :o"emos :er6(ntar :or I(e caracteres seJ(a!s sec(n" r!os como a ca("a "o :a%*o o( a barbe$a "o 6a$o se "esen%o$%eram. A res:osta no%amente ; :aras!tas. Estas eJ!b!)Ses L (ma re$(Hente ca("a 6ran"e
N#'AS 7 @?=
n*o abs(r"a8 :esI(!sas recentes mostram I(e "e =l a >3l "os :a!s n*o s*o :a!s 6ent!cos. H :ro%a%e$mente m(!to ma!s 6enes "e $e!te!ros na :o:($a)*o "o I(e se !ma6!na.U A K$t!ma raH*o :ara :refer!r $o(ras "!H res:e!to Ys :(:!$as. A "!$ata)*o "a :(:!$a L o(tro s!na$ Ob%!o "e !nteresse seJ(a$ L ser!a ma!s e%!"ente I(an"o %!sta contra a Cr!s aH($ "e (ma $o(ra "o I(e contra a Cr!s esc(ra "e (ma morena. ,sto :o"e tambm eJ:$!car :or I(e as morenas s*o m(!tas %eHes cons!"era"as NI(entesN e m!ster!osas To( :or I(e m($heres (sam be$a"ona :ara "!$atar as :(:!$as e :or I(e homens tentam se"(H!r m($heres com a $(H "e %e$as8 a "ro6a e a $(H fraca "!$atam as :(:!$as, acent(an"o a "emonstra)*o "e !nteresse seJ(a$U. Na %er"a"e, to"os esses rac!ocCn!os se a:$!car!am !6(a$mente a I(a$I(er m($her "e :e$e ma!s c$ara. Por I(e o ca)elo $o(ro faH a$6(ma "!feren)a, se I(e faHP A :referAnc!a :or :e$e ma!s c$ara fo! estabe$ec!"a atra%s "e :esI(!sas, mas a I(est*o "o cabe$o $o(ro n*o fo! est("a"a. TA eJ!stAnc!a "e $o(ras c$area"as n*o "esmente nosso rac!ocCn!o, Z I(e a e%o$()*o n*o :o"er!a ter :re%!sto a !n%en)*o "o :erOJ!"o "e h!"ro6An!o. Rea$mente, o fato "e I(e n*o eJ!ste (ma Nfa$sa morenaN mas a:enas (ma Nfa$sa $o(raN " a enten"er I(e eJ!ste essa :referAnc!a8 af!na$ "e contas, a ma!or!a "as $o(ras n*o :!nta se( cabe$o "e :reto.U S(6!ro I(e o cabe$o $o(ro ser%e como (ma Nban"e!raN, a f!m "e I(e, mesmo a (ma 6ran"e "!st[nc!a, f!I(e Ob%!o :ara o homem I(e h
(ma m($her "e :e$e c$ara na %!H!nhan)a. A mensa6em, troca"a em m!K"os; ca%a$he!ros :referem $o(ras :orI(e :o"em "etectar fac!$mente os :r!me!ros s!na!s "e !nfec)*o :aras!t r!a e en%e$hec!mento, ambos os I(a!s re"(Hem a fert!$!"a"e e a %!ab!$!"a"e "e "escen"Anc!a e :o"em tambm "etectar r(bor e tamanho "a :(:!$a, I(e s*o !n"Cc!os "e !nteresse seJ(a$ e f!"e$!"a"e. TA tese "e I(e a :rO:r!a :e$e c$ara :o"e ser (m !n"!ca"or "e Z(%ent("e e con"!)*o hormona$ fo! :ro:osta em >GG= :or Don SEmons, em!nente :s!cO$o6o "a e%o$()*o "a 2CSB, mas e$e n*o a:resento( ar6(mentos es:ecCf!cos referentes Y "etec)*o ma!s f c!$ "e :aras!tas, anem!a, r(bor o( :(:!$as nas $o(ras, I(e "efen"emos aI(!.U Como "!sse antes, !n%ente! to"a essa h!stOr!a r!"Cc($a como (ma s t!ra a certas teor!as soc!ob!o$O6!cas forZa"as sobre a se$e)*o "a com:anhe!ra h(mana L o :r!nc!:a$ s(stent c($o "a :s!co$o6!a "a e%o$()*o. Do(5$he menos "e >3l "e chance "e ser %er"a"e!ra, mas, mesmo ass!m, :e$o menos t*o %! %e$ I(anto m(!tas o(tras teor!as sobre 6a$ante!o h(mano at(a$mente em %o6a. Se %ocA acha I(e a m!nha teor!a to$a, en*o "e%e $er a$6(mas "as o(tras. ?. Ramachan"ran, >GG<.
Se! "e :e$o menos (ma cr!an)a a(t!sta I(e freIWentemente se entre6a%a a (ma r!sa"a !ncontro$ %e$, soc!a$mente !na"eI(a"a, em b(sca "e a$C%!o. >3. Ao "!Her !sto, n*o tenho nenh(ma !nten)*o "e fornecer m(n!)*o aos cr!ac!on!stas. Estes No(tros fatoresN "e%em ser %!stos como mecan!smos I(e com:$ementam ma!s "o I(e contra"!Hem o :r!ncC:!o "a se$e)*o nat(ra$. E!s a$6(ns eJem:$os; a. # acaso L a %e$ha sorte L "e%e ter "esem:enha"o (m !menso :a:e$ na e%o$()*o. ,ma6!nem "(as es:c!es "!%ersas I(e s*o (m :o(co "!ferentes 6enet!camente L %amos cham 5$as "e h!:o A e h!:o B L em "(as !$has "!ferentes, !$ha A e !$ha B. A6ora se (m enorme asterO!"e at!n6!r ambas as !$has, ta$%eH h!:o B esteZa ma!s bem a"a:ta"o a !m:actos "e asterO!"es, sobre%!%a e transm!ta se( 6ene :or se$e)*o nat(ra$. Mas !6(a$mente :ossC%e$ I(e o asterO!"e n*o tenha at!n6!"o a !$ha, nem se(s h!:os. D!6amos I(e at!n6!( a:enas a !$ha A e "estr(!( to"os os h!:os A. #s h!:os B, :ortanto, sobre%!%eram e transm!t!ram se(s 6enes
/
"ar a eJ:$!car o s(r6!mento "e no%as es:c!es e no%as ten"Anc!as f!$o6ent!cas. VeZam o :rob$ema c$ ss!co "e como a 6!rafa conse6(!( se( :esco)o $on6o. S(:onham :r!me!ro I(e (m 6r(:o ancestra$ "e 6!rafas "esen%o$%e( (m :esco)o $!6e!ramente ma!s $on6o, como res($ta"o "a com:et!)*o :or com!"a, !sto , atra%s "a se$e)*o "ar^!n!sta con%enc!ona$. 2ma %eH estabe$ec!"a essa ten"Anc!a, :orm, ser!a !m:ortante :ara as
6!rafas "e :esco)o $on6o se acasa$arem a:enas com o(tras 6!rafas "e :esco)o $on6o, :ara asse6(rar a %!ab!$!"a"e e fert!$!"a"e "a "escen"Anc!a. _(an"o o :esco)o ma!s $on6o se torno( (ma caracterCst!ca "!st!nt!%a "a no%a es:c!e, ent*o essa caracterCst!ca :rec!so( f!car N$!6a"aN nos centros %!s(a!s "o crebro "a 6!rafa :ara aZ("ar a encontrar :arce!ros em :otenc!a$. 2ma %eH !m:ressa esta re6ra L N6!rafa s :esco)o $on6oN L n(m 6r(:o "e 6!rafas I(e se cr(Ha%am $!%remente, "a"o o :r!ncC:!o "a m("an)a "e :!co, I(a$I(er 6!rafa ten"er!a a :refer!r se acasa$ar com o es:c!me ma!s Nseme$hante a 6!rafaN I(e conse6(!sse $oca$!HarL !sto , o "e :esco)o ma!s $on6o no rebanho. # res($ta"o $CI(!"o ser!a (m a(mento :ro6ress!%o "e a$e$os N"e :esco)o $on6oN na :o:($a)*o, mesmo na aus5ncia, de uma press o espec<fica de sele o por parte do meio am)iente. # :ro"(to f!na$ ser!a (ma ra)a "e 6!rafas "e :esco)os I(ase com!camente eJa6era"os como as I(e %emos hoZe. Este :rocesso %a! $e%ar a vtmfeed)ac# :os!t!%o "e Nam:$!a)*o "e 6anhoN "e I(a!sI(er ten"Anc!as e%o$(t!%as :reeJ!stentes8 %a! eJa6erar "!feren)as morfo$O6!cas e com:ortamenta!s entre (ma "eterm!na"a es:c!e e s(a ancestra$ !me"!ata. Esta am:$!a)*o %a! ocorrer como conseIWAnc!a "!reta ma!s "e (ma $e! :s!co$O6!ca "o I(e em res($ta"o "e :ressSes "a se$e)*o amb!enta$. A teor!a faH a !nteressante :re%!s*o "e I(e na e%o$()*o "e%e ha%er m(!tos eJem:$os "e car!cat(r!Ha)*o :ro6ress!%a "e es:c!es. Essas ten"Anc!as ocorrem rea$mente e :o"em ser %!stas c$aramente na e%o$()*o "e e$efantes, ca%a$os e r!nocerontes. d me"!"a I(e se6(!mos a :!sta "e s(a e%o$()*o, e$es :arecem se tornar ca"a %eH ma!s Nseme$hantes a mam(tesN o( Nseme$hantes a ca%a$osN o( Nseme$hantes a r!nocerontesN com a :assa6em "o tem:o. Esta !"!a m(!to seme$hante Y :rO:r!a eJ:$!ca)*o "e Dar^!n :ara a or!6em "e caracteres seJ(a!s sec(n" r!os L s(a chama"a teor!a "a se$e)*o seJ(a$. 0($6ase, :or eJem:$o, I(e a am:$!a)*o :ro6ress!%a "a ca("a "o :a%*o macho nasce "a :referAnc!a "a fAmea :or com:anhe!ros "e ca("as ma!ores. A :r!nc!:a$ "!feren)a entre nossa !"!a e a se$e)*o seJ(a$ "ar^!n!ana I(e esta K$t!ma fo! form($a"a es:ec!f!camente :ara eJ:$!car "!feren)as entre os seJos, enI(anto a nossa !"!a tambm eJ:$!ca as "!feren)as morfo$O6!cas entre es:c!es. A se$e)*o "o com:anhe!ro en%o$%e a esco$ha "e :arce!ros I(e tenham Nmarcas seJ(a!sN Tcaracteres
conser%a"oras, e, no entanto, to"a %eH I(e a :a$a%ra menc!ona"a em encontros c!entCf!cos, h (m "esconfort %e$ arrastar "e :s. Embora tenha (ma %ener %e$ tra"!)*o I(e remonta a (m "os f(n"a"ores "a ne(ro$o6!a mo"erna, 0ean Mart!n Charcot, a h!:nose :arece "esfr(tar "e (ma c(r!osa re:(ta)*o "Kb!a, sen"o ace!ta como rea$ "e (m $a"o mas tambm %!sta como o f!$ho Orf*o "a Nme"!c!na mar6!na$N. Charcot af!rma%a I(e, se o $a"o "!re!to "o cor:o "e (ma :essoa norma$ f!car tem:orar!amente :ara$Ct!co em res($ta"o "e (ma s(6est*o h!:nOt!ca, ent*o essa :essoa tambm tem :rob$emas com a $!n6(a6em, s(6er!n"o I(e o esta"o h!:nOt!co est rea$mente !n!b!n"o mecan!smos "o crebro no hem!sfr!o esI(er"o T$embrem5se "e I(e a $!n6(a6em est no esI(er"oU. Seme$hante :ara$!s!a !n"(H!"a :or h!:nose no $a"o esI(er"o "o cor:o n*o ca(sa :rob$emas "e $!n6(a6em. 'entamos re:ro"(H!r este res($ta"o em nosso $aboratOr!o, sem s(cesso. A I(est*o essenc!a$ com re$a)*o Y h!:nose saber se s!m:$esmente (ma esmera"a forma "e Nre:resentar (m :a:e$N Tna I(a$ %ocA s(s:en"e tem:orar!amente a !ncre"($!"a"e, como faH I(an"o est %en"o (m f!$me "e horrorU o( se (m esta"o menta$ f(n"amenta$mente "!ferente. R!char" Bro^n, Er!c A$tsch($er, Chr!s Foster e e( come)amos a tentar res:on"er a esta :er6(nta (san"o (ma tcn!ca chama"a !nterferAnc!a Stroo:. As :a$a%ras N%erme$hoN e N%er"eN s*o !m:ressas o( na cor certa Tt!nta %erme$ha :ara a :a$a%ra N%erme$hoN, %er"e :ara N%er"eNU o( com as cores troca"as Ta :a$a%ra
N#'AS 7 @B@
a$6o como Nrea)*o :$aceboNP A rea)*o es:ecCf!ca Y "oen)a, ao com:r!m!"o, Y :essoa o( aos trAsP De fato, cons!"ere o I(e acontecer!a se os mesmos >33 :ac!entes ma!s (ma %eH "esen%o$%essem (ma "or (m ano ma!s tar"e e %ocA $hes "esse no%amente o mesmo :$acebo Nana$6s!coN. #s mesmos =3 me$horar!am o( ser!a (m no%o 6r(:o "e :ac!entesP # Dr. Er!c A$tsch($er e e( estamos rea$!Han"o at(a$mente esse est("o. Resta !n%est!6ar o(tros as:ectos "a es:ec!f!c!"a"e "o :$acebo. ,ma6!ne I(e (m :ac!ente "esen%o$%e s!m($taneamente (ma enJaI(eca e (ma K$cera L e %ocA $he " (m :$acebo, !nforman"o5$he I(e (m no%o Nme"!camente ant!K$ceraN. Ent*o somente a "or "a K$cera "esa:arecer!a Ts(:on"o I(e e$e seZa (m Nrea6ente a :$aceboNU, o( se( crebro f!car!a t*o !n(n"a"o "e en"orf!nas I(e a "or "e enJaI(eca tambm "esa:arecer!a como (m b9n(sP ,sto :arece !m:ro% %e$, mas se ne(rotransm!ssores ant!"ores, como en"orf!nas, forem $!bera"os "!f(samente em se( crebro, ent*o e$e tambm :o"e sent!r a$C%!o "e o(tros !nc9mo"os e "ores, embora s(a cren)a "!6a res:e!to a:enas Y K$cera. A I(est*o "e como cren)as sof!st!ca"as s*o tra"(H!"as e enten"!"as :or mecan!smos :r!m!t!%os "o crebro re$ac!ona"os com a "or fasc!nante. G. Para (m est("o "os "!stKrb!os "e :ersona$!"a"e mK$t!:$a, %er B!rnba(m e 'hom:son, >GG?. _(anto a transforma)Ses oc($ares, %er M!$$er, >G<G.
a castanho5c$aro, enI(anto a $etra NNN t!nha (m br!$hante mat!H "e bano en%ern!Ha"o. A$6(ns s!nests!cos cons!"eram a (n!*o "os sent!"os (m "om :ara !ns:!rar s(a arte, e n*o (ma :ato$o6!a cerebra$. A$6(ns casos "e s!nestes!a ten"em a ser "(%!"osos. 2ma :essoa af!rma %er (m som o( saborear (ma cor, mas %er!f!ca5se I(e est sen"o meramente metafOr!ca L "a mesma forma I(e %ocA :o"er!a fa$ar "e (m sabor a6("o, (ma $embran)a amar6a o( (m som sem br!$ho Ttenha em mente, :orm, I(e a "!st!n)*o entre o metafOr!co e o $!tera$ f!ca eJtremamente to$"a"a neste estranho esta"oU. Entretanto, m(!tos casos s*o :erfe!tamente a(tAnt!cos. 2ma a$(na forma"a, Kath$een Arme!, e e( eJam!namos recentemente (m :ac!ente chama"o 0ohn Ham!$ton I(e t!nha %!s*o re$at!%amente norma$ at a !"a"e "e c!nco anos, "e:o!s sofre( :ro6ress!%a "eter!ora)*o "e s(a %!sta em res($ta"o "e (ma ret!n!te :!6mentosa, at I(e f!na$mente, aos 43 anos, f!co( com:$etamente ce6o. Do!s o( trAs anos "e:o!s, 0ohn come)o( a notar I(e sem:re I(e toca%a em I(a$I(er co!sa, obZetos o( s!m:$esmente $!a em a$fabeto Bra!$$e, s(a mente e%oca%a nCt!"as !ma6ens %!s(a!s, !nc$(s!%e $am:eZos "e $(H, a$(c!na)Ses :a$:!tantes o( Ys %eHes a
N#'AS 7 @BB
t!n(a sen"o (ma :a$a%ra Kt!$, embora se( sent!"o rea$ tenha m("a"o ra"!ca$mente com o tem:o.U >?. Para (ma "!sc(ss*o :rof(n"a "e m(t!smo ac!nt!co, %er Bo6en, >GG=, e P$(m, >G<-. >B. Dennett, >GG>. ><. 'r!%ers, >G<=.
Ramachan"ran, et ai. >GGB. NAc(te P$ast!c!tE !n H(man SomatosensorE CorteJ Fo$$o^!n6 Am:(tat!on.N 2oeAeurosci *)str, >T>B@.>U; 4@<. Bot%!n!&, M. e 0. Cohen. >G<<. NR(bber Han"s Fee$ 'o(ch'hat EEes See.N Aature, @G>;B=?. Bra!n, R.R. >G4>. NV!s(a$ D!stort!on ^!th S:ec!a$ Reference to the Re6!ons of the R!6ht Hem!s:here.N =rain, ?4; -445-B-. Brothers, L. >GGB. (rida's (ootprint. No%a Dor&; #Jfor" 2n!%ers!tE Press. Bro^n, E. e P. Bar6$o^. >GB>. NPse("ocEes!s.N *rch Men Ps'ch, -4; -->5--G. Br(ens, 0.H. >GB>. NPsEchos!s !n E:!$e:sE.N Ps'chiatr Aeurol Aeurochir, B4; >B>5 >G-. Caccace, A.'., '.0. Lo%e$E, D.R. R!netr, S.M. Parnes e D.0. McFar$an". >GG4. NA("!torE Perce:t(a$ an" V!s(a$5S:at!a$ Character!st!cs of VaHe E%o&e"'!nn!t(s.N
===.
CEto^!c, R. >G<G. 2'naesthesia. He!"e$ber6; S:r!n6er Ver$a6. CEto^!c, R. >GG=. "he Aeurological2ideofAeurops'cholog'. Cambr!"6e, MA; Bra"for" Boo&s. Da$E, M. e M. R!$son. >G<@. 2ex, Evolution, and =ehavior. Boston; R!$$ar" Vrant. Damas!o A. >GG4. +escartes Error. No%a Dor&; V.P. P(tnam. Damas!o, A.R., H. Damas!o, e V.R Van Hoesen. >G<-. NProso:a6nos!a; Anatom!c Bas!s an" Beha%!ora$ Mechan!sms.N Aeurolog', @-; @@>5@4>. Damas!o, A.R. >G<=. NProso:a6nos!a.N "rends Aeurosci, <; >@-5>@=. Dar^!n, C. ><B>. "he +escent of,an. Lon"res; 0ohn M(rraE. Da^&!ns, R. >GB?. "he 2elfish Mene. No%a Dor&; #Jfor" 2n!%ers!tE Press. Dehaene, S. >GGB. "he Aum)er 2ense. No%a Dor&; #Jfor" 2n!%ers!tE Press. Dennett, D. >GG>. &onsciousness Explained. Boston; L!tt$e, Bro^n. Dennett, D. >GG=. +ar$ins +angerous -dea. No%a Dor&; S!mon t Sch(ster. DeReer", P, R. Vattass, R. Des!mone e L.V. 2n6er$e!"er. >GG=. NRes:onses of Ce$$s !n Mon&eE V!s(a$ CorteJ D(r!n6 Perce:t(a$ P!$$!n65!n of an Art!f!c!a$ Scotoma.N Aature, @BB; B@>5B@4. De^h(rst, K. e A.R. Bear". >GB3. NS(""en Re$!6!o(s Con%ers!on !n 'em:ora$ Lobe E:!$e:sE.N =r B Ps'chiatr', >>B; 4GB5=3B. DeDoe, E.A. e D.C. Van Essen. >G<=5 NSe6re6at!on of Efferent Connect!ons an" Rece:t!%e F!e$"s !n V!s(a$ brea V- of the MacaI(e.N Aature, @>B; =<5?>.
E"e$man, V.M. >G<G. "he ?emem)ered Present. No%a Dor&; Bas!c Boo&s. E!s$eE, L. >G=<. +ar$ins &entur'. No%a Dor&; Do(b$e"aE. E&man, P >GB=. Fnmas#ing the (ace: Muide to ?ecogni6ingEmotions from (acial &lues. En6$e^oo" C$!ffs, N0; Prent!ce5Ha$$. E&man, P. >GG-. NAre'here Bas!c Emot!onsPN Ps'chol?ev, GG; ==35==@. Er"e$E!, M. >G<=. Ps'choanal'sis. No%a Dor&; R.H. Freeman. Farah, M.0. >G<G. N'he Ne(ra$ Bas!s of V!s(a$ ,ma6erE.N "rends Aeurosci, >3; @G=5 @GG. Farah, M. >GG>. 4isual *gnosia. Cambr!"6e, MA; M,' Press. Fe!nber6,'. e M. Farah. >GGB. =ehavioral Aeurolog' andAeurops'cholog'. No%a Dor&; McVra^5H!$$. F$ana6an, #. >GG>. "he 2cience of the ,ind. Cambr!"6e, MA; Bra"for" Boo&s. F$or, H., '. E$bert, S. Knetch, C. R!enbr(ch, C. Pante%, N. B!rba(mer, R. Larb!6 e E. 'a(b. >GG=. NPhantom L!mb as a Perce:t(a$ Corre$ate of Cort!ca$ Reor6an!Hat!on Fo$$o^!n6 Arm Am:(tat!on.N Aature, @B=; 4<-54<4. F$orence, S.L. e 0.H. Kaas. >GG=. NLar6e Sca$e Reor6an!Hat!on at M($t!:$e Le%e!s of the SomatosensorE Path^aE Fo$$o^s 'hera:e(t!c Am:(tat!on of the Han" !n ,on#e's.@ B Aeurosci, >=; <3<@5<3G=. F$or5HenrE, P, L.'. De("a$$, f.0. Ko$es e B.V. Ho^arth. >GBG. NNe(ro:sEcho$o6!ca$ an" Po^er S:ectra$ EEV ,n%est!6at!ons of the #bsess!%e5Com:($s!%e SEn"rome.N =iol Ps'chiatr', >4; GG5>@3. Fo"or, 0. >G<@. ,odularit' of,ind. Cambr!"6e, MA; M,' Press. Frac&o^!a&, R.S.0., K.0. Fr!ston e C. Fr!th. >GGB. !uman =rain (unction. No%a Dor&; Aca"em!c Press. Fre(", A. >G4?. "he Ego and the ,echanisms of +efense. No%a Dor&; ,nternat!ona$ 2n!%ers!tE Press. Fre(", S. >GG?. "he 2tandardEdition ofthe &omplete .or#s of2igmund(reud. Vo$. >5 -@. Lon"res; Ho6arth Press. Fr!e", L, C. R!$son, K. MacDona$" e E. Behn&e. >GG<. NE$ectr!c C(rrent St!m($ates La(6hter.N Aature, @G>; <=3. Fr!e"man, H., '. K$e!n e A. Fr!e"man. >GG?. Ps'choneuroimmunolog', 2tress and -nfection. Boca Raton, FL; CRC Press. Fr!th, C.D. e R0. Do$an. >GGB. NAbnorma$ Be$!efs; De$(s!on an" MemorE.N 'raba$ho a:resenta"o na ConferAnc!a "e Har%ar" sobre MemOr!a e Cren)a em ma!o "e >GGB. F(ster, 0.M. >G<3. "he Prefrontal &ortex: *natom', Ph'siolog', andAeuroph'siolog' of
0ose:h, R. >GG-. "he ?ight =rain in the Fnconscious. No%a Dor&; P$en(m Press. 0ose:h, R. >GG@. "he Aa#edAeuron. No%a Dor&; P$en(m Press. 0(ba, A. >G4G. NBe!tra6 H(r Str(&"(r "er e!n (n" "o::e$s!et6en Korshemastor(n6en.N ,onatsschr Ps'chiatr Aeurol, >><; >>5-G. Kaas, 0.H., R0. Ne$son, M. S(r e M.M. MerHen!ch. >G<>. "he 9rgani6ation ofthe &ere)ral &ortex. Cambr!"6e, MA; M,' Press, -@B5-?>. Kaas, 0.H., e S.L. F$orence. >GG?. NBra!n Reor6an!Hat!on an" EJ:er!ence.N Pea)od'B Educ, B>; >=-5>?B. Ka$$!o, K.E. >G=3. NPhantom L!mb of Forearm St(m: C$eft bE K!ne:$ast!c S(r6erE.N *cta &hir2cand, GG; >->5>@-. Kan"e$, E.R., 0.H. Sch^artH e'.M. 0esse$$. >GG>. Principies of Aeural 2cience. No%a Dor&; E$se%!er. Ka(fmann, S. >GG@5 "he 9rigins of9rder. No%a Dor&; #Jfor" 2n!%ers!tE Press. Ka(fmann, S. >GG=. *t !ome in the Fniverse. No%a Dor&; #Jfor" 2n!%ers!tE Press. Ke^, 0.0.M., P.R. Ha$$!6an, 0.C. Marsha$$, R.E. Pass!n6ham, 0.C. Roth^e$$, M.C. R!""!n6, etal. >GGB. NAbnorma$ Access ofAJ!a$ V!brotact!$e ,n:(t to Deafferente" SomatosensorE CorteJ !n H(man 2::er L!mb Am:(tees.N B Aeuroph'siol, BB;
-B=@5-B?4.
K!nneE, H. >GG=. Bames "hur)er, !is /ife and "imes. No%a Dor&; HenrE Ho$t. K!nsbo(rne, M. >G<G5 NA mo"e$ of A"a:t!%e Beha%!or as ,t Re$ates to Cerebra$ Part!c!:at!on !n Emot!ona$ Contro$.N ,n V. Va!nnott! e C. Ca$ta6r!one Tor6s.U, Emotions and the +ual =rain. He!"e$ber6; S:r!n6er Ver$a6. K!nsbo(rne, M. >GG=. N'he ,ntra$am!nar'ha$am!c N(c$e!.N &onscious &ognition, 4; >?B5>B>. K$effner, D.A. e V.S. Ramachan"ran, >GG-. N#n the Perce:t!on of Sha:e from Sha"!n6.N Perception Ps'choph'sics, =-;><5@?. Koss$En, S. >GG?. -mage and =rain. Cambr!"6e, MA; M,' Press. Lac&ner, 0.R. >G<<. NSome Pro:r!oce:t!%e ,nf$(ences on Perce:t(a$ Re:resentat!on.N =rain, ,,,; -<>5-GB. LaCro!J, R., R. Me$Hac&, D. Sm!th e N. M!tche$$. >GG-. NM($t!:$e Phantom L!mbs !n a Ch!$".N &ortex, -<; =3@5=3B. Lea&eE, R. >GG@. "he 9rigin of!uman#ind. No%a Dor&; Bas!c Boo&s. LeDo(J, 0. >GG?. "he Emotional =rain. No%a Dor&; S!mon Ct Sch(ster. Lett%!n, 0. >GB?. NA S!"e$on6 V$ance at See!n6.N 2ciences, >?; >5-3. Le%!ne, D.N. >GG3. N2na^areness ofV!s(a$ an" Sensor!motor Defects; AHE:othes!s.N =rain &ognition, >@; -@@5-<>. L!%!n6stone, M.S. e D.H. H(be$. >G<B. NPsEcho:hEs!ca$ E%!"ence for Se:arate
B; @4>?5@4?<.
L(r!a, A. >G?<. "he ,ind ofa ,nemonist, No%a Dor&; Bas!c Boo&s. L(r!a, A. >GB?. .or#ing =rain: *n -ntroduction to Aerups'cholog'. No%a Dor&; Bas!c Boo&s. Mac$ean, P. >GB@. * "riune &onceptofthe =rain and=ehavior. 'oronto; Can; 2n!%ers!tE of 'oronto Press. Maree!, A.0. >G<@. NConsc!o(s an" 2nconsc!o(s Perce:t!on; EJ:er!ments on V!s(a$ Mas&!n6 an" Ror" Reco6n!t!on.N &ognit Ps'chol, >=; >GB5-@B. Maree!, A.0. >GG@. NS$!::a6e !n the 2n!rE of Consc!o(sness !n EJ:er!menta$ an" 'heoret!ca$ St("!es on Consc!o(sness.N &-=* (oundation 2'mposium, ni B4. Ch!chester; R!$eE. Maree!, A.0. e E. B!s!ach. >G<<. &onsciousness in &ontemporar' 2cience. #Jfor"; C$aren"on Press. Marr, D. >G<>. 4ision. San Franc!sco; R.H. Freeman. Marsha$$, 0. e P.R. Ha$$!6an. >G<<. NB$!n"s!6ht an" ,ns!6ht !n the V!s(os:at!a$ Ne6$ect.N Aature, @@?; B??5B?B. Mart!n, 0.P. >G=3. NF!ts of La(6hter !n #r6an!c Cerebra$ D!sease.N =rain, B@; 4=@54?4. MaEnar"5Sm!th, 0. >GB<. "he Evolution of2ex. Cambr!"6e; Cambr!"6e 2n!%ers!tE Press. McV$Enn, S.M. e D.L. Schacter. >G<G. N2na^areness of Def!c!ts !n Ne(ro:sE5 cho$o6!ca$ SEn"romes.N7 &lin Exp Aeurops'chol, >>; >4@5-G=. McNa(6hton, B., 0. McC$e$$an" e R. #eRe!$$E. T>GG=U. NRhE 'here Are Com:$ementarE Learn!n6 SEstems !n the H!::ocam:(s an" NeocorteJP ,ns!6hts from the S(ccesses an" Fa!$(res of Connect!on!st Mo"e$s of Learn!n6 an" MemorE.N Ps'chol?ev, >3-T@U; 4>G54=B. Me$Hac&, R, >GG3. NPhantom L!mbs an" the Conce:t ofa Ne(romatr!J.N "rends Aeurosci, >@; <<5G-. Me$Hac&, R. >GG-. NPhantom L!mbs.N 2ei *m, -??; G35G?. Me$Hac&, R., R. ,srae$, R. Lacro!J e V. Sch($tH. >GGB. NPhantom L!mbs !n Peo:$e ^!th Con6en!ta$ L!mb Def!c!encE or Am:(tat!on !n Ear$E Ch!$"hoo"N, Ga :arte.
=rain, >-3; >?3@5>?-3. MerHen!ch, M.M. e 0.H. Kaas. >G<3. NReor6an!Hat!on of Mamma$!an SomatosensorE CorteJ Fo$$o^!n6 Per!:hera$ Ner%e ,nZ(rE.N "rends Aeurosci, =; 4@454@?. MerHen!ch, M.M., R0. Ne$son, M.S. StrE&er, M.S. CEan"er, A. Scho::mann e 0.M. foo&. >G<4. NSomatosensorE Cort!ca$ Ma: Chan6es Fo$$o^!n6 D!6!t Am:(tat!on !n A"($t Mon&eEs.N 7 &omp Aeurol, --4; =G>5?3=.
Aeuroph'siol, ==; >@435>@=>. N!e$sen, H. e #. Kr!stensen. >G<>. NPersona$!tE Corre$ates of S:heno!"a$ EEV Foc! !n 'em:ora$ Lobe E:!$e:sE.N *cta Aeurol 2cand, ?4; -<G5@33. N("o, R0., B.M. R!se, F. S!F(entes e V. M!$$!&en. >GG?. NNe(ra$ S(bstrates for the
Phoen!J, Af.
I]: G@5G?.
$
S:anos, N.R, R.S. Stenstrom e M.A. 0ohnston. >G<<. NHE:nos!s, P$acebo, an" S(66est!on !n the 'reatment of Rarts.N Ps'chosom ,ed, =3; -4=5-?3. S:r!n6er S. e V. De(tsch. >GG<. /eft =rain, ?ight =rain. San Franc!sco; RH. Freeman. SI(!re, L. >G<B. ,emor' and the =rain. No%a Dor&; #Jfor" Press. SI(!re, L.R. e S. fo$a5Mor6an. >G<@. N'he Ne(ro$o6E of MemorE; 'he Case for Corres:on"ence Bet^een the F!n"!n6s for H(man an" Nonh(man Pr!mates.N ,n 0.A. De(tsch Tor6.U, "he Ph'siological =asis of ,emor', -a e". No%a Dor&; Aca"em!c Press. Star&man, M., 0. Marsha$$, 0. La Fer!a e R.P. Ke$ch. >G<=. NPse("ocEes!s.N Ps'chosom ,ed, 4B; 4?5=B. Starr, A. e L. Ph!$$!:s. >GB3. NVerba$ an" Motor MemorE !n Amnes!c SEn"rome.N Aeurops'chologia, <; B=5<<. Stoer!6, P. e A. Co^eE. >G<G. NRa%e$en6th Sens!t!%!tE !n B$!n"s!6ht.N Aature, @4-;
G>?5G><.
S(n"er$an", S. >GB-. Aerves andAerve -n1uries. E"!mb(r6o; Ch(rch!$$ L!%!n6stone. S(r, M., P.E. Varra6htE e C0. Br(ce. >G<=. NSomatosensorE CorteJ !n MacaI(e Mon&eEs; Lam!nar D!fferences !n Rece:t!%e F!e$" S!He.N =rain ?s. @4-; @G>5@G=. S(rman, #.S., K. She$"on e'.P. Hac&ett. >GB@. NHE:nos!s !n the 'reatment ofRarts.N *rch Men Ps'chiatr', -<; 4@<544>. SEmons, D. >GBG. "he Evolution of!uman 2exualit'. No%a Dor&; #Jfor" 2n!%ers!tE Press. SEmons, D. >G<=. ,n P. Abramson e S.D. P!n&erton Tor6s.U, 2exual Aature and 2exual &ulture. Ch!ca6o e Lon"res; 2n!%ers!tE of Ch!ca6o Press. 'a(b, E., N.E. M!$$er, 'A. No%ac&, E.R Coo&, RC. F$em!n6, C.S. Neom(ceno, 0.S. Conne$$ e 0.E. Cra6o. >GG@. N'echn!I(e to ,m:ro%e Chron!c Motor Df!c!t After Stro&e.N *rch Ph's ,ed?eha)il, B4; @4B5@=4. 'o6a, A. R. e0.C. MaHH!otta. >GG?. =rain ,apping: "he,ethods. No%a Dor&; Aca"em!c Press. 'o%ee, M.0., E. Ro$$s e V.S. Ramachan"ran. >GG?. NRa:!" V!s(a$ Learn!n6 !n Ne(rons
!n the Pr!mate V!s(a$ CorteJ.N Aeuroreport, a: -B=B5-B?3. 'rane$, D. e A.R. Damas!o. >G<=. NKno^$e"6e R!tho(t A^areness; An A(tomat!c ,n"eJ of Fac!a$ Reco6n!t!on bE Proso:a6nos!cs.N 2cience, --<; -@=5-4G. 're!sman, A. >G<?. NFeat(res an" #bZects !n V!s(a$ Process!n6.N 2ei *m, --=; >>45 >-?. 're%arthen, C.B. >G?<. N'^o Mechan!sms of V!s!on !n Pr!mates.N Ps'chol(orsch, @>; -GG5@@B. 'r!mb$e, M.R. >GG-. N'he Vasta(t5Vesch^!n" SEn"rome.N ,n M.R. 'r!mb$e e'.V. Bo$^!6 Tor6s.U, "he "emporal /o)es and the /im)ic 2'stem. Petersf!e$", ,n6$.; Rr!6htson B!ome"!ca$. 'r!%ers, R. >G<=5 2ocial Evolution. Men$on Par&, CA; BenZam!n C(mm!n6s. '(c&er, D.M. >G<>. NLatera$ Bra!n, F(nct!on, Moo", an" Conce:t(a$!Hat!on.N Ps'chological =ulletin, <G; >G54?. '(rnb($$, #.H. >GGB. NM!rror, M!rror on the Ra$$ L ,s the Left S!"e 'here at A$!PN &urrent =iolog', BR; B3G5B>>. '(rnb($$, #.H., D. CareE e R. McCarthE. >GGB. N'he Ne(ro:sEcho$o6E of #bZect ConstancE.N Bournal ofthe -nternational Aeurops'chological 2ociet', @; -<<5-G<. Van "er Ber6he, L. e P. Frost. >G<?. NS&!n Co$or Preference, SeJ(a$ D!mor:h!sm an" SeJ(a$ Se$ect!on; A Case of Vene Co5e%o$(t!on.N Ethnic ?acial 2tudies, G; <B5>>@. Van Essen, D.C. >GBG. NV!s(a$ Cort!ca$ breas.N ,n M.R. Co^an Tor6.U, *nnual ?evie$s in Aeuroscience, Vo$. -. Pa!o A$to, CA; Pa!o A$to Ann(a$ Re%!e^s, --B5-?@. Ra$$, P.D. >GBB. N'he Presence of ,naffect!%e SEna:ses an" the C!rc(mstances Rh!ch 2nmas&'hem.N Philos "rans ? 2oe /ond \B!o$], -B<; @?>5@B-. Ra$$, P.D. >G<4. N'he Pa!nf($ ConseI(ences of Per!:hera$ ,nZ(rE.N U!and 2urg =r, G; @B5@G. Ra$&er, R. e 0.B. Matt!n6$eE. >GGB. NVhosts !n the Mach!neP Patho$o6!ca$ V!s(a$ Com:$et!on Phenomena !n the Dama6e" Bra!n.N Aeurocase, @; @>@5@@=. Rarr!n6ton, E.K. e L. Re!s&rantH. >GB3. NAmnes!c SEn"rome; Conso$!"at!on or Retr!e%a$PN Aature, --<; ?-<5?@3. Rarr!n6ton, E.K. e L. Re!s&rantH. >GB>. N#r6an!Hat!ona$ As:ects of MemorE !n Amnes!c Pat!ents.N Aeurops'chologia, G; ?B5B@. Rarr!n6ton, E.K. e L.D. D(chen. >GG-. NA Rea::ra!sa$ of a Case of Pers!stent V$oba$ Amns!a Fo$$o^!n6 R!6ht 'em:ora$ LobectomE L A C$!n!co:atho$o6!ca$ St("E.N Aeurops'chologia, @3; 4@B54=3. RaJman, S.V. e N. Vesch^!n". >GB=. N'he ,nter!cta$ Beha%!or SEn"rome of'em5 :ora$ Lobe E:!$e:sE.N *rch Men Ps'chiatr', @-; >=<35>=<?. Re!nber6er, N.M., 0.L. McVa(6h e V. LEnch. >G<=. ,emor' 2'stems ofthe =rain
No%a Dor&; V(!$for" Press. Re!nste!n, E.A. e R.L. Kahn. >G=3. N'he SEn"rome of Anoso6nos!a.N *rch Aeuro Ps'chiatr', ?4; BB-5BG>. Re!r M!tche$$, S. ><B-. -n1uries of Aerves and "heir &onsequences. F!$a"$f!a; L!::!ncott Re!r M!tche$$, S. ><B>. NPhantom L!mbs.N /ippincott[s ,aga6ine, <; =?@5=?G. Re!s&rantH, L. >G<=. N,ss(es an"'heor!es !n the St("E ofthe Amnes!c SEn"rome.N ,r M.N. Re!nber6er, 0.L. McVa(6h e V. LEnch Tor6s.U, ,emor' 2'stems ofthe =rain *nimal and !uman &ognitive Processes. No%a Dor&; V(!$for" Press, @<354>=5
cn"!ce
#s nKmeros "e : 6!na em it3lico referem5se a !$(stra)Ses abe$has, "an)a "as, @3=5@3? acaso, e%o$()*o e, -?=, @?B5@?< ac(:(nt(ra, <@ A"amec, R.E., @=B^ A"$er, Ra$:h, -B< A"%o6a"o "o D!abo, >BG A6$!ot!, Sa$%atore A., ?=, >><5>>G, @@4n a$arme fa$so, teor!a "o, -?>, -?-5-?@ a$coo$!smo, @G, >BB, >G4 A$&on, Dan, @@3^ A$$eE,'.R.,@?@n A$$man, 0ohn, @@Gu A$tsch($er, Er!c, EH]n, EHan, @B> ^, @B@u a$(c!na)Ses, ?>, >4@5>=-, @4@5@44 a("!t!%as, >44, >4= Char$es Bonnet, >-@5>-4, >4@5>=-, @4@n "e'h(rber, >->5>-4, B-e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$ e, --? !ma6!nan"o e, >4G5>=- amea)a, careta "e8 sorr!so com:ara"o com, -?-, -??5-?B, @??^ amea)a; emo)*o "es:erta"a em res:osta a, ->35->:erce:)*o "e, >=B amC6"a$a, 43, ->3, ->>, ->?5->B, --B,
--<, -@@, -@?, -@<, -<G e consc!Anc!a, @3?5@3B,@3G5@>3,@>= amns!a, -3B sCn"rome "e Ca:6ras com:ara"a com, ->B5->G caso H. M. e, J!!!, >B5><, @G, >G4,
@@3u amor, G45G=, @>@ An"erson, R!$$E, -=@5-=4, -==, -=?, -?@,@?an6($ar, c!rc(n%o$()*o, 44, -4<5-4G an!ma!s "e est!ma)*o, sCn"rome "e Ca:6ras e, -3<5->3 Anna #., @B3^ anoma$!as, -<35-<@ anoreJ!a ner%osa, >G4, -3>5-3- anoso6nos!a, %!!, >>, -4, >?G5-34, @>>5
'V, @45@=
Bear, D.M., @>3,@=B5@=<u Bear", A.R., @=Bu beha%!or!smo, -<G, @-<u Benson, F. , @@=u =hag<tvad Mita, >?G b!c!c$eta, eJ:er!Anc!a com ro"a "e, >@@,
>@4
B!$$ T:ac!ente "e ne6a)*oU, ><B, @=-u b!noc($ar, %!s*o, >-? b!o$O6!ca, %ar!ab!$!"a"e, -B- B!rnba(m, M.H., @B@u B!s!ach, E"oar"o, >44,><<5><G,@4=5@4?u B$a&emore, Co$!n, >? B$oc&, N., @B@u B$oom, F$oE", =< boceZo, @< Bo6en, 0.E., @4G, @=3, @BB Bonnet, Char$es, >4@ ver tam)m sCn"rome "e Char$es Bonnet
cND,CE 7 @GG
Borsoo&, Da%!", ?-5?@, @@4u bra)os, @<, =ba$an)o "os, B"e macacos, =4 fantasma, >>, 4B5=3, ==5=<, =B, ?>5 ?-, B>5B@, B?5<-, @@?u ne6a)*o "e :ara$!s!a nos, -4, >?G5>B=, ><@5><B, >G45-3> :ara$!s!a "e, B4, B< :rott!cos, B>, @@? ver tam)m "e"os8 m*os Bra!n, Lor"e R(sse$$, B= =rain, ,ind and =ehavior TB$oom e LasersonU, 43, IIZ Bre!ter, Hans, @@4 Bre^ster, S!r Da%!", @43 Brocca, P!erre Pa($, --B brotamento, ?-5?@ Bro^n, E., @B>u Bro^n, R!char", @B>u Bro^n5SeI(ar", Char$es, @=3u Br(ens,0.H.,@=B B(cE, Pa($, >>4 B(er6er, "oen)a "e, <@ B(r6ess, cr!at(ras "e, @?<u Caccace, A.'., ?? ca"ar)o "e sa:ato, eJ:er!Anc!a "o, ><-5 ><@ ca!Ja :reta, abor"a6em "a, @-<5@-G Ca$!fOrn!a, Centro M"!co "a 2n!%ers!"a"e "a, >?G5>Bca$or, ?>5?-, <&anadian Bournal of Ps'chiatr', 4G
c[ncer, -G5@3, -B>5-B-, -B? canto5"e5(m5I(a"ra"o, eJ:er!Anc!a "e, >@-5>@@, B@@5>4>, car!cat(ra, @?>5@?Carro$$, Le^!s, >?=, -3=, @4? carros; em es:e$hos retro%!sores, >?> !ma6em cor:ora$ e, G4, ><3 cataratas, >-@, >4@ catastrOf!ca, rea)*o, >B>, >G4 CecC$!a T:ac!ente "e ne6a)*oU, >B- ce6(e!ra, GB5GG, KT] a mo%!mento, >3B, >>B, @@Gu cor, >3B5>3<, -G35-G> e "e 'h(rber, >->5>-4 na sCn"rome "e Char$es Bonnet, >-@5 >-4, >4@5>=-,@4@u ce$($ar, cor:o, @> cerebe$o, @-, EI, 43, B=5B?, --< crebro h(mano; abor"a6em "a ca!Ja :reta ao, @-<u5@-Gu como com:(ta"or, <<, @4G5@4B "escr!)*o s!mbO$!ca no, >335>3> "!scre:[nc!a em !nforma)Ses senso5 r!a!se, ><=5><? "!%!s*o, ><, @@, @=3u estr(t(ra "o, @35@@, @>, @-, HT h!:ocam:o, @G, HT, 4>, >G4, ->>, --<,@@3 Z($6amentos "o, >3- membros fantasmas e, >>5>-, 4<54G, =>5B>,B?5B<,<B5G> re"(n"[nc!a "entro "o, ?- s!stema motor "o, B=5B?, <? tamanho "o, -4@, -4G, @@3u, @B3u teor!a (n!f!ca"a "o, -?5-B ver tam)m cOrteJ cerebra$8 $obos fronta!s8 hem!sfr!o esI(er"o8 hem!sfr!o "!re!to8 $obos tem:ora!s8 tpicos espec<ficos
consc!Anc!a, :erce:)*o, >>-, >4-, ><35 ><>, -3-, -<B5@->, @B@u5@BBn como e:!fen9meno, -G= f(n)*o se$et!%a "a, >=B, @445@4= ver tam)m qualiaQ !n"!%!"(a$!"a"e contraste "e tamanho, !$(s*o "e, >><5 >>G,>>< Coo:er, LarrE, ><@5>43 co:ern!cana, re%o$()*o, >G, -3@ cor, ce6(e!ra :ara, >3B5>3<, -G3
cor, %!s*o "e, >435>4>, >4G, >=>, -@?, -G3, @-<u, @@Gu, @44n
cor"otom!a, ?3 corneana, $es*o, >4@ cor:o ca$oso, @-, @@, @?, 43, ->>, --<, @=3u "errame no, @?5@B cor:o, :artes "o, ne6a)*o "e :ro:r!e"a"e "e, ver somato:arafren!a cor:ora$, !ma6em, >4,-=,@>B,@=@u, @==u anoreJ!ae, >G4, -3>5-3- carros e, G4, ><3 c(nha6em "a eJ:ress*o, B= es:e$ho na a$tera)*o "a, <35<> !n"!%!"(a$!"a"e e, G45G=, @3G, @>@ cND,CE 7 43> $obo :ar!eta$ e, B=, B?, BB, <>, ><B, -3-,@3<,@3G ma$eab!$!"a"e "a, G>5G=, >Gnat(reHa versus cr!a)*o e, 4<, =45=<,
B>5B-,<G5G>,@@-u
reor6an!Ha)*o "a, >-, 4< cor:or!f!ca"a, !n"!%!"(a$!"a"e, @3G, @>@ cOrteJ cerebra$, @-, @@, @B, 43, >=?, --<, @-G homKnc($o "e Penf!e$" e, =-5=4, =@ ment!ra e, @4< Cosm!"es, L., @?- cosmo$o6!a, ><5>G, -3@5-34 Cotar", sCn"rome "e, ->=5->?, @>3 coto "e am:(ta)*o, re"()*o "e, >>, ?3 couvade, sCn"rome "e T6ra%!"eH so$!" r!aU, -B=5-B? cren)a, s!stema "e, ><4, ><B, -3-, @4Gu eJ:er!mento com, >G?5>GB hem!sfr!o esI(er"o e, >BB5><3, ><=, >G>5>G-, @=@u5@=4u cr!an)a, ab(so "e, -<@ cr!an)as, @4Gu
@=Gu, @??u
"ar^!n!ana, re%o$()*o, -3@ +ar$inism TRa$$aceU, -4> Da%!es, Pa($, >?, @-35@-> Da%E, H(m:hrE, >4, >? Da^&!ns, R!char", >?, -=3, @=Gu "eKr(!f, Pa($, >? "eca:!ta)*o; :onto ce6o e, >-<, >@>5 >@escotoma e, >4>5>4sCn"rome "e Ca:6ras e, ->4 "e"o, a6nos!a "e, 44 "e"os "os :s, ch(:an"o os, -=, ?= "e"os; fantasma, >>, -4, 4<54G, ==5=<, =B, B>, B@, B<,<>5<<, >=>, @@?5@@Bu !"ent!f!ca)*o "e "oen)a e, -G ma:eamento "o crebro e, =-5=@, =@,<"efesa, mecan!smoTsU "e, >@, >B-5>B?, >BG, >G<5-3-, @=>n5@=-u em :essoas norma!s, >B@5>BG eJ:$!ca)*o, f(n"amento $O6!co :or tr s "e, >BB5>B< forma)*o "e rea)*o como, ><@, >GG5 -33,-3> h(mor como, -335-3>, -?re:ress*o como, >B<5>BG, ><<, >G>, >G@, >G4, >GG, -3>, @=@n5@=4u
44
sCn"rome "a "esaten)*o e, >=@, >=45 >==, >=G5>?3, @4?5@4B^ "esaten)*o :arc!a$, ver sCn"rome "a "esaten)*o "esaten)*o, sCn"rome "a, >=@5>?<, -3-, @@>,@445@4B a6nos!a "e es:e$ho e, >?45>?< es:e$hos e, >?35>?B !m:ort[nc!a c$Cn!ca "a, >?3 ne6a)*o e, >B=5>B?, ><@5><=, ><< :erce:)*o s(bconsc!ente na, >=< rec(:era)*o "a, >=G5>?3, @4?5@4B^ testes :ara, >?-5>?4, K]E +escentof,an, B7&TDar^!nU, >3=, -?B
a(to5s(6est*o e, @4G n barre!ra "e tra"()*o e, EDDn c!rc(n%o$()*o an6($ar "o, -4G como A"%o6a"o "o D!abo, >BG "ano, a%ar!a no, @3,@?,@<, >=4,>=B5 >=<, >?G5>B3, >B4, >BB, ><?5><B, ><<5><G, @=3^5@=>n, @=-u, @=@n8 ver tam)m sCn"rome "a "esaten)*o "!scre:[nc!as mon!tora"as no, ><?, @=>u $!n6(a6em e, >B? %!s*o e, >B?5>BB "!sca$c($!as, 4>544, @@3n5@@>n, @4?u5 @4B^ "!s$eJ!a tem:or r!a, >43 D!srae$!, BenZam!n, -?B "!%!"!"os, crebros, >B5><, @@5@4, @=3n DNA T c!"o "esoJ!rr!bon(c$!coU, >>B, -G4, @3G, @-<u, @-Gn, @43n, @B3n Do""s, Sra., >?G5>B-, >B4, >BG, ><-5 ><@, -33 "oen)a, !"ent!f!ca)*o sensor!a$ "e, -G5 @3 Do$an, RaE, ><?, @=> ^ "or, <>5<< memOr!a "e, <@5<4, >=> "or, ass!mbo$!a "a, -?@ "or, fantasma, >>,>-, -4, 4<54G, ==, ?3, ??5?B, B3,B<, <>5<<, >=> a$C%!o "e, =3, ?3, <>, <-, <45<< ca(sas "e, <-5<@ cND,CE 7 43@ eJ:er!Anc!a "a JCcara e, B@5B4 rema:eamento anorma$ e, <-5<@ "orsa$, r!Hotom!a, =4, ?3 +r. Be#'lland,r. !'de TSte%ensonU, -<E""!n6ton, S!r'homas, -<> E"e$man, Vera$" M., >4G, @4<u X"!:o, com:$eJo "e, -3G E"^ar", B., @=Gn e6o, "efesa "o, >B@, >B< E!nste!n, A$bert, -?,>==, --@, -4B, -G? E&man, #., @4<^ E$ectra, com:$eJo "e, -3G e$etr!c!"a"e, ma6net!smo e, -B5-< E$$en T:ac!ente com sCn"rome "e "esaten)*oU, >=@5>=<, >?>5>?B E$$!s, H.D., @=?n E$$!s, Ha%e$oc&, @?@ n emo)*o, >=?5>=B, >=<, @=@n a"eI(a"a, >==,->4 contato :e$os o$hos e, ->?5->B e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$ e, -@3,
-@-5-@@, -@<5-@G hem!sfr!o "!re!to e, >B?5>BB, @=>n !n"!%!"(a$!"a"e e, @3G5@>> sCn"rome "e Ca:6ras e, -3G5->?, ->G, -->5---, @=?^ s!stema $Cmb!co e, @B, HT,HK, >=?, ->35->4, IKK, ->?, --3, --B, -@-5 -@@,-@?,@3G5@>3,@>35@>> em:at!a, G4, -B=, @>@ entra"a, contro$e "e Tcontro$e "e %o$(meU, <- enJaI(ecas, escotomas trans!tOr!os e, >-=5 >-?,>@= e:!$e:s!a, @G acesso "e, --<5--G $obo tem:ora$, ver e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$ e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$, ->, -@, @3, @>>,@=B5@=<n eJ:er!Anc!a re$!6!osa e, --45--?, --<5 -43, @=Bn5@=<^ res:osta c(t[nea 6a$%[n!ca e, -@?5 -@G,@=<n e:!stemo$o6!a eJ:er!menta$, -=, >GB ere)Ses; "e es:anca"ores "e 6aEs, >GG fantasma, =>, ?= saK"e e, -=3 escotoma, KT], >@=5>4@, @4-n5@44^ "eca:!ta)*o e, >4>5>4- enJaI(ecas e, >-=, >@= eJ:er!Anc!a "o canto5"e5 (m5I(a"ra5 "o e, >4> :er!metr!a e, >43 escr!tor, c*!bra "e T"!ston!a foca!U, @@? Esmera$"a T:ac!ente "e ne6a)*oU, >B-5 >B@ es:ac!a$, re:resenta)*o, >==5>=?, >?35 >?@,>?B es:ec($a)*o, >G5-3 es:e$ho, @@?n membros fantasmas e, >-5>@, BB5<>, <45<?, @@=^5@@B^ obZetos rea!s versus ref$eJos em, >?35 >?>,@4=u :ac!entes "e ne6a)*o e, ><45><? sCn"rome "a "esaten)*o e, >?35>?B es:!nha$, me"($a, @-, EI, HT, ?3, <3 r!Hotom!a "orsa$ e, =4, ?3 s!stema motor e, B=, B? es:ont[nea, at!%!"a"e, @44^ es:ont[neas, me$horas, -B>5-B@
%!s*o e, B4,BB5<>,<?5<< Fara"aE, M!chae$, >4, >?, -B5-<, @-Bu Farah, Manha, @@-u, @4<u, @=?u Fe"!o, Pa($, @>35@>>, @=B^5@=<^ Fe!nber6, '., @4<u Fermat, P!erre "e, -43 FeEnman, R!char", >?> feHes, noZo, re:(6n[nc!a a, -=? F!n&e$ste!n, R!ta, == fCs!ca, -?5-< F$etcher, D!ane, GB5GG, >3@, >>45>-3 f$or, "esenho "e, >?-5>?@, K]E fo$!c($oest!m($ante, horm9n!o TFSHU,
-B=,@B>u
formas, %!s*o e, >4G, >=> Foster, Chr!s, @B>u, @B=u fo%ea$, %!s*o, >>? Fre6o$!, sCn"rome "e, --3 freno$o6!a, @-G5@@3u Fre(", Anna, >B@, >GG Fre(", S!6m(n", >@,-=,?=,B>,>B<,>G-, >G<5-34, -?3, -<@ 1 mecan!smos "e "efesa e, >B@5>B?, ><@, >G<5-3- sCn"rome "e Ca:6ras %!sta :or, -3G5->3
cND,CE 7 43=
Fr!e", L, @?Bu fr!o, ?>,<Fr!th, Chr!s, ><?, @=>u fronta!s, $obos,@-,@@,43,>=?5>=B,->=,
--4, --B, -<G, -G4, @3G, @-Gu5 @@3u, @=@u, @=?u consc!Anc!a e, @3?, @>>
mo%!mento e, B= %entrome"!a$, ><B Frost, P, @?@u f(nc!ona$!stas, @-<u F(ster, 0.M., @@=u Va6e, Ph!neas, @>> Va!nott!, V., @=>u 6a$ante!o, r!t(a$ "e, em : ssaros, >3@,>3= Va$!$e(,$?, ><5>G, =>, @@> n5@@-u Va$!n, D., @4<u, @4Gu, @B@u Va$$, FranH, @-Gu Va$$en, Chr!s, =< 6a$%[n!ca, res:osta c(t[nea TVSRU, G4, ->=, @>3, @>@,@@Bu, @4Gn, @=@u "e :ac!entes com sCn"rome "e Cotar", ->? e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$ e, -@?5 -@G, @=<u sCn"rome "e Ca:6ras e, ->-5->@ Vamo^, Veor6e, >4, >? Van"h!, Mohan"as K., --@ Var"ner, H., @=-u Vasta(t, H., @=Bu 6atos, %er e !ma6!nar, >-=, >4G5>=3 6aE, es:anca"ores "e, >GG VaHHan!6a, M., @=3u 6ent!ca, en6enhar!a, -=3 6An!o, -@=, -445-=> 6en!ta!s, Or6*os;
?@5?=, @@-u
ver tam)m ere)Ses8 :An!s Veor6e T:ac!ente "e ne6a)*oU, @=4u5 @==u Vesch^!n", Norman, @@3^5@=Bu gestalt, >4< 6esta$t!stas, :s!cO$o6os, >>< 6est!c($a)*o, B>5B@, B=, ><@ V!bbs, F.A., @=Bu 6!rafas, o $on6o :esco)o "as, @?Gu 6!r!nos, rec(:era)*o em, -< 6$a(coma, >-@ Vo$"ber6, E., @@=u Vo$"ber6, V., @@=u Vo$"man5Ra&!c, P.S., @@=u Vo$"ste!n, K(rt, @=5@B, >B> Vombr!ch, Ernest, @?-u Voo"a$e, Me$, >>- Vo($", Ste:hen 0aE, >4, >?, -?4, @@3u, @?<u Vrace T:ac!ente "e ne6a)*oU, ><B 6ra%!"eH; fa$sa T:se("oc!eseU, -?G5-B?, @B3u5 @B>u so$!" r!a TsCn"rome "a couva.de8, -B=5 -B? VraE, C.M., @B4u VraH!ano, M.S.A, @=>u Vreeno(6h, R(th, -=4, -==, -?-, -?@, @?-u Vre6orE, R!char", >@, >?, GG, >?>, -4-, @@Bu,@43u Vr!ff!ths, Fre", @-<u Vross, CV., KKE, @=>u, @=?n Muerra nas estrelas Tf!$meU, >>G
e%o$()*o "o, -=B5-?4, @=Gu, @??u teor!a "o a$arme fa$so "o, -?>,-?-5-?@ ver tam)m :!a"as8 r!so H(m:hreE, N!c&, @4@u, @B@u H(J$eE, 'homas HenrE, >4, >? ,6n!)*o TateamentoU, h!:Otese "e -@@, -@?5-@B
!ma6em, re:resenta)*o, tcn!cas "e, ?@,
>>G, @=?u resson[nc!a ma6nt!ca f(nc!ona$ TfMR,U, ><=, @-Bu, @@>u, @@Bu resson[nc!a ma6nt!ca TMRU, =G,@?3u, ma6netoencefa$o6rafCa TMEVU, =<, =G, @-Bu, @@Bu tomo6raf!a :or em!ss*o "e :Os!tron TPE'U, ><=, ><?, @-Bu, @=Bu !ma6!na)*o, -3, >-@5>-= a$(c!na)Ses e, >4G5>=- %!s*o versus, >-45>-=, >4<5>=3 !m:ostores, sCn"rome "e Ca:6ras e, >@, -3=5->= !m(no$O6!co, s!stema, -B>,-BB5-BG,-<4 cND,CE 7 43B !nconsc!ente, !$a)*o, >3-, @@Bu !nconsc!ente, >-5>@, -3@, -G? Cn"!a, -@4, -4=5-4B, -B>, @@3rc $e:ra na, G3 !n"!%!"(a$!"a"e, -=5-?, @=, >>B, >-3, -<B5@-3, @B@5@B?u anoso6nos!a e, ><3 a:a!Jona"a, @3G5@>> como !$(s*o, >-3, -<B5-<<, @3G, @@?n5@43u conce!t(a!, @>?5@>B eJec(t!%a, @>>5@>@ !ma6em cor:ora$ e, G=, @3G, @>@ mnem9n!ca, @>@5@>4 sCn"rome "e Ca:6ras e, --35--- soc!a$, @>B5@>< (n!f!ca"a, @>45@>= %!6!$ante, @>=5@>? ver tam)m consc!Anc!a !nforma)*o, or"enamento e seIWenc!a5
)*o, @4?^5@4Bu
,n6r!" T:ac!ente s(C)aU, >3B, >>B !nZe)Ses, s!m($a)*o, >G?5>GB, @==u !ns($ar, cOrteJ, -3-, -?@5-?4, -<G !nte$!6Anc!a, -4-5-4=, @?<u c!nt!ca, -4- freno$o6!a e, @-G5@@3 n 6era$, -44, -4=, -4< :otenc!a$, -4-, -4@ !ntera)Ses cor:o5mente, --B, -?G5-<=, @B3n5@B@u asma e, -BB5-B< "!stKrb!o "e :ersona$!"a"e mK$t!:$a e, -<-5-<4, @B@u efe!to :$acebo e, -BG, @B-^5@B@u em con"!c!onamento !m(no$O6!co, -BB5-BG em fa$sa 6ra%!"eH, -?G5-B?, @B3u5 @B>u h!:nose e, -B-, -B?5-BB, @B>5@B-u res!stAnc!a Y !"!a "e, -BG5-<@ !ntra$am!nares, nKc$eos ta$[m!cos, @>? ,ra6(!, V!ncent, -@?5-@B, -=<u ,rene T:ac!ente com membro fantasmaU, B4,BB ,rons!"e, R., @?-u Zac&son!anos, acessos, --G 0acobs, B., @?Bu 0ames, R!$$!am, @@@u, @44n5@4=n 0ean T:ac!ente "e ne6a)*oU, >G=5>G?, >GG5-33 0oan T:ac!ente com escotomaU @4-u 0oe T:ac!ente com amns!aU, -><5->G 0ohanson, D., @=Gu 0ohnson, Mar&,
== 0ohnston, M.A., @B>u 0osh T:ac!ente com escotomaU, >@=5>4>, @4-u Kaas, 0ohn, @@Gu Ka$$!o, K.E., @@Bu Kan"e$, Er!c, @@3u Kant, ,mman(e$, >==, -=< Karen T:ac!ente com membro fantasmaU, << Ka(ffman, St(art, @?<u K!nsbo(rne, M., @4Gu, @=3n K$effner, D.A., @@<u K$W%er, He!nr!ch, >>4 K$W%er5B(cE, sCn"rome "e, >>4, @>3 Kn!6ht, MarE, -?G5-B4 Koch, Chr!stof, -G4 Korsa&o%, Ser6e!, @@3u
=?
Lac&ner, 0. R., @@Bu $amarc&!ana, e%o$()*o, -4> /ancet, >4@ $atente, homosseJ(a$!"a"e, >GG $atera$ TsE$%!anaU, f!ss(ra, @- $atera$, nKc$eo 6en!c($a"o TLVNU, KT], KTZ, KTY Lea&eE, R., @=Gu Leonar"o "a V!nc!, >?=, IH] $e:ra, G3 Lett%!n, 0erome, @4 > n Le%!, Leah, @=3u Le%!ne, D.N., @4<^ Le%!nson, L!$!an, >43 $Cmb!co, s!stema, G4, -3-, @?> n5@?-u emo)*o e, @B, HT, 4>, >=?, ->35->4, IKK, ->?, --3, --B, -@-5-@@, -@?, @3G5@>3, @>35@>> f(n)Ses "o, --B5--< ment!ra e, @4< n rac!smo e, --3 ra!%a Th!"rofob!aU no, --?5--B, @=Bn r!so e, -==, -?-5-?@, -?4 sCn"rome "e Cotar" e, ->=5->? $!n6(a6em, @@, @=, @B, 44, >=B, -4@, @3B, @B>^ barre!ra "a tra"()*o e, -G>5-G@ cor:o, B>5B-, B= es:ec!a$!Ha)*o hem!sfr!ca e, Ka],EDDn seI(enc!amento "e !nforma)*o e, @4?5@4B $!nha b!ssecc!ona"a, teste "a, >?-, @4= n% @4?u $!nha :reta %ert!ca$, eJ:er!Anc!a, >@3,>-G $!nhas, %ert!ca!s versus hor!Honta!s, >@>, >@-,@4>u L!::erheE, Hans, >< /ippincott[s Bournal, 4G L!tt$e^oo", 0.E., -4B L!%!n6stone, Mar6aret, @@Gu $obo fronta$, sCn"rome "o, -@-5-@@ Lo6oteth!s, N!&os, @@G L($$!n, Char$es, >4@ $(te!n!Hante, horm9n!o TLHU,
<B5<<, @@?u5@@Bn Massach(setts, Hos:!ta$ Vera$ TMVHU, ?-,@@4u mastectom!a, =>, ?= matem t!ca, ca:ac!"a"e, @@, 4>544,
@@> n5@@-u
,icro)e !unters, "he T"e Kr(!fU. >? M!$$er, 0onathan, @??u M!$$er, La^rence, B M!$$er, S.#., @B@u M!$ner, Bren"a, @@3u M!$ner, Da%!", GB5GG, >>= M!$ton, 0ohn, --=
ne6a)*o, <>, >?G5>GG, -3>5-3@, @>B, @4B5@==u 6$oba$, ><B !nZe)Ses s!m($a"as e, >G?5>GB, @==u $oca$!Ha)*o "e $esSes no crebro e, ><B memOr!a e, >G@5>G?, @=4n5@==n norma$ versus eJa6era"a, >B4 :rof(n"!"a"e "a, ><B5><<,@=-^5@=@^ sCn"rome "a "esaten)*o e, >B=5>B?, ><@5><=, ><< Ne$son, Lor"e Horat!o, 4G, @43n neocOrteJ, @> ne(romas, 4G, ?3, <-, <G ne(r9n!os Tc$($as ner%osasU, @>, EK Ae$ Por#er, >-Ne^some, R!$$!am, @@Gu Ne^ton, S!r ,saac, -?, -<G N!e$sen, H., @=Bu N!etHsche, Fr!e"r!ch, -=@ n!sta6mo, ><<5>G>, >G@ nKc$eos ta$[m!cos anter!ores, --< obZet!%a, c!Anc!a, -<G obZeto, reconhec!mento "e, @G54>, GG,
a("!t!%o, -3B5-3< ver tam)m: rosto, reconhec!mento "e obZetos eJternos, :roZe)*o "e sensa)Ses :ara, G-, G4 #ccam, na%a$ha "e, @B4u occ!:!ta$, $obo, EI, @@, 43 oc($ar, m("an)a, "!stKrb!o "e :ersona$!"a"e mK$t!:$a e, -<@, @B@u oc($omotor, nKc$eo "o ner%o, ?? o$fato, che!ro, -G5@3, @@, --B o$har, "!re)*o "o, ->?5->B o$ho, mo%!mento "o, ??, ><<, ><G5>G3, @@<u
r :!"o TREMU, >G-5>G@, @=@u o$hos, -G, >3<, >3G, ->?5->B ret!na"os, >34, KT], KTa, >>B, >-?,
>==, @4-u5@44n #rnar KhaEE m, -@, -@G, @@3u O:t!ca, fa!Ja, KT] O:t!ca, ra"!a)*o, B3?e O:t!co, "!sco, >-? O:t!co, ner%o, KTH, KT], KTZ, KTY, >-?, @44u O:t!co, I(!asma, KT] 9rigem das espcies, * TDar^!nU, -?? or6asmo, ?4, >=>, --4, --G, @B4n or!enta)*o, com:ortamento "e, >3<5>>3, >>-, >>4,@=3u
c!c$o "e feed)ctc# :os!t!%o em, >=B, @4=u #rnste!n, Robert, @4Gu o(%!"o, est!m($a)*o Ncom 6(a 6e$a"aN, ><<5>G@ o(%!"os, ?? a$(c!na)Ses e, >44, >4= n!sta6mo e, ><<5>G> #%C"!o, 4B o%os e !ma6ens "e ca%!"a"es, >3-5>3@, KTH, KTD, @@<u :a!TsU; atra)*o "o f!$ho :e$oTsU, -3G como !m:ostores, >@, -3=5->4 como rob9s, ->4 :a$!no:s!a, @4@u
Pa:eH, 0ames, --?5--B, @=?u :ara"!6ma, m("an)as "e, ><3,-=G,-?3, -<>5-<-, @=3u, @??u
Para<so perdido TM!$tonU, --= :ara$!s!a, @< a:ren"!"a, >-, BB, B<5<3, @@?u "errame e, <35<>,>=G5>?3,>?G5>B> "o bra)o "!re!to "e :ac!ente "e ne6a)*o, ><45><= em macacos, =45== em membros fantasmas, >>,>-,B<5BG ne6a)*o "e, >>, -4, >?G5-34, @4<u5 @==u ver tam)m anoso6nos!a8 somato5 :arafren!a Pare, Ambro!se, 4G :ar!eta$, $obo, EI, @@, BB, <>, >=?5>=B "!re!to, "errame no, >=4, >=B5>=<, ><?,@4?u "!re!to, "etec)*o "e "ano no, >?B esI(er"o, "ano no, >=?, >=B !ma6em "o cor:o e, B=, B?, BB, <>, ><B,-3-, @3<, @3G ne6a)*o e, ><@, ><?5><B re:resenta)*o es:ac!a$ e, >=?, >?>5 >?@, >?B sCn"rome "e Ba$!nt e, >>? s!stema motor e, B=, B?, <> ver tam)m %!a "o NcomoN Par&!nson, "oen)a "e, @3,
@??u
-@35-@@
:, fet!ches "o, DE :e"(nc($ar, a$(c!nose, @>? Pe66E S(e T:ac!ente com MPDU, -<@5-<4 :e$e, sensa)Ses or!6!n r!as "a, ?>5?- Penf!e$", homKnc($o "e ThomKnc($o sensor!a$U, =-5=4, DE, =?, =<5=G, DY ?=, ?G, B=, <-, @@@u, @@4u, Ea]n Penf!e$", R!$"er, =-5=4, DE :An!s, =>,=@, @@B ver tam)m ere)Ses :erce:)*o, GB5>=-, @@<u5@44u, @?<u amb!6W!"a"e na, >3-5>3@ como N!$a)*o !nconsc!enteN, >3com:ara)Ses versus %a$or abso$(to na, ->= estab!$!"a"e na, @3@, @@<u Z($6amento e, >3memOr!a e, >=-, -GG5@3@ o%os e !ma6em "e ca%!"a"es e, >3-5 >3@, KTH (n!"a"e "a, >>?5>>B %!s*o "e !ma6ens n(ma sa$a "e :arI(e "e "!%ersSes che!a "e es:e$hos e, >4G ver tam)m %!s*o, s!stema %!s(a$ :erce:t!%o, :reench!mento, >@<5>4-, >4G5>=3 :er!metr!a, >43 :er!O"!ca, c$ass!f!ca)*o, -<> :ernas, =-, >B@ fantasma, >>, 4<, =>, ?@5?=, <4 Perrett, Da%!", >>@ Pers!n6er, M!chae$, --45--=, -@= :ersona$!"a"e "o $obo tem:ora$, -@35 -@G,@=Bu :ersona$!"a"e mK$t!:$a, "!stKrb!o "e TMPDU, -G, >G>5>G-, -<-5-<4, @>@, @=@n :s; fantasma, ?@5?=, <G, @@Bu ma:eamento "o crebro e, DI,DE,DE, ?4, ?=, @@-u seJ(a$!"a"e e, -=, ?@5?= Phe$:s. M.E., @-B
:$acebo, efe!to, <=, >G?5>G<, -B>5-B-, -BG, @B-n5@B@n P$(m, E, @BBu :oes!a, @3, -43 :o$!an"r!a, -@4 :o$!6am!a, -@4, -@= Pons, '!m, =>, =45=<, @@-u5@@@n :onte, @-, EI, HT :ontos ce6os, >3=, >3?, >-=5>@4, -G?5 -GG, IYa, @@G5@4-u art!f!c!a!s, @4> n5@4-u "eca:!ta)*o e, >-<, >@> "emonstra)*o "e, >-?, >-B forma "e s( st!ca e, >@>, >@- $!nha %ert!ca$ atra%essan"o, >-<, >-G na eJ:er!Anc!a com ro"a "e b!c!c$eta, >@@,>@4 na eJ:er!Anc!a "o canto "e (m I(a"ra"o, >@-5>@@, >@@ :reench!mento, >@, >-=5>@4, >-?5 >-B, >4-5>4@, -GB5-GG, IYa, @3@5 @3=, @435@4>u, @B4u5@B=n
@Por que os homens preferem as louras0@ TRamachan"ranU, -=B, @?@u5@?=u
cND,CE 7 4>@ :Os!tron, tomo6raf!a :or em!ss*o "e TPE'U, ><=, ><?, @-Bu, @=Bu Posner, M., @-Bu :otenc!a$, !nte$!6Anc!a, -4-5-4@ :r5a"a:ta)*o, -?= :reench!mento, fen9meno "o, >-=5>-?, B-B, @43u5@4-u "ef!n!)*o "e, >-=, @43u5@4>n escotomase, >-=,>@=5$4@,@43^5@4$u na sCn"rome "e Char$es Bonnet, >=3 :erce:t!%o versus conce!t(a!, >4>5>4-, >=3 :ontos ce6os e, >@, >-=5>@4, KI]% KIa, >4-5>4@, -GB5-GG, IYa, @3@5
@3=, @43^5@4>u, @B4u5@B=n :r5formac!on!smo, >4@ Pr!bram, K., @@=n :r!m r!o, aJ9n!o, @> :r!m r!o, cOrteJ %!s(a$, >34,>3?,>3B,>3<5 KKT,KKT, >>-, >>B, >4G, >==,@44u Proceedings ofthe ?o'al 2ociet' of/on on,
@@=u Profet, Mar6!e, @?-u :rof(n"!"a"e, >4G, >=> :ro6esterona, @B>u :roZe)*o, -3> :ro$act!na, -B@, -B=, @B>u :roso:a6nos!a, ->3, @=?u :se("oc!ese Tfa$sa 6ra%!"eHU, -?G5-B<, @B3n5@B>n :s!co$O6!cas, "efesas, ver: "efesa, mecan!s5 moTsU "e :($m*o, c[ncer no, -G5@3 :(nhos, fantasma, <45<<, >=> I(a"r!nhos, -4, >3=5>3?, >4<, >=> "e'h(rber, >--, B--, >-@ qualia Tsensa)Ses s(bZet!%asU, -<G5@3B,
@>45@>=, @B@5@B=u
caracterCst!cas "as, -GG5@3@, ETT "ef!n!)*o, -<G5-G3, -G> en!6ma "as, -<G5-G- _(een SI(are Ne(ro$o6!ca$ Hos:!ta$ for Ne(ro$o6!ca$ D!seases, ><? rac!ona$!Ha)Ses, >G<, -33, -3>, -3rac!smo, --3 Rafae$, Robert, @4Bu Ra!ch$e, M., @-Bu ra!%a Th!"rofob!aU, --?5--B Ramachan"ran, Man!, >>G Ramachan"ran, V. S., >34, -<B, ETT,
@@@n5@@<n,
@43u5@4>n, @4-u,
@44u, @=>u, @==n5@=?u, @B@u Raman(Zan, Sr!n!%asa, -43, -4=5-4B RamOn E CaZa$, -G4 rea)*o, forma)*o "e, ><@, >GG5-33, -3> rea$!"a"e %!rt(a$, "!s:os!t!%o "e, >-5>@, BB5BG, <45<< eJ:er!Anc!a "e Do$an5Fr!th com, ><?, @=>u :ac!entes "e ne6a)*o e, ><45><? re"(c!on!smo, -G=, @-Gu re"(n"[nc!a, ?- re$!6!osa, eJ:er!Anc!a, >@, -@, -=, -G, --45-43, @=B^5@=<u REM Tmo%!mento r :!"o "os o$hosU,
sono, >G-5>G@ rema:eamento "o crebro, =@5=G, DY, ?>5B3, B?, <G, @@@n5@@=n
anorma$, <-5<@ em macacos, =45==, =?, ?>
Schacter, D.L., @4<u Schma$tH, S., @=Bu Scho:enha(er, Arth(r, -=< SchrS"!n6er, Er^!n, >?, --? 2entific *merican, >@@, @43u Sear$e, 0ohn, @3?, @B@u se!o, c[ncer no, -B> se!os fantasmas, =>,?= SeZno^s&!, 'errE, @@3u, @44n Se$fe, Lorna, IH] Sen, SathEaZ!t, B3 sensor!a$, cOrteJ, >-, @-, HT sensor!a$, homKnc($o, ver Penf!e$", homKnc($o "e se:to, --4, --=, --G Ser6ent, 0(st!ne, >@?, @43u, @4-u 2ex TMa"onnaU, ?= seJ(a$, se$e)*o, @?Gu5@B3n seJ(a$!"a"e, com:ortamento seJ(a$, @@, >GG,-4G,-== atra)*o "os f!$hos :e$os :a!s e, -3G e:!$e:s!a "o $obo tem:ora$ e, -@>, -@B5-@<
cND,CE 7 4>=
!n"!scr!m!na"a, >>4 o(%!"os e, ?= :s e, -=, ?@5?= ver tam)m ere)Ses8 or6asmo8 :An!s Shah, M(ntaH, >G= Sha&es:eare, R!$$!am, >->, >=3, >G@, >G<,-=>,@3-,@>G,@=4u Sha$$!ce, '., @@=u s!mbO$!ca, "escr!)*o, >335>3> S!mme$, MarE Ann, @@=u s!na!s TsCmbo$osU e t!:os, ->G s!na:ses, @>, EK S!nc$a!r5V!eben, A.H.C., @B> n sCn"rome "a !m(no"ef!c!Anc!a a"I(!r!"a TA,DSU, -B-
sCn"rome "e Anton, @=3u sCn"rome "e Ba$!nt, >>? sCn"rome "e Ca:6ras, >@, ->, -4, -?,
@4=u
Stroo:, !nterferAnc!a "e, -G=u St(art, MarE, @B3u s( st!ca, forma, :onto ce6o e, >@>, >@-, s(bZet!%a, sensa)*o8 ver qualia. s(!c!"as, ten"Anc!as, @=5@B, 4< s($co centra$ Tro$[n"!coU, @- s(or, ->-5->@ ver tam)m res:osta c(t[nea 6a$%[n!ca s(:er!or, co$Cc($o, >3<, KTY s(:$ementar, rea motora, B=, -==, @>> S(san T:ac!ente com e:!$e:s!aU, -== S(san T:ac!ente "e ne6a)*oU, @==u S(ther$an", St(art, -<< SEmons, Don, @?-u, @?=u
%!a "o NcomoN, KTY, >>-, >>@, >>4, >>B, >><,BB=,>>G,>4G,>=>,>==,@==7- a6nos!a "e es:e$ho e, @4B7- consc!Anc!a e, @3>5@3-, @3?, @>3 %!a "o Non"eN, ver %!a "o NcomoN %!a "o No I(AN, KTY, >>-5>><, >4G, >=>, >==,@3>,@>3,@4B7-,@==n 4ida 2ecreta de .alter ,itt', *. T'h(rberU, >-%!6!$ante, !n"!%!"(a$!"a"e, @>=5@>? %!nc($a)*o, :rob$ema "e, >>? %!s*o ce6a, ->, -4, >>35>>-, >=<, @@Gn %!s*o, s!stema %!s(a$, GB5>=-, --B, -G@5 -G4, @@<7-5@447- reas es:ec!a$!Ha"as mK$t!:$as "a, >3B5 >3<, >>@, >>?, >>B, >43,@@G7- b!noc($ar, >-? cor, @=, G<, >3B5>3<, >>=, >>B, >4>, >4G, >=>, -@?, -G35-G>, @-<7-, @@G7-, @44n "oen)a "e Par&!nson e, @??7H "(:$a, @4-7estereoscO:!ca, >@>, @4>7eJ:er!Anc!a s(bZet!%a e, <B fo%ea$, >>? hem!sfr!o "!re!to e, >B?5>BB !$(s*o "e contraste "e tamanho e, >><5>>G, KKZ !ma6!na)*o e, >=>5>=- membros fantasmas e, B4,BB5<>,<?5<< or6an!Ha)*o "a, >3<, >3G re6($ar!"a"es estatCst!cas e, >4- s!na!s contra"!tOr!os e, >-<,>@3,>@> sCn"rome "a "esaten)*o e, >==5>=? s(:os!)Ses, h!:Oteses "o, >3@, KTH, @@<7- ver tam)m ce6(e!ra8 :ontos ce6os8 %!a "o NcomoN8 %!a "o No I(AN 4ision ofthe =rain, * Tfe&!U, KT] %!s(a!s, cate6or!as, sCn"rome "e Ca:6ras e, ->G5--3 %!s(a$, cOrteJ, >345>3=, KT], >3G, -G@5 -G4, @=?n, @B4^ enJaI(ecas e, >-= :r!m r!o, >34, B3?e, >3B, >3<5>>3, >>-, >>B, >4G, >==,@447- V!s(a$, :erce:)*o; %!s*o "e ba!Jo :ara c!ma, >4<,>=3,>=> %!s*o "e c!ma :ara ba!Jo, >4<, >=3,
@447H, @B47-5@B=7%!s(a$!Ha)*o, tera:!a "a, >=> %o$(me, contro$e "e Tcontro$e "e entra"aU, <-5<@ %on Cramon, D., @@G7H Ra$$, Patr!c&, @@Ra$$ace, A$fre" R(sse$, -435-44, -=> Rar", BettE, ><45><= Rarr!n6ton, E$!Habeth, @@37Ratson, 0ames, GB, @-<7RaJman, S.V., @=B7Re6ener, A$fre", -<>5-<Re!$, An"re^, -BG Re!se$, 'orsten, @@G Re!s&rantH, LarrE, >>35>>>, @@37-, @@Gu Rern!c&e, afas!a "e, @4?7-, @=37Rern!c&e, rea "e, @3B .hat-s/ife072chrodincer8, >? Rhee$er, 0ohn Arch!ba$", >= R!eser, H.V., @=B7H R!$$!ams, V., @?-7R!$$s, Chr!sto:her, @4-7-, @=G7-, @B37R!$son, E.#., @?-7R!$son, M., @?-7R!$tsh!re, Ste:hen, @?3u R!nson, 0., @=4n Rr!6ht, R., @=<7Ja"reH, Zo6o "e, @>@ Dan6, 'onE, =< Da:, V.S.,@=>7- Do(n6, A. R, @=?7fe&!, Sem!r, @-, KT], -BG, @@Gn f!h$, 0., @@G7-
SeZa (m Le!tor Preferenc!a$ Recor" e receba !nforma)Ses sobre nossos $an)amentos. Escre%a :ara R+ Recor$ ,ai-a +o"tal 2'..&2 Rio $e /aneiro0 R/ 1 ,E+ 2.)221)2. "an"o se( nome e en"ere)o e tenha acesso a nossas ofertas es:ec!a!s. V $!"o somente no Bras!$. #( %!s!te a nossa home page: htt:;77^^^.recor".com.br