SEMINARSKI RAD Makroekonomska situacija u BiH

Student Nataa Trifkovi

Isto no Sarajevo! novem"ar #$$%&'odine

SADRAJ 1. UVOD&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&( 2. MAKROEKONOMSKA SITUACIJA U BIH&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&) #&*& Bruto Domai +roi,vod-.D+&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&) #&#& Industrijski Sektor&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&/ 3. TRITE RADA&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&0 (&*& Ne,a1os2enost&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&*$ (&#& Mo"i2nost Radne Sna'e&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&*$ (&(& M2adi I Ne,a1os2enost&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&** 4. NOVAC I NOVANI AGREGATI&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&** )&*& Monetarni Sektor&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&** )&#& 3iska2ni Sektor&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&*# )&#&*& +rioriteti 3iska2ne Reforme I 4avna +otronja&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&*( )&#&#& 5anjski Du'&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&*) )&#&(& 6nutranji Du'&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&*) 5. VANJSKA TRGOVINA&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&*7 7&*& 8E3TA&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&*/ 6. ZAKLJUAK&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&*% . LITERATURA&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&&*9

1. U V O D

E!"#$%&' ()*+' je or'ani,acija evro1ski: demokratski: dr;ava! koje se ,a2a;u ,a mir i "2a'ostanje& Dr;ave ostvaruju svoje interese kro, saradnju i ,ajedni ko vo<enje s1o2jne 1o2itike i "e,"jednosne 1o2itike! us1ostav2janjem ekonomske i monetarne unije! stvaranjem jedinstveno' ekonomsko' 1rostora "e, unutranji: 'ranica i ja anjem 1rivredne i drutvene sna'e me<u dr;avama 2anicama& +ristu1anje Bosne i Herce'ovine Evro1skoj uniji se smatra stratekim 1rioritetom& BiH je jedna od 1et ,ema2ja sa ju'oistoka Evro1e koje sudje2uju u ,"#-.%( %/'0*1*2'-*+. * $"*3"(4*!')+'. +roces 1odr;ava naciona2nu i re'iona2nu sta"i2i,aciju kro, 1ro'resivno inte'risanje u evro1ske strukture i 1odr;ava nji:ove mo'unosti ,a 2anstvo u E6& To je veoma ,na ajan 1roces koji ,a:tijeva teme2jne 1romjene u drutvu i ,ato je neo1:odno uk2ju ivanje i 1uni an'a;man svi: drutveni:! a 1ose"no ekonomski: su"jekata& 6 ra,matranju ekonomsko' ra,voja u Bosni i Herce'ovini! 1ristu1 Komisiji vodi se ,ak2ju cima Evro1sko' vijea u Ko1en:a'enu u junu *00(& 'odine! koji navode da 2anstvo u 6niji ,a:tjeva 1ostojanje funkciona2ne tr;ine ekonomije i s1oso"nost ,em2je da se suo i sa konkurentskim 1ritiscima i tr;inim sna'ama unutar 1o2iti ke! ekonomske i monetarne 6nije! kao i sta"i2nost institucija dr;ave kandidata! koje e osi'urati demokratiju! 1ravnu dr;avu! 1otovanje 1rava i s2o"oda i na kraju s1oso"nost 1reu,imanja o"ave,a koje 1roi,i2a,e i, 2anstva&

2. MAKROEKONOMSKA SITUACIJA U B*H

Bosna i Hercegovina, u 12aniranju v2astito' na1retka! mora 1oi od socija2no' i ekonomsko' ra,voja& Bruto domai proizvod! us2ovi i 1ret1ostavke ,a 1unu zaposlenost radne sna'e i koritenje 1roi,vodni: ka1aciteta! kretanje opteg nivoa cijena! kao i trgovinska razmjena sa inostranstvom su osnovna 1itanja kojima se "avi makroekonomija jedne ,em2je& Ako tome dodamo 1itanja stvaranja ukupne novane mase! platni i trgovinski deficit! spoljni i unutranji dug! transfere kapitala, vidimo ta to 1redstav2ja ekonomsko okru;enje& Do sada su u makroekonomskom 1o2ju u BiH ostvareni ,na ajni re,u2tati! 1rije sve'a u ostvarivanju visoki: sto1a rasta "ruto domae' 1roi,voda i industrijske 1roi,vodnje! ,natno 1oveanje i,vo,a i smanjenje s1o2jnotr'ovinsko' deficita! 1riv2a enje strani: investicija! aktivnostima na 1okretanju infrastrukturni: 1rojekata& A2i sa dru'e strane! jo uvijek visok s1o2jnotr'ovinski deficit i deficit javni: na"avki! niska konkurentnost domae 1rivrede! visoka ne,a1os2enost u, ve2iki 1rocenat rada na crno! visoka 1otra;ivanja 1o osnovi javno' du'a i socija2na u'ro;enost ,na ajno' dije2a stanovnitva! u'ro;avaju makroekonomsku sta"i2nost i us1oravaju inte'racione 1rocese na evro1skom 12anu& 6 tom smis2u se 1odra,umijeva nastavak 1o2itike ekonomski: reformi! 1rivredni ra,voj u ci2ju 1odi,anja o1te' standarda stanovnitva! smanjenje siromatva i rjeavanja socija2ni: neravnote;a! s jedne i o"ave,e u evro1skim inte'racionim 1rocesima s dru'e strane! u ci2ju us1ostav2janja efikasnije' sistema u BiH&

2.1.

BRUTO DOMA5I ,ROIZVOD6GD,

Bruto domai 1roi,vod .D+ je najva;nija makroekonomska varija"2a& Mjeri vrijednost ro"a i us2u'a 1roi,vedeni: u toku 'odine dana u1otre"om faktora 1roi,vodnje 2ocirani: na teritoriji jedne ,em2je! "e, o",ira ko im je v2asnik& Ra,2ikujemo nomina2ni i rea2ni .D+& Nomina2ni .D+ je ko2i ina svi: 1roi,vedeni: ro"a i us2u'a 1omno;eni: sa tekuim cijenama! dok rea2ni .D+ 1redstav2ja mno;enje sa konstantnim i2i sta2nim cijenama& +os2ije rata! kada je .D+ u BiH 1ao na oko #$= 1redratne vrijednosti! do2o je do ,na ajno' ekonomsko' o1oravka& I,me<u *00/& i *000& 'odine stvarni rast .D+-a! 1odstican me<unarodnom 1omoi ,a o"novu! odnosno ve2iki 1ri2iv donatorski: sredstava! kretao se u 1rosjeku oko ($=& Me<utim! BiH nije "i2a u stanju 1odii unutranje i,vore

rasta! tako da je nakon #$$$& 'odine 'odinji rast 1ao na oko 7=! ,"o' s1orije' nivoa na1retka u 1rovo<enju ekonomski: reformi! 1o2iti ke nesta"i2nosi u re'ionu! a i ekonomske kri,e u svijetu& 6 #$$(& 'odini se 1rocjenjuje na (&7=! dok je GD, +#7 (!*+.& #&# 689 #3 $".3"'/)#: )*!#'. Sto1a rasta u #$$%& 'odini tre"a dostii nivo od /= .D+-a! ta cifra naoj ,em2ji omo'uava 1ovratak na 1redratni novo i u"r,ava inte'raciju BiH u E6& .2avni i,a,ov u narednim 'odinama jeste da se 1osti'ne %';##3"4*!* .&#)#;%&* "'2!#+ ,asnovan na sna;nom rastu 1rivatno' sektora! 1oveanom i,vo,u i da2joj fiska2noj konso2idaciji! 1ose"no s o",irom na o1adanje vanjske 1omoi& Ekonomski rast u, smanjenje ne1otre"ne 1otronje o"e,"ijedio "i resurse ,a instituciona2nu reformu koja je 1otre"na BiH&

R.'1)* S.&/#" N#;*)'1)* GD, ( B*H >u mi2&KM? Nomina2na sto1a rasta >u =? R.'1)* GD, ( B*H >u mi2&KM? Rea2na sto1a rasta >u =? S/')#!)*7/!# >u :i2jadama? .D+ 1er ca1ita >u KM? *procjena DEP/EPPU

2885. *7&%0* %!/= **&09* 7!%= (9)) )*$9

2886. *%&7/$ **!#= *#&/)* 7!%= (9)) )7/9

288 .< *9&990 %!/= *(&(00 7!/= (9)) )0*(

B*H .&#)#;*+' je u #$$/& 'odini ostvari2a *%&7/$ mi2iona KM drutveno' "ruto 1roi,voda& Nomina2no! to je ,na i2o 'odinji rast od **!#=! odnosno rea2ni rast od 7!%= to je ne,natno "r;e u odnosu na ,em2je i, okru;enja& 6 tom rastu unutranja tr'ovina je u estvova2a sa *%=! a s2ijede je nekretnine >*#!7=?! ener'etski sektor >0=?! industrijska 1oroi,vodnja >9!*?! te finansijsko 1osredovanje >9!*=?& +ored to'a! do1rinos javno' sektora koji ine dr;avna administracija i od"rana! o"ra,ovanje! te ,dravstveni i socija2ni rad je i,nosio *$!(=@& Ekonomija se nastav2ja sna;no teme2jiti na 1roi,vodnji sirovina i s2i ni: 1roi,voda& +orast cijena sirovina! kao i 1oveanje nji:ovo' o"ima! i'ra2o je ,na ajnu u2o'u u 1odrci rastu& +rivati,acija! u'2avnom u RS! tako<e je 1odstak2a odre<eno 1oveanje 1roi,vodnje u dru'im sektorima& 6 RS! uku1na industrijska 1roi,vodnja 1oras2a je ,a "2i,u #$= u #$$7& 'odini! te je 1oveana na #7= u #$$/& 'odini& =.3."'-*+' B*H je do;ivje2a umjereniju sto1u rasta industrijske 1roi,vodnje sa 7= u #$$7& 'odini na 7!7= u #$$/& 'odini& Dak2e! ostvaren je re2ativno sna;an ekonomski rast&

2.2.

INDUSTRIJSKI SEKTOR

Sto1a rasta *)3(%/"*+%&. $"#*2!#3)+. u 1os2jednje ( 'odine 1oka,uje sna;an 1roces ra,voja u BiH& A"o' ratni: deavanja u BiH! 1roces reindustrija2i,acije! kao dio 1rocesa ekonomske tran,icije! kasni desetak 'odina u naoj ,em2ji! a2i je o"janjen ,na ajnim rastom i,vo,a i fi,i ko' o"ima industrijske 1roi,vodnje! kao i 'u"itka 1redratni: tr;ita& Tako<e je 1os2jedica niske 1roduktivnosti i s2a"e konkurentnosti& Najvei 1ro"2emi su u sferi infrastrukture! a ni finansijska tr;ita nisu dovo2jno ra,vijena i efikasna& +risutni su "rojni nedostaci u funkcionisanju fiska2no' sistema& Niskoj 1roduktivnosti do1rinose ni,ak nivo te:no2oko' ra,voja! kao i ,aostatak u sferi 1os2ovne strate'ije i kva2iteta menad;menta& Niska 1roduktivnost i konkurentnost se odra;ava u ve2ikom deficitu tekue' ra una ,em2je ,"o' stanja i,vo,a! koji 1okriva manje od ($ = uvo,a& Industrijska 1roi,vodnja najveim dije2om do1rinosi 1oveanju i,vo,a& B*H *)3(%/"*+%&' $"#*2!#3)+' je ostvari2a u"r,anje rasta fi,i ko' o"ima 1roi,vodnje u1rkos us1orenom 1orastu i,vo,a& Sto1a rasta industrijske 1roi,vodnje u BiH u #$$/& 'odini je i,nosi2a 0!* = >3BiH %!7= i RS 0! =?& .rana industrijske 1roi,vodnje ,as2u;na ,a u"r,ani rast je proi vodnja i sna!dijevanje elektrinom energijom, gasom i vodom koja je u #$$/& 'odini ,a"i2je;i2a sto1u rasta od %!(=& Tako<e! u"r,anje 1orasta u okviru 1rera<iva ke industrije u 3BiH su ,a"i2je;i2iBi,dava ka i tam1arska dje2atnost! 1roi,vodnja koksa i naftni: derivata! :emika2ije i :emijski 1roi,vodi! 1roi,vodi od 'ume i 12astike! 1roi,vodi od meta2a osim maina i s2& S dru'e strane ova 'rana je u RS-u ras2a us1oreno& Dak2e! una1re<enjem 1os2ovno' i investiciono' okru;enja! kao i ra,vojem tr;ita rada i reformom fiska2no' sistema >uvo<enje +D5?! do1rinijeto je ra,voju s2jedei: 1rivredni: sektoraB T("*2'; * (:#%/*/.1+%/!# +o,itivni trendovi turi,ma u BiH tokom #$$/& su se ,natno 1o"o2ja2i u odnosu na1ret:odne 'odine& Do2o je do na'2o' 1oveanja "roja turista i "roja noenja& Tako je 1rema ,vani noj statistici BiH 1osjeti2o )9/ :i2jada turista 1ri emu je ostvareno *!*7 mi2iona noenja u #$$/& +ored neadekvatno' ,akonsko' i instituciona2no' ure<enja turi,ma! kao i nedovreno' 1rocesa 1rivati,acije :ote2a! 1otre"no je usa'2asiti 1ro1ise sa standardima E6 i o"e,"ijediti "o2je 1raenje nji:ovo' 1rovo<eja&

G"'>.!*)'"%/!# Sna;an 1orast 'ra<evinske aktivnosti u BiH je o"i2je;io 1rvo tromjese je #$$%& 5rijednost i,vreni: 'ra<evinski: radova u ovom 1eriodu i,nosi2a je *%7!# mi2iona KM to 1redstav2ja u"jed2jivo najvee 1oveanje do sada& Cvakav is:od re,u2tat je im1resivno' rasta u o"a entiteta tokom sva tri mjeseca& 6 sferi 'ra<evinarstva je 1otre"no 1rovesti odre<ene aktivnosti radi "r;e' ra,voja ovo' sektora& Naj1rije se mis2i na ure<enje domae' tr;ita! im12ementaciju entitetski: ,akona o umama! 1riv2a enje u2a'anja u moderni,acija 1roi,vodni: 1o'ona! ime "i se stvori2o 1ovo2jno 1os2ovno okru;enje i stimu2isao i,vo,! koji ini manje od ($= uvo,a u BiH& T"')%$#"/ Budui da se najvei dio trans1orta ro"a o"av2ja ;e2je,nicom! 1odaci u #$$%& 'odini 1oka,uju us1oravanje 1orasta od *!/ 1rocentni: 1oena& Do to'a je do2o najvie us2jed us1oravanja 1orasta ;e2je,ni ko' trans1orta ro"a u RS-u& Cvo je u sk2adu sa us1orenim 1orastom industrijski: 'rana koje inten,ivno koriste us2u'e ;e2je,nice! od koji: se u 1rvom redu istica2o rudarstvo& Najvei dio 1utni ko' sao"raaja se o"av2ja cestom >'radsko-1ri'radski sao"raaj? i to u'2avnom u 3BiH& I)?#";'-*#). * &#;()*&'-*#). /.@)#1#:*+. BiH je tek krajem #$$$& 'odine 1o e2a o,"i2jnije u2a,iti u sferu informacioni: i komunikacioni: te:no2o'ija! u emu ina e mno'o ,aostaje! ne samo ,a ra,vijenim ,em2jama Evro1e! ve i ,a veinom tran,icijski: ,ema2ja& Aa"rinjavajue ,vu i i injenica da 07= domainstava u naoj ,em2ji 1osjeduje T5 a1arat@! dok dosadanja istra;ivanja 1oka,uju da 1ostoji sve'a #7= Internet korisnika@@& * P"#P$"a vojna strategija BiH **%e avisne novine "# ,".@"';0.)'6$"#*2!#3)+' @"'). * $*A' +roi,vodnja :rane i 1ia se 1ovea2a ,a %!)= u 3BiH i 7!0= u RS u #$$/& 'odini! kao 1os2jedica 1oveanja 1roi,vodnje u neko2iko 1rivati,ovani: kom1anija& Budui da javna i 1rivatna 1redu,ea 'enera2no nemaju dovo2jno finansijski: resursa i nedovo2jno im je ra,vijen marketin'! 1otre"no je usk2aditi ,akone i 1ro1ise na 1odru ju osi'uranja kva2iteta i si'urnosti namirnica sa svjetskim standardima radi ,atite ;ivota! ,drav2ja! oko2ine i interesa domai: 1otroa a&

,"#*2!#3)+' 3(!')%&*@ $"#*2!#3' +roi,vodnja duvanski: 1roi,voda je tako<e ,a"i2je;i2a rast i to *)!*= u 3BiH i (!/= u RS u #$$/& 'odini& Kao najvei 1roi,vo<a i duvana u BiH se i,dvajaju 3a"rika Duvana Sarajavo! 3a"rika Duvana Banja Duka i 3a"rika Duvana Mostar& +orast 1roi,vodnje je jo ,na ajniji ako se u,me u o",ir da je tr;ite duvanski: 1roi,voda u BiH 1osta2o veoma konkurentno u2askom ve2iki: inostrani: kom1anija& ,"#*2!#3)+' -.1(1#2.B $'$*"' * #0"'3' $'$*"' +roi,vodnja ce2u2o,e! 1a1ira i o"rada 1a1ira se 1ovea2a ,a *0!(= u 3BiH u #$$/& 'odini u 1ore<enju sa 1ret:odnom 'odinom! naro ito ,a:va2jujui firmama koje su i,vri2e u2a'anja u dodatne 1roi,vodne ka1acitete! kao i uvo<enje novi: 2inija 1roi,voda sa ci2jem ja anja v2astite 1o,icije na domaem i re'iona2nom tr;itu& 6 istom 1eriodu u RS je ,a"i2je;en 1ad 1roi,vodnje od *$!%= ,"o' nemo'unosti 1roi,vo<a a u ovom entietu da ostvare 12anove 1roi,vodnje& ,"#*2!#3)+' &#&%' * )'?/)*@ 3."*!'/' +roi,vodnja koksa i naftni: derivata je ,a"i2je;i2a ,na ajan 1ad od 1reko %$= u RS& 6 istom 1eriodu! 1roi,vodnja u ovom sektoru u 3BiH je ,adr;a2a 1ro2o'odinji nivo& C ekuje se ,na ajno 1oveanje 1roi,vodnje u ovom sektoru nakon 1rivati,acije rafinerija u cije2oj BiH& ,"#*2!#3)+' 0'2)*@ ;./'1' +roi,vodnja "a,ni: meta2a kao jedan od naj"itniji: i,vo,no orjentisani: sektora BH industrijske 1roi,vodnje je ,a"i2je;i2a rast od *)!*= u 3BiH i #9!(= u RS u #$$/& 'odini& Iako meta2na industrija ,au,ima ,na ajno u ee u uku1noj industriji >#9=?! 1rekidom du'o'odinji: 1os2ovni: odnosa sa inostranstvom! 1otre"no je 1rimijeniti moderne metode rukovo<enja i usvojiti me<unarodne standarde E6 direktive koje se odnose na kva2itet i si'urnost 1roi,voda& R(3'"%/!# * .&%$1#'/'-*+' &';.)' Kom1anije unutar sektora Rudarstvo i eks12oatacija kamena su 1ovea2e 1roi,vodnju ,a 9!0= >3BiH #= i RS #$!/=? u #$$/&'odini& Najvei do1rinos rastu ovo' sektora u 3BiH je ostvario 1od-sektor eksploatacije metalne rude sa ,a"i2je;enim rastom od (#!7= dok je u RS ,na ajan rast ostvaren u 1od-sektoru va&enje kamenog i mrkog uglja, lignita i treseta u #$$/& 'odini&

3. TRITE RADA Kod idea2ni: tr;ita! 1onuda i tra;nja radne sna'e "i tre"a2e "iti i,jedna ene! tj&da nema ne,a1os2enosti& Kako smo mi da2eko od idea2no' tr;ita! u naoj ,em2ji 1ostoji vei "roj ne,a1os2eni: od ono'a koji je norma2an ,a jednu dr;avu& 6 #$$/& 'odini! 0"#+ 2'$#%1.)*@ ( B*H se sta2no 1oveavao! to je nastavak trenda i, 1os2jednje dvije 'odine& 6 se1tem"ru #$$/& 'odine! "roj ,a1os2eni: u BiH i,nosio je //#&)%7! to 1redstav2ja 1oveanje od #!9= u odnosu na isti mjesec 1ret:odne 'odine& +re1reka do"rom funkcioniranju tr;ita rada u Bosni i Herce'ovini je nje'ova !.1*&' *%-+.$&')#%/ * &#;$1.&%)' '3;*)*%/"'/*!)' %/"(&/("'& Cd'ovornosti u 1o'2edu 1o2itika tr;ita rada su 1odije2jene i,me<u A'encije ,a rad i ,a1o2javanje na dr;avnom nivou i mno'i: dru'i: or'ani,acija na entitetskom i kantona2nom nivou& 6 tim oko2nostima! definisanje 1o2itika je 1ose"no kom12ikovano& A'encija ima tek o'rani en uticaj na to& A2i nema ni jedinstveno' ,akonodavstva o tr;itu rada! "eneficije ,a ne,a1os2enost se ra,2ikuju unutar ,em2je! a mo"i2nost i f2eksi"i2nost tr;ita rada je niska! jednako kao i otvaranje novi: radni: mjesta& S o",irom da je B*H +.3*)%/!.) .&#)#;%&* $"#%/#"! ne "i tre"a2a da 1ostoji dis1ro1orcija u rastu ne,a1os2enosti i,me<u entiteta& Me<utim! 1ostoji vie ekonomski: i neekonomski: faktora koji mo'u da uti u na ra,2i ite trendove unutar BiH& +rije sve'a! mora se u,eti u o",ir injenica da je BiH statistika tr;ita rada jo uvijek nedovo2jno ra,vijena i ne 1okriva ,a1os2enost u nere'istrovanoj ekonomiji& Dru'im rije ima! u "rojke re'istrovani: ne,a1os2eni: oso"a u2a,i i dio oso"a koji su ,a1os2eni u neforma2noj ekonomiji! a u isto vrijeme se re'istruju na ,avodima ,a ,a1o2javanje radi ostvarivanja socija2ni: 1rava& Identifikacija s1omenuti: oso"a koje "es1ravno koriste 1rava osi'urana isk2ju ivo ,a ne,a1os2ene oso"e je veoma te;ak 1osao& S o",irom da je u #$$/&'odini u BiH us1jeno i,vreno uvo<enje +D5-a! ,a"i2je;ena su i 1oveanja 1roi,vodnje! koja "i mo'2a "iti re,u2tat smanjenja %*!. .&#)#;*+. na tr;itu rada&

3.1.

N.2'$#%1.)#%/ +rema 1rocjenama 6ND+! %/#$' ).2'$#%1.)#%/* u BiH i,nosi )%!0= u =B*H i

(/!#= u RS! iako je Svjetska "anka u neko2iko svoji: studija o"javi2a da stvarna sto1a ne,a1os2enosti i,nosi oko */!)=& +rema istim istra;ivanjima u BiH se na 1osao eka oko tri 'odine! dok starija 1o1u2acija tra;i 1osao du;e od 1et 'odina&

Broj registrovani' ne aposleni' lica B*H S/#$' "'%/' ).2'$#%1.)#%/* ( 9

,"#%+.& ( 2886.:#3*)* 7*#&/7% (!(=

,"#%+.& ( 288 . :#3*)* 7()&//( )!(=

+oveanje "roja ne,a1os2eni: ,a"i2je;eno je u o"a entiteta! s tim da je u 3BiH 1orast "io s1oriji u odnosu na #$$/& 'odinu! dok se u RS situacija 1ot1uno 1romieni2a! jer je "roj ne,a1os2eni: u"r,ano 1orastao u odnosu na #$$/& 'odinu! 'dje je sto1a rasta ima2a ne'ativnu vrijednost@& *Biro a apoljavanje (BiH i "# )avodi a statistiku (BiH i "# DEP +risutna je ,a1os2enost! a2i u ).2!')*C)#; %.&/#"(! koje ,a da2ji ra,voj BiH nije 1o;e2jno ,"o' ne1ovo2jno' uticaja na efikasnost i jednakost i ve2iko' "roja radnika "e, 1rava na socija2no i 1en,iono osi'uranje& Cvo je i1ak mno'ima u BiH omo'ui2o da ostanu i,nad 2inije siromatva& BiH e u nastavku s1ora,uma o Sta"i2i,aciji i 1ridru;ivanja E6 morati (&1#)*/* %!. #01*&. 3*%&"*;*)'-*+. u 1o'2edu radni: us2ova! 12aanja i ot1utanja radnika& Kod nas je 1risutna etni ka! starosna i 1o2na diskriminacija! 1ose"no ;ena koje tr1e 1ri2ikom ,a1o2javanja& 3.2. M#0*1)#%/ "'3). %)':. Tr;ite rada u BiH o1tereeno je "rojnim 1ro"2emima! jo uvijek je fra'mentirano i ). #%*:("'!' ;#0*1)#%/ "'3). %)':.& Ana2i,e DE+-a su 1oka,a2e da re'ioni sa trivija2nim 'eo'rafskim uda2jenostima imaju ,na ajne ra,2ike u sto1i ne,a1os2enosti& +ostoji vie ra,2o'a koji s1re avaju mi'racije unutar BiH! od oni: 1o2iti ke 1rirode do nedostatka informacija o otvorenim radnim mjestima u dru'im dije2ovima BiH! kao i dodatni: trokova ;ivota u dru'im 'radovima& Sve re2evante institucije u BiH "i tre"a2e da o"rate 1ose"nu 1a;nju da 1odsticanje mi'ratorni: kretanja unutar ,em2je! a na smanjenje mi'racije ka inostrantstvu&

10

Csim mikoroekonomski: efekata ,a same radnike i 1redu,ea koja i: ,a1o2javaju na o"ostranu korist! ,na ajno je o"ratiti 1a;nju i na makroekonomske efekte& Mi'racije 1rije sve'a imaju def2atornu u2o'u! jer 1onuda radne sna'e uti e na inf2aciju i,a,vanu nedostatkom radne sna'e odre<eni: o"ra,ovni: 1rofi2a koja se manifestuje kro, 1oveanje kom1en,acija ,a radnike deficitarni: 1rofi2a& Tako<e! s1rije avanje mi'racija ka inostrantstvu osi'urava da troak neo1:odan ,a edukaciju jedno' visoko-o"ra,ovano' radnika u BiH! kro, 1ore,e i do1rinose "ude vraen u BiH ekonomski sistem& 6 s2u aju mi'racije u inostranstvo! domai visoko-kva2ifikovani radnik se ,a1o2java u ,em2ji u koju je mi'rirao& 3.3. M1'3* * ).2'$#%1.)#%/ 6 naoj ,em2ji ;1'3* 2judi su 1otisnuti u 3"(:* $1')& 6 is1itivanju koje je 1rovedeno me<u m2adima i,me<u *9 i ($ 'odina@! oko %$= m2adi: u BiH je ne,a1os2eno& Ctvaranje radni: mjesta i da2je ide s1oro! a ).2'$#%1.)#%/ +. !"1# !*%#&'& Ra,2o' tome 2e;i u injenici da je 1ostojee radno ,akonodavstvo 1ri2a'o<eno ,a:tjevima tr;ine ekonomije! a2i je u 1raksi 1risutna diskriminacija i minima2ne 12ate& N.2'$#%1.)#%/ je najvei 1ro"2em koji 1o'a<a m2adu 'eneraciju! kako u ur"anim! tako i u rura2nim dije2ovima BiH! a u kom"inaciji sa stam"enim 1ro"2emima! sta2nom ekonomskom kri,om! m2adi 2judi ,a1adaju u stanje o aja i 12aniraju ise2jenje kao jedinu mo'unost da osi'uraju dostojnu "udunost& * *gencija Prism "esearc' 4. NOVAC I NOVANI AGREGATI M#)./'")* S.&/#" 6 #$$/& 'odini ,a"i2je;eno je ,na ajno u"ra,anje %/#$' "'%/' %!*@ ;#)./'")*@ !'"*+'01* u odnosu na 1ret:odnu 'odinu& 5isok rast nov ani: a're'ata tre"a 1osmatrati s jedne strane u kontekstu visoko' 1ri2iva sredstava u "ankarski sektor ,"o' 1oveani: 1ri:oda nakon uvo<enja +D5-a! kao i visoke sto1e rasta rea2no' .D+-a i inf2acije koji su 1oja a2i 1otra;nju 1rivredni: su"jekata ,a novcem& Tako je krajem #$$/& 'odine uku1an i,nos novca u irem smislu u BH ekonomiji i,nosio *$!* mi2ijardu KM! to je 1oveanje od ak # mi2ijarde KM i2i #7= u 1ore<enju sa 1ret:odnom 'odinom& Kontinuirano (0"2')+. "'%/' )#!-' 1risutno je tokom cije2e #$$/& 'odine& Tako je 1rosje na sto1a rasta u #$$/& 'odini "i2a u nivou sa 1rosje nom ,a"i2je;enom u

4.1.

11

1ret:odnoj 'odini >oko 9=?! da "i u narednim mjesecima "i2o ,a"i2je;eno sta2no u"ra,anje dinamike rasta! a sto1a rasta u #$$/& dosti'2a #7=& Navedena eks1an,ija novca stvorena je kro, "ankarski sektor kao 1os2jedica rasta oro eni: i tedni: de1o,ita u stranoj te oso"ito domaoj va2uti& 6s2jed to'a u #$$/& 'odini tedni i oro eni de1o,it je 1o 1rvi 1ut i,jedna en sa udje2om transakcijskog novca+ S dru'e strane 1ostoji konstantna tendencija $'3' (3+.1' :#/#!*). kao naj2ikvidnije' dije2a nov ane mase! koji je 1rvi 1utaE 1ao is1od #$= u ea u nov anoj masi& Cve i,mjene svjedo e da se i da2je nastav2ja 1roces 1rodu"2jivanja i ja anja "ankarsko' sektora s jedne strane! te smanjenja udije2a sive ekonomije u BH ekonomiji koja se u'2avnom finansira 1utem 'otovine iji udio o1ada& 6 isto vrijeme ana2i,a va2utne strukture nov ane mase uka,uje na trend 1oveanja udje2a de1o,ita u domaoj va2uti! koji je tako<e 1rvi 1ut 1remaio udio strani: de1o,ita u nov anoj masi& To 1redstav2ja jasan ,nak sna;no' kredi"i2iteta aran;mana va2utno' od"ora u BiH i 1ovjerenja u domau va2utu DKME! koja se ne koristi samo ,a transakcije svr:e! ne'o i kao instrument tednje& 6 #$$/& 'odini "'%/ 3.!*2)*@ ".2."!* 8entra2ne Banke BiH tako<e je ,na ajno u"r,an! a visoke sto1e rasta su nastavi2e da rastu i u toku #$$%&'odine& Tako su! ,ak2ju no sa decem"rom #$$/& 'odine! devi,ne re,erve 8entra2ne Banke BiH i,nosi2e ak 7!) mi2ijarde KM! to je 1oveanje od nevjerovatni: *!# mi2ijarde KM i2i #0= u odnosu na 1ret:odnu 'odinu& Rast devi,ni: re,ervi od k2ju no' je ,na aja ,a da2ju sta"i2nost i kredi"i2itet va2utno' od"ora u, ,a"i2je;en "r, rast nov ane mase u ovoj 'odini! a 1okrivenost k2ju ni: monetarni: a're'ata je osta2a na sta"i2nom nivou i u ovoj 'odini& K".3*/* 3#;'A*)%/!*;' s dru'e strane ras2i su sto1om od ($= sve do 1os2jednje' kvarta2a kada je do2o do "2a'o' 1ada sto1e rasta i u ovoj kate'oriji kredita >#9=?& 6 #$$/& 'odini nastav2jeni su 1rocesi konso2idacije i "'%/' 0')&'"%&#: %.&/#"' u BiH& 6 #$$/& 'odini re'istrovane su (# "anke u BiH >od e'a #( u 3BiH i 0 u RS?& 4.2. =*%&'1)* S.&/#" 6 #$$/& 'odini! BiH je dovri2a ".?#";( *)3*".&/)#: #$#".2*!')+'& 6 sk2o1u ove reforme do2o je do :armoni,acije 2e'is2ative na dr;avnom nivou! 1renosa ov2atenja ,a na12atu indirektni: 1ore,a sa entitetsko' na dr;avni nivo! stvaranja i 1okretanja 61rave ,a indirektno o1ore,ivanje! stvaranja 4edinstveno' ra una ,a na12atu indirektni: 1ore,a kao i uvo<enja sistema +D5-a&

12

Iako

je

1ore,na

reforma

indirektni:

1ore,a

1redstav2ja2a

jedno

od

najkontrover,niji: 1itanja u BiH tokom #$$7& 'odine! re,u2tati nakon 1rve 'odine im12ementacije uka,uju na us1je:& 6 fiska2noj sferi! 1rvi kvarta2 #$$%& 'odine o"i2je;i2a su usvajanja dr;avno' i entitetski: "ud;eta ,a #$$%& 'odinu! 1o etak dru'e 'odine im12ementacije 1ore,a na dodanu vrijednost >+D5-a?! 1o etak s1rovo<enja novi: na1redniji: ,akona o 1ore,u na do:odak i do"it u RS-u& +o'odnost sistema +D5-a u smis2u %;')+.)+' %*!. .&#)#;*+.! 1o"o2janje dicsci12ine 1oreski: o"ve,nika i 1oveanje efikasnosti 1riku12janja indirektni: 1ore,a su se o itova2i rastom na12ate indirektni: 1ore,a& 3iska2na 1o2itika je 1ootrena! a2i javna 1otronja je ve2ika i da2je raste& Konso2idovani "ud;etski "i2ans 1romijenio se od deficita od $!/= .D+-a u #$$)& 'odini! na suficit od $!0= u #$$7& Cva 1romjena 1roi,a2a je i, "o2je 1rodaje i vei: 1ri:oda od 1ore,a na 1romet i akci,a! a i smanjenje ras:oda& +rijetei fiska2ni 1ritisci! n1r& ,"o' nerijeeno' 1itanja domae' du'a i trokova koji 1odra,umijevaju i,'radnju institucija! sto'a 1redstav2jaju 1ose"no ,na ajan ri,ik& C'rani ena je "i2a i s1remnost i s1oso"nost u rjeavanju 1ostojei: struktura2ni: 1ro"2ema i du'oro no' 12aniranja fiska2ni: 1o2itika& 6 ,ak2ju ku! 1ored re2ativno visoko' rasta i niske inf2acije! 1ostoje 1rijetnje ,a ekonomsku sta"i2nost& N*!# *)?1'-*+. u BiH u #$$%& 'odini je u sk2adu sa onima u E6 ,oni! tj& oko #=! a mo;e se o ekivati! uko2iko se odr;i trend sta"i2ni: cijena u ,em2ji! da e i da2je i,nositi 1ri"2i;no isti 1rocenat&

4.2.1 ,"*#"*/./* ?*%&'1). ".?#";. * +'!)' $#/"#7)+' +rioritetne aktivnosti u o"2asti fiska2ne reforme e "iti usmjerene ka %;')+.)+( (3+.1' +'!). $#/"#7)+. u .D+& Tre"a doi do smanjenja i,dvajanja ,a od"ranu i javni red i si'urnost! kao i o'rani avanja na i,dvajanja ,a 12ate javnoj administraciji& +otre"no je! tako<e us1ostaviti me:ani,me ,a efikasnije 1riku12janje javni: 1ri:oda i smanjenje sive ekonomije! 1oja ati kontro2u 1riku12janja i troenja javni: 1ri:oda! 1o"o2jati 12aniranje i u1rav2janje "ud;etima& Na kraju! %.&/#"%&' $#/"#7)+' tre"a "iti svedena na odr;iv nivo& J'!)' $#/"#7)+' u 1rocentima .D+-a i da2je je veoma visoka i i,nosi 7*=! a2i u ,adnje vrijeme se 1rimjeuje njen 1ad& +ri:odovna osnova u entitetima je niska i u'2avnom se odnosi na indirektne 1ore,e >1ore, na 1romet i carine?& +oresko o1tereenje je me<u najveim u Evro1i& Dr;avni "ud;et! koji nema v2astito' 1ri:oda! ,na ajno ,avisi od u12ata i, entiteta ,a i,vravanje nje'ove '2avne od'ovornosti! 12acanje strano' du'a&

13

4.2.2 V')+%&* 3(: BiH je (;+.".)# 2'3(4.)' ,em2ja sa stanovita vanjsko' du'a! ,a:va2jujui 1ovo2jnim kreditima! 1rije sve'a Svjetske Banke& Stanje !')+%&#: 3(:' u #$$/& 'odini i,nosi2o je oko ) mi2ijarde KM i2i oko #(!#= BD+-a i iska,uje o1adajui trend! us2jed rasta BD+-a i odr;avanja uku1no' v2adino' vanjsko' ,adu;enja na sta"i2nom nivou& Cd ovo' uku1no' i,nosa! oko /)= ot1ada na ,adu;enja 3BiH! a (/= na RS& Na kraju! oko )9= uku1no' du'a ot1ada na du' nastao 1rije *00#& 'odine& BiH je u #$$/& 'odini u12ati2a oko #/( mi2iona KM na ime servisiranja vanjsko' du'a! a najvei i,nos je u12aen na ime du'a 1rema Me<unarodnom monetarnom fondu i Svjetskoj "anci& 6 BiH vie od treine uku1no' vanjsko' du'a ine 1ovo2jni krediti! a ,na ajan dio komercija2no' du'a je re1ro'amiran 1od 1ovo2jnim us2ovima >Dondonski k2u"?! tako da BiH s1ada u red srednje >umjereno? ,adu;eni: ,ema2ja&

#ervisiranje vanjskog duga U ;*1*#)*;' KM U 9 *2!#2' "#0' * (%1(:'

2885. :#3*)' #($ )!*=

2886. :#3*)' #/( (!0=

288 . :#3*)' #/) (!#=

4.2.3 U)(/"'7)+* 3(: S dru'e strane! ,a BiH vei 1ro"2em 1redstav2ja ()(/"'7)+* 3(:& Avani ni uku1ni 1odaci o i,nosu unutranje' du'a ne 1ostoje& Finjenica da uku1ni i,nos unutranje' du'a jo nije 1rocijenjen! mo'u 1redstav2jati demotivaciju ,a 1otencija2ne investitore! 1ose"no 1oto "i to utica2o na kreditni rejtin' ,em2je& Donoenjem Z'&#)' # 3(:( * :'"')-*+';'B Z'&#)' # )'C*)( *2;*".)+' #0'!.2' 1o %/'"#+ 3.!*2)#+ 7/.3)+* i usvojeni: strate'ija o na inu i,mirenja domai: 1otra;ivanja na nivou entiteta! stvorene su 1o etne 1ret1ostavke ,a ra,rjeavanje uku1no' unutranje' du'a& +rema Aakonu o utvr<ivanju i na inu i,mirenja unutranje' du'a entiteta i Aakonu o i,mirenju o"ave,a 1o osnovu stare devi,ne tednje! u 1o'2edu unutranje' du'a utvr<ene su o"ave,e u i,nosu od oko )!* mi2ijarde KM >oko # mi2ijarde ,a staru devi,nu tednju! $!/ mi2ijardi ,a o1te o"ave,e i oko *!7 mi2ijarde ,a ratnu tetu?&

14

Me<utim! ovaj i,nos od )!* mi2ijarde KM ne 1redstav2ja kona ne o"ave,e BiH 1o osnovu unutranje' du'a& +otre"no je imati u vidu trenutne ra,voje ve,ane ,a dva se'menta unutranje' du'a i toB staru devi,nu tednju i restituciju&

5.

VANJSKA TRGOVINA

S1o2jnotr'ovinska i carinska 1o2itika su u nad2e;nosti institucija BiH& Cdred"e u Aakonu o s1o2jnotr'ovinskoj 1o2itici BiH su vr2o s2i ne onima i, moderni: tr;ini: ekonomija! "a,irane na s2o"odnom1rotoku ro"a i us2u'a& S1o2jnotr'ovinsko 1os2ovanje Bosne i Herce'ovine nakon rata od2ikuju !*%#&. !"*+.3)#%/* (!#2' * 3#%/' )*4. !"*+.3)#%/* *2!#2' koje ine tr'ovinski "i2ans@ i 1ored i,vanredni: re,u2tata u #$$/! i da2je ,a"rinjavajuim& Nakon o i'2edno vii: i "r;i: sto1a rasta i,vo,a u 1os2jednje vrijednost od )7=& Ra,mjena BiH sa svijetom se 1ovea2a skoro tri 1uta! a2i jo uvijek ne dosti;e 1rijeratni nivo kad je kao jedina od "ivi: ju'os2ovenski: re1u"2ika ostvariva2a suficit& +ostojei nivo tr'ovinsko' deficita je neodr;iv& +oveanje i,vo,a je "itan 1redus2ov ,a odr;avanje makroekonomske sta"i2nosti i funkcionisanje monetarne 1o2itike na 1rinci1ima va2utno' od"ora& Dak2e! nivo i,vo,a mora ,na ajno 1orasti! a nivo uvo,a 1asti& *trgovinski !ilans ili neto i vo predstavlja ra liku i vo a i uvo a ro!a 2885. :#3*)' 779( #$!(= *#/)( *(!(= -))!%= 2886.:#3*)' /00( #7!(= *#%$) $!7= -(#!7= 288 .:#3*)'<< 9*9* *%= *(%#% 9!*= -#0!)= etiri 'odine u odnosu na ni;e 'odinje sto1e rasta uvo,a! koeficijent 1okrivenosti uvo,a i,vo,om se 1o"o2java! a u #$$/& 'odini dosti;e rekordnu

I2!#2 "#0' * (%1(:' D( ;*1.KME Sto1a rasta u = U!#2 "#0' * (%1(:' D( ;*1.KME Sto1a rasta u = B*1')% "#0' * (%1(:' D( 9GD,E

**procjena/progno a DEP/EPPU

15

5.1.

S".3)+#.!"#$%&* %$#"'2(; # %1#0#3)#+ /":#!*)*6CE=TA +red kraj #$$/! ta nije u decem"ru! BiH je 1ot1isa2a u'ovor o 1ristu1anju CE=TA-

i! srednje evro1skom s1ora,umu o s2o"odnoj tr'ovini koji ,amjenjuje re'iona2ne "i2atera2ne s1ora,ume o s2o"odnoj tr'ovini& Time se omo'uava vea trans1arentonst i 1ravi2a i're 1ri"2i;na standardima E6! kao i 1ristu1 tr;itu od oko /$ mi2iona 2judi& I,me<u 09 'ru1a 1roi,voda! mo;emo ,ak2ju iti da je 1a2eta 1roi,voda sa kojima BiH tr'uje veoma ma2a! naro ito na strani i,vo,a! a koja se sastoji od 1roi,voda nisko' ste1ena o"rade& Samo 1et 'ru1a 1roi,voda u estvuje sa skoro %$= u uku1nom i,vo,u BiH! dok je i na strani uvo,a s2i na situacija >/(=?& Najvie se i,vo,e "a,ni meta2i! maine i a1arati! 1roi,vodi minera2no' 1orijek2a! drvo kao i 1roi,vodi :emijske industrije& 6ku1nom 1orastu i,vo,a od (/&7= u #$$/& 'odini ovi: 1et kate'orija su u estvova2i sa ,na ajni: #$ 1rocentni: 1oena& Najvei uvo, je ostvaren u kate'oriji minera2ni: 'oriva >to u1uuje na uvo,nu ,avisnost od naftni: 1roi,voda?! maine i a1arati! "a,ni meta2i >koji se 1rete;no koriste ,a da2ju 1reradu i i,vo,?! :rana i :emija& 5a;ni BiH /":#!*)%&* $'"/)."* 1redstav2jaju ,em2je 1ot1isnice s1ora,uma o s2o"odnoj tr'ovini! a me<u njima naj,na ajnije Hrvatska! Sr"ija i 8rna .ora& Aa"i2je;eno je uveanje tr'ovine ,a **= i smanjenje deficita od (= us2jed ,natno "r;e sto1e rasta i,vo,a u odnosu na uvo, >##= i %=?& BiH 1utem s1ora,uma o s2o"odnoj tr'ovini! i,me<u osta2o'! stvara us2ove ,a 1oveanje i,vo,a! stimu2ie 1roi,vodnju! ja a kva2itet i konkurentnost domae 1roi,vodnje! stimu2ie 1ri2iv strani: investicija i do1rinosi "r,oj inte'raciji BiH u E6&

16

6. Z A K LJ U A K Iako je dinamika na1retka ka S1ora,umu o sta"i2i,aciji i 1ridru;ivanju uve2iko u rukama Bosne i Herce'ovine! a "ie odre<ena us1je:om koji BiH 1osti'ne na rjeavanju $"*#"*/./)*@ $*/')+' utvr<eni: u ovoj Studiji! Evro1ska komisija e i da2je 1odr;avati nastojanja BiH u 1ravcu 1rovo<enja reformi& I)/.:"'-*+' B*H ( EU je o1te1ri:vaeni ci2j svi: se'menata drutva u BiH& 5e2iki su 1ro"2emi koji nas vode do ostvarenja to'a ci2ja& Da ukratko re,imiramo dio 1ro"2ema sa kojima se susreemoB ,"*!".3' u naoj ,em2ji je jo uvijek s2a"a& Aa"rinjava konstantan nedostatak samoodr;ivo' rasta! 1ose"no u svjet2u visoko' deficita tekui: ra una& Aem2ja je i da2je ovisna o stranoj 1omoi! o",irom da je 7$= stanovnitva koje je na 2iniji %*"#;'7/!' i2i "2i,u to' nivoa& N.2'$#%1.)#%/ je veoma visoka! a otvaranje novi: radni: mjesta onemo'ueno je ,natnim struktura2nim ri'idnostima! 1o'otovo visokim 1ore,om na rad! 1oremeenim me:ani,mom utvr<ivanja 12ata i niskom mo"i2nou radne sna'e& Re2ativno visoki i 2oe usmjereni socija2ni transferi smanjuju 1oticaje da se aktivno tra;i 1osao& Moraju se #+'C'/* #!1'7/.)+'! funkciona2nost i ka1acitet koordinacije dr;avni: v2asti& Csim to'a! administrativna "a,a Bosne i Herce'ovine je jo uvijek s2a"a& +otre"no je i,'raditi 1rofesiona2no je,'ro 1o2iti ki ne,avisni: dr;avni: s2u;"enika! koje e se formirati na osnovu vrijednosti i kva2ifikacija s2u;"enika& 61rkos 1oveanju %/"')*@ 3*".&/)*@ (1':')+' u 1os2jednje vrijeme! jo uvijek je 1otre"no dosta to'a uraditi da "i se osi'urao 1redvidiv dotok strano' ka1ita2a& +otre"no je osna;iti ?*)')%*+%&( 0'2( 3"4'!.& +otre"no je u vrstiti me:ani,am finansiranja koji 1ru;a 61rava ,a indirektno o1ore,ivanje! dok na strani ras:oda BiH tre"a osi'urati #$/*;'1)# &#"*7/.)+. #:"')*C.)*@ %".3%/'!'& K2ju ni sektori kao to je /":#!*)' jo uvijek ne funkcioniu onako kako "i tre"a2i& Nedostaci u o"2astima! kao to su s2o"odne ,one! certifikovanje! konkurencija! autorska 1rava i statistika! tre"aju se dje2otvorno rjeavati& Bosansko-:erce'ova ki k2ju ni i,a,ov ostaje i,'radnja samoodr;ive dr;ave koja je u stanju da se inte'rie u evro1ske strukture&

17

. LITERATURA *& #& (& )& 7& /& %& 9& 0& Direkcija ,a ekonomsko 12aniranje! Ekonomski trendovi BiH! #$$%& Komisija evro1ski: ,ajednica! I,vjetaj Komisije 5ijeu! Brise2 #$$(& Komisija evro1ski: ,ajednica! I,vjetaj o na1retku! Brise2 #$$/& Komisija evro1ski: ,ajednica! I,vjetaj Komisije 5ijeu! Brise2 #$$%& E++6-4edinica ,a koordinaciju ekonomski: istra;ivanja i im12ementaciju! #$$/& Srednjoro na Ra,vojna strate'ija BiH >+RS+?! #$$)& 3edera2ni ,avod ,a statistiku! BiH u "rojkama! Sarajevo #$$%& 52ada Re1u"2ike Sr1ske! Ekonomska 1o2itika ,a #$$%& Miro2ju" Da"us! Csnovi ekonomije! Makroekonomija #$$(& GGG&m2adi&info GGG&dei&'ov&"a GGG&de1&'ov&"a GGG&euro1a&"a GGG&eusr"i:&eu

10. 11. 12. 13. 14.

18