Você está na página 1de 24

1 92 DEC I F RAN D 0 ATE R R A

r-li"" no scniido gem!, ~ao curses naturals de 'gun ~d(1cc, com canais dcfinidos e Huxo perrnanente OLi s.rzonul para Wl1 oceano, Llf!;O UL1 outro fie. Dada a :;1..111 capacidade de crosfio, mU1spune C deposicao os rios S~(I ns principuis ::t.~cntcs de transfermncdo da pai~ag;c111, ;\ginJcl coritinuarnente no mod lado do rclcvo, ;;;;\1 \ Lrnl~; mantes r:tra ,I atividade hurnana, SCi!! (011)(1 vias de tmnSr( 'ltt e ti mtcs de energia hidrueletrica c de ::i.gun pi l~j"l,rd, R'I:l n uno supridores de recursos alimentares ntrnves da PC:iCl. e de >16'1.la P:1r:l irrigac;iLl. I\JCI11 disso, :1- existcncin de terms ferrets nas planicies de inundacao situadns :'1:1 suus margen:;; permire 0 culuv 0 em bIg-a c!icnl:l. !'lor outro Lillo, as tlJUfHbpSes associadas nDS lips constituern LIm lie IS l'cincipais ncidenres geOI(1gien,. acarrcr.uuk I perdas de \ idns hurnanas )2;n ndes prqul/\).),.

(1g prpct:s~n~ associndus ~IUS tio s, dcnominados prucesao fluviais, enquadrnm-sc, num sentido mai amplo, 110 coruunrn dcprocessos aluviais, yue cornpreendem a l:l"n~:1l1, rransport e e scdimentacao em Icqrres aluviais, rim e Ie ques dclraicos, O~ Icqucs nlUY111is S~D sistemas Iluviuis disrributarins cspraiado)'; ror dispt2fSaU radial GO assonlho de urna bacia a partir dos locals de saulu de drenagcris confinndas C111 l"q.;ii)L"!' moritunhnsas. Pur sun V1:7, 0, lcques

lcliaicos ~3\1 ll:L]lICS a luvirus que <l\;:lI1s:am diretamenre para () iruerinr I.Jt. 11m carpe> de .igua (lago Ott 111;11"). h dL·p().siln~ correspondenres, ULI depositos aluviais, apresenl:lJl1 )!;nmde irnportatl i .. eel inomica ClIi1lO hospcdetros de rccursns rninerais (como Llf'illlio c depositos de plan'r corn diamantcs, cassirerita e UUw - vcr Clp. 21), Lncq . .,>Clicos (carvau, pCLnile } t" g:-i~ - Cap. 2':::) C hrdricns {:ig'ua subtcrninen - Cap. 20).

() rr.UlSrortt' sedirncrunr em sistemas aluviais pn'ces sa se pri nci pa l men te como rlllXll de Jet1"i1OS, t1plCll tlos le ILll'.-; aluviais, ou COl11( cnrg-n s\Jspt"'mi3 riu de Iundo ern canais [luviais. Os sedimentos ulux 1:11" apn:~cn!:un natureza esscncialmente elastica (C:rp. L»). com t-'-r::U1LLi:!!;:i.u muito varidvel. Sedimentil:' quimicos pOdt'ln uco rrcr lucalmentc, como crostus e l"1l1lCl"l'lfcie" de cnlcira (calcr tes - Cap. 9) de scnvo] vidns em palco ssolos t' e'\~aptlrll()$ em .f,II; ,jill .. conrincruais.

()s JCp6STtOS aluviais crmstituern urn dos l1H.iS irnpi 1r1:nHl'" cnmponentes 00 rcgrstro ~e[)ll)gic(l. Sell csrudtJ. huseado em modelos csrabclecidos a par ir d,l ub::C1"\'.H;-;\I' de dCp(ISi!{)s recenres, per-mire a cu-

ractcrizacao dos processos hidrudin.iruicos c n com preensao cia cvnl uca» scdimcnrar dus Jl'pt"~sitm aritizos fundamentais na disuibuic.i. do:-; rl'l:UI"S()S e

b ., 7

na reconstituicao cia C\ 01 Ll!;:~l" reel ono-scdirucnrnr dL'

uma bacia,

l\.c.He capuulo t mtnremos (IS a"pcc!nl"> l"~CJlCJais dos rios r;: clos proCl.:5MlS uluv ini!-.. l nici.rlmenuseuio ahorrladas :15 bacias de drcriagern. I .rn "lC_<1;ui<i:1 ap'l"e.ental"emos ruJtLIIllI;lS (flrm,lt' dl' cl:t<,sillGII;-;lll dll~ rios, dos lcqucs )llll\'i:u~ e d(l~ lcqucs dcluuo I~. l"I'Ill base no c,,:tudc de. rr\lcesso~ l' pri durw. I,:In ,111.1.1[1- gmi at II ,I is, Passaremos cntjin :ll) cst Lido dl IS lh:r(I~111 IS aluviais DO reg; 51 ro gel Jlogicu. A nnhsa 1"1..'111(1, 1.1111- bern ;t'-; inuridacfics, liLlt.. co nsn turrn II pri ncipn l acidcntc gcoiG)gic(I rclucronado ,HI" 1'I1)S, nllll )"Lrim, Il1lp1iGH;'I-)L~ parf! II ati\ idude llU111;l11a.

10 .. 1 Bacias de Drenagem

Os rios sao Il'l princtpni« cornponcntcs lias baci.as de- drenagem. ,\ hnciu tit: drt'l1agl'111 "I~ "Jill ueteuninado rio C sepurada das bncias lk drL'nagl'tn vizinhus por UI1l divisor de :i,I!,U:I~. Ih 1 :1(::I~L~ Ut' d cnagcm poclem utiujnr gLanucs cxu.nsrie« it..:rt"lltlrtnlS, ((111)(1 c () casu do!': i"1()~ l\l1l:l/(Hla~, cum Cl"IT.1 dl' 5.78tl,Oi'U ktrr' (pig. 10, I), (_ungu, cum POliO) Illal., de 4. [J()().tl(ll) knr' c"J\ 1 ississipi, COI11 Cl'J'!:,L Jl' ',-22II,[1UO krrr'.

®Caielllll

J

l

Fig.10.1 Bccios de drenogem dos nos Arnozonos a Onnoco

...... Arq~lpelago de Anovilhonos, rio Negro, Brasil, no epoco des chaics. Foro, Roberto l.msker;

Tj ,dj 1:> ('~ nus nurna bacia de dren:1gem pu:;suern lim ruvel ut' hast." (Cap. lJ), LIlie rode scr dcl~J1id(1 corm I () lucal de men! rr clcvacfio em relucao ::10 qual lim rill pi Ide erudir () seu proprio canal. Esse nivcl d\. h.l~c I,pdc "lr rq . .;iorl:ll. OJ yLic ria maioria do" Ll~II~ L ! I nil. LI JI' mar, (Ill tncd, nesse ell$11 rerHe:_..cl1!~lllll pllr I~~g('::-" ruchus rn.us rCS1SIcnlCS (I:-J~. Iti.~l. "u .uruln dn:n:1gL"ns de muinr pllt[e que utuam cum I lirnnc- pal.l "eu:" rriburarins. Pratic.srnemc lIlelr,s ()~ gr,l1ld~':-' II( l~ P! )S'-L!cm conu I rll\ cl de h<tse fl'gl( innl II "('t'anll. corn u quul "l' cncrm.trarn (ri,C'.. lll.3) t'r11f \TZl':; con-trocu: deltas, Dc ltas !':lO prru ul n runcins 11:1 linhn lit' n SEt l"lIrmaJ,l:-O nll~ Iucais I inde llt> rins adentrarn 11:-> r ICC:11H)~, mares inreriores 'lLI lagos. Us dt.:h.I'" <;:111 e, Ir1<:111 uidus pilI' sc.hmcnu« transpnrtaJ{l~ pd()~ rros Ljue us alimentarn. Estu JL~ignac;:au pP '\"1..111 dll sernelhancn devsas fel\'-lcS rr im :l lctra l!.n-,~llkll;l (~J.l'L-cll11hl'CILla dcsile Herndoru (I ~e cull)" il11tl" de Crt-to).

J \CI.'r'clllnaimctllt:, nil" de gr;uldL pow: podern dC'iagu:u-l'I11 urnplas bucius ern i't::giiil'$ .iridas clo irucrir rr dr I~ Cl1IllI11C,lltC", C! mstruirulo lcqucs aluviais de ~r:l_nJc:. rlirru. nsncs, I irulc, ern fLmca! 1 da 11.610-:1.(,::10 d~IS .tgll:l::-' uo suhstraro, (.hi!> alras texas de cvaporransprrncdo l h,11\,1 111m I():-ld.ltie, Inda a 19U:J e cvaporada, l lrn 11()ravcl cxernplo C " Gl~l) du rill ( lk:I\:angcl, ern Rots\\ ana, cuj.is ,1~rU:l'" n ,Ir' Irflnl ,111 :"llIlglr n dcxcrrr. do Kaluh .. 11:1.

{ 1<; I'll ,,\ Pi «k-m extender I s seus en r<.:\ J'" ,I i usam C. arr:1' ~ da prn,L.'-rad.Ic;:ll I, LiUt' ell recur da linha de (lS- 1.1 im de "IIrrcnch d a llcr"l()i'ii~,jtl ell: se dirnenrus

rransportados ptlu rir i, rcsuliando 1"1:1 c(1!1'ilJ'ln;::l!l ,Ie deltas, ou ;l 11l ontan te, ,I travi-s do pn Ite'-;sl' denorn I riadn crosao remontnnte. J--:stl.' ulurnn pn I[CS.,11 IICOlTl' pdn fato de lIllC' nas cabccciras dns drcna.'cn::o l0m S~ as pnr~('ks de major decli. id.ulc, l' ['ll,[i,mlll ~k l11JIIIt' cnerzm L' muior r;lp~cldallL de l'[YI<;:in :11,11 ,n,l';1 J dl' urn cur::oo [luvial. /\_ l1'llli:Ul rl.'J111111I<mIL, em tLt'lIl~ l'.lSIIt.. pock, 1'! llnper a barrel rn dc I divisor de :l~LIll'i ]11'< 11111)\ en OU ,I ligac:lo ent rc CLlr'i!l:-' flll\'lai::. dv duns lllr't.:rt.:mc<; bacias de dn~n_ag-el1l, Esre tcnorncru 1 c tkm in llTi.IUI I cap'

Fig,10,3 0 rio Amozonos lrcnspoi a urn monurnentol volume de sedimentos porn 0 mar. No sua foz tern-sa UrTlO e)!~8i1Sq plume de sedimentos [inos amsuspensoc (porc;E!o rrverll,olhndo nC1 pen te superior do foto) e 0 desenvolvrrneruo de um exoressivc COllI" scbmortno, sam quolquer ripo de consinxno ernerso (IrI1o\,jem oblido palo rrussco ST5·46 do 61~ibus espociol do NO/lonol

Aeronaulics and Spoce Admirli';trutiol1 NASA)

Fig, 10,2 As cntnrofns do IQuoc;u, desenvolvidcs ern bosoltos ere oreos do tjoclo do Perona. consf luern urn nlv 1 de bose loco] para 0 tio 19m1(ll, olluenle do POland. Folo C Riccominl

rura de d rL'Il:lgem e rumbern pude scr impulsionado r'![ f~JllmKllll~ Il'ClI .nicr IS (FiguJ"i1 IUA).

\t'i 11:lG~lS de ,1 renugem encerrnm rambcm numero~(l~ tipfl~ Je l:l\{( l~ (QL1.nJro 111.1),

"Cetovelo" de Guararema

Alto e~lrulural deA.rujd

.

SO" Paylo

.

Ca [QI! ",rt<ltwba

30 km

o rcbaixarnenro d,l JlJ\-e1 de h.L~l de L11ll rHI PI"II\'!IC1" arnl~lITHlflllH..:nl(1 dll Sl'U 11.:1II! c.un :1 conscqucnr.. cr o sao .il: M:dil1lellt(J~ ;U1H:ri! .rmcruc deposiradll). :\5 hi(Jll.:s rcs ulrn ru cv, clcvnd.rs l'111 rclucao ~il novr. niYl:1 d 'a,l';U;-l lil' ri. i, :<1.11 lh:~igll:!( la.' de ter raco- tluviuis, everuu.ilmcnu suhrn, ]"Sil~ .lurn n re at' ch i,;J;l'i,

Fig. 10.4 0 desvio des cobeceircs dr- 110 T ele pard 0 !lIJ(lO de drerioqern do I io POfQlbo do 5(11 p urn des mens Ilalilv"l~ exernplos conhecrdos de copturo de dllO'i1ogf'm. PleVICIIr1eI1Ie 00 SOEligu memo do 0110 estrulurol d" ArL.JI('l, Qr(JI(,dl') 110 Tercrario cs cubeceuos de drennqcrn do no Tlele esrendrornse a rnrns de cern quilometros (I lesle dC15 oturus 0 nita e dehmrtodo par lnlho (IrtJ~D ';:1 to DIUI. A - blntn 011(" B bloco baixo), As setcs mdiccm 0 senhco de Iluw dos IIOS 0 1 or::O I o ss.oolcrlo corn 0 circi.lo II1I:ku 0 provovel lcrol rJf' II~lIJCOO pretento entre os drencqens. COin U cuptuiu riesenvnlveu .F. a "cotovelo" de GLIQrOremo, onde D no PllflJrho rio Sui sohe inib:60 de 180 em seu C~II'50,

1.0 . .1 Lagos

I_':'Jgm liao rnassas cl'igua oCs:cagnaJ-a, de origem natural (niio aJltrii-pjcaj, nraiorcs de U,I knr, situadas ern dcpressnl::S do terrene t! sem cone-sao cum o mar. ~ dimensoes dos lagos, sao variaveis, exisrindo pouco rnais de 25(1 cotn :ll'ca superior a sou krrl1~. Ern re!<t!j:ao it~ suas drenagens, O~ lagos podern ser c.lRt;;~,ificad.n~ ern oxorreiccs, quando deles SljLl"1TI rios eonectados a~lS oceanns, on endorreices, t]lJe ill'lO aptesenram 1i~~1~:11l cnm n oceano,

Ce1'C;l da metade dos bgos conhecidos e de origem glacial e Dutro terco formado rOT processes It:tt()niem; ((:ap 19). particularrncnte ern. i!fh (Fig. I U.S) .. Ocmfclll ainda soh a Fortna de lagunas costeiras, em crateras dl.: VLllctlCS ._. estruturas de impacto de CO:1-pOS celestes (astrehlemas), em amhientes fluviais (rot barrarnenros ecrn pl~:llCJ(t!i de irmn_dal;an) c em zonas dcltaicas, Podern ainda ocupar depressoes rcsulrantcs de escnnegarnentus, \.lL:n~lI;:io ou rebaixamenro geoqulru-ico. E1C'5 cstao distribufdos cru difcren[e~ parte}; do planeta, cornpreenderulu as regioc:s polares (pig. 10.6). temperadas, deserticas e tropicais iimidas ..

'" tlutuacao da lamina d>~'1.la de urn la~o e fiIDs:ao do balal1!;:n h:idnJJt')gico, gm:: cornpreende ailltCj"a~:"j,1) cum ;t atmosfera (prccipirarfio e evapcracso), com a-s agllas superficiais e com as aguaR litl.I,)lerdinen~, incluinrlo as hidrotermais. Estes f~totC-,_~ cnnrrolsrn a compos.i9lJio das ,agnas. tjD.t podcm SIT dotes O~J salinas.

f\ lleposlr;ao nos Ingo::> ptuccsS;l-se por declUlta'9&Q, com taxas de sedimentacso muito baixas, :'ltingindo valores da ordcm de- I n ~ em! ano. Predcminam sedimentos pelfricns Wig .. 10.,7;. podcrnlo ClCDLTer tambem a ptedpi,-ac;no tie sais (Fig. LO.A) ()LJ a flnculacao de argiias em fun<;aC;l das caracterfsticas qufmicas di1~ i4;lJ<L!1. ;\ 111ll.Ler:H1 organica, inclulndu restos vegeL:1is, polens e e:-poros, alem de animais, e urn constiruirrrc frC"'li.icl1tc nos dcpri~irns,

Tendo em vista as baixas taxas de sedimermu;:ici c a comp()sic;at) dos sedimentos lacustres, peljUenas- ts1>c"SlJ..taS de sedimentos podern g;u:'lrdm loagos regisl10s de mudancas elimaticas do passadu, Nos uhimos quinze .rnos, CCJI1centt:tQ1-Sc t!ifMt;:O·$ no estudo de lagos na buses de inrOTma~oG:s SC.lbte a t:';'olU!;io paleoelimatica du planeta, S01Jdage_m rasas R.mun efctuadas nos depositos lacusrres pJcill'UlCemCQS do astroblerna dl.: Colr1nja, cstrutura circular com 3,64· kID d~ dHnlelJ"\), situada it ceres de 50 krn ao sul do centre d~\ Cidadc J~ Siiu F\lUJD. Os dados obtidos indicaram gut ao redor de 28,OnOA.p. (antes du presente), passou ';"I. yigvrar urn clima friu e condiql'lCs de serru-arides na tegian, qllr' ren:llLlrnl'::lm reIn menns ate I ~'U)(I(I arms A.P.

10 km

Fig. 10.5 0 logo de Ypocorol, nos orredores de A!)5Um;50 (Paroguoi), ocupc a porcco central de um riFt.valrey delirnllode par [clhns de dir'9qJo ncroeste-sudesle [rnodelo de elevocoo digi101 do terrene eloborodo par A. E_ M_ 30flul1).

Fig. 10.7 Durante 0 Oligoceno (Terciario), a porcco centro I dn Bacia de Tcubcte (~stodo de S.ao Poulo) [ol ocupode per urn extenso logo, on de lorom depcsitadoscs ccrnonos d~ argiles esverdecdosdc Forrno<;oo Trernernbe. Estos crqllos, de cornpesicoo t!smectfllco, s60 lovrcdcs pore usa industrial. Fata:

C. Ricccrnlnl.

Fig. 10.B 0 Solar de Atacama e urn logo shucdo em reqico desertlcn no norte do Chi~e. Nos pon;5es secos podem ser encohlradds crostns scllnas de diferen1'es c-amposic;oes, ponlculerrnente de hnlltn. Fatc: C. Riccomini.

105 E

77S

ANTART1CA



VO!lto~

Estasco Vasto I<

I "

,25 km!

Fig. 10.6 0 logo Vostok, com cerco ,de 14.000 klll~ de superficle-e 510 m de proful1didcde maxIme, e 0 meier logo de agua dace do rnundo sob 0 gelo. Esse logo esto siluodo no porcco cerrtre-leste do AnI6r1im. No estoc;oo de Voslok, 10CO~Iz_ada sobre g exlrernidcde sul do logo, fOI registrodo Q ternpernturo rnois bolxo do plcneto (-89,3°C), em [ulho de 1983. A superttcie QO logo 8siO sob urnc cnmado de gelo com cerco de 3,750 m de espessura e presume-sa que ccorrcrn sedir't1e:nlos no seu fundo. Umo perfu rOt;QO-I10 galo que. rscohra a logo, eletuodo em 1998, olmglu pouc:o rno is dll 3.620 m de prciundldnde, lornecendc urn regis1ro de o p r oxirne dorrre nte 500.000 c nos de dodos puleoclimoticos, Microorgonismo-s lsolodos pelo gelo durante 0 ultimo milhoo de enos pQdl'W'1O ser encontrcdes nestes sedimentos e !'lCiS 6guQS do logo.

10.2 Rios

l)~ rill" c' as drl·nagCrl:'. p(ldelll :>1::1' classificudos de difL.'1'l"11IC5 (cJI"m:I'. D'I ,L';t'ra.l pam 0 parricular.ois ChSSlficlI:i'l':' mnis ("PI1lUI1'i 10m CIIIllII base 11 padrRll de lll"l'lld~l 111, II (! rlllllllrt:lJl.1l"nn I Jas ... lrcnaucns ern rela

, I

10.2.1 Padrdes de drenagern

,\~ tln.:n.lg"cll<;. OhStTI':ldas em unra G1[[.'1 rrlllllc:,'T:1fi-

, . ,

1.",1, tlltl l,l1;Llft.L ,1l'I'~;1 Ill! lnl::tgcm tIL :;~lt~'I't-t, ~jrrl·"tmam

p:ld1"l1L'S hn<;IHl1h carucrensncos em fum;:}11 dl) llpll de n IU1,1 ~ da~ i-struru C":lf; gCllh JgiC:1S rfe~t'nre:, nr I substrnn ~ d.l]"ICI:1 O-;i,~. 111.1»). () plldriiu rnais cornuruenu. oliscr\':ldll I.. t) dcndriuco, nil llu:1i !! aH:LilID da drenagcm . 1~~I:I11L:ih:1 'c :l Lil!>trihtlJc;111 dn~ f!:l.lhlls de umn :.in un: l:' llCD1TL quando .1 l"(ld101 Lit IJ:, ~L1bst1"J.[()~ C horm Jf!(.L1C.;±, C( 111 I! I urn gr:llli III ru Ir I.. xcmplo, I III .1inda no CI~t N de:

Dendrtfico

Pamlela

Radial

fig. 10.9 Os PIII1(i~aIS pcdroes dEl drencqern. Bo,eodQ ern Bloom, A L" 1991.

rochas sedimcnrarcs com cstrutr is h.uiznnnus. Lim :'il gund<! pamall ~ 0 parulelo, lk~cnvl.b. idl) em 1"I,:gu·JI.'" com dcclividadc aCl·111.LUlCla, orulc n s csrr uturus !.Iq substrate I irientam-se paralelamenrc .10 rneruul 110 d, J tcrrcno, ""-'05 CIS;)S em l]lIC :1 JI-l'll:lY;t..:lll ,11'i1 riluu-s; em rod as as direcr'ics a p~U1J.[ JI: U CI J pili 1 II ~ Cl' III r.r], rr Illl~ I Lim cone vulcanicn IjU UIl1:1 I('II,-rll) 11,'lmiriJ, rrm-sc ; I p3dran radial. QiLl<1ndn a drcnagt'lll cxih .. ' ern rbl1f}1 IJlIl arrnnio retangulur, ma'i cnl1ll)oll"lhlll,iI111~ ri1 1',1 k'il J" l:1l,1 rc si, ocorrc <1 rmdr:i'.o ern I n-lioi, II:picn ..II.. ftl!;illl''' (lml substruro 1'ocho:-;11 I nlJl ~l' .iltcrnam 1'1 ,ch.l~ 1l1:11~ Ilil 1l1l'no., resistenrcs ~111 (:ti,,;!,- 11ilrnkb ... o un 1,l.tl1ll:' dl fr~ll.lucz:l lll"l{)gnn:ll", cornu 1.1' I (";I~lJ I..k r~",Il,lll"" dl d,ra das tit rclevo du tirn /\p;u:n.:hi:llll). L'm nl'nll"'l~ I d!.:<;II..· U1U111(1 p,ldni{) nClllTC .:JII IOIlf';u (b l'~li":l IJ;lr:lgLI,H. Ill' r-.Lltn Gl"05:-iU (ver tlgur:1 IIHmdull\Il:1 tlf) ( .• 11), 1')),1\.,1.I urnlrncnrc exisicm r:ldrt'l'~ mrcrrncdmrn», L'llIr~' I.:~rn • GI<:I)~ extrcmus nu al1.1lLL.L muduncu tk' jla~ II';UI ,lei Ii III gtl de urn rip ULl IXKi,1 d, dn:n:lgL'lll, "" Llu~li:-, rccchcrn Jl.:[1( uninacocs cspccificas,

10,2.2 Cornportamento das drenagens em rehu;ao ao substrato

.\ n>lI11fC'I<l C n nrrnnjo c!'\pa[i~d d:l" rt ,eha' ll" subsrraro d~IS bacia" d.; Lircrwgl'm C"I.:ITI;I1l rnrnhcrn lim papd 11.1ll<i;uTll'lllal quarno all ;-,t.:ntid, 1..10.:'" tlm.o d,l~ iigtJ:L» O[):; $CU'i l.TLrSO:;,

Os ri(I'; jn~I:lI:Hlw; em Il..'l"j·l·Ilt!'i ~I .nsrrruulus III ~r rochas sedimeurares poJem xer CI;I:,~iI1Cldlls ern cr In ~etILknrts., subsequem cs (. Ilh"U1LIC1lLl'~. (h; l"il1;" conscquenrcs cnrnm Sl',gLlllLh I ,1 dcdh id~IJI.: l1, \ tvrr, no ern concordanciu 0)111 II Inl.Tu~ilhl I d:1S cnrna.Lis.

"i ._-.

(h rios <;UbS.l·LIUCnje~ rem scu CLlr"! I n mtrul.ul.: pill' descontinuidades dl) 'LlbMI""1l.tll, U ,mIl ialhn~. lLH1U" t..: prl" scnrn tIL roCi1:1S men, I" rcsisrcntcs, { }~ I'i~ I~ Ilh"l"I'lucn!i.:\; ~cm SoC:L1 [luxe) nil' :tcnt.idl> '!p' ."lll .~ dedi, Ilbrk r1~I~ carnadas: normulrncure '''l111 ell- rC(ILJ~'n:1 l'UL·IlS:III. des-

Tabala. 1 0.1 Rela~ao entre sinuosidade e grau de entrelnccrnento pore os principcis Iipos de ccnois fluvieis .. Modificodo de Rust B,R., 1978..

Grau de Entrela~amento Sinuosidade i

< 1 (corm.1 unico)

> 1 (caf1a~s muliiplos.)

Baixo «1,5)

Aha (> l ,5)

Meondmll~e

Entrelcrndo

Anastomosodo

cern c:-carpas c dcsernbocnm em rios subsequcmcs, 0 no Tien, nIl sell trecho sobre Of; rcrreno scdimcntarcs da Bacia J( Parana, ~ do tipo conseqiiente, F\S drcna)len:; !.IUt' descern as serras de BOlUC:l[U, Sao Pedro e S;l() r:.11"11I5, 111 lin tcri( .r paulista, ;;ii(l dl J tipo obscquenre, . \lg;11l11i1:-' dl'~~~lS dr~Jlagcns dCS<lgWUl1 em rios subsequcntcs, como C (J C.1S() ell t P3s~a Cinco na n.:'uiau de

b

Inrnpmu e lpcuna (Esrado de S:lO Paulo), corurolndo

rul' 11111.1 ZOl1a de {dh;l dc dirct;::11 norncstc-sudcsrc.

(h ru l'i de'iig-nad~ IS de insequenres nao aprescmam c.,'( introle gel lk)J..,ricn reconhecivel c normalmcnrc l'staf) rclartunadox .1 prl'st:'n~il Jl:' rochas blln1uf!;el1t"rl:\ ll!,i-ani tl\~ pnr exemplo) 11U de camadns scdi mcn rarcs h 111'1 1.1) 11 inis. '\lgull' rins mcandruntcs, como 0 Ribeira J~ Lgu:lpt, l :~t:ldll de S:1n Paulo) ern Stu bHi;..n cursu, ,1pn':"l'IlLtnl carnrcr prcdormnamcrncnrc inscqiicnte.

( h: I-IUS qUl: corrern sobre terrenos n .mposu rs por rlle-h:lt- crtsrnlrnas 111ldcm scr classificadus ern anreccdt:l1lc:-, l: supcrimpostc» ... Rios anrecedenres entalha m II S~'U curs .. It rnnneira f}lr1da, cunrempt .ranca a um pro(C:;,,(1 Icctl'mic(I (falhumcnto, Flt)[ exernplo) ~JLL i:i extsn.un pn:\"I:UTlUlte :1 esre fenomeno, S~n npicos de n,':~l(-H~S cr 101 t cell In.lsmll ativo. Pc If 1 .utro Indo, em tt:'<d"e:' urule rurn.rdu- sub-horizonuus de sedrmeruos ou r(ldl:1~ "t'dlllll:nlart:~ rccuhrcm LlIll suhstraro crnn l'()chas dcforrnndas (dobrad.rs (:/Oll fnlllHtl:ts) porlcm d\.'~ell\(1In"1- ::;l' r11\' :';lIperimpfl:illlS. Fsscs rim: rem ~Cl1S cursns csraliclccidos na col crtnra sedimentnr, sem intll.l~nU,ll~l~ cstrutura d. \ ern basamento, Cum O,l\'(l11(;:O dr J cnt.ilhnmcrno do canal o rio :Hingc a\ rochas du "1I bsrrai», mas c. inriuua .1 esruvar :-;CL! leito seccionando ,I:' cstruturus, ( ) fill Rihcirn, n:l di\ i:-:1 entre ns Estados de S;j, , iJ:1ul, l' P:11'fmCl, l1[lt't'senm carnter superirnposto ern n:I:H.;ai) :\:, n Ich:l~ dl \brnda:_;, l.1l1e arravessa, de idrulc Phl!cl'lll'( )IC:1.

----------

---- ----------

Retilineo

Anastomosado

Meandranfe

Entrelalifcdo

Fig. 10.10 Os c'jlfotro 1ipos fundomentois de conois fluviai, AdoPlOdo de Miall, A. D. 1977_

10.2.3 Morfologia dos canals fluviais

D( I ·I,ontu de vista l!:t'o]I')"k(J a 1111 )ri'I,11 ll'iiU lll)s l'~l

I_" ~, <--,

nais L' () principal urriburo considcradn na ciassjjiGl't:lll

dns riu .. i\ I11nrfnlog-ia dO:> canuis illl\'!,l1'i C: crrntrohula pm urna scric de calmes :1l1I0CIc1in I); (proprio .. Ja 1,11- ciu dt' ruenagcm) (' ulm:iclkos (qu, ,Lf~I;11l1 n:lfl :Jp~ILli> a bacia de dn.:nagcm mas lmh ;1 n.·giJ.() !1IKk eLI c};ta mscrida), CDm rel.l~·'-Il:~ ha-;tnntl' cornplexns, (,(lInt) fa [Ores uutociclicos ::;:1.1) considrntd:t~ :u ,lc"carg;1 (IJp! ) ( quantidadc), ,1 cai'ga de <;l~diI11l:nlr,s ll'anSpnrr,Hi:t, a largum (' a profundidadc ttl> canal, a n:l()l:id:ldt: dL Iluxn, :l dedi, idadl', a ruzosidadc dll lciio n coberruru vcuc-

~ , I'

18.1 nus rnarjzens t:" ilhas. ES~l", ["lor "1I,1 \ (';t, ~J~)

condicion.idos pclrl<; tarores nlociclicos, rr rrno "\ an:! \ cis clirnaticas (plu \"Ie tskhldl'. nl.'1llpcL':lLLI rn: t gl·,)1e ·)glUl.., (litnlogia. falhumcnros).

a) Paramecros morfornerrico

,\ rnaioria dos esrudos ~(}1 ire srsrcn las 1111\'1~1I" ClTIprc~l uma classificaciio h1::.~'llda ern "-lL1:t1 n 1 ral In)c~ bi'i"&CI )f, de canais, Jcsign~dl)s de rerillneo, mcandranre. entrelacado c' anastomosado.i iu, respecriv ~1111l:n I-I.:, J t.: ,f/r,I~':;hI, 'JlI,tllJd('r//(I!" braided c anastnsrosed m I:' t I'(] I)J I hos t.:111 I ingll:1 in.glL·sa (L7ig. Iul 0). I '.~$C5 '-lLl~L1 rn ['1adrt)t.':\ p(ltl~tll ser caractcrizados t'111 funcao (It.: P)U',l111etrns i11nr[, m1t:rrll'll~ dos canars, cornn sinuosidadc, grau de cntrclas:amemo e IT.laq,ln entre brgur~l t.: pn '(unJJJ~lcle. P:I!',I ~1l11 dererminado scgmcntn de lim CIIl:1I, a sinu: rsidadc .: definida U) I'll I \ :1 rclacfir: cutrc I) compnrncnn j dl' talvegtlc (linha (IUt' uric OS pontes I nais hll \P~ til I L:I 11;1] tl uvial) c (I C( Imprl men I (I t.11' vnle. ( ) valor tiL I,_' .. li\ ide nrhitrnriamcnte II::, rio:, til. alr.i (rn.uor quc I,;:;) L bnixa tmCrlo r llLlC 1,5) sin ur ISl(LtdL' (fnhdn III. I). ( ) g-mu ue el1treLl(3Jl1CIlII I melle II nurncrn .Iv harl","l.s 'HI r II.l:1S no cunal, pol" comprimcnu I Jc OJ1d:i d':S:"l' canal. medi do an Inngp ell! ralvegue, I) l1UC pcrmin. dcfmir .1 sun mulriplicidaclc. ,\ n::hl(;~' I largurn!prnfunJid:ldl.· ,,(erece rarnbcm uma bna discrirninucno entre t : ... dilercnns tiPI)S dt 1"11):;; (Ihhda HI.::'.}.

P de -se di;t~ r qat: liS J1, IS enrrclucados ,,:H' m:1I" cn rnuns em regiocs descrucas ~cca~ (Fi!d.. I t I. I I ) I cril!iaci;li"

{ ,,, I ~

cnguanto os rios meandrarues C~[iill ligad!)~ ~ climus rnais umidos Wig. 10.1 ~), (15 riWi anastnnu 1",ldns -;a() tarnbcrn rnnis frequente, em ntnd_i~(,u; clirn.iticas urmdas, pois, Jo mesmo moon, dcpendem 1'!lrlCmC11rl J.l ar;ao da ve.getfv;;1.o Il;l 11">;;1t,::1( I d~l:-' l1l:lr~I..:I1'" \Fi.~.111.13). ( )s rit lti I"ctilinc(Js t'M~n pr:111CnI11CnlL- rrsuitlJ~ :1 PC'lLlcnns st:gmCIl.1t \~ at' In''f1agen~ e lh~l rihu L1ri()f, lltl [,Ill" I" 't-:ig: 111.14-).

Fig. 10.11 Extenso plonicia rllivial e[1tr8~a~ada deserivolvido no Deserlo de Nazca, Peru. Folo: C. Riccornini.

Fig. 10.12 0 no Madre de Dim, no Bolivia, otrovesso reqioo rropiccl urnido com dsnsn coberturn vegetal. Seu seqmento nordeste exibe pcdroo rnenndrcnte de bcixo sinuosidnde. POirCl rnon Ion te, 1101000 esquerdo do irncqern, 0 podroo iniciclmente e de trOI:-:O sinuosidorie , com concis multiplos do lipo onostomosodo, no lodo esquerdo do imogem, pcssondo a canal uruco (imogem londsot obndo ern IlJlho de 1984, NASA).

Fig. 10.130 rio Congo opreserrto hpico podrco cnostomosodo corn ornplos, ilhos tluvicns (imagem Londso! obfido ern lulfro de 1 98'1, NASA),

b) Regime de transporte da carga

Us ljUatru p<ld[6t:~ ~lmdan1!.;'lllai ... d,,' rill~ plld~m SCI" clesmcrnhraik I~ l:111 1 rpos i III crmcdiarj l" cum 11;1 sc no regimL' prcdomsnnnte cle tr<ll1~p{H·' c .1:1 e:lrg:l scdimcruar ((::1]"'. <J) - ern RlIspcnsnll, I,ur H:l(,:HIl Ill! rnisto (Fig. HI.I5). Os fat(lrn llLll' conrrolnm ,I v.iria C:10 na descarca e II tip() de (a1"I)";1 <a:dimcnl:ll" S:ill

.1 (I \...,

variavcis, As reg-it)(.:·s alpinu e artica caructenzurn 'it: I" If

fllne.:; escoamentos superficiais ~a7.(}Il:Lis, :lI' P:lsst:, lllll ern rcg;rlc,", scmi-ariclas jJ ~irill;Js Il cscnarnenrn jy,dl: ocorrcr apena" a inrcrvnlos de rneses \ lLI :1 tL [11l':; III (I nnos (eh uvas rorrcnciais esporndicas). Em uml» 1:-; II~ casos a \Tgeta<;:al 1 e L"par~a, fa\'l)tTCL::nJII () e:-.C! IUll1l'llll) superficial, (011"1 o c.mscqucru« Imn~rnrlc dl' cbs[n:-o de gl"::tnuh<;an f,'rJ·o~sa rcsulrnnrcs dr~:-. I..,rm::ts:-n~ LIt' d\: sagregHc;atl mecanica. Em clirnas rnuis umnl: IS, CllIll cobcrtura vcgcl31 iuais ahumLH rue L I) nivcl (l·t~-Ltl('11

Tabela 10.2 - Rela~ao entre !argura e profundidade para as principais fipos de concis fluviais. ModificCiido de Rust, B.R., 1978.

Tipo Moriolo'gio Ra%ao larguro/ profund;dade

Retilineo

concis simples com horros lonqitudinois

<40

En1-relac;ado

dais au rncis ccncis com berms e pequenos i~has nermclrnente >40; ccmurnente >300

Meondronte

conois simples

<40

Anostornosodo dois ou rnois ccncis corn ilhos largos e estriveis

nermnlrnente < 10

10 krn

fig.l 0.140 Oelto do Mis'l!!.slpi EO! cornposro por distribuicrios l€'tlllne~lS que coriliqurern um aITOI~IO ern "pe-de-posscro"

m.us t'fHI~ta1ile t: rrn~ll1ll Cl superficie, 1101[1"1:: d rercnf.,":;l_fI llll' cl,]!>ID)< m n i s l!;nIS51IS, r'll'cciomil1ando I_I If,ll1<;I~IIW.: de purticulas de j1,Tanulas;iio finn. EntretanIn. I1K:;mo ern cum_{i~o~sCmlidas. onde pode ororrer ~I lTIl1II<;"iin J;l cohcrtura vegt;tal - patticnia.r:nlcntc pOl' il\ .. 'H 1 ,lIll rr"piCl-l) r( irncci menu I de carga de gnmulJ(ao .!.',j·u'~;i ~l'i';l f:lYOrctldn.

Fm {'t 1i1di,;;(""(,_~:> c lima ricns 8.rid:ls, 0 ruvel fte£irico t rnais 1'J"i Ihlndl \ runs pi )(]e ser dJc;:3.J.O rurno a supcrficie pOl" I )C:l!'i~() de chuvas rorrenciuis. A alta perlTle~lbilidade dos <;l'umKl11{lS ar~nIIS(}S l' Cl1I1,>J;lomer:iticns-. predomirmrncs CTTl dt"~'nn:-; :i.ridos, propicia a infi1tTa,q:io e percolaciio 1.·t'iLl.;t d: ... ;It-.'1-I;lf> supcrficiuis, com inibicdo do escoarnenTI) superficiul. Cum isro os rios icndcrn 11 pcrdcr 1",1pld.lnleille :1 l"\(_,1~0~1 de tr.Lllspnrte, Conseqiienremente, havcrri urn prcdnminin d:1. dC[1I.Js1s;ao dL' sedimentos 11~1~ rL)r~'~~IL'S rWxtn1;w; (ptr'lxim_as ~lS cabecciras) e fC1[Imu;:i! \ dt' crosras Jura". especinlrnenre calcretes, em !,mOll'<; distais 111..1 l11:uglna:i~.

l~xl,crimcl.1tll~ luhornu-riais indicuram que n I1TLId:ll1~'" dt' r,lLuft!1 lI\1 canal pw:.le- ocorrcr de- forma nbrupt.t, corn lirnitcs niridamenre demarcados e conrrr )1:11.11 1~ 1'1 li" f~lt( )IT, 1.."1 )m~ I a 'lJn1.lOsidade ~ a dcclrv idadc O'i,l!,. 111 HII, ou <lind,l pd:l cilrga de sedimentos transr'lUn~J;l pl'l(j<; nos.

1

3

5

4

2

6

10

7

8

9

Carga em suspensao

11

1,2

13

14

Flg.1O.1S VOliao;6-es 1105 podroes de ccnois IluvlI'Jls em 11J11~ ";OD do tipa de cargo. Segulldo SChUll1n1, S. A., 1991

, lH

I 11'0

r 2 (1

r ,I

II B 12

Dedividad.e (%)

Fig. 10 .. 16 VQrlm;oo no morioloqio de COflQIS fluvlals en 1 rUflC;60 dos porometros s.nuosidnde e rier hv.dcde. 'SegLHldO Schurnm.S A. & KhclI1, 11 R. 1972

Em bora ~L:Pl o hvin ;J dL~li[H;rrl) cru rc urn canal rctihnco c urn l i picunenre rneand ran rr. [l~111 scm pre (If; tcrrru rs cxrrcmos csiso j·Crn'::-I.:Dl:,do:-. IU natureza. n~ r:ldl'f-\~:'; dC"cril()~ ~~o comuns. rna- cxrstcm III LlIt.l:> ~nld.l,t;:c"·k·" entre clcs, ,\n It !l1gtl Lll- urn I11I.'SInI) rio rI1Lk-"L f .bscrvar :1 p;l:,,~agem f:~;r,Llbli\:l .le c:lra_r[L"tlstlca~ pn-1pL'i:l, de urn Jc'll'l'min,ldlll p.ldr:l() ~':I r.1 I JLlrro (hg:-;. 111.12 c 1\1,1-). I:. ap long!! do rem.po, pllJC IlcorTer \:J-

ri.ICt! I ern fllnr;;:ar I, J~j t1csC'":lrpl do rio nus epuca:-, .It' d1l'1.1 l" llt' l'sl"13.g-cm. ,\dKlllnalnwnre. existern rio". Clllll yak·s c,ql"L'ilo~, ern fnrmn de "V", que enruIb;}nl U scu suhsrrarr. rochoso l' frellut:ntt"mcnte sau I.:nc~lchlll:,irado:-._ ! :~Ie~ rio~ n:111 se ertquadrurn nes-

Figl. 10.170 rio Jcpum (Bocto do Amozonos) exibe porlrcc r(onsiclonol entre nrtostornosndo, com grondes llhcs coberios POI vegslor,;ao, rnenndror-te de 0110 sinuosldode com mnDIS nbun donodos, 8 lrechas reiilineos provovslrneme r.omrolcdos por eslruluros do ernbosornenlo (Imogen I do redo: orb.tel SIR-P" cblido enl 1981. NASi\)

10.3 Leques Aluviais e Deltaicos

. \ construciio dr .s leques aluviais .. c prOl'L'o."iJ arruvcs til umcanal prmcipal c numcro« r" ~11~t1'1h~lIt1ntl..,. l\ or rna IJ.TI enre , pnU("I):> c.JI1:1i::- :.-.111 ,II i, II.., .[., rm- s 1110 tempo. Em gLCral clcs ;lpH:t;Lnt~lm C(II1I-IIl,II1lCI11 r j l:feml'[l1 ao., :-,eu~ respecti-, liS c.mns c rl'lLli'l"lIL

.1 \'llls:lf"1 ',1 s'il1clad:l :1:-; dL'<;t:.ll)!ll" 11 u\ i ,I is 1l1f1l~ l:1c,":td:1S. I '.m rl'gH ,~~ ;indn<;, :OJ dl',,("ar,~H tlu via 1 o r o rrc ..,11 h ;'l jIII'TT1.l til' Ill~~ndact)l:''' ern l e nc o l L' 1111\.0,'" g !'".l v II <L c 11 111.J is (r _: If). C)}, ilLrmiiimil! :1 di:-,rt"f~:ill de sedirncnu « suhr. a !.L'}llrr'Cil: ~l. I 1nllll' .1 parnr de: ~";II 1)( 1111 n dl,. ~drdll. (:Ipln:).

Fig. 10.18 No reguja deserticn do leste do Egito desenvolvem-se leques cluvicis 0 partir de esccrpos de idode tarcinrlc, nssoriorlns 00 H011CO oeste do rib do Mal Verrnelho. No superlloe dos leques ocorrern frogmento:;; rochosos trcnspcrtcdos per Hums gmvitacionols e pel ns roms chuvos que ocorrern no reqico. Fo~o. C Riccamini,

[(j'llllllllLUlt I)", lc-

a!;~! H:laJ'r<; ~I n:g1!-H'~ dL'::-erticl . ., (l.jg. I il.l H). Dcssas n.~~i!jc:. )"111 )\'l'll1 ,I m.iir rrra df)~ mlltle'll)" e vrs tc n LC:", C I!1Jt:, t-rLqucntemenre, \ ,,, lcLIIK''_ SAC) tr:ltnd(],. CIln1llJ PIJI"«(-IV, rHcJ~jnl1li~ de i'li I, Cfllrci,u;:1dIK l-1;nlTL'Llnlrl,

Fig. 1 0.l9 0 leque do rio KOSI (0) tern seu ponte de origem (oplce) nos Hlrnoloros, 110 regiCio Ironlalll~o E'11118 (I InrllrJ E! 0 Nepul Os s dlmentos grodom de conglomerados corn blocos E rnctccoes, nos porcces proxirno.s a pelilos !lOS porcc es drslcis. [sle 1.0 cpresentcu oc.eritudo il1igro~aD des conois rlistrlbu+crios para oeste 1105 ulnrnos cenlencs de ones (bl 0) rmogern l.oridsol obndo ern [ever eiro de 1977, NASA; bl Modlficodo de Holmes. A, 1965.

I..·XI~tel11 1 (lU~S nlu , lais de grande c:"'l~ns.ii(), o u megalcqncs, dcsctl\(lkid( s em clirnas umidos, C01110 n dll rill l'-ll::;i, ILLI IIh.li:l. f' du riu Taquari, no Pantaual i\l:nll,gr(l"~l'n:;t:. "\;0 It' III . do no Kosi (Fig. 10.11)), .~ "l'diIllCnra!;all nrorre ern canals fluviais entrclarados, principalrru-nrc nus ]10n;r"'ll':-' proximnis. 0 lcquc do rio luqu.m (Fig. 1Il.20), CI)1l1 cercn de 251l km de d;;tmcU'(), C prr ivuvehncntc (I mnis extensu du mundo, ElL e clImp()<;lt' j1fll' um.i ;;uceS'-;,l() de lobos dcposiciunnls .It"t:nO:-;I!S 0 .nstrunlos pl1r rills meandrantes de haixa "il1lH ) <;id:ldl..: , I'l.:odn (I lUll I nivel lJi..: base lJ rio P::u:aglla·j

( h lcques lld •. llci)S sal! C{lS{)" particulures de lcqucs aluviais (1m rf"D,l,'T:1lbm dircrumerne [urn n interior de lim C( IfI~l) Jl .iguJ - Ltg!! lJU mar, Varies lcques nluviais dl""'<1 narurezu, em rcg-illLS deserticas au perh;hciais, <hi ('IH1S1Tuidns pOl' u m :lrrar'1n d e dreoag!.:lls Ln'rdaClJa~ p.iralclas. mas nan cxibern II jladd(l dC' JJ"p r,>:111 r:[(1I;11. Para cstas situacoes cnlprcg-il-~ n terrnu 111;lI11Clt< t'tltrl'I:ll;:lt.ia DU, 0(1 Gl~') da s l'cic,:(le~ CI lsrdnt:;, f1 terrno delta cntrelarado,

Fig. '10.200 meqcleque do do Icquori, no Pontoncl Motogrossellse, provovelrnenle 0 mots ,~xten.so do mundo (lrncqern Lcndsot obtldo em rnoro de 1981, NASA)

10.4 Os Depositos Aluviais no Registro Geologico

l ):-; dl'pmilo rs ;11U\'i,lis silo lllll imporrante corn]lnllcnI.~ d() n;,~j~trn gl'nl6glcO t' ocorrcrn em contexros gewl'ctl"llic()<; distintos, pnJenLin constituir indicadores ",CI1:'oI\ cis J()~ corurolcs exercidns pelo rccronismo t' pt'lO1:-- y:tria\r1cs d( I nivcl In mar nn sedimentacfio. Para a nn.ilise l' 1l1ILTI~rl'ln.;?Lu desses dcp')silns e seus pwcl'ssm; glT:1LiI m:~. {Ii:' ,L'.l'I·llp_gns vnlcm se- do cuncciio de facies, enrendido ("( lint \ < I conjunro de caractensricas dCSC1'it i,T8~ dL urn 1:< Ill")( 1 scdirncnmr '-lUI..' perrnitcm interpreta-lo comr 1 II pr(ldul II' de ll1TI dcrcrrninado tipo de proccssu t!crnslc,uL1nJ. ( ) ITLt~t< lL1n da analise de facies bascia-sc ua

tDL11JXlm~un de perGs vcnirnis e ~n;:I~)l'~ ~·I.Tl :dlor:lllll·lllll:o. corn modek IS de f[lclet>, S LI ct:::ssiic~ e a<;sc lCi:lt;lll'<; de f1ClC~ (QL1adro lU.2). Estes Ill(l{klos sao 'I.!hnrild(l~ <.II.: 111< KIn fl represent:!r, na sua essencia, a combinacfu 1 de rl'J(;Ol'!'> de depositos scdimcruarcs rccentes l" antig{''i C pu'minr .1 cnrncterizucar I d\ J::: difcrentcs ~i~Cl'llla" dcp~ 1~lcilll1;li~ l'Tlvnlvidos,

10.4.1 Anilise de fades ern depositos aluviais

A analise de" Eide~ J. l'fetuada Cj irn (I lcvantnmcnto e descricao de sccocs, visanclo C:1r:lClcriz~lr UIl1 n !rr' I roch: 1St! a partir cia tl Hl1.bimu;iiu parriculnr dl' 111 (]lr 19i~llo

10.2 Modelos de facies

Sob 0 rcrrno ficie:>, entcndc-se urn carpo. rochoso caracterizado par uma cornhinaciio r~wciculf1" de lirologia, cstrururas osicas -a bio106~cas, as quais Ute conferem urn aspccto diferente dos corpos de rochn adiaccntos. A~ facies podem ser rcunidas em associacoes de facies au SllCeSS()CS de facies, L'j'X1f1 associacao de fiitjcs compn:ende um grupu de facies geoeticaincnte relacionadas entre si e t.jue PUS$Ut:J.l1 sigrrificado ambicntal, A succssao de fades refere-se .a mudanca vertical progressive em urn ournais paramerros, como a graoLlhli;;iio t" estruturas sedirnenmrcs, dentre outros. Urn sistema deposicional corresponde a assembleia tridimensional de liie Eicics (f!icies Jefinidas com base nos seus atributos lito16gicos) g(;netirnmcme r lacionadas em terrnos de pt'OCl'bSO:; eo ambicnrcs. 0 trato de sis cmas represe11.ta a intcrlig}l~~o entre sistemas dcposicionais CO nremporancos,

Facies

Associal'foes. de facies Suceseoes de facies

\

Arnblantes depcsicicnais (aspacto g.eografico}

ComparagiJo corn .. ~emplos atwli!> "ilntigos< (registro g<>o1091OO)

+

DestJ~~1,) (.:lilOerlminE!QiiO entre fel¢es comuns" d.rerallt"~ e~empl()s e aspect0<5 parbculares loo:ais)

Modelos de facies

\

,

Sistemas cepoeicionais

~

tnt",rllgat;ao entre sistemas deposlclonars coetaneos

~

Tratos de sistemas

Os rnodelos de Facies rcpre_cntal],\ lUll surnario de urn sistema deposicional em p, rti zul: r envo! vern varies exemplos de sedirncnros recentcs C rochas sedimenrares mugas. Roger G \,,(lalker,sedimetlt6iogo canadense e lin) dos formuladorcs dcsses cr ncci tos, considers tJue os model s de f:icies devem reunir inforrnacoes proveniences de difcrerucs cxernp los de lU11 sistema deposicional cspcci fico, o qual, alern de g. r utilizado como ponro de referencia pant interpreta<;;a<} de 110vns casos cstudados, dcvc pcrmtnr inferencias a partir de. urn rnimeru Iimitado de dadns obtidns ncsscs nO\"(l['i cases (Flg. W.21).

Fig. 10.21 RelQ.(:;6es emll1'l r6cies, crnbientes deposlclonois, sistemas deposictorrols B trctos de sistemas deposiclonqls

l' e s t ru turn s (j:_,·il.:;1.5 L: hild(}gica'> que per rnirurn .hscnmmn-lu Llos [(Ifj"'lns rnchosos udjacenres. As \'8- rial> facjt'~ .mulis.ulas pndclll set" rcuriidas em :l<;SIIC!n,I'll'S uu suceS<;(-Ic.S de t:'ioes, com Il iruuiro til' gl·ll! .. -rnlizar, cmcglH1z<u l' simplific.ir ns ohservncoc- da \ .1Ii:lhilld,llk lilnk),l:';ic:1 de urn modcln I)U de uma buCI;l,

P:lnl .J nnulisc dL" f5C1ts podl' ~LT emprtg'th.la uma r l.i s .... 1 riC:I~'ii~1 ClllTllLllaJ:1 pllr \1lllrt::\\ D. \li.lll_ M:uill1t'lltnh )g') ing12s.I)~lSI;:~hh..:m ('I')tli~!l:-' eli: lirofiicies. l"nl1lr,I:'-l! '" I" lr um.i Il'l ra inicial mnniscul.i. !..Jut' rerre scrun .1 .!.',T;HlLILH;:1(1 dll ru.uenal, '>cKuiJa pOl' urna ()1.1 dll;l~ lett'a" minuscul.ts, guc indic.im :I~ estruturns scdimcruarc- prcscnrcs, \ exta c1.issiticm;::'in pGldl' scr .1 ... "nnad.1 :I l'.lr;IClenZ:lc;:lln htlllllglCl d()~ dcp!',~]t.,~. DV""fl Ii H'Ill.! plldc-~c mtcrprctar cad.t litoficic 12m l\.-rI11tl~ dl sua l)nSt'nl hnlrodinnmicn C Jlflsis:all 1l~1~ ditercllil's tnries d'l "I.,kma fluvial (Fabela lU.3), r\tu nlmcnn , cstI.' men 'UI' est.i .unplumentc dlj"ulldidll entre I '" seclim, ntn]( 19! '''', 'i\:ndll crnprcgado t::L01bel11 pnm I \l]!m~ til"':- de ~islcma~ dcposicionuis, rnnro -rara 1'1.'gl .. Lfll .. ll1(1dct"l1(1' c( nm I at11I,l!' is,

x! ~ esrudo dus lk:p!\~i[m, nluvi.us, l:lllpn:g,] ~L II rnetodo Lin nproximacao SUCl:~:'I\;1. I HI "ZlJlllll", p:lr1 Indll-,\c d a obs er v at;i'io 111:1IS gl'r.t1, ern cscaln de aflnruruenr o, qlldL <11) ilk'I1Llllcad:ls ~Urlr(ICll''' limimntcs, ... lcscritas JjfeflI1IL':-' j;l('iL:~, :'1I:1~ \.:t:(lmcl ri.1<; intcrnas L: exterrus, SWlo.; n-lurocs 1.'1 'lll,l'> f:JCH:S :Idrlcentes, <11": ;1 (lhsl'f\"ih;:iil' de rn.ur If dcralhc, LllIanlll) porcocs JlJ Uepl)Slli) S;l( I cstudndus trulivuluulmcnn., C(111X'SP( nulen rc :':i nllalj~l' dl' f.ieic ... (I i~, 111,2.2).

[{~:-.~;; p[(Jccdm1l'IlII)5 l' eLI".,i tIC.l~·I-)l"'; pOdllll Sl'1 rclativumente bern apllcld( 's p:[r;l .,1 ... 1l'1l1as 11m 1.11'" ,11 Uars, oruh; C rl(l~sJ\'l:1 a UhSl'J'\',lt;;ill tlrreru d.1 I11lJllf ,J'lgl.l liDS canais, d()~ Prt!CLS:"O~ Lrl1"i\'n~ l 'iUllL11l'll.an .. : ... ,]11Iunres, hem rt rmu J.el lll..,tnhuL~·:H! IJ'lJtnlf..I1~IIJ11:l1 Jil!'> dCr'0~i(1 )~, limr '[:11111 , •. 1 ~h:llniC;ll! I l" tbSllllC.l" Lll' t ipl)'" de padroes 1):lLl xistcmas flll\ I:W; at1[],lln ... , a 1);lnlJ" Lk :t nllramt..:nrl)'i ,~t:'raI11lt; ntc alt L'LIJllo" t' dl'SI_'111l t 11lL11 ..... rwde <er confusa c de ditlciJ ;:XtCIJ~':i!l. \diCJI Hl.1111l!,:n re, Ii mel ndll dl' amilu'o,l" th: (icll'S C! I III :"'Cl;f"ll'S \ crt inl i., podc nill) set su ficien [l_ pn ra rcpn,:~l'ntar ,H lcquad.uncn 1!.. us variucoes 1.1I1',.,'Li~ t: tridimensu nuus .. la ~1)11l11(''ill-:~('l

E

t

""-.

"

3m

Fig, 10,22 Ml1:1odo de descrl~flo de urn deposito fluvial, com (l ldentifim~aa de supcrlkies hrnrtontes (1IOll310do), cOJrlLlelllU(OO das lirofucI8S (COdlg05 represenlcdos pelcs letrcs, conlcrrne a Iobelo 10.3) e de'erntrr1oc.Qo de clributos velericrs, como po leoccren res [seios. mdicnnno 0 ruruo do merqulho de comodos frantols de e5110105 cruzados ern relo(,.oo C'O norte geograflco) F?fmm.;tiu llnquoquecetubo Canozorco Bodo de S60 Paulo [poineis elcborcdos POI P. Arcnchi Nelo)

Tabela 10.3 Litcfocies ossocicdcs 0 depositos cluviois

-

Litofiu:ies Classifica~ao litologi,ca Estruturas sedimentares Interprefa-sao

Gms

Gm

Gt

Gp

St

Sp

5r

Sh

51

Se

S5

Sse, Sh e €I Spe

FI

Fsc

fcf

Fm

Fr

c p

OAAS, ortoconqlomerodos orenosos sustentcdos par oreio e PLS, poroconqlornerndos susrentodcs per lome

0, orloccnqlomerodos e ON3, ortoconglorrtercdos crencsos, ambos sustentodos par clostos

AC, oranltos conqlcmercticos e OAAS, ortoconglomerados orenosos sustentcdos par crete

AC, oreniios conqlomercticos e OAAS, crtoccnqlornerodos orenosos susterrlndcs par oreio

A. orenlros, 0 AC arenites medias a rnuilo grossos, conqlomerotlcos, podendo center gronulos e seixos

A, orenltos, 0 AC, oranitos medics 0 muiio qrossos, conqlnmertiticos, podendo center granulos e seixos

A, orenrtos rnurto lines 0 grossas

A, orenltos multo [inos a l11u~lo grOSS05, pcdendc comer gronul05

A orarutos inos

A, orenilos com introclcstos

A, nrenitos Ilnos a grossos, podendo mcluir grOllulos

A, arenites

AP, oreniios pelilicos, PA, pelitos orenosos e p. pelitos

P, peliros

P, pellios, localmente com moluscos de agua doce

P, pelitos

P, pelitos

co rYo ° , peiitos cnrbonosos corbonnlos (ca!crelesl

ron1e cdoplodo de MIOII, A D. ,1978

mocic;os

mm:i~os au grossoiramen~e esnotilicndos Iocornornento norizontol, irnbrirncoo de dm;tos)

estrotifiCar:;ao cruzodo cconclcdc

estrorlficocco cruzado planar

es:tratificac;6es cruzados occnclodos isolodos (q) ou ogrupodas 6J)

estratifkoc;6es cruzo dos cccnclcdos lsclodcs (0) ou agrupados (0)

marcos ondulodos de lodes as tlces

lorninocoo horirontol. linem;ao de partic;60 au de rluxQ

estroHficoC;oo cruzado de baixo ongulo «10")

sulcos erosivos com estrotilicccco cruzodo incipienle

sulcos ornplos e roses induindo estral'rhca~6es, ~ruzddlJ5 tipo h

on61ogos a 55, Sh e Sp

lcminccao flno, ondula~6es de amplitude rnuito pequeno

lornlnodc a rnoc:ir;a

rnccicc, com greta::; de contrccco (ressecm;6a)

marcos de rnlzes

restos veqetols. lilrnes de lama fei~6es pedo~erni!-ticqs

depositos de fluxo de delritos

borrcs longitudinots, depositos resklucis de rcnols; dep6siloS de penefrClmenlo com

estrulurn qmdooonol inverse

preenchrrnento de concrs

bm res lmquoides

dunos (regime de lluxo il1lerior)

bcrrcs lingu6fdes imnsversnis 8. ondns-de-creie (regime de {luxo inrerior)

ondulccoes (regime de iluso inleriorl

tluXQ ooarncdo planar (regimes de lluxo superior e lnfBr[or)

preenchimeruo de sulcos, rcmplrnenlc de diques mcrqrncns, ontidunos

preenclurnento de sulcos

preenchirnerno de sulcos

depositos eolicos

dep6s1105 de tronshordornento ou de dB[(]ntaq50 de enchentes

depcsllcs de ckeas pcnlcnosos ou plonkie de inundocco

deposnos de pontortos olcqcdicos

depositos da lronsborciernenlo

corncdos pelttlcos scloposros a como dos de corvdc (undeJdoy)

depositos de pantano

solos

Kt'f unerna d l" depositus sedirnentares, Assim, exisrcm rnetodi It-, CI irnplemcntarcs, hascnd. IS nos elementos J..rquILCCIlQlCIJ'i (vcr sUgL~t<-l~S de leitura ao final deste r,q""! [Iii I'.

Pn If.,'1-::1n1~1" cnmput:lol mail> esperrficos \'el n sendo dC~l'n\ (d\ Idns l' .~pnlll~ lrado;; ram auxiliar ncsscs prnCl:d rrncnn I;', nas Ji fcrcntes escalus, desde a simulacao dl,. hmll.ll' depllsici()l1alS are 1_' estab lecrmento do ;11'ralll¢) I rulirn; J1"lnn;1.J de C:kiu em dq")( :>HqS de di FLTcrm:s nnrurczas. T~Li~ aplicacllt's ~au parriculnrm 11- tl n lvv.inrcs .LII e~tl1dll d .... mcios rorn~os CtIln\1 rcscrx :111 Inl)~ d .. ' tluul, IS - <igUil, pctrolco t' gilS.

10.4,2 Mode1os deposicicnais

1),],1:1 ,1 ,l!mmk \ :1ri;liJiljLbdt." J{lS fa torcs tJllt' (onrrolarn • IS dl fcrenrcs tip()~ dt:" nus c lequcs aluviais, C Pil"~I\d cla lu un r urnn infi nidndc dt.: Jl1(ldelu~ JLllIIS1CJIlt1LllS. LI.:{_TL1Co.; aluviais de clirnas ::uiclus: e umi d(I~ .• U' .... im Clllllll nu~ lIlTI·tLH;-ndps. mcnndranrcs e armstomusarlos, crucndidos como rermos extreruos dus pl'0r(\~I:I'" .le Ctl~:-;~t1C,l~'~( I, pnssuem elerncruos C,1i"nC- 1 dlJ:lICII'i LjUt j"1()dcm SCI' til iliz:1JI)~ P-.1t"a finalidades dillLtlCI~.

a) Sistema de lcques aluviai

{)!i Tnlllk'll'::> de]'( I~ici(ln'w; par:l ICL[UCS aluviais f( 1- rum I 1I'lgi11:11 men rc clahnradus cnnsiderarnlu estus t-"'in-,e:- n I III I , disrribuuirios do sistema tlu\ ial. Os esHllll)" lk';,:cn\ 11h iclos :0;;10 prat icarncnre rcstrir.», ;is l'l'Qilll':- Jl' chma :ii"JJn. com rllrte C"CI iamento superf c i.il l. I r:lil"rl irt c de cln st os de gr:umlfH;:3() grossa result.trues d.1 dL~';':!~"'e~aC;::H I mecanica da:. rochas .• \s "111.1, L"l1J1l fn;(lijenc!;II'<: lcqucs nluviais silo irnrados em n rruuru. I (om \~:-; rios crurcl.icadux Ivo ladr (lp"~[{l, (1 rm «lck rs dcposicionais pm-a leques uluviais de c!]I11;\ Hlllldl l.., ,lind:! ,,:ill escassos na htcretura.

L ques aluviais de clima {ucido

h I" I1"O-Jl'S proxirnais dos leques aluviais saLl Cil r.ict '1"1;'-;1(1.1 I eb prl:iCnl;:1 de .lcposuus dr Huxo de dLLL"iln~ \( up. l)l polirruncu», contendo seixos a blucos. 1::,,[1..' llpn de der'1:o;im e desenvolvido em locais de gr:lI1dt' dech\ id:h..k. ,lhU!1d:tIl1C ~uprtmcnro dl' detritus, rcqurreruh , Jl's.clrgas muito fpnes ]=lara seu irucio, con dil.;lll·), e:-'S:l" m.us Ilpic.l:o. de cliruus uridos e semi-iiridos,

L~ cs ~llc;1is, dLlr;ll1l(' nS I()n~ s pcrindos .';I'C[lS" a

dcsagregm;ao mecaruca produz dcrriros ern aliundnncia, us quais sau remobilizadus lhmlll!L: :1:-. chuvas LOHCl1Clais 'CIUt' ocorrern d~ 1(Jrnu esporadica.

Os pedis lipicn::; para us lt~lLILJi,;S uluvmis pnJxjrn<li~ comprccndern basicarnen tc uma "LIC~:;s:i( I de dc[\~ Isiros de tlLIXCl de dt..:triuls atingimlr) indl\ idualmcnn cspcssuras m~tr.icfl', (Gig. 1 (1.21,), l'rn hr nn pllr \'L:/l"!" Sl'i,1 difidl a sep:H1-l<;:HJ tins d ifercm cs iluxlI" em <lrlomrncnlf)s. ()s fluxr», de derriios arrc<;L~ll1;Jn1 h,I"L'S ahruptas c aplainadus c.. padrfu I lobado, n,<xlll ~IUltL1JI' l's[;;iu :uoi<ldns an lnngn de canais, lruercnlacocs LIt.: ca:calhus disp(icm-!>,,· ;u,loT1!t1l dc estrurur.u, Lit.: ((I!"Il nl)~ depl isiros de Fluxn de dcirims. l)"P("Stll)~ lk Irnm,]-llir d,1111t'1H(l do [luxn ,uperfll'i,ll co nuliz.uh : [1llliClll iambem (lU urer l' nprcscrunrn ciclos gn 1~f.l'mUlll"l tr l,'lRl.l. iderresccrucs.

F:ig. 10.23 Deposilo de Iluxo de detutos contendo blows matrices de roches do ernbosornerrto nu pOI ~Cio proximo] dP leque nluvlo] do Fo.rnoccc Resende IOllgOCC'IOl. [unto a bOI do norte do BOCIO de Resende, Estodo do RIO de Jnneuo. Folo C Ricc;OFll'nl.

T'ura do nlcancr do~ Ilu\:o", dl' lll'tnrr i" L'111 I){ I~I can iriter medui r ia :1 JiSLlJ iJ[IS kl..llIO ,Illl' i.~I'. predorninarn dl:Pll5iIt\~ Ilrl,Q.ln!1(111s P(lf cnrriil.rs .iL lama, Sail o impostos principalrncrue rill IaJ11J11I"l cnrn seixus a hlocos I1;lS pnn/k:s lI1n.:rllll'tl'~lria~ l lnmito ... :1rcnnsos ~1 .rrgjJll:-'()~ rhls disrar- em (Jell'" grll:-''''l'Jr:lmente )!.1:anudecn·sccn u-s, P( Idl:fldr, I JCI .rrcr calcrc tt'~ nus tcrrninacocs dns ll·'-lll(,,' ....

.. \ alrernancia dt? dcp()~il()" (ll1,l':iu:K!II'i pili llux!» de detriros c corridas-de-inrnu. decorrenn d:J ';ln~I\,:;lj' 11,1 (icSc3rg::t OLI tectonism, I, L um.i CLLLClcnSLI~;1 til IS lcques aluviais em ~t:O-'l"" vert icais (l 'lg::..1 0,2-1· l' 111.2.::;' I

Fig, 10,24 No sops do rncc«;o olcolmo de ltotro!o. Estcdo do RIO de Joneuo, ocoriero rrrlercolocces de depositos de Ilu»os de delruos [constuuidos de blows crredondndos de roches 01(0111105), I:' deposuos de corndns-de-lcrno. Antigo leque oluvrcl do FOrn1Cl(~OO ResencJe (Ollgoceno). foto. C Ricconllnl

DID~DlDI

Fig. 1.0.25 Represl3l1jo~60 esquerncticc de corte de eslrodo mosnondo Q alternallclo de tones de conglomerados de [luxo de detrnos e de lornitos orqilo-orenosos de COl ridcs-da-lomo, em deposilos de leoue nluvrol do Forrnccno Sete Barras ICenozolco), nos orredores de Sale Bonas, Eslado de Sao Pau

10 I . solo; 2 lo rrulo orqrlo-crenosc, 3 . o rernto: 4 -

ortoronqlornemdo

Leques aluviais de clima umido

;\;( I~ ml'g;1l.:LluL~ ,11L1.\,!::U~ dcscnvol. ides ern regitlt:!i Jl' c lirn.i umid» ,I sl.'ltimt"nra(,:all urr irrc em c.in.us [lu, i:li~. h.srud. I, rculizmlos PUI-"(\[. L. • \::;~ine l' p (. ~u;lrcs, g('!d\~.l!,lJS brasilciros, pCI'llliLlJ'am vcI'111C:lr llLlC it nlllrfnlllgi;l tin Ill~galtTIUl' LIn riu Tnquuri \,hgur.1 1(1,.211) l rn.rrcuda pelus truces de urna gran de quu ruuladc de ennuis ,lbaoduncldu:-. em pan!.: .HI\(I:-O .. lur.uuv us cheias. ,\ scdimcru acao caructeriz a-sc I"'!n PrcKCS:-'11S pruvuv elmcnn: ciclic!)" de cunstruc.it . c alundOllu de lubos deposicionais an> no)<';IIS dur,lllte I) QUdternarll). n lohn nrunl esta ~cnd(1 cunst ruulo l'pr urn rio meandraru c, com \:1 n!l~lncll~ Lk r~ipHJll :1il:lnJOTlI) do canal Je,rido :w 1'11111 rl111('n II J d(;' diques murginms,

b) Sistema fluvial emrelaeadn

Rios cntrclacadc», carncll..'riz:ml-SL' pclo arnplr i 1")1't: rlomini.: da cur,,":l dc' flmcll J. POS"LIl:1ll r~I:I:I(J I.lll!lLf:l/

~ (.

jlrot'nnJid,ulc c11 I canal nnrmalmcnrr rnuiur qLLl -III,

cornumente excedendo ~tJ(l. '\ f('rm;l~':!() d!.' (<In;11S l'n trelnpdo:- c f:norccida pch ,11'C'>l'nC;-:1 tiL' llccli, id.ulcs medias a altas (>5"), abund inciu dl can.';;1 de (Ul1dlllk gr:1T1ul:l<;-ii.t j, g-mss:1, granJe \':1 ria biiid:u.h: n.t d!.'scan,:,.l l facilidadc de en ~a(j das lllar~cn~. ( .anais cnrrcl.tc.ulus san desenvnlvidos peb "dn;ao das 1',1 rnculns, oim ,l dcp()si~:1n Je: rn.ucrinl de I'ractlt':, ,~mi1Ullllm:'lrIc:l~ ljlll (I rill 11~(J pode rmnsportar. \ dimiuurou: 11nlgr~'~~I\,:1 Lin dccliv idmlL lvvn :i Ill\, 111 )1' gr~lmdil<;'~111 dll m.ircn.t] llLlt' nlmpr-}l' a C:Uf!,"rl dt: IUllUtl. \ dcp'l!,k<li) .1;[ carg;1 de i'undll propicin 0 I.le~cll\'"h il1ll'lljo liL h,u'r':I" ljllC obsrrucrn a corrcruc l: ramificnrn-na, PflICCS~11 esre f.lcilitado 110:'-' ClL:;q~ ern L1l1t' IlMrgn1:- ",1.:1:1111 lacrlrncnn. crodulas, com C< IIlSl'ljL'It'r1IC uumcruo d" "upril1lC!1Ill derntico. Tambern a \"arli1t;':1il na dl.:'scarg.l de urn 1111 afct:1 :Oil.I:1 capucidnde de rrn n:-'pl )1'1"1.'; :1 I leI II'J"L ncm L1l' periudus no, quais () rill nal) pll~~LU l'l1lT,!:';J.1 pilra lrall~ portar roda a SU.l (,lrg<l dt" fUJ1lli I l'nnLiIJI' :'1 flll'm:H"llr Lie barras c·j r:1milic::l~:i() clu IlLl~I',

11uita ~itI.:'IH;::i.(l c dudu it d:l"~ltJC;l(;:i1I' diP; dl Ieren I!.:"

LipuS de dcp(l~il()S ilO" no~ I'nlrd,H';:lJII:-' L v aru « rnuddus fnram definidns (l~ig. 111.2(,). l"tlln:I,1I1IP. urn rn srno fi,l P'lll!..' .lrn;'~CIl1;1 r III ( )di.'h,'i depl 1!'.lll! lll,li.., (listirm is. co nfor mc a pi ISlciu. Jt.: LJl11 dctl'rllllll:1JII segmentn do GU1,U em rehll;iil> :1 cuhcceiru. Illl :llnd,l rt imo dccorrcncin d:l ,c:l1'icw~11 d\.' 'll:l l'nngi:l ,iL I rampo1"te, lllli" exernpln na enchente c n.t ":lZ:L1llL', Dl'~.,,1 rnnncirn. uS rios cru rd:1\adl'~ pill kin scr ,11l,dniaLir I ... ern tuucuo cb sua pll~H;all nu hnr iu lil' drcnuucm, ~L. Pl-( »irruus, In rermedum, IS (.\J dist.ii-,

f

-

Fig. lO.26 Bloco-dicqrorno com as prmopcns Iercoes r:OIlSllluutles de um 110 et1ilela~OLlo distal, AE. selcs lildlcom 05 dir ecoes de [luxo 1 - plomcies de orero erne.sos recoberlos com ondos-de-orarc: 2 - ilho coberto pOI 1"8gelo~ao, 3 - 1111- cleo ernerso, .:) - harm submerse obllquc 00 ronal, S dunes de cristcs smUOSDS; 6 . depositos residuois de r cnrus Modill ccdo de Calli, D. J & Walkel, R, G, 1978

FKg. 10.27 Deposito de be: ro 101 giludinal de cascalhos no porroo proximal de um no entrelccodo otuol (0) B deposito lln11go elf.') ncturezo semelhnrrte em terroco lluvrol do rnesrno I o (ul mostrondc q persistencro do processo no tempo 98016- 91(.0 hposlcoes 00 Ion go do rio do Broce (mlm1c::lpJO de Cruzeuc, Eslada de S60 Paulo) FotDS al C Riccommi; b) F Mancini

Depo itos de rios eritrelacadus proximais

Cl!; ,kpl')~itn~ proximuis dl' ri~ 1:-' L'lHrL'l,H;.ldps S;lO normalrm-nte cascallu-ru.», L' dCJmin;ldu:o. pilI' 1It'lf~IL1(_"'" de nrtrICIJnglnnh:rrrJn~ 1l1:lrku~ o u ,L!'-I1""lir.lll1l'I1I' cstrarificark 'S; 111..::-1e ulrirn. 1 (';1"'1 1-( 11'111.1111 h,lrLI~ 111Il,l!,1

i udin.us (."lmg:l~LLS p,l.l'.I..IL1.11l1lllll ,H) (",111,11 I1ll'.],ll) omstruidns durante a:- t:flclll:nl,'" (I 'l~, I H.2~" 1)1. 111.1 neira subordinad.r, I ncl ULll I ,HI f .rl In,d. ,Hlll.ld,1 1I arcni tel:" com ~~I 1':11 i IIC:lC;'-II,':~ L rllY,llLlS, dl"pl • ..,i",d,,~ d 1I rantc us r1~e" de ~nll';ILllJl"CltllellIIJ dl 11l1lIldd~"l'''' ~ l'.:'tlut;Jr 1 ttl ptllfundillad,'. PI,dt.'lll r' In:-.IIIl1ll' ,1111d,1 CI ell'~ gran! IdccrC:=;CCI1Il'~ d~ PL'LllIL'Il~1 ~':-L".d:t •• IIL Ill, 11"1{ ,I. r\, unieladesurern l~,IS ,",,)r I .h:pn"ltad,l!; ,'111 l,I1UI~ .dl.III el, l!lad.)~ r n: em ("UL1IJf1UllLHk dL h.rrr:u- Lt, t ,l""l .tlln , .... :1 rnedidn tlLll" estas ulurnns erncrgc m dUI":lI1re IJ n.h.u ,J mcnto du ni q .. 1 d ':i~u:t.

Deposito' de fins entrclacadns inrcrrnediarins

{)s ri(I~' cntrcl.icadr» ern r'11"'1~<111 Il1ill'!l1l,dJ.lI1.1 1\1 j clcrn incluir dero~lt(Js cicli Il~ gr:l1ll,dLlrlStlilln Jt'"cnvl)hltills em t'aI1<l1" all\I~" e hcm rlcfinrd-«, °11:1 cLlr!I8 dL rUmi,. L ,,:~sL,'cjallllLI1I(. ~'lrl1~illuida pr)1 ,11,'1.1 L" casc.ilho. ( ) .lcsntvel d(, l('l)' I dus harr:l!-1 ern rL·I.lCln llil FLlnd'l J(lS canms Cill,l',:1 :1.11 mgl!" ,11Im:r,c., I· ... 1111..111 en!'. ()c. sedirucruos l11:.1i" gn l,~(), I le' '1'1'1.:111 11,1" ["" '1", IL" rnais pnll·und:l~ du:-. (;111.11'1, l" rp'iilillilHl'l. pur, lIl'''. b!Hr.1S- Jllng1nllhll:ll~ clc cascnlln is rn.uro » cr un gl'lI" ~Llr:1l'stT:1tll1(,ldll hunzontul « -1.l"I"~ ll1i1)flC";!, 1" I hg, l( 1.1H). (lclJrn::m urn hun ern 11:1IT,I:-. I rolll»\ ,'1',",,1 i., til' ,1l'l:llltH~ l.icnl m cn u, t:llllglllmL'r,,, i, II., CIIIIl l'stratitic:wr-'c., cruzudas rl;111;1!'l~ l' h,lIr:I'" 1,1!',Ld.I'" III

fig. 10.28 DepOSitos de borrcs IOl1gitudinoi5 de coscnlhos lniercolcdos corn o.aios [porcco intarmediono de- urn 01111[10 IIIJ entrelo~adbl do FOrlT10c:aO Ponto PonS [Cenozoico], no regiCin en re Bela Vista e Jcrdlrn, Es1ado de Mato Grosso do ~ul, VI~OO gl 101 (0) J(J es rollilUI(QO hcreonrol dos coscolhos e urn delolhe (b) mostrondo a rmbi icocco dos clostos, lndicnndc, Set1llrin de rcn ~f} 11· puc I..' ludo JileJio do 1010 Fotos. C RiccOlllinl.

;11"1..1111, I~ (I mgllln:lLr~lin I~ C! rrn ('s[nlLificHs-fio cruzada planar, St'g-nll"ntI1:-' purcialmcnte inativos poclcm rece her sedimcmaou 1 de nreias e cascnlhos durante as cheins,

Depositos de rios entrelecades distais

\ 'i 1""1 1 1"(1'1 L':' di~ tal s Je 1'i stem.is tluviais en t reb cadi I'" ulrrL'~r!lill\lLm ;1 !"ius norrnalmcnte largos e r.L!'n:"o, scm dlflTl'nct:lc:in 111fH)gdfica clam entre as r()rC(-ll'" :tll\":lr; I,; in.itivn .... Os !.kr"n"lsirus rararncntc ... il I clciicm. c Ct rrrcspondern predorninaruemenre a lvnrr.i- ,1IL'nll:-.I~ Ill! IIn.l:1s de ~lfI .: ia ((kp(')sit()s tcra d,)s \,LI.l 1-;lI1Id:l dCS;"ICckrar.;al) J:1 C.lrgn sedirnenrar

" ..





.. . 1

2

3

..

4m

.. ..

" "

an SCI' iurroduzida ern LIm C(JI"l'l11 d':i.gur1), el III "I ruindo s uc cs s o cs de litofacit::s de nre n i to s cum CSHan Ficac;;au cruzado. Arcias com lam i na ,.-)1.':> 'In dulaclas c silrcs puc.! .m ocrurer 110 tflpll da:-. haIT;1".

:i\: u\,:lnlentt' vale lemhrar :I cxi sicncra dc I 1":] n"I~(-IL"~ entre os tipos de dcp/)situs. i1 alternancia vertical dl.. depositos de diferentcs p<milC'"s nil sisrcrn» 11U\ inl en trelacado (Fig. I n.29). bern corno :t intcrcnlacao de

Fig. 10.29 Atloromento de oreros e conglomerados do fOImocco llnquoquecerubo, Cenozoico do BO[IO de Sec Paulo, rnostrondo 0 predornincncio de depositos lluvrens enuelcccdos distnis. no porcdo infer-ior, e proximots 110 jJO~c,[10 superior do exposicco: T • trOIlCOS losseis corboruliccdos: 2 . brechos com clcstos de argilo; 3 - conqlomarodos <'I - 161111110S e cornndns com ccncenlrococ de closlos rmhmetricos de pelllos orenosos rico. em motel io orgonica; 5 - orenilos medics 0 gros.sos COIll estrottllcncco cruzcdo. Folo: A. M. Corrnbro.

Pig. 1 0.30 S.e~60 colunor rnostrnndo in ercclocoo entre deposilcs de urerulcs lluvicis de rios enrrelocodos e: de lnrnitos do porcco disrol de leque nluviol: I cuenrto conqlcrnerotico 0 conqlornercdo com eslrulilicncoes cruzodos: 2 [omito argllo-meno SQ; 3 - lomita orgiloso. Formocoo Resande, Oligoceno do Bacia de Resende, Es;ndo do Rio de Io neira.

Jq'l\'lsitll:-; fluviais enrrelacndos c lcqucs aluviais em fun \'lO d,) \ ;lrill~:i.n 11;1 c1cscarga e/nu existencia de tecu mismo durante <1 deposicao (Fig. W . .10).

c) Sistema fluvial meandrante

( 1 ,I'lema llll·dal meandranre caracreriva-sc pcla pt'e:-'l'I1Gl de canais corn alta inunsicladc e f:1Z:l0 ],Ltgu 1';1/ rf<!lundld:1de dn canal rncnor dn c.]lle 41], uncle prLlh 11111n:1 11 rraD'ipnrtt" de cUl'gn em suspcnsao. A mi,L'T:lc:i( 1 lateral dos cnnais ocor rc rt traves da crosao 1'(( 1}.,'Il.·~"h a dns marzens concavas e sedimeruncio nos kitl'~ C! invexos dos rncandros, Hla ~ devida ao Iluxo mduuensn rnal helrcoidnl [1(1 canal I.: au gradiente IOpOgriltlcf' Lxi rcmarncntc baixo,

(1 modelo 1';11":1 ,) sistema fluvial rneundrarue C11- ccrrn ll111:1 as~t>cim;:11 de f}1c1CS carncrcristica (lUe. .1['[<:',,1:111:1 rel.:Ll;'(c't'~ in I crna-. crunplexas durante ;1 C\ fl]UC:JI\ dn canal. \ pn"Stn(,~:l de burras de PCJll(:lJ com ~L'rH.:rfic1c~ dL' .icre CU11::lmCnl{) lateral, }IS plfl IllCiLS lit' i nu nd a cjio b c rn d e se nvo l v i d o s c a dl'LrL'~C~I1Chl asccndcnre d,] )1;"rMlll~ntllcrria c do pone I.h::. cstruturas scdimcntarcs san c( .nsicleradns car.H·ll r1<;\ 1C:1S 111'1Cl'1 d\l. dt'POSIIOS scdirncnrures ~lT.hl, 1:-; em sistern.i Fluv i.ll rncnrul rantc Wig'i. 11 1 . .3 I l III, ,2),

Depositos de canais

Us depositos de canais (dhlllJ/d It{!!) cnglnhlll11 0" sedimentos mni s gtO$SUi' de lim "i~;;(J':111:1 (luvial mean d ran tc, situados rut rltrte rnais profuruln LIn lei ro (Figura 111.3.1), l.itnlozicarnente, ['wCd!lll11n;Ull cllngl(, rnerados c arch srrossa ;1 rncdia, corn csrrarificacoes cruzadas acanaladas c tal ulare-s, 1.( icalmenrc, r' ulcrn ocorrer inrraclasros argilL)::O! IS rcsultarues da quccla dl: hl!) cos erodidos das margcm; devido :1 mJ,~>19'i~ I ell) canal.

Fig. 10.31 Bloce-diogrornn com as punnccls rei~6e5 consliturnres de urn no meondronle. 1- conaltluvlol, 2 - borro de pontol, 3 - dique rrorqmol: <1 deposito de rompll1191110 de clique marginali 5 - rneondro cbondonodo: 6 ololho ern correderro: 7 rrtclho em colo, 8 - plnnlcie de .nunducoo, ') booo de 111undocco. Modificodo de Walke" R G 8. Cant, D J., 1984.

Ftg. 10.32 0 110 Poro,bo do Sui, 00 otrovessor as terrenos sedirnenlores do Bacio de Tcubale, opresenlo rncrrnnte c!J16ter meondrorne. No frecho rlustrcdc, 0 oeste de Cocopovo, Estodo de SOD Paulo, SaQ cbservcdos inurneros meoridros obcnrloncdos par otclhos ern correderro. As monchos broncos indicorn areas de extrccdo de oreic nos burros de ponicl. FoIO' S cretono do Agr iculluro (0 Fstodo de 560 Paulo, SP-31 , oblido ern lulho de 1973,

Fig. 10.33 UeposllC1 de ccnol de rio meondronte do FOI n1u(,f1u '>Ol Puulu Ollgoceno - MloceTio J(I SDCIO de $60 Poulo. ern L'!;"POSIl"OO "lOS orrerlores De Santa Isabel. Estodo de 500 Paulo Folo; 1\ /v1 Cormbro.

Depositos de barras de pontal

C h Jei" 1f,lfl '" ele barras de porrtal (PrJillt Ihlt·), Jl ("llllllll~"'Il;.lll ,lrl'O[l:-,a;] CII1lf.!l{Hl1t'lii.llC:1. ('11m dCCri..H.:ulCI;l .rsrvndc nte degranujul11I:tri<l, f!lrtnal1l~l pIl.I ~j"II"iill JII~ "'Ldimcntl~" d.i» margcn~ LI InCH .t~. 1':-' LjlJab ~alJ J~F"')1ijl~,dlJ~ pel! 1 p n )(t;:S~(1 Lit' .rcrc vcc nramcm o l.1Ll"ral 11.:1:; mnrucn s C(IIl\'t"\,U; JIl~ [nL'.II1,lr()~ :-.t'gulnll'~. () .tcrcscc ntumentu [ater.i l , rl'p"n~.\\d Pl'!.l nu r urcz a tla s c sr r u ruras .. Ullll1llll,llT .... t:: [""eLI mjgT:It;~!l ,11 runa] c cLl . ., l-arras d,' rl .nt.il. Jl'(1L'nd~' de \ ari()~ farorcs. clesruc.rrulo~l :1 ..,1 !lUI 1~,.;(J.l~k dl I c.mul I.: 11 ripl I I.: LIlIilnlLlktd de C.1n.':;ll tl',IIl'pnn.lJ.l. Nil ucrcsccnt.rmerito lurcrnl, P<; pl.nu J" lit: [lmp( I 11:111 ,;'lO lirrutes hori,« Inl:11~ entre .ts r\':l~lll~ Lh.PIISIClllilfllS, mas l1lt'rgulhanl para1clarne n t c .1 llll,u.r:l-;(W LULLll e111 ('1\11 du me.mdrri, j"llrm.lI1dn cxrruturu-, ~jgmL ndais para U rntcrmr dll can.il. FSll.:" rl:lnll~ ,Ill charnadus LIt.': esrrunficacue-, cvuz.ul.i« 'jV;/IJI; (Fig. 11 '.J~).

fig. 10.34 bpos,c;ao de se coo tronsverscl de urn no meundion!e do FormQC:OO Sao Paulo no regu)o de Guorcrerno. E:slodo de 500 Puulo, mosn ondo estrcnlicocco cruzado epsilon, 110 porte cenho-esquerdo do [oto, e meondro obondonodo, no PQIC;OO cenlral e centro direito do Io!o. Folo C Ri[comllli.

Depositos de aralho e meandros abandon ados

l.'rn mcan drn ["l1)Lie scr ,lh;1n.inn:JL1o ,~r:I(.Iu.dmen.te pIn atalho em corr e dui ra (di/dr 01/11//1, quando (I canal pf1~S:1 J Ilcuprrr :1I'I~gll~ 1'll':LJ" dl" sedimenmrjio l" (l tlLlXI) tlirninui p.ru lurinumc m e (Tig~. U U 1 l' 11)._,2), Pi)!' arulhu em coiu (111Ik ,'''In!!;. quando ()CIH1T .ibcrrurn dl lim 1111\ II c.mnl entre dOL:'; rncamln « (l'ig. 111.11) rill :1I11d:1 prq'.l\ulsau de varios mcarnln», CllnCII11.1Halll Lll1l'lll L. ( nl11 .l <lYUh:ill. fllrt1la-~l' Lim mcandru ahandunadu (IJ.\/](111 Idkt), co m JLrl)<;lll'~ prLlll)ll1ll1ntlll.lllCnrC pdfocu:-. (L·tg. W,.'"'), I'll II' \tze~ cum iurt.r c curvau. ()'!o<cana.is de ar~lllHI em ~·llrn:dL·lr.l, cnrt.uul« ,l" h:ln-:l:-O de [:if .ntal, I'" ulcrn xcr rccr .nhccuh I~ pel.l ~lI,l reLlut'na e ... cala l' pda rn.:_~l'!1C'L Lit.. c.txcalh. J.., L csrratitlcacr\n CfUL!1d:l:-' .tcunal.ula s iru crn Illi1'H'mlll :1 seqiienriu ,~[an()dc:cn'SCl'llll' .iscendc nn: Lh kun de p.mtal r II me ... rno du pl.micic Lll' inul1d.lt;:1, I. Plldc IICODTf ainda () ahnrulr ,nil de lim !->q~menl(j J" ennul ,ltLtVc:-, du cil["lurn 1'111' nU1!'l1 cunu l (IU prll D\ UISUlI, geralnlCI1[l' n-lacionadt M'i ,1 am ILi:ltlL rcr rnrucu, Nt"te ... Cl~(I~, cr irn :1 clirmnuir.i.. rL'jll.:nllll,l ti,) uflux« dr sedimentos dc carg:l Lit l'UI1Llt), I) canal c \-:lgarl)..,~mtnlt.: [l1'Ll'Tlcilitil l pn)' 1ll:1I (.:n.1I till :-ll~p"'11 ~:U) cia 1'1.1111cie LIt' mun dncn I I. l'l1'm,llldlll'(II'P"" dt ,lr,L',lla~ n-xtrirus L altmgaulJ:o. ~,rll,,'l' dVI)II.,III\<.; ."Iln glllillt'r;tUcll~ c ;ll'erlDR.I'1 t J picl'~ dc ca 11.11.

Depositos de diques Ilulf,ginais

l)5 COIV(I~ ch vud .. ." .1iflll)!atil's I:I1l f:tI';I~ smu o s as iunrll tlS bo r cla s LIt) cu nu l, dl"lllllllll1'11llls diqlles Illatginais (rMIl(ral kl'UJ), 1'1/1"111.1111 :-.t.. ,:111 pcriodos Jl inundnc io, (JU:lndll (it'( lrn. n inl :I~,\! I da pb.nicit' de inundnciio, d!.'\ Itll> an \.':\11';1\ as.uucntu d:lo; .igU<l.S lit) canal. .l ,~'l() H.ladr.: de Iransp"I'H. d: minui bruscumcnre. dl'PU:-'lt.ll1do Ut11 Il'LIUl.: cle .rrcins tinas prO .... lt1l11 .h l11;1rgl'l1~ (1s I..lep()~'IIo", ,b~IICi:1 JIlS car.ir rcrixarn se rda prCSe!1~-:1 lie cnrn.ulus tit. arcias medias n finas, cum sr rari lC.lt/Ii:" !irlduLl das de pequcno porte (cenrimctricns), ~1~:'l)ci<1di1~ :1 argibs larninnrla s. Pur SCI' U111f1 fe1d!l de\ <Ida 11,1 II lan icic de i n Llnd~l~'iiq, freLl uenremente to cuhcr ra pOl' n~gcl;1.(;a(l, podcndu presenrlr rnurcus de r.Ui'L~, l-ragmr...:ntu5 ur,L'.ClJ1icu:-" p.Jlen:ss,dn:-. c gn:L1'i dL CI ) 111-1',1 <;::1.11.

Depositos de rorupirnerno de diques marginais

Durant c cnchcn res de ~"nl1ll1c porte. :1 encrgin lLD flu,\11 dn rio [10(1(' n1ml'"lcr u clique I'11'11',[,,1na1. furmando rail:l~~ d~'rnl'rll" l" pr}Ucn detinidus i.jue Sf cspnlbam s( 1- hrc I)S dl'jl{lsitns de pbnkic tic inundacao, ge.Gllll1eme CUI1l l"'dCI1~~d de j1!1UC()t> metros, em C:ISOS. cxccpcionais at1ng-indl) ai!-,fllllJ;1S cenrenns de 111el 1"0 .. Constiruem ()S dt'p,',~it, IS dl' trrmpirnento de diques marginais (m"rr.lI".f1 .'Plrrl') t: 5:111 C()l]lpp:-;tn~ de .ireias e argil;ls que podern misturar-se C( I III ! IS dcposiios do dique marginal e dn pbnicic de inundac.io, formando muitus \ ezcs hrcchas mrrulormack H1:Lb (om clasros de ar~ib crodida da [1n') pri.r 1'1:1111cic til' inunrlacjio. Ch:otrem est r uturas scdrmcntarcs como l:''itr;lr1tlc<l!_:":1() cruzada de PCC]Llt'110 pOi-tt'. l.uninncocs cruzadas clYalgant.:'s (dil7lbh{~· .. ijrpkr), hrnin:l(;:1( I phn! '-paralda, I.:' estruturas de Cl lric-c-pn:t'nchirneruu. Pudvm ocnrrcr taruhcrn t'5tt;ltificflt;"I)CS f>l'-.'lll(lidais de rncdio a grande pUITe, I..IU:'lIl.i1 1 n rornpimcntu 'it' e1:1 COIll Iirnin» d':igua clcvacla na plaIlidl' de inundnoio erig-. 1(1 .. ,5). Comurncnte ~:I() recoberros pm

Fig. 10.35 Eslrolilicor:;oo sigmoidal de grande porte em deposito de rio rneondrnnte do Formacao Pindcrnonhonqobo. Cenazoico do Bodo de Touboie, nos orrcdores de Ouiririrn, Estado de SOD Paulo. Foto: C. Riccomini.

carnadns de rtrglJn l iriundas LIn ins1::tlm;:5!) cia planicie de inund.ioi« succss orn.

Depositos de planicic de: inundac;ao

,\ planicie de inundacao (jlrlfid ploin) c a area relativarnentc plana ndj:1CClllC a LJ111 rill, coberta por :ig;Lla nas CJ'l\lC3S d" enchente, (1 terrnn bncin de inundacao V711rtt1/!,Hin) l- reservrulo :"u; pn rtcs mais baixas desta plarucic. CUIlSl:11l1Cl11clltc inundadas. \ planicie possui Cnrm3 alnnuada, onde predorninam os proccs:-;()S Lie

suspensao, f!_"tr:u1dn CI )hl'rtLlr:l.., cenumcrricn- liL ~drl L :lrg,iLI uni l·rlj·lnCllJl·1'lte !;1Il1111:llh.., (rig. 111.'1(J). \ plantere de inundacii: l aprl'~cnt:l-~l' inu-ns.rrncnu \ l'gll.Ld,l, pqdemio CI)rm;u signific:1livlI<; dl'p,'~1tn" de n'SI!lS v,

F~g. 10.36 Camodos houzorrtois de silntos e olgilrlos inb=r coladas de depositcs de ploriirie de inundoc;clo do Formnc-Clo Fonseca, Cenozoico do i3(]cia de l onsecc, EslmJo de Minas Gerais. Foto: L, G, Sont'Anno.

getai ... c hllrizoilLcs de srJl()~, nlcm dl' !lui r:1S Il'l!;:tlt'~ CUI11() 1,inlurhas:i)l's, murcas de rai.l'L'~, gTl'r:I~ de con I r;l.(;an l' deposit II, de rurfn l' (;lr"ii.n.

d) Sistema fluvial anastornosado

t )~ siSI cmas fluviuis :1n:l'ililmll~'ld{)., omvrsu-m num cornplcxo de canals de haixn el1crg-in. irucrcnncctadox, desenvolviclos sobretudo ern n:giiic5 umidns C alag,Ld:l". c [orrnandu \';irift:'o ilhns allmgadils n..'cnht'n:l~ P()I" vcgctnc,:ao (rig. tlI .. ''J7). l intn-rnruo ha CXCl"C;(lC5, c l'~:-I;.' tipo de sistema pod ocurrcr sob conti ic;cics clil11iil len" aridas, Os rios crurclacados cnracrcrizarn-sc [lela hal ,:1 Glzan 1argura/pl'Ufllr1didmlc dl) C.l11Hl, a LILLa I pnlll' SCI'

Fig. 10.37 Bloco-dfogrorna corn as principors Ieicoes COilSliluinles de um rio onostornoscdc. 1 lurleirc: 2 pan1allo; 3 lcqoo de Inudw;oo; 4 dique marglllol;':' deposito de rornprmenlo de dique morqinol, 6 canol [luvrol: 7 coscolho, B oreio: 9 urln: 10 slhe crenoso: 11 lorno. Modlficodo de Smith, lJ.G. & Smith, N. D., 1980,

o_ "', _ ~ , _, :. _0 0 -;- ;- • ,: .:;- .', __ ., ,!" ", '" ,:;; , .. ;

212 DECIFRANlfo A- IERR'A"'-- ,- .: -~,:~·-f,..- -,;',

~!: : _" __ ' . : _ ,

10.3 Inundacoes

Historicamcrue as populacoes conccntrarn-sc a~ m~_"gcns dos rios e irrvariavelmente CSt~D snieilal' ils inundn<toes. Os lJreiuizo~ anuaia acurnulados pelas inundacoes atingem cifras aarronomicas.

As inundacoes constituem urn dos principals e mais destrutivos acidentes geologicos e Dean-em quando a descarga do rio torna-sc elevada e excede a capacidade do canal, extravasando suss margen.:. e a!aganLln as plnriicies adia.centes. Elas podern scr controladas par fatores naturals ou antropicos, Entre os [arores narurais encontram-sc normalmerne as chuvas excepcionais eo dc;.gclo (Fig. 10,38). Pcriodos anomalos de chuva sobre 9S bacias de drenagcrn podcrn ocasionar a subita elevacao do nivel d~agLLa dos cursos fluviais, os quais, alern de inundar Ilxcas cultivadas e reduzir a. disponibilidadc de agtla podvel, acarretarn a desrruicio LIe consrrucoes t: podem redundar na pcrda de vidas humanas e de animais domesticos (Fig. 10.:19). Por outru lade, 11 aylll antropica pode sex responssvcl pOt grandcs enchentes, como nos cases de ruptu:rns de harragens l: tliqucs arrificiais.

lmportantes ohms de Ell.genharia, como diques margiRais artificiais, barragens de corrtencao e cana!iza.c;:au de rios sau construidas 110 sentido de mini mizar oS efeitos das cnchcntes, com resultados POSitiV(IS, mas gue tarnbcm apresentam seus in convert ic me s, Diques rnarginais arrificiais provucam 0 assorearnentc do canal devid» au incremento da ncumulaoio de sedimentos que .normalrncntc seriam depositados nas planfcit:s de imII1Jas;:lo. Barragens de cODtt'l1r;;:aD, gm' de urn lado podem ser aproveitadas para. genu;ao de energia hidrnelerrica e irrig.u ~ao> de mil 1"0 tarn bern retern sedirncntos c pm vezes, na sua construcao, acabarn por ahg-:u· <i rcas cultivri vc is, nucleos urbanos, rcservas florestais, monumerrtos his t{J ricos, sitios arqueo16gicos e gLoI(~gi-cm., /\ canalizacfiu compreende a alteracao do padrao do canal de urn do, em cases extremes atraves da sua t'etificflls;aH, de modo ~1 aumentar a velocidade de fluxo dasaguas e evitar ·qUE cstas arinjam Q nfvcl de: inulldat;:aD; rDde envolver a simples desohstrucao do canal au ate seu alargamento e aprofundarnento, Reduzindo-se D cornprimenro do canal. aumenta-sc 0 seu gradiente e pottanto a velocidade de fluxo, AS~jl11, ::l. grande Jcscarga associada a5 enchentespode ser rapidarncnte dissipada, Entretanto, a canalizacao nao impede a rendencia de urn.rio meandrar e rctornaran seu CU(SO previo. Urn exemplo, guc guase rodos os anos causa br:n'l'lrHJecnmm;:ffo Ii pOflldm;:iio paulisrana, eo rias encbentes an longo das antigas varzeas do rio Tiere e sew; tributaries. As imJ[H.:hl«oLOs ocorrern em func;:7io ds retlu~ao da area de i:nfiltr:a<;ao das iguas pluviais pelas construcoes e pavimenracries de vias pLlblicas, Ievando a urn n'ipido escoamento superficial rurno a am rio originalmente meandrante e atualrnente

rerificado, corn sua planicie de inundacdo clensarnente ocupada, Apcsa1" tim; altos cuatos das obras de content;ao de enchentes na cidade de Sat) Paulo - reservarorios de conrencao (popw-JarmCfltc conhecidos como "piscinoes"), canalizacao de rim e co:rregos, ccnstrucfio de diques lTIarginais - urna snlur,;:au para u problema esta muito distante.

A alternativa rnais racional pal."a minimizar I) efeito das enchentcs e, sern duvida, 0 adcquado planejamente da ocupa<;:ao territorial, particularmente das areas inundaveis, atraves da identificacao de .arell.S de risco e do estabelecimenro de regia!> especificas para seu usa.

Fig. 10.38 A enchente do rio Potomoc, ncr diviso entre as EstadD5 de Mo,ryland fi Virg.ir1ia (EstodDS Unldos], Ioi CGUSOdo por intensos nevosccs, sequidcs de fortes chuvcs e ternpercturns rnois crnenos, durante 0 lnverno (janeiro) de 1996. Para cornporoccc: 0) folo lornodc do mesilla ponte de visoo durante a prlrncvero de 1996: 0 rio possui umo barranca que atiJ'lge quo.se20 rnelros ccimo do nlvel droguo; b) foto durante a lnundnceo. Fotos: NASA

- " - ,,- - _. ',- , , - - - - , . - - , --. ' :to • I :1

, ~" " , " CAPiTULO 10 • Rlos i PROCESSOS ALuvIAIS, .. 213 "'!;

, '-":_.. - - - ....

Fig. 10.39 A regi60 da conlluenclo dos rips Mississippi e Missouri, nos proximtdndes de 51. Louis, Ml.solJri (Estados UnldosL fDi palco de umc grande lnundcceo ern [ulhe B ogoslo de 1993, que provocou d evocuoc;oc de rnois de 50, 000 pessoes, a lem de olagor 9 ronde exiensao de ierros cultivcdos. A figura e umc cornbirmqoo del' dum lmuqens, A orec ozulcdo indica a extensno do lnundccco e foi dellnecdo a portlr de Irnoqern de rodor ERS-l, sobrepcsto 0 urno imogem SPOT que .exibe os conois dos rios sob coridicoes normais (imagens prod uzldos pelo instrtule of Technology Developmenl/Spoce R'emole Sensing Center, divulqcdcs oelo NASA).

illllrlllr ,I Ill, t .tlr.: smuosidade, superior a 2. Nnrrnnl mente, I l~ del rilll." S:1H rtansportaclos como c-Irga em 'iLl~I~Ln:;all uu n1lS1;L, t.:mhllt·,l esses rius pnssam [GlO~ pI urnr sedimentos gn lS:"O:-- em abu ndn.ocia.

" b.iixa declividade dos cnnais e a sua sinuusidade rn 1\ Ilc<ml frcqucntcmente 0 scu cxrrnvnsumeruo cum lh:p, )~i~;l( j de silics e :Irgi]ns. As rurtciras, .ireas ram~l[11 '5:1" L l;:..gl ,:1:<\ Lle iuundac.io ocupam normalmcruc mais de dljl:oi t cr cr-s da .ir eu d ~ urn Sj",[t'11HI IlLlyi::d .U1.I~tI111lL If::1dll ell] terrenns u111id\ ,:-;.

{ lli rillS anasrornosudos carncterizam se pcla presencn de.' d'ils ()U rnuis ennuis l'sc:i\.-eis e ocorrcrn em f"g'II-'CS de subsidenci.i en) rclacao an 01\ el de base n.'f..,rililui. ( )hSI..T,-a"':(-Il:~ de C:1mpc1 C esrudos expcrirnenl:l~:-; dCmOIl1itnLram que .1 csrahilidade dos carrais e rl)1"I cmcnn. CIIl1J kr.:h Hl:ldn l'ldn present;a de \ egctac;al I; a re~I"lcncia :J tro~~O) de margcns corn n'get:lt;:~o, cspccinlrncruc raizes, pnde scr 21 UillU vczes rnaior d( LJuc p~lrn m:1._rgem .. sern \ cgc'D,C;:'iio. Climas urnidos, pmricin:.. :11) dcsenvolvirncrun Jl' n~~et;lc;:af), S:1D mais t-~l\'()m\ cis para a 1!l'l1pl::lJ11::l(;:i1() dl's~e 01'0 de sistema, T.1;s l"'ii1li iC\1C~. rodavin, r( Idem cnnduzir tarn hem a fUIrn;lI;..in Je rillS mea nd ran [CS. '='-ntrer~1nt(j, o s rins .in.is: umosadi 1:-: npresen uun j1<lllCl nllg-r:w,'ln tins canais l' .iuscncia LIe barras de pontru, () LJlle os clifcrenciu, rn 1'[:1J1(( ), d C1~ tiil~ 1l1t:".I nd ran tcs,

P"tUJIl:'-' re:lli7:tlins com :-;ond,lgens permiurarn a ve rilica~'aj I de taxas .tltas de acrcsccntarnenro vertical do 1..';111,11. ,\ rnlg-r:wull lateral. no cntanro, seria hnixa, JCT1-

dU;l cuntencau pcla Yl"gd'K:\'l. (:1!11"l'lIUl'l1lt'I1lt:1lIt,:1 carncrcristica di:I~1'fll istica dL'~n,: ~i'il'elll,l 11m I~!.l t: j I CfHI taro subverrical entre ;1::, Ji rLrenk~ Eicil.''', II LlllL 11 IrTl.1 dificil a sua cm:lclcriza~:11_l em ,1fl~ If;illlt'n!nl, e a cr nrc la~ii.[J la tcral en l r c u:-. r')t;:(l~. (J n,TI11'lhcciml:lltl, suhsuperficiul dL'<;SC;--; der!l'ill m, t.:X1g-'l urna mnlha mu i W dcnsa de :-.()ntinglTls. ,\ pCrSiSll-tlci:, dl \ ccnuno, ,liiaJl1 i\ nxr:tda~;~'(J vcrucal p~ II' mfluenria ll,1 d('\,<lI.;:1I' dC! 11i vel de bu se 1'cgil)n~tl em rel,It,::1I) :111 lIll rill, l" ,[ responsavel r",l;l prcJI )111;11:1I1Ci:1 lk lilp 'SI[I IS (1L ir.ms bordarnenro ern rir » ai1astolll()~,ldl)~,

Depositos relacionados au canal fluvial

L1~ dcp()"itlls de canal comprccrulem GI'iGI1l1pIl. l' areias gr01>:ias, ()~ YLI:l1S pndl'l1l SlT di fl·rcllC1,ul,)~ d,,'i deposilns de n nnpimen« I de djLiuc~ 111.1rgmLLl'i I'll II" aprl'senrarcm hases concavas erosivas. ,\ C()l1o;;litUl~';1I1 du ... diq ues rnarginais C g~rallllt;,'l1jl' "iltq~a, cunremh J dL In a 21)"11 de raizes \'C'gcIai~ em volume, (;r:ld~lm, 1.1ICralmcruc. [lanl r ur lcira«, p:inl::1r1I'1' IIU ~;lWl,IS de inundncao.

Depositos de transbordarnento du canal Iluviul

Os deposit. IS de rornpimeruo de diques rnurginais consriruem camrulas pouco l'Sre"~,l\ x n nmcrncax ~l dccimeuiG1S, de arcia, gran ul. i., e rU-Il1L'1l11:-' ,L "1''', Tcndern :1 fllrtllar lurr~ IS clc gC:ll'llll'IT'l:1 "'1_l.!,111( lidaJ, L'lll1l bases plnnarcs na.t1 crosivas, ():.. dl'p! I~HU" dl" nsrfeiras

C! ltnprn'ndc1n cnrnnd.is 1..1 .... turfa cornposras LjUaSt" (]Ue L"CILl~I\ .uuenre P' ,r malel'i,l t Irg;l1uca" com CSj1CS"Llr~s ~ ~ nrimctricas ~l eleeimetricas. Os depositos cit." panta,IlU ";Ul rcprescntudus pOl' argilas silrosas Ii. ~iltilns .11 :..;ill,,,,ns COlll rontcudo \':1T"iHYci de.:: detritus (,rgimi- 1.:11 .... IIIC111l1l:nll L'S.II~iml'l cmpilhumenro de rnmadus l'l'ni i 111~ (riC:l~ , ':'~ n I tLll'at-L!;r:1Jacr.nnllis. produzidus PI)[ , 11L111d.II,) IL~ :->U(!.'s, i\ :l~, f":-.rl' .... dl'pn:·mo'i c ns l1c ill rfei [".L5 IilLlI',1111 rl ~~I'I,"-Il'~ em c{ I1nU111 (11) sistema, scnrl.:

ILln~'IICI.l\'LI" pd.l:' suus cumctcnsticas <edimentarcs l' p~ III n 'nll'lIdo ern m:lICI'1:1 'Ii',u;;lnica.

,\., lagoas de inundacao CIlCl.'1Tam :ir~lbs silt I IS,' .... lnnun.nlns com rnntcrin ()fg:1l1iC')) \ egl:'taJ esparsa, alcane.lnd.· L"[1{,;!iSUi':I~ merncas. Sao conecrud.u, cum, 1<; caT1;li~ .1I1.hII11l1()sad\)s pr 11" canais cstrcitos c pro fun d' .... IJ' qu.us cuntroluru II 1lJYLI d'.lt-.'U,j drll.l!:;I).

Leiruras recomendadas

I-:.T! IRTDG~, f<. G.; FI.( >RE , R. _LVi.; HARVEY, M. D. lcd.). RI'(rflf/ dn't'/(jpllmft.r iN jlllf'in/ .1'l'dillll'fl/o/II,l1,r. Tulsa: Society of Ecol1om ie Palcon: logisrs and .Mincralngist Speci:ll Puhlicaticm 39, I Sl87,

M. \ RZO, .1\1. & PlJTGDEFA1HU2C A .c.; lllttl'lal .n·rliN/M/tdioll. Oxford: Blackwell, 1993.

~UAJ.l., AD., "Alluvial deposits", in: ~·ALKER.

H. <'1. & JA]\lli .r-, Po (e t). FlU~fS I7JrJdelr: reXPQIIJf hi SNl /I'rll/ dill";!,,, .. .t, Joh 0\, Geological vssociarion of Canada, 'J 994.

!'I.llJ\LL, ~'\_. D .. TIN' ge()/~f{;I' qfj7m1itJ/ dtpr?l"il.r. 'Berlin: ·r)j"il1ger~Vedng. 1996.

R1CCOl\UN1. C. & 'OThfBRJl_, A. 1\1.. "Sedirnenmqno ern rios enrrelacados e anasrotaosados". S~l) Pnld( I: j{I)Milli do [n.rnlJ.tln dp Gf!fH#llritl.i'. VJ}J, j'/lir Didritlt'tl', 199_,.

Sl,' J1'Io. 1"'::. e; BJG1\RHIJ ... A,JJ .. rl!JfiJi1'12ll'.rj71mais. Tlorianopclis: LTPSC/UPPR 1990.

Você também pode gostar