e HOWARD C. CUTLER E!a "#ra $"i pu#li%ada "ri&inalmen!e em in&l' %"m " !(!ul" THE ART OF HA))INESS par River*ead +"",. C"p-ri&*! .%/ 0112 *v HH Dalai Lama and H".33d C. Cu!ler. M.D. C"p-ri&*! .%/ Livraria Mar!in F"n!e Edi!"ra L!da S4" )aul". 5666, para a preen!e edi74". 89 edi74" $evereir" de 5666 :; !ira&em <un*" de 5666 Tradu74" WALD=A +ARCELLOS +!an3;d>in3r&-a3m!*", Dalai Lama ?I@, 81ABA ar!e da $eli%idadeC um manual para a vida 0 de ua an!idade " Dalai Lama e H"Dard C. Cu!ler E !radu74" WaldFa +arrell". 3 S4" )aul" C Mar!in F"n!e, 5666. T(!ul" "ri&inalC T*e ar! "$ *appine. T"d" " direi!" para " +rail reervad" G Livraria Mar!in F"n!e Edi!"ra l!da. Rua C"nel*eir" Ramal*", AA60AH6 60A5B3666 S4" )aul" S) +rail Tel. .88/ 5A13AI:: FaJ .88/ A86B3I2I: e3mailC in$"Carr!ar!in$"n!e.%"m *!!pCllD,K,!.mar!in$"n!e.%"m Dedi%ad" a" lei!"rC Lue v"%' en%"n!re a $eli%idade INDICE N"!a d" au!"r I? In!r"du74" 8 )RIMEIRA )ARTEC O )RO)MSITO DA @IDA 88 Cap(!ul" 8 O direi!" G $eli%idade 8,A Cap(!ul" 5 A $"n!e da $eli%idade 56 Cap(!ul" A O !reinamen!" da men!e para a $eli%idade H8 Cap(!ul" H O re&a!e d" n"" e!ad" ina!" de $eli%idade B2 SENUNDA )ARTEC O CALOR HUMANO E A COM)AI?OO :A Cap(!ul" B Um n"v" m"del" para a in!imidade :B Cap(!ul" I O apr"$undamen!" da n"a li&a74" %"m " "u!r" 1B Cap(!ul" : 6 val"r e " #ene$(%i" da %"mpaiJ4" 85: TERCEIRA )ARTEC A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO 8H: Cap(!ul" 2 C"m" en%arar " "$rimen!" 8H1 Cap(!ul" 1 O "$rimen!" %riad" pela prRpria pe"a 8I2 Cap(!ul" 86 A mudan7a de perpe%!iva 81H Cap(!ul" 88 A de%"#er!a d" i&ni$i%ad" na d"r e n" "$rimen!" 55B LUARTA )ARTEC A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS 5H8B Cap(!ul" 85 A reali>a74" de mudan7a 5H: Cap(!ul" 8A C"m" lidar %"m a raiva e " Rdi" 5:2 Cap(!ul" 8H C"m" lidar %"m a aniedade e re$"r7ar " am"r3prRpri" 51: LUINTA )ARTEC REFLE?TES FINAIS SO+RE COMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL A51 Cap(!ul" 8B @al"re epiri!uai een%iai AA8 A&rade%imen!" AB1 O#ra ele%i"nada de au!"ria de Sua San!idade, " Dalai3Lama AIA NOTA DO AUTOR Ne!e livr" e!4" rela!ada l"n&a %"nvera %"m " DaU lai3Lama. O en%"n!r" pe"ai %"m " Dalai3Lama n" Ari>"na e na (ndia, Vue %"n!i!uem a #ae de!a "#ra, $"ram reali>ad" %"m " "#<e!iv" eJpre" da %%la#"ra74" num pr"<e!" Vue apreen!aria ua "piniTe "#re %"m" levar uma vida mai $eli>, a%re%ida da min*a prRpria "#erva7Te e %"men!Wri" a par!ir da perpe%!Eva de um piVuia!ra "%iden!al. O Dalai3 Lama permi!iu %"m &ener"idade Vue eu e%"l*ee para " livr" " $"rma!" Vue a meu ver !ranmi!iria mel*"r ua idFia. C"niderei Vue a narra!iva en%"n!rada ne!a pW&ina pr"p"r%i"naria uma lei!u3 A ARTE DA FELICIDADE ra mai a&radWvel e a" mem" !emp" paaria uma n"74" de %"m" " Dalai3Lama pTe em prW!i%a ua idFia na prRpria vida diWria. C"m a apr"va74" d" Dalai3Lama, "r&ani>ei e!e livr" de a%"rd" %"m " !ema !ra!ad"E e aim, "%ai"nalmen!e, de%idi %"m#inar e a"%iar ma!erial Vue p"de !er id" eJ!ra(d" de %"nvera variada. Da mema $"rma, !am#Fm %"m a permi4" d" Dalai3Lama, n" !re%*" em Vue %"niderei ne%eWri" para $in de %lare>a e %"mpreen4", en!remeei !re%*" de al&uma da ua pale!ra a" pX#li%" n" Ari>"na. O in!Frpre!e d" Dalai3Lama, " dr. T*up!en <inpa, &en!ilmen!e $e> a revi4" da ver4" $inal d" "ri&inai %"m " in!ui!" de e ae&urar de Vue n4" *"uvee, em de%"rr'n%ia d" pr"%e" de "r&ani>a74", nen*uma di!"r74" inadver!ida da idFia d" Dalai3Lama. Uma Frie de de%ri7Te de %a" e rela!" pe"ai $"i apreen!ada para ilu!rar a idFia em pau!a. C"m " "#<e!iv" de man!er a %"n$iden%ialidade e pr"!e&er a priva%idade d" env"lvid", em !"d" " %a" al!erei " n"me, de!al*e e "u!ra %ara%!er(!i%a par!i%ulare, de m"d" Vue impedie a iden!i$i%a74" d" indiv(du". DR. HOWARD C. CUTLER INTRODUPQO En%"n!rei " Dalai3Lama ">in*" num ve!iWri" de #aVue!e#"l p"u%" an!e da *"ra em Vue e apreen!aria para $alar a uma mul!id4" de ei mil pe"a na Ari>"na S!a!e Univeri!-. +e#eri%ava %almamen!e eu %*W, em per$ei!a erenidade. 3 Se @"a San!idade e!iver pr"n!"... Ele e levan!"u, animad", e aiu d" ve!iWri" em *ei!ar, dand" %"m a !ur#a apin*ada n" #a!id"re, %"mp"!a de repRr!ere da %idade, $"!R&ra$", e&uran7a e e!udan!e 3 " Vue pr"%uram, " %uri"" e " %F!i%". Camin*"u em mei" G mul!id4" %"m um lar&" "rri"E e %um3 A ARTE D A FELICIDADE primen!ava a pe"a G medida Vue avan7ava. Finalmen!e, pa"u p"r uma %"r!inaY apare%eu n" pal%", $e> uma rever'n%ia, uniu a m4" e "rriu. F"i re%e#id" %"m um aplau" enurde%ed"r. A pedid" eu, a ilumina74" n4" $"i redu>ida, de m"d" Vue ele pudee ver a pla!Fia %"m ni!ide>. E, p"r al&un in!an!e, $i%"u implemen!e ali parad", "#ervand" " pX#li%" em il'n%i" %"m uma eJpre4" in%"n$und(vel de %arin*" e #"a v"n!ade. )ara Vuem nun%a !in*a vi!" " Dalai3Lama an!e, ua ve!e de m"n&e de um marr"m3avermel*ad" e da %"r d" a7a$r4" p"dem !er %auad" uma impre4" um p"u%" eJR!i%a. N" en!an!", ua n"!Wvel %apa%idade para e!a#ele%er %"n!a!" %"m " pX#li%" l"&" e revel"u Vuand" ele en!"u e %"me7"u a pale!ra. 3 Crei" er e!a a primeira ve> Vue ve<" a mai"ria de v"%'. Ma, para mim, n4" $a> mem" mui!a di$eren7a e e!"u $aland" %"m um vel*" ami&" "u %"m um n"v" p"rVue empre a%redi!" Vue "m" i&uaiC "m" !"d" ere *uman". = %lar" Vue p"de *aver di$eren7a de $"rma74" %ul!ural "u e!il" de vidaE p"de *aver di$eren7a Vuan!" G n"a $FE "u p"dem" er de uma %"r di$eren!eE ma "m" ere *uman", %"n!i!u(d" d" %"rp" *uman" e da men!e *umana. N"a e!ru!ura $(i%a F a memaE e n"a men!e e n"a na!ure>a em"%i"nal !am#Fm 4" a mema. Onde Vuer Vue eu %"n*e7a pe"a, empre !en*" a ena74" de e!ar me en%"n!rand" %"m "u!r" er *uman", eJa!amen!e i&ual a mim. Crei" er mui!" mai $W%il a %"muni%a74" %"m " "u!r" nee n(vel. Se derm" 'n$ae ZZ %ara%!er(!i%a epe%($i%a, %"m" a de eu er !i#e!an" "u de er #udi!a, nee %a" *W di$eren7a. Ma ee ape%3 5 INTRODUPQO !" 4" e%undWri". Se %"ne&uirm" deiJar de lad" a di$eren7a, %rei" Vue p"derem" n" %"muni%ar, !r"%ar idFia e %"mpar!il*ar eJperi'n%ia %"m $a%ilidade. F"i aim Vue, em 811A, " Dalai3Lama deu in(%i" a uma emana de pale!ra a#er!a a" pX#li%" n" Ari>"na. )lan" para ua vii!a a" Ari>"na *aviam %"me7ad" a e delinear mai de de> an" an!e. F"i naVuela Fp"%a Vue n" %"n*e%em", Vuand" eu e!ava vii!and" D*aramala, na (ndia, &ra7a a uma peVuena #"la de peVuia para e!udar a medi%ina !radi%i"nal !i#e!ana. D*aramala F um lu&are<" lind" e !ranV[il", emp"leirad" na en%"!a de um m"n!e n" %"n!ra$"r!e d" Himalaia. HW Vuae Vuaren!a an", ea F a ede d" &"vern" !i#e!an" n" eJ(li", dede Vuand" " DalaiLama, a%"mpan*ad" p"r %em mil !i#e!an", $u&iu d" Ti#e!e apR a #ru!al inva4" pela $"r7a %*inea. Duran!e min*a e!ada em D*aramala, %"n*e%i al&un $amiliare d" DalaiLamaE e $"i a!ravF dee $amiliare Vue $"i mar%ad" meu primeir" en%"n!r" %"m ele. Em ua pale!ra a" pX#li%" em 811A, " Dalai3Lama $al"u da imp"r!\n%ia d" rela%i"nar3e %"m" um er *uman" dian!e de "u!r"E e era ea mema Vualidade Vue *avia id" a %ara%!er(!i%a mai urpreenden!e da n"a primeira %"nvera na ua %aa em 8125. Ele pare%ia !er uma %apa%idade in%"mum para deiJar a pe"a !"!almen!e G v"n!ade, para %riar %"m rapide> um v(n%ul" imple e dire!" %"m "u!r" er *uman". N"" primeir" en%"n!r" dur"u %er%a de Vuaren!a e %in%" minu!"E e, %"m" !an!a "u!ra pe"a, a( daVuele primeir" en%"n!r" %"m eJ%elen!e e!ad" de ep(ri!", %"m a impre4" de !er a%a#ad" de %"n*e%er um *"mem verdadeiramen!e eJ!ra"rdinWri". A A ARTE DA FELICIDADE C"m " paar d" an", G medida Vue meu %"n!a!" %"m " Dalai3Lama e ampli"u, vim a" p"u%" a per%e#er ua numer"a Vualidade epe%iai. Ele dipTe de uma in!eli&'n%ia perpi%a>, ma em ar!i$(%i"E uma #enev"l'n%ia, ma em en!imen!alim" em eJ%e"E um *um"r maravil*"", ma em $riv"lidadeE e, %"m" mui!" de%"#riram, a %apa%idade de inpirar a pe"a em ve> de in!imidW3la. C"nven%i3me, %"m " !emp", de Vue " Dalai3Lama *avia aprendid" a viver %"m uma n"74" de reali>a74" pe"al e um n(vel de erenidade Vue eu nun%a !in*a vi!" em "u!ra pe"a. De!erminei3me a iden!i$i%ar " prin%(pi" Vue l*e permi!iam %"ne&uir i". Em#"ra ele e<a um m"n&e #udi!a %"m !"da uma vida de e!ud" e $"rma74" #udi!a, %"me%ei a me per&un!ar e eria p"(vel i"lar um %"n<un!" da ua %ren7a "u prW!i%a Vue pudee er u!ili>ad" p"r n4"3#udi!a !am#Fm 3 prW!i%a Vue pudeem !er apli%a74" dire!a G n"a vida, para implemen!e n" a<udar a er mai $eli>e, mai $"r!e, !alve> a !er men" med". A%a#ei !end" a "p"r!unidade de eJaminar ua "piniTe em mai"r pr"$undidade em en%"n!r" diWri" %"m ele duran!e ua e!ada n" Ari>"na e, dand" %"n!inuidade a ea %"nvera, em "u!ra mai l"n&a na ua %aa na ]ndia. EnVuan!" !r"%Wvam" idFia, l"&" de%"#ri Vue *avia al&un "#!W%ul" a uperar n" e$"r7" para *arm"ni>ar n"a perpe%!iva di$eren!eC a dele a de um m"n&e #udi!a, a min*a a de um piVuia!ra "%iden!al. C"me%ei uma da n"a primeira eTe, p"r eJempl", pr"p"nd"3l*e %er!" pr"#lema *uman" %"mun, Vue ilu!rei %"m al&un rela!" %ana!iv" "#re %a" reai. Dep"i de de%rever i!ma mul*er Vue peri!ia em %"mp"r!amen!" au!"de!ru3 INTRODLPOO !iv" apear d" !remend" impa%!" ne&a!iv" "#re ua vida, per&un!ei3l*e e ele !eria uma eJpli%a74" para ee %"mp"r!amen!" e Vue %"nel*" p"deria "$ere%er. FiVuei pam" Vuand", dep"i de uma l"n&a paua para re$leJ4", ele implemen!e die Vue n4" a#ia e, dand" de "m#r", "l!"u uma riada a$Wvel. A" per%e#er meu ar de urprea e de%ep74" p"r n4" re%e#er uma rep"!a mai %"n%re!a, " Dalai3Lama eJpli%"uC 3 O ve>e F mui!" di$(%il eJpli%ar p"r Vue a pe"a $a>em " Vue $a>em... C"m $reV['n%ia, a %"n%lu4" F Vue n4" *W eJpli%a7Te imple. Se en!rWem" n" de!al*e da vida de %ada indiv(du", !end" em vi!a %"m" a men!e d" er *uman" F !4" %"mpleJa, eria mui!" di$(%il %"mpreender " Vue e!W a%"n!e%end", " Vue "%"rre eJa!amen!e. A%*ei Vue ele e!ava uand" evaiva. 3 Ma, na Vualidade de pi%"!erapeu!a, min*a $un74" F de%"#rir " m"!iv" pel" Vuai a pe"a $a>em " Vue $a>em... Mai uma ve>, ele %aiu naVuela riada Vue mui!a pe"a %"nideram eJ!ra"rdinWria 3 um ri" impre&nad" de *um"r e #"a v"n!ade, em a$e!a74", em %"n!ran&imen!", Vue %"me7a %"m uma re"n\n%ia &rave e, em e$"r7", "#e al&uma "i!ava para !erminar num !"m a&ud" de pra>er. 3 C"nider" eJ!remamen!e di$(%il !en!ar de%"#rir %"m" $un%i"na a men!e de %in%" #il*Te de pe"a 3 die ele, ainda rind". 3 Seria uma !are$a imp"(vel^ D" p"n!" de vi!a d" #udim", 4" mui!" " $a!"re Vue %"n!ri#uem para um dad" a%"n!e%imen!" "u i!ua74"... Na realidade, p"de *aver !an!" $a!"re em <"&" Vue G ve>e F p"(vel Vue nun%a e !en*a uma eJpli%a74" %"mple!a A ARTE DA FELICIDADE para " Vue e!W a%"n!e%end", pel" nnen" n4" em !erm" %"nven%i"nai. A" per%e#er uma %er!a per!ur#a74" de min*a par!e, ele pr"e&uiu %"m ua "#erva7Te. 3 N" e$"r7" de de!erminar a "rri&em d" pr"#lema de %ada um, pare%e Vue a a#"rda&enn "%iden!al di$ere "# mui!" ape%!" d" en$"Vue #udi!a. ESu#<a%en!e a !"da a variedade de anWlie "%iden!al, *W uma !end'n%ia ra%i"nali!a mui!" $"r!e, um preup"!" Wle Vue !ud" p"de er eJpli%ad". E ainda p"r %ima eJi!emi re!ri7Te de%"rren!e de %er!a premia !ida %"m" Il(Vuida e %er!a. )"r eJempl", eu re%en!emen!e me reuni %"m al&un mFdi%" numa $a%uldade de medi%ina. E!avarm $aland" "#re " %Fre#r" e a$irmaram Vue " penamen!" e " en!imen!" reul!am de di$eren!e rea7Te e al!era7Te Vu(mi%a n" %Fre#r". )"r i", pr"pu uma per&ur;i!a. = p"(vel %"n%e#er a eV['n%ia invera, na Vual " p$enamen!" d' ene<" G eV['n%ia de "%"rr'n%ia Vu(mi%a n" %Fre#r"_ Ma a par!e Vue %"niderei mai in!erean!e $"i a rep"!a dada pel" %ien!i!a. Y)ar!im" da premia .de Vue !"d" " penamen!" 4" pr"du!" "u $un7Te Ude rea7Te Vu(mi%a n" %Fre#r".Y Luer di>er Vue e !ra!a implemen!e de uma epF%ie de ri&ide>, uma de%i4" de ni4" Vue!i"nar " prRpri" m"d" de penar. Fi%"u %alad" p"r um in!an!e e dep"i pr"e&uiu. 3 Crei" Vue na "%iedade "%iden!al m"derna pare%e *aver um $"r!e %"ndi%i"namen!" %ul!iural #aead" na %i'n%ia. N" en!an!", em al&un %a", a premia e " par\me!r" #Wi%" apreen!ad" pela %i'n%ia "%iden!al p"dem limi!ar ua %apa%idade para lidar %"/m %er!a realidade. INTRODUPQO )"r eJempl", v"%' "$rem a limi!a7Te da idFia de Vue !ud" p"de er eJpli%ad" den!r" da e!ru!ura de uma Xni%a vidaE e ainda a"%iam a i" a n"74" de Vue !ud" p"de e deve er eJpli%ad" e <u!i$i%ad". )"rFm, Vuand" deparam %"m $en`men" Vue n4" %"ne&uem eJpli%ar, %ria3e uma epF%ie de !en4". = Vuae uma ena74" de a&"nia. Mui!" em#"ra eu per%e#ee Vue *avia al&uma verdade n" Vue ele di>ia, de in(%i" %"niderei di$(%il a%ei!ar ua palavra. 3 +em, na pi%"l"&ia "%iden!al, Vuand" deparam" %"m %"mp"r!amen!" *uman" Vue na uper$(%ie 4" di$(%ei de eJpli%ar, !em" al&uma a#"rda&en Vue p"dem" u!ili>ar para en!ender " Vue e!W "%"rrend". )"r eJempl", a idFia d" ape%!" in%"n%ien!e "u u#%"n%ien!e da men!e !em um papel de de!aVue. )ara nR, G ve>e, " %"mp"r!amen!" p"de reul!ar de pr"%e" pi%"lR&i%" d" Vuai n4" e!am" %"n%ien!e. )"r eJempl", p"der(am" a&ir de uma de!erminada $"rma a $im de evi!ar um med" "%ul!". Sem Vue per%e#am", %er!" %"mp"r!amen!" p"dem er m"!ivad" pel" dee<" de impedir Vue ee !em"re ven*am G !"na n" %"n%ien!e, para Vue n4" !en*am" de en!ir " mal3e!ar a"%iad" a ele. O Dalai3Lama re$le!iu p"r um in!an!e an!e de rep"nder. 3 N" #udim", eJi!e a idFia de dip"i7Te e re&i!r" deiJad" p"r %er!" !ip" de eJperi'n%ia, " Vue F mei" pare%id" %"m a n"74" d" in%"n%ien!e na pi%"l"&ia "%iden!al. )"r eJempl", um de!erminad" !ip" de a%"n!e%imen!" p"de !er "%"rrid" num per("d" an!eri"r na ua vida e !er deiJad" um re&i!r" mui!" $"r!e na ua men!e, re&i!r" e!e A ARTE DA FELICIDADE Vue p"de permane%er "%ul!" e mai !arde a$e!ar eu %"mp"r!amen!". )"r!an!", *W ea idFia de al&" Vue p"de er in%"n%ien!eC re&i!r" d" Vuai a pe"a p"de nem !er %"n%i'n%ia. Se<a %"m" $"r, %rei" Vue " #udim" !em %"m" a%ei!ar mui!" d" $a!"re Vue " !eRri%" "%iden!ai p"dem apreen!ar, ma a ee ele "maria "u!r" $a!"re. )"r eJempl", ele a%re%en!aria " %"ndi%i"namen!" e " re&i!r" de vida paada. <W na pi%"l"&ia "%iden!al *W na min*a "pini4" uma !end'n%ia a upere!imar " papel d" in%"n%ien!e na pr"%ura da "ri&en d" pr"#lema de %ada um. A meu ver, i" deriva de al&un preup"!" #Wi%" a par!ir d" Vuai a pi%"l"&ia "%iden!al "pera. )"r eJempl", ela n4" a%ei!a a idFia de Vue re&i!r" p"am er *erdad" de uma vida paada. E a" mem" !emp" *W um preup"!" de Vue !ud" deve er eJpli%ad" den!r" d" per("d" de!a vida. Aim, Vuand" n4" e %"ne&ue eJpli%ar " Vue e!W pr"v"%and" %er!" %"mp"r!amen!" "u pr"#lema, a !end'n%ia F empre a!ri#uir " m"!iv" a" in%"n%ien!e. = mai "u men" %"m" e a pe"a !ivee perdid" al&um "#<e!" e de%idie Vue ee "#<e!" e!aria ne!a ala. E, uma ve> Vue e !en*a !"mad" ea de%i4", <W e $iJaram " par\me!r". <W e eJ%luiu a p"i#ilidade de " "#<e!" e!ar $"ra daVui "u em "u!r" ap"en!". C"m i", a pe"a n4" pWra de pr"%urar, ma n4" en%"n!ra nada. E, mem" aim, %"n!inua a preup"r Vue " "#<e!" ainda e!e<a e%"ndid" em al&um lu&ar ne!e re%in!"^ Luand" %"me%ei a %"n%e#er e!e livr", ima&inei um $"rma!" %"nven%i"nal de au!"3a<uda n" Vual " Dalai3Lama apre3 INTRODUPQO en!aria "lu7Te %lara e imple para !"d" " pr"#lema da vida. Min*a impre4" era Vue eu p"deria, re%"rrend" G min*a $"rma74" em piVuia!ria, %lai$i%ar ua "piniTe num %"n<un!" de in!ru7Te $W%ei "#re %"m" %"ndu>ir a vida n" dia3a3dia. An!e d" $inal da n"a Frie de en%"n!r", eu <W *avia dei!id" da idFia. De%"#ri Vue eu en$"Vue a#ran&ia um paradi&ma mui!" mai ampl" e mul!i$a%e!ad", Vue en&l"#ava !"da a u!ile>a, a riVue>a e a %"mpleJidade Vue a vida !em a "$ere%er. A" p"u%", p"rFm, %"me%ei a "uvir a n"!a Xni%a Vue ele %"n!an!emen!e $a>ia "ar. = uma n"!a de eperan7a. Sua eperan7a !em %"m" #ae a %ren7a de Vue, em#"ra n4" e<a $W%il al%an7ar a $eli%idade &enu(na e durad"ura, mem" aim, ela F al&" Vue e p"de reali>ar. Su#<a%en!e a !"d" " mF!"d" d" Dalai3Lama *W um i!ema #Wi%" de %ren7a Vue $un%i"na %"m" um u#!ra!" para !"d" " eu a!"C a %ren7a na d"%ilidade e #"ndade een%ial de !"d" " ere *uman", a %ren7a n" val"r da %"mpaiJ4", a %ren7a numa p"l(!i%a de #enev"l'n%ia e uma per%ep74" d" Vue *W de %"mum en!re !"da a %ria!ura viva. O medida Vue ua mena&em e revelava, $"i $i%and" %ada ve> mai %lar" Vue ua %ren7a n4" e #aeiam na $F %e&a "u n" d"&ma reli&i"" ma, im, n" ra%i"%(ni" Rlid" e na eJperi'n%ia dire!a. Sua %"mpreen4" da men!e e d" %"mp"r!amen!" *uman" !em %"m" u!en!a74" !"da uma vida de e!ud". Sua "piniTe e!4" enrai>ada numa !radi74" Vue rem"n!a a mai de d"i mil e Vuin*en!" an" e n" en!an!" F ameni>ada pel" #"m en" e p"r uma "$i!i%ada %"mpreen4" d" pr"#lema m"dern". Sua apre%ia74" de Vue!Te %"n!emp"r\nea m"ld"u3e a par!ir da A ARTE DA FELICIDADE p"i74" in&ular Vue ele "%upa %"m" $i&ura mundial, " Vue l*e permi!iu via<ar pel" mund" mui!a ve>e, eJp"nd"3e a mui!a %ul!ura di$eren!e e a pe"a de !"d" " %amp" de a!ua74", !r"%and" idFia %"m %ien!i!a de ren"me, #em %"m" %"m l(dere reli&i"" e p"l(!i%". O Vue ur&e, em Xl!ima anWlie, F um en$"Vue %*ei" de a#ed"ria para lidar %"m " pr"#lema *uman", uma a#"rda&em a" mem" !emp" "!imi!a e reali!a. Ne!e livr", pr"%urei apreen!ar a a#"rda&em d" Dalai3Lama a um pX#li%" een%ialmen!e "%iden!al. Nele in%lu( l"n&" !re%*" d" eu eninamen!" pX#li%" e da n"a %"nvera par!i%ulare. Em "#edi'n%ia a" meu "#<e!iv" de pr"%urar dar mai 'n$ae a" ma!erial Vue $"r mai apli%Wvel G n"a vida n" dia3a3dia, em %er!a paa&en pre$eri "mi!ir par!e da pale!ra d" Dalai3Lama Vue e dedi%avam a al&un d" ape%!" mai $il"R$i%" d" #udim" !i#e!an". O Dalai3Lama <W e%reveu uma Frie de livr" eJ%elen!e a repei!" de vWri" ape%!" d" %amin*" #udi!a. )"dem3 e en%"n!rar !(!ul" ele%i"nad" n" $inal de!e livr", e Vuem e!iver in!eread" num e!ud" mai pr"$und" d" #udim" !i#e!an" en%"n!rarW mui!a in$"rma74" de val"r nee livr". I" )rimeira )ar!e O )RO)MSITO DA @IDA 8,8 i Cap(!ul" a O DIREITO A FELICIDADE i )ara mim " prRpri" "#<e!iv" da vida F pere&uir a $eli%idade. I" e!W %lar". Se a%redi!am" em reli&i4", "u n4"E e a%redi!am" ne!a reli&i4" "u naVuelaE !"d" e!am" pr"%urand" al&" mel*"r na vida. )"r i", para mim, " prRpri" m"vimen!" da n"a vida F n" en!id" da $eli%idade... C"m ea palavra, pr"nun%iada dian!e de uma pla!Fia numer"a n" Ari>"na, " Dalai3Lama eJp` " %erne da ua mena&em. N" en!an!", ua a$irma74" de Vue " pr"pRi!" da vida era a $eli%idade levan!"u na min*a %a#e7a uma Vue!4". A ARTE DA FELICIDADE 3 O en*"r F $eli>_ 3 per&un!ei3l*e mai !arde, Vuand" e!Wvam" ">in*". 3 S"u 3 rep"ndeu ele e dep"i a%re%en!"u. 3 De%ididamen!e... "u. 3 Havia na ua v"> uma in%eridade !ranV[ila Vue n4" deiJava dXvida, uma in%eridade Vue e re$le!ia na ua eJpre4" e n" euE "l*". 3 Ma erW Vue a $eli%idade F uml "#<e!iv" ra>"Wvel para a mai"ria de nR_ 3 per&un!ei. p"(vel_ 3 =. )ara mim, a $eli%idade p"de er al%an7ada a!ravF d" !reinamen!" da men!e. Num n(vel #Wi%" de er *uman", eu n4" p"dia deiJar de me eni#ili>ar %"m a idFia da $eli%idade %"m" um "#<e!iv" a!in&(vel. C"m" piVuia!rUi, p"rFm, eu e!ava "#re%arre&ad" %"m idFia %"m" a Wpini4" de Freud de Vue e en!e a Ypr"pen4" a di>er Vue a in!en74" de Vue " *"mem e<a b$eli>; n4" $a> par!e d" pllan" da bCria74"Y;. Ee !ip" de $"rma74" lev"u mui!" na min*a pr"$i4" G %"n%lu4" "m#ria de Vue " mWJim" Vue e p"deria eperar era Ya !ran$"rma74" da a$li74" *i!Fri%a em mera in$eli%idadeY. A par!ir dea perpe%!iva, a a$irma74" de Vue *avia um %amin*" #em de$inid" a!F a $elii%idade pare%ia er uma idFia !"!almen!e radi%al. Luand" v%"l!ei meu "l*ar para " an" Vue paei na $"rma74" piVuiW!ri%a, raramen!e %"ne&ui me lem#rar de !er "uvid" a .palavra Y$eli%idadeY er eVuer men%i"nada %"m" "#<e!iv" !erap'u!i%". Na!uralmen!e, *avia #a!an!e %"nvera "#re " al(vi" d" in!"ma de depre4" "u aniedade d" pa%ien!e, de re"lver %"n$li!" in!eri"re "u pr"#lema de rela%i"namen!"E ma <amai %"m " "#<e!iv" eJpre" de !"rnar " pa%ien!e $eli>. SerW Vue ela realmen!e F 8H O )RO)MSITO DA @IDA N" O%iden!e, " %"n%ei!" de al%an7ar a verdadeira $eli%idade empre pare%eu mal de$inid", impalpWvel, eVuiv". A!F mem" a palavra *app- F derivada d" !erm" *app em iland', Vue i&ni$i%a "r!e "u "p"r!unidade. )are%e Vue a mai"ria de nR en%ara da mema $"rma a mi!eri"a na!ure>a da $eli%idade. NaVuele m"men!" de ale&ria Vue a vida pr"p"r%i"na, a $eli%idade dW a impre4" de er al&" Vue %aiu d" %Fu. )ara min*a %a#e7a de "%iden!al, ela n4" pare%ia er " !ip" de ape%!" Vue e pudee deenv"lver e u!en!ar, apena %"m " Y!reinamen!" da men!eY. Luand" levan!ei ea "#<e74", " Dalai3Lama deu a eJpli%a74" de imedia!". 3 Luand" $al" em Y!reinar a men!eY ne!e %"n!eJ!", n4" e!"u me re$erind" G Ymen!eY apena %"m" a %apa%idade %"&ni!iva da pe"a "u eu in!ele%!". E!"u, im, uand" 6 !erm" n" en!id" da palavra Sem, em !i#e!an", Vue !em um i&ni$i%ad" mui!" mai ampl", mai prRJim" de YpiVueY "u Yep(ri!"YE um i&ni$i%ad" Vue in%lui " in!ele%!" e " en!imen!", " %"ra74" e a men!e. )"r mei" de uma %er!a di%iplina in!eri"r, p"dem" "$rer uma !ran$"rma74" da n"a a!i!ude, de !"d" " n"" m"d" de en%arar e a#"rdar a vida. YLuand" $alam" dea di%iplina in!eri"r, F %lar" Vue ela p"de env"lver mui!" ape%!", mui!" mF!"d". Ma em &eral %"me7a3e iden!i$i%and" aVuele $a!"re Vue levam G $eli%idade e aVuele Vue levam a" "$rimen!". Dep"i dee e!W&i", paa3 e &rada!ivamen!e a eliminar " Vue levam a" "$rimen!" e a %ul!ivar " Vue %"ndu>em G $eli%idade. = ee " %amin*".Y 8B A ARTE DA FELICIDADE 6 Dalai3Lama a$irma !er a!in&id" %er!" &rau de $eli%idade pe"al. E, a" l"n&" da emana Vue pa"u n" Ari>"na, eu !e!emun*ei %"m $reV['n%ia %"m" ea $eli%idade pe"al p"de e mani$e!ar %"m" uma imple dip"i74" para en!rar em %"n!a!" %"m " "u!r", para &erar uma ena74" de a$inidade e #"a v"n!ade, a!F mem" n" en%"n!r" mai %ur!". Um dia de man*4, dep"i da ua pale!ra a#er!a a" pX#li%", " Dalai3Lama e&uia p"r um pW!i" eJ!ern" n" %amin*" de v"l!a a" eu Vuar!" n" *"!el, %er%ad" pel" FVui!" de %"!ume. A" per%e#er uma %amareira d" *"!el parada per!" d" elevad"re, ele par"u para per&un!ar de "nde ela era. )"r um in!an!e, ela pare%eu urprea %"m aVuele *"mem de apar'n%ia eJR!i%a, de ve!e marr"m3avermel*ada, e dem"n!r"u e!ar in!ri&ada %"m a de$er'n%ia d" FVui!". Dep"i, ela "rriu. 3 D" MFJi%" 3 rep"ndeu %"m !imide>. O Dalai3Lama $e> uma rWpida paua para $alar al&un in!an!e %"m ela e en!4" e&uiu adian!e, deiJand"3a %"m uma eJpre4" de enlev" e pra>er. N" dia e&uin!e, G mema *"ra, ela apare%eu n" mem" l"%al %"m "u!ra in!e&ran!e da eVuipe de %amareira, e a dua " %umprimen!aram %al"r"amen!e enVuan!" ele ia en!rand" n" elevad"r. A in!era74" $"i rWpida, ma a dua pare%iam radian!e de $eli%idade enVuan!" v"l!avam a" !ra#al*". T"d" " dia da( em dian!e, reuniam3e a ela mai al&uma %amareira n" l"%al e *"rWri" dei&nad", a!F Vue n" $inal da emana <W *avia ali de>ena de %amareira, n" eu uni$"rme en&"mad" em %in>a e #ran%", $"rmand" uma lin*a de re%ep74" Vue e e!endia a" l"n&" d" !ra<e!" a!F " elevad"re. O )RO)MSITO DA @IDA N"" dia 4" %"n!ad". Ne!e eJa!" m"men!", mui!" mil*are de pe"a v'm a" mund", al&uma $adada a viver apena al&un dia "u emana, para dep"i u%um#irem !ra&i%amen!e %"m al&uma d"en7a "u "u!ra de&ra7a. Ou!ra e!4" de!inada a a#rir %amin*" a!F a mar%a d" %em an", !alve> a!F a ul!rapaW3la um p"u%", e a pr"var %ada a#"r Vue a vida !em a "$ere%erC a vi!Rria, " deeper", a ale&ria, " Rdi" e " am"r. Nun%a a#em". Luer vivam" um dia, Vuer um F%ul", empre re!a uma per&un!a %ru%ialC Vual F " pr"pRi!" da vida_ O Vue %"n$ere i&3 ni$i%ad" G n"a vida_ O pr"pRi!" da n"a eJi!'n%ia F #u%ara $eli%idade. )are%e en" %"mum, e penad"re "%iden!ai %"m" Ari!R!ele e William came %"n%"rdaram %"m a idFia. N" en!an!", erW Vue uma vida #aeada na #u%a da $eli%idade pe"al n4" eria, em i, e&"%'n!ri%a, a!F mem" %"m"di!a_ N4" ne%eariamen!e. Na realidade, peVuia e mai peVuia revelaram Vue 4" a pe"a in$eli>e Vue %"!umam er mai %en!rada em i mema e Vue, em !erm" "%iai, %"m $reV['n%ia 4" re!ra(da, enimemada e a!F mem" *"!i. cW a pe"a $eli>e 4" em &eral %"niderada mai "%iWvei, $leJ(vei, %ria!iva e %apa>e de up"r!ar a $ru!ra7Te diWria %"m mai"r $a%ilidade d" Vue a in$eli>e. E, " Vue F mai imp"r!an!e, %"nidera3e Vue e<am mai am"r"a e dip"!a a" perd4" d" Vue a in$eli>e. )eVuiad"re deenv"lveram al&uma eJperi'n%ia in!erean!e Vue revelaram Vue a pe"a $eli>e dem"n!ram um %er!" !ip" de a#er!ura, uma dip"i74" a e!ender a m4" e a<udar " "u!r". Ele %"ne&uiram, p"r eJempl", A ARTE DA FELICIDADE indu>ir um e!ad" de ep(ri!" de $eli%idade numa pe"a Vue e u#me!eu a" !e!e, %riand" uma i!ua74" em Vue ela ineperadamen!e en%"n!rava din*eir" numa %a#ine !ele$`ni%a. Fin&ind" er um de%"n*e%id", um d" par!i%ipan!e da eJperi'n%ia pa"u en!4" p"r ali e deiJ"u %air Ya%iden!almen!eY uma pil*a de papFi. O peVuiad"re Vueriam a#er e " "#<e!" da eJperi'n%ia pararia para a<udar " de%"n*e%id". Em "u!ra i!ua74", levan!"u3e " \nim" d" "#<e!" da eJperi'n%ia %"m um di%" de piada, e ele dep"i $"ram a#"rdad" p"r al&uFm Vue paava p"r ne%eidade .!am#Fm de %"nlui" %"m " peVuiad"re/ e Vueria apan*ar din*eir" empre!ad". O peVuiad"re %"n%lu(ram Vue " "#<e!" da eJperi'n%ia Vue e!avam e en!ind" $eli>e !in*am mai"r pr"#a#ilidade de a<udar al&uFm "u de empre!ar din*eir" d" Vue indiv(du" num Y&rup" de %"n!r"leY, a Vuem era apreen!ada a mema "p"r!unidade de a<udar, ma %u<" e!ad" de ep(ri!" n4" *avia id" e!imulad" %"m an!e%ed'n%ia. Em#"ra ee !ip" de eJperi'n%ia %"n!radi&am a n"74" de Vue a pr"%ura e a reali>a74" da $eli%idade pe"al de al&um m"d" levam a" e&"(m" e a" enimemamen!", !"d" nR p"dem" %"ndu>ir n"a prRpria eJperi'n%ia n" la#"ra!Rri" d" n"" prRpri" dia3a3dia. Sup"n*am", p"r eJempl", Vue e!e<am" parad" num %"n&e!i"namen!". Dep"i de vin!e minu!", " !r\ni!" v"l!a a $luir, ainda a uma vel"%idade mui!" #aiJa. @em" al&uFm em "u!r" %arr" $a>end" inai de Vue Vuer paar para n"a $aiJa G n"a $ren!e. Se e!iverm" de #em %"m a vida, F mai"r a pr"#a#ilidade de redu>irm" a vel"%idade para deiJar a pe"a en!rar. Se e!iverm" n" en!ind" pFim", n"a 82 O )RO)MSITO DA @IDA rea74" p"de er implemen!e a de aumen!ar a vel"%idade e $e%*ar " epa7". YOra, e eu e!"u aVui parad" eperand" !"d" ee !emp", p"r Vue " "u!r" n4" p"dem eperar_Y )ar!im", en!4", da premia #Wi%a de Vue " pr"pRi!" da n"a vida F a #u%a da $eli%idade. = uma vi4" da $eli%idade %"m" um "#<e!iv" verdadeir", um "#<e!iv" para a reali>a74" d" Vual p"dem" dar pa" p"i!iv". E, G medida Vue %"me7arm" a iden!i$i%ar " $a!"re Vue levam a uma vida mai $eli>, e!arem" aprendend" %"m" a #u%a da $eli%idade "$ere%e #ene$(%i" n4" R a" indiv(du", ma G $am(lia d" indiv(du" e !am#Fm G "%iedade %"m" um !"d". ;A )RO)MSITO DA @IDA Cap(!ul" 5 AS FONTES DA FELICIDADE D"i an" a!rW, uma ami&a min*a !eve um &an*" ineperad". Um an" e mei" an!e daVuela Fp"%a, ela *avia a#and"nad" " empre&" de en$ermeira, para ir !ra#al*ar para d"i ami&" Vue e!avam a#rind" uma peVuena emprea de a!endimen!" de aXde. A %"mpan*ia !eve um u%e" me!eRri%" e em um an" e mei" $"i %"mprada p"r um &rande %"n&l"merad" p"r um val"r al!(im". Tend" par!i%ipad" da emprea dede " in(%i", min*a ami&a aiu da venda %*eia de "p7Te de %"mpra de a7Te 3 " u$i%ien!e para %"ne&uir ap"en!ar3e a" !rin!a e d"i an" de idade. Eu a vi *W n4" mui!" !emp" e d" de e!ar ap"en!ada. a" 3 +em 3 die ela 3 F R!im" p"der via<ar e $a>er " Vue eu empre Vui $i>er. Ma " e!ran*" F Vue, dep"i Vue me re%uperei da em"74" de &an*ar !"d" aVuele din*eir", a %"ia mai "u men" v"l!aram a" n"rmal. Luer di>er, !ud" e!W di$eren!e %"mprei uma %aa n"va e !ud" " mai, ma em &eral a%*e Vue n4" e!"u mui!" mai $eli> d" Vue era an!e. )"r v"l!a da r!iema Fp"%a em Vue min*a ami&a e!ava re%e#end" " lu%r" ineperad", "u!r" ami&" da mema idade de%"#riu Vue era "r"p"i!iv". NR %"nveram" "#re %"m" ele e!ava lidand" %"m eu e!ad". 3 = %lar" Vue a prin%(pi" $iVuei arraad" 3 die ele. E dem"rei Vuae um an" R para a%ei!ar " $a!" de e!ar %"m " v(ru. Ma a" l"n&" d" Xl!im" an", a %"ia mudaram. )are%e Vue apr"vei!" %ada dia mai d" Vue <amai apr"vei!ei an!e. E, e analiarm" de m"men!" a m"men!", e!"u mai $eli> a&"ra d" Vue nun%a $ui. )are%e implemen!e Vue apre%i" mai " dia3a3diaE e in!" &ra!id4" p"r n4" !er a!F a&"ra apreen!ad" nen*um in!"ma &rave da AIDS e p"r p"der realmen!e apr"vei!ar " Vue !en*". E, mui!" em#"ra eu pre$erie n4" er "r"p"i!iv", dev" admi!ir Vue, "# %er!" ape%!", a d"en7a !ran$"rm"u min*a vida... para mel*"r... 3 Em Vue !ern"_ 3 per&un!ei. 3 +em, p"r eJempl", v"%' a#e Vue eu empre !ive a !end'n%ia a er um ma!eriali!a inve!erad". SR Vue a" l"n&" d" Xl!im" an", a pr"%ura da a%ei!a74" da min*a m"r!alidade de%"r!in"u !"d" um mund" n"v". C"me%ei a eJpl"rar a epiri!ualidade pela primeira ve> na min*a vida, lend" um m"n!e %ie livr" e %"nverand" %"m a pe"a... per&un!ei e e!ava &"!an3 >i A ARTE DA FELICIDADE O )RO)MSITO DA @IDA de%"#rind" !an!a %"ia na Vuai nun%a *avia penad" an!e. Fi%" emp"l&ad" R de a%"rdar de man*4, de penar n" Vue " dia p"de me !ra>er. Ea dua pe"a ilu!ram " p"n!" een%ial de Vue a $eli%idade F de!erminada mai pel" e!ad" men!al da pe"a d" Vue p"r a%"n!e%imen!" eJ!ern". O u%e" p"de pr"du>ir uma ena74" !emp"rWria de enlev", "u a !ra&Fdia p"de n" mandar para um per("d" de depre4", ma mai %ed" "u mai !arde n"" n(vel &eral de $eli%idade a%a#a mi&rand" de v"l!a para uma %er!a lin*a de re$er'n%ia. O pi%Rl"&" %*amam ee pr"%e" de adap!a74"E e nR p"dem" ver %"m" ee prin%(pi" a!ua n" n"" dia3a3dia. Um aumen!", um %arr" n"v" "u um re%"n*e%imen!" p"r par!e d" %"le&a p"dem n" deiJar animad" p"r um !emp"E ma l"&" v"l!am" a" n"" n(vel %"!umeir" de $eli%idade. Da mema $"rma, uma di%u4" %"m um ami&", um au!"mRvel na "$i%ina "u um peVuen" $erimen!" p"dem n" deiJar de pFim" *um"r, ma em Vue!4" de dia n"" ep(ri!" v"l!a a" Vue era an!e. Ea !end'n%ia n4" e limi!a a a%"n!e%imen!" !riviai, de r"!ina, ma peri!e mem" "# %"ndi7Te mai eJ!rema de u%e" "u %a!W!r"$e. )eVuiad"re Vue e!udavam " &an*ad"re da l"!eria e!adual n" Illin"i e da l"!eria #ri!\ni%a de%"#riram, p"r eJempl", Vue a emp"l&a74" ini%ial ia paand" %"m " !emp" e " &an*ad"re v"l!avam G ua $aiJa *a#i!ual de $eli%idade de %ada m"men!". E "u!r" e!ud" dem"n!raram Vue, mem" aVuela pe"a Vue 4" v(!ima de a%"n!e%imen!" %a!a!rR$i%", %"m" p"r eJempl" " %\n%er, a %e&ueira "u a paraliia, !ipi%amen!e re%uperam eu n(vel n"rmal "u Vuae n"rmal de $eli%idade de r"!ina dep"i de um per("d" adeVuad" de a<u!e. 55 )"r!an!", e n"a !end'n%ia F v"l!ar para " n(vel de re$er'n%ia de $eli%idade Vue n" F %ara%!er(!i%", n4" imp"r!a Vuai e<am a %"ndi7Te eJ!erna, " Vue en!4" de!ermina ee n(vel de re$er'n%ia_ E, " Vue F mai imp"r!an!e, erW Vue ele p"de er m"di$i%ad", $iJad" numa $aiJa mai al!a_ Al&un peVuiad"re de$enderam re%en!emen!e a !ee de Vue " n(vel de $eli%idade "u #em3e!ar %ara%!er(!i%" de um indiv(du" F de!erminad" &ene!i%amen!e, pel" men" a!F %er!" p"n!". E!ud" %"m", p"r eJempl", um Vue %"n%luiu Vue &'me" id'n!i%" .Vue !'m a mema %"n!i!ui74" &enF!i%a/ !endem a apreen!ar n(vei mui!" emel*an!e de #em3e!ar 3 independen!emen!e d" $a!" de !erem id" %riad" <un!" "u eparad" 3 levaram ee peVuiad"re a p"!ular a eJi!'n%ia de um p"n!" #i"lR&i%" $iJ" para a $eli%idade, in!alad" n" %Fre#r" dede " na%imen!". En!re!an!", mem" e a %"n!i!ui74" &enF!i%a deempen*ar um papel n" Vue di> repei!" G $eli%idade 3 e ainda n4" $"i dada a Xl!ima palavra Vuan!" G eJ!en4" dee papel 3 *W um %"nen" &eral en!re " pi%Rl"&" de Vue VualVuer Vue e<a " n(vel de $eli%idade Vue n" F %"n$erid" pela na!ure>a, eJi!em pa" Vue p"dem er dad" para Vue !ra#al*em" %"m " Y$a!"r men!alY, a $im de aumen!ar n"a ena74" de $eli%idade. I", p"rVue n"a $eli%idade de %ada m"men!" F em &rande par!e de!erminada p"r n"" m"d" de en%arar a vida. Na realidade, " $a!" de n" en!irm" $eli>e "u in$eli>e a VualVuer dad" m"men!" %"!uma !er mui!" p"u%" a ver %"m n"a %"ndi7Te a#"lu!a ma F, im, uma $un74" de %"m" per%e#em" n"a i!ua74", da a!i$a74" Vue en!im" %"m " Vue !em". A ARTE DA FELICIDADE A MENTE LUE COM)ARA 88 O )RO)MSITO DA @IDA O Vue de!ermina n"a per%ep74" e n"" n(vel de a!i$a74"_ N"a ena74" de %"n!en!amen!" "$re $"r!e in$lu'n%ia da n"a !end'n%ia G %"mpara74". Se %"mparam" n"a i!ua74" a!ual %"m n"" paad" e %"n%lu(m" Vue e!am" em mel*"r i!ua74", en!im"3n" $eli>e. I" "%"rre, p"r eJempl", Vuand" n"" rendimen!" anuai "#em de repen!e de USd 56.666 para USd A6.666, ma n4" F " val"r a#"lu!" da renda Vue n" deiJa $eli>e, %"m" l"&" de%"#rim" Vuand" n" a%"!umam" a" n"v" pa!amar e per%e#em" Vue R v"l!arem" a er $eli>e Vuand" &an*arm" eSd H6.666 p"r an". Tam#Fm "l*am" G n"a v"l!a e n" %"mparam" %"m " "u!r". )"r mai"r Vue e<a n"a renda, n"a !end'n%ia F en!ir ina!i$a74" e n"" vi>in*" e!iver &an*and" mai. A!le!a pr"$ii"nai VueiJam3e amar&amen!e de alWri" anuai de um, d"i "u !r' mil*Te de dRlare, men%i"nand" " alWri" mai al!" de um %"le&a da eVuipe %"m" <u!i$i%a!iva para eu de%"n!en!amen!". Ea !end'n%ia pare%e %"rr"#"rar a de$ini74" de H. L. Men%,en de um *"mem ri%"C aVuele %u<a renda uperar em %em dRlare a renda d" marid" da irm4 da ua mul*er. L"&", p"de3e ver %"m" n"" en!imen!" de a!i$a74" %"m a vida mui!a ve>e depende da pe"a %"m Vuem e!am" n" %"mparand". Na!uralmen!e, %"mparam" "u!r" ape%!" alFm da renda. A %"mpara74" %"n!an!e %"m Vuem F mai in!eli&en!e, mai #"ni!" "u mai #em3u%edid" d" Vue nR !am#Fm %"!uma &erar inve<a, $ru!ra74" e in$eli%idade. N" en!an!", p"dem" uar ee mem" prin3 %(pi" de m"d" p"i!iv". )"dem" aumen!ar n"a ena74" de a!i$a74" %"m a vida %"mparand"3n" %"m " Vue 4" men" a$"r!unad" d" Vue nR e re$le!ind" "#re !ud" " Vue !em". )eVuiad"re reali>aram uma Frie de eJperi'n%ia e dem"n!raram Vue " n(vel de a!i$a74" %"m a vida de uma pe"a p"de er elevad" a!ravF de uma imple mudan7a de perpe%!iva e da viuali>a74" de %"m" a %"ia p"deriam er pi"re. Num e!ud", m"!raram3e a mul*ere na Univeri!- "$ Wi%"nin em MilDau,ee ima&en da %"ndi7Te de vida eJ!remamen!e dura vi&en!e em MilDau,ee na virada d" F%ul" paad", "u pediu3e G mul*ere Vue ima&inaem !ra&Fdia pe"ai, %"m" "$rer Vueimadura "u $i%ar de$"rmada, e e%reveem a repei!". Dep"i de !erminad" ee eJer%(%i", $"i pedid" G mul*ere Vue avaliaem a Vualidade da ua prRpria vida. O eJer%(%i" reul!"u num aumen!" da ena74" de a!i$a74" %"m a vida. Em "u!ra eJperi'n%ia na S!a!e Univeri!- "$ NeD f"r,, em +u$$al", pediu3e a" "#<e!" da peVuia Vue %"mple!aem a $rae YFi%" $eli> p"r n4" er...Y Dep"i de repe!ir ee eJer%(%i" %in%" ve>e, " par!i%ipan!e apreen!aram uma n(!ida eleva74" n" eu en!imen!" de a!i$a74". )ediu3e a "u!r" &rup" Vue %"mple!ae a $rae YEu &"!aria de er...Y Dea ve>, a eJperi'n%ia deiJ"u a pe"a en!ind" uma ina!i$a74" mai"r %"m a vida. Ea eJperi'n%ia, Vue dem"n!ram n"a p"i#ilidade de aumen!ar "u diminuir n"a ena74" de a!i$a74" %"m a vida p"r mei" de uma mudan7a de perpe%!iva, u&erem %"m %lare>a a uprema%ia da n"a dip"i74" men!al n" Vue di> repei!" a levar uma vida $eli>. A ARTE DA FELICIDADE 3 Em#"ra e<a p"(vel al%an7ar a $eli%idade 3 eJpli%a " Dalai3Lama 3, ela n4" F al&" imple. EJi!em mui!" n(vei. N" #udim", p"r eJempl", *W uma re$er'n%ia a" Vua!r" $a!"re de reali>a74", "u $eli%idadeC riVue>a, a!i$a74" ma!erial, epiri!ualidade e ilumina74". cun!" ele a#ar%am a !"!alidade da #u%a d" indiv(du" pela $eli%idade. YDeiJem" de lad" p"r um m"men!" a apira7Te mWJima epiri!uai "u reli&i"a, %"m" a per$ei74" e a ilumina74", e lidem" %"m a ale&ria e a $eli%idade %"m" a en!endem" num en!id" r"!ineir" "u ma!erial. Den!r" dee %"n!eJ!", *W %er!" elemen!" een%iai Vue %"nven%i"nam" re%"n*e%er %"m" pr"pi%iad"re da ale&ria e da $eli%idade. )"r eJempl", %"nidera3e Vue a aXde F um d" $a!"re ne%eWri" para uma vida $eli>. Ou!r" $a!"r Vue en%aram" %"rn" $"n!e de $eli%idade 4" n"" re%ur" ma!eriai, "u a CriVue>a Vue a%umulam". Ou!r" $a!"r F !er ami&" "u %"mpan*eir". T"d" nR re%"n*e%em" Vue, a $im de levar uma vida reali>ada, pre%iam" de um %(r%ul" de ami&" %"m Vuem p"am" n" rela%i"nar em"%i"nalmen!e e em Vuem %"n$iem". YOra, !"d" ee $a!"re 4", n" $und", $"n!e de $eli%idade. N" en!an!", para Vue um indiv(du" p"a $a>er plen" u" dela %"m " in!ui!" de levar uma vida $eli> e reali>ada, ua dip"i74" men!al F een%ial. Ela !em imp"r!\n%ia %ru%ial. YSe u!ili>arm" n"a %ir%un!\n%ia $av"rWvei, %"m" n"a aXde3 "u $"r!una, de m"d" p"i!iv", na a<uda a" "u!r", ela p"der4" %"n!ri#uir para Vue al%an%em" uma vida mai $eli>. E, na!uralmen!e, nR apre%iam" ee a3 O )RO)MSITO DA @IDA pe%!"C n"" re%ur" ma!eriai, n"" u%e" e aim p"r dian!e. )"rFm, em a a!i!ude men!al %"rre!a, em a a!en74" a" $a!"r men!al, ee ape%!" !er4" p"uVu(im" impa%!" na n"a ena74" de $eli%idade a l"n&" pra>". )"r eJempl", e a pe"a nu!re penamen!" ran%"r"" "u mui!a raiva #em n" $und" de i mema, i" a%a#a %"m a aXde e, aim, de!rRi um d" $a!"re. Da mema $"rma, Vuand" e e!W in$eli> "u $ru!rad" n" n(vel men!al, " %"n$"r!" $(i%" n4" a<uda mui!". )"r "u!r" lad", e a pe"a %"ne&uir man!er um e!ad" men!al %alm" e !ranV[il", p"derW er mui!" $eli> apear de ua aXde er $rW&il. Ou ainda, Vuand" e!W vivend" um m"men!" de raiva "u Rdi" in!en", mem" Vuem !em #en maravil*"" en!e v"n!ade de a!irW3l" l"n&e, de Vue#rW3l". NaVuele in!an!e, " #en n4" i&ni$i%am nada. H"<e em dia, *W "%iedade #a!an!e ev"lu(da em !erm" ma!eriai, e n" en!an!" em eu ei" mui!a pe"a n4" 4" mui!" $eli>e. L"&" a#aiJ" da #ela apar'n%ia de a$lu'n%ia *W uma epF%ie de inVuie!a74" men!al Vue leva G $ru!ra74", a #ri&a dene%eWria, G depend'n%ia de dr"&a "u Wl%""l e, n" pi"r d" %a", a" ui%(di". N4" *W, p"r!an!", nen*uma &aran!ia de Vue a riVue>a em i p"a pr"p"r%i"nar a ale&ria "u a reali>a74" Vue #u%am". )"de3e di>er !am#Fm " mem" a repei!" d" ami&". Luand" e e!W num e!ad" eJa%er#ad" de raiva "u Rdi", a!F mem" um ami&" (n!im" pare%e de al&um m"d" mei" $ri" "u &Flid", di!an!e e per$ei!amen!e irri!an!e. YTud" i" indi%a a !remenda in$lu'n%ia Vue " e!ad" da men!e, " $a!"r men!al, eJer%e "#re n"a eJperi'n%ia d" dia3a3dia. Na!uralmen!e, devem" en%arar ee $a!"r %"m mui!a eriedade. A ARTE DA FELICIDADE Y)"r!an!", deiJand" de lad" a perpe%!iva da prW!i%a epiri!ual, mem" em !erm" !erren", n" Vue di> repei!" a levarm" uma eJi!'n%ia $eli> n" dia3a3dia, Vuan!" mai"r " n(vel de erenidade da men!e, mai"r erW n"a pa> de ep(ri!" e mai"r n"a %apa%idade para levar uma vida $eli> e pra>er"a.Y O Dalai3Lama par"u p"r um in!an!e %"m" Vue para deiJar Vue ea idFia aen!ae e dep"i pr"e&uiu. 3 Eu deveria men%i"nar Vue, Vuand" $alam" de um e!ad" men!al eren" "u de pa> de ep(ri!", n4" dever(am" %"n$undir i" %"m um e!ad" men!al !"!almen!e inen(vel, apW!i%". Ter um e!ad" de ep(ri!" !ranV[il" "u %alm" n4" i&ni$i%a er %"mple!amen!e deli&ad" "u !er a men!e !"!almen!e va>ia. A pa> de ep(ri!" "u a erenidade !'m %"m" "ri&em " a$e!" e a %"mpaiJ4". Ni" *W um n(vel mui!" al!" de eni#ilidade e en!imen!". YDede Vue $al!e a di%iplina in!eri"r Vue !ra> a erenidade men!alY, die ele, para reumir Yn4" imp"r!a Vuai e<am a %"ndi7Te "u mei" eJ!ern" Vue n"rmalmen!e e %"niderariam ne%eWri" para a $eli%idade, ele nun%a n" dar4" a ena74" de ale&ria e $eli%idade Vue #u%am". )"r "u!r" lad", Vuand" dip"m" dea Vualidade in!eri"r, uma erenidade men!al, uma %er!a e!a#ilidade in!erna, nee %a", mem" Vue $al!em vWri" re%ur" eJ!ern" Vue n"rmalmen!e e %"niderariam ne%eWri" para a $eli%idade, ainda F p"(vel levar uma vida $eli> e pra>er"a.Y 52 O )RO)MSITO DA @IDA O CONTENTAMENTO INTERIOR A" a!ravear " e!a%i"namen!" para ir me en%"n!rar %"m " Dalai3Lama numa !arde, parei para admirar um T"-"!a Land Cruier n"vin*" em $"l*a, " !ip" de %arr" Vue vin*a Vuerend" *avia mui!" !emp". Ainda %"m " %arr" na %a#e7a Vuand" %"me%ei min*a e4", $i> uma per&un!a. 3 O ve>e pare%e Vue !"da a n"a %ul!ura, a %ul!ura "%iden!al, e #aeia na aVuii7Te ma!eriai. @ivem" %er%ad", #"m#ardead", p"r anXn%i" da Xl!ima n"vidade a %"mprar, d" Xl!im" m"del" de au!"mTvel e aim p"r dian!e. = di$(%il n4" er in$luen%iad" p"r i". S4" !an!a a %"ia Vue Vuerem", Vue dee<am". )are%e Vue n4" !'m $im. O en*"r p"deria $alar um p"u%" "#re " dee<"_ 3 Crei" Vue *W d"i !ip" de dee<" 3 rep"ndeu " Dalai3Lama. 3 Cer!" dee<" 4" p"i!iv". O dee<" da $eli%idade. = a#"lu!amen!e %er!". O dee<" da pa>. O dee<" de um mund" mai *arm"ni"", mai ami&". Cer!" dee<" 4" mui!" X!ei. YMa, a %er!a al!ura, " dee<" p"dem !"rnar3e a#urd". I" &eralmen!e reul!a em pr"#lema. Ora, p"r eJempl", eu G ve>e vii!" upermer%ad". Realmen!e ad"r" upermer%ad" p"rVue p"" ver mui!a %"ia #"ni!a. E aim, Vuand" "l*" para !"d" aVuele ar!i&" di$eren!e, ur&e em mim uma ena74" de dee<", e meu impul" ini%ial p"deria erC bA*, eu Vuer" i" e mai aVuil";. +r"!a en!4" um e&und" penamen!" e eu me per&un!"C bOra, erW Vue eu pre%i" mem" di"_; Neralmen!e a rep"!a F bn4";. Se "#ede%erm" GVuele primeir" dee<", GVuele impul" A ARTE DA FELICIDADE ini%ial, mui!" em #reve e!aremg de #"l" va>i". N" en!an!", " "u!r" n(vel de dee<", #aead" na n"a ne%eidade een%iai de alimen!a74", ve!uWri" e m"radia, F al&" mai ra>"Wvel. YO ve>e, de!erminar e um dee<" F eJ%eiv" "u ne&a!iv" F al&" Vue depende da %[r%un!\n%ia "u da "%iedade em Vue e vive. )"r eJempl", para Vuem vive numa "%iedade a$luen!e na Vual F pre%i" um %arr" para a<udar a pe"a a %umprir a r"!ina diWria, nee %a" n4" *W nada de errad" em Vuerer !er um %arr".. )"rFm, e a pe"a m"ra num lu&are<" p"#re na (ndia, "nde e p"de viver mui!" #em em um %arr", e ainda en!e " dee<" de !er um, mem" Vue dip"n*a d" din*eir" para %"mprW3 l", ea %"mpra p"de a%a#ar %auand" pr"#lema. )"de &erar um en!imen!" de per!ur#a74" en!re " vi>in*", en!re "u!ra %"ia. Ou, %a" e viva numa "%iedade mai prRpera e e !en*a um %arr" ma n4" e pare de Vuerer %arr" empre mai %ar", i" !am#Fm leva a" mem" !ip" de pr"#lema.Y 3 Ma eu n4" %"ni&" ver %"m" Vuerer "u %"mprar um %arr" mai %ar" %aua pr"#len ia para " indiv(du", dede Vue ele !en*a %"ndi7Te para i". Ter um %arr" mai %ar" d" Vue " de eu vi>in*" p"deria er um pr"#lema para ele .p"i p"deriam en!ir inve<a "u al&" emel*an!e/ ma !er um %arr" n"v" daria G pe"a, em i, uma ena74" de a!i$a74" e pra>er. O Dalai3Lama a#an"u a %a#e7a e rep"ndeu %"m $ir3 me>a. 3 N4"... A a!i$a74" pe"al em i n4" p"de de!erminar e um dee<" "u a!" F p"i!iv" "u ne&a!iv". Um aain" p"de !er uma ena74" de a!i$a74" n" m"men!" em O )RO)MSITO DA @IDA Vue %"me!e " aaina!", ma i" n4" <u!i$i%a " a!". T"da a a7Te %"ndenWvei, a men!ira, " r"u#", " adul!Fri", en!re "u!ra, 4" %"me!ida p"r pe"a Vue p"dem na "%ai4" !er um en!imen!" de a!i$a74". O Vue di!in&ue um de7e<" "u a!" p"i!iv" de um ne&a!iv" n4" F a p"i#ilidade de ele l*e pr"p"r%i"nar uma a!i$a74" imedia!a ma, im, e ele a%a#a &erand" %"neV['n%ia p"i!iva "u ne&a!iva. )"r eJempl", n" %a" d" anei" p"r #en mai %ar", e ele e!iver #aead" numa a!i!ude men!al Vue imple&men!e Vuer %ada ve> mai, a pe"a a%a#a a!in&ind" um limi!e daVuil" Vue %"ne&ue adVuirir e e de$r"n!a %"m a realidade. E, Vuand" ela %*e&a a ee limi!e, perde !"da a eperan7a, mer&ul*a na depre4" e aim p"r dian!e. = um peri&" ineren!e a ea epF%ie de dee<". YE, para mim, ee !ip" de dee<" eJ%eiv" &era a &an\n%ia, mani$e!a74" eJa&erada d" dee<", #aeada na eJa%er#a74" da eJpe%!a!iva. E, Vuand" re$le!im" "#re " eJ%e" da &an\n%ia, %"n%lu(m" Vue ela %"ndu> " indiv(du" a uma ena74" de $ru!ra74", de%ep74", a mui!a %"n$u4" e mui!" pr"#lema. Luand" e !ra!a de lidar %"m a &an\n%ia, um ape%!" per$ei!amen!e %ara%!er(!i%" F Vue, em#"ra ela de%"rra d" dee<" de "#!er al&uma %"ia, ela n4" e a!i$a> %"m a "#!en74". T"rna3e, p"r!an!", al&" mei" em limi!e, %"m" um p"7" em $und", e i" &era per!ur#a74". Um !ra7" in!erean!e da &an\n%ia F Vue, apear de eu m"!iv" u#<a%en!e er a #u%a da a!i$a74", mem" dep"i da "#!en74" d" "#<e!" d" eu dee<", a pe"a ainda n4" e!W a!i$ei!a, " Vue F uma ir"nia. O verdadeir" an!(d"!" para a &an\n%ia F " %"n!en!amen!". Se a pe"a !iver um $"r!e en!id" de %"n!en!amen!", n4" $a> di$eren7a e A ARTE DA FELICIDADE %"ne&ue " "#<e!" dee<ad" "u n4". De uma $"rma "u de "u!ra, ela %"n!inua %"n!en!e.Y liUI C"m" p"dem", en!4", al%an7ar ee %"n!en!amen!" (n!im"_ HW d"i mF!"d". Um %"ni!e em "#!er !ud" " Vue e Vuer e dee<a 3 !"d" " din*eir", !"da a %aa, " au!"mRvei, " par%eir" per$ei!" e " %"rp" per$ei!". O DalaiLama <W alien!"u a devan!a&em dea a#"rda&em. Se n"" dee<" e v"n!ade permane%erem deen$read", mai %ed" "u mai !arde vam" deparar %"m al&" Vue Vuerem" e n4" p"dem" !er. O e&und" mF!"d", Vue F mai %"n$iWvel, %"ni!e em n4" !er " Vue Vuerem" ma, im, em Vuerer e apre%iar " Vue !em".. HW p"u%" !emp", ai!i a uma en!revi!a na !elevi4" %"m C*ri!"p*er Reeve, " a!"r Vue %aiu ide um %aval" em 811H e !eve leTe na medula epin*al Vue " deiJaram !"!almen!e paraliad" d" pe%"7" para #aiJ" e eJi&em Vue ele repire %"m aparel*" em %arW!er permanen!e. Luand" " en!revi!ad"r per&un!"u %"m." ele lidava %"m a depre4" de%"rren!e da ua invalide>Y Reeve %"n$e"u !er vivid" um %ur!" per("d" de !"!al deeper" enVuan!" e!ava na unidade de !erapia in!eniva d" *%"pi!al. )r"e&uiu, p"rFm, di>end" Vue ee en!imen!" de deeper" pa"u %"m rela!iva rapide> e Vue a&"ra ele $ran%amen!e e %"niderava Yum %ara de "r!eY. Men%i"n"u. a $eli%idade de !er mul*er e $il*" am"r"", ma !am#Fm $al"u %"m &ra!id4" d" vel"> pr"&re" da medi%ina m"derna .Vue, hp"r eu %Wl%ul", de%"#rirW uma %ura para a leTie na medula epin*al den!r" d" prRJim" de> an"/, e a$irm"u Vue, e eu a%iden3 O )RO)MSITO DA @IDA ,!ivee id" apena al&un an" an!e, ele pr"vavelmen!e !eia m"rrid" em de%"rr'n%ia da leTe. EnVuan!" de%re-W " pr"%e" de adap!a74" G paraliia, Reeve die Vue, CU eu deeper" e !ivee di"lvid" %"m #a!an!e rapide>, de in(%i" ele ainda era per!ur#ad" p"r %rie in!ermi!en!e de inve<a Vue p"diam er de!"nada p"r al&uma $rae in"%en!e %"m", p"r eJempl", Y@"u u#ir %"rrend" para apan*ar i"Y. A" aprender a lidar %"m ee en!imen!", ele die !er per%e#id" Vue " Xni%" <ei!" de e&uir pela vida F "l*ar para " Vue e !em, ver " Vue ainda e p"de $a>er. N" eu %a", $eli>men!e, ele n4" *avia "$rid" nen*uma le4" %ere#ral, e ainda !in*a uma men!e Vue p"dia uar. A" %"n%en!rar a a!en74" dea $"rma n" re%ur" de Vue dipTe, Reeve de%idiu uar ua men!e para aumen!ar a %"n%ien!i>a74" d" pX#li%" e in$"rmW3l" a repei!" da leTe na medula epin*al, para a<udar "u!ra pe"aE e !em plan" para %"n!inuar a $alar em pX#li%" aim %"m" para e%rever e diri&ir $ilme. O @ALOR INTERIOR cW vim" %"m" !ra#al*ar %"m n"" m"d" de en%arar a vida F um mei" mai e$i%a> para al%an7ar a $eli%idade d" Vue pr"%urW3la a!ravF de $"n!e eJ!erna, !ai %"m" a riVue>a, a p"i74" "%ial "u mem" a aXde $(i%a. Ou!ra $"n!e in!erna de $eli%idade, e!rei!amen!e li&ada a uma ena74" (n!ima de %"n!en!amen!", F uma n"74" de am"r3prRpri". A" de%rever a #ae mai %"n$iWvel para deenv"lver ee en!id" de am"r3prRpri", " Dalai3Lama deu a e&uin!e eJpli%a74". AA A ARTE DA FELICIDADE 3 A&"ra, n" meu %a", p"r eJempl", up"n*am" Vue eu n4" !ivee nen*um en!imen!" *uman" pr"$und", nen*uma %apa%idade para $a>er #"n ami&" %"m $a%ilidade. Sem i", Vuand" perdi meu prRpri" pa(, Vuand" min*a au!"ridade p"l(!i%a n" Ti#e!e %*e&"u a" $im, !"rnar3me um re$u&iad" !eria id" mui!" di$(%il. EnVuan!" eu e!ava n" Ti#e!e, em vir!ude da e!ru!ura d" i!ema p"l(!i%", *avia um %er!" &rau de repei!" %"n%edid" a" p"!" d" DalaiLamaE e a pe"a me !ra!avam de a%"rd", independen!emen!e de en!irem "u n4" verdadeir" a$e!" p"r mim. )"rFm, e ea $"e a Xni%a #ae da rela74" d" p"v" %"mi&", en!4", Vuand" perdi meu pa(, !ud" !eria id" di$i%(lim". SR Vue eJi!e "u!ra $"n!e de val"ri>a74" e di&nidade a par!ir da Vual p"dem" n" rela%i"nar %"m "u!r" ere *uman". )"dem" n" rela%i"nar %"m ele p"rVue ainda "m" um er *uman", den!r" da %"munidade *umana. C"mpar!il*am" ee v(n%ul". E ee v(n%ul" *uman" F u$i%ien!e para dar ene<" a uma ena74" de val"ri>a74" e di&nidade. Ee v(n%ul" p"de !"rnar3e uma $"n!e de %"n"l" na even!ualidade de e perder !ud" " mai. O Dalai3Lama par"u p"r um in!an!e para #e#eri%ar " %*W, a#an"u a %a#e7a e pr"e&uiu. 3 Lamen!avelmen!e, Vuand" e e!uda *i!Rria, en%"n!ram3e %a" de imperad"re "u rei n" paad" Vue perderam ua p"i74" em de%"rr'n%ia de al&uma %"nvul4" p"l(!i%a e $"ram $"r7ad" a a#and"nar eu pa(, ma da( em dian!e ua *i!Rria n4" $"i p"i!iva. Crei" Vue, em aVuele en!imen!" de a$e!" e li&a74" %"m "u!r" ere *uman", a vida paa a er mui!" di$(%il. YEm !erm" &erai, p"dem eJi!ir d"i !ip" di$eren!e de indiv(du". )"r um lad", p"de3e !er uma pe"a ri%a e O )RO)MSITO DA @IDA #em3u%edida, %er%ada de paren!e e aim p"r dian!e. Se a $"n!e de di&nidade e en!id" de val"r dea pe"a $"r apena ma!erial, en!4", enVuan!" ua $"r!una peri!ir, !alve> ea pe"a p"a man!er uma ena74" de e&uran7a. )"rFm, n" m"men!" em Vue a $"r!una min&uar, a pe"a "$rerW p"r n4" *aver nen*um "u!r" re$X&i". )"r "u!r" lad", p"de3e !er "u!ra pe"a Vue &">e de u%e" $inan%eir" e i!ua74" e%"n`mi%a emel*an!e, ma Vue a" mem" !emp" e<a %arin*"a, a$e!u"a e !en*a " en!imen!" da %"mpaiJ4". C"m" ea pe"a !em "u!ra $"n!e de val"ri>a74", "u!ra $"n!e Vue l*e %"n$ere uma n"74" de di&nidade, "u!ra \n%"ra, *W men" pr"#a#ilidade de ea pe"a e deprimir e ua $"r!una p"r a%a" deapare%er. A!ravF dee !ip" de ra%i"%(ni", p"de3 e ver " val"r prW!i%" d" a$e!" e %al"r *uman" n" deenv"lvimen!" de uma ena74" (n!ima de val"r.Y A FELICIDADE ? O )RAaER Al&un mee apR a pale!ra d" Dalai3Lama n" Ari>"na, $ui vii!W3l" em %aa em D*aramala. Era uma !arde mui!" Vuen!e e Xmida em <ul*", e %*e&uei G ua %aa empapad" de u"r dep"i de uma %ur!a %amin*ada a par!ir d" lu&are<". )"r eu vir de um %lima e%", a umidade naVuele dia me pare%ia Vuae inup"r!Wvel, e eu n4" e!ava %"m " mel*"r d" *um"re Vuand" n" en!am" para %"me7ar a %"nverar. <W ele pare%ia e!ar animad(im". )"u%" dep"i d" in(%i" da %"nvera, nR n" v"l!am" para " !Rpi%" d" pra>er. A %er!a al!ura, ele $e> uma "#erva74" %ru%ial. illl A ARTE DA FELICIDADE 3 A&"ra, a pe"a G ve>e %"n$undem a $eli%idade %"m " pra>er. )"r eJempl", *W n4" mui!" !emp" eu e!ava $aland" a uma pla!Fia indiana em Ra<pur. Men%i"nei Vue " pr"pRi!" da vida era a $eli%idade, e al&uFm da pla!Fia die Vue Ra<nee* enina Vue n"" m"men!" mai $eli>e "%"rrem duran!e a a!ividade eJual e Vue, l"&", F a!ravF d" eJ" Vue p"dem" n" !"rnar mai $eli>e. 3 O DalaiLama deu uma riada &"!"a. 3 Ele Vueria a#er " Vue eu a%*ava da idFia. Rep"ndi Vue, d" meu p"n!" de vi!a, a mai"r $eli%idade F a de Vuand" e a!in&e " e!W&i" de Li#era74", n" Vual n4" mai eJi!e "$rimen!". Ea F a $eli%idade &enu(na, durad"ura. A verdadeira $eli%idade e!W mai rela%i"nada G men!e e a" %"ra74". A $eli%idade Vue depende prin%ipalmen!e d" pra>er $(i%" F in!Wvel. Um dia, ela e!W aliE n" dia e&uin!e, p"de n4" e!ar. F ,m !erm" uper$i%iai, ua "#erva74" pare%ia #a!an!e R#via. = %lar" Vue a $eli%idade e " pra>er 4" ena7Te di$eren!e. E n" en!an!", nR, " ere *uman", %"!umam" !er um !alen!" epe%ial para %"n$undi3Ia. N4" mui!" dep"i de v"l!ar para %aa, duran!e uma e4" de !erapia %"m uma pa%ien!e, eu viria a !er uma dem"n!ra74" %"n%re!a de %"m" p"de er imp"r!an!e ea imple per%ep74". Hea!*er era uma <"vem pr"$ii"nal li#eral "l!eira Vue !ra#al*ava %"m" pi%Rl"&a na re&i4" de )*"eniJ. Em#"ra &"!ae d" empre&" Vue !in*a, n" Vual !ra#al*ava %"m <"ven pr"#lemW!i%", <W *avia al&um !emp" ela vin*a e en!ind" %ada ve> mai ina!i$ei!a %"m a vida na re&i4". C"!umava VueiJar3e da p"pula74" %re%en!e, d" !r\ni!" O )RO).WITO DA @IDA e d" %al"r u$"%an!e n" ver4". Fi>eram3l*e a "$er!a de um empre&" numa linda %idade>in*a na m"n!an*a. Na realidade, ela <W vii!ara a %idade>in*a mui!a ve>e e empre "n*ara em e mudar para lW. Era per$ei!". O Xni%" pr"#lema era Vue " empre&" Vue l*e "$ere%iam env"lvia " !ra#al*" %"m uma %lien!ela adul!a. Havia emana, ela lu!ava %"m a de%i4" de a%ei!ar "u n4" " n"v" empre&". Simplemen!e n4" %"ne&uia e de%idir. Ten!"u $a>er uma li!a de prR e %"n!ra, ma dela reul!"u um empa!e irri!an!e. 3 Eu ei Vue n4" &"!aria d" !ra#al*" lW !an!" Vuan!" d" daVui, ma i" eria mai d" Vue %"mpenad" pel" mer" pra>er de m"rar naVuela %idade^ Eu realmen!e ad"r" aVuil" lW. SR e!ar lW <W $a> %"m Vue eu me in!a #em. E e!"u !4" %anada d" %al"r aVui Vue implemen!e n4" ei " Vue $a>er. Seu u" d" !erm" Ypra>erY me $e> lem#rar a palavra d" Dalai3LamaE e, pr"%urand" me apr"$undar um p"u%", $i> uma per&un!a. 3 @"%' a%*a Vue mudar para lW l*e !raria mai"r $eli%idade "u mai"r pra>er_ Ela $i%"u %alada um in!an!e, em a#er %"m" en%arar a per&un!a. 3 N4" ei... 3 rep"ndeu a$inal. 3 Sa#e de uma %"ia_ A%*" Vue me !raria mai pra>er d" Vue $eli%idade... Em Xl!ima anWlie, a%*" Vue n4" eria realmen!e $eli> !ra#al*and" %"m aVuela %lien!ela. A%*" Vue F mem" mui!" &ra!i$i%an!e !ra#al*ar %"m " <"ven n" meu empre&"... A imple re$"rmula74" d" eu dilema em !erm" de YSerW Vue i" vai me !ra>er $eli%idade_Y pare%eu %"n$erir uma %er!a %lare>a. De repen!e, $i%"u mui!" mai $W%il para A ARTE DA FELICIDADE ela !"mar a de%i4". E re"lveu permane%er em )*"eniJ. = %lar" Vue ainda e VueiJava d" %al"r d" ver4". N" en!an!", de%idir em plena %"n%i'n%ia $i%ar em )*"eniJ, %"m #ae naVuil" Vue ela a%*ava Vue a%a#aria p"r $a>'3la mai $eli>, de al&um m"d" !"rn"u " %al"r mai up"r!Wvel. T"d" " dia deparam" %"m inXmera de%iTe e e%"l*a. E, p"r mai Vue !en!em", F $reV[en!e n4" e%"l*erm" aVuil" Vue a#em" er Y#"m para nRY. Em par!e i" e!W rela%i"nad" a" $a!" de Vue Ya e%"l*a %er!aY %"!uma er a di$(%il 3 aVuela Vue env"lve al&um a%ri$(%i" d" n"" pra>er. Em !"d" " F%ul", *"men e mul*ere dedi%aram &rande e$"r7" G !en!a!iva de de$inir " papel adeVuad" Vue " pra>er deempen*aria na n"a vida 3 uma verdadeira le&i4" de $ilR"$", !eRl"&" e pi%Rl"&", !"d" e!udand" n"a li&a74" %"m " pra>er. N" F%ul" III a.C., Epi%ur" #ae"u eu i!ema F!i%" na "uada a$irma74" de Vue Y" pra>er F " in(%i" e " $im de uma vida a#en7"adaY. Ma a!F mem" Epi%ur" re%"n*e%eu a imp"r!\n%ia d" #"m en" e da m"dera74", e admi!iu Vue a dev"74" deen$reada a pra>ere enuai p"deria, pel" %"n!rWri", reul!ar em "$rimen!". N" an" $inai d" F%ul" ?I?, Si&mund Freud dedi%ava3e a $"rmular ua prRpria !e"ria "#re " pra>er. De a%"rd" %"m Freud, a $"r7a m"!ivad"ra $undamen!al de !"d" " aparel*" p(Vui%" era " dee<" de aliviar a !en4" %auada p"r impul" in!in!iv" n4" reali>ad". Em "u!ra palavra, n"a m"!iva74" "%ul!a F a #u%a d" pra>er. N" F%ul" ??, mui!" peVuiad"re "p!aram p"r dei3 O )RO)MSITO DA @IDA Jar de lad" epe%ula7Te mai $il"R$i%aE e, em ve> di", um eJFr%i!" de neur"ana!"mi!a pa"u a dedi%ar3e a epe!ar " *ip"!Wlam" e a re&iTe l(m#i%a d" %Fre#r" %"m ele!r"d", G pr"%ura daVuele p"n!" Vue pr"du> " pra>er Vuand" re%e#e e!imula74" elF!ri%a. Nen*um de nR realmen!e pre%ia de $ilR"$" &re&" m"r!", de pi%anali!a d" F%ul" ?I? "u de %ien!i!a d" F%ul" ?? para n" a<udar a en!ender " pra>er. NR a#em" Vuand" " en!im". NR " re%"n*e%em" n" !"Vue "u n" "rri" de um er amad", na del(%ia de um #an*" Vuen!e de #an*eira numa !arde $ria e %*uv"a, na #ele>a de um p`r3d"3"l. En!re!an!", mui!" de nR !am#Fm %"n*e%em " pra>er n" arr"u#" $renF!i%" da %"%a(na, n" 'J!ae da *er"(na, na $"lia de uma #e#edeira, na del(%ia d" eJ" em re!ri7Te, na eu$"ria de uma !emp"rada de "r!e em La @e&a. Ee !am#Fm 4" pra>ere mui!" verdadeir" 3 pra>ere %"m " Vuai mui!" na n"a "%iedade pre%iam aprender a %"nviver. Em#"ra n4" *a<a "lu7Te $W%ei para evi!ar ee pra>ere de!ru!iv", $eli>men!e !em" p"r "nde %"me7arC " imple lem#re!e de Vue " Vue e!am" pr"%urand" na vida F a $eli%idade. C"m" " Dalai3Lama alien!a, ee F um $a!" in%"n$und(vel. Se a#"rdarm" n"a e%"l*a na vida !end" i" em men!e, erW mai $W%il renun%iar a a!ividade Vue a%a#am n" end" pre<udi%iai, mem" Vue ela n" pr"p"r%i"nem uI;n pra>er m"men!\ne". O m"!iv" pel" Vual %"!uma er !4" di$(%il ad"!ar " Y= R di>er n4"^Y en%"n!rae na palavra Yn4"Y. Ea a#"rda&em e!W a"%iada a uma n"74" de re<ei!ar al&", de dei!ir de al&", de n" ne&arm" al&". A1 A ARTE DA FELICIDADE EJi!e, p"rFm, um en$"Vue mel*"rC enVuadrar VualVuer de%i4" Vue en$ren!em" %"m a per&un!a YSerW Vue ela me !rarW $eli%idade_Y Ea imple per&un!a p"de er uma p"der"a $erramen!a para n" a<udar a &erir %"m *a#ilidade !"da a Wrea da n"a vida, n4" apena na *"ra de de%idir e vam" n" permi!ir " u" de dr"&a "u aVuele !er%eir" peda7" de !"r!a de #anana %"m %reme. Ela permi!e Vue a %"ia e<am vi!a de um n"v" \n&ul". Lidar %"m n"a de%iTe e e%"l*a diWria %"m ea Vue!4" em men!e devia " $"%" daVuil" Vue e!am" n" ne&and" para aVuil" Vue e!am" #u%and" 3 a mWJima $eli%idade. Uma $eli%idade de$inida pel" Dalai3Lama %"m" e!Wvel e peri!en!e. Um e!ad" de $eli%idade Vue, apear d" al!" e #aiJ" da vida e da $lu!ua7Te n"rmai d" *um"r, permane%e %"m" par!e da prRpria ma!ri> d" n"" er. A par!ir dea perpe%!iva, F mai $W%il !"mar a Yde%i4" a%er!adaY p"rVue e!am" a&ind" para dar al&" a nR mem", n4" para ne&ar "u re%uar al&" a nR mem" 3 uma a!i!ude de m"vimen!" na dire74" de al&", n4" de a$a!amen!"E uma a!i!ude de uni4" %"m a vida, n4" de re<ei74" a ela. Ea per%ep74" u#<a%en!e de e!arm" ind" na dire74" da $eli%idade p"de eJer%er um impa%!" pr"$und". Ela n" !"rna mai re%ep!iv", mai a#er!", para a ale&ria de viver. Cap(!ul" A O TREINAMENTO DA MENTE )ARA A FELICIDADE O CAMINHO DA FELICIDADE Luand" e iden!i$i%a " e!ad" men!al %"m" " $a!"r prim"rdial para al%an7ar a $eli%idade, na!uralmen!e 8H813,e e!W ne&and" Vue n"a ne%eidade $(i%a $undi!ai de alimen!a74", ve!uWri" e m"radia n4" e<am )a!i$ei!a. En!re!an!", uma ve> a!endida ea ne%eidade #Wi%a, a mena&em F %laraC n4" pre%iam" de mai ,U#eir", n4" pre%iam" de mai u%e" "u $ama, n4" Uam" d" %"rp" per$ei!", nem mem" d" par%eir" per3 a&"ra mem", ne!e m"men!" eJa!", dip"m" da H8 A ARTE DA FELICIDADE men!e, Vue F !"d" " eV>uipamen!" #Wi%" de Vue pre%iam" para al%an7ar a plenm $eli%idade. Aim %"me7"u " C Dalai3Larna, a" apreen!ar ua a#"rda&em a" !ra#al*" %"rm a men!e. 3 Luand" n" re$e-rim" G Ymen!eY "uG Y%"n%i'n%iaY, *W mui!a variedade dii$eren!e. Da mema "rma Vue a%"n!e%e %"m a %"ndi7Tei "u "#<e!" eJ!ern", al&un ape%!" 4" mui!" X!ei, "u.I!r" mui!" pre<udi%iai e "u!r" 4" neu!r". E, Vuand" lidWam" %"m aun!" eJ!ern", &eralmen!e !en!am" primeiir" iden!i$i%ar Vuai %ea di$eren!e u#!\n%ia "u pr"du!%" Vu(mi%" 4" #enF$i%" para Vue p"am" n" dedi%ar a %ul!ivW3l", pr"pa&W3l" e uW3l". E da u#!\n%ia Vue, 4" dari"a nR nu livram". De m"d" imilar, Vuand" $alam" "#re a men!e, *W mil*are de penamen!" di$eren!e "u de Ymen!e; di$eren!e. En!re ele, al&un 4" mui!" X!ei. Ee, de,,er(am" nu!rir. Al&un 4" ne&a!iv", rmui!" pre<udi%iai. E"le dever(am" !en!ar redu>ir. Y)"r!an!", " prime_ir"pa" na #u%a da $eli%idade F " aprendi>ad". An!e de mai nada, !em" de aprender %"m" a em"7Te e %"mp"r!!amen!" ne&a!iv" ri" 4" pre<udi%iai e %"m" a em"7T%e p"i!iva 4" #enF$i%a. E pre%iam" n" %"n%ien!i>ar de %"rn" ea em"7Te ne&a!iva n4" 4" pre<udi%iai e dan"a "men!e para nR mem" ma perni%i"a para ai "%iedade e para " $u!ur" d" mund" in!eir" !am#Fm. Ee !ip" de %"n%ien!i>a74" aumen!a n"a de!ermina74" paCra en%ar43la e uperW3la. Em e&uida, vem a per%ep74" d%" ape%!" #enF$i%" da em"7Te e %"mp"r!amen!" p"i![v". Urria ve> Vue n" dem" %"n!a di", !"rnam"3n" de!erminad" a val"ri>ar, deenv"lver O )RO)MSITO DA @IDA e aumen!ar ea em"7Te p"i!iva p"r mai di$(%il Vue e<a. HW uma epF%ie de dip"i74" ep"n!\nea Vue vem de den!r". )"r!an!", a!ravF dee pr"%e" de aprendi>ad", de anWlie de Vuai penamen!" e em"7Te 4" #enF$i%" e Vuai 4" n"%iv", a" p"u%" deenv"lvem" uma $irme de!ermina74" de mudar, %"m a ena74" de Vue bA&"ra " e&red" da min*a prRpria $eli%idade, d" meu prRpri" $u!ur", e!W na min*a m4". N4" p"" perder ea "p"r!unidade;. YN" #udim", " prin%(pi" da %aualidade F a%ei!" %"m" uma lei na!ural. A" lidar %"m a realidade, F pre%i" levar ea lei em %"nidera74". )"r eJempl", n" %a" de eJperi'n%ia d" dia3a3dia, e *"uver %er!" !ip" de a%"n!e%imen!" Vue a pe"a n4" dee<e, " mel*"r mF!"d" de &aran!ir Vue !ai a%"n!e%imen!" n4" "%"rram %"ni!e em %er!i$i%ar3e de Vue n4" mai e d'em a %"ndi7Te %auai Vue n"rmalmen!e pr"pi%iam aVuele a%"n!e%imen!". De m"d" anWl"&", %a" e dee<e Vue "%"rra um a%"n!e%imen!" "u eJperi'n%ia epe%($i%a, a a!i!ude lR&i%a a !"mar %"ni!e em pr"%urar e a%umular a %aua e %"ndi7Te Vue d'em ene<" a ele. YO mem" vale para eJperi'n%ia e e!ad" men!ai. Luem dee<a a $eli%idade deveria pr"%urar a %aua Vue a pr"pi%iamE e e n4" dee<am" " "$rimen!", " Vue dever(am" $a>er F n" %er!i$i%arm" de Vue a %aua e %"ndi7Te Vue l*e dariam ene<" n4" mai e mani$e!em. = mui!" imp"r!an!e uma apre%ia74" dee prin%(pi" %aual. YOra, <W $alam" da uprema imp"r!\n%ia d" $a!"r men!al para Vue e al%an%e a $eli%idade. N"a prRJima !are$a F, p"r!an!", eJaminar a variedade de e!ad" men!ai Vue HA A ARTE DA FELICIDADE viverl%iam". )re%iam" iden!i$i%ar %"m %lare>a di$eren!e e!ad" men!ai e $a>er di!in74" en!re ele, %lai$i%and"3" e&und" ua %apa%idade de levar G $eli%idade "u n4".Y O en*"r p"de dar al&un eJempl" epe%($i%" de di$eren!e e!ad" men!ai e de%rever %"m" " %lai$i%aria_ 3 per&un!ei. 3 )"r eJempl", " Rdi", " %iXme, a raiva, en!re "u!r", 4" pre<udi%iai 3 eJpli%"u " Dalai3Lama. 3 NR " %"niderarm" e!ad" men!ai ne&a!iv" p"rVue ele de!r"em n"a $eli%idade men!al. Uma ve> Vue a#ri&uem" en!imen!" de Rdi" "u ran%"r %"n!ra al&uFm, uma ve> Vue nR mem" e!e<am" %*ei" de Rdi" "u de em"7Te ne&a!iva, "u!ra pe"a !am#Fm n" pare%er4" *"!i. L"&", di" reul!am mai med", mai"r ini#i74" e *ei!a74", aim %"m" uma ena74" de ine&uran7a. Ea ena7Te e ded"#ram e, %"m ela, a "lid4" em mei" a um mund" vi!" %"m" *"!il. T"d" ee en!imen!" ne&a!iv" derivam d" Rdi". )"r "u!r" lad", e!ad" men!ai %"m" a #"ndade e a %"mpaiJ4" 4" de%ididamen!e p"i!iv". S4" mui!" $X!ei.., 3 Eu R Vueria a#er... 3 die eu, in!err"mpend"3". 6 en*"r di> Vue eJi!em mil*are de e!ad" men!ai di$eren!e. Lual eria ua de$ini74" de uma pe"a audWvel "u eVuili#rada em !erm" pi%"lR&i%"_ NR p"der(am" uar uma de$ini74" dea %"m" uma dire!ri> para de!erminar Vuai e!ad" men!ai %ul!ivar e Vuai uprimir_ Ele riu an!e de rep"nder %"m ua *umildade %ara%!"er(!i%a. 3 C"m" piVuia!ra, v"%' p"deria !er uma de$ini74" mell*"r de uma pe"a audWvel em !erm" pi%"lR&i%". HH O )RO)MSITO DA @IDA 3 Ma " Vue eu Vuer" di>er F d" eu p"n!" de vi!a. 3 +em, eu %"nideraria audWvel uma pe"a #"nd"a, %arin*"a, %*eia de %"mpaiJ4". Se man!em" um en!imen!" de %"mpaiJ4", de &ener"idade am"r"a, al&" au!"ma!i%amen!e a#re n"a p"r!a in!eri"r. A!ravF dela, p"dem" n" %"muni%ar %"m " "u!r" %"m uma $a%ilidade mui!" mai"r. E ea ena74" de %al"r #uman" &era uma epF%ie de a#er!ura. C"n%lu(m" Vue !"d" " ere #uman" 4" eJa!amen!e %"m" nR e, aim, p"dem" n" rela%i"nar %"m ele %"m mai"r$a%ilidade. I" n" %"n$ere um ep(ri!" de ami>ade. HW en!4" men" ne%eidade de e%"nder %"ia e, p"r %"ne&uin!e, " en!imen!" de med", de dXvida e de ine&uran7a e di"lvem au!"ma!i%amen!e. Da mema $"rma, i" &era n" "u!r" uma ena74" de %"n$ian7a. D" %"n!rWri", p"r eJempl", p"der(am" en%"n!rar al&uFm Vue F mui!" %"mpe!en!e e a#er Vue p"dem" %"n$iar na %"mpe!'n%ia daVuela pe"a. N" en!an!", e en!irm" Vue ea pe"a n4" F &ener"a, $i%am" %"m um pF a!rW. N"a ena74" F YA*, eu ei Vue ea pe"a F %apa>, ma p"" mem" %"n$iar nela_Y, e aim empre !em" uma %er!a apreen4", Vue &era uma $"rma de di!an%iamen!". Y)"r!an!", e<a %"m" $"r, na min*a "pini4", %ul!ivar e!ad" men!ai p"i!iv" %"m" a &ener"idade e a %"mpaiJ4" de%ididamen!e %"ndu> a uma mel*"r aXde men!al e G $eli%idade.Y A DISCI)LINA MENTAL EnVuan!" ele $alava, de%"#ri al&" mui!" in!erean!e na a#"rda&em d" Dalai3 Lama para al%an7ar a $eli%idade. Ela A ARTE DA FELICIDADE era a#"lu!amen!e prW!i%a e ra%i"nalC iden!i$i%ar e %ul!ivar e!ad" men!ai p"i!iv"E iden!i$i%ar e eliminar e!ad" men!ai ne&a!iv". Em#"ra ua u&e!4" de %"me7ar pela anWlie i!emW!i%a da variedade d" e!ad" men!ai Vue eJperimen!am" me pare%ee de in(%i" um p"u%" Wrida, a" p"u%" $ui me en%an!and" %"m a $"r7a da ua lR&i%a e ra%i"%(ni". E &"!ei d" $a!" de Vue, em ve> de %lai$i%ar " e!ad" men!ai, a em"7Te "u dee<" %"m #ae em al&um <ul&amen!" m"ral imp"!" de $"ra, %"m" Ya %"#i7a F um pe%ad"Y "u Y" Rdi" F %"ndenWvelY, ele di!in&ue a em"7Te %"m" p"i!iva "u ne&a!iva a!end"3e apena a" $a!" de ela a%a#arem levand" "u n4" G $eli%idade. 3 Se a $eli%idade F uma imple Vue!4" de %ul!ivar mai e!ad" men!ai p"i!iv", %"m" a &ener"idade en!re "u!r", p"r Vue !an!a &en!e F in$eli>_ 3 per&un!ei3l*e a" re!"mar n"a %"nvera na !arde d" dia e&uin!e. 3 Al%an7ar a verdadeira $eli%idade p"de eJi&ir Vue e$e!uem" uma !ran$"rma74" na n"a perpe%!iva, n"" m"d" de penar, e i" n4" F nada imple 3 rep"ndeu ele. 3 = ne%eWria a apli%a74" de mui!" $a!"re di$eren!e pr"venien!e de dire7Te di$eren!e. N4" e deveria !er a idFia, p"r eJempl", de Vue *W apena uma "lu74", um e&red"E e de Vue, e a pe"a %"ne&uir a%er!ar Vual F, !ud" darW %er!". = emel*an!e a %uidar direi!" d" %"rp" $(i%". )re%ia3e de uma variedade de vi!amina e nu!rien!e, n4" apena de um "u d"i. Da mema $"rma, para al%an7ar a $eli%idade, pre%ia3e de uma variedade de a#"rda&en e mF!"d" para lidar %"m " vWri" e %"mpleJ" e!ad" men3 O )RO)MSITO DA @IDA !ai ne&a!iv", e para uperW3l". E e a pe"a e!W pr"%urand" uperar %er!" m"d" ne&a!iv" de penar, n4" F p"(vel %"ne&uir i" apena %"m a ad"74" de um pen3 amen!" epe%($i%" "u a prW!i%a de uma !F%ni%a uma ve> "u dua. A mudan7a dem"ra. Mem" a mudan7a $(i%a leva !emp". )"r eJempl", e a pe"a e!W mudand" de um %li3 ma para "u!r", " %"rp" pre%ia de !emp" para e adap!ar a" n"v" am#ien!e. E, da mema $"rma, !ran$"rmar a men!e leva !emp". S4" mui!" " !ra7" men!ai ne&a!iv", e F ne%eWri" lidar %"m %ada um dele e neu!rali>W3l". I" n4" F $W%il. EJi&e a repe!ida apli%a74" de vWria !F%ni%a e a dedi%a74" de !emp" para a $amiliari>a74" %"m a prW!i%a. = um pr"%e" de aprendi>ad". YCrei", p"rFm, Vue G medida Vue " !emp" vai paand", p"dem" reali>ar mudan7a p"i!iva. T"d" " dia, a" a%"rdar, p"dem" deenv"lver uma m"!iva74" p"i!iva in%era, penand", b@"u u!ili>ar e!e dia de um m"d" mai p"i!iv". Eu n4" deveria deperdi7ar <u!amen!e e!e dia.; E dep"i, G n"i!e, an!e de n" dei!arm", p"der(am" veri$i%ar " Vue $i>em", %"m a per&un!a bSerW Vue u!ili>ei e!e dia %"m" plane<ava_; Se !ud" %"rreu de a%"rd" %"m " plane<ad", i" F m"!iv" para <X#il". Se n4" deu %er!", dever(am" lamen!ar " Vue $i>em" e paar a uma %r(!i%a d" dia. Aim, a!ravF de mF!"d" %"m" ee, F p"(vel a" p"u%" $"r!ale%er " ape%!" p"i!iv" da men!e. YA&"ra, n" meu %a" %"m" m"n&e #udi!a, p"r eJempl", a%redi!" n" #udim" e a!ravF da min*a prRpria eJperi'n%ia ei Vue ea prW!i%a #udi!a me 4" mui!" X!ei. C"n!ud", em de%"rr'n%ia d" *W#i!", a" l"n&" de mui!a vida an!eri"re, %er!" ape%!" p"dem #r"!ar, %"m" a raiva H: A ARTE DA FELICIDADE "u " ape&". E nee %a" " Vue eu $a7" F " e&uin!eC em primeir" lu&ar, " aprendi>ad" d" val"r p"i!iv" da prW!i%aE em e&und", " $"r!ale%imen!" da de!ermina74"E e, $inalmen!e, a !en!a!iva de implemen!ar a prW!i%a. N" in(%i", a implemen!a74" da prW!i%a p"i!iva F mui!" $ra%a. C"m i", a in$lu'n%ia ne&a!iva ainda de!'m &rande p"der. )"rFm, %"m " !emp", G medida Vue vam" &rada!ivamen!e implan!and" a prW!i%a p"i!iva, " %"mp"r!amen!" ne&a!iv" e redu>em au!"ma!i%amen!e. )"r!an!", a prW!i%a d" D*armaj F de $a!" uma %"n!an!e #a!al*a in!eri"r, Vue u#!i!ui " an!i&" %"ndi%i"namen!" "u *W#Ci!" ne&a!iv" p"r um n"v" %"ndi%i"namen!" p"i!iv".Y E pr"e&uiu. 3 N4" imp"r!a Vual e<a a a!ividade "u a prW!i%a, a Vue Vueiram" n" dedi%ar, n4" *W nada Vue n4" e !"me mai $W%il %"m " !reinamen!" e a $amiliaridade %"n!an!e . )"r mei" d" !reinamen!", p"dem" mudar, p"dem" n"E !ran3 j O !erm" D*arma !em mui!a %"n"!a7Te, ma nen*um eV<uivalen!e eJa!" em in&l'. = uad" %"m mai"r $reV['n%ia para $a>er re$er'n%ia a" eninamen!" e G d"u!rina d" +uda, a#ran&end" a !radi74" .d" !eJ!" a&rad" aim %"m" " m"d" de vida e a reali>a7Te epiri!!uai Vue reul!am da apli%a74" d" eninamen!". O ve>e, " #udi!a uam a palavra num en!id" mai &eral 3 Vuerend" di>er prW!i%a reli&in"a "u epiri!uai em &eral, a lei epiri!ual univeral "u a verdadeira na!urre>a d" $en`men" 3 e uam " !erm" +udd*ad*arma para e re$erir dde m"d" mai epe%($i%" a" prin%(pi" e prW!i%a d" %amin*" #udi!a. N: !erm" D*arma em \n%ri!" deriva da rai> e!im"lR&i%a Vue i&ni$i%a Ye&urarYE e nee %"n!eJ!", a palavra !em um i&ni$i%ad" mai ampl"C " %de VualVuer %"mp"r!amen!" "u en!endimen!" Vue irva para Yre$rear a pe"aY "u para pr"!e&'3la evi!and" Vue pae pel" "$rimen!" e ua %aVua. H2 O )RO)OSITO DA @IDA $"rmar. Den!r" da prW!i%a #udi!a, *W vWri" mF!"d" v"l!ad" para " e$"r7" de man!er a men!e %alma Vuand" a%"n!e%e al&" de per!ur#ad"r. A!ravF da prW!i%a repe!ida dee mF!"d", p"den;i" %*e&ar a" p"n!" em Vue al&uma per!ur#a74" p"a "%"rrer, ma " e$ei!" ne&a!iv" eJer%id" "#re n"a men!e permane%em na uper$(%ie, %"m" "nda Vue p"dem a&i!ar a uper$(%ie d" "%ean" ma Vue ,!4" !'m &rande impa%!" na pr"$unde>a. E, em#"ra min*a eJperi'n%ia p"a er mui!" limi!ada, de%"#ri a %"n$irma74" di" na min*a prRpria prW!i%a. )"r!an!", e re%e#" al&uma n"!(%ia !rW&i%a, naVuele m"men!" p"" eJperimen!ar al&uma per!ur#a74" na min*a men!e, ma ela deapare%e mui!" deprea. Ou ainda, p"" me irri!ar e &erar al&uma raivaE ma, da mema $"rma, ela e diipa %"m rapide>. N4" *W nen*um e$ei!" na pr"$unde>a da men!e. Nen*um Rdi". Ee p"n!" $"i al%an7ad" a!ravF d" eJer%(%i" &radual. N4" a%"n!e%eu da n"i!e para " dia. Clar" Vue n4". O Da lai3Lama vem e dedi%and" a" !reinamen!" da men!e dede " Vua!r" an" de idade. 6 !reinamen!" i!emW!i%" da men!e 3 " %ul!iv" da $eli%idade, a &enu(na !ran$"rma74" in!eri"r a!ravF da ele74" deli#erada de e!ad" ri_en!ai p"i!iv", e&uida da %"n%en!ra74" nele, alFm d" Vue!i"namen!" d" e!ad" men!ai ne&a!iv" 3 F p"(vel &ra7a G prRpria e!ru!ura e $un74" d" %Fre#r". Na%em " %"m %Fre#r" Vue <W v'm eVuipad" &ene!i%amen!e %am %er!" padrTe de %"mp"r!amen!" in!in!iv". "me predip"!" men!al, em"%i"nal e $ii%arnen!e para rea&ir a" am#ien!e %"m a!i!ude Vue per3 H1 A ARTE DA FELICIDADE mi!am n"a "#reviv'n%ia. Ee i!ema #Wi%" de in!ru7Te e!4" %"di$i%ad" em inXmer" m"del" ina!" de a!iva74" de %Flula nerv"a, %"m#ina7Te epe%($i%a de %Flula d" %Fre#r" Vue a!uam em rep"!a a al&um dad" a%"n!e%imen!", eJperi'n%ia "u penamen!". N" en!an!", a %"n$i&ura74" d" n"" %Fre#r" n4" F e!W!i%a, n4" F irrev"&avelmen!e $iJa. N"" %Fre#r" !am#Fm 4" adap!Wvei. Neur"%ien!i!a d"%umen!aram " $a!" de Vue " %Fre#r" p"de pr"<e!ar n"v" m"del", n"va %"m#ina7Te de %Flula nerv"a e de neur"!ranmi"re .u#!\n%ia Vu(mi%a Vue !ranmi!em mena&en en!re a %Flula nerv"a/ em rep"!a a n"v" e!(mul". Na realidade, n"" %Fre#r" F maleWvel e empre e!W mudand", re%"n$i&urand" eu %ir%ui!" de a%"rd" %"m n"v" penamen!" e eJperi'n%ia. E, em de%"rr'n%ia d" aprendi>ad", a $un74" d" prRpri" neur`ni" individuai muda, " Vue permi!e Vue " inai elF!ri%" !rani!em p"r ele %"m mai"r rapide>. O %ien!i!a %*amam de Ypla!i%idadeY a %apa%idade de mudar ineren!e a" %Fre#r". Ea %apa%idade de rede$inir a %"n$i&ura74" d" %Fre#r", de deenv"lver n"va %"neJTe neurai, $"i dem"n!rada em eJperi'n%ia %"m", p"r eJempl", uma reali>ada pel" dr. Avi Karni e Lelie Underleider n" Na!i"nal In!i!u!e "$ Men!al Heal!*. Nea eJperi'n%ia, " peVuiad"re $i>eram %"m Vue " "#<e!" deempen*aem uma !are$a imple de %""rdena74" m"!"ra, um eJer%(%i" de #a!u%ar %"m " ded", e iden!i$i%aram p"r mei" de um eJame de re"n\n%ia ma&nF!i%a Vuai a par!e d" %Fre#r" env"lvida na !are$a. O "#<e!" da peVuia paaram en!4" a pra!i%ar " eJer%(%i" d" ded" !"d" " dia a" l"n&" de O )RO)MSITO DA @IDA Vua!r" emana, !"rnand"3e p"u%" a p"u%" mai e$i%ien!e e rWpid". A" $inal d" per("d" de Vua!r" emana, $"i repe!id" " eJame d" %Fre#r", e ele revel"u Vue a Wrea d" %Fre#r" env"lvida na !are$a *avia eJpandid". I" indi%"u Vue a prW!i%a re&ular e a repe!i74" da !are$a *aviam re%ru!ad" n"va %Flula nerv"a e *aviam mudad" a %"neJTe neurai Vue "ri&inalmen!e e!avam env"lvida na !are$a. Ea n"!Wvel %ara%!er(!i%a d" %Fre#3" pare%e er " em#aamen!" $ii"lR&i%" para a p"i#ilidade de !ran$"rma74" da n"a men!e. C"m a m"#ili>a74" d" n"" penamen!" e a prW!i%a de n"v" m"d" %e penar, p"dem" rem"delar n"a %Flula %ere#rai e al!erar " m"d" de $un%i"nar d" n"" %Fre#r". Ela F !am#Fm a #ae para a idFia de Vue a !ran$"rma74" in!eri"r %"me7a %"m " aprendi>ad" .n"v" e!(mul"/ e env"lve a di%iplina de u#!i!uir &rada!ivamen!e n"" Y%"ndi%i"namen!" ne&a!iv"Y .%"rrep"nden!e a" n"" padrTe a!uai %ara%!er(!i%" de a!iva74" de %Flula nerv"a/ p"r um Y%"ndi%i"namen!" p"i!iv"Y .%"m a $"rma74" de n"v" %ir%ui!" neurai/. Aim, a idFia de !reinar a men!e para a $eli%idade paa a er uma p"i#ilidade real. A DISCI)LINA =TICA Em %"nvera p"!eri"r rela%i"nada a" !reinamen!" da men!e para a $eli%idade, " Dalai3Lama alien!"u " e&uin!e p"n!". 3 Crei" Vue " %"mp"r!amen!" F!i%" F "u!ra %ara%!er(!i%a d" !ip" de di%iplina in!eri"r Vue leva a uma eJi!'n3 A ARTE DA FELICIDADE %ia mai $eli>. Ela p"deria er %*amada de di%iplina F!i%a. Nrande me!re epiri!uai, %"m" " +uda, a%"nel*am3n" a reali>ar a!" audWvei e a evi!ar " env"lvimen!" %"m a!" pre<udi%iai. Se n"a a74" F audWvel "u pre<udi%ial, depende de ea a74" "u a!" !er %"m" "ri&em um e!ad" men!al di%iplinad" "u n4" di%iplinad". A per%ep74" F Vue uma men!e di%iplinada leva G $eli%idadeE e uma men!e n4" di%iplinada leva a" "$rimen!". E, na realidade, di>3e Vue $a>er ur&ir a di%iplina n" in!eri"r da men!e F a e'n%ia d" eninamen!" d" +uda. YLuand" $al" de di%iplina, re$ir"3me G au!"di%iplina, n4" G di%iplina Vue n" F imp"!a de $"ra p"r "u!r". AlFm di", re$ir"3me G di%iplina Vue F apli%ada %"m " "#<e!iv" de uperar n"a Vualidade ne&a!iva. Uma &an&ue de %rimin"" p"de pre%iar de di%iplina para e$e!uar um r"u#" %"m 'Ji!", ma ea di%iplina F inX!il.Y O Dalai3Lama par"u de $alar p"r um in!an!e e pare%eu e!ar re$le!ind", "r&ani>and" " penamen!". Ou !alve> e!ivee apena pr"%urand" uma palavra em in&l'. N4" ei. N" en!an!", penand" na n"a %"nvera enVuan!" ele $a>ia a paua naVuela !arde, al&um ape%!" de !"da ea *i!Rria rela!iva G imp"r!\n%ia d" aprendi>ad" e da di%iplina %"me7"u a me pare%er #a!an!e en!edian!e em %"mpara74" %"m " u#lime "#<e!iv" da verdadeira $eli%idade, da ev"lu74" epiri!ual e da %"mple!a !ran$"rma74" in!eri"r. )are%ia3me Vue a #u%a da $eli%idade deveria de al&um m"d" er um pr"%e" mai ep"n!\ne". Levan!ei ea Vue!4" %"m um apar!e. 3 O Sen*"r de%reve a em"7Te e %"mp"r!amen!" ne&a!iv" %"m" end" Ypre<udi%iaiY e " %"mp"r!amen3 O )RO)MSITO DA @IDA p"i!iv" %"m" Yalu!areY. AlFm di", a$irma Vue uma $in!e em !reinamen!" "u di%iplina &eralmen!e reul!a em %"mp"r!amen!" ne&a!iv" "u pre<udi%iai, de m"d" Vue pre%iam" aprender a n" !reinar para aumen!ar n"" %"mp"r!amen!" p"i!iv". A!F a(, !ud" #em. YMa " Vue me per!ur#a F Vue ua prRpria de$ini74" de %"mp"r!amen!" ne&a!iv" "u pre<udi%iai F a daVuele %"mp"r!amen!" Vue reul!am em "$rimen!". E de$ine um %"mp"r!amen!" alu!ar %"m" " Vue reul!e em $eli%idade. O en*"r !am#Fm par!e da premia #Wi%a de Vue !"d" " ere p"r na!ure>a Vuerem evi!ar " "$rimen!" e al%an7ar a $eli%idade. Ee dee<" F ina!". N4" pre%ia er aprendid". A Vue!4" F, p"r!an!", a e&uin!eC e n" F na!ural Vuerer evi!ar " "$rimen!", p"r Vue n4" en!im", de m"d" ep"n!\ne" e na!ural, uma repu&n\n%ia mai"r pel" %"mp"r!amen!" ne&a!iv" "u pre<udi%iai, G medida Vue amadure%em"_ E e F na!ural Vuerer al%an7ar mai $eli%idade, p"r Vue n4" "m" %ada ve> mai a!ra(d", de m"d" ep"n!\ne" e na!ural, para %"mp"r!amen!" alu!are, !"rnand"3n" aim mai $eli>e G medida Vue n"a vida avan7a_ Ou e<a, e ee %"mp"r!amen!" alu!are levam na!uralmen!e G $eli%idade, e nR Vuerem" a $eli%idade, i" n4" deveria "%"rrer %"m" um pr"%e" na!ural_ )"r Vue dever(am" pre%iar de !an!a edu%a74", !reinamen!" e di%iplina para Vue ee pr"%e" e deenr"le_ 3 Mem" em !erm" %"nven%i"nai, n" n"" dia3adia 3 rep"ndeu " Dalai3Lama 3, %"nideram" a edu%a74" um $a!"r imp"r!an!(im" para a &aran!ia de uma vida $eli> e de u%e". E " %"n*e%imen!" n4" e "#!Fm ep"n!aneamen!e. = pre%i" !reinamen!"E !em" de paar p"r uma A ARTE DA FELICIDADE epF%ie de pr"&rama de !reinamen!" i!emW!i%" e aim p"r dian!e. E %"nideram" ea in!ru74" e !reinamen!" %"nven%i"nal #a!an!e Wrdu". Se n4" $"e aim, p"r Vue " alun" aneiam !an!" pela $Fria_ E, n" en!an!", a#em" Vue ee !ip" de in!ru74" F vi!al para &aran!ir uma vida $eli> e #em3u%edida. YDa mema $"rma, reali>ar a!" alu!are p"de n4" n" "%"rrer na!uralmen!e, ma !em" de $a>er um !reinamen!" %"n%ien!e nee en!id". I" a%"n!e%e, epe%ialmen!e na "%iedade m"derna, p"rVue eJi!e uma !end'n%ia a a%ei!ar Vue a Vue!4" d" a!" alu!are e d" pre<udi%iai 3 " Vue e deve e " Vue n4" e deve $a>er 3 F al&" Vue e %"nidera per!en%er G e$era da reli&i4". Tradi%i"nalmen!e, %"nider"u3e er rep"na#ilidade da reli&i4" pre%rever Vuai %"mp"r!amen!" 4" alu!are e Vuai n4" 4". C"n!ud", na "%iedade a!ual, a reli&i4" perdeu a!F %er!" p"n!" eu pre!(&i" e in$lu'n%ia. E, a" mem" !emp", nen*uma al!erna!iva, %"m" p"r eJempl" uma F!i%a e%ular, vei" u#!i!u(3Ia. )"r i", pare%e Vue e dedi%a men" a!en74" G ne%eidade de levar um e!il" audWvel de vida. = p"r i" Vue a%redi!" Vue pre%iam" $a>er um e$"r7" epe%ial e !ra#al*ar %"m %"n%i'n%ia %"m " "#<e!iv" de adVuirir ee !ip" de %"n*e%imen!". )"r eJempl", em#"ra eu pe"almen!e a%redi!e Vue n"a na!ure>a *umana F een%ialmen!e #enFv"la e %"mpaiva, !en*" a impre4" de Vue n4" #a!a Vue ea e<a n"a na!ure>a $undamen!alE devem" !am#Fm deenv"lver uma val"ri>a74" e %"n%ien!i>a74" dee $a!". E a !ran$"rma74" de %"m" n" per%e#em", a!ravF d" aprendi>ad" e d" en!endimen!", p"de !er um impa%!" mui!" verdadeir" n" m"d" %"m" in!era&im" %"m " "u!r" e %"m" %"ndu>im" n"" dia3a3dia.Y BH C/ )RO)MSITO DA @IDA _ ,em" aim, " en*"r ua a anal"&ia d" $"rma74" e d" $"rma74" a%ad'mi%a !radi%i"nal 3 re!ruVuei, n" papel de adv"&ad" d" dia#". 3 I" F uma %"ia. )"rFm, e e!am" $alid" de %er!" %"mp"r!amen!" Vue " en*"r %*ama de balu!areY "u p"i!iv", Vue reul!ariam na $eli%idade, e "ilu;" %"mp"r!amen!" Vue reul!ariam em "$rimen!", p"r Vue F ne%eWri" !an!" !emp" de aprendi>ad" para iden!i$i%ar Vuai %"mp"r!amen!" e enVuadram em Vual %a!e&"ria e !an!" !reinamen!" para implemen!ar " %"mp"r!amen!%; )"i!iv" e eliminar " ne&a!iv"_ Ou e<a, e al&uFm pTe a m4" n" $"&", ele e Vueima. A pe"a re%"l*e a m4", !end" aprendid" Vue ee %"mp"r!amen!" reul!a em "$rimen!". N4" F pre%i" um l"n&" aprendi>ad" "u !reinamen!" para Vue ela aprenda a n4" mai !"%ar n" $"&". YOra, p"r Vue n4" 4" aim !"d" " %"mp"r!amen!" "u em"7Te Vue reul!am em "$rimen!"_ )"r eJempl", " en*"r ale&a Vue a raiva e " Rdi" 4" em"7Te ni!idamen!ie ne&a!iva e Vue a%a#am levand" a" "$rimen!". Ma p"ir Vue F pre%i" Vue a pe"a e<a in!ru(da a repei!" d" cei!" dan"" da raiva e d" Rdi" para eliminW3l"_ C"m" aL raiva %aua de imedia!" um e!ad" em"%i"nal dea&radWvel, e F em dXvida $W%il per%e#er dire!amen!e ea per!ur#,a7a", p"r Vue a pe"a n4" paam implemen!e a evi!W3lla n" $u!ur" de m"d" ep"n!\ne" e na!ural_Y EnVuan!" " Dalai3Lama "uvia a!en!amen!e meu ar&umen!" i eu "l*" in!eli&en!e e arre&alaram um p"u%", %"m" "e ele e!ivee levemen!e urpre" %"m a in&enuidade dai min*a per&un!a, "u a!F mem" %"m" e a %"niderake diver!ida. Dep"i, %"m uma riada vi&"r"a, %*eia de #"a v"n!ade, ele rep"ndeu. O )& )RO)MSI;TO DA @IDA A ARTE DA FELICIDADE _ di> Vue " %"n*e%imen!" %"ndu> G l(#er3 eu u%e" em al%an7ar a $eli%idade. = Luand" e V !men!", ma["r erW ei ; "lu74" de um pr"#lema, F pre%i" %"mprem3 p"r i" Viae eu %"n/nider" a. edu%a74" e " %"n*e%imen!" dade "u a der Vue *W mui!" n(vei di$eren!e. Di&am", p"r eJem3 %ru%iai.Y ere *uman" na Idade da )edra n4" a#iam )er%elvend", up, up"n*" ene, min*a peri!en!e rei!'n3 pl", Vue " %arne ma mem" aim !in*am a ne%eidade %ia G idFia. da mera $a edu%a74" %"m" mei" de !ran$"rma%">in*ar a Uerv"u. #i"lR&i%a de %"numi3Ia. )"r i", %"miam eJa!amen!e %"m" 74" in!eri"r, ele "#e um animal elva&em. O medida Vue ev"lu(ram, aprende3 3 Um pr"#lema %a da n"a "%iedade a!ual F Vue !em" a a%re%en!ar !emper" para !"rnar a %"mi3 uma a!i!ude dian!e d. da edu%a74" %"m" e ela eJi!ie ape ram a %">in*ar, "r"a e dep"i inven!aram pra!" mai diver3 na para !"rnar a pepe"a mai in!eli&en!e, para !"rnW3la da mai a#"r"a i$i%ad". E a!F mem" na a!ualidade, e e!am" %"m al3 mai %ria![va. O ve5,e>e %*e&a mem" a pare%er Vue aVue &uma d"en7a epe%($i%a e, a!ravF d" %"n*e%imen!", apren3 le Vue n4" re%e#eraram &rande in!ru74", aVuele Vue 4" dem" Vue um %er!" !ip" de alimen!" n4" F #"m para men" "$i!i%ad" e em !erm" de $"rma74" a%ad'mi%a, 4" nR, mui!" em#"ra !en*am" " dee<" de %"numi3l", nR mai in"%en!e e *el"ne!". .Mui!" em#"ra n"a "%ieda n" re$ream". )"r!an!" e!W %lar" Vue Vuan!" mai "$i3 de n4" d' 'n$ae a a ee ape%!", a apli%a74" mai vali"a , !i%ad" $"r " n(vel d" n"" %"n*e%imen!", %"m mai"r e$i3 d" %"n*e%imen!" e " da in!ru74" F a de n" a<udara en!en3 %W%ia lidarem" %"m " mund" na!ural. der a imp"r!\n%ia d Eda dedi%a74" a a!" mai alu!are e da Y= !am#Fm pre%i" <ul&ar a %"neV['n%ia d" n"3 implan!a74" da di%i%iplina na n"a men!e. A u!ili>a74" %"r " %"mp"r!amen!" a l"n&" e a %ur!" pra>", para p"nde3 re!a da naa in!eli&U&en%ia e %"n*e%imen!" %"ni!e em pr" l den!r" para $"ra, para deenv"lver um rW3la. )"r eJempl", n" %"n!r"le da raiva. Apear de " v"%ar mudan7a de animai p"derem eJperimen!ar a raiva, ele n4" p"dem #"m %"ra74". en!ender Vue a raiva F de!ru!iva. N" %a" d" ere *uman", p"rFm, *W um n(vel di$eren!e, n" Vual e !em uma epF%ie de per%ep74" de i mem" Vue permi!e re$le!ir e "#ervar Vue, Vuand" a raiva ur&e, ela pre<udi%a a pe"a. )"r!an!", p"de3e %"n%luir Vue a raiva F de!ru!iva. = pre%i" er %apa> de $a>er ea in$er'n%ia. L"&", n4" e !ra!a de al&" !4" imple Vuan!" p`r a m4" n" $"&", Vueimar3e e aprender a nun%a mai $a>er i" n" $u!ur". Luan!" mai "$i!i%ad" $"r eu &rau de in!ru74" e de %"n*e%imen!" a repei!" d" Vue leva G $eli%idade e d" Vue pr"v"%a " "$ri3 O )RO)MSITO DA @IDA Cap(!ul" H O RESNATE DO NOSSO ESTADO INATO DE FELICIDADE NOSSA NATUREaA FUNDAMENTAL 3ra, $"m" $ei!" para pr"%urar a $eli%idade. E e!W %lar" Vue " en!imen!" de am"r, a$e!", in!imidade e %"mpaiJ4" !ra>em a $eli%idade. Crei" Vue %ada um de nR dipTe da #ae para er $eli>, para !er a%e" a" e!ad" men!ai de am"r e %"mpaiJ4" Vue pr"du>em a $eli%idade a$irm"u " Dalai3Lama. 3 Na realidade, F uma da min*a %ren7a $undamen!ai Vue nR n4" R p"u(m" ineren!emen!e " p"!en%ial para a %"mpaiJ4", ma !am#Fm Vue a na!ure>a #Wi%a "u een%ial d" er *uman" F a erenidade. B2 3 E8 Vue " en*"r #aeia ea %ren7a_ _ Ud"u!rmna #udi!a da YNa!ure>a d" +udaY "$ere%e al&un Indamen!" para a %ren7a de Vue a na!ure>a e3 en%ialie i"d" " ere en%ien!e F #ai%amen!e erena e n4" areivab. )"de3e, en!re!an!", ad"!ar ee en$"Vue em Vu e<a pre%i" re%"rrer G d"u!rina #udi!a da YNa!u3 re>a d"udal. HW !am#Fm "u!r" $a!"re n" Vuai #aei" ea %rn7a. )ara mim " !ema d" a$e!" *uman" "u da %"mpaiJ4"i4!" F apena uma Vue!4" reli&i"a. Tra!a3e de um $a!" indipenWvel na vida d" dia3a3dia. Y)a %"me7ar, e "l*arm" " prRpri" m"del" da n"a eJi!'na dede a !enra in$\n%ia a!F a m"r!e, p"derem" ver %"m" v!n" nu!rid" pel" a$e!" d" "u!r". E i" a par!ir d" namen!". N"" primeir" a!" apR " na%imen!" F " de manar " lei!e da n"a m4e "u de "u!ra mul*er. = um a!" de $e!", de %"mpaiJ4". Sem ele, n4" p"dem" "#revi3 ver. I F %lar". E ee a!" n4" p"de er reali>ad" a men" Vue eJ!a um en!imen!" mX!u" de a$e!". )"r par!e da %rian3 7a, e A" *"uver nen*um en!imen!" de a$e!" pela pe"a Vue ever amamen!and", e n4" *"uver nen*um v(n%ul", p"de a"n!e%er de a %rian7a n4" mamar. E, em " a$e!" p"r par!e %L m4e "u da "u!ra pe"a, p"de er Vue " lei!e n4" $lua liv;3men!e. E aim F a vida. Aim F a realidade. YAUm di", n"a e!ru!ura $(i%a pare%e er mai adeVuadal en!imen!" de am"r e %"mpaiJ4". )"dem" ver . 8U $il""$ia #udi!a, a YNa!ure>a d" +udaY re$ere3e a uma na!ure>a daren!e Vue F "%ul!a, een%ial e eJ!remamen!e u!il. Ee e!ad" da menrn Vue eJi!e em !"d" " ere *uman", F !"!almen!e ima%ulad" p"r M"7Te "u penamen!" ne&a!iv". B1 I6 A !RTE DA FELICIDADE %"m" umaa dip"i7E ;D men!al !ranV[ila, a$e!u"a e alu!ar pr"du> e$ei!" #enF$i%" para m"a aXde e #em3+e!ar $(i%". Inveramen!e, Aen!imen!%/ de $ru!ra74", de med", a&i!a74" e;3 raiva p"d3m er dan"" G n"a aXde; Y)"de3;m" ver !Zm#Fm Vue n"a aXde em"%ig!lnal F #ene$i%iadia p"r enlmen!" de a$e!". )ara en!endeer i", #a!a re$le!ir "#re %"m" n" en!im" Vuand" "E "u!r" n" demdn!ram %ain*" e a$e!". Ou ainda, "#ervem" %"m" n"" prRpria en!imen!" "u a!i!ude a$ee!u"a de m"d" na!ural e al!"mW!i%" n" a$e!am de den!rrl )ara $"ra, %"mp $a>em %Um Vue n" in!am". Ea enn"7Te mai uavee e " %"-plr!amen!" p"i!iv" Vue aE a%"rr!pan*am p;rl)i%iam !ema vida $amiliar e %"muni!WriEia mai $eli>. bb)"r ip", %rei" due p"dem" dedu>ir Vue n"5a na!ure>a een%ial %"m" ere *uman" F uma na!ure>>a mei&a. E e F ee " %a" $a> ainda mai en!id" !en!ar levar uma vida %Hue e!e<a $iai em *arm"nia %"m ea d%l%e na!ure>a $undamen!al %i" n"" er.Y 3 Se n"a na!ur%e>a een%ial F &en!il e %*eia dFe %"rri paiJ4" 3 Uer&un!ei 3_ eu R &"!aria de a#er %"m%l l en*"r eJpli%a !"d" "m %"n$li!" e %"mp"r!amen!" aa&reiv" Vue n.3/ %er%am p"r !"d" " lad". O DalUi3Lama #a $iJ"u a %a#e7a, pena!iv", p"r um in!an!e an!e de rep"rnder. 3 Na!uralmen!e ;n4" p"dem" i&n"rar " $a!" "de Vue eJi!em %en$li!" e !eenTe, nb" apena den!r" da men!e de um indiv(du", mai !am#Fm den!r" da $am(lia, Vluand" in!era&im" %"m "u!r,ra pe"a, e na "%iedade, n.l n(vel na%i"nal e mundial. Ip"i, a" e%aminar !ud" i", all&uma UOa %"n%luem Vue a na!ure>a *umana F #ai%amen!e 1&reSSiva. Ela p"dem ap"n!ar para a *i!Rria da *umanidade, u&erind" Vue, em %"mpara74" %"m " %"mp"r!amen!" de "u!r" mam($er", " d" er *uman" F mui!" mai a&reiv". Ou ainda, p"dem ale&ar, Y= verdade, a %"mpaiJ4" $a> par!e da n"a men!e. Ma a raiva !am#Fm $a> par!e da n"a men!e. Ela per!en%em G n"a na!ure>a em !erm" i&uai. A dua e en%"n!ram mai "u men" n" mem" n(vel.Y Mem" aim 3 die ele, %"m $irme>a, de#ru7and"3e para a $ren!e na %adeira, !en" %"m um ar aler!a 3, ainda !en*" a$irme %"nvi%74" de Vue a na!ure>a *umana F $undamen!almen!e #"nd"a, mei&a. Ea F a %ara%!er(!i%a pred"minan!e da na!ure>a *umana. A raiva, a vi"l'n%ia e a a&reividade p"dem em dXvida ur&ir, ma para mim i" "%"rre num n(vel e%undWri" "u mai uper$i%ial. Em %er!" en!id", ela ur&em Vuand" n" en!im" $ru!rad" n" n"" e$"r7" para al%an7ar " am"r e " a$e!". N4" $a>em par!e da n"a na!ure>a mai #Wi%a, mai $undamen!al. Y)"r!an!", em#"ra a a&reividade p"a "%"rrer, %rei" Vue ee %"n$li!" n4" 4" ne%eariamen!e de%"rren!e da na!ure>a *umana, ma, im, Vue reul!em d" in!ele%!" *uman" 3 uma in!eli&'n%ia *umana em deeVuil(#ri", " u" inadeVuad" da n"a in!eli&'n%ia, da n"a $a%uldade ima&ina!iva. Ora, a" eJaminar a ev"lu74" *umana, %rei" Vue n"" %"rp" $(i%" p"de !er id" mui!" $ra%" em %"mpara74" %"m " de "u!r" animai. N" en!an!", &ra7a a" deenv"lvimen!" da in!eli&'n%ia *umana, $"m" %apa>e de uar mui!" in!rumen!" e de%"#rir mui!" mF!"d" para uperar %"ndi7Te am#ien!ai advera. O medi3 O )RO)MSITO DA @IDA A ARTE DA FELICIDADE da Vue a "%iedade *umana e a %"ndi7Te am#ien!ai $"ram a" p"u%" e !"rnand" mai %"mpleJa, !"rn"u3e ne%eWri" um papel %ada ve> mai"r da n"a in!eli&'n%ia e %apa%idade %"&ni!iva para $a>er $ren!e G eJi&'n%ia %ada ve> mai"re dee am#ien!e %"mpleJ". )"r i", %rei" Vue n"a na!ure>a #Wi%a "u $undamen!al F a erenidade, e Vue a in!eli&'n%ia nF um ded"#ramen!" p"!eri"r. Crei" !am#Fm Vue, e aVuela %apa%idade *umana, aVuela in!eli&'n%ia *umana, apreen!ar um deenv"lvimen!" deeVuili#rad", em Vue e<a adeVuadamen!e %"mpenada pela %"mpaiJ4", nee %a" ela p"de !"rnar3e de!ru!iva. )"de !er %"neV['n%ia dea!r"a. YCrei", p"rFm, er imp"r!an!e re%"n*e%er Vue, e " %"n$li!" *uman" 4" %riad" pel" u" indevid" da in!eli&'n%ia, !am#Fm p"dem" u!ili>ar a in!eli&'n%ia para de%"#rir mei" e $"rma para uperar ee %"n$li!". Luand" a in!eli&'n%ia e a #"ndade "u a$e!" 4" uad" em %"n<un!", !"d" " a!" *uman" paam a er %"n!ru!iv". Luand" %"m#inam" um %"ra74" am"r"" %"m " %"n*e%imen!" e a edu%ar4", p"dem" aprender a repei!ar a "piniTe e " direi!" d" "u!r". I" e !"rna a #ae de um ep(ri!" de re%"n%ilia74" Vue p"de er uad" para d"minar a a&reividade e re"lver n"" %"n$li!".Y O Dalai3Lama $e> uma paua e deu uma "l*ada de relan%e n" relR&i". 3 )"r!an!" 3 %"n%luiu ele 3 p"r mai"r Vue e<a a vi"l'n%ia "u p"r mai numer"a Vue e<am a a!r"%idade pela Vuai !en*am" de paar, %rei" Vue a "lu74" de$ini!iva para n"" %"n$li!", !an!" in!ern" Vuan!" eJ!ern", reide na v"l!a G n"a na!ure>a *umana #Wi%a "u $undamen3 O )RO)MSITO DA @IDA p8, Vue F mei&a e %*eia de %"mpaiJ4". 3 Ol*and" mai uma ve> para " relR&i", ele deu um ri" a$Wvel. 3 E en!4"... vam" parar p"r aVui... F"i um l"n&" dia^ 3 Apan*"u " apa!", Vue *avia de%al7ad" duran!e a %"nvera, e e re%"l*eu para eu Vuar!". A LUESTQO DA NATUREaA HUMANA A" l"n&" da Xl!ima dF%ada, a %"n%ep74" d" DalaiLama da na!ure>a %"mpaiva la!en!e n" ere *uman" pare%e e!ar a" p"u%" &an*and" !erren" n" O%iden!e, em#"ra !en*a id" uma lu!a Wrdua. A n"74" de Vue " %"mp"r!amen!" *uman" F een%ialmen!e e&"%'n!ri%", de Vue n" $und" F mem" %ada um p"r i, e!W pr"$undamen!e enrai>ada n" penamen!" "%iden!al. A idFia de Vue n4" R nR "m" ineren!emen!e e&"(!a ma de Vue a a&reividade e a *"!ilidade $a>em par!e da na!ure>a *umana een%ial d"mina n"a %ul!ura *W F%ul". Na!uralmen!e, a" l"n&" da *i!Rria *"uve um #"m nXmer" de pe"a %"m "pini4" %"n!rWria. )"r eJempl", em mead" d" F%ul" ?@III, David Hume e%reveu mui!" "#re a Y#enev"l'n%ia na!uralY d" ere *uman". E um F%ul" dep"i, a!F mem" C*arle DarDin a!ri#uiu um Yin!in!" de "lidariedadeY G n"a epF%ie. N" en!an!", p"r al&um m"!iv", a vi4" mai peimi!a da *umanidade e!W arrai&ada na n"a %ul!ura, pel" men" dede " F%ul" ?@II, "# a in$lu'n%ia de $ilR"$" %"m" T*"ma H"##e, Vue !in*a uma "pini4" #a!an!e ne&a!iva da epF%ie *umana. Ele %"niderava a *umanidade vi"len!a, %"mpe!i!iva, em %"n!an!e %"n3 i A ARTE DA FELICIDADE "%upada apena %"m in!eree pe"ai. H"##e, "i!" e pre"_am"" p"r de%ar!ar VualVuer idFia de uma #"nVue era $airiana een.5ial, $"i uma ve> $la&rad" dand" em"la dade *uma*di&" na $ia. Luand" Vue!i"nad" a repei!" dea um men %3 " &ener"p, ele ale&"u n4" e!ar $a>end" aVuil" e impul"ar " mendi&"E e!ava R aliviand" ua prRpria %"npara a<udardian!e da p"#re>a d" *"mem. !erna74" dlema $"rma, n" in(%i" de!e F%ul", " $ilR"$" eDa meUe"r&e San!afana e%reveu Vue impul" &ener"pan*"l Nei"", enl#"Ura p"am eJi!ir, %"!umam er $ra%", ", a!en%i% e in!Wv o eiU na na!ure>a *umana, ma Y%ave um e$'mer" %aiJ" da Super$(%ie e de%"#rirW um er $er">, perp"u%" a#aUr"$undamNn!e e&"(!aY. In$eli>men!e, a pi%"l"i!en!e, prn%ia "%iden!al ap"deraram3e de idFia %"m" ea, &ia e a %i'nl74" e a!e $"men!aram ea vi4" d" e&"(m". A deram ana primeir" !emp" da m"derna pi%"l"&ia %ien!(par!ir d" Te uma preup"i74" &eral e $undamen!al de Vue $i%a, *"uve/!iva74" *u!Tiana F em Xl!ima anWlie e&"(!a, #a!"da a m"!Lamen!e nC in!eree pe"al. eada mera de a%ei!ar impli%i!amen!e a premia d" n"" Dep"iin" een%ial, uma Frie de %ien!i!a pr"eminene&"%en!rirU" d" Xl!im" %em an" a%re%en!"u a ela uma !e a" l"n&na!ure>a a&reiva een%ial d" *uman". Freud %ren7a na nae lla in%lina74" G a&reividade F uma dip"ia$irm"u Vual, in!iV!i@a e Vue u#i!e p"r eu prRpri" 74" "ri&ine e&unda me!ade de!e F%ul", d"i au!"re em mei"Y. NaE"#er! Ardre- e K"nrad L"ren>, "#ervaram paepe%ial, RSmp"r!arnen!" animal em %er!a epF%ie de predrTe de %"%"ndu(ram Vue " ere *uman" eram #ai%adad"re e dad"re !am#Fm, pr"vid" de um impul" ina!" men!e pred," para lu!ar p"r !erri!Rri". "u in!in!iv O )RO)MSITO DA @IDA N" Xl!im" an", p"rFm, a marF pare%e e*!ar e v"l!and" %"n!ra ea vi4" pr"$undamen!e peimi!& da *umanidade, apr"Jimand"3e mai da per%ep74" d" Falai3 Lama da #randura e %"mpaiJ4" da n"a na!ure>a la!en!e. A" l"n&" da dua "u !r' Xl!ima dF%ada, *"uve li!eralmen!e %en!ena de e!ud" %ien!($i%" Vue indi%aram Vue a a&reividade n4" F een%ialmen!e ina!a e Vue " %"mp"r!amen!" vi"len!" F in$luen%iad" p"r uma variedade de $a!"re #i"lR&i%", "%iai, i!ua%i"nai e am#ien!ai. Talve> a de%lara74" mai a#ran&en!e "#re a peVuia* mai re%en!e e!e<a reumida na De%lara74" "#re a @id'n%ia de Sevil*a de 812I, Vue $"i redi&ida e $irmada p"r vin!e %ien!i!a de ren"me, d" mund" in!eir". Nee !eJ!", ele na!uralmen!e re%"n*e%eram Vue " %"mp"r!amen!" vi"len!" "%"rre, im, ma a$irmaram %a!e&"ri%amen!e Vue F in%"rre!" em !erm" %ien!($i%" di>er Vue !em" uma !end'n%ia *erdada para en!rar em &uerra "u para a&ir %"m vi"l'n%ia. Ee %"mp"r!amen!" n4" e!W pr"&ramad" &ene!i%amen!e na na!ure>a *umana. Dieram Vue, apear de !erm" " i!ema neural ne%eWri" para a&ir %"m vi"l'n%ia, ee %"mp"r!amen!" em i n4" F a!ivad" de m"d" au!"mW!i%". N4" *W nada na n"a neur"$ii"l"&ia Vue n" "#ri&ue a a&ir %"m vi"l'n%ia. A" eJaminar " !ema da na!ure>a *umana een%ial, a mai"ria d" peVuiad"re ri" %amp" per%e#e a!ualmen!e Vue n" $und" !em" " p"!en%ial para n" !"rnarm" pe"a erena, a!en%i"a, "u pe"a vi"len!a, a&reiva. O impul" Vue a%a#a end" real7ad" F em &rande par!e uma Vue!4" de !reinamen!". )eVuiad"re %"n!emp"r\ne" re$u!aram a idFia da a&reividade ina!a da *umanidade. N4" R i", ma a idFia 8ilU ]UiU. ]C U; Ini U I i I iI;UIi, i I Y, YmimY e YmeuY U 88 88 ii i ;i 88, 8 II I: par!e de um &rup" !in*am uma er. Ea ne%eidade de $"r!e F *"<e. Em e!ud", %"m" p"r dr. Larr- S%*erDi!>, %"m " "#<e de ri%" para a d"en7a %"r"a pe"a Vue !in*am " $"%" ura .aVuela Vue e re$eriam "n"me Yeu A ARTE DA FELICIDADE de Vue " ere *uman" !'m um e&"(m" ina!" !am#Fm e!W "$rend" a!aVue. E!udi"" %"m" C. Daniel +a!"n "u Nan%- Eien#er&, da Ari>"na S!a!e Univeri!-,reali>aram numer"a peVuia a" l"n&" d" Xl!im" an" Vue dem"n!ram Vue " ere *uman" !'m uma !end'n%ia a" %"mp"r!amen!" al!ru(!a. Al&un %ien!i!a, %"m" a "%iRl"&a dra. Linda Wil"n, pr"%uram de%"#rir p"r Vue i" a%"n!e%e. Ela pr"p` a *ipR!ee de Vue " al!ru(m" p"de $a>er par!e d" n"" in!in!" #Wi%" de "#reviv'n%ia 3 " eJa!" "p"!" de idFia de penad"re an!eri"re Vue p"!ulavam Vue a *"!ilidade e a a&reividade eram a prin%ipal %ara%!er(!i%a d" n"" in!in!" de "#reviv'n%ia. A" eJaminar mai de %em %a!W!r"$e na!urai, a dra.Wil"n de%"#riu um $"r!e padr4" de al!ru(m" en!re a v(!ima, Vue pare%ia $a>er par!e d" pr"%e" de re%upera74". De%"#riu Vue " !ra#al*" em %"n<un!" para a<udar un a" "u!r" %"!umava a$a!ara p"i#ilidade de pr"#lema pi%"lR&i%" n" $u!ur", pr"#lema Vue p"deriam !er reul!ad" d" !rauma. A !end'n%ia a %riar $"r!e la7" %"m "u!r", em a7Te de!inada a" #em3e!ar d" "u!r" !an!" Vuan!" a" prRpri", p"de e!ar pr"$undamen!e enrai>ada na na!ure>a *umana, !end" id" %riada n" paad" rem"!", Vuand" aVue3 le Vue e uniam e $a>iam %*an%e mai"r de "#reviv v(n%ul" "%iai peri!e a! eJempl" um reali>ad" pel"!iv" de peVuiar " $a!"renariana, de%"#riu3e Vue mai %"n%en!rad" em i me a i mema uand" " pr O )RO)MSITO DA @I*A C"m mai"r $reV['n%ia numa en!revi!a, !in*am rrOr )r"#a#ilidade de deenv"lver d"en7a %/r"nariana mem" Vuand" "u!r" %"mp"r!amen!" pre<udi%iai G ave e!avam "# %"n!r"le. Cien!i!a e!4" de%"#rind" Vu a pe"a a Vuem $al!am $"r!e la7" "%iai pare%em !ea aXde $rW&il, n(vei mai al!" de in$eli%idade 3 uma mair vulnera#ilidade a" e!ree. T"mar a ini%ia!iva de a<udar " "u!3" p"de U !4" een%ial G n"a na!ure>a Vuan!" a %"m>ni%a74". @iria p"(vel !ra7ar uma anal"&ia %"m " deelv"lvimeni da lin&ua&em Vue, G emel*an7a da %apa%i%ade para \clm)aiJ4" e " al!ru(m", F uma da epl'ndi%a %ara%!e$!i%a da epF%ie *umana. De!erminada Wrea kp %Fre#r",il epe%i$i%amen!e dev"!ada a" p"!en%ial para a lin&uWem. Se $"rm" eJp"!" G %"ndi7Te am#ien!ai adeVLda, "u e<a, a uma "%iedade Vue $ala, ea W3ea di!in! d" %Fre#r" %"me7am a e deenv"lver e a amadure%e G medida Vue n"a %apa%idade para a lin&u,&em $"r %p%end". Da mema $"rma, !"d" " ere *uma,l p"demlr %"m" d"m na!ural a Yemen!e da %"mpaiJ4"Y Luand" e)l!a G %"ndi7Te adeVuada 3 em %aa, na ,/%iedade Z/m" um !"d" e, mai !arde !alve>, p"r mei" %l n""C/rl)ri" e$"r7" dire%i"nad" 3 ea Yemen!e vi%e<arW. p"r ea idFia em men!e, peVuiad"re e!4" a$ira pr"%urad" de%"#rir a %"ndi7Te am#ien!ai R!ima Vue per"ram Vue a emen!e da a!en74" e %"mpaiJ4" pe* "u!r" a$adure7a em %rian7a. cW iden!i$i%aram al&un $!lreC !er #i %apa>e de m"derar ua prRpria em"7T%3,Vue e<a m"del" de %"mp"r!amen!" a!en%i"", Vuee!a#ele7aY limi!e adeVuad" para " %"mp"r!amen!" d% $il*", Vil %"mu3 .IR A ARTE DA FELICIDADE niVuem G %rian7a Vue ela F rep"nWvel pel" eu prRpri" %"mp"r!amen!" e Vue uem a ar&umen!a74" para a<udar a dire%i"nar a a!en74" da %rian7a para e!ad" em"%i"nai "u a$e!iv" #em %"m" para a %"neV['n%ia d" eu %"mp"r!amen!" "#re " "u!r". Uma revi4" d" n"" preup"!" #Wi%" a%er%a da na!ure>a la!en!e d" ere *uman", de *"!il para "lidWria, p"de a#rir n"va p"i#ilidade. Se %"me7am" p"r preup"r " m"del" de !"d" " %"mp"r!amen!" *uman" #aead" n" in!eree pe"al, um #e#' erve de eJempl" per$ei!", %"m" Ypr"vaY dea !e"ria. A" na%er, " #e#' pare%em e!ar pr"&ramad" %"m apena uma idFia na %a#e7aC a &ra!i$i%ar4" da ua pr"pria ne%eidade3 alimen!", %"n$"r!" $(i%" e aim p"r dian!e. En!re!an!", e eliminarm" ee preup"!" e&"(!a #Wi%", um Vuadr" !"!almen!e n"v" %"me7a a ur&ir. )"der(am" %"m a mema $a%ilidade di>er Vue um #e#' na%e pr"&ramad" para apena uma %"iaC a %apa%idade e "#<e!iv" de !ra>er pra>er e ale&ria a" "u!r". )ela imple "#erva74" de um #e#' audWvel, eria di$(%il ne&ar a mei&a na!ure>a la!en!e d" ere *uman". E, a par!ir dea n"va perpe%!iva, p"der(am" de$ender %"m u%e" a *ipR!ee de er ina!a a %apa%idade de dar pra>er a" "u!r", a Vuem l*e dev"!a %uidad". )"r eJempl", num re%Fm3na%id", " en!id" d" "l$a!" F deenv"lvid" a!F !alve> apena Bq da %apa%idade de um adul!"E e " en!id" d" paladar F p"uVu(im" deenv"lvid". Ma " Vue eJi!e dee en!id" n" re%Fm3na%id" e!W v"l!ad" para " %*eir" e para " a#"r d" lei!e ma!ern". O O )RO)MSITO DA @IDA _ un!ar n4" R $"rne%e nu!rien!e a" #e#'E ele Dve para aliviar a !en4" n" ei". L"&%, p"de Vue " #e#' na%e %"m uma %apa%idade ina!a pra>er G m4e, p"r mei" d" al(vi" da !en4" n" #e#' !am#Fm e!W pr"&ramad" em !erm" C/i"lR&i E$e%"n*e%er e rea&ir a r"!"E e 4" p"u%a a pe .e deiJam de en!ir um pra>er au!'n!i%" &uand" #' $i!a, in"%en!e, eu "l*" e "rri. Al&un e!Rl"&" uma !e"ria a par!ir dea %"n!a!a74", pr"p"nd" " um #e#' "rri para Vuem %uida dele C/u "l*a para " "l*" dea pe"a, ee #e#' e G %um 3um Ypr"<e!" #i"lR&i%"Y pr"$undamen!e arrai&ad", a!en%i"", mei&", na pe"a Vue l*e pre!a %uiVue p"r ua ve> !am#Fm e!W "#ede%end" a uma U in!in!iva i&ualmen!e irrei!(vel. O medida V.ie mai iad"re aem em %amp" para de%"#rir "#<e!vamenna!ure>a d" ere *uman", a %"n%ep74" d" #e#' urna !r"uJin*a de e&"(m", uma mWVuina de %"mer UpUir, e!W %edend" lu&ar a uma vi4" de um er Vue a" mund" %"m um me%anim" ina!" de!inad" a dar U a" "u!r", eJi&ind" apena a %"ndi7Te Im#ienUdeVuada para permi!ir Vue a Yemen!e de %"mpaiJ4"Y Ue e na!ural &ermine e %re7a. b ma ve> Vue %*e&uem" G %"n%lu4" de Vue a na!u#Wi%a da *umanidade F #"nd"a em ve> de a&reirela%i"namen!" %"m " mund" G n"na v"l!a UOe imedia!". En%arar " "u!r" %"m" ere eUen%ial3 e #"nd"", em ve> de *"!i e e&"(!a, n" a<uda a A ARTE DA FELICIDADE niVuem G %rian7a Vue ela F rep"nWvel pel" eu prRpri" %"mp"r!amen!" e Vue uem a ar&umen!a74" para a<udar a dire%i"nar a a!en74" da %rian7a para e!ad" em"%i"nai "u a$e!iv" #em %"m" para a %"neV['n%ia d" eu %"mp"r!amen!" "#re " "u!r". Uma revi4" d" n"" preup"!" #Wi%" a%er%a da na!ure>a la!en!e d" ere *uman", de *"!il para "lidWria, p"de a#rir n"va p"i#ilidade. Se %"me7am" p"r preup"r " m"del" de !"d" " %"mp"r!amen!" *uman" #aead" n" in!eree pe"al, um #e#' erve de eJempl" per$ei!", %"m" Ypr"vaY dea !e"ria. A" na%er, " #e#' pare%em e!ar pr"&ramad" %"m apena uma idFia na %a#e7aC a &ra!i$i%a74" da ua pr"pila ne%eidade3 alimen!", %"n$"r!" $(i%" e aim p"r dian!e. En!re!an!", e eliminarm" ee preup"!" e&"(!a #Wi%", um Vuadr" !"!almen!e n"v" %"me7a a ur&ir. )"der(am" %"m a mema $a%ilidade di>er Vue um #e#' na%e pr"&ramad" para apena uma %"iaC a %apa%idade e "#<e!iv" de !ra>er pra>er e ale&ria a" "u!r". )ela imple "#erva74" de um #e#' audWvel, eria di$(%il ne&ar a mei&a na!ure>a la!en!e d" ere *uman". E, a par!ir dea n"va perpe%!iva, p"der(am" de$ender %"m u%e" a *ipR!ee de er ina!a a %apa%idade de dar pra>er a" "u!r", a Vuem l*e dev"!a %uidad". )"r eJempl", num re%Fm3na%id", " en!id" d" "l$a!" F deenv"lvid" a!F !alve> apena Bq da %apa%idade de um adul!"E e " en!id" d" paladar F p"uVu(im" deenv"lvid". Ma " Vue eJi!e dee en!id" n" re%Fm3na%id" e!W v"l!ad" para " %*eir" e para " a#"r d" lei!e ma!ern". O O )RO)MSITO DA @IDA a!" de amamen!ar n4" R $"rne%e nu!rien!e a" #e#'E ele !am#Fm erve para aliviar a !en4" n" ei". L"&", p"der(am" di>er Vue " #e#' na%e %"m uma %apa%idade ina!a para dar pra>er G m4e, p"r mei" d" al(vi" da !en4" n" ei". Um #e#' !am#Fm e!W pr"&ramad" em !erm" #i"lR&i%" para re%"n*e%er e rea&ir a r"!"E e 4" p"u%a a pe"a Vue deiJam de en!ir um pra>er au!'n!i%" Vuand" um #e#' $i!a, in"%en!e, eu "l*" e "rri. Al&un e!Rl"&" $"rmularam uma !e"ria a par!ir dea %"n!a!a74", pr"p"nd" Vue, Vuand" um #e#' "rri para Vuem %uida dele "u "l*a dire!" para " "l*" dea pe"a, ee #e#' e!W %umprind" um Ypr"<e!" #i"lR&i%"Y pr"$undamen!e arrai&ad", Vue in!in!ivamen!e ele e!W Yli#erand"Y %"mp"r!amen!" !ern", a!en%i"", mei&", na pe"a Vue l*e pre!a %uidad", Vue p"r ua ve> !am#Fm e!W "#ede%end" a uma "rdem in!in!iva i&ualmen!e irrei!(vel. O medida Vue mai peVuiad"re aem em %amp" para de%"#rir "#<e!ivamen!e a na!ure>a d" ere *uman", a %"n%ep74" d" #e#' %"m" uma !r"uJin*a de e&"(m", uma mWVuina de %"mer e d"rmir, e!W %edend" lu&ar a uma vi4" de um er Vue vem a" mund" %"m um me%anim" ina!" de!inad" a dar )Maer a" "u!r", eJi&ind" apena a %"ndi7Te am#ienW 3adeVuada para permi!ir Vue a Yemen!e de %"mpaiJ4"Y J en!e e na!ural &ermine e %re7a. 3,3U,; b3Uma ve> Vue %*e&uem" G %"n%lu4" de Vue a na!urU.E#Wi%a da *umanidade F #"nd"a em ve> de a&rei3 U/rl#" rela%i"namen!" %"m " mund" G n"a v"l!a U6.;de imedia!". En%arar " "u!r" %"m" ere een%ial3 e #"nd"", em ve> d * e "!i e e&"(!a, n" a<uda a A ARTE DA FELICIDADE relaJar, a %"n$iar, a viver !ranV[il". Ea a!i!ude n" !"rna mai $eli>e. MEDITAPAO SO+RE O )RO)MSITO DA @IDA EnVuan!" " Dalai3Lama permane%eu n" deer!" d" Ari>"na naVuela emana, v"l!ad" para " e!ud" da na!ure>a *umana e " eJame da men!e *umana %"m a a!en74" minu%i"a de um %ien!i!a, uma n(!ida verdade pare%ia re$ul&ir e iluminar !"da a %"nveraC " pr"pRi!" da vida F a $eli%idade. Ea imple a$irma74" p"de er uada %"m" uma $erramen!a p"der"a para n" a<udar a uperar " pr"#lema diWri" da vida. A par!ir dea perpe%!iva, paa a er n"a !are$a de%ar!ar " Vue pr"v"%a " "$rimen!" e a%umular " Vue n" leva G $eli%idade. O mF!"d", a prW!i%a diWria, env"lve uma eJpan4" &radual da n"a %"n%ien!i>a74" e en!endimen!" d" Vue realmen!e pr"pi%ia a $eli%idade e d" Vue n4" a pr"pi%ia. Luand" a vida e !"rna mui!" %"mpli%ada e n" en!im" a"#er#ad", %"!uma er X!il dar um imple pa" a!rW e lem#rar a nR mem" Vual F n"" pr"pRi!" &eral, n"" "#<e!iv". Luand" deparam" %"m uma ena74" de e!a&na74" e %"n$u4", p"de er vali"" !irar uma *"ra, uma !arde "u mem" al&un dia para apena re$le!ir "#re " Vue de $a!" n" !rarW a $eli%idade, e en!4" re"rdenar n"a pri"ridade %"m #ae nea re$leJ4". I" p"de p`r n"a vida de v"l!a n" %"n!eJ!" adeVuad", permi!ir uma n"va perpe%!iva e n" p"i#ili!ar ver Vue dire74" !"mar. O )RO)MSITO DA @IDA De ve> em Vuand", deparam" %"m de%iTe %ru%iai %apa>e de a$e!ar !"da a !ra<e!Rria da n"a vida. )"dem", p"r eJempl", re"lver Vue vam" n" %aar, !er $il*" "u ini%iar e!ud" para n" !"rnarm" adv"&ad", ar!i!a "u ele!ri%i!a. A $irme re"lu74" de erm" $eli>e 3 de aprender "#re " $a!"re Vue %"ndu>em G $eli%idade e de ad"!ar medida p"i!iva para %"n!ruir uma vida mai $eli> p"de er uma de%i4" eJa!amen!e dee !ip". A ad"74" da $eli%idade %"m" um "#<e!iv" le&(!im" e a de%i4" %"n%ien!e de pr"%urar a $eli%idade de m"d" i!emW!i%" p"dem eJer%er uma pr"$unda mudan7a n" re!an!e da n"a vida. O en!endimen!" Vue " Dalai3Lama !em d" $a!"re Vue a%a#am pr"pi%iand" a $eli%idade F #aead" em !"da uma vida de "#erva74" me!Rdi%a da prRpria men!e, de eJame da na!ure>a da %"ndi74" *umana e de inve!i&a74" dee ape%!" den!r" de uma e!ru!ura e!a#ele%ida pela primeira ve> pel" +uda *W mai de 5B F%ul". E F a par!ir dea !radi74" Vue " Dalai3Lama %*e&"u a al&uma %"n%luTe eJpl(%i!a "#re Vuai a!ividade e penamen!" 4" mai vali"". Ele reumiu ua %ren7a na e&uin!e palavra Vue p"dem er uada %"m" uma medi!a74". 3 !ai ve>e, Vuand" me en%"n!r" %"m vel*" ami&", lem#r"3me de %"m" " !emp" paa deprea. E i" $a> %"m Vue eu me per&un!e e u!ili>am" n"" !emp" #em "u n4". A u!ili>a74" adeVuada d" !emp" F de eJ!rema imp"r!\n%ia. EnVuan!" !iverm" ee %"rp" e epe%ialmen!e ee a"m#r"" %Fre#r" *uman", %rei" Vue %ada minu!" F al&" pre%i"". N"a eJi!'n%ia diWria F reple!a de eperan7a, A .,RTE DA FELICIDADE em#"ra n4" *a<a nen*uma &aran!ia Vuan!" a" n"" $u!ur". N4" *W nen*uma &aran!ia de Vue aman*4 a e!a *"ra e!arem" aVui. Mem" aim, !ra#al*am" para i" apena %"m #ae na eperan7a. )"r!an!", pre%iam" $a>er " mel*"r u" p"(vel d" n"" !emp". Crei" Vue a mel*"r u!ili>a74" d" !emp" F a e&uin!eC e $"r p"(vel, ervir a" "u!r", a "u!r" ere en%ien!e. Se n4" $"r p"(vel, pel" men" pr"%urar n4" pre<udi%W3l". Crei" Vue e!a F !"da a #ae da min*a $il""$ia. YL"&", re$li!am" "#re " Vue realmen!e !em val"r na vida, " Vue %"n$ere i&ni$i%ad" G n"a vida, e $iJem" n"a pri"ridade %"m #ae rri". O pr"pRi!" da n"a vida pre%ia er p".!iv". N4" na%em" %"m a $inalidade de %auar pr"#lema de pre<udi%ar " "u!r". )ara Vue n"a vida !en*a val"r, %rei" Vue devem" deenv"lver #"a Vualidade *umana een%iai3 " %arin*", a #"ndade, a %"mpaiJ4". C"m i" n"a vida &an*a i&ni$i%ad" e e !"rna mai !ranV[ila, Trai $eli>.Y 5 : Se&unda par!e O CALOR HUMANO E A CO_IpAI?QO Cap(!il" B UM NO@O MODELO )ARA A INTISIDADE A SOLIDQO I O CONTATO n!rei na ala de e!ar da Eu(!e d" Dalai3Lama, e ele $e> E um &e!" para Vue eu rv en!ae EnVuan!" erviam " %*W, ele de%al7"u " ap" %`m"d" %"r de %aramel" e e in!al"u n" %"n$"r!" dl uma p"l"na de dimenTe eJa&erada. 3 E en!4"_ 3 per&un!"uem !lm depre"%upad", ma %"m uma in$leJ4" Vue di>ia Vue e!ava pr"n!" para VualVuer %"ia. Ele "rria ma 7U3rma$>e%eu %alad". O epera. M"men!" an!e, Vuand# e!ava en!ad" n" a&u4" d" *"!el G epera d" in(%i" da $"a e4", eu *avia apan*a3 :B A ARTE DA FELICIDADE d" di!ra(d" um eJemplar de um <"rnal al!erna!iv" l"%al Vue e!ava a#er!" na pW&ina d" Y%"rrei" en!imen!alY. )aei " "l*" rapidamen!e pel" anXn%i" apin*ad", pW&ina e mai pW&ina de pe"a em #u%a, na eperan7a deeperada de en!rar em %"n!a!" %"m "u!r" er *uman". Ainda penand" n" anXn%i" Vuand" me en!ei para %"me7ar min*a reuni4" %"m " Dalai3Lama, de repen!e re"lvi p`r de lad" min*a li!a de per&un!a preparada. 3 O en*"r %*e&a a en!ir "lid4"_ 3 N4" 3 rep"ndeu ele, %"m impli%idade. Eu n4" e!ava preparad" para ea rep"!a. Ima&inava Vue ela $"e er al&" emel*an!e a Y= %lar"... de ve> em Vuand" !"d" en!em al&uma "lid4"...Y Em e&uida, eu plane<ava per&un!ar %"m" ele lidava %"m a "lid4". camai eperei e!ar dian!e de al&uFm Vue nun%a en!ie "lid4". 3 N4"_ 3 v"l!ei a per&un!ar, in%rFdul". 3 N4". 3 E a Vue " en*"r a!ri#ui i"_ Ele pen"u p"r um in!an!e. 33 Crei" Vue um $a!"r F " de eu en%arar VualVuer er *uman" de um \n&ul" mai p"i!iv". Ten!" pr"%urar eu ape%!" p"i!iv". Ea a!i!ude %ria de imedia!" uma ena74" de a$inidade, uma epF%ie de in!"nia. YE !am#Fm p"de er em par!e p"rVue, d" meu lad", *W men" apreen4", men" med", de Vue, e eu a&ir de uma %er!a $"rma, !alve> a pe"a per%a " repei!" "u pene Vue "u e!ran*". E aim, %"m" ee !ip" de med" e apreen4" n"rmalmen!e e!W auen!e, eJi!e uma epF%ie de $ranVue>a. A%*" Vue ee F " $a!"r prin%ipal.Y N" e$"r7" de %"mpreender a a#ran&'n%ia e a di$i%uldade de ad"!ar ea a!i!ude, $i> min*a per&un!a. O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO 3 Ma %"m" " en*"r u&eriria Vue uma pe"a adVuira a %apa%idade de e en!ir G v"n!ade %"m " "u!r", de n4" en!ir ee med" "u apreen4" de n4" a&radar "u de er <ul&ad" pel" "u!r"_ EJi!em mF!"d" epe%($i%" a" Vuai uma pe"a %"mum p"deria re%"rrer para deenv"lver ea a!i!ude_ 3 Min*a %ren7a #Wi%a F Vue primeir" F ne%eWri" per%e#er a u!ilidade da %"mpaiJ4" 3 die ele, %"m %"nvi%74". 3 Ee F " $a!"r %*ave. Uma ve> Vue e a%ei!e " $a!" de Vue a %"mpaiJ4" n4" F al&" in$an!il "u pie&a, uma ve> Vue e per%e#a Vue a %"mpaiJ4" F al&" Vue realmen!e vale a pena, Vue e per%e#a eu val"r mai pr"$und", deenv"lve3e de imedia!" uma a!ra74" p"r ela, uma dip"i74" a %ul!ivW3la. YE, uma ve> Vue e e!imule a idFia da %"mpaiJ4" na men!e, uma ve> Vue ee penamen!" e !"rne a!iv", a a!i!ude da pe"a para %"m " "u!r" mudam au!"ma!i%amen!e. Se a#"rdam" " "u!r" %"m a idFia da %"mpaiJ4", i" au!"ma!i%amen!e redu> " med" e permi!e uma $ranVue>a %"m " "u!r". Cria uma a!m"$era ami&a e p"i!iva. C"m ea a!i!ude, p"dem" !en!ar um rela%i"namen!" n" Vual %ada um de nR, p"r i mem", %ria a p"i#ilidade de re%e#er a$e!" "u uma rea74" p"i!iva p"r par!e da "u!ra pe"a. E %"m ea a!i!ude, mem" Vue a "u!ra pe"a e<a an!ipW!i%a "u n4" n" d' uma rep"!a p"i!iva, pel" men" nR a a#"rdam" %"m uma ena74" de a#er!ura Vue n" pr"p"r%i"na uma %er!a $leJi#ilidade e a li#erdade de mudar n"a a#"rda&em %"n$"rme e<a ne%eWri". Ee !ip" de a#er!ura, n" m(nim", permi!e a p"i#ilidade de !er uma %"nvera i&ni$i%a!iva %"m ela. N" en!an!", em a a!i!ude :: A ARTE DA FELICIDADE de %"mpaiJ4", e e!am" n" en!ind" #l"Vuead", irri!ad" "u indi$eren!e, p"dem" a!F er a#"rdad" pel" n"" mel*"r ami&", e implemen!e n" en!irm" %"n!ran&id". YCrei" Vue em mui!" %a" a pe"a %"!umam eperar Vue a "u!ra pe"a l*e d' uma rep"!a p"i!iva primeir", em ve> de ela mema !"marem a ini%ia!iva para %riar ea p"i#ilidade. )ara mim, ea a!i!ude F errada. Ela leva a pr"#lema e p"de a!uar %"m" uma #arreira Vue R erve para pr"m"ver uma ena74" de i"lamen!" %"m rela74" a" "u!r". )"r!an!", e dee<am" uperar aVuela ena74" de i"lamen!" e "lid4", %rei" Vue n"a a!i!ude $undamen!al $a> uma en"rme di$eren7a. E a#"rdar " "u!r" %"m a idFia da %"mpaiJ4" na men!e F U, mel*"r $"rma de %"ne&uir i".Y Min*a urprea dian!e da a$irma74" d" Dalai3Lama de Vue nun%a e en!ia R $"i na pr"p"r7G" dire!a da min*a %ren7a na "nipreen7a da "lid4" na n"a "%iedade. Ea %ren7a n4" na%eu apena de uma per%ep74" irr.prei"ni!a da min*a prRpria "lid4" "u d" $i" de "lid4" Vue pare%ia e!ar en!remead", %"m" um !ema e%undWria, em !"da a !rama d" meu a!endimen!" piVuiW!ri%". Na vin!e Xl!im" an", " pi%Rl"&" %"me7aram a e!udai a "lid4" %"m um en$"Vue %ien!($i%", %"ndu>ind" uma #%a Vuan!idade de peVuia e e!ud" "#re " !ema. Uma da%"n%luTe mai urpreenden!e dee e!ud" > a de Vue pra!i%amen!e !"da a pe"a rela!am Vue "$rem, im, de "lid4", e<a a!ualmen!e, e<a n" paad". Numa &ranWe peVuia, um WW3 88 O CALOR HhL;MAUO E A COM)AI?QO Vuar!" d" adul!" n" E!ad" Unid" rel a!"u Vue !irin*a e en!id" eJ!remamen!e R pel" men" urina ve> na .dua imana an!eri"re. Em#"ra %"!umem" penar Vue aa "lid4" %r`ni%a F uma %"ndi74" epe%ialmen!e diemirnada en!re " id"", i"lad" em apar!amen!" va>i" "ua na en$ermaria d" $unda de ail", a peVuia u&ere U Vue " ad"le%en!e e <"ven adul!" !'m eJa!amen!e a i merna pr"#a#ilidade Vue " id"" de rela!ar Vue en!em "lid4". Em vir!ude da ampla "%"rr'n%ia da "lid4", " peUVui3 *ad"re %"me7aram a eJaminar a %"mpleJa variWvei Vue i"dem %"n!ri#uir para ela. C"n%lu(ram, p"r eJempl", Vuae in3 div(du" "li!Wri" %"!umam !er pr"#lema para e eJp"r, !er di$i%uldade para e %"muni%ar %"m "u!r", n4" a#em "uvir e %are%em de %er!a !W!i%a "%iai, %"m" p"r eJempl" a de a#er apr"vei!ar deiJa em %"nvera .Vuland" %"n%"rdar %"m um &e!" de %a#e7a, Vuand" rep"nder de m"d" adeVuad" "u Vuand" permane%er %alad"/. Ee peVuia u&ere Vue uma e!ra!F&ia para uperar a "lid4" %"ni!iria em !ra#al*ar para aper$ei7"ar ea !W!i%a "%iai. A e!ra!F&ia d" Dalai3 Lama, en!re!an!", pare%ia deviar3e d" aper$ei7"amen!" de !W!i%a "%iai "u %"mp"r!amen!" eJ!ern", privile&iand" uma a#"rda&em Vue ia dire!" a" %erne da Vue!4" 3 a %" n%ien!i>a74" d" val"r da %"mpaiJ4", para dep"i %u^!iv%U(3la. Apear da min*a mrprea ini%ial, en%uan!" eu " "uvia $alar %"m !an!a %"nvi%74", vim a a%redi!ar $irmemen!e Vue ele nun%a en!ia "lid4". E *avia pr"va para %"rr"#"rar ua a$irma74". C"m muri!a $reV['n%ia, eu *avia !e!emun*ad" ua primeira in!era7 a" %"m um e!ran*", Vue era inva3 81 A ARTE DA FELICIDADE riavelmen!e p"i!iva. C"me7"u a $i%ar %lar" Vue ea in!era7Te p"i!iva n4" eram a%iden!ai, nem reul!avam implemen!e de uma per"nalidade na!uralmen!e impW!i%a. )er%e#i Vue ele paara mui!" !emp" penand" na imp"r!\n%ia da %"mpaiJ4", %ul!ivand"3a %"m %uidad" e uand"3a para enriVue%er e a$"$ar " !erren" da eJperi'n%ia d" dia3a3dia, de m"d" Vue !"rnae aVuele "l" $Fr!il e re%ep!iv" a in!era7Te p"i!iva %"m " "u!r" 3 mF!"d" Vue p"de, na realidade, er uad" p"r VualVuer um Vue "$ra de "lid4". DE)ENDER DOS OUTROS ? CONFIAR EM SI MESMO 3 N" in!eri"r de !"d" " ere eJi!e a emen!e da per$ei74". N" en!an!", a %"mpaiJ4" F ne%eWria para e!imular ea emen!e Vue F ineren!e n" n"" %"ra74" e na n"a men!e... 3 C"m ea palavra, " Dalai3Lama apreen!"u " !Rpi%" da %"mpaiJ4" para uma pla!Fia %alada. Diri&ind"3e a um pX#li%" de mil e Vuin*en!a pe"a, Vue !in*a n" eu mei" uma #"a Vuan!idade de dedi%ad" e!udi"" d" #udim", ele pa"u en!4" a eJaminar a d"u!rina #udi!a d" Camp" de MFri!". N" en!id" #udi!a, " MFri!" F de%ri!" %"m" re&i!r" p"i!iv" na n"a men!e "u Y%"n!inuum men!alY, Vue reul!am de a7Te p"i!iva. O Dalai3Lama eJpli%"u Vue um Camp" de MFri!" F um manan%ial "u uma #ae a par!ir da Vual a pe"a p"de a%umular MFri!". De a%"rd" %"m a !e"ria #udi!a, F " e!"Vue de MFri!" da pe"a Vue de!ermi3 O CALOR HUMANO E A COM)AI?OO na %"ndi7Te $av"rWvei para ua vida,, $u!ura. E%lare%eu Vue a d"u!rina #udi!a epe%i$i%a d"i Camp" dIe MFri!"C " %amp" d" +uda e " %amp" d" "u!r" ere e,n%ien!e. Um mei" de a%umular MFri!" env"lve a &era74" de repei!", $F e %"n$ian7a n" +uda, " lre Ilumirnad". O "u!r" mF!"d" env"lve a prW!i%a de a!" rela%i"nad%." G #"ndade, &ener"idade, !"ler\n%ia e aim p"r dian!e a%"mpan*ada de um re$reamen!" %"n%ien!e de a7Te !!ai %"m" " aaina!", " r"u#" e a nnen!ira. Ee e&undai mF!"d" para %"nVui!ar " MFri!" eJi&e in!era7Re %"m "!ra pe"a, em ve> de in!era74" %"m " +udi. C"m #ade ni", alien!"u " Dalai3Lama, a "u!ra pe"a p"denn n" er de &rande a<uda n" a%Xmul" de MFri!". A de%ri74" d" Dalai3Lama da "u!ra pe"a %"m" um Camp" de MFri!" !in*a puma #ela Vualidade ;l(ri%a Vue pare%ia e pre!ar a uma riVue>a de ima&en. Seu ra%i"%(ni" lX%id" e a %"nvi%74" Vue u!en!ava ua palas,ra %"m#inaram3e para %"n$erir $"!r7a e impa%!" epe%iiai G ua pale!ra naVuela !arde. EnVuan!" eu paava " "l*" pel" re%in!", pude ver Vue mui!ar pe"a na pla!Fia e!avam viivelmen!e %"m"vida. Eu mem" e!ava men" $a%inad". Nra7a G n"a %"nvera an!eri"re, eu e!ava n" e!W&i" rudimen!are de apre%iar a pr"$unda imp"r!\n%ia da %"mpaiJ4"E e n" en!an!%" ainda me en%"n!rava "# a $"r!e in$lu'n%ia de an" de %"ndi%i"namen!" %ien!($i%" ra%i"nal Vue me $a>iam en%arrar VualVuer %"nvera "#re #"ndade e %"mpaiJ4" %"m%" al&" um p"u%" en!imen!al demai para meu &"!". EnVuan!" ele $alava, mira men!e pa"u a diva&ar. C"me%ei a "l*ar $ur!ivamen!e pel" al4", G pr"%ura de r"!" $am""E, in!erean!e "u %"n*e%id". A ARTE DA FELICIDADE C"m" !in*a $ei!" uma re$ei74" peada p"u%" an!e da pale!ra, %"me%ei a en!ir "n". Min*a a!en74" ia e vin*a. A %er!a al!ura, pude in!"ni>ar para "uvir " Vue ele di>ia, Y...n" "u!r" dia, $alei "#re " $a!"re ne%eWri" para levar uma vida $eli> e %*eia de ale&ria. Fa!"re !ai %"m" a aXde, " #en ma!eriai, " ami&" e aim p"r dian!e. Se v"%' eJaminarem minu%i"amen!e, %"n%luir4" Vue !"d" ele dependem de "u!ra pe"a. )ara man!er a aXde, %"n$iam" em medi%amen!" preparad" p"r "u!r" e em a!endimen!" mFdi%" $"rne%id" p"r "u!r". Se peVuiarem !"da a in!ala7Te ma!eriai Vue u!ili>am para apr"vei!ar a vida, de%"#rir4" Vue pra!i%amen!e n4" *W nen*um dee "#<e!" ma!eriai Vue n4" !en*a !id" li&a74" %"m "u!ra pe"a. Se penarem %"m %uidad", ver4" Vue !"d" ee #en eJi!em em %"neV['n%ia d" e$"r7" de mui!a &en!e, e<a dire!a e<a indire!amen!e. Mui!a pe"a e!4" env"lvida em !"rnar p"(vei ea %"ia. Nem F pre%i" di>er Vue, Vuand" $alam" de #"n ami&" e %"mpan*eir" %"m" "u!r" $a!"r ne%eWri" para uma vida $eli>, e!am" $aland" da in!era74" %"m "u!r" ere en%ien!e, %"m "u!r" ere *uman". Y)"de3e ver, p"r!an!", Vue !"d" ee $a!"re e!4" indi"luvelmen!e li&ad" a" e$"r7" e G %""pera74" d" "u!r". O "u!r" 4" indipenWvei. E aim, apear de Vue " pr"%e" de rela%i"nar3e %"m " "u!r" p"a !alve> env"lver di$i%uldade, #ri&a e impr"pFri", !em" de pr"%urar man!er uma a!i!ude de ami>ade e %arin*", a $im de levar um e!il" de vida n" Vual *a<a in!era74" u$i%ien!e %"m "u!ra pe"a para Vue e !en*a uma vida $eli>.Y EnVuan!" ele $alava, en!i uma rei!'n%ia in!in!iva. Em#"ra empre !en*a val"ri>ad" e apre%iad" meu ami3 2> O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO &" e min*a $am(lia, empre me %"niderei uma pe"a independen!e. Se&ura de i mema. Lue na realidade e "r&ul*ava de p"uir ea Vualidade. Em e&red", !ive a !end'n%ia a %"niderar pe"a eJ%eivamen!e dependen!e %"m uma epF%ie de depre>" 3 um inal de $raVue>a. NaVuela !arde, p"rFm, enVuan!" e%u!ava " Dalai3Lama, al&" a%"n!e%eu. C"m" YN"a depend'n%ia d" "u!r"Y n4" era meu !Rpi%" pre$erid", min*a men!e v"l!"u a diva&ar, e eu me de%"#ri, di!ra(d", puJand" um $i" "l!" da man&a da min*a %amia. )re!and" a!en7\" p"r um in!an!e, "uvi Vuand" ele men%i"n"u " &rande nXmer" de pe"a env"lvida na %"n$e%74" de !"d" " n"" #en ma!eriai. EnVuan!" ele $alava, %"me%ei a penar em Vuan!a pe"a e!ariam env"lvida na $ei!ura da min*a %amia. C"me%ei ima&inand" " lavrad"r Vue plan!"u " al&"d4". Dep"i, " vended"r Vue vendeu a" lavrad"r " !ra!"r para arar a !erra. Em e&uida, p"r inal, a %en!ena "u a!F mil*are de pe"a env"lvida na $a#ri%a74" d" !ra!"r, en!re ela in%lu(da a Vue eJ!ra(ram " minFri" para $a#ri%ar " me!al de %ada pe7a d" !ra!"r. E !"d" " pr"<e!i!a d" !ra!"r. E en!4", na!uralmen!e, penei na pe"a Vue pr"%earam " al&"d4", Vue !e%eram " pan" e Vue %"r!aram, !in&iram e %"!uraram ee !e%id". O a<udan!e de %ar&a e m"!"ri!a de %amin*4" Vue $i>eram a en!re&a G l"<a e " vended"r Vue me vendeu a %amia. O%"rreu3me Vue pra!i%amen!e !"d" " ape%!" da min*a vida reul!avam de e$"r7" d" "u!r". A pre%i"a %"n$ian7a Vue eu !in*a em mim mem" era uma !"!al ilu4", uma $an!aia. Luand" me dei %"n!a di", $ui d"minad" p"r uma pr"$unda n"74" da in!erdepend'n%ia e da in!erli&a74" de !"d" " ere. A ARTE DA FELICIDADE Sen!i Vue me en!erne%ia. Al&uma %"ia. N4" ei " Vu'. Fe> %"m Vue eu en!ie v"n!ade de %*"rar. A INTIMIDADE N"a ne%eidade de "u!ra pe"a F parad"Jal. A" mem" !emp" Vue n"a %ul!ura e en%"n!ra enredada na %ele#ra74" de uma independ'n%ia $er">, !am#Fm aniam" p"r in!imidade e p"r uma li&a74" %"m um er amad" epe%ial. C"n%en!ram" !"da a n"a ener&ia na mi4" de en%"n!rar aVuela pe"a Xni%a Vue, eperam", ven*a %urar n"a "lid4" e, en!re!an!", u!en!ar n"a ilu4" de Vue ainda "m" independen!e. Em#"ra ea li&a74" e<a di$(%il de reali>ar mem" %"m uma Xni%a pe"a, eu de%"#riria Vue " Dalai3Lama %"ne&ue e re%"menda Vue e !en*a in!imidade %"m " mai"r nXmer" p"(vel de pe"a. Na realidade, eu "#<e!iv" F %riar ea li&a74" %"m !"d". 3 Na ua pale!ra de "n!em G !arde 3 per&un!ei3l*e em en%"n!r" na ua u(!e d" *"!el n" Ari>"na, num $inal de !arde 3, " en*"r $al"u da imp"r!\n%ia d" "u!r" e " de%reveu %"m" um Camp" de MFri!". Ma, Vuand" eJaminam" n"" rela%i"namen!" %"m " "u!r", n" $und" 4" !an!a a $"rma di$eren!e %"m a Vuai p"dem" n" rela%i"nar, !an!" " !ip" di$eren!e de rela%i"namen!"... 3 = #em verdade 3 rep"ndeu " Dalai3Lama. 3 )"r eJempl", *W um %er!" !ip" de rela%i"namen!" Vue F al!amen!e val"ri>ad" n" O%iden!e 3 %"men!ei. 3 = um rela%i"namen!" %ara%!eri>ad" p"r um al!" &rau de in!imidade en!re dua pe"a, em Vue !em" uma pe"a epe3 O CALOR HUMANO E A COM)AI?tO %iai %"m Vuem p"dem" %"mpar!il*ar n"" en!imen!" mi pr"$und", n"" med" e aim p"r dian!e. A pe"a !'m a impre4" de Vue, e n4" !iverem um rela%i"namen!" dea na!ure>a, al&" e!W $al!and" na ua vida... Na realidade, a pi%"!erapia "%iden!al %"!uma pr"%urar a<udar a pe"a a deenv"lver uma rela74" (n!ima dea epF%ie... 3 =, a%redi!" Vue ee !ip" de in!imidade p"a er %"niderad" al&" p"i!iv" 3 %"n%"rd"u " Dalai3Lama. 3 Crei" Vue, e al&uFm $"r privad" dee !ip" de in!imidade, a%a#arW !end" pr"#lema... 3 E!"u R Vuerend" a#er, en!4" 3 pr"e&ui 3, duran!e ua in$\n%ia n" Ti#e!e, " en*"r n4" era apena %"niderad" um rei, ma !am#Fm uma divindade. Sup"n*" Vue a pe"a " reveren%iaem, !alve> e en!iem um p"u%" nerv"a "u amedr"n!ada na ua preen7a. I" n4" %riava um %er!" di!an%iamen!" em"%i"nal %"m rela74" a" "u!r", uma ena74" de i"lamen!"_ Da mema $"rma, " $a!" de viver eparad" da ua $am(lia, de er %riad" %"m" m"n&e dede a !enra in$\n%ia e, %"m" m"n&e, de nun%a !er e %aad"... !ud" i" n4" %"n!ri#uiu para uma ena74" de epara74" %"m rela74" a" "u!r"_ O en*"r al&uma ve> <W en!iu Vue perdeu a "p"r!unidade de deenv"lver um &rau mai al!" de in!imidade pe"al %"m " "u!r" "u %"m uma pe"a epe%ial, %"m" p"r eJempl" uma ep"a_ 3 N4" 3 rep"ndeu ele, em *ei!a74". 3 Nun%a en!i uma $al!a de in!imidade. Na!uralmen!e meu pai <W $ale%eu *W mui!" an", ma eu me en!ia mui!" %*e&ad" G min*a m4e, a" meu me!re, meu pr"$e"re e a "u!r". E, %"m mui!a dea pe"a, eu p"dia %"mpar!il*ar meu en!i3 A ARTE DA FELICIDADE men!", pre"%upa7Te e !em"re mai pr"$und". Luand" eu e!ava n" Ti#e!e, em "%aiTe $"rmai e even!" pX#li%", *avia uma %er!a $"rmalidade, era "#ervad" um %er!" pr"!"%"l", ma ee nem empre era " %a". Em "u!ra "%aiTe, p"r eJempl", eu %"!umava paar !emp" na %">in*a. Fi> ami>ade %"m al&un $un%i"nWri" da %">in*a, e nR p"d(am" #rin%ar, %"n!ar $"$"%a "u %"mpar!il*ar *i!Rria, e !ud" era mui!" na!ural, em aVuela ena74" de $"rmalidade "u di!an%iamen!". Y)"r!an!", Vuand" eu e!ava n" Ti#e!e "u dede Vue me !"rnei um re$u&iad", nun%a en!i $al!a de pe"a %"m Vuem pudee %"mpar!il*ar m"men!". Crei" Vue em &rande par!e i" e!W rela%i"nad" G min*a na!ure>a. )ara mim F $W%il %"mpar!il*ar a %"ia %"m "u!r". Simplemen!e n4" "u mui!" #"m para &uardar e&red"^Y Ele riu. Y= %lar" Vue G ve>e ee !ra7" p"de er ne&a!iv". )"r eJempl", p"de *aver al&um de#a!e n" Ka*a&j "#re $a!" %"n$iden%iai, e eu imedia!amen!e %"me7" a %"nverar "#re ee $a!" %"m !er%eir". N" en!an!", n" n(vel pe"al, er a#er!" e %"muni%a!iv" p"de er mui!" X!il. Nra7a a ea na!ure>a, p"" $a>er ami&" %"m mai"r $a%ilidadeE e n4" e !ra!a apena de uma Vue!4" de %"n*e%er pe"a e !er uma !r"%a uper$i%ial %"m ela, ma de realmen!e %"mpar!il*ar meu "$rimen!" e meu pr"#lema mai pr"$und". E " mem" a%"n!e%e Vuand" "u7" #"a n"!(%ia. Imedia!amen!e v"u %"mpar!il*W3la %"m " "u!r". )"r i", !en*" uma ena74" de in!imidade e li&a74" %"m meu ami&". = %lar" Vue G ve>e para mim F $W%il %riar um v(n%ul" %"m ; O &a#ine!e d" &"vern" !i#e!an" n" eJ(li". O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO " "u!r", p"rVue ele %"!umam e en!ir mui!" $eli>e p"r %"mpar!il*ar eu "$rimen!" "u ua ale&ria %"m " bDalaiLarna;, bSua San!idade, " Dalai3Lama;.Y Ele riu mai uma ve>, $a>end" p"u%" d" eu !(!ul". YSe<a %"m" $"r, !en*" ea ena74" de li&a74", de uni4", %"m mui!a pe"a. )"r eJempl", n" paad", e eu me en!ia de%ep%i"nad" "u in$eli> %"m a p"l(!i%a d" &"vern" !i#e!an" "u e e!ava pre"%upad" %"m "u!r" pr"#lema, a!F mem" %"m a amea3 7a da inva4" %*inea, eu v"l!ava para meu ap"en!" e dividia aVuele en!imen!" %"m a pe"a Vue varre " %*4". De um p"n!" de vi!a p"de pare%er um !"!al dipara!e Vue al&uFm %"m" " Dalai3Lama, " %*e$e d" &"vern" !i#e!an", dian!e de di$i%uldade na%i"nai "u in!erna%i"nai, $"e %"mpar!il*W3la %"m um $aJineir".Y Ele riu mai uma ve>. YMa, em !erm" pe"ai, in!" Vue F mui!" X!il, p"rVue a "u!ra pe"a par!i%ipa, e nR p"dem" en%arar " pr"#lema "u " "$rimen!" <un!".Y UMA E?)ANSQO DA NOSSA DEFINIPQO DE INTIMIDADE )ra!i%amen!e !"d" " peVuiad"re n" %amp" d" rela%i"namen!" *uman" %"n%"rdam Vue a in!imidade !em imp"r!\n%ia %ru%ial na n"a eJi!'n%ia. O in$luen!e pi%anali!a #udi!a c"*n +"Dl#- e%reveu Vue Yli&a7Te (n!ima %"m "u!r" ere *uman" 4" " eiJ" em !"rn" d" Vual &ira a vida de uma pe"a... Dea li&a7Te (n!ima, a pe"a eJ!rai ua $"r7a e eu pra>er de viverE e, a!ravF de ua %"n!ri#ui7Te, ea pe"a !ranmi!e $"r7a e pra>er de viver A ARTE DA FELICIDADE a" "u!r". Ea 4" Vue!Te a repei!" da Vuai a %i'n%ia a!ual e a a#ed"ria !radi%i"nal e!4" de a%"rd"Y. E!W %lar" Vue a in!imidade pr"m"ve " #em3e!ar $(i%" e pi%"lR&i%". A" eJaminar " #ene$(%i" G aXde pr"p"r%i"nad" p"r rela%i"namen!" (n!im", peVuiad"re em medi%ina %"n%lu(ram Vue aVuele Vue !'m #"a ami>ade, pe"a a Vuem p"dem re%"rrer em #u%a de ap"i", "lidariedade e a$e!", !'m mai"r pr"#a#ilidade de "#reviver a dea$i" G aXde, !ai %"m" a!aVue %ard(a%" e %irur&ia de &rande p"r!e, e !'m men"r pr"#a#ilidade de apreen!ar d"en7a %"m" " %\n%er e in$e%7Te repira!Rria. )"r eJempl", um e!ud" de mai de mil pa%ien!e %ard(a%" n" Medi%ai Cen!er da Du,e Univeri!- %"n%luiu Vue aVuele Vue n4" !in*am %`n<u&e "u al&um %"n$iden!e prRJim" apreen!avam uma pr"#a#ilidade !r' ve>e mai"r de m"rrer den!r" de %in%" an" apR " dia&nR!i%" da d"en7a %ard(a%a, d" Vue " Vue eram %aad" "u !in*am um ami&" (n!im". Ou!r" e!ud" %"m mil*are de m"rad"re de Alameda C"un!-, na Cali$Rrnia, a" l"n&" de um per("d" de n"ve an", revel"u Vue " Vue !in*am mai ap"i" "%ial e rela%i"namen!" (n!im" apreen!avam men"re (ndi%e &erai de m"r!alidade e men"r in%id'n%ia de %\n%er. E um e!ud" reali>ad" na S%*""l "$ Medi%ine da Univeri!- "$ Ne#ra,a, %"m %en!ena de id"", %"n%luiu Vue aVuele Vue !in*am um rela%i"namen!" (n!im" apreen!avam mel*"r $un74" imun"lR&i%a e n(vei de %"le!er"l mai #aiJ". A" l"n&" d" Xl!im" an", *"uve pel" men" uma meia dX>ia de peVuia de &rande al%an%e %"ndu>ida p"r di$eren!e peVuiad"re Vue eJaminaram a rela74" en!re in!imidade e aXde. Dep"i de en!revi!arem mil*are de pe"a, " O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO diver" peVuiad"re pare%em !"d" !er %*e&ad" G mema %"n%lu4"C rela%i"namen!" (n!im" 4", de $a!", #enF3 $i%" G aXde. A in!imidade F i&ualmen!e imp"r!an!e para a manu!en3 74" da #"a aXde em"%i"nal. O pi%anali!a e $ilR"$" "%ial Eri%* Fr"mm a$irm"u Vue " med" mai #Wi%" da *umanidade F a amea7a de er i"lad" de "u!r" ere *uman". )ara ele, a eJperi'n%ia da epara74", viven%iada pela primeira ve> na !enra in$\n%ia, F a $"n!e de !"da a aniedade na vida *umana. c"*n +"Dl#- %"n%"rd"u, %i!and" um #"m v"lume de pr"va eJperimen!ai e peVuia Vue %"rr"#"3 ravam a idFia de Vue a epara74" daVuele Vue %uidam d" #e#' 3 &eralmen!e a m4e "u " pai 3 duran!e " per("d" $inal d" primeir" an" de vida, inevi!avelmen!e &era med" e !ri!e>a na %rian7a. )ara ele, a epara74" e a perda in!er3 pe"al e!avam na prRpria "ri&en da eJperi'n%ia *umana de med", !ri!e>a e mW&"a. )"r!an!", levand"3e em %"nidera74" a imp"r!\n%ia vi!al da in!imidade, %"m" !ra!am" de %"ne&uir in!imidade na n"a vida diWria_ De a%"rd" %"m " en$"Vue d" Dalai3 Lama, delinead" na Xl!ima u#divi4", eria ra>"Wvel %"me7ar %"m " aprendi>ad" 3 %"m a %"mpreen4" d" Vue F a in!imidade, %"m a #u%a de uma de$ini74" e m"del" prW!i%" de in!imidade. N" en!an!", Vuand" n" v"l!am" para a %i'n%ia G pr"%ura de uma rep"!a, !em3e a impre4" de Vue, apear d" a%"rd" univeral en!re " peVuiad"re Vuan!" G imp"r!\n%ia da in!imidade, F nee p"n!" Vue !ermina a *arm"nia en!re ele. Talve> a %ara%!er(!i%a mai urpreenden!e d" eJame mai uper$i%ial de vWri" e!ud" "#re a in!imidade e<a a ampla diveridade de de$ini7Te e !e"ria "#re eJa!amen!e " Vue F a in!imidade. 21 i A ARTE DA FELICIDADE Na eJ!remidade mai %"n%re!a da e%ala e!W " au!"r Dem"nd M"rri, Vue e%reve "#re a in!imidade a par!ir da perpe%!iva de um >"Rl"&" %"m $"rma74" em e!"l"&ia. Em eu livr" In!ima!e +e*avi"r uC"mp"r!amen!" (n!im"h, M"rri de$ine a in!imidade. YSer (n!im" i&ni$i%a e!ar prRJim"... A" meu ver, " a!" da in!imidade "%"rre empre Vue d"i indiv(du" en!ram em %"n!a!" $(i%".Y Dep"i de de$inir a in!imidade em !erm" de pur" %"n!a!" $(i%", ele en!4" paa a eJaminar a inXmera $"rma pela Vuai " ere *uman" en!ram em %"n!a!" $(i%" un %"m " "u!r", dede um imple !apin*a na %"!a G uni4" eJual mai erR!i%a. Ele v' " %"n!a!" %"m" " ve(%ul" a!ravF d" Vual n" %"n"lam" un a" "u!r" e n" en!im" %"n"lad", p"r mei" de a#ra7" e aper!" de m4"E e, Vuand" ee mei" n4" n" 4" dip"n(vei, p"r via mai indire!a de %"n!a!" $(i%", %"m" p"r eJempl" um a!endimen!" de mani%ure. Ele %*e&a a levan!ar a *ipR!ee de Vue " %"n!a!" $(i%" %"m "#<e!" n" n"" am#ien!e, dede " %i&arr" e <Ria a!F " %"l%*Te de W&ua, $un%i"nam %"m" u#!i!u!" da in!imidade. A mai"ria d" peVuiad"re n4" F !4" ma!eriali!a na ua de$ini7Te de in!imidade e pare%e %"n%"rdar Vue a in!imidade F mai d" Vue a mera pr"Jimidade $(i%a. @"l!and"3e para a rai> da palavra Yin!imidadeY, d" la!im Yin!imaY, Vue i&ni$i%a Yin!eri"rY "u Ymai in!eri"rY, F %"m en"rme $reV['n%ia Vue ele a%ei!am uma de$ini74" mai ampla, %"m" p"r eJempl" a "$ere%ida pel" dr. Dan MCAdamS, au!"r de diver" livr" "#re " !ema da in!imidadeC b;O dee<" de in!imidade F " dee<" de %"mpar!il*ar n"" eu mai pr"$und" %"m "u!ra pe"a.Y O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO N" en!an!", a de$ini7Te da in!imidade n4" param p"r a(. Na "u!ra eJ!remidade da e%ala, em rela74" a Dem"nd M"ai, *W epe%iali!a %"m" p"r eJempl" a dupla de piVuia!ra, dr. T*"ma )a!ri%, Mal"ne e dr. )a!ri%, T*"ma Mal"ne, pai e $il*". N" eu livr", T*e Ar! "$ In!ima%- uA ar!e da in!imidadeh, ele de$inem a in!imidade %"m" a YeJperi'n%ia da %apa%idade de %"ne%!arY. Seu en!endimen!" da in!imidade %"me7a %"m um eJame me!i%ul"" da n"a Y%apa%idade de %"ne%!arY %"m "u!ra pe"a, ma " au!"re n4" limi!am eu %"n%ei!" de in!imidade a rela%i"namen!" *uman". Sua de$ini74" F !4" ampla, na realidade, Vue in%lui n"" rela%i"namen!" %"m "#<e!" inanimad" 3 Wrv"re, e!rela e a!F mem" " epa7". C"n%ei!" da $"rma ideal de in!imidade !am#Fm variam pel" mund" a$"ra e a" l"n&" da *i!Rria. A n"74" r"m\n!i%a daVuela Y)e"a Epe%ialY %"m Vuem !em" um apaiJ"nad" rela%i"namen!" (n!im" F um pr"du!" da n"a era e da n"a %ul!ura. Ee m"del" de in!imidade, en!re!an!", n4" !em a%ei!a74" univeral em !"da a %ul!ura. O <ap"nee, p"r eJempl", pare%em %"n$iar mai na ami>ade para a "#!en74" da in!imidade, a" pa" Vue " ameri%an" pare%em pr"%urW3la mai em rela%i"namen!" r"m\n!i%" %"m um nam"rad", nam"rada "u %`n<u&e. A" alien!ar ee p"n!", al&un peVuiad"re u&eriram Vue " aiW!i%" Vue %"!umam %"n%en!rar men" a!en74" em en!imen!" pe"ai, %"m" a paiJ4", e Vue e in!eream mai pel" ape%!" prW!i%" de li&a7Te "%iai pare%em er men" vulnerWvei a" !ip" de de%ep74" Vue leva G dein!e&ra74" d" rela%i"namen!". AlFm da varian!e en!re uma %ul!ura e "u!ra, " %"n%ei!" de in!imidade !am#Fm "$reram mudan7a drW!i%a A ARTE DA FELICIDADE a" l"n&" d" !emp". Na AmFri%a %"l"nial, " &rau de pr"Jimidade e in!imidade $(i%a era em &eral mai"r d" Vue " a!ual, <W Vue paren!e e a!F mem" de%"n*e%id" "%upavam epa7" %"n$inad", d"rmiam <un!" num ap"en!" e uavam um mem" ap"en!" para !"mar #an*", %"mer e d"rmir. Mem" aim, " n(vel %"!umeir" de %"muni%a74" en!re %`n<u&e era #a!an!e $"rmal em %"mpara74" %"m " padrTe da a!ualidade 3 n4" end" mui!" di$eren!e d" m"d" de %"muni%a74" en!re vi>in*" "u %"n*e%id". S"men!e um F%ul" mai !arde, " am"r e " %aamen!" !"rnaram3e al!amen!e r"man!i>ad", e a revela74" (n!ima d" prRpri" eu pa"u a er um in&redien!e preup"!" em VualVuer par%eria am"r"a. IdFia "#re " Vue F %"niderad" %"mp"r!amen!" (n!im" e pe"al !am#Fm mudaram a" l"n&" d" !emp". Na Aleman*a n" F%ul" ?@I, p"r eJempl", eperava3e Vue marid" e mul*er re%Fm3%aad" %"numaem " ma!rim`ni" numa %ama %arre&ada p"r !e!emun*a Vue le&i!imariam " %aamen!". Tam#Fm mud"u a $"rma %"m" a pe"a eJprimem ua em"7Te. Na Idade MFdia, era %"niderad" n"rmal eJprimir em pX#li%" uma &rande eJ!en4" de en!imen!" %"m mui!a in!enidade e $ranVue>a 3 a ale&ria, a raiva, " med", a %"mpaiJ4" e a!F mem" " pra>er em !"r!urar e ma!ar inimi&". EJprimiam3e eJ%e" de ri" *i!Fri%", de pran!" de%"n"lad", de $Xria vi"len!a, mui!" mai d" Vue eria a%ei!" *"<e na n"a "%iedade. )"rFm a #anali>a7G" da eJpre4" de em"7Te e en!imen!" naVuela "%iedade eJ%lu(a " %"n%ei!" de in!imidade em"%i"nal. Se " Vue e deve $a>er F eJp"r !"da a em"7Te de m"d" a#er!" e in3 O CALOR HUMANO E A COMI;AI?OO .$i%Ui.inad", a%a#am n4" re!and" en!imen!" pe"ai a eJprear para al&uma pe"a epe%iai. Na!iruralmen!e, a n"7Te Vue !ern" %"m" l(Vuida e %er!a a repei!" da in!imidade n4" 4" univerai. Ela mudam %"em l )aar d" !emp" e %"!umWm er m"ldada pe3 la %"ndll7Te e%"n`mi%a, "%iai e %ul!urai. E F $W%il $i%ar %"n$u"; dian!e da variedade da de$iiZai7Te %"n!emp"r\nea da; in!imidade n" O%iden!e 3 %"rre mani$e!a7Te Vue v4" dede um %"r!e de %a#el" a" n"" rela%i"namen!" %"m a l,lua de Ne!un". E "nde i" n" deiJa n" n"" e$"r7" dei en!ender " Vue F a in!imidade Crei" Vue a impli%a7Te,; 4" %lara. EJi!;!e uma in%r(vel diveridade en!re a vida *umana, varia7Te in$ini!a en!re a pe"a %"rre rela74" a %"m" viven%iam 8 uma ena74" de pr"JimidaZleU Ea per%ep74" p"r i <W ( n" "$ere%e uma &rande "p"r!unidade. Ela Vuer di>er VuFe ne!e eJa!" m"men!" !em" ampl" manan%iai de in!imilidade G n"a dip"i74". A in!imidade e!W p"r !"da par!!eU A!ual!lmen!e, mui!" de nR vivem "primid" pela ena74" de V-ue $al!a al&" na n"a vida, "$rend" in!enamen!e p"r uma 8 $al!a de in!imidade. I" "%"rre FU)e%ialmen!e Vuand" a!raveeam" " inevi!Wvei per("d"W na n"a vida em Vue n4" .e!am" env"lvid" num rela%i"namen!" r"m\n!i%" "u em VL<ue a paiJ4" e evai de um relp%i"namerJ!". EJi!e na n"a b %ul!ura uma idFia mui!" di$undida de Vue e %"n3 e&ue al%a;an7ar mel*"r a in!imidade pr"$u>nda den!r" d" %"n!eJ!" de i um rela%i"namen!" r"m\n!i%" apaiJ"nad" 3 %"m aVuela )e"a EJ!ra"rdinWria Vue di!in&&llim" de !"da a "u!ra. Ee p"n!" de vi!a p"de n" limi!ar a" eJ!rem", i"3 1A A ARTE DA FELICIDADE land"3n" de "u!ra $"n!e de in!imidade em p"!en%ialE e p"de er a %aua de mui!a a$li74" e in$eli%idade Vuand" ea )e"a EJ!ra"3dinWria n4" e!W G dip"i74". E!W, p"rFm, a" n"" al%an%e " mei" de evi!ar i". = pre%i" apena !er a %"ra&em de eJpandir n"" %"n%ei!" de in!imidade dU m"d" a in%luir !"da a "u!ra $"rma Vue n" %er%am na vida diWria. C"m a amplia74" da n"a de$ini74" de in!imidade, nR n" a#rim" para de%"#rir mui!" m"d" n"ve e i&ualmen!e a!i$a!Rri" de %"neJ4" %"m " "u!r". I" n" !ra> de v"l!a G min*a %"nvera ini%ial %"m " Dalai3 Lama "#re a "lid4", %"nvera inpirada p"r uma lei!ura %aual da e74" de Y%"rrei" en!imen!alY de um <"rnal da re;i4". Fi%" a me per&un!ar. N" eJa!" m"men!" em Vue aVuela pe"a e!avam redi&ind" eu anXn%i", lu!and" para en%"n!rar a palavra eJa!a Vue !rariam " r"man%e para ua vida e a%a#ariam %"m a "lid4", Vuan!a dea pe"a <W e!avam %er%ada de ami&", paren!e "u %"n*e%id" 3 rela%i"namen!" Vue p"deriam $a%ilmen!e er %ul!ivad" e reul!ar em li&a7Te (n!ima &enu(na e pr"$undamen!e a!i$a!Rria_ Mui!a, ima&in" eu. Se " Vue pr"%uram" na vida F a $eli%idade, e e a in!imidade F um imp"r!an!e in&redien!e de uma vida mai $eli>, en!4" em dXvida $a> en!id" %"ndu>ir n"a vida %"m #ae num m"del" de in!imidade Vue in%lua !an!a $"rma de li&a74" %"m " "u!r" Vuan!a $"rem p"(vei. O m"del" de in!imidade d" Dalai3Lama #aeia3e numa dip"i74" a n" a#rirm" para mui!" "u!r", paren!e, ami&" e a!F mem" de%"n*e%id", $"rmand" la7" pr"$und" e au!'n!i%" #aead" na n"a *umanidade %"mum. Cap(!ul" I O A)ROFUNDAMENTO DA NOSSA LINAPQO COM OS OUTROS Uma !arde, dep"i da ua pale!ra a" pX#li%", %*e&uei G u(!e d" Dalai3Lama para min*a e4" diWria. E!ava al&un minu!" adian!ad". Um auJiliar vei" di%re!amen!e a" %"rred"r para in$"rmar Vue Sua San!idade e!ava "%upad" numa audi'n%ia par!i%ular, Vue deveria dem"rar mai al&un minu!". O%upei min*a p"i74" %"!umeira dian!e da p"r!a da ua u(!e e uei " !emp" para rever a an"!a7Te Vue *avia preparad" para n"a e4", enVuan!" pr"%urava evi!ar " "l*ar de upei!a de um e&uran7a 3 " mem" "l*ar aper$ei7"ad" p"r a!enden!e de l"<a de %"nveni'n%ia para u" dian!e de ad"le%en!e de 8A "u 8H an", Vue $i%am paand" !emp" en!re a e!an!e de revi!a. A ARTE DA FELICIDADE Em al&un minu!", a p"r!a a#riu3e para a a(da de um %aal #em ve!id" de meia3 idade. Ele me pare%eram %"n*e%id". Lem#rei3me de !er id" apreen!ad" rapidamen!e a ele al&un dia an!e. Dieram3me Vue a mul*er era uma *erdeira mui!" %"n*e%ida, e " marid", um adv"&ad" eJ!remamen!e ri%" e p"der"", de Man*a!!an. Na Fp"%a da apreen!a74", R !r"%am" al&uma palavra, ma " d"i me pare%eram in%rivelmen!e arr"&an!e. Luand" iam aind" da u(!e d" Dalai3Lama, p"rFm, per%e#i uma mudan7a epan!"a. Nada de p"!ura al!iva e de eJpreTe preun7"a. N" eu lu&ar, d"i r"!" inundad" de !ernura e em"74". )are%iam dua %rian7a. Ri" de lW&rima e%"rriam pela #"%*e%*a. Em#"ra " e$ei!" d" Dalai3Lama "#re " "u!r" nem empre e<a !4" dramW!i%", per%e#i Vue " "u!r" invariavelmen!e rep"ndiam a ele %"m al&uma mudan7a em !erm" de em"74". Havia mui!" eu vin*a me maravil*and" %"m ua %apa%idade de in!"ni>ar %"m " "u!r", VualVuer Vue $"e ua p"i74" na vida, e de e!a#ele%er uma !r"%a em"%i"nal pr"$unda e i&ni$i%a!iva. A CRIAPQO DA EM)ATIA Em#"ra !ivFem" $alad" da imp"r!\n%ia d" %arin*" e da %"mpaiJ4" *umana duran!e n"a %"nvera n" Ari>"na, $"i R al&un mee mai !arde, em ua %aa em D*aramala, Vue !ive a "p"r!unidade de eJaminar %"m ele " rela%i"namen!" *uman", %"m mai"r a!en74" a" de!al*e. OVuela al!ura eu e!ava mui!" ani"" para ver e p"der(am" de%"#rir um %"n<un!" de prin%(pi" $undamen!ai a" O CALOR HUMANO E A CONIfAI?OO Vuai ele re%"rre na ua in!era7Te %"m " "u!r" 3 prin%(pi" Vue p"deriam er apli%ad" para aprim"rar VualVuer rela%i"namen!", %"m de%"n*e%id", paren!e, ami&" "u aman!e. A$li!" para %"me7ar, mer&ul*ei de %a#e7a. 3 +em, Vuan!" a" !Rpi%" d" rela%i"namen!" *uman"... Vual " en*"r %"nideraria " mF!"d" "u !F%ni%a mai e$i%a> para in!"ni>ar %"m " "u!r" de uma $"rma i&ni$i%a!iva e para redu>ir %"n$li!" %"m " "u!r"_ Ele me lan7"u um "l*ar pene!ran!e. N4" era um "l*ar indeli%ad", ma $e> %"m Vue eu me en!ie %"m" e !ivee a%a#ad" de l*e pedir Vue me dee a eJa!a %"mp"i74" Vu(mi%a d" pR da lua. 3 +em, lidar %"m " "u!r" F uma Vue!4" mui!" %"mpleJa 3 rep"ndeu ele, apR um #reve il'n%i". 3 N4" *W %"m" %al%ular uma $Rrmula Xni%a Vue p"a re"lver !"d" " pr"#lema. = um p"u%" %"m" a#er %">in*ar. Luand" e e!W preparand" uma re$ei74" deli%i"a, uma re$ei74" epe%ial, *W vWri" e!W&i" n" prepar". )"de3e primeir" !er de $erver " le&ume eparadamen!e. Dep"i !em3e de $ri!W3l", para en!4" %"m#inW3l" de um m"d" epe%ial, adi%i"nand" !emper" e aim p"r dian!e. E, $inalmen!e, " reul!ad" eria ee pra!" deli%i"". AVui, da mema $"rma, para !er !alen!" para lidar %"m " "u!r", mui!" $a!"re 4" ne%eWri". N4" e p"de implemen!e di>er, YE!e F " mF!"d"Y "u YE!a F a !F%ni%aY. N4" era eJa!amen!e a rep"!a Vue eu e!ava pr"%urand". A%*ei Vue ele e!ava end" evaiv" e !ive a ena74" de Vue em dXvida deveria !er al&" mai %"n%re!" a me "$ere%er. )rei"nei, en!4". 3 )"i #em, e n4" *W nen*uma "lu74" Xni%a para aprim"rarm" n"" l rela%i"namen!", Vuem a#e n4" A ARTE DA FELICIDADE eJi!am al&uma dire!ri>e mai ampla Vue p"deriam er X!ei_ O Dalai3Lama pen"u p"r um in!an!e an!e de rep"nder. 3 EJi!em. cW $alam" da imp"r!\n%ia de a#"rdar " "u!r" !end" em men!e " penamen!" da %"mpaiJ4". I" F %ru%ial. = %lar" Vue n4" #a!a implemen!e di>er a al&uFm, YA*, F mui!" imp"r!an!e !er %"mpaiJ4"E v"%' pre%ia !er mai am"r pel" "u!r".Y Uma imple re%ei!a %"m" ea, p"r i, n4" vai $un%i"nar. N" en!an!", um mei" e$i%a> de eninar al&uFm a er mai %arin*"" e %"mpaiv" %"me7a %"m " u" d" ra%i"%(ni" para in!ruir " indiv(du" "#re " val"r e " #ene$(%i" prW!i%" da %"mpaiJ4"E e !am#Fm $a>er %"m Vue %ada um re$li!a "#re %"m" e en!e Vuand" al&uFm F &en!il %"m ele, en!re "u!ra %"ia. Num en!id", i" deiJa " indiv(du" preparad", de m"d" Vue " e$ei!" erW mai"r G medida Vue ele pr"i&a em eu e$"r7" para !er mai %"mpaiJ4". YA&"ra, a" eJaminar " vWri" m"d" para deenv"lver a %"mpaiJ4", %rei" Vue a empada F um $a!"r imp"r!an!e. A %apa%idade de avaliar " "$rimen!" d" "u!r". Na realidade, p"r !radi74", uma da !F%ni%a #udi!a para aper$ei7"ar a %"mpaiJ4" env"lve ima&inar uma i!ua74" em Vue um er en%ien!e e!W "$rend"... p"r eJempl", um %arneir" a p"n!" de er a#a!id" pel" a7"u&ueir". E en!4" pr"%urar ima&inar " "$rimen!" pel" Vual " %arneir" p"de e!ar paand" e aim p"r dian!e... 3 O Dalai3 Lama par"u p"r um in!an!e para re$le!ir, paand" di!ra(d" pel" ded" ua %"n!a de "ra74". C"men!"u en!4". 3 O%"rreu3me Vue, e e!ivFem" lidand" %"m al&uFm Vue $"e mui!" O CALOR HUMANO E A COMfAI?OO $ri" e indi$eren!e, ea !F%ni%a !alve> n4" $un%i"nae. Seria !em" pedir a" a7"u&ueir" Vve $i>ee ea viuali>a74". p a7"u&ueir" e!W !4" em#ru!e%id", !4" a%"!umad" GVuil" !ud", Vue implemen!e ela n4" !eria nen*um impa%!". p"r!an!", p"r eJempl", eria mui!" di$(%il eJpli%ar e u!ili>ar ea !F%ni%a n" %a" de al&un "%iden!ai Vue e!e<am *a#i!uad" a %a7ar e pe%ar p"r pra>er, %"m" uma $"rma de la>er...Y 3 Nee %a" 3 u&eri 3 !alve> n4" $"e uma !F%ni%a e$i%a> pedir a" %a7ad"r Vue ima&inae " "$rimen!" da ua prea, ma eria p"(vel deper!ar en!imen!" de %"m3 paiJ4" e %"me7Wem" $a>end" %"m Vue ele viuali>ae eu %4" de %a7a pre$erid" pre" numa armadil*a, &a3 nind" de d"r... 3 I" mem" 3 %"n%"rd"u " Dalai3Lama. 3 Crei" Vue, dependend" da %ir%un!\n%ia, p"der(am" m"di$i%ar ea !F%ni%a. )"r eJempl", a pe"a p"de n4" !er uma $"r!e empa!ia para %"m animai, ma n" m(nim" p"de !er al&uma empada para %"m um paren!e prRJim" "u um ami&". Nee %a", a pe"a p"deria viuali>ar uma i!ua74" em Vue " er amad" e!W "$rend", paand" p"r uma i!ua74" !rW&i%a, e dep"i ima&inar %"m" ela rea&iria GVuil". Dee m"d", p"de3e !en!ar aumen!ar a %"mpaiJ4", p"r mei" da !en!a!iva de en!ir empa!ia pel" en!imen!" "u pela eJ3 peri'n%ia d" "u!r". YCrei" Vue a empada F imp"r!an!e n4" R %"m" mei" de aprim"ramen!" da %"mpaiJ4" ma, em !erm" &erai, Vuand" e lida %"m " "u!r" em VualVuer n(vel e e en$ren!a al&uma di$i%uldade, F eJ!remamen!e X!il er %apa> de pr"%urar p`r3e n" lu&ar da "u!ra pe"a e ver %"m" e A ARTE DA FELICIDADE rea&iria G i!ua74". Mem" Vue n4" e !en*a nen*uma eJperi'n%ia %"mum %"m a "u!ra pe"a "u Vue e !en*a um e!il" de vida mui!" di$eren!e, p"de3e !en!ar $a>er i" a!ravF da ima&ina74". )"de er ne%eWri" er levemen!e %ria!iv". Ea !F%ni%a env"lve a %apa%idade de upender pr"vi"riamen!e a ini!'n%ia n" prRpri" p"n!" de vi!a ma, !am#Fm, en%arar a i!ua74" a par!ir da perpe%!iva d" "u!r", ima&inar Vual eria a i!ua74" %a" e e!ivee n" eu lu&ar, %"m" e lidaria %"m " $a!". I" a<uda a deenv"lver uma %"n%ien!i>a74" d" en!imen!" d" "u!r" e um repei!" p"r ele, " Vue F um imp"r!an!e $a!"r para a redu74" de %"n$li!" e pr"#lema %"m " "u!r".Y N"a en!revi!a naVuela !arde $"i %ur!a. Eu *avia id" en%aiJad" na dena pr"&rama74" d" Dalai3Lama n" Xl!im" in!an!eE e, %"m" al&uma da n"a %"nvera, ela "%"rreu n" $inal d" dia. LW $"ra, " "l %"me7ava a e p`r, en%*end" " ap"en!" %"m uma penum#ra a&rid"%e Vue !"rnava \m#ar e%ur" a parede de um amarel"3%lar", e iluminava %"m #el" ma!i>e d"urad" a ima&en #udi!a ali dip"!a. O auJiliar d" Dalai3Lama en!r"u em il'n%i", indi%and" " $inal da n"a e4". )ara en%errar a %"nvera, $i> uma per&un!a. 3 Sei Vue !em" de !erminar, ma " en*"r !eria al&um "u!r" %"nel*" "u mF!"d" a" Vuai re%"rre para e!a#ele%er empa!ia %"m " "u!r"_ Repe!ind" a palavra Vue *avia pr"$erid" n" Ari>"na mui!" mee an!e, ele rep"ndeu %"m uma d"%e impli%idade. O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO 3 Sempre Vue %"n*e7" al&uFm, a#"rd" a pe"a a par!ir d" p"n!" de vi!a d" Vue *"uver de mai #Wi%" em %"mum en!re nR. Cada um de nR !err uma e!ru!ura $(i%a, uma men!e, em"7Te. T"d" na%em" d" mem" m"d"E e !"d" m"rrem". T"d" nR dee<am" a $eli%idade e n4" Vuerem" "$rer. Em ve> de alien!ar di$eren7a e%undWria, %"m" p"r eJempl" " $a!" de eu er !i#e!an", de uma %"r, reli&i4" "u $"rma74" %ul!ural di$eren!e, en%arar " "u!r" a par!ir dea perpe%!iva permi!e Vue eu !en*a a ena74" de e!ar %"n*e%end" al&uFm i&ual>in*" a mim. C"nider" Vue " rela%i"namen!" %"n " "u!r" nee n(vel $a%ili!a em mui!" a !r"%a e a %"muni%a74" en!re a pe"a. 3 C"m ea palavra, ele e levan!"u, "rriu, e&ur"u min*a m4" p"r um in!an!e e e re%"l*eu. Na man*4 e&uin!e, %"n!inuam" n"a %"nvera na %aa d" Dalai3Lama. 3 N" Ari>"na, $alam" mui!" "Ere a imp"r!\n%ia da %"mpaiJ4" n" rela%i"namen!" *urr.an", e "n!em eJaminam" " papel da empa!ia n" aprirri"ramen!" da n"a %apa%idade para n" rela%i"narm" u3I %"m " "u!r"... 3 Sim 3 die " Dalai3Lama, aen!ind" %"m a %a#e7a. 3 AlFm di", " en*"r p"deria u&erir mai al&um mF!"d" "u !F%ni%a epe%($i%a Vue a<!dae um indiv(du" a lidar %"m "u!ra pe"a de m"d" mai p"i!iv"_ 3 +em, %"m" men%i"nei "n!em, n4" *W %"m" pr"p"r uma "u dua !F%ni%a imple, Vue p"am re"lver !"d" " pr"#lema. Tend" di!" i", p"rFm, %rei" Vue *W al&un "u!r" $a!"re Vue p"dem a<udar " indiv(du" a lidar %"m " "u!r" %"m mai"r *a#ilidade. )ara %"me7ar, F X!il en!en3 A ARTE DA FELICIDADE der e avaliar a $"rma74" da pe"a %"m Vuem e e!W lidand". AlFm di", uma men!e mai a#er!a e mai $ran%a F uma Vualidade vali"a Vuand" e !ra!a de lidar %"m " "u!r". A&uardei, ma ele n4" die mai nada. 3 O en*"r p"deria u&erir al&um "u!r" mF!"d" para aprim"rar n"" rela%i"namen!"_ Ele pen"u p"r um m"men!". 3 N4" 3 die ele, %"m uma riada. Ee %"nel*" epe%($i%" me pare%iam p"r demai impli!a, n" $und" #anai. )"rFm, %"m" aVuil" pare%ia er !ud" " Vue ele !in*a a di>er "#re " !ema p"r enVuan!", nR n" v"l!am" para "u!r" !Rpi%". NaVuela n"i!e, $ui %"nvidad" a <an!ar na %aa de al&un ami&" !i#e!an" em D*aramala. Meu ami&" pr"&ramaram uma n"i!e Vue e revel"u #a!an!e animada. A re$ei7\" e!ava eJ%elen!e, %"m uma delum#ran!e ele74" de pra!" epe%iai den!re " Vuai "#rea(a " M" M" !i#e!an", um deli%i"" #"lin*" de %arne. O medida Vue " <an!ar pr"e&uia, a %"nvera $"i $i%and" mai ale&re. L"&", " %"nvidad" e!avam !r"%and" rela!" apimen!ad" "#re a %"ia mai em#ara7"a Vue $i>eram Vuand" e!avam al%""li>ad". Havia diver" %"nvidad" na reuni4", en!re ele um %"n*e%id" %aal da Aleman*aE a mul*er, arVui!e!aE " marid", e%ri!"r, au!"r de uma dX>ia de livr". )"r me in!erear p"r livr", a#"rdei " e%ri!"r e %"me%ei uma %"nvera. Fi> per&un!a "#re ua "#ra. Sua rep"!a $"ram %ur!a e me%\ni%aE ua a!i!ude, #ru%a e di3 I ".i O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO Can!e. C"niderei3" #a!an!e dea&radWvel, a!F mem" pre !eni"", e an!ipa!i>ei de imedia!" %"m ele. +em, pel" me ,v " $i> uma !en!a!iva de me rela%i"nar %"m ele, die a mim mem" a !(!ul" de %"n"l" e, %"nven%id" de Vue e !ra!a va implemen!e de uma pe"a inami!"a, dediVuei3me a %"nverar %"m al&un d" %"nvidad" mai impW!i%". N" dia e&uin!e, dei %"m um ami&" num %a$F n" lu&are<" e, enVuan!" !"mWvam" %*W, rela!ei " a%"n!e%imen!" da n"i!e an!eri"r. 3 N"!ei de !"d" " mund", men" d" R"l$, aVuele e%ri!"r... Ele me pare%eu !4" arr"&an!e "u ei lW " Vu'... !4" an!ipW!i%". 3 Eu " %"n*e7" *W mui!" an" 3 die meu ami&". Sei Vue F ea a impre4" Vue dW, ma F R Vue ele F um p"u%" !(mid", um p"u%" $e%*ad" de in(%i". = n" $und" uma pe"a maravil*"a e v"%' %"n*e%'3l" mel*"r... 3 Eu n4" me %"nven%i. Meu ami&" %"n!inu"u a eJpli%a74" ...apear de !er u%e" %"m" e%ri!"r, ele $"i aVuin*"ad" %"m mai di$i%uldade d" Vue " n"rmal na vida. Na realidade, "$reu mui!". Sua $am(lia up"r!"u a$li7Te !remenda na m4" d" na>i!a duran!e a Se&unda Nuerra Mundial. E ele !em d"i $il*", a" Vuai F mui!" dedi%ad", na%id" %"m um rar" !ran!"rn" &enF!i%" Vue " deiJ"u %"m &rave de$i%i'n%ia !an!" $(i%a Vuan!" men!al. E em ve> de e amar&urar "u paar a vida n" papel de mWr!ir, ele lid"u %"m ea di$i%uldade e!endend" a m4" para " "u!r", e dedi%"u mui!" an" a" !ra#al*" v"lun!Wri" %"m de$i%ien!e. = mem" uma pe"a mui!" epe%ial e v"%' " %"n*e%er mel*"r. O Vue a%a#"u a%"n!e%end" $"i Vue me en%"n!rei n"vamen!e %"m R"l$ e a mul*er n" $inal daVuela emana, 86A A ARTE DA FELICIDADE numa peVuena pi!a Vue ervia %"m" aer"p"r!" l"%al. T(n*am" reerva para " mem" v`" a!F DFli, Vue de%"#rim" !er id" %an%elad". O prRJim" v`" para DFli R airia da( a al&un dia, e nR re"lvem" alu&ar um %arr" <un!" para " eJ!enuan!e per%ur" de de> *"ra. O p"u%" $ra&men!" de in$"rma74" !ranmi!id" pel" meu ami&" *aviam mudad" min*a dip"i74" dian!e de R"l$E e na l"n&a via&em a!F DFli eu me en!i mai a#er!" %"m ele. Em %"neV['n%ia di", $i> um e$"r7" para en!a#ular %"nvera %"m ele. A prin%(pi", ua a!i!ude %"n!inu"u a memaE ma R %"m um p"uVuin*" de $ranVue>a e peri!'n%ia, l"&" de%"#ri er mai pr"vWvel Vue ua in"%ia#ilidade $"e devida G !imide> d" Vue a" en"#im", %"m" meu ami&" me diera. EnVuan!" e&u(am" a%"le<and" pel" in!eri"r d" n"r!e da (ndia, num %al"r u$"%an!e, %ada ve> mai imer" na %"nvera, ele e revel"u um er *uman" en(vel e au!'n!i%" alFm de um in!rFpid" %"mpan*eir" de via&em. Luand" %*e&am" a DFli, eu <W *avia per%e#id" Vue " %"nel*" d" Dalai3Lama para Y%"mpreender " an!e%eden!e da pe"aY n4" era !4" elemen!ar e uper$i%ial Vuan!" pare%ia a prin%(pi". Talve> $"e imple, ma n4" impli!a. O ve>e F " %"nel*" mai #Wi%" e dire!", daVuele !ip" Vue %"!umam" de%ar!ar, pela in&enuidade, " Vue repreen!a " mei" mai e$i%a> de pr"m"ver a %"muni%ar4". Al&un dia mai !arde, eu ainda e!ava em DFli, numa e%ala de d"i dia an!e de v"l!ar para %aa. O %"n!ra!e %"m a !ranV[ilidade de D*aramala era &ri!an!e, e eu e!ava de pFim" *um"r. AlFm da lu!a %"n!ra " %al"r e%aldan!e, a O CALOR HUMANO LC A COM)AI?QO p"lui74" e a mul!id4", a %al7ada $ervil*avam %"m uma epF%ie %"mum de predad"r ur#an" Vue e dedi%a a" &"lpe na rua. EnVuan!" %amin*ava pela rua a#raad"ra de DFli, na Vualidade de O%iden!al, de E!ran&eir", de Alv", a#"rdad" p"r meia dX>ia de eper!al*Te a %ada Vuar!eir4", eu !in*a a impre4" de e!ar %"m a palavra YOTSRIOY !a!uada na !e!a. Era uma dem"rali>a74". NaVuele dia, %a( num &"lpe %"mum apli%ad" p"r d"i indiv(du". Um alpi%"u !in!a vermel*a n" meu apa!" em Vue eu per%e#ee. Mai adian!e, eu %"mpara, um en&raJa!e de ar in"%en!e, %*am"u min*a a!en74" para a !in!a e e "$ere%eu para en&raJar meu apa!" pel" pre7" n"rmal. Em minu!", en&raJ"u " apa!" %"m per(%ia. A" !erminar, pediu %"m &rande !ranV[ilidade um val"r eJa&erad" 3 eVuivalen!e a" alWri" de d"i mee de mui!" m"rad"re de DFli. Luand" re$u&uei, ele ale&"u Vue aVuele era " pre7" Vue *avia pedid". @"l!ei a Vue!i"nar " val"r, e " &ar"!" %"me7"u a &ri!ar, a" #err" de Vue eu me e!ava re%uand" a pa&ar p"r ervi7" <W pre!ad", " Vue a!raiu um m"n!e de &en!e. Mai !arde naVuele dia eu "u#e Vue ee F um &"lpe %"mum. O menin" en&raJa!e $a> um e%\ndal" de pr"pRi!", a!raind" uma mul!id4", %"m a in!en74" de eJ!"rVuir din*eir" d" !uri!a pel" em#ara7" %auad" e pel" dee<" de evi!ar uma i!ua74" daVuela. NaVuela !arde, alm"%ei %"m uma %"le&a n" *"!el. O a%"n!e%imen!" da par!e da man*4 $"ram eVue%id" rapidamen!e G medida Vue ela me $a>ia per&un!a "#re min*a re%en!e Frie de en!revi!a %"m " Dalai3Lama. Mer&ul*am" numa %"nvera "#re a idFia d" Dalai3Lama a repei!" da empada e da imp"r!\n%ia de ad"!ar a perpe%!iva da 86B A ARTE DA FELICIDADE "u!ra pe"a. Dep"i d" alm"7", en!ram" num !WJi para ir vii!ar ami&" n"". Luand" " !WJi aiu, meu penamen!" v"l!aram para " &"lpe d" en&raJa!e daVuela man*4 e, enVuan!" ima&en ini!ra a&i!avam min*a men!e, p"r a%a" meu "l*ar pa"u pel" !aJ(me!r". 3 )are " !WJi 3 #errei. Min*a ami&a deu um pul" de u!" %"m min*a X#i!a eJpl"4". O m"!"ri!a $e> %ara de p"u%" ami&" para mim pel" epel*" re!r"vi"r, ma e&uiu em $ren!e. 3 )are " %arr"^ 3 eJi&i, a v"> a&"ra !r'mula, %"m um !ra7" de *i!eria. Min*a ami&a e!ava %*"%ada. O !WJi par"u. Ap"n!ei $uri"" para " !aJ(me!r". 3 @"%' n4" >er"u " !aJ(me!r"^ cW e!ava mar%and" mai de vin!e rupia Vuand" a(m"^ 3 De%ulpe, en*"r 3 die ele, %"m uma indi$eren7a em \nim", Vue me en$ure%eu ainda mai. 3 Eu me eVue%i de >erar... @"u %"me7ar de n"v" d" >er"... 3 N4" vai re%"me7ar nada^ 3 die eu, de%"n!r"lad". 3 E!"u %*ei" dea ua %"rrida $raudada, dee !ra<e!" em %(r%ul", de v"%' $a>erem " p"(vel para arran%ar din*eir" da pe"a... E!"u... implemen!e... a!urad"^ Eu epumava, en$ure%id", %"m uma veem'n%ia de Vuem e <ul&a uperi"r. Min*a ami&a e!ava enver&"n*ada. O m"!"ri!a apena "l*ava para mim %"m aVuela mema eJpre4" dea$iad"ra en%"n!rada %"m mai"r $reV['n%ia en!re a va%a a&rada Vue a(am a paear n" mei" d" !r\ni!" de uma rua m"vimen!ada de DFli e paravam, %"m " in!ui!" u#veriv" de pr"v"%ar um %"n&e!i"namen!". Ele me "l*ava %"m" e min*a eJpl"4" $"e apena %ana!iva e en!edian!e. c"&uei al&uma rupia n" #an%" da $ren!e e, em O CALOR HUMANO E A COM)AI?OO mai"re %"men!Wri", a#ri a p"r!a d" %arr" para min*a ami&a e al!ei a!rW dela. Em al&un minu!", %*amam" "u!r" !WJi e <W e!WvaM" n"vamen!e a %amin*". SR Vue eu n4" %"ne&uia deiJar " aun!" para lW. EnVuan!" e&u(am" pela rua de UDFli, eu %"n!inuava a me VueiJar de %"m" Y!"d" " mund"Y em DFli e!ava a $im de en&anar !uri!a e de %"m" nR n4" paWvam" de Ypa!"Y. Min*a %"mpan*eira "uvia em il'n%i" enVuan!" eu re%lamava e e#rave<ava. 3 Ora, vin!e rupia 4" R un vin!e e %in%" %en!av" de dRlar 3 die ela, a$inal. 3 Lual F " m"!iv" para !an!a irri!a74"_ Eu epumava de indi&na74", %er!" de e!ar %"m a ra>4". 3 Ma " Vue imp"r!a F " prin%(pi"^ 3 pr"!e!ei. 3 Se<a %"m" $"r, n4" ei %"m" v"%' p"de !er !an!a %alma dian!e de !"da ea *i!Rria, Vuand" i" a%"n!e%e " !emp" !"d". I" n4" a per!ur#a_ 3 +em 3 rep"ndeu ela, deva&ar 3, p"r um in!an!e, per!ur#"u, ma %"me%ei a penar "#re aVuil" Vue e!Wvam" %"men!and" duran!e " alm"7", "#re " Vue " DalaiLama die a repei!" de %"m" F imp"r!an!e ver a i!ua7Te a par!ir da perpe%!iva d" "u!r". EnVuan!" v"%' $i%ava %ada ve> mai nerv"", eu pr"%urava penar n" Vue eu p"deria !er em %"mum %"m aVuele m"!"ri!a de !WJi. NR d"i Vuerem" %"mer #em, d"rmir #em, Vuerem" n" en!ir #em, er amad" e aim p"r dian!e. Dep"i, !en!ei me ima&inar %"m" " m"!"ri!a de !WJi. Fi%" " dia in!eir" en!ad" num !WJi u$"%an!e em ar3%"ndi%i"nad", !alve> eu !en*a raiva "u inve<a d" e!ran&eir" ri%"... e a mel*"r $"rma Vue !en*" para !en!ar !"rnar a %"ia mai Y<u!aY, A ARTE DA FELICIDADE para er $eli>, F %riar m"d" de en&anar a pe"a !irand"3l*e din*eir". A Vue!4" F Vue, mem" Vuand" $un%i"na e eu %"ni&" al&uma rupia a mai de um !uri!a in&'nu", n4" %"ni&" ima&inar Vue ee e<a um <ei!" mui!" a!i$a!Rri" de er mai $eli> "u Vue ea e<a uma vida mui!" a!i$a!Rria... Se<a %"m" $"r, Vuan!" mai eu me ima&inava na pele d" m"!"ri!a d" !WJi, de al&um m"d" men" raiva eu en!ia dele. Sua vida implemen!e pare%ia !ri!e... Luer di>er, ainda n4" %"n%"rd" %"m " Vue ele $e> e %rei" Vue a&im" %er!" a" al!ar d" !WJi, ma implemen!e n4" %"ne&ui me per!ur#ar a p"n!" de "diW3l" p"r ee m"!iv"... FiVuei em il'n%i". )erpleJ", na realidade, %"m " p"u%" Vue eu de $a!" *avia a#"rvid" d" eninamen!" d" Dalai3Lama. OVuela al!ura, eu e!ava %"me7and" a e!imar " val"r prW!i%" d" eu %"nel*", %"m" p"r eJempl" " de Y%"mpreender " an!e%eden!e d" "u!r"Y e, na!uralmen!e, eu %"niderava uma inpira74" eu eJempl" de %"m" implemen!ava ee prin%(pi" na prRpria vida. )"rFm, enVuan!" repaava n"a Frie de %"nvera, %"m in(%i" n" Ari>"na e Vue a&"ra %"n!inuavam na (ndia, per%e#i Vue dede ;" in(%i" n"a en!revi!a ad"!avam um !"m %l(ni%", %"m" e eu l*e e!ivee $a>end" per&un!a "#re a ana!"mia *umana, R Vue nee %a" era a ana!"mia da men!e e d" ep(ri!" d" er *uman". A!F aVuele m"men!", en!re!an!", de al&um m"d" ainda n4" me *avia "%"rrid" apli%ar ua idFia plenamen!e G min*a prRpria vida, pel" men" n4" naVuele lJa!" m"men!". Eu empre !in*a uma va&a in!en74" de !en!ar implemen!ar ua idFia na min*a vida em al&um p"n!" n" $u!ur", !alve> Vuand" eu dipuee de mai !emp". l"a O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO O E?AME DA +ASE DE SUSTENTAPQO DE UM RELACIONAMENTO Min*a %"nvera %"m " Dalai3Lama n" Ari>"na *aviam %"me7ad" %"m uma di%u4" da "ri&en da $eli%idade. E, apear de ele !er e%"l*id" viver a vida %"m" m"n&e, e!ud" <W revelaram Vue " %aamen!" F um $a!" Vue p"de, %"m e$ei!", &erar a $eli%idade 3 pr"p"r%i"nand" a in!imidade e " la7" $irme Vue pr"m"vem a aXde e a a!i$a74" &eral %"m a vida. H"uve mil*are de peVuia reali>ada %"m ameri%an" e %"m eur"peu Vue pr"vam Vue, em &eral, a pe"a %aada 4" mai $eli>e e mai a!i$ei!a %"m a vida d" Vue " "l!eir" "u viXv" 3 "u epe%ialmen!e em %"mpara74" %"m div"r%iad" "u eparad". Uma peVuia de%"#riu Vue ei em %ada de> ameri%an" Vue %lai$i%am eu %aamen!" %"m" Ymui!" $eli>Y !am#Fm %lai$i%am ua vida n" !"d" %"m" Ymui!" $eli>Y. A" eJaminar " !Rpi%" d" rela%i"namen!" *uman", %"niderei imp"r!an!e levan!ar a Vue!4" dea $"n!e %"mum de $eli%idade. Minu!" an!e de uma en!revi!a mar%ada %"m " Dalai3Lama, eu e!ava en!ad" %"m um ami&" num pW!i" d" *"!el em Tu%"n, !"mand" um re$ri&eran!e. Luand" men%i"nei " !Rpi%" d" r"man!im" e d" %aamen!", Vue pre!endia !ra>er G #aila na en!revi!a, meu ami&" e eu l"&" %"me7am" a n" VueiJar da vida de "l!eir". EnVuan!" %"nverWvam", um %aal <"vem de apar'n%ia audWvel, !alve> <"&ad"re de &"l$e, Vue e!avam ali paand" $Fria $eli>e n" au&e da e!a74" de !urim", en!"u3e a uma mea prRJima. Seu %aamen!" aparen!ava <W !er uma %er!a dura74" 861 A ARTE DA FELICIDADE 3 !alve> n4" e!iveem mai em lua3de3mel, ma ainda eram <"ven e em dXvida apaiJ"nad". Deve er #"m, penei. Mal e!avam en!ad" e %"me7aram a impli%ar um %"m 6 "u!r". 3 ...eu l*e die Vue (am" n" a!raar^ 3 die a mul*er em !"m W%id" de a%ua74", %"m a v"> urpreenden!emen!e r"u%a, a apere>a de %"rda v"%ai %ur!ida em an" de %i&arr" e Wl%""l. 3 A&"ra mal !em" !emp" para %"mer. N4" p"" nem a#"rear a %"mida^ 3 ... e v"%' n4" !ivee dem"rad" !an!" para e apr"n!ar... 3 re!ru%"u " *"mem au!"ma!i%amen!e, em !"m mai #aiJ", ma %"m %ada (la#a %arre&ada de irri!a74" e *"!ilidade. 3 Eu e!ava pr"n!a *W meia *"ra. F"i v"%' Vuem !eve de a%a#ar de ler " <"rnal... 3 $"i a rFpli%a. E aim pr"e&uiu a %"nvera. Sem !rF&ua. C"m" die Eur(pide, " drama!ur&" &re&", YCaem3e, e p"de dar %er!". Ma, Vuand" um %aamen!" $ra%aa, " ep"" vivem um in$ern" em %aa.Y A di%u4", Vue ia e a%irrand" rapidamen!e, en%err"u de ve> %"m n"a lamen!a7Te Vuan!" G vida de "l!eir". Meu ami&" R revir"u " "l*" e %i!"u uma $rae de Sein$eld. 3 = mem"^ Luer" me %aar l"&" l"&"^ Apena m"men!" an!e, eu !in*a a in!en74" de ini%iar n"a e4" %"m um pedid" de Vue " Dalai3Lama dee ua "pini4" "#re a ale&ria e a van!a&en d" r"man!im" e d" %aamen!". Em ve> di", en!rei na u(!e e, Vuae an!e de me en!ar, <W l*e $i> uma per&un!a. O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO YiU . 3 )"r Vue " en*"r upTe Vue e<a !4" $reV[en!e " ; en!" de %"n$li!" n" %aamen!"_ .PC 3 Luand" e !ra!a de %"n$li!", F na!ural Vue " aun;!a e<a mui!" %"mpleJ" 3 eJpli%"u " Dalai3Lama. 3 )"de *aver " env"lvimen!" de mui!" $a!"re. )"r!an!", Vuan3 dv n" dedi%am" a !en!ar en!ender pr"#lema de rela%i";r!amen!", " primeir" e!W&i" nee pr"%e" env"lve uma re$leJ4" p"nderada "#re a na!ure>a e a #ae de u!en!a74" daVuele rela%i"namen!". Y)"r!an!", an!e de mai nada, F pre%i" re%"n*e%er Vue *W !ip" di$eren!e de rela%i"namen!" e %"mpreender a di$eren7a en!re ele. )"r eJempl", e deiJarm" de lad" p"r um in!an!e a Vue!4" d" %aamen!", mem" en!re a ami>ade %"mun, p"dem" re%"n*e%er a eJi!'n%ia de !ip" di$eren!e de ami>ade. Al&uma 4" #aeada na riVue>a, n" p"der "u na p"i74". Nee %a", ua ami>ade %"n!inua dede Vue ua riVue>a, p"der "u p"i74" e man!en*a. Uma ve> Vue ee m"!iv" n4" mai eJi!am, a ami>ade !am#Fm %"me7a a deapare%er. )"r "u!r" lad", eJi!e "u!r" !ip" de ami>ade. Ami>ade Vue n4" e #aeiam em %"nidera7Te de riVue>a, p"der e p"i74" ma, im, n" verdadeir" en!imen!" *uman", um en!imen!" de pr"Jimidade n" Vual *W uma n"74" de %"mpar!il*amen!" e in!"nia. Ee !ip" de ami>ade F " Vue eu %*amaria de ami>ade &enu(na p"rVue ela n4" eria a$e!ada pela i!ua74" da riVue>a, p"der "u p"i74" d" indiv(du", Vuer ela e!ivee em a%en4", Vuer e!ivee em de%l(ni". O $a!"r Vue u!en!a uma ami>ade verdadeira F um en!imen!" de a$e!". Se $al!ar i", n4" erW p"(vel u!en!ar uma ami>ade real. Na!uralmen!e, <W men%i"nam" A ARTE DA FELICIDADE ma Vuand" a pe"a e!W %"me7and" a en$ren!ar ima de rela%i"namen!", %"!uma er X!il implemen.ar um pa" a!rW e re$le!ir "#re a #ae daVuele rela%i"namen!". YDa mema $"rma, Vuand" al&uFm e!W %"me7and" a en$ren!ar pr"#lema %"m " marid" "u %"m a mul*er, p"de er X!il eJaminar a #ae de u!en!a74" d" rela%i"namen!". )"r eJempl", en%"n!ram3e %"m $reV['n%ia rela%i"namen!" Vue dependem mui!" da a!ra74" eJual imedia!a. Luand" um %aal a%a#"u de e %"n*e%erE de e ver "men!e al&uma ve>e, ele p"dem e!ar l"u%amen!e apaiJ"nad" e mui!" $eli>eY, die ele, rind", Yma VualVuer de%i4" rela!iva a %aamen!" !"mada naVuele in!an!e eria mui!" duvid"a. Da mema $"rma Vue uma pe"a p"de, em %er!" en!id", enl"uVue%er %"m a $"r7a da raiva "u d" Rdi", !am#Fm F p"(vel Vue um indiv(du", em %er!" en!id", per%a a ra>4" em de%"rr'n%ia da $"r7a da paiJ4" "u d" dee<". E G ve>e ainda eria p"(vel en%"n!rar i!ua7Te na Vuai um indiv(du" p"deria di>er Vue eu nam"rad" "u ua nam"rada n" $und" n4" F uma #"a pe"a, n4" F uma pe"a &ener"a, ma Vue, ainda aim, en!e a!ra74" p"r ele "u p"r ela. )"r!an!", um rela%i"namen!" Vue !em %"m" #ae ea a!ra74" ini%ial F mui!" p"u%" %"n$iWvel, mui!" in!Wvel, p"rVue F mui!" #aead" em $en`men" e$'mer". Ea ena74" !em vida mui!" %ur!aE e dep"i de al&um !emp" deapare%e.Y Ele e!al"u " ded". YL"&", n4" deveria %auar &rande urprea, e ee !ip" de rela%i"namen!" %"me7ar a nau$ra&ar e e um %aamen!" #aead" ni" apreen!ar di$i%uldade... Ma Vual F ua "pini4"_Y i, O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO =, eu !eria de %"n%"rdar %"m " en*"r Vuan!" a i". )are%e Vue em VualVuer rela%i"namen!", mem" n" mai apaiJ"nad", " (mpe!" ini%ial a%a#a e$riand". Al&uma peVuia revelaram Vue a pe"a Vue %"nideram " r"man!im" e a paiJ4" ini%iai een%iai a" rela%i"namen!" p"dem a%a#ar de%ep%i"nada "u div"r%iada. Uma pi%Rl"&a "%ial, Ellen +er%*eid, da Univeri!- "$ Minne"!a, %rei" eu, eJamin"u ea Vue!4" e %"n%luiu Vue a in%apa%idade de admi!ir a limi!a74" da vida X!il d" am"r apaiJ"nad" p"de %"ndenar um rela%i"namen!". )ara ela e eu %"la#"rad"re, " aumen!" n" (ndi%e de divRr%i" a" l"n&" d" Xl!im" vin!e an" e!W em par!e a"%iad" G mai"r imp"r!\n%ia Vue a pe"a a!ri#uem a $"r!e eJperi'n%ia em"%i"nai p"i!iva na ua vida... eJperi'n%ia %"m" 6 am"r r"m\n!i%". Um pr"#lema, p"rFm, F Vue ee !ip" de eJperi'n%ia p"de er mui!" di$(%il de man!er p"r um l"n&" per("d"... 3 I" me pare%e mui!" verdadeir" 3 die ele. 3 )"r!an!", Vuand" lidam" %"m pr"#lema de rela%i"namen!" p"dem" en!ender a !remenda imp"r!\n%ia d" eJame e %"mpreen4" da na!ure>a de, u!en!a74" d" rela%i"na3 men!". YOra, em#"ra al&un rela%i"namen!" !en*am %"m" #ae uma a!ra74" eJual imedia!a, p"dem ainda eJi!ir "u!r" !ip" de rela%i"namen!" n" Vuai a pe"a, %"m a men!e !ranV[ila, per%e#a Vue em !erm" $(i%", em !erm" de apar'n%ia, " nam"rad" "u nam"rada p"de n4" er !4" a!raen!e, ma Vue ele "u ela n" $und" F uma pe"a d"%e, &ener"a, de #"m %"ra74". Um rela%i"namen!" Vue e %"n!rRi %"m ee ali%er%e $"rma um la7" mai durad"ur", p"r 88A !A ARTE DA FELICIDADE eJi!ir um !ip" de; %"muni%a74" &enu(na num n(vel mui!" *uman" e pe"al en!re " par%eir"...Y O Dalai3Lama $e> uma #reve paua, %"m" e e!ivee re$le!ind" "#re a Vue!4", an!e de pr"e&uir. 3 Na!uralmen!e, eu deveria e%lare%er Vue e p"de !er um rela%i"namen!" #"m e audWvel Vue !en*a a a!ra74" eJual %"m" um %"mp"nen!e. Fi%a aparen!e, p"r!an!", Vue p"de *aver d"i !ip" prin%ipai de rela%i"namen!" #aead" na a!ra74" eJual. Um !ip" !em %"m" #ae " pur" dee<" eJual. Nee %a", " m"!iv" "u " impul" p"r !rW d" v(n%ul" F realmen!e apena a a!i$a74" m"men!\nea, a &ra!i$i%a74" imedia!a. Nee !ip" de rela%i"namen!", " indiv(du" e!4" e rela%i"nand" mu!uamen!e n4" !an!" %"m" pe"a ma %"u!" "#<e!". Ee !ip" de rela%i"namen!" n4" F mui!" Rlid". Se " rela%i"namen!" $"r #aead" eJ%luivamen!e n% dee<" eJual, em um %"mp"nen!e de repei!" mX!u", ele paa a er Vuae i&ual G pr"!i!ui74", na Vual nen*um d" lad" en!e repei!" pel" "u!r". Um rela%i"namen!" %"n!ru(d" een%ialmen!e de dee<" eJual F %"m" uma %aa %"n!ru(da "#re um ali%er%e de &el". Luand" " &el" derre!er, a %"n!ru74" dem"r"na. YEJi!e, en!re!an!", um e&und" !ip" de rela%i"namen!" Vue !am#Fm !em %"m" #ae a a!ra74" eJual, ma n" Vual a a!ra74" a(i%a n4" F a #ae prim"rdial da rela74". Nee e&und" !ip", *W uma ena74" impl(%i!a d" val"r da "u!ra pe"a, %"m #ae na per%ep74" de Vue " "u!r" F &e3 O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO de rela%i"namen!", F %ru%ial paar !emp" u$i%ien!e para Vue %ada um %"n*e7a " "u!r" num en!id" au!'n!i%", Vue %"n*e7a a %ara%!er(!i%a een%iai um d" "u!r". Y)"r i", Vuand" meu ami&" me $a>em per&un!a "#re eu %aamen!", eu &eralmen!e Vuer" a#er *W Vuan!" !emp" e %"n*e%em. Se dierem al&un mee, eu %"!um" %"men!ar Vue F mui!" p"u%" !emp". Se dierem al&un an", pare%e mel*"r. A&"ra, ele n4" %"n*e%em "men!e " r"!" "u a apar'n%ia um d" "u!r" ma, %rei" eu, a na!ure>a mai pr"$unda da "u!ra pe"a...Y 3 I" F mei" pare%id" %"m a %i!a74" de Mar, TDain de Vue Ynen*um *"mem "u mul*er a#e realmen!e " Vue F " am"r per$ei!" enVuan!" n4" !iver %"mple!ad" vin!e e %in%" an" de %aad"...Y 3 = verdade... 3 aen!iu " Dalai3Lama. 3 )"r i", a%*" Vue mui!" pr"#lema "%"rrem implemen!e p"r %aua da $al!a de !emp" para a pe"a e %"n*e%erem. Se<a %"m" $"r, %rei" Vue Vuand" e e!W pr"%urand" %"n!ruir um rela%i"namen!" verdadeiramen!e a!i$a!Rri", a mel*"r $"rma de %"n%re!i>ar i" %"ni!e em %"n*e%er a na!ure>a mai pr"$unda da pe"a e rela%i"nar3e %"m ela nee n(vel, em ve> de meramen!e %"m #ae em %ara%!er(!i%a uper$i%iai. E nee !ip" de rela%i"namen!" *W epa7" para a verdadeira %"mpaiJ4". YOra, <W "uvi mui!a pe"a ale&arem Vue eu %aamen!" !em um i&ni$i%ad" mai pr"$und" d" Vue " de um mer" rela%i"namen!" eJual, Vue " %aamen!" env"lve " A ARTE DA FELICIDADE re!a "#re a Vual um rela%i"namen!" deveria er %"n!ru(d". Um rela%i"namen!" Rlid" deveria in%luir uma n"74" de rep"na#ilidade e %"mpr"mi" mX!u". Na!uralmen!e, " %"n!a!" $(i%", a rela74" eJual n"rmal "u adeVuada en!re um %aal, p"de pr"p"r%i"nar uma %er!a a!i$a74" Vue p"deria !er um e$ei!" !ranV[ili>ad"r na men!e de %ada um. Em Xl!ima anWlie, p"rFm, em !erm" #i"lR&i%", " prin%ipal "#<e!iv" de um rela%i"namen!" eJual F a repr"du74". E para reali>ar ee "#<e!iv" %"m 'Ji!", F pre%i" Vue *a<a uma n"74" de dedi%a74" G pr"le, para Vue ele p"am "#reviver e %re%er. L"&", F %ru%ial deenv"lver uma %apa%idade para a rep"na#ilidade e a dedi%a74". Sem ela, " rela%i"namen!" pr"p"r%i"na uma a!i$a7G" apena !emp"rWria. = R uma #rin%adeira.Y Ele riuC uma riada Vue pare%ia e!ar impre&nada de a"m#r" dian!e da ampli!ude d" %"mp"r!amen!" *uman". RELACIONAMENTOS +ASEADOS NO ROMANTISMO )are%ia e!ran*" %"nverar "#re eJ" e %aamen!" %"m um *"mem, a&"ra %"m mai de een!a an" de ida3 de, Vue *avia id" %eli#a!Wri" a vida in!eira. Ele n4" aparen!ava er ave" a %"nvera "#re ea Vue!Te, ma *avia um %er!" di!an%iamen!" n" eu %"men!Wri". A" re$le!ir "#re n"a %"nvera mai !arde naVuela n"i!e, "%"rreu3me Vue airada *avia um imp"r!an!e %"mp"nen!e d" rela%i"namen!" Vue n4" *av(am" %"#er!", e eu en!i %uri"idade p"r a#er eu en$"Vue "#re " aun!". T"Vuei nele n" dia e&uin!e. O CALOR HUMANO E A, COM)AI?QO 3 On!em analiam" " rela%i"namen!" e a imp"r!\n %ia de #aear um rela%i"namen!" (n!im" "u um %aamen !" bm al&" mai d" Vue eJ" 3 %"me%ei. 3 Na %ul!ura "%i dU 3i!al, p"rFm, n4" F apena " a!%U, eJual $(i%", ma !"da a 8AFia d" r"man!im", a idFia d.e apaiJ"nar3e, de e!ar pr;Sundamen!e apaiJ"nad" pel" par%eir", Vue F vi!a %"m" al!" al!amen!e dee<Wvel. N" $ilme, na li!era!ura e na %ul !ua p"pular, *W uma epF%ie de eJal!a74" dee !ip" de ai"r r"m\n!i%". O Vue " en*"r a%*a di"_ O Dalai3Lama rep"ndeu enl *ei!ar. 3 Crei" Vue, deiJand"3e de lad" " m"d" %"m" a in!evel #u%a d" am"r r"m\n!i%" p"de a$e!ar n"a ev"lu4" epiri!ual mai pr"$unda, I3nem" a par!ir da perpPe!iva de um m"d" de vida %"nven%i"nal, p"de3e %"nNerar a ideali>a74" dee !ip" %ie am"r r"m\n!i%" %"m" urna mani$e!a74" eJ!rema. A" %"n!rWri" daVuele rela%i"nbCmen!" #aead" n" a$e!" verdadeir" e %arin*"", ea e uma Vue!4" di$eren!e. N4" e p"de v'3 l" %"m" al&" pBi!iv" 3 die ele, %"m $irme>a. _ = al&" ina!in&(vel, #a7ad" na $an!aia e Vue p"de, )"r!an!", er uma $"n!e de $ru!ra74". )"r i", p"r ea avalia74", ele n4" p"de er %*niderad" um $a!"r p"i!iv". Havia um !"Vue %a!e&Rri%" n" !"m d" Dalai3Lama Vue !ranmi!ia a idFia de Vue ele n4" !in*a mai nada a di>er *#re " aun!". Dada a !remenda 'n$ae Vue n"a "%iedWde %"n$ere a" r"man!im", pare%eu3me Vue ele e!ava de%ar!and" a edu74" d" am"r r"m\n!i%" em a devida a!en74". Levand"3e em %"nid*ra74" a $"rma74" m"na%al d" Dalai3Lama, upu Vue ele n4" avaliae plenamen3 !7 a ale&ria d" am"r r"m\n!i%" e ima&inei Vue $a>er3l*e A ARTE DA FELICIDADE mai per&un!a "#re Vue!Te rela%i"nada a ee ape%!" eria !4" X!il Vuan!" pedir3l*e Vue viee a!F " e!a%i"namen!" para dar uma "l*ada num pr"#lema Vue eu e!ava !end" para la&ar meu %arr". Li&eiramen!e de%ep%i"nad", remeJi min*a an"!a7Te p"r un in!an!e e paei para "u!r" !Rpi%". Vue F Vue !"rna " am"r r"m\n!i%" !4" edu!"r_ Luand" e eJamina ea per&un!a, %"n%lui3e Vue Er"3 " am"r r"m\n!i%", eJual, apaiJ"nad" 3, " 'J!ae uprem", F um p"der"" %"Vue!el de in&redien!e %ul!urai, #i"lR&i%" e pi%"lR&i%". Na %ul!ura "%iden!al, a idFia d" am"r r"m\n!i%" vi%e<"u a" l"n&" d" Xl!im" du>en!" an" "# a in$lu'n%ia d" R"man!im", m"vimen!" Vue %"n!ri#uiu mui!" para m"ldar n"a per%ep74" d" mund". O R"man!im" ur&iu %"m" uma re<ei74" a" SF%ul" da Lu>e, %"m ua 'n$ae na ra>4" *umana. O n"v" m"vimen!" eJal!ava a in!ui74", a em"74", " en!imen!" e a paiJ4". Salien!ava a imp"r!\n%ia dl mund" en"rial, a eJperi'n%ia u#<e!iva d" indiv(du" e !in*a uma in%lina74" pel" mund" da ima&ina74", da $an!aia, pela #u%a de um mund" Vue n4" eJi!e um paad" ideali>ad" "u um $u!ur" u!Rpi%". Ea idFia eJer%eu pr"$und" impa%!" n4" R na ar!e e na li!era!ura, ma !am#Fm na p"l(!i%a e em !"d" " ape%!" d" deenv"lvimen!" da %ul!ura "%iden!al m"derna. O elemen!" mai irrei!(vel na n"a #u%a pel" am"r r"m\n!i%" F a ena74" d" apaiJ"nar3e. F"r7a p"der"a a!uam )ara n" levar a pr"%urar ea ena74", mui!" mai d" Vue a mera &l"ri$i%a74" d" am"r r"m\n!i%" Vue 882 O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO %ap!am" da n"a %ul!ura. Mui!" peVuiad"re a%redi!am Vue ea $"r7a e!4" pr"&ramada n" n"" &ene dede " na%imen!". A em"74" d" apaiJ"nar3e, invariavelmen!e %"n$undida %"m uma ena74" de a!ra74" eJual, p"de er um %"mp"nen!e in!in!iv", &ene!i%amen!e de!erminad", d" %"mp"r!amen!" repr"du!iv". De uma perpe%!iva ev"lu!iva, a prin%ipal $un74" d" "r&anim" F a de "#reviver, pr"%riar e ae&urar a "#reviv'n%ia da epF%ie. =, p"r!an!", d" mai"r in!eree da epF%ie Vue e<am" pr"&ramad" para n" apaiJ"nar. I" em dXvida aumen!a a pr"#a#ilidade da %Rpula e da repr"du74". Aim, !em" me%anim" em#u!id" para a<udar a $a>er %"m Vue i" a%"n!e7a. Em rep"!a a %er!" e!(mul", n"" %Fre#r" pr"du> e #"m#eia para " i!ema pr"du!" Vu(mi%" Vue %riam uma ena74" de eu$"ria, " Y#ara!"Y a"%iad" a e!ar apaiJ"nad". E enVuan!" n"" %Fre#r" e!W imer" nee pr"du!" Vu(mi%", a ena74" n" d"mina a !al p"n!" Vue G ve>e nada mai pare%e eJi!ir. A $"r7a pi%"lR&i%a Vue n" impelem a pr"%urar a ena74" de e!ar apaiJ"nad" 4" !4" irrei!(vei Vuan!" a $"r7a #i"lR&i%a. N" +anVue!e de )la!4", SR%ra!e %"n!a a *i!Rria d" mi!" de Ari!R$ane, Vue !ra!ava da "ri&em d" am"r eJual. De a%"rd" %"m ee mi!", " primeir" *a#i!an!e da Terra eram %ria!ura red"nda, %"m Vua!r" m4" e Vua!r" pF, %u<a %"!a e lad" $"rmavam um %(r%ul". Ee ere aeJuad" e au!`n"m" eram mui!" arr"&an!e e a!a%avam repe!idamen!e " deue. )ara puni3l", aeu lan7"u rai" "#re ele e " par!iu a" mei". Cada %ria!ura era a&"ra dua, e %ada me!ade aniava p"r e $undir %"m a "u!ra me!ade. II1 A ARTE DA FELICIDADE Er", " impul" pel" am"r r"m\n!i%", apaiJ"nad", p"de er vi!" %"m" ee an!i&" dee<" de $u4" %"m a "u!ra me!ade. )are%e er uma ne%eidade *umana univeral e in%"n%ien!e. O en!imen!" env"lve uma ena74" de uni4" %"m " "u!r", de deapare%imen!" de limi!e, de !"rnar3e um %"m " er amad". )i%Rl"&" %*amam ee e!ad" de %"lap" da $r"n!eira d" e&". Al&un 4" da "pini4" de Vue ee pr"%e" e!W enrai>ad" na n"a eJperi'n%ia mai rem"!a, uma !en!a!iva in%"n%ien!e de re%riar a eJperi'n%ia Vue !ivem" Vuand" Fram" #e#', um e!ad" prim"rdial n" Vual " #e#' e!W em %"mple!a $u4" %"m a m4e "u %"m a pe"a en%arre&ada de %uidar dele. Evid'n%ia u&erem Vue " #e#' re%Fm3na%id" n4" di!in&uem en!re i mem" e " re!" d" univer". N4" !'m nen*uma n"74" de iden!idade pe"al, "u n" m(nim" ua iden!idade a#ran&e a m4e, "u!ra pe"a e !"d" " "#<e!" d" am#ien!e. Ele n4" a#em "nde !erminam e "nde " Y"u!r"Y %"me7a. Fal!a3l*e " Vue e %"n*e%e %"m" Y%"n!\n%iaY d" "#<e!"C " "#<e!" n4" p"uem nen*uma eJi!'n%ia independen!e. Se n4" e!4" in!era&ind" %"m um "#<e!", ele n4" eJi!e. )"r eJempl", e um #e#' e!W e&urand" um %*"%al*", ele re%"n*e%e " %*"%al*" %"m" par!e de i mem". E, e " %*"%al*" $"r levad" e permane%er $"ra d" eu %amp" viual, deiJarW de eJi!ir. N" m"men!" d" na%imen!", " %ir%ui!" elF!ri%" d" %Fre#r" ainda n4" e!4" plenamen!e Y%"n$i&urad"YE ma, G medida Vue " #e#' vai %re%end" e " %Fre#r" amadure%e, a in!era74" d" #e#' %"m " mund" paa a er mai "$i!i%adaE e, a" p"u%", " #e#' al%an7a uma n"74" de iden!idade pe"al, de um YeuY em "p"i74" a" Y"u!r"Y. C"n%"3 O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO mi!an!emen!e, deenv"lve3e uma ena74" de i"lamen!"E e %"m " !emp" a %rian7a adVuire uma %"n%ien!i>a74" da ua prRpria limi!a7Te. Na!uralmen!e a $"rma74" da iden!idade %"n!inua a e deenv"lver a" l"n&" da in$\n%ia e ad"le%'n%ia G medida Vue a %rian7a en!ra em %"n!a!" %"m " mund". A n"74" Vue a pe"a !'m de Vuem 4" de%"rre da revela74" de repreen!a7Te in!eri"re, $"rmada em &rande par!e p"r re$leJ" da ua primeira in!era7Te %"m a pe"a imp"r!an!e na ua vida e p"r re$leJ" d" eu papel na "%iedade em &eral. A" p"u%", a e!ru!ura in!rap(Vui%a e da iden!idade pe"al paa a er mai %"mpleJa. N" en!an!", al&uma par!e de nR p"de ainda pr"%urar re&redir a um e!ad" an!eri"r da eJi!'n%ia, um e!ad" de #ea!i!ude n" Vual n4" *W nen*um en!imen!" de i"lamen!", nen*um en!imen!" de epara74". Mui!" pi%Rl"&" %"n!emp"r\ne" %"nideram Vue a eJperi'n%ia ini%ial de YunidadeY $i%a in%"rp"rada a" n"" in%"n%ien!e e Vue na idade adul!a ela permeia n"a $an!aia in%"n%ien!e e (n!ima. Ele a%redi!am Vue a $u4" %"m " er amad" Vuand" e!am" YapaiJ"nad"Y repe!e a eJperi'n%ia da $u4" %"m a m4e na !enra in$\n%ia. Ela re%ria aVuela ena74" mW&i%a, uma ena74" de "nip"!'n%ia, %"m" e !ud" $"e p"(vel. Uma ena74" dea F di$(%il de er uperada. N4" urpreende, p"r!an!", Vue a #u%a pel" am"r r"m\n!i%" e<a !4" in!ena. Lual F en!4" " pr"#lema_ E p"r Vue " Dalai3Lama a$irma %"m !an!a $a%ilidade Vue a #u%a pel" am"r r"m\n!i%" F ne&a!iva_ EJaminei a Vue!4" de #aear um rela%i"namen!" n" am"r r"m\n!i%", de pr"%urar re$X&i" n" r"man%e %"m" 858 A ARTE DA FELICIDADE $"n!e de $eli%idade. O%"rreu3me a *i!Rria de David, um eJ3pa%ien!e meu. David, um arVui!e!" paia&i!a de AH an", apreen!"u3e ini%ialmen!e n" meu %"nul!Rri" %"m in!"ma %lWi%" de uma &rave depre4" %l(ni%a. Ele eJpli%"u Vue a depre4" p"deria !er id" de!"nada p"r al&un e!ree em &rande imp"r!\n%ia a"%iad" a" !ra#al*", ma Yprin%ipalmen!e ela R apare%euY. C"nveram" "#re a "p74" de uma medi%a74" an!idepreiva, G Vual ele dem"n!r"u er $av"rWvel, e implemen!am" um per("d" eJperimen!al %"m um an!idepreiv" %"mum. O medi%amen!" pr"v"u3e mui!" e$i%a>C em !r' emana, " in!"ma a&ud" mel*"raram, e " pa%ien!e <W e!ava de v"l!a G r"!ina n"rmal. Luand" e!udei ua *i!Rria, p"rFm, n4" dem"rei para per%e#er Vue, alFm da depre4" a&uda, ele !am#Fm "$ria de di!imia, uma $"rma mai inidi"a de depre4" %r`ni%a men"r Vue e mani$e!ava *avia mui!" an". Dep"i Vue e re%uper"u da depre4" a&uda, %"me7am" a eJaminar ua *i!Rria pe"al, preparand" uma #ae Vue n" a<udae a %"mpreender a din\mi%a pi%"lR&i%a in!eri"r Vue p"de !er %"n!ri#u(d" para eu mui!" an" de di!imia. Dep"i de apena al&uma eTe, David en!r"u um dia n" %"nul!Rri" de eJ%elen!e *um"r. 3 E!"u me en!ind" R!im"^ 3 anun%i"u. 3 HW an" Vue n4" me in!" !4" #em^ Min*a rea74" a ea n"!(%ia maravil*"a $"i a de $a>er uma avalia74" imedia!a da p"i#ilidade de Vue ele e!ivee paand" para a $ae man(a%a de um !ran!"rn" de *um"r. )"rFm, n4" era ee " %a". 3 E!"u apaiJ"nad" 3 die3me ele. 3 Na emana paada eu a %"n*e%i numa li%i!a74" da Vual e!"u par!i%ipand". 855 O CALOR HUMANO E A COM)AI?tO = a mul*er mai linda Vue <W vi... Sa(m" Vuae !"da a n"i!e de!a emanaE e, eu n4" ei, ma F %"m" e $`em" alma &'mea. )er$ei!" um para " "u!r". Simplemen!e n4" %"ni&" a%redi!ar^ N4" ai" %"m nin&uFm *W d"i "u !r' an"E e e!ava %*e&and" a" p"n!" em Vue ima&inava Vue nun%a mai ia %"n*e%er nin&uFm. De repen!e, ela apare%eu. David pa"u a mai"r par!e da e4" enumerand" !"da a eJ!ra"rdinWria Vualidade da n"va nam"rada. 3 A%*" Vue "m" per$ei!" um para " "u!r" "# !"d" " ape%!". Tam#Fm n4" F uma Vue!4" R eJual. NR n" in!eream" pela mema %"iaE e F epan!"" %"m" penam" de m"d" emel*an!e. = %lar" Vue e!"u end" reali!a e me d"u %"n!a de Vue nin&uFm F per$ei!"... C"m" na "u!ra n"i!e, $iVuei li&eiramen!e per!ur#ad" p"rVue a%*ei Vue ela e!ava $ler!and" um p"u%" %"m un %ara numa #"a!e "nde e!Wvam"... ma nR d"i !(n*am" #e#id" mui!", e ela e!ava R #rin%and". C"nveram" dep"i, e !ud" $i%"u e%lare%id". David v"l!"u na emana e&uin!e para me in$"rmar ua de%i4" de a#and"nar a !erapia. 3 Tud" e!W !4" $an!W!i%" na min*a vida Vue implemen!e n4" %"ni&" ver nen*um aun!" "#re " Vual $alar em !erapia 3 eJpli%"u ele. 3 Min*a depre4" pa"u. E!"u d"rmind" %"m" um an<". N" !ra#al*" e!"u de n"v" me aind" mui!" #emE e e!"u num rela%i"namen!" maravil*"" Vue R pare%e mel*"rar %ada ve> mai. A%*" Vue n"a eTe me $"ram X!ei, ma ne!e eJa!" m"men!" n4" ve<" p"r Vue &a!ar din*eir" em !erapia e n4" *W nada a er !ra#al*ad". Eu l*e die Vue e!ava $eli> %"m " $a!" de ele e!ar e aind" !4" #em, ma relem#rei al&uma Vue!Te $ami3 85A A ARTE DA FELICIDADE liare Vue !(n*am" %"me7ad" a de!e%!ar Vue p"diam !er levad" G ua *i!Rria de di!imia %r`ni%a. T"d" ee !emp", al&un !erm" piVuiW!ri%" %"mun, %"m" Yrei!'n%iaY e Yde$eaY %"me7aram a me "%"rrer. Ele n4" e %"nven%eu. 3 +em, ee p"dem er aun!" Vue eu p"deria Vuerer inve!i&ar um dia 3 die ele 3, ma n" $und" a%*" Vue !in*a mui!" a ver %"m a "lid4", uma ena74" de Vue $al!ava al&uFm, uma pe"a epe%ial %"m Vuem eu pudee %"mpar!il*ar a vida, e a&"ra en%"n!rei ea pe"a. E!ava irredu!(vel na de!ermina74" de en%errar a !erapia naVuele dia. T"mam" a medida ne%eWria para Vue eu mFdi%" de $am(lia a%"mpan*ae ua pre%ri7Te de medi%amen!", paam" a e4" %"m uma reen*a e $e%*amen!" d" !ra!amen!" e min*a Xl!ima palavra $"ram para l*e ae&urar de Vue min*a p"r!a e!ava a#er!a para ele a VualVuer *"ra. Al&un mee mai !arde, David v"l!"u a" meu %"nul!Rri". 3 And" me en!ind" pFim" 3 die ele, em !"m deanimad". 3 Da Xl!ima ve> Vue vim v'3l", !ud" ia !4" #em. Eu realmen!e a%*ava Vue !in*a en%"n!rad" min*a par%eira ideal. C*e&uei a $alar em %aamen!" %"m ela. Ma pare%ia Vue, Vuan!" mai pr"Jimidade eu Vueria, mai ela e a$a!ava. Finalmen!e, ela !ermin"u %"mi&". Dep"i di", $iVuei realmen!e deprimid" p"r uma dua emana. C*e&uei a!F mem" a %"me7ar a li&ar para ela e deli&ar, R para "uvir ua v">E e a paar de %arr" pel" eu l"%al de !ra#al*" R para ver e eu %arr" e!ava lW. Dep"i de um m', mai "u men", %anei3me de $a>er i"... era imple3 85H O CALOR HUMANO E .? COM)AI?QO men!e rid(%ul"... e pel" men" meu in!"ma de depre4" mel*"raram. Luer di>er, e!"u %"mend" e d"rmind" #em, ainda !en*" um #"m deempen*" n" !ra#al*", #a!an!e ener&ia e !ud" " mai, ma ainda !en*" a ena74" de Vue uma par!e de mim e!W $al!and". = %"m" e eu e!ivee de v"l!a a" p"n!" de par!ida, %"m a mema ena74" Vue !ive duran!e an"... Re!"mam" a !erapia. )are%e %lar" Vue, %"m" $"n!e de $eli%idade, " r"man%e deiJa mui!" a dee<ar. Talve> " Dalai3Lama n4" e!ivee !4" eVuiv"%ad" a" re<ei!ar a n"74" d" r"man%e %"m" #ae para um rela%i"namen!" e a" de%rever " r"man%e meramen!e %"m" Yuma $an!aia... inJin&(velY, al&" Vue n4" F di&n" d" n"" e$"r7". )enand" #em, !alve> ele e!ivee de%revend" em !erm" "#<e!iv" a na!ure>a d" r"man%e em ve> de e!ar emi!ind" Lm <ul&amen!" ne&a!iv" de val"r, %"n!aminad" p"r eu an" de $"rma74" m"na%al. Mem" uma $"n!e "#<e!iva de re$er'n%ia, %"m" " di%i"nWri", Vue %"n!Fm #em mai de uma di>ia de de$ini7Te para Yr"man%eY e Yr"m\n!i%"Y, apreen!e uma &rande Vuan!idade de eJpreTe !ai %"m" Y*i!Rria$i%!(%iaY, YeJa&er"Y, Ymen!iraY, Y$an!ai"" "u %ria!iv"Y, Yn4" prW!i%"Y, Ydepr"vid" de #ae em $a!"Y, Y%ara%!er(!i%a de nam"r" "u rela7Te eJuai ideali>adaY e aim p"r dian!e. )are%e Vue em al&um p"n!" d" per%ur" da %ivil>a7\" "%iden!al, "%"rreu uma mudan7a. O an!i&" %"n%ei# de Er", %"m eu en!id" u#<a%en!e de !"rnar3e um, le $u4" %"m " "u!r", aumiu um n"v" i&ni$i%ad". O ranan%e adVuiriu uma Vua3 85 A ARTE DA FELICIDADE lidade ar!i$i%ial, %"m !"Vue de $raude e de en&an", a Vualidade Vue lev"u G Wpera "#erva74" de O%ar WildeC YLuand" apaiJ"nada, a pe"a empre %"me7a en&anand" a i mema e empre !ermina en&anand" " "u!r". = i" 6 Vue " mund" %*ama de r"man%e.Y EJpl"ram" an!eri"rmen!e " papel da pr"Jimidade e da in!imidade %"m" imp"r!an!e %"mp"nen!e da $eli%idade *umana. N4" *W dXvida a repei!". N" en!an!", e e!iverm" em #u%a de uma a!i$a74" durad"ura num rela%i"namen!", " ali%er%e dee rela%i"namen!" pre%iam er Rlid". = p"r ee m"!iv" Vue " Dalai3Lama n" in%en!iva a eJaminar a #ae de u!en!a74" de um rela%i"namen!", %a" de%u#ram" e!ar numa rela74" Vue deu errad". A a!ra74" eJual, "u mem" a $"r!e ena74" de apaiJ"nar3e, p"de !er eu papel na $"rma74" d" la7" ini%ial en!re dua pe"a, para a!ra(3IaE ma %"m" uma #"a %"la epRJi, aVuele a&en!e a&lu!inan!e ini%ial pre%ia er mi!urad" a "u!r" in&redien!e para Vue p"a endure%er e reul!ar numa li&a74" durad"ura. A" iden!i$i%ar ee "u!r" in&redien!e, nR n" v"l!am" mai uma ve> para a a#"rda&em d" Dalai3Lama Vuan!" G $"rma74" de um rela%i"namen!" $"r!e 3 #aear n"" rela%i"namen!" na Vualidade de a$e!", %"mpaiJ4" e repei!" mX!u" %"m" ere *uman". +aear um rela%i"namen!" nea Vualidade permi!e Vue e$e!ivem" um v(n%ul" pr"$und" e i&ni$i%a!iv" n4" R %"m n"" nam"rad" "u %`n<u&e, ma !am#Fm %"m ami&", %"n*e%id" "u e!ran*" 3 pra!i%amen!e %"m !"d" " ere *uman". Ea a!i!ude a#re p"i#ilidade e "p"r!unidade ilimi!ada para a $"rma74" de la7". Cap(!ul" : O @ALOR E OS +ENEF]CIOS DA COM)AI?QO UMA DEFINIPQO DA COM)AI?QO A medid" Vue n"a %"nvera pr"e&uiam, de%"#ri Vue " deenv"lvimen!" da %"mpaiJ4" deempen*a um papel mui!" mai"r na vida d" Dalai3Lama d" Vue " de um mer" mei" para %ul!ivar um en!imen!" de %arin*" e a$e!", um mei" para aper$ei7"ar n"" rela%i"namen!" %"m " "u!r". Na realidade, !"rn"u3e %lar" Vue, %"m" pra!i%an!e d" #udim", " deenv"lvimen!" da %"mpaiJ4" era par!e in!e&rm!e d" eu %amin*" epiri!ual. 3 Dada a imp"r!\n%ia Vue " #udim" a!ri#ui G %"mpaiJ4" %"m" par!e een%ial d" deenv"lvimen!" epiri3 A ARTE DA FELICIDADE !ual da pe"a 3 per&un!ei 3, " en*"r p"deria de$inir %"m mai"r %lare>a " Vue Vuer di>er %"m " !erm" Y%"mpaiJ4"Y_ 3 A %"mpaiJ4" p"de er de$inida apr"Jimadamen!e em !erm" de um e!ad" men!al Vue F n4" vi"len!", n4" pre<udi%ial e n4" a&reiv" 3 rep"ndeu " Dalai3Lama. 3 = uma a!i!ude men!al #aeada n" dee<" de Vue " "u!r" e livrem d" eu "$rimen!", e e!W a"%iada a uma ena74" de %"mpr"mi", rep"na#ilidade e repei!" para %"m " "u!r". YLuand" e eJamina a de$ini74" de %"mpaiJ4", da palavra Te3Da em !i#e!an", ea palavra !am#Fm apreen!a um en!id" de e !ra!ar de um e!ad" men!al Vue in%lui um dee<" de %"ia p"i!iva para a prRpria pe"a. A" deenv"lver a %"mpaiJ4", !alve> pudFem" %"me7ar pel" dee<" de Vue nR mem" $i%Wem" livre d" "$rimen!", para en!4" !"rrear ee en!imen!" na!ural v"l!ad" para nR mem", %ul!ivW3l", aprim"rW3l" e ampliW3l" de m"d" a Vue in%lu(e " "u!r" e e apli%ae a ele. YOra, Vuand" a pe"a $alam de %"mpaiJ4", %rei" Vue %"!uma *aver um peri&" de %"n$undir a %"mpaiJ4" %"m " ape&". )"r i", Vuand" e!udam" a %"mpaiJ4", deverm" primeir" !ra7ar uma di!in74" en!re d"i !ip" de am"r "u %"mpaiJ4". Um !ip" de %"mpaiJ4" !em um Vu' de ape&" 3 " en!imen!" de %"n!r"lar al&uFm, "u de amar al&uFm para Vue ea pe"a re!ri#ua n"" am"r. Ee !ip" %"mum de am"r "u %"mpaiJ4" F !"!almen!e par%ial e !enden%i"". E um rela%i"namen!" Vue e #aeie eJ%luivamen!e ni" F in!Wvel. Ee !ip" de rela%i"namen!" par%ial, Vue !em p"r #ae a per%ep74" e iden!i$i%a74" da pe"a %"re!" ami&a, p"de levar a um %er!" ape&" em"%i"nal e a um en!imen!" de in!imidade. N" en!an!", e *"u3 O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO ver uma mudan7a (n$ima na i!ua74", !alve> uma deaven7a, "u e " ami&" $i>er al&" Vue n" deiJe $uri"", de repen!e n"a pr"<e74" men!al muda e " %"n%ei!" de Ymeu ami&"Y <W n4" e!W mai ali. E aim de%"#rim" Vue " Upe&" em"%i"nal e evap"ra. Em ve> daVuele en!imen!" -u D de am"r e in!eree pel" "u!r", p"dem" !er um en!imen!" de Rdi". L"&", ee !ip" de am"r, Vue !em p"r #ae " ape&", p"de e!ar in!imamen!e a"%iad" a" Rdi". YEJi!e, p"rFm, um "u!r" !ip" de %"mpaiJ4" Vue F depr"vid" dee ape&". = a %"mpaiJ4" verdadeira. Ee !ip" de %"mpaiJ4" n4" e #aeia !an!" n" $a!" de Vue ea pe"a "u aVuela me F %ara. )el" %"n!rWri", a verdadeira %"mpaiJ4" !em p"r #ae " ra%i"%(ni" de Vue !"d" er *uman" !em um dee<" ina!" de er $eli> e de uperar " "$rimen!", eJa!amen!e %"m" eu. E, eJa!amen!e %"m" eu, ele !'m " direi!" na!ural de reali>ar ea apira74" $undamen!al. C"m #ae n" re%"n*e%imen!" dea i&ualdade e dea %ara%!er(!i%a %"mum, a pe"a deenv"lve uma n"74" de a$inidade e in!imidade %"m " "u!r". C"m ee !ip" de $undamen!", p"de3e en!ir %"mpaiJ4", independen!emen!e de e en%arar a pe"a %"m" ami&a "u %"m" inimi&a. Ele e apRia n" direi!" $undamen!ai d" "u!r", em ve> de na n"a pr"<e74" men!al. A par!ir dele, p"r!an!", &eram" am"r e %"mpaiJ4". Ea F a verdadeira %"mpaiJ4". Y)"de3e ver, p"r!an!", %"m" p"de er imp"r!an!e na n"a r"!ina diWria di!in&uir #em en!re ee d"i !ip" de %"mpaiJ4" e %ul!ivar a verdadeira. N" %aamen!", p"r eJempl", n"rmalmen!e *W um %"mp"nen!e de ape&" em"%i"nal. )"rFm, %rei" Vue, e *"uver !am#Fm um %"mp"nen!e de %"mpaiJ4" verdadeira, #aeada n" repei!" mX!u" en!re A ARTE DA FELICIDADE d"i ere *uman", " %aamen!" !ende a durar mui!". N" %a" d" ape&" em"%i"nal em %"mpaiJ4", " %aamen!" F mai in!Wvel e %"!uma !erminar mai rWpid".Y A idFia de deenv"lver um !ip" di$eren!e de %"mpaiJ4", uma %"mpaiJ4" mai univeral, uma epF%ie de %"mpaiJ4" &enFri%a di"%iada d" en!imen!" pe"al, pare%ia al&" ina!in&(vel. C"m" e e!ivee penand" em v"> al!a, $i> uma per&un!a enVuan!" rem"ia a Vue!4" n" meu (n!im". 3 Ma " am"r, "u a %"mpaiJ4", F um en!imen!" u#<e!iv". )are%e Vue " !"m "u a ena74" em"%i"nal d" am"r "u da %"mpaiJ4" eria " mem" e !ivee Yum Vu' de ape&"Y "u e $"e Yverdadeir"Y. Ora, e a pe"a viven%ia a mema em"74" "u en!imen!" n" d"i !ip", p"r Vue F imp"r!an!e di!in&uir en!re " d"i_ O Dalai3Lama rep"ndeu num !"m re"lu!". 3 )ara %"me7ar, %rei" Vue *W uma Vualidade di$eren!e en!re " en!imen!" d" am"r verdadeir", "u da %"mpaiJ4" verdadeira, e " am"r #aead" n" ape&". N4" e !ra!a d" mem" en!imen!". O en!imen!" da verdadeira %"mpaiJ4" F mui!" mai $"r!e, mui!" mai ampl"E e !em uma Vualidade mui!" pr"$unda. Da mema $"rma, a %"mpaiJ4" e " am"r verdadeir" 4" mui!" mai e!Wvei, mai %"n$iWvei. )"r eJempl", Vuand" vem" um animal em in!en" "$rimen!", %"m" um peiJe e %"n!"r%end" %"m um an>"l na #"%a, p"der(am" ep"n!aneamen!e eJperimen!ar uma ena74" de in%apa%idade de up"r!ar ua d"r. Ee en!imen!" n4" F #aead" numa li&a74" epe%ial %"m aVuele animal em par!i%ular, uma ena74" de YAi, ee #i%*i3 n*" F meu ami&"Y. Nee %a", e!am" #aeand" n"a %"mpaiJ4" implemen!e n" $a!" de Vue ea %ria!ura !am3 O CALOR UMANO E A COM)AI?QO A #Fm F pr"vida dde ena7474", de Vue ela p"de "$rer d"r e de ;U Vue !em " direi!%" de n4" D "$rer ea d"r. )"r!an!", ee !ip" UC de %"mpaiJ4", Vue n4" " e!W a"%iad" a" dee<" "u a" Y le&", F mui!" mai Rli"lid" e mai durWvel a l"n&" pra>". .. Apr"$undamd"3me murai n" !ema da %"mpaiJ4", pr"3 e&ui. 3 +em, n" eu eJemmpl" de ver um peiJe n" in!en" "$rimen!" de !e!ar %"mm um an>"l na #"%a, " en*"r levan!a uma Vue!4" de vi!ai!al imp"r!\n%ia... " de e!ar a"%iad" a um en!irmen!" de ] in%apa%idade de up"r!ar ua d"r. 3 = 3 di$e " Dalaiai3Lama. 3 Na realidade, em %er!" en!id" p"der(aam" de$iiFinir a %"mpaiJ4" %"m" a ena74" de in%apa%idadde de up""r!ar " "$rimen!" de "u!ra pe"a, de "u!r" er ern%ien!e. E E para &erar ee en!imen!", F pre%i" primeir" avaliar a &&ravidade "u in!enidade d" "$rimen!" d" "u!r%". )"r i%", %rei" Vue Vuan!" mai e en!enda " "$rimen!i", #em %%"m" " vWri" !ip" de "$rimen!" a" Vuai "ma" u<ei!"", !an!" mai"r erW n"" &rau de %"mpaiJ4". 3 +em, a%eXi!" " $a!"/ de Vue a mai"r %"n%ien!i>a74" d" "$rimen!" d" "u!r" p"dde aumen!ar n"a %apa%idade para a %"mpaiJ4". C"m e$ei!", p"r de$ini74", a %"mpaiJ4" env"lve " a#rir3e lpara " "*$rimen!" d" "u!r". O %"mpar!il*amen!" d" "$rimen!" d"l" "u!r". HW, p"rFm, uma Vue!4" mai een%ial.. )"r Vue ir(am" Vuerer aumir " "$rimen!" d" "u!r" Vmand" n4" U Vuerem" nem " n""_ Luer di>er, a mai"ria de nR $a> en"rme e$"r7" para evi!ar n"a prRpria d"r "u "i$rimen!", a!F mem" a" p"n!" de in&erir dr"&a e aim p"r dian!e.. )"r Vue en!4" ir(am" deli#eradamen!e aumir " "$rim$en!" de "u!ra pe"a_ 3 inda&uei. A ARTE DA FELICIDADE O Dalai3Lama rep"ndeu em *ei!a74". 3 Crei" *aver uma di$eren7a i&ni$i%a!iva en!re n"" prRpri" "$rimen!" e " "$rimen!" Vue p"der(am" eJperimen!ar num e!ad" de %"mpaiJ4", n" Vual aumim" "#re n"" "m#r" " "$rimen!" de !er%eir"C uma di$eren7a Vuali!a!iva. _ Ele $e> uma paua e en!4", %"m" e e!ivee miran%# meu prRpri" en!imen!" naVuele in!an!e, em nen*um e$"r7", pr"e&uiu. 3 Luand" penam" n" n"" RRpri" "$rimen!", eJi!e uma ena74" de Vue e!am" !"!aimen!e d"minad". HW uma ena74" de e!arm" "#re%arre&ad", de e!arm" "primid" p"r al&uma %"ia. Uma ;ena74" de deampar". O%"rre um en!"rpe%imen!", Vuae %"m" e n"a $a%uldade e!iveem em#"!ada. YOra, a" &erar a %"mpaiJ4", Vuand" e e!W aumind" a d"r de "u!ra pe"a, p"de3 e !am#Fm de in(%i" viven%iar um %er!" &rau de de%"n$"r!", uma ena74" de %"n!ran&imen!" "u de in%apa%idade de up"r!ar a i!ua74". En!re!an!", n" .3a" da %"mpaiJ4", " en!imen!" F mui!" di$eren!eC u#<a*en!e G ena74" de %"n!ran&imen!" eJi!e um &rau mui!" al!" de a!en74" e de!ermina74" p"rVue a pe"a e!W de m"d" v"lun!Wri" e deli#erad" a%ei!and" " "$rimen!" d%C/, "u!r" p"r um "#<e!iv" mai"r. EJi!e un en!imen!" de li&a74" e %"mpr"mi", uma dip"i74" a eU!ender a m4" aZU< "u!r", uma ena74" de ener&ia em ver de en!"rpe%imen!". I" F emel*an!e a" %a" de um a!le!a. EnVuan!" e u#me!e a !rein" ri&"r"", " a!le!a p"de "$rer mui!"C $a>end" &inW!i%a, uand", e$"r7and"3e. Crev Vue ea e<a u,3na eJperi'n%ia mui!" d"l"r"a e eJ!enuan!e. cW " a!le!a rl4" a %"nidera uma eJperi'n%ia d"l"r"a. 8A5 O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO Ele a en%ara %"m" uma &rande reali>a74", uma eJperi'n%ia a"%iada a uma ena74" de ale&ria. )"rFm, e a mema pe"a $"e u<ei!a a al&um "u!r" e$"r7" $(i%" Vue n4" $i>ee par!e d" eu !reinamen!" a!lF!i%", ela p"deria penar bAi, p"r Vue me $i>eram paar p"r ea !err(vel !"r!ura_; )"r!an!", a a!i!ude men!al $a> uma en"rme di$eren7a.Y Ea p"u%a palavra, pr"$erida %"m !an!a %"nvi%74", me al7aram de uma ena74" de "pre4" para "u!ra ena74", a da p"i#ilidade de re"lu74" d" "$rimen!", de !ran%ender " "$rimen!". 3 O en*"r men%i"na Vue " primeir" pa" para &erar ee !ip" de %"mpaiJ4" F uma avalia74" d" "$rimen!". SerW Vue eJi!em "u!ra !F%ni%a #udi!a epe%($i%a Vue e<am uada para aprim"rar n"a %"mpaiJ4"_ 3 EJi!em. )"r eJempl", na !radi74" maaiana d" #udim", en%"n!ram" dua !F%ni%a imp"r!an!e para " %ul!iv" da %"mpaiJ4". Ela 4" %"n*e%ida %"m" " mF!"d" Yde %aua e e$ei!" de e!e p"n!"; e " Yin!er%\m#i" e i&ualdade da pe"a %"m " "u!r"Y. O mF!"d" d" Yin!er%\m#i" e i&ualdadeY F a !F%ni%a en%"n!rada n" "i!av" %ap(!ul" d" Nuide !" !*e +"d*ia!!va; Wa- "$Li$e uNuia para " m"d" de vida d" +"d*ia!!vah, de S*an!ideva. Ma 3 die ele, dand" um "l*ar de relan%e n" relR&i" e per%e#end" Vue n"" !emp" e!ava a%a#and" 3 %rei" Vue vam" pra!i%ar al&un eJer%(%i" "u medi!a7Te "#re a %"mpaiJ4" duran!e a pale!ra a" pX#li%" mai !arde ne!a emana. C"m i", ele "rriu %"m %arin*" e e levan!"u para en%errar n"a e4". 8AA 8AH A ARTE DA FELICIDADE p &I,L @ALOR DA @IDA HUMANA C%An!inuan%_ n"" e!ud" "#re a %"mpaiJ4", %"me %ei n" ia %"nvUa e&uin!e %"m e!e ra%i"%(ni". e +em, e!i%Um" $aland" "#re a imp"r!\n%ia da %"mpaiJ4%_/ "#re u %ren7a de Vue " a$e!" *uman", " %arin*", a ami>ade e "!r" $a!"re 4" %"ndi7Te a#"lu!amen!e ne%e,, Wria para $eli%idade. Ma e!"u R me per&un!an3 d". Suip"n*amk Vue um ri%" empreWri" viee a" en*"r e l*e, diee. @"a San!idade, " en*"r di> Vue a %"m3 . paiJ4%" e " %air *uman" 4" %ru%iai para a $eli%idade. Ma pi"r na!urU3a eu implemen!e n4" "u uma pe"a m"r!" %arin*"., "u a$e!u"a. )ara er $ran%", realmen!e n4" i ,in!" nenUma %"mpaiJ4" "u al!ru(m" epe%ial. Mi n*a !Eend'n%ia er uma pe"a #a!an!e ra%i"nal, prW!i%a e !alv% e> in!ele%lalE e eu implemen!e n4" in!" em"7Te dee, !ip". Mvn" aim, &"!" da min*a vida. Sin!"3me %"m mini vida %"m" F. Ten*" uma emprea de u %e" ,/!en*" ai&", u!en!" min*a mul*er e $il*" e pa re7" ! !er um #n rela%i"namen!" %"m ele. Simplemen!e n4" pine pare% Vue e!e<a $al!and" nada. Deenv"lver a %"mppaiJ4", " !ru(m", " %al"r *uman" e aim p"r dian !e pai rre%e #"nina para mim Vual F a $inalidade_ )are%e !4" pi pie&a...Y 3 Em pr[_ir" lu&ar 3 rep"ndeu " Dalai3Lama 3, e uma I pe"a dee ea palavra, eu ainda !eria dXvida Vuan! 3i!" a eae"a er realmen!e $eli> n" $und". A%re di!" b in%eraml!e Vue a %"mpaiJ4" pr"p"r%i"na a #ae para U a "#reviD%ia *umana, " verdadeir" val"r da vida *u mana a, e Vue,Um ela, $al!a uma pe7a een%ial. Uma pr"3 O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO $unda eni#ilidade a" en!imen!" d" "u!r" F um elemen!" d" am"r e da %"mpaiJ4"E e, em ela, p"r eJempl", %rei" Vue *averia pr"#lema na %apa%idade dee *"mem de e rela%i"nar %"m ua mul*er. Se a pe"a de $a!" !ivee ea a!i!ude de indi$eren7a dian!e d" en!imen!" e d" "$rimen!" al*ei", mem" Vue e !ra!ae de um #ili"nWri", mem" Vue ele !ivee #"a $"rma74" a%ad'mi%a, n4" !ivee nen*um pr"#lema %"m a $am(lia "u " $il*", vivee %er%ad" de ami&", "u!r" empreWri" ri%", p"l(!i%" e %*e$e de &"vern", apear de !ud" i" %rei" Vue " e$ei!" de !"d" ee ape%!" p"i!iv" permane%eria na uper$(%ie. YN" en!an!", e ele %"n!inuae a u!en!ar Vue n4" en!ia %"mpaiJ4" e Vue, mem" aim, n4" en!ia $al!a de nada... en!4" p"deria er um p"u%" di$(%il a<udW3l" a en!ender a imp"r!\n%ia da %"mpaiJ4"...Y O Dalai3Lama par"u de $alar p"r um in!an!e para re$le!ir. Sua paua in!ermi!en!e, Vue "%"rriam em !"da a n"a %"nvera, n4" pare%iam %riar um il'n%i" %"n!ran&ed"r. )el" %"n!rWri", eram %"m" uma $"r7a &ravi!a%i"nal, Vue %"n$eria mai"r pe" e i&ni$i%ad" G ua palavra Vuand" a %"nvera era re!"mada. 3 )"rFm, mem" Vue $"e ee " %a", *W al&un p"n!" Vue eu p"deria alien!ar. )ara %"me7ar, eu p"deria u&erir Vue ele re$le!ie "#re ua prRpria eJperi'n%ia. Ele p"de %"mpreender Vue, e al&uFm " !ra!a %"m %"mpaiJ4" e a$e!", i" $a> %"m Vue ele e in!a $eli>. )"r!an!", %"m #ae nea eJperi'n%ia, eria X!il Vue ele per%e#ee Vue " "u!r" !am#Fm e en!em #em Vuand" re%e#em al&um %al"r *uman" e %"mpaiJ4". L"&", re%"n*e%er ee A ARTE DA FELICIDADE $a!" p"deria deenv"lver nele um mai"r r epe i!" pela eni#ilidade em"%i"nal d" "u!r" e !"rnW3li" mai pr"pen" a dar %"mpaiJ4" e %al"r *uman". A" miem6 !emp", ele de%"#riria Vue, Vuan!" mai e dW %al"r *Limar,," a" "u!r", mai e re%e#e. A%*" Vue ele n4" levaria mui!" !emp" para e dar %"n!a di". E, %"neV[en!ernerl!a!L, ee paa a er " ali%er%e da ami>ade e %"n$ian7a mX!ua. YA&"ra, up"n*a Vue ee *"mem ![vee !"d" ee #en ma!eriai, Vue !ivee mui!" u%e" na vida, Vue vivee %er%ad" de ami&", Vue !ivee e&uran7a em !erm" $inan%eir" e aim p"r dian!e. Crei" a!F mem" er p"(vel Vue ua $am(lia e eu $il*" pudeem e rela%i"nar %"m ele e en!ir uma epF%ie de %"n!en!anCien!" p"r er ele #em3u%edid" e ele !erem #a!an!e dlin*e(3rl e uma vida %"n$"r!Wvel. Crei" er %"n%e#(vel VueY a!F %er!" p"n!", mem" em en!ir a$e!" e %al"r *uman", ele p"a n4" eJperimen!ar a ena74" de Vue l*e $al!a al&" N" en!an!", e ele %"niderae Vue !ud" e!W per$ei!", Vue realmen!e n4" eJi!e nen*uma ne%eidade verdCadeira para deenv"lver a %"mpaiJ4", eu diria Vue ea U"pin(4" de%"rre da i&n"r\n%ia e da $al!a de vi4". Mem" Vue pare7a Vue " "u!r" e rela%i"nam %"m ele plenamen!e, !ia realidade, " Vue a%"n!e%e F Vue &rande par!e d" rela%i"namen!" "u in!era74" da pe"a %"m ele e #aeia na per%ep74" Vue !'m dele %"m" um manan%ial de u%e" e pr"peridade. Ela p"dem er in$luen%iada p"r ua riVue>a e p"der, e %riar la7" %"m ee ape%!" em ve> de %"m a pe"a em i. L"&", em %er!" en!id", em#"ra n4" re%e#am a$e!" e %al"r *uman" dele, ela p"dem e!ar a!i$ei!a. )"de er Vue n4" eperem mai d" Vue i". Mia " Vue a%"n!e%e F O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO Vue, e ua $"r!una e redu>ie, ea #ae para " rela%i"namen!" airia en$raVue%ida. Ele en!4" %"me7aria a ver " e$ei!" de n4" dip"r d" %al"r *uman", e paaria de imedia!" a "$rer. YEn!re!an!", e a pe"a !'m %"mpaiJ4", na!uralmen!e i" F al&" %"m Vue p"dem %"n!ar. Mem" Vue en$ren!em pr"#lema e%"n`mi%" e Vue ua $"r!una ven*a a min&uar, ela ainda !'m al&" a %"mpar!il*ar %"m "u!r" ere *uman". A e%"n"mia mundiai 4" empre !4" $rW&ei, e nR e!am" u<ei!" a !an!a perda na vida, ma uma a!i!ude n"r!eada pela %"mpaiJ4" F al&" Vue empre p"dem" !ra>er %"n"%".Y Um auJiliar em ve!e de %"r marr"m3avermel*ada en!r"u n" ap"en!" e erviu " %*W em il'n%i" enVuan!" 6 Dalai3Lama pr"e&uia. 3 Na!uralmen!e, a" !en!ar eJpli%ar para al&uFm a imp"r!\n%ia da %"mpaiJ4", em al&un %a" p"de3e e!ar lidand" %"m uma pe"a mui!" e&"(!a, individuali!a e em#ru!e%ida, al&uFm Vue e pre"%upa apena %"m eu prRpri" in!eree. E F a!F p"(vel Vue *a<a pe"a depr"vida da %apa%idade de en!ir empada mem" p"r al&uFm Vue amem "u Vue l*e e<a %*e&ad". N" en!an!", mem" a ea pe"a, ainda F p"(vel apreen!ar a imp"r!\n%ia da %"mpaiJ4" e d" am"r %"m #ae n" $a!" de er ee " mel*"r mei" para a reali>a74" d" eu in!eree pe"ai. Ea pe"a dee<am !er aXde, !er uma vida mai l"n&a, !er pa> de ep(ri!", $eli%idade e ale&ria. E, e $"r i" " Vue dee<am, <W "uvi $alar de %"mpr"va74" %ien!($i%a de Vue ee ape%!" p"dem er pr"m"vid" p"r en!imen!" de am"r e %"mpaiJ4"... Ma, na Vualidade de mFdi%", de pi3 8A A ARTE DA FELICIDADE Vuia!ra, !alve> v"%' !en*a mai"r %"n*e%imen!" dea a$irma7Te %ien!($i%a. 3 = verdade 3 %"n%"rdei. 3 Crei" Vue *W pr"va %ien!($i%a Vue %"rr"#"ram epe%i$i%amen!e a *ipR!ee "#re a van!a&en $(i%a e em"%i"nai d" e!ad" men!ai d"minad" pela %"mpaiJ4". 3 )"r i", a meu ver, in$"rmar al&uFm "#re ee $a!" e e!ud" %ien!($i%" p"deria em dXvida e!imular al&uma pe"a a %ul!ivar mai %"mpaiJ4" n" eu e!ad" men!ai... 3 %"men!"u " Dalai3Lama. 3 Crei" p"rFm Vue, mem" $"ra d" \m#i!" dee e!ud" %ien!($i%", eJi!em "u!r" ar&umen!" Vue a pe"a p"deriam en!ender e apre%iar a par!ir da ua prRpria eJperi'n%ia prW!i%a "u dire!a de r"!ina. )"r eJempl", p"der(am" alien!ar Vue a $al!a de %"mpaiJ4" &era uma %er!a deumanidade. S4" mui!" " eJempl" indi%ad"re de Vue, em al&um n(vel pr"$und", a pe"a deumana &eralmen!e "$rem de uma epF%ie de in$eli%idade e ina!i$a74", pe"a %"m" S!alin e Hi!ler. Ea pe"a 4" a!"rmen!ada p"r uma %"n!an!e ena74" de ine&uran7a e med". Mem" Vuand" e!4" d"rmind", %rei" Vue ea ena74" de med" peri!e... Tud" i" p"deria er mui!" di$(%il para al&uma pe"a en!enderem, ma uma a$irma74" Vue e p"de $a>er F Vue $al!a a ea pe"a al&" Vue e p"de en%"n!rar numa pe"a mai pr"vida de %"mpaiJ4"C uma ena74" de li#erdade, de a#and"n", para Vue a" d"rmir a pe"a p"a relaJar e e "l!ar. A pe"a %ruFi nun%a !'m ea eJperi'n%ia. E!4" empre na &arra de al&uma %"ia, al&um !ip" de in$lu'n%ia Vue a d"mina, e ela n4" %"ne&uem eJperimen!ar aVuela ena74" de e "l!ar, aVuela n"74" de li#erdade. 8A2 O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO Ele par"u p"r um in!an!e, %"7and" di!ra(d" a %a#e7a, an!e de pr"e&uir. 3 Em#"ra eu e!e<a apena epe%uland", ima&in" Vue, e per&un!Wem" a al&uma dea pe"a deumana e *aviam id" mai $eli>e duran!e a in$\n%ia, Vuand" re%e#iam " %uidad" da m4e e !in*am mai"r in!imidade %"m a $am(lia, "u eram mai $eli>e a&"ra Vue dipun*am de mai"r p"der, in$lu'n%ia e p"i74", %rei" Vue ela diriam Vue ua <uven!ude $"i mai a&radWvel. Crei" Vue a!F mem" S!alin $"i amad" pela m4e na in$\n%ia. 3 A" $alar em S!alin 3 %"men!ei 3, " en*"r a" meu ver a%er!"u num eJempl" per$ei!" d" Vue e!W di>end", da %"neV['n%ia da vida em %"mpaiJ4". = de %"n*e%imen!" &eral Vue a dua prin%ipai %ara%!er(!i%a da ua per"nalidade eram ua %rueldade e ua de%"n$ian7a. De $a!", ele %"niderava a %rueldade uma vir!ude e mud"u eu n"me de D<u&a*vili para S!alirn Vue Vuer di>er Y*"mem de a7"Y. E G medida Vue ua v(da avan7ava e ua %rueldade aumen!ava, mai de%"n$iad" ele e !"rnava. Sua de%"n$ian7a era lendWria. Seu !emer e ua upei!a d" "u!r" a%a#aram levand" a en"rme eJpur&" e %ampan*a %"n!ra vWri" &rup" de pe"a n" eu pa(, " Vue reul!"u na de!en74" e eJe%u74" de riiil*Te. N" en!an!", ele ainda aim %"n!inuava a ver inimi&" p"r !"da par!e. N4" mui!" !emp" an!e de m"rrer, ele die a Ni,i!a K*ru!%*ev Vue n4" %"n$iava em nin&uFm, nem em i mem". N" $inal, v"l!"u3 e a!F mem" %"n!ra " elemen!" mai $iFi da ua eVuipe. E, na!uralmen!e, Vuan!" mai deuman" e p"der"" ele e !"rnava, mai"r era ua in$eli%idade. Um ami&" die Vue p"r Xl!im" " Xni%" !ra7" *uman" Vue l*e re!a3 36 8A1 A ARTE DA FELICIDADE va era a in$eli%idade. E ua $il*a Sve!lana de%reveu %"m" ele era a!"rmen!ad" pela "lid4" e p"r um va>i" in!eri"r, e %"m" %*e&"u a" p"n!" em Vue n4" mai a%redi!ava Vue a pe"a $"em %apa>e de uma au!'n!i%a in%eridade "u #"ndade. YSe<a %"m" $"r, ei Vue eria mui!" di$(%il en!ender pe"a %"m" S!alin e %"mpreender p"r Vue ela %"me!eram " a!" *"rr(vei Vue %"me!eram. Ma um d" p"n!" "#re " Vuai e!am" $aland" F Vue mem" ee eJempl" eJ!rem" de pe"a impied"a p"deriam re%"rdar %"m n"!al&ia al&un d" ape%!" mai a&radWvei da ua in$\n%ia, %"m" p"r eJempl" " am"r Vue re%e#eram da m4e. Nee %a", %"m" $i%am a inXmera pe"a Vue n4" !iveram uma in$\n%ia a&radWvel nem m4e am"r"a_ Crian7a Vue "$reram a#u" e "u!r" pr"#lema_ Ora, e!am" e!udand" " !Rpi%" da %"mpaiJ4". )ara Vue a pe"a deenv"lvam a %apa%idade para a %"mpaiJ4", " en*"r n4" a%*a ne%eWri" Vue ela e<am %riada p"r pai "u rep"nWvei Vue dem"n!raem %al"r *uman" e a$e!"_Y 3 =, a%*" Vue i" F imp"r!an!e. 3 Ele $e> uma paua, paand" au!"ma!i%amen!e a %"n!a en!re " ded", %"m de!re>a, enVuan!" re$le!ia. 3 Al&uma pe"a, dede " in(%i", "$reram mui!" e n4" dipueram d" a$e!" d" "u!r", de m"d" Vue, mai !arde na vida, ela Vuae d4" a impre4" de n4" !erem nen*um en!imen!" *uman", nen*uma %apa%idade para a %"mpaiJ4" e para " a$e!", pe"a #ru!ai e inen(vei... 3 O Dalai3Lama $e> mai uma paua e, p"r al&un in!an!e, pare%eu p"nderar %"m a$in%" "#re a Vue!4". EnVuan!" e de#ru7ava "#re " %*W, a!F mem" " %"n!"rn" d" eu "m#r" u&eria Vue ele e!ava em O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO pr"$unda re$leJ4". N4" dem"n!r"u nen*uma in%lina74" a %"n!inuar de imedia!", p"rFm, e nR !"mam" n"" %*W em il'n%i". A$inal, deu de "m#r", %"m" Vue re%"n*e%end" Vue n4" dipun*a da "lu74". 3 O en*"r a%*a, en!4", Vue a !F%ni%a para pr"m"ver a empada e deenv"lver a %"mpaiJ4" n4" eriam X!ei para pe"a %"m ee !ip" de *i!Rria pr"#lemW!i%a_ 3 Sempre *W &rau di$eren!e de %"m" a pe"a p"deria e #ene$i%iar a par!ir da prW!i%a de vWri" mF!"d" e !F%ni%a, dependend" da %ir%un!\n%ia epe%($i%a de %ada um 3 eJpli%"u ele. 3 Tam#Fm F p"(vel Vue em %er!" %a" ea !F%ni%a n4" ur!am a#"lu!amen!e nen*um e$ei!"... 3 E a !F%ni%a epe%($i%a para pr"m"ver a %"mpaiJ4" G Vuai " en*"r e re$ere 4"..._ 3 in!err"mpi, pr"%urand" um e%lare%imen!" mai"r. 3 EJa!amen!e ea "#re a Vuai e!ivem" $aland". )ara %"me7ar, a!ravF d" aprendi>ad", a!ravF d" en!endimen!" d" val"r da %"mpaiJ4". I" n" pr"p"r%i"na %"nvi%74" e de!ermina74". Em e&uida, a!ravF de mF!"d" de pr"m"74" da empada, %"m" p"r eJempl" " re%ur" G ima&ina74", G %ria!ividade, para n" viuali>arm" na i!ua74" d" "u!r". E mai adian!e, ne!a emana, na pale!ra a" pX#li%", vam" eJaminar %er!" eJer%(%i" "u prW!i%a Vue p"dem er ad"!ad", %"m" p"r eJempl" a prW!i%a de T"n&Len, Vue erve para re$"r7ar n"a %"mpaiJ4". Crei" p"rFm er imp"r!an!e lem#rar Vue ea !F%ni%a, %"m" a prW!i%a de T"n&3Len, $"ram deenv"lvida para a<udar " mai"r nXmer" p"(vel de pe"a, pel" men" uma $aiJa da p"pula74" *umana. Ma nun%a e eper"u Vue ea !F%ni%a pudeem a<udar a !"!alidade da pe"a, !"da a *umanidade. A ARTE DA FELICIDADE YO p"n!" prin%ipal na realidade F Vue... e e!am" $alCUind" "#re vWri" mF!"d" para deenv"lver a %"mpaiJ4"... " mai imp"r!an!e F Vue a pe"a $a7a um e$"r7" in%er" para deenv"lver ua %apa%idade para a %"mpaiJ4". O &rau a!F " Vual ela realmen!e %"ne&uir4" %ul!ivar a %"mpal3JG" depende de !an!a variWvei. Luem p"deria di>er_ Nla, e dedi%arem eu mel*"re e$"r7" a uma #enev"l'n%ia mai"r, a %ul!ivar a %"mpaiJ4" e a !"rnar " mund" um lu&ar mel*"r, n" $inal d" dia ela p"der4" di>er, b)el" meri", $i> " Vue pude^Y; OS +ENEF]CIOS DA COM)AI?QO N" Xl!im" an", *"uve mui!" e!ud" Vue %"rr"#"ram a idFia de Vue " deenv"lvimen!" da %"mpaiJ4" e d" al!ru(m" !em um impa%!" p"i!iv" "#re n"a aXde $(i%a e em"%i"nal. Num eJperimen!" #em %"n*e%id", p"r eJemi/l", David M%Clelland, um pi%Rl"&" na Harvard Univeri!-, m"!r"u a um &rup" de alun" um $ilme de Madre Terea !ra#al*and" en!re " p"#re e " d"en!e de Cal%u!W. O e!udan!e rela!aram Vue " $ilme e!imul"u en!imen!" de %"mpaiJ4". Dep"i, ele anali"u a aliva d" &lu!l" e de%"#riu um aumen!" na imun"&l"#ulina3A, um &n!i%"rp" Vue p"de a<udar a %"m#a!er in$e%7Te repira!Rria. Em "u!r" e!ud" reali>ad" p"r came H"ue n" Reear%* Cen!er da Univeri!- "$ Mi%*i&an, " peVuiad"re %"n%lu(ram Vue a dedi%a74" re&ular a" !ra#al*" v"lun!Wri", em in!era74" %"m " "u!r" %"m %al"r *uman" e %"mpaiJ4", aumen!ava !remendamen!e a eJpe%!a!iva de vida, O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO e pr"vavelmen!e !am#Fm a vi!alidade &eral. Mui!" "u!r" peVuiad"re n" n"v" %amp" da medi%ina da men!e3%"rp" dem"n!raram %"n%luTe emel*an!e, Vue d"%umen!avam Vue e!ad" men!ai p"i!iv" p"dem #ene$i%iar a aXde $(i%a. AlFm d" e$ei!" #enF$i%" "#re n"a aXde $(i%a, *W pr"va de Vue a %"mpaiJ4" e " %"mp"r!amen!" in!eread" %"n!ri#uem para a #"a aXde em"%i"nal. E!ud" revelaram Vue e!ender a m4" para a<udar " "u!r" p"de indu>ir um en!imen!" de $eli%idade, uma !ranV[ilidade men!al mai"r e men" depre4". Num e!ud" de !rin!a an" %"m um &rup" de dipl"mad" de Harvard, " peVuiad"r Ne"r&e @aillan! %"n%luiu, %"m e$ei!", Vue ad"!ar um e!il" de vida al!ru(!a F um %"mp"nen!e %r(!i%" para a #"a aXde men!al. Ou!ra peVuia, reali>ada p"r Alan Lu, en!re al&un mil*are de pe"a Vue e!avam env"lvida re&ularmen!e em a!ividade v"lun!Wria de auJ(li" a !er%eir", revel"u Vue mai de 16q dee v"lun!Wri" rela!avam um !ip" de Y#ara!"Y a"%iad" G a!ividade, %ara%!eri>ad" p"r uma ena74" de %al"r *uman", mai ener&ia e uma epF%ie de eu$"ria. Ela !am#Fm !in*am uma n(!ida ena74" de !ranV[ilidade e de mai"r au!"val"ri>a74" em e&uida G a!ividade. N4" era R Vue ee %"mp"r!amen!" de dedi%a74" pr"p"r%i"naem uma in!era74" #enF$i%a em !erm" em"%i"naiE %"n%luiu3e !am#Fm Vue ea Y!ranV[ilidade d" Vue a<udamY e!ava a"%iada a" al(vi" de uma variedade de !ran!"rn" $(i%" rela%i"nad" a" e!ree. Em#"ra a pr"va %ien!($i%a ra!i$iVuem ni!idamen!e a p"i74" d" Dalai3Lama Vuan!" a" val"r prW!i%" e mui!" real da %"mpaiJ4", n4" F pre%i" %"n!ar apena %"m eJperimen3 A ARTE DA FELICIDADE !" e peeVuia para %"n$irmar a vera%idade dea "pini4". )"dem" de%"#rir " $"r!e la7" en!re " %uidad", a %"mpaiJ4" , e a $eli%idade pe"al na n"a prRpria vida e na da pe"a Vue n" %er%am. c"ep*, um emprei!eir" de een!a an" de idade, Vue %"n*e%i *W al&un an", F um #"m eJEempl" dee p"n!". Duran!e !rin!a an", c"ep* $e> u%e" em mui!" e$"r7", apr"vei!and" " %re%imen!" aparen!.!emen!e ilimi!ad" d" e!"r da %"n!ru74" n" Ari>"na, parra !"rnar3e mul!imili"nWri". N" $inal da dF%ada de 8126, p"rFm, "%"rreu a mai"r derr"%ada d" mer%ad" im"#iliWri"i na *i!Rria d" Ari>"na. c"ep* e!ava em p"i74" mui!" ,alavan%ada e perdeu !ud". A%a#"u !end" de de%larar $al'n%ia. Seu pr"#lema $inan%eir" &eraram uma pre4" "r#re eu %aamen!", Vue a%a#"u em divRr%i" dep"i de vinl!e e %in%" an" de uni4". N4" urpreendeu Vue c"ep*i !ivee di$i%uldade para a%ei!ar !ud" i". C"me7"u a #e#e r mui!". Feli>men!e, %"ne&uiu %"m " !emp" a#and"nar a #e#ida, %"m a a<uda d" AA. C"m" par!e d" eu )r"&rama n" AA, ele pa"u a er padrin*" e a a<udar "u!r" i al%"Rla!ra a permane%er R#ri". Ele de%"#riu Vue &"!av,,a d" papel de padrin*", de e!ender a m4" para a<udam " "u!r", e %"me7"u a e "$ere%er %"m" v"lun!Wri" !ann#Fm em "u!ra "r&ani>a7Te. )` em $un%i"namen!" eu %"n*e%imen!" empreariai para auJiliar " men" privplee&iad" em !erm" e%"n`mi%". A&"ra !en*" uma peVuena emprea de re$"rma die , ele, a" $alar da ua vida a!ual. 3 Ela &era uma peVuena rernda, ma <W me dei %"n!a de Vue nun%a mai v"u er !4" ri%" Vuan!" $ui. O Vue F en&ra7ad" F Vue n" $und" n4" Vuem v"l!ar a !er !"d" aVuele din*eir". )re$ir" paar meu 8 3 ;, ^ O CALOR HUMANO E A COM)AI?QO !emp" em !ra#al*" v"lun!Wri" para diver" &rup", !ra#al*and" dire!amen!e %"m a pe"a, pre!and"3l*e " mel*"r !ip" de a<uda p"(vel. A!ualmen!e, !en*" mai pra>er num Xni%" dia d" Vue !in*a num m' in!eir", Vuand" &an*ava $"r!una. E!"u mai $eli> d" Vue em VualVuer "u!ra Fp"%a da min*a vida^ MEDITAPQO SO+RE A COM)AI?QO C"m" pr"me!era duran!e n"a %"nvera, e %umprind" a palavra dada, " Dalai3 Lama %"n%luiu uma pale!ra a" pX#li%" n" Ari>"na %"m uma medi!a74" "#re a %"mpaiJ4". Era um eJer%(%i" imple. N" en!an!", %"m vi&"r e ele&\n%ia, ele pare%eu reumir e %ri!ali>ar ua %"nvera an!eri"re "#re a %"mpaiJ4", !ran$"rmand" a medi!a74" num eJer%(%i" $"rmal de %in%" minu!", Vue era dire!" e "#<e!iv". 3 A" &erar a %"mpaiJ4", ini%iam" pel" re%"n*e%imen!" de Vue n4" Vuerem" " "$rimen!" e de Vue !em" um direi!" G $eli%idade. I" p"de er veri$i%ad" e le&i!imad" pela n"a prRpria eJperi'n%ia. Re%"n*e%em", en!4", Vue "u!ra pe"a, eJa!amen!e %"m" nR, !am#Fm n4" Vuerem "$rer e !'m um direi!" G $eli%idade. I" paa a er a #ae para %"me7arm" a &erar a %"mpaiJ4". Y@am", p"r!an!", medi!ar "#re a %"mpaiJ4" *"<e. C"me!em viuali>and" uma pe"a Vue e!e<a em eJ!rem" "$rimen!", al&uFm Vue e!e<a en!ind" d"r "u Vue e!e<a numa i!ua74" mui!" a$li!iva. Duran!e " !r' primeir" IHi A ARTE DA FELICIDADE minu!" da medi!a74", re$li!am "#re " "$rimen!" dee indiv(du" %"m um en$"Vue mai anal(!i%"... penem n" eu in!en" "$rimen!" e n" e!ad" lamen!Wvel da eJi!'n%ia dea pe"a. Dep"i de penar n" "$rimen!" dea pe"a p"r al&un minu!", em e&uida, pr"%urem a"%iar !ud" i" a v"%' mem", %"m " e&uin!e en$"Vue, bee indiv(du" !em a mema %apa%idade para viven%iar a d"r, a ale&ria, a $eli%idade e " "$rimen!" Vue eu !en*";. )r"%urem en!4" permi!ir Vue ven*a G !"na ua rea74" na!ural... um en!imen!" de %"mpaiJ4" p"r aVuela pe"a. )r"%urem %*e&ar a uma %"n%lu4"C %"n!a!and" %"m" F $"r!e eu dee<" de Vue ea pe"a e livre de !an!" "$rimen!". E re"lvam Vue a<udar4" ea pe"a a en%"n!rar al(vi". )ara $inali>ar, %"n%en!rem ua men!e de m"d" eJ%luiv" naVuele !ip" de %"n%lu4" "u re"lu74" e, duran!e " Xl!im" minu!" da medi!a74", pr"%urem pr"du>ir na ua men!e um e!ad" am"r"" "u n"r!ead" pela %"mpaiJ4".Y C"m i", " Dalai3Lama ad"!"u uma p"!ura de medi!a74" de perna %ru>ada, permane%end" !"!almen!e imRvel enVuan!" e dedi%ava G medi!a74" <un!" %"m a pla!Fia. Sil'n%i" !"!al. Havia, p"rFm, al&" eJ!remamen!e e!imulan!e n" $a!" de e!ar en!ad" naVuela pla!Fia naVuela man*4. Ima&in" Vue a!F mem" " indiv(du" mai %ale<ad" n4" p"deria deiJar de e %"m"ver Vuand" e!ivee %er%ad" de 8.B66 pe"a, %ada uma dela man!end" na men!e " penamen!" da %"mpaiJ4". Dep"i de al&un minu!", " DalaiLama %"me7"u a en!"ar um %\n!i%" !i#e!an", %"m a v"> &rave, melRdi%a, u#ind" e de%end" uave em !"n Vue !ranV[ili>avam e %"n$"r!avam. Ter%eira )ar!e A TRANSFORMAPAO DO SOFRIMENTO Cap(!ul" 2 COMO ENCARAR O SOFRIMENTO Na Fp"%a d" +uda, uma mul*er %*amada Kia&"!ami "$reu a m"r!e d" eu $il*" Xni%". Sem %"ne&uir a%ei!ar " $a!", ela %"rria de um a "u!r", em #u%a de um remFdi" Vue re!aurae a vida da %rian7a. Di>ia3e Vue " +uda !eria ee medi%amen!". Kia&"!ami $"i a" +uda, $e>3l*e rever'n%ia e apreen!"u eu pedid". 3 O +uda p"de $a>er um remFdi" Vue re%upere meu $il*"_ 3 Sei da eJi!'n%ia dee remFdi" 3 rep"ndeu " +uda. 3 Ma para $a>'3l", pre%i" !er %er!" in&redien!e. 3 Luai 4" " in&redien!e ne%eWri"_ 3 per&un!"u a mul*er, aliviada. 3 Tra&a3me um pun*ad" de emen!e de m"!arda 3 die " +uda. A mul*er pr"me!eu "#!er " in&redien!e para eleE ma, Vuand" ela e!ava aind", " +uda a%re%en!"u um de!al*e. 3 EJi<" Vue A ARTE DA FELICIDADE a emen!e de m"!arda e<a re!irada de uma %aa na Vuual n4" !en*a *avid" m"r!e de %rian7a, %`n<u&e, &eni!"r "u %riad". . A mul*er %"n%"rd"u e %"me7"u a ir de %aa enrn %aa G pr"U%ura da emen!e de m"!arda. Em %ada %aa, a pe"pa %"n%"rdavam em l*e dar a emen!eE ma, Vuand" ela l*e p"er&un!ava e *avia "%"rrid" al&uma m"r!e naVuela reid'n%ia, n44" %"ne&uiu en%"n!rar uma %aa Vue n4" !ivee id" vii!ada pelaa m"r!e. Uma $il*a nea aVui, um %riad" na "u!ra, em "u!ra um mnarid" "u pa.i *aviam m"rrid". Kia&"!ami n4" %"ne&uiu en%"n!raar um lar Vuer $"e imune a" "$rimen!" da m"r!e. @end" Vue n4"/ e!ava R na ua d"r, a m4e deape&"u3e d" %"rp" iner!e d" $il*%" e v"l!"u aZCi +uda, Vue die %"m en"rme %"mpaiJ4"C 3 @"%' a%*ava Vue R v"%' !in*a perdid" um $i!il*". A lei da m"r!e %"ni!e em n4" *aver perman'n%ia en!re !"da a %ria!ura viva. A pr"%ura de Kia&"!ami enin"u3l*e Vue nim&uFm vive em e!ar eJp"!" a" "$rimen!" e G perda. Ela n4" *avia id" e%"l*ida epe%i$i%amen!e para aVuaela !err(vel de&ra7a. Ea %"n!a!a74" n4" elimin"u " inevi;i!Wvel "$rimen!" Vue deriva da perda, ma em dXvida redu>iu " "$rimen!" reul!an!e da rev"l!a %"n!ra ea !ri!ee realidade da vida. Em#"ra a d"r e " "$rimen!" e<am $en`men" *uman" univerai, i" n4" Vuer di>er Vue e<a $W%ilh a !are$a de a%ei!W3l". O ere *uman" %riaram um va!" reper!Rri" de e!ra!F&ia para evi!ar a ne%eidade de paa!r pel" "$rimen!". O ve>e, re%"rrem" a mei" eJ!ern"E, !ai %"m" pr"du!" Vu(mi%" 3 am"r!e%end" e medi%and" n"a dar em"%i"nal %"m dr"&a "u Wl%""l. Dip"m" !!am#Fm de 8B6 A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO uma %"le74" de me%anim" in!ern" 3 de$ea pi%"lR&i%a, mui!a ve>e in%"n%ien!e, Vue n" pr"!e&em, impedind" Vue in!am" um eJ%e" de an&X!ia e d"r em"%i"nal Vuand" deparam" %"m pr"#lema. O%ai"nalmen!e, ee me%anim" de de$ea p"dem er !"!almen!e primi!iv", %"m" a imple re%ua a admi!ir Vue eJi!a um pr"#lema. Ou!ra ve>e, p"dem" re%"n*e%er va&amen!e Vue !em" um pr"#lema, ma mer&ul*am" num mil*4" de di!ra7Te "u diver!imen!" para evi!ar penar n" aun!". "u p"der(am", ainda, re%"rrer G pr"<e74" 3 in%apa>e de a%ei!ar Vue !em" um pr"#lema, pr"<e!am" a Vue!4" in%"n%ien!emen!e n" "u!r" e " %ulpam" pel" n"" "$rimen!"C Y=, e!"u pFim". Ma n4" "u eu Vuem e!W %"m " pr"#lema. = "u!ra pe"a. Se n4" $"e aVuele maldi!" %*e$e me a!"rmen!and" " !emp" !"d" u"u bmeu R%i" me i&n"rand"; "u...h, !ud" e!aria #em.Y O "$rimen!" "men!e p"de er evi!ad" !emp"rariamen!e. N" en!an!", %"m" uma d"en7a Vue e deiJa em !ra!amen!" ."u !alve> Vue e<a !ra!ada uper$i%ialmen!e %"m medi%amen!" Vue apena ma%aram " in!"ma ma n4" %uram a %"ndi74" "ri&inal/, " mal invariavelmen!e upura e e a&rava. A eu$"ria %auada pela dr"&a "u pel" Wl%""l em dXvida alivia n"a d"r p"r um !emp"E ma, %"m "u" %"n!(nu", " dan" $(i%" Vue a!in&em n"" %"rp" e " dan" "%ial G n"a vida p"dem reul!ar em "$rimen!" mui!" mai"r d" Vue a ina!i$a74" di$ua "u a a&uda d"er em"%i"nal Vue n" levaram a ea u#!\n%ia para %"me7ar. A de$ea pi%"lR&i%a in!erna, %"m" a ne&a74" "m a repre4", p"dem a!uar %"m" um e%ud" e n" pr"!e&er da ena74" de d"r p"r um per("d" um p"u%" mai"r, Im A ARTE DA FELICIDADE ma mem" aim ela n4" $a>em %"m Vue " "$rimen!" deapare7a. Randall perdeu " pai, %"m %\n%er, *W p"u%" mai de um an". Era mui!" ami&" d" pai, e na Fp"%a !"d" $i%aram urpre" a" ver %"m" ele a%ei!"u #em a m"r!e. 3 = %lar" Vue e!"u !ri!e 3 eJpli%ava ele, %"m e!"i%im" na v">. 3 Ma n" $und" e!"u #em. @"u en!ir $al!a dele, ma a vida %"n!inua. E e<a %"rn" $"r, a&"ra n4" p"" me %"n%en!rar na $al!a Vue ele me $a>. )re%i" "r&ani>ar " en!err" e me en%arre&ar d" epRli" para min*a m4e... Ma vai dar !ud" %er!" 3 di>ia ele a !"d", em !"m !ranV[ili>ad"r. Um an" mai !arde, p"rFm, p"u%" dep"i de e %"mple!ar um an" da m"r!e d" pai, Randall %"me7"u a mer&ul*ar em epiral numa &rave depre4". 3 Simplemen!e n4" %"ni&" en!ender " Vue e!W %auand" ea depre4" 3 eJpli%"u3me Vuand" vei" me ver. 3 Tud" pare%e e!ar ind" #em ne!e eJa!" m"men!". N4" p"de er a m"r!e d" meu pai. Ele m"rreu *W mai de um an", e eu <W a%ei!ei ua m"r!e. C"m p"uVu(ima !erapia, n" en!an!", !"rn"u3e %lar" Vue, n" e$"rU" de man!er a em"7Te "# ri&"r"" %"n!r"le, a $im de ber $"r!eY, ele nun%a *avia lidad" plenamen!e %"m eu en!imen!" de perda e d"r. Ee en!imen!" %"n!inuaram a %re%er a!F Vue $inalmen!e e mani$e!aram %"m" uma depre4" arraad"ra, G Vual ele e viu $"r7ad" a dar a!en74". N" %a" de Randall, ua depre4" deapare%eu %"m #a!an!e rapide> G medida Vue %"n%en!ram" a a!en74" na d"r e n" en!imen!" de perda, e Vue ele p`de en%arar e viven%iar ua d"r plenamen!e. O ve>e, p"rFm, n"a e3 8B5 A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO !ra!F&ia in%"n%ien!e n" en!id" de evi!ar en%arar n"" pr"#lema 4" mai arrai&ada 3 4" me%anim" de de$ea pr"$undamen!e en!ran*ad" Vue p"dem e in%"rp"rar G n"a per"nalidade e Vue 4" di$(%ei de eJ!rair. A mai"ria de nR !em um ami&", %"n*e%id" "u paren!e, p"r eJempl", Vue evi!a pr"#lema pr"<e!and"3" n" "u!r" e a!ri#uind" a %ulpa a ele 3 a%uand" " "u!r" de de$ei!" Vue, na realidade, per!en%em a ele. Ee F em dXvida um mF!"d" e$i%a> para eliminar pr"#lema, e mui!" dee indiv(du" e!4" %"ndenad" a !"da uma vida de in$eli%idade enVuan!" %"n!inuarem e&uind" ee padr4" de %"mp"r!amen!". 6 Dalai3Lama eJpli%"u em de!al*e ua a#"rda&em a" "$rimen!" *uman" 3 uma a#"rda&em Vue em Xl!ima anWlie in%lui uma %ren7a na p"i#ilidade de n" li#er!arm" d" "$rimen!", ma Vue par!e da a%ei!a74" d" "$rimen!" %"m" um $a!" na!ural da eJi!'n%ia *umana, aliada G %"ra&em de en%arar n"" pr"#lema de $ren!e. 3 N" dia3a3dia da n"a vida, a i!ua7Te di$(%ei $a!almen!e ir4" a%"n!e%er. O mai"re pr"#lema na n"a vida 4" aVuele Vue inevi!avelmen!e "m" $"r7ad" a en$ren!ar, %"m" a vel*i%e, a d"en7a e a m"r!e. )r"%urar evi!ar n"" pr"#lema "u implemen!e n4" penar nele p"de pr"p"r%i"nar um al(vi" !emp"rWri", ma na min*a "pini4" *W uma a#"rda&em mel*"r. Se en$ren!arm" dire!amen!e n"" "$rimen!", e!arem" em mel*"r p"i74" para apre3 8BA A ARTE DA FELICIDADE %iar a pr"$undidade d" pr"#lema e ua na!ure>a. Na &uerra, enVuan!" permane%erm" na i&n"r\n%ia d" !a!u e da %apa%idade #Fli%a d" inimi&", e!arem" !"!almen!e depreparad" e paraliad" pel" med". )"rFm, e %"n*e%erm" a %apa%idade #Fli%a d" inimi&", Vue !ip" de arma ele p"ui e aim p"r dian!e, nee %a" e!arem" em p"i74" mui!" mel*"r Vuand" !ravarm" %"m#a!e. Da mema $"rma, e en$ren!arm" n"" pr"#lema em ve> de evi!W3l", e!arem" em mel*"r p"i74" para lidar %"m ele. Ee m"d" de en$"%ar n"" pr"#lema era ni!idamen!e ra>"Wvel, ma eu Vui apr"$undar um p"u%" mai a Vue!4". 3 =, ma e e en$ren!Wem" um pr"#lema de $ren!e e de%"#r(em" Vue n4" *W "lu74" para ele_ = al&" #em di$(%il de en%arar. 3 Ma ainda aim a%*" Vue F mel*"r en%arar ea realidade 3 rep"ndeu ele, em !"m mar%ial. 3 )"r eJempl", p"der(am" %"niderar ne&a!iv" e indee<Wvei ape%!" %"m" a vel*i%e e a m"r!eE e p"der(am" implemen!e !en3. !ar n" eVue%er da ua eJi!'n%ia. Ma %"m " !emp" ele&i a%a#am "%"rrend" de VualVuer m"d". E e e!ivem" evi._ !and" penar nee a%"n!e%imen!", Vuand" %*e&ar " di4 em Vue "%"rram, !ud" virW %"m" um %*"Vue, %auand" um4 inup"r!Wvel per!ur#a74" men!al. N" en!an!", e dedi%arm" al&um !emp" a penar na vel*i%e, na m"r!e e em "u!ra !ri!e>a, n"a men!e e!arW mui!" mai e!Wvel Vuand" ela ur&irem, <W Vue e!arem" $amiliari>ad" %"m ee pre_ #lema e !ip" de "$rimen!", e !erem" previ!" Vue "%"L3 reriam. Dg. A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO Y= p"r i" Vue a%redi!" Vue p"a er X!il uma prerepara74" an!e%ipada a!ravF da $amiliari>a74" %"m " !ip" p de "$rimen!" Vue p"der(am" en$ren!ar. @"l!and" a uar Ua anal"&ia d" %"m#a!e, re$le!ir "#re " "$rimen!" p"de er en%arad" %"m" um eJer%(%i" mili!ar. )e"a Vue nun%a "uviram $alar em &uerra, arma, #"m#ardei" e imilare p"deriam demaiar e pre%iaem !ravar %"m#a!e. N" en!an!", a!ravF de !reinamen!" mili!ar, a men!e p"deria e $amiliari>ar %"m " Vue pudee "%"rrerE de m"d" Vue, e e%l"die uma &uerra, n4" eria !4" di$(%il en%arW3la.Y 3 +em, dW para en!ender %"m" a $amiliari>a74" %"m " !ip" de "$rimen!" Vue p"der(am" en$ren!ar !eria al&um ,val"r na redu74" d" med" e da apreen4", ma ainda me pare%e Vue %er!" dilema n4" apreen!am nen*uma "p74" alFm da p"i#ilidade d" "$rimen!". C"m" p"dem" evi!ar a pre"%upa74" nea %ir%un!\n%ia_ 3 Um dilema %"m" " Vu', p"r eJempl"_ )arei para re$le!ir um p"u%". 3 +em, di&am" Vue uma mul*er e!e<a &rWvida e Vue um eJame d" l(Vuid" amniR!i%" "u uma ul!ra3"n"&ra$ia revele Vue a %rian7a !erW um &rave de$ei!" de na%en7a. De%"#rem Vue a %rian7a !erW al&uma de$i%i'n%ia men!al "u $(i%a de eJ!rema &ravidade. )"r!an!", F ;R#vi" Vue a mul*er e<a !"mada pela aniedade p"r n4" a#er " Vue $a>er. Ela p"de re"lver a&ir dian!e da i!ua74" e $a>er um a#"r!", para p"upar " #e#' de !"da uma vida de "$rimen!"E ma nee %a" ela p"de paar p"r um en!imen!" de en"rme perda e d"rE e !alve> !en*a "u!r" en!imen!", %"m" a %ulpa. Ou ainda, ela p"de "p!ar p"r deiJar a na!ure>a e&uir eu %ur" e !er " #e#'. Nee %a", p"rFm, ela p"de !er de en%arar !"da uma vida de di$i%uldade e "$rimen!" para 3 Se a#"rdam" ee pr"#lema a par!ir da perpe%!iva "%iden!al "u da #udi!a, ee !ip" de dilema 4" eJ!remamen!e di$(%ei 3 rep"ndeu ele, num !"m al&" melan%Rli%". 3 Nee eu eJempl" "#re a de%i4" de a#"r!ar " $e!" %"m um pr"#lema &enF!i%"... nin&uFm a#e n" $und" " Vue eria mel*"r a l"n&" pra>". Mem" Vue uma %rian7a na7a %"m uma de$i%i'n%ia, !alve> a l"n&" pra>" i" e<a mel*"r para a m4e, para a $am(lia "u para a prRpria %rian7a. Ma eJi!e !am#Fm a p"i#ilidade de Vue, levand"3e ern %"n!a a %"neV['n%ia $u!ura, !alve> $"e mel*"r a#"r!ar. Talve> ea "lu74" $"e mai p"i!iva n" $inal da %"n!a. En$im, Vuem de%ide_ = mui!" di$(%il. Mem" d" p"n!" de vi!a d" #udim", ee !ip" de de%i4" $i%a alFm da n"a %apa%idade ra%i"nal. 3 Ele $e> uma paua e a%re%en!"u. 3 Na min*a "pini4", p"rFm, a $"rma74" e a %ren7a da pe"a !eriam um papel n" m"d" pel" Vual %ada indiv(du" p"deria rea&ir a ee !ip" de i!ua74" %"mpli%ada... Fi%am" al&um !emp" en!ad" eD il'n%i". A$inal ele $al"u, a#anand" a %a#e7a. 3 Luand" re$le!im" "#re " !ip" de "$rimen!" a" Vuai e!am" u<ei!", p"dem" n" preparar men!almen!e para ee $a!" %"m an!e%ed'n%ia a!F %er!" p"n!", relem#rand"3n" de Vue p"dem" deparar %"m ee !ip" de dilema na n"a vida. )"dem", p"r!an!", n" preparar em !erm" men!ai. N4" dever(am", en!re!an!", i&n"rar " $a!" de Vue ea a!i!ude n4" ameni>a a i!ua74". Ela p"de n" a<udar a lidar men!almen!e %"m a i!ua74", a redu>ir A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO " med" e aim p"r dian!e, ma n4" ameni>a " pr"#lema em i. )"r eJempl", e vai na%er uma %rian7a %"m um de$ei!" %"n&'ni!", p"r mai Vue e !en*a penad" "#re i" %"m an!e%ed'n%ia, ainda aim F pre%i" de%"#rir uma $"rma de lidar %"m a i!ua74". E i" %"n!inua end" di$(%il. EnVuan!" ele di>ia ea palavra, *avia uma n"!a de !ri!e>a na ua v"> 3 mai d" Vue uma n"!a, !alve> um a%"rde. Ma a mel"dia Vue a a%"mpan*ava n4" era de deeperan7a. )"r um minu!" in!eir", " Dalai3Lama permane%eu mai uma ve> %alad", "l*and" pela <anela %"m" e dali e!ivee %"n!empland" " mund" in!eir". Dep"i, pr"e&uiu. 3 N4" *W %"m" evi!ar " $a!" de Vue " "$rimen!" $a> par!e da vida. E na!uralmen!e !em" uma !end'n%ia a n4" apre%iar n"" "$rimen!" e n"" pr"#lema. Crei", p"rFm, Vue em &eral a pe"a n4" %"nideram Vue a prRpria na!ure>a da n"a eJi!'n%ia e<a %ara%!eri>ada pel" "$rimen!"... 3 De repen!e, " Dalai3Lama %"me7"u a rir. Ou e<a, n" dia d" n"" aniverWri" a pe"a %"!umam di>er YFeli> aniverWri"^Y, Vuand" na realidade " dia d" n"" na%imen!" $"i " dia d" na%imen!" d" "$rimen!". SR Vue nin&uFm di> YFeli> dia3d"3na%imen!"3d"3"$rimen!"^Y 3 %"men!"u ele em !"m de #rin%adeira. 3 A" a%ei!ar Vue " "$rimen!" $a> par!e da n"a eJi!'n%ia diWria, p"der(am" %"me7ar pel" eJame d" $a!"re Vue n"rmalmen!e $a>em ur&ir en!imen!" de ina!i$a74" e in$eli%idade men!al. Em &eral, p"r eJempl", nR n" en!im" $eli>e e nR mem", "u pe"a Vue n" 4" %*e&ada, re%e#em" el"&i", !em" a%e" G $ama, G $"r!una e a "u!ra %"ia a&radWvei. E n" en!im" in$eli>e e ina!i$ei!" e n4" "#!em" ee inai de u%e" "u e ele A ARTE D, FELICIDAADE v4" para a m4" de al&un rival n"". Se "#ervarm" " dia3a3dia de uma vida n"rmal, p"rFm, , %"m $reV['n%ia de%"#rirem" Vue 4" inXme3" " $a!"re e %"ndi7Te Vue %auam d"r, "$rimen!" e Cen!imen!"/ de ina!i$a74", a" pa" Vue a %"ndi7Te Vue $a>em uir&ir a ale&ria e a $eli%idade 4" rara em %"mpara74". Tem%" de paar p"r i", Vuer &"!em" Vuer n4". E, &"m" ea . F a realidade da n"a eJi!'n%ia, !alve> pre%iem" m"edi$i%ar n"a a!i!ude dian!e d" "$rimen!". N"a a!i!ude %dian!e d" "$rimen!" paa a er mui!" imp"r!an!e p"rVue rela p"de a$e!ar n"" m"d" de lidar %"m " "$rimen!" Vuand" ele ur&ir. Ora, n"a a!i!ude *a#i!ual %"ni!e numa in!ena aver4" e in!"ler\n%ia G n"a d"r e "$rimen!". En!re!an!", e puderm" !ran$"rmar n"a a!i!ude dian!e d" "$rimen!", ad"!ar uma p"!ura Vue n" permi!a urna mai"r !"ler\n%ia Vuan!" a ele, i" p"derW a<udarem mi!" a neu!rali>ar en!imen!" de in$eli%idade, ina!i$a74" e de&"!". YN" meu %a" pe"al, a prW!i%a mai $"r!e e mai e$i%a> para a<udar a !"lerar " "$rimen!" %"ni!e em ver e en!ender Vue " "$rimen!" F a na!ure>a een%ial da Samaraj, da eJi!'n%ia n4" iluminada. Ora, Vuand" paam" p"r al&uma d"r $(i%a "u VualVuer "u!r" pr"#lema, na!uralmen3 Samara .\n%ri!"/ F um .3e!ad" da eJ!'n%ia %ara%!eri>ad" p"r in$ini!" %i%l" de vida, m"r!e e re-a%imen!". Ee !erm" !am#Fm e re$ere a" e!ad" n"rmal da n"a eJ[!'n%ia diWria, Vue F %ara%!eri>ad" pel" "$rimen!". T"d" " ere permanie%em nee e!ad", impuli"nad" p"r re&i!r" %Wrmi%" de a!" paad%" e de e!a%" men!ai ne&a!iv", %ara%!eri>ad" pela Yilu4"Y, a!F Vuee %ada um eimine da men!e !"da a !end'n%ia ne&a!iva e a!in<a um e!ad" de L"era7G". A TRANSFORMAPOO DO SOFRI MENTO !e naVuele in!an!e *W uma ena74" de VueiJa, p"rVue " "$rimen!" F mui!" $"r!e. HW um en!imen!" de re<ei74" a"%iad" a" "$rimen!", %"m" e n4" dev'em" e!ar paand" p"r aVuil". NaVuele in!an!e, p"rFm, e puderm" en%arar a i!ua74" de "u!r" \n&ul" e per%e#er Vue e!e %"rp"... 3 ele deu um !apa n" #ra7" &"m" dem"n!ra74" 3 F a prRpria #ae d" "$rimen!", i%" redu> aVuele en!imen!" de re<ei74"... aVuele en!imen!" de Vue de al&um m"d" n4" mere%em" "$rer, de Vue "m" v(!ima. )"r!an!", uma ve> Vue %"mpreendam" e a%ei!em" ea realidade, paarem" a viven%iar " "$rimen!" %"m" al&" Vue F per$ei!amen!e na!ural. YL"&", p"r eJempl", Vuand" lidam" %"m " "$rimen!" pel" Vual pa"u " p"v" !i#e!an", p"r um lad", p"der(am" "#ervar a i!ua74" e n" en!ir arraad", per&un!and" a nR mem"C bC"m" F Vue $"i a%"n!e%er uma %"ia dea_; cW de "u!r" \n&ul" p"der(am" re$le!ir "#re " $a!" de Vue " Ti#e!e !am#Fm e en%"n!ra n" mei" da Samara 3 die ele, %"m uma riada 3, da mema $"rma Vue " plane!a e a &alWJia in!eira. 3 Ele riu n"vamen!e. 3 )"r i", e<a %"m" $"r, n"" m"d" de per%e#er a vida %"m" um !"d" in$luen%ia n"a a!i!ude dian!e d" "$rimen!". )"r eJempl", e n"" en$"Vue #Wi%" F " de Vue " "$rimen!" F ne&a!iv", pre%ia er evi!ada a !"d" %u!" e, em %er!" en!id", F um inal de $ra%aa, ea p"!ura a%re%en!arW um n(!id" %"mp"nen!e pi%"lR&i%" de aniedade e in!"ler\n%ia Vuand" en$ren!arm" %ir%un!\n%ia di$(%ei, uma ena74" de e!ar arraad". )"r "u!r" lad", e n"" en$"Vue #Wi%" a%ei!ar Vue " "$rimen!" F uma par!e na!ural da eJi!'n%ia, i" indu#i!avelmen!e n" !"rnarW A ARTE DA FELICIDADE mai !"leran!e dian!e da adveridade da vida. E, em um %er!" &rau de !"ler\n%ia para %"m " "$rimen!", n"a vida paa a er inup"r!Wvel. = %"m" paar uma n"i!e pFima. Ea n"i!e pare%e e!ernaE pare%e Vue n4" vai !erminar nun%a. 3 A meu ver, Vuand" " en*"r di> Vue a na!ure>a impl(%i!a da eJi!'n%ia F %ara%!eri>ada pel" "$rimen!", Vue em ua e'n%ia ela F ina!i$a!Rria, i" me u&ere uma vi4" #a!an!e peimi!a, na realidade #em deanimad"ra 3 %"men!ei. O Dalai3Lama rapidamen!e e%lare%eu ua p"i74". 3 Luand" $al" da na!ure>a ina!i$a!Rria da eJi!'n%ia, F pre%i" en!ender Vue i" e inere n" %"n!eJ!" d" %amin*" #udi!a %"m" um !"d". Ea re$leJTe pre%iam er %"mpreendida n" eu %"n!eJ!" adeVuad", Vue F den!r" da %""rdenada d" %amin*" #udi!a. Se n4" e !iver ea vi4" d" "$rimen!" den!r" d" eu %"n!eJ!" adeVuad", %"n%"rd" Vue eJi!e um peri&", "u mem" uma pr"#a#ilidade, de Vue ee !ip" de a#"rda&em e<a %"niderad" eVuiv"%adamen!e %"m" #a!an!e peimi!a e ne&a!iv". C"neV[en!emen!e, F imp"r!an!e %"mpreender a p"!ura #Wi%a d" #udim" dian!e de !"da a Vue!4" d" "$rimen!". I" nR en%"n!ram" n" prRpri" eninamen!" pX#li%" d" +uda. O primeir" p"n!" Vue ele enin"u $"i " prin%(pi" da Lua!r" N"#re @erdade, a primeira da Vuai F a @erdade d" S"$rimen!". E, nee prin%(pi", dW3e mui!a 'n$ae G %"n%ien!i>a74" da na!ure>a "$red"ra da n"a eJi!'n%ia. YO Vue !em" de !er em men!e F Vue a ra>4" pela Vual F !4" imp"r!an!e re$le!ir "#re " "$rimen!" e!W na p"i#ilidade de uma a(da, de uma al!erna!iva. EJi!e a p"i#ilidade de n" li#erarm" d" "$rimen!". C"m a elimina74" A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO da %aua d" "$rimen!", F p"(vel al%an7ar um e!ad" de Li#era74", um e!ad" imune a" "$rimen!". De a%"rd" %"m " penamen!" #udi!a, a %aua primeira d" "$rimen!" 4" a i&n"r\n%ia, a &an\n%ia e " Rdi". Ee 4" %"niderad" " b!r' venen" da men!e;. Ee !erm" !'m %"n"!a7Te epe%($i%a Vuand" uad" den!r" de um %"n!eJ!" #udi!a. )"r eJempl", a bi&n"r\n%ia; n4" e re$ere a uma $al!a de in$"rma74", %"m" " !erm" F uad" n" en!id" %"rriVueir", ma e re$ere, im, a um eVu(v"%" $undamen!al de per%ep74" da verdadeira na!ure>a d" eu e de !"d" " $en`men". Luand" &eram" uma per%ep74" pr"$unda da verdadeira na!ure>a da realidade e eliminam" e!ad" men!ai a$li!iv", !ai %"m" a &an\n%ia e " Rdi", p"dem" a!in&ir um e!ad" men!al !"!almen!e puri$i%ad", livre d" "$rimen!". Den!r" de um %"n!eJ!" #udi!a, Vuand" re$le!im" "#re " $a!" de Vue n"a eJi!'n%ia n"rmal d" dia3adia F %ara%!eri>ada pel" "$rimen!", i" erve para n" e!imular a ad"!ar prW!i%a Vue eliminem a %aua primeira d" n"" "$rimen!". Se n4" $"e aim, e n4" *"uvee eperan7a, nem nen*uma p"i#ilidade de n" livrarm" d" "$rimen!", a imple re$leJ4" "#re " "$rimen!" eria apena uma a!ividade mRr#ida e !"!almen!e ne&a!iva. EnVuan!" ele $alava, %"me%ei a per%e#er %"m" re$le!ir "#re n"a Yna!ure>a "$red"raY p"deria in$luen%iar n"a a%ei!a74" da inevi!Wvei !ri!e>a da vida e p"deria a!F mem" er um mF!"d" vali"" para p`r n"" pr"#lema diWri" numa perpe%!iva adeVuada. C"me%ei !am#Fm a me dar %"n!a de %"m" " "$rimen!" p"deria %*e&ar mem" a A ARTE DA FELICIDADE er vi!" num %"n!eJ!" mai ampl", %"m" par!e de um %amin*" epiri!ual mai"r, epe%ialmen!e !end" em vi!a " paradi&ma #udi!a, Vue re%"n*e%e a p"i#ilidade de puri$i%a74" da men!e e de Vue e a%a#e p"r al%an7ar um e!ad" em Vue n4" mai *a<a "$rimen!". N" en!an!", a$a!and"3me dea imp"r!an!e epe%ula7Te $il"R$i%a, eu e!ava %uri"" p"r a#er %"m" " Dalai3Lama lidava %"m " "$rimen!" num n(vel mai pe"al, %"m" ele en$ren!ava, p"r eJempl", a m"r!e de um er amad". Luand" vii!ei D*aramala pela primeira ve> mui!" an" a!rW, %"n*e%i " irm4" mai vel*" d" Dalai3Lama, L"#an& Samden. N"!ei mui!" dele e me en!ri!e%i a" a#er da ua m"r!e repen!ina *W al&un an". 3 Ima&in" Vue a m"r!e d" eu irm4" L"#an& !en*a id" um &"lpe para " en*"r... 3 die eu, a#end" Vue ele e " Dalai3Lama eram mui!" (n!im". 3 F"i. $a!". 3 Eu R &"!aria de a#er %"m" " en*"r lid"u %"m " 3 Na!uralmen!e, $iVuei mui!", mui!" !ri!e Vuand" "u#e da ua m"r!e 3die ele, #aiJin*". 3 E %"m" " en*"r lid"u %"m ee en!imen!" de !ri!e>a_ Luer di>er, *"uve al&uma %"ia epe%($i%a Vue " a<ud"u a uperW3l"_ 3N4" ei 3die ele, pena!iv". 3Sen!i aVuela !ri!e>a p"r al&uma emana, ma a" p"u%" ela e diip"u. Mem" aim, *avia uma ena74" de rem"r"... 3 Rem"r"_ 3 =. Eu e!ava via<and" Vuand" ele m"rreuE e a%*" Vue, e e!ivee lW, !alve> *"uvee al&uma %"ia Vue eu !eria p"did" $a>er para a<udar. )"r i", in!" ee rem"r". A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO Uma vida in!eira de %"n!empla74" da inevi!a#ilidade d" "$rimen!" *uman" p"de !er deempen*ad" um papel para a<udar " Dalai3Lama a a%ei!ar ua perda, ma ela n4" &er"u um indiv(du" $ri" e depr"vid" de em"7Te, %"m uma evera rei&na74" dian!e d" "$rimen!". A !ri!e>a na ua v"> revelava um *"mem de pr"$unda eni#ilidade *umana. A" mem" !emp", a $ranVue>a e *"ne!idade da ua a!i!ude, !"!almen!e depr"vida de au!"%"miera74" "u de au!"3re%rimina74", !ranmi!iam a impre4" in%"n$und(vel de um *"mem Vue a%ei!ara plenamen!e ua perda. NaVuele dia, n"a %"nvera e e!endera a!F " $inal da !arde. L\mina de lu> d"urada, en!rand" pela vene>iana de madeira, avan7avam len!amen!e pela ala Vue ia e%ure%end". )er%e#i uma a!m"$era melan%Rli%a a impre&nar " am#ien!e e "u#e Vue n"a %"nvera e!ava %*e&and" a" $inal. Mem" aim, eu eperava $a>er3l*e per&un!a mai de!al*ada "#re a Vue!4" da perda, para ver e ele !eria "u!r" %"nel*" "#re %"m" "#reviver G m"r!e de um en!e Vuerid", Vue n4" $"e a imple a%ei!a74" da inevi!a#ilidade d" "$rimen!" *uman". Luand" eu e!ava a p"n!" de me e!ender nee aun!", p"rFm, ele me pare%eu al&" per!ur#ad"E e eu per%e#i uma "m#ra de eJau!4" n" eu "l*". L"&", eu e%re!Wri" en!r"u em il'n%i" e me lan7"u O Ol*ar. Aprim"rad" em an" de prW!i%a, ele indi%ava Vue e!ava na *"ra de eu ir em#"ra. 3 =... 3 die " Dalai3Lama, em !"m de de%ulpa 3 !alve> dev'em" en%errar... e!"u um p"u%" %anad". N" dia e&uin!e, an!e Vue eu !ivee "p"r!unidade de v"l!ar a" aun!" na n"a %"nvera par!i%ulare, a Vue!4" $"i levan!ada na ua pale!ra a" pX#li%". A ARTE DA FELICIDADE 3 O en*"r !em al&uma u&e!4" "#re %"m" lidar %"m uma #rande perda pe"al, %"m" a perda de um $il*"_ 3 per&un!%,u um mem#r" da pla!Fia, em eviden!e "$rimen!". 3 A!F %er!" p"n!" 3 rep"ndeu " Dalai3Lama, %"m um !"m Uuave de %"mpaiJ4" 3 i" depende da %ren7a pe"ai d" indiv(du". Se a pe"a a%redi!am na reen%arnaP4", em %"n$"rmidade %"m i" *W al&um m"d" de redu>ir a !riCe>a "u a pre"%upa74". Ela p"dem %"n"lar3e %"m " $a!" de Vue eu en!e Vuerid" ven*a a rena%er. b)ara aVuela pe"a Vue n4" a%redi!am na reen%arna74p %rei" Vue ainda eJi!em al&un mF!"d" imple para a<udar a lidar %"m a perda. )ara %"me7ar, ela p"deriam %"niderar Vue, %a" e pre"%upem demai, permi!ind" Vue ve<am d"minada pela ena74" de perda e !ri!e>a, e %a" peri!am nea ena74" de er d"minada, i" n4" R eria de!ru!iv" e pre<udi%ial para ela, a%a#and" %"m ua aXde, ma !am#Fm n4" !raria nen*um #ene$(%i" G pe"a %iue !ivee $ale%id". YN" meu %a", p"r eJempl", perdi meu me!re mai repei!ad", min*a m4e e !am#Fm um d" meu irm4". Na!uralnen!e, Vuand" ele $ale%eram, en!i mui!a, mui!a !ri!e>a. En!4" eu n4" parava de penar Vue de nada adian!ava !an!a a$li74"E e Vue, e eu de $a!" amava aVuela pe"a,, pre%iava %umprir eu dee<" %"m a men!e erena. E eu me e$"r7" a" mWJim" para $a>er i". )"r!an!", ria min*ia "pini4", e perdem" al&uFm Vue n" F mui!" Vuerid", ea F a $"rma %"rre!a de a#"rdar a i!ua74". @e<am #em, " mel*"r m"d" de &uardar uma lem#ran7a daVuela pe%"a, a mel*"r re%"rda74", F ver e %"ne&uim" reali>ar %u dee<" daVuela pe"a. A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO YNa!uralmen!e, de in(%i", " en!imen!" de d"r e aniedade 4" a rea74" *umana na!ural a uma perda. N" en!an!", e permi!irm" Vue ee en!imen!" de perda e a$li74" perdurem, ur&e um peri&". Se ee en!imen!" n4" $"rem %"n!r"lad", p"der4" levar a uma epF%ie de enimemamen!". Uma i!ua74" em Vue " $"%" de a!en74" paa a er " prRpri" eu. E Vuand" i" a%"n!e%e, "m" d"minad" pela ena74" da perda e !em" a impre4" de Vue R nR e!am" paand" p"r aVuil". In!ala3e a depre4". Ma, na realidade, eJi!em "u!r" Vue e!ar4" paand" pel" mem" !ip" de eJperi'n%ia. )"r!an!", e n" de%"#rim" a$li!" demai, p"de a<udar penar em "u!ra pe"a Vue vivem !ra&Fdia emel*an!e "u a!F mem" pi"re. Uma ve> Vue per%e#am" i", n4" n" en!irem" mai i"lad", %"m" e !ivFem" id" ele%i"nad" epe%ialmen!e. I" p"de n" pr"p"r%i"nar al&um !ip" de %"n$"r!".Y Em#"ra a d"r e " "$rimen!" e<am viven%iad" p"r !"d" " ere *uman", mui!a ve>e !ive a ena74" de Vue a pe"a %riada em al&uma %ul!ura "rien!ai pare%em !er uma !"ler\n%ia e a%ei!a74" mai"re dian!e d" "$rimen!". Em par!e, i" p"de de%"rrer da ua %ren7a, ma !alve> e<a p"r er " "$rimen!" mai vi(vel em na7Te mai p"#re, %"m" a (ndia, d" Vue em pa(e mai prRper". A $"me, a p"#re>a, a d"en7a e a m"r!e apreen!am3e a" "l*" de !"d". Luand" uma pe"a envel*e%e "u ad"e%e, ela n4" F mar&inali>ada, depa%*ada para ail" para re%e#er " %uidad" de pr"$ii"nai da aXdeC ea pe"a permane%em na %"munidade e 4" !ra!ada pela $am(lia. Luem vive em A .ART $ O .r, 3 O en*"r !em uma &rande perda U" F &un!"u um me 3 A!F %er! U, Y"%" R !"m uave "ai d" ; U$. UBU" 74" e " Y"UN ;A.8U N "U YUEi " .U a !ri! ;AU. "$ U" IDADE vida n4" p"de ne&ar el" "$rimen!", Vue %"nVui!"u a %ala dura %"nUade de lidar ili>ad" p"r 333 pe"a na Uar pela vida a%re3.men!e um lu&ar a&radWvel em &rande par!e <u!a e Vue ela .!ue mere%em Vue l*e a%"n!e7am %"ia %ren7a p"dem !er uma in$lu'n%ia imp"r!an!e .. e levar uma vida mai $eli> e mai audWvel. N" en!an!", " inevi!Wvel ur&imen!" d" "$rimen!" "lapa ea %ren7a e p"de di$i%ul!ar a %"n!inuidade dea vida $eli> e e$i%a>. Nee %"n!eJ!", um !rauma rela!ivamen!e ini&ni$i%an!e p"de !er um impa%!" pi%"lR&i%" en"rme <W Vue a pe"a perde a $F na ua %ren7a een%iai a repei!" de um mund" <u!" e #enev"len!e. Di" reul!a uma in!eni$i%a74" d" "$rimen!". N4" *W dXvida de Vue, %"m a !e%n"l"&ia %re%en!e, " n(vel &eral de %"n$"r!" $(i%" aumen!"u para mui!" na "%iedade "%iden!al. = nee p"n!" Vue "%"rre uma mudan7a %r(!i%a na per%ep74". C"m" " "$rimen!" e !"rna men" vi(vel, ele n4" F mai vi!" %"m" par!e da na!ure>a $undamen!al d" ere *uman" 3 ma, im, %"m" uma an"malia, um inal de Vue al&" deu !errivelmen!e errad", um ind(%i" de Y%"lap"Y de al&um i!ema, uma vi"la74" da n"a &aran!ia de direi!" G $eli%idade^ A TRANSFORMAPOO DO SOFRIMENTO Ee !ip" de lin*a de penamen!" apreen!a ri%" "%ul!". Se penarm" n" "$rimen!" %"m" al&" an!ina!urJl, al&" Vue n4" dever(am" e!ar viven%iand%, n4" erW um &rande al!" %"me7ar a pr"%urar p"r al&uFm a Vuem p"Uaam" %ulpar pel" n"" "$rimen!". Se me in!" in$eli>, F p"rVue dev" er a Yv(!imaY de al&uFm "u de al&" 3 uma CRidFia Vue in$eli>men!e F #a!an!e %"mum n" O%iden!e. O bD U verdu&" p"de er " &"vern", " i!ema edu%a%i"nal, pai vi"len!", uma Y$am(lia dea<u!adaY, " "u!r" eJ" "u n" " par%eir" inen(vel. Ou ainda p"de er Vue v"l!em" a %ulpa para den!r"C *W al&" de errad" %"mi&", "u v(!ima de al&uma en$ermidade, "u de &ene de$ei!u"", !alve>. N" lY en!an!", " ri%" env"lvid" em %"n!inuarm" a a!ri#uir %ulpa e a man!er a p"!ura de v(!ima F a perpe!ua74" d" n"" "$rimen!" 3 %"m en!imen!" peri!en!e de raiva, $ru!ra 74N e reen!imen!". Na!uralmen!e, " dee<" de n" livrarm" d" "$rimen!" 3U " "#<e!iv" le&(!im" de %ada er *umane. = " %"r"lWri"d" n"" dee<" de erm" $eli>e. )"r!an!", F per$ei!amen!e apr"priad" Vue peVuiem" a %aua da n"a in$e,idade e $a7am" " Vue $"r p"(vel para aliviar n"" pr"#lema, pr"%urand" p"r "lu7Te em !"d" " n(vei dl%#al, da "%iedade, da $am(lia e d" indiv(du". )"rFm, enLu!n!" en%ararm" " "$rimen!" %"m" um e!ad" an!ina!umliuma %"ndi74" an"rmal Vue !emem", evi!am" e re<ei!ari", nun%a erradi%arem" a %aua d" "$rimen!" para %"iae7ar a levar uma vida $eli>. Cap(!ul" 1 O SOFRIMENTO CRIADO )ELA )RM)RIA )ESSOA A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO $"i $i%and" mai al!a, mai $uri"a e mai %*eia de venen", enVuan!" ele repaava VueiJa e mai VueiJa %"n!ra a eJmul*er a" l"n&" d" vin!e minu!" e&uin!e. A e4" e!ava %*e&and" a" $inal. )er%e#end" Vue ele e!ava R &an*and" (mpe!" e Vue p"deria $a%ilmen!e %"n!inuar a $alar daVuele <ei!" p"r *"ra, !en!ei redire%i"nW3l". 3 +em, a mai"ria da pe"a !em di$i%uldade para e a<u!ar a um divRr%i" re%en!eE e em dXvida ee F um aun!" d" Vual p"derem" !ra!ar em eTe $u!ura 3 die eu, em !"m %"n%iliad"r. 3 )"r inal, *W Vuan!" !emp" e!W div"r%iad"_ 3 HW de>ee!e an", %"mple!" em mai". N" Xl!im" %ap(!ul", eJaminam" a imp"r!\n%ia de a%ei!ar " "$rimen!" %"m" um $a!" na!ural da eJi!'n%ia *umana. Em#"ra al&un !ip" de "$rimen!" e<am inevi!Wvei, "u!r" 4" %riad" pela prRpria pe"a. E!udam", p"r eJempl", %"m" a re%ua a a%ei!ar " "$rimen!" %"m" par!e na!ural da vida p"de levar a Vue a pe"a e %"nidere uma e!erna v(!ima e %ulpe " "u!r" pel" eu pr"#lema 3 uma A ARTE DA FELICIDADE 7a p"de ervir a um "#<e!iv" limi!ad". Ela p"de a%re%en!ar drama!i%idade e uma %er!a em"74" G n"a vida, "u deper!ar a!en74" e "lidariedade n" "u!r". Ma i" pare%e n4" %"mpenar a in$eli%idade Vue %"n!inuam" a up"r!ar. A" $alar "#re %"m" aumen!am" n"" prRpri" "$rimen!", " Dalai3Lama deu uma eJplana74". 3 )"dem" ver Vue *W mui!a $"rma pela Vuai %"n!ri#u(m" a!ivamen!e para n"a prRpria eJperi'n%ia de "$rimen!" e inVuie!a74" men!al. Em#"ra em &eral a prRpria a$li7Te em"%i"nai e men!ai p"am ur&ir na!uralmen!e, %"m $reV['n%ia F n"" re$"r7" dea em"7Te ne&a!iva Vue a !"rna mui!" mai &rave. )"r eJempl", e en!im" raiva "u Rdi" p"r uma pe"a, *W men" pr"#a#ilidade de Vue ea em"74" a!in<a um n(vel mui!" in!en" e nR a deiJarm" de lad". )"rFm, e penarm" na delealdade Vue n" !eriam id" $ei!a, na $"rma pela Vuai $"m" !ra!ad" in<u!amen!e, e e n4" pararm" de rem"er ea %"ia " !emp" !"d", i" alimen!a " Rdi". Ea a!i!ude %"n$ere a" Rdi" mui!" p"der e in!enidade. Na!uralmen!e, " mem" p"de e apli%ar a al&um ape&" Vue !en*am" p"r uma de!erminada pe"a. )"dem" nu!rir ee en!imen!" penand" em %"m" a pe"a F lindaE e, enVuan!" n4" param" de penar na Vualidade pr"<e!ada Vue vem" na pe"a, " ape&" vai $i%and" %ada ve> mai $"r!e. I" dem"n!ra, en!re!an!", %"m" nR p"dem", a!ravF d" penamen!" e da $amiliaridade %"n!an!e, !"rnar n"a em"7Te mai $"r!e e in!ena. YTam#Fm %"!umam" aumen!ar n"a d"r e "$rimen!" end" eJ%eivamen!e en(vei, rea&ind" %"m eJa&er" a $a!" ini&ni$i%an!e e G ve>e levand" a %"ia para A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO um lad" mui!" pe"al. N"a !end'n%ia F a de levar $a!" (n$im" mui!" a Fri" e ampliW3l" de m"d" !"!almen!e depr"p"r%i"nal, a" mem" !emp" Vue permane%em" indi$eren!e a" Vue F realmen!e imp"r!an!e, GVuele $a!" Vue !'m e$ei!" pr"$und" na n"a vida alFm de %"neV['n%ia e impli%a7Te durad"ura. Y)"r i", %rei" Vue " $a!" de "$rerm" "u n4" depende em &rande par!e de %"m" rea&im" a uma de!erminada i!ua74". )"r eJempl", di&am" Vue !en*am" de%"#er!" Vue al&uFm e!W $aland" mal de nR pela n"a %"!a. Se rea&irm" a ea in$"rma74" de Vue al&uFm e!W $aland" mal de nR, a ee $a!" ne&a!iv", %"m uma ena74" de mW&"a "u raiva, "m" nR mem" Vue e!am" de!ruind" n"a pa> de ep(ri!". N"a d"r F n"a prRpria %ria74" pe"al. )"r "u!r" lad", e n" %"n!iverm" para n4" rea&ir de m"d" ne&a!iv", e deiJarm" Vue a %alXnia e diipe %"m" um ven!" ilen%i"" Vue paa p"r !rW da n"a %a#e7a, e!arem" n" pr"!e&end" daVuela ena74" de mW&"a, daVuela ena74" de a&"nia. L"&", em#"ra nem empre e<am" %apa>e de evi!ar i!ua7Te di$(%ei, p"dem" m"di$i%ar a in!enidade d" n"" "$rimen!" pela e%"l*a de %"m" rea&irem" G i!ua74".Y YTam#Fm %"!umam" aumen!ar n"a d"r e "$rimen!" end" eJ%eivamen!e en(vei, rea&ind" %"m eJa&er" a $a!" ini&ni$i%an!e e G ve>e levand" a %"ia para um lad" mui!" pe"al... YC"m ea palavra, " Dalai3Lama re%"n*e%e a "ri&em de mui!a irri!a7Te d" dia3a3dia Vue p"dem e a%umular de m"d" a repreen!ar uma imp"r!an!e $"n!e de A ARTE DA FELICIDADE "$rimen!". Al&un !erapeu!a G ve>e %*amam ee pr"%e" de per"nali>a74" da d"r 3 a !end'n%ia a e!rei!ar n"" %amp" de vi4" pi%"lR&i%a, in!erpre!and" "u %"n$undind" !ud" " Vue "%"rre em !erm" d" eu impa%!" "#re nR. Uma n"i!e eu e!ava <an!and" %"m um %"le&a de !ra#al*" num re!auran!e. O ervi7" n" re!auran!e a%a#"u e reveland" mui!" len!"E e, dede " m"men!" em Vue n" en!am", meu %"le&a %"me7"u a e VueiJar. 3 @e<a R^ AVuele &ar7"m pare%e uma lema^ Onde F Vue ele pena Vue e!W_ A%*" Vue e!W n" i&n"rand" de pr"pRi!"^ Em#"ra nen*um de nR d"i !ivee VualVuer %"mpr"mi" ur&en!e, a VueiJa d" meu %"le&a Vuan!" G len!id4" d" ervi7" %"n!inuaram a aumen!ar a" l"n&" da re$ei74" e e eJpandiram numa ladain*a de re%lama7Te "#re a %"mida, a l"u7a, " !al*ere e VualVuer "u!r" de!al*e Vue n4" $"e d" eu a&rad". A" $inal da re$ei74", " &ar7"m n" "$ere%eu dua "#remea de %"r!eia, %"m uma eJpli%a74". 3 )e7" de%ulpa pela dem"ra d" ervi7" *"<e 3 die, em !"m in%er" 3, ma e!am" %"m $al!a de pe"al. H"uve um $ale%imen!" na $am(lia de um d" %">in*eir", e ele n4" vei" *"<e. AlFm di", um d" auJiliare avi"u Vue e!ava d"en!e na Xl!ima *"ra. Eper" Vue a dem"ra n4" !en*a %auad" nen*um in%"nvenien!e... 3 Mem" aim, nun%a mai v"u v"l!ar aVui 3 remun&"u en!re den!e meu %"le&a, %"m irri!a74", enVuan!" 6 &ar7"m e a$a!ava. Ee F um peVuen" eJempl" de %"m" %"n!ri#u(m" para n"" prRpri" "$rimen!" Vuand" levam" para " lad" A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO pe"al %ada i!ua74" irri!an!e, %"m" e ela !ivee id" in!en%i"nalmen!e diri&ida a nR. Nee %a", " reul!ad" $"i apena uma re$ei74" dea&radWvel, uma *"ra de a#"rre%imen!". )"rFm, Vuand" ee !ip" de ra%i"%(ni" paa a er um m"del" &eral de rela%i"namen!" %"m " mund" e e e!ende a %ada %"men!Wri" $ei!" p"r n"a $am(lia "u ami&", "u mem" a a%"n!e%imen!" na "%iedade %"m" um !"d", ele p"de e !"rnar uma $"n!e imp"r!an!e da n"a in$eli%idade. A" de%rever a impli%a7Te mai ampla dee !ip" de ra%i"%(ni" limi!ad", ca%Vue Lue-ran $e> uma ve> uma "#erva74" perpi%a>. Lue-ran, %e&" dede " "i!" an" de idade, $"i " $undad"r de um &rup" de rei!'n%ia na Se&unda Nuerra Mundial. A%a#"u end" %ap!urad" pel" alem4e e en%ar%erad" n" %amp" de %"n%en!ra74" de +u%*enDald. Mai !arde, a" rela!ar ua eJperi'n%ia n" %amp", Lue-ran a$irm"uC Y... )er%e#i en!4" Vue a in$eli%idade %*e&a a %ada um de nR p"rVue a%redi!am" er " %en!r" d" univer", p"rVue !em" a !ri!e %"nvi%74" de Vue R nR "$rem" a" p"n!" da in!enidade inup"r!Wvel. A in$eli%idade F empre e en!ir %a!iv" na prRpria pele, n" prRpri" %Fre#r".Y YMAS NQO = cUSTO^Y N" n"" dia3a3dia, " pr"#lema ur&em invariavelmen!e. N" en!an!", " pr"#lema em i n4" %auam au!"ma!i%amen!e " "$rimen!". Se %"ne&uirm" lidar dire!amen!e %"m n"" pr"#lema e v"l!ar n"a ener&ia para de%"3 A ARTE DA FELICIDADE #rir uma "lu74", p"r eJempl", " pr"#lema p"de er !ran $"rmad" num dea$i". )"rFm, e a%re%en!arm" G re%ei!,!a uma ena74" de Vue n"" pr"#lema F Yin<u!"Y, e!arem" <un!and" um in&redien!e Vue p"de e !"rnar um p"der"ZE" %"m#u!(vel para a &era74" de inVuie!a74" men!al e "$riimen!" em"%i"nal. E en!4" n4" R paam" a !er d"i pr"/#lema em ve> de um, ma ea ena74" de Yin<u!i7aY; n" per!ur#a, n" %"rrRi e n" r"u#a a ener&ia ne%eWria para re"lver " pr"#lema "ri&inal. Levan!and" ea Vue!4" %"m " Dalai3Lama um dia d.e man*4, $i>3l*e uma per&un!a. . 3 C"m" p"dem" lidar %"m " en!imen!" de in<u!i7a Vue !an!a ve>e n" a!"rmen!a Vuand" ur&em pr"#lemai_ 3 )"de *aver uma variedade de m"d" para lidar %"re " en!imen!" de Vue n"" "$rimen!" n4" F <u!". cW $alei da imp"r!\n%ia de a%ei!ar " "$rimen!" %"m" um $a!" na!ural da eJi!'n%ia *umana. E %rei" Vue, "# %er!" ape%!", " !i#e!an" p"deriam e!ar em mel*"r p"i74" pari a%ei!ar a realidade dea i!ua7Te di$(%ei <W Vue diriarl Vue !alve> e<a p"r %aua d" eu %arena n" paad". Ele a!ri#uir4" a i!ua74" a a!" ne&a!iv" %"me!id" ne!a vide "u numa vida an!eri"rE e aim eJi!e para ele um mai" &rau de a%ei!a74". cW vi al&uma $am(lia n" n"" p"v"ad" na (ndia, em i!ua7Te di$i%(limaC vivend" em %"rdi7Te mierWvei e, ainda p"r %ima, %"m $il*" %e&" d" d"i "l*" "u G ve>e %"m de$i%i'n%ia men!al. E de al&un m"d" ea en*"ra ainda %"ne&uem %uidar dele, %i >end" implemen!e Vue F " %arena d" $il*", Vue F e. de!in". YA" men%i"nar " %arena, %rei" er imp"r!an!e alien!a e %"mpreender Vue G ve>e, em de%"rr'n%ia de uma %"n3 A TRANSFORMAPtO DO SOFRIMENTO preen4" $al*a da d"uUrina d" %arma, *W uma !end'n%ia a %ulpar " %arena p"r !;a.ll e a pr"%urar ien!ar a pe"a da rep"na#ili-ade "u dU ne%eidade de !er ini%ia!iva pe"al. Seria p4r$ei!am5n!e $W%il di>erC bI" F devid" a" meu %arena, meu %arena pa;ad" ne&a!iv", e " Vue eu p"" $a>er_ N4" *W "lu74"^; ea F uma %"mpreen4" !"!almen!e eVuiv"%ada %i" %arena, p"rVue, em#"ra n"a eJperi'n%ia e<am %"neV['n%ia el" n"" a!" paad", i" n4" Vuer di>er V-e " indivl.du" n4" !en*a nen*uma e%"l*a "u Vue n4" *a<a nen*um epa7" para a ini%ia!iva de mudan7a, para %"n%re!i>ar mud,HrU7a p"i!iva. E i" vale para !"d" " e!"re da vida. N4" dever(am" n" !"rnar paiv", nem pr"%urar n" eJimir da ne%eidade de !"mar ini%ia!iva pe"ai %"m #ae n" ra%i"%(ni" de Vue !ud" reul!a d" %arena, p"rVue, Ee %"mp$Uenderm" %"rre!amen!e " %"n%ei!" d" %arena, enenderen;l%C/ Vue %arena i&ni$i%a ba74";. O %arena F um pr%,%e" m.uli!" a!uan!e. E, Vuand" $alam" n" %Grma, "u ma74", eialm" $aland" da prRpria a74" %"me!ida pel" u<ei!", nee %a" p"r nR mem", n" paad". )"r!an!", e!W em &ran,die par!e na n"a m4" n" preen!e " !ip" de i3,%ur" Vu,Y ur&irW. Ele erW de!erminad" pel" !ip" de ini%iWiva Vue ald"!arm" a&"ra. Y)"r!an!", l %arme n4" deveria er %"mpreendid" em !erm" de un !ip" de $i"r7a e!W!i%a, paivaE ma, im, deveria er en%CUad" %"rv;I.l um pr"%e" em m"vimen!". I" indi%a *aver um impU, ,/_nan!e papel para " indiv(du" de3 empen*ar n de!ermOrna74" d" %ur" d" pr"%e" %Wrmi%". )"r eJen3C/l", meqnnl um imple a!" "u um imple pr"pRi!", %"r" " de a!i$a>er n"a ne%eidade de alimen!"... )arareali>ar %ee mer" "#<e!iv", pre%iam" de 8:B A ARTE DA FELICIDiADE uma a74" de n"a par!e. )re%iam" pr"%urar alimen!" e dep"i pre%iam" in&eri3l". I" dlem"n!ra Vue mem" para " a!" mai imple, mem" um "#<e!iv" $W%il F a!iil&id" p"r mei" da a74"...Y 3 +em, redu>ir a ena74" de in<u!i7a %"rm a a%ei!a7a" de Vue ela reul!a d" n"" %arma p"de er e$i%a> para " #udi!a 3 apar!eei. 3 E aVuele Vue m4" a%redi!am na d"a!rina d" %arma_ Mui!" n" O%iden!e, p"r eJempl"... 3 A pe"a Vue a%redi!am na, idFia de um Criad"r, de um Deu, p"dem a%ei!ar %ir%un!\n%ia Wrdua %"m mai $a%ilidade, en%arand"3a %"m" par!e da %ria74" "u d" %e(&ni" de Deu. Ela p"dem en!ir VL3ie, apear de a i!ua7i" pare%er mui!" ne&a!iva, Deu F !"d"3p"der"" e mui!" nieri%"rdi""E de m"d" Vue p"de *amer al&urm i&ni$i%a%", al&uma imp"r!\n%ia, p"r !rW da i!ua74", de Vue n4" rD dam" %"n!a. Crei" Vue ee !ip" de 8$F p"de ap"iW3la e audW3la duran!e per("d" de "$rimen!". 3 E aVuele Vue n4" a%redi!am rnem na d"u!rina d" %arma, nem na idFia de um Deu Criad"r_ 3 )ara um de%ren!e... 3 " Dal,.ai3Lama p"nder"u l,"r al&un minu!" an!e de rep"nder 3 ...!alve> pudee a<udar um en$"Vue prW!i%", %ien!($i%". Na min*a "pini4", " %ien!i!a &eralmen!e %"nideram mmi!" imp"r!an!e eJaninar um pr"#lema %"m "#<e!ividadie, para e!udW3l" l_m &rande env"lvimen!" em"%i"nal. C"m ee !ip" de a#"ria&em, p"dem" en%arar " pr"#lema %"m a e&uin!e a!i!udeC Ye *"uver um mei" de %"m#a!'3l",, en!4" lu!e, mem" Vue e<a pre%i" re%"rrer G <u!i7a^Y 3 Ele33 deu uma riada. 3 Un!4", e de%"#rirm" Vue n4" *W .mei" de ven%er, p%3lem" implemen!e deiJar para lW. A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO YUma anWlie "#<e!iva de i!ua7Te di$(%ei "u pr"#lemW!i%a p"de er mui!" imp"r!an!e p"rVue %"m ea a#"rda&em %"m $reV['n%ia de%"#rim" Vue n" #a!id"re p"de *aver "u!r" $a!"re em <"&". Se en!im" Vue e!am" end" !ra!ad" %"m in<u!i7a pel" n"" %*e$e n" !ra#al*", p"de *aver "u!r" $a!"re a!uand". Ele p"de e!ar irri!ad" %"m al&uma "u!ra %"ia, uma di%u4" %"m a mul*er naVuela man*4, "u al&" emel*an!e, e eu %"mp"r!amen!" p"de n4" !er nada a ver %"n"%" par!i%ularmen!eE p"de nem !er id" epe%i$i%amen!e diri&id" a nR. Na!uralmen!e, ainda pre%iam" en$ren!ar a i!ua74", VualVuer Vue ela p"a er, ma pel" men", %"m ee en$"Vue, p"dem" n4" "$rer aVuela aniedade adi%i"nal Vue a%"mpan*aria a i!ua74".Y 3 SerW Vue ee !ip" de a#"rda&em Y%ien!($i%aY, na Vual analiam" a i!ua74" %"m "#<e!ividade, !am#Fm n4" p"deria n" a<udar a de%"#rir $"rma pela Vuai nR mem" p"dem" e!ar %"n!ri#uind" para " pr"#lema_ E i" n4" p"deria a<udar a redu>ir a ena74" de in<u!i7a a"%iada G i!ua74" di$(%il_ 3 = mem"^ 3 rep"ndeu ele, %"m en!uiam". 3 I" de%ididamen!e $aria uma di$eren7a. Em &eral, e eJaminarm" %"m %uidad" VualVuer i!ua74" dada, %"m uma a!i!ude *"ne!a e impar%ial, per%e#erem" Vue, em &rande par!e, nR !am#Fm "m" rep"nWvei pel" deenr"lar d" a%"n!e%imen!". Y)"r eJempl", mui!a &en!e %ulp"u Saddam Huein pela Nuerra d" N"l$". Mai !arde, em vWria "%aiTe, dei eJpre4" a" meu en!imen!" de Vue ea era uma in<u!i7a. Nea %ir%un!\n%ia, eu n" $und" in!" a!F um p"u%" A ARTE DA FELICIDADE de pena de Saddam Huein. = %lar" Vue ele F um di!ad"r, e em dXvida *W mui!" "u!r" ape%!" ne&a!iv" nele. Se eJaminarm" a i!ua74" p"r al!", F $W%il a!ri#uir !"da a %ulpa a ele. A$inal F um di!ad"r, !"!ali!Wri", e a!F mem" eu "l*ar F um p"u%" au!ad"r^ 3 Ele deu uma riada. 3 Ma, em " eJFr%i!", ua %apa%idade de $a>er al&um mal F limi!adaE e, em eVuipamen!" #Fli%", aVuele p"der"" eJFr%i!" n4" !em %"m" $un%i"nar. T"d" ee eVuipamen!" mili!ar n4" e pr"du> ">in*", a par!ir d" nada^ )"r!an!",UVuand" eJaminam" a Vue!4" dee m"d", vem" Vue mui!a na7Te e!4" env"lvida. YL"&"Y, pr"e&uiu " Dalai3Lama, Y%"!uma er n"a !end'n%ia n"rmal %ulpar " "u!r", $a!"re eJ!ern", p"r n"" pr"#lema. AlFm di", %"!umam" pr"%urar p"r uma %aua Xni%a, para dep"i !en!ar n" eJimir da rep"na#ilidade. )are%e Vue, empre Vue e!4" env"lvida em"7Te $"r!e, *W uma !end'n%ia a ur&ir uma diparidade en!re a apar'n%ia da %"ia e %"m" ela realmen!e 4". Nee %a", e n" apr"$undarm" mai e analiarm" a i!ua74" %"m mui!" %uidad", verem" Vue Saddam Huein F par!e da "ri&em d" pr"#lema, F um d" $a!"re, ma *W !am#Fm "u!ra %"ndi7Te Vue %"n!ri#u(ram para a i!ua74". Uma ve> Vue n" dem" %"n!a di", deapare%e au!"ma!i%amen!e n"a a!i!ude an!eri"r de Vue ele F a Xni%a %aua, e vem G !"na a realidade da i!ua74". YEa prW!i%a env"lve um m"d" *"l(!i%" de en%arar a %"ia, %"m a per%ep74" de Vue 4" mui!" " a%"n!e%imen!" Vue %"n!ri#uem para uma i!ua74". )"r eJempl", n"" %a" %"m " %*inee. Ali !am#Fm, *W uma &rande %"n!ri#ui74" da n"a par!e. Crei" Vue !alve> n"a &era74" 8:2 rU A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO p"a !er %"n!ri#u(d" para a i!ua74"E ma de%ididamen!e a &era7Te Vue n" an!e%ederam $"ram na min*a "pini4" mui!" ne&li&en!e, pel" men" a!F al&uma &era7Te paada. = p"r i" Vue a%redi!" Vue nR, !i#e!an", %"n!ri#u(m" para ea !rW&i%a i!ua74". N4" F <u!" p`r !"da a %ulpa na C*ina. N" en!an!", 4" !an!" " ape%!". Em#"ra p"am" !er id" um $a!"r Vue %"n!ri#uiu para a i!ua74", F %lar" Vue i" n4" Vuer di>er Vue a %ulpa e<a eJ%luivamen!e n"a. )"r eJempl", " !i#e!an" nun%a e renderam %"mple!amen!e G "pre4" %*inea. H"uve uma rei!'n%ia %"n!(nua. )"r %aua dea rei!'n%ia, " %*inee ela#"raram uma n"va p"l(!i%aC a !ran$er'n%ia de &rande %"n!in&en!e de %*inee para " Ti#e!e, para Vue a p"pula74" !i#e!ana e !"rne ini&ni$i%an!e, " !i#e!an" e in!am del"%ad" e " m"vimen!" pela li#erdade n4" p"a er e$i%a>. Nee %a", n4" p"dem" di>er Vue a rei!'n%ia !i#e!ana F %ulpada "u rep"nWvel pela p"l(!i%a %*inea.Y 3 Luand" " en*"r e!W pr"%urand" ua prRpria %"n!ri#ui74" para uma i!ua74", " Vue di>er daVuela i!ua7Te Vue eviden!emen!e n4" "%"rrem p"r %ulpa ua, aVuela %"m a Vuai " en*"r n4" !em nada a ver, a!F mem" i!ua7Te rela!ivamen!e ini&ni$i%an!e d" dia3a3dia, !ai %"m" Vuand" al&uFm l*e di> uma men!ira in!en%i"nal_ 3 per&un!ei. 3 = %lar" Vue de in(%i" p"" !er uma ena74" de de%ep74" Vuand" al&uFm n4" F in%er" %"mi&"E ma mem" nee %a", e eu eJaminae mel*"r a i!ua74", p"deria de%"#rir Vue de $a!" eu m"!iv" para e%"nder al&" de mim p"de n4" reul!ar de uma in!en74" mW. )"de er Vue a pe"a implemen!e n4" %"n$iae !"!almen!e em mim. )"r i", G ve>e, Vuand" me in!" de%ep%i"nad" %"m ee m" A ARTE DA FELICIDADE !ip" de in%iden!e, pr"%ur" en%arW3l" de "u!r" \n&ul". )en" Vue !alve> a pe"a n4" !en*a Vuerid" %"n$iar !"!almen!e em mim p"rVue eu n4" "u %apa> de &uardar e&red". Min*a na!ure>a &eralmen!e !em a !end'n%ia a er mui!" $ran%a, e p"r i" a !al pe"a p"deria !er %"n%lu(d" Vue eu n4" "u a pe"a %er!a Vue %"ne&uiria man!er al&" em e&red", Vue eu !alve> n4" e<a %apa> di" %"m" mui!a pe"a eperariam Vue eu $"e. Em "u!ra palavra, n4" "u di&n" da plena %"n$ian7a dea pe"a em de%"rr'n%ia da min*a na!ure>a pe"al. )"r!an!", e "l*arm" p"r ee \n&ul", eu %"nideraria Vue a %aua !eve %"m" "ri&em meu prRpri" de$ei!". Mem" par!ind" d" Dalai3Lama, ee ar&umen!" pare%eu um p"u%" $"r7ad" 3 de%"#rir Yn"a prRpria %"n!ri#ui74"Y para a $al!a de in%eridade d" "u!r". N" en!an!", enVuan!" ele $alava, *avia na ua v"> uma $ranVue>a &enu(na, Vue u&eria Vue de $a!" ea era uma !F%ni%a Vue ele <W *avia uad" %"m #"n reul!ad" prW!i%" na ua vida pe"al para a<udar a lidar %"m a adveridade. A" apli%ar ea !F%ni%a G n"a prRpria vida, na!uralmen!e, !alve> n4" !en*am" !an!" u%e" na #u%a da n"a prRpria %"n!ri#ui74" para uma i!ua74" pr"#lemW!i%a. )"rFm, Vuer !en*am" u%e" Vuer n4", mem" " e$"r7" *"ne!" de pr"%urar p"r n"a prRpria %"n!ri#ui74" para um pr"#lema permi!e uma %er!a mudan7a de en$"Vue Vue a<uda a derru#ar " padrTe meVuin*" de penamen!" %"ndu%en!e a" de!ru!iv" en!imen!" da in<u!i7a, Vue F a "ri&em de !an!a ina!i$a74" em nR mem" e n" mund". m" A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO A CUL)A )r"du!" de um mund" imper$ei!", !"d" nR "m" imper$ei!". Cada um de nR $e> al&" de errad". HW %"ia Vue lamen!am" 3 %"ia Vue $i>em" "u Vue dever(am" !er $ei!". Re%"n*e%er n"" err" %"m um verdadeir" en!id" de rem"r" p"de ervir para n" man!er na lin*a na vida e p"de n" e!imular a %"rri&ir n"" err" Vuand" p"(vel e dar " pa" ne%eWri" para a&ir %"rre!amen!e n" $u!ur". )"rFm, e permi!irm" Vue n"" rem"r" de&enere, !ran$"rmand"3e em %ulpa eJ%eiva, e n" a&arrarm" G lem#ran7a da n"a !ran&reTe paada %"m uma %"n!(nua a!i!ude de %enura e Rdi" a nR mem", i" n4" leva a nen*um "#<e!iv", a n4" er " de repreen!ar uma $"n!e impla%Wvel de au!"puni74" e de "$rimen!" indu>id" p"r nR mem". Duran!e uma %"nvera an!eri"r na Vual men%i"nam" rapidamen!e a m"r!e d" eu irm4", per%e#i Vue " Dalai3Lama $al"u de al&un rem"r" rela%i"nad" G m"r!e d" irm4". Curi"" p"r a#er %"m" ele lidava %"m en!imen!" de rem"r" e p"ivelmen!e %"m en!imen!" de %ulpa, v"l!ei a" aun!" numa %"nvera p"!eri"r. 3 Luand" e!Wvam" $aland" da m"r!e de L"#an&, " en*"r men%i"n"u rem"r". H"uve "u!ra i!ua7Te na ua vida Vue " levaram a en!ir rem"r"_ 3 H"uve, im. )"r eJempl", *avia um m"n&e mai vel*" Vue vivia %"m" eremi!a. Ele %"!umava vir me ver para re%e#er eninamen!", apear de eu %"niderar Vue ele n" 828 A ARTE DA FELICIDADE $und" era ma(Ur %apa> d# Vue eu e Vue R me vii!ava %"m" uma epee%ie de $"rmalidade. Se<a %"m" $"r, ele v $i" me pr"%urar unm dia e m$ per&un!"u a%er%a de uma de!erminada pra!i%ai e"!Fri%a de al!" n(vel. C"men!ei deprEO%upadamen!e .CVue ea eria uma prW!i%a di$(%il e Vue !ilve> $"e mai 8 #em eJe%i!ada p"r al&uFm mai <"vem, Vue pela !radi74" egra uma pri!i%a Vue deveria er ini%iada %uran!e a ad"le%%'n%ia. Ma !arde de%"#ri Vue " m"n&ee ma!ara a $im d"e rena%er num %"rp" mai <"vem para )"der mel*"r reaali>ar a pra!i%a... 3 Ma i"; F !err(vel^ 3 %"men!ei, urpre" %"m a *iCRria. 3 Deve !er Zid" um &%lpe para " en*"r Vuand" "u#e... ima aen!iu, en!ri!e%id". O Dalai3L 3 C"m" "; en*"r lid"u %"m ee en!imen!" de re m"r"_ C"m" a%a#"u e livrand" dele_ O Dalai3Lima re$le!ia em il'n%i" p"r um #"m !emp" an!e de rep"nder. 3 N4" me; livrei dele. Ele ainda eJi!e. 3 )ar"u n"Eamen!e an!e d,e a%re%en!ar. 3 Ma, mui!" em#"ra ee en!imen!" de rem"r" ainda e!e<a aVui, ele n4" e!W aA"%iad" a nen*uma ena74" de pe" "u de al&" Vue me impe7a de avan7ar. N4" eria X!il para nin&uFm e eu permi!ie Vue ee rem"r" me a%a#run*ae, Vue $"e apena uma $"n!e de de\nim" e depre4" em nen*uma $inalidade, "u Vue a!rapal*ae meu m"d" de levar a vida dard" " mel*"r de Fnrm. NaVuele m"men!", de um m"d" mui!" vi%eral, re%e#i mai uma ve> l impa%!" da p"i#ilidade mui!" real de um er *uman" en%arar de $ren!e a !ra&Fdia da vida e de rea&ir %"m em"ka", mem" %"m um rem"r" pr"$und", ma 825 A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO em mer&ul*ar n" eJ%e" de %ulpa "u depre>" p"r i mem". A p"i#ilidade de um er *uman" a%ei!ar plenamen!e a i mem", in!eir" %"m ua limi!a7Te, $raVue>a e eVu(v"%" de <ul&amen!". A p"i#ilidade de re%"n*e%er uma i!ua74" ne&a!iva pel" Vue ela F e rea&ir %"m em"74", ma em eJa&er". O Dalai3Lama lamen!ava in%eramen!e " in%iden!e Vue de%revera ma aumia ee rem"r" %"m di&nidade e leve>a. E, em#"ra " aumie, ele nun%a permi!iu Vue " pe" dee rem"r" " a!rapal*ae, pre$erind", im, e&uir adian!e e %"n%en!rar ua a!en74" em a<udar " "u!r" da mel*"r $"rma p"(vel. O ve>e, eu me per&un!" e a %apa%idade de viver em e en!re&ar a uma %ulpa au!"de!ru!iva n4" F em par!e %ul!ural. Luand" rela!ei min*a %"nvera %"m " Dalai3Lama a repei!" d" rem"r" a um ami&" Vue F um e!udi"" d" Ti#e!e, ele me die Vue, %"m e$ei!", " idi"ma !i#e!an" nem mem" !em um !erm" eVuivalen!e G palavra Y%ulpaY, em#"ra !en*a palavra Vue i&ni$i%am Yrem"r"Y, Yarrependimen!"Y "u Ylamen!"Y, %"m um en!id" de Yre!i$i%ar a %"ia n" $u!ur"Y. LualVuer Vue p"a er " %"mp"nen!e %ul!ural, p"rFm, a%redi!" Vue, %"m " Vue!i"namen!" d" n"" m"d" *a#i!uai de penar e %"m " %ul!iv" de uma perpe%!iva men!al di$eren!e #aeada n" prin%(pi" de%ri!" pel" Dalai3Lama, VualVuer um de nR p"de aprender a viver em " e!i&ma da %ulpa, Vue n4" $a> nada a n4" er %auar a nR mem" um "$rimen!" dene%eWri". 82A A ARTE DA FELICIDADE A RESISTwNCIA O MUDANPA A %ulpa ur&e Vuand,C/ n" %"nven%em" de !erm" %"me!id" um err" irreparWvel. A !"r!ura da %ulpa %"ni!e em penar Vue VualVuer pr"#lema e<a permanen!e. En!re!an!", %"m" n4" eJi!e nada Vue n4" mude, !am#Fm a d"r %ede 3 n4" *W pr"#lema Vue peri!a. Ee F " ape%!" p"i!iv" da mudan7a. O ne&a!iv" F Vue nR "$ere%em" rei!'n%ia G mudan7a em Vuae !"d" " %amp" da vida. O primeir" pa" para n" livrarm" d" "$rimen!" F inve!i&ar uma da %aua prin%ipaiC a rei!'n%ia G mudan7a. 3 = de eJ!rema imp"r!\n%ia inve!i&ar a %aua e "ri&en d" "$rimen!", %"m" ele ur&e 3 eJpli%"u " DalaiLama, a" de%rever a na!ure>a empre mu!an!e da vida. = pre%i" ini%iar " pr"%e" avaliand" a na!ure>a impermanen!e e !rani!Rria da n"a eJi!'n%ia. T"d" " "#<e!", a%"n!e%imen!" e $en`men" 4" din\mi%", mudam a %ada in!an!eE nada permane%e e!W!i%". Medi!ar "#re a n"a %ir%ula74" an&[(nea p"deria a<udar a $irmar ea idFiaC " an&ue e!W em $luJ" %"n!an!e, erre m"vimen!"E nun%a $i%a parad". Ea na!ure>a de mudan7a m"men!\nea d" $en`men" F %"m" um me%anim" ineren!e a ele. E, %"m" $a> par!e da na!ure>a de !"d" " $en`men" a mudan7a a %ada m"men!", i" n" indi%a Vue a !"da a %"ia $al!a a %apa%idade de perdurar, $al!a a %apa%idade de permane%er. E, <W Vue !"da a %"ia 4" u<ei!a G mudan7a, nada eJi!e numa %"ndi74" permanen!e, nada %"ne&ue man!er3e i&ual p"r ua prRpria $"r7a independen!e. Dee m"d", !"da a %"ia e!4" "# a in$lu'n%ia de "u!r" $a!"re. Ou e<a, a VualVuer m"men!", p"r mai pra>er"a "u a&ra3 82H A TRA*SFORNIAPOO DO SOFRIMENTO $iWvel Vue p"a er n%,a eJperi,Un%ia, ela &earW. I" paa a er a "ri&em de uma %a!e&"ria d" "$rimen!" %"n*e%ida n" #udim" %"m" " Y"$rimen!" da mudan7aY. %"n%ei!" de imperman'n%ia deNm)en*a um papel %ru%ial n" penamen!" #udi!a e a %%C/n!empla7G" da imperman'n%ia F uma prW!i%a een%ial. A %"n!empla74" da imperman'n%ia a!ende a dua $un7Te de vi!al imp"r!\n%ia den!r" d" %amin*" #u%i!a. Num n(vel %"nven%i"nal, "u num en!id" %"rriVueir", Vuem pra!i%a " #udim" %"n!empla ua prRpria imperman'n%ia 3 " $a!" de Vue a vida F $rW&il e de Vue nun%a a#eV" Vuand" irem" m"rrer. Luand" e a"%ia ea re$leJ4" a uma %renl7a na raridade da eJi!'n%ia *umana e na p"i#ilidade %i!e e al%an7ar um e!ad" de Li#era74" epiri!ual, de e e!ar livre d" "$rimen!" e d" in!erminWvei %i%l" de reen%arna7g4", ea %"n!empla74" erve para aumen!ar a dE!ermina74d d" pra!i%an!e para uar eu !emp" %"m mai"r pr"vei!", ded[%and"3e G prW!i%a epiri!uai Vue pr"pi%iar4" ea Li#era74". Num n(vel mai pr"$und", " da %"n!empla74" d" ape%!" mai u!i da imperman'n%ia, da na!uCe>a impernnanen!e de !"d" " $en`men", !em in(%i" a #i%a d" pra!i%an!e pela %"mpreen4" da verdadeira na!ure>a da rea$lidade e, a!ravF dea %"mpreen4", pela dii)I74" da i&n>"r\n%ia, Vue F a "ri&em prim"rdial d" n"" "$irrlen!". )"r!an!", em#"ra a %"n!emplad74" da imperman'n%ia !en*a um en"rme i&ni$i%ad" den!r" de um %"n!eJ!" #udi!a, ur&e a per&un!aC era Vue a %"n!!!empla74" e %"mpreen4" da imperman'n%ia !'3ii al&uma aa)li%a74" prW!i%a n" dia3 82O A ARTE DA FELICIDADE a3dia !am#Fm d" n4"3#udi!a_ Se en%ararm" " %"n%ei!" de Yimperman'n%iaY a par!ir d" p"n!" de vi!a da Ymudan7aY, a rep"!a F um a#"lu!" YimY. A$inal de %"n!a, Vuer en%arem" a vida de uma perpe%!iva #udi!a, Vuer de uma perpe%!iva "%iden!al, permane%e " $a!" de Vue a vida F !ran$"rma74". E na medida em Vue n" re%uem" a a%ei!ar ee $a!" e "$ere7am" rei!'n%ia G na!urai mudan7a da vida, %"n!inuarem" a perpe!uar n"" prRpri" "$rimen!". A a%ei!a74" da mudan7a p"de er um imp"r!an!e $a!"r na redu74" de uma #"a pr"p"r74" d" "$rimen!" Vue %riam" para nR mem". = mui!" $reV[en!e, p"r eJempl", Vue %auem" n"" prRpri" "$rimen!", re%uand"n" a n" deape&ar d" paad". Se de$inirm" n"a prRpria ima&em em !erm" da apar'n%ia Vue !(n*am" n" paad" "u em !erm" d" Vue %"!umWvam" %"ne&uir $a>er e n4" %"ne&uim" a&"ra, F #a!an!e e&ur" up"r Vue n4" vam" $i%ar mai $eli>e Vuand" envel*e%erm". O ve>e, Vuan!" mai !en!am" n" a&arrar a" paad", mai &r"!e%a e de$"rmada !"rna3e n"a vida. Em#"ra a a%ei!a74" da inevi!a#ilidade da mudan7a, %"m" prin%(pi" &eral, p"a n" a<udar a lidar %"m mui!" pr"#lema, aumir um papel mai a!iv", p"r mei" d" aprendi>ad" epe%($i%" "#re a mudan7a n"rmai na vida, p"de prevenir uma pr"p"r74" ainda mai"r da aniedade r"!ineira Vue F a %aua de mui!" d" n"" pr"#lema. C"m uma revela74" d" val"r d" re%"n*e%imen!" da mudan7a n"rmai na vida, uma m4e de primeira via&em $al"u de uma vii!a Vue $i>era G dua *"ra da man*4 G emer&'n%ia de um *"pi!al. mI A TRANSANSFORMLAPOO DO SOFIRIMENTO 3 Lual l*e pa; pare%e er " pr"#lema_ 8 per&un!"u " pe3 dia!ra. 3 MEU FILHIrUHINHO^ IESTS COM ALNUM )RO+LEMA^ &ri!"u ela, nerv"Wla. 3 A%**" Vue ele e!W en&a&and" "u al&" pare%id". A l(n&uU&ua n4" ppWra de air da #e%a. Ele R $i%a e!i%and" a l(n&ua laa para $"ra... " !emp" !p%<"... %"m" e Vuiee %upir al&ui&uma %"ia, ma a #"%a e!W va>ia... Dep"i de ar al&uma i per&un!a e u M rWpid" eJame, " mFdi%" !ranV[iliAi>"u3a. 3 N4" *W %"rlm Vue e pre"%upar. Luand" um #e#' vai %re%end", ele de deenv"lve uma per%ep7\p mai"r d" prRpri" %"rp" e d" Vue ae " %"rp"" p"de $a>er. Sei $il*" a%a#"u de de%"#rir a l(n&n&ua. Mar&are!, uma3ia <"rnali#!a de !rin!a e um an", eJempli$i%a a imp"r!\n%ia % %r(!i%a de; %"mpreender e a%ei!ar a mudan7a n" %"n!eJ!" dele um rella%i"namen!" pe"al. Ela me pr"%ur"u VueiJan%nd"3e del_ uma leve anpedade, Vue a!ri#u(a G di$i%uldade d de e a<u!ar a um re%en!e divRr%i". 3 A%*ei Vulue p"der]ia er uma #"a idFia $a>er al&uma eTe R parra %"nverrar %"m al&uFr* , eJpli%"u 3, para me a<udar a de eiJar " paad" para !rW e $a>er a !rani74" de v"l!a G vida dce "l!eira. )ara er $ran%a, i" me deiJa um p"u%" nerv"a... )edi3l*e VVue de%r%evee a %ir%un!\n%ia d" divRr%i". 3 A%*" V%ue !eria de_ de%rev'3l" %"m" um divRr%i" ami&Wvel. N4" *%%luve &ramde #ri&a, nem nada emel*an!e. Meu eJ3mari%d" e eu !erm" #"n empre&". de m"d" Vue n4" !ivem" pr"#lema %"m a Vue!4" $inan%eira. Tem" um m: A ARTE DA FELICIDADIE $il*", ma ele pare%e !er e a<u!ad" #em La" divRr%i"E e meu eJ3marid" e eu $irmam" um a%"rd" paria %u!Rdia %"n<un!a Vue e!W $un%i"nand" #em... 3 O Vue eu Vueria era a#er " Vue Clev"u a" divRr%i". 3 +em... a%*" Vue implemen!e perdem" a paiJ4" upir"u ela. 3 )are%ia Vue a" p"u%" " r"man!im" $"i deapare%end"E implemen!e n4" !(n*am" mai a mema in!imidade de Vuand" n" %aam". NR d"i e!Wvam" "%upad" %"m n"" empre&" e n"" $il*", e R pare%(am" e!ar n" a$a!and". EJperimen!am" al&uma eTe de a%"nel*amen!" %"n<u&al, ma ela de nada adian!aram. Ainda n" dWvam" #em, ma era %"m" e $`em" irm4". N4" pare%ia am"rE n4" pare%ia um %aamen!" de verdade. De VualVuer m"d", %*e&am" G %"n%lu4" de Vue eria mel*"r par!ir para " divRr%i".. Simplemen!e e!ava $al!and" al&uma %"ia. Dep"i de paar dua eTe delineand" " pr"#lema, de%idim" p"r uma pi%"!erapia #reve, v"l!ada epe%i$i%amen!e para a<udW3la a redu>ir a aniedade e a a<u!ar3e G re%en!e mudan7a na ua vida. N" !"d", ela era uma pe"a in!eli&en!e e eVuili#rada em !erm" em"%i"nai. Rea&iu mui!" #em a uma !erapia #reve e $e> uma !rani74" !ranV[ila de v"l!a G vida de "l!eira. Apear de um eviden!e %arin*" mX!u", e!ava %lar" Vue Mar&are! e " marid" in!erpre!aram a mudan7a n" &rau da paiJ4" %"m" um inal de Vue " %aamen!" deveria !erminar. In$eli>men!e, F %"m eJ!rema $reV['n%ia Vue en!endem" uma diminui74" da paiJ4" %"m" um inal da eJi!'n%ia de um pr"#lema $a!al n" rela%i"namen!". E, na mai"r par!e da ve>e, " primeir" ind(%i" de mudan7a n" n"" A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO rela%i"namen!" p"de &erar uma ena74" %ie p\ni%", uma impre4" de Vue al&" deu !errivelmen!e errad". Talve> n4" !en*am" e%"l*id" " par%eir" %er!", n" $inal da %"n!a. N"" %"mpan*eir" implemen!e n4" pare%e er a pe"a pela Vual n" apaiJ"nam". Sur&em deaven7a 3 p"dem" e!ar a $im de eJ", e n"" par%eir" e!ar %anad"E p"dem" Vuerer ver um $ilme epe%ial, rna ele n4" e in!erea pel" $ilme "u e!W empre "%upad". )"r i", %"n%lu(m" Vue !ud" e!W a%a#ad". A$inal, n4" *W %"m" i&n"rar " $a!" de e!arm" n" a$a!and". A %"ia implemen!e n4" 4" mai a mema. Talve> dev'em" n" div"r%iar. E " Vue $a>em" en!4"_ Epe%iali!a em rela%i"namen!" pr"du>em livr" em maa, %"m re%ei!a %ue n" di>em eJa!amen!e " Vue $a>er Vuand" a paiJ4" e a %*ama d" r"man!im" %"me7am a $raVue<ar. Ele "$ere%em uma en"rme variedade de u&e!Te de!inada a a<udar a reaVue%er " r"man%e 3 re$a7a ua pr"&rama74" de m"d" Vue d' pri"ridade a" !emp" para a!ividade r"m\n!i%a, plane<e e%apada de $im de emana "u <an!are r"m\n!i%", el"&ie eu par%eir", aprenda a !er uma %"nvera i&ni$i%a!iva. O ve>e, i" a<uda. O ve>e, n4". N" en!an!", an!e de de%larar " rela%i"namen!" m"r!", uma da %"ia mai #enF$i%a Vue p"dem" $a>er Vuand" n" dam" %"n!a de uma mudan7a F implemen!e !irar uma di!\n%ia, avaliar a i!ua74" e n" armar %"m " mai"r %"n*e%imen!" p"(vel "#re " padrTe n"rmai de mudan7a em rela%i"namen!". C"m " deenr"lar da n"a vida, paam" da !enra in$\n%ia para a in$\n%ia, a ma!uridade e a vel*i%e. A%ei!am" 821 A ARTE L+A FELICL DADE ea mudan7a n" deenv3"lvimen!" individual %"m" uma pr"&re4" na!ural. Um rel a%i"namen!", en!re!an!", F !am#Fm um i!ema viv" dinWraii%", %"mp"!" de d"i "r&anim" Vue in!era&em nurU88 am#ier333 !e. E, na Vualidade dg i!ema viv", F i&ualmen!e na!ural e %"rre!" Vue " rela%i"namen!" pae per e!W&i" S. Em VualVuer rela%i"namen!" *W di$eren!e dinen`e de in!imid.Cade 3$(i%a, em"%i"nal e in!ele%!ual. O %"n!a!" %"rp"ral, " %"mpar!il*ar de em%7`e, de penamen!", e a !r"%a de (dFia 4" !"da $"rma le&(!ima de li&a74" %"m $V!aele Vue amam". = n"rmU<l Vue " eVuil(#ri" !en*a um r*"vimen!" %(%li%"C G ve>e a in!imidade $(i%a diminui ma a in!imidade em"%i"nal p"de aumen!arE em "u!ra "%aiTe n4" !em" v"n!ade de !r"%ar palavra ma R de re%e#er um a#ra7". Se !iverm" n"a an!ena v"l!ada para ea Vue!4", p"dem" n" ale&rar %"m " dea#r"%*ar da paiJ4" num rela%i"namen!"E ma, e ela arre$e%er, em ve> de en!ir pre"%upa74" "u raiva, p"dem" n" a#rir para n"va $"rma de in!imidade Vue p"dem er i&ualmen!e a!i$a!Rria 3 "u !alve> mai. )"dem" apre%iar n"" %`n<u&e C"m" %"mpan*eir", !er um am"r mai e!Wvel, um la7" mai pr"$und". Em eu livr", In!ima!e +e*avi"r, Dem"nd M"rri de%reve a mudan7a n"rmai Vue "%"rrem na ne%eidade de in!imidade de am er *ui>lan". Ele u&ere Vue %ada um de nR paa repe!idamen!e p"r !r' e!W&i"C d" Yme a#ra%eY, d" Yme "l!e; e d" Yme deiJe em pa>Y. " %i%l" !"rna.e aparen!e pela primeira ver n" in(%i" da vida, Vuand" a %rian7a paa da $ae d" Ya#ra7"Y, %ara%!er(!i%a da !enra in$\n%ia, para a $ae da Yindepend'n%iaY, Vuand" a %rian7a %"me7a a eJpl"rar " mund", a en&a!in*ar, %amin*ar e all3 A T3$!AMSFOKMAPOO DO SOFRIMENTO ran7ar al&urr!CUH independ'n%ia e au!"n"mia %"m rela74" G m4e. I" $a> par!e d" deenv"lvimen!" e %re%imen!" n"rmal. Ea $a%U n" en!an!", n4" e&uem empre na mema dire74". IU3Un vWria e!apa, a %rian7a p"de en!ir al&uma aniedade Vuand" " en!imen!" de epara74" e !"rna $"r!e demai, e nee %a" ela v"l!a para a m4e em #u%a de %arin*" e a%"n%*e&". Na ad"le%'n%ia, a Yre<ei74"Y paa a er a $ae pred"minan!e G medida Vue a %rian7a lu!a para $"rmar uma pNlen!idade individual. Em#"ra p"a er di$(%il "u d"l"re/Ua para " pai, a mai"ria d" epe%iali!a re%"n*e%e eBUa $ae %"m" n"rmal e ne%eWria na !rani74" da in$\rJNia para a ma!uridade. Mem" den!r" dea $ae, ainda lJW uma mi!ura da "u!ra. EnVuan!" em %aa " ad"le%en!e e!W &ri!and" YMe deiJa em pa>^Y para " pai, ua ne%eidade d" Ya#ra7" aper!ad"Y p"dem e!ar end" a!i$ei!a p"r uma $"r!e iden!i$i%a74" %"m " &rup". Tam#Fmi n" rela%i"namen!" de adul!", "%"rre " mem" $luJ". O n(vei de in!imidade variam, %"m per("d" de mai"r in!imidade e al!ernand" %"m per("d" de mai"r a$a!alrrien!". I" !am#Fm $a> par!e d" %i%l" n"rmal de %re%imen!" e deenv"lvimen!". )ara a!in&ir n"" plen" p"!en%ial/ %"m" ere *uman", pre%iam" er %apa>e de %"n!ra#alan7ar n"a ne%eidade de uni4" e in!imidade %"mi eer("d" em Vue pre%iam" n" v"l!ar para den!r", %"mi "rna ena74" de au!"n"mia, para %re%er e ev"luir %"m" indiv(du". O medida Vue %*e&uem" a en!ender i", n4" mai rea&irem" %;lm *"rr"r "u p\ni%" Vuand" n" derm" %"n!a de Vue e!annO Yn" a$a!and"Y d" n"" par%eir", da mema $"rma Vue n4" en!rar(am" em p\ni%" enVuan!" e!i3 81 A ;TRAIbSFOaMACQO DO SOFRIMENTO A ARTE DA FELICIDADE Talve> "i %aamen!" de Mar&are! pudee !er id" al ,,,,,,3,d" a marF e a$a!ar da %"!a. = %lar" Vu$e v" pela a%ei!!a74" da mudan7a na!ural n" rela%i"namen!" vFem" "L WiB;!an%iamen!" em"%i"nal %re%en!e p"de inlg e pela %ria74i" de um n"v" rela%i"namen!" %"m #ae ern G ve>e urU8; pr"#lema num rela%i"namen!" .uma raiva rF; ri" U U, p"r eJempl"/, e a!F p"dem "%"rrer $a!"re Vue m4" $"em a paiJ4" e " r"man%e. di%ar Fri" p"rFrl, a *i!Rria n4" !ermina aVui. D"i primida eri;- B _ dee %a", medida !ai %"m" a !erapia an" dep"i da min*a Xl!ima e4" %"m Mar&are!, deparei r"mpinien! U li%iu(!" X!ei. )"rFm, " p"n!" prin%ipal a !er eUm %"m ela p"r ,a%a" nurn *"ppin& .a i!ua74" de deparar %"m p"dem er e um di!an%iamen!" %re%en!e n4" i&ni$iFa um eJ3pa%ien!e num %"n!eJ!" "%ial invariavelmen!e $a> u men!e F H U,-Uen!e uma *e%a!"m#e. Ele !am#Fm p"de $a>er %"m Vue eu,, %"m" a mai"ria d" !erapeu!a, me in!a urn aiI!"ma!iN W %i%l" Vue v"l!a a rede$inir " rela%i"namen!" are de ! U. Vue p"de re&a!ar "u a!F mem" upera$ a p"u%" %"n"Cran&id"/. p a de "u!ra $ar ue eJi!ia n" paad". 3 C"m" !em paad"_ 3 per&un!ei. ea in!imidad " " a!" de a%ei!a74", de re%"n*e%imen!" de Vue 3 N4" p"deria e!ar mel*"r^ 3 eJ%lam"u ela. 3 N" m' ! p"r!ada e uma par!e na!ural da n"a in!era7UBe paad", meu eJ3marF " e eu v"l!am" a n" %aar. a muda nu!ra, p"de deempen*ar um papel imp"r!an!e 3 @erdade_ %"m " B rela%i"namen!". )"dem" de%"#rir Vue F na3 3 @erdade, e e!W ind" G mil maravil*a. = %lar" Vue " Vue p"dem" e!ar n" enlin3 nR %"n!inuLm" a n" ver p"r %aua da %u!Rdia %"n<un!a. n" n" a!" m"men!" em V p Se<a %"m" $"r, n" in(%i" $"i di$(%il ma dep"i d" divRr%i", Vuele eU e%ep%i"nad", %"m" e al&" !ivee !r UR de al&um m"d" a pre4" umiu. NR n4" !(n*am" mai d" mai "$iarnen!", Vue p"de "%"rrer uma p a!" d" rela8Ui Ee per("d" de !rani74" p"dem er p"r eJpe%!a!iva. E de%"#rim" Vue n" $und" &"!am" um ". d" "u!r" e ri" amam". A %"ia ainda n4" 4" i&uai a" $"rma7U;e!i.i Vue " verdadeir" am"r %"me7a a amadure%er %ru%iai N"" rela%i"namen!" p"de n4 are %arnmai #a74 d" Vue eram Vuand" n" %aam" pela primeira ve>, ma i" &i $l"rir3 " in!ena, na vi4" d" "u!r" %"m" da pare%e n4" a!er imp"r!\n%ia. E!am" realmen!e $eli>e, <un3 na paia "u na ena74" de Vue e!am" em $u4"lm !". A impre4" F Vue !ud" e!W %er!". al; "rem, a&"ra e!am" numZ )" Em %"mpena74", p " "u!r"; Vue p"dem" realmen!e %"me7ar a %"n*e%er " i74" e a per " "u!r" %"m" ele F, um indiv(du" i"ad", "u!r" e$ei!" e $raVue>a !alve>, ma um er *uman" %lm" d uand" %*e&am" a ee 8ln!" %"m lema. = "men!e V nR "nde " aumir um %"mpr"mi" au!'n!i%", umglm3 Vue pi" %"m " %re%imen!" de "u!r" er *uman" 3 um pr"a; B, erdadeir" am"r. le a!" e p A ;TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO Cap(!ul" aO A MUDANPA DE )ERS)ECTI@A Uma ve> um di%(pul" de um $ilR"$" &re&" re%e#eu "rden d" eu Me!re para duran!e !r' an" dar din*eir" a !"d" " Vue " inul!aem. Luand" ee per("d" de pr"va74" !ermin"u, " Me!re l*e die, YA&"ra v"%' p"de ir a A!ena para aprender a Sa#ed"ria.Y Luand" " di%(pul" e!ava en!rand" em A!ena, en%"n!r"u um %er!" W#i" Vue $i%ava en!ad" <un!" a" p"r!4" inul!and" !"d" " Vue iam e vin*am. Ele !am#Fm inul!"u " di%(pul", Vue deu uma #"a riada. Y)"r Vue v"%' ri Vuand" eu " inul!"_;l per&un!"u " W#i". Y)"rVue duran!e !r' an" eu pa&uei p"r i", e a&"ra v"%' me deu a mema %"ia p"r nadaY, rep"ndeu C/ di%(pul". YEn!re na %idadeY, die " W#i". YEla F !"da ua...Y 6 )adre d" Deer!" d" F%ul" I@, um &rup" de eJ%'n!ri%" Vue e re!ir"u para " deer!" em !"rn" de S%e!e para uma vida de a%ri$(%i" e "ra74", eninavarn ea *i!Rria para ilu!rar " val"r d" "$rimen!" e da a&rura. En!re!an!", n4" *aviam id" apena a a&rura Vue a#riram a" di%(pul" a Y%idade da a#ed"riaY. O $a!"r prim"rdial Vue l*e permi!iu lidar %"m !an!a e$i%W%ia %"m uma i!ua74" di$(%il $"i ua %apa%idade de mudar de perpe%!iva, de en%arar a i!ua74" a par!ir de um "u!r" \n&ul". 81H A %apadidade de mudar de perpe%!iva p"de er um d" in!rumen!" mai p"der"" e e$i%a>e de Vue dip"m" para n" a<udar a re"lver " pr"#lema diWri" da vida. O Dalai3Lama eJpli%"u. 3 A %apa%idade de en%arar " a%"n!e%imen!" a par!ir de p"n!" d"e vi!a di$eren!e p"de er mui!" X!il. Aim, %"m ea prW!i%a, p"dem" uar %er!a eJperi'n%ia, %er!a !ra&Fdia, para deenv"lver uma !ranV[ilidade na men!e. = pre%i" en!ender Vue !"d" " $en`men", !"d" " a%"n!e%imen!", apreen!am ape%!" di$eren!e. Tud" !em uma na!ure>a rela!iva. )"r eJempl", n" meu prRpri" %a", eu perdi meu pa(. Dea perpe%!iva, !ra!a3e de uma !ra&Fdia, e *W $a!" ainda pi"re. HW mui!a de!rui74" "%"rrend" n" n"" pa(. I" F mui!" ne&a!iv". )"rFm, e eu en%arar " mem" a%"n!e%imen!" de "u!r" \n&ul", per%e#" Vue, na Vualidade de re$u&iad", !en*" "u!r" en$"Vue. C"m" "u re$u&iad", n4" *W nen*uma ne%eidade de $"rmalidade, %erim`nia, pr"!"%"l". Se !ud" e!ivee n"rmal, e a %"ia e!iveem n" eiJ", em &rande par!e da "%aiTe, nR apena repreen!am", $in&im". Ma, Vuand" e!am" paand" p"r i!ua7Te deeperada, n4" *W !emp" para $in&ir. )"r!an!", a par!ir dee \n&ul", ea !rW&i%a eJperi'n%ia me $"i mui!" X!il. AlFm di", er re$u&iad" %ria um m"n!e de n"va "p"r!unidade para eu me en%"n!rar %"m mui!a &en!e. )e"a de di$eren!e !radi7Te reli&i"a, de di$eren!e p"i7Te "%iai, pe"a Vue eu p"deria n4" !er %"n*e%id" e !ivee permane%id" n" meu pa(. )"r i", nee en!id", ea eJperi'n%ia $"i mui!", mui!" vali"a. Y)are%e Vue mui!a ve>e, Vuand" ur&em pr"#lema, n"" en$"Vue e e!rei!a. T"da a n"a a!en74" p"de e!ar 81B A ARTE DA FELICIDADE %"n%en!rada na pre"%upa74" %"m " pr"#lema, e nR p"dem" !er a ena74" de Vue "m" " Xni%" a paar p"r !ai di$i%uldade. I" p"de levar a um enimemamen!" Vue p"de $a>er %"m Vue " pr"#lema pare7a mai Fri". Luand" i" a%"n!e%e, %rei" Vue ver a %"ia de uma perpe%!iva mai ampla p"de de%ididamen!e a<udar... e n" derm" %"n!a, p"r eJempl", de Vue eJi!em mui!a "u!ra pe"a Vue paaram p"r eJperi'n%ia emel*an!e e a!F mem" pi"re. Ea prW!i%a de mudan7a de perpe%!iva p"de a!F mem" a<udar em %er!a d"en7a "u Vuand" en!im" d"r. Na *"ra em Vue a d"r ur&e, na!uralmen!e %"!uma er mui!" di$(%il, naVuele eJa!" m"men!", e&uir prW!i%a $"rmai de medi!a74" para a%almar a men!e. N" en!an!", e $i>erm" %"mpara7Te, e en%ararm" n"a i!ua74" a par!ir de uma perpe%!iva di$eren!e, de al&um m"d" al&uma %"ia a%"n!e%e. Luand" e "l*a apena para aVuele a%"n!e%imen!" i"lad", ele pare%e er %ada ve> mai"r. Se $"%ali>arm" mui!" de per!", %"m mui!a in!enidade, Vuand" "%"rre um pr"#lema, ele pare%e in%"n!r"lWvel. )"rFm, e %"mpararm" aVuele a%"n!e%imen!" %"m al&um "u!r" a%"n!e%imen!" de imp"r!\n%ia, e avaliarm" " mem" pr"#lema %"m al&um di!an%iamen!", ele irW n" pare%er men"r e men" avaalad"r.Y )"u%" an!e de uma e4" %"m " Dalai3Lama, en%"n!reime p"r a%a" %"m um admini!rad"r de uma in!i!ui74" na Vual eu %"!umara !ra#al*ar. Duran!e meu per("d" de !ra#al*" na ua in!i!ui74", !ivem" uma Frie de %"n$r"n!" p"rVue eu a%redi!ava Vue ele e!ava %"mpr"me!end" " a!en3 A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO dimen!" a" pa%ien!e a" privile&iar %"nidera7Te $inan%eira. Havia al&um !emp" Vue eu n4" " viaE ma, aim Vue per%e#i ua preen7a, !"da a n"a di%uTe v"l!aram em enJurrada, e eu pude en!ir a raiva e " Rdi" e a%umuland" n" meu (n!im". Luand" $ui en%amin*ad" G u(!e d" Dalai3Lama para n"a e4" mai !arde naVuele mem" dia, eu <W e!ava %"nideravelmen!e mai %alm", ma ainda me en!ia um p"u%" per!ur#ad". 3 Di&am" Vue al&uFm n" deiJe %"m raiva 3 %"me%ei. 3 N"a rea74" na!ural a erm" $erid", n"a rea74" imedia!a, F en!ir raiva. Ma em mui!" %a", n4" e !ra!a apena de en!ir raiva na *"ra em Vue "m" $erid". )"der(am" penar n" a%"n!e%imen!" mai !arde, a!F mem" mui!" mai !arde, e %ada ve> Vue penWem" nele en!ir(am" !"da aVuela raiva n"vamen!e. C"m" " en*"r u&eriria Vue lidWem" %"m ee !ip" de i!ua74"_ O Dalai3Lama aen!iu, pena!iv", e "l*"u para mim. Eu me per&un!ei e ele per%e#ia Vue eu n4" e!ava apreen!and" " !Rpi%" p"r m"!iv" eJ%luivamen!e a%ad'mi%". 3 Se v"%' en%arar p"r um \n&ul" di$eren!e, em dXvida a pe"a Vue l*e deper!"u ea raiva !erW uma p"r74" de ape%!" p"i!iv", de Vualidade p"i!iva. Se "l*ar %"m %uidad", !am#Fm de%"#rirW Vue " a!" Vue " deiJ"u %"m raiva !am#Fm l*e pr"pi%i"u %er!a "p"r!unidade, al&" Vue, de "u!r" m"d", n4" !eria id" p"(vel, mem" d" eu prRpri" p"n!" de vi!a. )"r!an!", %"m e$"r7", v"%' %"ne&uirW ver mui!" \n&ul" di$eren!e num mem" a%"n!e%imen!". I" " a<udarW. 3 E e pr"%urarm" " \n&ul" p"i!iv" numa pe"a "u num a%"n!e%imen!" e n4" %"ne&uirm" en%"n!rar nen*um_ 81: A ARTE DA FELICIDADE 3 Nee %a", %rei" Vue e!ar(am" lidand" %"m uma i!ua74" na Vual p"deria er ne%eWri" $a>er al&um e$"r7". Dedi%ar al&um !emp" a pr"%urar %"m eriedade p"r um \n&ul" di$eren!e para en%arar a i!ua74". N4" apena de $"rma uper$i%ial. Ma de m"d" a&u7ad" e dire!". )re%iam" re%"rrer a !"d" " n"" p"der de ra%i"%(ni" e eJaminar a i!ua74" %"m a mai"r "#<e!ividade p"(vel. )"r eJempl", p"der(am" re$le!ir "#re " $a!" de Vue Vuand" e!am" realmen!e irad" %"m al&uFm !em" a !end'n%ia a per%e#er ea pe"a %"m" al&uFm %"m 866q de Vualidade ne&a!iva. EJa!amen!e da mema $"rma Vue, Vuand" "m" a!ra(d" p"r al&uFm, n" in%linam" a %"niderar Vue ea pe"a !em 866q de Vualidade p"i!iva. N" en!an!", ea per%ep74" n4" %"rrep"nde G realidade. Se n"" ami&", Vue %"nideram" !4" maravil*"", n" $i>ee um mal in!en%i"nal de al&um m"d", de repen!e nR per%e#er(am" %"m ni!ide> Vue ele n4" era de $a!" %"mp"!" eJ%luivamen!e p"r Vualidade p"i!iva. Da mema $"rma, e n"" inimi&", aVuele Vue "diam", vier a n" impl"rar " perd4" %"m in%eridade e %"n!inuar a n" dem"n!rar #enev"l'n%ia, F impr"vWvel Vue %"n!inuem" a en%arWl" %"m" !"!almen!e mau. )"r!an!", mem" Vuand" e!am" %"m raiva de al&uFm Vue ima&inam" n4" !er a#"lu!amen!e nen*uma Vualidade p"i!iva, a realidade F Vue nin&uFm F in!eiramen!e mau. Se pr"%urarm" %"m #a!an!e a$in%", de%"#rirem" Vue ea pe"a deve !er al&uma #"a Vualidade. L"&", a !end'n%ia a %"niderar Vue al&uFm F !"!almen!e ne&a!iv" !em "ri&em na n"a prRpria per%ep74", #aeada na n"a prRpria pr"<e74" men!al, em ve> de derivar da verdadeira na!ure>a d" indiv(du". A TRANSFORMAPOO DO SOFRIMENTO YDa mema $"rma, uma i!ua74" Vue de in(%i" pare7a er 866q ne&a!iva p"de !er al&un ape%!" p"i!iv". @ia para mim, mem" Vue !en*am" de%"#er!" um \n&ul" p"i!iv" para uma i!ua74" n"%iva, R i" n4" %"!uma er u$i%ien!e. Ainda F pre%i" $"r!ale%er ea idFia. Talve> pre%iem" n" re%"rdar dee \n&ul" p"i!iv" mui!a ve>e, a!F Vue a" p"u%" n"a impre4" mude. Em &eral, uma ve> Vue <W n" en%"n!rem" numa i!ua74" di$(%il, nW" F p"(vel mudar n"a a!i!ude %"m a mera ad"74" de um penamen!" epe%($i%" uma ve> "u dua. Tra!a3e, irr,, de um pr"%e" de aprendi>ad" de n"v" p"n!" de vi!a, de !reinamen!" e $amiliari>a74" %"m ele, Vue n" permiie lidar %"m a di$i%uldade.Y O Dalai3Lama re$le!iu p"r um m"menC" e, $iel G ua *a#i!ual p"!ura pra&mW!i%a, a%re%en!"u. 3 Se, en!re!an!", apear d" n"" e$"r7", n4" de%"#rim" nen*um \n&ul" "u perpe%!iva p"i!iva para " a!" de uma pe"a, nee %a", pel" men" p"r um !emp", a mel*"r a!i!ude a !"mar p"de er a de implemln!e !en!ar eVue%er a i!ua74". Inpirad" pela palavra d" Dalai3Lama, mai !arde naVuela n"i!e pr"%urei de%"#rir al&un Y\n&ul" p"i!iv"Y n" admini!rad"r, en$"Vue de a%"rd" %"m " Vuai ele n4" $"e Y 866q mauY. N4" $"i di$(%il. Eu a#ia Vue ele era um pai am"r"", p"r eJempl", Vue pr"%urava %riar " $il*" da mel*"r maneira p"(vel. E !ive de admi!ir Vue meu %"n$r"n!" %"m ele em Xl!ima anWlie me #ene$i%iaram 3 ua %"n!ri#ui74" *avia id" $undamen!al para min*a de%i4" 811 A ARTE DA FELICIDADE de a#and"nar " !ra#al*" naVuela in!i!ui74", " Vue a%a#"u me levand" para um empre&" mai a!i$a!Rri". Em#"ra ea re$leJTe n4" pr"du>iem em mim uma e!ima imedia!a pel" *"mem, era inVue!i"nWvel Vue ela ameni>aram meu en!imen!" de Rdi", %"m um e$"r7" urpreenden!emen!e peVuen". Em #reve, " Dalai3Lama apreen!aria uma li74" ainda mai pr"$undaC %"m" !ran$"rmar %"mple!amen!e n"a a!i!ude dian!e d" n"" inimi&" e aprender a val"ri>W3l". UMA NO@A )ERS)ECTI@A DIANTE DO INIMINO O mF!"d" #Wi%" uad" pel" Dalai3Lama para !ran$"rmar n"a a!i!ude a repei!" d" n"" inimi&" env"lve uma anWlie i!emW!i%a e ra%i"nal da n"a rea74" %"!umeira GVuele Vue n" pre<udi%am. Ele eJpli%"u ee mF!"d". 3 @am" %"me7ar eJaminand" n"a a!i!ude %ara%!er(!i%a dian!e d" n"" rivai. Em &eral, F %lar" Vue n4" dee<am" nada de #"m para n"" inimi&". N" en!an!", mem" Vue p"r mei" d" n"" a!" !"rnem" n"" inimi&" in$eli>, em Vue i" deveria n" ale&rar !an!"_ Se re$le!irm" %"m a!en74", %"m" p"de *aver al&" mai de&ra7ad" d" Vue ea a!i!ude_ Carre&ar p"r a( " $ard" de emel*an!e en!imen!" de *"!ilidade e mW v"n!ade. E erW Vue realmen!e Vuerem" er !4" meVuin*"_ YSe n" vin&arm" d" n"" inimi&", i" &era um %(r%ul" vi%i"". Se re!aliarm", a "u!ra pe"a n4" vai a%ei!ar i". Ela vai e de$"rrar de nR, nR a&irem" da mema $"rma e aim p"r dian!e. E em epe%ial, Vuand" i" A TRANSFORMAPQO D O SOFRIMI a%"n!e%e n" n(vel da %"munidaide, p"de paar d$uma &era74" para a "u!ra. O reul!ad" F Vue "< d"i lad, "$rem. Dee m"d", !"d" " "#<e!iv" da vil"a F pre<udgad". )"de3e ver i" n" %amp" dL re$u&iad%A "nde %ul!iva " Rdi" pel" "u!r" &rup". = Ruma a!i!ude Vue e ii!ala dede a in$\n%ia. = mui!" !ri!e. h)"r i", a raiva "u %Rdi" F %"m" " an>"l de um pe%ad"r. = imp"/r!an!(im% Vue n" %er!i$iVuem" de n4" er $i&ad" p"r ee an>%3 YA&"ra, al&uma pe"a %"nideram Vue " Rd; in!en" F #"m para " in!eree na%i"nai. )ara mim i" F mui!" ne&a!iv". Dem"n!ra $al!a de vi4". C"n!raUr3e a ee m"d" de penar F a #ae d" ep(ri!a da n4"3vpl'n%ia e da %"mpreen4".Y Tend" Vue!i"nad" n"a a!i!ude %ara%!er(!i%a %ian!e d" n"" inimi&", " Dalai3 Lama pa"u G pr"p"!a deuma $"rma al!erna!iva de en%arar " inimi&", uma n"va perUe%!iva Vue p"deria !er um impa%!" re-"lu%i"nWri " na n"a vida. 3 N" #udim", em &eral, pre!a3e mui!a a!en73," G n"a a!i!ude dian!e d" n"" rivai "u . I" inimi&". p"rVue " Rdi" p"de er " mai"r "#!W%ul" a" deenN"lvimen!" da %"mpaiJ4" e da $eli%idade. Se puderm" a_ render a deenv"lver a pa%i'n%ia e a !"ler\n%ia para %"mn"" inimi&", !ud" " mai pava a er mui!" mai 3W%il. N"a %"mpaiJ4" p"r !"d" " "u!r" ereCE %"me7a a$luir na!uralmen!e. Y)"r!an!", para Vuem pra!i%a a epiri!ualidade, n"" inimi&" deempen*am um papel %ru%ial. A" meu ver, a %"mpaiJ4" F a e'n%ia da vida eApiri!ual. E, Sara Vue !en*am" plen" u%e" na prW!i%a d1 am"r e d %"mpaiJc"U F indipenWvel " eJer%(%i" da pa%i'n%ia e da !"ler\n%ia. N4" ENTO 568 A ARTE DA FELICIDADE *W $"r7a m"ral Vue e %"mpare G pa%i'n%ia, eJa!amern!e %"m" n4" *W pi"r !"rmen!" d" Vue " Rdi". L"&", devem" envidar n"" mel*"re e$"r7" para n4" nu!rir Rdi" pel" inimi&"E ma, im, uar " %"n$r"n!" %"m" uma "p"r!unidade para aprim"rar n"a prW!i%a da pa%i'n%ia e da !"ler\n%ia. YNa realidade, " inimi&" F a %"ndi74" ne%eWria para a prW!i%a da pa%i'n%ia. Sem uma a74" d" inimi&", n4" F p"(vel " ur&imen!" da pa%i'n%ia "u da !"ler\n%ia. N"" ami&" n4" %"!umam n" !e!ar de m"d" Vue $"rne7a a "p"r!unidade para %ul!ivar a pa%i'n%ia. S"men!e n"" inimi&" a&em dee m"d". L"&", a par!ir dea perpe%!iva, p"dem" %"niderar n"" inimi&" um &rande me!re, e reveren%iW3l" p"r n" %"n%eder ea pre%i"a "p"r!unidade para " eJer%(%i" da pa%i'n%ia. YOra, *W mui!a, mui!a pe"a n" mund", ma 4" rela!ivamen!e p"u%a aVuela %"m Vuem in!era&im"E e F ainda men"r " nXmer" daVuela Vue n" %auam pr"#lema. )"r!an!", Vuand" deparam" %"m uma "%ai4" dea para pra!i%ar a pa%i'n%ia e a !"ler\n%ia, dever(am" !ra!W3la %"m &ra!id4". Ela F rara. EJa!amen!e %"m" e !ivFem" en%"n!rad" ineperadamen!e um !e"ur" na n"a prRpria %aa, dever(am" n" en!ir $eli>e e &ra!" a" n"" inimi&" p"r n" pr"pi%iar ea "p"r!unidade pre%i"a. I" p"rVue, e um dia %*e&arm" a !er u%e" na n"a prW!i%a da pa%i'n%ia e da !"ler\n%ia, Vue 4" $a!"re een%iai para %"n!ra#alan7ar a em"7Te ne&a!iva, i" erW devid" G %"m#ina74" d" n"" prRpri" e$"r7" %"m a "p"r!unidade $"rne%ida pel" inimi&". YNa!uralmen!e, ainda p"dem" !er n"a dXvida. b)"r Vue eu deveria venerar meu inimi&", "u admi!ir ua %"n3 565 A T;RANSFORMAPOO DO SOFRIMENTO !ri#ui74", e "/ inimi&" n4" !in*a nen*uma in!en74" de me pr"p"r%i"nar ;ea pre%i"a "p"r!unidade para a prW!i%a da pa%i'n%ia, e &ele n4" !in*a nen*uma in!en74" de me a<udar_ E n4" e !ra!a apena de ele n4" !erem nen*um de3 e<" "u in!en74" de me a<udar, ma de nu!rirem, im, uma in!en74" deli#erada e mali%i"a de me pre<udi%ar^ L"&", " %"rre!" F "diW3l". De%ididamen!e, ele n4" 4" di&n" de repei!".; C"rra e$ei!", F n" $und" a preen7a n" inimi&" dee e!ad" men!al v"l!ad" para " Rdi", dea in!en74" de $erir, Vue !"rna a a74" d" inimi&" in&ular. Se n4" $"e aim, %a" e !ra!ae apena d" a!" real de n" $erir, nR "diar(am" " mFdi%" e " %"niderar(am" inimi&" p"rVue G ve>e ele ad"!am mF!"d" Vue p"dem er d"l"r"3 ", %"m" p"r eJempl" a %irur&ia. Mem" aim, n4" %"nideram" ee a!" pre<udi%iai "u !(pi%" de um inimi3 &", p"rVue a in!en74" p"r par!e d" mFdi%" era a de n" a<udar. L"&", F eJa!amen!e ea in!en74" deli#erada de n" $erir " Vue !"rna " inimi&" ini&ualWvel e n" %"n%ede ea pre%i"a "p"r!unidade de pra!i%ar a pa%i'n%ia.Y iU u&e!4" d" Dalai3Lama de Vue venerem" n"" inimi&" pela "p"unidade de %re%imen!" Vue ele n" pr"p"r%i"nam p"deria a prin%(pi" er um p"u%" di$(%il de en&"lir. N" en!an!", a i!ua74" F anWl"&a G de uma pe"a Vue pr"%ura !"ni$i%ar e $"r!ale%er " %"rp" a!ravF d" !reinamen!" %"m pe". Na!uralmen!e, a a!ividade de levan!ar pe" F de%"n$"r!Wvel n" in(%i" 3 ele 4" pead". A pe"a e e$"r7a, _ranpira, lu!a. )"rFm, F " prRpri" a!" de lu!ar %"n!ra a rei!'n%ia Vue a%a#a reul!and" na n"a $"r3 56A A ARTE DA FELICIDADE 7a. Apre%iam" " #"n eVuipamen!" de pe", n4" p"r nen*um pra>er imedia!" Vue n" $"rne7am, ma pel" #ene$(%i" $inal Vue "#!em". Talve> a!F mem" a ale&a7Te d" Dalai3Lama a repei!" da YraridadeY e Yal!" val"rY d" Inimi&" e<am mai d" Vue mera ra%i"nali>a7Te $an!ai"a. Luand" e%u!" meu pa%ien!e de%reverem ua di$i%uldade %"m "u!r", i" $i%a !"!almen!e %lar"C n" $und", a mai"ria da pe"a n4" !em le&iTe de inimi&" e an!a&"ni!a %"m " Vuai e!e<a em lu!a, pel" men" n4" num n(vel pe"al. Neralmen!e " %"n$li!" apena e re!rin&e a al&uma pe"a. Um %*e$e, !alve>, um %"le&a de !ra#al*", um eJ3%`n<u&e "u um irm4". A par!ir dee p"n!" de vi!a, O Inimi&" F realmen!e Yrar"Y 3 " Vuin*4" Vue n" %a#e F limi!ad". E F a lu!a, " pr"%e" de re"lver %"n$li!" %"m O Inimi&" a!ravF d" aprendi>ad", d" e!ud", da de%"#er!a de m"d" al!erna!iv" de lidar %"m ele 3 Vue a%a#a reul!and" em verdadeir" %re%imen!", em pr"$undidade de per%ep74" e em 'Ji!" em !erm" pi%"!erWpi%". Ima&inem %"m" eria e paWem" pela vida em nun%a en%"n!rar um inimi&" "u VualVuer "u!r" "#!W%ul", p"r inal. Se dede " #er7" a!F " !Xmul", !"d" n" papari%aem, n" a#ra7aem, n" deem %"mida na #"%a .alimen!" ma%i" e uave, de $W%il di&e!4"/, e n" diver!iem %"m %are!a en&ra7ada e %"m " even!ual #arul*in*" de Y&u3&uY. Se dede a !enra in$\n%ia $`em" %arre&ad" para lW e para %W numa %e!a .mai !arde, !alve>, numa li!eira/, <amai en$ren!and" nen*um dea$i", nen*um !e!e em uma, e !"d" %"n!inuaem a n" !ra!ar %"m" um #e#'. I" p"deria pare%er #"m a prin%(pi". Ma, e peri!ie, "men!e p"deria reul!ar em n" !"rnarm" uma e3 _6H A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO pF%ie de maa &ela!in"a, uma m"n!ru"idade, mem" %"m " deenv"lvimen!" men!al e em"%i"nal de uma vi!ela. = a prRpria #a!al*a da vida Vue $a> de nR Vuem nR "m". E 4" n"" inimi&" Vue n" !e!am, Vue n" $"rne%em a rei!'n%ia ne%eWria para " %re%imen!". SERS LUE ESSA ATITUDE = )RSTICA_ O mF!"d" de a#"rdar n"" pr"#lema ra%i"nalmen!e e de aprender a viuali>ar n"" pr"#lema "u n"" inimi&" de perpe%!iva al!erna!iva em dXvida pare%ia um "#<e!iv" in!erean!e, ma eu me per&un!ava a!F Vue p"n!" i" p"deria realmen!e pr"du>ir uma !ran$"rma74" $undamen!al da a!i!ude. Lem#rei3me de !er lid" numa en!revi!a Vue uma da prW!i%a epiri!uai diWria d" DalaiLama %"ni!ia em re%i!ar uma "ra74", YT*e Ei&*! @ere "n !*e Trainin& "$ !*e MindY uOi!" ver" "#re " !reinamen!" da men!eh, %"mp"!a n" F%ul" ?I pel" an!" !i#e!an" Lan&ri T*an&pa. Em par!e, di> elaC Sempre Vue me rela%i"nar %"m al&uFm, Vue eu me %"nidere a %ria!ura mai (n$ima de !"da e Vue en%are " "u!r" %"m" uprem" d" $und" d" meu %"ra74"^... Luand" eu vir ere de na!ure>a pervera, "primid" p"r !"rmen!" e pe%ad" vi"len!", Vue eu %"nidere de al!" val"r ea %ria!ura rara %"m" e !ivee en%"n!rad" um pre%i"" !e"ur"^... Luand" " "u!r", p"r inve<a, me !ra!arem mal %"m im3 pre%a7Te, %alXnia e a!i!ude emel*an!e. Vue eu "$ra a der r"!a e "$ere7a a vi!Rria a" "u!r" .... >6B A ARTE DA FELICIDADE Luand" aVuele, a Vuem #ene$i%iei %"m &rande eperan7a, me $erirpr"$undamen!e, Vue eu p"a en%arW3l" %"m" meu uprem" Nuru^ Em uma, Vue eu p"a, dire!a "u indire!amen!e, "$e3 re%er #ene$(%i" e $eli%idade a !"d" " ereE Vue eu em e &red" p"a aumir n" meu "m#r" a d"r e " "$rimen!" de !"d" " ere .... 3 Sei Vue " en*"r re$le!iu mui!" "#re ea "ra74" per&un!ei a" Dalai3Lama dep"i de ler a repei!" 3 ma " en*"r realmen!e a%*a Vue ela e<a apli%Wvel ne!e n"" !emp"_ Luer di>er, ela $"i %"mp"!a p"r um m"n&e Vue vivia num m"!eir", um am#ien!e em Vue a pi"r %"ia Vue p"deria a%"n!e%er eria al&uFm $a>er in!ri&a a n"" repei!", %"n!ar men!ira "#re nR "u !alve> um even!ual "%" "u !apa. Nee %a", p"deria er $W%il Y"$ere%er a vi!RriaY a ea pe"aE ma na "%iedade de *"<e, " YmalY "u " mau !ra!amen!" Vue re%e#em" d" "u!r" p"deria in%luir " e!upr", a !"r!ura, " aaina!" e aim p"r dian!e. A par!ir dee p"n!" de vi!a, a a!i!ude re%"mendada na "ra74" realmen!e n4" pare%e viWvel. 3 Eu me en!ia um p"uVuin*" preun7"" p"r !er $ei!" uma "#erva74" Vue me pare%ia #a!an!e *W#il, um verdadeir" a%*ad". O Dalai3Lama permane%eu em il'n%i" al&un minu!", %"m " %en*" enru&ad", imer" em penamen!". 3 )"de *aver al&uma verdade n" Vue v"%' e!W di>end" 3 die ele e pa"u a eJaminar %ir%un!\n%ia em Vue p"de *aver ne%eidade de al&uma m"di$i%a74" para ea a!i!ude, em Vue p"de er ne%eWri" ad"!ar medida %"n!ra a a&reividade d" "u!r" a $im de impedir Vue ele $iram a nR mem" "u a !er%eir". 5"N A TRANSFORNIAPOO DO SOFRIMENTO Mai !arde naVuela n"i!e, re$le!i "#re n"a %"nvera. D"i p"n!" "#rea(ram ni!idamen!e. )rimeir", $iVuei imprei"nad" %"m ua eJ!ra"rdinWria $a%ilidade para reeJaminar ua prRpria %ren7a e prW!i%a. Nee %a", ele dem"n!rava dip"i74" para reavaliar uma "ra74" amada Vue em dXvida e *avia $undid" %"m eu prRpri" er a!ravF de an" de repe!i74". O e&und" p"n!" era men" inpirad"r. FiVuei arraad" %"m a per%ep74" da min*a prRpria arr"&\n%ia. O%"rreu3me Vue eu l*e *avia u&erid" Vue a "ra74" p"deria n4" er adeVuada p"r n4" %"ndi>er %"m a dura realidade d" mund" m"dern". F"i R mai !arde, p"rFm, Vue penei #em "#re a pe"a %"m Vuem e!ivera $aland"C um *"mem Vue *avia perdid" um pa( in!eir" em %"neV['n%ia de uma da invaTe mai #ru!ai da *i!Rria. Um *"mem Vue vivia n" eJ(li" *avia Vuae Vua!r" dF%ada enVuan!" !"da uma na74" %"l"%ava nele ua eperan7a e "n*" de li#erdade. Um *"mem %"m uma pr"$unda n"74" de rep"na#ilidade pe"al, Vue "uve %"m %"mpaiJ4" um de$ile %"n!(nu" de re$u&iad" Vue v'm dea#a$ar ua *i!Rria d" aaina!", e!upr", !"r!ura e de&rada74" d" p"v" !i#e!an" p"r par!e d" %*inee. Mai de uma ve> %"n!emplei a eJpre4" de pre"%upa74" e !ri!e>a in$ini!a n" eu r"!" enVuan!" e%u!a ee rela!", %"m $reV['n%ia !ranmi!id" p"r pe"a Vue a!ravearam " Himalaia a pF .uma via&em de d"i an"/ R para v'3l" de relan%e. E ea *i!Rria n4" e limi!am W vi"l'n%ia $(i%a. Mui!a ve>e ela env"lvem a !en!a!iva de de!ruir " ep(ri!" d" p"v" !i#e!an". Um re$u&iad" !i#e!an" uma ve> me $al"u "#re a be%"laY %*inea Vue $"i "#ri&ad" a $reV[en!ar Vuan3 ,"3, A ARTE DA FELICIDADE d" <"vem, ainda em %re%imen!", n" Ti#e!e. A man*4 eram dedi%ada G d"u!rina74" e a" e!ud" d" YpeVuen" livr" vermel*"Y d" )reiden!e Ma". A !arde eram v"l!ada para a apreen!a74" de vWri" !ra#al*" de %aa. O Y!ra#al*" de %aaY eram &eralmen!e pr"<e!ad" de m"d" a erradi%ar d" p"v" !i#e!an" " ep(ri!" d" #udim" nele pr"$undamen!e en!ran*ad". )"r eJempl", !end" %"n*e%imen!" da pr"i#i74" #udi!a de ma!ar e da %ren7a de Vue !"da a %ria!ura viva 4" i&ualmen!e Yere en%ien!eY, um pr"$e"r deu a" eu alun" a !are$a de ma!ar al&uma %"ia e !ra>'3la para a e%"la n" dia e&uin!e. O alun" re%e#iam n"!a. Cada animal m"r!" re%e#ia uma Vuan!idade de p"n!" 3 uma m"%a valia um p"n!"E uma min*"%a, d"iE um %amund"n&", %in%"E um &a!", de>E e aim p"r dian!e. .Re%en!emen!e, Vuand" rela!ei ea *i!Rria a um ami&", ele a#an"u a %a#e7a %"m uma eJpre4" de n"<" e %"men!"uC YEu me per&un!" Vuan!" p"n!" " alun" &an*aria p"r ma!ar ee pr"$e"r in$ame.Y/ A!ravF de prW!i%a epiri!uai, %"m" a re%i!a74" de YT*e Ei&*! @ere "n !*e Trainin& "$ !*e MindY, " Dalai3Lama %"ne&uiu a%ei!ar a realidade dea i!ua74" e ainda aim %"n!inuar ua %ampan*a a!iva pela li#erdade e pel" direi!" *uman" n" Ti#e!e p"r Vuaren!a an". A" mem" !emp", ele man!eve uma a!i!ude de *umildade e %"mpaiJ4" para %"m " %*inee, Vue inpir"u mil*Te de pe"a n" mund" in!eir". E aVui e!ava eu, u&erind" Vue ua "ra74" !alve> n4" $"e apli%Wvel G YrealidadeY d" mund" m"dern". Ainda enru#e7" de ver&"n*a empre Vue me lem#r" daVuela %"nvera. A TRANSFORMAPOO DO SOFRIMENTO A DESCO+ERTA DE NO@AS )ERS)ECTI@AS A" !en!ar apli%ar " mF!"d" d" Dalai3Lama de mudair a perpe%!iva a" en%arar Y" inimi&"Y, eu p"r a%a" depairei %"m "u!ra !F%ni%a numa !arde. Duran!e " pr"%e" de ela#"ra74" de!e livr", ai!i a al&uma pale!ra dada prel" Dalai3Lama na C"!a Le!e. )ara v"l!ar para %aa, pe&uei um v`" em e%ala a!F )*"eniJ. C"m" de %"!ume, eu *avia reervad" uma p"l!r"na de %"rred"r. Apear de a!er a%a#ad" de "uvir eninamen!" epiri!uai, eu e!ava #a!an!e irri!adi7" Vuand" em#arVuei n" avi4" l"!ad". De%"#ri en!4" Vue p"r en&an" me *aviam de!inad" uma p"l!r"na de %en!r" 3 andui%*ad" en!re um *"mem de prr"p"r7Te avan!a<ada Vue !in*a " *W#i!" irri!an!e de deiJar %air " #ra7" &r"" d" meu lad" d" de%an" de #ra7" e uma mul*er de meia3idade %"m Vuem an!ipa!i>ei de irrnedia!" <W Vue, e&und" min*a %"n%lu4", ela *avia uurpad" min*a p"l!r"na de %"rred"r. Havia al&" nea mul*er Vue realmen!e me in%"m"dava 3 ua v"> um p"u%" a&uda demai, eu <ei!" li&eiramen!e au!"ri!Wri", n4" ei #em " Vu'. L"&" dep"i da de%"la&em, ela %"me7"u a %"nverar " !emp" !"d" %"m " *"mem Vue e!ava en!ad" dire!amen!e G ua $ren!e. Revel"u3e Vue " *"mem era eu marid", e eu Y&en!ilmen!eY me "$ere%i para !r"%ar de lu&ar %"m ele. Ma ele n4" a%ei!aram. O d"i Vueriam p"l!r"na de %"rred"r. FiVuei ainda mai %"n!rariad". A perpe%!iva de paar %in%" *"ra in!eira en!ad" a" lad" dea mul*er pare%ia inup"r!Wvel. C"n%ien!e de Vue eu e!ava !end" uma rea74" mui!" $"r!e a uma mul*er Vue nem %"n*e%ia, de%idi Vue deveU >"8/ A ARTE DA FELICIDADE ria er Y!ran$er'n%iaY 3 ela devia me lem#rar de m"d" in%"n%ien!e al&uFm da min*a in$\n%ia 3 " vel*" en!imen!" n4" re"lvid" de Rdi"3pela3m4e "u al&" emel*an!e. E$"r%ei3me a" mWJim" ma n4" %"ne&ui en%"n!rar uma %andida!a plau(vel. Ela implemen!e n4" me lem#rava nin&uFm d" meu paad". O%"rreu3me en!4" Vue ea era a per$ei!a "p"r!unidade para pra!i%ar " deenv"lvimen!" da pa%i'n%ia. )"r i", %"me%ei pela !F%ni%a de viuali>ar meu inimi&" na min*a p"l!r"na de %"rred"r %"m" uma Vuerida #en$ei!"ra, p"!a a" meu lad" para me eninar pa%i'n%ia e !"ler\n%ia. )enei Vue $"e er m"le>a. A$inal de %"n!a, n" Vue di> repei!" a inimi&", eria imp"(vel !er um mai amen" 3 eu a%a#ava de %"n*e%er ea mul*er e ela na realidade n4" $i>era nada para me pre<udi%ar. Dep"i de un vin!e minu!", dei!i. Ela ainda me per!ur#ava^ Rei&nei3me a %"n!inuar irri!Wvel pel" re!" d" v`". Em#urrad", lan%ei um "l*ar $erin" para uma da ua m4" Vue $ur!ivamen!e %"me7ava a invadir meu de%an" de #ra7". Eu "diava !ud" nea mul*er. E!ava "l*and" di!ra(d" para a un*a d" eu p"le&ar Vuand" me "%"rreu uma per&un!a. Eu "diava aVuela un*a_ N" $und", n4". Era apena uma un*a n"rmal. Sem nada de eJ!ra"rdinWri". Em e&uida, "l*ei de relan%e para eu "l*" e me per&un!ei e realmen!e "diava aVuele "l*". Odiava, im. .Clar" Vue em nen*um m"!iv" ra>"Wvel 3 Vue F a $"rma mai pura d" Rdi"/. Apr"Jimei mai meu $"%". Eu "dei" aVuela pupila_ N4". Odei" aVuela %Rrnea, aVuela (ri "u aVuela e%lerR!i%a_ N4". En!4", eu realmen!e "dei" aVuele "l*"_ Tive de admi!ir Vue n4" "diava. Sen!i Vue e!ava avan7and". )aei para uma ar!i%ula74" d" ded", A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO urp ded", um maJilar, um %"!"vel". C"m %er!a urprea, de%"#ri Vue *avia par!e dea mul*er Vue eu n4" de!e!ava. A %"n%en!ra74" d" $"%" em de!al*e, em i!en epe%($i%", em ve> da &enerali>a74" eJ%eiva, permi!iu uma u!a mudan7a in!erna, um a#randamen!". Ea mudan7a dF perpe%!iva ra&"u uma #re%*a n" meu pre%"n%ei!", de la$&ura u$i%ien!e para Vue eu vie ea mul*er implemen!e %"m" "u!r" er *uman". Luand" e!ava %"m ee en!imen!", ela de repen!e e v"l!"u para mim e en!a#ul"u uma %"nvera. N4" me lem#r" d" Vue $alam" 3 em ua mai"r par!e pap" em imp"r!\n%ia 3, ma an!e d" $inal d6 v`" min*a raiva e irri!a74" e!avam diipada. Admi!" V-e ela n4" pa"u a er min*a N"va Nrande Ami&a, ma !am#Fm n4" era mai A )ervera Uurpad"ra da Min*a )"l!rZU/na de C"rred"r 3 era R um er *uman", %"m" eu, Vue e!ava paand" pela vida da mel*"r $"rma p"(vel. UMA MENTE FLE?]@EL A %apa%idade de mudar de perpe%!iva, de en%arar n.UI" pr"#lema Ya par!ir de \n&ul" di$eren!eY, F pr"pi%iada p"r uma $leJi#ilidade da men!e. A mai"r van!a&em de uma men!e $leJ(vel %"ni!e em Vue ela n" permi!e a#ra7ar !"da a vida 3 a pleni!ude de erm" viv" e *umanO. Em e&uida a um l"n&" dia de pale!ra a" pX#li%" em T"%"n, uma !arde " Dalai3Lama v"l!ava a pF G ua u(!e n" *"!el. EnVuan!" %amin*ava len!amen!e para eu ap"en!", uma $ileira de nuven vi"lW%ea %"#riu " %Fu, a#"rvend" a lu> d" $inal da !arde e %"n$erind" $"r!e relev" G A AIRTE DA FELICIDADE m"n!an*a Ca!alina. ;i"da a paia&em era uma en"rme pale!a em ma!i>e de i"J". O e$ei!" era epe!a%ular. O ar Vuen!e, %arre&ad" %"!e a $ra&r\n%ia de plan!a d" deer!", de Wlvia, uma umida%le, uma #ria inVuie!a, !ra>end" a pr"mea de uma !empe!ade deen$reada %ara%!er(!i%a da re&i4" de S"n"ra. O c/alai3Lama par"u. )"r al&un in!an!e, %"n!empl"u %alad" " *"ri>"n!e, impre&nand"3e d" pan"rama, e $inalmen!e $e> al&um %"men!Wri" "#re a #ele>a d" l"%al. Se&uiu adian!e, ma apR al&un pa" par"u de n"v", a#aiJand"3e para eJaminar um minX%ul" #"!4" lilW numa peVuena plan!a. T"%"u3" de leve, "#ervand" ua $"rma deli%ada, e e per&un!"u em v"> al!a Vual eria " n"me da plan!a. FiVuei imprei"nad" %"m a $a%ilidade %"m Vue ua men!e $un%i"nava. Sua %"n%i'n%ia pare%ia paar %"m eJ!rema $a%ilidade da per%ep74" da paia&em !"!al pare " en$"Vue %"n%en!rad" num Xni%" #"!4", uma apre%ia74e imul!\nea da !"!alidade d" am#ien!e e d" de!al*e mai (n$im". Uma %apa%idade de a#ar%ar !"da a $a%e!a e a variedade da vida em ua pleni!ude. Cada um de nR p"de deenv"lver ea mema $leJi#ilidade men!al. )el" men" em par!e, ela de%"rre dire!amen!e d" n"" e$"r7" para ampliar n"a perpe%!iva e deli#eradamen!e eJperimen!ar n"v" p"n!" de vi!a. O reul!ad" $inal F urna %"n%i'n%ia imul!\nea !an!" d" Vuadr" mai"r Vuan!" da n"a %ir%un!\n%ia individuai. Ea perpe%!iva dual, uma vi4" %"n%"mi!an!e d" YNrande Univer"Y e d" n"" prRpri" Y)eVuen" Mund"Y p"de a!uar %"m" uma epF%e de !ria&em, a<udand"3n" a eparar " Vue F imp"r!an!e nU vida daVuil" Vue n4" F. A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO N" meu prRpri" %a", $"i pre%i" Vue eu $"e um p"u%" in!i&ad" pel" Dalai3Lama, duran!e n"a %"nvera, para Vue pudee %"me7ar a me livrar da min*a prRpria perpe%!iva limi!ada. )"r (nd"le e $"rma74", empre !ive a !end'n%ia a !ra!ar d" pr"#lema a par!ir d" p"n!" de vi!a da din\mi%a individual 3 de pr"%e" pi%"lR&i%" Vue "%"rriam meramen!e den!r" d" limi!e da men!e. )erpe%!iva "%i"lR&i%a "u p"l(!i%a nun%a me $"ram de &rande in!eree. Numa %"nvera %"m " Dalai3Lama, %"me%ei a Vue!i"nW3l" "#re a imp"r!\n%ia de %"ne&uir uma perpe%!iva mai ampla. C"m" !in*a !"mad" al&uma J(%ara de %a$F an!e, min*a %"nvera !"rn"u3e #a!an!e animada, e %"me%ei a $alar da %apa%idade de mudan7a de perpe%!iva %"m" um pr"%e" in!ern", um "#<e!iv" "li!Wri", #aead" eJ%luivamen!e na de%i4" %"n%ien!e de um indiv(du" de ad"!ar um p"n!" de vi!a di$eren!e. N" mei" da min*a $ala en!uiamada, " Dalai3Lama $inalmen!e me in!err"mpeu para me relem#rar um p"n!". 3 Luand" $alam" de ad"!ar uma perpe%!iva mai ampla, i" in%lui " !ra#al*" de %""pera74" %"m "u!ra pe"a. Luand" !em" %rie Vue 4" de na!ure>a &l"#al, p"r eJempl", %"m" a d" am#ien!e "u de pr"#lema da e!ru!ura e%"n`mi%a m"derna, i" eJi&e um e$"r7" %""rdenad" e "rVue!rad" en!re mui!a pe"a, %"m um en!id" de rep"na#ilidade e de %"mpr"mi". I" F mai a#ran&en!e d" Vue uma Vue!4" pe"al "u individual. FiVuei irri!ad" p"r ele e!ar $"r7and" " !ema d" mund" enVuan!" eu e!ava !en!and" me %"n%en!rar n" indiv(du" .e ea min*a a!i!ude, in!"3me %"n!ran&id" p"r admi3 A ARTE DA FELICIDADE !ir, eJa!amen!e Vuand" !ra!Wvam" d" !Rpi%" da amplia74" d" n"" p"n!" de vi!a^/. 3 E!a emana, n" en!an!" 3 ini!i 3, na ua %"nvera e pale!ra a" pX#li%", " en*"r $al"u mui!" na imp"r!\n%ia de reali>ar a mudan7a pe"al a par!ir de den!r", a!ravF da !ran$"rma74" in!eri"r. )"r eJempl", " en*"r $al"u na imp"r!\n%ia de deenv"lver a %"mpaiJ4", um %"ra74" en(vel, de uperar a raiva e " Rdi", de %ul!ivar a pa%i'n%ia e a !"ler\n%ia... 3 = verdade. Na!uralmen!e, a mudan7a pre%ia vir d" in!eri"r d" indiv(du". N" en!an!", Vuand" #u%am" "lu7Te para pr"#lema &l"#ai, pre%iam" er %apa>e de a#"rdar ee pr"#lema a par!ir d" p"n!" de vi!a !an!" d" indiv(du" Vuan!" da "%iedade %"m" um !"d". L"&", Vuand" $alam" "#re er $leJ(vel, "#re !er uma perpe%!iva mai ampla, en!re "u!ra %"ia, i" eJi&e a %apa%idade de lidar %"m pr"#lema em diver" n(veiC n" individual, n" da %"munidade e n" &l"#al. YOra, p"r eJempl", na pale!ra na univeridade n" "u!r" dia, $alei "#re a ne%eidade de redu>ir a raiva e " Rdi" p"r mei" d" %ul!iv" da pa%i'n%ia e da !"ler\n%ia. Minimi>ar " Rdi" F emel*an!e a um dearmamen!" in!ern". )"rFm, %"m" !am#Fm men%i"nei naVuela pale!ra, ee dearmamen!" in!ern" pre%ia er a%"mpan*ad" de um dearmamen!" eJ!ern". I" F para mim mui!", mui!" imp"r!an!e. Feli>men!e, dep"i da Vueda d" impFri" "viF!i%", pel" men" p"r enVuan!", n4" *W mai uma amea7a de um *"l"%au!" nu%lear. )"r i", %rei" er e!a uma Fp"%a eJ%elen!e, um R!im" in(%i"... N4" dever(am" perder ea "p"r!unidade^ A&"ra a%*" Vue devem" re$"r7ar a au!'n3 A TKANSFORMAPOO DO SOFRIMENTO !i%a ener&ia da pa>. A verdadeira pa>... n4" a mera au'n%ia da vi"l'n%ia "u au'n%ia de &uerra. A imple ineJi!'n%ia de &uerra p"de reul!ar de arma, %"m" a diua4" nu%lear. N" en!an!", a mera au'n%ia de &uerra n4" eVuivale a uma pa> mundial durad"ura e &enu(na. A pa> deve #r"!ar de uma %"n$ian7a mX!ua. E, %"m" a arma 4" " mai"r "#!W%ul" a" deenv"lvimen!" da %"n$ian7a mX!ua, %rei" Vue F %*e&ada a *"ra de %al%ular um mei" para n" livrarm" dea arma. I" F imp"r!an!(im". = %lar" Vue n4" p"dem" reali>ar i" da n"i!e para " dia. Crei" Vue " m"d" reali!a F e&uir pa" a pa". Ma, e<a %"m" $"r, %rei" Vue devem" deiJar mui!" %lar" n"" "#<e!iv" $inalC " mund" in!eir" deveria er demili!ari>ad". )"r!an!", p"r um lad" dever(am" e!ar !ra#al*and" n" en!id" de deenv"lver a pa> in!eri"r, ma a" mem" !emp" F mui!" imp"r!an!e Vue n" e$"r%em" pel" dearmamen!" e pela pa> eJ!eri"r !am#Fm, $a>end" uma peVuena %"n!ri#ui74" da $"rma Vue n" $"r p"(vel. Ea F n"a rep"na#ilidade.Y A IM)ORTtNCIA DO )ENSAMENTO FLE?]@EL EJi!e um rela%i"namen!" re%(pr"%" en!re uma men!e $leJ(vel e a %apa%idade de mudar de perpe%!iva. Uma men!e W&il, $leJ(vel, n" a<uda a lidar %"m n"" pr"#lema a par!ir de uma variedade de perpe%!iva e, n" en!id" inver", " e$"r7" deli#erad" de eJaminar n"" pr"#lema %"m "#<e!ividade a par!ir de uma variedade de perpe%!iva p"de er vi!" %"m" um !ip" de !reinamen!" de A ARTE DA FELICIDADE >8I A TRANSFORIMAPOO DO SOFRIMENTO $leJi#ilidade para a men!e. N" mund" de *"<e, a !en!a!iva de deenv"lver um m"d" $leJ(vel de penar n4" F implemen!e um eJer%(%i" %"mpla%en!e para in!ele%!uai "%i"". )"de er uma Vue!4" de "#reviv'n%ia. Mem" numa e%ala ev"lu!iva, a epF%ie Vue $"ram mai $leJ(vei, mai adap!Wvei a rnudan7a am#ien!ai, "#reviveram e pr"peraram. A vida a!ualmen!e F %ara%!eri>ada p"r mudan7a X#i!a, ineperada e G ve>e vi"len!a. Uma men!e $leJ(vel p"de n" a<udar a *arm"ni>ar a mudan7a eJ!erna Vue e!4" "%"rrend" a" n"" red"r. Ela !am#Fm p"de n" a<udar a uni$i%ar !"d" " n"" %"n$li!", in%"er'n%ia e ar*#ival'n%ia in!eri"re. Sem " %ul!iv" de uma men!e maleWvel n"" en$"Vue !"rna3e $rW&il, e n"" rela%i"namen!" %"m " mund" paa a er %ara%!eri>ad" pel" med". N" en!an!", a" ad"!ar uma a#"rda&em $leJ(vel e maleWvel dian!e da vida, p"dem" man!er n"a erenidade mem" na %"ndi7Te mai inVuie!a e !ur#ulen!a. = a!ravF d" n"" e$"r7" p"r al%an7ar uma men!e $leJ(vel Vue p"dem" pr"pi%iar a %apa%idade de re%upera74" d" ep(ri!" *uman". A medida Vue $ui %"n*e%end" mel*"r " Dalai3Lama, eu $i%ava a!`ni!" %"m a eJ!en4" da ua $leJi#ilidade, da ua %apa%idade de ad"!ar uma variedade de p"n!" de vi!a. Seria de e eperar Vue eu papel in&ular %"m" " #udi!a !alve> mai re%"n*e%id" d" mund" " puee na p"i74" de uma epF%ie de De$en"r da FF. 3 O en*"r al&uma ve> e de%"#riu %"m eJ%e" de ri&ide> n" eu p"n!" de vi!a, %"m " penamen!" p"r demai e!rei!"_ 3 per&un!ei3l*e, %"m aVuela idFia em men!e. 3 Hum... 3 ele p"nder"u p"r um in!an!e an!e de rep"nder em !"m de%idid". 3 N4", a%*" Vue n4". Na realidade, F eJa!amen!e " .%"n!rWri". O ve>e "u !4" $leJ(vel Vue "u a%uad" de nW" !er %"er'n%ia p"l(!i%a. 3 Ele deu uma $"r!e riada. 3 Al&uFm p"de vir a mim e apreen!ar uma %er!a idFia. E eu ve<" a ra>4" para aVuil" Vue a pe"a di> e %"n%"rd" %"m ela, %"men!and" Vue F R!im"... Ma en!4" apare%e "u!ra pe"a %"m " p"n!" de vi!a %"n!rWri", eu !am#Fm ve<" a ra>4" para " Vue e!W di>end" e %"n%"rd" !am#Fm %"m ela. O ve>e "u %ri!i%ad" p"r i" e pre%i" Vue me relerrl#rem Vue e!am" %"mpr"me!id" %"m !al e !al %"ndu!a e Vue p"r enVuan!" devem" n" a!er a ee lad". A par!ir dea de%lara74" i"lada eria p"(vel !er a impre4" de Vue " Dalai3 Lama F inde%i", Vue n4" p"ui prin%(pi" n"r!ead"re. Na realidade, nada p"deria e!ar mai a$a!ad" da verdade. O Dalai3Lama p"ui ni!idamen!e um %"n<un!" de %ren7a #Wi%a Vue a!uam %"m" um u#!ra!" para !"d" " eu a!"C uma %ren7a na #"ndade la!en!e de !"d" " ere *uman". Uma %ren7a n" val"r da %"mpaiJ4". Uma p"l(!i%a de #enev"l'n%ia. Uma n"74" da ua emel*an7a %"m !"da a %ria!ura viva. A" $alar da imp"r!\n%ia de er $leJ(vel, maleWvel e adap!Wvel, n4" pre!end" u&erir Vue n" !"rnem" %amaleTe 3 mer&ul*and" em VualVuer n"v" i!ema de %ren7a d" Vual p"r a%a" e!e<am" prRJim" na "%ai4", mudand" n"a iden!idade, a#"rvend" paivamen!e %ada idFia G Vual e<am" eJp"!". E!W&i" uperi"re d" %re%imen!" e d" deenv"lvimen!" dependem de um %"n<un!" de val"re $undamen!ai Vue p"am n" n"r!ear. Um A ARTE DA FELICIDADE n4" A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO i!ema de val"re Vue p"a %"n$erir %"n!inuidade e %"er'n%ia G n"a vida, pel" Vual p"am" avaliar n"a eJperi'n%ia. Um i!ema de val"re Vue p"a n" a<udar a de%idir Vuai "#<e!iv" 4" realmen!e di&n" d" n"" e$"r7" e Vuai 4" depr"vid" de i&ni$i%ad". A Vue!4" F de%"#rir %"m" p"dem" man!er %"m %"er'n%ia e $irme>a ee %"n<un!" de val"re la!en!e e ainda aim permane%er $leJ(vei. O Dalai3Lama pare%e !er %"ne&uid" ee $ei!", %"me7and" p"r redu>ir eu i!ema de %ren7a a al&un $a!" $undamen!aiC 8/ S"u um er *uman". 5/ Luer" er $eli> e n4" Vuer" "$rer. A/ Ou!r" ere *uman", %"m" eu, !am#Fm Vuerem er $eli>e e n4" Vuerem "$rer. Real7ar " !erren" %"mum Vue ele %"mpar!il*a %"m " "u!r", em ve> da di$eren7a, reul!a numa ena74" de li&a74" %"m !"d" " ere *uman" e %"ndu> G ua %ren7a #Wi%a n" val"r da %"mpaiJ4" e d" al!ru(m". Uand" a mema a#"rda&em, p"de er !remendamen!e &ra!i$i%an!e apena dedi%ar al&um !emp" a re$le!ir "#re n"" prRpri" i!ema de val"re e redu>i3l" a eu prin%(pi" $undamen!ai. = a %apa%idade de redu>ir n"" i!ema de val"re a" eu elemen!" mai een%iai, e viver de a%"rd" %"m ea p"i74" privile&iada, Vue n" permi!e mai"r li#erdade e $leJi#ilidade para lidar %"m a en"rme u%e4" de pr"#lema Vue n" %"n$r"n!am diariamen!e. A )ROCURA DO ELUIL]+RIO Deenv"lver uma a#"rda&em $leJ(vel dian!e da vida R %"n!ri#ui para n" a<udar a lidar %"m pr"#lema d" dia3a3dia 3 !am#Fm paa a er uma pedra an&ular para ume elemen!" een%ial de uma vida $eli>C " eVuil(#ri". A%"m"dand"3e %"n$"r!avelmen!e na ua p"l!r"na uY dia de man*4, " Dalai3Lama eJpli%"u " val"r de e leva!! uma vida eVuili#rada. 3 Uma a#"rda&em *W#il e eVuili#rada dian!e da vida %"m " %uidad" de evi!ar eJa&er", !"rna3e um $a!"r imp"r!an!(im" na %"ndu74" da n"a eJi!'n%ia diWria. F imp"r!an!e em !"d" " ape%!" da vida. )"r eJempl", a%U, plan!ar uma muda de uma plan!a "u de uma Wrv"re, nZU, eu primeir(im" e!W&i", F pre%i" er mui!" *W#il e deli%ad". Um eJ%e" de umidade a de!ruirWE " eJ%e" d!, "l a de!ruirW. A $al!a dele !am#Fm a de!rRi. L"&", " Vue F ne%eWri" F um am#ien!e mui!" eVuili#rad" n" Vual a muda p"a apreen!ar um %re%imen!" audWvel. Ou aind& Vuand" e !ra!a da aXde de uma pe"a, um eJ%e" "u $al!a de VualVuer %"ia p"de !er e$ei!" n"%iv". )"r eJerrU_ pl", %rei" Vue " eJ%e" de pr"!e(na F pre<udi%ial, e a $al!a !am#Fm. YEa a#"rda&em *W#il e deli%ada, %"m %uidad" pala evi!ar eJ!rem", apli%a3e !am#Fm a" %re%imen!" audCUvel men!al e em"%i"nal. )"r eJempl", e n" $la&ram" end" arr"&an!e, envaide%id", %"m #ae na n"a VuW_ lidade "u reali>a7Te up"!a "u verdadeira, " an!(dU/!" %"ni!e em penar mai "#re n"" prRpri" pr"#l,_ ma e "$rimen!", numa %"n!empla74" d" ape%!" ina!i$a!Rri" da eJi!'n%ia. I" irW n" a<udar a #aiJar " n(vel d" n"" e!ad" men!al eJal!ad", !ra>end"3n" mai para " %*4". cW, pel" %"n!rWri", e de%"#rirm" Vue re$le!ir "#re a na!ure>a de%ep%i"nan!e da eJi!'n%ia, "#re " "$ri3 A TRANSIFORMAPQO DO SOFFFRIMENTO/ A ARTE DA FELICIDn.U men!", a d"r e !ema emel*an!e, $a> %"m Vue n" in!a3 YEm "u!ra palavraY die ele, apRbR um in!an!e de re a( !am#Fm *W " $leJ4" Ya prW!i%a dia D*arm", a verdaVadeira prW!i%a epir[3 m" !"!almen!e arraad" %"m !ud" i", .I %a", p"der(am" !ual, F em %er!" en!id" emel*an!e a U um e!a#ili>ad"r dle de %*e&ar a" "u!r" eJ!rem". Nee i p peri&" ddeprimid", pen3 v"l!a&em. A $un74i" d" e!a#ili>ad"r % %"ni!e %em impedir $i%ar !"!almen!e deanimad", inde$e" e ue n4" ervim" "%ila7Te de ene!r&ia e, em ve> di", $"rne%er uma $"n!e and" Vue n4" %"ne&uim" $a>er nada, V F imp"r!an!e a %apa%idade de ener&ia e!Wvell e %"n!an!e.Y da. Nea %ir%un!\n%ia, para na 3 O en*"r alien!a a imp"r!\n%i3,ia de evi!ar " eJ!re3 de elevar n"a men!e re$le!ind" "#re n"a reali>a7Te, m"men!" e "#re m" 3 a!al*ei 3 rua erW Vue %*e&ar %Vue %*e&ar Ur a eJ!rem" n4" F " "#re " pr"&re" Vue $i>em" a!F " a "d"r mel*"rar a Vue pr"p"r%i"na a em"74" e " en!ui ;iam" na vida_ Se eDi3 "u!ra Vualidade p"i!iva de m"d" p deanima3 !arm" !"d" " eJ!rem" na vida, empre e%"l*end" " dip"i74" e e%apar daVuele e!ad" de ep(ri!" d" "u dem"rali>ad". )"r!an!", " Vue F ne%eWri" aVui F Y%amin*" d" mei"Y, i" n4" levariaia apena a uma eJi3 uili#rad" e *W#il. !'n%ia in(pida e em &ra7a_ uni um !ip" de en$"Vue mui!" eVuili#rad" #"rda&em er vali"a 3 %rei" Vue v"%' pre%ia %"mprUreender a "ri&em "pa a YN4" e !ra!a apena de ea a e apli%a !am#Fm #ae d" eJ!rem" de %"mp"r!ameen!" 3 rep"ndeu ele, ara n"a aXde $(i%a e em"%i"nalE ela p . Ora, p"r eJempl", a ne&and" %"m uni m"vimen!" de %aa#e7a. 3 T"mem" p"r n"" deenv"lvimen!" epiri!ual a" n" di$eren3 eJempl" a #u%a de #en ma!eriaiCC m"radia, m"#(lia, De !radi74" #udi!a in%lui mui!a !F%ni%a e prW!i%a !e. =, p"rFm, imp"r!an!(im" er mui!" *W#il na apli%a74" !uWri" e aim p"r dian!e. )"r um lad", p"de3e ver a Up" ue dam" G vWria !F%ni%a e pr"%urar n4" %*e&ar a eJ3 #re>a %"m" uni !ip" de eJ!rem", ee !em" !"d" direi!" de V de uma a#"r3 lu!ar para uperW3la e para &aran!i!lr n"" %"n$"r!" $(i%". !rem". Tam#Fm "# ee ape%!" pre%iam" da&em *W#il e eVuili#rada. Luand" n" dedi%am" G piW3 )"r "u!r" lad", " eJ%e" de luJ". a #u%a eJa&erada da en$"Vue %""rdenad", Vue riVue>a F "u!r" eJ!rem". N"" "#<e!iv" $inal, a" pr"%urar !ina #udi!a, F een%ial !er um en$"V a"%ie " e!ud" e " aprendi>ad" G prW!i%a da %"n!em3 mai"r pr"peridade, F uma ena74" de a!i$a74", de $eli3 i !" relevan!e para Vue %idade. N" en!an!", a prRpria $undiamen!a74" da #u%a p"r $ia74" e da medi!a74". Ee F um p"n!" " aprendi>ad" $in!e3 mai F uma impre4" de n4" !er r " u$i%ien!e, um en!ip n4" *a<a nen*um deeVuil(#ri" en!re 4" rW!i%a. Em %a" men!" de ina!i$a74". Ee en!imen!" de ina!i$a74", de %en!ral "u a%ad'mi%" e a i.mplemen!a7 p %"n!rWri", *W " peri&" de Vue um eJ%e" de in!ele%!uali3 Vuerer empre mai e mai, n4" deriva da a!ra74" ineren mp%a!iva. )"r "u!r" !e Vue " "#<e!" Vue #u%am" eJer%eriam "#re n"" >ad"" u$"Vue a prW!i%a mai %"n!elad", um eJ%e" de 'n$ae na implemen!a74" prW!i%a em dee<"E ma deriva, im, d" n"%p e!ad" men!al. " e!ud" a%a#a u$"%and" " en!endimen!". )"r i", F pie3 Y= p"r i" Vue a%redi!" Vue n"a !end'n%ia a %*e&ar a eJ!rem" F mui!a ve>e nu!riZca p"r um en!imen!" Ia %i" Vue *a<a um eVuil(#ri" 5_I 556 A ARTE DA FELICIDADE !en!e de ina!i$a74". E, na!uralmen!e, p"de *aver "u!r" $a!"re Vue levem a eJ!rem". Ma eu %"nider" imp"r!an!e re%"n*e%er Vue, em#"ra %*e&ar a eJ!rem" p"a pare%er a!raen!e "u ;emp"l&an!e; em !erm" uper$i%iai, ea a!i!ude p"de de $a!" er pre<udi%ial. HW mui!" eJempl" d" peri&" de %*e&ar a eJ!rem", d" %"mp"r!amen!" deen$read". Crei" Vue, %"m a anWlie dea i!ua7Te, %"ne&uirem" ver Vue a %"neV['n%ia da a!i!ude eJ!rema F Vue nR mem" a%a#am" "$rend". )"r eJempl", numa e%ala plane!Wria, e n" dedi%arm" G pe%a eJ%eiva, em uma %"nidera74" adeVuada pela %"neV['n%ia a l"n&" pra>", em uma n"74" de rep"na#ilidade, " reul!ad" erW " e&"!amen!" da p"pula74" de peiJe... Ou " %"mp"r!amen!" eJual. = %lar" Vue eJi!e " impul" eJual #i"lR&i%" pela repr"du74" e !ud" " mai, #em %"m" a a!i$a74" Vue e "#!Fm %"m a a!<vidade eJual. N" en!an!", e " %"mp"r!amen!" eJual $"r levad" a eJ!rem", em a rep"na#ilidade adeVuada, ele leva a mui!" pr"#lema, a#u"... %"m" a vi"l'n%ia eJual e " in%e!".Y 3 O en*"r men%i"n"u Vue, alFm de uma ena74" de ina!i$a74", p"de *aver "u!r" $a!"re Vue levem a eJ!rem"... 3 =, em dXvida 3 die ele, aen!ind" %"m a %a#e7a. 3 )"de dar um eJempl"_ 3 Crei" Vue a men!alidade e!rei!a p"deria er mai um $a!"r Vue leva a eJ!rem". 3 A men!alidade e!rei!a em Vue en!id"..._ 3 A pe%a eJ%eiva Vue leva a" e&"!amen!" da p"pula74" de peiJe eria um eJempl" de men!alidade e!rei!a, n" en!id" de Vue a pe"a e!W "l*and" eJ%luiva3 555 A TRANSFORMAPOO DO SOFRIMENTO men!e para " %ur!" pra>", e i&n"rand" a realidade mai"r. Nee %a", p"der(am" uar a in!ru74" e " %"n*e%imen!" para ampliar n"a perpe%!iva e !"rnar n"" p"n!" de vi!a men" e!rei!". O Dalai3Lama apan*"u ua %"n!a de "ra74" de uma mea la!eral, e$re&and"3a en!re a m4" enVuan!" ruminava em il'n%i" "#re a Vue!4". Ol*and" de relan%e para ela, de repen!e %"n!inu"u. 3 Crei" Vue "# mui!" ape%!" a a!i!ude !a%an*a levam a" penamen!" radi%al. E i" &era pr"#lema. )"r eJempl", " Ti#e!e $"i uma na74" #udi!a duran!e mui!" F%ul". Na!uralmen!e, di" reul!"u Vue " !i#e!an" %"nideravam er " #udim" a mel*"r reli&i4", alFm de !er ur&id" a !end'n%ia a a%redi!ar Vue eria p"i!iv" e !"da a *umanidade paae a er #udi!a. A idFia de Vue !"d" " mund" deveria er #udi!a F !"!almen!e radi%al. E ee !ip" de penamen!" eJ!rem" "men!e %aua pr"#lema. Ma a&"ra Vue deiJam" " Ti#e!e, !ivem" a "p"r!unidade de en!rarem %"n!a!" %"m "u!ra !radi7Te reli&i"a e de aprender "#re ela. I" p"i#ili!"u Vue n" apr"JimWem" mai da realidadeC %"m a per%ep74" de Vue na *umanidade eJi!em mui!a dip"i7Te men!ai di$eren!e. Mem" Vue !en!Wem" !"rnar " mund" in!eir" #udi!a, i" n4" eria viWvel. )"r mei" de um %"n!a!" mai prRJim" %"m "u!ra !radi7Te, per%e#em" " ape%!" p"i!iv" dela. A&"ra, Vuand" deparam" %"m "u!ra reli&i4", de in(%i" ur&e uma ena74" p"i!iva, a&radWvel. Se aVuela pe"a %"nidera uma !radi74" di$eren!e mai adeVuada, mai e$i%a>, a%redi!am" Vue i" e<a #"m^ )aa a er %"m" ir a um re!auran!e. T"d" p"dem" n" en!ar G mema mea e pe3 55A A AF,TE DA FELICIDADE dir pra!" di$eren!e %le a%"rd" %"m n"" paladar. )"dem" %"mer pra!" di$eren!e, enl nen*uma di%u4" a repei!" di"^ Y)"r i" %rei" Vae, a" ampliar deli#eradamen!e n"a perpe%!iva, p"dem" mui!a ve>e uperar " !ip" de penamen!" radi%al Vlie leva a %"neV['n%ia !4" ne&a!iva.Y C"m ee penamen!", " ] 8 88 Cap(!ul" 88 8/alal3Lama deiJ"u Vue a %"n!a e enr"laem n" pule, a$a&"u min*a m4" num &e!" amWvel e e levan!"u para en%errar a %"nvera. 55H A DESCO+ERTA DO SINNIFICADO NA DOR E NO SOFRIMENTO U Ti%!"r Fra.n,l, um piVuia!ra <udeu pre" pel" na>i!a @ na Se&unda Nuerra Mundial, die uma ve>C YO *"mem e!W pr"n!" para up"r!ar VualVuer "$rimen!" e dip"!" a i", dede Vue e enVuan!" %"ni&a ver n" "$rimen!" um i&ni$i%ad".Y Fran,l u"u ua viv'n%ia #ru!al e deumana n" %amp" de %"n%en!ra74" para "#!er uma %"mpreen4" mai pr"$unda de %"m" a pe"a "#revi3 viam G a!r"%idade. C"m uma "#erva74" minu%i"a de Vuem "#revivia e Vuem m"rria, ele e!a#ele%eu Vue a "#reviv'n%ia n4" e #aeava na <uven!ude "u na $"r7a $(i%a, ma, im, na, $"r7a derivada de um "#<e!iv" e da de%"#er!a de i&ni$i%ad" na vida e na eJperi'n%ia da pe"a. A I?RTE DA FELICIDADE En%"n!rar i&ni$i%ad" n" "$rimen!" F um mF!"d" p"der"" para n" a<udar a en$ren!ar i!ua7Te mem" n" m"men!" mai Wrdu" da n"a vida. N" en!an!", de%"#rir i&ni$i%ad" n" n"" "$rimen!" n4" F uma !are$a imple. O "$rimen!" %"m $reV['n%ia pare%e "%"rrer alea!"riamen!e, em en!id" e de m"d" indi%riminad", em a#"lu!amen!e nen*um !ip" de i&ni$i%ad", mui!" men" um i&ni$i%ad" p"i!Qv" "u pr"vid" de "#<e!iv". E enVuan!" e!am" n" mei" da n"a d"r e "$rimen!", !"da a n"a ener&ia $i%a v"l!ada para !en!ar e%apar da i!ua74". Duran!e per("d" de !ra&Fdia e de %rie a&uda, pare%e imp"(vel re$le!ir "#re %lualVuer i&ni$i%ad" p"(vel Vue e!e<a p"r !rW d" n"" "$rimen!". Nea "%aiTe, F p"u%" " Vue e p"de $a>er alFm de rei!ir. E F na!ural %"niderar n"" "$rimen!" a#urd" e in<u!", enVuan!" n" per&un!am"C Y)"r Vue eu_Y Feli>men!e, p"rFm, duran!e per("d" de rela!iv" %"n$"r!", per("d" an!eri"re "u p"!eri"re a viv'n%ia dramW!i%a de "$rimen!", p"dem" re$le!ir "#re ele, pr"%urand" deenv"lver uma %"mpreen4" d" eu i&ni$i%ad". E " !emp" e e$"r7" Vue dedi%arm" G #u%a de i&ni$i%ad" n" "$rimen!" er4" lar&amen!e re%"mpenad" Vuand" &"lpe n"%iv" %"me7arem a n" a!in&ir. N" en!an!", a $im de uu$ruir dea van!a&en, pre%iam" %"me7ar n"a #u%a pel" i&ni$i%ad" Vuand" !ud" e!W %"rrend" #em. Uma Wrv"re %"m ra(>e $"r!e p"de rei!ir G mai vi"len!a da !empe!ade, ma a Wrv"re n4" !em %"m" lan7ar ra(>e n" eJa!" in!an!e em Vue a !empe!ade ur&ir n" *"ri>"n!e. )"r!an!", "nde %"me7am" n"a pr"%ura pel" i&ni$i%ad" n" "$rimen!"_ )ara mui!a pe"a, a pr"%ura %"me3 55I A rRANSFORMAPOO DO SOFRIMENTO 7a %"m ua !radi74" reli&i"a. Em#"ra reli&iTe di$eren!e p"am !er m"d" di$eren!e de en!ender " i&ni$i%ad" e " "#<e!iv" d" "$rimen!" *uman", !"da a reli&iTe n" mund" "$ere%em e!ra!F&ia para rea&ir a" "$rimen!" %"m #ae em ua %ren7a $undamen!ai. N" m"del" #udi!a e *indu(!a, d"r eJempl", " "$rimen!" reul!a d" n"" prRpri" a!" ne&a!iv" n" paad" e F vi!" %"m" um %a!aliad"r para a #u%a da li#era74" epiri!ual. Na !radi74" <udai%"3%ri!4, " univer" $"i %riad" p"r um Deu <u!" e #"mE e, mui!" em#"ra Seu de(&ni" p"am er G ve>e mi!eri"" e inde%i$rWvei, n"a $F e %"n$ian7a n" Seu de(&ni" p"i#ili!am Vue !"lerem" n"" "$riiren!" %"m mai"r $a%ilidade, %"n$ian!e, %"m" di> " Talmude, em Vue YTud" " Vue Deu $a> F #em $ei!"Y. A vida p"de ainda er d"l"r"aE ma, %"m" a d"r pela Vual a m4e paa a" dar G lu>, !em" %"n$ian7a de Vue ela erW %"mpenada pel" #em mai"r Vue dela reul!ar. O dea$i" ineren!e a ea !radi7Te e!W n" $a!" de, a" %"n!rWri" d" Vue a%"n!e%e n" par!", " #em mai"r mui!a ve>e n4" n" er revelad" Mem" aim, aVuele Vue !'m uma &rande $F em Deu 4" amparad" p"r uma %ren7a n" pr"pRi!" mai"r de Deu para " n"" "$rimen!", %"m" a%"nel*a um W#i" *a(di%"C YLuand" um *"mem "$re, ele n4" deveria di>er bI" F pFim"^ I" F pFim"^; Nada Vue Deu impTe a" *"mem F mau. Ma F a%ei!Wvel di>er b= amar&"^ = amar&"^; )"i en!re " medi%amen!" eJi!em al&un Vue 4" $ei!" %"m erva amar&a.Y L"&", a par!ir da perpe%!iva <udai%"3%ri!4, " "$rimen!" p"de ervir a mui!" "#<e!iv". Ele p"de !e!ar e p"!en%ialmen!e $"r!ale%er n"a $FE p"de n" apr"Jimar de Deu de um m"d" mui!" 55: A ARTE DA FELICIDADE 8 liC $undamen!al e (n!im"E "u p"de "l!ar n"" v(n%ul" %"m " mund" ma!erial e $a>er %"m Vue n" a,&arrem" Ea Deu %"m" n"" re$X&i". Em#"ra a !radi74" reli&i"a da pe"a p"a "$ere%er uma ai!'n%ia vali"a para a de%"#er!a d" i&ni$i%ad", mem" aVuele Vue n4" a%ei!am uma vi4" de mund" reli&i"a p"dem, apR %uidad"a re$leJ4", en%"n!rar i&ni$i%ad" e val"r p"r !rW d" eu "$rimen!". Apear da !"!al ena74" de dea&rad", re!a p"u%a dXvida de Vue n"" "$rimen!" p"de !e!ar, $"r!ale%er e apr"$undar a eJperi'n%ia da vida. Die uma ve> " dr. Mar!in Lu!*er Kin&, cr.C YO Vue n4" me de!rRi me !"rna mai $"r!e.Y E, em#"ra e<a na!ural evi!ar " "$rimen!", ele !am#Fm p"de n" dea$iar e G ve>e a!F $a>er ur&ir " Vue *W de mel*"r em nR. Em O !er%eir" *"mem, " au!"r Nra*am Nreene "#ervaC YNa I!Wlia, a" l"n&" de !rin!a an", "# " d"m(ni" d" +Rr&ia, *"uve &uerra, !err"r, aaina!" e an&ue derramad", ma ele pr"du>iram Mi%*elan&el", Le"nard" da @in%i e " Rena%imen!". Na Su(7a, ele !'m um am"r $ra!ernal, Vuin*en!" an" de dem"%ra%ia e pa>. E " Vue pr"du>iram_ O relR&i" %u%".Y Em#"ra G ve>e " "$rimen!" p"a ervir para n" $"r!ale%er, para n" !"rnar $"r!e, em "u!ra "%aiTe eu val"r p"de e!ar n" $un%i"namen!" "p"!" 3 n" en!id" de n" a#randar, de n" !"rnar mai en(vei e #enFv"l". A vulnera#ilidade Vue eJperimen!am" n" mei" d" n"" "$rimen!" p"de n" a#rir alFm de apr"$undar n"" v(n%ul" %"m " "u!r". O p"e!a William W"rdD"r!* a$irm"u uma ve>C YUma pr"$unda a$li74" *umani>"u min*a alma.Y )ara ilu!rar ee e$ei!" *umani>ad"r d" "$rimen!", "%"r3 A TRAI@SFORMAPOO DO SOFRIMENTO re3me " Vue a%"n!e%eu %"m R"#er! um %"n*e%id". R"#er! era " prin%ipal eJe%u!iv" de uma emprea de mui!" u%e". HW al&un an", ele "$reu um Fri" r3vF $i$ianeeir" Vue de!"n"u uma &rave depre4" de pr"p"r7oe paralian!e. NR n" en%"n!ram" um dia, Vuand" ele e!ava na pr"$unde>a da depre4". Eu empre *avia C"n*e%id" R"#er! %"m" um m"del" de e&uran7a e en!uiam"E e $iVuei alarmad" a" v'3l" !4" deanimada 3 Nun%a me en!i !4" mal em !"da a min*a Jida 3 rela!"u R"#er!, %"m mui!a an&X!ia na v">. 3 Simplemen!e n4" %"ni&" me livrar di". Eu n4" a#ia ZeVuer Vue era p"(vel al&uFm e en!ir !4" arraad", deamparad" e de%"n!r"lad". 3 Dep"i de %"nverar urr p"u%" "#re ua di$i%uldade, eu " en%amin*ei a um %"le&a para !ra!amen!" da depre4". Al&uma emana dep"i, en%"n!rei3me S"r a%a" %"m a mul*er de R"#er!, Karen, e l*e per&un!ei %"r n" e!ava " marid". 3 E!W mui!" mel*"r, "#ri&ada. O piVuU.a!ra Vlie v"%' re%"mend"u re%ei!"u um an!idepreiv" Vue e!W A<udand" mui!". = %lar" Vue ainda vai levar um !emp" a!F CnR re"lverm" !"d" " pr"#lema %"m a emprea, r3na ele e!W e en!ind" mui!" mel*"r a&"ra, e !ud" vai d&r %er!" para nR... 3 Fi%" $eli> de "uvir i". Karen *ei!"u p"r um in!an!e an!e de me $a>er uma %"n$id'n%ia. 3 Sa#e, de!e!ei v'3l" paar p"r aVuela depre4). Ma, de %er!" m"d", a%*" Vue $"i uma #'n74". Uma n"i!e, duran!e uma %rie depreiva, ele %"me7"u a %*"rar d,8 e%"n3 A ARTE DA FELICIDADE !r"ladamen!e. N4" %"ne&uia parar. A%a#ei a#ra7and"3" duran!e *"ra enVuan!" ele %*"rava, a!F ele $inalmen!e ad"rme%er. Em vin!e e !r' an" de %aamen!", ea $"i a primeira ve> Vue a%"n!e%eu al&" emel*an!e... e para er $ran%a nun%a me en!i !4" unida a ele na min*a vida. E, apear de a depre4" e!ar mel*"r a&"ra, de al&um m"d" a %"ia e!4" di$eren!e. )are%e Vue al&uma %"ia implemen!e e a#riu... e aVuela ena74" de uni4" peri!e. O $a!" de Vue ele %"mpar!il*"u eu pr"#lema e de Vue a!raveam" !ud" <un!" de al&um m"d" mud"u n"" rela%i"namen!", n" deiJ"u mui!" mai unid". Em #u%a de mF!"d" para $a>er %"m Vue n"" "$rimen!" pe"al p"a adVuirir i&ni$i%ad", nR n" v"l!am" mai uma ve> para " Dalai3Lama, Vue ilu!r"u %"m" " "$rimen!" p"de er apr"vei!ad" n" %"n!eJ!" d" %amin*" #udi!a. 3 Na prW!i%a #udi!a, p"dem" u!ili>ar n"" "$rimen!" pe"al de m"d" $"rmal para aprim"rar n"a %"mpaiJ4", uand"3" %"m" uma "p"r!unidade para a prW!i%a de T"n&3Len. Tra!a3e de uma !F%ni%a de viuali>a74" maaiana na Vual viuali>am" men!almen!e Vue e!am" aumind" a d"r e " "$rimen!" d" "u!r"E e em !r"%a l*e dam" !"d" " n"" re%ur", aXde, $"r!una e aim p"r dian!e. Mai !arde, darei in!ru7Te "#re ea prW!i%a em de!al*e. )"r!an!", a" e&uir ea prW!i%a, Vuand" "$rem" d"en7a, d"r "u "$rimen!", p"dem" uar i" %"m" uma "p"r!unidade para " e&uin!e penamen!"C YLue meu "$rimen!" e<a um u#!i!u!" para " "$rimen!" de !"d" " ere en%ien!e. A" paar p"r i", Vue eu p"a p"upar !"d" " "u!r" ere en%ien!e Vue p"am !er de up"r!ar A TRANSFORMAPOO DO SOFRIMENTO um "$rimen!" emel*an!e.Y Uam", aim, n"" "l3iU men!" %"m" "p"r!unidade para a prW!i%a de aumir pJa nR mem" " "$rimen!" d" "u!r". YAVui, eu alien!aria um p"n!". Se, p"r eJempl", ad"e%em" e pra!i%am" ea !F%ni%a di>end"C bLue mima d"en7a irva %"m" um u#!i!u!" para "u!r" Vue e!e<am "$rend" de d"en7a emel*an!e;E e viuali>arm" Vae e!am" aumind" ua d"en7a e eu "$rimen!" e l*e !ranmi!ind" n"a aXde, n4" e!"u u&erind" %"m i,3," Vue devam" i&n"rar n"a prRpria aXde. Luand" liam" %"m en$ermidade, em primeir" lu&ar, F imp"r!a!e ad"!ar medida preven!iva para Vue n4" e<am" a!in&id" p"r ela, !"da a medida de pre%au74", %"m" l"r eJempl" e&uir a die!a adeVuada "u e<a lW " Vue $"r. Aim, Vuand" ad"e%em", F imp"r!an!e n4" i&n"rar a ne%eidade de !"mar " medi%amen!" %"rre!" e e&uir !"d" " "u!r" pr"%edimen!" %"nven%i"nai. YN" en!an!", uma ve> Vue e!e<am" de $a!" en$erme, prW!i%a !ai %"m" T"n&3 Len p"dem $a>er uma di$eren7a i&ni$i%a!iva em %"m" rea&im" G i!ua74" da d"en7a Um !erm" da n"a a!i!ude men!al. Em ve> de n" VueiJarm" da n"a i!ua74", en!ind" pena de nR mem" e end" d"minad" pela aniedade e pela pre"%upa74", I"dem" %"m e$ei!" n" p"upar ee "$rimen!" e d"r men!al a mai a!ravF da ad"74" da a!i!ude a%er!ada. A pr!i%a da medi!a74" T"n&3Len "u de bdar e re%e#er; p"de C4" !er u%e" ne%eariamen!e n" al(vi" da d"r $(i%a realCAu em %"ndu>ir a uma %ura em !erm" $(i%", ma " Vue ela p"de $a>er F n" pr"!e&er da an&X!ia, d" "$rimen!" eda d"r pi%"lR&i%a dene%eWria Vue e "mam a" ape3!" 5A8 A ARTE DA FELICIDADE $(i%". )"dem" penarC bA" paar p"r ea d"r e "$rimen!", Vue eu p"a a<udar "u!ra pe"a e p"upar "u!r" Vue p"am !er de paar pela mema eJperi'n%ia.; Dea $"rma, n"" "$rimen!" adVuire um n"v" i&ni$i%ad" <W Vue F uad" %"m" #ae para uma prW!i%a reli&i"a "u epiri!ual. E ainda, n" %a" de al&un indiv(du" Vue pra!i%am ea !F%ni%a, !am#Fm F p"(vel Vue, em ve> de e en!irem melan%Rli%" e en!ri!e%id" pela eJperi'n%ia, a pe"a p"a en%arW3la %"m" um privilF&i". Ela p"de per%e#er a i!ua74" %"m" uma epF%ie de "p"r!unidade e, n" $und", en!ir ale&ria, <W Vue ea eJperi'n%ia epe%($i%a a !"rn"u mai ri%a.Y 3 O en*"r men%i"na Vue " "$rimen!" p"de er uad" na prW!i%a de T"n&3Len. E an!eri"rmen!e " en*"r anali"u " $a!" de Vue a %"n!empla74" in!en%i"nal e an!e%ipada da n"a na!ure>a "$red"ra p"de er X!il para n" impedir de er arraad" Vuand" ur&irem i!ua7Te di$(%ei... n" en!id" de deenv"lver uma mai"r a%ei!a74" d" "$rimen!" %"m" uma par!e na!ural da vida... 3 = #em verdade... 3 %"n%"rd"u " Dalai3Lama. 3 EJi!em "u!r" mei" pel" Vuai n"" "$rimen!" p"a er vi!" %"m" al&" %"m al&um en!id"_ Ou a %"n!empla74" d" n"" "$rimen!" p"a pel" men" dem"n!rar !er al&um val"r prW!i%"_ 3 EJi!em, em dXvida 3 rep"ndeu ele. 3 Crei" !er men%i"nad" an!eri"rmen!e Vue, den!r" da e!ru!ura d" %amin*" #udi!a, a re$leJ4" "#re " "$rimen!" !em en"rme imp"r!\n%ia p"rVue, Vuand" n" %"n%ien!i>am" da na!ure>a d" "$rimen!", deenv"lvem" uma de!ermina74" mai"r de dar um $im G %aua d" "$rimen!" e a" a!" A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO p"u%" alu!are Vue levam a ele. E i" aumen!a n"" en!uiam" pel" env"lvimen!" n" a!" e $ei!" alu!are Vue %"ndu>em G $eli%idade e G ale&ria. 3 E para " n4"3#udi!a " en*"r v' al&um #ene$(%i" na re$leJ4" "#re " "$rimen!"_ 3 @e<". A%*" Vue ela p"de !er al&um val"r prW!i%" em al&uma i!ua7Te. )"r eJempl", a re$leJ4" "#re " "$rimen!" p"de redu>ir a arr"&\n%ia, " en!imen!" da preun74". = %lar" 3 ele deu uma $"r!e riada 3 Vue i" p"de n4" pare%er um #ene$(%i" prW!i%" "u um m"!iv" %"nvin%en!e para al&uFm Vue n4" %"nidere a arr"&\n%ia "u " "r&ul*" um de$ei!". YSe<a %"m" $"rY, a%re%en!"u, <W em !"m mai Fri", Ypara mim *W um ape%!" da n"a viv'n%ia d" "$rimen!" Vue F de imp"r!\n%ia vi!al. Luand" e !em %"n%i'n%ia da d"r e d" "$rimen!", i" n" a<uda a deenv"lver a %apa%idade para a empada, a %apa%idade Vue permi!e Vue n" rela%i"nem" %"m " en!imen!" e " "$rimen!" da "u!ra pe"a. I" pr"m"ve n"a %apa%idade para a %"mpreen4" dian!e d" "u!r". En!4", %"m" uma !F%ni%a para n" auJiliar a %riar la7" %"m " "u!r", p"de3e %"niderar Vue ela !en*a val"r. Y)"r!an!"Y, %"n%luiu " Dalai3Lama, Ye en%aram" " "$rimen!" dea $"rma, n"a a!i!ude p"de %"me7ar a mudarE n"" "$rimen!" p"de n4" er !4" impre!Wvel e ne&a!iv" Vuan!" penam".Y A ARTE DA FELICIDADE COMO LIDAR COM A DOR F]SICA )"r mei" da re$leJ4" "#re " "$rimen!" duran!e " m"men!" mai !ranV[il" da n"a vida, Vuand" !ud" e!W rela!ivamen!e e!Wvel e ind" #em, p"dem" mui!a ve>e de%"#rir um val"r e i&ni$i%ad" mai pr"$und" n" n"" "$rimen!". O ve>e, p"rFm, p"dem" en$ren!ar !ip" de "$rimen!" Vue pare%em n4" !er nen*uma $inalidade, !"!almen!e depr"vid" de Vualidade reden!"ra. O "$rimen!" e a d"r $(i%a mui!a ve>e pare%em per!en%er a ea %a!e&"ria. EJi!e, en!re!an!", uma di$eren7a en!re a d"r $(i%a, Vue F um pr"%e" $ii"lR&i%", e " "$rimen!", Vue F n"a rep"!a men!al e em"%i"nal G d"r. Levan!a3e, p"r!an!", a Vue!4"C erW Vue a de%"#er!a de um i&ni$i%ad" e um pr"pRi!" u#<a%en!e G n"a d"r p"de m"di$i%ar n"a a!i!ude dian!e dela_ E erW Vue uma mudan7a de a!i!ude p"de redu>ir a in!enidade d" n"" "$rimen!" Vuand" "$rem" leTe $(i%a_ Em eu livr", )ainC T*e Ni$! N"#"d- Wan! uA d"rC " preen!e Vue nin&uFm Vuerh, " dr. )aul +rand analia " "#<e!iv" e " val"r da d"r $(i%a. O dr. +rand, epe%iali!a em *anen(ae e %irur&i4" de m4", de ren"me mundial, pa"u eu primeir" an" de vida na (ndia, "nde, %"m" $il*" de mii"nWri", e!ava %er%ad" de pe"a Vue viviam em %"ndi7Te de eJ!rema di$i%uldade e "$rimen!". A" per%e#er Vue a d"r $(i%a pare%ia er previ!a e !"lerada mui!" mai d" Vue n" O%iden!e, " dr. +rand pa"u a e in!erear pel" $un%i"namen!" da d"r n" %"rp" *uman". Ele a%a#"u !ra#al*and" %"m *anenian" na (ndia e $e> uma de%"#er!a eJ!ra"rdinWria. De%"#riu Vue " e!ra&" e a !er3 A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO r(vei mu!ila7Te n4" e deviam G a!ua74" dire!a d" "r&anim" %auad"r da d"en7a Vue pr"v"%aria " ap"dre%imen!" d" !e%id"E ma Vue !ud" e devia a" $a!" de a d"en7a %auar a perda da ena74" de d"r na eJ!remidade. Sem a pr"!e74" da d"r, " *anenian" %are%iam de um i!ema Vue " aviae de dan" a" !e%id". Dee m"d", " dr. +rand "#ervava pa%ien!e Vue andavam "u a!F %"rriam %"m mem#r" %"m a pele $erida "u a!F mem" %"m "" eJp"!". I" pr"du>ia uma de!eri"ra74" %"n!(nua. Sem a d"r, ele G ve>e en$iavam a m4" n" $"&" para !irar dali al&um "#<e!". Ele per%e#eu n" pa%ien!e um !"!al de%a" dian!e da au!"de!rui74". N" eu livr", " dr. +rand rela!"u *i!Rria e mai *i!Rria d" e$ei!" deva!ad"re da vida em a ena74" de d"r 3 d" $erimen!" repe!id", de %a" de ra!" r"end" ded" da m4" e d" pF enVuan!" " pa%ien!e d"rmia !ranV[ilamen!e. Dep"i de uma vida in!eira de !ra#al*" %"m pa%ien!e Vue en!iam d"r e %"m aVuele Vue "$riam da au'n%ia da d"r, " dr. +rand a" p"u%" vei" a en%arar a d"r n4" %"m" " inimi&" univeral Vue ela F %"niderada n" O%iden!e, ma %"m" um i!ema #i"lR&i%" n"!Wvel, pre%i" e "$i!i%ad" Vue n" dW avi" "#re dan" a" n"" %"rp" e aim n" pr"!e&e. N" en!an!", p"r Vue a eJperi'n%ia da d"r pre%ia er !4" dea&radWvel_ Ele %"n%luiu Vue " prRpri" in%`m"d" da d"r, a par!e Vue de!e!am", F " Vue a !"rna !4" e$i%a> para n" pr"!e&er e n" aviar d" peri&" e de leTe. A Vualidade dea&radWvel da d"r $"r7a " "r&anim" *uman" in!eir" a dar a!en74" a" pr"#lema. Em#"ra " %"rp" !en*a m"vimen!" de re$leJ" au!"mW!i%" Vue $"rmam uma %amada de pr"!e74" eJ!eri"r e Vue n" a$a!am 5AB A ARTE DA FELICIDADE rapidamen!e da d"r, F a ena74" dea&radWvel !ue deper!a " %"rp" in!eir" e " "#ri&a a pre!ar a!en74" e a&ir. Ela !am#Fm &rava a eJperi'n%ia na memRria e %33ve para n" pr"!e&er n" $u!ur". Da mema $"rma Vue de%"#rir i&ni$i%ad" r" n"" "$rimen!" p"de n" a<udar a lidar %"m " pr"#*ma da vida, " dr. +rand F da "pini4" de Vue uma %"mlreen4" d" "#<e!iv" da d"r $(i%a p"de redu>ir n"" "rimen!" Vuand" a d"r e mani$e!a. Tend" em vi!a ea !eria, ele pr"pTe " %"n%ei!" d" Ye&ur" para a d"rY. )ara el_ p"dem" n" preparar para a d"r an!e%ipadamen!e, enVuan!" e!am" audWvei, p"r mei" da %"n%ien!i>a74" %# m"!iv" pel" Vuai nR a en!im" e da dedi%a74" d. !emp" para re$le!ir "#re %"m" eria a vida em a d"r. N" en!an!" %"m" a d"r a&uda p"de arraar %"m a "#<e!ividade, devem" re$le!ir "#re ee aun!" an!e Vue ela n" a!in<a. Se %"ne&uirm" %"me7ar a penar na d"r %"m" unia Ymena&em Vue n"" %"rp" n" e!W !ranmi!ind" "#re um !ema Vue F de vi!al imp"r!\n%ia para nR, da $"ra mai e$i%a> para a!rair n"a a!en74"Y, n"a a!i!ude a repei!" da d"r %"me7arW a mudar. E G medida Vue n"W a!i!ude a repei!" da d"r mude, n"" "$rimen!" dimimlirW. C"m" a$irma " dr. +rand, Ye!"u %"nven%id" de Vue U a!i!ude Vue %ul!ivam" an!e%ipadamen!e p"de mui!" #em de!erminar %"m" " "$rimen!" n" a$e!arW Vuand" de $a!" n" a!in&irY. Ele a%redi!a Vue p"dem" a!F mem" deenv"lver &ra!id4" dian!e da d"r. )"dem" n4" er &ra!" pila eJperi'n%ia da d"r, ma p"dem" er &ra!" pel" i!ema de per%ep74" da d"r. N4" *W dXvida de Vue n"a a!i!ude e dip"i74" men!al p"dem eJer%er $"r!e in$lu'n%ia "#re " &rau a!F " Vual A TRANSFORMAPOO DO SOFRIMENTO "$rem" Vuand" e!am" eJp"!" G d"r $(i%a. Di&am", p"r eJempl", Vue d"i indiv(du", um "perWri" da %"n!ru74" %ivil e um piani!a %lWi%", "$ram a mema le4" a um ded". Em#"ra a in!enidade da d"r $(i%a p"a er a mema para " d"i indiv(du", " "perWri" p"deria "$rer mui!" p"u%" e n" $und" e ale&rar e " $erimen!" reul!ae num m' de $Fria remunerada da Vuai ele e!ava mem" pre%iand", a" pa" Vue a mema le4" p"deria pr"v"%ar &rande "$rimen!" a" piani!a, Vue %"niderava ua a!ividade a $"n!e prim"rdial de ale&ria na vida. A idFia de Vue n"a a!i!ude men!al in$luen%ia n"a %apa%idade de per%e#er e up"r!ar a d"r n4" e!W limi!ada a i!ua7Te *ip"!F!i%a, %"m" ea. Ela $"i dem"n!rada p"r mui!" e!ud" e eJperimen!" %ien!($i%". )eVuiad"re Vue inve!i&aram ea Vue!4" %"me7aram p"r de!e%!ar " m"d" pel" Vuai a d"r F per%e#ida e viven%iada. A d"r %"me7a %"m um inal en"rial 3 um alarme Vue dipara Vuand" !erminai nerv"" 4" e!imulad" p"r al&" Vue pr"du> a ena74" de peri&". Mil*Te de inai 4" !ranmi!id" pela medula epin*al a!F a #ae d" %Fre#r". Ee inai 4" %lai$i%ad", e uma mena&em de d"r e&ue para Wrea uperi"re d" %Fre#r". O %Fre#r" en!4" eJamina a mena&en previamen!e $il!rada e de%ide Vual rea74" !"mar. = nee e!W&i" Vue a men!e p"de a!ri#uir val"r e i&ni$i%ad" G d"r, e in!eni$i%ar "u m"di$i%ar n"a per%ep74" dela. NR %"nver!em" a d"r em "$rimen!" na men!e. )ara redu>ir " "$rimen!" da d"r, pre%iam" !ra7ar uma di!in74" %ru%ial en!re a d"r da d"r e a d"r Vue %riam" a!ravF d" n"" penamen!" "#re a d"r. O med", a raiva, a %ulpa, a "lid4" e " deampar" 4" !"d" ele rea3 A ARTE DA FELICIDADE 7oe em"%i"nai Vue p"dem in!eni$i%ar a d"r. )"r!an!", a" deenv"lver uma a#"rda&em para lidar %"m a d"r, p"dem" na!uralmen!e !ra#al*ar n" n(vei in$eri"re da per%ep74" da d"r, re%"rrend" a $erramen!a da medi%ina m"derna, !ai %"m" medi%amen!" e "u!r" pr"%edimen!", ma p"dem" !am#Fm !ra#al*ar n" n(vei uperi"re, m"di$i%and" n"a a!i!ude e n"a perpe%!iva. Mui!" peVuiad"re e!udaram " papel da men!e na per%ep74" da d"r. )avl"v %*e&"u a !reinar %4e para uperar " in!in!" da d"r, p"r mei" da a"%ia74" de um %*"Vue elF!ri%" a um pr'mi" em alimen!". O peVuiad"r R"nald Mel>a, lev"u um pa" adian!e " eJperimen!" de )avl"v. Ele %ri"u $il*"!e de !errier e%"%' num am#ien!e a%"l%*"ad" n" Vual ele n4" en$ren!ariam a %"liTe e arran*Te n"rmai n" %re%imen!". Ee %4e n4" aprenderam rea7Te #Wi%a G d"r. Ele n4" rea&iam, p"r eJempl", Vuand" ua pa!a eram epe!ada %"m um al$ine!e, a" %"n!rWri" d" irm4" da mema nin*ada Vue &aniam de d"r Vuand" epe!ad". C"m #ae em eJperi'n%ia %"m" ea, Mel>a, %"n%luiu Vue &rande par!e daVuil" Vue %*amam" de d"r, a( in%lu(da a dea&radWvel rea74" em"%i"nal, era aprendida em ve> de er in!in!iva. Ou!ra eJperi'n%ia %"m ere *uman", Vue env"lveram a *ipn"e e " u" de pla%e#", !am#Fm dem"n!raram Vue, em mui!" %a", a $un7Te uperi"re d" %Fre#r" p"dem uplan!ar " inai emi!id" pel" e!W&i" in$eri"re n" !ra<e!" da d"r. I" dem"n!ra %"m" a men!e p"de mui!a ve>e de!erminar de Vue m"d" per%e#em" a d"rE e a<uda a eJpli%ar a in!erean!e %"n%luTe de peVuiad"re %"m" " dr. Ri%*ard S!ern#a%, e +ernard Tur,-, da Harvard 5A2 A TRANSFORMAPQO DO SOFRIMENTO Medi%ai S%*""l .mai !arde ra!i$i%ada num e!ud" da dra. Mar-ann +a!e e! al./, Vue "#ervaram a eJi!'n%ia de di$eren7a i&ni$i%a!iva en!re &rup" F!ni%" di$eren!e Vuan!" G ua %apa%idade de per%e#er e up"r!ar a d"r. Fi%a aparen!e, p"r!an!", Vue a a$irma74" de Vue n"a a!i!ude a repei!" da d"r p"de in$luen%iar a in!enidade d " n"" "$rimen!" n4" e!W #aeada implemen!e em epe%ula7`e $il"R$i%a, ma F %"rr"#"rada p"r %"mpr"va74" %ien!($i%a. E e n"" e!ud" d" i&ni$i%ad" e val"r da d"r reul!ar numa mudan7a de a!i!ude %"m rela74" a ela, nd;" !erem" deperdi7ad" n"" e$"r7". A" pr"%urar ce3SU%"#rir um pr"pRi!" u#<a%en!e G n"a d"r, " dr. +iari88l !e%e mai uma "#erva74" $a%inan!e e de imp"r!\n%ia %r(!i%a. Ele %i!a mui!" rela!" de pa%ien!e de *anen(ae Vu;e ale&avam, Y= %lar" Vue eu ve<" min*a m4" e meu &F, ma de al&um m"d" ele n4" pare%em $a>er par!e de niU = %"m" e $"em apena $erramen!a.Y )"r!an!", a d";r n4" R n" avia e n" pr"!e&eE ela !am#Fm n" uni,,xN((iSem a ena74" da d"r na n"a m4" "u pF, ea "r!e pare%em n4" mai per!en%er a" n"" %"rp". Da mema $"rma Vue a d"r $(i%a uni$i%a n"a e8Ba 74" de !er um %"rp", p"dem" ima&inar Vue a eJperi'iCia d" "$rimen!" em &eral a!ue %"m" uma $"r7a uni$i%a%"ra Vue n" li&a a" "u!r". Talve> ee e<a " i&ni$i%ad" m(Uim" p"r !rW d" n"" "$rimen!". = n"" "$rimen!" I5W F " elemen!" mai $undamen!al Vue %"mpar!il*am" ."lrl " "u!r", " $a!"r Vue %a" une a !"d" " ere viv". C"n%lu(m" n"" eJame d" "$rimen!" *uman" %"n U b; in!ru7Te d" Dalai3Lama "#re a prW!i%a de T">>&Le>!, G aia i" an!e, e !ud" F mui!" A ARTE DA FELICIDADE $e> re$er'n%ia em n"a %"nvera an!eri"r. C"m" ele irW eJpli%ar, " "#<e!iv" dea medi!a74" de viuali>a74" F " de $"r!ale%er n"a %"mpaiJ4". N" en!an!", ela !am#Fm p"de er vi!a %"m" uma p"der"a $erramen!a para a<udar a !ranmu!ar n"" prRpri" "$rimen!" pe"al. Luand" u#me!id" a VualVuer $"rma de "$rimen!" "u a&rura, p"dem" re%"rrer a ea prW!i%a para pr"m"ver n"a %"mpaiJ4" viuali>and" " al(vi" a "u!r" Vue e!e<am paand" p"r "$rimen!" emel*an!e, a!ravF da a#"r74" e di"lu74" d" eu "$rimen!" n" n"" prRpri" 3 uma epF%ie de "$rimen!" p"r !a#ela. O Dalai3Lama apreen!"u a e&uin!e in!ru7Te dian!e de uma numer"a pla!Fia numa !arde de e!em#r" par!i%ularmen!e Vuen!e, em Tu%"n. O aparel*" de ar3 %"ndi%i"nad" d" audi!Rri", em lu!a %"m a !empera!ura d" deer!" lW $"ra, %ada ve> mai al!a, a%a#aram derr"!ad" pel" %al"r adi%i"nal &erad" p"r mil e ei%en!" %"rp". A !empera!ura n" re%in!" %"me7"u a u#ir, %riand" um n(vel &eral de de%"n$"r!" Vue era epe%ialmen!e apr"priad" para a prW!i%a de uma medi!a74" "#re " "$rimen!". A prW!i%a de T"n&3Len 3 Ne!a !arde, vam" medi!ar "#re a prW!i%a de T"n&Len, YDar e Re%e#erY. Ea prW!i%a de!ina3e a a<udar a !reinar a men!e, a $"r!ale%er " p"der na!ural e a $"r7a da %"mpaiJ4". Al%an7a3e ee reul!ad" p"rVue a medi!a74" T"n&3Len a<uda a %"m#a!er n"" e&"(m". Ela aumen!a " p"der e a $"r7a da men!e, a" pr"m"ver n"a %"ra&em para n" a#rirm" para " "$rimen!" d" "u!r". 5H6 A TRANSFORMAPAO DO SOFRIMENTO Y)ara ini%iar " eJer%(%i", primeir" viuali>em" de um lad" um &rup" de pe"a Vue e!e<a em deeperada ne%eidade de a<uda, " Vue e!4" num lamen!Wvel e!ad" de "$rimen!", " Vue vivem em %"ndi7Te de miFria, di$i%uldade e d"r. @iuali>em" men!almen!e ee &rup" de pe"a de um lad" de nR. En!4", n" "u!r" lad", viuali>em" a nR mem" %"m" a en%arna74" de uma pe"a e&"%'n!ri%a, %"m uma a!i!ude *a#i!ual de e&"(m", indi$eren!e a" #em3e!ar e G ne%eidade d" "u!r". Em e&uida, en!re ee &rup" de "$red"re e ea repreen!a74" e&"(!a de nR mem", viuali>em" a %ada um de nR n" %en!r", %"m" um "#ervad"r neu!r". YEm e&uida, "#ervem" para Vue lad" n" in%linam" na!uralmen!e. Tem" mai !end'n%ia para " lad" d" indiv(du" ">in*", a en%arna74" d" e&"(m"_ Ou n"" en!imen!" na!urai de empa!ia v4" mai para " &rup" de pe"a mai $ra%a Vue paam ne%eidade_ Se "l*arm" %"m "#<e!ividade, p"dem" ver Vue " #em3e!ar de um &rup" "u de um &rande nXmer" de indiv(du" F mai imp"r!an!e d" Vue " de um Xni%" indiv(du". YDep"i di", %"n%en!rem" n"a a!en74" na pe"a %aren!e e deeperada. @"l!em" n"a ener&ia p"i!iva para ela. @am" em penamen!" dar3l*e n"" u%e", n"" re%ur", n"a %"le74" de vir!ude. E dep"i de $a>er i", viuali>em" Vue e!am" a%ei!and" "#re n"" "m#r" eu "$rimen!", eu pr"#lema e !"d" " eu ape%!" ne&a!iv". Y)"r eJempl", p"dem" viuali>ar uma %rian7a in"%en!e e $amin!a da S"mWlia e en!ir Vual eria n"a rea74" na!ural dian!e dea vi4". Nee eJempl", Vuand" viven3 5 A ARTE DA FELICIDADE %iam" um pr"$und" en!imen!" de empa!ia pel" "$rimen!" daVuele indiv(du", ele n4" e #aeia em %"nidera7Te !ai %"m" " paren!e%" "u a ami>ade. Nem %"n*e%em" aVuela pe"a. N" en!an!" " $a!" de Vue a "u!ra pe"a F um er *uman" e de Vue nR mem" "m" ere *uman" pr"pi%ia " deper!ar da n"a %apa%idade na!ural para a empa!ia e permi!e Vue e!endam" a m4". Aim, p"dem" viuali>ar al&" dea na!ure>a e penar Vue aVuela %rian7a n4" !em nen*uma %"ndi74" prRpria Vue l*e p"i#ili!e livrar3e d" eu e!ad" a!ual de di$i%uldade "u !"rmen!". En!4", em penamen!", aumam" !"d" " "$rimen!" da p"#re>a, da inani74" e d" en!imen!" de priva74"E e, em penamen!", paem" n"" re%ur", n"" din*eir" e u%e" a ea %rian7a. Aim, a!ravF da prW!i%a dea viuali>a74" d" ;dar e re%e#er;, p"dem" !reinar n"a men!e. YLuand" n" env"lvem" nea prW!i%a, G ve>e F X!il %"me7ar ima&inand" n"" prRpri" "$rimen!" $u!ur" e, %"m uma a!i!ude de %"mpaiJ4", aumir n"" prRpri" "$rimen!" $u!ur" "#re n"" "m#r" ne!e eJa!" m"men!", %"m " in%er" dee<" de n" livrarm" de !"d" "$rimen!" $u!ur". Dep"i de &an*ar al&uma prW!i%a na &era74" de um e!ad" men!al %*ei" de %"mpaiJ4" v"l!ad" para nR mem", p"dem" en!4" ampliar " pr"%e" de m"d" a in%luir a a%ei!a74" da %ar&a de "$rimen!" d" "u!r". YLuand" $a>em" a @iuali>a74" de baumir n" n"" "m#r";, F X!il viuali>ar ee "$rimen!", pr"#lema e di$i%uldade na $"rma de u#!\n%ia venen"a, de arma peri&"a "u de animai apav"ran!eC !ud" %u<a mera vi4" n"rmalmen!e n" $a7a e!reme%er. @iuali>em", p"r!an!", A TRANSFORM?PQO DO SOFRIMENTO " "$rimen!" %"m ea #rma e dep"i a#"rvam" e; $"rma dire!amen!e n" r"" %"ra74". YO "#<e!iv" de viuali>ar ea $"rma ne&a!iva e U3 u!ad"ra end" di"lida e in%"rp"rada a" n"" %f ra74" %"ni!e em de!rXr a %"!umeira a!i!ude e&"(!U Vue ali reidem. )"rFm, para aVuele indiv(du" Vue p%; am !er pr"#lema %"ma au!"3ima&em, %"m " Rdi" a i mem", %"m a raiva de G mem" "u %"m um #aiJ" am"r; prRpri", F imp"r!an!e VJe %ada um <ul&ue p"r i men@ e ea prW!i%a em par!i%.rlar F adeVuada "u n4". )"de er Vue n4" e<a. YEa prW!i%a de T"r&3Len p"de !"rnar3e mui!" p"%3e3 r"a e %"m#inarm" ";dar e re%e#er; %"m a repira7U3C "u e<a, e ima&inarm" " bre%e#er; Vuand" inpirarm" e " bdar; Vuand" eJpirarmU,/. Luand" reali>am" ea viLuC;3 li>a74" de m"d" e$i%a>, Aa pr"v"%a um %er!" de%"n$"r!e Ea F uma indi%a74" de Vue ela e!W a!in&ind" eu al@OC a a!i!ude e&"%'n!ri%a Vue &eralmen!e !em". A&"ra, vam" medi!ar.Y Na %"n%lu4" da ua in!ru7Te "#re T"n&3Len, " LC/a3 lai3Lama !ranmi!iu uma idFia imp"r!an!e. Nen*um eJei!r%( %i" em par!i%ular a&radarW "u erW adeVuad" a !"d". Na n"a via&em epiri!ual, F imp"r!an!e Vue %ada um de r@B de%ida e uma prW!i%a epe%($i%a n" F apr"priada. )"r Ue >e,uma prW!i%a n4" n"E a&radarW de in(%i"E e, a!F Vue ela p"a ur!ir e$ei!", nR pre%iam" en!end'3la mel*"r. 8 E e em dXvida $"i meu %i" Vuand" e&ui a in!ru7Te U d" Dalai3Lama "#re T"n&len naVuela !arde. De%"#ri V.lue 5HA A ARTE DA FELICIDADE eu !in*a al&uma di$i%uldade %"m ea medi!a74" 3 uma %er!a ena74" de rei!'n%ia 3 mui!" em#"ra eu n4" %"ne&uie iden!i$i%W3la %"m eJa!id4" naVuele m"men!". Mai !arde naVuela n"i!e, p"rFm, re$le!i "#re a in!ru7Te d" Dalai3Lama e per%e#i Vue meu en!imen!" de rei!'n%ia ur&iu dede " in(%i" da in!ru7Te, n" p"n!" em Vue ele %"n%luiu Vue " &rup" de indiv(du" era mai imp"r!an!e d" Vue " indiv(du" ">in*". Era um %"n%ei!" Vue eu !in*a "uvid" an!e, "u e<a, " aJi"ma de @ul%an" pr"p"!" pel" r. Sp"%, em <"rnada na e!relaC A ne%eidade de mui!" uperam em imp"r!\n%ia a ne%eidade de um individu". Havia, en!re!an!", uma di$i%uldade %"m ee ar&umen!". An!e de levan!ar a Vue!4" %"m " Dalai3Lama, !alve> p"r n4" Vuerer dar a impre4" de R e!ar YVuerend" levar van!a&emY, "ndei um ami&" Vue e!udava " #udim" *avia mui!" !emp". 3 Um p"n!" me in%"m"da 3 die eu. 3 A$irmar Vue a ne%eidade de um &rande &rup" de pe"a uperam em imp"r!\n%ia aVuela de apena um indiv(du" $a> en!id" em !e"ria, ma n" dia3a3dia n4" in!era&im" %"m a pe"a en mae. In!era&im" %"m uma pe"a de %ada ve>, %"m uma Frie de indiv(du". Ora, nee n(vel de in!era74" pe"al, p"r Vue a ne%eidade daVuele indiv(du" deveriam uplan!ar a min*a_ Tam#Fm "u um indiv(du" Xni%"... S"m" i&uai... 3 +em, i" F verdade 3 die meu ami&" dep"i de penar um in!an!e. 3 Ma %rei" Vue, e v"%' %"ne&uie !en!ar %"niderar %ada indiv(du" %"m" verdadeiramen!e i&ual a v"%' mem", n4" mai imp"r!an!e, ma !am#Fm n4" men" imp"r!an!e, %rei" Vue eria u$i%ien!e %"me7ar da(. Nun%a men%i"nei ea Vue!4" %"m " Dalai3Lama. Luar!a )ar!e A SU)ERAPAO DE O+STACULOS Cap(!ul" 85 A REALIaAPQO DE MUDANPAS O )ROCESSO DA MUDANPA 3EJaminam" a p"i#ilidade de al%an7ar a $eli%idade p"r mei" d" e$"r7" para eliminar n"" %"mp"r!amen!" e e!ad" men!ai ne&a!iv". Em &eral, Vual eria ua a#"rda&em para de $a!" reali>ar i", uperar " %"mp"r!amen!" ne&a!iv" e $a>er mudan7a p"i!iva na n"a vida_ 3 per&un!ei. 3 O primeir" pa" env"lve " aprendi>ad" 3rep"ndeu " Dalai3Lama 3, a edu%a74". Crei" !er men%i"nad" an!eri"rmen!e a imp"r!\n%ia d" aprendi>ad"... A ARTE DA FELICIDADE 3 O en*"r e!W e re$erind" a Vuand" %"nveram" a repei!" da imp"r!\n%ia de aprender "#re %"m" a em"7Te e %"mp"r!amen!" ne&a!iv" 4" pre<udi%iai G n"a #u%a da $eli%idade, e %"m" a em"7Te p"i!iva 4" #enF$i%a_ 3 I" mem". Ma a" eJaminar uma a#"rda&em para reali>ar mudan7a p"i!iva den!r" de nR mem", " aprendi>ad" F apena " primeir" pa". HW "u!r" $a!"re !am#FmC a %"nvi%74", a de!ermina74", a a74" e " e$"r7". L"&", " pa" e&uin!e F deenv"lver a %"nvi%74". O aprendi>ad" e a edu%a74" 4" imp"r!an!e p"rVue a<udam a pe"a a deenv"lver a %"nvi%74" da ne%eidade de mudar e a<udam a aumen!ar ua n"74" de %"mpr"mi". Ea %"nvi%74" da ne%eidade de mudar p"r ua ve> deenv"lve a de!ermina74". Em e&uida, a pe"a !ran$"rma a de!ermina74" em a74"C a $"r!e de!ermina74" de mudar p"i#ili!a Vue a pe"a $a7a um e$"r7" i!emW!i%" para implemen!ar a mudan7a e$e!iva. Ee $a!"r $inal de e$"r7" F de imp"r!\n%ia %r(!i%a. YDee m"d", p"r eJempl", e e!am" !en!and" parar de $umar, primeir" pre%iam" n" %"n%ien!i>ar de Vue " $um" F pre<udi%ial a" %"rp". )re%iam" de edu%a74". Crei", p"r eJempl", Vue a in$"rma74" e a edu%a74" d" pX#li%" a repei!" d" e$ei!" n"%iv" d" $um" m"di$i%aram " %"mp"r!amen!" da pe"a. Crei" Vue a&"ra n" pa(e d" O%iden!e F mui!" men"r " nXmer" de pe"a Vue $umam d" Vue num pa( %"muni!a %"m" a C*ina, em vir!ude da dip"ni#ilidade de in$"rma7Te. N" en!an!", ee aprendi>ad" p"r i R %"!uma n4" er u$i%ien!e. = pre%i" aumen!ar ea %"n%ien!i>a74" a!F Vue ela leve a uma A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS $irme %"nvi%74" Vuan!" a" e$ei!" n"%iv" d" $um". I" re$"r7a n"a de!ermina74" de mudar. Finalmen!e, F pre%i" eJer%er " e$"r7" de e!a#ele%er n"v" padrTe de %"mp"r!amen!". = dee m"d" Vue a mudan7a e a !ran$"rma74" in!eri"re "%"rrem em !"da a %"ia, n4" imp"r!a " Vue e!e<am" !en!and" reali>ar. YOra, n4" imp"r!a Vue %"mp"r!amen!" e!e<am" !en!and" al!erar, n4" imp"r!a para Vue a!" "u "#<e!iv" epe%($i%" e!e<am" dire%i"nand" n"" e$"r7", pre%iam" %"me7ar %"m " deenv"lvimen!" de um $"r!e dee<" "u dip"i74". )re%iam" &erar &rande en!uiam". E aVui, uma n"74" de &rave imp"r!\n%ia F um $a!"r prep"nderan!e. Ea n"74" de eriedade F um elemen!" p"der"" para n" a<udar a uperar pr"#lema. )"r eJempl", " %"n*e%imen!" "#re " !err(vei e$ei!" da AIDS pr"du>iu uma n"74" dea na!ure>a Vue p` um $rei" n" %"mp"r!amen!" eJual de mui!a pe"a. Crei" Vue, %"m $reV['n%ia, uma ve> Vue e!e<am dip"n(vei a in$"rma7Te adeVuada, ee en!id" de eriedade e %"mpr"mi" ur&irW. Y)"r!an!", ea n"74" de &rave imp"r!\n%ia p"de er um $a!"r vi!al para a e$e!iva mudan7a. Ela p"de n" dar uma ener&ia !remenda. )"r eJempl", num m"vimen!" p"l(!i%", e eJi!e uma ena74" de deeper", p"de ur&ir uma en"rme n"74" de &ravidade, !4" in!ena Vue a pe"a p"dem a!F e eVue%er de Vue e!4" %"m $"me, e p"de n4" *aver nen*um %ana7" "u eJau!4" n" e$"r7" para al%an7arem eu "#<e!iv". YA imp"r!\n%ia da n"74" de &ravidade n4" e apli%a apena G upera74" de pr"#lema num n(vel pe"al, ma !am#Fm n" n(vel %"muni!Wri" e &l"#al. Luand" e!ive em 5H1 A ARTE DA FELICIDADE S!. L"ui, p"r eJempl", %"n*e%i " &"vernad"r. LW ele p"u%" an!e *aviam !id" $"r!e inunda7Te. O &"vernad"r me die Vue e pre"%up"u, Vuand" a inunda74" "%"rreu pela primeira ve>, p"r a%redi!ar Vue, !end" em vi!a a na!ure>a individuali!a da "%iedade, a pe"a n4" $"em %"la#"rar, Vue ela pudeem n4" e dedi%ar GVuele e$"r7" "rVue!rad" de %""pera74". N" en!an!", Vuand" a %rie a%"n!e%eu, ele $i%"u pam" %"m a rea74" da pe"a. Ela $"ram !4" "lidWria e !4" dedi%ada a" e$"r7" %"n<un!" para lidar %"m " pr"#lema da inunda74" Vue ele $i%"u mui!" imprei"nad". )"r!an!", a meu ver, i" dem"n!ra Vue, a $im de al%an7ar "#<e!iv" imp"r!an!e, pre%iam" de uma avalia74" da n"74" de &ravidade, %"m" nee %a". A %rie era !4" Fria Vue a pe"a in!in!ivamen!e uniram $"r7a para rea&ir a ela. In$eli>men!eY, %"men!"u ele, %"m !ri!e>a, Yn4" %"!umam" !er ea n"74" da &ravidade d" $a!".Y FiVuei urpre" a" "uvi3l" $alar na imp"r!\n%ia da n"74" de prem'n%ia, !end" em vi!a " e!ereR!ip" "%iden!al da a!i!ude aiW!i%a de YdeiJar %"m" e!W para ver %"m" $i%aY, a!i!ude de%"rren!e da %ren7a em mui!a vida. Se n4" a%"n!e%er a&"ra, empre *averW uma "u!ra ve>... 3 Ma en!4" a Vue!4" F a#er %"m" deenv"lver ee $"r!e en!id" de en!uiam" para mudar "u a n"74" da &ravidade n" dia3a3dia. EJi!e al&uma a#"rda&em epe%($i%a d" #udim"_ 3 per&un!ei. 3 )ara um pra!i%an!e d" #udim", eJi!em divera !F%ni%a uada para &erar en!uiam" 3 rep"ndeu " DalaiLama. 3 A $im de %riar uma n"74" de e&uran7a e en!uiam", en%"n!ram" n" !eJ!" d" +uda uma anWlie d" pre3 >B" A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS %i"" val"r da eJi!'n%ia *umana. Falam" "#re Vuan!" p"!en%ial e en%"n!ra n" n"" %"rp", %"m" ele p"de er i&ni$i%a!iv", " #"n pr"pRi!" para " Vuai ele p"de er uad", " #ene$(%i" e van!a&en de !er uma $"rma *umana, e aim p"r dian!e. E ea di%uTe e!4" ali para in!ilar uma n"74" de %"n$ian7a e %"ra&em, #em %"rn" para indu>ir um en!id" de %"mpr"mi" a $im de Vue uem" n"" %"rp" *uman" de m"d" p"i!iv". YDep"i, para &erar um en!id" de &rave imp"r!\n%ia a $im de n" dedi%arm" a prW!i%a epiri!uai, relem#ram" " pra!i%an!e da n"a imperman'n%ia, n"a m"r!e. Luand" $alam" da imperman'n%ia nee %"n!eJ!", e!am" $aland" em !erm" mui!" %"nven%i"nai, n4" a%er%a d" ape%!" mai u!i d" %"n%ei!" de imperman'n%ia. Em "u!ra palavra, "m" relem#rad" de Vue um dia p"derem" n4" mai e!ar aVui. Ee !ip" de en!endimen!". Ea %"n%ien!i>a74" da imperman'n%ia F e!imulada de m"d" a Vue, Vuand" e!iver a"%iada G n"a apre%ia74" d" en"rme p"!en%ial da n"a eJi!'n%ia *umana, ela n" %"n$ira um en!id" de ur&'n%ia, de Vue devem" uar %ada in!an!e pre%i"".Y 3 Ea %"n!empla74" da n"a imperman'n%ia e m"r!e pare%e er uma !F%ni%a p"der"a 3 "#ervei 3 para a<udar a m"!ivar a pe"a, para deenv"lver um en!id" de ur&'n%ia %"m " "#<e!iv" de e$e!uar mudan7a p"i!iva. Ela n4" p"deria er uada %"m" !F%ni%a !am#Fm p"r n4"3#udi!a_ 3 Crei" Vue e p"deria !"mar %uidad" na apli%a74" da vWria !F%ni%a a n4"3 #udi!a 3 die ele, pena!iv". 3 Talve> ea e apliVue mai a prW!i%a #udi!a. A$inal, eria p"(vel uar a mema %"n!empla74" %"m " "#<e!iv" eJa!amen3 5B8 A ARTE DA FELICIDADE !e "p"!" 3 %"men!"u, %"m uma riada 3 YA*, nin&uFm &aran!e Vue eu vW e!ar viv" aman*4. En!4" !an!" $a> e eu me diver!ir a valer *"<e^Y 3 O en*"r !em al&uma u&e!4" de %"m" " n4"3#udi!a p"deriam deenv"lver ee en!id" de ur&'n%ia_ 3 +em, %"m" <W alien!ei, F a( Vue en!ram a in$"rma74" e a edu%a74". )"r eJempl", an!e de %"n*e%er %er!" epe%iali!a e e!udi"", eu n4" !in*a %"n*e%imen!" da %rie d" mei" am#ien!e. N" en!an!", dep"i Vue " %"n*e%i e Vue ele me eJpli%aram " pr"#lema Vue e!am" en$ren!and", $ui in!eirad" da &ravidade da i!ua74". I" !am#Fm p"de valer para "u!r" pr"#lema Vue en$ren!am". 3 Ma G ve>e, mem" dip"nd" da in$"rma7Te, nR ainda p"der(am" n4" !er a ener&ia ne%eWria para mudar. C"m" p"dem" uperar i"_ 3 per&un!ei. O Dalai3Lama par"u para penar, an!e de rep"nder. 3 Crei" Vue nee %a" p"de *aver %a!e&"ria di$eren!e. Uma p"deria derivar de al&un $a!"re #i"lR&i%" Vue p"dem e!ar %"n!ri#uind" para a apa!ia "u $al!a de ener&ia. Luand" a %aua da n"a apa!ia "u $al!a de ener&ia e deve a $a!"re #i"lR&i%", !alve> e<a pre%i" !ra#al*ar n" n"" e!il" de vida. Se !en!arm" d"rmir " u$i%ien!e, e&uir uma die!a audWvel, evi!ar " Wl%""l e aim p"r dian!e, a!i!ude dee !ip" a<udar4" a man!er n"a men!e aler!a. E, em al&un %a", p"dem" a!F mem" re%"rrer a medi%amen!" "u "u!r" !ra!amen!" $(i%" e a %aua !iver %"m" "ri&em uma en$ermidade. Ma eJi!e !am#Fm "u!r" !ip" de apa!ia "u pre&ui7a, " !ip" Vue deriva implemen!e de uma %er!a $raVue>a da men!e... 3 =, F a ee !ip" Vue eu e!ava me re$erind"... A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS _ para uperar ee !ip" de apa!ia e &erar dedi%a74" e en!uiam" %"m " "#<e!iv" de d"minar e!ad" men!ai "u %"mp"r!amen!" ne&a!iv", mai uma ve> eu %rei" Vue " mF!"d" mai e$i%a>, e !alve> a Xni%a "lu74", F a %"n!an!e ;%ien!i>a74" d" e$ei!" de!ru!iv" d" %"mp"r!amen3 R ne&a!iv". )"de er pre%i" Vue n" lem#rem" repe!ida ve>e dee e$ei!" de!ru!iv". A palavra d" Dalai3Lama pare%iam verdadeiraE ma eu, na Vualidade de piVuia!ra, !in*a uma per%ep74" a&u7ada de %"m" al&un m"d" de penar e %"mp"r!amen!" ne&a!iv" p"dem e !"rnar $irmemen!e en!rin%*eirad", de %"m" para al&uma pe"a era di$(%il mudar. )ar!ind" d" preup"!" de Vue *avia %"mpleJ" $a!"re pi%"din\mi%" em <"&", eu *avia paad" *"ra in%"n!Wvei a eJaminar e die%ar a rei!'n%ia d" pa%ien!e G mudan7a. C"m ee pr"#lema em men!e, per&un!ei3l*e. 3 A pe"a %"!umam Vuerer pr"m"ver mudan7a p"i!iva na vida, dedi%ar3e a %"mp"r!amen!" mai audWvei e aim p"r dian!e. Ma G ve>e pare%e implemen!e Vue *W uma epF%ie de inFr%ia "u rei!'n%ia... C"m" 6 en*"r eJpli%aria p"r Vue i" "%"rre_ 3 = mui!" $W%il... 3 %"me7"u ele a $alar, %"m depre"%upa74". FSCIL_ 3 = p"rVue nR implemen!e n" *a#i!uam" "u n" a%"!umam" a $a>er a %"ia de um %er!" m"d". E en!4" F %"m" e $`em" mimad", $a>end" R aVuil" Vue &"!am" de $a>er, Vue e!am" a%"!umad" a $a>er. 3 Ma %"m" p"dem" uperar i"_ 3 Uand" " deenv"lvimen!" de *W#i!" em n"" #e3 ne$(%i". A!ravF da $amiliaridade %"n!an!e, p"dem" de%i3 >BA A ARTE DA FELICIDADE didamen!e e!a#ele%er n"v" m"del" de %"mp"r!amen!". Ei um eJempl". Em D*aramala, eu &eralmen!e a%"rd" e %"me7" meu dia G A*A6, apear de Vue aVui n" Ari>"na eu e!e<a a%"rdand" G H*A6. AVui !en*" uma *"ra a mai para d"rmir 3 die ele, %"m uma riada. 3 N" in(%i", F pre%i" um p"u%" de e$"r7" para a pe"a e a%"!umar a i", ma dep"i de al&un mee !ud" paa a er uma r"!ina $iJa e n4" F pre%i" $a>er nen*um e$"r7" epe%ial. )"r!an!", mem" Vue $`em" d"rmir !arde, p"deria *aver uma !end'n%ia a Vuerer mai al&un minu!" de "n", ma ainda a%"rdam" G A*A6 em !er de pre!ar uma a!en74" epe%ial a i". )"dem" n" levan!ar e %umprir a prW!i%a diWria. I" e deve G $"r7a d" *W#i!". YDee m"d", a!ravF d" e$"r7" %"n!an!e, %rei" Vue p"dem" d"minar VualVuer $"rma de %"ndi%i"namen!" ne&a!iv" e pr"m"ver mudan7a p"i!iva na n"a vida. Ma ainda pre%iam" n" %"n%ien!i>ar de Vue a mudan7a &enu(na n4" a%"n!e%e d" dia para a n"i!e. Ora, p"r eJempl", n" meu prRpri" %a", %rei" Vue, e eu %"mparar meu e!ad" men!al n"rmal de *"<e %"m " de vin!e "u !rin!a an" a!rW, a di$eren7a F &rande. N" en!an!", %*e&uei a ea di$eren7a pa" a pa". C"me%ei a aprender " #udim" p"r v"l!a d" %in%" "u ei an" de idade, ma naVuela Fp"%a eu n4" en!ia " men"r in!eree pel" eninamen!" #udi!aY .deu uma riada/ Yapear de er %*amad" de reen%arna74" uprema. Crei" Vue $"i R Vuand" e!ava %"m un de>eei an" Vue realmen!e %"me%ei a en!ir al&uma eriedade %"m rela74" a" #udim". E !en!ei %"me7ar a prW!i%a a Fri". En!4", a" l"n&" de mui!" an", %"me%ei a deenv"lver uma pr"$unda e!ima pel" prin%(pi" #udi!aE A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS e prW!i%a Vue a prin%(pi" me pare%iam eJ!remamen!e imp"(vei e Vuae an!ina!urai paaram a er mui!" mai na!urai e de $W%il in!era74". I" "%"rreu em de%"rr'n%ia da $amiliari>a74" &rada!iva. Na!uralmen!e, ee pr"%e" lev"u mai de Vuaren!a an". Y)"r!an!", ve<a R, n" $und", " deenv"lvimen!" men!al dem"ra. Se al&uFm dier Vue, dep"i de mui!" an" de di$i%uldade, a %"ia mudaram, p"" levar i" a Fri". HW uma p"i#ilidade mai"r de Vue a mudan7a e<am &enu(na e durad"ura. Se al&uFm dier Vue, dep"i de um %ur!" per("d", di&am" d"i an", *"uve uma &rande !ran$"rma74", %"nider" i" p"u%" reali!a.Y Em#"ra e<a inVue!i"nWvel Vue a a#"rda&em d" DalaiLama G mudan7a era ra>"Wvel, *avia uma Vue!4" Vue pare%ia pre%iar er anada. 3 +em, " en*"r men%i"n"u a ne%eidade de um al!" n(vel de en!uiam" e de!ermina74" para !ran$"rmar a men!e, para reali>ar mudan7a p"i!iva. En!re!an!", a" mem" !emp", re%"n*e%em" Vue a mudan7a &enu(na "%"rre deva&ar e p"de dem"rar mui!" 3 "#ervei. 3 Luand" a mudan7a e pr"%ea %"m !an!a len!id4", F $W%il Vue a pe"a per%a " e!(mul". O en*"r nun%a e en!iu deanimad" pel" ri!m" len!" d" pr"&re" em rela74" G ua prW!i%a epiri!ual "u e en!iu deen%"ra<ad" em "u!ra Wrea da ua vida_ 3 Sim, em dXvida. 3 E %"m" " en*"r lida %"m i"_ 3 per&un!ei. 3 N" Vue di> repei!" G min*a prRpria prW!i%a epiri!ual, e depar" %"m al&um "#!W%ul" "u pr"#lema, %"nider" X!il !"mar di!\n%ia e ad"!ar a perpe%!iva de l"n&" pra>" A ARTE DA FELICIDADE em ve> da de %ur!" pra>". Nee en!id", na min*a "pini4", re$le!ir "#re um p"ema epe%($i%" me dW %"ra&em e a<uda a u!en!ar min*a de!ermina74". EnVuan!" eJi!ir " epa7" EnVuan!" peri!irem " ere en%ien!e Lue eu !am#Fm viva )ara diipara de&ra7a d" mund". Y)"rFm, n" Vue di> repei!" G li#erdade d" Ti#e!e, e eu re%"rrer a ee !ip" de %ren7a, a ee ver", a e!ar preparad" para eperar p"r era a $i"... benVuan!" eJi!ir " epa7"; e aim p"r dian!e, %rei" Vue e!arei end" !"l". Nee %a", pre%iam" n" env"lver de m"d" mai imedia!" "u a!iv". = %lar" Vue, nea i!ua74", a lu!a pela li#erdade, Vuand" re$li!" "#re " Vua!"r>e "u Vuin>e an" de e$"r7" p"r ne&"%ia7Te em nen*um reul!ad", Vuand" pen" n" Vuae Vuin>e an" de $ra%a", ur&e em mim uma %er!a impa%i'n%ia e $ru!ra74". Ma ea ena74" de $ru!ra74" n4" me deanima a" p"n!" de perder a eperan7a.Y 3 Ma " Vue eJa!amen!e " impede de perder a eperan7a_ 3 per&un!ei, $"r7and" um p"u%" mai a Vue!4". 3 Mem" na i!ua74" d" Ti#e!e, %rei" Vue en%arar a i!ua74" a par!ir de uma perpe%!iva mai ampla p"de de%ididamen!e er X!il. )"r eJempl", e eu en%arar a i!ua74" den!r" d" Ti#e!e a par!ir de uma perpe%!iva e!rei!a, %"n%en!rand" min*a a!en74" eJ%luivamen!e naVuil", a i!ua74" pare%e Vuae deeperad"ra. N" en!an!", e eu ad"!ar uma perpe%!iva mai ampla, uma perpe%!iva mundial, verei 5B6 A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS uma i!ua74" in!erna%i"nal na Vual i!ema %"muni!a e !"!ali!Wri" in!eir" e!4" en!rand" em %"lap", na Vual a!F mem" na C*ina *W um m"vimen!" dem"%rW!i%" e " m"ral d" !i#e!an" %"n!inua al!". )"r i", n4" dei!". Levand"3e em %"n!a a va!a #ae e $"rma74" d" DalaiLama em $il""$ia e medi!a74" #udi!a, F in!erean!e Vue ele iden!i$iVue " aprendi>ad" e a edu%a74" %"m" " primeir" pa" para reali>ar a !ran$"rma74" in!eri"r, em ve> de prW!i%a epiri!uai mai !ran%enden!ai "u m(!i%a. Em#"ra a edu%a74" e<a &eralmen!e re%"n*e%ida p"r ua imp"r!\n%ia para " aprendi>ad" de n"va !F%ni%a "u para &aran!ir um #"m empre&", eu papel %"m" $a!"r een%ial para e al%an7ar a $eli%idade %"!uma er i&n"rad". En!re!an!", e!ud" revelaram Vue mem" a $"rma74" meramen!e a%ad'mi%a e!W dire!amen!e a"%iada a uma vida mai $eli>. Numer"a peVuia %*e&aram a reul!ad" %"n%luiv" de Vue n(vei uperi"re de in!ru74" apreen!am uma %"rrela74" p"i!iva %"m uma aXde mel*"r e uma vida mai l"n&a, alFm de a!F mem" pr"!e&erem " indiv(du" da depre4". A" !en!ar iden!i$i%ar a ra>Te para ee e$ei!" #enF$i%" da edu%a74", %ien!i!a ar&umen!aram Vue indiv(du" mai in!ru(d" !'m mai %"n%i'n%ia d" $a!"re de ri%" G aXde, !'m mai %"ndi7Te de implemen!ar "p7Te p"r e!il" de vida mai audWvei, !'m uma n"74" mel*"r de p"der pe"al e am"r3prTpri", dipTem de mel*"re !F%ni%a para "lu74" de pr"#lema e de e!ra!F&ia mai e$i%a>e 3 !"d" ee, $a!"re Vue p"dem %"n!ri#uir para uma vida mai audWvel e mai $eli>. )"r!an!", e a mera 5B: A ARTE DA FELICIDADE $"rma74" a%ad'mi%a e!W a"%iada a uma vida mai $eli>, " Vuan!" n4" erW mai e$i%a> " !ip" de aprendi>ad" e edu%a74" men%i"nad" pel" Dalai3Lama 3 uma edu%a74" Vue e %"n%en!ra epe%i$i%amen!e em en!ender e implemen!ar !"d" " leVue de $a!"re Vue levam a uma $eli%idade durad"ura_ O pa" e&uin!e n" %amin*" d" Dalai3Lama para a mudan7a env"lve a &era74" de Yde!ermina74" e en!uiam"Y. Ee pa" F !am#Fm amplamen!e a%ei!" pela %i'n%ia "%iden!al %"n!emp"r\nea %"m" um imp"r!an!e $a!"r para a reali>a74" d" "#<e!iv" d" indiv(du". Num e!ud", p"r eJempl", " pi%Rl"&" da edu%a74" +en<amin +l""m eJamin"u a vida de al&un d" %ien!i!a, a!le!a e ar!i!a mai %"mple!" d" E!ad" Unid". De%"#riu Vue a &arra e a de!ermina74", n4" " eJ!ra"rdinWri" !alen!" na!ural, levaram a" u%e" n" eu %amp" epe%($i%". C"m" em VualVuer "u!r" e!"r, eria p"(vel up"r Vue ee prin%(pi" e apli%aria i&ualmen!e G ar!e de al%an7ar a $eli%idade. Cien!i!a d" %"mp"r!amen!" peVuiaram eJau!ivamen!e " me%anim" Vue $a>em ur&ir, u!en!am e dire%i"nam n"a a!ividade, re$erind"3e a ee %amp" %"m" " e!ud" da Ym"!iva74" *umanaY. )i%Rl"&" iden!i$i%aram !r' !ip" prin%ipai de m"!iva74". O primeir" !ip", a m"!iva74" primWria, %"ni!e naVuele impul" #aead" em ne%eidade #i"lR&i%a Vue pre%iam er a!endida para Vue *a<a "#reviv'n%ia. Nele e!aria in%lu(da, p"r eJempl", a ne%eidade de alimen!", W&ua e ar. Ou!ra %a!e&"ria de m"!iva74" env"lve a ne%eidade de e!(mul" e de in$"rma74" de um er *uman". )eVuiad"re pr"pTem a *ipR!ee de Vue ea e<a uma ne%eidade ina!a, indipenWvel A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS para " amadure%imen!", " deenv"lvimen!" e " $un%i"namen!" adeVuad" d" i!ema nerv"". A Xl!ima %a!e&"ria, %*amada de m"!iva7Te e%undWria, F %"mp"!a da m"!iva7Te Vue !'m %"m" #ae ne%eidade e impul" adVuirid". Mui!a m"!iva7Te e%undWria e!4" rela%i"nada a ne%eidade adVuirida de u%e", p"der, !a!u "u reali>a74" pe"al. Nee n(vel de m"!iva74", n"" %"mp"r!amen!" e n"" impul" p"dem er in$luen%iad" p"r $"r7a "%iai e m"ldad" pel" aprendi>ad". = nee e!W&i" Vue a !e"ria da pi%"l"&ia m"derna e en%"n!ram %"m " %"n%ei!" d" Dalai3 Lama de deenv"lver Yde!ermina74" e en!uiam"Y. N" i!ema d" Dalai3Lama, en!re!an!", a &arra e a de!ermina74" &erada n4" 4" uada eJ%luivamen!e na #u%a d" u%e" ma!erial ma v4" e mani$e!and" G medida Vue " indiv(du" adVuire uma %"mpreen4" mai %lara d" $a!"re Vue levam G verdadeira $eli%idade e 4" uad" na #u%a da reali>a74" de me!a uperi"re, %"m" a #enev"l'n%ia, a %"mpaiJ4" e " aprim"ramen!" epiri!ual. O Ye$"r7"Y F " $a!"r $inal para a reali>a74" da mudan7a. O Dalai3Lama iden!i$i%a " e$"r7" %"m" um $a!"r ne%eWri" para " e!a#ele%imen!" d" n"v" %"ndi%i"namen!". A idFia de Vue p"dem" mudar n"" %"mp"r!amen!" e penamen!" ne&a!iv" p"r mei" de um n"v" %"ndi%i"namen!" n4" F apena %"mum en!re pi%Rl"&" "%iden!ai, ma F de $a!" a pedra an&ular da !e"ria #e*avi"ri!a %"n!emp"r\nea. Ee !ip" de !erapia !em %"m" ali%er%e a !e"ria #Wi%a de Vue a pe"a em &rande par!e aprenderam a er %"m" 4"E e, a" pr"p"r e!ra!F&ia para %riar n"v" %"ndi%i"namen!", a !erapia #e*avi"ri!a pr"v"u ua e$i%W%ia para uma ampla $aiJa de pr"#lema. 5B1 A ARTE DA FELICIDADE Em#"ra a %i'n%ia !en*a re%en!emen!e revelad" Vue a predip"i74" &enF!i%a de %ada um deempen*a um n(!id" papel n " m"d" %ara%!er(!i%" de um indiv(du" rea&ir a" mund", a mai"ria d" pi%Tl"&" e %ien!i!a "%iai F da "pini4" de Vue urna &rande pr"p"r74" d" n"" m"d" de a&ir, penar e en!ir F de!erminada pel" aprendi>ad" e pel" %"ndi%i"namen!", Vue reul!a da n"a %ria74" e da $"r7a %ul!urai e "%iai Vue n" %er%am. E, %"m" e re%"n*e%e %lue " %"mp"r!amen!" 4" em &rande par!e e!a#ele%id" pel" %"ndi%i"namen!", e re$"r7ad" e ampli$i%ad" pel" Y*W#i!"Y, i" a#re a p"i#ilidade, %"m" u!en!a " Dalai3 Lama, de eJ!in74" d" %"ndi%i"namen!" ne&a!iv" "u n"%iv" para u#!i!u(3l" p"r um %"ndi%i"namen!" #enF$i%", Vue mel*"re a vida. Fa>er um e$"r7" %"n!(nu" para mudar " %"mp"r!amen!" eJ!eri"r n4" F X!il "men!e para uperar mau *W#i!", maE p"de !am#Fm mudar n"a a!i!ude e en!imen!" la!en!e. EJperi'n%ia dem"n!raram Vue n4" 4" T n"a a!i!ude e !ra7" pi%"lT&i%" Vue de!erminam n"" %"mp"r!amen!", idFia de a%ei!a74" &eral, ma Vue n"" %"mp"ir!amen!" !am#Fm p"de mudar n"a a!i!ude. )eVuiad"re %"n%lu(ram Vue mem" $"r7ar ar!i$i%ialmen!e uma %arran%a "u um "rri" !ende a indu>ir a em"7Te %"rrep"nden!e de raiva "u $eli%idade. I" u&ere Vue a imple Yimula74"Y e a repe!i74" de um %"mp"r!amen!" p"i!iv" p"de a%a#ar pr"du>ind" uma verdadeira !ran$"rma74" Cin!eri"r. I" p"deria !er impli%a7Te imp"r!an!e para a a#"r%ca&em d" Dalai3Lama da %"n!ru74" de uma vida mai $eli>. Se %"me7arm" %"m " imple a!" de a<udar " "u!r" %"m re&ularidade, p"r eJempl", mem" Vue n4" A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS n" in!am" epe%ialmen!e &ener"" "u in!eread", p"dem" de%"#rir Vue uma !ran$"rma74" in!eri"r e!W "%"rrend", G medida Vue mui!" a" p"u%" $"rm" deenv"lvend" au!'n!i%" en!imen!" de %"mpaiJ4". E?)ECTATI@AS REALISTAS Na reali>a74" de !ran$"rma7Te e mudan7a in!eri"re &enu(na, " Dalai3Lama alien!a a imp"r!\n%ia de $a>er um e$"r7" %"n!(nu". Tra!a3e de um pr"%e" &radual. I" revela um $"r!e %"n!ra!e %"m a pr"li$era74" de !F%ni%a e !erapia de au!"3a<uda Y%"m "lu7Te rWpidaY Vue e !"rnaram !4" p"pulare na %ul!ura "%iden!al na Xl!ima dF%ada 3 !F%ni%a Vue v4" dede a Ya$irma7Te p"i!ivaY G Yde%"#er!a da %rian7a in!eri"rY. O en$"Vue d" Dalai3Lama F v"l!ad" para " len!" deenv"lvimen!" e ma!ura74". Ele a%redi!a n" !remend" p"der da men!e, p"der !alve> ilimi!ad", ma de uma men!e Vue !en*a id" i!ema!i%amen!e !reinada, dire%i"nada, %"n%en!rada, uma men!e $"r<ada p"r an" de eJperi'n%ia e de ra%i"%(ni" #em $undamen!ad". Levam" mui!" !emp" para deenv"lver " %"mp"r!amen!" e " *W#i!" men!ai Vue %"n!ri#uem para n"" pr"#lema. Levarem" um !emp" i&ualmen!e l"n&" para e!a#ele%er " n"v" *W#i!" Vue !ra>em a $eli%idade. N4" *W %"m" evi!ar ee in&redien!e een%iaiC de!ermina74", e$"r7" e !emp". Ee 4" " verdadeir" e&red" para al%an7ar a $eli%idade. Luand" enveredam" pel" %amin*" da !ran$"rma74", F imp"r!an!e !er eJpe%!a!iva ra>"Wvei. Se n"a eJpe%3 >m 5I5 A ARTE DA FELICIDADE !a!iva $"rem mui!" al!a, e!arem" n" predip"nd" para a de%ep74". Se $"rem mui!" #aiJa, i" eJ!in&ue n"a dip"i74" a dea$iar n"a limi!a7Te e reali>ar n"" verdadeir" p"!en%ial. Em %"n!inuidade G n"a %"nvera "#re " pr"%e" da mudan7a, " Dalai3Lama eJpli%"u. 3 Nun%a dever(am" perder de vi!a a imp"r!\n%ia de !er uma a!i!ude reali!a, de er mui!" en(vei e repei!"" dian!e da realidade %"n%re!a da n"a i!ua74" G medida Vue avan7am" n" %amin*" em dire74" a" n"" "#<e!iv" $inal. Re%"n*e7am" a di$i%uldade ineren!e a" n"" %amin*", #em %"m" " $a!" de Vue p"dem er ne%eWri" !emp" e e$"r7" %"n!(nu". = imp"r!an!e $a>er uma n(!ida di!in74" na n"a men!e en!re n"" ideai e " par\me!r" pel" Vuai avaliam" n"" pr"&re". C"m" #udi!a, p"r eJempl", $iJam" mui!" al!" n"" ideaiC a plena Ilumina74" F n"a eJpe%!a!iva mWJima. C"niderar a plena Ilumina74" n"" ideal de reali>a74" n4" F uma a!i!ude eJ!rema. cW eperar al%an7W3la rapidamen!e, aVui e a&"ra, paa a er. Uar a plena Ilumina74" %"m" um par\me!r" em ve> de %"m" n"" ideal $a> %"m Vue deanimem" e per%am" !"!almen!e a eperan7a Vuand" n4" a al%an7am" %"m rapide>. )"r i", pre%iam" de uma a#"rda&em reali!a. )"r "u!r" lad", e dierm" Vue vam" n" %"n%en!rar R n" aVui e n" a&"raE Vue ee F " en$"Vue prW!i%"E e Vue n4" n" imp"r!am" %"m " $u!ur" "u %"m a reali>a74" mWJima de a!in&ir a %"ndi74" d" +uda, a(, mai uma ve>, !em" "u!ra a!i!ude eJ!rema. )re%iam", p"r!an!", de%"#rir uma a#"rda&em Vue e i!ue em al&um p"n!" in!ermediWri". )re%iam" en%"n!rar um eVuil(#ri". A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS YLidar %"m eJpe%!a!iva F realmen!e uma Vue!4" %"mpleJa. Se !em" eJpe%!a!iva eJ%eiva, em uma #ae adeVuada, i" &eralmen!e reul!a em pr"#lema. )"r "u!r" lad", em eJpe%!a!iva e eperan7a, em apira7Te, n4" p"de *aver pr"&re". Al&uma eperan7a F een%ial. )"r!an!", de%"#rir " per$ei!" eVuil(#ri" n4" F $W%il. = pre%i" avaliar %ada i!ua74" em i.Y Eu ainda !in*a dXvida Vue me a!"rmen!avam. Em#"ra p"am" em dXvida m"di$i%ar par!e d" n"" %"mp"r!amen!" e a!i!ude ne&a!iva, dede Vue dediVuem" !emp" e e$"r7" u$i%ien!e, a!F Vue p"n!" F realmen!e p"(vel erradi%ar a em"7Te ne&a!iva_ Diri&i3me a" Dalai3Lama. 3 cW $alam" "#re " $a!" de Vue a $eli%idade mWJima depende de eliminarm" n"" %"mp"r!amen!" e e!ad" men!ai ne&a!iv", en!imen!" %"m" a raiva, " Rdi", a &an\n%ia, en!re "u!r"... O Dalai3Lama aen!iu. 3 N" en!an!", em"7Te dea na!ure>a pare%em $a>er par!e da n"a %"mp"i74" pi%"lR&i%a na!ural. T"d" " ere *uman" pare%em en!ir ea em"7Te mai pervera %"m in!enidade mai"r "u men"r. E, e $"r ee " %a", erW ra>"Wvel "diar, ne&ar e %"m#a!er uma par!e de nR mem"_ Luer di>er, pare%e p"u%" prW!i%", e a!F mem" an!ina!ural, !en!ar erradi%ar %"mple!amen!e al&" Vue F uma par!e in!e&ral da n"a %"n!i!ui74" na!ural. 3 = mem", al&uma pe"a u&erem Vue a raiva, " Rdi" e "u!ra em"7Te ne&a!iva 4" uma par!e na!ural da men!e 3 rep"ndeu " Dalai3Lama, a#anand" a %a#e7a. 3 )ara A ARTE DA FELICIDADE ea pe"a, %"m" ea em"7Te 4" uma par!e na!ural da n"a %"n!i!ui74", n4" *W realmen!e %"m" mudar ee e!ad" men!ai. Ma ea vi4" e!W errada. Ora, p"r eJempl", !"d" nR na%em" em e!ad" de i&n"r\n%ia. Nee en!id", a i&n"r\n%ia !am#Fm F per$ei!amen!e na!ural. Se<a %"m" $"r, Vuand" peVuen", "m" mui!" i&n"ran!e. N" en!an!", G medida Vue vam" %re%end", dia apR dia, p"r mei" da edu%a74" e d" aprendi>ad", p"dem" adVuirir %"n*e%imen!" e diipar a i&n"r\n%ia. )"rFm, e n" deiJarm" $i%ar num e!ad" de i&n"r\n%ia, em deenv"lver %"n%ien!emen!e n"" aprendi>ad", n4" %"ne&uirem" diipW3la. L"&", e n" deiJarm" $i%ar num Ye!ad" na!uralY em $a>er um e$"r7" para a%a#ar %"m a i&n"r\n%ia, n4" #r"!ar4" ep"n!aneamen!e a $"r7a "u $a!"re da edu%a74" e d" aprendi>ad", Vue e "pTem a ela. D" mem" m"d", a!ravF d" !reinamen!" adeVuad", p"dem" a" p"u%" redu>ir n"a em"7Te ne&a!iva e aumen!ar e!ad" men!ai p"i!iv" !ai %"m" " am"r, a %"mpaiJ4" e " perd4". 3 Ma, e ea em"7Te $a>em par!e da n"a piVue, %"m" p"derem" air vi!"ri"" na lu!a %"n!ra al&" Vue F ineren!e a nR mem"_ 3 A" re$le!ir "#re %"m" %"m#a!er a em"7Te ne&a!iva, a<uda a#er %"m" $un%i"na a men!e *umana 3 rep"ndeu " Dalai3Lama. 3 Ora, F %lar" Vue a men!e *umana F mui!" %"mpleJa. Ma F !am#Fm mui!" *a#ilid"a. Ela %"ne&ue de%"#rir mei" pel" Vuai p"de lidar %"m uma variedade de i!ua7Te e %"ndi7Te. )ara %"me7ar, a men!e !em a %apa%idade de ad"!ar perpe%!iva di$eren!e a!ravF da Vuai p"de !ra!ar de vWri" pr"#lema. A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS YDen!r" da prW!i%a #udi!a, ea %apa%idade de ad"!ar perpe%!iva di$eren!e F u!ili>ada numa Frie de medi!a7Te na Vuai " indiv(du" i"la men!almen!e di$eren!e ape%!" de i mem" e en!4" ini%ia uma %"nvera en!re ele. EJi!e, p"r eJempl", uma prW!i%a de medi!a74" de!inada a pr"m"ver " al!ru(m", e&und" a Vual en!a#ulam" um diWl"&" en!re n"a prRpria ba!i!ude e&"%'n!ri%a;, um eu Vue F a en%arna74" d" e&"%en!rim", e nR mem" %"m" pra!i%an!e da epiri!ualidade. = uma epF%ie de rela%i"namen!" de diWl"&". Da mema $"rma, nee %a", em#"ra !ra7" ne&a!iv" !ai %"m" " Rdi" e a raiva $a7am par!e da n"a men!e, p"dem" n" dedi%ar a uma ini%ia!iva na Vual !"mam" n"a raiva e Rdi" %"m" "#<e!" e " %"m#a!em". YAlFm di", na n"a prRpria eJperi'n%ia diWria, mui!a ve>e n" de%"#rim" em i!ua7Te na Vuai n" %ulpam" "u n" %ri!i%am". C"!umam" di>erC bAi, em !al dia aim aim, eu me de%ep%i"nei %"mi&" mem";. E en!4" n" %ri!i%am". Ou p"dem" n" %ulpar p"r $a>er al&" errad" "u p"r n4" $a>er al&uma %"ia, e en!im" raiva de nR mem". Nee %a", !am#Fm, en!a#ulam" uma epF%ie de diWl"&" %"m nR mem". Na realidade, n4" eJi!em dua iden!idade di!in!aE !ra!a3e apena de uma %"n!inuidade n" mem" indiv(du". Mem" aim, $a> en!id" Vue n" %ri!iVuem", Vue in!am" raiva de nR mem". I" F al&" Vue !"d" nR %"n*e%em" p"r eJperi'n%ia prRpria. b)"r!an!", apear de na realidade R *aver uma Xni%a individualidade %"n!(nua, nR p"dem" ad"!ar dua perpe%!iva di$eren!e. O Vue a%"n!e%e Vuand" e!am" n" %ri3 A ARTE DA FELICIDADE !i%and"_ O beu; Vue e!W %ri!i%and" par!e de uma perpe%!iva da pe"a %"m" !"!alidade, d" er in!eir"E e " beu; Vue e!W end" %ri!i%ad" F um eu da perpe%!iva de uma eJperi'n%ia par!i%ular "u de um a%"n!e%imen!" epe%($i%". E aim p"dem" ver a p"i#ilidade da eJi!'n%ia de um brela%i"namen!" d" eu %"m " eu;. Y)ara deenv"lver ee p"n!", p"de er #a!an!e X!il re$le!ir "#re " diver" ape%!" da n"a prRpria iden!idade pe"al. T"mem" " eJempl" de um m"n&e #udi!a !i#e!an". Ee indiv(du" p"de !er uma n"74" de iden!idade per"nali>ada a par!ir da perpe%!iva de er um m"n&e, bmeu eu enVuan!" m"n&e;. AlFm di", ele !am#Fm p"de !er um n(vel de iden!idade pe"al Vue n4" F mui!" #aead" n" eu ape%!" m"nW!i%" ma, im, na ua "ri&em F!ni%a, de !i#e!an". C"m i", ele p"de di>er, beu enVuan!" !i#e!an";. E en!4", em "u!r" n(vel, ea pe"a p"de !er "u!ra iden!idade na Vual " $a!" de er m"n&e e a "ri&em F!ni%a p"dem n4" deempen*ar um papel imp"r!an!e. Ele p"de penar, beu enVuan!" er *uman";. )"dem" ver, p"r!an!", perpe%!iva di$eren!e den!r" da iden!idade individual de %ada pe"a. YO Vue i" indi%a F Vue, Vuand" n" rela%i"nam" %"n%ei!ualmen!e %"m al&", "m" %apa>e de en%arar um $en`men" de mui!" \n&ul" di$eren!e. E a %apa%idade para ver a %"ia de \n&ul" di$eren!e F !"!almen!e ele!iva. )"dem" n" %"n%en!rar num \n&ul" epe%($i%", num ape%!" epe%ial daVuele $en`men", e ad"!ar uma perpe%!iva par!i%ular. Ea %apa%idade !"rna3e mui!" imp"r!an!e Vuand" pr"%uram" iden!i$i%ar e eliminar %er!" ape%!" ne&a!iv" de nR mem", "u real!ar !ra7" p"i3 A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS "v". Nra7a a ea %apa%idade de ad"!ar uma perpe%!iva di$eren!e, p"dem" i"larpar!e de nR mem" Vuepr"%uram" eliminar e p"dem" en$ren!W3la. YOra, a" eJaminar mel*"r ee !ema, ur&e uma Vue!4" mui!" imp"r!an!e. Em#"ra p"am" en!rar em %"m#a!e %"m a raiva, " Rdi" e " "u!r" e!ad" men!ai ne&a!iv", Vue &aran!ia "u %er!e>a nR !em" de Vue F p"(vel a vi!Rria %"n!ra ele_ YLuand" $alam" dee e!ad" men!ai ne&a!iv", eu deveria real!ar Vue e!"u me re$erind" GVuil" Vue em !i#e!an" e3 %*ama de N-"n M"n&, "u em \n%ri!" de Kle*a. Ee !erm" i&ni$i%a li!eralmen!e baVuil" Vue a$li&e de den!r";. Ea F uma eJpre4" mui!" l"n&a. )"r i" %"!uma er !radu>ida p"r biluTe;. A prRpria e!im"l"&ia da palavra !i#e!ana N-"n M"n& n" dW uma ena74" de Vue e !ra!a de um a%"n!e%imen!" em"%i"nal e %"&ni!iv" Vue a$li&e n"a men!e de m"d" ep"n!\ne", de!rRi n"a pa> men!al "u pr"v"%a uma per!ur#a74" na n"a piVue Vuand" e mani$e!a. Se pre!arm" a!en74" u$i%ien!e, F $W%il re%"n*e%er a na!ure>a a$li!iva dea biluTe; implemen!e p"rVue ela apreen!am ea !end'n%ia de de!ruir n"a erenidade e preen7a de ep(ri!". =, p"rFm, mui!" mai di$(%il de%"#rir e p"dem" uperW3la. Ea F uma dXvida Vue e!W dire!amen!e a"%iada a !"da a idFia de er p"(vel a!in&ir a plena reali>a74" d" n"" p"!en%ial epiri!ual. E F uma Vue!4" mui!" Fria e di$(%il. Y)"r!an!", de Vue $undamen!" dip"m" para a%ei!ar Vue ea em"7Te a$li!iva e a%"n!e%imen!" %"&ni!iv", "u biluTe;, p"dem a%a#ar end" arran%ada e eliminada da n"a men!e_ N" penamen!" #udi!a, !em" !r' pre3 5I: A ARTE DA FELICIDADE mia "u $undamen!" prin%ipai, e&und" " Vuai a%redi!am" Vue i" p"a a%"n!e%er. YA primeira premia F Vue !"d" " e!ad" men!ai biluRri";, !"da a em"7Te e penamen!" a$li!iv", 4" een%ialmen!e de!urpad", <W Vue e enra(>am numa per%ep74" eVuiv"%ada da verdadeira realidade da i!ua74". )"r mai p"der"a Vue e<am, n" $und" ea em"7Te ne&a!iva n4" p"uem nen*um $undamen!" vWlid". S4" #aeada na i&n"r\n%ia. )"r "u!r" lad", !"da a em"7Te "u e!ad" men!ai p"i!iv", %"m" p"r eJempl" " am"r, a %"mpaiJ4" e " ini&*!, en!re "u!r", !'m uma #ae Rlida. Luand" a men!e e!W viven%iand" ee e!ad" p"i!iv", n4" eJi!e de!urpa74". AlFm di", ee $a!"re p"i!iv" e!4" an%"rad" na realidade. )"dem er veri$i%ad" p"r n"a prRpria eJperi'n%ia. EJi!e uma epF%ie de "lide> e enrai>amen!" na ra>4" e na %"mpreen4". Ee n4" F " %a" %"m a em"7Te a$li!iva, %"m" a raiva e " Rdi". E ainda p"r %ima, !"d" ee e!ad" men!ai p"i!iv" !'m a Vualidade de permi!ir Vue aumen!em" ua %apa%idade e ampliem" eu p"!en%ial de m"d" ilimi!ad", e " pra!i%arm" %"m re&ularidade a!ravF d" !reinamen!" e da %"n!an!e $amiliaridade...Y 3 O en*"r p"de eJpli%ar um p"u%" mai 3 die eu, in!err"mpend"3". 3 O Vue realmen!e Vuer di>er %"m a a$irma!iva de Vue " e!ad" men!ai p"i!iv" !'m uma Y#ae vWlidaY, a" pa" Vue " e!ad" men!ai ne&a!iv" n4" !'m Ynen*uma #ae vWlidaY_ 3 +em, p"r eJempl" 3 e%lare%eu " Dalai3Lama 3, a %"mpaiJ4" F %"niderada uma em"74" p"i!iva. A" &erar %"mpaiJ4", %"me7am" p"r admi!ir Vue n4" Vuerem" 5I2 A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS " "$rimen!" e Vue !em" " direi!" G $eli%idade. I" p"de er veri$i%ad" e le&i!imad" pela n"a prRpria eJperi'n%ia. Re%"n*e%em" en!4" Vue "u!ra pe"a, eJa!amen!e %"m" nR, !am#Fm n4" Vuerem "$rer e !am#Fm !'m " direi!" G $eli%idade. Ea paa a er a #ae para %"me7arm" a &erar %"mpaiJ4". YEen%ialmen!e, *W dua %a!e&"ria de em"7Te "u e!ad" men!aiC a p"i!iva e a ne&a!iva. Um m"d" de %lai$i%ar ea em"7Te F em !erm" d" en!endimen!" de Vue a em"7Te p"i!iva 4" aVuela Vue p"dem er <u!i$i%ada enVuan!" a ne&a!iva 4" a Vue n4" p"dem er <u!i$i%ada. )"r eJempl", eJaminam" an!eri"rmen!e " !Rpi%" d" dee<", %"m" *W dee<" p"i!iv" e dee<" ne&a!iv". O dee<" para Vue e<am a!endida n"a ne%eidade #Wi%a F p"i!iv". = <u!i$i%Wvel. +aeia3e n" $a!" de Vue !"d" nR eJi!im" e !em" " direi!" de "#reviver. E, para Vue p"am" "#reviver, *W %er!a %"ia Vue 4" impre%ind(vei, %er!a ne%eidade Vue !'m de er a!i$ei!a. L"&", ee !ip" de dee<" !em um $undamen!" vWlid". E, %"m" <W vim", *W "u!r" !ip" de dee<" Vue 4" ne&a!iv", %"m" " dee<" em eJ%e" e a &an\n%ia. Ee !ip" de dee<" n4" 4" #aead" em m"!iv" vWlid" e %"!umam R &erar pr"#lema e %"mpli%ar n"a vida. S4" dee<" Vue e #aeiam implemen!e num en!imen!" de ina!i$a74", de Vuerer mai, mui!" em#"ra a %"ia Vue Vuerem" nN" e<am realmen!e ne%eWria. Dee<" dea na!ure>a n4" dipTem de m"!iv" vWlid" a amparW3l". )"r!an!", dee m"d" p"dem" di>er Vue a em"7Te p"i!iva !'m um $undamen!" $irme e vWlid", enVuan!" $al!a G em"7Te ne&a!iva ea #ae le&(!ima.Y A SU)ERAPAO DE O+S;T;SCULOS A ARTE DA FELICIDADE en" en!re !"da a !radi7Te #udi!a de Vue, a $im de 6 Dalai3Lama %"n!inu"u eu eJame da men!e *umana, uperar plenamen!e !"da ea !end'n%ia ne&a!iva, F pre /namen!" da men!e %"m a mema a!eu3 %i" apli%ar " an!(d"!" %"n!ra a i&n"r\n%ia 3 " b$a!"r Sa die%and" " $uV%i% #ed"ria;. E!e F indipenWvel. O b$a!"r Sa#ed"ria; env"lve 74" minu%i"a Vue um #"!\ni%" p"deria uar a" %lai$i %ar epF%ie de $l"re rara. a pr"du74" de ini&*! Vue pene!re na verdadeira na!ure >a !ra> de v"l!a G e&unda premia na >a da realidade. 3Ora, i" n e de V Y)"r!an!", den!r" da !radi74" #udi!a, nR dip"m" n4" Vue n"a em"7Te nne&a!i3 #aeam" a ale&a74" R de an!(d"!" para e!ad" men!ai epe%($i%" 3 a pa%i'n va p"dem er arran%ada e eliminada. Ea premia !em %"m" u!en!a74" " $a!" de Vue n"" e!ad" men!ai )"3 %ia e a !"ler\n%ia a!uam %"m" an!(d"!" epe%($i%" para <r %"m" an!(d"!" %"n!ra n"a !end'n3 a raiva e " Rdi" 3 ma !am#Fm !em" um an!(d"!" &eral 3 i!iv" p"dem a!ue" ini&*! Vue pene!ra na na!ure>a een%ial da realidade e %ia ne&a!iva e e!ad" men!ai iluRri". A e&unda pre3 edida Vue aumen!arm" a %apa%idade a!ua %"n!ra !"d" " e!ad" men!ai ne&a!iv". = eme mia F Vue, G nU l*an!e a m"d" de a%a#ar %"m uma plan!a venen"aC p"3 dee an!(d"!", Cuan!" mai"r $"r ua $"r7a, !an!" mai %a3 i de redu>ir a in!enidade da a$li7Te dem" eliminar " e$ei!" perni%i"" %"r!and" ram" e pa>e nR erem $"l*a epe%($i%" "u p"dem" eliminar a plan!a in!eira, ind" men!ai e em"%i%naiE e !an!" mai p"derem" neu!rali>ar ua in$lu'n%ia 3; e$ei!". a!F a rai> para erradi%W3la.Y YLuand" $alim" em eliminar e!ad" men!ai ne&a!iv", *W um p"n!" Vue devem" !er em men!e. Den!r" da prW!i%a #udi!a, / %ul!iv" de %er!a Vualidade men!ai p"3 )ara %"n%luir ua anWlie da p"i#ilidade de eliminar n" i!iva epe%($i%UU %"m" a pa%i'n%ia, a !"ler\n%ia, a #ene3" e!ad" men!ai ne&a!iv", " Dalai3Lama eJpli%"u. v"l'n%ia, en!re "u!ra, p"de a!uar %"m" um an!(d"!" epe3 %($i%" para e!a%" men!ai ne&a!iv" %"m" a raiva, " Rdi" men!e F pura. Ela !em %"m" #ae a %ren7a de Vue a %"n e " ape&". A a$li%a74" de an!(d"!" !ai %"m" " am"r e a %i'n%ia u!il #Wi%a n4" F %"npur%ada p"r em"7Te ne&a %"mpaiJ4" Sua na!ure>a F pura, um e!ad" a" Vual n" re$eri3 %"mpaiJ4" p"%e redu>ir i&ni$i%a!ivamen!e " &rau "u inm" %"m" Ya men!e da Lu> L(mpidaY. Ea na!ure>a een3 $lu'n%ia da a$i7Te men!ai e em"%i"naiE ma, a$li!iva %ial da men!e F !am#Fm %*amada de Na!ure>a d" +uda. pr"%uram eliminar apena de!erminada em"7 em %er!" en!id" p"dem er vi3 L"&", %"m" a em"7Te ne&a!iva n4" $a>em par!e in!r(n epe%($i%a "u ndividuai, e%a dea Na!ure>a d" +uda, eJi!e uma p"i#ilidade de !" apena %"rJ" medida par%iai. Ea em"7Te a$li!iva, !ai %"m" " al&" e " Rdi", e!4" em Xl!ima anWlie enrai3 eliminW3la e puri$i%ar a men!e. eVuiv"%ada da verdadei3 Y)"r!an!", F a par!ir dea !r' premia Vue " #udi >ada na i&n"rA%ia 3 na per%ep74" eV m" a%ei!a Vue a a$li7Te men!ai e em"%i"nai p"dem er ra na!ure>a d3, realidade. )"r!an!", pare%e *aver um %"n3 A ARTE DA FELICIDADE eliminada p"r mei" d" %ul!iv" deli#erad" de $"r7a %"n!rWria %"m" " am"r, a %"mpaiJ4", a !"ler\n%ia e " perd4", #em %"m" a!ravF de vWria prW!i%a, !ai %"m" a medi!a74".Y A idFia de Vue a na!ure>a "%ul!a da men!e F pura e de Vue nR !em" a %apa%idade para eliminar %"mple!amen!e n"" m"del" ne&a!iv" de penamen!" era um !Rpi%" "#re " Vual eu !in*a "uvid" " Dalai3Lama $alar an!e. Ele *avia %"mparad" a men!e a um %"p" de W&ua lama%en!a. O e!ad" men!ai a$li!iv" eram %"m" a Yimpure>aY "u a lama, Vue p"deriam er rem"vida de m"d" a revelar a na!ure>a YpuraY da W&ua. I" pare%ia um p"u%" a#!ra!"E e, paand" para in!eree mai prW!i%", eu " in!err"mpi. 3 Di&am" Vue a pe"a a%ei!e a p"i#ilidade de eliminar ua em"7Te ne&a!iva e a!F mem" %"me%e a dar pa" nea dire74". A par!ir da n"a %"nvera, n" en!an!", eu depreend" Vue eria ne%eWri" um e$"r7" !remend" para erradi%ar ee lad" perver"C uma en"rme dedi%a74" a" e!ud", G %"n!empla74", a %"n!an!e apli%a74" de an!(d"!", a prW!i%a in!eniva de medi!a74" e aim p"r dian!e. I" p"deria er adeVuad" para um m"n&e "u para al&uFm Vue pudee dev"!ar mui!" !emp" e a!en74" a ea prW!i%a. Ma " Vue di>er de uma pe"a %"mum, %"m $am(lia e !ud" " mai, Vue !alve> n4" !en*a " !emp" "u a "p"r!unidade de p`r em prW!i%a ea !F%ni%a in!eniva_ )ara ela, n4" eria mai adeVuad" implemen!e !en!ar %"n!r"lar a em"7Te Vue a a$li&em, aprender a viver %"m ela e admini!rW3la de m"d" ra>"Wvel, em ve> de !en!ar erradi%W3la %"mple!amen!e_ = %"m" " pa%ien!e %"m dia#e3 A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS !e. Ele p"dem n4" !er mei" para uma %ura %"mple!aE ma e dedi%arem a!en74" G die!a, e $i>erem u" da inulina e de "u!r" re%ur", ele p"dem %"n!r"lar a d"en7a e prevenir eu in!"ma e eV[ela ne&a!iva. 3 =, ea F a mel*"r $"rma^ 3 rep"ndeu ele, %"m en!uiam". 3 C"n%"rd" %"m v"%'. LuaiVuer pa", p"r men"re Vue e<am, Vue !"mem" n" en!id" de redu>ir a in$lu'n%ia da em"7Te ne&a!iva p"dem er mui!" X!ei. De%ididamen!e i" p"de a<udar a pe"a a levar uma vida mai $eli> e a!i$a!Rria. N" en!an!", !am#Fm F p"(vel Vue um lei&" al%an%e al!" n(vei de reali>a74" epiri!ualC al&uFm Vue !en*a empre&", $am(lia, um rela%i"namen!" eJual %"m eu %`n<u&e e aim p"r dian!e. E n4" F R i", ma *"uve indiv(du" Vue R %"me7aram a prW!i%a a Fri" <W !arde na vida, Vuand" e!avam %"m mai de Vuaren!a, %inV[en!a "u a!F mem" "i!en!a an"E e, mem" aim, %"ne&uiram !"rnar3e &rande me!re de al!" n(vel. 3 O en*"r pe"almen!e %"n*e%eu mui!" indiv(du" Vue na ua "pini4" p"am !er a!in&id" ee e!ad" u#lime_ 3 inda&uei. 3 Crei" Vue i" F mui!", mui!" di$(%il de avaliar. A" meu ver, " pra!i%an!e verdadeir" e in%er" nun%a e van&l"riam di". 3 E deu uma riada. Mui!" n" O%iden!e v"l!am3e para a %ren7a reli&i"a %"m" $"n!e de $eli%idade, ma a a#"rda&em d" Dalai3Lama F $undamen!almen!e di$eren!e da de mui!a reli&iTe "%iden!ai p"r depender mui!" mai d" ra%i"%(ni" e d" !reinamen!" da men!e d" Vue da $F. S"# %er!" ape%!", " en$"3 A ARTE DA FELICIDADE A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS Vue d" Dalai3Lama F emel*an!e a uma %i'n%ia da men!e, um i!ema Vue p"der(am" apli%ar eJa!amen!e %"m" a pe"a uam a pi%"!erapia. N" en!an!", " Vue " DalaiLama u&ere vai mai alFm. Em#"ra e!e<am" a%"!umad" G idFia de re%"rrer a !F%ni%a pi%"!erWpi%a %"m" a !erapia %"mp"r!amen!al para a!a%ar mau *W#i!" epe%($i%" 3 " $um", a #e#ida, a eJpl"Te de raiva 3 n4" e!am" *a#i!uad" a %ul!ivar a!ri#u!" p"i!iv" 3 " am"r, a %"mpaiJ4", a pa%i'n%ia, a &ener"idade 3 %"m" arma %"n!ra !"da a em"7Te e e!ad" men!ai ne&a!iv". O mF!"d" d" Dalai3Lama para al%an7ar a $eli%idade !em p"r #ae a idFia rev"lu%i"nWria de Vue " e!ad" men!ai ne&a!iv" n4" 4" par!e in!r(ne%a da n"a men!eE 4" "#!W%ul" !rani!Rri" Vue impedem a eJpre4" d" n"" e!ad" la!en!e de ale&ria e $eli%idade. A mai"ria da e%"la !radi%i"nai da pi%"!erapia "%iden!al %"!uma %"n%en!rar " $"%" na adap!a74" G neur"e d" pa%ien!e em ve> de numa %"mple!a re$"rmula74" de !"d" " eu m"d" de en%arar a vida. Ela eJaminam a *i!Rria pe"al d" indiv(du", eu rela%i"namen!", ua eJperi'n%ia diWria .a( in%lu(d" "n*" e $an!aia/ e a!F mem" " rela%i"namen!" %"m " !erapeu!a n" e$"r7" de re"lver " %"n$li!" in!eri"re d" pa%ien!e, a m"!iva7Te in%"n%ien!e e a din\mi%a pi%"lR&i%a Vue p"de e!ar %"n!ri#uind" para eu pr"#lema "u ua in$eli%idade. O "#<e!iv" %"ni!e em "#!er e!ra!F&ia mai audWvei para en%arar a vida, uma adap!a74" e mel*"ra d" in!"ma, em ve> de !reinar a men!e de m"d" dire!" para er $eli>. A %ara%!er(!i%a mai n"!Wvel d" mF!"d" de !reinamen!" da men!e d" Dalai3Lama env"lve a idFia de Vue " e!a3 d" men!ai p"i!iv" p"dem a!uar %"m" an!(d"!" dire!" para " e!ad" men!ai ne&a!iv". Luand" e pr"%uram a#"rda&en anWl"&a a ea na m"derna %i'n%ia d" %"mp"r!amen!", a !erapia %"&ni!iva !alve> e<a a Vue mai e apr"Jima. Ea $"rma de pi%"!erapia vem e !"rnand" %ada ve> mai p"pular a" l"n&" da Xl!ima dF%ada e <W %"mpr"v"u er mui!" e$i%a> n" !ra!amen!" de uma ampla variedade de pr"#lema %"mun, epe%ialmen!e de !ran!"rn" d" *um"r, %"m" p"r eJempl" a depre4" e a aniedade. A m"derna !erapia %"&ni!iva, deenv"lvida p"r pi%"!erapeu!a !ai %"m" " dr. Al#er! Elli e " dr. Aar"n +e%,, #aeia3e na idFia de Vue a em"7Te Vue n" per!ur#am e n"" %"mp"r!amen!" dea<u!ad" 4" %auad" p"r di!"r7Te n" penamen!" e p"r %ren7a irra%i"nai. A !erapia %"n%en!ra ua a!en74" em a<udar " pa%ien!e a i!ema!i%amen!e iden!i$i%ar, eJaminar e %"rri&ir ea di!"r7Te n" penamen!". O penamen!" %"rre!iv", em %er!" en!id", paam a er um an!(d"!" %"n!ra " m"del" de!urpad" de penamen!" Vue 4" a $"n!e d" "$rimen!" d" pa%ien!e. )"r eJempl", uma pe"a F re<ei!ada p"r "u!ra e rea&e %"m um en!imen!" eJ%eiv" de mW&"a. O !erapeu!a %"&ni!iv" primeir" a<uda a pe"a a iden!i$i%ar a %ren7a irra%i"nal la!en!eE p"r eJempl"C YEu pre%i" er amad" e apr"vad" p"r Vuae !"da a pe"a i&ni$i%a!iva na min*a vida em VualVuer "%ai4" "u, e n4" $"r aim, !ud" F *"rr(vel, e eu n4" pre!" para nada.Y O !erapeu!a en!4" apreen!a G pe"a pr"va Vue Vue!i"nam ea %ren7a irreali!a. Em#"ra ea a#"rda&em p"a pare%er uper$i%ial, mui!" e!ud" dem"n!raram Vue a !erapia %"&ni!iva $un%i"na. 5:B A ARTE DA FELICIDADE Na depre4", p"r eJempl", " !erapeu!a %"&ni!iv" ale&am Vue 4" " penamen!" ne&a!iv" e derr"!i!a Vue ervem de ali%er%e para a depre4". )ra!i%amen!e da mema $"rma Vue " #udi!a %"nideram de!urpada !"da a em"7Te a$li!iva, " !erapeu!a %"&ni!iv" en%aram ee penamen!" ne&a!iv", &erad"re da depre4", %"m" Yeen%ialmen!e devir!uad"Y. Na depre4", " penamen!" p"de devir!uar3e pel" *W#i!" de %"niderar " a%"n!e%imen!" em !erm" de "i!"3"u3"i!en!aE pel" eJ%e" de &enerali>a74" .eJ.C e perdem" um empre&" "u n4" paam" de an", au!"ma!i%amen!e penam"C Y"u um $ra%a" !"!al^Y/E "u pela per%ep74" ele!iva de apena %er!" a%"n!e%imen!" .eJ.C !r' $a!" p"i!iv" e d"i ne&a!iv" p"dem a%"n!e%er num dia, ma a pe"a deprimida i&n"ra " $a!" p"i!iv" e e %"n%en!ra eJ%luivamen!e n" ne&a!iv"/. )"r!an!", n" !ra!amen!" da depre4", %"m a a<uda d" !erapeu!a, " pa%ien!e F en%"ra<ad" a m"ni!"rar " ur&imen!" au!"mW!i%" de penamen!" ne&a!iv" .eJ.C YEu n4" irv" para nadaY/ e a %"rri&ir ener&i%amen!e ee penamen!" di!"r%id" p"r mei" da %"le!a de in$"rma7Te e pr"va Vue " %"n!radi&am "u ne&uem .eJ.C ;3Dei dur" para %riar d"i $il*"Y, YTen*" !alen!" para %an!arY, YSempre $ui um #"m ami&"Y, YC"ne&ui man!er um empre&" di$(%ilY e aim p"r dian!e/. )eVuiad"re %"mpr"varam Vue a" u#!i!uir n"" m"d" de!urpad" de penar p"r in$"rma7Te pre%ia, F p"(vel pr"v"%ar uma mudan7a n" n"" en!imen!" e mel*"rar n"" *um"r. O prRpri" $a!" de Vue p"dem" mudar n"a em"7Te e %"m#a!er penamen!" ne&a!iv" %"m a apli%ar4" de m"d" de penar al!erna!iv" %"rr"#"ra a p"i74" d" Dalai3 A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS Lama de Vue p"dem" uperar e!ad" men!ai ne&a!iv" a!ravF da apli%ar4" de Yan!(d"!"Y, "u e<a, " e!ad" men!ai p"i!iv" %"rrep"nden!e. E, Vuand" ee $a!" F a"%iad" a re%en!e pr"va %ien!($i%a de Vue p"dem" mudar a e!ru!ura e " $un%i"namen!" d" %Fre#r" p"r mei" d" %ul!iv" de n"v" penamen!", a idFia de p"derm" al%an7ar a $eli%idade a!ravF d" !reinamen!" da men!e pare%e uma p"i#ilidade mui!" real. 5:2 A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS Cap(!ul" 5A COMO LIDAR COM A RAI@A E O MDIO Se deparam" %"m uma pe"a Vue lev"u uma $le%*ada, n4" perdem" !emp" n" per&un!and" de "nde a $le%*a p"de !er vind", a Vue %a!a per!en%ia " indiv(du" Vue a a!ir"uE analiand" de Vue !ip" de madeira a $le%*a era $ei!a, "u de Vue m"d" $"i !al*ada a p"n!a da $le%*a. Em ve> di", dever(am" n" %"n%en!rar em arran%ar a $le%*a imedia!amen!e. 3 S*a,-amuni, " +uda "l!em"3n" a&"ra para al&uma dea Y$le%*aY, " @ e!ad" men!ai ne&a!iv" Vue de!r"em n"a $eli%idade, e eu repe%!iv" an!(d"!". T"d" " e!ad" men!ai ne&a!iv" a!uam %"m" "#!W%ul" G n"a $eli%idade, ma vam" %"me7ar %"m a raiva, Vue pare%e er um d" mai"re empe%il*". Ela F de%ri!a pel" $ilR"$" e!Ri%" S'ne%a %"m" Ya mai *edi"nda e $renF!i%a de !"da a em"7TeY. O e$ei!" de!ru!iv" da raiva e d" Rdi" $"ram #em d"%umen!ad" p"r re%en!e e!ud" %ien!($i%". = %lar" Vue n4" pre%iam" de %"mpr"va74" %ien!($i%a para per%e#er %"m" ea em"7`e p"dem !"ldar n"" di%ernimen!", %auar ena7Te de eJ!rem" de%"n$"r!" "u deva!a74" em n"" rela%i"namen!" pe"ai. N"a prRpria eJperi'n%ia p"de n" di>er i". N" en!an!", em an" re%en!e, $"ram reali>ad" &rande avan7" na d"%umen!a74" d" e$ei!" $(i%" n"%iv" da raiva e da *"!ilidade. De>ena de e!ud" dem"n!raram Vue ea em"7Te 4" uma %aua imp"r!an!e de d"en7a e de m"r!e prema!ura. )eVuiad"re %"m" " dr. Red$"rd William na Du,e Univeri!- e " dr. R"#er! Sap"l,- na S!an$"rd Univeri!- %"ndu>iram peVuia Vue dem"n!ram Vue a raiva, a $Xria e a *"!ilidade 4" epe%ialmen!e pre<udi%iai a" i!ema %ardi"va%ular. A%umularam3e !an!a pr"va d" e$ei!" dan"" da *"!ilidade Vue ela a&"ra F de $a!" %"niderada um imp"r!an!e $a!"r de ri%" de d"en7a %ard(a%a, n" m(nim" i&ual a $a!"re de ri%" !radi%i"nai %"m" " %"le!er"l al!" "u a pre4" al!a, "u !alve> mai"r d" Vue ele. E, uma ve> Vue a%ei!em" a idFia d" e$ei!" n"%iv" da raiva e d" Rdi", a prRJima per&un!a paa a er %"m" uperW3l". N" meu primeir" dia %"m" %"nul!"r piVuiW!ri%" numa in!i!ui74" de !ra!amen!", eu e!ava end" en%amin*ad" a" meu n"v" %"nul!Rri" p"r uma in!e&ran!e da eVuipe Vuand" "uvi &ri!" a!errad"re Vue rever#eravam pel" %"rred"r... 3 E!"u %"m raiva... 3 Mai al!"^ 3 ESTOU COM RAI@A^ 3 MAIS ALTO^ MOSTRE LUE ESTS^ EU LUERO @ER^ 3 ESTOU COM RAI@A^^ COM RAI@A^^ LUE MDIO^^^ LUE A ARTE DA FELICIDADE Era realmen!e au!ad"r. C"men!ei %"m a $un%i"nWria Vue pare%ia e!ar "%"rrend" uma %rie Vue eJi&ia a!en74" ur&en!e. 3 N4" e pre"%upe %"m i" 3 die ela, rind". 3 E!4" R $a>end" !erapia de &rup" n" $inal d" %"rred"r... a<udand" uma pa%ien!e a e %"ne%!ar %"m ua raiva. Mai !arde naVuele dia, e!ive %"m a pa%ien!e em pe"a. Ela pare%ia eJau!a. 3 E!"u !4" relaJada 3 die ela. 3 AVuela e4" de !erapia realmen!e $un%i"n"u. E!"u %"m a ena74" de !er p"!" para $"ra !"da a min*a raiva. Na n"a e4" e&uin!e, n" en!an!", a pa%ien!e rela!"u. 3 +em, a%*" Vue a%a#ei n4" p"nd" para $"ra !"da a min*a raiva. L"&" dep"i de air daVui "n!em, Vuand" eu e!ava aind" d" e!a%i"namen!", um idi"!a Vuae me deu uma $e%*ada... e eu $iVuei $uri"a^ E n4" parei de Jin&W3l" en!re den!e a!F %*e&ar em %aa. A%*" Vue ainda pre%i" de mai al&uma dea eTe de raiva para #"!ar para $"ra " re!". Luand" e pr"pTe d"minar a raiva e " Rdi", " DalaiLama %"me7a inve!i&and" a na!ure>a dea em"7Te de!ru!iva. 3 Em &eral 3 eJpli%"u ele 3 *W mui!a epF%ie di$eren!e de em"7Te ne&a!iva "u a$li!iva, %"m" a preun74", a arr"&\n%ia, " %iXme, " dee<", a luJXria, a in!"ler\n%ia e aim p"r dian!e. Ma de !"da ea, " Rdi" e a raiva 4" %"niderad" " mai"re male p"r erem " "#!W%ul" de mai"r vul!" a" deenv"lvimen!" da %"mpaiJ4" e d" al3 A SU)ERAPOO DE O+STSCULOS !ru(m"E e p"r de!ru(rem n"a vir!ude e n"a erenidade men!al. YLuand" penam" na raiva, p"de *aver d"i !ip". Um p"de er p"i!iv". I" e deveria prin%ipalmen!e G n"a m"!iva74". )"de *aver al&uma raiva Vue e<a m"!ivada pela %"mpaiJ4" "u p"r uma ena74" de rep"na#ilidade. N" %a" em Vue a raiva F m"!ivada pela %"mpaiJ4", ela p"de er uada %"m" um impul" "u um %a!aliad"r para um a!" p"i!iv". Nea %ir%un!\n%ia, uma em"74" *umana %"m" a raiva p"de a&ir %"m" uma $"r7a para pr"v"%ar a a74" ur&en!e. Ela %ria um !ip" de ener&ia Vue permi!e a um indiv(du" a&ir %"m rapide> e de%i4". )"de er um p"der"" $a!"r de m"!iva74". L"&", ee !ip" de raiva p"de G ve>e er p"i!iv". In$eli>men!e, p"rFm, mui!" em#"ra ee !ip" de raiva p"a $un%i"nar %"m" um !ip" de pr"!e74" e n" pr"p"r%i"nar al&uma ener&ia a mai, %"m $reV['n%ia ea ener&ia !am#Fm F %e&a, de m"d" Vue n4" e a#e a" %er!" e ela a%a#arW end" %"n!ru!iva "u de!ru!iva. Y)"i, apear de em rara %ir%un!\n%ia al&un !ip" de raiva p"derem er p"i!iv", em &eral, a raiva &era ran%"r e Rdi". E, Vuan!" a" Rdi", ele nun%a F p"i!iv". N4" &era a#"lu!amen!e nen*um #ene$(%i". = empre !"!almen!e ne&a!iv". YN4" p"dem" uperar a raiva e " Rdi" implemen!e uprimind"3". )re%iam" %ul!ivar dili&en!emen!e " an!(d"!" a" Rdi"C a pa%i'n%ia e a !"ler\n%ia. Se&uind" " m"del" de Vue $alam" an!e, a $im de erm" %apa>e de %ul!ivar %"m 'Ji!" a pa%i'n%ia e a !"ler\n%ia, pre%iam" &erar en!uiam", um $"r!e dee<" de a!in&ir " "#<e!iv". A ARTE DA FELICIDADE A SU)ERAPQO DE 6ASTSCULOS Luan!" mai"r " en!uiam", mai"r n"a %apa%idade para Vuele mem" in!an!e, ele n" d/mina !"!almen!e e de up"r!ar a di$i%uldade Vue en%"n!rarem" duran!e " pr"3 !rRi n"a pa> men!al. _N"a pre,Un7a de ep(ri!" deapa %e". Luand" n" dedi%am" G prW!i%a da pa%i'n%ia e da re%e p"r %"mple!". Luiand" um _di" "u raiva ur&e %"m !"ler\n%ia, na realidade, " Vue e!W a%"n!e%end" F um en3 !an!a in!enidade, ele u$"%a a m;l*"r par!e d" n"" %F v"lvimen!" num %"m#a!e %"m " Rdi" e a raiva. cW Vue e re#r", Vue F a %apa%idade de diln&uir " %er!" d" errad" !ra!a de uma i!ua74" de %"m#a!e, #u%am" a vi!Rria, ma aim %"m" a %"neV[i'n%ia a %_ir!" e a l"n&" pra>" d" !am#Fm !em" de e!ar preparad" para a p"i#ilidade n"" a!". N"" p"dier de di%ernimen!" !"rna3e !"!al de perder a #a!al*a. )"r!an!", enVuan!" e!am" env"lvid" men!e in"peran!e, em Fp"der mai $un%i"nar. = Vuae %"m" n" %"m#a!e, n4" dever(am" perder de vi!a " $a!" de Vue, e !ivFem" enl"uVuee%id". Ee raiva e Rdi" %"!umam nee pr"%e", en$ren!arem" mui!" pr"#lema. Dever(a3 n" lan7ar num e!ad" .de %"n$u", Vue R erve para !"r m" !er a %apa%idade de up"r!ar ea a&rura. Luem ai nar mui!" mai &rave in"" pr"#lema e di$i%uldade. vi!"ri"" %"n!ra " Rdi" e a raiva a!ravF de um pr"%e" YMem" n" n(vel $((i%", " R%i" pr"du> uma !ran$"r !4" Wrdu" F um verdadeir" *erRi. ma74" $(i%a mui!" $eia e dea&rl<dWvel n" indiv(du". N" Y= %"m i" em men!e Vue &eram" ee $"r!e en!u3 mem" in!an!e em Vu.e ur&em " $"r!e en!imen!" de iam". O en!uiam" reul!a da de%"#er!a d" e$ei!" raiva "u Rdi", p"r mai Vue a pe_"a !en!e imular "u ad" #enF$i%" da !"ler\n%ia e da pa%i'n%ia #em %"m" d" e$ei3 !ar uma p"!ura di&na, F mui!" R#vi" Vue " r"!" da &e !" de!ru!iv" e ne&a!iv" da raiva e d" Rdi", a"%iada G "a apreen!a uma apair'n%ia %"n!"r%ida e repuliva. Sua re$leJ4" "#re ele. E ee prRpri" a!", ea %"n%ien!i>a3 eJpre4" F mui!" dea&radWvel, e da pe"a emana uma 74" em i, %riarW uma a$inidade %"m " en!imen!" de !"3 vi#ra74" mui!" *"!il. .O "u!r" p"dem per%e#er i". = ler\n%ia e pa%i'n%ia alFm de $a>er %"m Vue !en*am" mai Vuae %"m" e en!iem a pre_a" aind" d" %"rp" da %au!ela e %uidad" dian!e de penamen!" irad" e %*ei" Vuela pe"a. Tan!" aim Vue, La" R " ere *uman" de Rdi". Neralmen!e, n4" n" in%"m"dam" mui!" %"m a 4" %apa>e de en!ir i", a!F mem" #i%*", animai de raiva "u Rdi", e " en!imen!" implemen!e apare%e. N" e!ima74", pr"%uram evii!ar a pe"a naVuele in!an!e. AlFm en!an!", uma ve> Vue deenv"lvam" uma a!i!ude de %au3 di", Vuand" uma pe"a nu!re penamen!" ran%"r"", !ela para %"m ea em"7Te, ea mema a!i!ude relu!an3 ele !endem a e a%umiular den!rZl da pe"aE e i" p"de !e p"de a&ir %"m" uma medida preven!iva %"n!ra a raiva %auar in!"ma, !ai %r"m" a perda de ape!i!e, a in`nia, "u Rdi". Vue em dXvida $a>em %"m Vue a lpe"a e in!a mai !ena YO e$ei!" de!ru!iv" d" Rdi" 4" mui!" vi(vei, mui3 e nerv"a. !" R#vi" e imedia!". )"r eJempl", Vuand" um penamen3 Y)"r m"!iv" %"m" ee, " ,Rdi" F %"mparad" a um !" mui!" $"r!e "u in!en" de Rdi" #r"!a den!r" de nR, na3 inimi&". Ee inimi&" in!ern", ee, inimi&" in!eri"r, n4" !em U ARTE DA FELICIDADE n74" alFm de n" $a>er mal. Ele F Vue F inimi&", n"" mai"r inimi&". N4" !em n74" alFm de implemen!e n" de!ruir, media!" Vuan!" a l"n&" pra>". di$eren!e de um inimi&" n"rmal. Em#"ra ai, uma pe"a Vue %"niderem" inimiedi%ar3 e a a!ividade Vue n" 4" pre<umen" !em "u!ra $un7Te. Ea pe"a a pe"a pre%ia d"rmir. De m"d" Vue !ra $un7Te e, aim, n4" p"de dedi%ar ,ra p"r dia da ua eJi!'n%ia a ee pr"Gr. cW " Rdi" n4" !em nen*uma "u!ra $un3" "#<e!iv", Vue n4" e<a " de n" de!ruir. I%ien!i>arm" dee $a!", dever(am" !"le nun%a dar "p"r!unidade para Vue ee ur<a den!r" de nR.Y repei!" a lidar %"m a raiva, Vual F ua mF!"d" da pi%"!erapia "%iden!al Vue re4" da n"a raiva_ U, %rei" er pre%i" en!ender Vue p"de *aUren!e 3 eJpli%"u " Dalai3Lama. 3 Em al"a nu!rem en!imen!" de raiva e mW&"a &" Vue $"i $ei!" a ela n" paad", uma i emel*an!e, e ee en!imen!" F a#a$ad". ,4" !i#e!ana Vue di> Vue, e *"uver al&u#X>i", p"dem" eliminW3la %"m um $"r!e palavra, e al&uma %"ia e!iver "#!ruina "prar e " %amin*" e!arW livre. Da mee %a", F p"(vel ima&inar uma i!ua74" ide da repre4" de %er!a em"7Te "u %er3 A SUfERAPOO DE O+STSCULOS !a en!imen!" de raiva, !alve> e<a mel*"r implemen!e a#rir " %"ra74" e eJpreW3 l". Y)"rFm, %rei" Vue em &eral a raiva e " Rdi" 4" " !ip" de em"74" Vue, e deiJad" G v"n!ade "u em %"n!r"le, %"!umam e a&ravar e %"n!inuar a %re%er. Se implemen!e n" a%"!umarm" %ada ve> mai a deiJar Vue ele a%"n!e7am e R %"n!inuarm" a eJpreW3l", i" n"rmalmen!e reul!a em eu %re%imen!", n4" na ua redu74". )"r i", para mim, Vuan!" mai ad"!arm" uma a!i!ude %au!el%a e Vuan!" mai pr"%urarm" redu>ir " n(vel da ua in!enidade, mel*"r erW.Y 3 Se " en*"r F da "pini4" de Vue eJprear "u li#erar n"a raiva n4" re"lve, en!4" Vual F a "lu74"_ 3 inda&uei. 3 Ora, ame de mai nada, en!imen!" de raiva e Rdi" ur&em de urda men!e Vue e!W per!ur#ada pela ina!i$a74" e de%"Wen!amen!". )"r!an!", p"dem" n" preparar %"m an!e%edFn%ia, %"m " !ra#al*" %"n!an!e n" en!id" de &erar " %"i;a!en!amen!" in!eri"r e %ul!ivar a #enev"l'n%ia e a %"mpai/4.". I" pr"du> uma %er!a erenidade men!al Vue p"de a<udar a impedir Vue a raiva eVuer e mani$e!e. E en!4", V uand" ur&ir de $a!" uma i!ua74" Vue n" deiJe %"m niDa, dever(am" en%arar de $ren!e n"a raiva para analiWl,333U. Dever(am" peVuiar Vuai $a!"re deram "ri&em GVuHUa mani$e!a74" epe%($i%a de raiva "u Rdi". Dep"i, devir(am" analiW3la mai de!idamen!e, pr"%urand" ver e $" !ema rea74" inadeVuada e, em epe%ial, e $"i %"n!ru!iva ui de!ru!iva. E $arem" um e$"r7" para eJer%er uma %era 3 m"dera74" e di%iplina in!eri"r, %"m#a!end"3a ener&iu( men!e p"r mei" da apli%a74" de an!(d"!"C %"n!ra#alamaimd" ea em"7Te ne&a!iva %"m penamen!" de pa%iFn"%ia e !"ler\n%ia. 52B A ARTE DA FELICIDADE O Dalai3Lama $e> uma paua e dep"i a%re%en!"u, %"m eu *a#i!ual pra&ma!im"3 3 = %lar" Vue, n" e$"r7" p"r uperar a raiva e " Rdi", n" e!W&i" ini%ial p"dem" ainda eJperimen!ar ea em"7Te ne&a!iva. EJi!em, p"rFm, n(vei di$eren!e. Ca" e !ra!e de uma raiva de in!enidade #randa, naVuele m"men!" p"dem" !en!ar en$ren!W3la dire!amen!e e %"m#a!'3la. N" en!an!", %a" e mani$e!e uma em"74" ne&a!iva mui!" $"r!e, naVuele m"men!" !alve> e<a di$(%il dea$iW3la "u en$ren!W3la. Se $"r ee " %a", naVuele in!an!e !alve> " mel*"r e<a implemen!e !en!ar deiJW3la de lad", penar em al&uma "u!ra %"ia. Uma ve> Vue n"a men!e e a%alme um p"u%", en!4" p"derem" analiar, p"derem" ra%i"%inar. 3 Em "u!ra palavra, re$le!i, ele e!ava re%"mendand" Vue YdFem" um !emp"Y. E pr"e&uiuC 3 N" e$"r7" para eliminar a raiva e " Rdi", " %ul!iv" deli#erad" da pa%i'n%ia e da !"ler\n%ia F indipenWvel. )"der(am" %"n%e#er " val"r e a imp"r!\n%ia da pa%i'n%ia e da !"ler\n%ia n" e&uin!e !erm"C n" Vue !an&e a" e$ei!" de!ru!iv" d" penamen!" irad" e %*ei" de Rdi", n4" p"dem" n" pr"!e&er dele a!ravF da riVue>a. Mem" Vue e<am" mili"nWri", ainda e!am" u<ei!" a" e$ei!" de!ru!iv" da raiva e d" Rdi". Nem p"de a edu%a74" p"r i R dar uma &aran!ia de Vue e!arem" pr"!e&id" dee e$ei!". De m"d" emel*an!e, a lei n4" !em %"m" n" $"rne%er ea &aran!ia "u pr"!e74". Nem mem" a arma nu%leare, p"r mai "$i!i%ad" Vue e<a " i!ema de de$ea, p"dem n" "$ere%er pr"!e74" "u de$ea %"n!ra ee e$ei!"... O Dalai3Lama $e> uma paua para !"mar $`le&" e %"n%luiu em v"> $irme e %lara. A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS 3 O Xni%" $a!"r Vue p"de n" dar re$X&i" "u pr"!e74" %"m rela74" a" e$ei!" de!ru!iv" da raiva e d" Rdi" F n"a prW!i%a da !"ler\n%ia e da pa%i'n%ia. Mai uma ve>, a a#ed"ria !radi%i"nal d" Dalai3Lama e!W em !"!al *arm"nia %"m " dad" %ien!($i%". O dr. D"l$ aillmann, da Univeri!- "$ Ala#ama, reali>"u eJperi'n%ia Vue dem"n!raram Vue penamen!" irad" %"!umam &erar um e!ad" de eJ%i!a74" $ii"lR&i%a Vue n" deiJa ainda mai pr"pen" G raiva. A raiva alimen!a3e da raivaE e, G medida Vue n"" e!ad" de eJ%i!a74" aumen!a, rea&im" %"m mai"r $a%ilidade a e!(mul" am#ien!ai Vue pr"v"Vuem a raiva. Se l*e derm" %"rda, a raiva !em a !end'n%ia a aumen!ar. En!4", %"m" devem" !ra!ar de diipar n"a raiva_ C"m" u&ere " Dalai3Lama, dar va>4" G raiva e G $Xria !em van!a&en mui!" limi!ada. A eJpre4" !erap'u!i%a da raiva %"m" mei" de %a!are pare%e !er !id" "ri&em na !e"ria $reudiana da em"74", %u<a "pera74" ele %"niderava emel*an!e G de um m"del" *idrWuli%"C Vuand" a pre4" aumen!a, pre%ia er li#erada. A idFia de n" livrarm" da n"a raiva a!ravF da ua eJpre4" !em al&um apel" dramW!i%" e de %er!" m"d" p"deria a!F pare%er diver!ida, ma " pr"#lema F Vue ee mF!"d" implemen!e n4" $un%i"na. Mui!" e!ud" a" l"n&" da Vua!r" Xl!ima dF%ada revelaram %"ni!en!emen!e Vue a eJpre4" ver#al e $(i%a da n"a raiva n4" %"n!ri#ui em nada para diipW3la e R pi"ra a i!ua74". O dr. Aar"n Sie&man, pi%Rl"&" e peVuiad"r da raiva na Univeri!- "$ Mar-land, a%redi!a p"r eJem3 52: A ARTE DA FELICIDADE pl" Vue F eJa!amen!e ee !ip" de eJpre4" repe!ida da raiva e da $Xria Vue a%i"na " i!ema in!ern" de aler!a e a rea7Te #i"Vu(mi%a Vue !'m mai"r pr"#a#ilidade de %auar dan" G n"a ar!Fria. Em#"ra e!e<a %lar" Vue dar va>4" G n"a raiva n4" F a "lu74", !am#Fm n4" re"lve nada i&n"rar n"a raiva "u $in&ir Vue ela n4" eJi!e. C"m" eJaminam" na Ter%eira )ar!e, evi!ar n"" pr"#lema n4" $a> %"m Vue ele deapare7am. En!4", Vual F a mel*"r a!i!ude_ = in!erean!e Vue peVuiad"re %"n!emp"r\ne" da raiva, %"m" 6 dr. aillmann e " dr. William, e!e<am em %"nen" Vuan!" G %"n!a!a74" de Vue mF!"d" emel*an!e a" d" Dalai3Lama pare%em er " mai e$i%a>e. C"m" " e!ree em &eral a#aiJa " limi!e daVuil" Vue p"deria de!"nar a raiva, " primeir" pa" F preven!iv"C %ul!ivar um %"n!en!amen!" in!eri"r e um e!ad" men!al mai %alm", %"m" re%"menda " Dalai3Lama, p"de de%ididamen!e er X!il. E, Vuand" a raiva de $a!" e mani$e!a, peVuia dem"n!raram Vue um Vue!i"namen!" enFr&i%", uma anWlie lR&i%a e uma reavalia74" d" penamen!" Vue de!"naram a raiva p"dem a<udar a diipW3la. HW !am#Fm %"mpr"va74" eJperimen!al %"m a indi%a74" de Vue a !F%ni%a Vue eJaminam" an!eri"rmen!e, !ai %"m" a mudan7a de perpe%!iva "u a pr"%ura d" di$eren!e \n&ul" de uma i!ua74", !am#Fm p"dem er mui!" e$i%a>e. = %lar" Vue !ud" i" %"!uma er mai $W%il dian!e de n(vei mai #aiJ" "u m"derad" de raiva. )"r!an!", pra!i%ar a in!erven74" pre%"%e, an!e Vue " penamen!" de Rdi" e raiva aumen!em %umula!ivamen!e, p"de er um $a!"r imp"r!an!e. 522 A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS Em vir!ude da ua en"rme in$lu'n%ia na upera74" da raiva e d" Rdi", " Dalai3Lama di%"rreu mai de!idamen!e "#re " i&ni$i%ad" e " val"r da pa%i'n%ia e da !"ler\n%ia. 3 Na n"a eJperi'n%ia d" dia3a3dia, a !"ler\n%ia e a pa%i'n%ia !'m &rande van!a&en. )"r eJempl", deenv"lv'3la permi!irW Vue u!en!em" e man!en*am" n"a preen7a de ep(ri!". )"r!an!", e um indiv(du" p"ui ea %apa%idade de !"ler\n%ia e pa%i'n%ia, mem" Vue ele viva num am#ien!e mui!" !en", " Vue pr"v"%a nerv"im" e e!ree, enVuan!" ea pe"a !iver !"ler\n%ia e pa%i'n%ia, ua erenidade e pa> de ep(ri!" n4" er4" per!ur#ada. YOu!ra van!a&em de rea&ir a i!ua7Te di$(%ei %"m pa%i'n%ia em ve> de %eder G raiva F Vue n" pr"!e&em" de p"!en%iai %"neV['n%ia indee<Wvei Vue p"deriam derivar da n"a rea74" raiv"a. Se rea&im" a i!ua7Te %"m raiva "u Rdi", n4" R i" deiJa de n" pr"!e&er d" dan" "u mal Vue <W n" !en*a id" $ei!" 3 " dan" "u mal <W "%"rreu mem" 3 ma, ainda p"r %ima, nR %riam" uma %aua a mai para n"" prRpri" "$rimen!" n" $u!ur". N" en!an!", e rea&im" a um mal %"m pa%i'n%ia e !"ler\n%ia, mui!" em#"ra p"am" en$ren!ar mW&"a e %"n!ran&imen!" !emp"rWri", ainda aim evi!arem" a %"neV['n%ia p"!en%ialmen!e peri&"a a l"n&" pra>". )"r mei" d" a%ri$(%i" de ape%!" em imp"r!\n%ia, Vuand" !"leram" peVuena a&rura "u pr"#lema, nR n" !"rnam" %apa>e de evi!ar eJperi'n%ia "u "$rimen!" Vue p"deriam er mui!" mai Fri" n" $u!ur". )ara dar um eJempl", e um prii"neir" %"ndenad" pudee alvar a vida, a%ri$i%and" eu #ra7" %"m" puni74", erW Vue ea pe"a n4" e en!iria &ra!a pela "p"r!unidade_ A" up"r!ar a d"r e " "$rimen!" 51 A ARTE DA FELICIDADE de !er um #ra7" de%epad", a pe"a e!aria e livrand" da m"r!e, um "$rimen!" mai"r.Y 3 )ara a men!alidade "%iden!al 3 "#ervei 3 a pa%i'n%ia e a !"ler\n%ia 4" em dXvida %"niderada vir!udeE ma, Vuand" e!am" end" a!"rmen!ad" dire!amen!e p"r "u!r", Vuand" al&uFm e!W v"l!ad" para n" pre<udi%ar, rea&ir %"m Ypa%i'n%ia e !"ler\n%iaY pare%e !er um !"Vue de $raVue>a, de paividade. O Dalai3Lama a#an"u a %a#e7a, di%"rdand" de mim. 3 C"m" a pa%i'n%ia e a !"ler\n%ia derivam de uma %apa%idade de permane%erm" $irme e ina#alWvei, em erm" d"minad" pela i!ua7Te "u %"ndi7Te advera Vue en$ren!am", n4" dever(am" %"niderar a !"ler\n%ia "u a pa%i'n%ia inai de $raVue>a "u de Vue n" dem" p"r ven%id"E ma, im, um inal de $"r7a, "ri&inad" de uma pr"$unda %apa%idade para man!er a $irme>a. Rea&ir a uma i!ua74" pen"a %"m pa%i'n%ia e !"ler\n%ia em ve> de rea&ir %"m raiva e Rdi" env"lve uma m"dera74" a!uan!e, Vue pr"vFm de uma men!e $"r!e, pr"vida de au!"di%iplina. Y= %lar" Vue, Vuand" eJaminam" " %"n%ei!" da pa%i'n%ia, %"m" na mai"ria d" "u!r" %"n%ei!", p"de *aver !ip" p"i!iv" e ne&a!iv" de pa%i'n%ia. A impa%i'n%ia nem empre F errada. )"r eJempl", ela p"de n" a<udar a !"mar a ini%ia!iva para reali>ar %"ia. Mem" na !are$a diWria, %"m" na limpe>a d" n"" Vuar!", e !iverm" pa%i'n%ia demai, p"der(am" avan7ar mui!" deva&ar e %"ne&uir $a>er mui!" p"u%". Ou ainda, a impa%i'n%ia para al%an7ar a pa> mundial 3 ea em dXvida p"de er p"i!iva. )"rFm, em i!ua7Te Vue 4" di$(%ei e dea$iad"ra, a pa%i'n%ia a<uda a man!er n"a $"r7a de v"n!ade e p"de n" amparar.Y 516 A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS Animand"3e %ada ve> mai G medida Vue e apr"$undaa na anWlie d" i&ni$i%ad" da pa%i'n%ia, " Dalai3Lama a%rl%en!"u. 3 Crei" *aver uma li&a74" mui!" (n!ima en!re a *umildade e a pa%i'n%ia. A *umildade env"lve a %apa%idade de ad"!ar uma p"!ura mai #eli&eran!e, a %apa%idade de re!aliUr e Vuierm" e, n" en!an!", de%idir deli#eradamen!e n4" a&ir dea $"rma. = i" " Vue eu %*amaria de *umilda<e &enu(na. Crei" Vue a verdadeira !"ler\n%ia "u pa%i'n%ia !em um %"mp"nen!e "u elemen!" de au!"di%iplina e m"dera74" 3 a per%ep74" de Vue p"der(am" !er a&id" de "u!r" m"d", de Vue p"der(am" !er aumid" uma a#"rda&em mai a&reiva, ma re"lvem" n4" $a>'3l". )"r "u!r" lad", er $"r7ad" a ad"!ar uma %er!a a!i!ude paiva em vir!ude de um en!imen!" de deampar" "u de$i%i'n%ia, i%i eu n4" %*amaria de *umildade &enu(na. )"de er uma epF%ie de manid4", ma n4" F a verdadeira !"ler\n%ia. YOra, Vuand" $alam" "#re %"m" dever(am" deenv"lver a !"ler\n%ia para %"m aVuele Vue n" pre<udi%am, n4%/ dever(am" %"niderar err"neamen!e Vue i" i&ni$i%a Vue dever(am" implemen!e a%ei!ar %"m d"%ilidade !ud" Vue e<a $ei!" %"n!ra nR.Y O Dalai3Lama $e> uma paua p dep"i riu. Y)el" %"n!rWri", e ne%eWri", " mel*"r a $a>,er, a de%i4" mai W#ia !alve> e<a a de implemen!e $u&ir %"rrend", para mui!" l"n&e^Y 3 Nem empre %"ne&uim" deiJar de er a!in&id" p"$ mei" de uma $u&a... 3 = verdade 3 rep"ndeu ele. 3 O ve>e, p"dem" deparar %"m i!ua7Te Vue eJi&em $"r!e medida de$eniva. Cre;3;86, p"rFm, Vue p"dem" aumir uma p"i74" $irme e A ARTE DA FELICIDADE a!F mem" ad"!ar $"r!e medida de$eniva a par!ir de um en!imen!" de %"mpaiJ4", "u de uma n"74" de in!eree pel" "u!r", em ve> de a&ir aim %"m #ae na raiva. Um d" m"!iv" pel" Vuai eJi!e a ne%eidade de ad"!ar uma $"r!e medida de$eniva %"n!ra al&uFm F Vue, e deiJarm" a "p"r!unidade paar 3 n4" imp"r!a Vual !en*a id" " mal "u %rime perpe!rad" %"n!ra nR 3 da( reul!a " peri&" de Vue ea pe"a e *a#i!ue a ee a!" ne&a!iv", " Vue n" $und" %auarW ua prRpria de&ra7a e F mui!" de!ru!iv" a l"n&" pra>" para a prRpria pe"a. )"r!an!", uma $"r!e medida de$eniva F ne%eWria, ma %"m ea a!i!ude men!al p"dem" e$e!uW3la p"r %"mpaiJ4" e in!eree p"r aVuele indiv(du". )"r eJempl", n" Vue di> repei!" a n"" en!endimen!" %"m a C*ina, mem" Vue *a<a uma pr"#a#ilidade de ur&imen!" de al&um en!imen!" de Rdi", nR deli#eradamen!e n" %"n!r"lam" e pr"%uram" redu>i3l". Fa>em" um e$"r7" %"n%ien!e para deenv"lver um en!imen!" de %"mpaiJ4" pel" %*inee. E, na min*a "pini4", medida de$eniva p"dem a%a#ar !end" mai"r e$i%W%ia em " en!imen!" de raiva e Rdi". YA&"ra, <W eJaminam" mF!"d" para deenv"lver a pa%i'n%ia e a !"ler\n%ia, #em %"m" para a$a!ar a raiva e " Rdi", mF!"d" !ai %"m" " u" d" ra%i"%(ni" para analiar a i!ua74", a ad"74" de uma perpe%!iva mai ampla e " en$"Vue de "u!r" \n&ul" de urna i!ua74". Um reul!ad" $inal, "u um pr"du!" da pa%i'n%ia e da !"ler\n%ia, F " perd4". Luand" "m" realmen!e pa%ien!e e !"leran!e, " perd4" ur&e ep"n!aneamen!e. YEm#"ra p"am" !er paad" p"r mui!" a%"n!e%imen!" ne&a!iv" n" paad", %"m " deenv"lvimen!" da A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS pa%i'n%ia e da !"ler\n%ia, F p"(vel n" livrarm" da ena7Te de raiva e reen!imen!". Se analiarm" a i!ua74", per%e#erem" Vue " paad" F paad", de m"d" Vue de nada adian!a %"n!inuar a en!ir raiva e Rdi", Vue n4" mudam a i!ua74" ma apena %auarn uma per!ur#a74" na n"a men!e #em %"m" a perpe!ua74" da n"a in$eli%idade. Na!uralmen!e, ainda p"dem" n" lem#rar d" a%"n!e%imen!". EVue%er e perd"ar 4" d"i a!" di$eren!e. N4" *W nada de errad" em implemen!e lem#rar ee a%"n!e%imen!" ne&a!iv". Luand" e !em a men!e perpi%a>, empre "%"rrerW a lem#ran7a.Y Ele riu. YCrei" Vue " +uda e lem#rava de !ud". Ma, %"m " deenv"lvimen!" da pa%i'n%ia e da !"ler\n%ia, F p"(vel a#and"nar " en!imen!" ne&a!iv" a"%iad" a" a%"n!e%imen!".Y MEDITAPOES SO+RE A RAI@A Em mui!a dea %"nvera, " mF!"d" #Wi%" d" Dalai3Lama para uperar a raiva e " Rdi" env"lvia " u" d" ra%i"%(ni" e da anWlie para inve!i&ar a %aua da raiva, para %"m#a!er ee e!ad" men!ai n"%iv" a!ravF d" en!endimen!". Em %er!" en!id", p"de3e %"niderar Vue ea a#"rda&em ua a lR&i%a para neu!rali>ar a raiva e " Rdi", #em %"m" para %ul!ivar " an!(d"!" da pa%i'n%ia e da !"ler\n%ia. N" en!an!", ea n4" era a Xni%a !F%ni%a. Em ua pale!ra a" pX#li%", ele uplemen!"u ua anWlie %"m a apreen!a74" de in!ru7Te "#re ea dua medi!a7Te imple p"rFm e$i%a>e para a<udar a uperar a raiva. A ARTE DA FELICIDADE Medi!a74" "#re a raivaC EJer%(%i" 8 3 Ima&inem" uma i!ua74" na Vual al&uFm Vue %"n*e%em" mui!" #em, al&uFm Vue n" e<a (n!im" e Vuerid", e!e<a em %ir%un!\n%ia na Vuai ele !en*a um a%e" de raiva. )"dem" ima&inar ea "%"rr'n%ia num rela%i"namen!" mui!" %Wu!i%" "u numa i!ua74" em Vue e!e<a a%"n!e%end" al&" Vue e<a per!ur#ad"r em !erm" pe"ai. A pe"a e!W !4" $uri"a Vue perdeu !"da a erenidade men!al, e!W &erand" vi#ra7Te mui!" ne&a!iva e a!F mem" %*e&"u a" p"n!" de e $erir "u de Vue#rar "#<e!". Y@am" en!4" re$le!ir "#re " e$ei!" imedia!" da raiva dea pe"a. @erem" uma !ran$"rma74" $(i%a em andamen!". Ea pe"a de Vuem "m" (n!im", de Vuem &"!am", Vue n" paad" en!(am" pra>er R de ver, a&"ra e!W !ran$"rmada nea pe"a $eia, a!F mem" em !erm" $(i%". O m"!iv" pel" Vual eu %rei" Vue dever(am" viuali>ar i" a%"n!e%end" a uma "u!ra pe"a reide n" $a!" de er mai $W%il ver " de$ei!" d" "u!r" d" Vue " n"". Aim, p"r mei" da ima&ina74", medi!em" e $a7am" ea viuali>a74" p"r al&un minu!". YA" $inal da viuali>a74", analiem" a i!ua74" e a"%iem" a %ir%un!\n%ia G n"a prRpria eJperi'n%ia. @e<am" Vue nR mem" e!ivem" nee e!ad" mui!a ve>e. T"mem" a e&uin!e re"lu74"C bNun%a me deiJarei d"minar p"r raiva e Rdi" !4" in!en" p"rVue, e permi!ir i", e!arei nea mema i!ua74". Tam#Fm "$rerei !"da a %"neV['n%ia, perderei min*a pa> de ep(ri!", min*a erenidade, aumirei ea apar'n%ia $(i%a *"rr(vel; e aim A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS p"r dian!e. )"r!an!", uma ve> Vue !en*am" !"mad" ea de%i4", duran!e " Xl!im" minu!" da medi!a74", %"n%en!rem" n"a men!e nea %"n%lu4", em mai"re anWlie, apena permi!ind" Vue n"a men!e e de!en*a na re"lu74" de n4" e deiJar in$luen%iar pela raiva "u pel" Rdi".Y Medi!a74" "#re a raivaC EJer%(%i" 5 3 @am" $a>er "u!ra medi!a74" %"m " re%ur" da viuali>a74". C"me%em" p"r viuali>ar al&uFm Vue n4" n" a&rade, al&uFm Vue n" irri!e, Vue n" %aue mui!" pr"#lema "u Vue n" d' n" nerv". Ima&inem", en!4", uma i!ua74" na Vual ea pe"a n" a#"rre7a, "u $a7a al&uma %"ia Vue n" "$enda "u per!ur#e. E, em ima&ina74", Vuand" viuali>arm" ea par!e, deiJem" Vue n"a rea74" na!ural e mani$e!eE Vue ela $lua ep"n!aneamen!e. Dep"i ve<am" %"m" n" en!im", ve<am" e i" pr"v"%a uma a%elera74" d" ri!m" d" n"" #a!imen!" %ard(a%", en!re "u!ra %"ia. Analiem" e n" en!im" G v"n!ade "u %"n!ran&id"E ve<am" e imedia!amen!e re!"rnam" G erenidade "u e deenv"lvem" al&um de%"n$"r!" men!al. cul&uem" p"r nR mem"E inve!i&uem". )"r!an!", duran!e al&un minu!", !alve> !r' "u Vua!r", vam" inve!i&ar e eJperimen!ar. E en!4", a" $im da n"a inve!i&a74", e de%"#rirm" Vue YSim, de nada adian!a permi!ir Vue a irri!a74" %re7a. De imedia!", eu per%" min*a pa> de ep(ri!"Y, vam" di>er a nR mem" YN" $u!ur", n4" a&irei mai dee m"d".Y @am" deenv"lver ea de!ermina74". Finalmen!e, duran!e " Xl!im" minu!" d" eJer%i3 ,7 ARTE DA FELICIDADE %i", $iJem" n"a men!e %"m a!en74" %"n%en!rada nea C"n%lu4" "u de!ermina74". Ea F a medi!a74". O Talai3Lama par"u p"r um in!an!e e en!4", "l*an d" a" red"r d" al4" de e!udan!e in%er" Vue e pre paravam para pra!i%ar ea medi!a74", riu e a%re%en!"u. Cap(!ul" .aH 3 Crei" Vue, e eu !ivee a $a%uldade %"&ni!iva, a %a pa%idade "u a ni!ide> de )er%ep74" para ler " penamen !" d" "u!r", veria um maravil*"" epe!W%ul" aVui^ COMO LIDAR COM A ANSIEDADE Um #ur#urin*" de ri" per%"rreu a pla!Fia e l"&" e E REFORPAR O AM O R3) R M ) RIO eJ!in&uiu G medi%a Vue " "uvin!e ini%iavam a medi!a74", %"me7and" a !are$a de %"m#a!er a raiva. E!imaUe Vue a" l"n&" da vida pel" men" um em %ada Vua!r" n"r!e3ameri%an" irW "$rer de uma aniedade "u pre"%upa74" de in!enidade de#ili!an!e, &rave " u$i%ien!e para preen%*er " %ri!Fri" d" dia&nR!i%" mFdi%" de um !ran!"rn" da aniedade. N" en!an!", mem" aVuele Vue nun%a paaram p"r um e!ad" de aniedade pa!"lT&i%a "u (n%apa%(!an!e, em uma "u "u!ra "%ai4" viven%iam n(vei eJ%eiv" de pre"%upa74" e aniedade Vue n4" er3 vem a nen*um "#<e!iv" X!il e n4" $a>em nada a n4" er "lapar a $eli%idade e in!er$erir %"m a %apa%idade da pe"a de reali>ar ua me!a. A ARTE DA FELICIDADE O %Fre#r" *uman" F eVuipad" %"m um i!ema "$i!i%ad" pr"<e!ad" para re&i!rar a em"7Te d" med" e da pre"%upa74". Ee i!ema a!ende a uma $un74" imp"r!an!e 3 ele n" m"#ili>a para rea&ir a" peri&" p"nd" em andamen!" uma %"mpleJa eV['n%ia de even!" #i"Vu(mi%" e $ii"lR&i%". O lad" adap!a!iv" da pre"%upa74" %"ni!e em Vue ela n" permi!e prever " peri&" e !"mar medida preven!iva. )"r i", %er!" !ip" de med" e um %er!" n(vel de pre"%upa74" p"dem er audWvei. N" en!an!", en!imen!" de med" e aniedade p"dem peri!ir e a!F e a&ravar na au'n%ia de uma amea7a au!'n!i%aE e, Vuand" ea em"7Te %re%em alFm de VualVuer pr"p"r74" %"m rela74" a al&um peri&" real, ela e !"rnam inai de mW adap!a74". A aniedade e a pre"%upa74" eJ%eiva p"dem, %"m" a raiva e " Rdi", !er e$ei!" deva!ad"re na men!e e n" %"rp", !"rnand"3e a $"n!e de mui!" "$rimen!" em"%i"nal e a!F mem" de en$ermidade $(i%a. D" p"n!" de vi!a men!al, a aniedade %r`ni%a p"de pre<udi%ar " di%ernimen!", aumen!ar a irri!a#ilidade e #l"Vuear n"a e$i%W%ia &eral. Ela !am#Fm p"de levar a pr"#lema $(i%", en!re ele, in%lu(d" a redu74" da $un74" imun"lR&i%a, a d"en7a %ard(a%a, " !ran!"rn" &a!rin!e!inai, a $adi&a, a !en4" e a d"r mu%ular. cW e dem"n!r"u p"r eJempl" Vue !ran!"rn" da aniedade pr"v"%aram a ini#i74" d" %re%imen!" em menina ad"le%en!e. Luand" pr"%uram" e!ra!F&ia para lidar %"m a aniedade, devem" primeir" re%"n*e%er, %"m" " Dalai3Lama alien!arW, Vue p"de *aver mui!" $a!"re Vue %"n!ri#uam para a eJperi'n%ia da aniedade. Em al&un %a", p"de *aver um $"r!e %"mp"nen!e #i"lR&i%". Al&uma pe"a pare3 A SU)ERAPOO DE O+STSCULOS %em !er uma %er!a vulnera#ilidade neur"lR&i%a G viv'n%ia de e!ad" de pre"%upa74" e aniedade. Cien!i!a de%"#riram re%en!emen!e um &ene Vue e!W a"%iad" G pr"pen4" G aniedade e a" penamen!" ne&a!iv". En!re!an!", nem !"d" " %a" de pre"%upa74" !RJi%a !'m "ri&em &enF!i%a, e *W p"u%a dXvida Vuan!" a" $a!" de " aprendi>ad" e " %"ndi%i"namen!" deempen*arem um papel imp"r!an!e na ua e!i"l"&ia. N4" imp"r!a, p"rFm, e n"a aniedade F pred"minan!emen!e $(i%a "u pi%"lR&i%a na ua "ri&em, a #"a n"!(%ia F Vue *W al&" Vue p"dem" $a>er a repei!" dela. N" %a" mai &rave de aniedade, a medi%a74" p"de er X!il %"m" par!e d" !ra!amen!". N" en!an!", a mai"ria daVuele de nR Vue 4" a!"rmen!ad" p"r aniedade e pre"%upa7Te in%`m"da d" dia3a3dia n4" pre%iarW de in!erven74" $arma%"lR&i%a. Epe%iali!a n" %amp" d" %"n!r"le da aniedade em &eral 4" da "pini4" de Vue " mel*"r F uma a#"rda&em mul!idimeni"nal. I" in%luiria em primeir" lu&ar a elimina74" da p"i#ilidade de VualVuer %"ndi74" mFdi%a u#<a%en!e er a %aua da n"a aniedade. A dedi%a74" a" aprim"ramen!" da n"a aXde $(i%a a!ravF da die!a e eJer%(%i" adeVuad" !am#Fm p"de a<udar. E, %"m" alien!"u " Dalai3Lama, %ul!ivar a %"mpaiJ4" e apr"$undar n"a li&a74" %"m " "u!r" p"de pr"m"ver a #"a *i&iene men!al e a<udar a %"m#a!er e!ad" ani"". Na #u%a p"r e!ra!F&ia prW!i%a para uperar a aniedade, p"rFm, *W uma !F%ni%a Vue "#reai p"r er epe%ialmen!e e$i%a>C a in!erven74" %"&ni!iva. Ee F um d" prin%ipai mF!"d" uad" pel" Dalai3Lama para d"minar a aniedade e a pre"%upa7Te d" dia3a3dia. )"r apli%ar " A ARTE DA 8FELICIDADE mem" pr"%edimen!" u!ili>ad" %"m a raiva e " Rdi", ea !F%ni%a env"lve um enFr&i%" Vue!i"namen!" d" penamen!" &erad"re de aniedade, #em %"m" ua u#!i!ui74" p"r a!i!ude e penamen!" p"i!iv" #em p"nderad". Em de%"rr'n%ia da eJ!rema di$u4" da aniedade na n"a %ul!ura, eu !in*a mui!a v"n!ade de levan!ar ea Vue!4" %"m " Dalai3Lama e de%"#rir %"m" ele lida %"m ela. Sua a&enda e!ava epe%ialmen!e %*eia naVuele dia, e eu pude en!ir min*a aniedade u#ir m"men!" an!e da n"a en!revi!a Vuand" $ui in$"rmad" pel" eu e%re!Wri" de Vue !er(am" de a#reviar n"a %"nvera. Sen!ind"3me em !emp" u$i%ien!e e pre"%upad" %"m a p"i#ilidade de Vue ele n4" pudee !ra!ar de !"d" " !Rpi%" Vue eu Vueria eJaminar, en!ei3me rapidamen!e e %"me%ei a $alar, re&redind" G min*a !end'n%ia in!ermi!en!e de !en!ar eJ!rair dele rep"!a impli!a. _ p en*"r a#e Vue " Ded" e a aniedade p"dem er um &rande "#!W%ul" G reali>a74" da n"a me!a, e<am ela eJ!eri"re, e<am de %re%imen!" in!eri"r. Em piVuia!ria, !em" vWri" mF!"d" para lidar %"m ee ape%!", ma e!"u %uri"" para a#er eu p"n!" de vi!a. Lual F " mel*"r mF!"d" para uperar " med" e a aniedade_ Rei!ind" a" meu %"nvi!e para impli$i%ar demai a Vue!4", " Dalai3Lama rep"ndeu, %"m ua a#"rda&em !ipi%amen!e me!i%ul"a. _ A" lidar %"m " med", %rei" Vue pre%iam" an!e de mai nada re%"n*e%er Vue eJi!em mui!" !ip" di$eren!e de med". Al&un 4" mui!" &enu(n", !'m %"m" #ae m"!i3 A SU)ERAPOO DE O+STSCULO v" le&(!im", %"m" p"r eJempl" " med" %a vi"l'n%ia "u d" derramamen!" de an&ue. @em" %iaram3;n!e Vue ee a!" 4" mui!" n"%iv". EJi!e !am#Fm " mel" rela%i"nad" G %"neV['n%ia ne&a!iva a l"n&" pra>" da n"" $i!" ne&a!iv", " med" d" "$rimen!", med" dU n"a eU,n"_ 7Te ne&a!iva, %"m" 6 Rdi". Crei" Vue ee 4" " Ue_ d" %er!". Ter ee !ip" de med" $a> %"m Vue ad"!e>*" " %amin*" %"rre!", Vue %*e&uem" mai peru de n" !rUn_ $"rmarm" em pe"a en(vei. 3 Ele pa&"u para r7U$le!ir e dep"i %"n<e%!ur"u. 3 Em#"ra em %er!" en!id" ee e<am !ip" de med", %rei" Vue !alve> p"da *aver al&uma di$eren7a en!re " !em"r a ea %ir%un!an%ia e a Aer%ep74" pela men!e da na!ure>a de!ru!iva %ea %ir%Un_ !\n%ia... )ar"u de $alar p"r al&un m"men!" e pare%ia e!ar em pr"$unda re$leJ4", enVuan!" eu lan7ava %l*are $ur!iv" na dire74" d" relR&i". E!ava %lar" Vue ele n4" e en!ia !4" prei"nad" pela $al!a de !emp" Vuan!" !eu. Finalmen!e, %"n!inu"u a $alar, %"m !ranV[ilidade. 3 )"r "u!r" lad", al&un med" 4" n"_a prRpria Uria74". Ee med" p"dem er #aead" prin%ipalmen!e em pr"<e7Te men!ai. 3 Deu uma riada. 3 )"r eC%em)l", *W med" mui!" in$an!i, %"m" Vuand" eu era %rian7a, )aava p"r al&um lu&ar e%ur", epe%ialmen!e p"r al&un d" ap"en_ !" e%ur" n" )"!alaj, e en!ia med". Ee med" era #aea3 ; O )"!ala era " !radi%i"nal palW%i" de invernd d" Dalai3Lama, e um (m#"l" d" pa!rim`ni" reli&i"" e *i!Rri%" d" Ti#e!e. C"n!!u(d" "ri&inalmen!e pel" rei !i#e!an" S"n&3!en Namp" n" F%ul" @II, !le $"i mai !arde de!ru(d", v"l!and" a er re%"n!ru(d" apeiZaa n" F%ul%-3II A ARTE DA FELICIDADE d" in!eiramen!e na lpr"<e74" men!al. Ou, Vuand" eu era peVuen", a pe"a %Vue varriam " %*4" e a Vue %uidavam de mim empre nlp aviavam Vue *avia uma %"ru<a Vue pe&ava W %rian%in*a e a dev"rava^ 3 O Dalai3Lama riu ainda mai. 3 E eu realmen!e a%redi!ava nela^ YHW "u!r" !ip%i de med" #aead" na pr"<e74" men!alY, pr"e&uiu ele. Y)"r eJempl", e !em" en!imen!" ne&a!iv", em dee%irr'n%ia da n"a prRpria i!ua74" men!al, p"dem" pr"<e$ar n"" en!imen!" na "u!ra pe"a, Vue en!4" n" apaie%e %"m" al&uFm ne&a!iv" e *"!il. Reul!ad", en!im" med". Ee !ip" de med", %rei" eu, e!W rela%i"nad" a" Rdi" e "%"rre %"m" uma epF%ie de %ria74" men!al. )"r!an!", a" lidar %"m " med", pre%iam" primeir" re%"rrer G n"a $a%uldade d" ra%i"%(ni" e pr"%urar de%"#rir e eJi!e "u n4" um m"!iv" le&(!im" para n"" med".Y 3 +em, em ve, de um med" in!en" "u de $"%" %"n%en!rad" rela!iv" a uma i!ua74" "u a um indiv(du" epe%($i%", mui!" de r!R 4" a!"rmen!ad" p"r mai de uma pre"%upa74" di$ua e permanen!e a%er%a de uma variedade de pr"#lema d" dia3a3dia. O en*"r !em al&uma u&e!4" "#re %"rn" lidar %"m i"_ 3 Uma da a#%rda&en 3 rep"ndeu ele, aen!ind" %"m a %a#e7a 3 Vue eu pe"almen!e %"nider" X!ei para redu>ir ee !ip" de pre"%upa74" %"ni!e em %ul!ivar " e&uin3 pel" Vuin!" Dalai3Laml. A e!ru!ura a!ual a!in&e a al!ura ma<e!"a de 8A5 me!r" a par!ir d" !"&" da YM"n!an*a @ermel*aY em L*aa. Tem mai de H66m de %"mprimen!", !re>e andare e mai de mil ap"en!", alTe de reuni4", an!uWripU e %apela. A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS !e penamen!"C Se a i!ua74" "u pr"#lema $"r !al Vue p"a er re"lvida, n4" *W ne%eidade de pre"%upa74". Em "u!ra palavra, e *"uver uma "lu74" "u uma a(da para ea di$i%uldade, n4" pre%iarm" n" en!ir d"minad" p"r ela. A a!i!ude a%er!ada %"ni!e em pr"%urar a "lu74". = mai ena!" &a!ar a ener&ia v"l!and" a a!en74" para a "lu74" d" Vue n" pre"%upand" %"m " pr"#lema. )"r "u!r" lad", en4" *"uver a(da, nen*uma "lu74", nen*uma p"i#ilidade de eVua%i"nar " pr"#lema, !am#Fm n4" $arW en!id" n" pre"%uparm" <W Vue n4" p"derem" $a>er nada a repei!" mem". Nee %a", Vuan!" mai rWpid" a%ei!arm" ee $a!", men" ele n" in%"m"darW. Na!uralmen!e, ea $Rrmula impli%a Vue en$ren!em" dire!" " pr"#lema. Se n4" $"r aim, n4" %"ne&uirem" de%"#rir e eJi!e "u n4" uma "lu74" para ele. 3 E e penar ni" n4" a<udar a aliviar n"a aniedade_ 3 +em, !alve> pre%iem" re$le!ir um p"u%" mai "#re ee p"n!" e re$"r7ar ea idFia. @am" n" relem#rar repe!idamen!e dea a!i!ude. Se<a %"m" $"r, %rei" Vue ee en$"Vue p"de a<udar a redu>ir a aniedade e a pre"%upa74", ma i" n4" i&ni$i%a Vue empre vW $un%i"nar. Se e!iverm" lidand" %"m uma aniedade permanen!e, %rei" er ne%eWri" eJaminar a i!ua74" epe%($i%a. EJi!em !ip" di$eren!e de aniedade e %aua di$eren!e para ela. )"r eJempl", al&un !ip" de aniedade "u nerv"im" p"deriam !er "ri&en #i"lR&i%aC al&uma pe"a !'m a !end'n%ia a uar na palma da m4", " Vue de a%"rd" %"m " i!ema mFdi%" !i#e!an" p"deria indi%ar um deeVuil(#ri" de n(vei de ener&ia u!il. Al&un !ip" de aniedade, eJa!amen!e %"m" al&un !ip" de depre4", p"dem !er "ri&en A6A RTE DA FELICIDADE #i"lR&i%a, e para ee " !ra!amen!" mFdi%" p"de er X!il. )"r!an!", para Vue lidem" %"m a aniedade %"m e$i%W%ia, pre%iam" iden!i$i%ar eu !ip" e ua %aua. YLuer di>er Vue, de m"d" emel*an!e a" med", p"de *aver di$eren!e !ip" de aniedade. )"r eJempl", iam !ip", Vue ima&in" Vue p"a er %"mum, p"deria env"lver " med" de pare%er !"l" dian!e d" "u!r" "u " meda de Vue " "u!r"1 p"am !er mW "pini4" a n"" repei!a...Y _ O Een*"r al&uma ve> en!iu ee !ip" de ariiedade "u nerv"im"_ 3per&un!ei, in!err"mpend"3". O D"lai3Lama deu uma $"r!e riada e rep"ndeu em *ei!ar. 3 Cler" Vue im^ _ O en*"r p"de dar um eJempl"_ Ele pen"u p"r um m"men!" an!e de rep"nder. 3 OrEa, p"r eJempl", em 81BH na C*ina, n" primeir" dia de reunir4" %"m " )reiden!e Ma" TF3!un&, e !arrn#Fm em "u!ra "%ai4" em reuni4" %"m C*"u En3lai. NaVuela Fp"%a, eu n4" e!ava per$ei!amen!e $amiliari>ad" %"m" pr"!"%"l" %"rre!" e a %"nven7Te. O pr"%edimen!" *a#i!ual para uma reuni4" %"ni!ia em %"me7ar %"m al&um !ip" de %"nvera in$"rmal e R en!4" paar para " eJame da aun!" em pau!a. NaVuela "%ai4", p"rFm, eu e!ava !4" nerv"" Vue, n" m"men!" em Vue me en!ei, mer&ul*ei dire!" n" aun!" ern pau!a^ 3 O Dalai3Lama riu %"m ea lem#ran7a. 3 Lem#r"3me de Vue dep"i meu in!Frpre!e, um %"muni!a !i#e!ana Vue era de &rande %"n$ian7a e mui!" meu ami&", "l*"u pira mim e %"me7"u a rir, %"m pr"v"%a7Te p"r ee m"!iv". YCrei" Vue a!F mem" *"<e em dia, imedia!annen!e an!e d" in(%i" de uma pale!ra "u de eninamen!" a" pX#li3 A SLI)ERAPOO DE O+STSCULOS %", empre in!" um p"u%" de aniedade. )"r i", al&un d" meu auJiliare %"!umam me di>erC bSe era ee " %a", p"r Vue " en*"r a%ei!"u " %"nvi!e para !ranmi!ir " eninamen!" para %"me7" de %"nvera_Y; Ele riu n"vamen!e. 3 E en!4" %"m" F Vue " en*"r lida %"m ee !ip" de aniedade_ 3 per&un!ei. 3 N4" ei... 3 die ele, #aiJin*", num !"m VueiJ"" e em a$e!a74". Fe> uma paua, e $i%am" en!ad" em il'n%i" p"r mui!" !emp", enVuan!" ele mai uma ve> pare%ia e!ar imer" em me!i%ul"a %"nidera7Te e re$leJTe. A$inal, pr"e&uiuC 3 Crei" Vue !er a *"ne!idade e a m"!iva74" adeVuada F " e&red" para uperar ee !ip" de med" e aniedade. )"r!an!", e e!"u ani"" an!e de uma pale!ra, %"!um" me lem#rar de Vue a ra>4" prin%ipal, " "#<e!iv" de pr"$erir a %"n$er'n%ia, F " de pel" men" !ra>er al&um #ene$(%i" G pe"a, n4" " de eJi#ir meu %"n*e%imen!". )"r!an!", aVuele p"n!" Vue %"n*e7" eu me dip"n*" a eJpli%ar. AVuele Vue n4" en!end" per$ei!amen!e... n4" $a>em di$eren7a. Di&" apena Vue para mim aVuil" F di$(%il. N4" *W nen*um m"!iv" para e%"nder nada, nem para $in&ir. C"m ee p"n!" de vi!a, %"m ea m"!iva74", n4" pre%i" me pre"%upar Vuan!" a pare%er #"#" "u me in%"m"dar %"m " Vue "u!r" penem de mim. De%"#ri, p"r!an!", Vue u m"!iva74" in%era a!ua %"m" um an!(d"!" para redu>ir " med" e a aniedade. 3 +em, G ve>e a aniedade env"lve mai d" Vue a ena74" de pare%er #"#" dian!e d" "u!r". Ela F mai %"m" um med" d" $ra%a", uma ena74" de er in%"mpe!en!e... 3 re$le!i p"r um in!an!e, p"nderand" Vuan!a in$"rma74" pe"al deveria revelar. A6B A ARTE DA FELICIDADE O Dalai3Lama e%u!ava %"m a!en74", aen!ind" em il'n%i" enVuan!" eu $alava. N4" ei a" %er!" " Vue $"i. Talve> !en*a id" ua a!i!ude de %"mpreen4" "lidWriaE ma, an!e Vue eu me dee %"n!a, eu <W !in*a paad" d" eJame de Vue!Te &erai e ampla para pedir %"nel*" "#re %"m" lidar %"m meu prRpri" med" e aniedade. 3 N4" ei... G ve>e, %"m meu pa%ien!e, p"r eJempl"... al&un 4" mui!" di$(%ei de !ra!ar... %a" em Vue n4" e !ra!a de $a>er um dia&nR!i%" pre%i" %"m" " da depre4" "u de al&uma "u!ra en$ermidade Vue e<a de %ura $W%il. HW al&un pa%ien!e %"m &rave !ran!"rn" da per"nalidade, p"r eJempl", Vue n4" rep"ndem G medi%a74" e Vue n4" %"ne&uem apreen!ar &rande pr"&re" na pi%"!erapia apear d" meu mel*"re e$"r7". O ve>e, eu implemen!e n4" ei " Vue $a>er %"m ea pe"a, %"m" a<udW3la. )are%e Vue n4" %"ni&" %ap!ar " Vue e!W a%"n!e%end" %"m ela. E i" $a> %"m Vue eu me in!a im"#ili>ad", %"m" Vue imp"!en!e 3 VueiJei3me. 3 Fa> %"m Vue eu me in!a in%"mpe!en!e, e i" &era de $a!" um %er!" !ip" de med", de aniedade. Ele e%u!"u %"m ar "lene e per&un!"u %"m uma v"> #enFv"la. 3 @"%' diria Vue %"ne&ue a<udar :6q d" eu pa%ien!e_ 3 )el" men" i" 3 rep"ndi. 3 En!4", %rei" Vue n4" *W nen*um pr"#lema nee %a" 3 die ele, dand"3me um !apin*a de leve na m4". 3 Se v"%' %"ne&uie a<udar apena A6q d" eu pa%ien!e, eu !alve> u&erie Vue v"%' penae em mudar de pr"$i4". Ma %rei" Vue e!W e aind" #em. N" meu %a", a A"I A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS pe"a !am#Fm me pr"%uram pedind" a<uda. Mui!a e!4" pr"%urand" p"r mila&re, %ura mila&r"a e aim p"r dian!e, e na!uralmen!e n4" p"" a<udar !"d" " mund". Ma %rei" Vue " prin%ipal F a m"!iva74" 3 !er uma in%era m"!iva74" para a<udar. En!4", F R dar " mel*"r de nR e n4" !em" de n" pre"%upar %"m i". YN" meu %a", *W !am#Fm na!uralmen!e al&uma i!ua7Te Vue 4" !remendamen!e deli%ada "u Fria e repreen!am uma en"rme rep"na#ilidade. Crei" Vue " pi"r F Vuand" a pe"a pTem mui!a %"n$ian7a "u $F em mim, em %ir%un!\n%ia na Vuai al&uma "lu7Te e!4" $"ra d" al%an%e da min*a %apa%idade. Nee %a", F %lar" Vue G ve>e ur&e uma aniedade. AVui, mai uma ve>, v"l!am" G imp"r!\n%ia da m"!iva74". Dep"i, eu pr"%ur" me lem#rar de Vue, n" Vue di> repei!" G min*a m"!iva74", "u in%er" e Vue me e$"r%ei a" mWJim". C"m uma m"!iva74" in%era, uma m"!iva74" de %"mpaiJ4", mem" Vue eu %"me!a um err" "u $ra%ae, n4" *W m"!iv" para rem"r". Da min*a par!e, $i> " Vue pude. )"r!an!", e $ra%aei, $"i p"rVue a i!ua74" e!ava $"ra d" al%an%e d" meu mel*"re e$"r7". Aim, a m"!ivar4" in%era elimina " med" e n" pr"p"r%i"na e&uran7a. )"r "u!r" lad", e n"a m"!iva74" "%ul!a $"r a de en&anar al&uFm, nee %a" e $al*arm", realmen!e $i%arem" nerv"". )"rFm, e %ul!ivarm" uma m"!iva74" "rien!ada pela %"mpaiJ4", %a" $ra%aem", n4" *averW nen*um rem"r". Y)"r!an!", ainda mai uma ve>, %rei" Vue a m"!iva74" %"rre!a p"de er uma epF%ie de pr"!e74", Vue a!ua %"m" um e%ud" %"n!ra ee en!imen!" de med" e aniedade. A m"!iva74" F imp"r!an!(ima. C"m e$ei!", !"da a a7Te A ARTE DA FELICIDAIpE *umana p"dem er en%arada em !erm" de m"vimen!", e " a&en!e p"r !rW de !"da a a7Te F n"a m"!iva74". Se deenv"lverm" uma m"!iva74" pura e in%era, e $"rm" m"!ivad" p"r um dee<" de a<udar ali%er7ad" na &ener"idade, na %"mpaiJ4" e n" repei!", p"derem" reali>ar VualVuer !ip" de !ra#al*" em VualVuer %amp" e $un%i"nar %"m e$i%W%ia mui!" mai"r, %"m men" re%ei" "u pre"%upa74", em !er med" da "pini4" d" "u!r", em !emer e a%a#arem" !end" "u n4" u%e" na reali>a74" d" n"" "#<e!iv". Mem" Vue deiJem" de al%an7ar n"" "#<e!iv", p"derem" !er a #"a ena74" de !erm" !Xn!ad". N" en!an!", %"m uma m"!iva74" pervera, a pe"a p"dem n" el"&iar, "u nR p"dem" a!in&ir n"" "#<e!iv", ma ainda aim n4" erem" $eli>e.Y $i" eJaminar " an!(d"!" para a aniedade, " Dalai3Lama "$ere%e dua "lu7Te, %ada uma a!uand" num n(vel di$eren!e. A primeira env"lve um %"m#a!e enFr&i%" G pre"%upa74" e rumina74" %r`ni%a, a!ravF da apli%a74" de um penamen!" neu!rali>ad"rC relem#rand"3ne de Vue e " pr"#lema !iver uma "lu74", n4" *W ne%eidade de pre"%upa74". Se ele n4" !iver "lu74", !am#Fm n4" $a> en!id" n" pre"%uparm". O e&und" an!(d"!" F uma "lu74" de al%an%e mai ampl". Ele env"lve a !ran$"rma74" ca n"a m"!iva74" $undamen!al. HW um %"n!ra!e in!erean!e en!re " en$"Vue d" Dalai3Lama Vuan!" G m"!iva74" *umana e " da pi%"l"&ia e da %i'n%ia "%iden!al. C"m" eJamnam" an!eri"rmen!e, peVuiad"re Vue e!udaram a m"!iva74" *umana inve3 A"!A A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS !i&aram " m"!iv" *uman" n"rmai, analiand" !an!" a ne%eidade e impul" in!in!iv" Vuan!" " adVuirid". Nee n(vel, " Dalai3Lama %"n%en!r"u3e em deenv"lver e uar impul" adVuirid" para mel*"rar n"" Yen!uiam" e de!ermina74"Y. S"# al&un ape%!", i" F emel*an!e G "pini4" de mui!" Yepe%iali!a em m"!iva74"Y d" O%iden!e, Vue !am#Fm pr"%uram de m"d" %"nven%i"nal re$"r7ar n"" en!uiam" e de!ermina74" n" en!id" de reali>ar "#<e!iv". N" en!an!", a di$eren7a F Vue " DalaiLama pr"%ura $"r<ar a de!ermina74" e " en!uiam" %"m 6 "#<e!iv" de Vue n" dediVuem" a %"mp"r!amen!" mai alu!are e eliminem" !ra7" men!ai ne&a!iv", em ve> de dar 'n$ae a" 'Ji!" em al%an7ar " u%e" ma!erial, " din*eir" "u " p"der. E !alve> a di$eren7a mai urpreenden!e e<a a e&uin!eC a" pa" Vue " Yepe%iali!a em m"!iva74"Y e!4" "%upad" inu$land" a %*ama de m"!iv" <W eJi!en!e para " u%e" ma!erial, e Vue " !eRri%" "%iden!ai dedi%am ua a!en74" !"!al a %a!e&"ri>ar " padrTe da m"!iva7Te *umana, " in!eree prim"rdial d" DalaiLama pela m"!iva74" *umana reide em re$"rmular e mudarn"a m"!iva74" $undamen!al p"r uma m"!iva74" v"l!ada para a %"mpaiJ4" e a #enev"l'n%ia. N" i!ema d" Dalai3Lama para !reinar a men!e e al%an7ar a $eli%idade, Vuan!" mai n" apr"Jimam" de er m"!ivad" pel" al!ru(m", !an!" mai de!emid" n" !"rnam", mem" dian!e de %ir%un!\n%ia eJ!remamen!e pr"pena a &erar aniedade. )"rFm, " mem" prin%(pi" p"de er apli%ad" de m"d" men" imp"r!an!e, a!F Vuand" n"a m"!iva74" n4" %*e&a a er !"!almen!e al!ru(!a. T"mar di!\n%ia, implemen!e !er %er!e>a de Vue n4" pre3 A61 A ARTE DA FELICIDADE !endem" pre<udi%ar nin&uFm e de Vue n"a m"!iva74" F in%era p"dem a<udar a redu>ira aniedade em i!ua7Te n"rmai d" dia3a3dia. N4" mui!" !emp" dep"i dea Xl!ima %"nvera %"m " Dal ai3Lama, alm"%ei %"m um &rup" de pe"a en!re a Vuai e in%lu(a um rapa> Vue eu ainda n4" %"n*e%ia, e!udan!e de uma univeridade l"%al. Duran!e " alm"7", al&uFm per&un!"u %"m" e!ava ind" min*a Frie de %"nvera %"m " Dalai3Lama, e eu rela!ei a !r"%a de idFia "#re a upera74" da aniedade. Dep"i de "uvir %alad" enVuan!" eu de%revia a idFia da Ym"!iva74" in%era %"m" um an!(d"!" para a aniedadeY, " e!udan!e me %"n$i"u Vue empre *avia id" !errivelmen!e !(mid" e mui!" ani"" em i!ua7Te "%iai. )enand" em %"m" p"deria apli%ar ea !F%ni%a para uperar ua prRpria aniedade, ele die ameia v">. 3 +em, !ud" i" F #em in!erean!eE ma a%*" Vue a par!e mai di$(%il F !er ea m"!iva74" u#lime v"l!ada para a #enev"l'n%ia e para a %"mpaiJ4". 3 Sup"n*" Vue e<a mem" 3 !ive de admi!ir. A %"nvera em &eral pa"u para "u!r" aun!", e nR !erminam" n"" alm"7". )"r a%a", deparei %"m " mem" e!udan!e univeri!Wri" na emana e&uin!e n" mem" re!auran!e. 3E!W lem#rad" de !erm" $alad" da m"!iva74" e da aniedade n" "u!r" dia_ 3 per&un!"u ele, a#"rdand"3me em !"m animad". 3 )"i #em, eu eJperimen!ei, e realmen!e $un%i"na^ F"i %"m uma &ar"!a Vue !ra#al*a numa l"<a de depar!amen!" n" *"ppin& %en!er, e Vue eu <W vi mui!a ve>e. Sempre !ive v"n!ade de %"nvidW3la para air, ma eu A Y,L)ERAPOO DE O+STSCULOS n4" a %"n*e%ia e empre $ui mui!" !(mid" e ani"". )"r i", nun%a l*e diri&i a palavra. )"i #em, n" "u!r" dia, $ui lW de n"v", ma dea ve> %"me%ei a penar na min*a m"!iva7G" para $a>er " %"nvi!e. = %lar" Vue min*a m"!iva74" F Vue eu &"!aria de nam"rW3la. Ma p"r !rW dea apira74" " Vue eJi!e F implemen!e " dee<" de p"der en%"n!rar al&uFm Vue eu ame e Vue me ame. Luand" penei ni", per%e#i Vue nada *avia de errad" %"m ee dee<", Vue min*a m"!iva74" era in%eraE Vue eu n4" dee<ava nen*um mal nem a ela nem a mim, ma R %"ia #"a. O imple $a!" de man!er ea idFia em men!e e de me lem#rar dela al&uma ve>e pare%eu me a<udar de al&uma $"rmaC ele me deu %"ra&em para ini%iar uma %"nvera %"m ela. Meu %"ra74" ainda e!ava #a!end" $"r!e, ma F maravil*"" eu pel" men" !er id" %apa> de reunir $"r7a para $alar %"m ela. 3 Fi%" $eli> de a#er 3 die eu. 3 O Vue a%"n!e%eu dep"i_ 3 +em, a%a#ei de%"#rind" Vue ela <W !em um nam"rad" $irme. FiVuei um p"u%" de%ep%i"nad", ma !ud" #em. cW $"i R!im" eu !er %"ne&uid" uperar min*a !imide>. E i" $e> %"m Vue eu me dee %"n!a de Vue, e eu !iver %er!e>a de Vue n4" *W nada de errad" %"m min*a m"!iva74" e e n4" me eVue%er di", a !F%ni%a p"de a<udar na prRJima ve> em Vue eu e!iver na mema i!ua74". .A ARTE DA FELICIDADE A HONESTIDADE COMO ANT]DOTO )ARA O +AI?O AMOR3)RM)RIO OU )ARA O E?CESSO DE CONFIANPA EM SI MESMO Uma n"74" alu!ar de %"n$ian7a F um $a!"r %r(!i%" para a!in&irm" n"" "#<e!iv". I" vale !an!" e n"" "#<e!iv" $"r "#!er um dipl"ma univeri!Wri", %riar uma emprea de u%e", !er um rela%i"namen!" a!i$a!Rri" "u !reinar a men!e para erm" mai $eli>e. Um #aiJ" am"r3prRpri" ini#e n"" e$"r7" para avan7ar, para en$ren!ar dea$i" e a!F mem" para aumir al&un ri%" Vuand" ne%eWri" na #u%a da reali>a74" d" n"" "#<e!iv". O eJ%e" de %"n$ian7a em i mem" p"de er i&ualmen!e n"%iv". AVuele Vue "$rem de uma n"74" eJa&erada da ua prRpria %apa%idade e reali>a7Te e!4" permanen!emen!e u<ei!" a $ru!ra7Te, de%ep7Te e a%e" de raiva Vuand" a realidade e mani$e!a e " mund" n4" %"rr"#"ra a vi4" ideali>ada Vue !'m de i mem". E ele e!4" empre a um pa" de a$undar na depre4" Vuand" n4" %"ne&uem e p"i%i"nar G al!ura da ideali>a74" da ima&em Vue $a>em de i mem". AlFm di", a uperi"ridade dee indiv(du" %"!uma reul!ar numa n"74" de arr"&ar3e direi!" e numa epF%ie de al!ive> Vue " di!an%ia d" "u!r" e impede rela%i"namen!" a!i$a!Rri" em !erm" em"%i"nai. Finalmen!e, upere!imar ua %apa%idade p"de levW3l" a aumir ri%" peri&"". C"m" " inpe!"r Dir!- Harr- Calla*an, numa dip"i74" $il"R$i%a, n" di> n" $ilme Ma&num HH .enVuan!" "#erva " vil4" eJa&eradamen!e %"n$ian!e ir pel" are/C YCada um pre%ia %"n*e%er ua limi!a7Te3. A SU)ERAPOO DE O+STSCULOS Na !radi74" da pi%"!erapia "%iden!al, !eRri%" a"%iaram !an!" a inu$i%i'n%ia Vuan!" " eJ%e" de %"n$ian7a em i mem" a !ran!"rn" na ima&em Vue a pe"a $a> de i prRpria e $"ram pr"%urar a "ri&en dee !ranE!"r_ n" n" primeir" an" de %ria74" da pe"a. Mui!" !eURri%" en%aram !an!" a ima&em depre%iada de i mem" Vuian_ !" a ima&em upere!imada %"m" d"i lad" da mema m"eda, %"n%ei!uand" p"r eJempl" " enal!e%imen!" dle i mem" %"m" uma de$ea in%"n%ien!e %"n!ra ine&uran7a la!en!e e en!imen!" ne&a!iv" Vue " indiv(du" nu!re p"r i mem". Em epe%ial, " pi%"!erapeu!a de "rien!al74" pi%anal(!i%a $"rmularam !e"ria "$i!i%ada "#re %"m" "%"rrem di!"r7Te na ima&em de i mem". Ele eJpli%am %"m" a au!"3 ima&em F $"rmada G medida Vue a pe"a in!ernali>am " re!"rn" Vue "#!'m d" am#ien!e. DeU%revem %"m" a pe"a deenv"lvem eu %"n%ei!" de Vuem 4" p"r mei" da in%"rp"ra74" de mena&en eJpl(%i!a e impl(%i!a a repei!" de i mema re%e#ida d" paiE e %"m" p"dem "%"rrer di!"r7Te Vuand" a primeira In!era7Te %"m Vuem %uida dela n4" 4" nem alu!are Cnem pr"pi%iad"ra d" eu deenv"lvimen!". Luand" !ran!"rn" na au!"3ima&em 4" &rave %/ u$i%ien!e para %auar pr"#lema i&ni$i%a!iv" na ua v<da, mui!a dea pe"a re%"rrem G pi%"!erapia. )i%"!erapeu!a Vue !ra#al*am %"m " ini&*! %"n%en!ram3e em a<udar " pa%ien!e a adVuirir uma %"mpreen4" d" m"del" dea<u!ad" d" eu primeir" rela%i"namen!", Vue $"ram a %aua d" pr"#lemaE e $"rne%em um $eed#a%, adeVuad" #em %"m" um am#ien!e !erap'u!i%" n" Vual "E pa%ien!e p"am a" p"u%" ree!ru!urar e %"rri&ir ua 4u!"3 A ARTE IDA FELICIDADE ima&em ne&a!iva. cW " Dalai3Lama %"n%en!ra ua a!en7G" em Yarran%ar a $le%*aY em ve> de perder !emp" pr"%urand" a#er Vuem a a!ir"u. Em ve> de per&un!ar p"r Vue a pe"a !'m um #aiJ" am"r3prRpri" "u um eJ%e" de %"n$ian7a em i mema, ele apreen!a um mF!"d" para %"m#a!er dire!amen!e ee e!ad" men!ai ne&a!iv". Na Xl!ima dF%ada, a na!ure>a d" YeuY $"i um d" !Rpi%" mai peVuiad" n" %amp" da pi%"l"&ia. Na dF%ada de 8126, a YdF%ada d" euY, p"r eJempl", a %ada an" mil*are de ar!i&" eram pu#li%ad" %"m anWlie de Vue!Te rela%i"nada a" am"r3prRpri" e G %"n$ian7a em i mem". C"m i" em men!e, a#"rdei " !ema %"m " Dalai3Lama. 3 Numa da n"a "u!ra %"nvera, " en*"r $al"u da *umildade %"m" uma %ara%!er(!i%a p"i!iva, e de %"m" e!W a"%iada a" %ul!iv" da pa%i'n%ia e da !"ler\n%ia. Na pi%"l"&ia "%iden!al, e na n"a %ul!ura em &eral, pare%e Vue a *umildade F em &rande par!e pre!erida, para Vue e deenv"lvam Vualidade %"m" al!" n(vei de am"r3 prRpri" e de %"n$ian7a em i mem". C"m e$ei!", n" O%iden!e %"n$ere3e mui!a imp"r!\n%ia a ee a!ri#u!". Eu Vueria apena a#er " e&uin!e. O en*"r a%*a Vue " "%iden!ai G ve>e !endem a dar 'n$ae eJ%eiva G %"n$ian7a em i mem"_ Lue ea a!i!ude F um p"u%" %"mpla%en!e demai, "u eJa&eradamen!e e&"%'n!ri%a_ 3 N4" ne%eariamen!e 3 rep"ndeu " Dalai3Lama 3, em#"ra ee aun!" p"a er mui!" %"mpleJ". )"r eJempl", " &rande pra!i%an!e epiri!uai 4" aVuele Vue $i>eram um v"!", "u deenv"lveram a de!ermina74", de erradi%ar A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS !"d" " eu e!ad" men!ai ne&a!iv" a $im de a<udar a !ra>er a $eli%idade mWJima a !"d" " ere en%ien!e. Ele !'m ee !ip" de "n*" e apira74". I" eJi&e uma $"r!(ima n"74" de au!"%"n$ian7a. E ea au!"%"n$ian7a p"de er mui!" imp"r!an!e p"rVue ela n" pr"p"r%i"na uma %er!a "uadia men!al Vue n" a<uda a reali>ar &rande "#<e!iv". De %er!" m"d", i" p"de dar a impre4" de uma epF%ie de arr"&\n%ia, em#"ra n4" em !erm" ne&a!iv". Ela e!W #aeada em m"!iv" le&(!im". )"r!an!", nee %a", eu " %"nideraria mui!" %"ra<""... eu " %"nideraria *erRi. 3 +em, para um &rande me!re epiri!ual, " Vue na uper$(%ie p"de pare%er uma $"rma de arr"&\n%ia !alve> na realidade e<a um !ip" de au!"%"n$ian7a e %"ra&em 3 admi!i. 3 )ara a pe"a n"rmai, p"rFm, na %ir%un!\n%ia d" dia3a3dia, F mai pr"vWvel Vue "%"rra " "p"!"C al&uFm pare%e !er $"r!e %"n$ian7a em i mem" "u al!" &rau de am"r3prRpri", ma de $a!" p"de e !ra!ar implemen!e de arr"&\n%ia. En!end" Vue, e&und" " #udim", a arr"&\n%ia F %lai$i%ada %"m" uma da Yem"7Te d"en!ia #Wi%aY. C"m e$ei!", <W li Vue, de a%"rd" %"m um i!ema, 4" rela%i"nad" e!e !ip" di$eren!e de arr"&\n%ia. )"r!an!", %"nidera3e mui!" imp"r!an!e evi!ar "u uperar a arr"&\n%ia. Ma !am#Fm F %"niderad" imp"r!an!e deenv"lver um $"r!e en!id" de au!"%"n$ian7a. En!re a dua pare%e G ve>e *aver uma di$eren7a m(nima. C"m" p"dem" re%"n*e%er a di$eren7a en!re ela e %ul!ivar uma enVuan!" pr"%uram" redu>ir a "u!ra_ 3 O ve>e F di$i%(lim" di!in&uir en!re a %"n$ian7a e a arr"&\n%ia 3 admi!iu ele. 3 Talve> um m"d" de di!in&uir en!re a dua e<a ver e ela F le&(!ima "u n4". )"dem" !er A ARTE DA FELICIDADE uma ena74" de uperi"ridade mui!" le&(!ima "u e&ura %"m rela74" a "u!ra pe"a, e ea ena74" p"deria er #a!an!e <u!i$i%ada e !er $undamen!". Ma !am#Fm p"deria *aver uma n"74" eJa&erada d" eu, !"!almen!e in$undada. Ea eria a arr"&\n%ia. )"r!an!", em !erm" d" eu e!ad" $en"men"lR&i%", ela p"dem pare%er emel*an!e... 3 Ma uma pe"a arr"&an!e empre a%*a Vue !em um m"!iv" vWlid" para... 3 = verdade, F verdade 3 re%"n*e%eu " Dalai3Lama. 3 En!4", %"m" p"dem" di!in&uir en!re a dua_ 3 in3 da&uei. 3 Crei" G ve>e Vue R F p"(vel $a>er uma avalia74" em re!r"pe%!iva, e<a d" p"n!" de vi!a d" indiv(du", e<a d" p"n!" de vi!a de uma !er%eira pe"a. 3 O Dalai3 Lama $e> uma paua e #rin%"u. 3 Talve> a pe"a devee ir G <u!i7a para de%"#rir e eu %a" F de "r&ul*" eJa&erad" "u arr"&\n%ia^ 3 E deu uma riada. 3 A" !ra7ar a di!in74" en!re a preun74" e a au!"%"n$ian7a le&(!ima 3 pr"e&uiu 3, p"der(am" penar em !erm" da %"neV['n%ia da n"a a!i!ude. A preun74" e a arr"&\n%ia &eralmen!e levam a %"neV['n%ia ne&a!iva, a" pa" Vue a au!"%"n$ian7a alu!ar &era %"neV['n%ia mai p"i!iva. )"r!an!", nee %a", Vuand" e!am" lidand" %"m a Y%"n$ian7a em i mem"Y, F pre%i" eJaminar Vual F " en!id" u#<a%en!e a" Yi mem"Y. Crei" Vue p"dem" %lai$i%ar dua %a!e&"ria. Um en!id" d" eu, "u d" Ye&"Y, e!W in!eread" eJ%luivamen!e na reali>a74" d" n"" prRpri" in!eree, d" n"" dee<" e&"(!a, %"m !"!al men"pre>" pel" #em3e!ar d" "u!r". O "u!r" en!id" d" e&" "u da n"74" d" eu !em %"m" #ae um in!ere3 EA SUfERAPOO DE O+STSCULOS e verdadeir"/ pel" "u!r" e " dee<" de er X!il. )ara Vue p"a reali>am ee dee<" de er X!il, F pre%i" Vue a pe"a !en*a um i $"r!e en!id" de iden!idade e uma n"74" de au!"%"n$ian7aa. Ee !ip" de au!"%"n$ian7a F " Vue &era %"neV['n%ia p%"i!iva. 3 Crei" Vue an!eri"rmen!e " en*"r men%i"n"u Vue um mF!"d" paara a<udar a redu>ir a arr"&\n%ia "u " "r&ul*", e a pe"a ree%"n*e%ee " "r&ul*" %"m" de$ei!" e dee<ae uperW3Id", era " de %"n!emplar " prRpri" "$rimen!"C re$le!ind" "#are !"da a $"rma pela Vuai e!am" u<ei!" "u pr"pern" a" "$rimen!", e aim p"r dian!e. AlFm da %"n!emplaa74" d" n"" "$rimen!", eJi!e al&uma "u!ra !F%ni%a "u an!(d"!" para !ra#al*ar %"m " "r&ul*"_ 3 Um an!^!(d"!" %"ni!e em re$le!ir "#re a diveridade de di%iplina da Vuai n4" !em" nen*um %"n*e%imen!". )"r eJemlpl", n" i!ema edu%a%i"nal m"dern", !em" uma Vuan!idaade de di%iplina. )"r!an!", e penarm" "#re Vuan!" %amp" n" 4" de%"n*e%id", i" p"de a<udar a uperam " "r&ul*". O Dalai3LLama par"u de $alarE e eu, penand" Vue aVuil" era !ud" " U Vue ele diria "#re " !ema, %"me%ei a $"l*ear min*a an"!aa7Te para paar para um !Rpi%" n"v". De repen!e, ele v"l!"u a $alar, num !"m pena!iv". 3 Sa#e, .e!ivem" %"nverand" "#re " deenv"lvimen!" de urrna au!"%"n$ian7a alu!ar... Crei" Vue !alve> a *"ne!idade .e a au!"%"n$ian7a e!e<am in!imamen!e a"%iada. 3 O en*>"r Vuer di>er er *"ne!" %"m nR mem" a repei!" da m"a %apa%idade e aim p"r dian!e_ Ou e!W e re$erind" a a er *"ne!" %"m " "u!r"_ A ARTE DA FELICIDADE 3 O d"i. Luan!" mai *"ne!", mai $ran%" nR $"rm", men" med" vam" !er, p"rVue n4" *averW nen*uma aniedade Vuan!" G p"i#ilidade de erm" dema%arad" "u eJp"!" a" "u!r". )"r i", %rei" Vue, Vuan!" mai *"ne!" nR $"rm", mai au!"%"n$ian7a !erem"... 3 E!"u in!eread" em eJaminar um p"u%" mai %"m" " en*"r lida pe"almen!e %"m a Vue!4" da au!"%"n$ian7a. O en*"r <W men%i"n"u Vue a pe"a pare%em pr"%urW3l" %"m a eJpe%!a!iva de Vue " en*"r reali>e mila&re. )are%em p`r mui!a pre4" n" eu "m#r" e !er eJpe%!a!iva mui!" al!a. Mem" Vue " en*"r !en*a uma m"!iva74" $undamen!al %"rre!a, i" n4" l*e %aua uma %er!a $al!a de %"n$ian7a na ua %apa%idade_ 3 Nee %a", %rei" er pre%i" !er em men!e " Vue Vuerem" di>er Vuand" uam" a eJpreTe Y$al!a de %"n$ian7aY "u Y!er %"n$ian7aY em rela74" a al&um a!" epe%($i%" "u " Vue Vuer Vue e<a. )ara !erm" $al!a de %"n$ian7a Vuan!" a al&uma %"ia, e!W impl(%i!" Vue e !em uma epF%ie de %ren7a de Vue e p"de reali>ar aVuil"E de Vue, em !erm" &erai, a !are$a e!W a" n"" al%an%e. En!4", e al&uma %"ia e!W den!r" da n"a %apa%idade e nR n4" %"ne&uim" reali>W3la, %"me7am" a penar Vue !alve> n4" e<am" u$i%ien!emen!e #"n "u %"mpe!en!e, Vue n4" e!am" G al!ura "u al&uma idFia emel*an!e. N" en!an!", " $a!" de eu per%e#er Vue n4" %"ni&" reali>ar mila&re... i" n4" pr"v"%a uma $al!a de %"n$ian7a, p"rVue, para %"me7ar, eu nun%a a%redi!ei Vue !ivee ea %apa%idade. N4" eper" de mim mem" a %apa%idade de reali>ar $ei!" %"m" " +uda plenamen!e iluminad"C er %apa> de !ud" %"n*e%er, de !ud" per%e#er "u de a&ir %"rre!amen!e em !"da a A SU)ERAPOO DE O+STSCULOS %ir%un!\n%ia. )"r i", Vuand" a pe"a me pr"%uram e me pedem Vue a %ure, Vue $a7a al&um mila&re "u al&" pare%id", em ve> de me $a>er en!ir $al!a de %"n$ian7a em mim mem", i" me deiJa !"!almen!e %"n!ran&id". YEm &eral, %rei" Vue er *"ne!" %"ni&" mem" e %"m " "u!r" a repei!" d" Vue e v "u d" Vue n4" e F %apa> de $a>er p"de neu!rali>ar ea ena74" de $al!a de au!"%"n$ian7a. YOra, p"r eJempl", a" lidar %"m a i!ua74" %"m a C*ina, G ve>e eu in!" uma $al!a de au!"%"n$ian7a. Ma &eralmen!e %"nul!" au!"ridade e em al&un %a" indiv(du" Vue n4" e<am au!"ridade a repei!" dea i!ua74". )e7" a "pini4" a" meu ami&" e dep"i de#a!" a Vue!4". C"m" mui!a dea de%iTe 4" !"mada %"m #ae em %"nvera %"m vWria pe"a, em pre%ipi!a74", VualVuer de%i4" Vue e<a !"mada $a> %"m Vue eu me in!a mui!" %"n$ian!eE e n4" *W nen*uma n"74" de rem"r" p"r !er e&uid" aVuela lin*a de a74".Y Uma au!"3avalia74" de!emida e *"ne!a p"de er uma arma p"der"a %"n!ra a inde%i4" e a #aiJa au!"%"n$ian7a. A %ren7a d" Dalai3Lama de Vue ee !ip" de $ranVue>a p"de a&ir %"m" um an!(d"!" para ee e!ad" men!ai ne&a!iv" $"i de $a!" %"n$irmada p"r uma Frie de e!ud" re%en!e Vue dem"n!ram %"m %lare>a Vue a pe"a pr"vida de uma vi4" reali!a e pre%ia de i mema !'m a !end'n%ia a &"!ar mai de i mema e a er mai %"n$ian!e d" Vue aVuela %"m um au!"%"n*e%imen!" $ra%" "u impre%i". A" l"n&" d" an", mui!a ve>e preen%iei dem"n!ra7Te d" Dalai3Lama de %"m" a au!"%"n$ian7a pr"vFm da A ARTE DA FELICIDADE *"ne!idade e "#<e!ividade Vuan!" G n"a %apa%idade. F"i uma !"!al urprea para mim Vuand" pela primeira ve> eu C / "uvi di>er YEu n4" eiY dian!e de uma pla!Fia numer"a em rep"!a a uma per&un!a. A" %"n!rWri" da a!i!ude G Vual eu e!ava a%"!umad" en!re %"n$eren%i!a n" mei" a%ad'mi%" "u en!re aVuele Vue e apreen!avam %"m" au!"ridade, " Dalai3Lama admi!iu ua $al!a de %"n*e%imen!" em em#ara7", em eJpli%a7Te, em !en!ar, deviand"3e d" aun!", dar a impre4" de !er " %"n*e%imen!". ;3Na realidade, ele pare%ia eJ!rair al&um pra>er Vuand" deparava %"m uma per&un!a di$(%il para a Vual n4" !in*a rep"!aE e %"!umava $a>er piada a repei!". )"r eJempl", uma !arde em Tu%"n, ele e!ava %"men!and" um ver" d" Nuide !" !*e +"d*ia!!va; Wa- "$ Li$e, de S*an!ideva, Vue era eJ!remamen!e %"mpleJ" na ua lR&i%a. Lu!"u um p"u%" %"m " ver", %"n$undiu3e e deu uma #"a &ar&al*ada. 3 E!"u %"n$u"^ A%*" mel*"r deiJW3l" de lad". A&"ra, n" ver" e&uin!e... Em rep"!a a ri" impW!i%" da pla!Fia, ele riu ainda mai $"r!e e %"men!"u. 3 EJi!e uma eJpre4" epe%($i%a para ea a#"rda&em. = %"m" um vel*" %"mend", um vel*" %"m den!e mui!" $ra%". O Vue $"r ma%i" ele %"me. O Vue $"r dur" ele implemen!e deiJa de lad". 3 Ainda rind", ele pr"e&uiuC 3 )"r i", p"r *"<e vam" deiJar ee ver" de lad". 3 Nem p"r um in!an!e ele e a$a!"u da ua prRpria uprema %"n$ian7a. A SU)ERAPQO DE O+STSCULOS A REFLE?QO SO+RE NOSSO )OTENCIAL COMO UM ANT]DOTO )ARA O MDIO A NMS MESMOS Numa via&em G (ndia em 8118, d"i an" an!e da vi3 i!a d" Dalai3Lama a" Ari>"na, en%"n!rei3me rapidamen!e %"m ele na ua %aa em D*aramala. NaVuela emana, ele *avia par!i%ipad" de reuniTe diWria %"m um ilu!re &rup" de %ien!i!a, mFdi%", pi%Rl"&" e pr"$e"re de medi!a74" "%iden!ai, numa !en!a!iva de eJaminar a in!era7G" en!re men!e e %"rp" e %"mpreender " rela%i"namen!" en!re a eJperi'n%ia em"%i"nal e a aXde $(i%a. Reuni3me %"m " Dalai3Lama num $inal de !arde, dep"i de uma da ua eTe %"m " %ien!i!a. Mai para " $inal da n"a en!revi!a, " Dalai3Lama $e> uma per&un!a. 3 @"%' a#e Vue e!a emana e!ive me en%"n!rand" %"m un %ien!i!a_ 3 Sei... 3 Ne!a emana $"i levan!ad" um aun!" Vue %"niderei mui!" urpreenden!e. Ee %"n%ei!" d" YRdi" a i mem"Y. Ele l*e F $amiliar_ 3 Sem dXvida. Uma #"a pr"p"r74" d" meu pa%ien!e "$re dee pr"#lema. 3 Luand" aVuela pe"a e!avam $aland" a repei!" di", eu de in(%i" n4" !ive %er!e>a e e!ava en!endend" #em " %"n%ei!" 3 die ele, %"m uma riada. 3 )eneiC Y= %lar" Vue n" amam"^ C"m" uma pe"a p"de e "diar_Y Em#"ra eu a%redi!ae !er al&uma %"mpreen4" de %"m" a men!e $un%i"na, ea idFia d" Rdi" a i mem" era !"!almen!e n"va para mim. O m"!iv" pel" Vual eu a %"niderava !4" ina%redi!Wvel F Vue " #udi!a pra!i%an!e !ra#al*am A ARTE DA FELICIDADE mui!" n" e$"r7" de uperar n"a a!i!ude e&"%'n!ri%a, n"" penamen!" e m"!iva7Te e&"(!a. )"r ee p"n!" de vi!a, %rei" Vue n" amam" e n" val"ri>am" demai. )"r i", penar na p"i#ilidade de al&uFm n4" e val"ri>ar e a!F mem" de e "diar era al&" !"!almen!e in%r(vel. C"m" piVuia!ra, v"%' p"deria me eJpli%ar ee %"n%ei!", %"m" ele "%"rre_ De%revi3l*e u%in!amen!e a vi4" pi%"lR&i%a de %"m" ur&e " Rdi" a i mem". EJpliVuei3l*e %"m" n"a ima&em de nR mem" F m"ldada pel" n"" pai e pela n"a %ria74", %"m" %ap!am" dele mena&en impl(%i!a "#re nR mem" G medida Vue %re%em" e n" deenv"lvem"E e delineei a %"ndi7Te epe%($i%a Vue &eram uma ima&em ne&a!iva de nR mem". )aei en!4" a de!al*ar " $a!"re Vue eJa%er#am " Rdi" a nR mem", %"m" p"r eJempl" Vuand" n"" %"mp"r!amen!" n4" e!W G al!ura da n"a ima&em ideali>ada de nR mem", e de%revi al&un d" m"d" pel" Vuai " Rdi" a nR mem" p"de er %"rr"#"rad" em !erm" %ul!urai, epe%ialmen!e em al&uma mul*ere e al&uma min"ria. EnVuan!" eu e!ava analiand" ee p"n!", " Dalai3Lama %"n!inuava a aen!ir, pena!iv", %"m uma eJpre4" %uri"a, %"m" e ainda e!ivee !end" al&uma di$i%uldade para %ap!ar ee e!ran*" %"n%ei!". Nr"u%*" MarJ die uma ve> em !"m epiri!u""C YEu nun%a en!raria para um %lu#e Vue me a%ei!aeY. Numa eJ!en4" dee !ip" de a!i!ude pe"al ne&a!iva Vue reul!"u numa "#erva74" "#re a na!ure>a *umana, Mar, TDain A55 A SU)ERAPOO DE O+STSCULOS dieC YNen*um *"mem, n" $und" d" eu (n!im", en!e al&um repei!" ra>"Wvel p"r i mem"Y. E, !"mand" ea vi4" peimi!a da *umanidade para in%"rp"rW3la G ua !e"ria pi%"lR&i%a, " pi%Rl"&" *umani!a Carl R"&er uma ve> a$irm"uC YA mai"ria da pe"a e men"pre>aE %"nidera3e depre>(vel e indi&na de er amada.Y EJi!e na n"a "%iedade uma idFia %"rren!e, %"mpar!il*ada p"r mui!" pi%"!erapeu!a %"n!emp"r\ne", de Vue " Rdi" a i mem" prevale%e na %ul!ura "%iden!al. Em#"ra ele em dXvida eJi!a, $eli>men!e p"de n4" e!ar !4" dieminad" Vuan!" mui!" a%redi!am. De%er!" F um pr"#lema %"mum en!re aVuele Vue pr"%uram a pi%"!erapia, ma G ve>e " pi%"!erapeu!a %"m %l(ni%a par!i%ular !'m uma vi4" par%ial, uma !end'n%ia a #aear ua "pini4" &eral "#re a na!ure>a *umana naVuele p"u%" indiv(du" Vue en!ram n" eu %"nul!Rri". A mai"ria d" dad" #aead" em evid'n%ia eJperimen!ai e!a#ele%eu, en!re!an!", " $a!" de Vue a pe"a !'m a !end'n%ia ."u pel" men" F i" " Vue Vuerem/ a ver3e "# uma lu> $av"rWvel, %lai$i%and"3e %"m" Ymel*"r d" Vue a mFdiaY em pra!i%amen!e !"da a peVuia %"m per&un!a "#re Vualidade u#<e!iva e "%ialmen!e dee<Wvei. Dee m"d", em#"ra " Rdi" a i mem" p"a n4" er !4" &enerali>ad" Vuan!" n"rmalmen!e e a%redi!a, ele ainda p"de er um "#!W%ul" !remend" para mui!a &en!e. FiVuei !4" urpre" %"m a rea74" d" Dalai3Lama Vuan!" ele prRpri" $i%"u %"m " %"n%ei!" d" Rdi" a i mem". Sua rep"!a ini%ial em i p"de er mui!" revelad"ra e #enF$i%a. HW d"i p"n!" rela%i"nad" G ua n"!Wvel rea74" Vue <u!i$i%am um eJame. O primeir" %"ni!e implemen!e n" A5A A ARTE DA FELICIDADE $a!" de ele n4" e!ar $amiliari>ad" %"m a eJi!'n%ia d" Rdi" a i mem". O preup"!" de Vue " Rdi" a i mem" F um pr"#lema *uman" mui!" %"mum leva a uma ena74" imprei"ni!a de Vue e !ra!a de uma %ara%!er(!i%a pr"$undamen!e en!ran*ada na piVue *umana. N" en!an!", " $a!" de ela er pra!i%amen!e de%"n*e%ida em %ul!ura in!eira, nee %a" na %ul!ura !i#e!ana, F um $"r!e inal a n" lem#rar Vue ea per!ur#a74" men!al, %"m" !"d" " "u!r" e!ad" men!ai ne&a!iv" Vue eJaminam", n4" F uma par!e in!r(ne%a da men!e #umana. Ela n4" F al&" %"m Vue <W na%em", %u<" pe" %ai irrev"&Wvel na n"a %"!aE nem F uma %ara%!er(!i%a indelFvel da n"a na!ure>a. Ela p"de er eliminada. S"men!e ea per%ep74" <W erve para en$raVue%er eu p"der, "$ere%er3n" eperan7a e aumen!ar n"" %"mpr"mi" de eliminW3la. O e&und" p"n!" rela%i"nad" G rea74" ini%ial d" Dalai3Lama $"i ua %"n!e!a74", YOdiara nR mem"_ = %lar" Vue nR n" amam"^YC )ara aVuele de nR Vue "$rem de Rdi" a nR mem" "u Vue %"n*e%em al&uFm Vue !en*a ee pr"#lema, ea rep"!a p"de pare%er in%rivelmen!e in&'nua G primeira vi!a. )"rFm, dep"i de um eJame mai minu%i"", p"de ur&ir uma verdade pene!ran!e nea ua rep"!a. O am"r F di$(%il de de$inir, e p"de *aver de$ini7Te di$eren!e. N" en!an!", uma de$ini74" d" am"r, e !alve> a $"rma mai pura e enal!e%ida dee en!imen!", F um dee<" !"!al, a#"lu!" e in%"ndi%i"nal da $eli%idade d" "u!r", n4" imp"r!a e " "u!r" $a7a al&" para n" $erir "u mem" e &"!am" dele "u n4". Ora, n" $und" d" n"" %"ra74", n4" *W nen*uma dXvida Vuan!" a !"d" nR Vuererm" er $eli>e. )"r!an!", e n"a de$ini7W" d" am"r e!W A SU)ERAPOO DE O+STSCULOS #aeada num dee<" au!'n!i%" de Vue al&uFm e<a $eli>, en!4" %ada um de nR de $a!" ama a i mem"3 %ada um de nR dee<a in%eramen!e ua prRpria $eli%idade. N" meu !ra#al*" em %"nul!Rri", G ve>e en%"n!rei " %a" mai eJ!rem" de Rdi" a i mem", a" p"n!" em Vue a pe"a paa a !er penamen!" re%"rren!e de ui%(di". N" en!an!", mem" n" %a" mai eJ!rem", a idFia da m"r!e em Xl!ima anWlie e #aeia n" dee<" .p"r mai de"rien!ad" e eVuiv"%ad" Vue e<a/ d" indiv(du" de e li#er!ar d" "$rimen!", n4" de %auW3l". L"&", !alve> " Dalai3Lama n4" e!ivee mui!" l"n&e d" alv" na ua %ren7a de Vue !"d" nR !em" um am"rprRpri" la!en!eE e ea idFia u&ere um p"der"" an!(d"!" a" Rdi" a nR mem". )"dem" neu!rali>ar dire!amen!e penamen!" de au!"deval"ri>a74" relem#rand"3n" de Vue, p"r mai Vue de!e!em" al&uma da n"a %ara%!er(!i%a, p"r !rW de !ud" i" nR dee<am" er $eli>e, e ee F um !ip" pr"$und" %ie am"r. Numa vii!a u#eV[en!e a D*aramala, re!"mei " aun!" d" Rdi" a i mem" %"m " Dalai3Lama. OVuela al!ura ele <W e!ava $amiliari>ad" %"m " %"n%ei!" e *avia %"me7ad" a deenv"lver mF!"d" para %"m#a!er " pr"#lema. 3 D" p"n!" de vi!a d" #udim" 3 eJpli%"u 3, e!ar em e!ad" de depre4", em e!ad" de de\nim", F %"niderad" uma epF%ie de %a" eJ!rem" Vue p"de "#viamen!e er um "#!W%ul" para Vue dem" " pa" ne%eWri" para a!in&ir n"" "#<e!iv". Um e!ad" de Rdi" a i mem" F ainda mai eJ!rem" d" Vue um imple de\nim" e p"de A .ARTE DA FELICIDADE er mui!(im" peri&"". )ara aVuele Vue e dedi%am G prW!i%a #udi!a, " an!(d"!" para " Rdi" a i mem" %"ni!iria em re$le!ir "#re " $a!" de Vue !"d" " ere *uman", nR mem" in%lu(d", !'m a na!ure>a d" +uda 3 a emen!e "u " p"!en%ial para a )er$ei74", para a plena Ilumina74" 3 p"r mai $ra%a, mierWvel "u %aren!e Vue p"a er n"a i!ua74" a!ual. )"r!an!", aVuela pe"a env"lvida na prW!i%a #udlU!a Vue 8?Ide%eirl de raiva ele i mema "%i Rdi" ele i mema des el3ianl evi!ar a %"n!empla74" da na!ure>a "$rida da eJi!'n%ia "u da na!ure>a ina!i$a!Rria u#<a%en!e G eJi!'n%ia. Em s e> di", ela deveriam e %"n%en!rar mai n" ape%!" p"i!iv" da eJi!'n%ia, !ai %"rn" a avalia74" d" en"rme p"!en%ial Vue e en%"n!ra den!r" de nR %"m" ere *uman". E, a" re$le!ir "#re ea O)Or!unida%le e p"!en%iai, ela %"ne&uirUp" 8888hICIh!il; eu %ln!i!l" de val"r e ua au!"%"n$ian7a. )r"pu rain*a per&un!a, Vue <W e !"rn"u padr4", "ri&inada da perpe%!iva de 8_8888 88,863lnidi.!a. 3 +er88, e Vual eria " an!(d"!" para al&uFill Vue nun%a "uviu $alar d" %"n%ei!" de na!ure>a d" +UCla "u %*ie p"de n4" er #udi!a_ 3 EIIl &eral, rim p"n!" Vue p"der(am" alien!ar para ea pe"a F Vue COMO ere *uman" re%e#em" " d"n dea maravil*"a in!eli&'n%ia 88uinana. AlFm di", !"d" " ere *uman" !'m a %apa%idade de a&ir %"m mui!a de!errnina74" e de dire%i"nar ee $"r!e en!id" de de!ermina74" para VualVuer p"n!" em Vue &"!ariam de apli%W3l". Di" n4" lia dXvida. L"&". e man!iverm" uma %"n%ien!i>a7\" dee p"!en%iai e n" lem#rarm" dele repe!idamen!e a!F Vue i" e !"rne par!e el" n"" !ilad" *a#i!ual ele per3 A SU)ERAPOO DE O+STSCI;ILOUS %e#er " ere *uman" 3 a nS mem" in%luive 3 i" p"deria ervir para a<udar a redu>ir en!irnlen!" de de\nim", deampar" e men"pre>" p"r nR mlem". O Dalai3Lama par"u p"r uCn m"men!.", e dep"i pr"3 e&uiu %"m uma in$leJ4" de "lda&em Vuie u&eria Vue ele ainda e!ava inve!i&and" vi&%r"arnen!e,, Vue %"n!inuava en&a<ad" num pr"%e" de de%"#er!a. 3 Crei" Vue nee %a" p%Cder(anl"U !ra7ar 88888 !ip" de anal"&ia %"m n"a $"rma de !r !ar de en$eermidade $(i%a. Luand" " mFdi%" !ra!am uni Ji%ien!e par., %urR3l" de uma d"en7a epe%($i%a, ele n4" R .lie adiuinib!ranl an!i#iR!i%" para aVuela %"ndi74" epe%ial $ina !anllUFm e %er!i$i%am de Vue a %"ndi7Te $(i%a *Wi%a da pe"a F !al Vue l*e permi!a in&erir an!i#iR!i%" e l"lerW3l". !3cL3I, para !er %er!e>a di", " mFdi%" s eri$i%ain p"r eJeillpl" e a pe"a e!W em &eral #em nu!rida, e mui!a s e>e ele p"de888 !arn#Fm !er de dar vi!amina "u A lW " Vu' pala $"r!ale%er3 %i %"rp". Dede Vue a pe"a !en*a ea rei!'n%ia #Wi%a n"U "r&anim", ll,,iverW " p"!en%i,il "Y %apa%id,;i%le nZi %"rp" para %urar3e da en$ermidade a!ravF da ine%li,a%G". I/%! nDnu! !Ur!n%r. dede dr!EU !%U!!l_%!rn" %",!l_er(n!e!!!U, %, !i" !!!%!n!e!!lu!!n" %"n%ien!e %l" $a!" de d!!edip"n!" dee d"!a nu!ruv!I*"" d%! in!eli'!>%ia *!"n%na #e!a %"n!./ de !!!n%! %upa%id%ule de d.3UPen!,"lver de!ermin%a74" p"!ra !!43l%! %!n !erm" p"i!iv", Uni %er!" en!id" dipD-!" de%!%!!(de men!al #4i%a. 6:!a$or7a ,!!en!e, Vue deri!%! %l%! m"a per%ep74" dee imen" p"!en%ial #!"n%!n". Ea per%ep74" p"de a!uar %"m" uma epF%ie de me%anim" in!e&rad" %ie n" permi!a lidar %"m VualVuer di$i%uldade, n4" in8E./L!a Vue i!ua74" e!e<am" en$ren!and". em perder a e$eran7a nem a$undar n" Rdi" a nR mem". A ARTE DA FELICIDADE Lem#rar a nR mem" a maravil*"a Vualidade Vue %"mpar!il*am" %"m !"d" " ere *uman" a!ua de m"d" a neu!rali>ar " impul" de penar Vue "m" perver" "u Vue n4" !em" mFri!". Mui!" !i#e!an" $a>em dea uma prW!i%a diWria de medi!a74". Talve> e<a p"r ee m"!iv" Vue na %ul!ura !i#e!ana " Rdi" a i mem" nun%a e enrai>"u. Luin!a )ar!e REFLE?yES FINAIS SO+RE COMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL Cap(!ul" 8B @ALORES ES)IRITUAIS ESSENCIAIS i i I i A ar!e da $eli%idade !em mui!" %"mp"nen!e. C"m" vim", ela %"me7a %"!a " deenv"lvimen!" de uma %"mpreen4" da $"n!e mai verdadeira da $eli%idade e de e!a#ele%erm" n"a pri"ridade na vida %"m #ae n" %ul!iv" dea $"n!e. I" env"lve uma di%iplina in!eri"r, um pr"%e" &radual de eJ!irpar e!ad" men!ai de!ru!iv" e u#!i!u(3l" p"r e!ad" men!ai p"i!iv", %"n!ru!iv", %"m" p"r eJempl" a #enev"l'n%ia, a !"ler\n%ia e " perd4". A" iden!i$i%ar " $a!"re Vue levam a uma vida plena e a!i$a!Rria, %"n%lu(m" %"m urna anWlie d" %"mp"nen!e $inalC a epiri!ualidade. A+8 A ARTE IDA FELICIDADE EJi!e urna !end'n%ia na!ural de a"%iar a epiri!ualidade G reli&i4". A a#"rda&em d" Dalai3Lama para Vue al%an%em" a $eli%idade $"i $"r<ada pel" eu an" de !reinamen!" ri&"r"" %"m" m"n&e #udi!a "rdenad". Ele F !am#Fm %"niderad" p"r mui!" %"m" um eminen!e e!udi"" d" #udim". )aira mui!", p"rFm, n4" F ua %"mpreen4" de %"mpleJa Vue!Te $il"R$i%a Vue deper!a mai"r in!eree ma, im, eu %al"r *uman", eu *um"r. ua a#"rda&em prW!i%a da vida. C"m e$ei!", a" l"n&" da n"a %"nvera, ua Vualidade #Wi%a de er *uman" pare%ia uperar a!F mem" eu papel prim"rdial %"m" m"n&e #udi!a. Apear da %a#e7a rapada e d" eJ!ra"rdinWri" *W#i!" marr"m3averrnel*ad", apear da ua p"i74" %"m" uma da $i&ura reli&i"a mai pr"eminen!e n" mund", " !"m da n"a %"nvera empre $"i implemen!e de um er *uman" para %"m "u!r", n" eJame de pr"#lema Vue a$e!am a !"d" nR. A" n" Ea<udar a en!ender " verdadeir" i&ni$i%ad" da epiri!ualidade, " Dalai3 Lama %"me7"u !ra7and" uma di!in74" en!re epiri!ualidade e reli&i4". 3 Crei" er een%ial apre%iar n"" p"!en%ial %"m" ere *uman" e re%"n*e%er a imp"r!\n%ia da !ran$"rma74" in!eri"r. I" deveria er reali>ad" a!ravF daVuil" Vue p"deria er %*amad" de pr"%e" de deenv"lvimen!" men!al. O ve>e, %*am" ea a!ividade de !er uma dimen4" epiri!ual nax vida. Y)"de *aver d"i n(vei de epiri!ualidade. Um n(vel e!W rela%i"nad" a n"a %ren7a reli&i"a. Ne!e mund", *W !an!a &en!!e di$eren!e, !an!a dip"i7Te di$eren!e. S"m" %in%" #il*Te de ere *uman"E e, "# uni %er!" ape%!", COMO LE@AR UNIA @IDA ES)IRITUAL %rei" Vue pre%iam" de %in%" #il*Te de reli&iTe di$eren!e, !end" em vi!a a en"rme variedade de dip"i7Te. Crei" Vue %ada indiv(du" deveria enveredar p"r um %amin*" epiri!ual Vue mel*"r e adeVuae G ua dip"i74" men!al, G ua in%lina74" na!ural, a" eu !emperamen!", G ua %ren7a, $am(lia, $"rma74" %ul!ural. 33"ra, p"r eJempl", %"m" "u m"n&e #udi!a, %"nider" " #udim" " mai %"nvenien!e. )ara mim, %"n%lu( Vue " #udim" F " mel*"r. Ma i" n4" i&ni$i%a Vue " #udim" e<a " mel*"r para !"d" " mund". I" e!W %lar". E F %a!e&Rri%". Se eu a%redi!ae Vue " #udim" era " mel*"r para !"d", eria uma !"li%e, p"rVue pe"a di$eren!e !'m dip"i7Te men!ai di$eren!e. )"r!an!", a variedade da pe"a eJi&e uma variedade de reli&iTe. O "#<e!iv" da reli&i4" F #ene$i%iar a pe"a. E eu %rei" Vue, e !ivFem" apena uma reli&i4", dep"i de al&um !emp" ela deiJaria de #ene$i%iar mui!a &en!e. Se !ivFem" um re!auran!e, p"r eJempl", e nele R $"e ervid" um pra!" 3 dia apR dia, em !"da a re$ei7Te 3 n4" l*e re!ariam mui!" $re&uee dep"i de al&um !emp". A pe"a pre%iam e &"!am de variedade na %"mida p"rVue eJi!em mui!" paladare di$eren!e. D" mem" m"d", a reli&iTe de!inam3e a nu!rir " ep(ri!" *uman". E %rei" Vue p"dem" aprender a %ele#rar ea diveridade em reli&iTe e deenv"lver uma pr"$unda apre%ia74" da variedade da reli&iTe. Cer!a pe"a p"dem %"niderar Vue " <uda(m", a !radi74" %ri!4 "u a !radi74" il\mi%a F a mai e$i%a> para ela. )"r i", devem" repei!ar e apre%iar " val"r de !"da aU di$eren!e !radi7Te reli&i"a imp"r!an!e n" mund". YT"da ea reli&iTe p"dem $a>er uma %"n!ri#ui7\% e$e!iva para " #em da *umanidade. T"da $"ram pr"<e!ada A ARTE DA FELICIDADE para !"rnar " indiv(du" mai $eli>E e " mund", um lu&ar mel*"r. N" en!an!", para Vue a reli&i4" !en*a um impa%!" em !"rnar " mund" um lu&ar mel*"r, %rei" er imp"r!an!e Vue %ada pra!i%an!e i&a in%eramen!e " eninamen!" daVuela reli&i4". Ele pre%ia in%"rp"rar " eninamen!" reli&i"" G ua vida, "nde Vuer Vue e en%"n!re, para p"der re%"rrer a ele %"m" uma $"n!e de $"r7a in!eri"r. E F pre%i" adVuirir uma %"mpreen4" mai pr"$unda da idFia da reli&i4", n4" apena num n(vel in!ele%!ual r"a %"m uma pr"$undidade de en!imen!", !"rnand"3a par!e da n"a eJperi'n%ia in!eri"r. YCrei" Vue deveria er %ul!ivad" um pr"$und" repei!" p"r !"da a di$eren!e !radi7Te reli&i"a. Um m"!iv" para repei!ar ea "u!ra !radi7Te F Vue !"da ela p"dem $"rne%er uma e!ru!ura F!i%a Vue p"de %"mandar n"" %"mp"r!amen!" e !er e$ei!" p"i!iv". )"r eJempl", na !radi74" %ri!4, uma %ren7a eIn Deu p"de pr"p"r%i"nar G pe"a uma e!ru!ura F!i%a %"eren!e e #em3de$inida pela Vual ela p"de pau!ar eu %"mp"r!amen!" e eu e!il" de vida. E ela p"de er uma a#"rda&em p"der"(ima p"rVue eJi!e uma %er!a in!imidade %riada n" n"" rela%i"namen!" %"m DeuE e " m"d" de dem"n!rar n"" am"r p"r Deu, " Deu Vue n" %ri"u, F dem"n!rand" am"r e %"mpaiJ4" pel" ere *uman" n"" emel*an!e. YA%redi!" Vue *W mui!a ra>Te imilare para repei!ar "u!ra !radi7Te reli&i"a !am#Fm. Na!uralmen!e, !"da a reli&iTe imp"r!an!e pr"p"r%i"naram en"rme #ene$(%i" a mil*Te de ere *uman" a" l"n&" de mui!" F%ul" n" paad". E, mem" ne!e eJa!" m"men!", mil*Te de pe"a ainda e #ene$i%iam, "#!'m al&um !ip" de in3 AAH COMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL pira74", dea di$eren!e !radi7Te reli&i"a. I" e!W %lar". Tam#Fm n" $u!ur" ea di$eren!e !radi7Te reli&i"a "$ere%er4" inpira74" a mil*Te na &era7Te Vue e!4" p"r vir. Ea F a verdade. )"r!an!", F imp"r!an!(im" per%e#er ea realidade e repei!ar "u!ra !radi7Te. Y)ara mim, a Xni%a $"rma de re$"r7ar ee repei!" mX!u" F a!ravF d" %"n!a!" mai (n!im" en!re " $iFi da di$eren!e reli&iTe 3 %"n!a!" pe"al. A" l"n&" d" Xl!im" an" envidei e$"r7" para me reunir e dial"&ar, p"r eJempl", %"m a %"munidade %ri!4 e %"m a %"munidade <udai%aE e %rei" Vue al&un reul!ad" realmen!e p"i!iv" derivaram di". )"r mei" dee !ip" de %"n!a!" mai (n!im", p"dem" !"mar %"n*e%imen!" da %"n!ri#ui7Te vali"a Vue ea reli&iTe $i>eram G *umanidade e de%"#rir ape%!" X!ei da "u!ra !radi7Te, %"m " Vuai p"dem" aprender. Talve> a!F de%u#ram" mF!"d" e !F%ni%a Vue p"der(am" ad"!ar na n"a prRpria prW!i%a. Y)"r!an!", F een%ial Vue deenv"lvam" la7" mai $irme en!re a vWria reli&iTe. C"m i", p"derem" $a>er um e$"r7" %"mum em pr"l da *umanidade. S4" !an!a a %"ia Vue dividem a *umanidade... !an!" pr"#lema n" mund". A reli&i4" deveria er um remFdi" de!inad" a a<udar a redu>ir " %"n$li!" e " "$rimen!" n" mund", n4" "u!ra $"n!e de %"n$li!". YC"!umam" "uvir a pe"a di>erem Vue !"d" " ere *uman" 4" i&uai. C"m i" Vuerem" di>er Vue !"d" !'m " R#vi" dee<" da $eli%idade. Cada um !em " direi!" de er uma pe"a $eli>. E !"d" !'m " direi!" de uperar " "$rimen!". )"r!an!", e al&uFm eJ!rai $eli%idade "u #ene$(%i" de uma !radi74" reli&i"a em par!i%ular, !"rna3 e AAB A ARTE DA FELICIDADE imp"r!an!e repei!ar " direi!" d" "u!r". Devem", p"r i", aprender a repei!ar !"da a prin%ipai !radi7Te reli&i"a. I" F eviden!e.Y Duran!e a emana de pale!ra d" Dalai3Lama em Tu%"n, " ep(ri!" de repei!" mX!u" era mai d" Vue uma idFia dee<Wvel. En%"n!ravam3e na pla!Fia in!e&ran!e de mui!a reli&iTe di$eren!e, en!re ele in%lu(da uma #"a repreen!a74" d" %ler" %ri!4". Apear da di$eren7a en!re a !radi7Te, " re%in!" e!ava permead" p"r uma a!m"$era de pa> e *arm"nia. I" era palpWvel. Havia !am#Fm um ep(ri!" de in!er%\m#i", e en!re " n4"3 #udi!a ali preen!e n4" era peVuena a %uri"idade Vuan!" G prW!i%a epiri!ual diWria d" Dalai3Lama. Ea %uri"idade lev"u um "uvin!e a uma per&un!a. 3 Luer e<am" #udi!a, Vuer per!en7am" a uma !radi74" di$eren!e, prW!i%a !ai %"m" a "ra74" pare%em re%e#er 'n$ae. )"r Vue a "ra74" F imp"r!an!e para uma vida epiri!ual_ 3 Crei" Vue a "ra74" F, prin%ipalmen!e, um imple lem#re!e diWri" d" n"" prin%(pi" e %"nvi%7Te mai arrai&ad" 3 rep"ndeu " Dalai3Lama. 3 Eu mem" repi!" al&un ver" #udi!a !"da a man*4. O ver" p"dem pare%er "ra7Te, ma na realidade 4" lem#re!e. Lem#re!e de %"m" $alar %"m " "u!r", de %"m" lidar %"m a pe"a, de %"m" lidar %"m pr"#lema na vida diWria, ee !ip" de %"ia. )"r!an!", na mai"r par!e d" !emp", min*a prW!i%a env"lve lem#re!eC reeJaminar a imp"r!\n%ia da %"mpaiJ4", d" perd4", !ud" i". E, na!uralmen!e, ela !am#Fm in%lui COMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL %er!a medi!a7Te #udi!a Vuan!" G na!ure>a da realidade, #em %"m" %er!a prW!i%a de viuali>a74". )"r i", na min*a prW!i%a diWria, na min*a prRpria "ra7Te diWria, e n4" me aprear, p"" levar uma Vua!r" *"ra. = #a!an!e !emp". A idFia de paar Vua!r" *"ra p"r dia em "ra74" pr"pi%i"u a per&un!a de "u!r" par!i%ipan!e. 3 S"u m4e de dua %rian7a peVuena e !ra#al*" $"ra. Ten*" p"uVu(im" !emp" livre. )ara al&uFm Vue e<a realmen!e "%upad", %"m" F Vue a pe"a %"ne&ue !emp" para ee !ip" de "ra74" e de prW!i%a de medi!a74"_ 3 Mem" n" meu %a", e eu Vuier me VueiJar, empre p"" re%lamar da $al!a de !emp" 3 %"men!"u " DalaiLama. 3 S"u mui!" "%upad". N" en!an!", e $i>erm" um e$"r7", empre p"derem" en%"n!rar al&um !emp", di&am", n" in(%i" da man*4. E dep"i, %rei" Vue *W %er!" per("d", %"m" " $in de emana. )"dem" a%ri$i%ar par!e da n"a diver4". 3 Ele deu uma riada. 3 )"r!an!", n" m(nim", di&am" uma meia *"ra p"r dia. Ou, e n" e$"r7arm", e !en!arm" %"m a$in%", !alve> %"ni&am" en%"n!rar !rin!a minu!" pela man*4 e !rin!a minu!" G n"i!e. Se realmen!e n" dedi%arm" a penar ni", !alve> e<a p"(vel de%"#rir um m"d" de arrumar um !empin*". Y)"rFm, e penarm" a Fri" "#re " verdadeir" i&ni$i%ad" da prW!i%a epiri!uai, verem" Vue ela e!4" a"%iada a" deenv"lvimen!" e !reinamen!" d" n"" e!ad" men!al, da a!i!ude, d" e!ad" e d" #em3e!ar em"%i"nal e pi%"lR&i%". N4" dever(am" re!rin&ir n"" en!endimen!" da prW!i%a epiri!ual a !erm" de al&uma a!ividade $(i%a "u a!ividade ver#ai, %"m" re%i!ar "ra7Te "u %an3 AA: A ARTE DA FELICIDADE !ar *in". Se n"a n"74" da prW!i%a epiri!ual e limi!ar apena a ea a!ividade, na!uralmen!e, vam" pre%iar de uma *"ra epe%($i%a, um per("d" mar%ad" para reali>ar ea prW!i%a 3 p"rVue n4" p"dem" air p"r a( %umprind" a !are$a d" dia3a3dia, %"m" %">in*ar en!re "u!ra, enVuan!" re%i!am" man!ra. I" p"deria er per$ei!amen!e irri!an!e para a pe"a a" n"" red"r. N" en!an!", e en!enderm" a prW!i%a epiri!ual n" eu en!id" verdadeir", p"derem" uar !"da a vin!e e Vua!r" *"ra d" dia para n"a prW!i%a. A verdadeira epiri!ualidade F uma a!i!ude men!al Vue e p"de pra!i%ar a VualVuer *"ra. )"r eJempl", e n" en%"n!ram" numa i!ua74" na Vual p"der(am" n" en!ir !en!ad" a inul!ar al&uFm, imedia!amen!e !"mam" pre%au7Te e n" impedim" de a&ir dea $"rma. De m"d" emel*an!e, e en%"n!rarm" uma i!ua74" na Vual !alve> per%am" a e!ri#eira, $i%am" aler!a imedia!amen!e e di>em" a nR mem" Vue n4", Vue ea n4" F a a!i!ude adeVuada. Na realidade, i" F prW!i%a epiri!ual. A par!ir dea perpe%!iva, empre !erem" !emp". YI" me lem#ra um d" me!re !i#e!an" Kadampa, %*amad" )"!"Da, Vue di>ia Vue, para um pra!i%an!e da medi!a74" Vue !en*a um %er!" &rau de per%ep74" e e!a#ilidade in!eri"r, !"d" " a%"n!e%imen!", !"da a eJperi'n%ia G Vuai e!am" eJp"!" n" %*e&am %"m" uma epF%ie de eninamen!". Uma eJperi'n%ia de aprendi>ad". I" para mim F mui!" verdadeir". Y)"r!an!", a par!ir dea perpe%!iva, mem" Vuand" "m" eJp"!" a, di&am", %ena per!ur#ad"ra de vi"l'n%ia e eJ", %"m" na !elevi4" e n" $ilme, eJi!e uma p"i#ilidade de en%arW3la %"m" uma %"n%i'n%ia prFvia d" e$ei!" n"%iv" de ir a" limi!e. Dee m"d", em ve> de COMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL n" en!irm" !"!almen!e d"minad" pela vi4", p"dem" %"niderar ea %ena %"m" um !ip" de indi%ad"r da na!ure>a pre<udi%ial da em"7Te ne&a!iva deen$reada al&" de Vue p"dem" eJ!rair li7Te.Y EJ!rair li7Te de vel*a reprie de l*e A3Team "u de Melr"e )la%e F uma %"ia. C"m" #udi!a pra!i%an!e, p"rFm, " re&ime epiri!ual pe"al d" Dalai3Lama em dXvida in%lui %ara%!er(!i%a eJ%luiva d" %amin*" #udi!a. A" de%rever ua prW!i%a diWria, p"r eJempl", ele men%i"n"u Vue ela in%lu(a medi!a7Te #udi!a "#re a na!ure>a da realidade, #em %"m" %er!a prW!i%a de viuali>a74". Em#"ra n" %"n!eJ!" dea %"nvera ele men%i"nae ea prW!i%a "men!e de paa&em, a" l"n&" d" an" !ive "p"r!unidade de "uvi3l" de#a!er ee !Rpi%" eJau!ivamen!e ua pale!ra repreen!aram al&uma da mai %"mpleJa anWlie Vue <W "uvi "#re VualVuer aun!". Sua pale!ra "#re a na!ure>a da realidade eram reple!a de ar&umen!" e anWlie la#irin!ina, de na!ure>a $il"R$i%aE ua de%ri7Te de viuali>a7Te !\n!ri%a eram in%"n%e#ivelmen!e in!ri%ada e "$i!i%ada 3 medi!a7Te e viuali>a7Te %u<" "#<e!iv" pare%ia er " de %"n!ruir den!r" da n"a ima&ina74" uma epF%ie de a!la *"l"&rW$i%" d" univer". Ele paara a vida in!eira imer" n" e!ud" e na prW!i%a dea medi!a7Te #udi!a. F"i %"m i" em men!e, %"m %"n*e%imen!" da m"numen!al a#ran&'n%ia d" eu e$"r7", Vue l*e $i> a e&uin!e per&un!a. 3 O en*"r p"deria de%rever " #ene$(%i" "u impa%!" palpWvel Vue ea prW!i%a epiri!uai !iveram n" dia3a3dia da ua vida_ AA1 A ARTE DA FELICIDADE O Dalai3Lama permane%eu %alad" p"r al&un m"men!" e dep"i rep"ndeu, em v"> #aiJa. 3 Apear de min*a eJperi'n%ia p"der er (n$ima, uma a$irma74" Vue p"" $a>er %"m e&uran7a F Vue, em de%"rr'n%ia d" !reinamen!" #udi!a, eu in!" Vue min*a men!e e !"rn"u mui!" mai %alma. I" F inVue!i"nWvel. Em#"ra a mudan7a !en*a "%"rrid" a" p"u%", !alve> de %en!(me!r" em %en!(me!r" 3 deu uma riada 3 %rei" Vue *"uve uma !ran$"rma74" na min*a a!i!ude dian!e de mim mem" e de "u!r". = di$(%il iden!i$i%ar a %aua pre%ia dea mudan7a, ma %rei" Vue ela !en*a id" in$luen%iada p"r uma per%ep74", n4" uma per%ep74" plena, ma um %er!" en!imen!" "u n"74" da na!ure>a $undamen!al e "%ul!a da realidade, e !am#Fm p"r mei" da %"n!empla74" de !ema !ai %"m" a imperman'n%ia, n"a na!ure>a "$red"ra e " val"r da %"mpaiJ4" e d" al!ru(m". Y)"r!an!", p"r eJempl", mem" Vuand" pen" n" %"muni!a %*inee Vue in$li&iram um mal en"rme a al&un !i#e!an", em vir!ude da min*a $"rma74" #udi!a, in!" uma %er!a %"mpaiJ4" a!F mem" pel" !"r!urad"r, p"rVue %"mpreend" Vue " !"r!urad"r $"i de $a!" %"a&id" p"r "u!ra $"r7a ne&a!iva. )"r %aua dee $a!"re e d" meu v"!" e %"mpr"mi" de +"d*ia!!va, mem" Vue uma pe"a !en*a %"me!id" a!r"%idade, eu implemen!e n4" %"ni&" en!ir "u penar Vue, em de%"rr'n%ia dea a!r"%idade, ela deva paar p"r a%"n!e%imen!" ne&a!iv" "u n4" deva !er um in!an!e de $eli%idadej. O v"!" de +"d*ia!!va N" v"!" d" +"d*ia!!va, a pe"a Vue e u#me!e a" !reinamen!" epiri!ual a$irma ua in!en74" de e !"rnar +"d*ia!!va. Um +"d*ia!!va. COMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL me a<ud"u a deenv"lver ea a!i!ude. F"i mui!" X!il, e na!uralmen!e eu am" ee v"!". YI" me lem#ra um d" n"" prin%ipai me!re de %an!" Vue e!W n" m"!eir" Nam&-al. Ele e!eve em priTe %*inea %"m" prii"neir" p"l(!i%" e %amp" de !ra#al*" $"r7ad" duran!e vin!e an". Uma ve> eu l*e per&un!ei Vual *avia id" a i!ua74" mai di$(%il Vue ele en$ren!"u Vuand" e!ava pre". Surpreenden!emen!e, ele die Vue para ele " mai"r peri&" era " de perder a %"mpaiJ4" pel" %*inee^ YE 4" mui!a a *i!Rria emel*an!e. )"r eJempl", *W !r' dia %"n*e%i um m"n&e Vue pa"u mui!" an" em priTe %*inea. Ele me die Vue e!ava %"m vin!e e Vua!r" an" na Fp"%a da inurrei74" !i#e!ana de 81B1. NaVuela Fp"%a, ele e <un!"u G $"r7a !i#e!ana em N"r#ulin&a. F"i %ap!urad" pel" %*inee e en%ar%erad" %"m !r' irm4" Vue $"ram m"r!" lW. Ou!r" d"i irm4" !am#Fm $"ram m"r!". Dep"i, eu pai m"rreram num %amp" de !ra#al*" $"r7ad". N" en!an!", ele me die Vue, na pri4", re$le!iu "#re ua vida a!F a "%ai4" e %"n%luiu Vue, mui!" em#"ra !ivee paad" a vida in!eira %"m" m"n&e n" M"!eir" Drepun&, a!F aVuele in!an!e ua impre4" era a de Vue n4" era um #"m m"n&e. Sen!ia Vue *avia id" um m"n&e "#!u". NaVuele m"men!", $e> um v"!" de Vue, a&"ra Vue e!ava pre", !en!aria er um m"n&e realmen!e !radu>id" li!eralmen!e %"m" " Y&uerreir" Vue deper!aY, F al&uFm Vue, p"r am"r e %"mpaiJ4", al%an7"u uma per%ep74" de +"d*i%i!!a, um e3 !ad" men!al %ara%!eri>ad" pela apira74" ep"n!\nea e &enu(na de al%an7ar a plena Ilumina74" a $im de p"der #ene$i%iar !"d" " ere. A88 A ARTE DA FELICIDADE #"m. Aim, em %"neV['n%ia da ua prW!i%a #udi!a, em vir!ude d" !reinamen!" da men!e, ele %"ne&uiu permane%er mui!" $eli> em !erm" men!ai, mem" Vuand" "$ria d"r $(i%a. Mem" Vuand" $"i u#me!id" a !"r!ura e &rave epan%amen!", ele p`de "#reviver e ainda e en!ir $eli> p"r en%arar a pr"va74" %"m" uma puri$i%a74" d" eu %arma ne&a!iv". Y)"r!an!", %"m ee eJempl", p"dem" realmen!e apre%iar " val"r de in%"rp"rar prW!i%a epiri!uai G n"a vida diWria.Y F"i aim Vue " Dalai3Lama apreen!"u " Xl!im" in&redien!e de uma vida mai $eli> 3 a dimen4" epiri!ual. A!ravF d" eninamen!" d" +uda, " Dalai3Lama e mui!" "u!r" en%"n!raram uma e!ru!ura i&ni$i%a!iva Vue l*e permi!e up"r!ar e a!F uperar a d"r e " "$rimen!" Vue a vida G ve>e !ra>. E, %"m" u&ere " Dalai3Lama, %ada uma da prin%ipai !radi7Te reli&i"a d" mund" p"de "$ere%er a mema "p"r!unidade para a<udar a pe"a a al%an7ar uma vida mai $eli>. O p"der da $F, &erada em en"rme e%ala p"r ea !radi7Te reli&i"a, e!W en!remead" na vida de mil*Te. Ea pr"$unda $F reli&i"a $"i " u!en!" de uma in$inidade de pe"a duran!e !emp" di$(%ei. O ve>e, ela a!ua %"m di%ri74", em peVuena reali>a7TeE G ve>e, em pr"$unda eJperi'n%ia !ran$"rmad"ra. Cada um de nR, em al&um p"n!" na n"a vida, em dXvida !e!emun*"u a a!ua74" dee p"der em al&um mem#r" da $amlia, al&um ami&" "u %"n*e%id". De ve> em Vuand", eJempl" d" p"der de u!en!a74" da $F a%a#am na primeira pW&ina d" <"rnai. Mui!" e!4" a par, p"r eJempl", da pr"va74" de COMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL Terr- Ander"n, um *"mem %"mum Vue de repen!e $"i eV[e!rad" de uma rua de +eiru!e numa man*4 em 812B. <"&aram um %"#er!"r p"r %ima deleE empurraram3n" para den!r" de um %arr"E e a" l"n&" d" e!e an" e&uin!e ele $"i re$Fm d" He>#"lla*, um &rup" de eJ!remi!a $undamen!ali!a il\mi%". A!F 8118, ele $i%"u pre" em peVuena %ela e p"rTe Xmid" e imund"E pa"u l"n&" per("d" a%"rren!ad" e de "l*" vendad"E up"r!"u epan%amen!" %"n!an!e e %"ndi7Te !err(vei. Luand" $inalmen!e $"i li#er!ad", " mund" v"l!"u " "l*" para ele e en%"n!r"u um *"mem $eli%(im" p"r er dev"lvid" G $am(lia e G vida, ma %"m um Rdi" e um ran%"r urpreenden!emen!e #aiJ" pel" eu eV[e!rad"re. Luand" " repRr!ere l*e per&un!aram Vual era a $"n!e da ua $"r7a eJ!ra"rdinWria, ele iden!i$i%"u a $F e a "ra74" %"m" $a!"re i&ni$i%a!iv" Vue " a<udaram a up"r!ar aVuela pr"va74". O mund" e!W %*ei" de eJempl" emel*an!e de %"m" a $F reli&i"a pr"p"r%i"na a<uda %"n%re!a em !emp" di$(%ei. E eJ!ena peVuia re%en!e pare%em %"n$irmar " $a!" de Vue a $F reli&i"a p"de %"n!ri#uir u#!an%ialmen!e para uma vida mai $eli>. A peVuia reali>ada p"r peVuiad"re independen!e e p"r "r&ani>a7Te epe%iali>ada .%"m" " Nallup/ %"n%lu(ram Vue a pe"a reli&i"a rela!am en!ir $eli%idade e a!i$a74" %"m a vida %"m $reV['n%ia mui!" mai"r d" Vue a pe"a n4"3 reli&i"a. E!ud" revelaram Vue a $F n4" R F um indi%ad"r de Vue a pe"a v4" rela!ar en!imen!" de #em3e!ar, ma !am#Fm Vue uma $"r!e $F reli&i"a pare%e a<udar indiv(du" a lidar %"m mai"r e$i%W%ia %"m Vue!Te !ai %"m" " envel*e%imen!", a a!i!ude dian!e de %rie pe"ai e a%"n!e%imen3 AHA A ARTE DA FELICIDADE !" !raumW!i%". AlFm di", e!a!(!i%a revelam Vue $am(lia daVuela pe"a %"m $"r!e %ren7a reli&i"a %"!umam apreen!ar (ndi%e mai #aiJ" de delinV['n%ia, de a#u" d" Wl%""l e dr"&a, e de %aamen!" de$ei!". EJi!em al&uma pr"va Vue u&eririam Vue a $F p"de er #enF$i%a para a aXde $(i%a da pe"a 3 mem" daVuela %"m en$ermidade &rave. H"uve, %"m e$ei!", li!eralmen!e %en!ena de e!ud" %ien!($i%" e epidemi"lR&i%" Vue e!a#ele%eram uma li&a74" en!re a $"r!e $F reli&i"a, men"re (ndi%e de m"r!alidade e mel*"r aXde. Num e!ud", mul*ere id"a %"m $irme %ren7a reli&i"a %"ne&uiram %amin*ar uma di!\n%ia mai"r dep"i de %irur&ia para %"rri&ir a $ra!ura da #a%ia d" Vue aVuela %"m men" %"nvi%74" reli&i"aE e !am#Fm $i%aram men" deprimida dep"i da %irur&ia. Um e!ud" reali>ad" p"r R"nna Caar Harri e Mar- Amanda DeD n" Medi%al Cen!er da Univeri!- "$ )i!!#ur&* %"n%luiu Vue pa%ien!e de !ranplan!e de %"ra74" %"m $irme %ren7a reli&i"a apreen!am men"r di$i%uldade para lidar %"m a pre%ri7Te mFdi%a pR3"pera!Rria e revelam mel*"r aXde em"%i"nal e $(i%a a l"n&" pra>". Em "u!r" e!ud", reali>ad" pel" dr. T*"ma OJman e eu %"la#"rad"re na Dar!m"u!* Medi%al S%*""l, de%"#riu3e Vue " pa%ien!e %"m mai de %inV[en!a e %in%" an" de idade u#me!id" a %irur&ia de %"ra74" para %"rri&ir d"en7a %"r"nanana "u al&um pr"#lema %"m a vWlvula d" %"ra74" Vue *aviam pr"%urad" ampar" na ua %ren7a reli&i"a !in*am uma pr"#a#ilidade !r' ve>e mai"r de "#reviver d" Vue " Vue n4" pr"%uraram ee ampar". A van!a&en de uma $"r!e $F reli&i"a G ve>e e mani$e!am %"m" um pr"du!" dire!" de %er!a d"u!rina e %ren3 COMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL 7a epe%($i%a a uma !radi74" em epe%ial. Mui!" #udi!a, p"r eJempl", en%"n!ram a<uda para up"r!ar eu "$rimen!" em de%"rr'n%ia da ua $irme %ren7a na d"u!rina d" %ar!a. Da mema $"rma, aVuele Vue !'m uma $F ina#alWvel em Deu %"!umam %"ne&uir rei!ir a evera pr"va7Te &ra7a G ua %ren7a num Deu am"r"" e "ni%ien!e 3 um Deu %u<" de(&ni" p"dem n" er "#%ur" n" m"men!", ma Vue, na Sua a#ed"ria, a%a#arW reveland" Seu am"r p"r nR. C"m $F n" eninamen!" da +(#lia, ea pe"a p"dem eJ!rair %"n$"r!" de ver" !ai %"m" R"man" 2C52C YE a#em" Vue !"da a %"ia %"n!ri#uem <un!a para " #em daVuele Vue amam a Deu, daVuele Vue 4" %*amad" p"r Seu de%re!".Y Em#"ra al&uma da re%"mpena da $F p"am er #aeada em d"u!rina epe%($i%a, eJ%luiva a uma Xni%a !radi74" reli&i"a, eJi!em "u!ra %ara%!er(!i%a $"r!ale%ed"ra na vida epiri!ual Vue 4" %"mun a !"da a reli&iTe. O env"lvimen!" %"m VualVuer &rup" reli&i"" p"de &erar uma ena74" de iden!i$i%a74" %"m " pare, de la7" de %"munidade, um v(n%ul" de in!eree pel" %"mpan*eir" de $F. Ele "$ere%e um epa7" i&ni$i%a!iv" n" Vual p"dem" en!rar em %"n!a!" e n" rela%i"nar %"m " "u!r". E n" pr"p"r%i"na um en!imen!" de a%ei!a74". Cren7a reli&i"a $irmemen!e enrai>ada p"dem n" dar um pr"$und" en!id" de "#<e!iv", %"n$erind" i&ni$i%ad" G n"a vida. Ea %ren7a p"dem $"rne%er eperan7a dian!e da adveridade, d" "$rimen!" e da m"r!e. )"dem n" a<udar a ad"!ar uma perpe%!iva e!erna Vue n" permi!a air de den!r" de nR mem" Vuand" e!iverm" d"minad" pel" pr"#lema diWri" da vida. AHB A ARTE DA FELICIDADE Apear de !"d" ee #ene$(%i" em p"!en%ial e!arem dip"n(vei para aVuele Vue re"lvam pra!i%ar " eninamen!" de uma reli&i4" e!a#ele%ida, e!W %lar" Vue !er uma %ren7a reli&i"a p"r i R n4" F nen*uma &aran!ia de $eli%idade e pa>. )"r eJempl", n" mem" in!an!e em Vue Terr- Ander"n e!ava en!ad" a%"rren!ad" numa %ela, dem"n!rand" a mel*"re Vualidade da $F reli&i"a, #em d" lad" de $"ra da %ela imperavam a vi"l'n%ia e " Rdi" em maa, numa dem"n!ra74" da pi"re $a%e!a da $F reli&i"a. Duran!e an" n" L(#an", vWria ei!a de mu7ulman" e!iveram em &uerra %"m " %ri!4" e " <udeu, &uerra alimen!ada pel" Rdi" vi"len!" de !"da a par!e e Vue reul!"u em a!r"%idade in"minWvei %"me!ida em n"me da $F. = uma vel*a *i!Rria, Vu' in$eli>men!e <W e repe!iu mui!a ve>e a" l"n&" d" !emp" e Vue lamen!avelmen!e %"n!inua a e repe!ir n" mund" m"dern". Em %"neV['n%ia dee p"!en%ial para &erar a dien4" e " Rdi", F $W%il perder a $F na in!i!ui7Te reli&i"a. I" lev"u al&uma $i&ura reli&i"a, !ai %"m" " DalaiLama, a !en!ar i"lar aVuele elemen!" de uma vida epiri!ual Vue p"am er univeralmen!e apli%ad" a VualVuer indiv(du" a $im de pr"pi%iar ua $eli%idade, n4" imp"r!a Vual e<a ua !radi74" reli&i"a "u mem" e ea pe"a a%redi!a em reli&i4". Dee m"d", %"m um !"m de !"!al %"nvi%74", " Dalai3Lama %"n%luiu ua anWlie %"m ua vi4" de uma vida verdadeiramen!e epiri!ual. 3 )"r!an!", Vuand" $alam" em !er na n"a vida uma dimen4" epiri!ual, <W iden!i$i%am" n"a %ren7a reli&i"3 AHI COMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL a %"m" um n(vel de epiri!ualidade. A&"ra, %"m rela74" G reli&i4", e a%redi!arm" em VualVuer reli&i4", i" F #"m. )"rFm, mem" em uma %ren7a reli&i"a, ainda p"dem" n" arran<ar. Em al&un %a", p"dem" n" air ainda mel*"r. Ma ee F n"" prRpri" direi!" individual. Se Vuierm" a%redi!ar, R!im"^ Se n4" Vuierm", !ud" #em. = Vue eJi!e um "u!r" n(vel de epiri!ualidade. = " Vue %*am" de epiri!ualidade #Wi%a 3 Vualidade *umana $undamen!ai de #"ndade, #enev"l'n%ia, %"mpaiJ4", in!eree pel" "u!r". Luer e<am" %ren!e, Vuer n4" e<am", ee !ip" de epiri!ualidade F een%ial. Eu par!i%ularmen!e %"nider" ee e&und" n(vel de epiri!ualidade mai imp"r!an!e d" Vue " primeir", p"rVue, p"r mai maravil*"a Vue e<a uma reli&i4" epe%($i%a, ainda aim ela R erW a%ei!a p"r um nXmer" limi!ad" de ere *uman", "men!e uma par!e da *umanidade. N" en!an!", enVuan!" $"rm" ere *uman", enVuan!" $"rm" mem#r" da $am(lia *umana, !"d" nR pre%iam" dee val"re epiri!uai #Wi%". Sem ele, a eJi!'n%ia *umana F di$(%il, F mui!" Wrida. Reul!ad", nen*um de nR %"ne&ue er uma pe"a $eli>, !"da a n"a $am(lia "$re %"m i" e a "%iedade a%a#a $i%and" mai per!ur#ada. L"&", !"rna3e %lar" Vue %ul!ivar val"re epiri!uai #Wi%" dea na!ure>a paa a er %ru%ial. YN" e$"r7" para %ul!ivar ee val"re epiri!uai #Wi%", %rei" Vue pre%iam" n" lem#rar de Vue, d" !alve> %in%" #il*Te de ere *uman" n" plane!a, p"de er Vue um #il*4" "u d"i a%redi!em em reli&i4" de m"d" in%er" e &enu(n". Na!uralmen!e, Vuand" me re$ir" a %ren!e in%er", n4" e!"u in%luind" aVuela pe"a Vue implemen!e di>em, p"r eJempl", Vue 4" %ri!4 prin%ipalmen!e p"rVue AH: A ARTE DA FELICIDADE eu an!e%eden!e $amiliare 4" %ri!4", ma Vue n" diaa3dia p"dem n4" levar mui!" em %"nidera74" a $F %ri!4 "u mem" pra!i%W3la. )"r!an!", eJ%lu(da ea pe"a, %rei" Vue !alve> *a<a apena p"r v"l!a de um #il*4" Vue in%eramen!e pra!i%am ua reli&i4". I" Vuer di>er Vue Vua!r" #il*Te, a mai"ria da pe"a na !erra, n4" 4" %ren!e. L"&", devem" de%"#rir um m"d" de !en!ar mel*"rar a vida para ea mai"ria, " Vua!r" #il*Te Vue n4" e!4" env"lvid" %"m al&uma reli&i4" epe%($i%a 3 m"d" para a<ud43l" a er #"n ere *uman", pr"vid" de m"ral, em re%"rrer a nen*uma reli&i4". S"# ee ape%!", %rei" Vue a edu%a74" F de imp"r!\n%ia %ru%ialC ela p"de in!ilar na pe"a uma idFia de Vue a %"mpaiJ4" e a #enev"l'n%ia en!re "u!ra 4" a Vualidade p"i!iva #Wi%a d" ere *uman", n4" apena !ema reli&i"". Crei" Vue an!eri"rmen!e $alam" em de!al*e "#re a eJ!rema imp"r!\n%ia d" %al"r *uman", d" a$e!" e da %"mpaiJ4" para a aXde $(i%a, a $eli%idade e a pa> de ep(ri!" da pe"a. E!a F uma Vue!4" mui!" prW!i%a. N4" e !ra!a de !e"ria reli&i"a, nem de epe%ula74" $il"R$i%a. = um !ema imp"r!an!(im". E para mim ele F na realidade a e'n%ia de !"d" " eninamen!" reli&i"" da divera !radi7Te. N" en!an!", ele %"n!inua !end" a mema imp"r!\n%a %ru%ial para aVuele Vue pre$erem n4" e&uir nen*uma reli&i4" epe%($i%a. Luan!" a ea pe"a, %rei" Vue p"dem" !reinW3la e real!ar para ela Vue n4" *W pr"#lema en n4" !er reli&i4", ma Vue F pre%i" er um #"m er *uman", um er *uman" en(vel, %"m uma n"74" de rep"na#lidade e %"mpr"mi" p"r um mund" mel*"r e mai $eli>. YEm &eral, F p"(vel indi%ar n"" e!il" de vida reli&i"" "u epiri!ual aravF de mei" eJ!eri"re, !ai %"m" AH2 COMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL " u" de %er!" !ra<e, a %"n!ru74" de um al!ar "u an!uWri" na n"a %aa, " *W#i!" de re%i!ar "u en!"ar "ra7Te e aim p"r dian!e. HW mei" para dem"n!rar i" eJ!ernamen!e. )"rFm, ea prW!i%a "u a!ividade 4" e%undWria G n"a %"ndu74" de um m"d" de vida realmen!e epiri!ual, u!en!ad" p"r val"re epiri!uai #Wi%", p"rVue F p"(vel Vue !"da ea a!ividade reli&i"a eJ!eri"re ainda %"eJi!am numa pe"a Vue a#ri&a um e!ad" men!al mui!" ne&a!iv". cW a verdadeira epiri!ualidade !"rna a pe"a mai %alma, mai $eli>, mai !ranV[ila. YT"d" " e!ad" men!ai vir!u"" 3 a %"mpaiJ4", a !"ler\n%ia,, " perd4", " in!eree pel" "u!r" e aim p"r dian!e 3, !"da ea Vualidade men!ai 4" " au!'n!i%" darma, "u &enu(na Vualidade epiri!uai, p"rVue !"da ea Vualidade men!ai in!erna n4" %"ne&uem %"eJi!ir %"m ran%"re "u e!ad" men!ai ne&a!iv". YOra, dedi%ar3e a" !reinamen!" "u a um mF!"d" de pr"du>ir di%iplina in!eri"r na n"a men!e F a e'n%ia da vida reli&i"a, uma di%iplina in!eri"r Vue !em " pr"pRi!" de %ul!ivar ee e!ad" men!ai p"i!iv". Aim, " $a!" de levarm" "u n4" uma vida epiri!ual depende de !erm" !id" u%e" em pr"du>ir ee e!ad" men!al di%iplinad" e uavi>ad", e de !erm" eJpread" ee e!ad" men!al n" n"" a!" diWri".Y 6 Dalai3Lama deveria %"mpare%er a uma peVuena re%ep74" "$ere%ida em *"mena&em a um &rup" de pa!r"%inad"re Vue !in*am dad" $"r!e ap"i" G %aua !i#e!ana. D" lad" de $"ra d" al4" da re%ep74", $"rmara3e uma &rande mul3 AH1 eu )8, _ . r CE DA FELICIDADE d" eu apare%imen!". Na *"ra em 3/e"a <W e!avam apin*ada. En!re " "mem Vue *avia per%e#id" uma dua en!e a emana. Era di$(%il de!erminar ua ,a %al%ulad" Vue ele !eria eu vin!e e p"u %" ., a!a e p"u%" an". Era al!" e mui!" ma&r". Em#"ra ua apar'n%ia de&ren*ada $"e eJ!ra"rdinWria, ele *avia %*amad" min*a a!en74" pela ua eJpre4"C uma eJpre4" Vue eu via %"m $reV['n%ia en!re " meu pa%ien!e 3 aniedade, depre4" pr"$unda, d"r. E a%*ei !er per%e#id" leve m"vimen!" repe!i!iv" inv"lun!Wri" na mu%ula!ura em v"l!a da ua #"%a. YDi%ineia !ardiaY, dia&n"!iVuei em il'n%i", uma %"ndi74" neur"lR&i%a pr" v"%ada pela in&e!4" %r`ni%a de medi%a74" an!ipi%R!i%a. Y)"#re %"i!ad"Y, penei na *"ra, e l"&" me eVue%i dele. Luand" " Dalai3Lama %*e&"u, a mul!id4" e aden"u, num m"vimen!" para %umprimen!W3l". O pe"al da e&u ran7a, a mai"ria de v"lun!Wri", $a>ia en"rme e$"r7" para %"n!er " avan7" da maa de pe"a e a#rir %amin*" a!F " re%in!" da re%ep74". O *"mem !ran!"rnad" Vue eu !in*a vi!" an!e, a&"ra %"m uma eJpre4" mei" perpleJa, $"i empurrad" pela mul!id4" e $"r7ad" a!F a #eira da %lareira a#er!a pela eVuipe de e&uran7a. Luand" ia paand", " Dalai3Lama per%e#eu ua preen7a, livr"u3e da pr"!e74" d" &uarda3%"!a e par"u para $alar %"m ele. O *"mem de in(%i" $i%"u epan!ad" e %"me7"u a $alar mui!" rWpid" %"m " Dalai3Lama, Vue l*e rep"ndeu %"m al&uma palavra. N4" pude "uvir " Vue di>iam, ma vi Vue, G medida Vue ia $aland", " *"mem %"me7"u a pare%er %ada ve> mai a&i !ad". Ele die al&uma %"ia, ma " Dalai3Lama, em ve> de COMO LE@ER UMA @ILA ES)IRITUAL rep"nder, e&ur"u a n4" d" *"mem en!re a ua, num &e!" ep"n!\ne", a$a&"u3a %"m deli%ade>a e p"r al&un in!an!e $in"u implemen!e ali parad", em il'n%i", m"vend" a %a#e7a num $e!" %"n%iliad"r. EnVuan!" e&urava $irme a m4"i d" *"men e "l*ava dire!" n" eu "l*", a impre4" el,ra Vue ele n4" !"mava %"n*e%imen!" da mul!id4" a" eu red"r. A eJpre4" de d"r e a&i!a74" de repen!e pare%eu eevair3e d" r"!" d" *"mem, e lW&rima l*e e%"rreram d"i "l*". En#"ra " "rri" Vue #r"!"u e len!amen!e e elpal*"u pea ua $ei<Te $"e di%re!", um ar de al(vi" e ale&ria apare%eu n" eu "l*". eu ;ELICIDADE jepe!ida ve>e Vue a di%ipliIa epiri!ual. = " mF!"d" $unbeli%idade. C"m" ele eJpli%"u par!ir da ua perpe%!iva, a "m#a!e a" e!ad" men!ai Rdi" e a &an\n%ia, e " %ul!i3 !ai %"m" a #enev"l'n%ia, a !am#Fm real!"u Vue uma vida $eli> F %"n!ru(da "#re um ali%er%e pr"pi%iad" p"r um e!ad" men!al e!Wvel e !ranV[il". A prW!i%a da di%iplina in !eri"rp"de in%luir !F%ni%a $"rmai de medi!ad" Vue e de !inam a a<udar a e!a#ili>ar a men!e e a!in&ir ee e!ad" de erenidade. A mai"ria da !radi7Te epiri!uai in%lui pr\ !i%a Vue pr"%uram a%almara men!e, Vue pr"%uram n" p`r em mai"r %"n!a!" %"m n"a na!ure>a epiri!ual mai pr" $unda. Na %"n%lu4" da Frie de pale!ra a#er!a a" pX#li%" d" Dalai3Lama em Tu%"n, ele !ranmi!iu in!ru7Te "#re uma medi!a74" %riada para n" a<udar a %"me7ar a a%al mar n"" penamen!", a "#ervara na!ure>a "%ul!a da men!e e, aim, a deenv"lver uma Yerenidade men!alY. C"m " "l*ar v"l!ad" para a pla!Fia, ele %"me7"u a $alar n" eu e!il" %ara%!er(!i%"E %"m" e, em ve> de e!ar e diri&ind" a um &rup" numer"", ele e!ivee in!ruind" %ada indiv(du" ali preen!e. O ve>e, e!ava imRvel e %"n%en!rad"E G ve>e mai animad", %"re"&ra$and" eu eninamen!" %"m u!i in%lina7Te da %a#e7a, &e!" da m4" e uave #am#"lei". COMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL MEDITAPAO SO+RE A NATUREaA DA MENTE 3 O "#<e!iv" de!e eJer%(%i" F %"me7ar a re%"n*e%er a na!ure>a da n"a men!e e a &an*ar $amiliaridade %"m ela, pel" men" num n(vel %"nven%i"nal. Neralmen!e, Vuand" n" re$erim" G n"a Ymen!eY, e!am" $aland" "#re um %"n%ei!" a#!ra!". Sem !er uma eJperi'n%ia dire!a da n"a men!e, p"r eJempl", e n" pedirem Vue iden!i$iVuem" a men!e, p"dem" er levad" a ap"n!ar meramen!e para " %Fre#r". Ou, e n" pedirem uma de$ini74" da men!e, p"dem" di>er Vue F al&" Vue !em a %apa%idade de Ya#erY, al&" Vue F YlX%id"Y e Y%"&ni!iv"Y. )"rFm, em Vue !en*am" %ap!ad" " Vue F a men!e em !erm" dire!" a!ravF de prW!i%a de medi!a74", ea de$ini7Te n4" paam de palavra. = imp"r!an!e p"der iden!i$i%ar a men!e p"r mei" da eJperi'n%ia dire!a, n4" apena %"m" um %"n%ei!" a#!ra!". )"r!an!", " "#<e!iv" de!e eJer%(%i" %"ni!e na %apa%idade de en!ir "u %ap!ar de m"d" dire!" a na!ure>a %"nven%i"nal da men!e, de m"d" !al Vue, Vuand" dierm" Vue ela p"ui Vualidade de Ylu%ide>Y e Y%"&ni74"Y, p"am" di!in&ui3Ia pela eJperi'n%ia, n4" implemen!e %"m" um %"n%ei!" a#!ra!". YE!e eJer%(%i" n" a<uda a in!err"mper deli#eradamen!e " penamen!" di%uriv" e, a" p"u%", a permane%er nee e!ad" p"r um per("d" %ada ve> mai l"n&". C"m a piW!i%a de!e eJer%(%i", a%a#arem" %*e&and" a uma impre4" de Vue n4" eJi!e nada, uma ena74" de va%uidade. N" en!an!", e avan7arm", %*e&arem" a %"me7ar a re%"n*e%er a na!ure>a "%ul!a da men!e, a Vualidade de Ylu%ide>Y e Y%"n*e%imen!"Y. = %"m" !er um %"p" de pur" ICIDADE SOMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL en!id" F "nde ela e!W vimd" e para "nde e!W ind", eu $"r pura, p"dem" ver " ; p"(vel man!er a W&ua parada. I" n" per %em" Vue a W&ua e!W ali. en!4" eri5 "#re a n4"3%"n%ei!ua3 mi!iria ver p lei!" d" ri" %"m3 per$ei!a ni!ide>. Da mema em#"!amen!", "u de um $"rma, Vuand" %"ne&uim" ir3npedir Vue n"a men!e %"r " ra a!rW de a#<e!" en"riai, Vue pene n" paad" "u n" %"n!rWri", em primei3 -im p"r dian!e, e Vruand" !am#Fm %"ne&uim" ,erar a de!ermina74" de $u!ur", e aB men!e d" e!ad" de bal*eamen!"; !"!al, en!4" U"vid" de penamen!" livrar n"A imen!" para " a enJer&ar a!ravF da !ur#ul'n%ia d" pr" %e" de @ enamen!". EJi!e uma erenidade u#<a%en!e, __ U,,a men!e F em &rande par!e dire%i"na3 uma lu%ide> "%ul!a na men!e. Dever(am" !en!ar "#ervar da para " "#<e!" eJ!ern". N"a a!en74" a%"mpan*a a "u viven%6 r i" eJperi'n%ia en"riai. Ela permane%e num n(vel pred"3 Y)"de Ner mui!" di$(%il n". e!W&i" ini%ial. )"r i", va lar a pra!i%ar a pair!ir de!a e4" mem". N" minan!emen!e en"rial e %"n%ei!uai. Em "u!ra palavra, m" %"meP i n"rmalmen!e n"a %"n%i'n%ia e!W v"l!ada para eJperi'n in(%i", VualUd" %"me7am" a 3viven%iar ee e!ad" na!ural %ia en"riai $(i%a e para %"n%ei!" men!ai. Ne!e eJer3 la!en!e da %"n%i'n%ia, p"de er Vue " eJperimen!em" na %i%i", p"rFm, " Vue dever(am" $a>er F re%"l*er n"a men3 $"rma de aI&um !ip" de ;aukn%ia;. I" a%"n!e%e p"rVue !e para n"" (n!im". N4" vam" permi!ir Vue ela aia em e!am" mL$ I!" *a#i!uad" a en!ender n"a men!e em !er #u%a de "#<e!" en"riai, nem Vue pre!e a!en74" a ele. m" de "#$ e!" eJ!ern"C !ern" a !end'n%ia a en%arar " A" mem" !emp", n4" permi!am" Vue ela e re%"l*a de mund" a!ra ,,.,e d" n"" %"n%ei!", ima&en e aim p"r m"d" !4" eJ!rem" Vue ur<a uma epF%ie de em#"!amen!" i ", Vuand" a$a!am" n"a men!e de "#<e!" dian!e. )"r "u au'n%ia de a!en74". Dever(am" man!er um plen" e3 Vuae %"m" e n4" re%"n*e%'em" n"a !ad" de aler!a e a!en74", e dep"i !en!ar ver " e!ad" na!u3 eJ!ern", F rre uma epF%ie d!33 au'n%ia, um !ip" de va>i". men!e. O%"., ral da n"a %"n%i'n%ia 3 e!ad" n" Vual n"a %"n%i'n3 G medida Vue $"rrm" avan7and" len!amen!e %ia n4" F a!"rmen!ada p"r penamen!" d" paad", aVuil" N" en!an!",%"!umarm" %"rri i", %"me7arem" a per%e e Vue n" a Vue <W a%"n!e%eu, n"a lem#ran7a e re%"rda7TeE nem F ide> u#<a%en!e, uma lumin"idade. = nee #er uma lu0U a!"rmen!ada p"r penamen!" d" $u!ur", %"m" n"a e3 ue %"me7am" a apre%iar e a per%e#er " e!a m"men!" Vl peran7a, med", eJpe%!a!iva e plan" para " $u!ur". Ma, a men!e. Y= um d" na!ural im, pr"%urem" n" man!er num e!ad" neu!r" e na!ural. da eJperi'n%ia de medi!a74" verdadeiramen YMui!a p"u%" %"m" um ri" %"m uma %"rren!e>a mui!" !er %"rn" #ae ee !ip" de ereni3 $"r!e, n" Vual n4" %"ne&uim" ver " lei!" %"m %lare>a. Se !e pr"$unda, pre%iam *"uvee, p"rFm, uma $"rma de parar a %"rren!e>a n" d"i dade da me )n!e... A*Y ." Dalai3Lama deu uma riada/ Yeu ABH A ARTE DA FELICIDADE. NOMO LE@AR UMA @IDA ES)IRITUAL deveria aviar Vue nee !ip" de medi!a74", %"m" n4" *W De l"n&e, en!re!an!", ainda e %"ne&uia %al%ular eu !ra um "#<e!" epe%($i%" n" Vual %"n%en!rar n"a a!en74", <e!" pela u!il m"di$i%a74" n" m"vimen!" da pe"a en eJi!e " peri&" de ad"rme%erm". Vuan!" ele paava. Era %"m" e ele !ivee deiJad" de er YE a&"ra vam" medi!ar um "#<e!" vi(vel para e !"rnar implemen!e a ena74" Y)ara %"me7ar, vam" primeir" %umprir !r' %i%l" de de uma preen7a. repira74" e %"n%en!rar n"a a!en74" implemen!e na re pira74". @am" R n" %"n%ien!i>ar de inpirar, eJpirar e dep"i inpirar, eJpirar... !r' ve>e. Dep"i, ini%iem" a me di!a74".Y O Dalai3Lama !ir"u " R%ul", uniu a m4" n" %"l" e permane%eu imRvel em medi!a74". Um il'n%i" !"!al en%*eu " re%in!", enVuan!" mil e Vuin*en!a pe"a e v"l!avam para den!r", na "lid4" de mil e Vuin*en!" mund" pe"ai, pr"%urand" a%almar eu penamen!" e !alve> !er um vilum#re da verdadeira na!ure>a da ua prRpria men!e. Dep"i de %in%" minu!", " il'n%i" $"i r"mpid" ma n4" de!ru(d" Vuand" " Dalai3Lama %"me7"u a %an!ar #aiJin*", %"m a v"> &rave e melRdi%a, %"ndu>ind" deli%adamen!e " "uvin!e para Vue a(em da medi!a74". A" $inal da e4" daVuele dia, %"m" empre, " DalaiLama uniu a m4", $e> uma rever'n%ia para a pla!Fia numa dem"n!ra74" de a$e!" e repei!", levan!"u3e e a#riu %amin*" en!re a pe"a Vue " %er%avam. Sua m4" permane%iam unida e ele %"n!inuava a in%linar a %a#e7a enVuan!" a(a d" al4". Luand" ia paand" em mei" G mul!id4", ua %a#e7a ia !4" #aiJa Vue, para VualVuer um Vue e!ivee a p"u%" mai de um me!r" de di!\n%ia, era imp"(vel v'3l". Ele pare%ia perdid" num mar de %a#e7a. BBI ANRADECIMENTOS E!e livr" n4" eJi!iria em " e$"r7" e a #enev"l'n%ia de mui!a pe"a. Em primeir" lu&ar, eu &"!aria de eJprear meu in%er" a&rade%imen!" a Ten>in N-a!", " dF%im" Vuar!" Dalai3Lama, %"m pr"$unda &ra!id4" p"r ua in$ini!a &en!ile>a, &ener"idade, inpira74" e ami>ade. E a" meu Vuerid" pai, came e +e!!ie Cu!ler, <W $ale%id", p"r !erem preparad" " !erren" para meu prRpri" %amin*" a!F a $eli%idade na vida. E!end" meu in%er" a&rade%imen!" a mui!" "u!r". A" dr. T*up!en cinpa, p"r ua ami>ade, p"r ua a<uda na "r&ani>a74" d" !re%*" d" Dalai3Lama ne!e livr" e p"r A ARTE DA FELICIDADE eu papel %ru%ial %"m" in!Frpre!e para a pale!ra d" Dalai3Lama a" pX#li%" #em %"m" para mui!a da n"a %"nvera par!i%ulare. Tam#Fm a L"#an& c"rd*en, " venerWvel L*a,d"r, p"r a!uar %"m" in!Frpre!e para uma Frie da min*a %"nvera %"m " Dalai3 Lama na (ndia. A Ten>in Ne-%*e Te!*"n&, Rin%*en D*arl" e DaDa Terin&, p"r eu ap"i" e auJ(li" p"r diver" mei" a" l"n&" d" an". O mui!a pe"a Vue !ra#al*aram %"m !an!" a$in%" para &aran!ir Vue a vii!a d" Dalai3Lama a" Ari>"na em 811A $"e uma eJperi'n%ia &ra!i$i%an!e para !an!" "u!r"C Claude d;E!ree, Ken +a%*er, #em %"m" a dire!"ria e " pe"al da Ari>"na Tea%*in&, In%.E a )e&&- Hi!%*%"%, e G dire!"ria da Ari>"na Friend "$ Ti#e!E G dra. )am Wil"n e !"d" " Vue a<udaram a "r&ani>ar a apreen!a74" d" Dalai3Lama na Ari>"na S!a!e Univeri!-E alFm da de>ena de v"lun!Wri" p"r eu e$"r7" in%anWvei em pr"l d" Vue ai!iram a" eninamen!" d" Dalai3Lama n" Ari>"na. A" meu $an!W!i%" a&en!e, S*ar"n Friedman e Ralp* @i%inan>a, #em %"m" G ua eVuipe maravil*"a, p"r eu e!(mul", &en!ile>a, dedi%a74", a<uda em mui!a $a%e!a de!e pr"<e!" e pel" e$"r7" mui!" uperi"re G eJi&'n%ia da ua $un7Te. Ten*" uma d(vida epe%ial de &ra!id4" para %"m ele. A !"d" " Vue me $"rne%eram ine!imWvel %"n*e%imen!", ini&*!e ae"ria edi!"rial, alFm de ap"i" pe"al duran!e " pr"l"n&ad" pr"%e" de %ria74" d" livr"C a Ru!* Hap&""d p"r eu !ra#al*" !alen!"" na revi4" da primeira verTe d" "ri&inalE a +ar#ara Na!e e G dra. R"nna Ka#a!>ni%, p"r ua a<uda indipenWvel na di$(%il lei!ura d" AI6 ANRADECIMENTOS ma!erial eJ!en(im", e pela ua %"n%en!ra74" e "r&ani>a74" dee ma!erial numa e!ru!ura %"eren!eE G min*a !alen!"a edi!"ra na River*ead, Am- Her!>, p"r a%redi!ar n" pr"<e!" e a<udar a de$inir a $"rma de$ini!iva d" livr". Tam#Fm a cenni$er Rep" e a" dedi%ad" revi"re e $un%i"nWri" da River*ead +"",. N"!aria !am#Fm de eJprear meu a&rade%imen!" %arin*"" GVuele Vue a<udaram a !ran%rever a pale!ra d" Dalai3 Lama a" pX#li%" n" Ari>"na, Vue da!il"&ra$aram a !ran%ri7Te da min*a %"nvera %"m " Dalai3Lama e Vue da!il"&ra$aram par!e da verTe ini%iai d" "ri&inal. )ara %"n%luir, min*a pr"$unda &ra!id4" A" meu pr"$e"re. O min*a $am(lia e a" mui!" ami&" Vue enriVue%eram min*a vida mai d" Vue eu p"deria eJprearC Nina +e%,Di!* E%,el, dr. David Wei e Dap*ne A!,e"n, dra. Nillian Hamil!"n, Helen Mi!i", David NreenDal!, Dale +r">",-, Kri!i In&*am Epinae, dr. David Kle#an"$$, Henrie!!a +ern!ein, T"m Min"r, Ellen W-a!! N"!*e, dra. Nail M%D"nald, Larr- Cu!ler, Rand- Cu!ler, L"ri WarrenE meu a&rade%imen!" epe%ial %"m pr"$unda admira74" a Candee e S%"!! +rierlevE e a" "u!r" ami&" Vue p"" !er deiJad" de men%i"nar aVui pel" n"me, ma Vue empre !ra&" n" meu %"ra74" %"m repei!", &ra!id4" e am"r.