Você está na página 1de 17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

Cristianismo
Origem:Wikipdia,aenciclopdialivre.

Cristianismo(dogregoX,"Christs",messias,ungido,doheb."Mashiach")umareligioabramica
monotesta[1]centradanavidaenosensinamentosdeJesusdeNazar,taiscomosoapresentadosnoNovoTestamento.[2]
AfcristacreditaessencialmenteemJesuscomooCristo,FilhodeDeus,SalvadoreSenhor.[3]Areligiocristtemtrs
vertentesprincipais:oCatolicismoRomano(subordinadoaobisporomano),aOrtodoxaOriental(sedividiudaIgreja
Catlicaem1054apsoGrandeCisma)eoprotestantismo(quesurgiuduranteaReformadosculoXVI).O
protestantismodivididoemgruposmenoreschamadosdedenominaes.OscristosacreditamqueJesusCristooFilho
deDeusquesetornouhomemeoSalvadordahumanidade,morrendopelospecadosdomundo.Geralmente,oscristosse
referemaJesuscomooCristoouoMessias.
Osseguidoresdocristianismo,conhecidoscomocristos,[4]acreditamqueJesussejaoMessiasprofetizadonaBblia
Hebraica(apartedasescriturascomumtantoaocristianismoquantoaojudasmo).Ateologiacristortodoxaalegaque
Jesusteriasofrido,morridoeressuscitadoparaabrirocaminhoparaocuaoshumanos[5]OscristosacreditamqueJesus
teriaascendidoaoscus,eamaiorpartedasdenominaesensinaqueJesusirretornarparajulgartodosossereshumanos,
vivosemortos,econcederaimortalidadeaosseusseguidores.Jesustambmconsideradoparaoscristoscomomodelode
umavidavirtuosa,etantocomooreveladorquantoaencarnaodeDeus.[6]OscristoschamamamensagemdeJesus
CristodeEvangelho("BoasNovas"),eporistoreferemseaosprimeirosrelatosdeseuministriocomoevangelhos.
Ocristianismoseinicioucomoumaseitajudaica[7][8]e,comotal,damesmamaneiraqueoprpriojudasmoouo
islamismo,classificadacomoumareligioabramica(vertambmjudaicocristo).[9][10][11]Apsseoriginarno
MediterrneoOriental,rapidamenteseexpandiuemabrangnciaeinfluncia,aolongodepoucasdcadasnosculoIVj
haviasetornadoareligiodominantenoImprioRomano.DuranteaIdadeMdiaamaiorpartedaEuropafoicristianizada,
eoscristostambmseguiramsendoumasignificanteminoriareligiosanoOrienteMdio,Nortedafricaeempartesda
ndia.[12]DepoisdaEradasDescobertas,atravsdetrabalhomissionrioedacolonizao,ocristianismoseespalhouparaa
Amricaepelorestodomundo.
OcristianismodesempenhouumpapeldedestaquenaformaodacivilizaoocidentalpelomenosdesdeosculoIV[13]
(ver:Impactodocristianismonacivilizao).NoinciodosculoXXIocristianismocontacomentre2,3bilhesde
fiis,[14][15][16]representandocercadeumquartoaumterodapopulaomundial,eumadasmaioresreligiesdo
mundo.[17]OcristianismotambmareligiodeEstadodediversospases.[18]

ndice
1 Principaiscrenas
1.1 Monotesmo
1.2 Jesus
1.3 Asalvao
1.4 Avidadepoisdamorte
1.5 AIgreja
1.6 OCredodeNiceia
1.7 Escriturassagradas
2 Culto
2.1 Formasdeculto
2.2 Concepesreligiosasefilosficas
2.3 Smbolos
2.4 Calendriolitrgicoefestividades
3 Histria
3.1 Cristianismoprimitivo
3.2 PopularizaoeconsolidaonoImprioRomano
3.3 Idademdia
3.4 ReformaProtestanteeContrarreforma
3.5 Psiluminismo
4 Demografia
https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

1/17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

5 Denominaes
5.1 Catolicismo
5.2 Ortodoxia
5.3 Protestantismo
5.4 Antitrinitarismo
5.5 Outros
6 Vertambm
7 Referncias
7.1 Bibliografia
8 Ligaesexternas

Principaiscrenas
Emboraexistamdiferenasentreoscristossobreaformacomointerpretamcertos
aspectosdasuareligio,tambmpossvelapresentarumconjuntodecrenasque
sopartilhadaspelamaioriadeles.

Monotesmo
Grandepartedasvertentescristsherdaramdojudasmoacrenanaexistnciade
umnicoDeus,criadordouniversoequepodeintervirsobreele.Osseusatributos
maisimportantessoporissoaonipotncia,aonipresenaeoniscincia.Ostelogos
dochamadoTesmoabertodiscutemaatribuiodestesatributos(oupartedeles)a
Deus.[19]
OutrodosatributosmaisimportantesdeDeus,referidovriasvezesaolongodo
NovoTestamento,oamor:Deusamatodasaspessoaseessaspodemestabelecer
umarelaopessoalcomEleatravsdaorao.
AmaioriadasdenominaescristsprofessacrernaSantssimaTrindade,isto,que
Deusumsereternoqueexistecomotrspessoaseternas,distintaseindivisveis:o
Pai,oFilhoeoEspritoSanto.

OSermodaMontanhaporCarl
HeinrichBloch,pintordinamarqus,
d.1890.

Adoutrinadasdenominaescristsdiferedomonotesmojudaicovistoquenojudasmonoexistemtrspessoasda
Divindade,hapenasumnicoDeus,eoMessiasquevirserumhomem,descendentedoreiDavi.

Jesus
OutropontocrucialparaoscristosodacentralidadedafiguradeJesusCristo.Os
cristosreconhecemaimportnciadosensinamentosmoraisdeJesus,entreosquais
salientamoamoraDeuseaoprximo(Mateus22:3739),econsideramasuavida
comoumexemploaseguir.OcristianismoreconheceJesuscomooFilhodeDeus
queveioTerralibertaresalvarossereshumanosdopecadoatravsdasuamortena
cruzedasuaressurreio,emboravariementresiquantoaosignificadodesta
salvaoecomoelasedar.Paraamaioriadoscristos,Jesuscompletamente
divinoecompletamentehumano.
Hnoentanto,umarecorrentediscussosobreadivindadedeJesus.Aquelesque
questionamadivindadedeCristoargumentamqueelejamaisteriaafirmadoisso
expressamente.[carecedefontes?]OsquedefendemadivindadedeCristo,porsuavez,
valemsedeversculosque,atravsdaposturadeJesusedentrodoprpriocontexto
culturaljudaicodapoca[carecedefontes?],deixariamclarasuacondio
divina[20][21][22].

Asalvao
ACrucificaodeJesus.

OcristianismoacreditaqueafemJesusCristoproporcionaaossereshumanosa
salvaoeavidaeterna.PoisDeusamouaomundodetalmaneiraquedeuoseu
Filhounignito,paraquetodooquenelecrnoperea,mastenhaavidaeterna.(Joo3:16)
https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

2/17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

Avidadepoisdamorte
AsvisessobreoqueaconteceapsamortedentrodoCristianismovariamentreasdenominaes.AIgrejaCatlica
consideraaexistnciadocu,paraondevoosjustos,doinferno,paraondevoospecadoresquenosearrependeram,e
dopurgatrio,queumestgiodepurificao,masnoumterceirolugar,paraospecadoresquemorreramemestadode
Graa,ouseja,jestosalvoseesperandoumtempoindeterminadoparairparaocu(ver:Solagratia).Asigrejas
orientais,bemcomoalgumasigrejasprotestantes,consideramaexistnciaapenasdocuedoinferno.Dentrodo
Protestantismo,amaiorpartedasdenominaesacreditaqueosmortosseroressuscitadosnoJuzoFinal,quandoento
serojulgados,sendoqueospecadoresserodefinitivamentemortoseosjustosviverojuntoaCristonaimortalidade.Jas
denominaesdoCristianismoEsotricosoreencarnacionistaseponderamquenenhumhomemtotalmentebomnem
totalmentemau,eapsamortesofreroasconsequnciasdobemedomalquetenhampraticadoemvida,atingindoa
perfeiocomassucessivasencarnaes.

AIgreja
OcristianismoacreditanaIgreja(ekklesia),palavradeorigemgregaquesignifica
"assembleia",entendidacomoacomunidadedetodososcristosecomocorpo
msticodeCristopresentenaTerraesuacontinuidade.Asprincipaisigrejasligadas
aocristianismoso:aIgrejaCatlicaRomana,asIgrejasProtestanteseaIgreja
Ortodoxa.

OCredodeNiceia
OCredodeNiceia,formuladonosconcliosdeNiceiaeConstantinopla,foi
ratificadocomocredouniversaldaCristandadenoConcliodefesode431.Os
cristosortodoxosorientaisnoincluemnocredoaclusulaFilioque,quefoi
acrescentadapelaIgrejaCatlicamaistarde.
AscrenasprincipaisdeclaradasnoCredodeNiceiaso:
AcrenanaTrindade
Jesussimultaneamentedivinoehumano
Asalvaopossvelatravsdapessoa,vidaeobradeJesus
JesusCristofoiconcebidodeformavirginal,foicrucificado,ressuscitou,
ascendeuaocuevirdenovoTerra
Aremissodospecadospossvelatravsdobaptismo(brbatismo)
Osmortosressuscitaro.

InteriordeumaIgrejaOrtodoxa(ver:
Igreja(edifcio)).

Naalturaemquefoiformulado,oCredodeNiceiaprocuroulidardirectamentecomcrenasqueseriamconsideradas
herticas,comooarianismo,quenegavaqueoPaieFilhoeramdamesmasubstncia,ouognosticismo.
AlgumasIgrejasProtestantesnoacreditamnoCredodeNiceia.

Escriturassagradas
ABbliaoprincipalconjuntodeescriturasdoCristianismo.Entretanto,halgumasdivergnciasarespeitode
determinadasescrituras,chamadasdeuterocannicas(oulivrosapcrifos),quenosoaceitasportodasascorrentes.Para
certasdenominaes,halgumasoutrasescriturasqueforamdivinamenteinspiradas.OsmembrosdaIgrejadeJesusCristo
dosSantosdosltimosDiasatribuematrslivrosaqualidadedeteremsidoinspiradosporDeusesseslivrossooLivro
deMrmon,aDoutrinaeConvnioseaProladeGrandeValor.ParaosAdventistasdoStimoDiaosescritosdeEllenG.
Whitesoumamanifestaoprofticaque,contudo,noseencontraaomesmonvelqueaBblia.

Culto
Formasdeculto
Asformasdecultodocristianismoenvolvemorao,leituraalternadadesalmosoudepassagensbblicastaiscomoasde
livrosdoAntigoTestamento,osEvangelhos,asEspitolase/ouoApocalipse.[23]CantamsehinosaDeus,oPai,Jesusouao
EspritoSantoeaosanjosesantosentrecatolicosromanos,episcopaiseortodoxos.Acerimniadaeucaristiapraticada
diariamenteousemanalmenteporcatlicos,luteranos,episcopaisouanglicanoseortodoxos.
https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

3/17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

JaequivalenteCeiadoSenhorpraticasemensal,trimensalouanualmentepor
diversasigrejasentreosprotestantes.Sermessopregadospelosacerdote,pastor,
ancio,ministroououtroslderes.Amaioriadasdenominaescristsconsagrao
Domingocomodiadeculto.HdenominaesqueconsideramoSbadodiasanto
deguarda,entreelasBaptistasdoStimoDia,Adventistas,IgrejasdeDeus(7.odia)
eJudeusMessinicos.Esteltimogrupo,emboranosejacristo,guarda
semelhanacomocristianismo,poiscremYeshua(Jesus)comosendoomessias
profetizadonabbliahebraica.Adevooeoraoindividualouemgruponos
outrosdiasdasemanatambmsoencorajadas.
IgrejascomoaLuterana,aMetodista,aPresbiterianaeaEpiscopal/Anglicanaque
administrambatismoarecemnascidostambmadotamaconfirmaoquandoa
crianatemmaisentendimentoparaassumiraresponsabilidadepelasua
religiosidade.Batistas,Adventistas,Pentecostaiseoutrosoptamporumadedicao
dobebaoSenhoresbatizamquemmaduroosuficienteparadecidirporsi
mesmoquequeremrealmenteabraaraf.

Cemitriocristo.

Concepesreligiosasefilosficas
Podemosconsiderartrsperodosquedefinemaconcepoefilosofiado
cristianismo:
1.Cristianismoprimitivo:caracterizadoporumaheterogeneidadedeconcepes
2.Patrstica:ocorridanoperodoentreossculosIIeVIII,comatransformao
danovareligioemumaIgrejaoficialdoImprioRomanofundadapor
Constantinoeaformaodeumcleroinstitucionalizado,ecujodoutrinrio
expoentefoiSantoAgostinho
3.Escolstica:apartirdosculoVIIIecujoexpoentefoiSoTomsdeAquino,
queafirmouqueferazopodemserconciliadas,sendoarazoummeiode
entenderaf.

OBatismodeCristoporFrancesco
Albani.

Apartirdoprotestantismo,necessriofazerumadiferenciaoentreahistriaeconcepodaIgrejaCatlicaedas
diversasdenominaesevanglicasqueseformaram.

Smbolos
Oprincipalsmbolodocristianismoacruz,querepresentouemdiversassociedades
ainterseodoplanomaterialedotranscendentalemseuseixosperpendiculares.[24]
Porexemplo,erainsgniadeSerpisnoEgito.[24]Aoserapropriadopelo
cristianismo,estesmboloenriqueceuesintetizouahistriadasalvaoepaixode
Jesus,significandotambmapossibilidadederessurreio.[24]
Outrosmbolocristo,queremontaaoscomeosdareligio.oIchthysoupeixe
estilizado(apalavraIchthyssignificapeixeemgrego,sendotambmumacrnimo
deIesusChristusTheouYicusSoter,"JesusCristofilhodeDeusSalvador").Outros
Objetosreligiososcristos:uma
smbolosdocristianismoprimitivo,porvezesaindautilizados,eramoAlfaeo
Bblia,umCrucifixoeumRosrio.
mega(primeiraeltimaletrasdoalfabetogrego,emrefernciaaCristocomo
princpioefimdetodasascoisas),ancora(representandoasalvaodaalmaque
alcancouobomporto)eo"BomPastor",arepresentaodeCristocomoodedicadopastordesuasovelhas.

Calendriolitrgicoefestividades
Oscristosatribuemadeterminadodiasdocalendrioumaimportnciareligiosa.EstesdiasestoligadosvidadeJesus
Cristoouhistriadosprimrdiosdomovimentocristo.
Ocalendriolitrgicocristoincluiasseguintesfestas:
Advento:perodoconstitudopelasquatrosemanasantesdoNatal,entendidascomopocadepreparaoparaa
celebraodonascimentodeJesusCristo
Natal:celebraodonascimentodeJesus
https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

4/17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

Epifania:paraoscatlicos,celebraaadoraodeJesusCristopelosReis
Magos,enquantoqueparaoscristosortodoxososeubaptismo.Acontece
dozediasapsoNatal
SextafeiraSanta:mortedeJesus
DomingodePscoa:ressurreiodeJesus
Ascenso:ascensodeJesusaocu.AcontecequarentadiasapsoDomingo
dePscoa
Pentecostes:celebraodoaparecimentodoEspritoSantoaoscristos.Ocorre
cinquentadiasapsoDomingodePscoa.
Algunsdiastmumadatafixanocalendrio(comooNatal,celebradoa25de
PrespioduranteoNatal.
Dezembro),enquantoqueoutrossemovemaolongodevriasdatas.Operodomais
importantedocalendriolitrgicoaPscoa,queumafestamvel.Nemtodas
denominaescristsconcordamemrelaoaquedatasatribuirimportncia.Porexemplo,oDiadeTodososSantos
celebradopelaIgrejaCatlicaepelaIgrejaAnglicanaa1deNovembro,enquantoqueparaaIgrejaOrtodoxaadata
celebradanoprimeiroDomingodepoisdoPentecostesoutrasdenominaescristsnocelebramsequerestedia.Deigual
forma,algunsgruposprotestantesrecusamcelebraroNatalumavezqueconsideramterorigenspags.

Histria
Cristianismoprimitivo
Segundoareligiojudaica,oMessias,umdescendentedoReiDavi,iriaumdia
aparecererestauraroReinodeIsrael.NaPalestina,porvoltade26d.C.,Jesus
Cristo,nascidonacidadedeBelmnaJudia.NaGalileiacomeouapregar,sendo
aclamadoporalgunscomooMessias.Jesusfoirejeitado,tidoporapstatapelas
autoridadesjudaicas.Foicondenadoporblasfmiaeexecutadopelosromanoscomo
umlderrebelde.Seusseguidoresenfrentaramduraoposiopolticoreligiosa,
tendosidoperseguidosemartirizados,peloslderesreligiososjudeus,e,maistarde,
peloEstadoRomano.

Acima,osmboloichtusoichthys
criadopelacombinaodasletras
gregasemumaroda.feso,
nasiaMenor.Ovocbulosignifica
peixe,maisconstituialemum
acrnimo:,
,(IsosChrists,Theo
Hyis,Str),quesetraduzao
portuguscomoJesusCristo,Filhode
Deus,Salvador.Oichtusouichthys
foiumdosprimeiroscristos[25]y
tornouseememblemado
cristianismoprimitivo. [26]Abaixo,o
trminoIXlavradoemmrmore,
nasrunasdefeso.

ComamorteeasupostaressurreiodeJesus,osapstolos,principaistestemunhas
dasuavida,renemsenumacomunidadereligiosacompostaessencialmentepor
judeusecentradanacidadedeJerusalm.Estacomunidadepraticavaacomunho
dosbens,celebravaa"partilhadopo"emmemriadaltimarefeiotomadapor
Jesuseadministravaobatismoaosnovosconvertidos.ApartirdeJerusalm,os
apstolospartiramparapregaranovamensagem,anunciandoanovareligio
inclusiveaosqueeramrejeitadospelojudasmooficial.Assim,Filipepregaaos
Samaritanos,oeunucodarainhadaEtipiabaptizado,bemcomoocenturio
Cornlio.EmAntioquia,osdiscpulosabordampelaprimeiravezospagose
passamaserconhecidoscomocristos.
PaulodeTarsonosecontavaentreosapstolosoriginais,eleeraumjudeufariseu
queperseguiuinicialmenteosprimeiroscristos.Noentanto,eletornousedepois
umcristoeumdosseusmaiores,senoomaiormissionriodepoisdeJesusCristo.
BoapartedoNovoTestamentofoiescritoouporele(asEpstolaspaulinas)oupor
seuscooperadores(oevangelhodeLucaseosactosdosapstolos).Pauloafirmou
queasalvaodependiadafemCristo.Entre44e58elefeztrsgrandesviagens
missionriasquelevaramanovadoutrinaaosgentiosejudeusdasiaMenorede
vriospontosdaEuropa,entreelesRoma.

Nasprimeirascomunidadescristsacoabitaoentreoscristosoriundosdopaganismoeosoriundosdojudasmogerava
porvezesconflitos.Algunsdosltimospermaneciamfiissrestriesalimentareserecusavamseasentarsemesacom
osprimeiros.NaAssembleiadeJerusalm(ConcliodeJerusalm),em48,decidesequeoscristosexpagosnosero
sujeitoscircunciso(vejaControvrsiadacircunciso),masparasesentaremmesacomoscristosdeorigemjudaica
devemabstersedecomercarnecomsangueoucarnesacrificadaaosdolos.Consagraseassimaprimeirarupturacomo
judasmo.
Napoca,avisodemundomonotestadojudasmoeraatrativaparaalgunsdoscidadosdomundoromano,mascostumes
comoacircunciso,asregrasdealimentaoincmodas,eaforteidentificaodosjudeuscomoumgrupotnico(eno
apenasreligioso)funcionavamcomobarreirasdificultandoaconversodoshomens.AtravsdainflunciadePaulo,o
https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

5/17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

cristianismosimplificouoscostumesjudaicosaosquaisosgentiosnose
habituavamenquantomanteveosmotivosdeatrao.Algunsautoresdefendemque
essamudanapodetersidoumdosgrandesmotivosdarpidaexpansodo
cristianismo(ver:Paulinismo).
Outrosautoresentendemarupturacomosritosjudaicosmaiscomouma
consequnciadaexpansodocristianismoentreosnojudeusdoquecomosua
causa.Estesinvocamoutrosfatoresecaractersticascomocausadaexpansocrist,
porexemplo:anaturezadafcristquepropequeamensagemdeDeusdestinase
atodaahumanidadeenoapenasaoseupovoescolhidoafugadaperseguio
religiosaempreendidainicialmenteporjudeusconservadores,eposteriormentepelo
EstadoRomanooespritomissionriodosprimeiroscristoscomsuadeterminao
emdivulgaroqueCristohaviaensinadoatantaspessoasquantasconseguissem.

MosaicogregodeJesusdosculoXI.

Anarrativadaperseguioreligiosa,dadispersodeladecorrente,daexpansodo
cristianismoentrenojudeusedasubsequenteaboliodaobrigatoriedadedosritosjudaicospodeserlidanolivrodeAtos
dosApstolos.Deresto,oscristosadotamasregraseosprincpiosdoAntigoTestamento,livrosagradodosJudeus.
EmJunhodoano66iniciasearevoltajudaica.EmSetembrodomesmoanoacomunidadecristdeJerusalmdecide
separarsedosjudeusinsurrectos,seguindoaadvertnciadadaporJesusdequequandoJerusalmfossecercadapor
exrcitosadesolaodelaestariaprxima,eexilaseemPela,naTransjordnia,oquerepresentaosegundomomentode
rupturacomojudasmo.
Apsaderrotadosjudeusem70,cristoseoutrosgruposjudeustrilhamcaminhoscadavezmaisseparados.Parao
cristianismooperodoqueseabreem70equesegueataproximadamente135caracterizasepeladefiniodamoralef
crist,bemcomodeorganizaodahierarquiaedaliturgia.NoOriente,estabeleceseoepiscopadomonrquico:a
comunidadechefiadaporumbispo,rodeadopeloseupresbitrioeassistidopordiconos.

PopularizaoeconsolidaonoImprioRomano
Gradualmente,osucessodocristianismojuntodaselitesromanasfezdesteum
rivaldareligioestabelecida.Emboradesde64,quandoNeromandousupliciar
oscristosdeRoma,setivessemverificadoperseguiesaocristianismo,estas
eramirregulares.Asperseguiesorganizadascontraoscristossurgemapartir
dosculoII:em112Trajanofixaoprocedimentocontraoscristos.Paraalm
deTrajano,asprincipaisperseguiesforamordenadaspelosimperadores
MarcoAurlio,Dcio,ValerianoeDiocleciano.Oscristoseramacusadosde
superstioededioaognerohumano.Sefossemcidadosromanoseram
decapitadosseno,podiamseratiradossferasouenviadosparatrabalharnas
minas.
Propagaodocristianismoem325

DuranteasegundametadedosculoIIassistesetambmaodesenvolvimento
dasprimeirasheresias.Tatiano,umcristodeorigemsriaconvertidoemRoma,
d.C.
criaumaseitagnsticaquereprovaocasamentoequecelebravaaeucaristia
Propagaodocristianismoem600
comguaemvezdevinho.MarciorejeitavaoAntigoTestamento,opondoo
d.C.
Deusvingadordosjudeus,aoDeusbondosodoNovoTestamento,apresentado
porCristoeleelaborouumLivroSagrado,oEvangelhodeMarcio,feitoa
partirdepassagensretiradasdoEvangelhodeLucasedasepstolaspaulinas.medidaqueocristianismocriavarazesmais
fortesnaparteocidentaldoImprioRomano,olatimpassaaserusadocomolnguasagrada(nascomunidadesdoOriente
usavaseogrego).
DuranteosculoIII,comorelaxamentodaintolernciaaoscristos,aIgrejahaviaconseguidomuitosdonativosebens[27].
PormcomofortalecimentodaperseguiopeloimperadorDiocleciano,essesbensforamconfiscados.[27]Posteriormente
comaderrotadeDioclecianoeaascensodoimperadorromanoConstantino,ocristianismofoilegalizadopeloditode
Milode313,eosbensdaIgrejadevolvidos.[27]
AquestodaconversodeConstantinoaoCristianismoumatemadeprofundodebateentreoshistoriadores,masemgeral
aceitasequeasuaconversoocorreugradualmente.Comomaneiradefazerpenitncia[27][28],Constantinoordenoua
construodediversasbaslicaseoutrostemploseasdoouIgreja[27].Dentreelas,umabaslicaemRomanolocalonde,

https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

6/17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

segundoaTradio,oapstoloPedroestavasepultadoe,influenciadopelasuame,aimperatrizHelena,ordenaa
construoemJerusalmdaBaslicadoSantoSepulcroedaBaslicadaNatividadeemBelm.
ParaevitarmaisdivisesnaIgreja,ConstantinoconvocouoPrimeiroConcliodeNiceiaem325,ondesedefiniuoCredo
Niceno,umamanifestaomnimadacrenapartilhadapelosbisposcristos.[27]Maistarde,nosanosde391e392,o
imperadorTeodsioIcombateopaganismo,proibindooseucultoeproclamandoocristianismoreligiooficialdoImprio
Romano.

Idademdia
OladoocidentaldoImpriocairiaem476,anodadeposiodoltimoimperador
romanopelo"brbaro"germnicoOdoacro,masocristianismopermaneceria
triunfanteemgrandepartedaEuropa,atporquealgunsbrbarosjestavam
convertidosaocristianismoouviriamaconvertersenasdcadasseguintes.O
ImprioRomanotevedestaformaumpapelinstrumentalnaexpansodo
cristianismo.
Domesmomodo,ocristianismoteveumpapelproeminentenamanutenoda
civilizaoeuropeia.AIgreja,nicaorganizaoquenosedesintegrounoprocesso
dedissoluodaparteocidentaldoimprio,comeoulentamenteatomarolugardas
instituiesromanasocidentais,chegandomesmoanegociaraseguranadeRoma
duranteasinvasesdosculoV.AIgrejatambmmanteveoquerestoudefora
intelectual,especialmenteatravsdavidamonstica.
Emborafosseunidalinguisticamente,aparteocidentaldoImprioRomanojamais
OPapaUrbanoIInoConcliode
obtiveraamesmacoesodaparteoriental(grega).Havianeleumgrandenmerode
Clermont,ondeelepregouaPrimeira
culturasdiferentesquehaviamsidoassimiladasapenasdemaneiraincompletapela
Cruzada.
culturaromana.Masenquantoosbrbarosinvadiam,muitospassaramacomungar
dafcrist.PorvoltadossculosIVeX,todooterritrioqueantespertenceraao
ocidenteromanohaviaseconvertidoaocristianismoeeralideradopeloPapa.Missionrioscristosavanaramaindamais
aonortedaEuropa,chegandoaterrasjamaisconquistadasporRoma,obtendoaintegraodefinitivadospovosgermnicos
eeslavos.
Em1095,sobopontificadodeUrbanoII,asCruzadasforamlanadas.[29]Estasforamumasriedecampanhasmilitaresna
TerraSantaeemoutroslugares,iniciadasemrespostaaosapelosdoimperadorbizantinoAleixoIComnenocontraa
expansoturca.AsCruzadasacabaramfracassandoemabafaraagressoislmicaeatmesmocontribuiuparaainimizade
cristcomosaquedeConstantinopladuranteaQuartaCruzada.[30]
DuranteumperodoqueseestendedosculoVIIaoXIII,aigrejacristpassouporumaalienaogradual,resultandoem
umcismaquedividiuocristianismoemumramochamadolatinoouocidental,aIgrejaCatlicaRomana,[31]eumramo
oriental,emgrandepartegrego,aIgrejaOrtodoxa.Estasduasigrejasdiscordamsobreumasriedeprocessosequestes
administrativas,litrgicasedoutrinais,principalmenteaprimaziadajurisdiopapal.[32][33]OSegundoConcliodeLyon
(1274)eoConcliodeFlorena(1439)tentaramreunirasigrejas,masemambososcasos,osortodoxosorientaisse
recusaramaimplementarasdeciseseasduasprincipaisigrejaspermanecememcismaatosdiasatuais.Noentanto,a
IgrejaCatlicaRomanatemalcanadouniocomvriaspequenasigrejasorientais.
Comeandoporvoltade1184,apsacruzadacontraaheresiadosctaros,[34]vriasinstituies,amplamentereferidas
comoaInquisio,foramestabelecidascomoobjetivodesuprimiraheresiaeasseguraraunidadereligiosaedoutrinria
dentrodocristianismoatravsdaconversoerepresso.[35]

ReformaProtestanteeContrarreforma
ORenascimentodosculoXVtrouxeumrenovadointeresseemestudosantigoseclssicos.Outragrandecisma,a
Reforma,resultounadivisodacristandadeocidentalemvriasdenominaescrists.[36]Em1517,MartinhoLutero
protestoucontraavendadeindulgnciaselogopassouanegarvriospontoschavedadoutrinacatlicaromana.Outros,
comoZwinglieCalvinoaindacriticaramoensinocatlicoromanoeadorao.Estesdesafiosdesenvolveramnomovimento
chamadodeprotestantismo,querepudiouoprimadodopapa,opapeldaTradio,ossetesacramentoseoutrasdoutrinase

https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

7/17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

prticas[37](ver:Cincosolas).AReformanaInglaterracomeouem1534,quandoo
ReiHenriqueVIIItinhasedeclaradochefedaIgrejadaInglaterra.Noincioem
1536,osmosteirosportodaaInglaterra,PasdeGaleseIrlandaforam
dissolvidos.[38]
EmpartecomorespostaReformaProtestante,aIgrejaCatlicaRomanaengajouse
emumprocessosignificativodereformaerenovao,conhecidocomo
ContrarreformaouReformaCatlica.[39]OConcliodeTrentoreafirmoueclarificou
adoutrinacatlicaromana.Duranteossculosseguintes,aconcorrnciaentreo
catolicismoromanoeoprotestantismotornouseprofundamenteenvolvidacomas
lutaspolticasentreosEstadoseuropeus.[40]

Iconoclastiaprotestante:o
beeldenstormduranteaReforma
Protestanteholandesa.

Enquantoisso,adescobertadaAmricaporCristvoColomboem1492provocou
umanovaondadeatividademissionria.Empartedezelomissionrio,massobo
impulsodaexpansocolonialpelaspotnciaseuropeias,ocristianismoseespalhou
paraaAmrica,Oceania,siaOrientalefricaSubsaariana.

EmtodaaEuropa,asdivisescausadaspelaReformalevouasurtosdeviolncia
religiosaeoestabelecimentodeigrejasseparadasdoEstadonaEuropaOcidental:o
luteranismoempartesdaAlemanhaenaEscandinviaeoanglicanismonaInglaterraem1534.Emltimainstncia,essas
diferenaslevarameclosodeconflitosemqueareligiodesempenhouumpapelchave.AGuerradosTrintaAnos,a
GuerraCivilInglesaeasGuerrasreligiosasnaFranasoexemplosproeminentes.Esteseventosintensificaramodebate
sobreaperseguiocristetolernciareligiosa.[41]

Psiluminismo
NaeraconhecidacomoaGrandeDivergncia,quandonoocidenteoIluminismoearevoluocientficatrouxeramgrandes
mudanassociais,ocristianismofoiconfrontadocomvriasformasdeceticismoecomcertasideologiaspolticas
modernas,comoasversesdosocialismoedoliberalismo.[42]Nessapoca,eventosquevariaramdomeroanticlericalismo
explosesdeviolnciacontraocristianismo,comoadescristianizaoduranteaRevoluoFrancesa,[43]aGuerraCivil
Espanhola,eahostilidadegeraldosmovimentosmarxistas,especialmentedaRevoluoRussade1917(ver:Atesmo
Marxistaleninista).
EspecialmenteprementenaEuropafoiaformaodosEstadosnaoapsaeranapolenica.Emtodosospaseseuropeus,
diferentesdenominaescristsencontraramseemcompetio,emmaioroumenorgrau,umascomasoutrasecomo
Estado.Variveissoostamanhosrelativosdasdenominaesedaorientaoreligiosa,polticaeideolgicadoEstado.Urs
AltermattdaUniversidadedeFriburgo,olhandoespecificamenteparaocatolicismonaEuropa,identificaquatromodelos
paraasnaeseuropeias.Empasestradicionalmentecatlicos,comoBlgica,Espanha,eatcertopontoaustria,
comunidadesreligiosasenacionaissomaisoumenosidnticas.Asimbioseculturaleaseparaosoencontradasna
Polnia,IrlandaeSua,todosospasescomdenominaesconcorrentes.AcompetioencontradanaAlemanha,nos
PasesBaixosenovamentenaSua,todosospasescompopulaesminoritriascatlicasque,emmaioroumenorgrau,se
identificamcomanao.Finalmente,aseparaoentreareligio(maisumavez,especificamenteocatolicismo)edo
EstadoencontradaemgrandepartenaFranaeItlia,pasesondeoEstadoseopsseautoridadedaIgrejaCatlica.[44]
OsfatorescombinadosdaformaodeEstadosnaoedoultramontanismo,especialmentenaAlemanhaenosPases
Baixos,mastambmnaInglaterra(emumaescalamuitomenor[45]),muitasvezesforouasigrejascatlicas,organizaes,
ecrentesaescolherentreasdemandasnacionaisdoEstadoedaautoridadedaIgreja,especificamenteopapado.Este
conflitoveiotonanoConclioVaticanoIenaAlemanhalevariadiretamenteaoKulturkampf,ondeosliberaiseos
protestantessobalideranadeBismarckconseguiramrestringirseveramenteexpressoeorganizaocatlica.
OcompromissocristonaEuropacaiucomamodernidadeeosecularismoentrounanaEuropaOcidental,emboraos
compromissosreligiososnaAmricatmsidogeralmentealtosemcomparaocomaEuropaOcidental.Ofinaldosculo
XXdemonstrouamudanadeadernciacristparaospasessubdesenvolvidoseemdesenvolvimentoedohemisfriosul
emgeral,sendoacivilizaoocidentalnomaisaportadoradopadrodocristianismo.
Algunseuropeus(incluindoadispora),ospovosindgenasdaAmricaeosnativosdeoutroscontinentes,reavivaramas
suasrespectivasreligiesfolclricasdoseuspovos(ver:Neopaganismo).Cercade7,1a10%dosrabessocristos,[46]
sendomaisprevalentesnoEgito,SriaeLbano.

https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

8/17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

Visode360grausdacpuladoVaticanoedeRoma,mostrandopraticamentetodaaCidadedoVaticano.

Demografia
Comcercade2,3bilhesdeadeptos,[14][15][16]dividida
emtrsramosprincipaisdecatlicos,protestantese
ortodoxos,ocristianismoamaiorreligiodo
mundo.[47]Apartecristdapopulaomundial
representacercade33%dahumanidadenosltimoscem
anos,oquesignificaqueumaemcadatrspessoasno
mundosocrists.Issomascaraumagrandemudanana
demografiadocristianismograndesaumentosnomundo
emdesenvolvimento(cercade23.000pordia)tmsido
acompanhadosporreduessubstanciaisnomundo
desenvolvido,principalmentenaEuropaeAmricado
Norte(cercade7.600pordia)..[48]Ocristianismoainda
areligiopredominantenaEuropa,Amricaefrica
Austral.Nasia,areligiodominantenaGergia,

Porcentagemdecristosporpas.

Armnia,TimorLesteeFilipinas.[49]Noentanto,ele
estemdeclnioemmuitasreas,incluindoonorteeo
oestedosEstadosUnidos,[50]Oceania(AustrliaeNova
Zelndia),nonortedaEuropa(incluindooReino
Unido,[51]Escandinviaeoutroslugares),Frana,
Alemanha,asprovnciascanadensesdeOntrio,
ColmbiaBritnicaeQuebec,epartesdasia
(especialmentenoOrienteMdio,[52][53][54]Coreiado
Sul,[55]Taiwan,[56]eMacau[57]).Apopulaocristno
estdiminuindonoBrasil,nosuldosEstadosUnidos[58]
enaprovnciadeAlberta,noCanad,[59]maso
percentualestdiminuindo.Empasescomoa
Austrlia[60]eaNovaZelndia,[61]apopulaocrist
estemdeclniotantoemnmerosquantoem
percentual.

Naesquetmocristianismocomoreligioestatal(ospasesem
verdesoislmicos):
IgrejaOrtodoxa
ProtestantismoeAnglicanismo
IgrejaCatlica

Noentanto,hmuitosmovimentoscarismticosquesetornarambemestabelecidosemgrandespartesdomundo,
especialmentenafrica,AmricaLatinaesia.[62][63][64][65][66]OldermuulmanodaArbiaSaudita,SheikhAhmadal
Qatanni,informouparaaAljazeeraquetodososdias16.000muulmanosafricanosseconvertemaocristianismo.Ele
alegouqueoislestavaperdendo6milhesdemuulmanosafricanosquetornamsecristosporano,[67][68][69][70][71]
incluindoosmuulmanosnaArglia,[72]Frana,[72]ndia,[72]Marrocos,[72]Rssia[72]enaTurquia.[72][73]Tambm
relatadoqueocristianismopopularentrepessoasdediferentesorigensnandia(hindusprincipalmente),[74]Malsia,[75]
Monglia,[76]Nigria,[77]CoreiadoNorteeVietn.[78]

https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

9/17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

Namaioriadospasesdesenvolvidosafrequnciaigrejadomundoentreaspessoasquecontinuamaidentificarsecomo
cristsvemcaindoaolongodasltimasdcadas.[79]Algumasfontesvisualizamistosimplesmentecomopartedeum
distanciamentodosmembrosdasinstituiestradicionais,[80]enquantooutrosapontamparasinaisdeumdeclnionacrena
enaimportnciadareligioemgeral.[81]
Ocristianismo,deumaformaoudeoutra,anicareligioestataldasnaesseguintes:CostaRica(catlicaromana),[82]
Dinamarca(luteranaevanglica),[83]ElSalvador(CatlicaRomana),[84]Inglaterra(anglicana),[85]Finlndia(Evanglica
LuteranaeOrtodoxa),[86][87]Georgia(IgrejaOrtodoxadaGergia),[88]Grcia(IgrejaOrtodoxaGrega),[84]Islndia
(LuteranaEvanglica),[89]Liechtenstein(CatlicaRomana),[90]Malta(CatlicaRomana),[91]Mnaco(Catlica
Romana),[92]Noruega(LuteranaEvanglica),[93]eVaticano(catlicaromana).[94]
Existeminmerosoutrospases,comooChipre,queapesardenoterumaigrejaestabelecida,continuamadar
reconhecimentooficialaumadenominaocristespecfica.[95]

Denominaes
Astrsdivisesprincipaisdocristianismosoocatolicismo,aortodoxiaeoprotestantismo:[96]:14[97]Existemoutrosgrupos
cristosquenoseencaixamperfeitamenteemumadestascategoriasprimrias.[98]OCredoNiceno"aceitocomo
autorizadopelaIgrejaCatlicaRomana,Ortodoxa,Anglicanaeasprincipaisigrejasprotestantes."[99]Humadiversidade
dedoutrinaseprticasentreosgruposqueseautodenominamcristos.Estesgrupossoporvezesclassificadossob
denominaes,emboraporrazesteolgicasmuitosgruposrejeitamestesistemadeclassificao.[100]Outradistinoque
svezestraadaentreocristianismoorientaleocristianismoocidental.
OsmaisimportantesRamosdoCristianismo

CismadoOriente
(sculoXI)

ReformaProtestante
(sculoXVI)

Restauracionismo
Anabaptistas
Protestantismo
Anglicanismo
(Ritolatino)

CristianismoPrimitivo

"Unio"

Concliodefeso431
ConcliodeCalcednia451

IgrejaCatlica
(Ritosorientais)
Romana
IgrejaCatlica
Ortodoxa
Igrejasortodoxas
orientais
Nestorianismo
(IncluiaIgrejaAssriadoOrienteeAntigaIgrejado
Oriente)

Catolicismo
AIgrejaCatlicacompreendeasigrejasparticulares,lideradaporbispos,em
comunhocomoPapa,oBispodeRoma,comosuamaisaltaautoridadeemmatria
demoral,fegovernanadaIgreja.[101][102]ComoaIgrejaOrtodoxa,oIgreja
CatlicaRomana,atravsdasucessoapostlica,traasuasorigenscomunidade
cristfundadaporJesusCristo.[103][104]Oscatlicosdefendemqueo"una,santa,
catlicaeapostlica"fundadaporJesussubsisteplenamentenaIgrejaCatlica
Romana,mastambmreconheceoutrasigrejasecomunidadescrists[105][106]e
trabalhanosentidodareconciliaoentretodososcristos.[105]Afcatlica
detalhadanocatecismodaIgrejaCatlica.[107][108]

FachadadaBaslicadeSoPedro,na
PraadeSoPedro.OVaticanoo
centrodaIgrejaCatlica.

As2782sepiscopais[109]soagrupadasem23ritosparticulares,sendoomaiordo
ritolatino,cadaumcomtradiesdistintasemrelaoliturgiaeadministrao
dossacramentos.[110]Commaisde1,1bilhodemembrosbatizados,aIgrejaCatlicaamaiorigrejacrist,representando
https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

10/17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

maisdametadedetodososcristoseumsextodapopulaomundial.[111][112][113]
Vriascomunidadesmenores,comooVelhaIgrejaCatlicaeasIgrejasCatlicasIndependentes,incluemapalavracatlica
emseuttuloetmmuitoemcomumcomocatolicismoromano,masjnoestoemcomunhocomaSdeRoma.A
IgrejaCatlicaVelhaestemcomunhocomaComunhoAnglicana.[114][115]

Ortodoxia
AOrtodoxiaOrientalcompreendeasigrejasemcomunhocomaSPatriarcaldo
Oriente,comooPatriarcadoEcumnicodeConstantinopla.[116]ComoaIgreja
CatlicaRomana,aIgrejaOrtodoxaOrientaltambmtemsuaheranafundaodo
cristianismoatravsdasucessoapostlicaetemumaestruturaepiscopal,emboraa
autonomiadoindivduo,principalmentenasigrejasnacionais,sejaenfatizada.Uma
sriedeconflitoscomocristianismoocidentalsobrequestesdedoutrinae
autoridadeculminoucomoGrandeCisma.AOrtodoxiaOrientalasegundamaior
denominaonicanoCristianismo,commaisde200milhesdeadeptos.[111]
AsIgrejasOrtodoxasOrientais(tambmchamadodeIgrejasOrientaisVelhas)so
aquelasigrejasorientaisquereconhecemostrsprimeirosconcliosecumnicos
CatedraldeCristoSalvadorde
Niceia,ConstantinoplaefesomasrejeitamadefiniesdogmticasdoConclio
Moscou,naRssia.
deCalcedniaedefendemumacristologiamiafisista.AcomunhodasIgrejas
OrtodoxasOrientaiscompostaporseisgrupos:aIgrejaOrtodoxaSria,Igreja
OrtodoxaCopta,IgrejaOrtodoxaEtope,IgrejaOrtodoxadaEritria,Igreja
OrtodoxaMalankara(ndia)eaIgrejaApostlicaArmnia.[117]Estasseisigrejas,enquantoestoemcomunhoumascom
asoutrassocompletamenteindependenteshierarquicamente.[118]Essasigrejasgeralmentenoestoemcomunhocomas
IgrejasOrtodoxasOrientaiscomquemelasestoemdilogoparaumretornounidade.[119]

Protestantismo
NosculoXVI,MartinhoLutero,UlricoZunglioeJooCalvinoinauguraramoque
veioaserchamadodeprotestantismo.OsherdeirosteolgicosprimriosdeLutero
soconhecidoscomoluteranos.OsherdeirosdeZwinglieCalvinosomuitomais
amplasdenominalmenteesoamplamentereferidoscomoaTradio
Reformada.[120]Amaioriadastradiesprotestantesseramificamapartirda
TradioReformada,dealgumaforma.Almdosramosluteranosereformadosda
Reforma,hoanglicanismoapsaReformaInglesa.Atradioanabatistafoi
amplamentecondenadaaoostracismoporpartedosoutrosprotestantesnapoca,
masconseguiuumamedidadeafirmaonahistriamaisrecente.Alguns,masnoa
maioriadosbatistaspreferemnoserchamadosdeprotestantes,alegandoumalinha
diretaancestralqueremontaaosapstolos,nosculoI.[121]

UmaigrejaluteranaemUppere
Moutere,NovaZelndia

OsmaisantigosgruposprotestantessesepararamdaIgrejaCatlicanosculoXVI
duranteaReformaProtestante,seguidoemmuitoscasos,pornovasdivises.[120]
Porexemplo,aIgrejaMetodistasurgiudoministroanglicanoJohnWesleyedo
movimentoevanglicoderenovaonaIgrejaAnglicana.[122][123]Vriasigrejas
pentecostaisenodenominacionais,queenfatizamopoderpurificadordoEsprito
Santo,porsuavez,cresceramapartirdaIgrejaMetodista.[123][124]Devidoaofato
dequemetodistas,pentecostais,evanglicoseoutrosenfatizaremque"aceitamJesus
comoseuSenhoreSalvadorpessoal",[125]oquevemdanfasedeJohnWesleyno
NovoNascimento,[126]muitasvezeselessereferemasimesmoscomopessoas
nascidasdenovo.[127][128]

Grficoshistricosdosprincipais
ramosprotestantes(legendasem
ingls).

Asestimativasdonmerototaldeprotestantessomuitoincertas,empartedevido
dificuldadeemdeterminarquaisasdenominaesdevemsercolocadasnestacategoria,masparececlaroqueo
protestantismoosegundomaiorgrandegrupodecristosapsocatolicismoemnmerodeseguidores(emboraoIgreja
Ortodoxamaiordoquequalquerdenominaoprotestantenica).[111]
https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

11/17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

UmgrupoespecialsoasigrejasanglicanasdescendentesdaIgrejadaInglaterraequeorganizaramnaComunho
Anglicana.Algumasigrejasanglicanasseconsideramtantoprotestantesquantocatlicas.[129]Algunsanglicanos
consideramsuaigrejaumramoda"SantaIgrejaCatlica"aoladodaIgrejaCatlicaRomanaedasIgrejasOrtodoxas
Orientais,umconceitorejeitadopelaIgrejaCatlicaRomanaealgumasOrtodoxasOrientais.[130][131]
Algunsgruposdeindivduosquepossuemprincpiosbsicosprotestantesseidentificamsimplesmentecomo"cristos"ou
"cristosrenascidos".Elesnormalmentesedistanciamdaconfessionalismodeoutrascomunidadescrists,[132]chamandoa
simesmosde"noconfessionais".Muitasvezesfundadaporpastoresindividuais,elestmpoucaafiliaocom
denominaeshistricas.[133]

Antitrinitarismo
Oantitrinitarismoincluitodosossistemasdecrenacristdequerejeitam,totalouparcialmente,adoutrinadaTrindade,
isto,oensinamentodequeDeustrshipstasesdistintaseaindacoeternamenteiguaisequeestoindissoluvelmente
unidasemumaessncia.[134][135]Naantiguidade,esporadicamente,naIdadeMdia,enovamenteapsaReformaeat
hoje,existirampontosdevistadiferentessobreadivindadedosdaTrindadeedacristologiatradicionais.Emboradiversas,
essasvisespodemsergeralmenteclassificadasnosquemantmCristoapenasdivinoenodiferindoodoPai,aquelesque
detmCristocomoumDeusmenordoqueoPaiemoutrasformasdesercompletamentehumanoeummensageirocomoo
humanocriadoperfeito.[136][137]

Outros
Ocristianismoesotricoumtermoqueserefereaumconjuntodecorrentes
espirituaisqueconsideramocristianismocomoumareligiodemistrio,[139][140]e
professamaexistnciaeapossedecertasdoutrinasesotricasouprticas,[141][142]
escondidosdopblicomasacessvelapenasaumcrculorestritode"iluminados",
"iniciados",oupessoasaltamenteeducadas.[143][144]Umacaractersticacomumem
especialestasdenominaesmsticasacrenanareencarnao.Algunsdoscristos
esotricosinstituiesincluemaFraternidadeRosacruz,aSociedadeAntroposficae
oMartinismo.

OTemplodeSaltLake,hojeuma
dasimagensmaisicnicasdaIgreja
deJesusCristodosSantosdos
ltimosDias. [138]

OSegundoGrandeDespertar,umperododerenascimentoreligiosoqueocorreunos
EstadosUnidosduranteoinciodosanos1800,viuodesenvolvimentodeum
nmerodeigrejasindependentes.Elasgeralmenteseviamcomoarestauraoda
igrejaoriginaldeJesusCristo,emvezdereformarumadasigrejasexistentes.[145]A
crenaordinriadetidapelosrestauradoreseraqueasoutrasdivisesdocristianismo
tinhaintroduzidodefeitosdoutrinriosnocristianismo,queeraconhecidocomoa
GrandeApostasia[146][147](ver:ConstantinismoeReviravoltadeConstantino)

Algumasdasigrejasquetiveramorigemduranteesteperodosohistoricamente
ligadasreuniesemacampamentonocentrooesteenortedeNovaYorknoinciodesculoXIX.Omilenarismoeo
adventismoestadunidenses,quesurgiudoprotestantismoevanglico,influenciouomovimentodasTestemunhasdeJeov
(com7milhesdemembros),[148]e,comoumareaoespecificamenteparaWilliamMiller,osAdventistasdoStimoDia.
Outros,incluindoosDiscpulosdeCristo[149]easIgrejasdeCristo,tmsuasrazesnoMovimentodaRestaurao
contemporneadeStoneCampbell,quefoicentradaemKentuckyenoTennessee.Outrosgruposoriginriosdesteperodo
incluemocristadelfianoseAIgrejadeJesusCristodosSantosdosltimosDias,amaiordenominaodomovimentoSanto
dosltimosDias,commaisde15milhesdemembros.[150][151][152][153][154]EnquantoasigrejasoriginriosdoSegunda
GrandeDespertartmalgumassemelhanassuperficiais,suadoutrinaeasprticasvariamsignificativamente.

Vertambm
Terminologiadacristologia
Anticristianismo
Apologtica
BandeiraCrist
Ctaros
https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

Catolicismo
Crticaaocristianismo
Cristianismoeantissemitismo
CristianismoePaganismo
Cristianismocltico
Cristianismoesotrico
12/17

22/08/2016

Cristianismoprimitivo
Denominaescrists
Fundamentalismocristo
IgrejaEvanglica
Judasmoecristianismo
Leicontraocristianismo
Marcionismo
OLivroNegrodoCristianismo

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

Pentecostalismo
Protestantismo
Religioorganizada
TestimoniumFlavianumpassagensdohistoriador
judeuFlvioJosefo.
Visodemundocrist

Referncias
1.Ostatusdocristianismocomo
religiomonotestaconfirmado,
entreoutrasfontes,naCatholic
Encyclopedia(artigo"Monotheism(h
ttp://www.newadvent.org/cathen/1049
9a.htm)")WilliamF.Albright,From
theStoneAgetoChristianityH.
RichardNiebuhrAbout.com,
MonotheisticReligionresources(htt
p://ancienthistory.about.com/od/mono
theisticreligions/)Kirsch,God
AgainsttheGodsWoodhead,An
IntroductiontoChristianityThe
ColumbiaElectronicEncyclopedia
Monotheism(http://www.infoplease.c
om/ce6/society/A0833762.html)The
NewDictionaryofCulturalLiteracy,
monotheism(http://www.bartleby.co
m/59/5/monotheism.html)New
DictionaryofTheology,Paul(http://
www.ntwrightpage.com/Wright_NDC
T_Paul.htm),pp.49699Meconi.
"PaganMonotheisminLate
Antiquity".p.111f.
2.Religion&Ethics566,Christianity
(http://www.bbc.co.uk/religion/religio
ns/christianity/),BBC
3.Briggs,CharlesA.Thefundamental
Christianfaith:theorigin,history
andinterpretationoftheApostles'
andNicenecreeds.C.Scribner's
sons,1913.Online:
http://books.google.com/books?
id=VKMPAAAAIAAJ
4.Otermo"cristo"(emgrego
,transl.Christians)foi
usadopelaprimeiravezparase
referiraosdiscpulosdeJesusna
cidadedeAntioquia(Atos11:26),por
voltade44d.C.,significando
"seguidoresdeCristo".Oprimeiro
registrodousodotermo
"cristianismo"(emgrego
,Christianisms)foi
feitoporInciodeAntioquia,por
voltadoano100.Ver
Elwell/Comfort.TyndaleBible
Dictionary,pp.266,828
5.Sheed,Frank."TheologyandSanity."
(IgnatiusPress:SanFrancisco,
1993),pp.276.
6.McGrath,Christianity:An
Introduction,pp.46.
7.Robinson,EssentialJudaism:A
CompleteGuidetoBeliefs,Customs
https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

andRituals,p.229.
8.Esler.TheEarlyChristianWorld.p.
157f.
9.J.Z.Smith,p.276.
10.Anidjar,p.3.
11.Fowler,WorldReligions:An
IntroductionforStudents,p.131.
12.McManners,OxfordIllustrated
HistoryofChristianity,pp.30103.
13.Orlandis,AShortHistoryofthe
CatholicChurch(1993),preface.
14.33.4%of6.9billionworldpopulation
(underthesection'People')World
(https://www.cia.gov/library/publicati
ons/theworld
factbook/geos/xx.html).CIAworld
facts.
15.TheList:TheWorldsFastest
GrowingReligions(http://www.fore
ignpolicy.com/story/cms.php?story_i
d=3835).foreignpolicy.com.2007
03.Consultadoem20100104.
16.MajorReligionsRankedbySize(h
ttp://www.adherents.com/Religions_
By_Adherents.html).Adherents.com.
Consultadoem20090505.
17.Hinnells,TheRoutledgeCompanion
totheStudyofReligion,p.441.
18.[verDemografiadocristianismopara
informaesereferncias]
19.duBois,Page(2014).AMillionand
OneGods(emingls)(Cambridge,
MA:HarvardUniversityPress).
p.37.
20.Joo9:35
21.1Joo5:20
22.Provrbios30:4
23.Kandiah,Krish(2011).Route66:A
crashcourseinnavigatinglifewith
theBible(emingls)(Toronto,
Ontrio:MonarchBooks).p.62.
ISBN0857211099.
24.AMORTEEOMORREREM
JUIZDEFORA:Transformaes
noscostumesfnebres,18511890
(http://www.ufjf.br/ppghistoria/files/2
009/12/FernandaMatos.pdf)(PDF).
UniversidadeFederaldeJuizdeFora.
2007.p.82.Consultadoem15de
outubrode2011.Acruz,comoum
smbolo,teveseusignificado
associadoaquestesdenatureza
transcendental,emdiferentes
sociedades.Exercendovariadas
funes(sntese,medida,ponte,plo
domundo,entreoutros),acruz

exerceumpapelmediadorentreo
mundoterrestreimanenteeomundo
supratemporaltranscendente,atravs
deseusdoiseixoscruzados.Dessa
forma,osimbolismodacruzfoi
apropriadopelocristianismo,
enriquecendoecondensandonessa
imagemahistriadasalvaoea
paixodoSalvador,significando
tambmapossibilidadeda
ressurreio.[...]entreosChristo
signalveneral,porquenellapadeceu
JesusChristo.Eratambminsgnia
dodoloSerapis,doEgypto.
25.Lowrie,Walter(2003).ChristianArt
andArcheology(Whitefish,Montana
(EE.UU.):KessingerPublishing).
ISBN0766134287Verifique
|isbn=(Ajuda).
26.Gheerbrant,Alain(2009).
DiccionariodelosSmbolos,2a.
edicin(emespanhol)(Barcelona:
Herder).pp.823825.ISBN97884
25426421.Texto"sobrenome
Chevalier"ignorado(Ajuda)|nome1=
sem|sobrenome1=emAuthorslist
(Ajuda)
27.Roma:AscensoEQuedaDeUm
Imprio(nooriginalemingls:
AncientRome:TheRiseandThe
FaalofAnEmpire).Episdio5:
Constantino.ApresentadopeloThe
HistoryChannel.2009.
28.Constantinohaviaordenadoo
assassinatodesuafamliapor
questespolticas.
29.Gonzalez,TheStoryofChristianity,
pp.292300.
30.RileySmith.TheOxfordHistoryof
theCrusades.
31.AigrejaocidentalfoichamadoLatina
napocapeloscristosorientaise
nocristos,devidosuarealizao
deseusrituaiseassuntosemlngua
latina
32.TheGreatSchism:The
EstrangementofEasternandWestern
Christendom(http://www.orthodoxi
nfo.com/general/greatschism.aspx).
OrthodoxInformationCentre.
Consultadoem20070526.
33.Duffy,SaintsandSinners(1997),p.
91
34.Gonzalez,TheStoryofChristianity,
pp.300,30405.
13/17

22/08/2016

35.Gonzalez,TheStoryofChristianity,
pp.310,383,385,391.
36.Simon.GreatAgesofMan:The
Reformation.p.7.
37.Simon.GreatAgesofMan:The
Reformation.pp.39,5561.
38.Schama.AHistoryofBritain.pp.
30610.
39.Bokenkotter,AConciseHistoryof
theCatholicChurch,pp.24244.
40.Simon.GreatAgesofMan:The
Reformation.pp.109120.
41.AgeneraloverviewabouttheEnglish
discussionisgiveninCoffey,
PersecutionandTolerationin
ProtestantEngland15581689.
42.Novak,Michael(1988).Catholic
socialthoughtandliberal
institutions:Freedomwithjustice(ht
tp://books.google.com/books?id=7pb
1GDmxA1UC&pg=PA63)
Transaction[S.l.]p.63.
ISBN9780887387630.
43.MortimerChambers,TheWestern
Experience(vol.2)chapter21.
44.Altermatt,Urs(2007).
KatholizismusundNation:Vier
Modelleineuropischvergleichender
Perspektive.In:UrsAltermatt,
FranziskaMetzger.Religionund
Nation:KatholizismenimEuropa
des19.und20.Jahrhundert(em
German)Kohlhammer[S.l.]pp.15
34.ISBN9783170199774.
45.Heimann,Mary(1995).Catholic
DevotioninVictorianEngland
ClarendonPress[S.l.]pp.16573.
ISBN019820597X.
46.ed.byAndreaPacini(1998).
ChristianCommunitiesintheMiddle
EastOxfordUniversityPress[S.l.]
ISBN0198293887.
47.MajorReligionsRankedbySize(h
ttp://www.adherents.com/Religions_
By_Adherents.html).Adherents.
Consultadoem31/12/2007.
48.WernerUstorf."Amissiological
postscript",inMcLeodandUstorf
(eds),TheDeclineofChristendomin
WesternEurope,17502000,
(CambridgeUniversityPress,2003)
pp.21920.
49.EncyclopediaBritannica(http://www.
britannica.com/eb/table?tocId=939491
1)tableofreligions,byregion.
RetrievedNovember2007.
50.ARIS2008Report:PartIA
Belonging.AmericanReligious
IdentificationSurvey2008(http://b2
7.cc.trincoll.edu/weblogs/AmericanR
eligionSurveyARIS/reports/p1a_belo
ng.html).B27.cc.trincoll.edu.
Consultadoem19/11/2010.
51.NewUKopinionpollshows
continuingcollapseof
'Christendom' (http://www.ekklesia.
co.uk/news/uk/061223/christendom).
https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

Ekklesia.co.uk.23/12/2006.
Consultadoem19/11/2010.
52.Barrett/Kurian.WorldChristian
Encyclopedia,p.139(Britain),281
(France),299(Germany).
53.ChristiansintheMiddleEast(htt
p://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/4
499668.stm)BBCNews[S.l.]
15/12/2005.Consultadoem
19/11/2010.
54.Katz,Gregory(25/12/2006).Is
Christianitydyinginthebirthplaceof
Jesus?(http://www.chron.com/disp/
story.mpl/world/4425100.html).
Chron.com.Consultadoem
19/11/2010.
55.NumberofChristiansamongyoung
Koreansdecreasesby5%peryear
(http://www.omf.org/omf/uk/about_as
ia/countries/korea/south_korea_profil
e).Omf.org.Consultadoem
19/11/2010.
56.ChristianityfadinginTaiwan|
AmericanBuddhistNet(http://ameri
canbuddhist.net/christianityfadingtai
wan).Americanbuddhist.net.
10/11/2007.Consultadoem
05/05/2009.
57.Greenlees,Donald(26/12/2007).A
GamblingFueledBoomAddstoa
ChurchsBane(http://www.nytimes.
com/2007/12/26/world/asia/26macao.
html?_r=1&oref=slogin).Macao:
Nytimes.com.Consultadoem
30/06/2011.
58.BarryA.KosminandArielaKeysar
(2009).AMERICANRELIGIOUS
IDENTIFICATIONSURVEY
(ARIS)2008(http://b27.cc.trincoll.e
du/weblogs/AmericanReligionSurvey
ARIS/reports/ARIS_Report_2008.p
df)(PDF).Hartford,Connecticut,
USA:TrinityCollege.Consultado
em01/04/2009.
59.ReligionsinCanadaCensus
2001(http://www12.statcan.ca/engli
sh/census01/products/standard/theme
s/RetrieveProductTable.cfm?Tempora
l=2001&PID=55822&APATH=3&GI
D=431515&METH=1&PTYPE=554
40&THEME=56&FOCUS=0&AID=
0&PLACENAME=0&PROVINCE=
0&SEARCH=0&GC=99&GK=NA&
VID=0&VNAMEE=&VNAMEF=&
FL=0&RL=0&FREE=0).
2.statcan.ca.09/03/2010.Consultado
em19/11/2010.
60.Australian2006censusReligion
(http://www.censusdata.abs.gov.au/A
BSNavigation/prenav/PopularAreas?
&collection=Census&period=2006&
&navmapdisplayed=true&textversion
=false).Censusdata.abs.gov.au.
Consultadoem19/11/2010.
61.Table28,2006CensusData
QuickStatsAboutCultureand
IdentityTables(http://www.stats.go
vt.nz/~/media/Statistics/Publications/

Census/2006reports/quickstatssubje
ct/CultureIdentity/quickstatsaboutc
ultureandidentitytables.ashx).
62.DavidStoll,"IsLatinAmerica
TurningProtestant?"published
Berkeley:UniversityofCalifornia
Press.1990
63.JeffHadden(1997).
Pentecostalism(http://web.archive.
org/web/20060427204250/religiousm
ovements.lib.virginia.edu/nrms/penta.
html).Arquivadodesdeooriginal(ht
tp://religiousmovements.lib.virginia.e
du/nrms/penta.html)em27/04/2006.
Consultadoem24/09/2008.
64.PewForumonReligionandPublic
Life(24/04/2006).Movedbythe
Spirit:PentecostalPowerandPolitics
after100Years(http://pewforum.or
g/events/?EventID=109).Consultado
em24/09/2008.
65.Pentecostalism(http://www.encycl
opedia.com/doc/1B1374862.html).
BritannicaConciseEncyclopedia.
2007.Consultadoem21/12/2008.
66.EdGitre,ChristianityToday
Magazine(13/11/2000).TheCT
Review:PieintheSkyNow(http://
www.christianitytoday.com/ct/2000/n
ovember13/36.107.html).
67.Aljazeera(http://www.aljazeera.net/
programs/shareea/articles/2000/12/12
126.htm).Aljazeera.net.Consultado
em19/11/2010.
68.SixMillionAfricanMuslims
ConverttoChristianityEachYear
(http://www.orthodoxytoday.org/articl
es6/AlJazeerahAfrica.php).
Orthodoxytoday.org.Consultadoem
19/11/2010.
69.Postedat12:00AM.Sixmillion
AfricanMuslimsleaveIslamper
year(http://www.americanthinker.co
m/blog/2006/05/six_million_african_
muslims_le.html).AmericanThinker.
Consultadoem19/11/2010.
70.OveraMillionMuslimConvertsto
ChristianityMND(http://mensne
wsdaily.com/2006/12/31/overamilli
onmuslimconvertstochristianity/).
Mensnewsdaily.com.31/12/2006.
Consultadoem19/11/2010.
71.khadijabibi(30/10/2009).InAfrica,
6millionmuslimsconvertto
Christianityeveryyear(http://www.
chowk.com/ilogs/74351/51514).
Chowk.Consultadoem19/11/2010.
72.MuslimsTurntoChrist
ChristianAction(http://www.christian
action.org.za/articles./MuslimsTurnT
oChrist.htm)[ligaoinativa]
73.khadijabibi(30/10/2009).35,000
MoslemsconvertintoChristianity
eachyearinTurkey(http://www.cho
wk.com/ilogs/74358/51514).
Chowk.com.Consultadoem
19/11/2010.
14/17

22/08/2016

74.Kandhmal:66percentChristian
populationgrowthin10years(htt
p://www.answerbag.com/article/Kand
hmal:+66+percent+Christian+populat
ion+growth+in+10+years/cad07d374
03a0b7b48f3e984412a9262/populat
iongrowthrate).Answerbag.com.
Consultadoem19/11/2010.
75.160,000HaveConvertedOutof
HinduisminMalaysiain25Years
(http://www.christianaggression.org/it
em_display.php?id=1116227550&typ
e=news).Christianaggression.org.
16/05/2005.Consultadoem
19/11/2010.
76.ReligionsinMongolia(http://ww
w.mongoliaattractions.com/religions
inmongolia.html).Mongolia
attractions.com.Consultadoem
19/11/2010.
77.ReligiousDemographicProfiles
PewForum(http://pewforum.org/wor
ldaffairs/countries/?countryID=150)
[ligaoinativa]

78.AnnualReportonInternational
ReligiousFreedomfor2005
Vietnam(http://www.unhcr.org/cgib
in/texis/vtx/rsd/rsddocview.html?tbl=
RSDCOI&id=437c9cdd2&count=0).
U.S.DepartmentofState.
30/06/2005.Consultadoem
11/03/2007.
79.Putnam,DemocraciesinFlux:The
EvolutionofSocialCapitalin
ContemporarySociety,p.408.
80.McGrath,Christianity:An
Introduction,p.xvi.
81.PeterMarber,MoneyChanges
Everything:HowGlobalProsperity
IsReshapingOurNeeds,Valuesand
Lifestyles,p.99.
82.CostaRica(http://www.britannica.
com/EBchecked/topic/139528/Costa
Rica).EncyclopdiaBritannica.
Consultadoem11/05/2008.
83.Denmark(http://www.britannica.co
m/EBchecked/topic/157748/Denmar
k).EncyclopdiaBritannica.
Consultadoem11/05/2008.
84.ElSalvador(http://www.britannica.
com/EBchecked/topic/181798/ElSalv
ador).EncyclopdiaBritannica.
Consultadoem11/05/2008.
85.ChurchandStateinBritain:The
Churchofprivilege(http://www.cen
treforcitizenship.org/church1.html).
CentreforCitizenship.Consultado
em11/05/2008.
86.OfficialReligionsofFinland(htt
p://www.visitfinland.com/w5/index.n
sf/(Pages)/Religion).FinishTourist
Board.Consultadoem11/05/2008.
87.StateandChurchinFinland(http://
www.euresisnet.eu/Pages/ReligionAn
dState/FINLAND.aspx).Euresis.
Consultadoem11/05/2008.
88.McCainPraisesGeorgiaFor
AdoptingChristianityAsOfficial
https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

StateReligion(http://blog.beliefnet.
com/stevenwaldman/2008/08/mccain
praisesgeorgiaforado.html).
BeliefNet.Consultadoem
11/04/2009.
89.Iceland(http://www.britannica.co
m/EBchecked/topic/281235/Iceland).
EncyclopdiaBritannica.Consultado
em11/05/2008.
90.Liechtenstein(http://www.state.go
v/g/drl/rls/irf/2003/24418.htm).U.S.
DepartmentofState.Consultadoem
11/05/2008.
91.Malta(http://www.britannica.com/
EBchecked/topic/360532/Malta).
EncyclopdiaBritannica.Consultado
em11/05/2008.
92.Monaco(http://www.britannica.co
m/EBchecked/topic/388747/Monaco).
EncyclopdiaBritannica.Consultado
em11/05/2008.
93.Norway(http://www.britannica.co
m/EBchecked/topic/420178/Norway).
EncyclopdiaBritannica.Consultado
em11/05/2008.
94.Vatican(http://www.britannica.co
m/EBchecked/topic/623972/Vatican
City).EncyclopdiaBritannica.
Consultadoem11/05/2008.
95.Cyprus(http://www.state.gov/g/dr
l/rls/irf/2003/27433.htm).U.S.
DepartmentofState.Consultadoem
11/05/2008.
96.RonRhodes,TheCompleteGuideto
ChristianDenominations,Harvest
HousePublishers,2005,ISBN0
736912894
97.DivisionsofChristianity(http://w
ww.nvcc.edu/home/lshulman/Rel232/
resource/Xiandivision.htm).North
VirginiaCollege.Consultadoem
31/12/2007.
98.TheLDSRestorationistmovement,
includingMormondenominations(h
ttp://www.religioustolerance.org/ldsw
ho.htm).ReligiousTolerance.
Consultadoem31/12/2007.
99.NiceneCreed(http://www.britannic
a.com/eb/article9055702).
EncyclopdiaBritannicaOnline.
EncyclopdiaBritannica.2007.
Consultadoem31/12/2007.
100.SydneyE.Ahlstrom(,p.381.)
characterizeddenominationalismin
Americaas"avirtualecclesiology"
that"firstofallrepudiatesthe
insistencesoftheRomanCatholic
church,thechurchesofthe
'magisterial'Reformation,andof
mostsectsthattheyalonearethetrue
Church."Forspecificcitations,on
theRomanCatholicChurchseethe
CatechismoftheCatholicChurch
816otherexamples:Donald
Nash,WhytheChurchesofChristare
notaDenomination(http://www.crow
nhillchurch.com/Why_the_Churches_
of_Christ_Are_Not_A_Denominatio

n.pdf#search=%22church%20of%20c
hrist%20not%20a%20denomination%
22)WendellWinkler,Christ's
ChurchisnotaDenomination(http://
www.thebible.net/introchurch/ch4.ht
ml)andDavidE.Pratt,Whatdoes
GodthinkaboutmanyChristian
denominations?(http://www.biblestud
ylessons.com/cgibin/gospel_way/den
ominations.php)
101.SecondVaticanCouncil,Lumen
Gentium(http://www.vatican.va/archi
ve/hist_councils/ii_vatican_council/do
cuments/vatii_const_19641121_lume
ngentium_en.html).
102.Duffy,SaintsandSinners,p.1.
103.Hitchcock,GeographyofReligion,p.
281.
104.Norman,TheRomanCatholic
ChurchanIllustratedHistory,p.11,
14.
105.ConclioVaticanoII,LumenGentium
(http://www.vatican.va/archive/hist_c
ouncils/ii_vatican_council/documents/
vatii_const_19641121_lumengentiu
m_en.html),chapter2,paragraph15.
106.CatecismodaIgrejaCatlica,
paragraph865(http://www.vatican.v
a/archive/catechism/p123a9p3.htm#I
V).
107.Marthaler,IntroducingtheCatechism
oftheCatholicChurch,Traditional
ThemesandContemporaryIssues
(1994),preface.
108.JohnPaulII,Pope(1997).Laetamur
Magnopere(http://web.archive.org/
web/20080211121910/http://www.usc
cb.org/catechism/text/laetamurmagno
pere.htm).Vatican.Arquivadodesde
ooriginal(http://www.usccb.org/cate
chism/text/laetamurmagnopere.htm)
em20080211.Consultadoem
20080309.
109.AnnuarioPontificio(2007),p.1172.
110.Barry,OneFaith,OneLord(2001),
p.71
111.Adherents.com,Religionsby
Adherents(http://www.adherents.co
m/Religions_By_Adherents.html)
112.Zenit.org,"NumberofCatholicsand
PriestsRises(http://www.zenit.org/ar
ticle18894?l=english)",12February
2007.
113.CentralIntelligenceAgency,CIA
WorldFactbook(https://www.cia.go
v/library/publications/theworldfactb
ook/geos/xx.html)(2007).
114.AccordingtotheBonnAccordof
1931,citedatOldCatholicChurchof
theBeatitudes(http://www.churchoft
hebeatitudes.org/id19.html).
115.CouncilofAnglicanEpiscopal
ChurchesinGermany(http://www.ca
ecg.de/).
116.Cross/Livingstone.TheOxford
DictionaryoftheChristianChurch,
p.1199.
15/17

22/08/2016

117.OrientalOrthodoxChurches(htt
p://www.wcccoe.org/wcc/what/ecum
enical/ooce.html).Wcccoe.org.
Consultadoem19/11/2011.
118.AnIntroductiontotheOriental
OrthodoxChurches(http://www.plu
ralism.org/affiliates/student/allen/Ori
entalOrthodox/Home.html).
Pluralism.org.15/03/2005.
Consultadoem19/11/2010.
119.OONS.SyrianOrthodoxResources
MiddleEasternOrientalOrthodox
CommonDeclaration(http://sor.cua.
edu/Ecumenism/20010317oomtg4.ht
ml).Sor.cua.edu.Consultadoem
19/11/2010.
120.McManners,OxfordIllustrated
HistoryofChristianity.pp.25159.
121.Dr.JamesMiltonCarroll.TheTrail
ofBloodTheSchoolofBiblical&
TheologicalStudies(2004)[S.l.]
122.AboutTheMethodistChurch(htt
p://www.methodistcentralhall.org.u
k/history/WhatisMethodism.htm).
MethodistCentralHallWestminster.
Consultadoem20071231.[ligao
inativa]

123.AmericanHolinessMovement(htt
p://mbsoft.com/believe/text/holiness.
htm).FindingYourWay,Inc.
Consultadoem20071231.
124.Christianity:PentecostalChurches
(http://www.findingyourwayinc.org/c
hristianity.htm).FindingYourWay,
Inc.Consultadoem20071231.
125.StatementofBelief(http://www.ca
mbridgechristumc.com/statementofbe
lief.htm).CambridgeChristUnited
MethodistChurch.Consultadoem
20071231.
126.TheNewBirthbyJohnWesley
(Sermon45)(http://new.gbgmumc.
org/umhistory/wesley/sermons/45/).
TheUnitedMethodistChurch
GBGM.Consultadoem20071231.
127.God'sPreparing,Accepting,and
SustainingGrace(http://gbgmumc.
org/umw/wesley/walk.stm).The
UnitedMethodistChurchGBGM.
Consultadoem20071231.
128.TotalExperienceoftheSpirit(htt
p://www.warrenwilson.edu/~religio
n/newifo/religions/christianity/index/
pentecostal/essay.shtml).Warren
WilsonCollege.Consultadoem
20071231.
129.Sykes/Booty/Knight.TheStudyof
Anglicanism,p.219.
130.GregoryHallam,Orthodoxyand
Ecumenism(http://www.orthodoxrese
archinstitute.org/articles/ecumenical/
hallam_orthodoxy_ecumenism.htm).
131.GregoryMathewesGreen,"Whither
theBranchTheory?(http://www.west

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

ernorthodox.com/branch.html)",
AnglicanOrthodoxPilgrimVol.2,
No.4.
132.Confessionalismoumtermo
empregadopeloshistoriadorespara
descrever"acriaodeidentidades
fixasesistemasdecrenasparaas
igrejasseparadasqueanteriormente
tinhasidomaisfluidoemsuaauto
compreenso,equenotinha
comeado,buscandoidentidades
separadasporsimesmos,eles
queriamserverdadeiramentecatlica
ereformada."(MacCulloch,The
Reformation:AHistory,p.xxiv.)
133.ClassificationofProtestant
Denominations(http://religions.pew
forum.org/pdf/report2religiouslandsc
apestudyappendix3.pdf)(PDF).Pew
ForumonReligion&PublicLife/
U.S.ReligiousLandscapeSurvey.
Consultadoem20090927.
134.DoYouBelieveinaDevil?(http://ww
w.thechristadelphian.com/pamphlets/s
tandardseries/doyoubelieve.html)
(Birmingham,UK:CMPA).
135.ThedogmaoftheTrinity(http://ww
w.newadvent.org/cathen/15047a.htm)
at'CatholicEncyclopedia',ed.Kevin
KnightatNewAdventwebsite
136.John6:14Jesusidentifiedasa
prophet.ThegreaterMoses.
137.OnUnitarians,see:UUA.org,
UnitarianViewsofJesus(http://ww
w.uua.org/re/reach/fall01/curriculum/
unitarian_views_of_jesus.html)on
connectionwithSocinianism,see:
sullivancounty.com,Socinianism:
Unitarianismin16th17thcentury
PolandandItsInfluence(http://www.
sullivancounty.com/nf0/nov_2000/un
itarian1.htm)(Notethattheiconat
thetopofthepageexpresses
Trinitariantheologywithasymbolic
handgesture)onthismatterthey
paralleltheancientEbionites,see:
J.N.D.Kelly,EarlyChristian
Doctrinespp.139
138.SaltLakeTemple(http://www.lds.
org/temples/main/0,11204,1912140
0,00.html).LDS.Consultadoem14
desetembrode2010.
139.WesternEsotericismandtheScience
ofReligion:SelectedPapers
Presentedatthe17thCongress
140.Besant,Annie(2001).Esoteric
ChristianityortheLesserMysteries
(City:AdamantMediaCorporation).
ISBN9781402100291.
141.FromtheGreek
(esterikos,"inner").Theterm
esotericismitselfwascoinedinthe
17thcentury.(OxfordEnglish
DictionaryCompactEdition,Volume

1,OxfordUniversityPress,1971,p.
894.)
142.WouterJ.Hanegraaff,Antoine
Faivre,RoelofvandenBroek,Jean
PierreBrach,DictionaryofGnosis&
WesternEsotericism,Brill2005.
143.MerriamWebsterOnline
Dictionary:esotericism(http://www.
webster.com/dictionary/esotericism).
Webster.com.20100813.
Consultadoem20101119.
144.MerriamWebsterOnline
Dictionary:esoteric(http://www.we
bster.com/dictionary/esoteric).
Webster.com.Consultadoem
20101119.
145.McManners,OxfordIllustrated
HistoryofChristianity,p.91f.
146.TheRestorationistMovements(htt
p://www.religioustolerance.org/chrres
t.htm).ReligiousTolerance.
Consultadoem31/12/2007.
147.WhatisRestorationism?(http://w
ww.gotquestions.org/restorationism.h
tml).GotQuestionsMinistries.
Consultadoem31/12/2007.
148.JWMedia.orgMembership2005(htt
p://www.jwmedia.org/people/statistic
s.htm#Jehovah%Witness%Membersh
ip%2005)
149.SydneyE.Ahlstrom,AReligious
HistoryoftheAmericanPeople
(2004)
150.StatisticalReport2008(http://lds.o
rg/conference/talk/display/0,5232,23
1103210,00.html).Lds.org.2008
1231.Consultadoem20101119.
151."LDSChurchsaysmembershipnow
13millionworldwide",SaltLake
Tribune,June25,2007.
152.PressRelease,LDSChurch,"One
MillionMissionaries,Thirteen
MillionMembers"(http://www.lds.or
g/ldsnewsroom/v/index.jsp?vgnextoid
=80fc110c00c53110VgnVCM100000
176f620aRCRD&vgnextchannel=9ae
411154963d010VgnVCM1000004e94
610aRCRD),June25,2007.
153.Thechurchcountsallmemberswho
wereeverbaptized,whohaveneither
beenexcommunicatednoraskedto
havetheirnamesremovedfrom
churchrecords.Independentsurveys
estimatethatabout50%ofpeopleon
LDSChurchrollsdonotidentify
withthereligion.SeeJohnDart,
CountingMormons:studysaysLDS
numbersinflated(http://findarticles.c
om/p/articles/mi_m1058/is_17_124/ai
_n20525201/),ChristianCentury,
August21,2007.
154.https://www.lds.org/general
conference/2014/04/statisticalreport
2013?lang=por&country=br

Bibliografia
https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

16/17

22/08/2016

CristianismoWikipdia,aenciclopdialivre

CAIRNSEarleE.,OCristianismoatravsdossculos:UmahistriadaIgrejaCrist,EdiesVidaNova,So
Paulo,ISBN8527503853
GONZALESJustoL.,UmaHistriailustradadoCristianismo,coleoem10volumes,EdiesVidaNova,So
PauloISBN8527500395(Volume1)
LEBRUN,Franois(dir.),AsGrandesDatasdoCristianismo.Lisboa:EditorialNotcias,1990.
O'Collins,Gerald.InterpretingJesus."IntroducingCatholictheology".London:G.ChapmanRamsey,NJ:Paulist
Press,1983.ISBN9780809125722

Ligaesexternas
HistriadoCristianismo(http://www.vivos.com.br/86.htm)(emportugus)
UniversidadeMackenzie(http://www.mackenzie.br/guerra_cristianismo.html)(emportugus)AGuerraentreo
CristianismoeaCincia
Oqueocristianismo?(http://www.afn.org/~afn52344/wicportuguese.html)(emportugus)
Mundodosfilsofos:Cristianismo(http://www.mundodosfilosofos.com.br/cristianismo.htm)(emportugus)
Obtidade"https://pt.wikipedia.org/w/index.php?title=Cristianismo&oldid=46413750"
Categoria: Cristianismo
Estapginafoimodificadapelaltimavez(s)18h53minde10deagostode2016.
EstetextodisponibilizadonostermosdalicenaCreativeCommonsAtribuioCompartilhaIgual3.0No
Adaptada(CCBYSA3.0)podeestarsujeitoacondiesadicionais.Paramaisdetalhes,consulteasCondiesde
Uso.

https://pt.wikipedia.org/wiki/Cristianismo

17/17

Você também pode gostar