Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
D Latim Forense PDF
D Latim Forense PDF
Latim Forense
Prof. Dr. Miguel Barbosa do Rosrio (miguel@cp300.org)
Informaes gramaticais
a) O nome latino
Seis so os casos.
N.B. O fato de um mesmo caso ser escrito de maneira diferente se deve a que as
palavras pertencem a grupos mrficos diferentes, as chamadas declinaes. Com efeito,
as palavras se agrupam em cinco declinaes, de acordo com as terminaes que elas
apresentam, conforme se verificar no decorrer da exposio.
Genitivo: na F77 anmus homnis est anma script (a inteno do homem a alma
do documento), verifica-se a presena do genitivo em homnis e script. Para a traduo
do genitivo, quando o mesmo est em relao com outro nome como a situao em
questo, em que homnis est em estreita relao com anmus, e script, com anma
recorre-se preposio de em portugus (lembre-se de que no h artigo em latim). A
presena do de em latim est na desinncia s, em homins, e em , em script. A
funo bsica do genitivo a de adjunto adnominal e complemento nominal. esse
caso que, ao lado do nominativo, os dicionrios apresentam para a identificao da
declinao a que o substantivo pertence, a saber, -ae (1a. declinao), - (2a. decl.), -is
(3a. decl.), -s (4a. decl.), -ei (5a. decl.).
2
Ablativo: na F7 sub sle nihil perfectum (debaixo do sol no h nada perfeito), sle
est no ablativo e sua funo a de adjunto adverbial, a funo bsica do ablativo.
3
b) O verbo
3. Summum is, summa iniria. (Cic.) Justia extrema, extrema injustia. A justia
exagerada se transforma em injustia. Excesso de direito, excesso de injustia. Axioma
jurdico que nos adverte contra a aplicao muito rigorosa da lei, que pode dar margem
a grandes injustias. Embora possa parecer paradoxal, Ccero, orador romano, chamava
a ateno dos magistrados para que examinassem com cuidado os casos, a fim de que
um excessivo rigor no tornasse a deciso injusta.
summus,a,um exagerado; is, iris (n) justia; iniria, -ae (f) injustia
summum ius: nom.sg. suj.; summa iniria: nom.sg. pred.do suj.
5. Dra lx, sed lx. A lei dura, mas a lei. O imprio da lei deve prevalecer,
partindo da premissa de que o objetivo est no bem-estar social, no bem de todos, na
punio dos culpados, uma vez satisfeitos os pressupostos constitucionais e os
requisitos legais da amplitude de defesa e do contraditrio.
drus, a, um duro; lx, lgis (f) lei; sed (conj.) mas
lx: nom.sg. suj.; dra: nom.sg. pred.do suj.
8. Sensus, non aetas, invnit sapientiam. [Publlio Siro]. a reflexo, no a idade, que
nos conduz sabedoria.
sensus,-s (m): reflexo / non: no / aetas,-atis (f): idade / invnre: encontrar /
sapientia,ae (f): sabedoria
sensus: nom. suj.; aetas: nom. suj.; invnit: pres.do ind.; sapientiam: ac. o.dir.
10. Testis unus, testis nullus. Uma s testemunha equivale a nenhuma testemunha.
testis, is (m) testemunha; unus,a,um um ; nullus,a,um nenhum
testis unus: nom.sg. suj.; testis nullus: nom.sg. pred.do suj.
12. Error commnis is facit (Paulo). O erro comum forma lei. O princpio tinha a
validade do ato desde que o erro no fosse contra os bons costumes, a moral, e no
essencial concluso de qualquer negcio dentro da legalidade. A sentena operava
como se fosse lei. Entre ns, identifica-se com o uso e costume.
error, -oris (m) erro; communis,e comum; is,iris (n) lei; facre (3) formar
error commnis: nom. suj.; is: ac. o.dir.; facit: pres.ind. 3a. pess.sg.
13. Absus non tollit sum. O abuso no tira o uso. Entende-se que, no obstante
algum faa uso indevido de uma determinada coisa, nem por isso deixa de ser lcito o
uso com parcimnia.
absus,-s (m) abuso; tollre (3) tirar;sus,-s (m) uso
absus: nom. suj.;sum: ac. o.dir.; tollit: pres.ind.3a.pess.sg.
14. Audi altram partem. Ouve a outra parte. Sempre que uma das partes requerer a
juntada de documentos aos autos, o juiz ouvir, a seu respeito, a outra, no prazo de
cinco dias.
audio, is, ire (4) ouvir; alter, a, um outro; pars, partis (f) parte; et tambm
audi: imper.pres.2a. pess.sg.; alteram partem: ac. o.dir.
15. Causa efficiens matrimonii est mutuus consensus. A causa eficiente do matrimnio
o mtuo consentimento. O consentimento livre e espontneo elemento essencial
para a celebrao do casamento.
causa, -ae causa; efficiens, -entis part. pres. de efficre (3) produzir; mutuus,a,um
mtuo; consensus,-s (m) consentimento; sum, es, esse (irr.) ser.
causa efficiens: nom.sg. suj.; matrimoni: gen.sg.; mutuus consensus: nom.sg.
pred.do suj.
6
16. Quandque bonus dormtat Homrus. (Hor.) Por vezes o bom Homero cochila.
Expresso de Horcio, para dizer que a suma perfeio no existe em poesia; at o
grande Homero comete suas falhas.
quandque (adv.) por vezes ; bonus,a,um bom ; dormtare (1) cochilar; Homrus, -i
Homero
bonus Homrus: nom. suj.; dormitat: pres.do ind. 3a. pess.sg.
17. Cognatinem facit etiam adopti (Ulpiano). A adoo tambm gera o parentesco.
Preserva o ato de amor e de coragem dos que adotam, estendendo-lhes o parentesco.
cognati,-nis (f) parentesco; etiam tambm; facre (3) gerar; adopti,-nis (f)
adoo
adopti: nom. suj.; cognatinem: ac. o.dir.; facit: pres.ind.3a.pess.sg.
18. Rs sacra miser. O infeliz coisa sagrada. Palavras de Sneca que patenteiam o
seu respeito para com os infelizes.
rs, rei (f) coisa; sacer, sacra, sacrum sagrado; miser, misera, miserum infeliz
miser: nom. suj.; rs sacra: nom. pred.do suj.
19. Adhuc sub iudce ls est. (Horcio) A lide est ainda com o juiz. Diz-se quando a
sentena ainda no foi proferida. Costuma-se abreviar com sub iudice.
adhuc (adv.) ainda; sub (prep. + abl.) sob; iudex,-cis (m) juiz; ls, ltis (f) lide
ls: nom. suj.; sub iudce: abl. adj.adv.
20. Cessante ratine lgis, cessat et ipsa lx. Cessando a razo da lei, cessa tambm a
prpria lei. Se cessa a causa que terminou ou motivou a promulgao de uma lei,
automaticamente no h mais razo de ser daquela lei, no havendo motivo para que
permanea em vigor.
cessans, -antis, part. pres. de cessre (1) cessar; rati,-nis razo; lx, lgis lei; et
tambm; ipse, ipsa, ipsum prprio
21. Absentem laedit cum bri qui ltgat. Ofende um ausente quem discute com um
brio.
absens,-entis: ausente; laedre (3): ofender; cum: prep.+abl com; brius,a,um: brio;
qui (pron.rel.): quem; ltgre (1) discutir
Perodo composto (2 oraes)
absentem laedit cum bri: or.princ.
qui ltgat: or. sub.
absentem: ac.sg. o.dir.; laedit: pres.ind.3a.pess.sg.; cum bri: abl.sg. adj.adv.
22. Bis dat qui cito dat. (Ditado latino) D duas vezes quem d logo.
O benefcio rende mais quando dado na hora.
bis duas vezes; dare dar; qui,quae,quod que; cito logo
dat: pres.ind.3a.pess.sg.; qui: nom.sg. suj.
7
23. Ei incumbit probti, qui dicit; non qui negat. A prova incumbe a quem afirma;
no a quem nega. ( Paulo) A prova consiste na demonstrao da existncia ou da
veracidade daquilo que se alega como fundamento do direito, que se defende, ou que se
contesta. Verifica-se que esse nus era essencial no Direito Romano, venceu a barreira
do tempo e encontra-se presente em nosso Direito
is,ea,id aquele,aquela,aquilo; incumbere (3) incumbir; probtio, onis (f) prova;
qui,quae,quod que; dicre (3)afirmar; non no; negre (1) negar
Perodo composto (4 oraes)
1a. orao: ei incumbit probati
2a. orao: qui dicit
3a. orao: non (ei incumbit probati)
4a. orao: qui negat
probati: nom.sg. suj.; ei: dat.sg. o.ind.; qui: nom.sg. suj.; dicit:
pres.ind.3a.pess.sg.; negat: pres.ind.3a.pess.sg.
24. Alea iacta est. A sorte est lanada. Palavras atribudas a Csar, quando passou o
Rubico, contrariando as ordens do Senado Romano.
alea, ae sorte; iactus,a,um part. pass. de iacere (3) lanar.
alea: nom.sg. suj.; iacta est: 3a. pess.sg.voz passiva.
25. Error calcl non facit is. O erro de clculo no forma direito. Trata-se de uma
sntese que era utilizada pelos imperadores Diocleciano e Maximiano, no sentido de que
o erro de clculo no prejudicava a verdade, de sorte que as contas ajuizadas com
decises ainda no transitadas em julgado podiam ser refeitas e/ou reparadas.
error,-ris (m) erro; calculus,- (m) clculo; non: no; facre (3) formar; is,iris
(n) direito
error: nom.sg. suj.; calcl: gen.sg.; facit: pres.ind.3a.pess.sg.; is:ac. o.dir.
26. Error iris cuique nocet. O erro de direito prejudica a cada um. A locuo quer
dizer que se for m a interpretao de uma lei, o juiz ser levado ao erro in iudicando,
com as conseqncias correspondentes a cada caso.
error,-ris (m) erro; is,iris (n) direito; quisque cada um; nocere (2) prejudicar
error: nom.sg. suj.; iris: gen.sg.; cuique: dat.sg.; nocet: pres.ind.3a.pess.sg.
27. Volent non fit iniria. No se faz injria quele que consente. Axioma jurdico
segundo o qual a vtima no se deve queixar em juzo de uma ofensa por ela consentida.
firi fazer-se; iniria, ae (f) injria; volens,-entis part.presente do verbo velle
querer
iniria: nom.sg. suj.; fit: pres.ind.3a.pess.sg. do v. firi; volenti: dat.sg. de volens.
29. Dat veni. Com a devida licena. Frmula de cortesia com que se comea
uma argumentao para discordar do interlocutor.
dare: dar; venia,-ae (f): permisso, licena
dat veni : abl.absoluto
33. Status qu. [Jur]. O estado em que. O estado em que se encontrava a questo num
determinado momento. Status qu ante. O estado em que estava antes. In statu qu
ante erat.
status,-us (m) estado; qui: pron.rel.; stat qu: abl.sg.
34. Habes corpus. [Jur] Fica senhor do teu corpo. So as primeiras palavras de uma lei
inglesa que d ao acusado o direito de aguardar julgamento em liberdade.
habere (2) ter,possuir; corpus,-ris (n) corpo
habes: pres.subj. 2a. pess.sg.; corpus: ac. o.dir.
39. Vbi is defcit aequts supplet. Onde o direito omisso, a eqidade o completa
(supre).
aequits, - tis (f) eqidade; deficio, is, -re (3) faltar ser omisso ; suppleo, es, ere
(2) completar, suprir; ubi onde
is:nom.sg. suj.; deficit: pres.ind.3a.pess.sg.; aequitas: nom.sg. suj.;suplet:
pres.ind.3a.pess.sg.
43. Vnus testimonium non est credendum. No se deve crer no testemunho de uma s
pessoa.
unus,a,um um; testimonium,- (n) testemunho; non: no; credre (3) crer
testimonium: nom.sg. suj.; unius: gen.sg. de unus; est credendum: gerundivo de
crdre.
44. Testium fids diligenter examinanda est. A idoneidade das testemunhas deve ser
examinada criteriosamente.
testis,-is (m) testemunha; fids, -ei (f) idoneidade; diligenter: criteriosamente;
examinre (1): examinar
fids: nom.sg. suj.; testium: gen.pl.; examinanda est: gerundivo de examinre.
46. Cui prodest scelus is fcit. Cometeu o crime aquele a quem o mesmo traz proveito.
prodesse (+dat.) trazer proveito; scelus, -eris (n) crime; facere (3) cometer; is,ea,id
aquele; qui,quae,quod que
cui: dat.sg. de qui; prodest: pres.ind.3a.pess.sg. de prodesse; scelus: ac.sg. o.dir.; is:
nom.sg. suj.; fcit: perf.do ind. do v. facre
10
49. Amcus certus in r incert cernitur. O amigo certo se manifesta na ocasio incerta.
amcus,i (m) amigo ; certus,a,um certo; in (prep. + abl.) em; rs, rei ocasio;
incertus,a,um incerto; cernere (3) distinguir
amcus certus: nom.sg. suj.; in r incert: abl.sg. adj.adv.; cernitur: pres.do ind.
3.pess.sg. do v. cernre.
50. Ad augusta per angusta. Aos bons resultados pelos caminhos speros.
ad (prep. +acus.) a; augustus,a,um magnfico; per (prep. + acus.) por;
angustus,a,um estreito
ad augusta: ac.pl.; per angusta: ac.pl.
53. Sapientis est mutre consilium. prprio do sbio mudar de parecer (sabe
reconhecer os erros).
sapiens,-ntis sbio; mutre (1) mudar; consilium, i (n) parecer
mutre consilium: suj. de est; consilium: ac.sg. o.dir.; est: pres.ind.3a. pess.sg. do v.
esse; sapientis: gen.sg.
54. Amcum perdre est damnrum maximum. Perder um amigo o maior de todos os
danos.
amcus,- amigo; perdre (3) perder; damnum, -(n) dano; maximus,a,um
mximo
amcum perdre: suj. de est; amcum: ac.sg. o.dir.; maximum: nom.sg. pred.do suj.;
damnrum: gen.pl.
11
55. Tempus est optmus iudex rrum omnium. O tempo o melhor juiz de todas as
coisas.
tempus,-ris (n) tempo; optimus,a,um timo; iudex, iudcis (m) juiz; rs, rei (f)
coisa; omnis,e todo
tempus: nom.sg. suj.; optmus iudex: nom.sg. pred.do suj.; est: pres.do ind.
3a.pess.sg.; rerum omnium: gen.pl.
56. Volent nihil diffcle. Nada difcil a quem quer ( querer poder).
uolens, -ntis part. pres. de uelle querer; nihil nada; difficilis, e difcil
nihil: nom.sg. suj.; difficile: nom.sg. pred.do suj.; volent: dat.sg. do part.pres.
58. Sua cuique rs est carissma. A cada um o que lhe pertence muito querido
suus,a,um: seu; quisque: cada um; rs,rei: coisa; est: pres.ind. do v.
esse; carus,a,um: caro, querido
sua rs: nom.sg. suj.; est: pres.ind.3.pess.sg. do v. esse; carissma:
nom.sg. pred.do suj.
59. Vacre culpa magnum est solacium. [Ccero] Estar isento de culpa um grande
consolo.
vacre (+abl.): estar isento; culpa,-ae (f): culpa; magnus,a,um: grande; solacium,-
(n): consolo
vacre culpa: sujeito; culpa: abl.sg.; magnum solacium: nom.sg. pred.do suj.
60. Os cordis scrta revlat. A boca revela os segredos do corao. Diz a boca o que
o corao sente.
s, oris (n): boca; cr, cordis (n): corao; scrtum,-i (n): segredo
s: nom.sg. suj.; secreta: ac.pl. o.dir.; cordis: gen.sg.; revlat: pres.do ind. 3a.pess.
do sg.
62. Vis legibus est inimca. [Jur] A fora inimiga das leis.
vis (f) fora; lx,lgis (f) lei; esse ser; inimcus,a,um (+dat.) inimigo
vis: nom.sg. suj.; legibus: dat.pl.; est: pres.do ind.3a.pess.sg.; inimca: nom.sg.
pred.do suj.
63. Saepe d alis ex t iudcs. Muitas vezes julgas os outros por ti.
saepe muitas vezes; d prep.+abl.; alius,alia,aliud outro; ex prep.+abl.; t
pron.pess.; iudicre (1) julgar
d alis:abl.pl.; ex t:abl.sg.; iudcs:2a.pess.sg.pres.ind.
12
64. Saepe mcum ipse cgt. Muitas vezes fico pensando comigo mesmo.
saepe muitas vezes; mcum m+cum comigo; ipse,ipsa,ipsum; cogtre pensar
mcum:abl.sg.; ipse:nom.sg.
65. Saepe tacens vcem verbaque vultus habet. [Ovdio] Muitas vezes um
rosto mudo tem voz e palavras.
saepe muitas vezes; tacre (2) calar-se; vx,vcis voz; verbum,-i (n) palavra;-que
e; vultus,-us (m) rosto; habre (2) ter
vultus tacens:nom.sg. suj.; tacens,-entis part.pres. de tacre; ucem uerbaque: ac.
o.dir.; vocem:ac.sg.; uerba: ac.pl.
68. Sapientia ars vivendi putanda est. [Ccero] A sabedoria deve ser considerada a arte
de viver.
sapientia,-ae (f) sabedoria; ars,artis (f) arte; vivre (3) viver; putre (1)
considerar
sapientia:nom.sg. suj.; ars: nom.sg. pred.suj.; vivendi: gen.sg. do gerndio;
putanda est: gerundivo
69. Acti recta non rit, nisi recta furit voluntas. [Sneca] A ao no ser
honesta, se no for honesta a inteno.
acti,-nis (f) ao; rectus,a,um honesto; esse ser; nisi se no; volunts,-
tis (f) inteno
acti: nom.sg. sujeito; recta: nom.sg. pred.do suj.; erit: fut.imperfeito do
ind.3.pess.sg.; furit: perf. do subjuntivo 3.pess.sg.
70. Acti semel exstincta non reviviscit. [Jur]. A ao, uma vez extinta, no
revive.
acti,-nis (f) ao; semel uma vez; exstinctus,a,um extinto; non no;
reviviscre (3) reviver
acti exstincta: nom.sg. suj.; reviviscit: pres.ind.3.pess.sg.
13
71. Acti utlis est quae, ex mente lgis, ob aequittem ad alios casus extendtur.
[Jur] Ao til aquela que, de acordo com a inteno da lei, se estende a outros
casos por razo da eqidade.
acti,-nis (f) ao; utilis,e til; esse ser; qui,quae,quod que; ex prep.+abl.;
mens,-ntis (f) inteno; lx,lgis (f) lei; ob prep.+ac. por razo de; aequts-tis (f)
eqidade; ad prep.+ac. a; alius,alia,aliud outro; casus,-us (m) caso; extendre (3)
estender
72. Actum nihil dictur, cum aliquid superest agendum. [Jur] Nada se considera
feito, quando resta alguma coisa para fazer.
agre (3) fazer ; nihil nada ; dicre (3) considerar ; cum quando ;
aliquis,aliqua,aliquid algum, alguma coisa
nihil :nom. suj. ; actum : part.pass.de agere, nom. pred.do suj.;
dictur :pres.ind.3a.pess.sg.da voz passiva de dicre ; aliquid :nom.sg. suj. ;
superest :pres.ind.3a.pess.sg. do v. superesse ; agendum : gerundivo
73. Actus principio nullus nullum producit effectum. [Jur] Um ato nulo desde o
princpio no produz nenhum efeito.
actus,-s (m) ato; a prep.+abl.; principium,-i (n) princpio; nullus,a,um nulo
nenhum; producre (3) produzir; effectus,- s (m) efeito
actus nullus: nom.sg. suj.; a principio: abl.sg. adj.adv.; nullum effectum:ac.sg.
o.dir.; producit:pres.ind.3.pess.sg. do v. producre.
74. Actus m invt factus non est meus actus. [Jur] Uma ao realizada contra
minha vontade no minha ao.
actus,-us (m) ato ; m : pronome pess. ; invtus,a,um contra a vontade
forado ; facre (3) realizar ; non :no ; esse ser ; meus,a,um meu
actus factus : nom.sg. suj. ; m invt : abl.abs. ; est : pres.ind.3a.pess.sg. ; meus
actus : nom.sg. pred.do suj.
75. Actus non dicitur perfectus, quando partim est factus, et partim non. [Jur] O
ato no se diz perfeito, quando est em parte feito, em parte no.
actus,-s (m) ato; non: no; dicre (3) dizer; perfectus,a,um perfeito; quando:
quando; partim: em parte; et: e
actus:nom.sg. suj.; dictur:pres.ind.3.pess.sg. da voz passiva; perfectus: nom.sg.
pred.do suj.
14
76. Ambiguts vel dubiets in melirem semper partem est interpretanda. [Jur] A
ambigidade ou a dvida sempre devem ser interpretadas no sentido mais
favorvel.
ambiguts-tis (f) ambigidade ; vel ou ; dubiets,- tis (f) dvida ; in :
prep.+ac. ; melior,-ris favorvel melhor ; semper :sempre ; interpretre (1)
interpretar .
ambiguts:nom.sg. suj. ; dubiets :nom.sg. suj. ; in melirem partem : ac.sg. ;
est interpretanda : gerundivo
77. Anmus homnis est anma script. [Jur ] A inteno do homem a alma do
documento.
anmus,- (m) inteno; hom,-nis (m) homem; esse ser; anma,-ae (f)
alma; scriptum,- (n) escrito documento.
anmus: nom.sg. suj.; homnis:gen.sg.; anma:nom.sg. pred.do suj.; script:
gen.sg.
78. Arbitri iudcis relinqutur quod in iure definitum non est. [Jur]. Fica ao
arbtrio do juiz aquilo que no est definido na lei.
arbitrium,- (n) arbtrio; iudex,-cis (m) juiz; relinqure (3) deixar;
qui,quae,quod que; in prep.+abl. em; ius,iuris (n) lei; definre (4) definir
id: nom.sg. suj. ( o antecedente de quod); arbitri: abl.sg.; iudicis: gen.sg.;
relinquitur: pres.ind.3a.pess.sg. do v. relinqure; quod: nom.sg. suj.; in iure:
abl.sg.; definitum non est: 3a.pess.sg.da voz passiva de definre.
79. Bona parentum debentur libers de iure naturl. [Jur] Pelo direito natural, os
bens dos pais so destinados aos filhos.
bonum,- (n) bem; parens,-ntis (m&f): pai; debre (2) destinar; liber,-orum
(m) filhos; de prep.+abl.; ius,iuris (n) direito; naturalis,e natural
bona: nom.pl. suj.; parentum: gen.pl.; debentur: pres.ind.3a.pess.pl. da voz
passiva; libris: dat.pl. o.ind.; d iure natural: abl.sg.
80. Bon iudcis est iudicium sine diltine mandre executin. [Jur ] dever do
bom juiz encaminhar sem demora a sentena para execuo.
bonus,a,um bom; iudex,-cis (m) juiz; iudicium,- (n) sentena; sine
prep.+abl. sem; dilti,-nis (f) demora; mandre (1) encaminhar;
executio-onis (f) execuo
mandre: suj.;boni iudcis:gen.sg.;est: 3.pess.sg.pres.ind.;iudicium:ac.sg. o.dir.;
sine diltine: abl.sg. adj.adv.; executin: dat.sg. o.ind.
81. Confessi est regna probatinum. [Jur] A confisso a rainha das provas.
confessi,-nis (f) confisso; regna,-ae (f) rainha; probti,-nis (f) prova
confessi:nom.sg. suj.; est: 3.pess.sg.pres.ind.; regna: nom.sg. pred.do suj.;
probtinum: gen.pl.
15
82. Confessi facta in iudici non potest retractr. [Jur] A confisso feita em
juzo no admite retratao.
confessi,-nis (f) confisso; factus,a,um feito; in prep.+abl. em; iudicium,-
(n) juzo; non: no; posse: poder; retractare (1) retratar
confessi facta: nom.sg. suj.; facta: part.pass.de facre; in iudicio: abl.sg.
adj.adv.; potest: pres.ind.3.pess.sg.; rectractar: inf. passivo de retractare.
83. Confessi facta in iudici omn probtine maior est. [Jur] A confisso feita
em juzo tem mais fora que qualquer prova.
confessi,-nis (f) confisso; factus,a,um feito; in prep.+abl. em; iudicium,-i
(n) juzo; omnis,e todo; probti.-nis (f) prova; maior: comp.de
superioridade de magnus,a,um; est: pres.ind.3.pess.sg.
confessi facta: nom.sg. suj.; in iudici: abl.sg. adj.adv.; omn probtine:
abl.de comparao; maior: nom.sg. pred. do suj.
89. Diu non latent scelra. Crimes no ficam ocultos por muito tempo.
diu por muito tempo; latre ficar oculto; sclus,- ris (n) crime
sclra: nom.pl. suj.; latent: pres.ind.3a.pess.pl.
91. Dlus est consilium altr nocend. [Jur]. O dolo a inteno de fazer mal a
outrem.
dlus,- (m) dolo; esse ser; consilium,-i (n) inteno; nocre (+dat.) fazer
mal; alter,altera,alterum outro
dlus: nom.sg. suj.; est:3.pess.sg.pres.ind.; consilium: nom.sg. pred.do suj.;
altr: dat.sg.; nocend: gen.sg. de nocre (gerndio)
92. Dlus est machinti, cum aliud dissimulat, aliud agit. [Jur ] O dolo um
artifcio, uma vez que finge fazer uma coisa e faz outra.
dlus,- (m) dolo; machinti,-nis (f) artifcio; cum uma vez que;
dissimulre (1) fingir; agre (3) fazer; alius,alia,aliud outro
dlus: nom.sg. suj.; machinati: nom.sg. pred.do suj.; aliud...aliud: ac.sg.
o.dir. uma coisa...outra
95. Cui prodest sclus, is fcit. [Sneca] A quem aproveita o crime, esse o
cometeu.
qui,quae,quod que; prodesse (+dat.) aproveitar; sclus,- ris (n) crime;
is,ea,id aquele; facre (3) cometer
cui: dat.sg.; prodest:3a.pess. sg. pres.ind.; scelus: nom.sg. suj.; is: nom.sg. suj.;
fcit: 3a.pess.sg. do perf.ind. do v. facere
96. Bn iudcis est amplire iustitiam. [Jur] dever do bom juiz ampliar a
justia.
bnus,a,um bom; iudex,-cis (m) juiz; esse ser; amplire ampliar;
iustitia,-ae (f) justia
amplire: suj.; iustitiam: ac.sg. o.dir.; est:3.pess.sg.pres.ind.; bn iudcis:
gen.sg.
98. Dominium nihil aliud est quam ius utend re in usum suum. [Jur] O domnio
no mais que o direito de dispor de uma coisa para uso prprio.
dominium,- (n) domnio; nihil nada; alius,alia,aliud outro; esse ser; quam
do que; ius,iuris (n) direito); uti (+abl.) usar; in prep.+ac. para; usus,-us (m)
uso; suus,a,um seu
dominium: nom.sg. suj.; nihil aliud: nom.sg. pred.do suj.; ius:nom.sg. suj.;
utend: gen.sg. do gerndio; r: abl.sg.; in usum suum: ac.sg.
99. Facta sunt potentira verbs. [Jur] Os fatos tm mais fora que as palavras.
factum,- (n) fato; esse ser; potens,-ntis poderoso; verbum,- (n) palavra
facta: nom.pl. suj.;sunt:3a.pess.pl.pres.ind.; potentira: nom.pl. de potentior,-ius,
comp.de superioridade de potens; verbis: abl. de comparao
18
100. Factum lx, non sententiam, notat. [Jur]. A lei considera o feito, no a
opinio.
factum,- (n) feito; lx,lgis (f) lei; non no; sententia,-ae (f) opinio; notre
(1) considerar
lx: nom.sg. suj.; factum: ac.sg. o.dir.; sententiam: ac.sg. o.dir.;
notat:3.pess.sg.pres.ind.
101. Homnum causa omne ius constitutum est. [Digesta] O direito foi
constitudo em benefcio dos homens.
hom,- nis (m) homem; causa prep.+gen.omnis,e todo; ius,iuris (n) direito;
constituere (3) constituir
homnum: gen.pl.; omne ius:nom.sg. suj.; constitutum est:3.pess.sg.perf.ind. da
voz passiva.
103. Ibi potest valre ppulus, ubi lgs valent. [Publlio Siro]. Onde as leis tm
fora, a o povo pode estar bem.
ibi...ubi ali...onde; posse poder; valre (2) ter fora; populus,-i (m) povo;
lx,lgis (f) lei
populus:nom.sg. suj.; potest:3.pess.sg.pres.ind.; valere: infinitivo; lgs:
nom.pl. suj.; valent:3.pess.pl.pres.ind.
104. Ibi semper est victoria, ubi lgs valent. [Publlio Siro]. A vitria sempre
est onde as leis tm fora.
ibi...ubi: ali...onde; semper sempre; esse estar; victoria,-ae (f) vitria; valre
(2) ter fora
victria:nom.sg. suj.; est:3.pess.sg.pres.ind.; lgs:nom.pl. suj.;
valent:3.pess.pl.pres.ind.
106. Magis esse quam vidri oportet. preciso mais ser do que parecer.
magis...quam mais ...do que; esse ser; vidr parecer; oportre ser preciso
vidr: parecer; oportet:3.pess.sg.pres.ind.
19
107. Narra mihi factum, dab tibi is. [Jur] Expe-me o fato, que eu te direi o direito.
narrare expor; mihi me; factum,- (n) fato; dare dizer; tibi te; is,iris (n)
direito.
narra:imper.sg. de narrre; mihi: dat. o.ind.; factum: ac.sg. o.dir.; dab:
fut.impf.ind.3.pess.sg.; tibi:dat.sg. o.ind.; is:ac.sg. o.dir.
108. Nm alina ope carre potest. Ningum pode sentir falta de bem alheio.
nm ningum; alinus,a,um alheio; ops,opis (f) bem; carre (+abl.) sentir
falta de; posse poder
nm:nom.sg. suj.; alina ope: abl.sg.; carre: inf.; potest: 3a.pess.sg.pres.ind.
111. Nmnem in delicts aets excsat. [Jur] Nos delitos, a ningum excusa a idade.
nm ningum; in prep.+abl. em; delictum,- (n) delito; aets,-tis (f) idade;
excusre excusar
aets:nom.sg. suj.; nmnem:ac.sg. o.dir.; in delicts: abl.pl.; excusat:
3a.pess.sg.pres.ind.
113. Nmnem laedit qui ire suo utitur. [Jur] Quem usa de seu direito no prejudica a
ningum.
nm ningum; laedre prejudicar; qui,quae,quod que; is,iris (n) direito;
suus,a,um seu; uti (+abl.) usar
nmnem:ac. o.dir.; laedit:pres.ind.3a.pess.sg.; qui:nom.sg. suj.; ire su:abl.sg.;
utitur:3a.pess.sg.pres.ind.
114. Nm censtur ignorre lgem. [Jur] Considera-se que ningum ignora a lei.
nm ningum; censre considerar; ignorre ignorar; lx,lgis (f) lei
nm:nom.sg. suj.; censtur:3a.pess.sg.pres.ind. da voz passiva; ignorre: inf.;
lgem:ac.sg. o.dir.
20
115. Nm contra s sponte agre censtur. [Jur] Entende-se que ningum age contra
si espontaneamente.
nm ningum; contra prep.+ac. contra; s si; sponte espontaneamente; agre
agir; censere entender
nm: nom.sg. suj.; contra se: ac.sg.; agere: inf.; censtur:3a.pess.sg.pres.ind.da voz
passiva
117. Nm iudex in sua caus. [Jur] Ningum pode ser juiz em causa prpria.
nmo ningum;iudex,iudcis juiz; in prep.+abl em; suus,a,um seu; causa,-ae
(f) causa
nm: nom.sg. suj.; iudex: nom.sg. pred.do suj.; in sua causa: abl.sg.
119. Hrdts viventis non datur. [Jur] No existe herana de pessoa viva.
hrdts,-tis (f) herana; vivre viver; non no; dare dar
hrdts: nom.sg. suj.; viventis: gen.sg. do part.pres. vivens, do v. vivre; datur:
3a.pess.sg.pres.ind. do v. dare na voz passiva
121. Nm is sibi dicre potest. [Jur] Ningum pode interpretar a lei para si
mesmo.
nm ningum; ius,iuris (n) lei; sibi para si; dicre (3) interpretar; posse poder
nm: nom.sg. suj.; ius:ac.sg. o.dir.; sibi: dat.sg.; dicere: inf.;
potest:3a.pess.sg.pres.ind.
123. Nihil dat qui non habet. [Jur] Quem nada tem, nada d.
nihil nada ; dare dar ; qui,quae,quod que ; non no ; habere ter
nihil :ac.sg. ; dat :pres.ind.3a.pess.sg. ; qui :nom.sg. ; habet : 3a.pess.sg.pres.ind.
21
124. Nil tam diffcle est, quin quaerend investigr possit. [Terncio] Nada to
difcil que, procurando, no possa ser descoberto.
nihil nada; tam to; difficilis,e difcil; esse ser; quin que no; quaerere
procurar; investigare descobrir; posse poder
nihil: nom.sg. suj.; difficile: nom.sg. pred.do suj.; est:3a.pess.sg.pres.ind.;
quaerend: abl.do gerndio; investigar:inf.na voz passiva de investigre;
possit:3a.pess.sg.pres.subj.
125. Nisi per t sapis, frustra sapientem audis. [Publlio Siro]. Se no aprenderes por
ti mesmo, ouvirs o sbio sem proveito.
nisi se no; per prep.+ac. por; te ti; sapre aprender; frustra sem proveito;
sapiens,-ntis sbio; audire ouvir
per te:ac.sg.; sapias: pres.subj.2a.pess.sg.; sapientem:ac.sg. o.dir.;
audis:pres.subj.2a.pess.sg.
126. Nocentem absolvre satius est quam innocentem damnre. [Jur] prefervel
absolver o culpado a condenar o inocente
nocens,-ntis culpado; absolvre (3) absolver; innocens,-ntis inocente;
damnare (1) condenar
satius est: prefervel; nocentem:ac.sg. o.dir.; absolvre:inf.; quam: part. de
comparao; innocentem: ac.sg. obj.dir.
127. Nm aliquam partem recte intellegre potest antequam ttum iterum atque
iterum perlegerit. [Jur] Ningum pode compreender uma parte antes de ler o todo
repetidas vezes.
nm ningum; aliquis,aliqua, aliquid algum; pars,partis (f) parte; recte
bem; intellegre (3) compreender; antequam antes que; perlegre (3) ler;
ttum,-i (n) o todo; iterum atque iterum repetidas vezes
130. Nol concupiscre quod non licet habere. [Toms de Kempis] No desejes o que
no te permitido ter.
nolle no querer; concupiscere (3) desejar; qui,quae,quod que; licere ser
permitido; habere ter
noli concupiscre: imper.negativo, 2.pess.sg.; id (subentendido): ac.sg. obj.dir.;
quod: nom.sg. suj.; habere: inf.
131. Da mihi factum, dab tibi ius. [Jur] Expe-me o fato, que eu te direi o
direito.
dare expor; mihi me; factum,- (n) fato; dare dizer; tibi te; ius,iuris (n)
direito
da: imper.2a.pess.sg.; mihi: dat.sg. obj.ind.; factum:ac.sg. obj.dir.;
133. Dominium est is utend, fruend, et abutend re sua, quatenus iris rati
patitur. [Jur] Domnio o direito de usar, gozar e dispor de propriedade sua, at
onde a razo de direito o permite.
dominium,- (n) domnio; esse ser; is,iris (n) direito; ut usar; frui
gozar; abt dispor; res,rei (f) propriedade; suus,a,um seu; quatenus at
onde; rati,-nis (f) razo; pat permitir
dominium: nom.sg. suj.; ius: nom.sg. pred.do suj.; utendi: gen.sg. do gerndio
de uti; fruendi: gen.sg. do gerndio de frui; abutendi: gen.sg. do gerndio de
abuti; re sua: abl.sg.; iris: gen.sg.; rati: nom.sg. suj.; patitur:
3.press.sg.pres.ind. do v. pati.
136. Ibi sit poena, ubi et noxia est. [Jur] Haja punio, onde h delito.
ibi...ubi ali...onde; esse haver; poena,-ae (f) punio; noxia,-ae (f) delito
poena:nom.sg. suj.; sit:3.pess.sg.pres.subj.; noxia: nom.sg. suj.
23
137. Nulla aets ad discendum sra. Nenhuma idade tardia para aprender.
nullus,a,um nenhum; aets,-tis (f) idade; srus,a,um tardio; ad prep.+ac.
para; discre aprender
nulla aets:nom.sg. suj.; sera:nom.sg. pred.do suj.; ad discendum:ac.sg. do
gerndio
138. Nulla est maior probti quam evidentia rei. [Jur] No h maior prova do
que a evidncia.
nullus,a,um nenhum; esse haver, existir; maior,-oris maior; probti,-onis (f)
prova; quam do que; evidentia,-ae (f) evidncia; rs,rei (f) coisa
nulla probti: nom.sg. suj.; maior:nom.sg. pred.do suj.; evidentia: nom.sg.
suj.; rei: gen.sg.
139. Nulla est maior probti, quam propri re confessi. [Jur] No h maior
prova do que a confisso de prpria boca.
nullus,a,um nenhum; esse existir,haver; maior,-ris maior; probti,-nis (f)
prova; quam do que; proprius,a,um prprio;s,ris (n)boca; confessi,-nis
(f) confisso
nulla probti: nom.sg. suj.; est:3.pess.sg.pres.ind.; maior:nom.sg. pred.do
suj.; propri re: abl.sg.; confessi: nom.sg. suj.
141. Nulla iniria est, quae in volentem fiat. [Ulpiano] No injustia o que se
faz a quem quer o que se faz.
nullus,a,um nenhum; iniria,-ae (f) injustia; qui,quae,quod que; in prep.+ac.;
uelle querer; fier fazer-se,ser feito
nulla iniria:nom.sg. suj.; est:3.pess.sg.pres.ind.; quae:nom.sg. suj.;
fiat:3.pess.sg.pres.subj. do v. fier; in volentem: ac. sg. do part.pres. volens
144. Nmni nimium bene est. [Afrnio] Para ningum o excesso bom.
nm ningum; nimium,i (n) excesso; bene bem; esse ser
nmn:dat.sg.; nimium:nom.sg. suj.; est:3.pess.sg.pres.ind.
24
146. Actus m invt factus non est meus actus. [Jur] Uma ao realizada contra
minha vontade no minha ao.
actus,-us (m) ao; invtus,a,um forado,obrigado; factus,a,um realizado; non
no; esse ser; meus,a,um meu
actus factus:nom.sg. suj.; m invt: abl.abs.; est:3a.pess.sg.pres.ind.; meus actus:
nom.sg. pred.do suj.
147. Adopti est actus legitmus, qu extranei tamquam liber in familiam assumuntur.
[Jur] Adoo o ato legtimo, pelo qual estranhos so recebidos na famlia como filhos.
adopti,-nis (f) adoo; esse ser; actus,-us (m) ato; legitimus,a,um
legtimo; qui,quae,quod que; extraneus,a,um estranho; tamquam como;
liber,-rum (m) filhos; in prep.+ac.; familia,-ae (f) famlia; assumere
receber
adopti:nom.sg. suj.; est:3.pess.sg.pres.ind.; actus legitimus: nom.sg.
pred.suj.; quo:abl.sg.; extranei:nom.pl. suj.; libri:nom.pl. pred.do suj.; in
familiam:ac.sg.; assumuntur:3.pess.pl.pres.ind. da voz passiva.
150. Aequum et bonum est lx lgum. [Jur] O justo e bom a lei das leis.
aequus,a,um justo; bonus,a,um bom; esse ser; lx, lgis (f) lei
aequum et bonum: nom.sg. suj.; est:3a.pess.sg.pres.ind.; lx:nom.sg. pred.do
suj.; legum:gen.pl.
25
151. Alquis non debet esse iudex in propri caus, quia non potest esse iudex et pars.
[Jur] Ningum deve ser juiz em causa prpria, porque no pode ser juiz e parte.
alquis algum; non no; debere dever; esse ser; iudex,-cis juiz; in prep.+abl.;
proprius,a,um prprio; causa,-ae (f) causa; quia porque; posse poder; pars,partis
(f) parte
alquis: nom.sg. suj.; debet: 3a.pess.sg.pres.ind.; esse: inf.; iudex:nom.sg. pred.do
suj.; in propri caus: abl.sg.; potest: 3a.pess.sg.pres.ind.; pars,partis (f) parte
152. Aliud agendi tempus, aliud quiescendi. [Ccero] uma a hora de agir, outra a de
descansar.
aliud...aliud uma coisa ...outra; agre agir; tempus,-ris (n) hora; quiescre (3)
descansar
aliud: pred.do sg. suj.; tempus:nom.sg. suj.; agend: gen.do gerndio; aliud:nom.sg
pred.do suj.; quiescend: gen.do gerndio
153. Aliud est velle, aliud est posse. Uma coisa querer, outra poder.
aliudaliud uma coisaoutra; esse ser; velle querer; posse poder
aliud:nom.sg. suj.; est:pres.ind.3a.pess.sg.; velle: pred.do suj.; aliud:nom.sg. suj.;
posse:pred.do suj.
154. Allgti sine probti ne velti campana sine pistill. [Jur] Alegao sem prova
como sino sem badalo.
allgti,-nis (f) alegao; sine prep.+abl.; probti,-nis (f) prova; velti
como; campana,-ae (f) sino; sine prep.+abl.; pistillus,-i (m) badalo
allegti:nom.sg. suj.; sine probtine:abl.sg.; campana:nom.sg. suj.; sine
pistill: abl.sg.
156. Probre oportet, non suffcit dicre. [Jur] preciso provar; no basta afirmar.
probare provar ; oportere ser preciso ; non no ; sufficere bastar ; dicere (3)
afirmar
157. Probti fortior debilirem tollit. [Jur] A prova mais forte destri a mais fraca.
probti,-nis (f) prova ; fortis,e forte; debilis,e fraco; tollre destruir
probti fortis: nom.sg. suj.; debilirem: ac.sg. do comp.de super. de debilis;
tollit:3.pess.sg.pres.ind.
26
159. Probti per tests eamdem vim quam per instrumenta habet. [Jur] A prova
testemunhal tem a mesma fora que a documental.
probti,-nis (f) prova; per prep.+ac.; testis,-is (m&f) testemunha; idem,eadem,
idem o mesmo; quam que,do que; instrumentum,-i (n) instrumento
162. Nsc t ipsum. [Erasmo] Conhece a ti mesmo. Traduo latina de frase grega
escrita no templo de Apolo em Delfos, Grcia.
nscre (3) conhecer; t: te; ipse,ipsa,ipsum mesmo
nsc:imper.2.pess.sg.; te ipsum:ac.sg. obj.dir.
164. Accusre nm se dbet nisi cram De. Ningum deve se acusar, seno diante
de Deus.
nm ningum; se: se; accusre acusar; nisi seno; cram prep.+abl. diante de;
Deus,- Deus
nm:nom.sg. suj.; se:ac.sg. obj.dir.; accusre: inf.; cram De: abl.sg.
165. Vbi socits, ibi ius. Onde existe sociedade, a tambm existir o direito.
socits,-tis (f) sociedade; ius,iuris (n) direito
ubiibi ondea; socits,-tis (f) sociedade; ius,iuris (n) direito
socits: nom.sg. suj.; ius: nom.sg. suj.
27
166. Vbi non est iustitia, ibi non potest esse is. Onde no h justia, a no pode haver
direito.
iustitia, ae (f) justia; esse existir,haver; posse poder; is,iris (n) direito
iustitia:nom.sg. suj.; is:nom.sg. suj.
168. Amcus Plat sed magis amca verts. Plato meu amigo, mas mais amiga a
verdade.
amcus,a,um amigo; Plat,-nis (m) Plato; verits, -tis (f) verdade; magis mais
170. Alienti, omnis actus per quem dominium transfertur. [Codex Iustiniani ]
Alienao todo ato pelo qual se transfere o domnio.
alienti,-onis (f) alienao; omnis,e todo; actus,-us (m) ato; per prep.+ac.;
qui,quae,qudo que; dominium,- (n) domnio; transferre transferir
alienti:nom.sg. suj.; omnis actus: nom.sg. pred.do suj.; dominium:nom.sg. suj.
171. Proprits est ius perfect disponend de bons materilbus intra limts lgis.
[Jur]. Propriedade o direito de dispor completamente dos bens materiais dentro dos
limites da lei.
proprits,-tis (f) propriedade ; esse ser ; ius,iuris (n) direito ; perfecte
completamente ; disponere (3) dispor ; de prep.+abl. ; bonum,- (n) bem ;
materilis,e material ; intra prep.+ac. dentro de ; limes,-tis (m) limite ; lx,lgis (f)
lei
proprits :nom.sg. suj. ; est : 3a.pess.sg.pres.ind. ; ius :nom.sg. pred.do suj. ;
disponendi :gen.do gerndio ; de bonis materilibus :abl.pl. ; intra limites :ac.pl. ; legis :
gen.sg.
172. Qui ire su utitur, nmn facit iniuriam. [Jur] Quem usa de seu direito no
prejudica ningum.
qui,quae,quod que,quem; is,i (n) direito; suus,a,um seu; nem ningum; uti
usar; facre (3) fazer; iniria,-ae (f) injustia
qui:nom.sg. suj.; ire su:abl.sg.; utitur: 3a.pess.sg.pres.ind. do v. depoente ut;
nmn: dat.; facit:3a.pess.sg.pres.ind.; iniriam:ac.sg. obj.dir.
173. Qui nimium festnat, caldum dit. Quem muito se apressa come quente.
qui,quae,quod que,quem; nimium muito; festnare apressar-se; caldus,a,um
quente; dre (3) comer
28
174. Ratam testis debet habre fidem. [Ovdio] A testemunha deve merecer
confiana reconhecida.
testis,is (m&f) testemunha ; ratus,a,um reconhecido ; debre (2) dever ;
habre (2) merecer ; fids, fidei (f) confiana
testis :nom.sg. suj. ; ratam fidem :ac.sg. obj.dir. ; debet :3a.pess.sg.pres.ind. ;
habre :inf.
175. Nullus invtus ire su spoliandus. Ningum deve ser privado de seu direito
contra sua vontade.
nullus,a,um nenhum, ningum ; invitus,a,um forado, contra a vontade ;
ius,iuris (n) direito ; suus,a,um seu ; spoliare (1) privar de
nullus invtus :nom.sg. suj. ; ire su :abl.sg. ; spoliandus :gerundivo
178. Ambiguts vel dubiets in melirem semper partem est interpretanda. [Jur].
A ambigidade ou a dvida sempre devem ser interpretadas no sentido mais
favorvel.
ambiguts,-tis (f) ambigidade; vel ou; dubiets,-tis (f) dvida; in prep.+ac.
melior,-ris melhor; pars,partis (f) sentido; semper sempre interpretre (1)
interpretar
ambiguts vel dubits:nom.sg. suj.; in meliorem partem: ac.sg.; est interpretanda:
gerundivo
179. Quod in corde, hoc est in re. [Stevenson ] O que est no corao, est na boca.
qui,quae,quod que; in prep.+abl.; cor,cordis (n) corao; hic,hae,hoc este; esse
estar; s,ris (n) boca
quod:nom.sg. suj.; in corde: abl.sg.; hoc:nom.sg. suj.; est:3a.pess.sg.pres.ind.; in re:
abl.sg.
29
180. Quod tu, et ego; quod ego, et omns. [Inscrio em tmulo]. O que tu (s), eu
tambm (fui); o que eu (sou), todos tambm (sero).
qui,quae,quod que; tu tu; et tambm; ego eu; omnis,e todo
quod:nom.sg. pred.do suj.; tu: nom.sg. suj.; ego:nom.sg. suj.; omnes:
nom.pl. suj.
181. Rati est radius divn lumnis. A razo um raio da luz divina.
rati,-nis (f) razo; esse ser; radius,- (m) raio; divnus,a,um divino;
lumen,-inis (n) luz
rati:nom.sg. suj.; est:3.pess.sg.pres.ind.; radius:nom.sg. pred.do suj.; divn
luminis:gen.sg.
183. Rs prpria est quae commnis non est. [Jur ] Bem particular aquele que no
de propriedade coletiva.
rs,rei (f) bem; prprius,a,um particular; esse ser; qui,quae,quod que;
commnis,e coletivo
rs prpria: nom.sg. suj.; est:3.pess.sg.pres.ind.; quae:nom.sg. suj.;
commnis:nom.sg. pred.do suj.
184. Sapientia ars vivend putanda est. [Ccero] A sabedoria deve ser considerada a arte
de viver.
sapientia,-ae (f) sabedoria; ars,artis (f) arte; vivre (3) viver; putre (1) considerar
sapientia:nom.sg. suj.; ars:nom.sg. pred.do suj.; vivend:gen.do gerndio; putanda
est:gerundivo
185. Valetudne firma nihil melius. Nada h melhor do que uma boa sade.
valetud,- nis (f) sade; firmus,a,um bom; nihil nada; melius melhor
nihil:nom. suj.; melius: nom. pred.do suj.; valetudine firma:abl.de
comparao.
186. Vita et mors ira naturae sunt. [Salstio] A vida e a morte so leis da natureza.
vita,-ae (f) vida; et e; mors,mortis (f) morte; ius,iuris (n) lei; natura,-ae (f)
natureza; esse ser
vita et mors:nom.sg. suj. (composto); ira:nom.pl. pred.do suj.;
naturae:gen.sg.
30
190. Vta homnis sine litters mors est. Sem estudo, a vida do homem como a
morte.
vita,-ae (f) vida; hom,-nis (m) homem; sine prep.+abl. sem; litterae,-arum
(f) estudo; mors,mortis (f) morte; esse ser
vta:nom.sg. suj.; homnis:gen.sg.; sine litters:abl.pl.; mors:nom.sg. pred.do
suj.; esse ser
191. Volunts testatris est ambulatria usque ad extrmum vtae extum. [Jur] A
vontade do testador mutvel at o ltimo momento da vida.
volunts,-tis (f) vontade; testtor,- ris (m) testador; esse ser;
ambulatrius,a,um mudvel; usque ad prep.+ac.; extrmus,a,um ltimo;
extus,-us (m) momento; vta,-ae (f) vida
volunts:nom.sg. suj.; testatris: gen.sg.; est:3.pess.sg.pres.ind.;
ambulatria:nom.sg. pred.do suj.; usque ad extrmum exitum: ac.sg.;
vtae:gen.sg.
192. Volunts testatris non est quaerenda, si manifesta sunt verba. [Jur] A
vontade do testador no deve ser indagada, se suas palavras so claras.
volunts,-tis (f) vontade; testator,-ris (m) testador; quaerre (3) indagar; si se;
manifestus,a,um claro; sunt:3a.pess.pl.pres.ind.; verbum,-i (n) palavra
volunts:nom.sg. suj.; testatris:gen.sg.; est quaerenda: gerundivo; verba:nom.pl.
suj.; manifesta:nom.pl. pred. do suj.
194. Acti est ius persequend in iudici quod sibi debetur. [Jur] Ao o
direito de perseguirmos em juzo o que nos devido.
acti,-nis (f) ao; ius,iuris (n) direito; persequi perseguir; in prep.+abl.;
iudicium,-i (n) juzo; qui,quae,quod que; sibi se, para si; debre (2) dever
acti:nom.sg. suj.; est:3a.pess.sg.pres.ind.; persequend:gen. do gerndio; in iudici:
abl.sg.; quod:nom.sg. suj.; debeatur: pres.subj.3a.pess.sg. da voz passiva
195. Vbi non est iustitia, ibi non potest esse ius. Onde no h justia, a no pode haver
direito.
ubi...ibi onde...a; iustitia, ae (f) justia; posse poder; esse existir,haver; ius,iuris
(n) direito
iustitia:nom.sg. suj.; ius: nom.sg. suj.; est:3a.pess.sg.pres.ind.;
potest:3a.pess.sg.pres.ind.
197. Serm anm est img: qualis vir, talis est orti. [Publlio Siro] A linguagem o
retrato do esprito: tal homem, tal linguagem.
serm,-nis (m) linguagem; anmus,- (m) esprito; img,-nis (f) retrato; esse
ser; qualis...talis qual...tal; vir,viri (m) homem; esse ser; orti,-nis (f)
linguagem
serm: nom.sg. suj.; animi:gen.sg.; est:3a.pess.sg.pres.ind.; img:nom.sg. pred.do
suj.; qualis:nom.sg. pred.do suj.; vir:nom.sg. suj.; talis:nom.sg. pred.do suj.;
orti: nom.sg. suj.
198. Servanda est consuetud loci ubi causa agitur. [Jur.] Deve ser seguido o costume
do lugar onde a causa tem curso.
servre (1) seguir; consuetud,-inis (f) costume; locus,i (m) lugar; ubi onde;
causa,-ae (f) causa; agere conduzir
consuetd:nom.sg. suj.; servanda est: gerundivo; loci:gen.sg.; causa:nom.sg. suj.;
agitur:3a.pess.sg.pres.ind.da voz passiva.
199. Servts est ius quod quis habet in r alin, ut sibi serviat. [Jur.] Servido o
direito que algum tem sobre coisa alheia, para que ela lhe sirva.
servts,-ttis (f) servido; esse ser; is,iris (n) direito; qui,quae,quod que; quis
algum; habre (2) ter; in prep.+abl.; res,rei (f) coisa; alinus,a,um alheio; ut
para que; sibi para si; servire (4) servir
servtus:nom.sg. suj.; est:3a.pess.sg.pres.ind.; ius:nom.sg. pred.do suj.; quod: ac.sg.
obj.dir.; quis:nom.sg. suj.; habet:3a.pess.sg.pres.ind.; in re alien:abl.sg.; sibi:dat.sg.;
serviat:3a.pess.sg.pres.subj.
32
200. Si quid ags, prudenter ags et respc finem. [Gualterius Anglicus] Se vais fazer
alguma coisa, faze com prudncia e olha o resultado.
si se; quid=alquid; agre (3) fazer; prudenter com prudncia; respicre (3) olhar;
finis,-is (m) resultado
quid:ac.sg. obj.dir.; agas:2a.pess.sg.pres.subj.; respc:imper.2a.pess.sg.; finem:ac.sg.
obj.dir.
202. Si vis pcem, para bellum. Se queres a paz, prepara-te para a guerra.
si se; velle querer; px, pcis (f) paz; parre (1) preparar; bellum,-i (n) guerra
vis:2a.pess.sg.pres.ind.; pcem:ac.sg. obj.dir.; para: imper.sg.; bellum:ac.sg. obj.dir.
203. Sors est sua cuique ferenda. [Manlio] Cada um deve suportar a sua sorte.
sors,sortis (f) sorte; suus,a,um seu; quisque cada um; ferre suportar
sors:nom.sg. suj.; cuique: dat.sg.; est ferenda: gerundivo
204. Spectatum veniunt, veniunt spectentur ut ipsae. [Ovdio] Elas vm para ver, como
tambm para serem vistas.
spectre (1) ver; venre (4) vir; ut para; ipse,ipsa,ipsum o prprio
specttum:supino; veniunt:3a.pess.pl.pres.ind.; spectentur:3a.pess.pl.pres.subj.da voz
passiva; ipsae:nom.pl. suj.
205. Sperandum est: melior cras forsan rit rs. [Apostlio] preciso ter esperana:
talvez a situao amanh fique melhor.
sperre (1) ter esperana; melior,-oris melhor; cras amanh; forsan talvez; esse
ficar; rs,rei (f) situao
206. Sps inpem, rs avrum, mors misrum lvat. [Publlio Siro]. A esperana
conforta o pobre, o dinheiro, o avarento, a morte, o infeliz.
sps,spei (f) esperana; inps,inpis pobre; rs,rei (f) dinheiro;mors,mortis (f)
morte; miser,misra,misrum infeliz; lvre (1) confortar
sps, rs,mors:nom.sg. suj.; inopem, avarum, misrum:ac.sg. obj.dir.;
lvat:3a.pess.sg.pres.ind.
207. Sum quod ris, fui quod s. [Inscrio em tmulo] Sou o que sers, fui o que s.
esse ser, qui,quae,quod que
sum:1.pess.sg.pres.ind.; quod:nom.sg. pred.do suj.; ris:
2.pess.sg.fut.impf.ind.; fui:1.pess.sg.perf.ind.; es:2.pess.sg.pres.ind.
33
208. Acti est quasi serm corpris. O gesto como que a linguagem do corpo.
acti,-onis (f) gesto ; esse ser ; quasi como que ; serm,-nis (m)
linguagem ; corpus,-ris (n) corpo
acti:nom.sg. suj. ; serm :nom.sg. pred.do suj. ; corpris :gen.sg.
209. Fraus non in consili, sed in event. [Jur] A fraude no est na inteno,
mas na ao.
fraus,fraudis (f) fraude; consilium,-i (n) inteno; sed mas; in prep.+abl.;
eventus,-us (m) ao
210. Malus usus est abolendus. [Jur] Um mau costume deve ser abolido.
malus,a,um mau; usus,-us (m) costume; abolre (2) abolir
malus usus:nom.sg. suj.; est abolendus:gerundivo
212. Nullus in sua caus iudex sit. [Codex Iustiniani] Ningum seja juiz em
causa prpria.
nullus,a,um ningum; in prep.+abl.;suus,a,um seu; causa,-ae (f) causa; iudex,-cis
(m) juiz; esse ser
nullus:nom.sg. suj.; iudex:nom.sg. pred.do suj.; in su caus: abl.sg.
214. Rs nullus naturalter fit primi occupantis. [Jur ]. A coisa que no tem
dono pertence ao primeiro que a ocupa.
rs,rei (f) coisa; nullus,a,um ningum; naturaliter naturalmente; fier
pertencer; primus,a,um primeiro; occupre (1) ocupar
rs:nom.sg. suj.; nullius: gen.sg.; fit:3a.pess.sg.pres.ind.do v. firi; primi
occupantis:gen.sg. do part.presente occupans
215. Actus limittus limittum prodcit effectum. [Jur] O ato limitado produz
efeito limitado.
actus,-us (m) ato;limittus,a,um limitado; prodcre (3) produzir; effectus,-us
(m) efeito
actus limittus: nom.sg. suj.; limittum effectum:ac.sg. obj.dir.;
prodcit:3a.pess.sg.pres.ind.
34
216. A iustiti, quasi a qudam fonte, omna ira emnant. [Jur] Todos os
direitos emanam da justia, como de uma fonte.
prep.+abl.; iustitia,-ae (f) justia; quasi como; quidam,quaedam, quoddam um
certo; fons,fontis (m) fonte; omnis,e todo; ius,iuris (n) direito
a justitia, a quodam fonte: abl.sg.; omna iura:nom.pl. suj.;
emnant:3a.pess.pl.pres.ind.
220. Mors ultima linea rrum est. A morte o ponto final de todas as coisas.
mors,mortis (f) morte; ultmus,a,um ltimo; linea,-ae (f) ponto; esse ser;
rs,rei (f) coisa
mors:nom.sg. suj.; ultma linea:nom.sg. pred.do suj.; rrum: gen.pl.;
est:3.pess.sg. pres.ind.
221. Acti personlis mritur cum person. [Jur] A ao pessoal extingue-se com
o indivduo.
actio,-onis (f) ao; personlis,e pessoal; mri morrer, extinguir-se; cum
prep.+abl. com persona,-ae (f) indivduo
acti personalis:nom.sg. suj.; moritur:3a.pess.sg.pres.ind. do v. depoente mri;
cum person:abl.sg.
224. Nm bis puntur pr edem delict. [Jur] Ningum punido duas vezes pelo
mesmo delito.
nm ningum ; bis duas vezes ; punre (4) punir ; pr prep.+abl ;
idem,eadem,idem o mesmo ; delictum,-i (n) delito
nm :nom.sg. suj. ; punitur :3a.pess.sg.pres.ind.da voz passiva do v. punre ;
pr edem delict :abl.sg.
226. Alina ver negtia exact anm geruntur. [Jur] Os negcios alheios so
administrados com cuidado extremo.
alinus,a,um alheio ; negtium,-i (n) negcio ; gerre administrar ; anmus,-i
(m) cuidado ; exactus,a,um extremo
alina negtia :nom.pl. suj. ; exact anim :abl.sg. adj.adv. ;
geruntur :3a.pess.pl.pres.ind.
231. Ea, quae sunt mris et consuetudnis, in bonae fidei iudiciis debent venre.
Aquelas coisas que so do costume e do uso devem ser consideradas compreendidas nos
juzos de boa-f. (Ulpiano)
is,ea,id aquele,aquela,aquilo; qui,quae,quod que; esse ser; ms, mris (m)
costume; et e; consuetud,- nis (f) costume; in em; bonus,a,um bom; fids, ei
(f) f; iudicium, i (n) juzo; debre (2) dever; venire (4) vir
ea:nom.pl. suj.; quae:nom.pl. suj.; mris et consuetudinis: gen.sg.; in iudiciis:abl.pl.;
bonae fidei:gen.sg.; debent:3a.pess.pl.pres.ind.; venre:inf.
234. Acti nihil aliud est quam ius persequendi in iudici quod sibi debetur.
[Institutiones ] Ao nada mais que o direito de perseguirmos em juzo o que
nos devido.
acti,- nis (f) ao; nihil nada; alius,alia,aliud outro; esse ser; quam do
que; is,iris direito; persequi perseguir; in prep.+abl.; iudicium,-i (n)
juzo; qui,quae,quod que; sibi para si; debere (2) dever
acti:nom.sg. suj.; nihil aliud:nom.sg. pred.do suj.; ius:nom.sg. suj.;
persequendi:gen.do gerndio; in iudicio: abl.sg.; sibi:dat.sg.;
debetur:3.pess.sg.pres.do subj. da voz passiva.
242. Acti quaelbet it su vi. [Jur ] Toda ao percorre seu prprio caminho.
acti,-nis (f) ao; quilbet,quaelbet, quodlbet todo; ire percorrer;
suus,a,um seu; via,-ae (f) caminho
acti quaelbet: nom.sg. suj.; it:3.pess.sg.pres.ind.; sua via:abl.sg.
264. Bene vobis! Que tudo vos corra bem! vossa sade!
bene bem; vobis dat.pl.
268. Caput. [Jur] Cabea. Caput, numa lei, a parte principal de um artigo.
caput,-tis (n) cabea
270. Casus belli. [Jur] Um caso de guerra. Um motivo de guerra. Um ato que
provoca ou justifica a guerra entre duas naes.
casus,-us (m) caso; bellum,-i (n) guerra
casus:nom.sg.; belli: gen.sg.
282. Crescit scribend scribendi studium. [Erasmo] O gosto pela escrita cresce
medida que se escreve.
crescre (3) crescer; scribre (3) escrever; studium,-i (n) gosto
studium:nom.sg. suj.; scribendi:gen.sg. do gerndio; crescit:3a.pess.sg.pres.ind.;
scribend:abl.sg. do gerndio
283. Cui bon? [Ccero] A quem aproveitou? Cui bon fuit? Cui prodest?
quis,quae,quid quem?; bonus,a,um vantajoso
cui bon: duplo dativo
291. Dli capax. [Jur] Capaz de inteno criminosa. Diz-se de quem tem
capacidade de distinguir entre o certo e o errado.
dlus,-i (m) inteno criminosa; capax,-acis capaz
296. Ex offici. [Jur] Em virtude do cargo. Por obrigao. Por imposio da lei.
ex prep.+abl.; officium,-i (n) cargo
299. Ex v lgis. [Jur] Por fora da lei. Por determinao expressa da lei.
ex prep.+abl.; vis fora; lx,lgis (f) lei
ex vi: abl.sg.; lgis:gen.sg.
43
333. Morandae solutinis caus. [Jur] Para adiar o pagamento. Com o objetivo de
adiar o pagamento.
morandi solutinis caus: gerundivo.
352. A di. [Jur] A partir desse dia. A partir do dia do incio da contagem do prazo.
a prep.+abl.; dies,diei dia
48
353. A fortiri ratine. Com mais forte razo. Por mais forte razo.
prep.+abl.; fortior,-oris mais forte; rati,-nis (f) razo
fortiri ratine:abl.sg.
361. A posteriri. Do que vem depois. A partir do que vem depois. A partir da
conseqncia. Do efeito para a causa. Argumento a posteriori. Argumento que
procura provar a causa a partir do efeito.
prep.+abl.; posterior,-oris que vem depois
posteriri:abl.sg.
375. Aberrti ictus. [Jur] Desvio de golpe. Erro de alvo: erro na execuo do
delito, sendo atingida a pessoa errada.
aberrti,-nis (f) desvio; ictus,-us (m) golpe
aberrti:nom.sg.; ictus: gen.sg.
386. Ad hoc. Para isto. Para este caso especfico. Para este fim especfico.
ad hoc:ac.sg.
408. Albi. Em outra parte. Em outro lugar. Alhures. Em linguagem jurdica, alegar um
libi significa oferecer provas de que o acusado se encontrava em outra parte ao ser
cometido o fato delituoso.
albi (adv.) em outro lugar
425. Ope iuris. [Jur] Por fora do direito. Por fora da lei.
(ps), pis (f) fora; ius,iuris (n) direito, lei
pe:abl.sg.; iuris:gen.sg.
441. Pendente lte. [Jur] Enquanto a ao est em curso. Com a ao em curso. Durante
a ao.
pendre (2) estar pendente; ls,ltis (f) ao
pendente lte:abl.absoluto
442. Per fas et per nefas. Por bem ou por mal. Por todos os meios, lcitos ou no.
per prep.+ac.; fas justo, lcito; nefas injusto, ilcito
per fas et per nefas:ac.sg.
464. Pr tempre. [Jur] Para certo tempo. De acordo com as necessidades. Segundo as
circunstncias. Temporariamente.
pr prep.+abl.; tempus,-ris (n) tempo
pr tempre:abl.sg.
474. Quid pr qu. Isto por aquilo. Qiproqu. Um equvoco. Uma confuso.
477. Qurum. Dos quais. utilizado como abreviao da expresso quorum praesentia
suffcit, cuja presena suficiente. Em portugus, qurum significa nmero mnimo
legal de participantes de uma deliberao coletiva.
493. Rbus sic stantbus. [Jur] Permanecendo as coisas como esto. a locuo latina
utilizada na terminologia jurdica para designar a clusula contratual, que se julga
inserta nas convenes, em virtude da qual o devedor obrigado a cumprir o
contrato somente quando subsistem as condies econmicas existentes quando
firmado o ajuste. De Plcido e Silva, Dicionrio Jurdico 4.32.
514. Semel civis, semper civis. [Jur] Uma vez cidado, sempre cidado.
civis,-is (m&f) cidado;
civis:nom.sg.
519. Sine cur. Sem preocupao. (Sinecura. Emprego rendoso que no obriga a
trabalho algum).
sine cur: abl.sg.
525. Sine qu non. [Jur] Sem a qual, no. reduo da expresso Condici sine
qua non potest fieri, Condio sem a qual no se pode cumprir o contratado.
sine qua non :abl.sg.
529. Tabula rasa. [Digesta] Uma tbua raspada. (1.A escrita era feita com o estilo em
tbuas cobertas de cera, que eram raspadas para serem novamente usadas. 2.Fazer
tbula rasa. No deixar trao de nada).
tabula rasa:nom.sg.
531. Vbi societs, ibi is. Onde est sociedade, a est o direito.
societas, ius : nom.sg.
532. Vnus testis, nullus testis. [Jur] Uma testemuha, nenhuma testemunha.
unus, nullus: nom.sg.; testis:nom.g.
538. Venia aettis. [Jur] Dispensa da idade. Privilgio dado a uma pessoa, pelo
qual ela fica autorizada a agir sui iuris, como se fosse maior de idade.
venia:nom.sg.; aetatis:gen.sg.
552. Vis is contra iris vim. [Jur] O direito da fora contra a fora do direito.
vis:gen.sg.; is: nom.sg.; contra vim:ac.sg.; iris: gen.sg.
557. Acti populris. Ao popular. Pode ser intentada por qualquer membro da
coletividade, em defesa de um interesse pblico.
acti,-nis (f) ao; populris, e popular
acti populris:nom.sg.
66
561. Edem persna. A mesma pessoa. Na linguagem jurdica eadem persona implica
a afirmao da identidade de pessoa no processo em relao a determinado fato ali
tratado.
idem, eadem, idem mesmo; persna, ae (f) pessoa
eadem persna:nom.sg.
562. Edem quaesti. A mesma questo. Na linguagem forense racional usar eadem
quaestio para dizer que o fundamento jurdico sobre o qual se funda a lide, ou a
demanda, o mesmo, tanto em relao ao direito, quanto ao fato. Em outras
palavras, para sustentar que os motivos de direito e de fato quaestio iuris e
quaestio facti que motivaram a demanda so os mesmos.
idem, eadem, idem mesmo; quaesti, nis (f) questo
eadem quaesti: nom.sg.
563. Edem rs. A mesma coisa. Na linguagem jurdica diz-se eadem res quando o
objeto do pedido que leva o autor a requerer a proteo da justia o mesmo.
eadem rs:nom.sg.
566. Aboliti criminis. Extino do crime. Usa-se para dizer que determinado crime
foi extinto por no terem sido satisfeitos os elementos constitutivos.
aboliti, -onis (f) extino; crimen, -inis (n) crime
aboliti:nom.sg.; criminis:gen.sg.
569. Caput sclrum. Origem dos crimes. O termo caput tem vrios significados.
Entre eles, o de origem, fonte, incio. O uso uso mais adequado, pela prpria
natureza, est na linguagem jurdica.
caput, captis (n) origem; sclus,-ris (n) crime
caput:nom.sg.; sclrum:gen.pl.
570. Casus belli. Caso de guerra. A locuo indica a violao praticada por um Pas a
outro.
casus, -us caso; bellum, -i (n) guerra
casus:nom.sg.; belli:gen.sg.
571. Error iuris. Erro de direito. o que se d substancialmente em relao a uma lei
ou sua interpretao. Pode ocorrer para referir-se ao no conhecimento de uma lei
(da existncia de uma lei). Ope-se a error facti. Deduz-se que error iuris pode
implicar no apenas o engano que tem origem na falsa idia, como tambm consistir
na ignorncia da norma legal ou de sua exata interpretao em relao a algum fato
concreto.
error, -ris (m) erro; ius, iuris (n) direito
error:nom.sg.; iuris:gen.sg.
572. Ab origne. Desde a origem. Usa-se quando a inteno dizer que determinado
assunto, ou erro, ou causa, vem desde a origem.
ab (prep. + abl.) a partir de; orgo,-nis (f) origem
ab origne:abl.sg.
573. Ab v. (Horcio) Desde o ovo (comeo). Entrou no uso forense com o sentido
de que determinado assunto deve ser tratado ou examinado desde o comeo.
ab (prep. + abl.) a partir de; ovum, -i (n) ovo
ab v: abl.sg.
68
577. Edem tempre. Ao mesmo tempo. Emprega-se eodem tempore para referir-se a
um fato que ocorre concomitante ou simultaneamente com outra coisa, tanto na
linguagem jurdica como em outra.
tempus, -oris (n) tempo; idem, eadem, idem mesmo
edem tempre:abl.sg.
578. Ex vi lgis. Por fora da lei. Tudo o que for feito dentro das determinaes legais
adquire fora legal.
ex (prep. + abl.) a partir de; vis (f) fora; lx, lgis (f) lei
ex vi: abl.sg.; lgis:gen.sg.
579. Ab aetern. Desde a eternidade. Frase utilizada com freqncia para dizer-se que
determinada lei, ou fato, de data muito antiga.
ab aetern: abl.sg.
582. Beneficium aettis. Benefcio da idade. O Cdigo Penal diz que os menos de
dezoito anos so penalmente inimputveis, ficando sujeitos s normas estabelecidas
na legislao especial.
beneficium, i (n); aets, aettis (f)
beneficium:nom.sg.; aettis:gen.sg.
585. Boni mrs. Bons costumes. O conceito de boni mores deve ser entendido como
costume, norma de comportamento ao qual tido o cidado no plano moral e social.
bonus, a, um; mos, moris (m)
boni mrs: nom.pl.
586. Ad referendum. Para relatar. Emprega-se quando se quer dizer que determinado
ato, para ser convalidado ou formalizado, depende da aprovao de outra pessoa, ou
de outro poder.
ad (prep. + acus.) para; referendum, gerundivo de referre relatar
588. Erga omns. Para com todos. Pode-se empregar a locuo (tambm) com os
sentidos contra todos, contra a opinio de todos, tanto na linguagem forense,
onde mais comum, como em outra, dependendo dos fatos e das circunstncias.
erga (prep. + ac.); omnis,e
590. A qu. [Jur] A partir do qual. De onde. 1.Ponto de partida de um processo judicial.
2. Dia a partir do qual se comea a contar um prazo.
595. A posteriri. Do que vem depois. A partir do que vem depois. A partir da
conseqncia. Do efeito para a causa. Argumento a posteriori. Argumento que
procura provar a causa a partir do efeito.
610. Mdus in rbus (Hor.) Para cada coisa existe a sua medida prpria.
mdus,-i (m) medida; res,rei (f) coisa
643. Sine qua non. [Jur]. Sem a qual, no. reduo da expresso condici sine qua
non potest firi, Condio sem a qual no se pode cumprir o contratado.
74
645. A capte ad peds. [S.Agostinho] Da cabea aos ps. De ponta a ponta. De cabo
a rabo.
capte:abl.sg.; ad pedes:ac.pl.
647. A fortiri ratine. Com mais forte razo. Por mais forte razo. A fortiri.
fortiri ratine: abl.sg.