Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
P ROVA
DA
S
HISTORIA
GENEALOGICA
CASA^REAL
PORTUGUEZA.
•A-
'i. r- Or/IA
- •.
H 1 S TOR I
GENEALOGICA
DA
'•"nmiiK II "I
as necf/lartas.
Digitized by Google
1
• 4 f
r
INDEX DOS
DOCUMENTOS,
Qjje' conre'm o Livro fexto da Hiftoria Genealo-
gica da Cafa Real,
UM. 01. Rtnuncia que fe^ Mar tint Monfo de Soufa das coufat
Nuni. ^ 6^arta em que 0 mefmo Rey doou ao Duque Z). jayme a Villa de
Ourem com todos os feus Badroados de juro , e herdade , pag, 2i
Num. 2^ Carta do mefmo Rey em que confirma ao dito Duque as Tauroa-
dos da Villa de OuimaiaenSf pag,3. .
Num. 98. Carta pela qual EiRiy O. Manoel fez ao Duque E. Jaime troth
teiro mbr dasComarcas de Eiitre Douto ,
e Minho ^ e Traz, os Mon-
tes, pag.Q^
Num. QQ. Inflru^o que 0 dito Rey den a Lopo de Soufa fobre 0 tafamento
deUuque h. Jaime , pag. to.
Num. ICO. Confirm 1^00 que ElRty D. Manoel fez do cor.tr ato do cafameih
to do Duque D. Jaime tom Dona Ltonar de Mendoza pag. LL , ,
Num. loi. Carta dilRey D. Manoel pela qual fez mt>(d ao Duque D.JOh
me das dizimas novas, e velhas doTtfcado de Lisboa, pag.
Dit. Nnm. loi. AlVard para que os Vertadores, e Officiaes da Cidadede
Dishoa nao fa^ao innova^ao fibre a Dizjma do Ttfcado do Duque , ftm
elle fir ouvido , pag. id.
Num. 101. Carta do mefmo Rey paffada a favor do dito Duque, ni qual
wdena
Digitized by Google
orden.i que o; Compr adores dos Reys , Rainhas, e Infantes
nao entrem
n.ts barcds a tirar peixe antes de fer di^imado*
bag. 17.
Nuni. io{. Carta em que ElRey T). Manod concedeu ao dito
Duque as ^
,ms do Vtfcadp de HIU do Copde, Fao, e oulras ,erZ, , Z. ,g.
Isum. lOd^ /flvaru) pelo qual 0 duo Rey fe:^ merci do dito Duque. de que
ttyeffemos mefmos prtVilegios que os dacafa Real
pag ,
Num.
feito por Filippe Joao Brior da Collegia Ja da V
ilia de Ourem , pag. 6o<
1 1
q, Alyara delRey D, Manoel concedido ao Duque D. Jaime fobre
a
junfdifao das fuas terras , para que nao tivefe lugar a Ordenapd
ge-
ralmente feita acerca das jurifdipens da Rainha,
Infantes, e tidalgos
em coufa alguma das preeminent ias e terras do Duque, pag.
, 67.
Num. 116. Ahard do mefmo Rey para que osOuVidores da Cafa de Bragan-
pu^m nas fuas terras do mefmo modo de fervir que os Corregedores
das Lomarcas, pag. 68.
Dit. Num. ii6. Ahfard porque ElRey concedeo
que os OuVidores , e Jui:^es
das terras do Ducado de Braganp
, fe Ihe le^e em conta 0 tempo que
ferytirem, como fe foffe a Coroa, pag.6g.
Dir. Num. 116. Carta deDoapo, que os
OuVidores do Duque oucaodas
appellapens , e aggrayos dos Jui^^es quefahinm defuas turas ,pag.6g,
Num. 117. Alvar a porque 0 dito Rey revoga outros, que kavia
paffado pa-
para fe recolherem algumas pcffoas no tempo da pi
fie nas terras do Du-
que , que efte mandou defender e guar dar, para je reiolher
, a ellas com
a fua cafa, pag. 71.
Num.
,
Digitized by Google
tarn das Fortale^as , e as tntregium ao Vice-R^ T>. Conjlantim ,
pag. 94.
Dir. Num. Casta de Camereiro }iIor ^ a T>. Con/lanthtOy pag. 9^.
Num. 1 ^6. Contrato do cafamnto de D. Lonftasitlno , pag. 96.
Kum. I ^7. Infirumtnto do Padroado da Lartuxa de Scala Cteli de Evorafei-
to a cafa de 'Bragan^a , pag. 9S.
Dit. Num, I Carta do Trior Oeral da Caxtuxa , fobre 0 dito Tairoa-
doy pag. 102.
Num. i;8. Teflamnto do Arcehifpo T>. Theotonio de Bragan^ay pag. lo^.
Hum. 1^9. LoMrato matritnotual da jenhora Vona Joanna tom 0 Aiaiqueiz.
de Elche , pag. 1 1 8.
Num. 140, Obrigafoo do dotty e arras da Senhora Dona Joanna Marqut-
de y «pag. 1 27.
Num. 141. yluto de poffe da Villa de Cwmaroens pelo Diigue D. Thto-
/. pag. I??. 7^ 7^ I ! T
Num. 142. kfcritura da injlituifao do MorgadOy qsu 0 diio Duque fi^dos
, pag. H9.
bens patrimoniaes r. .r-i
Num. 14^. Carta pela qual ElRey D.Joab lU.fe^aoditopuqueD.xheo-
dofio Fronteiro mbr das terras de Entrt Douroy e Minhoy e Tras ot
Montes., pag.
Num. 144. Carta do mefmo Rey y em que encarrega ao dito Duque 0 eut-
dado de na'o paUdrem coufas defejas para os Reynos de Cajtdla , pag.
141.
Num. 145. F.fcrkura do Contrato de cafamento do Duque D. Theodofio I.
com a Senhora Dona Ifabel , pag. 142.
Num. 146. do dito Duque, para que na Monteale^e
houyelfe feffenta Monteiros com 0 prtVilegio gut EiRcy the tinha dado y
pag. ii;2.
gary em que tile eJliycTy pelo pre^o que Iht parecery ainda que exceda a
taixJ y pag. 154. «> j •
Num. 141. Troteflo do dito Duque na contenddy gut teye com 0 rrtor do
Crato y pag. iqq. ^
Num. 142. tormulario que ft praticou nas Cortes do anno de^ tty6t.pagjjy7’
Num. 'Bulla do Tapa Taulo III. em que concede ao Duque D.Theo-
para (rear na Ordem de ^hrtjlo osar a Comtnda na
do(io J. authoridade
I^eja de Santo Andri do Bifpado do Tor to, &c.pag. 159.
Digitized by Google
Dir. Mum.
154. Trore/fo portfue citadas at p(tttes fay dado
da refalda Bulla, pag, 164.
Roma 0 m
tranfaml’to
Num. 155 ’ Papa Julio 111, pda gual da faculdade aodho T>u -
'Sidla do
qu* para qu2 alem das quin:^e Iprejas ho feu Badroado , qm tinhao ft-
Wttetl if tin Co utmnJas naUrdan dt (.hrillo ,cu]a$ nndas cnjiirao tan-
to ,que pndtinbajtar para mats dehuma tracptona, poffa repartirtan-
tas, quantas Ihe p .trecer de coda huma quando \a^arem , confintindo
0 Mr /Ire, ou ridminj/rador da clita Urdtm, pag. 166.
"Nam. Carta delHey D.Stba/ltao fobre a diMifad que 0 duo Duque
da iomminda de A'. Bartholomeu do Rabat an fate , paf>. 168.
Num. 157. dodUo Rty tm que approva adiyijab daCommtnda <S A/(^
reiratem tret feita peio dito Duque , pag. 170.
Num. 158. Carta do mefmo Rey da approva^.io da fepdra^ao, e diyifao de
Commendas feita pelo Duque D. 'I heodofio /. pag. 174.
outras
Num. ^9. Carta delRey D. Sebajliab, tm que houVe por boa, e valiofaa
I
dtVifab da CommenJa deS. Bedro de 'Bate Ji ita pelo duo Duque ,pag. 174.
Num. 160. Efcrituta Ju Conirato matrimonial do Duque D. ]f hiodolio l.com
a Sen/rorg Dona Bnies de Ltnca/irt , pag. 177. *
Num. 161. /Uyard dtlliey D. Hebafltab toncedido ao dito Duque, para que
~ —
0 nm flKceda m
neta , pag. 1^.
Cafa de Bragama ,fUtdnio feu pay , Pua falt.t atm
Num. 162. Alyard que prohibe fa^^eremfe ay.iliac oens nos oficios dot E/la~
dot do Duque de Braganca, pav. 184.
Num. 164. Alvar d delHey D.Stbaftiao em que concede ao Duque D. Theo-
/. a m'rii dequetodas as niercadoti.is
do(io que Ihe yierein por terra
,
Baiajo^, ainia que fejau prohibidas, nao'paguem diEma,
por via de
pag. 18?.
Num. s6q. Mmiria da fanulia que tlnha 0 dito Duque, pag. 185.
Num. 165. Rvguntnto dot OJiciaes da cafa do Duque 'D. Theodofio /.
pag. 1 86.
Num. 166. h\ftrucc,ao ftua pelo Duque D. Jiao //. do Officio de Ejhiheiro
mm , pag. 200.
Num. 167. Catalogo dot CaValleiros do habito de Chrifo, qiu feryii ao ao
Duque de Braganca , e das Commendas qu: aprefeiuarab nos feus cria-
-T
Num. 1(^9. E/fylo que praticdVao os Infantes, qiuilo tfueyiab go Duque
de Braganca, pag.zxg'.
Num. 170. E/lyto que 0 Duque de Be aganc t praticava , quando entrava, na
ocafiab tm que El Rey ft eftayayelhndo , pag. 214.
Num. 171. Bf/yto que obferyaygo Dugw de Braganca no efereVer , pag. 22 j.
Num. 171 . Bapel que fe den ao Duque V. I hodofo ll. fobrt 0 inodo com que
fj tratayM ao Duque de hi agwe a, pag. 2i5\
Dii. Num. 172. Carta de Manotl 1 eixeira ao Duque D. Theodofio II.
fi-
bre 0 Officio, de Condeflavil, pag. 21S.
Num. I r 4. Bteve da erec^ao da Cappclla Ducal de Villa Fk/ffa, pag.z^i.
Num. 174. Bulla a< dotat,.iu da Lappeiia Ducal de Villa Vtlofa, pag.i:^^,
Num. 175. 1 c/lameuto do Duque D. j hcodolio 1 pag. 2^7.
— .
quando efle Ihe deu coma da yinda, e negocios do Cat deal Legados e
do feu cafamento , pag. tji.
Num. 181. Tranfimpto do 'Breye, que 0 Tapa S. Tio V. concedeu ao Du-
que D. Joad para ouyir Mi(fa nas Capellas mores , bauti^ar feus fi-
Ihos na ftta Cappella , ter Oratorio priyado nas jomad.ts , e outras gra-
, pag.
mas 2-»4.
Num. 182, My
or a para que a fenhora Dona Catharina goycrne 0 Ducado
de Bragan^a na au^encia do Duque feu marido , pag. 276.
Num. i8j. Myjrd porque ElRey manda ft de ao Duque de Braganca por
feu dinheiro 0 que Ibt for neceffario para a jornada de T
anger , pag.
276.
Num. 184. Alyard para que as pcjfoas das terras de Mentejo da Jurifdiqao
do Duque de Bragan^a, que 0 h.ayiad de acompanhar a Africa pojfad .,
yend’r 0 feu pio, fern embargo das ordms em contrario^ pag. 276.
Num. 1 85. Alyard d'lRy D. Srba/liao r«bre at contendas da ptefcrentia en-
tre u Trior do Oato , e 0 Duque D. Joao , pag. 277.
Num. 1 8 (5 Alytrd Real per a qui 0 duo Duque tomajfe mantimentos para
.
Digitized by Google
Niim. 194- p.ira /e poder faUdr par Excdkmia do Vuqtitde Avch
to, pa^. ?oi.
Num. i9<5* Alvard porque ElRey concedeo do Edrao de AlVuo D. Joao
Loto, que fe IhepoJ/d fallar porSenhoria
pag. ^02. ,
Num. 195. Ai'vatd para fe puhlkar de m'vo , e exeiutar as penas da ley da
pragmatka fobrc as cortejias, e modo de fallar , e efcrever , pag. ^05.
Dit. Num. 195. Alvar d pdo quad ElRey mandadar Senhoria a D.Mar-
Vriii'. 'ipe de Arracao, pag. ^04.
tmho
Num. 97. Ley porque Je determhiao os tratamentos , que fe deVem u:^ar tief-
1
Num. 201. ^reve do Tapa Gregorio yflll. em que concede que os Commen-
dadores da aprc^entacao daCafa de Braganca ^ fervimio ‘a outrem, per-
deffem pela prinieira Ve> os frutos de fels nieces das dltas Lomendas
que tiveffein , pda ftgunda os yendh/ientos de hum anno , e pela tercei-
ra perderiao as Commendas, pag. ^^7.
Num. 202. 'Eroceffo dos 'Breves doTapa Gregorio XIII. das difmcn.hra^
Coens de 1500. ducados de ouro de (aincra tirades das Ign jas e Be-
y
neficios do padroado Brig.'oitino , e applicados A Capella Ducal de yd-
l(t yipfay pig. 740.
Num. 20^. Outro Bre\e do referido Eontifie fibre a mefma materia y pag.
^46.
Num. 204. Breve em que fe privilegioa 0 Altar mor da Capella de yULt
Num. 210. Brtve do mefmo Bapa para haver na Capella de Villa Pkofa,
o SantiJimq Sacramento y expollo em Jltiinta feira mayor y e haver’ pro--
ciffao em dia de Tafcoa , pag. ;6p.
Num. 211. Breve do mefmo 'Papa em que approva todas as g^'a^as conce-
didas por ellcy on pehTontifice S. 'Pio V.a Senior a Dor.a Ca.haihiay
fuas ftlhar y e A Duquet^^n Dona Joanna de Mtndocdy pag, 7,70.
* ii th.uhiii
,
tharlna pard que feus fUjos 'varoens pofao r/!dr nds Cdpell dsn. ores de
qudifquer Ignjas ^ t ot<V/r, t ajfifltr ms Co>os dos Rdigiofos aoi Offi-
cios Divlnos , cuja grafts ja o mefmo Pontifice tinhd feito (0>n a pro-
por^io devida d m-fni Saihora., e fuas filhas, pig. ^71.
Num. 214. Ucencd dut q Smhor D. /Ilexdndre In]ulftdor Geral deu a Se-
tdiora Dvis Lithirini , t outros Senhires pard leren Itvros probibidos
,
Digitized by Google
.
Digitized by Google
Dir. Num. Carta de confirma^ao das jurifdifoens que e T>ttque de
Sraganf ii u^aya nas fuas terras ,
pag. 549,
Ncm. 1^4. 'Bull a do Papa Clemente Fill, pela qual fez izenta a Capptl-
la Ducal de Fitla Fifofa, pag. 551.
Nuni. 155. He Excutor da Bulla da izm^eo oColldtor que fuldtUga no
,
Bilpo de 'Portaligre, pag. ^qS.
Dit. Num. 254. Jprefenta^ to da Siibdelega^ao do Culleltor T)ecio Carra-
fa , felt a em 0 Bifpo de Portalegre D. Oiogo Conta , pag. 560.
Num. 256. 'Procediiiunto do Collettor /Ipojlolico como jwz frivetivo da
izeitcao da Lappilla Ducal de Filla F'ujoja contra 0 Eigano Octal de
Mirania ,
pig. <j6t,
Num. 257. Sentei.^a do Auditor da Legacia , a fayor da referida izencio
contra os Ptocur adores da Mefa 'Pontipcal do Arcebtfpado Primaz^i-
Jit adores e Figario Geral de Chayes^ pag.
y
Num. 25S. Eftatutos d.t iapelta Ducal de Filla pag. C74.
Num. 2<;9. Alyard porque h.lUey concede aos Capellaem, e pijjoas do fnyi.
fo da Capella de Filla Fi^ofa acougue de came , e pei>ey pag.t^Hg.
Num. 260. Coiidi^oens com que 0 Duque 2). Thiodofto II. fvndou a Cafa
proftjfa da Cmipanhia de Jefus de Filla FipfUy pag. 4S.X.
Num. 261. Patcnce de aceita^ad da dita Cafa y para ftr do Pcdioado Bri-
gaatinoy p.ig. ^90.
Num. 262. 'Breye do Papa Clemente Fill, tm que concede a faculdadr de
fe ctlihrarem os Officios Diyinos da Semana font a denoiiey prititi-
piando-fe de dia na Capella de Filla Fi^ofa , jem embargo da exi om-
niunhao que fe ttnha piomulgadoy pag. 591,
Num. 16 {. Patente do Provimtal dos Eremitas de S. Paulo em que dicla-
ao Duque D.l htodofio II. Piottcior da fua Rtligiaoy pag. 592.
roil
Num. 264. Ibcado que 0 D.ique D. Thiodofto 11 . mandou a tlRiy por Ig-
n.icio do Rego , pag. <59?.
Num. idq. Sentenca do Collcitor Apojlolico Alexandre Caflracani para que
houy.ffe na Capella de Filla Ft\ofa 0 Santijfuno Sacramento da Ett‘
chart/lta y
pag. ^<)g.
Num. 266. Breye de Confejfionario concedido d Senhora Dona Catharina ,
pag. ^96.
Num. 267. leffamento do Duque D.T heodojio II. pag.e^y.
Num 26S. RegimentOy e Eflatutos do Lolleffio dos lUys de Filla Fkofa y
dado y e c'jiijirmado por ElRiy D. Joao IF. pag. 60}?.
Num. 269. Defcripfao da Tapada de Filla Ft^oqa yfeita por LopedaFei-
ga 5
pag. 6 8. 1
Num. 270. Decrcto dclRey D.Joan 0 IF. pelo qual noinca do Infante D.
Diuite feu irmao tommendador \)br da Ordcm dc Urifo, pag.
Die. Num. 27 C. Carta do Seiihur D. Duarte para 0 Duqtu de 'Braga', tea
D.\Joao II. pag.Ci^S.
Norn. 271. Matiifefio feito por Fiamifco de Soufa Coiitinhoy fotie aptizac
do Infante D. Duarte y pag.6^c^.
Niint. 272. Carta que 0 Infante D. Duarte efcttyeo a I urn Mini/lro do
EmperaJor y pag. 64!.
Nua>, 27g. Carta do Doutor Agoftiuho NdVJrro , Stertta'io da Enfcrc.-
tfirtt.t a D. hrandfio de Hello , em que fe vr a imiigna prizab
Digitized by Google
Num. 274. Mdnifijlo ^
Qutro fohe 0 hijtt/Io proccJimento que 0 Empaador
tivcra em luirr^ar 0 diio Infante aos Lafldkanos ^ pag. 650.
Num. 275. Outro Mamfefiot fobre 0 mcfmo^ pag, 654.
Nuni. 276. /ilegacao de Dtre'uo de D. Carlos Gallarato em defenfa do dito
Infante,, pag. 66q.
Num. Z77. Reprefenta^ao feita ao Tontifice^Emperador y eReysy fobre a lU
berdade do tnefmo Infante , pag. 695.
Num. 278. Manifeflo delRcy D. Joaoy em que declamd a injufta pri.^ao do
Infante feu irmao y pag. 701.
Num. 279. Tratado entre ElRey Lu\^ de Franca y e 0 Infante T>.
Duarte y fobre a fua liber dadey pag. 705.
Nuni. 280. Avl^o mandado aos Tribunaes para 0 luto que fe haVia deto-
mar pela morte do Irrfante 2). Duarte , pag. 707.
IN-
INDEX DOS
DOCUMENTOS,
Qjje concern o Livro fetimo da Hiftoria Genealo-
gica da Cafa Real Portugueza.
-
•
:-tr
-V'.\ '
LIVRO VI I.
N UM.
Cjrta do dote da Duque:^a de Bragan^a Bona Lui^a de
I.
Digitized by Google
Jlentrjo deixou a Ralnha Dona pag. 774*
,
Num. 3^, i'iipel que 0 dito Rty mandou Idn^ar tm immds Cortes com nome
fuppojlo , pag. 776.
Nuiu. 34. Larta de doa^ao dt todas as rendas, que pojfuia 0 Moftewo de At-
cobaca , pag. 781.
Num. 35. Tepamento da Rdinba Dona Lui^a, pag. 7%^,
Num. 30 Tapel da dica Rainha, quando qui^deixar 0 goyerno do Reyno,
.
pag. 788.
Num. 37. Termo da entrega do Corpo da Ralnha , pag. 7go.
Num. 38. Carta paiente dopoflo dt Coronel daNobre^^a aoTrincept D.TIho~
dof$o, pag. 791.
Num. 39. Larta do dito Rey D. Joao TV, em que creou Trincepe do “Bra-
fil , t Duque de Bragan^a ao Brincipe feu filho , e aos fucceffores do
Reino em quanto nao fuccedefjtm na Loroa , pag. 793.
Num. ;o. Carta do dito Rey para 0 Brincipe D. Theodojio mandar as ar-
mas de Alentejo
,
pag. 79^.
Num. Carta do mefino Rey para 0 dito Brinctpt ejlando em Alemtejo
Num.
W ^ I.
/??•
^3. Larta da propria
.
nijfefiou aos feus Reynos 0 feu cafamento com a Infante Dona Lathari-
na , pag. 820.
Num. j8. Tratado do cafamento da Rainha Dona Latharina, pag. 827.
Num. ^9. Carlos de Carlos II. Rey da Gram Bretanha para a Rainha Do-
na Latharina fua Efpo:^a, pag.S^q.
Num. 40. Carta do dito Rey para a Rainha Dona Lui^a, pag. 8^6.
Num. 41. Carta da Rainha Dona Lui:^a para 0 dito Rey , pag. 8^7.
Num. 43. Decreto delRey D. Bedro para na fua au^encia governor a Rai-
nha da Gram Bretanha , fua irmiia , pag. 8 ^7.
Num. 4^. Tefiamento da Rainha da Cram Bretanha Dona Latharina,
pag. 8j8.
PRO-
Digitized by Google
. X-
,
P R VA S
r :
vi DO LIVRO VI.
HISTORIA
GENEALOGICA
casa'real
PORTUGUEZA.
Coruinuao as Trovas do dho Uvro prometlsdas ,
que nao
couberao no Tonto III,
Renuncia ,
^ue fez Marttm Afonfo de Sofa das coufas , <pie the
pertenciao ,
que feu pay tinha par doaqab dos Duques de Bra*
ganqa , a quern fervia , quando pajjbu para oferviqo da
Cafa Real. , Original , que tirey do Archho da
Cafa de Braganqa , onde ejlci.
Num. ^2.
Aibao quantos efta prefcnte efcritura dc concerto , e obriga^aA An. i;2o.
virem que no anno ao Nafeimento deNoITo Senhor jefu Chrif-
to de mil c quinhentos e vinte annos , en vinte c oito dias do
mez de Junho em Villa-Vi^ofa nas cafas do Regengo do Duque
meu Senhor , em prefcnca de my Taballiab gcral , e das teftemu-
nhas abaixo nomeadas parcceo Martim Affonfo dc Soufa filho mayor
dcl.opo dc Soufa Ayo do dito Senhor, e Alcaide mdr de Braganu
ediffc, que por quanto ellc por Ihccomprir, crcle\"ar viver comEl-
Rey nolTo Senhor pedira licen^a para iflb ao Duque de Bragan^a &c.
meu Senhor , e por ao dito Senhor aprazer de Iha dar , e fazer com Sua
Altcza que o tonic por quanto Sua Alteza o na& queria tomar , clle
por clla efcritura prometia de nunca cm nenhum tempo Ihe requercr
por fy , ncin por outi cm que otomafle a tomar , ncm que Ihc delTe nc-
nhuma coufa das que a kai pay o dito Senhor tinha prometido para
Tom. IV. A hlho
Digitized by Google
,
1
REY.
Num.pj.
An. 144}.
D Om Manoel per graga deDeos Rey dc Portugal , edos Algan^es
daquem , e dalcm mar cm Africa Senhor dc Guine. A quantos ef-
ta nofla Carta virem fazemos faber que por parte de D. James Duque
dc Braganga , e de Guiniaraes &c. meu muito amado , e prezado fobri-
nlio , nos foy apprefentada hua Carta dc Coiifirma^ao deIRcy D. Edu-
artc
Digitized by Google
,,,
Digitized bv GoogL
da Caja *!R^al Tortugues^a,
5
jufti^as, Contador Almoxarifes , e Efcrivais, epeffbas outras a que ef-
,
o havemos por bem , e he nofla merce fern embargo iflb mefmo de ou-
tra qualquer doa9ao , ou doacois , ou merce que por qualquer maneira
que feja a outrem da dita Villa fofle feita , por quanto per efta nofla
(Jarta queremos que nao valha , nem haja luguar, c vigor , nem for^a
fern embargo de quaefquer claufullas nellas contheudas porque aflim o
havemos por noflb lcrvi90 , e bem de noflbs Reynos , e em teftemunho,
c por firmeza dello Ihe mandamos dar efta Carta affinada per ii6s , e
afellada do noflb fello do chumbo , dada em a Villa de Torres Vedras a
vinitc dias de Agofto Pedro Lopez a fez anno de noflb Senhor Jefus
Chrifto de mil c quatrocentos e noventa e feis.
DIgHized dy Gcx^le
I
6 T^rovai do Llv. V
1. da Hifloria ^etiealogica
herdeiro , e vifto o devido quc o dito Duque comigo ha e a rczao de
feus merecimentos , me convem c praz, de ihes reformar e confirmar e
,
porem mando a todos os meus corregedorcs juizes e juftigas , e aos
veadorcs de minha fazenda, Coiitadores , Almoxarifcs e rccebedorcs
dos meus rcynos , e quacfquer outras pelToas , a que o conhedmento
defto pcrtencer per qualquer guifa que feja que Ihe cumpra& e guar-
, ,
dem e fa^ao cumprir e guardar todos os ditos privilegios, c gramas , afy
c pela guifa que polio dito Duque he pedido , e pw my Inc lie com-
hrmado , elhosfazer comprir e^ardar, non indo contra ello em par-
te nem em todo , porque affy he minha merce ufarem delles alTy e pc-
la guifa e maneira que os fobreditos dcllas uzarao em fuas vidas
, e o
dito feu pay ufou ategora e cm tcfteinunho dcllo , llic mandei dar cf-
ta minha Carta my e afellada do meu fello pendente da-
aflinaoa por
da em a muy nobre Cidade de Lisboa a dezanove dias do mes de Janei-
ro Joa6 da fonleca a fez anno do nafeimento de nolo Senhor Jefu
Chrifto de mil e quatrocentos e fetenta e oito. Pedindonos o dito Du-
que meu fobrinho por merce quc Ihe confirmalTemos c ouvclTcmos por
comfirmada a dita Carta , alTy como nella era coiitheudo , e vifto por
nos feu requerimento , e quercndolhe fazer gra^a c merce , temos por
bem e lha comfirmamos , c avemos por comfirmada , afly e na maneira
que fc nella contem , e miller fas vifto o divido que o Duque meu fo-
brinho comnofeo ha e aos muitos fen'i^os , que os donde eUe dcfcemde
a Coroa de nofos rcynas fizerao , e alTy aos quc ao diante delles cfpera-
inos receber , com outros boiis refpeitos que nos a cllo movem e que-
rendollic fazCT gra^a e merce de nofo moto proprio certa fciencia li-
vre vontadc , poder real c abfoluto Ihc damos , concedemos c outorga-
mos os ditos privilegios , e gramas , e queremos quc em todo e por to-
do fe cumpra e guarde como em efta Carta he conteudo fern embargo
de quacfquer leys grofas ordena^o^ foros , fa^anhas opinio& de douto-
torcs c Capitulos de Cortes que contra efto fejab porque cm quanto
contra efto forem os avemos por revogados , e anuUados e de neimlt vi-
(Nota.) gor, e queremos que efta nofa Carta valha y etenhoy alTy como nella
men^&, porem mandamos a todos os nofos Corregedorcs, juizes
^ ejufti^ e a outras quaefquer pclToas, a que efta nofa Carta for mof-
trada e o conhecimento data pertencer , que a cumpra6 e guardem , e
faca6 cumprir e guardar , como nella he conteudo fern duvida nem em-
bargo algum que a ello ponha6 , porque afly he nofa merce, eporfir-
meza dello Ihe mandamos dar efta Carta alinada por nos, e afellada de
nofo fello pendente , dada na Villa de Palmcla a vinte e oito dias de
Junho Gafpar Rodrigues a fez anno do nafeimento de nofo Senhor Je-
fu Chrifto de mil e quatrocentos e noventa e fete annos.
Carta
Dig '
by Google
,
da Cafa Tortugues^a.
7
Carta delRey D. Manoel , em <]ue faz merce ao Duque D. Jayme
de juro ,
e herdade da V
ilia de Oiirem ,
com todos feus Padroa-
^
dos. Cartorio da C(^a Je Bragattqa ,
ma^o das Doa^ics
antigas.
D Om
effci
Manoel pcrgra^a dcDeos Rey de Portugal, e dosAlguarvcs
daqucm , e dallcm mar em Africa Senhor de Guine ; quantos
nolTa Carta vircm fazemos faber que por parte de D. James Du-
A
An.1496.
que de Bragan^a ,
e de Guimara& &c. mcu muito amado , e prczado
(obrinho nos foi apprcfentada hda Carta deIRcy D. Eduartc meu Avo
cuja alma Deos haja allinada por cllc , c alTellada com o feu fcllo de
chumbo , em a qual Carta he conieudo que o dito Senhor Rcy confir-
mou a D.AfFonlo que depois foi Marques, de Ourem , outra Carta do
Condeftable feu Avo , cm que Ihc fazia pura , e irrevogavcl doa5a6 an-
tre vivos valledoura daquelle dia para todo fcmpre , que nunca podef^
fe fer revogada , pera fi , e pera todos feus filhos , e nettos que delle
defcendcITem da judaria da noll'a Cidade de Lisboa , e dos feus pa^os da
dita Cidade , e todollos reguengos do termo della , e do feu lugar, e
regenguo deCollarcs, edobarco deSacavem, e das rendas , e direitos
de riomavor, e do reguengo de Alviella . e do Condado , e villa de Ou-
ttm , edc Porto de moos, que o dito Condcllable tinha daCoroa do
reino contodallas rendas , direitos , foros , trebutos , jurdi^ocs Civcis
c crimes, edos Caftellos das menages dos ditos luguarcs onde os ou-
ve7e, e dos padroados das Igrejas das ditas villas, e luguares , que ou-
rc'Ib todo livre , e izentamente de juro , e herdade , mcro mifto im-
perio pera todo femnre , pera elle . e pera todos feus defeendentes
que depois delle viclTcm , affi , e pella guifa que cllc todo havia , e
Ihc dcllo era feita merce , e doaqa6 , com tal condi;a6 que fe o dito
D. Affonfo falleccfTc per morte fern filho , ou filha lidimos , que as di-
tas villas, e luguarcs, reguenuos, rendas, direitos, pa^os, c padroados
de Igrcias , ficarte todo a D. Fernando feu irma6 outrofi netto do dito
Condeftablc , fegundo mais compridamente cm a dita doa^a6 he con-
theudo , e por quanto nos hora per outra nolTa Carta confirmamos , c
fizemos doaqa6 , e merce ao dito Duque meu fobrinho , de todallas
coufas contheudas em a dita Carta tirando fdmente a villa de Ourem ,
e o rq^engo do Collates , e elle nos pedio por merce quo nos prouvelTc
Ihe confirmar , c haver por confirmada ilTo mefmo a dita villa de Ou-
rem na fdrma , c maneira contheuda na doa^a5 que o dito D. Aft’onfo
feu Tio della tinha , c vifto per nos feu requerimento , c qucrcndolhe
fazer gra?a , e merce temos por bem , c lha confirmamos , c havemos por
confirmada , a^ , c ta6 intciramente como em clla faz men9a& , e fe
mefter faz , vifto o devido que o dito Duque mcu fobrinho comnof-
co ha , e aos muitos fervi^os que os dondc elle defeende a Coroa dc
noflos reinos fizerao, eafti aos que dcHc ao diante cfperamas rcceber,
com outros bons refpeitos que nos a cMo movem , e qucrcndolhe fazer
gra^a , c merce , de noflb motto proprio , certa feienda , livre vonta-
Digitized by Google
,
r
dc ,
poder e abfoluto Ihe damos , doamos , fazemos pura , e irre-
real ,
vo^avel doa9a6 ,
c merce defte dia pera todo fempre , pera die , e to-
dos feus herdeiros ,
e fuccclTores , c defcendcntcs da dita villa de Ou-
rem pela guifl'a , c maneira que cm a dita carta , c doa^o con-
thcudo , e porcin mandamos aos veadores dc nofla fazenda , Correge-
dor da Comarca, Juizes , jufticas, Contadores , '.Almoxarifcs , efcriva&,
e pelToas outras a que eda nolla Carta for moftrada , e o conhccimen-
to della pertencer . que fa5a& comprir , e guardar a dita nofla Carta
dc Contirma^ao , ooai^au c merce , afu como per nos he mandado
doado ,
c confirmado ,
fern embargo de quaefquer leys , grofas , ordc-
na^'oes ,
foros ,
faij-anhas ,
oupinioes dc Doftores , e capitollos dc cor-
tes que contra illo feja& , porque cm ;quanto contra efto forem , os
avemos por revoguados . c anuOados , e de nenhfl vigor , c queremos
quo efta nofla Carta vallia, c tenha aUi como nella he contheudo , me-
tendo loguo de poTe o dito Duque meu fobrinho da dita Villa como
per nds mandado , c per efta ilTo mefmo Ihc damos luguar , c autho-
ridade que elle per fi , e per feus officiacs pofla tomar , e mande tomar
a pofle dita villa contheuda na dita Carta , a qual queremos que tc-
nna •, e valha , c haja vigor , e efleito afli como fe per authoridade dc
noflas juiti^as fc fiz^c , por quanto afll o avemos por bem , e he nofl*a
merce , e efto fern embargo ilTo mefmo dc qualquer outra doaca6 , ou
merce. que da dita villa ElRcy Dom Joa& ofegundo meu Senhor que
Deos naja a outrem teveflTe fcita , por quanto per efta nofla Carta que-
remos que nab valha ^ nem haja luguar , vigor , ncm for;a , falvo efta
que hoia afli como dito he havemos por bem oc confirmarmos , e fa-
zermos doa^ao , c merce como defteito fazemos ao dito Duque meu
fobrinho na maneira fobredita , porque afli nos praz dcllo , e ne nofla
merce , e por finneza de todo Ihe mandamos dar efta nolFa Carta aflina-
da per nos , e aflellada com o noflb fcllo dc chumbo , dada cm Alcou-
chete a dezanovc dias do mes dc Julho , Joa6 dc Afonfcca a fez anno
dc noflb Senhor jefus Chrifto dc mil quatrocentos noventa e feis an-
nos.
Num. pj.
An. 1496.
D Om Manoel per graga de Decs Rcy dc Portugal , e dos Algan'cs
daaqucm , c daalem , maar cm Africa , Senhor de Guinc. A quan-
tos efta nofla Carta virem fazemos faber que por parte dc D. James
Duque de Braganga , e de GuimarSes &c. meu nu'ito amado , e preza-
do fobrinho me foy aprefentada huma Carta dclRey D. Affbnfo meu
Tio que Deos aja aflinada por elle , c aflellada do feu fello pendente
dc que o theor tal he. Dom Affbnl'o per gra^a dc Deos Rcy dc Por-
tugal , c do Algan'C, Senhor de Cepta , e dalcacer cm Africa. A qiian-
tos efta Carta virem fazemos faber que comfando nos o grande divi-
de que comnofeo tem D. Fernando Comde dc Guimaracs meu muito
amado
Diiil f 70 >j<Ie
da Cafa ^al ^ortuyjie^a,
^
amado fobrinho, eosmuitos. e mui fingullares fcrvi^os que ncs, cnof-
fos rcgnos dellc tenios recebidos ,
c elperamos rcccbcr ,
e afly polio
amor quc Ihe avcmos tenios por bem , e fiizemoslhc doa^a6 , c merce
dos Padroados das Igrcjas dc Santa Maria dc Oliveira da dita villa dc
Guimaraes , e de todallas outras Tgrejas , e Moftciros da dita villa , e ter-
ino, afly , e na maneira, quc Ihe tenios dada a dita villa, caflicomo as
nos avcmos , e nos perteneem dc direito , e nos pertencer pofla6 por
qualqucr guil'a ou maneira , eque ellc pofl'a aprclentar na dita Igreja,
ou Igrejas , ou Mofteiros , ou dar confeiitimeiito fegundo o ducito
quc nella temos cada vez , c quando fe vagarem per qualqucr maneira
ue fc artertarem de vagar quern Ihc aprouver como o nos podemos de
3 ircito fazer enofepodendo da dita Igreja dc Santa Maria dc Oliveira
do direito da dita Villa , neni das outras Igrcjas, cMocftciros della , c
do termo fazer permudagooeiJs , ncm outra coufa i'em autoridadc do di-
to Condc , afli como o nos mefmo temos de direito , porem rogamos
e encoiiiendamos ao Arcebilbo dc Braga , e a feus Vigairos , c a quaef-
quer outras peflbas ecrcziafticas , a que pertencer que confirmeni , e
aiao por bem aprefemtadas aaquellas peflToas que as ditas Igrcjas , e Mo-
efteiros aprefentar o dito Condc , ou dclTc conlentimcnto per fuas C^ar-
tas na maneira que dito avemos fern embarguo de qualqucr Ordena^Mo
que cm contrario defto hoaja , eporfua guarda Ihemandamos dar el-
ta Carta aflinada por nos , e alfcllada do noflb fello. Dada cm a nofla
Cvdade de Cepta feis dias do mes de Marco. Affonfo Garccs a fez an-
no do nafeimento de nolFo Senhor jefu Cnrifto de mil quatrocentos fe-
fenta e qiiatro annos. Pedindonos o dito Duque nicu fobrinho por mer-
ce quc the confimialTcmos , e ouvcfl'einos por confirniada a dita Carta
afUy ena maneira que nella he contheudo , cnosvifto feu requerimen-
to , e querendolhe fazer graca , c merce temos por bem , e llie conh'r-
mnnios , e avcmos por confirmada a dita Carta em fua vida afly como
cm cl la he contheudo fem duvida , ncm embargo que Ihe cm ello feja
polio porque alii he noll'a merce , c mandamos quc afli fe cumpra , c
giiardc cm todo. Dada em a noll'a Cidade devora aos xxxj. dias do mes
dciMavo. Andre P'ernandcs a fez anno do nafeimento de noflb Senhor
Jeiii Chrifto de mil quatrocentos noventa efeis.
Carta de Front etro mbr das Comar cos deEntre Douro , e Minbo,
c Traz os "Montes ao Duque dc Braganqa. Ejid no Uvro 2 .
dos Myjlicos pag.zzy naTorre doTombo.
s
Injlrucqao ,
que ElRey T). Manoel deu a Lopo
de Soufa fohre 0 ca-
Jdmento do Duque DomJay me. Original ejld no Cart or io
da SereniJJlma Caja de Braganga , donde ocepiey, e
diz ajjm.
Num.p^.
An. 1497.
A Mancira quc vos Lopo dc Souza havcis de tecr cm Caftella on-
de hora vos enviamos accrca do cazamento do Duque meu mui-
to amado e prezado fobrinlio com D. Joanna de Aragafi fillia do muy
-alto e Excclcnte e Podcrozo Principe ElRey de Caftella meu muito
amado e prezado Primo he efta.
Primeiramente darcis nolTas cartas dc cren^a que levais a ElRey
e aaRaynha c aa Princefa meus muito amados e prezados primes, c
dirlhieis accrca dcftc cafamento todo oque comvofco falamos, eprin-
cipaJmente dircis a Princeza que pois ela haa aprazer que o dito caza-
mento fe fa^a , queria tomar cuidado de trabaihar cm cUo , como fe
acabc , naquetia mancira que Iho milhor pareccr avendo relbeito ao
quc o Duque meu fobrinho c a quern fua Imiaam he, ecuia filha he,
e quc a elle cumpre cazando com ella foefteer mayor eftado do quc
,
faria fendo cazado emoutra parte, e quc Ihe rogamos muy afe£hio-
zamentc, quc cm todo ordene aqucllo quc clla vir quc he bem clhc
milhor parecer. Porque pofto que a dita D. Joanna feja fua irmaS vif-
to o muito devido quc o Duque meu fobrinho com clla tem , c de ft
por nolTa comtempra^ao como por outras muitas rezoens que Jii aja ,
averaos por certo quc clla no ha dc querer quc fc efto fa^a , fena6 aft
como ao Duque pertencer.
Depois que vos convofeo entrarem cm algua pratica accrca do
dote ^ dircis aqucllo que nilTo vos temos falado c podcis diz.cr que ver-
dade lie quc ao dito Duque meu fobrinho fe cometiao alguns cazameii-
tos nciTcs Regnos , e quc afinadamente , o Duque dc Medina Sedonia,
Ihcdava com fua filha dezouto contos, e Ihe dark mais, eque no dc-
vc feer mcnos , pois por rezom dc feu eftado , o cufto hade feer mayor.
As arras quc nos parcce quc devcm feer , o tcr^o do dote por-
que neftes Regnos aftm fc coftuma , c allm fc fez aa Duqueza fua hlay
minha
Digitized by Google
%
da', ifto nos parece efeufado fegundo mais largamente convofeo fala-
mos , e por ilio.no he necelfario de vos aqui dizermos mais. Efcrita cm '
\ •.
«
REY.
• • ‘ ’ Lugar do fello.
Gonde de Portalegre. • '
D Om Manuel
firma9am de Contrato virem.
See. Aquantos
Carta daprova9a6 e Con-
Fazemos faber que por parte de D.
James Duque deBragan^a edeGuimaraes &c. meu muito amado c pre-
efta noffii
-A-n. 15®®*
ICO.
Digitized dy Gex^ie
1 Turovas do Uv. V
[, da Hijloria ,C/enea!ogtca
Digitized by
iU Cafa %eal ^ortuguea^a. ij
tier fazer e afirmar e requerer quaefquer condi^oes e conven^as e efti-
pulla^oes eobriga^oes que Ihebcin parcccr epera asditas couzas efuas
depcndencias quc a cllas e a cada hua deltas tanjam per qualqucr guiza
po.Tam fazer e afirmar e dizer todo afiy c tarn compriuamente como
die faria e diria e firmaria fe a ellas ou cada hua dellas pelToalmente
folTc prezente ahinda que taes fejab que fegundo direito fe requeira
mais efpecial mandado com algumas outras claufulas die as ha por pof-
tas e expre?as e declaraJas e livremeiite Ihe da poder c outorga todo
feu coinpriJo poJer pera o quc fobredito he fern outra alguma duvi-
da nem fallecimento e todo o que pello dito feu Procurador for dito
feito e afirmado e outorgado contrautado e prometido e die dito fe-
nhor Duque o ha e promote daver em feu nome c dc todos feus her-
deiros e fuceTores por firme rato e grato pera fempre fo obriga^ao de
todos feus bens moves c dc raLs havidos c por haver que para cllo
obrigou e rdeve o dito feu Procurador de todo o cargo de iatisda^ab
como o direito outorga e em Teftimunlio de todo inandou quc folle
feita efla Procura^ab Teftimunhas quc a eUo foram prezentes Henri-
que de Figueiredo fidalgo e veador da Caza do dito fenhor e Duarte de
Goes efeudeiro de fua Caza eoutros ecu Pero Vieira que efta elcrevi
Saybam quantos efta Carta virem como eu D. Joab de yozmao Duque
dc Medina Sidonia Conde de Ncbra fenhor da nobre Cidadc de Gibal-
tar e por quanto antre o muito alto poderozo feraniftlmo fenhor Doni
hfatiocl R.ey dos Regnos dc Portugal e a muy alta podcroza fcranifli-
ma fenhora Raynha Dona Lconor molher do muy alto poderozo fe-
ranilhmo fenhor Dom Joab Rey que foy dos ditos Regnos da glorio-
za mcmoiiii que fanta gloria haja e a muy Illuftrillima Iftantc Dona
Beatrix de Portugal e amuv Illuftrc fenhora Duqueza Dona Izabel de
Portugal madre do muy Illuftrc fenhor Dom James de Portugal Du-
que de Braganqa e my fe contrauta Cazamento Deos querendo fegun-
do ordem da fanta madre Igrcja do dito fenhor Dom Tames Duque de
Braganca com Dona Leonor de Mendon^a minha filha legitima e da
Duqueza Dona Izabel de Vellalco minha molher que fanta gloria ha-
ja e porque a Contra'^Iaqab do dito efpozouro e Cazamento a naja efei-
to porende cu polla prezente outorgo e conheqo quc dou c outorgo
todo meu livre e libero e comprido poder fegundo que o eu hey e dc
direito mais deve valor ao Commendador Pedro deftopinhao cavallciro
dc minha Caza c efpccialmente para que por mim c cm meu nome pqf-
£i aftentar e aftente com fua Alteza do dito fenhor Rcy_ e da dita ie-
nhora Raynha ccom a dita Illuftriffima Iffante e com adita muy lllul-
tre fenhora Duqueza e o dito fenhor DomJam«s Duque Braganca
e com cada hum ou qualquer delles e o dito del pozoiro e Cazamento
dantre odito fenhor Duque dcBragan^ e a dita Dona Lconor dcMen-
donqa minha filha.e prometer eprometa em meu nome erne obrigar e
obriguc e eu pella prezente me obrigo que havendo todo efcito o
dito
defpozorio e Cazamento darey e pagarcy cm dote e Cazamento ao dito
fenhor Dora James Duque de Braganqa com a dita minha filha qual-
qucr quantia ou quantias de maravedis ou cruzados douro
ou ouwas
auaefqucr
^ moedas douro ou prata quc o dito Comendador Pero Defto-
^ pinhab
• Digitized by Google
14 ^rovAS doLlv.Vl. daHlJlorla (jenedo^ica
pinba6 dcclarar e afTentar no prazo ou prazos fegiindo a mancira e con-
diqocs qiic pcilo dito ("omcndador Pcro Deftopinhaft cm meu nomc
for dcclarado c allVtitaJo c oiitorgado c poll'a fazer c outorgar cm a di-
ta rcza6 quadqucr contratos cl'crituras com quaefqucr for^-as c firmc-
zas que paia cllo con\ cnham c mcftcr fcjao as quaes eferituras c con-
tratos ccada hum ddics Icndo feitos c outorgados c per die dito Co-
mendador Pero Ddlopinhao cm meu nomc como dito he c eu des ago-
ra pera cmtonccs c dellonccs pera agora os outorgo bem afTy ta6 com-
pridamente como fc eu mefmo os fizefFe outorgafTc e a todo cllo pre-
zente folFc c polFa fazer e fa^a fobre reza& do que dito he fobre cada
couza dcllo todollos outros autos dcligcncias c folcmnidades a ello
convenientes e pcrtcnccntes c fazer c dizer e razoar c aprezentar todas
as outras couzas e cada In1a dcllas que eu mefmo faria c diria c razoa-
podcria prezente fendo ahinda que I'ejam tacs e dc tal cal-
ria e fazer
lidade quo fegundo dircito dcinandem requeiram haver cm ly mais ef-
pccial podcr e mandado c em minlia prezen^a pclFoal c grantle compri-
do aballante poder eu hey c tenho para o que dito he c para cada
couza ou parte della c outro tal e tao comprido c abadante cfl'c mefmo
outorgo e dou ao ilito Comendador Pcro Deftopinhao com fuas inci-
dcncias c dcpcndcncias c cmcigcntias cvexidadcs c covexidadcs c ou-
torgo c prometo dc o haver por lirmc c vallcdotro c dc\ a6 hir ncm vir
contra cllas ncm contra parte dcllo polio remover ncm pcilo desfa-
zer nem cmjuizo ncm fora dcllc ncm cm tempo algum ncm poralgua
mancira pera o qual ally pagar c comprir fegundo dito he obrigo to-
dos meus bens moves c dc rais havidos c por r.at’cr em f rnicza do qual
outorguci efta carta dc poder ante o cfcriva6 publico c Teftimunhas
afufo eferitas c a firmej' dc meu nomc que foi feita c outorgada cm a
muy nobre c fempre leal Cidadc dc Sc\ ilha fabado treze dias do mez
dc Junho Anno do nafeimento de noflb Senhor jezu Chriflo dc mil
quinhentos annos alFynou o Duque Teftemunhas que a cllo forom pre-
zcntcs'Joa6 dcMirga cAfFon^o firmez^ doseferivaes emSevilha cBcr-
tliolomcu Sanches dc Ponus notairo publico em Sevilha a fez e apre-
zentadas afTy as ditas Procuragoes logo pellos fobreditos Procuradorcs
das fobreditas Proaira 9 ocs foi dito cm prezen^a de mim notairo publi-
co geral por clRev nolTo fenhor em feus Regnos c fenhorios que pra-
zendo a Dcos noltb Senhor elles tinhab traiitado e concertado caza-
nicnto em nomc dos ditos fenhores feus conftituintes dellc dito fenhor
Duque dcBragan^a c dc Guimaracs cazar com a dita fenhora Dona Leo-
or de Mendon^a filha do dito fenhor Duque de Medina e por quanto
^ dito contrauto fc fez ordenado c alFcntado poitjue ao depois nom ve-
nha cm duvida fc pocr por eferito todo como foi concertado e pera
cm todo tempo fe haver dcllo comprida noticia cconfirma^ao. Item
primeiramente foi acordado e alFcntado antre os ditos>Procuradorcs que
q dito fenhor Duque dc Braganga e dc Guimaracs e a dita fenhora Do-
na' L’conor hajam dc cazar e cazem por palavras dc prezente fazentes
matrimonio como manda afanta Madic Igreja. Item foy acordado c
'alFcntado que o dito fenhor Duque de Medina de cm dote e caz^men-
to com a dita fenhora Dona Lconor fua filha ao dito fenhor Duque dc
Bragan^a
da Caja i j
Bragan^a e de Guimaraes ou a feu certo Procurador em feu nonie vinte
tres contos de maravedis cm dinhciro contado os quaes paga agora lo-
go convem a faber des o dia quc a pelToa ou peflbas quc o dito fenhor
Duquc de Bragan^a e de Guimaraes cnviar e chegarem ao dito fenhor
Duque de Medina com feu coder abaftante cm quinze dias primeiros
foguintes os quinze contos delles c os outros oito pagara fegundo ella
concertado que fe dem a elRey nolTo fenhor pellos quaes oito contos
dara carta de pago dc EIRcy noflb fenhor logo como fe da por con-
tontc delles c que allem deftes vinte tres contos o dito fenhor Duque
dj Medina haja de tlar c de hum conto de maravedis em prata e ha
branca de fervi^o c dous contos de maravedis cm exoval ao dito fenhor
Duque de Bragan^a e de Guimaraes com a dita fenhora Dona Leonor
fua filha ou a feu certo Procurador quando fe a dita fenhora entregar
cm mancira que por todo feja& vinte feis contos de maravedis dos quaes
vinte e feis contos de maravedis os oito contos fe dam por outros tan-
tos que a fenhora Duqueza may do dito fenhor Duque de Medina Ici-
xou cm feu teftamento a dita fenhora Dona Leonor os quaes o dito
Senhor Duque de Medina Iha praz pagar inteiramente e os uezoito con-
tos da o dito fenhor Duque dc Medina do feu como dito he e pois o
dito fenhor Duque de Medina paga dies oito contos que a fenhora Du-
fua may mandou dar a dita fenhora D. Leonor fua ncta enten-
j quc fenom poflao roais pedir os ditos oito contos dos bens da
dita fenhora Duqueza fua avo pois que fe pagam como dito he pcllo
dito fenhor Duque de Medina os quaes vinte feis contos ao dito fe-
nlior Duque de Medina Sidoiiia pras quc o dito fenhor Duque de Bra-
ganfa c dc Guimaraes e a dita fenhora Dona I/Conor (ua filna os haja&
em tal mancira que fallecendo ellc dito fenhor Duque dc Medina fem
dcllc ficarem bens perque a Icgitima da dita fenhora Dona Leonor
polTa mais haver dos dezoito contos quc Ihe cUc da allem dos oito
que Ihe da pellos que Ihc leixou a dita fua avo quc ella haja toilo o
quc Ihc roais pertcnccr inteiramente c fe hy nom liouvcr tantos bens
perque ella poUii haver mais c os outros herdciros fiqucm defraudados
da legitima quc em tal cafo cllc (jucr quc ella haja alTy todavia os di-
tos dezoito contos como os oito lem Ihe podcr fer pedido ncm deman-
dado delles nada por feus Irmaos nem herdciros ncm por outra pefToa
algua c ella nom fer o’'rigada a rcftituii,am de parte algua dos ditos
vinte feis contos ncm tornalos a cola«,’a6 ncm Ihc ferem craputados na
dita fua legitima os ditos oito contos porque com efta condigab fe af-
fentou c concertou eftc cafamento e por mavor feguran^a efpccial-
mente obriga alTy odito fenhor Duque dc Medina o tcrijo cquinto dc
feus bens e fc nccclTario he melhor aa dita fenhora Dona Leonor fua
filha em tanta parte do terco c quinto dc feus bens quanto feja meftcr
pera feguridade do fobredito. Item foi confeitado c alTcntado antre
os ditos Procuradorcs que o dito fenhor Duque de Biaganca c dc Gui-
maracs per honra da peflba da dita fenhora Dona Leonor^ Ihe dem cm
airas linco milhocs dc maravedis as quaes ella ha dc ganhar c ganhe fe-
gundo forma enianeiva que perdircito comum efta detreminado. Item
para feguridade do dito dote c arras o dito fenhor Duque de Bragan-
^a
by — lOgl
f
9a e de Guimaracs dara hum cento c mco de renda que elRey nofTo fe-
nhor ha de dar per vintc hum contos one ha de receber do dito dote
epellos outros unco contos darras Ihe oara apenhor as Villas deSou-
zcl ede Alter com fuas rendas ejurdi^ao e per mayor figuiidade dos
vinte hum contos fc per ventura elRey os derquitane ou fe gaftaffem
em maneira que fe nom podellcm haver pcilos bens patrimoriaes que
as Villas dc rortel cBorba fiquem olirigadas aos ditos vinte hum con-
tos com fuas rendas e jurdi^ab perque a dita fenhora Dona Leonor as
tenha e haja as ditas rendas dcllas fern defcontar athc que feja paga
dcllcs. Item differao os ditos Procuradorcs concertarao e arfentarab
que acontcccndo o que Dcos nom mande quo a dita fenhora Dona
Leonor fallcccITe primeiro que elle dito fenhor Duque dc Bragan^a e
dc Guimaracs ante que fc conlirmafl'c o dito inatrin onio quo cm tal ca-
zo haja dccazar c caze o dito fenhor Duque deBraganqa edcGuima-
maraas com a fenhora Dona Mccia filha iegunda do duo fenhor Du-
que dc Medina com a qual fe comprira todo o contheudo nelle con-
trauto damballas partes eftanJo a dita fenhora Dona Mccia per cazar.
Item fbi concertado c alfentado que o dito fenhor Duque de Medina
haja de entregar e entregue a dita fenhora Dona Leonor fua filha a fe-
nhora Duqueza de Bragan^a daqui athc fim domez deMarco prinici-
ro quo vcm pera que clla a tenna e cric atlie fer cm idadc pera que
com a gra^a de noll'o Senhor haja dc cazar para entab fe fazer o di-
to cazamento c pera ifto o dito fenhor Duque de Medina haja dc cn-
viar coino pertence a tal pclfoa athe a raya antre Portugal cCaficlla
hondc o dito fenhor Duque de Bragan9a e dc Guimaracs e a dita le-
nhora Duqueza fua may a hajaft dc rrandar rcccbcr ermo fcmilhantcs
elToas convem. Item foi mais acordado e alfentado antre os ditos
f rocuraJores que acontcccndo que Dcos nab mande que por fallcci-
mento do dito fenhor Duque de Medina nab ficalfe filho barab lidi-
mo quo hcrdalTc fua Caza e porqiic fua fubedfab he de direito e ha
de ficar a dita Dona Leonor lua filha e ao dito fenhor Duque de Bra-
e 1
e dc Guimaracs que entbees dies ambos tendo dous filhos as
de leixar apartadas a cada hum fua caza para que dy cm dian-
tc andafl'em nos fuccclforcs e cada hum dcllcs c fe mats quizerem que
herde ambas as ditas caz-as hum dos ditos filhos ifto feja com obriga-
cab de tal refidir naCaza demedina Sidonia eviva la fealRcy nolfo
Icnhor ou ao Rev dc Portugal que entab for dilFo prouver e outro tan-
to fcfaca havendo filhas em defeito de filhos barocs e nom havendo
mais dc hum filho barab entab fique na vontadc do dito fenhor Duque
tic Bragan9a c dc Guimaracs e da dita fenhora Dona Leonor fua itiu-
Ihcr ordeiiarcm o que fc fa^a ao diante como Ihe bem parecer e todas
as ditas cotizas c caila hiima dellas como ditas c apontadas c ordenadas
fam os fobreditos Procuradt'rcs por virtude e poder das fohreditas Pro-
cura^ocs pellos ditos fenhores Duques a dies feitas cada hum por fua
parte aprovarom c louvarom c ratheficaram e heuverab por firmes e ra-
tas gratas e aprovadas e promctcrab de as ter c mantcr c comprir c nom
hir contra ellas cm parte ncm cm todo fobpena da parte que contra
cllo lor pagar cm nome dc pena e intcrccc dez mil auzadcs aparte-
teiite
Digitized by Google
.
Digitized by Google
i8 7rovas doLiv.VL daH'ijlorla (jenealogica
I'
Digiti7r-d
da Cafa %eal T^ortugues^a. l ^
dc Mcndon^a filha Icgitima do muy Illuftre e muy magnifco fcnhor
Dom Joa& dc Gufma6 Duquc de Medina Conde de Nebra lenh^r da
nobrc Cidade de G'ilbaltar e da Illuflrc lenFrra Ti’qL'eza Dona Izabel
de Valal'co I'ua Icgirinia molher qiic fanta gloria haja por quanto c o
muy alto c muy podciozo e lerenill iro fcnhor Dom Mannel Rcy dos
Regnos dc Portugal e a ir uy alta c muy poderoza fcrcniflima fenho-
ra Raynha Dona Lconor molher do muy alto e pcdcrozo fereniflimo
fcnhor Dom Joa6 Rey que I'oy dos ditos Regnos de Portugal da glo-
riol'a memoria que fanta gloria haja e a muy Illuflrilllma Icnhora If-
fante Dona Beatris de Portugal e a muy Illume fenhora Duqueza Do-
na Izabel dc Portugal madre do Illuftre fcnhor Dom
James de Portu-
gal Duquc dc Bragan^a e o dito fcnhor Duquc meu padre fe contrau-
ta cazamento Deos querendo I'cgundo ordem da fanta Madre Igrcja do
dito fenhor Dom
James Duquc de Biagan^a com my dita Dona Leo-
nor de Mendon^a e porque a my me pras c I’am contenta do dito efpo-
zorfo e cazamento fobre o qual por eu fer mayor dc fete annos e
menordedoze por o Illuftre einuy Rcvcrendiflimo fcnhor Dom Dio-
go Furtado de AIcndonca pella mizaraija& divina Patriarca dc Alexan-
dria Arcebifpo de Sevilna me foi dada e concedida certa licence c fe-
culdadc para que polTa conftetuir por meu Procurador efpccialmente
deputado pera o fobredito a lo Comendador Pero Dcftripinha& Caval-
leiro daC^ do dito fenhor Duque meu padre que efta licen^a efert-
ta empapele firmada do nome do dito fcnhor Paii iarca c afl’cllada com
o feu fcUo de ccra vcrmclha e referendada do feu fccretario e notario
apoftolico efeu thcor he efte que fefegue. Nos Dom Diogo F'urta-
do dCiMcndonca polla mizera^ab divina Patriarca dc Alexandria Arcc-
biJ'po de Sevilna por quanto por parte da fenhora Dona Lconor de
Mendon^a filha legitima do Illuftre fcnhor Dom Joa& dcGufmab Du-
que dc Medina Sidonia Conde de Nebra fcnhor da nobre cidade de Gi-
baltar e da Illuftre fenhora Duqueza Dona Izabel de Vcllafco fua Ic-
gitima molher ja defunta que lanta gloria haja nos he feita Rclla9a6
que fc ha tratado e trauta Jefpozxruo e Cazamento antre o Illuftre fo-
nhor Dom James de Portugal Duquc dc Braganija c da fenhora Dona
Lconor oje que a dita fenhora he menor de doze annos c mayor de
I'ctc quer conftituir e conftitue nor procurador el’pccia'.mentc deputa-
do para o fobredito ao Comendador Pero Deftupinhab Contador do
dito fenhor Duquc de Medina Sidonia e Cavalleiro de fua Caza po-
remde porque para ello ha meftcr nofl'a authoridade de nos por apre-^
zente cm a melnor via c forma que podemas edevemos dcdircito an-'
trepoemos nofta authoridade pera o fufo dito e damos licen^a c facul-
dade a dita fenhora Dona Lconor para que pofta deputar c conftituir
ao dito feu Procurador edefto Ihemandamos dar efta nofta Carta fob
a forma nella contheuda af rmada do noftb nome e aftcllada do noffo
felfo e aftinado do notairo apoftolico a fufo eferito noftb Sccrctaiio
Que be fcita cm a dita Cidade de Sevilha a doze dias de Junho Anno
00 nafeimento do noftb Salvador Jezu Chrifto dc mil quinnentos annos
convem a labor Patriarca A. Hilpal. por mandado do Patriarca meu
fcnhor Joab Dalma^ao fecretario notario apoftolico por ende cii dita
'
Digitized by Google
2o Turovas do Lh. VI, da Hijlorla ^enealo^ca
Digitized by Google
r
D
j
ta
Om ManocI pergra9a dcDcos Rcy dc Portugal , edos Algart’cs^yiXj,
^'daquem e dalem mar em Africa , Senhor dcGuine ; A quantos ef-
nolTa Carta virem fazemos faber , que por parte deDom James Du-
que
*
'
10 I.
/
'
cC'
Digitized by Google
, ,
1 j. AlFonlb
,
c da Condelfa D. Breatiz Pereira minha filha , cuja alma
Deos haja. §. D. AfFonfo quo he o mayor barao, eDom I cmando, e
Donna Ilabel , aos quaes uc dircito pertcncia a hcran^a dc quaefqucr
bens patrimoniaes que eu ouvelFe depois de minha mortc , c porque to-
dallas terras
,
rendas , cbens , ou a mayor pai te delies que cu cv, c fo-
ra6 da Coroa do Rcyno , de que me Deos , c men fenhor ElRey ha
feita mcrcc pcllos fervigos que a Deos aprouve de llie cu fazer , e
porque ElRey mcu fenhor me ha feita mcrcc per fua (^arta que me
Ibbre cllo mandou ilar , que cu polFa fazer doa^io , c doayocs de to-
dallas terras
,
e quintas , rendas , c dircitos de que me elle ha ieita mer-
ce a quaefqucr pclFoas que a mj prouver que as haja6 , pclla guila que
Ihcs eu dcllas hzer doa^-a& , c as cu delle cy , fegundo mais compriila-
mente na dita Carta he contheudo , per vertude da qual Carta eu das
ditas terras
,
quintas , rendas, c dircitos polTa fazer as ditas doa^oes a
uem me prouver , c muito mais com raiao o polTo , c devo lazer aos
Sitos mens nettos , porem confirando o grande devido que comigo
hao , c como hajao de viver bem , e grandemente como homens de feu
eftado , e que poftao bem fen ir a meu fenhor ElRey , c o Ift'ante mcu
fenhor , c os que depois delle vierem como a dies cabe , e fa6 theudos
dco fazer, ordenei derepartir as ditas terras, c rendas, c dircitos fe-
gundo entendi que era igualcz.a , e per podcr da fobre dita Cai ta de
meu fenhor ElRey dou , e fago pura , c irrevogavel doagab antre vi-
vos valcdoura deftc dia para touo fempre que nunca polFa fer revo-
gada , ao dito Doin AfFonfo mcu netto pera ii e pera todos feus filhos,
e nettos que delle defeenderem que fcja6 lidimos , dc todallas terras
uintas , rendas , c direitos , foros , e tiebutos , c pa^os adiante dcclara-
a os. §. A Judaria daCidade de Lisboa comfuas rendas, c dircitos, e
perten^as , e flos metis pa 9 os da dita Cidade com fuas cafarias , c per-
ten^as , e de todollos Reguengos do termo da Cidade dc Lisboa. §. A
Charnequa , e Sacavcm , Camarate , c o cathcjal , e unhos , e fricllas , c
a ribcira do fal com fuas rendas , e direitos , e do meu lugar , e reguen-
go dc Colarcs com todos feus direitos depois da morte dc minha madre
a quern eu dello ey feita doa^6 cm fua vida fegundo he contheudo
em hua doa^ab que Iheaelle fiz, cdobarco de Sacavcm comfuas ren-
das , e direitos depois da morte de Gil Aires meu Criado a que dello
cy feita doa^ab em fua vida , fegundo he contheudo cm htia doa^ab
que Ihe dello fiz , e das rendas , c direitos dc rio mayor depois da mor-
te dc Pedro AfFonfo do cafal , e de Ignes Pereira fua molncr meus ir-
mabs
Digitized by Google
,
Digitized by Googl
,
"
da Cafa %eal T^ortugues^a. " ij
fc per authoridade de noflas Jufti9as fefizdTe, por quanto afli o ave-
mos por bcm , e he nofla mercc , c cm tcftemunho , e por firmeza dcllo
Ihc raandamos dar dla Carta per nos aflinada , e alTellada do noflb fcl-
Jo dc chumbo , dada ein a Villa de Alcouchcte a tide dias de Junho
Gafpar Rodriguez a fez anno do nafeimento de noflb Senhor jefus
Chnfto de mil e quatrocentos noventa e feis. E por quanto o reguen-
go de Collarcs ha muito tempo que anda fora della heran^a , c perten-
ce a Id'antc minha muito airada , c prezada fenliora niadre per bem de
fuas doa^oens , e cartas que dillb tern , ilTo mefmo o ditto reguengo
queremos que fique defera, enao entre nefta confirira^ab , cdoa^a^
que afll fazemos ao ditto Duque meu fobrinho , e hora fentindo-o aiu
porfer\'i90 dcDeos, e nolle , ebem dcnoH’os Rcynos ordenamos , c
mandamos que cm elles na6 ouvelfc Judeos , nem mouros , e nos piou-
vc dar, e fatisfazer per nolTa carta as pdfoas que de nos tinliab Juda-
rias , e mourarias outro tanto quanto ellas rendiab. E por quanto o
ilitto Duque meu fobrinlio nos pedio que Ihe delTcmos fatisfa^ab da
ditta Judaria , e mouraria ddla Cidade dc Li\boa temos por bem , e
queremos que do primeiro dia de Janeiro que ora palTou deftc anno
prefente demil quatrocentos noventa enove emdiante , die tenha, e
aja dc nos pera me , e pera todos feus hcrdciros , e fucceflbres cm par-
te da fatisfa^ab da ditta Judaria , e mouraria as dizimas dos pcfcados no-
\ a
,
e velha da ditta Cidade que fohiab andar na portagem della , era
avrendamento , e Ihe fazemos della pura , e irrevogavcl doa5ab antre vi-
vos valedoura pera die, epera todos feus hcrdciros , efucceflorcs pol-
io modo , e nianeira , e faculdadcs , que die tinha , c avia a ditta Ju-
daria , c mouraria ; A qual doa^ab das dittas dizimas llie alii fazemos
com todalas rendas , foros , trebutos , com que fc dlas atequi pera nos
tirarab , c arrecadarab , e com todo o que a nos, e aCoroa ac nolFos
Rcinos pertcnce, coni tcdalas libcrdadcs , franquezas, ifengoens, c fa-
culdadcs com que a nos pollbhianios , e avianios , c queremos , c nian-
damos , que die per fi , e feus Officiaes as raande arrccadar , receber , e
arrendar , c aver conio llic prouver , e por bcm river , e bem alTi que-
remos que os feas Almoxarifcs conhe<;ab de todcllos feitos , prdtos,
c demaiidas que em as dittas dizimas fobrci ierem , para que as julgue
c dctcnninc como achar que he dircito , c dd appella^ao , c aggiavo
pera o Ouvidor do dito Duque meu fobrinho , c do ditto feu Ouvidcr
ira ao Juiz dos noflbs feitos , c outroli nos praz que os feus facadorcs
podab penhorar , e conlVanger , vender , c arrematar os bens dos quo
Ihe devedores forem como per divides noflas , e outroli mandamos per
clla , as noflas Juftiqas, que quando perante osjuizes que conheccni
dos feitos do ditto Duque meu fobrinho for achado que os feus rendci-
ros nab pagab aos tempos que devem , c alguas pclfoas podcrofas fe-
nab quiferem deixar penhorar aos feus Sacadorcs , e os quiferem pe-
nhorar por feu mandado , c de feus Ofliciacs por fei em poacrolbs , ou
llie tolliercm os penhores , que vos Jufti^as ajudeis cs dittos feus Saca-
vendo-a de fazjer por afgum ju/lo refpeito Iho fizjeffem a faher pri-
Digitized by Google
,,
;
quantos eAa nolTa Carta virem fazemos faber que o Duque de Bragaa-
9a &c. meu muito amado . e prezado fobrinho , fe nos aggravou di-
zendo , que na fua renda ao pefcado dcAa Cidade de Lixboa elle re-
cebia perda , c na recada^ao della , fe nom guardava a feus officiaes o
quc devia por nollb Comprador , e a(A da Rainha minha fobre todas
muito amadi , e prezada molher , e da Rainha minha Senhora Innaa , e
da Irtante minha Senhora madre , e dos ourros grandcs , e Adalgos en-
trarem nas barcas dos pcfcadorcs , c antes de o pefcado quc ncll^ vcni
fer dizimado
,
e rccadado o direito dcllc , dies tomarem o que Ihcs
bem vem , para fy , e para quern Ihes apraz , e o levarem fern Icus of-
ficiacs , c rendeiros recadarem feus dircitos , ncm Ihe quererem dizer
Jc que pdfoas o comprarab , para delies fe recadar , no que c'le de fua
renda perde muito , e nos iAb mefmo fomos defervido , pello quc to-
ca arrecada^ab de nolTa Aza quc dos tacs pcfcados para nos fe ha de re-
cadar , c alem deAo pollas femolhantes entradas dos ditos Comprado-
rcs nas ditas barcas ferecrecerem arroidrs, calvorogos, cvoltas, de
que fe fegue nolfo defervido. Pedindonos que a(Ty por hua coufa , co-
mo poroutra o prbvelTemos, porque cm outra mancira , elle cm fua
remla rccebcria muita perda , e nos podcriamos fer muito defen ido
eviflo por nos por nos parccer quc fazcndolTe iAo a(Ty palfava emniuy
grande defordem, eera cauza mui pcrjudicial a nofTo fervico, ea bcin
dejulli 9 a, querendo provcllo por eAa prezente Carta , defi'endemos
c mandamos que nennum Comprador ally noAb , como das ditas Rai-
Tom.lV. Dii nlias,
Digitized by Google
li ^rovas doLtv,FL da Hijlorla (jenealoglca
Num. 10
An. 1502.
D Om Manoel per gra^a de Dcos Rcy dc Portugal , e dos ATgarves
daquem e dalcm mar cm Africa , Senhor de Guine , e da Conquif-
ta navcga<;a6 , Comercio de Ethiopia
,
Arabia , Perfia , e da India. A
quantos efta nofia Carta virem fazemos faber, que fentindoo afii per fer-
vi9o de Dcos, c nofib, e beo? de nofibs Rcinos, ordenamos , c man-
damos que em ellcs na6 ouveflTe Judeos , nem mouros c nos prouve
,
'
fatisfazer as pefibas que de nos tinhao judarias ,
e mourarias , outro
tanto quanto cllas valliao , pcllo qual Dom James Duque de Bragan-
9a, edcGuimaraens meu muito prezado , camado fobrinho nos pedio
ora que Ihe defiemos fatisfa9a6 das Judarias de fuas terras , e vifto per
nos feu requerimento as mandamos avaliar per nofibs officiaes e fe fez
,
dello ma9a defres annos fegundo nofia ordenan9a, centre todallas ou-
tras Judarias das ditas fuas terras que afii fora6 avaliadas , fe achou que
valliao eftas adiantc nomcadas duzentos e dous mil e quinhentos rcis
por efta guifa §. mil reis a Judaria de Porto demfts, c feis mil reis a
de Alter do Chao, e dezafibis mil reis a de Barccllos, evintc cinquo
mil reis a dc Guimaraens , e trinta e hum mil a dc Chaves, etrinta mil
a dc Bargan9a ,
e fefienta e cinquo mil a dc Villa Viqofa , c oito a dc
So'.ifcl e osvintc mil a dcPortcl, c em fatisfa9a6 das ditas Judarias
,
temos por bem , e queremos que dcs primeiro dia de Janeiro que ora
vira do anno de mil c quinhentos em diantc , elle tenha , e aja dc nos
pera clle, e todos feus hcrdciros , e fucceflTores , asnoffas dizimxs no-
vas do pefcado dos lugarcs adiante declarados que forao avaliaJos per
noflbs officiaes per mafia dc tres annos em outra tanta contia de duzen-
tos
,,,
,
Ahara de/Rey ,
em <jiie faz merce ao Dikjuc de Braganga dccon-
ceder a dous Cempr adores feus comimtos da fua Caja as gra^
gas ,
e privUegios ,
gue gozao os da CaJ'a Rea', Tirey-o
, do Cartorio da dita CaJa onde je conj'ei va»
Num. 104.
An. 1506. N Os ElRey fazemos faber a quantos efte noflb Alvara virem , e o
conhccimento dcllc pcrtcncer perqualqucr guifa , que feja , que
a nos praz ,
e avemos por bem por niflb fazermos merce ao Duque de
Bragan^a meu muito amado , e prezado fobrinho que dous regatacs que
elle trouxer continus cm fua Cafa pera o provercni das coul'as de car-
rcto como fazem os da noifa Corte aja6 todallas gramas , e privilegios
UC aos nolfos teemos dado \ e porem o noteficamos afly todos nolfos
2lorregedores , juizes , e jufti^as , Almotacccs , e a quaefquer ouaos
ofliciacs , e pcflbas a que efte Alvara for moftrado , e o conhccimento
delle pcrtcncer , oue leixem aos ditos dous regatacs gozar dos ditos
privilegios , e liberoadcs afy , e tab compridamente como os tern os nof-
fos fern Ihe ferem contra ellcs em maneira algua cm parte , ncm cm to-
do , e elles terao o trelado dos ditos privilegios cm pubrica forma , e
em quanto afy andarem cm cafa do dito Duque pera ferem certos co-
mo ellcs fao os dous regatacs , e porque dcfio nos praz Ihc mandamos
dar efte Alvara , o qual valcra como carta per nos aflinada , e aflclla-
da com o noflb folio pendente, fern embargo da ordcna9ao feito em
Abrantes a dous dias ue Mar^o Luiz Correa o fez anno dc mil e qui-
'
nhentos efeis annos.
AJvard
Digitized by Gcxigie
.
da Cafa T^ortugueg^a. 31
N
a
Os ElRcy fazcmos
Jufti^as , Alcaldes ,
faber a todos nofTos Corrcgedorcs , Juizcs
Mcirinhos , e todos outros ofliciacs , e pclFoas
que efte nollb Alvara for moHrado , e o conliccimento dellc perten-
cer que a nos praz que 0$ dous befteiros do monte que o Duque de
An. 1 1
® 5*
1 1
-
mandamos que as peftbas omiziadu que nos quiferem hir fervir nefta
armada em que enviamos o Duque dc Braganga meu muito amado , e ,
prezado fol'rinho foftem feguros da feitura dcllo atce a partida da dt-
ta armada , e nom fbftem prefos , rcteudos , aaifedos , nem demanda-
dos por malcficios feitos civecs , nem crimes que teverem feito , ou co-
metido tec feitura delo tirando em os cafos crimes fegundo fe nelle
contem ; e ora o dito Duque meu fobrinho nos dilTe como alguns omi-
ziados dos ditos feitos crimes que andavab fobre o dito feguro fe pren-
diao dizendo que dedem fian^a as dividas que deviao por bem de hua
hordenan<^ que hv avia porque mandamos que deftem a dita /? 3 n 9a
pofto que Ihcs deftemos alguns efpa90S , e porque nom avemos por
L*m que a dita ordenan^ aja lugar nos ditos omiziados que agora va 6
na dita hida vos mandamos que cumpraes , e guardeis , c fa^acs com-
prir, e guardar odito Alvara de feguro fern embargo da dita horde-
Jiacaft , c lb quaefquer outros que hy aja em contrario , e fe al^ds
Oiniziados fora 5 prefos pello dito caib , com o dito I'c^mo mandaios
logo
Digitized by Coogle
,,
,
REY.
Digitized by Google
,,;,,
D. Luis avia pofto muita boa dcligcncia , e que era ja partido , fis de
zamarrar huns poucos de navios , que ahi achey da nolfa companhia
c torncime a nau que ainda a boca da noite apanhamos era pafTada \ poc
Lagos andamos alii aquellc dia todo , eanoute; quinta feira I'eguint*
apenas pornoute tomamos o cabo de Santa Maria, achei ainda aRuy
Barretto eni Faram , quc na& podia acabar de meter a gente no mar
lexta feira pela manhan, e todo o dia trabalhcy cm remediar defazer
tomar dc Faram muitos navios que fe nos la fogirao cm atavila , com
clle negro dezejo de rcfrefcos no abaftavao prcg6cs , ncm mil maneirat
quc homem tinha , porque a frota he ta6 grande quc n6 ha coufa quc
apoft'a abranger, nem em toda cl la fepode faber o que homem quer.
Nao nos podemos aviar mais predcs do cabo de Santa Maria
quc fegunda feira a tardc, ondc depois dc na minha nau pubricar a
/nor parte dos capitaes della frota , c Ihc tazer algumas amoclla96es,
que me parecerom nccelfarixs para vollb I'crvi^o , mandei Icvantar as
amarras , c com hua viracao , quc aquclla hora nos chegou fobre tan-
tas calmarias palfadas , demos vclla , e andamos aquclla noutc muy
hem , c fizemos a rota por o conl'clho dc todos os pilotos no ao Sul
como V. A. nos mandava , mas a do Suede ate o meyo do caminho com
inten^o dali por diante iimos aoSul, cuidando ainda fegundo as car-
tas modravao que nft folTemos tomar fenao o cabo dcSit^or, que he
huma Icgoa acima dados Dazamor , c parece que as aguas que correm
node meyo mar pera o edreito nos abaterao tanto quc dezatinarab
quantos pilotos avia narmada , fcna6 a Joao de Lisboa , e a Pedro Af-
ton^o Daguiar , quc pola altura fc fizerab quinta feira a tarde atraves
de Sale. Alandamos fondar fern achar fundo tantas vezes ate que man-
damos diante huma caravella de Berrio , e tornou a nos com rcijado quc
dahi a duas legoas achara fundo dc exx braqas , e fern embargo de
fermos fempre com o prumo na ma& , fupitamente demos em Ixxx
bracas dc maneira , que em quanto nos amarramos nos achamos em
Ixx*, e com a vida de terra mandamola reconheccr por Pedro Afl'on<;o
Daguiar , e os pilotos , e acharab que era almd^ora , que he .... le-
goas abaixo de Sale , e por alguns fogas , que em terra virab , c qu.-un
predo nos achamos outro dia pela manhan de terra ouvemos por ccr-
to quc eramos vidos em efpccial depois quc demos vclla , e andamos
Tom. IV. L nicya
34 Turovas do Liv. V /. da Hifloria (jenealogica
jrcya lepoa parecco ao Condc dc Borl>a , e a Diogo de Mcndonqa , e a
todos cTes Fidalgos , que eftavaft na minha nau , quc pocs eramos
viftos fo(n;mos aolongo da terra por Ihe quebrar mais oscora^ocs com
a villa de tao formofa armaili , que fegundo Joao de Lixboa diz cra-
mos ccccxxx e tantas vdlas , cm que cntrava6 mais dc xxx dc ga-
vea , e mais traziamos tao gciitil vento que nosparccco que nos po-
dia iazer pouco damno lermos vidos , porque cuiddmos quc Sabado
pda manhan podeiTcmos entrar na I’os Dazamor , c andamos ate as no-
vc boras da noute , c lurgimos por naf> pairamios com efeuro , c quis
Deos que cm tantas vdlas no ouve perigo ncm I'e cncontraraA Icnao a
nau de D. Joao com outra , mas no 1‘oi nada , prove a nollb Senhor
que todalas couzas fas por mdhor que nos amanheceo taiito mar de
levadia com calmarias , quc nos deftruio a todos aqucllcs quc cuidava-
mos quc eramos bons marinheiros , e com a calma nunca podemos cbe-
gar a barra Dazamor fcna& ao meyo dia , ondc nos achegarab Pedro
AlFon 9 o Daguiar e Birrio , e outras fuftas Caftdhanas , quc em nolfa
companhia vinbab , que a barra I'c nab podia entab entrar , e fobre illb
I'altou tanta nevoa comnolco
,
quc nab viamos bum navio doutro , e
fomos todos atromentados de tal fei^ab quc por conl'dbo dc todos , e
por alTinado ddlcs , com que V. A. manda quc fc comuniquem todalas
colas piincipais, vifeo como eramos ja dcfcobertos avia dois dias, e
os cavalos fc perdiab com fed’ , e nos com aqudle mar nb tinbamos fi-
fq , nem razab para Inzer couza nenhud determinamos que fc o outro
dia Domingo nb dclVe lugar a barra dc entrar , nos foll’cmos a Maza-
gab a fair em terra por remediarnos , c a noUbs cavalos , quc fc mais
hum dia ali ciliveramos foramos bem maltratados ; Domingo amaiihc-
cco tanta nevoa, e|mais que ado Sabado , dcmancira que ainda para
i^lazagab nab demos vella fenab depois de vefpcra , chegamos ali tab
tarde que nos nab parecco ora para fair , e o outro dia a vontadc quc
todos traziab para fairem em terra caufou alguns fc defmandarem a fa-
irem primeiro que eu ; porem louvores a Dcos nb ouve ahi quern nos
impedilTc , e como os bateis erab mcnos viftos , c tomarab largo dc-
zcmbarcadoiro , podemos mal recolher nolfo arraval , como devia dc
fer cm efpecial porque a noute fe anticipou mais do que compria , ou-
ve aquclla noute alguns rebates dc alguns mourinhos , quc andavab a
fiirtar , ouverab alguns finco , ou feis cavalos dc alguns homens , que
dc enjoados . c de mau rccado os prenderab por mal tere carrego de
rccolbcrem a ponta do arraval que hia para Azjimor Ayres Tellcs , e o
Coroncl Moraes , e teve-fe nilfo tab bom recado , que em quanto ali
eftivemos roguey a Ayres Tellcs quc o fizefte , c me pareceo ouc nab
era nccelTario outro mais velho
,
D. Luis tambem tevc cuidado dou-
tro tanto , tambem o lez muito bem Gafpar Vas , e Joab Rodri-
,
guez outro pedalTo do arrayal , e Jorge Bairetto outra ponta , e em
nm nb poddmos aquclla noyte bem ccrcar outro dia mais ter^a feira
entendi cm dar de comer a gentc , e allim em acabarem de dezeiiibarcar
alguns cavalos , e com a defordem dos officiacs que trazem cITes man-
timentos , e petreixos apenas podemos dar bifeouto , c vinho em ter-
(a c quarta feira a gente para tres dias a cfmo cnchcndoUic as borra-
xas,
Digitized by Goot^Ic
,,
outra gente , que Ihe eu cheguey , que feriao n’il c feifeentos omens ,
1
Digitized by GoogI
,
Digitized by Coogle
,,
Digitized by Go;
da Caf3 T^ortugues^a.
59
rin
,
e tanto que a ficntc foy com^ada dalojar , andei-a rccolhendo
por a por cm luqar dartiliiaria dos contFarios
,
andci afli reco-
meado D. Luis, e Jorge Barretto, c andci nifto tres, nu quatro horas
dfl noitc
,
quc ja n6 avia ombros que com a cargua ptxlcdcm , enta6
fiii pdo Condc de Borlia , c por aqucllcs capitacs quc com clle anda-
va& , e os trouxc as fuas pou/adas , c pus Joao Rodriguez aonde havia
dc ciiar , entao vi comer hum bocado , e entanto adomicci hum pou-
co, mandci a D.‘ Francifeo por huma ves a vizitar o arrayal , e a Jero-
nynio Soares poroutra; fcfta feira cm arnanliecendo Ie\'antandonos dcl-
fe chaf> aonde jaziamos vimos correr huma cflrclla da parte trazeira do
arrayal ate fobre a cidade , a qual correo com tanto vagar , e refplan-
dor que aos que bons agoirciras foflem , podcra dar boa efperanga dc
vitoria ; alcgrou-fc tanto toda a gente com ella quc Ihes parecia que
,
tinhab ja o feito acabado ; comecci cntonccs a mandar tirar os petrei-
xos , polio que com muita pena fc fazia por os muitos navias quc avia,
quc enchiab defdc apaar da fos ate a cidade com tres , ou quatro do-
bnJuras no fe achavab os navios , que os traziao , nem alguns dos
homens ,
nem outros navios nam erao entrados , e avia6 dc entrar
aquella mare, cauzou iilo entrarem dentro os navios, emque vinha6
oscavallos, quc eu quizera aeftrovar, e mandar, que ficarab emMa-^
za{^b , mas porque a gente alii trazia Icos mantimentos , e couzas no-
celtarias na& o pude cllorvar , e fui ver com dies principaes . como
nos chegariamos ao muro , e alTentaiiamos nolTo arrayal pegado com
die , dctcrminou-l'e que tomalTemos todo aqucllc lanco quc vay con-
,
tra o mar e que nos ccrcalTcmos da parte de fora didcudaoa e paliga-
,
da ate o rio , de maneira quc o que mais longe dc nos ficafle do muro
forab cem palTos , polio que daili tiravab cfpingardadas , e ber^os , c
cfpingardbes , mas a polvcra n6 me parcce que era boa , nem os pe-
louros crab feitos os mais dcilcs I'cnab alfi amachamartilho , e torna-
monos a beber para dar pre^a para o tirar defies petreixos , e artilhar
ria para como dies fofTcm I ora poer manos a lavor , e come^ando a
comer me deron rccado que parcccra gente grolFa de mouros , caval-
giicy , c fubi a hum outeirinho , onde tinhamos os berqos , [que aviamos
trazido polo caminho , vi no oitciro onde havia fido a cfcaramun^a de
D. Joab huma batalha , efmey em 6ij ou 6iij langas , difleme Pcli^rim,
que mais contra nos vinha outra batalha miiito maior per detras de
hum oiteiro , que contra nos ellava , paareceome bem mandar fair a
gente fora do arrayal a pee por dalli ordenar dela o que me parecccc
que convinha , c mandey ao Adail quc tomalle aquelle oiteiro com
alguns de cavallo para defcobrir. Piis entonccs do cabo defcontra a
cidade o cfquadrab de Gafpar Vas, c doutro cabo contra a fbs certas
capitanias ue Joab Rodriguez porque fe nos avia ellendido a gente
apbs os navios , e por cllc meio cfoutraa gente dordenan^a polla cm
feus efquadroes, e a gente dos cavaleyros a pee cm fuas batalhas com
fuas bandeyras porque com efta feguridadc podia tomar conlclho do
quc me parcce que devia fazer , minha ten 9 ab era a verdade dc no
mandar cavalgar gente grofla por efeuzar delmando porem comuni-
cando fis cavalgar D. Joab de Mcnezes com a fua gente , e o Condc
Digitized by Google
,
,
de Borba com aoucllcs Capitacs quc com die vicron o dia dantcs , e
filos pocr naqudle oitciro que a V. A. nomeey , porque dalli parecia
a mcya le^oa a gcnte dos mouros pdos muy tormozos chaos quc alii
efta& , e Gafpar Vas mandcy ir para dies com o feu cfquadrao , e a
Joao Rodriguez mandey dlar do outro cabo do arrayal contra o mar,
e a Moraes mandey que defcan^'affe para depois trabalhar , porque o
tinha defaviado dc alguns capitaes , e officiaes quc Ihe avia mandadc
prender pclo defmando da noitc palTada , c comc^amos a trabalhar em
tirar os petreixos , c artilharia grolfa a qual I'e nao pode tirar logo ate
fer preemar , fegundo todos clles , que dilfo fabiab aiiirmarb , tiraro-
'
fc huns poucos dc elcudos , c defcalas , c duas mantas , e vcyonos no-
va quc a gcnte dos mouros recrecia mais , minha ten^ao era na& nos
;
chegarmos mais ao muro ate n& termos toiilas couzas neceifarias com-
nofeo , e alguns era6 defte parccer , porem porque ao Conde de Bor-
. ba , c D. Toao dc Menezes parcceo quc fern embargo dillb nos come-
^acemos logo chegar , porque fe a genic recrecia dc fora como pare-
cia , nao o poderiamos depois fazer , e a mim parecia que tendo no*
,
• oapardho concertado no avia quern nolo poddfe tolher, ecomeifado
afli com defaviamento podianos trazer algum dano , porem por pare-
ccr bem atais duas pelfoas fuime com clles, edilTcauom Joao, que
pois Ihc parecia bem quc tomalfe ellc dilfo cuidado , e delfe ordeni
onde fe pozdfe , que eu o ajudaiia , dilfe ellc cntonces , onde Ihe pa-
rccia quc fc alfcntaria , e eftreitoufe mais dois termos do quc antes ef-
'
tava determinado porque no tomamos fora dalca^ova fenao hum pa-
no dc muro , dccimc cu entonces a pee , e tomey hum efeudo para o
levar para quc alguns fe apcalTcm a tomalos , e tomaron logo fenhos
Antonio dc Almada , e Chreftovao de Mcllo , que hi eftavab comigo
‘ e porque a gcnte que ilTo avia dc fazer non fe achemva a ilTo bem por-
que andava cfpalliada e fern capitacs , porque D. Luis andava tirando
os pavezes dos navios , e Jorge Barretto artclhaiia , tomey a cavalgar
)ara ajuntar agente, e a fazer levar os pavezes, elevamos ate obra de
fXXX paffos do muro , ali onde IhcaD. Joa6 parcceo que fe aflcntalTc
e alfcntamos delles contra o muro cm defen^ao , e dellcs para cercar o
arrayal quc aviamos alii dalfentar , dccimc cu a pee a Ihes ordenar co-
mo alTcntairem os pavezes , e a ilfo me ajudarb muy bem Antonio dal-
mada , e Chriftovab de Mcllo , e nefto chegou D. Luis a ver o que eu
mandava , e mandey quc me fczcITcm trazer mais pavezes , e mandey a
D. Francifeo que hi cllava , quc delfcm ordem de alfentar aquclles ef-
cudos alii por onde D. Joa& de Menezes mandalfc pola maneyra quc
eu alfentara os primeiros ; entonces nos fervirb com humas poucas de
cfpengardas , e bombardas dc que cayo hum befteiro , ou dois quc os
pavezes traziab , c tal veyo quc dcu em hum paves , e nao ho palTou
e dcllas hiab muy fiiriofas por apar de nos , porem nolle Senhor nos
guardou , quc nenhum daqucllcs nobres , quc alii eftavab no ouve
perigo , e porque a gcnte dos mouros recrecia mais , e fe achegava pa-
ra nos , fuy cu mandar cavalgar a gcnte de cavallo , c dar pre^a a tirar
os petreixos , o qual cuidado tinha D. Luis , e Jorge Barretto com
aquclles capitacs do algarve quc com elle vinhab ; c tanto que mandey
caval-
Digitized by C( logle
da Cafa %eal ^ortugues^a.
civalgar toda agente de cavallo ,
e pocr em ordcm o efaiadra6 de Mo-
nies lubi arriba aver osmouros, e vi quc era mais gente, e achci o
Conde de Borba dezejozo dc liir pekjar coin elles , c cu Ihe di(Te que
on ncnhunia forma domundo oshiria bufcar, quc nofFb flo nfi era fe-
nao tomar Azamor qiic pois nolo dies n6 tolhiao que nos IcixafTe-
,
mos cftar, colhey, evi contra a lbs fefazia huma ponta, quc atalhan-
do por qua ficava antre nos, c o mar cArcito cera comprida contra
afds, para ondc fe eilendia o nollb arrayal e pareceome que fccllcs
,
aquellc cabo acodilTcm quc os tinhamos na mao mandcy entonces de-
;
zeinparar o arrayal daquella ponta da c;cntc da ordcnanqa e chcgala
,
para nos para os engodar a entrarem alii c andando dando elle avia-
,
mcnto vcyo a mim f^uy Barreto, ejoao Soares, dizendo quc Ihcsma-
tavao a gente quc Icvavab os hcr^os da Cidade que eu mandava pocr
apar doscicudos, que Ihc delfe belleiros, c elpingardciros para defpe-
jar aquelle muro ilos mouros e eu elVava avorrccido dc fe aqucllo co-
,
megar fern ordcm , como eu quizera quc fc fezera outro dia pola ma-
n/?an ten Jo tudo nrellcs porem pareceome que era neccITaiio acodir
,
aijuello , e mandcilhe quc os Icvaffcm tinha cu tambem pofto huma
,
manta apar dos efeudos , e a gente com aquelle favor tomaron os ef-
cudos , e as mantas e forao-nas pocr ao pec do muro vevo-me rccado
,
como arranhavao o muro com as punhais , que Ihcs mandalTe picois c
,
enxadas , crea V. A. quc nunca tamanha dor fenti por me parecer que
era combate que avia dafrouxar de necdlidadc c que ficariamos era
,
quebra , c poderiaiios matar hum golpe dc gente com pouco nolTo pro-
veito , por o dezaviamento dc no haver hi picois nem as outras cou-
zas ncccflarias, quis entao tamanho mal a D. Joa6 dcMenczcs, e ao
Conde de Borba polo confclho quc me aviao dado ; como fe foron
cnim/giios deilhes preqa a Icvar alguns poucos picois , c enxadas e odi
,
aiidei laflimado nalma ora ilando avianiento aos petreixos , que Ihos
,
leva'lcin , ora indo a ver os mouros paia ver o que nos cumpria fa-
,
zer , previa o que podia ; com I'arta pena porque aos hemens de guer-
ra antigos quc comiguo cAavab da gente da ordenan^a Ihcs oarecia
,
que era a couza de que fe podia I'cguir muito inconveniente , hum fo
conforto me ficava , cftc defprezo ^a gente dc cavallo contraria , quc
fendo elles prclcntcs combatiab a cidade , Jorge Barretto com fua gen-
tc tenhao huma manta e aquclles fdalgos capitaes do algarx'c com ti-
le , cm quc trabalharao muy bem c tinhab o muro quazi picado , C
,
queymarao-lhes a manta defima , cinandcy-cs arredar a fora , I). Anti-
que com a gente dc D. Luis tin'iao outra que tambem o fizerao muy
bcni , e Dom Luis andava ao arredor dcllcs , dandolhes aviamento , c
achcgandolhc gente, e abandcira dejoab da Silva tambem eflava pc-
gada com o muro com a gente do Bilpo , e cllc que os bem ati^ava , c
niflo me mandavao peJir cicalas, porque do muro no tirava ja nin-
giiem , fenab pedras foltas , e Avres Tclles quc andava comigo me pe-
dio loguo , quc lhasmandafle dar, que elle aslevaria, flo alfi e el-
,
le la Cornelias, mandcilhe que nb uzalfe dilTo fcm m.cu mandado ou
,
tlcD. Joa6 dc Menezes que do combate tinha carcgiio , polio quc o
combate le achegou fem feu mandado como ja dille o quc cllc fes
Tom. IV. 1- tani-
Digitized by Google
,
Digitized by Google
,
Digitized by Google
4^4 ‘ProvAS do Uv. V1 . da Hijloria (^enealogica
LEO PAPA X.
QjartJfime in CbriBo fill nofler Jalutem ,
c> Apojlolica n
‘BenediUionem,
Num. 107, §. I.
Q TEpe cgimus jam gratias Omnipotenti Deo , & ut fpcran-
An. 1514. Cj dum eft , adluri etiam I'umus ,
auod I'idei fiia; ,
per oiiam
unam intcgrc , ac fincci'itcr colirur , tot uetrimentis ab immaniflimo
Mahumctc lacerate, tantis affeiftiC ignominijs, firmum, &falutarc pnc-
(idium conftituit iiiMaJcftatis tux virtutc, animiquc magnitudine, per
uam non foliim qua rationc pericula propulfemus , fed etiam quomo-
a o poftluc hoftes Chrifti , &
noftros perttrrcamus , facultas nobis da-
ta eft: Ac cum antea fempcr res tuas goftas non potuerimus non adnii-
rari crcbras viftorijs, regionibus iiifinitas, nobilitatc de\'itftarum gen-
,
Digitized by Google
, :
citius valeamus. .
Bulla
Digitized by Coogle
,
Num. lo
An. I J14.
L Eo
PrclatLs in
Epifcopus Scrvus Servorum Dei Vencrabilibus fratribus, uni-
verfis Archicpil'copis,
& Epifeopis , ac dileftis filijs eeclenarum
Rceno Portugallix diintaxat conftitutis lalntcm , appol- &
tolicam beiicdidiionem. Militanti ccclcfia; licet inimeriti difponente
domino pre/identes circa curam Ecclcfiarum , Monafteriorum , bcnc- &
ficiorum eccldiafticorum ,
necnon perfonarum omnium ilia pro tempo-
re obtinentium foleitia reddimur indifelFa folicid ,
ut juxta debitum
palloralis offitii eorum, necnon aliorum prefertiin generis claritatc ful-
gentium Chrifti fidelium qiiorumlibet ne fuper ecclelijs , & benefieijs
nujufmodi , aut eorum pretextu , feu alias quomodolibet per Prelatos
ecclefiafticos , aut ipfonim auiloritate indebite pregraventur occurra-
inus dilpendijs , & profedlibus divina cooperante dementia falubritcr
intendamus. Sane pro parte diledli filij , nobilis viri Bragantije,
& de Guimaraes Ducis , ac Comitis Barcelcis conqueltione percepimus,
quod licet dia'cefis Bracharenfis fere pro majori parte in terris tempo-
rali dominio ipfius Jacobi Ducis & Comitis fubjedis confiftat , ac in
,
cifdem terris funt nonnulla MonaBeria eccldiaftica beneticia , & alia Ju-
ra & loca ecclefiallica & fpiritualia de jure patronatus ejufdem Du-
, ,
cis, & Comitis, ac etiam quamplures poirdlioncs, bona, jura, & res
temporales ad eundem Jacobum Ducem & Comitem ratione dominij,
,
vel quafi pertinentia & per nonnullos valTallos ac etiam alios ^uf-
, ,
Digitized by Goc^L
,,,
fiones & fcandala oriantur prout olim inter bonx memori* Femandij
,
lenfis ipfius Jacobi Ducis orta fuerunt propter qux fclicis r<>
Proavum
cordationis feugenius PP. iiij. Predeceffor nofter eidem Alfonfo Comi-
ti Confervatorcs qui fibi contra didhim Femandum Archiepilcopum
quoad viverent affifterint per fuas litcras deputavit nrovidere fibi lu-
per hoc paterna diligcitia curaremus. Nos igitur adverfus
Aremepn-
copum officiales
vafallos , ,
&
fubditrw fuos prefados , illo , volcntcs
Jacobo, & pro tempore exiftend Duci, & Coinid, yafallis fubditis,
& bcneficiatis , cum abcis, vcl Procuratoribus fuis, aut eoriim aliquo
fueritis requiliti , de prediclis , Arcliicpilcopo , & fuis fiipradiiHis , &
alijs ipforum nomine , aut pro cis, in prcmillls intcn'cnientibus fuper
prcmiHis, nccnon quihuslibct molellijs injurijs , atquc iLrmnis prefen-
j
tibus , &
liituris , in illis videlicet qiii judicialem requirunt indagineni
fummarie, & dc piano fine llrcpitu , & figura judicij , in alijs vero pro-
ut qualitas negocionim id exegirit jullitia: complcmcntum , eundem-
que Jacobum , & pro tempore cxiftentem Ducem Bragantiic , & dc
Guimaracs , ac Comitem Barcellenfis , ejusque vafallos , alumnos , do-
mcfticos , fcrvitorcs , familiaras, inquilinos , colonos , cmpliitcotas
feudatarios , diiforumque beneliciorum , rcdlorcs , & beneficiatos , ac
pro cis agentes aquibul'vis cenfuris, & penis ecclefiallicis fiquibus for-,
fan prcmilfonim occafione innodati cxiltant , per vos , vcl aliuni fim-
plicitcr , vcl ad cautelam prout juris fuerit abiblvatis , quxeunque &
cccldiallica intcrdiifla forfan appolita rclaxetis , occupatorcs , feu de-
tcntorcs , prefumptorcs , molelhitores , & injuriatores luijufmodi , ncc-
non contradieforcs quoslibet, &rcbelles, ctiamfi Archiepifcopalis j aut
cujuslibet dignitatis alterius flatus , gradus , ordinis , vel conditionis
extiterint quandocumquc , £c quoticnfcumque expedient au^oritate
noftra per cenfuras , & penas ccclefialticas appellatione pofipolita com-
pefeendo invocato ctiam ad hoc li opus fuerit auxilio Brachij fccula-
ris. Et nihilominus qiios contravcnillc vobis coiillitcrit , ceniuras, &
penis hujufmodi incurrific declaretis , S' in c-ventum dcclarationis ejuf-
dem Icgitimis fuper hiis fervatis proccdibus , cenfuras ipfas quoiics
opus fuerit itcratis vicibus aggravate curctis, ac loca in quibus Arclii-
epifeopum , & alios prediclos inorari , feu ad qua: cos declinarc conti-
Digitized by Google
da Cafa ^al Tortugue^a,
jrerit
,
ecclefiaftico interdiito fupponatis. Ccterum ft per fummariam
informationem fuper Jiijs per vos habendam vobis conmterit quod ad
\oca in quibus Archicpifcopuni , & alios quos prclentcs littcras conccr-
nunt pro tempore morari contigerit pro citationibiis, inliibitionibus , &
nionitionibus ipfis I'acicndis tutus non patcat accefrus, nos vobis cita-
tioues , inhibitioncs, &
monitiones quaslibet pcrcdicla piiblica locis af-
figenda publicis , &. pariibus illis vicinis dc quibus fit verifimilis conje-
£hira quod ad iplbrum citatorum , inhibitorum , &
nmnitorum ndii-
tiam per\xnirc valeant, Tub fimilibus cenfuris , &
penis, cctcrisque in
premifiis , circa ea ncccflaria , feu quomodolibet oportuna faciendi,
& cxerccndi ainSloritatc appoPcoIlica tenore prefentium faciiltatcni con-
cedimus , ac voluinus , & prefata audloritutc dcccrnimus quod citatio-
ncs , inhibitioncs , einonitiones hujufiTicdi ipfos citatos, inhibiios , &
inonitos perinde arclcnt , ac li eis pcrfonaliter intimata; , & infinuatas
extitirtent. Non obftantibus tarn piae nicmoria: Bonjfacij Papa: viij
ctiam Predcceflbris nofiri in quibus cavetur noquis extra fuam Civita-
tern , et diocefein nifi in certis exceptis cafibus, &
in illis ultra unam di-
(fba/n a fine lu;e diocefis ad judicium cvocetiir , leu nc Judiccs , Sc
Ccnfcrcatorcs a fede deputati prcditla extra Civitatem , &diocclcin in
quibus deputati fuerint contra quofeunque procedure , aut alij , vel
aViis vices fiuas commitere, leu aliqiiis ultra unam di(Slain a fine dio-
edi:; eorumdem trahere prefuniant dummodo extra regnum Portugal-
11a; aliquis aucloritatc prcrenriuin non traliatur , feu quod de alijs quam
viiim ab cadcni fit I'edc indultum quod intcrdici , fufpendi , vcl cxcom-
irmnicari aut extra , vcl ultra certa loca ad judicium evocari non pol-
fint per littcras appoftolicas non facientes plcnam , &
exprelFam , ac dc
verbo adverbum dc indulto hujulincdi , &
corum pcrlbnis, locis, or-
di'iibus, &
nominibus proprijs mentionem , &qualibet alia diclx So-
dis indulgciitia generali , vcl fpcciali cujufeunque tenoris cxifiat per
quam prefentibus non exprclTam , vel totalitcr non infertam vertra: ju-
rii'dicbionis cxplicatio in nac parte valeat quomodolibet impediri , &
de qua ciijulcunque toto tenore dc verbo adTverbiim habenda fit in nol-
tris Jitteris mentio (pccialis. Ccterum volumus , & prefata
audoritatc
deccniimus quod quilibct vcflris profequi valeat oinnes, &fingulas cau-
fas inter mndernum , & pro tempore exillcntem Archicpillopum , Sc
Jacobum , Sr pro tempore exiftente Ducem Bragantijc, &: dcGuiina-
racs , ac Cemitem Barccllcnfis , ac inter fuos corum valallos , fubdites,
alumnos, fcmiorcs, familiarcs, domcfticos , inquilinos, colonos, cm-
phitcotas, feudatarios didlorumqne bcncHciorum redores , 6’c bendi-
tiatos , &
alios prcniilTorum poflclTorcs dc Sc fuper omnibus ,
Sc fingu-
Petrus Lambertus.
W. de Enckermont. Petrus I.antc. A. Melfuitcnfis.
Joannes dc RaJicibus. M. Veceis.
Num. lo^.
An. 1517.
L Eo Epifeopus Sen'us Sen’^orum Dei , cbarifllmo
Emanueli Portugalire & Algarbiorum Rcgi illuftri
Chrifto filio
falutcm & ap-
,
di Cafa ^ortugues^a. jI
forum , refervata faltcm , pro fingulis earunJem ecclefiarum Rcd^ori-
bus portionc fexaginta ducatorum dimcmbraveramus or fcparaveramus
illaque fic fcparata & dimembrata preceptorijs fic eref^is proportiona-
bi/iter , pro earum do£Hbus pcrpetuo applicavcramiis & appropriave-
ramus. Expofito nobis pro parte tua quod tu expcrientia ipfa qujc eft
rcrum magillra didilccras militcs diiSla; militix qui iiobilles dFe debe-
bant & in cnti/Hone voti deo ferviie promittebant , & pro ejus fidci
augmcnto manifefte pcriculo mortis , fe exponcrc non forinidabant
& contra di»^tos infidells viriliter pugnabant fpcrantes (i contra Chrif-
ti nominis holies pngnando occumbercnt lilicitatis eterna: premium
conl'equipolTe & proptcrea ultra mimemm preceptoriarum per nos
cve^larum hujufmodi ajiquas alias prcccptorias pro nonnullis alijs mi-
litibus di£lic militire exigi & inllitui defiderabas ut multiplicato hujuf-
modi numero millitum bdlum adverfus cofdcm infidclcs maiori robo-
re prodcijui pofTct & pro parte tua nobis fupplicato, ut ipfi tuo pio
<5: noneflo deliderio annucrem de benignitatc apoftolica dignaremur.
Nos ipfi fupplicationibiis inclinati tot dias preceptorias dida: militix
quot infra annum ex tunc computandum fub invocationibus de quibus
tibi videretur ex tunc in monallerio , di^lx militise feu illius conventu
aut militia hujufmodi perpetuo ereximus & inftituimus acbona &jura
quinquaginta parrochialium ecclefiarum quas de jure patronatus laico-
rum tui exifterent , & quas tu infra annum predidlum duceris fpecifi-
candas profingulis earum re«!loribus faltcm portione fexaginta duca-
torum refervata , pcrpetuo dimembravimus & feparavimus^ illaque fic
fcparata & dimembrata preceptorijs
,
prefatis ercdlis proportionabiliter
proearvm dotibus perpetuo applicavimus &
appropriavimus acfacul-
tatem nomin;mdi rmlites ad didas preceptorias tibi &
pro tempore ex-
iftenri Portugaliie conedfimus , dummodum tuus ad id exprdfus
Regi
accederet aifenfus prout in diverfis noftris inde confedlis Uteris quanim
tcnorcs haberi volumus proexprdTis plenius continctur. autem Cum
l\cut denuo nobis exponi quia dileilus filiiis nobilis vir Jacobus
fecilli
Rragantia: & de Guimaraens dux tuus dl nepos fororius, flcatcpluri-
mum dileihis , ac in cifdcm bdlis qua: contra cofdem perfidos noftra:
fidci holies continuo geris adverfos prefatos hoftes farraccnos viriliter
pugnando nc dum tibi fed etiam cidem fidei catolica: , &
nobis ac fe-
di apoftolictE plurima fervitia fccerit ut in expugnatione notabilis Ci-
vitatis de Azaraor , & aliorum oppidomm Aphriese a manibus iplbrura
infidclium experientia docct fperasque Julia tuum &
ipfius Duels fidd
ardorem et defiderium in eifdem bcllis ct fanto excrcitio ac in pluribus
alijs rebus pro ejufdem fidei ac tui excelcnticimi ftatu conl'civationc
hojiore ct augmento ab eodem duce frequenter cadem divina demen-
tia fnvente , majora fervitia rcciperc et de prefenti rccipi ex quo ilia
continuo tibi faccre non defillit , et quia ipfius duds facilitates ad ta-
lia peragenda forfan non fuficerent defideras ultra ea qux idem Dux
in fue virtutc ct fervitutis premium a te recepit et rccipiet etiam a no-
bis , et cadem fede apoftolica de alicujus fubventionis auxilio cidem
Duci provider! , ct ut etiam nobis pro parte tua hiit expolitum fi dc
bonis juribus et rebus aUquarum ex centum pairoachialibus ct ul&a qua:
Tom. IV. ii G de
52 *Provaf do IJv. VL da Hilloria ^enealogica
de Jure patronatus dicli duels cxiftunt ultra numerum alianiin prcccp-
toriarum per nos ercdlarum luijufmodi aliqux alix prcccptorix pro
nomnillis militihus dieVi , ct pro tempore , exiftentis ducis faniiliaribus
acquibufvis alijs quibus tu ct pro tempore, exiftens adminiftrator ct
mngifter diclx melitix exhibueris ct cxbibucrit ad inftantiain ciurdem
ducis abitum ditflx melitix^ ct ipfi in cmidione profclTionis dic^x mi-
litix deo foi^'ire promiircrint decodem jure patronatus ct ad prelenta-
tioncm diSl:i , ct pro tempore exiftentis ducis ac ad tui ct pro tempore
exiftentis adminiftratoris ct magiftri inftitutioncm crearentur crigeren-
tur, ct inftituerentur profeclo eidem duci ct fuccedbribus luis acetiam
•tibi cx hoc plurimum confulcrctur ct multiplicato hujufmodi diclonim
militum numcro bdlum advcrlus cofdem infidelles majori robore pro-
fcqui poftet quare nobis tu ct etiam idem dux in fuo laudabili defiJe-
rio confentiens umiliter fupplicari feciftis ut hujufmodi veftris piis ct*
honeftis dcfidcrijs annucrc de benignitate apoftolica dignaremur. Nos
igitur ad defiderium tuum hujufmodi ct maximos laborcs expenfasque
ct periculaquc idem dux in expugnationc civitatis ct alionim oppido-
rum predi6lorum in cjufdcm fidci aiigmentum ac noftrum ct fedis apof-
tolicx totius reypublicx criftianx honorc fuftimiit debitum rcfpe<5him
habentes ac ut tu ct ipfc dux nepos tuus ct alij principcs chriftiani
ad alia fimilia peragenda invitcinini fupplicationibns hujufmodi incli-
nati tot alias prcceptorias didVx melitix quot infra annum a dato pre-
I'cntium computandum fub invocationibus , de quibus cidem duci ne-
poti tuo videbitur ex tunc prout cx tunc ct c contra ad di£li ct pro
tempore exiftentis Ducis prefentationem tuisqueet pro tempore exiftentis
adminiftratoris et magiftri inftitutioncm dumtaxat in eadem mcHtia Do-
mini Noftri Jefu Chrifti perpetuo creamus crigimus ct inftituimus ac
bona ct jura quindecini ex didfis parroachialibus eccldijs qux dc jure
patronatus didti ducis cxiftunt et quas idem dux infra diftum annum
duxeris fpccificandas pro lingulis carum Rectoribus I'altem portionc
fexaginta ducatores refervata perpetuo dimembramus ct feparamus illa-
•que lie feparata ct dimembrata , prcceptoris perfaefis fic creifis pro-
portionabilitcr pro carum doftibus iuxta confidcrationcm et arbitrium
didfi Duels perpetuo applicamus et apropriamus ac idem ct pro tem-
pore exillcnti Duci Bragantix cligendi nominandi ct tibi ct pro tem-
pore exiftenti adminiftratori , et magiftro did:o militi , eofdem milites
ad diefas prcceptorias fic credfas a fua primeva creftione , leu cum et
quotiens perpetuo eas vocarc contingit prefentandi tibique & di«5lo pro
tempore exiftenti adminiftratori , et magiftro illos inftituendi ct confir-
mandi facultatcm et licentiam concedimus. Dumodo tuus , ct di^li
Ducis ad hoc expreftus accedat airenfus ct quod preceptorix hujufmo-
di fic creefx ct inftitutx dejnre patronatus cx fundationc ct dotatione
didfi ct pro tempore exiftentis Ducis Biacantix perpetuo fint ct clfe
cenfeantur , didfumque jus patronatus ac nominandi & prefentandi cof-
dem milites ad caldem prcceptorias fic erc^fas pro potiori cantclla qua-
tenus opus fit cidem ct pro tempore exiftenti Duci appoftolica autho-
ritatc perpetuo concedimus illudquc verc &non fi<5le cx eadem funda-
tione ct dotatione ac fimilibus mode et forma fibi competcrc prout in
diclis
da Cafa '^al ^ortHgue^a. .
j^
Jiftis parrochialibus ecclcfijs compttit perindc ac fi bona jura ft
fibi
Digitized by Google
54 Turovas do Liv. VI, da Hifloria (jenenlo^tca
Digitized by Coogle
.
,,
& edam ultra vel citra parroachiales licclefix de tuo jurepatronatus hu-
jufmodi cxcitebant exprefTum fuilTct. Et quod Redoribus diiTlariim
quindecim fpecificandarum parrochialium Ecclcfi;irum , quarum videli-
cet centum viginti quinque non cxccfieriiit quadraginta dumtaxat: alia-
ri;m vero quarum centum quinquaginta ducatorum finiilium fiudus,
redditus , d proventus valorem annuum tranfccndcrint fexaginta diica-
toiuin limilium , & non ultra poi tio prout pro Redoribus quinquagin-
ta
Diniti^rn-i by C-oOgll
daCafa ^eal T^ortugues^a.
ta paiTOchiali’um Ecclcfiarum pro Hmillbus prarceptorijs per nos jam
dudum ( ut prsefertur) difti Emmaiiuclis Regis intuitu creftis perprx-
fitum Regem Ijpecificataruni refervata exiftit rcfcr\ari debeat ,
ac rc-
fenata fit , & efie cenfeatur decernimus per pra;fcntcs. Non obfianti-
bus prxmiffis, ac conftitutionibus, & Ordinationibus apoftolicis, ac om-
nibus illis tjua: in didtis prioribus litcris volumes non obfiarc , caterif-
que contranjs quibulcumque. Nulli ergo omnino hominum liccat banc
paginam noftra abfulutionis , voluntatis , conccfl'onis , ac dccreti in-
/ringerc , vel ei aulu temerario contrairc. Siquis autem hoc atcntarc
praliimplcrit , indignationem Omnipotentis Dei , ac Beatorum Petri
& Pauli Apoftolorum cjus fe noverit incurfurum. Dads Romae apud
San£tum Petrum , anno IncamationLs dominica: milcfinio quingentefi-
mo decimo nono , fexto klus Oclobris. Pontificatus noftri anno Icp-
timo.
D
ta navi_
zemos faber, que pello Duque dcBarganca, cdeGuimaracs &c. meu
muito amado , e prezado Ibbrinho , nos Foi aprefentada huma Bulla
donoflb inui Santo Padre Leo X. impetraila a nolfa fupplica^a& era
que S. Sanddade fazia gra^a ao dito Duque , que podelle nomear quin-
ze Igrejas de feu padroado pera fe fazerem dellas Comendas pera Ca-
volleiros da Ordem deNoflb Senhor Tefu Chrifto , a que nos , ou nof-
fos I'uccelTores que a adminiftra^af) do dito meftrado tiverem , dver-*
mos por bem de dar o babito da dita Ordem com outras claufulas niais
largamente na dita Bulla contheudas , antre as quaes fe requere pera
ertcito da dita Bulla darmos nos pera ello noflb exprelTo confenrimen-
to, pedindonos o dito Duque meu fobrinho , que nos aprouvefie de
Jho dar, e vifto feu pedir, c avendo refpeito a fer efto por noHb rc-
qiicrimento , e redundar em nolTo fervi^o , e defies Reinos por efia
prel'cnte noteficamos que fomos difib contente , e damos pera inteiro
efi'eito da dita Bulla noflb confentimento , e encomendamos aosjuizes
apoftolicos a que a execupo da dita Bulla vem cometida , que com to-
da boa diligencia , e cuidado dem a exccuflao os mandados fobre efto
da Santa See apofiolica cmanados , afli como nelles he contcudo. E
mandamos a quaefqucr noflas jufii^as , e officiacs a que efia nofl'a Car-
ToiiJ. IV. H ta,
Digitized by Coogle
,
ta ,
ou trcslado della cm publica forma for aprcfcntado que dcm a cfto
todo o favor ,
c ajuda que nccelTario for. Dada cm Almcirim a quatro
dias dcMajo Jorge Rodriguez a fez, anno de mil c quinhentos e de-
zanove.
Bulla do Papa Leao X. em cjiie con da , que nas quinze Jgre}as en-
trao as de Santa Maria tie Moreiras e de Santa Leocadia, am-
,
Num. 112
An. 1518.
L Eo Epifeopu-s Semis Servorum Dei. Dilcflo filio nobili viro Ja-
cobo Barguantix’, ct de Guimaraes Duci illullri falutcm, ctapof-
tolicam bcncdiclioncm. Sincerx devot onis eft'cdlus quern ad nos , et
Sanflam Romanam geris Ecclefiam non indigne promcretur ut votis
tuis per quae tibi tuisque honor acrcfcat favorabiliter annuamus , ac ca
favoribus profequamur opportunis. Sane pro parte tua nobis nuper cx-
hiba petitio continebat, quod dudum certi laici alTerentcs parroadiia-
les Ecclefias Sandae Maria: de Morciras , ct dufdem Sandac Mai ias de
Sanda Locaia locorum Bracharenfium dioccefis quas diledus filius Fcr-
nandus Rodcrici 'illarum rcdlor obtinet; quaruinque infimul fruilus,
redditus , et proventus feptingentomm ducatorum auri de Ciamcra fe-
cundiim communcm eftimationem valorem annum non excedunt de Ju-
re patronatu-s laicorum exiftcre, illudque ad fc pcrtincre ipfum Jus pa-
tronatiis tibi donarunt , et conccd’erunt prout inquilnifdam inftrumen-
tis publicis defuper confedis plcnius continctur. Quare pro parte tui
alfercntis ct charifllmi in Chrifto filii noftri F.mmanuelis Portugallia:
ct Algarbiorum Regis illuBris nepotem exiftere nobis fuit humiliter
fupplicatum utdonationi, ct conceflioni prsdidis pro illarum fubfiften-
tia firmiori robur apoftolicae confirmationis adjiccre , atquc etiam cum
de Jure patronatus diflorum donatorum dubitetur didum patronntum
tibi , ac heredibus , ct fucedToribus tuis limpliciter perpetuo conccdc-
re , aliasque in prcmidls opportuno providere de bcnignitate apoflolica
dignaremur. Nos igitur ad maximos laborcs , expenfasque , et pcricula
0U.1: tu aim diifli Emmanuclis Regis , et tua ClalFe contra agarenos fi-
aei holies Civitatem de Azamor, ct alia oppida ab illis expugnando
in ejufdem fidei aiigmcntum , acnollnim, ct Sedis apoftolic«, touuf-
que reipubliac chrillianx honorem lullinuilli dcbituni rcl'pcinum ha-
bentes , ct ut tarn tu , quam alij Principes ad fimilia peragenda invite-
mini nccnon pra;fati Emmanuedis Regis conlidcrationc erga tc apof-
:
tolicam
Digitized by Google
da Cafa %eal ^ortugue^a.
59
tolicam niunificentiani exerccre, teque fpecialibus favoribus, ctgrati}s
profequi volentcs , ac a quibufvis excomunicationis , fufpcnficnis ct
,
intcrdifti , alijsque ecclefiafticis Icntcntijs ccnfuris, et pocnis a jure,
,
ycl ab homine quavis occafione , vcl caufa latis fi quibus quomodolibet
innodatus exiftis ad efFedlum prajl'entium duntaxat confcquendum ha-
rum lerie abrolvcntcs , ct abfolutuni fore cenrentes hujulmodi fuppli-
cationibus inclinati dqnationem , ct conccflionem prxdidlas , ac prout
iUas concernunt, omnia, etfingula in dicHs inftrumentis contenta quo-
rum tcnorcs ac n dc vcibo ad verbum infererentur prefentibus pro lu-
ficienter exprcflis haberi volumus aucloriate apollolica tenore prefen-
tium approbamus, et confirmamus fupplcntcs omnes, et fingulas tarn
juris quam tafti defFc^his fiqui forfan intervenerint in eilUem. Et
nihUominus tctuosque heredes , et fucceflbrcs perpetuo veros , et in-
,
ri loleant
,
e confueverint , audloritate , et tenore prxfatis facimus, conf-
tituimus , et deputamus , teque , ct heredes , ac fucceirorcs tuos pra:-
fatos ex nUnc carundem Ecclefiarum Patronos ct illarum jus patrona-
,
tus hujufmodi ex fundatione , ctdotatione, et non alias vere, et non
fidte ad VOS competere et fub aliquibus derogationibus ctiam in fpe-
,
cie , et noininatim ctiam intuitu litis permutationis vacationis apud Sc-
dein candein etiam manibus nollris , ct fuccelTorum nollrorum concen-
fus partium vcl alias fiendis quominus tu et heredes ac luccelTores tui
,
prxJicli jure patronatus liujufmodi libcre uti , et ad pra:Ientationcm
ve/lram inftituti earundem Ecclefiarum poirdTioncs aTequi , et rctincre
poflltisminime comprehendi , ncc coniprehcnfas effe intclligi poU'e.
Sicque per quocunque Judices , et Comillarios etiam didla: San6>:^ Ro-
manie Kcclefisc Cardinalcs , ct Palatij apoftolica: caufai urn Auditorcs ,
feu eorum loca tenentes, ac etiam tuos, et fuccelTorum tuorum hujuf-
modi Confervatores pro tempore cxiftentes , feu quovis alios in qua-
vis caufa , et inftantia in Romana Curia , ct extra earn pronunciari , ct
dcjudicari debere, ct teneri lublata eis , et eorum cuilibet quavis ali-
tor judicandi , et interpretandi facultatc , feu au»5loritate irntum quo-
que ct innane cuicquid fecus etiam per nos , feu de mandato nollro
aut Sedem praediebam , vel ejus etiam de latere Legatos , feu Nuncit'S
ctiam confiftorialiter fieri contigerit cadem aueboritate , et tenore do-
cernimus, ct dcclaramus do gratia fpeciali non obftantibus apoftoli-
:
Num. 1 1 a,
^
ElRey fazemos faber a quantos efte nolTo Alvara virem , que
® apraz que o Duque de Bargan^a meu muito ainado , e pre-
An ’
1 « 1 8
zado fobrinho polta nomear a Igreja de Santa Maria de Monforte nas
Comendas , que o Santo Padre Ihe tern otorguado. E ifto fern embar-
go do dito Duque non ter os padroados das Igrejas da dita Villa mais
que em fua vida. Porque por Ihc fazermos merce o avemos aflim por
bem. E queremos que efte alvara vallia conio Carta adinada , e alTel-
lada , e palTada pella Chancdlaria fem embarguo da Ordena^afi fobre
ilFo feita ; feito cm Torres Vedras a fete dias de Outubro
j
Diogo Fi-
guciro o fez de mil e quinhentos e dezoito annos.
An# 1522. T\T Dorn Affonfo Bifpo Devora &c, fazemos faber aos que efte
nolTo alvara de Confirma9a6 virem como vimos efte alvara del-
Rcy meu Senhor concedido ao Senhor Duque de Bargao9a pello qual
o confirmamos ,
approvamos , e retificamos , e interpoemos cm clle
nolTa autoridade, emandamos que tenha , cvalha como nodito alva-
ra de S. Alteza fe contem. Feito em Evora a vinte e oito dias de Mar-
90 de mil e quinhentos e vinte dous annos.
Digitized by Google
,,
Digitized by Coogle
61 Turovas do Liv, VL da HiHoria ^enealogtca
torum procederc dignaremur juxta traditam a Scde apoftolica nobis
formam. Ego Gundiflalvi Prior , ct Executor prarfatus atendens rcqui-
fitionem hujufmodi fore juftam ; et ration! conlbnam volcnsque man-
,
datum aportolicum nobis hujufmodi in hac parte diredfuin rcvercnter
exequi ( ut tencmur ) quindccim Ecclcfias inter quas didius Dominus
Dux aliquas jam fpecifcavit , f. San 61a: Mari« deAutimes. et Sandia:
Maria: do Rio frio , dc Carrcguoca , et Ecclefia Sandii Bartnolomci de
Rabal , et Santi Petri de Babae ejus Ecclefiarum , P'cclefia San(^i Gens
de parada , et Ecclefia Sandli Petri de macedo dos Cavalleiros , et San-
dfjc Marix dc moreiras, Ecclefia Sandlx Leocadix demoreiras, Ecclc-
fia Sandii Petri de Vciga de lira dioc. Bracharenfis , et Ecclefia Sandhi
Salvador dioc. Eborenfis et alias quinque qiias duxerit Ipecilicandas
:
cum tempus vacationis advcncrit , vel antca ficut eidem , et pro tem-
pore exiuenti Duci vifum fuerit , et ad ejufdem , ct pro tempore exif-
tentis Ducis Braguantix prxfentationem , ct ad moderni et pro tem-
,
pore cxiftentis Adminillratoris , aut ALigiftri Militix Domini noftri Jc-
fu Chrifti inllitutioncm duntaxat in cadem militia Domini noftri ex
nunc pernetuo creamus , crigimus , inftituimus , et ordinamus ac bona
et jura lupradidlarum decern parrochialium Ecclefiarum , ct quinque
quas didlus Dominus Dux duxerit fpecificandas ita quod numerum
:
Digitized by Google
I
,
tationes procurationcs ,
& alia jura Epifeopalia , atquc teneantur ad ex-
cnHis fabricx, & ad omnia ornamenta nccc'laria , & omnia onem ipfis
fIcdcfijs incumbentia fiipportare ad aiiar antca tenebantur didi Redo-
res , Priores , & Abbates , & fupraoidi Rcdorcs in eildcni Piedefijs
dc extero confimiati , & inftituti habcant diclam portionem fexaginta
vd quadraginta ducatorum prxeipuam pro fua fuftentatione , &rolum
teneantur ad cxpcnlas qux divinuni ofneium tangunt ut funt candelx
cera , vinum , oleum Sandum , & Chrifma ubi cx conl'uctudinc , vd
ftatuto parrochiani ad hxc non tenentur. Ipfique Rcdorcs noviter prx-
fentati , & confirmati I'olvant diavefanis Prxlatis , ac Ibis Officialibus
omnia jura qux ratione conlirmationis, & inftitutionis lolvi debent, &
qux acquifivenint poft confirmationcm intuitu prxdidarum portionum
poft corum obitum ad lucccnbrcs corum fpedent. Bona autem , qux
ipfi Prxccptorcs confidcrationc, & intuitu prxccptorianim pcrceperint,
& acquiftverint rcgulentur fccundum ftatuta Ordinis inilitix Domini
noftri Jefu Chrifti , qux omnia , & lingula , necnon prxfcntcs litcras
noftras , & in eis contenta vobis omnibus , & fmgulis Ibpradidis , &
veftrum cuilibet , necnon Reverendiflimis Reverendisque in Clirifto Pa-
tribus, & Dominis Archiepifeopis , & Epifeopis Portugallix^ & Algar-
biorum Regnorum , eorumquc , & cujus’ibet ipforum in fpiritualibus,
& temporalibus , Vicarijs , & Officialibus gcncralibus , & fpedalibus fpe-
cialitcr, &exprcirc intimamus, infinuamus, & notilicamus , ad cu- &
juslibet veftrum notitiam deducimus , & dcduci volumus per prxfcntcs
nc de prxmiflis ignorantiam aliquam prxtcndcrc valeatis , vofquc nihil-
ominus , & veftrum quemlihet eadem audoritatc requirimus , & mo-
nenus primo fccundo & tertio , & peremptorix fex dicrum monitione
canonica prxmifTa. Quorum fex dierum pro prime duos , pro i’ceun-
do duos , rcliquos alios duos pro tertio , & peremptorio termino affig-
namus milites per didum , & cxiftentem pro tempore Ducem nomina-
tes , prxfentatos , & per prxfatos Magiftrum modernum , & pro tempo-
re cxiftentem , vd Admmiftratorem ad prxeeptorixs per nos ut prxmi-
titur ercdxs , vd Procuratores fuos pro eis , & pro eorum nomine in
& ad corporalem , rcalem , & adualcm poireftionem prxeeptoriarum
hujufmodi , & bonorum , ac jurium cx didis Eedefijs dimembratoium,
& prxeeptorijs prxfadis applicatorum fi vacant ad prxfcns ,
vel quam
pnmitus vacavcruit , & pcrtincntium carundem libere aprehendere ,
ca-
rumquc
Digitized by Google
,
,,
, &
comm cuilibct in virtutc fanftae obedicntiac fub cxcomunicationls
pcna quam in ipl'os , & comm qucmlibet in folidum di£la canonica mo-
nitionc prxmilTa ferimus in his fcriptis fi ea qux ex in hac parte co-
,
mitimus, &
mandamus ncglexcrint, feu contumacitcr diihilerint adim-
plerc , quanvis ipfi , vel eomm alter qui fuper hoc pro parte difti Do-
mini Ducis, & Prxceptomin prxdidlomm fic nominatomm fiierint re-
quidti , feu alter corum fuerit r^uillms. lu taraen quod alter alte-
rum non fpeftet, nec unus pro alio fe excufet infra fex memm fpadum
poll requilitioncm hujufmodi ex vel alteri eomm fadfam quern termi-
num illis, &eomm cuilibct proomni dilationc, &termino perempto-
rio ,
ac monitione canonica allignamus ad vos Reverendiflimos , Revc-
rendosque Archiepifeopos , & Epifeopos , necnon Decanos , & Archi-
diaconos , Capimta , & Convenms , & perfonas prxfatas omnesque , &
fingulos iupradiftos quibus hujufmodi noftcr proedTus dirigitur, nec-
non ad Ecadias hujufmodi , perfonasque , & loca alia de quibus ubi
& quando quotiens expediens fuerit perfonaliter accedatis , leu alter eo-
mm accedat , diftasque litcras apoftoliexs, & hunc noftmm proedTum,
ac omnia , &
lingula in eis contenta live eomm fubftantialcm dfcftum
vobis, & cuilibct vcftmm , ac alijs quorum intcreft communiter , vel
divifim legatis ,
intimetis , inlinuctis , & lidclitcr publicari procuretis
, &
necnon prxfato Domino Duci Prxeeptoribus prxdidlis , live co-
rum Procuratoribus plcnc , & integre rcfpondcrc faciatis , procure- &
tis, aut unufquifquc faciat , aut procurct prout ad ipfos, corum &
qucmlibet communiter , vel divifim pcrtinct juxta didarum litcramm
^oftolicamm continentiam , &
tenorem. Et nihilominus omnia , &
lingula vobis in hac parte comifia plenarie exequatis juxta tiaditam
feu direftam a Sede apoftolica nobis fonnam. AblblutSonem vero om-
nium , &fingulomm qui prxlhtas noftras fententias , vel camm aliquid
incurrerit, leu incurrerint quoquomodo nobis, vel fuperiori noftro tan-
tummodo refervamus. In quomm omnium , &
fingulomm fidem , &
tcllimonium prxmilTomm prxfentcs literas , five prxfens publicum in-
ftmmentum proceflum noltrum hujufmodi in fe continentem , five con-
tinens exinde fieri , &
per Notarium publicum infraferiptum feribi , &
publicari mandaviinus, noftrique fegilli juflimus, &
fccimus apertius
communirL Datis , &
adlis in nobili Oppido dc Villa Viijofa vigefimo
tertio die menfis Augulti , anno a Nativitatc Domini millcfimo quin-
gentefimo vigefimo fecundo prxfentibus ibidem Venerabilibus Viris Jo-
anne Alvari in decretis bachalario prxfati Domini Ducis Auditore , &
Didaco Figucira , &
alijs multis hujufmodi a£lum dccorantibus. Phi-
lippus Joannes.
Ego Joannes Alvari in decretis Bachalarius prxfati Domini Ducis
Capclanus publicus apoftolica audloritatc notarius qui prx incertamm
literamm apoftolicamm prxfcntioni , requifitioni , prxfentisquc procef-
fiis petitiooi
,
&
ftilminationi omnibus alijs , & fingulis dum fic ut prx-
mitimr per prxfatum Priorem , judieem , & Excaitorcm , coram eo &
agerentur, ucccrncrentur, &fiercnt una cum prxnominatis teftibus prx-
fens interfui , atquc fic fieri vidi
,
&
audivi , &
in notam fumpfi. Ideo
hoc prxfens publicum inftrumentum proccll'um cxccutoiialem in fe
conti-
Digitized by iooglt
, ,
N
las
Os EIRey fazemos
havendo
faber a quantos efte noflb Alvara virem
nos rei'peito asgrandcs doagoes, c privilegios que
Reis nolTos Antecedbres , e pornos fbra6 feitas, dadas, econfir-
niadas aqs antecelTorcs do Duque de Bragan a
que
pel-^^^™*
* * 5'
9 , e de Guimara& &c.
meu muito amado , e prezado Ibbrinho , e a cllc , acerca das jurdi^o&i
das Villas, e terras , erendas, que Ihc pcllos ditos Reis nolTbs Antecef-
fores, e per nos fora6 dadas, e confirmadas, e apolTe, ecollumes an-
tigos de que os ditos feus anteedfores , e die dito Duque meu fobri-
nno en tudo ufarad acerca das dittas jurdigoft ; e havendo afli mefmo
refpeito aos grandes merecimentos dos ditos feus Anteceflbres e pellos
,
grandcs e eltremados fervi^os ^e
a eftes noflbs Reinos , e aos dittos
Reis antepaflados nolTos Antccclibrcs fizerab , em cfpeciat o Conde Nu-
no Alvarez Condelhible que foy defies Reinos ,
que os ajudou a ga-
nhar , e defender a EIRey Dom Joa6 de louvada memona meu vifa-
vo , e efguardando quanto o dito IDuque meu fobrinho he a nos che-
gado cm devido , e parcntefco , c aos fervi^os que dellc temos rccebi-
dos , e ao diantc efperamos rcceber , e por todos dies refpeitos , c por
folgarmos de fazer mercc ao dito Duque meu fobrinho queremos , e
nos praz que a Ordena^-ao geral que novamente fizemos acerca das jur-
di 9 oes das Rainhas , Infantes , fenhorcs , e lidalgos de noflbs Reinos
nao haja lugar em coufa algfla no que tocar as jurdi^efe das terras do
dito Duque meu fobrinho , e afli de todas fuas rendas , ncm iffo mel-
mo aas uzos , e coflumes de que ate ora ufarao , e efliverao em pofle
ncm em coufa aigda ddlo Ihe prejudique ncnhda claulula , decIaraM6
dcroga^aft ncm pena nella conreuda , nem iflb mefmo a feus fuccdlb-
res,
poique tudo o ndla conteudo havemos por nenhum , c de nenimm
vigor no que afli tocar ao dito Duque meu Ibbrinho , c afli a feus fuc-
ceflbres ,
em fuas terras, jurdi^ocs ,
e rendas dcllas, e afli em feus ufos,
e coflumes como ditto he ; porem o notificamos affi ao noflb RegeJor,
e Governador das noflas Cafas da Suppric^^ab , e do Civcl , e aos Def-
embargadorcs das dittas Cafas, Corrcgedorcs , juizes, ejufli^s, offi-
ciaes,
c peflbas a quo cllc Alvara for moflrado ,
e o conhccimcnto del-
le pertencer , e Jhe mandamos que cm todo o cuirprab ,
e guardem , c
Tom. IV. I ii fat;a6
Digitized by Coogit
-a-
,
Num. ii6.
An. 1521. N
tkmbas
Os EIRey
plicagab ,
fazemos faber a vos Regedor da nolFa Cafa da Sup-
as dittas Cafas
Govemador da C'ala do Civcl , Defambarguadores
c ao
,
e a todos nolFos C'orregedores , juizes , jiifli-
ti^as , ofticiaes , e pelFoas a que efte nolFo Alvara for moftrado , e o co-
nhccimento dclle pertencer , que a nos praz jior folguarmos dc fazer
meree ao Ouque oc Braguan^a , e dc Guimaraes , &c. meu muito ama-
do , e prezado fobrinho , que os Ouvidores de fuas terras , ufem cm
fuas ouvidorias de todo aqucllo dc que os nolFos Corregedorcs das Co-
marcas ufab por noflbs Regimentos da mancira em que hab dc fervir
j
feus ofticios que he cncorpoiado nas Ordcna^ocs novas que hora fezo-
mos , e efto lem embargo de qualquer ordena^ab que em contrario dif-
fo feja porque conliamos que o ditto Duque meu fobrinho provera de
Ouvidores tais pell'oas que as coufas da jufti^a mui bem fa^ab , e que
a todos a guardem inteiramente , porem voUo noteficamos afly , e vo.s
mandamos que Ihe leixeis alfi dilFo ufar como ditto he , e nilFo Ihe nom
ponhaes duvida, ncm embargo algli porque alfi nos praz, cefte Alva^
ra queremos , e nos praz que vallu , e tenha forca , e vigor como le
folTe
Digitized by Google
. daCafa %eal Tortuguea^a. 6^
folTe Carta por nos affinada ,
do no(To fello , e paflada por
e aflellada
feito cm
nofla Chancellaria fern embargo da Ordena9a6 em contrario ,
Lisboa avinte e novc dias de Julho. Jorge Rodrigues o fez dc mil
t^uinhentos evinte hum.
U faber aos que efte Alvara virem que por juftas con- Qjj. n » t
E
mepraz
ElRey 690
njcni90&demeu fcrviqo que a iflb memovem, Ey porbem, e
dedeclarar quo osBachareis que fervem de Ouvidores ejui-
*
*
,
All. 1040.
zes das terras do Ducado de Bragan^a fe Ihe leve em conta o tempo
que fervirem como fe o fizerab pela Coroa nas correi^ow , de Judica-
turas,
e para que venha a noticia o que afli ordeno Mando que fe re-
gifteno Uvro do Dezembargo do Pa^o , e mais partes onde tocw para
que daquy em diantc fe obferve e guarde efta minha refolu^ab inteira-
mente como fe nella conthem fern duvida nem contradi^ao algfia por-
que afly oey porbem, eefte mepraz que valha tenha for^a, e vigor
pofto que feu effeito aja de durar mais de hum anno limi embargo da
Ordenacab do livro 1. titulo 4. era contrario. Antonio de Aloracs o
fez em Lixboa a treze de Ofhibro de mil feifeentos e quarenta e feis.
Pedro de Gouvea de Mello o fez eferever.
REY.
R^
D Om
ves ,
Phcllippe per gra^a deDeos de Portugal , edos
daquem , e dalem mar em Africa, Senhor deGuine, e da
conqu'ifta navega5a6, coincrcio dc Ethiopia, Arabia, Perfia^ e
daliv t
n.tl 6
• }
•
.
dia , &c. Fa^o (aber aos que efta minha Carta de confirma^ab per fuc-
cefTab virem , que por parte de D. Joab Duque de Bragan^a , ede
Bar-
cdlos , e Guimara&i , meu muito amado ,
c prezado fobrinlio ,
me fov ap-
prefentada hda minha Carta dc confirm-a^ab paftada ao Duque D. Thec^
Ouvi-
dozio feu paj , que Deos pcrdoc , fobre averem de conhcccr cs
fahirem ^nte os
dores dasfuas terras das appcllaifbcs , c aggravos que
Juizes dellas da qual o treslado he o leguinte. Dorn Phelippe per
,
Digitized by Google
70 l^rovas do Liv. VI. da Hijlorta ^enealogica
E o podem livrar com dircito , c pedionos por merce , que nos man-
:mos , que na6 tomallcs dcllo conhccimcnto , nem Ihc quebrantaf-
fedes fua jurdi9om , e nos vendo oque nos pedia, tcinos porbem, e
mandamos , que nom conhecadcs das ditas appclla90& , nem aggravos
UC adim vierem das ditas luas terras , de maneira que nom vaa per-
3 amte o dito Condc ,
ou perante os feus Ouvidorcs, e entom fc as par-
tes dcllcs appcllarcm ,
ou aggravarem , entom conhccedc delles nos ca-
fos que dev'edes e em outra guiza nom , e a nofla merce he de nom
,
aggravar em cllo o dito Condc , nem Ihc quebrantar fua jurdicom , por-
que efto a ella pcrtence , onde al nom fa9adcs dante na Cidadc do Por-
to dez dias defevereiro, ElRci o mandou Aftbnfo Coudo a fez, era
de mil quatrocentos vinte efinco annos. Pedindome o dito Duque D.
Theodozio por merce que por quanto clle era o filho mais vclno ba-
ra6 lidimo , quo ficou por falecimento do Duque D. Joa& feu pay que
Decs perdoe que herdara , e fucccdcra fua Cafa , e terras , c Ihc per-
tencia o contheudo nefta Carta trcsladada , ouvelfc per bem de lha con-
firmar , e vifto feu requeriniento por muito fblgar de Ihc fazer merce,
tenho por bem , elha confirmo , c cy por confirmada per fuccellao, c
confimiacao c mando que fe cumpra , e guarde inteiramente , ally , e
,
da maneiia que nclla fe conthem ; dada na Cidade de Lisboa a quinze
dias do mes ae Mayo Miguel da Cofta a fez anno do nal'cimento de nof-
fo Senhor Jclus Chrifto de mil e quinlicntos noventa e dous , e elle
Duque pagara cm minha Chancellaria os direitos que nclla ouverab de
pagar os Dnques D. Theodozio , e Dom Joa6 feu Paj , e Avo da con-
firma9a6 defta Carta a clle dos que elle della dever, Eu Ruy Diaz de
Mcnezes
Digitized by Google
,, 7
Alvara porqtte E/Rey rrvoga outros que havia paffado para ftrt^
,
N
mos
Os ElRey fazemos faber a todos nofTos Corr^edorcs , Juizes,^mjj^ I 1
ejuftiqas a que efte noftb Alvara for moftrado , que nos pafta-
al|^s alvaiaes aalguas peftbas pera ferem recolhidos noslugares a
que forem inda defempedido , e pera Ihe darem as coufas neceflarias
.
icai
^
'
Digitized by Google
72 Turovas do Liv. VI. da HiHorla (jeneaJogtca
Num. 1 1 8.
An. 1524. N Os EIRey fazemos faber a quantos ellc nofTo Alvara vireni que
oDuque deBraganca , e de Guimaraes &c. meu muito amado c
prezado fobrinho nos pedio por mcrce que ouvcHeinos por bem que as
,
Num. up.
An. IJ26. N Os o Cardcal IfFante &c. fazemos faber a vos nolFos Vigarios da
Cidade devora , c das Villas de Monte moor , c arrayoilos , e a
quaefqucr outros a que eftc no(Fo Alvara for moftrado , c o conheci-
mento dcllc pertencer , quo o Duque de Bragan^a , e dc Guimaraes &c.
meu
Digitized by Googl^
da Cafa ^al ^ortuyies;a. *7
j
meu muito amado , e prezado Primo nos enviou dizer , que die teem
hua fua coutada no tenno da dita Villa de Arrayolos , e que algus c!o-
ganga. .
U
ElRey faqo faber aquantos ellc meu Alvara virem que t j q'
Jj/que deBragan^, e de Guimaraes &c. meu muito amado , epre-*" '
.
zado Primo medille que EIRei D. Affonfo meu Tio que fanta gloria All. Ija6.
aja concedera , e outorgara ao Duque feu Pai que podefle dar a feu
filho mayor qualquer de feus titolos que quifefle ; e me pedio por mer-
cc que me aprouvefle de all ho outorgar a ello ; e vifto por miin I'eu
requerimento , e o muj conjunto devido que conuguo tee feu filho , c
•aos merecimentos , e ferviqos do dito Duque meu Primo , e por folgar
•de nillo Ihe fazer merce por elle prezente Alvara , me praz que do mes
de lev ereiro que vee do anno que veem de mil e quinheentos e vinte e
fete em diante , o dito Duque pofla nomear ao dito feu filho quando
quifer em qualquer dos titolos que elle teem , e em que Ihe mais aprour
ver ho nomear, edaquclle emquc ho nomear pella dita fua noinea9a>> •
fccm mais outra minha Carta , ncem provifao fe pofla intitular dclle,
e avecr , c gozar de todas as primincncias , c liberdades , peregativas ,
c gracis que ao dito titolo perteiKcrein : c por fua guarda , e minha
Tom. IV. K h’lii-
Digitized by Google
74 H^rovas do Liv, VL da Hiflorla (jenealogtca
lembran^a Ihe mandci dar dclo efte meu Alvara pormjm affinado 0‘
qual quero , e me praz que fe valha , c teenha forga , e viguor a(Ii co-
nio fe foITe Carta por mjm aHinada , c a(TelIada do meu fcllo , e pafla-
da por minha Chancellaria fcm embargo de minha ordenagab em con-
trario titolo vinte no livro fegundo de minhas ordena9oecs porque he
defczo , que alvara cujo elFeito haja de durar mais de hum anno nam
valha , e de todas as claufulas della , que quero , e me praz que accrca
defte na6 aja lugar , nem fe entenda , c fern embarguo afli mcfmo que
fena6 feja palTado pela Chancellaria de minha Coroa porque affi o ey
por bem por alguns refpeitos que me moveem feito em Almeyrim a
tres de Abril , o Secretario o fez de 1526 , e quando afli ho nomear no
dito titolo me fara faber para eu fer diflb fabedor.
REY.
\Alvard delRey ao Duaue 'Dorn Jayme para dar o& officios das fuas
terras aosJens criddos emfatisjaqao de feus fervigos, Ejld no
Cartorio da Cafa de Braganqa.
U
Num. III.
An. 1^26.
E ElRey fa90 faber a quantos efle meu Alvara virem que eu ey
por bem , e me praz que o Duque de Bragan9a , e dc Guimara& &c.
meu muito amado , e prezado Primo pofla dar os officios dc fuas ter-
ras, que defua dada fa6, a feus Criados em fatisfa9ao dc feus fervl90s
fern embargo da minha ordena9ao no livro quarto titulo *orenta ehum
quo defenue que os que tern poder dc dar officios nom os vcnda6 nem ,
mandem vender , nem levcm algum dinheiro por os dar porem Ihe ,
mandei diflb dar efte Alvara pormjm aflinado pello qual ey por bem
que o pofla afy fafer fern dita ordcna9ao , e das penas por
embargo da
clla poftas ,
feito cm Almejrim
a tres dias dabril. Pero dalca90va Car-
neiro o fez de mil quinheiitos vinte feis.
Num. 111.
An. 1526. EU
me me diiTe
,
ElReyfago faber a quantos efte meu Alvara virem que o Duque
dc Bragan9a
que
,
e de Guimaraes &c. meu muito amado , e prezado Pri-
cm Ihe tinlia confirmado todos feus privilegios , c gra-
gas cfpcciacs, cgeracs cm feu filho primeiro herdciro , e ainda com hda
adigao no cabo , que diz que minha vontadc he confirmarlhc tudo ifto
pera filho , e fcm embargo dc cllc ter privilegio de nom pagar chancc-
laria na minha chancellaria Ihe puferao duvida nom fer cfcufo dc a pa-
gar , D. Theodofio feu filho meu muito air.ado fobrinho , e porque mi-
,,
daCafa ^ortugues^a.
nha ten9a6 foi , e he de o dito feu filho , nom fornente ter , e ufar dos
ditos feus privil^ios defpois de fua morte ^uando fua cafa herdar , mas
,
ainda defdagora , e des do tempo que o dito prcvilegio Ihe concei
poreftc o declaro, e manJo que aly Ihc feja6 guardados, e afy mcf-
nio me dirte , que tcndo clle por ccrto , como por dircito comum e
,
por minhas ordena^ofe as molhercs tcm , e had os privilcgios dos mari-
dos, elle avia que aDuqueza fua mulher, minha rouito prezada Prima,
afy mefmo devia ter , e aver os privilegias , e ifcngocs , e liber^de
que elle tcm, eque na minha chancclaria Ihepedirao, elcvarao chan-
cclana do padrao do alTentamcnto que nclla trcfpaflci , dizendo que
por hua dctrimina9a6 fcita em tempo dclRcj meu Scnhor , e Padre
que Deqs tern , as molheres nom erad efculas, e avendo refpeito ao
muj conjunto divido que o dito Duque comiguo tern , e por folgar de
Ihc fozer merce cj' por bcin , e me praz , que a dita Duqueza nom feja
regulaila pcilj regra geral, e que aja , e tenha todalas gra9as liberda-
,
dcs, c/fenjdcs, eperrogativas, eprivilegios, que o dito Duque tern que
ncJh poJent caber , e averia por direito comum , e nom pague ncnhds
dircitos que o Duque nom paga fern embargo da dita detremina^ad c
,
de quaelquer outras que em
contrario fejad , as quaes cy aqui por el-
pecificadas ;
porem mando
a todas minhas juftijas eofficiacs, dcqual-
,
uer calidade que ,
que
fejad o conliccimento defto pertencer , guar*
a em a dita Duqueza fua molher , e ao dito D. Theodofio feu filho to-
do o fobredito , porque al y me praz por Ihe fazer merce I'cm embargo
dcqualqucr coiifa que em contrario leja, cfem embargo daordena^ad
do livro fegundo titolo corenta e nove em que dis que minha ten^ao
nom lie dcrogar as ordena^oes fern elpecialmcntc fer derroguada aquel-
7a ordena^ad que faz contra a dita provifad , fazendo fumaria , e cx-
prelTa men^ad da fufiancia della , de mancira que craramentc parc^a
que fam cmformado da dita ordenaijad que derrogo &c. e efto quero
que valha como Carta por mim aflinada , c aficllatla do meu fello paf-
fada polla minha chancellaria fern embargo da ordena9ad cm contrario,
e defta que aqui acima laz men9ad feito em Alcouchetc a treze dias de
Dezembro , Bcrtolamcu Fernandez o fez de mil quinhentos vinte feis.
Digitized by Google
2
DIt. n. 1
An. 1528. 3E U ElRey fago laber a v6s Veadores de minha fazenda , e ao Pro-
vedor da Comarca dantre Tejo , e Odiana , e a todos os Contado-
res, Almoxarifcs, Recebedores, ea todos osjuizes, ejufti^as, eoffi-
ciaes , e pefioas a que efte meu Alvara for moftrado , e o conhccimcn-
to dclle pcrtcncer , quo cu tenho outorgado , e dado privillegio ao
Duque de Braganqa , e de Guimara&i &c. meu muito amailo , e prezado
Primo, para fer franca a feira de Villa vi^ofa de fantflo Agoftinho per
outo dias , como he dcclarado no dito meu privillegio , e hora o aito
Duque meu Primo , me pedio por merce que ouvefle por bem quo os
ditos outo dias que a feira durava , e cm que era franca , cllc os podef-
fc repartir pelo anno como Ihc bem pareccfic , e por folgar de nifib Ihe
fazer merce , me praz quo os ditos oito dias , em que Ihe afiy per o di-
to meu previllcgio tenho franqueada a dita feira , elle os pofia repar-
tir pelo anno
,
como Ihe a cllc prouver , e afiy partidos , em cada par-
te dclles, me praz que fe uze, efeja6 guardados todos os previllcgias,
izcn^o&, e gramas , emerges, que pelo dito meu previllegio Ihe tenho
outorgado , cm todos os ditos oito dias juntamente , guardandofie na
dita reparti^ab inteiramentc todas as condicoCs , c claufulas que fa&
contheudas , e dcclaradas no dito meu previllcgio , para fc averem de
guardar , e dellc uzar , Porem vos mando a todos cm geral , e a cada
iium de vos cm efpccial , quo em todo Ihe cumpracs , e guardcis efte
meu Al^ara , como nclle fc contlicm , fern duvida , ncm embargo al-
gum.
Digitized by Google
,
D Om Joa6 per gra^a de Deos Rev dc Portugal , e dos Algarvcz da- Mum.
quem, edalem mar cm Africa, Senhor dcGuine, edaConquifta
mvcgoga6 ,
comcrcio de Ethiopia , Arabia , Perlia , e da India , &c. A
124.
An. iJ}o.
quantos ella minha C'arta virem fa^o faber , que o Duque dc Bragan^a,
c de Guimaraens meu muito amado , e prezado Primo , me dilTe que ten-
do ElRey meu Senhor, c Padre que fan<5la gloria aja, asdizimas no-
vas do pefcado de Villa franca , Povos , e Cmanheira , a Azumbuja
,
e Benavente , e (Jamora C^orrea , Aleouchete , Alhos vedros , e o La-
vradio , e o Barreiro , e elle dito Duque as dizimas do pefcado defta Ci-
dadc dcLixboa foy movida demanda antre o Procurador delRev meu
Senhor , c o dito Duque fobre os pefcados que fe pefcavao nos bravos
do Tc;o do limitc de Santarem para baixo , e fora dada fenten^a ein
Avor do dito Senhor da qual o dito Duque dezia que recebia muito
erjuizo , porque nos ditos lugares Ihc coniujavab os dircitos que elle
Eavia daver , e os meus rendciros na& guardavab a fenten^a como de-
via6 , e que tendo elle todas as ditas dizimas juntas , a fentenfa Ihe
nao poderia pcrjudicar , pois tudo feria cm feu favor , e elle ordena-
ria como fe na6 conlujalTem os ditos direitos , e por ello me pedia que
Ihc quizelfc dar as ditas dizimas pcUo que achalTc que me rendiab , c
mais aquillo que bem me parccclle , e vendo eu feu requerimento por
Ihc fazer gra^a , e merce , parecendome que elle podcra nifto fazer feu
provimento , ecomo as ditas dizimas na6 pcrjudiqucin hdas asoutras,
e os pefcadorcs Ihe paguem inteiramente feus dercitos , me prouve de
lhas dar , e efcaimbar como dito he , e mandey faber o que as ditas di-
zimas dos ditos lugares rendiao osannos atras, cachoulTe rcndcrem fet-
tenta e finco mil reis por anno , e ouve por bem que pello proveito
que o dito Duque nilfo podia receber me IcixalFc mais fincoenta mil
reis pera ferem cento c vintc cinquo mil reis cada anno os quaes me
deixou dedous padroens que demim tinha dejuro, cherdade. §. Vin-
te novc mil duzentos cquarenta e cinquo reis que tinha dejuro pera
fempre na impofigad do fal defta Cidadc em fatLsfa^ao de certos direi-
tos do pefcado della , gue pello foral Ihe forao tirados dc que fe rom-
peo a Carta aoalFinar uefta j eosnoventa e cinquo mil fettcccntos cin-
quoenta c cinquo reis me deixou dos trei’eutos vinte fete mil , c dul'en-
tos
Digitized by Google
T
Num. 125.
An.i5}i.
D Om Joao per gra^a dc Dcos Rcy dc Portugal , e dos Algarvcs da-
quem , e dallem mar em Africa , Senhor dc Guine , e da Conquif-
ta , navegua^ab, Comercio dc Ethiopia , Arabia , Pcrfia , da India , &c.
Ea 90 faber a quantos efta minha Carta virem que por parte dc D. Anto-
nio d’ Ataidc do meu Confelho , c Veador dc minha fazenda me foy
^prefentada hda Carta de rcnuncia^ab do Duque de Braguan^a , c de
Guimarnis meu muito amado , c prezado Primo dc que o thcor tal he
como fe feguc. Dom James Duque dc Braguanpa , e dc Guimarais &c.
I-'a^o faber aos que efta minha C>arta virem que ElRey meu Senhor me
fez doa^ab per via defcaimbo de certas dizimas novas do pelcado da rc-
dor do Tejo do Icmite dc Sanflarem pera baixo antre as quais fc contem
as das Villas daCaftanheira
,
e Povos como mais largamcnte na carta da
dita
Digitized by Google
daCafa %eal ^ortugue\a.
19
dita doa^ad he contheudo , e hora por aigds refpeitos que me a i/To mo-
vem ,
e por fazcr gra^a a Dorn Antonio de Ataidc Veador da fazenda
delRcy meu Senhor , e Senhor das ditas Villas me praz de renunciar as
ditas duas diamas novas das ditas Villas daCaftanheira, ePovos do pef-
cado fomente que as ditas duas Villas for defcarreguar pcra nellas fe
maftar , c na terra , ou fc carreguar pclla terra adentro na6 fe podendo
fazer por parte do dito D. Antonio , ncm de feus rcndeiros , e officiais
avcn^a al^a com os pefcadores , nem mcrchantes , nem obriguar ne-
nhum dellcs a yir alii dizimar a dita dizima nova
,
nem demandar por
caufa da dita dizima nova a nenhum pcfcador , ncm rendeiro nem of-
,
iicial meu por na6 comprireni a fentenga que foy dada antre ElRey
meu Senhor que Deos aja ,
e mim , e della maneira
,
e na6 doutra re-
nundo nas ma6s de Sua Alteza as ditas duas dizimas rclervando pera
mym todo o raais que pclla doa^ao que per Sua Alteza me he feita das
dizimas das ditas Villas me pertcncc , c pcrtcnccr podcm pera que Sua
Alteza della maneira , e com cftc paflo , c ouallidades e condi56is fa5a
,
dcUas doa ^6 alii como aqui fe concern ao dito D. Antonio de juro pera
eUe , e todos feus dcfccndcntcs naquella maneira , e com aqucllas lioer-
dadcs , e privilegios com que eu , e meus fucccflbrcs as podcriamos e
,
deycriamos ter , e polfoir , e fcndo cafo que em algum tempo fc acabe
a linha dos ditos defccndcntes do dito D. Antonio ou per qualquer ou-
,
tra maneira as ditas dizimas ouveflem de vir d Coroa iiclles Reinos per
cffe mcfmo fcito fe tornem as ditas dizimas a mim e a meus fuccelTo-
,
res que as outras dizimas oue me fica6 tiverem
, e em tais cafos pclla
doa(;a& que agora de Sua Alteza tenho fern outra mais follenidade polTa
eu , e meus fuccdlbres dellas tomar polTc , e polTohillas como as outras
dizimas , c como fe efta rcnunciagao per mim na6 fora feita e defdago-
,
ra pera entad quando tal cafo acontecefle haja Sua Alteza por mctulo
de polfe a mim , e a meus fuccclforcs como dito he , e allem da doa^ad
que Sua Alteza fizer ao dito D. Antonio me mandara fazcr outra cm
ue efta rcnuncia9ad vd trcsladada de verbo ad verbum por refguardo
a e meu direito , e de meus fuccdlbres , c porque eu rad polTo cltar ao
a^nar dellas cartas , e na dcD. Antonio nad vaj trcsladada clla renun-
cia^ad fenad as formas della quando algda duvida rccrcccr, e fc determi-
nard pello Padrad em que ella rcnunciacad ha de ir trcsladada , e clla
doa^ad Ihc fa^o com aprazimento do Duque de Barccllos meu filho
primogcnito , c porque alfi me praz mandei fazer ella Carta per mim
alTInada , c pelo Duque meu filho , c alTellada do meu fcllo feita em a
Cidade dcEvora a oito dias dejunho. Vafeo Ribeiro a fez demil e
uinhcntos e trinta e hum annos. E villa per mim a dita renuncia^ad Ht
3 oaipid aodito D. Antonio das ditas dizimas com asclaufulas, econdi-
9ois nella rcnuncia^ad contlicudas , c mandei lazer ella pera o dito Du-
que meu Primo a ter pera feu refguoardo, c de feus fuccelTores pera cm
todo tempo fc comprir da maneira que aqui he contheudo fern fe poder
ir contra clla cm pai te , nem em todo por alii fer direito
, c afli he
mi-
nha mcrce, c illo fern embargo dcquaifquer Icis, ou direito coinum,
cquaifquer outras coufas que encontrario dido fcjad , efem embargo
da ordenajad que diz que a derrogua^ad das Icis fe nad entenda fern fa-
‘ zer
Digitized by Google
2
Breve
Digitized by Google
,
C
filius
Lemens Papa reptimiis dilcdtc fili falutcm , & apoftolicam bene- ]
dicHoncm turn licut nobis nuper exponi fecifti licet alias diledhis
nofter Egidius tittuli Sandli Matei nrcsbitcri Cardinalis tunc in
•it.
An.
n. 12^.
1527.
minoribus conllitutus , &ordinis fratrum ncremitarum SanfH Auguftir.
ni Prior gcncralis , nunc vcro ejuldcm ordinis Protciflor pro dcbita rc-
formatione convcntus Vills Vi^ofjc didli ordinis Elborenlis dioecelis in
tua ditionc , ac prope domos tu£c rdidcntia: confillcntis , &
tunc defor-
mationis opprobrio I’ubjacentLs tibi convcntus ipfum reformari dcfidc-
ranti , ut Provincialem vcl fi non fatisfacerct alium aptiorem cjufdem
ordinis pro/e/Torem , ad conventum pra:di£luin mittercs , ac illi nomi-
ne ip/ius Generalis auftoritatem Vicario Generali in aliquo convcntu
dari folitam dares , ut fratres cxpelleret , collocaret , ac omnia juxta
ipfius ordinis decreta inllitueret, &lincc Provincialis, nec alius in hac
re tibi fatisf’aceret ut tu cujus providentia , &
bonitate omnia ita emcn-
dari ut Deo , &hominibus , ac tibi ipfi fatisfaceres Iperabat in ipfo con-
ventu idem agcres , expelleres , &
locates , ac dcnique lingula inftitue-
res qux magis reformationi expedite vidcrentur aucloritatcm concefTe-
rit , & deindc dileihis filius Gabriel Venctus modernus Prior Genera-
lis di£li ordinis inter omnia limilcm aucloritatcm tibi impartitus I'uerit,
prout in literis iplbrum Egidij Cardinalis , &
Gabrielis Generalis del'u-
per confc£lis dicitur plenius contineri , ac poll concelfiones hujulmo-
di tu conventum prxdiclum in cuius cccldia nonnulla prxdeceirorcs , &
liberi tui I'epulti exiftunt , &
ad quern fingularem gcris devotionis af^
fcduni non Iblum in moribus, &
vita, ac rcgulari oblcnantia illius re-
ligiolbrum piurimum reformari procuravcris , fed etiam ejus cililicia
fere de novo tuis proprijs expcnlis recdificari fectrLs, &
in dies facies,
nichilominus dubitas ne pracfatus Gabriel Generalis conccHionem hujuf-
modi revocct , ac proptcrea defideras per msefatum (’ardinalcm , Pro- &
te£lorcm , ac Gabrielem Generalem concclfam facultatein apoftolica au-
cloritate conflrmari , nos pnefati convcntus falubrem dileitioncm , &
irofeclum patcmo Zelantcs affcchi ac de tuis des'otione religionis ze-
^
fo , &integritate fpecialem in Domino fidutiam fummcntcs necnon di-
Icifios lilios fratres ipfius convcntus , a quibufvis excommunicationis &
alijs fententijs , ccnfuris , &pocnis cccicfiafticis quibus forfan rcvcca-
tioni hujufmodi non acquiefcendo irreciti cxiflunt harum feric abfol-
ventes, tuis in hac parte fupplicationibus inclinati , nccnon conlidera-
tione charilDmi inChrifto nlij noftri Joanis Portugalliic, & Algarbio-
rum Regis illuftris , nobis tarn per ejus literas , quam etiam per dilc-
dlum filium Martinum a Portugalia ejus Ncpotem , &
pro co apud nos,
& Sedcm apoftolicam oratorem fupcr hoc humilitcr I'upplicantis , ut
concclfionibus praidiilis juxta diclaium dcfupcr confci^arum liteiarum
contincntiam , 6c tcnorcm uti, &poliri, acineifdem Uteris ccnter.ta,
Tom. IV. etiam
Digitized by Google
8a T^roias do Lh\ VI. dt Hifloria Cjenealogictt
Digitized by Google
,
prxdidfis , & qualibet earum , in qua , leu quibus vos pro tempore in
diyinis audiendis interf'ueritis , I'eu aliquis vellrum interfiierit Domi-
,
nicis &
a/ijs feftivis , etiam Paichabbus diebus quibus |ipfi tenentur ad
proprias Parrochiales Ecclefias , pro divinis Oflieijs autfiendis ac Sa-
,
cramentis ecclefiafticis recipiendis accedcrc , mifias , & alia divina Offi-
cia audire : ac Euchariftia , & alia ccclefiaftica Sacramenta fufciperc cu-
jufvis bcentia , fuper hoc minime requifita fine tamcn jurium Parro-
,
chialium Eccl^arum pnedidVaruin prajudicio libere, & licite valeant
apoftobcis , ac in Provinciabbus , & Sinedabbus Conciljis & didfis ge-
,
, &
neralibus , vel fpecialibus Conftitutionibus Ordinationibus , caete-
tisque coiitrarijs nequaquam obllantibus audforitate apoftobca tenorc
prai'entium de fpeciabs dono gratia indulgcmus. Provifo quod ipfi
CapeUani , &quilil^t eorum in hujufmodi noris dicendis , feu cantan-
dis , confuetudinem Ecclefia: vel Ecclcfiarum obfervate lludeant quo-
,
tielcumque eos , leu aliquem corum in ilbs , leu earum Choris horis
praJidfis contigerit interelFc. Nulli eigo omnino hominum liceat hanc
paginani nollia; abfolutionis , & indulti infringere , vcl ci aufu teme-
rario contra ire. Siquis autem hoc attemprarc pr.rfumpferit , indigna-
tioncm Omnipotentis Dei , ac Beatoruni Petri , & Pauli Apollolorum
ejus le noverit incurfunim. Datum Romsc apud Sandlum Petrum,
Aniio Incarnationis Dominicas , Millefimo quingentefimo quinto. Qitar-
to Idus Junij , Pontificatus nolhi Anno lecundo.
Cxx. Baccolas valdrs. F. de Candis. p. p. planta o Copis In. .'|
.
“ .
Digitized by Coogle
1
a obra quc a da prazer a Deos a& de goftar os pobres della fegundo fa6 I
rcligiofos.
Eu cazei com a Duquefa D. Joanna de Mendoza pello contenta- •I
mento quc tinha della , c na 6 olhei a fazer contrato nc pera feu pro-
veito nem pera o meu e porque fegundo me dizem Ictrados c d hi du- K
Digitized dy Googie
da Cafa T^al ‘Portugues^a. 85
em fua vida da Duqucfa a Villa de Alter do Cha6 com feu Cadello
por ter bom apouzamento e onefto com fua jurdi^6 , pode fomente
refervar meu nlho para fi a al^ada civel e com os dinheiros que ali te-
mos afentados. S. do conto e meio e da Vidigueira e a demafia em
Monfortc Ihc refara quinhentos mil rcis cada anno e c6 eftes e com os
trezentos mil rcis de feu afentamento que he para honeftamente fe po-
der manter , e a Duqucfa Ihe larguc ametade da fazenda fe Ihc pode
pertcncer a qual metadc incu hlho tome com a ter;a nas coufas que or-
deno que fiqucni em morgado e com eftes outocentos mil reis com bom
recado fe remediara e meu filho na& perde em darlho antes ganha e faz
vertude , e minha benfa6 ganha , e ficao-lhe eftas coulas para fempre a
fi que me parefe que pera ambos efta muito bem c fe meu filho eftiver
por ifto deixolhc minna tcr^a pera o morgado e ifto ainda que a Du-
quefa na& queira eftar por ifto , e fe elle nao quizer eftar por ifto e el-
la fi deixo a ella minha ter<ja e efta ter9a dcixo o galardam de quern
,
eftiver por efte contrato por caufa de concordia he em tal cafo que a
terpa fique a Duqucfa tomefle em coufa junta e que renda a fi como a
fi como em cor fccouber eaja aDuqueza cm fua vida epor
feu fidecimento aja o maior filho que della e de mim ficar te ora de fua
morte , e na6 ficando filho macho fique pera filha dantre ambos major
a fi por via de morgado por fenpre c na ficando por fua morte nchd de
nollos filhos ou netos ou outros que della e de mi defeendao fique a
,
outro meu filho ou nlha maior que na& feja o crdeii o que na& quis
,
eftar por efte comferto porque a efte quero que na& venha ainda que
na& aja filho nchd antes quero que antonces fique efta minha tcr^i
,
ao efprital de Villa Vi^ofa de Sante Spiritus pera fer governado pclos
o/iciaes da mifcricordia equerendo anbos. S. a Duqucfa e meu filho ef-
tar por ifto faijalTe difib eferitura danbas as partes Ibrtc e fegura c con-
firmefie por elRey meu Senhor e afim do morgado qualqucr que fe
ouver de fazer.
Ajafe meu filho com feus irma&s como deve , e bem pode ter
maneira com elles c darlhc e fazcrlhcs aver coufas que a elle perjudica-
ra6 pouco c a cUes aprovcitamento de maneira que na& fm neceirario
partilha olhando cm todo fua conciencia que dies na& fejab danificar
dos da (adsfa^ao da cantidadc que por direitn Ihe pode pcrtenccr , e if-
to digo porque cfpeda^ando-fe ta6 pouca fazenda por taes pera a cada
hu vira pouco, emais Ihespodc feu Irmafi, aproveitar calss efegun-
do S. Bernardo de Rej'imine familia efte he milhor confelho , c por-
que a Duqucfa tern algfias joyas deouro eafi prata defervir que na6
he muita cantidadc e fcrlhe ha necefiaria para feu fen'i^o e afi para
teftar e defcarregar fua conciencia quero e mando que das joyas douro
e prata que cm poder de feus officiaes c della fad , aja a dita Duquefa
Valia de nd conto de rcis , e ifto fazendo-fc o concerto entre ella c meu
filho porque na6 fe fazendo nao avera ifto lugar e c6 efta condi^ad
deftes hd conto dcrcis quero que fefaca efte concerto afiina dito eafi
Ihefiquem aseferavas, que cm feu fervi 90 eftad, tirando as que ici vi-
rem a minha filha D. Izabcl c afi Ihe fique aroupa dccama e eftrado
que I'o-em geralmcnte fei vir em fua cafa porque feria coufa fca tira-
icnllia
,,
Digitized by Googh
(U Cafa ^eal T*ortuyten^a.
87
Eu troquei por authoridadc delRey meu Scnhor a portagcm defr
ta Villa que por a renda das tendas das fciras que efte
era direito real
Conlclho tinha , e a dita renda das feiras ficou direito real porque eu
,
gallei dinheiro ein fazer as ditas tendas onde agora fa6 feitas
, c as fis
cm /lu cha6 que comprei a Pedro de Chaves creo que por quatro ou
cinco mil rcis, a renda deftas feiras he direito real, e do morgado,
a benfeitoria fe podera eftiinar ou faberfe pellos livros o que cuilou c
ifto podera fer de partillia e fatisfazendo meu filho erdeiro as partes
pod(^ dahi por diantc hear no morgado.
O Doutor Jam Gil Chantre de Lisboa me empreftou mil curza-
dos no anno de quinhentos e dezouto e eu Ihe dci hd defenbargo men po-
ra Ihos pagar Baftiao Rodrigues do priineiro dinheiro do anno de deza-
nove , e antes de comeflar aver pagamento faleceo e querendo ja pagar
nao polTo acabar de aver detriminado por letrados a quern devo de pa-
gar poroue Pero Drago feu fobrinho e outro feu fobrinho mereque-
I ia que Ihos delTe dizendo que tern o meu defembarguo em feu po-
,
der porque fegundo eu fao emformado o Chantre tinha pouca fazen-
da de feu patrimonio que herdace de feus antepalTados em toda a fazen-
da que dnna houve foi da renda das fuas Igrejas e bencficios que dis
,
fa& do cha6trado e hua Conezia na Sec de Lisboa e outra Igreja era
,
barcelos e creo que ou&a cm cheleiros ou na6 fei onde e por efta diver-
fidade de bencficios nao ha faber homcm a que polTa pertcncer o t^
dinheiro nenhu dos foceflbres nos bencficios me requere efta divida
ncm moftrao por onde dev a pertcncer mais a hd que a outro antes
deixarab aver aos fobrinhos muita fazenda patrimonial que elle tinha
comprada afi por nab faber a quern o devo pagar tenho fopricado ao
Santo Padre ^a fe grftar cm algdas ohms pias polla alma do dito
Chantre, vindo provizao defuu Santidade algda tenc^ao tenho decon-
fertar na orta de bem catel hd mufteiro pera os frades de fab Heroni-
mo e por algda ^reja ou outra via Ihc dar algda renda por onde fe
mantiveflem fa^allc d que for mais fervico de ndlTo fenor por conceJho
de peftbas de conciencia c rcligiofos conforme a provifab do fanto Padre
e defpendai>fe eftes mil curzados polio defcareguo de minha conciencia
ou fe fa^a niffb aqtiillo que fe achar que por direito fe deve fazer. E por-
que f. f. o nab podc afinar mandou arnim Ruy Vas Pinto que o aiflinaftea
vinte e hum dias de Dezembro de mil e quinhentos e trinta c dous annos;
D Om
uifta
Manuel pcrgra9a de Dervs Rey de Portugal , c dos AlgarvesMuni.* 12 0
daqucm, edallem mar em Africa, eSenhor deGuinee, c da Con-
navega^ab, e Comcrcio de Ethiopia , Arabia , Perfia , e da In-
.
An. 15I}.
3 ia , &c. A quantos efta nolTa Carta de cita^ab per editos virem , ou
della noticia ouverem fazemos faber , que Dorn James Duque de Bra-
guanga nos emviou dizer per feu Procurador , que elle fc queria livrar
da
Digitized by Google
88 Turovas do Uv. VI, da Hljlnrta (jenealogica
da morte da Duqucza Dona Lianor , fua molhcr , que die diz , quc
inatou por Ihc pccar na ley do cazamcnto , e porque die fe queria li-
vrar , c inoftrar por fern culpa cm cfta nolTa Cortc como he thcudo fa-
zcr pera o que Ihc nos tcmos dada nolTa Carta de fcguran^a , epor
quanto pera le fobrc o dito cazo hordenar fcito , e procdlb afy , e co-
mo dcvc Ihc era nccdTario fercm citadas as partes a quc ajuftiga per-
tcnccr, e por fercm taccs pdToas , quc adita cita^ao Ihcs nom node
fer feita em pdToa , coino fc requer nos pedio quc lhas inandademos
,
citar por nollas Cartas deditos as quaes lolTem peftas cm al"uns luga-
rcs deftes nolFos Regnos mais chegados aos Regnos dc Cafidla dom-
dc asditas partes polTao fer fabcdorcs, evir a fua notieJa cfta cita^ab ;
c nos viflo feu requerimento avendo rd'peito ao quc dito he , e por al-
guns juftos , c muy oneftos refpeitos, que nos a iltb movcm mandamos,
quc palTein nollas Cartas deditos pera fercm poftas em alguns lugares
<lo eltrcmo de nolfos Regnos , c alTy cm nolTa Cortc nos lugares acof-
tumados, porque as avemos por citadas , que do dia , que podas forcni
a quatro niczcs primeiros feguintes , que he termo conveniente pera
quc vaa a noticia das ditas partes , e os quc as virem liio bem podcrem
noteficar emviem feus Procuradores a clla nolTa Cortc , e Caza da fo-
plic3(ja6 perante o nolTo Corregedor dos feitos Civccs aculTar o dito
lliiquc fc quizerem por rcza6 ila dita inortc honde fcra6 ouvidos, c
Ihcs ferd fcito comprimento de jufti^a , fendo certos que fe nom cm-
,
viarem feus Procuradores ,
que a fua revcllia fc procedera cm o dito
fcito a ter final fenten^a,
c dc como cfta Carta tbi pofta a porta da
nofia Rclla^ab a vifta do povoo mandamos a Gomes Eannes Elcripvam,
c Notario cm noffa Cortc , quc fa^a auto publico com o treslado del-
la , e fee das teftemunhas , quc forem prelentes pera palTado o termo
mandarmos proceder no fcito como for jufti 9a ; dada em a nolTa Cida-
de Devora aos xix dias do niez dc Fevereiro. EIR^' o mandou per o
Doutor Alvaro Fernandez do feu Dezembargo , e Corregedor cm fua
Corte dos feitos civccs com al^ada. Gomes Eannes a fez anno do Naf-
cimento de NolTo Senhor jefu Chrifto demil equinhemtos etreze.
Alvaro Fernandez.
Ccnvenqao ,
e ajujie da Duqueza D. Joanna de Mendoqa com o Du-
^
(jite D. Theodofio I. em que fe obrtgad ,Job pena deviate mil
^
donde ocepiey. f
Digitized by Google
Ja Cafa ^al T^ortugues^a. 8^
Joina dc Mendoza molher do dito Senhor e afi o Senhor D. Thcodo-
;
fio Duquc dc Barcelos filho do dito Senhor Duque por cUcs ambos
juntamcnte toy dito que dies vira6 o tetlamcnto que ora o dito Se-
nJior Duque dc Brag^^a fizera , e I'abia6 bcm o que fe nellc continha,
e a dies ambos aprazia deftarem por die, eocomprirem inteiramente,
c na& hirem contra die em parte , nem em todo mas ante o compri-
lem afi , e na maneira que o uito Senhor Duque dnha ordenado , e qual-
quer dclles que fe afaftar , e na& quifer dbr por elle ou o na6 cunir
prir cm parte , ou cm todo que pague de pena ao que por die quii'er
eftar vintc mil cruzados , e ma
pena levada , ou nao levada que toda
via efte contrato lique valiofo , e dilTcrao que pcdia6 a EIRey nolFo
Senhor que afy o mandall'c comprir, eguardar, eque afy o aprove,
e confirme , e aja por bem , e por firmeza ddlo afy o outorgarao
, e
mandarab delo I'cr feito efte eftromento , teftemunhas que prefentes
furao Ruy Vaaz Pinto Camareiro do dito Senhor Duque de Bragan-
ca, e I'randl'co da Cunha tidalgo do dito Senhor, e o Lcccnceado Luis
Leite, eAIeftre Amrique fitico do dito Senhor, eadita Senhora Du-
quela aflinou na nota por fua ma& , e eu Gafpar Codho pubrico no-
tario cm a dita Villa e feu termo pdo dito Senhor Duque de Bragan-
,
qa , de Guimaraes &c. noflb Senhor que efte eftromento dc Contrato
,
e outro tal ambos de hum theor eferevi , e atinei de meu pubrico final
que tal he.
E U
o Duque de Braguanqa &c. Faqo faber aos que efta minha^Ufjl, 1 J
Carta de Doaqab virem , que por quanto o Duque meu Senhor
que Deos tern ordenou cm feu teftamento por'eaufa dcconcordia an-
* ^
*533^
j.
ros que me outrofy fao adentados nas fifas de Momforte. E por ora
eftarmos concertados eu , e a dita Duqueza minha Senhora fegundo a
ella Iheaprazer a largarme a dita fua metade da fazenda patrimonial que
Ihe podia pcrtencer. E
difib temos feito contrato conforme ao djto
teftamento amym
apraz de Ihe fazer doaqao , e dc feito faco a dita Du-
qiieza minha Senhora cm
fua vida da dita Villa D.alter doChab com
feu Caftello, ejurdiqaab Civcl , e Crime, refen'ando para my aalqa-
da do dvel que eu tenho na dita Villa por minhas doaqocs , e ally de •
(
Ihedar cm cada hum anno outrofi cm fua vida osditos quinhentos mil
reis por efta maneira : SS. duzentos e fetenta mil reis que tenlto aficn-
Tom. IV. Mtados
Digitized by Google
,
tados nas fifas da dita Villa Dalter e duzentos e trinta mil reis para com-
primcnto avera dos duzentos e outenta mil reis tenho outrofy airen-
tados nas fifas deMomforte. E porem raando aos Juizes, cjufti9as da
dita Villa Dalter que meta 6 depofTe a dita Duquela minha Senhora,
ou a feu fufficiente Procurador aa dita Villa Dalter com feu Caftello
e jurdi5a& , e Ihe obede9a& em tudo. E pe90 outrofy por merce a El-
Rey meu Senhor que aprove , e confirme efta minna Carta de Doa-
9a& afy , e na mancira que nclla fe contem ; e por firmeza dello man-
dei fozer efta Carta por mym aftinada feita em Villa Vi9ofa a cinquo
de Fevereiro Baftia 6 Lopes a fez anno do nafeimento de noftb Sennor
Jefu Chrifto de mil e quinhentos c trinta e tres annos.
Num. 132.
An. 1541. EU ElRcy fa90 faber a quantos efte Alvara virem que avendo ref-
peito aos merecimentos de Dom James meu muito amado fobri-
nho e por folgar de Ihe fazer merce tenho por bem e me praz que de
Janeiro que ora vem do anno de 1942 a hd anno ele aja de my e te-
nha em caJa hu anno trezentos mil reis dafentamento e por fua guar-
da e minha lembran9a Ihe mandey dar difib efte meu Alvara pclo qual
fe Ihe fara em minha fazenda ao dito tempo fua provifam cm forma .
pera aver os ditos trezentos mil reis dafentamento como afima he di-
j
to e efte quero que valha pofto que nam feja pafado pela Chamcelaria |
Num. 133
An. 1554*
D lgo cu dona Vicentia filha do duque de bragan9a do James meu
fenhor que por efte por mi feito e afinado fa90 pura e imrevoga-
vel doacao entre vivos valcdoira defte dia para lepre a duqueza de bra-
^
'
gan9a dona Joana minha fenhora e mai dos oitenta mil reis dc^Jurq lO
que ho aja afi por be e que cfifirmc efta doa9ao afi c de maneia que ”
nela fe contem para que cm todo cafo valha ctenha for9a e vigor lem
embargo de qualquer defeito que tenha aft de faifto como dc dirci^
Digitized by Google
i
,
^
DONA VICENTIA.
EU
fcTvir
ElRei fiifo faber aosque efte meu Alvara virem, que po^^l
guds rcfpeitos dc meu fervid que me ai/To moverad cu mandei^'^™* ^34*
nobautifmo do Infante D. Felipe meu muito amado , eprezado
- ia
An. XJ}j.
filho aD. Conihmdno , e aDom Fulgcncio mcus muito amados fobri-
nhos. E polio que no dito fervi^o parecefe que fc dcclarava alguda
precedcncja em feu prejuizo. For quanto minna ten^ad nom foi , nem
fic aminguoarlhes niilo
,
nem cm nenhda outra coufa feus merecimen-
fos , mas antes acrecentarlhos , c guardarlhe inteiramente , feu direito
amim apraz^ eporefte meu Alvara dccraro , que hei por nenhud, c
dc nenhud vigor nem polTc o modo que no dito bautifmo com os ditos
meus fobrinhos feteve, nem fepoderaa alleguar contra ellcs holuguar
cm que cnta6 fora6 , nem por iifo receberao diminui<;a6 , nem qurara
alguda em fua prefedenda que deverem teer em os femclhantcs lugua*
res , mas antes Ihcs dque relguardada toda fua au(^6 , e direito como
I'e ho auto que no dito bautifmo do Infante meu dlho fe fez : nao fo-
ra , e por fua guarda Ihe mandci dar efte meu Alvara o qual quero , e
,
me praz que valha como fe fofle carta por raim aftinada , e alfellada de
meu fello fern embargo de minha ordena 9a& em contrario nolivro z.
titulo 20 que defende , e manda que nao valha Alvara cujo effeito
.
aja de durar mais de hum anno , e de todallas claufulas della a qual que-
ro , e me praz que a ifto nab aja luguar, nem feentenda, efem em-
bargo defte nab fer palfado por ella. O Secretario Francifeo Cameiro
o fez em Evora a vj. de Junho de mil c quinhentos e trinta c tres.
Digitized by Google
, ,
e caiTcgua das nados como dc toua outra couza , que a bem , e provci-
,
to dc minha fazenda toquar , ele veja, ordene, efaga oque bem vil-
to Ihc for , e ouver macs por meu i’ervi^o ^ e mando aos diclos meus
Vccdorcs da fazenda, Feitores, Scrivacs de minhas feitorias , alii aquel-
les quo agora laa eftao como os que de ca vao ordenados para laa fi-
,
carein , como tambem a todos os outros , que pelos tempos foran em
quanto ele nasditas partes andar por meu Vifo Rey , c em qualquer
outra parte pofto que fora da India feja , e minhas gentes , e nicrcado-
xias eftiverem
,
que todo o que por de Ihcs for requerido , e de minha
parte
Digitized by Google
,
fortaiczas, edas
naos , all das que va& para a carregua das
mercadorias , como para fi-
^ ^rmada,eafi tirar I'eitores das feitorias edasditas naos,
dasditas leitonas, e detodos outrns ofHcios
, Scrivara
afi da fazenda, como da
Jiutica quando fizerem tacs cazos porquc
com dii cito deva6 fer fora
dos dims officios polio que per meus
; mandados c ordenanca de que
vao ordenados, epoor outros quaes bem villo ,
Ihefor, eque mclfior
iiJc pol/afi
, c faibao femr, porquc conf-o dele que quando
ofizer fera
com cauzas juftas , c raes porquc o deva afy fazer por
meu fervico e ,
dclte poder, eal^ada, que Ihedou
emtodos as cazos aqui declarados,
ecmquaefquer outros, que acontcccr polluo ey por bem, cmepraz,
que uze em quanto andar por meu Vifo Rcy nas ditas
panes da India,
c nas outras ainda que fora dela fejao
,
e polio que andando laa ou-
tros Capital mores com minlias frotas
,
c armadas envic porque ef-
t« taaes, cqiiantos quer que forem quero, ,
emando, que cm todo
,
eobcdcca, c eflem debaixo defua lurifdiija, e cumprao cm todo, e
por rodo feus requerimentos c mandados afi nas
, couzas da paaz , como
nasdaguerra , c em quaefqucr outras, que poreic Ihe feiao requeridas,
e de minha parte niandadas fob as pennas
quo noscorpes , e fazendas
Incforem pollas as quaes nosculpados mandara dar acixccuca
, fegun-
do o poder, eal^ada, que por clle Ihcdou. Outrofi Ihcdou
compri-
do poder que ele polTa fazer gueira e mandar fazer por niaar
,
, e por
terra a todos os Revs e Senhorcs da India e
, , das outras partes que de
,
fora dela fejao, eque Ihcparecer, quo por macs
feguro, eafento das
couzas de meu fers i^o fe devc fazer e depois de Ihe ter come^ada
, a
fazer adidla guerra Ihcspofia dar tregoa poraquclle
tempo, que Ihe
bem pareccr , e com todos os fobreditos Reis e Senhorcs e cada hull
, ,
fazer em meu nome paaz e all'ento damizadc como bem
,
'a Ihe for
vilto
,
e por meu fervico Ihc pareccr que o deve fazer com aquel-
>
condi^ocs , e clauzulas que maes provcitozo e meu fervi-
,
90 Ihc pareccr , e os afentos , e capitulaqo^ que fobre elo afentar
,
capitular, efizer comprirei mantcrei, efarci comprir, manter,
, eguar-
oar em todo , e nor todo como nas C-apitula96es e afento
, ,
que delo
f-zer for declarado e conteudo afi como eu o faria fe por mim meP-
,
mo, eprezente minha pcllba fo!Te capitulado , eafentado abooa foil,
e fern cautcia , engano nem malicia comprindo porem . e fatisfazen-
,
do osReys, e Senhorcs com quern a dita paaz, eanuzadc afentar em
todo o que polas .ditas capitula90& , e afentos forem amim obrigados
comprir,
Dir. n. 1 5*
An. ijji. D
quilla
Om SebaAiab per gra9a dc Dcus Rey dc Portugal c dos Algarves
daqucm , e da Lem maar cm Affriqua Senhor de Guine e da Con-
navcga9am Comercio de Ethiopia^ Arabia Perfia c da India &c,
Pa90 faber a vos meus Capitaens das minnas fortalczas da India que ora
nelas dbys, c ao diante elliverdes que por nopreito, emenaiem que
ora me tend^ feito e aveis de fazer das ditas fortalezas fer declarado
que as nau cntregarcis falvo amim , ou a quem vos aprefentar minhas
Cartas por mjm allnadas e afcladas com o meu I’elo fegundo comprida-
mente he conteudo na dita menagem. Porque fc podcria ofcrccer cafo
que Dom Conftantino meu muito amado fobrinno que ora envio a
clfas partes por meu Vifo Rey vos mandafe por meu fcrvi90 que entre-
gafeis as diiflas fortalczas no alto e no baixo delas , c por acerqua difq fe-
na& ofcrccer alguda duvida. Pelo que he conteudo na didla mcnajem,
ey por bem c vos mando a todos cm geral , e a cada hud de vos cm ef-
pecial
,
que fendo cafo quc o diilo Vifo Rey vos mandafe que vos
cntrcgafeis asdidfas fortalezas aqualqucr outra peffoa vos todos, c ca-
da hud dc vos as entregueis no alto , c no baixo delas aquelas pefToas
quc ele por fua Carta al'mada por cle , e ofclada do felo de minhas ar-
mas
Digitized by Google
j , .
~r\ On> Joai) &c. A quantos efta minha Carta virem. Fa^o faber que rj jj. ' * i » c
JL/havendo Eu refpeito aoconjunto det'ido que comigo tern Dom * 3 5 *
foa e alTy aos muitos fervi^os que me tern feito e efpero que ao dean-
te me 1393 e havendo ifib mefmo refpeito a elle ter todallas callidades
iue devcm ter as pefibas que nos officios mayores de minha Cafa me
Jervirem e principalmente naquclles que a my e a meu fervi90 ham de
andar mais chegados e por confiar delle que naquellc cm que o pozer
me fervira alfy bem e honradamente c com tanto amor e fieldade e bom
cuidado como eu feja delle bem fervido e a todo meu contentamento
por todos eftes refpeitos polios quaes com muita rezam Ihe cabe toda
merce e polla muito boa vontade que Ihe tenho e por folgar dc nifto
lha fazer Ihe dou e 1390 merce do officio de meu Camareiro mor com
todas as priheminencias fuperioridades mando e jurdi9am gra9as liber-
dadcs franquezas e privilegios que ao dito officio fam ordenados e com
que fempre ferviram os Camarciros mores dosReys defies R.eynos e
com a ten9a ordenada de ccni dobras de trezentos e fetenta reis dobra
eni cada hum anno e com as pro9ocs percalfos intereces que
direitamen-
Digitized by GoogK
96 l^rovas do Liv. V /. da Hlfloria (jeneah^ia
ccm dobras Ihe mandc afTcntar nos livros de niinha fazcmla de Janeiro
que hora pafTou deftc anno prezente de mil quinhentos fincoenta e Ib-
te emdeante edehy cm diantc Ilumande delpachar emcada hum an-
no cm lugar honde feja bem pago e por efta Carta o hey por metido
em polTc do dito officio fern para cllo entrevir ncm fer necefl’ario nem
hum nicu official que a dita polTe Ihe de porque alty o hey por bem c
me praz e mando a todos meus officiaes que hora lam c ao dcante fo-
rem que fejam dajurdi9am do dito officio demeu Camareiro m&r que
Iho Icixcm I'ervir edclle uzar edajurdi^am mando e luperioridade ucl-
Ic c em todo cumpram intciramente feus mandados alfy como devem c
I’am obrigados atazer elite Icixcm haver todososproes pcrcalfos inte-
rcces que ao dito
officio fam ordenados e dircitamente Ihc pcrtenccrem
1 cm poer duvida ncm embargo algum porque ally he minha
nillb Ihc
merce c o dito Dom Conllantino jurara em minha Chancellaria aos fan-
tos Evangelhos que bem e verdaueiramente firva o dito officio guar-
dando a mim meu I'crvi^o c em todo o que ao dito officio tocar , e per-
tencer muy inteiramente oque deve. Dada naCidadc de Lisboa alin-
co dias do mez de Mayo. Pantaliam Rcbello a fez Anno do nal'ci-
mento de Nollb Senlior jefu Cltrifto de mil quinhentos lincoenta e
fete.
Digitized by Google
) ,,
daCafa ^^alT^ortugues^a.
tcrmo dagoa dos pexcs a quc chatnau dos agudos , e o foro que eftaa
pegado com ella com leu pomar , e mais acenha do Cofta tudo jun-
tamente cm feis mill cruzados. Item em prata , e joyas q^uatro mill
e quinhentos cruzados. Item cm veftidos movcll , e dinheiro , que
,
ha de dar o Senhor Comde de Temtugall oito mill e nove cemtos
,
c viintc dous cruzados , e meyo , que ao todo fazem foma de vimte
feis mill , oito cemtos I'efenta cruzados , e os tras mill , e cento qua-
renta cmzados que faltam para comprimento dos ditos trimta mill cru-
zados averi o Senhor Dom Conftantino por fallecimento da Senhora Mar-
queza , e I'e obriga a dar logo tanto quc forem palTados os padroens,
e eferituras das ditas herdades , e por cllas o hS por metido de pofle
rcall , e afhiall fern mais outra autoridade de jumqa e demite de fj
,
todo o dircito , quc nos ditos juro , e herdades them , c o trefpalTa no
Senhor D. ConAantino , e as mais pcqas de movcll Ihc entregara quan-
do tomarem fua Caza ; E logo pcllo Senhor Dom Conftantino foi
dito , quc ajeptava o dito dote , quc acima fiqua decrarado e prome-
,
tia de arras a Senhora D. Maria a terqa parte do dito dote que fao
,
dez mill cruzados , c porem nom fera obrigado a pagar mais que a
terqa parte do que tiver recebido ao tempo quc le ouverem de
,
pagar ( as quaes arras avera a Senhora D. Maria quer o hy aia filhos
ouer os na& aja de amirambos. Para feguranqa das qi;acs dilTc , quc
Inc aprazia como de I'eito aprove de depozitar , e per cm mafi de fba6
pedraria , que valia a dita tciqa parte do dito dote para quc do fua
ma6 I’c pague juro, ou propricdadcs que o valha& , c que ambos af-
femtarem de comprar para Icguranqa das ditas arras , as quaes propric-
dades , ejuro o Senhor D. Conftantino nom podcra vender, nem por
via outra algua trelpaftar em pelfoa aigda , e ftcaram c gozaram do
,
privilcgio de bcens dotacs , c bem afli difle que Ihe aprazia de nom
vender outro Ij , nem emlhcar o dito juro , e prepriedades , quc Ihc
afti ao prezente dotao por via alguma
,
e ficarem fempre cm bcens do-
taes polio que extimados fcjao. E bem alii dilfe que Ihc aprazia de
,
depozitar cm ma6 de f'oa& todo o dinheiro que o Senhor Conde de
Tcntugall ha de dar para que dclle fe compre outro fj Juro , ou her-
dades, as quaes licarao, c fera6 bcens dotaes , e quanto ao mais dote,
que leceber cm movell , c jovas de prata , e ouro obriga todos feus
beens movens , e de rais aos ^azer booms , c fem Ictigio — a Senhora
'
Donna Maria, para que ella, ou feus herdeircs por feu falecimcnto fi-
quem intciramcnfc com todo o dito feu dote que tiver rendido o Se-
nhor D. Conftantino com fuas arras , e o acquerido todo quc fe ac-
querir durante o matrimonio fe partira de por meyo entre o que vivo
Hear , c os herdeiros do que fallecer ; c logo pello dito Senhor Dom
Manoel de ALnezes foi logo aprezemtado hud eftromento de dote, c
obriga 9 a() do Senhor Dom Alvaro em o quail fe conthem , que ellc
fe obriga, e ihe apraz,quc fendo cazo, que os ditos trinta mill cru-
zados coutheudos neftc dote na6 caiba6 nas legitimas a Senhora D.
Maiia que Ihe pcrtcnce do Senhor Marques feu Pay , que efta cm
,
gloria, e peJia Icgitima , e tcr^a , que ha daver por I'allcdmento da
benliora Mirqucza fua May , quc a elle Ihc apraz que die dote dos
ioui. IV. N trimta
1
Digitized by Google
,,
Digitized by Google
I
tal forte
,
quc na ditta Igreja fe nao poffa I'upidtar peToa alguma fern
ordem, c cxprcITa liccn9a do ditto Scnhor, c mais Succellbres doilit-
to Lllado da Sereniflima Caza dc Bragari9a. E cm teftemunho de ver-
dade a(Tim o outorgarab , e pedirab a mini Tabelliab Ihe clcrcvcirc cf- I
quou
Digitized by Google
,
Carta
Digitized by Google
102 T^rovai doLtv.VL daHiHorla (jenealoglca
Dit. 0*137. r Rater Bruno humilis prior Carthufiae , nec non gcneralis minifter
totius ordinis Carthufianorum , Illuftrifllmo Domino Theotonio a
Bragantia Archiepifeopo Eboren. fundatoriqueacdotatori domus Carthu-
fix Scalae Ca:Ii prone &
extra muros Eborse in Regno Portugallise hu-
niilc obfequium. Cum fit , quod licet tux celfitudini , uti fundatori
& Dotatori omnino competeret jus patronatus didlx Carthufix Scalx
Cxii, illud tamen juftis caufis animum tuum moventibus ,
priori , &
religiofis ipfius renuncian. volucris , quod port aliquot an-
Caithufix
nos, Temper uti pius pater, utilitati di£Vx domus conTulens , urgentio-
ribus motus rationibus ; a di^lis religiofis repetieris , &
numerata certa pe-
cunix luma quodammodo emcris , ut videre eft ex documentis fuper
in diclo conlcclis , qux in parte tantum a vifitatoribus noftris , a ca- &
pitulo gencrali fuere confirmata : Nos vero perfpicue videamus quantis
expofita pcriculis ditfta domus remancat poll tui obitum , ubi Ifto m
Regno non lit qui illam protegat , atque defendat, cqgnofcamufque pie-
tatem, qua I'empcr Screniffima Bragantinorum familia in fovendisprx-
fertira rcligioTorum hominum extibus, atque earn qua prxditus eft fiirenif-
fimus Thcodofius nepos tuus , quantumque ordo nofter univerfx ipfi fa-
milix debeat ob amplillima a te accepta beneficia Hoc diplomate gra-
,
tum animum noftrum oftendcre ,
&
defenforcs ac patronos optimos
pcrpctuofque ipfi domui Scalx Coeli
conftituere volentes. Ofterimus
Screnilfimo Duci Theodofio nepoti tuo , ac ejus fucceflbribUvS in infini-
tum titulum Patroni didlx Domus , poft obitum tamen tuum ^ eo- &
rum oratorium ipfius Domus ad fepeliendum cadavera fanguine lundlor.
di£Vx familix in teitio gradu tantdm , tarn corum , qui vita jam funili
funt, quam quos in pofterum vita fungi continget , ita tamen ut fepul-
chrorum lapiaes non cxtollantur fupra Chori Pavimentum fed cum ipfo
pavimento adequentur. Verum ad evitandum fcandala eas contro- &
verfias qux inter patronos ac Domos corum patrocinio commendatas
oriri fxpe numero folcnt, petimus ab ipfo Ducc ut patroni titulo ho-
noris &
fcpulchri jure contentus exteris juribus, qux'rationc didino-
niinis quomodocunque ei competunf , libcrc renuntict , cum hac cnim
conditionc &
non alitcr hujufmodi Patronatus titulum Duci ipfi oft’eri-
mus harum noftrarum tcnorc. In Maiori Cartulia fedente capitulo ge-
nerali fub figillo di(ftx Domus , dat. die, &c.
•
V! :)i; J. . • ,
Copta
da Cafa %eal T*ortuguea^a. 103
Copia authentica do Tejlamento do Senhor D. T heotonto Arceh'i/po ds
Evara, primeiro FundaJor da Cartuxa deEj'calaCali de Evo-
ra, donde ft tirou do Livro dadita Fimdaqao a Jvl. 311.
t 0 CodicUlo aJol. 5J2.
Digitized by GoogI
,
Digitized by Google
daCafa ^eal ^ortugtiea^a. 105
e nella proponfio de vivcr , e morrer , e pcflb a infinita Mizericordia
divina , que pondo os olhos na payxam , e mortc Sagrada dc feu fi-
Iho com os aczcjos que me deu de o fervir me perdeftinc para a glo-
ria por boas obras de fc , chriftam , c bom Pallor , pois me deu lu-
gar tao alto. Tomo por meu advogado a Clirillo nolTo Salvador, e
a glorioza Virgem nofla Scnhora May dc Pecadores, e aos Anjos San-
tos , e aas Appollolos Sam Pedro , c Sam Paullo , c Sam Joa& Bap-
tifta, e Sam Joa6 Evangclifta, e aos mais Santos, c Santas da corte
do Ceo quero , e mando , que meu corpo feja Sepultado na Cappclla
mor do moftcvro de Santo Antonio da provincia da Piedade extra-
muros della cidadc dc Evora diantc do Altar mor no lugar , e Scpul-
tura que ja tenho afignalado , c me enterrem com o Pontclical de pa-
no de linho que para ilTo mandey fazer conforme ao uzo da Santa Igre-
ja Romana •, o qual lugar da Scpultura h6 meu proprio , como fc veri
pclla patente do Padre Frey Pedro de Guimarais Minillro Provincial
da dita ordem , e dos Padres DiHinidorcs P'r. Francifeo de Chaves,
Fr. Simad de Coimbra , e Fr. Joa& de Barcelos dada no dito Mollei-
ro a fas dias do mes de outubro de mil quinhentos , e outenta e qua-
tro annos, e por outra do ComilTario Fr. Antonio Manrique dada em
didinitorio no Cappitolo , que fe cclcbrou a dezafeis de Junho do an-
no de mil quinhentos , e outenta , e feis. E porque nas ditas paten-
tes me da6 a dita Cappclla mor , e quo nclla fe nao poflTa enterrar pef-
foa alguma fern minha liecn^a ordemno , que depois de meus dias fe
na& enterre nella algucm fe nao for Prelado della Igreja Catheredal de
Evora as quais patentes fe devem guardar com todas as condi^ois nellas
mcertas , e para elTe effeito impetrey confirma^ao de Sua Santidadc em
que as manda cumprir como fe vera por hum breve appollolico, que
aiffo tenho. Peflb ao nolTo Reverendo Cabido queyra enterrar meu
^orpo no dia dc minha Scpultura levalo, e acompanhalo comohecuf-
tumc e faqa que me acompanhem todas as freguezias della cidadc e
por ilTo fc Ihe dara de cfmola ao Cabido vintc cruzados , e a cada fre-
guezia quatro mil rcis , e alTim me acompanhara a Irmandade da Mi-
zericordia da mefma cidade , e havera de cfmola fmeoenta cruzados, e
pclFo a todos os Supperiorcs , Prelados , Minillros das ordens mendi-
cantes da dita cidade que com os feus Religiozos , c Crus acompanhem
taobem meu corpo , e a cada hum dos mofteyros que me acompanlia-
rem fc darab de efmola quatro mil reis, e a todos os Religiozos, e
Sacerdotes que acompanhaium meu corpo proveiab meus Tella-
mentcyros , q^ue ao diantc nomiarey dc vcllas , c da mais cera que Ihe
parefer ncccllaria para o meu Interramento , e mando outrollm que tao-
bem me acompanhem os pobres da caza da Hofpedaria dos nobres del-
ta cidade dc Evora, c darfelia dc efmola por iflb a dita caza num moyo
dc trigo , alcm das vcllas , c tochas que os pobres levarcm que ficarab
a caza para com cllas acompanharem outros Deffuntos , c todos os Cle-
rigos de c Religiozos Sacerdotes, que me acompanharem no dia
miUa ,
cm que fendo noras eelebrem por minha alma no dito Molley-
falefcr
•o de Santo Antonio ,
ou cm fuas Igrejas, e conventos , e na6 poden-
do fer no mefmo dia o faram cm o dia logo feguintc , c fe Hie dara
I'oni. IV. O mais
xo6 Turovas do Llv. VI. da Hiflma ^enealogtca
mais dc efmola mcyo tolla6 por cada milFa , c pelFo ao no(To Revc-
rcndo Cabido cdcbrcm por minha alma lium officio de Defuntos de
novc li^ois , e diga& huma mifla cantada em o dia dc mcu enterramen-
to cm o dito Mollcyro de Santo Antonio , e quando na5 t'orcm bo-
ras para nelTe dia fe dizcr mifla a dirao ao fcguintc , e havera6 de cf-
mola outros vintc cruzados, e a cflc officio, e mifla afcftirao osClcri-
gos , c Rcligiozos quc me acompanharem , e aos quc a by na6 podc-
rcm rczar o dito officio dc Deffuntos roguo , c peflo o rezem em fuas
cazas em particular , e os Religiozos do dito Moftcyro dc Santo An-
tonio no outro dia me farao outro officio de nove li^ois com fua mii-
fa cantada , e haverab dc efmola dois moyos dc trigo anafil , e os Re-
ligiozos do Moftcyro da Cartuxa dc Ef'cala Ca;U que f'undey extra-
muros defta cidade me farao no feu moftcyro outro officio de Defun-
tos de nove li 9 ois com fua mifla cantada , c baverao dc efmola hum
moyo dc trigo anafil , c quanto aos mais officios do mes , e anno fe-
ra& como meus Teftamenteyros ordemnarem aos quais lembro , quc a
pompa I'eja fempre moderada , e fern Tumolo , c I'omente fe ponha fo-
bre minha Sepultura hum pano preto com Crus dc pano branco , e
na6 fc fara prega^ao em minhas exequias, porque allim he minha von-
tade mando quc tanto quc falcfer fe diga o mais breve que for pofi-
vcl mil milfas por minha alma as quais fe deftrebuirab pellos Moftey-
ros dos mendicantes defta cidade como parefer a meus I'eitamcntcyios
tendo refpeito ao numcro dc Rcligiozos de cada hum , c eftas milfas
fe dirab conformc ao que fe rczar no tal dia cada hum cm fua rcligiam
E no cazo quc Dcos feja fervido Icvarmc para fy fora defta cidade de
Evora , c feus arabaldcs fendo dentro dcftc Arcebifpado , ou quando
for fora delle em diftancia de trinta Icguoas da dita cidade o meu con-
feffor Dezembargador da noffa Rclla^ao , ou o nolfo Vizitador que
andarem comigo darao ordem com que mcu corpo logo feja trazidi)^
com mediocre acompanhamento a Se defta cidade para da hy com o a-
conmanhamento e o mais que a tras fica dito fer levado ao Moftcyro
dc S. Antonio , e fepultado na Sepultura quc nclle tenho. E falcccn-
do fora do Arcebifpado diftancia defta cidade mais das ditas trinta le-
guoas os ditos meu Confcfl’or Dezembargador, ou Vizitador com pa-
refer do Supprior do Collcgio ou Moftcyro ondc me houverem de de-
puzitar darao ordem com quc mcu corpo veftido no Pontcfical dc pa-
no de linho feja metido em hum ataude com cal , e vinagre , e depo-
zitado cm huma cappclla dc hum Colcgio da Companhia de jezus, fe
o houver no lugar cm que falcfer , ou da hy tres leguoas , e nao o
bavendo na de num Moftcyro de Religiozos da ordem dc Sa& Fran-
eifeo que eftiver mais propinquo a cujo Supprior , e Religiozos do tal
Colcgio, ou Moftevro pelfo o hajam affim por bem, c afignem lugar
conveniente para effe depozito , c no nicfmo dia do depozito, podenr
do fer ou no outro feguinte me farab os Religiozos do Collcgio, ou
Moftcyro cm que for depozitado hum officio de nove li^ois com lua
mifla cantada , e no mcfmo dia , e nos mais feguintes fc me dirab todas
as miflas rezadas que for poflivel the a copia das mil miflas que a tras
dcyxo de que fc defcontarab as que no tempo dcftc depozito fc dif-
ferem.
Digitized by Google
I
tniniia vida como me parefefe, e por efta razam havendofe duis def*
tas milfas dc dizer no dito Moftcyro de Santo Antonio as mudey pa-
ra o Moftcyro da Cartuxa de NolTa Senhora de Efcala Cxli , quc de-
iois fundey extra muros defta cidade conforme huma Eferiptura , e
fnftromento de fiinda^ao , cria^ab , c dutagao do dito Mofteyro
Cartuxa feito por Toa<» da Cunha nublico notario appoftolico aos fe-
te dias do incs de Novembro dc mil quinhentos c outenta e fete con-
lirmado pello Miniftro gcral da gram cartuclia , e pello Cappitologe-
Tom. IV. Ou ral
Digitized by Google
1 08 l^rovas do Liv. V1. da Hifloria (jenedogica
ral da dita ordcm , c os Rcliqiozos do dito Mofteyro da Cartuxa que
fundcy accytarao as ditas duas miflas , e fc obrigarao dc as dizcr co-
ir.o inais largaiocnte I'c conthcm , c as outras duas milTas cotidianas
prcpctuas fc ha& dc dizer no Mofteyro das Chagas de Villa Vitjoza con-
forme ao compremiftb deltas Cappellas feito por Balthczar dc Andra-
de Tabcliam de nottas della cidadc a trinta dias do inez de Dczcinbro
de mil quinhcntos c outenta e tres annos pello quc cncomcndo , e
cncarrcgo muito a meus Tcftamentcyros quc guardem os dims Inftro-
mentos , c compremiftb , e da minha parte mandem dizer ao Duque,
e a Senhora D. Cathcrina me fa^ab merce de fempre favoreferem , e
ajudarem aos Religiozos do dito Mofteyro da Cartucha para que me
nab achem mcnos pois diftb Ihe vira o proveito tarn grande ac fuas
ora^ois , e o mefmo pedirab ao Senhor conde dc Tentugal meu fobri-
nho , e ao Prelado noftb Soceftbr , e Ihcs nroftrarab o dito inftromcn-
to dc funda^ib e compremiftb das Cappellas. Encomendo , c peftb a
metis Teftamenteyros que tanto que Decs me levar delta vida mandem
logo com toda a brevidade avizar diffo ao Cappitolo da Gram Car-
tuxa para que dem ordcm , quc fc fa^-ab por minha alma os fufragios
dc quc devo partecipar na dita ordcm. Deyxo hum livro no qual fis
concerto com meus creados para me fervirem conformc a huma provi-
zab quc mandey paftar, quo efta no principio do dito livro feita a vin-
te e feis dias domes de Dezembro de mil quinhcntos, e outenta cno-
ve, mando quc fe guardc e execute intcyramentc. E cncomcndo a
meus Teftamenteyros quc conformc a clla com toJa a brevidade pa-
guem os fervi^os quc fe Ihes eftiverem devendo , e todas , c quaifqucr
outras dividas que por meu falecimcnto fe acliar quc devo , c del'pa-
chem as partes brcvcmcntc , E dcclaro que dc antes dc fer Arccbilpo
nenhuma couza devo , e por ifo as dividas que ficarem , e fe acharem,
e os ditos fervi^os de creados e expenfas funcrais fe devem pagar das
rendas da meza Archipifcopal com o mais o que de direito forem obri-
gadas. E3 Quando entrey nefte Arcebifpado tinha huma penflam ein
Alalga dc outo centos cruzados de honze realcs o cruzado do qual fe
abatia o efeuzado, e fuberdio, que podiab emportar trinta the trinta e
meyo cruzados, ou o que fe achar , e tinha mais quinhcntos cruzados
na Abbadia de SeiTus, e depois me deu Sua Santidade quatro centos
cruzados na meza dc Avilla dos quais taobem fe hab de abater o fo-
berdio efeuzado , que cada anno emportab quinze cruzados pouco mais,
ou mcnos ou o que fe achar , c os annos que hd quc recebo e tenho
as ditas pen 9 ois annuais conftarab das Bullas dellas quc eftab cm meus
Eferiptorios , e da hy , e das bullas porque fbi provido no Arcebifpa-
do fc pode ver o quc fomarab em todo eftas pen^ois the dia o em que
falcccr , e porque depois quc fou Arcebifpo foi , c he minha tenijab
ficarem-me eftas pen^ois , e dinheiro quc dellas rccebi , e receber , c
fe me dever precipuo para delle difpor , e tra(ftar como de bens
patrimoniais conformc ao uzo , c cuftume defte Rcyno , e do dc
Caftclla onde eftab litas. Mando quc os Icgados defte Teftamento ,
e outros auaifquer quc cu d^ar que de direyto , c concicncia
fc nab pouercui pagar c fatismer aos bens Ecclcllafticos da nolfa
,
meza
Digitized by Googl
,
Digitized by Google
,
by Gtiogle
1
Digitized by Google
112 Trovas do Liv. VL da Hifloria (jeneatomica
c vay cozido com huma linha branca , e fellado nos cantos defta par-
te com quatro folios das liias armas com lacre vermelho , e da outra
parte com outros quatro fellos em divcrlTas partes, e cozido aftim , e
fellado na forma aue acima digo o cntregucy ao dito Arcebilpo em
prezcnca dos Paares Francifeo Rodrigues , e Antonio Ribeiro feus
Cappcllais , que aqui afignarao em quinze dias do mez de Mar90
de mil quinhentos noventa , e novc annos Arccbifpo de Evora
Pero Borges 33 Francifeo Rodrigues 33 Antonio Ribeyro 33 Efte Tef-
tamento fc nao tire da area do depofito nem fe de por nenhum ca-
zo cm minha vida s O Arccbifpo 33 F.fte he meu Teftamento o qual
fc nao abrira em minha vida porque ua6 fica valcndo abrindofe pri-
meyro ,
3
da Caja ^ortttgues^a. ^
11
meyro , e hafc de abrir logo que fe fouber mcu falecimento , e hade
fer aberto deantc do Juiz do ordinario em prczcn^a de Tabelia& e
,
dc abertura fe ha de fazcr auto alignado pdlo dito Juiz, e Tcftc-
niunhas Evora quinze de Mar^o noventa c nove Thcotonio Arce-
,
bh'po de Evora Condecilioa Fa^o mcus Teftamentcyros , e exe-
cutores de mcu Tellaniento conforme a direito e Ihe dou todo o
,
poder quanto polTo , e he nccelTario alem dos nomeados em mcu Tef-
tamento , e com as clauzulas dos autos ao Scnhor Dom Francifco
de Almeyda meu fobrinho , e aos Doutores Joa6 Alvres Branda6 , e
Seba^6 da Cofta Conego nefta Sc6 , e achandofe abzentes defte Ar-
cebifpado os nomeados no Tellamento ellcs fos com o Padre Prior
da Cartuxa , ou o feu Vigairo ou quern feus cargos tiverem , ou feu
Procurador po{Ta6 conthenuar cm tudo como efta declarado no Tef-
tamento , c efta he minlia ultima vontade , e allim o declaro nefte
condecilio Evora fete de Janeiro de feis centos o Arcebifpo de E-
vora=! Aprov39a& =j Saybam os que efte inftromento de approva^& de
conJidlio , e addi;a6 a tellamento virem que no anno ao nafeimen-
fo dc nolTo Scnhor JESU Chrifto de mil e feifeentos cm fete dias
do mez de Janeyro do dito anno na Cidade de Evora no apozento do
Reverendiflimo em Chrifto Padre Dom Thcotonio de Bargan^a Ar-
cebifpo dc Evora , eftando clle ahi prezentc em huma cama mal dif-
pofto de infermidade que nolTo Senhor Deos deu , mas porem em
feu perfeito juizo, e entendimento , fegundo parefer de mim Tabe-
liao , e das ditas Teftemunhas ao deante eferiptas , logo por ellc cm
prezenqa das mefmas 'reftemunhas foy dado , c aprezentado das fuas
ma6s as dc mim Tabcliam , c das Teftemunhas ao diantc digo de mim
Tabeliam hum condecilio , e addica& a Teftamento que em fua ma&
tinha , que he o que atraz fica nefta meya folha por elle eferipto , c
afignado dizendo que clle approvaba e rcthehcava o dito Conuicilio,
e addi^ao a teftamento intcyramentc como nelle fe conthem , eman-
dava que fe cuinprife e que ralefendo elle da prezente vida defte mun-
do fe ajunte ao feu Tellamento que tern feito , e approvado , e que
o dito Teftamento , e efte Conuicilio , e addiea6 fe cumpraA intei-
ramente como ncllcs fe conthem porque efta he fua ultima e reda-
deyra vontade e cm Teftemunho de verdade allim o outorgou , e
j
niandou fer feito efte em que alignou por fua mao , e letra eftando
prezentes por Teftemunhas c rogados Matheus da Cofta , e o Padre
Antonio Plibeyro , c Eftcva& de Pcnhaloza>, e Braz de Mira , e Fran-
cilco da Mattas , c Jeronymo Cardozo todos creados do Arcebifpo
nefta Cidade moradorcs e cu Pero Borges Tabeliam publico de not-
tas delRcy nolTo Senhor nefta Cidade de Evora e feus tennos , que
todo eferevy c aqui aligney de meu pnblico fignal que tal he =5 o
Arcebilpo dc Evora sa Alatheus da Cofta sa Bras de Mira =3 Anto-
nio Ribeiro =3 Efteva6 de Penhaloza sa Jeronimo Cardozo =a Fran-
eifeo de Mattos. =: outro Condecilio a Dom Thcotonio de Bargan<ja
por mcrcc dc Decs , e da Santa Igreja de Roma Arcebifpo de I '.vo-
ra por elhi addicJ<> ® I’eftamento declaro que no ultimo Tella-
niento que fiz dc et" outra addi^ao a elle nomiey certos Teftamcn-
Tom. IV. P tcyros
,,
perfeito e entendimento que nollb Senhor Ihe deu , c por elle da fua
mab a de mim Tabeliam perantc as Teftemunhas ao diantc eferiptas
foy dado efte Condicilio, e addiijab a feu Teftamento atras cfcnpto
na nicya folha que havia feito com Diogo Pereyra allgnado ao pc por
die dito Senhor Teftador, e allgnado com o fello das fuas armas pe-
dindo a mim Tabeliam que Iho aprovallc porque efta hera a fua von-
tade , e mandava , e queria que o contheudo nella fe cumprifle intcy'-
ramente aflim como nella fe conthem o qual eu Tabaliam approvey
e houve por approvado tanto quanto em direito devo , e polTo fazer,
o qual eu ferrey , e cozi com numa linha preta para o tornar a en-
tregar ao dito Senhor Arcebifpo , e em fe c teftemunho dc verdade o i
mandou elle dito Senhor Arcebifpo for feito efte inftromento de ap- i
Digitized by Google
,«
Deos tom Arccbifpo que toy defta Cidade de Evora dcyxara ao dito
Alofteyro por herdciro de feus bens conforme feu teftamento atras
que cUes em nome , c do dito Mofteyro aceytavao a dita heran§a a
be.'voficio do inventario e nao de outra maneyra , e que da dita accy-
13936 he mandarab fazer termo , e della Ihe mandarab pall^ Inf-
tromento mandado , e confirma^ab , c de tudo o dito Juiz mandou
fazer termo que afignou com os fobreditos Padres que prezentes cf-
tavab Luiz Nunes Tabcliab que o efcrevy 3 Joab Baptifta Peyxoto
Fr. Alorcl 3 Fr. Bruno Procurador 3 Segundo que tudo ifto melhor
e mais cumpridamente no dito termo he contheudo a que em todo
e por todo me reporto , e por delle o dito Dom Prior da Cartuxa
me pedir efta Certidab , e pello dito Juiz o mandar lha pall'cy , e
concertey com hum Teftamento abayxo afignndo em Evora aos tro-
ze dias do mez de Agofto de mil feifeentos, c dois annos , e o afig-
ney de meu publico que tal he 3 lugar do publico 3 Luiz
•
Nunes. •
.
'
Tom. IV. ^
Digitized by Google
,
N
que
As
vendo
contas com ElRcy Dom Henrique no pa& quc
fc Ihc abata dcs rcis cm cada alqucire ou I'c fc achar
por alguma pefloa pella parte delRey , e das Tcftamentei-
dilTc
me ficou de-
ros que Ihe eu dilTere que queria abater ainda quc na 6 Icja authen-
tico creyafe qualquer memoria , ou qiialquer papcl que dido houver,
a qualquer comprador que haja comprado came , ou outra couza em
quc polTa haver ou nas medidas , ou nos pezos quebras fc Ihe lei'c
em conta o que parefer jufto 33 Tenho feito men Teftamento quc
:
Digitized by Google
,
Digitized by '-^OOgl
da Cafa T(^al T.ortugues^a. up
Senhor D. Theotonio Duque de Barganga e Barcelos &c. noflb Sc-
nhor fcndo ellc dito Senhor prefentc cm prefen^a de mi publico no-
tario e tedemunhas abaixo eicriptas por ellc dito Senhor foi dito que
entre elle e os Illulfa'illimos Seimores Duque e Duquefa de Maqueda
eftava concertado de aver de cafar o mui IlluBrc Senhor D. Bernar-
dino filho herdciro dos ditos Senhores Duque e Duqueza de Maque-
da com a muy llluftre Senhora D. Joanna filha do Duque de Bra-
gan^a D. Jayme que Santa gloria aja , e da Illuftriflima Senhora Du-
queza D. Joanna e por quanto para o fulbdito era necelTario elle di-
to Senhor Duque de Bragan^a e Barcellos &c. conllituir e orde-
nar procurador para contratar o dito calamento com os ditos Senho-
res Duque e Duqueza de Maqueda com o dito Senhor D. Bernardi-
no leu filho ou leus procuradores difie ao dito Senhor Duque de
Bragan^i que confiando elle da bondade c difcri9ao do Doutor Joan-
ne Alendes de Vafconccllos Fidalgo da fua cafa e feu Defembarga-
dor , o fazia conftituia c ordenava por feu baftante e fuficiente procu-
rador em todo como nulhor , e mais compridamente , o elle pode e
deve fer e por direito mais valer com libera e geral adminiftra^am ao
qual feu procurador deu c outorgou todo feu comprido poder e
mandado cfpccial com livre e pura faculdade pera o abaixo con-
theudo afi e tarn compridamente como elle ha e tern para que por
elle , e em leu nome poffa com os fobreditos fenores Duque e Du-
queza de Maqueda e com o Senhor D. Bernardino feu filho e com
cada hum dclles ou com feus procuradores que para iflb feu poder
tenham contratar firmar , e afientar o dito cafamento com quael'quer
claufuJas e obrigagoens capitulos e condi^oens prometimento e elli-
puhfoens que ellcs quiferem e por bem tiverem , e prometer cm
nome dclle dito Senhor Duque ae Bragan^a ao dito Senhor D. Ber-
nardino em dote e cafamento com a dita Senhora D. Joanna quoal-
quer comtia ou contias de marabedis , ou cruzados douro , e outras
quaefquer moedas douro ou prata , e joyas e emxoval que o dito
Doutor Joanne Mendcs de Vafconcellos feu procurador declarar e
afentar no prazo , ou prazos e fegundo em a nsaneira e com condi-
^oens que pelo dito Doutor feu Procurador em nome dclle dito Se-
nhor Duque de Bragan;a for declarado afentado e outorgado e Ihe
da o poder ao dito feu Procurador que dos ditos contratos comven-
cas , e prometimentos afi do dote que com a dita Senhora D. Joanna
for prontetido como das arras e doa;am propter nupcias que fe a el-
la dita Senhora D. Joanna forem prometidas como de quaefquer otras
coufas cm que fe convierem pofa dar firmar e aceptar quael'quer ef-
cripturas e feguran^as que a cllo comprire e fazer e firmar em feu
nome os ditos contratos com quaefquer vinculos c obriga^oens fir-
niezas e renunciagoens e pena que a elles bem vifto for , e acalidade
do cafo o rcqucier c poem tudo em fua fedelidadc e para as ditas
coufas e cada huma dellas e fuas dependencias per quoalquer guifa
que a ello toquem , pofa Inzer firmar c requerer tudo afi e tam
conpridamente como o elle dito Senhor Duque de Bragan^a faria e
c firinariu ^ huma dellas pciroalmcnte pre-
fente
Digitized by Googlc
“1
1 C -Ogle
I
DIgHized dy Google
12 2 Trovas do Lh, VL da Hiflorla (jenealogica
Digitized by Google
da Cafa %eal Tortugue:^a. 12j
Otro/i fc afcnto qiicdafe acargo del Senor Duque de Braganca
de la Senora Duqucla Donna Johana traer a Ai colb
y
y gafto a la d^-
cha Senora Donf a Johana alb la Villa dc Torrijos luego
que con la
bandicion de Dios fc belaren.
Otrofi fcafento y concerto por la parte del dicho Senor
Diique
de Bragan9a da efte dote a la dicha Senora Donna Johana aya la
, dicha
Senora dc renunciar e rcnuncie cn fu Sefioria la legitima paterna
riendo fin hijos o defeendientes lo que Dios no premitira
y mu-
no pueda
teftar fino en fietc mil
y quinientos ducados de los trenta y cinquo mil
e quinientcK que cl dicho Senor Duque de Braganca le da
para fu do-
te de fus bienes porque la rella a cuiipllmiento de
quarenta mil fon de
la ligitima paterna de la dicha Sefiora Doha
Johana , y los beyente y
ocho mil ducados buelban al Senor Duque de Braganja o al fuceflbr
fu ^fa y^mayorafgo y al tiempo pofedor della ik manera que la di-
dia Senora Donfia Jonana pueda tcltar
y difponer libremente a fu bo-
luntad en los dichqs fiete mil
y quinientos ducados yenquatro mil y
quinientos de la ligitima del Senor Duque fu padre que cn
gloria efte
ymas en las diez mil ducados que para fu cafamiento da el Sefior
Rev de Portugal , y mas en otros quinze mil que dota la dicha SeBo-
ra Duquefa DonBa Johanna fu roadre que fon por
todos treyenta y
fiete mil ducados en ^e fe ha de quedar bcrdadcramente entera liber-
taJ a la dicha Senora Donfia Johana para difooner
a fu voluntad
li lo ttene por bien
y af-
aprueba cl dicho Dodror
y Joan Mcndcs de Vaf-
conccllos en nonbre de los dichas Scnorcs Duque
y Duquefa de Bra-
gan^a por birtud dc los podcres que de lus Sefiorias tiene en cafo
que la dicha Senora Donna Johana moriefe abinteftato noy tiniendo
nijos D dclixiidicntes lo que Dios no premitira buelba a
la dita Sefiora
Duquefa Donna Johana fu madre fiendo biba lo que obiele dado
, y
al Sdior Duque de Braganga fu hermano lo
que fu Sefioria obiefe da-
do , y de los otros bienes como fon fu legitima
y manda de la Em-
cratriz mi Sefiora
y del Senor Rey de Portugal fe pueda gaftar en
E len de fu alma y al^na memoria poner en autoridad fu cuerpo
, y
dofe mil ducados y la refta la aya quien dederecho lebiniere
, y en
tal cafo las arras
y bienes gananciales buelban a fu marido o a fus herc-
deros , o al fofelTor dc fu Cafa
y mayorafgo que a la fazon fiiere , ef-
tando obligado cl dicho mayorafgo al dicho dote
y arras fegun antes
efta dicho.
fecontrato que fi en el cafo que efta dicho clmatrimonio
lo que Dios no premitira que la Senora Dona
T
Johana o fus herederos ayan de tomar lo que obiefe tray do en Joyas
plata y oro en el prccio que fc le obiefe dado.
Otrofi fe trato y afcnto que en cafo que la dicha Sefiora Dofia
Johana muriefe dexando hijos y quoalquiere dellos muriefe antes dc
la hedad de poder teftar hereden los que quedaren bivos la parte del
niuerto de los beyente y ocho mil ducados que da el Senor Duque
de Bragan^ V cn cafo que todos murieiren dentro dc la dicha heuad
hereden los fiete mil y quinientos ducados de los treynta
y cinquo mil
y quinientos la perfona o perfonas a quien dc drecho Ics pcrtcncfciefen
Digitized by Google
11 6 7rovai do Liv. VL da Hijloria ^enealogtca
las otros fus bicncs , conforme a las Leys de Caftilla
y los bcycntc y
oclio mil ducados diclirs buclban al dicho Scnor Duquc dc Bragan^a
y al poleflor a la fazon dc fii Caza y mayorafgo.
Otroli qiic cl diclio Do^^or Joan Mendes dc Vafconccllos aya
deyr para b Villa dcTorrijos donde I'e juntara con el Bachillcr Joan
Albrcs Ictrado de la Cafa del dicho Scnor Duque dc Maqueda para
que entrambos pafen efta capitulacion eferiptura y bean fi ay que
y
annadir o quifar cn clla no lalicndo de la fuflancia y i'aquen un apun-
tamiento dc las cl'cripturas fian^is fcgiiridadcs y pcticioncs qiic leful-
tan defta capitulacion
y contrato y deltas den abilb a las partes para
que luego Icefctue.
Y para cunnlir yguardar todo c' fufo dicho aicntado y capitula-
do en todos los aitos capitulos y cn cada uno dellos puficren dc pciu
fobre fi el dicho Scnor Duque dc Maqueda y el dicho Doctor Joan
Mendes dc Vafconccllos fobre los dicnos Senorcs Duque v Duquefa
dc Braganya fus conftituientes ocho mil ducados para que los pague cl
uc contrabinillc al dicho capitulado fin boluntad del otro liendo la
a icha contralrcncion eftorbo o contradicion y caufa para que el dicho
ncgocio en lo principal no fc efetuafe y alfi mefmo le obligaron de dar
fian^as en Valladolid , Medina, o Toledo Jclos dichos ocho mil duca-
dos dentro dc dos mefes dcfpucs que ellc contrato y capitulacion tiie-
rc cclia y ottorgada
y que ito puedan pafiar los dichos dos mefes fin
uc eften pedidis a Su Mageftad o a lus Gobcrnadorcs de los Reynos
a cCadilla las facultadcs que fean depedir y dadas las Kansas y Icgu-
ridad que fc a de tomar dc la una parte a la otra y que no dando los
dichas Senorcs Duque y Duquefa dc Bragan^a o por lu parte las fian-
9as y feguridades que por efta eferiptura y capitulacion quedan obliga-
dos a dar dentro del tiempo cn clla dcclarado todo los capitulados v
afentado por las dichas partes y cllas queden fibres de lo qual todo le
haya dc oar copia trcslado a cada una dc las partes para que fepan
y
lo que ande cumplir y guardar.
Las qualcs cofas todas , y cada una deltas como fon dichas apun-
tadas y dcclaradas cl fobre dicho Scnor Duque de Maqueda y cl dicho
Doctor Joan Mendes dc Vafconccllos por birtud dc los podcrcs a el
dados pelos dichos Senorcs Duque y Duquefa dc Bragan^a cada uno
por fu parte aprobaron , y otorgaron y obicron por firmes y prometi-
cron de las guardar y cumplir y no benir contra ellos cn parte ni cn
todo fo la dicha pena de ocho mil ducados para la parte cumpliente
y guardante todo lo cn eftc contrato prometido afentado y dcclarado
y concertado la qiioal pena paguada o no paguada todo lo aqui con-
tratado quede firme y cn todo ill bigor y tuer^a y para feguridad dc
todas eftas cofas
y cada
una deltas cl fobre dicho Senor Duque de
Maqueda obligo uis bicncs mueblcs y ravzes abides y por haber y el
dicho Doctor Joan Mendes dc Vafconccllos obligo los dc fus confti-
tuientes por la mcfma forma y mancra lo qual todo fuc por el dicho
Scnor Duque de Maqueda y por el dicho Doctor Joan Mendes dc Vaf-
conccllos prometido porantc mi notario y teftigos abaxo eferiptos efti-
pulado yaceptado, cyo Pedro de Yracheta notario publico utrofi cf-
•1. tipule
Digitized by Googh
, ,
S
do
‘'i
y Marquefa delche Johan Mcndes de Vafconcellos c= Va enmen-
la tercera plana do fe Ice requeyra = y en la catorlena plana
en
y en la quinfena plana do fe le acordado no enpezem. Y
fe lee
aprobo yo cl fufo dicho notario.
Sigilo demy Pedro deYrahcta bezino de la Villa deOlid de Reyno
dciVabarra por la autoridad apollolica ubique terrnrum y porlaauto-
lidad Real notario publico y jurado cn todo cl dicho Reyno de Na-
barra qui doy fe y tellimonio que al otorguar de las prefentes Capitu-
los matrimoniales a una y juntamentc con los fufo dichos teftigos pre-
I'cnte me allc en los dichos Palacios con aceptamiento y ottrogamiento
de los fufo dichos Senores Duque y Duquela de Maqueda y del dicho
Do-ilor Johan Mendcs de Bafconcellos partes contraentes e de los di-
chos teftigos cn nota cn mi libro de regiftro afente del quoal faque y
reduli los prefentes Capitulos matrimoniales en clla publica forma fim
mas y dm mcnos de como fe otrogaron efeviptos de mano de otro a mi
/le/ de liccncia que para cllo tengo de Su Magcftad en eftas ocho ojas
de plieguo cntcro de papel y con eftos mis ligno y nombre acoflum-
brados , los faque y por fer rogado y requerido cn fe y tellimonio de
verdad.
Pedro dc Yraheta notario.
C Onofeida cofa fea a todos los quefta prefente Carta , y publico Myjyj
ynftrumiento de obligacion , eypoteca vicren como yo Don Ber-*"
nardino de Cardenas Duque de Maqueda, Marques dc Elche Viforrej
^ j
An. 1550*
de Navarra , por mi , y por mis herederos , y fulcefores en mi Cafa , y
majoradgo , y por los que de mi ( o dcllos ovieren titulo ) o caufa al-
jna otorgo, yeonofeo, que por quanto entre los Seftores Duque , e
B uqueza dc Braganga fe hizo cierto contrato , c capitulacion dc que fe
cafen mi hijo mayor , c la Senora Dona Juana de Portugal , hija , y
ermana de los dichos Senores Duque , e Duquefa , e uno de los dichos
C'apitufos de la dicha cfcriptuia que fe hizo cn la Villa del Olite del
dicho Reyno de Navarra dclantc dc Pedro deYrahcta Notario publi-
Digitized Google
,
Digitized by Coogle
, ,,
Digitized by Coogle
3
Digitized by Google
,
c.
^
Doha Juana c a fas herederos, y leden la obedicncia, revercncia, e
^
bi*' Ibaorio, y l''’acudaii , y hagan acudir a clla , y a fus herederos , c liif-
celbres,
Tojn.I\V
QtfO'i
Digitized by Ck . 'le
,
Digitized by Google
,,,
aJa ,
fobrc lo cjual rcfnuncio todas , e aualefquicr Icyes , fueros , e
§crechos , e prcvillegios , excepciones , e aefenHones que cn mi favor
o de mis hcrcdcros , y contra lo que dicho es , e parte dello fcan , e
puedaii fer , y en efpecial reimncio la ley que dize que general renun-
ciacion non vala en teftimonio de lo qual otorgue la prcfcnte Carta
ante el efcrivano , c tclligos de fufo cfcriptos. E en el Rt^illro della fiz
my nombre , que fue fecha e otorgada , en el dicho dc Pamplona a
veyente nueve dias del mcs de Otobre anno dc nucllro Salvador Jefu
Cnrifto dc mil e quinicntos e cincoenta anos. Teftigos que a cllo fue-
lon prczentes , Juan de Caftillo , e Pedro de Lemos , c Alexandre dc
Lipis Criados defu Scnoria &c.
m nome
E fe
deDeos amcm. Saibao quantos efte eftormento dcpof-NuiTl. I4.T.
virem , que no anno do nalcimcnto de noflb Senhor Jhud Cnrif-
to de mil c quinhentos c trinta e tres annos onze dias do mcs de Ja-
a - .T
^ • • 53} •
Digitized by ^OOgle
,
Digitized by Google
da Cafa ^al Tortuguei^a. 135
mo tomava ,
e queria tomar a pofTe dos officios da juftiqa , q^ue Ihe
pcdia que lha dcirem , e os fobrcditos em feus nomes , e dos aufemtes,
e afy Vallemtim dc Varos Emqiicredor , e Jeronimo Rodriguez , c
CIiriftova6 Vaaz que ferveni dc deftrebuidor com todas os ^^mquere-
dores todos Ihe derom ha pofle per hurt livro de notas , e efereveni-
nha , e Ihe offerecerom em 1‘ua ma6 a poffc de feus officios , c o dito Pro-
curador recebco em fua ma& o dito livro , e efereveninha , c dilfc que
fe avia em nome do dito Senhor por em poffie dos officios , e que na&
uzaflem dcllcs fern mandado do dito Senhor , c tanto que efto foi fei-
to o dito Procurador avendo por tomada a pofle per os ditos autos Ihcs
tomou o dito livro , c efereveninha a dies tornou , e deu em nome
do dito Senhor ameniftra 9 om , e cxercicio dos ditos officios , e que
uzalTem delies fegundo forma de feus Rt^imentos , e fuas ordcna^ocs
de Sua Alteza , e como uzava6 em tempo do Duque feu Pai , e que nas
eferipturas, e autos que fezeflem fc nomealfcm por Sua Senhoria, e
fob I’eos titollos , e elles o proincterom alTv de lazer , e de todo o dt-
to Procurador pedio feu cliormento dc pofle cm forma. E no mefmo
dia , c propria ora o dito Proairadoi fc foi com os ditos juizes, Pro-
curador , e ofcciaaes , e homecs bo6s , c parte do povo a porta da Vil-
la principal nomcada a porta de Sa6 Domingos , c fendo hy prefentes
com osuitos offidaes, pedio aschaves das portas da dita Villa, e Ihe
forom dadas , c emtrcgucs cm fua maa6 , c mandou fcchar a dita por-
ta , e 9 arrar com as ditas chaves , c a tornou mandar abrir pellos quaes
autos ouve por tomada a pollc da dita Villa , e mandou em final de
iofle pocr hua bandeira no cima da dita porta no muro contra a Vil-
fa , e de todo requereo a mim Taballia6 que fizefle cftc auto de pof-
fc , eu Johain Ribeiro Taballiao , que o eferevi j teftemunhas quo ao
dito auto forom prei'entes o dito Diogo Lopez dc Lima , e I'crnao
da Mifquita hdalgo da Cafa delRey noflb Senhor, e Jorge Caldciia
efeudeiro fidalgo , e Fernando dalmeida Lecenciado , e o Bacharel Je-
ronimo Imis , e Joham Affonfo dos Quimtos , efeudeiro da Cafa dcl-
Rcy nolfo Senhor, e Joa& Teixeira , Efeudeiro, e Joham dosTremos
outrofy efeudeiro todos moradorcs na dita Villa, e Salvador Lopez, e
Francifeo dc Freitas TaballiaCs na dita Villa , que juntamente comigo,
'Taballiao forom prefcri^:es nos ditos autos , e tomamento de pollc , c
virom , eouvirom todo o fobredito, e eu fobredito Joham Ribeiro
Taballia6 oelcrcvi. Teftemunha mais Antonio daCoHa efeudeiro. E
no dito dia de omzc dias do mes dc Janeiro , c anno fobredito dc mil e
quinhentos e trinta c ties annos depois dc comer , e dc feitas as dilligen-
cias, e autos do tomar dapolTc da dita Villa, c jurifdi^om della como
atras fica fc foi ao Callello , e fortalcza da dita Villa de Guimaraacs de
que he Alcajde moor Diogo Lopez de Lima fidalgo da Cafa dclRey
nolfo Senhor , e do feu Confclho , com Alvaro Rabcllo Juiz ordina-
rio, ecom os Vercadorcs , e offidaes, eoutros homers omrados da di-
ta Villa , e chegou as portas do dito Callello que cfta6 pera demtro da
dita Villa corntra Santa Margarida , c hy achou o dito Alcaide moor que
eftava demtro da dita fortalcza aoqiial cmprefeiKja demim 'Taballiao,
c das teftemunhas abaixo nomeadas Ihc fez provicar , c leer a dita Car-
ta
^rovas do Lh. V 1. da Hijloria ^enedogica
ta de procura^om do dito Senhor Duquc aqual ouvida porelle refpon-
dco que o avia por Procurador do dito Senhor. e como tal pedilTe,
c rcquerefle o que quizcire o qual Procurador aiflTe quc cm nomc do
dito Senhor Duquc , e conio feu Procurador vinha a tomar a polTe do
dito Caftcllo , e fortallcza dellc , quc Ihe pcdia quc lha cntiegalFe , c
confentjlTe tomar , e o dito Alcajde moor , rcfpondco que clle por
virtude de huda Carta dc I'ua Scnlioria que nas maos tinha , e logo
cntrcgou a Salvador Lopez Taballiab per com ella Ihe dar hud eflrc-
mento e que per virtude da dita procura^om , e Carta do dito Senhor
Duquc Ihc aprazia dc Ihc dar a poll'c do dito Caftcllo , c fortalleza ^ c
logo Ihc meteo as chaves das portas do dito Caftcllo nas ma6s do dito
Procurador que as recebco, e fcchou , e abrio as ditas portas, c en-
trou demtro da dita fortallcza , c dalli fc foi a torre da mcnajem dc quc
outrofy Ihe deu o dito Alcaide mor as chaves que tambem recebeo cm
fuas mabs, e fcchou, e abrio as portas da dita torre da mcnajem , e
entrou demtro , e fobio an alto della. S. ao fegundo fobrado , c no
mais alto della mandou poocr huda bandcira per Francifeo da Silva
Cavalleiro da Cafa do dito Senhor Duque , que a pos , e fc dccco abai-
xo o Procurador , e ouve as chaves da dita fortaleza ao dito Alcaide
moor , e as recebco per os quaes autos o ilito Procurador ouve por to-
mada a pofte cm nomc do dito Senhor Duque do dito Caftcllo , e for-
tallcza , e le ouve porem paftado de todo em nomc do dito Senhor a
qual pofte o dito Procurador diftc que tomava em nome do dito Se-
nhor do dito Caftcllo , c fortaleza rcalmentc , e autoal , c na melhor
maneira quc odireito permite, c odito Alcaide moor dift'e que recc-
bia as chaves do dito Caftcllo , c fortaleza em nomc do Senhor Duquc
ally , e da maneira quc ateequy tcvera ha dita fortallcza em vida do
dito Scniior Duquc feu Padre que Deos tern , e quc a menajem quc
fua Senhoria dis cm fua Carta quc clle Alcajde moor efta muj pref-
tes , c com mui verdadeira evontade pera Ihc dar a|fua Senhoria , ou
ha quern quer que clle mandar , c o dito Procurador de todo pedio a
mim Tabmliab hud eftromento quc faja fee em todo tempo do quc
alfy paft'ou
,
e o dito Alcaide moor pedio outro pera fua guarda , peJin-
do outro a Salvador Lopez Taballiab com o trellado da Carta de lua
Senhoria; teftemunhas quc aefto forom prefentes Femao deMcfquita
fidalgo da Cafa delRey noifo Senhor, e Salvador Lopez , c Joliam
Alvarez daZeredo, c Jeronimo deVaros Taballiaes, eoBachard Je-
ronimo Luis , c Joham Aftbnfo dosQiiintos, e Francifeo dc Freitas, e
Jorge Caldcira, ecu Joham Ribeirol'aballiao efto eferevi tcftemunlia
mais Joham dosTcmf)s , ci’cudciro. E logo no dito dia dconze dias
do dito mes dc Janeiro , c anno lobrcdito o dito Ouyidor , e^ Procu-
rador do dito Duquc foy ver a pra^a da dita Villa cujas as cafas della
fam polla major parte regerngos daCoroa dos Reynos , c liio do di-
to Senhor omde nas cafas primeiras dc Salvador Lopez Taballiao na
dita Villa que c'.bo ao pee da el'cada do Paijo do Confelho della om-
de mora Gil Vaaz mcrcador , c mandou as portas della garrar , c ha-
brir roilos quaes autos ouve por tomada a pofte dos dcrcitos quc o
dito Senhor tern nas cazas da dita pra^'a , c em todos os dcrcitos Rcaacs
Digitized by Google
, 3 ,
Torn. IV.
Digitized by Google
,
trc que cmnotnc feu , eJe todos rcfpondeo quc oavia& porProcura-
dor do dito Scnhor que diirdTe o que quizclTe, e o dito Procurador
di(Te que ein iiome do dito Sciihor Duque Padroeiro defta nobrc Iqre-
ja qucria tomar a polTe do dito padroado , que pedia que lha delTeni, •
por mim , e em meu nome polTa tomar , e tomcc rcnlmente , c com ef-
feito a pofle de todas as coufas fobreditas quc na dita Coinarca ouver I
que me pcrtcm9om como erdciro que fam , c efta pofle tomara com \
dcllo mandei paflar efta por mjm afliriaaa , e com ho fcllo de minhas
armas aflellada. Fcita cm Villa Vigofa a trimta dias dcDezcmbro Vaf-
quo Ribeiro a fez de mil c quinhentos c trinta c tres annos. O Duque.
Da Vofla Senhoria poder ao Bacharel Joham Alvarez vofl'o Ouvidor
na Comarqua damtre doiro , e minho para tomar polfe das coufas da
dita Comarqua. Eu o Duque dcBragam^a, ede Barcellos &c. Ea»,'o
faber aos quc efta virem quc eu cy por ocm quc o Bacharel Joham
Alvarez firva de Ouvidor de minhas terras da Comarqua damtre dou-
ro.
Digitized by Google
,,
ro ,
c minho c na mancira que o elle era em vida do Duqiie nicu
afly ,
Senhor e Padre que Deos tem , c por efte mando aos Juizes , c offi-
,
ciaaccs das ditas terras ,
fidalgos , Cavallciros , e povoos dcllas que o
ajaiti al’y por Ouvidor em cllas , e Ihc hobcdc^a 6 em todo o que ao di-
to carrego pcrtcncer cm quanto o cu ally cuver por hem , ou contra
iflb na 6 mandar lio qual avera o niantimento ordenado como o atee-
gora avia , c por ccrtida 6 dcllo Ihe mandci dar efte per mim aftinado
leito em Villa Vi^ofl'a a vinte c fete dias deDezenibro Vafquo Ribei-
ro o fez de mil e quinhentos e trinta e tres. Pera o Bacharel Joham
Alvarez fervir de Ouvidor na Comarqua damtre douro , e minho. A
qual Carta de podcr de procura^om era aflinada per o dito Senhor Du-
que , c alT'clIada nas coftas della do fello das armas de Ilia Senhoria , c
pa/Tada poila fua Chamcellaria. E o Alvara era aftinado per o dito Se-
nhor Duque fegundo todo da dita Carta , e Alvara parecia os quaes
propias ftcarom em maa& do dito Bacharel Joham Alvarez Ouvidor
c eu Taballiab as concertei com ho dito Ouvidor que at^ui poz ho com-
certo. E eu ibbredito Joham Ribciro I'aballiab pubrico , e judicial
na dita Villa de Guimaiaaees , e feus termos polio dito Senhor o Du-
que dcBragan^, e de Guimaraaces, Barcellos, Marques de Villa Vi-
^ofta , Comdc Dourem , e Darrayolos , Senhor de Momforte noftb Se-
nhor que efte eftormento de poU’e cm autas judidaa& eferevi , c a el-
les , e a todo prci'cnte liij com o dito Procurador de fua Senhoria , e
com os Taballiaes teftemunhas cm elle nomcadas , e por elles todos
nos ditos autos allinados , e delles os tirei em efte pubrico eftormento
de pofle , c todo comccrtcj com o dito Procurador , e Salvador Lopez,
e Frandfeo dc Freitas Taballia& Ibbreditos , c aqui nomeados que aqui
pormais firmeza dc verdade comigo aflinarom defeus finaaes pubricos,
ecu aqui meu pubrico final fiz que tal he c ccoregy ditas. Jut-
zes Rodriguez c: Dieguo feu t= e comjgo. . . verdade.
mento eferevi cm Lisboa nas cafas do dito Senhor aos 23 dias dc Sc- \
Digitized by Google
da Cafa ^cal T^ortuguf s^a. j
*
1 A.X.
»
54 °*
«
^
““
ta minha Carta virem fa90 faber que por eu for emformado que de
meus Rcynos fe paH^m pera os Rcynos de Caftclla ouro prata moedas
V outras muitas coulas das que
por mim fam defefas oque nab he meu
i'en ico Ouve porhem dedar como defeito per efta dou carreguo a
Bragaii9a y de barcclos meu mu! to ar.iado c
I) IVodofio
prezado fobrinh*’
giiardai- as ditas coufas cm os eilicmos das
C>omar-
Digitized^> Google
142 Trovas do Liv. I^L da Hifiorta (jenealo^ca
Coinarquas damtre douro e minho c trallos montcs. E doulhe poder
quo polTa tirar as guardxs quc fobrc cfto por mim ou per outrem quc
para ello mcu poder tiver tbrem polios nos ditos cllremos c ponha y
polFa poer outras guardas nos lugares hoindc vir quc compre por ineu
Icn'i^o y clles quc afi por ellc forem polios por guardas nos ditos ef-
tremos ajam pera fi aquelo quc pormym he ordenado quc ajam da-
qucllas ebufas defefas quc dies acharem jjalTar fem minha licemga por
os ditos cllremos y o mais emtrcguarao aos incus rcccbedores a que
pcrtcmccr a quc mando quc os rcccbab pcraintc cs d'criva&i de feus
officios quc llio cai rcguarao cm rcccita dos quaes os ditos guardas co-
brarab feus conheciraentos. Porem mando a todas minhas Julli^as c
officiacs a que pcrtcmccr quc o Icixcni afll fazer e ufar do comtheudo
nclla Carta e Ihe nao ponha6 fobrc cllo duvida ncm embarguo alguum
porque affi he minha mcrcc y por certidab dello Ihe mandey dar elb
Carta per min affinada c afcllada do fcllo pemdente. Aires Fernandez a
fez cm Almcirim a x6ij dias de Janeiro de quinhentos c quoremta c
hum. E cu Damiam Dias o fiz cfcrcvcr.
Num. 145 m nome de Deos Amen. Saibab quantos die eftormento de con-
An. 1542 E trato de dote , e arras virem , que no ano do nacimento de nofo
Senhor Jel'u Chrillo de mil e quinhentos e quarenta c dous anos aos
dezanove dius do mes de Junho na Cidadc de Eixboa nos pa^os dcl-
Rev nofo Senhor peramte mim tabaliab pubrico , e das tellemunhas
ao 'diamte nomcados dlamdo hy prefente o Doutor Joanc Mendcs
de Vafcumcelos em nome c como Procurador do muito exccllentc Se-
iihor Dorn Thcodofio Duque dcBragan^a, e de Barcelos , fcpndo
lo-
e com-
uhrieuar incus bens, c remdas pclo modo ^ c com as claululas y
Digitized by Coogic,
daCafa ^al ’Portugue^a.
di^o^ que de dircito quizer para a comtia do dito dote fcr rcftctuido
aa dita ^nhora, ou a leus fobccforcs fcgundo que porcle Doutor lor
comtratado , afetiitado , e obriguado , e Ihe a elle bcm parecer , e afy
poJera obriguar os bens patrimoniaaes deque eu fizer morguado poi-
to que dclles tenha feito morguado , e afyin que ellc Doutor pofa fa-
zer doa^ab pura , e inire\’ogavcl da remda que ellc quifcr aa dita Se-
nhora D. Ifabcl na6 Ihefemdo rellctuido ho i’cu dote a ela hou a feus
herdciros ao tempo que ellc Doutor afemtar , c afym que clle Dou-
tor pofa dar , e promoter cm meu nome dc arras aa dita Senhora a ter-
9a parte do dote, qua ella comliguo trouxer, e pfoa obriguar quael-
quer meus bens , e remdas , c os bens do dito morguado para pagua-
mento dasditas arras dos tempos, c pela nianeira, que a clle Doutor
bcm parecer , e afy Ihc dou poder para que clle Doutor pofa cm meu
nome promoter , c obriguar , e afemtar , c comcordar , que pofto que
ho comtrato feja pordote, e arras, ena6 por carta deametade, que
a dita Senhora aja a amcetadc do aquerido conftante matrimonio , e if-
to com aquellas claufulas , comdi^oes , e obriga^ora quo Ihe a elle
Doutor bcm parecer , e afym pofa rcnuciar quaelquer lex e ordena-
90& que Ihc aprouver para fe com efeito aver de comprir o que por
die Doutor for afentado , comconlado , c obriguado , e para todo o
que dito he , e para cada hua das ditas coufas Ihe dou meu poder cf-
pccial e expreflb com todalas claufulas , comdi^oes , c obrigua^oEs
quo para todo ho que dito he elle Doutor quifcr , poor , e prometcr
aver por firme , e valiofo todo o que por clle Doutor for feito , com-
tratauo , afemtado , comcertado , e obriguado fob obrigua9a6 de to-
dos incus bens , e remdas afym em vida como dc Juro , que para do
obriguo cxprdTamcnte , e iKe dou poder que todas as pofa obriguar
como dito ne , e para pedir confirma^ab a ElRey meu Senhor fc ne-
celTaria for c para certeza , e lirmeza dc todo mandci fazer efta pro-
curagau a Amtonio de Gouvea meu facretayro edepois de feita a li
toda de verbo a verbo e afinei de meu final , e mamdei afcllar com ho
fincte deminhas armas Amtonio de Gouvea Sacrctario do dito Senhor
a eferevi cm lyixboa a doze dias do mes de Junho do ano do nafeimen-
to denofo Senhor Jdu ChrLfto de mil equinhentos equoarenta cdous
anos. O
Duque. E outrofy eftamdo hy prefente ho Illuftre Senhor
D. Afonfo fobrinho delRey nofo Senhor , e Comendador mor da Or-
dem dc Chrifto , c o Doutor Chriftovab Eftevinz da Efparguofa , fidal-
U0 da cafa do dito Senhor , e do feu Confelho , c feu Dcfembarga-
5or do pa^o , c piti^oes cm nome , e como procuradorcs da muito , e
cxccllentc Senhora D. Ifabcl dalcmcaftro fobrinha deIRcj nofo Senhor
fcgundo loguo moftrarom por hum poder, eprocura^ao feita por mini
tabalijo que aqui fiqua acoftado. IT. aa nota, eotrcladq dclle de ver-
bo verbo tal he.
a Saibao quantos efta procuracab virem , que no
aiio do nacimc/ito de nofo Senhor Jefu Chrifto de mil c quinhentos
c quoarenta e dous anos aos dezafete dias do mes de Junho na Cida-
dc ilf r I'vhm nos paacos delFvcy nofo Senhor eftando hy prefente a
muito exrellents
Senhora a Senhora D. Izabel dalcmcaftro fobrinha do
tabaliab c tcftcmunlias ao diante nomcados
‘lito Senhor pcraf^^‘^
‘
,
* pela
Digitized by Google
,,,
faf) accitar do dito Senhor Duque qualquer doa^o amtre vivos hou »
de qualquer outra mancira , que o dito Senhor Duque por feu Procu- 'i
rador Ihes fifer no dito comtrato cm quanto ho dito dote nao for ref- 4
nol'a Senl’.ora , ecu Manocl Afonfo notairo gcral deiRcj nofo Senhor
cm a dita (Vidade dc Lixbca , c fua conxi9a6 que efee cibormento de
procuiv„,..o na minha nota notej , c dela o fis tirer , c o febferevi , c
afinei lie mai pubrico final que tal I'.e. E Irguo pclos dims Procu-
leuorcs acima r.omeitdos ihl liiro como porEIRcj nofo Senhor ertava
cemcer-
Digitized by Coogic
,
dita D. Ifabel for vyva avellcs haa depois de feu falecimentq a qual
(iafa, eloguares aciir.a ditos averaa o dito feu Irmao damaneira, que
ho dito Duque tern por fitas doa50?s , que por mim Ihe forein com-
firmadas com todos os prvclcgios c libridades que por mim Ihc forein
,
comfirmados , e afy cy por bem que fe algum direito Ihc fiquar por
Paguar dos nimta mil cruzados aos tempos atras dcclarados cm que fe
Ihcandem fiizer as paguxs ncUcs dc Ihc mandar dar cmjuro ho que
Ihc liquar por paguar cm cada hfia das ditas })aguas , a razam dc deza-
Tom. IV.
\
N
\
14 ^ l?rovas do Liv. VL da HiHoria (jenealogtca
terras c feindo cafo , que fe Ihc nao pague ho dito direito , e Ihc fi-
,
que todo ho juro ou parte dellc, meapraazque fcparamdofc o matri-
monio por mortc do Diiquc pol'a Icvar a dita D. Ifabel , e alV feus
hcrdciros quaiido ela fallcccr ho dito juro , ate Ihe fer paguo o dinhei-
ro que fc nelo montar lein Ihe Icr defcomtado coufa algda no princi-
pal por quanto declaro que efte juro Ihe vendo a retro pelo direito
que Ihe fiquar a dever delte dote , e ey por bem de daar a dizima dos
bacalhaaos defta Cidade em dcfcomto do dinheiro no que ela valer , fe
ao dito Duque quiler o qual defcomto fe come^ara a fazer no fegundo
paguamento e fe fara no que mais mointar , e alem difto averaa mais
ho dito Duque o que a dita D. Ilabel tiver , e Ihe pertemccr por qual-
quer via que feja e afy illo que Ihe pertcmcer como os quarenta mil
cruzados que Ihc dou dc dote , femdo cafo que o Duaue falc^a nao
avemdo filhos damtre ambos feram obriguados os herdeiros do dito
Duque de tornaar aa dita D. Ifabel todo b dito dote dos quoarenta mil
cruzados , e mais a fazenda que ela comfiguo le\^ar , e mais a ter^a par-
te das arras de tudo o que fc momtar neftes quoarenta mil cruzados , e
no que ela aly levaar , c falecemdo ela primeiro que ho Duque nao
ficanido filhos ncm defemdentes fafemdo ela teftamento valiofo feraa
o dito Duque obriguado de daar aos Iierdeinos que deixar no tefiamen-
to os ditos quoarenta mil cruzados c mais ho que comfiguo a dita D.
Ifabel levar , alem dos dims quoarenta mil cnizados porem ela Dona
Izabcl nao poderaa deixaar em feu teftamento os ditos quoarenta mil
cruzados , ncm parte dcllcs a fua maj ncm a fua avoo , nem elas po-
derani dizer quo tern dercito nellcs por via dclegitima nem poroutra
qualqucr via, e falecemdo a dita D. Ifabel abinteftado cnta6 reftituiraa
o Duque os ditos quarenta mil cruzados a mim hou a mens hcrdeiros
fern neles averem deter quinhan algfi. hos hcrdeiros abinteftado por-
que com eftas condi^oes Ihe dou os aims quoarenta mil cruzados , e
ho que mais a dita D. Ifabel comfiguo , tornaraa o Duque aos hcrdci-
ros abimteftado , c afy ey por bem dc daar liccn^a para cafar D. Joa-
na Irmaa do dito Duque emCaftela, ecftc alvara queio , emepraaz,
ue valha , e tenha for 9a , e viguor como fe fofc carta por mim afina-
3 a , e afclada do meu felo , e pal'ada por minha chanfelaria fern embar-
guo da ordenagao do fegundo libro titulo vinte que defende q^ue na6
valha alrara cujo efeito haja dc durar mais dc hum anno , c dc todas
as claufulas della , e fern embarguo deftc nao pafar pela Chanfelaria.
Pero dalcaffua Carneiro ho fes em Lixboa a vinte dias de Dezembro
de mil equiiihentos equorenta eluim. REY. E ao pee do dito alva-
ra eftava hua poftila afinada outro fy pelo dito Senhor da qual ho
trclado de verbo a verbo tal he. P> pofto que ncftc alvara digua que
as terras ncUc comteudas, que ora cu dou dc juro ao dito Duque c
feos fobccforcs falefemdo o dito Duque primeiro que a dita D. Ifabel
fern fiquar filho ou filha damtre anbos
,
hou dccemdcnte que aja dcr-
daar as ditas terras que cmta6 fiqucm aa dita D. Ifabel cm fua vida ey
por bem qt:c vi?ndo ho dito cafo que o Duque falc^'a primeiro que
ela , que pofto cue fiqucm filhos ou dcccmdcntes damtre ambos ^ que
,
a dita D. IjLabcl aja as ditas terras com feus CafteioSj rciiidas, ejurdi-
• ,
tila mando que fe cumpra polio quc nao fcja paflada pela Chanfcla-
ria fern cmbareuo da ordena^aS do fcgundo libro quc defnocm ho
comtraayro. Manocl da Colla o fes em Lixboa a dezalcis ac Junho
dc mil e quinhentos c quorenta e dous. REY. E cmbaixo diz. AI-
vara do Duque dcBragan^a para Vola Altcza vcr todo. E aprezcm-
tado. afy o dito alvara, e tresladado como dito he loguo pclo Pro-
curador do dito Senhor Duque foy dito que cllc accit.ava todo ho
comteudo no dito alvara, cpollila afy como fcnclc contcm, cfjobri-
guava cm nomc do dito Senhor Duque feu conllituinte de comprir,
cguoardar todo ho comteudo no dito alvara dctod.ilas coulas , ecada
hua deltas ncle comteudas quc a clc dito Senhor Duque toquam pa-
ra comprir , e guoardar , e que femdo cafo , quc o matrimonio (eja
amtre eles feparado pormorte, ou porqualquer outra via que fegiiii-
do forma de dercito feja feparado quc cle Duque hou leus herdciios
,
tornaram aa dita Senhora hou a feus ncrdciros fegundo ocafo acomte-
cer, c fegundo forma do alvara acima comteudo todo o dito dote
que a dita Senhora D. Ifabel comfiguo trouxer. IT. os quoarenta mil
cruzados quc Ihe forem emtregucs quc Ihc ElRey nofo Senhor dota
afy como Ihe forem emti cgucs , c aly mcfmo a outra mais remda , di-
nheiro , e joyas , e cofas dc cafa que comliguo a dita Senhora trouxer
aalem dos ditos quoarenta mil cruzados , as quaes joyas , e coufas de
cafa fc avalJaram por homens que ho emtemdao , c o dito Senhor Du-
ue dara conhecimentos de tuao o quc rcceber afy do dmheiro , c pa-
3ro& dc remda como das coufas quc por avalia9am Ihc forem emtre-
gues para fc tornar a rcllctuir pelo dito Senhor Duque hou frus hcr-
deiros quando acomteccr cafo quc fegundo forma defle comtrato fe
aja dc relletuir, c afy foi dito pclo dito Procurador do dito Senhor
Duque , e pclos Procuradores da dita Senhora D. Ifabel , que femdo ca-
fo , quc ElRey nofo Senhor dcr , c paguar os ditos quoarenta mil
cruzados , ou parte delles em dinheiro dc comtado , que o dito Senhor
Duque feraa obriguado de comprar delles remda , ou fazenda que os
vallia demtro dc lium anno dodia que Ihe for emtregue a qua! i cm-
da , ou fazemda feraa a quc parccer bcni ao dito Senhor Duque e aa
dita Senhora D. Ifabel, edife mais odito Procurador do dito Senhor
Duque quc fobriguava cm nomc do dito Senhor Duque para feguran-
?a de todo ho dito dote que femdo cafo quc o dito Senhor Duque
iu6 empregue o dinheiro do dito dote em remdas hou bens de raiz quc
quando vier calo que o dito dote aja de fer emtreguc , c relletuido aa
dita Senhora hou a leus herdeiros fegundo forma defte comtrato , que
a dita Senhora hou I’cus herdeiros afam o paguamento dc todo ho lU-
to dinheiro do dote hou oque del’le eftiver porempreguar , que Ihe
afy for devido por qualquer dinheiro , prata , c ouro quc por fua luor-
te h'quar lerado liquido do dito Senhor Duque, c nao avemdo.hy fa-
zenda liquida do dito Senhor Duque por oindc loguo a dita Senhora
Jiou Icus^herdeiios pofain aver leu paguamento ,
quc cm tal cafo ele
1 onj. I V ^
Digitized by GoogK
,
obrigua para paguamcnto Jo dito dote hou do que clc fiquar por pa-
guaar , as rcmdas dos bens do morguado do patrimonio que o dito Se-
,
nhor Duque tern feito por quanto pofto que elle hos nzer em mor-
guaJo haa por bem , que a dita Senhora hou feus herdeiros ajam o
paguamcnto pelas rcmdas dosditos bens osquoaacs bens de patrimo-
nio faft os feguintes. Item os bens patrimoniaacs da Villa de Chaves
c da Cidadc de Bragan^a , e os cafaaes de barrofo , e a quimtaa da Cor-
nelliaa jumto de Pomtc de Lima, c o patrimonio que tern cm Barcjc-
los, e as hcrdades dePortcl , c o que cle Senhor Duque tern cm alter
do Cham , c afy o que o Duque , que Deos aja paay do dito Senhor
Duque comprou dcjuro do dote de fua raaj , e huajorre na vila Dou-
rcm , e hua quyntaa em Saquavem , e duas vcmdas , hda no termo de
Evoramonte , e outra cm termo Darayolos , e hum emgenho dar-
mas no termo de Vila Vi^ofa , e os foros , e rendas que fe acharem , e
afy hua tapada no termo de Vila Vi9ofa, e as bemfeitorias que tern fei-
tas nas cafas de Vila Vi^ofa , e Devora , os quaes bens acima ditos fatn
nomiados , e avidos por de morguado em hum eftormento de inftitui-
936 delle que foi feito cm Lixboa a vintc c tres dias de Septenbro de
mil c quiiriientos equoarenta annos por Vafquo Ribeiro notayro pubri-
quo do dito Senhor Duque em todas fuas coufas por autoridade uclRej
nofo Senhor , c foi comfirmada a dita inftitui9a& de morguado por S.
Alteza por lua carta feita , e afinada , a hoito dias dc Novembro de
mil e quinhentos e quoarenta , e femdo cafo que as remdas dos bens de
morguado acima dito na6 abaftein para paguamcnto do dito dote cm
hum ano , que cm tal cafo ele dito Senhor Duque , e ele dito feu
Procurador em feu nome quer que no mcfmo ano que feraa , comtado
do dia que o niatrimonio for feparado aja a dita Senhora hou feus her-
deiros a remda das dizimas do pefcado que o dito Senhor Duque tern
nefta Cidadc de Lixboa de juro. Item mais dife ho Procurador do
dito Senhor Duque , que a fua Senhoria aprazia de daar , c fazer doa-
936 deldaguora paia emtao como defeito ele feu Procurador a feaz li-
bre pura , e inrevoguavel doa9a6 aa dita Scnhoia D. Ifabcl , c a feus
herdeiros fegundo ho cafo acomtecer , que femdo cafo que a dita Se-
nhora nao houver o paguamcnto do dito dote ao tempo que ho ma-
trimonio for feparado que em tal cafo Ihe faaz doa9ao que ela hou
feus herdeiros ajam das rcmdas fobreditas ,
c de Cada hua dclas qual
ela quifer em cada hum ano tamta remda quanta momtar no que Ihe
podra remder ho dote ou a parte dele que Ihe afy fiquar por emtre-
guar feodito dote fora empreguado embens dcraiz, oujuro arazab
de dezafeis por milheiro como ElRej nofo Senhor coftuma dc vemder
ho juro ha qual comtia deque Ihe afy faaz doa9a6 quer que aja cm cada
hum ano por via de doaqab ate comefeito Ihe fer emtregue , epaguo
todo feu dote com tal declara9a5 que feradolhe paguo algda coufa do
dito dote depois que comc9ar a rcceber a dita renda , de que Ihe aly
faaz doa9ao fe defcontc outro tanto quanto montaria no dinheiro que
Ihcafv. for paguo, feemjuro fora comprado, c fcobriguou mais ho
dito Procurador do dito Senhor Duque que femdo ho matrimonio fei-
to porpalavras dcprelemte, ccomfumado amtre eles daar aa dita Se-
nltoia
Digitized by Google
*
,
nhora D. Ifabcl darras a tcr^a parte dos ditos quoarenta mil cruzada<>,
que fa6 trczc mil e trezentos c trimta e tres cruzados e hum ter^o dc
cruzado , e afy Ihc daar mais a ter9 a parte de tudo ho que fe achar por
boa comta que a dita Senhora trouxer comfico alem dos quoarenta mil
cruzados as quaes arras a dita Senhora D. Ilabel vcmccra f'alccemdo o
dito Senhor Duque primeiro que cla fern damtre clcs anbos fiquarem
filho , ou filha hou outro decemdemte , porque hcando filho ou fi-
Iha , ou outro dcrcemdemte em tal calo na6 avera ahy arras aigdas
nem as averam feus herdeiros , e vimdo calb que a dita Senhora Dona
Ifabel aja dc vemcer as ditas arras em tal cafo ele dito Procurador em
nonie do dito Senhor Duque obrigua para paguamento dcllas as rem-
das da dizima do pcfcado fobreditas, que o dito Senhor Duque tern
nelb Cidade dc Lixboa com todos os feus ramos que I'obejarem do pa-
guamento da doa^ab que Ihc o dito Senhor Duque acima faaz em quan-
to o dito dote Ihe nam for paguo femdo cafo que a dita doa^ao aja
loguar pclo dote Ihc nab fer paguo como acima dito he, e afy Ihe
obrigua mais as remdas dos reguemguos de Saquavem as quaes remdas
hdas , e outras para paguamento das ditas arras avera ate fer pagua
por clas inteiramentc dc todo ho que fe momtar nas ditas arras , e cfto
feraa a dcfcomtar todo ho que aly rcceber para paguamento das ditas
arras. Item diferom os ditos Procuradores afy do dito Senhor Duque
como da dita Senhora D. Ifabel , que cles tinhab afemtado , c comcor-
dado , e Ihcs aprazia como dc feito apraaz , que polio que clle com-
trato feja por dote
,
e arras , c nam por carta de ametade , que todos
aqucllcs beyns que ambos jumtamente aquerirem, eguanharem defpois
do matrimonio ler comfuniado amtre eles por copula em quanto ho di-
to matrimonio durar fejam comuds , c comunicavcis amtre clcs , e par-
tivcis amtre os herdeiros do que primeiro falecer e o que vivo fiquar
,
como fe por carta dc ametade ccomunicagab debeas cafados fofcm, e
>orem cfto fe nam entendcraa nos beyns , e fazenda que cada hum del-
fes por fy aquerir
,
e guanhar por fobce^ab hou doa^ab caufa mortis
hou amtre vivos hou por qualquer outro modo porque eftes taacs fe-
ram percipuos a cada hum dcllcs que hos afy ouver , c a feus herdei-
ros por fua morte , e efto do dito aquerido com tal declara^ab que a
,
Avoo , e may da dita Senhora D. Ilabel nab ajam coufa algua do dito
aquerido cm nenhum cafo , que pofa vir mas que a dita Senhora D.
Ilabel pofa teftaar do dito aquerido polio que tenJia may , e Avoo
e nab teftamdo , que hque o mto aquerido aos outros herdeiros abitn-
tellado que nab fejam a dita may , c Avoo e diferom mais os fobredi-
,
tos Procuradores que a clcs Ihes apraaz
,
que o dito Senhor Duque
apartc como defeito loguo o dito feu Procurador dife , que apartava
para paguamento das dividas que dilTe que devia ateora aa Senhora D.
Joana fua Imiaa do dote , que Ihe dnha prometido , e afy a feus Ir-
mabs dc fuas Icgitimas , c partilhas , e afy a quaclqucr outras pefoas
ate acomtia dc quoarenta mil cruzados portodas, que aparta para pa-
guamento delas as remdas Dourem , c Porto dc moos cm cada hum
ano , cafy nuus mil cruzados de remda cm cada hum ano das remdas
que ele dito Senhor Duque tern da Coroa para paguar as ditas di' i-
Digitizeci by Googk
,,
dote , que Ihe for emtregue do cafamento quc hora cllaa afeintaJo
por mim , quc fc faija amtre clc , e D. Ifabcl dalcmcallro minha mui-
to prezjda fobrinha quando ho matrimonio for feparado , c afy quc
Ihe pofa fafer doagain daquella renda, que clc quil'er cm quanto nao
for rdlituido ho dinheiro do dito dote pagua cm qualqucr das ditas
remdas, que de mim tern dejuro , e que alim pofa obriguar as ditas
remdas para paguamento das arras , que Ihe prometer , c ifto por hos
anos quc ele quifer ho quc ey por bem quc pofa fafer , e quc valha
a dita obrigua^ai) polio que as ditas remdas fejam dc juro , e ajam dc
vir por fua morte a quacl'qucr outras pclToas por bem dc fuas doa^oCs,
ho quc cy por bcni quc I'c cumpra , c guoardc fem embarguo da Icj
mental , a qual ey por derroguada , c exprefamente para die cafo , e
afy ey a dita doa^ao por vaiiofa , e lirmc , c a cy por imlinuada , e
comfirmada , e valiol'a fern embarguo de quacfqucr ordena^ocs , que
fc aja cm comtrayro c afy ey por bem que pola obriguar os bens pa-
,
trimoniacs , que ele Duque tern polio que aelles tcnlia feito morgua-
do , e fern embarguo dc todas as claufolas na inllctui9a& do dito mor-
guado comteudas , as quaes para as ditas obri^a90cs fomente ey por
nenhuSs polio que a dita inltitui9a& feja comnrmada por mim avendo
refpeito a die dito Duque fer ho inlletuidor do dito morguado , e to-
do ho que dito he ey por bem , que fc cumpra , e guarde fern embar-
guo dc quacfqucr hordena90& Icis , c direitos , que %
aja cmcomtray-
ro polio que dellas hou dc cada hua dellas feja neccllario fazer expre-
la mcn9ao , e dcrrogua9a6 , e fern embarguo da ordcna9am do fegundo
libro titulo quorenta e novc, que diz , quc fc nao entenda numoua
fer por mim dciroguada nenhua ordcnacao lit della , c da fiillancia del-
la nao fizer cxpreli’a men9am , e afy cy por bem , quc die alvara va-
lha ,
c tenha for9a , c viguor como fe fofc carta fcita cm mcu nome
por mim alinada , c pafada por minha chanfclaria polio quc die na&
feia pafaJo pda dita chanedaria fem embarguo das ordcna9ocs do di-
to libro fegundo ,
quc ho comtrayro defpoem. Manoel da Colla o fes
cm Lixboa'a dezafeis dentil e quinhentos c quoarcnta c
dias dejunho
dous. P.HY. E na fobfcrip9am dizia. Alvara para vofa Alteza ver.
As quaes coufas todas acima ditas ccntcordaJas, e afcintadas hos ditos
Procura-
Digitleed by Google
da Cafa %eal ’Tortugues^a. i 5 i
Procuradores do dito Si;nhor Diique , e da dita Senhora D. Ifabel , c
cada hum porfy oiitorgarom, afirmarom, e aprovarom , cfcobrigua-
rom , e prometcrom dc toilo comprir , e niamter , e guoardar afy os
feus Conftituintes como feus herdeiros, efobcefores, e cftipularbm,
c aceytarom todo ho fobredito nefte comtrato hum do outro , e outro
do outro , em nomc dc feus Conftituintes , e diferom quo obriguavam
para todo hoque dito he nefte comtrato aalem das obrigua^oes , c jpo-
thequas expeciaaes nelle conteudas todos feus bens movcis , e dc rais
avidos , c por aver , c diferom mais os ditos Procuradores em nomc de
feus Conftituintes que por moor abaftam^a dies prometiam quo os
,
ditos feus Conftituintes aprovaram confimiaram , e retefiquaram cftc
comtrato , e todas as claufolas obrigajoes nella conteudas , c porem
dedararom , quo fe obrigavam , e queriam que pofto que na& foie por
dcs comfirniado , ncra aprovado hA aviam por firme , c valiofo por
virtude das ditas procuraqoes como fe nelcs comtem , e cm tcftcinunho
dc verdade afy lio outorguarab , c afeptarom , e mamdarom dellc fer
feito efte cftomiento , e quantos fe pedirem defta nota teftemunhas
que forom prefentes o Senhor D. Fernando Primo delRcj nofo Sc-
nhor Mordoino mor da Rajnha nofa Senhora , e o Senhor D. Jeroni-
mo dc Noronha. E depois defto no dito dia dezanovc dias (Jo dito
nies dc Junho do dito ano dc mil e quinhentos e quorenta c dous em
Lixboa nas cafas do Senhor Duque cu Tabaliab peramte as teftemu-
nhas ao diantc nomcados ly ho comtrato atras eferipto fdto amtre o
Procurador do dito Senhor Duque , e os Procuradores da dita Senho-
ra Dona Ifabel ao dito Senhor Duque de verbo a verbo como fe ncle
comtem , e por cle dito Senhor Duque foy dito que ele hcra muj
comteime de todo ho comteudo no dito comtrato , c claufolas , e com-
digo& , c obrigua§ocs dellc , e ho avia todo por bom firme , c valio
fo , e o retefiquava
,
e aprovava , e comfirmava com todalas obrigua-
90& , e doaijam que ho oito feu Procurador cm feu nome fez , c pro-
metia detodo comprir, emamter , e guoardar como fe por ele mcfmo
Senhor Duque fora feito, eeu Tabaliab cm nomc da dita Senhora D.
Izabcl auzente eftcpulcy e aceptcy todo ho fobredito , e fua Senhoria
mandou dellc fer feito efte termo teftemunhas Ruy Vaaz Pymto do
Confelho delR<^i nofo Senhor , e fidalguo da Cafa do dito Senhor Du-
que , e Vafquo Fernamdes Caminha feu Camarciro. E loguo incom-
tinenitc no dito dia , mes , e ano nos paa^os delRcj nofo Senhor no
apoufemtamento da dita Senhora D. Ifabel dalemcaftro eftamdo cla di-
ta Senhora hy dc prefente cu tabaliab Ihely , e declare! efte comtrato
dc verbo a verbo feito amtre os Procuradores do Senhor Duque, e'
della dita Senhora , e porela dita Senhora foy dito , oue cla era niui-
to comtemte de todo ho comteudo em elle , e avia touo por firme c
,
valiofo com todo ho que os ditos feus Procuradores houtorguarom , c
aceptarom cm elle , e tudo prometco ter , c mamter , e comprir como
fe nellc comtem , e cu Tabaliab aceptej , c eftipulei della dita Senhora
ho fobredito , cm nomc do dito Senhor Duque teftemunhas que forom
preicntes Francifquo de Figuejredo Cavallciro fidalguo da Cafa delRcj
nofo SeiiJior,
e Belchior Rifeado mojo da Camera do dito Senhor c ,
eu
Digitized by Googk
,
Num. 1 ^ 6
An. IJ46.
,
EU o Duque &c. hey por bem e me praz que haja nefta minha Vil-
la de Montal^re felcnta Monteiros , os quais nomeara Martim
Affonfo deSoufa Fidalgo de minha Cafa e Alcayde moor da dita Vil-
la ,
polo que mando ao Juiz e Oficiacs della , que agora fao e ao di-
ante forem , que guardem os ditos fefenta Monteiros que o dito Mar-
tim Affonfo Ines moftrar por hu rol , o privilegio que de mim tern os
meus Monteiros , fe Ihe Icr contra ele em parte ncm em todo. E po-
rem dies ditos fefenta Monteiros fera& obrigados a ter hua chu^a , ou
befia , e afim cada hum feu fabujo de maneira que effem preffes , para
vir na montaria a todo o tempo , e faltando o fabujo cu fabma a al-
guns defies , tomara dentro em dous mezes , a aver outro e nao effan-
do apcrcibidos della maneira , na6 gozaia6 dos privilegios. E afim
hey por bem que ellc dito Martim Affonfo nomeie outros fefenta ho-
mens para o (Jaftello della Villa , os quaes fera& obrigados avir cada
noutc , tres defies vcllar o dito Callcfio e mando que a elles fefenta do
Callefio que elle nomear , Ihe feja goardado o propio privilegio dos
Monteiros afim c da maneira que fe nelle contem , oque fccumpra c
guarde inteiiamcntc fern hirem contra ill'o , ncm Ihc porem embargo
algum. Fernao Belozo ofez na dita Villa dcMontalcgre a ii deju-
Iho de 1546.
HO DUQUE.
Carta delRey D.JoaS III. para que os Corregedores das Comar-
cas , que forem tirar relidencias aos Julgadores do Duque de
Braganqa, nao levem fellario. Efa naTorre doTomho
a pag. II do Irvro da Chancellaria do anno de /
Num.
An.
t4«7.
1546. D Om Joa& per gra^a de Deos Rey de Portugal e dos Algart'cs da-
(]ucin e dDlcm mar em Africa Senhor deGuine dai^oncuiilra
vega5a6 comercio de Ethiopia Arabia Perfia da India &c. ^ ra§o la-
na-
ber a quantos ella Carta virem , que por algdas Julias caufas aue me
a illo movem , me praz e hey por bem , que os Corregedores das
Co-
marcas dc men Reyno , que da^y cm diante forem tomar as reliden-
cias aos Ouvidorcs das terras de D. Thcodofio , Duque de Bragan^a , c
dc Barcellos meu muito amado e prezado fobrinho , nao poffa6 le-
var
Google
5 ,
Digitized by Google
154 doUv.VL daHiftoria ^enealogica
foa que na& feja de minha jurdi^a& , e porflnneza dello Ihc mandcv
dar cllo Alvara pormyin aflnado, equal hey porbem que valha, co-
mo fcfo!re carta feita cm meu nome pormyni afinada, e paffada por
minha chancelaria fern embargo da ordena^ao do dito livro fegundo
titulo vintc que dis que ascoufas cujo eft’eito • ouver dedurar mais dc
hu anno padem por Cartas , c palFando por Alvaras na& valhaft. Anto-
nio deFrejtas ofez cm Lisboa aquinze dias demajo demil c quinhen-
tos c corenta e nove. Manocl da Cofta o fez clcrcver.
uM. I
4 P.T7 U ElRcy fa90 faher a vos Procurador dos meus feitos na Cafa da
fiiplica^ao que D. Thcodofio Duque de Bragan^a e de Barcellos,
An.
^ 1 S49.* ,
meu ir.uito amado c prezado fobrinho me difl'c que cllc tras as vezes
aigds feitos na dita Cafa , que pertemeem aos dereitos reaes que de
mym tern , c que por nao perccer feu dcrcito , c ferem bens da Coroa,
era nccedario vos averdes vifta de tacs feitos , c me dardcs dellcs re-
za& , pera cu prover accrca di(To , como ouvefe por bem , pedindo-
mc , que palTade minha Provifab , pera que fendovos requerido per
fua parte vifleis os ditos feitos com diligencia , e me delTcs rezab dcl-
les. E vifto feu requirimento o liey affy por Ijcm , c vos mando que
daquy em diantc fendovos requerido por parte do dito Duque vejacs
os tacs feitos e me dcs dcilcs logo emiorma^ab , para cu mandar accr-
qua dilTo o que ouver por bem e meu fervi^o , c por efte mando a
quacfqucr jufti^as, eomciaes a que pertencer que vos dem a vifta dos
ditos feitos , fern a i(To poerem algfia duvida , e efte Alvara quero que
valha como carta por mym afinada e pal'ada polla Chancellaria fern env-
bargo da ordcnacab do fegundo livro que o contrario defpoem Ay- :
Num. 1 yo
An.
EU ElRey faqo faber a quantos efte alvara virem
bem , por fazer incrce , a D. Theodofio Duque
lue
le
cu hey por
Bragan^a , e
dc
Digitized by Google
,, I
U An. 1562.
F ElRcy que cllc mcu Alvara virem que vendo
faqo faber acs
eu a nccelldadc que o cerquo dc Mazaguad tinha , c o muito tuie
importava nad fetonur, e operigo que conia a gente que neic ella-
va maiulci chamar o Duque de Braguanqa mcu muito amado , c pre-
zado Ibbrinho pera tomar feu confelho no que comprife pera I'en iqo
de Deos , c mcu , fobre o dito cerquo , c Ibnrc outrsis coufas que in-
portavad a meu fen'i^o , cm que crad nccclfarios feus conlblnos ao
que o Duque por mel'ervir, veyo loguo, c medile que nad avia de
icr prefente no mcu confelho , nem me podia Icrvir nolle ellando D.
necclidade do tempo roguei ao dito Duque que por o tempo nad dar
luguar a fc tf)mar ueterminaqad no cafo da dita precedcncia nad quife-
. Tom. IV. fc
Digitized by Google
1^6 Turovas do Liv, VL da Hijlorta ^enealo^lca
re por ora falar nella ficandolhc feu Uireito falvo como fe nifo nom
ouvefe precedido adto algum ,
nem lugar ondc fe podefe notar , nem
colcgir , que ouve precedencia , pera ein todo tempo o dito Duque
podcr requercr fua jufti^a inteiramente acerqua do mefmo cafo , e o
quo ora nzefe por caufa das necefidadcs , e ncgocios que focediao Ihe
nao prcjudicafe , nem o dito D. Antonio fe podefe ajudar de coufa al-
gua por rezao dos ditos a^los , c afy por Iho eu roguar o que o Duque
por me fervir aceitou com a mefma protcfta9a6 , e comdi^ao de Ihe na6
perjudicar. E por tanto hey por bem que pofto que o dito D. Anto-
nio meu muito amado, e prezado Tio pola necendade do dito nego-
ceo de Maza^ab , e muito periguo que ha na dila^a& do tempo ufe
no meu comfelho ou ante mim de parte algCia de preferencia , que o
dito auto na6 perjudique ao dito Duque , nem a feu filho , e fubcefo-
res em coufa alguaa por quanto fe fez por meu roguo por caufa da di-
ta necefidade , c nao forrer por ora o tempo que fe determinafe por
jufti^-a , c ficara a clle Duque , e a feus fubcefores todo feu direito in-
tciro refguardado afy na poHc , como na propriedade como fc nun-
qua o dito D. Antonio fofe em coufa algua de preferencia , e fern clle
le poder ajudar nem chamar apofle, nem adl:o algum de preferencia
o que afy hey por bem , e manao de meu motu proprio , poder Real
eaofoluto para que nunqua em nenhum tempo feponha duvida, nem
embarguo , e por certeza difo inandey fer feito efte que quero , e me
praz que valha , tenha for^a , e viguor como fefofle Carta por mim
afinada , e afellada , e pafada pola Chancelaria fem embarguo da orde-
na^ao do fegundo livro titulo XX. que dis que as coufas ciyo effeito
ouver de durar mais de hum anno pafem por cartas , c palando por
alvaras nam valham , evalera outrofy pofto que na& feja pafado po-
la Chancelaria , fem embarguo da^ordena9a6 em contrario. Parttaliao
Acbclio ofez cm Lisboa ax. dias domes deMayo de 1561.
RAYNHA.
da ccrtida6 com o treslado dela , porque nefte tempo qucro mais tra-
tar do fervi90 dc Siias Altczas , e bem do Reyno que de minha honr-
,
ra , oje quatorzc de Junho de IJ57. E a Rainha noffa Senhora me
tnandoii , que defc ao Senhor Duque ella minha certida6 com o tref-
lado da dita proteftai;a6 'como pedia , para fua guarda. E por verda-
de afignei cfta cm Lisboa a vj. dias do mes dc Julho dc 1557.
Apontamentos ,
que fcrao ordenados pela maneira , que Je bavia de ter
no concerto da cafa , em qite fe fizeraS as Cortes no ajjentar
das pejfoas.
A O
Cafafe confci tara antes que ElRey va pellos officiacs , c eftara6
afentados nefta maneira.
.
Arccbifpo e os Bifpos c(lara6 afentados no feu banco a mao di-
.
Num C
I ^ 2*
rcita por fuas precedencias , nos bancos da ma6 efquerda dcfrontc dos
Prelados , fe alfcntarao os Condes por fuas precedencias.
AbaLxo dos Condes eilaram os do Confelho nos bancos do Confe-
iho tantos dc hua parte como da outra , afli como fe acertarcni fern
haver prccedcncia.
Abaixo dos do Confelho eAara& os Senhorcs de terras c Alcaydcs
mores tantos dc hua banda como da outra , alii como fe aceitarem
fern haver precedencia.
Os
Digitized by Google
,
No dcrradciro
degrau do eftradinho eftara afentado Pedro de AI-
ca§ova , que neftc aeVo hade fervir dcEfcrivao da Puridadc.
O
Comic Mordomo mor eftara cm pc no eftrado a ma6 cfquerda
de ElRev a ilharga de Sua Altcza , da banda dircita eftara o Guarda
mor afaltado do Cardcal.
Diantc do di£Io Guarda mor , o Copciro mor com o eftoque , cm ’
Digitized by Google
,,
mendas ,
que 0 Papa Leao concedeo X.
ao Duque Jeit pay , por
Jupplica delRey D. Manoel, e Jua) naOrdem de Chrijh outra
nova Preceptoria , e Commenda na Igreja de Santo Andre do BiJ'
pado do Porto , do Padroado do dito Duque , refervando para 0
Reytor cincoenta cruzados cada anno , com todas as offertas^ af-
fim do Altar , como outras , e os Annwerfarios j e que 0 Duque ,
eJens /uccejjbres , como verdadeiros Padroeiros , pojjao apre/en-
, e Commenda , qtiando
tar 0 Preceptor a dita Preceptoria vagar,
ao Mejire , ou Admini/lrador da Ordem deChifio^ para in/lruir,
e confirmar na dtta Commenda. L 'tvro das Commendas da Cafa
authentico ,
pag. jo.
Digitized by Coogle
i6o *Provas do Liv. V1. da Hifloria (jeneahyca
niftcrij partes favorahilitcr impartimur prout rerum qualitatibus dili-
genter penfatis confpicimus in Domino falubritcr expedite. Sane pro
p.irtc filij nollri viri moderni Ducis Barguantix de Guimaracs no-
,
bis nuper exliibita petitio continebat, quod cum dudum fclicis rccor-
datioms Leo Papa X. PredeedTor noftcr fub datis videlicet quinto
idus January , Pontificatus I'lii anno quinto clarac memrri^ Einma-
nuclc Portugalli*, & Algarbiorum Rege , ac quondam Jacobo Duce
Bargiianti* , & de Guimaracs tunc innumanis agentibus prccurantl-
bus in militia Jefu Chrifti regni Portugallix cujus idem Emmanuel
Rex tunc Adminiftrator per Sedem apollolicam deputatus erat ultra
nonnullas per ipCum pra:dccd1brem antea liib certis modo , oc forma
eredlas tot alias cjufdem militijc prjcccptorias , qiiot diclus Jacobus
ipfius Regis nepos fororius infra certum tempus tune cxpreil'um fub
invocationibiis de quibus cidem Jacobo Duci videreiiir ex tunc prout
ex ca die , & c contra qua: ad prjcfentationem ejufdem Jacobi , & pro
tempore cxillentis Ducis Barguanti® , & inftimtionem ipfius Emina-
mielis Regis , & fimiliter pro tempore exidentis dis^x militix Admi-
nilbatoris , feu Magiftri duntaxat pertinerent perfiias literas creaverit,
crexerit , & inflituerit, ac bona, &jura quindecim cx centum, & ul-
tra parrochialibus Ecclefijs qux dejurc patronatiis cjufdem Jacobi Du-
cis cxiftebant, &quas idem Dux infra dichnn annum duxerit fpecifi-
canda.s pro fingulLs earum redloribus faltem porticnc fexaginta ducafo-
nim refert'ata perpetuo dimembraverit , & feparaverit , illaquc lie fe-
parata , & dimembrata prxeeptorijs pnefatis fie ultimo crcclis propor-
cioiiabilitcr pro earum dotibus juxta confuctudinem , & arbitrium di-
£H Jacobi Ducis perpetuo applicavcrit , & appropiiavcrit, necnon ei-
dem Jacobo , & pro tempore cxillenti Duci Bargeantix eligcndi , no-
minandi , & diiflo Eminanucli , ac pro tempore exillenti Adminiftrato-
ri , feu Magiftro dicilx militix illius milites ad di*das prxeeptorias
eredas a fua primeva erciVione , feu cum & quotiens perpetuo eas va-
cate contingcrct prxfentandi , cidemque Emmanueli Regi , & pro tem-
pore exillenti Auminillratori , feu Alagiftro illos inllitucndi , & con-
firmandi facultatem , & licentiam concefTerit , ac quod prxeeptorix I
dotationc ditfli Jacobi , & pro tempore exillcntis Ducis Barguantix >
redditus ,
& proventus didlx Eedefix Saudi Andrex , & illi forfan an-
nexorum
Digitized by CoogK
,,,
Digitized by Google
6
de ilia ctLim afede prxdiiSla aliter fa£tas nullas, irritas, invalidas, &
inane? , nulliufque roboris , vel momenti fore , nccnon applicationcm,
& appropriationcm prxdidlas tamquam realitcr eft'eilum fortitas fub
quibufvis genaalibus , vel fpccialibus rcvocationibus , & fufpenfioni-
:::lbV -
,,
I
Dis:‘i>:ed by Cookie
,
Frece/jo ponjtie ,
cicadas as partes , foy dado o tran/umpto na Corte
de Roma dareferida Bulla do Papa Paulo III. Ejld authen-
two tirado do Cart orto de T/iomar no livro das Bit lias
das Conimendas da Cafa de Braganga pag.
1
^ _
I 5 ^.
T N nomine Sanftac & individuac TrinitatLs Patris. & I-ilij , &Spiri-
'
Digitized by GoogL
,
,
, &
nibiis Oulinationibus , necnon militix , & ordinis pradiiloium ju-
ramcnto confirmationc apoftolica , vel quavis firmitate alia roboratis
ftatutis ,
& coiifuetudinibiis ,
ac ftabclimcntis , ufibus , &
naturis , cx-
tcrirquo contrarijs quibulcumquc. Nulli ergo omnino liominum li-
ccat hanc paginam iioftrx abl'olutionis ,
& conccflionis inf'ringcrc , vcl
ciaulu tcmerario contrairc. Siquis autem hoc atcntarc prxfunipl'erit,
indignationcm Oinnipotcntis Dci , ac Bcatorum Petri , Pauli Apol- &
tolorum ejus I‘c noverit incurluruui. Datum Roirx apud Sanctum
Petrum anno Incarnationis Dominicx milefimo quingcnteliir.o quinqua-
gelimo primo. 5lavo 0
Idus Maij. Pontificatus nollii anno lecundo.
»
Num. 15^. nr\ Om Sebaftiao por gra^a de Deos Rev de Portugal e dcs Algar-
XJf daqucm e dalem mar em Africa Senhor dcGuine , eda Cnn-
ves
Aii. I ^7 comercio da Ktliiopia Arabia Perfia e da India. Co-
5 ) " quifta navegaca 6
mo Ciovernador eperpetuo Adminiftrador que fou da Ordem eCava-
lai ia do McUrado de Nollo Senhor jezu Chrifto 1390 faber aos que cl-
ta minha Carta virem que Uom Thcodozio Duque de Bragan^a e Bar-
celos meu muito amado c prezado primo me lez a peti^af) I'epiintc.
Muito alto c muito podcrozo Senhor D. 1 hcodozio Duque do Bra-
ganca edeBarcelos Fa^o faber aV. Alteza que pclo Santo Padre Pa-
pa Julio III. me foy concedido que das Comendas que fe inftituirao ,
eordenarao pelo Papa LeoX. a inftancia de PilRey D. Manoel yolTo
vizavo que fanta gloria aja dos bens e frutos que Ic dilmembrarao das
quinze egrejas do meu padroado e fe unira 6 e imccrpK)rara 6 e aplicarao
aa Ordem de Nolfo Senhor jezus Chrifto eu podefe dividir quatro ou
fiuco Comendas e repartir os Irutos e rendimentos de cada hua dellas
e fazer dos ditos fruitos e rendimentos as comendas que me bem parc-
fece e aprezentar a ellas a Cavaleiros profe^os da dita Ordem que nq-
meafe com tanto que a comenda que licafe com a invoc89a& da Igreja
matris de cujos bens fruitos , e rendimentos fe ordenafem as comendas
fobreditas fofte de mayor rendimento que cada hua dasoutras Comen-
das dando V. A. afii o feu confentimento como Governador e perpe-
tuo Adminiftrador que he da dita Ordem eCavalaria deNoflb Senhor
Jezu Chrifto fegundo mais iiiteiramente fe contem na Bulla do Santo
Padre Julio III. ho que com efta fcoftercce eporque na Comenda de
S. Bcrtholameu de Rabal cm termo da Cidnde de Bragan^a do Bifpado
de Miranda que vagou por falicimcnto dePero Vafqucs ultimo pofui-
dor da dita Comenda que he hua das ditas Comendas que fe inftituirab
dos
Digitized by Google
da Cafa %eal l?ortugues^a. i6jf
dos bens e fruitos das ditas quinze Igrcjas do mcu padroado queria
uzar da dita faculdadc e graga do Santo Padre e dividir os fiuitos da
dita Igrcja dc S. Bertholameu de Rabal que fegundo conmni eftima-
536 valem de renda cada hum anno quatrocentos c hncoenta mil reis
a fora os cullos acuflumados a que chania6 emcargos velhcs a que os
renddros fempre ficao nbrigados quando a dita Comcnda fe arcnda. A
qual divifa6 dos ditos <matrocentos e (incoenta mil reis que valem o
Iruto da dita Igreja de S. Bertholomeu em cada hum anno queria fa-
zer emquarenta partes e meya em cada hua das quaes femontao dcs
mil reis e que quatio partes dcllas que fa6 quarenta mil reis Ic apli-
cal'cm ao Vigario da matris emtrando nill'o os vinte c quatro mil reis
que ora temos quais quarenta mil reis que ora tern fe hao dedar ao
oito Re<flor em cada hum anno comforme a detrimiina^ad que fe to-
mou por mandado dc lilPvcy voflo Vilavo que fanta gloria aja fobre
as por^oes que ha6 de haver os Reflores das Igrejas das Comendas no-
vas da dita Ordem e que des partes e mea que fa6 cento e linco mil
reiz fe aplicafem a hua Comenua que fera a mayor da invoca9a6 da di-
ta Igreja dc S. Bertholomeu de Rabal c que feis partes que laf> fefen-
ta nul reis I'e applicalcm a outra Comcnda da invoca^afi dc S. Lcuren-
50, eque as vinte partes que fica& que fa& duzentos mil reis Ic apli-
cafem a cinco Comendas iguaes de quatro partes cada hua que lao qua-
renta mil reis hua da invoca^ao de S. Olaya , outra da iiivoca9a6 de S.
Maria , outra da invoca^ab dc S. Louren^o da pcdifqueiro . outra da
invocaijao de S. Vicente dc Gradamil , c outra da invocaca6 uc S. Johao
de mancira que de toda a mafla da renda dos fruitos da dita Igreja de S.
Bertholameu de Rabal exccta a parte eporga& do Vigario della fe fi-
ze/em por todas fete Comendas e que a parte da renda que a cada hu 5
dcllas le aplicafe por efta reparticao hcafe a cada hua das ditas I'cte Co-
mendas para fempre por nome dc certa cota a refpeito do que a mafa
da renda da dita Igreja render ao todo de modo que a Comenda da in-
voca^6 de S. Bertholameu de Rabal ouvefe de dotte e por5a6 apro-
priada para fempre des c men dos rendimentos dos fruitos da dita Igre-
ja fern I'c dizer que a dita Comcnda he inflituida cm certa quantia de
dinheiro fenao que he inflituida nas des partes e mea dos fruitos da dita
Igreja e por a mefma maneira as feis comendas que ficafem fe ouvefcm
por inftituidas na porfao c parte dos fruitos que Ihc por a reparticao
afima dita fofe aplicada de modo que o que ao diante crefer ou miii-
guar cm toda a mafa dos rendimentos da dita Igreja de S. Bertholameu
de cujos fruitos exceta a porfao do Vigario como dito he fe inflitui-
lem as ditas fete Comendas crcfecc ou minguafe a cada hua delas fol-
do a livra da cota que ao refpeito dagora fegundo a dita reparticao fo-
rem erigidas e inftituidas c pofto que na bula do Santo Padre fe con-
them que os Comendadores que forem das ditas Comendas fcra& obi 1-
gados a conitribuir pro rata para os cuftos c emcargos da dita Igrcja
dcS. Bertholameu e fuas anexas toda via porque a dita Igreja matris c
anexas podcriafi rcccbcr detrimento no fervi^o cfabrica fe oque folFe
necelfario para as defpezas ordinarias meudas fe ouvefe dc arccadar dc
cada h(j dos fete Comendadores das ditas Comendas procuiarci coin
,
RAINHA.
O Bifpo do Funchal Francifeus.
I
5 7, I
Om Sebaftiao por gra9a de Dcos Rcy de Portugal e dos Algart'cs
An. 1557 daqucm cdalem mar cm Africa Senhor de Guine c da Conquilla
navcga9ao comercio de Ethiopia Arabia Perfia c da India. Como Go-
vernador c perpetuo Adminillrador que fou da Ordem e Cavallaria do
Mcftra-
Digitized by Google
1
Digitized by Gcxigie
1
RAINHA. I
li
Carta
Digitized by Google
,
Digitized by Google
174 do di,h. V 1. da Hijloria (jenealo^ca
tes dcllas quc fao quarcnta mil reis fc aplicafem ao Vigario da matris cm-
trando niflo os vinte equatro mil reis que hora tern os quaes quoren-
ta mil reis fe hao de dar ao dito Reitor em cada hum anno comf'ormc
aa dctriminagao que fc tomou por mandado de ElRcy volFo avo que
fanta gloria aja I'obrc as por^ocs que hao de haver os Reitores das
Igrejas das Comendas novas da dita Ordem e que outo partes que fa&
oitcnta mil reis fe aplicafem a hua Comenda que I'era a mayor da in-
voca^ao da dita Igreja matris de S. Gens e que dezafcis partes que fa&
cento e felTenta mu reis fe ajjlicafem a quatro Comendas iguaes de qua-
tro partes cada hua que fao qiiarenta mil reis hua da in^ oca^ao de S.
Thiago outra da invoca^a6 ue S. Pedro c outra da invocagao de S.
Lourcngo e a outra da mvocaga& de Santo Antonio e que as quatro
partes c mea que ficao quc fao quarcnta c cinco mil reis fc aplicafem
a hua Comenda da invocagao de S. Maria Magdalena. De mancira quc
de toda amafa dasrendas dosJiuitos da dita Igreja de Sa6 Genz cxccta
a porgao do Vigario della fe fizefcm por todas feis Comendas eque a
parte da renda que a cada hua dellas fe aplicafe por efta icpartica6 fi-
cafe a cada hda das ditas feis Comendas para fempre por nomc de ccr-
ta cotta a refpeito do quc a mala da rcnM da dita Igreja render ao to-
do de inodo quc a Comenda da invocagab de S. Gens ouvece de dottc
e porgao apropriada para fempre oito partes dos rendimentos dos frui-
tos da dita Igreja fern fe dizer que a dita Comenda he inftituida cm
certa quantia de dinheiro lenao que he inftituida nas oito partes do
fruito da dita Igreja c por a mefma mancira as finco Comendas quc fi-
cafem fe ouvefem por inftituidas na porgab c parte de fruitos quc llie
por a repartigab afima dita folFc aplicado de modo que o quc ao dian-
te crefer ou minguar cm toda a mafa dos rendimentos da dita Igreja de
S. Gens de cujus fruitos ( exccta a porgab do Vigario como dito he )
fc inftituifem as ditas feis Comendas crefeec ou minguafe a cada luia
dellas loldo a livra da cota que ao refpeito dagora fegundo a dita re-
partigab tbfem erigidas e inftituidas c pofto quc na biila do S. Padre fe
contcnlia que os Comendadores que forem das ditas Comendas lerab
obrigados a comtribuir pro rata para os cuftos c emcargos da dita Igre- .
ja de S. Gens e fuas anexas toda via porque a dita Igreja Matris c anc- I
hum dos feis Comendadorcs das ditas Comendas procurarci com effei-
to que com pareccr c confentimento do prclado fe ordene quc haja cer- ,
ta renda em cada hum anno que fc aparte c tire de toda a mafa do ren- <
Digitized by Google
da Cafa ^al ^ortugues^a. I
yj
para a fabrica. Pe^o a V. Altcza aue haja por boa efta divizao e re-
parti^o dos fruitos da dita Iqreja ue S. Cens cxccpta a parte c porcao
do Vigario nasditas feis Comcndas pela maneira afima dita edee a el-
la feu confcntimcnto como ie lequerc pela bulla do Santo Padre no
quc rrceberei merce em Lixboa a xxvij de Agofto de 15^7. E villa
por min a dita pctigao e a forma da bulla do S. Padre Papa Julio III.
de que nela fas men9ao ev por boa a divizao que o dito Duquc
fas
das rendas das Comendas da Igreja de S. Gens de Parada e de fuas
ane-
xas nas Comcndas coiithcudas na dita peti^am na forma e maneira c
com_ as condi^oes e dcclaragocns que fe nclla conthem c dou meu com-
fentimcnto aa dita divizao como fe pela dita bulla requcre para
que
intcira for9a e vigor e fe cuinpra e guardc para fempre c
por fir-
H1CZ3 dido Ihe niandei dar efta C>arta per niy aftnada c alclada
com o
fcllo da dita Ordem. Jorge da Cofta a fes em Lixboa a 10 dias do
mcs dc Setcmbro de IJJ7. xManoel da Cofta a fez efcrcver.
RAINHA.
Antonio Pinhciro. Bifpo do Funchal.
Digitized by Google
17^ Turovas do Uv. VI. da Hijlorta ^enealo^ica
tanto que a Comenda quc ficafe com a invoca9a6 da Igi’eja iratris de
cujos bens fniitos e rendimentos i'e ordenarein as Comcndis fobrcditas
foirc de mayor rendimento quc cada hua das outras Comcndas dando
V. Alteza a ilFo feu confcntimento como Governador c pcrpetuo Ad-
miniftrador quc he da dita Ordem cCavalaria deN. Scnhor jczu Chrif-
to fegundo mais inteiramente I'e conthcm na bulla do Santo Padre Ju-
lio III. que com cfta fc ofcrece c porque na Corrcnda de S. Pedro dc
Babe em tcrmo da Cidade de Bragan^a do Bifpado dc A’irar.da que
v.igou por falecimento de Fcriiab Pereira ultimo poluidor da dita Co-
menda que he hua das ditas Comendas quc fe infiituirao dos bens c
f'ruitos uas ditas quinze Igrc'ias de meu Padroado queria uzar da dita
tacukiadc e graca do Santo Fadre e dividir os fiuitos da dita Igrcia dc I
mala do dito rendimento da dita Igrcja matris e anexas. Pcfo aV. jU-
teza quc haja por boa efta divizab , e repartirab dos fruitqs da dita i
Digitized by Gooqle
da Cafa T^eal ^ortugucs^a. 17-7
condi^oes c dcclara^ocs <jue fe nella conthcm c dou meu confcntinicn-
to a ditadiviza6 como Ic pola dita bulla requere para que tcnha iii-
teira forja , c vigor e lb cumpra c guarde para femprc e por firmeza
,
diflb Ihc niandci dar ella Carta por min afinada c afcllada do nicu fcU
lo da diu Ordcm. Jorge da Cofta a fes em Lixboa a 4 dc Mayo do
anno do nalcimcnto dcN. Senhor jezu Chrifto dc 1561. Manocl da
Colb a fez elcrever.
RAINHA.
Antonio Pinheiro. Bclchior dc Amaral.
Em e
Chrifto
nome de Deos Amen. S.-iibao 6s que efte Contrato dc Dottc
Arras yirem que no Anno do nacimento dcnotio Senhor Jezu
de mil e quinhentos e lincoenta e nove annos , aos bonze dias
iMnm .160.
’
*
559 -
do mez dc Setembro nefta Cidadc de Lixboa nas cazas do Illuftiilllmo
e muito Excelentc Senhor Dorn Thcodozio Duque de Bragaii9a c de
,
BarccUos , cBando hy prezentes oDoutor Joanne Mendcs dc Vazeon-
ccllos fidaJgo da Caza do dito Senhor Duque e leu Procurador balbn-
tc para o cazo feguinte
,
como prezentou por huma I'ua Procurajao
que logo offereceu cujo trcslado he o feguinte. §. Eu o Duque de
Braganga de Barccllos &c. Porcllc dou meu podcr ao Doutor Joan-
ne Alcndcs de Vazconccllos hdalgo dc minha Caza , para que por mim,
c em meu nome clle polTa contratar como Senhor D. Luis dcLancai-
tro ou com quern feu podcr tiver , fobre o dote , que me tern promo
tido com a Duqueza D. Brites minha molher , fua filha , e fazer diifo
Eferitura pubrica emque fc obriguc por mim epormeus bens moveis,
c de rais dc guardar , e cumprir toefas as condi9ocs , vinculos obriga-
90CS que fobre o pagamento , e rcftitui9ao do dito Dottc , leja6 ne-
cedarias poremfe nadita Eferitura, c Ihc dou poder que polfa prom>
ter as Arras que confbrme as Leys dedc Reyno lb colhimab dar em
cazo que IbparandolTc o matrimonio , fe devao veneer por parte da di-
ta Duqueza minha molher, para oqual tudo, epara aJignar por mim
Eferitura que dilTo fefizer, Ihc dou todo o meu compndo podcr, c'
irandado cfnccial ; c todo o por clle feito , prometido , c afentado , cii
obey por nrme e valiozo , como fc por mint follb feito , c afgnaJo
fobre obriga9ao dc todos os ditos meus bens , c por ferteza dillo n.aii-
dey fer feito ello por mim alignado , cm Lixboa a 7 dias do mez de
Setembro. Eernao Barboza o fez Anno de nollb Senhor Jezus Clirillo
ODuqii" E parcccrao daoutra parte oSeniior Eiancitlo
Correva do ElRcy nollb Senhor^ c o Lcncenliado Lo-
'ibiii.IV’'. po
Digitized by Google
178 Trovas do Liv. V1 . da Hijlorla (jeneahgic^,
Duque com a dita Scnhora Duqueza D. Britcs fua filha 50U. cruza-
dos pagos pclla mancira que ao diante fera dcclarado ; e o Senhor Du- \
que Ihc lia dc dar cm Arras a valia da tcr9a parte do dito Dottc , por- I
\
clcritos quc os ditos Senhores fobre i(lb palfarab , hum do Senhor IDu- I
que para o dito Senhor D. Luis , feito, e afignado pdo dito Senhor 1
Digitized by Google
,
gado pagar o dito Dotte por inteiro pcllo modo alima dito , ao dito
Scnhor Duque fem o Scnhor Duque ter quc fazer , com divida , ou
pormetimentos alguns dos fobreditos , e o Senhor Duque fera obriga-
gado a empregar todo o dinheiro do dito Dotte em lendas de juro
ou enihcjis de rais para mayor provcito , e fcguran9a do dito Dotte, e
nos Padroens e Eferituras quc alim h'zcr das ditss compras ferd dccla-
rado como feVazem para o dito Dotte para o diante non haver duvi-
da, Cfisb^ns , ejuros quc alim fccomprarcm , ebem afun osquatro-
Tom.lV-
Digitized by Google
1 8 o Troxas do Liv. VI. da Hiftma ^enealogica
centos mil rcis ilc jiiro que Ihc hora da em dinheiro, em quanto Ihc
no cmprcgar Ibrao Ibmprc Dotaes , c tcrao a natureza e qualidadc dc
bens Dotae.< com tal declara^ao que fc o Senhor Duquc durando o ma-
trimonio quizer trocar, cpcrmotar os ditos quatrocentos mil rcis de
juro que Ihc afina em Dottc na Alfandega , por ouiro juro , c afim a
liia Dizima do Pefcado que o dito Senhor Duquc tcm nella Cidadc
de iiiro , e herda Je que o polTa fazer com confentjmento da dita Senho-
ra Duqueza com taiito que lb f'a^a o Padrao da dita renda da Dizima
dos quatrocentos mil reis na dita Senhora Duqueza , com todas as li-
berdades , clauzulas , c condiqocs , com que clla tiver , e houver dc
haver dies quatrocentos mil reis na dita Alfandega , c com tal enten-
dimento que Ibparado, o matrimonio, entre o Senhor Duque, c aSe-
ii'iora Duqueza, querendo a dita Senhora Duqueza, ou feus herdciros,
haver antes os feus quatrocentos mil reis dejuro nadita Alfandega que
o Senhor Duque , c feus herdeiros feja6 obrigados a Ihos dar na mef-
ma All'andcga , c o Padrao dclles , ou Padroes , com todas as clauzulas,
econdi<;oes, ohriga^ocs, liberdadcs que tiver oPadra6 que a dita Se-
nhora Duqueza dclles hora houver , e bem afim , em cazo que o dito
Senhor Duquc fa9a a dita troca , pcrmuta9a& dos ditos quatrocentos
mil reis da Alfandega , comoutra tanta renda na fua dizima do pefca-
do , Ibid o dito Senhor Duquc obrigado a moftrar Proviza6 dc ElRey
para poJer fazer a tal pcnmita(;a& com todalas clauzulas , e deroga-
,
9oes para firmeza della a qual PorvizaS fc trcsladard no Padra6 que a
efta dita Senhora Duqueza fe ha de fazer dos quatrocentos mil rcis de
juro que afy houver de haver da dita Dizima do Pcfcado e ferd decla-
rado nellc como afim Ihe fao dados e forrogados para feu Dottc , cm
lugar dos feus quatrocentos mil rcis de juro da Alfandega , c pqr efte
modo fc poderd fazer a dita permuda9a6 , e nao dc outra mancira , c
alim com as mais feguran^as que fe puderem fazer para os ditos qua-
trocentos mil rcis dc juro ferem fempre feguros para o dito Dottc , e
em cazo que a dita permuda^ad fc fa^a Ibrao os ditos quatrocentos mil
rcis dc juro na dita Dizima dotaes
,
e tcrao a natureza e calidadc dc
bens Dotaes. O qual Dottc o dito Doutor Joanne Mendes de Vaz-
concellos , cm nomc do Senhor Duquc feu Conftituintc afeytou com
todahrs clauzulas
,
e condigocs afima dcclaradas , que fe obrigou a ter,
c cumprir c por vertude da Procuraqao do dito &nhor Duquc dijfc que
file prometia em Arras a dita Senhora Duqueza a valia da tcrceira par-
te dos ditos cincoenta mil cruzados . as quaes Arras a dita Senhora Du-
qneza vcnfeni rccebendo odito Senhor Duque primeiro quer antre cl-
les Scnhorcs fique filhos
,
quer nao , c falcccndo a dita Senhora Du-
queza priir-n-ro non lb vcnlbra6 as ditas Anas , c para pagamento , e
Ibguran^a dcllas , c .afim do dito Dottc fc haver de reftituir obrigou o
ditto Doutor cm nomc do dito Senhor Duquc todas fuas rendas ^ e
bens movcis , c dc rais havidos , c por Iiavcr , e fc com efeito os peluir
cm nomc da dita Senhora Duqueza , c feus lierdeiros athc ferem pa-
ges , c cntrcDucs dc todo o qua por bem dcllc contrato ainda ver , c
differao os Piocuradorcs dos ditos Senliores cm nomc dc feus Conf itu-
intes que polio cue die coniraio feja feito por Dottc , c i\rras , e nao
• * por
Digitized by Google
1
Digitized by Google
1 8 2 l^rovas do Liv. VI, da HiUorta Qenealogica
Num. i6i. U F.lRey fsco faber A quantos cftc meu Alvara virem que dom
Aik 1559. E Thcodofio Uuque de Braganija meu muito amado e prezado fo-
brinho me enviou dizer que cllc dezejava que per feu falcfcimcnto nao
ouvefe antre feus filhos c os nctos que Ihc nolfo Senhor defe diferen-
yas , ncm demandas I'obrc a focefam da fua Cafa. Pedindonie que feu-
do cafo que o feu filho mayor primogenito que ora them ou que ao
diaiite tiver falclfa primeiro quo clc duque ficandolhc dele ncto Ba-
rao legitimo , c avendo al^iu filho outro dele duque Tio do tal ne-
to filho do filho primogenito que ja for falefcido em vida dele du-
que , ouvefe por bem mandar c dcclarar que o dito feu ncto fillio do
lilho mayor que for baram c legitimo , erde e foceda fua cafa c terras
que ele duque them da coroa e nam o outro filho dele duque Tio do
dito netto polio que o dito filho primogenito nam tenha erdado fua
cafa por talcfccr primeiro que ele duque , Poiquc per efla mancira fc
efeufariam c fe atalhariam as diferen^as que antre feus dcfcciidcntes ao
diantc podia aver , o que me afy cinviava pedir por nelle cafo llie pa-
reeer milhor c mois igual a caufa do netto que a do filho Tio do duo
netto. E vendo cu o quo me afy enviou pedir e por juftas caufas que
me a ilTo inovcm , e avendo relpeclo a como ElRey meu Senhor c
Avo que fancla gloria aja com parecer dos do feu confelho e de letra-
dos , tinha determinado de fazer ley que quando o neto filho do pri-
mogenito Baram filho do Pofuidor de quaelquer terras c coufas da Co-
roa , ou de quaefqucr outros bees vinculados concorrcfc com feu Tio
fobre a focelam deles , o dito neto focedefe a tacs bees e morgado pof-
to que feu pay faleccfe primeiro que feu Avo pofuidor deles , e que
o tal neto precedefe ao 1 io , na tal focefam , polio que primeiro na-
cefe que o netto , e porque cu outrofy tenho afentado fazer fobre clle
cafo ley geral confomie aten^m e determina^am do dito Senhor Rey
meu Avo , c por fazer mcrcc ao dito duque c a feus filhos c nettos e
Dies ordenar paz e afefeguo , ey por bcni c quero que fc o filho mayor
e primogenito do dito duque Dom Thcodofio falcfcer primeiro que ele
Duque falcf^a ficandolhc ncto legitimo baram filho do dito feu filho
primogenito, o tal neto foceda uia cafa c terra all c da maneira que
per dircito as averia de foceder e erdar o dito filho primogenito fe vi-
vo fora ao tempo da morte do duque c illo polio quo ao tempo do fa-
lefcimento dele duque hi aja outro filho ou filhos Tio ou Tios do di-
to neto , e polio que Baroes fejam c que na^am primeiro quo o dito
ncto , filho do filho mavor , as quaes focedera o dito ncto conforme
asdoa<;oes que o duque dclas tiver e conforme as ordena^oes dellc Rci-
no, dagora para entao dcclaro e dcterinino que o dito neto prcccda
o Tio
Digitized by Google
da Cafa %cal Toriu^ue^a. 183
o Tio na foccfam da cafa do dito duque como ouvera dc prccedcr o
primogenito feu pay fe vivo fora e ifto com tal dcclaracam que avcu-
ao alguda doaca& ou doa90cs , perquc expreflamcnte eftec determina-
do quo o Tio foccda alguuas coufas das quc o Duque them e na& o
c cm todas as
nctto , quc cm tal cafo le cumpram , as ditas doa^oes ,
outras coufas cm que as ditas doa^oes
cxprcfamcnte nam dcclararem
que o Tio foccda , focedcra o tal neto Baram legittmo filho do
filho
(cm
mayor do dito duque como ouvera de foccder o dito (cu pay .
doito-
embargo de todas as razoes caufas c fundamentos e opcnioes dos
res e Ictradas que tiveram ou them que o Tio precede ao nctto n^is fe-
c direitas eordcna90cs, e
melhantcs foccfo& efcm embarguo das leys
dadas quc para fi ou para
cuftumes c fentcncas , cm femclhantes cafos
aleguar , e das palavras c claufu-
fua opcnia6 aleguam , ou fe poderem
las da ley mental defte Revno
perquc alguds letrados diferam ctUzem
quc o Tio precede o neto' filho do primogenito que faleceo
cm vida
do pofuidor. A qual ley para quanto ao efcao
defte alvara dcclaro
conteudo nclc , e tudo
que fe entende e ha de cn tender conformc ao
oque emcontrario dele faz ey porderogado, pofto que das
ditas opi-
fe rcqucira fazer cxprella men-
nioes e detcrminacoes e leys c ordcnacoes
cam e das que dizem quc as gcracs derogacoes na 6
valcm. E cafando
InfanK dom Duar-
o filho primogenito do dito duque com a filha
do
dantre
te meu Tio quc fanfta gloria aja c nam avendo filho baram
avendo filha (netta do dito Infante , c do dito
duque ) adita n^
clcs e
da
ta focedcra a cafa do dito duque e as terras c coufas que ele them
da maneira que o dito feu filho primogenito e
pav da di-
coroa afy e
odito du-
ta neta m focedcra, (Afi no cafo que fale^a primciro que
falc^a primaro ) cm am-
que feu pay como em cafo quc o dito duque
o dito Duque tenha
bos osditos cafos focedcra adita netta pofto quc
primogenito quero que
outro algud filho baram legitimo a fora o dito
na dita focclam a leu
a dita netta do dito Infante , e duque preceda
o que afy ey
Tio filho do dito duque fern embarguo de fer femea ,
filha do di-
porbem pclo muito chegado cconjunfto parentcfco que a
vontade e amor quc pqr
to Infante comiguo them e por a muito boa
emviar pcdir
feu merefeimento Ihe lenho , e por mo o
dito duque afy
Digitized by Google
184 Turovas do Lh. VI. da Htjlorta ^eheahgica
ga^am e todo o conteudo minha ccrta fcicncia , c
ncftc alvara fa^o dc
dc meu podcr real eabfoluto edagora ey por julgada c detcrminada a
diu caul'a e duvida quanto a focdTam da cafa do dito duquc , antcc
,
ol'cu neto ou nctta c ofilho conforme a cftc Alvara, fern embarguo
das leys c direitos que dizem que as fenten^as dadas Ibbrc coufas e cau-
fas qiie eftam por vir nam valcm , c quero que cftc valha etenha for-
Va e viguor como fe fofc carta feita em meu nomc per mini aftnada fe-
lada do men felo cpallada por minha Chancelaria I'em embarguo da
ordena^am do fegundo livro titulo vinte que defende quo nam valha
alvara cujo eftcito aja dc durar mais dc huCi anno e de todas as clau-
I'ulas della. E por alguds rcl'pctilos , mando que nam pale pola Chan-
celaria , e quero quo valha como fe por ela fora paffado fein embar-
guo da oruenafam do fegundo livro que manda que os incus alvaras
que nao forem pafl’ados pcia Chancellaria nam valham. Pamtaliam
Rcbclo o fez cm Lixboa a quatro dias do mes dociubro de mil e qui-
nhenios c cincoenta c nove. E deftc thcor mandey fazer dous hull para
eftar cm mao da Infante Dona Ifabcl minha Tia e outro na do duquc.
Diz na antreliiiiia , c coufas.
RiVIXILV.
Num > ^61. 7U EIRey fago faber a todos os Contadorcs das Comarcas ,e Con- ,
Digitized by Googl
da Cafa ^al Tortuguei^a, i8j
RAYNHA.
x6j. Apcla&.
ix. > W090S da Capcla.
x6j. FiJalgos.
ix. Mc^os fidalgos.
<vavalciros fidalgos,
6i.
Elcudciros fidalgos.
xiiij.
x6j. Cavaleiros.
xij. F fcvJciros.
LctraJos com
oOuvidor da Cafa.
!!j;
eiungiab.
iiij. Ei/Icos,
Tom.JVL
Digitized by Google
,
6j. Ca<;adorcs com 6j mo^os feus dc pcc que clcs tern cm cafa.
,
X. Aio^os da caja de cavalo.
x6j. Muficos, cCantores, a fora y Capclaes , eiiij mo90s da Capo-
la , 0 ij da eftante , quo por todos fao na eftaute xx6ij pciroas,
e deltas fao y , violas darco , nem verga nao entra neftes.
X. Portciios.
liiij. M090S da Camara com os que fervem na guarda roupa , c cP-
crevcm na Camera , c fazemda.
x6iij. Rcpollciros.
ii. I^Ioyos da mantcaria.
X. Olficiaes dc officios macanicos
,
quo vemeem moradia.
xxiiij. ^lo^os deftribcira.
X. Homes
da guarda.
xxx6j. Eferavas cm quo entrao x. Cliaramclas.
iiij. Cozinheiros.
iij. .M090S da Cozinha f ij. eferavos ja contados ,
c hum mogo
branco.
ij. M090S dasCompras.
6j. Azcmcis.
iij. No regomgo ,
c tapada.
iij. Lavandeiras.
j. Emfermaria.
Sa6 por todos iij xx iiij pclToas.
giiiine.
Digitiz^ by Googit
,,
j
i/a Cafa ^eal T’ortuguei^a. * 8 7
ves para fora c o Camareyrd a bcjava , ca dava ao Duqnc de giolhn.f,
•,
a Guardaroupa.
A o depois entmva hum mo^o daC.imara, com o prato doper-
tcador da maneira acima declarada , e de mais hua coila , ou gravim
quc depois depenteado Ihc punha o Camareiro cm prezen^a detodos,
elo'^o icl'aya toda a gente, fieando fos comcllc o Camareiro , Guar-
darturpa , moco da Guardaroupa , e o das Chaves , c hum dos quc drtrr
tinha entrada a efte tempo do vellir , e def-
miao na Guardaroupa , que
nir trazia hus Pantufos , e de giolhos tornava as cakas , c as levava a
Guardarrupa > perque o mo^o da Guardaroupa , ncm o das Chaves ,
tonava CIS calijas , Ibmente o da Guardaroupa , tinha ma6 norou-
f.-/, tnn'nvit'i
n.o
Camareiro defpia o Gibab.
cm quan(^ ® ccrcmonias do veftir c dcl'pir.
as
Eftas crao ,
mor depois de veftir o Duque o acompanhava do-
Tom.jr.
\
Digitized by Google
1 88 ^rovas doUv.VL daHiflorta (^enealo^ca
tras quando ,
hia a milTa que
couza , que fazia ; c vindo
era a primeira
da milTa , fe o Duque avia dc defpachar , ellc punha a meza , e cam-
painha , e che^ava a cadcira , e mandava defpejar , (icando com o Du-
que ate que vinhao os officials com quo avia de defpachar , e como co-
inc^'ava o defpacho , fe fahia , mandando chamar o Paje da Campainha
para acodir ao Duque e fe o Caniareyro mor era prezente , c queria
•,
die acodir , na6 acodia o paje , e fe algda pefToa queria falar ao Du-
que , nao entrava , fenao por fua ordem. Sempre acompanhava de-
tras ao Duque ao Pago , a Caza de ElRey , e da Raynha , e ItFantes
e aonde era necelfario ir aquella pcflba , caas , e autoridadc.
I'inha tao particular cuidado dc guardar o decoro , e fazer a cor-
tezia devida , que nunca cm fecreto , deixava dc fazer a inezura , bejar
a pega , tomar a falva , p6r o giolho no cha6 , e falar com grande aca-
tamento , como o fazia cm publico , por dar cxemplo a todos era *,
Guardaroitpa,
O Guardaroupa
auzencia do Camareyro mor , flizia o officio
cm
dc Camarciro intciramente , c fe eftava prezente , quando o Camarciro
veftia , ou defpia , nao tocava couza alguma.
Tinha cargo da recamara do Duque , e Ihe era carregada em receita.
Mandava os mogos da Camara , que tivcfTcm cuidado de fe achar
ao tempo do veftir , e defpir do Duque , e aos tempos dos rccados pol-
la raanhaa , quando o Duque eftava cm defpacho , c polla fcfta , e os
reprendia , quando o nao raziao , e os enfinava a dar os rccados , c a
fozer as mezuras , e cortezias devidas aos officiaes mores c fidalgos ; c
,
finalmcntc era Mcftrc das Ccremonias , e quando faziaf) alguma travef-
fura,
ellc os caftigava por mandado do Duque , ou do Camarciro mor.
'1 ambem tinha a feu cargo
,
mandar aos Rcpoftciros , quo fizef-
fem o Togo , c fofrem continuos a todos tempos para o fervigo de fua
obrigaga6 ; fora dos tempos do Veador , mandava ao Repoftciro , que
tinha cargo do brandao , que o accndcITc a feu tempo, eoapagafle,
como o Duque fahia da caza ; fe o Duque adoccia , dormia na Guar-
daroupa , e Ihc acodia denojte.
Era fempre continue no fervigo dedia , ede noite; acompanha-
. *
•
'
Mo^o
,
r O
officio de mo^o daschaves era fazer o officio dc mo^o: da Guar-
daroDpa infciramcntc cm fua auzcncia, cemprezen^-a o aiu^Iava.
. r ,Tinha a leu cargo , quando o Duque o3>rdiva, c 'chamava, cn-
trar na Camara com
o vao>^ da Guardaroupa ; abrir as janelas econ-
,
certnr
,
T
Digitized by Google
da Cafa ^al T^ortugue^a, ip i
Tinha cargo mandar todas as noites acender feis vclas , quo
a feu
crao de quanta de arratcl cada huma , depois forao mcnos grolfas , duas
fc punhao na Guardaroupa , casquatro na Camara.
Depois que fe o Duqiic deitava , mandava acender huma vela
groffa , que fe punha no mco da porta da Camara , ondc o Duque dor-
mia , que alumiava a Camara , e Guardaroupa , que dui ava toda a
noite.
Todas as noites punha a cabeceira da cama do Duque na grade do
lei to ,
hum retavolo de NoHo Senhor Jefu Chrifto crucificado detias
da Cortina ,
que tinha huma cadea , c hum gancho , com que fc pen-
durava.
Ehum montantc a cabeceira junto da cadcira , c da parte da
affy
ilharga do Icito contra’ a paredc luima cadeira raza , e fobre clla huma
faya de malha , c hum fombreiro de cafeo. Eftas tres couzas levava or-
dinariamente com o Duque por ondc hia , c caminhava ; c affy dous
cadeados dercitas com armclas de perafuzo , para fc porem iias portas
da Camara , ondc o Duque dormia , fc nao tinha fcchos.
Quando o Duque vinha de fora , ou avia ncceflidadc , n andava
por hum cruzeiro de prata , c huma falva com perfume , ou calfoula
na Camara ^ ou Caza , ondc o Duque avia de eftar.
Caminhava fempre com o Duque , huma hora , que faltava , Iho
dlranhava o Dutme muito.
Quando o Thczourciro nao hia ao Duque ,
levava fempre o di-
nheiro para a defpeza ordinaria.
Comia cm numa caza Junto a Guardaroupa , c na Guardaroupa
dormia , e aly era fua pouzada.
Eu Antonio Mouro fervi efte cargo de mo^o das chaves muitos
annos , antes que fofle mo^o da Guardaroupa , c efte l'er\'iis'0 fazia or-
dinariamente , e muitos outros fora defte oHicio , como erao vizita-
^oens , a Grandes de Caftclla , e outros muitos Senhorcs , e ally me
mandava ancgocios deimportancia, c de muita qualidadc.
E fervindo efte officio , c o de mo^o da Guardaroupa , fervi do-
ze annos de Thczourciro , e em todos eftes cargos fc ouve o Duque
por muito bem fenddo.
c o gomil ao Trinchante
,
que eftava ja junto a meza cfperando. O
fen’idor da toalha punha as iguarias na meza , e o Uchao as aprezen-
tava ao 'frinchantc
,
o Trinchante ao Duque , c tirava ; e o Manticyro
as alc\'antava da meza; o Veador eftava a meza atC que o Duque aca-
bava dc comer, e tornava polla agoa as m.ios polla mcfma ordem , e
depois quc o Trinchante dava agoa as maos, clevantava as toalhas, e
acabava de fazer feu officio, o Veador levantava a meza.
Os dias de feftas principacs , Natal , dia dc Rcys , Pafehoa Pen-,
tccoftcs
,
w
no Paco , ou cm outra parte.
Hum dos mofos da Camara eftava com a tocha aluiniando o ca-
valo , c cm caza fempre faya6 com as peflbas que vizluvab o Duque.
,
Duas dc/hs tochas lerviao , hda dc hir a cozinha , c vir com as igua-
nas , entrava com ellas , e eftava com ella na caza onde o Duque co-
mia , e fe faya com as tochas ; a outra eftava aceza na copa acompa-
,
nhava , c alumiava a agoa as maos, e alTy ao Copeiro mor quando le-
,
vava agoa , ou vinho.
Sc o Duque avia de hir a Corte , ou a outra parte , tinha a feu
cargo , faber do Duque aonde avia de pouzar. Mandava concertar as
cazas , tirarlhe as gotciras , cayalas , armalas dc panos , ou guadamccins,
c caina com todas as coufas necelTarias por ordem do Duque ^ a efte con-
certo hia a pelToa
,
que tinha cargo da repofte.
Mandava prover de palha , cevada , Icnha , fc fe avia dc comprar,
fenao avizava ao Duque para que mandafle eferever aos Alinoxarifcs^
que dos Almoxarifados a mandaircm.
Sabia do Duque as pelToas , que o avia6 de acompanhar , e fazia
hum rol dcllas , que dava ao Apo/entador , que hia diantc apozentar,
e outro rol dava ao Apozentador , que pcllo caminho apozentava.
Tinha a feu cargo faber as beftas , que cra6 ncceflarias para Icva-
rcin o fato , e cargas do Duque , e a(Ty as dos Criados todas mandava
vir hum dia antes da partida , porque na& ficaflem os officios , e fervi-
qos detras , c todos aconipanhavao o Duque.
O Marichal das azcmalas tinha cargo de as repartir por hum rol ,'
que Ihc o Veador dava.
Quando o Duque caminhava mandava hir dous ferviqos para fer
melhor fervido. Hum partia o dia antes aondc avia de hir ajantar, os
Rcpoftciros com o eftrado , cadcira , mezas , guardaportas , alcatiffis
bancos , e todas as couzas dc fua obrigaqab.
O Eferivad da Cozinha , Comprador , Eferivad das compras , Co-
zinheiros , a mantcaria , copa , c com efta ordem.
Quando o Duque chegava , achava as cazas armadas , no verao
aguadas e no int'crno , fogo feito , c iguarias na meza.
Alandava outro fcrviqo fazer preftes com a cama , onde o Duque
avia dc dormir e dt:fta mancira fempre o Duque era beni fervido , os
cibvao dcfcanqados.
ofiiciacs
c feiriJorcs
Tom, IV.
Digitized by Google
,,,
mellior fervido Principe que ouve em feu tempo , c fuas couzas ta6 |
Digitized by Google /
, ,,;
7^
E/crh ad da Coijnha Chr'ijlcvao Ayrez.
O
Marifcal tinha cargo dos Azamcis , c Azcmalas ; cllc mandava
bufear aicnha, c fazer palhciro , bufear akacer, eer\'a para oscava-
los , mulxs , c azcmalas , e por fua ordem , c rol , pagava o Compra-
dor os ordenados dos azcmcis , c o Cevadeiro dava a cevada para as
azcmalas. Quando o Duque caminhava ,
cllc repartia as beftas de car-
ga por ordem , c rol do Veador ;
e provia I'cmprc de palha ,
e Icnha cm
todas as partes.
O Manticyro
tinha a feu cargo p6r as toalhas da meza , fendo o
Duque e levar o fervi^o dagoa as maos , fervir a meza , alc-
prezente
,
Digitized by Cooglc
,,
E fern-
,,
E
femprc cm prczcn^a , e aiizencia tinl;a cargo dos iro9os da ef-
tiibcira , de cs fazcr I'en'ir a feus tempos , c os que aviao dc ir fo-
ra por dinheiro , on caminliar , die os mandava pedir ao Eferit ao do
c Sctre'ario , c pdlbas , que os ddpachavao.
Por feu rol , c apontamento alTinado lire pagavao as nioradias , e
osvdlidos cada anno , cca’gas cada feis mezes. C^ando oDuque ca-
valgava todos os mo^os da eftribeira acompanliava6 o cavalo ale a ci-
cada , c cftava& com die , c os dlribciros ambos o acompanhava6 a ca-
valo ; c quando o Duque queria cavalgar , fc apeava o eftribeiro , que
tinha cargo do cavalo , cm que o Duque cavalgava , e tomava a redea,
c a beijava , e a dava ao Duque na mao.
Os Eftribciros tinliao cargo cada hum dos feus eferavos , c dc
mandar alimpar os cavalos , c curalos . cavalgalos , e cxcrcitalos cada
hum a feu modo. JIandavao-lhc dar dc comer, ebeber, candavao as
ciivcjas, a quern osteria mais gordos , climpos; o Duque hia muitas
vezes a cftrilicria , e com fuas villas o fazia& com mais gofto.
Os moeos da eftribeira crao vinte quatro femprc vivos , todos
acampanhavao o Duque com cfpadas , e capas. Vinte mourifeos efera-
vos para alimpar os cavalos , e mulas , e tazerem o fend^o da cllrcba-
ria ,
c hem bufear a cevada ,
c palha.
O
Ca^ador mor tinlia jurdi^ao fobre todos os Ca^adores , c mo-
90s daca9a , que erao 24 de cavalo , c 24 dc p6. §. doze Ca9adorcs
acrccciuados , efeudeiros da Gaza , e doze moeos da 039a por acrcccn-,
tar ; c alfy vinte c quatro mo90S da 0393 de p6 , que cra6 quarenta c
oito peftbas. Por elle corriao os lilhamentos ,
acrecentamentos ,
mer-
cos , c as folhas das moradias dos por acrecentar , porque os acrecenta-
dos tinhao as moradias nos quarteis gcraes ; e por fua ordem fc fazia
toda a defpeza da ca9a , pagamento dos falcoens , c defpezas dellcs
galinhas , pombas, carnes , e todas ascouzas dccctraria, cavalos, co-
las cevada e palha. Veftidos cada anno , todos de hda cor , cal9as
, ,
ada feis mezes.
Gaeador mor tinha hum cavalo , que o Duque Ihe dava , e
O
como era desbaratado Ihe dava outro ; e hum alqueire dc cevada cada
dia , c hum veftido cada anno , da mancira , que o elle queria.
O
dia que o Duque hia a cavalo , vinha o Cacador mOr de fua
caza , onde todos os Gaeadores , moeos da 0393 de pe , c de cavallo^ o
hiao bufear , c acompanhado com dies , com feus falcoens na mao ,
rocs no ar9a6 , galinhas vivas , c pombas na Gevadcira , e defta mancira
cfperava no terreiro , aondc eftava o cavalo do Duque. C.om o cavalo
cfiava6 vinte e quatro 10090$ da eftribeira , doze homens da guarda
todos veftidos de huma cor decampo. Onde tambem eftava o Paje da
131193 , e mala , efperando , c alfy eftavao vinte
c quatro Gavadeiros
da guarda da pelToa do Duque, todos com fuas lapeas nasmaos, vefti-
dos decampo; e liuin homcm dccavallo com a efpinguard.i do Duque,
c outro com a Bella. •
•
«
E defta
Digitized by Google
da Cafa T^al ^ortHgues^d. '^99
E dcfta manclra ly'a fcmprc ao campo a ca^a acompanhaJo com
fciTcnta Je cavalo , e fcllcnta de pC. §.
O Eftiibeiro m6r com hum Paje a cavalo. 2.
O Caijador mbr e hum Pajc a cavalo c as vczcs
, , dous 2.
Os Pajcs da lan^a , c mala 2.
Cagadorcs dc Cavallo 24.
Cavalleiros da lan^a da guarda 24.
Os quc Icvavao as elpiiigardos , ebcfta 2.
Mogos da ca^a a p6. 24.
M090S da Eftribeira 24.
Homcns da guarda 12.
A fora dtas pclToas dc obriga9a6 fcmprc acompanhava6 ao Du-
quc alguns lidalgos . e outras pclloas , alguns
,
quc erao ca^adorcs dc
gaviacs , adores ,
c galgos , quc todos juntos era huma fermoza com-
panhia.
A ordem , que fc tinha para todas eftas pelToas acodirem ao tem-
po, quc oDuque avia dc cavalgar, tinha a feu cargo hum charamcla
tanjer najanela dafala huma trombeta jtaliana dc madrugada , efegun-
da vcz ,
quando queria cavalgar.
Acompanhava o Duque ,
quando hia fora da Cidade a caija , ou
, fcmprc com a lan^a na ma& , e levava hfia caldcirinha de
caminhava
prata com hum corda6 atado na aza , metida cm huma bol;a dc velu-
do , para o Duque beber. Acodia a campainha aos tempos que o Du-
,
que eftava cm aefpacho , quando o Camarciro m6r o nao fazia , e ti-
nha cuidado dc ir a tempos, e chando ellc prezente, nenhutn
dos outros mo^os fidalgos acodia , e mandava os niogos da Camara aos
rccados . e dezia a^ Duque das pclfoas , que Ihc queriad falar cm au-
zencia do Camarciro. Sc o Duque trazia u6 , loba , ou capus , ellc le-
vava a fralda.
Quando 0 Duque fahia da Camara , ou caza dondc eftava , a co-
mer , ou outra couza , levava o brandao diante , e o punha em i'eu lu-
gar , e fazia huma mezura ao Duque.
Efpivitava as vclas , e depois dc cfpivitadas dava a thezoura ao
inogo da Camara quc a trazia , c fazia outra mezura ao Duque.
,
E afty da melma maneira efpivitava o brandao , com outra the-
zoura , que Ihe dava o Rcpoftciro , que tinha cargo dcllc , c lha tor-
nava a dar.
Dormia na guardaroiipa Martim AfTonfo alguas vezes, cD. Luis
fcmprc depois ,
quc foy Paje.
Andava nos cavalos do Duque com muito bons jaezes , afty Ja
Cidade, corao deCamno.
Tinha dous vclliuos cada anno , hum dc Cortc , outro dc Cam-
po ; fendo die prezente, nenhuin dos outros mogos fidalgos , fazia
cOuza dasallinu dcclaradas.
Paje
Digitized by Google
,,
'
Paje da mala T rjjlao de Scitfa Docent.
ro mor.
Dorn Luis dc Noronha para que melhor acerteis com o que que-
ro que fa^ais no officio de meu Eftribeiro mor , de
que vos
tenho encarregado , guardareis a inftrucqao fcguintc.
I
Num 1
* ®
/T/f
®
AS peflbas que devem dc obcdcITcr ao Eftribeiro
leu officio l£u-> os Eftribciros pcquenos ,
mor por rcza& dc
os Picadores , os Sotas
os Ferradores,
osEftribeiros, os mocos da Eftribeira , os C^chCiros,
OS Alveitarcs , os mocos dc cavallo , c de cochc ,
o Manlcal , c a pdloa
deputa-
que tiver afeu cargo oguadarncs, c os Azcmcis cCaiTocciros
fuboidma'
Jos para o provinicnto cfervico ordinario da Caza cuara6
toca ao provunci U o
dos no quc toca a ifto aoVeador della, c no quc
Digitized by Google
Z,
:
e vos hireis no lugar que vos toca que he indo cu a cavalo ir logo im-
incdiato a mim, cindo cm cochc com aDuquefa ircis a cavalo da par-
te elqucrda , e fe tambem fordes cm coche nao indo a Duquefa coout
go , ira o volfo cochc immediato ao meu , quando fe ofreccr fazer cu
algua entrada em algum lugar com todos os meus criados em coche , or-
denareis vos tambem a ordem em que os coches ao dc ir que fera in-
,
do o volfo logo em feguimento do meu e depois os dos Fidalgos
:
dcs fafer algua coufa que fc ouvcr dccarregar, nab paflareis portaria
para fe pagar fenab ao pe da certidab quc o Efcrivab do cargo paffar
dc como h'ca carregada declarando nclla o livro, e as folhas , c ifto
mefmo Hzarcis quando alfinares algua defpeza dc quc fe aja dc paflar
provizab.
Como
Digitized by Google
,
novo.
Tambem tercis cuidado de que a feu tempo fe fa 9 a .a provizao
da cevada, e palha que for necclTaria para o gafto da Eftiibaria , c
avendo ajuftado aquantidade que fera necedaria dehuma couza, cou-
tra mandaieis memoria diftb a minha fazenda para quc fe compre , ou
Icmande vir dos Almoxarifados.
Quando fe ouver dc dar de comer ^ cavalgaduras aftiftirao os Ef-
ttibeiros pequenos para ver fe fc Ihcs da a cada hum a fua regao intei-
ra ; c fe alguns Cavallos tiverem de coftume beber antes quc comao
farlhes-a6 dar dc beber c del'pocs de fe aver deitudo cevada a todos
:
Digitized by Google
,
mcrem a fua ro9a6 intcira fc dcitara cm huma area grande que para
ilFo avera na eftrebaria dc que o Eftribeiro pequeno tera a chave , e co-
mo allj eftiver junta tanta quantidade que fcpolFa dar dere^ao fedara,
e no livro do gado le fara aeclara5a6 , que tal dia comcrab as cavalga-
duras tanta cevada, que avia fobejado dasfuas rc^oens, eque nab Fa-
hio da Cevadaria : mas fe ouver alguns Cavallos a que feja necciFario
darfe maes da fua re^ab darfclhcsha difto que fobeja aos outros.
E quando ouver inconvcnicntc cm os Eftribciros pequenos leva-
rem a chave da Eftrebarya' cm quanto as cavalgaduras comerem , etclla
ha o Sota Eftribeiro como tambem a da Area da Cevada que fobeja,
fc alFim parecer melhor : mas avendo maes Eftribciros pequenos que
,
hum , fork ifto facil dc cxecutar por dies porque Ihcs repartireis efte
cuidado por fomanas ,
ou por dias.
Aflinarcis asmemorias, oudcfpezas dos Fcrradorcs , c Alvei tares
dascuras, e daferragem, para que nocabo dccada quartei fclhepof-
fab palFar fuas Provizocs , para averem feus pagamentos , c ajuftarcis
com dies os rre^os dc todas ns couzas , para que nab ajn duvida cm
como fe ab ue contar , c procurareis , que fejab bons omciaes , c que
tenhab boa ferragem.
Nab ferrarab os ferradores as cavalgaduras cm fuas cazas fenab
junto as Eftrebarias c os Eftribeyros pequenos afleftirab a vellas fer-
:
que tiver cargo das fellas , c guarni9oens , para quo clle as vk dando
pouco , e pouco por Portarias vofFas , quando forem neccIFarias , e por
eftes papcis dark conta ; e efta defpeza do Cordoeyro alCnareis tam-
bem no cabo dc cada quartcl para que nenhuma conta andc atraza-
da.
Os mogos dc Cavallos dormirab na eftrebaria para que de noutc
polFab accudir aos Cavallos fe fe foltarem , c niandnrlhcs-cis fazer huas
tabcrnaculos altos , em que durraab : c toda a noutc averu alampada
nas Eftrebarias , e nab conlintireis que firvab ncllas mo^os de Cavallos
quo nab fejab bons pcnfadorcs , e que nab dem boa conta do que fc
ilic entregar,.
Eftari
Digitized by Googl
,
Digitized by Google
lo6 Turovas do Liv, VL da Hiflorta (Jenealogtca
to porque fc obriguc a Ihcs dar fatisfa9ao , e i:a fazendo fua dcfpcza
dcclarando que he da de leu cargo , como fica ditto na comprada c ;
le nos dias de que fe trata forein fora algumas azcmellas ou outras ca-
,
valgaduras , c nao Icvarcm a rc9ao daquclle dia , para comer la , fe fa-
ra dcfconto della no gallo daquelle dia tornando-as a contar quando
tornarem. E no cabo da jornada fe tomara toda a defpeza da cevada ,
e Ic cnccrrara o aue montou a de que fe ouver de dar Iatisfa9a6 aos Al-
moxarifes , e fele^•a^a a fazenda para feexaminar feefta boa a conta c
alfar Provizao para que por clla lhtisfa9ao ao Alinoxarife c nam
,
Eaftando a Provizao a fatisfazer os clcritos que a tal pclTca ouver dado
ao Almoxarife , elle cobrara da pelfoa a que deu a cevada o quo reftar
a dever.
E porque pode fucceder , que por na6 fatisfazxr ifto fe detenha
a conta lareis logo fenecclla , e levalla a fazenda donde fc fara que com
effeito fe ta9a recontro da Provizao com os eferitos que tera o Almo-'
xarife.
E por quanto fou informado , que no dcfconto das cavalgaduras,
que vao fora, cm el’pecial dasazemolas alguns azcmcis cobrao na par-
te adondc cu eftou a rc9ao , e vindo a efta Villa cobra6 outra na Ce-
vadaria. Mando , que o Eferivao de minha fazenda antes que paflb a
Provizao do quo montar o gafto , mande que o Eferivao daCevadaria
paffe certidao fe fc deu rc9ao naquelle tempo a alguma cavalgadura
^uc vidl'e a efta Villa das^uc va6 na memoria , e defpeza, cacliando
que fc deu a abatera da defpeza , c conftando quo o Azcmcl , ou outra
pelfoa cobralle ambas as rc90cns , c nao foy erro de na6 fc defcontar
na dclpcza Ihc fa9a pagar ao azcmcl ao pre^o commum daaucllc anno
defcontando-a do fallario , e ordenado do Azcmcl , c fazenclo carregar
o prc9o ao Thezourevro , e nefte cazo a na6 dcfcontari da defpeza da
cevada , porque niinfia fazenda lica' fatisfeita , mas fendo erro o def-
i:
coiitara. _
:
A pelfoa que levar a cargo a cevada nas jornadas o pode ter das
cellas , e maes aparelhos , c das prizoens que fc Icvarcm , ftzcndo-fc
de tudo memorias aIRnadas para que por ellas fe tornem a entregar
porque dcna6 fcf alfim fuccedem algumas faltas ,
que fc poderab muy
facilmcnte atalhar , e das prizoens , que fc Icvarcm aftim mcfmo avera
rezao para que nao fe pcrcam , e defperdilfcm por iicgligencia.
hao dc ordcnar , e dcfpor as fcftas , porque ifto Ihe toca a cllc por re-
zao dc feu officio.
E nos Cavallos cm que eu ouver de fahir fe pora clle antes , ven-
do fe eftao ajuftados como convem ; e fe quando eu correr nao quizer
tomar por Companheiro algua outra peftba, oufeja Irma&, ou filho,
ou outra algua de fora , ou dc caza por algum refpeito que a ifto me
mover , a die Ihe toca correr comigo advertindo que quando o fizer
ha dc hir fempre meyo corpo de Cavallo retirado atras. Joao Pin-
to a fez cm Villa Vijoza 5 dc Julho de 635. E cu Antonio Paes Vie-
gas a £z eferever.
Digitized by Google
t
vereiro de 1527.
Dom jayme filho do Duque de Bragan^a foi &c. a 19 dc Ju-
|
nlio dc 1527.
Jorge de Almeyda Cavalleiio fidalgo &c. foi &c. a 6 dc Setem-
bro dc 1527,5
Francifeo de Mclio , c Fernao de Caftro fidalgos &c. forad &c.
em 16 dcSetembro de 1527,
Manoel Pereira Cavalleiro fidalgo &c. foy provide &c. a 3 de
Outubro de 1517-
Hytor de Figuciredo fidalgo da Caza &c. foi &c. a 27 de Outu-
bro de 1527.
Gabriel Figucira fidalgo &c. foi provide &c. a 6 deMarco 1529.
Digitized by Google
.
Eytor dc Miranda
,
e Eftevao dc Brito fidalgos &c. forao provi-
des &c. a 17 de Janeiro de 1580.
Joao dcLenios fidalgo'&c. foi provide &c. a 12 dcMayo 1580.
Digitized by Google
.
^0 Termo de ‘Braganpa.
1. A de S. Gens. 4. A de S- Louren^o.
2. A de Santiago. 5. A de Santo Antonio.
3. A de S. Pedro. 6. A de Santa Maria Magdalena.
A Igreja de S. Pedro de Babe ,
delb fe fez mais a de Santa Ma-
,
3^Temo de Chaves. ^
'
/
’
3 E a de Santiago Doura.
.
‘
A Igrda de Santa Locaya.
'
. ,
EmBarro^o. .
'
Digitized by Google
,
r
jircehifpado de Evord.
A Comenda da Caridadc.
A Comenda dc S. Marcos.
A Igrcja de Santiago de Monfaras.
A Comenda dc Santa Maria dc Orada.
A Comenda dc Santa ^laria das Vidiguciras.
A Comenda de S. Roma6.
‘Bifpado do Tom.
A Igrcja dc Santo Andre.
Villa boa dc Quires. Concedida ao Duque D. Thcodozio T.
pclo Papa Paulo III. que pudclTc nclla fazer huma Comenda
por Bulla dada no fegundo anno dc feu Pontiiicado quarto
Kal. Junii IJ36.
Sao 40 Comendas.
Previ-
Digitized by Google
da Caja ^al li^ortu^ueg^a. a i
j
Provimentos de Comendas.
Dom Theodozio I.
Digitized by Google
2 14 ^rovas doLiv.VI, da Hijlorla (jenealogca
Sao Salvador de Elvas a Gon^alo Vas Pinto vaga por a rcnun-
ciar D. Chriftovao jNIanccl cm 5 dc Dczcmbro de ifT44.
Santa Maria dc Morciras a D. C^hriftovao Manocl vaga por lale-
cimcmo dc Ruy Vaz Pinto 5 dcDczcmbro dc 1544.
Sao Martinho dc Villar de Vaeas a Pedro Vieira , Thczourciro
da Ca/.a, vaga por mortc dc Martini Barbudo cm 26 dc Mayo de 1547.
Santa Alaria dc Monfortc a D. Joao dc Menezes , vaga por mor-
tc del). Hcnriquc dc AIcnezes feu pay cm 4 dcAgofto de 1547.
Sao Pedro dc MaceJo a Chriftovao dc Brito , vaga por falcci-
mento dc Duarte Pereira cm lo dc Abril de 15's'o.
Santa Maria da Caridadc dc Monfaras a Vafeo Ribciro vaga por
mortc dc Manocl Pereira cm dejunho dc 1^50.
Sao Pedro da Veiga dc Lira a Alvaro Pinhciro vaga por mortc
dc Ayres Gongalvcs cm 30 dejulho 1550.
Sao Marcos dc Monl'aras a Antonio dc Gouvea , Sccrctario vaga
por mortc de Gongalo dc Azevedo cm 4 dc Abril 155 1.
Sao Gens dc Parada a D. Martinho dc Tavora vaga por a rcnuiv
ciar Chriftovao dc Brito cm 8 dejunho dei55'i.
Santa Maria dc Biadc , c Santo Andre dc I'eacns a Martim Aflbn-
fo dcSoula vagas por as rcnunciar D. Martinho dc Tavora cm 16 de
Junho dc t.
Sab
,,,
Digitized by Google
da Cafa ^eal Tortuguei^a. 2iy
Santo Antonio dc ParaJa a Sima6 Frcire , vaga por morte de
Bcmardim Freyre cm 6 dc Junho de ic8o.
Santiago dc Parada a Aft'onfo dc Luccna , vaga pclla rcnunciar
Joao Tovar dcCaminha 4 dc Janeiro 1581.
Santa Alaria Magdalena de Parada a Pedro dc Souza dc Brito,
vaga por morte de Alvaro Mendes dcVafconcellos i dc Abril dc ijCr.
Santa Maria dcRabal aNuno Machado vaga por morte dejfoad
Gomes Vieira cm 17 de Abril de 1581.
Sa6 Gens dc Parada a Luis Gon9alves de Mcnezes vaga por mor-
te deChriftova& deFigueir6 cm 26 de Abril dc ic8i.
Santa Maria das Vidigueiras de Monfaras ao Liccnciado Antonio
de Lucena , vaga por falecimneto de Joa6 Correa cm 9 de Agofto de
1581.
Santo Antonio dc Parada a Simad Frcire , vaga por morte dc
Bcmardim Frcire cm ly deSetembro de 1581.
Sao Bartholameu de Rabat a Pedro de Andrade Caminha, vaga
por mono deMartim Vaz de Souza em 16 de Dezembro dc lySrj a
c/fa cabcin oito partes
,
c meya de renda que fao 8jU reis.
Santiago dc Parada a Eucva& Ribciro Rapozo vaga por a rcnun-
ciar Aflbnlb dc Lucena ii de Junho 15C2.
Santa Maria dc Monte alcgre a Pedro de Mcllo cm 26 de Junho
de 1582.
Santa Marla daOrada dc Monfaras a Pedro dc Mcllo, vaga por
morte de Andre Angcrino cm 26 dc Junho de 1582.
SaoLourcnco da Pedrifqueira ao Liccnciado Diogo Caldcira, va-
ga por morte dc Balthazar Rodriguez Secretario 24 dejulho dc 1582.
Santa Locaya de Moieiras a D. Chrillovao dc Ni*ronha , vaga
por morte dcD. Luis deNoionha em 13 dcNovcmbro dc 1582.
Digitized by GoogU
da Cafa ^al Tortugue:^a. '
Up
Bartholomcu deRahal, vaga nor mortc dc Pedro dc Andra-
Sart
de Caminha cm 14 dcMar9o dc 1607 aKuy dcSoula Pereira.
^DV ERTENCIA.
Todos os referidos provimentos dc Commendas fe contem em
hum livro ,
que fe guarda no Archive da ScreniiTma Cafa dc Rracan-
9a ,
e he huma recopila9a6 tirada dos livros da Chanccllaria dos Du-
ques ;
eporalgunsprovimentos fcv6, ouc fblta6 muitos, que
defies
tal vcz feria por defeuido de nao ferem rcgiuaaos , ou dc quern fez a
dita CoUc9a6.
Eticheta ,
(jue fe praticava em a Cafa do Dticjue de Bragan^a Dorn
T/uodofto 1. donome, tirada do Archivo da dita Caja.
re que cra6 muitos , e alguns que na6 crao criados hom& nobres del-
ta Villa
,
que taobem fe achavao ahi erntravab com os criados.
Hia loguo a mifia , e como a ouvia hia ver a efirebaria dos caval-
los , c as mais
,
c dahi fe hia a cafa da madcira , que eftava dondc aguo-
ra he forno devidro, edahi hia poUa rua davaranda acfcada grande
donde fe afentava nunia cadeira aver asobras, que fcfazia& nascafas'
novas , e dahi mandava chamar o fecretario , c cicrivao da fazenda , c
mais uficiais , e vinha-fe para fima a dcfpachar , c eftava cm defpaclio
ate vir o veador a dar recado das iguarias.
Os mofos fidalguos andavao as fomanas para acodir a campainha
em quanto eftavab em dcrpacho porque afli Iho mandava ellc , e o que
Ihe faltava na fua fomana reprendia-o. A
meza eftavah os fidalguos , c
todos os mais que queria6. Depois dc jantar dcfpachava ate as tres
eras , e em acabando o defpacho eftava o cavallo a cfcada grande , e aft
o do Duque D. Joao , que Deos tern , c otirreiro andava chco degen-
te de cavallo todos os fidalguos cavalciros efeudeiros c ifio fern fe
,
mandar recado a ningucm porque ja fabia6 que o Duque cuftunjava a
ir fora porque o cuftumava a fazer todos os dias
,
que nao emo de caf-<
fa os mais dcllcs hia a Sao Francifeo outros hia prafa alima c toina-
,
va polla cadeia , c lahia polla porta do Sol , c vinnafe rccolhcndo pol-
la cfperan9a
, e no rcfio
avia as vezes carreira , mas o mais ordinario
era avela no tirreiro corria o Duque Doni Joao, que Dcas tern, eos
fidalguos os facos cm que hiao asgoras, ou chapeos Icvavao osmofos
da Camara os mais antiguos ,
c mais onrrados mas nao era6 fempre
huns.
Era ordinario na fomana a cafla quando nao avia em-
ir tres dias
Digitized by Google
, ,
todos os hoiTJ& fidolguos manfcbos hia 6 a cfta cafTa que era dc garfas,
c levava6 as aves , que tinha 6 fuas , e afi hia 6 todas as mais pdToas que |
queria 6 , porque tinhao licen^a para ilTo \ o Duque hia em andos , c !
ros. 1
guo. _ . .
Joao Correa era Camarciro primeiro , Joaf) Gomes Vieira mofo
da guardaroupa , Antonio Caldeira mofo das chaves tinha mais na
cuardaroupa Jorge Correa fobrinho deJoa 6 Correa, eFrancifeo Bar-
boza , que fervia dc Tizoureiro nas vagantes.
Veador era Fcrnab de Craftro , Copeiro mor Rui Vas Caminha,
Trinchante Fcrnab Pereira , dous fervidores de toalha , que ferviao
as fomanas Dioguo Cardozo , Manocl de Brito Manteeiro Dioguo de
Vegua , cfcriva& da cozinha Anrique F'rocs Dalmeida ; tinha trinta
inolbs da Camara todos gente muito nobre , quinze Repuftciros , dcs
ou doze homens da guarda , que andavau as fomanas para que nunqua
a fala eilivefe fo ncm deixafem entrar pclToa , que na 6 fodc conlie'
cida.
. Eftribciro mor era Aires Gonfalvcs de Figeiredo , pagem da lan-
9 a Anrique Antiques , pagem da malla Pedro de Miranda feu
Irinao
algus vinte mofos da cflribcira todos grandes decorpo, ebera difpof-
tos , c homens de fua pefToa.
dc Ihc dar aguoa as maos , e davamlha mo^os da camara cuido que le- :
Digitized by Googk
,
Digitized by Google
,,
%Aos Bj/f'os ,
c Vedores da fazenda.
Qiiaqdo vinhab a fua Caza faya o Duque toda a Camara ate dous
pa 90 s da guardaroupa , e tratava-os por vos Scnl;or cfiando o Duque
com outros alTentavab-l'e aomde tinhab lugar.
%Aos Dezembargadores.
lava com dies , e corriaos todos falando com dies cm diverfas mate-
'
rias. E dezia , que tratava com todos ifto para conhcccr para quanto
cada hum era para quando Ihe cumpriflc fcrv'irfe dcllcs , c ifto he afty
porque die mo difte , outras vezes dcfpachava na mcfma cafa aparta-
do dclles porque ficavab dies aftaftados dellc emcoftados a parede
mandava o Duque vir mufiqua a mefma caza , c defta maneira os trata-
va , c na Corte hos mandava o Duque afentar cm cadeiras defpaldas
que tinha em a mefma Camara , ou Cafa omde aguardava fidalgos de
fora
Digitized by Google
da Cafa ^al ^ortuguesi^a, 12^
fora afaftados dcllc e fe queria tratar algtia coufa com algtis dos vc-
,
Ihos , ou com quais queria mandavalhc chegar as cadeiras aondc die
cftava , c tratava com dies o que queria , e alguas vefes eftavao todos
juntos , e le o Duque queria tratar , ou converfar algus mandava def-
pejar a Cafa , e layamle todos , e tornava a mandar chamar daqudlcs
os quo queria , e fiquava com dies . e quando o Duque cavalgava afi
naCortc, como emVilb Vi9olTa cnamava hum, ou dous , e hia fa-
lando com dies , e lb ho Duque cmcontrava Condcs , ou fidalgos da
Corte que o queriao acompanhar ainda que fempre trabalhava por os
defpedir os dc Cafa logo davao lugar aos de fora fern ncnhuina pela-
dume.
^os moqos fidalgos , e pogens,
"Ejlylo ,
qm ufavai os Jnfuntes quando ^creviao ao Duque
t/a Braganga.
No fobreferitto
Joao o primeiro efereviao ^os Du-
:
ptmhao
,
• i 6 >q»
•
Ao Alto ,
e Poderofo Princepc o Duque de Bragan9a Condc de
Barccllos e muito amado irmao , ou fobrinho conformc era o paren-
,
tcfco. E a Carta comeflava com as mefmas palavras.
Os mais Ift'antes mudando dc cftillo punha& i’omentc no fobrefa it-
to : Ao Senhor Duque de Braganga Primo ,
ott Sobrinbo ,
nomcando
'
ogriio dc parcntcfco. .
O
final fe pttnha drdinariamente a largura de hama mao abai-
"
xo da uhima regra. v;
•
• - •:
O modo
Digitized by Google
224 l^rovas doUv.Vl. daHiflorJa ^enealogtca
Num. I “/ O . A Mancira quc cu tivc fcmprc quando hia ao veftir dclRcy mcu
Scnhor hcra , hir a tempo , quc tiveffe cal^ado os borzeguins , e
dicgava quando tomava o a^ucar rofado , e davaihe a toalha , e quan-
do achava o Caniarciro mor , ou Camarciro com a toalha ao pefco^o ,
toniavalha , c dava a S. Altcza , e quando vinha a agoa as ma6s vinha
a toalha por cima doprato; ccmlan^ando o Camarciro ma6 doprato
lan^ava cu mao da toalha ; alguas vezes quc cheguei antes de calcar os
borzeguins me mandava al'entar cm hua area ; ifto na& foi l'cna6 duas
vezes porque procurava cu Icmprc dc hir defpois quc os tivcllc cal^a-
dos ; e algua vcz , quc chegava cedo ao Pa 90 antes dentrar Galjpar
Gongalvcz cntretinliamc no terreiro , ou cm hua lala o mais longe quc
podia dclRcy , e ali cfperava ate me trazerem rccado quc entrava Guaf-
par Gon^alvcz ; c nunca tratci com ElRcy mcu Senhor deftar ao vef-
tir dc fua camifa ; hua vcz me achei com die ellando S. Altcza docn-
tc , c querendo vcllir a camifa fahime , c tornci a entrar quando cal-
^adas as cal^as. Mcu Pai me dilfe em Lisboa oue fora hum dia a tem-
po , quc achara a ElRcy com o roupa6 antes de vcllir a camifa , e quc
lire mandara quc fenau iailTe c ellivcra ao vcllir della.
,
Ejlylo de eferever ,
de (jue u/ava 0 Du<jue de Braganga. Achey-o
no Cartorio da dita CaJ'a.
, ^
Senhoria.
i ao Condc dcFeria.
. J
Ao Marques de Vilhena como ao Duque dc Sefa.
Ao Marques dcllorgua , e ao dc Berlamgua como ao Conde dc
Benavente.
Ao .Mmirantc dcCallclla como aOsDuques.
Ao Duque dc Medina Sidonia ( em alto Illuftriinmo Scnhor) no
fin da Carta nolfo Scnhor a Illullriflima pclfoa dcV. S.jguarde , cef-
tado profperc; ao alinar : beijo as maos dcV. S. Illuftriflima. Nofo-
brcfciito ao lllnllriirimo Scnhor mcu Scnhor o Duque dc Medina.
Ao Comdcllabrc de Callclla Duque dc Erias , da mcfma manci-
ra.
Ao
Digitized by Googl
ia Cafa T*ortugnc:s^a. a2J
Ao Ccnidc dc Olivares cm alto Illullre Fenhor fallar pormcr- ;
parte.
Ao Comendador moor ,
c a Dom Dinis feu fillio della mcfn’.a
mancira.
A Dom Francifeo dc Faro ; Magnifico Senhor cm regra , tres ou
quatro dedos defpago , (fallarlhc por vos) c as vezes Senhor; (no lim
da Carta nollb Senlicr volfa magnifica pclToa guarde , c acrecente ) ao
alinar , ao que Senhor mandardcs ; no fobreferitto A.o Alagnifico Se- :
Digitized by Google
,
Num. 172.
O
fo
Duque de Barcelos ha dc ir a parte cfquerda da maneira que fc
diz do Duque de Bargan^a , e o dc Bargan^a a direita , mas i’e aca-
EIRci quifer favorccer oiitro Senhor mandando-o por a parte ef-
ouerda paftara o Duque dc Barcellos a parte direita junto ao Duque
oc Bargan«,a , mas nao fc da cafo cm que ifto feja porque fempre o
Duque dc Bargan^a , c o dc Barcellos hao dc prcccdcr a todos. Antes
de Sua .Mageftadc fe apear fe adianta o Duque dc Barganij'a para fc
apear , c o laz junto a parte aondc ElRcy fc apea ainda que defviado
hum pouco do mcfmo lugar. E quando Sua I\Iagcftadc fc apea Ihc
toma
Digitized by Google
da Cafa %:al T^ortugues^a. 22y
tonia o eftribo. E
o Duquc de Barcellos tambcm fe apea diante no lu-
gar emque fe apeou feu Paj pouco mais, ou menos. E quando oDu-
que , c o Duque de Barcellos na6 vay com Sua Mageftade fe apea& no
mcfmo lugar cm quc Sua Magdladc o faz.
O lugar
do Duquc nas Cortes com Eftoque he o mefmo que o
do juramento na ponta do degrao alto , e o que tern como Duque dc
Bargan^a , e o do Duquc dc Barcclos fao cadciras rafas com almofad;\s
cm cima , no mefmo fegundo degrao do eftrado alto da parte direita
pogado com o eftrado cm que Sua Alagelladc tern a cadeira.
Qy Google
,,
deftes Rcynos, com meV reza6 , ena& a outrem , como fonte, ePay
da nobrcza dcllcs , c faber Ibus hindamcntos , eft’eitos , e fuas quallida-
dcs , Ibus principios
,
c gloriozos fins.A exccllcntiftima , nobilliffima,
virtuoziflima jufta
, ,
e honefta , e verdadeira pclfoa dc V. Exccllcncia
como macs natural zellador , c amador da republica tambem Ihc per-
tence ; e adi deve V. Exccllcncia , Principe generozo , acodir a faude
defta nobrcza filha
,
como Pay defta Patria ; c neftas prezentes adver-
fidadcs , e contraricdadcs quc fc acolhc a volTos virtuozos bragos , com
acdamagocs dignas dc vofl'os ouvidos , para quc com efte valor feja
corroborada a virtude , c nobrcza dcftc Reino , e tornem os principios
a mcUiorados fins , c com a authoridadc , quc pode V. Exccllcncia dar-
Ihc , a confeguir-fe a nobrcza quc tanto fc eftima neftes Rcynos , c au-
thorizando Sua Mageftadc o nolfo petitorio ( com o parccer dc V. Ex-
ccllcncia ) lb faga duigcncia com os i'hczoureiros do Thezouro affi com
Antonio dc Almeida, como tambem com Antonio Cordcal , cBcrna-
be I'opete , quc forao naquclle tempo cm quc faltarab dies livros e
quando fc nab acharem fc podcra fazer hua verdadeira reformagab
por hum trcslado defte Regimento , quc tcnlio cm meu podcr , e con-
certado dc modo que lb dc a honra , e a nobrcza a quern pcrtcncc , c
nab feja roubada, que para ill’o EIRcy D. Manoel manda no mefmo
Regimento , aos Rcys dc armas , quc falTab ai vorcs das gcragoens dos
nobres, ecada hum cmfua Provincia, cfazcndo-fc nefta forma, quan-
do EIRcy quizer faber da nobrcza dc cada hum , feja facil , e mani-
fbllo, c ficara impoffibilitado o plebeio, aquwer, oque nab hfl feu.
Digitized by Google
,,
D llcdc
gruit ,
fill falutem
&
&
apollolicam bcnediilioneni. Ration! con-
convenit hondlati , ut ca quae de Romani Pontificis
^at'ia proccITcrunt , licet cjus fuperveniente obitu littcrac apollolicae
’ 17?^
'
*5 J4-
luper illis cont'cdx non fuerint , fuum Ibrtiantur clledum. Dudum
fiquidcm fc. rc. dementi Paps VII. prsdecellbri nollro pro parte tiia
expofito quod tu , tuique pricdece.Torcs Duces Bragantix in Regno
j
PortugalisE , qui de Regia profapia fuerant , prout etiam tu exillebas
Capellam cum convcnieiiti Capellanorum numero tencrc conliievcra-
tis ,& ob eximiam quam tu ad Romanam Ecclefiam gerebas devotio-
nem , cupiebas horas Canonicas fecundum ul'um didla: Romana: Ec-
clcfiae ; &fuper altari portatili recitari faccrc , quodque tui , tuo- &
rum majorum Ducum adinlbr alinrum Regni nujul'modi IlluPrium,
& magnatuin Capellanorum Capellani oblationes , &
pias largitiones
cis inter milTarum folemnia in vcftiis Capellis pro tempore CTOgatas,
abfquc Redoris alicujus Parrochialis Ecclcfia: afienfu , quininio ejus
prxjudicio non confidcrato , ncc attento , percipere , &illa,s inter fe
uotidianarum dillributionum loco dividcrc conl'ueverant , jdem pi jc-
3 ccclTor tuis dcfidcrijs benigne annucrc , teque fpecialibus fa-
hondlis
voribus , & gratijs
profequi volcns , teque a quibulVis , cxcommunica-
tionis, I'ul'pentionis , &
jntcrdidi, alijfque ecclefiallicis fententijs , cen-
furis , & poenis* , fiquibiis quomodolibet innodatus exiftebas , ad efl'c-
dum infrafcriptonim ablblvens, &abfolutuni fore cenfens, tuis in ca
parte I'upplicationibus incliuatus ; fub Data videlicet decimo Kal.
Aprilis , Pontificatus fui anno undccimu tibi , ac tuac pro tempore uxo-
ri quoad vixeritis, &
quilibet vcllrum viveret , liceret habere altarc
portatiie cum debitis rcvcientia , & honore , fuper mioad id inlocis
congruentibus , &
hondlis, etiam non I’acris , vet in Capella inua do-
nium leu Palatium vdlra: habitatiouis coiififtaite , etiam jnterdifto
ccclefiallico au£loritate apollolica luppolitis , per tuos , & uxqris hu-
,
Digitized by Google
2^1 Turovas doLiv.Vl. daHi/loria (jenealo^ica
Jinis rcgularcs ,
ctijm in confnnguincorum ac faniiliariiim veftrorum
domefticoiiim pra-lcmia , dunmoJo vos , vcl illi propter quos jnter-
di^um hujufmodi appofitiim t'ucrat , aut in rnturum apponercti’r >
caul'am non dediflctis jntcrdiclo , feu per vos, aut illrs non fteti/Ti.'t
quoniiniis ilUid excemioni demandarctur , mifliis , & alia divina ofn-
cia celcbrari facere , ipfi Capcllani i'uper altarc, leu Capcila hujufmo-
di , aut alio loco per vos, quemlibet veftnim deputando omnibus,
& finnulis ciijuslibet anni Dominicis , & Pafehatibus , ac I'ePivis, &
non I’dHvis diebus mili'as, & boras canonicas diurnas, pnriter, feno-
durnas, ac alia divina officia rubmilla , & alta voce, accum eantu,
& lolcmnitcr , fccundum ulum dida: Romans eeddia; rccitare , celc-
brarc, & dccantare , ac omnibus, &fingulis utriulipie I'exus tunc, &
pro tempore veftris fratrilnis quotiens opus foret , line Re»Jloruni Par- ’
vcntiones , &
ciorum eccleliallicoruin fuorum , etiain, ut prxfertur, qualificatorum !
per cos tunc, & pro tempore obtentorum ctiam dejurc, fundatione,
llatuto , conl'uctudine , privilcgio , aut alijs perfonalcm refidentiam re- :
vellra Capella quocunque tempore per vos, & qualcunque alias per-
fonas pro tempore eis erogatas , &
fa;^as , ac erogandas , &
facicadas
perciperc, ut prxfertur, inter fedividere, ac in corum ufus converte-
Digitized by Goot^Ie
,
Ibm.IV. Gg prx-
,,
2 34 HiUoria (jenealogica
prscfcntes litteras ,&in cis contenta quarcunque iibi , &
quando opus
fuerit,
ac quoticns pro parte tua , &
uxoris , ac Capcilanorum hujul-
inoJi delupcr fuerint requifiti folemnitcr publicantes , tibi , uxori , &
Capcllanis prxdicUs in pr.xmiflis cfficacis defenfionis prxfidio adiften-
tes , faciant au(^horitate noftra te , ac uxorem , & CapelJanos prasfa-
tos conceflionc , Indiilto , & alijs fingulis prxmiflis pacifice frui
, &
gaudcrc. Nccnon frudhis , redditus , &' proventus beneficiorum hujuf-
modi cil'dcm Capcllanis quod vixerint vcl corum procuratoribus le-
gitimis , eorum nomine ^uxta dementis pncdecedbris Indulti hujiif-
modi tenorem integre miniftrari. Xon permittentes te , &
uxorem , ac
Capcllanos pra;di£tos per locorum ordinarios , & Capellanos pra;fatos,
aiit quofeunque alios defuper contra earundem littcrarum tenorem
quomodolibet moleftari. Contradiftorcs quoslibet , &rcbellcs per cen-
luras , ac alia juris remedia , appcllatione poftpofita compel'cendo. In-
vocato ctiam ad hoc fi opus fuerit, auxilio brachij fecularis. Non ob-
ftantibus omnibus fupraidlis. Datum Roma: apud Santflum Petrum
fub annulo pifeatoris , Die iij. Novembris M. D. XXXUIl. Pontifica-
tus Noftri anno primo.
^ •T
Nurn. 1 74* Epifeopus Servus Sen'onimDci ad perpetuam rci memoriam.
.
Superna difpofitionc cujus inferutabili providentia ordinationcm I'uf-
An. CC 2
IJJ2. cipiunt univerfa , ad apoilolicac Sedis apicem mcritis licet imparibus
all'umpti ad ea per qua; in fingulis Ecclefijs , & alijs Deo dicatis locis
divinus cultus augetur , & Aliniftris Ecclefiafticis eidem cultui manci-
patis , dc congrua I'ubventionc providetur , ac Chrifti fidcles ad divim
nominis vcncrationcm cxcitantur pia;fcrtim cum perfonae generis cla-
ritate fulgentes id a nobis fuppliciter pollulant libenter intendimus
& in hijs noftri Paftoralis officij partes tavorabilitcr impartimur prqut
locorum , & temporum , ac perfonarum qualitate pcnlata , in Domino
confpicimus laluoriter expedirc. Sane pro parte dilcefi filij nobilis Viri
Thcodofij Ducis Bragantix nobis nuper exhibita petitio continebat
quod cum ipfe ad divini cultus augmentum , & fpiritualem Chrifti fi-
delium conlblationan , in Capclla fua egregios verbi Dei Prxdicato-
rcs , Cantorcs , Organiftas , & plures Capellanos , ac alias
perfonas pro
Minis , & alijs divinis Offieijs cclebrandi , ac ipfius Capclla: fcrvitio ,
non ex fru'flibiis ecclefiafticis , fed ejus proprijs fumptious , & expen-
fis lionorifice manutcncat
,
& tarn ipfe , quam ejus prxdecelTorcs Bra-
ganti.x Duces , qui pro tempore fuerunt a pUiribus annis citra ad di-
^'iIli nominis gloriam circa manutentionem Capcll.x , & pcrionarurn
hujufmodi non mcdiocriter intenti fuerint , idque pnefatus Theodo-
lius Dux de cartcro uberius faccre intendat , & redditibus patrimony
fui juxta ejus ftatus condcccntiam fibi ncccftarijs cxiftentibus , id com-
mode cfficerc non pollit , nifi aliunde fubveniatur fi ex fruilibus , red-
ditibus , & proveutibus beneficiorum ecclcliafticorum de jure patrona-
tus
Digitized by Google
,,
vcrc , & non fiitce acquifitum c!Tc , eamque bcncficio regulx de non
tolicndo jure quxdto, firpacificc tricnnalis polTcfTionis gaudere pofTc,
& fi ullo unquatn tempore , fru<5hjs
,
redditus , &
proventus benefi-
ciorum , per didhim Theodofium Ducem ut prxfertur nominandorum,
& fpccificandorum ultra valorem millc , &
quingentorum ducatorum
acduarum portionum hujufmodi cxcrcverint totum id quod excreve-
rit ad opus fabricx , &
ornamentorum cjufdem Capellx cixlere debere,
ncc in alios ufus converti pofic , ac prxfcntcm gratiam quoufquc fuum
plenum forciatur efFcitum , &
dicta Capella illius vigore pofieflionem,
feu quad perceptionis inille , &
quingentorum ducatorum hujufmodi
pacificc afiecuta fuerit durave , &
fub quibiifvis fimilium , vel difiimi-
lium gratiarum revocationibus , limitationibus , fufpenfionibus , & alijs
gratijs , & difpenfionibus minime comprehenfam , fed femper ab illis
cxceptam, "iens opus fuerit totiens inpriftinum, &validifiimum
ftatum fub quocumque per Tlicodofium Ducem , &
fuc-
celTorcs prxratos cligenda reftitutam efic , &
cenferi , &
fic per quof-
cumque Judices , &Comi(Tarios quavis autem fungentis fublata cis, &
eorum cuilibet quavis alitor judicandi ,
&
interpretandi facultate ,
&
auftoritatc judicari , &
definlri debere , ac fi fecus fuper hijs a quo-
quam quavis au£loritatc feienter , vcl ignoranter contingcrit attemp-
tari irritum , &
inane defeemimus ; non obftantibus priori voluntatc
noftra prxdifta , &
Lateranenfis Condi ij novildme cclebrati uniones
perpetuas , nid in cadbus a jure permidis fieri prohibends , ac alijs
Conftitutionibus , &
Ordinationibus apoftolicis , cxtcrifquc contrarijs
quibufcumque. Nulli ergo omnino hominum liccat hanc paginam
noftrx abfolutionis , feparadonis , difmembrationis , applicadonis , ap-
propriationis , &
dccrcti infringerc , vcl ci aufu tememrio contrairc.
Si quis autem hoc attemptare prxfumpfcrit , indignationcm Omnipt^
tenSs Dei , ac Beatorum Petri , &
Pauli Apoftolorum cjus fe noverit
incurfurum. Datum Romx apud SaniStum Petrum Anno Incarnatio-
nis Dominicx Millcfimo quingentefimo quinquag(Tutio fccundo. Quar-
to Kal. Docembris Pontincatus noftri Amio Tertio.
Tejia-
Digitized by Google
da Cafa ^al ^ortu^ue^a. *37
m nomc de
E mcndo,
fomctcndome
&
Dcos ,
c da nofTa Seiihora , a que me enco-NuiT)« I
Virgcm
protcfto deviver, e moricr nafua ianta
a Santa
Catholica,
Madre Igrcja, ccrenJo o que ella ere. Ella he
7
1561
'
.
S*
Digitized by Googie
,
Digitized by Google
da Cafa %eal Tortugues^a. zig
tenho . as mlnas de minhas terras do mofteiro de Santo Agofti-
nho de Villa Villbfa , pcra que ncUa me digao huina milTa quotidiana
por minha alma , e componha-fe a meu filho outra tanta rcnJa , poi-
'
que he do morgado illo.
Item : mando , que fc tirem finco cativos de terras de Mourbs
que fe acharem de terras defte Ducado ; e fe os nao ouver dellas , fc-
jam defte Reino , ahonra das finco cliagas, perque nolPo Senhor nos
remio , pera que mando que fe dem feifeentos cruzados.
Item mando , que fe gaftem cm cafar orfans mil e quinhentos
:
cruzados , quo fejao das terras defta Gala ; as quaes orlans fe cafardm
cm feis annos , gaftando-fe nifo cem mil reis cada anno , nao paflan-
do nenhuma devinte mil reis, e asoutras dahi para baixo, como pa-
recer a meu teftamentciro ,
c tambem podcrain aver efta ajuda pcra fe
meterem freiras.
Item mando , que fe dfi hum omamento de vcludo preto todo
:
mofteiro , que feja freira , quer o nao feja , avera cm fua vida os ditos
trinta mil reis cada anno , e os feis mojos de trigo.
deixo a Duqueza minha mulher todos fcos veftidos , que
Item
:
tiver e as fedas , que para dies tiver , a que dellas os nao tenha lei-
,
tos. Aflim deixo na minha terfa a meu filno todas annas, artelharia,
arcabuzes , mofquetes , e todas as mais muniflb& , que fc acharem por
falccimento. Encomendo muito a meu filho , que queira dar ao iVlof-
tciro de Santo Agoftinho de Villa VifTofa a Chancclaria da Cafa , co-
mo cu Iha dou , pcra fc acabar o Collcgio , e que tenha muita conta
com ir adiante , e des que forem feitos os gerais , pefia aos Padres
que ponhao Meftres para ler artes.
podcra tomar ddle tudo oque quifer, eacodir logo com o dinheiro
deque fepagaram asdividas de dinheiro, quc cu dever, eoscreados,
quc fe apofentarem , e o quc nao baftar pera ifto , Ihe va pagando
com a mayor brevidade , quc poder fer.
Item; tcnho feito hum lol, que efta nocaixaiS defle mcu tefta-
mento , da mancira quc fc tenha com os creados da Cafa acerca de
,
Digitized by GoogI
,,
o quc Ihe for devido , e os que tem partido , que Ihes nao deixo fatif-
faltbcs , pagiicmlhes tres mefes dc partido , alcm do que ja tiverem
vencido ; e affim a todo o creado , quc ouver tao pouco quc ferve
uc Ihcnab caiba mais dc dous mil reis dc fatisfalfao ; cifto feentem
a era nos que nao ouverem de ficar em cafa.
E a todo o Creado , quc cu nao declarar que aja fatisfaftab , Ihc
paguem o quc por confcicncia fe achar quc mcrcce.
Item : mando a mcos teftamenteiros , quc fa(Ta& pagar todas as
dividas , quc fe achar , quc devo a todos os Creados ; c le alguns na6
forem contentes do que Ihe deixo . mando , que vejab ilTo mcos tefta-
mentciros , c dcfcarrcgucm cm tucio minha confcicncia , mas vejau nif-
to bem o quc fafem , c ponderem-no bcm.
Item por quanto o morgado , que tenho feito do patrimonio ,
:
ftca ao Duque dc Barccllos meu Hlho , declaro , que fendo cafo quc
,
Dcos nab queira , quc fallclTa fem dcllc hear hlho , ou Hlha , nem
defeendente , quc minlia Cafa haja de herdar , cm tal cafo deixo o di-
to Morfpdo ao filho , ou filha , quc ficar dantre mim , c a Duqueza
D. Bcatris , quc minha Cafa haja dc herdar , da mancira quc o oeixa-
va ao dito Duque mcu filho. E fendo cafo , que eftc filho , ou filha,
que dantre mim , e Duqueza D. Beatris ficar , fallcfta fern filhos , ncm
dcfccndcntcs , quc minha Cafa hajab dc herdar j entab deixo , c que-
ro , quc fique odito morgado aquem fucccdcr a Cafa. Item: digo ,
quc cu tomo cm minha terfa todas as bemfeitorias deftas cafas dc Vil-
la VilTofa , e affim as das cafas dc Evoia , e as bemfeitorias das caias de
Lixboa , c as cafas de Almeirim com fuas bemfeitorias.
Item : dcclaro aqui , que defempenhei com o dinheiro do dote
da Duqueza Ifabcl aos Concclhos dc Pcnella , Villa Cha , c Larim
lorn. IV. Hh qua
Digitized by Google
) ,
,
242 -
7rovas do Llv.VL daHiflorta (jenealogca
to do monte maior.
Item ; hafe dc tirar tambem do monte maior o dinheiro , porque
vendi Rio maior a Martini Aftonlb dc Soufa , c pagaremfe ao Duqiic
mcu lilho , pera fe empregar cm coufa , que fc mata no morgado da
calli , fe cu cm minlia vida o nao fiver feito. Dellc dinheiro tenho
coniprado a licrdadc de Val de Mcllao cm termo dc Arrajollos, com
outras , que cAao cm hum rol com die tdlainento , o que faltar fc
pagara do monte maior.
Item ; deixo a mcu filho herddro dc minha cafa herdar toda a
tapdTaria dc ouro , que tenho , pera que andc fempre no morgado da
cafa , e que nao porfa nunca fer vcndida , nem allicada , c fendo cafo
que a vcnda6 , ou alheem , feja tudo ncnhiim , e na& polTa tal venda
nem alhcamcnto fer feito cm nenhum niodo , que feja. Outro lim
Ihe deixo, ccom asmefmas condidbes, todos os ornamentos , que te-
nho dc Capclla. fl'. os dc brocado , c dc tclla de ouro , ou prata , ou
que tenha guarnilTao dc tclla, ou brocado; caflim toda a prata defer-
vilfo de Capella. E fendo cafo , que aigda prata della quebre , tor-
ne-fe a refazer, ficando nomcfmo pcfo, antes mais , que nicnos, c
mcu herdciro pagarJ ofeitio dcAia cafa.
Item : todos os legados, que ncllc meu tcllamento deixo , c man-
do fc cumpra dc minha terfa , e do remanente della , fallb meu hcrdci-
10 ao Duque dc Barccllos mcu filho.
Item : os fidalgos , que ficarem fen'indo mcu filho herdciro
mando, que tenhao as Alcaidarias , ctenfas, que tern: caqucilcs, que
eflivcrcm apofentados, que tenfas tivercin , porellas fetirari do mon-
te major o que pareccr jufto , c fe darH a meu filho , pera que cllc
acuda com cllas tenfas a dies homens , que ja na6 tiverem idadc pera
^(pm efia r.o trealafci^'ir; que os que a tiverem, meu filho Ihe, fern IheporilTo darem
Jo com huiim cntreli-
nada , porque quando cu herdei minha cafa , aflim o fis.
nlm ^U4 di\ ( Hie
Item encomendo muito a mcu filho , que tratc muj bem todos
:
Digitized by Google
,,
dor mor : c pcllb por mcrcc a Senhora Infante , que procure que nseu
filho cumpra efte mcu tcftamcnto o mais cm breve que poder fer, c
deixo por Icmbradorcs dcllc a mcu filho a D. Luis , c Afl'onfo VMs (ia-
niinha , c Antonio dc Gouvea, os quaes eftarao prefentes atoda coul'a
decomjirimcnto dcllc tcftamcnto , c nao podeiulo eftar todos a illb,
por nao cftajcm na terra , ou por outro algum impediinento , eftem os
que podcivm ; e tambcni na6 eftando o Senhor D. Conllantino , ncni
o Senhor Comendador mor , aondc mcu filho elliver , fafia-o mcu li-
Ilio,
cm tudo cftc mcu tcftamcnto com os Icmbradorcs , que
c cumpra
aqur nomejo.
Encomendo a mcu filho que di vintc cruzados detenfa cada an-
no a D. Maria dc Portugal minha Irmil , Lrcira no Mofteiro de . . . .
Digitized by Google
, ,
darJ die ,
ncm os fucceflbrcs, da diia livraria ncnhuns livros , fem
comprarcm outros como dies , que metad na dita Livraria.
Item as joias , e os vcftidos , que dou a Scnhora D. Catharina
:
ajuntar ao monte major , para mcos iilhos averem fuas legitimas ncl-
las , c dc tudo hei de fazer rol da conta , o qual ficara dentro ncftc
feritorio adinado por mini , feito em Villa Vidbfa a cinco dc Abril dc
1565. Osjuros, que empenhei da cafa , hamfc dedar opredb dellcs
a men fillio do monte maior dc minha fazenda , e porque cu defempe-
nlici algtis depois dc cafado , c tornei a empenhar outros fe for tanto
,
Jitla coul'a
,
como outra , nao lia que fallar nidb : e fe for mais o cm-
penhado , que o defempenhado , amcradc da valia do empenhado fe
ha dc tirar da metade do aquirido da Duqueza D. Beatris : c fe for
mais defempenhado , que empenhado , ametade do que fe defempe-
nhar ficara no aquirido da Duqueza D. Beatris.
O DUQUE.
Saibab quantos cftc inftnimcnto de aprovalTao dc teftamento fer-
rado virem , que no anno do Nafeimento dc noffo Senhor Jefu Chrif-
to de ijdj annos, aosfeis dias do mes de Abril , cm Villa Viflbfa nas
cafas do muito Excellcntc Senhor Dom Theodofio Duque dc Bragan-
9a , &c. nolfo Senhor , fendo o dito Senhor ahi dc prefente , pdo
qual foi dado dc fua mad a de mim Tabclliao efte teftamento fcrrtido,
c cofido todo com hua linha branca dobrada , c me mandou , que Iho
aprovaftc ; e cu Tabclliao Ihc tis pergunta , fe o teftamento era feu , c
fe o avia por bom , c mandava , que fe comprilfc cm todo , e por to-
do E porcllc foi dito a tudo , que lim, eque o teftamento era feu
e o avia por bom , e mandava , que fe cumprifte intciramente , porque
efte aprovava por feu folcmne teftamento , por aflim o aver por bcni
e fcn'ilfo dc Dcos, edcfcargo dc fua confciencia , c oallinou odito
Senhor , "6 em tcftcnmnho deverdade aflim o oiitorgou , feado prefen-
tes por teftcmunlias Eernad deCrafto Veador do dito Senhor, e Anto-
nio Mouro feu Thcfourciro , c Alvaro Bai'a, c Aires de Miranda , c
Eernad da Vciga , c Antonio Leite, moradorcs cm amefma, c fidal-
gos do dito Senhor, ecu Gomes Soares I'abelliad publico pelo dito
Senhor que cftc ferevi , c aflinci demeu final publico, e Galpar Gon-
falvcs ('apcllad do dito Senhor. = O Duque. := Gomes Soares. =
Fer-
n.ao dc Caftro s Antonio Mouro s: Gafpar Gonfalvcs Antonio
Leite Eernad da Vcjga Alvaro Baia = Eei nad de Miranda. Eoi
aberto
Digitized by Googl
,
PcITo por merce a Duqucza minha mulhcr , ouc queira cftar ncf-
ta ViUa agafalhada com mcu filho , c com a Scnnora D. Catherina
porque cua feru a mor confola(la& , quc poder fer pera mim , e pcra
minna alma, porque eu confio deincu filho o Duquc dcBarccllos, e
da Scnhora D. Catherina , que Ihc fara6 todos os ferviffos , c agafalha-
dos , e one a tera6 por maj , como fc cfpera dc quem dies fao , e co-
mo Ihe deixo encomendado por palavra , c por fcrito ; e toda via , que-
rendo ella na& cftar aqui , c ir para outra parte , mando quc meos fi-
Ihos fe criem aqui cm cafa do Duque meu filho , e allim o pdfo nuii-
to por merce ao Senhor Dom Luis , que o aja por bem , c que minha
mulher cft6 aqui da mancira , que ordeno , c Ihc dem hum apofento
deftes
,
qual parefer a mco filho , quc he mais convcniciite , nao Ihc
Icvando por die nenhuma coufa , nem me parefe rcfa6 quc Icvcm a
,
mco filho pdo apoibnto novo mais que ametade do quc cuftou pdos
roes das obras , por quanto fc lizcrao muitas fabriquas , deque die
nao tcm nenhuma ncceflidadc. O Duque. c= O Duquc. c= D. Conf-
tantino.
Encomendo a mcu filho ,
quc ajude tudo o quc puder eftc hof-
pital daqui pcra quc fc curem nclle todos os doentes , como cu ago-
ra tafia: cu Ihc deixo cem mil rcis dejuro , nao Ihclcixci mais, por-
UC eftc mcrito queria cu quc die tivefie com noflb Senhor cm aju-
3 ar com omais, efepor feu fallefilmcnto poder deixarlhc ajuda paia
ifib perpetua ler 3 tambem muito bem , c aflim o devx ddxar enco-
•,
As meos filhos mando quc dem a cada hua fete mil rcis
Digitized by Google
Turovas do Liv. V I. da Hijloria (jeneah^ica
dctcnfa, c cfla tcnfa la defer cm vida dccada hua dellas c o cue :
cAas tenfas valcrem le !ia de dar a men filho do ir.oiite maior ; e aAim
niando , que dem a caJa hua hum veftido , depois de terem creado
mcos f llios. H Iciido cafo que criem mcnos tempo cs tres annos aciif-
tumados, darlhehao foldo a livra, como parefer bem a meos tcftamcn-
teiros. t Ifabel Martins efta ja fatisfeita. As dividas , que devo aas
ni I’aos de niinhas terras , maiido que fe pagucm logo. A xj de Mayo
1561. =: O Duque.
Item : A Capella , que fe dis por meu Bifavo cm Santo Agofti-
nho cm Villa Viilofa , mando que fe mge para lempre , c fe diga a
milfa quotidiana, por quanto nas partilhas que As, ouve certo pref-
,
fo por onde me obrigei por minha fazenda aniandalla dizer , epagar:
e o mcfmo me obrigei pela milfa que fe dis quotidiana cm S. l3 oiningo.s
de livora por a alma demeu Avo. Lembre a milfa , que fefoia dller
cm Ourem pela alma do Marques dcValcnca. Lembre a milfa que fe
foja dil'er cm Chaves pela alma do Duque D. Alfonfo. L’u mancci fa-
ber ao Porto a S. Domingos das Donas onde jas a Condefla D. Lcanor
dalviin mulher do Ondellable Dom Nuno Alvres Pereira , fe fe di-
zia algrta mill’a por eUa ; e foubc , que I'e dizia liua quotidiana , por
luia quinta, que derao aodito Molleiro, em terra dcUarrolb. — O
Duque.
A Duqueza minlia Senhora me pedio que
,
gaflaiTc a Icgitimada
Senhora Condcifa fua fillia no Moftciro das Chagas \ c quando ouve
dccafir, medilfe que does contos, que a In^eratris Ihcdcra para ca-
liiincnto de hua llllin , folfem para a Condcifa , cm dcfconto da fua
Icgitima ; depois vcio a cafar a Senhora Marqueza Dclchc , e deullic
dies dous contos , c quando fe ifto fes , me dice Sua Senhoria , que
Uido o que el la delfe a Condcifa , feria cm dcfconto de fua Icgitima ,
de que tenho hu.n Provifao fua. li tambem tenho outra do Senhor Con-
de , cm que dis , que fejab a conta de fua Icgitima os novcccntos mil
rcis
,
que cu dci de minha cafa ; e fe por ventura demandarem a mcos
herdeiros pelo que falta para comprimento da dita Icgitima , podem-
fcHie dar cm conta eftis provifocs , que tenho da Duqueza minha Sc-
nliora , c do Senhor Condc , por quanto me difem Ictrados , que nao
tenho nenliua obrigalfao por dircito , nem confcicncia , a pcrtaferlhe
dla Icgitima, porque a mai nao he obrigada a dotar afilha, cfetoda
via iiiliilirem nilfo , detcrminicc por juAi^a. =: O Duque.
Eu liz hum cfcaibo, ccompra com ChriAova6 dcFran9a, clhc
dei trinta alqueires de pao que tinha de renda cm hua I'ua herdade,
j
que cAa no termo de Arraiolos , e fe chama dos Andorinhos , por ou-
tros trinta alqueires , que die tinha na lierdade das Malhas
,
que cA.i
no meu regengo de monte de trigo, c aAim Ihe dei letcnta c (inco mil
reis por hum iiioio que mais tini’.a na dita herdade , que por tudo he
,
lid moio , c mcio de pao teriado , duas partes de trigo , c hua de levada;
c cAes trinta alqueires , que fe derao pela herd.tde dus Andorini;os , fid
do morgado , c pcrtcnccm ao meu fllio mais vclito , porque tambem
crad do mcfmo morgado os trinta alqueires dos Andorjnhos , c Head
elloutros era feu lugar. E aAim quero , que die moio o aja meu filiio
'
mais
Digitized by Gooole
da Cafa %cal Tortiigue::;ji.
247
irais vclho , porfcr cmifa , qite cfta noRcgucngo deinonto ilc tiigo,
etomalloha no que I’c nvallinr pormcii fallccinicnto. =1 Duqiic. O
Parccc, que os d:aos tioPcrciro dcSanrarcm nao dlao nos bens
partiveis do Invcntaiio , qiie I'cfcs por fi'.liccimcnto da mcu pai. Vcr-
leha , fc fao do morgado , clclho dcpartilha, tcnho ncllas ainetade ,
e o tcrgo , c a ininlia Icgitiina , c a da Senhora Infante D. Izabel , c a da
Saniiora Alarquaza Dclchc. Do al fafarao iguais quinJiocs, c peitan-
cer anicos Irmabs i'oldo alivra. Mando, qua dem oitenta mil cqui-
nhentos reis dalnim dircito , qua nao paguci aElRcv man Sanhor, c
poram pc!Tam-nos ao Govarnador , que ciitao for , c fanao quifcr fafar
mcrce dalles , cntao mando a maos tcftamentciros , que os paguain.
Ella Carta la tiara a D. Conftantino mcu Innaii, fecu fallaccr primai-
ro que die clicgue da India j elando cafo, que la fallella , ou no ca-
minno , daiTalia a dita Carta a Duqueza minna Senhora fua maj , qua
he I'ua Jierdaira , ou quern for herdairo , ou tcflamcntairo , a qual ve-
rao ambos , porqua he coula que cumpre a defcargo de fua confclan-
,
cia. = O Duque.
Tcnho dado ao moflciro danolTa Senhora da GrafTa da Villa Vif-
fofa hum moio da pao na herdada de Beatris Gonfalvcs , que clla dci-
xou a nolfa Senhora da GralTa da Villa VilTola ein hua Capclla no tcr-
1110 de Evora monte. Mando , que me digao em milfas pala alma da
mcu avo , e de mcu paj , c de ininha maj , c fafer confarto com os Pa-
dres fobre ilTo. Tcnho dado a jugada da hua herdade cm Evora mon-
te , e dos Fradas da S. Jaronymo de Evora , a ellcs mefmos, porqua me
digao hum trintario em perpeUtum pala alma delRey D. Manoel , que
fanta gloria aja , c tern I'cito feriptura dilTo , que cudo , qua dlJ no
inau Cartorio. Encomendo a mcu herdairo , que Eiiba , la fedifem
eflas niilfas , c as fafl’a difer.
Deixo ao Padre Er. Paulo Prior , por alcmbrador da mcu tclla-
mento , c aflim a Ruj Vas Caminha , Fcrna& Rarbofa , e Lazaro Ri-
bciro eftarao fempre a ordenar de cumprir do teftamento. Dice no tef-
tamento , que deixava a Duqueza todos os feos veftidos , digo , que
Ihc deixo toda a chaparia douro ,
que efta feita ,
c confertada para cl-
les. = O Duque.
Frej Paulo de Jefus ,
mando , que nas cfmolas , que deixo para
cafar orf^ , entrem duas nlhas de Antonio Alvarcs da Villa Boim. :=
O Duque.
^anto
ao que me lembraram por parte de Vifente dc Soufa da
tenfa que ellc dis que Ihc davo , digo , e mando , que fc vaja tudo
,
bem, CO que por Jultifl'a cu for obrigado a cumprir, fe cumpra ; caf-
fim o mando a meos tcftamentciros. Foime lembrado tambem Joao
Alvras lobre os officios , que Ihc tirei , por os perdar , digo , qua ifto
feveja por juftifta, c fc emalgtia obrigalTa6 Ihc for a ellc a Joao AI-
vres, ou a Gafpar de mando que fe Ihc fatisfalTa aquillo, que
porjuftiffa , cconfcicncia cu for obrigado. E pclfo por mcrce aoSa-
•’hor D. Conftantino que affine por mim .aqui , c affim affine o Du-
,
Digitized by Google
,
Digo ,
quc auc fao cntrcgucs a Jca6 Gomes ,
algiljs pcfTas das
ovi llias pedi
,
pera as dar aalgilas ndloas , c outras Ihcirandci dar ; di-
go ,
c niando
,
quc accrca dillo das ditas pdJhs , quc aflim forem da-
das, die feja crido por feu juramento , como as deu per incu nianda-
do. Eporque cu mandci a Antonio Mouro , quc cmprcflall'c rr.oradia
adiantada a algiis creados dccafa, niando , que ifto feveja, c feja cri-
do por I'cu juramento , c por die fe llic Ici c cm conta. Eu tenno da-
do hum dc fdfenta mil rds para fe galVarcm na Capclla de nolfa Se-
nhora no molldro de Santo Agoftinho , pda quc mandci desfazer,
quc fes o marido dc Alaria Alc-al'orada. Mando quc dies felfcnta mil
rds fe paguem , pera fe fazer no dito Mollciro a Capella de noffa Sc-
nliora. O
Alvara tem-no Maria Alcoforada ; c mando , quc o Senhor
D. (Jonftantino , c meu filho afllnem aqui , a 19 dc Setembro de <
die,
de minha
fe dai af) fazenda qutros des mil rcis de tenfa ; c po-
rem cu folgaria , que Hcafle o officio a Fernao daVeiga. 3 O
Duque.
3 ODuque.
Digo , que cu ouve do Papa Bullas pera poder aplicar a minha
Capella mil c quinhentos cruzados d; penlao por Igrejas de meu Pa-
droado.
Digitized by Google
,,,
daCafa%eal Tortugues^a.
droado. Ouve d^ois do Papa morto , fer efta Bulla
algua duvida
,
valiofa,
rcvogarem , ou ncarcm rcvogadas as Bullas , quc nao
por fc
tivcflcm avido eft'eito. Sobrc ifto efcrCTi a Roma , e me refponde-
ram , que podia fal'er as ditas ancxalFois , c aflim mo dilTcra& algfis le-
tiados e mando , que illo fc veja bcm , e fc fa
•, e dcfencarrcguc
. . . .
Item :Vicente dc Souza cu Ihe tenho mandado dar cem mil reis,
cm fatisfaflab de feu fervilTo nab Iho fou cm mais obrigaflab.
:
mafia deftes novecentos mil reis , podem difer , que fua maj Ihos tern I
Digitized by Coogle .
da Cafa ^al Tortugiiea^a. 251
rem n’lfto ,
detcrmincmno Ictrados ,
e fanafTc niflb o quc for jufti/Ta ,
e del'cargo de minha confciencia.
Item : eu tcnho cmpreftado a D. Theotonio meu Irmao dous
mil e tantos cruzados, e tenho mandado vender (incoenta , e tantos
mil reis dejuro na Dizima dopcfcado de Lisboa. EAes interell'es ha
elle de pagar cada anno , ate defempenhar o dito dinheiro a cuHa
de fuas rendas. Tambem deve a Antonio Alouro certo dinheiro , que
na& dcclaro , por na& faber o que he : fera o quc por boa conta fe
achar. Senao cafo , que o dito meu L-mao fallelTa , fern ter com quc
polTa pagar todas cllas dlvidas, ou parte dellas, fairolhe deltas quita
da minha terfa. Efendo cafo, que elle tenha com que aspolTa pagar,
enta6 nao Ihe quito nada difto , porque raeos hetiieiros tcrao mais
nccellidadc dilTo , que elle. E podcmlhc mandar difer , quc das ren-
das , que tern n^e Rcino , que agora paflaram de mil e quinhentos
cruzados, que Ihccu dci, pddc pagar ilio. Eoque atras digo acer-
ca das cafas de D. Fulgcncio , eu Inc tenho mandado dar quinhentos
cruzados em Roma , e outras dividas , que me deve , tudo fe dcfcon-
tara nelles. A
D. Confbntino meu Liuao empreftei dous mil cruza-
dos , quc empenhej por dies na dizima do pefcado feflenta e quatro
mil reis a iijoo rds o milhar, de que die paga os interefles: pagal-
losha a meos herdeiros. Em
Villa VilTofa a nove de Maio de ic6o. ss
O Duque.
mando que as duas hlhas de Lopo Rodrigues de Carva-
item :
ras , e le pague em prata com brcvioadc. Item dedaro , que fern em-
:
Digitized by Google
. . J
da Cafa ^al ^ortugues^a. * 5j
'
anno Jo nafcimento dc NolTo Scnhor Jcfu Chrifto de mil e feifccntos
e quatro annos , nos vintc c quatro dins do mes dc Abril do ditto anno
ndla Villa dcAlhandroal , noCaftello daditta Villa, eapolemto om-
de cftaa ha muito Exccllcntc Scniiora Duqucza dc Barguanca D. Bri*
tes do Aleincaftrc , e a muito Exccllcntc Scnhora Donna Izabel fua fi-
Iha , e do Scnhor Duquc de Barguan^a D. Theodozio o primciro defte
nome , feu marido , que Dcos tem , femdo as dittas Senhoras ahv dc
prefente , e bem afy I’nftao Monteiro , Cavallciro da hordem de Nof-
ib Scnhor Jcfu Chrifto , Criado do muito Exccllcntc Scnhor D. Mi-
guel de Mcnezes , Marques dc Villa Real , e feu Procurador baftamte
por Tcrtude de hum publico eftromento de procura(Ta6 , que pera efte
effeito aprefemtou do ditto Scnhor Marques , cujo trcslado vai no fim
defta eferetura pera mais fertefa do ditto podcr loguo pclla ditta Sc-
nhora Duquefa de Barguan^a Donna Brites Dallemcaftre foi dito em
prefem^ dc mj publico Taballiab , c das teftemunhas ao diamte no-
mcadas, que ella eftava comfertada pera com ajuda , e favor do Se-
nhor Deos cafar a dita Senhora D. Izabel fua filha , com ho dito Se-
nhor D. Miguel de Menezes , Maraucs dc Villa Real por licen^a efpe-
cial que pera i(To fe impetrou dclRcy noftb Scnhor , e que vimdo o
dito cal'amento a efeito , e fendo recebidos a porta db Igreja fegundo
forma do fagrado Concilio Tridemtino ella dita Scnhora Duqucza dc
Barguan 9 a D. Breatis- de Lcmcaftre Ihedaa, edotta emcafamento qua-
remta mil cruzados de fua fazenda com ho aue ja tem a Senhora D.
Izabel paguos em duas paguas , a primeira a ae viinte tnil cruzados ho
no que mais ella Senhora dottadora quizer loguo tanto forem recebi-
dos paguos emdinheiro, ^ITas douro prata, joyas, pedraria, bens
,
dc rais , veftidos , e adercuos da pclfoa aa dita Senhora D. Izabel , c
mais coufas que Ihe ella Senhora dottadora emtreguar ainda que feia6
bens proprios da ditta Senhora D. Izabel fua filha porque todo fe def-
contara na ditta entregua , e fatisfa^ad dos quaremta mil cruzados , que
Ihc affy dotta no tempo do paguamento cm que IJias emtreguar ; e os
outros vinte mil Ihc adc dar , c entreguar ho dia do rcccbimcnto a oi-
to mezes primeiros feguintes em dinheiro , e mais bens da natureza dos
atras dcclarados paguos pclla mcfma ordem , e maneira , que conthcni
no primeiro pagamento , c huns , e outros ferao todos avaliados por
duas peftbas que o beni entendab , huma que ella Scnhora Duqucza
,
de Baiganga I). Brites Dallemcaftro nomear , e a outra aquella que o
ditto Scnhor D. Miguel de Menezes ouver por bem , c na contia cm
que os pozerem os alfeitara ella Senhora dottadora , e os entregara , e
alcm diifo ella ditta Senhora D. Izabel fe dotta com hos bens allim
dc rals como movcis dereitos , e auftbis que Ihc perteneem avendo fua
Icgitiina da fazemda
,
que ficou por morte do ditto Scnhor Duquc dc
Barguan^a D. Theodozio, feu Pay, edefeits rendimentos do tempo
dc fua morte athe o dia em que forem recebidos , c com todos os mais
que ade aver , e herdar por morte da dita Senhora Diiqueza dc Bar-
guanij'a D. Brites dc Lcmcaftrc fua May e pofto que fe nao polfa ao
prezente declarar conthia ferta dos dittos bcas , fe emtemde que podc
importar cftc dotte duzentos rail cruzados hou o que fe achar cm ver-
dadc
Digiiizf -i by GoOglc
,
Digitized by GoogI
,,
Digitized by Google
2^6 Turovas do Uv. VI. da Hijloria ^eneahglca
tlicm , c quc por omra do matrimonio , e confcn'aHao da Cafa , c cfta-
do daditta Senhora D. I7jbcl Ihe promctia, edcfcito promctcu co-
renta mil cruzados dc arras , ouc fc Ihc paguarao pcllos bciis , c fazen-
da do ditto Senhor Marouez D. Miguel dc Menezes , e as dittas arras
terao amcfma natureza, libcrdadcs, previllcgios, c prerrogativas , quc
ao dc ter os proprios bens de raiz allim pera I'ua conlcn'alfao , coino
pera I'cr perferida a pagua , c fadsfa^ab della a todas as outras obrigua-
^oens , e dividas , quc forem devidas aimda que fejab feitas primeiro
que a que hora fe fas defta promclTa , c obriguaijao que por rezao del-
la Ihe hqua as quaes arras numca a ditta Senhora Donna Izabcl , e Ihc
ferab paguos por inteiro em cafo quc fejab emtrcgucs ao ditto Senhor
^larqucz amtes do feu fallecimcnto cento e vintc mil cruzados dc dot-
te porque nab Ihc fendo emtreguc tamta comtia fc Ihe nab paguaram
mois arras, que ater^a parte dodotte que Ihe for emtregue, eem ca-
fo , que o dottc , e emtregua , que for tcita ao ditto Senhor Marquez
imj>ortc mais que os cento c vintc mil cruzados numqua as aiTas pode-
rao padar dos dittos quaremta mil cruzados , e feparandoffe o matri-
inonio por morte dellc Senhor Marquez , ou por qualqucr outra via
cm vida da ditta Senhora D. Izabcl polio que damtre ambos fiquem
filhos fempre a ditta Senhora Donna Izabcl I'era emtreguc do feu dot-
te , das arras, fern no ditto dotte, e arras terem os dittos filhos, ncm
outros alguas herdciros parte alguma , c todos os mais bens, quc por
parte dcllcs Scnhorcs comtraemtes vicrem ao cazal nab fendo os atras
declarados fc rcgullarab por adqueridos ainda quc fejab patrimoniaes
da parte do ditto Senhor Alarqucz , e tudo o que nab for aottal fepar-
tira como adqueridos igualmcnte emtre a Senliora D. Izabel , e os her-
dciros do ditto Senhor Marquez, e fazemdofle bemfeitorias conflamte
o matrimonio nos bens do cludo, ou ein quacfquer outros feguintes a
reiletuifrab nab podera a ditta &nhora D. Izabel fer tirada da pollc
das propriedades , era quc as dittas bemfeitorias forem feitas athe Ihe
fer pagua a parte quc nellas Ihc couber aver , c avemdo duvida fobre
as bemfeitorias dc mancira que fe aja de correr demamla , c querendo
h.) novo fobceffor
,
quc Ihc fejab emtrcgucs as propriedades cm que
ellas forem feitas
,
efazer pera cflc effeito depozito davallia dell as , q
ditto depozito fe fara na mab da ditta Senhora D. Izabcl , ou da pcl-
foa que clla ordenar , c illo pclla parte fobmente ouver de aver iLis
dittas bemfeitorias , e a liquida^ab que feade depofitar fera feitta pel-
la via, cordem que por dcrcito ellab determinado, cnab fera ha dit-
ta Senhora D. Izabcl obriguada a dar fian^a alguma pera Ihe fer em-
tregue a comtia , que ouver de fer depofitada das dittas bemfeitorias
antes ella a thcra em fua mab athe fedar final fenten^a no cafo dafa-
tisftlTam das dittas bemfeitorias , e o que for determinado por fentenva
quc palle em coufa julgada fe guardara , e comforme a clla Ihe ficara
o ditto depofito , e liquidandolfc menor comtia emtab reftituira o quc
fe achar quc mais Ihc foi emtregue , e Ihe fiquarab , o que Ihe foi jul-
guado, e nab Icfazcndo o depozito cm fua mab pclla maneira que dit-
to he nab podera fer tirada da polTe das dittas propriedades em que
as bemfeitorias forem feitas , c outrofy eftara a ditu Senhora D. Iza-
Digitized by Googic
,
a& de correr ,
e comcluir as demandas ,
e fazer as dittas partilhas am-
tre dies ,
o Senhor Duque de Braguanga , e feus Irma&s , c a Senho-
e
ra D. Caterina fua May , que fao partes nas dittas demandas , e parti-
lhas o ditto Senhor Marquez fera obriguado a niandar correr as dittas
demandas , e acabar as ditas partilhas por fua parte jumtamente com
hos Procuradores della ditta Senhora Duaueza pera fer emtregue do
que ade aver da ditta legima da Senhora D. Izaoel as cuftas que fe fi-
zerem paguara cada hum fegumdo a parte que na divizao partilha em-
tregua dos bens , que Ihe for dada , e na& podera o ditto Senhor Mar-
quez fazer comcerto algum com ho ditto Duque de Barguan^a , e maes
artes , item com feus fucceffores fobre as dittas partilhas , e bens que
Kle pertemce aver pofto que feja com exprelTo comfentimento da ditta
Sennora D. Izabel fern Ihe a Senhora Duqucza de Barguan^a aprovar o
ditto comferto , c o aver por bom , e bem feito pera que por refa&
della os bens da legitima da ditta Senhora D. Izabel na6 receba6 de-
menuiflao alguma , e ella fique detcriorado , e fem dottc , e o com-
ferto , que por outra via fe fizer fem comfentimento expreflo della dit-
ta Senhora Duqueza deBarguan9a, fua May, fera nullo, edenenhum
elFcito , e fena& cumprira afy como fena6 fora feito , e a ditta Senho-
ra D. Izabel , e o ditto Trifta6 Monteiro em nome , e como Procurador
do ditto Senhor Marquez ouverao afllm por bem , e fe obriguara6 ao
cumprir , e todo ho mais comtheudo em efta efcretura , e pello ditto
Triftao Monteiro foi outrofy ditto , que pera o ditto dotte , e as ar-
ras da ditta Senhora D. Izabel Ihe fiquarem feguras nas couzas em que
fe Ihc ade fazer reftitui5a6 , e na6 vir em duvida fe o ditto Senhor
Marques tern , ou tinha bens propios patrimoniaes , que baftaffem pe-
ra por elles hear feguro o ditto dotte , e as arras elle fe obriguava , e
de feito obrigou por verdade da ditta procurafTa& ao ditto Senhor Mar-
quez impetrar , e aver proviza6 delRey noflb Senhor pera que em ca-
fo que fena& achem bens adqueridos , ou propios do Senhor Mar-
ues pera a ditta Senhora D. Izabel fer inteiramente pagua do ditto
a otte , e das arras , ou as herde della a ditta Senhora D. Izabel do que
ouverem de aver do dotte feja6 paguos pellos bens do eftado de Villa
Real , e morgados a elle anexos , polio que feja6 da Coroa , e fugei-
tos por reftetuiflTa6 , e por outra qualquer via^ ou por. os remdimentos
dos dittos bens do eftado de Villa Real , e mais morguados a elle ane-
xos , e a ditta provifa6 avera em termo dos primeiros oito niezes con>
tados do dia que for recebido com ha ditta Senhora D. Izabel em di-
ante que he o tempo que ella ditta Senhora Duqueza de Barguan^a
ade emtreguar os vimte mil cruzados da fegunda pagua dos quaremta
que promete em dotte ao ditto Senhor Marquez , e na6 avemdo a dit-
ta proviza6 no ditto termo , ou avendo-a , e na6 fendo tal que por
ella aja Sua Mageftade por bem de fegurar o ditto dotte , e as a^as
imteirainente fem demenuilTam por os dittos bens do eftado , e feus
remdimentos na forma que ditto he nao fcara ella ditta Senhora Du-
queza de Barguanga obriguada a emtr^ar ao ditto Senhor Marques
hos dittos derradeiros vimte mil cruzados amtes os empregara logo
•
taiuto que cheguar 0 tenno dos oito mezes em bens dc raiz , que i'e-
jao
,,,
Digitized by Google
z6o Turovas doUv.VL daHifloria ^enealogtca
Digitized by Google
l6l ^rovas doLiv.VJ. daHifloria ^enealogica
bnlliao ,edas teftemunhas ao diamtc nomeadas, loguo por SuaExccI-
Icmcia foi ditto , quc die pclla prczemte dava , e outorguava
, como
deu , c outorgou todo feu baftamte , e comprido podcr , e tain cuin-
pridamentc como ho tern, epera efte cafo fc requcrc ha Trifta6 Mon-
teiro deQiiciros , Veador de fua fazenda , e Contador dc fua Cafa pera
que porta r a Villa dc Allamdroall comtratar com ha Senhora Duque-
I
Digitized by Gooj^I
^
Carta
Digitized by Google
,
DigitizK: by GoogU
da Cafa %eal Tortu^ues^a, 26^
m nomc dc Dcos
E AinS. Saiba& os que efte contrato de cafamen-
to dottc , e arras virem que no Anno do nalcimcnto dc nodb Sc-
nhor Tefu Chrifto de mil c quinhentos, efefcnta c dous Annos , aos
Num. 178.
An. 1562.
oito dias do mes dc Agofto na Cidade dc Lixboa nos pa^os ondc poii-
la a muito alta , c Screniflima Princefa a Senhora Idantc dona Ilbbcl
molher do muito alto e fcrcnillimo Scniior IlFante dom Duarte que fan-
ta gloria aja cAando clla dita Senhora Iff'antc prefente c bem alii o 11-
lultriflimo e muito Exccllcntc Principe o Senhor dom Duarte Deque
dc Guiniaracs Condc-cAable dcAcs Keinos filho primogenito do dito
Senhor Irfante dom Duarte j c da dita Senhora Ihante dona Dabcl , e
a/fi cAando prefentes os muito Excellentes Princcpcs o Senhor dom
7hcodozio Duque de Braganja , e o Senhor dom Joa& Duque de Bar-
cellos filho primogenito do dito Senhor Duque deBragan^a, eda mui-
to exccllcnte Princefa D. Ifabcl dalcmcaAro Duquefa dc Bragan^a que
Dcos aja. Logo pclos ditos Senhores Ifi'antcs e Duques dc Bragan^a,
eBarcellos foy dito perante mi nctario, e de teAemunhas ao diaiite no-
mcadas que prazendo a noflb Senhor antre dies era tratado cafamen-
to. IT. que die dito Senhor Duque de Barcellos cafe com a muito al-
Digitized by Google
,
Digitized by Gooqlc
,
a fenhora dona Cathcrina ficando filho ou filha d’antrc ambos guc aja
d’herdar o cftado quc o fenhor Duquc dc Barccllos tcm da Coroa
e o dito filho , ou filha fallcccr fern dcl'ccndentcs , quc cn tal cafo
tomara o dito cftado ao poftuidor da cal'a dc Barganga tiiando o quc
afiina fc obrigiiau dar a fenhora dona Cathcrina. Item mais acorda-
rao, eafccntarao quc fe ofenhor Duquc dc Barccllos fallcccr cm vida
dclle fenhor Duquc dc Bragan^a e nao Ihc ficar filho c ficar filha ou
j
dcfccndcntc femea quc cafe com o filho mais velho do fenhor Duquc
•dc Bragan9a c na 6 tendo filho com feu dcfccndcntc mais velho , por-
que affi o ha clRcj noflb fenhor por bem , c foy mais afentado quc
Ic a fenhora dona Cathcrina fallcccr primeiro quc o fenhor Duquc dc
Barccllos, c Ihc na& ficar filho macho fenao filha ou filhas fcmcas, c
tornar a die fenhor Duquc dc Barccllos a cafar outra vez , e avendo
fUho macho quc a cafa dc Bragan^a aja dc herdar quern quer que a
:
Digitized by Google
da Cafa l^ortuguei^a, 2 6p
farios, cos ditos Sciihorcs Iffantcs Scnhores Duqucs dcBragaiKja cBar-
ccllos ,
fc obrigarao atodo o contcudo nefte inftromento terein , e inan-
tcrcm , c cumprircm conio nclle he contiudo fob obrigarao dc I'lias rcn-
das, cbcns avidos, e por aver quc para ilTo obrigarao , c tudo dies
Senhores hus dos outros afeitarab , c eftipularao por folene eftipula-
9ao , c eu notario como pdlba publica dlipulante c accitantc , tudo ef-
tipulcj , c afeitej por folene eftipularao dos ditos Scnhores cm nomc da
dita (enhora dona Cathcrina , c das mais partes a quc efto em qualquer
tempo polTa tocar , c a provifao que cu Pantaliab Rabello tenho d’El-
Rej nolfo Senhor de quc afima fa^o mencao para podcr eferever efte
contrato he a feguinte. Eu ElRcj fago faber ao que efte meu alvara
virem que cu cj por bem e me pras de dar podcr c authoridadc a Panta-
lia& Rabello para fazer cm publico inftrumento o contrato dc cafa-
mento de antre dom Joao Duque dc Barcellos , meu muito amado e
trezado fobrinho c dona Catherina minha muito prezada Thia hlha do
f(Fante dom Duarte meu Tliio quc fanta gloria aja , c afli todas as pro-
curagois , e efcrcturas , tocantes ao dito cafo , e para iftb fomente o fa-
90 notario publico , c Ihc dou toda a authoricladc que dc dircito fe
rcqucrc ; e efte me praz quc valha como carta fern embarguo da ordc-
nara6 do fegundo livro titulo 20 que diz quc as coufas ciijo cftcito
ouver de durar mais de hum Anno palTcm por cartas , e paftando por
Alvaras na& valhab , e pofto que na6 pafle pcla Chancclaria fem em-
barguo da ordenarao cm contrario. Joao de Caililho o fez cm Lisboa
a 8 de Agofto de M. D. Ixij.
RAINHA.
Alvara porque V. A. da podcr c authoridadc a Pantaliao Rabcl-
lo para fazer cm publico o inftromento do contrato dc cafamento dan-
tre dom Joao Ouque de Barcellos e a fenhora dona Cathcrina , c alii
todas as procuraroens , e efcrcturas tocantes ao dito cafo , e para ifto
fomente o faz notario publico , e Ihc da toda a authoridadc quc dc di-
reito fe requere , e efte valera como carta c na6 palfara pcla Chanccl-
laria , teftemunhas quc a todo efto fora& prezentes c amnara6 com os
ditos Senhores partes nefte contrato o Sennor dom Conftantino fobri-
nho dclRej nolTu Senhor , e Irraa& da dita Senhora Ift'antc dona Ifa-
bel , e do Senhor Duque dc Bragan9a , c o Senhor dom Francifeo dc
Mello fobrinho delRcy nolfo Senhor Conde de Tentugal , e o licencia-
do Affonfo Vaz Tenreiro chanceler dezembarguador , couvidor da ca-
fa do dito Senhor dom Duarte Duque de Guimaraens , Condeefta-
blc deftes Rcinos , e eu Pantaliab Raocllo que efte publico eftromen-
to fiz , c eferevi no dito dia mes c Anno , e lugar afima ditos , o qual
contrato dc cafamento dote, c arras, cu Pantalliab Rabelo em meu
livro dc notas tomci , c dcllc o tresladci bem , c ficlmentc , e o con-
certei com o proprio c aqui meu publico final puz quc tal he. =
In-
fante Dona Izabcl. =
no Duque. s3 ho Duque. =: D. Conftan-
tino. =5 D. Francifeo Conde. s
ho Licenciado Aft'onl'o Vas Tcm-
rciro.
Aos
/
Digitized by Cooglt
da Cafa 7(eal T^ortugues^a. 2y I
tar a tcr^a parte do dote , e fcm embargo dos dircitos quo difpociri
uc querendo a molher Icvar ametade do adquirido que feja obrigiia-
a a a paguar a ametade das dividas , e fem embargo de quaclqiicr ordc-
nacois Icis dccrctos , decrctaes , grozas opiniocs uc doutorcs , I'enten^as
cuAumes eftillos e quacfquer outras coulas que en contrario fcja& ou
polFao fer porque para elleito do dito Contrato fe aver de cumprir,
afn e da mancira que I'e ncllc contem , cy tudo por revogado anulla-
do cafado c yrritado , como que fe das ditas ordena^ois , leis , decre-
tos , c decrctaes , grozas , opinioens de Doutores , fciencias , cuftumes,
efVillos, c de
tudo o niais que cn contrario pofTa fer , cu fizclfc partU
cullar e cxprefFa men^ao c da fubftancia de cada bda das ditas coufas
fern embargo da ordena^ao do fegundo livro Titulo 49 que diz qud
ra6 fc‘ia vilta fer derroguada nenliua ordena^ab fe della ou da fubftan-
cia della fenao bzer cxprclTa men9a6 porque tudo cy por revoguado
,
calTado , anullado , ymudo , e fem embargo de tudo quanto cn con-
trario for , ou puder fer
,
quero que o dito Contrato fe cumpra como
fc ncllc contem , cej porfuprido a Idadc do dito Duque de Bragan9a
meu muito amado , e prezado fobrinho como fc ellc fora ao tempo
que odito contrato fez major deidade devinte finco Annos^ fem em-
bargo de fer mcnor dc vintc finco Annos , porque para effeito de po-
dcr fazer o dito Contrato , c ratcficagab Ihe fupro e ej por fupriua a
dita Idadc , e o fa^o major de vinte finco Annos ao tempo do dito
Contrato e ratefica^ao , e por de tudo meaprazer , efer afli minha von-
tade mandei paflar a prezente a qual quero que fe cumpra c guarde
como nella fe contem , pofto que nao pafle pela Chancelaria fem em-
bargo da ordena^ab en contrario. Pantaliab Rabcllo a fez cm Lixboa
a trde dc Dezembro Anno do nacimento de nofIb Senhor jefu Chrif-
to de mil e quinhentos e fefenta e tres.
O CARDEAL ITFANTE.
c tres annos , aos quatorze dias do mes dabril do dito anno cm Villa-
Vi^oza nos Pa^os do Reguengo do Duque noflb Senhor na Cazinha
do defpacho , eftando alii prezente o Licenciado Lopo Dabreu Caflcl-
lobranco , Juiz de fora por Sua Excellenc'ia com alcada dclRey N. Se-
nhor nclla dita Villa ; por Gafpar Franco , mo^o da Capella de S. Ex-
ccllencia , c Solicitador de feus fdtos foi aprefemtado ao dito Juiz hum
eftromento dc quitacab , ho qual parecia fer feito da letra , e final pu-
blico dc Francifeo Rodriguez publico Tabaiiab de notas na dita Villa,
do qual o trcslado de verbo ad verbum he o feguinte. Saibab quantos
clle^ eflromcnto dc quitacab virem , que no anno do Nafeimento
dc
NofTo
Digitized byX^oogle
,,
ba/liao ,
quango ejle the den conta da vi/ida ,
e negocios do Car-
^
deal Legado , e do feu Cajamento. Tirey-o do Carto-
^
rio da Caja de Bragaiiga, edd no maqo dc Cartas it
nnjftvas.
^
j 8 O. Omo YofTa Altcza nco tern Criado, ncm ValTalo , que feme an- 4
teponha no zelo , e no amor das coufas defeu fcrvi»;o , por ferem
muitas , c muito grandcs as obrign^ots que eu tenho para mfto cxcc-
dcr
Digitized by Google
,'
der a todos com niuita rcza6 podia efperar por efta merce que Vof-
,
fa Altcza me fes agora dc me comimicar por fua Carta os negocios
que o Cardeal I-cguado tratou com Vofla Altc2a da parte do Santo
Padre, porifTo bcijo asReais ma6s deVoiTa Atcza , cpola detrimina-
936 , que ncles tomou , porquc nos vai tanto no Cafamento de Voda
Altcza , e na fcguranw da luccelTao deftes Rcgnos que nos devemos
,
todos de alcCTar inuitb , e dar muitas gramas a nolFo Senhor dc ter pof-
to a VolTa Alteza cm idade, e defpolIi§a6 para conlfentir falarfle em
feu Cafamento com mais declara^ao do que atcqui fe fez. E pois fe *
trata porordcm de Sua Santidade, e Franca ganha muito nalianija, e
parentefco de VolFa Altcza de crer he que fe proccdera nilFo de ma-
neira, que o refpeito, eautoridadc de VolFa Alteza fiquc cm feu iu-
gar. Nao taco ncfta materia nenhuas lembran^as a VolFa Altcza por-
quc como efta refoluto no principal ponto dela que he no confenti-
nicnto de cafar , o mais hade depender da repofta que VoUa Altcza ri-
ver , que deve fer tal , que fobrcla aja pouco que replicar , mas fe
,
parecer necclFario fazerlFe , Icmbrarei cnta6 a Vofla Alteza o que en-
tender, que mais cumpre a feu ferviqo. Entrar Vofla Altcza naligua
contra o Turco , nao polFo cu deixar de o aprovar muito porque tc-
,
nho muj prefentes na memoria ouvir a meu Paj muitas vezes , fer ef-
ta a mais importante coufa que fe podia ordenar na Criftandade
, e dc-
fejou-a ellc tanto emfua vida , que meparecc, que tera agora fua al-
ma muito contentamento deaver acabada. Equanto VolFa Alteza me- '
Digitized by Coogic
,
An. 1571.
I Inllromcnto dado cm forma per mandado de jum^a
audlentica vi-
rem que no anno do Nacimento dcNoITo Senhor jefu Chrifto
,
derail
cquinhentos e fetenta c hum annos, aostreze dias domes deSeptem-
bro na Cidadc Devora nas poufados do Senhor Lecenciado Antonio
Pcreftrelo Branda&, Defembargador , c Vigario geral emefta Cortc ec-
clcfiaftica , e Arccbifpado Devora pelo Illuftrimmo Senhor Dom Joa6
de Mello per mercc de Dcos , e de Sandla Igreja de Roma Arcebifpo
Devora &c. perante elle Vigario geral pareceo ho Lecenciado Luis
Lopes , Procurador badante do muito Excelente Senhor ho Senhor
Dom Joa& Duque de Braganga &c. e Ihe aprefentou hum Breve de
gramas , e Indulgcncias de Noitb Senhor ho San£lo Papa Pio Quinto
ora na Igreja de Deos Prefidente , feripta cm porgaminho , carecente
de vicio , e fufpei 9ad , fellada I'ub anulo Pilcatoris , da quad ho thcor
deverbo adverbum tal he.
PIUS PAPA V.
D llei^ filij falutem , &
apoftolicam benedidHonem. Nobilitas ge-
neris, aliaquc virtutum dona quibus vos, &veftrum quemlibet il-
larum largitor Altidimus iniignivit promcrentur , ut petitionibus vcl-
tris quantum cum Deo poliumus favorabiliter annuamus. Hinc eft
quod nos cupientes vos, & veftrum quemlibet fpeciaUbus favoribus,
& gratijs profequi ; nccnon a quibulvis excommunicationis , fufpen-
fionis,
&
intcrdi^K , alijsque ccclefiafticLs fententijs , cenfuris , poe- &
nis, a jure, vel ab hominc quavis occailone, vcl caufa latis, fiquibus
quomodolibet innodati eftis ad cli'c£hjm prxfcntium duntaxat confe-
quendum harum fcric abfolvcntes, &
abfolutos fore cenfentes veftris
inhac parte fupplicationibus inclinati. Vobis, &
veftrum cuilibct, ut
in qualibet capclla majori cujulVis ccclefise tam fecularis
,
quam rc^u-
laris Mifths tam privatas
,
quam majorcs, &alia divina officia audirc,
ycftrofque , &
cujuslibet veftrum filios , prout haflenus confueviftis
in veftris Capellis de licentia tamen Redloris parrochialis ccclclia: bap-
tizari faccrc. Itincrantes vero , & in locis ubi ccclclia ,
feu Capclla
non
Digitized by Google
da Cafa %eal T^ortugues^a. . 27j
non fucrit commorantcs fupcr altari portatili quod vobifcum deferre
liceat in loco ad hoc convenienti , & honcfto per Ordinarium feu ejus
,
Vicarium approbando , in veftra , & familiarium veftrorum prxfcntia
Miffam celcbrari faccre , ac etiani illam tarn inibi , quam uoicunque
ctiani ante diem circa tamen diurnam luccm , & per horain port meri-
diem cum neccffitas id cxegcrit audire , ac in infirmitate conftituti in
eccldijs , aut locis ad divinum ufum duntaxat deputatis etiam interdi-
fto quavis audVoritate apoflolica , vel ordinaria fuppofitis dummodo
ros caufam hujufmodi interdi^lo non dcdcritis , ianuis clauHs , non
pu'fatis campanis intcrdidRs , & cxcommunicatLs exclufis , etiam in die
rafchatis de liccntia Re£boris parrochialis ecclefijc , vel in veftro pro-
prio Oratorio ab Ordinario approbate llmilitcr MilTam celebrari fa-
cere , & inibi facerdoti peccata veftra , confiteri , ac alia eccldial-
tica facramenta fufcipere , vcftrofquc mortuos , & familiares pro tem-
pore decedcntes cum honefta funerali pompa tempore interaicti hu-
jufniodi fcpiliri facere ; Practerea ut temporibus jejuniorum tarn qua-
dragefimalium , quam alionim quorumcuiique totius anni tarn vos , &
velttem quilibet, quam uxores, & filij veftri utriufque fcxus
, ovis,
bi.tiro , cafco , & alijs ladicinijs , dc altciis carnibus vcro dc utriul-
que mcdici confilio in loco tamen remote itaut exindc fcandalum non
gencrctur , &finc aliquibus commcnfalibus uti , & vefci abfque conl-
cicntix fcrupulo , necnon duos cujufcunquc etiam mendicantium or-
dinum fratr js de lupcriorum corundem liccntia , & ad corundcm fupe-
riorum nutum amovibilcs apud vos retincrc , ac tain ipfis ut in domo
veftra , ut prafertur pcrmancrc quam pnesbitcro , per vos cligcndo ,
ut pramifla exequi libere , & licite valeatis , & valeant apoftolica au-
tentate per prselcntcs liccntiain conccdimus , & facultatem. Non ob-
ftantibus quibufvis apoftolicis, nccnon in Provincialibus , etiam ccnci-
lijs editis I'pecialibus
,
vel gcncralibus conftitutionibus , ac quibufvis
etiam juramento confinrationc apoftolica , vel quavis ftrmitatc alia ro-
boratis ftatutis , & confuctudinibus , cictcrifquc contrarijs qiiibul'cun-
uc. Datum Romae apud Sandum Pctrum fub Annulo Pifcatoris.
a•ic VIII. Januarij M. D.LXXI. Pontificatus noftri anno quinto.
E aprcfcntado aft ho dito Breve a elle Vigario gcral , ho dito Li-
cenciado Luis Lopes , por parte do dito Senhor Duquc de Braganya
&c. Ihe pedio , c rcqucreo , que com ho thcor delle lltc mandafl'e pai-
lar hum pubrico Inftromento ho que vifto pelo dito Vig.ario gcral
,
mandou que com ho trcslado do dito Brev'C Ihe foftc palfado cftc pu-
brico Inftromento cm ho qual interpos fua audoridade ordinaria , e
decreto , teftemunhas a efto prefentes Joao Fernandes , e Antonio Coc-
Iho Scriva& dante die Vigairo gcral , c cu Phelippe Diaz Scrivao da
Rcla9a6 , c auditorio cccldiaftico deftc Arcebilpado Devora , pubrico
apoftolica audoritate notario , que a efto fui prefente , c efte Inlho-
mento ferevi de minha ma6 com ho thcor do dito Breve que maim
alieaa , liz tresladar bem , e fielmentc , c com o proprio concertej , e
aqui allinei demeu pubrico final Rogatus , iyreqnijitus Interlined
Num. 182. U ElRey fago faber aos que eftc alvara vircm quc avendo rcf-
An. 1574. -P^pcito a Dom Toa6 Duque deBragan^a meu muito amado c pre-
’
zado fobrinho me hir bora lervir a Africa per meu mandado , ey por
bem emepras que ein quanto clle la eftivcr ena& tornar aefte Rcy-
no Dona Catcrina fua mulhcr minha muito amada eprezada tia, pof-
fa governar e goveme fuas terras e Ducado afy e da mancira que elle
Duque por bcm de fuas doa^oens e Privilegios o fizcra e podera fazcr
fe fora prezente. E mando a todos os meus Dezembargadorcs e a ,
U
Num. 183.
An. 1J74.
E ElRey fa^o faber aos que efte alvara virem que eu ey por
bcm e me praz que todas as pelToas da Villa de Soulcl c feu termo,
e das outras Villas que o Duque de Bragani^ incu muito amado c prc-
zado fobrinho , tern nas comarcas dantre Tcjo c Odiana que o forem
acompanhar ncfta jornada de Tangere onde me ora vay fervir , poll'a6
vender o pa6 quc tivercm e dies , c as pdToas quc Iho comprarem o
polTab tirar das ditas Villas fcin embargo de quaefquer minhas provi-
Ibens , mandados do Almotace mor de minha Corte e pofturas das Ca-
meras que contrario aja , e ifto vendendo dies o dito pa6 pdlos pro-
mos da taxa , e na6 a Regata&s ncm a pdfoas defefas por minhas leys c
provifoens , o que afll me praz pera quc as ditas com o dinheiro do di-
to pao fc polTao apcrccber pera efta jornada. E mando as Jufti^as c
ofticiacs dos ditos lugarcs e a quaefquer outras a quc o conhecimento
.difto pertencer quc cumprain e guardem inteiramente eftc alvara co-
mo fc nolle contem pofto quc nao I'eja pafl'ado pdla C'.hancclaria fern
embargo da Ordena^ao cm contrario. Joa& da Cofta o fez cm IJsboa
a dez
Digitized by Google
da Cafa *^al Tortugues^a. 277
a dez de Setembro dc mil e quinhentos e fetcnta e quatro. Jorge da
Cofta o fiz eferever.
O CARDEAL INFANTE.
Rivard porcjue ElRey manda fe dc ao Ducjtie de Br Uganda 0 que
thefor neceffario, pelo ftu dinheiro ,
para a jornada de Tange>
re. Original y que ejld no Archive dadita Ca/a, donde
0 tirey.
U ElRey Mando
E aos Corregedores , Ouvidores, juizes, e Judi-
nas a que ede Alvara , ou o trelado delle cm pubrica forma for
modrado , e o conhecimento dellc pcrtencer , que dem , c fa^ad dar a An. 1574.
Dom Joa6 Duque dc Braganca meu muito amado , c prezado fobri-
nho que me ora vaj fervir a Adrica , ou a feu certo rcc.ndo todas as
embarca^o^s , que forem necedarias pera levar fua gente , fato , cava-
los, cmantimentos aTangere, e afy Ihcdarab poufadas, edrebarias,
mantimentos , bedas , barcas , carretas , giiias , e todas as mais coul'as
que forem necedarias pera eda jornada ao Duque , e aos feus , e a gen-
tc que me vay fervir em fua companhia , o que tudo elle mandara pa-
gar polos pre^os , e edado da terra , e da taxa , c buns , e outros o com*
prirao ady coin muita brevidade , e dcligcncia , fobpenna de cimeoenta
cruzados cm que cmcorrera qualqucr que o afy na6 comprir ametade
pera osCativos, eoutra ametade pera quern acufarj c podo q[^ue ede
Alvara na6 feja padado polla Chancelarya fern embargo da Ordena^ao
em contrario. Joa6 da Coda o fez cm Lisboa a dez dc Setembro de
mil c quinhentos fetemta c quatro. Jorge da Coda ofez efcre\ cr.
O CARDEAL INFANTE.
U ElRey fa 90 faber aos que ede Alvara virem , que antre Don^yni. 1 8 5.
Antonio meu muito amado , e prezado Tio , e Dom Johao Du- . ~
•
que de Braganca meu muito amado, eprez.ido fobrinho fcmovco di- • 5/
fcrcn 9a na prccedencia dantre ambos , e parecendome meu fervi 90 de-
verfe detriminar porjudiga qual dcllcs deve prccedcr. Dom Antonio
meu muito amaao , c prezado Tio me peuio , que tratandodc por
judija da preccdcncia fe tratadic da pode em que elle cuidava , que ef-
tava , c o Duque de Braganca meu muito amado , e prezado foorinlio
mepedio que fcna6 tratalfc fena& da propriedade por quanto a polfc,
que odito D. Antonio cuidava que tinha hcra ncnhda, eavendo rd-
pcito aos inconvenientes , que fe podem Icguir dc fe nao determinar
com brevidade eda duvida hei por bem , e me praz , que a dita duvi-
da de preccdcncia , afi no quo toca a poife como a propriedade fe d^
torminc fumariamente juntamentc per juizes fcin fufpeita que paia ilTo
d.nci
Digitized by Coogle
,
REY.
Digitized by Google
,,
Digitized by Coogle
280 l^rovas do Llv, VL da Hijlorla (jenealcgtca
Ca cxcmplari ,
& in hanc tranfumpti formam rcdigi , mandari , noflrani-
^iic , &: (iiclic Curia; noftra; autoritatcm paritcr, & dccrctum dcfupcr
int'orponi per audientiam publicam littcrarum contradittarum Sandtil-
fimi Domini noftri PapK , ut nioris eft citari feciinus , & mandavi-
inus ad diem , horatn infraferiptas quibus advenientibus comparuit
judicialitor coram Nobis Dominiis Doaor Ericus a Cofta Clcricus Sa-
lamantinus di<fti Illuftriffimi , & Exccllcntiflimi Domini Inftantis Pro-
curator , & CO nomine procuratorio dittas littcras apoftolicas in forma
brevis fub annulo pilcatoris expeditas , & inferius infertas exhibuit
dedit , atquc produxit quas quidem littcras ad manus noftras rccepi-
mus , vidimus, Icgimus, «Sc diligenter infpeximus fanasque , integras^
&illcfas, ac omni prorfus vitio, &fu(pitione carcre reperimus , iplal-
&
que ad prefati Illiiftriffimi , Exccllcntidimi Domini principalis ultc-
riorem inftantiam per diferetum Viruin Dominum Pompeum Valcrium
divlx Curix caufarum Camerx apoftolicx notarium publicum infra-
I’criptiim rranfummi , & cxemplari , & in publicam tranfumpti formam
rcdigi fccimus , & mandavimus volentes , & autoritatc dittx Curix dc-
cernentes , quod prefenti noftro tranlumpto publico dc cctero , & in
an tea tarn in Romana C^uria quam extra ubique locorum in juditio
& extra ftetur illique detur, & adhibeatur tabs, & lanta fides quabs,
& quanta dittis originalibus littcris inferius infertis , & cum prefenti
tranlumpto aufcultatis, & collationatis data fuit, & adhibita , datur-
que , & adbibetur , ac darctur , & adhiberetur fi ipfx originales littcrx
in medium exhibitx ftiidcnt , aut oftenfx hujufmodi veto littcrarum
aportolicai um tenor de verbo ad verbum I'equitur , & eft tabs videlicet
a tergo. Dilc^o fibo Nobili viro Joanni Bragantix Duci intus vero
Gregorius Papa XIII. Dilcclc fib Nobilis Vir lalutcm , &Apoftobcam
benedidVionem. Pridem a nobis non fine dolore intelIe<fto quetnad-
modum dilcclus filius Nobilis Thcodofius Barcellorum Dux primo-
genitus tuus annum agens circitcr duodecimum clarx mcn;orix Sebaf-
tianum Portugalbx , &Algarbiorum Regem in Africam comitatus quo
ipfc Rex die cum Barbaris Chriftianx ^dei hoftibus prclium commit-
tens , & fortitcr dimicans ocubucrat una cum multis fuis familiaribus
in poteftate Marrochitarii , & Fefieni Tyrani captus magno cum timo-
rc nc cjus tenera xtas tanta ceb mutationc fatftx mil'erxque fervitu-
tis incommodis contabcfcerct mortifquc periculum adiret tu vero in
tamo belli apparatu magnis fumptibus ita facultatum tuarum copias
exhauferas ut nee Ducis fibj , nee famibarium tuorum fpedlatx ndci
Jiominum de tc bene meritorum bberationein fine alicna ope ftatim
curare pofies Nos tua, & Ducis fibj tui , ac fimul captivorum predit-
toi um conditione plurium commoti , nobibtatemque tuam in eo quod
anxic parabas ad illorum bbertatem pretio juvare volentes Motu pro-
prio , & ex certa feientia noftra tibi apoftolica autoritate conceftimus,
ut omnes preceptorix mibtix Jefu Chrifti Ciftcrcienfis Ordinis in iftis
Regnis confiftentes , &ad prefentationem tuam canonice pertiiientes
qux vacabant tunc , & in pofterum quibufvis modis , & ex quorumcun-,
que perfonis vacarent ubicunque , & quandocunque etiam apud Sedem
Apoftolicam in hujulinodi vacatione quamdiu velles non tamen ultra
triem-
,
Digitized by Coogle
,
Digitized by Coogle
da Cafa ^al Tortuguei^a. a83
putandum quo etiam durante Preceptoria: predrttx in vacatione'
rema-
nere poffint, nec devolution! fubjaceant, & interim illarum
& alia preditta in fubfidium redeniptionis , & alias , ut predittuih eft a
te convertantur ,
& cetera in predidis littcris contenta fiant apoftoli-
ca autoritatc prcdida tenore prcfentium cxtcndimus , & prorogamus
volentcs ut eadem autoritate ftatucntcs ac deccrnentcs Priores , Can-
^
tores , Thefaurarios , Scholafticum Archipresbiterum , Retbores, Vr- &
carios univerfos , & lingulos predifto durante quinqucnnio nil omni-
no ultra centum ducatos predidos ftngulatim etiam rationc diftribu-
tionum quotidianarum , & continunrum ofticiorum petere, & exigcre
pofte , ncc aliud eis debcri , ac irritum , & inane quicquid fccus fuper
nis per cos , aut quolVis alios quacunque autoritate feienter vel igno-
,
ranter contingent attentari non obftantibus Conftitutionibus , & Ordi-
nationibus apoftolicis , ac de Barcelos , & de Ourem eccleftarum pre-
ditanim juramento, confirmatione apoftolica, vel quavis firmitate alia
roborans Statutis , & coniuctudinibus , necnon omnibus illis quas in
dittis littcris volumus non obftare ceterifque eontrarijs quibufeunque,
volumus autem ut ex frudibus , redditibus , proventibus , diftributio-
nibus , & alijs predittis ditto durante quinqucnnio fabrics , &; edifi-
cia omnia ecclefiaruni , &locorum preditorum I'arta tedaque tucantur,
& omnia onera ipforum fupportentur omnino. Datum Roms apud
Sandum Petrum fub annulo Pifeatoris die vigeftiina odava Odobris
1579. Pontificatus noftri anno odavo Cefar Glorierius , fuper qui-*
bus omnibus , & fingulis tamquam rite , & rede , & legitime fadis
noftram
j
& dids Curis noftrs prefads autoritatem pari ter, & dc-
cretum interponendum duxjmus prout interponimus per prefentes. In
quorum omnium , & fingulorum fidem , & teftimonium premiflbnim
has prefentes noftras , live prefens publicum tranfumpti inftrumentum
cxinde fieri , & per noftrum Notarium publicum infraferiptum fubferi-
bi , & publicari , figillique Caqicrs Apoftolics quo in talibus utiraur
juflimus , & fccimus appenfione munire. Datum Roms in edibus nof-
tris fub anno a Nativitate Domini Noftri Jefu Chrifti Millcllimo quin-
gcntelfimo feptuagcflimo nono , Indidione feptima die vero Icxta
menfis Novembris Pontificatus Sandiftimi in Chrifto Patris , & Domini
noftri Domini Gregory divina providentia Paps XIIJ. anno odavo
prefentibus ibidem diferetis viris Dominis Pompeo Antonino , & An-
tonio Quilecho ditts Curis noftrs Connotarijs , Teftibus ad prcmilfa
omnia , & lingula vocatis , habitis , atque rogatis primo tcncri fecun-
do de Monfortc , & Sands Maris de Altcrdochao , &
Sands Alaruc
de Gundefende. App. P. Val.‘
Csfar L."‘
Niim. 1
An.
8.
1581.
EU o Duque &c. Fago faber aos que eftc meu Alvara virem quc
por quanto eu tcnho poder do Santo Padre para applicar os ren-
dimentos das Comendas de minha apprefcnta9ao (endo vagas por tem-
po de cinquo annos a as defpefas quc fiz na guerra de Africa e em pro-
curar a liberdade do Duque dc Barcellos c dos mais Criados que forao
cativos na dita guerra. E porque ora efta vaga a Comenda de Sao
Gens dc perada do Bifpado de Miranda cy porbem emepraz de appli-
car os rendimentos della do anno padado de fetenta c nove a as diias
defpefas , conforme aos breves de Sua Santidade , que para i(To tenho.
Ellcvao Ribciro o fez em Villavi§ofa a xx dc Mar^o dc M. Dlxxxj.
HO DUQpE.
t
Num. iSp.
An. 1581. EU o Duque &c. Fa90 faber aos quc die men Alvara virem , que
por quanto eu tenho poder do Santo Padre para applicar os ren-
dimentos das Comendas dc minha apprefenta^ao (endo vagas por tenv-
po dc dnquo annos ao refgate dc meus Criados , que forao cativos na
guerra de Africa : c porque ora efta vaga a Comenda de Sa6 Marcos
na Villa de Monfaras Arcebifpado dc Evora , quc foi de Antonio de
Gouvea meu Secretario , ej por bem c me praz dc applicar os rendi-
mentos della dos annos palfados de fetenta cnove eoitenta , aore(ga-
tc de meus Criados , que fora6 cativos na dita guerra , e as defpefas
uc na liberdade dellcs tenho feito conforme aos breves de Sua Santi-
a ade que para ilfo tenho. Eftevao Ribeiro a fez em Villa Vicofa a
iij dejulho deM. Dlxxxj.
HO DUQUE.
Caf’ta
,
,
fa^o fabcr aosquc efta minha Carta vircm que em vida doDuque de
Bragan^a dom joa6 meu muito amado c prczado fobrinho que Dcos
aja , cibndo elle em minha Corte Ihe mandci dizcr que conlidcrando
eu omuj conjunto devido que comigo tinha dona Catherina fua mo-
Ihcr minha muito amada e prezada prima filha do Ifantc dom Duar-
te meu tio que fanta gloria aja, eavendo refpeito ao muito amor que
Ihe tinha e ao que elle Duque moftrara nas coufas de meu fervi^o
depois que entrey neftes meus Reynos, eamuy grande confian^a que
tinha dellc e todos feus del'ccndentes proccdcrem da mefma maneira
e me conhecerem c fen'irem fempre todas as mcrccs que Ihc fizclfc avia
por bem de a elle e a fua cafa faz.cr as que Ihe entab mandci dcclarar
contcudas em hda portaria , que depois por meu mandado Ihe palTou
Miguel de Moura do men Confelho do Eftado c meu Eferivao da pu-
ridade para por ella fc Ihe fazerem fuas provilb«;. E porque antre as
ditas merces lha fiz que a todos os focelTorcs de fua cafa depois que
a herdalTem fe fallalfe por Excellencia alii como Elle Duque dom Joa 5
a tinha por merce do Senhor Rev dom Henrique meu tio que Dcos
tern e me toy ora pedido pclo Duque D. Thcodofio fen filiio meu
muito amado e prczado fobrinho , que ora he Duque de Braganga e
de Barcellos e fucceflbr de fua cafa me aprouvelTc mandarlhc palfar
carta cm forma defta merce. Avendo cu rclpeito a tudo o que acima
he declarado , e ao conjunto devido que comigo teni o dito Duque D.
Thcodofio. E por folgar muito de a elle e a todos os ditos feus fuc-
cefTores fazer honra graca e mercc pclos ditos relpeitos e pclo muito
amor c boa vontadc que Ihe tenho , por efta prefente Carta me praz
e cy por bem que ao dito Duque D. Thcodofio e a todos os Duques
Erdeiros e fucceffores dc fua cafa , depois de a herdarem conforme a
fuas doagoes fc falle por Excclencia afil como fe falava ao Duque feu
pay , c mando a todos os officiacs e pefibas deftes meus Reynos , c Se-
nhorios dc qualquer quabdadc que feja6 a todos em geral e a cada hu
cm cfpecial que alii o guardem e cumprab inteiramente como nefta
C^rta fe content , fern nilfo haver agora , nem em tempo algd nenhda
duvida porque afii he minha mercc. E por firmeza de tudo Ihc man-
dey dar efta Carta por my aflinada palTada por minha Chancclaria cfc-
laJa do mat fcllo pendente. Lopo Soares a fez cm Lisboa a doze
di.ts do mes de Juiiho, Anno do Nafeimento dc nolfo Senhor jefu
Clirifto dc ntil c qainhentos c oitenta c quatro.
Carta,
Digitized by Google
285 Trovas do JJv. VL da HiSloria (jenealo^ca
S E N H O R.
Dit. n.ioo.O Que V. Maqeftadc nos niandou cfcrevcr, por Carta dcj deNo-
. .y vcmbro pallado fobrc a materia dos
.
ftilos , emviandonos com el-
An. 1 590 * la Scnhora D. Catherina , do Duque feu filho para V.
as Cartas da
,
Magcftade ,
epapcl que por parte de ambos prcfentou D. Rodrigo dc
f
pdg
jiJ ue
Alagcltade nos parccco ( por ilto I'cr dc tanta importan-
vcrmolo todos juntamcntc , c cfta foi a caufa dc nao relpondcr-
da Hiitoru Tom. f/.inos attegora a V. Alagcftadc , fendo tao nccedario por leu lervigo,
jd.fmos iHf»j,4»/omf»i.acabarle ifto do concluir
,
para cefarcm dcfordcns , que cada dia va6
crccimento (como por muitas vczcs o tcmos fignificado a V. Ma-
7f Cet/} iw/^cr, oyKfgcftadc.) E no que toca a pdloa da Scnhora D. Catherina , nos parece
rejcrimoi no dui /«-quc V. Magcftadc por todas asrezoens, que para ilFo ha, cpello^mais
s"' conjunto parcntcrco que clla tern com V. Magcfladc que nenlida peP-
I'oa defte Rcyno
,
por ncta dclRey D. ManocI , que Decs tern Avo dc
V. Magcftadc , lie mcrcccdoia dc cm tudo rcccber dc V. Magcftadc par-
ticular tratamento
,
c favor como Iho V. Magcftadc tem tcito, e taz,
cque nifto Ihcdeve fazer todo aquellc que V. Magcftadc vir que ella
mcrccc , pois cm todos os tempos pall'ados , fe Ihc teve cm tudo o ref-
peito devido , a quern clla he , a que fc agora mais ajunta a fua ida-
dc , c as outras rezoens , que crcccra& com o tempo , c na6 aver cxem-
plos , que I'e pollao rcgullar pcllo feu , c poderfehia efeuzar fallar a
pramatica nclla , fecoiniflb fefatisfizer como parece. E que no que
toca ao Duque dc Bragan^a fepode dizer nclla (fern expccifcar, fc-
na& por fc tirar duvida na gencralidadc , da prcmatica ) que fc Ihe falc
por Exccllciicia , como a tern por mcrcc , c aoa^ao de V. Magcftadc dc
juro , para ft , e para os Duques feus fucceftbres , e quanto a informa-
^ai) que V. Magcftadc manda
, que
Ihe demos do tempo cm que fc
premitio ao Duque D. Joao feu pay que fc Ihc falaft'c por Exccllen-
cia , tcmos entendido que quando enzou com a Scnhora D. Catherina,
a pedio para cllc a ElRcy D. Sebaftiao que Dcos tem , o Senhor D.
Duarte leu cunhado , e que naquella pratica ncm Ihe foi concedida
ncm negada , com que -Ihe parccco que podia ufar della , c depois
continuou com o requerimento ate que ElRcy D.Henrique que Deos
tem , Uia concedco para cllc c depois V. Alageftadc dc juro para os
Duques feus fucceftbres.
As peftbas que no fobreferito das Cartas para V. Magcftadc de-
vem por a ElRcy meu Senhor nos parece que podem fer aqucllcs ti-
ti:los que V. Alagcftadc manda que nefte governo fe dem cadciras dc
cipaldas c nao uzamos dcftc tcrino para que fe aja de dizer afti na
,
prema-
Digitized by Google
da Caja %eal T^ortuguei^d. 287
prematica , fcna6 para por eftc modo , nos dcclararmos , tendo nifto
confidcra9a& do que fc coftumava e permetia cm tempos paflados nefte
Rcyno , e tambem nos parcce , que I'c deve conceder o melmo , as pef-
foas ( ou tcnha6 titulo ou na6 ) cujo de\'ido com V. Magcftadc for tao
comjunto , como os que forem bifnctos delRey D. Manocl que Deos
tern , cm que entrao os filhos da Senhora D. Catherina. NolTo Senhor
a Chatolica pcflba dc V. Magcllade guardc. Dc Lisboa a 2 8 dc Dc-
zembro dc 1J96.
dia, &c. FalTo faber aosque efta minha Ley virem , que fendo cu
informado das grandes dezordens , e abuzos , que fc tern introduzido
no modo de falar , e eferever , c que va6 continuameiitc em crcfcimcn-
to , c tern chegado a muito cxccITo , de que tern rczultado muitos iti-
convenientes , c que converia muito a meu fcrvilFo , e ao bem , c lolFe-
go dc mens valFalloz , reformat os eftilloz de falar , e eferever , c redu-
zilos a ordem , c termo certo , e praticando-o , e tratando-o com pef-
foas dc meu C2onfclho, e outras de letras, e de experiencia , ordcnci
deprover nifto na forma , e maneira ao diente declarada.
Primeiramente pofto que fe podia efeuzar nefta Ley tratarfe dc
mim , ncm dc outras pelFoas Rcacs , toda via para que milhor feguar-
de , e cumpra o que toca a todoz : Ordeno , c mando , que no alto
das Cartas , ou papeis que fe me el'creverem fe ponha , Senhor , fein
outra couza , e no fim dellas , Deos guarde a Catholica pciFoa dc V.
Magcftadc c no hm da lauda , cm que fc rematar a Carta , fo porn o
;
Digitized by Coogle
28 8 l^Yovas do Lh. VL da Htjlorta (jeneahgica
eordcm ,
que com os Revs: c com asPrincezas dcllcs o nicfmo que
efla dito que fc ha dc ter com os Principes.
Que aos Infantes, c as Infantas fefalc fomente por Alteza, efc
Ihesefcrcva no alto da Carta, Senhor, c no fim della, Deos guardc a
V. Alteza e no fobreferito , Ao Senhor Infante N. ou a Senhora In-
:
que a nenhda outra peflba fc polTa falJar ncm eferever por Alteza.
One aos filhos , c lilhas Icgitimos dos ditos Infantes fc ponha no
alto da Carta , Senhor , e no fobreferito , Ao Senhor D. N. ou a Se-
nhora D. N. e fe Ihc efereva , cfale por Excclencia.
Qi’C a nenhda outra pclToa por grande eftado , officio, ou dig-
nidadc que tenha , fc falc por Excclencia , dc palavra , ncm por eferip-
to , fenao aqucllas pdToas , a qucin os Senhorcs Revs mens antcccflo-
rcs , e cu tivermos feito mcrcc que fe chamcm , c lalcin por Excclcn-
cia, como dies, ecu temos feito aoDuque deBragan^a, ncm fefa-
Iar.i affi mclmo
,
nem cfcrcvcra a nenhda pclToa por Senhoria Illuftrif-
ftma , ncm Rcvcrcndiffima : c ao Arcebifpo dc Braga , como Primaz ,
fepodera falar, c derever por Senhoria Reverendiffima.
Que aos Arcebifpos , eBifpos, caosDuques, c a feus filhos, que
cu mandar cobrir , c aos Alarquczcs , cCondcs, c ao Prior doCrato,
fcjao obrigadoz todas as pefl'oas dc incus Rcynoz a cfcreverlhcs , e fa-
Jarlhes por Senhoria , c nao a outra peflba algda.
Quo aosVizorcys, c Govcrnadorcs que ora fao, e pello tempo
forem d^eftes Rcynoz ( que na6 tiverem comigo o parcntcfco , con-
theudo nas pronieflas feitas acs ditos Rcynoz) fcjao todas as peflbas
dcllcs obrigados a eferever , c falar por Senhoria, cm quanto fervirem
,
os ditos cargos.
(^uc ao Regedor da Jufti^a da Caza da Supplicagao , e Governa-
dor daRella9a6 do Porto, Vcdorcs da fazenda, c Prizidentes doDc-
zembargo do Paflb , c Meza da Confciencia , e Ordens , no tempo , em
que eftiverem cm feus Tiibunaes, falem por Senhoria todas as peflbas,
que nclles entrarem , e o mcfmo farao nas pctigocs , c papeis , que fe
Ihc el'crei'crem , e ouverem dc prezentar , eftando affi mcl'mo nos feus
Tribunacs, e quando eftiverem fora dcllcs, fellies nao podera falar,
ncm eferever por Senhoria.
Que aos Embaxadorcs que tiverem aflbnto na minha Capella , e
a qualqucr outra pdfoa
,
que por algum refpeito cu mandar cobrir
fc pofla eferever , e falar por Senhoria
,
o que fc na6 podera fazer com
outra peflba algda.
Que nas partas da India eferevao , c falem por Senhoria ao Vi-
zorcy , ou Covernador dcllas , todas as peflbas que la andarem.
Que no eftillo dc eferever huas peflbas a outras feguarde geral-
mentc 1cm cxccp^ao algda a ordem feguintc. Comegara a Carta , ou
papel pclla rezao , ou pello negocio febre que fe eferever fern p6r dc-
baxo
8
REY.
^ligucl dc Moura. Simao Gonsalves Pretto.
Gafpar Maldonado.
Digitized by GoogI
,
,
S. Primeiramente.
Tom. IV-
Digitized by .Coogle
,
Digitized by Coogk
da Cafa l^al Tortuguei^a.
que fazcllo poroutro tcrmo. E porquc nao he rezao , que Sua Ma-
geftade fc contentc dc a dcfcoiitetitar , c de fc Ihe defcomporcin , as pef-
foas, que folgarem dcofazer, ncni feus filhos, Criados, cVafTallos,
mudem o eftillo poraue fempre Ihc fallarao , c efcicvcrao. Pede o
,
Duque a Sua Mageftadc , que Ihe faga mcrcc dc aver por bem que ,
cm vida dc fua May nao haja nifto mudan^a permitindo, que cada ,
hum Ihe pofTa fallar , como athc^ora fc fez e para fc fazer nifto o
, ,
cue o Duque pretende baftara fignificarlhc Sua Mageftadc pclla via,
,
fazer aflim
,
porquc efta he a mayor pena da ditta Ley , a que o Du-
que nao queria dar nunca occaziao. E para ilfo Icmbra a Sua Magefta-
uc , o grande devido , que fua May tern com Sua Mageftadc , c fua
rauita idade , e grandcs mcrecimentos , c tudo o macs que podcra
,
Icmbrar a Sua Mageftadc , por ondc Ihc mcrccc muito mayorcs mcrccs,
c favores.
S. One a iienhuma outra pejfoa.
pan^a. ) E ,
que ncm os Revs paflados , nem Sua Ma-
fendo certo
;eflaJe tinhao feito mercc a outra pefToa das que hojc vivein , que fe
flie cliamc , c falle por Exccllcncia , mais que ao Duciue dc Braganga
cll.i claro
,
que fe na& fallara na dita Ley por aquelles termos , ( fe-
na 6 aaquelixs pclfoas a quern os Scnhorcs &c. ecu tivermos feito mer-
cc &c. ) fcnaquclla cxccp 5 a 6 fenao tratara cxprcll'arrcntc dosfuccef-
fores do Duque , como na verdade fe tratava na Lcj , que Sua Alagef-
tadc primeiramente afllnou , porque nao fendo a(t;m , na 6 avia para
que tratar das pclfoas , a que Sua Alageftade , ou os Reis palfados ti-
nhao feito efta mercc, pocs era certo , que deflas nao avia macs, que
liuma que he o Duque, eadiin ouvera a cxccp^ao defer Angular, e
,
feita delle femente 1 cm tratar doutras pclfoas.
E efta ifto ainda macs claro , porque ncm os Reis palfados, nem
Sua Alageftade Azerao clla mercc ao Duque Dorn Thcodozio , que
lioje vivc os Reis palfados a fizerao ao Duque Dom Joa 6 , que Deos
:
tern, e Sua Alageftade lha fez por a ditta fua Patente a die, e a feus
I'oecdforcs ; c cm virtude della , como fucccfl'or do Duque Dom Joa 6
goza o Duque D. Thcodozio da ditta mcrce , c afl’m pocs , que fem
nova mercc a goza , e feus lucccIT'orcs hao tambem dc gozar della , nu
todos feouverao dccxccptuar na Ley , ermo cflava feito na que pri-
ineiramcntc le aflinou , ou fe ouvera de fazer a cxccp^ao do Duque de
Bragan 5 a fingdla , e Cngularmcnte fe fallar nas culras pclfoas , que nao
avia.
S. E toda a peffoa.
que tiveran em fua Caza. E ainda que a Ley nefte f. falla por aqucl-
la palavra
( fe
ponha ) a qual parecia que importas a maes claramente t
pelfoa (comtudo efta chro que nao importa macs, que permilfao,
,
que
Digitized by Google
,
S. Que ms fobrefcritos.
Parecc que por a mefma reza6 por onde Sua Mageftadc permite
oue fe polTa p6r no fobrcl'crito a cada hum o foro , que tiver em Caza
de Sua Mageftadc , poderi tambem o Duque p6r a feus Criados , o
quc tiverem em fua Caza , c que o nao defende Sua Mageftadc por ef-
ta Ley
, e affim determinou o Duque de nao mudar o eftillo , quc ti-
nha de mandar p6r nos i’obrcfcritos das fuas Cartas para feus Criados
o foro , que cada hum tern em fua Caza : porque nclles Icnao poem
a cada hum fenao o quc na verdadc tern pcllo que importa ao mef-
,
mo Duque , e a feu ferviftb , c boa ordem de fua Caza , que fe def-
comporia de todo fe o Duque ouvclTe de eferever a todos feus Criados
pcllo mefmo modo , fern fazer differenfa entre dies pello foro que
cada hum tern em fua Caza e como nas Cartas do Duque para feus
;
Por o quc efta ditto atrils fobre o etoda apefiba (efta claro)
f.
Digitized by Coogle
,
N O T A.
anno de
Tragmatica de tratarrentos delRey Fi/ippe II. do
para os Reynos da Corea de Cadella.
Isis, y
naria, de las Indias Oricntalcs , y Occidentals, ‘
,
, v a cada ,
a los que nora fon, como a los que leran de aqui a ’ pito
j-„n- 1
Digitized by Coogle
,
y mandamos ,
que de aqui adclante , cn lo alto dc la Caita , o papel
que fenos cfcrivierc, nofeponga otro algun titulo mas que Sehor,
ni cl rcinatc dc la Carta mas , dc Dios guarde la Catolica perfona de
V. Mageftad , y aHi mifmo no fe ponga cn la cortefia de abaxo cofa al-
guna, mas dclafirma del que el'crivicrc la tal Carta: ni cn el fobrecl-
crito fe pueda poncr , ni ponga , mas de tan folamcntc al Rey nuef-
tro Sehor.
Qiie a los Principcs herederos , y fucccITorcs deftos nueftros
Reynos, fe leseferiva enlamifma forma, mudando tan folamcnte lo
dc M.igcftad en Altcza , y lo dc Rey en Principe , y al remate y fin de
la Carta , Dios guarde a V. Altcza.
Que con las Reynas deftos nueftros Reynos , fe guarde y tenga
la mifina orden y eftilo que con los Reyes dcllos : y con las Princcltas
deftos dichos Reynos , la que efta dicho fe ha dc tener con los Princi-
pes dcllos.
Que a los Infantes , y Infantas , deftos nueftros Reynos , fola-
nicntc fe llame Altcza, y fe leseferiva cn loalto, Sehor, y en cl fin
de la Carta fcha dc poncr Dios guarde a V. Altcza, fin otra cortefia.
Y' cn cl fobre eferito al Sehor Infante Don N. y a la Schora Infanta
Doha N. pero quando fe dixere , o eferivicre abfolutamente Su Alte-
za, fe ha dcatribuir a folo cl Principe heredcro y fuccell'or deftos nu-
eftros Reynos. Declarando , como declaranios , que lo contenido cn
efte Capitulo no fe ha dc entender, ni es nueftra intcncion y voliin-
tad que fe entienda con la Emperatriz Doha Maria , mi muy cara , y
muy emada hermana , aunque fea Infanta de Callilla , pues efta cl^iro
quo fc le ha dcllamar y eferivir Magefl.id yponcrlc end fobre eferi-
Emperador,
to ,
a I.a Emperatriz mi Schora : y a fus hijos nermancs del
nueftro im»y caro y muy amado fobrino , fe l.aia cl nufmo
tratami-
Tom.IV. I’P
Digitized by Coogle
,,
Digitized by Google
,,
Digitized by Coogle
1
I
Decla-
Digitized by Google
r
Declaraqai da Ley das Cortezias ^ pela (jiial fe pdde fallar par Se-
nhoria aos V
edores da Fazenda , Kegedor , e Governador das
Cajas da SupplicagaS , e Porto , Prefidentes , e Commendadores
mores. Original e/ld na gavcta ,
mago / da Cafa da Coroa
na Torre do Tombo , donde a coptey.
porquc ordenou o modo que fc avia de ter nas cortezias , e por quanto
defpois que neftc Reyno I’e publicou , e praticou a dita Ley tempre
por parte dosVedores deminna fazenda, Regedor, e Governador das
Ca/as da Supplica^ad , e do Porto, e dos Prezidentes dosTribunacs, c
dos Comendadorcs mores das Ordens Militates , fe me reprezentarao
alguas cauzas , e razoens de fe na& premetir na dita Ley falarfelhes por
fenhoria . querendo niflb prover , ei por bem por efte meu alvara de-
clarar a oita Ley , para que da<mi em diante fe pofla falar por Senho-
ria aosditos Vedores derainha fazenda, Regedor, e Governador das
Cafas da Supplica^ao , e do Porto, e aos Prefidentes dosTribunaes. c
aos Comenaadores mores das Ordens Militates. E para que a touos
feja notorio , mando ao Chanceller mor , publiq^ue efte Alvara em mi-
nba Chancclaria e invic logo o trcsiado delle foomeu fello e feu final
a todos os Corrcgedorcs c Ouvidores dasComarcas aos quais manda-
mos que tambem os publiquem nos lugarcs donde eftiverem , e o fa9a&
publicar em todos os mats de fuas Coireigoens , e Ouvidorias , e in-
viem diflb fuas certidoens ao Chanceller mor , e legiftrarfca no livro
da Mcfa do Dezembargo doPa5o, enoslivros dasRela^oens dasditas
Cafas , e efte proprio o lan^ara na Torre do Tombo , e valeia como
Carta fern embargo da Ordena5a& livro II. titulo XX. em contrariov
Pedro de Seixas afiz 37 dcAgofto de 1602.
REY.
Gcor. ^ Epis.
Rivard para fe poder fallar por Excellencla ao Diujue de Avehro.
Ffid na Torre do Tombo livro 2. das Leys pag. 128 , donle
0 copiey.
U
E ElRey fa^o faber aos que
meu Sennor e Pay que Deos
efte meu Alvara virem que ElRey JiJupn.
tern mandou fazer hda Ley e pra-
matica dos eftillos perque fe avia de falar , e eferever nos meus Regnos
^ '
194
de Portugal as pclfoas defies , pella qual mandou que a nenhiia pefToa
fc falalc nem efcrevelc por Excellencia , e queixanaofeme o Duque de
Aveiro meu muito amado e prezado fobrinho do agravo que com a
tal Lev fc Ihc fazia , pedindome o raandalTe defagravar , eporver
nilTo,
^
e vifto
Digitized by Google
3 01 Turovas do Liv. V1 . da Hijloria (jeneah^ca
vileglos pag,220.
Ahard
Digitized by Coogle
,
U Num
E ElR-cy fa90 fabcr aos que efte meu Alvara virem , que pofto
que pdia Ley e prcmatica feita fobre as cortczias e modo de fk-
lar c efcrever , cfta baftantemente provido com as penas que nellas fe
-
196,
1612.
didarab aos que a na& comprirem , fou informado que as jufticas as
na6 executab , com o rigor della de que proceJcm grandes inconvini-
entes , e para que fe cntenda quanto me ei por dcfervido dos que nao
guardarem e comprirem a dita Ley fcm intcrpctra^oens , ncm outros
entcndimentas mais que a ten9a& das palavras della , cy por bem que
denovo fepubliquc a dita Lei neftes Regnos eSenhorios, cmando a
todas asjufti^as que tanto que vier afua noticia, aigdas pclToas que
por qualqucr via fcjam culpados na dita Ley procedad contra dies na
forma della condemnando-os em todas as penas nellas dcclaradas fern as
poderem diininuir nem moderar cm coula alguma , e aos Corrcgcdorcs
de minha Corte , cCaza de Supplica9ao , c aos Corrcgcdorcs das Comar-
cas e Ouvidorcs dos Mcftrados e quacfquer outras jufti9as que alii o cuin-
pra6 c guardem porque de alTy o na& fazerem mq avcrei por mal fer-
vido delles , e mandarei proceder contra os one nilTo l‘c defeuidarem , c
ally niando aos Corrcgcdorcs do Crime defta Cidade e aos das Comar-
cas, c Ouvidorcs dos mcftrados, c aos Provedores noslugares onde os
Corgeredores nao podem entrar per correi^'ao , que nas corrci9oes que
fizerem perguntem particularmcntc fe ha alguns culpados nas prohmi-
90cns da dita Ley c proccda6 contra dies com o rigor della , e mando
ao Doutor Damiao de Aguiar do meu Confelho e Chancellcr mftr def-
ies Regnos que fa9a logo publicar na Chancellaria efte meu Alvara
e cmviara o traslado dellc com outro da dita Ley fob meu fello e feu
final a todos os Corrcgcdorcs , c Ouvidorcs dos Mcftrados para a faze-
rem logo publicar em fuas comarcas , e os Provedores noslugares on-
de os Corrcgcdorcs na6 podem entrar por correicad , eferegiftara no
livro doRcgifto daMefa do meu Dezembargo doPa90 cnosdasCa-
fas da Supplica9ao
, e
Rela9a& do Porto a qual quero que valha como
nellc fecontem pofto que o efeito dclle aja de durar mais de hum an-
no fem embargo da Oracna9a6 do 1. livro titulo 40 cn contrario. Du-
arte Correa dcSoufa ofez. Lisboa 330 deAgofto de 1612.
Ahard
Digitized by Google
,
Ahara pelo <jual ElRey D. JoaS IV. mandcu tratar por Senho-
ria a D. Mart Mo , Principe deArracaS. EJld no livro ip
daJua Chancellaria , pag. zpp.
Dir. n.xp 6 . ,
U ElRey fa^o fabcr aos quc eftc Alvara vircm quc tcndo refpci-
An. 1646. f’ y to as qualidades que no Principe de Arracao D. Martinho concor-
rem c as mais quc por parte dcllc I'e me reprezcntou acerca do trata-
mento da fua pellba , ci por bcm dc dcclarar quc I'c Ihe fale por Sc-
nhoria e que alTi I'eja tratado daqui em diante no Rcyno e fora dclle
cm geral e particular , e die fe comprira intciramcntc como nellc fc
contcm conllando primeiro por certidab dos officiaes dos novos dirci-
tos dc como ellao pagos fe os dcvcr na forma de minhas oidens c va-
Icra polio quc feu cfcito aja de durar mais de hu anno fcm embargo
da Ordena^ab do livro 2. titulo 40 cm contrario. Balthezar Gomes
o fez cm Lisboa a 1 1 dc Janeiro de 1 646. Pedro dc Gouvea dc Aiel-
lo o fez elcrcvcr.
REY.
Num. ip7.
An. I7J9. D Om Joab por gra^a dc Dcos Rcy dc Portugal , e dos Algar\ cs
daqucm c dalcin mar , em Africa Senhor de Guinc , e da Crn-
uilb , Navega^ab, Commercio de Ethiopia, Arabia, Perfia , eda In-
3 la,
&c. Fa9o faber aos quc ella minha Ley vii em , quc conllando-
mc a confuzab que fucccdc nos tratamentos , por fe haverem com a
diuturnidadc do tempo antiquado os que forab ordenados na Ley fei-
ta I’obre clla materia cm dezafeis dc Setembro dc mil quinhentos no-
venta e fete , e introduzido quazi gcralmcntc dar tratamentos mayorcs
aspclToas que nclla forab mencionadas , edar aoutras deque namci-
n.a Lev fc nab fez mcn^ab o tratamento dc Senhoria , chegando eftc
a ellcnderfc com tanto cxcclTo e vulgaridadc , quc fe confunde a ordem,
c fc pcr\'erte a dillingab que faz os tratamentos cftimavcis ; por tanto
querendo remediar fcmclhantc abuzo , c por outras razoens que me fo-
rab prefentes. Hey por bcm abolir, crevogar ocoutcudo na dita Ley,
excepto o quc nclla foy dilpollo a refpeito da formalidade quc devc
praticarfe nas (iartas c papeis que Ic me cfcrcvcrem , ou as Rainhas
Principcs hcrdciros , Prmcczas , Inlantes , c Infmtas defies Reynos ;
a qual continuara a obfervarfe conformc na dita Ley fc continha. E
quanto aos tratamentos quc fe hab dcuzar ncllcs Reynos, emais Do-
minies da minha Coroa , Hey por bcm, c ordeno ofeguinte:
Quc aosGrandcs Ecdcliafticos , e Sccularcs dclle Reyno fc fallc
e efereva per F.xccllcncia ; c r.o alto de tedos os papeis, que felhcs
cfcrcvcrcm, como tambem nos febreferitos fcponlia, fendo para Gran-
de Ecclcfiallico o tratamento dc Excellentiflimo e Reverendiflimo Se-
nhor ,
Digitized by Coogle
da Cafa ‘^al ^ortugues^a.
jo5
nhor, efendo para Grande Secular o de Illuftriflimo e Excellentiflimo
Senhor ; e que da mefma forte fe falle ,e efcreva aos meus Secretaries
dc Eftado ; e no principio dos ditos papeis fe na& uze dos termos Men
Senhor , ou Senhor Men , o que igualmente fe obfervard com todas as
pe/Toas dc qualquer qualidadc.
Que efte meftno tratamento dc paJavra e por eferito fe pofla dar
aoRcgedor dajufti^a da Cafa da Supplica5a6 ; aoGovernador da Rc-
ia^ao do Porto ; aos Vedores da Fazenda c aos PreEdentes do Dcfcm-
•,
to que deSenhoria.
Que aos que forem ou tiverem fido Embaixadores meus a Reys
da Europa , ou a Potencias, cujos Embaixadores fegundo ocollumc
defle Reyno tenhao omefmo tratamento que os dos Ibbreditos Reys,
fe fallc c efcreva da mefma forte por Excellcncia ; que he o tratan cn-
to , que deverd tambem darfe aos Embaixadores , que os ditos Reys,
ou Potencias mandarem a minha Corte.
Qiie aos Vice-Reys da India , e do Brafll , aflim adtuacs , como
aos que houverem fido ; aos CJovernadorcs das Armas ; aos Mellrcs ilc
Campo Gcncracs dos meus Exercitos , ( cuja Patente terao tambem
fempre os Confelheiros dc Guerra ;) e ao General , e Almirante da mi-
nha Armada Real de alto bordo do mar Oceano fe pofla fallar c efcrc-
ver da mefma forte por Excellcncia. Mas que aos mefmos Vice-Reys
no diftridlo de feus governos ; aos Governadores das Armas , c Meftres
de Campo Gencracs cncarregados do governo do Exercito , ou de algu-
ma Provincia , no mcfmo Exercito , ou Provincia ; como tambem ao
dito General , eao Almirante, quando govemar porelle , a berdo das
naos que mandarem , fcjao todos os que fe acharem no dito diftrifto,
Exercito , Provincia , ou naos , obrigados a fallar e eferever , como di-
to he , por Excellcncia ; c aos Governadores , a quern eu for fervido
concedcr Patente de Capitacs Generacs , dara6 o mcl'mo tramento fo
as pelfoas que fe acharem no diftrifto dos feus governos cm quanto nol-
le cllivcrem \ mas a todos os fobreditos na6 polTa alguem dar menor
tratamento que deSenhoria.
Que aos Bifpos que afllllircm nefte Reyno , e nao forem no-
mcados por mim , e aos Miniftros da Santa Igreja Patriarchal dc habi-
to Prclaticio fe falle e efcreva por Senhoria Illufliiflima ; e no alto de
todos os papeis que fe Ihe efereverem , como tambem nos fobreferitos,
fe ponha o tratamento de Illuftriflimo e Revcrendifllmo Senhor ; e aos
Conegos da Bazilica Patriarcal , quo na6 tiverem o dito habito fe fallc
e efcrct'a por Senhoria.
Quo aos Vifeondes , e Baroens ; aos Officiaes da minha Caza , e
aos das das Rainhas, e Princezas dclles Reynos ; aos Gentis-
hoincns da Camera dos Infantes ; aos filhos , e filhas Icgitimos dos
Grandes dos Vifeondes , e Baroens , dos OfHciaes da minna Caza , c
das Rainhas c Princezas , e aos dos Gentis-homens da
Ca-
das Cazas ,
Tom.iv. Qa
,
cfpecial licen9a por eferito para pouer fervir no Pa^o no dlto exerci-
cio ,
di o tratamento de Senhoria.
fc
j
houverem fido mandados por mim aos Keys , e Potencies acima refc- :
Tliomar ;
ao Commilfario da Bulla da Cruzada , ao Reytor da Univer-
/idade de Coimbra; eaosCabidos dasigrejas Archiepifeopaes , eEpif-
copaes ,
tanto em Se plena , como em Se vacante , fe falle e efereva
por Senhoria.
Qiic ao Geral Efmolcr m6r , aos Reformadores das Ordens Re-
ligiozas ;
mefmas Ordens ; e ao Dom Prior da Ordem
c aos CJeraes das
de Chrillo dO o tratamento de Paternidadc Reverendiflima ; e efte
I'e
mefmo tratamento fe polPa dar aos Provinciaes das ditas Ordens Reli-
giozas. eao Reytor da Univerfidade dcEvora.
C^e ^ mulheres fe d£ por el'erito e de palavra o refpeilivo tra-
tamento quo para feus maridos fica determinado , fc em virtude della
Ley o nao deverem ter mayor.
Que as Camareiras mores ; as Ayas ; as Donas de Honor ; e as
Damas doPaM, a dim afhiacs, como as que houverem lido, fe falle
c efereva por Excellcncia na forma referida.
Que as irmaas , e filhas legitimas dos fobreJitos M050S Fidalgos
fc dtl o tratamento de Senhoria.
E a dm , que as peflbas nomeadas procurem confervar nos caza-
mentos a diftinjab que convem ao feu edado c qualidades , Hey por
,
bem c mando , que le nao continuem a dar os tratamentos acima de-
clarados a qualqucr das pedbas referidas , fe cazar fern licence , e ap-
prova^ao minha por el'erito ; como tambem aos dlhos e dihas , que ao
leu matrimonio provicrem.
Nao entendo por ella Ley revogar os tratamentos , que cu hou-
ver ordenado fe dem a algumas pedbas , ncm prohibir , que os Mili-
tares continuem entre li os tratamentos que ate aqui praticavao , ncm
o que fe coftuma dar ao Senado da Camera della Cidadc.
Ordeno , que daqui ao diante na& podao de modo algum acei-
tar os tratamentos acima referidos fenao as pedbas a quern ella Ley
rcfpcftivamenic os determina ou permitte , ou aqucllas a quern cu for
Im'ido
Digitized by Google
da Cafa %sal Tortugues^a,
^o7
fcn'ido concedellos ou permittillos por efpecial* ordem minha
; c que
ningucm polfa dallos aalguma outra pellba, nem tfatar dc forte algu-
ma por Excellentifl-mo , ou Illuftriflimo ou RevcrcndifTimo mais que
,
as pdfoas a quern acima fc determinao ou permittem refpedivanieiitc
eiles tratamentos.
E para que o referido tenlia fua devida exeaigab ordeno e man-
do , que todo aquelle , que na6 cumprir c guardar inteiramente em to-
do ou em parte o conteudo neJfta Ley, iendo de qualidade de Fidal-
go ate Cavalleiro incorra pela primeira vez em pena dc cem mil rcis
metade para o accufador , e a outra para cativos , e nao havendo accu-
fador , ou nao (juerendo die aceitar a fua parte fera tambem para
,
cativos , e pda Icgunda vez incon a cm pena de duzentos mil reis com
a mcfma applica^ao ; c fendo pclToa dc menor qualidade incorrera pda
primeira vez em pena devinte mil reis applicados da mefnia forte, e
cm dous annos dc degredo fora do Lugar e Termo , e pela fegunda
em quarenta mil reis com a mefma applica^a6 , e em cinco annos dc
degredo para Africa ; e aquelles que nao tivcrem bens com que fatif-
fa^ao e paguem as referidas penas pecuniarias pela primeira vez clla-
,
rao prezos dous mezes e pela fegunda quatro ; as quaes penas nao
,
podcra6 fer modcradas , nem commutadas por Juiz ou Tribunal al-
,
gum : e fendo os culpados comprehendidos mais vezes fe Ihes imporao
mayores penas fegundo o arbitrio do Julgador, tendo refpeito a qua-
lidade do tranfgrdfor ,. e reincidencia na culpa alem das mais dcinonf-
,
tra^oes que eu julgar convenientes e do meu delprazer
, , que deve
fer para todos a mais fenfivel.
E mando a todas as Jufti^as defies meus Reynos c Senhorios,
que chegando a fua noticia que alguma peflba con'travem ao que aci-
ma fica ordenado
,
procedao contra ella condenando-a nas penas fo-
breditas, e aos Corregedores daminha Corte eCazas da Supplicacao
,
e das Rcla qes do Porto c Conquiflas e aos Corregedores dasComar-
9 , ,
cas, e Ouvidores dos Meflrados e das Conquiflas , e aquaefqucr ou-
,
tras Jufli^as
,
que afDrn o cumprab , e guardem ; porque Jc aflim o nao
fazerem me darey por mal fervido defies , e mandarcy procedcr contra
os que niflb fe ddeuidarem como tambem mando aos Corregedores
;
do Crime della Cidadc , e aos das mais Cidades , eComarcas, e Ouvi-
dorcs dos Meflrados , e das Conquiflas c aos Provedorcs nos lugares
,
onde os Corregedores nab podpm entrar por Correi^ab que nas Cor-
,
rei^bes que fizerem perguntem particularmente fe ha alguns culpados
na tranfgreffab da prefente Ley , e contra os que acharem procedao
com todo o rigor della.
E para que a todos feja notorio ordeno a Jofeph Vaz de Car\'a-
Iho do meu Confelho , que ferve dc Chancellor mbr, que faga logo
publicar na Chancellaria efla minha Ley , e envie o trcsUulo della fob
meu Sello , c feu final a todos os ditos Corregedores , e Ouvidores
aos quaes mando , que tambem a fa^ab logo publicar ein fuas Cemar-
cas , o que tambem farab os Provedores nos lugarcs onde os Correge-
dores nab puderem entrar por Correi^ab. E I'e rcgiflara no Livro do
Regiflo do meu Defembargo do Pa^o , e nos das Cazas das Supplica-
Tom.IV, Qaii V^cs
,, ;
;
cocs ,
e Rela9&es e Conquiftas ; e cfta propria fc Ian9ara na
do Porto ,
REY.
ou por outrem ,
e 0 traduzio na dita H i/loria na lingua I taliana.
98*
^TuiXl. I ^ TVT mil's ^ideniunquam, Rex,
vel Refpublica, vcl Civitas;
vel
at nec Givis ,
quidem nullus , ,
aut bonus
aut fortis extitit , qui
non fenferit in acquirendo potentiam vicinorum Principum , magnitu-
dinem fuam , patriarque lubilimentum , vita:que tranquiUtatem pen-
dcrc, ac con/illere.
De Regno Portugali* occupanJo , non eft difputandum , patet
tanquam Hifpanicum Imperij fundamentum ; moras inutilcs exuainus,
occafio opportuna in manibus eft , fi prxteiicrit , innanis prorfus , at-
que infrui^ofa abijt.
Acquifita autein Lufitania, perfacile erit mundi imperio potiri
neque ad acquirendum regnum , aliud jus requirendnm eft ; folum
eniin armoruin Jus occupandum , Brigantiac Duces legibus dimicent
fttquc potius gladius ,
quam lex ,
iuius imperij lundamentum ,
&
inurumentum.
Hifpania in unum corpus cum Portugalia redadla perfacile erit
Germaniam inirsnare , Galiam fubjugare , ClafTcm Anglicam attenua-
rc, & Septentrionabbus populis, le faccre formidabilem. Sic Veftra
Alajcftas potentem mundum libere circum navigaturum , Colonias de-
dufturam , terras fubjugaturam , ncgotiationcs maximas exercituram
ac denique quidquid imperio dignum fuerit, fibi acquifituram. Quod
quamvis fadlum nimis arduum videatur , inftantibus legibus , nunquam
tam opportunum , quam tempore in ifto.
Occupatum Regnum , nec fubfidia , nec tributa imino nec fuf- •,
Digitized by Coogle
,,
;
Digitized by Coogle
1,
A
principal obriga^am do Duque meu filho , como Senhor das
terrasdefeu effado , he adajufti^a, ebom governo dc I’eus valfallos, i
effe meu defejo c o quc tinha dc ver a Scnhora dona Ifabel minha
Irma
Digitized by Googlt
da Caja ^al T^ortugueg^a,
j j
Irma no eftado que ella merecc c pe^o a Senhora dona Cathcrina
:
O DUQUE.
AfFonfo de Lucena. Antao de Oliveira dc Azevedo. ^ Eftevao Ri-
bciro Paftbs. s Nicolao de Andrade. =3 Gon^alo Gomes. — Luiz
Gon^'alvcs de Menezes. z=i O Licenciado Antonio dc Andrade. O
Doutor Gafpar Mcndcs.
Saibao quantos.efte publico inftrumento dc aprovafl'ab de tefta-
mento ferrado virem , que no anno do nafeimento dc nolFo Senhor Jo-
fu Chrifto de mil e quinhentos eoutenta etres annos aosvinte cdous
dias domes de Fcverciro dodito anno, nosPaflos dc Duque nefta Vil-
lavi^oza , eftando ahi o dito Duque D. Joro nollo Senhor doente , c
lanlado cm cama , e com tedo feu perfeito juizo , fizo , e cntcndinien-
to , quanto nolFo Senhor nclle poz, fegundo parccco a n im Tabaliao,
e teftemunhas abaixo nerreadas , em cuja piezcnga cllc dcu das fuas
maos as minhas efte papel , dizendo que era feu Iblemne teftamento
ferrado , que Iho ftzera o Licenciado Afibnib dc Lucena a fua vonta-
Tom. IV. B.r de.
,,
ciado , e afTinaJo por cllc dito Senhor , e que o aprovava por bom ,
firmc , e valiozo , por fcr da fua ultima , c derradcira vontadc , c manda
quc cm todo , c por toJo fc cumpra inteiramcnte , como fe nellc con-
tem , por fcr de todo contcntc , c o aver por fervigo de Decs , e deC-
cargo dc fua confdcncia ; c por cftc , dilfe , que avia por quebrados
c aniquilados , e dc nenhu vigor todos osmais tellamentos , mandas,
c CoJicillos , quc antes dcftc tenha feitos , e qua efte fo quer , e man-
da , quc fc cumpra , como fc nellc contem , com huas lembrangas , quc
juntamentc com efte fc achara6 , eferitas da letra de Balthczar Rodri- i
Digitized d- Google
da Cafa %eal ^orttigues^a, 315
nhas abnixo nomcaJas, tomou odito teflamento fcrrado, ecftava co-
zido com hda linha branca dobrada , ccnvolto cm hua f'olha depapel,
c fcrrado , e lacrado com quatro fellos de lacre do finctc dc Sua Exccl-
Icncia , e a qual follia dc papcl era folta , fcm ter niais cfcrito quc o
,
titulo de fcr o dito teftamcnto do dito Scnhor Duque D. Joao nofTo
Scnhor , c o final razo dc mim Tabalia& , quc fiz a aprovalTao , e o fcr-
rei ; e logo o dito Juiz tomou o dito Tcllamcnto , c por fua mao o
Scfcozco , e abrio todo que cftava cozido juntamcnte com a dita fo-
Iha da mancira dedarada ; e achou , que o dito teftamcnto cftava eferi-
to cm finco meyas folhas dc papcl , allinado pelo Duque D. Joa6 nof-
fo Scnhor , que Dcos tem , com oito teftemunhas aflinadas ao p6 dcl-
Ic , e cftava todo cfcrito da Ictra do Liccnciado Aftbnfo dc Lucena,
do Dezembargo do dito Scnhor , c na6 tinha borradura , ncm vicio al-
gum , ncm couza , que duvida fizcftc ; E aftim mais cftava aprovado
por inim Tabaliao , aftinado de meu final publico , com novc teftemu-
lihas, a fora o final do dito Liccnciado Ati'onfo dcLuccna, quc alli-
nou pelo dito Scnhor Duque D. Joao , que Dcos tem por Iho man-
,
dar ; e aftim a dita aprovaft’ao nao tem couza , quc duvida falla por
,
eftar fcm cntrclinha , ncm borradura , ncm couza duvidoza. li affiin
mais eftavao cozidas com o dito teftamcnto juntamcnte huas Icmbran-
^as , quc o dito Scnhor Duque D. Joa6 tinha feito para fazer feu tef-
tamento ,
quando ElRcy D. Sebaftiao pallbu cm Africa , c ora man-
dou por cftc leu teftamcnto , quc fc compriircm , como feu mefmo
teftamcnto , c como parte dclle ;
as quaes Icmbrancas eftavab eferitas
cm trinta e finco meyas folhas dc papcl com a dcrradcira eferita de lu1a
banda fb cm que cllava aftinado o dito Scnhor Duque D. Theodozio
nollb Senhor , com fete teftemunhas ahi aflinadas abaixo do final do
dito Scnhor. E eftavao todas dcritas da Ictra dcBalthczar Rodriguez,
quc Dcos tem , e Ibbfcritas pelo Liccnciado Aftbnfo dc Liiccna , e
nao tinhao coufa quc duvida fizcftc as quaes Icmbrancas eftavao apro-
:
O DUQUE.
Lopo de Abrcu Caftc'lobranco. s O Doutor Feliz Teixeira. e
drii»oRodriguez, s Antonio dc Villa Lobos. s: Caldcira. s Eftevad
Ribciro Rapozo.
JESUS iMARIA.
Confiderando cu D. Joab Duque de Braqanga e de Barcellos &c.
aobriga^ab que todos osChrifta&s tem dedifpor defua Alma em tem-
po que com mais inteiro entendimento o polTam fazer , e em cfpecial
os que tem tais obriga^oes como cu tenho , e em tempo que von fer-
vir ElRcy meu Scnhor nefta emprezi dafryqua aonde os acontccimen-
tos de guerra nam ham de fazer cxeigam de pelToas , querendo tratar
dos dcicargos dc minha conciencia cncomcmio primeiramente minha
Alma c entendimento a Santiflima Trindadc Padre, eFilho, eSpirito
Santo emque firmementc creyo , c agloriofa Virgem Maria noHa Se-
nhora a que tomo por interce^ora , e por cujos mcreciinentos cfpero
alcanjar perda6 dc mens pecados e fraquezas. E porque na derradei-
ra hora os itiimigos dalma a moleftam com diferentes tcnta 90 cs defda-
gora ate minha alma fe apartar da came protefto de confeftar c crer
tudo o que tem e ere a Igrcja Romans dc que fou filho obediente , c
fe os acidentes da morte de que noffo Scnhor for fervido de me levar
me tirar o juizo perfeito c a minha lingoa denundar algda coufa con-
tra efta firms protefta^ao defdagora o revogo e cj por revogado , c
de novo protefto que fempre o meu coraqao eftara tirme e conftantc
nafee Catholica que agora tenho e confeiro.
Quando noflb Scnhor for fervido dc me levar defta vida mando
que me enterrem na Capclla dc Santo Agoftinho , aonde jazem meu
pay e avo6s a ilharga da fepultura dc meu pay a mao efquerda e na
minha campaa fe poram huas Ictras que digam aquy jaz D. Toha6 Se-
ifto Duque de Bragan^a c fendo cafo que fale^a em Villa Viqofa a ir-
mandade da Mifericordia della Icvara meu corpo a fepultura , c fale-
cendo en outra parte donde comodamente me poftab levar logo a dita
Villa affy fefa^a: mas avendo tanta diftancia que mena6 poira& levar
logo fepultarmcab cm depofito em algum moftciro fe o ouver no lugar
cm que a(Ty falccer ou perto delle , c na6 avendo me depofitarao na
igrcja matris do lugar aonde falccer e tanto que pareccr que a came fc-
ra detodo gaftada Icvarab meu corpo a dita Villa e acompanharmea6
fomentc doze Clerigos , porque osmais parece que fepodc elcufar.
E avendo no lugar emque falecer fora da uita Villa hirmandadc
da Mifericordia clla me levara afcpultar e avera porillb dez mil rcis
dcfmola.
O dia
Digitized by Coogle
7,
n^ora dona Catherina o fazcr ate die fer dc idade dc vintc annos por-
qiie pda expericncia quo tern dos negodos da cal'a ningucm podcra
ncllcs dar milhor expcdicnlc quo clla.
Ainda que a idade do Senhor Cardcal he mais para todos o fer-
"virmos qiic para 1 he dar trahalhos , lam tantos os que ficam a clla cafa
que naf) polio deixar ilc os comonicar a Sua Altc/a c dc Ihc pedir mui-
to que me faga mcrce quo lb Icmbi e do cllado cm que ficao a Senhora
dona Catherina emeus lillios eque nao tem outro favor e intcrcc9a6
de que fc poll'am valer para conlbguircm o cllcito dc fuas pertengoes
com IdRcj meu Scniior I'enao a fua. E tenJo cu tain certas cfperan-
^'as dillo pelo muito amor que nos Sua Altcza niollrou fempre que
Digitized by Coogic
da Cafa %eal T^ortu^ues^a. ^ip
delhedar tndas as confolagocs poflivcis cnao fazer nunqiia coufa dc
qua Sua Excclloncia recaba dcfqollo nem pena efpecialmciue Ihe en-
comcndo e maado qua o la(;a aflim. A fuas Irmaas llic eiicomcndo
tambem miiito equc dotal manoira astratc cfavorega quo 1 he procu-
re toJo emparo c romedio que iiao fintao ellas quo llic falto cu e
;
confio que o fara elle tam perfeitamente que o terain ellas niais por
pay que por Irmao e que por tal o conhecerad tambem feus Irmaos
os quaes Iheaconfelho que os tragua fompre coiifiguo cm quanto pu-
der fer, porque cn fim dies Ihcandc fer milhoro;; amigos que nenhds
outros alom do ter tantas rezoes para o fazer alfy e ter por certo que
die os tratara , ajudara c favorcccra fempre me faz nau fentir tanto
deixalos de tam pouqua idade e com tao pouquo remedio c a dies
,
mando que cm tudo Ihe obedc 9am c o fin-ao conformc a obriga^ad
que para illb tern. E o mefmo mando a minhas filhas e cm efpecial
que i'enao determinem em tomar ncnliu modo de vida fcna6 por fua
ordem porque ningucm ha dc tratar mais do que Ihcsconvem que el-
le , pois o nao adc fazer fenao a vontade e gofto da Senliora dona
,
(^athcrina.
Eu pc?o a Senhora dona Cathcrina que entenda no governo do
Eftado ate die fer dc idade de vinte annos e que o fa^a I'cr prefente
aos ncgocios para que quando tomar fobre fy.dlc pezo tenha expe-
riencia ddlcs. E porque ifto Ihc importa muito Ihc encomendo que
Ic aplique ao dcfpacho dos mefinos ncgocios ally dos que tocarcin a
jufti^i como a fazenda c que no modo de prover as coufas fe confoiv
me com o que atras Icmbrcy a Senhora dona Catherina.
Encomcndolhe outro fi muito que tenha muita conta com fer-
vir aduqueza minha Senhora eavo edfamcfma maneira aDuqueza mi-
nha Senhora dona Brites e quo flivore^a muito meus Irmaos porque
alfy o liz eu fcmpre pollas obriga^oes que para ilTo tinlia que ndic
tambem concorrcin.
Eu tivc muito trabalho e defpeza com por a minha Capdia no
eftado em que sgora efta com fazer rcvalidar as bullas que o Duque
meu Senhor quo Dcos tern tinlia avido fobre a aplicagam dos frutos
avendo fobre ilfo outras coufas de novo e porque alcm de fer fervi^o
dc noflb Senhor he hua das demais authoridades quo tern efta cafa en-
comendo muito a meu lilho c aftt Iho aconlelho que trabalhc pclla
confervar e aumentar em tudo 0 que puder lembrandofle do muito
gofto e deva^am com que mecu avia lulTo e fe cm minha vida fena6
acabarem de concluir as coufas que mandei pedir ao Papa por JohaiS
de Toar qiie fe vera por as fuas inftru^oes que eftain em podcr de Bal-
tezar Rodrigues, c por outras vias encomcndolhe muito que fa^a mui-
tas inftancias pollas alcanfar dc Sua Santidade porque todas fam de
muito efeito para aconfcrva 5 am eauthoridade da mcfma Capella.
Deixo a mifericordia de Villa Viijofa vinte mil reis , a de Bar-
cellos outros vinte mil reis , a de Bragan^a vinte mil reis , d dc Cha-
ves vinte mil reis, a deJMontalcgrc vinte mil reis, adcOurem vinto
mil reis, a de Porto deMos vinte mil reis, a dcLixboa vinte mil reis,
a de AiTjvolos vinte mil reis , a dc Evoramontc vinte mil reis , a dc
•'
Borba
Digitized by Coogle
3 2o
Turovas do Lh. V1. da Hljloria ^enealo^ica
Borba vintc mil si Je Alter do cha6
rcis
,
vintc iril reis , d dcATrnfor-
tc dcz mil rcis, de Moiifaras vintc mil rcis, c a dc Portcl cutros
a
vintc mil rcis e fcndo cafo quc algdas dcftas Irmandadcs mclcvc avc-
ra alcm do quc aqui Ihcdcixo os dcs mil rcis quc atras digo que aja
a inifciicordia quc mclcvar a fcpultura.
Ciiicro quc dc minlia fazenda fe comprem quinze mil rcis dc Ju-
re os quaes mando que cm cada hum anno fc dcin para ajuda do cafa-
mento dc hua crl’aa das terras dcftc eflado quc abaixo aponto e a elci-
jao dcllc fera do fucccllbr ddic o qual tera nillb a ordem feguinte : os
'rimeiros quinze mil rcis fc daram cm Villa Vi«jofa , os fegundos cm
{larccllos , os tcrcciros Bragan<,a , quartos Chaves , quintos Ourem,
I'extos Porto dc mos
,
fetimos Portcl , oitavos Monlaras , nonos arra-
jolos dccimos Evoramontc , undecimos Alter do chno , duodecimos
j
Monfortc, dccimotcrcios Boiba , cacabados eftes tornara comclfar cm
Villa Vi^'ofa c feguira a mcfma ordem c ally andara cm circiilo para
fempre , c avilb a men filho fucccITor c feus fuccelforcs no cflado quc
mandcra ter muito tento para quc na clci^am della orl'aa nao aja acer-
tacam de pciToas, antes fc tcnjia fempre refpeito a lionrra virtuJc c
pobreza de cada Iu1a.
() Duque meu Senhor e pav quc Dcos tern mandou cm feu tef-
tamento quc doconto c mejo tlejuro do dote dc mini a avob quc mc-
tco no morgado novo fc tiralfcm com mil rcis dos trezentos mil rcis
que edam alFcntados nasdzas de Villa Viyol'a para fc dclpcndcrciTi no
Holpital della c com quatro mcninos ortabs c mais coulas ccino cm
feu tellamcnto dcclara. Eu tenho I'atisfcito com efta ebriga^m , per-
qi'c palfey padrao cm forma dc diim.cm.bracao a mifcrict rdia da dita
Villa quc o tern cm feu podcr e rccebc cadano os ditos cem mil rcis
c Ibbrc clla carrega o com.ptimcnto das obriga^ocs que no mdmo pa-
drao fc contem e fe for perdido pcdcrl’c aver pclo rcgillo dcllc quc
efta nolivro de minlia Chancclatia quc fen io no A no de mil quinhen-
tos e fetenta as follias cento c noventa c feis na volta , e porque a L>a-
queza minha Senhora dona Brites c meus Irmaos me puzeram dcinan-
oa c pertendem quc os bens do Morgado novo que o Duque meu Se-
nhor que Decs tern inftituio ftja6 partivcis declare quc fcndo caio quc
fc dc lentcnja cm feu favor de m.ancira que os bens do dito morgado
novo fc partao quc os ditos cem mil rcis fenab hao dc paguar dc mi-
nha fazenda por nao eftar a iflb ebrigada cm cafo que nab aja efeito a
inftitui^ab do dito morgado c fcndo a dita infliuii^am julgada por boa
coino tenho parcccrcs que he , mando quc os ditos cem mil rcis fe pa-
guem pela mancira declarada no meu padrab por quanto o dito Senhor
na inftitui^ab do mefmo morgado dcclara quc podcra por nos bens
vinculados ao dito morgado cm que metco o dito Juro as obrigaqoes
quc Ihc bem pareccr.
E no quc toca aos mcninos orfabs porque deixey algtt tempo
comprir com fuftentar os que o dito Senhor mandava conformc a leu
teftamento. Declare que outro tanto tempo mandei a minha cufta fuf-
tentar os mcninos quc fe nab tiveram nefte mejo tempo. E porque no
mefmo teftamento me deixa cncomcndado quc faiba como cfl.es cem
mil
Digitized by Coogli
,
Digitized by Coogle
da Cafa ^al Tortuguei?^a,
jij
todo 0 favor corro o eu tenho fcho por fer obra dofervi^o denoflb
Senhor e de autoridade defVa Cafa.
A Duqueza minha Senhora e avo tern defta cafa quinhentos mil
reis de renda em fua vida encomendo rouito ao Duque meu filho que
Ihe inande fazer dellcs bom pagamento como o eu fempre fiz.
Eu fiz hd regimento fobre as fatisfa^oes dos cnados defta cafa
conforme ao foro de cada hum mando que fe cumpra e que conforme
a elle e aos contratos que fizera6 ajam a fatisfa^am de feus fervi^os.
E declare que tudo o que deixar a mens Criados de qualqucr ca-
lidade que fejam afly nefte teftamento como por provifocs ou eferitos
de fora que fe ajam de comprir he com obriga^ao de fervirem ao Du-
que meo filho e fucclTor j porque affy o declarou o Duque dom James
meu av6 que Deos tern e elTa foi a tcn9am do Duque men Senhor nas
verbas defeu teftamento que dizem foao tenha ooue tern.
Aos Criados a que dou ordenados que por falecimento fe quife-
rem ir de meu filho paguara por fua conta tres mefes adiantados alem
do que tiverem vencidos para juda de I’eu caminho e afly aos que ou-
ver tarn pouquo que fervem que fe Ihe na6 monte mais que dous rail
reis em fua fatisfa^am e ifto fe cntendcra querendofle eftes tambem ir
e na6 no obrigo a ilTo.
Algus fidalgos de rainha Caza e outras pelToas tern de mj tert-
<ps e alcaidarias mores e porque nos padroes das ten^as fe declara que
as averam em quanto os nao proverem doutra tanta renda. O
Duque
meu filho e fucclTores Ihas podera tirar provendoos por outra tanta
renda por Comenda ou por qualqucr outra via que feia, eatodos en-
comendo muito que o nrvam como tern obriga^am dfe o fazer e a elle
que tenha com todos muita conta c os favore^a e Ihcs fa^a as merces
que eu confo.que elles faberam raerecer.
O Duque meu Senhor que Deos tern me encomendou em feu
teftamento que tratalTe muito beni os criados da cafa , e os rccolhelTe
como elle fizcia por falecimento de meu avo6 e que fuftcntalTe fem-
pre a cria^am defta cafa tarn antigua ehonrada e^ue recebefle os fi-
llios mais velhos dos fidalgos, e que aos outros defle favor para vive-
rem com ElReJ meu Sennor ou tomarem qualqucr outra vxda e que
porque podia ler que algum fidalgo fe quifelTe defpedir de men fervi-
90 nao aueria elle que len'iflcm a outrem com alcaidaria mor outen-
^a que aa cafa tiveflem e que acontencendo ifto toraalTe eu letrados
que me aconfelhaflem em conciencia oque podia raerecer pelo feu fer-
V190 o fidalgo que afli fe fofle e que iflb Ihe defle a dinheiro deixan-
do primeiro a ten^a , ou alcaidaria mor que tivelTc ou que Ihe deffe
em ten^a o que podia valer o dinheiro que Ihe alvidraflem por I'eu fer-
vi^'o , c que aos que Cemendas tiveflem em nenhua forma do raundo
defle licen^a para viverem com outrem fem me deixarem a Comenda
que tiveflem porque tambem pela bulla das Comendas o nao podia
fazer e ifto mcfmo encomendo eu muito e aconfelho ao Duque meu
filho por fer coufa que Ihe cumpre muito para conferva^am oc fua ca-
fa.
Eu cafey com a Senhora dona Catherina por contrato e fem mais
Tom.Iy/' Ssii dote
1
dote qu2 o que a Iffante minha Seoliora mequifcflc dar mando que
fc cunipra inteiramentc como nelle fc contem.
Pella obriRa^am etn que me finto cm concicncia do muito jure
que tenho vendido deixo a meu filho fucelTor do Ellado defpois de
compridos meos legados o remanecente da minha ter^a cm morgado
patrimonial para que ande fempre na cafa c na dita ter^a , toma a tapa-
da alTy como ella tirando o que dantes cllava ja vinculado ao morga-
do de que abaixo farci minhas declara^oes c pe^o muito por merce a
Senhora dona Catherina que queira tainbem deixar a fua ter9a a feu
filho fucclTor do Eftado conliderando quam perdida ella cafa clli ca
obrigagam que ambos temos de a confervar e refazer no mais que for
polTivel.
A prata e ornamentos que fiz para a Capclla tomo tambem na
dita tcr^a podendo tambem entrar nclla , mas ha de entrar primeiro a
tapada por entciro e na& cabendo todas as coufas de prata e ornamen-
tos deque trato podcra meu filho efcolher dcllas aspe^as que quifer
que podcrem entrar na dita tcr9a as quaes deixo tambem vinculados
00 morgado e porque alguas pe^as de prata que ficaram de meu paj
acrcfccntei e dourei de novo c Ihe fiz outras bemfeitorias como fe po-
dera ver por as provifoes dos thezoureiros que me ferviab , e pelo que
dilfcrem Baftiao Lopes c Johab Peres , dectaro que eftas bemfeitorias
he fazenda minha e nao do monte da fazenda do Duque meu Senhor
que Deos tern.
Eu comprei a Joha 6 Gomes da Gama quo vivia em Eftremos htla
hcrdaJe que Unha na coutada de Borha que partia com as terras do
moftciro e com a dita coutada pegado as hortas da ribeira de Borba
pella qual Ihedci vinte ecinquo mil reis dejuro a . . alTentados na
. .
Diaitized by Cookie
da Cafa ^al Tortugue:?^a> 325
dita liberdade, nao fe Ihe ha dcremir o juro que porella fcdcu efe
toda via por razam da dcritura qiic fe fez fobre o dito cainiiiho com
o confelho dcBorba fe lan9a() no inventario avatia defta liberdade em
tal cafo efta6 todos mcus filhos obrigados a reniir efte juro o qual me
parece que foi vendido fern licen^a dclReJ meu Senhor e por i(To fe
deve paguar a valia dcllc do monte e lan^arfe em Inventario.
E porque cm fatisfagao do dito caminho dey tambem ao Confo-
Iho da Villa dc Borba hua courella do prazo de Alvaro Penteado do
Caftello que vive na dita Villa que tern da Univerfidade de Covmbra e
parte com a dita herdade de Jona6 Gomes e com a dita coutada. De-
claro que tenho ainda por fatbdhzer efta courella e que em quanto Ihe
na& der outra propriftuade oue fe vincule ao dito prazo pago cm ca-
da hU anno ao dito Alvaro Penteado vinte e cinquo alqucires dc tri-
go. E aconfelho a meu filho que dee por ella outra propriedade que
fe anexe ao dito prazo o que fe ha dc fazer com o confentimento da
Univerfidade para ficar firmc o contrato que efta feito com o Confe-
lho de Villa de Borba.
*
Coufas que eftam por [atisfazer das terras que fe meterao na tapada.
dade.
A courella deJoao da Gama Setil cunhado dc Lazaro Ribciro
uc efta no Outciro do mato dos pereiros e corre do mcfmo outeyro
3ircito ao Valle dos marmilleiros ate ataipa derrubada da tapada anti-
gua ha tambem meu filho de fatisfafer com outra propriedade da mef-
ma valia por efta fer da Capella c porque nao fa6 pagos nenhus ren-
eJimenCos dcfdo tempo que a mety dentro na tapada , declaro oue o-
Que dever deftes rendimentos fe ha de paguar de todo o monte
dc mi-
fctcra
nim fazenda como asoutras dividas e na liquida9ain dosfruitos
rcipcjto
3 2 'Trovai do Uv. VI. da Hiflorla (jeneah^ica
cifeo do Cairpo tinha hua varzea que pclIa clcritura daccn’pra fc ve-
ra. E declaro que dei tambern ao Doutor Andre Jrrgc pello feu pi-
zao e acenha de que acima falo ouua acenha do bicho que comprei
para
Digitized by Coogle
da Cafa %eal T*ortu^ue^a. 32-7
para lha dar c que tambem Ihe quitci o foro della cm fua vida para fe
fazer cftimacab delta merce.
Quando fis a primeira tapada me largou o Confclho dc Borba
para meter dentro nclla ccrta terra que era do mefmo Confclho pclIa
qua! Ihe alarguci o vallongo com a raais terra que fe declara na cfcri-
tura que entam fe fcs c Ihe del mais cem cruzados para a obra da Ca-
dea da mefma Villa e porquc ifto que Ihe large! era do morgado no-
vo e Iho na& podia dar ; quando delpois fis a Icgunda tapada fe fes ou-
tra cfcritura em que fe revogou efta e dandome o Conlclho mais ter-
ra noOrclhal Ihe dci porclla e cmlugar da terra do morgado que Ihe
nao podia dar , e pello canto do val do navio em que meu paj fala em
feu teftamento que na6 tinha fatisfcito a hcrdadc de pombinhos c a
da franqua e as courcllas dc Luis Lopes Vargo que cftava& na ribeira
de Borba e partiao com a mefma hcrdade de pombinhos c outra courel-
la de bd JoIia& Rodriguez deltrcmoz que partia com as ditas courcl-
las e da dita hcrdade de franqua etla dentro na tapada hd pequeno que
parte com terras do morgado novo dc que acima trato que Icvara feis
alqueires de cemcadura. E declare que o canto do Val do navio de que
acima faqo mcnijad e as bemfeitorias de hua tapadinha nova que meu
paj fez em que elta o outeiro da talaja c a mefma terra da tapadinha
deixa meu paj cm morgado na fua tcr^a e porque o canto do Val do
navio eftava ainda por fatisfazer quando fis o partido com o confclho
de Borba no qual o fatisfis , dedaro que fe ouvera de fatisfazer da ter-
ja dc meu pay para feu teftamento aver nifto cftcito.
Declaro que tambem comprei ao Doutor Andre Jorge hua var-
zca dantre asagoas da acenha dc Antonio Mouro c dadodito Doutor,
e hd peda^o delta varfea que Icvara dous alqueires dc cemcadura que
ficou fora das taipas dei tambem ao cOnfelho da Villa de Borba com a
hcrdade da franqua e com as outras acima declaradas.
Comprei outras muitas hcrdadcs e courcllas que met! dentro na
tapada como fevera pdas eferituras que eftam no meu cartorio no fa-
quo da tapada as quaes pagei por muito mais do que valiant porque
comprava omeu gofto eo feu intcrelTe.
Todas as mais terras que fe acharem na tapada que cu na6 com-
prei todas fab do morgado novo que meu paj fez tirando alguas cou-
rellas que die comprou defpois de fa/er o dlto morgado novo o que
conftara por a data da inftitui^ao delle e pollas cartas dc compra que
fe acharem feitas defpois della. E no Cartorio em hd livro de purga-
minho eftam as eferituras das herdades que perteneem ao morgado no-
vo e ellas dcclarao as conponta 9 oes por onde partem.
Declaro que ficou hd peda^o de terra do morgado novo apontc
debaixo da ribeira de Borba fora da taipa o qual elta dcmarcado e cer-
quado com do Confclho.
terra
filho quo para que a tapada fe conferve como
Aconfelho a meu
c/ta e mais bemfdtorias que die quifer fazer c as terras que cf-
com as
tant por que deve tomar tudo na fua tcr^a c vincule ao mor-
fatisfazer
Eftado porque he hua coufa
cado para os fucclTores que forem deltc
rob boa que todos ha& dc folgar
muito com ella.
Digitized by Coo^^
3*8 Turovas do Lh. V I. da Hiftorla (jenealo^lca
Juros.
Digitiz^bvvCooglc
da Cafa ^eal T*ottuguez^a.
3 2p
talgo da fva cafa e efcriva& defua fazenda o anno paflado dc fetenta
cfete feifeentos homes, cu dez mil cruzados para dies para efla Jor-
nada dafrica epoiquc cu na6 tinha dinheiro vendi com liccn^a dcS.
Altcza du;^ntos etantos mil reis dc Juro na dizima e com o dinheiro
ddJes fervi a Sua Alteza.
Vendi tnais feifeentos mil reis dc juro com liccn^a dc Sun Alteza
namelma dizima e parte dellcs cm Sacavem c porque eftava em fog re-
do a paH'aguem dc Sua Alteza a Africa para eu me Inzer preftes de di-
nheiro fern dcclarar a Sua Alteza que o queria vender para o fen ir
nefta Jornada Ihe mandci dizer que porficar muito individado da de
Tangcre e por outros refpeitos que na provifao de licenga de S. Altc-
za fc faz men;ad , queria vender adita cantidade dejuro para comil-
fo me tirar das obrigacoes em que eftava , pelo que dcclaro que a ver-
dadc he que vendi elte Juro para efta melma Jornada , e nao para pa-
guar coufas de Tangcre.
Do dinheiro defte Juro mandei comprar por Bclchior Rodriguez
tres aneis que cuftara6 i'egundo minha lcmbian5a duzentos c fetenta
mil reis , os quaes dei a hua pclToa dcclaioo alTy para que fe faiba que
clhcs duzentos e fetenta mil reis fenau dcfpcnucrao cm fcrvico de Sua
Alteza.
Tambcm defte Juro empreftei ao Comendador mor tres mil cru-
zados fe mos nao paguar cm minha vida mando que fe arecadem e que
lembre que eftes tres mil cruzados fe nao defpenderao tambcm em ler-
vijo deSua Alteza.
PalToume S. Alteza outras duas provifoes para poder vender na
mefma dizima ou obrigar nefte Rejno e no dc Caftella dous mil cru-
zados. mil por cada provifani e porque hua deftas mandci a Caftel-
ft’,
trara com
fua parte. I
Sendo cafo que fe ache que algfis dos meus almoxarifes dantre
douro e minho e tralos monies arrccadarab algus foros ou rendas que
pcrtcnciab ao monte da fazenda do Duque meu Senhor que Deos tern,
fe eftiverem em receita como rendas minhas e del-
aos ditos almoxarifes
las dcram conta mando que paguc ao monte as coufas que elles por
fe
efta via tiverem arrecadado para minha fazenda.
Eu tenho feito muitas inllancias polla conta de Antonio Mou-
ro feconcluir como meus officiaes fabe eporque importa muito aca- I
barfe affi a minha fazenda como a elle petjo muito a Senhora dona Ca- 1
Digitized by Coogle
da Cafa %eal Tortugue^a. 351
que difTo fe fireramque eftam nas ditas arquas mando que cAc dinlici-
ro i'epague primeiro que outra divida algua porque cfta tcnho por
dc mais obriga 9a& que codas por fer de ort‘a6s.
E lembro os oitenta e cantos mil reis que me deve a Arqua dos
Orfaos dc Borba de que ha autos e ccrtidocs cm podcr dc Sebaftiao
Alvarez arrecadaflem porque na fc me deve.
Lembro que ja fe dcu ao Moftciro de Santo Agoftinlio dc ^'^illa-
vi^ofa o ornamento de veludo preto que Ihc debcou o Duque meu Sc-
nlior que Decs tem ein feu teftamento.
Na6 tcnho para que lembrar a Senhora dona Cathcrina o eftado
em que eAa cafa cAa e quam diminuida Aca pois clla o fabc milhor
do que Iho eu podia difer e por iAb Ihe pe^o muito por merce que o
mais que Ihe for poflivel fufpenda as defpezas e gaAos , c o bom feria
cortar muito pellos necelTarios quanto mais polios que o na& forem e
alii cfpero que o fara conAdcrando a obriga^ao que tern de procurar o
remedio de todos feus Alhos.
Tambem lembro a Senhora dona Cathcrina que por quanto o
Duque meu Alho he ainda depouqua idade fepode vender muita par-
te do movel para fe comprir o mais que puder fer dcAc teAamento
porque parece que o poderia clcuzar. E pello tempo em diante po-
dera ir tazendo o que Ihe for necelTario.
Pareciame bem para milhor ordem que meu Alho fuceAbr do
EAado tomaAe fobre A as fatisfa90 & dos criados e cobrarfe do monte
o que nellas fe montar e pelo tempo cm diante as podcra ir fatisfazen-
do aos meus Criados com merces de officios e coufas que ncceflaria-
mente ha de dar encomendolhe que o fa^a affif.
Ao Duque de Barccllos meu Alho cncomcndo muito encarecida-
mente a provincia da piedade e que feja muito feu devoto e Ihe fa^a
as efmolas que Ihc eu fbzia c cm tudo a Aivorc^a como feu proteitor
que he para que pcrmancya eva em crefehnento o muito fervi^o que
faz a Deos nolTo S^enhor. O Duque meu Senhor que Deos tem decla-
ra em leu teAamento que tem dado a jugada dehua herdade Devora-
monte aos Trades dcS. Joa6 da Cidade Devora porrefpeito dedizerem
hd trintario in perpetuum polla alma delRej dom Manocl que fanta
gloria aja e diz que fe fez fobre iflb eferitura , dcclaro que fua Senho-
ria onau podia fazer por a Jugada fer do EAado e os trades fercin in-
capazes dcapolfuir fecAa Jugada fetirar aosditos Trades mando que
cAa obriga^ab fe cumpra pela ter^a que fua Senhoria me deixou aven-
do fazenda para ilFo c na& navendo quero que fc cumpra de minha
tcr^a , ou a parte della que faltar por refpeito da falcidia.
E mando que fe veja fe he Jugada o mojo da herdade de Britos
Gonsalves que Sua Senhoria deixou ao moAciro dc Santo AgoAinho
dc Villavi^ofa porque fc ofor nab Iho podia dar porter doLAado.
Quando cafou a Senhora dona Maria que Deos tem com o Se-
nhor principc de Parma Az doa^ab a llFante minha Senhora quo Deos
tem dostrezentos mil reis de juro que a Senhora dona Catlierina ti-
nJia da fua Icgitima para Sua Altcza osdotar
adita Senhora dona Ma-
ria e porque cAes trezentos
mil reis dejuro , cram dotais da Senhora
'hm.IV.
1
Digitized by Google
daCaJa ^al ToYtuytes^a.
HO DUQUE.
1
Memorial
Digitized by Coogle
,
Primeira.
Digitized by Coogle
,
Terceira.
Quarto.
Quinta.
Sexta.
Setima.
/
Digitized by Coogle
, ,
,
& Apoftolicam benedidtionem
quern erga nos ,
cerac devotionis aft'cdhis
,
&
Romanam Eccle-
/lam gcrere comprobaris fuo quafi Jure exigunt ut tibi privilegia a
,
joii
Digitized by Coogle
33 « ^rovas doUv.VL daHiflorla (jenedo^ca
Num. 101
An. IJ75*
*
A
Miranda
Os Muito Illuftres c Revcrendillimos cm Chrifto padres , c Se-
nhores os Senhores Arcebifpos de Braga , c Bifpos dc Lamego ,
,
c Delvas &c. e de quaelquer outros arcebifpados , e bifnados
defies regnos de Portugal , e aos reverendos Senhores feus Provi lores ,
eVigairos geraes , e mals officiaes c pcIToas que fuas vezes tiverem,
cporcUcs c einfcus nomes tiverem a adminiftra^am da jufti^a alii no
fpiritual
da Caja ^al ^ortugues^a, 341
fpiritual como no temporal nas ditas dioccfes e cada hua dellas , e a
todos e cada hum dos Senhores Abbades , Priores , Dayaens , Digai-
dades , Concgos , e mais peflbas capitulares das Igrejas metropolitanas,
cathedraes , collegiadas , e aos vigairos , rcdlores , e bcneficiados das
igrejas parrochiacs , e a quaefquer outros Clcrigos de mida notairos
,
Digiiizeti t -
Coogl
,
ris , &
pocnis a jure vcl ab homine quavis occadonc vel cauCi latis
hquibus <juomodolibct innoJatus exiltit ad eft'c£hun Pricfcntium dum-
taxat confcquendum harum ferie abfolventes , abfolutum fore ccn-&
fcntcs, hujufmodi fupplicationibus inclinati feparationein , &difmcin-
brationem , nccnon applicationem , & approprietatem , & decretum ,
ac literas hujufmodi cum omnibus in eis contcntis claufuUs audlorita-
tc apoftolica prxdifta tcnorc Prxfentium adverfus quafcunque illarum
revocationis hujufmodi haiSVcnus , ut Prxfcrtur farfas in priftinum &
cum , in quo ante illas quomodolibet exiftebant , ftatum , quoad prse-
didlam quantitatem valoris mille & quingcntorum ducatorum auri de
Camera tarn pro prxtcritis difmcmbrationibus , fiqux vigore pras-
didarum literarum jam fa^lx fint , quam ctiam faciendis , ita tamen
utquc facicndx funt, aquis Portionibus per ordiiuirios locorum infua
quemque Dioecefis taxandis ,
liant, & nulla Parrochialis ccclefia gra-
vetur,
cujus frudlus non cxcedant valorem annuum centum & viginti
quinque Ducatorum aureorum hmilium , deduftis omnibus oneribus,
ac incertis non comprehcn/is , & quod didla quantitas valoris mille &
quingentorum ducatorum auri fimilium fit pro diftributionibus quoti-
dianis interDccanum , Thefaurarium , Csmellanos , & alios miniftros
diilx Capcllx , cxccptis Cantoribus , & Organillis , qui tamen Deca-
nus , Thefaurarius , Capellani , & miniftri omnibus noris canonicis di-
urnis & no£lurnis in cadem capella a£hi rcfiderc tencantur. Alioquin
frudus , feu dillributiones de quibus eis refpondendum efict , diebus
& horis corum abfcntix a difla capella fuos non I'aciant , fed capellx
debcantur , & Decanus , vel co abfente Thefaurarius abfentes hujuf-
modi mulAare & frudus , feu difiributioncs de quibus abfentibus ref-
pondendum forct , fi prxfentcs clTcnt ,
in ufum & utilitatem di^be ca-
pcllx convertere poflint, reftituimus ,
reponimus, & plenarie rcinte-
gramus cadem Premilfa refiituta repofita & plenarie rcintegrata ef-
,
ac
I’c
, & cenferi
volumus , etiam fi fuper aliquibus diftorum bcncficiorura
frudibus aliqux antiqux penfioncs annux , non tamen perpetux ali-
quibus perfoiiis refervata exiftant . ita quod per modernum , & pro
tempore cxiftentem cjufdcm Capellx Priorem I'cu Redorem fiiatim fa-
dla difiributionc prxdi£la xqux Portionis , feu Ratx , unuin quod-
que ditTorum bcneficiorum tangentis de confenfu tamen ilia obtinen-
tium , ctiam fi perceptio portionis feu Ratx hujufmodi frudliium di-
florum bcneficiorum ad prxfcns non vacantium ; port obitum ilia ob-
tineiitiuni diiFcratur , poflellio aprehendi ac pcipetuo retincri , necnon
cum primum aliqua ex di£Hs benefieijs percclfum , vel dccclTum , feu
quamvis aliam dimillionem vel amillionem , aut privationcm ilia ob-
tinentium ; feu alios quovis modo vacare contigerit , ad ca fic va- &
cantia Perfonx idoncx per Joannem Ducem illius fucccflbrcs Prx- &
diclos corum Patronos prxfentcntur , prxfentationcs ad diila benefi-
cia , & ad cas collationcs eorundem bencficiorum faciendx cum Di-
minutionc illius quotx feu Ratx di£la bcncficia tangentis fieri poflint
& de-
iigr.i^ed by Google
,
,
Oefar Qoricrius.
Digitized by Coogle
,,,
Digitized by Cooglc
348 Trovas doUv.FL da Hiflorla (jenealogka
obcdiente aos mandados apoftolicos com toda a devida reverenda , e
obediencia quc fe a dies deve os tomey , e Beyci , e pus fobre minha
cabc^a , e os rccebi , e os aceptey como de direito fou obrigado ; e me
pronundey porjuis executor apoftolico delies , eproraeti de os dar
cm todo a fua divida exccugao e efFedo juxta eorumdem brevium vim
fomiavi ^ tenorem. E aceptados como dito he me foi requerido com
muita inftancia quc conformandome em todo com osditos breves man-
dafle decernir ProedTo fobre a cxecugam delies , confidcrado o va-
lor dos ditos ducados douro de Camera , que f6em commummente
ter mais valya quc os nolTos cruzados Portugeles, e conforme adita
fua mayor valya , feito primeiro a computagam dos ditos ducados de
Camera c ao refpeito do que mais acrccellc por cada ducado nos ditos
mil e quinlientos ducados douro de camera , mandalTe fazer a dita dif-
membra^ab cm quotas de frudlos pro rata do rendimento dos beneficios
para yflb nomeados fegundo forma dos ditas breves , e em tudo o pro-
velTc com jufti 9 a. E por fer feu dizer e pedir jufto e a direito e as di-
tas letras apoftolicas em todo conforme mandci fobre o valor dos di-
tos ducados douro de Camera tomar no cafo informa 9ao com pelToas
curiacs praticas e que das coufas de Roma fobre o negocio das exp(>
di^oens tivclTem mais verdadeira noticia ; e foubelTem dar rcza6 do di-
to valor , e por exame quc fe com dies fez de meu mandado , e afly
com o colledor de Sua Santidadc neftes regnos me conftou evidente-
mente que os ditos ducados douro de Camera ( que per outro nome
mais ordinario fe focm vulgarmcnte nomear ducados de Camera no-
yos ) valem cm Roma doze Julios e meyo j quc qua in pofnibus vem
importar doze reallcs e meyo de prata , ou quatrocentos cincoenta e
quatro reis da nofla commum moeda portugues e efte fer o feu ordi-
nario e jufto pre^Q dos ditos ducados douro dc Camera nos ditos bre-
ves expreftbs. E a efte refpeito fazendoftc o computo dos ditos mil e
auynhentos ducados douro de Camera ( da quantia dos quaes fe avia
ae fazer a dita diftnembra^ab ) vem a importar na dita foma toda os
ditos cIncoenta e quatro reis que tern mais de valor cada ducado de
camera que o noflb cruzado portuges , oitenta e hum mil reis dc cr^
cen^a nos ditos mil e quinhentos ducados , e aflim vem a fer toda a di-
ta conthia deque afli fe ha de fazer a dita difmembra^ab feifeentos oi-
tenta e hum mil reis ( pelo que mandci que ao dito refpeito de qua-
trocentos cincoenta e quatro reis cada ducado douro dc Camera c I'e-
gundo o que conforme a elle mais accrefceo que fam os dito oytenta
c hft mil reis ,
fe fizeffe a dita difmembr^ab em quotas de frutos , da
mancira que fe pedia e requeria e Sua Santidadc mandava. ) E feita
,
afty a dita declara^ao compareceo perante mym o procurador dc Sua
Exccllencia e da dita fua Capella c cm feus nomes dilfe e nroteftou fo-
lennemente , que em cafo quc o valor dos ditos ducados aouro dc Ca-
mera nos ditos breves exprclTos , Per declara^am do dito Sanctiftimo
Papa NofTo Senhor , c da Sanita See apoftolica ( a que o dito Senhor
efperava dc confultar fobre yftb ) conftalTe fer mayor do que pelo dito
meu exame fummariamente feito conftou , que pfoteftava a todo tem-
po ufar da dita declaragao apoftolica como mais favoravel e verdadei-
ra.
,
Digitized by Googk
3 50 H^rovas do Uv, VL da Hiftoria (jenealogtca
bra^am fe fara atjtiis Portmiibus id ejl congruis , aptis , & hcmjlis ,
conformc ao breve ilcclaratorio Apoftolico Tegundo o rendimento dc ca-
da bencficio , dantlo ordem que nas ditas feparacam , e defmembra^am
o beneHcio tenue fique inenos gravado que o pingue , e que nenliua
igreja Parrocliial feja gravada com a dita difmembragao , cujos frudlos
nam cxccdcrcm o valor annuo de cento e vintc e cinco ducados dou-
ro de Camera ao md’mo rclpeito dos ditos quatrocentos cincoenta e
qiiatro reis cada bum ducado deducts omnibus oneribus ac inceitis
non comprehends^ Icgundo forma dos mdm os breves, emhiim bendi-
cio outro fi feraa gravado fc tiver aa outra Penfam annua Perpctiia ,
c feitas como dito ne as ditas difmembra^am , c feparacam , c a diftri-
biii^am da congrua Por^ao de cada beneflcio Pro rata do rendimento
delle conforme as ditas Ictras apoftolicas , mando eadem aubloritate
que feja dado ao Procurador deSua Excellencia e da dita fua Capella
em feus nomes a polTe real corpoi al , e adual das aquas Por^oens ou
ratas dos beneficios nomcados que na dita dilmembragao forem com-
p/»Iiendidos , acontcncendo eftarem vagos ao tal tempo , ou querendo
dar para ylTo feu confenfo os pofluidores dellcs , polio que o recebi-
nicnto e percepgao da dita por^am ou rata , nao ajam dc fortir effei-
to fena6 depois dc vagarem os ditos beneficios per cbito dos poflui-
dores delle, cdccada hum ou per qualqucr outro modo , cnam que-
rendo os ditos Poflliidorc's dos ditos beneficios cm quo afly for feita a
diflribui^ao da dita rata ou por^ao , confentir que ie tome nclles a pof-
fe da dita porgao ou rata por parte do dito Senbor e de fua Capella
como dito lie , ficara cm cada hum dos tais beneficios refervada a dita
polfe para quando por tempo aconteccrcm vagar , como eu pela mel-
ma apollolica au^thoridade Ihe refervo a dita polfe dagora para entam,
conformc ao thcor e forma dos ditos breves ecada hum. S' eadem au-
Cloritate^^ tcfiore p'cdi6iis ^ requero pego , e amoefto afuas Reve-
rendiflimas , Senhorias , dagora para entam , e dcldc entam para ago-
ra que as prclenta^oens e collacocns que per dies dos tais bcncflcios_
Jic vacantes ouverem dc fazer depois das ditas fepuravao e diimembra-
916 applica^am , e appropria^ao e da diftiibui<jam da dita aqua por-
V'ao
,' ou rata fe fii^am com a diminui9a6 da cota ou rata que a cada be-
ncficio tocar c pertencer ^ non alias , porque tedas as ditas Prefer^-
t390cns c cllacoes que do dia das ditas difniembra^am deftribui^ara^ e
•
Digitized by Google
352 ^rovas do Liv. V/. da HiHoria (jenealogtca
auJIoritote e cm vimiilc ile obedicncia c fob a dita pcnna de cxconi-
II unha6 major ipfo faclo trcmreiula e dc quinbciiros ducados para a
camera apoftolica applicados que do dia logo da prefenra^ao e publy*
ca^ao della a outros feis dias de termo. Que modo ^forma pr^intj-
fis Ihcs aflino Precifa c peremptoriamente a dous dias por cada termo
c amoella^am repartidamente dies iiam contradigam o dito procelPo
per li ou per interpoftas pcllbas nem aos tais contradidlorcs dem ou
f'aij-am dar ajuda conl'clho ou favor cm publico , ou cm fegredo quovis
Vrstcxtu vcl cauja , antes quanto nellcs lor favoreyam a exccu^ao dcl-
le alillindo in pncmijjis effkacis defetftotus Prtefidto alias cm todos e
cada hum que o contralto lizerem e em cfpccial nas pelToas dos ditos
contradidVorcs (cujos nomes c cognomes e os titulos de fuas dignida-
des , e officios ci aqui por fufficientemente cxprelTos) ponho adita fen-
tem^a de cxccu^ao maior , c a todos c a cada num que nas ditas Penas
dc intcrdii^o fufpenfam eexecu^ain refpedlive incorrerem. E affim na
dita pena pecuniaria dos ditos quinhentos ducados , cito e chamo nef-
tes prefentes eferitos para que dentro em quinze dias que Ihes a/igno
prccifTamente fevejam dedarar ccondcnnar nas ditas penas, eaggravar
contra dies e a cada hum os procelTos que contra os tais aggravar fe
foem nolle cafo. E a qualquer Clerigo de milTa notario apollolico ta-
baliam ou efcripvam publico mando em virtude de obedicncia fob as
ditas penas dc cxcommunham , e pecuniaria que fendo requeridos e ca-
da hum requerido logo com muita deligencia fegredo ebrevidade fa-
9am todas as diligcncias que necclTarias forem fazerfe em favor da ex-
ccu^ao do dito procclTo e Ihes por parte do procurador de Sua Excel-
lencia , e dc fua capella for requerido , e palTem dcllo fuas certidoens
e ynllromcntos em modo que fa^ab fc para com ylfo fc proceder con-
tra os delinquentcs e rcvcis como for julli^a , e a abfolvi^am dos que
encorrerem nas ditas cenfuras e pennas refervo a mym foomente , ou a
Sanfla See apoftolica. Dado em Lixboa fob meu final e felo aos tro-
zc dias do mes dagollo ET ducatorum. Thome da Cruz Publico No-
tario Apollolico Approvado , c Eferivao da dita Caufa de Exccu9a6
o fez eferever e fobfereveo , com as antrclinhas que dizem , duca-
dos quatro , e com os Refpacados , alias , quecunque , incertis , e
,
emendados , juxta , qua , tnulSla. Anno do n^cimento do Senhor de
M.D.lxxvij.
O Prior dc Ourem.
"Breve de Altar privilegiada todas os dias para a Capella tnor da Ca~
pella Brigantina de V illa-V iqojd. EJld no Archwo da dtfa
Num. 204.
An. 1577.
G
aterni
Regorius Papa XIII. ad perpcttiam rei memoriam ,
mini nollri jefu Chrifli ./Eterno Patri confubHantialis ,
,
qui pro redemptione generis human! de fummo cadorum fo-
Salvatoris
&
co-
Do-
lio ad hu)us mundi infima defcendcre . & camem noftram ex uterp vir-
ginco aflumerc dignatus dl , vices licet inuncriti gcrentes in terris , &
cjus
Digitized by Google
da Cafa %eal Torti(gue:;^a. 3 jj
cjus exempla fcflantcs, animabus Chrifti ftlcliuin dcfunclrrum in pur-
gatorio cxifteniibus , cjuse per charitatem Deo unitx ab hac luce decef-
I'crunt , Sc piorum fuftragijs juvari meruerunt , opporUina de thcfauris
Ecclefia: i'uWidia fubminiltrare ftudenius ,
ut ilia; quantum divinx bo-
nitati placucrit adji.tx, adcxleftcm patriam
Ihcilius pervenire valeant;
Dc Divina igitur mifericordia confi/i precibus ctiam pro parte dile£U
,
lilij nobilis Viri Joannis Bragantix Ducis , nobis I'uper hoc humiliter
Digitized by Google
,,,
Hijiorta ^etjealogtca
3 54
dile£H filij Duels Bragantix petitio continebat
nobilis Viri Joannis
ipHus Cantorix ,
& Eeddix dc Faon , ac aliorum illi an-
Parrochialis ,
nexorum fruftus , redditus , & nroventus adeo uberes exiftant ut ad
od^in^entorum ducatorum auii ac Camera fccunduin communcm cxif-
timationem annuum alcenJant , ipfamquc Cantoriam pro tempore ob-
tinens in dida Ecclcfia minime refidere nec illi perfonaliter inCervire
fed ibidem vice caiitorem in difta vero Parrochiali Ecclefia Vicarium
aflignata eorum cuilibet portionc quadraginta ducatorum cruciatorum
nuncupatorum monctx illarum partium habere reliquos vero frudus
redditus , & proventus Cantoris , & annexorura hujulinodi in proprios
ulus convertcre confueverit in Capella autem pro tempore exidentis
Duels prxfati funt plurcs Capcllani illi in divinis perfonaliter infervien-
tes , & inter cos unus Decanus nuncupatus qui beet aliorum Capella-
norum hujufmodi Caput exiftat , ac in Choro ipfius Capellx prxli-
deat tamcn ex diilributionibus quotidianis per eofdcm Capdlanos in*
ibi divinis offieijs perfonaliter inliAendo lucri fieri folitis ita exiguam
portionem percipit , ut ex ea Juxta fui gradus exigentiam fe commo-
de fuftentare nequeat fi a didb Cantoria fic vacantc quinque ex fex
partibus fruduum , reddituum , proventuum bonorum proprietatum ,
jurium , obventionum , & emolumentorum Cantoris , & annexorum
eorundem perpetuo fepararentur , & difmembrarentur j ac in dida Ca-
pclla unus Decanatus pro uno Decano & perpetuo erigcretur , & inf-
tituerctur,
illique fic ereda , & inftituto quinque partes fruftuum
reddituum ,
proventuum bonorum proprietatum jurium obventionum,
& emolumentorum hujufmodi fic feparatx , & difmembratx fimiliter
perpetuo applicarentur , & appropriarentur ex hoc profedo Ipfius Ca-
pellx decori , & honor! , ac bencficiorum ccclefiafticorum propagation!
confuleretur , diflxquc Cantoris ad minus fexaginta milia regalia ejuf-
dem monetx centum & triginta tres ducatos auri fimiles conftituentia
annuatim ad illam pro tempore obtinentis congruam fuftentatio-
liberi
nem ,
& onerum
illi incumbentium fupportationem remancrent
:
Qua-
re pro parte ejufdcm Joannis Ducis nobis fuit humiliter fupplicatum
quatenus prxmiflis annucrc , ac alias defuper opportune providere de
benignitate apoftolica dignaremur. Nos igitur qui divini cultus , ac
-
Digitized d/ Joc^Ie
,
Digitized by Google
,,
natus &
putandi OrJinario Elboren/i perfonam idoncam ad diifhim
Decanatum tam hac prima vice ab ejus primaeva crcftione hujufrnodi
vacantemquc deinccps quoties ilium pro tempore quovis moJo , & ex
Cujufcumquc perfona , & per obitum apud Scdem prxdiiSam vacare
contiqerit per ipium OrJinarium Elborenl’em ad pricfentatioiiim hu-
jufmc Ji inftituendim aufloritate ,
& tenore fimilibus refervamas ,
con-
, &
cedim'is afllgnamus decernentcs ultimo diftum Juspatrouatus Jo-
Duci , & fucceiToribus pracditHs non cxprivilegio apoftolico , fed
afini
exvera primeva reali , aftuali plena, Integra &omnimoda laindatio-
ne , & ootatione laicali de bonis mere patrimonialibus , & laicalibus
duntaxat compctere, & adillos pertinere, acei nullo unquam tempo-
re ex ouavis caufa quantumcumque qrandi ,
& rationabili & devolu-
,
tionis litis pendcntixvel permutationis , aut
, &
vacationis ejufdcm
apud Scdem prxdiftam aut quovis alio pretcxtu ,
,
per nos , &
fuo &
ceflbrcs noftros Romanos Pontifices pro tempore exiftentes , aut Se-
dem eandem , vel illius L(^atos , Vicelegatos , feu Nuntios , per &
quafcumque apodolicas , &
in forma Brevts , &
quafcumque derogato-
riarum derogatorias , ac fortiorcs , &
infolitas claufulas , necnon ir-
ritantia, &alia decreta, &
praefentium tenorem in fe continentia de-
que nomine, &cognomine didbi promoti pro tempore exiftentis ex-
prelTam
j
&
fpccificam mentionem facientia , motu proprio ,& ex &
certa fcientia conceflTas in toto , vel parte derogari , aut derogatum
c(Tc cenferi polTe , vel debere , ac omnes , &
lingulas collationes , &
provilloncs , &quafvis alias difpofitiones , aliterque ad prxfentatio-
ncm di(fH promoti pro tempore exiftentis , feu de ejus confenfu , &
apoBolica auftoritate faffcB , ac quafcumque derogationes defuper
emanatas nutlas , &invalidas nullii^ue roboris , vel momenti fore,
& clfe , ac pro nullis , &
infetSlis haberi , cenferi , &
reputari , ncmi-
nique fuffragari debere , nec per eas jus , aut coloratum poUIdcndi
titulum acquiri prxfentes quoque nullo unquam tempore de fubrep-
tionis, vel obreptionis, feu nullitatis vitio , aut intentionis veftrjE,
vel alio quopiam defcdlu , &
ex co quod Cantoria ad prxfcns vacat
&fibi derenfor datus , &
interelTe haoentes vocati, ac caufse propter
quas emanarunt coram didlo Ordinario , &
tanquam di^x Sedis De-
legato examinata: , verificatx , &
approbatae non fuerunt , neque dile-
dorum filiorum Capituli ipfius Eccleadse Beatx Marix fuper his inter-
venit confenfusque , aut quovis alio prxtextu notari , impugnari , in-
validari , retrailari , aut ad terminos juris reJud , feu in jus , vel con-
troverliam revocari , aut adverfus eas quodcumquc juris fafli , vel ge-
nerate remedium impetrari polTe ,
irritum quoque , & inane li fccus fu-
per his a quocunque quavis auiloritate fcienter , vel ignorantcr con-
tingent attentari ; non obftantibus prxmilTis , alijsque conftitiitionibus,
& ordinationibus apoftolicis , necnon di£tx Eccleux Beatx Marix ju-
ramento confirmatione apoftolica , vd quavis firmitatc alia roboratis
ftatutis, & ennfuetudinibus, exterisque contrarijs quibufcuniqiie ; nul-
li ergo omnino hominum liccat hanc paginam noftrx abfolutionis
feparationis , difinembrationis , ercdtionis , inftitutionis , applicationis,
appropriationis , indulti , refervationis , conceflionis , alhgnationis , &
decrcti
,
CollafaS
Digitized by Coogle
,
An.
-
jsi.
jV ja de Roma , Arccbilpo deEvora &c. Aquantos efta nofla Car-
{jj deliiftituigab, e Confirma^ao for aprezcntada : laude cm Jcfu Chrif-
1
9oes ,
c macs negocios , que fe coflun^ao fazer , e traur por os Capel-
laes. E aodito Dayado afli crigido , einftituido apprepriou Sua San-
tidade , e applicoii in perpetuum as cinquo fextss partes dos fruitos ,
redditos, proventos, e cmoluinenios da dita Ipreja Parrochial livres,
e cxemptas dc todos os cmcargos , gravames , c impofi^oens della , e
do dito Chantrado pera dottc do dito Dayado , com declara^ab , que
os
Digitized by Coogle
9
O DUQUE.
E vifta a dita aprezenta9a6 nos pedio o dito Manocl Pa9anha de
Britto ,
que confbrme a ella , e a Bulla de Sua Santidade o confirmalFc-
mos e iiiftituilFemos na dita Dignidadc de Daya6 da dita Capella , e
cqnfornundonos em tudo com as clauzulas da dita Bulla por virtude da
dita aprezenta^6 conftandonos defua fufficiencia, letras, evirtudes,
a/itorttate ordntaria
,
e no niclhor modo , que de dircito podemos , c
devemos , confirmamos , e inftituimos o dito Manocl Pa^anha de Brit-
to no dito Dayado da Capella do dito Senhor Duque affi novamente
erigido por Sua Santidade, edotadocoin as cinquo partes dasfeis de
todos
Digitized by Qooglc
,
207. ]C^Mnome dcDeos Amen. Saybaom todos hosque viren , efle pu-
^ I'./ blico Inftrumento de notcfica5a6 Intima5a6 e confentimento dado
A (Rs
An. 1502. aoneguocio de que abaixo fe faraa exprefa men^ab. Que en ho An-
no do nafeimento de noflb Senhor Jefu Chrifto dc mil quinhentos ou-
tenta e dous annos, aos vinte e nove dias doMes de Janeiro en a Vil-
la de Barcclos c poulada do licenciado Archadio Dandrade ouvydor
ue foy en efta Villa e fua comarqua , e contador , e pi ovedor en ella
a a fazenda , do muito exccllentc Principe e Senhor D. Joha6 Duque
dc Bragan93 , c della dita Villa , Condeftable deftes Reynos e Senlio-
rios de Portugal &c. en prefen^a de nijm notario c teflemunhas , pare-
ceo 'prefente ho muito Reverendo Padre Antonio Barboza Chantre
em a colcgiada Igreja de San 61a Maria della dita Villa , defte ArcebiG-
pado dc Braga ; e por elle foy dito que ho dito Senhor Duque ho
aprefentara no chantrado da dita Igreja por eftar vaga por morte na-
tural do Senhor D. Fulgencio deBraganca que aya gloria chantre epe
foy ultimamente en a dita Igreja , a qua! aprcl'enta9a6 Ihe fez ho dito
Senlior Duque depois de ter nodcia e fabiuo que o Papa noflb Senhor
Grego-
Digitized by Google
da Caja *I^al l^ortuguea^a. ^6 l
Gregorio decimo tcrcio na Igrcja dc Dcos Prefidente , Ihe tinha con-
cedido , a difmembra^ao e fepara5a6 das cinquo feiftas partes dos fiu-
ftos, emolumentos, proventos , erendimentos daJgrcja Parrochial dc
Sao Payo do lugar de fa& termo da dira Villa annexa ao dito Chantra-
do e dos macs dereitos fru£los, erendimentos annexes aodito Chan-
trado para Ic erigir en a Capclla do dito Senhor duque hum deado pa-
ra hum deaO que tenha ho primeiro lugar e a primeira preheminencia
e prefcrencia ali na mel'ma Capella como no chore della , e nas con-
grega^oes e mais negocios que fe coHuina6 fazer e tratar polios Capel-
laes da dita Capella , e hora a bulla da dita gra^a era palada em forma
c fora cometida a execugao della ao muito Illuftrc e Re\ ercndiflimo
Senhor Arccbifpo devora , ho qual tinha ia confirmado por virtiide
della a Manuel Peganba de Brito lidalguo da cafa do dito Senhor Du-
que , por Dca6 da dita Capella , a aprcfentaga6 do dito Senhor Duque
como Ihe conftou a ellc Antonio Baihoza polla carta da Inflituigao e
conffrmaga6 do dito Dea6 feita cm Villavigofa aos vinte dias do mes
de Novembro do anno pafado de mil quinhentos outeiita e hum annos
fubeferita por Dioguo Nunez Figueiroa Secretario do dito Senhor Ar-
ccbifpo devora e aJignada por clle e fellada com ho fcllo de fuas armas.
A qual Carta clle dito licenciado Ihe a moftrou ao fazer deftc. E ali
mais elle dito licenciado dcu a mim notario a dita propria bulla pal'a-
da pelo dito Summo Pontifice efciipta em pergaminno , faa limpa , nao
viciada , nem Chancelada , antes carecente dc todo vicio e fufpeiga&
fegundo por ella prima facie parccia plumbada com hum fcllo penden-
te por hum cord io de vermelho e marello. Sub data Komx apud San—
£lum Petrum Jtmio incamationis Domini millcjjimo quingenicljimo ociu-
agejimo primo , tertio decimo calendas Mai} Pontificatus Jui aimo neno.
Polla qual Sua Santidade crigia c dc novo criava na Capclla do dito
Senhor Duque hua Dignidade dc Dea6 annexando a ella as ditas cin-
quo feiftas partes dos rendimentos do dito Chantrado fegundo todo
efto mais copiofamente confta da dita bulla a qual eu notairo Iv inti-
mey e publiquey e notefiquey ao dito Chantre Antonio Barbola , ho
qual a vio , leo , c entendco e dcu a ella feu confentimento em tedo
,
c por todo como fenella contem. E ali ha dita confirmagaf). E dife
quo nenhua duvida , nem embarguo tinha ellc dito Antonio Barboi'a
ao cumprimento execuga& e verdadeiro effeito da dita bulla , e ali ho
outorgou , e confentio , e approvou deftc dia para todo fempre. E
I’c obrigou por fua pefoa bens e rendas avidas e por aver a nao hir por
nem cm todo e eu notajro Ihc ouve por noteficada a dita Bulla ccon-
firmagao, caccytcy efte eftormento e ho cflipulley em nomc das p.u-
tes a que tocar nao prefentes e delta nota mandou dar hum e muitf'S
cllormentos ; teftemunhas prcl'entcs Dioguo Pinto Solicitador do dito
Senhor Duque , e Luis dandradc filho do dito licenciado. E Pedro Gon-
galvcs farralheiro da dita Villa quo alignarao aquy com ho dito Antonio
Barbola, quo eu notajro dou tee fer o proprio contcudo neftc Inftru-
mento. E eu Andre de Rocha, notajro apoftollico approvado polio
^
Ordinyio e morador na dita Villa dc Barccllos que cite Infti umeiuo el-
Tom. IV. Zz crevy
}6z Vrovas doUv.VI, daHiftoria (je<u:alogka
crevy cm mcu livro de notas do qual por minha ma6 trcsladcy ho pro-
prcfcntc e o conccrtey e vay fern coul'a que duvida faga fob cflc mcu
publico final feguinte liz a cnticlinha que diz Vijofa. =
por vcrdadc.
N^Uni. 208. Rcgoriiis Epifeopus Scn'us Sen'orum Dei; Venerabili fratri Epif-
An i;8i '
vJ copo Amcnnenfi , & diloSlis filijs Ulixbonenfi , &
Portalcgrcnft
* Ecclcfiarum Dccanis ; (alutem , & anoftolicam benediiSlionem. Hodic
a nobis cmanarunt literx tenoris fuofequentis. Gregorius Epifeopus
Servus Sen'orum Dei : ad perpetuam rei memoriam. Sacri Apoftola-
tus miniftcrio mcritis licet imparibus divina difpofitione prefidentes ad
ca per qua: noftrse provifionis aufpieijs cura animarum qua: ceteris om-
nibus prcllat frufhiofc exerceri , & beneficiorum Ecclcfiafticorum nu-
meros augcri , fingularquc Ecclefiae pra;feitim collcgiatae quibus , &
cura ipfa imminct, &perfonaE ecclefiaftica: divinis obfcquijs jugiter in-
fidcntcs congruis facultatibus pro fuarum ncceditatum , oneioimquc eis
incumbentium fublcvaminc communiri valcant libcntcr intendimus ; ac
in his padoralis offieij noftri partes nunc per unionis aliorum benefi-
ciorum , ouandoque vero per difmembrationis partis fruftuum ab eif-
dem miniltcrium favorabilitcr interponimus prout rcrum , & perfona-
xuin circunJdantijs debite penfatis id in Domino confpicimus falubritcr
expedite ; cum itaque ficut accepimus Prioratus Ecclefiae Beatae Ma-
ria; Oppidi de Barcellos qui & ipfa Ecclefia , ac alia: dignitates , & be-
neficia in ea exilVentia de jurepatronatus pro tempore exiftentis Ducis
Bragantiae ex fundationc , feu dotatione , ac &
privilegio apodolico
cui non ed hadlenus in aliquo dcrogatum effe dignofeuntur , & quern
quondam Emanuel Leite ipfius Ecclefiae Prior dum viveret obtinebat
per obitum ejufdem Emanuelis qui extra Romanam Curiam de menfc
Junij proximo preterite diem claufit extremum vacaverit , & vacet ad
tempus ; & ficut exhibita nobis nuper pro parte dilefbi filij nobilis Vi-
ri Joannis Ducis Bragantiae petitio continebat ex mafla communi fru-
£^um , reddituum , & proventuum ipfius Ecclefia; duie illorum me-
dietates condituantur quarum una di(5V« Ecclefia; Priori pro tempo-
re exidenti cedit; altera vero inter Scoladicum , &quatuor Canoni-
cos ejufdem Ecclefix didribuitur ; & propterea ipfius Prioratus , & Ec-
clefix Sanfli Antonij loci de Quinzo didri£fus didti Oppidi olim , ut
a nonnullls aferitur ad fabricam diidse Ecclcfire Beatx Maria; perti-
nentis; nunc vero cidein Prioratui Canonice unite, & annexe fru£his,
redditus , & proventus adeo uberes fint , ut ad fummam tricentorum
niilliuni regaliuin moncte illarum partium fcxcentos ducatos auri de
Camera , vcl circa condituentium annuatim afeendant. Prior vero hu-
julmodi pro tempore exideas in dida Ecclefia Beata; Marix miniinc
rdidere, nec illi in divinis defervire, aut ullam curam animarum fuf-
cipcrc, fed tamen quibufJam diebas fedivis ibidem aliquas Midas ce-
lebrate , ;
Digitized by Goo^Ir
,
Digitized by Google
,,
mur. Nos igitur qui honeftis petcntium votis libcnter annuimus, ca-
quc favoribus profcquimur opportunis eundcin Joannem Duccin a qui-
bufvis cxcommunicationis , fufpenfionis , &
interdidti , alijsque ecclcfi-
afticis icntcntijs , cenfuris , &
pcnnis a jure , vel ab homine quavis oc-
cx'ione , vd caufa latis (iquibus quoinodolibct innodatus exiftit ad
circcltim pra:fcntium dumtaxat confcquendum harum Icrie abfolven-
tcs , & abfolutuin fore ccnfcntcs hujufmodi fupplicationibus indina-
ti a dido Prioratu , five ut pracmittitur , five alios quovis modo , aut
ex altcrius cujufcumque pcrfona , feu per liberam rcfignationem didi
Emanudis , vd cujulvis alterius dc illo in dida Curia , vd extra earn,
& coram voto publico , &
teftibus fponte fadam , aut aflecutioncm
alterius beneficij ecclcfiaftici quavis audoritate collati vacet , &
fi tan-
to tempore vacaverit quod ejus collatio jiixta Lateranenfi ftatuta
Concili) ad Sedem apoftolicam legitime devoluta , ipfcque Prioratus
difpofitjonis apoftolica: fpccialiter rcfervatus exifiat, &
ad ilium con-
fucvcrit quis per dedionem afiumi , eique cura Jurifdidionalis immi-
neat fupcr co quoquc inter aliquos lis cujus ftatum prxfentibus ha-
beri volumus pro cxpredb penucat indeciifa dummodo tempore Da-
tx prxfentium non fit in co alicui fpccialiter jus quefitum omnium
& fingulorum fniduum , reddituum , provcntuum , bonorum , propric-
tatum ,
deciniarum , jurium , obventionum , & emolumcntorum Prio-
ratus , & annexorum prxdidorum mcdietatcm ab omnibus , & quibuf-
cumque oncribus , gravaminibus , & impofitionibus tarn ratione ipfius
Prioratus, quam maflc communi hujufmodi, aut alias quomodolibet,
& quavis alia occafione debitis liberam , & exemptam ; altera mcdic-
tate pro didi Prioris pro tempore cxiftentis fufientatione , & onerum
il’.i incumbentium fupportatione , accurx animarum hujufmodi cxcr-
citio falva remanente dida audoritate tenorc prxfentium pei'pctuo fc-
paramus , & difmembramus , ac in dida Capdla unam Thelaurariam
pro uno Thefaurario qui fccundum loaim , & fccundum prxhcminen-
fiam , ac antdationem tarn in ipfa Capdla , quam illius Choro , &
Congregationibus , exterisque negotijs , & rebus per ipfos Capellanos
fieri
j
& tradari folitis obtiaeat , ac in cadem Capdla perfonalem refi-
dentiam facere , acilli indivinis deferv'ire, exteraque niunia, & officia
fibi per didum Joannem
,
& ejus fuccdTorcs Bragantix Duces pro tem-
pore cxiflcntes cum confilio Ordinarij iniponenda fubirc debeat , &
teneatur audoritate ,
& tenore prxdidis , & perpetuo crigimus , &
infiituimus
,
illique fic eredx , & inftitutx pro eius dote , & diftribu-
tionum per ipfum Thel'aurarium pro tempore exillentcm in dida Ca-
pclla relidcndo ,
&divinis oftieijs in ea edebrandis intcrefibndo , ac
alias juxta providam ordinationem defuper per Joannem Dueem , &
fucccH’orcs prxfatos faciendam lucrandarum augmento didam mcdie-
tatcm fruduum , reddituum , provcntuum , bonorum , proprictatum ,
deciniarum , jurium , obventionum , & emolumcntorum fic feparatam,
& dilmembratam hujufmodi ; ita quod licet cidem Thefaurario pro
tempore cxiftenti corporalcm, rcalcni , & adualcin pofleinoiicm me
dieiatis fruduum , redituum provcntuum , bonorum proprictatum
,
deciimium , jurium , obventionum, & cinolumcntoium difmenibratam.
Digitized by Google
1
da Cafa ‘Bfiol T^ortugues^a.
3 j
& feparatJin hujufmodi per fe , vel alium , feu alios ejus nomine pro-
pria aiiiJ>oi itatc libere apprehendcre , & perpetuo retincre , illamque
juxta ordinationem per joannem Duccni, &fucceflbres prxdidlos, ut
prefertur faciendam in fuos ufus , & utilitatcm convertere Diocefaiii
alterius licentia defuper minime requifita eifdem au-
loci , vel cujufvis
cioritate , & tenore limiliter perpetuo applicamus , &
appropriamus ;
infuper quod perpetuis futuris temporibus didus Prior pro tempore
exiftens tanquam principalis Canonicus vero in hujufmodi curse exer-
citio hadlenus deputatus , &
ejus fuccelTores uti iplius Prioris Coadju-
torcs veram animarum hujufmodi exercere , &
pr*di£lis parrochianis
Sacramenta ecclefiaftica adminillrare , ac aliaque ad oHicium Re«^orein
parrochialiura Ecclefiarum pertinent adimplere j
necnon idem Prior
ro tempore exiftens ex nunc in perpetuum didlse Ecclcfiz pro illius fa-
frica , ac paramentorum , vaforum , aliarumque rerum ad divini cul-
tus necelTariarum manutentione ex medictate iibi remanente hujufmodi
triginta millia regalium fimilium annuatim peifolvere tencantur , &
obligati exiftant ac ad id fub quibufvis penis cogi pollint auiloritatc,
,
& tenore flmilibus pariter perpetuo ftatuimus , & ordinamus pretcrea
Joanni Duci , &ejus fucceiforibus prsediv^lis , ut fuper perfonali refi-
dentia per Thelaurarium pro tempore exiftentem prxdiilum in Capcl-
la hujufmodi facienda , &
rata parte qiiam ipfe Thefaurarius liiigulis
Domlnicis , &alijs feftivis, &non feftivis diebus refidendo, &divinis
iiiferdTendo lucrari , & ob non refidentiam , vel interventiani hujuf-
modi amitterc dcbcat, & quibus ilia amilfa cedere cenfeatur, ac alias
in prsemillis , & circa ea quxcumque Ordinationes , &
ftatuta licita ta-
men, &honefta, acDecretis Concilij Tridentini , &alijs facris (iano-
oibus minime contraria: per loci Ordinarium approbanda facere, &ede-
re , ac poftqiiain fadla &edita fucrint femper quotics , & quandocum-
que in toto , vel parte muiare , altcrare , limitare , corrigere , inter-
pretari , ac &
alia de novo conderc libere , &
licite valeat apoftolica
nufloritate , &tenore prsefentis indulgemus ; cisque jufpatroiutus , &
praefentandi Ordinario EHaorenfi perlonam idoneam ad diiflam The-
Iburariara tarn pro bac vice prima ab ejus primeva creiHone hujufmo-
di vacantem , quam deinceps quoties illam pro tempore quovis niodo,
& ex cujufcumque perfona , & per obitum apud Sedem apoftolicam
vacare contingcrit per ipfum Ordinarium Elborenfem adprxfentatio-
nem hujufmodi inltituendam aufloritate , & tenore fimilibus relei va-
mus, conftituimus, & affinamus decementes ultimo dictum jufpatio-
, &
natus Joanni Duci fuccellbribus fuis pnediitis non ex privilegio
apoftolico , fed ex vera primeva reali adtuali
, ,
plena , Integra , &on>-
niinoda fundationc , &dotatione laicali , tamquam de bonis mere pa-
trimonialibus , &laicalibus dumtaxat competere
,
&
ad ilia pertinere,
acei nullo umquam tempore exquavis caufa quantumcumque grand!,
& rationabili , &
devolutionis litis pendentise, vel permutationis , aut
& vacationis apud didJam Sedem aut quovis alio pretextu , & per nos,
& ,
Digit!/"* by Googlv.'
;,,
Digitized by GoogI
;
,
Digitized by Google
3^8 ^rovas do Liv,VI, daHiporta ^enealo^ca
, &
alia divina offitia audienda
, & quandoque ad oran-
Toni.IV. 'Aaa dum
Digitized by Googie
, ,
X- Digitized by GoogI(
1,
Catfar Qoricrius.
Sobrefcito.
PIUS PAPA V.
Digitized by Google
3 7* do Uv. VI, da Hlfloria (^enealogica
CcGir Glorierius.
Sobreferito.
I4 um. 213* TNIledbc in Chrido filix nobili mulieri Catherinx Ducidx Bragan-
An. 1574. I-/ tix Gregorius Papa Decimus tertius. Dilcdla in Chrido filia fa-
' lutem &apouolicam bencdidlionem. Eximix tux devotionis finceritM
cum generis fplendore conjundVa fuo quad Jure exigit ut votis tuis
libenter annuamus. Nuper dquidem per quafdam alias nodras literas
fub die vigefima quinta Novembris anni Domini IJ73 emanatas inter
alia tibi ac filiabus tuis in Choris monialium maioribus Capellis &
quaruncunque ecclcfiarum divina officia audiendi illisquc interellendi
licentbm &• facultatem concedimus prout in didVis literis plcnius con-
tinctur. Nunc autem ut circa filios tuos mafculos non minorem gra-
tiam reportes didlarum literarum tenorem prxfentibus pro exprelTo
habentes tuis in hac parte fupplicationibus inclinati eifdcm filijs tuis
mafeulis ut in eifdcm maioribus capellis quaruncunque Ecclefiarum &
choris monachorum &
fratrum divina oincia audire illisque interede
libere &licite &
abfque confeientix fcrupulo valcant cuilibet co- &
rum valeat apodolica audioritate tcnorc prxfcntium licentiam conce-
dimus
Digitized by Google
j
da Cafa %eal Tortugues^a,
Hi
dimus & facultatem non obftantibus quibufvis conditutiOnibus & ordi-
natiniiibus apoftoIici<! ac quorumlibet nionafterioruin & ordinum etiam
juramento confirinatione apoftolica vel quavis flrmitate alia roboratis
ftatutis & conCuctudiiiibus Privilegijs quoque indultis & litcris apodo-
lids ipds monaderijs & ordinibus aceorum fuperioribus quomodolibet
concedis approbatis & innovatis. Quibus omnibus eorum tenorcs prsc-
fentibus pro cxpreflis habcndas ilUs alias in fuo robore permanfuris hac
vice dumtaxat ad cHFedVum pnefentium fpecialiter &
exprefle deroga-
mus csetcrisque contrarijs quibufcunque. Datum Romx apud Sandium
Petrum fub annulo Pifcatoris die xviij Novembris anni 1574. Pontifi-
catus nodri anno ter do.
Cacfar Qorierius.
DOM ALEXANDRE.
Da mcfma licenga pode ufar a Senhora Duquefa. Em Evora a
10 deSetembro de6o;.
DOM ALEXANDRE ARCEBISPO.
Marcos Teixcira.
Rev de Inglatcrra.
eJlaS
^
*»
2 t
I e
5
Digitized by Google
,
Digitized by Google
da Cafa %eal T^6rtugues^a,
jyj
Hum ct)frede veludo carmcfm pe- S. Bras.
queno , cba^ado parfora , em Santiago.
0 qual eJlaS as Reliquias Santo Anta6.
feguintes.
Em outro papet ,
quo Ji\Reliquias de
Em hum pspel. i. D. Rodrigo. 4.
Digitized by Google
37^ SProwx doUv.VI. daHiflorta ^enealogica
Hda nedra onde dormio S. Pedro com feu frontifpicio , no meyo
no norto. tern hum jlynus Dei , e a roda
Pedra de Santa Eiria. uatro Relliquias, afl'entado tu-
Da porta Aurca. 3o fobre cetim carmefim , com
Do Monte Calvario , outra. varias pedras grandcs , metido
Do Prefepio , outra. em hum nicho de pdo com fuas
Outra doScpulchro. portas pintadas.
Hum cofre develludo carmezim.
Huma caixa pintado atada com e dentro nelle quantidade de ol-
huma fita , em que ejiao as fos. deS. Zenon Martir , cin-
Reliquias feguirttes. brulhado em hum papel , e por
fora com taft'etd carmezim.
Terra onde Chrifto orou no horto.
Pedra do lugar em que Chrifto foi Hum cofre de veludo carmezim com
cmball'amado. pajfamane, e pre^aria de ouro ,
Pedra de Belem. tem as Reltqmas feguhites.
Pedra de Nazareth , onde Chrifto
encarnou. Hum olTo grande de S. Lucio Pa-
Do Santo Sepulchro. )a ,
e Martir , em hum papel
Do Martir Sao Gyriao. facrado ,
com as Armas de Dom
Do lugar onde Chrifto fobio aos Jofeph de Mello , que o deo a
Ceos ,
outra. Sua Excellencia , e outra Relli-
Santo Antonio. quia do mefmo Santo em huma
Da pedra em que Chrifto eftevc caixinha redoiida muito peque*
ouando refufeitou a Lazaro. na.
Columna flagcllationis. Hum oftb maes pequeno , que o
Couro de S. Bertholameu. de fima de S. Nacario Martir.
Do Monte Calvario ,
outra. •
Hum oftb grande deS. PoUiceno
Sa6 Mangos. Martir.
Hum papel com varias Relliquias, Hum oftb grande de Sa& Parienio
que dcu o Padre Manoel da Col- Martir.
ta da Companhia de Jefus. •
Dous oftbs grandes da cabefta de
Dosfinquo Martircs deMarrocos. Santa Tarcija.
Porta Aurea. Hum olfo de S. Martinho.
Hum Dente dos Doze Martires. S. Louren^o Martir.
Hum cofre de prata , que deu o Santo Anaftazio.
Collcitor Joao Baptifta Pa . . , S.Bernabe Apoftollo.
com muitos oflbs de Sa6 .... Cabellos de Santa Maria Madalena.
Martir mettido em hum cofre S. Theodozio Martir.
a . . .forrado por dentro de
. Santa Catherina de Sena que deu
cetim carmefim. Efta metida em Fr. Elizeu de Portugal.
outra de pao de pinho. Da Coluna de Chrifto.
Hua de Sa6 I-ucio
Cabefl'a intcira Hum papel de Relliquias, que dcu
Alartir Difcipulo de Chrifto
,
o Iftante D. Luis a Ift’antc Dona
nolfo Senhor . metida em huma Ifabel.
caixa de pao oranco , com hum Hua pominha de ouro ,
com oflbs
taft'etd pardo. de Santos para fazer agua para
Hum retavolo de pao dourado os dentes.
Do
Digitized by Google
,, ;
da Cafa T^ortugues^a.
377
Dohabito deSa& Joa& deSagum. Em buma caixa qtiadrada de vela-
Hum papel dc RcHiquias , quc do cramezim , forrada por den-
trouxc de Roma o Padre Pedro tro de cetim cramezim , com paf-
da A(Tonfcca da Companhia. famano de ouro , e pregaria dou-
rada ejlao as Relii/uias Jeguin-
Emhuma caixa branca compriJa^ tes , que forao de Dom yofepb
que ternna lappa efte n. i. ejlao de Mello , Arcebijpo de Evora.
as Reiiquias feguintes.
S. BafllidisMartir.
Hum o(To de S. Braz , que man- Santa Babbina Virgem ,
e Martir.
dou o Bifpo de Civita Ducalc S. Valerio Martir.
eatrouxe Fernando deCailro; S. Juftino Martir.
com ella efta a fua aprova^ad. Tres pedaflbs de dentes dc Santa
Terra de Sa& Joa6 de Saagum. InesVirgem , e Martir.
Hum oiFo de S. Sebadiao Alartir, S. Mario Martir varios oflbs.
que mandou Fr. Elizeo. S. Nazario Martir.
Hum oflb dcS. Bento, quc pare- Santa Bencdiida Martir.
ce da ma6 ; com fua aprovajao Sa& Fortunato Martir.
junta a die. Sa& Firmo Martir.
Duas Relliquias dos Santos Reys Sa6 Dario Martir.
Magos hu.1 dellas da CabefTa de Santa Daria Martir.
Galpar , a outra de hum dos di- S. Vicente Martir.
tos Santos Reys ; a qual man- Santo Euftachio Martir.
dou o Senhor D. Alexandre a S. Braz Martir.
feu Irma& o Duque D. Theo- S. Theodulo Martir.
dozio II. S. Quirino Martir.
Hum oflb de Santa Concordia Vir- S- Iherdulo Martir.
gem ,
e Martir. S. Lucio Papa ,
e Martir.
Hum oflb de Santo ApoUonio Mar- S. Zeno Martir.
tir. S. Lucio Papa e Martir.
,
Hum oflb de Santa Anaftazia Vir- Santa Aprila Martir.
gem , e Martir. Santo Flilario Martir.
Hum olfo de Santa Daria Virgem,
e Martir. Huma caixa branca redonda , que
Hum o.To dc Sa6 Zacarias Papa tern ejle n. 2 . e nelle as Reii-
e Martir. quias feguintes.
Hum oflb de Santa Hylaria Vir-
gem , e Martir. Do lugar onde Chrifto orou no
Hum oflb de Santa Rufina Vir- Horto , c fuou fangue.
gem , e Martir. Outra do mefmo. T yw.rr. vmSen.
Santo Evcncio Martir. Outra do mefmo. > /•«-
Do Monte Calvario ;
outra do
mefmo.
Tom. IV. Bbb De
3?8 Trovas do Ltv, VL da HiHorta ^enealogtca
Dc luto Jordanis ; outra. S. Marcos Martir.
Pcdra do Rio Jordao. Santa Bcatris Virgem , e Martir.
I luma pcqucna de taboa em que S. Germao Martir.
Chiifto noflb Senhor celebrou S. Marcello Papa , c Martir.
a Cca. Santa Candida Virgem , e Mar-
Do Scpulcliro dc S. Pedro Apof- tir.
Digitized by Google
i%0 ^rovas doUv.FL da Hljioria (jenealogtca
Sa6 Felix. En Ca;meterio Calixti.
Sao Floris. En Caemeterio Calixti.
. . Sao Jorge. En Cajmeterio Calixti.
Santo Armenio. EnCajmeterio Calixti.
Sao Vitto. EnCjemeterio Calixti.
Sao Sempronio. En Cameterio Calixti.
Santo Alexandre. En Carmeteiio Calixti.
Httma caixa branca redotida com Do Cinto com que fe atava o Me-
ejle n. 3 na fiippa , ^ue tern
.
nino Jefu.
as Reliquias fegutntes. Santo Ignacio. ,
Came dc S. Pedro e de Sa6 Mar-
Huma wixinha pintada com eftas cos Evangelilla.
,
Santa Julliana.
Santo Innocencio Martin Santa Ines.
Dos panqs em que noflb Redcnip- Da Vellidura de S. Paulo.
tor fbi envolto em o ber^o. Santa Alarcella.
Fita com que. lb atava o Aicnino San.ta Margarida.
Jefus. Santa Natalia.
Outro
da Cafa "Real Tortugues^a, 381
Outro papel cm ntte ejlao as Reli- Sa6 Severino , c Santa Apollonia.
qutas feguhites. Sa& Leontim.
Sao Juftino.
Corda de S. Francifco. Dos Innocentcs.
Habito dc S.into Antonio. Santa Sabina.
Habito de Sao Francifco. Dos dez mil Martires.
Habito dcSao Domingos, Santa Petronilla , outra do mef*
Habito de Sao Luis frade menor. mo.
Habito de S. Bernardino. Santo Hillario Doutor.
Dalmatica de Santo Efteva&. Santo Efteva6.
Habito deS. Frej Diogo. Sao Theodoro Martir.
Habito de Sao Vicente. Sao Mauricio, outra domefmo.
Sendai , com que Sa6 Francifco Sao Guilherme.
alimpava os olhos. Da CabeHa de Santa Eboriana y
Vellimenta de Santo Agoftinho. . que eft.i emFaro.
Santa Jullianna.
Outro papel ^ edevtro bum faqui^ Santa Natallia , outra da mefma.
nho de tafeta verinelho , e nel- Santa Agueda.
le as Reliquias feguintes. Sa6 Certulim.
Santo Acacio , outra do mefmo.
Sa6 Sebaftia6. Porta Aurea.
Habito deSao Francifco. Sao Lucas.
Pedra do Monte Olivete. Santa Urfula. ;
Carta
382 ^rovas do Liv. FI. da Hiporia ^enealogtca
SENHORA SOBRINHA.
Num. 2.I.S,* QO
kJ
3 prefa com que rcfpondo a efta fua Carta me fara na 6 dizer tan-
to nela quanto queria , e ficar cu tambem tS aguaftada do que me
efereve dc fuama acfpofi^'a& e de I'aber que fe vem chamar Francifeo
Vaz ,
e a Comadre com tanta prefa oue me atormentou muito efpero
em nofo Senhor que quando dies cneguarem eftara ja tambem que
na 6 ferao necefarios , e que efta nova me vira , e loguo a mandarei fa-
bcr. Quanto ao que me Senhora diz dos Criados dc meo fobrinho o
Senhor D. Duarte que Deos tern ho que defejei fempre dc fazer em
fua vida fare! aguora co a mefma vontadc , e amor , e macs entendo
que Ihc dou a cila niftb algum contentamento polo que folguara dc
eftar de mancira que cu lo pcdcra cumprir todas fuas hobriguaco&
e todalas a minha comta que ningu^ com mais guoftos , e vontadc o
ouvera de fazer , e ainda que eftou com muitas hobrigua5oCs na 6 me
eftorvarab fazer ifto que me pede ho rol dos mo^os da Camara me po-
de mandar acrcccntados que levcm moradia ateguora os na6 tive por*
que fegui nifto a Rainha minha fenhora que os nao tern por ifTo os
que tomo he para fua honrra fern moradia , e fern me virem fen’ir
porque va6 a cm que mas por ella Senhora fe quifer , c llic parccer re-
zao quebrarei leis , e quebrarei tudo porque nao defejo macs que con-
tentala , e fervila a quern nofo Senhor guarde como cu defejo \ix. dc
Mar^o.
Sua Tia
A IFFANTE D. MARIA.
Sobrefeito.
An ic 8 a " jl/ poderofo Califa Aby ababas el profpero fer dc los fielcs de
el
'
Dios, hijo Senor de los ficlcs dcDios, y defenfor d^c la ley Aly
del
abonla niahamed a Xcque almatid y otto fy hijo del Senor de los fic-
lcs
Digitized by Google |
;
Digitized by Google
;
Mofas da Camara.
Digitized by Google
da Cafa %eal ^ortugues^a.
A ELREY.
CapeUaens. Gonjalo Gomes.
Porteiros. A Porteiro.
Digitized by GiOO,,,!
da Cafa *^al Tortu^ue^^a, 387
A RAINHA.
Capdlaens. Pedro dc Almeida.
AO PRINCIPE.
Repojleiro. Martira Alvarcs.
AO DUQUE.
Capellao. Diogo dc Oliveira.
Repojleiros. Barbudo.
Sima6 Gonsalves.
Joa6 Pacheco.
Digitized by Google
388 ^rovas doUv.VI. daHifloria ^enealogtca
^Um. 210. |L' M nome da Santiffima Trindade , Padre , Filho, e Efpirito Santo,
. , jQ/tres pclFoas, e hum lb Deos , Eu D. Cathcrina filha do Infante
An. loop,
Duarte , meu Senhor , c da Infante D. Izabel , minha Senhora , que
Decs tern , eftando em meu perfeito juizo , e nao fabendo o quo Deos
fera fervido ordenar de mim falTo meu Teftamento , protellando pri-
mcira , e firmemente de morrer na Fc Catholica e pelTo a Sacratilli-
•,
Digitized by Google
dji Cafa %eal T^ortu^ues^a. j8p
patT.mento, e fatisfa^iTi JcfervilTos, elegados, que ficou a conta do
Sjahor Duque m.'a filho , porfeihe dar pera ilTo parte dosflnco cen-
tos de jure , que Sua Mageftade , que Deos aja , Ine dcu cm pagamcn-
to dos duzciuos mil cruzados , de que tinha f’eito mcrce a leu pay ,
antes que faleccfTe. E verfeha tambem como ficaram ainda ao monte
da fazenda cento e noventa e tantos mil reis , ou o que for , de ju-
re no conto de reis , que fc affentou no Almoxarifado de Portalegre ,
pera que pelos reJitos dos ditos cento e noventa c tantos mil reis fe
foirern coniprindo , c pagan Jo as outras obrigalToens
,
que ouvelfe do
monte, alcm das que airim ficaram a conta demeu filho. Lenibro , c
pcITo muito a Sua Excellcncia , que a(Tim pelos reditos do dito jure,
como per qualquer outra fazenda do monte , falTa que fc cumpra o
que ainda dillo clliver por comprir. E que mande acauar com as obri-
galTocs que ficaram a fua conta , de que fe Ihe deu fatisfa(Ta& pda di-
,
ta parte ao dito jure.
Verfeha tambem pelos autos das ditas partilhas , como cu fuy
paga de meu dote , e arrhas ; c tenho dado quitafla& delle , e dellas. E
porque pelo conlrato de meu cazamento , que fe achara com cftc tef-
tamento , mepcrtcnce ametadc dos aquiridos , que ouver , depois de
pagas as dividas feitas , durando o matrimonio , dos quaes nunca fe fes
a conta , nem a dos ditos aquiridos lembro quo quando fe fizer , fe
;
ha de aver por fazenda minha a dita ametade dclles , pera ajuda de fe
comprirem com dies os mens encargos , e obrigafibes.
Em minha caza c(lava6 muitas couzas do monte da dita fazenda
do Duque meu Senhor , alem das que foram dadas em pagamento de
meu dote, e arrhas, deftas que afilm me foram dadas cm pagamento,
fe fizerao entao rocs bem dcclarados , que andab nos autos das ditas
partilhas , por ondc fc ver3 quaes erao. E pelos inventarios fe vcia
tambem quaes erao as outras coufas do monte , que ficarao em minha
caza. De muitas deftas fc fora6 fempre fervindo o Senhor Duque
meu filho , e leus Irma6s , em quanto fe crearam , e eftiveram em cazai
de Sua Excellcncia , e algu.is fe gaftaria6 de todo em feu fervi 50 : ou-
tras dey a cada hum delies; e outras dey aSenhora Seraphina minha
fiJha em parte da fatisfaftao do que Ihe tinha prometido em dote ; e al-
gu.is gaftey por outra via. Do tudo farcis rocs osmais dcclarados, quC
poder fer para fe acharem com efte teftamento , c fe ver por dies o
que mens fiihos gaftaram , c o que eu dey , e gaftey das ditas couzas
do monte.
A Senhora D. Maria minha filha falleceo depois de feu pay , e
eu fiquey por fua herdcira univcrfal , porella falleccr fern teftamento
folemne, nem outra couza , mais que huas lembrangas , que fes de
fua derradcira vontade
,
que fe acharJm com efte meu Teftamento,
nas quaes tambem roe fazia fua herdcira.
O Senhor Alexandre meu filho foi eftudar a Univerfidade de
Coimbra , 1cm ter cm tao mais de feu , que tres mil cruzados de peti-
fao noBifpado da Guarda, epera ir Ihefi.s emfua C.aza detudo oquc
, como fe vcr.i cm hum
foi neceftario rol das couzas della , que aqui
I’e achara. Tudo ilto foi por conta de minha fazenda , c della Ihc fui
fempre
Digitized by Google
,
Digitized by Google
da Cafa 'Rfian^OTtugue!!^a,. ^pt
pedi por vezes ao Scnhor D. Duarte , que como teftamenteiro de feu
lrma6 nomealTe asditas orfans , edicefle o que Iheparecia que fc de-
via dar a cada hua dellas , e ategora o na& tern feito. Tambcm lem-
brcy por vezes ao Senhor Duque meu filho , que mandaffe dizer as
ditas milTas polos ditos Cappsllains , c correrlhes com o dito juro , e
creyo , que le va6 dizendo. Quando o Senhor D. Duarte nomcar as
ortans, iedara a cada hua oque for jufto; e parece que baftaria dar-
Ihe a quinze mil reis , porque ifto he o que o Duque mcu Senhor
mandou em feu tcflamento , que fe deffe as orfans , que manda cazar
em as fuas terras , com que he de crer , que ineu filho fe quereria con-
formar , pois na6 declarou outra couza.
O
Senhor D. Duarte meu filho tinha em fua Gaza muitos vefti-
dos, earreyos, e outras couzas do Senhor D. Fillippe feu Trmao ao
tempo do feu fallecimento , e dicera6-me , que depois dclle for falle-
cido rccolheo a ella outras muitas, e que asretinha por fuas, por feu
Irmad Ihe deixar o remanecente de fua fazenda , depois de compridas
luas obrigafibos
,
por aquelle feu teftamento. E
elle mefmo me dice
a mim , que feu Irmao Ihe deixara huns apontamentos cm I'cgredo , pe-
ra Ihos comprir. E
porque o dito teftamento foy nullo , e nao falla
naquellcs apontamentos , ncm meu filho mos moftrou nunca , ncm cu
fey o que fc contem nelles, dcclaro , que he fazenda minha toda a
que em feu podcr da que ficou do Senhor D. Fillippe feu Ir»
cllc tern
mao ,
e me devc reftituir , como a fua univerfal herdeira , para
que fe
que ao Senhor D. Duarte , fe ma nao entregar em minlia vida.
fe pefia
E digo que nao tenho obrigalTad de comprir aquellcs apontamentos
fecretas, que nao vi.
Eu mandey pagar aosCreados do Senhor D. Fillippe oque -nos
pareceo jufto ao Senhor Duque meu filho , e a mim ; e mandey tarn-
bem pagar as fuas dividas , de que live noticia ategora , c aftim o ii ey
fazendo ate onde chegar fua fazenda , da qual fe fez Inventario , a que
mandey ajuntar todos os papeis dos ditos pagamentos , por ordem do
Juiz de Fora defta Villa, deque he Efcriva6 Ajres Gomes Tabaliao
della pelos quaes fe ver^ fempre o que niontou a dita fazenda , e o
j
que fe tem gaftado della.
For muitos annos mandei arrendar a Comenda de Santa Maria
de Mqreiras do termo de Chaves , que foy do Senhor Dom Fillippe
meu filho , e noutros mandei recolher , e vender o pao della por mof-
fos da eftribeira do Senhor Duque meu filho c rcceber o dinheiro
,
perque fe vendia , e o porque fe arrendava a Comenda. Difto fe co-
mellarao a fazer lcmbran as cm hum livro , as quaes fe na& continuS-
9
ram , como ouvera de fer. Defte dinheiro gaftei muito cm couzas do
Senhor D. Fillippe outro Ihe dei , e gaftou elle , e algum fe empreP-
:
tou ao Senhor Duque feu Irmaf) , ecom muito Ihe comprei moveis , e
alguns bens de raiz de que tambem mandei recolher os rendimentos
,
por alguns tempos , e deilhe muitas couzas minhas compradas com J
meu dinheiro. Muito dezejo apurar tudo ifto , e deixar com efte tef-
tamento a conta de tudo clara , e certa , para que por ella fe veja , fe
devia cu ainda dinheiro ao Senhor D. Fillippe qua.: Jo, cllc falleceo
,,,,
Digitized by Google
,,
Ihcs Hear devendo a ellcs, que de minha fazenda feha de pagar adc
meu hi ho o que eu Ihes dever a dies , at6 a quantia , que ellcs Uic dc-
verem , (diz no emendado) dinheiro demeu hlho.
CATHERINA.
Doutros dinheiros , quc alguns Thezourciros , e Almoxarifcs do
Senhor Duque meu filho gaftaram por meu mandado , eni couzas mi-
nhas , tenho dado aflinados ineos , perque me obrigei a dar dellcs fa-
tisfaflam aSua Excellencia , ouaosmefmos officiaes, feeu lha nao der
cm minha vida , mando , que pelos ditos aflinados fe pague tudo de
minha fazenda , e tudo o mais , quc por qualqucr outra via conftar
baftantemente que dies gaftaram por minha conta , e por meu manda-
do , fazendo-fe dcfconto do dinheiro, quc da fazenda de Sua Excdlcn-
cia conftar quc me he devido ou por papeis , ou por qualquer outra
,
via; (diz porentrelinha) •
Digitized by Google
,,
Digitized by Google
,
;,
Digitized by Google
\
da Ca/a ^al Tortuguei^a, 397
(
nomcando da mancira ,
quc ha6 de nomear os quc ha6 de dizcr as mi-
I
nhas millas.
Ao Sanhor Marquez de Vilhena meu filho fe levara hum retrato
i da Senhora Saraphina minha Hlha ,
quc elle me deu guarnecido de ou-
ro , e diamaiites.
i
Ao Senhor Duquc meu filho lembro a devafiao , que temos a
j
Provincia da Pic Jade , pera que vJ fempre crefcendo nella , e a f’avo-
rella , e a todos os Convcntos de Rcligiozos , e erpccialmcntc aos das
j
freiias defta Villa , pera quc com o feu favor , c cmparo crcflTa muito
I
Digitized by Google
3 5) 8
Trovas do Ltv. V 1. da Hijtoria (jenealc^ka
que em todo , e por todo valha , e tenha intcira forfa , e vigor , c que
na& valendo , como tedamento quer que valha cemo Crdicillo , ou
,
namclhor forma que cm direito aja lugar , poradiin fer fua vontade.
E por aflim o dizer Sua Altcza, eu Tabclliao fiz ede indromento fer-
rado , fendo prezentes por tedemunhas chamadas pera ede ado , Pe-
dro de Mcllo deCadro, Antonio deAtaidc Pinto, D. Luis deNoro-
nha , e Manocl de Souza fidalgos todos da Caza de Sua Excellencia ,
c Domingos Alvres Lcitc, Dezembargador da Caza do dito Senhor,
todos moradores neda Villa , que aqui aflinaram , e Sua Altcza afli-
nou aqui de fua propria ma6 , e eu Andre I.uis Tabellia6 de notas
neda Villa Vifl'oza por Sua Excellencia fiz ede indrun ento de apro-
vaflao , c ante os ditos a ferevi , c cozi com hua linha branca , e de
meu publico final aflinci , que tal he ; e vai todo ede tedamento el-
crilo cm dez meyas folhas com cda.
Andre Luis.
CATHERINA.
D. Luis de Noronha. =3 Pedro de Mcllo de Cadro. s Alanocl de Sou-
fa de Brito. c3Antonio de Atajde Pinto, a Domingos Alvres Lcitc.
Digitized by Google
da Cafa ^al Tortu^ues^a.
quinze papcis aflinados pelo Duque noffo Scnhorj eporelle Juiz ver
diante ua mitn Taballiao o dito tcftamento fern vido , nem borradu-
ra , c os ditos papcLs , como dito he , e por o dito teftamcnto fer
aprovado coiiforme a dircito , o declarara por boni , firrae , e valiozo.
E mandou a mitn Taballia6 delTe o treslado aos teftamenteiros , e as
mais pefToas , aqiie pertcnccITe, pedindomo na forma d»direito , e
que de tudo nzeTc elle auto de abrimento , a que foram teftemunhas
D. Diogo de Mello , Pedro de Souza Brito , Pedro de Mcllo de Caf-
tro , Heitor de Brito, Antonio de Abreu , Domingos Alvrcs Lcite,
que todos aqui aflinaram com o dito Juiz , e AfFonib de Lucena , no-
raes , digo', cdeclaro, que foi teftemunha Pedro de Mello deCaftro,
mas os mais forab , c aflinarab. Manoel Lopes publico Tabelliab , que
oeferevi. s D. Diogo de Mello. Pedro dc Souza dc Brito, s Fr.
Heitor de Brito e Figueiredo. =3 AfFonib de Lucena. ss Antonio do
Saja. 33 Domingos Alvres Leite. 33 Antonio de Abreu.
EU
petigaf)
F.lRcy fago faber aos que efte alvara virem que o procurador DlC. n. 2 1^.
'j do Eflado do Brazil
,
e
^ Braganga me aprezentou por hua
que a SerenifTima Senhora D. Catherina minha bizavo deixara 16,7.
ordenado , cm feu teftamento , que do remanecente da fua terga fe inf-
tituiTe hd morgado com as clauzulas doMorgado da Cruz, e comas
vocagoerts referidas no mefmo teftamento , e com obrigafFab dc duas
milTas cotidianas , que os AicccfFores da Caza mandarao dizer , dezobri-
gando os de darem conta , aos prelados , e aos provedores ou a qual-
quer outra pclFoa porfiar delles oconprirao com pontualidade , eque
por fc nao naver aado compiimento ao dito tellamento , mandara o
Senhor Rey D. Joao meu Senhor , e pay que Decs tem , que fem
embargo , de nab haverem ter efeito as partilhis , que fc ouverab de
fazer , por falccimcnto da dita Senhora , fe fizelFc o oito morgado , de
todos os bens de raiz dedarados , na verba do feu tellamento , c refe-
ridos na inftituigab delle , e tambem mandava fe vinculafFc ao dito
morgado o Colar que a Princefa D. Joanna Ihe mandara quando ella
cazara com o Duque D. Joab , por elfa o ter afl difpofto , e o Serenif-
fimo Duque D. Theodozio , em feus Tcllamentos, e que com efeito
tudo fe vinculara , e ratificara o dito Rey D. Joab como herdciro , e
adminiflrador da Caza dc Braganga , por feu alvara incerto na inftitui-
gab , que fe fizera do dito morgado. Pedindome confirmafTe a dita inf-
tituigab com todas asclaufulas econdigoens nella incertas, ecomdero-
gagab da Ordenagab do livro primeiro titulo fefenta c dous in princi-
pio que difpocm , que fempre os Teftamenteiros ferab obrigados adar
cont-i ainda que os teftadorcs os defobriguem , e dc todas as Levs c Or-
dc/iagbcs que aja cm contrario , polio que dcllas fe ouvelFc de fazer ex-
prclFa
Digitized by Gqogle
40 o Turovas do Liv, VL da Hijlnrla ^enealogtca
prefTa merKjao conform^ a Ordena^ao do livro 2. titulo 44 cm contra-
rio , avendo-as todas por derogadas exprcfTamente , no que cncontra-
rcm a dita inftitui^ao , e tcndo a tudo refpeito , c ao que confla da
rcpofta dos Prociiradorcs da minha Coroa , a quern fc dcu vifta e na&
tiverao duvida. Hci porbem emepras de minha ccrta fcicncia , poder
Real , de confirmar , e haver nor confirmada a inftitui^ao do dito mor-
gado , que a dita Senhora D. Catherina minha bizavo ordenou cm
ll’ii teftamento ,
fe fizefle defeus bens dcclarados nadita iiiflitui^ab ,
e
Ibu Teftamento , e como o dito Senhor Rey meu Senhor , e Pay tam-
bem o mandou por feu alvara com todas as claufullas , e condi^'oens ,
nelle declaradas fern embargo de quaefqucr Leys, e Ordena^oens aci-
ma referidas , e de quaefqucr outras , quo cm contrario aja , que hei
)or derogadas , no que cncontrarcm a dita inftitui^ao , pofto que dcl-
}as fenao fafla exprefla men^ao , para que a dita inftituigao do dito
morgado , em tudo fc cumpra , e guarde como nclla fc contem c afli
eftc alvara pofto que feu efeito aja de durar mais de hum anno , fem
embargo outro fy da Ordena^ao do livro 2. titulo 4 em contrario , o
qual fc trasladara na dita inftituica6. Manoel Gomes a fez cm Lisboa
3 20 dejunho do 1657. Joao daCofta Travaffbs afiz eferever.
RAINHA.
Ninn. 2 2 0.
*
nomc de Dcos amen. Eu Dona Maria , fi.lha doDuque meu
*
arj Senhor ,
e da- Senhora D. Catherina minha Senhora eftando cm
An. 1592. ixicu inteirojuizo fa90 porefte modo meu teftamento, primciramcn-
te encomendo minha alma a Deos
,
que a criou , c aVirgem Maria
Nofta Senhora , que rogue ao feu preciozo filho , que me perdoc meus
pcccados , c me d<i fua gloria.
Item inftituo a Senhora Dona Catherina , minha Senhora , por
minha univerfal herdeira , elhcpego, que fc lembre de minha alma.
Pego a Sua Altcza , c ao Duque meu Senhor , que fe lembre de
D. Lianor Mafearenhas , oue me criou , e tenholhc muito amor, eque
Ihe fagao fempre mercc. E aftim Ihes pego , quo fe lembrem de Fran-
eifea de Moracs Colla^a de Sua Exccllcncia, c acazem , e Ihe dem
,
’
de comer.
A Senhora Serafina minha Irma pe^o , que fe lembre de mjm ,
e folgara de Ihc poder deixar muitas grandcs couzas. Dcixolhe o cf-
critorio dos meus brincos
;
e pegolhc que dfi o mclhor and delles ao
Senhor D. Duarte meu Irma6 , c o fegundo ao Senhor Alexandre meu
Irmao.
Ao Duque meu Senhor deixo alcmbran^a , que fempre tera do
grande amor, que Ihe tenho , que me fara encomendallo fempre a Deos
fazendomc merce de me dar fua gloria , conio eu confio , que dara
por fua mizericordia j e pe^olhc que me faga a mercc , que me pro-
,
meteo
,,
O DUQUE.
Da Senhora Dona Maria.
Kirni. 2 21
An. 1597.
F Erdinandus Comes Sanflilllmi Domini Noftri dementis Divina
providentia Papa 06bavi utriufque (ignaturx Referendarius ac in
Portugaliae &
Algarbiorum R(^nis atquc Dominijs Colleftor gcncra-
lis Apoftolicus Exccllcntidimx Dominx Donx Catharinx falutcm in
Domino fempitemam. Ex parte tua Nobis nuper oblata petitionis fo-
ries continebat , quod cum in Monaftcrio monialium ordinis Sanfh
Francifei Provineix Algarbiorum , Villx de Alcacerc do Sal nuncupa-
tx Elborenfis diocedis olTa cadaveris donx Chcrubinx quondam filix
tux jam delundlx tanquam in depofito jaceant inhumata , Tu modo
oipis olTa didbi cadaveris ad oppidum de Villa Vi<;ofa fmiiliter nuncu-
patum cjurdcin dioxefis ut ftatucras transferri , &
ibi in aliquo Monaf-
tcrio feu Ecclefia dccenter collocari facerc cupias , id tamcn tibi lice-
re dubites, inconfulta defuper apollolica Sede ; Quare Nobis humili-
ter fupplicare fccifti iit tibi in prxmillis opportune providcre benigne
dignaremur Nos igitur qui ad infralVriptam per literas apoftolicas ad
quarum infertionem non teneniur fufficienti facultati muniti fumus,
Te a quibufvis excommunicationis ac alijs Ecclefiafticis fententijs cen-
furis, &
penis, a jure, vcl abhomine quavis occafione vel caula latis,
/iquibus quomodolibet innodata exidis , ad cilc£lum prxfcntium dim-
taxat coniequenduin haruni feric (Dumodo in eis per annum non in-
fordueris ) abfolventes &
abfolutam fore cenfentes , hujufmodi luppli-
cationibus inclinati , Tibi ut olTa cadaveris prxdidlx donx Chcrubi-
nx quondam hlix tux de prxdiflo Monaderio monialium , ubi nunc
fub nomine depoflti ( ut alTeris ) iacent , ad didlum oppidum dc Villa
Vi^o^ , abfquc tamen alicujus prxjudicio transferri ,
,
&
ibi in aliquo
alio monadcrio , five Ecclefia oecentcr fepeliri faccre libere & licite
podis, &valcas, au£loritatc apodolica tenorc prxfcntium, licentiam
&facultatcm omnimodam concedimus , & impertimur ; Non obdand-
bus quibufvis apodolicis ac in Provincial ibus &
Synodalibus concilijs
editis gcncralibus vel fpecialibus conditutionibus & ordinationibus
exterisque contrarijs quibufcunque In quorum fidem prxfcntcs rranu
nodra lubferiptas deri , &
figilli nodri appenfione juflimus communi-
ri. Datum Ulix. Anno Incarnationis Dominicx Millcfimo qiiingentc-
fimo nonagefimo fepdmo oflavo Idus Julij Pontificatus pradifli San-
ilifiimi Domini Nodri Papx Anno fexto. Gratis folutis ofiicialibus.
Chridophorus Zannolinus.
Ccria
Digitized by Googic
da Cafa %eal Tortugues^a^ 403
Carta da Senhora Dona Catharina para ElRey D. Flllppe III,
cm (jue Ihe agradcce a werce , cjue faz aJeu fillio Dorn F/»
Uppe, Ejld no ,Archivo da Cafa dc Bragan^af dondc
a copiey,
SENHOR. \
An. 1600.
. CATERINA.
SENHOR.
Ejo asRcaes maos a V. Mageftade por a merce que V. Magefta-'J^yj^^^ 2 2
B de fez a meu Irmao Dom Felipe dos lugares , c Comenda que
vagarab por Dom Rodrigo dcLcncaftro que Deos tem com que efpc-
/ .
An. iooo,
ro que na de fervir a V. Mageftade demaneira que amere^a, eoutras
maiores que V. Mageftade Ihe fara. As que a Senhora Dona Catheri-
na minha may agora pede a V. Mageftade para elle terei eu por pro-
Tom. IV. Eecii prias,
,
O DUQUE.
Aprefentaqai da Commenda de Senhora de Moreiras ao Se-
tilwr D. Filippe. Eftd no I’tvro do anno de ijSp da CfiancelJa-
ria da Cafa de Braganga, que efid na Secretaria do Se-
cret aria Caetano Palha^ livro f. pag. 28 verf, don-
de a copiey.
Kum. 224
An. i;88. D OmTheodozio Duque de BraMn^a e de Barcellos &c. fa^o fa-
ber a V. Mageftade que polla Se apoftolica foi concedido ao Du-
que D. laimes meu bil'avo que aja gloria que dos bens e rendas das
quinze Igrejas de feu padroado fe fizeftem as Cfiniendas que Ihebem
parecefle da Ordem de NolTo Senhor Jefu Chrifto , as quaes foflem
dafua aprezentajao e de feus fuccelTores aflim como asditas Igrejas, e
da inftitui^a6 e confirma^ab dos Meftres e Geraes da dita Ordem , e
or ora fer vaga a Comenda de NolFa Senhora de Moreiras no Arce-
Eifpado de Braga que he hCla das ditas Comendas per morte de Dorn
Francifeo Manoel ultimo Comendador e pofluidor que della foi , con-
fiando da bondade de Dom Felipe meu Irmao Cavalleiro porfeflTo da
dita Ordem o aprezento a dita Comenda c pelTo por merce a V. ila-
geftade omandc nella conhrmar, eque nasletras da fua conhrmn^aA
mandc fazer mcn^ao defta minha aprezenta^ab para guarda do meu di-
reito para que die aja e poflua a dita Comenda com as condi9oens
que o Santo Padre na fua Bulla manda dada em Villa Vifofa a 9 de
Julho de 1588.
^ Aibab tiver
Kum. 225 Onomej
quantos efte teftamento virem ou como em dircito milhor
lugar que no anno do nafcinicntn de nolTo Senhor Je-
An.
1608. fu Chrifto dc mil e feifeentos e oito annos nas Cazas do Duque de
Bargan^a nolTo Senhor eftamdo doemte ho Senlior dom Fcilipe , e
cm feu perfeito joizo dil'c que fendo nolTo Senhor fervido de ho Ic-
var
Digitized by Google
da Cafa %eal ^ortugues^a. 405
vnr para fi maneira fcguinte. Primeiramcnte
fazia feu tcftamento da
dife que dc boa vontadc cmtregava fua alma nas ma6s dc nofu Se-
elle
nhor Jcfu Chrifto que ho rcmira porfcu fanguc preciozo eque pcdia
o Ouque feu Senhor e irmah ho mandafc emterrar na Capella dos Du~
qucs cm Samto Agoftinho della Villa e que mandava que fofe amorta-
Ihado no abito de Sam Francifco e fobre elle ho da fua ordem coinlbr-
me a rcgra della c dife que queria e mandava que Ihe difecem duas
milTas cotcdianas na Capella doDuque eque para ilTo dcixava fefcnta
mil reis de juro que compi'ara ao dito Senhor c femdo cafo que fc
dcftratafcm mandava que houtro fe comprafe em bens de rais e dos
rcndimentos comprifem a mefma obriga^ab e que cm hua dcUas no-
meava logo a Scbaftiab de Faria em quanto fervir ao Duquc e da fc-
gunda ao Padre Manoel Pefoa tambem em quanto fervir ao dito Se-
nhor e nab fervindo mais ao Duque querque ho mcfmo Duque e feus
defcendentcs elcjab Capclaens pera uizcrem as ditas mill'as como Ihe
parecer. Dife que fazia feu teliamenteiro ao Senhor Dorn Duarte feu
irmab e Ihe pcdia queira tomar elle trabalho poramor delle e que feus
Criados do dito Senhor Dom Felipe mandaria paguar confornie aos
fervi^os de cada hum de maneira que fua confcicncia ficafe del'cane-
guada e que com illo acaba feu tcftamento ho qual queria que vallefe
ou como tcftamento ou codcfilho ou como em direito tivac lugar e
que por elle derogava outro qualquer que fe achafe feu polio que
crauzulas irrevogaveis tivefe feito em Villa Vigoza aos vinte e feis dias
do mes de Setembro e dife que o mais que fe achale deixava ao Senhor
Dom Duarte feu Irmab com obrigaijam dc cazar vinte e quatro orfans
c com illo acabava feu tcftamento du c era ut fupra e 0 afiiiou e dife
que pedia ao Duque feu Senhor fc lembrafc do fervizo que Ihe hzera
Manoel de Souza de Brito , c Bcltczar Rodriguez.
DOM FELLIPE.
Saibam quamtos eftc pubriquo eftromento e aprovafab dc tefte-
munhas ferado virem que no anno do nafeimento dc nolTo Senhor Jc-
fu Chrifto Jemil e feifeentos eoito annos aos vinte efctc dias domes
dc Setembro do dito anno em Villa Vi^oza nos Pafos do Duque noftb
Senhor em apoufada do Senhor Dom Fellipe femdo elle hi prefente
deitado em cama doemte de docmqa corporal que nolo Senhor foi
fervido dc Ihe dar mas em todo feu juizo c emtemdimento quanto
Decs nellc poz fegundo parefeo a mim taballiab e teftemunhas ao di-
amte nomcadas loguo por elle Senhor Dom Fellipe das fuas mabs as
demi taballiab me foi dado elle papel dizendo que era feu teftamen-
to que me requeria Iho aprovafe e cu tabaliab Ihc fiz pergunra le era
elle feu teftamento c fo ho avia por bom efirme evaliozo e quern Iho
fizera e quern ho afinara e por elle teftador foi dito que eftc he ho feu
teftamento c que ohavia por bom firme c valiozo c que Iho fizera o
Padre Bertollameu Coraea eque elle teftador o afinara por fua mab e
que depois de feito Iho lera e eftava a fua vontade e me requeria Iho
aprovafe e que eftc fo queria que valldFe e nab outro algum que an-
tes
,,
Digitized by
,,
'
JaCafa ^eal T^ortugue^a, 4^7
nuncia5a6 e fe confirmar com juramento o qual fe tresladara no lim
,
dcfta d'crctura, dizendo mais que elia emvertude do ditto alvara ein
feu nomc e dc todos feos herdciros , e fuccefTores era contente dc r<s
nunciar livremente , e fem conftrangimento nem perfuafa6 de peflba
alguma como de feito logo renunciou na ditta Senhora Donna Cathe-
rina fua ma)r tudo o que Ihe pertcnce aver dc fua Icgitima nos bens e
£tzenda que ficara6 por falecimento do Duque Dom Joad feu pay
para que Sua Alteza a cobre e aja c mande cobrar e aver para fy c pa-
ra fua fazenda tudo o que ella Senhora Donna Cerafina por qualqucr
via podia haver e Ihe pertence e pertencer pode por reza& da dita fua
legitima . e fa^a e polTa fazer de tudo o fobredito livremente o que
for ferviaa e quizer , como de coufa fua e bens feus proprios , como
o fa& por bem delta rcnuncia^ab pella qual difle que trefpaflava e ce-
dia em fua alteza todo o direito e au^ocs que Ihe perteneem para ha-
ver a dita Icgitima inteiramente e fem diminuigab alguma , e ifto fem
embargo de na& conftar quanta he e de na6 ferem athegora feitas as
partilhas da ditta fazenda do Duque feu pay , e fem embargo de qual-
qucr outra couza ou reza& que por qualquer via polTa einbargar ou
impedir ella renunciapo , dizendo mais que outro fy he contente de
largar dimitir rcnunciar etirar defy , como logo de feito em feu no-
me , e de todos feos erdeiros e fuceforcs largou renunciou dimitio e
tirou de fy em favor da ditta Senhora Donna Caterina fua may todo
o direito c aupd que por direito Ihe pertence e poder pertencer para
haver fua legitima parte nos bens que ficarem da ditta Senhora D. Ca-
therina fuamay , quer falc^a com tellamento quer abiiitdlado , por-
ue quer e he contente que Sua Alteza na& tenha obriga^a6 de Ihe
3 eixar couza algua , nem a cUa nem a feos herdciros e fubcelFores
nem emfeu tellamento nem cm outra ultima vontade, aqtes pofla dci-
xar livremente a quern quizer tudo o que ella Senhora Donna Cera-
fina poderia haver de fua legitima em feos bens e falecendo Sua Alte-
za abintellado na6 quer dellcs couza alguma , e he contente que os
herdciros que forem de Sua Alteza os haja6 livremente , e os parta6
entre ly fem Ihedarem delles a legitima que delles houvera dc haver
fena6 nzera ella renuncia9a6 declarando porem que fem embargo del-
la haverao c poderab haver ella Senhora D. Serafina os feos herdciros
e fucelTorcs tudo o que Sua Alteza porlegado , oudoa^ab caufa mor-
tis , ou por qualqucr outra via Ihes quizer deixar e dilTc que cm feu
nomc c dos dittos feos herdciros prometia , como de feito prometeo
ue naj podcriab mmea as dittas Icgitimas do Duque feu Pay , nem
a Senhora Donna Catarina fua may que ora alTy renuncia em favor
.1
de Sua Alteza , e que nab virab nunca contra ella eferitura e renun-
cia^ab em parte nem cm todo , e a!Ty o jiirou aos Santos Evangelhos
fobre hum livro de rezar que os tinha fobcargo do qual juramento
prometeo que em nenhum tempo pediria abfolviij-ab do vinculo e obri-
ga^ab do ditto juramento eque nab nzard da ditta ablolviqab, ainda
que mntu proprio Ihc fblTc concedida pclo Papa , ou por qualqucr Pre-
lado ccclcfiallico que dellc polTa ablblvcr , e ainda que folTe a inlfan-
cia dc algua outra pcToa , antes tcra c cumprira inteiramente por li e
por
Digitized by Google
,
por todos fees hcrdciros e fucefTores tiido o que por efta eferitura tern
rcnunciado , jurado , c prometido , fob obrigaeab dc todos fees bens
movens , ederais, direitos, e au;o&, avidos , e por haver, que pa-
ra ello obrigou , a qual renunciacab e pa^lo de i:on petendo difle qiie
fazia cm favor de Sua Altcza pelfa mancira atras deeJarada por refpei-
to dos fel'cnta mil ducados deque ElRey noflb Senhor Ihc Ihz merce
para feu dotte , c do que Sua Alteza Ihc quizer tambem dar para o
incl'mo dotte , c por tirar de todo as occaziocs dc dd'goftos e difiren-
^as que as partilhas c fuas dcpcndencias de ly melhias trazem e coftu-
iiiab trazer , c que por o ditto refpeito dos dittos i'circnta mil ducados
de quo Sua Magelladc Ihe fas merce c do que Sua Altcza Ihe quizer
dar para feu dotte como ditto he dava como logo dcH'cito deu a dit-
ta Senhora Donna Catcrina nolTa Scnliora I'ua may c a 1‘eos herdeiros
dehe dia para todo fempre inteira pura eperfeita pa^ e quita^ab de
tiido oque Ihe pertcncc e pode pcrtencer dc Icgitima alllm nos bens que
ficarab por falecimento doDuque feu Pay , como nos que hcarab por
falecimento de Sua Alteza como fe rcalmente e com elieito fora paga
e fatisfeita dasdittas legitimas por verdadcira ereal partilha dos dittos
bens e hcran^as , e logo pela ditta Senhora Donna Caterina nofla Se-
nhora foi ditto que elTn alfeytava a ditta renunciagab feita em feu fa-
vor pclo modo que nefta eferitura fc contem e como de feito a allei-
tou , c eftipulou por folemne cftipulagnb , e difle que por fe tratar de
fua eranqa cm fua vida dava a todo lobrcditto feu confentimento no
mclhor modo quo em direito ferequere e pode fer, e em tedemunhQ
de verdade allim o outorgarab e de tudo mandarab fazer efta eferitura
que ambas aflinarab a qual eu Tabcliab afieitei cellipuley, como pef-
loa pubrica cdipulantc e alTeitante em neme dos auzentes a que tocar
polla fendo a tudo prczxntes por tefteinunhas Sebaftiab de Souza de
Abreu , eLuis Gonlalves dehlenczes, cDom Diego dejMcIlo fdal-
gos daCaza doDuque nolTo Senhor ,e os Leccnceados Domingos Al-
vares Leyte eArchadio de Andrade Dezembargadores da Caza deSua
Exccllcncia todos mbradorcs nefta Villa Vi^oza ; e o treslado do Al-
vara dclRey noftb Senhor he o feguinte.
Eu ElRey Fago faber aos que efte Alvara virem que entre ou-
tras couzas que por meu mandado fe capitularab e aflentarab fobre o
cazamento que prazendo a Dcos tenho ordenado que fc fa^a entre o
Duque de Efcalona meu Primo c Donna Sciafina minha muito preza-
da lobrinha lilha de Dom Joao Duque de Barganga e Barcellcs que
Deos tern c dc Donna Catcrina minha muito amada e muito prezada
prima foi particularmcntc concertado que a ditta Donna Cerafina^ mi-
nha fohriiina renunciaria em favor da ditta Donna Caterina fua may a
Icgitima que Ihe pcrtence haver nos bens e fazenda que ficou por fa-
Iccimento do ditto Duque Dom Joab feu pay , c bem a(fy a legitima
que avia de aver por falecimento da ditta D. Caterina fua m5y para
ue ella polTa livremente difpor de tudo o que as dittas legitimas po-
S ia pcrtencer e fclhcdj logo quita 9 ab dcllas por refpeito dos fcITen-
ta mil cruzados dc que eu tenho feito merce a ditta Donna Serafina
minha fobrinha para feu dotte , e do que fua may Ihc quizer dar
pcUo
Digitized by Google
da Cafa ^al T^ortugues^a. 40 ^
psUo que por cfte Ey por bem , e me pros que a ditta Donna Serafi-
na mintia lobrinha poda adim renunciar as dittas legitimas c confirmar
a ditta rcnuncia^ao com juramcnto nacfcritura que fe della fizcr , na
qual Ey por bem que oTabalia6 que a efaever polFa por o ditto ju-
ramento fern por ifto encorrer em pena alguma , e fern embargo da
Ordcna5a6 do quarto livro titulo tercciro que defende porcnife jura-
mentos em eferituras e da penna aos Tabeliaes que os efcrevcm , e allim
com o ditto juramcnto fc cumpra e guarde a ditta renuncia^ao intcira-
nicnte fern embargo de athegora nao ferem acabadas as partilhas da
fazenda que Hcou do dito Duque D. Joao e da ditta Donna Ccrafina
ler mcnor de idade que requerc femelhantcs renuncia;o& , e da Ordc-
na^ao que defende que nau fe ponha Juramcnto nos contratos , c de
quail'quer leys e dircitos , e Ordeiiaco^ que cm contrario haja pofto
que l'cja6 tacs que folfc nccclTario fazer aqui decIara9ao , c fern em-
bargo da Ordcnacao do livro fegundo titulo quarenta e nove que diz
que fenau entenaa fer por mim derrogada Oracna^ao alguma le della,
ou da fubllancia della nao iizer exprelTa e dcclarada men9ao , e ede
Alvara mando que fc cumpra como fc nolle contem pofto que nao
feja pallado pela ChanccUaria e o eifeito dcllc haja de durar mais de
hum anno fern embargo da Ordcna9a6 titulo vinte que o contrario
difpoem o qual fe trcsladard na eferitura que fe fizcr da ditta renun-
cia^ad para em todo tempo fc ver e faber , como o conteudo nolle fc
fos por meu mandado. Antonio Monis da Fonfeca o fes em Madrid a
dez de Julho de mil e quinhentos e noventa e tres.
REY.
Alvara para V. Magcftadc ver , o qual Alvara eu Tabalia& tref-
ladci aqui c a cllc me reporto ein todo o qual ficou cm poder de Ro-
drigo Rodrigues Sccrctario do Duque nolo Senhor que aflinou aqui
de como Ihe ficou em feu poder Antonio Cordeifo Tabelia6 o efere-
vy. Eu Antonio Cordeiro Tabeliao do publico e Judicial nefta Villa
Vi^ola e feu termo pello Duque nollb Senhor que efta eferitura fiz
e notci no meu livro de nottas aonde por a Senhora Donna Caterina
nofla Senhora e a Senhora Donna Scrahna cteftemunhas fica outorga-
da eaffinada, do qual a fiz tresladar confertei fobferevy e allincy aqui
de meu pubrico final. Lugar do final publico. =3 Antonio Cordeiro
pubrico Tabaliao.
Saiba6 quantos cfte inftromento de quitaqao e obriga9ad virem quo
no anno do nafeimento de nofib Senhor jefus Chrifto de mil quinhentos
noventa c quatro annos aos vinte fette dias domes dcMar90 do ditto
anno cm Villa Vi90za nos PalTos do Excelentillimo Senhor Dom Tlico-
dozio Duque de Bargan9a c de Rarccllos Condeftabre deftes Rcynos,
e Senliorios de Portugal nofib Senhor eftando ahy prezentes o Exce-
lentifiimo Senhor D. Joa6 Pacheco Marques de Vilhena Duque de Ef-
calona , Condc de Santeftevan , e a Excelentiflima Senhora D. Sciafi-
na fua mulher logo por dies foi ditto em prezen9a de mim Tabcliaft
c das teftemunhas ao diante nomeadas que na eferitura que fc fes
do
Tom. IV. Elf dotte
410 Turovas do Liv. V 1. da Hiftoria ^enealcgica
dotte della Senhora Donna Serafina Ihe fes a Senhora Donna Cathe-
rina nofla Senhora fua may mcrce de Ihe mandar prometer vinte mil
ducados quo fao vinte e dous mil cruzados de a dez rcales por cruza-
do dcclaranJo que Sua Altcza Ihos daria e pagaria cm joyas prata e
conTcrtos de fua pcIToa c caza , c que todas as dittas couzas fcria6 cf-
timadas dentro nefta Villa no que juftamente valelTem porduas pclToas
que o cntcndelTcm das quaes I'cria huma nomeada por Sua Alteza e a i
outra por clle Senhor Marques , e que toda a valia que montadem pel- i
por cftc pubrico inflromento dava6 como de feito dera6 dojc para to-
do fempre aa ditta Senhora Donna Catcrina nolfa Senhora pura e ir-
revogavel quita^ad para ella e para todos fcos herdeiros e fuceffoics
detodos os vinte tres mil outocentos cdoze cruzados efclTcnta e qua-
tro reis e da promefla e obriga9a6 que Sua Alteza Ihc tern feito pcIIa
dita eferitura dos dittos vinte mil ducados dc a onze reales o ducado c
fe dad della por inteiramente pages e fatisfeitos e had por boa c jufta
a eflima^ad e valia em que as dittas couzas forad poflas e cflimadas fem
embargo de fenad fazer na forma da ditta eferitura e dc fenad nomca-
rem por elles dittos Senhores as peffoas que as haviad dc avaliar e elli-
mar porque had a taxa e eflima^ad dellas por jufla c igiial afly e pel-
la mancira em que forad entregues ao ditto Gafpar de Monte mayor
que tern aflinado os rois das ditas couzas , e avalia^ods dellas por feu
mandado dizendo mais o ditto Senhor Marques que cm feu nomc e
dc feos herdeiros efucceffores fcobriguava, como de feito obrigou a
reftituir aa ditta Senhora Donna Serafina ou a feos herdeiros todos
,
os dittos vinte ctres mil outocentos e doze cruzados efeflenta c qua-
tro reis cm dinheiro de contado nos cazos dc rcilitui^ad de feu dotte
declarados na ditta eferitura feita pello ditto Rodrigo de Vera c na
forma que nclla fe contem dc que aifl'c quo cflava bem Icmbrado e in- I
Digitized by Google
da Caja *Heal ^ortugues^a, 411
brico Tabaliao como peflba pubrica eftipulante e afleitante por folen-
ne eftipula^ao eflipuley e affeytci em nome de lua Alteza , e mais par-
tes a que toca c tocar deve a efto auzentes fendo a todo teflcmunhas
prezentesDom AI01190 Pacheco Senhor da Villa de Santiago e Her-
nando deVilheneda inayordomo do ditto Senhor Marques e Pedro Va-
Jfiafques de Camilla feu fecretario , eAffongo de Lucena Alcaide mor
de Evora monte fidalgo da Caza do Duque nolTo Senhor e Antonio
de Abreu efcriva6 de fua Camera em efta moradores Francifeo Cor-
deiro Tabeliao o eferevy , e eu ditto Francifeo Cordeiro publico Ta-
balia6 de nottas em efta Villa Vi^oza e feu termo pelo Duque de Bar-
gan^a e de Barcellos noflb Senhor a fiz tresladar bem e fielmente do
livro de minhas notas , confertei foblcrevy e por verdade em pubrico
alliaey. =5 Lugar do final publico. c= Francifeo Cordeiro.
En Nombre de Dios amen. Conocida cofa fea a quantos efte pu-
blico inftrumento decontrato decafamiento dotte v arras vicren como
en el ano del nacimiento de nueftro Senor Jefu Chrifto de mil y qui-
nientos y noventa y tres anos a dies y feis dias del mes de Otubre en
la Villa de Madrid dondc refide la Corte
y confejos delRey nueftro
Senor ante my Rodrigo de Vera eferiviano delRey nueftro Senor y
publico del numero de la dicha Villa y fu tierra eftando en las cafas
del Senor Doctor Pedro Barvofa del Confejo de Su Magcftad de la
Corona de Portugal que por efpecial comiflion de Su Mageftad aftiftio
a efte contrato eftando el dicho Senhor Dodlor prefente parefcio de
la una parte los Senores Don Rodrigo de Lencaftre del Confejo de Su
Mageftad, y Alfonfo de Lucena cavallero delacafa del Excelentillimo
Senor Duque de Bar^n^a y de Barcelos &c. en nombre y como pro-
curadores de la Screniflima Senora Dona Catalina hija del Infante Don
Duarte y de la Infante Dona Izabel que Dios aya , y delaotra parte
los Senores Don Alonfo Pacheco Senor de la Villa de Santiago , y el
Licenciado Pereda de Velafco Oydor del Confejo del Excelentimmo
Senor Don Juan Fernandes Pacheco Marques de Villena Duque de Ef-
calona &c. En nombre y como procurador del dicho Senor Marques
en virtud de los poderes que tienen de los dichos fus partes que entre-
garon a my el dicho eferiviano para que los ponga en efta eferitura y
yo los puze e incorpore cuyo tenor es el feguiente.
Sepan quantos efte publico inftromento de poder y procuracion
baftante vieren como en el ano del nacimiento de nueftro Senor Jefu
Chrifto de mil y quinientos y noventa y tres ahos a las fcLs dias del
mes de Agofto de dicho ano en Villa Viciofa en los palacios del Exce-
Icntiftimo Principe Don Theodozio fegundo deftc nombre Duque de
Braganija y de Barcellos condeftable dertos Reynos y Senorios uc Por-
tugal &c. nueftro Seiior eftando Su Excclcncia ay prefente , y bien
afty la muy alta
y ferenifima Princela la Senora Dona Catalina nueftra
Senora fu madre hija del Infante Don Duarte y de la Infante Dona
Izabel que ayan gloria luego por la dicha Senora en prefencia de my
el notario
y dc los teftimonios adelante nombrados fue dicho que EI-
Rey nueftro Senor le havia fecho merced de mandar tratar y aftentar
elcafamiento del Excelentilfimo Se.lor Don Juan Gafpar Fernandes Pa-
Tom. IV. Fffii checo
/
,
Digitized by Copg!
4
Digits 00 by CjOO'
:
Digitized by Google
/f.i6 Turovas doLiv.Vl. daHiJiorid ^enealc^tca
otras cofas de joyas plata y adrc^os de fu perfona
y cafa de qualquicr
calidad que fucfcn el dicho Senor la receveria tan.bicn por dote luyo
cftimndas en lo que juftamente valieffcn
y que juntainctitc del prccio y
valor dcllas y de los dichos felTcnta mil ducados fc liaria carta de dote
en favor de la dicha Senora. Por virtud de la qual declaracion file
otro fy dicho y declarado por los dichos Schorcs Don Rodrigo de
Lcncaftrc y Alibnfo de Lucena cn nombre de la dicha Senora Doha
Catalina quo fin enbargo de ally eftar ordenado por Su Magcftad que
dicho Senor Maiqucs no pucda pedir otra dote a la dicha Senora D.
Catalina ni a fus hijos , mas de tan folamcnte la que Su MagcAad lue
fervido de dar a la dicha Senora Dona Scrafina lu hija , aora cs con-
tenta de dotarla como por la prefente ellos cn lu nombre la dotan por
lo menos cn vcinte mil ducados en joyas plata y adrc9 os de fu perfo-
na y cafa para que toda la dicha dote afy la que Su Magellad le ha
heeno merced como la que la dicha Senora Doha Catalina le quierc
dar Y da haga fuma de ochenta mil ducados con declaracion que todos
lasdichas cofas que afly ade dar y dierc a la dicha Schoia fu hija an-
de fer y fcan eftimadas en Villa Viciofa en lo que juftamiente valicren
por dos perfonas que In entiendan la una puella y noinbrada por la
dicha Senora Doha Catalina y la otra por el dicho Schor Marques y
toda la valor que montaren por la dicha talfacion y cAimacion ade
fer y fera dote de la dicha Senora Doha Scrafina y por tal lo recivira
cl dicho Sehor Marques y le dara carta de pago y fin y quito de la can-
tidad de maravedis que montarem las dichas cofas para que los dichos
maravedis fean dotales y el Sehor Marques quede obligado a la refti-
tuicion dcllos en la manera y forma que adclante ira declarado fin
que aya nczecidad de juftificar en otra manera la entrega y ellimacion
dc las dichas cofas mas que por la dicha Carta de pago.
Item todas lasdichas partes cn los dichos nonbres dixeron que
anfv mifmo fue allentado y acordado por orden de Su Magcftad con
cl dicho Sehor Marques que en qualquier cafo por donde efte matri-
monio fe venga a dilTolbcr y apartar fc aya de hafer y fc hara reftitui-
cion de toda la dicha dote a la dicha Senora Doha Scrafina o a fus he-
rcdcros enefta manera.
De los priniicros veintc mil ducados que Su M.igeftad le da en
dote que fon los que dicho Sehor Marques ha por recevidos en fi
mifmo por la ra^on dc la remiflion que Su Magcftad le ha h echo del
ofrccimiento que hizo defervir a Su Magcftad con los dichos treinta
mil quintales de alumbres y tieinta mil ducados que para ello havia
de tomar a cenfo como efta dicho haran cl dicho Schor Marques 6
fus herederos reftitucion a la dicha Schora o a fus herederos en di-
ncros dc contado y de los otros vcinte mil ducados dc que Su Ma-
gcftad le ha hecho merced en juro les haran la rcftituicion en cl mifmo
juro eftando cn pie y no lo eftando fe la haran cn dineros conforme
al prccio que cl mifmo juro fueha que fon vcinte mil ducados. Y de
los otros vcinte mil ducados dc que Su Magcftad le haze merced y
que le manda pagar en cl primer contrato del palo del Brazil Ic haran
otro fy la rcftituicion cn dineros dc contado fi cl dicho Alarques al ti-
empo
Digitizer! by Googic
'
da Cafa %eal Tortugues^a. 4*7
empo de la diflblbicion del matrimonio los ubiere ya cobrado. Y fi-
enao cafo que al dempo dela feparacion del uiatrimonio aun no los
aya cobrado en die cai'o cumpliran el dicho Setior Marques 6 fus hc-
redcros con bolvcr el dicho Albala y los de mas recaudos que cn ra^on
dello alia entonces fe hubicren I'acado para que la dlcha Senora o fus
hercdcros puedan por fu cuenta procurar la dicha cobrana. Y end-
endefe que cumpliran el dicho Senor Marques 6 fus herederos en elle
cafo con lo I'ul'o dicho aviendofe hecho por fu parte halla entonces
las dcligencias necelTarias para cobrar los dichos veinte mil ducados y
de otra mancra n6 de los veinte mil ducados que la Senora D. Cata-
y
lina ade dar a la dicha Senora fu hija en joyas plata y adre^os y dc
toda la fumma dc maravedis que mas montaren las dichas cofas por la
talTa cllimacion que dellas fe hade hafer en la manera fufo dcclara-
y
da le haran otro fy rellitucion en dineros de contado a la dicha Scho
ra Dona Scrafina o a fus herederos y no en la dichas joyas platas y
adrt\-os aunque fe hallen en pie ni en otra cofa alguna fino en dineros
conio dicho es en tal forma que quede enterameute pagada de toda
la dicha dote Hn diminuicion alguna.
Diiiendo mas los dichos Chores Don Alonfo Pacheco y cl Li-
cenciado Pereda de Velafco que el dicho Senor Marques es contento
de fe obligar ellos en fu nombre y dc fus herederos le obligan a ref-
y
tituir a la dicha Senora o a fus herederos toda la dicha dote conio di-
cho es y elpecialmcnte los dichos veinte mil ducados que ha por reco-
vidos en fy por la mancra defufo declarada (in que eniiempo alguno
puedan detir que no los recevio ni le' fucron pagados y lin enbargo
de las leys que dicen que no valga la obligacion dc rdlituir la dote q^uc
fc pronictio y no fe pago y entrego com efleto por quanto cl diepo
Senor Marques realmeiite eua pagado entregado dc los dichos vcin-
y
te mil ducados por la rcininion del dicno enpreftido y por el benefi-
cio que redbe cn n6 toniar a cenfo para el los dichos treinta mil du-
cados lobre fu eftado como los ubiera de tomar aviendolos de preltar
a Su Magcllad.
Ydixeron mas todos los fufo dichos: yotro fy fea capitulado
que la dicha rellitucion de toda la dicha dote Ic hard dentro de un ano
que lera contado del dia de la feparacion del matrimonio y due cm
quanto no fe rellituyere realmente y con effedlo le pagaran el dicho
Senor Marques o fus herederos a la dicha Senora o a lus herederos dc
reditos en cada un ano por intcres julto y Icgitimo todos los marave-
dis que con la dicha dote fe pudieran comprar de juro a quatorze el
milhar y que de mas de lo fuzo dicho fe a acordado y capitulado que
la dicha Senora Dona Serafina renunciaria liis legitimas paterna y nia-
terra en lavor de la dicha Senora Dona Catalina fu Madre para que
piidiefe dil'poner libremente de lo que a las dichas legitimas piiede per-
tenecer y que dcfde luego daria nn y quito dellas por refpe^lo de lo
ue la dicha Senora D. fiatalina fu madre le quiliefe dar , y de la dote
3 e que Su Magellad le haze mcrced y por quitar de todas las occafio-
nes dc pefadumbres que pai tiias y fus dependcncias de fuyo pueden
tracr ; diziendo mas que la diclui Schoia D. Serahna tiene ya heclia la
'loin. IV. Ggg renun-
Digitized by Google
4x8 ^rovas do Lav. VI, da Htflorta Cfeneah^tca
renunciaclon dc las dichas legitimas por una publlca cfcritura que lue-
go prcfentaron y fue Ici'da y villa en prefencia de mi el dicho el'criva-
no y teftigos !a qual parecia fer fecha ante Antonio Cordero publico
notario en Villa Vicioza a los feis dias del mes de Agofto defte prefcn-
te ano y Hondo alii lelda la dicha efcritura y renunaacion de legitimas
en ella fecha , todos los fufo dichos dixieron que la loavan aprova-
fen , y de nuevo la ratificavan y aceptavan , como de hecho la aproba-
ron y ratificaron y aceptaron eiinombre de fus conftituvcntes por la
parte y manera que les toca y tocar puede en la mejor /orma que en
derecho puede let y haver lugar. Y dixeron mas que otro 11 fue ca-
pitulado que el dicho Sehor Marques dara en cada un aho a la dicha
&hora Doha Serahna durante el matrimonio tres mil ducados para fu
recamara pagados por los terdos del aho para lo que ella quizicre lin
que en ningun tiempo fe le pueda a ella ni a fus herederos pedir quen-
ta dellos en todo ni en parte , y aunque dilTolbiendofe el matrimo-
nio fe hallen en pie todos o parte dcllos lin fer gallados por qualqui-
cra manera que ello acaefca ande fer fuyos y de fus herederos , que-
dando llempre obligacion como hade quedar al dicho Sehor Marques
de fullentar las cargas del matrimonio conforme al linaje grandeza y
dignidad de ambos fin que la dicha Sehora D. Scrafina tenga obliga-
cion de vellirfe ni de fullentar fus criadas dellos tres mil ducados dc
renta en cada un aho ni hafer otra cofa dcllos mas que lo que quificrc,
por virtud de la qual capitulacion los dichos Schores D. Alonfo Pa-
checo y el Liccnciado Pereda de Velafco dixeron que dicho Sehor Mar-
ques es contento y ellos lo fon en fu nombre que la dicha Senora aya
los dichos tres mil ducados en cada un aho durante el matrimonio de
las rentas de fu ducado de Efcalona pagados por los tercios del aho fin
falta ni diminuicion alguna porlaperfona que cobrare las dichas ren-
tas a la qual el dicho Sehor Marques manda y encarga que fus Conta-
dores rccivan y pafien en quenta lo que afy pagare a la dicha Sehora
por Cedillas dc la mifma Sehora firmadns dc fu mano o dc quicn fu
poder para ello ubiere halla la dicha fuma de tres mil ducados al aho
como dicho es.
Difiendo mas los fufos dichos que fue otro fy alTentado y acor-
dado que todo lo que fe adquierc por el dicho Sehor Marques y por
la dicha Senora Doha Scrafina durante el matrimonio ande fer vicncs
partiblcs eotre ellos conforme a las leys dc ellos Reynos.
Y que file otro fy acordado que el dicho Sehor Marques aya de
dar y d6 a la dicha Sehora D. Scrafina veinte mil ducados de arras para
que la vco 9a y ganc en todos los cafos conforme a las Leys dellos Rey-
nos y que en quanto el dicho Sehhor o fus herederos no pagaren las
dichas arras en qualquier cafo de dilTolbicion delle matrimonio les pa-
garan otro fy a la dicha Sehora o a fus herederos de reditos en cada
un aho por mtcres jullo y legitimo todos los maravedis que con los
dichos veinte mil ducados de arras fe podieran comprar de Juro a ra-
fon de quatorze por miliar como ella dicho fobre la rellituicion dc la
dote; por virtud de la qual capitulacion dixeron los dichos Senores
D. Alonfo y cl Liccnciado Peicda de Velafco que ellos en nombre del
dicho
Digitized by Google
da Cafa %eal T*ortugues^a 41P
dicho Scnor Maroucs y de fus hcrcderos prometian a la dicha Sciiora
y a fus hcredcros las dichas arras y rcditos dellas en la forma ouc di-
cho cs. Diliendo mas que fue anfy mifmo capitulado que dicno Sc-
nor Marques fcnalaria a la dicha Schora D. Serahna una buena Villa
cn fu eftado con fu jurifdicion donde refida en cafo que quede viiida
con tres mil ducados dc renta al aho durante fu viudes lituados todos
cn la dicha Villa o la parte que dellos cupiere en ella y lo dc mas cn
otro lugar o lugares ccrca de la dicha Villa fin que en eftos tres mil
ducados entre ni aya dc entrar cofu alguna de los reditos que fe le an-
de pagar en quanto n6 fe hifiere reftituicion dc la dote y arras como
dicho cs , por virtud de la qual capitulacion los dichos Senores Don
Alonfo Pacheco y cl Liccnciado Pereda dc Velafco dixieron y decla-
raron que el dicho Scnor Marques fcnalava y ellos en fu nombre fe-
halaron a la dicha Schora por la facultad y liccncia que para cllo tienc
dclRey nuellro Scnor la fu Villa de Almorox que cs en fu Ducado
dc Efcalona en efte Reyno de Toledo con todo fu dillrito termino y
jurildicion alta y baxa mero c mixto imperio Collillo , Fortaleza , y
Cafa y todo lo dc mas affy como cl la tiene y le pertenece para que fi
la dicha Schora qucdarc viuila con hijos o fin ellos mientras durare
,
fu yiu Jes pueda refidir cn ella y la tenga y polfea como fuya y toda la
declaradas y juntamente con ellas
y mas cofas dc fufo
jurifdicion della
los dichos tres mil ducados de renta al aho , lus quales dixeron quel
dicho Scnor Marques les fituaba y ellos en fu nombre le ubieion por
fituados cn todas las rentas que el tiene en la dicha Villa de Almorox
y en todas las del dicho Ducado de Efcalona para que por fus officialcs
dc la dicha Schora y perfonas quo fu poder ubicren cobre y aya por
las dichas rentas y por lo mejor parado dellas en cada un aho todos los
dichos tres mil ducados de renta fin falta ni diminucion alguna mien-
tras durare fu viudes como dicho cs por manera que hafta que la di-
cha Schora los cobre y lea enteramente pagada dellos no puedan ni
podran Iqs Duques fus fubcelfores que por el tiempo adclante fueren
recivir ni haver cofa alguna de todas las dichas rentas.
Difiendo mas los fufo dichos que fue otro fy acordado y capi-
tulado que quedando la dicha Schora viuda con hijo o hija nicto o
nieta fucelfor delosEftados
y Cafa del dicho Scnor Marques ella ten-
ga el govierno dellos y della entera y cumplidamente mientras cl dicho
fucefor hijo o hija nieto o nieta fuyos mientras no tubieren hedad
para los bicn governar.
Y que la dicha Sehora Doha Serafina podra traer configo las cria*
das que Ic pareciere necclfarias para fu fervicio
y que afy a eftas quella
traxiere como a las de mas que por el tiempo adclante la fcrvicrcn fe-
ra el dicho Sehor Marques obligado a pagar fu fervicio o a dotar las
que ubicren dc cafar , y quiriendofe las criadas que la dicha Sehora tra-
xere o alguna dellas bolvcrfc para fu tierra fera cl dicho Sehor Mar-
ques obligado a embiarlas alia a fu cofta pagandolas primero fu fer-
vicio.
Y que fue otro fi acordado que el dicho Scnor Marques haria
las obligacinnes necelTarias yfeganarian las facultadcs que combiniefen
Toni. IV. Gggii ally
420 *ProvAS do Uv.yi. daHifloria (jenealc^tca
a(Ty para obligar fus cftados atodo lo fufo dicho como para derrogacio-
ncs dc las leys que cn todo o en parte hificITen contraJicion a alguna
de las cozas all acordadas y que Ixs efcrituras fe harian a contento de los
Letrados dc la dicha Senora. Por virtud dc la qual Capitulacion fe
ubo y gaud a pcdiinicnto j inlhncia del dicho Schhor Marques una
facultad dclRey nuedro Senor para firmefa de todo lo fufo dicho que
adelantc ira incorporada.
Y que otro fy fue acordado que la dicha Senora Dona Scrafina
fe le entregara al dicho Senor Marques cn Villa Vicioza o cn otro lu-
gar hafta Badajos.
Difiendome mas losdichos Senores D. Alonfo Pacheco y el Le-
cenciado Pereda deVclafco que ellos en virtud del puder que tienen
del dicho Senor Marques heran contentos cn fu nombre de confentir
aprovar y rateficar como dc hecho confcnticron aprovaron y ratcfica-
ron todas y cada una de las cofas de fufo en efta eferitura cxprelTas
contenidas y dcclaradas cn fabor de la dicha Senora Dona Scrafina y
de fus herederos con todas las claufulas promefias y obligaciones que
pueden afiegurar el cumplimiento de todo lo fufo dicho aunque aqui
n6 fcan expreflTas ni declaradas y para todo lo cumplir y mantener
obligaron c ypotccaron general y efpecialmentc fin que lasobligacio-
ncs y ypotccas gencrales delta eferitura derroguen las cfpccialcs ni
or cl contrario todos los vienes muebles y raizes del dicho Senor
Slarqucs afy loshavidos como los por haver a(Ty los fibres ypatrimo-
nialcs como los defus Mayorafgos y eftados con todas fus Villas Caf-
tillos dcrcchos y tributos y rentas cfpccialmcnte la dicha Villa de Al-
morox y cl dicho Ducado de Efcalona con todas fus rentas y como le
pcrtcnece ; uzando para efto y para todo lo dc mas cn efta eferitura
contenido dc la dicha facultad Real en la mejor forma que lo pueden
liafcr dc manera que lasdichas obligaciones e ypotccas ayan de parar
paren prejuifio al dicho Senor Marques y a fus fubceftores en todo
y
lo que fucre mcnefter para rcalmente y con efFedto fe cumplir y hacer
con la dicha Senora D. Scrafina y fus herederos todo lo contenido en
y efto fin cnbargo
die qualefquier leys
efta eferitura y prematicas deftos
Reinos y dederecho comum que encontrario aya opueda haver y fin
enbargo de las leys que difen que generales derrogaciones de leys no
valgan y fin enbargo de las inftituiciones bocacioncs v vinculos dc los
dicnos mayorafgos y eftados, calidad , y condicion dc los vienes dellos.
Y otro fy fin enbargo de quo las dichas arras cxcedan o exceder puc-
dan la dezima de los vienes del dicho Senor Marques , y fin enbargo
dc qualquiera defedto de hecho o de derecho nuliuad o impcdimicnto
ue por qualquiera manera impida retarde o embargue la validad y
S rmefa dc todo lo contenido en efta eferitura o dc alguna parte dello,
porque todo lo renunciaron cn nonSre del dicho Senor Marques y de
fus neredcros y fucelTores y prometieron de lo cumplir guardar y man-
tener enterainCTte fin que encontrario puedan decir o alegar cofa al-
guna cn iuifio o fuera del , antes quieren que fobre ello le fca dene-
gada toda audiencia y aiJ^ion y dixieron quel dicho Senor Marques
y fus herederos y fubcclfoies refponderan por todo lo contenido en
efta
Digitized by Google
i
da Cafa ^al Tortugues^a. 421
efta efcrltura y fus depcndencias ante los Alcaldes dc la
Cafa y Corte
de Su Magcftad y ante otros qualefquier juefes ante quicn la dicha Sc-
nora o fus hcrederos los quificren demandar y pedir jufticia para Ic
qual rcnunciaron los juefes de fu fuero y los que por privilegio lo
pueden pcrtcnecer diciendo mas que fuplican al Rev nueftro Senor
ennombre del dicho Senor Marques que dc mas dc la dicha facultad
que Su Magcftad ha mandado palfar para hrmefa y feguran^a dcftc
contrato , fca fervido de confirmarle y aprovarle con todas las derro-
gaciones de leys de qualefquier cofas que cncontrario aya o pueda ha-
ver y que fon contentos que defpues de avida la dicha confirmacion
de Su Magcftad fe pueda nuevamente haver otra
y quantas fueren
mc-
nefter fin que fea necefiario llamar ni fitar para ello al dicho Senor
Marques ni a fus hcrederos o fubceftbres porque cn I'u nombre dcfde
agora para entonzes dan y an por dado fu confentimiento baftantes
para que fe ganen todas las dichas confirmacioncs. Con declaracion
que elta eferitura tendra entcra fuerfa y vigor aunque no fe ganen ni
le pida la dicha confirmacion por quanto todo fe hafe en virtud de la
facultad de Su Magcftad haviendofe alguna confirmacion de niicvo
y
fera folamente para anadir fuerfa a fuerfas y para mayor abundami-
ento y prometieron que el dicho Senor Marques ratoficara dentro de
echo dias efta elcritura fegun y como en ella fe contiene declarando
que aunque no la ratifique ade quedar y queda en toda’fuerfa y vigor
por quanto la dicha ratificacion no fe requiere porque fca neceffaria y
fe hade hafer folamente para mayor cautcla y feguridad v en teftimo-
nio deverdad anfy lo otorgaron todo v lo acetaron caJa uno delos
fufo dichos cn nombre de fus partes oMigandolas firme y efcafmente,
a fu entero y feguro cumplimicnto afy como fe fobre todo y cada co-
fa ubicra havido fcntcncias difinitivas naftadas cn coza julgada. Y di-
xicron y entregaron a my el dicho elcriviano la dicha facultad Real
cn virtud de que hafen y otorgan efta eferitura para que faque della
un trcslado y lo ponga y encorpore en ella y yo cl prezente eferiva-
no la faque pufe e incorpor^ cuyo tenor cs el feguiente.
Don Felipe por lagracia de Dios Rcy deCaftiHa dc Leon dc
Aragon dclasdos Cecilias dejerufalcm dcPortirgal de Navarra de Gra-
nada dc Toledo dc Valencia deGalifia de Mallorca de Sevilla deCer-
dena de Cordova de Corcega dc Murcia de Jacn de los Algarbes de
Algcfira de Gibraltar dc las Islas de Canaria de lasindias Oricntalcs
y
Occidcntales yslas y tierra firme del mar oceano Archiduque dc Aul-
tria Duque de Borgona
y de Bravante y de Milan Condc Afpiirg de
Flandcs y de Tirol y dc Barcelona Senor de Vifeaya y de Molina &c.
Por quanto haviendo yo ordenado que vos Juan Fernandes Pacheco
Duque de Efcalona mi primo os ayais de cafar y cafeis f^un orden
dc la Santa Madrc Iglefia con Dona Serafina mi fobrina hija dc Don
Juan Duque dc Berganza y dc Barcellos ya difunto my mui caro y
mui amado primo y delaDuqueza D. Catalina fu muger mi ntiiy ca-
ra y mui amada prima he tenido por vien dc hafer mcrccd a la dicha
Dona Serafina my fobrina para ayuda de fu dote dc fcfTcnta mil duca-
dos que nionta vcinte y dos quentos y quinientos mil maravedis paga-
dos
Digitized by Google
42 2 ^(ovas doUv.Vl. da Hijloria (jenealogtca
dos en dla mancra; veintc mil ducados dclos trcinta mil quc rcmi~
timos al dicho Duque con los quales havia ofrecido fcrvirnos prefta-
dos para ayuda a las neceflidades prcfcntcs y otros vcintc mil ducados
cnjuro de avcinte mil cl miliar deque le mandaremos dclpachar nu-
cllra Carta dc privilegio en fonna , y los veintc mil ducados reftantes
cn un arbitrio en la Corona dc Portugal dc quc anfy mifmo le nianda-
remos dar las provifiones needTarias ypor vueftra parte nos ha lido hc-
cha relacion entre otras cofas quc cn ra^on del dicho cafamiento lb
an allentado y capitulado cs que vos ayais de obligar y ypotecar gene-
ral y dbccialmcnte todos los vienes que al preziente tends y adelante
tubicredes muebles y raizes afly libres y patrimoniales como losdevu-
dlros cllados y mayoralgos Villas Lugarcs Callillos rentas dcrechos
tributos dcqualquier fuerte y calidad quc fcan a la rellituidon ypaga
dc los dichos feirenta mil ducados dc que alTy hazemos mcrccd a la
dicha Doha Scrahna mi fobrina y dc todo lo dc mas que la dicha D.
Catalina my prinia fu madre le dicre en dote, y de veintc mil duca-
dos que voslehavcis prometido en arras y para que en difolbicndofe
cl dicno matrimonio por qualquicr calb lb aya de pagar reditos dc la
dicha dotte arras a ra^on dc a quatorze mil el miliar en quanto no
y
I'e pagare la luerte principal
y para que podais i'chalar y dar una buc-
na ^'^illa de las de vueftro eftado con tres mil ducados dc renta al aho
y toda fu jurifdicion Civil y Oiminal alta vaxa mero mifto imperio
con todo lo quc en clla tubieredcs alTy como a vos os pertenecc para
quc quedando la dicha Doha SeraHna mi fobrina viuda con hijes o lin
cllos los tenga
y aya todo cn quanto durare fu viudes con los dichos
tres mil ducados de renta al aho lituados en la dicha Villa todos o la
parte dcllos que en clla cupicren lo demas cn otro lugar o lugarcs
y
vueftros que mas cerca dlubicren de la dicha Villa y que ayais dc coii-
fentir y promoter quc quedando viuda la dicha Doha Serafina mi fo-
brina con hijo o hija nieto , o nieta vueftro fuceftbr cn vueftra cafa y
Digitized by Google
da CaJ a ^an?ortugues^a.
^
^2^
cuUad a VOS el dicho D. Juan Fernandes Pacheco Duqiie dc Efcalona
para que obligando primeramentc a la rcftitucion y paga dc la dicha
dote y arras los vienes libres y patrimonialcs que al prezente tends y
addaiite tubiercdes por fi aquellos no baftaren por la parte que de mas
dc los diclios vienes libres f'uercn menefter podais obligar e ypotecar
los vienes de los dichos vueftros eftados y mayorafgos , Villas , Luga-
res , Caftillos , rentas , derechos , tributos , y todas las de mas cofas
de qualquier fuertc y condicion que fean y a falta de vienes libres po-
dais haler la dicha obligalion c ypotcca de los vienes de los dichos vu-
eftros eftados y mayorafgos por todos los dichos felTcnta mil ducados
dc que yo hago merced a la dicha D. Serafina mi fobrina para lu dote
y a todo lo de mas que la dicha D. Catalina mi prima le dierc en dote
y a los dichos veinte mil ducados de arras que montan fiete quentos y
quinientos mil maravedis y para que fucccdicndo al cafo dc dilblberfc
cl dicho matrimonio por qualquier caufa Ic ayan de correr
y corran cn
cada un ano a la dicha D. Serafina mi fobrina o a fus hei ederos el ti-
empo que no fe le reftituyerc la dicha dote y arras los reditos y cenfo
de todo ello o de la parte que fe le dexarc de reftituir a ra^on dc qua-
torze mil maravedis el miliar y fepuedan cobrar y cobren de las ren-
tas de los dichos vueftros eftados
y mayorafgos y anfy mifmo os da-
mns licencia y facultad para que podais fenalar a la dicha D. Serafina
mi fobrina una buena Villa de las del dicho vueftro eftado con tres
mil ducados de renta al ano y toda fu jurifdicion Civil y Criminal al-
ta y vaxa mero mifto imperio y con todo lo que cn clla tubieredcs afli
como a VOS os pertenecc para que quedando ella viuda con hijos 6 fin
ellos lo tenga y aya todo en quanto durare fu viudes con has dichos
tres mil ducados de renta al ano fituados en la dicha Villa todos , o
la parte que cn ella cupierc y lo de mas en otro lugar o lugarcs vuef-
tros que mas ccrca eftuvieren dc la dicha Villa y para que podais con-
fentir y prometer que quedando viuda la dicha D. Serafina mi fobri-
na con hijo o hija , nicto o nieta vueftro fuccITor en vueftra cafa y ef-
tados ella tenga entera y cumplidamente cl govierno dc la dicha cafa
y eftados mientras el dicho vueftro fuccflbr hijo o hija , nieto o nieta
vueftro mientras n6 tubieren hedad para los bien governar y fobre to-
do lo fufo dicho y cada cofa y parte dcllo podais otorgar las eferitu-
ras que para fu firmeza y validacion fueren ncceffarias de fe hafer las
y aprobamos e
qualcs nos por la prezente confirmamos loamos yntcr-
ponemos a ellas y a cada una dellas nueftra autoridad Real y queremos
y mandamos que valgan y fean firmes y valederas en quanto fueren
conformes y no cxcedieren ni paftaren de lo contenido en efta nueftra
facultad yanfi mifmo para que fobre todo lo demas enque osavcis
confertado y confertaredcs en ragon del dicho contrato deCafamiento
dote y arras y fus dependencias y cofas a el pcrtenecicntes y que fue-
ren declaradas en las dichas eferituras podais poncr y pongais en ellas
qualefquier clauzulas condicioncs y penas que os parccieren todo ello
no enbargante los dichos vueftros eftados y mayorafgos y qualefquier
claufulas vinculos y condicioncs dellos de qualquier manera vigor e
veinte mil
cfFeifto
y niinifterio que fea y no enbargante que los dichos
ducados
Digitized by Google
,
YO ELREY.
Yo Juan Bafques de Salafar Secrctario delRey nueftro Seffor la fize
eferivir por fu mandado. El Lecenciado Rodrigo Valques Arze , el
Liccnciado Guardiola , cl Liccnciado Juan Gomes , el Doitor Amel-
queu regiftrada Gafpar Arnao Canciller Gafpar Arnao , tomo la ra*
5on Pedro de Contreras.
El qual dicho treslado de la dicha facultad Real dc fufo incor-
porada fe corrigio y conferto con fu Original que bolvy di y entregue
al dicho Senor Alfonso de Lucena en nombre de la dicha Senora D.
Catalina de que doy fe. Y declararon los dichos Senores D. Alonso
Pacheco cl Lecenciado Pereda de Velafco que el dicho Sehor Mar-
y
ques y ellos en lii nombre cbligan e ypotecan fus eftados y mayoraf-
gos general y efpccialmentc conio dicho es a todo lo contenido en ef-
ta eferitura conforme a la dicha facultad Real que cs para que a falta
dc los vienes libres ma-
y patrimoniales los de los dichos fus eftados y
yoralgos quedan obiigados c ypotecados para entero cumplimiento
dc todo lo fufo dicho en firmeza dc lo qual otorgaron la prezente ef-
eritura que yo el dicho efcriviano acepte y eftipule como perfona pu-
blica eftipulante y aceptantc en nombre de todos
y cada uno de aquel-
los a quien toca o tocar puede
y lo firmaron dc fus nombres a los qua-
Digitized by Googli
da Cafa 7^al Tortugues^a. 425
Ics doy fcconofco /iendo a todo lo fufo dicho prezentes portcfligrs
cl diclio Scnor Dodtor Pedro Barboza y anfi tnifmo fucron tefiifios
Antonio Correa de Acofta Agente del Excelentiflimo Duque dc Bre-
ganga en efta Corte v Alexandre de Aviefo Cavallero del habito de
Chrifto ePantes en elta Corte los qiiales dichos teftigos tanbien lo fir-
maroii defus nombres. 1= Don Rodrigo deLencaftre. c: Don Alongo
Pacheco, c Alfongo dcLucena. E= ElLicenciado Pereda de Velafco.
Pedro Barbofa. s part'd ante my Rodrigo deVera , va teftado hij def-
de luego le obligaron no vala. Yo Rodrigo de Vera eferivano dcl-
Rey nueftro Senor y publico del numero de la Villa de Madrid y fu
tierra prezentc fuy a lo que de my fe haze mencion y lo figne. Lugar
do final publico en teftimonio deverdad. Rodrigo de Vera.
Nos los eferivanos publicos del numero de la Villa de Madrid cer-<
tificamos y damos fe que Rodrigo de Vera , de que yendo afinada y
rtrmada la eferitura de fu (igno conocida es eferivano publico del nu-
mero de efta Villa de Madrid y a fus eferituras y autos es dado y fc
da entcra fe y credito como a autos y eferituras hechas ante tal eferi-
vano publico ficl e legal y de contadoria en fe de lo qual lo rtgnamos
de nueftros fignos y firmamos de nueftros nombres en Madrid en vien-
te y dos de Oiftubrc de mil. e quinientos y noventa y tres anos. Lugar
publico en teftimonio de verdad. Andres de Herrera eferivano publi-
co. Lugar publico en teftimonio de verdad Diego Roman.
En la muy noble y leal Villa de Efcalona eftando dentro de los
Alcagarcs y fortalefa della que fon del Excelentiflimo Don Juan Fer-
nandes Gafpar Pacheco Marques de Villena Duque de Efcalona Con-
de deSantiftevan e deXiquena Senor de las Villas de Velmonte Seron
cTixola Tolox y Monda Vayarque y Aldcire y de los alumbres de al-
macarron y Cartagena &c. y eftando prezente el dicho Excelcntirtimo
Marques my Senor por Juan de Salinas Eferivano aprovado por Su
M.igeftad y publico en la dicha Villa y lugares de fu tierra en vientc
y tres dias del mez de Oftubre del ano del nafeimiento de nueftro Sal-
vador Jelus Chrifto de mil e quinientos y noventa v tres en prezenga
de Iqs teftigos abaxo nombrados lei a fu excelencia de verio adveritim
Ja eferitura del contrato de Cafamiento dote
y arras de Su Excelencia
con la Excelentirtima Senora D. Serafina fecha
y otorgada en la Villa
de Madrid por el Senor Don Rodrigo de Lencaftre e Alfonfo de Lu-
cena en nonibrc y como procuradores de la Seriniflima Senora Dona
Catalina y por Don Alonlo Pacheco cl Lecenciado Pereda de Velaf-
y
co en iiqmbre y como procuradores dc el dicho Marques mi Senor de
a leis dias defte prezentc mes que pafo perante Rodrigo de Vera Ef-
criyano de Su Mageftad
y publico en la dicha Villa de Madrid dc
quien parcce eftar (ignada c firmada y otro fy lei de verSo adverhitm
los podercs
y renunciacion de Icgitimas otorgada por la dicha Senora
Dona Serafina y la facultad Real e alvalacs dc Su Mageftad dc que en
la dicha eferitura fc hacc mencion
y aviendolo todo Icido y fiendo cn-
tendido por cl dicho Marques mi Senor luego Su Excelencia dixo
que ei a verdad que por orden c mandado dc Su Mageftad fe havian
hecho fobre efte Cafamiento las Capitulaciones en efta eferitura con-
Toni. IV. Hhh teni-
1
Digitize-' '
cv Coogle
;,
Santa fe Catolica ,
como tiene , i ere i confiefla , i declara la Santa
la
Madre Iglefia Romana y en ella
,
i por ella protello bivir , i morir
como catobca crifliana ,
i i fuplico a Jefu Crifto mi Dios ,
pido , i
Senor porcuya fangre preciofa fui redimida , nopermita, que losin-
finitos mcritos dc fu pallion i muerte pierdan en mi fu valor i efi-
, ,
cacia , i me focorra con fu gracia i caridad
, y para que prevalefca
,
contra mis encmigos fpirituales , i libre dc fus tentacioncs , i lazos,
merezea alcan^ar el fin para que fui criada , i gqcar de fu bienaventu-
ranza cterna , i a la fieinpre Virg<m i Madre de Dios nueflra Senora i
,
al Santo Angel demi guarda, i’a las Santos S. Juan BautilTa, Santa
Sarafina , S. Francifeo S. Antonio , i S. Pedro , i S. Pablo mis aboga-
,
dos intcrcedan por mi cn cl rigurofo tribunal de la Jufticia de Dios cn
cuja prefencia , no ai obra ni penfamiento que tenga la devida pureza
para que fegun fu infinita mifcricordia , mejuftifique i falve.
iten mando que quando fea nueftro Senor fervido dc Weyarmc CumpUoft y Afpofiufi
defta vida mi cuerpo fea puefto en abito del Sefior S. Francifeo i
cima del fe le villa el dc nueftra Senora dc la Concecion , que defde
aora pido dc limofna , i fe depofite en la parte , i lugar que cl Marques
mi Sefior i mui amado marido pareciere , i cuando aya oportunidad
Tom. IV. Hhli ii
*
i fu
Digitized by Google
,
Digitized by Google
,
cargo ,
i obligacion dc que me aya olvidado , 6 no tenga noticia tre-
cientas miflas.
Ytcn mando que qualquier memorial que parccicre firmado de^Ta Itbmo.
mi mano cn que declare algunas dcudas que deva , 6 defcargos que
quiera fehagan, oordene cofas que fc ayan dccumplir fea avido por
parte de mi teftamento , i coino tal fc guarde , i cumpla , i execute
aunque no tenga folcmnidad inllrumento publico , ni teibgos dc fu
otorgamiento.
Y ten mando , que fi yo reftare deviendo algunos maravedis de Cnmplirtfe y htHa
"® **
colas que por mi mandado fe ayan comprado , o que yo deva por
cualquiera otra via , que parezea fcr obligatoria aunque cn cl foro
eftenor no fe me puedan pedir fe paguen , i fe fatisfagan mui cumpli-
damente fobre lo cual cncargo las conciencias a mis teflamcntarios , i
Ics fuplico dcfcargucn la mia.
Ytcn mando I'e lleve a la Senora Dona Catcrina un brinco dc Cumplirdft.
misjoyas el que mandare el Marques mi Senor que fuplico a Su Alte-
za traiga por fenal del amor , i rcverencia que la tengo , i c tenido
aunque conozca quanto ha dc laftimar a Su Altcza ver cofa que con-
tinuamente le delpierte la mciroria de mi.
Yten mando al Senor D. Alexandre mi ermano una prenda mia, CiimpUrtfi,
la que al Marques mi Senor Ic parccicre cn fenal del grande amor que
le tengo , i para que tenga recuerdo dc mi alma.
Yten mando a Doha I.uifa dcMelo monja profefla en cl Monaf- Cun^liri^r.
terio dcEfperanza dc Villaviciofa treinta ducados.
Ytcn mando a Luewna Evangclifta monja profefla cn cl monafte- Mf"-
rio de las Chagas de Villavicio7.a treinta ducados.
Yten mando a Dona Juliana de Mcndo^i mi Camarera mayor « r-fctlifs
mil ducados cn mueflra del amor que le tengo , i agradecimiento del P"* <“* .
!*
Digitized by Google
,,
Digitized by Google
,
Digitized by Google
43 i Titovas do Uv. VI. da Hijlorla (jenealogtca
quicra para ello mas cfpccial podcr , quc tal cual fe rcquiere fc Ic doi,
i otorgo con todo lo anexo , i dcpcndicntc , i Ics pido , i fuplico man-
Num. 228.
An. 1602.
D lleile
bilis
fili falutem , & Apoftolicam beneditlionem. Cum venera-
Georgius Epifeopus olim V'’ifcnfis , quern Nos alias Portu-
gallisE , & Algarbiorum Regnis fuprcmuin contra haereticam pravitatcra
Inquifitorem ad noftrum , & Sedis Aportolicse bencplacitura deputavi-
mus , c,x nonnullis caufis nobis notis muncri pradifto vacare non pof.
fit. Nos quibus potiftima , & fumma cura eftj utSanila fides Catho-
lica ubique floreat , & augeatur , atque omnis hacrctica pravitas , e
cundorum mentibus dcpellatur , noftiic folicitudinis ftudium diligen-
tcr adliibcmus , ut qui a Caula Dominici gregis , diabolica fraude fe-
ducuntur , ad earn afpirante Domino , reducantur , vel fi in eorura
d.imnato propofito , & obftinato animo pertinadter perfeverare con-
tendant, ita debita animadverfione puniantur , ut corum poena aliis
tranfeat in cxemplum ; ac folicito providentes , ne propterca in didis
Regnis cadein Sanila fides aliquant iaduram , aut gravia indc damna
fubftincat , in pcrnicicm pnimarum Cihrifti fidclium , & difpendium fa-
lut« sterna: , de prjdicicndo in locum didi GeorgiJ Epifeopi huic
muncri Ecclcllaftici OrJinis viro , Rcligionc , prudentia , atque expe-
rientia
Digitized by Googk
,,
: M. Vellius Barbianus.
Terino, da aceita^ao.
. Dom Alexandre.
.
Marcos Teixeira. . Ruy- Pircs da Veyga,
• • •
YO ELREY.
Gab. Dc fayas.
Digitized by Google!
da Cafa ^eal Tortugues^ji.
437
bons refpcitos iulgareis quc convem tanto a hda parte como a outra
proccderdes ncuas matcrias fuavemcnte , e com me dardes ncllas a faiif-
Fa^ao que he raza& ; muito nobre e poderozo Rey de Marrocos e Fez.
NolFo Senhor vos alomeye com fua gra^a e com ella haja vofla pcflba
eliftado emfua guarda. Efaita em Lisboa a 22 dcDezembro deisjd.
REY.
EU oDuque &c. Fa9o faber aosque efte meu Alvara virem , quei^
eu tenho afTentado , de me fervir de todos os Criados da Senhora
D. Cathcrina minha Senhora, e por Ihes efentar otrabalho, e defpeza Au.
-
2
, «
j 0«
CATERINA.
Beglmento do mndo com que havia^ fer Jatisfekos os mnr adores da
Cafa de Braganqa no tempo da Ditqiie D. Theodofio 1 1. EJid
no Archive da Cafa , donde 0 copiey,
EU o Duque &c. Fa^o faber aos que efte virem que confideran-VT,,-„
do eu quanto mecuinpre prover iia ordem e Regimento demi-^^^**^' « *
,
,
nha Caza acerca do que os moradorcs delta ha6 daver de fuas fatista-
•
Digitized by Google
,,
Digitized by Gooj^Ie
,
,
Digitized by Google
I
'
da Cafa %:al ^ortugues^a, 441
prir inteiramentc ,
e quc fabem o quc nolle fe conthem , e nao qucrc-
rem haver outra Ihtisfa^ao do lens fervi^os lenao a comheuda nolle,
e pera ifFo Ihe fera lido , e dedarado perante as dittas tellemunhas pol-
io ditto Notario , e aflim o dedarara na ditta clbrctura , em que outro
li renundao as partes exprelTanicnte todo o direito que poira6 ter pa-
da Cafa Tortugues^a.
443
ftr affim tia vcrdade paflci efta por mim feita e aflinada de mcti final
coftumado em Villavi^ofa
a feis dias do mes (f Abril de mil e quinhcn-
tos e oitcnta e quatro annos. Francil'co Correa. O
Doutor Manocl
dolivcira de Gamboa do Confelho dc ElRej noflb Senhor , c feu dcf-
cmbargador do paco , Juiz de fua fazenda e das Juflifica^oSs della fa>
(o faber aos que clta certidab virem que a mim me conflou por autos
que fica6 em poder do efcriva& que efta fobfcreveo , a certida6 atras
ler feita e aflinada por Francifco Correa efcrivab das partilhas doDu-
que D. Joa6 que Deos tern , e por tanto mandci paflar a prefcnte pe-
la qual ej a dita certidad por juftificada , eha declaro por vcrdadcira ,
e como a tal fe Ihe pode dar intcira fee onde quer que for prefenta-
da , feita em Lisboa aos quatorze dias d’ Abril. Agoftinho d’ Almeida
a fez de mil quinhentos e oitenta e quatro , c cu Pedro d’ Almeida a
fiz eferever e fobeferevi , c pagua fel'enta reis , e de aflinar nada , o
Doutor Manoel d’ Oliveira de Gamboa. E bora o Duque D. Theodo-
fio meu muito amado
,
e prezado fobrinho filho do Duque D. Joa6
me aprefentou hfi meu Alvara porque ouve por bem que os ditos du-
zentos mil cruzados foflem pagos em juro a condi?a6 de retro a p re-
50 dedozafeis mil reis o inilneiro, do qual Alvara o treslado he ofe-
guinte. Eu ElRej fa^o faber aos que efte Alvara virem que eu liz
merce em Fevereiro do anno de quinnentos e oitenta e tres a D. Joa6
Duque de Braganca meu fobrinho que Deos perdoe de duzentos mil
cruzados para fe uefempenhar , ejiagar fuas dividas pagos em quatro
annos . e por ein fua vida Ihe nao ler paflada provilab defta merce
palfei liuni meu Alvara polio qual ouve por bem que os ditos duzen-
tos mil cruzados fe pagalfcm aos teftamenteiros do Duque D. Joa6 em
quatro annos que fc come5.iria& doprimeiro dia domes de Janeiro do
anno de quinlicntos e oitenta e quatro cm dianlc , convem a faber
linquoeata mil cruzados cada anno para effeito dc fe com dies paga-
rcin fuxs dividas , e defempenhar fua fazenda como mais largamente
he declarado no dito Alvara , e vendo eu hora como minha fazenda
clta cm muita naceflidadc pollas grandes defpezas que fe della fazem,
aflim no.s lugarcs dc Africa para confen'a^ab delles , e armadas , e ou-
tras coufas Jc meu fen'i^o como no eftado da India c cada dia cre-
,
cem mais , e por cfla caufa fenao poder fazer pagamento dos ditos du-
zentos ri’il ciuzadas aos teftamenteiros do Duque confoime a provifa6
da diia merce , ei por bem c me pras que os ditos duzentos mil cru-
zados feprgucm aDom Theodofio Duque deBraganja feu flho meu
muito amado eprczjdo fobrinho cm Juro a condi^ab de retro a pre^o
de dezafeis rail reis o milheiro cm que montao finco contos dc reis ilc
juro cada anno
,
e que Ihe fejab aflentados em parte onde delles .aja
bom pagamento , de doze dias do mes iT Abril deftc prefente anno dc
quinhentos c oitenta e feis ein diante em que ej por bem que os come-
ce a veneer , dos quaes podcrab defpor os teftamenteiros do Duque D.
Joab , domodo que opoderam fazer dos duzentos mil cruzados fclhe
forab entregues em dinheiro conforme a dita provifab fem embargo
dopadrab dos ditos flnquo contos dcrcis dc juro fe aver de fazer em
nome do Duque D. Theodofio feu filho. Notificoho affim. E mando
Tom. IV. Kkkii aD.
,
Digiti,'
da Cafa %eal ^ortuyus^a.
445
dcfpachado em minha fazemda o que Ihe aflim pcrtencer aver , Ihe fc-
ra feito carta a cada hua com a.s condigocs defta , que fera incorporada
na outra , ou outras que dc novo fe ouverem dc fazer , com declara-
9ao decomo veyo a elle , por quanto quero , emepras aue o Duque
D. Theodofio meu fobrinho , e feus filnos , c todos feus nerdeiros , e
fuccefTores, epeflbas aflim machos, como femeas, a que der, oudoar,
deixar vender , ou trefpaflar os ditos dinheiros , ou parte dclles os te-
nhao e ajao para fempre dejuro , e herdade com adita condi^ao de
retro como bens patrimoniaes , e pofi^ao fua livre , como dito he. E
para as coufas fobreditas , e para cada hrta dcllas aver efteito , deroqo,
e ej por derogada a lej mental , e todos os parrafos , e Capitulos ^el-
la que eftao no fegundo livro dc minhas Ordena^oes titulo dozafetc
•em todas as partes della em quanto forein contra as coufas nefta carta
declaradas , pofto que tenhao claufulas derogatorias , ou outras mais
fortes c exorbitantes , porque de meu poder Real e abfoluto , a dcro-
go em todo quanto a efte cafo c venda , e coufas nefta carta contcu-
das , e quero que nella nao aja lugar , e aflim fern embargo dc quaef-
iier outras leis
,
c ordcna9oens , direito Civil , glofas , copinioens , c
3 etermina9o& feitas ou por fazer quo cm contrario defto fejao cm par-
te , ou em todo , por qualquer modo que ieja pofto que iflb mdmo
tenhao claufulas derogatorias , ou derogatorias dcllas , e que dc huas
e de outras foftc ncccflario ftizer aqui exprefla mcn^ao , e dcroga9a6
deverho adverhum^ cnao baftafle ftizella por claufulas geraes que im-
iortaflcm o mcfmo as quaes todas , e cada hua dellas derogo , e anul-
fo dc meu proprio moto , certa fciencia , poder Real , c abfoluto , e
quero que nefta venda c coufas nefta Carta contcudas nao ajao efteito
nein vigor algum. E fern embargo da Ordenaqao do fegundo livro ti-
tulo quarenta c nove , que dis que quaiido fc as taes leis c Ordena-
90CS acrogarem fe fai^a exprefla mcn^ao da fubftancia dellas , e que de
outro modo nao valha a derogaqao que fefizer, e pofto que cu ouve
por jufto e arezoado pretjo os ditos dezafeis mil reis o milhciro com
a dita condi9a6 e padto de retro , com que mandci dar o dito prego ao
Duque D. Theodofio meu fobrinho , e feus herdciros c fucceflbres , e
na maneira fobredita , e Icja certo que efte contrato de dazafeis mil
reis o mitheiro perpetuos para fempre com o dito padlo de retro he li-
cito , e jufto , para mais abaftan^a c feguran^a do Duque efeus filhos,
herdeiros , e fucceflbres a quern o dito juro por qualquer via vier eu
,
em meu nome, edosRcis meus fucceflores ei porbem denunqua por
minha parte , nem por parte dos Reis meus fucceflores fc poder alle-
garemjuizo, nem fora dell e que foi Icfao demais dametade do juf-
to pre^o , fem embargo da Ordena^ao do livro quarto titulo trinta
que o contrario defpoem , e dis que a dita lei fe na6 pofla renunciar.
E dado cafo que na dita ten^a de juro por algiia maneira mais valefle
agora , on polios tempos vindourns em pouca , ou cm muita quanti-
dade , on que em algum tempo poralgCia via cuidada , ou nao cuida-
da defeito , ou de direito feachafle, ou deternimafle que efta venda
era ufuraria ou quo fc nab podia fazer em tal cafo , cu d’ agora para
Ibmpre cm meu norac e dos Reis meus fucceflbres fago pura", e livrc,
•
e irre^•
Digitized by Gcxigle
,
e irrcvo^avel doa9i6 ,
c mercc antre vivos valedoura ao Duque DoJn
Theodolio e a feus filhos , herdeiros , e fucceflbres , e pcflbas a que o
dito juro vicr da dita inelhoria e mais valia , e ainda que fe quizciTe
dizer que ouve na venda diminui;a6 da quarta parte do jullo pre^o
fern embargo da Ordena^ad do livro quarto titulo quatorze das ufuras
como fa6 defezas , e da outra Ordenacad do mefmo quarto livro titu-
lo vintc c fete do que vende algda coufa com coudi^ao , e dos parra-
fos dc cada hcia dcllas , as quaes quero que na6 aja6 lugar nas coufas
contcudas nefta Carta e as dcrogo ambas e cada hda dcllas c quaef-
^
quer outras com asmelmas claufuTas ederoga^o& acima ditas, efem
embargo d’ el las cj porbem que efta Carta dcHnco contos de rcis de
juro Icja firme , e valiofa , e fe cumpra inteiramente c o mais cflicaf-
mente que jJolTa fer , o que aflim quero e mando dc meu prt^rio mo-
to , certa fciencia , podcr Real , e abfoluto , com declara^o que D.
Catharina minha prima , c mai do Duque D. Theodolio como tefta-
menteira que he do Duque D. Joa6 feu marido , poderd defpor dos
ditos linco contos dc reis de juro do modo que o podera fazer dos
ditos duzentos mil cruzados fe Ihe forao entregues cm dinheiro cotv
forme a provifao porque ouve porbem que Ihc folTcm pagos no dito
juro , que aqui vai encorporada , e fendo cafo que em algum tempo
fc faga Lcj , ou Regimento , ou Capirulo dc Cortes , ou por qualqucr
outra via fe introduza ufo , ou coftume porque fc polTa prcjudicar as
coufas contcudas nefla , ei por bera que nclla nao aja lugar , antes fern
embargo dc quaelqucr Icis c mandados , que ao diantc em gcral , ou
particular , cu , ou os outros ditos Rcis meus liicccITores mandarena
por qualqucr caufa que feja , efta Carta fc cun^pra inteiramente como
dito nc. E ellc Duque D. Theodolio e feus lilhos , herdeiros, e fuccel-
fores , e pclToas fobreditas ajao era cada hum anno lealincntc c com
eHcito os ditos finco contos de reis dejuro , fern os nunqua defcontar
ao tempo que fellies tirar a dita tenca dejuro , conformc adiia coiv
di5a6 ae retro fern deminuir coufa alguma do prctjo porque Ihc dou a
dita ten^a dejuro. E fendo cafo que em algum tempo poralgua via
cuidada, ouna6 cuidada defeito, ou dedireito fe achalfe , ou deter-
minalTc que era coufa ufuraria dar os ditos linco contos dc reis em pa-
amento dos ditos duzentos mil cruzados dc que aflim fiz mcrce ao
Eiuque D Joa6 , ou que fe nao podia fazer per qualqucr modo que
feja , cm tal cafo ej por bem avendo refpeito aos muitos mcrccimentns
do Duque D. Theodolio, caonniito devido que com igo tern , dc mi-
nha propria e livre vontade Ihc lazer mcrce , como dc feito fa^o por
efta Carta mcrce c doai,-a6 dos ditos linco contos dc rcis dc ten^a per-
petuos de juro e herdade para fempre , os quaes avera ellc , c feus ncr-
dciros , e fucceflbres , e peflbas fobreditas com as mefmas claufulas que
aqui vao dcclaradas licando porem o paiflo dc retro vendendo firme
quarido a tal duvida , ou quaefquer outras duvidas Ihc nai) folfcm pof-
tas porque fendolhe pofta algiia duvida tal porque feefta Carta, eas
coufas nclla contcudas fe ouvcITem cT envalidar , Ihc fa^o dcllcs mcr-
ce , na fobredita maneira licando porem fempre a dita tenga de juro
com a dita condi^ab dc retro fem embargo da dita do35ao que polio
que
da Cafa ^eal T^ortugues^a.
447
UC ndia aja ctFcito por qualquer via fempre ficard com a dita con-
3 1^36 ,
para cm qualquer tempo quo os Reis meus fucccfTores , ou
eu a qiiilermos tirar , o polFamos lazcr polla maneira cm cfta Carta
dcclarada , ho quc aflim ci por bcm pofto que fcja ccrto quo efte con-
trado he licito , e na6 he uAirario. E o Duquc D. Thcodofio meu
I'obrinho e D. Calharina fua Maj como teftamenteira do Duquc Dorn
Joa6 leu marido , por me I’ervirem forao contentes dc accitarem o pa-
gamento dos ditos duzentos mil cruzados nos ditos (inco contos dc
rcis dejuro , dos quaes D. Catharina minha prima como tcllamenteira
do Duquc feu marido podcra del'poor do modo que o podera f'azer
,
dos duzentos mil cruzados fe Ihe forao entregues em dinheiro como
atras he declarado. E por tanto cada vez que eu- quizer , ou em qual-
quer tempo que me aprover a mim ou a meus fuccelFores dc tornar a
tirar os ditos linco contos dc rcis de juro para fempre o poderci fa-
zer , c ellc c feus fuccelFores ferao obrigados ha mos tornar com tan-
to que Ihc dc os ditos duzentos mil cruzados juntamente , na moeda
dalcj e valia que correr ao tempo que Ihosmandar tirar, fern defcon-
tar coufa algua do principal, cdoutra maneira nao. E porem partin-
dofe a dita ten^a de juro , e querendo eu tirar a parte que qualquer
peflToa tiver, eu o poderci fazer mandandollic pagar juntamente oque
nadita parte que ailim tiver montar arezao dos ditos dezafeis mil reis
o milheiro pol'a maneira fobredita. Por quanto ellc Duquc D. Theo-
dofio , e feus f Ihos , herdciros , e fuccelFores , e peflbas fobreditas po-
dera6 aver , e Icvar para fi os rendimentos dc cada hum anno da dita
tcn93 livremcnte fern Ihc ferem nunqua difeontados coufa alguma ao
tempo que Ihos tornar a tirar , c com a dita condi^ao , c dcclara^ao que-
ro que efta Carta I'e cumpra na maneira fobredita. E o Duquc , e D,
Catharina fua maj como tcllamenteira do Duquc D. Joa& accitarao o
pagamento dos ditos duzentos mil cruzados nos ditos linco contos dc
reis de juro , e fora6 dilFo contentes com todas as claufulas , c condi-
^oSs fobreditas , e para mor firmeza dello fupro em quanto he necef-
lario todos osdefeitos defeito, ou de dircito que nifto polFa6 inter-
vir. E rogo e encomendo a todos os Rcis meus fuccelFores que polio
tempo forem quo cumprah , e mandem comprir ella Carta , e todas as
coufas em ella conteudas como nella fe contem. Os quaes linco con-
tos de reis de juro ei por bcm que Ihe feja& alTentados e pagos nos
,
Ahnoxarifados abaixo declarados. S. dous contos no Almoxaruado dc
Miranda , e hum conto no Almoxarifado de Viana , e hum conto no
Almoxarifado de Guimaraens , ehum conto no Almoxarifado dePorta-
legre. E por tanto mando aos executores dos ditos Almoxariftdos que
hora fa6 , e ao diante forem que de doze dias do mes dc Abril defte
anno prefente de quinhentos e oitenta e feis em diante em cada hum
anno dem , e paguem ao Duque meu fobrinho os ditos linco contos
dcreis , aos quarteis do anno por intciro, efem quebra alguma pofto
que ahi aja , doprimeiro renoimento decada quartel ; f. a contia que
emcada hum dos ditos Almoxarifados ha de aver polla maneira aftima
declaiada fern do ren Jimento dos ditos Almoxarifados fazerem outra
defpeza algua , por fpecial quo leja , ate o Duque e feus filhos , her-
deiros ,
^tj.8 *Provas doUv.VI. daHiflorla (^enealoyca
dciros , ,
e peflbas a quc os ditos dinhciros vicrcm , fe-
e fuccefTorcs
rcm pages por intciro e I'cm quebra como dito lie.
dcllcs E fendo
cal'o que eu hi^a quita ou cfpera aos povos dos lugarcs dos ditos Al-
nioxai ifados ou aos rciidciros ancndandol'c as cil'as dellcs , ou aos ditos
Exccutorcs , a dita quita , ou el'pera nao pcrjudicara ao pagamento
dos ditos linco contos dc rcis , de maneira que ll-mpre o Duque meu
I'obrinho, e (bus hcrdciros , c peflbas a que us ditos dinhciros vierem
lejao dcllcs pages na maneira Ibbrcdita. E polio que Eu mandc fa-
zer outros pagamentos , aflim meus como dc partes quc osExecutores
dos ditos Almoxaril'ados tcnliao nas folhas do afl'entamento , ou por
outras provilbens Ibm embargo do Regimento Ibr cm contrario. O
qual pagamento Ihe os ditos executorcs afliin farao fern cfperarem pol-
do alFentamento , quc cm cada hum anno Ihe he enviada c
las I’olhas
polio que a contia quc ha dc aver cm cada Almoxarifado na6 va lan-
9ado nclla ho dito pagamento Ihe faraft polla dita maneira porella f6
Carta gcral , Ibm mais Ibr ncccfl'ario outra provil'ao minha , ncm de
minha fazenda , c per o trcslado della , que Ibra regillada no livro dos
Rcgillos das cartas gcracs dc cada hum dos ditos Alinoxarifados pol-
ios clbrivai?s delles , c conhccimentos do Duque ou da pelFoa que para
illo tiver feu poder , niando aos contadores que icvem cm conta a ca-
da hum dos uitos Executorcs o quc Ihe aflim pagarem a refpeito da
contia quc hade aver cm cada hum dcllcs. E nao o coinprindo alii os
ditos Executorcs ci por bem que cada hum cncorra cm pena dequa-
renta cruzados cada vcz que nclla cncorrcr , ametade para os cativos,
.
e ametade para quem oaccufar. Polio que niando aos Provcdorcs das
Comarcas dos ditos Almoxarifados , c aos Corregedores dellas , qual
delles para ilFo for requerido que com muita brevidade fa^ab cxecu-
^ao polla dita pena todas asvezes que acharcni , quc os ditos Execu-
tores ou algds delles cncorrerab na aita pena. E ella Carta nao pre-
judicara ao pagamento de outras coufas gcracs que nos ditos Almoxa-
rifados ellivercm aflbntadas primeiro que ella. E mando a Dom Fer-
nando dcNoronha condc dcLinharcs do meu Confelho dcEllado,e
Vendor de minha fazenda que Ihe fa^a alFcntar os ditos linco contos
dc reis nos livros dos juros della no titulo dos ditos Almoxarifados.
E Icvar cada anno nas folhas do afl'entamento delles. S. a contia que
cm cada hum delles hade aver aprefcntandolhe primeiro certidao nas
collas della de hum dos efcrivacs dc minha fazenda de como no regif-
to da provifac) da mcree dos ditos duzentos mil cruzados lica poUa
verba , quc na& ha o Duque ncm os tellamentciros do Duque feu pay,
dc aver pagamento delles cm dinheiro conformc a dita provifab , por
Ihos mnndar pagar nos ditos linco contos de rcis dc juro contcudos
nclla Carta , e outra certida& de Balliab Diaz fidalgo de minha Cafa
dccomo no livro dasMcrces que tem cm Ibu poder no regiilo da di-
ta provifab fica polb outra tal verba, e por quanto ha conta dos di-
tos duzentos mil cruzados mandci pagar por minha provila6 aos tcl-
tamenfeiros do Duque Dom Joa& lincoenta mil cruzados nolhczou-
ro da Caza da India , deque nab ouverab pagamento para hum d(M
Efcrivacs dc minha fazenda verba no regiilo della que nab ouve clFe'i-
,
EU ElRcy fa^o faber aos que ellc meu Alvara virem , que emvi-NuEQ.
da do Duque dcBragan^a Dom Joam meu muito amado epreza-
do fobrinho , que Deos aja , cfbndo elle em minha Cortc , Ihe man- *
2 3 5*
U 84
*
dei dizer que conlidcrando eu o inuj conjunto divido que comigo ti-
nha Dona Caterina lua molher , minha muito amada , e prezada pri-
ma , fllha do Ilfantc Dom Duarte meu tio que fanta gloria aja , e
avendo rclpeito ao muito amor que Ihe tinha , c ao que elle Duque
mollrara nas coufas de meu fervi^o , depois que entrey nelles meus
Reinos , e d muj grande conhan^a que tinha dc Elle e todos feus def-
cendentes procederem da mefma maneira , e me conheccrem , e fervi-
rem fempre todas as mcrces oue Ihc fizclTe , avia por bein de a Ellc e
para fua Cafa fazer as que Ine cnta 6 mandei declarar , conteudas em
nua portaria que depois por nicu mandado IhepalTou Miguel dcMou-
ra , do meu Confelho dc clVado , e meu eferivab da puridade pera
,
ior cIJa fe Ihefazerem fuas provifofs
,
eporque antre as ditas merces
fha fiz que o Previlegio que ellc tinha pera nam pagar Chancelaria,
viefle por feu falccimcnto ao
Duque Dom
Theodofio feu hlho , meu
muito amado e prezado fobrinho que ora he Duque de Braganca e
,
dc Barccllos e depois ao feu neto herdciro e fucclTor de fua Cafa.
,
Avendo eu oque acima he declarado , e ao conjunto
refpeito a tudo
divido que comigo tern o dito Duque Dom
Theodofio, eporlolgar
muito delhe fazer merce pclos ditos refpeitos, epelo muito amor e
boa vontade que Ihc tenho ouve por bem de Ihe fazer a dita merce
, ,
de que Ihe mandci pafiar carta em forma pera ellc em lua vida num
,
pagar Chanccllaria das Cartas Doa 9 ocs , e Provifocs de quacfqucr
,
merces que Ihc eu fizelTc de que fe devefiem Dercitos a minha fazenda
na dita Chancelaria , c que fomente pagalTe aos ofliciaes della o que
Ihcs pertenceirc por meu regimento e pelos melmos refpeitos me praz
,
e ey por bem de per falccimcnto do dito Duque D. Theodofio fazer a
Tom. IV. Lll mefma
Digitized by Google
450 Turovas doLlv.Vl. daHiflona ^cnealcgica
mcfma merce ao feu filho herdciro e fucccITpr da fua Cafa , afTy c da
mancira que acllc ora tern pcia dita Carta , que Ilicdcla mandei dar,
ue fe aprefentara com cfte meu Alvard de lembraruja , que llic man-
3 arei inteiramonte comprir quando for tempo , o qual ey por bcm c
qucro que valha tenha tbr^ e vigor, como fc folfe Carta come^ada
cm mcu nomc , palTada por minha Cliancelaria e felada do meu felo ,
fern embargo da Ordena^ab do fegundo livro titulo xx que manda que
nab valha Alvara cujo cifeito ouver de durar mais de hum anno , edc
todas as claufulas della , e valcra outro fi polio que nab feja palTado
pela Chancelarla , 1cm embargo da Ordena^ab do dito fegundo livro
que o contrario dcfpocm. Lopo Soarez o fez cm Liiboa a doze dc
Junho dc M. D. Ixxx e quoatro.
REY.
Digitized by Google
da Cafa ^al Tortrigaes^a. 451
bcm do Rcyno. O primciro Govcrnador qiie ouve cm Portugal foi o
Condc de Bolonha qiie defpois foi ElRci D. Aft'onfo o terceiro o qual
govertiou cm tempo d’ ElRej D. Sancho Capcllo feu Irma6 o fegun- ;
do governo foi da Rainha Dona Lianor Tclles por fua filha a Ittanre
Dona Brites o terceiro Governador foi o Ift’ante D. Pedro fendo me-
;
^Digitized by Googis
.
\
Cartas miffivas , domle a copiey.
S EN H O R.
H Oje fuz annos , que mandei daqui Affbnfo deLucena
tres
Sccretario a V. Mageftade para que com D. Rodrigo de Lei^al-
tro meu Primo propozefc a V. Mageftade os dezejos, que en tinha
‘
'
2 ^?
59 J*
f
^ *
de o Duque men filho cafar com hda das filhas do Archiduque Carlos,
easrezoeiis deftes meus dezejos, easque V. Mageftade tinha para nef-
ta materia me fazer mercc fundadas todas no fervifo de V. Mageftade,
que he o oue fempre trazemos diante dos olhos , e com que confqr-
mamos touos os penfamentos , e obras. Fallarab ambos nelle ncgocio
a V, Mageftade em Valhedolid , e logo alii nos fts V. Mageftade mer-
ce delhesmandar refponder que era tempo de fe tratar docazamento
do Duque , e que por vezes fe entendera que fe retardava nifto , e que
onegocio que eu propunha, parecia muito bem a Vofla Mageftade, e
que mandaria tratar ocllc por meyo de Dom Guilhen de S. Clemen-
te Embaixador de V. Mag^ade na Corte do Emperador de quem V.
Alageftade confiava que o faria como convinha , e antes de V. Magef-
tade paitir daquella Villa para Burgos Iheefcreveo V. Mageftade cn-
comendandolhe o n»ocio , com o encarccimcnto devido , c feznos
V. Mageftade mcrce de refponder as Cartas que levou Affonfo de Lu-
cena moftrando muita fatisfa^ao do que pertendiamos , e muito boa
Tontode de oos fazer oifto toda a incrce , pcla qual repofta beijamos
logo
Digitized by Google
'
4 54 HlHoria (jencahgka
lofTo ns Rcacs mnos a V. Magcfladc com outras noffas Cartas , efne-
ranJ.o os avizos quc fazia c rdpondia D. Ciuilhcn. I-'orao I). R ouri-
i;o , c Alionfo dc Luccna foguindo a V. Magcftadc na Jornada de Na-
varra , c Aragao , c dcpois de V. Magcftadc vir a Madrid Ic Ihcs comu-
nicou a primcira rcpolla dcD. Guilhcn , c a I'cgiinda cftando V. Ma-
gcftadc cm AranjucJ, com fclhcdizcr fcmprc c^iic V. Alagcftade con-
tiiiiiava cm mandar tratar cftc ncgocio pornosfazcr mcrce , c dczc ja-
va muito quc fe cfteiuia-lc ; e ifto mcfmo d'crcvco fcmprc D. Rodri-
go dcpois de fcvir Affonfo dc Lucena , c niodifte aiiando aqui vcio
aocazamcnto dcniinha fillia cquc como dc ca tornall’c fcdaria ordcm
para Ic toriiar ao negocio com mais qucntura , mctcrao-fc dcpois cou-
Ihs cm mcio , com quc ifto fe dilatou mais do quc cu ouizera procu-
,
rando porcm , c Icmbrando-o fcmpre com todo o cuidauo ; parccendo-
me quc nai) podia dcixar dc fer o quc V. Magcftadc tantas vezcs ti-
nha aprovado , c mandado tratar por nos fazcr mcrce , cfcrcveomc D.
Rodrigo os dias palfados quc Ihe diftcra o Conde dc Caftcl Rodrigo
da parte dc V. Magcftadc , quc fcnao podia palfar adiantc com cftc no
gocio, porquc fiizcndo V. Magcftadc dc mi a confian^a quc era rcza&,
luc mandava dizer , quc na& tinlia aondc cazar o I’rincipe incu Sc-
iilior I'cnao comlifla daqucllas Senhoras, cquc V. Magcftadc manda-
ra ao Conde
,
quc com Dom Joaft Idiaque vilfc , fc avia cm Italia , ou
l orcna coufa a prcpofito paia o Duque : c avizoume mais D. Rodri-
go cjuc Ihccliile o C'.ondc que tinha feito efta diligcncia comD. Jca 6
cnao achavao couza a propozito. Refpondi a D. Rodrigo queixan-
domc defta tao grande novidade, e a indifpozigao dcVolla Magcftadc
I'oi enuza para naft clcrcvcr logo a V. Magcftadc ta& larga Carta co-
mo era for(iada fer a que tratale defta materia. Agora que Dcos nos
Icz a mcrce dc dar a V.- Magcftadc a faude quc Ihc pedimos aja Vo/Ia
' Magcftadc, por bem, quc feja para o particular defta Caza , como ha-
,
de I'cr para p dc toda a Cliriltandadc , c deme V. Magcftadc licen^a
j'ara. llic Icnrbrar as muitas cauzjs quc V. Magcftadc labe que eu to
nlio para cfperar dcV. Magcftadc folguc dehonrar, acrecentar, c fa-
zcr inercc a meus filhos por todas asvias , c quc na& he rcza& que o
tempo gafte eftes mcrccimentos fendo dies de tao grande fuftancia , e
cnnlidcia 9 a 6 eindo-os nos acrecentando cm todas as occazioens, que
o mcfmo tempo ofrccc, com tanta fatisfagaii dc V. Magcftadc , c com
o exempio quc todo eftc Rdno toma do modo , deque nefta Gala fe
precede no fervi^o de V, Magcftadc , por aqucllas rezoens, femcofro
ccrao nao ha muitos annos por V'. Magcftadc , e por ElRcy D. Henri-
que meu Senhor quc Dcos tern , cm iua vida para mens (ilhos os ca-
zamentos quc V. Magcftadc fabe, c dcpois dc V. Magcftadc eftar cm
Lisboa os pertendi cu c Y. Magcftadc me refpondeo a propofito por
Cartas dc fua mao , na 6 avendo quc era a minha pertenfao defarezoa-
da , antes moftrando quc era fenudo dc fe tratar della. T-fta me gaf-
tou ja o tempo , e dcpois fc moverab outras couzas , com que cm Hm
entendendo eu quc o Principe meu Senhor nab cafai ia fenab com hua
das liil'.as do> Senhor Arphiduque me refolvi cm podir aV. Atageftade
ouu a para o Duque por efta propria rezab de fc Hear por efta via con-
tinuando ,
Digitized by Go:
,,
Jonjc o amor , e zelo que tenho dc feu fervico , que doutras em con-
trario , que por ventura fnzem os cmulos delta Caza , com cor dellc,
fendo os feus intentos quais Deos fabe.
Por cima de tudo ifto ha a palavra Real de V. Magcftadc , e a
merce ja feita dc aprovar a nofla perten^ab , c a aver por conforme a
feu (crvilTo , e ter mandado tratar della como tal , e faberem difto os
Miniftros dc V. Magcftadc , e faberfe em Auftria , e em Italia , e falan-
dofe geralmcnte neita materia ncITc Reyno , e nefte , como em couza
certa , e acertaJa com a aprova^ab de todos os bons : e fendo afim ve-
ja V. Mageftadc que afronta feria minha , c dc meu filho , nab fc efei-
tuar eftc cazamento. For^ado he que fe cuidc dcfmerccemos a merce
que V. Magcftadc nosqueria fazer, eque diga cada hum fobre ifto o
que Iheparccer, fern nos podermos dar rezab e fatisfa^ab ao mundo
todo. Nab he fervilTo de V. Mageftadc fazernos hfi agravo tab extra-
ordinario cm tal materia , nem o feria queixarme eu dcllc , e morrer-
me o Duque dc paixab , e deixar dccazar , como o detrimina fazer,
fenab for naquclla Cafa. He homem honrado , e muito fentido , e
Ibfrido : c verdadeiramente temo quo efte defgofto me cufte a fua vi-
da , de que pende tnda minha confola^ab porque alcm de fer May
:
Ihe devo , o que iicnhua deve a feus ft Ihos. Ficou muito mo^o quando
herdou fua Caza , govern ou -a como velho , e tratou athc agora dc feus
Irmabs , fern nunca tratar de fi , acudio lempre ao ferviffo de V. Ala-
geftade com todo o cora^ab , e fempre o hade fazer da mcfma manci-
ra. Agora fa^ame V. Mageftadc merce de vci' qual cu poderei eftar
vendo-o alim E por amor de Deos , e por quern ellc fez a V. Magcf-
:
tadc, e por tudo omais que cu aqui podera aprefentar , peftb aVofta
Mageftaue que ponha os olhos no que Ihc mcreccmos , c cm fua gran-
deza , c muita Chriftandadc , c que nos cumpra V. Magcftadc fua Real
palavra , ea merce prometida , e comefada, que Deos fara por eftc ref-
peito a V. Mageftadc outras tab grandcs , como cu fempre Ihe eidc
pedir , c aue a vida , e o muito alto , muito poderozo , e Real Efta-
do dc V. Mageftadc guardc, e acrecente como dezejo. De Villa-Vi-
^oCr a II de Junho dc 1595.
Copia
Digitized by Goo,qI
,,
SIXTUS PAPA V.
Digitized by Google
,
M. Veftrius Barbianus.
, excepto
minitlerios o julgar pena de morte. Original ejid no
Archivo da Ca/a de Braganga , onde o copiey.
Digitized by GoogI
da Cafa %eal T?ortugues^a, ^6 1
lanis conftitutionibus , &
ordinationibus etiam fadHs in Concilijs go-
neralibus , Provincialibus , feu Dioecefanis , ac ftatutis , confuctudi- &
nibus etiam earum Eedefiarum , in quibus prardidae perfonac Ecclefi-
afticsE pro tempore a te cledVx dida bcncncia obtinuerint , etiam ju-
ramento confirmatione Apoftolica, vcl quavis firmitate alia roboratis;
privilcgijs quoque indultis , &
literis Apoftolicis in contrarium quo-
modolibct conceffis ; quibus omnibus , etiamfi de illis Ipecialis mentio
habenda fbret , illorum tenores prxfcntibus pro expreills habentes , il^
lis alias in fuo robore permanfuris ,
hac vice duntaxat fpecialiter „ &
exprelTc dcrogamus ,
cacterisque contrarijs quibufeunque. Datum Ro-
mas apud SaadVum Marcum fub Annulo Pifeatoris. Die xiij Augudi.
M. D.lxxxxij. Pontificatus Noftri Anno Primo.
ou Cathedraes ,
ou Metropolitanas. Original eftd no Cattorio
da Cajd de Bragan^a , onde o copiey.
Tuo fiquidem nomine nobis nuper cxpofitum fuit quod cum Nos di-
ledlo nlio nobili viro Theodofio Bragantis Duci nato tuo, qni maio-
rum fuorum cxcmplo pro fdiciori diredione fui datus , & fuaviori
fubditorum fuorum gubernio perfonarum Ecclefiafticarum opera , coi»-
filio , & indudria in quibufeunque negotijs feu offieijs ( citra tamen
,
caufas criminales & far^uinis) regimen &
gubernium praedidhim fpe-
dfantibus uti poITc cupiebat , ut eifdcm perfonis Ecclefiadicis quibus
bonas memorix ejus genitor, dtalijs libi gratis , ab co clcdlis, &
&
deputatis etiam in presbiteratus ordine conditutis , aut dignitates Ca-
nonicatus , & Prxbcndas , feu quxvis alia bcncficia quocunque nomine
nuncuparentur , & in quavis Ecclefia etiam Cathedrali , & Mctropoli-
tana obtinentibus ( dummodb tamen in Eccicfijs in quibus Dignitates,
Canonicatus , aut benefeia obtinerent , refidere , & ea ad qux tene-
bantur prxdare non definerent ) in Auditorum , Secretarij , Confilia-
riorum , Agentium, ac alijs muneribus , & offieijs in quibufeunque ad-
minidrationibus , & fundtionibiis quantumvis (ieailaribus , non tamen
caufas prxfatas criminales , &
fanguinis concci-nentibus , in omnibus &
locis, &
curijs uti, dc alios ubi , qiianJocunque opus foret eorum
&
loco iubditucrc , Aide novo ponerc libcrc , d: licitc pofTet audlorita-
tc ApodoHca indulferimiis, prout in nodr's in forma Brevis literis fub
dat. die xiij Augudi M. Dxeij. Pontificatus Nodri Anno primo cx-
peditis plenius continetur. Tu cjufdein Theodofij Duels Mater hadfe-
nus
Digitized by Google
,,
InJIi-
Digitized by Coogle
,
Morgado da Cruz.
Dom
Phellipe porgra9a deDeos Rey de Portugal edosAlgar-
ves , e dallem mar em Africa Senhor de Guinne , e da com-
daquem
uifta navega^ao do Comercio de Ithiopia Arabbia , e da Percia e da
? ndia &c. fa^o faber que por parte de D. Theodozio Duquc de Bra-
gan^a e de Rarccllos , meu muito amado , e prez^ido fobrinho me foi
aprezentado huma Carta de Inftittuillam de Morgado cxic cllc ditto
Duo ue fazia , a qual Carta eftava efcritta cm quatro folhas de purga-
minlio , dehuma coutra banda , com feu finnal c Armas , deque o
treslado he o Icguinte. Dom Theodozio fegundo defte nome, Duque
de Rraganea , e de Barcellos Comdeftabre deft as Reinos c Senhorios de
Portugal &c. fa^o faber aos que efta minha Carta virem , que o Du-
que
Digitized by Google
4^4 T^rovAS do^Liv.VL daHifloria (jeneakgica
quc Dom Joa6 mcu Scnhor c Pay quc Dcos tcni vcmdeo e allieou cm
lua vida huma boa parte das rendas de I'cu Eftado , pera acudir as
grandcs defpezas , quc fes em diverfas couzas , e principalmentc cm
lcrvi 90 da Coroa dellc Reino em divcrcos tempos , como foi com a
gente quc niandava na Armada de que houvera dc ler Gcral o Scnhor
Dom Duarte mcu Thio , cm que dilpcndco muitto , athc eirbarcar na
ditta Armada quc fc perdeo , com tromenta no Porto de Lisboa \ e
afim mefmo fazendolle dil'pois difto preftes para acompanhar ElRey
meu Scnhor Dom Sebaftiao que haja gloria, a piimcira ves que Sua
Altcza palTou a Africa no Anno dcmil cquinhentos I'ettenta cquatro,
e a I'cgunda ves no Anno de mil e quinhentos lettenta e outo , com
inuitos grandcs aprecebimentos dc gente depe, cdecavallo, armas,
emunidbens, e mantimentos, c mais couzas ndee^arias para aguera,
quc Sua Altcza queria fazer a Mulley Abdlmclcc , Xarifle , que vuU
garmente I'cchamou Maluco, a qual Jornada Sua Exccllcncia nn6 fes,
poradoccer muito mal naCidade de Lisboa elbndo ja para embarcar,
eporalim ler, me orterelTeo a Sua Altcza pera o fervir nclla em leu
,
nomc , conto o fis por Sua Altcza o haver alim por bem ; e fendo de
idade de des para oir/e annos , parti de Lisboa , com toda a ditta gen-
tc , em navies Irctiados por conta da fazenda dc Sua Exccllcncia a vin-
tc c feis dias do mes de Junho do ditto Anno , com a qual gente me
achei com Sua Altcza na Batalha dc Alcafcre , cm quc o ditto Scnhor
foi morto , c cu ferido , e captivo , c nella fc perdera6 muitas couz^
de ouro , e prata , e pedraria de grande prclTo , quc hia na minha guar-
da roupa , as quais defpezas o ditto Duque meu Scnhor foi logo con-
tinuando por muito tempo em procurar minha liberdade por diverfas
vias com muitos prezentes que por efte refpeitto mandou ao Xarilfe
^lulfi Tlamet , e a feos Alcaides, c com tudo o mais que foi pera i(Tb
ncccffario , em quanto eftive captivo em Fes , c em Marrocos , c difpois
na Jornada que fis , vindo dcftlarrocos, athe a Villa dcAlmeirim aon-
de chcguci a quinze dias do mes de Mar^o do anno dc mil e quinhen-
tos c oiitenta , que Sua Exccllcncia , e a Senhora Dona Cathcrina mi-
nha Senhora , e May , enta6 eftarem na ditta Villa , e bem afim no
refgatte dos feos Criados , que comigo forab captivos na ditta Bata-
llia, c na fattisftgao que Sua Exccllcncia dcu , e nas muitas mcrces
,
quc fes as mollicres , fiihos, e herdeiros , dos quc morrerao nclla , ou
ertando captivos , c pello mefmo modo , dil'pois dc tudo o fobrcditto,
fez Sua E.xccllencia muito cxtrcordinririas defpezas cm bcneficio , e
comferva^ab della Caza , e eftando cm todo o tempo dos trabalhos
que Dcos foi fen ido dar a clle Reino , com as grandes altcralTocns
quc nclle houve, pello fallccimento dc ElRey mcu Scnhor D. Hcrui-
que quc Deos tern , como he notorio , pera as quais e pera outras
couzas, vemdeo naDizima do Pefcado da Cidadc dc Lisboa, adiver-
ella conta,
9 as pelTbas, e cm diverfas tempos, por partes, que fazem
tres contos c quinhentos c outenta mil c outo lentos e outenta e fin-
co reis dejuro a retro ; e nos Reguengos dcSacavcm duzentos c no-
venta e novc mil e quafro fentos c outenta e linco reis , tudo a prclTo
dc dezafeis por milhar , e outro fim vendeo a retro o Reguengo de
.
Alvi-
Digitized by Google
; ,,
hio , e com a ten^ab de meu Senhor e Pay , quc Decs tern , que tam-
bem me dcichou fua tcr^a , cm Morgado , pretemdemdo todos acref-
fentar as rendas della Caza , e relFazcr por ella via , o quc tinha vem-
dido ealhcado della por cauza das defpezas quc todos fempre fizerab
cm feni^o dos Reis parados, c da Coroa delle Reino ; e aprimeira,
e principal couza deque ordeno e imllituho clle morgado, he a Rcl-
liquia que tenho do Santo Lenho da Crus cmque Jezus Chrillo nof-
fo Senhor padeceo \ aqual oPappa Clemente ceptimo deu allonora-
to deCaez , que em tempo dcElRey Dom Joab tcrcciro , foi mui-
tos annos , embaixador dclRcy del-'ran^a nclle Reinoj emque Deos
por ellc tern feito muitos milagres ; pello qiie fe Ihc oeve veneralTab
ubliea , como ella dcclarado por fenten^a do Ordinario, defte Arce-
C ifpado dc Evoia , na forma do Sagrado Comcillio Tridentinno do ,.
que confta pello trcsllado da ditta femtcn 9a , que andara pera fempre
junto a ella minha Carta, em modo quc faca tee*, e outro fepora no
meu Cartorio , e outro no da minha Capella , na qual , e aos tempos
ue tenho ordenado , fe moftrara a ditta Relliquia ao Povo , na Crus
3 e ouro que Ihe hora mando fazer ; com a qual a metto nclle Morga-
do , por principal parte , e cabc^a delle ; c quero , e mando que pera
fempre fe chainc o Morgado da Cruz c da mcfma mancira metto ncl-
•,
Digitized by Google
da Cafa %eal ^oritiguesia» .
blica de concerto ,
que fobre ifTofizemos nefta Villa na notta dc An-
tonio Cordeiro , publico taballiam nella aos onze dias dcfte mcs dc
novcmbro , e anno prczente de mil e quinhentos c noventa e tres , cu-
jo trcslado em publica forma fc ajuntara tanibem a efta Imftituiirami.
Osquais finco contos dereis dejuros hei por vincullados , e uriidos ao
ditto Morgado pera todo fempre como ditto he ; com declara 9ao^
que fe elRey roeu Senlior , ou algum dos Reis fcos fubce^ores y cm
algum tempo mandarem remir todo o ditto juro , ou alguma parte
dclle, na fwma declarada no ditto Padra6 , o pdfuhidor que ao tai
tempo for defte morgado , nao polTa receber , nein aver a fua ma6
rent de feos officials , o dinheiro porquc fe remir , antes feja logo de-
pozitado em mao depeflba fegura, cabonada, por autoridade dejuf-
ti^a y pera delle fc comprarem bems derais, livres, e dezembargados
que nj5 tenhao outro vinculo, emcargo , ncm obriga^ao alguma; ou
outio tanto juro , dc boa callidade que tudo fique nefte Morgado,
,
com as callidadcs , condifl’oens , e obrigagoens delle ; e para em toda
o tempo conftar mais claramente do fobreditto , pc90 a Sua Magcfta-
de haja por bem mandar , que na Carta do Padrao do ditto juro , fe
declare por huma Apoftilla como he do ditto Morgado, e quo fere-
gifte a dirta Apoftillana margem do regifto da ditta Carta de Padra6 ;
ao qual Morgado , outro fim hei por bem de unir e vincullar pera
fempre as cazas , que foram da Senhora Duqueza Dona Joanna que
D eos tem que eftam nefta Villa , junto ao terreiro das minhas as quais
eu comprei as freiras do Mofteiro das Chagas , e a Gafpar de Mattos
morador em Guimaroins , com as bemfeitorias , que nellas fis, e as que
pello tempo em diante fizer ; e o Pinhal que foi de Chnftova6 de
Alorais alim como efta ferrado , no termo defta Villa junto a S. Fran-
eifeo o velho , o qual comprei a Francifeo de Aloraes feu filho , e
aHerdade de Brazia que he no termo defta Villa , no Reguengo de
Fatcllccab , que comprei a Jorge da Frota morador na Cidade de Lif-
boa ; e a herdade que foi dc Gon^allo Tofeanno , que o Duque meb
Senlior que Deos tem , metteo na tapada , a qual comprei a Viftentc
de Uihao, feu Genrro , difpois do fallefcimeiito dc Sua lixccllencia. E
outro fim todas as bemfeittorlas que tenho na tapada , e cazas della , e
nellas cazas dc Villa Vifl'oza , e as que tenho feitas nas cazas dc Val
de Boim. E em memoria tla pouca idade em que eftive captivo , vin*
cullo outro fim ao ditto Morgado hum Jaes de ouro , que o Xarift'e
Mullei Haincte me deu em Marrocos ; c declare que efte vincullo
,
uniam , e Morgado , tcram cm tudo effeito pera touo fempre , ainda
que eu pello tempo em diante va remindo (como ja comellei a remir)
asrendas, e juro , que o Duque meo Senhor vendeo dcfte eftado, af-
fim do juro da ditta Dizima det.isboa cReguengos de Sacavem , co
juro que fedeu a Senhora Duqueza D. Brittes , em pagamento do feu
dotte , como o ditto Reguengo dc Alviella , em parte , ou cm todo, c
ainda que com effeito eu ou mcos fubcc^ores acabemos de remir , ou
dezeinpenhar de todo as dittas rendas , ncm por ifto efta uniao , vin-
cullo , ou Inftituicao de Morgado , adc fc^ar cm todo , nem cm parte
alguma , pofto que me paref^a que fe^ou a cauza porque foi inftitu-'
Tom. IV. Niin ii hido,
"N
Digitized by Googie
,
hido ,
porquc fera embargo de tudo he minha vontadc ,
que fique
fimic e valiiozo pera todo fempre: eque nenhuma pclToa , ainda que
fqam filhos , ou quail'quer defeendentes nieos , po(Ta& pretemder que
fica6 no ditto cauzo cite ditto juro , ou alguma parte dclle , ou os
outras bems aqui vincuHados ou parte dellcs , femdo bems mcos li-
vres , e de partilba ; porque minha ten^ao , e vontade he , que nefte
cazo , e cm quaifquer outros fcmelhantes , ainda que fcja6 tais que
cu agora na6 cuide ncm polTa cuidar ncllcs , fique toda via eftc mor-
gado pera fempre feguro, vallido , c imteiro , fern quebra ou diminui-
9a& alguma ; e quero , que fe Deos for fervido , de me dar outros fi-
lhos, ou nettos, dequalqucr matrimonio, mais que oque ade fobcc-
dcr nefte Morgado, os outros na6 po(ra& pretender revoga9a6 dellc,
em parte , nem cm todo , por nenhuma cauza , via , nem rezaft , que
allegucm , ou allegar pofta6 , ou ainda que diga6 que por feu nafeimen-
to fe revoguem , por eu o fazer eftando loltciro , e que eftes bems afim
vincullados , fab mais dosque podem caber cm minha icr^a , cnale-
gittima do fobcc^or do ditto Morgado , e que diminuem as Icgitfimas
dos outros filhos , ou nettos; eque na6 ha outros bems patrimoniais,
cm que dies as polfao haver; porque fem embargo detudo oque he
ditto , quero quo toda via feja firmc e valiiozo pera fempre. Pordm
fe Deos for fervido , que eu tenha outros filhos , ou filhas , mais allem
do quo houver de fubceder nefte Morgado , e acontccer que ao tempo
de meu fallccimento , fe na& achem outros bems meos Iivres cm que
dies po(Ta6 aver ligitima, nefte cazo quero que cada hum dos dittos
mcos filhos , ou filhas , quo na& fobceucr nefte morgado haja cm fua
vida fomente dos remdimentos dellc da mao do poftuhidor do ditto
morgado duzentos mil reis de renda cada anno , pera fcos alimentos
ainda que por reza6 de fua ligittima , pudelfc pretender mais , ficam-
do porem fempre a proprieJade , e a poflTc da aitta remda , e de todos
os bems afim vincullados , e mais remdas defies , ao ditto peftuhidor
do ditto Morgado , e aos mais fubcegores delle pera todo fempre ; de
mancira que por mortc de cada hum dos dittos mcos filhos , va6 va-
gaiido os duzentos mil reis de renda que cada hum defies ddc haver,
em fua vida fomente , pera que por feu fallccimento os dittos bems af-
fim vincullados, fiqucm detodo Iivres , pera o Morgado, epciruhi-
dorcs dclle ; porem fe fe acharem fora dcftc Morgado , tantos bems
meos iivres por meu fallccimento , que cada hum dos dittos mcos fi-
lhos polfa por dies haver quatro mil cruzados de Icgittima , ouniais,
enta6 na6 podcra nenhum defies pidir ncm haver nenhuma outra coii-
za mais dos bems defte morgado , ncm da renda defies ; c pc^o a lil-
Rey meu Senhor, quo haja porbem todo o fobreditto fem embargo
do que emcontrario difpoem aordenaftam dolivro quarto, titiillo fc-
fenta efete, decomo feande fazer as partillbcns entre oslrir.aons, c
da lei , Otmmnm inpriorihus^ edetodas as mais Icis , do titulo Codi-
ce de InolfLiojh teflamento , e da lei Si tetns , c de todas as outras Icis
do titulo Codicc de Imffichjis dovathiubus , c da lei Si un.’/futim , Co-
dice de l^cocamUs tlonaliciiihiis ; c fem embargo do todas e qraifquer
outras Ids , afim do Relno , coiuo de dirdto conium que ahi licja , ou
pofla
Digitized by Google
,
Digitized by Google
,
Ics
,
por ftllecimcnto do ditto adminiftrador fem embargo de na& fe* i
gum cazo , que Dcos na6 mande , le perder a fubce^ao dc minna Ca- i
Digitized by Coogle
1
ELREY.
Carta porque Vofla Mageflade comfirma a Imftittui^ab de Mor-
gado , que Dom Theodozio Duque de Bragao9a , c de Barcellos , feu-
muito amado , e muito prezado lobrinho , Tmftituhio das couzas com~
teudas na ditta Imflittui9ab, e com as claufullas comdi9oens, eder-
,
roga90cns nella dcclaradas pera Vofla Mageflade ver. s Pagou nada
pellq privillcgio que tern, s Em Lisboa vinte hum de Abril de mil
equinhentos e noventa equatro annos. =3 E aosofficiaes como cordam
mil e novc fentos efincoenta reis. Gafpar Maldonado K Regiflada na
Chancellaria , Antonio de Aguiar. 3= Sinub Gon9alves Pretto.
Sentertfa
47 ^ do Ltv, VL da Hiftorla (jeneah^ca
fcos freguc 7.cs que a venha& acompanhar por fua dcvo9a6 , c a todas
as pcfoas quc acompaiiharem efta proci9a6 como ditto he conccdemos
todas as gramas , e Indulgcncias que por dircitto nos l'a& conccdidas , e
podcmos , dada cm Villa Vifloza , fob nolfo final c fcllo aos dous dias
domes de Janeiro de mil c quinhentos eoutenta c outo annos, Ro-
que do Rego a fes por noflb mandado.
Digitized by Cooglc
da Cafa %eal Tortuguez^a,. .
•
475
huma certida6 dc Francifco Correa Efcriva6 das Partilhas juftiflcada-
pcilo Doutor Manoel de Oliveira que Decs perdoe, quc fbi Juis do
dcfpacho da Mcnza dc minha fazenda , c das Juftificalbcns della , da
qual Certidab , e Jullifica^ao o treslado he o feguinte, Aos que elfa
certidao dada por mandado , c auttoridadc de JullHla virem , ccrtlfico
cu Francifco Correa eferivao por expecial mandado de ElRei nolTo
Senhor , das Partilhas da fazenda quc ficou por fallecimcnto do Dii-
que Dom Joao que Decs tem , que noinventario quc fefes, da ditta
fazenda eflao lan^ados os duzentos mil cruzados , dc que Sua Magef-
tadc fes mcrce a Sua Exccllencia , que Deos tem , em I'ua vida , por
huma adid'ao que efta no ditto Inventario , de quc o trcslado he o fe-
guinte. Duzentos mil cruzados , que feittos a rials , vem a fer outten-
ta contos ; dc que elRei noflb Senhor fes mcrce ao Duque D. Joao
que Deos tem pera fc dezempenhar e pagar fuas dividas , pagos em
quatro annos que comd'aram do primeiro dia do mes de Janeiro do
anno prezente de qiiinhcntos c outentta e quatro annos a fincocnta mil
cruzados , em cada hum dos dittos quatro annos , comfonr.c ao Alva-
'raquc Sua Mageftade padbu que foi feitto em Madrid por Diogo Lc-
pcs, adc;^Iettc dias domes deMarco do ditto anno, lobeferitto por'
Nuno Alves Pereira; cafim ccrtifico , que no tdlamento do ditto Se-
nhor (que haja gloria) foi deixada por tcftamcntcira , aSenhora Do-'
na Catherina noifa Scniiora , como co.'illa de huma Adi9a6 do ditto
teftamento, deque o theor he o feguinte, A Scniiora Dona Catheri-
na pdlb , Icja minha tdlamcntcira , e efcolha o lugar que Ihe parefeer
convinientc pera minha fepultura. Certiffico quc cm todo o ditto tef-
tamento , na6 ha outra verba , ncm addifam que trattc de tdlamcn-
teira , fenao a contcuda ndla Certidao , o quc tudo confta pcilo Im-
ventario , e tdlamento, quc fca cm men pndcr , a que me reporto ,'
e as dittas addifoens forao concertadas com os proprios por mini eferi--
vao , e por Diogo Lopes , publico nottario nas couzas que tocam ao
Duque , ea Senhora Dona Catherina noffos Scnhorcs, epor tudo paP
far alim na verdade paHci clla por mim feitta , e afinada uc men fignal
coftumado , cm Villa Vilibza , a feis dias do mes dc Abril de mil cqui-
niientos e outenta e quatro annos. s Francifco Correa. Juflifica^ab.
O Doutor Alanocl de Oliveira dc Gamboa , do Concelho de ElRei
nolFo Senhor, cfeu Dezembargador do Pago cjuis dc fua fazenda e
das Jullifficadbcns della, mcconflpu por Auttos quc ficam cm poder
doeferivab, que ella fobefereveo , a certidao atras , for feita e afinada
por Francifco Correa eferivao das partilhas do Duque Dom J0.16 que
Deos them eportanto mandci padar a prezente pella qual hei a ditta-
Certidao per juftifficada , e a dcclaro por verdadeira , e como a tal
fe Ihe podc dar intcira fee , onde quer que for aprezentada , feitta cn\
Lisboa aos quatorze dias de Abril , Agoftinho de Almeida a fes , de
mil equinhentos c outenta c quatro , ecu Pero de Almejda a fis ef-
erever, e I'obcfcrevi, epaga fcccnta reis, edcafignar nada. ODou-
for Alanocl dcOlivejra vie Gamboa, s E hora o Duque Dom Thco-
. dozio , met! muito amado c prez;ido fobrinho , filho do Duque Doni
Joao' me anrezentou huin meu Ah>r.i , porque houve por bcni quc os
• ' lorn. IV. Goo ii dittos
,
Digitized by Google
-k-i
dA Cafa %cal Tortiigfid^a, 477
porhcm quc o Duque Dnm Tlihcodozio , nicu fobrinho , tcniia e hn-
ia dll minha fa/cnda os dittos finco contos dercis dc jiiro , e licrd.ide
pera fcmprc , a condicao , e pafto dc retro , vendido cm fattisfa^no c
contentamento dos dir/.cntos mil cruzados deque pclIa ditta provizao
Ihe lis mcrce ao Duque Dorn Joao leu Pai quc Dcos pcrdoc , pera Ic
dezempenhar c pagar fuas dividas , que he a rezao dc dezafeis mil rcis
omilheiro, das rendas c rendimentos de meos Rcinos, eSenhorios,
,
Digitized by Coogle |
da Cafa %eal^ortugue:?^a.
cumpra , comais cfficafrnente que pofTa fcr, o que afim
inteirainente
qucro , e mando dc mcu moto proprio fcrta fciencia podcr Kcal
, e
ablbilutto ; com doclara^ao que Dona Catherina minha Prima c Mai ,
do Diiquc Dqm Thedozio cqmo tcftamcnteira que he do Duque D.
,
Joao feu marido podcra difpor dos dittos finco contos dereis de ju-
ro , do inodo que o podera Fazer dos dittos duzentos mil cruzados fe
Ihc Forain entregues cm dinheiro comForme a Provizao porque hou-
,
ve por bem que Hie FofTcm pagos no ditto juro que aqui Ihc vai cm-
corporada , e Fendo cazo que em algum tempo Fc Fa^a lei ou regi-
,
mento , ou Capitulos de Cortes, ou porqualquer outra via Feimtro-
duza , uzo coflumc porque Fe pofTa prcjudicar as couFas contcudas
,
nella , hei por bem que nella na6 haja lugar , antes Fern embargo de
,
quaefqucr leis ou mandados que ao diante cm gcral ou particullar eu
,
ou os Reis meos Fubccgorcs mandarem porqualquer cauza quo Icja,
,
efla Carta Fc cumpra inteiramente como ditto he e elle Duque Dom
Theodozio c Icos Films, e herdeiros e Fubce^orcs, c pclFoas Fobre-
,
dittas hajam em cada hum anno rcalmente e com clfeitto os dittos
,
finco contos dereis de juro Fern os nunqua dcFcontar ao tempo , que
,
Fc liies tirar a ditta ten^'a de juro comForme a ditta condifTao dere*
,
tro , Fcm dimiiuur couza alguma do prdl'o porque Hies dou a ditta
ten^a de juro ; e Fendo cazo que por algum tempo por alguma via cui-
dada ou nao cuidada, deffeito ou de direitto Fe achafle ou detcrminaF-
Fe ,
que hcra couza huzuraria dnr os dittos finco contos de reis em
prgamento oosiiittos duzentos mil cruzados deque afim fis merce ao
Duque Dcni Joab , ou que Fe nao podia Fazer por qualqucr modo,
que Icja ; cm tal cazo hej por bem havendo refpeitto aos muitos me-
,
relimcntos do Duque Dom Theodozio e ao muito divido que comi-
,
go tern de minha propria e livre vontade Ihe Fazer merce como de
,
cfFcito Fa^o por clta Carta merce e doa9a6 dos dittos finco contos de
reis, dc ten^a perpetuos de juro cherdade pera Fempre, os quaes ha-
,
vera elle e I’eos herdeiros c fubce^ores e pelFoas Fobredittas com as
, ,
mefmas claufulas que aqui vao declaradas ficando porem o pacSlo do
,
retro vendendo finne quando a tal duvida ou quacFquer outras duvi-
,
das Ihe na6 FofTem poftas porque Femdoihe pofta' alguma duvida,
;
porque Fc ella Carta
,
e as couFas nellas contheudas Fe ouvefTem de im-
yallidar, Ihe fa^o dclles merce na Fobreditta maneira ficando porcin
,
Fempre a ditta tenga dc juro com a ditta comdiflam de retro Fern em-
•
,
bargo da ditta Doa^ab que pofto que clla haja effeitto por qualquer
, ,
via, Fempre ficara com a ditta condifiao
, pera em qualqucr tempo,
que eu , ou os Reis meos Fubce^ores aquizermos tirar opofiamos fa-
zer pella maneira nefta Carta declaradn o que afim hei por bem poF-
;
que allim tiver, montar a rezao dos dittos dezalcis mil rcis omilliar,
pella mancira fobreditta , por quanto elle Duque Dom Theodozio
c I'cos h'lhos hcrdciros , fubcc^orcs , c pcIFoas fobredittas poderao ha-
,
ver , c Icvar pera fi os rendimentos de cada hum anno da ditta ten^a
livremente fern Ihcfcrcm nunca defcontados , couza alguma , ao tem-
po que Ihos tornar a tirar , c com a ditta condilT'a6 , c declaralFam qiie-
ro que cfla Carta fecumpra na mancira fobreditta; co Duque , cD.
Catlicrina fua Maj , como teftamcntcira do Duque Dom
Joa6 , accit-
tnrao o pagamento dos dittos duzentos mil cruzados, nos dittos finco
contos dereis dejuro, e forao diflb contentes, com todas as dauful-
las c condilFoens I'obredittas ; e pera mor lirmcza delle , fupro cm
quanto he nccclFario todos os defeittos , de feitto , ou de direitto que
nillo polFa entrevir ; erogo ecmcomcndo a todos os Rcis meos I'ub-
ce^-ores ,
que pello tempo adiantc forem , que cumprao , c mandem
cumprir clla Carta , c cada huma das coiizas nella conteudas , como
nella fecomtem. Os quaes lineo contos dereis dejuro, hej porbem
que llie fejao aecntados, c pagos nos AlmoxarilFados , abaixo dcclam-
oos ; f. Dous contos no Almoxariflado dc Miranda ; c hum conto no
A»lmoxarilrado dcGuimaroins, e hum conto no Almoxariffado dePor-
tilegre; e por tanto mando aos executorcs dos dittos AlmoxarilFados,
lie hora fail , e ao diantc forem , que dc doze dias do mes dc Abril
3 efee anno prezente de mil c quinhentos c outenta c feis em diante
era cada hum anno dem c paguom ao Duque meu I'obrinho os dittos
finco contos de rcis aos quartcis do anno por intciro , c fern quebra al-
guma polio que hi ahaja, do primeiro rendimento , dc cada quartel,
1. a quantia que cm cada hum dos dittos AlmoxarilFados ade haver,
pella mancira alima dcclarada , fem do rendimento dos dittos Almo-
xariifados fazerem outra dcipeza alguma porcxpecial que I'cja , athc
o Duque, e fcos filhos, herdeiros, c fubcc^orcs e pelfoas, a que os
dittos dinheiros vierem , ferem dcllcs pagos por imteiro , e fem que-
bra como ditto he , e fendo cazo que eu fa^a quitta e efpera aos Po-
vos dos lugares dos dittos Almoxaritfados , ou aos rendciros arremdan-
doile as cizas delles, ou aos dittos executorcs; a ditta quita , ou efpe-
ra , nao prejudicara ao pagamento dos dittos linco contos dc reis , de
mancira que fempre o Duque meu I'obrinho e fcos herdeiros , e pef-
foas a que os dittos dinheiros viherem feiam delles pagos na mancira
fobreditta , c polio que eu mandei fazer outros pagamentos , afim
meos como de partes , que os dittos executtores dos dittos Almoxarif-
i'ados
Digitized 1 ji Ogl
da Cafa ^eal Tortugues^a. 481
fades tenha6 ,
nasfolhas do AflTentamento ou por outras provizoens
,
fern embargo do regimento fer cm contrario , o qual pagamento os
dittos executores Ihcafim fara& fern efperarem pellas folnas doall'jnta-
mento que cm cada hum anno Ihe he eniviada ; e poflo que a quantia
ue hade hayer cm cada Almoxarifl'ado na6 va lan^ado nella , e o
3itto pagamento Ihe faram pella ditta maneira por efta lb Carta geral
fern mais fer ncfcc^ario outra provizab minha ncm de minha fazenda,
cpello treslado della, que feja regiflada nolivro dosregiftos das Car-
tas geraes , de cada hum dos dittos Almoxarifl'ados pcTlos eferivaens
delies , e conhccimcntos do Duque , ou da pcflba que pera iflb tiver
feu poder, mando aos Contadores, que levem cm coiita a cada hum
dos dittos executores , o que Ihe afim pagarem , a refpeito da quantia
que ade haver em cada hum delles, cna6 ociimprinoo aflim os dittos
executores , hei por bem que cada hum incorra cm pena de corenta
cruzados , cada ves que nella incorrer , amettade pera os captives , e
outra amettade pera quern os acuzar pello que mando aos Provedo-
;
res das Comarquas dos dittos Almoxarifrados , e aos Corregedorcs del-
las , qual delles pera ilTo for requerido
,
que com muita brevidadc
fa^am execulTam pella ditta pena , todas as vezes que acharem que os
dittos executtorcs', ou alguns delles incorreram na ditta pena, eefta
Carta nao prcjudicara ao pagamento do outras Cartas geraeis que hbs
dittos AlmoxarifFados . eftiverem aflentadas primeiro que clla ; e man-
do a Dom Fernando ue Noronha . Conde de Linhares , do meu Con-
celho de Ellado , eVeadof de miniia fazenda , que Ihc fs^'a afemar , os
dittos finco contos dercis noslivros dosjuros della, nos titullos dos
dittos Almoxariilados , e levar cada anno nas folhas do aircntamcnto
delles. S. a quantia que cm cada hum delles ade haver , aprezentat^
dolhe primeiro Certidao nas coftas defta , de hum dos eferivaens de mi-
nha fazenda lie como no regifto da Provizao tb Merce dos dittos du-
zentos mil cruzados, fica pofto verba , que nao ha o Duque, ncm os
teftamentciros do Duque feu Paj de haver pagamento delles , ccmlbr-
ine a ditta Provifao, por Ihos mandar pagar nos dittos finco conto.s de
reis de juro
,
contcudos nefVa Carta ; e outra Certidam de Bafiiam
Dias , fidalgo de minha caza , de como no livro das mcrccs que tetn
em feu poder , no regifto da ditta Provifao , fica pofta outra tal ver-
ba , e por quanto a conta dos dittos duzentos mil cruzados mandci pa-
gar, por minha Provizao aos tellamentciros do Duque Dom Joao, fin-
coenta mil cruzados no Thczourciro da Caza da India , de qiie nab
houveram pagamento, pdra hum dos eferivaens de minha fazenda ver-
ba no regifio della que na6 houVe eiVeittp e fe rompco pellos dittos
duzentos mil cruzados Ihe ferem pagos no ditto juro , de que pafiara
fua CJcrtidao nas coftas defta , c as Provizoens aqui cmcorporadas , e a
que Ihefoi palTada pera o Thezoureiro da Caza da India, foram rottas
ao afinar defta, que pera firmeza detudo Ihc mandti dar, pormim afi-
nada e palfaJa por minha Chancellaria c fcllada com o meu fello de
chumbo , dada na Cidade de Lixboa a vinte c tres dias do mes de Sep-
tembro , Joao Alves a fes anno do nafeimento do nolfo Senhor Jezu
Chrifto de ; e eu Manoel de Azevedo a fis eferever. ELREY.
.Tom. IV. .
Ppp Pit-
, '
\
to deftc Rcino, pella mancira dedaraJa na ditta ProvizaO eque def-
j
pois
by f -Oj^U
,
,
Digitized by Google
,
las delle , difpor do ditto juio , afim e da maneira , qiie o podera fa-
zer do ditto dinheiro ; qucria liora comformandoll'c com o thcor da
ditta portaria e Padram , e com o quc cntcndc que he bem c proveit-
to detodos feos fdhos, difpor do ditto juro , e o fazia pclla maneira
fcguintc. V. Qiicr e lia por bem , que o Duque Dom Theodozio nof-
fo Senlior , haja de hoje para todo fempre ,
quatro centos q noventa
c fette mil e quatro centos reis do ditto juro , pcllos quatro centos c
noventa c fette mil e quatro centos reis, que o Duque que Decs tem
deu a Duqueza Dona Brittes cmpaganiento defeu dotte; ealim irais i
ouatro fentos e fetenta e fmeo mil reis , do ditto juro , pellas rendas !
Digitized by CtOOj^Ici
da Cafa TortugHCs^a. 485
didas pellos Reis pjITados , e por elRey nofTo Senhor ao Duque quc
Dcos tern pera poJcrem veinder as dittas rendas do Eftado , c com as
Efcrctturas quc dclhs fe fizera6 pcilas quaes conftou quc S. Exccllen-
cia veindeo I'eteata mil reis do ditto juro fobrc a dizima do Pelcado
dcLixboa antes defer cazado com Sua Alteza. V. Sincoenta mil reis
a Gafpar dc Sam Pajo , por huma efcriptura fcitta a quinze de Novcm-
bro ae fclenta c ties , c vinte mil reis mais ao ditto Gafpar de Sam
Pajo por outra efcrcptura aos vinte e tres do ditto mes , e anno , e
quc tudo o mais vemdeo conlhintc o matrimonio , como fo via pcilas
addi^oens do rol , e ccrtidafi afima ditta , e que ellcs tinhao outro fim
trattado e afcntado , por emtemdercm fer aflim direito c Juftilfa , quc
ao Duque nolTo Senhor fc devem todos os redittos , com que Sua Ex-
cellcncia , corrco aos Compradorcs do ditto Rcguengo , dc Alviella ,
e dos Juros , quc o Duque feu Pai vemdeo , c ifto de vinte e tres dias
defevereiro do anno deoutenta etres emdiante, por Sua Exccllencia
fallecer aos vinte cdous dias do ditto mes, por quanto os dittos juros
e rendas fora6 vemdidas por Provizoens palfadas cm tal forma , que
nao podia prejudicar ao fubcelfor do cllado , por nao deiTogarcm ex-
preffa e cxpcclalmente a ordenalfam do livro fegundo titulo dezafetc §.
e efta mcfma , rirando fomente vinte e linco mil reis que fora6 vem-
didos a Vafeo Gomes dc McUo cm vinte e quatro dias dc Septembro
de fettenta c quatro. E cento e fimeoenta mil reis a Henrique Jaques
no mefmo dia , e com mil reis a Pero dc Paiva em quatro uc Outubro
do ditto anno , e lincoenta mil reis a Luiza Lemc no ditto dia , que
tudo juntamente fazem cm fdma trezentos e vinte linco mil reis dos
uacs trnha6 outro fim afentados , que fe nao deviab redittos a Sua
Jixcellencia , por quanto forao vemdidos por vertude de huma Provi-
za6 delRey Dom Sebaftiao que Deos tern , em que fe pos Poftilla fci-
ta cm vinte dous de Cctembro de fetenta e quatro pella qual Sua Al-
,
teza cxprciramente derrogou a ditta Ordenafa6 de mancira que fora&
as dittas vendas feittas folemne , c Icgittimamente e prcjudicarad ao
fucc^or docHado ; etirando outro fim os vinte ehum mil eouto fen-
tos e fefenta e linco reis dc juro , quc fora6 vemdidos a Gafpar dc Sam
Pajo , por efcriptura fcitta a vinte e dous dias dc Outubro dc quinhen-
tos fefenta efeis regilVada no livro primeiro das juros, folhas ontenta
e nove , e bem afim os vinte linco mil reis de juro que fe vcndcrao a
Joze Gomes dc Gama , por efcriptura feitta a quator/e de Majo de quU
nhentos fefenta edous, regiftada nodito livro folhas noventa eduas,
c ifto por quanto o Duque que Deos tern dcclara em feu teftamento
deu 0$ dittos vinte ehum mil outo fentos fetenta cfinco reis cm pre-
90 e fatisfa9a6 dc huma Herdade , que mettco dentro da tapada, e
ue deu os dittos vinte e linco mil reis de juro ao ditto Joao Gomes
S a Gama, em prc90 efattisfa9am de outra Herdade que Ihccomprou,
a qual deu aoConcelho deBorba, cm parte doprc90 da liberdade do
caminho , que antiguamente chamavao dos Caftelhanos , e hia por den-
tro da Tapada , como no termo que ao diante fe ade fazer das couzas
da tapada fe dcclara a particuHarmentc , e pello Duque Dom Thcodo-
zio , noflb Senhor, pciTuhir a tapada do tempo do f^cduicnto do Du-
Turovas doUv. VI, da Hiflorla ^enealoyca
quc feu Paj attc agora livre daditta fervemtia, ceflrada, ecomadit-
ta herdade quc foi do ditto Galpar de Sam Pajo , c eftam dentro nel-
la , nao ha Sua Exccllencia de haver da tazemda do Diiqiic feu Paj re-
dittos alguns do ditto jurn. dado aos dittos Jca6 Gomes da Gama , e
Gafpar deSam Pajo, oqual junto, aoque levemdco a Valeo Gomes
JeMello, Henrique Jaques ,
Pero dePaiva, c Luiza Leme, fas tudo
f6nu de trezentos fettenta e hum mil e outo fentos I'ctcnta c finco reis
de todos osquatro contos fettc centos eoutenta couto mil duzentos
e trinta e tres reis de remda , que o Duque vemdeo fiquam liquidos
quatro contos quatro centos e dezalTeis mil c trezentos fimeoenta e ou-
to reis de redittos que fc andc pagar em cada hum anno ao Duque
nolTo Senhor dos dittos vinte e tres dias do mes de Fevereiro do an-
no de outenta c tres attegora pofto quc conftc ter Sua Exccllencia ja
rimido , com o leu dinheiro , alguns dos dittos juros , e ifto com
clarallam , quc os redittos dos dittos fettenta mil reis de juros , que
Sua Exccllencia vendeo antes dccazar^ emqiie fe montad atte ontem
que fol o derradeiro dia do mes de Junho dclle prezente anno , tre-
zentos e quatro mil e quinhentos e corenta e quatro reis , andem fer
pagos ao Duque nolfo Senhor do monte da fazemda que ficou do Du-
que feu Pai fern diminuirem em parte alguma, aamettade dos aqui-
.ndos, quc pertencem aSenhora Dona Cathcrina , porella divida na6
fer feitta conftante o matrimonio e quc os redittos de todos os mais
juros e rendas que o Duque que Deos tern vemdeo cm que fe montam
attc hojc dezouto contos novc centos e novc mil e feis centos e trinta
e quatro reis Ic andem pagar a Sua Exccllencia do monte dos adquiri-
dos ; por as dittas vendas fcreni todas feittas , conllantc o matrmio-
•nio , dizendo mais que por quanto o Duque D. Joaoj houve muitas
pelfas da fazenda do Emquc DomThcodozio feu Pa| em l'attisfa'5a6
dos dittos quatro centos e noventa e fette mil e quatro centos reis de
juio, com que pagou a Duqueza Dona Brittes o feu dottc , das quaes
pelfas fe fes Inventario , de quc logo ahi oHcrccco o treslado , e to-
das as dittas pclTas fica6 fendo acquiridos conftante o matrimonio,
requeria _a elle Juis que alim o declaralTc , c mandalfe , que as dittas
,
pelfas Ic lanqaccm no Imventario dos acquiridos para Sua Altcza ha-
ver a amettadc dellas , defpois de pagar todas as dividas feittas conft
jtantc o Matrimonio , dizendo mais que tinhao outro fim trattado, e
afentado , que tudo o aftma ditto fe cumprilfc , fern embargo de algu-
mas dcclaralfocns , que o Duque D. Joao fas emfeu tellamcnto fobre
'OS juros que vemdeo enj fua vida c fobre o modo , poroue ordena
,
Digitized by Googl
,,
podcrem prcjuoicar coino afima dito hee. E temdo outro fim lel'pei-
to ao ditto Senhor , fazer as dittas declarafToens muito tempo antes
iue (izefTe muitas das dittas vendas , e ifto por humas Icmbraii^ de
feu teftamento que fes no anno de fettenta e outo , eftando pera le em-
barcar com elR.ey D. Sebaftia& pera a jornada de Africa , e afim mui-
tos annos antes de Sua Mageftaae Ihe fezer a ditta mcrce dos diizentns
mil cruzados, que bora Ihecomuttou nos dittos finco contos de juro
com que fc fatisfazem a Sua Excellencia as rendas que feu Pai vendco,
c fe compoem , c fc^ab as duvidas , que nefta materia podia haver pel-
la mancira aflma declarada ; pcllo que requeria a elle Juis que todo o
fobreditto pronundalTe ejulgalTc afim porfua fentenqa, como por to-
dos dies eliava acordado , e afentado , e hora por elle aqui he reque-
rido; evifto por elle Juis o ditto requerimento , fes logo preguntas
ao Duque noflb Senhor , c a feu Curador, fe hera Sua Excellencia con-
tente dc aceitar os dittos quatro contos fette fentos outenta e outo
mil e duzentos etrinta e tres reis dejuro do ditto Padrab , dc finco
contos cm pagamento c fattisfa^ab das rendas , e juros do feu eftado
que o Duque feu Pai vemdeo em fua vida, e dafiza porque 3de re-
mit, o ditto Regiicngo dc Alviella, afim edamaneira que o ditto le-
ccnciado Arcadio de Andrade o requeria , c a Senhora D. Catherina
nofia Senhora o ordenava ; e pello ditto Senhor ,
e feu Curador foi
ditto, que hcram dc tudo contentes, c fattisfeitos, equeriab ellar por
tudo o mais que o ditto Lccenciado dizia que tinhab trattado , c
afentado fobre os redittos das dittas rendas , e juro , c mais couzas dc-
claradas nefte termo. E outro fim fes o ditto Juis pregunta aos dittos
Senhores D. Duarte , D. Maria , eD. Seraffinna , e ao ditto lccenciado
Diogo Caldeira como feu Curador que hb , c dos Senhores Dom Ale-
xandre , c D. Phcllipe , fe erab contentes , de todo o fobreditto fc fa-'
zer , como pello lccenciado Arcadio de Andrade fe requeria , c rellata-
va , ou tinhab a ilTo alguma duvida ou embargo algum , antes enten-
diam que todo o afima ditto , e contcudo neftc termo h4ra beneffkio
e proveitto dc todos , c comforme a jufti^a em direito ; e afim reque-
riam a elle Juis, que ojulgafTe, e pronunciace ; elogo pella ditta Se-
nhora D. Catherina nofia Senhora roi ditto que ella aprovara , e ha-
via por bem tudo o que pello ditto lecenciaao Arcadio de Andrade
nefte termo eftava ditto e requerido cm feu nome , c que como titto-
ra e Curadora que he de todos os Senhores feos filhos menores , com-
fentia , c aprovava tudo o que por dies e feos Curadores nefte terrtio
hb concentido e aprovado ; o que tudo vifto por die Juis , e por ter
examinado eviftos ospapeis, dfeque nefte termo fefas menfab c trat-
tadas com os dittos Curadores touas ecada huma das dittas couzas afi-
ma declaradas julgou e pronunciou por fua fenten^a que o Duque nof-
fo Senhor tenha , c haja de hoje , efte dia pera todo fempre , quatro
contos fette fentos c outenta eouto mil e duzentos etrinta c tres reis
dejuro, dosfinco contos do ditto Padrab em pagamento eimteira fat-
tisfa jab de outros tantos juros, eiemdas de feu dlado, nefte termo
dccla-
488 ^rovas do Liv. VI. da Hijloria ^eneahgtca
dcclaradas , que o Duque feu Paj vendeo cm fua vida c da fiza , ;>or-
quc Siia Excellencia aue remir o ditto Regucngo de Alviella ; e ifto
quer as dittas rcmks fofcm vcndidas por proviza6 baftantc pcra pro-
judicar a Sua Excellencia , como Aibce^or do ellado , qiier nao ; e que
de hoje cm diante dava como de effeitro dcu , por quittes e livrcs , a
Senhora D. Cathcrina eaos outros Scnhorcs menorcs dc qualquer obri-
ga;a6 que por qualquer via tcnha6, ou poflam ter pera haverem de
remir as dittas rendas , ou pagar o prelTo dellas a Sua Excellencia. E
outro fun pronunciou c mandou , que da fazenda quo ficou por faile-
cimento de Sua Excellencia que Dcos tern le deni c pagucm ao Duque
nolFo Senhor , os dittos trezentos e quatro mil e quinhentos c corenta
e quatro reis que I'e montam de vintc e tres dias do mes de Eeverciro
do anno dc outenta etres attc hoje, nosredittos com que Sua Excel-
Icncia mandou correr, na fua Dizima doPefcado dcLisuoa dosfeten-
ta mil reis de juro , que o Duque feu Paj vemdeo a Gafpar dc Sam
Pajo , fern por ilTo fe diminuhirem cm parte alguma , a amettade dos
acquiridos, que pertencem a Senhora D. Cathcrina defpoes de pagas
todas as dividas , por quanto efta foi feitta pcllo ditto Senhor , antes
decazar comclia; e outro fim pronunciou. e mandou, que do mon-
te de todos os acquiridos , fe pague a Sua Excellencia os redittos de
todas as mais renaas quo feu Paj vendeo dcl'poes de cazar , e com que
Sua Excellencia manaou correr atte agora as partes defpoes do falle-
cimento do ditto Senhor cm que fe montao os dittos dczr.uto contos
novc centos e novc mil c feis fentos e trinta c quatro reis , na& cn-
tranJo iiclla quantia , os redittos dos dittos trezentos e vintc linco mil
reis que venderam a Vafeo Gomes de Mcllo, e a Henrique jaques , Pc-
ro de Paiva , e Anna Leme , pello modo neftc termo dedarado ; e
coin que Ihe correrao na Dizima do Pefcado dc Lisboa , de vintc tres
dias de Eeverciro dc outenta e tres , atte os onze dias do mes de Abril
do anno pafTado , de outenta c feis ; por quanto outro fim pronunciou,
cjulgou, .que os dittos trezentos evinte linco mil reis, fenab devem
rcdiitos a Sua Excellencia do ditto tempo, por ferem vendidos pello
piiquc I'eu P^y , por proviza6 baftantc, pera Ihc poder prejudicar co-
hio fuhee^or , que fie de feu eftado ; naiS entrando outro fim nefta
quanthia, os redittos dos corenta e feis mil eouto fentos e fetenra e
finco ;rcLs que fe vendcra& a Joao Gomes da Gama , e a Gafpar de Sam
!Payo , e com que Ihc corrcra6 na ditta dizima de vinte e tres de E'everei-
ro de outenta e trez, atte os onze dc Abril dc outenta e feis por quanto
ditto juro foi dado ao ditto Gafpar de Sam Payo , cm fatisfa 5 a& das
couzns que Sua Excellencia dcclara em feu teftamento , das quaes o
Duque noflb Senhor , fempre gozou , defpois do fallecimcnto do Du-
que feu Paj,
como aflima ditto he dccl.arado ; c julgando mais clle
Juis que do monte dos dittos acquiridos conftantc o ditto matrimo-
, ,
jiio , fcliam outro fim pagar a Sua Excellencia qr.atio centos fincoen-
ta tics mil c trezentos c outenta c hum reis que dos doze dins do
,
ditto mes de Abril do ditto anno dc outenta c feis atte ontem , fe mon-
tao nosredittos do ditto juro, que foi vendido, acs dittos Vafeo Go-
mes de Mcllo, Henrique Jaques , Pero de Paiva , e Luiza Lcme , c Gaf-
.
par
Digitized by Goog!
,
QUITO fun obrigado , a mandor paflar outro feu padra6 pello qual d6,
,
e afente
’
Digitized by -O
daCafa ^al *Potti4gues^a,
^ 5>I
e afcntc outros quinzc mil rcis de juro fobrc fua fazenda , pera ferem
paf^s no feu tezouro , cm cada hum anno , pera cazamento dc huma
orla das terras do feu eAado , de que o Duque feu Pai tratta cm feu
teftamento . no qual padrao fc tresladard a verba delle , que nifto fal-
la , c o trcsiado uo ditto padrao fc ajuntara a edes Auttos ; e afim nef-
te Padram , como no dos quinzc mil reis dejuro , que feandc dar ao
ditto Mofleiro de Santo Agoftinho, mandara Sua Kxccllencia dedarar
uc os fucc^orcs dc feu eftado , ham pera todo fempre de fer obriga-
a os a dar , c pagar o ditto juro , pera cumprimento dos dittos lega-
dos , por Ihe haverem tambem de fuceder no Alorgado , que o Duque
feu Pay inllituhe , da ditta fua terga , e a conta da qual , fc dao os trin-
ta mil reis dc Juro , que por elle termo ade haver , dos finco contos
do ditto paJrab ; os quaes trinta mil reis dejuro, o ditto Senhor ha-
de comellar a veneer do primeiro dia defte prezente mes dc Julho cm
diaiite, por quanto ate oderradciro dia do mes dejunho defte ditto
anno , correraft pera efta fazenda , e todos os dittos Senhorcs , e fcos
Curadores , forao contentes , que do ditto primeiro dia defte mes por
diante , corra& pera Sua Exccllencia , com declara9a6 que Sua Exccl-
lencja feja obrigado a mandar cumprir os dittos legados , do mcfmo
dia em diante , aftm o da mifta cotidiana , como o dos cazamentos das
orias cmcazo que haja ter9a do ditto feu Pay, como ditto he. Di-
zendo mais que os dittos trinta mil reis dejuro ande ficar pera todo
fempre, obrigados ao cumprimento dos dittos l<^ados, avei.io tcrea
do Duque que Dcos tem , cm que caiba como aftma he dcclarado. E
que tinltab outro fim trattado , cafemtado que femdo cazo , que na&
Jiaja ter^a do Duque que Dcos tem , ou na6 hajam tanto de ter^a por-
que fe pofla cumprir , eftes dittos legados ou alguns dclles em parte
ou cm todo , cm qualquer deftes cazos , dara c pagara o Duque Dom
Thcodozio hofto ocnitor ao monte da fazenda do Duque que Dcos tem,
todo o ditto preyo de quatro centos c outenta mil reis , em que os dit-
tos trinta mil reis dejuro, com que Sua Exccllencia fca , Ia6 eftima-
dos , a reza6 dc dezai'eis o milhar , ou a parte do ditto prelfo , que
na6 couber na ter^a do Duque feu Pay , e na 5 fera Sua Exccllencia
em tal cazo obrigado amanuar palTar os dittos Padroens, ou qualquer
dclles a que a teija nao baftar, cm parte ou cm todo como ditto he,
mas fera outro hm obrigado , a reftituhir a efta fazenda , os redittos
que a tal tempo tiver recebido , do ditto juro , que afim na6 couber
na ter^a do ditto feu Paj , ou fcja& os dittos trinta mil reis , ou parte
dclles ; pcllo que o ditto Juis fes logo ahi pregunta a ditta Senhora
D. Cathcrina , caSua Exccllencia, eaos Senhorcs I'eos Irmaons, eaos
dittos Curadores , c ao Procurador de Sua Altcza , fe tinha& alguma
duvida , ou embargo a clle pronunciar oujulgar por fua fenten^'a , o
ue afim tern trattado e afentado fobre as couzas neftc termo dcclara-
a as ; e por todos foi refpondido , que na& tinhao a ifo duvida nem
embargo algum , antes que Ihc requeriam que afim o pronunciacc , c
julgaOTe por afim o entenderem fer juftica e rezao ; o que tudo vifto
pello ditto Juis pronunciou e julgou por fua fcntcm;a as determina-
foens e afentos , que por efte termo , declarou que tinha tornado , fo
Tom. IV. Qqqit
Digitized by Google
,
Digit'zed by Goo^.
d.i Cafa %eal T^ortugues^a. 4^3
vcnto a miflTa quntidiana , que o ditto Sciihor Duquc D. Joao man-
dou dizcr pella I'ua Alma, equs os dittos quinze rail icis I’c delTeiii
tambcin pera Ibmpre , cm cada hum anno pera ajuda do cazamento dc
huma ortd dos lugares dcfte eftado , pella maneira que o ditto Senhor
ordcnoii cm feu tdlamcnto , como outro fim melhor e mais cumpri-
damciite conftara dos dittos termos : de maneira que dos dittos finco
contos dc juro , ficarad fomentc a fazenda do Duque que Dcos tem,
fento e outenta e hum mil e fettc centos e fed'onta c fette rcis dejuro
no Almoxarilfado de Portal Icgre , dizendo mais que por quanto o rem-
dimento dcftc ditto juro he pouco , e da fazenda de Sua lixcellcncia
quo Deos tem fedevcm ainda muitas dividas a diverfas pelToas que Ic-
nao podem pagar millior que do ditto juro , c ella queria hora difpor
dcllc , e dallo ao Duque D. Theodozio , nolTo Sennor , c dc effeitto
di.fc que o dava c o dcu ao ditto Senhor defte dia pera todo fem-
,
pre , pera que Sua Excellencia tenha e haja os dittos finco contos de
reis dc juro polio ditto Pudrao afim como efta dcfpachado cm fua ca-
,
beiTa pera fi c pera todos fcos herdeiros
,
c fubcc^orcs , c mandc co-
brar c arrccadar dc hoje cm dianto , os redittos de todos dies pera fua
fazemda ; com docIarai,*a6 que delle fc ha& pera fempre dc dar e pagar,
emcada hum anno, os dittos quinze mil reis da ditta inilFa quottidia-
na , eosoutros quinze mil reis pera ajuda do cazamento denunia or-
fa , comforme ao teftamento do Duque que Deos tem c aos dittos ter-
inos dos Auttos dasdittas nartilhas , e outro fim com declara 9 a& que
o ditto Senhor Duque D. I'heodozio nolTo Senhor dara e pagara , a
fazenda do Duque feu Pai dous contos novc centos e outo mil e du-
zentos fetenta c dmis reis cm dinheiro , que he o que os ditt()S cento
c outenta c Imm mil fotte fentos fetenta c fette reis dejuro juftamcn-
te valcm a rezam dc dezafeis o milhar , comforme ao prelTo cm que
Sua Mageftadc dcu os dittos finco contos dejuro , em pagamento dos
dittos duzentos mil cruzados ; os quaes dous contos nove centos c ou-
to mil c duzentos c fetenta edous reis Sua Excellencia hira pagando,
a as polFoas a que fahirem dividxs da fazemda do Duque feu Pay , athc
jmteiramentc fe pagar e fattisfazer todos os dittos aous contos nove
centos eouto mil duzentos fetenta edous rcis, eque cm quanto na&
pagar o ditto dinhetro , pcllo modo que ditto he , refpomueri outro
fim a fazemda do Duque feu Pai com o remdimento do ditto juro , pera
pagamento defuas dividas, ou lhas hira pagando arefpeitto, eporra-
pta, da parte qua IheelUvcr devendo , do prelFo delle; de maneira,
que em quanto S. Excdlencia nao pagar nada dos dittos dous contos
novc centos e outo mil duzentos fetenta c dous reis , a fazenda do Du-
que feu Pai , ou aos acredores della , dard e pagara cm cada hum an-
no pera as diitas dividas , todos os dittos cento e outenta e hum mil e
fette fentos fetenta c fette reis, afim como os arrccadar do ditto juro,
da fazenda de Sua Mageftadc , pello ditto Padra6 dos finco contos de
juro ; e tanto que Sua Excellencia comefFar a pagar os dittos dous con-
tos novc centos e outo mil e duzentos e fetenta c dous rcis , logo lii-
ra vencendo pera fi epera fua fazenda, a parte dos dittos cento eou-
teuta e hum mil e fette feato$ fefenu e fette reis dejuro , que ref-
ponde
Digitized by Google
4> 4 VI. daHiHoria (jenealogica
ponde a dcfafeispor milhar ; c acabando S. Exccllcncia com effcitto de
pagan aosacredorcs da fazenda doDuquc feu Pay, ou a mcfma fazen-
da , todos os dittos dous contos novc centos e outo mil duzentos fe-
tenta c dous reis intciramente na6- tera mais obriga^ad dc pagan os dit-
tos nendimentos dos dittos cento e outciita e hum mil fette centos fe-
fenta e fete ncis de junos , nem de pante alguma dellcs a ditta fazenda,
do ditto Duque feu Pai , nem a feos acnedones , e dahi em diantc maii-
dana cobnan e arnccadan , livnemente pena fi c pena fua fazenda , os ne-
dittos dos dittos cento e outenta e i.um mil e fette centos fccenta e
fette ncis dc juno , fern pon iflb fican nefta , nem outna obniga^ab. Di-
zendo a ditta Senhona Dona Cathenina nolTa Senhona mais , que dif-
punha hona , dos dittos cento outenta chum mil fette centos fccenta
e fette reis de juno , pclla mancina atnas dcclanada , pena que com ef-
feito fc pagucm com dies as dividas do Duque D. Joa6 nolTo Senhon
que haja gloria , pena as quaes Sua Magcftade Ihc fes della mcncc , c
pena que fecem as duvidas que pello tempo adiante podenia haven , na6
dilpondo Sua Alteza do dito juno , emandando S. Exccllcncia cobnan
como attc agona mandou , pon feus pnocunadones , da mao dos execut-
tones que Iho pagavao , pon cllas , e pon ventude do ditto paJna6 , def-
pachado em cabe^a de Sua Exccllcncia fern fazenera pagamento algum
a fazemda do Duque que haja glonia , nem Iho podencin liizen , pon
quanto na6 ha Canta nem proviza6 pella qual fe polfa arnccadan pena
a ditta fazenda, pello que, c pon naA fen provcitto della, pedin pena
iflb novos defpachos e nnovizeens a Sua hlageftadc , Ihc panefeena mi-
,
liton , e mais pnoveitto da fazenda , ceden c trefpafTar no Duque Dora
Theodozio nolTo Senhon todos os dittos cento c outenta e hum mil e
fette fentos e fefenta c fette ncis dc juno , entendendo que efla t^aga-
niento das dividas do monte mais ceito , c mais facil , cm Sua Exccl-
Icneia poiefta via, eque ficam todos os dittos Senhoncs feos fllios,
pello modo que ditto lie , bem emrrcgucs e liuisfeitos do que Ihe per-
temcia haven ,
afim da valia como dos nedittos do ditto juno \ c logo
Senhoncs D. Duante, e Dona Senaffina , eoutro fim pel-
>cllos dittos
[o dittoBclchion Rodnigues Pnocunadon do Senhon D. Alexandne , foi
ditto que emteindiam fen afim bem , c provcitto dc todos , c que da-
va6 feu concentimento a die comtrato , e compozi^aA , c Sua Alteza
o deu cm feu nomc delles , como feu Curador e como tuttor que he
,
do ditto 5cnhor D. Fcllipe feu filho , na melhor forma que em direi-
to fe requere, e o pode fazer; e por a tudo dlar prezente Belchior
Wendcs, Juis dosOrfaons ndla Villa, Ihercquerco logo ahi olecen-
ciado Arcadio de Andrade, cm nome deSua Alteza , e dcs Senhoncs,
que por fi , e feu pnocunadon , prezentes dlavaA , que defic a tudo feu
concentimento , e Auttoridade , c o ditto Juis por dlar ballantcmcnte
imformado do ncgocio, e ter tornado conhecimento dclie dilfe que
em tudo , e por tudo , o aprovava , c dava liccni;a pena fe fazer o ditto
comcerto e que emtrepunha , como logo emtrepos o leu Decretto c
autoridade ordinaria , e m.andava que fc cumprille , e guardalTc pena
fempre , fendo afeittado , e concentido , pello Duque nofib Senhon c
por Sua Exccllcncia foi logo ditto que accittava, econfentia e h^ra
contente
Digitized by Google^
,
Digitized by Google
,,
Digitized by Googlt
da Cafa 'Real ‘Portuguei^a. 4^7
efta prczentc pattente dou licen 9 a no melhor modo que em dircito fe
rcqucre as dittas Abadc^a e Madrcs , pera que poflao vemder as dit-
tas cazas , aa pdToa com q\iem I'e concertarein , e pello prc^o que Ihes
bcm parefcer ; dada cm Lvora fob meu final e fello major de mco of-
ficio a trcs de Oiuubro dc mil e quinhcntos e outenta e quatro annos ,
c trcsiadada afim a ditta Patcntc que ellava afinada pello ditto Padre
Minillro e fellada com o fello defera branca , logo pellas dittas Senho-
ras Abadefa , vigaria e diferettas tbi ditto que fazcndnlTc Partilha d*
fazenda que ficou por fallecimento da Duquezn D. Joanna que Deoj
tern , o ditto Convento herdara , por rel’peito della ditta Senhora D.
Viccncia, c D. Alaria das Chagas fua Irman porambas ferem Ireiras
profo^s no ditto Mofteiro , e filhas da ditta Senhora Duqueza , o que
direitamente coubc as fuas ligittimas , cm que entrou amettade , dc to-
do o afento das cazas principaes em que Sua Senhoria vivco com fuas
anexas , c prctencas , as quaes hora efiao miftiquas , e por partir com
outra amettade dcllas , que coubc a legittima do Senhor Dorn Flugcn-
cio feu Irma6 , que Dcos tern , e partem todas , com o Terreiro do
Pago do Duque nolTo Senhor, e com as Freitas , c rua dosFidalgos,
e as cflrebarias das dittas cazas partem com a porta da Fcira , que vai
pera a rua dos Fidalgos ; e allcm da ditta porta da Feira , ellab duas
cazas por baxo , e duas por fima , que tanibem fam prettenga , e ane-
chas das dittas cazas principaes , cm que o ditto Comvento tambem
tern amettade , e edas duas cazas pequenas partem com a porta da
Fcira , e rua dos Fidalgos , e por detras com as freiras , e quintal das
cazas de Maria Mendes , molher que foi de Antonio de Govea , e com
outras comfrontagoens , com que de dircito devem de partir e comfron-
tar ; dizendo mats que a ditta amettade das cazas com todo feu acen-
to anexas eprettengas foi avalliada cm quinhentos evinte mil reis, e
em tanto foi dada ao ditto Comvento , e que cllas , pellas rezoens de-
claradas na ditta patente , do Padre Minifiro , e com fua licenga c Au-
toridade., ajuntandolTc pera ilfo primeiro em Capitullo , e ten do os
trattados nelegarios . tinhao afentado de vemder , como dc clycitto
porefta eferiptura, oifierao que vendiab , evemdera5 a ditta amettade
dc todo o ditto afento de cazas , com todas fuas anexas e pretengas ao
Duque noll'o Senhor pera ellc e pera todos feos herdeiros e fucegorcs
defte dia pera todo fempre , por prclTo ferto e quantia dos dittos qui-
nliciitos e vinte mil reis cm que forao avalliadas , e Ihe forao dadas
em partilha , do qual preHo , e quantia diferam que tinhao cm feu po-
der hum mandado de Sua Excellencia , pello qual Ihe mandava pagar
cm I,oppo Vaas de Almeida Thczourciro de fua Caza a conta da qua!
provizao o ditto Loppo Vaas de Almeida , Ihe emtregou logo ahi pe-
raute mim notario e teftemunhas adiante nomeadas, duzentos mil reis
cm dinheiro de contado , moeda de prata corrente nefte Rcino , dc leis
fextis ao real os quaes duzentos mil reis logo ahi rccebeo F’ernao
j
Vaas de Siqueira , morador nella Villa pera a ditta Senhora AbadelTa,
e inadres diferettus dizerem Ihe davao como de eileitto dcram poder
pera i(To , cm iiome do ditto Comvento ,
c pera alinar nefta eferiptu-
ra ,
como no conliecimc.ito que ade lazer nas coftas do ditto manda-
Toin.lV. Rtr Jo
Digitized by Google
,
te partem com o terreiro dos paces dc Sua Hxcellcncia , e com rua dos
fidalgos , c por detras com as freiras , e com outras comfrontaijoens
com que dedircittodevam ehajam dc partir, a qual amettade de cazas
dillc qufc houvera por arrematta^am que dellas Ine foi feitta porhuma
fenten^a que houve darclla^ft delRey nolTo Senhor, contra a fazen-
da do Senhor D. Flugencio que Decs tern , de ferviflo , que Ihe dc-
via ; dizendo mais que elle em feu nomc c da ditta Sabinna Antonia
fua molhcr vcmdia , como de effeito veirdeo , por cftc publico eftro-
mento , toda amettade dcas dittas cazas, afim cdamancira , que Ihc
pcrtcnccin , c milhor fe o milhor puder fazer , ao Duque nolTo Senhor
aelle dia pera tado fempre porprcITo c quantia de quinhentos c vinte
mil
Digitized by Googlt
-i.
,
Digitized by Google
50 2 T^ro’Oai do Lav. VI. daHlJlorta ^enealogka
gadas a couza nem a pcflba alguma , e quc promctia e fe obrigava de as
lazcr boas , ao ditto Scnhor, e a fcos hcrdciros , peril c por I'cos hcr-
deiros dcUcs vemdcdorcs e ostirar a pas c Calvo de qualqucr duvida,
ou embargo , que I'obre ellas Ihc feja polio , lob pena dc que na6 o
podendo lazcr llic tornara todo o ditto prcUb , e a liza cm dobro , com
asmais perdas, edannns, eintercircs, cm nomc depena , a qual Icva-
tla , ou na6 , ellc contralto ficara em I'ua I'orfa c vigor ; dizendo mais
quc para tudo ter emantcr obrigava, como deeffeito obrigou , todos
Icos bems moves ederais, dircitos, ehaveres, havidos , c por haver,
e cm expccial o feu Cazal de Sam Joao dc Sarraf'am , citto no termo
da ditta Villa dc Guimaroins , com dcclara^ao que a expecial hipotte-
ca , nao derroge a gcral , nem pcllo contrario , dizendo mais que fe
dczaltoravao , dies vcmdedorcs dc Juizos de leu foro , e de quacfqucr
outros , quc por privillegio tenhab ou polTam ter ; e prometiam ref*
ponder por todo o conteudo nclla eferiptura , c fuas dcpendcncias , pc-
rante as JuftilTas delta Villa Viil'oza , ou quaefquer outras , onde o dit-
to Senhor mandar quc fejam demandados , c cm fee c teftemunho de
verdade , afim o outorgaram , e diflb mandaram fer feito elle ellro-
mento de pura venda , que alinarao, c eu notario , como pelToa pu-
blica accittantc, c cftipullante , ellipullci , eaccittei, dos fobredittos,
cm nomc do ditto Senhor , c das mais partes Abzentes a que pofla to-
car , femdo a ilfo piezentcs por tellemunhas o Lecenciado Domingos
Alvares Lcitte , Dezembargador do Duque nolTo Senhor , e Gafpar
1‘ianco feu Almoxarift'e nelta Villa , c Alvaro Gonsalves molTo da ef-
trebaria deSua Kxcellcncia, eacertidab da liza delta compra -vai logo
abaixo treslladada , e eu Diogo Lopes quc o clcrcvi. O
Lecenciado
Antonio Bottelho Juis de fora nelta Villa Viil'oza , pcllo Duque nol-
Ib Senhor, &c. com al^ada delRci noll'o Senhor , fa^o faber quc no
fivro das raizes do Anno prezente adiantc declarado , fe comtem hum
Item , porque conlla que o Duoue nolfo Senhor comprou nefta Villa a
Gafpar dc Mattos Fialno morador cm Guimaroins , amettade das cazas
da Senhora Duqueza Dona Joanna quc cAa cm gloria mifticas e por
artir afim como Ihe pcrtcnccm , que eftam no terreiro do Pa 90 do
Eluquc nolfo Senhor por prciTb c q^uantia de quinhentos c vinte mil
reis , e partem as cazas todas juntas de huma parte com as freiras della
Villa , com ferventia das Chagas, e com outros pagou defiza, por fer
a parte dc fora , coi enta c tres mil e trezentos e trinta e tres reii e
dous ceitis , quc refcbco Eftevam Rodrigues depozitario dos dittos
bcins , dc que fica verba no livro
,
allinada por mim com o efetivab c
depozitario , ra forma do regimento , e por dellc me fer pedida , elb
Ihc mandci palfar por mim nfinada com o ditto depozitario a fette
,
dias de feverciro. Gafpar Fernandes cfcrivab das fizas por clRci nof-
fo Senhor afes Anno de mil c quinhentos enoventa Annos. Aojuis
qiiatro reis , com o livro , trinta e feis reis Botelho. Eftevab Rodri-
gues, e forab prezentes a tudo asdittas tellemunhas atras nomcadas,
c eu Diogo Loppes o eferevi.
EJeriptura.
Digitized by Googlt
,,
Digitized by Google
5 ©4 do Uv. V I. da Hiflorla (jenealo^ca
vrador , c nella morador , c com terra dos hcrdciros dc Chriftovao de
Morais c da outra banda com terra da Couttada della Villa , e com ou-
tros com que dc direitto deva , e haja de pnrtir , e qiie cllas edavam
contrattadas pera haverem dc vender o ditto Pinhal ao Duque Dom
Thcodozio ,
nolFo Senhor , pello que dilTcrao pei ante mim Nottario,’
e tellcnnmhas ao diante el'criptas , que ellas Priorcza , c Madres , por
eflc publico eftromciitp, vetiidiam, como de cllcitto vemdera6 o dit-
to Pinhal , com fuas terras , e prctencas , emtradas , e fahidas dellc , a
Sua Exccllencia , pera que o haja , e prcten^i a fua I'azcmda , de hoje
pera fempre , com todos os direitos , e au^oins tocantes ao ditto Pi-
nhal, oque tudo cediao etrefpa^avao no ditto Senhor, eem fcos hcr-
deiros e lubce<,orcs , pera o ditto Pinhal , f'azcrcm como de couza fua
propria , a qual vciula Ihc afim faziam por prcll'o e quantia de duzen-
tos mil rcis , forros pera eUas vemdedorns ; os quaes duzentos mil rcis,
prelTo do ditto Pinhal , a ditta Prioreza , e Madres , rccebcra& logo em
dinheiro dc contado , da ma6 do ditto Gal'par Franquo perantc mim
nottario , e tdlemunhas adiante eferiptas , por moedas dc pratta , cor-
rentes nellc Rcino , nas quaes del’pois de por ellas contauas , diferao
haver a ditta quantia dc duzentos mil rcis , porque Ihcs afim vendiam
o ditto Pinhal , por rcccbidos , e fe ouveram por pagas , e emtregues
dellcs , e dilera6 dava6 como de elFeitto deram , por efte publico ef-
tromenro ouitta^ao dos duzentos mil rcis a Sua KxccUcncia , c ao dit-
to Gal'par Franco , que Ihos emtregou , e aos officiacs do ditto Senhor,
por cuja ordem Ihos manJaram emtregar , a pagar , dizendo niais que
de hoje pera fempre demittiam de fi todo o direito , e au^am , domi-
nio , polle, civel , e nattural , que ellas , eo ditto Coravento tinham,
e podia6 ter no ditto Pinhal , e tudo trcfpa 9avam no ditto. Senhor
Comprador , e Ihc deram , e otrogarab que logo por fua conta polTa
mandar tomar a polfe do ditto PinW como Iheparefcer, porAuttori-
dadc dc JuAi^a , ou fern clla , e tomada , ou imo tomada , a ditta pof-
fe, cllas porcftc publico Eftromento ahaviam pordada, cfecomftit-
tuhiam porcollonas, clmquillinas dclle , an nomc do ditto Senhor,
e o pefl'uhiam cm feu nome , e promettcram , e fc obrigaram de era
tempo algum cllas, e o ditto feu Comvento , e a fubcejoras dcllc,
nab viriam contra efte Contrato de venda ; e que acontecendo niover-
ce alguma demantia , entre o ditto Comvento , e Sua ExceUenda ou
fcos fubcc^orcs , pdTuhidores do ditto Pinhal , que o ditto Comvento,
e as Madres dclle nab fejam ouvidas cm Juizo, porrezam do ditto Pi-
nhal com os dittos Scnliores ,
e pdliih.idorcs ,
fern primeiro depozitta-
rem primeiro , realmente , c com efleitto , cm podcr do Thezourciro
de Sua Excellencia ou de ejuem clle ordenar , os dittos duzentos mil
, fern o ditto Thezourciro , ou pefToa em cuja mab fc fizer o
rcis ditto
depozito , dar a dies fian^a porque de agora pera entam , os ha por
abonnados , pera o ditto effeito, c cm quanto nab fizerem o ditto de-
pozitto com effeitto, ferU denegado a cllas Madres , e feu Comvento,
toda a Audiencia e au^am , c em tcAcmunho de verdade , alim o ou-
trogaram , c mandarab fer feitto efte eftromento , que alinaram por
fuas maons , e eu Nottario , como pelfoa publica , afeittante , c efti-
pullante
Digitized by Google
,
de fiza , por comprar a pertbas Privilligiadas , des mil reis que reccbco
Ellcvani Rodrigues . depozitario dellcs bems , de que fica verba no
livro por mim artnada , como depozitario, e el'erivao na forma dore-
gimento , e por dcllo me fer efta pidida lha mandci paf9ar por mim
artnada com o ditto depozittario , a vintc hum dias de Mar^o , Gafpar
Fernandes efcrivam das Sizas , por elRei nolfo Scnhor a fes , Anno do
nafeimento de nortb Scnhor Jezus Chrifto de mil e quinhentos fetteiv
ta e fette Annos. Cordeiro. E dirtcram mais a ditta Prioreza c Ma-
dras que por quanto ellas vemdiab o ditto Pinhal , a Sua Excellencia
comfoi me a pattente , c licen^a , que tinha6 do feu Provincial pera
coni o prertb c dinheiro dclle , que fao os dittos duzentos mil reis,
comprarcin algum Pam de renda , o que tinhao ja comtrattado fazer
e comprar
;
que ellas , por efte publico Eftromento , fe obrigavam a
dar a S. Excellencia a eferiptura , porque artm comprarao o ditto Pam
de renda, pera conftar deque com o ditto dinheiro o comprarab , e
obrigarao asdittas Madras , todos os bems do ditto Comvento a faze-
rem boa e de pas , efta vcmda , oque tudo eu notario alcntei cm no-
me de S. Excellencia , e dos mais auzentes , a que toquar porta , como
ditto he , fendo a tudo prezentes por teftemunhas , Francifco Cordei-
ro , Taballiab de nottas em efta Villa , e Manoel Vas , Criado do dit-
to Senhor, e Antonio de Pinna, morador emEftremos eftando em ef-
ta Villa Vilfoza, e Eu Diogo Loppes , publico nottario , por Autto-
ridadc Real , em todas as couzas tocantes ao Duque norto Senhor,
que efto eferevy , e em meu livro de nottas toniey , edellc efto terei,
c com o ditto livro concertei , e aqui de meu publico final alinci , que
tal hil.
Digitized by J^at'Oglc
,,
,
Digitized by Google
;
,
Digitized by Google
510 ^rovas do Liv. V1, da Hifloria (jenealogica
Eu o Duquc &c. fago fabcr aos que eftc mcu Alvara virem de
procura^ao , que cu dou poder a Sebaftiao Loppcs da Cofta , incu Al-
inoxarilKc ndla Villa Vifoza , pcra que pormim , ccm mcu nome, to-
me polFe da Herdade de Fatella& , citta no tei mo della , que comprei
a Jorge da Frotta , morador iia Cidadc de Lixboa , e da diita pofle ta-
ra palFar Inlbtiincnto nas eoftas da elcreptura , que I'e fes da compra
da ditta Herdade , a que fc ajuntara eftc mcu Alvara. Simao, Pinheiro
o fes cm Villa Vilbza a trinta ehum dcDezcmbro de mil cquinhentos
outenta c I’ettc ; a qual Herdade , he a que I’c chama da Brazia. s: Ca-
thcrina. — Aft'on^'o dcLuccna. s Eftevao Nunnes Efta^'o. e: Regil-
tado na Chanecllaria iblhas duzentas c dczal'cis. Rodrigo Rodrigues.
Eferiptura
\
A. Digitized by Google
,
,
Digitized by Goo^Ic
,
Digitized by Google
514 ^rovas do Uv. VL da Hiftorta (jenealo^tca
Digitized by Google
j
,,
Digitized by Google
Turovas do Ltv, VL da Hlftorla (jenealo^ca
Ha VofTa Magcftade por bem como adminiftrador do eftado , e
caza de Bragan^a , e bem anm como lubcelor quc foi do Mcrgado da
Crus, dc dar poder aos Doutores Antonio de Souza Tavares , e Rodri-
go Rodrigues de Lcmos do Dezembargo de Vo(Ta Alageftade , e Dc-
zcmbargadorcs dos Agravos, da Caza daSuplicalfam , c da Junta da Fa-
zenda domefmo Ducado , pera que ambas juntamcntc , oucada hum
dellcs pofTam hunir , e vincullar ao ditto Morgado da Crus pera lem-
pre os mil cruzados dc yuro que o ditto Ducado tern afentados nos
Almoxarifados de Portalcgre , e Elvas , comforme a Inftitui^a 6 delle
na manelra adrna dcclarada , pera VolFa Magcftade vcr. Logo pellos
dittos Procuradores cm prezentja de mim Taballiam e teftemunnas ao
diante nomeadas e por mim rcconhecidas foi ditto , e requerido , que
por quanto Sua Mageftade no ditto decretto havia por bem , de vin-
cullar , e unir ao ditto Morgado da Crus , os mil cruzados de Juro
que llie pretcmciam pella apoftiila do Padram , dellcs afentados nos
Almoxarifados de Portalcgre , e Elvas , dies dittos Procuradores em
vertude da ditta Procuralfao , uniam , c anexavam , em vincullo de Mor-
gado prepetuo pera fempre , os dittos mil cruzados , a faber trezentos
c des mil reis , afentados no Almoxaritfado de Portalcgre , e noventa
no de Elvas , ao Morgado da Crus , cm cumprimento da difpoziflaO
delle , na forma de fua Imftitui^ao que ordenna que todas e cada hu-
nia daspelToas, que fubcederem no ditto Morgado, tenhao obriga^am
dcacrefcntar com mil cruzados de renda , e de os vincullar , e unir pe-
ra fempre a clle , ou em yuro bom , ou cm bems dc rais quc fegura-
mente os poftam remder, pera qne tenhao a mefma natureza que tern
os bens do ditto morgado a clle vincullados , pera que nunca em tem-
po algum, fejam vendidos, alheados^ ou efcambados como he decla-
rado cm todos os bems da Inftitui^ao , e vincullo do ditto Morgado
da Crus, e fejam imidos a clle em vincullo perpetuo, pera que fejam
fempre yuntos , unidos , e vincullados em Morgado , e na 6 podcrem
fer partidos , nem apartados , ou hipotccados , ncm nellcs podcra ha-
ver preferip^am immemorial , ncni ter lugar hipotcca , nem fcn90 que
nellcs fe fa9a , ncm por cauza de dottc , ou Arras , ou alimentos , ncin
por qualquer outra couza publica , nem piedoza , nem por via de tef-
tamento , ou contratto , nem ultima vontade , ncm por outra alguina
maneira alheados, como bem alim he difpofto nas clauzullas do ditto
Morgado da Crus , fereferem ; com dcclaralfam , quc fc em algum tem-
po ofubedfor ou fubcdforcs, que pcfuhircm e adminiftrarem o ditto
Morgado , por comviniencia , que pera iftb fe pofta ofterccer com li-
ccii9a de elRey , vemderem ou trocarem ou cfcambarem , ou de qual-
,
quer maneira alhearem , os dittos mil cruzados de yuro ou parte del-
,
les, na 6 pofta rcccbcr a feu poder, nem de fees ofliciaes, odinheiro,
porque foi vendido , ou trocado ; antes feya logo depozitado em ma 6
de pdfoa fegiira e abonada por Autoridade de yuftiflb pera dellcs fc
,
comprarem bems de rais livres , e dezembargados que nao tenhao ou-
,
tre vincullo ou cmcargo ncm obriga9am , ou cm outro yuro mclho-
,
Tado, com asmefmas condi90cns dc bems livres pera que fique uni-
,
tlo, e vincuUado ao ditto ^loigado da Crus, coin as callidades, con-
«iiiroctis
c ,
,
U EIRcr fa^o faber aos que eftc meu Alvara de Confirma^ifi vi-
Num. 24T.
>rera que por parte de Dom
Theodozio Duque deBragan 5a, edc
Barccllns meu muito amado, e prezado fobrinho filho do Duqiie IX An.
Joafi que Deos pcrdoc, me foi aprefentado hum Alvara do Senhor
Rci D. Scbaftiafi meu fobrinho que fanila gloria haja per elle affina-
do, comhua poftilla ao pee tambem por elle do que tudo otrcslado
he o fegninte. Eu ElRcy fa^o faber aos que eftc Alvara virem que
havendo rcfpcito ao que na pcti 9ao atras eferita diz o Duque de 3ra-
gan^a meu muito ani.ado , e prezado fobiinho , e vifto como minha
tenjao nao ibi conceder privlllcgios aos Maopoftciros dos Cativos
nem
Digitized by Google
5 I 8 ^rovas do Uv, VL da Hlfloria (jcneah^ca
ncm da Trindade ,
fcnao fcndo pcIToas de qualidade que autuamentcl
pc^ao aseiVnollas como comumniente fcula , ey por hem , emepraz,
quc os moradores da Villa de Villa Vi^ofa , e feu termo , que nao fo-
rcm della qualidade na& gozem dos dittos privilegios dos Cativos , e
da Trindade pcra deixarein defer eleitos, edefervirem nos cargos, e
officios do concelho , e que daqui cm diante poira6 fer eleitos pcra os
dittos officios , e os llrva& fern embargo dos dittos privilegios , e de
quacfquer fenten^as da Rclaca6 que nellc cafo haja em contrario por-
que alii o ev por hem , e meu Icrvi^o \ e mando a todas as jufti 9as,
officiacs , e pclibas a que o conhccimcnto difto pertcnccr que cumprao,
guardem , e fa^'ao intciramente comprir , e guardar die Alvara como
Ic nolle contem , o qual ey por bem que vallia , e tenha for^ , e vigor
como fefolFe Carla feita em meu nome por mjm adinada , e pallada
per minha chancclaria , e polio quc per ella nao feja palFado fern em-
bargo das ordena^oens do fegundo livro titulo vinte quc o contrario
defpoem ,
Gafpar de Seixas o fez cm Lisboa a quinze de Outubro de
mil quinbentos fetenta e dous , Jorge da Colla o fes cfcrcvcr. Pollilla.-
Ey por bem que o meu Alvara acima eferito fecumpra, eguarde co-
mo fe nelle coiuhem nos privilegios dos Cativos , e da Trindade de to-
das as Villas, e lugares do Duque de Bragan^'a meu muito amado , e
prezado fobrinlio ,
e mando as julli^as a que o conhccimcnto difto per-
tcnccr que afli o cumprao , e fa^ao comprir , e ella apollilla me praz
lie valha
,
e tenha for^a , e vigor polio quc o elfcito della haja de
3 urar mais de hum anno, eque. nao feja palFada polla chancclaria fern'
c/nbargo das ordena^oens que o contrario defpoem , Jorge da Colla o
fez cm Evora a dous dias de Janeiro de mil e quinhentos fetenta e tres.,
Fedindome o dito Duque D. Theodofio por mcrce quc por quanto elle
era ,o filho mais velho Barain liilimo que ficou por lalecimento do Du-
que D. Joa6 feu Paj , quc Deos perdoc , que herdara , e fuccedera fua.
Cafa , e terras , c Ihc pcrtencia o conteudo no Alvara nefte tresladado,
ouvelle por bem de Iho firmar , e villo feu requerimento por muito fol-
gar de Inc lafer mercc tenhoporbem, e Iho confirir.o , e ey porcon-
firmado per fucccHao , e confirma^ab , e mando quc fc cumpra , e guar-
dc intciramente alii , c da maneira quc nellc fc contem , o qual quero
*
quc vallia , tenha for^a, c vigor como fefolFe carta feita emmeu no-
me per mym alFmada , e palFada per minha chancclaria fem embargo da
ordena^ao do fegundo livro titullo vinte que diz que as couzas cujo
ett'eito ouver de durar mais dc hum anno paffiem por cartas , e palFando
por Alvaras nao valha6. Miguel da Colla o fes em Lixhoa a uous dias
domes dejunho demil quinhentos noventa edous Eu Ruy Dias de
Menezes a fiz eferever.
Jilvard
,
U E1Rc 7 fa^o faber aosque cfte alvara vircm que porminha or*TSJiity» -9x9
ilcnj , e mandado
,
eftd concertado Cafamento , entre Dom Thco
dofio Duquc dc Bargan^a , e de Barcclos, meu muito amado , c prc- An. 160^.
zado primo , c Dona Anna de Vclafco filha de Joa6 de Velafco Con-
dclbblc dc Caftella , meu primo , e de Dona Maria Giron
, Duqiicza
de Frias fua mulhcr , I'obrc o qual fe fez cfcritura de Capinila9.a6
UC oiitorgara& Dom Francifco Gomez de Sandoval cRoxas, Duque
3 e Lcrma , Marques de Denia meu primo, emS. Louren^o oReal ao
primciro dia de Julho do anno paHado de mil ieis centos cdous pc-
rante Miguel Rodriguez Eferivao donumero da Villa do Efeurial por
procura^ao cfpecial do ditto Duoiie de Bargan^a e o dito Condeef-
,
table perfi, e como marido da dita Dona Maria Giron Duqueza de
Frias, e como pay legitimo adminiftrador da dita Dona Anna de Ve-
lal'co fua filha
,
naCidade deValhedolid aosfctc dias domes de Julho
do dito anno, perante Bras Lopez Calderon Eferivao Real, e publi-
co da ditta Cidade , a qual eferitura traduzida da lingua Caftelhana cm
Portuguefa he a que fe fegtie. O que fe capitula e alfcnta por o Sonhor
Dom Prancifeo Gomes dc Sandoval e Roxas , Duque de Lerma Mar-
qiies de Denia , Comendador mayor de Caftella
, Sumilher dc Corps,
CavallicriiTo mayor dcElRey nolTo Senhor e do feu Confelho dcel-
tado em nome , e por podcr cfpecial que tern do Senhor D. Theodo-
fio femindq dc.«.e ncme Duque de Barganca
,
c dc Barcelos , Marques
dc Vwla Vicofa , Conde de Ourem
, Conde de Arrayolos, Conde de
rcnafiel Senhor de Monforte
, c de Montalegre , Condcftablc dos Rei-
"os eSenhorios de Portugal, c polo Senhor D.
Joa6 de Velafco Con-
dcft^le de Caftella e Lea6 Camcreiro mor d’ elRcy noftb Senhor c
, ,
feu Copciro mor do feu Confelho deftado c Prefidente de Italia Du-
, ,
que da Cidade de Frias, Comic de Haro, Conde deCaftilnovo, Se-
nhqr dasCafas dc Vclafco e dos fete Ifantes dcLara para concluir, e
,
cfteita^ o matrimonio e Cafamento que porordem evontad; deSua
,
Alageftade c por fua real autoridadc fe ha tratado e acordado fe cele-
bre , econtraia entre o dito Senhor Duque de
Barganca , e a Senhora
Dona Anna dc Velafco filha mavor legitima do dito Senhor Condef-
table de Caftella c da Senhora Dona Alaria Giron Duqueza dc Frias.
,
I Que antes de todas as coufas fe ha de fijpricar a Santidadc do
noifo muy Santo Padre Oemente Offavo que de fua benignidadc
, , e
gra^a Apoftolica difpenfe com os Senhores Duque de Barganca e Do-
na Anna ^Velafco, habilitando-os para poder celebrar econtraer eftc
matrimonio , c removendo o cmpedimento Canonico que refulta do
parentefco dc confanguiniilade que ha entre os dittos Senhores.
II Que concedida a dita defpenfa^ad por & Santidade e logo que
lya
Digitized by Google
5 20 '‘Trovai do Liv. VI. da Hillorla ^eneah^ca
fcja trafilloo breve della o Senhor Diique dc Lerma reprefentando a
pciroa do Senhor Duque dc Barganja polo podcr el'pccial que para ef-
te ctlcito tern , e a Senhora Dona Anna dc Vclafco , promete dc ufar
do dico breve, e derpenfa^ao cprccedendo as Iblcmnidadcs que reque-
rem os Sagrados Canoncs, e o Santo Concilio de Trento (c defpofa-
rao , e calarao nefta Cidade de Valhedolid por palavras que fa^ao le-
gitimo , c verdadeiro matrimonio dc prel'cnte , legundo a ordem dc
Santa Igrcja Catholica Roinana , o qual aprovara , c rctificara o Se-
nhor Duque de Bargan^a tanto que chegar a I'ua noticia que le fez e
contraio em feu nonie per o Senhor Duque dc Lerma , c dc fua apro-
ba^ao , eratifica9a6 mandara ao Senhor Condcftable, e aSciihora D.
Anna teftemunhn cm forma.
III Que o Senhor Condcftable dc Caftclla portodo omes d’ Ou-
tubro dclle prezente anno , c per fua conta , e a fua cufta mandara a
dita Senhora Dona Anna fua iilha at6 a por nos confins e arraya que
por a parte deBadajoz devide eftes Rcinos de Caftclla do dc Portugal
aonde o Senhor Dorn Inhigo de Vclafco Conde de Haro a entregarS
ao Senhor Duque de Barganga , que aquelle no mefmo tempo hade
chegar a dita arraya c fitio para a rcccbcr que fera pola menha , e a
bora que polFao chegar antes dc comer a alj^u lugar ou fitio dentro de
Portugal cm cuja Igrcja polTao ouvir milla e receber as ben^oes e ve-
lajoes nupciae.s.
IV Que atento que ElRcy nolTo Senhor cm confidera^ao dos gran-
dcs mcrecimcntos do Senhor Duque de Bargan^a , c do grande paren-
tefco que tern com Sua Alageftade c dosmuitos , e muy llnalados fer-
R^s,
viij'os que os antccellbres del'ua Cala tern feito aos Senhores c
o dito Senhor Duque e feu Pay a S. Alageftade , e a ElRey nollo Se-
nhor que haja gloria , c para que haja eft'eito efte cafamento , e ma-
trimonio , c por fua caufa e contcmpla5a8 entre outras mcrccs aba fei-
to ao Senhor Duque , dc Ihe dar liccnja e faculJadc , para que por
tempo dc vinte annos que hao de come9ar a correr depois dos largos
dias da Senhora Dona (Jatherina fua may e que I'e haja acabado outra
lieenga que o Senhor Duque tern por outros feis annos, polFa cmca-
da hum dellcs fazer trazer da India Oriental trezentos quintacs dedro-
gas decertas cfpeciarias francos elivres dedircitos, fegundo que mais
articularmcnte fe dcclara na cedula Real da dita merce cm que Sua
S lagellade ha fido fervido dedotar a dita Senhora Dona Anna, arece-
be , e accita o dito Senhor Duque de Lerma em nomc do Senhor Du-
que dc Barganga per dote, eftimado em cem mil ducados Caftclhanos
ue fizem e montab trinta e fete contos equinhentos mil maravedis,
3 os quaes o Senhor Duque de Lerma faz , e conftituye devedor mani-
fefto ao Senhor Duque dc Bargan^a polo dito titulo e caufa do dote
rcccbido com a Senhora Dona Anna bem alii como fc real , e vci dadei-
ramente os houvera recebido , e de prefente os rcccbcra de Sua Magef-
tade e da Senhora Dona Anna em uinheiro de contado e ouvera paf-
,
fado de fua mao a fua.
V Que de mais e alcm dos ditos cem mil ducados em que clRey
noftb Senhor dota a Senhora Dona Anna hade haver alii mefmo por
,
augmento
Digitized by Goo*
,
Digitized by Googl
,,
Con Jdtablc , ou da Scnhora Duquera feus Paj’s ) hade cftar ncm fear
obrigada a trazer a cola^ao , e parti9ao os cein inil ducados dc que S.
Wageftade Ihe tem feito mercc por caufa , e contempla^ab dcftc n'a-
triiiionio , e para dote delle na forma que fc declara no Capitulo quar-
to porque fe ha& , e devein ter , e julgar para em tal cafo por bens ad-
vcnticios , e proprios feus , avidos por doa^ao Real tcita per contem-
pla9a6 de fua pelfoa , e na6 per oiitra alguma confidera9a6 , c para ma-
yor abundancia ( fe ncccfTario for) defde logo fe ha de pedir , epede i
c dez mil ducados que foma , e monta trinta e feis mil e feilcentos e I
Capitulo antes delle e h fezao for viva a Senhora Dona Catucrina nnay
do Senhor Duque dc Bargan9a , nao fc lia de entender ter chegado q
prazo , e termo em que fe ha dc fazer a tal reftitui9a& , e paga do di-
to dote , e arras , atfi que fejab palTados quatro annos contados defde
o dia que o tal cafo fucceder , para o tempo dos quaes nab hab dc cor-
TtT intrelTos do dito dote , e arras , ncm reditos do cenfo , que para
d’ alii adiante palTados que fejab os ditos quatro annos ha dc iicar im-
pollo , e fituado na forma , e da maneira que le contem no Capitulo
uftavo.
XIX Qiie fuccedendo que o Senhor Duque de Bargan^a a quern ^
Deos guar^ muitob annos, iallcja , e mpira iem deixar hilios ncm
I
decen-
j
Digitizftfi hv Guoqli'
da Cafa "Real Tortugues^d. 525
decendontes fobrcvivendo a Senliora Dona Anna , e qucrcndo Ecarfe a
vivcr no Reino de Portugal para etn tal cafo , e aconteciincnto le Ihe
hade dar, e dclUe logo felheaflinala a Villa deArrayolos, mie he do
dito Senhor Duque , para que a haja ^ e tenha por todos os dias de fua
vida , e a pefTua com o Scimorio , e vaflTalagem , e com todos os direi-
tos , e rendas , padroados , e provifoes de benefficios , officios , e alcay-
dcria e com tudo o mais que I'e foe ter por anexo , e pertencente a
,
dita Villa ,
como o tern , e poflTue o Senhor Duque , e fern
fegundo ,
e
que difto llie nem falte coufa algua por todo o tempo que
mingue ,
como dito he viver , e tiver fua habita^ao a Senhora Dona Anna no
dito Reyno de Portugal, perfeverando toda via no eftado deviuvez,
que dcbaxo defies dous modes, econdi^oes, o Senhor Duque deLer-
ina em nome do Senhor Duque de Barganfa faz a dita conceffao a Se-
nhora D. Anna da dita Villa para que a aja , e tenha demais , e alem
do que ouver de aver , e ouver por leu dote , e arras , e bens parrafre-
naes , multiplicados , eadqueridos.
XX Qiie fallccer.do o Senhor Duque dc Bargan^a em tempo que
ficar menor dc idadc o fllho , ou fiJha , neto , ou neta que por fua mor-
tc ha de fucceder em fua Cafa , eftados , c morgado , a tuteria , e cura-
doria do tal filho , ou neto , filha , ou neta deicle agora para entao fe
ha de difeernir , e fica difeernida na Senhora Dona Anna , para que a
reja, egovernc
como tal tutora, ou curadora adminillrando apelToa,
e cHados dotal foceffor nelles com dedaragao, que em quanto for w-
tora , c curadora de feus filhos , e em quanto tiver o governo da dita
Cafa , e eftados , nao poderao fer admitidos a officios da cafa , e fervi-
90s do Senhor , ou Senhora , que ouver fuccedido nella peftbas , ou
pclToa algua que na6 fcja6 naturaes do dito Reyuo de Porugal , e que
dtirando a dita tutoria e curadoria ,
e o dito govemo , na& fera6 pro-
,
vidos dejuro perpetuo , nem de por vida da fazenda da dita Cafa,
nem dos officios della de fazenda , ou juftiga , e dcluas terras, e efta-
dos nem das alcayderias , e tenencias de feus Caftcllos , nem das Co-
inendas , ou benefficios de feu padroado , e prefenta9a6 , fena6 cs natu-
raes do dito Revno que a6lualmcnte forem
,
ou aja6 de fer Criados da
Cafa , ou ValTallos aella ,* e que fazendo-fe algua coufa em contrario
defta capitula^ao tudo font nullo , e que nefta conformidade oaja ds
prometer , e prometa a Senhora Dona Anna antes de come^ar a ufar
eexercitar a dita adminiftracao , eafli mefmo que per o tempo durar,
nao fara auzencia dos ditos eftados , fenao for temporal , ou por cau-
, ou neceffaria c tal que boamente nao fe pofta efeufar.
fa precifa ,
DIgHized by Google
, ,,
Digitized by Google
^
da Cafa %ed Tortugueis^a. 527
nhor Dom Joao dc Idiaqucz , e o Conde dc Nieva , e D, Pedro Gon-
zalez dc Mendoza, eDom Joa6 deSariis, e Ruy Mendez deVafeon-
cellos , e Dom Martim Alfonlb , e Dom Pedro Franqueza , c Sua F-x-
cellenda do Sciihor outorgante j que dou fee conhezo o adinou. O
Duque de Lcrma , Marques de Denia. Eu Miguel Rodriguez eferi-
vao J’ clR.ey noflb Seiihor , edonumero da Villa doEfeurial prefeiite
fuy ao que dito he com asditas teftemunhas, c outorgante, eoafli-
ney emtellcmunho deverdadc Miguel Rodrigues Efcriva&.
E o Senhor Condeftable de Caftclla por fi, cconio marido , e
conjunta pellba da Senhora Dona Maria Giron Duquefa de Frias fua
mother e como pay e legitimo adminiftrador da Senhora Dona Anna
dcVclalco filha mayor legitima dosditos Senhorcs, avendo vifto c li-
do ella Capitulaza& fe obrigou , e dcu fua palavra por fi , e por as di-
tas Senhoras ao comprimento dcIIa , e a que a guardarab , e compri-
ra& , como nclla vav dcclarado , fern exceptuar , nem refervar coufa
algua , para cujo e/leito as ditas Senhoras derab ao dito Senhor Con-
deftable poder comprido dc que eu o cfcrivab dou fee c o aflinou em
Valhedolid a fete dias domes dejulho demil feifeentos e dous annos
ao qual forab prefentes por teflenuinhas os Senhorcs D. Diogo Hen-
riquez dc G'lfmab Conde de Alva dc Lifte, Dom Henrique de GuP-
mab Conde dc Olivares , Dom Francifeo dc Rojas e Sandoval Marques
do Cea Ibom Luis dc Cordova c Cardona Conde de Cabra , Dom
,
Digitized by Google
, ,
Digitized by Google
,.
REY.
Anrique de Soufa.
Num. 243
An. 16} 8.
EU ElRey
refpeito
e de Barcelos
fa^o faber aos que efte men alvara virem , qne tendo
aodevido que comigo tern D. Joa6 Duque deBragan^a^
meu muito amado , e prezado fobrinho , c ao que fe tra-
,
tou nas capitulators que com elle fe fizerab para elfcito decafar com
fua molher a Duqueza D. Luiza Francifea ne Gufmab fillia dos Du-
ques de Medina Sidonia , pelos muitos mcrecimentos , e fervitos de am-
bas as cafas , por tudo o que he muy digno da lembranca que eu del*
le tiver, e muito jufto que fe veja nelie , e em feus uefeendentes o
devido gallardao , erefpcitando outro ft por todas eftas confideratocs
e pella muita eftimatao que fempre iis de fua pclToa , qua6 merccedor
he detoda ahonra, emerce que Ihefizer, tendo porcerto, dequem
elle he, que me fervira comomefmo animo, com que tegora ofez,
refpondendo inteiramente ao que fempre fizerab feus afeendentes , cu-
ja memoria me he muy prezente no lervito dos Senhorcs Keys meus
prcdecelTores , e porfolgar muito deem tudo Ihemoftrar a muito boa
Tontade que Ihc tenho , Hev por beni , e me praz de Ihc fozer mcrcc
de Ihe prorogar por tempo demais vinte annos alicenta que fc conce-
deo a Duqueza D. Catherina fua a\-6 , e depots fe prort^ou por vinte
annos ao Duque D. Theodofio leu pay para que pudelTe mandar tra-
zer da India , em cada hum anno cem quintaes de cravo , e cento de
canella , e cento de noz, ou em feu lugar outros cento de cravo, cu
canella , forros de dcrcitos , tudo comprado por feu dinheiro , ou de
quaefquer pcIToas que por elles , e fua commilTab mandalTcm trazer a
tal efpcciaria das ditis partes , e que acontecendo que cm algum an-
no, ou annos nab pudcirem vir da India, por qualquer cauza que fof-
fe.
Digitized by CiOOglcJ
di Cafa ^al Tortuguei^a. 531
fc todos OS ditos trezentos quintaes de efpeciaria por intciro fe pu-
,
ddle trazer em cada hum dos annos fcguintes a quantidade q.;c para
comprimento dclles faltaffe, fern delJa lepagarcm direitos, eillo alcm
dos ditos trczcntos quintaes , que cm cada hum anno podiad mandar
trazer , como mais largamente fe conthem nas provizoes aue di(To fe
fTarao ao dito feu pay e av6 , da qual liccn^a ufara o aito Duque
K om Joa6 pello dito tempo de vinte annos , alem dos vinte que fe
prorogara6 a feu pay na forma contheuda nas provizo& refferidas o •,
fendo cazo que falle^a antes de gozar inteiramente defta merce gofara
ddlas peilos annos que eftiverem por comprir quern herdar fua cafa.
Pello que mando , ao meu Vizo Rey , ou Governador do Eftado da
India , que hora he , e ao diante for , e ao Veedor de minha fazenda
daquellas partes que deixem embarcar em cada hum anno ao dito Du-
que nas naos que para o Reino vierem os ditos cem quintaes de cravo,
e cento de canella , e cento de noz , ou cm feu lugar outros cento de
cravo , ou canella forros de todos os direitos peilos ditos vinte annos,
alem dos vinte que fc prorogara6 ao Duque feu pay fe ainda nao efti-
verem compridos. E outro fy mando, ao Provedor , e ofEciaes da caza
da India que faga6 defpachar , e dcfpachem ao Duque em cada hum
anno dos ditos vinte as ditas Drogas fern que porrezab dcllas, fepa-
guem direitos alguns na dita caza , ncm confulado , e que nenhus con-
tratadorcs polfao pretender nem pertendao , nem qucirab que o dito
Duque Ihes pague couza alguma de dereitos , que fedevao das ditas
drogas pello tempo reft'erido , por quanto Ihe fa^o merce della licen-
5a livrc de todos os direitos , e cftc alvara fecumprira inteiramente,
fein duvida , nem embargo algum , e vallcra polio que feu cll'cito aja
de durar mais de hum anno , e que na6 palTc pella Cliancellaria fein
embargo da Ordena^ao do livro fegundo titulos trinta e novc , e qua-
rciita , que o contrario difpoem , c pello que toca a meya annata tern
dado fian^a o Duque , a pagar o que fe determinar que deve defta mer-
ce , Manocl Pereira o fez em Madrid aos oito dias do mez de Mayo
de mil c Icifccntos e trinta e oito annos. Diogo Soares o fes eferever,
REY.
O Duque de Villa hennofa Conde dcFicalho.
Digitized by Coogle
,
da Coda. =
Regidado nacaza da India no livro trinta c lium dos rc-
gidos a folhas quatrocentos eoitenta e tres cm dezoilo dc Abril feil-
centos e trinta c novc. s
Joze dc Touracs.
E nao diz inais o dito alvara , que tresdndey do proprio bem c
ficimentc aqiic inereporto. Lixboa fete dc Marqo de mil c feifeentos
e fincoenta e dous. E eu Manoel Teixeira de Car\aliio eferivao dos
feitos e judiilicaijoes da fazenda do Ducado dcBraganja a fiz eaflincy.
Num. idLcL. ElRej fa^o faber aosque ede men Alvara virem que havendo
' *./ cu refpeito aos miiitos , e grandes ferviqos e mcrecimcntos do Du-
“
An
' *
' que de Bragan^a e dc Barcclos Uom Thcodofio men muito amado , c
prezado primo feitos ao Senhor Rej Dorn Sebadiao meu primo que
Dcos tern, com hoqiial feachou nabatalha de Alcazar efoi nella ca-
tivo , e ao que fes a ElRcy meu Senhor c Pay que eda cm gloria nos
focoi ros de Li.sboa com muita defpefa de fua fazenda e outras coufas
e aos que confto c efpero que clle fempre fa^a comformc a quem he e
ao que fizerao os Duques feus progenitorcs no fervi^ dos Senhores
Revs palfados c da Coroa do Rcyno e tendo outro fy refpeito ao con-
junto devido que comigo tern , e aver ora dc cafar com D. Aima de
Velafco fllha do Condcdavel de Cadclla meu prime do meu Confelho
do edado e meu prefidentc do meu Confelho Real dc Italia o qual ca-
famento fe tratou com minha autoridade Real e por meu mandado , e
ucrendo eu, por todos eftes refpeitos c concidera^oft fazer merce ao
a ito Duque comformc aellas, e ao amor, e boa vontade que Ihe te-
nho ecomfiando, e tendo porcerto que fempre mefabera, fervir to-
das , as que Iheiizcr hej por bem de Ine fazer merce que a licenqa que
tern D. Cathcrina , muito minha amada c prezaJa Tia , may do dito
Duque para em fua vida poder mandar trazer da India , em cada hum
anno cem quintaes dc cravo e cento de canclia , c cento de nos , ou cm
feu lugar outros cento decravo ou canelia forros dedcreito tudo con-
prado por feu dinheiro , ou dequacfquer pciToas que porella c I'ua co-
miijao iiiandarcm tra2a:r a tal efpcciaria das dims partes , c one acenu;-
cendo que emalgum anno ou annos naft polTa vir da Indfa porqual-
quer caufa que i'cja todos osditos trefentos quintals de efpcciaria por
intciro acantidade que pera comprlnicnto dcllcs faltar fc pclIa tiazcr
, cm
Digitized by Coogk
da Cafa ^al Tortugues^a. 533
em hum dos annos fcguintcs fcm pagarem dcreitos , e lAo aleiit
fe della
dos ditos trei'entos quintacs hum anno pode mandar tia-
que cm cada
zer como mais largamente fe comtem nas provilFoes que dc tudo tem a
dita D. Catherina minha Tia a qual liccn^-a o dito Duque tem depois
da mortc da dita fua mav por tempo dc feis annos, ha aja o Duque na
forma, e comforme as ditas minhas provifocs por tempo de vinte an-
nos mais de maneira que a aja ao todo por tempo dc vinte e feis annos
cfeiido cafo que o dito Duoue fale^a antes degozar inteiramente def-
ta merce que ora Ihc fai^'o dos ditos vinte annos gozara della polios
annos que ellivcrem porcumprir, quern erdar fua Cafa, por reza& da
qual merce mandey que o Duque fegurafe , de dote a dita D. Anna de
Velafco , cem mil ducados da moeda dcCaftella e Ihcdc dez mil du-
cados dc arras da mefma moeda o qual dote , e arras Ihe afegura fobre
os morgados terras e beins patrimoniaes da Coroa que o Duque tem
com minha licence a qual hei por bem que fe palTe , no cafo da refti-
t ui9a6 de dote , e anas fera o dito Duque obrigado a fazer a dita ref-
Digitized by Coogle
534 doUv.VL daHijlurla ^enealo^ca
dondc 0 copky.
Num.
*
24.5* X 7 LRcy noflb Senhor havcndo refpcito aos rnuitos , egrandcs fer-
J'Lvi^os e mcrccimentos doDuquc dc Bregan^a c dc Barcclos Dora
All. 1002.
Theodofio feu muito aniado e prczado primo , fcitos a ElRev D. Se-
baftiao (qucDeus tein ) com oqual feachou nabatalha dc Alcazar, e
foi nella cativo , c aos que fez a IIlRey feu Pay que fandla gloria ha-
ja nos foccorros dc Lisboa com muita defpefa de fua fazenda , c cm
outras coufas , e aos que Sua Magclladc confia e efpera qiic elle I'em-
pre fa^a conformc a quem he , e ao que fizerao os Ducncs feus pro-
genitorcs no fervi^o oos Reys paflados e da Coroa do Reyno , e ten-
do outro fy refpcito ao conjunto devido que com Sua Mageftade tcin
e haver ora de cafar com D. Anna de Vclafco filha do Condcftavcl dc
Caftella feu primo, do feu Confelho doeftado e feu Prefidente do feu
C'onfclho Real dc Italia , equal cafamento fc tratou com a authoi iila-
de Real dc Sua ^lagcUade e por feu niandado , e querendo Sua Magef-
tade por todos elks refpeitos e confidcra^ocs fazer merce ao Duque
conformc a ellas , e ao amor e boa vontade que Ihe tem , e confiando e
tendo por certo que lemprc Ihe fabera fen ir e met ccer todas as que
Hie fizer , ha por bem de ihc fazer merce que o oflicio de CondeRavel
do Reyno dc Poriugal que o Duque tem cm fua vida e por fua morte
para feu fillio herdeiro e fucccflbr dc fua Cafa o aja por duas vidas
maes , que ferao a de feu ncto , e bifneto , varocs e herdeii os e fuccef-
fores dc fua Cafa os quaes ufarao do cxcrcicio do dito ofticio como
ao prefente dclle ul'a o Duque , c alR Ihc faz merce para daoui em di-
ante dajurifdicao da Villa dc Villa de Conde que foi doSennor Dom
Duarte (que Deos tem ) alTi e da maneira que apolTuirom as freiras do
moftciro tla dita Villa , c fevendeo ao Infante D. Duarte avo do Du-
que aqual tera dejuro c herdade efora da ley mental , eque pofla o
Duque. prover os officios della affi como o lazia o dito Senhor Dom
Duarte e que feus ouvidores polTao conhccer dos agravos como o /a-
ziao os do dito Senhor D. Duarte, c dclhc tirar por duas vezes font
da ley. mental , as Villas de Monforte , Melga^o , Ciaftroleboreiro
Caftcllo dc Piconha e Villafranca , e Nogucira que forom dados em ca-
famento ao Duque D. Theodofio feu avo . e que a ametade da dizima
nova do pefcado de Azurara tcrino da Ciuadc do Porto que o Duque
tem em fua vida , tendo a outra ametade de Juro fora da ley mental
a aja dejuro e herdade, e lha tira por duas vczes fora da ley mental;
e outro fy Ihe faz merce que a licenya que tem a Senhora D. C^theri-
na fua may para em fua vida poder mandar trazer da India , cem quin-
taes de cravo , cento de canela , e cento de ndz , ou cm feu lugar , ou-
tros cento de cravo, ou canela, forms dedercitos aqual licen<ja o Du-
que tem depois da morte da dita Senhora D. Catherina fua May por
tempo de feis annos a aja o Duque por tempo dc vinte annos maes de
maneira
.
Jirmaqoes.
D Om
vra
Phillippe pergraga dcDcos Rey dc Portugal, edos Algar-^yjj),
daquem , c dalem mar em Africa , Senhor de Guine , e da
Conquilb navega9a6 comercio de Ethiopia , Arabia , Perfia , edain-
\
An.
24.^
'
a
looi.
'
dia , &'c. F-igo faber aos que efta minlia Carta dc doa9a6 virem que
havendo refpeito aos muitos , e grandcs merecimentos , c fervi90s do
J)uquc de Bargan9a , edcBarcclIos D. Theodozio meu rouito amado,
c prezado Prirno ieitos a ElRey Dom Sebaftia& que Dcos tem com o
«jual fe achou na baialha dc Alcaccre e foi nella captivo , e aos que
,
r fez
y
Digitized by Google
53 ^ do Liv. VI, da Hiflorla (Jenealogica
fez aElRei ineu Senhor^ ePai qiie Ihiiila gloria aja nos focorros de
Lisboa coin niuita dcfpcla de 1‘ua lazeiida , e em outras coufas , c acs
que conf o , e cl'pero que eUe fempre me fa^a conforme a quem he , e
aos qiic f zxrao os Duques feus Progenitorcs nos fervi^os dos Reis paf-
I'ados, e da Coroa do Reino , etendo outro fy refpeito ao conjunto
devido que coinigo tern, e haver hora decafar com D. Anna deVallaf-
co filha do Condeftavel de Caftella meu Primo do meu Confelho do
eftado , e Prefidcntc do meu Confelho Real de Italia oqual cafamcn-
to fe tratou com minha autiioridade Real , c por meu mandado , e quo
rendo eu por todos elfes refpeitos , e confidcra^oes fazer merce ao dito
Duque, e conforme aellas, eaoamor, e boa vontade quo Ihe tenho,
e confiando , e tendo por certo que fempre me fabera i'ervir , c mere-
ccr todas as que Ihc fizer. Iley por bein , e me praz de lha fazer coino
defeito por ella prelente Carta Ihc fa^o merce , e irrevogavcl doa^ad
entre vivos valledoura defte dia para todo fempre de juro , e de her-
dade para elle , c para todos feus filhos , netos herdeiros , e fuccclFo-
res que apes elle vierem alfy al'cendentes , como defeendentes tranf-
ver^aes, ecollateracs machos, e femeas a quern de direito vier, eper-
tencer a dita Cal'a da jurifdi9a6 Civel , e Crime da ^'ilIa de Villa de
Condc , e leu termo , que foi de D. Duarte meo Tyo , que Dcos rem
alTy , e da maneira que elle a tinha , e polfuya , e antes delle a tiverao,
cpolliiirao asfreiras de Sandla Claia da dita Villa, e fe vendeo aolf-
fante D. Duarte Avo do dito Duque , e que o Ouvidor , e Ouvidores
que elle Duque , e feus fuccelibres pozerem na dita Villa polfao co-
iihccer , econhe^ao per appella^ao , eaggravo, e de liias feiitengns , e
determina^oCs darao appella^ao, eaggravo para os incus Dcfembarga-
dores a que o conhecimento pertencer. li alfy me praz que odito Du-
que j efeus fucccH'orcs polfao prover , edar por luas Cartas osoflicios
da dita Villa, e feu termo excepto osdaslifas, e das alfandegas , c do
mar , e os que fbrem da data do Confelho ; c illo fern embargo da Or-
dena^ao do fegundo livro titulo das Rainhas , e Iffantes que manda
que os que tiverem poder de dar off.cios osnao dem per fuas Cartas,
c as pelfoas a quem alfy derem os ditos officios ferab obrigadas antes
que os comccem a fervir a tirarcin de minha Chancellaria os regimen-
tos, cosTdbaliacs deixarab nclla feus finacs publicos como tudo mats
largamente fc contem na Carta que o dito Dom Duarte meu Tio que
Decs tcni tinha da dita jurifdi^ab , e nua appofiilla que efla no fim da
dita Carta das quaes o treslado derer^o adverbum he o feguinte. Dom
Seballiab per gra^a de Deos Rey de Portugal , e dos Algarvxs daqvtcm,
e dalein mar em Africa , Senhor de Guine, e da (ionquifla navega^ao
comercio da Ethiopia , Arabia , Perfia , e da India fee. A quantos c!\a
minha Carta vireni fa^o faber que por AbbaJdfa , e Relligiofas do
ntofteiro de Santa Clara de Villa de Condc Icvarcm , c arrccadarcin
iormuitos annos arenda da dizima da Alfandegua da dita Villa deVil-
fa de Condc que pertencia , c era da Coroa do Rcyno fern ter paia
ilfo doa^ab , ncm titullo algiim forab por iffo demandadas pdo Pro-
curador dcEIRcy meu Senhor, e Avo que fanifla gloria aja , e forab
condenadas por fenten^a do Juiz dos feitos deSua Alteza que largrd'-
1cm
Digitized by Googl
,
lire contcftaJa em diante em quc i’e montara6 per Iiquida9a6 que dil-
Ib fe fez ties contos e feilcentos e cincoenta mil e oitocentos e leflen-
ta c quatro reis fegundo fe vio por huma fenten^i que dizia fer dada
por o Dodlor Louren^-o Garccs aos trinta e hum dias do mes de Agof-
to de mil quinhentos e vinte e oito annos , e pelos autos da liquida-
536 della per vertude da qual fenten^a fora6 requeridas a dita Abba-
delTa , e fi eiras para averem de pagar a dita contia em que afly erao
condenadas , e por ellas darem a penhora todas as rendas , dircitos , e
Igrejas que pcrtenciab ao dito mofteiro , e fendo requeridas que def-
fem a jurifdi^ab quc tinha6 na dita Villa de Villa de Conde para Ihcs
aver dchcar as ditas rendas, direitos, e Igrejas deque tinhab necelli-
dade para manten9a da dita Cafa , e o nao quererem fazer o dito Se-
nhor ouve do Sandlo Padre hum bre^'e para fe fazer penhora na Jurif-
di9ad que tinhad na dita Villa , c Ihe hcarem as ditas rendas de quc fe
fullentavad , e mantinhab do qual breve forab executores Frey Phillip-
e Mendez DomAbbade do mofteiro de Sab Salvador de Gamfez , e
E opo Diaz , c Jacome de Caftilho Conegos de Braga , e ouvindo o
dito mofteiro acerca do dito cafo , e comprimento do dito bre\^e po-
zerab nos autos da determina9ab do dito breve a fenten9a feguintc.
Cbrijii nomhie irrvocato, viftos eftes autos, coque por dies femoftra
§. acomiflab Appoftolica amym Dom Abbade perSua Sandlidade fei-
ta , e alPy a fubdelega9ab a Nos Conegos per o Prior c Meftre fchola
,
collegas na dita comilTab do dito Dom
Abbade feita , e aceita9ab de
todo , e artigos per nbs juntamente recebidos , e inquiri9ab per nos
em peifoa na Villa de Villa de Conde de cuja Jurifdi9ab aqui fe trata
tomada com os mais exames que aquy , e na dita Villa fizemos , e to-
mamos ; e vifto como I'c moftra a AbbadelTa , Donas , e Convento do
mofteiro de Sanda Clara da Ordem de Sab F'rancifco da dita Villa , fe-
rem condenadas per fentcn93 que pafTou em coufa Julgada que em eP-
tes autos anda cm favor de ElRey nolTo Senhor nos fruitos c rendi-
,
mentos de Alfandegua fobre que fe litigou des o tempo da litis con-
tcfta9ab ate a real entregua em a qual condcna9ab com principal dizi-
ma , c vintenna fe montab tres contos feifeentos c cincoenta mil e oi-
tocentos clefTcnta c quatro reis como dos autos daliquida9ab que ou-
tro ly aqui andab fe moftra pela qual condena9ab
,
efoma, ella Ab-
badelfa , e Convento forab cm forma requeridas em nome do dito Se-
nhor vencedor, c derab , e nomcarab para a pagua da dita foma, edi-
vida todo oreiidimcnro doilito mofteiro. e Igrejas a cllc in perfyettfutn
anexas como que odito mofteiro foi inltimido , cregido, cdiilicado,
e dotado , clem oqual rendimento e coufas per ellas nomeadas odi-
,
to mofteiro , e religiofas dclle nab podem viver nem fe fuftentar
,
neni manter na qual nonica9ab , c rendimento nab nomcarab a Juril'di-
9ab dadjta Villa que Ihes pertencem por a nab terem por bens deren-
da por na verJade o nab fer por fer , e a terem por mais incomodofa
danola , c fcin fruito ao mofteiro que proveitofa por nclla nab aver
rendimento , nem emolumento quc ceJa, ou polfa ceder em provei-
Tom. IV. Y yy to
538 *Provas do Liv. V1 . da Hl/lorla (jenealogtca
to ,
c utillidadc do dito iroftciro , c fiiftcntanicnto dclle antes com
olficiacs , c Ouvidor, Alcalde , Taballiatrs fc I'cpiie entre a dita Ahba-
defl'a , c Convento comcrcio , c trato dc ncgoceos fccularcs , c profa-
nos, qiie dc dircito , honeftidadc , eregra faft prohibidos , c danofos
a tal rclligiad tad encerrada, ecom tanta honeftidade debom exemplo
dclouvor, e fervi^'o dcDeos, cainda odito moilciro tem com os di-
tos ofliciacs defpefas , e gaftos dcfordcnatlos , e a dita jiirirdi^ad fugei-
ta a I'c perdcr por na6 ter Ouvidorcs Ictrados , e tacs que a polTa?) re-
giicr, c adminiftrar fern perigo, e danno della, e conheccrcm dasap-
pella^oes , e aggravos das fenten^as diftinitivas 1cm outro conhccimen-
to de au^ao nova , e por as ditas caufas os Ouvidorcs della , e Abba-
delTa forao por vczes dtados pclo Procurador do dito Senhor , e ain-
da ora corre demanda na Corte com grande perigo de fe perder , e com
grande gallo , del’pcza , c tiabalho continuo da dita AbbadclTa , e Con-
vento o que tudo he contrario ao habito , honeftidadc , c regia da rcl-
ligiaf). E vifto outro fy como fcmoftia o dito Senhor vcnccdor ven-
do como os fruitos ,
bens , e rendas que clla AbbaddFa nomcara erao
ncccirarios para alimentos ,
fuftcnta9a& , c inevitaveis neceftidades do
dito moftciro ,
e fazendofte remata^ao pcia dita condena9a6 nelles fe-
ria necefTario ikfempararfc , c hcrmarl’e o moftciro , e fc perdcrem as
Rclligiofas dclle, evagarem pelo mundo em opprobrio da Rclligia6 ,
e fenao dizerem , nem fazcrcin os officios divinos no dito mofteiro a'
fcrvi90 de Decs , e provcito dxs almas dos defuntos , que o dito mof-
teiro cdifficarao , cos bens, e rendas dotara6 movido de fanflo,ejuf-
to propofito , c zello mandou requerer a ella Abbadefla , e Convento
que cm lugar dos ditos bens , c rendas nomcados defTcm , e fubrogaf-
lem ajurildi9a& da dita Villa que Ihcsera danofa, e nao neceffaria co-
mo os ditos bens , c clla Abbaacfta , c Convento pofpoendo o provci-
to , e utilidadc do dito moftciro , e neceffidadcs dclle a leu dezejo , e
vontade o na6 quis fazer , e vendo o dito Senhor venccdor como cllas
nao tinha6 bom refpeito , e confelho ao que dcvia6 procurando feu
provcito dcllas, edefeu mofteiro toda via porfer fcrvi90 deDeos, e
as coufas licitas , ehonellas fobreditas que aiftb omovera& fupplicou
a Sua SaviJlidade expoendolhc como era mais util , e provcitofo ao di-
to mofteiro cllc largar os bens , c fruitos , c rendxs nomeados pan
feus alimentos , e fe fubrit^ar a jurifdi9a6 da dita Villa em lugar dos
ditos bens , e vendo Sua Mnilidadc eftas caufas exprdfas , c outras
contheudas no breve nos cometeo que viflemos , c nos inforn^alTcmos
Jetodo, eachando fer afty mais util, e provcitofo a dita AbbadclTa,
Donas, e Convento, efeu moftciro fubrrogar a dita juiifJi9a6 por a
dita divida em lugar dos bens , e rendas nomeadas, eque cedia cque
,
podia cedcr a dita lubroga9a6 cm evidente utilidadc do dito moftciro,
e Donas, e Convento dclle fubrogalTcmos a dita |urifdi9a6 em lugar
dos ditos bens , c rendas e vifto como fe prova claramente
•, c moftra
,
os ditos bens , c rendas por clla AbbadclTa e Convento nrrieadcs a
,
penhora ferem utilles , e ncceftarios todos para o dito moftciro c ali-
,
mciuos, c fuportamento das Donas, e Convento, c fazendofte cxccu-
jeo nelles, ou parte delies villa arepofta da Abbadefla lepcrdcria, e
defpo-
,
,
Digitized by Google
540 ^rovai do Lh. VL daHiHona ^enealogtca
An. *604.
/•
jihard
Digitized by Google
544 doLlv»VL daHiflorla (jeneah^tca
Carta ,
em que foy dada Villa do Conde ^ fora da Ley mental , na
jurfdiegad detodos os officios da dita Villas ejld no dito maqo,
Carta delRey para <jue nai entrem em Villa de Conde ciitras Jiif-
tigas mats que os Ouvidcres do Duque ,
dito mago.
Digitized by Google
54^ Trovtu dt>Liv,yi. daHifiona ^eneakgica
afllnada e alTellada do mcu fcllo dc chumbo pendente , Sebaftia 6
,
Pereira a fez cm Lisboa a cinco deMarco anno do nafcimento de Nof-
fo Scnhor Jcfus Chrjfto de mil feil'ccntos c quatro. Joa 6 da Cofta a
fez eferever.
Num, 2 ji.
An. 1604. D Om
ves
Phellippe per gra 9 a de Decs Rev de Portugal , e dos Algar-
daqucm
uifta na^'ega 9 a&
,
,
e dalem mar em Africa Scnhor de Guine , e da Con-
Comercio dc Ethiopia , Arabia , Perfia , e da In-
3 ia &C. Fa^o faber aos que efta minha Carta virem , que avendo ea
refpeito aosniuitos, egrandes fervi^os, e mcrecimentos dapclToa, e
Cafa de O. Theodono Duque dc Bragan^a , e de Barcellos meu muito
amado , e prefado Primo , c a eu por outra minha Carta Ihe ter feito
mercc por reza 6 dc feu cafamento da jurdi 9 a 6 , e da data dos officios
de Villa dc Conde dejuro, c herdade , fora da lej mental, affi , e da
maneiri que tudo teve D. Duarte Thio delle Duque , e por defejar de
fempre Ihc fazer mercc , e comfiar que me fervira , e conhecera fem-
pre as quo Ihe fizer , ey por bem , e me praz de Ihe fazer merce , que
aspelToas que elle prover dos officios da dita Villa de Villa deConde,
levem osRcgimcntos da Chancclaria dclle Duque , e que nella fa^ab
osTabalia.ts da mefma Villa os finacs publicos de que em feus officios
ouverem dc ufar , com tal declaracab , que os Rcgimentos que fe Ihe
derem , fcja 6 os mefmos que fe dao aos outros tabalia& , e mais offi-
ciacs em minha Chanccllana , e ella merce fa^o ao Duqu^ c a todos
feus foccelTores, dejuro , e herdade fora da lej mental , am como por
outra minha Carta tem a dita Villa. Pello que mando ao Govemador
da Cafa do Porto, e a todos os Defembargadorcs , Cortegedores , Ou-
vidores , juizes , Jufti^as , officiaes , e pelToas , a que efta minha Carta
for moftrada , e o conhecimento della pertencer que a cumpra6 , guar-
dem , efa9a 6 inteiramente conmrir, eguardar como nella fecontem,
a qual fe regiftara no livro da Comarca da dita Villa de Villa de Con-
de , e no da Correi^ab , e provedoria da Cidade do Porto , de que os
officiaes a que pertencer palTarab fuas Certidocs nas coftas della , que
>or finneza diflo Ihe mandei dar por mim afllnada
,
e afl'cllada do mcu
fcllo de chumbo pendente. Sebaftiao Pircira a fez eml.ixboa a cinco
dc Mar^o ; Anno do nafcimento de nolTo Scnhor Jcfus Otrifto de mil
ieifeentos c quatro. Jcao da Cofta a fez eferever.
7 ELREY.
Carta
Digitized by Goo^li
,,,
D Om Philippe per gra?a de Decs Rejr dc Portugual , e dos Algar-My~. ' 2 < 2 '
ves daquein , e dallem mar em Africa , Scnhor de Guine , e da
Conquida navcgua9a& comercio de Ethiopia , Arabia , Perfia , da In-
^
An. l6oa,
dia. Fa^o fabcr aosque eda minha Carta vircm que havendo refpei-
to aos muicos , e grandes merecimentos , e fervi^os do Duque de Bra-
guanqa , e de Barcellos Dom Theododo meu iiiuito amado , eprefado
Primo feitos a EIRey D. Sebadia6 que Deos tern com o qual te achou
nu batalha de Alcaccr , e foi nclla cativo , e aos que fez a ElRey meu
Scnhor , e Paj que fan<£Ia gloria haja nos iWorros dc Lisboa com mui-
ta dcfpefa de fua fazenda , e em outras coulas , e por folguar dc por
edes , e outros rcfpeitos fazer merce ao dito Duque hey por bcm , e
me praz de Ihe tirar por duas vezes fora da lej mental as Villas dc Mon-
forte , Melga^o , Cadroleboreiro , Cadello de Piconha , Villa franca
e Nogucira que fora6 dadas en cafamento ao Duque D. Theodolio feu
Avo para que cn cada hda das ditas vezes que aconteca nao haver hcr-
dciro , e fuccelTor do dito Duque a quern as ditas Villas dc direito dc-
vao , e haja& de vir conforme a dita lej mental por vertude deda Cai-
ta polTad fuccedcr nellas os parentcs mais cheguados afccndcntes , ou
dcfcendentcs , e collaterals machos, ou fcmeas que forem herdciros, e
fuccclfores do Edado , e Cafa do dito Duque , pcra o que de minha
certa fcicncia , motu proprio , poder Real , e abfoluto revoguo , e hey
or revoguada a dita lej mental , e todos os paragrafos della , fem cm-
E arguo da Ordena9a6 do fcgundo livro titulo quarcnta e nove , que
diz que na6 fe entenda fcr dcrroguada por mym lej , ou ordena9a6 al-
gda le da fulbincia della fe na6 fizer cxprclTa mencao , c dcrrogua9a&
Notefico-o adi ao meu Regedor da Cafa da Suppiica^ao , e ao Govcr-
nador da Rella^ab do Porto , e aos meus Dezembarguadores do Pa-
0 , e a todos os mais Defembarguadores , Corregcdores , Ouvidoras
5 uizcs , c j ultimas a que ella minha Carta for modrada , c o conhcci-
mento della pertcnccr, c Ihesmando queacumprab, cguoardcm, c
fa^ab inteiramcnte comprir , e guoardar como nclla fe contem , fern
duvida , embargo, nem contradi^ab algua que a illb feja polio , por-
ue adi he minha merce , a qual fe regiftara nos livros das Camaras d.xs
3itas Villas , c nas mais partes que for necclfario pcra polios tais rc-
giltos fc poder cm todo tempo ver , c faber o que por eiVa minha Car-
ta mando , e hey por bcm , c os Eferivais que a rcgillarcni padarab
I'uas certidbis nas codas della com dedara^ab do dia , mos , e anno , e
do livro ^ e folhas delle em que fica regilfada , Francifquo Pereira dc
Rabo alcz cm Valhcdolid a trinta de Abril dcniil cfeilcentos edous,
Edevab dcLima afez cicrever,
Tom. IV. Zzz ii Doa^aa
Digitized by Coogle
54 ^ ^fovas doUv.Vl. da Hijloria ^enealogica
Num. 253.
An. 1602.
D Om Phillippc per gra^a de Deos Rey dc Portugal , e dos Algar-
vez daquetn , e dalem , mar em Africa , Senhor de Guine , e da
Conquirta navega9a& , comercio dc Ethiopia , Arabia , Perfia , e da In-
dia &c. Fa90 faber aos quc efta minha Carta de Doaqab virem que
havendo refpeito aos muitos , e grandes fervi^os de D. Theodollo Du-
quc de Braganca , e de Barcellos mcu muito amado , e prezado Pri-
mo, feitos ao Senhor Rey Dorn Sebaftiab mcu Primo que Deos tern,
com o qual fc achou nabatalha deAlcacer, cfoi ncUa cativo, e aos
ue fez a ElRey meu Senhor e Pay que efta cm gloria nos foccorros
a e Lixboa com muita defpeza dc fua fazenda , e cm outras coufas , e
aos quc conho , e efpero qiic elle fempre me fa^a , conforme a quem
he , e ao que fizciaA os Duques feus progenitorcs nos fervi^os dos
Senhorcs Reis pallados , c da Coroa de meus Reinos , c tendo outro fy I
Digitized by CiOOgh
,
da Cafa Tortugues^a. 54 ^
9oens ,
e faculdades com quc
ategora as ouve , e pofTuhio , c qucro , e
mando ,
quc die por e feus officiaes polTa mandar arrecadar , rcce-
fi
,
ber , arrendar , c aver a dita renda como mais quizer , e milhor fc die
com direito milhor as podcr aver , e arrecadar , porque nefta forma
hey por bem dc Ihc fazer mercc da dita renda , anullando , e calTando
pera effeito della quaefquer Ids , ordcna96es , grofas , e outras coufas
que polTao I'er cm contrano , fern embargo de fe requerer pera iflb
lazer de cada hua dellas exprelTa mcii9a& , porque todos , e quaefquer
deffeitos que nefta doa^ao pofTa aver lupro , e corroboro de minha au-
thoridade Real , e certa fciencia , e por efta doa;a6 , e poftc , que o
dito Diique ia tern tornado della em fua vida o ey por metido em
pod’e della dc Turo ; pello que mando aos Veadores, e Confclhciros
de minha fazenda , e ao Contador della na Comarca , e Contadoria da
Cidadc do Porto que ora fao , e ao diante forem , e aos mais officiaes
della , juizes , Juflj9as, Officiaes , e peftbas a que o conhecimento per-
tcnccr que na forma nefta doa9ao contheuda , deixem ao dito Duque,
c feus fuccelTbrcs por fi e feus officiaes aver , receber , arrecadar , e ar-
rendar a dita renda da metadc da dizima do pefcado de Azurara como
mais llic aprouver , e Ihes cumpra6 , e guardein , e fa9a6 inteiramente
comprir , e guardar efta minha doa9ad do Juro affi , e tad comprida-
mente como nella fecontem, fern a iflb porem eftorvo, embargo , ou
empedimento algum porque affi he minha merce , e vontade , e efta
Carta de doa9a6 fc regiftara nos livrns da Contadoria da dita Comarca
do Porto , e na do Almoxarifado della pellos Eferivaens dellas , e nos
Jivros dos bens , e propriedades da Coroa quc anda cm minha fazenda
per hum dos Pderivaes della , pera a todo tempo fc faber em que ma-
neira tenho feito merce ao dito Duque , e a feus fuccelfores da ametade
da dita dizima que he na dcclarada nelh doa9a6, que porfirmeza dc
todo Ihe niandey dar por mym affinada , paflada por minha Chancella-
ria , e aflellada do meu fello dc chuinbo pendente , dada na Cidadc de
-Valhcdolid aviate dias domes dcM^o. Manod Coelho a fez anno
do nacimento dc noflb Senhor jefus Chrifto de mil c feifccutos e dous
annos , e eu Laiis Alvres de Azevedo a fiz cl’crever.
Digitized by Google
5 50 Turovas do Liv, VL da Hijlorta (jenealoyca
muito amado , e
prczado fobrinho me fbi aprcfcntado hum Alvara del-
Rcy meu Scnhor , e paj que fanta gloria haja por clle afTinado , e paf-
fado pclla Chancellaiia dc que o traslado he o feguirtt'?. Eu ElKcj
fa^o laber aos que efte Alvara virem que havendo rcfpcito a mo pedir
or fua Carta o Duque de Bra^an^a meu muito amado , e prezado
f rimo , e a Icus fervi^os , e muitos merecimentos dc fua Cafa , e por
Ihe fazer merce ; hey por bem que clle pofla ter Chanccllaria de fua
Cafa , e de fuas terras , c Icvar os direitos della , e que os officiaes das
mcfmas terras fe chamem por clle na forma da ley nova , e que feus
Ouvidores palfcm Cartas de figure nos cafos em que os Corregedores
das Comarcas as podem paflar na forma da Ordena^ao , e que pofla pro-
ver os officios de Eferivaos dos orfaos , taballia^s , c cfcrivacs das Ca-
maras , e porteyros dcllas , e alTy os que ouverem de fervir ante os Jui-
zes dc fora como ordinaries com declara5a& que os nao podcra prover,
fendo os ditos officios da aprezenta^ao , e provimento das Camaras ; e
que pofla cm fuas terras izentar dos encargos dos Confelhos as peflbas
que Ihe parecer , e ifto por mandado , e nab por privilegio , e que pro-
veja nas mefnias fuas terras os officios dc Procuradores do numero em
peflbas aptas, e fufficientes , nao excedendo nifto o numero, que del-
les cofluma haver , os quaes ferao primeiro habilitados por myin , ou
pcllo meu Dezembargo do Pa^o , c que das duas partes dos rendimen-
tos dos Confelhos das fuas terras , pofTa mandar defpender o que Ihe
parecer nas obras do bem publico dcllas , com declara^ao que as obras
fera 6 fomente pontes , fontes , cal^adas , eftradas publicas , e outras
defta qualidade , c que proveja as ferventias dos officios de jufli^a das
fuas terras , afly , c da maneira que feus antepaflados o fizerab , e que
faga efeudeiros as pelfoas que Ihc parecer , fendo vafliillos feus, das fuas
terras , pofto que actual mente nao eftejao no fcr\M90 de fua Gala , e
affy , hey por bem que conforme a ifto cefle a demamla que o Procura-
dor de minha Coroa tern movido ao Duque , o que tudo aflTy me oraz,
fcln embargo de quaefguer leys , e ordena^ocs que ein contrario naja
e mando as jufli^as , ofliciacs, e peflbas a que o conhccimcnto difto per-
tencer , cumpiao , e guardem efte Alvara como nelle fccontem oqual
hey por bem que valha , tenha for^a , e vigor , pofto que feu effeito
dclle haja dc durar mais de hum anno feni embargo da Ordcna9ab do
fegundo livro , titulo quorenta , que diz que as coufas cujo effeito
houver dc durar mais dc hd anno paflem por Carta , c paflando por Al-
varas , nab valhab ; Francifeo Nunez o fes en> Lisboa a dom de Outu-
bro de mil e leifcentos e defafette , e cu Pedro Sanches Fatinha o fis
eferever. Pedindome o dito Duque D. Theodozio por merce que Ihe
confirmafle o dito Alvara; evifto feu requerimento , por muito folgar
de Ihe fazer merce tenho por bem , e Iho confirmo ; e hey por confir-
mado , c mando que fe cumpra , e guarde inteiramente , afly , e da ma-
neira que nelle fccontem, eefte que valha tenha for^a, c vigor como
fe fofleCarta feita cm meu nome per mym aflinada , e fcllada com o
meu fellopendente fern embargo da Ordona^ab em contrario. Marcos
Caldeira o fez em Lisboa a feis dias dc Outubro do anno de mil e feit-
centos c vinte fette. Eu Ruy Dias deMenezes ofis d'erever. Pedin-
domc
, ,
ELREY.
4 »
Digitized by Google
1
,
L'grjzed by Google
,,,,,
perfonalcs ,
fpiritual«5 , & temporales
ecdcfianicas , pi r, Hinas
, ,
ac
ctiam beneficialcs nieras, 5r mixtas Decani, Capcllanrnini , & Winif-
trorum prxdiclorum tarn afVive , quam paffive contra ipfos per Elbo-
renfis , ac quolcumqiic didi Rt^ni Ordinaries , feu illorum curias , vel
filcos,
aut procuratores eorum , ac etiam qnafcunique alias perfonas ,
feu ad illorum , aut illarum inftantiam , vel inlligatione quavis occafio-
ne , vel caufa ex nunc deinceps , &
pro tempore movendas , fufei- &
tandas ,
eidem Colledlori in dido Rejjno nunc , pro tempore com- &
moranti , vel in ejus abfentia j aut dcledu per cum , ut prsefertur de-
putando etiam fummarie audiendas , cognol'cendas , dccidcndas , fine-
que debito terminandas cum omnibus fuis incidentijs , dependentibus,
emergentibus ,
aiinexis, &connexis, totoque negotio principali etiam
cum poteftate ,
quos quibus ubi ,
quando , & quoties opus f'uerit ci-
tandi , & inhibendiac inobedientes declarandi , aggravandi ,
, reag- &
gravandi , auxilium brachij fa:cularis invocandi , omniaque alia , &
fingula faciendi , dicendi , gcrendi , cxerccndi , &
exequendi , qux nc-
cetTaria fucrint , ant alias quomodolibet opportuna audoritate , te- &
nure prardidis , juxta conllitutionem felicis recordationis Innocentij
Papjc III. prardccelToris noftri , qua: incipit cum Capdla fiiniliter per-
petuo committimus , &
mandamus. Non obftantibus quibufvis confti-
tutionibus & ordinationibus apoltolicis , exterisque contrarijs quibuf-
,
cumquc. Nulli ergo omnino hominum liceat banc paginam noflrx
abfolutionis , exemptionis , liberationis , decreti , fubjedionis, fuppo-
Iltionis , commiflionis
, &
mandati infringerc , vel aufu temerario m
contraire. autem hoc attentate prxfumpferit indignationem
Siquis
Omnipotentis Dei ac Beatornm Petri , & Pauli Apoftolorum ejus fe
,
noverit incurfurum. Datum Romx apud Sandum Marcum Anno In-
camationis Dominicx Millefimo fexcentefimo primo quarto decimo
Calendas Odobris Pontificatus Noftri Anno dccimo. E accitada co-
,
mo ditto he , por parte de Sua Excellencia nos foy polio ditto feu
Agente prefentada hua petiyab do teor feguinte. Videlicet. Illuftrifli*
mo , e Reverendiflimo Senhor expocmle a V. Senhoria Illuftiiflima e
Reverendiflima por narte de D. Iheodofio Duque deBr.agan^a que
,
poUa Santa Sc Apoltolica Ihc foi concedido per conce/Iao perpetua ,
que cada , c quando , que elle Duque Dom Theodofio , c feus fucccA
lores
,
que por tempo foQem Duques de Bragan^a acontece/Te re/idi-
rem fora da Villa de Villa Vicofa daDioedi de P>ora, que oDea6,
Capeliaes , e mais Miniftros da Capdla que debaixo da invoca(ja6 , e
a honra do Bemaventurado Sa6 Hieronymo foi na ditta Villa cdibca-
da fumptuofamente per feus AntecdTorcs folfem obrigados cm mial-
quer Igrcja , ou Capdla regular ou fcciilar de qualquer lugar do Rei-
,
no de Portugal cm quo die Duque , c feus fucceftbres niandalfcm di-
zer , e eelebrar os officios divines diurnos c nodlurnos fegundo cof-
,
tumc da Igrcja Romana , e que defta maneira podefTem veneer , c ga-
nh;ir todas as dilbibui^oens quotidianas que ganharab , fc na ditta Ca-
,
pdla de Sao Hieronymo foflem pclToalnicntc intcreirentcs aos divinos
officios ^urnos , e nodurnos , que crab obrigados , como confta da
concelTao , c indulto que Ihe forao feitos polio Santiflimo Padre Papa
,
Qcmente
by Go'
,
Digitized by Googl
,,
quaes
Digitized by Gooyle
,
Loco Sigilli.
Dc mandado de Sua Senhoria Illuftrilllma
Notifi-
Digilized by Google
,
Duarte Figeroa.
Paga nada.
•• . Duarte Figeroa.
Nada.
das Bul/as.
Digitized by Coogk
,
Digitized by Google
,,
Loco Sigilli.
Dc mandado dc Sua Senhoria Illuftrilllma.
Thomas deCruco.
Dir. n. 2 5 5
An. i6o2.
A
efta
Nno do nafeimento de nolTo Senhor Jefu Chrifto de mil efeif-
centos e dous annos aos dczafctc dias do mes de Septembro ein
Cidade de Portalegre nas cafas Epifeopais junto a See da dita Ci-
dade onde poufa o muito Illuftre Senhor D. Diogo Correa por mer-
cc de Dcos e da Santa Igrcja dc Roma Bifpo defte Bifpado , e do Con-
fclho de Sua MageBade cuando prefente elle ditto Senhor Bifpo por
parte do exccllentiBimo Senhor Dom Thcodofio duque de Braganfa
Ihe foi aprefentada hua comiflaft apoftolica do muito Illuftre Senhor
Decio Carafa Referendario utriufque afignatur£ do Papa noftb Senhor,
c Colledlor gcral dc Sua Santidadc e Santa Sec apoftolica com poderes
de Nuncio Apoftolico neftes Regnos e Senhorios de PorWgal na qtul
comiftad hcra conteudo Sua Santidade aver por bem de izentar a Ca-
pella dodito Duque Deao Capellais eminiftros della e a fuas coufas,
bens , e bcncficios havidos e por aver dc toda a vifita9a& , correqab
jurifdi5a6 c fupeiioridade afll do Ordinario Devora cm cuja dioceli a
dita Capella efta fituada como de quaifquer outros Ordinarios defte
Rejno de Portugal ,
e de feus Provilbrcs , Vigarios gcraes , Vifitado-
res e officials pofto que feja rdtione delidii como mais largamente era
a dita comi(Ta6 he conteudo a qual vio
, ,
Ico , c entendeo e por vir a
dita comifTab a elle cometida com ho acatamento devido que aos tais
mandados apoftolicos fe deve ter a tomou em fuas ma6s e beijou e pos
em fua cabe^a e prometeo de a comprir era todo e dar a feu devido
eftcito
Digitized by CoogI;
,
Thome da Motta. (
Alvaro Vaas.
Manuel Sea.
Digitized by Google
,
Juis pleno jure da Jurdi^ao que nos era dcllegada c commettida por
Sua Santidadc c pronietemos de a dar cm toda a liia devida exccvi<;a6 ,
e ora nos foi feita hua pctica6 cm nomc dc Sua Exccllencia , dil'eiido
nc!!a. Por breve de Sua Santidadc era ifenta fua Capclla , Dca5 , e
Capellacns della c todas as Igrcjas cm que clla tinha penijao dc todos
os Ordinarios defte Regno, e lb a nos competia o conhecimento de
todas ascaufas tocantes a dita Capclla; c ora o Ordinario de Miranda
contra a polle cm que cllc I'upplicante eftava e liia Capclla dc na6 pa-
gar fiminario obrigarao ao Abbade de Spinhol'clla Antonio Carnciro
pagalTc pera o Seminario contra o privilegio de I'uas Igrcjas c Capclla
c breve de Sua Santidadc pcllo que nos pediaft mandelTemos fob gra-
ves penas ao dito Ordinario fena6 intromctclTe cm querer obrigar ao
tal pagamento e receberiam mcrce. s Segundo que todo efto aflira e
mais compridainente era contheudo e dcclarado na dita pcticao a qual
fendonos prefentada e villa por nos mandantos fe pafl'afle inhibitorca
citatorca , c compulforca , por bem do que mandamos palTar a prefen-
tc , pcllo theor aa qual c pella audloridadc apodolica a nos commet-
tida ede queufamos nefta parte, mandamos emvertude de Santa obe-
dicncia e lob pena de cfcomunhao ipfo faSto incurrenda e dc dufentos
crufados aplicados pera as defpefas e mcirinho della Icgacia , a ves fo-
breditos notaries c macs officiacs c pclToas atraz declaradas , que I'cn-
dovos ella aprefentada ecomella denoHa parte requeridos na6 vosef-
cufando hum por omro vadcs c chcgucis a todas e quaefquer pclToas
que na cxecu 9ao della vos forem nomcados cujos nomes e cognonies
aqui ei porcxprcITos cdcclarados e cm fuas pcllbas os citareis, c env
ptafarcis pera que do dia que o forem a dole primeiros feguintes pa-
re^a6 ndla Ciuade de Lisboa ante nos a requerer toda fua julliga na
caufa contheuda na peti^ab atraz nos dias das audicncias gcracs que fe
collumab fazer nospalTos dcnolTa morada alias nao vindo ou mandan-
do conllandonos que forao citados a fua revelia os averemos por tacs
pera a dita caufa termos e autos judiciaes aocafo neccITarios epera ver
jurat tellcmuhas ouvir fenten^a diffinitiva e pera todo o mais nccclla-
xio e a fua revelia minillraremos as partes jullija pcla via que miJhor
nosparccer efendo cafo que fecfcondab abfentem a fim denad feiem
citados emfuas pdToas conllandovos dilTo per jinfonna^b de telleinu-
nhas extrajudicialmcnte perguntadas os citareis em pclToa de hum /eu
ftmiliar ou vcfinho mais chegado de quern polTa vir a fua noticia dc-
clarandolhe o caufo da tal cita^ao ojuizo e dia deaparccer e poique
trataiidolTe ella caufa indccifa perantc nos cm nolTo Juizo nao pode
ncm deve fer tratudo emoutro juizo nem perante outro julgador por
tanto mandamos a vos fobre ditos notaries e macs officiacs e pclToas
atraz declaradas fob as penas primo diiias , inhibacs ao Reverendo
Provifor e Vigario geral do Bilpado e Cidade de Aliranda. E bem af-
fi a quaefqi.er outros juizes alii ordinarios como extraurdinarios cxccu-
Digitized by Goo^li
;
Loco Sigilli.
Figeroa-
Tom.IV. Bbbbii Senten-
Digitized by Google
5^4 doLiv.Vl. da Hijloria (jenealogtca
a copiey.
Num.257.
An. i6}0.
O Do(5^or Pedro Antonio dcMarchis Prothonotario apoilolico nef-
ta Corte Rcfidente Auditor geral das cauzas da Legacia do Illuf-
triflimo e Reverendiflimo Senhor Louren90 Tramallo por itierce de
Decs , c da Sandla See Apoftolica Bil^ de Gerace e Colleflor geral
Apoftolico com podercs de Nuncio neues Reinos e Senhorios de Por-
tugal pella Saniridade do Papa Urbano (Xbavo noflb Senhor hora na
Igreja dcOeos Prefidente J[uis e Coinmillario apoftolico donegocioe
cauza de c|ue fe ao diantc fara exprelTa e declarada men^ad. quan- A
tos efta mmlia cniaes verdadciramente Apoftolica carta defentenqa ti-
rada do procelFo em forma lor aprefentaua e o conhecimento della com
dircito pertcncer faude e pax pera fempre em noflb Senhor Jefus Chrif-
to que de todos he vcrdadciro remedio e falva^ao. Fa5o f^er que pe-
rante mim em eftc Juizo apoftolico e Tribunal da Lcgacia fe tratarad
« fentencearad finalmcnte huns autos de cauza chrd ordenados entre
cartes da hunia como Autores os officiaes , e miniftros da Capella de
Sam Hieronymo do Excellentiflimo Senhor D. Theodozk) Duque de
Sragan^a llta em a fua Villa de Villa Vi^ofa e da outra reos embargan-
tes o Procurador da meza Pontifical do Illuftrifllmo e Reverendiflimo
Senhor Arcebifpo Primas , c os Vifltadores de feu Arcebifpado , e o
Vigario geral da Villa de Chaves. E pellos ditos autos etermos del-
les entre outras muitas couzas femoftrava que no anno do nafeimento
de nolfo Senhor Jefus Chrifto de mil e feis centos e vinte finco annos
aostrinta dias domez dcTunlio do dito anno emefta Cidade de Lix-
boa, epa^os damorada cfo Illuftriflimo c Reverendiflimo Senhor Joa 6
Raptifta Pallotto Colicclor que entad era neftes Reinos por parte do
dito Senhor D. Theodozio Duque de Braganga Ihe foi requerido di-
zendo que a Igreja de I'ao do dito Arcebipado de Braga era il'enta da
vlflta^ao ordiimla dcUc pella Bulla da dita fua Capella da qual o dito
.
'
.. lUuftiiin-
Digiiizc"' O^U
da Cafa 7{eal Tortuguei^a, ^6$
Senhor Colkaor dcfte Reyno he Juiz Executor apoftoli-
lllufh-ifllmo
co , e tambem o era por hua fcntcn^a , que contra os anteccfTorcs do
dito Senhor Arcebifpo de Braga fe ouvera , e porque fern embargo do
dito Senhor Arcebifpo e feus officiaes cftarcm inhibidos na dita cauza
avia muito tempo e o era em o dito anno de fcis centos e vinte e fin-
,
Digitized by Google
^66 Turovas do Uv. VI. da Hijlorta Cjencafogica
rcm dc Fa6 e a outra de San-
vifitadas pclos ditos Vifitadores a Igrcja
fla Maria dc Chaves , e os Bencflcios da dita Capclla de quc trata6 os
ditos ir.onitorios e pello niclhor modo de direito e I’c Hies cumprilTe
rrovariab quc as ditas Igrejas cftavao no Arcebilpado de Braga e na ,
Dioecfe do Scnhor Arcebilpo embargantc , pcila qual rezao Ihe pcr-
tciicia a cllc vilitalas , e niandalas vilitar porfcus vifitadores os quaes
cm virtude da Commillao do Scnhor Arcebilpo Primaz vilitara& as di-
tas Igrcjas e Bencflcios coino fempre de tempo immemorial forao vi-
fitjilas pellos vifitadores dosScnhorcs Arcebilpos Primazcs, eporafly
Icr lena6 podia6 mandar pall'ar contra dies embargantes os ditos nio-
nilorios e iiihibitorias. E porquc nos ditos monitorios principalmcnte
no que cftava folhas duas fe fnzia men^ab dc Bulla apofiolica da Ca-
pclla do Duqiie e outro I'y de hua I'en'enya que fedilia I'cr ilada con-
tra os Arcebilpos Primazcs ncfta materia nos quaes documciuos le fiin-
dara odito monitorio eosoiitros tambcm que fcajuntavao, Pedia fe
anrczentaircm a dita Bulla efcnten5a porquc fern dies nab podia aca-
bar os ditos embargos legunJo fecontinha nadita Cotta, da qual cdos
papcis com dla olt'erccidos ouverab villa os procuradorcs dc nua c ou-
tra parte, c com o quc dilfcrab I’orab os autos coiicluzos aodito Illuf-
triflimo Scnhor Colledor , e viflos por die pronunciou o dcl'pacho
fcguinte &c. Subddcgamus Do«florcm Joanncm Baptifiam Prothono-
tarium Apoftolicum. Ulyfliponc dccima tertia I’cbruarij mildlimo fcx-
centcflimo vigellinio fexto. Joannes Baptilla Pallotus. E fcndo dado
o dito dcfpacho c avido por publicado , o dito Revcrendo Doutor
Joao Baptilla Prottino mcu antccellbr accitou a commilTab ddle , e
fe pronunciou na dita cauza por Juiz Commilfario apoBolico c man-
dou quc os autos fe folfem concluzos e viftos por die por Ibu delpa-
clio pronunciou e mandou que fe juntafl'em os papcis dc que I'c fazia
mcn^ab. Em comprimento do qual dcfpacho dos autos ouve villa o
Procurador de Sua Excellcnda c juntou nellcs ha dita Bulla de il'cn^ab
llidla. autentica cujo trcslado deverbo adverbum he o I'eguinte. Clemens
Epifcopus I'ervus fcrvorum Dei ad perpetuam rci memoriam. Ex injuji-
dlo defupcr Apoflolicse fervitutis ofhcio , votis illis gratum libcntcr
prcllamus aflcnfum qua: piam Chrilli flddium pra;lcrtiin nobilitate ge-
neris pollcntium mcntem , & intcntioncra ad crigendas & exorandas
Capdlasfuasad minillrorum ecclcfialticoium commoda procuramfa proi
niovcrc polfunt aliaque defupcr concedimus prout conl’picimus in Do-
mino falubriter cxpcdirc. Alias fiquidem Dilccli filij nobilis viri Tlieo-
doflj fccundi Ducis Bragantix fupplicationibus in ea parte inclinatt
eidcm Tiieodolio Duci ut ex tunc dcinceps & in pcrpctuum quoticf-
cumque , & quandocumquc ipfum Theodofium aut fuccdlor^ fuqs
Braganti* Duces pro tempore exiftentes , extra oppidum de Villa Vi-
9 ofa Elborcnfis Dioeccfis refidere contingcrct Decanus
Capcllani , &
alij miniftri Capdlte Ducalis fub invocatione h ad honorem Saiicli
Hieronymi in prxdielo oppido pra:fati Theodofij Ducis pra:dccdloris
fumptuofo operte extrudlx in quacumquc ecclefia feu Capella rcgula-
ri vcl feculari loci iiitra Rcgnum Portugallix conftituti in qua Theo-
dofius Dux aut fuccclToris prxfati divina officia diurna & nodurna
pcrfolvi
vidoi pormym, pronur.cicy por mcu dcfpacho , quc nao era Jui/. c^a
Oita cauza , quc fepeJille juiz. a monfenlior Tlluflrifllmo , pcia o qiul
efreito forao os autos conclufos ao Oito ScnI'.or Collefbor c ndlcs pro-
nuncioii o dclpacho fcguintc. Dodlori Pcti o Antonio dc Marchis IVo-
tbonotario Apoftolico & expediatur Proviso in forma. Ulifliponc die
dccima fccunda Novcinbris niillcnimo fcxccntcfTiino vigdlimo feptimo.
Laurentius Kpilcopus Hicracenfis. Por virn;de do qiial defpacho fc
padbu provizao porque o dito Senhor Collcdor me conimcttco o co-
nhecinicnto da dita cauza , e com ella me foi requerido com inflancia
por parte dos Autorcs quc accitafTe c me pronunciaiTe por Juiz Com-
midario apoftolico, evifta por mim como filho obediente aosmanda-
dos apoftolicos a accitcy c me pronuncicy na cauza contheuda neWa
por Juiz CommilTario apoftolico cpromety de a dar em todo e por to-
do a fua divida c verdadeira execugao c eft’eito fegundo feu tcor e for-
ma , c o treslado da dita proviz.to de xerho ad verhttm he o fcguintc.
Lourenqo Tramallo por mcrcc de Dcos c da Santa See Apoftolica Bif-
po dcCicrace c Collctftor gcral Apoftolico deSua San^Hdadc com po-
dercs de Nuncio neftes Reynos cSenhorios dc Portugal &c. A cjuan-
tos efta nolfa provizao virem Tazemos faber Andloi'ttate Apojloltca a
Nos concedida e dc quc iizamos nefta parte , Deputamos ao Doutor
Pedro Antonio de Marchis Prothonotario apoftolico nefta Cortc rc-
fidente por Juiz da cauza de quc neftes autos fc trata fobre a vifita da
Igreja de Fa& do Arccbifpado dc Braga, epera iftb Uie damos os po-
dcrcs qtie ncccftario Ihcsforcm os quaes aqtii avemos por expreftbs e
dcclarados , fern embargo de quacfquer couzas quc cm contrario ata.
Dada cm Lixboa fob noftb final e lello aos doze dias do mes dc No-
vembro de 1627 annos. Gafpar Gallcttc Abbreviador da Lcgacia a
fez de mil c feifeentos e vintc e fete annos. Laurentius Epifcoptis
Hicracenfis CollctSlor. Locus Sigilli. Regiftrata libro i. yerf. E
fendo por mim aceitada a dita Provizao como dito he mandey quc fc
Tuntaftem aos autos e me vieftem concluzos eviftos por mim, por mcu
defpacho ncllcs rcccbi o ultimo artigo do accabamento dos embargos
ft^ in quantum , c os macs per inforinac^ao e que a parte o contrarw/Tc
fe Ihe pareedfe no termo do uilo , c fendo pera iftb dado vifta ao Pro-
curador dos embargados vieram com fua contrariedade per eferito nos
autos dizendo que contrariando os embargos rcccbidos e fc Ibcs cum-
priflb Provariao quc defpois da Bulla palfada logo forao notiftcados
todos os Prelados do Rcyno e feus officiacs efpecialmcntc o Arcebif-
po Primaz que entao era e feus ofticiacs e nunca macs vifitarab as Igrc-
jas , c Bcncficios pertcnccntcs a Capella e Provariao quc fc algua vcz
o fizerao feria fcin elk's embargados ferern dilTo labedores , ncm terem
dilfo noticia , pcllo quclhcnab podia prcjudicar, e Provariao que da-
do quc alfy nao fora a Capella do Duque de Bragan(;a he Igreja Col-
legiada quc fc governa por Dcao I hczourciro , c (^pellaens , c por
,
ally fer tinhao reftitni^ao
,
e deviao fer reftituidos contra qualqucr
poftc (juc oembargado pretenddre ter, porque qualqucr que ella fofte
era injufta clandeftina , c intruza , e Provariao finalmcntc que no dito
J3 rcvc Jiavia clauzula initantc, pdlo quc ncniiua pollc coiitraria Ihe
podia
d.i Cafa %eal Tortugties^a. 571
podia prcjuJicar. Do que era voz e fama , pello quc Pediao reccbi-
nieiuo e comprinicnto de jufti^'a omni ineliori viodo cum expcvfis. Sc-
gundo fc continha nos ditos artigos dc contrariedadc dos cmbargados
os quaes llicl'orao porniim rccebidos Ji in quantum, c dandoic vil-
la ao procurador dos cmbargantes , vierao com hua Cotta di/xndo
que no primeiro artigo da ditta contraricdade fe fazia men^ao que di-
zia fe fizera ao Arcebifpo Primaz , pello quc Pcdia I'e aprczcntc certi-
da& da dita notifica^ao alias fe Ihe rifcalTe. E indo villa ao Procura-
dor dos cmbargados pedio tempK) pcra ajuntar os ditos papcis , e fe Ihc
aflinou , e em ellc osjuntarao , e com dies tornou villa ao procurador
dos cmbargantes c veo com fua replica , que Ihc foi recebida , c a tre-
plica dos en)bargos , cellando os autos neftes termos nelles fe aflinou
dila^a6 c lugar deprova , aqual as partes derao a feus artigos porin-
quiri^otJs de teftemunhas quc judicialmentc Ihc forao preguntadas , e
peroutros papcis certidocs, edocumentos que de parte a parte fc ol-
l'erecera6 , e palTado o termo da dita dilla^ao e reforma^oes della as
partes forao laiUj'ados dc macs prova e de enibargos e contraditas , e as
inquiri56es avidas porabertas epublicadas c juntas nos autos delles tnr-
nou villa aos procuradorcs de nu3 e outra parte , e com o quc difle-
rao , allegarao, capontarao dc feu Direito ejulli^a finalmcntc me fo-
lao os ditos autos concluzos e villos por mim nelles Chrijli nomine in~
nocato pronunciey a fentenga feguinte. Villos dies autos , embargos
folhas quatorze accabados folhas finquoenta verfo , que fc reccbcra&
folhas uiiquocnta c oito verfo com que fe vcyo por parte do Senhor
Arcebifpo Primas edefua mitra aomonitorio folnas duas do Illiillrif-
limo Senhor CollciSlor Juiz executor , e Confervador Apollolico a
inllancia do Excellcntilllmo Senhor Duque dc Braganja , c minillro de
I'ua Capella cm rezao das vifita^oes della e‘ Privilegios de quc fc tra-
,
ta i Contrariedadc
,
macs artigos recebidos , papcis juntos , e prova
dada ; mollralc por parte do Excellentiflimo Senhor Duque Icrcm a di-
ta fua Duqual Capella de Villa Vi^ofa , Dea6 Capcllacs , e minillros
,
della com Icus Bcneficios, c bens por Breves egraga particular do San->
dlo Padre Clemente 0£lavo dc gloriofa memoria concedida a Sua Ex-
ccllcncia c feus fucceflbres livres e exemptos da Jurifdi^ao dc todos os
Senhores ArcebiCpos, Bifpos,cmacs Prclados ordinarios detodo eliam
quoad lij'ilaliotiem , c qualquer outras caulas , tao Civcis , como Cri-
mes , fcaiido inimcdiatamcnte , e privative quoad alios refervada a Sua
Santidadc , e debaixo da jurifdi5a& da Sancla See Apollolica e do II-
lullriflimo Senhor Collector Legado e Nuncio do Rcyno c Senho-
j
rios dc Portugal , Provafe macs os ditos Breves , e privilegios terem
Ibrtido efl'cilo , c Icrcm inufu i^viridi obfervnatia ^ por quanto fendo'
logo, intimados, enotificados a todos os ditos Senhores Arcebifpos,
c Bil'pos , c macs Prclados , Ofliciaes , Vigairos , Dczcmbargadorcs , c
feus tribunacs e Cabidos , fc dcra6 por notificados , e 1cm cnnti adi^ao
inhibidos pela obfcrvaiifa dos ditos Breves , e privilegios ; mollrafc
finalmcntc quc fendo vifitada a igreja da contenda pellos vifitadores
do dito Senhor Arcebifpo Primas por fer annexa ao Dccanado da dita
Capella os melinos Dezcinbargadores dc fua Rclaqat) de Braga cm vir-
. Tom. IV. Ccccii tude
,
Loco Sigilli.
Senten^a Apoftolica.
^'xUni • 2 ?
3 A
8 • /~\ Capella ondc qiiero , e he minha vontadc quo os ineus
tiapellacs felebrem os officios Divinos e refem todos os dias as
Oras Canonicas conforme a bulla que me conccdco o Papa Gregorio
XIII. de boa memoria , fera refidindo eu cm efia Villa dc Villa Vifo-
I'a a que tenho dentro cm minha Caza que he da invoca^ao deS. Je-
ronimo c mudando cu minha Caza pera tora delta Villa ordenarei com
o Daiab dc minha Capella a igreja ou lugar que parccer mais commo-
de pera em die all'cmar a dita minha Capella.
Dc dia de Pafcoa da R.ejforrci5a& atii o ultimo dia do mes dc Se-
tembro inclufive fc coinefarab a refar as Oras todos os dias cm a minha
Capella pclla manhS as feis oras , e as Oras da tarde as tres oras.
E do primeiro dia do mes dc Outubro ate dia de Pafcoa d’ Rej-
forrei^ab exclufivc fe comc9arab as Oras pclla manha as fcite horas ,
e
as Oras da tardc as duas horas.
E cm os dias de fellas ,
ouverem de cantar matinas fc
cm que fe
cantarab pclla manha hua hora antes das ordinaries ou o dia de antes
depots
Digitized by G(
da Cafa ‘I^eal T^ortugue^^a. j-yj
depois deVcfporas como mcllior parecer aoDaiao de minha Capclla
ou ao prcfidentc ; e parccendo ao Daiao necelTario por algiim rcfpcito,
ou caulh antccipar as matinas cantadas ou rcfadas o dia antes , on o
mefmo dia o podcra fai’er como Ihc parccer que convem ao tempo e
a meu fervi^o ; e o md'mo podcra fafer em as outras oras do dia ante-
cipando-as, ou pofpondo-as como Ihe parecer conveniente ao tempo.
Dia de S. Joa& Bauptifta a tarvle depois de Vefporas fara o Daia&
ajuntar os Capcllaes todos em Cabido , ou o tifourciro , ou o prefiden-
tc , e dc ciitrc todos farao os officiaes que a& dc fervir o Anno feguin-
tc que comc^ara por o primeiro dia do mes de Julho por matinas , e
ac.ibara polio ultimo dia domes dejunho do anno feguinte por com-
plcta. E os officiaes ao defer apontados. Sobre apontados Thezourei-
ro e Contador. O.s quaes officues fe fara& a votos de todos c os ditos
votos tomara o Daiao com hCi capcll.i6 niais antiguo e os que leva-
,
rem mais votos em cada hum dos ditos officios fera& officiaes eadita
clcj9a6 fe na6 publicara ate o Daiao me dar conta della c cu ordenar
,
cm clla o que me parccer melhor fervi^o meu e da minha Capella eao
Apontador , c fobre apontados dara o Daia6 juramento que fob car-
go de fuas concicnci.is inteira e fielmcnte aimprao c guardem o regi-
mento defeu officio cnenlid dos ditos officiaes que for elejto feefeu-
fara fenao for por caufa que por mj for aprovada c fafendo o con-
,
trario fera cxcluido da dertribui^ao.
A minha Capclla fe governara por o rclogio que mais perto cF-
fiver de minha cafa pera que as Oras fccomcccm pclla
manha e a tar-
de a temnos devidos e fe o dito rclogio conhccidamcnte andar inal
concertado polio tempo que durar a dita defordem do rclogio fe go-
vernara por outro le na terra o ouver e na& o avendo por relogio dc
,
Sol ou por melhor niancira que podcr fer
, e parecer ao Daia6 , ou
Prefidcntc.
Todas as fomanas avera na minha Capella hd mo^o da Capella
Domajro ncra tanger ashoras concertar e limpar os Altarcs ea dlante
e por emella oslivros que foreni necelTarios c aparclhar as
veftimentas
que cm cada bum dosdias da dita fomana ouverem de fervir ter pref-
tes hoftias
,
vinho , agpa pera as milTas, c affi todas as mais coufas
necclfanas pera bom fervi9o da Capella ; e edara fempre
prefente pera
accdir a tudo oque for nccedario e oDaia6 ou Prefidente
ordenara o
dito Domajro ao Sabado dc cada fomana pera fervir a fomana
feguin-
te , c comoejara fua obrigagao ao Sabado por
Vel'poras.
Provera o Daiao , ou o Prefidente em fua aufencia ao Sabado de
cada fomana a Capella de Domajro da dcftribiiigab
pera fervir a foma-
na feguinte que fempre come^afa por Vefporas
do dito Sabado e aca-
bara por noa do outro Sabado feguinte
e o dito Domajro capitulara
boras pclla manlia e a tarde da dita fua fomana e dira
todas
asmiflas della.
Provera mais o Daiad a dita fomana dc Diacono e Subdiachono
pera^os Euangelhos^cEpiftolas que fempre feraf) os
dous Domarios quo
lorao da diftribui^ao asduas fomanas atras proximas
cos ditos Domai-
ro e Diachono e Subdiachono comprirao fuas obriga^ocs niuito intei-
rainemc
‘ f
-Iv/* a J — -J -
^
—
Doniajro juandc dar ao diio Capcllao que I'uprjr am a dita falra ccm
xcis.
Ordcnara oDaiao toJas as fomanas em minha Capclla hum Sob-
cliantre ,
o qual coine^ara a Fazer leu officio ao Sabado as niefinas bo-
ras que o Domajjo c acabara juntamente
com die e Icmprc ford o nid-
pio Domajro que acabou lua lomana falvo le ao Daiab pareccr que
convem raudar o Jito Sobchantre , ou ordciiar outia coulii conformc
ao tempo c o mais que pcrtencc ao officio dodito Sobchantre fc dc-
clarara cm o capiiulo particular do dito
Sobchantre,
Os Altarcs da minha Capclla fe ornarab todos os dies conformc
aos tempos c Icfias c Icmpre fc atmarao as primeiras vcfporas do dia fe-
guinic icgundo for a I'efta ou feria , e cm o Altar mor cAarao a todas
as horas duas vellas aced'as , e as
millas dc canto cha6. E nos dias de
icAas demilFa ctmada dc canto dcOrgab cAarafl
quatro vcllas oufeis
fcguntlo forem as IcAas como fe ordcnara cm o ceremonial que raando
lazer pera minha Capclla.
Todos os dixs cm a minha Capclla avera mma cantada dc canto
com Diacono e Subdiacono c cm clla guardara o
cliao da diilribuisao ,
diAribui^ab
que nao cAiverem picfentcs a clla pao vcnccrao.a
»
I .
id Cafa %eal Toriugues^a. 577
natal e dos tres dias da fomana SanfVa , e de pafchoa da Rcj^urrcj^ao,
,
Digit; i I G<
a
Cafa Tottugues^a. 5 7 j?
ToJo o Capc5!a6 que veneer deftribui 5 a& , cantira ,
e refara as
boras , e n^i(Ta jimtanientc com os outros , c na6 o fazendo afli o apon-
tador Ihcfara (Inal qiic cante , ou rele , e na6 obcdcccndo, Ihe pora
deperda a bora , on boras a que nab quis cantar , ou refar, e I'eefti-
ver mal del'poilo , ou rouco do niodo que confte ao apontador do em-
pedimento que tern difllmulara com elle.
O Daja& nab fera obrigado a cbegar a eftantc nem a cantar cm
ella ; mas a cantar , e refar noChoro fim com osmais Capcllains.
Sc algfi Capcllab eftiver mal dclpofto , ou doente mandaloa fa-
zer a faber ao apontador , e vcnccra como prefente , e o dia que fe
cantar por diante nab podera lair de cafa nem a Capella , e a fai da quo
fizer ao dia feguintc . ou a primeira faida que fifer depois da doenga ,
fera a Capella caminlio direito pera ella ,
fern entrar cm outra parte;-
e fazendo ocontrario perdera todos osdias que foi contado por dian-
te ,
e hindo a Capella fazer relidencia , fe for a tempo que no Choro
fe refe , ou cante continuara com o dito Choro ate fe acabarem as bo-
ras , e pedir a licen^a ao apontador pera fe alTentar no cabo do Choro
I'em tomar fobrepelis fe fomente for a fazer refidcncia , e nab o fazen-
do afli perdera dali por diante todas asboras ate Ihe caber o dia , ou
mcio dia de feu eftatuto.
E fe algd Capcllab eftando doente fe quizer mudar de fua cafa
pera cafa de algfl parente , ou amigo pera fer melhor curado , o fara
fomente faber ao apontador , e fara a dita mudan§a fern ir a outra par-
te , e duiando a dita doen^a , e queicndo fazer outra mudanga , ou
tomarfc pera fua cafa , fara a mefma lembran^a ao dito apontador , e
deftc medo podera fa/er todas asmudan^as que forem necclfarias a fua
faude caminno direito fern fedivertir a outra parte, porque entab te-
ra obriga^am de hir a Capella fazer a primeira faida , c depois podera
fazer todas as que quifer a conta de feus dias dc Eftatuto.
E fendo necelfario ao tal doente pera fua convalefccncia fair fora
depfa, por recrca^ab , ealivio defua convalefccncia, e por fazer ex-
ercicio , nab tendo ainda defpofilTab nem formas pera ir continuar com
ofervi^o da Capella, aprefentara aoDajab ou prefidente , certidab do
medico que o cura com jnramento , como nao efta pera ir fervir , e
ue convem pera fua faude , e convalefccncia fair fora de cafa , c an-
S ar por a terra : fara a primeira faida a Capella , e o Dajab c 0 prefi-
dente dc concentimento do Cabido , Ihe dura licen^a pera que polfa
fair de cafa , c andar por onde Ihe parecer nab fendo fora da terra e
,
pofto que aprefente certidab do medico ; fera obrigado no fim dc ca-
da fomana hir a Capella , e aprefentarfe diante do Dajab , ou prefi-
dente, eCapcllaes pera fever ejulgar fua dcfpofiflab. '
Digitized by Google
.
580 .
Vrovas doUv.VI, daHiflorta (feneah^ca
50& quc Ihc pareccrem ncccfTarias ,
e fara o que Ihe parecer que con-
vem.
que vencerem di(lribui9a6 cm a minha C apcl-
Todas as pefToas
la , terao ein cada hum anno (incocnta dias de rccrca^ab os quaes to-
marao cm dias enteiros , emejos dias ,'Comtal dedara^ao quc os na6
pndera6 tomar dcfde quarta feira de fmza , ate a Dominica tnalbii in-
clufive, ncm daVigilia doEl'pirito Santo, ate at'.'gunda oftava inclu-
five , nem da Vigilia do natal , ate a tcrccira oiflava incluHve , nem as
vefporas c dias entejros das feftas emque ouver matinas cantadas, fal-
vo fcalgua pefToa eftiver aufente tres dias antes das feftas, e aaufen-
cia Iccntendera fora da terra, efendo afti Ihecorrera com feu eftatu*
to , e fendo aufente por meu mandado , e occupado em meu lervi^o
vcncera como prefentc , nem podcra tomar Eftatuto em os tres dias
de I.adainhas pellas manhas cm quc ha piofiiroes , ncm acs Sabados
das temporas em que ha profecias pella inanha , ncm. em os dias em
que cu for duvir 'miira fora da minha Capella , e a aja6 de difer os
incus CapellaSs , cifto tudo pellas manhas: e fendo aufentes como
acima fqua dito , ties dias antes fora da terra c eftando qualquer Ca-
pella6 na terra , fe Ihe darad juntos e continues ate dez dias de feu Ef-
tatuto cm cada mez, efendo fora da terra fe Ihc darad todos , os que
Ihe couberem c forem needTarios , e todo Capcllad , e 10090 da Capel-
la que ouver de tomar dia de Eftatuto o pedira ao apontador pera o
dia feguinte as vefporas do dia prcccdcntc ; e pera a tarde a.ipedira
pella manha : c o apontador 'data dias de Eftatuto fomente a' quatro
Capcllacs Juntos , e a tres mo9os da Capella c todo o Capcllad , vC mo-
90 da Capella que antes de fe acabar o anno fe for; fora do fervi9o da
dita Capella, felhecontara odito Eftatuto como prorata Ihecouber
no tempo que fervio a refad delincoenta dias por anno. » » . .
/;’• I'odas as vefes que,eu mudar minha Cafa dc hum lugar pera ou-
,
tro, poderei mandnr levantaria deftribui9ad da minha Capella por:rc-
,
cadn do Dajad, ©u prdidente, ou thezouieiro, e limitar tempo .icon-
veni^tc'pcra fc alfcntar, a dita Capella em o lugar que cafofdctnr,
, conrosdiUw meus officiaes,jB nos dias iquc eu dcr,pera. a tal rmadan-
nad tcrad os meus CapelUes obriga9ad algua ao ferVijo
da.deftii-
I^uijad} epaflados o&ditos dial limitados
, fc comisara a refiir c can-
.
tar
Digitizpo by V .ooqlt
,,
ella fe tornarab pera cafa fern fair della , falvo a propria cafa do nojo
acompanhar , e vifitar os anojados , e faiiido a outra parte nab gofara
dos ditos dias dc anojado : e o moi,'o da Capclla a que falecer fe Ihe
darab os mefmos oito dias de anojado , c nab faira dc cafa falvo o dia
cm que fefizer feu faimento, eporfilho tera quatro dias deanojndo.
Nenhum Capcllab emmendara outro que naEftantc dilTer algua
coufa cantada , ou refada , nem ao Subchantre fc no levantar dOs him-
nos, ou pfalmos errar falvo o prefidente doChoro, ainda que noto-
riamentc o dito Capcllab , ou Subchantre va errado , e nab digd bem,
efealgum Capellab eftiver melhor advertido , com quicta?ab, efilen-
do de modo que nab fa;a perturba^ab , (e chegara ao pr^deate , e o
advertira do erro que fe comete pera clle o emmendar , e 0 dito Ca-
pellab , ou Subchantre perdera a hora em que o dito erro fecometeo
equem quis emmendar fern opoder fazer tambera perdera 'a hora em
UC fez oque nab podia', nem devia , e o apontador tera muito cui-
3ado dc oulhar poreftas coufas, c as caftigue iem feu ponto , fendo
niffb ^uas pelToas contumafes com mais rigor. f'" •'»
Todos os Capellaes , que ouverem de difer niilTas em a minha
Capella , as dirab por fuas antiguidades de mancira que os mais anti-
guos dirab primeiro, e os mais <modemos dirab em ofegundo liigar ,
falvo feos mais antigos ouverem perdido matinas , ou deixarem paflar
feu lugar, e tempo, porque entab osnunlemos Ihes precedcrab : e o
Dajab e o Thezoureiro poderab difer mifla a todo tempo e lugar fern
em ellcs fe entender a ordem deftc Eftatuto , e aspeftbas que ouverem
jde difer milTa aguardarab que acabem hurrs pera feirem veftir outros ,
npor rab aver falta em oGhorn!,' e asipelfoas que nab guardem afor-
, ma defte Eftnpito ferab apontidos cm perda da hora cm ouc nab gutr-
darem iefta ordem. « fcformi nilfo contumafesi o apontauor o dira ao
1 Dajab', e elle oscaftigara''coroo Ihe parcccr. '/ <• n , t
Digitized by Google
5 8 z Trovas do IJi). VL da Hiflorta (jeneahgtca
matinas.
Dia da Epifania primeiras Vcfperas , marinas , e milTt. * •
'
Dia de Corpus Chrifti Vclporas, matinas, e mida cm a Capella
<
'
e fora della o domario. * •
*' '
Dia da Purificaeab a mHTa’fomente primeiras Vcfporas’,' e ma-
tinas. 'I''' :..n .llj/ Cl .
>• • Iil-f.-'’ -'i...
‘
Dia^de Sam Bento mida fomente;
Ammcia^ab de nolfa Senhora Vcfporas, mafihdS’j
I^ia d* '
cini(ra.i
Oia diTnven^ab da Crus Vcfporas , matinas ,t e midli.' ^ . v.oo
,j' '^*^ia da Afccnfab'deChrilloA'efporas,'- matinas, cinidai •
Dia
Digitized by Coeqk
,
Oficio do Sobcbantre.
•< O
dito Subchantre ou Subchantres em todas as horas levanta’'a6
todas as antifonas falvo a primeira que he do domajro , hjmnos , pfal-
mos , everfos cantados , e refados c epicqigendarao as li^ocs aos Ca-
pellSesjpor fuas antiguidaijcs pm todas a? mannas cantadas '^ e^rpfadas ,
e officios cantados, falvo feaoDajaqiparccefjbem ordeno^ butrj cou-
fa , ecu maqdar que fcfq^a doutro tnpdo potquu cnta6 aa6 feguar-
’’ ’
^ ‘
'
-,f-
>
Digitized by Google
584 ‘Provas Jo Uv. VI. da Hijlorla (jeneahgica
dara a ordcm dcfte Eftatuto fcna 6 o quc eu mandar , c o dito Daja 6
,
ordcnar, e cm as horas mcnorcs os dous CapeIIa£;s ntais modemos de
cada hum dos Chores levantarao as antifonas , c verfos das ditas ho*
ras , e cm oilicio dos dcl'untos quando o Chore refar dellcs.
I ho Subchantre tomara fempre companheiro quc laiba o que do-
ve fazer, ccantar, cf'azendo ocontrario todo oerro etalta que acon-
tcccr por falta do companheiro , lera a conta do dito Subchantre , e fe
Ihc carregara a falta a elle lb , como fe die fo a cometcce e na 6 aren-
^
do em o Choro contrario pdfoa . oue tenha vox , e fufhciencia pera
o ajudar , chamara outro Capcllao ao jfeu mcfmo Choro , e mudarfea
o quc for mcnos antiguo pera o outro Choro , c efla ordem guarJa-
ra o dito Subchantre cm todas ascoufas cantadas.
Todas as vefes que o Subchantre faltar na Capella em a fua fo-
mana porindilpofilfab , ouocupa^ao, ou porque tenha algua obriga-
936 no altar, indo eu ouvir miifa fora da minha Capella, odito Sub-
chantre emcomendara a fubchantraria a outro Capcllab de mancira que
por fua aufcncia na 6 aja falta na Capella, eavendo-a perdera as horas
cm que ouver faltas , e na& querendo algit Capellab emcarregarfe da
dita fubchantraria , o dito Subcliantre o fira I'aber ao apontador as
pclfoas a que cmcoincndou a dita fubchantria c fenao quiferaft cmcar-
regar della ^ c o apontador tirara a cada hum dellcs mejo dia do ga*
nho , e o Dajao ou prefidente provera de quern fin a de Subchantre em
a dita falta : fe em o refar ouver algua duvida , ou embarajo o dito
Subchantre antes que fe comcce a rel'ar , o provera de modo que nao
aja erro , nem inquietagab no Choro , e fe a duvida for de qualidade
quc elle fo fenab pofla detcmiinar faloa faber ao Dajab ou prefidente
antes deentrarem as horas , pera que qiiictamente Ic tome aflcnto cm
a dita duvida ou embara^o e lendo tal a duvida , quc na refoIu 9 ao del-
la aja .dificuldade , o Dajab ou prefidente tomara votos detodos osCla- .
Digitized by Google
da Cafa %eal Toriugues^a. 585
Oficio de Apontador.
O
Apontador da minha Capella fera fcmpre oque for elejto a
mais votos , e aprovado por mjm , e tornado I'cu juramento conf brme
ao Eftatuto de I'ua elei^o fara feu officio da mancira feguinte.
Acentarfea'.o Apontador no Choro eni lugar que bcm o veja. to-
do e donde veja bem todos os Capella& fe rclao , ou cantao , fe fa-
,
lao , ou eftain em boa compofi^ao , ou como nao dcvem , pera que.
dellc avife a cada hum como convem , e a quern falar ou eftiver mal-
compofto , ou na6 caiitar, nem refar, fara final por hua vez quieta,
e pacificamcnte com a cabe^a , ou pancada branda no livro , e tornaiido
a reincidir na mefma culpa o apontara na perda da liora : c nao rcpre-
hendera de palavra a nenhua jpcfiba , nem no mcfmo a£l:o , nem de-;
pois , nem dira as mefmas pclfoas em que ouve faltas mic os apoutou
e com muita brandura , cortefia , e modeftia fara feu officio muito enhu
tciramente , cquando aigti Capellao for contumas, emal obediente o
fara faber ao Dajao pera que elle o reprehenda e cafUgue como Ihe
parccer.
O
Apontador tera muita conta com oulhar por os domajros afll
Capellab como mo9o da Capella Subchaiitre , e mais officials, e me-j
ninos dc minha Capella I'e cumprem bera com fuas obriga^ocs confor-
nic a feus rcgimentos
,
e os que fizeran I’altas os apontara em p^r-*
da das horas- , em que as flfcra6 , e aos ditos officials , em a I'oma-
na que oforcm nao dara dia de Eftatuto , pedindolho,i fcm faber del--
le a quern deixa emcomendada fua obriga9a6 porque nafi aja falta j ^
,
e avendo-a fempre apena fera do proprio official, cujaicra a obriga-
'".fi i;';* .
aodito CJapellao', e Ihe dara' feftenta reis por a dita mi (fa. .iUK.l
t
''^*
0 Apontador tera cuidodo deapontar todas aspCiToas deminha..’
Capella que em ella venccm'"deftribui9:Tb as horas e mifta conforrae;^
,
ao eftatuto' que trata do tenipb^cm que I'e ganharao ou^perderao as di-
,
tas hords^^ e miOa. ^
•
’
'
o i ; r, : ...
- >;
’
'
''O Apontador apontdra toda a pefToa que fc'fajr do Choro, em
as horns ,
'ou mifi'a ,
fcm Ihe pedlr licciKa por inch 110936 dex:abc9a:
tirarlhea a hord 'era quc'le'Iliir fcm a dita inclma9a6.* iiv.'nn:; i
,
0
.dito‘'Apontadof' ^apontara todo o^iCapellao qub-eftando nor
Choro a horas , ou mifla falar debarrete ou’dccabcqa a qualquer pelV
'Toni. IV. Ecce foa
Digitized by Googie
,
I'oa fecular ,
ou ecck-fiaftica quc cftivcr fora do Choro , falvo fe for
pclfoa dc fora da terra ,
ou de refpeito , e falar ao Choro.
O Apont.idor fara com que cada hum dos Capellacs as horas e
mi(Ta efte em feu lugar , contorme a fua antiguidade, e na6 eftando
ein die o avifara , por huma vcz que tome feu lugar, e na& o que-
rendo fizcr , Ihe pora de perda touas as horas , cm quc eftiver rora
de feu lugar , e fc algu CapeUao for nilTo contumas , o dito aponta-
dor alcin da perda das horas , que Ihc tirar , o fara faber ao Dajao pc-
ra que o calligue como Ihc parccer ; falvo fc o dito Capclla& por fal-
ta de villa no feu lugar, pedir licenga ao apontador pera fe mudar,
pera outro lugar mais claro , no cabo do Clioro , onde tenha mais vif-
ta cm quanto fe refar.
Dara o Apontador licenfa a qualqucr Capellad eflandofe refan-
do do Choro , dar algd rccado , ou tomalo , ou
as horas pera ir fora
falar algua pclfoa que releve a hu , ou a outro , e poderfeha deter o
cfpa^o que fe refar hua das horas mais breves , c fazendo mais deten-
9a o mandara avifar quc fc venha ao Choro , e na& vindo pcrdcra as
mais horas.
O Apontador apontara todo o Capcla6 que no Choro eftiver
fern fobrcpcHs , e loba , c breviario , on diurnal na ma6 em perda das
horas cm que affi eftiver ; e a toda a pclfoa que no Choro eftiver com
luvas cal9adas nas ma6s , fara o apontador final que as tirem e nao 0
fazendo Ihc tirara todas as horas.
O
Apontador apontara toda a pclfoa quc nao cantar ncm refar
fafendolhe primeiro final que ajude a feu Cnoro , cm perda de todas
as horas quc n.ao cantar , ncm refar , falvo fe eftiver rouquo , ou mal
defpofto , de modo que conftc ao dito apontador de feu empedimen-
to.
O Apontador
guardara com os doentes o eftatuto que delies tra-
ta ,
e em tudo
conformara com elle.
fe
O Apontador
dara a toda a pcffoa quc na minha Capella veneer
deftribui^ao , fincoenta dias de rccreacad , e eftatuto por todo o anno,
e guardara a forma do Eftatuto quc dcllcs trata.
A todo o Capelaf) cm a milfa cantada , ou ligoes cantadas , oa
refadas na Eftantc, ou Evangcihos ou Epiftolas cometer erros 011 baf'
,
barifmos depois de avifado hua vez poroDaja6, o apontador Ihc ti-
tan o ganho das horas cm quc cometer os ditos erros.
O
Apontador apontara a todo Capela6 que as horas menorcs
defuntos , fette pfalmos , c graduais fe fair do Choro , ou na& QuiCct
,
emtrar cm elle no tempo em que as ditas coufas ferela6 cm peraa das
horas do officio divino , que concorrcrcm
,
c fe continuarao com as
ditas horas menorcs
;
falvo fe o tal Capciao no dito tempo for difer
milfa , ou confelfarfc affi ou a outro , ou a outra a!gu 3 ncccflidade
,
particular, ou caufa baftantc
,
quc fatisfiifa ao dito apontador.
O
Apontador guardara com os anojados , o Eftatuto que dcllcs
trata , c cm tudo fe comformara com elle.
O
Apontador apontara com nniito cuidado todo o Capcla& que
^menJar no Choro outro algum no cantaJo , ou refado , nem ao
Subchan-
Digitized by GooglcJ
,,
Digitized by Google
, ,
KEY.
Num 2^0
.
*
’
Theodofio fegundo defte nome Duque de Braganca , c dc
Barccllos , Marques de Villa Vi^ofa , Conde d’ Ourem , Conde
An. 1004. dc Arrayolos , Conde de Penafiel , Conde dc Neiva , Senhor de Mon-
forte, e dc Montalcgre , Senhor de Villa dc Conde, Condeftrabre deC-
tes Rcinos , e Senhorios de Portugal &c. Por a muita grande deva-
936 que tern a Companhia de Jclu Ihe comc^ou a fundar hua Cafa
profclTa da invoca^ab dc S. Joao Evangelifta dentro em Villa Vi9ofa
aonde Sua Excellcncia tern lua Cafa pera que pelo tempo em diantc
refidab nclla ate vinte quatro pcIToas da Companhia , e mais nab. E
por ordem do Padre Prepolito Provincial da Provincia de Portugal ef-
tab ja ha mais dc dous annos na dita Villa era hdas cafas que pera ilTo
fccomprarab por ordem de Sua Excellencia no mcfmo litio em que fe
hade fazer a Cafa denovo feis Padres, edneo Irmaos, e fefollentad
com cfmolas ordinarias dc Sua Excellencia, c com asdopovo da dita
Villa, e lugares vezinhos exercitando nclla , e nelles feus minifterios
com grande fatis%ab de Sua Excellenda , e muito provdto , e edifi-
ca^ab de todos. E porque Sua Excellencia defeja de palTar adiantc na
fiinda9ab na dita Cafa ate a por cm fua prcfci9ab , e o queria fazer
com particular , e expreffa authoridade do Reverendilfimo Padre Pre-
pofito geral da Cor^anhia , c que Sua Paternidade Reverendiflima ap-
provalTe, eadraittille a dita funda9ab , cdclfe aella feu confenrimen-
to conforme 10 intento quc Sua Excellencia teve quando fe moveo a
fundar a dita Cafa , mandou fazer dilTo efta dcclara9ab pera que o Re-
verendiflimo Padre Geral folgue (como Sua Excellencia oel’peta') dc
Ihe fazer nifto toda gra9a , c favor , declarando por fua Carta patente
na forma em que o pode , e deve fazer que clle , e a Companhia acci-
tab a Sua Excellencia por fundador da dita Cafa profelfa pera quc aja
nclla ate os ditos vinte c quatro da Companhia emais nab; e declaran-
do mais que he contente que Sua Excellencia , c todos os Duques de
Bragan9a feus fucceflores participcm pera ferapre de todos os fuffia-
gios , ora^oes , e facrificios , e de quaefquer outras boas obras quc na
Companhia fc flizcm , e fizerem por todos os Padres , c Irmaos della
c pera que gozera de todas as grajas , prevUegios , prerrogativas , e
favo-
Digitized by Googlj
di Cafa %eal Torttigues^a. 5 8 p
favorcs,quc por as ConftituicoSs , eCongr^agocs gcraes, e porquaef-
qucr outros docretos da meima Companhia , ou por quaelquer Ictras
appoftollicas fe coiiccdera& , epcllos tempos em uiantc fe concederem
aos fundadores das Galas profeiras da mclVna Companhia.
E que declara que nc contente que fique refervada a Sua Exccl-
Icncia , e aos Duques I'eus fuccelTores a Capella mor da Igrcja que ago-
ra ha c da que de novo fe hade f’azer na dita Cafa pera que cm ne-
nhum tempo fe pofla ncllas dar fepultura a pclToa algua , lem fua ex-
prefl'a liccn^a , e pera fe dar a quern elles quiferem.
E que em nenhum tempo podera a Companhia largar a dita Ca-
fa profeifa , antes data pera fempre os Padres , e Irmaos que forem
necclTarios pera fe confervar , e nclla fe exercitarem os minifterios da
Companhia , e que fempre fara pera o mefmo effeito tudo o mais que
for ncceflario comforme ao que ordenao as Conftituigocs della nas Ca-
fas profeflas.
E que cm nenhum tempo podera a Companhia fazer Collegio
da dita Cafa profeifa fenao lor com exprelTo confentimento de Sua
Excellcncia , ou dos Duques feus focclTores dado por fua Carta paten-
te.
E que contra eftas coufas fenao impetrarao letras Appoftolicas
por parte da Companhia antes fe podcra6 impetrar pella do Duque , e
de feus focelfores em comfirma§ao della os que Ihcs parecer por ferem
todas mui comformes ao fpirito , e inlfituto da Companhia , e por o
Duque nao pretender com ellas mais que o bem della , e o major fer-
vi^o dcDeos nolTo Senhor.
E que declara mais que fe pelo tempo cm diante a Companhia
por algua via dcixalfe de feito a dita Cafa profeifa , ella ficara toda ^
c o feu fitio livremente ao Duque , ou a feus fucceflbres pera que fa-
936 detudo oque quiferem , c Ihcs aprouver , como he comforme ao
que difpoem , as proprias ConHitui^oft da mefma Companhia , e que
o mefmo podcrao lazer em cafo que a Companhia fern feu exprelfo
confentimento mudalfe a dita Cafa profeifa cm Collegio. E por efta
fer a vontade , e defejo de Sua Excellcncia , me mandou que fizelfe de
tudo eftc papel , e aflinalfe como allinei duas copias dclle , que entre-
gei ao Padre Doutor Pero de Novacs Prepofito da dita Cafa de Sa&
Joao Evangelifta pera as enviar ao Padre Prepofito Geral da Compa-
nhia , e o dito Padre Doutor Pero de Novaes , e eu allinamos efte pa-
pcl por mandado de Sua Excellcncia pera conftar fempre por elle do
que fe conthem nas ditas duas copias aUInadas por mim Aifonfo de
Lucena , que he o melmo que neltc fe diz. Em Villa Yi^ofa a 20 dc
Mar^o de6o4.
Aifonfo dc Lucena.
Patente
1
Njm. *
7
. 6 ,
ArifTimo Fratri in Chrifto Antonio Mafcarcnia: nunc, protcm- &
,
’ pore cxillcnti Socictatis noilrjc in Provincia Liifitania: Proviticia-
Aji. 1004. ]j faiutcm in eo
,
qui eft vera falus. Cum Fxccllcntiffimus D. Theo-
dofius lecundus Braganti® Dux , port Collegium Bragantinum magna
cx parte ab F.xcellentiftimo ejus Proavo D. Tlicodofio primo gloriofa:
memori® ereflum , denuo Domum Prof’ciram fub invocationc SaniEhi
Joannis Euangelift® in Oppido Villavi^ol'a , in qua jam plurcs cx nof-
tris commorantur , ac Socictatis miniftcria , Domino benedicente , fru-
fluolc exercent ; fiindare dccreverit nofquc cundem Excellentiftimum
:
converfioncm ,
A: cre£lionem ; & fi ratio aliquando aliud I'uadeat ,
id
non nifi deciulUnn Excellcntiflimi Ducis , A: fuccefTorum ejus volun-
t;ue , & approbatione ullo tempore fieri pofFe volumus. Deimim qui
praf'aia Provincia ob mifliones prxcipiie tranfmarinas gravifTimis prcr
mitur cncribus , volumus , nc in diefa Domo plurcs quam vi<iinti qua-
tuor cx noftris cominorcntur , hunc ,cnim nunierum domeftic® difei-
‘
' ...
Digitized by CoogI
da Cafa ^al Tortugues^a, 5^1
pliniE confcrvandac ,
excolendxquc Tranftaganac Provinciae fatis futu-
rum arbitramur. Quae omnia per prcl'entes tibi notificari , caque in li-
brum noftrarum ordmationum cjul'dem Provineix referri , & a te , fuc-
celForibusque tuis inviolabiter obl’crvari volumus , ac mandamus. Da-
tum Roma: xxxi Maij 1604.
Qaudius Aquaviva.
Ber. deAngelis Secret.
Antonio Mafearenhas.
Digitized by Google
5^1 Turovas doLlv.VL daHtflorla ^enealogtca
nam Nos igitur Nobilitati tuic fpccialem gra-'
ecclefiafticam incurratis.
tiam facere volentes , tuis in hac parte fupplicationibus indinati ; Ti-
bi , ut tarn Cantorcs Capcllx tux , quam tu , & alij quicunque o(H-
cijs predidis in dida Capella tua interelTentes , licet predida otficia
de die non terminentur nullam tamen cenluram , aut poenam eeded-
adicam incurratis , audoritatc apodolica , tenore prefentium indulge-
mus. Non obdantibus premidls , ac conditutionibus , &
ordinationi-
bus apodolicis , exterisque contrarijs quibufeunque. Datum Ronix
apud Sandum Petrum fub Annulo Pilcatoris , die x. Martij AL DC.iiij.
Pontificatus nodri Anno Dccirao tertio.
M. Vedicus Barbianus.
MuiU. iS ^i,* "C' Luis da Refurrei^aft Provincial da Ordcni do nodb Padre Sa&
"
. Jl Paulo primeiro ermitab , Frci Gafpar de Sao Tiago , Frei Manoel
An. 1610. deSa 6 Paulo, frci Hieronimo do Salvador , fiei Cridovab da Cruz,
Diffinidores &c. Fazemos laber a todos os nolTos Religiofos que o
Excellcntidimo Principe D. Theodofio legundo Diique deBraganya,
herdando com o real fangue de feus av 6 s a devayab que tiverafi a no/Ja
fagrada Rcligiam , a tern tornado fub fua protecyao , e como protedbor
ue he feu Iheacodc atodas as necedidades , pello que nos conhcccn-
3 o a grande obrigayam cm one edamos ao dito Sennor , pera I'crmos
gratos as muitas merccs que ocllc temos rccebido e lempre rcccbcmos,
emcomendamos , emandamos a todos osnolTos Religiozos tenhao mui-
to particular cuidado de o encomendar a Deos c ordenamos que da-
ui em diante nos Capitulos gcrais e provinciais , a mifld do fegundo
3 ia do Capitulo feja ode ecida por vida c faude deSua Exccllencia c
de feu real edado , e que adi nclfa mida como nas mats per annum con*,
ventuais dos nodbs Alodeiros que cda 6 em I'uas terras , e nos Capitu-
los que cada I'omana fazem os prelados cm toib a noda Ordem , de-
pois de fe nomcar o Stimmo Pontifice , e Sua Alagedade , fe nomce a
real pedba do dito Senhor com edas palavras : Et Ducem protedloretn
cum prole Jua. Alem dido cbmonicamos ao dito Scniior a participa-
yao de todos os fud'ragios c obras pias c mcritorias que nollo Senhor
tor fervido obrar , por nodbs Religiofos adl navida como namortc,
fc. Alilfas, orayoes
,
officios Divinos , pregayoes , confllfoi^ , jejuns ,
vigiliasy difeiplinas , penitcncias , peregrinayo& , afperefas , e todas
as mais obras que a Deos.nodb Senhor forem aceitas. E mandamos
que eda Icmbranya fe efereva no livro das Ordcnayo& da Ordem , a
fe tenha por liuma dellas. Oada em Capitulo germ no Conveato dc
Santo
Digitized by Coogle
da Cafa 7(fial Tortugues^a, 5^3 I
Copia do recado ,
que 0 Duque de Braganqa D.TheodoJio II. man-
aou a ElRey Dom Filippe IV. por Ignacio do Rego , feu
Moqo da Guarda Roupa.
O Duque me mandou com efta Carta a V. Mageftade tendo por cer- NuiTI.
to que por Ihe fazer merce a vera V. Mageftade , e que na& coo-
fentira que fe Ihe faca ta& grande aggravo como feria tirarfelhe o que
*
2 6 ^*
A,
Lexandre Caftracani por merce deDcos edaSamSla See Apollo- NuiU.
lica Bifpo. dc Nicaftro cColleftor geral Apoftolico deSua San-
Tom. IV. Ffrt'
^n. ib}6.
dlidade
i6
Digitized by Google
594 do LJv.VL da Hljloria (jeneahgtca
Digit;: -i i
; Coogle
^rovas doUv.VI. daHifioria ^enealogka
comunha6 major ipjo fa6lo incurrenda c dequinhentos cruzados ap-
plicados pcra a rcverenda Camara Apoftolica cacufador aosditos Rc-
vcrendos Provilbrcs c Vigarios gcraes , c pedimos aos Corrcgedores
Provcdores Ouvidorcs Juizcs e jufti^as e mais officiacs cpe(Toas afllm
ecclcfiafticas como fccularcs edcqualqucr outro grao ordcm c prche-
minencia quc fcjam e jurifdi^ab quc uzem , que i'cndolhes cAa apre-
zentada a cumprao e giiardcm c fa^a intciramcntc cumprir c guardar
afTy e da mancira que em clla feconthem, ecomo por Nos hejuJga-
do dctcrminado e finalmente fentenccado fcm ai(To Ihefer pofto du-
vida ncm embargo algum ncm ira& contra clla en parte nem cm todo
per fi nein per outrem aperte vel occulte dire^te vel indire&e
quafito colore vel ingenio. Alias fazendo o contrario quc fc na6 efpera
proccdcremos contra dies com os mais procedimentos executives e de
direito nccelTarios pera a declara^ab aggrava^ab e rcaggrava 9 a& dos
quais os citamos e chamaraos e avemos por dtados e chumados neftes
prefentes eferitos &c. Dada nefta Corte e Cidade de Lixboa fob nof-
fo Anal c fello aos vintc linco dixs do mes de Outubro de mil feifeen*
tos trinta e feis annos. Bento Matrai a As eferever , c fobeferevi.
Num. 166.
An. 1/92.
C Lemens Papa VIII. Dileile Ali nobilis Vir falutcm , Apofto^
licam bencdidioncm. Pietatls tU£C , ac Angularis in nos , & apol-
tolicam Sedem obfervantia mcrita poAulant , ut ea qua: ad anima: tuac
&
Digitized by GoogI
da Caja ^eal Tortuguei^a. 5^7
nibus non tamcn fcria fexta ,
nec Sabato ,
ac feria quarta ,
quatuor
,
temporum ,
necnon ovis ,
& ladticinijs libere & licite & fine aliquo
, ,
confcicntiae fcrupulo ,
uti , & vefci atque ut tempore intcrdidi mif-
;
6 ^*
Em nome dcDcos. Amen. Padre, Filho , e Spirito Santo , tresNum.
Pefibas , ehum Deos verdadciro , emeu ja F6 morro firme, c
vcrdadciro Catholico , e pefib , que por fua mifericordia a aja de mi-
2
.
CO
Digitized by Googie
5^8 Turovas do Ltv. VL da Hiflorla (jenealoyca
prci nofitio da hcrmida deSam Bento que hoje tras por arrendamen-
to Antonio Dias , coin as mefmas condiiTogs referidas.
Item Ihemando hum moyo deforo, <^uc comprei a Pedro Men-
des de Matos com Mais a hcrdade , que chamao
as proprias condiflocs.
dos Pereiros ,
que comprey tambem a varias peflbas. Item a herdade
que chama6 do Lobo , fitas ambas no terrao de minha Villa de Borba
com as mefmas condifToens acima relatadas.
Tambem ordeno , e mando , que toda a terra , que fe achar , que
de dez annos a efta parte tenho comprado , ou adquirido , por qual-
ucr titulo , nos termos de Villa VilTofa c Borba , fe Ihe entregue ao
^
3 ito meu Collegio , porque efta he a minha ultima vontade. E de-
claro que neftc legado incluo os feis mil reis , que comprey em hua
hcrdade de Joa& da Mota.
Pera que mclhor fccumpra efta minha difpoziHa&j nomeyo por
Adminiftradorcs defte Collegio ,
bens ,
c rendas delle aos fucceftbres
de minha Caza ; e llie cncomendo a que fempre tenhab particular cui-
dado dos talentos , c fugeitos , que entrarem nefte Collegio , que fc-
jao de bons cuftumes , vida , e limpeza de fangue , fern rafta algua
porque aflim o quci o , c mando.
Ordeno que nas contas dos rendimentos defte Collegio nab cn-
tre pclfoa algua ecclcfiaftica , nem fecular ; e fb os Duques defta Cafa
a feu arbitrio , poHao ter efta aC 9 ab ; porem com advertencia deque
de nenhuma mancira entre outra gentc , fenab for per comilTab dos
fucccflbi»es.
Item: mando dous mil cruzados ao mofteiro da Serra DoHa,
que he da Ordem de Religiozos de S. Paulo ,
applicados pera as fuaS
obras ; e Ihc peffo perdab de nab fer efta Alanda conforme ao que Ihe
dezejo ; porem eiicomcndo aoDuque meu filho os favorcfla , epatro-
cine fempre com o amor , e refpeito , com que vio que eu o fazia ; e
Ihc jogo , que va continuando com as efmolas , que de tempos ein
tcraprs Ihe hia fazendo ; e por fer obra tab pia , e rcligioza , efpero
dellc nefta materia procedcra como filho meu , imitandome neUa an-
tes com crefeimento , que diminuiirab , fendo fempre feu proteflor
e emparo , intercedendo por dies , e acudindolhe a fuas neceffidadi^
temporaes , e efpirituacs , de maneira , que ninguem Ihe poffa impedir
tab fanta obra.
Mando tambem que porconta de minha fazenda Jeronymo Ro-
drigues falTa hui choming na Caza do fogo do dito mofteiro da Serra
Dofra na forma , cm que eftil a chomine vclha , que eu muitas vezes
gabey porbem lavrada.
Deixo a Santa Caza da Mizericordia defta Villa duzentos cruza-
dos da efmola.
Ao Duque meu mando ,
filho que continde com a obra
e peffo
,
da Caza protclfa da Companhia de Jefus na forma , e traffa , em que
tenho ordenado que fe faffa ; e nab confentira a que fe mude , nem al-
tdre nenhuma couza della ; e Ihe rogo, que com toda aprelfa aman-
de por por obra , pera que brevemente fe poffab os ditos Religiozos
fervir della , e a tome muito a fua conta , continuando nas efmolas,
que Ihe coftumo a fazer. Deixo
daCafa ^al TortuyAZT^a, 5 ^^
Dcixo a tninha terfa , que fe achar de todos os meos bens livres
•
fatisfafta6.
A meos Criados fe pagar^ fcos fervicos , conforme as ordenaf-
fo& ,
c coftumes de minha Caza ; e demais defta fatisfafTa& , encomen-
do ao Duque meu filho Ihes fafta toda a nierce , que dies mcrecem
rclpeitando o amor , antiguidade , e bom fervi^o , que fempre me fize-
rao , e nao fd a mim , fena6 a todos os Senhores defta Caza , proce-
dendo ncfta materia com a grandcza , que devc a feu nafdmcnto , c
ao agradccimcnto que he jufto fe tenha comcreados tao honrados. E
a mefma recomcndairao Ihe faftb das crcadas defta Caza , com miem te-
nha particular vigilancia no rcmedcallas , e em particular a D. Luiza
de Lcdefma , c D. Jeronyma de Sande , e Jcronyma de Gouvea ; fe bemt
cntcndo , que nao he ncccflaria efta lembran^a , pcllas muitas rezocs
que Ihe corrcm de crcaftao , e amor , com que
Lembro a meu filho o Duque , que a milhor couza , que Ihe dci-
xo ncfta Caza, he a minha Capella ; calfim Ihcpcllb fe nao dcfcude-
nunca do ornato della, aftiftindolhc, cm quanto poder, aos ofiicios
divinos , que fe celebrab nella , procurando , que lejao com a perfeif-
fao
DIgHized dy Google
c ;
fao ,
e continuagao ,
que ate aqui , aflim de Capellaes , muflcos , oifi-
ciaes ,
como dc todo o inais fcrvilTo , o que Ihe encarrcgo quanto pof-
fo ,
e Ihc pcflb pcllo
,
que Ihe tenno , pois fervir a Deos conti-
amor
nuamente ha dc fer a occupalIa6 , que mais Ihc encomendo , pois ef-
pero cm fua divina Mageftade , que pagara com favorccello a afllften-
cia ,
e cuidado , com que proceder
em I'citUIo. E outro fim Ihe advir-
to , que pent iilo fer com mais facilidadc , c eu me afegurar mais , o
obriguey contra fua vontadc aprendelTc muzica , c omittindo-a alguas
vezes , o fiz continuar nefte ciludo.
Dcclaro , que hey por vagos todos os officios , merces ordinarias,
Alcaydarias mores , tenfas , e outras quacfqucr doaflbes , que tiver fei-
to em minha vida , aquellas , que em dircito revogar polfo , por evi-
tar duvidas , e demandas , que podem recrel'cer ncita materia.
Inftitdo pormcos herdeiros aoDuque deBarccllos , D. Duarte,
e D. Alexandre meos iilhos Icgitimos, c daSenhora Duqueza D. Anna
miniia mulher. E nomeyo por meos tedamenteiros ao Duque dc Bar-
cellos ,
e a D. Antonio de Mello lidalgo de minha Gaza , e meu Ca-
mareiro inor , e a Francifeo de Abreu Cavalleiro do habito de Chrifto,
e meu moll'o da Camara , e da Guarda roupa , aos quaes encomendo
falTa6 comprir inteyramente efte meu tellamento , fiando do amor de
meu filho , e hdclidadc , e zelo de O. Antonio , e fua hdalguia , e bom
fervifo de Francifeo de Abreu acodiram a cAe particular com toda a
diligcncia , e exaefad , e cudado. E porque o trabalho cm parte fe
compenfc , quando na6 cm todo , e fer cuAume orduiario deixarlhe
algua couza , em gratiHcailao deAe cudado , que meos herdeiros dem
cem mil reis a D. Antonio de Mello por hua vcz , e Ancoenta a Fran-
cifeo de Abreu , pera que deAa forte fc nam defeudem. E porque o
rcceyo ncAa materia tern fua difculpa , ordeno a meos tcAamentciros,
que de todas as difpofilTo& , e comprimentos de meu teAamento dem
conta aos Padres Prepofito da Companhia de Jefu na Caza profelTa
deAa Villa, ao Padre Guardia6 que for da Piedade , e ao Padre Ma-
noel Alvercs Rcligiozo da mcfma Companhia , c meu Confeffor e •,
affim a dies peAb acuda6 a iAo com a caridaJe , que fempre Ihc mere-
ci , lembrando ao Duque meu filho , e mais tcAamentciros fena6 def-
eudem hum ponto no particular da minha alma , pera que defcarre-
gando-a deAcs cargos , Deos aja mifcricordia de cUa , coino efpero da
fuas prcciozas chagas.
Ao Duque de Barcellos encomendo meos filhos, efcos Irmaos
ainda que como fa& parentes , e amigos , bem vejo for pouco neceF
faria cAa recomcndalTad , por ferem tab conformes em tudo mas pel- •,
lo muito amor , que Duarte me tern moArado , vos peAb muito que
tomeis com muitas veras a voU'a conta o feu modo dccAado, evida ,
c feia como Senhor , e filho deAa Caza ; ncm Ihe conAntireis todavia
tomar die outro fomenos diAo; e que pera illb , fempre Ihe cAara
mclhor mais honrado o cAar comvofeo. Porem como vos avcis
dc cazar , depois de confeguido , fenao puder continuar aqui , o podcr
reis por em Souzcl , por cAar perto pera vos poder ver , e commu-
nicar com facilidadc porem fempre vos Icmbrarey que mdhor eAais
>1, ) . ! I hCs
•
I I .
Digitizi Gi
;
,
O DUQUE.
Saybafi qiiantos eftc publico inftromento ,
e aproraftaft dc tefta-
mento ferrado virem , que no anno do Nafeimento de nolfo Senhor JtNi
lu Chrifto demil feifeentos vinte eoito annos, aos vinte e dous dias
domes de Janeiro do dito anno nefta Villa VilToza nosPallbs do Du-
que noll'o Senhor na fua cazinha , fendo ahi prezente, edeitado em
hu^ cama D. Thcodozio Duque de Bragan^a nolTo Senhor doenre dc
doenfa corporal , que Deos nolTo Senhor foy fervido darlhc , m.es cm
todo feu p'.wfeito juizo
,
quanto Deos nelle pos , fegundo parecco a
mim Tabaliab , cteftomunhas ao diante nomeadas ; c logo das maos
.is
delle dito Duque D. Thcodozio me foy dado efte papel ferr.ido , di-.
zendo, que era o feu teftamento, merequeria, emandava Ihoappro-
valTe, ecu Tahalia6 IheHz pergunta, fc era efte ofeu teftamento, c
quern Iho f zera , c fe depois de feito , Iho lera ; e fe eftava a fua von-
tadc ; e por el!e me fov dado cm repolla , que efte era o feu teftamen-
to , e que Iho llzera bom Agoftinho hlanoel , morador na Cidadc
d’ Evora, eque depois dc feito, Iho lera, eque eftava a fua vontade,
eque por elle deroga, quebranta , eanulla todos os mais teftamentos,
niandas , fedulas ,• e codicillos , que antes delle haja feito , c 16 efte
quer oue valha, e tenha fua for la , c vigor, eque nao valcndo como
Tom. IV. tiirgg tefta-
Digitized by Google
, ,
teftamcnto ,
valha como codicillo ,
ou na melhor fomia
,
e manclra
que cm direito valcr po/Ta , por cfta fer fua ultima , e derradeira von-
tade , e del'cargo dc fua confcienda. E pcllo adim dizer , e me pcdir
Ihc fizcITc cfta approva(Fa6 , cu Tabaliao diante nomcado a fiz , a que
foraf) tcftcmunhas prczentes chamadas por parte do teftador , o oito
D. Agoftinlio , e D. Antonio de Mclio , e Salvador dc Brito , c Anto-
nio dc Souza , c Manocl dc Souza de Brito , c Vicente de Souza , e D.
Luis de Noronha , todos fidalgos da Caza do dito Senhor, e oDou-
tor Andr6 Cardozo feu Dezembargador , todos moradorcs nefta Vil-
la , que aqui alTinarab com o dito Senhor , que aftinou por fua ma6
e letra. E eu Manocl de Oliveira publico Taoaliao de notas nefta Vil-
la Vidbza fiz efte inftrumento de approva(ra6 , que adlnci demeu pu-
blico linal , que tal he , c cozi com nua linha branca.
Alanocl dc Oliveira.
O DUQUE.
Salvador de Brito Pereira. t= D. Luis de Noronha. t= Dom Antonio
dc Mclio. c= Vicente de Souza dcTavora. c
Manoel de Souza de Bri-
to. D. Agoftinho Manoel e Vafconcellos. Antonio de Souza. s=
Doutor Andr6 Cardozo Godinho.
dc 630.
Francifeo deMira Vogado.
Digitized by Coogle
di Cafa ^eal Torlugues^a. 6o$
nenclas , Hcando fcinpre a meu lado o Senhor Dom Duarte meu Ir-
mc6.
O enterramento fe fara fem mais pompa que fc cuAumou
,
que a
fcmpre fazer aos Duqucs meos afcendcntes ; e tanto que morrer , me
porao na camera grande fobre bofetcs, calmofadas em hum pano de
tella roxa, como cu fiz aminha may. Ahi fe me fara logo hum of-
ficio conforme o ceremonial novo , com os quatro refponforios ditos
per dignidades , na forma , que fe fes quando Sua Alteza faicceo. Le-
varmenab na tumba os fidalgos , acompanhandome o meu Veador com
toda a mais familia , at6 me entregarem na fcpultura. O mais do acom-
panhamento , e pompa fera o que ordenar o Duque de Barcellos , a
que peflb na6 pafle da ordinaria , conformandofe com o que convem
a Jeccncia de minha pelToa.
Mando que fc me diga6 vinte mil milTas ; e as do corpo prezen-
te , que he o dia de minha morte , e do officio , fe repartiram as ef-
mollas dcllas entre os Religiozos de Santo Agoftinho , de Sa6 Paulo
,
e meos Capella& , e mais Clerigos defta Villa , rezervando as que fo-
bejarem pera os Padres de S. Paulo as dizerem todas por ordem do Pa-
dre Provincial , que enta& for , em cuja ma6 fe cntrrcarab as efmo-
las dasditas milTas affim como fe forem dizendo; eauia Revcrencia
pclTo as reparta as mais que poderem fer , na Serra DolTa , val de In-
lante, cnefta Cafa de Villa Viflbza, aplicando as cfmolas deftas mif-
las todas pera as obras defte Convento
,
pera quo fc acabe com a mor
bieviJade que for poffivel. E quando diflo fobejar algua couza , per-
Icira a obra do dito Convento fe aplicara pera as obras da Serra
,
Dclfa.
Mando que o polTuidor quo for do meu morgado de Santa Cruz,
feja obrigado a pagar em cada hum anno dos bens do dito morgado
cem mil rcis dejuro, os quaes deixo aos Religiozos de S. Paulo del-
ta Villa com obiigafl'a& que a Capella mor, c cruzeiro, e Capellas
,
colatcracs ftjao minhas , e de meus herdeiros , onde fo ellcs e os tranf-
,
vcifaes defta familia c Caza fepoftad enterrar; ifto por ordem dos
,
Duqucs defte eftado fomcntc. Eftas miftas fedirao pella minha aln’a,
e de meos avds, e de todos os filhos defta Caza , e piimeiro pellos
mais chegados difcoricndo pellos outros , conforme ao parentefco
,
proximo , ou renioto , c mais ncceffitados.
Mando que na minha Capella fedigad dez miftas todos osdias;
duas pella alma de Sua Alteza que Dcos tern , e eftas fe dira6 no altar
mor: outras duas pella minha , no mefmo altar : duas pella do Se-
nhor Dom Alexandre Arccbifpo dc Evora meu Irmafi duas pello Se- :
Dcos aja : eoutra pella ^nhoia D. Maria minha Irma. As quaes miP-
fas fera obrigado o Duque de Barcellos mandar dizer jrellos Clerigos
de mor fatisfaftao, que Oliver , antepondo os que forem Collegiaes
defte meu Collegio dos Reys, porque fempre clles fcra6 preferidos,
pera o que inftitfto as Capellas neceftarias : Convem a faber ; duas de
trinta mil reis cada hua pera as duas milfas quotidianas
,
que fe dice-
rem por minha alma. Nas dc Sua Alteza , e do Senhor D. Filippe
Tom. IV. Cggaii nao
; ,
Diijit
da Cafa l(eal Tortuguen^a. ^05
Demais dcfte particular
,
e 0 comprimento delle , encomendo ao
Duque meu filho
,
e Ihe pclTo cncarecidamente o fafTa coinprir o ma’is
brevementc que polTa ; e com a pontualidadc , e cuidado , que Ihc nie-
rcfTo. Feito cm vinte e feis dc Janeiro do anno dc mil e feifcentos e
itc oito. E eu D. Agoftinho Manoel , que o cfcrcvi ,
a inllancia
de Sua Excellencia , me aflincy juntamcntc.
O DUQUE.
D. Agoftinho Manoel e Vafconcellos. ' -
•'f
Codicillo.
weu filho 'D. Alexandre, porqne cllc quero cu que ellc arrecade pe-
ra^fi , c os goze
, por quanto confio delle , que fe avcr3 na arrecadaf-
fao dcllcs como bom Irma6 do Duque de Barccllos. Declaro melhor,
,
uc qque quero he, fecomprem' os vinte mil cruzados em fazendas
a c rais j e os rcndiinentos 'dcllas fc ^plicarad as Comendas , que na6
tern dercuda cem mil rcis v'eComc(larfehd par aquellas a que menos
,
!falta pera chegar ans cem mil reis dc rcnsla
^ e por efta ordem le irain
r perfazendo cem mil reis a cada hu5 doS'ditos .rcndiinentos das diras
Digitized by Google
,,,
O DUQUE.
Manoel Alvres.
Digitized by Ci -0«^le
da Cafa %eal Tortugue:s^a. 6o’j
munhas ao diantc nomeadas , logo dasnia6s do dito Scnhor as de mim
Tabaliao inefoi dado efte papel , dizcndo que era oibu Codicillo, e
que Iho aprovafTe , e eu Tabaliao Ihe fis pergunta , fe era Codicillo
leu , c quern llio fizera : e fe depois de feito , iho lera e fe eftava a fua
:
vontadc ? e elle me deu em repofta, que era o feu Codicillo e que Iho :
Iho lera , e que eftava a fua vontade , e o aflinlra , e que queria que
valelle , e fe comprifte , como fe nclle contem c oue na6 valendo
:
O DUQUE.
Manoel de Souza de Brito. D. Pedro Poeros. Pedro de Souza Pe-
reira. D. Antonio de Mello. cr D. Luis de Noronha. Joa6 Vaf-
ques.
Cumprafle fern perjuizo de terceiro , e ajuntefe ao teftamento.
Villa VilToza. Novembro 29 de 630.
DeclaraJfaS.
• * I •
.
D. ALEXANDRE.
Regimento ,
e F.Jlatutoi do Collegia dos Reys de Villa Vifoja.
Digitized by Google
da Cafa ^al Tortugues^a. 609
c officios diviiTOS, que nclla fe celcbra6 na6 aja falta, efe fa^ao con-
formc ao ceremonial Romano , e difpofi5a6 do fagrado Concllio Tri-
dentino , e vendo que pera efte eft'cito le confeguir , Cab necclTarios
acolitos , e miniftros bem criados , e inftruidos nas cercmonias , e ritos
ecleziafticos , e confoimandome com o intento que nefte particular te-
ve o Sereniffimo Senhor Duoue D. Theodofio meu pay que fanta glo-
ria aja, emordenar hum Coilegio chamado dos Reyes, e quenelle fe
criaHcm mo^os que bem criados fofficm , e doutrinados vieflem a fer
miniftros idoneos , pera o fervi90 que na dita Capella fe faz , querendo
hora reformar efte Coilegio , e darlhe eftatutos , pellos na6 ter , pera
fe govemarem os Collcgiaes , e fe faber as condi^oi^ , com que quero
entrem no Coilegio , as qualidades que ha6 de ter , e o modo que ha
de aver em os aceitar , veftidos de que ha6 de ufar , em que tempo fe
Ihes ha& de dar , regab , que ha& de ter , e como ocuparao o tempo , e
uanto fera , o que devem eftar no Coilegio , as obriga^oEs e partes que
a evem concorrer no Rcytor , e em qualqucr dos officiaes , o eftillo que
fe hade obfervar no recebimento , e deljteza das rendas , e as contas , e
cm que tempo , c de que maneira fe hao de tomar , com outras adver-
tencias que parecerao ncccITarias , mandev ordenar o regimento feguin-
te
,
que quero , c mando fe guardc , pella maneira ao Oiante declarada.
'
. . I
CAPITULO , 1
I.
.
Numero dosCoI/egiaes ,
as qualidades que hao de ter y
eomodo que
hade aver em os aceitar.
• '1 *.
• '*•1
‘
• Tom. IV. Hiihh
,
C A P I T U L O II.
C A P I T U L O III.
Digitized by Google
,
da Cafa Tortugue^a. 6 ii
Ihe fazcr fogo . e darlhe algum mimo. No dia
dc Reis que he o de
fua fefta tcrao num jantar mais acrccentado, e no que nolle fegaftar
fe I’ara defpcza cm titulo apartado , dcdarando nclla o que fc Ihc dcu,
CAPITULO IV.
Imerm.
Levantarfcha6 os Collegiaes ,
dcfdc o tempo que fc cnfra na Ca-
pella as fette horas , as feis , e dcpois de veftiaos compora& fuas ca-
nias , e varrerd cada hum o lugar aonde tern a fua , almo 5 arao , e o
tempo que Ihc ficar , athe as fette gaftaram em algum hondlo exer«
cicio , chando fempre aparelhados , pera que quando fc tocar o fino
da Capclla, acuda6 confomic difpuzer oReitor, eemdando oHno o
primeiro final , pera matinas , tera cuidado o Rcytor de os mandar to-
dos juntos , de dous cm dous com gravidade pera a Capella , com fuas
fobrepelizes fazendo hum delles apontador , pera que ao tornar , que
ferd da melina maneira , c depois dos officios acabados , Ihe dar conta
do Collegial , que fe defcompoz , alFy na ida , e vinda da Cappella
^
como na aflificncia que nella fizera6 , fc fahirab della fora , ou fe lot
com licen 5 a , e como cada qual fe ouve no que Ihe mandara6 , e o Rei-
tor caftigard qualquer falta que ouvelTe como Ihe parccer. E porque
des que entra Outubro , the o primeiro de Majo , fempre fe acabarad
ordinariamente os officios dc pella menhaa athe as dez horas , gallara6
os Collegiaes effa hora , athe as onze no exercicio do canto ; e avera
hum apontador que apontc ao Rcitor, os que na6 fora6 pera os caf-
tigar , e fc fard efte exercicio na caza pera iilo ordenada , aonde a cflas
horas os eftard o meftre do canto cfperando ; Jantarab as onze , aonde
tcrao fua li^ab por algum livro devoto aonde fc guardara filcncio
,
c depois athe hua hora palTardb em honefta converlbijab , ou no que
Ihc parccer de hud athe as duas gaftarab em Icr c eferever os que nab
, ,
fouberem , e os efVudantcs cfhidarab. Dadas duas horas , c dando final
na CanpcIIa pera Vefporas, irab na conformidade dc pella menhaa, e
acabauas , tornardb na mefma compoftura , fazendo o apontador feu
officio fendo neceffario
,
chegados a caza , aonde Ja eftard o meftre do
canto , Ihes dard li^ab que durard pello mcnos hora e meya , e acaba-
da efta lirab tcrab de lecrea^ab athe as ave marias ; c logo que as re-
zarem irab fazer fua cuftumada ora^ab ao Oratorio , dandofe pera ilfo
final , feita a orapb fe rccolherab , e eftudarab the as oito horas ca-
,
da hum em feu lugar , eftudando cada qual baixo , de modo que nab
perturbem hrts aosoutros, eo Rcytor os bird vigiar, pera que gaftem
bem efte tempo. Ccarab as oito horas e fe lan^arab as dez , e o Rci-
tqr vigiara fe fc lan^ab na cama a efte tempo , e fc apagab as candcas
ficando fempre alampada do dormitorio aceza toda a noitc no que
avera particular cuidado.
Digitized by Google
6 11 ^rovas do Llv. VL da Hi(lor t a (jenealo^tca
C A P I T U L O V.
Verao.
No vera6 ,
quo comefla dcfde o tempo ,
que entra& na Cappella
as feis horas , fe levantara6 as finco , e Fara6 o mcfmo que no Capitu-
lo atras , jantarao as onze , ccarao as ferte , deitarfehao as dez ; pera a
confi9a6 que fera cada mez, ira6 todos juntos a hum Conveato , quan-
do fenao confcAarem na Cappella aondc commungarao os que tiverem
idade , que o Reitor os veja , e fempre cfcolhcrao o dia niais folcmne,
que vier no mez , pera o fazercra , ou leja fefta da Virgem Senhora
nofla, ou de Appoftolos , e no dia dc Reyes comungarao na Capella,
todos juntos the os criados da caza , por inaiS do Reytor. Na& fahi-
rao fora do Collegio , nem fara& vizita a pclToa algua nem fahirao fo-
ra a Villa , fenao a couza do fervico da Cappella , e com companheiro
que o Reitor Ihe der , e quando alguem de fora trouxer algum recado,
pera qualquer Collegial , ou Ihe quizer fallar , o porteiro dara primei-
ro recado ao Reytor , pera que Inc d6 licen^a , ou na6 , e indo o Col-
legial fallar a alguem fern ella fera calligado pello Reitor ; na6 con-
fentira que Collegial algii efteja a porta do Collegio , ou fe detenha
nclla , fallando com alguem por muito tempo , c fe for couza necefla-
ria , ou peflba dc refpeito , podcra entrar a fallar com elle na caza do
cxercicio , e outro fy nao confentira , que algum Collegial , leve pef-
foa algua ao quintal fern fua licen^a , e de nenhua maneira a dara , pe-
ra a levar ao dorinitorio , nem confentira que tenha6 amizades , que
os dezenquictem , nem eftejao dcbaixo dos arcos da Cappel/a em con-
verfa^ao em tempo algum , c quando os CoUegiaes forem ao campo
na6 admitira6 pelToa algua em iua companhia , e indo a Villa , nao ad-
mitira6 fena6 aquellcs , que fe dever por cortezia , e hira6 fempre jun-
tos de dous em dous , conforme fuas antiguidadcs , fern fe apartarem
hus dos outros , nem cm nenhum lugar , de que o mais antigo tera
muito cuidado pera avizar ao Reitor , pera os cafUgar , como Ihe pa-
recer , ao que fizer o contrario , e no tempo da rccrea9a6 , pera que
nao eftejao ociozos , poderao jugar algum jogo honefto como holla,
truque toque emboque , piao , pcla , c outros femelhantes que a ida-
^
de pcdir , mas nunca feja dc cartas , ou dados , nem joguem dinheiro.
Podera o Reytor quando Ihe pareccr , mandar ao campo os Collegiacs
todos juntos pera fe recrearein , emcomendando ao apontador delies
que os vigie , e dc tudo Ihe venha dar conta , pera os caftigar confor-
me a culpa, e tres vezes no anno Ihe dara hum jantar no campo , e
ferfi o jantar mais acrefeentado aondc o Reytor fe achara prefente , e
,
do gafto que fizer fe fara defpeza cm titulo apartado , como fe dilTe
jios dos Reyes.
CAPI-
da Cafa ^al Tortugue!?^a, ^13
C A P I T U L O \'I.
Obrigaqao do Reitor ,
e partes que nelle devem concotrer.
Sera hum
Sacerdote de aprovada virtude , de que cu tcnha mul-
ta fatisfii9a& , que faiba bem‘ canto , e latim , pera fazer experiencia
da utilidadc , que tira& os Collcgiaes dos feus eftudos , fara guardar
eftes eftatutos coin muita pontualidadc , e pera que todos os faibao ^
e a obriga^ao que delles rezulta , mandara fe lea6 por li^ao , de quan-
do cm quando ; farfeha refpeitar , nera com dies tenha facilidade
nem amizade algua , mas a todos trate com igualdade , refpeitando
com tudo aos de melhores procedimentos melhor efludante , e que mof-
tre mais vcrtude , e feja de maneira que os mais entendao que por
,
efte refpeito , e aflim fe animem pera o imitar , farlheha fuas praticas
efpirituaes, quando Ihe parecer , principalmente na Vefpora do dia
cm que fe ouverem de confeflar. Comera fempre no rereitorio com
os Collcgiaes , e nao levara a comer algucm de fora ao refeitorio , nem
tera hofpeJes noCollcgio, nem dentro nelle data dejantar aalguem,
nem que pdToa de fora durma noCollcgio. Benzerlhcha ameza, ou
o mandara fazer pello Collegial , que for de Ordens Sacras , e dari
defpois as gramas, tera cuidado de os vigiar no tempo darecreagab, e
tempo de eftudo pera faber em que paffao o tempo , de quando em
quando aflifta a 11936 , e veja o fruito que cada qual tira. Data coin-
panheiro ao Collegial que mandar fora , trabalne muito porque aja
conformidade nos Collcgiaes , nem confinta , que entre alguns aja ini-
mizadcs particulates , nem outros andem em differen9as , e qualqucr
defte extremo compora como convem , nem conlinta que tiaga6 facas
configo, c fabendo que algum anda em peleja com outro, os fara ami-
gos. Quando os caftigar por alguas culpas feja no refeitorio diantc
de todos , dizendo porque os calliga. Saird poucas vezes fora do Col-
legio , e quando fair deixe o Collegio encomendado ao Collegial mais
antigo. Sera o Reitor apontador do ineftre do Canto , pera informar
quando for ao quartel como continua. A rc9a6 do Reytor fera nos
aias de came ties arratens , e tantos nos dias de peixe , feis padas de
pa& pera elle , c feu mo9o fe o tiver , e quarenta reis pera vinho , e
nao (endo o Reitor Cappcllao , ou peflba , a quern eu d6 renda por
outra via , tera a mefma re9a6 , com mais vinte mil reis , pera fe vef-
e a feu mo90 , e os requerimentos dos Collcgiaes em quanto
tir aflTy ,
eftiverem no Collegio correrao pello Reytor , pera elle os comunicar
aosoffidaes a que tocar.
CAPI-.
,
C A P I T U L O A ll.
Do tempo tjue os CoUe^iaes hao de ejlar no Collegia , ajjym pcra fervi-
rem na Cappclla ,
como pera ejludarem latim , e canto.
C A P I T U L o vni.
Mejlre do Canto.
C A P I T U L O IX.
'
Port eiro ,
Cufmheiro ,
e Comprador.
CAPI-
Digitized by Coogl
1 ,
,
,
C A P I T U L O X.
O cuidado que fe ba de ter com os doentes.
C A P I 1' U L O XI.
Digitized by Google
,:,
C A P I T U L O XII.
Padas Carne ,
ou peixe Vinho.
Ao Reitor 6 3 arrateis i Canada.
A fulano 3 c dc pcixc i.
CAPI-
Digitized by Coogj e
,,
C A P I T U L o xin.
Vizit a que fe ba de fazer cada enmo ,
e cent as qr/e febao detomar.
Digitized by Coogle
8 : , , ;; , ,
tio e eu os mandarey dcfpcdir fem Ihe dar algua fatisfa^ao , como af-
,
lima fica dito , ainda que na6 tcnha6 comprido os oito annos. E cf-
tes cftatutos fc rcgiftarao no livro dos Alvaras quc fcrvc na caza dc nii-
nlia fazenda , c fc Icrao aos Coilegiacs , e mdtre do canto , eftando
prezente oRcitor, emais officiacs , cdccomo a(Ty fe tez fefara tcr-
nio nas coftas dcftc pcllo eferivao do dito Collegio , adlnado por die
cpcllo Rcitor. Manocl Teixeira dc Carvalho ofez cm Lisboa a i8
deMarco de 164J.
I.
II.
Oyd,
Digitized by Coogl
,,, :,
:; ,:, , :
VII.
Yazc no lexos de la inllgne Villa
.Corte de vueftra Cafa , la Tapada
Cercado ennueftra lengua deCaftilla,
C|ue tal grandeza pudo fer cercada
Verde , eminente , y ievantada filla
A filveftre Deidad ,
alta morada
De ocultas ninfas ,
de enramadas Drias
De floridas Napeas ,y Amadrias.
VIII.
Nunca libara en ti felva Ncmea ;
Digitized by Google
6 10 Turovas do Liv, VL da Hijloria ^enealogtca
IX.
Ni dieraenamorado en Ida Frigio
( De
quicn proccden Simois , y Efcamandro)
De hermofura cii el mayor litigio ,
la
El premio a Venus , Paris Alexandro :
Si de naturalcza el gran prodigio.
(Esfera del Milefio Anaximandro)
Mapa del Orbe en efte monte viera,.
Ni el Norte de otras Oflas fe villicra.
X.
Cinco millas de largo y de contomo
Doze contiene el fitio inacceffible ,
Por muralla que cine en torno
la
A exteriores ofenfas impoffible :
Por quatro puertas dc viftofo adorno
Permite el muro tranfito apazible
Donde hallaran meior verdes Abrilcs
Hiblcos campos ,
Ninivcos penfilcs.
XI.
Arroyos dulces , con fonoros faltos
Los Campos corren por diverfas calles
•
XIII.
Por medio dc fus arbolcs fombrios ,
( Selvas que ignora el Sol , y amcnos pagos ,
Azeca , y Borba , caudalofos rios
Con manfa prefuncion forman dos lagos:
juegan lacivos por los vidros frios
Con altcrnado I’on los vientos vagos
Qiic por imitacion al mar quefieran
.Qiic ius ondas inengu;u-aii , y crccieran.
Mas
da Cafa l(eal Tortuguei^a, 6 it
XIV.
Mas ya que en vez de Focas , y Delfi ncs
Buelan el agua pezes plateados ,
Ya barcos
,
ya ligeros vergantines
El nevado cridal cortan alados.
No fuena por las margencs , y fines
La Zamola dc gritos acordados
Si no los dulces inftrumentos folos
Dc Orfeos , dc Anfioncs , y de Apolos.
XV.
Afidas las Nereides de las quillas
Oponen a los barcos las efpaldas,
Para podcr mejor de las orillas
Hurtar boninas , y texer guirnaldas :
Mas
DigHized dy Google
: , ,, , , : ,
XIX.
Mat prcflo lamcntaras , b Plancta
(^ic del tcrccro cielo al Orizonte
Del Ciprio Idalio dceetidiile inquieta
Si Adonis habitara cn efte monte:
Mas prefto Ic viftiara de perteta
Purpura a aquclla flor , y al Aqueronte
Baxara fu bdleza cn fombra vana
Si eda fclva tc vicra en forma human:).
XX.
Mas prefto dc fu fangre los rubies
Que con tus ojos apimaftc tanto
F ucran hojas dc jafpes carmefics ,
Y Candidas a parte de tu llanto :
Tantos cn ella fon los javalics ,
Que fu tragedia tc caulara efpanto ,
Si verlos juntos tc dexara agora
LI Sol que cji dos crepufeoTos tc adora.
XXT.
Segura mas que cn Caftalia fuente
La cafta Diol'a fu marfil banara
Del claro Borba en cl criftal corriente,
O el dulce lago en cuyo centro para
Y dc Tebas cl Principe valicnte -
Menos lacivo a ver la cueva entrara
Si aunque ticnc mas ciervos , dc fu ofenfa
Tuviera tales muros por defenfa.
XXII.
No le llora Cadmo y ni ScmcIc
A quien llamava con mortal bramido ,
Como cl hcrido toro ardiendo fuclc,
Por las orejas debiles afido
No folo un Argos ay que fe dcfvcle
En Lince dc cicn ojos convertido ,
Mas tantas guardas que cl ganado
, , y caja
Parecc que una villa lolo abra^a.
XXIII.
Cubre el nativo ardor de manchas dc oro
Talcs toros aqui , que era baflante
Qualquicra a ler la imagen de aquel Toro
Dc Eenicia dolor , de Luropa amantc
Donde fe efconde por mayor decoro
E.lcilra ya del Mauritano Atlante
Ilermofa hi;a, que cclcbra tanto
De Troya cl fuego , con eterno llantq.
1
No
Digitized by GoogL
J
,: , ,
XXVI.
En verdes vallcs de Jardincs ticnc
Quantas florcs ha villo el fcrtil Mayo
Que Coronado a produzirlxs viene
Dandole el Sol , el mas tcmplado rayo
Aqui la primavera fc enterticne,
Halla que ficntcn ultimo defmayo
Las varias almas del humor que adquiercn
Con que marchitas blandamcntc mueren.
xxvn.
Cincfccl Alva dorada fientc
Dd purpurco clave! , y la a^uzena
Canoida , donde el agua tranfparcnte ,
Riiucfia corre entre muda arena
Cardeno el lirio , entre fu verde Oriente
Las conccrtadas hojas defordena
Y por moftrar Obn la hermofura el arte
Dc lineas dc oro en felpa azul las parte.
XXVIII.
La rofa del dclido tcmerofa
De aver hcrido con pungcnte efpina
La blani^ nicve , cuya fangre hermofa
Por caftigo le dio color tan fina :
Qual fudc ticrna virgen vergon^ofa
Las cnccndidas hojas dctennina
En la verde prifon con luz tan breve,
Que a fcr conicta dd Jardin fe atreve.
Aqui
Digitized by Google
, ,,, ,: ,
XXIX.
Aqui la EftrcIIamar , la cidroncla
El jacinto Oriental de dos colores
Palida Filopcndola, y Brufcla ,
Y el joven que a fu fombra dixo amores :
Salvia olorola ,
harpada pempinela,
Pompolb gcldre, exercito de flores,
Mexicanas ,
gigantas ,
miravelcs ,
Alargaritas ,
jal'mines , y Napeles,
XXX.
Arde en llamas doradas el Indiano
Clavcl ,
la manutifa en nacar nuro
Forma en »los hojas ,
cl pcnfil temprano
Circulos roxos en morado el'curo:
El Eliotropio . que perfigue en vano
A1 Sol , que de fu amor corre feguro,
Con otras mil que cl ayre aromatizan
Y los verdes jardincs entapizan.
XXXI.
Los arbolcs en Huertas no embidiaran
La primera del mundo a no fer pueda
De aquel Divino agricultor ,
ni hallaran
La mas famol'a a fu hermofura opucfla
Aqui las aves como en centre paran
Su Aiilo , fu region , fu esfera cs efta
Aqui tal vez cn ramas , tal en flores
Cantan fus celos , altcrnando amores.
XXXII.
Nadan el ayre ,
los plumofos remos
El Diafano campo libres cortan,
Y tocando a las nuves los eflremos
Ycaros , y covardes fe reportan :
Tal vez oyendo amantes Polifemos,
Que con ruftico acento las exortan
Ayudan los paftores , que a los prados
Suclen comunicar tiernos cuydados.
XXXIII.
Quo deftos ay tal copia ,
que parece
L^n retrato de Arcauia la efpeflura
Con que a la vifla ofrece
tantas cafas
La perfpeiliva de una gran pintura
Si como a partes ,
dellas fe guarncce
Haziendo a la mayor arquiteftura
Sc pudicran juntar, el monte fuera
Ciudad que nombre a vueftros campos diera.
:,,: ,
, ,: , , ,
XXXVI.
No quicro dcfcrcvir vueftro Palacio
Por no quitar al campo folcdades
Donde vucftra grandcza hall6 cl efpacio
Que ofende populofas las Ciudades
Aquel del Sol , quc cn oro , y cn Topacio
Banb fu luz , fue esfcra de Dcidades
Alas die vueftro, en un defterto fuelo
Bafta que imite fabricas del Ciclo.
XXXVII.
Los Diofes de las aguas , que Vulcano
Pufo con artificio, pezes, y aves ,
Aqui fc ven con rio monte , y llano
Si no en colunas , fiilbs arquitraves
, y
I.os doze fignos de valiente mano
Las I'clvas nendo eclypticas fuaves
Pucs por un Aries tantos ven los prados ,
Vivos del Cielo ftgnos , en ganados.
xxxinii.
LI Toro quc pafs6 la bclla dama
Por quicn agora Europa nombre tienc
No folo ticne toros de mas fama
Pero con plaja ygual os entreticne
Aqui los corre , filva , grita , y llama
Aqui cl novillo al herradero vienc
Y como VOS foys Sol , con verlos Iblo
Le days mas luz , que al Toro , en Mar^o Apolo.
Tom. IV. Kkkk Si
Digitized by Google
,:
,, :, ,,
XXXIX.
Si alH fc mira Caftor abra9ado
Con Polux, ya fue ticmpo en quc fc via
Gcnerofo Duarte ,
en vos cifrado ,
Mas compania .
fraternal y iluftre
Efto en Abril
,
en Mayo matizado
El Cancro, que mordib quando corria
La bella Ninfa nor el verde fuelo
For quicn aora Ic da honor cl Ciclo.
XL.
Y en efte monte cn vcz del pon^onofo
Animal , que del Cielo fucra indigno ,
Ticne fu lorma cn Borba caudalofo
F.l pez quc imita fu ccleftc figno :
XLII.
Aprendib dc las Mufas de Hclicona
El Sagitario a fer tan gran Poeta
C^c dc los que os celcbran foys corona
Y afti teneys Esfera mas pcrfedla
Si Jupiter los pechos galardona
Dc la bella Amaltca , que interpreta
El Capricorno ,
quanto mas merecc
Quicn tanta fangre a tanto Rcy ofrcce ?
XLIII.
FilAquario en efte monte mira
Alayor copia que vierte Ganimcdcs
Y los pezes Auftrales dondc admira
Amor que a los Titancs temer puedes
,
Si Cupido , ft Venus fc rctira
Deftas de Amor caftiflimas paredes
Dondc virtud tan alta los eftorba
For pezes queden entre Azcca , y Borbx
Pucs
Digitized by Googk
: ,
!:, , ,!, , :, ,,,,
,,
XLV.
Que es ver las frutas que embidiar pudicra
Aranjuez de fiempre digna fama
Dc Azeca , y Borba en la mayor ribera
Donde Tajo fe Junta con Xarama :
Aqui la roxa guinda , y verde pera ,
El membrillo pendiente de la rama ,
La ma^ana tenida en fangre y oro
Afrenta del Hefperido teloro.
XLVI.
I-a encarcelada nuez , y cn el herizo
La robufta caftana , y tierna almcndra
Barbaro al monte el nifpero invernizo
Que no feha dc comer donde fe engendra
Ciruela roxa ,
de color pagizo
Donde elpuro color el oro acendra
Con la morada endrina , y fu Bor cana
Y cn fu verde camifa avellana.
XL VII.
Aqui cl melocoton dpra el Verano
Nieva el durazno , y la granada abierta
Emilia del rubi ,
rebienta el grano
Por el celofo pecho defeubierta
Coral imita el aqufavfo en vano
Y crcce lin humor la higuera incierta
EJ paidcnte moral , la felva enxuta
Paladia ctliva
,
ya licor ,
ya fruta.
XLVIII.
No embidia cl cinamomo las congojas
Con que fe vifte dc fu flor leonada
Ni al ftcamor primero que las hojas
Pompofo de fu tunica morada
Ni cn la fazon dc las efpigas rojas
La flor azul del Agnocafto amada
Porque es fin heredar, profano luto
Reveflirlb dc flor arbol fin Iruto.
, ,, ,, ::: ,
:, ,, ,
L.
Salib cl anciano Borba dc fu arena,
Coronado dc fragilcs hinojos
Dc olorolb maftran^o y dc verbena
De Verdes ovas , y corales rojos
Con tardo palTo a la ribera amena
Los liquidos criflales por los ojos
Difeorriendo a los pics , y en una fombra
Lc hizieron florcs , oriental alfombra.
LI.
I>as felvas que le vicron recoftado |
Lau- i
Digitized by Coogle
: ,,: , :
LVII.
Borba que vi6 las ninfas tan hermofas,
Y de fus vallcs eftrangeras
las tres
La caufa perguntd y quc tan gozofas
Dc las fuyas las traxo a fus riberas
La de Italia le dixo las famofas
Cafas dc fu Provincia las primeras
Quc honrava el Duque con fu fangre , hiftoria
Digna de verfos de unmortal memoria.
Lvm.
La que en el trage fe moftrb Latina
De Cafa Imperial de Auftria le cuenta
la
La parte que a venir le determina
Defde Alemania a Portugal contenta :
Hablo la lengua , a quc mejor fe inclina y
Y quc mayor grandeza reprefenta ,
Loando al Duque en Ferdinando y Carlos
Dc quien tomb el valor , que pudo darlos.
Refpon-
Digitized by Google
, : : ,: , ,
LX.
LI rio cntonces le rog6 que todas
CantalTcn alaban^js a los cielos
O ya pronollicando alegres bodas
A1 generofo Duque dc Barcclos :
LXI.
Todas contentas a los claros vientos
Defataron vozes acordadas
las
Y dexando dcfpues los inftrumentos
' Hablaron cinbediofas , y embidiadas
I,as fieras , y los arboles atentqs ,
LXII.
Salve ,
6 Parnafi fplcndor ,
6 Mufarum
Lucidum decus, & cximia laude
Heros digne ,
virtutumque tuarum
Hiftoriain audi abfquc blanditia , & fraude
,
LXIII.
Adi file profeguiendo de que modo
Tantos Emperadores os honraron
Dando laurel al Aleman , y al Godo
Que vuellra clara cllirpe propagaron
Pero liendo impolTible nablar cn todo
Defpues que con aplaufo la aclamaron
La de Italia cl'parzio la voz fonora
Qual fuelc dulcc paxaro al Aurora.
Chiaro
Digitized by Coogle
, : , :: ,,
LXV.
Defte principio procedio Finarda
En un clogio infigne , a quien la hermofa
Lucinda acompaiiar dil'creta aguarda,
No mcnos grave en lengua que graciofa
El rio que la mira tan gallarda
Y de cantar la patria codiciofa
Mil lauros le previene , y del Idioma
Patrio , mayor plazer , mas gloria toma.
LXVI.
VofTa Alteza Real , 6 invifto exemplo
Della ditofa , e da palTada idade
Em quern tudo he valor quanto contemplo
E com alta grandeza urbanidade
Sem ter inveja a Rey de Revs tenrplo
Os olhos de tab alta Mageftade
Abaixe ao pledlro, que hoje canta em rima
Pois he tain certo que quern fabe , eilima.
LXVII.
Afli cantando fue la Portuguefa
Con eelebrado aplaufo larga hilloria
A quien por la du^ura que profeffa
Entrambas concedieron la vitoria :
La Callellana luego a la alta emprefa
Intrepida difpufo la memoria
O Mufas perdonad que me dilate
y que cn mi lengua fus grandezas trate.
LXVIII.
Del primero don Juan ( dixo ) el primero
Duque de Verganja Alfonfo ( atento ellando
El monte , del principio al fin pollrero
Los terminos dillintos igualando^
Gloriofo hijo ,
a Sol tan verdadcro
Las virtudes efplendidas mirando
Aguila foberanamente unida
A la perenc fuente de fu vida.
Casb
Digitized by Google ^
, : :, , ,:
LXX.
Della dichofa junta Himineo
Nacio Dona Yl'abel , que del InFantc
Don Juan lue efpofa , y de tan digno empleo
Triunfo la muerte, que no ay bicn conftante
Mas refultb de lu cruel trofeo
Gloria a Caftilla , <ye oy vive cn diamante
Porque cal'ada con Don Juan Segundo
Y label al mundo.
Nos dio , y eterna lama
LXXI.
Nicta pucs la Catholica heredera
Del claro Alfonfo Duque de Vergan^a, ,
LXXII.
Dionos la hermofa Juana , por quien vino
I>a Cafa de Aullria por Phelipe a Efpana
Ya Cathclina de valor divino ,
Dofia
Digitized by Coogle
: :,:, ,,, , )
LXXVl.
De fii Efpofa Yfabel de los Infantes,
Don Fernando y Beatriz hija dichofa
,
LXXVII.
No fc precie Alexandro que fu padre
Fue Jupiter adultero ni Alcides
,
De la deshonra dc fu incada mad re,
De que oy Amphitrion judicia pides !
LXXVIll.
Vano fubes alia , loco Factonte
Defvanecida afrenta de Cliincne ,
Aunqiie corriendo el cdrcllado monte,
Cuentes los paralclos que cl Sol tiene
Tu Sol
,
tu padre incierto , a mirar ponte
Dc quien familia tan dichofa vieiie,
Para que vean Alexandro, Roma
Y Alcides que mas alto origen toma.
Tom.lV. I,m Del
Digitized by Google
: , ,
: ! ,
Hijloria ^enealogica
^34
LXXIX.
Del generofo Duque de Medina
Sidonia hija Leonor muger prudente
Y el Duque Jayme heroyco , a la divina
Yfabel procrcaron felizmente
Efta en altas virtudes peregrina ,
Como rayo de Sol tan eminente,
Casb con el Infante Don Duarte
Hijo de Manuel , hijo de Marte.
LXXX.
Nadb de tal planeta y tal Eftrella ,
,
LXXXI.
De aqueda union deftc Himineo divino
Con virtudes y dotes foberanos
,
Vueftro padre nacib Principe dino
De Homeros ,
de Virgilios , de Lucanos :
LXXXIII.
Aqui los ojos humedece el llanto
Difunta vicndo aquclla maravilla
Ana divina que quiddes tanto
Del Condcdable Sol , luz de Cadilla
Timida voz ,
mas patria voz levanto
Adondc pifa el Sol fu eterna (ilia,
Por ver life dignad'en fus cdrellas
Dc ver que Uora Portugal por cllas.
Mas
Digitized by Google
da Cafa %eal ^ortugues^a, 6^^
LXXXIV.
Mas como el gran Duaue de Barcelos
Duarte , y Alexandro aexa al mundo,
Parte del Sol que fe llevo a los Cielo*
En gloria embuelve aquel dolor profundo
Y en medio de tan graves defconfuelos
Al plancta del circulo fegundo
Ygualo el penfamiento que en fu Idea
Con terrefu’es memorias Cielos vea.
LXXXV.
De aquel excelentilfimo Duarte,
Hcrmano vueftro , que dir6 fin miedo !
LXXXVII.
Mas ay que tiernamente me entriftece
La fandla inuerte del Senor mas fanto,
Que dejufto dolor materia ofrece
A Efpana ,
al mundo-, que le amava tanto
Ealta a la ticrra ,
el Ci^o fe enriquece
De alma tan pura,
pero ceffe cl llanto
Si en tan divinas prcndas dexa,
y copia
Su hcroyca vida , y vueftra fangre propia. .
*
LXXXVIII.
Que Carlos de fu tronco procedido
(^uinto en la Esfera donde reyna Marte ,
Al prudente Felipe efdarccido,
( Para quien falta a la materia el arte
Con tal gloria dara , que rcduzido
El Orbe todo a fu podcr , la parte
Que os pudo dar a vos tan alta fuerte
Le dio de Sebaftian la infcliz mucrte.
Tom. IV. ~ Llll ii Alii
Digitized by Google
: :, ,
, ,
LXXXIX.
Aliipcqucno nino herido os veo
Banado cn fangre el cicrno roftro hermofo
Del Africano ^rbaro trofeo.
Mas q^ue todas fus Lunas Sol preciofo
O’ cafo lamentable que dcfleo
Rcprimir con filencio laftimofo ^
xa.
Y aqui Senor tambicn que cuclguc es jufto
La Lyra a un roble deftc verde monte
Quien de tan alto Sol (Principe Augufto)
Osb (fi bien fuc amor) morir Faetonte
Otra mayor , mas no con mayor gufto
Por vucllros altos Cielos fe remonte,
Que yo con folo amaros he cumplido ,
Y que VOS lo fepays por premio os pido.
'
como fua verdadeira patria e a min como feu verdadeiro mellrc Rcy { 1
c Senhor natural ainda quo o na& tiverab por proliyab c porque dc- (
Digitized by Google
da Cafa *Keal Tortuguei^a. 37
como pela convenieiicia do Rcyno fazerlhe guardar fuas Difini^ods ,
Digitized by Google
;
SENHOR.
Dit.n.2 ^^Hego agora dc beijar a mao ao Emperador , e a Emperatriz:
\^lui recebido com muita demonllraqao. O Emperador me per-
guntou por V. Exccllencia , e efteve hu bom peda^'o falando comi-
go , difleme que cra6 neceffario tcflemunhas para faber que era Por-
tugucs , porque parecia Alema& , fez grande fefla dc llic I’alar em
Italiano. Dentro de I'eis o outo dias parto para o Exercito , para o
que me fico difpondo , agora na& fou mais largo porque elpcra o
Correyo. Difleme o Empemdor que tcria morto por lua mao nef-
tes tres mezes palfados, quinhentos e vinte e tres Veados ;e cm do-
ze dias ejue havia comcflado a matar porcos montcles pafante de du-
zentos ; liu dia defies matou hu Veado , que pefou feifeentas c fefen-
ta libnis dc defaccis omjas , o que peza6 ordinariamentc , fa6 quatro-
centas, ou qiiinhentas libras, palmard V. E. dc ver oscampos cuber-
tos dc milhoens dellcs, mata-os com redes , a cornos delies , dc ou-
to palmos , c dc feis athc fete he o ordinario , c ta?> groffos que pa-
refem alinheiras temnos poflos em cabe^as dc pao piniadas , e efla
:
todo
, ,,,
da Cafa Tortugueg^a. 6
tO(Jo difleme o Empcrador que efte invcrno pafTa-
o Palacio chco :
do matara feifccntos e tantos porcos , e quc hum dia dcftes antes que
me partife me havia de levar a ca^a. Deus guarde a V. E. como
pode c ci dc mifter.
B. a m. a V. E. feu Irma6 mayor
Servidor e Amigo que maislhcquer.
DOM DUARTE.
Mandc V. E. moftrar efta carta ao Senhor D. Alexandre.
precor , O' ab omnibus /imul per has Uteras dicendi Hcentiam re-
verenter imploro.
N
fiJeliter
Otorium eft , Sacri Romani
titulis dignifTimi , Principem Eduardum Brigantinuin , qui
bus
Impcrio infervicrat , in illo violcnter hodie detineri , ablata
Imperij Patres graviflimi , & omni-Num. 27 I
Digitized by Google
,,;
Ecce ,
ingcnuus Dux,
ille &
Princcps, foliiis imperij fcrvitor, non
nlterius qui fc libcravit ab hoftibus, jam captivus liabctiir ab amicis,
,
& ubi libertatcm quarfivit , invcnit fcrvitutcm, ubi pra;mia fpcclabat,
rcprclHiIia patitiir , & arrefliim: Et ci non foluni omnis conimunica-
tio humanaproliibctur , ted &
potcftas, ut ci pro alimento , vi- &
du I'uppeditcntur nccciraria , dcncgatur. Quid amplius lioftis lace-
ret ii cum caperct ? ccric minus
, ,
nam bodie liber efl'et. Qua; prin-
cipibus in tota Europa fccuritas dabitur ab imperio ? Qui poierunt
i’li fc oft’erre , libcrc infervire ? Quo cxcniplo allicicntur animi
&
dum illud mcritorum exemplar, jam excmplum conlidcrant I'crvitutis?
Ubi eft juris gcniirm , &
fldci publica; , fub qua ille militaverat
obfcr\atio? Ubi eft ilia Sacra imperials, vcl Gcrmanica libertas qua;
,
ciiam fiipalis ab alijs regnis , &
criminofis datur , fi de imperio bo-
ncmcrito Principi , innocenti , &- inculpabili denegatur? Ubi eft pe-
regrinorum , &
exterorum favor ? Ubi prxmia benemerentium ? Sic
folvitur cft’ufus egregij irilitis , &
Ducis fangiiis ? Sic fcptcmnalis la-
bor .indcfcftus , lie clcffio fervitij Sacri Romani imperij aftirnarur ?
Si in aliquo circa munera , &
obligationcs funs oftendit imperium
,
libcllus criminum ofl'eratur , convincatur , legitime veniat punicn-&
dus , fed ft imperij , nee pacem publieam fregit , nee aliquid contra
earn molicbatur , imb totis viribus pro ca defendenda pugnabat,
quid reftat culpa; ? quid flagirij reftat u'fi babcantur ofFcia , & be-
neficia pro injurijs ,
& unum ,
idcmquc fit dcfendcre, quod ott'endere.
Si ad inftantiam Regis Caftella', & forlitan per niiniftros qui
,
a domo Brigantina panem , & bonorem obtinuerant , opponatur
quod Principis Eduardi frater Sereniftimus Rex Portugallia;, omnium
f'li Regni procerum , & populi acclamalioni confentiens , ini'iiftci
l*,cgc Caftcila; difeefterit, &
,
boc contra veritatem eft,
rebel laverit
neque cnim rcbellio dieitur ,
iicque vioicntix repullb ap-
,
reftitutio
pcllari potcrit injuftitia. patet, quod catbolicus Rex Phi-
Omnibus
lippus i'ceundus armis invadcas Lufitaniam , earn majori vi opprefl'am,
non ut bares, fed boftis ocaipavit ; nee rcfiftcrc potcrat Sereniftima
domina , Domina Catharina , bare cnim , fi tune jura valcrcnt , jam
regnaret , nam a jure per beneficium reprefentationis in locum infan-
tis Eduardi patris fui ingrciTa ut agnata ad fucccfiloncm Regis Hen-
,
liei, ipfum patrem, ac fi viveret, reprxfcntabat , & Catbolicus Rex
Pbilippus Sccundus , ut cognatus , imperatrieem Dominam Elifabctam
Watrem fitminam referebat , &
uterque non ex propria perfona , fed
ex perfona parentis concurrebat , ac proinde quemadmodum Eduar-
dus , fi viveret , Elifabctam fororem excludcret , fie etiam fua filia
Catharina , ut agnata, ilium reprx’fentanJo , Catholieum Regem,
qui cognatus crat , & Elilabetam fieminam rcpra;fcntabat cxcluderc
jure nicrito debuit. Et prxtcr bane veritatem , trita; , notiftimx &
I.egcs flint, fecundiim quas , & caiific , & pofcfiionis jus amittit , qui
jura deferit , &
armati manu contendit, fie ex illis fit certum , quod
Catbolicus Rex, fi aliquod jus haberet Cftt'od iicgatur) illud amife-
rit , ubi primiim rclicVo juris ordiiic fumpfit arma , quorum viribus
inuiti non potuit ai prxferiptioncm , nam prxterquam contra I.egi-
ti.TOS
Digitized by Coogle
,,,
gationibus paternis ,
fi non
hsrcs , cxuitur, uxor mariti dcbitir;
fit
A
fcfto
Carta dc V. Scnhoria de to. do pafTado
do ja
> e a dbr
nefta
com quc
,
me foi
e Ihc aggradcgo a fua boa vontade , e aP-
viagem
compadece dos mcos trabalhos , e fem-
fe
O
cntregue eftan- Nuill. 272
'
pre como a bom amigo Ihe ficarci obrigado. Padre Scncbal foi
a c(Ta Corte com licen9a cxprefla , c ordem do Emperador ; c ainda
quc na6 civelTc ordem , podcria a charidade Chrillaa obrigar a qual-
quer pelToa a empregar-fc cm hum a6to de jufti^a , e (1) piedade ta& (0
grande como apprczcntar a S. Magcftadc Cezarca as minhas juftas
quc^xas ,|que com tanto cfiudo , e cautclla fe tcm impcdido reprc- ~ f
zcntar. E
ainda que ifto hS hua trei9a& fcita as Leys , e i Magcl-
tad; da jufti^a (2) cftava cu certo , que o Navarro tinha expedido f»)
Digi :j . Coogle
a
f,/,.
quelle aggradccimento com o qual fern outra defpeza fe da& por fa-
,‘i LTHTlt ,77. tisfcitos OS que nao ama& mayor rccompcnfa, que a da honra. Con-
tinuava no ferviOb de S. Mageftade quando fucccdco a prezente mu-
2iiuc-
f'.m,,. Sea.
na Coroa de Portugal. Podiao as maximas alguas vezes nra-
fticadas por Principes tiraunos obrigar-mc a p6r cm feguro , por D'oa
(t'l)
r .t* «T* _rt__ _ 11 _. •
ra fazer inal na6 convem valler-fc dc cxemplos de homens perfidos jmns ffla
M, fi nJt fruftttH
(i8) as dciliberagoens tiranicas fomente devem cauzar horror, ncm m*dt
fao admitidas , macs quc entre a mcfma tirania (19) conformar-fe .i xrhjM. CxflwJur. Ep.
44 *
ley divina
,
(quc h 4 a verdadeira jufti^a) h6 jufto , c tein chco o ('0
mundo de fantos documentos , os quaes l'a& fbincnte os que apparc- Oi MiWi.fm4$ t^ff4 Trent's
*r
,1*
4 iwi ftnt ,
nas maons , e muitos affirmava6 quc o devia fazer, mis aquellc Prin- t m*tt dMt‘l.t'.lt impitKU^
it.
cipe eftiniou macs a f6 publica, e o bom nome, <jue ointercfl’e dos (if)
Reinos , quc da tal dcllibcra^ao Ihe provinha. EIRcy D. Manoel fitn tntf tetf.
Its mitt fttti
fA.
dc Portugal negou ao mefmo Empei ador dous homes plcbcos , prin- ut .Itt fttitrutittutt tiU»
cipacs cumplcces da rebelliao , quc naqucHc tempo perturbou quazi M. fiiilftl-
toda Caftclla , allcgando por efeuza nao barer vinculo dc parciitcf-
co , quc obrigafTc a hum Principe a vioilar a hoipitallidadc publica ,
mas que ordinaria , quc os fobreditos fahiireni fora do feu Rcino. E
macs aquelles dous Principes crao reciprocamente cazados com fillia,
e TrmaS hum do outro. O
parcntcfco nad quebra a ley da naturc-
za , {e com tudo ferve dc efeuza a quern comigo a quiz quebrar.
C^‘’antas rezoes qucrcrao alleglr aquelles quc me querem mat , nao
poJerao nunca cncobrir o vituperio de liui accad tad vergonhoza , c
tad fora da ordem da natureza. As hillorias ellad cheas dc excmplos,
e de nenhum bom Principe fe 11 o contrario. (20) EIRcy de Fran- (»•)
Ptf
ca Ciarlos Oitavo ordenou aos Embaixadores do Turco , quc fc de- JUfifn Ii.i^m.ttlt tfff,'t
mttn/H ptrn^ite. Jyic^u.
tivelFein cm Proven^a , e nad os quiz ouvir , ncm admitir as gran- lib. <.
des ort’ertas de dinheiro , e outras couzas prcciozas , que llie traziad,
fd para quc detivcTc prezo hum Irmad do mefmo Turco, ao qual
clle tenia, e mass era hum inficl. Porem a fl , c hofpitallidade hi
devida a todos, e nad atende nem a diverfidadc de peflbas , ncm da
Relligiad. (zr) Todo o bom Princ'pc deve fogir , c abfter-fc das fj.)
Jvr4 .4 «mi ^<*4
taes acyoens
,
que induzem ao contrario , as quaes fad abominaveis t1l4 fti4{t4
mrtmm
nad obllante qiialnucr confelho , que fe Ihc dl , quc pcla mayor par- />4«4. ptttt.tnim
Calliott Itb. I.
te provem dc peflbas cnterefTadas , e fagazes, e que nad tern houra.
(21) O Serentflimo Duque D. Thcodofio, men ^ay , eSenhor ficau-
Pfi'K-pti 4 trtlfUi^t't tp.
do pnzioneiro na batalha cm que fe nerdeo EIRcy dc Portugal D. pt'ttt tijt tdttttt. *’f
Sebafliam foi levado a prezciiija dc Muley Ilamct, Rcy dc Fez, c 4. f»l,4.V4 Vtt.trt ,
t4r» ft , (ami'
j»x
dc Marrocos , o qual vendo-o cuberto de fanguc nad poude contcr lUttt 4i rci ttt
ittftfUtt pxtfrni Aim!l4'it.
as lagrimas , fes-lhe curat as feridas , tirar o veftido eniiiiigocntado
n* t4*ttm mum mt tftn.
,
e veftir outro , c o tratou ignal a feus filhos pondo-o a propria me- i^rnt. fii httittTmtit
tifiti MjM ivn t.i ttAut /«•
za acumuHando honras , e finacs de amor , e de pieda Je , nad obflan- pnofUM ptftfpmi, fjii.
tc , (23) quc o prizioneiro liiilu deixi lo a patria pa'-a ajuJar a tirar- Copu ftb. 7.
(*')
Ihc a fioroa , para reduzir a fervidad a die, e ao feu povo , c pri-
(tK VMI44
vallo da fazenda, c da vida. Efle Rcy iufiel nad actciiJenJo aost’ie- io Ep, fit,
zoiiros;
Digitized by Google
,,
zouros , que da nofTa Caza fe Ihc ofTcrcciao pclo refgate , rras d(>P
prezando tudo , pafTado hum anno , e hum m6s Ihc dco liberdade,
e macs I'endo hum prezioneiro de quc podia tirar grandcs intcrc(res
para os feus Rcinos, c cftc Rcy era hum Principe inhcl inimigo
,
da ley divina , e do CihriAianifmo. Pclo contrario cu deixei a patria
para millitar dcbaixo das bandeiras Imperiacs , e fer hum daquellcs
que ferviab ao Emperador para Ihc fullcntar a Coroa contra os feus
(m) inimigos , confervar a fua caza , derramar o meu fanguc, e perder a
Sif”l tjf tMm K.fimm , ttm
0
,
^m
i4 m
Jore
mmitifitnm , ininha vida pcia fua , e pcla conferva^ad do feu eAado. E com tudo
*Mi ,
tlOltSft ifto elle cm latisfa^ao me tem feito eferavo fendo livre, (24) e de-
r«
baixo das leys da liberdade me tem tratadocomo inimigo, fervindo-o
«n/» I tic Orat.
(»0 eu fidellilTlniamente. (2^) E quando eu fomente Ihe pedia que me
,
•••t
« pt»»0m
7"' J
rf^KMia
conlcrvalle feu prizioneiro , e atado com fuas cadeas (26) me entre-
,
Jtt /«« gou por avareza (27) nas niaons dos meus inimigos, (28) crucldade
(4«i<ar«^, trr
r^»i/(i<i 0 ifmhn tji luhil
(*M ‘faut ^ macs que fer filho de hum Principe , e defeendente dc outros que
f
fri itmfarn ,
tP>n»0lt 0mt,0t MM iff! 0! o nao haviao oA'cndido cm couza alguma.
f
Ifto h6 fazer trei§a6 a ffi,
TjC« lib. 6. c
fjfr
a tudo aquillo , quc fe acha ou dc piadozo na natureza , ou de
(’;)
rt‘i4ti mw/a fT0 grande na Relligiao , intendendo augmentar defta forte os proprios
mit M»M T$t rnMlMU d*0 -itt
(»•) fcn aijao das leys , e da jufti^a. ElRey Achab envejando a pequena
tjHf dttff.'l rvM-
*<•«, •! fttttatMt aararwM heran^a dc hum homem de bem que vivia , e fe julgava mguro a
^
/MjlUMli
37.
Dcut. fombra
do leu Pallacco , Ihc f6z tirar a vida , c com tudo na6 confe-
(>») guio outra couz.a , maes que concitar contra ft a juftiga divina para
Kuiltt 0mtm ^r^/r'anrajp,
if «/'<f«C *d,
dellruhir, e anniquillar toJa a fua iamilia, e tirarlhe o Reino, e cl-
€0T kn»m ijrtfutit f if le ficcii fcpultado no fepulchro da dezefpcra9a6 c da infamia para
,
(Mwrm. EccltiU I.
(lo) enlinar a todos os Principcs grandes , que nafi podem padeccr mayor
9y^ii inifititMi ^ if
cegucira , que a pcrfegui9a6 dos innocentes , o languc dos quaes tem
f^‘iT-0 & » jd- •
fsnfuimii iiiti hua v6z , que aitamente grita h memoria dc todos os fcculos. (jo)
tjf ,
tenho efta ventagem fobre a fortuna , que daqui cm diante as fuas in-
jurias por viollcntas ,
e repentinas , que fejab nao ferao para mjm no-
vas ,
eftou acollumado as minhas afflic^oens ,
como o eferavo a Ca-
dca. A
neceflidade , e o nafeimento me enfinab ^ fofrer conftante-
mente ; o coflume flz o fofrimento facil , a confolla^ab , que fb fica
a minha mizeria , hb que clla nab pode receber augmento. V. Sc-
nlioria me perdoe de Ine ter tornado tanto tempo , mas por ventura
nab terei outra occaziab. Os trabalhos fe deminuem com os lamen-
tos (37) como tambem com a communicaijab . ainda que o refrige- (n)
rio nab hb de alguma forte igiul a offenfa , a confollagab , a ddr
achome muito olfendiJo pela injulli^i dc hum Principe, do qual eu r-'r-*’"- vte. n.
era accredor dc benefleios e de gratidab.
,
Copia dc una Carta que el Do- (1) Rahbi Navarro tiene mas
tor (i) Navarro ,
Secretario (2) de propriedad.
la Emperatriz eferivio aDon Fran- (2) yuft^nen por ejle , que elecinn
cifeo de Mello , (3) Superinten- de Minijlros haze el Cotide Du-
dente (4) de las Armas del Rey que.
dc Calliiiia ,
en los Eftados de (3) Criado ingrato de la Cafa de
lUandcs. Draganqa.
Refpondiendo a efla ultima de (4^
El dara cuenta de I'landes
V. E. dc 20 dc Setiembre: El (
^mcipio fue Bapalme ) que dto
Marques dc Caftel-Rodrigo es ver- de los regocios y a que lo tnando
dadc- a Ma-
Digitized by Coogle
8 ! a o a,
Digitized by Coogle
da Cafa Tortugaes^a, 6^^
ticrna cdad del Duqiic dc Avero,
y la poca aficion , que aquel Rey-
iio efta Cafa , cn que
mueftra a
fea tan proxima a la Real , no cs
ara ddpreciar, puefto que fi el
Bluque Jc Bragan^a tuviere fefo,
con una hija puede deftruir efta
feguridad , (ac) reuniendo la mif- (2c) Por merced de Stt Majef-
ma fangre , multiplicando mas tad , y tambien por lo merecer el
pertendientes aquel Reyno, y por Duqite de jivero , m
por feguridad
aqui quando no liagan por el de e^cuj'ada , lo puede honrar , Ji qui-
,
Avero los Portugueles , lo haran Jtere.
por I'er unido a Gala de Bragan- (21) Cuidado tiene el Recut it o ^
9a , dc que fe mueftran ficramen- fm recometulacion.
te apallionados. (22) Y fufre el Cielo tanta mal-
Supponga V. E. Cartuxo Don dad\
Duarte , ni fc canfe en recomen- (23) Scilicet hoc rejlabat adhuc\
darlo , (21) que efta aun mas re- (24) Undo cumplimiento jgallaT'
coleto (22) la cadena (2^5) fc le do den !
dos ,
quitandole tambien la fuper- (28) Muebo haze en no quitarle
fluidad de la mas ropa , y colga- la piel.
duras ,
porque fe defeiigane , que
es uii pobre (29) prifioiicro, yno (29) Efta por dieba fegura la
Infante (30) como el pienfa. riqueza del que lo manad Render !
(33) quando las pudicra aver, con (34) Lo bizo ya Cartuxo e y pa-
todo por no falir dc lo quo V. E. rece , dandole a comer per Torno ,
manda , fc Ic dara cl comer por que lo quiere boher Monja !
la ventana, r34) ccllara (35) cl di- (35) Solo en efio acerto. Quid
ncro ni I'e Ic dara mas ni ten-
, , fiibi dhitia , fi non conceditur tifus !
fainen dc olfenfione fa<£la cidem du:n cfTct Dux agebatur ; ergo mi-
nus incumbit ci qui agit pcribnaoi Ca’faris vindidla dclidli (negati )
contra
Digitized by Google
,
filia Lufitani Regis Rduardi ; a quo , cum fanguine , ducit nomen il-
lia dccenter cuflodiri fecit , donee ( inftar Scipionis cum nepqte Maf-
finilTae) magnificentia verc Regia dimifit ; polTet quidem detincre fpe
permutationis cum Eduardo fratre, quam Principes confanguinei jam-
procurabant ; fed praevaluit aequitas rigori , innocentia ration! flatus;
& quia juflitiam utilitati praepofuit , videmus pugnare cceluni pro
, &
cjus juflitia pugnaturum fortius fperatur.
Ex fundamentis hie augetur nefas. Intendunt inimici privare
Lufitanorum arma gubernatore tali ; item Regiam prolem minuere ,
ut ufurpatione fecuriores reddantur; ita Alphonfus III.
in cogitata
& Ramirus II.
,
fratres , ac confanguineos ad coro-
Reges Legionis
nam jus habentes obcaecarunt ; defperatis tyrannis confuetudo , fla-
tum ftabilire vellc innocentium fanguine , & contra ordinem tempo-
ris, acjuflitiaj punire cogitationes futuras, nocentefque judicare in
prxfcns quos metus perfuadet in poflerum pcccaturos ; pra:ccps , ac
fanguinofa violentia meditata folum ab ijs quibiu^ ante oculos eft fem-
per importunum objcdlum proprij criminis , &
timent omnia qux
merentur.
Quod magis efl , Catholicus Philippus ( a fuis dcccptus , ut fo-
‘
Ict) nihil cx illis conliderationibus liabct.
Non cx priori: cum duces pcritifilmi in Portugallia invenian-
tur
,
f
Manifejhtm Regis Ihingaria acinus ^ admifum in Doniinum Edu~
ardum gevmaniim fratrem jeannis PortugaUi«e Regis India ^
virtiice clari/Jimi ,
magnanimi , honorlun artium cidtot'is ,
Jiiorum
amantiJTitni , Patris patria vincti^am a Regibus ,
Principibus
Pot^lutibiis ,
terroTum Dominis ,
DynajUs ,
Chitatum Pr^e-
6iis, C?* Viris illuftrihus ,
pojlulat.
a
NuXH.27<^ -xV quod
•
Regis Himgaris facinus , eb perferibere Ilatui , ut
horninum auribus , creditu difficile fama properanter in-
gcfTerat , manitefte nunc in publicum traducendum Antilles maxi-
,
<nus , potentiflimi Reges Principes , terrarum Domini , Dynafta: , ac
,
Viri illuflres
,
ob oculos cxpqfitum habeant , dominum fcilicet Edu-
ardum Sereniffimum Portugallia: Infimtem , Vita: innocuum , vinculis
ncxuni , traditum ciiftodibus, fervitutem expertum ,'libertatis exper-’
tern , yenditum , catenatum fraftis Humana: Ibcietatis legibus , rup-
;
to fidei privatre, &
publicje focdcre.
Inclyta Portugallise extitit Brigantia: domus Regalis quidem,
,
& Regia , ex qua olim exivit paulo quoque inferior Hinc Sereniffi- :
ricconis habitus ,
ifquc militaris ,
cujus dcniqiic pofuere in peflorc
Iciicin blandus honos,
hilarifquc tamen cum pondere virtus.
Scd cnim verb quid referre juvabit pra’clara Infantis t'acinora ?
Quid bcllo res Ikiiciter gellas? Quid tot vidos, & profligates hof-
tes, holliuniquc expugnatas civitates, cvcrl'a civitatum mania, com-
pilatas domos , populates agros? Nonne adluic lugct Amclan in Po-
merania , ruptis aggeribus , areem funditus devaftatam ? Nonne inge-
mit in Saxonia Caminis urbs tiiv.ens Intantis dexteram , cujus protc-
flioncm popofeit ? Nonne capta Saverna in Alfacia f'remit ? Quot-
quot me Irerculc extant civica ruina , quot parta ex hoftibus tro^aa,
berenillimi quidem Infantis nomcn cxtollunt , &
famam nullo I'ub
avo interituram conciliant; Hoc eft tamen cum primis roaxime do-
lenduin , tot praftita a Screniflimo Infante oflicia , tot exantlatos la-
boies, tot facta impendia baud potuiU'e Regein Hungaria dcmcrcri,
quc!n quo magis devinccrc debuerat acceptarum gratiarum foenus,
eb ingratitudinis , fc livoris rabic failus eft acerbior.
I'Ucniin exaiflis feptem circiter annis quo Serenifllmus Eduar-
dus apud Germania caftra morabatur, Kalendis Decembris anno mil-
leflmo fexcentefimo quadragefimo Joannes Dux , tunc temporis Bii-
gantia, ad regales infulas , & Lufitanicum Sceptrum tot fibi vatici-
j
nijs , tot fauftis ominibus , divina Dei optinii maximi arcanaque
,
Digitized by Ci gU
,,
p - -
Digitized by Coogle
^5 8 Turovas do Lh. VL da Hijlorta (jenealogtca
Digitized by Google
66o ^rovas do Liv. V I. dn Hifloria (jetiealogica
Digitizofi by Gooqle
,,
,
que dominum dici maluit , & Alagni nomen , nifi pater pr®ripcret
adeptus clfet , Rex autem a parentc degenerans , nihil fibi , ac pofte-
ritati fu® pr®ter labem ignomini® comparavit. Nec minim fi taii-
,
to fcelere fama in praeceps ruat , &
nominis , fiqua eft memoria
execrabili deteftatione proriindatur , fiquidem nihil inter mortalcs foc-
dius , nullum perfidia crimen gravius efle poteft , quod femel admif-
fum illam exiftimationi notam inurit , qu® nulla temporum oblivio-
nc deleri, nulla etiam religione valcat expiari.
Mediolanum ducitur Serenidimus Euuardus , & fatcllitibus, feu
mavis fcorpijs , & Icopardis cuftodiendus , deglutiendufquc traditur ,
vir quidem ad omnia fumma natus , & qui (lantcm , reflantcmque
totics fortunam ufque adco fit virtutc fua modcratus , ut nefeias
utriim fecundis rebus conftantior , an adverfis ®quior , ac temperan-
tior apparuerit : quern neque pr®fentium ®rumnarum rigor , neque
imminens futurariim periculum unquam deterruit. Pulfo CIcrmanil
llrcnuiinmo Eduardo , frangitur imperij libertas , & ubi fucrat homi-
nuin
Digitized by Google
,,
Digitized b\ v ioogl
»
;
,
Digitized by Google
:
tis ,
aula’is ,
periflromatis ,
&
demum gaza, Callcllam abire
rcliqua
libcrc indulfit , animo perpendcns , Principem non omiiino criminis
I'lifpicionc carcre , qui Hdiiciam unius i'a;tninaj calamitatem fuam de-
plorantis , aut publica: fponfionis religioncm talli , vcl Icvidimc pa-
tiatur, mxjuc Regni proccribus aurcs pra’buit, Domini Infantis vin-
cula fivpiflmie fuggcrcntibus , enixeque orantibus , non prius Ducif-
I'am I'olvi , quam redito in patriam Eduardo. Quin ctiam Magnani-
mus idem Joannes plurquam viginti naves , a prxfefto claflis Lufita-
nica; mari captas ultro Iblvi julllt , &
parvi arllimans quod Cadcllam
navigaverint , maluit prxda: carere compendio , quam hnminum ad
leeuritatem publicam proclamantium fiduciam afpernari , eb fa£his &
eft Scipione major , quo numcrus navium prolinor , gravius in di- &
mittendo periculum.
Jam vero manifefta, & cxccranda Hungarici Regis immanifas
vindicari poftulat quippe qui nee libertati Germanix, aut fccurita-
,
ti pepercit, nec privata:, aut publicae fidei facra numina cuftodivit,
Digit ogK
,
Juris AUegationes ,
quas ad d^enfionem D. Eduardi de Portugal
jufus a DD. Judtcibus a potent ijjimo Rege nqjlro dtlegatis
(on/cribebat Carolus Gallaratus , Marchio Cerrani Me-
diolani ex Collegio ,/. CC. Calendts Mali anno Ja-
lutts M.DC.XLVJII.
S U MM A RIU M.
I Primm Capta reatus. 1 8 OrdoCbrijli gaudet majorihus NuHl. 2 7‘
a Secundum Caput. privilegijs , qui ipfi Reges Por-
5 Tertium Caput. tugallia ilia impetrarunt , dr
4 Quartum Caput. approbarunt.
5 (duintum Capra. 19 Milites non pojftmt revtmtiare
6 D. Eduaratts miles profef- privilegio fort.
fus , Commendatarius Ordi- 20 Milites pojjmn fe Uteri a Ju-
nts Chrijli in Partugallia. dice Laico etiam per inhibttio-
7 Ordo Cbrijli quo tempore , ^ nes ab Ecclefaftico.
a quo injlittaus. 21 Declarationes favore inmitmi-
8 Equites ordinum Hijpanite Jura tatis competen. bijce equitihus.
vere religioji. 22 Ordo S. M. circa formant pro-
9 Gaudcnt privilegio fnri. cedendi contra equites.
10 Maxime quando ordo ejl ap- 23 Religioji non comitt unt crimen
probatus a S. P. - leja majejlatis.
11 Ordo militum Cbrijli in Por- 24 Equites ordintmnon comittunt
tugallia fuit approbatus a Jo. crimen L. M.
21. Pontijice. ij In omnem cajum etiam in boc
II Ratio quare gaudent boc pri- crimine judices font Ecclefutjli-
vilcgio. d.
13 Caudent privilegio fori etiam Ordo S. M. favore Equitum.
26
Novitij. Ordo quod in quibusdam caji-
27
14 Caufie dchertt cogttojci per mi- bus exceptis Equites fubjacerent
lites ejujdem ordints etiam in foro laicortm, non fervatur.
,
aitrocioribus. 18 Cajus fingularis ad prohan-
15 Jo. Rex Cajiellte pettjt abjo- dum exemptionem etiam in ca-
lutionem a S. P. ob necem mtli- fdms alias exceptis.
tis S. Jacobi. 29 Ex ordinibus Colatrava
,
quo-
1 6 Dclegari non pojfunt laid con- rum
privilegiis gaudet ordo
tra bofce milites. Chrijli , judices funt equites
17 Defeiltts in delegatione hujus etiam in caftbus perduellionis.
caufie. 30 Alvarus de Luna , ob cuius
Tom. IV. Pppp necem
Digitized by Google
666 Trovas do Uv. VI. da Hiflorta Gcnealogica
Digitized by Coogle
t^a Cafa %etd Tortugaesyi, 66y
la*‘e id quod objicitur ipfum 89 Pana contra fugientes e car-
mviffe. ceribus non babetrt locum in
ro Sctens traHatum contra Prtn- folo conatu.
cipem ,
non tenetur rcvelare 90 luga in hoc cafu neque ope-
quando non potefi prob^e. rator aliquodjuditium ad ^0-
-I yiccufans aliquem majejlatisy banda crtmina , de quibusfuit
iy (emip/ene tantum probans reus cotiftitutus,
Batum ,
quando ipfe ejl cauja 9J Nec plures inbabilitates per-
principalis traBatas, licet alio fona.
paBo teneatur obviare deliBo. 96 Pefles inbabiles quando , ad-
mittutrtur non tamen probanty
y; Nemo tenetur fe fubjicere tor-
mentis. ut tejies integri , Jed uti inba-
76 Nemo tenetttr in hoc crimine biles.
accufare Patrem ,
Matrem , 97 fjuando caput ejl fuJpeBumy
aut filios. JuJpeBi funt etiam milites.
77 D. Eduardus in omnem ca- 98 Locum Tenens Cajlri P-^o-
Jum eijet tutus exemplo Jeju vis Mediolani erat JuJpcBus,
Cbrijli. 99 Excluditur prafumptio ab in-
78 CM ftus aufugit in montem verijimili.
quando Regnum illi ftdt ohla- 100 Ad inferendam ratificatic-
Digitized by Google
66i ^rovas do Uv. VI. da Hifloria (jenealoglca
uris Allegationes ad dcfFenfionem D. Eduard! de Portugal de-
J tent! in Caftro Jov!s hujus Civitatis confcribere juffus ab Ain-
pliflimis Judkibus a Potentifllmo Rege noftro dclcgatis niunus
libcntcr fufcepi fciens fub fa;l!ciffiino ejus Impcrio omnibus pa-
tere Juftitix rores , libentius fum profequutus , dum pcrieais
diligcnriflime proceflibus !n hac caufa conftruftis clarifTime cnier-
fit D. Eduardi Innoccntia
,
quam nunc quoad fieri potuit !n re
tarn gravi breviter propono , eundem fe^uutus ordinem quern
,
!n gravaminibus excitatis idem Domini Judices dedere.
Capita reatus hxc funt.
Que aviendo buelto de Alemania a Portugal para ajuflar
fus interefes eftando en fu C^inta, vino a el el Paare Bartolo-
me Guerrero de la Compania de Jefus , y Ic habl6 con ciertas
generalidades , diciendo que fu perfona era muy bien villa en
aquel Reyno que un Cavallero del appelido de Tello le avia
pedido que Ic y
,
hablalTe , para que no partielTc del Reyno
, infi-
nuando machinas de la Jufticia de fu Caza a la fuccefllon del
Reyno , y le refpondib que no le tocava , ni queria hechar a
pen'.er la Cafa de fu hcrmano
y dicho Tello procur6 con vio-
:
Diqitizod by Coogle
,
Digitized by Google
6 -JO Trovas do Uv. VI. da Hijlorla (feneahglca
gatis ,
Ferentill. ad decif. a. Gnazinus defonf. zo. n.
Bura^
Pereira plene decif. 58. ubi de militibus Chrifti in Portugalia,
& de eifdem Sperell. d. decif. 2. n. 120. Barbofa de off. &
po-
teftate Epifeopi p. 2. allcgat. 12. n. 46. & in tra£Vatu Juris Ec-
clefiaftici lib. p. tit. de Privileges Clericorum cap. 39. §. 2. n.
Digitized by Coogle
672 Trovas do Liv. VI. da Htfloria (jeneaJogica
Digitized by Google
,
Digitized by Google
^*74 Turovas do Lh, VL da Hijloria (jenealoyca
Digitized by Google
6’1$ Turovas do Uv» VI. da Hifloria (^enealogica
lib. Originis Ego Originem propter eruditioncm intcrdum
ibi
lie legendum arbitror , quomodo Tcrtulianum , Novatum , Arno-
bium ,
Appolinarium ,
& nonnuUos ecclefiafticos I’criptores, Grae-
cos pariter , &
Latinos , ut bona eorum cligamus , vitemufquc
contraria, juxta Apoftolura dicentem ; omnia probarc ; quod bo-
num eft tenere.
Quod fi notorius eft defeihis JurifdidVionis in proceffibus
per DD.
Delcgat. conftruit. major infurgit defe£bus in conftru-
itis per folum D. Senatorem Arias , qui nullam omnino , nec
ordinariam , nec delegatam habebat Jurifdi^ionem , faltem in mi-
litcm religiofum.
Hifce lie firmatis , &
Temper falvis , defeendamus ad lingu-
lorum capitum difcuflioncm.
Et quoad primum quoniam totum defumitur ex depolitio-
ne fa£la per D. Eduardum confideranda ligillatim veniunt iplius
verba , ut inde pateat quam facili negotio tota ha;c oppofitio
dilTolvatur.
SubjciJVus primo loco examini D. Eduardus die 27. Junij
1646. poft varias Interrogationes.
Perguntado fi cn cl Icvantamiento tubo parte , o dib ayn-
da , favor , o confejo al dicho fu hermano , o a otra perfo-
na.
3? Rel'pondib , yo no lo fupe , ni lo entendi , ni lo imaging,
y efto es tan notorio
,
que no dudo que los Miniftros dc Su
Magcftad lo faven muy bien.
Dicens por via de difeurfo, no para que fc eferiba, digo
que havienJo ydo de Alemania a Portugal el ano de <5?7-.o 638.
a ajuftar mis interefes ,
y por unas encomiendas que nayian va-
cado , eftando en una Quinta fuera de Lisboa , vino a mj el Pa-
dre Bartholome Guerrero jefuita , viejo de fefenta anos , y n\e
hablb con ciertas gcneralidadcs , diciendo , que mi perfona era
muy bien villa en aquel Rcyno , y que un Cavallero , que no fc
fi fc llama Don Antonio , o Don Juan Tello , Ic havia pedido
que me Jiablafle , para que no partielTc del Reyno , infinuando
machjnas de la Jufticia dc my Cafa a la fucccilion del Reyno.
Yo le refpondi , q^ue ni me tocava , ni lo queria , ni qneria hc-
char a perder la Cafa dc mi hermano y cl fraile me dijo . yo fc
•,
Stjtalliaiiii-
Digitized by Coogle
,
Digitized by Google
6"]% ^rovas do Uv. VL da Htjloria ^enealogtca
n
tre
uc nunca por imaginacion fofpeche cofa contra el fervicio
M. fino , que eftas parcialidadcs cran contra Miniftros cn-
.
nia
Digitized by Google
1
ipfo Judice, fed non in figura Juditij tunc non dicitur Judicia-
48 lis fed extrajudicial is depofitio ,
, &
confellio ; ita Glofa in L.
iiabcmus in verbo aliud Judicium ibi vel fi ftiit fafta coram Ju-
dice, fed non in figura Judicij C. de liberali caufa, Diaz inter
regiilas Juris diverf. litt. C. regula in principio, elegan-
ter Bald, in L. i£lus fuftium num. 4. verf. tertio nota IF. dc his
qui notantur infamia Bertazolius inter conf. crim. diverf. conf.
342. num. 3. lib. 2. Farin. in praxi Criminal, quxft. 81. num.
50. Boflius in tit. de confcflls n. 47. Clarus §. fin. quarfi. 21.
num. 35. verf fed hie cadit alia quaeftio Caefar Lucianus inter
confil. Farin. conf. 25. num. 44.
49 Confeflio autem extrajudicialis coram Judice fadla , fed
non in figura Judicij , folum indicium operatur, Glofa in L. ca-
pite quinto in verbo accufati verf. tu die. IF. ad L. Julian, de
adulter, quam communiter receptam tellatur Marfil'. fingul. 310.
in princip. Clarus in §. fin. quaefi. 21. num. 31. latilFime Farin.
quseft. 82. num. p. &
feq. Guazinus ad ddfenf. rcorum defFenf.
32. cap. 33, num. p. &
hoc etiam in crimine lefx majeftatisGi-
gas de crimine quomodo ,
lefae majeftatis tit. &
per quas probe-
tur qutefi;. p. num.Decian. in traftatu Criminal, lib. 7. tit.
16.
de probat. in crimine lefae majeftatis cap. 45’. num. 27. Quod fi
dc per fe hjtc confeflio folum inditium faciebat , revocata , &
declarata omne perimit inditium , ut fupra dicebamus num.
Sccundo , hacc confeflio in hac parte nullum habet Jura-
mentum, neque enim D. Eduardo delatum fuit juramentum veri-
tatis diccndiC fuper tota caufa , fed folum refpondendi veritatein *
ad interrogata , ut patet ex illis verbis tomofe juramento a D.
Duarte , &c. Y amoneftado que diga la verdaJ de to que fe Ic
pcrguntarc , ubi advertenda funt ca verba , que diga la vcrdiid'
de lo que fe le perguntarc quae Juramentum reftringunt folum
ad interrogata. Cum autem in hac parte depofucrit D. Eduar-
DiQrii^-q^y GflOfiG
_
,
Nec
fufficerent nifi ad pernam extraordinariam Gigas d.
quxft. 29. num. 4. Guazinus ibi num. 6. verf. item intelligc,
& DO.
qui contrarium fentiunt loquuntur in condemnatione con-
tumaciali , quando reus eft extra carceres : at quando reus eft de-
tentus , tunc concludentes requiruntur probationes , ut in crimi-
ne diftinguit Farin. conf. too. num. 4. & denique , quando etiani
admiteremus , ad probandum crimen Icfa: majeftatis admitti pro-
bationes imperfc(fta.s tamen in cafu noftro, in quo agimus non
de probanda feientia plene , requiruntur probationes , ut inquit
58 Farm. d. conf. 100. num. 41. quia privilegium a Lege concef-
fum , ad probandum delidhim principale non prodeft , nec po-
teft extendi ad probandam deliifti feientiam
, ad quod faciunt
notata infra num. 94. & feq.
59 Quoties autem agatur de probando corpore delifti per
conjefhiras , videnda ea quae noviflime confcripflt Elifeus Daza
de pugna DD. tom. 2. in tit. de corpore deli£Ii num. 17. ubi
quod cum quidam fuiftet detentus , & impiflus de homicidio
cjufdem ejus inimici , qui e domo difccftcrat , & nufquam redie-
rat , aderant teftes deponentes fc vidifte cadaver occin in via pu-
blica , quod expoft. ab occifore alio fuerat alportatum qua:; ccr-
,
te pluribus plena probatio , non inditium videretur : attamcn
poft dcccmmcnfes, dum agebatur deferenda fententia contra de-
tentum comparuit is qui dicebatur occifus , & nos docuit quam
periculofum fit , corpus delicii indieijs comprobare.
60 Verum demus millies, citra veri tamen pnejudicium , pri-
mum illain depofitioncm folum efte attendcnd.im , eamquc elle
judicialem juratam , & fubfiftcrc non obftantibus ijs omnibu s
qua: jam fuerunt dedmfta. Unde obfecro , ex ca delfunii poteft
,
Jja;c confpiratio ant traclatus poteft inferri , fi confidcramus ,
,
Lis generalidadcs
,
con las quales habl 5 cl Padre Guerrero, que
Digitized by Googlc
,,
opera dolo malo , &c. Unde omnino requiri dolum , ncc Hnc
dolo comitti crimen lef® majeftatis inferunt Ciriac. cont. for. c.
106. n. 37. Gigas dc crimine lef® Majeftatis qu®ft. 67. num. p.
rub. p. Farinac. in fimili tradlatu qu®ft. 117. §. 4. n. 18. Gra-
mat. conf. 31. n. 39. Honded. conft icx>. n. 19. CephaL conf.
75. num. 7. Occius conf. 605. fub num. 3.
63 Quod in tantum eft verum ,
quod neque lata culpa fuftice-
ret fed purus ,
,
&
verus dolus requiratur in hoc crimine Hoo-
ded. conf. 100. num. 30. Ccphal. conf 75. n. 14. lib. p. Ruvi-
mus conf z. n. 6. lib. c.
amur in ijs qu® funt induda a Jure Civili , tunc juris ignoran-
67 tia excufat, ita Glofa in L. fi adulterium §, fratres ff. adL. Ju-
liam de Adulter, in verbo state , &
latius poll Glofam Oddus
de in integrum relbtutione part. p. n. 51. ubi quod hoc cafu
milites excufantur a confifeatione bonorum Farin. c. in fragnnent.
criinin. in verbo ignorantia juris n. zSj. &
feq. in cafu autem
noftro certum eft de jure naturali , aut gentium noa elFc defi-
nitum quod quis teneatur de Jure Civili , quia nulla Lex de
inundo hoc dicit , ut infra probabimus nuin. 73. lit quatenus
dicamus quod in crimine aJeo atroci etiam dejure guntiuin quis
68 tenetur obviare dcliSo , non tamcn de jure gentium iiidufla eft
h®c forma obviandi per revelationem dclitSli , ut infra probabi-
mus num. 79. excinplo eorum , &
qiiidem graviflimorom viro-
nim , qui de jure gentium huic dcliao alio modo occurrerunt
ouam rcvclandfo, fed aliquis occurrit recufanJo, aliquis
fugien-
ao, .aliquis mortem potius fe clc^hirum, declarans
, Sc alii ali-
ter , ut ibi n. 79. fi ergo D. Eduardus fugiendo obviavit
debi-
to iatisfecit quod crat dc jure natur® , & de jure
gentium •
&
quatenus
Digitized by Coogle
,
Digitized by Google
6% 6 l^rovas do Uv. VI. da Htjlorta (jenealogica
tio dclegati Angel, ad I„ a. fF. ad L. Juliam de Parricidio Fe-
liii. in c. quantx- dc excommunic. num. 4. verf. fed adver-
font,
tc Roman, fingul. 794. in fine Annanias in Rub. dc his qui fi-
lios occidcruiit num. 6. verf. fic adde. Piceus in L. ut vim tf.
dc Juft. & jure Alexander ad Bart, in L. veium ff. ad L. Pom-
icani dc Parricidio in verbo Civitatis fuae Hyppolitus dc Marfi-
fijs in fingul. 164. num. j. ubi inquit dc Auguftino de Arrimi*
no ,
qui icquutus fucrat contrariam fententiam Bart, quod ejus
, &
anima patietur detrimentum apud inferos in letema
pafta eft
Joannes Igneiis in L. penult,
lit-cula. ad Syll. num. 13. Bar-
ft",
Digitized by GoogU
,,,
Digitized by Coogle
, ,
Digitized by Coogle
,,
reliquidet,
Mariana Rerum Hiipanicarum lib. T9, c. ij. Nul-
quam tamen legimus cum revclaUe, quidquid poflea convocatis
proceribus Jo. dcfundli (ilium Regem renuntiari curavciit Maria-
na ibi d. c. 15. & tamen is fuit quern Rcgem (ihi Aragonii cx-
poft delcgcrunt ipfo B. Vincentio I crrerio ejus laudes pradican-
tc, ut habemus apud cundem Marianam lib. 20. cap. 4.
Secundum caput rcatus eft , que ha admittido tratados dc
violar la prifion , y falirfe del Callilln.
At ex ipfa leflura reatus , ofi'enfivi , ni fallor&, eviden-
ter colligitur defenlio , &
indc innocentia D. Eduardi.
83 Dicitur ergo in reatu , que hallando-fc en Venecia Francif-
co Taquati con cantidad de dmeros procurando por diverfos me-
dics facarle de la pri(ion , en.bib a Milan a Pablo Georgio que
,
havia fervido cn Alemania cn fu Reginiicnto . y Cafa , con car-
tas para cl trato de facarle de prifion ; y cl dicho Pablo por el
mes de Dccicmbrc del ano 642. vino dcfdc Bergamo a Milan ,
y aloj6 en la contrada larga en cl mefon dc la Gata defta Ciu-
dad , y fe dejb veer a blartin Sazer fu defpenfero cn la Plaza
del Caftillo , y en otros lugarcs, diciendo qiie le avilalfe, como
havia venido , y q^ue alojava a la Gata. Ex toto hoc prxam-
bulo nihil potell infcrri contra D. Eduardum , quando ctiam
admittcremus vera efie omnia in eis conicnta , quia font omnia
gefta ab extraneis abfque aliquo mandato , ncc icientia ipfius D.
Eduardi , ut patet ex ipfa narrationc.
Profequitur reatus , y cl dicho Martin de fu orden fuc a
bufcarlc algunas vezes De hoc ordine nunquam aliunde coiillar,
:
85 impedimenta ,
quando concurrunt plures inhabilitates , ut hie
ubi concurrit perjurium ; contrarictas , metus torraentorum , lon-
gus career, qualitas perfonx vilis, (imilia; ita arguit Cravet- &
ta d. conf. 6. n. 58. in fine.
,
Verum quando hoc admittcremus ,
quid demum prxftitit
Martinus ? binas illi epillolas confignavit ,
quas habemus in of-
' Tom. IV. S.sss fenfivo,
Digitized by Coogle
,,
Digitized by Google
6^1 Turovas do Ltv. FL da Hiftoria (jenealogka
non funt aJmittendi teftes qui alias admitti folent in hoc crimi-
: . ‘nc non idonei aut non integri: Nam illud privilcgium recipien-
',
Aut per
ilia verba
, que
crepen fus enemigos , aliquod ma-
ledictum polTe inferri contra adminiftros Potcntiflimi Regis noftri.
Si primum , illud certum eft , quod ad hoc ut in dclidis,
100 inferatur ratificatio ex aftibus , & verbis complacenti.x , & la.’ti-
101 tiic duo copulative requiruntur , primb , quod deliiftuni geftum
102 fit nomine , aut mandato proferentis verba complacentis. Se-
cundb , quod a^lus ratificentur tanquam geftus nomine ratuin
habentis ;
ita Farin. quxft. 135. n. 64. & 86. Decian. in tradVat.
criminal, num. 2. & 7. Natta conf. 499. late idem Fa-
num.
rin. conf. 104. num. 18. &
ibi addentes E. ubi quo pado
litt.
ait. Hinc eft , quod per ratificationcm non habetur gaudium &
Ixtitia
,
quod de re gefta fufeipit.
Si vero fecundum inferre putat Fifeus, fcilicct quod ilia
verba , que crepen fus enemigos , referantur ad Miniftros Sux
Majeftatis.
Primo refpondetur quod dcfFciSfus patiatur haec depofitio
de quibus fupra , & quam varie aliqui deponant , que crepen ;
aliqui al difpetto.
Secundb ,
quod quod fuit difpofitum in L. unica c.
illud
Siquis Imperatori maledixerit , non extenditur virtute illius I.e-
gis ad Miniftros Principum ; Et tamen quando Imperator voluit
Leg. etiam miniftros comprendere , id fecit exprefse , ut habe-
mus in d. L. quifquis , nec licet hafee Leges poenalcs extende-
re extra fuos cafus , ex annotatis ad fup. n. 73.
105” Tertib , quidquid poftit dici , refpondetur prudentes , &
' ' iragnanimos Prindpes malcdida non folum contra adminiftros,
i'- fed etiam contra fe ipfos femper conftanter fprevifle ; & dicere
liceat quod Decian. lib. 7. toto cap. 50. ubi plures in hac mate-
ria
Digitizedby Google
8 , U -
^
qui
mitcatur num. Boflius in tit. de injurijs ^
num. 34 ‘^ann.
-
«"mVny
quin hxc verba
licet, faltem ex levitate
admitterem. mgare
PJ“
elfet
& hilaritatis: quo cafu neque locus
la^r& verba hetitis ,
remillioni ad Principem. . . ^Pq.
Patet ex magnatis hujus viri Innocentia , q
diftis
noftro de Proceruni
integem
tentiflimo ac Clementiffimo Rege
mo confilio confidimus , & p-r * noffet op-
quod a. Ftfco
Reliqiium eft ut objeaum illud , ^
poni , de>anne ejus frater toUat
Jerem.as «
Patres
?n diebus illis non dicent ultra , in^ f m
unulqutlque
bam & dentes filioruin obftupuerunt , fed
S Vua m'oSur. Omnis
obftupefcent dentes ejus, & clarius
Ezechicl^
hU,
qui comment uvam
ace^bam
ta m
P^verbium itod ,
quod inter vos parabolam vertitis in
?a Ifrael dicentes , Patres
comederunt
Dominus fi "rit
filiorum obftupefcent. Vivo
ego , dicit
provertnum in Ifrael Ecce oranes
ultra vobis parabola hxc in
Carolus Gallaratus J. C.
^7
Mani-
Digitized by Google
,,
, &
ipfc Philippus extcrus erat, juxta &
,
Digitized by Google
,
Digitized by Google
,
Digi*-Z'Xi by Coogle
,
tur ,
ipfum , & Rcgera Catholicum fcriptis convenifle , iit fi
inter
quando Impcrator c re Iba putaret Germaniam , & in ejus inamim
Screniflimum Eduardum rcdire ^ ut indc in libcrtatcm vindicaretur a
Rcge Catholico continue renuttenduin. Vere hanc cautionem pof-
cebat innocentia Sereniflimi Eduardi , &
eadem quoque poftulat , ut
liber dimitatur.
Dubitari licet utra potentior in caudam influat , Judicum pio
tas an Rei innoccncia ? & verum eft illam multotics tenerrimo ju-
,
dicantis animo ita blandiri , ut illius amorc delufus a redli pnEceptio>
ne dimoveatur , quandoquidem vero limulatam verfutiain fallacise
pigmentis , &
fuco mcdicatam pro innocentia apparerc. Verum enim
indubiutn eft utramque firman > ft in communi virtutum omnium
baft ,
nempe juftitia ,
fubftftat. Ke<fte noverim ,
Majeftates , Screni-
tates , & Celfttudines veftras pro innoxij Infantis Eduardi calamitati-
bus , & aErrumnis pietate moveri^ noverim deinde coram vobis infon*
tis cauftam ftrenuc agere ejus innoccntiam , attamen ft Juftitix ha:
ipfte adha:reant defenfto evadet , quo ca:teris virtutibus
,
eb tutior
juftitia prxftantior eft. Offerimus Sereniflimi Eduardi caufTam a vo-
bis , ut publics pacis arbitris judicandam , uti Frincipibus defenden-
dam , & quamquam defcnfionis aditus prxcludi ex eo videatur , quod
nulla criminis objeftio materiam defenftoni fuppeditet , tamcn hxc
eadem crit prima defendendi ratio , cum conftet D. Eduardum ad
quinquennium vinculis teneri , & nullo unquam crimine notari , aut
criminis fufpicione , vcl Icviffimc potuilFe. Quas ob res prxhendi
h.iud debuit , & proculdubio injuitius detinetur , tempus enim non
mutavit caulTam , fed auxit rationcm querelx Ordo rerum ex pri- :
Digitized by GocqK
,,
nis ita eft exofa , iit Icgatos , caduccatores , vel cauffa promcrcij , &
traniitus , aut alitcr ad I'e juftc advcntantcs intcrcipiat, vinculis &
comprimat quinimmo inter Principnis ortodoxtc fidei pietatem
qui
,
Matii-
Digitized by Google
,
Manlfejla ,
que piib/icou o Senfior Rey D. Joa$ o IV. pela Intio-
Serenijpmi Principes ,
Potentiffhnx Chitotes liheree , lUttJlriJpmi Status
Sacri Romani Imperij.
C
mi injuria
Pracpotcn.*; D. Joannes LufitaniE Rex,
Onqueruntur Excelfus , ac
una cum omnibus Regnis fibi rubjeftis de graviflima
,
& enor-
Cxfaria Majeftate illata in iniquifOma , crudcH
a Sacra
,
Nnm 2»9
Digitized by Google
,
Digitized by Goodie ^
,,
i lari.
: Verum ha:c ,
& alia multaque a fidelidimis, & liipientiffimis vi-
ris ciante oculos fuere propofita minime a fententia dcducerc potu-
crunt nec cfficcre ut infontem non daret in vincula , led infolita
,
i
violentia , ac damnabili crudclitate Principem liberum r^io (anguine
. procrcatum , Regis fratrem , ac (ilium Serenidimi Principis cum ipfa
Auguftilllma Domo Auftriaca , atque omnibus fummis Chriftiani Orbis
Principibus arfta confanguinitate conjunifl-um Hirpanorum odio con-
ceffit , traditumque in manibus Dovfloris Navarri hominis vilidimi ge-
neris , expofuit ipfius durilTimo equje ac infolenti imperio , quod &
(
peius fuit poftliabitis Germanix , immo ipfis divinis , ac humanis le-
1
gibus permifit ex Imperij finibus abftrahi , &
mcdiolanum ufque af-
portari jn arftilTimam cudodiam (paiflo propter id pretio cum Hil'pa-
nis) ubi foedidimo carceri mancipatus fummo cum vitx periculo
continuis erumnis , a^imi, &
corporis moleftijs, ac diuturnis xgri-
tudinibus , crudclitate HiCpanorum incredibili conlicitur immercntidi-
mus. Alia , quad infinita atrocia , non minus horrenda , quam exe-
cranda contra iimoccntilTimum Principem perpetrata recenlenda occur-
runt , imo ut propalentur quad violentcr fefe ingerunt , atque dngu-
la referre juditia ipfa compcllit. Veriim modeftia ( ne caftas intioccn-
tefque audientium aures OiTendant ) fuperfedere fuadet. Unde liaec
paucula quad tantum delibaile fufficiat. Quod d Serenidimus Prin-
ceps haberet Ettl quod d Serenidimus Princeps haberet aliqu.un
faltcm vel apparentem piaculi cujufvis fpeciem ; SerenilDmus Rex fra-
tcr ipdus amantidimus , omniaque ipdus Regna ferrent animo equio-
re, &verb pati tam gravia Infantem innocentidimum earn tantum ob
eaufam quia frater elt Regis Ludtanix , nullo modo ferre podunt
ciim non folum id dt ni injuriam Portugallix fanguinis , veriim etiain
Sux Majeftatis juditix notam inurcre vidcatur , quad vero ipfe Rex
D. Joannes non jure , fed injurifl Regnum Ludtanix podideret.
Notum eft orbi pene univerfo Serenidimam Infantem D. Cate-
rinam Sux Majedatis Aviam , Neptem vero Serenidimi D. Emanuel is
Regis Ludtanix reprefentationis benedcio fuccedide in Regno Por-
tugallix jure patri fuo demortuo Screnidimo Inianti D. Eduardo,
qui utpotc mafculus proculdubio prxfcrendus erat Serenidimx Infan-
ti D. Elifabethx forori fux , matri Catholici Regis D. Philippi Se-
cundi , atque adeo Infantem D. Caterinam prxponendam fuilTe D,
Pliilippo Regi Catholico cum hie reprefentaret foeminam fcilicet ma-
trem luam D. Elifabetham ; D. Caterma verb reprxfentaret mafculum,
fcilicet patrem fuura Infantem D. Eduardum.
Sccundo. Cautum ede Regni Ludtani legibus quamcumque
in'antem feminam , qux nuberet extraneo, eo ipfo privatam cenfe-'
ri jure fucceOionis in Regno Portugallix; quare etiamli quid Juris
pre-
Digitized by Google
,
Nt
4 Digitized by Coogli
, ,
Digitized by Google
,,,:
by
,
A
recluzo.
Gora teve
fantc
S. Magcftade avizo de fer falecido o Sereniflimo In-
Senhor L). Duarte no Caftello de Mila& onde eflava
o
Mandamc dizer a V. Senhoria ordenc da fua parte aos Mi-
1VJ,rfvi •So
nillros , c Officiacs ponhao luto , advertindo que o que S. Magefta-
dc toma , he de capa , de capello , roupeta de bacta de cem fios por
frizar the o chad , chapeo com tran^o do mefmo , e mais de meia
aba por forrar , e no pcfco90 voltazinha redonda gomada de altura
de dous dedos , e em quanto os Minillros na6 efliverem com luto
fe abflcra V. Senhoria do defpacho do Tribunal procurando que fc-
ja fomentc por hum the dcus dias ao mais. Dcos guardc a V. Se-
nhoria muitos annos. Pa^o a. de Novembro de 1649. Advertindo
a V. Senhoria que na velpora , c dia das honras ha de S. Magcfla*
de e Altezas de afeftir com capuzes , e carapu^as. i= Pedro Vieyra
da Silva. Senhor Prezidentc da Meza da Concicncia e Ordens.
Digitized by Google
I
•
.f I
Digitized dj^oogle
1°9
P ROVA S
DO LIVRO VII.
DA
HIS T ORI A
GENEALOGICA
CASA REAL
PORTUGUEZA,
Carta pela qual EiKey D. Filippe confirma a ohngaga^ , <jue o
Diu]u: de Medina Sidonia fez do dote de fua filha a Du(jueza
de Braganga, Ejia no Archivo da CaJ'a maqo dos Dotes,
,
de Su Mageftad
, y
, y
de Guelba , y fu partido , de los Confeios deftado
de las finco Villas
Digitized by Google
1 , ,,
Digitized by Cooglc
,
Digitized by Google
,,
fa , y
parte dellos , y fobre todo9 los de mas bicncs , y hercderos
que tubieren derecho , y parte a ellos todos los quales de manco-
mun , y cada uno por el todo an de fer obligados , y yo los obligo
a que paguen , y rcconofcan cfte dicho tributo por eiitero , y prorra-
ta lin podcr alegar , que an de cumplir con pagar cada uno a el rel>
pcto como heredaren , el qual remedio , y otros qualcfquiera fucros ,
y dcrechos que fean cn fu favor , lo rcnuncio para que no Ics balga,
y me obligo por mj , y mis bienes , y rentas , y del dicho mj eua-
do , y mayorafgo , y los fufefores en el de dar , y pagar , y queda-
ran , y pagaran a el dicho Senor Duque de Berganza, y a fus here-
dcros, y lubfefores, y a quicn fu cauza obiere , los dichos fictecien-
tos , y Hnquenta mil maravedis dcilc dicho tributo en cada un ano
pucflos, y pagados a mj cofta, y con las de la cobran^a cn clla mj
Ciudad de San Lucar defde honze dc hcncro defte prefente ano de
mil , y feifeientos , y treinta , y feis en a delante , pagados por los
tercios de quatro en quatro mefes cada tercio lo que fale una paga
en pos de otra , y (1 cumplidas las pagas abiendome rer^uendo
, y
o a mis fubfefores , y en mj nombre , a qualqiiiera de mis Contado-
ics a que pague los dichos maravedis , no lo heciere, tengo por bicn,
y me obligo dc pagar a la perfona , que vinierc a la cobran^a feif-
cietitrs imiavcdis de fulario en cada uu dia dc loslque fe ocupare en
la dic'ia cobran^a
, y
por cllos puedan fer cxecutados los dichos mis
vioncs , y rentas con folo cl juramento dc la tal perfona fin otra
pmeva alguna de qiie le relcbo a mayor abundamiento fin
, y , y
jicrjuicio de la via cxccutiva anidicmlo fuerza a fuerza , y fegurioad a
i.'guridad dey mi podcr cumplido
, y cecion yrrcbocable cn cauza
propria qnal^ fe requicre dc dcrecho cs nefefario a Su ExccJ/cnc/a
, y
cl dicho Sciior Duque de Verganqa, para que en mj nombre, o en
cl fuyo , o dc quicn fu cauza obiere pueda pedir
, y dernanJar , rc-
cever , y cobrar de los arrendadores , y rccctorcs fielcs , y Cojedo-
res , y otras perfonas
,
que ticnen , o tubieren en renta , o cn fiel-
dad las rentas alcavaias , y pcchos , y dcrechos , y las diebas al-
, y
niadrabas , y deliczas , y de qiialefquicra mis Thelororos , Mayordo-
mos, y Recetcrcs los dichos fictccicntos , y finqiienta mil maravedis
dcilc dicho tributo en cada un aiio
,
o la parte , o cantidad , que
dellos quicicrc cobrar a los pianos,
y con las coiuiicioncs, penas y ,
Digit:
— 'by
(' ‘0,^1
,,
Digitized by Google
,
Digit;.
da Cafa %eal Tortugnes^a, 717
Y yo Palomino , Scrivano delRey nueftro Senor , y
Liiis Dias
vefino de San Lucar de Barraincda lo fiz fcrevir, y fiz mj figno en
tcIUmonio de verdad.
Luis Dias Palomino.
Epan qiiantos ella Carta vicrencomo yo Don Gafoar Alonfo Pc- NuiH. 2*
S res de Gufman , el Bueno, Duque de Meclina Sidonia,
de Niebla , Marques de Cazafa en Africa , Senor de la Ciudad de
^ A
Digitized by Google
,,,
Digitized by Google
720 T?rovai do Ltv. VIL da Hifiona (jenedo^ca
Digitized by Google
, ,
mo
da Cafa *Real Tortagaes^a, 723
mo didio cs en Su Exccllencia el dicho Scnor Duquc Don Gafpar
Alonl'o Peres de Gufman , el Bueno , y obligo a los dichos Senorcs
mis partes dc aver nor firme efta ei'eriptura cn todo tiempo , y dc
no la impunar , rccuimar , nj contradefir por ninguna caula , nj ra-
zon ,
que penfada , o no penlada , aun que de dcrccho Ic fca
fca ,
concedida ,
dc hecho lo hicieren de mas de no fer oydos en Jui-
y fi
Digitized by Google
,
Num. 3
An. 1659.
H Onrailo Duque fobrino , yo ElRey os invio mucho a faludar
coino aquel quc mucho amo , y prccio. Dos avifos , que fc
vicncn dc que irancefes ajudan grucifa Armada con animo de acome-
ter e(Te Reyno , y tomar pie en el , fon dc calidad , que obligan a
1
Paten-
Digitized by Coogle
e ,,
Patent ,
qiie fe pofou ao Dugne de Braganga D. Joao, do Go~
verno das Armas do Reyno de Portugal.
y tenga por tal Governador General de las Armas del dicho Reino,
y al Maeftro de Campo General , Coroneles nueftros de Campo
^cnientes de Maeftros de Campo General, Sargientos majores, Ca-
pitanes de Cavallos de Infantaria , y de mas Officiales majores
, y
y menores , que afliftiren cn el dicho Reino de toda la gente que
fers'iere, y concurrere en el, cumplan guarden las ordencs , que
, y
les dieredes por eferito o palabra , lin poner excufa , ni dilacion al-
,
guna como de fu Superior , que asj conviene a mi fervicio , y pro-
cede de mi voluntad , y de la prefente tomaraii la ras'.on las perfonas
a quien tocare. Dada en Ventofilla de Tajo a vinte , y ocho de
£nero de mil , y feifeientos , y treinta , y nuebe.
Cello.
YO ELREY.
En los ofHcios de la Vecdoria General , v Contodoria delle
Reino , fe tome la razon de efte titulo , como ElRcy mi Senor lo
manda ea Lixboa a 13. de Mayo de 1639.
MARGARITA V. R.
Dom
Digitized by Google
y ,,
D. F. R. C.
Num. 5
An. 1639.
C On remeto a V. Excellencia la inftrucion , que Su Magef-
efta
tad fe ha fervido de mandar defpachar, pera que V. Excellen-
cia exer5a el Cargo de Govemador General de las Armas en efle
Rcino de Portugal; y remitiendome a lo que contiene, fuplico a V.
Excellencia me mande avifar del recivo, y quanto pueda I'er fervido
dc V. Excellencia a quien guarde Dios muchos anos. Madrid ay. de
Mar;o de 1639.
Comtefa la Infirufion.
ELREY.
1 Diiqiie de Berganza Primo. Los enemigos defta Corona (co-
ma os he avifado) hafen grandes preveiiciones para inquietar las
Coftas de Efpana fegun los avifos que fe han tenido de la Armada,
que apreftan para efte efeito , en particular para efas de Portugal y *,
Digitized by Co
,,
)
cion , que tomare mi Prima con bos a lo que fe huvicre confultado,
en que fe ha de declarar todo lo que fe hale obrar eftar a vuef-
, y
tro cuidado , y tambien lo que quedera al da Princefa fe os entre-
, y
gara Copia del , afi por lo que toca al cargo dc Capiran General
como al de Virrej de Portugal porque teniendo entendido todo lo
;
que fe ha de cxecutar , trateis por vueftra parte del cumplinicnto de
lo que os pertcnce por Governador General de
las Armas con aten-
oon a lo quc fe ha de difponer por mi Prima porque la ,expedicion
dcllo corra unifornie,
y no rcfiilte incombeniente ; y fio de vueftras
obligaciones , que fera con tal pontualidad
, quc acollumbrais en to-
das las colas , que tocan a mi fervicio &c.
,
S’ mandado eferivir a mi Prima que concurra cn el Confejo,
,
quando vos os hallardcs en cl , d Marques de Puebla Marques de
,
Gouvea, Marques de Puerto Seguro, Don Luis de Noronha Con-
,
de Callro , Don Gonfalo Coutinhn
^ , Don Diego de Cardenas
Diego Luis de Olia'eira , Thomas de Ibio Calderon Sebaftian Gra-
,
OCTO, y Alarcon, Don Chriftovab Mefia Voca negra,
y tambien Don
Tliomas Mefia_ de Acevedo , fi pareciere a mi Prima las den as
; y
perfemas, que julgare fer necelfario o combeiiicnte por Secrcta-'
, , y
no Gafpar Ruis Efcaraj , que lo es de guerra , y de la Capitanaria
general , &c.
^
6 Tambien he refuelto quc para lo quc fc huvicre de fc cxecu-
,
tar
Digitized by Google
7*8 T?rovas do Ltv, VII. da Hijloria (jenealogica
Carta ,
^iie ElRey de Franca e/creveo a ElRey D. Joao 0 IV.
quando Joy acclamado.
Num. 6
1641.
,
A LHlIimo , e ExcellentilFmo , PodcrolilTmo Principe nolTo Cha-
ri ,;mo bom Irmao
,
, c Primo , nos fomos muv contentes dc fa-
ber pellas Cartas, que Francifeo dc Mclio do Confelho de V.
Ma-
geltadc, e do feu Parlamcnto, e feu Montciro M6r, c Antonio Coc-
Iho de Carvalho tambem do Conlelho de V, Alagcllade e do
, leu
Parlamcnto Supremo ambos Icus Embaixadores nos dcra6, e por fua
boca nos reprezentaraA , o confentimento univerfal c aplauzo
, geral
coin o qual V. Alagcllade foy rcccbido por Icgitimo fuccclfor
dos
antiguos Reys de Portugal
, c acclamado por Soberano dclTc Rcyno
•
Digitized by Google
,
LUIS.
S E N H O R.
U
E na6 moftrei a V. Mageftade o amor, com quc mc| dcfpus a
fervillo diante de Sua Mageftade EIRey ChriftianifTImo, porque
7.
V. Mageftade o conhcccra pcllos cfeitos de minhas obras , e pella An. 1641.
Num.
rcllayao , quc llic farao os Scnhores feus Embaixadorcs , os quaes fi-
zerab dignamente , o que V. Mageftadc Ihes mandou, e fomentequc-
ro aTegiirar a V. Mageftadc da continua9a« de meus fcrviqos , dos
quaes nao poderei dar melhor prova , q^uc pedindo a V. Magclladc
tratc muy dcveras das fortificagocs das fronteiras dclfe Reyno , c de
leu provimento , procurando de feus VaflaHos fogeitos, que fejao
in6 capazes na liisciplina militar, como fa6 aniinozos , e vaileiiccs,
Ibrmando duns boas fiiiradas , huira per mar, omra por terra, orde-
nando , quc huma , e outra feja6 provides de gente , e das macs cou-
zas neccll'arias , ftm que os povos fejao por efta cauza avtxados , e
que aiiibas bulquem o iuiir.igo fora dos Eftados de V. Mageftade,
na6 dando lugar , a que c'lc venlia a dies. V. Mageftade fabc muy
bem o como cu eftou certo , em que fabera uzar da prudcncia , e do
animo , que Ucos Ihe dcu para governar fua Coroa , e que nao dor-
mira na quieta^ab , quc goza de prezente , pellas occupa9oens , que
tem feus inimiges. Ifto he , o quc pode dizer huma pelfoa , quc dc-
zeja a V. Mageftade todas as fellicidades , e quc he vcrdadcirameurc
dc Y. Mageftade humiliflimo , c obedientiflimo fervidor. Abbavil-
la 15. dc Junho 1641.
Harmon Rochclicu.
Tom. IV. Zzzz ii Carta
Digitized by Google
T
Num. 8
All. 1641.
N Os Criftina por graga de Dcos Rainha elcita , c Princeza hcr-
dclra dos Suecos , Godos , e Vandalos : Grande Princeza de
Filandia , Duqueza de Ethonia , e dc Carelia , Scnhora de Ingria ,
&c. Ao Serenininio Princepe , Irmao , parente, e amigo noflo niui-
to amado D. Joao , o quarto do nome , Rey de Portugal , dos Al-
garves , daquem , e dalem mar em Africa , Seftlior de Guin6 , e das
Conquiftas , navega9a&, e Comercio em Ethiopia, Arabia, Perfia, e
India , &c. Saude , e profperos fucelTos.
Serenifllmo Princepe , Irma6 , parente , e amigo muito amado,
o Embaixador do Confelho de V. Mageftade , o Illuftre , Magnifico,
c generozo , de n6s finceramente amado , D. Francifco de Souza Cou-
tinho , ha pouco, que chegou , pcra nos manifcftar alguns negocios,
que Ihe forao cometidos. Nos pello grande parentefco , e amizade
que por muitos feculos ouve entre nolTos predeceflbres gloriofifli-
mos , os Reys de Suecia , e de Portugal , c entre huma , e outra na-
^ao , conhecendo o divino beneficio da reftitui^ao feita a V. Magef-
tadc de feu hereditario Reyno, retido por alguns annos injuftamen-
te dos Reys de Caftclla , reccbemos de boa vontade , o dito Embai-
xador , e dellc ouvimos com muito gofto , o que pareceo a V. Ma-
geftadc cometcrlhe , afll pcra nos declarar a rczao , c explicar o mo-
€o de fua rcllitui^ao na dita Coroa , como tambein pera que acaba-
da toda a antiga inimizadc , por cuja culpa ate agora efteve fufpen-
fa a amizade , e o comercio , fe rcllituinc de ainbas as partes , a fm-
cera confian9a , c finite amizade , e tornaircm a antiga liberdade , o
trato , e comercio antigo. I'odas eflas couzas , e as que de/ias fe
Icguem, e as maes, que o Embaixador de V. Mageftade com deftre-
zu , prudencia , e diferip^ao , nos propos , e moftrou por eferito ,
dcclaramos nao lo como pedia a rczao , e o bem de noftas couzas *,
mas tambein como pareceo, que convinha ao grande afefto , que tc-
mos a V. Mageftade, c a toda fua Real Gaza. E como nao duvide-
mos , que o mcfmo Embaixador rdlatara a V. Mageftade com igual
deftreza eftc nofto afe£lo , e animo muy finccro , amigavelmentc pe-
dimos , o queira V. Mageftade hem entendcr do dito feu Enibaixa-
dor , e perfuadirfe, que nos pclla amizade reftaurada , e pello trato
do comercio reftituido entre os fubditos, c vafTallos de huma , e ou-
tra nacao , avemos de fazer por amor de V. Mageftade quanto nos
for poilivcl por confolidar , c augmentar toda a boa corrcfpoiKlcncia.
No macs com muito a(Fc6lo cncomcndnmos a divina protcc^ao a V.
Mageftade. Feita em nollb Pa^o Real Hochoimenfe, aos 30. de Ju-
Iho de 1641.
Os Tiitores, e Adminiftradores da Sacra, e Real Mageftade,
e do Reyno de Suecia.
Petrus. Code em Jacobo de la Guardie Carolo Gylde’hiclm
^'iftingsborg. R. S. Manichus. R. S. Ammiratins.
R. S. Drotzetus
.Aure-
id Cafa 'S^al ‘Pmuguesia, 733
Aurelius Eren'lierna GiSricl Exenftiern. L. B. in
R. S. Cancclario. Marcbij , & Lindholm
R. S. Thefaurario.
Num. lo.
An. 1650.
EU ElRey fa^o faber aos que efte alvara virem que bavendo ref-
pcito ao que D. Felipe Mafearenhas do meu Conlclho de Efta-
do ViRey e Capitani General da India, o Patriarcha ds Ethyopia o
Arcebifpo Primas da India , Prelados das Rcligioens e Parochos de
Goa , os Officiaes da Camara da niefma Cidade , Fidnlgos e Povo
della me elcreverao em favor do Padre D. Antonio Ardizone Cleri-
go Regular Napolitano Doutor em Santa Theologia , e de feus Re-
ligiofos Italianos e de fua Religiao vulgarmente chamados Theatinos
da Divina Providcncia quo na India rezidem acerca do fruito que
nella t'azem na converfao dos Inficis da nolla Santa Fe Catholica e
na adminiftra^ao dos Santos Sacramentos , e havendo tambem refpei-
to ao que me veyo reprezentar o dito Padre D. Antonio Ardizone,
e aos fervilTos que me fez na India na ocaziao da minha rellituicao
a meus Reynos de que tudo mandei dar villa ao Procurador da Co-
roa Ihc Hz merce conceder licen9a para que os Rcligiolbs da dita Re-
ligiao que feus Prelados mandarem de Italia podelcm palfar a India
Ibm embargo de 1‘erem cflrangciros com tal condi^a6 que le vcnha&
embarcar nas Naos de viagem que partem todos os annos della minha
Corte e Cidade de Lisboa e porque os quo a el la vein para o mef-
nio efeito cullumao viver em caza de alugcl com mcnos dcccncia do
que convem , me pedia o dito Padre D. Antonio Ardizone Ihc fi/.efe
merce conceder liceu9a para nella Cidade de Lisboa poder fundar
hum pcqueno Convento ue Nolla Senhora da Divina Providcncia ps-
ra ncllc fe recolherem os diios feus Religiofos , em quanto fe nao
cmbarcareni para a India , e poderem cxercitar as obriga^oens da inf-
titui^ao , e funda^ao da fua Religia6. E tendo a tudo conlidera9a&
e particularmente a fatisfagab que tenho do procedimento , c virtude,
c letras do dito Padre D. Antonio Ardizone , e ferem os feus Rcli-
giofos de muito cxcmplo c a fua Religiao bem recebida nella Cida-
de de mens Valfallos pello grande fruito que faz na Igreja deUeos,
e raro cxcmplo de pobreza que. profelTa por viver de todo dependen-
tc da Providcncia Divina. Hci por bem e me praz de Ihc conceder
a licenga neceflaria para poder fundar nella minha Corte c C'idade
dc Lisboa hum Hofpicio com Igreja de Noffa Senhora da Divina
Providcncia , com porta dc Igreja aberta para a rua para os Officios
Divinos , c adminillragao dcs Santos Sacramentos aos lieis quo a clla
rccorrcm como tem na Cidade de Goa para nella fe recolherem os
, ditos
4
da Cafa ‘^eal Tortn^nf'a^a. 735
ditos feus Rcli;:;inros , o qual Hofpicio tcra feis fogeitos fonicntc^
nao entrando nefte niimero os que fe ouvcrcin de embarcar para ^
India , pcllo que mando a todos os Miniftros Olficiaes c pdibas ^
quem pertcncc , que cada hum cm fua parte que Ihe tocar cuinprao g
giiardem inteirameute fern duvida algiima , pf)rqu: afi he minha mcr-
ce c que vallva coino Carta poflo que feu cl’eito aja dc durar niais
,
"^U El Rev aos que edc Alvara yirem mic por iuftis Nurn. II.
fii5o faber
It^coufiderafoes que a idb me inove u do fervifTo de NoTo Senhor
dcltcs mens Rcynos hey nor bem , e me
An. 1646.
e meu
eftado conferva^o
c
pras que nenhuma peToa de qualquer caHdadc condi(;a6 , e eftado
que feja fe faia deftes Rcynos (em minha lice.i^a por eferito firmado
dc miiiha Real ma& , e fazendo o contrario fc procedcra contra ella
a defnaturalizamento c perdimento dc feus bens ; c mando aos Fron-
teiros das Provincias dos ditos Rcynos , c Govcrnadorcs das Armas
e mais Miniftrtrs afti de gucira como dc jufti^a , naS deixem fahir
dclles pelToa alguma , fern a dita licen^a poiquc conftando que o fa-
zem pcllo contrario Ic procedcra contra dies na mefma forma, c pa-
ra que venha a noticia dc todos , e fe na6 pofta allcgar ignoranda
contra o que por die Alvara ( que tera forqa de ley ) ordeno , e
mando ao meu Chanceller Mor o fa^a publicar na Chanccliaria e
emviar com o treslado dclle Cartas , fob meu fcllo e feu final aos
ditos Frontciros , para que afi o cumprao e cxccutem inviotavclmcn-
te fern duvida nem contradi^afi alguma, e fe regiftrara nos iivros do
Dezembargo do Pa^o , e Cafa da Suplicaqab , c Rclagafi do Porto
ondc fimilhantes levs fc coftumao regiftrar. Antonio dc Moraes a
fez cm Lisboa a 8 de Fevcrelro dc 1646. Pedro de Gouvea e Aiel-
lo a fez eferever.
REY.
O Portciro Mor no
exercicio do feu Officio ( dc mais do quo con-
tiver o Regimento dclle) guardara a ordem feguintc.
No
meu quarto nao entrara peftba algua da porta da caza que
Num. 12.
chamao gale para dentro fern efperar ordem minha , falvo os Gran-
des , c pclToas que diontc dc mim fc cobrem, Prelados, Confclhci-
ros
Digitized by Google
73 ^ ^rovai do Liv. Vll. da HijlorU ^rtjealogtca
JvC)’
,
que defende os matrimonlos Clandefiinos , Johre as penas nella
conthcuctas. Ejld na T orre do Tombo ,
no liv. 4. das Leys ,
pag. 2 z8 ,
donde a copiey.
Digitized by Googl
da Cafa *Real Tortugues^a,
Fa£0 faber aos que efta minha Ley virem que confiderando ea o ex-
ccfTo , com que cm cftes mcus Reynos fe tem introduzido os matri-
monios Clandeftinos , e os grandes danos que delles l‘e feguem a meus
vaHallos . na Republica pcrturba^oens e ril'cos , I'cndo cflc caminho
ocafionauo a fe extinguir a nobrcza que eu tanto zello , e dezejover
confervada em meus vaflallos : havendo confideracao a que nao fao
baftantes as penas eclefiafticas , para i'e evitarem eftes damnos , e ao
UC fe me pedio nas Cortes que fe cclebrarao no Reyno o anno
3 e 1641 , e como ja no anno de 1615 fe havia niandado confultar
no tribunal do Pa^o efta materia , conformandome com o que outros
Reys tern difpoilo em feus Reynos , afiftindo por meio dc penas
impoftas aos dccretos do Santo Concilio Tridentino , que como Prin-
cipe Gatholico devo mandar executar em meus Reynos e Senhorios,
depois dc mandar conferir efte negocio conforme pedia a importan-
cia delle , por pefToas doutas e timoratas , e com os do meu Con-
felho do mefmo Tribunal do Dezembargo do Pa§o ; ordeno e man-
do que qualquer pcflba de qiialquer qualidade e condi^ao que feja que
da publica^ab delta em diante contrahir matrimonio que a Igreja de-
clarar por Clandeftino , pello mel'mo cafo elles , e os ,’que nolle con-
correrem , e intrevierem , e os que do tal matrimonio forem teftemu-
nhas , encorrera6 em perdimento de todos os feus bens que ferao
,
aplicados a meu fifeo Real e ferao defterrados para hua Conquifta
deftes Reynos , em os quaes nao entrarao com pena dc mortc e nao
,
havendo herdado a heranga de feus pays ao tempo que o matrimonio
Clandeftino for contraliido , o pay , e a may o polTao desherdar e
,
qualquer do povo pofla acufar efte crime , delpois dc declarado o tal
mati inionio por Clandeftino no Juifo eclefiaftico para eft’eito e execu-
fao della pena , e para que efta Ley fe obferve , c execute com o ri-
gor que convem , mando aos Corregedores , Ouvidores , Julies Juf-
,
ti§as de meus Reynos Senhorios que nas devalas geraes quo tira6
, e
perguntem por elle cafo , e achando fe fes algum matrimomo Clan-
deftino , dem logo conta na meza do defpacho dos meus Dezembar-
gadqres do Pa^o, e nas rezidencias que derein fe perguntara fe dei-
xarao de executar o difpofto nclla Ley para fe Ihes dar cm culpa
, ,
e eu particularmente Iho mandar eftranhar e mando outro li ao Rc-
,
gedor da Cafa da Suplicagao , e ao Governador da Cala da Rela-
916 da Cidade do Porto , e aos mais Defembargadores das ditas Ga-
las , e a todos os Corregedores e Provedorcs, Juifes, Jufti^as Ofn-
,
ciaes e peftbas deftes meus Reynos que a cumprao e goajdein e a
,
fa^ao inteiramente comprir e guardar como nella fe contem e allim
,
mando ao Doutor AlFonfo Furtado de Mendoza do meu Confclho
,
e Chanceller mor deftes Reynos e Senhorios, que envie logo cartas
com o treslado della fob meu fello , e feu final a todos os Correge-
dorcs , Ouvidores das terras dos Donatarios, em que os Corregedo-
res na6 entrao por corrci9a6 para que a todos fe)a notorio , a qual
,
fe regiftara nos livros da Mcfa do Defembargo do Pa^o
,
e nos das
Cafas da Suplica^ao e Rcla^a6 do Porto onde femelhantes Leys fe
,
coftumao regiftrar , e efta propia fe lancara na Torre do Tombo. Da
Tom. IV. Aaaaa da
73 * ^rovas do Liv, VIL da Hifloua (jinealo^ica
<la neftaCidade de Lisboa a trcze de Dczcmbro. Antonio Moraes a
fcs anno do nacimento de noiTo Scnhor Jcfus Chrifto de 1651. Pe-
dro Sanches Farinlia a fes efcrcver.
• Piibliquei efta Ley conforme a ordem de Sua Mageftade nefta
Chancellaria mor. Lisboa 28 deNovembro de 1651. Gafpar Mal-
donado.
geftade o Mordomo nuV com fua cana na mao que temari antes que
S. Mageftade faya , c ainda que nao feja Titulo hira nefte mefmo lu-
gar , c nefta mcfma forma , e fera o ultimo de todos os que acompa-
nha6 diante que faya pella porta, ainda que ncompanhem Duques
que lahira6 primeiro , except© os Infantes diante dos quaes na o
hlordomo m6r dc paft'ar.
TV.
Aondc acabarem os Titulos , hirao os tres Offeiaes da Cann ,
que fab Portciro mbr no meyo , o Vedor da banda dircita, e oMcf-
' tic
da Cafa ^al Tortugtus^a, 73 p
tre da efquerda , e havendo dous Vcdores , o qne nao for dc
Salla
fcmana hira tainbem da parte direita , mas no meyo com o Portciro
mbr : os de mais Officiacs da Caza , e mo^os fidalcos hirao diante
defies fern prccedencia, e diante dclles os mais fidalgos que ali Ic
acharem. Os O/ficiaes da Caza fa& Mordomo m6r, Porteiro ni6r,
Caniareiro nior , Eftribciro m6r , Guarda m5r , Repofteiro m6r , Co-
pciro m6r, Vedor, Mcflrc Salla, Trinchantes , Cipitaens da Guar-
da , Capellao m6r , Sumilhercs da Cortina , Apozentador m6r , Alon-
tciro m5r , Armador m6r , Efmoler mor , e os mais , ainda que te-
nha6 titulo dc mdres , ou fa6 Ofiidaes da Corte , ou Criados , e na6
Odiciaes da Caza,
V.
De traz de S. Magcftade hira6 os Cardeaes , e defpois dclles
os Embaixadores , e logo os Arcebifpos , e Bifpos, e CapeIIa6 mfk’
com ellcs , le for Bifpo . e na6 o fendo , hira com os mefmos OfH-
ciaes da Caza, advertinao que fe S. Mageftade War fralda , lha ha
dc hir lc\'ando a traz o Camareiro mAr mais junto a pelToa dc S.
Mageftade que todos c em quanto a Icvar, hira defeuberto, ainda
que I'eja Titulo. Os Officiaes da Caza que na6 forem Titulos jicom-
panharao com os outros Titulos , e nao poderao acompanhar com os
Odiciacs da Caza por nao fazer olfcnfa a dignidade do Titulo , que
he fmayor ; mas ifto na& ter.a lugar nos Officiacs da Cana , porque
eftes ainda que fejao Titulos , nao fempre dc acompanhar com fua
cana no lugar dc Officiaes , e como tacs fe na6 hao de cubrir , ain-
da que fejao Titulos , falvo o Mordomo mor , que fempre fe cobre.
VI.
Ncfta forma baixa S. Atagcftadc a Capella , c a porta que efta
no fim da cfcada que dcl'cc da Galaria da banda de fora prr numa c
outra parte , eftarao as Guardas em ala huma da mao direita , e ou-
tra da efquerda ; e a que for da banda direita ha de ficar da banda
efquerda , quando S. Magcftade voltar , e a outra da direita ; e por
die modo ficao as Guardas iguaes na prccedciKia , polio que nao li.i-
vendo meyo haja de preceder fempre a Guarda Portugueza a Aleraal,
c ha6 de hir governadas por feus Capitaens, que hirao no meyo
dcllas em corpo com fuas Infignias , e os Tenentes nos feus lugarcs.
VII.
. O
Corregedor do Crime da Corte, e Caza hira diante de to^*
dos Icvando comligo o Mcirinho da Corte.
,
VIII.
Antes dc S. Mageftade chegar a porta da C.ipella o Arcebifpo,
e na& o havendo o Bifpo mais antigo que ali fe achar , fe adiantara
para dar agoa benta a S. Magcftade; c na& havendo Bifpo prdente,
o fara o Capellab ni6r , ainda que nao feja Bifpo , e fendo-o , a da-
ta fo no cazo de fer mais antigo.
IX.
Tanto quo S. Mageftade entrar na quartina , Ihe chegara o Ro-
pofteiro mbr a Cadcira ou Almofada , c o mcfmo fara aos Infantes
lilhos Icgitimos dc ElRcy , c aos filhos e filhns dos Infantes nomc.a-
I'om. IV. Aaaaa ii ra
Digitized by Google
74® *Pfovas ilo Liv. V ll. da HiflorU (fenealo^ica
rd Mageftade pclToa que Ihcs haia de chegar as Almofadasj e o
S.
mefmo RepoAeiro ni6r cnegard a Almofada quando S. MagcAade for
ao Altar, e em auzeticia do RepoAeiro m6r, toca fazcr iAo ao Ve-
dor da Caza ; e logo que S. MageAade fe aAentar , £ahira& todos o#
quc acompanharad para os feus lugares.
X.
(Nota.)
'
Os Cardeaes tern feus lugares da parte do Evangelho mais ch(>-
Pvr refilufaH iJe S
gados ao Altar em Cadeiras de Efpaldas , e logo abaixo em banco
MajfjlaJe CoiiuJa cuberto de Ras os Arcebifpos e Bifpos por fuas antiguidades , come*
em ajjento do Con- ^ando a precedencia do Altar. O
Capellao inftr lendo Bifpo fe fen-
felho Je EJljio do ta cm huma Cadeira raza, que ha de cAar da qiiartina para cima cri-
8 doMarcodei6%j tre ellas e os degraos que fobcm para a parte do Evangelho ; e
,
fi ofdonoa (jui 0 quando S. MageAade na6 vai a Capclla fe fenta no banco dos Bif-
,
CarJeal de Alin-
pos , preccdendo a todos ainda que feja mais moderno por Dioccfa-
cojlft tivcjfi 0 feu
ajfeitto da parte da
no da Caza Real , c na6 fendo Bifpo , cAa em pS abaixo da ouarti-
p.pijiola acima dos na com os Sumilheres , hindo S. MageAade a Capclla , e
na& hindo,
Embaixadores em parece quc nao tem outro lugar fcna6 o feu de coro ; c advirtafe que
Cadeira de efpai- na6 fendo Bifpo, nao pode fazer func^ab algua na Capella fern fo*
dasporferajjimco- brepclis.
forme ao tratamen- XI.
to que em Madrid
Os Embaixadorcs fe alFentarao da grade para dentro em Cadei-
fe da aos Cardeaes,
cujo Ceremonial re-
ras razas de vcludo com Almofadas do mefmo dcfrontc da quartina
folueo S-Maeojiade de S. MagcAade alguma couza mais para baixo ,
e diante de cada.
fe irtaffe em tiido hum fe pora hum banquiolio cuberto com hum paiino de veludo.
a refpeita dos Car- XII.
deaes. Os Duques da mefina grade para dentro junto a q^nartma de S.
Magcfbdc cm Cadeiras razas de veludo com fuas Almofadas do mef-
mo > e huma Alcatifa debaixo das Cadeiras nab muito larga era quc
ponha os joelhos.
xm.
grade para fora em primeiro lugar fe pora o affento do
Da
Alordomo mbr , e ainda quc nab feja Titulo por preheminenc’ia do
Officio, ha de ter fempre o mefmo lugar, c fe ha femprede cubrir,
mas no cazo de nab fer titulo , ha de fer a Cadeira raza de couro
preto. Defpois delle fe feguirab os aflentos dos Marquezes que fao
Cadeiras razas de vcludo com Almofadas do mefmo , e logo abaixo
o dos Condcs, que he hum banco cuberto com cfpaldeira de Ras.
XIV.
O Sumilher da femana junto ao canto da quartina da banda de
baheo.
XV.
Os tres Officiacs da Cana Portciro mbr, Vedor, e Meflre Sal-
la ern p6 com luas canas da grade para dentro em filcira delVonte
da
quartina de S. MagcAade, e dous ate tres mo^os fidalgos dos , que
tem Officio tambem cm p& , e defronte da quartina alguma couza
por cima do lugar dos Embaixadorcs.
XVI.
Dentro da quartina fe aAcnta S. MageAade cm Cadeira de
ef-
paldas ,
Digitized by Google
da Cafa %eal Tortuguea^a, 741
palJas , c abaixo o Principe, e os Infantes defpois dellc ein
CaJeiras iguaes, e em igual iileira e os filhos dos Infantes mais abai-
xo 'Cin AlmofaJas dims a cada hum cm lugar de Cadeiras. O
abrir
da quartiim toca ao Sumilher da femana , e elle fempre fe procurari
pftr dc maneira quc de dentro polfa S. Magcftade vcr o pulpito , e
a Tribuna da Rainha ; c advirtafe qua fe os Duques quizcrem eftar
dentro da quartina em pit o podcm fazer.
XVII.
Dcfpois de EIRcy eftar na quartina, Kira logo o Capellao m 6 r
ao afpcrges os dias que o houver; e faze.ido primeiro fua inclina 5 a 6
a ElRey Ihe deitarJ agoa benta , e do mefmo lugar fazcndo a mel-
ma inclina;ia 6 a deitara a Rainlia , fe eftiver na quartina , e logo ao
Principe , e logo aos Infantes , que quando lha dcitarem , a vira 6 re-
cebcr hum paffo fora da Cadeira , e os filhos dos In^ntes , a quern
tainbcm a ha de deitar, a hira& receber dous paflbs ; e aos Infantes,
e feus filhos nao fara o Rifpo inclina^ao \ e fe o Capclla& m5r na&
for Bifpo deitara agoa benta o Prclado mais antigo , e fara as mais
fun§oens ; e nefte cazo toca fo ao Capella 6 m 6 r purificar o texto do
Evangelho e inftrumento da paz ; e fe fe na 6 achar na Capella o Ca-
pcllad mor , ncm Ptelado algum , toca o fobrcdito ao Dead.
XVIII.
Come^ada a Mifta hira o Capellad mftr dizer a Confiflad , a
Gloria , e o Credo com S. Mageft^e dentro da quartina, e fe El-
Rey houver de rezar o Officio divino o rezara tambem com elle den-
tro da quartina , e em fua auzencia o Dead da Capella. Trara o mef-
mo Capellad m 6 r o Evangelho, e incenfo , e o portapaz, e huma
c outra couza alimpara o Sumilher da femana primeiro que S. Ma-
geftade o bcye , e S. Mageftade cftara fcntado , e o Capellao mdr
Ihe fara fua inclina^ad e logo fard o mefmo ao Principe, e feafaf-
tara hum pouco ; e ali hirad os Infantes por fuas idades beijar , far
zendo a hida e a vinda mezuras a S. Mageftade, e a Suas Altezas,
e a clles nad fara o Capellad mdr inclina^ad. Se na quartina eftive-
rem os Infantes filhos delRey eftarad em Cadeiras como feus Irmdos,
e as filhas dos Infantes em Almufadas dc Ras , como fe dilfe aciiita
dos filhos.
XTX.
Se EIRev for a ofFerta fendo dia diflo, eftara preftes hum Re-
poftciro com huma Almofada de veludo , e beijandoa a dara ao Re-
poftciro mdr , e elle tomandoa em ambas as mtos , e beijandoa a po^
ra aos pes do Celebrante que differ a Mi fa que eftara no derradei-
,
ro degrao do Altar; e fe a Rainha eftiver prefente, Ihe pora a Al-
mofada jmra ella na mefma forma o feu Vedor. Ali hira ElRcy
com a Rainha , e o Celebrante Ihe dara a Imagem a beijar, e Ihe
deitara a ben^ad , e fe for Bifpo Ike dara tambem o ancl a beijar,
e o Efmoler que eftara diante do Subdiacono laniard a offerta no pra-
to , com que fe tomard ElRey a quartina ; e quando fahir , fe fanira.
o Principe e Infantes , e eftarad em pfi fora aa quartina , td que S.
Mageftade volte ; e quando palFar Ihe farad mezura , e fe tornarao a
feus
Digitized by Google
74 * ^rovas do Ltv. VII. da Hijloria (jeneahgca
feus lugares;
e ifto mcfmo uzara6 com o Principe , except© EIRey,
c a Rainha , que ha6 de ficar nos feus lugarcs ; e os Embaixadores,
Diiques , e mais pcllbas eftara6 cm pS atalbdos dous pafTos dos leus
lugarcs ; e o mcfmo fara6 ao Principe : defpois dclle nira6 os Infan-
tes , cada hum por fua idadc , e cm quanto forem e vicrem , fe na&
fahira ningucm da quartina ; e os Infantes ,fe pora6 os joelhos fora
do Altar.
XX.
Se a offerta for cm dia da Cruz , ou de milTa nova , hira6 pri-
meiro offcreccr os Prclados por I'uas antiguidadcs , e toda a Capclla
defpois delles; e entab EIRey, Principe, Infantes, Embaixadores,
Duques , Marquezes , Condes, e Eidalgos.
XXJ.
Em mefma forma , e fo diP-
dia de Reis fe fari a offerta nefta
fere cm que o Efmoler oHerta ao Principe , e elle a EIRey
dara
que a laniard por fua mao no prato; e ao Principe dara a offerta
hum Infante havendoo , e cm todos os outros dias laniard fempre a
oft'erta o Efmoler.
XXII.
Em dia da Concci^ab em que S. Magcftade vai a offerta ,
fahe
o Principe da quartina ,
e fora della cm p6 , efpera que S. Magefta-
dc volte, e com elle fe torna a rccolher.
XXllI.
Em dia de Nolfa Senhora das Candcas vao primeiro tomar as
vclas os Prclados e Capclla, e defpois vay EIRey, e efiando a Rai-
Jiha e Infantes , fe faz tudo na forma referida. As velas da quern
faz o Officio e defpois que EIRey vcm do Altar a entrega ao Ca-
,
pc!b6 mbr , e elle a da a hum mo^o fidalgo ; e quando quizer fahir
a Procillao a torna a dar o inofo fidalgo ao Capcllao ni6r aceza , e
elle a da a EIRey; e neffa forma fe ha de Inzer fempre que S. Ma-
gefladc levar vcLi : e fe eftiverem prefentes Rainha , Principe , e In-
fantes fe fara o mcfmo. A vela que fe da a EIRey fera de hunu'.
vara e duas tcr 9 as de cumprido , c de cinco arrateis de pefo. A da I
Digitized by Cooglc
,
Digitized by Google
^rovas do Uv. VIL da Hijloria (jenealogtca
XXX.
Em todas as nccazioens em que S. MagcAadc fahir fora da
^
quartina o hao de acompanhar o Alordomo m6r , e os trcs Offi-
,
cia JS da tc o pe dos dcgraos
Cana e os Embaixadorcs , Titulos , c .
XXXIV. I
XXXV.
Nosmais dias Santos ou de Quarcfma cm que houver MilTa
cantada , Vefpcras, Completas , ou qualquer folemnidade em que S.
Mageftade nad houver de hir a Capella , vai a Tribuna , e entad nao
acompanha a Guarda, mas os Titulos, OlHciaes, e mais Eidalgos ,
que podem acompanhar a S. Mageftade, que ali fe acharem, o fara6
na forma em que ftca dito; e fuccedendo que fe ache prefente algum
Embai.xador , e queira acompanhar a S. Alrgeftade, hira no feu lu-
;ar, e nad querendo hir para a Capella ao feu a'Peiuo , Ihe pora6
iluma Cadeira ra^^i na Tribuna que fica junto a de S. MageftaUe
; e
os Titulos, e Prelados hirad para baixo tomar os feus lugares , e a
toalha que cobre o fitial que elU na Tribuna , tirara o Sumilher da
femana , c nad o Capellad m6r.
XXXVI.
Ncfta Tribuna de S. Mageftade nad tem entrada mais uuc «s
Ofil ciacs
Digitized by Coogle
,
Digitized by Googlc
I
XLT.
A porta da caza cm quo S. Magcftadc afllftir da parte dc fora
ha dc cftar o pagcm da campainlia para a ouvir; e o Portciro da
Camara na porta da caza do primeiro Docel da banda dc fora , na
aual data fomcntc cntrada aos Titulos, Arccbifpos, Bifpos , Confe-
Ineiros de Ellado , Offidacs da Caza , Sccretarios quc delpajhao com
S. Magcftade , e mo<;os fidalgos , quc fervem cm corpo , e as mals
pdToas a que S. Mageftadc manda cobrir , quc nao fcjao Titulos.
XLII.
Na caza de fora defta cftarao os Fidalgos e Dczembargadores ,
a qucm abrira as portas o Portciro quc cftivcr a ellas ; e advirtafc
quc ndlas cazas nau fe palTca , non fe falla alto , ncm fc ciicolla
niiigucm aos boletes..
XXTII. i
cos
Magdladc, a levara ja. Do
canto para baixo fe porao todos osTi- *
XLV.
O Meftrc Sala eflara com fua cana diante dc S. Mageftade no
‘
Digitized by Coogle
,
Digitized by Coogit:
,,
Digitized by Google
7 50 ^fovat do Uv. Vll. da Hifloria (jeneah^ca
a confcitcira , ou comida.
LXVI.
Acabndo de comer chcgarl o Trinchante hum prato de cortar
a S. Magcflade , e lan^a nclle a faca, collier, garfo, guardanapo cm
que S. Mageftade fe alimpou , e pa6 que Ihe fobejou , e o Mantieiro
pori nefte tempo na meza hum prato grande em que o Trinchante
virarl o que tirou ElRey , com o que nelle Ihe poz , e logo cm ou-
tro prato de cortar pora as fuas facas, garfo, colher, e guardanapo,
e o tirarl o Mantieiro, e o dari a hum 01090 da Camara, e defpois
IcvantarJ o Trinchante a primeira toalha, c o Mantieiro a pora no
j
inei'mo prato grande; e o darJ aos que lervem a meza. Nefte tern- 1
Digitized by Google
'
da Cafa %eal To^tugne?^a. 751
mo nos dias no de Keys, nrt de .confoada de Natal,
das Pafcoas,
ou cm oiitro qiic por alguma occaziao pe^a mayor folcmnidadc , le
acrcccntara quc as primciras e ultimas iguarias , e a fruta acompanhao
os Portciros da Cana, c logo os das ma9as, e dous Keys dc Armas
araiitos c pafPivantcs , e d'e traz dclles o Portciro mor , Vcdor, e
Mellrc Sala na forma quc fica dito , todos dclbubcrtos , ainda que fc-
jao titulos, e no ultimo lugar o Mordomo in6r cubcrto , c alTim lii-
r.i tc quando quizcr fazcr a mczura junto de ElRcy , e nclla I'olem-
rida e defpois qiie e!Ie fe for, na6 dara mats rccado at <5 o raeter
;
da<; vellas
; e enta6 I'e eftiver ahi algum Prefidcntc , Secrctario , ou
Corrcgcdor da Cortc dard recado , e defpois dillo o na6 fara. PcI-
las manhfas taiito que dercm onze horas na6 dari mais recado , nem
as noutcs fe S. Mageftade tallar a algumas pefToas , o dard de Invcr-
no ddpois das outo ; c fe nos mczcs de Outubro tc Mar^'o S. Ma-
geflade mandar chamar algumas pefToas para Ihc fallareni , nao bate-
ra , mas dara recado , ouando S. Mageftade tangcr a campainlia on
,
delpois que dci em letc horas , e fempre fe cntende que fe na6 ha de
ir buftar S. Mageftade eftando no jardim , ou parte feniclhante, fc-
naf) quando eftivcr iias tazas cm que coftuma aftlftir. Nos dias de
AlilTa cantada em que hoiiver prcga9a6 nao dara recado fena6 depef-
I’oa que for chaniada c para podcr continuar melhor terd lium ban-
,
LXXV.
Sc S. a pd hira acompanhado na mefma for-
Mageftade for fora
ma em que deicc a Capcila , e fendo jornada cm que faya fora dos
Pa^os hira o Eftribeiro m6r de traz (o que na& podera fazer nos Pa-
90s ) hindo a cavallo. Tambem o acompanhamento ferd na maneira
rclerida liird o Eftribeiro mbr de traz pondofc para ilfo a cavallo,
tanto que dcr o cllribo , e bird em fileira com o Guarda m6r , mas
a fua ma6 dircita , e o Mordoino m6r , Portciro mbr com ftias canas
levantadas e ammadas ao hombro , e alTim inefmo hirdo os Portciros
da ejana , cujo lugar he entre as duas alas, na diftancia em que aca-
ba6 os Officiacs da Caza.
LXXVI.
Se S. Mageftade for em coche ha de hir ate ellc acompanhado
na forma referida ; e em chegando aonde elle eftivcr , o Eftribeiro
pequeno tirard o eftribo , c o entregard ao Eftribeiro mir c defpois •,
Digitized by Coogl
,
gcltade hird em
feus coches de traz deftc , e tanto que S. Magcftadc
fahir do coche na parte aondc for, tomard o Guarda mor o feu lu-
gar , e os mais Oftciacs os feus; fe S. Mageftade for cm coche reti-
rado ,
levard as quai tinas fechadas ,
e no mefrno coche os Criados
quc efcolher ,
fern nenhum outro acompanhamento.
LXXVII.
Todasas vezes que S. Mageftade fahir fora terd o Vedor da
femana prevenidos doze mo^s da Camara , que com doze toclias
brancas efperem por S. Magedade a boca da noute , c o acompa-
nhem aa caza cm que parar, e os OfHciaes da Caza que
tc a porta
vicrem com elle acompanhardo tc a mefrna caza , alnda quc feja a
I Camara , e fazendo fuas mezuras fc recolhcrdo.
I,
LXXVIII.
A noute metera6 as vellas no apofento em que S. Mageftade
elliver dous mo^os fidalgos ,
hindo diantc delies o Meflre Sala ; e fc
S.Magedade ediver nas cazas intcriores , Icvara hum mo;o ddalgo
huma vella fdmente.
LXXIX.
Edando S. Magedade em Confelho de Edado , ou de Merccs
ou com algum Tribunal em defpacho , mctcrd& as vellas na mefrna
forma dous mogos fidalgos para o bofete de EIRcv , e outros dous
para os outros que houver na mefrna caza , e edantio prefentes tan-
tos mofos fidalgos quantas forem as vellas quc fe houverem de me-
ter ,
entrardo todos juntos de dous em dous , cada hum com fua vcl-
la,
e fe ediverem 16 dous , meterdb ambos humas , e defpois ourras.
Ao Sccretario que ediver cm defpacho meterd huma vella hum mo-
50 da Camara do fervico , e o mefnio fara para o bofete em que ef-
tiverem os Eferivaens do Tribunal quc defprehar com S. Magedade,
e tanto que os mo«jos fidalgos entrarem com as vellas fe levantard&
os Confelheiros , c tanto que beijarem os cadi^cs para p6r as vellas
I no bofete fard6 fua mezura , e fe tornardo a aftentar.
f LXXX.
Quando S. Magedade fe rccolhc de huma caza para outra Icva-
ra a vella hum moco fidalgo.
LXXXI.
Qiiando o Mordomo m6r ou Vedores fahirem , acompanhario
ao Mordomo mbr dous mo^os da Camara com duas toclias , e aos
Vedores hum moco da Camara com fua tocha.
LXXXII.
Recolhendofe S. Magedade a noute do feu quarto para o da
Raynha , antes de fe defpedir o acompanha6 as peffbas , que fe acha-
rem prefentes na forma apontada ; c logo faliird& todos , e nao tc-
I rdf) mais entrada alguma
,
fena6 o Camareiro mor , e os mo^os da
. Camara tla guarda-roupa , on alguma pedba que vier com liccii9a , e
rrdem particular de S. Magedade ; e quern quer que for o nao mnn-
da S. Magef.ade cobrir , porque neffe tempo todas as cazas fao fecrc-
tas , e defies horas defde que S. Magedade fe defpir atd as em que
Tom. IV. Ccccc fc
Digitized by Google
,
fe tornar a vcftir
della a ordem do Qimarciro ni6r prcccdcra na camara ao Aiordomo 1
'
Nura.
An. i6pi.
14 r Uy fervido rczolvcr que aos Confelheiros de Eftado fomente fe
d6 nas juntas da Seerctaria de Eftado a campainha e nos Tribu-
nacs , e cm todas as mais partes , que affiftirem por ordem minha
j
I
U
Kum. 15
Ad. 164}..
E ElRcy fago faber , aos que
mandome com o que fe alTcntou
eftc Alvara virem , que confor-
pcllos Tres Eftados do Rcyno
nas Cortes , que mandey cellebrar o anno palfado. Hey por bem ,
era o dito que os Regimentos das dccimas , real de agoa , e mais an-
natas feitas pellas pelfoas deputadas pcllos niefmos Eftados, e apro-
Tados por mim , fc cumpram , e guardera como nellcs fe contem , c
que a Junta defta Cidadc, e mais do Reyno comelTem a exercitar a
jiirifdi9a6 , que nos ditos Regimentos Ihcs tenho concedido. E por-
que o Eftado dos Povos pela faculdade que Ihe dey nomiou por fua
parte para Miniftro da Junta , que ha de alliftir nefta Cidade ao Le-
ccnciaoo Simao Dorta que tenho dcfpachado para Juis dc fora da
Villa de Aviz , nomeyo em feu iugar ao Doutor Sebaftiam Cezar dc
MenezoB , do meu Confelho e do geral do Santo Officio Dezembar-
ador do Pa^o , e Bifpo cleyto do Porto ; e a Dom Antam de Alma-
fa , do meu Confelho Embaixador que foi na Corte dc EllVey de
Gram Bcrtanha , e D. Alvaro dc Abranches e Camara do meu ^on-
felho de Guerra , nomcados pello Eftado da Nobreza , os quaes com
o Bifpo meu Capellam mbr nomeado pello Eftado Eclcziaftico e Fran-
eifeo dc Carvalho ConfcUiciro de minha fazenda entenderau no def-
Facho
Digitized by CoogU’
,
REY.
Digitized by Google
75<J ^rovai do Liv. VIL da HiJlorU (^enealogtca
prudencla ,
indiiftria , c trabalho , confcguir o fm que pcrtendo , e
por todas cftas partes concorrerem nas pciroas de Jorge de Albuquer*
que , Jorrc de Caftilho , e Joaft Delgado Fijucira Inquizidor Apof-
tolico do deftrito defta Cidade. Hey por bcm de os nomcar por
Conl'dheiros , e Miniftros do dito Confelho com o ordenado , e ju-
rifdi«6 , qua Ic conthcm no Rcgimcnto que fera com efte Decreto,
e haverd mais dous Porteiros que ferao dos meus da cana do numc-
ro , c porque o Marques de MontealvaS do meu Confelho de Efta-
do a que toca a prezidencia do dito Confelho tern a fua conta as ar-
madas do Reyno para que ha de fer necelfario acudir ao Confelho
da Fazenda podera hir a elle principalmcnte quando fc tratar do
aprello das armadas confervando niflb , e no mais o cargo de Vedor
da minha Fazenda , e as materias qne ainda hca6 no Confelho da Fa-
zenda tocantes a Indya , que na forma do Regimento , e eftilos do
Confelho pcrtenciab ao Efcriva6 da Fazenda daquella reparti^ab que
hoje fe palTe ao Secretario defte Confelho correrab daqui em diante
pclo Eferivab da Fazenda da reparti^ab das Ilhas , e Medrados por
fer o mais defocupado, o dito Marques o fa^a executar com toda a
bre^’idade ordenando que o dcfpacho do dito Confelho fe comccc lo-
go a continuar ein Lixboa a 14 de Julho de 1643.
REY.
Caminha.
Nuin. 1 7. ElRey fago faber aos que efte Alvara de confirma^ib virem,
'
, , JUj que havendo vifto com os do meu Confelho , os fincoenta , e
An. 1045;. Capitulos , e Condi^oens da Companhia , contheudos nas doze
meyas folhas a tras eferitas , rubricadas pello Conde de Odemira meu •
Digitized by Coogh
, ,
Digitized by Google
7y8 ^rovas do Liv. VII. da Hijloria (jemah^ca
os Dczcmbargadores , Corregedores , Juizcs , e Jufligas demcusRcy-
nos , c Scnhorios , que afliin o cumprao , c guardem , c fa^'ab inteira-
iiientc cuniprir , e guardar, fcm duvida, ncm embargo alguni , que a
cllo ponhab, nab admitindo reqiierimento , que impida, cm todo, ou
cm parte, o efi'eito das ditas condicoens, por tocar a Junta dos De-
putados da Companhia. E hey por bem , que efte Alvara valha co-
mo Carta fcm palfar pcila Chanccllaria , fcm embargo da ordena^ab
do livro a. tit. 39. cm contrario, pofto que feu edeito haja dc du-
rar niais de hum anno ; Francifeo Mendes de Monies o fez em Lif-
boa , a dez de Manjo dc feifeentos , e quarenta , e nove. Gafpar de
1 aria Scveriin o fez eferever.
V T7 ^ ElRcy fa^o faber aos que efte meu Alvara cm forma de Ley
rsum. I S
o. 1 '/ virem que fendomc prefente que a Junta da Companhia gctal
,
All. 1720. do Commercio do Bralil, foy eftabelecida principafmente para ncUa
fe adminiftrarem , e regerem os cabedaes dos homens de ncgocio , e
peflbas particulates , que concorriab com dies para o dito Commer-
cio no Eftado do Rraul , e tambem para que com o dircyto do Corn-
boy ,
e o procedido do Ellanco para o dito Eftado dos quatro gene-
ros de inantimenios : a laber vinhos , farinlias , azeytes, e bacalhao,
le fabricarem ,
e armarem trinta c feis Navios dc guerra , dos quaes
dezoyto cada anno haviab dc comboyar asi rbtas, aoquefc Iheajun-
tou a adminiftra^ab do contrato do pao Bralil ; e que depois fe le-
vantou o Ellanco dos ditos quatro generos por Alvara de nore de
Alayo de mil ieifeentos cincociita e ovto cm razao das quenas que
contra ellc faziao os Pbvos ; e fe allinarab a dita Junta outros dircy-
tos , e convcniencias
,
reduzindo-fe a obriga^ab do Comboy ao nu-
niero dc dez Navios fomente, c que aquellc fim principal mente da
Companhia do Commercio , tern totalmemc ccilado , por quanto os
cabedae.N da dita Junta por Decreto dc 19. dc Agollo de 1664. fe in-
corporarab na C'oroa dando-fc as partes intcrcyadas conligna^ab no
Ellanco do Tabaco , e para o Icgundo fim dc aprcllar os Navios de
guerra p^ra conduzir, c defender as !• rotas fenao acha a dita Jun-
,
ta com poflibilidadc para fatisfazer o dito encargo como me tem
,
rcprcfcniado nor Confitlta de 21. dc Janeiro dc 1713. 19. de Mayo
dc 171J. 7. de Novembro dc 719. e 22. do dito mez,e anno , alcm
difto , tern conliahido grandcs empenhos a que nfio pbde dar fatisfa-
yab , antes crcfccm cada vcz niais nab fe pagan Jo os juros do di-
,
nheyro que tomou a mcfma Junta para acudir a muytas defpezas que
Bie crab prccizais ncm fe fatisfazendo as letras que para o mefmo lim
,
le laciirab fobre a mcfma Junta, tendo muyta parte dclle dinheyro
applicayab para muytas obras pias
,
e de grande obri^a^ab. K
coiili-
dciando que dies empenhos c dividas fe augmentavao cada vcz mais,
,
com grande m:mero de Olficiaes , c pdToas que fe occupavab nos mi-
nillciios da dita Junta
,
podendo-fc efeufar a defpeza que com ella‘*
fe
Digitized by Google
'
J
,
incdlii'cntes ,
c Miiiiftros de fuppofi^a6 , e letras , que fe extinga a
dita Junta ,
c fe fuprinulo todos os cargos, lugares, officios, e oc-
ciipa<;o;s da que fe compunha , e della erao depeiidentes , e por efte
Alvara em forma de Ley a hey por extinta,e fuprimidos, fern cmbar-
o de quacfqucr Leys , Regimentos , Cartas , Alvaras , ordeiis , e
E(ccrctos mans, e dos Scnhores Keys meus predacedores , ciue todos
hey por derrogados , caffados , c annullados para o dito cll'eito. E
^
porque convem que ao mefmo tempo fe dfi providcncia para que evi-
taiido-fc as defpezas que fe podem efeufar , fe dem Comboys compe-
tentes as Fiotas, c fe nao retardem, e que juntamente fe fatisfa§ao
as dividas , c empenhos que a dita Junta tinha contrahido : Hey por
bem encarregar ao Confelho da minha Fazenda toda efta adminillra-
9ao quo refidia na Junta , para que pelos Armazens da Coroa fe
apreftem os ditos Comboys oue conftarao ao menos de duas Naos
de guerra para a Frota da Bania , e oiitras duas para a do Rio de
Janeiro , e numa para Pernambuco , com aquclla promptidao , cuida-
do , e diligencia que pede negocio tao importantc , e me fegurou o
grande zcllo, e aftivLdade do Marquez de Fronteyra Vedor de mi-
nha Fazenda na reparti^ao dos Armazens , e as mefmas qualidadcs ,
que devem ter os feus fuccelfores neftc lugar , as quaes devo tam-
bem cfperar do Provedor dos ditos Armazens , c dos Officiacs que
nelles me fervem ; os quaes fern que acre^a algum mais quero que
,
fagao efta expedica6 , com declara9a& que o direyto do Comboy , I'e
nao hade difpenaer para outro algum effeito mais , que para os Na-
vios que hanue comboyar as Frdtas , e para efte fim fc fara dellc re-
ceyta , e defpeza em livros feparados , tendo fe particular cuidado
que eftas receytas , e defpezas , fe nao confundao com outras , e co-
ino os Officiacs dos Armazens tern por obriga^ao fervirem cm todo
o expediente delles , ou fejao mais , ou menos em numero os Navios
que por elles fe apreftao , tcra6 entendido que por caufa defies que
le hao de apreftar para Comboy d.-s Frotas, n 3 o Iu6de levar ajuda
de cufto , propina , otf emolumento algum , ainda que por alguma
ordem , ou cftillo licitamentc, ou por abuzo , ainda que tolerado
coftumem levalos quando fe apreftao os outros Navios, e quero que
o Confelho da minha Fazenda mandc logo tomar entrega dos Na-
vios que ate-agora erao da reparti^ao da Junta , e de tndo o que fe
achar nos feus Armazens , alfim neftas Cidades como na do Porto
ou em qualqucr outra parte , fozendo fe de tudo inventarios muyto
diftindlos , para fe palTarem conhecimentos em fdrtna aos Officiacs
( que fizeram as entregas , os quaes tanto que as tiverem fey to , han-
f de fer obrigados a hir dar contas nos Contos do Reyno , e Cafa
t para onde tambem fe hao de remetcr todos os livros, e papeis da
- Contadoria Geral da dita Junta , fazendo-fe inventario delles com
I
toda a diftin9a6 , e darefa, e todos os da Secretaria da mefma Jun-
,
ta , ao Eferivao da minha Fazenda da reparti^ad da India , e Amia-
r zeos por cujas maos hade correr no Confelho o defpaclio de tudo, o
que
019111^ cd by Cjoogli
7^0 Turovas Uv, VII. da Hiflorla ^enealogtca
que por efte Alvar^ Ihe anexo, dos quaes livros , c papeis da ditaSe-
tretaria i'e farS tambem inventario na mcfnia forma. E porque he
juAo que juntamcntc fe procure com grande cuidado que Ic paguem
os juros , e dividas a que eftava obriqada a dita Junta , e fc trate de
feu dcfcmpenho bufcando-l'e para eAe effcito todos os mcyos pofli-
vds Hey por bem aplicar para iflb o rendimento do contrato do pao
:
vicr regiftado
,
pague hum por cento na forma que a diante decla-
ro , c o que nao vier regiftado , ficara fogeyto as mefmas penas que
prelentementc tenho impofto a quern trhs ouro de qualquer qualida-
dc I'em o manil'eftar , e fuppofto que meus VafTallos coftumao dar
hum por cento de commiflab aos Meftres , c Oliiciaes dos Navios a
quern o entrega5 , ainda que os Navios fejao mercantes c nao te-
,
iihao toda acjudla feguran^a nem a fe publica que ha nos Navios de
Comboy , quero por convcniencia dos incus Vallallos que o ouro que
fe embarcar nas minhas Naos de Comboy na f6rma que abayxo de-
claro , nao pague mais que o mefmo hum por cento que hade pagar
o mais ouro quo vier nos outros Navios c fem embargo de que o
*,
ouro que pertcnce a minha Real Fazenda que houver de vir nos di-
tos Comboys , feja izento de todo o encargo , e obriga9a5 : Hey por
bem quo venha com a mefma arrecada^ao , c que tambem pague para
o Coniboy o mefmo hum por cento que hade pagar o dos particula-
tes para que aOim cref^a em bsneficio de meus VafTallos a configna-
,
,,
Dlyii by Google
,
REY.
^^Um. 1 O, ElRey fa^o faber aos quc cftc Alvara virem , que conflando-
-Al/nic, pclIa expericncia dc tres annos, quc ha, que por merce de
An • if 4
AX
>* Deos tomei pofle defta Coroa , que os ncgocios do governo della,
afiim da paz, como da guerra correm todos pella Secretaria de Kf-
,
exem-
Digitized by Google
da Cafa ^al Tortngnes^M. 7^3
exerrsplos dos outros Keys, e accommodandome ao intento , e an-
thoridade com que fc creou a Sccretaria de Eftado, dividindo as ma-
terias , que conforme a ifto Ihe podem tocar , das outras , que fegun-
do fua natureza , e primeira crcagao , Jhc nao pertencem , ainda que
o abuzo dos tempos introduzifTe outra couza. Hey por bem , e man-
do , que daquj em diante perten^ao , e fc expidao pella dita Secrcta-
ria , todas as materias , que tocarcm a Eftado, aflim ncftc Rcyno
como em todos feus Senhorios , c Conquiftas : para que juntas todas
em hum Miniftro , applicado f6 a efta occupa9a6 , fcm fe divertir a
outras , feja niais facil a comprehengao , e expedi^ab dos negocios
que no tempo prezente accrcfcera6 tanto nefta Coroa , como" he no-
torio ; e bem anim toda a correfpondcncia , que Eu tiver com outros
Principes , era materia de paz , ou gucrra , e qualquer tregoa , paz
. ou guerra , que mande fazer , ou nao fazcr , contratos , cafamentos ,
I
allian^as ,
inftruc^oens ,
avizos publicos , ou fecretos ,
que fe derem a
quacfquer Embaixadores , Commiftarios , Refidentes , Agcntcs , c
quaefquer peflbas , quo com qualquer nome , ou cargo , fe defpacha-
rcm dentro , ou fora do Reyno , a negocios , que forem da quallida-
de referida : quaefquer avizos dc pallavra , ou por eferito , que fizer,
ou fe nos fizerem fobre materias tocantes a noftb Rcyno , ou ao cf-
tado de noftbs filhos , e fucccftbrcs , todos os Regimentos, ordens ,
‘ e Cartas , que fe houverem de dar , c eferever acs Vico-Reys , Go-
vernadores dos Reynos , Provincias , e Pranas Ultraniarinas , para
bom governo dellas-, e direccao dos negocios publicos cm paz , ou
em guerra, aftim no que refpeitar aos Vafl’allos dos ditos Reynos*
Provincias , c Pranas , como aos Principes de nn^oens confinantes , dc
que fe pofla recear damno , ou qualquer intcreftc mandar Armadas,:
Digitized by Google
7^4 ^f‘ovas do Llv, VIL da Hiflorla ^enealogtca
apartado ,
com fobrcfcrito para que digamim ElRey noffo »SV-
,
: ^
iihor y
qua fem confuza& fe encami-
pella Secretarta de EJlado-^ para
j
que Ell fizx;r , por fervicos , ou gra^'a , nao fendo das que ficao apon-
tadas , lb expeairab pella Secretaria das Merces , e Expediente , que
j
JESUS M /
A Pv I A.
Nunn 20 |j'U Dom Joao por graga dc Deos Rey de Portugal , e dos AI-
* jQ/garves ,
Eftando doente tratando de me aparclhar para o
&c.
An. 1656, que Deos mim, e de ordenar as couzas <ie mi-
for fervido difpor de
nlia alma, e as de meus Reynos como devo, a bom Chriftao
, e a
bom Rey , fa^o meu Teftamento na nianeira fcguintc. Declare que
fou v'erdadeiro , e fiel Chriftao , e que como tal creo firmcmente tu-
do o que erb, c enfina a Santa Igrcja dc Roma , e eftou preftes
como fempre eftive, para dar a vida por ella , e me conlcflo feu
obedientilfimo filho, que efpero confiadamente em jefu Chrifto
e
no Sangue , c Vida , que dcu por mim , c cm fua bondadc , c
licordia , perdao de meus pccados, c lalva^ab de minha alma
mi^
\ q pe-
90 a Virgera Noffa Scnhoia da Concei^ao , particular Padroeira de
ininlia pclloa e de meus Reynos , me ajude na Jiora da minha
, mor-
te.
Digitized by Google
,,
Digitized by Google
,,
Digitized by Googli
,,,
Digitized by Google
,
- ELREY.
Saibab quantos e(le inftromento de aprova?ao virem , que no
anno do nacimento dc NofTo Senhor Jezu Chrifto de mil c Teifcentos
c cincocnta c feis , cm tres dias do mes dc Novembro na Cidadc de
Lisboa nos Pagos Reacs , em bum quarto delle , em que eftava a
Catholica Mageilade de ElRev D. Joa6 o IV. em cama , em Tcu per-
feito juizo , e entendimento , logo das Tuas maos as de mi Tabaliao,
perantc as tefVemunhas ao diantc nomeadas , me Toi dado elle leu
I'etlamento a traz cl'crito , em cinco laudes de papcl ao pe da ultima
j
Digitized by C Ogk
da Cafa ^eal Tortugues^a. 7 ^^
djs ^lonteiro do Confelho de Siia Magcftadc , e feu Dezenibarga-
,
dor do Pa^o , Pedro Vieyra da Silva, do Confelho de Sua Magella-
dc , c feu Seeretario de Eftado ; e todos conhecemos a Real pdlba
de Sua Mageftadc fer a propria Tdtador acuji contheudo , que com-
nofeo afiiiou nefla aprova9ao , e foi niais tefteniunha , Antonio Cavi-
de, Secretario de Sua Mageftade , e do Confelho de fua Fazenda; a
qual aprova^ao eu Aurelio de Miranda, Tabeliao publico de notas
por Sua Mageftadc , em efta Cidade de Lisboa , e feu Tabeliab fiz ,
c afinci de ineu publico final. Confertei eni cinco , e foi mais
tdlcinunha o Conde da Vidigueira. Sinai publico.
ELREY.
O Marques Almirante. s O Marques Mordomo M6r. e O Bifpo
Capcllao M6r. Conde Camareiro M6r. c O Conde de Odemi-
ra. O Conde de Villarmayor. c= Ruy de Moura 1 ‘elles. O
Conde do Prado, O Conde dc Soure. Antonio de Mendo-
5a. cr Bifeonde. ^ O Conde de Miranda, sr O Conde da Vidi-
ffucira. c D. Joa6 de Alineyda. Gafpar de Faria Severim. “
Luis de Mello. s Ruy de Figueiredo. k D. Rodrigo da Cunha
de Saldanha , Chantre dc Lisboa. Luis de Souza. Pedro Se-
verim de Noronha. s Antonio Cavide. s Pedro P'ernandcs Mon-
teiro. cs Pedro Vieyra da Silva.
Aurelio de Miranda Tabeliao publico de notas por ElRcy noftb
Senhor , &c. cm a Cidade de Lisboa , e feu termo , certifico , que
prezentes os Gonfclheiros de Eftado , e Ofiiciaes da Caza dc S. Ma-
geftadc , o Secretario dc Eftado Pedro Vieyra da Silva me deu o
Teftamento , com que a Catholica , e Real Mageftadc dc ElRcy D.
Joao o IV. de Portugal faleceo , o qual eu Tabeliao abri , e eftava
cqzido com linhas brancas , e Jacrado , e fellado com Armas Rcacs
feito pclo inelmo Secretario Pedro Vieyra da Silva e afinado pela
,
mao Real , e aprovado por mi Tabeliab , o qual Teftamento nao ti-
iiha antrelinha vicio ou couza que duvida fizefe e fomente na'
, , , ,
aprova^ao eftava huma emenda , que dizia cinco , e duas entrelinhas,
que diziao por fua Real mao , e Antonio Cavide rcfalvadas , c por
verdade fiz efta Certidao de abertura que afinei de meu publico fi-
,
nal , e razo , aos feis dias do mes de KWembro de mil feifeentos
e cincoenta e feis annos. Em teftemunho de verdade. Sinai pu-
blico. E= Aurelio de Miranda.
• •
%
JESUS MARIA.
Em huma das verbas dc meu Teftamento declarei deixava cm hum
papel a parte afinado por mi , e pel las peffbas , que ali nomeci
difpoftas algunias couzas particulates
,
para fe exccutarcm depois da
Tom. IV. Eeece minha
Digitized by Googie
,
minha morte ,
como parte de nieu Teftamento , c fa6 as que fe
Icgucm.
Ei por bcm , e mando , que do melhor parado de minha fazen>
da fe apartem vinte mil cruzados , que fe difpendera& em cazamen-
tos de Orfans , e em efmollas a Convcntos pobres , e em veftir pef-
foas ncccflitadas , e em efmollas a Crkdos , que bem me fervirab tu-
do dillribuido a arbitrio da Raynha minha fobre todas muito amada,
c prezada mulher, e minha Telumenteira ; e porouc dos Criados a
que fera jufto fazcr efmollas , tcm Antonio CaviJe toda a noticia
e cncomcndo muito a Rainha a tome dclle , e fera6 as efmollas fe-
gundo o fervilTo , merecimento , e calidade das pelToas , e nefte nu-
mero cntrara& tres , a quo quero fe d6 remedio , cujos nomes fabe o
Padre meu Confcflbr , c as declarara a Raynha , c ifto fe enrendc
fora as milfas , e mais fufragios , que fe ha6 de fazcr por minha alma.
Tenho alguns papeis de fegredo afim de partes , como tocantes
ao governo do Reyno , e porque convem , que huns fe na& perca6,
pclo prejuizo dos tcrceiros , e que outros ic guardem para a Ray*
nha , c o Principe meu fobre todos muito amado , e prezado Filho,
tcrem noticia delles , e os feguirem c fe governarem por elles , co-
j
mo cfpero fara6 , ordeno a Antonio Cavide , que ajudado do meu
ConfelTor fa 5 a de todos inventario , com a diftin 9ao , e declara^oens
nccclTarias , e os entreguc a Raynha , e clla os guardara , feguira , e
entregara ao Principe quando for tempo.
Dcfpuz algumas couzas em ordem a cazar cm Fran^ a Infanta
D. Catharina minha muito amada , e prcz.ida filha , que fe me pedio
clos Miniflros daquella Coroa , o que nillo tcniio ordenado ,
fabe a
£kaynha , encomendolhe muito o execute.
Tenho alguns intentos fobre o cflado, c vida de D. Maria, qus
cm meu Teftamento declarei por filha , c porque o fabe Antonio Ca-
vide, encomendo muito partkularmentc a Raynha os entenda, c iffo
baftard para os feguir como Ihe mcreqo , e todas minhas couzas.
,
Digitized by Gooqle
1,
Num. 21
An. 1656.
A Os fete dias do mes de Novembro do anno i6j6 em Lisboa
no Convento de S. Vicente dc fora , cflando prezentes D. Joa6
da Silva Marques de Gouvea Mordomo Mor dc S. Magcftade , e do
feu Confelho de Eftado , D. Erancifeo dc Souza Conde de Prado
Eftribci-
Digitized by Google
,
Memo-
Digitized by Google
'7*74 T^rovds do Uv. Vll. da Hijlona (jenealo^ca
Alenioria ,
que ElRey D. Joai 0 IV. deixou a Rainha D. ImIzo,
qtiando pafou ao Alentejo. Original e/crito pelo Secret ario Pe-
dro Vieira da Syiva^ e ajfwado por E/Rey, que J'e con-
Jerva na Lhraria m. J\ do Duque de Cadavat ,
donde a copiey.
Digitized by Google
,
Digitized by Google
77 ^ do Liv. FlI. da Htflorta ^enealogica
REY.
S E NH O R.
Digitized by Google
da Ca[a %eal Tortuguefs^a, 777
tiita oanimo, e fabc que conveni , e que fe elle fc nao confor-
fell
aa tia Concicncia ,
Ruy
dc Moura dcpois de fcr Vcdor da fazenda ,
o fes ta6 honradamente que afiftc no Oflkio de Veador da Raynlia
nofl'a Senhora com a afiftencia e vontade, que V. Magcftadc ve , e o
incfmo feia nos governos , na& fe diz que V. Mageftade dc o gover-
BO de Cabo Verde , a quern governou o Brazil , mas que llie de o do
Algarve , c o que foy Vifo-Rey da India ocupe depois outro lugar
mais pequeno , e fc ifto iu6 quizerein que mande V. Mageftade fazer
hum Santuario com feus nichos cm que os meta&.
Os Vercadores da Camara fcja6 trienaes , e na& proveja V. Ma-
geftadc , as propiedades dos feus lugares , para que pofta6 tornar a
ellcs , mas nao perca& a fua antiguidadc na Rela5a& ; e quern fervir
bem os tres annos Ihe faca V. Mageftade raerce de mais tempo , que
0 Rcytor da Univerfidade de Coimbra Manoel de Saldanha goarde
os Eftatutos della como o devc fazer , executandoos com grande in-
tcireza , que efta he a mayor e millior obra que elle pode fazer , e
fe o nao nzer daqui a diante como he bem , que proveja V. Magef-
tade o lugar como convem porque na& he jufti^a e rezao , por cqn-
fervar hum homem perder tantos taicntos , gaftar mal tanto dinheiro
de V. Mageftade , c dos Pays que mandab aprender feus filhos, quan-
do cuidao que tern dez annos dc ciludo vcm a fer quatro ou cinco
annos , porque os annos que alcgab fa6 dez , e o eiludo e faber de
quatro ou anco. As porpinas dos Tribunacs faiba V. Mageftade com
que titulo as levab , c as que fe tern de novo introduzido , e fiq^uem
as que V. Mageftade aprovar e Ihe pareccr que convem. Os Omcios
que tern nccenidade dc homens de partes , nab confinta V. Magefta-
de que fe renuciem , porque ifto fab vendas com o nome mudado
e o que paga furta para tirar o feu dinheiro , os Officios dc Provc-
dor dos Armazens Caza da India , dc V. Mageftade pelJa verdade,
limpeza dc maos , e talento , mas por tres annos , e fe dizem que
nab convem por alguas rezoens , eftes Officios ferem trienaes , refpon-
da V. Mageftade que nomcarlhe tres annos , nab he dizer que nab
poffab fervir mais , mas advertirlhes , que flrvab como fiizem os que
de novo entrab ^ que no principio coftumab comprir com as obrig^
^oens dos Officios como aevem , mas depois com a certeza e conti-
nuajab do Officio e idade afroxab , com fervir bem antes com ifto fe
el'cuzab ellcs. E nab fe canfe , bem fe ve ifto nos Vercadores da
Camara , que querem eftes lugares para dcfcanfar , fendo ellcs lugares
de muito trabalhar , fc ouverem de fazer lua obriga^ab e todo o
,
Officio trienal podera fer perpetuo no miniftro , que fizer bem fua
obriga^ab em quanto affi o fizer. O Procurador da Corea nab feja
Dezembargador do Pa^o , porque daqui nace , quo por afeftir no Pa-
50 falta na Rcla5ab , e he bem certo nab poder em hum mcfmo tem-
po eftar era dous lugares , c fc por fidalguia , ou reputa5ab Iho pc-
direm diga , que Iho dara fe tem as partes que fe requerem , que he
talento , faber , virtude , e lizura , e andar fora dc embrulhadas de
fradcs , c governos , e fe ellc tem eftas partes ou nab julgueas V.
Mageftade , em tudo fe bufquem os homens a porporgab para os Offi-
cios , principalmcntc para 0$ da fazenda \ dar forma aos Armazens ,
por
Digitized by Cooglc
,
mcs ,
depois cOnfedia V. Magcftade mais outo ou ciuinzc dias , n ao
gaftar dous ou trcs mezcs no qua fe podc fazar cm num , e na& fc
adverte quc repara6 os povos,e Ecdcfiaftico eiti dar maiscem mil cru-
zados , e nao repara6 em gaftar os povos c cabidos mal cem mil cru-
zados, em o que da6 aos procuradores que vem as Cortes, quc
a volta defta vinda , vem tratar de feus negocios , e requirimentos a
cufta alhea , prova difto he as grandes diligencias , que muitos fazem
para vir , como fabe o Dczembargo do Pa^o , mas nenhum faz dili-
gencia por ficar , fe na& he por fidalguia , tambem he boa prova quc
outros , que vem fern Ihe darem nada os feus povos vem de gra^a
'
mas gra^a he cuidar que afllm he , porque i(To tern muita conta para
elles , e dcpois nas contas das Camaras , em dous telhados que con-
fcrta& huas janellas que fizerao para a Camara , hua cal^ada &c. me-
tem o gafto do procurador, fe na6 lie que ella paga a dinheiro fa-
hir eleito.
O
remcdio que parcce fe pode dar a ifto he que os procura-
dorcs , depois de entrados nas Cortes venfab por tempo de hum mez
os felarios que trazem , com ifto fe ajuntarab todos os dias , con-
ferirab todos os dias os bravos huns com outros o que tiverem que
comfeiir , e fe trabalhando elles todos os dias Ihe for entab necelTa-
rio mais outo dias V. Mageftade Ihos confeda ou quando mais : por-
que efte tempo bafta c fobeja para os tres Eftados fe conformarcm ,
ou vencerem os dous conformcs , ou nab fc conformando nenhum
com outro ficar cm Y- Magcftade o elcolhcr o que Ihe pare^cr
,
poderfc-a rcfponJer , que aos Procnradores dos povos e Eclcliaftico ,
os obrigab a fc refolverem dcprcfa , por cfcuzar gaftos , mas que ao
eftado da nobreza como afifte em Lisboa , c nab vence ccllario . nao
tcm couza quc os obrigue a ifto fe rcfponde, quc fc elles nab tra-
ball.arcm , c fe re.!olverem fc conformarab os povos , c Eclafiaftico ,
e conformcs dies, ficara vcnciJo. o brajo da nobreza, que fe na6
quizcr ficar vciicido die fe ajuntara para fe defender, ou para fe
aver de conformar lub hade mifter muyto tempo.
Saibab os homens a caufa porque fe Ihes fas merce, e a caufa
porque fe Ihes ddxa de fazcr.
Aboa tcn^ab aceite V. Magcftade , quando 0 papel nab con-
tente ,
ainda que avia mais coufas que fc pudcfem advcrtir , muito
fc faria fe eftas fe fizefem. Quern for fervir ou govcrnar , cfpere a
paga no fiin comforme ao bcm ou mal quc fizcr. E quern fc efcufar
de Icrvir , no que Ihc nab he indecente excluido do ferviftb paia
fempre , que o que hum engeita , pcdcm cento.
Cnrta
Digitized by Google
,
ede Reino antes , que a Carta do ditto Scnhor Rcy ouvcfTc chega-
do a Franja Ihe trouxemo outra do Santo Abbade de cujo thcor
traduzido da lingua latina na nolfa Pertugueza he o feguintc. „ Ao
,,
Chridianiflimo Rcy Dom Aifoufo Rcy dos Portuguezes Bernar-
„ do chamado Abbade dc Claraval ofl'crccc o pouco , que he. Lmi-
„ vadb feja o Senhor , e Pay foberano dc nolTo Senlior Jefu Cbri-
„ do.
Digitized by Google
:
5,
por efta caufa affligimos nofTas almas, e alTim eu com todos incus
„ Irmaos prollrados diantc do Senhor pediamos fortalicza , e vigor
„ para volFos bravos em quanto durava o combate, c dc nolTos de-
meriios na 6 impedirem volfa fcllicidade nos allcgainos fobre mo-
„ do ; e juntamente foubemos a grande piedade, com que vos wo-
,,
veftes a fazer voto dc fundar hum Molteiro para cujo effeito man-
„ daiiios clVes filhos
,
que criamos para Chrifto defde os primeiros
,,
aniios de fua Converfao , para que defpoes dc nos encoinendarem
,,
a volla grandc'za , dem inteiro
cumprimento a piedofa ten^ao do
„ vollo voto, fundando hum Moftciro na perpetuidade , eintcireza,
„ do qua! tcrcis hum infallivcl final do fuccefib dc vofib Reyno.
„ c dividindo-fe as rendas ,
que Ihe dcixarcs , fc dividira a volTa
„ Coroa. Guarde o Senhor que tudo conferva , vofTa pefToa , c a
,
„ cendentes para que vejaes vofibs Nctos com gofto em vofla he-
„ raiiija. E o dito Senhor Rey com os Relligiofos mandados pello
Santo Al'bade lan^ou os fundamentos do Mofteiro dc Santa Maria
de Alcobava , c o fabrieou, pafiandoihe no anno ii5'3. doa^ad das
terras , que havia votado e prometido j cujo thcor tambem traduzi-
,
do de latim em Portugues he o feguinte. „ Em nomc de nofib Se-
„ nlior Jefu Chrifto amem. Por ier coufa dccente a cada hum dos
„ ficis lazer participantes os fervos de Oeos dos bens , que llie fad
„ dados pello foberano Creadoi j porque por efte irieyoofii9a Deos
,, participante dos bens Ccllefliacs ; Por tanto Eu Dom Aftbnfo
„ pella Divina mizcricordia Rey dos Portuguezes juntamente com
,,
a Rayiiha Mafalda, minha mulher, e companheira no Reino fa-
„ zcnios tcllamcnto , c encouto a vos Dom Bernardo , Abbade do
,, Mofteiro de Claraval , e a volfos Irmaos , e a todos vofibs fuc-
„ cc.Tores , que forem pello tempo adiante , de huma nofia propric-
,, dade , que temos entre aquelles dous lugares chamados Leiria , e
,, Obidos dcbaixo do monte Taicha Commarca de Lisboa agoas
ertentes ao mar : damovos tambem o lugar , que chamad Alco-
„ bai,-a, e vos tazemos delle teftamento, e coutto , por remedio de
„ nofi'as almas, e de noflbs antepaflados para que fique no Mofteiro,
„ q'jc fe fundar , perpetua lembianga noifa : e dando-vos toda efta
„ herJade vos fazemos teftamento, e firme coutto della pellos limi-
„ t;s_ abaixo declarados primeiramente como fe divide pcila foz de
:
Digitized by Google
;
,,
viiihas , Cazas , hortas, c pumarcs , e com todas as macs cou-
„ zas ,
que nefte Icmitc fc eiicerrarem para provimentq dos mora-
„ dorcs e tudo o que dcllc a dentro pertence ao direito real feja
:
,, dc
Abril , eu EIRcy Dorn Affonfo , c roinha mulher , Donna
,,
Mafalda conlirmamos com grande firineza , e aflinamos de nolFas
„ ma6s a prezente Carta. Fcrnam Peres , Copeiro mor confirma ,
,, Pero Peres Alferes mbr confinna , Affonfo Mendes , regedor de
,, Lisboa confirma ,
Gonjallo de Soufa confinna , Vafeo Sandies
,, confirma , Pedro teftemiinha , Pellayo tellcmunha ,
Gonfallo , e
„ Mendo teftemunhas , Affonfo Rey de Portugal , Mafalda Ray-
,, nha , e molher do proprio Rey , Alberto Cancellario do propno
,, Senhor Rey anotou. As quaes terras com fuas rendas , e jurdi-
^Gcns , na maneira , que pcilo ditto Senhor Rey , Dom Affonfo Ihe
fora& dadas , e dotadas a dita Ordem de Cifter , e o Mofteiro de
Alcoba^a , e D. Abbades dclle poffuirain , e lograra& por muitos
annos lem altera9a6 , ncm contradiqao alguma ; havendo no dito
Mofteiro dc Alcoba^a , e no Coro dclle Laufperennis de Monges re-
partidos em certo iiumero pordecanias, e rezando as horas canonicas,
e louvores divinos fern interniiira6 e por quanto com o difeurfo
•,
Digitized by Google
::,
iario he, fa9o nova, e irrcvogavcl doa9a6 para fempre cm meu no-
mc , e de todos os Rcys meus defeendentes , c fuccefrorcs , das ditas
rendas , e jurdi9oens a Virgem nofla Senhora de Alcoba9a , c aos D.
Abbades , Monges do ditto Mofteiro , aflim como de antes as ti-
nhao , e pello lenhor Dom Aft’onfo I. Ihe fora6 outorgadas , c as
pofl'uhiad antes da feppara9a6 dellas , e erec9ao da ditta Comenda :
dimitindo de inim , c dc todos 0$ meus fucccfl'orcs o direito , c au>
936 de nomear Comendatario ; fern quc em algum tempo poflamos
uzar delle , nem recclaniar , e ou revogar efta ditta nova doa9a&, con-
firira9a6 da que pello ditto fenhor Rey Dom AfTonfo I. foi feita
com condicao , c obriga9a6 , que os dittos D: Abbades , e Monges
do ditto Mofteiro dc Alcoba^a que hora fao , e ao diantc forem tc-
rao fempre no Coro delle Laufperennis dos Monges repartidos por
deeaiiias cm certo , c competente nunicro , dc mancira que a toiirs
horas
tizod h , (lOOgle
,
ELREY,
Digitized by Google
•^%6 Trova$ do Uv^ FIL daHijlorta (jenealo^cA
RAYNHA.
Sayba6 quantos efte Inflrumento dc aprova 9 afi virem que no
anno do nafcimento de nofib Senhor Jefu Chriftb de mil feifcentos
fefenta e feis , em vinte finco dias dfo mes dc Fcvcrelro cxtramu-
ros da Cidade de Lisboa nos Pa 90 S reaes da Raynha nofla Senhora
Dona Luiza eftando ella ahy prezcntc doente em cama em todo
perfeito Juizo c entendimento, e logo de fuas reaes maos as de mim
Taballiao perante as Tcftemunhas a^iante aflinadas , e nomcadas me
foi dado a fcdulla de feu Teftamcnto atras efcrito
,
e me refpondco
as perguntas que Ihe fiz que hera feu , e que mandara cfcrcvcr pcl-
lo feu Secrctario Bglchior do Rego c Andrade , e depois de Iho
haver
,
Digitized by Google
788 Turovas do Liv, VIL da Ht/loria ^enealogica
Digitizod by Gooq!
,,
Term
Digitized by Google
I
TORRE
DigHized dy Google
.
D Om Joao , &c. Fa?© faber aos quc efta minha carta patente vi- NuiU. 28.
rem que por moftrar a nobreza , a eftima?a 6 que faco della , e a
o que efpero obre em mcu fervilTo na defenfa defta Ciaade , e do
g ’.3
' ‘
ELREY.
Carta
Digitized by Google
,
•
^9
i64J.
D OmJoa6, &c. Fago faber aos (^e efla minha carta virem que
tcndo refpeito ao que o Ellado Ecclefiaftico me pedio no ca-
pitulo quinto das porpoftas que me ofreceo nas Cortes que cekbrci
nefta Cidade , o anno de leifcentos e quarenta c hum , fobre a con-
fcrva^ao da Real Caza de Bragan^a a quo por cnta6 refpondi ficava
vendo o que fcria mais conveniente fazer ncfta materia , confidcran-
do a idade em que fe acha o Principe mcu fobre todos muico amado
e prczado filho , e que os Reys meus predccelTores na& diftinara6
patrimonio particular pera feus primogenitos , como coftuma haver
nos outros Reynos , aefejando confervar o nome, e memoria daquel-
la Caza , alii por fua fiinda^ad, e grandes calidades como por ferem
filhos feus , os mayores Principes da Chriftandade. E a haver Deos
cfcolhido pera confervar nella a fuceflao , e remedio defies Reynos
eni fuas mavores calamidadcs , e fe nad achar no tempo com cabedal
para poder fazer patrimonio aos Principes fucceflbres della Coroa ,
ci por bem de declarar ao Principe meu hlho , e aos mais primoge*
nitos dos Reys meus fuccelforcs, Duques de Bragan^a, e de Ihe con-
ceder como por cfla confedo todas as terras , jurifdiQoens , e rendas,
e datas que pertcncia6 aos Duques da dita Caza, all), e da maneiia,
e polla forma , e theor das Doa^oens, perque eu as poiTuia ao tem-
po que fuy rellituido a Coroa defies Reynos , e milhor fe Ihor m
puder fer , pera com iflb fullentarem as defpezas de feu Eflado , e
C!aza , com a dcfcencia que conveni , e porque com efla declara^ad
fatisla§o , divida de jufli^a pois comrormc a ella cra6 ligitimos fucef-
fores , da dita Caza o Principe , e os mais que o forem pcllo tempo
cm diante , e he raza6 , que dies exprimentem tanibcm etl'eitos de
minha grandeza , e EberaUdadc, e tenha6 titulo, e dignidade muito
conforme a principes que hao de foceder em huma Monarchia ta6 di-
latada , a que fa6 fojeitos tantos Rcinos, e na;oens, e reconhecem
vafalajem tantos Reys, e Principes , declaro ao dito mcu Filho, e
aos mais Primogenitos defla Coroa Principes do Brazil pera o pofui-
rem em titulo fomente , e fe chamarem daqui em diante Principes
do Brazil , e Duques de Braganca. E afllm o dito meu filho como
feus fucceffores, governarab o dito Eflado logo que fe Ihes nomear
Caza , e antes de a terem , e em quanto faltar Principe , a gover-
narab os Reys com divifab porem de Miniflros affi da maneira que
hora fe governa , ou na que aos Reys falvando a divifab parecer nii-
Ihor , e por firmeza do que dito he , de mcu moto propio certa
feientia
Digitized by Google
da Cafa *R^al *Portugues^a, 753
fciencia podcr Real , e abfoluto mandci dar efta minha Carta patcn-
te por mi aflnada paflada por minha Chancellaria, ccllada com o
cello pendente de minhas armas , que quero que fe cumpra , e guar-
de , fern embargo dc quael'quer Leys, Ordenagoens, Regimentos Ca-
pitulos de Cortes , geraes ou efpeciaes , ou qualquer outra couza que
aja em contrario
,
porque pera eftc effeito as ei dcrogadas como fe
dellas fizera particular , e exprclla men 9a& , em virtude delta Carta,
fe palTarao todos os defpachos que pera feu milhor eleito fe pedirem.
Dada na Cidade de Lisboa aos vintc e lete dias do mes de Outubro
Pantalcao Figucira a fez anno do nacimento de noflb Senhor Jefus
Chrilto de mil c feifeentos c quarenta e linco Pedro Vieyra da Sil-
va a fez eferever.
ELREY.
Digitized by Google
1
REY.
Certa
Digitized by Google
,,
Num.
F IIIio athe agora me nao deu lugar o fcntimento de vos poder
efcrever fobre a refoIu5a& que tomaftes em vos partir para c(la
fronteira , agora o fago dizendovos o qiie vos convem. Os fifhos nun-
»
*
J
l6su
* *
publico vos defendem friamentc , porque nab tern rezoens com que
o podcrem fazer, e eu tambem fou hum delles quando cuidarab que
:
hieis com ordem minha, vos quizerab feguir tooos Ihes pa-
, depois
rcceo fer o contrario todos forab mais a tento. Os que eftab com-
vofeo gaftab agora o que depots quando vier a ocaflab nab hab de
ter. O dinheiro que fe vos mandou por via dos tres Eftados adian-
toufe mas nab creceo. O que Antonio Cavidc Icvou he tab pouco
como vos fabeis, Dalo o Confelho da fazenda nab he polGvel , a ren-
Toui. iV. Hhhhh ii da
Digitized by Coogle
,,
REY.
diera cii toda parte , que efto es mi natural para con todos , quan-
to mas para ti , que cres todo mi a nor y unico bicn , tu no lo ig-
noras de que yo eftoy muy prezumida de que te feftejaron los veci-
nos , y mucho mas ft midieras ta ito gufto como fera pera my ref-
ponderme acerca dc aquello , que te quiero enviar , y tambicn de
ue quicres que feya la guarnicion del capote, y a Dios que teguar-
Se que ya faScs es todo my eftudio y no can9artc , y afi hede fer
muy breve fiempre perdoname los garabatos , que ni el fentimiento
da tugar ni un dedo que tengo muy laftimado. Tus Hermanns mil re-
cados , y Catalina dizc te acucrdcs de refponderla. Lisboa ii. dc
Noviembre.
REYNA.
India, Sec. Fa90 iaber aos que efta vircin, que confideranJo o gran-
de cuidado que pede a confcrva9a5 defte Rcyno, e VafTallos , e que
o Princepc Dom Tlicodofio meu fobre todos muito amado , c pre-
zado
Digitized by Google
,,
Parece-
Digitized by Google
,,
EXHORTATIO
AJ SereniJTmtm Portugallia Rey;em , ejufque d Secretis Cottjiliarios
de non deferendis Principibus Ruperto , Mauritio pro cai/fa
^
Rc^is magna Britaniee , nec aamitte7ido Parlamentariorum in
eos hojlili ingreJJ'u.
Digitized by Google
8oo Turovas do Uv, VIL da Hijlorta (jenealoglca
pofTcnt , incumbunt ; cum Parlamentaria quindccim navium cladis vi-
geffima Martij ad Cafcaes emcrgit, cujus arcIiitallsfTus litteris pate-
facit fe finem fuum aliter non conl'cquuturum , ni intra Lisbonenfem
portum pralium navale cum Principious Rupcrto , &
Mauritio com-
mittat, hoc mature fecretioribus confilijs Portugallia vifo , communi
fuft'ragio dicitur blanditijs priinum tabs res Parlamentarijs impediatur
queis refiftentibus , nolint , vclint , igne , &
plumbo acceflu prohi-
beatur. En fa(Slum, prudentes ; attentioncin, pcrl'everantiamque in|de-
liberato quaro; veilia confulo utilitati. Quo vox tanti admifli feti-
noris ( fi permittat hoftilem in Principes ingrefTum loquor ) perve-
niet ? Ubi filebit ? Qfio quidem Parlamentariorum atSla uevenerint, ibi
Portugallenfium regnabit infamia ; quidnam tarn perniciofo admiflb
exemplo exteri dicent, cum illis cal’us fimilitudo propofita fuerit;
ubi 6 Lufttanni avitus honor? Avita fortitudo? Timorc injuilitiam
admittitis intra veftros limites , &
jaclatis pra catcris magnanimita-
tem ? Jam antiqua labitur veftrorum parentum generofitas jam fide- !
( I )
Virgitiiis AL- ( i ) Dicite jujlitiam moniti ,
non teimere Divos.
veiil.
Digitized by Google
dA Cafa KeaJ Tortpgues^a, 8oI
tis ,
notumque vobis invito populo hoc dift morabantur
eft quam
Principcs ^ in hoc I’equi plebem vultis , in prafcnti negotio illius
repullatis fuffragium i pafTione laboratis; nunc acccflit magnse Bri-
tannix Regis niiftiis pads negotia agere , &
vos admidionc Parla-
mentarix claftis lioftiliter in ipfius Regis hie detentam , tanquam dig-
no tali ,
& rdponl'o , expdlitis cum ; vultis quid hoc
a tali Principe
fit dicam? Eft ab appropinquante fugcre tauro qui venit obtufis cor-
nibus , & ut tuti mancatis ab alti/Iimo prxeipites vos projicerc prx-
cipitio. Nec deteftanJos timeatis Parlamcntarios , etenim omnia ever-
lionis in cos conl'picimus figna : (2) hxc funt Prime, Cometx, Sc{‘i)Gtcrgi.
: Sclcm-
Scellarum tetri infliixus, ille fuit lugubris fane Cometa Londini ap-^vr/;.Pi'/./. 8. r.ij.
Digitized by Google
; , , ,
bene eft, fi manferint hos mare, hos vend , hos ferajaftabit hiems ;
ratio pro delibcrato pugnat reftc cogitatum , prudenterque eft , ciun
hoc juftitia firmetur, contrarium impio machiavellilmo nitatur cum *,
^*'® omnia
(
ait (6) Chius Audlor) refta rationc facit, nec tamen
(i) Hippocrates. 5
(ccundum rationem fuccedunt , non eft ad aliud progrediendum , fi
(') Paiius apud Dianet quod ab initio vifum eft. Idem prudentiffimus Dux (7) mo-
L vium. net dicere. Eadem ratio fuit, futuraque, donee esdem resmanebunt,
immutabilis. Ne ante oculos fit male eveniet, fi bene confultum eft ,
(8] Seneca. etenim a probo ( 8 ) calamo bona fententia hsc eft ; fapiens utramque
fnrtuns partem cogitat ; feit quantijm liceat errori , quam incerta
fint humana
,
quam multa confilijs obftent. Ancipitem return , ac Ju-
brieem fortem fufpenfus fcquitur , & concilijs certis incertos eventus.
Hailenus ille , fed quid fententiam dico , mille obfcquijs, blanditijf-
qiic prius Parlamentariorum demulceantur animi , ut ab incepto de-
liftant; propofitis jure communi , fsdcribufque olim inter ambas Co-
ronas celebratis , nam ctfi ipfi illius corons fuccellores fefe confti-
tuant , noftrum inter regem , &
illos dijudicare non eft
;
quarc ciim
ambobus pada fsdera fervamus ; fi verb ingredi contcmlerint Jam
nobis invitis faciunt, nam ex prscedentibus verbis nos illos admit-
tcre nolle intelligent , ergo nos oppriment armis ? Minime vim vi •,
iigitized by Google
, , ,
Digitized by Google
,
Digitized by Google
/ (fa Cafa ^eal ^ottuguei^a, 805
« - dij M;igalc.'ia Romfe miitnta, 5: alia pcnc innumcra. Mixtiim (14) {[a-'i4)Jolut!.’ni's I.o-
tuin coiiturbat ,
fi non fit eo quo dccct modo tcmperatuin i,npe-
riiim ; velut conccntum turbant, difibna: quicdam voces; fi quos
non dccet, plus velint , &
poffint alijs fi nimia fint qujc moderata,
:
Digitized by Google
,
CONCLUSIO.
Opportet breviter , & Principes ,
& Parlamcntarij ab hoc por-
tu exeant.
Opportet totis viribus ( pro nunc) fervare cum Rege magna;
Britanniic , &
Parlamentarijs ncutralitatem.
De jure gentium eft, aliquod tempus concedatur priori inimi-
cb e portu excunti , antequam egrediatur alter.
Ex refponfo Lisleo dato tenetur Rex Screnilfiinus Principibus
fatisfaccre. Angli admodiim fuperbi , &
clato funt animo. Superbis
niagnanimitate, &
fortiter eft refiftendum. Ergo.
Debct dici Parlamentarijs opportere utilitati regni , com- &
muni bono tarn ipfi , quam Principes breviter portum deferant Prin- •,
huic veritati credere , & adharrere nolint , exitum eis prohibitum iri
cernerent , Parlamentoque nuntiandum ipforum excelTum in tarn pro-
pi tium fibi Regem.
Principes emittendi funt prius data eis notitia trium marino-
rum fluxuum.
Omnia verb facienda ficuti Parlamentarijs didla fuerint , ficque
fi non dilcedent c noftra amicitia , nifi fummis coa£li caufis quis prz-
diifta non adhtcret.
Nec ipfi timendi fint cum jufte progrelll fuerimus.
Breviterque marcef at nova , & illigitima illorum refpublica.
Ntque Caftcllanis fefc unient propterea , nam fi eis convenit ,
& (i
Digitized by Google
,,
;
,
APPENDIX.
Si Parlamento nos colligamus ambobus idem exitus erit ; eo-
rum claflis , ut dicitur una cum Caftellani in Gallos invehi intentat
quomodo igitur nos , & rebellantcs Parlamentarij adverfus Caftella-
nos , Gallos , Batavos , Danos , Suevos , & magnse Britanniae Regem
faciemus profedum ; quot amici nobis funt , tot hoftes funt Parla-
mento ; neque deperdendum fic exiftiniate commercium , namque vjc
vae nobis noftra confervatio , noftrumque comercium a Parlamento
dependet.
Digitized by Coogle
, ,
Diui . by Google
,,
,
ci von
,
bonis poffim ,& libeiuer.
As primeiras obje^oens , que fe me opp6cm procure rczolver
rezumindo-as primeiro nefta forma.
Primeira a ainizade eelebrada entre ElRey de Portugal , e o dc
Tom. IV. Kkklik Ingla-
Digitized by Google
8 10 Trovas.do Lh. VIL da Hiflona ^enealogica
Inglatcrra nos obriga,
a do Parlamento comoa parte principal do
Reyno refpondo , em duas manciras. Primcira , quc nos cappitulla-
mos f6 com os fuccefTores, e fubditos de ElRcy Carlos I. e cftey
Parlamentarios , ncm Iiuma ncm outra couza fa&. Scgunda , ainda no
,
Digitized by Google
) ,,
'
efa Cafa ^eal .Tortitgues^a, 813
erit Principi Roberto ? Eximix nobilitatis virb ,
qui nulli Germania;
cedcre jure debet ; hxccjue Europxis iolet antecellcre, coiifobrino
magnx Britannix Rcgi ; |ufti(fimx caufx fortiffimo athlctx , Auftria-
cis,
atquc nos , irrcconciliabili Iiofti , robore militari prxclaro , pro-
prium nonorem intemmeratum fervandi acerrimo propugnatori, bona
ut videtur, prxdito indole; fi eniin in aliquibus videtur afperior,
timet Ixfionem honoris , in omnibus tamen regix (
obfequiofe adnio-
dum ) fe fubdit voluntati.
Ergo a fortiori Principi Roberto &c.
III.
Principi Roberto negari non poterat venundatio deprxdata-
ruin a Parlamentarijs r(yum.
Probatur primb ; Alijs nationibus fxderatis paffiin permittimus,
& Gallis , fi Parlamentarias opes praeda accepta vendcrent , permil-
fum iricredo abfque diftimJIione.
Atqui Grotius videndus , & communiter apud eundem Grotium
(17) hxc verba habentur Ex fuppofitione (inqiiit) jus commune (17)
:
fe/. !S"
Atqui hoc imperium eft tantum fub pollibili deftenfione hoc eft
intra ja£Ium bombardici globi ; nam ibi eft imperium ubi imperans
quod lubet , facere poteft. Princeps verb naves expit extra bombar-
uici globi jadlum.
Ergb
Digitized by Google
814 *Provas do Uv. VII. da Hijlorta (jenealogca
Ergo fccundum juris rigorem &c.
V.
Poterat Princeps Robertus capere Parlamcntariam navcm c Bra-
filijs venicntem.
ltX)Grt>iiiisJirjitr. Probatur primb : Navis hoftilis ubique locorum , practcr Prin-
W/. /. }. f. d.5.22. cipis fubdita, capi ab hofte poteft.
Prin-
Digitized by Google
,
conftitutis
,
fi probabiliflimum fit ,
inter cos prxlium fore commi-
tendum juxta noftrum mare.
Probatur. Ulc liber appellatur cgreflTus qui ab egrediente por
,
teft concupifei.
Atqui , fi probabiliflimum fit pra;lium committi juxta noftrum
mare, non poteft t^reiTus a Principe Roberto minus robore praiftan-
te appetti.
Ergo ei egreflus liber non eft
j
ac propterea non Citisfacimus
pollicitationis &c.
Ncc
Digitized by Google
$i6 ^rovas do Liv, VIL da Hiftorta ^enealoyca
Necobjici potcft hoc ; Princeps Robertas ( ex inca fententia )
potcrat jufte capere hoftiles naves , modo elTcnt extra bombardici
globi jaclum , ergo etiam inter Principes , 8c Parlamcntarios modo
extra eundcni jadlum prsdium poteft iniri : Refpondeo efTe diverfas
rationes , quia navis ingrediens venit a non protedVo in protedVum r
cui dum non continget improtefla eft : atqui exeunt a protcdlo, egre-
diuntur ad non protedhim, &
protedHo egreftus fupponit liberta-
tem , qux illo modo non confequitur ; ingreftus verb debet ibi tati-
tum cfle liber ubi proteftus , ante protedlioncm capi naves poflunt
fed poft protedlioncm , quae egrediuntur , libcrc cxire debent.
Digitized by Google
,
Libere ,
Quifquis legls ( judica. ,
Num. 3^
An, 1656. D Om Joa6 , &c. Fa^o faber aos que cfta minha carta patente vi-
rem que tendo refpeito a idade em que fc acha a Infanta D.
Catharina minha muito amada , e prezada nlha , e a obriga9a& que
me corre de Ihe dar fuftenta9a6 , e dote , a Ihe nao ter feito merce
alguma , e ao muito que Ihe he ncccfiario para fuflentar o feu ef-
tado , conforme a quern he , e ao que a reza6 , e conviniencia do
Reyno pede , que ella tenha ao diante ; e tendo outro fy refpeito ,
ao aperto em que fe acha o patrimonio Real , com a dicipa9a6 que
padeceo no tempo da intruzab dos Keys de Cadella , e ao que tem |
Digitized by Google
1
ELREY.
Digitized by Google
,
47. "O
Nuin.- ^ Efoluto EIRcy da Gram Brettanha , a na& admitir as varias
'
iv propozi^oens , que fe Ihc fizcra 6 , para aue cfcolhefTe por El-
poza huma das diiferentes Princezas , que fe Ine nomeara& ; e parti-
cularmcnte, as avantajadas condi^oens com que ElRey de Caftclla
crfuadia a Sua Magcilade Britanica aceitaife qualquer das Princezas
f roteftantcs , a quern para efte fim , mandou promcter tanto dotte
ccmo as filhas de Hefpanha : determinou Sua Mageftade concluir de
todo o cazamento , com a Screniflima Infanta de Portugal , a fenho-
ra Donna Cathcrina ; e defpocs de o haver communicado ao feu Con*
felho de Eftado , e fcr nclle approvada efta rezolu^ah para que del-
:
N
mem
A6 quero fenhores acabar, fern Tos dar novas, e novas, que
me parecc hao de fer muito accitas , e aflim me tivera por ho-
de mao natural , quando vo las nau dilFera. £u tenho muitas
vczes lido advertido nor meus amigos : que ja era tempo de me ca*
zar , c o mefmo cuiJei eu fempre defpocs , quo entrei cm Inglater-
ra : mas na elei^ao havia difficuldades , fuppollo folfeni muitos os
cazamentos , que me fahiao ; e fe cu nunca nouvera de cazar , te fa-
zer cfcolha , que nao tivelTe algum inconveniente , creo viercis a me
ver muito velho fern o fazer , couza que fei na& dezejacs. Agora vos
digo , que nao f6 eftou rezoluto a me cazar , mas com quern , o de*
termino fazer, fe Deos for fervido : e no tocante a minha rczolu-
^a& , tomci nclla aquclle concelho , e deliberajao , que devia fiizer ,
em materia de tanta importancla : e 6ai-vos de mim , que confldera-
do , o bem de meus ValTallos em geral , e o meu , he com a filha
dc Portugal e quando cu o inclhor , que pude , pezei tudo , o que
•,
Digitized by Coogle
,
S E N H O R.
Digitized by Google
i
8ia TProvas do Liv. Vll. da Hijloria ^eneologtca
‘
Well : Godicsbrok. ,
S E NHO R.
N A6
havendo couza defpoes do bem de minha patria, que tan-
to me
toque , como a conferva5a6 de Portugal , a quern ( co-
mo Voffa Exccilencia fabe) tive fempre huma particular, e inviola-
j
Digitized by Googlj’
i
,
;
eftadc , que o feu povo eftava muito prompto para fuftentar o que
,
f ua Mageftade tinha feito ; e para empregar feus bens e fuas vidas
,
contra todos aqucllcs que fe atreveffem a contradizer o cazamento
,
de Portugal. Eu eftava apparclhado (fe alguem o e.ncontraffe a fuf-
)
tentar o partido de Portugal quando toJa a caza fern querer macs
, ,
ouvir , gritou com hum univerlal confentimento Que aftim fe orde-
:
nalTe. De forte Senhor que Voffa Exccllencia nao f6 tern o Con-
,
cclho empenhado nefta fua caufa mas todo o povo de Inglatcrra j e
,
para dizer verdade efte he o unico negocio de importance que vi
, ,
tratar cm Parlamento feni alguma contiadi ao fe Voffa Ex-
, 9 ; mas
ccllencia vira
,
o modo com que fe tratou , na& duvido feria de men
arecer , e creria que nefte fucceffo houve alguma couza , maes que
,
E umana. Com totlo o atte^Io da minha alma Ihe prognoftico gran-
des feliddades , e pe^o a Deos que efte cazamento em que Voffa
, ,
Excellcncia tern trabalhado ta6 vidloriozamente, ecom tanta pruden-
cia, fejaditoizo a ambas as Najoens. Eu fiau, fenhor, de VolVa Ex-
cellenda.
O muito humilde , e ficl fervo
Thomas Hyggins.
Aceitada nefta forma por o Parlamento de Londres a propo
Mageftade aa Gram Bretanha Ihe fez , a mandou Sua
A T*®
Mageftade repetir no Parlamento de Irlanda, onde foy applaudida,
com a folleranidadc , que reffere a carta' do Coronnel Edmund. Tem-
,
ple, eferita ao Condc Embaixador
, c Eavlado por die a ElRey
noffo fenhor. (^ta
Digitized by Google
,
S E N H O R.
S E N H O R.
Digitized by Google
,
S E NH O R.
Or ordem de Sua Mageftade Gram me vierao buf-
P car , o Conde Loderdcl , do
cretario de Eftado , do Reyno de
da
feu
Bretanha ,
Digitized by Googie
,
TRATADO
E Nntre os Sercniflimos , e poderofiflimos Revs Affbnfo VI.
Portugal , e Carlos II. da Gram Brctanlia , tla paz mais aper-
tada, entre hum, c outro Rey, e principal mente do cazamento, que
' *
28.
3
An. i66i.
*
Digitized by Google
8a 8 l^rovas do Liv, VIL da Hi/lor ia (jenealo^cd
te convira atentar ,
para os interelTes de hum ,
e outro ,
como pro-
prios ) fe acordou ,
e concluio.
DaqucIIe
Digitized by Google
,;;,
IX.
Quo a familia de Sua Mageftade fc ordenara do tempo que el-
la cbegar a Inglaterra , e fe compora daquelle numero de Officiaes
e criados , que convenha a fua dignidade , e do mefmo modo , que
os teve a Raynha may.
X.
Sc Sua Mageftade viver mais tempo que ElRey da Gram Ber-
tanha ,
e quizer entao tornar para Portugal , ou outra alguma parte
o podcra livremente fazer , e levar configo todas fuas joyas , bens , e
moveis. ElRey da Gram Bretanha obriga tambem pello prezente a
feus herdeiros , e lucccftorcs, que tratarao de conduzir fegura, ehq-
norificamente a Sua Mageftade a fua propria cufta , e defpeza , e obri-
ga
Digitized by Google
da Cafa %eal ^ortugnes^a. 831
na alem difto a feus ditos hcrdeiros , e fuccefTorcs de pa!»ar a dita
Raynha , as ditas trinta mil livras cada anno , como fc cftivelfe cm
Inulaterra.
XI.
Qiic para mayor accrefcentamento do ncgocio , e mercancia In-
glcza nas Indias Orientaes , e para que EIRey da Gram Bretanha ef-
teja melhor aparelhado para amftir , defender , e amparar os VafTal-
los do dito Rey dc Portugal naquellas partes da for9a , e invaza&
dos HoIIandezes. O fenhor Rey de Portugal com confentimento , e
dclibera9a6 de feuConfelho, da, transferc , epelo prefentc concede ,
e confirma ao fenhor Rev da Gram Bretanha feus herdeiros , e fuc-
celTorcs para fempre , o Porto , e Ilha de Bombaim na India Orien-
tal
, com todos feus direitos , redditos , Territories, e perten9as
quaefquer ; e
aflim o util, como o direito pleno, e abfoluto fenho-
rio, e governo foberano do mefmo Porto, Ilha, e premilTas , com
todas fuas regalias , livre , plena , inteira , e abfolutamente. E con-
vem tambem , e concede que fe data livremente , com efteito quie- ,
ta , e pacifica pofTe della com a mayor brevidade , que fer puaer ,
ao fenhor Rey da Gram Bretanha, ou as pefToas , que para ifto fe
hao pcllo dito fenhor Rey da Gram Bretanha deputar ; e para feu
uzo em execuqao defta conce(Ta6 , permitindo-fe aos moradoies da
dita Ilha ( como VafTallos do fenhor Rey da Gram Bretanha , e fujei-
tos a feu mando , Coroa, jurifdi9a6 , e governo) hear nella , ego-
zar do livre cxcrcicio da Religiao Catholica Romana , do mefmo
modo que
,
agora fazem , o que ja fe diffe , e devc fempre entendcr-
fe,
que a mefma ordem fe ha de obfervar no exercicio , e confer-
va^ao da Religiao Catholica Romana na Cidadc de Tangere , e cm
todas as mais Pra9as , que por EIRey dc Portugal fe haO de conce-
dcr , c entregar ao fenhor Rey da Gram Bretanha que fe proveo , e acor-
dou na entrega de Dunquerque aos Inglczes. t quando o fenhor
Rey da Gram Bretanha niandar fua armada a tomar pofle do dito
Porto , e Illia de Bombaim , Icvarao os Inglezes inftruetjoens para dar
aos VafTallos do fenhor Rey dc Portugal na India Oriental , toda a
confian^a de amizadc , ajuda, e foccorro, e os defendera6 no co-
mercio , e navegacao que alii fizerem.
XII.
Para que os VafTallos do fenhor Rey da Gram Bretanha logrem
mayor bcneficio da mercancia , e comercio , em todos os fenhor os
de EIRey dc Portugal, .icordou-fe: que feus mercadorcs , c fei tores
( alem do que fc concedcu pcilos primeiros Tratados) podcra6 cm
virtude defte Tratado refidir em todas as pranas , onde quizerem , e
cfpccialmente habitara6 , e lograra& os mefmos privilegios , e immu-
nidades , em quanto a mercancia , que os proprios Portuguezes nas
CMdades , e Pranas de Goa, Cocliim , c Dio. Provendo-fe , que os
VafTallos do fenhor Rey da Gram Bretanha , que houverem de mo-
rar cm qualqucr das ditas Pranas na& cxccda6 o numero de quatro
,
Eamilias , em cada huma dcllas.
Os
Digitized by Google
,
XIII.
Os mcfmos privilegios libeidades , e immunidadcs lomrao
,
os VaflTallos do fennor Rey da Gram Bretanha na Pra^a da Bahia de
todos os Santos , Pernambuco , e Rio de Janeiro , no fenhorio do
Brafil , e em todos os niais dominios do fenhor Rey de Portugal nas
Indias Occidentaes. .
XIV.
Porem o fenhor Rey da Gram Bretanha , ou feus VaiTallos
fc
em qualquer tempo adiante recuperarem dos Holandezcs , ou de ou-
tros quacfqucr Pranas algumas , r’ortalezas , ou Territorios , que de
antes pcrtencia6 a Coroa de Portugal o fenhor Rey de Portugal
;
herdeiros ,
e fucccflbrcs para fempre , livre, inteira , e abfolutamen-
tc(excepto Mafcate , que agora efta habitada dosArabes) e fealguin
tempo a Ilha dc Ccila6 vicr por algum modo a poder do fenhor Rey
de Portugal , elle fe obriga . e fica por efte Tratado obrigado dc
tranferir, c concedcr ao fenhor Rey da Gram Bretanha, a Pra^i, e
Porto de Gale, e o pleno , e abfoluto governo, e Icnhorios dclle
e de dar com effeito pofle da mefma Pra^a , e Porto , com todas '
Digitized by Google
,
XVII.
Que alcm do podcr de fazer gente que o fenhor Rey de Por-
,
tugal tcin em virtude dosTratados paflados, o fenhor Rey da Gram
Brcanha pcio prezente TrataJo fe obriga , fe acazo Lisboa Porto
,
Digitized by Google
*34 ^Yovai do Ltv, VIL da Hijlorla (jcnealogtca
Artigo JecTito,
Digitized by Googie
,,
nha Dona Catharina fua P.fpoza. EJld no Livro n.. ii. depa-
pds variesfd. 1 6 do Livraria m.J. do Dmjue de Cadaval.
. '
Digitized by Google
T^rovat do Liv. FII. da Hljloria (^eneahyca
CARLOS R.
Sobrefaito
t^UDQ. 40. CJI^f’ora y madre mia efta llcva el buen Condc de Ponte, conclui-
An. 1662 ^*^0 cazamiento, y Ic obligo a partir de aqui a fuerfa de
Tuego , por lo mucho que me poJra fervir alia en difponer la beni-
da de la Reyna my mugcr , y tambien a ella en la biaje , por loqual
fuplico a Vueftra Mageftad, le defeuipe el aver buclto efta vez fin
Olden , que en lo que toca a las cozas de Portugal a fin dc que na-
die fc valga de la auzcncia del dicho Condc , para traer perjuizio al-
guno a ellas , yo propio le guardarc las efpaldas , y a I’u perfona
aqui , mientras el naze la mia en eftc Rcyno , en quanto mi miniftro
no llega Vueftra Mageftad jfe firva de dar real intera fc , a todo lo
lie reprezentare de my parte, tocantc a la brevedad de la venida
3 c my muger aquien Dios traiga com bien, y cl mifmo a Vueftra
Alagcftad guarde los anos que yo defeo , en Londres a 2. de Julio dc
1662.
CARLOS REY.
Carta
Digitized by GoogI
,
ami folcdad quiere mi hija partirfe muy a prifTa, y aun anfi le pare-
cc muy de dpacio , yo aun que lo finto lo fufro, porque a ella y a
Vucfira Mageftad quicro igualmente, ydelloo ganarle dias de la coni'
pania de Vueftra Mageftad y a Vueftra Mageftad muchos de la fuya. Al
Conde de Sanduich he vifto y hablado y me parece fu fuje£lo digno
empleo de la aficion de Vueftra Mageftad yo fe la tengo como a co-
za dc Vueftra Mageftad y no la encarefco poco , defeo que va con
toda fatisfacion deftos Reinos en que Vueftra Mageftad ferd fiempre
amado y obedecido como fe deve , de mas de otros rcfpeilos , al cm-
peno con que Vueftra Mageftad dcffca fu conlervacion y ayuda fu
defenfa. En mi nonbre y en cl fuyo doi a Vueftra Mageftad las gra-
cias y le fupplico los focorra con hafta veinte navios dc fu Armada or-
denando que fe unan con los que dc prefente fe hallan en el efti e-
cho ; porque la eonfian^a que tenemos en cftc focorro fue caufa dc
no haler aqui defpezas con otra armada. Ruftel mcrece mui bien a
Vueftra Mageftad la mcrced que le hafe, yo le defteo hafer mucha
quando me acuerdo que Fue uno dc los inftnimentos dc fer.
LA REYNA.
H
la
Avendo dc paftar as fronteiras , c partir defta Cortc para cfiel^UlXl. A. 2 4
dfeito no dia 17. do prezente mez , e fendo precizo fique ncl-
cm meu lugar quern liaja de atender ao governo , c defpacho dos
.
' "
* 7 4
^
-
Digitized by Coogle
838 Trovas do Uv. VIL da Hljlorta (jeneahyca
m
Num. 43
An. 16^9.
E nomc da
SantifTima Trindade Padre, Filho, e Efpirito Santo
ties pe(Toas Diftintas , e hum fo Dcos verJadeiro , e da gloriofa
Virgcm Maria nod’a Senhora , e de todos os Santos da Corte Cclef-
tial.
CATHARINA R.
^provagai.
CATHARINA R.
^bertiira do Te/lamento.
Decreto.
CATHARINA R.
Digitized by Google
da Cafa *Real l*ortttgues^a. 841
Primciramcntc deixo aplicados vinte mil cnizados para os gaf-
tos dos mens funcraes , e no cazo que o dil'pendio nao clicgue a igiia-
lar efta foma , quero que tudo o que reftar della fc reparta igual-
mente pelos Conventos de Religiozos , e Religiozas que ha em Vil-
la Vi^oza , alem do que particularmente deixo a alguns delles.
Mando quo nos tres dias que immediatamente fe Icguircm ao
meu falecimento fe fa^ao dizer por minlia alma todas aquellas inillas
que puderem cclcbrarlc nos Conventos, e Parcchias delta Cortc, c
que le va6 continuando nos outros dias feguintes athe fe perfazero
numcro de des mil Midas , para cuja clinolla determino a quantia de
des mil cruzados.
Mando que fe dem de cfmolla por huma ves ao Convento do
Sacramento de Religiozas Dominicas tres mil cruzados. A caza pro-
feda de S. Roque da Companhiadc jefus tres mil cruzados, ao Con-
vento da Madre de Dcos de Religiozas Francifeanas da primeira Rc-
gra dous mil cruzados. Ao Convento de Santo Antonio dos Capu-
chos della Cidade mil cruzados. Aos Religiozos da Arrabida para aju-
da da fua velliaria tres mil cruzados. Ao Convento das Chagas de
Religiozas Francifeanas de Villa Vicoza mil cruzados. A Caza pro-
felfa da Companhia de Jefus da melina Villa mil cruzados. Ao Con-
vento de S. Francifeo de Capuchos da Piedade na mefma Villa milcra-
zados. Ao Convento do Bofque aflim mcfmo de Capuchos da Pro-
vincia da Piedade mil cruzados.
Atendendo a que ha nella Corte linco Communidades , das diias
nagqcns Inglcza, elrlandeza, a faber o Convento do Corpo fanto de
Religiofos Dominicos Irlandezes. O
Convento do Bom fuceHb adlm
mefnio de Religiozas Dominicas Irlandczas. O
Convento de Santa
Brizida de Religiozas Inglezas. O
Collegio do Seminario de S. Pe-
dro , e S. Paulo de Inglezes. O Collegio , ou Seminario de S. Pa-
tricio de Irlandezes. E que pcia rezao particular que tern de meus
ValTallos devo confidcrallos. Ordeno que a cada hum dos tres fobre-
ditos Conventos dem dous mil cruzados, e a cada hum dos dousCol-
legios , ou Seminarios fe dem mil cruzados de efmola por huma vez.
E quero que os mil cruzados que correfpondem a cada hum dos Col-
Icgios , ou Seminarios fobreditos fe entregucm a ordem dos feus Pre-
fiJentes , ou Prelados , para que ellcs livreinente os poflao empregar
no que julgarcin mais nccdTario , c util as fuas Communidades.
Porque fe me reprefentou que os gallos que fc fazem com as
amas das criati9as que fe expoem nella Cidade, cxcedem muito as
rendas e cfmolas aplicadas para elles , defejando remediar em parte
,
clla falta ,
mando fe dem para die efeito dez mil cruzados , os quaes
fe ponhao a reza& de juro para que com rs reditos annuaes proceJi-
dos della quantia fc acrecente o numcro das ditas amas. E para que
o dito capital fe conferve- fempre inteiro , fern que fe dimiima , ou
divirta alguma parte dclle , fc far.i entregar na meza cm que fe ad-
minillra efla obra de caridade com alTentos clauzulas , e clarezas nc-
,
celTarias para die fim.
Mando que fe fa^a clei§a6 de feis mo^as donzellas honradas, e
Tom. IV. Ocooo vir*
Digitized by Google
, '
) Digitized by Google
da Cafa %edl Tortngues^a, ^43
A Jofcph Snndis 300U
A Manoel Dias de Campos 300U
A Francifco NicoliTon 300U
A Natanacl Bois 3cx>U
Ao Doutor Joa6 Bcrnardes 6coU
Ao Doutor Diogo Mendes 600U
A , , , . , , t
150U
A Paulo Ferreira : .
13CU
A Antonio Rodrigues 130U
Tom. IV. Ooooo ii
Digitized by Coogle
Hiftorta genealogica
844
laoU
A Thomas Mezon '
I20U
A David Monch •
iioU
A Joa6 Ribeiro I2oU
A Domingos Pinto 12oU
A Manoel Lopes I2oU
A jofeph Ftancifco I2oU
A Gon9alo Pinheiro I20U
A Francifeo da Cofta I20U
A Antonio de Oliveira . , ~ ^ r n-
62U
A Domingos da Sylva liteireiro dc
j
Padre Conrclior
A Jacinto Cardozo feu companheiro 62U
iioU
A Hifteva& Galhardo Ferrador 7iU
A Domingos Vieira
72U
A Jofeph Roiz Azemd
,
72U
,
C R1ADA S.
Digitized by GoQgle
da Cafa *I^al Tortugues^a. 845
C A P E L L A.
Digitized by Google
;
,
I
debaixo das fuas ciiaves, fern que ninguem Ihe tome conta, ou peiTa
I
rezab do que , ou coiqo difpuzerab nefte particular.
f CATHARINA R.
1
F I M.
Vv. \
Digitized by Google
t V
Digitized by Google