Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
AFONSINAS
LIVRO II
SERVIÇO DE EDUCAÇÃO
. )
-- ·--
'
e e ç •
.,,,..,,---- ,.,
Reprodução (reduzida) da primeira pagina do Livro 11 das Ordenações Afonsinas
(Torre do Tombo. Núcleo Antigo -- Códice 5. foi. I ).
ORDENAÇÕES
AFONSINAS
LIVRO II
2. ª Edição
SERVIÇO DE EDUCAÇÃO
LEGISLAÇAÕ
ANTIGA E MODERNA
DO
REINO DE PORTUGAL.
PARTE I.
DA LEG IS LAÇAÕ ANTIGA.
ORDENAGOENS
DO
SENHOR REY
D. AFFONSO V.
L I V R O II.
COI M B R A.
NA REAL IMPRENSA DA UNIVERSIDADE.
ANNO DE MDCCLXXX XII.
D O S E G U N D O L l V R O.
N
O PRIMEIRO LIVRO FALLAMOS
dos Officiaaes da noffa Corte, que per Nos
teem carrego de miniflrar direito, e juíli-
ça , e d 'alguús outros> que aa governança
do R egno perteécem. Agora no fegundo livro, e d'hi
en diante entendemos fallar, e trau él:ar das Leyx, e
Hordenaçooês, per que fe os Regnos governem, e os
ditos O fficiaaes ajam de reger por boa eixecuçom dcl-
Ias. E primeiramente entendemos a trautar das Leix ,
que fallam acerca das Igrejas , e Moeíleiros , e Cleri-
gos fagraaes, e Religiofos, que fom coufas, e peffoas
dignas de maior dignidade, e preminécia antre toda-
las outras, por ferem confervadores , e miniíhadores
dos Santos Sacramentos , e do Officio Divino , per
que o noffo Senhor DEOS he principalmente louva-
do, e a noffa Santa Fé perpetuamente confervada.
1 SEMPRE foi noITa teençom , e he com a graça
do Senhor DEOS honrar , e prefar grandemente a
Liv. II. A nof-
2
TI-
Dos ARTIGOS FIRMADOS EM CORTE, ETC. 3
TITULO I.
Dos Artigos firmados em Corte de Roma antre
ElRei Dom Donis, e os Prelados.
ARTIGO I.
A R T I G o II.
O SEGUNDO artigo he tal. Se os Bifpos, ou Priores
das Igrejas efcõmungam feus freiguefes , porque lhes
nom dam fuas dizimas , ou outros direitos, que lhes
devem , ou pooem interdiél:o em feus lugares , aífy
como a juíl:iça manda, ElRey , e os feus , per * ca-
jom ( e) * deíl:es, que affy excõmungam, faze-os dei-
tar da terra, e filha-lhes os bens.
A 2 REs-
(a) dit0 A. e T. (ó) o dito A. e S. (e) caufa A. e T.
4 LrvRo SEGUNDO TrTuI o PRIMEIRO
A R T I G o III.
A .lt T I G o IIII.
A R T I G O V.
O Q11INTO artigo he tal. Se o Arcebifpo, ou Bif-
pos, ou feus Vigarios pooem antrediéto em alguú lu-
gar , ou em algúa Igreja , ou em os homeés deffe Rey
efcõrnunham , affy como a juíl:iça demanda , EIRey ,
e os feus coílrangem os Bifpos, ou os fcus Vigar ios
per ameaças • ou per efpantos, filhando-lhes feus
bêens pera revogarem as fentenças, que deram jul-
gando, * e (e) * elles, fe as fentcnças nom quifcrem
revogar pera Juízo dos Judeus, tolhendo-lhes a falia
dos Chrifptaãos ; e eHes Chrifptaãos, fe a elles em al-
gúa coufa acompanharem , ou receberem * elle (d) •
nos Cafiellos , ou nas Villas , ou nas caías fuas, pren-
dendo-os, e mc:tendo-os cm carcer, tomando-lhes os
béens fcus.
RESPONDEM os davanditos Procuradores , que effe
Rey as coufas , que fom contheudas no artigo , nom
as fez ata aqui , e prometem que as nom fará daqui
en diante : e que fe o conrrairo for feito pelos de fua
terra, fará direito aos que* os (e) * demandarem, fa-
zendo fazer émenda dos dapnos , e dos tortos , pe-
nando os que fezerem o contrairo, affy como forem
pc:nadoiros.
(") no;n as fará A. e: S, (b) mandem A . e S. (e) .i A. (d) dlc s ,"1. (t) o T.
6 LIVRO SEGUN DO TITUL O PRIME IRO
A R T I G o VI.
A R T I G o VII.
A R T I G o VIIII.
O artigo he tal. Item. ElRey, e os Conce-
NONO
lhos em alguús Bifpados dos feus Regnos filham as
terças das Igrejas, que forom dadas para as obras das
Igrejas, e cm alguús lugares filham as terças dos Bif-
pa-
(a} direita , e igual A. e Reitores igualmente 'T. (Ó ) pertence ferem 'T.
( e) pubricamente que ou ve rem A. pubricamentc quem ou ver S, e 'T, (d) po,,
r,-rJ A. ( e) per.tcncc (/J pelToalmcntc A: e 'T.
Dos AR Trcos FIRMADOS EM CoR TE , !Te. 9
A R T I G o XI.
O DECIMO primeiro artigo he tal. Item. ~e El-
Rey coíl:range por fy, e por feus Concelhos os Cleri-
Liv. II. B gos,
la) t dta rcpolb. A. e T. (6) filha ,ouías , e ,d., e S. filha-lhe as fuas 'T,
JO LIVRO SEGUNDO TITULO PRIMEIRO
A R T I G o XII.
O DECIMo fegundo artigo he tal. Item. Coíl:ran-
ge os lavradores das Igrejas, e dos Moeíl:eiros, que
a aquefio nom fom theudos per nenhuú direito, a fa-
zer, e refazer os muros de guifa, que por tal coíl:ran-
gimento os lavradores defemp-aram as herdades, e as
herdades ficam deíl:roidas.
RESPONDEM os davanditos Procuradores, que El-
Rey fará guardar em eíl:o o que quer que per Direito
Cõmuú for aguardadoiro ; falvo graças, ou pri vile-
gios, ou compofiçoões, fe parecerem que fe de direi-
to devam guardar.
A R T I G o XIII.
O DECIMO terceiro artigo he tal. Item. ~e E!..
Rey dos que fe colhem , e fogem aas Igrejas em a.
quelles cafos, em os quaees devem feer defendida!
pe-
Dos ARTIGOS FIRMADOS EM CoRTE, ETC. 11
A R T I e o XJIII.
O quarto artigo he tal. Icem- ~e ElRey,
DECIMO
e os feus (b) Meirinhos , e Juizes prendem aquelles,
que fom de Miífa , e os Clerigos, nom os mandando
a feus Bifpos , nem lhos* querem (e) * dar quando
lhos pedem ; e os que afly fom prefos aas vezes per
EIRey, e pelos fcus fom mortos, ou porque lhes ne-
gam ho aver, ou porque os enforcam, ou per outras
maneiras de morte; dos quaees Clerigos aas vezes al-
guus per rogo dos feus freiguefes, entregam-nos a ef-
fes meefmos freiguefes com cauçom , ou fiador ia, que
lhes cantem Miífas, e as Miífas cantadas, fegundo a
forma da cauçom , ou da fiadoria, tornam-nos aa pri-
fom primeira.
RESPONDEM os davanditos Procuradores, que El-
Rey nom fez taaes coufas , nem foram feitas em feu
tempo; e prometem que as nom fará daqui en dian-
B2 te;
--------------
fe acolherem T. (b) Co rregedore s , e T.
(a ) (e) querendo T.
12 LIVRO SEGUNDO TITULO PRIMEIRO
A R T I G o XV.
A R T I G o XVI.
o DECI MO fexto artigo he tal. Item. ~e faz em
alguús lugares a effes Bifpos cercar per feus Meiri-
nhos , dizendo-lhes per muitas vezes publicamente
deshoneíl:as palavras, e doeíl:os defaguifados ; outro
fy o fazem os Ricos-homeês feus , e os feus Vaffallos.
REs-
Dos ARTIGOS FIRMADOS EM CoRTE, ETC. 13
RESPONDEM os ditos Procuradores , que ElRey
nom faz nenhúa coufa daquellas, que fe contêm no
artigo, e prometem, que as norn fará daqui en dian-
te, e que aquelles, que fezerern o contraira , que os
penará , como forem penadoiros.
A R T I G o XVII.
A R T I G o XVIII.
A R T I G o XVUII.
A R T I G o XX.
A R T I G o XXI.
AR-
Dos ARTIGOS FIRMADOS EM CoRTE, ETc. 17
A R T I G O XXII.
A R T I e º xxun.
O vrcESIMo quarto artigo he tal. Item. ~ando
os Ricos-h omeés , ou os outros Cavalleiros recebem
Caíl:ellos d'ElRe y pera teellos, e guardallos por fas
foldadas , fazem-l he menage m, que em toda maneira
darom a elle irado, e pagado feus Caíl:ellos , e em ou-
tra maneira ficarôm ende per treedores ; e eíl:es Caf..
telleiros taaes q_uando veem guerra, ou em tal que fa,.
çam
Dos ARTIGOS FIRMADOS EM CoRTE, ETc. 19
çam mal, fingem que vem guerra, e elles, e feu.s ho-
meés filham pam , e vinho , vacas , porcos , e outras
viandas das Igrejas , e dos Bifpos , e dos Clerigos, e
dos feus homeés , e dizem , que os filham pera teer
os Caftellos guardados; e que venha guerra, ou nom,
em nenhúa maneira nom querem dar defpois o que
tomaarom , nem ElRey nom os coíl:range pera pa..
gallo ; nem er coftrange , nem veda os Ricos homeés,,
e outros Cavalleiros, que delle tem terra, ou dos Ri ..
cos-homeés , ou dos Filhos d'algo , e poderofos, que
cada huú em feus lugares coftrangem per força, que
lhes façam ferviço os homeés dos Biípos , e das Igre ..
jas Catradaaes, e das outras, e dos Moefteiros, e dos
Clerigos, e eífes Clerigos meefmos, nos quaees nom
ham nenhuú direito pera fazer-lhes ferviço , aífy co-
mo a elles praz ; nem folamente eíl:o nom veda El.
Rey, mais fofre, que eftas fervidoões a taaes ... adu~
gam (a) l! .em nas poffüfoões, e em os homeés das
Igrejas , e nom o defende.
RESPONDEM os davanditos Procuradores, que eífe
Rey nom ouvio nenhúa deifas coufas, que foífem fei-
tas em feu tempo ; e prometem que fe elle fouber
taaes coufas , e lhe vierem fazer queixume , fará (b)
juíl:iça aos que fe ende queixarem : e porem efpecial-
mente que fe pam, ou outras viandas por guerra, que
venha , forem tomadas em os lugares pera aquefto
convinhavees, ou que fom em no termo dos lugares,
C2 em
(a) tragam A. (b) direito, e A.
20 LIVRO SEGUNDO TITULO PRIMEIRO
A R T I G o XXVI.
O VIGESIMo fexto artigo he tal. Item. Se algúa
Igreja fez* caimbo (b) * convinhavel d'algúas poffif_
foões com outra Igreja per autoridade de feu Bifpo,
ou elfe Bifpo fez efcaimbo com outros, ElRey por
embargar folamence a prol das Igrejas ,. pooem em-
bargo muito a miude por fe nom fazer.
RESPONDEM os davanditos Procurado res, que El-
Rey o que fe contem no artigo, nunca o fez , e pro-
mettem que nunca o fará daqui en diante em toda
mane1ra.
A R T I G o XXVII.
O v1crsrMo fetimo artigo he tal. Item. Contra o
cfiabelicim ento do Concelho geeral , e contra a Ley
de feu Padre prepoem os Judeus, e da-lhes poder fo_
bre os Chrifptaãos em nas fuas Ovenças pru.vicas , os
quaaes Judeus devia cofiranger a trazer fignal , per
que
(u) dle:. outorgam A. e S. ( 6) efcaimbo À, e 'T.
22 LIVRO SEGUNDO TITULO PRIM'EIRO
A R T I G o XXVIII.
O vrGESIM0 oitavo artigo he tal. Item. ~e fe
algúas Igrejas Catadraaes vagam, efie Rey entenden-
do a gaanhar pera fy moor autoridade em ellas , envia
fuas Cartas aos Cabidos das Igrejas, geeralmente ao
Cabidoo, e efpecialmente a cada huú Coonego, ro-
gando por feus Clerígos de fua caía , e por outros
meos dignos, po~que efpera, que em as ditas Igre-
jas , e nos hordenamentos dos preitos feguirôm fua
voontade delle, e eftas Igrejas nom defenderam con-
tra elle em feus direitos, nem em fuas livridoões; e
ef-
[") derem S.
Dos ARTIGOS FIRMADOS EM CoRTE, ETC. 23
eíl:as leteras envia elle de rogo , por ameaças , e por
grandes efpantos, que lhes pooem, que nom enlegam
por Bifpo fenom aquelle, que elle nomea em fuas
Cartas, ou faz nomear em fuas me1Tageés : e aqueíl:o
meefmo faz nas outras Igrejas rneores , que devem a
proveer do Prelado , ou do Reitor per enliçorn.
RESPONDEM os Procuradores davanditos, que fe e1Te
Rey fez rogo algúas vezes pera enleger em algúas
Igrejas Cathadraaes, ou em outras , por dignos fez
eífe rogo , e nom per ameaças , nem por efpantos ,
que fobre eíl:o nem fe agravarom as Igrejas, nem os
Coonegos ; e prometem que EIRey a1Ty o guardará
pera todo fempre daqui en diante, que em no feu ro-
go quando o fezer, nom poerá que nenhuú outro non
enlegam, fenom aquelle, porque elle rogar.
A R T I G o XXVIIII.
O VIGES r MO nono artigo he tal. Item. ~ e faz
vinr aa fua Corte os preitos dos teíl:amentos , e os ou-
tros preitos, que perteencem aa Igreja, e vai filhan-
do as mandas dos Clerigos mortos , e filhando os beés
dos Priores das Igrejas , que morreerom , os quaaes
beés gaanharom per razom de fuas Igrejas.
RESPONDEM os davanditos Procuradores , e pro-
metem que ElRey em eíl:e artigo guardará Direito
Comuú.
24 LIVRO SEGUNDO TITULO PRIMEIRO
A R. T r G o XXX.
A R T I G o XXXII.
A R T I G o XXXIIII.
O TRIGESIMO quarto artigo he tal. Item. De mais
quando dos Prelados, e dos Cabidoos, e dos Con ven-
tos do davandito Regno alguú direito queres levar,
ou eíl:orcer nas Igrejas , e Aldeas, e poffiífoões deífes
Moeíl:eiros , os quaaes eifes Prebdos , Cabidoos , e
Conventos poffuirom per longos tempos pacifica...
mente, e folgadamente, coíl:ranges a elles que com-
prometam com tigo em alvidros de teu Regno fola-
mente fobre as Aldeas , Igrejas , e poffifsões ; e fe os
Conventos, Prelados , e Cabidoos recufam entrar em
Juízo de taaes alvidros, ou nom querendo obedeecer
aa Sentença delles, tu per huú, que he chamado So-
bre-Juiz da Corte, fazes per Sentença eíl-e aduzer em
poffiffom deíl:as Igrejas , Aldeas, e poffiffoões per ra-
zom da reveria.
RESPONDEM os davanditos Procuradores, que eífe
Rey nom coíl:rangeo nenhuú pera comprometer em
alvidros, e que fe algúas coufas feu Padre filhou per
D efie
23 LIVRO SEGUNDO TITULO PRIMBIRO
A R T I G o XXXV.
O TRIGESI MO quinto artigo he tal. Item. Eífo
meefmo he dito que fazees, quando os Prelados, Ca-
bidoos, Conventos, e outras peífoas Eclefiaíl:icas nom
querem febre Igrejas, direitos , e coufas Eclefiafticas
refponder em tua Corte per dante ty , ou dante teu
Juiz: cffe Sobre-Juiz filhando jurdiçom, qual nom
deve nos Clerigos, e nas pcffoas Eckfiaihcas do dito
Regno, quer julgar, e conhecer dos preitos, que per-
teécem aa jurdiçom da Igreja ; e fe os Clerigos por
aqueílo aa See de Roma apellam, o dito Sobre-Juiz,
as apellaçoões delles dcfprezadas , dá-os por rcvees,
e* aduz (b) * na poffi-ffom dos ditos beés os deman-
dadores : e ainda os davanditos Clerigos, e peffoas
Eclefiafticas cumunalmente em todo preito coíl:ran-
ges, que refpondam na tua Corte, e dos outros Lei-
gos.
RESPONDEM os davanditos Procbradores, que o
dito Rey nom entende a chamar, citar, nem ainda
julgar alguú Bifpo, ou Clerigo fobre Igreja, direitos,
e coufas Eclefiaíl:icas, nem fobre as poffüfoões de lias:
mais praz a elle , que em todas eflas coufas refpen-
dam dante o Juiz Eclefiafl.ico; e quanto he fobre os
outros preitos, que os Clerigas ouverem fobre as pof-
fif_
-------------
Dos ARTIGOS FIRMADOS EM CoRTE, !TC. 29
A R T I G o XXXVI.
O TRIGESIMo fexto artigo he tal. Item. De mais
fe aas vezes Judeus, e Mouros fe fazem Chrifptaão s,
tu os beés delles fazes deitar em regueengo s, e tornar
em nova fervidom; e fe os Mouros fervas dos Judeus
fe fazem Chrifptaã os, faze-los reduzer em na fervi-
dom dos Judeos, em que antes eram.
RESPONDEM os davanditos Procurado res, que effe
Rey nom fez ata aqui deílo nada, e prometem que
o nom fará daqui en diante : e que fe taaes coufas fo-
rem achadas, prometem que elle as emendará , dan-
do livridooem aos que forem em fcrvidorn, e fazendo
das coufas, que forom • deitadas (a)• cm regueen-
gos, * fatisfazim ento (b) * qual dever.
A R T ( G o XXXVII.
A R T I G o XXXVIII.
A R T I G o XXXVIIII.
O TRIGESIMO nono artigo he tal. Item. De mais
todolos beés dos Prelados das Igrejas, que per ty, ou
de teu mandado, ou per Ricos-homeês, Cavalleiros ,
Ovençaaes ata aqui forom tolheitos, ou per qualquer
maneira tomados, ou enalheados, corno nom convi-
nha, entregua-os fem nenhúa graveza, e faze-os en-
tregar com os fruitos ende recebidos , e faz a elles
• fatisfaçom (a)*, e faze-lhes fazer convinhavel pa-
gamento dos dãpnos, e dos tortos, que lhes forom
feitos.
RESPONDEM os Procuradores davanditos , que nom
fez nada deíl:o , e prometem que lho nom fará daqui
en diante ; e fe algúas coufas taaes per elle, ou per
fcus antece!fores forom feitas , émendallas-há ; e que
das coufas, que forom feitas pelos Ricos-homeés , e
pelos outros , fará comprimento de direito aos que fe
queixarem.
-----.----------------.-.....----
AR-
"1) fatisfaz.cr .d.
31 LIVRO SEGUNDO TITULO PRIMEIRO
A R T I G o xxxx.
O QYADRAGESIMO artigo he tal. Item. Coníl:itui-
çoões , e cuíl:umes aduzidos cm effe Regno contra a
livridoõe da Igreja, e contra o eíl:ado pacifico do da-
vandito Regno nom guardes, nem leixes feer guar-
dadas dos outros , mais aguarda effas Igrejas da van-
ditas , e as peffoas dellas * em chea li vridoem (a) *.
RESPONDEM os davanditos Procuradores, que praz
a ElRey, que fe tolham os maaos cuíl:umes ,e fe guar-
dem os boõs : affy o mandará , e fará feer guardado;
e fe algua coufa foi hordenada de confentimento dos
Prelados por bõo pacifico eíl:ado do Regno , e per
cuíl:ume afortellazado, confentirom os Prelados , que
fe guarde , a tanto que feja coíl:ume com razom , e
com direito, e que nom feja contra a livridooem da
Igreja.
TI-
Ca) cm fu.i liberdade Â,
Dos ONZE ARTIG. DE CoRTE DE RoMA, ETc. 33
TITULO II.
ARTIGO J.
A R T I G o II.
(.,) em outra mente (b) pdfoa ./1. (e) uoiverfairo .d, (d) Falta. 'l:.
Dos ONZE AR TIG. DE CoR TE DE RoMA, ETC. 35
A R T I G o III.
A R T I G o IV.
[a] comprar A. força 'T. (•) coftumc hc cm todo o Rcgno 'T. (e) d 'an-
tigo A. e S. d'antigamcnte 'T, [J] o A. ( e) o emendará ElRcy,
Dos ONZE ARTIG. DE CoRTE DE RoMA , ETC. 37
A R T I G o V.
--------- -
bu-
(.. ) Falta A, e T.
40 LIVRO SEGUN DO TITUL O SEGUN DO
A R T I G o VIII.
O OITAVO artigo he tal. Item. ~and o aconte ce,
que ElRey * vem (b) * a algúas Cidad es, Villas , ou
outros lugares , que os de fa família, ou Ricos homeés~
ou outros Cavalleiros quer de fa cafa, quer nom de
fa cafa poufam aas vezes nas cafas dos Bifpos ( e) , e
dos Coonegos das Igrejas Cathedraaes , e dos outros
Clerigos das Igreja s, e as filham contra voontade de
feus Senhores, pera poufarem em ellas , e pera folga-
rem em ellas , aify como lhes praz contra a livridooé
da Igreja , e contra o eíl:abelecimento de feu Padre ,
os quaaes nom curam de fazer aguardar em odio dos
Clerigos.
RESPONDEM os davanditos Procuradores , que
EIRey defendeo, e defenderá aos Ricos-homeés ,e aos
outros de fua cafa , que nom poufem nas caías dos
Bif-
(4) fuje1s;om (b) ui A, (e) e dili pclfoa& Ecclefiaftic;u 'T.
Dos ONZE ARTIG. DE CoRTE DE RoMA, ETC. 4 1
A R T I G o VIIII.
O NONO artigo he tal. Item. Outro fy dizem , que
fazees quando os Prelados, Cabidoos, Conventos, e
as outras peífoas Eclefiafiicas nom querem hir ante
ti, ou ante teu Sobre-Juiz refponder fobre as Igrejas,
direitos , e coufas Eclefiafiicas , e o dito Juiz toman-
do jurdiçom, qual non deve, fobre os Clerigos, e fo-
bre as peffoas Eclefiafiicas do dito Regno, quer co-
nhecer, e julgar dos preitos, que perteécem aa jur-
diçom da Igreja , e das coufas Eclefiafiicas ; e fe os
ditos Clerigos por efto aa See de Roma apellam, o di-
to Sobre-Juiz , defprezando fuas apellaçoões , dá-os
por revees, e mete em poffiffom dos beés davandi-
tos os demandadores , e tu ainda os davanditos Cle-
Liv. IL F n-
42 LIVRO SEGUNDO TITULO SEGUNDO
TI TU LO III.
--------- --------- -
(a) C\I h~vtndo A, (h) ou i,
que
CARTA n'E1REY DoM DENis, ETC. 45
que devem refponder per minha Corte, ou pelo lei..
gual , como he contheudo em huú artigo, que nós
avemos em Corte de Roma.
2 ÜuTRo SY mando aos fobreditosJuizes Leigos,
que nom conheçam das demandas , nem dos outros
feitos Eclefiaíl:icos.
3 ITEM. Mando a todolos Taballiães dos meus
Regnos , que façam cartas de vendas , e compras dos
herdamentos, que os Clerigos fagraaes d'Ordeés meo ..
res cafados , e folteiros quiferem comprar pera fy ; e
jurem eífes Clerigos ante fobre os Santos Avangelhos •
que compram pera fy, ou pera Clerigo fagral como
f y , ou pera Leigo , e nom pera outrem ; e mando ,
que fe defpois for achado que fezerõ hi engano, e que
os comprarom pera outra peífoa, fenorn corno de fu-
fo dito he, que percam os herdamentos aquelles, pe-
ra que forom comprados •.
4 OuTRO sY mando que o vendedor jure fobre os
Santos Avangelhos , que nom fabe , nem cree , que o
Clerigo compra pera outrem, fenom pera fy, ou pe-
ra outro Clerigo fagral como fy, ou pera Leigo ; e fe
defpois for achado, que o fobia, perca o preço , que
lhe deerom pelo herdamento, e nom façam as Cartas
em outra maneira.
5 ITEM, Mando, que os Tabaliaães nom façaõ
cartas em nenhúa maneira de compras de herdamen-
tos a Frades, nem a Freiras , nem a nenhGa peífoa
de Rc.ligiom, nem a nenhúa outra peífoa, que queira
com-
46 LIVRO SEGUNDO TITULO TERCEIRO
--
' ") acolherem A.
II E
CART. nos ART.ANTRE ELREY D. DoNJs, ETC. 47
TITULO IIII.
A R T I G o II.
O SEGUNDO artigo he tal. Diz que vai EIRey con-
tra a livridooé da Igreja, a qual deve, e prometeo a.
guardar, nom querendo que ufem das leteras do Pa-
pa contra os ufureiros.
A ESTE artigo diz ElRey , que ufem das leteras
do Papa, affy como he direito, e como he contheudo
no terceiro artigo.
A R T I G o III.
O TERCEIRO artigo he tal. Diz que fe algúa Sen-
tença he dada pela Igreja , nõ quer que a mandem aa
eixecuçom nos beés dos Leigos contra o feu artigo
quarto.
A ESTE artigo diz ElRey, que fe guarde hi o
quarto artigo feito na Corte, e declaraçom , que
foi feita fobre eíl:e cafo no Porto antre ElRey , e os
Prelados.
A R T I G o IIII.
A R T I G o V.
G2 AR-
("J Jc feu T. [/,] pag.ire m (e) cfh aJa, A.
52 LIVRO SEGUNDO TITULO ~ARTO
A R T I G o VII.
A R T I G o VIII.
A R T I G o X.
A R T I G o XI.
A R T I G o XIIU.
A R T I G o xv.
O oECIMO quinto artigo he tal. Diz que quer El-
Rey, que fe alguú Leigo tem algúa poffiffom de Igre-
ja, ou de Moeíl:eiro, ou de Clerigo, ou d'algúas pef-
foas Eclefiaíl:icas , e lhe fazem demanda fobre ella ,
que refponda * perante a Juíl:iça fecular (a ) * , e nom
perante a J uftiça da Igreja, contra os feus artigos ter-
cefimo quinto, e nono dos ditos onze.
A ESTE artigo refponde EIRey , e diz que nom
coíl:rangeo , nem coíl:rangerá , fenom como he con-
theudo no tercefüno quinto artigo , e no nono dos
onze apartados.
A R T I G o XVI.
O fexto artigo he tal. Diz ElRey que
DECIMO
quer que os Clerigos , que sõ cafados com molheres
virgeês húa vez , e nõ mais , que peitem como Lei-
gos , e que refpondam per ante elle em todalas cou-
fas, falvo de crime, o que he contra direito, e con-
tra a* livridooem ( b) * da Igreja, e contra o cuíl:ume
do Bifpado de Lixboa.
A ESTE artigo refponde ElRey, e diz que em
todalas coufas he Juiz , fal vo em dous cafos, que
fom contheudos na Degratal do Bonifacio ; a fa_
ber.
(,,J folm a Jufüça fa;ral A. e S. per as Juíl:iça, fagrae , 'T. (b) authoridsde A.
CART. nos ART. ANTRE ELREY D.DoNrs, ETC. 57
A R T I G o XVII.
A R T I G o XVIII.
A R T I G o XX.
A R T I G o XXI.
A R T I G o XXII.
TITULO V.
-----------
N ós
1" J Affenío A. (b) Affoofo T~
62 LIVRO SECUNDO TITULO ~INTO
ARTIGO J.
A R T I G o II.
ÜuTRO sY ao que dizem no fegundo artigo, que
os coíl:rangiam, que foffem guardar os po!tos do mar,
e as Villas ; e de mais coíl:rangiam os Clerigos cafa-
dos, que foífem em Oíl:es, e em Gallees , como quer
que em tempo d'ElRey Dom Affonfo noífo Padre
foífe defefo per fua Carta.
A ESTE artigo refponde mos , e mandamos que os
Clerigos cafados , que fom da nofia jurdiçom , fer-
vam como os Leigos ; e quanto he aos outros Cleri-
gos , guarde-fe aquello, que o direito manda, e for
aguifado.
A R T I G o III.
A R T I G o VI.
A R T I G o VIII.
Ao QYE dizem no oitavo artigo, que as nofias Juf-
tiças faziam viir per-ante fy os feitos dos teíl:amentos ,
e outros em aquelles cafos, que perteéciam aa Igre-
ja, e conhecem delles, o que he contra direito, e con-
tra o artigo jurado antre Nos , e a Clerizia , e contra
húa Carta d'ElRey Dom Donis noffo Avoo, em que
mandava aos Sobre-Juizes,eJuftiçasLeigas quenom
conheceffem das mandas, e d'outros feitos Ecleíiaíl:i-
cos.
A ESTE artigo refpondemos, e dizemos que já fo-
i 1 bre
68 LIVRO SEGUNDO TITULO ~TNTO
A R T I G o X.
A R T I G o XI.
A R T I G o XIII.
Ao Q!!Edizem no decimo terceiro artigo, que as
no1Tas Jufüças Sagraaes prendem os Clerigos per que-
rel-
Dos ART. QY'E FOROM ACORD. EM ELVAS, ETC. 71
relias , que lhes delles fom dadas, pola.s quaaes eílaõ
per-ante elles a direito per fuas Cartas de fegurança ;
e pero que as moílravom aas ditas noffas Juíliças ,que
lhas guardaffem , que lhas nom queriam aguardar,
ataa que nom moíl:ravom noffa Carta , ou dos noffos
Corregedores , per que lhes aviam de guardar as Car-
tas de fegurança , que affy delles tinham.
A ESTE artigo refpondemos, e mandamos que os
noffos Con;egedores, e Juftiças guardem , e compram
as ditas Cartas de fegurança aaquelles Clerigos , que
forem da jurdiçom da Igreja ; pero no cafo de feito
crime de morte d 'homem , ou de molher, ou em ou-
tro mui grave feito façam o que lhes he mandado; e
cm eíl:es cafos , veendo Nós primeiramente as inquiri-
çoões devaffas , pera avermos enformaçorn , e faber-
rnos quaaes foro os Leigos em ello culpados, Nós lhe
mandaremos dar noffas Cartas , per que lhe fejam
guardadas as que aíly ouverern de feus Prelados.
A R T I G o XIIII.
A R T I G o XV.
A R T I G o XVI.
A R T I G o XVII.
AR-
( a) e nomear tcftcmunhas T.
Dos ART. Q..YE FOROM ACORD. EM ELVAS, ETC. 75
A R T I G o XVIII.
A R T I G O X VII II.
A R T I G o XXIII.
A R T I G o XXII II.
OuTRo sY ao que dizem no vigefimo quarto a-rti-
go, que as noffas Juíl:iças nom queriaô guardar a ex-
ceiçom da efcõmunhaõ, quando era poíl:a em Juízo
contra algúa peffoa, Juiz, Proc'-!rador, Vogado, ou
* outros ( a) * . Outro fy muitas vezes nom querem
guardar o Direito Canonico, o que todo Chrifptaão
devia guardar , porque era feito polo Padre Santo,.
que tinha as vezes de JESu CHRISPTo, e era m21.is ra-
zom de o guardarem em todo o noffo Senhorio pola.
di-
[aJ outras pdfoas A,
Dos ART. QlJE POROM ACORD. EM ELVAS, ETC. 79
A R T I G o XXVI.
A R T I G o XXVIIIL
A R T I G o XXXI.
A R T I G o XXXII.
ÜuTRO sY ao que dizem no trigefimo fegundo ar-
tigo, que Nós hordenamos em fendo lfante aa peti-
çom dalguus , que por comprir em fuas vontades ,
perque podeífem teer Beneficios, que tinham ocupa-
dos fem direito, e nos demover am pera o fazer, que
nenhuú norn foíle (a) oufado de poblicar leteras do
Papa, quaaefquer que foffem, fem Noílo mandad o ,
pola qual razom diziam, que o Papa eílava agravado
contra os Prelados do noífo Senhori o, teendo que po-
lo feu aazo fe embarga ram, e embarga m fuas leteras,
que fe nom poblicam , como deviaõ, * o que fe nom
fazia (b) * em todolos outros Regnos ; e pediam- nos
por mercee, que quizeífemos revogar a dita Horde-
naçom , ca nom era nofTo ferviço , nem prol do noífo
Regno, e que tiraria mos os Prelados do noífo Senho-
rio da culpa, que lhes o Papa pooem por eíla razom.
A ESTE artigo refpondemos que nos moílrem ef-
fes * efcriptos (e)~, e leteras, e veellas-e mos, e man-
daremos que fc pobliquern pela guifa, que devem.
AR-
(a ) t,m 'T, (ó) como fe fui.t 'T. o que íc fuia A. k) Refcriptoi 'T.
Dos ART. Q.!!E FOROM ACORD. EM ELVAS, ETC. 87
A R T I G o XXXIII.
TI-
( <i) di.t~ 'I'.
-------------
(l,) por certo A,
88 LIVRO SEGUNDO TITULO SEXTO
TI T U LO VI.
ARTIGO I.
A R T I G o II.
ITEM, O fegundo Artigo he, que prendem os
Clerigos , e os nom querem entregar a feus (e) Juí-
zes Eclefiaíl:icos fem apellaçom, pofto que feja noto-
rio, que fom Clerigos, e fazem-nos jazer em pri-
fom , pofto que lhes fejam pedidos pelos Prelados,
ou feus Vigairos, o que he contra direito.
A ESTE artigo refponde , e manda ElRey que os
Clerigos d'Oordeés Sagras , ou ·Beneficiados, como
forem prefos, e achados que taaes fom, que os entre-
guem logo fcm apellaçom , fegundo fe contem no
fexto artigo, que foi feito em Elvas; e quanto pertee-
ce
(") Elvas S. e T. (b) dar na no!Ta Corte Ca.rta5 (e] mayores A.
Dos ART. ACORD. ANT. ELREY D. JoHAM, ETC. s9
ce aos Clerigo s d'Oord eês meore s folteiro s ou cafa-
cos, manda que fe nom entreg uem fem apella çom;
porque os Juizes fim prezes nom podero m bem decer-
nir fe fom bigam os, ou fe andam em avito, ou as k-
teras , que moftra m , fe fom verdad eiras.
A R T I G o III.
A R T I G o IIII.
ITEM. O quarto artigo he, que alguús Clerigos
fom livres per feus Prelados, ou feus Vigairos por al-
guús eiceffos per fentença definitiva , fegundo forma
de direito, e as noffas Jufüças norn as querem aguar-
dar , ataa que nom ajam Carta de Confirma.çom.
A ESTE artigo manda ElRey que fe guarde o de-
cimo quarto artigo , que foi feito em Elvas.
A R T I G o V.
O quinto artigo he, que os noffos Officiaaes
ITEM.
nom querem dar mancebos, e fervidores aos Clerigos
nas terras, onde os Nós mandamos dar aos outros, e
tomam-lhes os que reem , que com elles vivem per
fua vontade, e coíl:rangem-nos que vivam com ou-
trem, &c.
A ESTE artigo manda ElRey que nas terras, e Co-
marcas , em que os manda dar aos Leigos , que os
dem aos C1erigos , fe forem lavradores , ou reverem
guaa•
Dos ART. ACORD. ANT. ELREY D.JoHAM, ETC, 91
guaados pera lhes guardar, ou fornos de cozer pam,
pera os em elles fervirem; com tanto que eífes man-
cebos fejam daquelles , que devem feer fegundo a
Hordenaçom ; e que eífes Clerigos dern fiadores Lei-
gos por eífas foldadas , que lhes harn de dar : e nas
outras Comarcas, honde os nom manda dar, que lhos
nom dem.
A R T I G o VI.
A R T I G O VII.
ITEM. O fetimo artigo he. Q!e dizem que fom
agravados na eixecuçom dos teíl:amentos, que nom
perteécem a Nós de direito_, mais aos Prelados nas
M2 cou-
(.1) dcm Cart.u , 'luc lha
92 LIVRO SEGUNDO TITULO SEXTO
A R T I G o VIII,
A R T I G O VIIII.
ITEM. O nono artigo he. ~e dizem que fom
agravados, por quanto poufam com elles em fuas ca..
fas , efpicialmente os Beneficiados das Igrejas Catha-
draaes, o que he contra Direito Cumuií.
A ESTO manda ElRey, que íe guarde o nono arti-
go, que foi feito nas Cortes d'Elvas.
A R T I G o X.
ITEM. O decimo artigo he. ~e fom agravados,
que lhes levam portagem, e dizima das coufas, que
lhes trazem per mar , ou per terra pera feu manti-
mento , ou que lhes mandam em ferviço.
A ESTO manda ElRey, que fe guarde em ello o
que fe cuílumou , e ufou fempre em eftes Regnos , e
o que he contheudo no fexto, e decimo artigos dos
onze, que foram feitos em Corte de Roma, honde fe
contem , que fe guarde o cuílume.
A R T I G o XL
ITEM. O decimo primeiro artigo he. ~e dizem
que fom agravados, porque fem confentimento dos
Pre-
94 LIVRO SEGUNDO TITULO SEXTO
T 1-
Dos ART. ANTRE ELREY D. JoHAM, ETC. 95
TITULO VII.
ARTIGO I.
A R T I G o II.
A R T I G o III.
Liv. II N
98 LIVRO SEGUNDO TITULO SETIMO
A R T I G o IIII.
A R T I G o V.
A R T I G o VI.
AR-
l 00 LIVRO SEGUNDO TITULO SETIMO
A R T I G o VII.
A R T I G o VIII.
A R T I G o VlIII.
ITEM. Ao que dizem no nono artigo, que toma
conhecimento dos Clerigos cafados , e folteiros, que
fom prefos por alguús maleficios , e manda que os
nom entreguem aa Juftiça Eclefiafüca, de cujo foro>
e jurdiçom fom > ataa que contra elles feja pôfto fei-
to , e appellado pola jufüça.
A ESTE artigo refponde ElRey, que quanto he aos
Clerigos d'Oordeés meores folteiros, e cafados, em
eíl:a terra ha tantos, que fe chamam Clerigos d 'Üordeés
meores , e moíl:ram tantas Cartas falfas ; e outros >
que poíl:o que em alguú tempo foffem taa.es Clerigos,
fom
(") do direito A,
JOl LIVRO SEGUNDO TITULO SETIMO
A R T I G o X.
ITEM. Ao que dizem no decimo artigo, que quan ..
do affy fom prefos , nom lhes creem as Cartas , que
moíl:rarn, e fazem-lhes outras perguntas, e fe a ellas
beem nom refpondem , julgam-nos por Leigos.
A EsTo refponde ElRey, que poflo que lhes taaes
preguntas feitas fejam , que bem nom refpondam ,
nom lhes faz prejuízo, nem os mandou , nem manda
julgar por Leigos , ante lhes manda guardar todo feu
di-
Dos ART. ANTRE ELREY D. Jo~AM ETe. 103
A R T I G o XVI.
A R T I G o XVII.
A R T J G o XVIII.
ITEM. Ao que dizem no decimo oitavo artigo :1
em que dizem, que fe fe nom querem avir os Cleri-
gos aas fuas voõtades , entraõ-lhes em fuas cafas , e
adegas, e celeiros , e varejam-nas , e efcrepvem-lhes
todo o que lhes acham, e fe defpois comem, ou be-
bem daquello, que lhes affy efcrepvem , que os ci-
tam, e demandam por cito.
A ESTE artigo refponde EIRey que elle nunca tal
coufa mandou fazer, nem varejar com elles, nem
com outrem, fal vo com aquelles, que fom Regataães,
e mercadores, que compram pam > e vinho pera ave-
rem de vender, e revender ; e fe lho ata agora feze-
rom a.Iguãs pefToas, manda que daqui em diante lho
nom façam. A R-
Dos ART. ANTRE ELREY D. JoHAM, ETC. 107
A R T I G o XVIJII.
ITEM. Ao que dizem no decimo nono artigo ,
que os coílrangem que paguem fifa das rendas , que
arrendam.
A ESTE artigo refponde ElRey que elle nunca
mandou que das rendas dos Beneficias elles pagaífem
fifa ; mais eíl:o mandou a todos em geeral, que celei-
ros tc:m de pam , e de vinho, que defpois que todo o
pam , e vinho he apanhado, que fe o defpois querem
arrendar, eíl:o he venda , e nom arrendamento ; e
que pois o mandou aífy em geral a todos, aífy rnan..
da , que fe faça.
A R T I G o XX.
ITEM, Ao que dizem ao vigefimo artigo, que
mandou lançar pregoões , que nenhum Clerigo nom
tenha armas em fua cafa.
A ESTO refponde E!Rey, que tal 1-Iordenaçom
nom te-m feita , nem tal coufa nunca a mandou fa_
zer, fenom que o lfante ho mandou em Bragaa; por
quanto fe hi faziam muitos maleficios , e os Clerigos
com feus homeés , que tinham, fe faziam tam pode-
rofos , que as Jufiiças nõ podiam delles fazer direi-
to: porem elle revoga o dito mandado, e quer que
ufem hi , como nos outros lugares.
02 AR-
108 LIVRO SEGUNDO TITULO SETIMO
A R T I G o XXI.
A R T I G o XXIII.
ITEM. Ao que dizem aos vinte e tres artigos, em
que dizem que manda pagar os foros, e tributos, que
lhes devem pela moeda antigua , a quinhentas por
húa deila moeda, que ora corre; e quando lhes lança
empofiçom , ou taxa , faz pagar a elles fettecentas
por húa.
A ESTE artigo refponde EIRcy, que elle nom poz
Hordenaçom fobre os Clerigos , mais foi outorguado
em Cortes geraaes por prol cúmunal , e bem de toda
a terra , por quanto hi nom ha agora moeda antigua,
e foi hordenado de fe pagar por cada húa livra de
moeda antiga quinhentas por húa defta moeda , que
ora corre , confentindo os Prelados em ello ; e ainda
que o nom corúentiffem , devem-no a confentir , por
quanto he prol cõmunal, e bem de roda a terra; por-
que ao Rey perteéce foomente fazer moeda , e mu-
da-
I 10 LIVRO SEGUNDO TITULO SETIMO
A R T I G o X XI III.
ITEM. Ao que dizem aos vinte e quatro artigos ,
que prendem os Clerigos d'Oordeés Sagras, e Bene-
ficiados, e os nom querem entregar a feus maiores
com aqucllas quercllas , que reem , nom os achando,
quando os prendem, fazendo maleficios, e os reé
prefos em fuas cadeas per mefes , e tempos , feendo
requeridos pelos feus Prelados, que lhos entreguem.
A EsTo rcfponde E!Rey , que he todo polo con-
trairo, porque logo a eífas oras como he prefo alguú
Cle-
Dos ART. ANTRE ELREY D. JoHAM > ETC. 111
A R T I G o XXV.
A R T I G o XXVI.
A R T I G o XXVIII.
A R T I G o XXX.
A R T I G o XXXI.
A R T I G o XXXII.
A R T I G o XXXIII.
A R T I G O XXXIIII.
A R T I G o XXXV.
---------· ---------- -
AR-
(a) e o Dütito Cõmum, T.
120 LIVRO SEGUNDO TITULO SETIMO
A R T I G o XXXVIII.
A R T I G o XXXVIII!.
A R T I G o xxxx.
ITEM. Ao que dizem aos quarenta artigos , em
que dizem, que toma as Capeellas, e da a governan-
ça , e a miniíl:raçom a peífoas Lciguas.
A ESTO refponde E!Rey, que elle nom tomou Ca-
peellas nenhuãs, e que fe alguãs tomou, que nom de-
vera tomar , que lho diguam, e que lhas fará entre-
gar , e correger.
A R T I G o XXXXJ.
ITEM. Ao que dizem aos quarenta t hum artigos,
em que dizem, que da os cafaaes, e herdades , que
teem nos Reguengos, a peífoas Leiguas, e tomou qua-
renta íl:ys em Almeirim aa Igreja de Porto de Moos,
e deu-lhe dezafcis, e huú cafal de Saõ Giaaõ de La-
veiras , e as quintaãs de Sam Domingos de Lixboa,
e a!Ty foi feito a Santo Eloy.
A ESTo refponde ElRey, que elle nos feus Rc-
gueengos pode tomar quaaefquer cafaaes , e herdades,
que elle quifer, e dallos a peífoas Leigas, quaaes elle
quizer, por quanto as peíloas Eclefiafücas , e Igrejas
nom podem gaanhar nos feus Regueengos. E quanto
he aos eílys , venha a elle o Priol de Porto de Moos ,
e elle lhe dará herdades, que rendam tanto , e mais,
Liv. II. Q_ quan-
I22 LIVRO SEGUN90 TITULO SETIMO
A R T I G o XXXXII.
ITEM. Ao que dizem aos quarenta e dous artigos,
em que dizem , que nom quer confentir Notairos
Apoflolicos, que fom per todo o mundo, honde a
]greja tenha obediencia.
A ESTO refporíde ElRey, que em feus Regnos
nom ha de feer nenhuu Notairo, que faça fé nas Ef-
cripturas pubricas, falvo os Taballiaâes per elle fei-
tos, ou com fua autoridade ; e pois que o ataa ora
nom forom fem fua autoridade, nom deveram tal ar-
tigo de fazer. E ao que dizem , que elles receberóm
tal Notairo, fe per-ante elles vier, diz E!Rey, que
elle mandará em eíl:o o que entender por feu ferviço,
e bem de fua terra.
A R T r e o XXXXIII.
A R T I G o XXXXIIII.
A R T I G o xxxxv.
ITEM. Ao que dizem aos quarenta e cinco arti ...
gos, que os Taballiaães fazem eíl:ormentos de quita-
çom, e que façam de feus corpos o que quizerern.
A ESTO mandam os, que os Tabellia és façam ef-
criptura s de perdoam ento de tempo paffado; e quan-
to he do que ha de vynr , ou que façam de feus cor-
pos o que quizerem , que o nom façam fob pena de
perderem ho Officio.
Q.2 AR-
124 LrvRo SEGUNDO TITULO SrTIMo
A R T I G o XXXXVI.
A R T I G o XXXXVIII.
A R T I G o L.
ITEM. Ao que dizem aos cincoenta artigos, em
que dizem, que manda enquerer fobre os Prelados
devaffamente , nom pertencendo a elle.
A ESTE artigo refponde ElRey, que elle nom man-
da tirar inquiriçoões nenhúas fobre nenhuús Prela-
dos, affy como elks dizem; pero nom he fem razom,
fe alguüs Prelados mal vivem, de elle mandar faber a
verdade fobre elles pera lhes dizer, que fe carregam,
e vivam bem, e como devem; e nom fe querendo cor-
reger, teer tal modo por ferviço de DEOS, e bem de
fua terra , per que fe corregam.
A R T I G o LI.
ITEM.Ao que dizem aos cincoenta e hum arti-
gos , em que dizem, que manda a todolos Clerigos
Sacerdotes , que andam em fua Corte , e maiormente
aos que fom efcriptos nos feus livros da cozinha, que
m-
Dos ART. ANTRE ELREY D. JoHAM, ETC. 127
A lt T I G o LII.
ITEM. Ao que dizem aos cincoenta e dous arti-
gos, em que dizem, que fe requerem, que lhes guar-
dem o Direito Canonico, logo fe as Juíliças queixam,
e aífobervã com ameaças , e com penas , e prifoões.
A ESTO refponde ElRey ,_ que elle fempre man-
dou guardar os Direitos Canonicos em feu foro , e
manda que fe guardem nos cafos , em que fe devem
de guardar; e quanto he aas outras coufas d'ameaças,
e prifoões , elle nunca tal coufa mandou fazer , e ef-
cu-
(,i) de (b) Juiies .A. e 'T. ] uizos S,
128 LIVRO SEGUNDO TITULO SETIMO
A R T I G o LIII.
ITEM. Ao que dizem aos cincoenta e tres artigos ,
cm que dizem , que os coíl:rangem , que abfol vam
os efcúmungados , e que fe os nom querem abfolver,
penhoram-nos.
A ESTE artigo refponde ElRey, que elle nunca
tal coufa mandou fazer , nem manda , que fe faça ,
e fe lho alguem fez , que lhe digam quem o fez , e
que lho fará correger.
A R T I G o LIIII.
ITEM. Ao que dizem aos cincoenta e quatro ar-
tigos, em que dizem , que ameaçam as pefioas Ecle-
:fiaíl:icas , por referrarem os feitos das Igrejas , affy
como fezerom a Joham Garcia Vigairo de Bragaa.
A ESTE artigo refponde ElRey, que nom fabe de
tal coufa parte ; que fe o alguem ameaçou, que lhe
digam quem he, e que lhe fará direito.
A R T J G o LV.
A R T I G o LVI.
A R T I G o LVIII.
A R T I G o L VIIII.
ITEM. Ao que dizem aos cincoenta e nove arti-
gos, que fe alguü Leigo demanda outro por algúa
herdade d'algúa quintaã , que traga emprazada da
Igreja , que diz, que lhe forçou algúas coufas das per-
teenças della, nom confente, que o demandem per-
ante o Juiz Ecclefiaíl:ico, poendo-lhe pena.
A ESTE artigo refponde ElRey , que per direito
affy o deve fazer , porque elle he Juiz das forças ,
rnaiormente que eíles fom ambos Leigos , e da fua
jurdiçaõ , e per tal demanda nom fe denega o direi-
to, que ha d'aver a Igreja.
A R T I G o LX.
A R T l G o LXI.
A R T I G o LXII.
A R T I G o LXIII.
Ao que dizem aos feífenta e tres artigos,
ITEM.
que toma as Olfertas , e Miffas dos Efpritaaes , e os
dá pera * poufarem (a) * em elles os prefos , e ca-
deas , lançando os pobres fora.
A ESTE artigo refponde E!Rey, que nom ha mef.
ter repofta , porque já vai em cima aos trinta e nove
artigos. E quanto he dos prefos, e cadeas, que pooem
------------------
em
(a) aprcíoar CZ:
Dos ART • .ANTRE ELREY D. JonAM, ETc. 135
A R T I G o LXIIII.
A R T I G o LXV.
A R T I G o LXVI.
A R T I G o LX VII.
ITEM. Ao que dizem aos feffenta e fete artigos,
em que dizem que lhes guardaífem o quarenta artigo
dos quarenta , que forom feitos em Corte de Roma ;
e que quando d'aqui em diante ouveffe de fazer
Hordenaçom , ou Hordenaçoões , e eíl:abelicimentos
por boo regimento do Regno fobre coufas prejudi-
ciaaes, de que poffa vir prejuízo, ou dãpno, ou prol
da terra, e boo regimento , e eíl:ado do Regno , que
os mande chamar, e as faça com feu acordo, porque
taaes Hordenaçoões , e eíl:abelecimentos affy fe de-
vem de fazer, de mais honde ElRey quer que per el..
las ajam de feer legados os Clerigos.
A ESTo diz ElRey , que quando alguãs coufas
grandes lhe ataa ora a vierom , e por outras coufas,
que comprem a boo eílado do Regno , e a feu fervi-
ço, fempre ufou de chamar os Fidalgos , e Prelados,
e
Dos ART. ANTRE ELREYD.JoHAM, ETc. 137
A R T I G o LXVIII.
A R T I G o LX VII II.
A R T I G o LXX.
A R T I G o LXXI.
(11; ----------·-----
t-: nham mais prefos nas 'T.
Dos-ART. ANTRE E1REY D. JoHA.M, ETC. 139
A R T I G o LXXII.
A R T I G o LXXIII.
ITEM, Ao que dizem que os Meirinhos, e Alquai ..
des fe metem pelos lugares, e fazem pedidos de pam,
e de vinho, e fe lho nõ querem dar, fingem que os
trazem em rool pera os penhorar por algüas dividas,
ou fingem contra elles alguãs outras coufas , e os
1meaçam.
S2 .A
140 LIVRO SEGUNDO TITULO SETIMO
A R T I G o LXXIIII.
ITEM. Ao que dizem , que lhes entram em fuas
caías, e Igrejas por as mancebas, e andam revolven-
do feus beés, e arcas, e nom dizem por que o fa-
zem , e entom fe vaaõ , fazendo-lhes em efto grande
InJuna.
A EsTo refponde EIRey, que tal coufa nunca man.
dou fazer , nem manda que fe faça; e manda , que
lhes nom bufquem, nem revolvaõ fuas cafas, e Igre-
jas, falvo avendo boa enforrnaçom certa, que elle
teem a barregãa dentro em fua cafa , ou em cada huú
deífes lugares, levando hi huú Tabelliam , ou duas
tefl:cmunhas dos vizinhos, que vejam como fe buf-
cam direitamente; e manda, que as prendam honde
quer que as acharem.
Dos
Dos ART. ANTRE ELREY D. JoHAM, tTc. 141
A R T I G o LXXV.
ITEM. Dizem que defendem, e fazem Coníl:itui-
çoões, que nenhuuns nom vendam pam , nem vinho
a mercadores pera tirarem fora dos lugares , nem os
mandem fora a outros lugares pera os poderem ven-
der, e fe o fezerem , que o percam , e que fob efia
Coníl:ituiçom com prendem os Clerigos, e os deman-
dam.
A ESTO refponde ElRey ,que elle mandou ,e man-
da, que todalas viandas, e mantimentos fe corram de
húa terra aa outra, fal vo fe alguús Concelhos teem ef-
picial foro , ou privilegio, ou mandado feu efpicial ,
per que os nom poffam tirar; e em taaes lugares ,
bonde aífy teem tal defefa geeralmente , ou privile-
gio, ou cuíl:ume, elles o devem a guardar ; porque fe
eíl:o aífy nom foífe comprido, em vaaõ fe fariaõ quan-
tas Hordenaçoões fe fazem : e fe d'outra guifa os
Concelhos , ou Senhores fazem algúas outras defefas
de novo fem fua autoridade, manda que as nom guar-
dem.
A R T I G o LXXVI.
A R T I G o LXXVII.
ITEM. Ao que dizem~ que vagando-fe os Benefi-
cias , e ainda que nom feja letigio fobre elles , que os
Senhores das terras tomam as pofles delles , e os teem.
A ESTE artigo refponde ElRey, que aa petiçom
dos Prelados elle fez húa Hordenaçom , em que fom
dadas graves penas aos que taaes coufas como eíl:as
fazem, a qual elle fempre guardou , e mandou guar-
dar , e já muitos foram Por ello penados; e porém fe
lhes alguús eíl:o fazem, e elles fe nom agravam , nom
ha elle culpa , porque agravando-fe elles , elle lhes
mandará fazer direito , e juíl:iça. E pera fe eíl:o bem
guardar, tenham elles tal maneira, que nom agra-
vem os Padroeiras , e lhes mandem tornar as poífes :
e íe ouverem de poer Iconimo, ponham-no natural
da terra , e fem fofpeita: e nom mandem dar os frui-
tos , atee que o feito feja determinado per fentença
definitiva , porque fe d'outra guifa o fezerem , d'huú
.inconveruente fe feguirá outro. A R-
Dos ART. ANTRE ELREY D. JoHAM, iTC. 143
A R T I G o LXXVIII.
A R T I G o LXXVIIII.
AR T I G o LXXX
A R T I G o LXXXI.
A R T I G o LXXXII.
ITEM. Ao que dizem, que nõ leixaõ os Porteiros
das Igrejas , e Officiaaes citar feus obrigados por di-
zimas , e dividas , &e.
A EsTo refponde ElRey, que elle nom manda tal
cou-
Dos ART. ANTRt ELREY D. JoHAM, tTc. r45
A R T I G o LXXX[II.
ITEM. Ao que dizem , que fazem Hordenaçoões,
que qualquer, que trouver vinho, ou o tirar, ou levar
fora do termo fem licença , que o perca ; e fazem eíl:o
guardar affy aos Clerigos , como aos Leigos.
A -ESTE artigo nom compre repoíl:a , porque já a
leva em cima em outro artigo primeiro deíl:e titulo.
A R T I G o LXXXIIII-
ITEM, Ao que dizem, que alguús Cavalieiros, e
Fidalgos pooem em fuas terras empofiífoões novas,
aífy como Joham Alvares Pereira, que manda que os
Rendeiros , que arrendam , ou compram as rendas
das Igrejas, que lhe paguem outro tanto, quanto pa-
gam de fifa.
A ESTo refponde ElRey, que o nom há por bem
feito, e manda que Joham AI vares Pereira feja logo
citado , e fe venha efcufar deíl:o.
EsTES artigos ataaqui forom concordados, e a[-
1.Jv. IL T fi-
r +6 LIVRO SEGUNDO TITULO S.ETIMO
A R T I G o LXXXV.
O PRIMEIRO he que ElRey manda dar Cartas aos
cfcúmungados, que os povos os nom ajam, nem evi-
tem por efcúmungados, nem os prenàam, nem Ie..
vem delles as penas , pola qual razom eílaó em pec-
cado mortal, e em elle marrem.
A ESTO refponde EIRey , que antiguamente os
Reyx dcíl:es Regnos acharem, que os Prelados efco-
mungavam algúas peífoas em os cafos, em que nom
eram Juizes de direito , ou quando eflavom apella-
dos ; e eflo faziam por cflender fua jurdiçom, e pro-
cedeerem per voontade, e nom per direito. E pera
poer a eíl:o remedi o foi por clle detcrm inado com os
Prelados de feus Regnos de fe darem Cartas, que os
nõ evitem as Juíl.iças feculares em feus Juizos, nem
os
Dos ART, ANTRE ELREY D. JoHAM, ETC. 14 7
A R T I G o LXXXVI.
A R T I G o LXXXVI I.
O TERCEIRO he, que fe cmpetram leteras Apofto-
licas pera Beneficios , ou pera fuas demandas , ou
ham fentenças fobre Beneficios, nõ fom oufados· de
as pobricar pala defefa , e pena da Hordenaç om do
Regno, ataa que hajam Carta de licença d'ElRey; e
que ante que a ajam, lhes fazem citar as partes, con-
tra que fom, pera dizerem contra as ditas leteras do
feu direito per-ante a Juftiça fecular; o que he contra
direito conhecer dos autos da Igreja , e fobre fenten-
ças , e feitos do Papa; e conhecem de forreiçom , e
falfidade.
A ESTo refponde E!Rey, que eHe nom fez efta
coufa de novo, ante fe acuftumou affy fempre em
tempo dos Reyx, que ante elle forom antiguame nte;
e
Dos ART. ANTRE ELREY D.JoHAM, ETC. 14~
A .R. T I G o LXXXVIIII.
A R T I G o LXXXX.
O SEXTO he que nas apuraçoões, e armadas , que
fe fazem nos Regnos tomam os Cafeeiros , e Colo-
nos, e tiram-nos das Igrejas, e priviligiam os dos Fi-
dal-
Dos ART. ANTRE ELREY D. JoHAM, ETC. I 51
dalgos , Efcudeiros, e Vaffallos , pola qual razom fe
lhes perdem fuas herdades , e nom acham quem lhas
queira lavrar, e aproveitar.
A ESTo refponde ElRey, que he artigo feito an-
tre os Reyx antigos , e a Clerizia em Corte de Roma,
que nenhuús Cafeeiros, e Lavradores dos Clerigos
nom fejam efcufados, e ainda o Direito Comrnum
aífy o quer. E ao que dizem que efcufam os Cafeei-
ros dos Fidalgos, e Efcudeiros , e Vaífallos, e que
nom efcufam os dos Clerigos, eíl:o nom he affy ; e
que affy foffe, nom feria fem razom, porque os Fi-
dalgos, e Vaffallos fervem continuadamente ao Rey ,
e ao Regno per feus corpos , e com fcus homeés , e
beés , o que os Clerigos nom fazem , e porende os
Cafeeiros, e Lavradores dos Fidalgos, e Vaffallos,
aveerem taaes privilegias , he raz.om ; e quando os
Clerigos fervem , affy lhes guardam os feus, como os
dos Fidalgos, e Vaffallos. E ao que dizem , que lhe
pedem por merece , que os efcuz.e , aífy como os dos
ditos Vaffallos, diz E!Rey que elle os efcuzará quan-
do, e a quem fua merece for em efpicial; e fe alguús
tem privilegies, que lhos moftrem.
A R T I G o LXXXXI..
(11) citar S, e T,
Dos ART. ANTRE ELREY D. JoHAM, ETc. 153
A R T I G o LXXXXII.
A R T I G o LXXXXIII.
O NONO he , que toma conhecimento , e j urdi-
ç-om dos leguados, e eixecuçom dos teíl:amentos, que
norn fom compridos, e os miniíl:ra ,e dá, do que per-
teence o conhecimento aa Igreja, e he contra o Di-
reito Cúmuum, e faz por ello demandar os Clerigos,
e peffoas Ecclefiafücas per-ante os Juizes Leigos dos
Refidoos: e pedem , que lhes guardem o vigefimo
nono artigo feito em Corte de Roma , e o Direito
Cõmuú , a faber , que o primeiro, que o ocupar, eífe
aja o conhecimento.
A ESTO refponde ElRey., que os Reyx feus ante-
ceffores , e elle fempre efieverom em poífe de diílri-
buir todolos refidoos dos teílamentos, e per Direito
Comuú aos Reyx he dado de os deíl::ribuirem, por-
que os Reyx feus anteceffores, e elle ocuparam fem-
pre todolos refidoos, e poferom hi Officiaaes , a fa-
ber, Juizes, e Procuradores., e Efcripvãaes , e fem-
pre fe cuíl::umou ataa ora de o affy fazerem ; e ainda
per effe artigo affy foi determinado, e elle o guardará
como tem em cuíl:ume. E ao que dizem , que faz de-
mandar per-ante as fuas Juíl:iças os Clerigos, e pef-
foas Eclefiaíl::icas polos refidoos : diz ElRey , que tal
coufa nõ manda fazer, e que lhe praz , que dos tef-
V2 ta-
------------------ -
(1t) a quiíc. /4
156 LIVRO SEGUNDO TITULO SETIMO
A R T I G o LXXXXIIII.
O DECIMo he, que indiftintamente dá fuas Cartas
aas peffoas Eclefiafücas fobre beés, e Bene ficios Ecle-
fiafücos , que dizem, que apellam a futuro gravamine
pera Roma, pelas quaees manda aas Jufüças, que oo
mantenham em poffe , e os nom leixem forçar , nó
feendo chamado em ajuda de direito pela Juftiça
Eclefiafüca, e nom feendo a dita appellaçaõ a futuro
gravamine tanto aficax de direito : e pelas ditas Car-
tas fe dá aazo, que ajam, e tenhaõ Beneficio fem Ca-
nonica Infütuiçom.
A ESTo refponde ElRey pelo artigo allegado em
cima no primeiro artigo, e nom ha meíl:er outra re~
poíl:a.
PER aqui fom acabados todolos artigos , que ataa
o prefente forom acordados , e firmados antre os
Reyx, que forom deftes Regnos , e a fua Clerizia.
T 1-
Dos QIJE SE COUTAM AA IGREJA, ETC. I 57
TITULO VIII.
Dos que J e coutam aa Igreja, em que rafas gouvirom
da imunidade de/la, e em quaaes nom.
T I T U L O VIIII.
TITULO X.
TITULO XI.
TI TU LO XII.
y TI-
---------- ---------- -
Li·v. II.
(.:,) Falta.
LIVRO SEGUNDO TITULO TREZE
T I T U L O XIII.
J0;1e os Clerigos , e 1-Iordeés , e Moefleiros , e Fidalgos ,
e Cavalleiros nom pojfam aver , nem gaançar beés
nos R egueengos d' E!Rey.
T I T U L O XIIII.
TITULO XV.
------------
nof-
Dos LEIGOS, QYE TOMAM POSSE , ETC, 183
TITULO XVI.
T I T U L O X VII.
T I T U L O XVIII.
T I T U L O XVIIII.
TITU LO XX.
TITULO XXI.
Liv. Il Bb T 1-
LIVRO SEGUND O TITULO VINTE E DOIS
T I T U L O XXII.
T I T U L O XXIII.
Dos privilegias dados aos Cafeeiros das Igrejas ,
e Moefleiros , em que forma Je ham de dar.
T I T U L O XXIIII.
TI..
~ E NOM SEJA CREUDA PORTARIA, ETC. 219
TITULO XXV.
Itue nom jeja creu da Portaria nenhuã d' E!Rey ,
Jalvo per Jua Carta Jeellada do feu feello.
Ee2 TI-
220 LIVRO SEGUNDO TITULO VINTE E SEIS
-----·--------·----
T I T U L O XXVI.
~e Je nom faça obra per Carta , ou Alvará d' alguu
Dejembargador ,Je nom for (eellado com oJeel!o
d'E!Rey.
TI.
Dos REGUEENGos, E HERDAMENTos , ETC. 221
T I T U L O XX VII.
Dos Regueégos, e Herdamentos d'E!Rey, que
Fidalgos , nem outras nenbuás pejfoas nom
poujem em elles.
T I T U L O XXVIII.
que
DE COMO E1REY DEVE HERDAR J ETC. 2 27
com ella, em tal cafo ella averá fuas arras pala terça
dos beés do dito feu marido, da qual elle nom pode-
ra de(poer em prej uizo dei la , e as duas partes ficarem
fal vas a E!Rey bonde (ó herdar , ou a elle com outros
herdeiros, honde outros herdeiros ouver.
49 ITEM. Porque o cafamento dos Mouros fe faz
geeralmente por arras, e os beés do marido fom apar-
tados dos beés da molhcr, acontece por morte de ca-
àa huú dellcs, ou quitamento de cafamento, rccref-
cerem alguãs duvidas fobre as coufas , que perteen- '.
cem ao marido , e bem aífy das que perreencem aa
rnolher; e por tolher e!hs duvidas , declaramos fe-
gundo achámos per Direito dos Mouros , pertence-
rem ao Marido efias coufas, que fe feguem: primei-
ramente todas fuas roupas , e vefiidos , e armas, e
cavallos, e bdl:as, e todos fcus guarnimentos, e bem
aífy os guados com todos feus aparelhos , e perteen"'
ças , e fervas , e fervas, ouro , prata , dinheiro , cin-
tas, e qualquer outra coufa , que feja deputada pera
ufo de homé.
50 ITEM. Achámos, que aa rnolher perteécem
efias coufas, que fc fegucm: primeiramente toda rou-
pa de cama , e de mefa , faias, e ve!hdos de rnolhe-
res , abotoaduras , e chapas , e argollas , e fios de al-
jofar, e anecs, e todos outros guarnimentos, e quaeef-
quer outras coufas, que fejam deputadas pera ufo da
rnolher.
51 ITFM. Achamos per Direito dos Mouros>
que
DE COMO E1REY D!VE HERDAR > ETC. 239
que todo aquello, que o marido ouve por herança,
ou doaçom defpcis que cafado foi, ainda que feja
d'aquellas coufas , que perteençam a ufo da molher,
que emeiramente veem a effe marido, e a feus her-
deiros : e effo meeímo toda coufa, que a molher ou-
ver por herança , ou titulo de doaçom defpois do ca.
famento, ainda que perteença a ufo do homem, avel-
las-ha effa molher , e feus herdeiros , acabado o dito
cafamento.
52 ITEM. Todo aquelle, que mata outro com
vontade , nom deve herdar fua herança, ainda que
lhe perreença per Direito , e ElRey herdará toda
aquella parte, que ao matador perteécia d'avcr per
Direito : falvo fc lha o morto per fua vontade quifer
leixar, Cabendo, que o matou.
53 E SE o Mouro finado leixar ·alguú filho, ou fi ..
lha, ou Padre, ou Madre , que fejam Chrifptaaõs,
ou alguú outro fcu parente Chrifptaaõ, tal como efte
nom poderá herdar ao Mouro finado ; e ainda que
lhe o dito Mouro queira leixar fua herança ou parte
della, nom pode per Direito dos Mouros, falvo quan-
to he aa fua terça; e todo aquello, que lhe affy for
leixado ao dito Chrifptaaõ pelo dito Mouro aalem
da dita terça, ou lhe perteença av'er per Direito da
dita herança , todo herda El Rey.
54 ITEM. Segundo Direito dos Mouros, o Pa ..
dre, que negar alguú de feu filho , nom herdará ern
fua herança ; e bem affy o filho ao Padre, que o ne-
ga
240 LIVRO SEGUNDO TITULO VINT! E OITO
TI-
DAs JuGADAS COMO HAM DE SEER Ric., tTc. 243
T I T U L O XX VIIII.
Das Jugadas como ham de Jeer recadadas nas
terras Jugadeiras.
-------------------- -
20 ITEM.
{a) .dous A.
254 LIVRO SEGUNDO TITULO VINTE E NOVE
(o) auçainc.nto s. e q;
266 LIVRO SECUNDO TITULO VINTE E NOV!
-----------·------
11 2 per-
(a) condiçom S,
268 L1vRo SEGUNDO T1TULO VrNT! E .NOVE
TI-
270 LIVRO SEGUNDO TITULO TRINTA
TITULO XXX.
Em que modo , e em que tempo fe faz alguu vizinho ,
porque Jeja ejcujado de pagar Portagem a ElReJ'·
T I T U L O XXXI.
ff.lue nom leve E!Rey , ou quem deite CJ'erra , ou Alcay-
daria tever, a terça parte das cou(as, que Je ven-
derem para comer.
T I T U L O XXXII.
Mm2 TI-
276 LIVRO SEGUNDO TITULO TRINTA E TRF.:S
T I T U L O XXXIII.
~,e nom tenha nenhuü Porteiro, fenom quem Duver
Authoridade d' E/Rey pera e/lo.
T I T U L O XXXIIII.
T I T U L O XXXV.
T I T U L O XXXVI.
TI-
---------
(r-) fc~e S,
286 LIVRO SEGUNDO TITULO TRINTA E SETE
T I T U L O XXXVII.
De como E!Rey pode , e deve efpaçar as di·vidas
aos Jeus naturaes.
T T I U L O XXXVIII.
T I T U L O XXXVIIII.
TI-
--------------------
(a) cm Obido, A. (h) oito S. e T.
DE COMO AS RA YNHAS, E os IFFANTES, ETC. 293
T I T U L O XXXX.
De como as Raynhas , e os {/Jantes haô d'ujar das
Jurdiçooés nas Vii!as, e Terras, que lhes forem
dadas per ElRey.
T I T U L O XXXXI.
T I T U L O XXXXII.
TI..
~E os THESOUREIROS, ALMUXAJll F.ES, !TC. 303
T I T U L O XXXXIII.
Í?(Ue os 'l'hefoureiros, Almuxarifes , e Recebedores
d' ElRey nom dem dinheiros aa onzena , nem
os emprejlem fem Jeu mandado.
TI-
304 LIVRO SEGUNDO TITULO ~ARENTA E Q.!}'AT.
T I T U L O XXXXIIII.
~ue ()S Ejcripvaaés dos 'l'hefoureiros , e Almuxarifados
Jaçam Ejlromentos pruvicos dos arrendamentos , e
vendas pelos 'l'hefoureiros , e Almuxarifes
feitas.
T I T U L O XXXXV.
T I T U L O XXXXVI.
~ue as Herdades novamente gaançadas per ElRey
nom fejaã encorpor-adas com os Reguemgos, nem
gouvam de ftu privillegio.
T I T U L O XXXXVII.
T I T U L O XXXXVIIL
T I T U L O XXXXVIIII.
TITULO L.
Lz'.v. IL Rr T 1-
3r 4 LIVRO SEGUNDO TITULO CINCO!NTA E HUM
TITULO LI.
TITULO LII.
T TI U LO LIIL
Li7,1. IL Tt T r..
JJO LIVRO SEGUNDO T1ru1.o CrNcoENTA E Q17AT~
T I T U L O LIIII.
Dos bees , que perteencem a ElRey per cajó
de heref.ya , ou treiçom.
TIT UL O LV.
TL
Dos Q.!!E TEEM HERDADES NOS REG., ETC. 333
TI TU LO LVI.
Dos que leem Herdades nos Regueengos , e moram fora
dellts, que nom gouvaõ do Privillegio dos Re-
guengueiros.
TI-
334 LIVRO SEGUNDO TITULO CINCOENTA E SETE
f I T U L O LV~I.
Dos Mercadores, que trazem mercadarias de fora
parte , ou as levam pera fora do Regno , que
nom paguem dellas mais que huma
dizima.
T I T U L O LVIII.
Dos Rejidoos , como fe ham de requerer , e demandar,
e em que tempo.
T I T U L O LVII II.
--------------------
(~ to madias, e Maladia5 A,
pre-
Dos ARTIGO S, QYE FORAM IUQlJER ., Etc. 345
lhas dem.
45 Os QY AAES artigos viíl:os, e examinados per
nós com os dczembargos a elles dados , achámos per
confelho da Nofla Corte, que eraó bem defembarga ..
dos: porem mandamos, que fe cumpram, e guar..
dem , aífy como nos ditos defembargos he contheu..
do, em quanto fe nom moíl:rarem fecr revogados per
alguãs Ordenaçooés novamente feitas, ou per outros
artigos defpois feitos , e dezembargados en contrai..
ro.
TI..
DAS MALFEITORIA S, QJJE OS FIDALGOS, ETC. 377
TITUL O LX.
Das malfeitorias , que os Fidalgos , e pdfoas poderofas
fazem pelas '1erras, hu andam.
--------------
{.a) cfu:agame1J,.to S.
13 Ou-
DAS M.ALFEITORIAS, Q!JE OS FIDALGOS, ETC. 387
ca-
390 LIVRO SEGUNDO TITULO SESSENTA
TITULO LXI.
ftue os Fidalgos , e Cavalleiros nõ }ilhem na Cor/e
galinhas, nem outras aves contra vontade
de feus donos.
T I T U L O LXII.
ftue os Cavalleiros , r Fidalgos, e outras pdfoas Pode-
refas nom filhem beftas defella , nem d' albarda
Jem grado de Jeus donos.
T I T U L O LXIII.
('1) condipm T.
398 LIVRO SEGUNDO TITULO SESSENTA E TRES
-------------·----
guar-
(a) tres 'T. (6) Dias A. e .'L Rodrigues S,
~E os SERVIÇAA"ES , ! MooRDOMos, ETC. 405
T I T U L O LXIIII.
TITULO LXV.
~"7'":'.:------:---------------nom--
(0) lhes A,
DA INQ!JIRIÇOM , Q!TE EtR11:v D. D _o NJS, ETC. 413
~--:-:--:--- -·----------TI---
( a) Julho S. (b) vinte hl!m S,
~E O JuDEO NOM TENHA MANCEBO, ETC. 421
T I T U L O LXVI.
T I T U L O LXVII.
T I T U L O LXVIII.
T I T U L O LXVIIII.
TITULO LXX.
T I T U L O LXXI.
T I T U L O LXXII.
T I T U L O LXXIII.
De como ham de Jeer feitos os contrautos antre os
Chrifpt aos , e os Judeos.
TI-
DE COMO AS CÕMUNAS DOS }UDEOS, ETC.
445
T I T U L O LXXIIII.
De como as Comunas dos Judtos ham de p agar
oJerviço R eal.
T I T U L O LXXV.
(.-) dcicíeis S. e T.
452 LIVRO SEGUNDO TITULO SETENTA E C1NCO
T I T U L O LXX VI.
T I T U L O LXXVII.
~ue os Judeos nom Jejam prefos por dizerem contra
el!es, que fe tornarom Chrifptaaõs em Cajlel/a ,
Jalvofeendo delles querei/ado.
T I T U L O LXXVIII.
--------·--- ------
TI-
(11) quuenta A.
DE coMo o Juorn CONVERSO AA FE', ETC. 465
T I T U L O LXXVIIII.
De como o Judeo converjo aa Fé de JEsus CHRISTO
T I T U L O LXXX.
T I T U L O LXXXI.
De como o ./lrraby Moor dos Judeos , e os outros
Arrabys devem d'hufar defuas Jurdiçooês.
______ ______
lo Arraby Moor a huú Judeo , ou Chrifptaaõ, que fe4
T I T U L O LXXXII.
---------------
das,
,.. ) dinheiros Y-,
~.E OS JuDEOS NOM SEJAM PRESOS> ETC. 493
T I T U L O LXXXIII.
---------~---·--
nós declarado. T 1-
(4) dez 'I. (6) Luiz T,
~E O] UDEO POSSA DEMANDAR, ETC. 497
T I T U L O LXXXIIII.
~e o Judeo pofla demandar Jua divida ao Chrifptaaõ,
po.flo que fejam pajfados vinte annos, nom embar-
gante a Ley antes feita en contrairo.
T I T U L O LXXXV.
flue os Judeos nom Jejam Ojficiaaes d' ElRey, nem
dos lffantes, nem de quaeefquer outros
Senhores.
T I T U L O LXXXVI.
T I T U L O LXXXVII.
T I T U L O LXXXVIII.
TI..
Do QyE DOESTA CHRISP TAAÕ, ETC. 507
T I T U L O LXXXVIIII.
T I T U L O LXXXX.
~ue o Judeo ao Sabado nr;m jeja coflrangJdo re/pondtr
em Juiz.a,
T I T U L O LXXXXI.
Do Judeo, que bebe na taverna.
----------------
T I T U L O LXXXXII.
Se for contenda anlre Chrifptaciõ, e Judeo, a quem
perteencerá o conhecimento de/la.
TI-
DE coMo os TABELLIAAENs nos JuoEOs, ETC. 513
T I T U L O LXXXXIII .
De como os Tabel!iaaes dos Judeos haô de fazer
Juas EJcripturas.
da, que por taõ leve crime alguú homem aja de mor-
rer. E porem limitando a dita pena, mandamos que
a dita Ley aja lugar no Tabelliam , que fezer a dita.
Efcriptura em letera Abraica por fazer falfidade , e
de feito a fez ; e no cafo, bonde o dito Tabelliam fe-
zeffe a dita Efcriptura verdadeiramente fem fazendo
outra falfidade, ainda que a fezeffe em Abraico , tal
como efie mandamos que feja açoutado publicamen-
te , e perca o Officio, e nunca o mais poffa aver em
alguú tempo.
3 E coM efia limitaçom , e declaraçom manda-
mos que fe guarde a dita Ley , affy como em ella he
contheudo , e per nós aqui declarado, como dito hc.
T I T U L O LXXXXIIII.
-- -- ---------
(a) o Ncno A. Allcono S.
pu-
~ E NOM FAÇAM TORN. NENHUM Juo., ETC. 517
----------------------- --
por
(a) cuidarem, nem maginarem S. (b) Julho
~ E NOM FAÇAM TORN. NENHUM Juo., l!TC. 519
por mercee por fy , e polas ditas Cumunas dos ditos
Judeus, que per noífa authoridade lhe rnandaffemos
dar o trelado della fob noífo feello , e mandaffernos
aos Tabelliaaés, e Juíl:iças dos ditos noffos Regnos ,
que fem embargo da noífa defefa a poblicaífcm, e
lha mandaífemos guardar, corno em ella he contheu-
do.
1 3 E Nos viíla a dita letera , como era faã, e fem
antrelinha , nem outro vicio , nem rafura nenhuã, e
por feer milhar , e mais efpecificada, e declarada de
poblicar a alguiís Taballiaaés , que latim norn fabem:
Teemos por bem, e mandamos a qualquer Taballiam
de noífos Regnos , a que a dita letera, ou efia noffa
Carta for rnoílrada, que a pobliquem nas audiencias,
e praças , e em outros lugares quaeefquer, perante
quaefquer Juizes, e Juíliças, affy Ecclefiafticas, como
Sagraaes , que lhes for requerido, e dem teílemunhos
deílas publicaçooês , fe lhes forem pedidos , e de-
mandados da parte das ditas Cu munas , e Judeos, fob
feus fignaaes, fem embargo das noífas defefas, e Or-
denaçooés , que fobre tal razorn fom feitas.
14 E MANDAMOS a todolos Juizes, e Juíliças dos
ditos noífos Regnos, que lha façaõ comprir, e guar-
dar como em ella he contheudo , e lhes nom vaaõ
nem confentam a nenhuã peífoa, que Jhes contra ella
vaa em nenhuã guifa que feja : unde al nom façades.
Dante na Cidade de Coimbra a * dezafete (a)* dias
de
(•l dezoito T.
------------
520 LIVRO SEGUNDO TnuLo NovENTA E QYAT.
T I T U L O LXXXXV.
T I TU L O LXXXXVI.
TI TU LO LXXXXVII.
TI T U LO LXXXXVIII.
T I T U L O LXXXXVllII.
TITULO C.
TITULO CI
TITULO CII.
!flue os Mouros vi-vam em Mourarias apartadas
dos Chrijptaaõs.
TITULO CIII.
T I T U L O CIIII.
T 1..
Ql!E OS MOUROS NOM ENTREM EM CASA, ETC. 541
TITU LO CV.
!tue os Mouros nom entrem em cafa de uenhuã molher
CbriJPtaã , nem Cbrifpt aã em eaja de
nenhuü Mouro.
Tf...
LIVRO SEGUNDO TITULO CENTO E SEIS
54 2
TITULO CVI.
TI-
~E os MouROS NOM SEJAM ÜFFIC •• ETC. 543
T I T U L O CVII.
TI.
544 LIVRO SEGUNDO TITULO CENTO E OITO
T I T U L O CVIII.
~ue os Mouros nom gouvam dos Privi!egios , per que
os Chrijptaaõs como vizinhos dos Lugares fom
izenlos de pagarem portagcés , e outras
cujlumagees.
TI.
~ E OS MOUROS NOM GOUVAM, ETC. 545
-·-------------
T I T U L O CVIIII.
TI Tu Lo ex.
Do Pri-vi!egio dado aos A1ouros , que Jc tornam
Chr!fptaaos.
Zzz 2 TI-
548 LIVRO SEGUNDO TITULO CENTO .E ONZE
TITULO CXI.
T I T U L O CXII.
Dos Mouros, que fom achados de noiteforá
das Mourarias.
T I T U L O CXIIL
Dos que acham os lvfouros cativos , quefogem , quanto
ham de levar por achadego.
T I T U L O CXIIII.
Aaaa 2 TI-
(!! ) condiçom S.
556 LIVRO SEGUNDO TITULO CENTO E QVINZE
TITULO CXV.
TI-
DE coMo os TABALLIAAENS nos MouR. l ETC. 557
T I T U L O CXVI.
T I T U L O CXVII.
TI-
~R OS MOUROS FORROS NOM SEJAM, ETC. 559
T I T U L O CXVIII.
--------------·---,-. --
(•) Março S, e 'T.
e
~ E NOM FAÇAM TORNAR MouRo, ETC. 561
e d'E!Rey meu Senhor e Padre , cujas almas DEOS
__________________
aja em a fua fanta gloria ; e ainda parece feer igual
razom affy em huús, como nos outros.
,
T I T U L O CXVIIII.
TITULO CXX.
T I T U L O CXXI.
T J.
Do PRIVILEGIO DADO Aos RENDEIROS, ETC. 565
TI T U LO CXXII.
Do Privilegio dado aos Rendeiros das rendas d' ElRey
no!fo Senhor.
T I T U L O CXXIII.
DE O G R A T I A S.
Esta edição "fac-símile"
das ÜRDENAÇÔES A FONS INAS - Livro II,
foi impressa em offset e encadernada,
para a Fundação Calouste Gulbenkian
nas oficinas da Gráfica de Coimbra .
A tiragem é de 2000 exemplares.
Junho de 1998
Depósito Legal N .º 124932/98
ISBN 972-31-0275-7
EDIÇÕES DA FUNDAÇÃO
CALOUSTE GULBENKIAN
Manuais Universitários
299 volumes publicados
Textos Clássicos
14 volumes publicados
Próxima publicação:
Cultura Portuguesa
37 volumes publicados
Próxima publicação:
ISBN 972-31-0275-7
9 89723 102758