Você está na página 1de 26

EPISODIO

GIGANTE ADAMASTGR
EXCERPTO DO CANTO V
I>08

LUSÍADAS
Trasladado cm versos latinos
POR

A I T T O i J I O J O S É V I A L E

Permnlcet mentes: idom terroribus implet

1876
' J-ALLEMANT J^RERES, JYP. j-ISBOA
FORNECEDORES DA. CASA DE BRAGANÇA
fi, Itua ili> Tlipsomo Velho, •>
EPISODIO

DO

GIGANTE ADAMASTOR
EPISODIO
uo

GIGANTE ADÁMASTOR
EXCERPTO 1)0 CANTO \
• DOS

LUSIÀDAS
Trasladado cm versos latinos
POR

^.isrToasrio JOSÉ V I A L E

Permulcet mentes: iilem terroribus implet

1876
LALLEMAXT FHÈRES TYP. L151IOA

FORNECEDORES DA CASA DE BRAGANÇA


6 — R u a do Tlicsouro Velho — G.
l . S l o . l S ' 3 - » Pth
„ r ••innnniTiiinin—iwnr*

\
AO

íllustrissimo e Excellentissimo Senhor

VISCONDE DE CASTILHO

• O nomt illustri a certo amor obriga. >


T e n s hnm nome preclaro, e é> digno d'e!le.
EXCERPTO
DO

CANTO V
DOS

LUSÍADAS
ESTÂNCIA 37

Porém já cinco soes eram passados


Que d'ali nos partíramos, cortando
Us mares nunca d'outrem navegados,
Prosperamente os ventos assoprando;
Quando liuma noite, estando, descuidados,
Na corladora proa vigiando,
Iluma nuvem, que os ares escurece,
Sobre nossas cabeças apparece.

38

Tam temerosa vinha e carregada,


Que poz nos corações hum grande medo:
llramindo o negro mar de longe brada,
Como se désse em vão n'algum rochedo.
Ó Potestade (disse) sublimada!
Que ameaço divino, ou que segredo
Este clima, e este mar nos apresenta,
Que mór cousa parece, que tormenla!
10
EXCERPTO
DO

CANTO V
DOS

LUSÍADAS
Traslação Latin»

XXXVII
Transierant soles, exacto tempore, quinque,
Postquam nostra feras classis jam liquerat oras,
Sulcans, nunc plácido pelago, venlisque secundis,
Aequora, quae nullae sulcàrant ante carinae:
De more, ad proram vigilamus nocte silente,
Nulla alia cura mentes agitante serenas;
Quum nobis súbito supra capita adstilit atra
Nubes, ac circum tenebris involvitur aer.

XXXVIII

Densa erat, et tantum diíTudit spissa nigrorem,


Nostra ut perculerit magna formidine corda.
Ingemuit longe, horrendo cum murmure pontus,
Ingens ad scopulum tanquam se frangeret unda.
Quod nobis arcanum, exclamo, Summa Potestas,
Objicitur? quaenam pontus caelumque minantur
Damna et perniciem, forsan graviora procellis!
11
39

Não acabava, quando huraa figura


Se nos mostra no ar, robusta e valida,
De disforme e grandíssima estatura,
O rosto carregado, a barba esqualida;
Os olhos encovados, e a postura
Medonha e má, e a côr terrena e palida;
Cheios de terra, e crespos os cabellos,
A bocca negra, os dentes amarellos.

40

Tão- grande era de membros, que bem posso


Certiíicar-te que este era o segundo
De Ithodes estranhíssimo colosso,
Que hum dos sette milagres foi do mundo:
C'hum tom de voz nos falia horrendo e grosso,
Que pareceu sair do mar profundo:
Arripiam-se as carnes e o cabello
A mi, e a todos, só de ouvil-o e vôl-o.

41

E disse: «Oh gente ousada mais que quantas


No mundo commctteram grandes cousas,
Tu, que per guerras cruas, taes e tantas,
E per trabalhos vãos nunca repousas:
Pois os vedados términos quebrantas,
E navegar meus longos mares ousas,
Que eu tanto tempo ha já que guardo e tenho,
Nunca arados d'estranho ou proprio lenho:
12
XXXIX

Vix ea fatus eram, súbito quum, robore pollens


Aere visa fuit nobis, rainitansque figura,
Àbnorrai, et mire procero, corpore turpis;
Torvum cui vultum cingebat squalida barba,
Lumina cui cava, gestus atrox saevusque, colorque
Pallidus, immixli terrae, crispique capilli,
Os nigrum, flavi scabra robigine dentes.

XL

Tam vasta hujus erant imraanis membra gigantis,


Ut Rhodius fuerit vix major mole colossus,
Quem septem numerant inter miracula mundi.
1'rotinus horrendo monstrum sic intonat ore,
Cujus vox pelago visa est exire profundo:
Diriguere comae milii; terror concutit artus
Nostrorum, talem faciem, vocemque trementüm.

XL1

Incipit: « Ante omnes, gens audacissima, gentes,


Quotquot res magnas in mundo hucusque patrârunt
Tu, quae luctiferis tot semper dedita bellis,
Nunquam intermittis curas, vanosque labores,
Quandoquidem vetitõs audes transcendere fines,
Nec ratibus dubitas pelagus proscindere nostrum,
Quod teneo jamdudum, et servo in littore custos,
Nullis omnino sulcatum navibus unquam :
13
XXXIX

Pois vens ver os segredos escondidos


Da natureza, e do huraido elemento,
A nenhum grande humano concedidos
De nobre ou de immortal merecimento:
Ouve os damnos de mi, que apercebidos
Estão a teu sobejo atrevimento,
Per todo o largo mar, e pela terra,
Que inda has de sujugar com dura guerra.

43

Sabe que quantas naus esta viagem,


Que tu fazes, fizerem de atrevidas,
Inimiga terão esta paragem,
Com ventos e tormcntas desmedidas.
E da primeira armada, que passagem
Fizer per estas ondas insoflridas,
Eu farei d'improviso tal castigo,
Que seja mór o damno que o perigo.

44

Aqui espero tomar (se não me engano)


De quem me descobriu, summa vingança:
E não se acabará só nisto o dano
De vossa pertinace confiança;
Antes em vossas naus vereis cada anno,
(Se he verdade o que meu juizo alcança)
Naufragios, perdições de toda sorte,
Que o menor mal de todos seja a morte.
14
XLII

Nunc, quia naturae et ponti cognoscere tentas


Arcana, haud ulli mortali cognita, quamvis
Ingenio et meritis fama super aethera claro,
Audi ex ore meo tibi quae, pro talibus ausis,
Et damna et clades contraria fata reservant,
Immenso pelago, terrâ pariterque remota,
Quae tibi parebit demum, post horrida bella.

XLIII

Scito igitur: Naves quaecumque huc tendere cursum


Audebunt posthac, quo dirigis, improbe, proram,
Invonient caeptis inimicas talibus oras
Ilasce meas, ventis saevis, atrisque procellis;
Et de classe cila, quae prima has aequoris undas
Sulcabit, statui tam duras sumere poenas,
Ut damna eveniant ipso majora periclo.

XLIV

Híc ego me spero (ni me spes ludit inanis)


Ultum iri nautam qui me detexit in undis;
Nec nimium audaces haec solum poena sequetur:
Quotquot eant anni, vestris in navibus altis
(Si mea mens plane non est ignara futuri)
Tristes cernetis clades, teterrima damna,
Ut mors sit minimum tantorum dura malorum.
15
XXXIX

E do primeiro illustre, que a ventura


Com fama alta fizer locar os ceos,
Serei eterna e nova sepultura,
Per juizos incognitos de Deos,
Aqui porá da turca armada dura
Os suberbos e prosperas tropheos:
Comigo de seus damnos o ameaça
A destruída Ouiloa, com Mombaça.

46

Outro também virá de honrada fama,


Liberal, cavalleiro, enamorado,
E comsigo trará a formosa dama,
Que amor, per gran' mercô lhe terá dado.
Triste ventura, e negro fado os chama
N'esle terreno meu, que duro e irado
Os deixará de um hum cru naufragio vivos,
Pera verem trabalhos excessivos.

47

Verão morrer com fome os filhos caros,


Em tanto amor gerados, e nascidos;
Verão os Cafres ásperos e avaros
Tirar á linda dama os seus vestidos:
Os crystallinos membros e preclaros,
Á calma, ao frio, ao ar verão despidos;
Despois de ter pizada longamente
Co'os delicados pés a areia ardente.
16
XLV

IIuc veniet ductor, quo non illustrior alter,


Fama conspicuus, saevis clarissimus armis;
Iluic dabit haec tellus aeternum et triste sepulchrum,
Consilio Superüm, occulto mortalibus aegris:
Magnam Turcarum ciassem d e v i c e r i t . . . ille
Ilic ponet spolia, et tot bello parla tropaea.
Mecum illi caedem minitatur diruta Quilua,
Ultrix et morti Mombassia devovet illura.

XLVI

IIuc etiam juvenis, fama praeclarus honesta,


Pectore qui dulces blando conceperit ignes,
Naufragus adnabit: conjux comitabitur illum,
Quam sorlilus erit, donum exoptabile Amoris:
Litlora ad haec míseros ambos fata aspera ducent,
Fluctibus cjectos, post tot discrimina, vivos,
Ut subeant infandos, morte morante, labores.

XLVII

Esurie parvos cernent occumbere natos,


Tam caros, magni fructus et pignora amoris:
Saevitia ingenita, turpique cupidine, Cafri
Pulcrae diripient vestes tegmenque puellae:
Artus in molles tum debacchabitur aer,
Alternisque illos torquebit frigus et aestus,
Postquam lassârit teneras, pulcherrima, plantas,
Calcans ardentes, jam longo tempore, arenas.
48

E verão mais os olhos, que escaparem


De lanto mal, de lanta desventura,
Os dous amantes míseros íicarem
Na fervida e implacabil espessura.
Alli, despois que as pedras abrandarem
Com lagrymas de dor, de magua pura,
Abraçados as almas soltarão
Da formosa e miserrima prisão.»

49

Mais ia per diante o monstro horrendo


Dizendo nossos fados, quando alçado
Lhe disse eu: «Quem és tu? que esse estupendo
Corpo, certo me tem maravilhado.»
A bocca, e os olhos negros retorcendo,
E dando hum espantoso e grande brado,
Mc respondeu com voz pesada e amara,
Como quem da pergunta lhe pezara:

50

« Eu sou aquelle occulto e grande cabo,


A quem chamais vós outro Tormentorio,
Que nunca a Ptolemeu, Pomponio, Estrabo,
Plínio, e quantos passaram, fui notorio:
Aqui toda a africana costa acabo
N'esle meu nunca visto promontorio,
Que pera o polo antarctico se estende,
A quem vossa ousadia tanto offende.
18
XL VIII

Et qui tam saevos poterunt evadere casus,


Conspicient sacros conjunclos foedere amantes,
Viribus exhaustos. terra subsistere adusta :
Illic, efTusis lacrymis, cogente dolore,
Quis possent duras ipsas inflectere caules,
Coraplexu cincti, miseri tandem exspirabunt,
Corporis effracto formosi cárcere, utenjue.»

XLIX

Pergebat nonstrum nostrorum pandere lata,


Quum, vultu erecto, his compcllo vocibus illud:
« Quis es? Percellit me moles corporis ista.»
Distorquens oculos, atque os ferrugine nigrum,
Clamoremque edens inagnum, qui terruit omnes,
Voce mibi tristis súbito respondei amara,
Aegre nempe ferens lioc me perquirere velle.

L
i
«Illud sum saxum, promontoriumque timendum,
Vobis jure infame, Procellosurnque vocalum :
Quod scriptor nullus, quamvis doctissimus, olim
Gognovit, Homae, doclâ sive Ilellade natus.
llic Libyae fines et litlora termino, rupe
Hac, quae caeruleum late procedit in aequor,
Australemque poluiu versus protendilur, ampla,
Quam nunc tam praeceps audacia vestra lacessit.
19
SI

Fui dos filhos asperriraos da terra,


Qual Encélado, Égeu, e o Centiraano;
Chamei-me Adamastor, c fui na guerra
Contra o que vibra os raios de Vulcano:
Não )|ue puzesse serra sobre serra;
Mas conquistando as ondas do Oceano,
Fui capitão do mar, per onde andava
A armada de Neptuno, que eu buscava.

52

Amores da alta esposa de 1'eleo


Me lizeram tomar tamanha empreza:
Todas as deusas desprezei do céo,
Só por amar das aguas a princeza:
Um dia a vi, co'as filhas de Nereo,
Sahir nua na praia; e logo preza
A vontade senti de tal maneira,
Que inda não sinto cousa que mais queira.

53

Como fosse irnpossibil alcançalla,


Pela grandeza fea do meu geslo,
Determinei per armas de tomalla;
E a IJoris este caso manifesto.
De medo a deusa então per mi lhe falia;
Mas cila, c'hum formoso riso honesto,
Respondeu: «Qual será o amor bastante
De nympha, que sustente o de hum gigante?
20

i
LI

Unus terrigenüm e dura sum stirpc gigantum,


Ut fuit Enceladus, qualis quoque, tempore codera,
Àegaeon, centumque alius qui brachia movil:
Nomen si quaeras, me scito Adamaslora dictum:
Ipse Jovi infensus junxi cum fratribus arma,
Mulciberi temnens qui vibrat fulmina regem;
Non montem imponens inonti, sed fortis in undis
Oceani, volui Neptuni perdere ciassem.

LI1

Haec molitus eram, magno inllamnialus amore


Nymphae, quam Peleus uxorcm duxerat olim:
Omnes contempsi divas stellantis Olympi,
Unam dilexi, cui parent aequora ponti.
llla, die quodam, caetu comilala sororum,
Constilit in prorsus deserto liltore nuda:
Ui vidi! ut perii! mea jam captiva voluntas
Nil magis optavit; sola haec me cura moinordit.

L1I1
\
Non poteram certe Iam pulcrae intlectere sensus
Nymphae, mole mea et forma foedissimus ipse:
Vi statui sattem dulci indulgere furori,
Consiliumque meum, jam tixum, Doridi pando.
Haec, metuens, natae mea dieta minasque reportai;
Diva, jocans, statim risu respondei honesto:
<c Ouomodo amore suo, quantumvis velit, amorem
Sustineat, quaeso, tam magni nym|)ha gigantis?
21

f
XXXIX

Comtudo, por livrarmos o Oceano


De lanla guerra, eu buscarei maneira,
Com que, com minha honra, escuse o dano: »
Tal resposta me torna a mensageira:
Eu, que cahir não pude n'este engano,
(Que é grande dos amantes a cegueira)
Encheram-me com grandes abondanças
O peito de desejos, e esperanças.

55

Já, néscio, já da guerra desistindo,


Huma noite de Doris promettida,
Me apparece de longe o gesto lindo
Da branca Thetis única despida:
Como doudo corri, de longe abrindo
Os braços para aquella que era vida
D'este corpo; e começo os olhos bellos
A lhe beijar, as faces, e os cabellos.

56

Oh! que não sei de nojo como o conte!


Que, crendo ter nos braços quem amava,
Abraçado me achei c'hum duro monte
De áspero mato, e de espessura brava.
Estando c'hum penedo fronte a fronte,
Que eu pelo rosto angélico apertava,
Não fiquei homem, não, mas mudo c quedo,
E juncto de hum penedo outro penedo.
22
LIV

Ut tamen Oceanus posthac in pace quiescat,


Qua ralione queat vitari lugubre bellum
Prospiciam, sancti servatâ lege pudoris.»
His ego deceptus verbis quae nuntia deferi,
Non sensi fraudem (coeci sunt semper amanles)
•Tamque meum pectus, quod vexat dira libido,
Mulcebat jugiter certo sperata voluptas.

LV

Ilac
spe, constituo bello desistere, demens;
Expecto: quadam promissa a Doride nocte,
Eminus ecce Thelis tandem mihi visa renidet:
Heu ! quanlum, niveo nudalo corpore, pulcra !
Brachia prolendens, citus insanusque cucurri
Ad divam, quae vila erat, et lux corporis hujus;
Extemplo incipio formosis tigere ocellis
Oscula mille, avidus, pariterque genisque, comaeque.

LVI

Eloquar, et cog?r veterem renovare dolorem ?


Hilectam credens ulnis circumdare nvmpham,
Inveni amplexurn montis me saxa fuísse,
Et quum ante oculos rupem, vesanus, haberem,
Vaslam, quam densi complebant undique senles,
Hanc ego, delusus, pro diva, ad pectora pressi:
ume perii infelix: immoto corpore, mulus,
Non homo jam mansi, sed rupi próxima rupes.
23
XXXIX

20
Ó nympha, a mais formosa do Oceano,
Já que minha presença não te agratja,
Que te custava ter-me n'este engano,
Ou fosse monte, nuvem, sonho, ou nada?
I)'aqui me parto irado, e quasi insano,
Da magoa, e da deshonra alli passada,
A buscar outro mundo, onde não visse
Quem do meu pranto e do meu mal se risse

58

Eram já n'este tempo meus irmãos


Vencidos e em miséria extrema postos;
E, por mais segurar-se os deuses vãos,
Alguns a vários montes solopostos:
E, como contra o céu não valem mãos,
Eu, que chorando andava meus desgostos,
Comecei a sentir do fado imigo,
Por meus atrevimentos, o castigo.

59

Converte-se-me a carne em terra dura;


Em penedos os osos se fizeram;
Estes membros, que vôs, e esta figura,
Per estas longas agoas se estenderam :
Em fim, minha grandíssima estatura
N'este remoto cabo converteram
Os deuses; e por mais dobradas magoas,
Me anda Thetis cercando d'eslas agoas.»
LVII

Oceani nymphas inter, pulcherrima, cunclas,


Si tibi non potuit mea forma ingrata placere,
Ulterius poteras caeptam producere fraudem,
Seu fuerit nubes, seu mons, seu visus inanis!
lllinc discedo, vecors, incensus et ira,
Dedecus ob tantum, turbata mente furore,
Mundum alium quaerens, ubi nostra injuria nusquam
Nota foret, possit mihi nemo illudere flenti.

L VIII

Victi jam fuerant, juncti mihi foedere fratres,


Nunc vitam miseri per dura extrema trahenles;
Disjectosque aliquos Superi sub mentibus allis,
Ne renovare queant bellum lelale, premebant:
Et, quia nil possunt humanae in numina vires,
Ipse, meos casus dum meeum triste dolerem,
Ausorum caepi duras persolvere poenas.

LIX

Caro mea in duram terram convertitur: ossa,


Compagesque meae, vertuntur in aspera saxa:
Ilorridus hic vultus, magni, quos conspicis, artus
Extenduntur aquis per vasti littora ponti,
Corporis et molem, quam cernis, numina saeva
Demum in hanc rupem transformavere remotam,
Et, quò sit major delusi moeror amantis,
Me Thetis his voluit cingi fatalibus undis. »
25 i
XXXIX

Assim contava; e c'hum medonho choro


Súbito d'ante os olhos se apartou;
Desfez-se a nuvem negra, e c'hum sonoro
Bramido, muito longe o mar soou.
Eu, levantando as mãos ao santo coro
Dos Anjos, que tam longe nos guiou,
A Deus pedi que removesse os duros
Casos, que Adamastor contou futuros.

26
LX

Sic íalur: súbito ex oculis abscedit imago,


Horrendo lacrymans tletu; simul horrida nubes
Vanuit, et rauco gemuit cum murmure pontus.
Agmen ad angelicura, qüod nos adduxerat illuc,
Tam procul a patria, per tot discrimina rerum,
Tunc ego, perculsus, tollens mentemque, manusque,
Oravi Dominum, demissâ voce, favorem,
Ut careant effectu dieta, minaeque gigantis.

27
NOTAS

Variante na estancia 5 0 vv. 3.° e 4.°

Quod numquam coynovit nec Slrabo, nec Ptolemaeus,


Plinius, aut Mela, nec quotquot vetus exlulit aetas.

A enumeração dos quatro escriplores pelos seus nomes proprios,


®al pode caber em dois versos hexametros : por isso se evitou no
corpo da versão. Quem á eleganeia e á melodia preferir a oscrupulosa
fidelidade, sirva-se aceitar os dois menos cadentes versos d'esta va-
cante.

Variante i est. 53 vv. 7 e 8.

Nunquid amore aequabit nympha giyantis amorem f

A malicia da resposta está mais encoberta n'csta variante. O leitor


Cs
colherá a traslaçâo que lhe parecer menos imperfeita.

Variante á est. 57 v. 4.

Seu fuerit nubes, teu mons, seu lomnia, teu nil.

Aqui ha maior fidelidade, mas quão pouco feliz fica o verso I


i i s x A f t J o l D

ERRATA

Na paraphrase latina do Episodio do D. Ignez de Castro estancia 124,


Verso 6.°, cm vez de occuriunt, leia-se: occurrunt.
Na estancia 129, o verso 4.° pôde ser suhstituido pelo seguinte :

Quam milti nune liominum crudclia corda recusant.

Na mesma estancia no fim do verso 6.° em logar de ego deve


ler-se ipsa.

Na estancia 132 verso 3.°, onde está eolla a quibut, leia-se: eolla
" queit.
ERRATA

N o epifesodio tia llliu

Erro» Emendas
«UeU fjs y „ 7 „ vo|it euret

No e p i s o t l i o tio ArtnnuiHtor

|.;SI Erros Emendas


4<J
v." 3." Quis cs? Quisnam es
f>3 » 7." velit optet
54
• 8." jugiter li lande
'^'J. • 4.» Elquum Quum vero
. " 1" Caro mea Nostra caro
> t> " Demum in Deniqne in

Você também pode gostar