Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Técnicas de Aproveitamento de Água
Técnicas de Aproveitamento de Água
Curso de Especializao em
Gesto de Recursos Hdricos
[ Modalidade a distncia ]
TECNOLOGIAS ALTERNATIVAS
PARA APROVEITAMENTO
DE GUAS
Parceria Acadmica:
Universidade Federal de Alagoas
Financiamento
Ministrio da
Cincia e Tecnologia
NDICE
1. INTRODUO ..............................................................
2.5
8
8
9
9
12
51
51
23
6.5.2
5.5.2
4.5.2
3.5.2
2.5.2
1.5.2
7.5.2
24
27
33
4.4
33
42
48
51
4.2
4.3
4.1
63
33
3.1
3.2
51
31
31
31
31
2.1
2.2
2.3
2.4
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
87
88
09
09
98
98
88
ii
5.2.6
4.2.6
3.2.6
2.2.6
1.2.6
6.1
6.2
77
77
79
87
47
47
37
37
37
37
37
27
27
27
5.5
5.6
5.4
5.1
5.2
5.3
69
70
72
16
69
85
75
57
25
25
25
15
15
5.4.4
4.4.4
3.4.4
2.4.4
1.4.4
4.5
iii
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
89
79
69
69
69
5.6.6
4.6.6
3.6.6
2.6.6
1.6.6
95
95
49
39
6.5
6.6
6.3
6.4
91
93
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
vi
OUDORTNI
I N T R O D U O
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
OUDORTNI
de explorao do meio ambiente e dos recursos naturais. Isso gera impactos negativos
sobre a biodiversidade e os recursos naturais em termos de qualidade e quantidade.
Esta situao ainda se agrava pelo fato da gua apesar de abundante, estar mal
distribuda tanto no territrio brasileiro, quanto entre seus usurios e consumidores.
Apesar de o Cdigo de guas prever a prioridade absoluta do uso da gua para
satisfazer as necessidades humanas bsicas (dessedentao e usos domsticos), o
maior consumo desta se d na agricultura com 70% do volume total. Em seguida
esto os usos industriais com 20% e, por fim, os usos domsticos que no ultrapassam
8%. Somando-se este aspecto ao desperdcio de gua, poluio dos mananciais e ao
crescimento desordenado dos grandes centros urbanos temos a equao que resulta
nas atuais crises de abastecimento.
No caso das regies litorneas, o aumento da populao na temporada de vero um
agravante que contribui ainda mais para as crises no abastecimento de gua.
Com o crescimento da demanda de gua potvel necessria a utilizao de fontes
alternativas de captao, uma vez que os mananciais de gua superficial e
subterrnea no mais suprem as necessidades da populao. Como alternativas
temos a captao e utilizao de gua da chuva, de guas salinas e a reutilizao de
gua.
A captao e utilizao da gua de chuva, para o seu aproveitamento, um recurso
hdrico acessvel a todos, independente de condio social ou econmica. Sistemas
localizados de captao podem coletar a gua dos telhados de construes,
superfcies de terras pavimentadas e terrenos naturais, para abastecimento de gua
para uso domstico, industrial e agrcola.
A captao da gua da chuva vem ao encontro da busca de solues para duas
questes principais relacionados gua:
- diminuio da demanda de gua de abastecimento, pelo armazenamento da chuva
em cisternas ou reservatrios; e
- a diminuio dos picos de volume de gua nos leitos dos rios, mediante a reteno
temporria dos volumes de gua da chuva, captados nas superfcies impermeveis
dos lotes e armazenados em reservatrios apropriados, diminuindo com isto a
magnitude das enchentes urbanas.
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
OUDORTNI
Outro fator importante que d um maior valor gua da chuva, fato de que a chuva
uma fonte de gua doce que ainda no passvel de ser cobrada pelo seu uso, ao
contrrio das guas provenientes dos mananciais superficiais, que com a recente
criao da Agncia Nacional de guas (ANA), agora podero vir a ter o seu uso
regulamentado e cobrado. Portanto, quando possvel, devemos pensar em captar a
gua da chuva, para com isto evitar que se tenha de pagar para ter de volta algo que
saiu do nosso prprio telhado.
A dessalinizao uma tcnica utilizada a milhares de anos em locais onde no
temos condies de adquirir gua doce em abundncia. considerada a alternativa
futura para suprir as necessidades dos seres vivos, uma vez que 97,2% da gua do
planeta salgada ou salobra. Atualmente pouco utilizada devido ao alto custo do
processo, uma vez que ele demanda uma grande quantidade de energia e materiais
sofisticados.
Outra alternativa de obteno de gua o seu reso, atravs da substituio de uma
fonte de gua potvel por outra de qualidade inferior onde tal substituio for
possvel, suprindo as necessidades demandadas menos restritivas, liberando as guas
de melhor qualidade para os usos mais nobres, como o abastecimento domstico.
O reso de gua no setor urbano poder ser realizado atravs do tratamento
adequado dos esgotos e sua reutilizao para fins potveis (reso indireto) ou no
potveis (irrigao, reserva de incndio, controle de poeira, sistemas aquticos
decorativos, etc.). No setor industrial o reso de gua uma prtica freqente, uma
vez que reduz custos de produo. So freqentemente utilizados em torres de
resfriamento, caldeiras, construo civil, manuteno de instalaes industriais e
dentro dos processos industriais. A recarga de aqferos outra forma de reso da
gua.
SUGESTO DE LEITURA:
TUCCI, C. E. M.; HESPANHOL, I.; CORDEIRO, O. Relatrio nacional
sobre o gerenciamento da gua no Brasil. Disponvel em: http://
www.eclac.cl/DRNI/proyectos/samtac/informes_nacionales/brasil.pdf. Acesso
em: 15 fev. 2004.
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
OUDORTNI
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
RESUMO
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
OUDORTNI
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
mananciais superficiais;
mananciais subterrneos;
gua de chuvas.
.lisarB on sodazilitu
s i a m e c o d a u g e d o a t p a c e d s o p i t s o r i ni f e D
.ecod aug ed setnof sa revercseD
S O VITEJBO
F O R M A D E C A P TA O
D E G U A P O T V E L
2.1
2.2
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
2.3
A gua de chuva pode ser utilizada como manancial abastecedor, sendo armazenada
em cacimbas ou cisternas, que so pequenos reservatrios individuais. A cisterna tem
sua aplicao em reas de grande pluviosidade ou, em casos extremos, em reas de
seca onde se procura acumular a gua da poca chuvosa para a poca de estiagem
com o propsito de garantir, pelo menos, a gua para beber.
2.4
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
1 .2
arugiF
01
a limpeza completa da cisterna deve ser feita no mnimo uma vez por ano.
2 .2
arugiF
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
3 .2
arugiF
2.5
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
21
2.5.1
CARACTERIZAO
2.5.2
PARTICIPANTES
2.5.3
OBJETIVO DO PROGRAMA
2.5.4
OS FUNDAMENTOS DO PROGRAMA
31
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
41
2.5.5
REA DE ABRANGNCIA
2.5.6
NR
ES
004.6
001.1
00 0.6 1
000.6
00 0.4 2
000.5
00 4.5 1
007.4
00 0.2 1
007.4
00 8.3 7
0 05. 12
IP
000.4
00 0.0 1
00 0.5 1
00 0.9 1
00 0.4 1
00 0.2 6
EP
007.6
000.42
007.83
007.93
009.63
0 00. 641
BP
00 8.7
000.42
007.83
007.93
00 8.4
000.51 1
GM
00 2.1
00 0.3
00 0.6
00 7.6
00 3.5
002.22
SE
006
00 5.1
00 5.1
00 0.2
00 0.2
00 6.7
EC
00 6.6
000.81
000.35
000.35
004.44
000.57
AB
00 5.9
000.03
008.38
002.90 1
005.40 1
000.73 3
LA
001.1
000.6
007.9
007.9
0 04. 31
0 09. 93
sG U sa nr et sic
ed N ed latoT
74
45
46
46
46
000.54
005. 831
004. 572
001. 992
000. 242
00 0.00 0.1
o nA
LATOT
5
4
3
2
1
1.2 alebaT
2.5.7
ESTGIO ATUAL
51
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
61
A Tabela 2.3 apresenta a sntese dos produtos e das metas realizadas no projeto
12.400 cisternas, nas primeira e segunda etapas, at agosto 2002.
Resultados alcanados:
2.2 alebaT
LATOT
ES
NR
IP
EP
BP
GM
SE
EC
AB
LA
SODATSE
71
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
/ / :p tt h
mth.1isopmis/oisopmis1/rb.moc.gi.gph.avuhcedauga.www
/rb.moc.gi.gph.avuhcedauga.www//:ptth
SUGESTO DE LEITURA:
. sanre tsic
004.21 otejorP on sadazilaer satem sad e sotudorp sod esetnS
3.2 alebaT
CM1PA-picso
.PICSO e AINOCAID
sarotseG sedadinU 5 ,ASA ,uaiP ,saogalA ,aihaB an sarotseG sedadinU ed oatnemelpmI
soipcinuM 363 )2 an 702 ;apate1 soipcinum 651( .laicoS elortnoC e oaziliboM
.)soipcinuM 0041 ed oalupop aicngnarba ,etsedroN od sodatse
oidr ed samargorp 56 11 me sarossime 501( dadiC edeR ODADIC OIDR - lanames
ASN seide 51 oidr ed amargorp ,)ASN( ODIR-IMES OD SAICTON lanezniuq
ovitamrofni laicos oazilibom e oacinumoc ed ahnapmaC
soriecnanif socinct e
sovitartsinimda setnereg 27
seroturtsni- sorierdep 62
sailmaf 849.6
sorierdep 062
socinct 28
socinct 97
sanretsic 849.6
SATEM
Disponvel em:
Acesso em: 05/02/2004.
/rb.moc.gi.gph.avuhcedauga.www//:ptth
/rb.gro.lisarbasa.www//:ptth
eletrnicos...
PI Z.C M 1P
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
81
91
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
. o i ge r a n a c e s a a r a p o u l os a m u o d n a d
, o d ir - i m es o m o c r o hl e m me r e vi v n o c ar a p s a i l m a f r at i c a p a c e r a zi l i b o m
s o v it e j b o om o c me t , s i a r uR s a n r et s i C e d o h l iM m U : o d ir - i m e S o m o c
ai c n v i v n o C a ar a p l a i c o S o a z il i b o M e o a m r o F e d am ar g orP u o CM 1 P O
.oixaC -.g
e oriedlaC -.f
, a n re t s i C - . e
,abmicaC uo sanozamA ooP -.d
, s o r ie r r a B - . c
,sotnemarraB soneuqeP -.b
, a e n r r et b u S m e g a r r a B - . a
: o s li s a r B o n e c o d a u g e d o a t p a c e d s a m r o f si a p i c ni r p s A
. s a nr e ts i c u o s a b m i c a c m e a d a n e z a m r a
odnes ,rodecetsaba laicnanam omoc adazilitu res edop avuhc ed aug A
.o nam uh omus no c
ar a p e d a di l a u q a o b m a t n e s er p a e t n e m l a i c n et o p s a e n r re t b u s s a u g s A
. a ci r fs o m t a a e u q r o i a m o s s er p a m u a at i e j u s e si e v e m re p m i
s a d a m a c r o p a d a n i f n o c es - a rt n o c ne a u g a e d n o : o d a n i f n o c l o ne l - . b
e ; a c i r f s o mt a o s s e r p a d o a
a b o s e i c f r e p u s a us m o c , e r vi l a rt n o c ne e s a u g a e d n o : o c it e rf l o ne l - . a
: o re f q a
u o a u g d l o n e l e d s o p i t s i o d e d m v o r p a e n rr et b u s a u g e d s a vr e se r s A
. s a s er p er e s o g a l , s o i r ,s e r i e b ir , s o g er r c o m o c , s a mr o f
s e t n e re f i d e d s v ar t a a ze r ut a n a n re ce r a p a e d o p l a i c i fr e p u s l a i c n a n a m O
.sav uh c ed aug - -.c
e ; s o e n r r et b u s - - . b
; s i a i c i fr e p us s i a i c n a n am - - . a
: se t n o f e d s o pi t s rt e d a d ir i u q d a r e s m e d o p e c o d a u g A
-. 7
-. 6
-. 5
-. 4
-. 3
-. 2
-. 1
PONTOS
DESTACAR
LEVTOP AUG ED OATPAC ED AMROF
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
02
12
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
RESUMO
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
22
AUG AD SOMUSNOC
CONSUMOS DA GUA
S OVITEJB O
.sadacifilpmexe sedadivita
sasrevid rirpus arap soirssecen semulov so e
ecod aug ed omusnoc ed sopit so ranimreteD
As companhias brasileiras de gua e esgoto ainda trabalham com valor de ligao de
200 l/hab.dia, embora se saiba que este valor varia nas diferentes regies do Brasil.
Reduzir este volume nos prximos anos, sem sacrificar o conforto, deve ser
considerado como condio bsica para garantir o abastecimento de gua para todos.
A racionalizao do consumo, diminuio das perdas fsicas na rede de
abastecimento, combate s ligaes clandestinas, reaproveitamento das guas
servidas, campanhas de conscientizao dos consumidores, todas estas medidas so
alternativas sensatas e necessrias, que, porm, demandam um certo tempo para
surtirem efeito.
32
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
. )89 91(
la .te
on A
) a i d /b a h / l ( a u g ad o m u s n o C
0891
8791
9791
1891
9791
0891
0891
282
953
842
813
291
052
002
000.004.21
000.014.4
000.592.1
000.321.1
000.023
000.462
000.61
42
5.3 alebaT
PS oluaP oS ednarG
JR orienaJ ed oiR
AB rodavlaS
ergelA otroP
ES jacarA
PS sopmaC od odranreB.S
PS arieiaC
oalupoP
edad i C
.) 8991 (
ott eN ode ve zA e d od atp adA
.opaJ on aug ad omusnoc o e lanoicalupop ohnamat o ertne oaleR
la te
844
073
733
791
4.3 alebaT
000.000.1ed amicA
000.005 a 000.052
000.001 a 000.05
000.5 tA
)setnatibah( oalupoP
3.1
CONSUMO DOMSTICO
AUG AD SOMUSNOC
52
. )89 91(
la te
osu/l 08
osu/l 05
osu/l 21 a 8
nim/l 51 a 21
nim/l 6
l 05 a 93
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
7.3 alebaT
EDADITNAUQ
ME TI
)AID/BAH/L( EDADITNAUQ
6.3 alebaT
latoT
soicdrepsed e sadreP
sosu sortuO
sairtinas sealatsnI
som ed megaval e sohnaB
apuor ed megavaL
ahnizoc adibeB
ME TI
Dentro dos valores de consumo dirio por habitante esto contabilizadas as perdas e
desperdcios. Visando minimizar os desperdcios e buscando um produto diferencial,
as empresas fabricantes de produtos de uso sanitrio como torneiras, registros,
vlvulas de descarga, etc., sentem-se pressionadas pelo mercado, para cada vez mais
aumentar seus investimentos em pesquisas e novas tecnologias. Yassuda & Nogami
(1976) e Azevedo Netto et al (1998) mostram o consumo de gua por diferentes
formas de uso nas Tabelas 3.3 e 3.4.
RE BAS E RU C ORP
AUG AD SOMUSNOC
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
62
O volume de gua necessrio para a lavagem de pisos depende do tipo de piso; uso do
piso (finalidade da rea); material de revestimento; processo de lavagem; intervalo
entre as lavagens; equipamentos utilizados; tipos de produtos para lavagem, etc. Para
. a os s e p r o p a u g e d o m u s n o C
05
05
07
02
03
03
05
03
52
01
084
054
aicab
ragul
aossep
aossep
aossep
aossep
aossep
8.3 alebaT
socilbp soirtinaS
aicnnamrep
atruc ed siacol e sortaet ,sameniC
seralimis e setnaruatseR
aicnnamrep
agnol ed siacol e salocsE
laicremoc/ocilbp oicfidE
oirtircsE
lareg me sacirbF
) D /L (A GR ACSE D
AN O M USNO C
08
001
001
031
061
oirsivorp otnemajolA
letoH
oxiab ordaP
oidm ordaP
otla ordaP
aicndiseR
aossep
aossep
aossep
aossep
aossep
setnenamrep setnapucO.1
) D /L (AU G
E D O M USN OC E DADIN U
OIDRP
REB AS ER U CO RP
AUG AD SOMUSNOC
72
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
.)6 791 (
imagoN e adussaY ed odatpadA .aug ad lairtsudni e laicremoc osU
aid/oirrepo/l 07
aid/edepsh/l 021
oiefer /l 52
aid/aossep/l 05
E DADI TN AUQ
01.3 alebaT
OSU
CONSUMO NO COMRCIO E NA
INDSTRIA
.solucev ed megaval arap aug ed omusnoC
3.2
9.3 alebaT
. ox i a b
rop uo rotom od megaval riulcni mes ,roiretni e airatal ed megaval sanepA . b
. ate l p m oc
m e g a v al , a d az i ru s se r p a u g e d o t aj mo c os se c or p o dn az i l it u me g av a L . a
aLA NO ICNE VN O C
bLANOICAR
0001 a 003
003 a 051
052 a 021
05 a 02
OSSE CO RP
OSSEC ORP
SOLUCEV ED OPIT
uma mdia, pode-se estimar em torno de 2,0 l/m o consumo para uma poca geral.
No entanto, este volume pode ser reduzido, conforme o mtodo de lavagem, segundo
recomendao da Norma especfica sobre o uso racional de gua (ABNT, 2000). A
Tabela 3.6 apresenta consumo de gua para a lavagem de veculos (em litros/
veculo).
AUG AD SOMUSNOC
AUG AD SOMUSNOC
soda ta ln e so t udorP
AUG ED OMUSNOC
odatalne otudorp ed t/l 000.46
odatalne otudorp ed t/l 000.01
odatalne otudorp ed t/l 000.01
odatalne otudorp ed t/l 000.82
OT U DO RP
erfanipsE
ohliM
abarreteB
sograpsA
et i el ed so t udorP
otudorp ed t/l 002.1
ojieuq ed t/l 000.2
etiel ed l/l 0,2 a 8,1
odasnednoc etieL
ojieuQ
etieL
s ia teg ev soe l
ajevrec ed l/l 8 a 7
raca ed t/l 000.4
oel ed t/l 000.22
ajevreC
racA
soel
soruodataM
aditaba aebac/l 051
aditaba aebac/l 003
11.3 alebaT
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
82
AUG AD SOMUSNOC
ATILFER
.omusnoc o rizuder
ed edadilanif a moc ohlabart ed lacol e aicndiser
aus me aug ad osu od oazimito ed samrof sa erboS
SUGESTO DE LEITURA:
NBR 12211. Estudos de concepo de sistemas pblicos de abastecimento
de gua.
92
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
. o l - z i li t ue r u o o l -i z u d er e d m i f a o d a z i m it o r e s e d o p o m us n o c o j u c s o s u
e d o a c if i r e v a n r at l u se r e d o p e u q o , a u g e d o m u s n o c o m o c s a d a n o i c al e r
os )lairtsudni e laicremoc ,ocitsmod( sosu setnerefid moc salebaT
. a d i m u s n o c a u g e d e d a d i t n a u q a r e s
r oi a m , e d a d i c a m u e d se t n at i b a h e d o re m n o r o i a m ot n a u q , a je s u o , a u g
e d o m u s n o c o e e d a d i c a m u e d s et n a t i b a h e d or e m n o e rt n e o a le r et s i x E
. l i s ar B o d se i g er s a
e rt n e r a ir a v r o l a v e t s e o d ne d o p , a i d . b a h / l 0 0 2 e d s ar i e li s a r b o t n e m a e n a s
e d s a i h n a p m o c s a le p et n e m l a u t i b a h o d a t o d a o m u s n o c o e u q o d a c if i r e v i o F
03
-.3
-.2
-.1
PONTOS
DESTACAR
AUG AD SOMUSNOC
13
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
RESUMO
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
23
AUG AD SOMUSNOC
33
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
4.1
4.1.1
NO MUNDO
CAPTAO E USO DA
GUA DA CHUVA
AVUHC AD AUG AD OSU E OATPAC
Uma das referncias mais remotas que se tem com relao ao uso da gua da chuva,
se encontra em uma das inscries mais antigas do mundo, conhecida como Pedra
Maobita, que foi encontrada no Oriente mdio e datada de 850 a.C, nela o rei
Mescha dos Maobitas sugere que seja feita uma cisterna em cada casa para o
aproveitamento da gua da chuva (TOMAZ, 1998).
ATILFER
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
43
gua utiliza a gua pluvial das reas recentemente urbanizadas, que so coletadas em
bacias de conteno (FONG, 1996).
Na Indonsia, onde a gua para o abastecimento captada dos mananciais
subterrneos, a cidade de Yogykarta tornou obrigatria a infiltrao da chuva como
formas de manter a alimentao do aqfero (BELLA CALHA, 2002).
No Japo, o uso da chuva e a infiltrao tem sido estimuladas com a participao
ativa da populao, como forma de prevenir as enchentes urbanas e restaurar as
fontes de gua. Na cidade de Sumida, tanques subterrneos de coleta de chuva de
aproximadamente 10m so construdos em pontos estratgicos nas ruas. A gua
reservada usada pela comunidade para regar plantas e outros usos similares e na
emergncia podem servir no auxlio no combate de incndio e at mesmo para o
consumo (Hansen,1996). Tambm o estdio japons Tokyo Dome um dos projetos
arquitetnicos de aproveitamento de gua mais criativos do mundo. O teto do Tokyo
Dome, feito de plstico ultra-resistente e pode ser inflado ou desinflado a qualquer
momento. A cobertura funciona como uma lona gigante para colher as chuvas. A
gua que captada ali vai para um tanque no subsolo, onde tratada e distribuda
para o sistema de combate a incndio do prdio. Um tero da gua empregada no
Tokyo Dome durante o ano inteiro chega do cu, de graa (ANGELO et l, 2000).
3
Na Amrica do Sul, na regio dos Andes onde a chuva rara, a umidade relativa do
ar muito alta, foi encontrada uma alternativa para se aproveitar desta situao.
Uma tela de 3600m esticado no alto dos montes para recolher a gua do ar,
podendo-se coletar at 11m de gua por dia (Hansen,1996).
2
53
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
um com gua potvel e outro com gua da chuva que alimenta os banheiros e serve
de lavao (Bella Calha, 2002).
Em Formosa, um exemplo do aproveitamento da gua da chuva em um Jardim
Zoolgico. Os visitantes so apresentados com diferentes dispositivos para o
aproveitamento da gua da chuva. Alm disso, esta gua usada nos prdio da
administrao, bem como no tratamento dos animais (Bella Calha, 2002).
Os jogos olmpicos de vero 2000 em Sidney, na Austrlia, teve a participao do
Greenpeace para planejar a alimentao dos banheiros do alojamento dos atletas
com gua da chuva, bem como os 1500 banheiros do Estdio Olmpico Austrlia
(Bella Calha, 2002).
Na Inglaterra, em Londres, no Millenium Dome, a companhia de gua Thames
Water, que hoje j aproveita 55% das precipitaes, testa vrias formas de
reaproveitamento de guas, entre elas a da gua da chuva. A construo de uma
cobertura de fibra de vidro, ancorada em 12 torres de ao de 100 m de altura, com 320
m de dimetro, altura de 50 m e uma rea de 100 mil m , permite a captao de um
volume de gua que contribui com 20% para o consumo dirio de 500 m dos
banheiros (Bella Calha, 2002).
2
4.1.2
NO BRASIL
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
63
4 .4
arugiF
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
5 .4
arugiF
RE BAS E R UC ORP
.avuhc ad aug
ed otnematievorpa ed sosac metsixe edadic aus me eS
Em Florianpolis foi realizado um estudo por Maestri (2003) em que ele identificou,
visitou e entrevistou os responsveis por algumas propriedades (residncias e uma
empresa de Floricultura) que j utilizam a gua da chuva. Em dezembro de 2002 foi
realizada visita para o conhecimento do sistema em uma residncia localizada no
bairro Santo Antonio de Lisboa. Em resposta ao questionrio elaborado, o
proprietrio afirmou que resolveu aproveitar a gua da chuva, objetivando reduzir os
gastos com gua, na busca da auto-sustentabilidade, alm de contribuir para
preservao do meio ambiente. O sistema beneficia cinco pessoas, alm de animais
domsticos. A gua da chuva que coletada do telhado da casa destinada para
lavao de carros e caladas, irrigao de hortas e jardim, consumo e lavao de
animais e abastecimento de uma pequena lagoa. O abastecimento para partes
internas da residncia no foi vivel pelo envolvimento de muita mo de obra e altos
custos, j que a residncia j era abastecida pela rede publica. O sistema funciona por
bombeamento, atravs de um conjunto motobomba localizado na sada da cisterna
que possui um volume de 10.000 litros. O sistema foi implantado em julho de 2001 e
teve um custo para sua implantao de cerca de R$6.000,00. O proprietrio se
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
83
93
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
7 .4
6 .4
arugiF
arugiF
mostrou muito satisfeito com o resultado obtido e aconselha sua utilizao para
novas construes. Este, estima uma economia mensal mdia de 50% na taxa de
gua. As Figuras 4.3, 4.4, 4.5 e 4.6 apresentam alguns aspectos do sistema.
AVUHC AD AUG AD OSU E OATPAC
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
04
9 .4
arugiF
arugiF
potvel, sendo que a maior parte da gua utilizada para atividades que no
necessitam de gua potvel. O sistema consiste na captao da gua em apenas um
lado da cobertura da quadra de tnis que tambm pertence Primavera. A gua
conduzida por meio de calhas, condutores verticais e horizontais at passar por um
filtro para remoo de folhas e materiais grosseiros, seguindo para um conjunto de
trs cisternas individuais que no todo resultam em um volume de 60.000 litros de
reserva. A gua que sai da cisterna passa ainda por um filtro de areia, recebe uma
aplicao de cloro para desinfeco e enfim bombeada para um reservatrio elevado
que far a distribuio. A gua usada nas dependncias internas da propriedade,
mais especificamente nos sanitrios e no lavatrio dos banheiros. Tambm usada
para a rega das flores das estufas, do jardim externo e na lavagem de pisos. Em
relao aos benefcios a proprietria afirmou que esta satisfeita com resultados
obtidos, pois vem tendo uma economia muito grande. Ver Figuras 4.7, 4.8 e 4.9.
01 .4
arugiF
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
24
O tratamento dado gua pode ser variado, dependendo do uso que se queira dar a
esta. Quanto mais nobre o uso, maior o nvel de tratamento deve ser aplicado gua.
4.2
arugiF
11 .4
arugiF
21 .4
34
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
AV UH C ED AT ELOC ED AER
31.4 alebaT
D
C
B
A
O A CIF I R U P
ED UARG
A qualidade da gua da chuva tambm pode variar de acordo com o local onde feita
a coleta. Para isso, o mesmo grupo apresentou quatro tipos (Tabela 4.2).
.)5991( spordniaR
puorG :etnoF seacilpa setnerefid arap aug ed sedadilauq setnerefiD
.etnemateridni uo aterid adimusnoc
res aug a arap ,ocefniseD
.aug a moc onamuh oproc od otatnoc
levssop o odived ,ocinigih otnematarT
osu ed seidnoc
me oiubirtsid e megacotse ed
otnemapiuqe o retnam arap sodadiuC
otnematart muhneN
OIRSSECEN OTNEMATART
21.4 alebaT
.sotnemila
ed oraperp on e onamuh
omusnoc ,ohnab/anicsiP
.sorrac ed oaval
e sapuor ed oaval ,soriehnab
ed sagracsed ,saogal e setnoF
ra ed otnemanoicidnoC
oidncni ed oneverP
snidraj ed oagirrI
rea de captao;
sistema de filtragem; e
tanque de armazenamento.
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
44
A regio do Brasil que vai do Estado do Esprito Santo at o Rio Grande do Sul tem
potencial para chuvas cidas, que so aquelas cujo pH menor que 5,6. Por este
motivo s devem ser utilizadas para fins no potveis, principalmente em regies
industriais, onde ocorre grande poluio atmosfrica (Tomaz, 1998).
No aproveitamento da gua da chuva na maioria das vezes a rea de captao o
prprio telhado. Por ser o telhado uma rea livre, a ele tm acesso pequenos animais
como pombos e urubus, cujas patas e fezes podem estar contaminadas, isto sem falar
na poeira depositada pelo vento. Portanto nos primeiro instantes da chuva, esta
primeira gua estar lavando e limpando os telhados, carreando toda sujeira que ali
estiver. Para evitar possvel contaminao recomenda-se que a gua de lavagem dos
telhados, ou seja, que a primeira gua seja desprezada e jogada fora (Dacach, 1979).
Para se descartar esta gua indesejada existem vrias formas, desde as mais simples
at outras mais sofisticadas. A Figura 4.10 apresenta um sistema para o descarte da
primeira gua da chuva (PALUDO, 2002).
31 .4
arugiF
Segundo Dacach (1979), a gua da chuva apresenta dentre todas as outras fontes de
gua, o menor teor de substncias estranhas, em mdia, 10 mg/l. A gua do mar, por
exemplo, apresenta em mdia um teor 3500 vezes maior.
Do ponto de vista bacteriolgico tambm a gua da chuva a que apresenta menor
perigo sade humana podendo, assim, ser utilizada para qualquer fim domstico,
inclusive para beber. Exemplos de como o descarte da primeira gua da chuva pode
ser visto nas Figuras 4.11, 4.12 e 4.13.
54
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
. )97 91 ,hcac a D (
ocitmotua ovitisopsid moc avuhc ad aug ariemirp ad etracseD
41 .4
arugiF
Ainda no Brasil, poucos estudos sobre a qualidade desta gua tm sido feitos. Um dos
estudos realizados em Florianpolis foi feito no perodo de maio de 1991 a janeiro de
1992, por LISBOA et al.(1992).
Eles verificaram que 43,48% das chuvas do perodo foram classificadas como cidas
(pH<5,6), e cerca de 26,09% foram classificadas como bem cidas (pH<5,0).
No mesmo trabalho, os nveis de cloretos chegaram a valores prximos de 40 mg/l,
explicado pela proximidade com o mar, mesmo assim este valor ficou bem abaixo do
limite de potabilidade para cloretos que de 250 mg/l.
Tambm os teores de sulfato que na mdia ficaram com valores de 9,0 mg/l,
extrapolaram em trs vezes o valor mximo esperado para uma regio no
industrializada que o caso de Florianpolis, ainda assim este valor ficou bem
abaixo do limite de potabilidade para sulfatos que de 250mg/l. A explicao para
este resultado deve-se a importao da poluio do ar de regies mais prximas.
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
64
74
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
.)9791 ,hcacaD(
avuhc ad aug ariemirp ad etracsed arap ocitmotua ovitisopsiD
61 .4
51 .4
arugiF
arugiF
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
84
. . . o i n u a d oi n m od ed s o c ir d h s o sr u c er ed
osu olep anarboc a ,acifrgordiH aicaB ed stimoC so moc oalucitra me ,ratnemelpmi-IIIV
. .. o i n u ad o i n m o d e d a u g
ed soproc me socirdh sosrucer ed osu ed otierid o ,oazirotua ed oidmretni rop ragrotuo -VI
- 4 . t r A
I I O L U T P A C
. s os r u c e r ed s e t n o f
s a u s e a v i ta r t s i n im da a r u t u r ts e a u s , o a u t a a u s a a ra p sa r g er od n e c e l eb a t s e , s o c i rd H s os r u ce R
ed otnemaicnereG ed lanoicaN ametsiS od etnargetni ,socirdH sosruceR ed lanoicaN acitloP
ad o a t n e m elp m i e d la r e d e f e da d i t n e , A N A s a ug ed l a n o i c a N a i c n g A a a i r c i e L a t s E - 1 . t r A
I O L U T P A C
s a ug ed l a n o i c a N a i c n g A A N A
. 00 02 E D O HL U J E D 71 E D ,4 899 N i eL
No Brasil a necessidade de se tomar medidas que visem proteger e preservar os
recursos hdricos, aliado a uma maior conscientizao por parte dos nossos
governantes na questo da preservao do meio ambiente, fez com que alguns
municpios do nosso pas criassem e aprovassem leis, com o objetivo de
regulamentar, de alguma forma, questes importantes referentes ao meio ambiente,
como a porcentagem de rea impermeabilizada mxima de uma propriedade, a
obrigatoriedade do armazenamento da gua da chuva, a cobrana pela disposio da
gua da chuva em galerias pluviais pblicas, etc. Porm, a mais promissora e eficaz
medida que est para acontecer, a cobrana pelo uso da gua, nas cidades onde
tenham comits formados.
4.3
.acirfsomta
edadilauq a erbos sodad metsixe oipcinum ues me eS
RE BAS E R UC ORP
94
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
:s o da n oi ca l er ri u g e s a s o r t e m r ap e mr o f n o c , a rb o a d o t n e ma i c n e c il o n u o s e t n e t si x e s od a c i f id e
, s o n ab r u s e t o l m e o n e t e d e d s o ir ta v r e s e r e d o u r t s n o c a a i r t ag i rb o r e S 1 02 . tr A
.. . .. o i r t i n a s o s av ed ag r a cs e d , s n id r a j e d a g er a r ap
a da z il i t u e r .. . .. . r e cs e r c a e ad a z il i t u e r ed z e v m e a da z i li t u : 00 2 . t r A o n r a t n e c s e r c a e r a r e tl A
.l ai r t s u d n i a u g o m o c a da z il i t u u o s oi e s sa p e d m e ga v al , s n id r a j r ag e r a r ap a da zi li t u er
r e s r ed o p , o n e t er u o o n e t ed e d o i r t av r es e r o n ad i t n o c a v u h c a d a ug A 0 02 . tr A
. s i ev t o p o n s o s u a r ap
a u g a t s ed o t n em a t i ev or pa o ra ti li b is s o p e s e ad n u ni r i n ev e rp . .. : 0 91 . tr A o n r a t n e c s e r ca A
. s e ad n u n i r i n e v er p a r ap o n e t e r u o o n e t e d e d o i r t av r e s er ed
o u r ts n o c a a r ap ar i e c n a n i f e a c i n c t e da di li ba i v e d od u t s e ra t n es e rp a o r e v ed , e d ad il ap i c i n u M
a l ep s o da v o rp a m e r es a ) e ra t c e h m u ( a h1 a r o i r ep u s a e r m o c , s a na br u sa e r m e s o t n em al e c r ap
uo sotnemaetol ,siairtsudni e siaicremoc saer ,sianoicatibah sotnujnoc so sodoT 091 .trA
s a u g sa d o t n em a o c s e o D II X O L U T P AC
. 0 0 0 2 E D O R B M E VO N E D 9 0 E D 7 1 6 5 N I E L
P S s o hl u r a u G : o ip c i n u M
. e da di li b ae m r ep ar ap s o r t em ra p s o
m e n ,a da z il i ba e m r ep mi a er ed od a c i f i n gi s o , o t x e t u e s o n , o r al c a xi e d o n i e L a t s E : o av r es b O
.s i e v t op o n s ed ad i la n i f a r ap a d a zi li t u r e s a ra p oi r t av r e s er o r t u o a r ap
a di z ud n o c r e s u o a v u h c e d ar o h a m u s pa m e ga n er d ed a c i lb p ed e r a n ad a j e ps e d r es od n e d op
,olos on es-rartlifni etnemlaicnereferp reved oirtav reser olep aditnoc aug A - 2 - 2 .trA
. 29 91 ed o h n u j
e d 62 ed ,8 22 . 11 i e L a n s o ts i v er p o a zi r al u g e R o t uA u o o s u l c n o C ed od a c i f i t r eC od o n e tb o
a ra p o i d n o c o m o c s ia i v ul p s a u g s ad o al u m u c a a r ap s o ir ta v r es e r s od a t u c e x e r e s o r e v ed
m 00 5 a r oi r ep u s a da z il i ba e m r ep mi a e r ma h n e t e u q , o n u o s o da ci f i d e s e t ol s o N - 1. tr A
. m0 05 a r oi r e p u s ad a z il ib a em r e pm i a e r ma h n e t e u q , o n u o s od a c i f id e ,s e t ol s o n s o t n e m iv ap
e sarutreboc rop sadateloc saug arap oirtav reser ed oucexe a oirtagirbO anroT :otejbO
.2002 ED ORIENAJ ED 40 ,672.31 N IEL
PS oluaP oS :oipcinuM
. o t n em a t i ev o r pa u e s o ar ap av i t a n r e tl a e t na tr o p mi a m u
a n r o t es a l e , a ti u ta r g o t n a t r op , o s u u es oa o t n a u q s e i r t s e r i u s s op o n e u q a u g ed e t n o f a m u
adnia avuhc a omoc otnatroP .osu ed samrof setnerefid saus san aug ad osu olep anarboc a
a i c n qe s n o c r o p e ,i e L a t s ed s e a t n e m al u g e r s a sa d a ci lp a ma j e s s ia m z ev a da c e u q ai c n d n e t
a , o t n em a i c n e r eg ed s t i m o C ed o a m r o f a d r o ia m z e v a da c o t n e m i c se r c o m o C : o av r es b O
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
05
. o t s a g e t s e s i am e t iv e e s e u q e t n ei n e v n o c , a ss e v ar t a s ap o ss o n e u q a ri e c na n i f o a u ti s
li c fi d a a da d s i o p , o n u o s a t s e od n a t i ev o r pa , ed ad e i rp o r p a u s ad s ad n iv d a s a u g s a d a u q ed a
e a vi ta n r e t la o a n i t s ed a m u d o i r u s u o e u q m o c e t n e ma t e r id n i z a f i e L a t s E : o a v r es b O
.a n ab r u m eg a n e rd
e d a m e t si s oa sa d a n al , l ev m i o v i t c ep s e r u es ed sa d n iv da sa ug s ad a c ir t m u l ov o i ub ir t n o c
a od n u g e s , o ir u s u a da c e r t n e e t n e ml a n o i c r op o rp o di di v id r e s m e ga n e r d o r c a m e o r ci m
e d sa m e t si s s o d o n e t u n am e o ar e p o ed s o i v r e s ed o a t s e rp ad e t n e r r o c e d o t s u c O - 4 . t r A
. o ip c i n u M o n s e t n e t si xe m eg a n e rd o r c am e o r c i m e d s am e ts i s s o d o n e t u na m e o a r ep o
ad s e t ne r r o c e d , s ia i v ul p s a u g e d m e g a n er d ed s o c il b p s o i v r e s s od , o ir u s u ol e p , o a z il i t u
e d ed a di li bi s s o p a d u o a vi t e f e o a zi li t u a d o z ar m e ad i v ed m e ga n er d ed a x a t A - 2 . t r A
. o ad a c e r ra e o t n e ma na l , ol u cl c e d e s ab ,a i c n di c ni ed e s e t p i h
a u s e rb o s od n o p si d , si ai v u lp s a u g ed m e ga n er d e d a xa t a al u g e r e i u t i t s n i i el a ts E - 1 . t r A
.79 91 E D O R B M E Z E D E D 3 2 E D , 60 67 N I EL
Municpio: Santo Andr SP
m/l 6
0053
0052
0051
0001
005
) S O RTI L ( O N ET E R
ED EMULOV
00,006>
IV
00,006
00,005
00,003
00,052
00,521
)2 M(
ETOL E D A E R
V
VI
III
II
I
O SA C
REBAS E R UC ORP
4.4
VANTAGENS E DESVANTAGENS
4.4.1
INFILTRAO SUBTERRNEA
4.4.2
CONTROLE DE CHEIAS
15
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
tambm as leis que tornam obrigatrio a captao e reteno das chuvas para
posterior lanamento nas galerias pluviais. Mas claro que criar leis de nada
adiantar se no houver uma fiscalizao, uma cobrana populao para que estas
leis sejam cumpridas. E, em conjunto, trabalhar cada vez mais na conscientizao
desta populao, para que esta venha a se sentir cada vez mais responsvel pelo bem
comum.
4.4.3
LAZER
4.4.4
COMBATE A INCNDIO
4.4.5
Tanto nas residncias quanto nas indstrias, a gua da chuva pode vir a substituir a
gua potvel, de forma a gerar um menor gasto com a cobrana pelo uso desta gua,
sendo que, para a utilizao da gua da chuva, ainda no se encontrou uma forma
para se cobrar. Nas residncias a gua da chuva pode abastecer os vasos sanitrios,
descargas, mquinas de lavar loua e roupa, rega de jardim, lavao de carro e
calada, etc. Da mesma forma nas indstrias a gua da chuva pode ser aproveitada
para usos no potveis. As Figuras 4.14 e 4.15 apresentam sistemas de
aproveitamento da gua da chuva em uma residncia. Outros exemplos para diversos
fins podem ser vistos nas Figuras 4.16, 4.17, 4.18, 4.19.
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
25
35
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
81 .4
71 .4
arugiF
arugiF
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
.) 200 2 ,ahl aC
alleB( aicndiser amun avuhc aug ad otnematievorpa ed ametsiS
02 .4
91 .4
45
arugiF
arugiF
55
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
12 .4
22 .4
arugiF
arugiF
SNEGATNAVSED
.laicini
otsuc otla ret edop
adagerpme aigoloncet
ad odnednepeD
.acirtle aigrene moc
otsag o ratnemua edoP
.atneserpa oN
.atneserpa oN
SNEGATNAV
.otogse e aug moc
lasnem otsag od oudeR
.setnehcne e sotnemagala
macovorp euq sadarruxne
ed onetnoc an iubirtnoC
.siaicifrepus siaicnanam
sod etnemlapicnirp ,socirdh
sosrucer sod oavreserP
..cte ,siatneibma
sogr ,edadeicos a
etnarep megami ad arohleM
.setneinevnocni sues e augd
atlaf on ad azetrec alep adiv
ed edadilauq ad aitnaraG
.laicini otnemitsevni
od onroter spa ,lasnem
railimaf adner ad otnemuA
ac im nocE
laic oS
et ne ibm A
o ie M
41.4 alebaT
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
65
REBAS E R UC ORP
4.5
ESTUDOS DE CASO
4.5.1
32 .4
arugiF
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
- rea integrada.
- Apartamentos abastecidos com gua pluvial: 87.
- rea irrigada: 1100m .
2
- Dados do projeto.
- Incio do projeto: 03/2000.
- Capacidade de armazenamento: 180 m (3% = 15mm).
3
4.5.2
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
85
A gua armazenada na cisterna usada no perodo mais crtico do ano que vai de
Junho a Dezembro. Neste perodo eles molham as plantas frutferas: acerola, caju,
manga, goiaba, tangerina, pinha, coronha, graviola, mamo, limo e moringa. Dona
Valdina coloca junto ao tronco das plantas frutferas uma lata vazia de 1 litro
enterrada at a superfcie do solo, com a boca e o fundo abertos. neste local que ela
coloca a gua para rega das plantas frutferas. Essa tcnica garante a infiltrao da
gua no solo aos poucos e a absoro de nutrientes diretamente pelas razes das
plantas, evitando uma maior evaporao da gua e da eroso do solo, uma vez que a
gua no jogada sobre o solo. Desta forma a Sra. Valdina tem salvado suas rvores
frutferas. Agradecidas, as plantas oferecem s abelhas o nctar de suas flores,
garantindo a polinizao e retribuem com bastantes frutos, que so colhidos pelas
crianas e adultos para o consumo da famlia da Sra. Valdina dos Santos.
A Sra. Maria Barrence mora no Sitio Baio, cerca de 40Km da sede do municpio de
Pilo Arcado, que fica a 790 km de Salvador. Eles vivem no sitio buscando a garantia
95
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
06
4.5.3
16
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
42 .4
arugiF
O programa "121" deve seu nome ao fato que o programa se constitu de trs partes
diferentes:
-
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
26
construo dos tanques de gua, enquanto as famlias entravam com a areia e a mode-obra.
52 .4
arugiF
36
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
62 .4
arugiF
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
46
ATILFER
.oipcinum
ues me sodacilpa res oredop amica sodatic sosac so eS
SUGESTO DE LEITURA
CAMPOS, M. A. S.; HERNANDES, A. T.; AMORIN, S. V. de. Anlise de
custo da implantao de um sistema de aproveitamento de gua pluvial
para uma residncia unifamiliar na cidade de Ribeiro Preto. In: 4
Simpsio Brasileiro de Captao e Manejo de gua de Chuva: uma Proposta
Sustentvel para o Combate Fome e para a Melhoria da Qualidade de Vida,
Juazeiro, BA, 09 a 11 julho de 2003. Disponvel em:
f
dp.A 02 % otn ematie v orpA 02 %ame tsi S0 2 % oacat nalpm I 0 2% ot suC 0 2 %esil anA 0 2% 3 0 02
-800/sohlabart/oisopmis4/rb.moc.gi.gph.avuhcedauga.www//:ptth
. Acesso em 04/02/2004.
56
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
. a n i h C , us n a G m e a l o c r g a o u d o r p
a n e o ci t s m o d o s u a r a p a v u h c a d a u g e d o a z i l it u a d or t u o e a i h a B
a d o tr e s o n o c i g l o c e o r g a o s u ar a p a v u h c a d a u g e d o a z il i t u e d o te j o r p
m u , a h n a m e l A a n l a i c n e d i se r o i n m o d n o c m u :s o l p m e x e s r t s o d a t i c m ar o F
. a c i rt l e
a i g r e n e e d ot s a g o n ot n e m u a o e l a i c i n i ot s u c o t l a o o m o c s ne g at n a v s e d
s a m u g l a r e rr o c o m e d o p o d a z i l it u r e s a a m et s i s o d o d n e d n e p e D
. o t o g se e a u g e d l a s n e m
o ts a g o o d n i z u d e r , l a ir t s u d n i e o c it s m o d o m u s n o c ar a p e s o i d n c n i e d
e t a b m o c ar a p a u g e d ot n e mi r p u s e d s oi r t a v r e se r me o a z i l i b i n o p s i d - . c
; o a l u p o p a d a d i v e d e d a d i l a u q a o d n a t ne m u a
, se z i r a f a h c ,s i a i ci f i tr a s a o g a l , s a c i l b p s a n i c s i p m e o a z i l it u - . b
;saie hc
e d e l o r t n o c o n , o l o s o d a r u t a re pm e t a d o a z i r a l u g e r a n , s oi r s o d s e z a v
e d o a z i r a l u ge r a n , s oe n rr et b u s s or e f q a e d a g r a ce r a n o i u b i rt n o c - . a
: a v u h c a d a u g e d ot n e m a ti e v or p a o d s n e g at n a v s a m u g l A
. a v u h c a d a u g a d o t n e m a ti e v or p a e d s ot e j or p e d o a z i l ae r a r a t ne i r o ar a p
e t n e m a ci f i c e p s e s i a m ,s o ci r d h s o sr u c e r s o r a v r es e r p e re ge t or p a r a p s a d a ir c
s i a p i c i n u m e s i a u d a t se ,s i a r e d ef s a m r o n e s e a ls i g e l s am u g l a m et s i x E
. a l - t e l o c ar a p a d a z i l it u ae r e s a ci g l or o et e m s e i d n o c
, o a te ge v e d o n u o a n e s er p , l a c o l r a o d e d a d i l a u q o d i ve d l e v i r a v
m b m a t e d a di l a u q A . o c e f ni s e d a u s a d o a zi l a e r a a i r s se c e n , s a ni c s i p
m e s o m a z il i t u o d n a u q , o t ne m a t a rt e d o a zi l a e r a o ir s s e c e n o n , s n i d r a j
e d o a g i rr i ar a p a u g a s o m a z il i t u o d n a u q , o l p m e x e r o p , o n it s e d le v s s o p
u e s e a v u h c a d a u g e d e d a d i l a u q a e r b o s s e a t ne i r o s a m u g l a m et s i x E
.s o ci r d h s o s r u c er s o d o a v re s er p o a l er m e l at n ei bm a a i c n i c s n o c
a d o t n e m u a e o t ne m i ce t s a b a e d se s i r c s a s et n e q e rf s i a m z e v a d a c
o s e u q m e o t n e m o m o d r i tr a p a a d a m o te r o d n e s m e v a c i t r p a t s E . a u g
e d ot n e m i c et s a b a e d s e d er s o ss e c a m ar e v it s a o s se p s a e u q me o t n e m o m
o n a d a gr et s o p i o f e u q a g i t n a a c i t r p a m u e d a t ar t e s e u q o d a v re s b o i o F
. s o e n rr e t b us e s i a i c i fr e p u s
s i a i c n a n a m s o d o a vr e s er p e d am r o f o m o c o t n a u q , o s r u c er et s e d z e s s a c s e
e d s i a c o l m e s a c i s b s e d a d i s se ce n s a r i r p u s ar a p ot n at , s i a c o l s o d a ir a v s i a m
s o n a v u h c a d a u g a d o a z i l it u a l p m a a r a v re s b o s o me d u p o l u t p a c e t se N
66
-.7
-.6
-.5
-.4
-.3
-.2
-.1
PONTOS
DESTACAR
76
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
RESUMO
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
86
96
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
Uma vez que a escassez de gua potvel est tornando-se um obstculo para o futuro
da humanidade, a utilizao dos oceanos pode ser uma soluo para suprir
Este texto foi baseado no trabalho realizado por RIOS (2003).
ed
5.1
ocirtsih
e v er b
.o azinilas se d
mu raarT
CAPTAO E USO DE
G U A S S A LG AD A S
SADAGLAS SAUG ED OSU E OATPAC
72 .5
arugiF
5.2
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
07
17
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
.sadaglas
saug ed oazinilassed ed socirtsih sosac sortuO
RE BAS E R UC ORP
5.3
PROCESSOS DE DESSALINIZAO
5.3.1
PROCESSOS SECUNDRIOS
OTNEMALEGNO
5.3.1.1
Atravs da transferncia de calor ocorre a mudana de fase, sendo que a gua forma
cristais de gelo e os sais ficam concentrados na soluo na poro prxima as paredes.
Ento se realiza o enxge para que sejam removidos os sais e os cristais so
fundidos para obteno de gua doce.
D
5.3.1.2
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
27
5.3.1.3
5.3.1.4
5.3.2
PROCESSOS PRINCIPAIS
SOCIMRT SOSSECOR
5.3.2.1
SANARBME
5.3.2.2
37
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
ESILIDORTEL
5.3.2.3
ASREVNI ESOMS
5.3.2.4
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
47
92 .5
arugiF
arugiF
57
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
03 .5
arugiF
Atualmente, em escala mundial, este subprocesso j responde por cerca de 34% dos
cerca de 15 milhes de metros cbicos de gua que so dessalinizados por dia (Cravo
& Cardoso, 1996a). A demanda de energia de um equipamento de mdio porte de 2
a 4 KWh/m de gua potvel obtida.
3
saus
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
67
5.4
Este texto foi elaborado com base no trabalho de THOMAS and CUCCINELLO
(1998).
A dessalinizao por osmose inversa ou destilao possui alto potencial de impactos
no meio ambiente devido s descargas de componentes qumicos usados nos
processos de dessalinizao.
Os produtos qumicos juntamente com a gua descartada resultantes destes
processos devem ser tratados antes de serem lanados em qualquer corpo hdrico.
Osmose reversa e destilao so processos caros. As membranas usadas no processo
de osmose reversa tem uma vida til muito curta e o custo para substitu-las pode
chegar a metade do custo total da dessalinizao. Por isso, sugerida que a osmose
reversa seja usada primeiramente com guas com menos concentrao de sais, isto
aumentaria a vida til da membrana. O processo de destilao consome mais energia
do que o processo de osmose reversa e conseguinte possui operao mais cara. O
elevado custo de ambos os processos pode ser atenuado atravs do emprego da
energia solar ou utilizando processos de co-gerao. Co-gerao so processos nos
quais os produtos descartados de um sistema so usados como fonte de energia em
outros processos.
.edadissecen laer
aus e oazinilassed alep sodasuac sotcapmi so erboS
ATILFER
5.5
CUSTOS
Para Cravo (1997) a obteno de gua tratada a partir de um manancial hdrico com
elevado teor salino possui um custo embutido, que deve ser contabilizado, sem que
se perca a dimenso social da ao. Do ponto de vista econmico, considerando-se
que:
77
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
%5
%51
%2
%3
%7
%56
%3
.acirdh
oalucniv moc saneod ed secidn sod oaretla :edaS
.otiejer od oisopsid
e oulove ,soirtavreser ,rodazinilassed od ohnepmesed
,oarepucer ed axat ad oairav ,aturb aug
ad edadilauq an oairav :oazinilasseD ed ametsiS
.saep e soraper ,socimuq
sotudorp ,soirtavreser ,sanarbmem ,sortlif :lairetaM
.socinct ed oaticapac :sonamuh sosruceR
.aid/sortil/etnatibah :omusnoc
od oluclc - osu ed oazimito :airtinumoC oaziliboM
.siaicos sogracne
e soirlas ,otiejer ,socimuq sotudorp ,aigrene :sotsuC
.serodarepo ed otnemaniert e oeles :sonamuh sosruceR
.oiubirtsid ed ametsis e rodazinilassed :megatnoM
.zirafahc
e otiejer ed megarrab ,soirtavreser ,otnemapiuqe o
arap ogirba ,osseca ed aiv ,aigrene ed ahnil :ourtsnoC
.socinct ed otnemacolsed :sonamuh sosruceR
.sortlif e socimuq sotudorp ,soirsseca
,sealubut ,soirtavreser ,rodazinilassed :lairetaM
.sanarbmem
ed oeles e otnemapiuqe :otnemanoisnemiD
.reilegnaL e SDI ,acigloib ,acimuq-ocisf :sesilnA
.aug ed sartsoma
ed ateloc ,oarolpxe ed emiger ,ozav ed oidem
,acigloegordih oaziretcarac ,oazilacol ,opit :)s(ooP
.soriecrap sod oacifitnedi ,aigrene ed edadilibinopsid
,adnamed aturb aug ed etnof :siareG sodaD
.acinct epiuqe ed otnemacolsed :sonamuh sosruceR
SE A /O D E TN OC
87
51.5 alebaT
oailavA
e otnemarotinoM
oarepO
oiubirtsiD
onetunaM
oalatsnI
otnemanoisnemiD
e otnemajenalP
oisiuqA
SAPATE
Dentre os itens desta avaliao, merecem destaque outros itens, Tabela 5.1:
-
os terrenos so pblicos;
5.6
97
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
08
18
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
que est sendo desenvolvido pelo Laboratrio : "Aumento da Vida til de Sistemas
de Dessalinizao no Campo: Anlise, Manuteno e Monitorao Remota".
Segundo o coordenador, com o acompanhamento peridico destes sistemas foi
possvel detectar os principais problemas tcnicos que afetam de forma direta o
processo de dessalinizao, a ponto de causar a paralisao da produo de gua
doce. "Estes problemas so os parmetros de maior destaque e relevncia, os quais
levaram elaborao deste projeto; dentre eles pode-se citar o pr-tratamento da
gua bruta, manuteno preventiva, monitoramento adequado e a falta de pessoal
qualificado", diz Kepler.
Para ele, "considerando que atualmente contamos com um acervo considervel de
informaes, em termos de anlises, projetos, etc., de todos os sistemas do Programa
de Dessalinizao, salutar que seja desenvolvido um trabalho que vise estudar os
pr-tratamentos das guas, definir os projetos dos dessalinizadores para diferentes
tipos de membranas, e em paralelo seja desenvolvido um sistema de baixo custo para
monitorao de dessalinizadores capaz de gerar informaes em tempo real do
comportamento das variveis de medidas do dessalinizador".
A inteno que de posse dessas informaes, o Laboratrio possa criar um banco de
dados dos sistemas de dessalinizao, desenvolver um programa seguro de
manuteno com o objetivo de ampliar a vida til dos equipamentos e
conseqentemente reduzir o custo da gua dessalinizada.
"Estima-se que cada sistema de monitorao fique na ordem de R$400,00 a R$800,00,
o qual corresponde cerca de 4% do valor de um dessalinizador. Esse sistema
beneficiar a vida til dos elementos de membranas, as quais esto custando, a preo
de mercado, na faixa de R$1.600,00 a R$1.800,00", explica Kepler.
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
28
38
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
. ai gr e n e s o n e m o d n i g i xe , s et n e i c i fe s i a m z e v
a d a c o t s e o a z i n i l a s se d e d s o s s e c or p , ai g o l o n c et a d s o n a v a s o d s v a rt A
. s o d a zi l a e r re s me v e d e d a d i li b ai v a r a p
s o ts u c e d s o t ne m a t n a v el , o t n at r o p , o r a c o s se c o r p m u o a z i n i l a s se d A
. l i s ar B
o n o d i d n u f i d s i a m o a sr e v n i e s o m s o r o p o a z i ni l a s s e d e d o s s e c or p O
. a s re v n i e s o m s o - . d
e es i l i d or t el e - . c
, s a n ar b me m - . b
,s o c i m r t s o s se c or p - . a
: e s - me t s i a p i c n i r p s o d o p ur g o N
. a c i n i a c or t e d a n i s er - . d
e r a l o s a i gr e ne r o p o a r o p a v e - . c
, s a n a r b m e m r o p o a l i ts e d - . b
, ot n e m a le g n o c - . a
: e s - m e t s o ir d n u c e s s o d o p ur g o N
. s o i r d n u c e s e s i a p i c n i r p m e e s - m e di v i d o a z i ni l a s s e d e d s o s s e c or p s O
. a n a m u h o a t n e d e s se d a r a p o s u o o d ni u l c n i
, s e d a d i l a n i f s a s r e vi d a r a p a d a s u r e s o d n e d o p , e c o d a u g m e a d a g l a s
a u g r a mr o fs n a rt e d o ss e c o r p o o m o c a d i n i f e d r es e d o p o a z i ni l a s s e d A
-. 7
-. 6
-. 5
-. 4
-. 3
-. 2
-. 1
PONTOS
DESTACAR
SADAGLAS SAUG ED OSU E OATPAC
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
48
58
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
RESUMO
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
68
78
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
6.1
CONCEITO DE RESO
.setneulfe
ed oser ed otnemanoisnemid ed olpmexe mu rartsoM
.oser ed saug sa arap edadilauq ed serdap ratneserpA
.oser ed sopit so racifilpmexe e racifissalC
.oser ed otiecnoc o rinifeD
SOVITEJBO
RE U S O D E G U A S
SAU G ED OSU ER
S AUG E D O SUER
RE BAS E R UC ORP
.socitsmod e siairtsudni
serotes sosrevid siam son oser ed sopit ed solpmexE
6.2
6.2.1
RESO AGRCOLA
O setor agrcola consome 70% do consumo total no de gua no Brasil. Este fato
acarreta que as atividades agrcolas devem receber tratamento prioritrio em relao
ao reso.
Os efluentes tratados podem ser utilizados em:
- culturas de alimentos no processados comercialmente (irrigao superficial de
qualquer cultura alimentcia, incluindo aquelas consumidas cruas);
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
88
SAU G ED OSU ER
6.2.2
RESO URBANO.
6.2.3
RESO INDUSTRIAL
98
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S AUG E D O SUER
6.2.4
6.2.5
RECARGA DE AQFEROS
A prtica de recarga artificial bastante til em locais onde a recarga natural est se
reduzindo devido ao aumento das reas impermeveis. A Figura 6.1 mostra um
esquema das aplicaes do reso de efluentes.
13 .6
arugiF
09
SAU G ED OSU ER
ATILFER
6.3
19
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S AUG E D O SUER
c.
d.
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
29
39
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
61.6 alebaT
11.32
65.2
87.02
3.2
13.22
14.2
61.71
7.1
30.2
89.2
49.2
79.2
27.0
87.0
78.0
9.0
7.2
54.3
54.3
43.3
)
a ( sona3 )a (so na4 )a (s ona7 )a( sona 5 )a( sona 8
odog lA a ta taB
zorrA
o j ieF
ogirT
KPN + aug
oazilibatse
ed aogal
ed etneulfE
oirmirp
etneulfE
oturb otogsE
:moc
ada u te fe
oag irrI
O uso de esgotos para irrigao de culturas foi investigado pelo Instituto Nacional de
Pesquisas de Engenharia Ambiental (NEERI) em Nagpur, ndia. Os resultados so
mostrados na Tabela 6.1.
Na agricultura os benefcios econmicos so constatados atravs do aumento da
produtividade e da rea cultivada, sendo mais significativos em reas de dependncia
nica da irrigao natural pela gua das chuvas.
6.4.1
6.4
ATILFER
SAU G ED OSU ER
S AUG E D O SUER
6.4.2
ATILFER
49
59
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
aiera ed
ortlif ,oatnaced
,oareA
O DAZ IL I TU
OTNEMATART
learsI
levtoP
on oteriD
71.6 alebaT
opaJ
levtoP
on oteriD
6.6
levtoP
on oteriD )ainrfilaC( AUE
levtoP
on oteriD
sodinU sodatsE
levtoP
on oteriD
soicfidE mE
luS od acirf
levtoP
on oteriD
sodinU sodatsE
levtoP
oteridnI
setnatefnised
e oalucolf ed
euqnaT airtsdnI aN
orefqa ed agraceR
OSER ED LACOL
OS UE R
E D OP I T
aidn
SAP
No Brasil, para Silva (2002), a prtica do reso planejado ainda no est difundida,
portanto mostra-se na Tabela 5.2 exemplos em outros pases.
6.5
S AUG E D O SUER
6.6.1
CARACTERSTICA DO SISTEMA
O estudo foi realizado tomando como base um condomnio vertical de dez andares,
quatro apartamentos por andar, sem apartamentos no trreo.
6.6.2
CONCEPO DO SISTEMA
As guas do abastecimento pblico, serviro para usos onde existe contato direto,
como gua para banho, lavagem de alimentos, louas e roupas.
As guas provenientes do reso serviro para usos sem contato direto, como
descargas de vasos sanitrios, rega de jardins, lavagem de ruas (condomnios
horizontais) e reas sociais.
Os efluentes gerados nos chuveiros e lavatrios tero tubulao prpria e sero
conduzidos para um reservatrio de gua reutilizada localizado nos andares
inferiores da construo. Estes efluentes sero tratados e bombeados para outro
reservatrio no topo do prdio e distribudos em tubulaes prprias para uso em
descargas e regas de jardins de reas sociais.
6.6.3
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
69
SAU G ED OSU ER
6.6.4
)% ( O A RF
5,7
5,7
02
51
05
O A CI LPA
sapuor ed megavaL
asac ad megavaL
soriehnaB
sahnizoc ,adibeB
laossep oiessA
81.6 alebaT
Sero reutilizadas as guas provenientes do asseio pessoal. Desta forma, a vazo total
ser dividida em 50% para guas de reso e 50% para guas potveis. Ser prevista
ainda uma perda de 10% no processo (limpeza de caixa de decantao e filtros)
Com base nos dados utilizados, a vazo de reso ser de 130,5 m /dia. E que
resultaram nas dimenses observadas na Tabela 6.4
3
79
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
89
02.6 alebaT
)lanoicid arT
ahniL - IZZUCCAJ ortliF( rb.moc.pohsrepmi etis od svarta soditbo serolaV . b
.adtL sabmoB auqcA alep ,ozav ad svarta ,sodamrofni serolaV . a
81,639.05
00,000.1
00,002.3
LATOT ROLAV
OCEFNISED ED AMETSIS
SEALUBUT
bSORTLIF
00,525
04,931.7
87,170.93
63,795.3
63,795.3
47,107.1
13,571.03
ROLAV
aOTNEMAEBMOB ED SAMETSIS
latoT-buS
oseR ed aug ed seroirepuS soirtavreseR
oseR ed aug ed roirefnI oirtavreseR
oatnaceD ed axiaC
oatpaC ed oirtavreseR
SARUTURTSE
SE TNEN OP MO C
VIABILIDADE ECONMICA
40,4
00,2
96,2
09,0
05,1
63,0
31,2
08,0
)m (
) m(
ar u t lA ar ugraL
02,3
93,5
24,5
80,8
08,6
44,5
88,01
62,3
57,12
77,1
36,23
) m(
.rpmoC
)2m (
aer
52,56
)3 m(
emuloV
44,5
57,12
05,031
52,56
)a id /3m (
ozaV
6.6.5
91.6 alebaT
)oidrp1(
oser aug .pus .vreseR
oser ed aug .fni .vreseR
oatnaceD ed axiaC
)alulc 1(
oatpaC .fni .vreseR
se tn enop moC
S AUG E D O SUER
SAU G ED OSU ER
) 3 M(
O M USN OC
)$ R(
SETNATLUSER
SEROLAV
.nm rolaV
26,6
00,01
03,01
00,01
07,52
00,02
04,15
519.3 - 05
06,679.01
) 3 M/ $R (
LA ICNE D ISER
AUG ED AFIRAT
O M USN OC
ED SAXIAF
26,6
m 01 tA
30,1
m 02 a 11
75,2
m 03 a 12
75,2
48,2
26,070.11
m 05 a 13
latoT rolaV
m 05 ed amicA
6 .6
arugiF
REBAS E R UC ORP
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
S AUG E D O SUER
LEITURAS COMPLEMENTARES
Constituio Federal:
Constituio Federal, 1988 - Artigo 225 e seguintes art. 23, VI.
Recursos Hdricos e Saneamento:
mth.sartuo_sigel/siel_sartuo/tenretni_siel/rb.vog.ps.etneibma.www//:ptth
Poltica de Recursos Hdricos:
Lei n 9.433 de 8 de janeiro de 1997.
guas superficiais e subterrneas:
Decreto Federal n 24.643/34.
Saneamento:
Resoluo CONAMA n 5/88.
Poltica de Meio Ambiente:
Lei Federal 9.605, de 12 de Fevereiro de 1.998.
Decreto Federal N 3.179/99:
Lei Federal n 7.804/89.
Legislao ANA:
- Lei n 8.745, de 09/12/1993.
- Lei n 9.433, de 08/01/1997.
- Lei n 9.984, de 17 /06/2000.
- Lei n 9.986, de 18/07/2000.
Resolues CONAMA.
AGENDA 21:
Captulos 14,18 e 21.
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
001
101
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
. a m et s i s o d o a t n a l p m i e d a c i m n o ce e d a d i li b ai v e d
odutse mu razilaer erpmes es-eved setneulfe ed oser od oacilpa a araP
. a ni t s e d e s e u q m i f
o a r a p ai r s s e c e n e d a d i l a u q a m o c o d a n o i c a le r t s e s e t n e u lf e e d o s e r O
. o d a j e n a l p ot er i d o s er - . c
; o d aj e n a l p o te r i d n i o s er - . b
; o d aj e n a l p o n o te r i d n i o s er - . a
: r e s m e d o p o s e r e d s o p it s O
. o n u o o t ne m a t a rt e r f o s o d n e d o p , s o s u s or t u o
u o s o d a r e g m ar o f e u q me o s u o m se m o ar a p s et n e u l f e e d o a z i l it u A
: o m o c o d i ni f e d r e s e d o p s et n e ul f e e d o s er O
-. 4
-. 3
-. 2
-. 1
PONTOS
DESTACAR
SAU G ED OSU ER
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
201
S AUG E D O SUER
301
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
RESUMO
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
401
S AUG E D O SUER
501
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
] 8[
o a m r o f e d a m a r g o r P . s a u g e d l a n oi c a N a i c n g A - A N A
.2991 ,kroY weN ,dlohnieR
dna artsoN naV .snoitacilppA lairtsudnI dna ,yrtsimehC
retaW ,ygolonhceT enarbmeM .sisomsO esreveR ,.Z ,DAJMA
. 0 0 0 2 , A H L A C A LL E B
a s er p m E a le p o d i d e c , a c i n c T a mr o N e d o ar o b a l e ar a p
odutsE .siaivulp saug ed lacol osu e oatpaC .TNBA
] 7[
] 6[
] 5[
] 4[
] 3[
] 2[
] 1[
BIBLIOGRAFIA
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
601
]81[
]71[
]61[
/ 1 0 / 2 1 m e o d as s e c A >2 4 9 2 = o tx e t _ do c& 1 = o p i t_ d oc ? p s a. t lu a f e d
/sotxet/oacacinumoc/rb.vog.tcm.www//:ptth<
: m e l e v n o p s i D . l i s ar B o d
oazinilassed ed alocse anisu ariemirp a ret abaraP
]51[
]41[
]31[
]21[
]11[
]01[
]9[
701
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
]62[
]52[
]42[
]32[
]22[
]12[
.mth.emarf/oisopmis4/rb.moc.gi.gph.avuhcedauga.www//:ptth
]02[
]91[
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
. 3 0 0 2 / 1 0 / 2 1 m e o d as s e c A
>lmth.302141-7-rebas/moc.obolg.abiarapadlanroj//:ptth<
: m e l e v n o p s i D .a u g a d o a z i n i l a s s e D e d l a n o i c a N
a m a r go r P a n e d r oo c T C C o d o i r t a r o b a L . C , A R I E V I L O
. 5 9 9 1 , a ir t i n a S a i r a h n e g n E e d a r ie l i s ar B o a i c o ss A
- S E B A : a ze l a tr o F . o d a t ar t o to g s e m o c s a d a g i rr i
sarutluc ed ohnepmesed od oailavA .S ,ATOM
.2991 ,oluaP oS ed acilbP edaS ed
edadlucaF .odarotuoD ed oatressiD :oluaP oS .PSMR an
edadilibissop aus e saug ed osueR .S .C .P ,OSUCNAM
.3002 ,CSFU ,CTC - )latneibmA e airtinaS
a i r a h n e g n E m e o a u d ar G( a i f ar g o n oM . p 8 5 . s i l o p n a ir o l F
. s i l o p n a i r o l F m e a v u h C a d a u g a d o t n e m a t i e v or p a
o ara p
801
]53[
]43[
]33[
]82[
]92[
]03[
]13[
]23[
o i c f e n e b- o t s u c e s i l n A . R , I R T S E A M
.2991 ,oluaP oS ,568-169pp ,II.loV
, a i g ol o r o e te M e d o ri e l i s ar B o s s er g n o C I I V . 2 9 9 1 e d o r i e n a J
a 1991 ed oiaM es odoreP on CSFU ad oirtisrevinU
s up ma C o n a vu hC ed sau g s ad ed adi la uQ ad
s a m ar g or P
rop
s a d ur t s n o C
siar uR
s anretsi C
]72[
901
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
]54[
]64[
o i s p mi S I I I . ar i e l e t o H a i r t s d nI a n s a u g e d
oseR O .P .S .F ,ANNA'TNAS ;.E .M ,SORDAUQ ;.D ,ODULAP
.7891 ,A.S.U .02.A.11.78.E .buP .seirtnuoC gnipoleveD
ni esU secruoseR retaW lanoitnevnoC noN .U.N.O
]44[
]34[
]24[
]14[
]04[
]93[
]83[
]73[
]63[
S A U G E D O T N E M A T I E V O R P A A R A P S A V I T A N R E T L A S A I G O L O N C ET
011
]55[
]45[
]35[
]25[
]15[
]05[
]94[
]84[
.p 08
. o n a m u h o m us n o c a r a p a u g ; I I - si ar ur s a nr e ts i C : or i e l i s a r b
o d i r - i m e s o n a v u h c a d a u g e d o a vr e s n o c
e oatpaC .M .H ,AHCOR ;.L .T .L ,OTIRB ;.S .A ,AVLIS
]74[