Dicijiized by Google _

H
 «*•*

^ 3 tfx- * H
-i

* DigitizedtJy Googlc
sriaaf. '
J
 ALEXANDRI
DE ALEXANDRO
DIES GENIALES

• - *•.
v

Nequis opui excudat denuo infra Septe

oJum, Sub ditis imprecationi
bus,apol)olka auihorita
tc^nterdiftuincft*

. »
 m

AD ILLVStREM ANDREAM AO VAE VIAM*

dvcem adriae.virvm eloVventiss.
ALEXANDR-I DE A LE ANDRO IVRISPERITI
NEAPOLITANI, IN GENIALIBVS DIEBVS
PRAEFATIO.
EN1ALES M E O S .Eca SeuerisfludiisItKubraciurt*
Dux inclyte diu
Ls luccifiuis teporibus excogitatas , an dicare tibi ,

_ ancipiti cogitatione fit dubia m«tein utrancg parte dilhaftus Ium.

8 fit facudia prope
fingulanuidca
Cum enim acute nofUa te ingenio
quid dignu eruditioe tua,aut fatis exploratu probatu^, Ho
mus
foroucrfarus,apa teanerre poW
mo ego tumultuarius in litibus fit

SSsS5sss«=eg
an,
Accipias ergo opufculu fit iocos mros,qbus
qn a foro St
T me rofadu audktamus.
penumetof procellis re*
qfia ibmcurIuca!amiutu,fitfeuientisfortunac
folebaraus. Q.uibufc? mores fit exepla eis
interdii ludere
cu amicis

fit fortafle non nimis

dofta aut exeulta u.fum iri
aliquibus non probari,
qualecuep fit, tu boniacquitj
c6lule*.N»&f'<uo g r,ul &/‘""0*1
dubito. I d[m
L^jihito
M
!

haud
^Jlibus (alte ad capiendu maioris operis incrematu fit quan
dtciodignuopusuonl*.
taqukaM «Sbo«, cu ohexpluribus Audi» collefta
da qu*fo mem.nrrint.Hcmini
. SmemSanofit fortafle^rodent, Legeres tatu
eopledirn em negotio uacat. Alo
iudicasfrre ptfludato,q nec curis nec
foco “erf °’
jlbu , OCCUP*
etiatauanisaaion p a to & impedko,qu« maxlea quiete dcdtrmajtauocant,
£ v D | 0 ratu aut fatis grauiter penfitatu , in mediuafo
ut quidd.gnua^nbu^^g^ 9 bqd cfl uctufta
an fiqu*,* 0 is c.til^nit.cq), fit
firce P ofllt ->“°, undi^ coqlitos quo ad h
tf multiuagos Grecosfit latincs,quos
cieaepIar afKfju^b^
frarfitnetintertifedettufa,neeIpi6ptue»poliiafunt.Adde eaula

a «pao.u.ma.ag.ttluwnB.
 anfmum,IMem<g & feJulu m omni fortuna obfrquiu,faltetcftariuideatur'
quod itaaccrptum iri a te, etiam atqj ttiam poflulo. Vale. *

,, . . .... .
Capita pnmihbrr. V&.fto
Locps ex tranquillo de teflamento Cefaris in natali Iouiani
pbnianr itmiCe
- difcuffus ' Caput i.
Q«i reges uel principes apuduariasgetes cogccmcnfarx luo nomine po
<

•
fleris reliquerint.
Ca put ii.

V-U* P c teflas quatumq; ius aduerfus reliquos magiflratus Tribunis ple

bis K ornat faerit. Caput iii.
quid ucrburn finocum nrgandiaduabioapud Iureconfultos
quam uim habeat in edidhs.
defwnauit »
Oput uri.
Exquot militibus ^curia^Centuria, Manipulus, Vexillum, Turma,
Co#
hors,» legio,a Romanis fcnbiconfueuerint.
Vt
Ex quibus caufis Didtator apud Ro. olim,» quare fieri tofueuir. Cavi.
Locus ex Terentii Phormione elucidarus » uerus Senatus Ccnfultum
, a
Grecis ad Romanos deduftum: Caput vii.
Spero te amaturum fore uel amandufbre,ucteruffl3uthorifatibusTatinedf#
ci licere, contra opinionem quorudam Giamaticoru Caput yiii.
Pleratpueterum Rcmanorumcogncmenta, quibusde caufts indita & de#
neminara fuerint.
Ciput ix.
quare partus cuius fruftus legatus fuit in frwftu
ancillae
non Iit cumreliquo
rum animalium contra fueirt. *
—
' Miracula de fom niis apud nonullos cognita » comperta & quxtpfe expertf
Caput x.

tus fuir * ’
Caput xi.
Q_u* forma caflrorumqualifqi difeiphna olim fiat, » quot portae in Ro#
manisejftriscITe conlueuere.
Caput xii.
Q^uot cognominibus fortuna dea apud Remanes cognominata» qui#
bus templis donata fuerir.
Caput xinV
f
quoties Opima Ipolia cefis hofiiu ducibus Roma relata fuerint , & quoties
lani templum daufum fit. Caput xiid.
Verbum liberorum » parentum in edidtis pre torum quos comprrhendat
» an ad omnes in infinitum extendatur. Caput xy!
qua & quot curia Roma fuerunt,» uerbum curia Gne adicftioneinomis*
quam curiamdeGgnauit Caput xvi.
Q_uxfucrintJWmano jt Tribuum nomina» unde difta denominataen
fmt » que apud exteros celebrentur. Caput xvtf.
Hiftoria de Scipione AGatico» morte acmiliani Scipionis que incerto au#
Oaorchirt.
Caput
Quanta » q uana luris confulrorum opinio fuerit delupcHedrli, » qij*
Aa
 ?

fupellcailu nomine comptchendanturt

Io quaetate milites a Romanis Legi eonfueuert,* qu* filent difaplma
Wput •
litaris quod ueiusiurandum.
fuper uerbo muemo * rtperio conto
Difltntw inttr duos ludi prefeffores
C?P“ *
oblct uitionts grammatici cuiufpiam.
Icquri ducti tnuph ue cofumaitCa.xxa.
E* qbus uidtoriis ollcofules deide aiiquindoludum
Dikeptitio fraodfci philelphi tum
Grammitko an Cicero

lo quoeradu cognationis
apud ploafc| gentes matrimonia licuerim,
nuptas fuci int. Caput axaa.
diuctli mores in contrahendis
quod dicatur plumbum mr^po
quod Iit Arremon apud iuteconfultos,* XV *
^ btum de quo ambigitur apud multos. **?*, . .

Arualium Romxinfbtutum.quiue fal.faccc

quod efftt collegium fiatrura Caput xx«/i.
**
dotes;* quotfocietitumgenerafuerunt.

quoeliAorcs appantorclcp
bibebat Draator-quotCoff^utpr^es quefto
H habebent* qui non. Caput xxvi»
resue qui uelecures
apud Romanos apud, extera* natione.
O uod Regium Diadema tam <J

qu* infgoia. Caput «V»*

jtentefes Fuerit,*

Ou* quate pullis emiflis e cauta aptarentur,* quxlccuo

fuerint aulpicia
afferunt. pUt
dos euentus quae uc infortunia . S* n*'**
zenoPhilofophi.tum Ennwa & Neuius Pocte
Pithagoras Parmenides &
Caput UC*
unde originem duaete.
Capita fecundi libn.
familiari tof
Locuaex propono ab Accio Sincero Neapolitano in conuiuio
**
mode emendatus. - P***

Q_m que flores Kcrnx q«° tcP f«nnt,qualif9 poteflas *

muniwerat aut

iurid^lio» r •
«retcftamentiia quo fundus ieu ede.
Q_uid refponderit&iper controueifo
fuoant.
Caput ar.
filiae legate , , . .

fcrrint,* exhis quxinur#

O ux deorum xdes extr. urbis pcmeriumfittt
bem poftea recepte. ..*“?**“

O ux (olemnes cemnonix mote Romano in

Iponfalibus olim nuptus *
effe eonfueuerx.
C PU V!
*, f| p .J.
fupra corpus patris ambulantis,* filuEuchra#
In mane exemplum Tullix
facinus admiflentis. Caput vi*
odis idem
familiarum Ciceronis commode expia
Tria errata interpretis Epiflolarum
Caput vii*
nantur.
Q^ot Romx Pontifices quod ue offidu,* qux fuerint iofignia, quibuftj
erat * qd apud exteros. Cap. vm.
legibus maximis pontifex afir.au»
figuris * tollis imagif
Mira exempla a compluribus aperta , de umbtarum
 3
nibus,» quz ipfe didicit atqs expertus fuit. Caput h,
Q_ u* ftnt pedamenta apud iure confultos, cuius ue generis, & quid Buprc
flis, et pithyocampa.
Caput Xi
C^ui Romani Duces ex oppidis» puinciisui fubaflis cognometa defump
tere,& deSdpionu fimilia,&quid apud exteros.
Caput
Q_uid fit triplex forum de quo in Martiale fir mentio, quz ue fora olim
Ro
mxfucrint,que ue apud exteros praecipua. Caput xii.

Q ux muidbr militares maiores

lida inferri folebanr.
» quz minores militibus, » cbquzderf
Caput xtii
Q_ux folemnia in Herculis facro ad aram maximam frruabanturi, » qu*
. apud exteros,quac ue are Herculis Rom* fuerint. Caput xiifi.

Q_ uo tempore primum pretores creari cepere, » quod ius,qu* ue illorum

potenasfbe.it. Caput xv.
Locus ex Ciceronis oratione pro Milone, quando dclifia non confumata
ac fi pnfedta
fuiffent puniri debeanr.
.

Caput xv£
Q_uod Thcophranus Icnfit, quibuldam uiperarum moriibus
Tybicines
meJeri,probatum experimentum. Caput xvji.
Q_uzuiz uel Cliui prccipuiRcmz fuerint,» unde nomina originis fump
Caput >v».
i quibus • .
In membris in nemine infit religio quedam,propter quamilla fan*
de coli debeant » ferusri.
Caput xix.
Q_uibus finibus quaq? menfura , iter adus aut uia conHent . Et quid pes*
Cubitus,palmus,Iugumdiplcrrum Radium uefir. Caputxx'.
Miraculi de homine,quiplusinmariqin terris degebat,maximacp zquo#
ra uelociflimc tranabat. Caput xxii
In quibus deorum fscrifitiis,uidimas aut hoflias,antiquo
more cedere no*
licebar.
Caput xxii.'
Nunquid quod lege falddia cautum eR,de quarta bonopr heredi debita pofc
fit uolunttfe tcRatoris cominui uel tolli.
Caput xxiir;
Loci ex Iuuenale parum ab interpretibusdiligenter habiti,eontra nonullo*
rum npinionrm explanantur. Caput xxriii.
Varix apud diuerfas gtntrs puerorum inflitutionrs & infimtibus Roma*
,
nis quz documenta fuerint.
Caput xxv<
Anintcr auguria Rcrnutamenta lint,& offeufiones pedum,» quz ille
tum
predidio fur rir. Caput xxvi
_
Q_uz poteRas proconlulis foret, qui ue erant proconfulcs,» an idem iuris
quod eonfules haberent. Caput xxvifc
Litere uti aceufatiuocafunonunqin uerbts localibus, contra regulas
gram*
«rigorum, i
1

Caput xxyid,
A di
Equefter ordo quando primum eeptu«fuir,quxqi ipfauotdinn poteflas St
officium arqtinlignia fuerint. Caput xxix.
Quid fu charta cprthographaapudiutcconfultos de qua Vlpnnusmcntf
tioacm fccic,8t quot chartarum geum fuerint. Caput an;
Solere magnos (uccefius ex infima fortuna, & futuras calamitates pletuqj
fignis premonftrari. Caput xxxi.
Parexemplum Tarquinii fuperbi,9t Trafybuli Milebotum Tyrannice Sex
d tarquiad te Zopinaffyrii. Caput xxxii.

Capita Tertii libri

Quid dicatur idem apud phiIofophos,& quid idem a Iureconfultis difcufj

fumeum Hermolao in conuiuio familiari. Caput, i.
Gentium diueriarum mores, in condendis humandifq) corporibus defundo
rum,& qui Romanorum ufus fuerit. Caput ii.
Confularia comicia per quos6ebant,quaeuae poteftasConfulis, quantuqj
his fit qux dignitas foret. Caput ii. i

Qux lint Sigillaria urrbum fxpius repetitum apud Sceuolamiureconful#

tum tertio de legatis Caput au
Qucdelidotumpcnx maiorum criminum apud diuerfasjjentcs, more fit
legibus fuerint conftrtutx,fit quae minorum. Caput v.
Locus ex Cicnonis oratione pro Miloneexplanatur
,
de que Regiae quxey
atria Romx fuerint. Caput vi*

Quo apparatu,quibufqi cerimoniis apud ueteres de funda corpa igni tratf

debantur,qualifqi pompa exequiarum forer. Caput vii.

Miraculum Tritonum te Ncreidum, quae uardsin locis tempeflate noflra

compertae fuere. Caput via.
Qui xiffici, qui ueThemeliri apud iure contuitos di&ifinr , quod ue cfficiu
te quid nomina defigoannt. Caput ix.
Locus ex luucnale de Trulla,quid deGgner , ex authoritate iuris confutatu
te aliorum refttmonio explanatur. Caput x.
Exempla fcugalitaris prifcorum,8t q parco uidu contenti fuerint, & quado
luxus primum urbem in ua ferit. Caput xi.
Quxfintpurxfitlc&c holtiae in deorum facrifidis te qux uidimae quibus
dis dicate fuerint. Caput xii;
Qux origo cenforum,quxue poteflas, fit exq paruisiniriis, in quantum
magnitudinisdeucncrir. Caput xiii.
Quid f»t apud lureconfultos cenacularia exercere , quid Cathadromus qd
Sphcritcrium,0t quid hipocauAa Caput xrin
 Solere futuras calamitates mulco ante (ignis premonRrari it miraculuZi
quo uaftitas regni Neapolitani predida fuse. Caput xv.
Q_ui Duummri,Triumuiri,quinq! uiri:(eptcmuiri,Dectmuiri,quindccem
urri flt centum uiri fuerint. Caput xvu
Q^uotks contra ambitum illorum qui appetunt magidratus pluribus legi*
bus a Romanis obusam itum fit Caput aviis
Idus cuiufcptncnfis , apud ucteres Romanorum raaxxne feflas it feriatas
fuiffe, fit quid apud exteros. Caput xvjju
,
DcfcnGo Vlpiani definientes in Aratum quid effet , it quid differt pulfare a
i uerbcrarc,contragramaticum illum falfoaccutanrem. Caput xix.
Q_uibus legibus Romano ciui data (munitas fuerit ne uapularet, it quz iu
ra competant domis in feruos,& patronum libertos. Caput xx.
ui ludi apud Romanos ftequetes fuerint, qui apud exteros quae ue fiat
,

nuces ocellatc apud Tranquillum. Caput xxi.

Q_ue uota olim folemnia fuere apud Romanos,6e quz exteris,qutucucta
concipere & quomodo loliti fmr. Caput xxiti
ConfueuifTe Romanos illorum bona quos maximis criminibus dannarat
publicare,& que porticus Romzinhgnes fuerint. Caput xxitit
Q_uam multiplex annus apud diuerfas gentes fuerit, & qui annus Roma#
nis,quodue principium anni fir. Caput xxmu
qui Topurii apud iureconfultos didi fint, fit legato fundo inAru&oan ue#
&
niant T opiarii ‘quae fcruorum fpccies apud eofdem. Caput xxv.
Trium fummorum uirorum fomnia pares exitus habuiffe, qui ue (omnia
qualia uiderant,uera fuiffe experti funt. Caput, xxvi.
qui Rex Sacrificulus olin apud Romanos foret, quod ue illi nomen , & q
facra obiret. Caput xxvii.
Tufciundc duxerint o riginem, qua: ue duodecim urbes fuerint quarum cod
ril» bella gerebantur. Caput xxvii.

Capta libri quarti.

Locus ex . martiale cum Ioanne ueneto difcuflus dum caloris] mcomoda fub
umbra fraxini propalfarent. Caput i.
quz apud Romanos fuerint militaria %na,'quz apud ceteros , quo ue pa#
do eduri confueuerint,dt quid Teflera quid ucxillum Iit. Caput ii»

quz fuerint Romanis comiria centuriata, quz curiata, quz tributa & quz
' calata. Caput ii.

quando primum edilitasceperit it quot fuerint zddes', it qui curules it qui

plebei. Caput Ut
 lud/cium fgnaui i udieis fuper eonfrcuerfo fure perperam iudicantis hauflu
aqux perfundum alienum non deberi» Caput v.
Q_u#nta feueritate a Romanis contra licentiam magiftraruum , St quoties
occurfum fit. Caput v».
Q_ui ordo in difponedis aciebus, fit qux norma miliric apud Romanos
olim feruari folitafuerir, fit qux apud exteros. Caput v«»
An frpientiuxor ducenda fit, fit qux ad propaganda fobolcm induldta co#
moda a Romanis fuermt. Caput viri.
Ingens miraculum rerum qux in Germania fit Britannia, tam ex ukibus cj
fiudu maris prouenkmt. Caput ix.
Locus ex Iuuenalc dcclaraf, fit quotuplex apud ueteres libertatis genus fue#
rir,qualiterqtciui(asamidebaturucl dabatur. Caput x.
Q_ui fuerit modus eonfuleadi Senatus,flt ubi haberi, fit quo pa&o (uffra
gia ferri folerenr, fit |quid apud exteres. Caput xi.
Q^ux origo facroium lupcrcalmmfit, St quomodo celebrari , quandoq; co
li (olerent, St
q uarixdeorunuffigiesfuerinr. Caput xii.

Qui uicia ex loci uatura aut ceit Climate ,

quibufdam gentibus ita innata
finr,utilla habeant propnafit perpetua. Caput xrii.
An iit idem deprecati quod reculare, centra quorumdam grammaticorum
opinionem. Caput xirii.
Triplex quditum fuper nonullis uerbis imis confui torum fuboicuris quis (it
illorum figaificatus,qux ue pccunie olim fuerint. Caput xv.
Q^uac portx urbis Komxprrcipux fuerinr,£t unde nomina fumplerict, Se
ex quibus cautis cognomenta. Caput xvj.
Q_uo rjtuquibulqi cenmomis Hoftiaapud prifeos diis imolabatur fit quo
modo fiebant facra,fit quid apud extetos. Caput xvij.
ue militibus operam in bello nauantibus militaria dona ab Imperatori*
,
bus olim dari folita fuerint. Caput xviii.
Delufiones demonu maloru,a multis expertas fuifle qui diuerfis imaginibus
homines delulirre. Caput xix.
Q_uando dies tam apud Romanos q exteras gentes incipiar, & qui dies atra
quiuefaufiifmt, Caput xx.
Locus Martialis in difiicis elucidatus,in quo plcricp interpretes grammatici
lapit (unt. Caput xxi.
Exempla legis Iulixfit papix, quibus qux Icgclulia indulcacrant legepapta
fuere prohibita. Caput xxii.
quod ius qux ue potcftas Didfatoris Rorax fit exteris fucrir,fit a quibus dici
fit quanto tempote debuent. Caput xxiii»
quid Mina, quid Drachma,quid affis, Denarius, Sextertriim fit Talentum
 apod gentes dkierfasualuertt Caput xxmi.
Q. u« Theatra Romxfucrint, fit qui circi, quoruq! rxtent uefligia fit qu*
penitus conciderint. Caput xxv,
P_ui fuerit medius unguunt infamis digicus,quibufq) digitis, quz fuerint
qualitates fit nomina. Caput xxvi.

Capita libri Q_uinti.

Leon e* martiale,apud Gabrielem Altilium , in conuiuio familiari inuicem

difcuflus. Caput i.

Q_ uot plebis Tribuni a primordio urbis fuerint, que uepotedas & qui co
fulan potedate fi qui tribuni erarir. Caput ti.
t

.0_ BO n,m modo per fetiales innentur foedera aut bella indicerentur fit quid
ab exteus feritatum (ir. Caput iii.
Plcraqi ucterum prenomina undedcdu&a fuerint, fit denominata, fit deno
niscaprotinisquaetradinrur. Caput iui.
Q_uid iit apud lureconfultos Heliocaminus quid Zeta fit unde dedudtum
nomen fit denominatum. Caput v.
,Q_umdo primum inrcrregnu ceptum fuerit, fit quibus decaufis inter Re*
gesRomx creari coniucuerint. Caput yi.
Sacrificium Ia tinarum quomodo in Albano bebat, fit quz erant fertzquiue
populi ad facrum conuenirenr. Caput via.

qui ludi Olympici qui phitiiquiidmii At qui Ncmei olim apud Grecos fi
tq
Circcnfcs Romae fuerint. Caput viii.
Mira exempla quz in montibus fit Iapidibus hodie uifuntur unde originem
fit caufas duxerint. Caput ix.
quauatiu fit multiplex iuiiurandum apud diucrfas gentes fuerit fit per quos
deosiurarcconfueurrunt. Caput x.
quid fit exedra , quid Menianum dr quibus apud iureconiitlros mentio fre*
quens fit quid embama. Caput xi.
quotuirgines Vcftales,que ue illarum dticiplina fit inditutio fuerint, qua uc
afficiatur pena incedi dannata. Caput xii.

Ex quibus ueteres captare aufpicia fo!erent,fit aufpieiotumqueprolr eraque

uc piaculaiii (int. Caput xni.
quid fenfent Hierooimus porcarius dc iniquo judke,quibuf<p modis litigan
tesfrudretur fit deludar. Caput xiiiw
quae I fmombus quotidianis uulgata prouerbia apud Romanos in ufufue
rint, fit quz apud exteros frequentia. Caput xv,
quiprimus legem Theatralem Romae tulerit,flt quot leges plebem abopti
inatibus poftea didiaxerint. Caput xyi*
O uid aqud Seeuolam Iureconfultum fit Hietoftarcha,fcquid fe caUi dia
Caput xv*
rrctus.

In quo m quo patricius a knatono

difcretus ordo plebrius a patricio fuerit,*
quod ue difcrimen in ueftibus apud diucrfas gentes» Caput xvin.
quo^
Q_ui numerus augurum qux ue pote Aas aut ius quondam fuetit , &
modo auguria captarentur. Cap. ai*,
interpretationem
qui e flent equi funales in tranquillo centra nonnullorum
probabilis opinio.
Caput xx.
Q_ui fuerit apud ueteres cenandi ufui,qux ue hora prandii it crnx,quotq?
lingulis ledis cenitabant ii quid apud exteros.
Caput xxi«
fingulis Ko
quxiplc di&u admirabilia de umbrarum figuris, no&ibus fere
mx expertus fui. Caput xxiii*
Qui cultus domorum quondam fuerit,* quare maiorum imagines ia po
ftibus & arma in atriis ii ueflibulis habeiet,* qd de exteris. Cap.xxaif.

In extis infpieiendisquxprofpera quxue dirafint,* qux boniquxucmof

liprenuncia. Caput, xxv.
Confualia equitia ii ludi Apollinares quado a Romanis fieret, quo ue mo
do diti Iaera fjautfii quo tempore. Caput xxvi.
Qux lacta expiationis caufa a Romanis (enubantur , ii quibus
ex caufis

fierent^qus ue apud exteros. Caput xxvi.

Qux affinitas cum Sex,Tarquinio fupetbi filio,* qux collatino cum bru
to,8C lucrccixrumutrcqj fuerit.
Caput, xxyiii.

Capita Sexti libri.

Locus ex tertio Cicercnisdeofliciis,quid uenditortmptori preAare tentaf,

cum Sig'lmundo inlubuibanodikuffus. Caput i.
Q_ux maxima fuerint cracula,qux ue templa celtbria apud plerafij gentes
in magna religione ii cultu.
Caput ii.
Qui fuerint legati Confulum uel pretarura , quxue «ridi&io aut illorum
poteftasfif. Caput io.

Qui magni diiquicomunes aut indigetes didi, qux uedrotum cognome#

ra,* lunonis Romx templa fuerint. Caput ini.

Ex quibus oppidis quibufep regionibus aut rerrani oris,ingtnio clari ct prx

apuadodtinauiriplureseuaferc. Caput v*
apparatu ii qua pompa , quantoq* omnium Audio , olim Romani
Qtriumphos
uo
agerent, quis ordo leruari, *
qux in triumpho ferri confuc#
rant. Caput vi.
Refpcnfum Raphaeli qolaterrano, quare legum & caularum Audio inter#
miflo,in his mirioribus (ludiis oble&arcmur. Caput vis»

Q uz (it bona dea ii qux a ueteribus

floralia* Vinalia fotent*
illi facra fietent.Quid uerubigalia
Caput yui.
Tantum 8t quantum comperariuo nonung coniungi ,
edtmqj pro domo
fzpeapudauthores inuenin. Caput ix.

Q_ uaelcgc.ni. tabui atum utiliter St comode,quz ue parum contuite St ni

mis (ieuerc (cripta uidcbantur. Caput x.
Sacrum feptimontium b quibus lods urbis fieret, qui ue feptem colles ur*
bis fbt,qux ue in'illis precipuz dignationis loca forent. Caput xi»

$^ui flaminesprimi R.omz fuerint,quod ue flaminis oflteium

,
quibulqj
cflent cerimoniis addidi. Caput aest*

In quot cohortes,ma nipulos , Centurias, Decuriafcp phalanx dtuidatur,K

que illius deferiptio fuerit. Caput xiu
Res facrz religiofz Si fandae quae ccnfercntur apud ucteres,quibulq! factu
aut fandum facere licuit. Caput xiiir.
Locus Ciceronis ex Catone maiore de lege Voconia quz cflcr,& quz furia
fit falcidia explanantur. Caput xv.
Q_uid Refponderim Hieronimo Maffamo,curb eodem forem (latu fiem#
per,cum ad honores admidcrcnturalii. Caput, xvi.
Q_uibus ex caufis ouare ducibus licebat, Si in quibus ouacio differt a triutf
pho. Caput xvtii
Q_ui erant Tribuni militumb Romanis caffris , quz ut poteffas &cffW
cium forer,aut iurifdidio* Caput xvi».
.Qui ludi Scenici,quiMegaIenles,quiTaurd,Compitalicii, luucnalesfli
Honorarii fuerint. Caput xix.
Q_uieflct Vrbisprefedus,quod ue officium, quarura$ retueognitionem
animaducrfionemqi haberet. Caput xx.
Miraculum de Homine quiextrufusa carcete,rutfufcf b eo btrufus, infer*
na (e loca adJuiffc enarrauit. Caput xxi.

Q uotmi!ituordines,cuiusnegeneris 'milites
litare confuerant,&: qui apuaexteros;
b Romana militia olrmmi*
Caput xxii.
Q_uid lex,qridplebifatum. Senatus ucconfultum,quid fintpretorumedi
da,uelrefponfaptudentum. Caput xxnu
Qui primi de plebe ad didaturam confutatum St praeturam alicfcp magi*
flratuseucdifucrbr,Otdc Ephoris quz tradantur. Caput xxtiii.

Q_uas acies,quos uc exercitus, qui duces paruo difpedio profligarbt

, que
ue flumina xerxis exercitus potarit. Caput xxv.
Quid uariz gentes dc diis faueriut,0t q impia Si deteffanda facra apud ex te
ras gentes bicrinb Caput, xxyit

FINIS.

UZ-BI
 , )
\

7»

•
"
... .“4 tmwif
. •- . j •pmvi <n **> s tlb0^c%9)
12 'h
. iu\kJ
rr. rx •.*jia xop,i|j3rno 'J n>&v.' nJ^W*^ n
.“flficcibiiJ * i|iitltuu|)in>
.inc. wi{ jtu
p
rr-iaaiioirn*
-
;
•j i •n hWj lixittU&sp -
».‘
TCplratti.-* j
•i< i? *s_j • * t .‘i! «n - •-;' n TuqijtiqiiSrif -i .- >p.lr>) «rj

. mub '
u«fb. ;»*-«:
t
i( mui.-vac/i*!! t r .M-tuBsjJJ)
.'
c j»r» 3mnv»loiBj * (

3 fi. cf.-tf
•

j
'
-n ; : 0 /‘ »f: ,

• .iniu)ottqtn<^b «n!!i sttp

. - Luc- is juj> x£nt) I *
.turri! f- Kie
/ is>! iltv-iaroin^wJ xi iafe»Q u ij
.ltijntris! -osi;iil/1l5
trritl uuOntn iltojOflitBtM ‘tiBonitH ajhifcrtcobil fcio *p
• -
i t > .- ;< >t rmn.vij ’

ryjJimoQ^i cui»» ' tt_p>

’
... .odi
• -
'

nusilim iaoiuT Mi) iu

i
1
.j *i>« £ bJJfci i r. • ’ o( mi ta *

K '
>
' -
,
r?.: ' f' 3 M« .5 , ia» >. «/£>
,jdz «lartytAcTCTiaoH
atto . i i - . . nsup c n)antR.O'; ^yp.arftjliiqMiV »!bia_£)
.(r m r'_) .Tnvkri 'prmnorbitiMrai'T«
«nfli; mh <nwk)pinir«oH>brTmli£)«M .

jtx joa 3 ’r.iur,i iT ii!

. 'i «cl >1 f n 1
•.

•.» •
'
: i - i., n ? Jl ui /iiiikn ^ r*in ia zuia>luA«iB)ibn 109-O
.zcnnibiKjz Htp 5S t ittruc*fJo*«oi»
.riiftiu.

.i.tiix l»c<
. . ia: »Jiful«a»Ui- ‘
2 ,rnu )> ?lid

..nujosbinqt!at.q«ribt; r fiii
1 1 Mnp, ri h :o 1

^
n ii 4 rnuisJobsoi i<d:'c sb imhqiu^)
. . .rrmtfemOTpihc-rbriib '
4 ,
> imtifi
nanu au «oop.zsiM twO
•V .ihtKq uiiooninm «tarnuB m
•>w i ^«iq.ntnVi.-.. .jjUubjfcsitn- - cruufciajP
.
; . .
•
y j»-.» »0)3 a»

. 2 JH i i

igitizec^by. CjOC
.
 I

ALEXANDRI. DE. ALEXANDRO

IVRIS. PERITI. NEAPOLITANI
GENIALIVM.DIERYM. LIBER. PRIMVS
Locus ex Tranquillo, dc tcflamento Cadaris,in Natali Iouiani Pontaniia
uicem difcuflus. Caput. I.

CCERSEBAT pleruncp nos in hortos ame>'

niflimos ubi xdiculas habebat Icuianus Pontanus
in noftra Parthenope, uir memoria quidem noftra
omnibus bonis artibusiatq; cmni dodtdna praelitus.
Cui pratter ingenii manfuetudinem, qu* plurima in
homine fuit,munditia uerbo^t fl£ compolicus ille fer
mo,ad omnem ingenuitatem plurimum acceffionis i
bonarum artium
faciebant. Illoq?

cultas erat.Detinebar, dcmulcebatcp

quadam St illuftri oratione i fermoneq;
ccnuenicbamus complufculiiquibus
ftudia,acedemqt dilciplinz,atcp
nos uir ille
non abfimilis difcendifa^
fandi dulci (fimus egregia
per cj lepido St uenufto, totos piati
i
runq? dies, tanta in eo comatas, tantulq; lepos crat.Forte autem, cum Nal
talis fui Diem Annuum, Deccmbrio menlc ut folebar, cum amicis celebra

It uulttcuenittut Si nos una cum reliquis mihi coniun&iflxmissprirnis ab eo

tenebris accin,apud eum coueniremus.
Q_ uo eu uenimusibcnigne quidem
comiter accepti ad focum cofcdimus, tcfliuiflimifq; colloquiisnc&is par
dculam cum mira fuauitate traduximus. Cum interim Iouianum Florenti
quadam facundia. St fermone cj caffiffimo dc litterarum difciplinis differens
tem animo imo St aure attenta exciperemus. Q^uo fermone delitoscum ii
melas St coenam inftrui iuberet, cacterifq; n mistcmpeftiuum coenanditem
pus efle uidercif. Q_uin erge^inquit ' cptiirri iuucnes,dum ctna apparatur,
dumcp obfonia efui matura fiunt , aliquid per hoc ocium legamus. lufiittp V4\

tnox afferri fibi Suetonii Tranquilli Calatum uitas: Aderat inibi adolefces t litus
tunc quifpdm lattx indolisiatqi a litterarum cultu non abhorrentis.Huicde
mandat ut Diui Iulii uitam,donec maturum cenandi tempus foretsnec tur
bide,necambiguc legat. Accipit ille cupidus St libis, atep dilerte admodum
legere incipiticum nos interca ea ledlicne dcmuldti, legentis uerba St cerri'
politam illam dicendi brruitatetmfumma cum attentiene captaremus. Cucp
ad calccm leftionis uentum forct.-anctpiti fententia:& operta uerborum (igni
ficationr ,de tcflamento Czfaris,in hsec uerba ipfum locutum offendimus:
Sed ncuiffimo teftamcto tres ifliruit heredes iorororum nepotes. C. Ofta
uium ex dodrate.L.Pinanum;&.Q_. Pedium ex quadrante,reliquosinima
6
 p

liber, primvs II

Vneiolanl procul cius habet.fed gyllo dcuncem.Totum.n.affcm d/uilit,cu

ex duodecim undis alteri unicam. alteri undecim uncias patrimonii
tnbuitt
Eft qdem mqt Iouianus ita ut dicts^Sanfq; de quadrate fit dodrante,dcqj
unda fit a&,ut a iuris fludiofo explicatum accrpimus.Sed unum illud ctia
me angit,® quo aucipircm cogitationem iam diu duxi, Sacpiufq; in hccd
rrndo fui.Nam cum tres heredes inftitutos author hic dicat, plurcs
peflea
nominauir .C. fcilicet Odi auium.Q_. Pedium, fit. L.Pinariurri} Demum adii
eit reliquos in ima crra,hcceA,uluna teflameri parte iciiptos fuiflciEt.n.
fi quos medo neminafli abfnmptus efl. Q_uid reliqui
fotus, as, inter eos
fit.qucd iftis debeatur, non
equidem uideotTctuS en.m,as,ut medo dixti,
totam abfumit hereditatem, fit dodrans cum ncuem figncc Lncias, quadras
uero tre?,ducdetim uncias fit totum cfficiut affcm.Necjj efl praeterea qefex
defundti bonis amplius affe.heredi feripto debeatur Ergo aut fruflrabunf
,
peculio Cadaris irti ima cera adiedh. aut alia quxdrm hereditas cb
reliqui in
uenienda efl ut iftis etiam fatisbat,quo^talterum fi afieucras,prcfcdto per/
petarii fit abfurde dixeris* Necp ego Tranquillum ucl fincenGimi-m fcupto
fert tam inronlidrrate Icquututn arbitror,ut pluscj oporteat aliquid in feri
bendo addiderit. Siquidem tam circucifus in explicandis adnctadilqr rebus
fuit, ut arguta brcuitate plcraqt potius fupffrinxiffc
q aliquid plus iuflo ad/
didifle uiaeatur.Tum rgo,eft inq quod dubitetur. Necp abnuerim quin Io/

cus hic,pcrofcurus forlan uideatur plerifqr.Q^ui tn probabili ratione reddi

ca,clatus fit expolitus fiet.Tres.n.Caciar teflamento fuo heredes fccit,ex to
to uidelicet affe. Siquidem dodrans fit quadras, duederim uncias fit totum * £f 9 t •

efficiunt affcm.Etqcf affe diflnbuto reliquosin im3 cera inftituit,cquidcm t r ^

denotat, no in neua quadam hereditate, hos admittedcs lore. Sed pcflq tn ‘

uniuerfum,bona fua inter heredes partitus fuir.In ima ccra,illos qui in l n/

'gulas partes iure legati admittendi fueranr,ncminafff,quac quidem legata^'
quis toto affe diflnbuto non extra hereditatem lunt. Sed a (criptis heredi#
bus atrp /pfo affe dcbrntur.Et.n.fcriptus heres quiaffem aflequirur , qua
titate bonoptin quibus inflitutus efl, legata queqj diflnbuct . Verus. n.eft
reflantium mos.qucd ipfum apud iureccnfultos lege flneitur, ut primo te
fl amenti capitr,hercdis fiatinflitutio,fiueuuus fiue plurcs lint,quiin uniuer
fum bona ex dcfundliueluntare capiant. Sequenti capite fit in imaeera.fecu
di heredes, legata fic reliqua teflatoris uoluntas fit difpofitio ponantui :Siuc
aliquos onere grauar,aut (iquibusdar i,6ericp oportere, teftator pro fuauo/
luntate arbitratus eftiqui non herrdes fed legatarii difiri.Siquidcm no bena
in unuerfum,fed legaca Strrs lingulares capiut.ldqj ex integro affe atepex
toto patrimonio deducitur. Et hoc Tranquillum nunc dicere arbitror. Na)
cum primo capite teflameti Catfar tres fcciffct heredes ex affe. In ima cera Si
5 ii
 i

cenialivm
capite «liqua pofuiffe,qux afcriptis heredibus
debentur.C^.Oaa
ultimo
uium in familia nomentj adoptaffe.Sccundos heredes & tutores nomina!
fe:PopuIo hortos publice &
uiritim trecenos lextertios legaffe.Quibusuer
habitis. Animaduerlum eft,cblcniau*
bis ultro citree» ad multam noflem
iermonibus ad na^
prematura 6i precoda effe.Mox in aliud tempus dilatis
die ceicbradu,cuius ca ueneramus ab /pfo
admoniti diuertimus.
ule Iouiani

O ui Reges uel Principes apud uarias gentes cognomenta ex fuo nemine

^put. 11.
'pofteris reliquerint.

On apud Romanos folum,fed apud exteros queep obfer

uatum accepimus,ut ab eo qui de iua republica benemeri
tus fuit,pofteri Duces cognomenta accipere cpersprsdu
Nam de Romanis Principibus nemo ambigit,
ducerent.
quin a Diuo luiio 8i Odtauio reliqui Imperatores Cala#
— res 8 Augufli difti cognominati^ Unt . Credo
equidem
ejet defrderio illote poft functa tcnerentur,& tancj in pofteris
eadem idoles
ad pr*
futura uirtutis cnitcrer,ita eodem libi nemine adcptatc,ipli queqj
clara facinora obeunda inuitaretur.Manlitq; Icquuus
Imperatonbusccgno
men Caelans & Augufli. Q_uod no iplis mcdo,lcd uxcnbus,(ororibus,fli
filiabus eoe fuit. Siqdem L*uia pcftq nupfit Odtauio Auguftz nemen tu
!it,& Agrippina peitq Claudio coniugata fuit, Senatus queqj frequenti cu
ria ccgncme Auguftaium dedit, Vitellius Matri,
uxori feronqj Traiani
prei#
.j/.-r quibus hoc etiam honoris tributum eft. Vt illas quar.dcqj lacer ignis
rct,quem mox lequuti Caelares pre mairftate impcui more Pcrlaium Re/
gum 8i Indorum libi uendtcarunt,! am 8i li V itcllius oblatum fibr Ca
rrs cognomen rccularir. Augufli uero diflulerit,Q_ uodpeflea deploratisrc
bus cum hoftilibus armis pramerctur dimifium reuocauit & Calarem ledi
a' uduit. Donec pcflleriem annoje,haud longo intetuallo
Romani Priiv
.v—i* dpes Antonini cognomenta lumplere.Nancp a Pro Antonino, Antoninus
Philolophus uir oi laude dignus.Deinde,Comodus,Caracalla,Gcta,He#
liogabalus,& alii ex Caefanbus fama llluflres Antonini nemen libi adopta
runt, Voluitq? Scucrus ImpatorutRo.lmpatorcsfrcutCafaris.Sicinpo
ftejt Antonini neme ferient. Hcc lux pcflcntatr loge clanflimu forearbi#
tratus.Mox fucccdcnti auo collapla rc militari. AthaulphusGcthc^t Rex,
Gs/inu - Roma debellata eo uefaniaeproceflrr,ut queadmocum Caelares.licm pofle
'
cum Romanos Principes Athaulphos cognominari deflinarit, a quo infti

tuto licut a plunbus alns,pcftca delitum cit: Nemen uero Imperatoris prae
roribus olim.magnajx laudum titulus fuit.Q_uipcc hoc henote udut miri
 LIBER PRIMVS m
gni munere, milites fumos duces honertabant.Ifq? praecipuus hcncshabe
baturfempcr:Potiea nifi dlos quonam dudhi Bt aulpido conflatum fuiffet
bellum & lub quibus decem heminum millia uno praelio ceddiflent,autfal
tem duo millia quae poftea confuctudo increbuit, ud denicg mille occubuif-
fent,aut praecipua uidtoria ponti eflcnt,nulIos Imperatoris
nomine dignos
putarut.Proptcrca.M. Cratio qcf urbem Zenodorium trans Euphratem,
imbelli certamine &
incruento Marte uicit, Bi ob id Imperatoris libi nome
arrogauir, magna: muidix fuir,qcf non multo negodo tantum nomen ue-
dicaiici.Pcmpeius qcf in Africa Dcmicium fupallet, qucdqj ex uiginu mil
libus hoftium uix tria millia eftugitienr,coto confpiranteexerdtu.Impatoris
nomine fuit honcflatus,qui licet lc Imperatorem ialutari pcrmiferit,nunq ta
men Epitiolis aut Chirographis hoc nome ufurpauit.lulius Caefar.C.Cz
faris pater qcf fyllanis temporibus, multa S annuum Bi Lucanorum millia

ad Efcrnia interfecitict, ab exerdtu imperator fuit appellatus . Mox Diuus

Caefar pofl pericula depulfa, prenomen Imperatoris libi arregauit. Deinde
i
Auguflus,Tyberium Bi Claudium Drufum priuignos hoc nemine nobi#
litauitiEello queq; Germanico fulis fugatilq? hoflibus Tybcrio Cxfari, fiC
Tito expugnatis Hierofolymis,miles uidtor Impatons nomen dedit, & Tro
pheum poluit.Cicero quoq; qaP parthos ad Amanum profligaflet,6c Me#
tellus qcf Sertorium uidtiet Imperatoris nemina tulere. Fertur tamen Cu-
rio ad V ticam qcf eius opera condudbs comeatibus,omnium rerum copia
abundaret exerritus.Imperatoris fibi nomen afduitie. Et Scipio bello duili
inter Pompeium di Caelarem, ut pecuniam a prouindalibus cogeret fe Im#
peratorem dixiffe. Demum Caefares ne in
crimen inuidiamq? inciderent. Im
G*ft**t
peratoris nomen tanq titulum mitem di honefliorem,abrogato Regis uo
cabulo itepi Bi tepe dcfumplcre.Q_uare Auguftus femel 6i uicies fuit Im-
perator didtus,& fcquuti Principes hoc cognomento perfae pe nobilitati (ut.
^_uod etia apud Graecos fuit ufurpatum. Q_uippc Phocion uigelimu Im
perater didtus eft, Aratus decimum 8i Septimum Imperatorem geflit , Pe
lopida ter Bi decies, Philipomenes cdlauum, quem apud Atheos intra an#
num bis gerere non licebat, Sicut apud Sparthanos bis eundem clatiisprx
fedtum fieri lege uetabatur. Sola mulier Zenobia Palmircfium Regina cu
orientis regnum tueretur armata in uirili uefte exerdtui prxfuiflc Bi Impera
toris nome tulitie dicitur, cuius aufpiciis pleraqj egregix getia in hoties fur/
retSed non folum Romanos, uerum eos qui albe regnarut,qui ante Ro- Jtlitrm'
mulum per annos trccetos fuere idem obferuafle,proditum eA.CcntiatJw
a Syluio Afcaniifilto qui fecundus ab'Afcanio fufccpit albe regnu,rcliquos
Albanojt Reges per ordinem fuccetiionis Syluios cognominatos fuitic.Si
quidem Aeneas Albanopt Rex Bi Latinus &
Capys, Bi Capetus, Bi TyS
B itl

f
bermus ac teliqui Deinceps qdiu regnum alb* ftetir,Syluii ccgnometa ab
ilioBKruere,Sicut Larims Regibus a Murrano quiin latio regnauit, Muc
rani cognomen inditum terunt, Q^ux quidem res ancipitcm mihi
animuj
faepe agit,cogitatic cp lubit,cur nen exemplo Albanojr
Si Latinorum.ldcm

quodin imperatoribus etiam in Regibus ucteres Romani faftitarunt,uta

conditore urbisRomulo, reliqui poli illum Reges,fclix fauftumcp nome
acciperent,Cum praeferam iplc urbis conditor, bonis artibus paitumtirma
tumqj rcgnum,intcr omnia mirmea infcftaqj longe illud maius audiufqj rc
liqucnt.Sed hanc queftiunculam relinquamus quibus huiufccmcdi indaga
rc,ingcnium habunde Si ncgocium cft « Parthos quotp idem obfcruafle ut
Regum cognomenta ferrent,multi prodidere . Etenim Arfaces Scytha uir
forus Si ftrcnuus,cum premente inopia latrociniis obnoxiam luuetam age
ret coafta cxukim manu quos parthos nuncupant ,deuido leleuco & mam
dragora in Regem Parthorum affumptus.lllud ita inftitutt formauitcp uc
diem uidonx tanq natalem libertatis, multis poli tcmpellatibus lolemne
celcbrarint,qui poltq fato fundus cft, tanto honori iplius memoria fuir,ut
celebre ad pofteros Reges cognomen artacis ex fuo nomine reliquerit. Ni
& Parapatius Si Mithridates Si Pharnaces,# qui poft illum regnatur Pac
chorum RcgesJcognomen Arfacis,(ibi pclterilq) llluftri titulo propagatu}
adoptaucrut. quorum pofteros parum legitime regnare dixeiunt,ni;i exma
tris mcefto:# filii concubitu xditi forent, Q_uin etiam apud-ndos huc ali/

quando morem inolcuiffc accepimus. Naqj Indorum Rcges«Alios Palibro

tos: Alios SandracodossNonnullosTaxilcs fequente noiein quecuqj lm
penum tranlireuob eximiam in bello uirtutem denominatos ferunt; Bithi/
nos quoq? ob prioris Nicomedis claritatem qui militia; & domi clarus fuit:
Nicomedis cognomen Regibus indidiffc putant; Sicut a Cecrope qui Athe
nis regnauit pnmus: Reges Athenienlium Cccropidas nuncupari. Hi: enim
oem multitudinem. Inoppda duodecim digeftam partitus fuit, quam The
fcus obuiam eundo periculis ne hoftium preda forent, uelut unius corpo/
ris alumnos inunam urbe poftea fodauit Si coegir,Et Paphlagonum Phi

lomcnes.Ihcflalorum Hellenes ab Htllena.Et Aflyriorum Reges Tigra

nes didi cognominaticp funt. Cum.n.Seleucidarum Imperium ab Alexaa
dro ad fepeuaginta (upra ducentos annos, prouedum fuerit, Tigranis co$
gnomen a primo illo,qui Affyriis praefuit, lumma: luftitix temperamento,
tempora quatuor fupra decem Tigranes re
polleri defumplcre.Ita uc per ea
ges denominati ferant. Q_uinetia a Neoptolemo AchillislilioquiPyrrhus
didus cft.Reges Molofforum Pyrrhide cum ea loca tenuiftet, & poti Mi
thndatcs nola fumpfcre.Is.n.cum quo populus Romanus multiplex bellu
gellit a primo Mithridate fextus adnumeratur que Eupatorcm uocitatur.
 LIBER. PR.IMVS ini

Fuitqj proditum. Reges Perfarum qui fpadoncs ia regnum afciti fue

[iteris

re Bagoios nuncupari. Et in Meroeqcf Candaces praecipua mulier regnu}

tenuiuct. Reginas in poftciu Candaces cognominari, eaqt obferuatio con>
flans Si perdiu manlit.Nec me preteric Aegyptios quoq; Reges eandem co
fuctudinem ulurpafle , ut in pleraqi hifloria efl. Siquidem cum antea Phatf
racnes dicerentur , Ptolcmtus lagus gregarii militis filius quixgyptum ar
ir.is libi uendicarar,pc A res cum Antigono eompofitas, cum quo multipli
<i bello Si imcdica Lmultatc confliftatus efl. Aegypti regnu qdiu uixit,mo
ribus Si difciplinis mirifice inftruxit ornauitcp.Is igifiam grandis natu.mor
bo abfumptus efl, magno de fc, ut de tam bentmerito Principe dcfiderio re
lidlo,cuius memoria Alexandrini, tanta charitate profequuri fuerc,ur Phila/
delpho qui pcft cu regnauit, & reliquis xgyptiregibus ab illius noif,Ptole
mei cognomenta indiderint. Nam Si Euergetes qui Philadelpho fucceflit.
Si Philopator quiTriphcn,& Epiphanes &Philometor,& Alter Euergc
tes Phito appellatus,& latui us Si Aulethes xgypt/cijr Reges ab illo Pto'
lcmei difliccgnc minatiqs futiHic.n. Philadelphus Stratonis difcipulusfuit
oi dcftnnx genere clatus,qui cum uiribus attenuatis infirma ualitudinela
jbcraret,miro difeendi Audio affedus ,
nobilem illa oium (ermonibus cclc/
brata bibliotheca coquifitis undiq; excmplaribus,ciumq) linguace uolunji
monimetum, qux ad
nibus c6flruxir,pulchar;ir.ufaneRcgix opulentia
primu Alexandnnu durauit bellu;Q_ue Philadelphu Phile matere Se Phi' ffit
lepatore cb neces parentibus Si germanis fratribus il latas,
p antiphrafim
6( iirificne uccitaiut.Sicuteuergetem qd’ Dco^t fimulacra a cambifedifie/
fta rcflituerar^quafi brificum,& Aulethe dcfamatiflimu,qd’ fup extera fla
gitiafit dedecora choraula &tybias exerccret,Hunc.u. Aulethtm obfimul
tatexgyptii regno exegere,
q Roma
exui cu ue mffet, a Senatu Populoqr
Remano benigne cxccptus.Inxgypti regnu ab Aul.Gabinio rcdudlus Si
reflitutusfuit.Pofl que Alexadrim Cleopatra & Ptolemcu puejt regno p'
fecei c,fcd mota fcditicne a fadlicne alterius ptis,Cleopatra in Syria exulauit
atq; ex /lloxgypti regnu penes puep: flctit.Hic eft.n.PtoIemeus illepuenq
Popcium magnu ex pharialo fugietem,miniftro Achilla Si Photino mife'
rada nece affecitiExindcq; Alexandrino^: res urgente fato in peius magis ac

magisruere uifx funt. Donec Augufius terra mariep uidlor Acdaco pliofu'
peratis Alexandrinis. Antonioq; Si Cleopatra qua mfimonio fibi deuinxe'
rat uidhs nccatifq; xgvptum omnem ftipendio fup impofito puinciam effe
cir,qua primus Remaneat Cornelius gallus prefes aaminiflr3uit.Tucpri (ir -
(l»f
ttyi lub pfidibus haberi carpta c A,atqj ex illo finis regum xgyptiorum fuit.
/
-
Q_ux pctcflas,quaniuq> iusaduetfus reliquos magiflratus. Tribunis ple
bis Kotpx fuerit. Caput. 111«

y
 CENIALXYM
'Rjbunos plebis quos plebe a patribus di&6£ce,& ad fv
cru motc 3 fcccdete,lacrolandfos iibi plebs crcauit, ncciuri
VuAti jgiyr>^‘
dicudo, nec querelis ciuiu nolccdis licut alios magillratus,
led uc auxilii laoo aduerius Coss.cflct& illos q inlolcnter

m plebem infultarer,utapt*Cdes libertatis cuUodelcfc (o

rcnr,creatos acccpnnusfldco nec ia (clk curuli ledere, nec
J^^W^purpuratos incedere, nec Li&orcm ut Cjss.praetordqj;lcd uiatorc habere d
7 »*.Um ’
^ los latis conftut.ca aut haec eft, Qj£ Tribunus plcbispepuii Romani ma
gntracus nocft,ppeaai Colulu,pto^tfl£ acdiliu,rciiquoruqj magratuuerea
/ .
,
u 0(fL
. to dictatorciuniaiCho ccflct Si coniueat, folos 1 ribunos piebis in potcftate
<7u tu* k lh y
efle, liquct/cx reliqs ptcrca magratibus,cu multi uocatiocm Si cogniudcj
fa-i-
heant,apud Tribunos tm prehcnlione ede ablq; uocationc,mcmena: datu
cft.Prxhedcrc.n.Tribuno plebis licet, & in carccrcmitter epiure iacrclandtac
ptatis,et.Cos.ptore 3 Lelorecp .M.Uruli cxeplo.q Tribunus plebis Philip
pii Cos, qa coctonantem iterpellarar,pcipitem egit ia carcere,ita ut nomos
dica uis laaguinisc naribus clHuerct.tatia ab imuna qua: cora heret,Lhibcre
multaqj inaiccrc . Cos. Dittatonq) Si reliqs magiftratibus Tribunusp Im
ImAn*# '} .<>*perio potei at: ln tercefliones
q uoq? aduerius relique^ potetia magiftratuu,
h>apud tribunos plebis tmmedo lut,Cotra utro didtacoris impiti,a quo no
pjfuocatio^nbunis tercededi facuias no eli.Q_uauisplenq) cocta didtato
i

ns iuffum,Tnbunnnterccfljoneualuifle c6tendat.Q_.habuexeplo,qcutn
rnW ’
'
^qaagr eqtueet,& in eiiqcf cotra uetitu pugnaflct.L. Papirius dictator aiad4
f***'*-' ‘
herccrc uclict.M.Fabiuspr,q tcrCos.diCtaiorqi fuerat: Tribunos plebis SC
ppfcn appellauit,q itcrccllioc lua & lipeana pftitiflcntope,reutriinpplicio
exemere, tigo aut ciiid aliter cSpiuj no habe?. T nbunioa ptate lemp di£bi
toris impio ccflifle a ulim afleuerare.A
b uno quoqj tribuno^t ad reliquos td
bunospuocare licere.lplcfq)iterccdcrepcffr,n6ec6troucrlia:Neqi.n.leuis
m* tu- *U'->r ?-vyp"-E
"'s.' i ,, 'jV -J--U cmA » *ft»unius tribuni m
.phibedo ptas.Siqdem uno aliqd fieri negate, nihil cac
plwes numero lint decernere ualet. Id tn lege cautum erat, ne ultra
~ mille pallus ab urbe ad rnbunos pueeatio fora. Ideo liqd (ublata iterceffio
au*, e t*r .***„. :
nc tnbunojep ppfm agi ucllent, extra utbem ultra mille parius comicus u
didtis Si Senatu euocato deccrncbat.T unc.n.fine impio tribunus cefebatur»

Capitis et die dicere didlatori uel eon(ulibus,poftq abiere magiftratu,& rdi

quis magiftratibusdum in honore lunt,Tnbunojt ptatis clt; Illud certe
h
ns c6ftat,neqj tnbunu plebis die integru ab urbe abeffe liccre,neauxilii la-
tio,cuopus fuerit ciuibusdelir,Sicut htduism more fuit, ut qui fumum ge
rit impium finibus excedere no poffct.Ncqj eu qui paretem
fupftite heat «i
bunii plebisee oportac.Proptaea Scruilius qui tnbunaium gefferat, falfo
tribunus crie creditus eA.quod patrem qutm obiiflie mortem opnio inua^
lucrat.
 LI BER PRIMTS A.

lucrat : uiuere conflabat. Q_uin & illud anirnaducrtfmus Tribunis quotfes

Oportere uilum fuit, habendi Si difiolucndi fenatus, nonuncj ne ccnlulana
ccmicia fianr,tnterccdendi,ius potcftattmq; foiflclplis tn cum frequens ha
bttur fenatus. intra limites curiae adefle no licebar, led politis ante cuiii fo
ks fubfelliis quae ad populum pertinet et. Senatus ccnlulta excipere, qui fi
probarent. 1 . Litera lubferibere lolebant , Si aut minime rata tffe uellcnr,
poterat Scnatufccnlultumiper interccfficnes tribunicias impediri. Tam & lr
aeuo pofteriorc.Tnbunumlrcqueti curia, de his qui ad populum poneret
(enatu fipc ccnfuluifle ibiqj fubfclliahabuifleiitei exempla inuemamus.Do
nec Atinio plcbifcito tribuni plebis Senatores cftci meruere. PcUe ena ple'
bem cofuIcrr,& rogationes ad populum ferre, ac lup his leges promulgate
qui picbilcira difta (unt.Tribunirii poteflatis cc nemo dubitauit. Q_uod
gdem concilium in ide Vulcani frequentes habuere ibiq; liqua turouleta
,
qua confulto opus foret: piebeios aduocare, Si concione;
confufio cffer,in
quo templo canes pro idi; inscc
frequentiflimo concilio habere aflucrattln
&lacrilegistantum adlatrareifama frrebat.Sicut apud Aetnam in Vulcani
templo,canrs lucu Si templum afferuare dicunr,hcin dauniaiAchan Mi#
nerui delubro, atep in Creta Dydtei matris ide canes enutriri traduntur:
qui Gricisfublandiunttbarbaros ucrc inledfantur. In finu queqj Adnatico
Diomedei aues Gri cis mites:Barbaris uero infefli funt.Hoc et notatu eft
Tribuni plebisdcmum cui uis patete :forefq? illius per diem perq? ncdlcm
reclufas effe oportere; Cuius rei eam qucrcntibus nebis: Illud prcbabile ui#
(um.qcf congrcffus faciles ad pbetc:& neminem aditu arceic debet. Na
fe

foli T nbuno,ncftu pariter Si die cui u is ope imploranti priflo edi.; St ius
auxilii fui expedire:ate| a cuiufqj magratus nimia potetia plebe tuerrcfaseft.

•Q^uid uerbum fino cum negandi aduerbio apud Iureconfultos defignauit

Si quam uim habeat in edidtis. Caput, lili.

Rguebat quifpiam negligrntii colonum fuum:qucm par

habebanqued cum fondu; fubui banum in agro
tiaruim
Neapolitano ut uctus illius regionis mos eft colendum Io
cauiuet.In lege locationis ita Iciiptum fuit.ut colonus fun#
dum benccoleret:bene inigarrebene fterccraretineuequc
piam in iuffu demini in fundum ingredi (meret. Cum po'
(lea Dominus poma : St fi udius arborum clam fublatcs :& ex his nihil
ad iuftam magnitudinem crelcererquin furto iubtradlum foret: rcppcnf#,
(et : coloni negligentiam : incuriamcp acerbe : aicp acriter apud iudiccs en#
,
minatus eft.Q_uant;q^ lua interefletaanti litem exriman pcfccbat.Cumqt
t. i
t

LIBER. VR1MVS VI

mihtum dcfcriptfoncdiftmftior ades,& inflrudtior fieret, Ordo aut mJnof

centuria maiora decuria ex fexagenis militibus condat cui praeerat Vexilla/
rius,plerunq) Centurio aut ordinis dudor. Manipulus leu/s ex uicenis mili
cibus di turba fcutatojt fir,Perlis ex uigintiquatuor. Militcftp Manipulares
appellati. Huic et Ccturio praeerat que Manipulare uocitarut, Manipulos /»utrfnbuf
uero qndecim fuis interuallis diftindosin mima acie uelutfortiflirau robur
plerunq; Imperatores locarunt: Leuifqj Manipulus didlus quod halfas mi
les Gcfifcp,non armis grauioribus munircturiTuima quafi Terma, Terde
nos equites,hoc cft tres decurias & decuriones tres uetufto more recipit,
q
honore praedant di ordine:Ex tribus.n.Centuriis Ranenfi,! ititnfi, di Lu
f
cen,quas a prima origine ad belli pacilcp munia,Romulus iftituerar. terde
nos equites lingulis conficiendis turmis (cribere fc litus fuit,exqj ea Ledtioe
Turmae conflftutz.Sed Tutma ex equiribus,Ccturia fit ex pediti bus.Has
queep tribus,uctcrcs nuncuparut,& qui his przfunt tnbuni uocati : Primi
pilus extnbus Vexillis coftar,cjUi Onturionem habet cui Primipili nomes
qui ordine primus crar,Siqdem Centurioprimus, dt Primipilus ac primi
ordinis dudor idem fuit,Pon quem Dudtor popularium. In Romanis ca
fzpe meruit di ordines duxit. Vexillum ex centu cdtuaginta tribus ho
flris

minibusfir,Hcp! primum Triarios habet ueteranos di futnz uirtutis mi^

lites.Secundum Rorarios, fiducia: paulo minoris.Tcrtium uero accefos.
q
minimi roboris,uel in fronte locati primos congreffus excipiebat. uel in po
ftrema adern reiiciebantur: Cohors alia milliaua.ea mille 5< quingentos pe
dires,Equites uero cetum triginta duos habet, Cuius generis cohortes qt£
«x ledo milite conflabant ad lubdita belli, quo lapfam aciem repararet let>
uare foliti funt.Alizquingentaris.quas ex quingentis quinquaginta pedi#
tibus, equitibus ucrolexaginta(cx,pleruqj dcfcnpfere:Exqbus nonullz c5
fularcs,alizptoriz:aliz utbanz.multz legionanz.plerzqj auxiliares didhc;
Cuius generis cohortrs,numcro deccm,iuftam efficiut legione. Tam & fi

cohortes quadrigenatias apud Latinos, Sanitcs,& Hernicos, Et apud Ca

mertes fcxcetojt militu qncp defcnptas legamus. Q_uas in'Centurias,Cetu
aiasueroincotubernia,nonnunq duces diuifcre, ut decem militibusunota

\ bernaculo degetibus pellet unus cotubernii caput foret.Ipaqj cohabitatio

q
contubernium dida, Cyrus tncotubemiapro numero ccnturionu diuififle
ferCSingulifq; tabernaculis centu milites cohabitare iuflifle,
q uno couidu
uiueret,6t fub cede cetunoe militarer, Lycurgus uero ad maxios conatus,'
Turma quadrata ex. qnquaginta cqtibusfccit,qua ulanu uocitauir.Q^uiet
cqtes ac pedites in fex tribus diuilk,qua£t qlibet tribunu militu di qtuorpfc/
dos maipuIareshabuit,qnquagenarioscdo,Duccs turma^fexdecl,Exq
bus tribubus aliqntrcs,nonuq lex turmzpncccffitate cofbtuebanL Inter
 p.

CENXALIVM
\ W exteras
.
Sparthe cohors pitaneta praeripui roboris qux ultimo di feri#
fuit

mini H
ad extremos cafus feruabatur.ee tam et fi Centui ix:Dccurix:Tur'
mx:Cohortcs: Equitatus, pro uoluntate preqt arbitrio Ixpc audtx & imi/
nutxtnonnunq duplicatae fuerint . Idem tri nominis quis mutato militum
numero fortite fuere.Legio autem no uno femper ccdtmtf ex numero fit.
Sed pro rcborc:prcq? militari multitudine medo maior amplicrqi modo
numero & genere uariauit; Remulo pnmu
exilior e fle confueuit.Saepiufq;
regnante Legio expeditum tnbus millibus, equitibus uero trecentis berice»
ptaelUquam qcf ex ledis militibus confecerat. Legionem appellari malui»
Audfa mox ciuitatc aduentu Sabincrum H crefccnte Imperio.Senu milliii
pedit umicquiium fexcencjt Legiones fieri exptum Plutarchus author eft.
Cuius tcflimcnio ampliflimo mouerer.nift qcf a.C. Mario primum, Cum
aduerfus Cymbrcs molitur arma. Senum millium & ducenorum pedau:
equitum uero trecenorum deferiptas fuifle.T .Liuius memcratiSapio dcia/
de,cui Aphricano fuit ccgnomcntcum in Aphricam traicei et. Duas canelis
exercitus Legicncs ita liipplcuit. V t Imgulx lena millia ii ducenos pedites:
trecenos haberent equites, Sxpiulq? in deferibendis Legionibus uariatum
fuit:ut modo quaternorum millium peditum; equitum uero trecrncy Le#
giones fierent,modo quina millia peditum equites trecen;: in lingulas eflent
Legiones: Q_uibus Romam Duces ob uarios cuentus nomina ididcre.Sk
quidcm.C.Cxlar Maitiam H Alaudam prxeipuas nuncupauit, Decimani
maximo in honore habuii : reliquas uero a numero dixit . Neto ad Cafpias
portas dudurus fenum millium militum Legionem fcdt: quam phalange
magni Alexandri appcllauitiOtho prxcipux legioni auxiliarrias nomen de
dit. Vitellius rapaas.V atro uni Vernaculx. Pompeius Gemellx qcf exdua

bus unam cficccracHadrianus Mineruiam.AIri primi geniam.Nonulliclaf

ficam.Plencp ltalica:Septimam:Galbianam:Gcminam: Vuidemiflam. Ali
Claudianam uccitarunuValetianus fcliccrmSamnitcs Linthcatam:Grxcis
uero Hipparchia ala fertur praecipua qux ex quingentis duodecim coflabaC
cquitibus;0£ alia Agema.Macedonibus ethcrica. Apud Romanos Scribo^
mana ii lingularium. Anthiochus Gemcam mille equitum alam uccitauit*
Inter quas ala campanotum cx quingentis fert equitibus multum anteiffc
fertur. Illud plane ccnftat ueteres Remanor^ perraro ii nifi contra maxi#
,
mos conatus plus quatuor Legionum exercitus fcripliflc.Atcp iniufla legio
ne centurias fexaginta: manipulos triginta : cohortes decem ponere conluc*
uifle. uodqj iure militari prxterddcnptos fmgulis legionibus milites
9
Romani uti Larini nominis erant.lempcr auxiliares ex iociis Ciuitaribus fi

nitimistaur extemis,peregrinx iuucntutis fub difciplinafli cultu Remano,

H auftum uoluntaras agmen iungi conjueuete. In quo id feruatum cftinc
unq amplior
 LIBER.. PRIm VS VII

mq amplior numerus auxiliariotum, ex peregrinis copiis, c| aurum forer,'

Tam & a prima origine Romani Icmpcr luo milite nullo
fi
externo adiuti
militario t. ucdcp lingulis quatuor legionibus Tnbuni milituj feni ac de
ni.Pracfefti,Centurionts,Dccuricnes,& legari prscfle ceniueuerc.Eftquo
illud animaduertere legcmilitan lancitu,ut miles fubfit
Ccnturioni,Cen
turio Tribuno , Tribunus praefedto cafirorum. Pracfeftus legato
, Legatus
Confulis pareat imperio.Ccs.aute m&
magiffer cquium,licut reliqui ma/
giflratus,Didhtcus influi &
pctcflati lubeft. Claudius uero Gsriar militi*
am ita ordmau»r,ut poft cohorte. Alam, poft Alam Tribunatum legionis,
daret. Q_uam militarem inftituticmma Lacedarmcmis
fluxiflecrcdidenrti
a quibus reliqua Graecia armorum duces ,ue!ut rei militaris
expcrtiilmos
petebar,quibus in more fuit, per gradus maiores duces minonbus
praeffe,
& ne turbaris impcriisc6funderentur,munia diftinfia mandare multis.
Ni
cum Rex apud eos ftmmum
gerat imperium,poft Reg-m fuere Duces,j>
iima dignitate Tribuni.Pcft Tribunos,Centuriones.DcinccpsDccani.lta
Ut cum gerendarum rerum cura procuratio multis incumberct.ln
& exercri
lu ua quilpam mediocri prudentia uir line honore aut Imperio foret.

Ex quibas taufis piftator apud Romanos olim St quare fieri confued

,
ut. Caput. VL
Iftatorem a quo prouocare non licebat,quemcp fummti
Romae Imperium tcnui0e certum eft, non modo labo/
rate rcpublica Si trepidis in rebus cu aut de coi libertate
,
3gitur, mctulq; de lumma rerum effer, quod ultimu erat
confiliumtSed ex uanis euentis,diuerlilq; rept caulis crea#
ri folitum accrpimusiNam Si claui figendi,& Senatus Ie

gendi,aut magiflratus coercendi caufa, nennunquam quatftionibus exer*

tendis pleiunq; ccmiciis habendis, licut res, rempulcp poftulabanr, eti*
,

am florente Republica , Si procul a belli tumultu ,

acatum foiffe liquet.
Conflar.n.ciuirare morbo laborante,tum uis peflilentiae Si inlanabilis per
nicies,tabefcp duitatis ita per omnium capita petuagata effer,ut nec ope di/
uina,nen humanis ccnliliis Icuari pollct,quotidicq? uariis morbis corpora

Seniotum memoria repetitum, peflilenriam quondam

affedta caderent, ex
Ideo.C.Ceruiio, &.L. Aemilio Mamerco Imm,
fixo a di&atore clauo decifliffe.
•»«
Coss.& farpeafs,tu graui mcibc duitas sffcfta effet. Senarus.L. Manlna
Imperiofum DiSatore claui figedi caula dici iuflit,quididlator diftus dauu
pdixitiUq elatius dextro lateti «dis louis Opt.Max.in Capitolio fixus fu?.
C

i
 G E N I 1 l 1 V U
aliquot matroaae danr
Poft querneum Romae de uenefidis quaererent,*
mentes alienatae lui com#
natx torent,eacn res prodigii haberetur loco, ut
mcmona ex annalibus repetita . Claui figendi «aula dim-
potes fierent (imili
etator creatus Gu.Q_uinulius fuit,qui fixo item dauo,cumco piaculo ei*

uium mentes fui compotes animos concilraffa,diftatu*

fcdflet,ditcorde:q»
xncos,noul(? numen annorum
q-
tale abdicauit.Eos autem ciauos fuiffe
bus tunc tempora defignabant habuifle,idqt a Vullimis emanafle Ierunt,
in templo
quibus in ufu erat, ciauos indices numeri annorum
habere fixos,

Nureix ecrufcx dex. Comitiorum ucro caufa,li

quando neuter Cos.bcllo.
nequirent.be
poterat,uelmorbo,autalianeceffitate ccmicus prxene
abeffe
dicere ccnluiUe
natum ablcntcs Conlules didatorem qui comitiis prateflet
dtatotem com ciorum caula ia
fxpe compertum eft. Dicebat enim Cos.d
rapub i#
terrarum erat ,cum iple a bello auocari commodo
f aitris ucl ubi
creari diaatotem,arguma
cx non poflet.Q ueftiombus quoq; exercendis
nullius ina
tocft.Quod bp.Melio imperium populi Ro.affe<ftantc,cum
nefarios iplius conatus reprime-|
perio magiftratus,cogi poflet. Senatus ut
rc t utq? clandcftinas mlidias a capite &
eermabus dimouerct, Didtatoreni
explorata, furopto dc
crean exadta xtate. Q_. Cincinnatum uoluit,qui re
o.cultas Principum cooiutatio
tco lupplicio diftatura fe abdicauit.Et cum
•Senatum quaclboodl
ucs conaliaq? dandeftina Capuae fieri pcrcrcbuiflct
exercendjsdi*
uen'mquirendi caufa decreuifle, Di^atoremcp quefiiorobus
Nec me prxtcnt, legendi quocp Scnatus,cu
d ccnluiffe,multi adnotaiunt.
patres in demortuorum loco luffiti , ordine mqs lcnatonum lupplcn epus
forer. Vt effct qui nouos Senatoics,quicp Senatum lutiicerer, plfc-
legeret

tunen didatorem fuiffe.Q_uo tempore illud cucmr,ut

duo limul didtaio*
. M. lalicct lunius,qui
caltris
tes quod nunquam antea taftum crearentur
didtaror tunc prxerat.Et.M. Fabius Butheo, qui ordinem Senatorum,eo
quod multi bello cecidctant,lufiicerct, legercicp .
Q_uanquam & Icuarunl
caula cum tetra predigia nuuciarcntur,prcpttrea<f tenx indtctndx rotent,
quadrigis mittendis
ut cflet,qui ferias indiceret, quicp luelis K-cmanis , aut
hcno>
prxeflet,nonnunq ut illctum contumaciam cchibctet, qui lundtis
abirr,ucl Senatus didto parere nollent, interdum qui fla
nbus magiftratu
minem proderet Ditiatciem fuiffe legamus. Q.ui quidem magiftratus
,
non Romx tantum, fcd Albx* Laumi,* in toto fete latio lummus erat.
Id queep non prxteitudum.j fiuc belli gerendi, fiue cuiufuis munctis exe

quendi caufa diftator didlus fbtct,mli uiam conluiarem,qu;ep

confulatum
*
antea gefliflet,* nofte filente,atq; in agro Remano. Cis autem
Italia tet/

Didtaiur*
terminabatur} dici licuifle r.cc ultra lex menlts ante Syllam
,

munus quempiam cxcrcuiffc , prxtcr Furium Camillum cuii3m exaflo

 I 1 B ER.PRIMVS vm
frmcftn,cum confirmata republica , laborarent ancipiti metu ne tumultus
urbani fi«enr,nr ur uibc telifla Romani Veios migiaient, Seuatusin an
r um didtaturam inuito prcrogauit,atq? hic Camillus fuit qui uindex ma/
,
irfiatis Rcmanar,didl atuia quinquies, tiii mpho quater penius cft, Ccn*

folatum ucro nuncj attigit, tam & fi lege uetcri de d&atore creando ptitr.u
lata id (ancitum fuenr,ut nili eonfulaies um,qu,qj confulatum antea gcHtC-

fent, nulli didfatores habcrentur,aut fierent.

Lccus ex Terendi Phormione clucidatus,&uetus Senatufcofultum aGr<

ds ad Romanos dedu&utn. Caput. VlL
^ Egebamus dum
aliquando pueri edemus TcrendiPhoc
mionem,ubiadolclccs fiiius,uirginis amote petdiius,tnc
titus fc proximum genere,pucllam abfente patre uaoicri
duxerat lege coaChis. Demum rcucrlus pater, (cruuj cuius
fuafu nupoas confecerat, q» indotatam duxiflet atq; igno'
bilcm,iurgiis afficiebat, cum leuimciccdeinhoncfias nu
ptias effngere,& filium ab ignominia redimere potuifict. Hoc etat,li dete
uirgini dediCer, ut dote contenta aliun puella utrum quatrerer, filium ucro
dimitterer,autl< pecunia deefler, mutuam lumcrct,ucl tocnoic.Cui feruusin
haec uerba refpondu.Hui dixti pulchrr, 6 quidem quifqua crederet te uiuo*
.Q_uid libi ucllet,qef uiuo patrerneminem filio crediturum pccuniamtfei uus
rtlponc!ebat,nc n latis tunc acceperamus. Sed cum pofi aliquot dies, in ean
dem IcCtioncm, ut 6r,incidcremus,animadueititrus uetus olim Ccnatulcon
fultum fuifle
,
que d primum a Solone , uetcri Irge fancicum , inde ad no^
ftros deduffum fuifle, at bitrcr,quo cautum fun. Patre uiuente,filio quilub
attis iurccH,ocdi pc uniam nen licere, & qui crcdrdiflct, petitionem non
Caberr. ne filiusfamtlias aere nexus alieno, ut g editum redderet, uel necem
patri machinaretur, aut aliunde caminhcncfiius quaereret .Sed eumipfius
Icnatuleonlulti uerba non hab/rcmus,incidimus toitc ad id temporis cum
haec diCtaui, in plufcula legum comcntaria, quz ex naufragio erepta, nauca
quilpiam Romam aduexerat,ca cum emendi fiudio inlpicciemus, illud ip/
Ium Scnatufconfuitum, quod diu rtnpenla opera quae(ieramus,calu mue/
nunus. Verba ucro cx eo lenatufconlulto hxc funr, Placere necui qui filio fa
tnrlias mutuam pecuniam dediffet etiam pofi mortem parentis, cuius in
,
petefiate fuifle t , a£tk> , pctlticqi datetur . Vt Icircnt
,
qui peflimo exemplo .

fccnerarcnt, nullius pofle filii familias bonum nomen , indecxpeCtata pa>

tris fui moitr, fieri, & infra .Cum rmm fccneratcrcs magna licentia pro
arbitrio fccncnrent . Cautum foit
,
primo duodecim tabulis dc modo*
C ii
 CENIAtIVM
credendi, ne quis plus unciario foenett fefcntofrt. Mox tribunicia rogatio*
ne ad femiuncias foenus redatfum. Deinde ad fcmiflem,poftca adTnetem
Demum.L.Gcnutius Tribunus plebistuiit ad populum,ne ullomodo fce
nerari lieeret.Poft aliquod uero tempus Sulpicius Tr.plcbis ut erededi mo»
dum pfiniret,legein tulit,ne quis ordinis fenatorif,ultra duo millia dracma/
rum es alienum conflarer,qui poftea decedens contra legem a fc latam, tre/
centas miriadas acris alieni contfaffe inuentus eft.Diuus deinde Caef3r etia

certum modum credendi pracfiniuit.Tyberius ueroutfoenustolleretur cm

•nino difpoCtoper menfas millies fextertio cauit ut fingulis facultas credi#
,
tum accipiendi neret,in triennium fineufuris,(i debitor in duplum populo
cauiflet.Poftremo pluribus plebifcitis,non medo focnus, fed uetita uerfura
fuir,Cautumcj5 perpetuo fenatufconfulto,nefiliofamilias credere liccrct.Cau
Jam ferut fuiffe,qcf Coelius Plotius fxnerator.T. Veturium nexum addi &
Sum , ob reliquum fcenoris non redditi ftuprarc uoluit & uerbere affecit.
Sicut de Papirio traditur, qui Publium nexum ad libidine perlicerc coaftus
fuit,qux caufa traditur fuiffe ut nexi folucrcntur,nc ue in pofterum quisqj
neitcretur.ln qua quidem re, adnotare fuccurrir, apud iurrconfultos, reli#
quatotes dici , qui integrum xs alienum cum fcenorc non rxoluidcnt , fed
&
partem xris alieni fcenoris deberent, fuitcp Athenis magiffratus cui Zc#
teta nomen, apud quem fiquis integrum aes debitum non foluiflet,conue'
Diri lege poterat Indis uero &i Germanis foenus ignotum fuit,& pleraeqj ge
trs odio illud inexpiabili prolequtac, adeo ut cum furem dupli foeneratore,
quadrupli damnarcnt,ferunt<$ Aegyptics,& Athenicnfes, cum hxc con#
ob foenus corpora ad
tagio mali latius rerperct,plunbus decretis cauiflr,ne
judicari uel ad Jicipoflcnr,nc ue (up eorponbus focnerarifas foret, nec citra
debitoris facultatem feuiie,quxlex Sifachthea fi£ chrecopiadiftx. Adeo ut

Lycurgusetotafpariha foenus & ufuras exterminafTe dicatur. Cumqt onv

nis Aegyptus effer obruta fenore, fuit lege fandtum ut ita demum mutu#
am pecuniam accipere liceret,ficadauerpatris foeneratorid]returpignori.pe
nes quem eflet poteffas paterni fepulchri debitoris oppignorati. Inter cacte#
ros fertur Agis Athenienlium dux adeo foenus ofum habuilTe, ut omniutn
focneratorum rabulas igne fuppofito in foro concremarit,quo igne nullum
clarius lumen uidiflfc A gcfilausixit. laudat urq? Antoninus Pius,& Alexan'
der Seuerus, q> Rcmx fxnus nientam m ccnfhrueiint. Cum nonnullos
fcenoris caufa agro paterno auitccp exutos ccmpcnflenf. St miflem uero in
duxerint, & abrogarinr. Lucullus queq? adeo focneratorcm licentiam cohi#
buir,ut omnem Afram foenore demerfam liberaiir. Sicut Cato qui in fce#
nore coercendo afpcrior,& durior ex tota Sicilia foenerateres exegit, lllatrtp

acre alieno obrutam in priAmutn decus reftituir. Hoc qdem fcnatufcofultu

 y

LIBER. PRIMVS IX

iatnlohgo abufu oblrteratum.Dfuus Claudius foenerato^ licentia coercens

ne filristamilias pecuniam foenori darent ,
feuero cdifto feruari mandauit.
Diuus deinde VcfpaGanus cum cenfuram agerer, faluri parentum & libero
tum confulcns,illud denuo ex longo interuallo reuocauit.Non ergo infeite
fertius ille refpcndcbar, neminem tore, qui uiuo patre filio pecuniam credcl •*\ f

rer, cuius petitionem, atticnemq; lege di lenatulcon fulto non haberet*

\
Spero te amaturum fore, uel amadum fore, ueterum authoritatibus larine
dici licere,contraopinionem quorundam gramaticopt. Caput. VIII*

'
Ommentatiunculas fuas no inuetuftas adolefcens quifpia fS
ingenio di lingua prxflabili,dum pofteritati di glorix ler* ‘

C ,, '
**
1T
'
uir,apud nonullos eiufdem difciplmae uiros leditabat, non
cqdem ut uidebaf, laudis indipilcedx gra. fed ut graui illopc
i&dicio fubnixus,liberius,eolultiul(j 1 li qcf in eis delidu.Si
qcfue mendum effet,caUigarer, cciuqj explorata fentetia,
nonnulla in uu gus emittebar, multa ucl tollebar,e medio, uel corrigebat.
Aderat inibi familiaris meus quifpiam ,honefti ordinis , Latina: eloquenti*
ii ueterum litcrarumnon ignatus,qui extera quidem minime uifus afper/
nari uno uerbo fe offenfum diccbar,qcf In pcftcrum nihil in cum fcripiujji
forcalle dixerat.Minus latine (jnquit}
conucnientiufq? dicendum fuit,(cripturum
diflum cft,fcriptuijt

Siquidem uerbum fore,cu$

effe.
fcre.Sed aptius '**u
^
f0 ^
tempus quod luturum eft defigner,cum participo in rus,uel in dus,quod "frisr*
panter futurum tempus dcftgnat, minime conuenire. pcnndecp haberi ac fi
dicas,fcripturum futurum ce,qux orario,ut probe nofti, nihil habet grati*
nel dignitatis.Q^ucq? minus dubites,inquit ille, hoc fenleruc multi eruditi;
quorum fentenuam,iudicrumq5 minime afpcrnaberis.S tatimqt ad nos artu
In cbfcruaticnes gramatki heminis non incuriofi, in quibus adhanefen*
tentiam fcripu3,del:inirumq3 inuenimus.Fore cum uim partidpii habeat, cu jf
ncmmc,non cum participio iungi oportere,ne duo fimul participia conftm yn ki™ } c-aa, Yc
*

\ dantur.ltaq? dicendum fpero te amatorem fore, ucl amaturum eue,non aut i-Yvi
'
<

amaturum fore, uel amandum fore,uenturum efle,non uenturum fore .Et

ita dici,fcribiq? maxime contendebat. Q_uod cum legiffemus, te*
oportere .a,.
nuit nos admiratio iftius dederis, cqdtm diferti di tri incofiderari,qui peri

n pitidudus fnia, tam affcucrate contendere auderet, id qcf longe Tecus a do> /
^1
)

diOimis fxpe ulurpatu mtmineramus.Siquidem.T.Liuius facundifiimus ^Joe )

author,fecudi punici belli cdauo,& adu p fe inquit p pplrn aperte fore life'
• ' ffiiPc

natus aduerfaretur.Et alibi, libenter fadures fore ut ludi maximi fierenr.Ec * *

mrlus,eo queep mittendos fere legates, dixir.Et feptimo de Macedonico
C iii
 fub pellibus habendos milites fore.Q_.Curtius, Senefcedutn fore tantum
terrarum uel (me Imperio obeunt/. Q_uibus aftipulatur Plinius naturalishi
Horia: fecundo, Q_uid fore putandum eft inquiens. Si pluribus exemplis g
bus omnis hiftona referta eft.Q_ux trita Si peruulgata in quxftione mini
me dubia referre non neccffe habeo-Pritercp ucterum authoritates rationes
adduci pofient,quibus ita dici conuenire facile contenderim, ex arbitratu ert|
dinflimi uiri.Cu.n.fubriatiuum olim uerbu fuerit fuo,at<j cius ifinituufb'
re:fuifle;futupe ce:&c.ciufdecp uerbi nonulla tpa retinucrimus.adeo ut forem

antiquum,& effem recentius dicamus.quis prohibet etiam fore atqi cfie,ft>

mul cuidodiri,pcnndeq; amaturum fore dici,quod amaturum effe:Sed 013
nos authoritatibus ucterum inniti debeamus, quibus hxc comperta fuere,
qux pro ratione funt,fruflrain reccnfcffa Si explorata rationem Si admini
cula non neccfiaria inquirimus. Si qui tamen funtira larinx lingux curiofi,
aut aio tam agrefti Si duro,quibus uetepe authontas non fatis lit.poterunc

ab his qui iftiufmodi res conquifitius indagantur quibufq) i (Ia conle&aricu

rx fuit, hxc atq; his Qmilia perferutari.

Pleraqt ueterum Romanorum cognomenta quibus de caulis indita Si dc

nominata fuerint. « Caput. IX*

Erum profcftoeft,id quoda multis traditur. Veteres illos

nen infimi plebis hoies,quojt bona fortiq; opera popu/
lus Romanus ufus fuit, ex re rufbca,in quamultudiuqj
uerfati fuerant, clari nois cognometa fumpfiffe. Ex qua re
conirdiarilicet,fortrs illos a tc^ acri ingenio uiros,quicquid
a reipublicx muneribus odi St laxamenti habebant,idple

runqj in exercendis agris Si colendis frugibus ponere cofueuiffe. Neq; feme

tes terrx iacere,neqi uitesamputare,aut agros flercorare, uel irrigare faAi*
dio un<| duxiffe.qux nuncpbro ducimus,dcdecoriq? & turpitudini damus.
Eiurmodi fuiffe Pifones quod in pinfendo frumento longo ufu fuerant exer
ciri. Vel a pifo legumine.Hi.n.calphurniorum profapia a Numa origine dut
xifle feruntur : Ckerones Si Lentuli alteri ob riceres, alteri ob lentes eximie
culras,generofum familix nomen inuenerc , Fabios queep a fatione fabale
funt qui autument denominatos, tam Si fi ab Hercule prognatos Si ab fcv
uea didtos nonulli ferant,Sicut Antoniope familia qux Romx imperitauit
Antonem Herculis prognatum authorem ftirpis nuncupat: LaHucmi qcf
Iafhicas colerent,6t Hcrtefii quod hortopt (ludio tenerenf,Stoloni quoqj
a pampinatione & cura arbope, qcf curarent,ne fruticesquos dolones uocat
ad caudices arbopt nafcerentur,nobilia cognomenta inuenete: Ex qua fami
 W
LIBER. PRIMVS X
t"
Ka,licinius ille ftolo, primus de plebe Cos.quia filium emancipando fraude
lrgi fecerat, qua uetabatur ultra quingenta agriiugera poffidcrr,lua lege da
natus cft. Pilumnos qcf pilum edterendo frumento idoneum corneti
(ut:
diftes accepimus.Et Scrranos qcf agros fererent.Vel qcf ferenti fuerat de*
latus honos. Cuius familia? propriuj erat,focminas nullo tpe linea uefte uti:
Sicut Ccthrgis diffindfco amidtu & exerto brachio iccdere.Et Flaminiis nili
(acrcjje caula efua domo ignem efferri: Suili
i ucro,Bubulci,Bupecii,Capra

queqj ,Caprilii,Equicii,& Tauri, a pecudibus & arme/

rii:& Portii,Ouinii
tis cogncmcta familia: tulere; h'x quibus claros
illuftrcfcp uiros militiae do*
multos fuiffr,fama uuIgauit:Rurfus ex corpis uicio,aut mebri ladtu/
ra, magis
q honcftamcto plures didH cognominaticp funr,quos recenferc SC
breui pcrftringcre de quibus meminiffe potuimus,non pigcbit,Strabones
Peti Bi Centex oculotje uicio cognomenta inuenerr,Tam fipetos habere &
oculos laudi plerunq? datum fir,funt.n.ad lafciuiam proniores.Sicut Licinii
& Limi,alteri qcf paruis oce I lis nafcerentur, alteri qcf limis oculis intueretur» ZlZ*- i
Horatio illiqui tulcoruj copias derinuit folus,qcf altent in bello amifitocu
lum, Ceditis nome fuit, Q_uauis qcf effer unoculus Cyclopem, mox lapfa CoctrT fl|
cofuetudine pro Cyclope Coclitem appellatum, ferat: A (imis uero naribus CycHf*
uel repandis. Silos Bi
Chilon es, Bi Labeones
Simos, a fuperciliis Silonrs,a labiepe magnitudine
a nafo Nafones ab auribus mobilibus Flaccos, a
V^2
,
capite Capirones,a frote Frocones,didtos accrpimus.ficut a colore, Burros,
Nigrcs,Ruffcs, Aquilios Bt Rutilios, Dixere aut Siles naribus fui fu; uec
fus repandis,Silcnes utro qui prasminenti fupcrcilio forent. Galbas quoqj
a colore galbuli auiscrcduntdencminari.Eft.n.paflcris genus luteis penis, 6 <rU
tam Bi li Galbeo indumento aliqui didfos affeuerettEt Lappas ab inculto
a
capite, Bi Suras afurajt ncruofitate, Bi
Halasa foedo oris halitu .Coffofcp
quod rugofi corporis forent,funt.n.uermes feu teredines quos in uetuftis
.
lignis cum cariem cotraxerc genitos infpidmus.Sicut Aenobarbos ab teris Afrvo
limillimo capillo,multcs didtos uolunt.C. Mutius uir clarus genere fadhfcp
cum Porfena gladio impeteret, qtf fcnbam f rege obtruncarat,a clade dex
trimanus,quam Cbi ad ignem deflagrauit,SciuoIi nemen tulir.Indeco
gnementum Secui multis Romae fadfum cff.Sccuum.n.graece leuudeli £ar**~
gnauit.Plancos etia Bi Plocos,qcf fupra modu pedibus planis eflent,PIau/ 4"
tis uero Bi panfis a uola pedum pariter id nois fuit, cuius fimilii numerat" jfe,-'
Numatius Plancus uir praetorius Bi confularis,qui fub difciplina Ciceronis
cuafitoratorfumus,Sic Valgi, Vari, Vatiae, Vatini Bi Scaun,qcf uariasha
berent furas, aut crura pedum intorta, uel qcf talis praeminetioribus foret.
In Icauris.n.adnumeratur praecipui nobilitans uiri,quo£e familia; in Scau
to Mamerco,qui maieffatis tcus caufam dixit, extindiam fuiffc uolunt.Ex $ n<M V« •

t
 GE NIALIVM
Metellis uni qcf Frontem uifta ligatus ambuIaret,Vi&ato : Alteri qcf fune
bres ludos & uifcerationem fine mora exoluendos curauit Celeri nomen da
•
**C a/i tum.T etuus , q> Furio tribuno pacris reditum exorauit , Pius cognomina
a
v.
tus crt.Falconum gens, 5 pollices pedum mtrorfus curuatos., faiecnis taf
ftar habcrcnt.Et Scdigiti quod fenis plerun(| digitis.EtTudicani, jmal-»

ittfL-. 7~w Ico fimili capite nafcercntur cognomen gentilicia; ftirpisinuenere.Tudites.n.

mallei atundendo diftilunt. SicMaticifitBrcnci, Alteri qcf magnismalis
fit buccis tumidioribus efient,altcri qcf cre fine labiis nafccctntui .Capellas
quoq; a capillo^: irluciedidos uoIut.Et Fencflc!las,a caluicic. Columellas,
*' . a proceritate, Aiuinas,apinguedinc,Na(icas ab adunco nafc.Et Mimulas
quafi papillcios ab ipia re denoiatos ferunt. Leccz quoqi inexhaufta libido,
fit oblccnus amor gentilicium nomen dedit. Q_uin etiam ex uanis fortu-
\tcat-
nat calibus multos clara noia lumptiflcinucnimus. Valerio tribuno tnilitu
cum ad (ingUlare certamen, a gallo prouocatus dclccndifler,qcf pugnati in
or galea cotuus inIcdiflct,Coiuini nemen fadium.Et.T.Manliusqef prxuali
dum hofiem cominus ti ucidafler, induuialqj horti torque detraxiffct, Tor*
quati nomen Druio queq; a ducc Dtaufo pugna fingulari uidto
aflumplit,
clarum familix nemen datu . Rurlus Buthecnes dicti q> authori familiae
cumdafliprcfedtus a portu foIucrct,Buthco auis foclicicmmcinfcdit,quo
'
ptmcirf. augurio inligncm de horte ui&criam tulit. Ea. n.Tricrches,qucd tris habe
atteftes nuncupatur,EcLcnatosqd co ucftis genere utebant',quae xXinrai
diftx.Q_uorum.M.Pcpilius Lenas princeps Lmilix fuit,qui Ccs,&' tia?
men cum lenam indutus facrum faceret, orto patrum fit plebis tumultu, 1

Ut erat ami&usin fotum proceflit,magnificacp oratifie feditionem compref

lit,fit rixam fedauit,Liuio Salinatori qcf in cenfura ex (alaria annona nouu

ueitigal rtatuifler. Sal ccgnometum dedit JEx Sabinis ueto Claudibsab aw

thorc Appio Claufo gentis principc,qui cum multitudine clientum Rcma
c6migrauit,deduftcs terunt,ex qua familia multi infigncs nobilitate fit ho
nonbus,contra furores tribunicios,pro patribus perpetui defcnrotes exute
re, Huius generis Appius Claudius cognomento fuit, qcf primus claficm

extra Italiam duxerat fit nauaii plio pugnace docuerat . Dixere aut caudicem
C*4«* + ligncijt aceruum copadtum fit conglutinatum, unde fit codices. Ea autem
. Appio je familia ab Appii corona quam.L. Appius in Achaia ludis nemcis
4-f+ZGSf meruit, originem dusiflc fertur ,cui portea Neronis dixere nomen, qucdla*
|mpw bina lingua fortem defignauir,fit ftrenuum,ex qua nonulli patricu,alii ple*
bci.plcbca Marcello^, patricia uero Pulchroium fuir, Aurelios queq? ex fa
A«r<+1\
binis qcf publice his Romae locus datus foret,ubiToli facra faceret, a Sole
nuncupatos feiut,prcc$ Aufclis Aurelijdidi,Sieut VaIefn,Fufii,St Pacti»,
quoncu auc Vaicrii,Furii,fit Papirit.R.primu Ira inuenta . Is.n. Claudius
Ur4l« Ccnrioianus,-
 i

LIBER. PRIMVS
Ontmianus, ftu Centimanus fuit, qui librum in rure eiWicofcripfit,&£i;
mus.R.literam Latinis dedit, Papirius a pedum pernidtare,qua u/ftor
om«
nium fux aetatis aequalium fuir,curforis nomen accepit. Alteri ob loquedi,
tacendkp in aetate praetextata ptudentiam,prxtcxtati nomen datum,Prxtec
hos Cati qui St Corculi,^ ufu St fapientia praedarent. Nam catum Sabis
ni acutum dixere.EtCuriones a curis, quibus maci!entiorrserat,denomina
ti fun t.Ex qua gente tres pdpui oratores, lumen
totius fenatus atqj Imperii,
fuere; Dentatos queq; q» folido offe uice dentium armaretur diftos putat*
,
Q_uo modo Prulix regis Bithyniae filius fuiffe fet£ Q_uanq plericp aliter
fcntiant.Authorem frilicer gentis cum primum in lucem aeditus
fuit dente
nato prodiiffe.Sicut de.M.Curio,&. M.Carbone traditur . Rurfus Clodii
St Cluentii a Cloante, St Memii a Mnertco,a Sergedo aut Sergii.Sicut a
Naute Nauoi, St Gegann a Ga, Troianisduabus,q Aenex comitcs,poft <-
cucrfumlliumhucapplicuereillisprogenitoribus gl oriantur, fu/tcp prepriu
Saf.
naucicje familix ut facerdotes Pallads fierent, &(acra tradtarenr.q. pein*
ceps familiae palladium Romamattuliffe ferebatur. Sic Maniiios a Ma*
nilia Thelrgoni filia,quam Tufculi genuit,Et Caccilios a Caeculo
Prxnede
coditorc.Et Lamios a Lamo, Formiis impcritauit,& CalphumiosaCaF
q
pho Numxregis filio,oriundos ferunt, Q^uatuor.n. Numa filios
genuit,
qui ces honeflat um familiale nomina dedere,Calphum, ex quo Calphurs
nios, Pompcnem,unde Pompcnios,a Pino aut Pinarios,& ex Mamerco
Mamereos fluxifle putant.Calphurnicp familiam illudrafle dicitur.L.Cal
phurnius Pi/o frugi, qui Tribunus plebis,rcpetudarum legem tulit primus
& pmulgauit. Aemilia gens Mamercum pythagoreum authorem fux d«
pis nuncupat,cui propter eximiam humanitatem,qucdqi aio.eflet xquifli/
mo,ccgnomen emilcs inditu ferunt. Sicut a Lepore,Lepidi, Si Cicuriima
fuai appellat/, Scipio Naltca,a maioribus nanbus,&ob motum temperans
tiatn Corcuium.Contra uero,Trebcnrus quod effetingenio impotes & mo
ribus difficillimis, Afper didtus c.SicCotx ab ira St oris toruitate,qcf acres
forent St ucht mentes. Et /nfani qcf natura /ntreftabiles . Atq? MaUxquafi
fores.Et Lamiz quali uoraces,cognometa iuenere. Fabius uero Maximus
ex morum clemetia. St 5 nihil /lloeffct placidius Ouiculx.ldrm qcf Haniba
lem mora fregit Cundfatcris,& aucnucainlabbs VerricoG nomen accepit.
Ed.n .uerruca prxm/nens aro, feu tuberculum. Alter qrh fordidxintcm*
peratix foret,& profufa largitione patrimonium prodegerat, Gurgitis.Si(U(
Ncpotes,qui attritisfacultatibus,uino,alea,& fcorris patrimonium exhaufe
re,appellati.Tcrrius
5 falutisxdem pnxir,Piftoris.AlfUs Ambudus,cu;us
filia Lirinio doloni nupfcrat,ex qua familia,qucd nulli contigit, uno uclut
tenote tres principes fenatus fuere, Fabius fdlicct Ambudus;RuuJianus,&
 g

• bkialiym
rges, pcellenti Ingenio uniis aut Ambuflus, g» adclefces ifius fulmine
Ijgrauit.idcmcp Pullus, pcflea Rullus neminatur. Fuit quccji Fabius
cognomento Venox.qui Lenior cum Appio Claudio cb inquilaas aquae
'-.
ucnas, Vcnoctsncmcn accepit. Et alter Rutilianus^ cui primum cbuutuie
I

Maximi cognomen datum,qm magifler equitum a Papirio didatorc,pcne

fecuripercuflus cft.Duos.n.Maximos populus Ro.przctpue cognomina#
uit.V alerium qui plebem patribus conaliauir,& hunc Rutilianu. Pofl que
t~ "f Pompeius aftipulante Sylla,Magni nemen accepit.Ncc me pretcrit.Ccfo/

**
^ Jlw->
..n
nes quod celo matris utero in lucem prediiflent. Sicut Calares quodeft In
liorum familix cognomentum; uel quod cum ezfarienafcereniuufeu quod
auus.C.Cafaris elephantem ocodcrattqui punica lingua Calardiatui: no/
minainuemflcjcuius familiae propnum dicunt fuifletut facra Apollinis cur*
habeam ;ciul<pminiftri fiant. Iulos urroa prima barbz lanugine plcriqj di#
V- ftos autumant; 'iwAn- enim grzct pnmam in mento dixere lanuginem: Se
Agnpp is $ contra nalcentium legem ,
pedibus prius ex utero emerfis nati
cficnuquali aegre partos nuncupari; Q_uod omen infaclicitatis (uit: Sicut
«x utero haudmagno negodo Qi proniori partu effufus forctifcelix augunu
affcrt.Et Voptfcos;cum ex gemellis unodefundfotalter fuperuiucrettht pro
culos qui fons agete patrc;ac Pofthumcs :qui pofl patris obitum nati cenet
fle Cordum cpn iero & poftremusiatcp Opiter qui patre mortuo : auo uiuo
editi forcntdidos exiftimarutiCornelius qui Sdpionum nomen propaga/,
uittqcf patrem lumine crbumipto baculo rrgerettucluthaftili nixum Scipio
fuit appellatus : Et Cincinnatus qef effet capillo incompto: Se Rcfcius qc£

cxadtx uirtuus di confumatidimus foret : Cum.n. Rolctus Gallus htftno

nulli (ecundus;fupra oem memoriam abfolutifiimz mimmum ageret (icuC
Pelius apud Grzcos .fi quem uirtutc przdpuum Se artibus prxcellcntenj
»»•*•'**
uidebant,Ro(aum hoc eiUmirz Se perfedz probitatis nuncupabant: Sic
Pilo qcfin oirc comodusfcrctiutilisSe fruduofusiFiugiefltccgncminacus
S ercix uero Aftnz unde Gnt cognomenta uulgo proditum eft.Sicdtru
Se
alter cum uadcsdarcuafinam cnuftam auro in forum duxit. Alter fuppclita
uxore puerpera quam depeculatus fuerar^facfam (e nen habere mentitus fii
jt:Seu qued Varro tradiuqui primus geri nomen propagautr,cum quefloc
in maccdond relidtus feret in caftrisihoflefcj; impieflicmm facerent tpalam
uociferatus rflicclerirer fc illos udcrcfaiporces dilicdturumiquodSe fecit:un
de nomen aflirquimeruit.Prcditumep mtmoriz efl ; Cornelium Ruffutn
qef ex przfcripto libropt Sybtllincjt ludes fcccrat: Sybillam prime: mox
^ annis intercedentibus Syllam appellatum pofl eris nomen nicpagafle.Et
^
N « 4'N milittmqtffrondecoronatus:militariagcflitfacincra;Frcndidincmededif/
n >t r~
A
*
^ fc. Sed dm lpngius euedi fumus, q (latueramus. Itaqj be longius legentes
.
~
fatigemus
 LIBER * & X M 1 g XIJ

fatigemus, ne uc pluribus moremur ftudiofos .De hishaflenus dixiffe fa>

iis lu.Hccquccp nen fuerit ab te metnmifft.Plcracp cognomenta Rcmaei
nis cx pilcilus luific idita.Namfviurenas
1
&
Oratas,ucl g. pilcium ciusge
lieris uiuaria q mpLUma
: haberent magno foenorc,uel qco edulio pixeu
puo uefccrtntur,plciitj diflcs uolunt. 1 am Si fcMurcnam a neruolo cor*
pore,(KUt Netuam a fortitudine multi dene minari dicant, Faminafq; Ro
manas duo tantum nola ferre, mares ucro tria, fzpiusquacuor.pran omen, }
J Jm* 'ntfLf.'
ccgncmen,agncmen,& ncmcn.ldq; nobilitate genetis monflrare.Qjfqt
rarcnter,muiieres pratnemimbus utebanf,mares ucro frequcntiflitne.Naqj
ccgnctnen,& agnemen mulica non dabatur.
Q. cf nobis cum frequenti lc
dhene id cbfetuatcmus,ita cffe,ptopcmcdum uilum fuit.

Q^uare partus ancill*,cuius ufufruflus legatus fuit, in frudhi nen (it,cuni

. reliquotum ammalium,ccntra fuerit. " Caput. X«

Nter cotentfones forenfes quondam fumma diflcntiofU

<r
it. An partus ancili*, in qua ufusfrudtus legatus c,infru/
dtuht habendus, ica ut m eo ficut in ancilia uluslrudus
maneat. Vetus queftio fuit,mter confulnflimos uiros. P,
Scaeuolam,&«M.Maniliutn,a quibus E tutus, fumat au
Win
thotitatis uir,qui inter mris peritos,multum, logecj pr*/ t V
ftitit,&.M.Cieero ime meriteqj diflentit. Verba Cicetonis de finibus bono/
• w '
i

rum primo, fi recenlert ea quis uellet,afcripfi. An partus ancillae fit in frudh|

habendus,diffrrctur,intcr principes ciuitaris.P.Scacuolam,&.M.Maniliu.
ab hilcji.JvJ.Bruius dEeniict,j & acutum genus efl,& ad ufus ciuium non
inutilc.Nclcji ea cciumqj fcripta,tcliquaq; ciuldem generis Si legimus libe/
ter,& legemus, hac quaeuitam continent cmnem negligentur. Hadtcnus
Ciccro,Manilius,& Sccuola,in fruGu ancili* partum efle dixcre,ea de cau
fa,qcf ficut in cstcris animantibus quz
manu,raancipicm funt, illorum
in
p
g*
fatus in fruftu cft.Siquidcm pecudum legato ufuffudu foboles ex pecudi
bus poftea natis (uffedta,perinde accedit legato, Si in frudu habet, ac (i una
cum pccoic legata fuiflct.lta ancili* legato ufufruftu,pari exemplo partu) ‘S «

ancili* in fiudtu efle uolucre,plurcfq} lureccnfultiin hanc fententiam con/

cifltte,a quibus tamen Erutus grauis author in primis,certicribus argume
tis diDennrc haud imcntouifusiuit.cuius lententia poftea obtinuit. Ncn.n.
i **
ficut in lc bole pecudis pecus enatum,nexu obligatur & in frudhi eft,«aan
cilia partum in frudtu cQc,aut in ius,didticnemqj uenire,cenfuit.
Q_ uippe
pcccre legaro, ipli-m pecus Si fcbolcmtanq pari nexu obligatam accedere,
4
& in fiudlu efle ccnfcntiunt ocs.Sed in frijdtu hominis, homo inquit ce no

jn*-
 m ** CENIALXTM
pctefl,Prrmagniq5 interefie an pecus ex pecore, uel homo ex (nua nafcanC
Vw
Cum.n.cx Iciua natus liiipotensno fit,nec alieni hiris aut diftionis fiat.Scd
m feruitio St famulatu domino ita addidtus,ut line domini luflupcrmifluuc

in ius alterius uemre,aut mancipio, nexu uc obligari non poflit.ldeo ancillae

partusjin ius miniftcriumq; ulufruduarn non uenitsScd udut mancipum
domino addicitur. Q_ucd in pecore enato fccus diri conuenit. S iquidcm pe
cus enatum, cum in manu fit irudufir, una cum pecore legato tanq adiedii
perinde maner, ac (i una legatum cet $ AptiUime comcdiftimcqj Brutus ma
gno ut fuit ingenio ab hok pecus feiunxir.Sed ficut hoc peracri iudicio, non
inepte ab altero difcreuir,& diuerfum arbitratus fuit.lta cam ego tam uariae
dcafionis,auccenbusiurecon(ultis libenter quat lierim. Cur, Arcx ufutrufihi
legato, (i in ea. Infula eredta forer,ea pcftea demolita,in cade met Arca mi'
hi ulumfrudum manere Paulus fit Vlpianus cenfuerunr,ncn aut econtra,
naq; aedium ufufiuftu legato, illis demolitis, licet altera' (utfcdx fint, in as
tn mihi nullum manere ulumh udum cenitans omnium opinio fuit. iit taj
Bi fi rationis huius diiudicandx non prompta animaducriio tot ct, collitit tn
grande diferimen fubcffc.Q_uod demolitis aedibus lolura St arca qux pri*
us fuir,manct,in qua mihi ufusfi udus incolumis fit certus cft. Acnibus uc
to demolitis,c|uis alteris inibi lutfedis,non caldemcenfericonuenit.ldeocu
aliae non aeedem dicantur, ufutnfru&um propterca non deberi, iurc mctitoqj

potarunt»

Miracula de fomniis apud nonnullos cognita fit comperta.Ec quae ipfccxe

pertus fuit. Caput. Xh
Vnianus Maius conterraneus meusuir bene litteratus,in
exquirendis , adnotandilq; uerboji fit (ententiaji uinbus
multi ftudii luit. St prxterq q> in erudiendis iuuenculorqm
animis, imbucndilq; deduna pueris cafhgatiflimx ditci*
plinx.Scmnioi^quoqi o is generis ita uerus coiedor fuir,
ut ipfiusrclponladiuina fere monita haberentur. Ad eutn
«> I memiuicum puer adhuc cffctn,flt ad capiedum ingenii cultu} freques apud
eum uentitarem,quotidie fomniantium turbam,hcminc!cp celcbn fama fit
multi nois,de fomniis cofultum uenifle. Declarabat definiebarq; illc,no bte/

uitdr
j fubofcure,ut plcricp.Sed expofite atq; aperte cnigmata Icmmotum,
fiue bonf,(bcmaliprcnuncia,ita apte, ut /udicium fadum a ucndico diceres*
Multi queep illius monitu, uitsintcritLmncnnunqanimirgiiadinesuita
runt.Sedqucd illi interprete luniano aflcqucbar.tur,animadumiquofdam
haud qua^fumma; ncbilitatis,fcd hries tcnuifl.tncs fit fctrisii>£mx,ablqj
ullomtcipntc

-A
 LIBER. PRI AI VS Xlfl

u!Io interprete affequtos,& fomnio tantum pracmonfros (minentem clade,

aut foturum exitium,& pleraq) incomoda urtafTe. Veriflimaqi qualia futu-
ra uiderant femnia extitil!e,qci' genus grxei 4 faJU «. Hoc eft uifionrm dicut.
Nuper in Vcfuuino n- eo familiaris meusqnilpiam fuit. Homo al.oqui exii
gux fottis,obfcurus& egens, fed tamen fpedlatx fidei, Bi exempli redii, q
cuium grrgescuftodire (olitus,cumeffet grauior annis:&r ualetudine no bo
na, eam curam unico,quem habebatfilio,de!egarat. Accidit, dum prccul a
ftabulo ipfe,& filius fub paruulo late nediu decubarent, ouemquandam a
fopocirtuuenram fibi in femnifs obuerfari,illiufqj dentibus opprimi, Bi Ia/
cerari ui(am,quo femnio expergefcdtus fenior, filium qui una decubabat, ex
citauit,utqj ad gregem propere accederct:acclamauit:nanqt ouem:cuiusetia
nctr.cn referebat: a lupo circuuentam dilaniati dixit. Q^uicu illuc excitatus
pergeret, eandtmsquam pater praedixerattouem a lupo lacerari, atepoppri*
miinucnit,uerifiimumcp,& quale pater praedixerat. infomnium expertus fii
it.Mattcna ifignis multi Bi celebrati noisdu Neapoli degere referre mihi fo
lita efl;qcuncp in lon.nis imagine uidiffcr,cande(ibi poflera luce repfentari;

Eaq? magnae admiratio/ apud reliquas matronas fuit , qifxpius qux fibi die
eueturaeranr,fomnio monita futura prxdkerer.Sedprx oibusqux norauc
rim,res eft memoria Bi admiratione digna qua ego nuperexpertus fum,& re
j>baui.Iaccbatin ledlulo Marius alumnus,# clies meus, cuius ego ingenui
& ai indolem fxpe demiratus fum. Is cum p quietem matrem defondfa effer*
ti,& funus apparati uidiffc t, grauiflimos gemitus,# lugubres quxrelas : cfr
uis fomnio cofufus edcbar,qucm cu excitat iiuflifiem:# cam tam fudluofige
mitus requiliflem, rettulit matrem uita fondfam fibi
p quietem uifam effern:
& fonerari. Obfcruauiego diem,# tps quo fperes hxc obuerfata fuerat,no
taui.Haud multo poft,nucius defundis matris ad meuenit, a quo cu diem
tequififTem,conuenitiplodiequo mater per quietem efferri uiTafuit,illame
uita exccffiffc.Q uibus exemplis admonemurmt effeprxfcira quiefcctis ani
mi,# diuinaticnrsthumanaqj mentis pratfagium, quali uatirinium foturo
rumdiuinitus mortalibus datum per femnia, credamus.

Q_ux forma Caftrorum:qualifq? difciplina olim fuit,# quot porta: in Ro

maniscaftriscfleconfueuere. . Caput. XII.

Vibus caftrametandi Teia,# idonea caftris loca eligedi nota

Bi pfpedla cognitio fuit,cuius tei gloria Pyn ho Epirorx pcv
pua fuifle traditf, quiq; militaris difaplins pcepta diligenter
exequti futthccanoraflclr is accepimusiutp loci qlitate: ubi
caftra metada forertpq? anguftia,# laxitudinetaut mditari
multitudine,ita fe Ducescaftriscapiedisifmuenr. Sed necg
 ,

genialivm
eadem figura # habitu. Neqi eifdem ia locis femper caftra metari oportere:

re&c arbitrari funt.Siquidem modo quadrata, modo trigona, pltrunq) ro#

tunda,ex difciplina Lycurgi qui ita caftrametan docuit, nonnuncj lunata,
& hcmicyda caftra haberc.lnterdum planis,# patentibus campis,nunc ar
duis,& aediuis in lods,plerunqj demifla uallc.nunc in colle edito,& furti 7
no lugo caftra communire. Nonnuncj rerrx litu difficili,# impedito laxis
prxruptiflimis loco munit o,ut fi qua maior uis ingruat milites in tutofint:

# Ijcut loci natura, tempulq; paritur,caftra # munta6escxtendcre,uropor

tuna aquatio, ne liti,# laflitudinc confidatur,ut lignorum, ut pabuli copta
(ir,nceommeatu,neuere frumentaria prohibeantur, haud paruum muni#
mentum cfle putauere.Prxdpue cauendum,ne collis, aut iugum immine^
at unde prolpedus caftrorum ,
,
&
fubita incurGo fiat , ne ue fylua dcnfa
aut latens fofia,ud finus occulti iaceant, unde latebrae hoftium , &
inlidix

parari, aut tacito fpeculatu pericula oriri poffint . Porta; queq? caftrorum,
utproamplirudinc,paudorespotius,cjplures conftruantur,cUc cum facili#

ustturn etiam utilius.Idcp percommodum fuifte# falutare.Tam & fi in

Romanis caftris multiplices aliquando portas nonnulli exemplis annota#
rint.Q_uodidco feruatum cft,nc quid eruptionem fubitam in hoftesde#
moretur , utq? omnibus portis cftufus equitatus uno impetu in hoftes di*
uerG irrumpant. $cd tamen ubi ampliflima erunt caftra, #
quis late fufe,
ibi quattuor ad iummum portas conftitui conuenire. Minora uno,# antf
gufta duabus contenta dcbere,omnes ferme confentiunt.Q_uarum iu
efle

cut nomina diftinda , ita difiimilia fuere munia . Prima enim pretoria quae
# quxftoria di&a cft. Siquidem in Romanis caftris,# praetorium Duas,
# quxftorium fuit, prout prxtor, aut quxftor caftris , &
legionibus prx#
crat,qux uel orientem folem fpedare, uel e confpeftu hoftium dii igi cen#
fueuit.Q^ uod eo fit,ut fi quando ad arma conclamatum foret, fine tumui#
tu extra caftra cotrahi multitudo,# explicari ordines, (ignaqj eduri poflinr.
Etenim ubi arie decernendum erat iilinc cohortes cdua,& copix admoue#

ri (olebant. Vbieriam militum ftatio compofita, infti udtacp ad fubitos co/

natus ede debebat, cui etiam Prinripali nemen datum.Alteraatereo caftro

&
rum Decumana,eo quod ampla patens, ex qua delcrtores,# tacinorofi
in quos iure militari animaduertendum erat,educuntur,# pccnisccercenC
Tertia Principalis ex qua prindpes,# fumi duces uelut ex pcftico G qn ufui fo
re:,opem fuis laborantibus ferre,ordines tendere,# milites educere confue
rant.Via quoqj qux ad portam ferebat Prinripalis dida cft. Q^uartapoft
ptorium:Q_uintana dia£Q_uippcprream comeatusin caftra couehi,#rc
luutenfilu copia uenalisexpom.lndcet merces ad ufum militaris multitudi'
nis,qux9 bello ufuifortntipqrtati;#cxportarifoIitx.Hocquocj iterexepla
 LIBER. PRIMVS JCII1I

relatum eft.Q^ucd & Fabius Maximus,# pleriqj imperatores prxeipie^

bant, exercitum itineribus, # locorum mutatione crebro fatigari potiusci
uno m loco i caflris (edere
,
effe cum tutius,tum ad difciplinam militarem
nobilius.Id quod Cyrum apud Xenophontem nouimus faditafle. Q_ua
uis nonnulli caftrorum crebram mutationem prxfcferre turpem
fugam,#
exercitus alienationem duxere, fuitc|; praecepto militari
obieruatumtut uigitf
Karum uices tuba: in caftris perinterualla (ignificent.Et (i quando hoftesin
confpedlufint,pro portis caftrorum (ingulac (lationes
,
& expedit* cohor#
tes difpcfiiis excubiis tinftratis equis,frenati(tj pro uallo
excubent,
,
ut cm*
nia militari cuftodia,uigilii(cp tuta.firmacp fmt,ne paratis infidus
’# omni
aditu p(eptc:nudata cuftcd is;ftaticnibulcp caftra hcftes
adoriantur: nec &
opinantes inuadant,cedibufqi & rapinis pateant.Paulus uero Aemilius ut
attentius cuftcdix contra (omnum repugnarent, nedtumas uigiliasfmear
mis fieri,# inermes milites uigilare iuffit. Q_uod multi poftea duces exe/
qui magno (ludio curaueruntJl am # fi ueteti exemplo; (laticncsjuigiliatqt
diurna, ncdlurnaqt munia ab armatis in caftris fierent.ita ut ferant militem
quia uallum non
accindlus gladio,# alium quia pugione tatumaccindlus
foderer, capte Iuiffe.Aima enim ueteres membra militum duxere.Fertutcp
Epaminundas cum cuftodias,ftaricne(q? circuiret,ur difciplinam exemplis
ftabilirct,fcpitum militem gladio transfixiffe: afferens quod qualem
inue#
nerat talem reliquerat. Auguflus queep manipulares milites ftatiene defer#
ta,S Centuriones morte mulftauit.C.uero Catfar utadfubitos conatusdi
habercttduas (arpe legiones pro caftris excubare iuffit. Vtqj
fpofita prsfidia

in difponendis caftris tendentium ordines # defcnpta,fuis quacp partibus

loca ac iufla iiinerum interualla diftindta (int.Vtcj* Tribuni militum in prin
cipiisiura dcnt,indcq; milites fignum petant,ac in ftationes,& uigilias
eat.
Etiam ut in prxtotio imperatoris tabernaculum quod auguftale dicitur te
dant.Ibiq? pro tribunali (edcre,claflicumqj apud eos cani, quo tiefcjj dimi/
candum foret pugna: fignum ab his tribuni petere debeant . Cyri uero ta#
bernaculum apud Xenophontem hyeme pariceriaicp eil u orientem uerfus:
aut (n caftrojt mcdiotqcf locus munitiflimus foretiftatui confueuit . Ea enl
regio fummis ducibus dabatur. Alexandri magni tabernaculu (latu* tircu
ringebant,in quo traditur mirum,cu ad Oxum
amne ftatucretur, fonte ma
natis olei fcaturiffe. Philippus aut pro uallo eaftrcjttnonunqin confpefto
maxime tumuIc:tabcrnacuIufixit.Q_ux quidem ex corio:& pellibustmcdo
ex faccis:aut ciliciis pilis cotextis coftruebant.Numidxex calamo & ftrame/
tc: Nomades centonuinftartcaoriaintexebat:multiex tabulis&cratibus:
fiiitq; more nouicio Tertiatu ut i principiis caftro :au t iuxta ta bernaculu ducis
templum ucl aediculam fimili exemplo milites confttuant: ntra quam figna
D ii
 GENIALIVM
Se aquilam ue nerarentur Se feruarent,unde cum opuseffetexrracadra edo*
d potient. Illud quccp notatum per exploratores centurionclq;:Rcmanosda
ccstprius explorato Se prxuifo locum cadris ante capere ccnlui fie. quotiefep
motis cadrislcca mutanda forent militari more,uala prius codamanSt cof/

ligi
i
utq; itineri farcinasaptentradmcnerimcquid ignariimptudentefq; prae
propera feftinatieneprxtermitant. Vallumcp cadrorum excerpite aggeda
humo,aut mole Be aggere contra fluminum impetus: nonnunq dudta in'
genti folia uel lapidum congedis molibus , pleruncp arboribus cbiedfis
pro ut materia luppetebat a tyrombus prxfcdi cadrorum iuffu, communi*
ri. Qux quidem fofiaperlxpe fuit duodenum pedum, & fi detur occaGo'

q amplillima ne quis illam & munitiones rranfccnderet. Val*

latitudine
Ium ucrotantx craditudinis quod nullo telo nullcqj toi mento traici pof*
:

fit.Q_ux quidem munimenta Ii quando hollis prepinqus foret- firmis da*

tionibusdiipclitis, ut armati inermes Se operi intentes tueremur fieri fole*
bant. Germani tamen Sc Gallorum pleraq; gens , pro uailo difpofitos ha*
bebant curi us-mutuo nexu. Romam in magno dilcrimine-nouo munimen
dgenere clitellas Stconitdfas farcinas pro aggere oppcfuere.CxlaradMun
dam-cummaieriadcfiecict:cxforum hodium faftis aggenbus & humano*
rum corporum ftruccaflrauallauir. Nicias uero dum ad 5yracufasledet,cu
effet pro uailo pugnandum,inccndiomachinatum:quibus ea lira uallauerar,

holium uim propuilauit . Q_uodq; in cadris romanis poflq uailo foflaq;

communita luntcauo incedentem milircmnili cum acie dimicandum foret,
haud facile pcrfpc&umcfle.Ncq} longiusatubx auditu, nili imperatoris aut
Tribuni iuflu militi extra munimenta abire licuide. Q_ui contra fecerat in
eummilitaris animaduerlioerat . ldcg ideo cautum , ne uagi milites folutio*
recura obambulantes in hodilifolo temere prcgreiTi,cxdibus cOentft pe*
rkulis obnoxn.Q_uodq} mulieres m cadris intereffe,aut cum militibus rur*
piconfuetudiocuerfarinondeccbat. Mulieres enim cadrafcquiapud maio*
resmignx turpitudinis eracSc feucriffimxanimaduerfionis.Q_uareScipio
Acmilunus maximus imperator, & qui imperatorias artes callebat- bel lo nu
tnantino coi lapiam miliux diiciplinam Se diflolutum morem , in omne ge*
nusliccntix - eiedlis multis millibus fcortorum redituiflc fertur- ad opulcp
milites traduxifle, dantefq; prandere coegifle Se codtinihil uefei . Metcl*
lus in Africa lafeiuicntem exercitum Se prauismcnbus inditurum corre*
ptacadrorum dilciplina emendauit. Alexander queep Macedo depullis
pidonbus ; Se cocis : ad prandia itinera nofturna ; ad cocnam cibi ; uiniqt
parcitatem fe habere dixit .
Q^uibus difciplinis imbuti milites in fide
Se officio manfere i Sxpiflimeqj fuiflc perfpeftum - quod in quibus
locis hodes cadramccau fuerant , inibi Romani exercitus , eadem
 L I B E R ..'P R" I M ’ V S XV
caftra operibus fepta habuere,tunc praecipue cum hoftium ueftigiis fahere
do,illos haud facile affeqiri poterant. Q^uod ne fieret, falubri confilfo proui
lum fuit,ut abituri milites uctera tabernacula & munitiones incedant, ne qri
illa hoftium receptus forcnr.Erat quoqj uetus conftitutum ur quoties duo
fenul Coss.Prxtoicfuc, contra hoftes,duos confulares exercitus^multafep
*
legiones duccrcnt,quo facilius tanrx multitudini prxeflenr,diuifa caftra,co
\
&
V»as,& prxfidia haberent, munia belli partirentur, ne cofufa imperia de &
creta ambigua forent. Q_uod atuo fucccdente,a Domidano uetirum fuir. Is
enim gemmari legionum caftra .phibuit, fub unius imperio # unis caftris,
K
ferius regi milites arbitratus, Hojr caftroje formam in locis copluribus ena »T— l
nunc extare , uallicp & foffarum altitudines,# xgregias munitiones firmo
munimeto relifias,nosreccntiflima memoria uidifle, # fingulas portas ad
notafte.qux fperi:s,illius ucteris inftituti,roagnum nobis documentum fu
it, libenter meminimus.

Q. uot cognominibus Fortuna dea apud Romanos cognominata,# qui

bus templis donata fuctir. Caput. XIllfe
_ . •
\ jT ' .

Nter numina pleratj qux ueteres habuere,olim a Roma

nis fortunam eximie cultam,fcriptum in antiquitatibus #
traditum cft.Idq? exeo coieftarilicet,qif pluresillixdes Iu
i (Ie, ac diuerfis noibus deam denciiri, uulgo .pditum efh
Primus enim Ancus Marrius fortuna; uirili cognometo vm/y*
dedicauit. Vt uero plures , certiore Seruius Tullius par
(q^
oxfortunx xdem confecrauicprimus.In qua xde fignum fua prxtexta or • fny
natum dedicafle,# longo tempore manfiflr incorruptum, authores tradut.
Caufam fuiffe crediderim, qcf tenuis ipfe & parui cu!tus,ut tum res erant
quodqiex captiua natus fortunx benefido regnum affequutus foret, pro#
pterea templo illam facraffct,proqt dea coluiflet,taquam gratiam meriti fer
ret.Q^uam quidem ka cumulatiflimc rettulit,ut non una xde illam recepif
fe,aut cofecrafle fatis fuerit. Siquidem regnum affequutus, Fortis fortunx,

nu rumem nottis a uiuo v^xiare trplo legatis iuxta Tyberim mox Tiberii ,
tpcdicatu.Primigenixucro icolle Q^uirinali,authores memorar,qua xde rrmgnat
Domitiusptor urbanus poftea dedicauit, licet altera Primigenxxdicula'.P.
Sepronius Cos.fcdo punico bello uouifle,# uori rrus dedicafle ferat E xtac
ep uetrig moumetisieude Seniiu Primigenia &Obfequcte fortuna I Capito vCfrjttm*
.lio facrafle, lllamq? pripua religione coluifle.Profpx uero in foro boario fuit.
D iii
 Virilis autej Fortunx templum extra urbem ad Tyberis ripam,ln qcfmu
lieres qux dabantur nuptui frequentes uentita ban t,& corpore inudato fin'
gula membra, ne quo morbo,urckKj affcftx forenr, aut labe aliqua tenere
• tur, detegebant. Aufto poftea rmpcrio.cum de Vckniibus Car uilius Cos.tri
umphaflet , aerifq) grauis trecenta nonaginta millia in xrarium detulifla.de
reliquo quod ex manubiis &
oi preda exadfu fuir. Fortis Fortunae aedemp
*

pe illam quae a Seruio Tullio dicatafucrat,faaendam locafle.T.Liuius au#

tfaoreff.CuiusdiesannuaodauoKlsIuliascolcbatur,quo rpc Hafdrubal
periit. Se MafiniflaSiphaccm bello uirit.Muliebris uero fortunae Fanu La
tina uia quarto ab urbe milliario,in quo loco,Coriolanus,matris prxdbus
fiue Imperio adadus,ab urbis excidio temperauit, Romae confecratum ,de^
dica tumq?, haud fame quisq eft qui ignoret, cuiuslimulaaum non lemcl
humanam emtfrfle uoccm faunt.Fuifle queqj Vtfcatx fonunz templum,
denominatx quin etiam Equeftns iuxf
g> eius illecebris multi capiantur .

ta lapideum theatrum,ad qcf. Q_.Fuluius Flaccus exLacmixluncnistem

iplo marmoreas tegulas detulit,qux mox ob religionem eodem telarxfuera
Ac bonac,Reduci,Euelpidi,& Atrophcx,necn6Couertcnti,Benefperati.
Propriz* Virgini & Seyz forcunz rempla, non uno tpf cenltrudla . multi
affeurrant»! am de (i cqucftris fortun* xdem Romz nullam fuiflc aliqui
«ontcndanr,nifr apud Andum.Hanc zdem forcunz Seyz, a Seruio T ul lio
antea cte&amex phengite lapide, mirifico opere Ncroprinccps inftaurauir,
itaut foribus opertis eburna ibi lux uidcrctur,m qua Sauii T ullii fimulacni
te&o uultu,toga fuper inietta diu maabffe dicitur, quafr ut iarcrct foctunz
•dedecus qcf ferua natus imperitam. Conuertcns aut fortuna
5 hoies luddi
catur,quodep per oia humana agitar,ac paruis momentis magnas farit mu
tationes,in eodemqi uefligio nunq diu fm,dfda,denamihaucp eft, quxa
gueasiTvxn wfnrofl- quafi xftuas di&a.Lrgitur queep fortuna Calua,quaj
fub tedtonoiare, religio no finir,& fortuna Refprdes,cuius zdes iuxta tenv
pium Iouis Vi&oriserat.Et Fors fortuna quxxdem Traftyberim habuit,
& fortuna Propria cuius delubrum in Palatio eft, Et ad porta CoHrnamfu
iflie tres fortunas,dc quaje noibus ambigitur . Acdrmqucepfbrtunx intra

portam CaHTKtalem,& Malx fortunx Exquiliisailbiiacellumlacwmfurr,

fub idem tempus dedicatas muenrm usiHanc, qux intraportam Carmenta
lem fita erat,qnqj incendio abfumptam,Triumuidreficietidis xdibusafev
•lOcollapfam refeccre.lllam ucrcquxin Exquiliis, no ut oprm ferret, fed ne
obefler,ficut Febris fanum& plxraq; numina Romani perfanfle coluere.
-Eius uero fimulacrum manu dtcia cum cornu copiz,altcra gubcrnaculuj
geminum urrlans effingebatur.Nonullihabrtu fqemineo furenti fimilemcc
(am & exoculatam fup uolubilcfaxum effinxere, quod nullo del«Su epes
 :

L
LIBER. PRIMVS XVI

»d malos & indignos conferat,quodqj uaga incon flans fit inflabilis fonti
Q_uare Apelles fortunam fidentem cffinxiHedicitur,eo q> nunq flaret, fed
quos fcuifli t indu'gcntcr,ir.ox de gradu dejiceret. A Jiquilinc pedibus illam
cxculp!ere,fed manus & penas tantum adhibuere. Vt fipianus porrigerer,
penascoprehendcrenon finerct. Bupalus uero fortunat fimulacrum tecifle
dreitur primus, Pclum habens in capite & altera manu cornu Amalthei.
,
Alii uitrea,^pufto tpis frangitur, (latuere fortunam. Cuius fimulacrum ex
aure febre fedtun uelut facraaffimum in cubiculo lmperatorisponi,& pofl
obitum in fuccefloris tabernaculum crasferri,Spartianus memorar. Furttp
...
A
obreruatum,ilIos qui fortunam religiefe colerenr, magnis fxpc incrementis
auftos,qui utro minimocultu,aut dcfpcdtuihabuiffcnr, pluribus income#
dis fuiffe dehoneflatos. Propterea Timotheus Cononis filius,qcf fortutuc
fucaffusfibiafcnbercr,ncq? illi,ut par erat, gratiam fcrret,licer magnus Jrrv
perator,de gradu dcicdlus,& infoelici pugna ui£lus,atqr in exilium aftusfu/
tr.Galbx queq; qui fortunam Tufeulana terque fraudarat. Illumqt Capito
finsc Veneri dedicarat,in fomnis fortuna quin uifae,qcf fe pmiflb feaudaf

(e quocjj erepturam quod dcderat kerminata*(fl:qd mox

fer,breui
* 7'
foitfua
morte fubfequutum.Scd
,
qc? de: Mala
f Fortuna fit Febri. Ide de Profluat? rrhrv-
&Profa,qua^Rcmi dui arxfoerc.acdc Vrioue,Timore& Pallore., atq?
Auertuco fit Rubigo Diis, diflum accepimus. Siqdetn huiufcemodi numi
na,nequid obcfTcnt,ncuc aliquid afferrent inedmedi Romani periandeh*
fcucrc,qucs cane, fit oue placabant.Fuit.n. Vciouis a: des inter Capitolium,
H Aram inter duos lucos. Febris uero fenum triplex, Viuun in capite utqi
longi, alterum in Palatro,tertium mxta «nariana raonumenta,cuius adh»/-
extaa uefljgia,pleriq; afferunt. Q_ ux numina a Graecis originem A AT r m ^
diderim. Quippe Athcnienfes Cotumeli* fit Impudicitia: aras farran i nr^ f
a ccnrumclns,& pbtis auertrrent. Laccdamcmi, Morti, & Timori,atq? al*s
< M trt

iffcrftibus templa dkarunt.Mifceieordia: qucqi,Puden,Famse,6t Appeci# 7»<nCt. .

deni Athenis uifontur ara:. Romani Vitulinam deam^qrf Ictidi prxeffer, pttsUr* ^ _
magno cultu fetnper habucre.Etiam Paupertatis, Hi Senotiae apud Gades f»rrm— /rpjpfTtfxf

offenduntur. Et Oethei Herculem Chonopicnem,ne puinciajn mfe

facci Ia

flam ctilicrbusredderet,uenerati funt.Nam Culices Oethei conopasuccar. hrrnJrf

Sicut de Apolline Caldario pditum eff,qui in afiica colebatur.qd infeffos
culices cx agris propul(aret:Et Hyppot bonus luppiter apud Herithreos
Vt,
Et Hercttibius Apollo apd Rhodios habent tnaximi.Herctiba.n.R-hodii
(ubiginrmdicunt.Eaocii queqj Apollini Potncpioni facra facere dicurur
nc muribus puinciam redderet obnoxiam Apud cos.n.mus Porncpcs nri
cupatur.Et tam fit fi forium ptadpuum numen Rcmse fuerit, no miiA»
in apud alios culta,cclcbrata<$ eff.NaFercntano in cpptdo^C in Algido, f+rfon*\ uit cu/fr

.**
•
atcp Anti' Eque (Iris fortunae templum,# alterum Praenefte , fatis uetuftu

& mulca religione inclytum uifebatur,ubi fub imagine duarum fororumco

lebatur,ex quo confulencibus certa edi oracula putabant, ubi fortes pntnuj
,a Numerio Suffio beas fui(Te,fama fert. Sicut Lyciae fons fortes antiquifli#
anis chu alteribus,qbus futura pnofcunt' emittere traditur. In Euboea quo
.
q; R hinis urbs fuit,ia qua fortunz templum habebatur maximu & mufe
cis cerimoniis facrum.Prx cactcris aut Syri fortunam impenfius coluiffe fc

runtur,cuius fimulacrum ad orontem fummo ingenio & arte, ut Paufani*

asair,a SycionioEucychi^eeffiftuerat.Sicur Athenis in PrytmoDmulacjr
Tvjt* <r i !u Pra ornn ' um («culorum memoriam infigne colebatur.

uoties Opima fpolia caefis hoflium Ducibus Roftix relata fuerint. Se

quoties Iani templum daqfum fit. Caput. Xllil.

1
^ ' fc- t
,

Pima Regibus, Ducibufqi hoflium caefis, Io

fpolia, qu*

ui Feretrio in Capitolium ferebantur,ier folum a Roma

nis Ducibus, qui fortem,.ftrcnuamq» operam rripublic*
nauarunt, delata fuiffecomperimus. Prima Romulus ur
bis author Si parens de Aerone Ccninerffium Duce, poft
raptas Sabinas detulifTe fertur, quo tpe louis Feretrii cem
pium dicauit.Fuere.n.Ceninenfes ex SabinisJatio propinqui , qui unacuj
Cruftuminis# An tenacibus ob raptarum contumeiiam,eotra Romanos
primi fumpfere arma. louis uero Feretrii templum fuit in ucrtice Capitolini
montis,exiguum fane Si anguftum,fed religione (anitum,# propter uetu
-datem longe primum.Neqj magno poft interuallo.Cor.Coflus Dux ea te
peftate inclytusfecunda detulit fpolia de Larte Tolunio Rege Veientuque
acieuirir Si manu confecit. Veientes.n.gens Etrufca fuere,cum qbus,# Ro
•manis multiplici bello,# prope aftiduis cladibus de Imperio faepe dimicatu
cft.Tcrtia Claudius Marcellus manu ftrenuus &
bonus Imperator, de Vi
ridomaro gallopr Duce, feu Britomarto apud Claftidium uido
,
Opima
fpolia reporrauit.Cum Gallis. n.& Romanis ad internecionem,# (xpemar
te atrocifflmo diffenfum eft. Sed hi infubres fuere accolx alp um, qui poft
fenones arma contra Romanos, tunc & faepe ais moliri funt. Feretrius ut/
ro Iuppitcr,uel a ferendo,feu feriendo diltus,qua(i ut ducem dux feriret, te
propitio # iuuante effeltum fit.Ex cuius xdc,fiqnfoedusferire,aut pacem
feciales inire uellent
,
ficut uerbenam,# grame cum terra
ex Capitolina arce
euulfum , ita lituum , & lapidem blicem , quo foedus percuterent fumere
,
mos crat.Opima utro uel ab opibus,ut ait Varro,uel ab inuilfo opere, eu
uiftoribus tantum laudis accedent, nomina fumpfcre.Seu
j fidei proprius
cft.Opima
 LIBER. PRIMVS XVII

tft.Opima ampla dici,fieut opimam praedam, & opimum bouem dicimus*

Haec nifi duces, rrgefqt,quoi}i aulpicio res geruntur, fuifmct corporibus di«
micares,hoftium duabus detraxerint,necemcp &
exitium intulerint, haud
quaq opima did uoluere.Fuere qui crcderecftoui Feretrio fpclia opima Pri
na trecentis a Cibus: Secunda Marti, o&uaginta: Tertia Q^uirino aCibus
centum:ex comcntariis numac praemio conftitutc:fuifle conkcrata.Sed ad*
monuit me huius rd mentio, uenitq; mihi in mentem,id quod ucteijt mev
numentis extat,ter queq: templum Iani,pacatis undiq: populisiocicq? , &
pace compolitis,qdiu Romana res ftetit claufum fuifle.Ex quare coiedtari
licet: Romanos a gerendis bel is,
I & Crepitu
armojtiparum ccii:& laxam»-
ri habuiCetatcp ideo militari ufu aCiduo:manu promptosifortelcg bellatores

euafiCe. Semel a Numa templum Iani claufum fuit,perid tempus quo Ro

tnx regnauittannis fere quatruor & quadraginta:quo tempore lanum ad io
(imum Argilaeti indicem belli: padfq? confecrauit: cum populus Romanus
pacem tranquillam agerct;& a belli tumultu homines ad deorum cultum,
curamqi reuocaret.ltcrum pcft primum punicum bellum cum ad Egadcs
infulas nauali praelio conrra Carthagincnfrs felici uidtoria pugnatum eft:
ab Vrbc condita anno fere quingentefimo:idto cum Carthaginefibus foede
reALuftatio.M.Adbiiio:3C.T.Mallio:Coss.Q_uotpcdiutinobellofradlis
animis : uedtgalis: 8i ftipendiaria Populo Romano Carthago (adb cft:fed
breui tpe, temo imperante Cee fare Auguftopoft bellum acciacum: Anto/
nio:£c Cleopatra ui&is:prcfligatifq? pace:teria:manq? parta:cum tot diflo*
nas gentes:nauone(cp:locietatc:& foedere iunxiffet:8d a ciuili diflentione:affi
duifq; cladibus populus refpiraCe:St quictisimagincmlumpfiCe uifusforet.
Q_ui tamen ter lanum clauGffe didtur. Poft Acciacam uidtoria primo quo
tpe Auguflus fuit confalutarus.Secundo poft Cantabricam. Tertio cum a
cundbs orbis partibus res pace compofuiQct. Poft quos Nero princeps. Et
deinde Titus Caefar : eueifa Hierofolyma & bellis confcdhs Iani templum
claufiftie ferutur. C^_uod quidem templum ad infimum Argileti medium cir

ca forumteontra Capitolium fuiuforma quadrata : haud multz amplitudo

nis.Siquidemcum fani Gmulachrum:& aram tcfto claufiflet:non multum
ultra fpacii occupauit.Et ficut duplici faae:8t bifrons effingebatur : fic binis

utnnqi foribus munitum crat,ut alteris orientem fo!em:alteris occidentem:

profpcdf aret. I pium dande ad forum Trafitorium tran flatum memorant:
captilcp Faleris:quatfuor portarum fuiCc extru<3um.Q_cf Iani fimulachruj
cum frontibus quattuor:multo zuo uetuftum ibi erutum fuiCc diceret. Ali
ud queq; Iani templum ad fotum Olitorium cofpicuum fuit.-quod.C.Duil
lus qui triumphum naualem egit primus exrruxiCe fertur. Ad hoctemplu:
bellum fufccpturus Conful, frequenti Scnatutprimonbus patrum:ac milv
tibus comitatus, accedcb3t.Ipfccpincinftus ritu gabino Toleni moreforrs te
pii recludebat. Is utro atrriftus erat, toga fuper tergum Ti: reictta,ut Lacinia
ceuocata hominem cingeret.Q_ui habitusjueflitufcptx eo fumpfit ortuiqcf
Gabini cum operarentur Tacris:repentino hoOium incurfu ut erant incinfti
Zonis ab aris ad przlium profcftiinfigncm de hofte tulere uidtoriam. Q_cf
compar Tuic cumeo:qcF de Paufania authores produnt,qui cum extra mili
tum (lationem (aerum faceret;Lydos repente incurriffe di (aerificii apparatu
dibecifle: ipfumq? 6i comites ut erant inermes loris profequtos Lydos fugaf'
fe: inde inrtitutum manfifle ut Lacedzmonii in ephebos flagris defeuirent.
Inde e columella quxpro Bellonae tepio fita erat;haftamCos.iacicbat:ficqj
acerrima bella di maxima pro aris,focifcp;prccp imperio indicebat.Eius ue/
ro fimalachrum cumdaui effingebatur & uirga. dextra tiecentoijt : finiflra

Texagintaquinq! numeri figuram; quot diebus annus terminabatur : manu

fignificans.Qjj/ppe uetercsgeflu manus modo nunc fmiftrx, Si
dextrae
digitorum depreQionetaut circuBexione fxpcannosdinumerarut.Siqdein
digitus mimo proximus complicatus fenarium oflendit numerum ; circula/
te digitos finiflra modo decem;nunc trigintaipalma porredta quadraginta.
Superiore uero digito drprcflo fexaginta fignificari traduc. Centelimum ue/
ro numerum de finiflra transferri in dextram:& iifdem digitis quibus in Ix/
ua:fed non eundem numerum defignari.Aliufqi geflus alios numeros figu
rauit.Nonnulli lanum ita cffinxere-Vtin dextra. T.notam haberet treceni
torum. In fmiftra ucrc.2I.E,lexagintaquinq? denotarcnt.Cui etiam duode/
rimarastquotmenfibus annus claudebatui:Romzdicatas:VatTc(ignificar:
Sicut in agro Latifleo iuxta Magnefiam pertus achiuoru 3 duodecim habu
ifle aras di iuxta Ilium Ledti ara duodecim d is dicata ferebatur. Dionyfius
;

tyranus lunicr ut notam d erum tetius anni traderet in Prytaneo Tarenti

no fixit candclabr um:in quo tet fuccedcbantur Lychni, quotanni dies erat.
Perfici qucqi reges trecentos fexagintaquinq? iuuenes puniceis uelatos ami
culis pro numero dierum tedus anni qui lateri aflarenttpromptos: di expe
cum folenia cxhibenturan praefatione lacrorumua/
ditos habuere. Ipfe aut
riis nominatur noibus.Na& Gcminuspater:lunonius;Confuuius; Q_ ui
rinus:Patutrus:Sc Clufius:pro multiplici pete flate dicebatur. Cuius in foro
(latua triplex fertur fuiOie:ad unam conuenive creditores; ad alteram qui f<X'
nus redderent ;ad ternam qui locarent.Sed praeter lani templum quod pa*
catis Romuli templum in Qjainnalionv
yndiq? populis claudebatunfuit
ni tempore claufumtquod patefieri non decebat; quafi arcanum haberi uell
lenttan humo tedlustan inter diuos relatus fuent.Tam di fiVarropoflRo
ftra Romuli fepulchrum fuiffedicat:quod inter antrquiflima Vtbismonu'
tnenta adnumcratur.Ante cuius xdemueftante Plimc.duo myrti fueretuna
patritia;
 LIBER, PRIMVS XVIII

patritiataltera plebeia:quae pro augmcto,uel dano fenatorii ordinis, uri ple-

bci,modo facunde redundabanr,nunc detrimento languebant. Apud He-
leos Plutonis templum femel annis lingulis aperitur, & quis patens nulli
ingredi fas erat. Corinthi quocp Neceflitatis, 66 Violentiae fanum fuiffe
fe*
runt,a cuius limine arcentur omnes. Cotra uero aedem Hortae perpetuo a
tam Romani
p
uoIuere,tlliufcp aditum patere omnibus.Cur aut
indicem bel
lanumpotiflrmumferant,uariatamemoria eft.Sed tam fit fi indi
li,paci(cp

uerfum authores trahant,illa nobis ratio potior, St pracftabilior uifa,qu

0d
cum fub praefide lano temporum rario,uicclq; habeantur, ideoe^ 66 bifroa
Ctm &
fingi, tam
anni principium finem lano dicari conuenerit.Sic
q tem-
porum qualitas,fiue bcllum,fiue pax futura effct,fub ipfius praefidio
& tu-
tela foret. Apertus ut ciahoftilia efle,& eunda bello ardere
,
uelut contra
hoftes profedo deotClaufus uero tranquilla pace uigere,
& ab armorum
ftrepitu procul eflc,defignarct.

.Verbum liberorum, & parentum in cdidis praetorum quos

comprxheft-
dat,& an ad omnes in infinitum extendatur. Caput. XV.
N edido praetoris de in ius uocando feriptum eft.Prxtor
ait,parentem,patronum ,liberos,parenteftp, patroni pa-
,
ttooxue,inius,finc permiffu meo,nequis uorct. Q^uae*
rcbaturapud iuris ftudiofos,qui tunc animo uacuo,St(o
luto in foro conuenerant, cum Praetor coherceat
hoc edi
do illos qui le prius non adito parentrm,aur patronum:
parentefue,aut liberos patroni,m forum ucl iudiciumtraxerint.Numisqui
auum paternum qui fupra parentem eft, uel qui nepotes patroni, aut pro-
nepotes qui inferiores funt,lme permifluprxtoris,in iudicium uocarir,pa-
edidum comittat, perindeq? muldandus, & coercendus poena Iit.
rittr.in

Q_t£ eft dicere,num parentis nomine, aut liberorum fiiperiores kipra pa-
trmyut inferiores ultra filios comprehendantur cdido. Anceps quxftio
inter ucteres iuris peritos, 66 diu in utranqs partem agitata, plerifcp ar*
firit

bitrantibus in confularibus edidis,& tribuniciis rogationibus tanq diuerfa

dici Iiberos,nepotefcp.Multis contra opinantibus, maximeq; antiquopi
opi
nionem probantibus qui cenfuerunt,parentis nomen ad tritauum ufq? ex-
tendi: Liberos uero ad trinepotes. Vitra hos pofteriorts nuncupari ex a
ten-
dentibus uero maiores. Nos poftea cum in legum cotrouerfiis uerfaremur,
admodum eleganter in Caflii comentariis, in hanc tntentiam feriptum, de'
nnitumcp inuenimus. Q^ui legem.xii.tabulajt interptatus,tamin Senatus
q praetorum edidis nomen parentis ad luperiores, Jiberojt ad
conlultis: &
 vx GENIAL VM I

ad utraq? fexum,& in infiniru extrndit.Neefnodo liberoj» fed na

inferiores
torum nomen ad idem pduei.Liberolcp habere no eum dici folum qui plu'
res. Sed q unicum habeat filium s in cuius lentendam rcliquojjtiuris pentope
opiniones podea concedere. C. tamen Caligula cum nullum rapinis modti
faceret, pofleros no ultra filios extendi nequiter cauil latus cd* Lampridius ue
roin A lexandriuira a uulgifermone non aiuerfus: Parentis nomine non fu^
pedores medo. Sed cognatos affmefcp compraehendicefuit. Ex quibus line
controuerfia liqueeid de quo uerbisdifceptabatur: pari mulfta aflficiedum q
auum pater numiquifupra parentem eftiuel patroni nepotesqui inferiores fuc
in forum uel iudicium traxcrit:q qui parentemtautpatronumsuel patroni
lios inconfulto praetore in Iudicium uocauerit.

Q_ux Si quot curiae Romae fuerint, & uerbum curia: fine adieftionenomi'
nis:quam curiam defignauit. Caput. XVI.

Eambulabam aliquando Roma: cum Pomponio Laeto:

uiro litetarum:# locojtueterum exequentiflimo.Cucj an
tiquitatlsdudio ruinas Vrbis:& ueteje monimeta quicqd
uifendum effct,& memorabile fcrutaretnur.In ruinis tem
pli Pacis grandioribus literis extantibus dSFradHim ibi mat

mor legimus hac infcripdone. IN • CVRIA • HOSTILIA

• r • IK1 ^l/D IA UACTII IA
Q_uaercbat a me Pomponius:ubinamcuriam Hoftiliam quondam fuifle
crederem. Cuqt me arbitrari apud rodra HoOiliamcuraj fuifle: ibkp Tullii
H odiliu regem curiam iuxta Rodra condruxifleiauthore Varrone; refpon
diBem.Rotlra aut in foro effe Romano.Siquidem ex roftris nauium an*
datum luggedum in foro extru&um legimusiin quibus claropt uiroje ima
gines qui reipub.nau3tunt operam proimortaligloria fzpc datui: & colifo
Icbanc.FuifTeq) duapt generum curias.Vnum in quo laccrdotcsres diurnas
facra:& cerimoniasjcultufcp deorum, curarent. Alterum ubi Senatum de re
bus publicis Si ad populum pertinentibus conlulcrent. Q_uid tu inquit Po
~ nius:cum limpliciter curiam nulla cognominis adieftione apud authores
P°'
;imus nominan.de qua intdligi oportere cenfes^Scatuam.n.Porfcnaeacce
C..IT..CJ J. /«..« n r#IN«ri non Ime rlrfinimrrt rtfj
prmus iuxta curiam fuifidfed dc qua intdligi deerat non fanc definitum eft«*
.'
i

Nam Si Calabram curiam leghnns iuxta Capitoliumiquz cafz Romuli fu

it proxiraatquam Ime calationc aperiri non licuiflcjfcribir Varro . Et ueteres

curias ubi Pontifices de facris Iacerdotiifq;:& religione deorje: deq? cerimont

is confulebant.Et Pompeii curiam:in qua Scnaius frequens ed haberi Io*
litussibiq: Iulius Cacfar: Idibus martiis comuratorum manibus
oppreffusiri

tcrut.Ecaliam cognomento Pompilianam : nouicia denominatione.Er Diu»

Iuliiquc
 LIBER. PRIMVS.
Augufli euriam,quam in ccmicio ipfum confe,
luliiiquae Iulia difla tft.Et
craffc mcmoranr,in quibus templa per augures:ne profana eflrnt
loca ne,
uc xdita Vnatufconfulta irrita foret rinaugurata fuere. EiGtrufiam qua*
Se
niorum difta,& 0<ftauiar,ac faliorum .Siquidem Salii ppriam habuere cu*
riam. Atqi omnes deniq; curias fuis nominibus notatas^difinitafqj uidemus
Sed quia nullo nominis cognomento frequenter curiam apudautheres le#
gimus:dequaintclfigiconueniarrquidrm dubito. Tamen fime opinio non
Pomponrusimemini Afconium Pedianum dicere: Roftra adeo
/allitrinquit

mitium prope iuntfta curiae fuifTcmulla propria denominatione exprimes cu

riamdicet alio tranflatai&r noua pcftmcdumfatfa fit.Ex hoc arbitror inqt:
idqcf ncceflario tedundat:cum in Roftris olim cura Hoftilia fuerittut Var/
ro &
authores tradunneum fimplid nemine curiam abfq? cognomento enu
ciari uidcmusianteq alio tranflata foret:dc Hoftilia
qua ibi legimus fuiflein
telligi oportere. Ad
hanc curiam ad dextram fupra Comicium Graecoftafis
erat,ftatio legare^ exterarum gentium, Si nationum.’Ad quam fi iniuriam
quarfti urnirentiaut mandata habereDttaccedentes prxflclabantur:
SC fubfitf
ftebant. Athenis multiplices fuei e curia: linter quas Cholargea prxripux
no
minationis:qcf inde Pericles oriundus foret: & Phylaida^j ex qua Pyiiftra#
rus: & alia magiftratuum curia ubi iura dabant quod Pritanion diftum efh
Megarenfes uero cum torum curiam in qua Timalci tumulus fuitmter
mi
ra:& memoianda duccrcnctanq quid uilendum: & mirificum propter ma#
ximas lubftrudriones.M. Antonio oftendifle dicuntur. Moxfcifcitantes qd
de illa ftntireriar bitrati miris illam laudibus eius tcftimonio celebrari futilem
& nullius ptnliiudicauir.Cui haud ablimile eft quod de Chiisproditur:qui
tum ex chio marmore uerficolonbus maculis urbis muros: tancj quid mi#
rum Cicci onioftcntarcnt:magis mirum fuiflclicx Tiburtino marmore :il/
ios conflru )iiflcnt,allcgauit.

lQ ux fuerint Romana^Tribuum nomina,& unde diftae denominantes

fint : Si quae apud exteros celebrentur. Caput, Vll« X
Ribus Romanasrquas quinq? Si triginta fuiffe conflatum
de didtxiquxq; fmgulis nomina fuerinquia fubofcura
qux
''
fl<o e(l:ncc (atis obura : in Vtfuuino meo: dum ruri agere

indagare uifum fiiit.Romulum Vrbis conditorem in tres

!
Tnbus populum diuilifTe.Tatienfem a Tatio, Ramnefem
I
aRomulctSc Lucerem a Lucumone : fingulrfcp ilhp Tri*
kun rs prafeciffe;& auaqi tribum in decem curias partitum efletillifij curio
nes ppcluiffeiita ut ti iginta eent curi* Dionyfius authot cfl.Rurfusfingul^§
 CEN1ALIVM
curias in dccurias,prxfcaofm illarum decuriones dixiffc,ut in fua qutfcp curia
facta facercnt,fuamcp aram nabfrrnttubi luno Milalis qux Q^uiriciadifta
ed colcbatur,fcriafq; obfcruarent,ac cx raptarum nominibus decuriis nomi'
na fuiflcmulti affcucrant.Tullus uero Hodilius in honoribus, & magifirari
bus dandis fccifle dicitur turmas,ficut erant Athenis curix,qux uicc tnbuu
rogarentur. Audta moxciuitate,fle latius propagato Imperioitribusfimulco
dirutas di numero auAas ut podremoquincptfC trigintafuerint.AcexIocis
quibus duxere originem, aut a coditonbus,nomina tulifle,authoies tradur,
ita ut pod pugnam cum Latinis ad Regillum lacum, tunc primum,unam

5t triginta tnbus Romx faftas inueniamus , Alatis deinde nouis riuibus,

ad quinqj di triginta illas propagade faalc crediderim. Romilia ergo tribus
quxfii Q_uirinalis diifta,q<f a Romulo inditura cx his quos in duitatem
afciuerat,cx agro quem dc Veientibuscxperat,& ex Sabims,& Titienlis,fi
ue T ici 3 a.T.T atio diftx,nominatxq? funt . Procedente mox tempore cum
T arquinius Pnfcus tres adiicerc tribus uctcribus uellet augurio detentus ed,
quo minus faceret a Seruio Tullio pod Cla6cs,centurialcpc5ditutas,Sub
urranam, Palatina, Exquilinam,6c CoIIinam,quas Vrbanas appellauit,fic
a parte cccptx urbis urbis nominauit additas fuifle memorat. In quas manu
miflos fi reip.Romanx parudpes ede ucllcnt,ut una cum ciuibus ccnferea
tur,didribuit.Inhas quatuor Vrbanas. Q_.Fabius Rullus, emnem forea
fem fadionem podea excretam cenlor cocgit,quod adeo populo gratum di
eunt fuiffe,utex hoc Maximi nomen aOicqui meruei it. Proditum tamen me
morixed,temponbus Syllx libertinos ex fadlioc Carbonis, di bello lociali
tnbus diutios ius fudragii habuiflir. Ia
latinos populos, in quinqi di triginta
pGs inde temporibus,cumCn. Mallius Tr.plebis hemo lumina temeritas
tc pernidofiflrmas leges ferre uellct,ut libertinis in omnibus tribu busalcribi
& fuflfc3gari liceret,itaaCn.Domicioprxtoretrucioratione confrafius fuit:
ut fubl3ta rogatione tur piflime dcditeut. Demum Clodius Tribunus ple bis
dum infcnGsanimis patricios infc&aturuu liber tiniqui in tubus folum tribu
bus fuffragra ferebant ,
in Vtbanis quocj qux ingenuoium funt luffragari

poflent , legem tulit ,

di prcmulgauit
,
quod aliquandiu manlit . Prxtcrcp
nas Vrbanas,reliqux Rudkxdktx,a quibus tranliread Vibanas Roma
no ciui fuit probro datum. EA tamen literis proditum : Scipionem Nalil
cam , licet moribus fpeftatifiimum , a rudicis Tnbubus a diluatis rcpul*
fam tulifle,qif candidatus dum obuhs manus daret , &C luffragia ambirer,
rudico ope duratas maus illis obicfiarct. Ab Appio uei o Claudio cu cx Sabi
nis magna dictu mau Roma comigrarctrClaudia tribu:& Lcmcnia a pago
Lcmoio q extra Capena uia latina fuit,diftas mecrat.Sic Potia Claudamcl
na di Scaptia ab oppidisiquojt ciues in uibcaiciti fuerattdidx noiata.qj luc»
 LIBER, PR.IMVS, XX
Es enim Urbs Seaptia in agro Campano fuitiCruftumena in Sabinis.Poft
ueroinccnfam a Gallis Vtbemicu Camilliopcra duitas rcftitnta foret, quat
tuor ex nouis ciuibus qu« in ciuitatem afciti erant tribus additae funt quas
,
ex locis nominatas facile crcdidrrim.Hx fuere Stellatina,Sabatma,Trome
tina &i Armcnfls: quas etiam Vtbanas appellati audio. Sed hxc Scaptia,
Bt Sabatina qux;& Fabiana didla etpeculates quodam Diuo Auguflofuc/
rctatq; ideo cum in campnm defcmdercnctncquida quoq deifdcrarcnt.plu
nbus ab eo muneribus donatae funt. Armeniis, feu Narniefistea tribus fuic
in qua cum Liuius Cenfor nomen fcrrctsClaudius Nero cura quo cenfura
frequentem iurgitsegittqcf non fmcera fide fecum rediiflct in gratiamscunde
Liuium equm uendere iufTittreddens talionem. Q_uippe Liuius citato nemi
ne Claudutin Pollia tribu ob ucterem Itmulratem piius equmuedercccrgc'
rauSabatinam ucro a lacu Sabate nuncupatam uoiunt.Papiria queq; Puf
pinia;3e Pupilla ex fuis progenitoribus
uocantur.Q^uauis Fupina ab agro
Pupino dittamtefl non imerito exiflimatumtMectam a Medo Oppido da
ro:8i peruetuftoicuius memoria intermortua cftt quidam did opinati funt»
Hanc Mcciam.M. Liuius Salinator in Centura cum caetcras tribus aerarias
fedffetrquod fc ut nocentem condemnafTent;& poflea Cos.Cenforcmqj ft/
ciflenttlolammuldta exemit;& fine noxa reliquit:Phalerioam:6t Ophentma
L.Flacco:3t.L.PIaucioCoss.additas tribus accepimus. ScdOphentiuaab
Ophcntefluuiodifta eft . Sic Volcinia Terentina:& Fauciatqua^tlicuc loca
onginis ob uetuflate intcrciderutnta noia originum abolita memoria oblic
cerata funt.Sed Fauciam pluribus cladibus ilignemifiqn in comitiis prima
rogabatursuclut trifti omine infamem:& dcteftabilem: omnes abhominam
dam putafletauthores memorant.Ccnlf at.n.hanc fauciam tpe captx urbist
quo ad Alliam foede pugnatum eft;& caudinx pacist& ad «emeram infelids
pugnxtquo pericula & terrores refp.perpeffa eft maximosiprima rogata fuil
fe.Ideo fiqri rogabatur prima: tri(litiam:& calamitacesiexicialeq? omen effer
re credita eft.Necp ignoro Mentina:Polliam:& Ga leriamthaud Icngepofl.
addicas tnbus exteris
adnumerarqquas ex locis nomina fumpfifle:hauddu
b.c exiftimarim.Hxc enim Pollia tnbus fuit qux cum Flauiam rogatione
1
quorum conlilio defedfiones a populo Roma
de poena tufculanis irroganda
no fiebant aSidueiomncs tribus antiquaffenr.Sola uerberandos.nccadofq;
corumq: bonaiurc belli publicanda centuicqcf tam egre Papiria tnbus tulitt
utneminem ex Pollia candidatum:Papiriaqux Tufculanis pronior eratiad
honores euchi paffa fuerit. Q^uo autem tempore Iexdeambitu:a.C.Petilio
lata cfl:Pomptinam:6t publiciam mox Anthefim:& Velinam adieffas tri'

bus fuiffe conflat.Hxc.n.a Velia xdito Vrbis locotfeu a Velino lacu cuius
,
incolx in duitatem afdti fuerant denominata fertur « O uamuis Velinam
^
E it
 GEN1ALIVM
cum exquilina in Vrbem uno tempore afcftas Liuius tradat. SedAnthefts
preregariuae pluria
Iuniorum:plerunq$ fuincuiusin dandis nctmnibus fors
mum ualuk.Prarter quas fuere Anienfts:Aemilia;Sergia:Se Corneliaiexda
risCorneliorumsSt Aemiliorumrfamiliis duftirquorum authores nomina
tranfmifere. Sed
familiarum dando tribubus : ad pofteros famam nominis
Anienfem.M.FuluioPttos&r.T.MallioTorquato Coss. tribum uetenbus
additam inuenimus.In Aemilia aurem;ut FormianirSt Fundani. In
Corne
liaiut Arpinates nomina ferrenriquandoqj rogatione
promulgata cautu fuit.
Prattcr quas eratpraerogatiuaiuniorum:& feniorumiquibus
Veturi? :& Ga
Icriinomen. Nanqi ex ipfis Centuriisifodto iterum deleftu ex iunioribus:
fenioribus praefiantiores serate:# dignitatein pprias Cenmrias
(eligebat:
&
quarum in ferendis fuftragiis erat progaciua:# primus honor* Hoc tamen ai
in qua aferipti
cere aufimiadtores athellanarum hoc priuilegio datosine tribu
erant a cenforibus amouerentur.Sicut Auguftus hiffriones
(munes uerbe/
rum fecit:# ne Hagel lis cederentur edkSo inhibuit. Q_uodqj ex quincp # tri
ginta mbubus in comiciis fi qn rogarmiuriquic plures in eandem lententi

am rrenteaetens pr*ualuiffe.Eamcp tnbum cuius in ferendis fuffragiis pr*

rogatiui fouor indmauit,# quae primo fuffragabatur,cum ipfius authori/
tatem oes tribus facile fequantur,tantum roboris habuifle,ut pro quo can
didato fuffragium tulerit, eum aut ipfis comitiis,aut in |>xknum annum ad
honores prouexerit. Illud quoqi non eff ab re dixifleiAthenis decem tribus
auaji fufFragiis,pacis,bcllicp tpibus rcfpub.(Ierit,a regibus qui imperitarut
noia fumplifle.Singulafq) tribus in decem genera diffinftas fuifTe.Exquat'
tuor.n.tribubusri quasolim ciuitas diuifa fuitrClift henes dece effecit. Naqj
a Cecrope qui primus regnauit, tribus Ceaopis difta,ficut Egis altera, te u
tia Ereihs, Pandionis, Athamantis, An«hiochis,Lcontis,ex qua Themiflo
cies fuit Oenis, Eantis,Hippocoontis, quibus lubfcquetes reges duae addi
p
ts.Anrigonis,# Demetrias ab Antigono, & Demetrio,q'ex fuis noibus,dc
ce uetenbus illas adiecere.Hac Eandem ferut,cu fortitercotra Mardoniu,#
Perfas pugnaffet,il Ic fcp turpi fugaflet fuga,a b Athenielibus hoc pprium tu
lifTcrutfoli illius tribules Spargiticis nymphisfacru uidtorii faciat quot anis:

impenfa publica. Poft quas fuere: Alopecia, Athcnonca,Pcanica,Dccele(is,

T
S phecia , Acharnas, Agraleuta, A lymufos cx qua ucydides,# Lacyas,un
Melcyadrs,mox illis prionbus adieftz,ex qbus iudices q iura darent in foro
deligcbantEratqj conffitutum ut mfi Cyprio» princeps,tribus Atheniefiuj
nemo forteeduccret.Thurio^ quocp urbs in decem pariter tribus diuifa fuit,
quas ex gentibus qus in ciuitatemalcitae fuerant denominarunt. Siodemex
Archadibus tres Archad/c*.K.diqua: uero Boeotia: Amphiftionida; Dorida:
Lyda: Athenaida;Euboida # Nefyotis noia tuletc.Fertunj idem Gliflhcacs
 tribus dorienfium ne forent «dem Sidoniis qux Argis, diuerfis nomini#
bus notauiffe.Nam prxter tribum fuam, cui Archx nomen erat,
reliquas
ludibrio habitas ex brutis appellauir.Q_uippr h,atas,ideft iuales
aliquibus ,
oneatas,hoccft alinales,reliquischorcaras hoc eft, porca Ics
nomina indiditt
quibusmox aliud dixere nomcn,hoccft Hy leas, Pamphi los, Diamates:&
Hgyleas.Helei ucro cum duodecim tribus foret,poftea bello Archadico par
ofto relaxi funr turfus reftituto agro eo uenere,ut
te agri amiffa,in
, decem
fieret.Traditum quoq; eft, Corinthios poftqin unam duitatem
afciti fuere
in ofto tribus diftinftos fuifle,qua^ nomina prodita non funt.Et Pyrenfes
inita cum Attalo fodet3te,de noua tribu Attalida
decem ueteribusadiideda
conuenifletqcf pofteafubfequtumeft. Sparrhxuero Aegida
& Pirana 6 di
pux tribus hiere,ex qua Menelaus oriundus fuit. Sicut apud Boios tribus
SappiniaiPerfx aut urbes in quattuor fxpe curias diuiferrmnam
pueri tene-
bant^ q erant xtate imbelli ad primam ufqj lanuginem. A Itera adolefcen-
tesprimo flore xtatisquibus ad militare munus fatis erat uirium fiCrobons*
Tertiam xtatematura uiri.Q_uartam fenio affdftiiqui nullo implicitincgc-
do militix munenbus uarabanc,u.taqj ocio exigebant.Hiberosquc® apud
Albanosinquattuor genera diuilos comperimus.unum ex optimatibus
ex
quibus deliguntur reges, fecundum ex facerdotibus . tertium ex
agricolis^
'militibus.quartum ex plebeis,&popularibus.Dc Megarenfibus
uero tradi#
tum oem regionem diuifffc ut diftinflio ordinis
eft,olim in quincp tribus
,
fieret,ex quibus Herarirnon nulli Piraciralii Megarenfes: plericp
alii
Trafpo-
diceiiultimi Cynofurd difolndiaut non per xtates:& tempora;
ficur Perfer
fed per munera, &
artes firtgulos populos in feptem tribus
partiti fuere . In
Philofophos;Agricolas;Partores;Artifices;Milites:Ephoros;&ConfiIiari#
ostqui licete flent pauci,& feueriflimis moribus aftridliitamen ex
amuffim
fafta regum penlicabant:& certa lege examinabant.

Hiftoria de Scipione Aliatico, & morte Acmiliani Scipionis • qux incerto

authore fuit.
Caput. XVIII.

Cipio cognemeto Afiaticus fuperioris Africani frater

poft
fupatum AnthiocumtfiC Afiam bello uiftam:prculatuscri
mine accufatus a Tnbunisplebisqncp fuiticuq; in carcere
duceretur Tiberius Gracchus T
ribunus plebis:q antea q<f
dc rrp.cu Africao diffrnriret ifenfus Cornelio getifuerat
jy
iterccffitieuq? neincarceremitterefinhibuiticuius
rei bene-
fido: amicitia inter eosconciliata:& affinitas fuit.Siquidem
folenidieteu Ioui
atpulum in Capitolio libarctur:Corncliam filia maturam uiro: ri defpcnfam
E iii
 GENIAlIVM
didit., quam ille tam cupide dilexit^ut duobus anguibus deprxhenfis in a»#
bkulctcum harufpices refpcndiffent :rnare angue dimifla ; Fore ut Cornelia
mortem obiretsfoemina aut fe occafurumJmaluerit.T-Semprcniusmaiean
penus extinguerc:q ilia morte obita fupneflc.Ex hae Cornelia Semproni'
us duodecim filios fubftuliKquioes mortem obiere imaturam.Ipfxq;
haud
multo poli duobus con!ulatibus:6<’ triumphis pariter clarustaccenlurx hc#
norc inlignis:moritur:fuperftitibus Tybeno^.C*Gracehislummis
orato-'

nbus prxcellenti ingenio:& fucyt temporum elequentiflimis : ac Stmpro#

nia filiatquos ex Cornelia genuerat.Sed Tyberius cum
legem agraria tur/
bulcnuflimam inuifam patribus contra Senatus decreta tulrffet:nouafcp ali
cocurfu
as;haud minus pcrniaolas ferre contenderet: duce Scipione Nafica
hominum interndtur.Ouero Gracchus Tri.plebis:dum improbis contio^
nibus lempub.uexanadtaqi fuatueri uulttnecp abrogari patitur, duce Opi'
mioCos.leruimanucefusoecubuit.Semproniaaut Scipionis AemiHanuca
ius fumma dienitas:magnx<$ res geftac fuerciqui ob Carthaginem:# Na
mannam funditus cuerfasiminor Africanus: & Numantinus cognomina#
tusefl:coniugium fortita fuit: cum qua non modica fmultate # penediffi
dio:quod eam ob morum prauitatem cfatn haberettaliquandiu uixitiuenit
cn in fufpitionem ipfius necuqux fuit authore incertem© minimam caufatn
prxbuiflc. Q_uanq de.CGraccho: & Fuluio Flacco eius familiari pariter
ambigndubitaricp uideamus.Hic.n.Scipio:licetMaximus Impcratontanrae
ft
iifTr eraditur abiiinentix:ut annis quattuor #
quinquaginta quibus in hu
manis eeit:nihil dicatur emiflemihil uendidiflcminil xdihcaflc: atep in tanta
rerum afduentia:6copibus:quibusCaitaginem:8t Numantiam deleuit fun
ditusthaud plus tribus & triginta argenti libris:auri uero duabus reliquifle*
Q_ui Tnbunus adhuc militum dum ftipendia faceret: magnum Catonis
futura: magnitudinis tcftimonium tulit.Siquidcm interrogatus qualis ita
primores iuuenum uideretur Scipio:hunc folum fapere: exteros uero uelut
umbras ferri refpondit.Q_uod compar fuit cum Antigoni dido de Pyr#
ro:quem magnum futurum uirum fi fenelcertt.Et Scipionisdc Mario que
proximum poft fe Imperatorem: prefefli fuerunt . Is quocp cum ab Appio
Claudio competitore io cenlura conuitiis iadiaretur , q> ciuium nomina
ignoraret:curx (ibi fuifle potius ne a quoq ignorarecur:<j multos ncuifle:re
fpondit. Illud plane confbtitipoft Aemilianinecem homines de Sempronia
uxore: quoquo modo merita : nec minus de Corneliafcctu tanq eum ue#

neno interceperint propalam loqui folkauifle : idqj non inartis authonbus

probari. Hxc nos deCiracchis propter harum tcrum ftudiofcs,quo facilius
innotcfccrent,non omittenda putauimus»

V*
 LIBER.. PRIMVS xxn
Q_uanta , & ^ lMr a iurifcoafultorum opinio fuerit de (upclledili, & quae
*

fupellcdilis nomine comprxhrndantur. Caput. XIX»

Vid Gt fupellex,quidue fupcllc&ilis nomine comprxheii/

datur uaric inter iureranfuItosdifienfumcd,pugnaotiacp
dudia inter eos, epinionefqj fuere., alus alias resfupelledhlts
omnes aut rtadcfinieresut do
appellatione defignantibus,
medicum patnsfamilias in drumerum rerum ad quotidia*
num ufum paracarum/upelleftilem efle dicant. Q_ux au
tem res huiulcemodiGntquottidianiurus^quas in fupelle&iliadnumerari co
ueniaufententix uariaruttmagnaqj inter eruditos,& perpetua difTrnfto fuit.
Pomponius uir,ut in illa quiiquis ztate:confuItiffimus . domeflicum patris
familiasindrumentum,quod neqj auro,argentouc fadfo,autuedi annume
retunfupcllcdhlcm definiuir. Florentinus inter iuris pcritos.authoritate non
minor), prxterhxc: animalia excepit : iracp equi,boues,gallin*,anleres flte.

hoc genus quae pecorum numero habentur: quis in quottidiano ufu foret,
4n lupclle&ii non haberi cenfuit.Paulus autem iuris aeque peritiflimus:uafa
aenea uulgaria qux proprio lunt loco (ita,capfafqj ucl armaria, quibus uef
desilibiioe continentur, &
fi quottidiani ufus caufa parata, in fupelledhli ad'

Itumcrari nrgauit. Alphenus quiSeruii Sulpcii difcipulus fuit: illa qux ad

4 i(ifuii aliquod genus feorfum pertinerent, & nomen fui generis frparatutn
haberent in fupclledili non haberi dixit,itaq? pugillares,^ codices, tum fa#
arma,& militaria,iuxta Alphcni fententiam,in fupclledbli non funt.
hrilia

Tubero nrgauit ea qux in penu forcnt.Prxterea argentum,uedem, mun#

dum muliebrem, & alia ornamenta,» ftrumen tum agri, uel domus fupelle
(dii is appellatione contineri,reIiqua ucro qux in quottidiano eent ufu,in fu'
pellcdtili adnumcrau/t.Papinianus autem, Sceuolx difripulus,cui in aduoca
(ione fifcilucccflit,mignx,apud Scurrum authoritatis, menfas argenteas,
ue| cburneas,argcnteofcp Iedos,& argentea candelabra, legata fupcllrftilc
deberi dixir,argentum tamen efcalc,ucl potorium in fiipelledili eflr. Mode
dinus ncgaujt.fuitq? fententia Labeonis,qux deliciarum magls,cj ufus cau
fa parantur ,
quxq? in eximio cultu forent inter fupelledilia non cenferi,
,
Mifrea urro,qux ucfcendi caufa parata funt, licet m deliciis fbtcnttm fuppeb
ledili ramen adnumerari.Sed in hac quxdiuncula,quia uulgaris fcre,& fi

trita c d, nimium imorari nullum opentprxcium fuerit. Illud errte dixiffc,

haud pigcr,in fupellcdilicontincri,mcnfas,rrapexcphora,delphicas, fubfel*
fcanna,ledos,ctlam excultos gemis,& auro,eulritras,dragula, Ot tot*
lia.

!ia,quibus ledi tori ue indemtmtur,non autem uehtcula.namilla infirum*

« uiatorit ede Florianusait.Prxtaeapelucs,quis afyptyy ^ r»ndc |afrr\ fle
 GENIALI YM
Craterem, etiam argenteum,royrrina,criflallina,aut uitrea,cfcaria, ucl poto?
fit trullam . Adde uafa aenea, uulgaria , qux proprio
ria, lucernam quocy ,

non effent loco affixa,8t fiquid paratum foret quottidiani ufus caufa,prat-

ter illa qux modo excepta fucre.Ex quibus datur itelligi id de quo diflenfio
eratjquiducibofupelleftilis did,comprxhendiq! oporteat. Sed quia deefea^
rio argento, fit delphicis mentio cft,non
omittendum,litteris proditum efle:

delphica diti uafa,quojt nulla mutata foima uarius,& multiplex ufus forer.
Naq; itaerant fabrefafta, ut duplici facie diucrlts ufibus infcruirtnt.Siqdcm

dclphi uafa elaboratx artis habucre,ita utpoculoium uicem prxflartnt, fit

dy peorum loco ufui effent . T rapezephoras utro menfas fuiffe ornatu ma?
gno qux effidis imaginibus fuftinebatur,quales hodie in uetuftismarmo
nbus (jcpe uifuntur. t^uippe menfarum fpccics apud ucteres multifarias Ie

gimus.Scilicet Trapezas quas magidas gixci uocant,& Tripodes, Mico &

wapezas,in quibus modica parabatur cena,& Epidorpas,Vrnarium,& Ct
liba, itum, &mentarum genera,fi cui illa profequi libeat. Inter ercariutn
alia

uero argentum,etiam aqux minaria,id ell uafa abluendismanibusacccm

moda,qui grxei Guturnia uocant,Pomponius de auro : fit argento legato
contineri putauit.

In qua xtate milites apud Romanos legi confueuere,& qux fuerit difcrpli?
na mi!itaris,quodue iufiurandum. Caput. XX*
Vi de militari difciplina libros pofferisreliquere.coshaud
fere quenq minorem fepte 6t dcccm annis,aut fex fiC qua?

rraginta maiorem, miluix,fit tyrednio afcribi uoluiffe c5'

ftai.ldq? a Scruio Tullio uetere cefione cautum fuiffe pri/
inum, quod xuo (ubfequente a.C. Graccho lege facrata
fancitum fuit,caufa aut hxc cfl,qa citra eam xtatem,aut
lupra uelut inmaturos,autprxduros,fit effctos,tnilitix rudimentis minime
idoneos putarur.ideo uetus conflitutum erat, luuenes nifi poft pubertate,
fit primo flore xtatis,dum per xtatem,laborem militarem ferre poffent flo

rentes uiribus,fit eos ex urbana fxpius agrefli iuuetute rufticis operibus du

ratos,militari (aeramento, fit muneri adigere, fingulofq? militix per nume?
rum in iuaioium tabulis adferibere qui Cathalogi didi , illcfqi ex corporis
habitudine,fi apti militix,ri lato pc&ore,(i ceiuiceereda,fifortis,& flrenu?
us,qux (peciesiqualifqj uigor,St quod robur uirium fota interncfcere,ut
illorum fortnfiddiq) opera,relpublica uti poffit. Nam nimis pinguem defor
tncm,autmancum 7 defidcm,autuecordem,tanq minus utiles, militix non
adfcnbcbant. Q_uippe Cato Ccnforius pinguem militem uelut rcip.incocn'
modum iurc
 LIBER. PRIMVS, XXIII

modum fure inceGuit.euius inter guttur ,8t ingue cunfta fub ucntris domfo
forrnt.lnqua femel adfcriptu.c,nifipp demerita exaudloratus forer,ipfo no/
lente deleri ncquibat,in quoidfedulo caucbatur,utprimum militix uinculu
putarent facramentl religionem.Secundum fingulo^t amorem uelut inrxpli
cabiem nexum, cum his quiunamererent.Tertium deferendi nefas.Q^ui/
bus ad militiam admittis primo anno curtos., fub quo difciplinam edifcnir,
& magiflerfub cuiusimperio tyrunculi acuerentur,publice dabatur ,
neex<
pertesoperum militarium arma t radiare t.Diuus uero luIiusscquitesRctm
nosiaut fenatorestarmorum pcritos,fub quibus militix nefeii erudirentur,
magiflros dedit, quoje prxeeptis imbuti,pcrflando,&peruigilando militat
re rudimentum deponerent, legefep pugnandi, praelii normam, acdidlata
&
internofcfrent.Primufqj.P.Rutilius Cos.CoIlega Cn.Mallii,e ludo Come
lii Scauri dodloribusaccerfitis,plagasuirandi,&infrredi militibus
prxeepta
dedit, Inde ne temere, & fine arte pugnarent,utq; tyrones fubdifdplma eent
& militaribus imbuerendprxeeptis,Tribunisdatum nrgodum fuit. Q_uos
optimis difdplinis inflitutos, tandem militix adfcnbebant.Apud Perfas uero
magiftri tri militarisgradiorixtate fuere,nec dtra annum quinquagefimu,
fub quibus parata,inftrudlaq; ade, parce primum. Si modice, mox exadtifii?
ma cura militiamcdifccbant,apudquosiuuentusauigefimo ad quinquage*
fimum annum militare cogitur,ultra uero arma tradtare uetitum.Siquidcm
lex militaris etiam Romanis a quinquagefimo anno militem non tegebar.;
Apud alios inolcuit mos:ut poft annum quatragefimum militix tyrocinio
neminem adfcriberrnr,pofl quinquage fimum uero militare dcftnerent, hifq»
uelut perfundlis militia miflio daretur. Q^uod Scytharum legibuscaucbat,
ne hominem fexagenarium militix admitterent. Aegyptiis in more fiiir, ut
Calafiriesquiprxcipui habentur milites,a nullododtore,fcda patrefolumi
linx prxeeptis erudircntur.Phoeion uerciut Aihcnicnfes nimis bcllicofos a
belli furorcidcledhi acerbo cohiberet, quod libentes, & cupidi appctebanr,lc
dia iuuentute etiam oflogenarios emeritis flipendiis coegit dare noia.Camil
Ius contra LatinosiSt Volfcos magna moledimicaturusifenioresquibusali
quid uirtum fuper efTetiin fua uerba turatos centuriauit.Romani queq; bello
Htru(co,& fxpealiasifeniorum cohortes pofl emerita flipendiaiquin etiam li
bertino^ ad militiam exduere.Et Marius magnx partis milites; feniores qui
multa flipendia meruiffcnt:& capite cenfos facramento afciuit.Q_uod Ale*
xanderMacedo fccilTedidrur,utdudluruscontra Darium ueteranosperitos
belli:milltixadfcriberet.Non fic Conon qui ut exercitum fupplerct. Athenie
fium pueros imaruros annis quibus uires non fuppetebantt&fcnrsIegit.Mi
litesuero in caflns:nifi Romanos ciues:uel latini nois; leuium tamen armo*
nam auxiliarios cxternosjfacramento Romani adigere folitauerc.Cotra uero
 GENIAL1VM
Cyri confilfum furtrno modo ex riuibus fuppleri militrsifcd uelut optimos
equos e longinquo queri oportere; Idem apud Alexandrinos uetuflo more
fcruatum eft.ut nullos militesnifi peregrinos militis admittat. Prcditumcp
memoris eft.in foedere quod cum Romanis & Anthioco iftumtil. caue«
ri:ne milites fub ditione populiRomani conducerctaut uoluntancs habere
tamen minorrin legionibus longe maiormilitum nume
liceret.Inter auxilia

rus & arma grauiora;& diiciplina fuit fcue

aferibi aflueuit.S; tri legionario^;

rior.auxiliariorum uero minor :nec tam exads diligentis : quibus in praeliti

cuntibus:prster faga:togafq;:flt redam tuniam:album;aut rubrum:palu*
damentum quo (ocios ab hoftibus internolcerent:publicc dabatur. Atnsue
ro ; Caunis Numidis : Lacedxmoniis: & M
a (Tagetis: in bellum profeduris

ruffatas:uel puniceas ferre ueftes:meris eracut eo argumento uulnera:& lan

guis effufus noninnotcfcerent:confidentiufq;:& fine pauore dimicarent ; id

punicea
acies prodeunt.-Contra Mibx:&: Aethiopes:candtdo amidu; Samnites di/
fcolori ucfte prxliantur: nonnunq candida. Boi:& infubres auratis figulis:
Galli uirgatistcumtorquz aureo :BritaniGlafcoinfedi:eft enim fullonia her
baqus atro colore inBcit:& hominem decolorem facitiGclcnii hoftiumcu.
tibus ornatisquo truculentiores uifu:& afpcdu formidabili edent. Aethiopes
dimidiatum corpus Minic:dimidiatum Gypfotfolent illinire:fertur.C.Cstf
far ut in conflidu bellorum eundis innotefeeret ad prima figna nouo colore
amidus:8C diuerfo armorum habitu in fignisjprcdiifle.Et Lucullus cuTho
tace fquamofo:& amidu purpureo prsIiari.Gylippus uero maximus impe
rator lordida uefte,5c femi laceratae cultu negledo confpicuus erat. Agis quo

q; Lacedxmonio^dux agrcgario milite: nihil differebat. Sicut Agelilausq

cultu corporis uili exultabat:excrcitu autem omato.Contra Alcxandru Ma
cedonem:infignem cum regio habitu:tum Siculo amicuIo;& Linthcotho'
race:duplici:ac ferrea cafTideauro:& gemis: arma honeftabant. Inquo illud
mtrumtdumin India
traditur prxliatur;concu(Tis:aimis uifum Barbaris Iu-
men infundere:& monftrum ante fe agere: Q_ucdcompar fuit cum Epze
lo Athenienfi:qui:ut tradit Herodotusrin pugna Marathoniadum prxIiaP:
uifum mon(Trum:quod ante fc cofpiciebatroccidcre nifustlumimbus captus
perpetuo manfit. Etiam Tiberii equs in conflidu belli ;cre Hamas tnterdu
emittere uifebatur.C.tamen Gracchus legem tulit ad populum de ueftibus
publiceimilitibus dandis fine ftipen diorum diminutione. Inde inflitutumiut
lingulis militibus fagzttogscp in hibernis dentur.Pratualuitcp mos ut in bel
lum profeduri Romani milites linguli in tabulis deferibamur : ut illorum
quiprxlio
 LIBER. PRXMVS. XXI1II

•qui praelio cccideranrincmina reuetfisinnctefcrrent.Vtq? rn dclcdhi ccnfcri/

bendo primus miles beno nemine tanq inde fauftumtfelixqj aufpiciumfu^
tutum lir,confcribatur.ld.n.bcni eminis rfle,& profpercs cuctus facere pu/
rabant. Apud Pctfas inualuit mos utprcfcduriin bellumun ciftamantere/
gistiibunal Cinguli fingulas fagittas imitterenr, mox rcucrfi quifcjj repeteret
luam, ut ex remanentibustillorum qui praelio cecidi fient numerum interno/
Ccerent.Hi ergo in cafiris militiamedodi hyeme xftu diebus fm
pariter atep
gulis mane,& poft meridiem , locum tenere, (igna fequi, ordinem feruare,
fofiam fodere,figcre uallum, militari gradu incedere, di alia militaria facere
quortidiano ufu edifcebant.Nam ducibus,Centuriombus,& Tnbunis:prx
cipue curandum eratiin locis,ubi fiatiua habebant, cogere Tyrones milites
cum primum mocrere coepifient fiipedia,ne fine confilioifine imperio in ho
fles tenderent, per turmas hinc inde crebro c6currere,decurrere,damare,lo/
cum tenrrc,imperium feruare,iufia exequitfcqj in orbem colluere, cuneum
face re, & phalangemiut fequi f/gna,& paritediumiatftusacuigilias afiuelce/
rent,ne pulfi loco cederet, & in acie quifq? agnofeeret ordinesluos.ita ut ufu
quortidiano non minusipfi Cibi prxfcnberent quid fado opus foret, nec hoc
tante ulloinec impcranteiq ab aliis edifeerent. Q_ux difciplina prxeipua Iphi
crati traditunut fine dudscperaimilitcsita infiitueret confifierein acie, ut pe
ritifTime difpofitiuiderentur.ladu quoqi difci,cutfu,faltu,iaculatione, di luf

da inuicem contenderc,mos erar.Nlandi qucqi poft felicas exercitationes iu

uentutis Rcmanx fummum fludium in militari rudimento fuit, aliacjj ope
ra iufta,militaria,qbus quafi firrulachris pugnx animos,corpora<j tanqad
uerum bellum acuebant. Ad palum qucqjcxcrccri,aut iaculis,& fagitiis feiv
re,nonnunq fundis:& lapidibusidifciplinx militariserat. Fuir.n.palus cubi*
torum triumiquem tyrones fcuto,& claua uelut hefiem petereiin cuq; idus
dt plagas inferre folebant/In quo id cauebatur iprimisine dum ad palu idus
intendunt^ipfi hofiium telis pateantiproinde oportebat aio eos ; & corpore,
intentos efie.no magis ad interendesiq ad cauendosideclinandofq} idustcui
ludo Palaria nomeu. Arcu quocp di faginis pleruqi cretenfibus : di cydoniis

exadifiima curaimilites inft ruebantur. Sicut apud grxees paleftra.Cyriue*

ro difciplina fuittut milites femper opus facerent: di nunq exercita iuuentus:
nifi fudere prxuio cibum fu merent. Q^ui etiam nrqj pradebat : neq; cenabat

unq nifi fudafletprius:& militaria obiuiffet muera.Agefilausqucqjin gym/

nafio:neocio fencfccrentmilites:exeratationis: di untutis cuiulqi prxmiap*
pofuit.Leuibufqi prxliis experiundo aflucfecit.Q_ui etiam Pcrfarum regum
mos traditur:ut curfus di pugnx dona militibusproponant.Alexandrr uero
Macedo : ne ccio milites lafriuiret: certatibus uirturis pmia Chiliarcas dedit.
Prx exteris Aurelianus Cadar nullum reliqui uacuum diem : quin (e pilo

i
 GENIALIVM
fagittis ac militaribus armis exerccret.Et Maximinus fenfort^uis grandis na
tuicampeftrium exercitationum fupra modu laberrs fubiit. Antoninusquo'
en BaQianus Caracalla: prxterq 5 fc cuj militibus exerccbattiterfcmperonu
(tus armis:pcdes fecit. Id quod de Seuero feriptum accepimus ut hyeme fx*
ua & gelida aperto capite per niues & pruinas.•permontcstfyluafq? curfitarett
in pa.irntia laboris:& uidtus abflinentia fuprafidem afluetus.Q^uibus do
cumenus redadto in dilriplinam militetpolito rudimento:& continuo ufu fir
mato:!* gienes conlcribebant.Prxtercp milites perrgrinx militix:intrr auxi»
lia Crrtcn'esfxpe militafle accepimus. Hi.n.tcrrrftriinaualiq: prxltc:ad infitf
dias: uita;& rapinas:populando aflueti.excurfiones maximas facere pretrv
ptiflimi luntan praelio utro frgtics: Cydon es utro fortiflimi : ficut Homerus
inquit nlictumq: arcustcaprinis pellibusornariipleriq; literis adnotatut.ldtj
a luuenalc uetftbus mundis fignificari credidenmidum inquit.
Tu Icabir fruerc maliqued in aggere rodit
Q_ui tegitur patni3t& galcatmetuenfqt flagelli
Diicit ab hiriuta laculum torquere capella.
Necat. u.illa urteiisdifciplinz rudimenta quibus Tyro miles in emittendis
faculis apud fuum Centurionem mftrui (olebat. Q^um etiam Remanat mi

iitix fuittleuis armaturx milites: atep equites: loricas: &r galeas utfinis pelli*

bustcttas:quo ttuculentiores uifu forcnt:in aciem deferre:ficut Grxccjt uete

res pelles fluuiatilis canis p captis trgmeto uieegalcx detulere.Equinafqj iu
bas; 8t caudas in galeis: aut pennas fliuticcamcli: nennunq leonispcllem p
conis apudRomanos fuifle:conftat:more Aethiopum«jui pelles equorum
capitum tum ip is aunbus:& tubis deferentestnonnunq pardorum pellibus
(

leonumq; amifti aries fubeunttfitpraliantur.Thraribusin more fuit e pelle

uulpina cafiidcs ferte: iicut Albanis : & Hiberis cum ferinis galeis pugnare,
Rhoxani non modo galeis: fcdthoracibus:& (cutis ex crudis bouum coriis
uti (olebant. ApudgrxcosautsHcmeii reflimeniotequinx iubx pro criftis
f jere.Pyrrhc:& Philippo hircinacornua.Hamoniis anetis caput. Acheispee
<ix uams diftindfx coloribus. Alii rubras criftas fupra caflidem deferebant»
v imbri:& Theutones horrentium hiatibusaialiumcontexeregaleas.Abra
. tx Perlatum duci conus hyarintinus erat.Cyrus caCTidibus xneis;& co*
iis albis milites omauit.Chares gallosgallinaceos pro conis habent.Alcxa
iri caflidem cnflata iuba: & penx candidiffimx rircucingebant.Nonnuncj
mfigne fuit epiporma. Galli non modo (cura: (rd corallio ornabant galeas.
* iilatx;p 3 rtimccmua:partim quadrupedum:habucreeffigies:Sanitescum
< inis muralibus digladianturtinprxlio uerocriflatis galeis. (icut Lufitani:&
pacxfcythica ges qbus neruatis: criftatifcp galeis pugnare in ufu efl.Theu
. ii, Myl^Sc Thraces,(upra xneas galeas bouis aures: & cornua apponunt.
Inter exteros
 t I B E R . P R I M,V S . XXV
Ce nidus Centurio bello centra Mylbs frrfur miraculo fufffrt
Intf f exteres
qcf poculum fupra caflidem modo fufeitans flamam: modo remittens defe
rrbat.Eratqt Romanae militiae uctus confliturum,nc miles fine comratu ab
fignis abear,ncur praefidio decedar,ncue Jocum relinquat, aute caftris effugi
at,neudifccdat longius, (ed explorato & lub(ignis,atqj lubftdnspcfitisinon
medo lignatum,
in acies |>deat,led pabulatum uadaticmniadcniq? uelut
&
fi coram hofte cauta^puilaqj fmt.Vtqj milites dic fimul ac nodtu,iuxra para
ri,inffrudbqt ad nutum,imperiumcp praeffo fintiqui contrafecerauaut igno
minia:notaqp afficiebatur, aut leuera correptione capite luebar, tam & fi non
nulli delidta ciulmcdi lenius uindicarint.Nanqt Acmilianus Sopio licet gra
uiffimus exadtoi difciplinactquem militem extra ordine deprehenderat fuflua
rio plctftfbar,eucp uulgato ad rem militarem exeplo.SiRcmanus.ouisrett
uitibus,fi ucro externusifuft ibus
adcbat.Eft queep lege militari faneitumt
ne lixa: permifficum equitibus uagcntur.neue frumentum publice datu mi
lesucndatiaut praedas pecorum uel mancipiorum uino cfimutet : ne uegre*
ganus miles in acie uel eaffris (eruum,aut lumentum habeat. Neu quis ubi
Tribunus militum fuifltr,poftea ordinum duftorcffet,nec qui ordines du>
xiffrt,milcs poff ea fieret. Vtq; milites manipulares qui fubdilciplinamilitatt
{cmpcindri,caligatiq;fint,qux quidem caliga: multiplicibus clauis munitae
erant,difcindtoscnim uelut ignauos fit milmx minime aptos putarunt: prae
cindtos ucro fortes fit ff renues. Q_uarc Macedonu lex erat militaris: ut qu*
miles hoffem non occidifletnon militari cingulo, fed capi ff ro cingeretur. ac£
apud Carthagincnfes feruatum legimus , ut dilcinftos poftrcmos homines
ducerent. Tam fit (i Afrorum peculians feratur mostfluxa tunica, fit difein*

fios incedere. Q_utn etiam ut in expeditionem ituri milites arma fit ualltj,
nec non utran;follem;fcutum:gladium:tum fiquidadufum uelint: interdii
plus dimidiati mcnfis cibaria, abicp feruorum aut iumetorum miniflerio hu
meris ferant:antiqui moris fit exempli fuiQr.Illud queqj animaduertimusme
mini in Romana militia extra ordinem:eriam in prouccantrm,contra impe
rium pugnare licuiffr,idcm Macedonibus arma
.‘quibus in iuilu ducis: aut
capere: aut in ordines ire uetabatur. ucdq:
militari faerzmeto miles ad
nifi

icnptus foretthoffem gladio peterc:aut militare

minime fas erat, perindeq) in
cum mdirarisanimaducrfiofuit:qui hoffem milirix (aeramento non adierim
ptus occidcrettaut qui claffico reuocatus tardius pareret, qui ciuem aut fo/
q
Cium iniuria occidiffet.Idco laudafle Cyrus diciturmilitem,qui cum hoffem
intrrfc&urus gladium cduxiQet:claffico receptui audito,idtus cchibuit,fit ho
fiem dimifit.Sed prius fua fponte decuriari equites , centuriati pedites facra#
pieca mutuo prxftabanttPaulo deinde Acmilioifit Terentio Varrone Coss*
(unc primum quod nunq antea fa&um:per Tribunos militum a uolutario

Diq 1 by L.000I1
fecra mento ad legitimum hiGurandum milites adadi fuere. Q_uod quidem
Imperator prxftare tenebatur primus:(uo mox ordine fubfcquebant’ leg it»,
deindeTnbuni,ddnde Cetunones,poftea decuriones, mox prxfedbeartro
rum,demum militcssquod lingulis annis Kfis lanuatns, denuo preftab-if.
lutabant enim per deos lolene iuiiuradum,portea in adta pnneipum. Se iuf
fuConfulum conurnturos,neqj eca ftris,eorum iniuffu,quxfitis occationi*
bus dbituros,non fuga: fcrrmdimfoc cauta extra ordinem rcceffuros, mfi teli
Neqi in exercitu prope
futnendi,ucl hortis ftruendi:aut ciuis (eruandi cauta .
ue decem paffuummillia,pluris argentei numi furtum fadhiros,extraq) ha'
ftam:ligna:pabulum:utrcm;follcmiliquidquod pluris effet naftifuiffent , id
omne ad Coss.delaturos aut dominis redditu ros. Nonnunq alio facrameto
milites adaftos compcnm usuunc cum ingens fubeunda dimicatio foret: Se
in extremum dilcnmcn res uentt.Vtnili uidtis dcbdlatts,fulifcp hoftibus ui
dlcrcsforrnule adeartra nunq reddituros lUrarent.Tum illud notatum fftt
qtf (iab uniuerlbexerdtu lutiurandum Conluli praertandum effer :fansfuif
fc:fi Centurio uel Tribunus exercitus nominetconccptis uerbisifublimi uo
ce iurarettomniiq? multitudo Se iinguli militesicomuni confpirationc Se con'
tentu in eadem uerbafilcntioiinfcquilq! iuret.Hoccpiuliurandumtacfi con*
crpta uerba finguli exprefliffennperindc tenere: atq; landtum Se illibatum ha
beri. Apud Laccdcmomos ucro milites:hoc etiam iuramrntum prxftare fo'
liti runt:eofdrm cum Imperatote amicos; inimicofq: habiturosturq; bone jt:
malorumcp firma conienuo inter cos Se foederatio cflet. Ncqi omittendum
qcf dc Athcnientibus memor iz proditum efti qui cum propter quotidianas
contcntioncs:Se uiolatumiusgentiumtinfmfi Mrgarenlibustfle animo ho*
ftilieffcnt. Q^uotirs milites folito militari facramrnto adigebant : hoc et ius
jurandum illos lubire corgiQc:fc intra militix tepus quotanis quoquo modo
poffent.Mrgarcnfium agros:finelcp inferto exercitu inuafurosiSepcruartatis
agris nihil intadtum reliCturos,atcp in eos,omni dade belli graffacuros.

Diffentio inter duos ludi profeffores fuper uerboinucnio fle reperio cotra ob'
feruationcsgramatici cuiufpiam. Caput. XXI.

Mbulabamus in littore dum Neapoli eflcmusrxrthio an#

ni tempore cum iam aducfprraffccego fle lunius Antonius
fie plcncp ftudioti paribus aifciplinisdcditi:quiillucociandi
cauta aduencrant.Cunq; duos ludi littcrani profeffores : fu

per uerbo reperiotfle inucniograui contentione inter fc hir'

gantcs;ditceptantefq; uideremus. Libuit eorum ditcrptatro

ni mterefle.Atcjex hisaltettcum inuenire: diceret effe impeufo laborettem

 LIBER. P R M Y XXVI
S

J
I

dio qiiscfifam aflequi,repetire uero,rem no quaefitam, fed forte obIatam,nd

cifci,idqi

Io quaerentem
Ouidii authoritate qui in fuo maiori carminedum Inachum natam
facit, poA longos Si irritos labores, his uetbis illam affatur.
I
Tu no inucnra reperta es,Q_uos ipfc urrfus fic explicabat, ut diceret, te ego
cum diu quxfienm,non inueni,fcdcafu oblatam competi.Ouidium ergo dc
fignificatu uerbi, contra illum diiudicarcaffercbar,qui uerbum rcpeno,calus
facit,non operae. Q_uoqj minus dubites:inquitille,habes lattnac linguae do
ftcrtm nen ignobilem, nec mora comcntatrunculas quafdam gramaticiho
minis non incuriofi quas fecum adduxerat,e finu togae depromtr, in quibus
ita feriptum era t. Excogitare cofilii eA,reperire utro fortuna:, unde Ouidius,

Tu no inucnra reperta es. Haec cum ille, fit plcraqj legiflet, reclamabat alter,
do&orem iflum,necuerba,nec mentem Ouidu intcl ligete quiflc,labiq5 eno
re manife A o. S iquidem reperirc eA cum labore aliquid qutefitum afTcqui,de P*>frr*4>
dutfum ex re Si pario,parere.n.eftcum labore quxrere,undc pecunia parta
tum labore quxfita dicitur. imo eundem Ouidium quem in medium ille ad*
duxerat,eodcm uerfu Cgnificantius contra demon Arate; Tu no inuenta,fcd
reperta es inquit,quafi ego te,non cafu Si fortuna aa^us fum,fed Audio, 64
‘ “
:quifitamreppen.Q_uod Si alio uerfu eundem exploratius fignificaee
laborec
aiebat. Exanimcfcp artus primo, mox offa requirens,Kepperit cfla tamen,
~
Prxtercp hanc Ouidii authoritatem,idcm
the apud authores prebatiffimos ulu
continuo obfcruari.Q_.Curtius,quippe Eufratesinqt,altum limum uchit.
uo penitus egeAo uix fufiiciendo operi firmo rrperiut folum.Et ide.Q_uia
“
3luces
c afferuati prcfugerant,milit qui conquircrcnttnec rcpettis.Suctomus in

Cxfarc.idq? eo Audiofus facerent, q<f aliquantum uafculojK operis antiqui

(ctutantesrepericbant. Vides inquit ille teperire effe operae &
con(ilii,non aut
fortunat. Atqt alter cum contra tenderet, & uoce imodica ob ftrepcrct,eadetn
fxpius Si quatdam nugalia repetendo, cupidus ego iAius dodoris mentem
plane perfpicere, accipio libellum a n.ambusmagiAri,atq; ineo lego pleraqp
nimiu audacis dodfrinx,& ccn fidentis. Nanq? eo proceffit ut fingulos ferme
uctetjt probatiflimos,quo£t ucftigiisaobis initi operxprccaim eft,aprxfcri
ta a fc lege & dicendi norma diffidentes taxare non fuit ucritus.Practer quae,

Sn eo admiratus fum,offcndo & nancifcotfcre idem effe quod reperio,quod

In
procul a uero effe aperte liquet.Etrnimfi reperitecA, aliquid impenfo Audio
nuenirc:utc A moao oftcnfum . Nano fere quis^ id in uerbo nanafeor, 64
effendo inueniet.Siquidem uerbahxc haud dubie fub cafu Si fortuna funt.
Prxterea qui rem exquifitius penfitabit,inucnict nancifci id frequentius no.
tare.Remfcilicetforteoblatam dataoctafione affequi,& habere. T.Liuius
tertio ab Vrbe condita Pacuuius inquit Calanus malis artibus nadus opes
idem caAt is ponendis difperfos n adustOclai idoneam tempcAarem nadus
F. ii

i
r*0
* v~. O E M I A L I 7 M
!
dixfRideft affcquutus.Id quod fello Pompeio authore/ fcictiflime probaturi
qui uerbo nancifcorifignifieatum affrqucndi potius qinueniendi in fuiscom
ueterum authoritatibus ia quibus Gnanrilcitnue
tnentariis tribuit:St plcrifqj
nire dixrris/profe&o abfurde St imperite loqueris . Haccfli plaeraq) in eo cum
legiffem cum meiamtedcrctdibrum reftituo:at(j illos inuicem; altercantes;
difceptantefqi relinquo.
* '
/ •
- . . | .. .
•
.

Ex quibus ui&ords olim ConfuIes:St deinde fequti duces:trrumpharc ccnt

fueuennr. Caput. XXII.

Eteres Romanos olim:nonex quibufcucj uifloria trium

phare confueuiSc. Sed cum bellor;: St uifioriart caufe eo
munere digne uiderenturrtriuplaos egiflctaccepknus.Cai
fiuero triumphorum/licet a prima origine exiles fuerim: at
q; tenues. Q_uippc quia exguisuiribusiSt paruapanuKoa
agebantipoilea au&cidilatcqi imperio maiores: ceicicrdqj
fucreiut ad triumphi munus quisq afpiraret.Cum Veientes olim Tarquini»
pro Tarquiniis contra Komanos mouiffent arma: & uelut aequo tnax
fefep

pugnarum forer/quod uno plus Etrufcorum in ade ceddiiTet:nco

re urrincp
hoftium quisq poflera die in eonfpeAu eraedigna res trilipho uilafuit.ltar;
ValeriusCos.quauiseollega morte fublato/dc Vekntibus:Tarqumic(ibu/
<p triumphum egit.Er.P. VaIcrius:8t.T.Lucretius Coss.cuinfcfto exetetu
in agru Sabinti pfedliiprrmo uahattone mox prxlio ita hoftium opes afflixiif

fentiut nihil inde rebellionis timeri pofTetitriumphantes Vrbx miete.Q^Uin

ena ex deditis St no captis Vrbibus: aut hoftibus fufis St auerfis flante Di&>
torea Conlulibusfxpe triuphatumcfl.Dc PriuemoSt Pomeria :deq; Sabi'
nis:St S anitibus:St ii non ui capris:red in deditionem acceptis triuphate lkroie
pptercp auerfos St palatos hofles Claudius Petilius Cos.Di&atcre. Q_ .S -'2
uilio Hala de Tibumbus:St Gallis rriuphauir.Et Corne!ius;St fiebius Cos&
qcf Ligures Apuanos no expe&ates bellu in deditiecm accrpei ut: St ad c’uu
decim millia in alias terras traduxerunde Liguribus uelut acie uidris triuphv
rut. Procedere mox tpe cum ppagato impioitum hoftibus ualidonbujimu
gnisutrinqi utribus bella agcrenticautum fuit/necui triuphutn: nifiqnq? ho
' ftiu millia ceodiffetiSt iufta acie magnas copias (udiflrr tdeeernere licerer. Cu*
- ius rei fide apud Q_ uxftoresiut qdlaboris exhauftum :qdue exdis nofcerir:
ampliffimo teftimoniofacere oportebat. (dtp no ab re uilum. Erar.n.triucrt’
phus ingens honore cumulustquem multi duxerut maximum uirac bonum
quo nifi magnis conatibus deuiftis perduellibus,uidorrs bello duces hor.e
’
e; flabant. Vtcp nili pro auftoimperio,no pro recuperatis his qua: bello anJ

'V
 L 1 B E R . P R I M V'5 . XXVII

fa«anr, triumphus cuiq decerneretur. Q_uin etiam nih fuo duftu,& aufp u
ao,ac ia fua fit non aliena prouincia,caq) pacata, & nullo manere bello, ftn
peratores hoftes profligaffent v
Liuio :
& uidficnt: triumphare nemini
Nerone Coss. deuifto ad methaurum Haldrubalc Liuius qui. ia
St
licuit.leleo I
fua prouincia rem gefferat , de Hafdrubale, & panis luftiffane triumpha^
1

uit . Nero autem qui perior uifloiia; cauta fuit Q_uod in aliena prouin*
.

cia fuppetias collegae dederat . Ouans in urbem uefius efl . E*<$ duobus

Conlulibus eandem prouinciam fortius ; contraqj eoldem, militantibus

uni triumphum dccretumiqcf hoftes fultus egerat ; ciufqi dudtu fit aufpicio
parta uidoria fucrat,alteri negatuj lcgimus.L.Valerio poti'to:&r.M. Mallio
Coss.quod contra eques in Algidoiprofpete rem «giflent; Valerio Trium*
phusiqcf perfeueranuor in hoite pcrlequcndoiinftando urgendeq? fuerat:
,
Mallio uerciut euans urbem inactu Senatu datum eft.Fuitcp 3n.mnrl li a -

fumiqcf tam&fi uiftis fulisifugati/q; hoftibus res triumpho dignas impera

tores geflitTcnt. S i tamen neqj L>idiator:neqj Cos. aut Prxtorttxrrcitui prae*
fuiffentineq! legittimum haberent magiftratum; cuius dudu & imperio ut
& profligati ; triumphare nemini fas erat . Propterea. L. Cornelio
fli effent

Lentulcimagnis rebus geftnrnegatus triumphus fuitrqucd proccnlul Hi#

fpaniam prouinciam non Conlul cbcinuiflcr.Tam fit li Scipionem prccon
Julcm:& cui latpe prorogatum imperium fucrar,de Hannibale & paenis.Et
Cn.Mallium de Uallcgracrs.Paulumcf Aemilium de Ingaunis Liguribus
fit Pompt ium magnum de Sertorio rProcofulcs cgiffe triumphos legamus.

Perraro enim ali.ui triumphate peimiflum fuitiqui line legittimo tnagiftra/

tu:&fine iufto Imperio rem gefliCfetiprxter Pompeium magnum ;qui tam
fit h ;in Senatum per anatem admifius non fuifiet
, eques Romanus ad*
huciid quod contigit nullirdcuidfo in Africa Oomicio triumphauiticui hoc
Erunt prxeipuum contrgifle : quod c tribus orbis probus fpedofos egerit
triumphos.Sed nec eum qui magnis perpellis cladibus: Se nimium crucn
ta ui&oria eflet potitusitanquam Tugubr.sflt parui compendii: quod multis
funeribus non multis commodisnrmpubJkam affeciflet. Propterea Vale#
rio Cos. uidori contra gallos rob cladem exercitus negatus triumphus E|/
k: cum magis dolor ciuibus amiftis
: q uiftoria hoftibus fufrs pracualuil*
fet . Nec eum qui exercitus Romam non deportaffet : nili perdomitam, pa/
catamq; prouinciam fucctflbn dedifiet, more maiorum. Eft tamen me*
menae proditum; nonnunquam ftantibus Cossmranorem qui in fua pro^
: etiam line Confulrbus triumphafle.
uincia res geflerati hcftelcj fuderat
Duofqi Confulesde cildcm hoftibus parta ui&oria tnumpbantes Vtbem
iniflc . Nccp nrgauetim , non femci led pluries : in eodem magiftratu fit
, ,
contra cofdem hoftes , propter res Eliptcr gcftas ; magnis kpc ducibus
 /

dixktickn affirquutus.ld quod fefto Pompeio authore/ feictiflime probaturi

qui uerbo nanafcor:fignificatum affequendi potius c|inurniendi in fuis cotn
mentariis tribuit :& plerifqj ueterum authoritaribus in quibus Dnandiainue
nire dixcris/profc&o a bfutde fit imperite loqueris . Haec fit plxraqj in eo cum
legiffrm cum me iam tederetdibrum reftituoiatcj illos inuicetn: altercantes:

difceprantelcp relinquo.

Ex quibus ui&oriis olim Confulestfit deinde lequdducesitnumphare eon*

fueuerinr. Caput. XXII.

Eteres Romsnos olim:nonex quibufeue^ uidioriis trium

i phare confufurfiTc. Sed cum bellor:: uifloaapt tzufz eo
fit

munere digne: utderentuntnuphos egi£Jc:2«ccpimus.G?u

(suero triumpho rum/licet a prima origine exii es fuerint: st
9 tenues. Q_ uippe quia ex>guis uiribus:fit paruapsnu
agebantrpollea auSctdilatocp imperio maiores: cerriordqt
fueretutad triumphi munus quis^afpirarer.Cum Veientes olim Tarquini»
fefep pro Tarquinii» contra Romanos mouiffent arma: Si uelut squo na*
re utrincp pugnatum foret/quod uno plus Etrufcorum in acie eecidiiTet:nco
hofbum quisqpoftcra die in con (pedtu eraedigna res triliphotala fuit. liacj
ValermsCos.quauiscollega morte fublato/de Veientibus:Tarquinie(ibui'
qj triumphum egic.Et.P. Vale rius:&.T.Lucretius Coss.tuinfcfto exercitu
in agru Sabinti pfe<ftr:prrmo ua datione mox przlio ita hoftium opes afHixii
(ent:ut nihil inde rebellionis timeri poflet.-triumphantes Vrbc iniere.
ena ex de diris fit n o captis Vrbibus: aut hoftibus fu(is fit auer(is flante Ui&a
torea Conlulibusfspe triuphatumeft.Dc Priuerno fit Pomeria :dcq; Sabi'
nis:8t S anin bus:St (inonui captis:fed in deditionem acceptis triuphare licui::
Mterqj auerfos fit palatos hofles Claudius Petilius Cos.Didfatcre. .S -3
Hala de Tiburribustfit Gallis rriuphsuir.Et Ccrnelius;fit Bcbius CoS3*
uilio

qcf Ligures Apuanos no expefiates bella iq deditioem accrpct ut:fit ad du*

decim millia in alias terras traduxerut :de Liguribus uelut acie uidbs triuph v
rut. Procedite mox tpe cum ppagatoimpiortum hoftibus ualidk>ribiu:ms
gnis utrinq? uiribus bd Ia agercnricautum fuit/necui triziphum: mfi qnqi ho
flui millia ceridiffer:fit iufla acie magnas copias fudtflcndece met e Iicerer.Cu'
ius apud Q,uxftores:utqdlaborisexhauftum:qduecxdisno(ce;tt:
rei fide

ampliffimo teftimonio facere oportebat. Idcj no ab re uilum.Erar.n.triumf

phus ingens honore cumulustquem multi duxerut maximum uirx bonum
quo nifi magnis conatibus deui&is perduellibus, ui&ores bello duces honc
flabant. Vtq? nili pro audto imperio, no pro recuperatis his quae bello amii
 LIBER., PRIMVS. JCXVII

£1 erant, triumphus cuiq decerneretur. Q_uin etiam nififuo duftu,flt aufpi>

ao,ac in fua fle non aliena prouincia,caqj pacata, fle nullo manere bello, irn
peratores hoftes profligaifenc y 6e uiciflent; triumphare nemini kuit.ldco
Liuio : fle Nerone Coss. deuido ad methaurum Hafdrubalc Liuius qui in
fua prouinciarem gederat’, de Hafdrubalc, & panis luftidnne triumpha/
uit Nero autem qui pedor uidiorix caula fuit Q_uod in aliena prouin*
.
.

da . Ouans in urbem uefius eft

fuppetias collegae dederat . E*qi duobus

Conlulibus eandem prouinciam fortids; contraqj coldem militantibus

,
Uni triumphum dccrctumtqef hoftes fuGus egerat ciufq? dudlu fle aufpicio
;

parta uiftoria fuerat,alreri negatus legirr.us.L. Valerio potitotfle.M. Mallio

Coss.quod contra eques in Algidoiprofpere rem egiffenn Valerio Trium*
phustqef perleuerantior in holte perlequendoiinftando urgendo^ fuerat!
,
Mallio uerotut euans urbem innetra Cenatu datum cfhFuitcp anunaduer
fumtqef tam fle fi uiftis fufisifugatifep hoftibus res triumpho dignas impei a
rores geftiGent.Sitamennctj L>idaror:necp Cos.aut Pr«or:r*trcitu prae*
i
fuiffentineq) legittimum haberent magiftratum; cuius dudfu fle imperio ui
Si edent fle proftigati : triumphare nemini fas nat . Propterca. L. Cornelio
Lentulcsmagnis rebus geftiitnegatus triumphus fuit: qued proccnfulHi#
fpaniam prouinciam non Conlul cbtinuiOet.Tam fle li Scipionem prccon
iulcmifle cui faepe prorogatum imperium fuctar,de Hannibale fle paenis.Et
Cn.Mallium de Gallcgraccis.Paulumcj Aemilium de Ingaunis Liguribus
fle Pompeium magnum de ScrrotictProeofulesegidc triumphos legamus.

Perraro enim alitui ttdimphate pci milium fuicqui (me legittimo magiftra/
tu: Se fmc iuflo Imperio rem geflifletiprzter Pompeium magnum :qui tara
fle fi :Senatum per aetatem admiftus non findet , eques Romanus ad*
in
huctid quod contigit nulliidcuiflfo in Aftica Domicio triumphauiucui hoc
ferunt praecipuum conngide : quod c tribus orbis partibus fpedofos egerit
<riumphos.Sed nec cum qui magnis perpellis cladibus: fle nitnium ctucn
ta uidtoria edet poritusitanquam lugubr.sfle parui compendii: quod multis
feineribus non multis commodisjicmpublicam affeciflet . Propterea Vale#
do Cos. uidori contra gallos :ob cladem exercitus negatus triumphus fu*
it>cum magis doloc duibus amidis : q uiftoria hoftibus fufis pramaluil#
fct.Nee eum qui exercitus Romam non dcporradet:niG perdomitam, pa/
catamq; prouinciam fuccedbn dedidit, more maiotum. Eft tamen me#
moriae proditum: nonnunquam ft antibus Coss^prxtorem qui in fua pro/
: edam fine Confulibus triumphade •
uincia res gefferat: hcftclqj fuderat
Duofqt Confulesde dfdem hoftibus parta ui&ona triumphantes Vrbem
mifle . Necp negauerim , non femci , led pluries : ia eodem magiftraru
, U
contra eofdcm hoftes propter res felipta geftas : magnis fxpc ducibus
,
 CEN1ALIVM
triumphare permiffum.Qjaodqt a principio Vrbts,non curru triumphali,
nec equo ucni triumpha n tes, lea pedibus incedere affuerat. Poftea equo uc
fti; demum curru quatriiugo triumphatur. TametiiRcmulum de Aerone
Ccmnenfium duce,curru quattuor equorum triumphaffe:Diony(iusaffeue
retiae ex duobus imperatoribus in magiffratu pclitis,illiquiin (upremo
gradu eft,1oli triumphare permiffum.Ideo Cos. cum didarorr, aut praetore
non triumphat,ne minor potertas maiori aequata uidcatur,neueaufpicia,q
maioris magiftratus funt,cum minoribus confundantur. Licet Didatorem
St magalium equitum una triumphaffe fzpe legamus. Illud deniqt ex anna
Irbus conftattRomanum crucm:quis reip,perniciofum St infcftum,(i bello
uidhis forct,in triumpho deferri non Iicuiflc.Q_uodqj (i contta
py ratas fet
uos,aut fugitiucs,uel aliud genus hominum Remanonomine indignum,
bellatum foret,tanq belli caula erubcfeeda quis parta ui£toria,aurhort ibus
:

. Contra uerociurs bello ui£tas,qa

fu(rs,aucrfifqi, nemini triumphare licere
lugubris uittoria efhipleqj dux minime imperator celetur, licet bene geredae
rei occaGorc data ; nccp ouare,aut triumphare ,uel fupplicationcs euidj deceri
nere,dum res publica fterir,unq petmiffum fuittnili poft aliquot acta tes:Cu
Aurelianus Augurtus de Tetrico uirofenatorio, quem in otientcuicerat. St
Zenobia muliere tr iumphauit . Apud Graecos ueroferuatum diu eft , ut qui
imperator hortem fugaffet,trophcodonaretur.Q_uiocctdiffct,aut funditus
euertiffet, triumpho, uel cncomio,fit peplo. F ulfle autem peplum uelum in
,
quo qui facinora geOerant fortia , fingulacgregie gefla , atq; acerrima praelia,
AC maxima effmgere,illudq? pro Imortalimcmoria exponere palam, &: teplis
dicare affuerant feriptores pdunt : in quo deoje im agines, faepe clariflimcije
,

uirorum gefta effingebant. Q_uareAthcnfenfes,Antigoni,6t Demetrii ima

gincs,cum lour,& Falladeeffinxere in peplo.Nonnulli peplum eximii can/
doris uertem fine manicis aureisdiftindtam clauis fiiiffe autumanr,qua qnl
roquoepanno apud Helyn, mulieres fex fit decem Iunonicontexebant.Enl
comium uero carmen in uiftoris laudem aeditum adimottalitat;m,quo ip4
itus res gertz magnifice illudo prtteonio canebantur quod Epinicia uo*
,
cant.Tropheum uero monimentum dixere, nunemarmoreum, modo atneu
cum inferiptione fit titulis,acuo perpetuo duraturis. Ncnnunq fi materia no
fuppetebat,lapides in ingentem cumulum aggerendo, ucl/oligncmarbore
cxcilis ramis, ibiqi hortium (polia rtatucndo,in memoriampofteritatis,b<v
nis fit fortibus uirispro tropheiserigebant.Tam fit Gqui primi gracciscenea
aut lapideum rtatucrc trepheum non magnopere probati fuerint, qd' regum
tantum nomina illis mfcriberent,nec militum operam aut fortitudinem, qui
bus uiftoria parta fuerat, annotarent. Fuitq; meris in locis quibus cum ho/
ftibus dccertaffent fit uiaffcnt,aut aliqua tnugtu clade affeciffcnr,ibi uiffores
 LIBER. PRIMVS. XXVill

duces pro monimrnto laudis cum ampla infcriptionc tropheum ponere,

fit fortium faftorum porteris dare memoriam uare Pcrydcs uies pro
. Q_

patria uiftortrcphacum pofuir,fit aliud Agefylaus inter Antraccm,Narthc'

rrumq? erexit. Lacones qtf Per (as paruamanu uiciffent porticum Peilicam
de manubiis trophaei loco extrufere. Idem contigit Fabio Acmiliano
q ad
Khodjnum dcuidbs gallis, ex candido lapide uclut mcnimentum maj.ni
laudis trcphzum tulit.Sylla contra Archelaum potitus uidtoria fixit (ltm«
main quo Martem Viftoriam,6t Venerem,& le ucnurtum infctipfit.Ma
rius ucro dc Iugurta fit cymbris duplici ert trcphxo donatus. Metellus aut
deurdfo Sertorioaureum fibi poniiuffit. Q_ucd fit Flaminiusde torquibus
gallcjt aureum ftatuit ; cum ellogris monumento cladis illatae. Claudius
qucqi deuidtis bciis ex torquibus gallorum unum magni ponderis in Capi#
tolio donum pofuit,index uidtoria; di triumphi. Sicut Qdtauius qui ex au#
ro rertratz columnz in foro trophacum fixit.Germanicus uero de uidtisna
rienibus inter Rhenum fit Alb meongeriem marmorum rttudbsmolibus
Tiberio facrauit.Proditumq; memoriae ert. Arthrmifia deuidta Rhode: tro
phei loco.duas rtatuitfe imagines aeneas,unam Rhodiz ciuitatis,a!tcram ii
iiftigmata inurerem pro sterna memoria dedecoristignominiacqj acceptat.
Mtrumq? prodi de Numcnio Anthiochi duce,qui cum in Arabia, zfluante

Uadolo,6i rcciprcco mari , praelio nauali contra Perfas uiftor foiffet. Mox
aertu reuerfo,pedeftri certamine ibidem uidtcr,geminatrophxa loui di Ne
pruno pofuir. Sicut de Neoptolemo Mithridatis duce tradit' circa Meotim
tertate nauali pugna,hyeme uero cqucftri,glacie concreto mari hifdem in Io

Cis uidoriam tulifle.Conuenitcp inter peritos rei militaris,q<£ tam fii h dul
ces feliciter rem gcfliGcnt , fit in (igni uidtoria potiti edent, fi tn precario ab
horte aliquid petudent,nectropheo donarentur,necencomio. Viriatus aute
llifitanus hanc temeritatis laudem tulir,ut potitus uidlcria cotra Romanos
trabeas fit confulates falces triumphi loco in montibus figeret.Sic Pompe/
kis deuidis Hifpaniis fit Trophia in Pyreneis iugis qua
Alpinis gentibus
jh Hifpanhtn iter ert cxcitauit.Et Dcmicius Enobarbus,ac Fabius Maxius
cotra Allcbroges,turres fixis hoftihbus armis erexere.Inter cactercs memo'
riat proditur Sefoftris Aegypti Rex, fi cumhoftibusqui magno cettami'
ne dimicaflenr,fit prefenti animo reftitiffent, rem gediffet.ibi Trophzum
cum coleis fit uirili membro erigere.Si uero rtmiflo fit languido animo:per
•gnauiam legniter uidti:aut nullo negorio pulli edent,contra ros, muliebri
geniralt conilituto tancj in dc6dcs,fit ignauos Trophacum ponere confueuif
le. Apud Lacedamcnios uero cotra.Nam qui dux fortiter aimicader,fitcru
ento marte,magnaq5 hoftium clade uiciffet,Trophaci loco gallum diis im#
molabat.Q_ui uero deditione fit padto, nec nimium cruentauidtoria potitus
 6EKI ALIVM
bellimala uitaffet.Bouem,w fignaref, magis decere imperatorem Juxta Peri
clisfententiam«onClio St aftuqgladiotaur mulro tangume
fufojuiftoriapo

tiri.Ne£pprxtcrcundunwqd! tam & fi ponendi trophxa: rebus profpae ge*

flistapud grxcos:frequens ufus (oret. Regibus tamen
Macedonum ; fuifle
uetkum ne illa engerent.Q_uippe cum Caranus deuifto. Ciffto
Rege tro
uJut foedi
phxutn pofuiflct:no<fhi ucniens Leorilludeuertit St difieciuindc
oftentitmaliq? ominisruetitum efltnc in pofteruj
Reges Macedonum quae
litis uiftoriis:trophxa ponerent*

Randfcus Philelphus aetatis fuac homo do&us St fotui"

natus inter fui acui poetas famam carmine primunvaufpi"
catus elba prinripibufc» qui eo tempore floruerunt: ma#
gnis honoribus:flt re familiari raudus St honeftatus fuit.
Cuius uicia ineuntis adolofcentixtpoftq deferbuere cupi4
. ditates : cum iam aetate matura fendeeret : magnis poftea

urrtutibuscmendaui.lscum acuo ingrauefcente celebris famx habere tunfit

optimatum rogatuJaccerbtutf.RcmamadutntafleRexperiri credo uoltns£
dicendo ualeret.Tufculanas queftiones Ciceronis publice in fcholis
le/
Cum
gere aggreflus efl.Ad eum quetndie concurfus- fludiolorum
iuuenum > St
clari nominis prcfcfforum:frequens fiebat. Iplccp inter legendum firma etj

am tunc uoce St latcre:ncuis& exqutfitis eloquentiae genenbusrprxcrptifqr

difripulos imbucbatiexplcratcq} iudicio fingula dicendi genera:# philofo*
&
phorum fata multo cum nitore cultu penlitabat:# rimabatur. ego Eum
adolofcentulus fenemtinter caeteros coeuos meos colui:# obferuaun cumqp
ad eum nes queqj uenritaremustmcmtni ipfum interlegendum dicae: Ckc
ronemcum eiufmodi quxftioncs fcribacnconuentumfuxxtatisftudiolo#
tum habinfledudumcf litterarium quali apauiffe:# plcratf hoc genus (a#
tis fcite:# elegantatut mcs:ir.gcniurr.qi ausfuit:ncn fine multo ornatu in
fcholis recenlere.Cumcf paoraffct:& a IrSicne ur fit difcipuli apud eumfc
& fabularcntur.Iplxtf illa eadem taepius repeteret Animaduerti
colligerent .

quempiam grammaticum florentis facundis cuius nomen libens prxtereos

cius doftrinx acmulumtqui ipfum paniciali odio peofequebatur: lxpecja#
pudfludiofos illum In muidiatnxnmcnq; uocabartftngulacp ncnmododi#
daifadaqufcd uerba:# nutus obferuabat;contradicerc;quxcp ille dixerat ue
ta efle panegare:neqi apud authores inucniri: Ciceronem ludum apcruifitl
autfcholas fludioforuj habuifie afleucrarc.Cuncg Philelphus mitis ut eraa
St placidus»
 \
t I B B R. . p rt 1 M V S XXIX

& placidus/non Rhetorum fcholastin quas holes paftitnuentltarcnt.Scd

tamrn aliquos proflantis ingeniiuirps/fludiofcs
difciplinaw Ciceronem edo I
cuiuc:8f quali ludum ajpciuifie diceert.Idcp reflimonio
probaroillius ad Pctu
epi(tolo:qua fr Dionylium fupenorgrumitari diciuquicum Syracufiscxpul
ws Athenas comigraflet ludum inibi apciuiufc pariter habere difcipulos a fle
uerauit.Hoc & plcraqj cumillc diccr«;ccntraq?
cum alter infcdaretur:& iam
no cotenticncjled clamoribus.'& prepe dimicatione rem
agerent: nec res fifli
uidetetur pcffetexcandefcens Phiielphustanta
indignatione exar(it:ut illum
mdoa.Qimum cminum indodlc^ uociraret.Ta'dem comuni difcipulorum:
amicorumq; intercutfu/defxta ira Si ardore illo animcig compcfita cotroucr
fia.& lis dirempta cft.Scd cum polfea in ipfius Ciceronis multiplici leftione
ucrfaremur.inucnimusidab eo apertius fignificari.Nacn CaP
ad Volutnniu
uum fcribens:Caflium Si Dolcbcllam fuis auribus
frui affeuerat Ad Petii
quc(^ ueniunt qui me audiunttquafi dodlum
hoiem: quia paulo fum q illis
doaiorrCt ad Papirium PcmmiHtrcium ego habeo Dolobcllam
inquit Si
dicendi ddcipulosjccnandi magiflros:puto
te audifle illos apud me declami*
tare. Vatinius queqj ad Qcerontm.De Catillo inquit defenditur
luite tuo dilcipulo.
a.
Q^uod &.M. Fabius de Celio & Pania rellatus c> Q_uf
Q -Vo'

ces a primo anatis gradu. Ciceronem in dilciplinis

bonarum artium feftatl
tuerc.icd qd de Cicerone idem
nimirum de Secratc.Platone: Si Anfictele:
aliifef dofliflimis uirisqui fcientia percelluae accepimus
:
qui benis difcipliV
nis luurnum alos imbuendo «terna bbi gloriam peperere,fu.Tq, difertationi'
bus Si documeris diuerfarum opinionum ledas inuenere.
Ante oesPytha*

S }
Samius iuuenum emutantium fludiatfcholaftj fcphiflaK Italia ha
t

rertiplutefq; difcipulos reliquiOr :magnx:&

banu EpammundatmLyfias Pythagoreus; Ariflotilcs
in
expertouirtutistSicThc
Thrcphraflum: Si hf~<
Syraculanum Dionyfium Plato erudiuit.Perrarccj exitniusaliquisingenio.

^ Uf
dc t* ,nueutus u,r i cu.us nen aliqua monumenta Rudiorum man
?
data litteris:aut aliqui difcipulidapientiarproceptis aufli:& imbuti: ueluthc'
feditana munera pefieritati relidi fuerint.

In quo gradu cognationis apud plerafcp gentes matrimonia lieuen'nt:&

q di
uerb mores in contrahendis nuptiis fuerint.
Caput. XX1III.

Ntcr omnes coflareuideo lieuiffe quondampafftm&nul

Io deleduaut modo: uetetes coniugiis affinium cognato*
n rr cp ccpulari.qucd tamen non atque apudoes feruattm
efl.Nam & foapud nc nullas Indorum gentes: Arabas:Per
las,Naurcftj quiiuata Battrianos funtaacMagos:# Barf
 GENIALI V M
by!onios,quorutn hoc f (lituram fuir,«um quibus ChrifippusfentfK uHi»
ctt, filios matres ducere uxores,3t cum parentibus ftupro coire ,atq? e*
eis fo

bolcm gignere,palfim licuerit, ldcp inter eos coniugium nullis fuerit legibus
uetitum, tamen apud reliquas ubicp gentes, tam imanc fcclusjrgc fit mori/
busfubgraui documento inte rdidum ftnt. Ne fas lalicet exiftunantes, filios

cum matribus turpi amore comifc rri, ferarum ritu, qucddidu,audituq5 Ice
dum fit pudendum eft. Aegyptii uero fororum amoribus coniugiilcp impii*
cari & cum his paffim matrimonia inire folitauere. Q_uippe Ptolcmeus ut
(oror is quam miro amore deperibat coniugium fortirerur, fuam libidine
fit

expleret, paffim id licere pcrmilit.ltaq; ut dirum facinus,flc notam turpitu/

dinis nefarii uelamento matrimonii obnubilarer,omnibus id permitti
uolu
it.ldquodperfis queqt licuk.Nam Cambyfesduas (orores cum ddiderium
ferrenon poflfct, St Darius Satyram iildem genitam parenubus connubio
fibideuinxere.ldcmEpyrot* fit Macedones S iqdrm fit Ptolcmeus Ccrau/
.

nicus Arfinoem duxit.hr Olympias Pyrrhi filia tratns coniugio potita fuir.
Contra uero omnis fere grxcia,qui inter priuatas ncceflitudmes cum lorori/
bu s commifccn interdidtum habucrcinrfandumqj putauereteodem parente
genitos inu<cem inccllis nuptiis deuneri.T am fit h Ath.menlibus germanas
ducere uxores crimini datum nen fuerit. Q_uippe Cymon Elpeniccm duxitt
fit exilio traditum,impune cum loi eribus coinogai i. Perlisquoqj lcgiumi*
fuir,neqi pudendum uilum e(t,non modo foronbus,(cd fit filiabus comilcc
ri.Ninqj Artaxerxes, Atho(rm,atcp Mcftrrm filias iuftx uxoris loco habuit:
fit alii impune id fadticarunr,quod grxci,St pltraq: gensimprobum,nclan/
dumcp extimarunt.Prx cibus uero Lesbii fadiflimz uenens fuifle ti adund
apud quos mhil lincen erat/aut incontamtnatiiadeo ut ne capiti quidem par/
cerent,6toi foeda libdine fe inquinarent. Apud
Rcmanosuero tamin.or#
mia comugia lege, fit monbus nerdida fiicre,apud quos licet cum affinibus
cum quibus lumma erat neceflitudo ,coniugalcm inire copulam (flet lege
uetitum,ea dc caufa,ut nouos affines agnationibus familiari m, multaiqj jf
pinquuates fit clientelas mutuis affinitatibus fibi afcifcrrent ccgnaticnis iurc«
T amen cum fobi inis aut defundat uxoris lororc,uel mortui tratns uxore eo
pulari nonuctabatur.Cxcilius.n.Metellus uxore defunda illius fotorem de
iponfam tulir.Et Brutus Porciam fobrinam nulla prohibrnie lege,defpcn*
fauit.L.quoqj Craflus ex defundi f. atris uxore filios eduxir,fit propagauio
Ex defendentibus uero ad neptes ulqj ccniugia Romani uctucre ,idqucd
etiam plebis cito cautum fuit.^ed fratris filiam duceicuxoremilicct antea lc/
ge uecaretur , fubfcquns inde temporibus, paflim id licere principes uolucrtt
poflq Claudius Cxlar rem delueram ufurpauir,ur Agrippinam cuius amo
te deperibat fibi uxorem dcfpdlarct.lde>n apud graecos ficuiflccomperimus»
Nant}
 *

Naqj Alexadridcs fororis filia fpofam duxjt:ex qua DerycuiLeonide:# Ck

cmbrotum grnumquod fucccdcnti acuo a Ncrua fuit.-feuera coftiturioncin/
hibitum. Proditus tamrn memoriae cft: Antoninus Caracalla pra’rrr inftitu
ia maiorum nouercam luliam uxorem duxificinupualqi incefio primus pol

Unflricaulatus principi:quodcun»$ liberet impune licere. Et licet Sccrus gc#

nero copulati nullis aulpiais poficr. Sobrini tamen hliam uxorem ducere,
pullae leges uccucrc.Sapio.n.Nalica Africani maiorem filiam nullo prohibe
te ture libi dcfponlauiuqcf alu frequentes fadfitari nt. Procedente mox ttm#
pote. Valentinianus Cadaraut fobolcspaflimprcpagarctungentcfq: affatim
redundarentaduas fimul uxores ducere liccresduoDufq? impune ccniugiis eo
tnifceri lege facrata fanciuitiquam legem Iulius Cadar dccreuiOe dicitur; ut

libeic^t quatiendorum caulasquct uellet quifqi uxoresducerc facultas forer»

id quod apud Siculos Si Athenielcs in uiu fuiffeiqncp inuenimus.Sigdem
Dionyfius uno (imul tempore cum Doride Locrcnfi 6i Ariftomacha Sira#
cufana nuptias celebrauit.ht Demetrius Antigoni filius atep Euripides poeta
duobus fimul comugiis nihil ueriti funt copulari: Socratem queqt rradunti
fimul Xantippem SiMirtonem Ariftidis neptem habuifle uxores. Ipfeuero
Demctnus tam inexhauftac libidinis fuifTefertunut portpofitis armis Si onv
ni apparatu bellicontra Megatenfes.Limiae profliturae amore accenfus in#
Vthaudimerito Lylimaco offentati uulncratquaccum Leone mirae
(eruiret.

magnitudinis pugnans paflus fuerar,ipfius legatirefpondiffe feranturiquafi

alludentcs.Demetuum queq; meretricis lamia: in collo notasti uulnera de
ubus inflidaexhibere potuiffe.Proditum uero memoriae eft. Atheniefes ut
exhauftam iuuentutem belli cladibus repararenudecreto cauifleiut urbanrm
riuesducercnti& ex altera liberos tollerenon uetarentur. Apud Sparthanos
duas fimul duxifle:crimmi futile datum:(atis conff atilicet aliqui contra uetitu
peflimo id exemplo fadkitarinttLyeurgi lege qui binas uxores imas aedes in*
coierentcp eadem domo habitate permifit.Bragmanes Numidae Si Mauri,
pro medo ficultatum uxores habet. Itacp multis denas plaerifq; uigtnas ha
bete perrniflum eff. Reges querj Perfapt Si Aflyriojti plures quibus ciuita#
tes pre redimiculis, &: muliebri mundo largiuntunhabent uxores. Sed ficut
apud diuerfasgentcsmationefqi difpares gradus af?inicatis,cognarionifc£ g
bus cum iungerentur idefiniti fuere. Ira mores c blcenos & fordidos ritus , ac
fceda quaedam lolenia in contrahendis nuptiis:plcraeqt gentes difpariobler*
oarunt modo. Q_uippe Thraces mulieres nupturae no parentum arbitratur
fed praemiis nubunt. V irgmes.n.quae forma praecellebant a uiris praedo exhj
bito Si certa fubtaxata pecuniarum fumma emebantur . Contra uero defer#
mes Si minusdecorac praeciis mercabantur uiros quibus nubercnt.Babylu
niis:&’ A (Tyriis peculiare fuionubdes uirgines ad forum in unum ccger« tm4
 GENIALI T M

cunftantecp uirorum turba per praeconem fingulas audHonaritut quae cotn/

placita foret precio exhibito, aut datis uadibus Iponfa duceretur. Apud Taxi
los,Bragmanefcp liqua propter inopiam uirum nancifci no poffet, in forum
uirgo producebatur, & clattrco cuocata turba ipudibundifq? ofienlis & rrue/
latis, cui ccmplacita erat nuptui dabatur. Boeociis &C Locris nihil erat in fpd
falibus firmum, nifi fponfus Bi fponfa in ara Eucliz uirgini dicata prius liba/
rentihaud aliter nili more folenitantea libaflent matrimonium ede rati. Q_ui
mos Romae qnq? inualuit. Siquidem olim nuptura in finu futini dei (edere

cogcbatur.Et apud Indos nifi nubentestunguento quod ex arboribus pha/

fis fluminis diftillat delibuti fbrrntiuecp matrimonium, neq? cognationisiu
ra legittime contrahi putarunt.Sicut Athenicnlibus nulla dabaturnuptuini
prius Dianae (aera obidct.Nam ueftem mducbaticui Crocoton dixere nome
neqj initiari poterat decerno maior uelquinquenio minonSammtum inditu
tio talis erat,non cumis homini nuptui locare blias. Sed decem deligebantur
quotanis uirgines ex omni turbaiquz totidem magnae indolis iuuenibus da
rcntur,compare uoluntate,ut(i a fufeepta uitx in(fitutione:aut a bono,ho*
neftoqj decederenttper ignominiam illiuirgo adimeretur, altcrirplocarc£Pro
ditu quoqj memoriae eff,Phcniccs uirgines in luffris & lupanari uulgo quae
flum facere m fano Vencrisin oppido Sica.cxqj eo quzflu meretricio dote;
parare, & ita uirum nancifci, de reliquo ucro donum Veneri exhibere Q_c£
.

apud Cyprios ufurpatum fuit.Nam uirgines nuprurz ad littoradefcenderct

& cum holpiribus comifccri,uulgacocp corpore quzflum facere folebat, do
nec dotes quibus uirum nancilccrcnturlibi compararrntiHarmeniis lex e(U
ut uirgines in fano uctufhflimo,& fandhflimo Anendis deae pioflituantur:
ubi fhtua ex folido auro fita erat , qua Antonius expilauit,quibus eme/
iplius

ritis,cuiu(uis przcipuihominis comugium fottiri fas erat: nemine abnuento

aut coniugium detredf ante. Indi ucro maximum decus arbitrari funt, (i
tale

qua uirgo elepnanti munere, aut infigni dono prilcz arris digna foret. <^ui*
bus ia more tuiuue parentes nubiles filiasnn ex tu przftanufiimoig luuenii
producanticxq; illis uirum libi ddfgat,qutfoeritudine,curfu,pugna, aut fpe/
cie corporis exteus antcflarer, nullaqi dote exhibita quem fibi illa uirum de
legerat fponfum adducebat. Q_uippc cum nongrnrrc;autnobiliratc;fedlibc
tes cum uiris infigni corporis forma iungantuc ut fpecies manaret ad pofte*
ros.Q_uod &Catheojt dicunt propnumfuiffc ut fponfa fibi uirum deligatr
jed ut eo foedere iungatursutuirodcfunfto eadem pyra oppetere cogatur.Se
goregiorum uetus erat mosiutparatis, indrudfilq; men fis inter zpulas uirgo
introducatur:# cuicxconuiuisaquam dederatteum fibi uirum de legifle uide/
batur.Sicutapud Talchees Lybicam gentem, ubi multi unam expetutiapef
futumni Icccrum inftrudtis xpulis coram fponla , (comata iadf itant fabellas
'
&iocos;
 LIBEA.PRI M V S . XXXI

fie ioeos,cuiq: arridet mulier,illum fibi delcgiflecenfetur. Nonnurq pedta

uuginc in ui&cris praemium decernebar Indi ludiatione & pugms,uiitcrqj
praemium fponfam adduccbar.Idemapud Sacas extimas Scythia: gentes,
naqi hi folebarpro Iponfa cum riuali pugnis dcccrncre,ui£lulq; ueluc defoc
matus igncminia,pudibundus,& merens in latebra degere, & alterius afpe'
ftvm,lucemq;uicare.CircaMcotym gens eft. Laxamatas uocat, apd’ quos
uiigo nili quae hcftcm cofecillet. nuptui dabafnulli. Etex Carmanis uxore
ducebat nemo nifiqhcftis caput,adiegedetuliffet . Apud Sygtncs Pcrlica
gentem mulier aungandi perita quencuq; uultuiiumducere,iushabet.Tro>
glcdit.x uero,foeminas uiris defpon fas, primis nottibus cognati, aftmefqtp
ducuttillafcppmilcuis adulteriis patere (inur,poftea perpetua: pudicitia: aferi
ptx,feueriQimis penis, uel minima coiedationc Ii deiiquiflenc coercebantur»
Q ium mei e Gymneliast incolis, Baleanbus,& Ly dis inualuiffe legimus.
T radut quidam Andrimachidis in Africa populis ulum multa fecula uiguif

(c,ur uitgines nupturas regi iprimis oiferat,ut illap: pudicitia ante folenianu
puaptdcIibaiet.Q cT a Vclfmiefibus qncp Ictuatu legimus ut feruili pfli do*
minatu. ingenuas filias feruis delibadas daret. Ebulibus uero ifulis tex impa
redf ,q Ime (pe coniugiiin qeuq? comctus fuerit, uluaria capit. Apud Atinio
pes plxracp gens folenes nuptus no ncuit,quia paflim,& in dilcreto ccncu
bitumifcentur.Garamantcs quocp nuptias nonoucte,(cd ferant ritu paffitn

in ucnere liecbai.Q_uod quidem a Eatbaiis freques ufurpatum eft,

q turpi
cciru le imifeetesexpertes thon genialis fuere. Inter quos Lymirini populi tra
duntur,uulgato concubitu, conubia habere promrtcua,filicfqj a. diros poft

q nquemum ia unu coadtos luum queqj fimile agnofeere, & p filio cauce
i
•

rc.Neq? ommiierimqcf traditu eft apud Pcrfas,Mcde(q5:Reges q plures ha

b. re uxores, mulieres uero q pluribus nubere,qus aut paucioribus qnqjui/
ris nup(ifret,agreftis habebatur &Iordida.Thraccsqucqj honori ducutmul
ccniugic & numero uxotuj gloriari: SicutCcrmani qui licet fmgulis
tipiici

uxoribus contenti finr,ncbilicres tamen plures habeteuxores pro decore fa

milix,& maieftate putant. Apud Arabas,Nabatheos,& Britannos, in u(u
fuit, ut confanguinibus/cgnarifq; omnibus una uxorlit,ad quam p uices
quil L ]; luootdmeadmittitur.lngrcfiurufcp ad eam baculu pro foribus ponit:
alterius ueroccngtcffum pro adulterio luit. Ac ne nimium multa coplcftart
neue ulterius barbaros ritus,mcrc(q; rccefcam,de his ha<2enus dixiffeabu
de fuerit.lllud utiqi uejt eft,qcf a graris& Romanis pariter fadlitatu ncui/

m
mus,uc uxon quam quis duxifTcr, etia fublatis liberis alii dareufuana ex
qua liben g gnant'mox illa uedicarc legibus & moribus pmifliim fuiffe. Sic
Cato Martia uxore amico dcdir,& Socrates Xantippe.Atcpalii id larpe fa/
dbiarut,que more apud Lacedc mcuios Lycurgi lege. Tapyralqj ^laafqj
&
 GEN1ALXYM
gentes muaffclffe documenta (hntrqua eaueturait ad Senioris axoremJum
nis florenti xtate:tol lendx prolis cauia admtnatur:!egibus ucro Solonis fan
atunut orbx puelle qui (une genere proximi nubant: uttp fi maritus ad r£
ueneream minus potens foret,mariti propinquus illius uxorem nancifcatur.
A
Q_uare Adalus lix rexteum falfus rumor inualiflct.Eumenem fratrem
morte fublatum fuiOriprorinus illius coniugem una cum regno (ibi mendi#
cauit.Dcmdc Eumene luperflite uxorem illi limul Si regnum reflituit.

Q_uod fit Artemon apud Iurcconlultos Se quod icatur plumbum in ripa

politum de quo ambigitur apud multos* Caput. XXV.
Alum nauis ede partemtlicet plcracqi naues fine malo fintt
Artemonem uero non effe nauis partem. Iabolenus ex au
thorinte Labeonis in primis magni Si dodi uirideuerbo
rum (ignificarione nocauit«Q_uxliui egoaiurecilulto:ma
ximo temporum noftrorum claro in indicas & forotquid
cflet Artemon qui quafi additamentum non pars nauis a

nirecofulto eenfere^Cucp iliecx opinione iatcrpiis.Artemonegubernaeulut

feu dauu nauis diceret efle. Rutius quxtiui ab eo ronetta uarix dcriliois. Cur
Malus. Nauis parslit.cu plerxqt naues fine malo fint:Gubernaculu uero pa
nauis celeri no debeatteu extorto gubernaculo: nauis haud dubie fluitaret. St
incomoda fiercttarbitnuqt moderadi deperiret. Q_uippe(kutgubernaculti,
fic mal us naui facile demi tX adinfigief Si refigi ptiplukjj opx St nego di gubee

naculu naui q malus pftcr.Cuqj ille iubdubitare aliqdtu uifusnofaciicobie

da dilueret. Tadcm dixita nfis interptibus:plcracp minuscomodxfc ucrede
finirkobquxtno folu imperiti legum Si rudesflcd Si dodi in diffenos fenfua
dilabuntur:multrpliiiep affcdb errore ueros Ggnifitatus non plane petripiuo
Non.n.gubernaculum nauis ArthemonRiiuut fallo illi opinati funt.Q_u^p
pe gubernaculum no efle nauis partem diccrcteftiprobtflimx ilipientix.Sea
T ’
Artemon roclex genus tradoriuj cft.qcf l1r « rtn grxei uocattquo Eme du
dario p orbiculos t raiedo;& ado in giriimt noiiri mons elfrfaaii duitutim»
portantur onera uel exportantunuu Igocp qtum conkdura aflequimur Ar#
ganam dicitur.Is aut Artemon nauis pars nen erat.Cum no naingarionuled
oneri inferendo machina comode conftruda fuerit. Iterum idem Iabolenus
plumbum quod pro tegulis tedo appofitum foret xdium partem eflictexau
thoritate eiuldem Labeonis afleucrat. Q_ucducro in ripa tuendi cauia lo#
caretur : contra efle dixit :
quo Et : ut uendita domorucl legata t plumbum
quod cflet in ripa : uenditioni; aut legato non accedat. Q_uid cflet pium#
Jbum in ripa : Ixpc a iuris proftflcnbus qwtfai » Et tam Se E nonnulli

i
 LIBER. -PRIMVS. xxxti

mani opinione ferantur.Ipfeqj legum interpres alioqui facudiffimus ingenuz

fc id ignorare fateatur. Animaduerti tandem plumbum
quod edet in ripa te*
gendicaula illud dici cojemre,quod tedto delimatum, nec dum appoluum
aliquo in loco relidhim,donectedlo apponeretur comcndatumuc
tuiffct,efl
fecp in ripa id comodedicitquod parieti mherens eredi
um ita fubfidetmc humi
iaceat penirus,undeuulgoarriparedicunc. Id autem plumbi quod ita hefir
& fubfidetin ripa effe didtum ell.Fuit ergo opinio Labeonis, qcf tam & fi re
gul* plumbcx quxtedlolitx erant edificii pars forent. Illas tamen qu*fe
,
pofit* muro adheferant,ut paulopoft,apponertntur, edrficiiipartrm
non tf
fe,licet ad cumulum deftinatx:» pro tegulis tedto
inferuircnt.ltacp legata
domo aut uendita,plumbum quod in ripa ita litum erar,uenditioni aut le
gato non accedere Icgitrime puearunt.

Q_uod effet collegium fratrum arualium Rem* inftitutum , qui ue Sald

lacerdotes,& quot focietatum genera fuerunt. Caput. XXVI.
Rimum Sacerdotium Rom* Collegium fratrum Arua
lium fuiffemulri afferunt. Hoc enim lactum a principio
originum. Romulus in ftituit primus. Nam cum legibus
armifq? Vrbemmuniuiffet,nc religio in bene inftitutaci/
uitate deeffer, undecim fratres Arualcsconllituic
lacerdotf
tcs,feqiduodecitnutn.FMtnl9 ideo appcllauit, quali mu
tua caritate & foedere nexi forent.Refert tamen Maffurius,Sablnus, Accaj
Larentiam Romuli nutricem,duoderim eduxiffe filios & cum unum fato
,
amififfet,in defundti locum Romulum afetuiffe. Ipfumcp &
exteros Arua
les appellafTc fratres,quod locii effent & fere pares agrefb,St
paltorida leda
litacc coiundti.Horum inbgne fuit.Spicca corona alba infula illigata, quaj
dum operantur facris,lingulos geftare foleni more decebar, quo mligniab
Acca Larctia,donati primum fuere,ifcp honor pcrenisillis perpetuo malit:
ita ut nullo fucceffu,uel calu
,
tanta locietas nili uita finiretur tantxqj fu*
,
amplitudinis,» etiam ab hoHibus captos,# in extrema fortuna, aut exui
Jcs.quamuis nullo pofl iiminio rcdcmptos,honor hic commitaretur. Aptf
Aquitanos uero Soldurii didti lunt,quorum focietas erat, ut nldem uit* co/
modis, opibufq? promifcuo ulu fruantur . Siquid autem aducrfi co tingeret,
eofdem cafus,eandemq? fortunam,ac etiam uit* interitum, una lubire coi
gerentur. Q^ucd ab Aegyptiis ulurparum legimus,quibus amiciri* genus
& fcdaliciu fuit, cui nomen (rvtnv»h*riLCTtut quali cotnorierrum qua
nulla
fandior, firmiorq? fuit,quogcncre Antonius, &
Cleopatra: cui plus nimio
Ct addixit;mutuo affedtu deumdii fucreihac lege copulati,» li fatale quippiam

G ii
 GBN1ALXYM
aut diri talus altencontigiITcr,altrr tanq penat focius eundem fortuhxexftu
eflet laturusilcciiq? fit ccmitrs cffcnt fortunarum calamitatum. Apud Hd
nos tale foedus in explicabili nexu contrahebatur, ut uiginti uiri generofi (pi/
ritus, cifdcm lacris initiati: una comites efient con filiorum Bi ucluntatumxo
uinculo ut inconuidtu frequcnti;& contubernio maneant;& nrpunfium <J
dem temporis uacuumrelinquant:profpcraq /& incomoda mutuis officiis
3

ferant:ad lupremum diemimorte autem obita fupcrftites defunftum efferat

fit comitentur.Hiberoium uero mos fulttut amici in familiaria iura affucti

Principi fc dcucueantiuicx mortifq; ultores:quiqs ita in cohorte amicotutn

deuo ti crant:omnium confiliorumriccretorumqi paniripes fiant, fit h quid ri
mendum acridiffet,cmnes cafus fit fortunx minas, atqj una mcttcm,cppe
tere cogantur. Q_ui mos cantabris fqiffe traditur, ut pro amiris,& foederat
tis fociali fide,(e imolare atq; interire nondubitarcnt,infic ni teftimonio mu/
tux caritatis,
& perpetui amoris.Ex Socianis quoq; gallorum gente fexced
ex primoribus Soldani uocati,una cum regeuiuunt fit comoriuntur, nefas
putantes fupeiflitem principi fuo efie.Apud alios uero intimi familiarcs,qui
manus, mers, lingua, fi.' oculus, atq; aures principis uocanturtm eodem cui
tu fit conuidlu iunr,rci nullius ignari, fit amicorum principes, qui arcana co
filia fit abditos fenfas foli ccgncuctunr. Ab Aethiopibus ieruatum cfl, utfii

miliares in regis focictarc,pcr cmne obfcquiuminfinuati,una cum Rege ad

fupremos annes uiuant,con fociati et foederati qui fummum inter amicos lo
cum tenenr,fit liqua corporis patte Rex mancus feret, eodem membro fe
deforment, coqj morte lublato,fponteinterrant:Taurisapud£>cythas cum
tegibus prxeipue gratos ,ct qui magno in honore fuiflent,cx amicis fepelire
in ufnfuit.Cui Rex tancj pignus amoris aurem abfdndcrc folebat. Apffgrae
cosufurpatum cft,ut cum aliqui inexplicabili nexu copulantur, uno pallio
inuicem le operiant,6t morte obita eoaem tumuletur,quo figuficabanc duo
fimul corpora concordibus animis,& una mente teneri. Pnlcis autem Lon
gobardis,maximum fuit amoris ninculum apud aliquem ponere barbanw
Is enim intimo foedere aftriffus erat, apud quem lanuginem quilpiam de^
pofuiflet.Sicut apud Perfas donari anulo a Rege foedus inexplicabile, & Id
mi amoris uinculum putabatur.Huic ergo Larcntix quxFlauiadida eff,
menfe Aprili folemnes dics,ct facra, ab Anco inffituta Romani aflidue ce*
Icbrant, qux Larentalia didfa funr, di decimo Klendas Ianuarias, qui di*
cs loui feriatus erat. Cui Martis flamen pleruntj Pontifices in uclabroubi
Larcntix ara ftatua erat , factum anniucr larium facere, ad eiufqi fc**
fit

pulchrum decembri menfe conuenirc frequentes , fit dare inferias folc*

bant,quod populum Romanum decedens heredem fecerat. Cuius reicau
fi cius dies inter Faftos relatus fiut . Stataqj die flamen Quirinalis iUi
 - &

tlBER.PRlMVS. XXXIII
<}uotanrs facrum ficit.Huus
"
poftea exemplo intet
focK atc t incn s Sabinorum
Romulum & Tacui inh
. 5
^ g
6cn Ideis rnagnaematris receptis
f
° bfnuanc
au urcs ‘fcnom.nat, funt . Poft
/acris. Sodales Titii a

qu* Sodalitates
Roma: fubidem tempus inuent*:ueluri
Tiro Tatio uel a T i

pubbeamunera hab.ta funr,f.cut fubTyberio

AuguftalJs, qui numeroqn
q5 &
uiginn expnmoribus Vr bis, forte
ducebantur,quos Tiberius Iuli*ae
nfacrauir.Et Antonini temporibus
Antoniani fedales.Mox Eluiani &
reJiani,& demum Fauflmianatpuell* Au/
ad imaginem antiqtatis nuncupat*
qui in pnncipi s ccmitatu,inexpl.cabil.
fadere umSi era'r,&
poft funera
& facfrcl orfs perati. Sed cum a Romulo hoc iacerdcriumpnV illi

^r a
muminftitutum
tS
f
ferant. Q^uin reliqua faera Numa fummus rcligionucul*
tor cbaient nulla
cotrcuerliaeft.Nam & Pont.ficcs,Flamines,
Sal.cs atq,
Augures ab rpfo inuentos tradunt. Fuere.n.Saln Martis
facerdctes numero
1 & OUfS UI neutro parente orbati effcnt a Nu*
ma feu Tullo Hoftilio bello
n
contra fidenatesiut Liuius author eft.-uoticaufa
uncupati qui poftea numerum Saliorum duplicafie fertur,ita ur quattuor
& uigrnti bclli^ae!.^ temporibus collegio,
cooptarentur : Cuius laciicaufa
'
fUf
’
m
ras a,.efta efler,eaq; lues
,
D, nant
5
'

^
ma^ morbo No nox» emi*
nullis /acnficris aur piaculis, frdari uideretur
poffeJ
* nf atn ' cocl ° fn I 03 Rcmanojt fata bta erant in
JX » f f Unt *
In qUa Vrbis fa,uttm
, manus Nunwc
fitaln a«fc«nt,
5 furtoexpofita ne inuentu faci
Iis « obid r ,
effet,aliasundecimeIaboratacattiseadem fecieimc
Mamurio fabro,ne dinofei pcflet,ccnftiuaas
luraqj a
dicutfuiffe, flfafa in
Marus facn.no afferuaffe illarumq: cuftcdes
Salios uccaffc,quc*prin«£
^raful,alrer Vares,alius Mag.fter,qui
prsfidebant difli; illorumc» infienc

SVw
tS B i r
n? &
RCU n
n
T o*
'

ga,fa:
.
trgmemqrf kipra tunica uerfieclcrcm
9 busornari maruo mefe, cu tripudiis ad
Tibia.foleniepfaltatuceleftiaAnciliaeiuImodiferentes.-cuIti.-ornatiQiiidibat:
Ipliq; gladiolis illa pcutfetes:cu
ereffu;& *radu rnrWfn

minare nefas eratiuerbisfubofcuris Marti

confeeratis: qua: nec mutare lice*
batmtu pnfcac religrcnis:infine cai minum referebant.Poft
aliquot uerosta
tes.Imprcpt nomina fuis carminibus
Salios adnotarecoftitutufuir utillo«
quceji memoria fempitem* gfce
madarent. Q_uate Germaniancme';fafiari
carmine:» mox alic^principumnntercuifu temporum «lebrata
fuere, quo
tempore flaminica Dnlis uxcncapillum
peflerc; anteq analia conderentur

G iii
*
 CE N1AL1VM
uetabatur.quorcm facra& fcftos dies cenis fumptuofis St comcffation&ux
cum camufif Symphonia opipare, celebrare folin funt,in quibus futiles eo
ronas St alia conuiuus oblectamenta adhibebant. Hiqt diesreligioli St (acri
manfere in pofte jt.Q_ cf facerdotiu qri fuerit licet xftlmaie,qcf nifi ex patri
eris ad huc honore admittebaf nemo. St nili liber St ciuis patrimus St matri#

mus foret. dtp Appius Claudius trtuphalis.Scipio AtricanussSf .L.Biba

Q_
culus iter fahos re,& haec facra attrcftare : gCi duxere.Et.T. Velpafiaus qcf
fnuero faliopt fuiffec cooptatus gr as egir. Antoninus quem PFjs natus odo
annos ab Adriano Cxfare inter ialios adnumerari, laudi duxit ,uclut magni
fpledoris munus ferrei. Eratqj eoftitutum ut qui Confutatum aut pturam,
aliumurmagift ratum gercrer,analra ferre,& inter Salios effe ccg» nequiret.
Procter qux,eriam apud Lannates Salios Martis faccrdotes fuifle,# in fa/
eris Herculis ad mgnam
aram Salios facrcpt miniftros cum cantu plallerc
«onfueffecomperimus.Et tam&li Martio menle Ancilia deprompta e Mae
tis facrario prodiicnt.Si qri tamen gentibus,nationibu(p,iuflum,
piumqj
bellum per feciales indicebatur. Analia in eodem facrario, aut in euria Salio/
rum comouere,mons erat.Q^uafi eo motu martrme fua fedeexdrum,ecqj
propirio St uolehte,arma expediri, 'egiones confcribi,exrreitus apparari, atqj
omnia hoftiliaeflc defignarent,quiaies religioli St infames habiti funr,qui#
busanteq coJerentur.^ponlalia mire perrgie profki(d,aut pacis fadera tra
rd inceptare uelut mali aufpicii , tnflrfqj
ftare,uel aliquid publica; pduatxuc
maneret exuus, c minolum fuit.

- Q_uot liftores, apparitcrefqi habebat diftator, quot Coss. aut Praetores,

quxftorefur,quiue leones habcbanr,fit qui non. Caput. XXVil.

Vod Romulus parto regno eum fella curuli, Trabeaqj,’

St reliquo ornatu fc auguifiorcmfeaflitt,tum maxime duo
dceim iidoiibus infignem fecerit.qui fafces, frcurrfqs ue#
lut infignia makftatis pratfertent , a multis eft memoriae

mandatum. Nonnulli Tullum hofblium Romanum re#

gem primo purpuratum cum li&oribus Si fafabus in pu/
blkum prodiiffe ferunt. Sed perpendimus non liftores medo cum fafabus.
St fecuribus,fed apparirores quoqj regem prxireconlueOe.Fuerc.n.appari#
tores miniftri Regii qui aftabant lateri & coi potis fl/patcres erant, ut ii qua
do opus effet,ad imperiumJnutumqi Regisprxfto forent. Prxtcr qucsfue#
re datores in Regiocomitatu,quiquoties:Senatuscrgendus eflet,ex agris
Senatores aduocarcnt,coniumacel<j) citarent,& arriperent. Q. uippe cu Pri
(as temporibus procacs ciuuatis motarentur in agris. Si qriccnbliutn pu#
 LIBE.R.. PRIMYS. XXXIV
felicum cogendum erat,auillisacccrftb:mrurin frnatum,exquoquiecseuo
cabant Viatores di<ai,quiqi ex Viatoribus ligandi, cedcndiq; ius habebar,
.
Li&orcs nominati funt, quibus iuffu rrgis delinquentes uincire nudatolcp
,

,
iurgis cedere, & (i crimen cxpofcerct,(ecuri percutere ntgcccm crat.Ideo Io/
.
ra in (inu gcft antes regi apparebant, quibulqj mandatum erat facinoro(is,&
.
delinquentibus crura Bi manus ligabant, ut poft ucrbcra neuiflimo exeplo
:
quos fuit Accenlus
articeicot.Pratter &
Preco,qui dido C oniulis alteriufue
magitlratus ad imperium,nutnmq) proflo eGent.Acccnfus ut ad conrione
Picco ut ad comicia quintcs aduocaret. Q_ucd munus ut cffet expeditius,
libertis dari confueuir,licut m/nifircrum, Bi
Apparito^ Bruciariis ; coadhs
exhibere,pro eo qcf bello punico fecundo, poft cladem Cannenfem
feruilia

ad Hinibalem defcciflent piimi.Scd cum poft exaftos Reges, Coss.crea*

tisromnia infigma quae apud Reges erant, populus Confulibuscocefla uo

;
luent. Brutus Bi Valerius publkola qui aflertoresSt uindices Remanat ma
•eftatis fuere cum ftatuiftcnt ncnfdrmidolofum & ferum. Sed mitem & ple
bipercarum effieere confulatumtutqj oHenfionem Bi inuidiam uitaret: in pu
. blitum prodeuntes cum eifdem quibus Reges inl^niis; (ecures a fafeibusdi'
moueruntiSt cum folis falcibus ad populum conctonati funt.Inde manfit in
.
pofterumiut cum duodecim fafdbus totidem lidfotes line IrcuribusConlu
.
Ii priirent.Hatc.n.fueteinfignia fummi honoris Bi imperii Coniularis. Illis

, ergo magiftratrbus fecurcs cum falcibus in Vrbe pra: ferebantur: qui fine
f>'
.
uoca ionc lumam imperii tenebancrut Didatori & Dccemuiris a quibus ad
. maius tribunal prouocario non erat- Didarori ergo pro honore lummiinv
.
peniiquod plus iuris & Maieftatis haberet quattuor & uiginti lidores cuna
:
falcibus Bi lecur bus.
i Viatorefq: :& A pparitoresqui fumcuerent turbas praei
bant.Conlulibus in Vrbe duodecim lid ores cum fafdbus tantumidemptis
fccuribusiforisueroutin decretalibi prouinciaiaut cum caftris Bi legionibus

.
praceflenufafcescum lecuribusiunaqt liftores:apparitorefcppetdebanr.ldcp
ideo cautumiut preuinaam pernicie iis hominibuspurgare.lllorumcpauda
cixBi temeritati obuiam irriHagitiaqi & dedecora.-penis & danomuldareua
letenr.lnVrbe.n.ConfuIi cum fecuribus effit ius nonerat. uippefupma
poteftas:& ius de neceduisConfuliintra pomerium non datur.Obferuatuqt
Q
fuittut inter Confutem & proximum liftor eminemini effidi caufa ni&Co'
fulis filio Vrbe non duodecim ut Confuii . Sed
aditus eflet.Prarton utro in
(ex tantumedo lidores apparere foletiextra ucro Vi bem aliquando cum

curibus apparuifle inuenimus. Paulo tamen Aemilio in prxtura priuilegio

honoris duodecim fecurcs apparuifle ferunt , ut Confutarem makftatcm in
prcuincia prxfcferretiTnbuni autem plebis folum Viatoremiapparrtoremqj
a prima origine fine li&ore habucrc:quictiam libertini erant. Q_uippe cum
UDOIllO

i
 CENIALX V M
Tibfrius'Gra:chus,in Tribunatu libertis apparitoribus primus ufus furffedi
catur.Pofleauero <| prouincias fortiri ceperc:fit illis cum imperio preeffetetia
I&ores habendi Tribuno facultas data eft.QuxAores ucro Aediles, Duu
uin fit minores magi Aratus quiprxhenlionein flt uocaticnem no habebar»
inVrbe nec li<3ore utebaturtnee uiatorenam fit fi Praetori duodecim fecurcs
icum falcibustfit Q^uxAorem li&crcm fit falces quadocp habuiBe legamus»
Q_uod in proumciis quas fortitiprxtores,Quxftorel<p luerant: non ante
ntra pomerium id licuifle apparct.Extra Vtbem.n.his uci fafcibusflt liftori,
bus interdum cum fecunbus licebat :ut fcclrris fit perfidiae penas a facinorofis
expeterent.ln Vrbe uero minime nifi Quxftoies Pamei forent. Qntbusj»
imperiotfit maieflate cum crimina uindicarent.-in Vrbc:Lidiores cum lecun*
busfxpeprxlari funt. M. tamen Liuius Drufusdum quxAorAfiam obtine
rct nullo lidorctaut alio infigni honore uti uoluinncquid fciplo infigniusp#
uincia haberet.Hls ergo quorum erat maius impenum fit maxima
aufpiaa»
quiepeum adeunt magiftratus ucfix fit penatibus remdiuinam faciunt, ut
Di&atori Contuli fit Praetori. PaBim lidtores cum falcibus in Vrbe habete
Ii
cuiuDidatori etiam cum fecuribus. Caeterk uero qui minima aufptcia habe#
bantliftore uti nonlicuirtniG Q_uxAori parricout percenfuimus.
Fuitq; ue
tus eonlbtutumut praefefih proumciarum fit ptxlides Senatoribus
ex claris
maioribus et rnclyrx tamilix peregre agentibussquo conlpedtior dignitas
» fit
honoratior foreuplerucp in prouincialidotescum bacillis darent.
Vtqili re/
ges cxtcrni:aut faderan in prouincias populi Romani uenirent:magiftratus
Romanus aut prxfcs illi cum lidoribus et falcibus praeiret. Mario.n.prxto
reAfam obtinente et in cam profe&o Mithridatejfempercum fafdbus
Ma
rius prxceBit Mithridatem. Qui
quidem li&orcs non his modo magiAra^
tibusrfcd et Yeftalibus et Saceidotibus moxCxfaribus
et (urnis imperato/
ribuscumuirgis laureatis;et AuguAis mulieribus pro raulicbrifaftigio
prx*
ctffere. Quare Agrippinae tnarn Neronis.-pcrpetuo Senarulconluitoslido#
res duo tributi fueie.ct Flaminium claudialc.Contra TiberiustDrulillxim/
tri decerni fuittlicet AuguAus illam m familiam: no
li<ftorem:minitnepaffus
men <5 AuguAx tcAamento afeiuiffet. Illud quoqj obferuatum eft : ut cum
li&ores iuffu Confulum aliquem c domo cuocaicnttforem
xdium uii ga per
cuteren t:quafi eo tgno:publicam adefle per fonam innotefcerct.
£> icuitame ob
clantatem.-dignitatemqi defcrebant:uirga fores pcrcutiuctabant.Cum
enim
Pompeius magnusipoflidonii domum fummi fapientix prefefforis eflet
in
greUurustbres uirga percutiuetuittet falces fumtnilir.Et h
quando Diftacori
Ponruh aut prxtorl praeirent pro impera maieAate : obuium quemr»
frmita
cedere :denudare caput,et obfequiiihonorifq} caufa
equodefcenderciuberentt
obuiamtj turbam uirga fubliAerent;ct fmnmouerenc. Apud
Athcnienfes et
omnem
 LIBER. PRIMVS. XXXV
omnem frre grxdam:ut difcrimen perfonarum notaretur: magiflratus non
li&orestfed lixas fimul & uirgas habuetut uice liftorutr,: quos Leiturgcs nu
cupant.Fertur uero Germanicus Athenienfes iocios:& fccderatostuno lidfo
rc:uclut prxdpuo munere donaffc.Ncqt praetereundum in occurfu maioris
magiftratus^mincres fummittere fafccs confueuiflc: ut fignarent honori de
ferre:& imperio parere. Q_uare Valerius Publicola in fufpirioem affe&ati re
gni ad Juftus dum condonatur fafccs populoriummifit. Scilicet popnli cj co
Iulis M aieftate,& tura potiora arbitratus. Li&crcfq; cu fafdbus faepe paluda
tostCos.et paludato in|>uinciapfe<auroprrire folcretqux qdem paludameta
tunc fumebant cum in expeditionemiaut decretam
prouinciamCos.itu
fibi

rus cffet.Paulo tamen Aemilio prztori in Hiberiam profefturotalbum pa

hidamentumtaclidboecstminiRrofqtalbatoscummodicocomitamtributos
comperimus.Sine autem lidoribus profidfci in prouinciaimautCoss.profe
distliftores in Vrbe manfiffetreligioni efi:& prodigii loco habitu.Fuit quo
q? receptus mos:ut quoties^infigni ui&oria Coss.potrti effenttob res profpe
re geftas laureatis fafeibus prodatis incederent : littcrafqj laureatas Romani
mitti:aiir nundos cumlaculis laureatis adueniretnauemcp laureatam;autuf>
datam felicis uictorix nunrium effetae leta & magna fignificare tunc cum de
ullis & diflipatis copiis hofles uidb cffent,& profligati animaducrfumefH
Clifto.n.MithridaretSefugato duplici prxlio.Lauro ornatam naucm:& bel
Irco apparatu inflrudamtut in uiderra mos erat.Lucullus Rcmam mififfe
dicitur. Iplis urro nunciis tabcl lar iis gratd Ptercphoros dixere nementquoni
am ereftas pinnulas gcflarenr.Q uandcq? Phanicncs & Gramatophorosx
Perl* AngarostSt A flandas. Proditumqi memori* efttColumbas Tabel*
Jariorum uice apud maiores farpe fungi folitas. Q
uippe Cerina Volaterrae
nus harundines uiftorix nuncias habuir. Cyrus uero per intcrualla locorum
tabellarios ita difpofuittutfatigatis recentcs:&nedurni diurnis fucccdcrent:
adeo ut uolantes grues fupcrarent.Q ucd & Xerxes fecffe dicitur ut curfo
res inuicem fuccedentrs haberet difpofttostquos neqt imbcrtnecp nox a curfu
dimoueret.Intcr alios Marrhcs Aegypri rex proditurtcornicem habuiffeteui
curlbris uice litteras perferendas dabat. Nec ab re fuerit meminiffe ex uiridl
lauro fafdum Luculli: Pompdi fafces languentibus foliis li&ores exornare,
ronceff* mox ui&orix omen fcdffc.Sicutfuperbus Tarquinius:» fuu du/
cem lariniagnofcerenttneuetdifcreta infigniahaberenttex latimstRcmanifqt
fafdbustmanipulos mifcuittfmguldq? cx binis fedt.Ipfe tamen Pompeius i* I

Imperatorem ftuerit appellari : nun^j tamen in fafeibus infignia laurex

cet fe
corone dctuhlTc legitur. Q_uo exemplo arguitur. Imperato^ fafdbustlaurea*
apponi cofueffe.quo iuftum imperium fit legittimus triumphus notaretur.
Apud grxeos uero uetufto more receptu efttut h quid faufle Si feliciter nucia
afferrent, coronati aduentarent.IpGqj dues.felki accepto nuncioin comunis
lignum leticix coronati incederent,ouantes,gratantdq),Canhagtnenfcs re/
bus feliciter ge(lis,prxcipuutn leticix genus habent. Vidimas cederc,Iudos
celebrare,munera minere. Q_uodcp falcibus quos praeferebant lidtoresBe*
tullas uirgas maxime comodas duxere. Itaqj ex illarum uirgis,tum propter
candorem, tum pp tenuitatem publicos falces qui magirtratibus preirent,
effecere. Atq; illud animaduerlum eft,qcf tametfi ad reliquas prouinciasprx

fides,& magi ffratus cum liftore,& falcibus irent.Tamcn Alexandriana Co

fulares fafces accedere,aut Vrbcm inire, uctabatur.Q_uod diuinis carmini/
bus,8t uaticinio predidtum cllet,tuc demum Aegyptum fore liberam cu ad
ea Romani fafces aduencarec.Tametli Romani magirtratus libera, & foede
rata oppida uclut fociali fide copulata, plctuq; line More autfafabus adiret»

Q_ucd Regium Diadema, tam apud Romanos,^ apud exteras nationes,

gentefq; fuerit,
& qux infignia. Caput. XX Vili»
Pud Paulum Ccrtefium uirum doftum,& mihipeifami
liarem legebarurLuculliuitaex Plutarcho,in qua expedi
tionem,& prxlia cotra Mithridatem a Sylla primu mox
a Lucullo lufcepta’ multa cum facundia uerborum refert,
cum quo multiplex uarium Si inexpiabile bellum fuit,quo
cp mcdofulus Si pre fligatus,cum de ccnlcifcenda morte

co t itaret, repentinx incurlionis metu, ac (ubito malo pccterritus.Eunuchum

e cubiculo ad fororem,& duas uxorcs,Monymam,& Veronicam ut in t*
to dilcrimine ne contarentur fibi ucl honcfla morte confulere, anteq uidfor
hortis aduenirct,mifi0c dicit, St dum alii alio lxtoabfumerentur,illarumal
teram animo corternatam.Diademate detradfo quod capite gertabat,& coi/
lo circundato fufpendio uitam finire uoluiflir. Alteram uenenoimortem (ibi
magnis diferitninibus; Si lummx fortunx calibus,
confciui(Te,& qualia in
eandem lentendam mulca comodiflime aptiflimeqj enarrat.
euenirc Iolen t;in
Atqj hxccum legerentur: quidam uir curiofus &
haud illiteratus qui una
aderartquonam modo potuiflet quifpiam. Diademate quod capite gertartf:
fufpendio uitam finire demirabatur. Q_uippe Diadema regium ex auro ge^
milcp conrtaredicebacmecp illo efficere potuiffe quenq : ut laqueo deperiret.
Q_ux cum dixiffer,multiqj idem fentirent. Dixi aliud fuifle lententix:# opi
nionis mex.Diadcmacp Rcgiumitam Romanisrq exteris gennbusjcandi*
dam fafeiam effe rcfpondi,quod infigne a libero patreiinuentum Plinius no
tauit.Ideo crimini datum Pompeio fuirtietqcf ulceris uelandi caufacrusfafcia
rircuncingeretJtanq regium fibi Diadema ucdicarer.nihilqi referre qua in pts

gcftamur
 LIBER.PR.1MTS. XXXYI
geftaretur obieffum cflc,famct (nantor ueteres,qcf caligis non utemv
illi (i

turcrurafafciisallrgaflc femoraliaqi fit tibialia habuifle. Et. L. Metellus,

qd t /MrlrtZS
ulceris caufa frontem fafda circum dediflcr.Vi&iti fcu Diademati cognorac
ruliffe.Tigranes queq? Armenius candidam (afeiam indgne Regium ante
Pompeii pedes abieciffc dicitur, uelut dominationi cederet,fit omni publico
munere fe abdicam. Q_uin etiam Alexander memoratur, cum deblies equos
cafu L yfimacum uulncraffet,tnrdrndi uulneris caufa Diadema fibidetraxiffe w-

**
^nam candida fafda craQtlloq? Lvfimachi u alnus afligaflc.Q uod omen,il
Ium futurum Regem dcl<gnauit,ficut euentus docuit. Idq;
apud Authores
afliduis exemplis patcre.Medis ucro Perfis,# Armenis Regibus Cydaris SyJ~rf
,
cum cerulea fafda albo diftindb,uel Tiara,ami&ulqj purpureus quatrangu
lari figura. Interdum Candis,qcf Pcrfarum,Lydorumq?infignercgiuerat:

pro Diademate fuit.Q^ uos quidem Reges anteq fceptra inirentfacrisinitn

ri oportebat . ui modus crat,ut ueflem quam geftauit Cyrus primum
mdunenr,mox Thnebinthum fit Caricas guftarcnt,poculumqj laflis ebi
bcrenr.Sicut initiatos facris ]fidis,foreszdisapcrire,arcanofq?libroseuolue
}nrhf*n^l tM’*/’
re,aquaablui:ad lactaria deduci, duodeermq? f tolis primo mox ipfius deae
,
piAa uefte indui decebat. Q_uac quidem Tlara pileus erar,ex qua redimitu/
Ja quibus maxillae utlantur defluebant , qua phryges in folembus utebanf
faepr. Qucd quidem Diadema armeniorum Reges,nifi a Romanis , aflu#
mere poterant. Nanq? experimento ccgnirum erat, barbaros malle Roma
petere Rcgcs:qhabere,PerficiRegcscbferuarunt exMyrra& Lablzoodo t«rfarrg/-
rata capti infigneRegiumfcrre,pallamqs piduratam,& aurodiftindfatnin
duere. Numidis Regibus Scrptrum in liniftra fit candida in fronte uidta in
ftgneefl regalchabitum.Maadonum Regum Chlamys,Chaufn fitCrrpi
AUiftJvrtt/-
dae, ac Diadema. Aflyriorum uero Ttara Diademate obuo!uto,flt tunica pue
purea,& partim alba,quammfirex iduere nemo poterat. Sardis queqj cur ftffyrv •

ru urhl,3t rrflam fare Tiaram folis Regibus daoatur.Apud Siculos,pur JstrUtf

rea ucftis, argenteus baculus,fit purpura gemis extrudacum Diademate:

K ieniobus,Syris,& CyliabusChlamis cum crepidibus fit candicans diaf

dema. Aegyptiis aut Regibus,nunc leonis , nunc tauri, aut draconis effidi
lmagincm,aut ignem,arbcrtmuc eflfidam fupra caput forc,principatus fit Aryt*i
regii dominatus,in&gnia fuere: T amafi regni cura Ce procuratio illis penes
regias uxores fuenttquibus plusq Rrgi honoristobfequiicp tributu eff. Non
nuncj Diadema alpidis imagine diftm&um Aegyptiorum Regum (pedarii
fimum inligne fuittParthis. Duplex diadema amphffimum decus Regium
dicunt effe. Q_uippe quojt Regrs magni fit Rrgum Reges habebantur*
Sicut Phrygum Reges adeo prcceflerr,ut regum maximi nemina ferrent*
Darii Diadema fut purpunumsalbo diftindun: qcf mox Alexander ufur# jtitfmif
 .

Ar geniali vm
pauit ferre, Syrti qucyj) Holam St fceptrum pto regio Diademate habueram
\$y*1
Apud prius uero ixculum reges tenuide hirtas quas fceptra nuneupjnt,p

(,yrfrr*-
lriaieflate,proqj diademate fuiffc pinum cft. Ferunt miltces in exercitu phas
nacis tumultuaria coadfa manujatiotem illi levrpum dum iplutn in regem
aflumunt,pro diademate dedific.Sicut Araafidumccncionatur pro Regali
lo&f- ' orn imento galea data eft.Bataui,St Germani Regem quem delegere ateoi

regio ftfligio obler

iere humeris, fit fcuto exceptum lubeollare per uiees pro
amtdhis
uarunt. Romanis aut Regibus, Diadema, Trabea, fit purpureus
Kommi non quatrangularis,fed femicircularisinligma regii dominatus Scquu
fuere.

tolq; poflea Cxfaics diadem3tc,minime ufos compcrimus.imo omne dei

cus regium,ut inuidiolum deunafle. Q_uippc nemen regium alibi
magnuj:
Itftn/f- Kcmo; ueto intoilerabile fuit. Frequens, n.apud eos Laurea capitis dccoruj
fit diilindla radiis corona,ac puipurea
Chlamys,inligniaimpcru fucte. Ti
fan/* fit (i,poft rctn ; orum incerualla, ex Caci anbus Aurelianum Cadarcm, praeter
moics,mftitvc iq; m. iorum, diadema ufurpaflc , eoqj inligni primum u!um
UnrA**n<f
g unus.Df mum eo uelanix
fuiile I procefium fuit,ut fequti Cxfares facruj
ignem, qui tantum Regibus Perfarum mos crattuelut imaginem impetiili.
J<rz-
bi proTcru linerent, cocp prxcipuo inligni,St lingulari ornatu
utcrcntur.Fcc

tur Cieat chus Hcraclicnlium tyranus,cum tffluxe fluerent epes eo procefi

tlls,ui lucctiTu continuxlelicitaus fupra fpem humanam inte Jcus , le louis

clfm-chf filium dicetet.Supaqj extera fiagitiafif dedecora, auream aquilam ubiprxi

fem (ineret,pui purcamq; ut flem auream coronam St cothurnos, excellenti

cultu inlUt tragicorum rcgum,pro inligni habcrer,hanc rrgalem exiflimas

palmam,ueiui<ootnatu,argumcntafui generis,non ambigua fide demon
flra. ec.tLt Aivigcnus,quo libctum patrem referret : iofolenti dominatu eo
uamtatisexcdhflctut hederam cap«i pro diademate pro Iceptro tyrfumge*
:

flaret.Indiuero reges pro rigio ornatu habent; ut cum foras prodcutauiea

faJin-gf
mithra pluribus gemis diflindta, fit Syndone amidti, Tympamlcf fit Tin
tinabuiis pr «cedentibus conlpicui fiant. C^uod aut dc Cydari diximus/ no
abnucnmsillam ab Thiasa haud multum abcffc,fed fpeciefereparnneqi in/

u nufla fuiflc.Pexter qux fuere capitis inlignia , Athenicn&bus qued Croi

bylum uocanftCypriis q lod CotailemPerlis Nidarion; Aegyptiis faci olla
non rcgiumhed clarorum uircjt fit Princrpum.Dc Regali auc icepro illud
t4ui*~** memoriae prod tam eflicxrernopr Regum fceptra in liimo Ciconia.ln imo
/ Hippopoihamum habere rffift umtquo argumento regem luflitix cbfcqui
ffrx tu ('icVThUrt- Qporccre; atep fentatem St indomiras libidines ne ira dcieuiat emollire lagnifi
cab m tiquodOccnia furax pietatis Hippopc thamus uioletiflimum animal
forct.Lydix uero Rrges (crptri loco fecunm habuifle fcruntuuficut Labta/
m
deus luppiicr Catiatptokfpcro fit fulmiaelccunmfercbat.Romanis uero
Regibus
 L 1 ® *V | M y s . xxxvn
Regibus lituuscupide incurua qui etism uirga auguralis erat, fceptri loco
L*/%**f -

p(l habitus,Tarquinio Prifco fceprium fuit eburneum in lumo

aquilae f/gu
fa habens, & corona aurea qua ula; ad extremu tulir. Indisaut,nifiex hebe/
no Iceptra (umere licebat, (£ucj: Rrgcs cum ttira dabant,aut exteros lega
^ J” T' •

tos admittebanr,tunc capillum pcdlereatqjornarifolebat eximie.

Babylonii / ,

pf ro tanto Audio fceptra profecuti funr,ut extra demum fine fceptro fdire, srififr*
aut cofpid nefas duccret,in quibus diuerfas cffxffas fpes, figurafeg
habebat!
Quippe mali,rofa::uel lilii,aut aquilae alteriusuc auis in fumo infignia fere/
bant.Hcc Diademaapud exteros hodie uidemusin ufu frequcs,ut imagini
jplctcrat antiquitatis. Na
c3ndida fafeia uelut regio infigni caput obuoluti Re/
aale pfcfaLitmaieAate.N6ergomitu,ubi ini urna defperatioe&
diffidentia: , ^
Mithridatis uxor nihtl^latadu rataicu morte oppetereufi arrepto diademate J*1***"****
#m(igni regio(quac fafeia erat]) eodem collo alfigato,uitam (mite moluiffet.

Qu* fuerint aufpicia quae e pullis emiflis e cauea captarentur,& quae fecuo
;
des euentusqux ue infortunia afferunt. Caput. XXIX»
Nter aufpcia quae maxia cura , cultuq? obfcruarut
ueteres
annotauerc annales no paruz ae Aimationis (uiffe pullos
qf
bus e cauea emiflis puls dabatur.Ec ta St fi, antiquo augu
ru decreto cis auis tripudiu facere poflit.T ii inter eas jpeiput m
rf ^
fuere pulli Melici,&Chalcidici,qbus ttfi honoris
eff,tmcp fabulofauetuflas religionis afmpfittutnifi his prae
tnbutuj '*&' f v*
iponctibuscomicia no habcrenr.Nullos ad honores jmeherenr.Nullisuin
flac ?
aas dcmadarct.No M Kl* I II I • •• v M •
Senaru cofuIeret.No bella uel paces ineirt. Nihil denkp
. . •

dpmifonfqt agerent,qcf ab his no pdidhtm uelut deoyr monitu magna cu/

rapenfitaret.H*.n.quafiinrernuciiIouis& interptes,futurapmonere,dice
banf,quibus pullarius perat.Q_uotiefcp dc pmouendo negoclo, aut re cxe4
queda pullos eon(ultumibaf,ipetrato de more flenrio,puTrem illisantecai
ueam aut offam obiiciebar,eratq; f ps confidendi fummo mane St primo diji
luculo. Q_uod oblata efcae cauea pulli no exirent, aut Iero progredi
fi
efei
no attiogercnt,retro uecederent,uel occineret, aut no uefcerentur,feu pladhi
alarum alimeta refiigerent,aut euolarent penitus,Omen magni terroris.
Se
follicicudinis trifhflimofq? euentusadnotabat.Tunc.n.puIIarius quafi
mo0
nitu faco£!,cxitus aio pfumens,diem praelii, aut reiexequends tps diffun^
debar. Q_uod nifi paritum fuiflet extremu exitium St pnitiem plerum
attule
it, fyberio Gracchi
10 qua die in turl^j» cefus occubuit,pulli non addixere,!»)
qnifli c cauea retro ccflcre,eucntu tnflimo qui mox cofequtus eft. Et CJau
diuspulchcrmoturus aduerlus hoftes,non patentibus in aufpicado pullis
H
 -

CEN1ALIYM
per contemptum religionis inito nauali plio terribili flragecum ofclaflrpffi»
gatus poenas dedit mfignes.Sunt tn exempla delufam religionem,8e cotem
pta au(pioa,felices cuentus,Se fucccffus pleruq? habuiffe fortunatos. Papi#
rius.n.curfor,cum a pullario admonet ctur,nc cum Samnitibus plio decerne
rrt,pullis noaddicenbus feliciter drnuauit.ht Flaminius Ccs.moturus ad>
uerfus hoftes contemptis aufpidis fortiter pugnauit,Se uicit.Si autpulliea
j fJt7*ii****/c*7*[
‘

uea egrefl^obiedam pulte, aut offam uoleti aio drpaffi efTrat, ita ut illis uc>
r>.
lectibus fruflu ab ore deciderer, & terra' pauirrt.qd’ tripudiu faceret foliftimu.
Rem haud dubie fortunari fit aufpicia fecudarflejztofqi fucccffus, Se fpem
mirificam pfignarut.Sed quod dc pullis apud Romanos pditum cft.ldcm
in Lyda in Apollinis fonte, & in Medojr lacu ad Neptuni aquas lymirzpi»
Ices facere tradur,ubiaco(ulendbuseuocadad augurium utniunr, qui fi od*
*»^»«**^
pns aufpiaum face/
ieftas carnes diriperent Se pafccrent, felicia portendere Se
reiimpiumqi breui futuat intcrptabantXotra fi caudis abegiflent,aut afjper/
nati cibum refugiflent, tunc ludus graues Se dira ac pefbfcra augurati fuere.
In Epyro quo® in teplo ApollinisDraco colebaf,8e in Aegypto Apsbos
Jwf»
in fano antlquiffimo Se fandifllmo intra fepta magnae religioms,inqbusco
i?/*/
/**** iedura diuinz metis. Se pdidioes futurojr putabanf.Sicut in mephi Vacca
Se in Helyopoli Mneus bos atqi in ArfinocCocodrelus.Hifqt porreda efei
y*JrJ'</ acdpiedbusaut aucrfantibus,fclkia auguria Se exitus for runati, nonunq ma
jk
gna ifortunia Se repentinu incomod i5 pdid Se pmollrari, F uitcp obferuatu in
of augujt mfo,ut fi pullanustfeu uis augur aufpicat!,cuicp monita deope
q q
pdiccrc,Se de auguno rndere ac perteta iterptan cura fuit,tacnu fcrrcr,qcf dii
r&f• uulgari uoltriffentihaud aliter cotraherct nrfastq fi occuledadiuulgatcnSeab
dita pala faceret.Si uero auguno pdex/
fallacimetiri aufusfuiffct,finiftruqs
aufpdo con
tro,uel quid prodigii forct,contra denunciaffet,no id illi qui de
fulit.Sed in ipfius pullani,ucl auguris caput, quiram improbe mentiri au*
fuj cfletrquicquid fuiffer infortunii reofurum.
Pithagoras Parmenides Se Zeno Philofophi, Tum Ennius Se Narius poe/
tz unde originem duxere. Caput. XXX.
Vodde Pithagora Samio ueteribusmonimetistmemoriz
Se litteris proditum eff, his etiam Genialibus adiicere non
dubitaui.Siquidem hic Samo relidaex patrio Senatalifo/
Io primo in Argyptum,mox Babyloniam ad Perfaruj ma
gosjcotemplandofqpfidcrum motustoriginemcp mudifpe
danda profedus tft.IndeCretamtlacedcmone® adeogno
fcendas Minois Se Lycurgi inclytas ea tepe (late leges cotendir,qbus inltru/
dus tanq ex mercatura bona^t artium Methapcntu Se Crotone uenittubi
monitis pcrptifqj tm proceffitsut populum in uicia lapfum, ad frugales
fuis
 * 1 1 ® * l i P R If M t,s . XXXVIII

rfuocarif.Ife^ ArchitarnpHmo & Bpyeharmu mox

rhilolaufll Alchmtonc.DtindcZenone:Parmeiildc:ac
Lyfia luxdifciplix
legatores h:ibuir,qeiisnionitis,dc>&riracp
ibut^diuina tuete fif colilio uiri
cualcrc^ [umecp 8i orqainetu fux
rtip.fuerc. Sed Ardytas & Ly fias ex
Tare
to.Alchmco& Philolaus Crotoniatx ubi quoda magna
grxeia fiirt.Parmfi
ucro Si Ztnoex Htlca Lucanix urbeiq
poft Silanm iux ta finu poflidc*
Me to«^difi |m.Ea plericj Helea' dix^rc,aln
?
ionudfdudIakrt.Hic.n.illc Zeno fuit Dialeticx primus
Hilea: a Phocefibus co
q
iuetor.Cuius plera
9ext«^regirdiaa,faaaqi aPythagorXp«ptisibutus,cuPhallariATy
«no hoi lxuo& fangiriario.,ob crudele dominatu nece machinarc£ut
erues
ab lpoteti frruitio tolleret, fit arcano cofillo detedfo captus
ab ro,tn oes crucii
tus laccrareuacerbisqftionibusiqcf
cofcios coiuratiois no detegeret, nullis ter
fonbus adducipotuir,ut a fones cu Ipx tonfries &fadaorispalahcercc. Sed
cerrito & quada fu b limi coflatra^ea pntiaai fuitiut fingulos Tyrano in
tinos utmliaresi^q iionres coiuratiois capita
eflediceret,qbus(iiWaris;muI^
timdindeuicnte.magnifica oroneita ipuht,ut fa&o Ipetulapidibus
cu obrue
nnc.Scdqcf dc Zenone ide de Theodoro in Hieronymu
q Hieronis filiuiu
Ucnc oibus flagitas coinquinatupp turpicudine.Tordefcp uitz
coiurauerat feri
ptu accepimus.Is.nxu tonueris oia excpla crudarcf,q fordffimi
p cuiufm pa
Cientia uincer«,ea fuit coftatiaal,adeoqj
fortis &magnus,irt oes fodos faci/
noris fupprimeret,Tyrani uero alunos Si familiares:uelut
fccleris miniftrcs
& eode crimie pol lutos:p carnifices Si tortores ad (upplicid tradi
fecerir.Leena
quo^ <|nis mulier, eu
p oes cruciatus ucxare£a Ty ranis nud adduci poruitt
ut co iilia Harmodii St Ariftigttonis Tyraniddapt detegeret
. Ob
qef meritu
nulaauilli Atheniefes erexere.Lcena aenea' cui ob taciturnitate lingua addi
Uetuerut.Sicut Berofo Aftronomo,ob uera pdixerat uacidnia.In gymna/
lio
q
ftatua lingua aurata effinxere .Cui no abfimilis Epicharis libertina
fertur,’
qua in comratoe Pifoniana iuflu Nerois
p oia foeda exeplacrudata,n6 uerbe
nJnoigoes.no torquetlu irarpumcere potuitiut fe colcia faterei Fuit quocg al
P® Zeno pfts UwnisrSC alii noisriufde fama illu(tres.Scd qa Tareti metioflC
Hdex fa£ae, admoneor et Rhudiaje in appulis fitx urbis, muldnois Si fa
q
nue no minoris habitx fut.Ex his.n.Enniuspoeta oriundus fuit.Ta & fiex
Tareto ortu nonuili credat.Ea.a.Vrbs aTarcto haud multum difias: citra
brudubu i mediterranea fita e.-ubiLupiefif Salapia oppida fuere: Saletiniat
hi fiit jq extima ora ItalixtOt Cherfoneffuj arca hiapigia' icolunqui Mefappii
Calabn: Hiapiges:Peceucii Si Appuli coi nofe appellanuFuit iilde tpibus Pa
cuuius TragedtajK fcriptonfirudufu in agro (aletino Ennii forore genitus. St
Accius tragicus Libertinis parcbbus haud multu xutc diftantes fir& Ncuiua
poeta qui ex capanta ut frequens opinio cft originem libi uendkault.
H ii
 , T

6 | H I A 1 MM »

ALE X A NJDB.1.DE.ALE X A NO RO
I VRIS. PERIT I.NEAP OLITA NI .

GENI A LI VM .PIE R VM L IB ER; SEG V tfDVS .

Locus cx Propertio ab Aedo Sinerro Neapolitano in conuiulo familiari tS

mode emendatus. Caput» Ii

as*
.
A VRN A L
;
I B VS » Cumcgofli&milia
res mei complufculi fub idem tempus Neapoli conue

t
oiremus : cunep a forcnfibus negotiis feriarum cawGn^
s aliquando quies foret. Ad Accium Sincenumuinm
ingenii cultu Si facundia lingulari; cum quo mihi pex
uetus confuetudo fuit a puero,ponunq ucabtabamusa
Cumeoqj ucl honefUsdcatnbulatiunculis: ud fetmo#
itlbui Iepidilbmisrid quod erattemporisiad multam faepedion conferebat

mus quo t tidianoq; eius congreflii^fit afliduo comitatu pctfrucbaouv. Aed

:

ciebatqj nos homo illcfuauitate inligni plerunqi nouq epigrimatc:autek

giasuerlibus mundis & graphice fa&s multo cum nitore Si eultu.N5none
zpulis; Si letiotc conuittuieenaqi non uulgari nec protritu
q feforiflimis
Sed aut uc teris cueurbirz ferculo cum laftucac thyrfo:tninutim cefo iSi adno
iUUx paflz infpetfo,aut oleribus pomis^anni frigore feruatisxSt ficuficcafia

ueffana cum rofaceo,ex petrino fuoiqua: ipfe appella baepetrinia . Vclut fuit
illa die:cum mihi Si plerifcp doftisuiris cana canibitaoanaxarioexAethio
pia; bona: frugi liberto;fcitifLmo adolofcepti quem libertate. Si gctilicogno

mento donauerat.Liberalibufcg diiiciplinisinftruxeranita ut cui uis ingenuo

non impar uideretur.demand(uit;ut propertii elrgias a fe pluribus in locis ea
ftigatas fummifliRulcnitercp captaret. Q_ucd cum ille cupide Guctcttuedub
uoceicanaesinceptaretmof#
(p ad Tjbiatri modulisdulciflimisfcita:8t canora
egex proferentis uerba&conctntummumerof^ admodum fiisues futnma
cum uoluptatccapcartmus:& iam millibus modulatisuerfibus ucntumcfc
Cynthiam Baiis demorantem diuabfuifleconqucrituiihis uerbis.
fetubi
Ecquid te mediis cefTantetn Cynthia bads
Q^uaiaettherculeisfemitalitOtibtis t
. .

Et modo Thefproti mirantem fubdita ftgno

Proxima miicms equora nobilibus. :
 L I B B R' , E C V if D 'V S XXXIX
'
Aedos diminibuspaufam fieri ruflit,*adme eonuerfus.Q uidruihqofrt
qui orbis litum randiu legendo perferutaris
Mifenum aut Baris cum The#
Iproti regno comune habere
uidifti.Nunquid in memoriam uenit Thefpro»
oum agrum m Epyro luxta Chaones, & Acarnanes, aut ficur
Herodotus
ao. Ambraciis,* Leucadiis proximum
longe a Cumano abeffe.
a l0 c Pot,a fc nfcrir qw regno
*
Q uid.n.
TheIproti aequora MiTcnojpx,ma
,
f°' J? 5
mrBu fin
% «*"
em mte.ligo.Ncqj.n.Thrfprocios in Cumanum
uenifle, aut in Italiam eo
Jotaias dcauxiOc,acl armis
nouas fedes conquifiOe,unq q<f meminerim
legis
Biim fotte qui meliore memoria es,alirer /entis.Cuntj
me id arbitrari relpS
<hff«n,quod lere ftudiofi fenfere, Vt poeta
P ? Iociconfinio,& quafi commi
do duetus,cum ex Chalcide,* Euboea profefti,muhum
7 WW fines propagaffent, illolq,
dedauffe^thores tradanr.Siquidem Hypodes
Cumanum ,
in ora maris pol
tenuiffc
Cumrus,* Megaflhmes
& illuc colonias
-Chalcidenlis, multo tmenfo mari huc
colonos deduxere, momtToraculo
qpqjpc cum nullam colonam fine coQlio deorum,grxc
i tranfmittetenr. Vd
ttc multi ferunt. Duce Parthenope
Eumeli filri qu* folum Neapolitanum de
degit columb* augurium lequura.
In cuius tei monumentum Apollini
fla#
tuam Neapolitani etexere columhn hnmm -r • •

iTiiicno proxima amrmarit

— 1,& Cunicis profrdb agrum 4 t. u «iu nnmmum,noe
eit iplas Euroas te*
«u»uni<pcopcerea ea loca fubdita uideri. Solere^
non ignobiles poetas Jo
ca,flCreceUusarcumfcribere,illa9ncn expo&te Se| aperte,
fed qualiper t«d
menta,* figuras obliqirisorationibos denotare.Idm fenlifle
dodos uiros
«9 uerfus mrerprrratosfeiiffe dixi.Nun^mquic
Accius,quodeRo frio tam
hdpda,&agrefti aure propertius fuir.Vt cum Chalcidem
me contendcrecThclprodutn agrum quali finitimum illorumCumeos
aut di*
loco nuncu
pant,cum pradmim nulla lodcias, aut comuniocum
Thefprocasagro eu*
mano hitnt,coftet«p fiomnes lmus,ptomontoria,l/ttora,infulas
urbes &
maritimas, ac maria uafta,* terrae iniufa ex‘ omni
antiquitate pcrcenfere uc^
tev I he(prot»os magno littorum flexu *
multiplici luu.-longz a Chala>
atCubo cx,&t Cumas abcflesncc ita finitimos ut forfan
arbrtraris«Ncc& ego
huius poeta: proflantis ingemi uim, hos nitidiffimos
*
mundifftmos uer
fas optime aediros tam abltrufo,* recondito
fignifiatu ucrborum.concul#
afle putanm.Etemm fiCha]cidenfes,*HeretricnfcscxEuboea
ciaffehuc
aduettos Cumas cddidiflc,* pulcherrimam campanke oratae Joca Mrlrno
proxn» tenuifle tunafert/km IapygiatPhaJtaNoIat* Abella
tenuere
H iii I
 VG I : K ,1 A f. ’X .
y M
cur IcciMifeno finitima potius ThcfprocugChalcidenbbQajHmtricfc'
(ibus (ubdira dixerit equidem ignoro,cum 6C hi ueri incolae fint,& longe apn
us^conucnientiufcp fuit,iftos,qillos,cum quibus nullum erat uitaccomcttiu
nominafle.Vcpt inquit Accius fiuet fus iftos,benep«fitare,fi£ uerba, ac fem
(us,aute attenta rimari uoiumus,noThcfprotiu( comunis error habet.Scd
te prochyrac,a poeta feriptum fuiffc facile contenderim» Idtp ita c0c in quod
uis pignus uocarcm non alita lcriptum carmen ab eo aeditumuc fuiffe.Sed
hic caorita aliquibus infedit pcnitus,utdiuelli, haud facile queat. Q_ucdu
men ita cfiejnclinat animus probabili argumento. Cum Prochytam & Pi#
thccufas a continente «flu marino cuulias,qncp drcufluum mare infulas &/
ciflc, liquido cdllCT,(icut Caprcas,Leucoliam Sirenes,& Ocnctrtas.Stu J
multi tradunt Inantnc montem fuiCcqui motu tetrx dbfclufus a continete:
Prochytam inlulam,anguflo freto intctflucntc,qux grateis abeffufio
fecit

ne didta cft.lpfamcp 6i Pithccufas difclufas montis parlcs.proximas Cuma

noactinibus tancj moles obk&as ante agrum Cumanum & Mifenum exi
monumenta annalium prodidere, quod & nunc uidere licet.
ftete, antiqua
Subdita etgo Prochytae regno Mifeni proxima zquora poetam dixiffccrc#
didcum,cum ipfa lutora facili traxftu apta tC cccrcntia fint. Q_uippe cu aa
tcipfam patuo freto diftin&a iaccant,proptcrea fubditauidcri, pothisqThe
(pronos cum quibus nullum comertium fuit, extimos & remotifiimos in#
queep regna nuncupari Virgilii ttftimonio probatum cft.
tcllcxiilc.lnfulas

Septimo Acncidos dum inquit.Fcttur Theltboum Capreas dum regnate

ncrct.Huiulq; erroris,illud quocp fpecimcn cft,qef alio m loco comuniopi
nionc,pudcndo errore rcaptum aar,nauitam hunc poetam ftofTc.Q. uoa
quidem ita fuit in ccnfeflo,ut in eius uiuc comentaris pleriqt id pro arto po
itetis tradere non dubitaiint,ut altero ua Oculo conflate indebatur, fleoui*
nauna diues eram,qto imperitius dici prcfeAo nihil petuir. Cum nttp hoc
*
uscj gentium tradatur,utelegantiflimuspceta,flc hc ncftiflimus uiue genus
poctaium fludiis piaculare, & portcntolum nautae munus concupiucrit.Et
portent i,ae prodigii fimile cft, haec tomenta in tanti igenduiro opinari. Sed
quod a uero minime abeft,mendum etiam m hoc ixifrculo facile inqtoftcg
dimus. Siquidem ubi legebatur pcrpaam,quis nauita diues eram, non ita
diues eram dicendum fuit. Huius queep rei haud improbabile documcntu}
uideri,qcf louianus Pontanus uir multx <ruditionis,antiquifiimo fntnabat
teftimonio.Propertu Elegias patrum noftrotum aetate, & fe adolofccntulo
primum in lucem prodidle.cum antea infcicia temporum incompertae fc#
rcnt,6e incognicx.Opulq? oblitteratum &
logiffimoxuo abfumptum,cc*
roiis & labentibus luteris in cella uinaria fub doliis inuee tum apparuiflc,AC
cum libelli uctuflatcuerbis& noibus abfumptis longo fitu & lenio, qef in
 1

LIBE R .SECYNDVS XI
diuturna obfcuritate latuerat, ueram ledionem alTequi nrquirrnt,
rfic&uin
ut mendoli mde codices prodircnt.Paulatimcp difcufli errores,
& corrigi cee
pti funt,nec tamen effici quifletur poneris omnino mtegri inoffenfim daren
tur.Ad hune modum Accius Sincerus noAer, Scire admodum apud com
plufculos qui aderamus,fermocinabatur,ita<j mendaces libellos
deprehettf
dcbac^crrorcfcp dnudicabat^ac pcrpcnfo judicio urcia rimabatur*

Q_ui quxAcrcs Ronjx,quotqi fuerint, qualifqj poteflas, ii mmn« erat,

autiurldiftio.

R.^go quxAorum antiqufOimaeAtut Pomponius & Gra V/«i

'Um^PrP tianus Icr ibunt. Q_ufppe a conditore Vrbis Romulo. De#

mm inde Numa Pompiliorut nonuili putat, ut uero plures

a Tullo H0A1I10 quxAuram primo inuencam fuif tmi
tiorclq;

autumant. Sed (rcut hoc incertis authoribus traditur : ita

lie

exploratum c A. Valerium publicolam qui cum Btuto Cos.

ccr^^f

tufttcutn Saturni aedem &

Aerarium ccndidjflet^duos cjuaflorcs quipublf
cae pecunix prxeflcnt,fuftragits pepuli «cari ucluiflc. Fuere aut hi.P. Vetu
rrus: 3t.M.Minutius:qui pruni ex
patribusquxAurx munus curiatis cernis
cxpere.Q^ux res cum bene &profperx reipublic*ceffifltr,frplebscu
eiis

patnbus tumultuata.-quxAurx fe participem fore cotendcreueo dcdudacA:

ut ex duobusrquattuor quxAoiesftrrcm.-duo qui urbanis nrgoens xra# &
rio "
prxeAencduo qui Confulibus ad Ji
belliminiAeriaprxAo forcntilibcrucp
cflettut hi poflent.-populi lutf ragio ex plebe ucl patribus crratiiquc tpe tanto
certamine in quxAuram plebs inuaficut cx quattucr uix uni parricio Fabio
feilicet AmbuAo locus rclidus foret. In teneri o deinde tpe quo picentrs af#
bduis cladibus fatigatum populi Romani fodetatetn alati funi: quxAcrum
numerus audus ftrturiut leni crrarrntur.Ccnicfiari licecqtf audis pepuli
Romani uedigalibus:& quxAu uberrimo ex prouincosprcuenientcrillciu
numerum qui id munus rxequcrrnturtquibufcp curatio hxc demandaretur
augeri opcriuifle.-donec Sy llana Irgeintcrcutlu temperum ultra uiginti ex#
creuiAe dicuntur.
«ile
Q uid aut qua. Aorio muneri conucniatifrparanm
aut hores tradunr.Nam Coss.prxtcrcfcg:in prouincias prcftriuri lingo
& inter
los quxAorrs qucjtcurx captiuaprxda:& quicquid auri argrntiqrindead
ucnirct appenlum adnumeratumep demandaretur apud le habebant. Q^uo
rum munus erat ucdigalia populi Romanum prouinria exigcrc.Sripcndia
p bere militibus.Smgulacp acccpta:expc(aqs rationi bus inftmtmulrias quo
pecuniarias tam Kcmxiqrn proumens exigere:# in publicas tabulas no
tarciomniumq? rcrum:pecunarum <5 notas:# iJluAtts rationes darc:illafcy
 i V GENIAL I VM
«onf&as,fle ronfolidatas,abfolutafqi per fuosfcribas,in serarium deponere»
Q_uos quidem kribas maximae probitatis,ne quid fraudi,doli ue admittere
turthuic muneri adicuixbant.Tam fle fis Scribae officium;Rcmanis merce
nanum futnttnec magni teftimonii: aut praecii : Macedonibus contra apud
.quos nifauiiiexpeitxulnutis,maenifq; rebus geftis&pro cumulo magnx
glortx admincbantur.Siquidcm Eumenes Cardianus (cnba Philippi Re/
gis fuit,fle aliiuiriilluftres noc munere, uelut amplo honore hcncftati fuettt
Cato ucro in qpxftura mjmftros, Si Icnbas rationibus obnoxios: grauiter
increpitos:qcf parum integra fide xra perfoluiffent, foedum in modum ue#
xaflr,fie magiltratu dcicciflc diatuitqui tam accurate quxfturam gtflit. Vt

anus ex quxftonbus quotiidieadxranum uenirct primus;& rationibus co

fedis recederer po Oremus. Hos.n.quarftorrs a principio Coss.dcligcbanr,
nonnunq forte illos accipere coadilunt. Donec eum quoq; honorem, popu
lusdutfragns tubuniciiitquibus libitum eft demandauit.ln qua re id oblero
uarimeminimustut antecj Cos.puincia deccderettquxftori magiftratuab#
ede non liceret. Alii uero quxftores didi, qui prouincias decreto Senatus
iortkbantui squictia ius dicere, Lidores habere;& munera belli obire,acma
gillratus mlignia in prouinaa ferre poterant» f^_uibus fle mandata impetris
fle exercitus cbmidos. Ulorumcp dudu fle aufpcio
xgregic bella gefta : pirin
.crisadmuuftratastfle pcrdcmnasthoftesuidostfle profligatostatq? exercitus
.fulosifle multiplici clade affedos legimus.Prxtcr quos urbani quxftores lue
«ctqui fle (i nullo imperio fungerentut : Q_uippe qui nec uocarioncmtnec p/
henliontmhabcicnttncc Iclla curruli utplcuq; magiftratusinrcp lidoribus
aut uritonbus inbgnes forenttfle apud praetorem poffentapriuatoiniusuq
carunegocioia tamen fle plena follicitudinis adminiftratio fuit. Nam fle Aera
ucdhgalium populi: Romx curam gcdcre,tum fiquid pecuniarum pu
«ii, fle
: uel in xrarium condi deberet quxftorum curas
blicc uel piioatim erogari :

'itiandabaiur.Cunqj excratus fcnbiiflein campum Legiones educi oporte#

cettCgna militaria a quxftonbus ex xrario prome banturteaqj ad Coss.in,cx
pedmonem ituros mictrbaneur. Q^uin etiam Regibus fle legatisex ultimis
oris terrarum Romaproledis publicum hclpitium fle munera qux laucia

dida luntifxpe corticatus large fle hofpitalitntfle ueftimcntaper quxftoretn

urbanum publico nomine prxftabantur.lpltfcp ac comitibusnequidrcrum
dccdettuibani quxftoris curx mandabatur. Q_ui tamen non oium gentili
legatisihxc munera prxbere fohtautrunt.Nam lt quxincognftx legationes
aduentarcnttantcq admitterentur exploratores:minoi elqi magiftratus profis
di obuiamtqui Se qux petentes uentret in primis inqrebanc. loq: xdc A pol
linisextra Vxbem Senatu euocatotpoftulatanofcebancquos (i uidcbabad/-
muti wbcbac.Etfi (ocii eflcntfocdcrtuaut bctjc derepublka meriritquo h»
nocuus
 /

LIBBR.SECVND'VS. XLI
,nojatais eteipercnturihiscbuiam prodite,
liberali fii largo urarito, ac
; comi hofpitio iuuare, benigne inuiiare
&
comitatuqi olum eu#
copia retum
.mulare oonnunq apparatis ecc/pere rrpulis,per oppida,
pcrqj municipia fo
Jcbantocd cum lapiis poft temporibus propagato latcimpcrio.Legati
fo*
ciojseab exteris St ultimis gentibus, Vrbemquottidie
adiret, cum uixtotcd
meatibus populus fufSceret,cautum fuitiut (ublato fumptu
fit uiatico lega
nRegum,muniripiopi St coIonianim,undecucp Romam profedi., aedem
• peram ipnmri,ibtq? apud praefedos aerariinomina dare,6t
rftaturni
litteris
.adlcribi dcoeanr,ut cumcdmcdum forer, nofcendis (ingulopr poftuIatisiSe
^atus detur.Et poft mandata lingulis in prouincias profcduris confulatur.
•
-V-U 'n ctam jbfcntibus Coss.comicia quxftorem urbanum habere polle,
,pon e fVccncrcucrlia. Praeter hos fuiffe quaeftores patricos qui fit parricidii
di
,fti funt apud multos compcrimqsrtantx
dignationis ; ut capitis reos ageret
.& iMaieftans poftularcsdicmq» perduellionis ad populum
dicere/ capitales
quxrcre:& de fontibus quaeftiones habere potient. A quaeftoribus Celo
pc Fabio, fit.L. Valerio dies dida perduellionis Caffio fiiir.Ec abAuloGpe
#»dio& Seruilioquxftoribus.M.Volfio,qtf 61fus haud dubie teftis in Ce
Ionem fuerac,dieni didam accepimusiqui poftea feuera corredione danati:
facinorum poenas dedcre,Hos etiam lidorem Si uiatotem habere Si
,
jus dicere liqueuqui ti quaefitores didirquam lurididionem triumuiri
les poftea (ibi uendicarunt, Q_uos quidem parricos Syllae temporibus ad
ui
ginti numerum propagatos ut de fontibus poenas exigerctiauthores memo
«mt.Per quos ius quotridie dicite Senatum fuppleri uoluit.Eft quot» illj
flnimaduo tere. Q^d’ licetquxftyra ex minoribus magiftratibus in Vrbef?
ftticius tri dignationis erat, ut quifep aegregius St bonx indolis adolcfcesrr*
illa gradum N
ad reliquos honores faceret. an q; hinc aditum: reliquis adeutp
dis magiftratibus aufpicabanrur«Siquidemprimis experimentis; quxfturx
honoribus uti cratdnculpatae ukx teftimenioiad aedi
initiatiiquinullis ante
litatem mox praturam St demum Confulatumxuchebantur. Q_uin eram
tanto honori quaefturafuitoliinuit uiri conlularesimagnilq; honoribus fun
di illam gererciindecorum non putarent. Cum.M. Valerio Volefi nepote»
X.Q,uintiusCapitolinusqui tcr.Cos.antea fuerat,quiqj ampliflimis ma^
giftratibus inligniserauquaefturam gerere non dubitauit.Cato quoqj trium
phalis fenex qusfturam ita geflitrut Confularis poteftas quaeftorio muneri
adiuda uideretur . Q^uod Si lege Pompeia cautum fuiriut deinceps quacfto
res nifi uiri confutares : fuffragio populi crearentur . Fuitqj inde
feruatum n*
exercitutcum pro re conGliura capiendum erariuel acie duces congredi parat;
ut quaeftores una cum legatis fit Cenatorii ordinismilitibns; Tribunismijita/
tibustfif primojr ordinum cmtunotubus: concilio aduocentur . Cf9 antea

i
 CENIALIYM
Alis erat hoc tnqpus
quxftores dcfignari gladiatoria munera exhiberenf,qc?
Senatufconlulto cautum hriuncde
a principibus datum,poftca Neronis tpe
neceffitatepolluertniNec
inceps quxftores exhibendi gladiatores ad ferrum
exteris adnume#
pterierim quxftores principis candidatos ultra pradcriptos
&principis pfenbere.Orationes lmpe
rari quoji munus etat,afta Senatus
ad Senatum miffos cum poftulatis recitare Bt mandare Iit'
jatoji Se libellos

teris. Di^andity epiftolis Si

legendis aflidue uacatc. Q^uare orationes prig/

cipum Senatulqj edifta,ac militum conciones,per quxftores fatpepfcripta

fi Nero princeps miflas ad Senatum
leda 6i audita fuiffe lcgimus.Tam<&
orationes praeterito quxftorisofficio per Coss.recitaUe
pro condone.Et Ve
curia rettulifle dicat
fpafnnus: orationes in Senatu quxltoris uice frequenti
Sed cum quxftura annuus magiftratus foret. (£_utppr finito annd ex legis
prxfcripco reditus quxftori permittebatur.
Q_uoldam tamen prorogatoim
perio continuo trienlo acraru curam flf quxfturx
munus gcflificcopcrimuss
Donec lapfis tpibusdefito quxftoris otfido^ura xrarii a quxftoribus urba
nis ad prxtorios,prxtorefcp
acprxfcftos aerarii lege promulgata ab Augpr

fto tranflata fiiit.ls.n.ex numero

Senatoje prafrdtosxram delegit primusi
deinde forte du£h fucrcscx numero prxtojtiqua
Claudius Cxlar a ixxfabs
tkuolui iufl*.DeiodeN«roairamtabulaj£ publicarum
ad quxftores rurfus
aquxftoribus ad prxfcdos trasfcrri uoluit. Donec ad Vcfpalianf tempora
puentutn eft,quibus rurfiis a practoribuscura atrarii gerebatur. Apud Athe
foit,qu» cum gereret Pertf
nienfes uero ampliffimus magiftratus auxrtura
der grauifftmam contraxit oftenfam,q<f partius frumentum
populo impar
acculatus Se a plebe procondone lapidibus obtutus ftriei'
tiet proptereacp
,
:

Cur aut in xde Saturni xrarium efle uoluerint, licet uaria opinio diflentrit
illorum fentencix accedo magis,qui cenfucrunr id quod nonulli tradunt. Se
ad fidem pronius eft. Valerium publicoiam,qui Saturni xdem conftruxitt
loci oportunitate duftum cum oi aditu perfcpto,undtqj
praeruptus Se ab ae/

ceflu munitus locus foretteandem Saturni xdem xris publici : legum® Se

Senatus confultojt,tabularumcp publicarum Se lignorum militarium facra

dum efle uoknffc.Prxtcr quod Saturni aerarium. Nemis quocp Se Tiburet

facrarum pecunia jtthefauros ad incertos belli cum tus fi externa uis ingrue*

cetjongo tpe feruari accepinuis.Illud quocp non ab rc fuerit meminiue. In

eadem Saturni xde fuiffe Sanftius xrarium mtentioriscurx.lnquo aurum
uicefimarium : quod ex utcefimis exigebatur t ad ultimos cafus Se in extrema
fortuna populi K.omani fcruabatur,qcf incen(imarium,ab aliis Cimiliarchi
iim didhim eft. Ex quo.C.Cxfar primo ingreffu ckrilts belli, laterum aureo
cum fex se uigintl miUia,percuffx uero monetz,pondo trreenta millia, qtf
erat tot triumphis paitumxogcftumqs protuiiffe fcrtur.Poft qux legimus
Xiarium
 LIBER. .SECVNDYS. XLII

aerarium militare cum ur&fgalibus nouis ab Auguflo xditum, unde prorn

pta pecunia fbpendris (ufhceret. Aedem uero Saturniin faucibus Capitolii
tuifle conftattqui mons Saturnius didtus tubi Carmentis fanumtaquoCar

mctali portx nomen datumabi queep Saturnia portatqux Fandana eoqcf

icmp pateret qua aede Scnaculu fuifle authores memorat.Apcf
didta efl.ln
xcos Myma Ghrifx filium qui Myniis imperitauit: cou
illud fuit notatu.

Sndis locum muniuiffe primum .'Tum fiqntconfpirante

pecuniis thefaun
grxeiateomuni conlilio bellum gerendum forct.ln Delo infulatquam fedem
bello delrgerant.ccllatas pecunias ad belli opus tanq xrarium deponere con
fucffc.Idqj qtum opinione auguror ideo uilumtqcf difficiles aditu;& arcis in
modum mumtiflimus locus foret. Cxtusquoq? fit belli confiliatin eiufdem
mfulx templctnonnunq apud Olympia habebant rdctp rebus maximis de
concilii lententia decernebant. Athenirnfes uero Delphis Thelauros oi xtv
te intadtos habuerunt, Laccdcmonii pecuniaspublicasin thefauris non co&<
geretueriti ne uiolcn tiores cuftodes nafti illas explarent.Macedones in oppi
do Q_uindaiuxta Tharium ccm gazam Si pecuniam ad belli opus depo#
nebanr.Syracufani in Labdalo caltellomumto. Aflyrii aut SufistCamby'
lis xranum oppidum Gaza in paleftina fuit.Nam Pertegazaacrariu uocar«
Deiotari ueroin Peyo phrygix : Lyfimachi thefaurus Pergami leruabatuit
aliquando in Cerruzi promontono/lugurthx in ThalftC Capla Numidiae
Perlajt Reges Barbaras opulentias in montibus ponut. Hebraei in Thracet
Si Thauro Hiericuntistnamfacrum thefaurum corbonam uocant Tigranis
ih Bambinfa St Olcna.Mithndatis in Petra armenix.Babyloniorum autej
Regum in Zeugma urbe iuxta Euphratem s uelut arce tutifSma tributoft
thclaurus St xrarium efle conlucuu*

Q_uid refponderit fuper cotrouerfo iureteflamenti in quo fundus Ceu aedes

filix legatx fuerant. Caput, illa

Pud tribunalia rudicum cum in foro Si judicis urrfaremur:

ibiqi allideremus ut poflulata cognolceremtteflamentum
exhibitum cffcin hxcuerba.T. Sempronium filium hone/
ftilTimum exafle mihi heredem uolo.Septicix uero filix
meximpubcritcum uiri potens eht fundum fiiburbanum
feu xdes measquxin uia lata funttdo legotut hac doteco

tenta Helio campano nubat.Cunq? filia potens uiri dotem (ibi a Sempro
nio apud iudices dari poflularet/& lege ageret : tacp ad fundum fuburbanti
peteret ex legatotideoej ad iudices confc&cndx litis gratia uc
q xdes admitri
niffet . Sempronius contra renitens reclamabat, fit Septicix altej* tantum

JT
 < G B MIA t' I. -V M
-deberi ex teAam«ito,tjt Guead fundum, fiue ad xdes admiffa fuiflrt,ampli
us ex legato peti non poffe aiebat. Cum te Aamcntl uerba non utruqj dari;
fed ad alterum admitti dcfignarent,illamqj fi alterum fuiUct affcquta,adali
ud iure legati admitti non dcccre.Cunq; ad multam diem lurgiis, clamori?
bufey obllteperent,& infinicacontcntio,atq} inexplicabilis diScultas patro
. noiji e fiec.T andem poA imodicas altercationes confultuscgoa iudicibuslu
per hoc iure conttoue;foquid fcntirem.TcAamentum &
tabulas mihi exh|
,b.eri tufli,quo prolato, cum poAulata cognouifTem,difcuffo iure qcf mcon
(trouerfiam uenit,& rcAamcnti uerbis mature pcnlitatis. Vtrucp Scpticixde
beri &
tam ad (uburbanum fundum aedes iure legati admitti poUe rclpo
q
di.Q^uippecum parentis arbitrium tam luper fundo q domo, S cpticix co-
fuluiff:app 3 tcat,& hoc ex te Aamenti uerbis liquere. Didtio.n.lcu ultimi di
dpolitioni appoliu in qua oe momentum rei eA , & tcAatoris uoluntas dta
apparuit, nen difiundtiuadcd ccaugmcntatiua cfl: illamqj copulare ucrius§
difiungrrtipropterea utrucp limul comprahcudcrc dixi.Et hcc habere ratior
nem explicatam ex perpetua legis difpo&rione,quam Paulus iurtconfultus li
broiuris ciuilis tertio de lrgatis,aptrflimc pcofequtus fuit, qui de hac contrcv
Htrfia contuitus ira refpoudit, uerba PauU exeo libro hic funt. Vxorimei
mundum ornamenta (eu quicius caufa paraui do lcgo,p!acuit omnia deba
n,hoc enim urrbum fcu ampliandi legati caufa politum eA.Q_uibus pale/
dis.iudiccs fecundum iplius poAulata Scptidi litem dedere.

Qjji Deorum xdes extra urbis pomerium (itx fuerint, Si ex his qtu in
bempoAe» recepti. Caput. 1111}

• )

Vod ides Vulcani a Romulo primum extra pomerium

conAfufta in urbem diu admiOa non fuit,caufam hanefef
runt fuifle ut is deus procul incendia arceret: ncue confinio
3i quali contagio urbi qux incendiis expolita erat dilcrimi
ni aut noxxfo.ee. Q^uos.n. deos ui fua ue teres obeAe funt
arbitrarem Vrbem non admiferc.Hacdecaxdem
diutius
Eelloni & Martis extra Capenam quarto ab Vrbe milliario conftruftarn
ferunt:ut a ciuium mentibus inteAinas cIades:ardoremqs cofercndx manus;
aciudicruorc adhoAilcs pugnas auocarctuitm domi iugicocordiaquietcui
uacnt:illos ueluti fomenta priliorumintra Vrbem cAcnoluae.ln hac ide
Eelloni fummis ducibus qui fortem: Arenuamcp operam rdpublicxnaua#
fUntipoA rcsgcAas magmficeiScnacusfxpedarmbiq^de triumphisideqi ui
doriacofuli mos erat. Martis ueroxdem qui gradiuus dicitur. Appia uiaqn
decim Aadiisab Vrbe: Se altera. Q_uirini cognomcnto:quafi (edaci 8i traqlli
intra pomerium
 IIBER.SECVNDVS, XLIII

intra pomerium meminerunt. Sic Veneris Heriem* templum

fuiffe, multi

utra portam collinam magna mole confttudum fcrunt,cum porticu inii'

gni,qcf deuida Sicilia Marcellus fundaffe dicitur,ne libido iualefceret. Vtcp
luxuria a Matribus familias abeffet procul. Ideo ab Vrbefemctuexrrapo#
menum locauere.Ad hanc zdem fi quando circus maximus Tybertsallu#
uone mundaret, ludos Apollinares larpe celebratos ccmperimus, in quaurr
nes xtate adolofcete Veneri pupas uelut puerilia rudimenta efferte tradur.
E raquocp intcrcurfu tempopt V eneris ucriicordx (imulacrumtqcf hdcsab
i

cffula libidine auertcrcr,dedicatumfuit.Sedquxfuerinr,xdesdecijr extra Vc

bis moenia prxeipux tradunf,louts St fauni atq? Efculapii fanu in infulaTy
bcnsiqua ab Epydauro aduedusfxdrm libi delegerat,cum egra ualitudine
iVrbs oppteffa St late uis morbi peruagata foret, Seu qtf feruete morbo fo
ris habitare falubnusducerenr.Nenizquoq; Sacclluqcf cantu querulo (ii#
neribus pcGcr,pari exeplo ab Vrbe (emotu extra porta uiminale ftatuerur.
Sicut fanu quieris uia lauieana St rediculiextra portam Capena,qcf fecudo
punico bello cofhudum fuiffe confiat. Cum-n.Hambal Vrbe oppugnatu
rus inter aniene Si moenia Romana caftrametatusfbret,qcf nulla bene gere
dz rei occaficne data:& fpe urbis porfudx abfciffaifatu urbis Si ppicii diirilli'
us metem ab oppugnada urbe auertiflen t,& inde pa^ feliciter rediifiet.Redi'
eulodeo:fanu>bic61huduferur,didurnq? eft Rediculi : qcf uifis qbufdaSC
cftentiirinde deterritus nullo xdito negocio redierit. Vitra qcf capum ridiculi
utra appiam ad fecundum lapidem fuiffe dicunt. In quo Hannibal caftra#
metatus fuerat . Aedem quorp Apollinis extra portam Carmentalem ficuc
aedem honoris cum ara quam . Q_. Maximus dedicaurt ; St collapfam.M.
Marcellus reftituit: atep Herculis templum diu manliffe extra collinam pix/
Sed hxc Apollinis «des intra forum olitorium St circum fla#
riqt afferunt.

minium furt.Nanq) in altera extra pomcriumrlegaris exterarum gentium an

teq admitterentur Senatus dari cofueuir. Teplum quocp muliebris fortunae
latina uia qrto ab urbe milliarioad foffas Cluillasrqcf inde Coriolanuurbiex
cidiu minitante; matemx pces auocauerr, qcf mulier urbi laborati pfidio fu
cp
Virilisacfortisfortunxteplaiuxta Tyberimpariterextra pcmeriufuiffc
liquet ;in quo muliebris fortunx teplofolas mulieres litarerautlacrifieio admit
ti feruat u eft. Aedes pterea fpei extra portam Carmentalem fiiit i St altera in fo*

ro olitorio.Hac xdc extra carmetalem fecudo punico bello inccdio deflagral

leatriumuiris poftea reftitutaMlla uero in foro olitorio fub idem tps fulmine
i&am fuiffe:quo tempore Hannibale Italiam peruaftante refpublica intefli#
no malo laborabat St eunda bello ardebantmulri prodidere. Q^ux res ua»
ftitatem Italiae St imminens excidium: quo terra, mariqj imperium ageba#
fur,& Huduabar^ haud dubie defignauit. Apud Athenas ueroCynofargetx
V CENIALIVM
Herculis templum, Gymnafrum& Lucus,extra Vrbis mania uifebanturi
Apud alios Timorcm,Pallorem,Paupcrtatem,&: Sencaamtani| noxia nu
mma,procul a ciuitate arcuere,niliqcf Spartht,Timoris tcmplumuuxta eo
rum tribunal ephori locarunt. Cum rcropublieam nulla re magis q metu
corngi putarent . Alii Efculapii templa extra Vrbis mania ftatuere;
quod
foris degere, falubrius ducerent. Ab
Aegyptiis autem perpetua conftitutionc

(eruitum efhut nunq Saturni templa aut Serapis intra oppida admittat.
Sed uelut peruigilcs Si excubitores deos extra pomerium fi£ in fuburbiis,

fedes habete (inani; tanq illorum numine Si fauore ualidisfepti prxhdiis

foreutiprcq? aris,focifq; &
deorum templis; ac folo in quo nati eflent ex*
clandcftinis
cubarent . lllorumq; minifterio , Si opera ab hoftili incurfu Si
/ nfi diis fe tutos adnotarenr.
Q^ux folemnes cerimoniae mote Romano in fponfalibus olim St nuptiis
efle confucuere,& qua: apud exteros. Capur. V.
Vptiapt (olenes cerimonias quae ritu Romano in fponfaltf
bus adhiberi folcttquasnoftri maiores ferto coiugii dic (er#

uare colueuiffentxjuafqj uetuffo more ptermittere non lia

b3t;has ferme accepimus. Vbi.n.uirgo neceflitudinisca fu/
curo uiro (pondebatur.Ipfo (pcnfalioiji die:fignatoribus Si
[BBSbsSMMMI aufpicibus duobus nuptias caft as Si legitimis aulpicabanf
no&u:nonunq die;luce primatin quo id cauebafin primisme motus cxlitaut
dfeinqetojfoedusiniret.Hxc.n.pdpuenu
terrx fieret:ncue turbaticrecxlo&
puisaduer(aripitfabat.Aufpicatiflimuucro fignu efle cornice; maxixq; fidei
focietas efhut ex duabus foriis
Si luiolati faderis indiciu facere. Ea.n.cornicu

UI UU U UJIUIUJ 11UI UAUfc luiuiaui

iponacDai.'<_ Udiai. v»...—.... — noreSeruio Sulpitio;&r ipfa couen
ppria noia fponlt fponfxueexpri*
tio ipolalia diftalunt.In quafpofione nec
erat. Sed uir Caius;uirgo uero Caia diccbat.Caflu Caix
Cecilix co/
mere fas
fortita fuit;fdici noic ufurpa
iugiu q Tanaquil didta.Tarqniuprifcu coiugem
tes.ldq; facnfiao pfe&o Stconfultodeojt
numinetprimodiluculo & matuti
DOtSiQ^® prima dt (eciida hora fpofilibusolini&nuptiisddbntiNonun^j
cotrahebat.lta utmulier:anei materfamilias ce uclleta
p coemptioej nuptias
rogaret; quo gnre fpofa/
uiro; iuiceq; uir an ei pr familias eet futurus a muliere

liojtuir& uxor iuicein bonis Si fortunis oibus fuccedebat.Mulierq? i mariti

familia ut filia Si fui heredis loco admittebat Q_uippe cu tribus
modis cotra
hcienlnuptix;ufu cocmpt6c;& «farratior. Per coemptoej uxor i uin familia
 LIBER. SECVNDVS. XLIin
tranfit/quare mater familiasdidaqux in maritimanu Si mancipio fir.Vfu
uero St confarratione minime,qux quidem co&rratio,(olis
pontificibus da
bacur.Tam Si fi,fortitione nonnunq uxores dudas Stfponfalia
initainuejS
niamus.Stipulatione ergo fada 8i (ponfione fequuta,
ignem Si aquam in
limine appclitam,utcrq? tangcie iubcbatur,qua etiam
noua nupta afpereifc
quafi eo foedere inexplicabili uinculoSt mutuo nexu forent coppulat/. Hxc
enim elementa funt prima naturx^quibus uita uidufqjcomunis
conflat St
quibus qui extorres ab hoium exru futuri funt interdici legibus
folet.Apud
grarccs uero St Macedones panem gladio diuifum
fpoofum & (ponfam cu
ineunt fponlalia guflare iolenne fuit • Apud Galathas ut ex eodem poculo 1

uir St uxor bibat. Q^uare Cama Galatha cum uiri mortem illatamaSino.
rige uldfri uellet,diflimulatodolorc,fponfaliacumeoinirefinxit
uenenatu/
qr poculum illipropnauiuquohaufto Smonx St ipfa Icta qcf ulfta
uirum:
eflet mortem obiuere.Cons autem in more
furetur fponfi cum ineunt fpon^
(alia mulicbnuefteinduatur.Romulusquoqj in comunione panis St
aqux
matrimonii foedus inifle traditur . Ab aliis cft ufurpatum
ut uida purpurea
candido diftindataut ueffc uerficoloritficut apud latinos ufus erar,noua
nu4
pta fponfufqj amiciatur,aut iugum pariter fubeanttquare
luno iugalis dida
quafi xquiflrmoiurc Si concordibus animis inuicem
nederentur, fodctafcn
fit communicatio uitx cohita foret. Vel caput obnubant, ut uetenbus
mos
erat, unde nuptix, Perlx autem 8t Aflyni accepta, inuicemqj data
dextra
fedus matrimonii ineunt.Nihil enim apud illos fide antiquius erat
.Apud
Ethrufcos in coniundionc nuptiali uiri fublimes porcam imolanr
quafi di
beneceffurum St futurum inuiolabile.Q^uod quidem
is teffirius illud
diri/
mere uon licebat,mfi diuortio morte,captiuitate,uei femitute.Dona
uero St
munulcula uirum ab uxore uel contra acdpere,legibuscrar,St feripto
rure
liccitum, nefas exiflimantesiquos legirtimus amor coniunxifict; donis uidc^
ri potius allici comugali amore conciliari. Annulus tamen fponfx dono
q
mittebatur a uiro,qui pronubus didus,ts enim erat ferreus St fine gemma:
prilca u/dcficet fecula St antiqui uidus parfimoniam,ac
frugales mores de
l^uautes.Gcrmancrum fertur mos non improbandus, ut Iponfus compla
dtx mulieri/quam ducere animo deflinauit: dotem det qua exhibita
: uc4
natum equum,8t boues,Scutum,gIadium,Si armattanquam p^nus amo
tis uxori mittat . Cum uero fponla ad uirum ire parat in ipfo
nuptiarum
celebri officio feruatumeft utredam tumcam/St puram togam
ueftiat,uet/
benacpqux Veneri dicata eft/St floribus, herbifep a fe ledis corollam texat:
camq; fub amiculo deferat . Id quod Locreufibus in ufii erat ut matrol
,
nx ex ledis floribus nedant coronas • Nam empta geftare fcrta
fabatur . In Boeotia ufurpatum eft / ut fponfam obtegentes afparagd

i
 i

CEttIALIVM
coronent: apud graccos autem Syfimbrio . Caputqj hafla
gladiatoris qux
ccmat, ac frontem, Bt
in corpore mortui fletiffet,qux cdibaris difta eft,
genituram
comam difcrimmet.Opinan licet quafi fortes ea de caufa uiros fe

ominetur,auc quod fponfi difeiplin* le fubditam fateatur. De bere enim tuo

res, (ub uiri dilciplina efle ,
& corrigi feucnflimis exemplis ucteres uoluere.
quo
Flammeo etiam caput uclabat,pudoriscau(a, quod lutei coloris erat,

pudicitiae tegebatur. Q_uodq; eo flaminica utebatur

cui
tnarronzfpeftatx
non licet,ideo ime diflidio matrimonium fore opinati funt.
diuertere a uiro
Id tamen apud Sparthanos in more fuit, ut uirgines innuptx,& qux nui
ueronifiue
Jo comugii foedere iun&xeffent,facieinuelata,& aperta,nuptx
lata parte oris 6 oporto capite foras
prodirent .Chelidoniis queep multe#
faciei inuelare iuscrat,ultra re
res qux fe alienis uiris collocaffenr, dimidium
uelare uetitum.Seqi cingulo cingebat ex lana
ouis contexto, quod hercula/

neo nodo uindtum,nemini nili in geniali thoro,& dum

facrum nuptiale fitt
gigncnda,educendifcp
(oluere, per mittitur.Omims caufailalicet ut in fobole
Hercules foecundus fcret,eo argumento quod eximiz fcecun#
liberis licut
dicunt. Zona
ditatis-CQ^uippc qui feptuaginta ex fe liberos rcliquitjfuifle
quoq: nouam nuptam circum dngi,qux nuptiarnm die a uiro foluebatur,
nonnulli fcrunt.Mox nuptiali mundo compta in pelle lunata
federe tube/

batur,eiq) pellem fub pedibus flrauere.Sane uetuftum

morem,quo pel#
uero in rofeis tantum ornami
libus ueteres ufi funt,fignificantes.Lufitanis
tis fponfas locare pcrmittitur,quibus omnes utuntur paritcr,alterius gene/

cis non licuit.Cumcp ad uirum profectura noua nupta egredi uult.lofum

linunt, Sed qua
lime tranfeendere fua fpontc,aut ueflibulum tangere non
fi raptam,&inuicam
e gremio, &
tnu matris tranfeendere limina uolunt^'
uidelicct nifi coaftafuos relidtura , aut proprios lares exitura non fuiffet*
uidcri uolunt.
uel quia ubi delibandus flos maritalis erat,inuitam ingredi
Ipfa uero domum egreffa,pratcedente
tibicine, &
eo qui canit Hymeneum,

officio frequenti affinium ftipata,colum comptam

fecum defert,, fufum &
cum ffaminx,duo uero patrimi, 8C matrimi pueri eam tenentes deferunt,

tertius uero ante it,quifacem accenfam prxfcrt,ex fpino alba, quaprxlu#

cente ad uirum nupta deduatur.Apud grxeos uero ut Paufamas ait , me#
dia locatur , iir nuptiali curru, fponfo &
ncceffario affini iuxta comitante,

quem Parochum uocanttcuius axem pro foribus incendebant : ut figna#

rent illam ibi perpetuo manfuram , necg ulla tempeffate inde rccefiuram*
Q^uod fi curru fponfa non fubuehitur, led pedibus mariti domum pete#
ret. Chanepus dicebatur. Apud fLhodios noua nupta per prxeonem in ma
riti domum aduocatur, 6t eo proclamante in thalamum admittitur. Eam
uero facem ideo acccniam ferunt , quia nili fub noftem , & in tenebris
,
 LIBER. SECYNDVS. XXXIX

prifcis faeculis inire coniugium non licebat. Alio deinceps far toflum prxfed
renrc.Scilicct quia nihil confarrationis foedere in fponlaiibus religicfius fuit*
Ideo in dirimendis nuptiis, & fi quando uir ab uxore diuerterc contendicdif
farracionem Geri accepimus. tandem uero facem fub ledo uiri pofuiiTe,aut
in fepulchro comburendam curaffe foedum erat aufpicium & omen exitiales
maximaq; facere infortunia creditum . Fuit queqj graecorum mos ut cum
fponfa ad uiri domum traducitur, puer fpinis di glande querna obfitus,cani
Itrum panibus onufhim deferat. Sponfa:cj praecedens paflim clamitet,
iipufui kskov Tr;of auii/iM*, quod eft dicere effugi malum/ inueni bonum
mores re 6t honoribus audior Gt. Dumqj ad uirutn ua/
quali poit trugaies
dit,intrantidomum;nucesiuglandcs flagitant /eafcp pueris iaciunt di pafo
(im feliciter dicunr.Thalaflumq; modulans carminibus damitar.Sicut grac
ci v xi ht u vxiiraT 1 hxxo ,
qui felices coniugio fnere, quem morem inolcuif'
fe opinati iuntiquali felicem ut Thalafliumcui Sabina uirgo honcftx for*
nu in raptu concigit fponfum futurum ominentur/dignamq? efle qux Tha
laflio uiro admodum fortunato nubar,his uocibus figmGcan. Varro tamen
perhibet lignum lamGcii efle Thalaflioncm/ quem ueteres quafillum ieufea/
lathum lanificiis aptum nuncuparunc.Nuces uero fpargunt ; uel quia iadu
tripudium exdtant,uel quod gemino protedx operimento fatus luosmul
tipliatcr muniunt/ iimiba in toctibus noux nuptae augurati . Athenis uero
inualuit ufus ut fponfi caput, caricis di palmarum frudibus legumine di coi
libis infpergant. Q_uod di leruis nouiciis cum primum dominorum aedes
introiflent heri ulurpatum eft. S ponius uero illam domi
operiens in qua
fcdes erat coniugu futura, paratu magno ianuam lana cingit dt coronat,
multacg lauro exornat, poitefej uidis laneis primum a noua nupta attin#
gi,& ornari,olccq? di adipe luillo ucl lupino inungi iubcr, nequid pemicio-
1« peftis in domum irrepat / quod magorum comcntum fuifle dicunt, ut
nign canis fufbtas domos di genitale fub limine defoflum habeanr,
fcllc

contra mala medicamenta di amatoria malefida,maximx proGcere arbitra

n.ln foribus uero uillarum lupi roftrum,ncquid deperiret, neuc mala fafri*

natio in domum irreperet. A 1« ftcllam mannam uulpino fangninc illitam,

nc quid periculo forer, aut noxx defixere . Ipfa autem cum uiro congreffa
pnmum , tns terebat afles , ex quibus unum, uiro dabar, uelut imaginaria
emptione libi (ponfum prxeio quxGuerit. Alterum quem in pede haberets

ia foco larium ponebar,quem acccnlum pluribus ornabant coronis. Ter*

tuun quem in lacciperio,in compito ukinali paulo poft relignabat . Dixere
autem ueteres Sacciperium maiorem crumenam, & nummorum receptacu
lu. Ac xpulis,inftrucbs ut porcu madaret fpofalioji die dedudo cx hthru

ria more. V tqj fponfo bulbi cd nucleis pineisserucx luccoifle pipere in nuptiali

I iii
 LIBER.. SECVNDVS. XLVI

Dixere aut Fefcenninos a Fefcennio Campaniae uel Sabinoji ubi earmma

nuptialia inuenta &
porteris memoriae data funt primum, ea quidem fuerut
procacu,& lafaua licentia coniugali,in nuptiis decantari folita , per ludu, io*
cumq;,amores 1 gratias,& mirtos leporibus lufus continentiaiquos Augu*
flus in Pollionem fcripfifle, eumq? mordaciter taxafle fertur quibus quod
,
non relponderer,increptus pollio,fcnon facile dixit incumfcribereiquipof
fet prolcriberc.Gr aecis uero Amaobcum carmen in nuptiis modulatis uori/
bus canere,folene fuitaquod ferto nuptiale die Thetidis&Pelei deos decan/
cafle fcrunt.Plato in Gorgia cantilenam in conuiuiis decantari prodidit hoc

tcnore.Formofum efle & diuitemac bene ualere,fummum extimari bonu.

Athenis uero inconditum carmen canebaturibonos amairimidos repelle fci
ens timidorum paruam efle gratiam.lllud autem non prxterierim,nuptias
legitimas illas haberiiqux inter Romanos ciurs,aut cum eo cui princeps po
pulufuciduitatcmiaut connubia dedifleticotrahuntur; quo iure nati liberi in
familia, & poteftatc funt.Cum impare uero aut Romanus cum peregri*
fi

naiuel latini nominis mulicrciaut icrua uel barbaro jungeretur nullum fuif/

(eius nuptiarum : neceflitudmifqj. itaqi nati liberi fub patris iure aut familia
non erantded matrem lequebantur. Q_uod quidem connubiumutmana*
rctad pofteres foriis & bcncmeritisiac finitimis nonnuncj externisdarefo*
litauaunt. Siquidem campanis ut Romanas ducere liceret uxoressnaticn Ii/

beri utiurti heredes fbrentifuitolim pro magno munere datum.Sicut Ala/

trinati Verulano & Ferentinati. Neqj enim cum Romano peregrino co &
nubium efle cenlucre.Nancp impares nuptixtaut fine tertibus ac patre non
iubente legirimx non funt . Idcp Senatulconfulto Romx cautum fuitiut (i
Romanis latinas uxores ducere ccntigiflet : aut latinis Romanas fui eflent
juris & arbitrii ; fiue Romx degere: uel in patriam redire uellent : atep innu*
pce puelle ut mati em fequentur. Q_ucdq; uirgines publicis fertis non daban
tur nuptunuiduas uero nubere fas erat. Ac menfe Maio quo Lemuria utoc
ofi remi umbra placaretur inflituta funt. Et dum feralia* Ceu parentalia fi*
unt:ac diebus impuris:& quibusancylia in templo Martis nondum condi*
ta funt:uel fertis diebus &
menfe lunio nili poftidusiquencj nuptiis copu*
larireligiofum erar.Q_uin etiam animaducrlum eftipoftera dica Nonis Idi
bus uel Klendisjuxorem fponfamue ducereiRcmanis non licere. Sedeosdi
esuclut tnfti cmineinfames & deteftabilescenferi: quoniam hi dies atri de*
creto pontificum habentur:quibus legiones educerciaut aries cum horte co
mittere:uel quicq publicx raagere,rcligioncn finit, Pcrfis uero nuptiasco*
trahereraut maritale coniugium inircinili initio uemi equino&ri tantummo*
dopermitnturireliquo anni tempore non licet.

i
 CENIAlIVM
Intnane exemplum Tulli* fupra corpus patris ambulantis * filii Euchrad
dis idem facinus admittentis. Caput. VL

E Tullia Seruii Tullii filia ncquiffima famina,qu* Tar/

quinio fupcrbo nupta fuit.In human* crudelitatis memo/
radum facinus di poft hoies natos inauditum accepimus*
Cum. n. furiis eius Tarquinius *que ferox agitatus; regni

cupiditate iproba/ScruiuTullium foce^ut ipfe regnopo/

tircturrinterficiendum curaffet;pr*teruehens ipla carpento*
agitata,*
infertis furiis muliebri fpiritu in flat a/lupra patris defundricorpus
dubitauir.Obcuiusfn
uulncribus St plagis affedb* crnentatuincedcrenon
humanum fcelus * rei fceditatemiloco tan§ nefario Si confceIerato.SceI&>

ratinomen fa&um.Sanedcteftabile facinus nominis diritate execrates.Fue

rat.n.Cyprio nomen uicotin quo h*c gefla
lunnpoftea fceleratus didus,
inlediflenttboni ominis au'
Cypriuto; nuncupaius/qd cum locum Sabini
1

fa:Cyprium hoc eft bonum appellarut.Scelerata quccp portaiquxCarme

.trecenti* fex fabti uno agmine in
talis olirn fuitifubinde didta efl.Cum.n
dimicantes ad unu pcubuif
de egreffi contra Veientes ad Cremeram acriter
fent.Portx unde egrefli funt fcclerate nomen indidere.Scilicet memoria dc
porteris relmquentes:Cartra quoa ing<
teftandi fadnorisnndignitatem rd
bus Claudii pr Drufus graur morbo afflidus * triflifato fublarus fuit;qa
deceflit:fcelerata edam dixere*
intempeftiu 3 morte prxuentus acerbo funere
qca cum caritate milites profequd fuerinr.turpi couido &
infando noiefigni»

ficantes. Fuic quotp fccleratus campus iuxta collinam portam: in qqoueft*-

damnatx.uiux defodi confueuere. Sed q<f cie Tullia eft modo di'
les incerti
ftum haudabfimile facinus in Euchratidemqui Batthtis imperitauit admif
fum aceepimus.Siquidem cum Demetrii ingentes copiasparua raanufudif
fet: Indiamq; exterminato horte magno conlilio fubegrffettdum Batthraa
peteret» filio impuro* flagitiofo quemfodum regno afduerattutfoluspo
Uretur regno imprudens ex inWiis occupatur, turpicp nece in
uia trucidatur:

qui patris exde non c6tentus,pari fcclere* audada,pcr corpus uulncribus

affeSi curtum agcrc,& ianguine infperfus paterno,
infepultum abiicerc no

dubitauit aufcisfadnus quod in nulla unquam Scythia Tyrannus admi/

tt.Tanris' fcelenbus mortales uefana regni cupido ccepit,ut effrenato furo/
teexa: ad cedem *
cruorem agantur prxdpites . Fuere autem Batthriani
iuxta Sogdianos *- Hyrcanos, horridis ingeniis haud procul ab Scytha*
tum gente. QuippeThanais ab Scythisillos diuidebai bellicofiflimi* ra/
pto uiucre aflueti.
'
Tria errata
 LIBER.S EC VNDVS. XLVII

‘Tria errata interpretis Epiflolarum familiarium Ciccrenis commode expia

nantur. Caput. Vll.

Ribus erratis Iapfum cffend mus uirum fane eruditu tpr-

ftolajr familiarium Ciceronis interpretem non infacundiS
cuius feripta uulgo inotuere.Primo illa ad.M.Cdium cpi
ftola in qua uerba lunt Ciceronis. Oppugnaui qumq: &c
uiginti diebusraggeribus uincisrtumbus oppidum pinde* :

mffum munit iflimum tantis opibus ut mini ad fummam

gloriam nomen cppidi.Q^uid libi Cicero ucllethisurrbisno
nihil defit nifi

tatis aflequi uidebaturteum nomen oppidi nihil cenferrt aliud ipfum oppi q
dum:ac (i diceretrad lummam mihi gloriam nihil deefhnifi ut oppidum qcf
oppugnare adortus fum denicp expugnem .
ucro intel ledtu apparet. Q_uid quario
Q
uod tamen longe abeffe a
nomen oppidi cum
oppido eo* ipfo
mune habuitraut quid tam infolenstaut a Ciceronisfacundia tm abeflepo
tuittej uerba plane expofita poetico fenfu:& quafi figuris circumfcribcrc; aut
coloribus infucare. Q_uod tri aliter intelligi oportere ex contextu uerboje
liquere arbitror.Cum.n.ex oppidis ui expugnatis Imperatores plerucp noia
ferrent. Q_uippe cum
ex Coriolis Martius Coriolanus:& ex fidenis Sergi-
us fidenasiarq; ex Creta uidta Metellus Creticus didti fintrquae libi cogno*
menta in teflimonium maximi & expertae uirtutis.-reTumcpgefbjigloriae
adoptarunt. Sic Cicero cum fpem haud dubiam petiundi haberet oppidi:
nihil deeffe ad lummam gloriam nifi nomen oppidi :& cognomentum ex
pindeniflo afleuerat. Videlicet ficut Africani Numantini: Bi Cretici illi noia
tulere. Sicex Pindcmffo ipfecognomentum ferat. Rurfus alia ad eudem Cac
lium epiftolathis utitur uerbis: mea ucro officia ei non defuifie tu es teftis
qm ut opinor ComicosacciditPhania. Q^uod ille in Terentiano Phania
non poffe accomodari aicbat.Sed alium quendam fuiflePhaniamde quo
fcnriretCicero qui in noticiam nomenq? no uenit. Q_uar uerba fi penfitare
quis uolenatq? ingemi acie non obtufa rimari/etiam ad Terentianum Pha
niamfaluo fenfuaccomodabit.Cnm.n. Phania ille Terentianus Cremetis
featerfuerir.Et Crito Andrius inopino aduentu oportune introducatur ad-
ueniffctquo fignificantc de Phania Cremetis fratre & filia Gliccno in notici
am ucnit.Ipfamq; filiam fibieffe compertum habuit.Pancer Cicero perepor
tune comicu Phaniamaduemfle dirit.Hoc efbaliquid fccreti confiliiqcf no-

dum emerfcratprodnfle in lucemtquolicutin Phania TcrentianoGlieerium

Chremetis filia:8t Phania: neptis apparuit. Sic ipfius opera oportune fit in*
tcllcdhim.Ciceronisofficia illino dcfuilfe:& fe de Appio benemeritum figni

Scari. Tertio ad eundem Caelium Ciceronis uerba lunt. Vtor aetatis uitio

«
 genialivm
utlim ita fir.Sed tn togam praetortam toti' apio,putote audiffe.Q_uiduer>

ba (rgnarent haud perfpicue capere uitis fuit.Dicebat.n.his ucrbisid notati:

quali meam togam moerore circudedicum apium amarum ede conftct.qd

aio afflidto Si iacenti effer.Id tamen aliter intelligi eouenirr ,qui fenfum erue

re uclcthaud dubie aiaduertet.Cum.n. Apium funeralis herba fuerit, Excj

apii corona dcfun&ojt tumulos ornari,atcp in ludis
funebribus apio c<5ro*

nari uidfores.-prcditum fit. Merito inquit cum tot calamitatibus refpublica

opprimatur/ob imodicas fimultatcs Si ingruetia bella/cum in atrociffimos
fludlusrripublice incidcrim,ipliqt cadeti nihil opis affene ualcamsmea inqt
tjoim prztcxtam qua: magiftratum decet, texi apio,hoc eQ functe. Q_uafi
eo°ndignationis ucnent , uc cum ulterius labantem rempublicam ferre ne*
queat,decp illius interitu crucietur Si follicitus (ir,fibi iam in extremo uitae

curriculomortem propofuent: quam pro republica libenter fubiturus fuit/

quod eft dicere ,fi refpublica monetur/ fc nolic uiuere. Sicut Afinius Pollio
ad Coronem. Nam nec reipublicx deeffe uolo/nec luperefle inquit. Ideo to
gam praetextam quae ptactoria St colubris cft/apio hoc eft funere texuerit/

quoderiam graeco eft prouerbio ufurpatum/utin mala ualetudine Si rebus

accifts,6c dcploratis/apio opus ede dicant. Q^uos intelle&us qui rem ade#
quiuolet ex uerborum contcxtu/plane redundare perfpicict.

On fordidumneq? obfcurumapudueteresolim nomepo

nficum fuide traditur. Nam cum inter facerdotia aNuma
inftitutaiipfe fe pontificem in primistut uero alii.Martium
M. filium ex patribus legiffet.Poftea interit ftis temporibus
collegium pontificum ad quattuor,mox a tribunis plebis*
rogatione promulgata adedo audtum iuit,maufit(p hic
numerus longo auo inuiolatus, donec Sylla ad quindecim collegium atn'
pliauit.Interquos maximus pontifex genere,8i dignitate praecipuus erat, St
alio^t longe princeps. Ho$t igitur fuir,religiones Si cerimonias publicas,pri
uatafqjifacra Si res diuinas landhfljme tueri, & interpratan, illaqj oiaexicri
pta fignataq; habere,ut quibus aris,quibus diis, quibufqj hoftns, quibus
diebus Si ad quae templa (aera fierent perfpcdum haberent,ne qui Roma*
na (aera negligerent,peregrino(cp ritus afcifcerent,aut dcqpj cerimonias tur*
barent. Ad quos tam de cocleftium deo pi facrihdis
q de funeribus , iuftifqs

exhibendis,placandifqj manibus,ac fupernis infemilqj diis.de fcpulchris St

uotis rite cxoluendjstde feriis,dc religione,pietate,fandhtate,cerimoniis deo p
decj fide
 LI.BERiSEC VNDVS. XLVIII

decp fi Je,8t iurciurado,facrificiifqi fo!enibus,plcbs quoties uidebatur,tan(|

ad antiftitem deoijt imortalium cerimoniajt Si Izcrcp cofultumibat.lpfccg

maximus pontifex prxcationes,fupplicationefqj deoijr,cum pontificali car*

mine prxire,comicia habere, dielq; feriatos indiccre,quo qfq) deusritu,quo
ue dic colatur, quibufqi pratcibus aduocetur, Si quid quaq? die operis fieri,

uelnon fieri publicis feriis conueniret, edocebat. Hundtmqj pontificem ma^

ximum,finguloi$t annose, res geftas Si memoratu dignas,diurnis adis ma
dare littcris.Illafq; non folum monumentis tradere.ised inalbo proponere
& referre,ur populo exferibendi poteflas fieret folitum efle, traditu eft. Q_cf
album no apud pontifices modo.Sed penes Senatores, ludices,Prxtorcs,
Decuriones, ac Cytharedos,& Centurias fuiffc conftat.Dcniqj apud Caria
res Si oes magiftratus qui coerticnem habebant, album fuifle apparet. In
quo fingula conflituta decreta Si mandata publice xdita proponebantur.
,
Q_uare Alexandrum Scuerum Imperatcrem,illcijc quibus magiflratus dc
legebat noia in albo proponere accepimus, ut uitia uirtutefqj innotefcerrnt:
& quoquifq; honore dignus foret, populi iudicio exploraret. Ac no folum
relpublicas:(kcra,cerimoniafcp curare, fedde rebus qux ad religionem perti'
nentiudicia ferre.Contumacixq? minoije magiftratuum uindcxcffc.biacrifi
cantes obferuare, Piaculaqt irx deum conquirere, ne fecus q per feript u effer,
Iaera fierent,neue incerta aufpicia,autturbatx religiontsaducrfusmores,in
ftitutaq? maioijtobfrruarentur.Vtqifuper impetranda ueni3,uencradifqsdi
is iufta ioIeniaexhibcantur,caucre debebat."! um religionis arcana Si diui*
nas traditiones cognofcere,& fiquid religioni minus uere adferiptumeflet;

religione liberare,aut numinibus obligare,de ueftalium capite decernere. Si

ferre fcntentiam,qux facraquatue profana effent diiudicare, neuc quis pra*
ua populum alligaret,maximi pontificis cfficium& munus erat.
religione
In quo fuit obleruatum ut nunq infaufla die &
ominofa,collegium ccnfu*
&
lar,quod dirum forer, aufpicri mali. Q^uare Vitellio principi qcf Ponnfica
tum maximum adcprus.xy.Kb Augufli die cladibus infigm, collegium co
fuluerat, magno exitio fuit.Tum fipons fublicius collabcretur illum refice

re,unde illis nomen faftum.Is.n.ligneus erat. Si nullo xre aut ferro ccm0

parius quem facrum illi eftimarunt.itaut in aliqua parte labantem nificefa

uiriima Si facrificio non liceret. Diuqj Roms lignei pontes
perferio reficere
fuere,donec pol! interualla temporum ab Aemilio quxffore lapideus con^
ftrurius fuit. Vota etia folema, quibus uerbis conripuquibufq; pccuniisexol
uideberent,pontificum decretis cauebatunillorumcp arbitratu uel exolueba
non rite emifia denuo concipiebantur . Q_uod fiquis fui iuris arre*
tur : aut
gandus foretrqux caufa adoptienisiqux ratio gcneris,quxdignitas:quauc
effent facra,apud pontifices lege quxrcbatunqux lex curiata diria cft.Idqj
 ,

CEN1ALIVM
ideo cautum,ne qua calumnia/ncu quis dolus compcGcus,in arrogadolri
«urishomiue adhiberetur. Ita ut adoptiones cotra ius pontificum ftdx,auC
tnc collegii decreto nulije di pro initis forent. Et quispioprium faccrdotis ef
fet,nccimpcru,nccmagiflratusgcreie/ncccquo uehi aut trinoftio ab Vrbc
abcflcipoterac tnidem Cos. uri Ccnfor efle fit pontifex, pariterqp religioni Bt
urbe trinodtio abeflesequo uehi ucl pedibus ire.Craflus
iripubficc praccftc,ab
L«inius,Honnficatum maximum & ConLlatu/moxccnfuram,prxturacp
fimulgedifle.Et Liuiuspontifcx pro praetore ordinibus prrfiufletraditur.lp
lum tainen qui fimul:Cos.fotct di Pontifex ne reipublkx aut facrorum de*
feratur cura: neuc longius ablegaretur, extra Italiam (ortui proumciam non
dcccbat/ex Senatus decreto, poflq idem Craflus/Praetor fit pontifex euibel
Ii luma comiffa erat qcf nunq antea fa£him:fortitus Alum ab Ariftonico
,
Attali fratre praelio uittus occubuit. Donec poft interualla cempojr extra lu
liam foturi prouincias cepete. In tantumcp honoris culmen poulicatus fii eo
excellentiae creuit.utCn.Cornelioprattori,qicum.M. Aemilio lepido Pon
lificr maximo conuidum fcciflet/muldta didta fuerit. Ipfumcj regiae dignitati

proximum crederent. Nam fi£ lidlor apparebaufit Curuli regia IclJa/aclc&ca

in lignis crat/quam ante ucifibulum confpicuam habere aQucrat,adcuiusfo
res pro fplendorc dignitatis uiridis Laurus affixa indebatur .Cucp caeteriho*
noribus fundi ratic nem adminiftran muneris reddere cogercntui /Pontifex
tn maximus pro makftate:gefti honoris rationem dare minime cogi potc4
rat.lpficp pro imperio fit potellatesquocp plus dignitatisfcrrct/cum galero ee
8l carpcntout reliquis faccrdctibus ingredi licebat. Quippe pontifici propri
ummligncterat
bus/ Diadema i

lis Pontificibus, - ». * . -

(iqui noxii confugiffent,ea dic a pena imunes erant. Ideo non uuigares neq»
oblcuros.Std qui ncbilitatc generis Bi multo fplendorc illuftres forent/qui
qjauihoritate Bt opibus anteirent cartcris, ad pontificatum admifcrc. Diuq;
Romae Pontifex/qui antea curuli fella no lcdilict,ncmo creatus fuit. Donec
lapfis ipibusetiatn qui nullos curules gcficrant magiftratus ad Potifieatum
admilc. e.Primus.n.T .Coruncanus ex plebe homo pontificatum maximii
meruit/quo tempore. M.Adhlius Regulus/ primo punko bello graui fup*
plicio excruciatus penas dcdit.Et deinde. M.Drufus quod antea contigit nui

li,Tnbunus plebis fimul Bi Pontifex aeari meruit. Poftca ex plebe fit patri/
bus nullo delcdhuaut difcnmineadmitticxpcre.Cuq! ad collegium ponofi/
cum pertinere tindemortui locum alium cooptare. Cn.tn Domidus Tr.pl*
offenfus collegio qcf (e in numero pontificum non coopcaflcnt/ ius fubrogi
do^ pontificum lacadotumqf,a collegiis ad populum traAuldlc fati Ipfcqp
pontifex
 t I B B:'R . S B C V M'D"V S l XLIX

Porffex maximas pf imus pepuli foffragio,altiq? deinceps creari expere.Sut

ucro qui credat Licinium Craffum de cooptatione collegio^ ad populi
bene
ficium transfereda legem tuliffeprimum.lndecomicia a populo
pontificibus
errandis tepe indita fuere. Id tii ia admittedopotificefedulo cauebaf,neque
'

digeret qui cuiq ex collegio inimicus foret hiq?

p collegium admifli capidi
ecbanr.Atqi uctus fuerit conflitutum in demortui pontificis loeu alium
licet

Bominari.Si tamen exacto anno,pontifex mortem obnffetiin rius locum al

lerius nominatio non crar.Licct alicer fuffiti cooptaricp oporteret Tunc enf
.

pontificis nominationem fieri necefle putarunt cum nondum rxafto anno

,
mortem obiiffc conflarer, poftea ueto non licebar. In locum.n.T.Oftarilif
Craffi pontificis Maximi, quia exa&o anno mortuus fuerat alteriusnofat»
eon fuit.Tam Sifiin locum uiurnrispontificisaliumfubfliturum legamus
Claudius uero Cxfar tanti faerrdotium feeir,ut in coeptandis facerrfctibus
Bcminem,nifi iuratus nominaret.Eft tn memori* proditum,ut fiquid ad re
ligionem pertinens inter pontifieesdifcreparet,uariaris fenteariis ubraliud
alo
fcntiunr,id fatis fuifte crederent, ftabiliq? lententia eflet ratum, qcf tres pom
comuni decreto ftatuiffenr. Et licet a collationibus multi ferant faccr*
tificcs

dotes imuncs.Sunt tamen exempla Pontifices & lacetdores;pecuniatn per

bel Ium conferri folitam m flipendium ceDm)iflr,illamqj quacftores firpe exe
gi(Ic,fruflraqi pontifices tribunos appellaffe.eum fcob facerdetiumimunes
diccrent.Sed prxrerhcsquicollegidccoptabahir fuere pontifices minores.'
Nam ferib* pontificum qui fafles &
comcntarios babebant,fiddem cuflo
diam rerum geftarum,qd annales mawmidweban^qukp illism/niflriade^
«?ot,q<f ois eu i gefla raadabant litet ris, minores pontifices difti funt,a qui*
1

incuria calabra lunoni fm gulis Klisfaeta fiunt, oouaq; lunaobferuare»

fatis

tl quet dies a kHs ad nonas (upeflcijr referre fofet, ut populo «ai feriata re'
gcbCfroy rcripiendifacultas fortr.Adquojr collegium etiam intrrptandiiH>
bs,& an poflet lege agi,qu*q? compctemadiein ludiriis declatandt jusfpt;
eduic& prinuit.Q^uippc his riuile iwer facracenmoniafcp multa fecula ab*
folisppnrificibus patebat.Ex his
quocp minoribus diftinftio gradus
Eeb*£.Nam qui primus collegio afeitus erat maximus, qd ucro ultimus mf
nfmus dicebatur pontifrx.Illud quoq; uepe eft,falos pontifieesnouo more>
KCniugalctn coppula facro confarrarianisiure uiire folitosi Q^uippe tum m»
trimonia apud maiores tribus modis 6erer,ufu coemptioe cofarraeioe. C©> &
CuratiScmfolis potificibusdcderur,cu aliis modis p exteros corrahanf. Aiad
uerfuj quoqj eft,porifieis uxore finguiaris exepli & magni doeumeti ee opor
«ere^ut ficut ab oi noxa &
libidine ipfe mudus eranita uxor cafta 81 incccns
Matae. Q^cftp Potifici maxio cadauer uidrr nefas fui ttneqd trifle aut lugubre 1

«B>»liSja<apet:multomagis fihoiem ifepultu reliqffet^i tn ia occurfumcada*

Mttis ipiudes itidiflettitcrpofito uclamcto ne uifu} effenderettfaluis cerimoiis
- K
 CENIALIYM
prodiit pcncrat, cui ttiampreliberoi Jurare non licebar/pcr deos afit perurit
Ium £u«c> Q^ucdqj cx oitQ poonficibu: » Pontifex maximus reliquis praefll
& prope domioaturtcut rex (aeronum augures, & omnes flamines , ac u<4
(tales uirgtoesparcnl,quibus mufetain indico e ti poenam irrogare pote#
far, eurus arbiuatu,publica &
pnuata (aera gerebantur , ueftaleftj uirgi*
tusad facti Qt xtcrniignu cuftcdumtqui in penetralibus ucftxecolebatursdi
gebantur.lp(uifq) curat cuftodiftcp ma dabatur. Artp ex deerrto Pontiiicunt
cnunaira pdigu (acp u* procura t» fuere. Ltcctaugujr,pprium munus foret.
N<iqj Augures aufpicss. Pontifices uero (acria pr*bieie.Cum.n.C.Seruilin*
pontifex maximus. L .Cornelium Dolabellam,inaugurare ucllet,necfc ma#
gjftratu abdicaret , Si propttrta eomiwis indidtis, illum populi tufiu cogeret,
quis foeda tempe flate cotnicia turbata fuere n eligio fuit ex illo, pon tifnciBus ia
augurandi, Indcqt inaugurare de (iere . Ntejj (olumab omni (anguine puras
manus pontificem fetuarc dceuit.Sed ne partidpem quidem aut ccnfcmm aU
fundum (sepe aiadurrfum efle»
suius necis f tn.Eudcmqi duplici facerdotio
Siqd<m,Q F abius maximus & ponficatum & Auguraidunagr&t.Atiicp
.

Vtnip fimuT accrdotio pfuctc. Ex Csefatibus ucro.G.Csc(ar auguratu fanul

ic PontifiCStu.Gal ba aut facttdotium triplex geflifie diotur. Id qef a regibus
Sparthancjlt ulurpaium fent.Namcuprimumin eam aliumptiiunt dgmta
(epciutkgio honoris pcipui,louisccItfti$ & laccdcmonafaccidotio (uogun6
quibus ex omni feropbarumfoetu porcus di bebatur, ut fidiu (molare ucllct
nunq uidima dccfiet.Eft quoq» Inuris proditum. Apud grcccs unum umi
aut fpemina nonuncj (aens pfuide.Apud Opuntios auos,quc|t alter deopt»
alter drmonu (acrificia curat, Indis uero (olis Uccrdotcs numero diurrli fune,;
ft nue plures.mic pauuores cooptantur, Aegyptiis plures,qui calde tradiboa
nts atep auita ft paterna (accrdotia fit impia filiis tradut,
q pofl Regem (ecii*

dilunt. Apud alios autem pontifices diucrto iure At nomine cenfentur « Naag
acci pontificem (ummum Archiet clinem uocant ad quetn ius & moderari»
djji pertinet. Baby lonii Chaldeum.Ifidts (acctdotcm Gramathram, ali#
Mithram/^icionii Charniu,quc collcgnipaftopho|i nucupant, Delphis

tu,quibulq> exemplis fierent (ana praedicebant. Apud Athewiies

Daducu#
maximus «rat facerdos; Herculis Bcrphancphoiua Palladis Eteobutades»
Bu'«prepagatiex qua familia longo tempore faccrdotioprofuerr,SKUt6u*i
rigu familia a Buztge Heroe Athenis diu facardotid tenuit. Et polleri ex Cfet
ra,& Mttram Paphiae Ventus teplo (actis cerimoniis jpfuere. de Ve#
ientaua Iuoone proditur quam nifi certi generis (accrdos attredSM nem»
uti
•
v' V
 t I B ER. 3 -E C V N 'D V S . £

jfcterariClazomcniis Palladis Sacerdos Ifichias. Bachi uero Thias nomen

habet. Poliri louis (acerdos Buphonus in Troezene Hippolitus nucupatur.
ApudCretenfes Matris magnx (acerdos melifla.Ephe lix Dianc Megale*
bizus qui Eunuchus erat, Alexandrinorum atqt AthenicnfiumPhccaluqui
bus candida folum ferre calciamcnta liccr/ex qubus Andfles facrcjsr purpu/
ram induit.Dodonei uero oraculi pontifices pedibus femper illotis crant,qui
tanqfacrofandi fup nudam humum cubare cogun& Hiaci linea ftolaamidi
funt/capite rafo calceis papytaceis/fiftru tenentes autramu abfynrhii marini
ucl nuces pineas & Anubim fupra caput defereres. Sicut Indi uates tanqreli
giofum corallium ferebant.Et Cybelislacerdotes flagrum,Et Matrem deii
colentes iuxtaSueuos formas aprum quo infigniabhoftibustub funt,Pan
chei (acerdotes oium duces fiunt /quibus caularum iudicia fit publica je rejj
arbitria tribuuntur. Apud Hebreos Pontifex feftis diebus mithra geftat cti
,
nebride auro diftinfta/aut tunica talarem£c cothurnos cutmtinnabulis:quc
M ait (late decoloranti Alexander fecit/ut uenerabundus uenieti occurreret,
it uelut (andifiitnum numen adorarct.Fuitcp aiaducr fum Bellonx/Cy belis
it Ilis (acerdotes eadem facra obirc,hifdcm,p cerimoniis tcncri.Scd Cy belis
(acerdos uariis coloribus fucatus/& fjcic pigmeto delitus oculoq; obundus
cu mithclla & crocoto, linteo calciamen tc/ante Iimulacru dex incedebar., cui
erat .ppriumcu tinnitu cymbalopr & fonitu tympanoje faau facere. Arabii
uero potifices lineas ucftcs iduut mithras geftat eu fmdalio. Apud Pcdalios
Palladis facerdos Iaera barba nutnrc cogidneqj erafa incedere fas erat. Alba/
nis cerimonia^ antifies ea fulgebat dignitatemtpoft Rege haberet lecudus*
in Aricia AithemdixDianxlaccrdos rex uocafildcm in Cappadocia bellor
nxfanu obtinuit.Et inComanispoticistantx dignatiois erat/ut anis fmgu
lis bis diadema gcftarct.ln Zela qucq> t ati impii luit ut fupma fulgeret digni

tate.Tradituc^ eft in Mtroe louis (acerdotes adeo fupftitioe ipleffe aiosiut no

nunq miflo nudo nece Regi Aethiopix demandarer, nullo detredante: aut
inadatum luflrontmucabnegante.Donecad Ergancm Regem puentueft:
quiomnes occidit (acerdotium (ubftulit. Apud Germanos nulli uerbare,
aut uincire uel animaduertere nifi (accrdoti pcriniflum,NaharuaJis iuxta Sue
lios prxlidet pontifex, qui mulicbti ornatu ingreditur femper. Fuitcp me*
morix proditum Trallibus regiam Regibus dcftinatam/illi aucqj qui fum
mum gerebat lacerdotium Pnuilegio honoris dari. Sicut in Tyro Hrrcul
facerdos qui cum infula fif purpura inttdir,poft Rrgem proxima digni/
lis

bre fungitur. Apud Argyptios qui facra miniftrant (acerdotes capite rafl
font,cum apud alios comati incedant , a quibus eft ufurpatum ex philc*
fcphis Sacerdotes, fit ex Sacerdotibus probatiflimum in Regem cligtj
tt. Vndc Mercurius tris megiftus id eft ter maximus nomen rulittquod
-
K ii
 L i b TbvR.7. :s -e « r s «H
tfcridrefamil/aris ille percitus/ubita ui morbi rcrrtNdsiac
donem grauiflimiualitudme opprcOiis fuit.Fercbat etiam am dum
di %
prope ad interne*
cpr°|
in leftulo
cum illo ludarctur^nudum illius pedem ufqj adeo gelidum ac rigentem at*
trr&affe,ut nulla glacies illius frigori compcrari potuerit. Equidem mtmo^
labile hoc,& cui uis mirum uideri poffet , nili peruulgata res effet Aedes
,
quafdam Romx euidentiflimis o flentis ita infames , ut nemo illas incolae
aufusfuerit,quin uariis umbrapt llluGonibus St trtris imaginibus,no<ftibus
Ere ftngulis inqetetf.Gordianus amicus meus fpeflatx fidei homo: mihi re^
cu Aretiumiple Si familiaris fuus iter una intederent,& a femira ut fit
tulit

longe deuiaffent, loco infami Si deuio ubi ne uedigium quidem apparebat

bumanum^per ardua 6i prope inuiadiuafis tramitibus aberrare cepifleJbi/
cum nec oppida aut uicostneq; aliquid culti uiderent. Sed nemora tantti
a tufqj inuiosflt iuacceflos,omniacp uada,muta,& deferta ab humano cui
tu peragrarent, in quibus ipfa (olitudo terrebat animos. Vergente iam ad oc
cafum dic,fc(Ics labore ac uia confcdidc.Cunqi hominis uoccm audire pro
cui uifi fuiflent,ad illam propius acceffifle, homines obuios quos de uia in'
trrrogarent dari fibi ai bitraci . Nec mora in proximo iugo trium hominum
imagines imanes Si formidabiles ultra humanum modu; nigris drmiOis &
tunicis in uede lugubri funedacpsbarbacapilloqj fumido horribili facie con
fpexifletq cum uoce geduq? ad feipfos aduocaret,ac iam ppe effet ut illuc accc/
deret,illos interim ingeri molccorpis loge humana maiores apparuide. Atcjf
aliu fpecic no abfimili nudu':fr nullo amittu ueditu:minficos edentem faltus
geftufqi idecoros cofpexiffe. Q_uo umore codernati; ppere fuga cxpe:uiacp
ardua Si pcipitememefi,uix rudiri cuiufpia uile holpiciuubi recipcntiuenere
Sed qtf ego certu habeo,& fatis certa pbatioc tradiderim pfc&o haud minus
eft.Cu Romx egra ualitudine oppflus fore,iaccre® in le<ffulo,fpem mulier
ris:c legati forma mihi plane uigilanri obuerfata fuilletqua cu infpicae:diu co

gitabudusfit tacitus fuureputas nuqd ego falfa imagine captusialiter at® res
cflcriafpicac: Cuq;meos lenfus uigcte:& figura illa nusq a me dilabi uiaaet
qux na illa edet:interrogaui:qux tu fubridens Si ea q acccpat uaba rndens,
quafi me plane deridaet,cum diu me fuiflet intuita:difccdir.

Q_ux fint pedamenta apud Iureconfultos, cuiufue generis, fltquid Bupre*

ffis&Fithyocampa. Caput. X«
Vm
injegum comentariis uetfartmur: St nidicorum prx*
diorum feruitutes fautaremur . Inuenimus Vlpianum ex
$
Neracii lententia cenfuiffe, tudicam feruitutem poffc con*

I
ftituqut pedamenta ad Vincam fulciendam:cx uicini prX'
dio mihi liimerc liceat . Q_uxfiui ego a Iureconfulto qui
'
K iii

i
omifla modcnia/mu!e|4W inepte arrogabat, quid pedaitieta cflent/quibui
fumendisex alieno (eruiuas coniti cui poterat. A tep ille in r#uulgari,cum diu
cogitabundus hefiraflet,haud inulto polhncfcio quae inuolucta uerbope/ St
fal larum opinionum ineptias/am bigues magis
q ueros fenfus denotantia£.
fudit.quibus nihil uerianimaduerticognofacp potuit. Ettam £t & pedamen
munimen effe fle palum quo uitis caduca fulcitunncminem fallit/ unde peda
tio didta.T amen id triplicis genens animaduertimus.Nam St pedamc
fuiffe

St Ridicam & ftatumen ciuimcdi fulcimenta nuncupari Cato afTeuetar/graE

ce Charax: quate pedamento fuldtae uires Characatae didtac. Sed pedamen
quodlibet fulcimen effe cui uitis mhaet.Ridicam exquerna arbore aut ex In
nrpero olea uel cupreffu pleruip beri. T am & fi nullo diferimine ex his quoep
componi pedamen epinio fuerit Statumen e palis fil pertica: quod uerocx
.

arundinibus pedamentum fit,arundinetum. Q_uod autem natiuumex arbo

ribus in arbores traduftis uuibus:nonulii tiaduces:quidam Rumphos/ple
rieparbunadixere^quas in tranfpdana Italia ex cornu/populo/Tiliauceresoc
no/carpino/fie quercu frequenter arbuftari tradunt; Q_uare multi in eadem
atqi in campano agro hajr plantaria mftituut:quatfiredfo ordine digeftafiae
rintper aqua interuallaquaq? uerfum in quincuncem metata dicuntur. In#
tercp uites frmpliciiugo porredt um ordinem Canterium,T ranluerfamcp ha
ftam Varro lugum.
inter pedamenta qua uitis innititur Cato,fi£ uatru#
adiumcompluuium:unde compluuiatas uites dixe
Q
ptex ucroiugum a cauis
re.PalmitemueropIuribus annis duratum,0{qua(iemcritum,Draconi,qui
in bifulco medius inter duo nalcitur focaneum. Q_ui uero per tabulata lea*
dic ad fupericra emiflanus didlus cft. Super icr pars malleoli fagitta.Surcu'
lum atitqui nihil affert frudus appellant fpadonem,quafi fienltm.Eaue#
ro iugain agro bene cuIto,plano,&: minus uentoloaltiora in artido Si gra
dii ac uetis expofito humiliora fieri oportere Plinius notauir,Tam Si fi Can
therlum equm dici cui tefies adempti funt, neminem prxterit. Sicut uetres
ca lirati Matales fiunt, & galli capi.Ex quo licet intclligere, ut ex tuo fiindo
pedamenta ad uineam fulciendam mihi (umere liceat, poffe conOirul fetuitu
tcm.Cenfuitrp Paulus iureconfultus,qcf tam fit ft,ex tuo fiindo pedamenta
fumere licere:in frudu fit,tamen hoc ius capiendi apud legum peritos ferul/
tutem,nonufumffudfum putari. Kurfus alium celebri fama iura Romxp'
fitentem in auditorio profeffojt interrogaui quid tflet qcf Vlpianus legem
:
Corneliam de Sicariis interpretatus fcnpfit.Pigmentanos ficui temere dede/
Pithyocampas aut Bupreftim , legis corneli* de ucneficiis fanftione te#
rint
neri. Q_uid dlent Pithvocampae, St quid bupreflis ut me doceret quzliui.
Cucp ille portenta uctbopt longe a fide deuia effudiflet, quae cum pudendi
£nt erroris referte non neceflehabeo.Paulo poli didi pertefusfe hoc igno#
 libeIlisecvndvs. in
iare tngrnu? afleuerauit.Nos aut perfcrutari uerbi fignificatum, anrmaducrl
rimus Pithyocampas erucas effe,fcu Teredines uimlmras uiru exitiali,quz
in pinifxpe nafcuntf arboribus,unde illis nomen fadum.Nam -envr pinus
eft nixi-TM eruca, quippe erucas gratci Kajuva; dicunt, ucneni prxlentiflimi.
Buprclbs ucro animal inuentu rarum in i(alia,fimil limum fcarabeo,qui in
ter herbas Fallit fzpe boues,quo deuorato ita concitantur rabiae ut adx in
furorem terrorem atfcrant,paulocg poft rumpatur,ex quo perniaale uirus
confici dicunt,quod foediflime uexar, contra cuius exitium przfcntaneo rei
medio grxei fuccurri prodidere, &
Plinius author eft. Q_uiergo tanti facil
nons confcius uel Bupreftim,uel pithyocampas,aut monflrifici quiduene/
ni ad necem properandam dederrt,eura iudiao capitali fit pena legis cornei
liz teneri iura fit leges uolucre.
•

Q^ui Romani duces ex olidis fit prouinciis ui fu badis cognometa drfum

& de Scipionu familia, fit quid apud exteros*
plere, Caput. XI*

Onfueuiffe Romanos ex oppidis uel prouinciis captis auc

ui (u badis pleruq? cognomenta ferre memoriz datum eft:
Martium Coriolanum qcf fortem, ftrenuamq; operam rei
publice nauaflet, capto uollcorum oppido Coriolis,Corio/
lani nomen fumpfilfe ferunt.Et Sergium fidenatistex bello

quod ad ftdenas geflir.Ex tribus uero Metellis unus deui-

fto lugurtha,8t ui fubada Numidia Numidici. Alter. Q_.Cxalius.L;Me

telli f ius ex Macedonia Macedonici, tertius cx Creta Cretici cognomenta fu

pfere.Fuit queqj MctellusBalcaricus exdcutdis Balearibus cognominatus.

Sed Numidicus. L.Luculli auunculus fuit. Macedonici Metellum Baleari
cum, pleriqr filium nonnulli fratrem dicunr.Crcricum ucro fit alium Dalma
ticumriufdem Macedonici filios fuiftc,nulla controuerfia cft.L.quccpMu
mius deleta Achaia fit Corintho Achaici cognomen tulit.Sed Corinthi fui
perati prima Laus Macedonici fuit.Is.n-cmnq Achaiam ita bello afftixitMt
rebus abfeiflis Mumiusfupcruenies,leuiccrtamineexpugnatam Corinthii,
nidorix fux afei iplcrit . Meflana queq; in Sicilia fit lfauriz in Cy licia bello
domitx.M.Valerio:fit.P.Sauilio,McfIalz8tlfautici cognomenta dcdcrc.
fon.Seruilius uir acer fuit fit ftrenuus qui in Cyliciam cum imperio .pfedus

fllam (olians ignis, uiatqi armis dcmuit;Lycia:q$ urbes clai illimas luftep
I

ho uidt.lfauros primum bello aggreffus imperio adegit, Vidor demqj tritis

phum ex hcftibusfit Ifaunci cognomen rrportauit.Ex Allobrogibus quev
<5 Fabius Allobrox,6t ex Caucis germamca genteGabinus fecundus Cau
cius ateg cx Callcds Brutus cognomento. Cailecus . Et ex Gctuiis Collus
 t
.
'
C B N I -A -L 'I V M; • r *

Gctulici nomina fumpfere.CalIeci.ti. ulterioris Hifpaniae populi fu nt, duri fit

agrertes qui, extima Si montana inculta, ac difficiles faltus Si impeditos ad,
oceanum incolunt.Ideo bellaciffimi & fubadlu difficillimi fuere. Fertur tame,
Q_.Turnius,quiGaramantes ultra Aethiopes horridos Si incultos bdlo tri,
medcQiam Si uitandx inuidiae cauta Garamantici cognomento abfU
cit,ob
Scipionem pterea Africanum qui dux fatalis contra Hanibalem fuit.
nuilTe.

Africa fuperata Si Cacthaginefibus bello uidtis/ Africani cognomen tulifle.

Si Alterum ex deuidfo Antiocho Si Afiafuba/la Afiatieum cognominatu

inuenitnus.Scd hic A fiaticus frater Africani fuir /quope alter. P. Scipio nomi
nc a feuidf ac gentis Afncanus.Alter.L.Scipiofratrr Afiaticusdidlus ertiqui
Cos.aduerlus Antiochum primus Romanopt in Alia ligna intulitrcu coqj
Conlulc Africanus f. ater legatum fe gerens pariter profc&uscrt.Illiufcpdu/
ftu Si aufpicio pl Jtraqj egregia: gefta in hortes fuere. V idto deinde Antiocho
St pace Eumeni ccnccffc ob Aliam uidtam Afiatici cognomen rrportauir*
His,.n. duobus fratribus. Africano fcilic et,& Afiatico,pater fuit. P.Scipio ex
CornclioBt gente, cum quo primum Hambal p oenus ligna in Italia contu
lu: cuius fuit Cn. Scipio lratrr,lumi ambo imperatores uiri crnatiilimi,qui
paucorjc dierum intcruallo in Hifpaniaccfj occubuere. Sed ex Publio hiduo
quos dixi Scipiones Africanus lciiicer,&Afiaricusfiliiextiterr. Ex Cn.auten»
P. Cornelius Nafica ortus furtiqunus uir optimus a Senatu Judicatus Ma
trcmCybclem expefimunte fulccpit/ Ty beriumqj Gracchum fcditiones in
Vrbc molientem interemit . Fuit quoqj Si alius Scipio cognomento Acmy
lianus.Piioris Africani nepos adopuuus, qui ob Africam Si Numatiam bel
10 domitasrminor Africanus Si Numantinusappellaruscrt.Scd hic Aemi4
lianus quem dico minime cx Corneliojc gente propagatur. Sed adopriuus ia
nomen & familiam ucnit.Siquidem cum Scipio maior Africanus filium ha
beret natura admodum tenui St imbclli/undc&ualitudinarius uocatus,q<£,
non ea uis animi foret/uigorq; :nul lolcp liberos rubrtuliffctine decederet line
liberis hunc Atmi!ianum.L.Pauli filium/ ut mula credunt cx filia nepotem
in familiam,nomena adoptauit.Fuerat.n. Scipioni Africano uxor fi!u.Pau
11 Acmiliiqui Cos.ad cannas nc cantat cladi fupereffet, in conrtidtubelli exj

fuscccubuir/cx qua unicum

filium tulit, filus ucrodu?squape altera Scipio
ni Nalicae,altcraTybcrio Graccho nuptae fuere. Aemilio ucro Pauloquattu
or filii cxtiterc.Duo in adoptionem alterius familiae dati, Scipio uidelicct,fie
Fabius,duo in potertate retenti quos cx altera coniuge fubftulerat.Hcjjr al#
tcr,quinqt diebus ante triumphum quem Ipeciofiffimum de Rege Pcrfe,fi£
oi Macedonia habuit. Alter tertia poft triuphum die adhuc impuberesmor'
rem obiere imaturam. Hic ago Aemilianus ex reliquis Pauli Aemilii filiistu

pior fuit/glorla militari iJluftns/q Africani nepos adoptiuus/aukse uinuris

mcnwi
 IIBERiSEC YNDVS tn
n>cmor.Prouocarcrrmbarbarum:Tnbunus adhuc militum ctcidrt.Cunj
patre aduerlus Perlcn acriter pugnatis argtegia fadnera gcCir.ln Africa de*
inde cum exercitu profedus, tertium pumcum bellum confrdt.Carthaginc
& Numantiam funditus euertit, patta deinde uidoria Bi rebus ccnfcflis eo
gnomrntuitinumanrino 8t minon Africano inditum fuir.Ho$< poftea exc
pio (equti Cxfares ex prouindis quas ui& armis fubegere illuftiiacogno#
menta ob imortalem gloriam rulerunnfxpe populi decreto, nonunq acciat
matione fenatus. S iquidem Seuerus lmpator Bi reliqui poft eum Caelares*
ex Arabia, Parthia Armenia & Germania aliilq? bello domitis gentibus na'
donibufepquas (uoduftu Bi aufpido conquiliuere: Arabiri:Adiabeniri:Par#
thici,ficut Germanid, Sarmatici: Afrid Bi Armeniddiuerfis titulis cognotni
ta carpere Fertur tn Valeriano Czfariqcf promptus ad armafit bcilkofo#
.

effet, milites militari (ludio manu ad ferrum nomen indidiflc:quipo(leain

Imperio delatum Carpid cognomentum refurauk. Alexander uero Seuerus

Imperator, licet imperatoris patris patris & magni cognomenta renuerit :af
fcrens magnis rebus geftisea (ibi nola parare oportere.Tnob deletos Azaue
nos Aziuena cognomen fumere non dubitauit.Traianusaut cotra Parthos
ui&ocParthiri appellationem non accepk.Cui cum multi deferrentur hono
res reliquis po(lhabiris,fola optimi agnominarioc g tuifus fuir.Comodus ue
roeouecordix proccflir,ut piro Com odo Hercules flClouis Clius did malue/
ritiqi (ibi poflea in inuidiamtperniciemcp ceflit.ApudIgraccos non ab oppi
dis Bi prouinciisjfeda rebus gelfis magmtice Soter Bi Chalrmeos didbtafor
ma Bi fpecie corporis Phy(los&Cyrippus,ab excellentia cruru tucncmos
suirtute Euergetes Bi Philadelphus» fottuns felicitate Eudctnossa multi/
plid ui&oria Nicanor: ab Vrbium expugnatione Polyorcetes: a fortitudine
AcherfitesautAquilxuel fluminis nomina fucre:quare Pyrrho abEpirotis
Aquilae nomen inditum:» multiplici do&rina Polyhiflor: ab optimo cofilro
An(lobulosdidd.Q_uibufdam Regibus liuor&uidum nonnunqignauia
& nequitia cognomentum dedit. Q_uippe Antiocho Regi Macedoniae qcf
multa promitteret parum efficeret. Dofo.Piolemeo Lamyro ob uitae turpi#
tudmem nomen fuit. Antigonus quo<$ a rapadtate Hiera x, & a genuum ma
gnitudine Gonatus.Alii a uerborumoblcurttatc Scotini, & abamitiaChoa
kmi,atcp obf&os mores laconiftae nota noistulcre.SkutXenarchus Rho
dius a bibacitateMetretes.EtAihenirn(is Diotinus Chone: hoc efl infundi
bulum qcf illo appofito affatim hauriret. Demochares uero ob procacem lia
guam Parafyadcs,& Demoflhenes ob mojt feritatem Argcs ferpends nolc
quos Varro Sophiftac a forma nafideonis comparis Pe
appellari funt.lntcr
largus nomen fcftum.Nonullis uero ob claritudinem. Lychni dixere nome
Sicut Artaxcrb Mnemoniiqcf mempna ualcret.Pencles lummus orator ob
 LIbER.SEC vndvs Lim
Romani magittrarosfiniro honora tempore, imperii in fignia dimittertaf#
lucrant, ad qrf populus firtqums conurnitbar ficut ad comitium Senatores
Pauli Eafilica, mille St quingentis talentis taxata, quat moxfuluixdica
opimam in-qua fenanilum erat, q<f in ra Seniores affi«
infuit. Licet aliam
dcbanr,St aliam Iuliam cuius conttrucodx prxftftus Vitruuius fuir,8t ali
am Porciam quam Cato ctnfonus magna mole conttruxir,bafilicas fuifle le
gimus.Alcerum uero Cxfaris forum d&um cft,ubi Veneris trmplum ab
eo extrudum (erunt. Et Augutti forum qtf cum aede Martis Vitoris Au*
guftus fu a impcnfa inttruxit ornauitep. Vetus quocp foj< boarium legimut
m quo xdes Herculis rotundi. Macris Matutae 6i Pudicime patricii facetia»
lbr etiam bos ex me eginctko fabre faftus
. Q
uintum fuit Olitorium iuxm
quod xdes fpei pietatis, quam.M. Acilius Glabrio duum uir dcdrcauir.lt»
&
nonis Matutae St fauni templa fuere,ubi la&ariam colunam fuitte Pcmpe
ius memorar, in qua infantes lafte alendos dcponcbant.Forum qUocp Cu>
dinis macellum appellari quod cupidinarium dic ut, cuius generis in Thcf
S ia St omni grxeia frequentia fuere. Prxterq? Pifarium & forum Netus

nomen, erat Pittorium in Auenrino,St Vlpium,& Palladiu.

sui transitorio
Sed Pifcarium iunftum Eoario dicunt fuiffc,fecudutn 1 yberim iuxta lani
templum ad Iankulum,qc? quidam lunium uccai ficut fotos publices iux
Ia Veneris Fanum.Eralics,ut Tiaiam ubi collina integra mirabili ttruflu
•a hodie fuperett,iuxt-Kp forum Nero* St forum fuanum,a fcqueis princif
gibus,prxcipuis openbus ornata, Defcroaui ucteri qtfmeocaufx artita*
nentur, qcum comemini nrc repentur quacq,net traditur,nifi unum idrmqj
Romanum uetus St larinum forum dicant fuiGe.Sed g.nosfentiitjusqdqj
putamus de triplici foro proferto fie cft. Primum forum Ro|
probabil.us
tornum iuxta Ccm ci.,m fuiffc,in quo de iure coutroucifo rrfpendcii fole*
;

Cato cenforius ne populus litibus aQucfcerer,acutis lapidibus flet

t>ar,eiiq)
nendrmputaurt.Q_uem pottea Marcellus Oftauia Augutti forcregrnitus
'
lubrius tes operam foreuG labori darenruclis mutnbrauir.
atqj Iuli iremcum rus quorridie feueritiune diceret, alrcpt de
mnubis una cum sde Ventris genitricis magoiica impcnfa St profufisfu
nibus conttruxifle, cuius aream fupra fexterrium millies St imenfoconttitif
k aurhorrs tradunt. Ipfumqi fuo oow impefito Cxfaris appellafle , in quo
ftidiria etiam reddebant.Tcrtium Diuys Augu^us inter publica opera prx*
qiue forum cum aede Martis ultoris confteuxifte fertur ,cum porticu dupli
•ubi ApoHorbowusuckbtf ur,fbriqi c*tr ucixLcam fuifle, hominum iudi
•orumcp multitudinem qux uidebacur ut Tranquilli uti bis utar neu ftffy
entibus duobus foris tertio indgcrc,quod Augutti micupacur.Ex quibus
|qc contrcuerlu liquet^ triplex de quo queinnus fotuin.de Romano, detp
-ra yu
 ' ,

„r
f l .2 r C E '
M I :
A i -i f I
•» ' — t
— i , »

Cxfarfe S Adgufli foro, in quibus lires aditari Se iudiciareddi confuerantf!

non de aliismtelligi oportere. Succurrit tamen in haere notare.Sparthx foi

rum clariun» uocari.Apud Iones Panium. ArgysGymnafium quod Cillar»
Si Alcxadrn
cfium dixere. Arhenis aliud quod Pcolrmrum, Si apud Samies
1

nos duo fora larua nucupari. Athenis quocp Diphilum ccramicu arqjhc*. &
lieum q ferat omnium maximum ,& Uelphinium Si Palladium f
foris fuife

fc,aliacp ignobiliora ut Parabiflon raaiusquafi abfconditum Se

Trigonum;-
Fuitquoq; Parabiflon m3iusin quo undedm confidebant iudices. Et aliud,
forum ubi Ole aratquam praecipue Athenie nfes colunt. Se Batrachium , Se-
aliud pumiceum a coloribus ,& mThrffalia liberum atqj in Pyico
Ippodo/r

miaSc Capuz A lbanum.Celebratur Iter extera Argiuum ferum fcpulchro

Donabiquiinfigni prudentia Si a(lu,prxcedentes reges antiiflc feitln quo.
lupus aereus cum tauro pugnans £uum Pyrrho regi prxdixerc.Ec Magnetia
fcpulchro Themiftoclis. Sicut forum Antiochix Germanici funere inlignt.
fuit,& Megarenlium fcpulchro Corebiiin quo mirum pditur. VtOicailcer
longo xuo (ufpenfa diu arma intracorticem admikrit,mox incila ocrea$,&)
galeas peperit.F.t Celena^t ubi Marii* Pellis detrada ab Apolline appenl»
liifcbatur.Mirumq? prodi de Arici* foro ingenti cbfmate in ,p fundum haui
fto magno Si exitiali portento calamitatis futurxsTradunt Taletctn in loc*
iliomilcfio*
Milefii agriuili &’ contempto lepeliri uoluifleiprcdiuinans aioiin
rum forum celebre qncp futurum. Apud Pedas uero fora duplicia fuere un»
q<f liberum uocantnn quo honorati St prxcipuxncbilitatis uiniprinapenq
locum tenebant Ubi Kegia erat, Altejtin quo mercennarii Si negoentores*
aliaqj humilisturba diurrtebant.Gapu* quocp foradiftinda fueresalia ple*
beioet cum plebs a patribus diffentiret,alia nobilium, in quibus.n.nobilco
erant.-ne edent in contubernio (ordidiflunorumiad illa infimo ordini accedo
re non licebat. *

rOu^u.' cnJtfiO ifloq mau Jp .jcjuqrw r.r.aa

Qni muld* militares maioresSf quxminoresmilidbus & obqux dclif

fta infcttfToIebanr. Caput. X>1U
'Ii' rulorq 4ira* ,-ni S
_
: «ucfrr tbn*. . nanaV jb* rn-Ji mu rrduurtl
Via* militares ttonnull* maiores qux capitis fupplirioi
luebantur: plerxtj minorrsiprour graukcr aut leuitcr de#
liaumefler:facinorofis& delinquentibus militibus: nccei
ad rem militarem cxemplojaducibus inferri folitx fum
fario
quibus fanchiemnt militaris imperii dilciplitiam:ut ignaA
uus Si contumax miles:prout (egnismegligtnkf aut afh*
riis culpx fuHJetiita acri feuero iudiciouel leniori pena notaretur. Nam do
&
fretores fcditiofos Si fugitiuos aut (jlocpjftattocuel prxlidio ccfiiflentiretgd
uc dcdiffentl
 LIBERiSEC yndvs rr
'wte eaRris effug<ffent,tauq peflimo facinore aRridos capitali pena plrdc
re (olebant. Nonnunq ubi multitudo obnoxia fotet, authores turbarum ad
palum delibare, aut fccuri percutere,rcliqux uero multitudinis dccimuque/
f forte dudhim ad lupplidum petere, pauulgata poena fuit. Cstfar ucro cu
coniuerct in e*teris.Scditiolc^,& delcrtcat acerrimus ihquifitorfit punitor
dr fuifle maximus. Traditur Alexander Macedo quendam aflcllicuflodic
ppoGtum ob dckrtam (lationem nece mulftaffe , altepe defeiflen tem fagitta
conlaxiflt.Appius tamen Claudius humanius agens ex his quos loco ceflif
fc nouetat,decimu quenqj in conlpefitu exercitus fiifle peuti iuflit.Iuba Rex
afprrior fit durior, defertores «mi loco amillo in caflra aufugerant cruce affli
«.Inter exteros Auidius Caflius memoriae proditur,nouo exemplo multis
defertoribus manus detruncadc,8t pedes,affrrens maiori difaplinxfore,ml
krabiliter criminofum uiuere q occidere. 5 euerus aut Impator exaror alio#
qui gratiis, Vrbanas cohortes qcf neci pertinacis confen Ierant, fatis habuit,'
militaribus infignibusexutos nudos dcflkuere it dimittere. Antiqui rameo
moris nat ut qui aciem rcliquiQcnt,aut infrequentes ad Dgna cou en irent fia
(luario pledterentur. Prxfidio uero decefliffe femper capitale fuit.Si quae ue
ro cohortes figna foede ami(iflcnt,ni(i noxam cuius arguebatur puigaflentt
ineas more maiopt quandoq? capuli fuppliao plerunqj leuioripena fxuinS
eft.Q. uarepro frumento ordeum dare uel extra ualium line tentoriis relin#
quere, nonnunq milites in prima acie inducere / aut dillri&is gladiis difcin#
ftos de(licucre,uariifq? ignominiis afficere folebant,uc his contumeliis cohtt
inteutius mandau exequerentur , deincepfcg ad fiibcunda pericula para#
ciri

riores forent.Eos ucro qui pugnam detrcdladcnt, aut fcccdionem feciflenr,

,
quiqj erant fugx U pauoris inlimulao,quicj fcgnes it contabundi arma cce
piflenr,leuiflima nota erat iurej iurando adigeic non aliter
q (fantes quo ad
fl^pendia facerent cibum potupiq; apturos, aut traditio pugillarium quos
tacitiflarim lcgcrent,qux leuior cenlcbatur nota. Auguftus tamen deama
legionem contumacius parentem cum ignominia totam ditnifit. Ob mino
ra uero it Icuions noxx crimina uel Jocuflt ordinem in acie mutare ucl fljpe
diu anni differre mdit(bus,ncqj his atra procedere, qui aere diruti dicebatur*
aut in policia uel in frequentia notarr,uel citra comoda (llpcndiorum exaudio
rare, ucl locum in quo tenderet in caflns adimere.Illofcp line pellibus uber
nacula habere/ut humi fit fub diuoaccubarent,ueinc in oppidis hibernaret
fit in frequentia notabantur hi qui rudibus
inhibere folcbanr.In policia aut
fit parum armis, uel ftrigo&ori equo, fit macie affedto utebantur,
nitidis

quiqj prxdidfo ad pugnam dic occabenibus quxLus , contumacius pa#

rent. Q_ux mora cxcufabat,fi funeris paterni ucl lacrifrco gentilis, aufpiciiuc,
aut morbi (burici , uel frtiarutn cauu ad conflitutam diem non adedent.
 q

'
V.1 . I V cr B T~lfi 3 T

Qtd uero arma alirnaffet, aut flla amififlet

pp mertiz turpitudmrmxqti*
acdefcrtor morte lucbat.Apudgrxcosuoo militati erat iure cauti, m , ut
miles (cucum m acie amifiQet capite lueret, qui nero gladium leuiori pena no
taretur/Q^ ua maioris difciplinz (e ab horte tueri q cd
fitprtarc incolume,
fciaperoicx hortem pcrdere/fempo fummi duces putauere- Q_ucd Scf»c*
nis Aemiliani uerbum fuit malle freiueni fcruarr,qmultoi hortes perdere»
Q_uartLacedcmonii Archilocum poetam Vrbe exegere qtf caimetcriplcrac
arma § ukatn in acie amittrrc.Germanis
In quofuadere uifus furt,fatiuseffe
quoq; qui faitum amiliffetm bello ,a publico conatio fit factis arcebatur.ln
transfugas uero udat maiori crimine cbnnxios, St patrie ac ciuium fditcd
tes apicali pena plerucp fzukum eft.Hi.n.iemper ucnia indigni fuere , fient
Q_uauis.Q_.Fabius maximus illejt qui contrait#
proditionis infimulati.
hgionem iun furandi, ad hortes transfugerant dextras amputati mandam»
boc animaduerfionis metu fbb difriplma fit m officio fore arbitratus. A pu#
bito tamen Scipioncin perfugas fit fugitiuos fuit acerbe conlulium. Siqui#
dem ex Romanis qui rupeo «nperioad hortes transfugerant in crucrm tf/
for uNorainis uero latmilecuri percuti iuflit. Portcricr Africanus tras fugas
bertis obient. Paulus Aemilius elephantis .Germani arboribus fufpenouU
Ignauos fit imbelles palude mergut. Q^ui uoo aptrui in hortum potertate
fua dcfjdiaucaifimr,hisarnu fit ordo militandi mutatus fuit/ ut equites in pc
ditum pedites in fuodirope alastrafcribocnt/Utcp locum cxnacaflra afTigns
nimuallofitfoflan* comuturrnt. Quare Domitius Coibuloa Nerone in
Armenia mi (Ius,duas alas, fit triseohortes,qtf horti efflerant extra ualluj
fine munimento tendere iuflit. Arrhaxcrxes,tncdutn qui transfigi rat/fit rue
fijsrebellarat,proiniigni ignominia iuflit fcortum capiti circun ferre nudum*'
Q_ui etiam fumis ducibus bquiddcliquiflent,ignominic loco dctraOas ue#
fies flagellan,& pro capitedepilando thiaram depilari iuflir.Titus Vcfpafis
nus ram feuox difciplinz fuic,ut militem ab hortibus captum (duris uin'
q
dis ad aftra refugerat, ultra militare non (iucrit,nec illi arma credidcrir qcf
y
uiuus ab hortibus api pmifent. Sertorius uero ut difriplma exemplis rtabili#
*et,eohorttm,pp obfceniutem mopt fit imodias rapinas xdunu interfici.
Dari cu male pugnaflent, hac fuere ignominia notati ut cubatcs capita loco
pedum ponoc,fit mini lena uxoribus pboe cogeretur. Xerxes queqj ut Ba
i

by Ionios quopt dudu dcftAiones ad hortes fiebant aflidue,rrpnmrrctrcauit

cdifto uti arma ne ferrent. Sed caupo nz indulgerent,ty biis plalleret.fit feor
ta alerent. Sicut Lcontrni,ne res ncuas molirentur a Phalaride , eonuiuiis,
fit umolcntic relifti funt.Cyrus quoq» Lydis fuperatis cum efloit infidi, fit
dauofi, impera fle fertur ut cWiiflis armis ioris,At nequitia: uacarec, taJarcfcp
tunicas ferrent. Ideo Lydius orna rus mollis, fit parum uiulis habitus, quod
 tXBERtSECVND VS *r
tVJ

flr A-iftodcmo Tyranno proditur qui optimatum filios cr quid contra fc

,
moliri pofient.Calamiftratos inccdere.flt tortis ctinibuscrnari,talares, cie
Cafcp tunicas induere iuflit. Cato autem in Hifpania contra continuas d< fit#
Itiones falubn remedio prouidit ne de(cifcerent,ut oppidorum mania fub
idem tempus diiunubcrct.Seutrius Romani, nam legionem licentia comi#
pcam,qi Rhegium in cuius przfidioerat occupaficnt.GenutiusCos.mif
lia hominum quattuor exauthorauit tctam,fit in foro percufiir.Sxpiusue#

ro exilium, ur relegati fit capite minuti procul alarcfenelc£renr,fif ia ignornt»

niam finirent,ignauis fii contumacibus datum competimus. Marcellus au#
tem,mi!ites a quibus orta cficcfuga quiqj pauore ligna reliquiffent,(equen'
a pugna inter primas ades frequenter induxit, ut quod ignominiae acccpc#
eant aliis praeitis periculo expiarcnt.Fuitilla etiam nota ignominiae non par
ua quali CalphurniusPifo.Cos.8t demum Odauius Auguftus affecit mi
lites,ut tunicatos difrindoltp per totum dicm,cum decem pedis plcruqj ceo,
fpitem portantes ante prxtoriumftare,ucl ob(olctatoga,fit tunica diftinda
audis pedibus ante principia adeffe iubercnc. Vel ut tofiam fodere difcindi
cog habitu fit •perit
fp< dtformiin omnium confpedu prxfcfccrcc
inbgnem
infis memoriam fi igiui igneminixq; acaptx.Eft autem decempeda li*
gnum quo latifundia metiuntur fit in partes diuidunt , oblongum pedibus
decem. Tam diuerlo quilqj more agros medri folcar.t^ uippein Aegy#
fit li

pto xftuatu fit fofias funibus metiuntur aur pafiibus.ln Hilpanu h.gis.li> :

i* i
campania uerfibus.Grca Perlidem Schoenis. Alii Para Tangis, alibi Pertica
cui nomen Accna, agricola: iugeribus , nonnulli fiadus metui folent agros
campo k£.L.uero ^.aiphurnius Cos.haud abbmili exemplo prxfrftum
c<J
Cum qtf aitna hoffr tradidifict.Laanus abfoflis,diflinda tumca,fit nudis pc
dibus ad principia per omne tempus militix adefle iuflit. Fertur PeTccnnius
niger, ob tuberalium gallinaceum comanipuJcnes hac affedflc ignominia,
ne focum ficerent,neuc cofti quid oblond iumerenr,led pane fit f.igidis uc'
fcerentur.Tibcnus uero nimis icucrc,nam Pratorian ii militem oblubtradu
pauonem capite puniuir.Militem uero milinx gradu dciicerc,autexau&ora<i
reucl cqu illiadunere,ipfuinqj uinbus,auruirgis cedere, (eu equo detrahere/
uel haftas dareiubcre,qux centro haftaria dilta eft,hxc fit ciuf modi, non p
Itui noxa,Ted p acri delicto ,magnx aiaduerGonis loco, a ducibus infcnifolaa
funt.H alias dare rubebitur mnuestquibus
pp probra ignauix fit luxurix ha
fta adimebatur. Et enim bcutglorix caula fortes uiri donabantur hafta pura
hi qui pronum ui&orcs In prxlio fuiflenr,ita ignauis fit contumacibus adi
mcoauir.Hoc notabat tanquam (pes merendi llipendia adempta forer.'
illis

Q_uia etiam obdo fit prepingui quod cutem nimis bene curafict , fit
milio
fit nspa Sagina gratus eflict, aliquando equum duces ademere . Id quod

L i«

4
 f

LIBER. SECVNDVS LVIII

jQ^uz Galena m Herculis fcero ad aram maximam £truabatur,& que ap<£

cxttros,quxue arxHerculisRomx fuerint. Caput. XIHI,

Oft Vrbem coditam Romulum Vrbisauthorefacra gr*.

co Herculi/ara illi ercfta quz maxima didta efhutab fcuan
droconftitutaeranufedfle,eaqj porteris manfiffe litteris»#
ditum cft.Q_ux ara ante Romulii religiofiflima fuiffe tra^
dkur/eamcp ipfum Herculem loui inuetoiili amiflas boues
repperiflet dedicafle fama uulgauit. Hoc.n.facrum
Euander
brtituit primus/poft Marathonios qui primi diuinos honores Herculi de#
& Pinariis qui ex elariflimis familiis ea loca incolebant ad factu
dere: poticiis
adhibitis,traditumqj memori* eft. Poticjos (acris prefto fuifle
& propiciato
deo extis lolenibus departos. Pinanos uero extis adefis ad reliquam dape ue/
niffe.Inde inrtitutum manfifle ne extis folenibusucfcerentur in
porterum.lp
hq? potiriieorumcp pofteri ab Euandro edofti multis poft tempeftatibus
an
tiftites templi(acris &
cerimoniis pnefueretdonec fublata pcricia gete
(eruis
publicis tradita (unt. Appius.n.ClaudiusCcnfor;fublato poticiorum
genete
cui ad aram maximam familiare id facerdorium fiiit.feruis quos docuerar/fa/
cra dclegauit. In quo id traditur mirum/ut triginta puberes quireliqui
potiri*
familixmanferanucumomni rtirpe intra annum ex tindfi fuerint. Ipfem Ap#
pius huius author faanoris ob hocadmiflum in extremum uk* exitium pe^
ne lapfus fit.& fue cafuiGue confilio deorum immortalium luminibus
orba
tus calamitofam uitam egerit.Fuit autem haa ara in Capitolii fauribusiuxt*
Carmentalem portam/fle torum boanum.In qua proprium erat ut
iuuencus
indomitus fua Herculi uidtima madarcturicui &
fauno uiam profedtunfa*
erum facerent. In qua propria quxdamihuic arat, debita folemnia prxteralio
tum inrtitutamanfere, qu* przterire non erat fas. Siquidem in ea prztor
aut Potifex qui rem diurnam farir,foia lauro nec alia coronatur fronde. Cuqj
mulieribus adefle facris& rem diurnam facere omnibus fere liceat. Herculis
tamen facnficio adefle, uel exta tangerc.aut uefcuarxuc admouere manusiaut
folemnia uiderc religio non Iinebat.Et cum in facrificiis deorumiqui rem di
uinam facit capite operto numina adiresadorantefep uertead caput obdufta
(acris intereffe debeat. Apud ara Herculis maxima/dum facrahut,dum
lita
tur oes capite aperto U inuclatos cfle decet. In qua prateraliorum
morem,
nec ledhrtermum fieriinecpulumar fufeipi poterat; in quibus quocp facris
fec
uatum legituriut (edentes epulis uelcantur folemnibus,cum in exteris
ftan
tes,& falcabundi uefei lolcat.Cumcp in omniprxcationc qui uota effundit
>frto carmine
L iii

i
 CENIALIVM
aduocare foleat.Illos tn qui ad aram maximam (aeram faciunt, alium
culem deum aduoare no decebat. Q_uippc cum in Herculis templum deo
rum nemo admittatur, ne» alterius dei aram effigiemue ficur in exteris fanis
uidere fas eft,ita more tradito ut mane fimul fit ucfpere ad aram maxima b
erum 6at,cum in exteris matutinum tantum modo tempus hoftiis imolan
dis dicatum fir.Fuitq? obferuatumutab eiufmodifacrisne du (mri,fit liberti

led fif canis arceatur, iicut ab arce Arhenienftum ubi Mincrux,fit a Delo ubi
Dianx templum fiiit arcebantur,qcf impurum fit procax animal effet.Neqi

fasuifumifacra Herculis qui libertatem imp3rtiuit,quiqt exfemiture gentes

exemit nili liberos atrcftare.Q^tf platecnfibus in ulu erat ut dum manibus
illoptqui pro grxciz libertatcceciderant,parentant, fit liipremum exhibent
officium, mancipia procul arceant.Cuius exemplo Coi, rem diuinam lunoni
exhibentesa foleniXpuloleruos abegere.T raditum uero eft Rhodislyndi in
colas nouo ritu Herculi imolaresnam maledk5bs,ludibriifepuerboy Herculi
lrcant,!unftis bobus. Si quid uero honefti,probiqjin facnfido prolatumdi
ftum uefuiffet,tanqominofum fpretx religionis crimen crar.ldem in (acris
Eleufinis,quxmagnadiffafunt fidbtatumcoperimus, in quibusmulieres
mutuis probris, conuiriifcp fe inceflcrc,6t malcdiftis (olent conuiciari . Et in

ferto qcf Leneum Athenien(esuocant,focd3 conuicia,per rifom St iocu. In#

uieem poerxiaftitant,St contumeliis Ic laceflunt.Apud Coos aut Sacerdos

muliebri uerteamiOus fit mythra caput ornatus. Herculi (aeram facit, fit uu
ftimamccdir. Sicut in Attide, uiri ornatu muliebri muikrcsuirili.Venerirc
din jnan^ faciuc.Cui perfimile eft qcf in Mutinini facello mulieres togis prae
textatis uelatx Romx (acn (icant. Nonul Ii Coturnice ut phcnicesiplcriqj hu
mana ui&imaut Carthaginenfes Herculi litant. In Panrneo quoqj rtatisdie
bus in (acris H trculi s madtabacur homo,foedo farinore fit perniciali exeplo.
Fuitqi litteris proditum ab ignaris uota Herculi fit prxers effufas non exau
diri,qcf foli ftrenuo fit peruigi Ii profperos fucceffus faceret. St propitius foret*

Sed praeter hanc aram fuit alia Vittons Herculis in foro Boario qui trium#
phahsdidus eft, cuius ftatua ab Euandro (aerata triumphi die,habitutriu#
phali ornabatur. Alia ad circum maximum Cereris,fit Herculis, qui cuftos
cognominatum Sylla ex pdidfo Sybillino^t carminum ut multi autumant
ercdta,fit conftrudta.TempIum quoqj Herculi iuxtaTyberim mirabiliftru

aura olim fuille legimus in quo ex decimis facrum fit,ubi dux arx,exqj ea/
rum altera mulieres deguftare ex altera uiros tantum uefd fis erat.Ad porta
quocp trigeminam Hercules Victoris cognometo fuit,atcj in eodem boario
foro aedes Herculi rotunda prxcipux admirationis ad qua nec canes,necma
(eas ingredi opinio eft, liait Achillis aedem ante Borifthenem nulla ales fgre
ditur.Fuit prxterca Herodes cognometo 01iuarius,fit Hercules cubansd»
 ,
s
LIBER. SEC V N D V S LVII

ffleq) Herculi Si mufis comunem aram in circo flaminio a Fuluio nobiliori

excenforia pecunia coftruftam mox a Martio Philippo Augufli tpc (aerata*
fama uulgauit.Sed praeter hzc templa qux in fuma religione Si cultu maxi
Bto fuere.Fuit Hercules Cornopios apud Octheos. Ab Erithreis Hipotho/
nos.a Celtis Ogmyos, ab aliis Alcxicacos quali depulfor malojt ccgnomi*
natus. Feruntq; templum Iolao nepoti ab Hercule confirudtum tanta: maie
fiatis incolis fuifle,ut fi a folitisdebceientfacrisnnuti ruaderent, turfu s fi (aera
k perfedhiro s uouerent,in priflinamreflitui fanitatem. Praecipuae ucro admi
rationis apud Perfas colimt Hercules in monte cui nomen Sambulos,quip
quietem (acerdotcs monere dicitur, ut equos uenatui fifiant ornatos, qui cum
per nemora Si (altus diu uagabfuerint nullo reftore, node redeunt ad flabu
iauacuis pharetris,moxoes (altus feris confoflls conflratosrepcriunt, ita ut
Inulto Uenatu incoli ditentur. Apud Athenasuero Cynofargestcmplu Her
culisGymnafium Si lucus maximinols erant,quae Philippus impotenti ira
deuaftauit& incendit.Hocetiamlicetanimaduettereabllienfibus Herculi(a
cra celr brari:uetitum:qcf Ilium Hercules olim depopulatus eflet,eum propte
rea odio pro(equtipnidali.SicutapudThraces:tnulieres tanto flagrarut odio
qcf Orpheum difeerptum a mulieribus diceret,ut uiri uxoribus ffigmaca mu
Orphei ulrioncm. Et Lemnii cum Vulcanum colant qd apud eos
retent, in
enutritus foret. Veherem qcf Marti (e mifcuiffec uelutadul teram, adeocon*

tempferunt,utnemo illi (aerum faceretiTenedii quoqt Achillem qcf Tenedii

deuaftafifet ita infenfum habuere ut (upplido afficeretur, fiquis rei itu to tem
1

pio Achillem nominaflct. Centra uero Syracuian is Herculem promptum

numen,& maximi cultus fuifle.Qjcf ope Profcrpinx Cerberum ex inferis
dicerent.Caucafii etiam produntur. Herculem (urnis percolere hono
ribus qcf Prometheum umdis exoluiflet. Ioui &
Mineruae infenfi, pleni per/
fuafionis tanq Prometheo (atisfaciant qcf igniferis fagitris aquilas &illcije ni

dosincendant,fcctu(cp euaftent & dcpopuletur.Ferunt Sibas cirea Indum,

adeo Herculem uelut gentis aurhorem coluiflc , ut pellibus amicerentur , ut
Hercules clauasgerertnr,illafcp bobus Si equis inurerent. Sicut Tyrii Si Ga/
ditani Herculem, magni numinis inflar habuere.Fuitqj memoriae proditum
Herculem non unum fuiflc,fedplures.Nam praeter Tyrinthium etiam Argi
uum,Thebanum,Lybicu,Cretenfcm Si Aegyptium legimus.Deniqi Var
ro Hercules tres Si quatraginta^c Ioues trecentos enumerat.Ocero (ex fuifa
(edicrt.Graeci uero Orpheos quinq;fccerc,&ueneres quattuor. Sicur.n.pr*
fiantiffimos Si fuma prodentia uiros louis filios ut Eacum Si Minoa, & fe*
mi deos qui a louc genus ducut.Fcrociflanos Neptuni tanq e mari genitos
ut Cydopcs Si Lcftrigones.Moflruofos uero& ignobiles e terra xditos ve
cudas nuncupuit, ut Titium & Antheum. Itaocsqui uario Si folerti inge*

L
Praetores
mu
«ad !«ge Bebia
s E C V N D v
fueretqtue rubebat a ternis
S tnc

ad quaternos rreari N
eere.Manfit^ hic numeros ad primum fere Macedonicum bellum,quibus
& belli lumina comi fla fuinillorumcp aufpiriis: argregie res geffat
plcrunqt
funt.Tunc quocp additis prouinciis:&tnagno incremento rebus audis, cd
M.Cato Sardiniam obtmerettSkiiiaq; fit Hifpania imperio aereuiffennma
gifcp in dies Prxtores ex ufu forentiillorom numerus audus fertur : ut
feni
crearentur.Poft temporum uero curricula quibus Cor.Syllarempu.indo
minationem uertir.Cum pluresde Parriridiisjde Skiristde fallis leges tulif
qui eas tuerentursquattuor qui de criminibus inquirerentucte/
ietrut c flent

ri numero aaieeeretrta ut decem crearentur.Mox lulius Cxfar nutriret

am/
pliauit.nam pratter hostannonat flf rei frumentari* praefecit duos:adinuc4
nendos comeatus qui frumentarii fen Cereales didriquibus ut ne quid ccm
meatustfrumentkp Vrbi deeflet prseuidere pratcauercqi ntgocium erat. Ec
:
mox alios qui aerarii curam agerent adiedt.Diuus deinde Auguftus fexdecf
expleuit nume$t:tam fit Ii praeturae candidatos duodecim ab Augufto sedi/
ros, Authores lint:quem numerum non exccflurum Tiberius iurc iurando
firmauit.Demum Diuus Claudius alios eonftiturt qui deficientium uolun/
tates tuerentur: St de fidricomiflis ius dicerent quos fidricomiflarios uoca*
ttriquo tpc ad decem fit odo pnctores:quod nunq antea fadum: excreuic
numerus. Et eum pupillis tutores a Cos.antea polcrrentur . M. Antonius
PhilolophusJ omni dodrina homo eruditus : cuius pleraqj extant Xgrrgia
facinora militaria:ut diligenti difqutfitione tutores pupillis darentur prepnio
magiftratu eam curam dcmandauit:qut tutelaris didus eft.Demqj nullo p/
finito numero tot fuere quod expedire reipub.uili lunttquod Irgeprsrtoriaca
uebatur:cuius uerba fubieci.Iuris difcrptator qui priuata iudicetiiudicati ueiu
beat prxtor eftotluris eiuilis euftos eftcHuic pote, fati parento quotcunqj
:
Senatus creuerit.-populufqt iu flent tot funtciSc infra.
Q uam
te dicundo Practojs urididio fuentimulns documentis offenditur. Nam fie
lataafitin iu/

bonojit potleflionem dare:& ad defundi bona heredem admittere. Nouuqj

ius conlbtueresSc uetus abrogare poterat. Seruos manumittere: iudices dele
gare.T utores pupillis minime iuunos coftituere.Dolo uel metu lapfts : aut ui
deiedis fubuenire.De fidesdcqj iurriurando. Tutclacsmandatitpro focio:fidu/
ctae.Decg empto:uenditc:locato: condudo ius dicere fuxeognitiois erat: L*
fos quotg imatura aetate uel lexu:ia integrum reffituere.Edida proponerrtle
gem ad populum ferre. Neue probitas aut innocentia fraudi cuiqrOrtcauere
debebat. Q_uin etiam ferias concipere: ludis praeeQir. Q_uadrigis cmitteddis fi
gnum dare: Aquae duduum curam gerere. Aedem dedicare. De geftis cuiufq?
tnagiff ratus dtfq jircre.Duum uiros fit decem uiros creare : bonis interdicerer
queqt ad diktpimatn publicam ptmcret:curarc fit profpiccicuum criminofos
 #

c nh i i i t ii

Iros f3Ccre,officn Praetoris erat.Rei autem critnmb fiebant,ut actufator di

minorum in ius ducat,Se apud Praetorem reum agat, hisuerbis aio te fuia
dam depeculatum fuiAc,aut crimen aliqcf admtlrfle.Tunc fi reus tacuiflct,r i
gin conuidum lis dabatur.Siucrocfletmfidatus inquirendo crimini £fixo
die,
a
praetore accufatio ccnAituebatur,fit tunc inreum ut noxam cuius ar#
gueba(urdilueret,legeagcbatur.DcnfCp illud receptu; eA,ab(rnribus Cosfe
fit in prouinciam profcdis,habmdi Senatus praetori Romae ius Buflr. Co
miciilcp prxfidrndi,dc rebus qux ad rcmpublicam pertinent, ccnfultandi,Vc
bi pcxcUiendi,atq; idem fere iuris qcf Confulcs habere nulla cotrouaiia eftj
Mcc me praeterit, memoria: datum cffc,non modo (uper priuatorum caulis,
kd inferiorum quoqj magiAratuum , uidelicet Q_uaeftotum fit Aedilium
prxtcri,more prifeo ius dicae licere. Itacp tam plcbcios fit humiles, q aediles
6t quxAores,rcliquolcp magiArarus qui nec uocationem, nec prxenlionem
habent, apud Prxtotcm in ius uocare cui uis potcAas cA,quos in uinda du
d iuberepro imperio Bi potcAate,fit lrgitomispcnisafficucpcterat. Fatur
qucqi Odauius Auguft us hoc munus Praetori urbano dedifie, ut popula#
num litigatorum appellacioncsccgnofcetet.Prouindaliumueroccgnitionei
confulanbus uins,ip(c delegarer. Si tamen ipli Praetores praue quid dcl.quif
fent,exConlulto Senatus nonnunqprxturadcicdi fuere. Nam fif.P.Lcn'
culus ptaaor fie alii magnis aiminibus citcutnuenti abdicato magiAratu de

gradu cxturbati,malc adminiAran muneris poenas dedere. Moris prxteica

hiiuuc Acut Didatorcs majftros cquiruir.Loss.lub (c legatos habebantag
eorum uiccsgerere,fii quoties opounet,mund obire poflcnr,!* Pixtcresq
(lorum ope nitocntur.ltaep Praetores quaeAonbus parenus affcdu,fit ccn
iundiflimorutn loco eOe uctu Ai iuris fuir.T amfit fi Prxtorcs Dcut Coss.no
modo que Aorem ,fcd Irgarum unum piurefue in prouinaa habuiffe, ipfifcp
quoties abeffent legionum fil exacitus curam demandafle, compertum bta
Illud queep non ab urbanum plus decem co
re fuerit meminiOe,Prztorcm

tinuisdirbus RomaabeAc non licere. non duodecim ficut Confuli.

IpQTep
Sed ut inferior magiAi atus notaretur, lex tantummodo lidores «i fafcibus
Romx.ln prouinaa uero Abi decreta pro maieAate impcrii,etiam cumfccu'
dbus prene.Paulum tamen Aemilium cum Praetor innibaos duccra,cum
duodecim littoribusprcruram geflille authores tradunt.Crcdo equidem utdj
gniras confutaris adtunda prxeorix uideretur, utcf plus maicAatis ineflet;
ideo duodecim lidores prxeer praeferiptum. Aemilium in jpuincia habere Sc
natum uoluiAe.Fuitcp animaaucrfum Prxtoriouiro,fit qui fuiflet prxtura
fundus toga praetexta uti licac.Eundcmcp Aemilium non in purpunmo<]
do prxtexta,lrd trabea candida fie mimAris dealbatis atej in equo albo prae
curam gcfliflc.Ne<j ptaienm,nomcn ptons Bi munus non Rou
 «

L I B **?, t T K D. V S . LX
apud latines ptjiolotft Siculos at^ ia Sanioft CmpisosHsnifis
fraces precipuum famc.Nacp Aegyptiis loco ccnloris crar, ari portoria exi#
geni munus impendebat. Achcis bini prores longo tpe rinptrtanint mox
uaum accepere. Apud Macedones, Sagutinos te S yracuJanos domi,forifqi
fcira quo cmgiftratucum eflet DionyGus gradum ad tyrannidern
dabanr,rii
fecit. Apud Thebanos (unum imperii tcncbanc,iicucfuit
Epaminundas, Se
nifi prefeme eo mtgiftrarus eligi oequibant.Sardium Praetor de bellis conlul
*abat,8e foedera inibat. Et holis cum debello, aut quouis ntgorio Senatum
cofuluidet dicedxfniae iusno hibar.Epyrous & Athrniefibus Praetor The
tnotheta Se belli dux Sagulis annis fertito creabantur. Is aut liquando bella
mouenda, & armis decernendum foret,militum delemus habere, legionefcp
tC turmis coafcriberc (olebar, quam pczturam Nicias eum Pericle aliquaa
dogeSiffe firrtur.Nonnunq Athcnicnlesdecem Praetoics militixpr.it fecere,
qui per trices c»ftris,8t legionibus imperitarunt. In quo magiftratu cum tb
frt Arilbdes Miltiadi ce tfa,ne in pugna Marathonia aduaius Datym Da/
rii prxfedhun in diffidrium ucautt.CummuIutudme prx torum. Patri* di^
(crimen impenderet»

Locus ex Oceronisorarionc pro Mi1oac,quxndo delita non ronfiimata.

ac fi perfcfta fin flent, punindebeanr. Caput. XVI.
Vm Ciceronis orationem quam pro Milone magna eu/
ra,& fumtno ingenio elaboratam in Senatu dixit /multo
cum ucrbop pondere ac nitore qnqp legeremus. In qua ad
exaggf radaminuidiam,Cloduferuum in xdc Calloris cu
hca.Vt Popetum trucidaret depr*eoiumdicir/inh*c utr
baipfum loqtxum offendirous.’Nifi quia res perfeda non
cft Ideo punienda non fu«, quali eritus rerum non
holum colilia legibus uin
dicenturtminus dolcudum luit renon perfe&a.Sed tn puniendum cate ni#
Mominus.Hataniis Cicero. An fcmper mqj omni ncgocio /praua hemi#
num conlilia qu* exitum foctita non (unt,pcrinde legibus uindicanda (intt
ac fi cogitatu facmuseOct admillumin congrcflu xqualuro tunc me prelenrc
querebatur. V< (iquiscum telo bois occidendi caaudcprxhcalus iplum no
occiderit ;uel qui uenenum parauit hominem
non necauerii^an tanq nece in#
multandus & coercendus pena lit.Rurfus fi extra cogitatio#
tulerit, perinde

ais fines peccatum non cxccflir,ut quia mente coice letata quis agitat Facinus
Illudcp adhuc opere non inceptauit,nccg adtu exequtus eft.An nihilominus
pari fuppliao afiiciendus fuent.Etquantumintcllgi cx ucterum monumen
lis dabatur,diAiagui oportere putant, ut lihomo »«agnu«n aliquod Iccius^

ed
 V a 8 M I i Vl T I J ' T
•

« iof extremum facinus patrare inceptat,ut quia deorum templa funefiis

bus incendere. Fana dcpcculanilacra profanare, Patnam,pauntcs,laics ,fb'
M
I

xolqt hoftibus prodcrc,nccem parenti aut principi parat, aut ciulmcdi dans
ta crimina in quibus magna calamitas aut foedum excidium futuiLm cftt
,
proculdubio leges inceptum facinus, ac h conium at um efict puniri uc lue*
runt.nec folum authores fcelcris,fed facinoris ccn(bcs.Ncn.n.lecus cciucie
«um qui tam atrox dirum ue facinus moliri auiusfuir,quiqi ad tam exitiale
Hcclus animum induxit, perinde affici oportere, ac li illud opere edtumafier*
Idqj exemplis patcre,qcf lex lulia in mechos aiaduerut, ac hncs,&pditorts
atque punit,quiadultciium furtumue patrarunt oqui id inceptat ut,& ii cri

men non pertcccrunt.ideo greds lege cauetur/ut Tyrano^t fUu uclut faano
risconfriiparentum crimina luant, Bt haud lecus morte e«lio<f muldtcnd
focdacp meos exempla iraeinuidiaap exerceantur, tam BC (t Romana lege ca
ueatur fccus.Q_ucd m leuions noxe criminibus & ubi non cft tanta kcied
ris magnitudo aliter ftarutum eff,tunc.n. delinquentes peccato nondum ab

Soluto non ufep adeo criminibus obnoxii fiun^nec (ccicri ita k obdant, ac
fi opere excqutum dici. Sed Pi sctons arbitratu pena /modo maiore, modo

minore pro noxa,& quoad ufep ad facinus progreffum fuerit puniti opertf
(er,ut nec a pena immunes fiant/ nec tam fcuera legum dikipiina q qui effe
ccrc puniantur. ldcp Ciceronem fcntke nunc arbitrari, cum legibus heu»
num confilia non euenta rerum uindicari dicit» Vt qua immaniflano teatia
obnoxius fuit, q cum (ica Pompeii trucidandi caula dcptmlusfucrauin quo
totius rripubdatus BC maieftas imperii peiiditabatur,hauddubic pena deto»
ftabili dignus erat,tam Bc fi illud non conlumaffet, tancj eo cafu foret quo
holum confilia incepta,ac fi exitum fortita finffent pena coctccntut.Non fac
Xut ubi cogitationis fines crimen non exafiit, tunc.n. cogitato nec dum mce
pto facinore, quia intra cotdis arcanum Eranus retinetur , neqt fatis apparet
nequitia quo ad ufqi deduda cft,& fi Deo obnoxius fiat,qui (cclus, quan«
uis minimum animo prcfutnit:(amen,crimcn inceptum aut cogitatum fao*
nus legibus penam non meretur. Q_uippc uoluntatcs ut Cato inquit t nttp
legibus,netf penis fiunt obnox«c.Hoc pertinet illud Iuucnalis.Naro Iccius
Intrafc tacitus qui cogitat ulium.Fadi cnmcn habet. S dket Deo cbnoxoi

inuifumcp ficri,qui Ida conlcicntia infandum faanus animo agitauiu

doArtna Se efbmarionc fuit, curti litteris mandafle accepimus, quibufdani
uiperarutn morfibus,cantus Tybiarum,aut fidicinuj, atqj alia organa arris
tnuGcx modulate adhibita aptiflime mederi, quod Se Afclcpyades medicus
litteris prcdidit,qui Phreneticos mente imminuta Se uahtudine animi affe

dos, nulla re magis

q lymphoma, & uotum concentu, ac modulis rclipifcc
ce,& fanitati reftitui ccnfuit.Ferf quoqt Hifmcnias Thebanus plures Boco
Ciorum Hifchiadicos, Se Coxendicum dolore laborantes incentione Tibiae
bona: ualkudinireflituifle. Tanta heminis naturz cum armonia contentio
cA. Q_uod cum credi uix pefliet , ruper id nobis cum cafu ad id incideret
mus pro explorato Se comperto fuit. Siquidem tarantula, id r A phaiangio
percuffos quos uulgo tarantatos dicunt, haud aliter ex ancipirimorbo eoo
ualcfccre uidimus,djfi tibicem ucl cytharifla luxta cos diuerlcs modulos in'
a'nat,ut pro ueneni qualitate ita armonia Se audiendi illecebra capti, urne#
num illud, ucl ex intimo corpore dilapfum effundant , aut fenfim per urnas
ditiulum dilabatur.Tarantula enim aranei genus eA , dirum animal tadu
pcililens,eam fi cafu fpeftcs futilem. Se fine noxa putabis Se fane reliquo
,
anni tempote minime perairiofa, aut cxitialisuix aliquid ncruotum,autui#
rium ad nocendum habcr.Cum ucro eftu anni flagrantiilimo adtduo lolcj
Apuliae campos ubi peculiare hoc malum
exiflit torreri certum eA , tum

maxime , (eu afflatu

,
merfu uirulcnto pefliferana
noxio , fcu rflu acccnfa
perniciem affert
,
cui tanta malo uis e A, ut
quencumqi morfu percuflcrirj
nifi celeri remedio fuccurratur, aut Aupor exitialis primo deinde certa nex
fubfequatur neccffe e A , aut liqui fotte uitx damnum euaferint ueluti abab
ienati mente,Sc (emi uiui,continuo Aupore Se hebiri fenfu oculorum au#
riumq? affcdti, uitam miferabilcm egerrime ducant. HuicpeAi,0t tam pre#
lenti malo,quantum prouideri humana diligentia ualuit , unum hoc lalu#
bri remedio effc compertum cA, (i protinus tibicen aut CythariAa uarios
concinat modos, tunc enim morbo ciufmcdi percuffus qui moribundus
pe termonis, & oculorum fienfus amiferat,qukp nec ingredi , nec fini , necp
aliquo dcnfu frui ualuerat,mox ubi Tibiam, aut cvtharam admotam pro#
prius audit ,
illo miti fono Se concentu captus Se dcmulftus , uelut e grauj
lomno cxcitus,oculos attollit parumper, mcx fc in pedes erigit, ac fefe re#
cipicns,paularim pro modulo,& puifu fonorum feruata pfaJlcndi lege in#
grccfitur , tunc enim augefeente fono , quafi permultis animis. Se conhr#
xnaru:cxultabundus,maximo nifu,atqj impetu,in laltus,gcflufqi, nec inde

coros , nrcp a puifu cytharac diflonos crumpit.ita ut etiam rudes , Se igna#

ili pfallendi modos dodli In ludo uideantur. Memoria repeto duta per loJ
ca illa diutino (itu fqualida, fit ardore folis (eruentia cum aliquot comiV#
ijbus ita intenderem, undKj oppida, & uicos , alia tympanis , nonnulla
 C E N 1 A 1 I V M
Mulis pleraqt tibicine drrufonantta adi fle, cuius rei cautam quermtibustidr
bis relatum cft,tarantulx morbo affedos undicp per oppida curari-Cuncp
dus rei gratia in pagum queudam diuerteremus inutnimus adolofcentetu
,
morbo nufmodi anedum/qui uclut repentino furore idus fit mente abalie
natus,corporis motu no inoccor o fif manuu pedumqtgcftibusad rympa/
num pfallcbat^non inc5cinnitcr,utcj uehementius modos acciperet, quafi ii
io pulfu demulceri aius 6t leniri dolor inderetur ,(cniim fit placide aures rym
pano admouerr,mox caput/manus & pedes crebro motu concur«t,fit de*
mu in faltum fe attollere uidcbatnus.Q_uac res cum ludo fit rilu prorfus di
gna uifa foret. Interim is q tympanum pullabat, toniru parumper itrrmiffo
paufam fecit. Arqt illum morbo affedu ubi precentioilia quieuir,uelut arto
nitu,(lupenticp (imilem.repcteaio linqui/fitoi fenfu deftitui cernimus. Rue
fus refumpto tympano ubi primijmodulos audiuit. prlftinas allii uires refii
mere,St acrius in choreas ilurgerc (pedabamus. Creditum eft,qt£ a ucro no
aborrer.Vimillam ucneni uirulento morfu fit lanie conceptam, armonia fit
uocum concentu,pcr cotum corpus diffundi,atqi mde fato nelc/o quo,d»!a/
bi,fif exinaniri. Ideo illos qui morbo ciuiinodi laboratur, liquid reliquiarum
refiduum fuit quodpenitus curatum non fir, fi qri (ono extrinfecus uel con
centu illoyt aures affici contigerit,ucluti mente confternatos toto corpore fit
aioconcutiac manibus pedibufq? gcflirc .compertum eft, donec uis ilia ubi
penitus extinda fuerit. Nos etiam quaedam aranearum genera fit Icorpio
fica

num, praecipue apud Albanos fit 1 bcros gigni litteris mandatum legimus Ic
ttferi morius, quibus affedos homines tam dira inficiunt tabe utquoldam
ridendoAionullos flcndo,alios diucrfo animorum habitu/mortem cppcto-
recompcllant.lllud tamen proditum memoria eft , in Arabia utperas mi*
nus effc Ixtales nec morfus lxtiferi,qcf odoratis dcpaflx uirulcntx no liant.
In phenkia ucro fit omni Africa tradu:truculentiorcJ,fltuel lolo alitu affer*
re necem,fitin Syria angues nc quidem Syrosatringcir,in pere
laccffitos
grinos aut idu perniciali iras acuere. Contra ucro/in Alttnio Carie monte,
icorpiones aducnis innocuos cfle,incolis ucro perniriofos fit infeftos.

Q_u/ uid uia uel Cliu , proripui Roma fuerint, fit unde nomina originis
fumpferint. Caput. XVlli.

Duerti fxpe alum ftcut fora ita fit ukos urbis pcfpuos,prim

a codit oribus nonunq ex uariis ruetis nota fuplifletplcnicp

q
loca urbis icoltiere,adpofleros denolariones ex fuis noibus
tralmilcre.Tulcuuicum ideo dem ferunt. Q_uod cum Fer
faaa ,
Vtbi caftta admouiflet ho Aditer fit repentina*
,
tncurfoncs faceret, necp at admitteretur efficere qufffct, re infida inde difcc#
denscotra aridnos admeuit copias, uncq? prxlic fufiEihrufci,lafluudine Bt
oulneribus faucii Roma petiere ubi maiore cura habiti,& culti in calamitas
te, amore urbis,locum quem incolerent petiere,qbus in urbedatuseft,qu£
tufeu uicu appellarut.Sunt qui credat,Celium lubeniu Etrufeu bello xgre/
giu cum expedita manu Romulo cotralatinos przfidio ueniflir.Cucp inmo
te caelio loca xditiora tenuiffet , poft Cclii cbitum nequid moliri peffent, in
aequa dedufti infima urbis coluifle,aqbusTufcouico,utait Varro, nemen
datu,ca aut fucre,inter Capitoliufic Palatiu locaiuxtaComkiu ftadicrum
ferme quattuor ppeuelabru,qtum a foro ad riteti maxrmu latitudinis e. Ex
uco.n<Tufco& velabro p boarium fojtin diuum publicum fledebatur,'
atqjinxdcm lunonis Reginx,ibiq; xdem Vectuni nuffcauthores tradur,
qui deus indar magni numinis apud Tufccsfit multo in honore fuit. In ca
picc.n.uid Tufd,inter arcum maximu Bt Aurntinu. Argiletu & fxpulchrd
A rgiuilebatur. Patricii au tuid nome dem accepimus, qcf RegnatrSeruio
Tullio cu rimor lncefliffet patres, nequid Romana nobilfas moliretur, Io#
cus in Vrbe (emotus quem Incoleret datus fuir,quc Patridu qcf ea loca pa*
uocatufaunt.Prxccr quem fuit Angiportus Patrkiusadxde
trici tenerent
£>ianx:ad quam uiros ingredi religio no finit.Cypnum uero dem autumanti
qcf cum Sabini locum infediflent, boni ominis ca Cyprium hoc efl bonum
nucuparunt,cuipoflcapropterTuilix in humanum (cclus, qcf infando fad
nore,carpentum (upra defundi patris corpus egerat. Scelerati dixere nc me.
Ex lumo.n.Cyprio uicoeunti dextra in urbicum Hedebatui rinde ad exqliu
iter erat. Sic uicus Afr icus,qcf in co ex Africa diucrte bant hofpitcs quicj ofo
(ides dati erant, denominari expit . Et frcgellx quod ea loca fregex duitatis
hofjpites (colerent. Iuganum uero dixere ab ara lunonis iugx qux prxdpuo
ibi nonorc colebatur. luncnem enim iugam uocat, qcf iungere matrimonia
tC nuptiis prxede putarunt. Hunc iuganum in infimo Capitolini montis p
pe xquinulium Bt templum fortunx fuifle,iuxta xdes matris magnx indu»
bia argumenta funt,quibusin locisciiamOpis & Mincruxcdrs crant.So
brium autem ukum uri quod nulla ibi caupona foret aut uinaria officina tucl
quia ladenon uino Mercurio litabatur,nomcnuedicaffc Pompeius author
elh Vicus uero longus,ficut uia lata a latitudine fic a longitudine nomen fi/
dr.In eo.n.fcbns fanum Bt ara pudicitix plcbrix , quam Virginia Auli filis
nupta plebeio, templo facrauit effe traduntur. Naqr aliam patricix pudicitix

ad sedem Herculis rotudam in foro Boario fuifle uulgauHimu eft.Cutus pu

didtix fignum pterq ab ca qux uui nupfiffcr caflifiima matrona attingi, aut
in aede litari nulli permiQum fuit. In ua uero lata lacus Ganimedis.Sclifq: Bt
£>pciac fortunae trmpla in magno fuere cultu.Prxter quos erat Cliuus Ca#
>
C E N.IA1 IV M X

pitolinus ex quo ad zqua Vrbis ex Capitolio defccnfus patuit, iuxta que Sf

turni # concordiae templa, haud longe ab sede lunonis monet se, & alter pu
blicus (eu Publicius a publicos aedilibus qui locujrtraueiut/uel qcf public?
impcnfi co Aratus foret, ficutuia publica lita apparent. Percp huc Cltuuputf
blicum ad uclabru Si boatium,ac ptfcariumfojt ex Capitolio, at® arce de?
iccnium patuiffc,# inde in cxquilias iter ede tradut.NamCliuu Vrbicuiux
taquem Scr uius Tullius h a bitauir,# Publium uku ad quem lacus fagutaci
lis/Eagutalqj Iouis facellum in quo fagus arborfacra uifebatur pariter in ex
qutliis tu fle proditum ert.Fuit quoqi Cliuus proximus non in cclebre,ad

quem H orales ludi celebrati plcrucg lunt/& uicus Cofconius Si Hirtrius,qri

ut multi autumant a conditoribus nomen uendicarunt.ln hoc uico Hiltno
lecundo pu n ico bello,aquaji magna uim erupiffe.T.Uuius memorat. Legi
tnus quoqj Sandaliarium uicum ab Apolline Sandaliario,cuius effigiem oc
natam landalioquod crt calciamenti genus,in quarta Vrbis regione autho'
ics ponut. Sicut in (exta regione malum punicu fuiGc mcmoi ant,& adCb
pica bubulatad Pirum,# Scalas anularias. Sed quod dc Vicis,idem de Viis
aietum acccpimus.Na Cannas a Cenone didtas Varro Ggnificar,iuxta quas
templum tcllutis & Pompei domus Hx.n.& Suburra celebres# pranse
.

habita Hanc uero ab agro Succufiano ucl qcf iub muro carinapt fo*
-
.

rct denoiari tradut. Pofl quas uia Iaera no miooris celebritatis & fama adno

mmat.Siqdcmper eamficqucns in Capitolium itererat/per qua triuphalis

popa captiua pieda Si hortiutn (polia, lubattis gentibus Si natioibusdomi
tisloleni apparatu/triumphi die perdebant, eamq; (aeram nucupari qcf iter
Romulii Si Tatiu idtum in ea foedus fuifle tradut. Q_uauts in Comicioin
ter Romanos & Sabinos percuffum foedus atqj ideo aconucntucomicai
ueteres ippellaffe contcndant.Nonulli qcf per eam Iaera in arcem quotquot
men:ibusdcfcrri,indeqj augures captare auguria folctet,dici opinati fut.Cu
ius cegnometi etiam Athenis uiam fuifle legimus qcf t leufina Iaera i ea pera
gerent. Et alia Mylafz in Caria eiufdcm ncis proditur,ab Vrbead Iouis te*
plu ftadiis fexagmta quam facrc$ pompa ferebat!. Inter uicos aut Athenis
p
pcipux dignationis Melita ubi Photionis sedes cranr. Si Achcis Colonides
memorant. Haec qdrm (aera Romae a Cannis oritur,# ab Sticniae Sacello
ubi rtatua Cloelii uirginis i ad «des lanu & demu ad (cauri
fides cquo,ibiqt
sedes ,pcedebat,ubi replumCluactnz Veneris fitu mrmorantfuiffc, qcf inibi
Sabini mulieres infertas acies,# ufqjaccefum pliumiter Romanos Sabi
nofqj diremifft nt.Clucre.n.antiq pugnare dixerut. In ea queqj regia fuit.ubi
Ancus Martius prio/# port aliquot tepertate s lulius Csctirhitauc fei Clbkp
fabius fornix arcus marmoreus a fabio cefore extruftus quoda de uidhsal
q
lobrogibustriuphauit;#haudpcuIcalphurniusfotnix,apcfque.C.gcacchus
 IIBERiSECTN DVS txm
.fragmento fubfcllii Iftus occubuit.Prxter quas fuit ufa fornicata campo M
ubi Haminia Si lepta fuere. Exquilinam ucro Si Cdimontanam qcf m Ce'
lium Si exquilinum montem fcrrenr,denomin«i fere uulgatiflimum eft.Se
pra ucro frequentia fuere in Martio campo loca quibus olim oirilia nomen:
tabulatis cinSa. Acuo mox fuccedcnte iumptu magnifico Si excellenti cui'
tu marmorea fafta,qux excrlfas porticus St ingentes ambulationes accepet
in quibus populus ad Comicia frequens conuenire 6i de dandis honoribus
deqj republica decernere folebant^ibiqt res cenfu,& extimatione dignx/&
q
magno parantur ucnales exponi. De noua autuia qcf fupraxde ucftx,iun
fta romano foro,& uclabro luerir,qcfq; ex uelabro ad ea iter efler,ibicp an*
te adurntumgallorum,Gallos primum aduentare audituro (it.Proptci racp
AH dei aram Si alioqutionis templum illic a Furio Camillo cxtru&um diu
manliCTe a multis feriptum Si memoratum cfl.

In quibus membris in homine iniit religio quaedam,propter quam illa fata

dic coli debeant Si feruari. Caput. XlX.

Vibufdam mebris in hoie religionem mefleteaq; fande ob

multi arbitrati fuc . Siquidem in capite
feruari Si coli decere
hois tanq in arce ubi mens &
fedes aiz creditur ede quae
,
pars longe fandriflima hoi eft, qcf inde originem (umutlen

fus & nerui Religio, & quoda numen incile fertur . Ideo fi

quemreuerebantiiruetcres aut honore dignum putabant,

ad oem occurium caput reuelare Si adurgere, ac de uia decedere (olebant. f.exi
(limantes nudo Si aperto capite,in exhibendis honoribus ede oporterr,ue4
luti eia noftra patefaciamus, credo ,et ualctudinis caufa ut Varro fignificat,

qcf ad fidem proxime accedit,dece£ta.n. capita contra uim algoris , calonfue,

haud dubie firmiora cfle,& ad ualetudinem mire pficere multicenfuerc.ldco
Aegyptii quod detego funt capite,habentur firmiores. Pcrfz ucro qcf cum
tnithra Si pileo debiliores,adeo ut lcui iftu offendantur capita. Hinc Hanni?
bal D/uus luliusfit alii fumi Duces,detedo lemp capite, Icu fol,leu imbercf
(et,uelut contra frigora tempeflacefq? obdurato incedere. Maximda quoen
Numidix rex nullo frigore aut imbri adduci potuit, ut caput tegeret . <x
de Seuero Principe traditur tantz firmitatis 'uifle ut hyemc Izua & gelida
p
niues Si frigoraaperto capite incedcritfemp.In quo quidem id longe predan
offimumfuir/uis nominibus quenqj ueteri Si tolutare, tolutantibulq? redde
rr,to!utem.Ideo nomenclatorem qui noia fuggereret iuxtaueteres habuere.
Si aut nomen no fuccurreret/illum hdnoris caufa, drium appellabat. Gr»
aut muneris quod
’ucro non proprio , fed" offiainomiac““
ci gcrcbat,tolutarc,
‘
M «ii
/
) G-ENIALIVAt
«ligiofiu s patarut. Defun&is uno corpus exitunc,*ut uraam faflgfftfofflt
rauois (ignum erat.Siquitamen prxcipua dignitate Si honoribus fulgcr&t
illos proprie faluurc nominibus haud decorum uidebatur.Fertur in Alexi
der Macedo poftq pfligato Dario magnus e cognominatus, nulli nili Anti
patro 6c Phocioni, Ire dcdiffc falutc.Et Demetrius prcrfe,6c Antigonuprej
Regem nec nominaflcquenq nec falucafle.Nero quctp Czfar ne dum ia#
lute, (ed ne rtfalutatione quidem, aliquem lmpartiuit. Craflus contra, uaM
infimi ordiois Ungulos propriis noibus rcfalutauit.Rrgrs Numidajr f tOM _
ieftate habent, nulli mortalum impartiri ofculum nec lalutem. Pyrrhus uet*

in falutatrcne littera^ adulterinas Lyfimachi Iras deprehendit. Nam eu PtO

lemacus Pyrrhu rpftolis filium (alutaret.ln adulterinis quas Ptolemzi ncit
Lyiimaehus deft inarat, Regem nucupauit.T) granes aut qcf a Lutullon»
Rex regum (a!utaretur,quali coarguens imperitiam luam ipium pari modo
retaxauu.Nanqtadeumut Imperatorem feribere contumaci rpiflolarccuto'
uit.Cui haud ablimile cft qcf Menechrarcs Iuppiter ccgnctnuiatus,culittC
ras ab Agefilao hoc tenore accepifler. Mcnechrati Rex Agelylaus felicitate*
quaficcnuicio affcdlus foret re Icr iplit.M encc hrates Rex, Agefilao fanitatQ*
Lario quot} cum fe Regem afcnpfiflet,necy idem ncis Alexandro impardf
ict, Alexander rc(cnp(it,ut de cztero mrminiffetfc non tantum tegi , led fit

fuo fcnbete.Cafiander ucro cum omnibus libellis, & zpiflolit rex falutarc^
tantx moderationis utnunqfibi regium ufurparit nemen. Sicut Potu#
fuit

Indorum Rex ab Alexandro uittus in poftepe nunq It regem appellari fub

ftmuit.Cotra Perfes Philippi filius cum rebus deplentis & ruerlo regno fup
plex ad Cos.(cnberet,tanq in altiore fafligio politus, k regem afcribcrrncii
dubitaux. Inter exteros proditur Hanibal eo inloletix prociflific pcfl uitto
riam ad Cannas ut nulli auium luejt nili per interpretem rcfponlum autf#

lucem dederit.Et Pallas Claudii libertus ciusprotcruix fudTe,ut non medo .

nullimimftropt falutem impartiueric ,

(ed ne uoccm quidem cum familiaot
comunicarir. f ertur in Sapor Pctfaium rex cum ad Conflantium fcribercl
Impatorej, Solis & Lunz fe fratrem dixifie,8c Artaxerxes cum mmacibui
literis Vrbium excidia, ual lationes agrop cedes & incendia Lacrdemcnos at
termi&arctur.Sparthanos Laconico more unicoueibo relpondifle.Sulicct
ut faccm.Cuihaudablimileeft,q<f cum Lyfanderpofl multiplicia bella ad
ephoros (ceipfi(Tct,captz funt Athcnz. Ephori fuo more pauciftitnis refpoa
deiunt.Sat ell capi. Philippo quetj Macedonii Regi iniqua poflulanti La
cedemcnii refcripla ut,hu tm uerbis,irif i«juim ruitur i».de eo quod ad no#
fcripfifti,non. Sicut rteji cum Spaithanos fines ingrefius quxliuiffet utiu
amicu an hoftem fe uenire «dem refcripferunt
ucllent idefl neu#

uum.In qua quidem te Athemcnfium moderatio ad notanda fucourit qui

 —

L 1 fe g R. SECYNDVS txnn
tum Philippi hoftis, litteras quas ad olympiadc fcripferat infereepiffcnt,rat
Inuiolatas reddiderunt, ne theri genialis »
lecreta coniugii panderer. Ve» ali
ler cu diis in mortalibus honores dabant fieri feruatiS eft, t iic.n. capite opee
to » uelat.' iacra facere & numina adirt mos erat, ut deojt honores longe *

difparcs his qui dantur hominibus magnamc^ in eo uim diuinitatis *

olte
derent,cum femoto uifu a rtpt conlpc&u rc!igiofe»uenerabunAdfljmaper
agercnt.ldco in lactis uelare caput,» uefte operiri antiqui moris
fbit.Rrga
quocp capita infigni fafda ornari ficut imperaroji aurea corona,
uel lauro,'

a — ,^pOtC|ltlO^<! mmiM m
MuCmucos rn rehquofq? neccflarios ubi diutius abfuiflent, aUt longi
us eflent abfuturi fe inuiccm ofculari frequens ufus erat,qcfa Romanis Uiur
patum inucnimus ut cognatis obuiam fadis frontem luauietur. Apud Per#
fasiMedosi» Indos: Reges adorari » in falutando hoies toto corpore ptti
ridere, inuenimus. Q_uarc Thebanus Hifmenias iuffus Artaxeriem adoraret
ne contra decus faceret prolapfutn annulum fubftuliflc Si ita adorantis Ipe*
riem pra:buifle dicitur.ld quod Romanis longe eft habitum nefas
,
OCaligula cum Cxfares lalurarentur pnus, adorari fe iuflit, capite uelato ut
deum. Mox Diocletianus lecordia intolerabilis contra inditura nnicpt
exequiaulus fuit. Apud exteros ucroCyro Peifa^t Regi adorandi cultu pri
muin delatum cotn perimus, cuiproximumdiis in mortalibus honorem d<4
ercuere.C^uodmox Indi» poderi Reges «equi magno ftudiocurauerUK
Idqcf Octauius Augudus & Alexander Seucrus prxripue detedati lunt»'
Nam (iquis inter fjlutadum flexiflet caput, aut affentaretur blandius, foras
detrudi arq; exigi iuQere.FSntemudo Iaeram genio nonnulli tradunt.5lcu(
cnilunoni bra. hia. Pt ftus Neptuno: Cingulum marti, renes Veneri, Pedes
Mercurio, digitos Mineruxcolecrauit an tiquitas.ita frons GeniO dicata fiiit*
Ofnncr /4cui
S *crn-
Q_uippcdcum uencrantcs frontem tangere,» ioditaad frontem manutnU
ttuna adire folebat. Q_uare Pompeio magno frontis honorem » os pbunt
Uclut maximum naturz munus tiibuerunt.Ipfa.o.feueritatis » demeti* ia/
d« eft. Ideo minorem frontem uenuftum fatere,» mitem remiflum»quie
tum, multi cenfucrunt.Contra frons magna fegncs.Parua mobiles, rotdda
iracundos,lata mente flexibiles dclignauit.Q Uod etia carmine Homerusn
frqutus luit, ut lmgulos membris honeftaretBeos. Na'rg lunonrm facit catt

diJas ulnas here . Aurora roleos lacertos. Mlnertii oculos glaucos.T hetidi
argenteos pcdcs.Hcbcn uero talos pulcherrimos. In oculis queep religio fu
ir,in quibus imago » natura hols ac taritus Icrmo mentis maxime exprimi

/
 CEN1ALZVM ,

/ homfcbm mentis imago appartt.Nam cordis nundi funtExbisenimutf

J tutes^uidKp agnofcimus,irarum uel propitium alum letum, aut aftcduni
mitium perpendimus. Dignitatem^ oris exhibere eonfueuerunt,ukam<ji a mortedi
(bnxerunt.Hos ofculari,flf amplcdi/ac prxctpua caritate prolequi Colemus*
t

'aJtrrm ouUj efrtm*' Refert uero Ariftoteles aprinos oculos St modice conniuentcs aut paruost
H*0 ?* «didum optimc^contra oblongos pcflimos notare. Caa
m w
*ntl ‘t/tf fuim. didos U protentos impudentes. Carnolbs ucrftpellcs. Mobiles incoftante?.
•
NaCum quoqj moje facere indicium multiarbitrantur.Ideo Perhe aduco na
(o quos Gripos uocant praecipue honorant, qcf talem, fusile Cyrum crede
rcnt.Simos uero mites facere &gratiofos.In eo.n.irrifionis fedes eft/ quare
- nafut St habere nafum irrifores didi. In fuperciliis aut notatur feftus qua pac
i

te negamus uel annuimus. Ea quidem porreda molles fignificar, nimis de*

flexa aufteros. Inflexa derifores.DcmiOamaIiuolos.Na liquem (allidimus
truci fupercilio defignamus. Ideo Romanx mulieres Cupercilia lucinx con/
kcrarunt,quia mdc lux ad oculos duit.In Genis aut eft (edes pudoris.Has
enim cum pudct,primum rubore fuffundi uidemus, pudibundumq; aium
ex illis penlitamus.Q_uarein pueris rubere genas, & ingenuo pudore affeci

probitatis Tignum c(l,in his.n.pudor integritas St uirtus oflenditur.Inquo

proditum memoris fuit. Populum Romanum tantum pudori tribuifle,ut
Philippo Regi Macedonix pluribus criminibus impetito nihil xque pfue
nt,q Demetrii filii pudor,in Senatu obieda minime diluere ualetis.Domi*
ciano uero Cxfari crebra oris confufio pro modeflia putabatur,cumeflet (a
/ ' , (j)! i'manitas.Ideo qui pudorem abiecerc pcrfricuiQe faciem didi . Contrait»
H auri utk* rtfuor aur(£U |js r ubor,nam lelx colcientiz St admiOe turpitudinis lignum eft. Ma
<juu{ gnas tri auriculas ftultum defignate uoluerunt & loquacem,mediocres uerp
motes optimos prcmonftrare.ln auribus mulieits Dinos,ternofqi uniones,
aut elenchosferre nobilitatis fignum fuit. Sicut in oriente uirisgeftare auru.
Sylla tri tunc maxime truculentus fuiffe dicitur, & afpedu minaci cum erus
faciem rubor infeftaret.Plato uero homines rubicundos dixit animolos,ni
grjores uiriles. Albes Deo deuotos,Mellricoloris& decoloris uultus nrmrii
amatores.Tam St (i comuni feratur adagio iracundiffimos efle flauosrube
tefcp,In pedoiftiaut fedem efle confilii, eapropter pretextatis bullam pendere
pro pedorf/qd’ ubi fedes erat confilii ibi corais infignc maneret, multi pro*
didere. Hortinis pri terra genibus quandam efle religionem St pietatem no
uimus.Et.n.(upplicantes, St qui pie exorare aliquid uolunt , dcoijt hoiumq»
genua amplcduntur,manusapphendunt,ad genua pcumbunt,illacp tancj
hera fupplicitcr ueneranturfic colunt.In his numen Si fedem miferationisee

arbitrati. Q_uauis apud grccopt antiquiflimos in fupplicado mentum atrin

gi^SC alteta manu genua apprehenderemur oleae ramum uelamcta fupplicu

 j

t I B E R • r'S E C V N D V S . tXV
efferre ufurpatu fit. Et apud Moloffos eum Regis Sacranum eoa prole ad
fugiffe^eumq; (edentem erexiffc . Sparthanis cruda exta in manus obruliQe*
Pctfis per Solis iubarobtefiari,url manu ignem excipere, & fi.uoto caderer,
k in aqua iniedurum interminari. Apud Scythas Latinos pcpulos fupplfle

ccmin lare (edcrctacitumtabiuraticnis Si maximum (upplicandi genus no'

tabatur.Sicutgrccis humi inter cineiesconfidere ad ignem-Eratqj Macedo
nummos f*quidfupplicittrexpo(certnt.feminudos , & intericri tantuami#
Aes tunica cbtrfiari,qcf a Romanis quocp ufurpatum meminimus, ut qu
do pedore fle dcieda toga ab humeris deprecentur genu nixi,nonnunq hu
mi dekdi,que infima obteffatio putabatur. Siculo {(ruero fle graccoprinualu
itmos.Squalida ueff e,capillo fle barba promiffo/illuuie fle (qualoreobfitos
ad miferatiODem adducere.Pedibus queqr obuolui, fle humum uerrere crini
bus,aut pafLsprotenWq? manibus obteff ari, praecipuumfupplicandi genus
fui (Te multi prodiderunt. Sicut manus in celum tendcre,a diis opem rxpofeit
uel puluerrm crinibus fpargere intimum doloris fignum notabac.Eft quck
cp in dextris religio,eam porrigimus fiquid data fide fututum pollicemur.In
ipfa.n.fidcm (aeratam Numa Pompilius uoluit/facrumcp fidici inffituit, ad

qcT flamines curru arcuato,manuad digitos inuoluta folcmni pompa uehi

iu(Iir,magno argumento illam ia dextris fandam facratamqj, fle ppea mini
me uiolandam ratus. Apud Per fas quoep fiquid firmum,illibatucp uolcba»
illud dextra: 8e fidei penore fanaebat, itacp nihil apud eos fide antiquius fu
it. Ad dextram uero locari praecipue apud aegyprios magnus eff honos ha#
bitus.Inmedio uero maximus. Q^uod aeque apud Romanos feruatum eff*
ldcm apud Afros Nutnidas.Etiamindextra magnam uiroinefle authonta
tcm,maieflatcmqi hoc argumento notari, cum tumultuantem multitudine
dextra copefcimus,aut indicere (ilentium,pacemcp manu protenta afferre (k
gnificamus.Inde nosprincipum flatuas pedeff res equerfrcfqj,ad hoc acui
dextra porreda inlpicimus.Marius quoqj cum in Romanos maxima clade
(euiret,qucs feruare uoluit dextra porreda , aut falute data incolumes fecit»
Refert tn Xenophon Cyrum lingulari prudentia uiros adhibirosconuiuas
quo honoratius exripertnturiin finiffra locare folitum,eamcp partem ueluc
cordi affinrm,digniorem duxifle, legimus quocp uidriccs dextras Impacope
ob fortia facinora milites deofculariapud Romanos patrii moris furac^pc/
desuero nunq,nifi$dc Maximino proditur tanta: perfidiae regnafle,ur in
falutationibusfibi pedes ofculaiifiuerit. Tam Si fi Iulius Catfar Pompeio pe
no agenti gratias , pedem cum focculo aurato ofculandutn dediffc legatur*
Fuitqj apud Lingones feruatum ut dextrae effigies hofpieu fymbolum fer#
rct,flt incolumitatis teffcram.Siniftratn ucroattigiffeominofum erat, At in'

fortunii loco habitum. In ima uero aurae ipemotiae fedes locabatur. Ucq
 C E NI A 1 I T M
(quem fa<5H alicuius admonebant, aut antefUri m iud/cio uolebat, imam au
rem ucteres tangebant. Q_uare Aegyptii qui per notas Bc figuras fenfus tf->
fingunt, fiquem memorem fignificabat leporem aut uulpcm auritis auribusi
&
qd-fummi eflcnt auditus in (ignis memorix, effingebant. Si uero malum
coeodrillum.Siuelocemacdpttrem.Siinuidumanguillam qtfcum pifcibus
iufhun oculum. Siliberalem dextram manum digitis paf»
eflet ifocfcbilis.Si

fis.Si auau iildem compreOis marmori infculpebant.Etum cumuenia fer#

monisadiis pofeimus, proximo a mimo digito fccus aurem locum Ncmc#
feos tangere &C os obfignare folemus. Ineo ucnam quandam tenuiflunani
ufep ad una cordis penetrantem peruagataopinione arbitrati.Ideoin fponGu
libusSC foleni dic nuptiay,digitum mimo proximum adulo excolebant, fle
uclut pignus amoris prxeipuum ducebat,ut is in fummo honore forer, quo
duce mutuus amorulqj ad cordis ima penetrarct.Sed meminiffe par e,huc
anulum nuptialem, non ex auro fed ferro ucteres coniugibus dono dare con
fucfle,qucm quidem prior actas in (tniflra ferebat, crcdunr ne ufu attereret urt
qcf erat proprium nuptialis anuIi,reliquosuero,fiue ex ferro, Gue auro qua#
cunqi manu deferre licuiffe,eoqt ucteres non ornatus,fed fignadicaufosfu/
iffe.Populumqj Romanum fine hoc infrgni longo tpe ftetille. Solitucp pri
tno anulnm aureum uclut infigne mu#
legatis ad exteras gentes profe&uris

nusdari.Hicj fbris aureo domi ferreo utebatur. Poftea iudicibus fitcquefW

ordini, hifq} quibus flfauo paternofexttfifa quadringenta cenfusfuiflct, fer#
reos primum anulos deinde aureos dari teptumjqtoinfigniequeflerordoa
fcnatonodifcretus nofcebatur.Idrmqp Laccdcmoniis in ulu fuit, quibus fi»#
rei anuli frequentes (uere.Morifi$ fuit aureos anulos in ludfu Bc funcribus,fii
neftifcpcafibusreipubliczdrponi,& ferreos fumi. Scilicet arbitrari fine auro
in ludfu effc oporterc,in quibus imperatore & principum,alioruqj quosco
kbantSt praecipuo honore profequebantur aut maiopt imagines cffidfasex
cultafq; habebant.Primi.n.faxifragmetum ferro inclufum gemat locogrftaf
Je feruntur. Superior Africanus Sardonicc qcf fola gemant ceram non aufer

ret, Polycratis anulo cclcbratam,Letulus aui figuram, Africani filiusparris

effigiem infcuIpGtannulo, Auguftus Odhuius Sphingismoximaginema/
gni Alexandri.Nonnulli Arpocratc Bc Aegyptiis diis ufi funt.Notaqj eflPyr
rhi gema jn qua Apollo Bt mufx cum fuis mfigniis non effidtz , fed natiua
Specie uifebantur.Et Annulus Syllz in qua traditus iugurta infcalptuseratt
Celebratur quoq? rana Mecenatis & enGfcr Leo magni Pompeii in gematSC
Seleuci anr ulus fatalis in quo ancora cffidfa uilcbatur.Cuius imago tn femo
reporteris familiae natiuaapparuir.SicutThrbis habere laccam geniriuis no
cis Saro^t nomini & familiae datum rrat.lntrr quos fertur in brachio Daco*
runt noca originis quarto quoquo partu regenerari. Et Augufius corpore
maculolo
 LXB E R. S fi C V W D V
' J , txVT
maculofo in modum fit ordinem ctleftis urfx notas habuiffe. Pre exteris att
tem magnis effertur laudibus Nonii Senatoris annulus gema uieinti milii*
bui fextertiis taxata, pp quam ab Antonio ptoferiptus fuit . Prodii uq? me#
morix eft Macriano at familiam hoc habuiffe proprium ut magni Alrxadrl
Imagines tam uiriqfcminxin annulis deferat, & reliqua fupellcdtile etfifias*
Ipfc tn deuifto Dano, quas deftinabat in Afum litte rasi Darii annulo impti/
mcbat,quas uero in Europa luo. Q_uibufdam uero Epicun imagines non
annulis modo, led fit poculis habete magne curxfuir,hoc fauftj ominis ge
aeri fit nomini luo effe arbitrati. Claudii uero Cxfaris principatu comperni
gema ignare, (rd aurotqtf uiolare (gnis gemas nefas ducerent. Q_uO
eft, no
modo Comodus imperator ligno Amazonix lignaQe dicitur. Donec lequ*
tis temporibus pafiim id iniigne appeti cepit. Annuloruqi frequens ufus fuit
fit Romani tniutcsline deledu, fit demum ibertinx con*
promifcuus,ita ut
ditionis homines. Q_uin etia fcminxfit extrema mancipia quod antea nod
licuit,annulo|t aurcope iure donarentur. Q_ui.n.libertus eo munere dona#
tus erat,uelur ingenuus ccnfcbatur uiues,ita ut haud fecusq qui uis liber,
&
magiftracus Si honores gerere, reliqua igcnuojx munia obite poffeumcr
tc autem obiti^hcreditatis fit bonopt partem, ut quilibet libertus fit feruitute
exemptus patrono dare cogebatur.Eratqj conftitutum ut qui libertus annu
lo donaretur icxplofo ucten noie equefft c aflumeret. Apud Perfas uero dona
ti annuloa rege amicitixfignutn crar,co aigumento illos in intimam fodaii
tatem, Bi uinculum maximi faedens admittere figmficantes . Athcmenlibus
aut cuam (eruis nequiflimis ferteo annulo fignare permktftur.Sicut £aby*
Ioniis, qui annulo fignatorio utuntur oes. Apud Cathos licet fortiffimus qf

9 annui jmfcrret,ignominix hoc ducebat loco, tancj uinculo nexus foret,

ndi aliqua hoftili cede, eo, fc exoluiffe t. Carthagincnlcs pro numero expedi#
tionum milites donabant annulis pluribus . Nec fuent alienum meminiffrr
Heliogabalum fingulis diebus nouos uariafle annulos,cudcmq; nunq bis
induflc.Atq; Apollonium Thianeumannulosab Iarcadono datos mftae
numinis habuiflc, ita ut bngulis diebus per uices uariatis,maximcje feeretd
rum particeps betet. Sed quia de Arpocrate mentio fa&a eff,non cmittedij
hunc deu inter numina Aegyptiojt rcputarj,qui ex Ifi fit Ofynde natus quo
niam prxmaturo pattuxd(tuscrar,tanq mutus Bi e linguisprxful blenni fit
taciturnitatis habitus tft.ldeo digito obfignante ora effingebatur. Fuiten anf
maduerfumhunc Arpochratem Serapide fit lfim.Pilone fit Gabinio Ccss,
cum reliquos in Capitolium admifificnt deos, euerfis illote aris Romanos
cxrgifie.lJIofq; coli honoribus uetuiffe. Sxpecp adtum in fenatu f /
drumis U
(Be,de Acgyptioje fit udeo^e facns,cenmohijfq) urbe pelledis, q<f turpium
geligionumfit nouarum fuperftitwnum ca fitkmmanu forent. Athemenfes

Digitizecf by Google
4
 '
• C E Kvl A;L-I V M'

utro Serapidem a Ptolottieo aeeeptum,non folum in urbem introduxere^

fcd mignis percoluere honoribus, cuius templa m
Memphi uetuftiffima ui
funtur,ad qu* nccpcrcgrino,ncc(acerdoti,priusq Apim fcpcliflcnt,ingrcd*
Cis erat*

Quibus 6nibus,quaq} menfuraiter,Aftus,aut Via conflent. Er quid pes:

Cubitus, Palmus, lugum, Dipletrum , S tadiumue lit. Caput. XX.

Raediorum ruflkopt feruirures apud iurrcoafultos qui hi

ra:finium:Pofleflijnum:Aquarum,rtraerufncpnotauauC
has elle nouimus,lter, Adhun, Viam,fif Aquxdu&um,
Iter effc conftiut ius eundi per fundum alienum, hominis
tantum, Aftum hominis & iumenti. Viam uero hominis
iumenti 6C uehiculi.Scdqua menfuraiquaq; finitioc; Itet
AAus,aut VhtconAetincccxpcfiteinec fatis aperte, killojt documentiscra#
ditur.Cum uero in nonnullorum authop ledione ucrlarcmur/quihxcca/
pertius tradiderim t.Inucnimus, lege.xii. tabularum u am in porredto odto,
in anfradlu pedum fexdedm conflituiiilliufqt dimidium hoc efl pedes quae
tuor adfui tribui debere.Siquidem adtus latitudtnispedum quattuor,l6gitu
dinispedum uieinti fupra centum definitus efl.ltcr uero dimidium quod ac/
tusihoc efl pedes duos tantum latitudinis habet.Er.n.cum palmus cx quat
tuor digitis con Aetiprout Sidonius &
alii meriti fuere, rfcp quater multiplica

tus pedem efficiat, ex quattuor palmis hoc efl digitis fexdeam pedem cofla/
re nemo dubirauit.Nonulli licum quattuor digtro^>,Palmum uero qSpi#
thama dicitur duodecim effecerunt.Eft aut Spithama menfura manus cx/
panfz a magno digito ad minimum quantum protenditur palma.Scd 6 pol
licem tantum explices U indicem licus nuncupatur. Maior uero Spithama!
duodecim partes druifa/duos efficit pedes & quadrantem. Paffutn uero no
nulliquinqjialiifex pedumifiue quattuor cubiroudcfcripfcrc. Pes aut cudi*
cubitum facit.Illum nancp ex fex palmis noc efl quattuor U uiginti
tnidio
digitis confici. Aegypriumq? cubitum
famio parem cflr ccnfentiuntcmncx.
Regius uero cubitus qcomunis tribus digitis habeturmaior.Siaut ambas
explices manus 6t in longum protrahas a peltate linea dedufta Vina did6
Rurfus quimenfuras & interualla ferutati funtiduosa&us quadratos iuge/
rum efficere uolunt.Iugum.n.dixemnt q<f iugo bouum una die exarari pof
fet: qui iugerimodus in longitudinem quatraginta & ducentis pedibus .ia
latitudine uero cetum uigincidefinitur.Alhis uero quadratus ita prxfinitus
cfliut cx quoquo latere pedes centum uigmtiefficiat.HuncnonullipIetruni
na duo pletta lingulis iugeribus tributa lunt.Duo iugeradiplctru. Dtplet ruq»
fladii tertiam
 LIB E' R. • S E C V 'N D V S . LXVII

(hdiitertiam partem effe. Atcp ex fex iugeribus ffadium effici uoluerunt

Q_uod quidem pletrum nonnulli longitudinis pedum centum definiere.'
lugeriq? partem minimam fcrupulum dici,qui decem pedum longitudmisi
fimul fii latitudinis habet.Ccmmuni tamen dimenfione, Stadium paflibus
centum uiginti quincp. Diaulon uero mille St ducentis pedibus longitudinis
folent . Grtrei tamen curricula Radiorum ducentis paflibus in terris
.tneriri

communiter fecere. Sunt qui tradant Stadium quater multiplicatu

grccia:
hyppicum. Occies ucro mille paffus efficere. Tam &lfi Hippicum mcnful
«genus effe cum omnis fere Atthica fiticulol
multi contendant. Q_uippe
fa Ut,8e effoflisutatur puteis. Solon lege (anxit, ut ex publico puteo, ne ho
mines ad Hyppicum haurire liceret. In fpaciis ueroficut quattuor
fitirent

Hyppicum Sic duodecim ftadla Do licum efficere haud dubie liquet Ex

. .

hoc igitur tanq ex fonre fiquis metiri uolet,& ulterius progredi cotinua fpa/
c'a addendo,in infinitum ufqt procedet. Siquidem ex Icrupulo ad Sextula,

fit Sextula ad Sicilicum, St inde ad femiundam , & demum ad unciam , Sc

ultra progredi poffet. Etenim decem pedes cum und.qi quadrant fcnipul
lum etfiaunt.cx tribus uero fcrupulis hoc eff pedibus triginta fextulam ,

effici, eam uero fextam partem opinantur undae,rff enim aeris minima pars

Sex autem fcrupulos Sicilicum conficere,qui unda: quartam efbcitpartem.

Drachmas fcilicet duas, fit ex duobus Sydlids/id eff duodecim fciupulis fe
miuncum , nec non ex quattuor St uiginti fcrupulis unciam effici uolunt.
Sed praeter haec fuerunt Parafanga,& Sragmus.Hanc Parafangam muli
tiex tricenis confidunt (ladiis. Stagmum uero ,
quattuor parafangas pene
coaficere,haud dubium effe,ita ut ex centum uginti ffadns ffagmum effi-'
ci duerent/d: hunc quindedm milliarium fpacii efficere Pcrfae uero Se hei
.

nos, fit Parafangas diuerfis efficiunt modis . uippe Perficum Parafanl

gam alii fexaginta (fadiorum, nonnulli ex trecentis quatraginracffecerr,pro

. ut cuicp commodum fuit,& pro uoluntate . Menfurarum uero , alius mol

,
dus eff. Nam quattuor Chenices modum faciunt.Chinica fe modium. Me
dimnus autem ex fex modiis conflat . Athcnienfis uero ex feptem qui dul
as Amphoras Si nonaginta fextarios parit. Modius duo St uiginti (exteri
da. Modiolus quartam modii habet . Culeus uiginti amphorarii, capax eff.
Vrnarium quatraginta.Odfo autem congii Amphoram cffidur.Scdrn am'
phorajj alia: minoris mefurae ut Italicae/aliat duplo maioris ut Anthicchicac
cf nlcntur. Italica enim urnarum duarum Anhica trium que Cadus 8C
fuit.

Metreta dicitur.Cadum tamen agraccispro Amphora fatpe accipi legimus*

 L1BER*SEC VKDV5 IX1X
IWwruin a dnvdio ranfcngam . Taihen exffad« quatngmri
hoceft pafTibusquincp millibus Schxnumuerutn confici, communi op,E
nione,qux longe prxflantior finr,receptum cft. r

Miraculum de homine quiplus in mari

q Urnis degebar
6 maximam *qu<j
rauclociflime tranabar.
Caput . XXU
W Syderum motus, flatufq? & interuallaaerrrtos eon#
Ititutolcj curfusfie i
rrcurfus,illorumqjuirrs& qualitates:
moilurakj lolis ac terrae alo metati funt. Inter
quos apud
berofus:Eudoxus:GrtcostGnidius:AriflotcIes:& Empc
CKJI
“ w cs, Apuanoftrcs. Ararus,Iulius firmicus.M.Mani*
'

Iius,« alii clari fjpicndxauthores quos fama uulgauitpe

. ,
, n .

01 t nas Pr*^®*° nes decreta ftcl!arum,ac uim

* f l T^q f?
,
! fati, po tcua
ttmcp fubr.i. .nquifinone collegere. Hoc inter extera
adnotarunt. Illos qui
lub Delphini fidere in lucem xditi fuiffenr,Pethaminarios
el!e,hoc ert pr*
«ua pe um pernicitate ualere.prot fus ut admrra bile iridcatur,
tuBcq uolucn meacu magna /padi terrarum breui
q pernici cur
interuallocmftfuerur.
Quauis plenqj phvfid rerum non ignari, qcf his Splen defidar
,
propterea
«urfu ualerc contendant. Conflat enim
quantominorincorporibus Splen
fcrer, tanto pernidoies homines eflc.Hinc ladasille curforapud
Amhores
antopere celebratus, memoria dignus fuit, qui longum
itineris (parium
curiu tam «anffimocinrnfus eft ut nulla pedum
uefligra extarent, ita ut
fepe uilum falleret. uod uerum fallumue fuerit nonnullis ambiguum
efh
Philonides quo« Alexandri magnicurfor qui,*
diftus eft,perni
a oirfu ualuifle ferturcui adnumeratus cft Latthcnes Thebanus pernicitatis
exinux , ita ut ab Choromo Thebas uftp cum equo curfore
contenderit/ fit
uidor fuerir.Interqux nimirum maiori miraculo uifum eft
, quod PKnfus
notauir, annos noues genitum puerum,a meridie
aduefperamquincnMe#
ptuagmta paffuum millia prxdpiti celeritate eonfedffe Q^uod
pene a fide
deuium & diftu tnirabile,quantum
.

uix credi diri® poflit,plerilc» uifum

eft.'
Inter exteros produntur Marii populi/mgulari liderefeu
Fatogeniri,ut pne
dpua pedum leuitatecacteris prxftent, ingentia fpaeia uix credibili
qj celerita#
*c peragrent. Tradunt quoqjTrogloditas 6t extimos Aethiopes natius qu ad
alam pernicitate tantum ualuifle ut fugariflimas feras 'rapido cur fu aflequl
,
oon dubitarrnr.Eos quoq? qui fub piftis aflro,certo turfu flationibuta,*#
denbusconflirutis, xditl eflenr,nando plurimum ualuifle & prsreipucsns
tam nonnulli tradunt.Jn his queep lycnis defedus mului f luiffe ciedittra
Nam quibus deeflh lyen.nataui^luiimum ualerc «©tendunt . Hcp petpui
N S
 CENIALIVM
lunt Htftgiophagi Troglodytis proximi , ceu maris
bel!u*,immfnfcs trif
.pditur apud
ftus natatu peragrantes. Inter quos Scylliasqdam Sycionius
grxeos/omnium ea tempeftate maximus urinator,quiex Aphttis Arthe*
mifoim ufep oftuaginta fere ftadia natatu breui fpaao peregit . Noftra ueto
aetate nonnulli extitere memorandi,& multi nominis
qui nando inges ma

ris interuallum &C maxima xquora emeii fuere.Ex

omnibus autem quos no
ftrauiditattas,recentiore memoria, nouimus quempiam haud
fanemgeni#

tx nobilitatis . Sed extremx fortis hominem, qui nauticam operam exigua

ftipe locare folitusjlxpiflime pifcatu uiftum
quaeritabat , qui ab Enaria qu*
interPyrthccufase confpedhi/Neapolis infula (ita eft.Prcchitamulcpqaii*
termedii pelagi cft,ftadiojj fetme quinquaginta, naufrago nonund&
flu*

ftuanri pelago ac tempore anni difficillimo, eadem die nando meaQe & no
nunq remeaffe inucntuseft.Q_uodcum uix credibile uider«tur,eudem pia

ribus ad fpedkaculumeffufis,quo res teftatior eflet,promptifl mum

fui peri .

culum feciffe,& cum in Enarra (e p.ipitem in mare dcdiGet,Lembum pcft

fequentem longius ipfum nantem obfcruafle.Donecterrxappulfus,adPro
chitam incolumiselapfus eft.Scdfuper omnia qux poft hominum memo/
riam,unq audita, quxq? ab auihoi ibus prodita funt.Q_uod a louianoPon
tano relatum audiuhnus,diftu mirabile,& fupra omne miraculum fuit-Si
quidem patrum noflrotum memoria . Caihanx hemo fuifle traditur, eui
nomen Colan inditum ferunt,cognomentopifcis.Smgularifato(eufortu
na genitus/quiplus in aquis degere qin terris uiftitare (olebar, eumep die*

busfmgulis mare 6t aquas paete nectffum habuifleribicp naturx ui&rne'

ceflitate ccadum diutius degere ccnlutffe.Alicquiditrbat fcre,ut liab A#
quisabeflet diu,qua(i icfpirare,& duccrr uitam nequiret.ldqr lui exitii mo*
caufam fore affcuerarct.Q, uod illi quo fato/aut fidere euenenr,in an biguo
plfricp omnes reliquere, eumqj tantum nando profecifle , ut haud ferus £
marina bellua,tnaxima pelagi intrrualla,fpaeiarji immenia quingentorum
& ultra fladiorum,fceda tempeftate & reludannbus aquis excellenti ui&
uelocitate,natatu peragiarct.Noiumq? & illudcftdidu muabile,eum me«
dio cur fu naues plenis uelis per xquora ferrentur , uiolentiftimrs interdum
tempeftatibus, per uaftumfit apertum mare, intciqt agitationes fiu&uum
& turbines/huic natanti obuiam fuifle. Ipfumqr nantem ab undis, nautas
fuis nomimbusaduocarefolitum.Etquia omnibus notus erat. Nautas fue
bitx rei miraculo percrtos,leti(Iimis animis illum in naui excipientes. Vn#
de ueniret , quoue iter intenderer,^ quantum pelagi nando cmenfus foret,
qtalq? tempeftatcs tulerit, fdfcitan confucffe.lplumq? Colan lingulis oiafe
gmfkaffc.Mox cu focos in naui prafum,aur potu poftq acquieuiQecmidata
ad fuosrqddiis dici,refertK} ucilct.& qdfaatidu arbitrar iCd lingula accep<Oc
‘ii W
 LIBE R‘SECVNDVS. ixix

m
Nudutnq; ut ent,enaui medio ia curfum pelago tenente fe preeipirem
ia
mare deifle. Mox Caietam, modo in Salentma Brucia fle
Lucana littera,-
modo in Siculos fines^ natale folum^ad quod frequens urntitabat^in^
columem nando perueniffe, mandata quae a nautis acceperat lingulis ne*
.
eeffanis fle affinibus fignificaffc.Idcp non fcmcl freere
confurfle. Donec fe/
fto annuo folemniq; die in Siculo freto effufa multitudine
ad fpeftaculum •

tn portu Mcflanae^ut aiut, experiri credo uolrns,

quantum pre caeteris uri«j
nando ualcret. Dum pateram auream, munus natantibus, tue a rrgeinma/
k deieftamab imo eripere conatur,ctm (e in mare merfiffet dum illius (Iu
dio profunda exquirit uada,diu expeflatus ab imo maris
fondo,in quod fe
oeiecerat,nunq emerfit necp pcftea inuenrus apparuit.Cred/tur
in concauas
illius pelagi cauernas, quibus rotus fmus
ille rtferius tft inefddTe . Ipfumm
in imas uoragines uorticibus rapidis femel delapfum, cum fe reripae uel*
let, fle ad fupaiora nita rcuerii nequifle . Cumcp
diutius rclu&atus refpirarc
nequiret, inter occurfantcs fccpulos undien
inundantibus aquis cpprefluos
uitam intcrifle.
~ rr

In quibus deorum bcrificiis uiflimas aut hcftias antiquo mcreccdete no

Caput. XXII.

N deorum faerifictis feruatum efl, ut non omnibus diis

uiftimas aut hoftias cederent. Nam in quibufdam facris
c«de uidtimarum abftinetur . Siquidemin termini facro
ninil animatum (acrificariolim mos habuit, quia eum de
um ueluti pacis cuftodrnu aede , immunem effe uc lue/
_ _ .
Numa Pompilius Terminum fle fidem
re. Primus enim
templo facrauir,incrucntumq; (aerum inftiruit,ac lege fanxit,utqui rermi*
num exaraflcr,ipfc fle boues deo facn fierentjibo ergo fle farina ac fruge, «
mola falfa.ut fere omnia Nummx facra fuere Termino apud Prifcos lita/
.

batur fub dtuo . Fuit enim Nummx inftitutum ut fine farina qux horna
cflct,id eft huius anni,facrutn nullum fieret. Apud prius uero,fxcuIum hec
bas aur frutSus manu excerptos pro holocaufto das confe.rabanr, illarum
cxalacione fumo fupens lirabant. Quo exemplo Pythagoras nihil ani*
fle

matum das imolandum eefuit.Sed ufep ad farinam fle mel,terr*cp frudus

& flores offerendum. uod etiam lycurgum feciffe legimus^ qui renuiffk
ma ® nullo paratu, lacedemoniis facuficia inflituit,ex herbis fle his qux pa>
rabilia in promptu funt , ne quando difficultate parandi emitterentur fa*
cra • Nullaqj fidta apud cum uel pi&a imago fuit Q^uippc hominum 1

,
aut an i m wp fpecicsdus tribui uctuit* Templum ueto in quo colcbatug
al
"
.

W «i
 CE NIALlVM
defuper patens foramen habuit, quia nefas duxerunt, Tettnmum
deumpa
cis &c iullicix curtodem/fub tedto confpici.Sic
Ioui:SoIi:Lunx:8t DicticUO
a Grx
In aperro mundo templa hipetra fit fub diuo ue ceres extruxcrt.Q_cf
cislxpe faftitarum nouimus,ut his diis hipetra teplacoftituant.Sicutxdcs
louis Pulueiii in Attica femper fine tt&o erigebatur .Graecis uero
Minci uxJ
in fuma parte aedium fine ui&ima facrkficant.Efculapio in montibus. Apud
Pcrfas nulla dicabantur templa diis,quia cum folem praecipuum numen 6C t

deorum maximum colant,mundum uniucrfum illi templum cfle dueiunt

confced.it:
iBithinis ufurpatum legimus.ut adoraturi montium cacumina
fit ftne templis louem Pappa lalutent/ficut Scythx papeu,qux etiam Dio
genis opinio fuit,qui mundum fami dei finftiuimumexiftiixwuit. Aegyptiis
rniratf
uero licet templa marmore fit auro cflimt elaborata^luxu ingenti , fit

alue
te,tndco£t imago erat derldicula.Nam Symia,Ibis,uelcrocodillus aut
au
id genus pe fies mago jt fit xgyptiopi portenta/pro diis colebantur.Fuere
tem termini fit fidei templa iuxtaxde louis cptitnimaximi, in Capitolio pn$
tnum,a Numa corti udta cui factum fertis terminalibus in agris textoab Yc
bc milliario fub patenti coelo ficti folcbat/cui ferti nomcn,in quibus ex lapi'
mcfjri,nonunqex truncis oleagineis facnficalibus tertr.inuseti
, dc Silice uel
gcbatur, Acgyptiopt quoq? erat ifte mos, no pecudibus fit languiucuiftima
iu»Sed praciDus fit thure, placare dcos.ldeo Srrapim non cede aialum.Scd
uerbems.Coronilq; fit Pauificus placabant. Q_uod Numam Pithagorca p
ceptafequcntemin fuis factis inrtituille no ab re. fuit. Q_uauis procedente te
pote agnam aut fuem , intermitto more prifco,in facristciminalibus cedi let'
uarum tu. Palilibus quocp intentiori cura cuttoditur nc qua ma&fhorttaj
qcf cum diem qui patria; natali; erar,a carde Si fanguine decet ce puiu-Fuit
cni is dies.xii. hia maii , quo faurto fit felici omine Yrbis fundamenta iafti
funt primu quo die mos erat ouilia purgare.Tranfilitt (damas. Sapa fit mid
lio laciutn faeere.Geniales dies agete,ctnas apparare,» litibus abflinett.qux
profpcros fuc eCus decernebani.Deum uero in cuius tutela urbs foret: nec
noiare,nec quaerere liccbat,eumqi ncminaffe,aut quxliuifle nox* fututum
erat. Ideo Valcnus Soranus moitisfupplicio penas dedit/ qcf numinis nod
men in cuius prxfidio ui bs e flet efferre in publicu aufus fuiflet Idqj ideo cata .

tum ne euoeationcs quae ab hoftibus ad placandos deos qui urbibus pfunC

fieri lolent, contra deos prxfides urbis Rom* fierent. Ferta tn palilia et ante
Vrbem coduam,a partotibus qui proxima urbis incolebant celebrari lolitat
inuemmus. Pales. n.dea pabuli fit partoje eft,quam pleriq? ueftam ,alama'
trem deum, nuncupant,cui pro partu fit prouentu pecojt,lafie fit libo fine uj
r jibnu litabatur.eiq} paliliadicaucre,quadie. Vrbem a Romulo conditamfia
fle uadunuNec folutn Yrbis natalcm/cd finguioji dies natalicios . Pulte
 I I B B' R . I E C ly M D y s . LXX
fritilIa,mrro,!ibis:floribus St ture,facros gente (ineaialihoftia/Ixti libcntcf
•¥ concelebra» unc, quibus diebus cfFudiflr crucn m
aut aial madtaGe , mali
poitenti erat, Si fcxdiaulp.cu.Naq; erant hilaritatis Si laeticiae pleni dies. Ter
rxquoqt facrum ben non uidtima,fed frugibus floribus Si ladte,plcricj de/
putant . Etiam lolenc fidei facrum dne cadc Si ianguine uidtima^t idem
tfcrt

Numa illituit^ciqt albo pano uelatosfacra facere. Si ad id facrum flamines

curru arcuaco,manu ad digicosinuoiutauehi iufiit,foleni pompa magno ac
gumento,quo fidem tutandam, Si in dextris facratam (andamqt offendet
rcnt.ldq; propterea aflerur,qcf dextra mndfa decem numerum qui faciatifti/
mus clf ,erfiaar»Suffimenta quoqjex faba milioq; alpetfa mullo dos offerri
abkg uidtuna,quo tempore uuae calente prelo premuntur tepe netarum eftt
Et Carna: Deac,quae uifccribus humanis preudt Se uitalia touer e credebat,
facrum a Bruto unlitutum poffen lcruaucrur,ut pulte fabacea Si lardctabkg
uidt.ma lucrificetur. Hic. n. cum excors putaretur, latentem aium nimium dui
reconditum fuo tpc detexit Q_uas quidem fabas nili poli luliaskfsaduluc
.
forent, tueris adhibere non licebat, unes nacp coipons his maxime augerneo
fktmanq^ opinatu Q_uam dea io monte cclio (edem habetciillicp KJtis iuIii U4
Ceum ficti uoiutre.Sacutnoquoq) Si Mania: humanis uKffirrus qtf licuit an'
tea, poitea admonu u herculis aiali horti u lacnfican defitum etl.ldco
ad aram
Saturni accenCs luminibus facrum (ieiiccpit, undccctns m. Altandis in Sa#
turnalibus mos inoleuir,qui apud Cyrencics aliter feruabatur. Nam Satur/
no rem diiuinamfudfu[i,tKisocnantui.Placentafqt miflitant qtf mellis tepet'
toremefle ducerent. Mania: uero qux mater larium fixit in Compitalibus*
Bruto inrtitutis,uc oisanriquitas fabulata cft,o6 humana uidiimaut olim.
Nim pro famiiix incolumitate antea pueros maftabant.Scdallteium Si pa
paurrum capitibus fupplicari ceptum fuit . In quibus facris fetui mtcrtflc
, SC
oium iurelublato dilcriminc liber anferuus edet, ut m Saturnali/
exequato
bus,unacum liberis fucnficia in compitis facere;Sicomcfiari:ac largiore potu
indu (gere affueranttut hac comitate obrtridiin domino^ oblequus paratio/
res forent. OJjjqj inuiccm cffenlionelqt dimitterent. Q_uippe fertis S aturai
diebus,(eruosmgenuotum millena occupare,pileos (umere. Si a liberisnul
io dilicnminedir»crre,ftipcl«^inuicemdare:Si munera miflicjre,feruarum «•
Krgna quocp fortiri iter squales, Si tanq reges impentare. Magift rarus pur
puram induereireliquos in ueftc candida diem cocelebrarc.Q_ui etiam mos
cum gr accis Si exteris comunis fuir.Nanq? apud Babylonios, Sacca appella
tur fei ta quibus quinqj dies (erui dominis imperitabat : cx quibus unus flola
tempta dominabatur. Apud Thcffalos pelona.Cretenles Hcrmca anniuer^
lariosdics fertos habentsqbus exequato iure ferundominiqj fociiSi penepa/
tcstcomutu libertate ftuuntur.Sicut Troezenis panagyrain quibus fcruicii
 CENIALIYM
dominis pari exemplo uiuunt , Thebanis ucro ludi* mulki Saturno dicati,’
erane Sa. urnaliorum loco. Ideo in compitalibus mana ccnffitutum ne hu
mano (anguine (aera pollucrcnc,utq} pilas fit effigies uuiles fit muliebres en
lana in compitis luIpenderenc.Laribulqt tot pilas quot eflent feruept capi»
fit tot effigies quot eflent liberi, no^tu pro uiCtimrs darent ,
ut h quod peri#
culum fatnili* iminerettaut triile fatum, hoc laetifico genae expiat et.Sicut

menfe maio cum prius de ponte fublicio in tyberim hoies mitterent,quade

caufa flaminica triflem cfle,fit alo afflidto conucnit,quz nec eo mente lauat
nec aliquo cultu ucirur,poftca ab hcrcule admomtas,non homincs,fcd ho
minum effigies ucflalcx abiicere czpifle , quz triginta numero fuKt.Cafta
quoq; mola 6i tale rulo,fit in ollam fktilcm cum aqua imiflcszcdrm uirgi
nes (me ui&iraa lacrum facere folcbant,cztcri farre Si uinorm quibus faais
aleilum panibus coronatum adhibuae.Lari queeg famdiai i. hfis idibus fi£
Notusicorona in foco indaaipro anxfocilcg pretj iamilia no (anguine ui^k
marum fupplicatur.Q_uZ quidem (aera ea ordeaaea pulir:libo:faric;uino St
Turrteum (ale fit Samo lunr fieri folitaicuictiam particulas cenant Si fmgu
lo£cfrudluum piuniciaslacr aiunt . lgncm.n.familiarem fauilla St dnenbus
excitatum (anCtiflimis ccrim anus taciti adorabant, furtep antiquent mcs:ut
prcf.dtun uiamifimulachruin deutanq larem familiarem fit forcunz cernite
fii mei Icuota effunderet fit fupplicai eu Eui
lecti fcraticuifcflisdicbus.Turc

inquinquanis Minetuz-Pnma dies line ui&tmaaut czdcfiutiqtf illa in lu»

cem prunum zditam fuifle putant. Q_uinquatrumq; ideo dixere: qc? diem

quintum poft idus feflum haberent. Sicut iriatrum,Sexatrum,Set.lema<

trumtfit decem matrum. Q_uidamqrf cum quinqj diebus operaicntur bS
er is:3i reliquis oibus uidbmas cederer, t,aiqi cxcitisenfibus pugnas cernit/
terent fit d gladiarentur,prima die uclut pacata fit fefla a uiChmaijt cede ab
ftincrent.VItimauero 1 ubiluftuum di£ta:quain atrio Satuuoaubzlu#
Arabantur, ngna. lano quoqj libo fit placcnta,ac molafalla : nonnunq ture
fit mxro.Ccteriauc;la£te:uini;fit meile (meuidima; (ape litatum cft.Hoc
quoqj adnotarr non pigebit. Q_uodcumin reliquis laais qui tan diurni
faricueietiinflitutcicapiuuciaioimola.Et idciamcs ueftrm ad aures uftp
attollantiur (e humiliores exhibeant dusiuel nrquid inter (acrificadum tnflte

auribus aut oculis acctpant Saturno tamen facta facientes uclut ucritaris cui
tori capite :apcrto imolant fit inudato. Honori quoq; fit Opi ex uaac infti/
tuto dum (aerum fit femper apetto capite fit ime uelamento (une. Apud ara
quocp Herculis maximatoes apetto capite lupplicare uciuflo mote Icruaiue*
Vel quia ipfius dei qui capite opetto cihabuu imitari no liceat: uclqcf magis
adducor utereda;utantrenra quintum udandi capitisinucnitprimusuran*
maximam f^flf,iKtuftiffitnafqs illius crrimciuas lignarcnt.
Nunquid
 L I B E R . f 8 B ..G V N D T S . LJCXI

Nonqul d qucd cautum tft , de quarta bonorum heredidebrta

lege falridia
poffituoluntatctcftatoiiscominuiucltolli* Caput. XXII/.

Erba legis falcidi* quibus modus legatc^t prxfinitus

eft»
H*c fuere. Q_uicunq? ciuis Romanus poft hanc legero#
gatamcinamcntutn faciet.ls quatam cuicp dui Romano
pecuniam iure publico dare legare uolet,ws potcftafcpeftc.
Dtm ita detur legatumne minus q quartam partem here*
ditatis eo tcftamcn to heredes capiant, ds quibus
ita datura
cgatum ueciit.eam pecuniam finefraude fua capcrcliceto. l(q;
heres quici
pecuniam dare iuffus danatus eik,eam pecuniam debeto
dare quam damna*
tuseft,& infra.Cutnealegisucrbain conuentu iuris pcricojp legerentur pre
fente me,qu*rebatur,nunquid qef hac lege laneitum eft ut non
dr* mmus
ta hereditatis partc,teflamento heres capiat, pe flit
uoluntaieteftantis ita co*
minui uel tolli,ut liocpatnmo.iium & totum affem legatis diftribuiiufferitt
Ua utmhil aut minusquaua parte feriptus heres ea bonis capiat, an
idcon
tra legemtadtum ius racumcp forct.Cuncp
nonullnegratge patronorum ce
ferentex Sceuol* fentertia, Iiccrceui uis
non infano prxter legum folenka;
*
lemitautuoletttftari.limodoiduellethabtrilegitime faftum,palamq?n|
antea reftatus eber,plunmumep in eo momenti fore.
Q_uippc cum ipfadecc
dentis uoluntaslrx plane, ccn Icatur, & hoc Pomponium iurecolultum, hac
legem interpretatum cenluiffe contenderent.Decernentem
tcftatoris uolun^
tatem qualiftucp foret, ad omnem fucceflionis fpccicm extendi
oportereimul
«iqjin eius fententiam irent, at uelut euntis obuium id palam latcrendNos
'
contra fentire uili
fuimus.Nam Papiniani refponla relegentes hoc ipfum
itn
probaUe aumiduertimus arqj relp6dtfle,tn h*c uerba. Pr
matorum padtio
nibus,legi refragari non decere. ltacp trienti qu* per legem
ex defundi bo/
- nis debeturineqj per teftatorem extimationi m minui ncen ius qef debefau*
ferti poffeme uidelicrt tcftator feriptos heredes aditioc

lententia
ludificatus torcr.
cum diu nobis inftdiflet. tamen refutari 8i dilui potuit. ••rprf
Qui
tn eandem ledionrm ut fit inadcrcmus,animaduertimus minus
d' Q
probabili
nec uero iudicioiled falla nos dud opinione, nouiflimoij iure:
multis poft fe*
colis edito,contra prifeorum decreta,letus cautum fuifletatep
abrogata Pa#
pniani Ientcnu3,ex pladto principum lege «dita lancitumefle
; ut (i tcftatori
(nentem dari heredi infobeat.totumcp affem legatis ablutni
uolrt,utn uo/
luntate debonis difponereullacp licut libitum cft,&
quantam partem uolet
cui uis legare ius poteflafcj fotetiliberumqj effet heredi
fcnpro. Si nimium
.tenuiter ubiconfultum cffctimmulq? commodi tot leg itis diftribuendis:
he>
cedit atcm allaturam puurctadiuonc abftmetc;& ius
lucccdendi abnuere. Ut
5
c 8 ‘H I A l I M * ‘

«jtonfalMWll
qtum fentcatam qux notior U probabilior fuit,nouifTiTTi*
opinunes poflea conccflcrc.

Lodcxluuenale parum ab interprcribusdiligentet habfn

contra muUo*
rum opinionem explanantur.
Caput. AAiuu
Si »udicio«
Efiflus ego a forenfiam caularum contentione
rum ftreprtu aliquando uacuus cura Si labore ad hzcttO»
tiora fludia noftracia uelut in aliquod oportunumtawfc^
num merecipieba,& quofcunqi aut ueteres autnofuixul
libellos nadluseram,in his legendis, pfcrutandilcp,autuec
borum Si lentendarum uiribus pcnlitandis cxctcebar.Cu/
cp ut fit in cuiufpam non equidem indodri nec fpernendi
authoris.comcma
nos fuper luucnalis Satyris quos nuper *diderat,& pofleritat i trade n dos eu

rauerat, forte incidiflcm fuper hisuerlibus feptimae.Rara tamen merces qu*

cognitione tribuni.Nonegeatsin hanc lentendam ipm loqutumomndimus
labcrescru
ut dicerer, apud tribunos plebis agi neccflc forc,& pofl impenfos
dicndispuerisludimagifltuminiudicioexpcririoportcK ,utmcrccdem labo
hs,& impnficdodrinacafTequatur.Idc^luuenalemin fine Satyrae apertius
ientire,dum inquit. Et cum (cuerterit annus. Aaipe uidoripopulusquodpo
ftujat a urum.T anq poft lites iudicio a tribuno plebis di finitas,
tandem po
pulusauru; quod pete batur,uidici i magiflro Si mercedem tradi poftularrt,'
qui fenfus Si ii a multis mira petfuabone receptus, q abfonus fit,qqt pudedo
errore coarguat imperitiamintcrprttis,nembnKdiociisfolcitie uir
ignoranti

Vbi.n.quat Io apua Authotes comparum fult.Tribunuj plebis iurisccgnif

tionem,aut in ius uocationem apud fuum tribunal Rom* habuiffe,iuui an
flipendium magiflro debe itur,f ux cognitionis Si arbitrii fuerit . No enim uc
de controueifoiurccognofceret,aut fuper eodiiudicaret.Sedut a roaicje ma
giffratuum muria tenuem plebem definderet, in re prefenti, tribuniciam po
I

tcilatem,inucntam ueteres uoluert.Prthendere.n.licebat ttibuno,& az4 m

cerem mittere,non aut trper controuafo mre diiudicare / quod oes annales
St eia monumenta uctuflatis percalluerc.Pratterea quid imperitius diri potu
.«aut tam prxpcflerum,qut in exaftioneuilis flipedii populus,tanqfiplcbs
.aut plrbilatum aliquod rogaretur,intereflc debcat,ita ut rogatio ne prctnultf
gara an ftipendium magiflro debeatur decernat.Sed quodeft uero propmist
quodqj ab authoris frnlu,uon abfonum potamus,profedo te efl , ut poeta
Sed de Tribuno
etion de Tribuno plebis qui iurisocn habet ccgmticntm.
aerario apud quem leuiores expenduntur eaufx,intcJlexiffccreda«ur.Ec enim
liquere arbitror leycsfit numarios iudices,tnbunos fuifle aenrios,caularucp
cognitionem
 tlBER.SEdVNDVS. LXXII
cognitionem habuiffe in minimis. Q_u»ppe ab Aurelio Tribuncpfcbisroga
tionc promulgat». ludiria in tres ordines diuila fuere, Senatores
.EqueArrnt
ordinem, & Tribunos aerarios, quorum cognitio in mincnbus
fuit caulis.
Ideo in fubfelliis,non pro tribunali ius dicebant.Rarara dici ergo
mercedet
qu* cogniti.-ne non egeat tribuni. Non plebisapud quem nulla «at imis
uitio.Sed qui de minoribus
S cft,quod
erarii caulis ius reddebat, intellexiffe
nos fentire falua fide pof!umus.Rurfus qued dioturin
fle

ne fatyro.Accipe «dori populus quod poftulat aurum.Neq) de

proba
fl.

rogatione
populi aut Icito plebis, quod illi affeuerant intelligi arbitramur Sed uetu*
.

ilum potius morem pracfignari qui apud Romanos in facris certaminibus

inoicuit frequens.Fuit enim antiqui moris ut qui in theatro proflabant
mu
nera,multitudini rffiifo ad lpeftaculum,ftipem fpatgerent.
Viaorefa, certa
minum fle multarum palmarum gladiatores ere collato fle flipe donarenr.
Q_u*n etiam non Ludiones modo,led Elephantos,^ eos qui in eertamml
bus fortiter quid,aut dignum laude gefliflent a populo collatione flipis fle
aflibus donari lrgimns.Conftatcp populum Romanum Sp.
Poflhumio;
te Q_.Matt» Coss.primum ftipem in ludis fpargere cep,ffe. Nam
Drach
ma grandinis in motem au^ odorati imbres inflar pluuiofle alia miflilia ef
lpargebantur.Q_uod fequti Colares opulentius, uberiufqi ad
fcife
lenienda
multitudinem fadhtarunr.Siquidem.CCofar,numos non mediocris futa
mo effudit in populum.Ncro Thcffaras frumentarias, Auram, Argennun
Gemas, Margaritas, Naues, Inliilas, Agros, Vefles, tabulas prffas, manci#
pia, fle iumenta mifliliadedit. Domitianus cum omne genus rerum
in thea#
Cro fpar(iflcr,fie pars maior,mtra popularia dccidiffet. Ne Idonari abirent Se
tutorius fle equefler ordo,per fmgulos cuneos quinquagenas thcffaras pro
nuneiauit.Hcliogabalus ucroaarea fle argentea pocula, ac uefles magni cen
(us in plebem Iparlit munufcula. Multi quoqj ex theatro miffas,e &nu colu
bas flore, quo cum per caueam diu uolaflent,reucrtcbantur ad dnos . Frrf
tamen Sapio infimio notam fubdfle, qcf pecuniam in populum ludis pu#
blacts ieriflet,uclut iflis muneribus auram popularem aucuparetur. Quoq

dem cum in diripientium tnanus mtttebantur,non line dilcrimine fle rixa ia

concur latione fle tumultu aflequipoterant.Ita<p optimus quifencumprimu

miflilia induci uidercnr,ncquid diferimmis in conHtfu turbo elili pareretur t

t ludis exccdcbant,quoq; apud authotes monumentis tcftaraclariflknis,c»
serta lunr.Poft euerfum ergo annutti,fle edocendis pueris,laborts impen#
fcs. Accipe poeta inquit mercedrm,qualcm uttonin ludis populus pcflula/
c (olet. Acu dicat,uilem afleta fle nimis tcguepi maccdem qualis cftftjpct

f
 C E N I A L I V M
exigu3,quaea populo in ludis poflulatnr,cum zn eollato uidor,a plebe do
natur, confecjucris. Q_uod nos quantum ingenii captu
aOcquipofiunuslo
ttioni magis conucnitc,St ucro ienfui congruere putamus.

Vari* apud diuerlas gentes pueronun inftitutiones % & Infantibus Rcma#

•
nisqux documenta fuerint. Caput. XX Y

Vam uarieapud nationesexteras St gentes

ultimas,pueri
po(t§ in lucctnasditi effent, educarentur,
qua:cp mfticuuo
tuerit,a nonnullis litteris memorixproditumeihSiquide
apud T hraces 1 raufofqj ac Cefias St Caufianos
. aOuetu

erat, ut puero in lucem xdito,circundati cognati, atfmcfqj

puerum lamententur,St afriiShiaceant,acrcce;irntcsca*
jatmtates St uitae mcomoda.Cui tantum refttt malorum qua: mox ille pa£
UrtK aduenit,pedora planganr.lidem in funere exultantes
iubilanr.£jcilicet
cui defunfto omnibus incomodisSf
infortuniis qua: uicafcrr,tx hacluce St
iminentibus malis, atqi oi icyicu fortunae tandem
datum ht. o’df
excedere
ab indis quocp feruan meminimus. Nam
Gymnofophirtx St Bragmancst
cafte St nc umentibus, mortis diem natalem
uir* ducebant Sparthanosly
curgi legibus inibtutos,.n6ntes pnmum aeditos,ur labore firmecuririgid*
fima aqua fouere,nudolq, in patientia laboris
enutrire, nihilo, lemni fauia
fternere produum eft.Neenon cibi.potionilq,
modo prxfimco, cumxqua
libus in iobno couiftuunq, eodem lodalicio
St lorietateftud.o*,humilicvl
tu educare,dura <5 St hornda dilcip/ma
feucriilimis moribus afluefacerr n<
quainca mentem adhuc rudem inficerent, neue
moribus
incompcfcicuadc
Kn^^magn* curae fuit. Quareprouerbio incr*buir,folas laanasuiro»
parete. Q_uod a Cretenfibus St Germanis ufurpatum fuit,ur pueri ab meti
teadololcent» olores St fngora pati affuefeetent,
utep uilibus teSli amiculi»
hicmepmteratqi cftu,eodem cultu inctderenr. St poftq iatisuirium affeg
uidebantur ut miliux per xutem patientes
gucretauis.hed in labonofis
fortnt,non inmumWnc
lan?
exerciutionibus,currendo,algendo eftuado '

famem, (itnnqi tolerando, ardualq, St perdifficiles

uias peragrando exerceret:
ae pugn* fimulachns in qu.bus
uerberaSt plagas dareSt acripere
cogebat.
Q.um tuam fuit Lacedaemonio* mosfolenis,utagreftes
qiTs Ilotis uod
eant
q maximo poflenr tono ingurgitet, ad potumcp St crapulam impellat;
dlolcp uiuomadidos St diftentos in cetum adolofcentiunf
ruueoum fotS
ducant,ut «xta,Anachadis, St Platonis
confilium temulenti* turpitudine

incuentes:
 LlBBR»*iCVNDVt. tXXtil

fcituentes'qua(i pertcfi ignauram a irino fit luxu promptius abflmerent. Ad

tam tctri afpedfus,tantiq) dedecoris non iolum pigercr,fed puderet. Tataqj

difciplina fuir,ut iuuenum corpora ne lafciuirer,ftaiis diebus apud Ephoros

exhiberent, nudofcp infpicercnt,ut fiquid tnfolitz pinguedinis contraxiffent,
parfimoma 61 uiftus abflinenria cmedarcnt.Adaram uero ficuerberc affide
banf,ut plcrifqj fanguis manaret ad necej. Apud Gallos quoq? fit Hibcrcxt
Zonx mefuram habent magiftratus^quati capere no poflct mulier fucciplC
na,aut puer obefus,magno afficitur probro. Q^uibus amatores, imiratorcf
cp trirtutum& adolofccntium bonz indolis permiffi fuere,ut laudati & dona
ad res. magnas fit magno uiro dignas le accingerent, qui etia Cred
ti, facilius

lenium fuit mos, quibus non fuiflie amatos iuuenes eit ignominiae datu es ,

quibus amatem $ia ir«f «dixere,amatum uero utnb Q_uoyt exemplo Lu

cani,liberos a prima infantia line ueftc aut mmiftcrio fcnuli,in duricie fit par
limonia educabant in fyluis,quibus preda uenatka erat cibus,pctus uero Fon
dum liquor. Colchis xthiopbus 8t troglodirisatcp zgyptiis t fyris, fit phee*
nicibus, pudenda editore infantium circucidere in ufu erat, hoc no mediocri
ter uitz eomodis conducere arbitrati,quo c omento labes corpc $t,5f c luuio#
nes dilui putabant, fcu 9 multi putant utdiuerfitate noti fierent, ucl utoear
»

canum fit pudendum facinus inuelatum fieri oAenderenr.In Arabia gens cll

Cteophagos uocar,quibus nc dum uiti,fcd mulieres Iudaicc exdndi (olebat

Sicut de Andramitc Lydopt regc,qui primus Eunuchas fecit mulieres,!»#
UO proditus cll , quo exemplo in xgypto aliquando mulieres cxcindeban>
tut. Archades uero pueri tum Lacedemonii fit Thraces,quanq ferum genus
a tenens infueloint,inter prima rudimeta in modulis fit cantibus ucr(ari,mLl
ficafen artes deuocum concentus edilcere ad annum trigcfimum,urlut hoc
ampliffimum iuuentuti munus darcnt,qui non didiciffct , rudis fit ignauus
atqs infamiz nota inultus putabatur.Grxd uero adolofcctes, muficz Bt poc
ticxjibcralibufcp potius uacabant difciplinis,inquibuscxcellerepuIchrupU
tabant.In his. n. tnbus artibus quas liberales uocant,littcris,palcftra, fit mia
ka,plus operz BC Audii eonterebant.Nec minore Audio, primz adolefcen#
rix iuuenes imbuebant, ut ptxtcr litteras 6t Gy mna Akhas difciplinas iuxta
Ariftotclis prxeeptum quo ad reliqua munia firmiores efienr , etiam natate
difccrent.Et tam Sefi canendi adTibiam ais libero homine indigna prius iri
ad camcp fola mancipia admitterentur. Aeuo mox luccedcntc rati fui*
fa-fotet
honoris,utad illam nili liber fit ingenuus admitteretur nemo.Skutpingeti^
di arsptimum Sycionx mox per omnem graniam tanti fuit Audii, ut pu*j
ros ingenuos pi&uram, tanq prxeipuam liberalium artium in prunis edo#
cerent magiAri,perpctuo interdidi o,ne ad illam mancipia admitttrcntur.Iiv;
do&ufij , Bi omnium po Aremus habebatur qmfquis huius atris nefeius
,

c
 GENXAL1VM
aut expers foret.Platonis quoep inditutum erat, ut iuuentus muficz difdpli
nis inter printas artes inflruarur,ut grauiora ftudia henefla uoluptatelcntf
rent.ld quod Pythagorasccnluit,qui repentino*motus animi & menti sp/
turbationcs,nulla re magis,q uccum concentu mulari putauit.Cuius tau<
to (ludio Grzci afledti tuere ut etiam ad myrtum canerent, cantorcp cantor
tfm myrto tradito inuitarct,quod poflea prouerbio iircbuit.ln q T imothe#
us Ty biccn multum floruiffe proditur,qui duplicem mcrcedem exigebat ab
his quos ab aliis magiflris male indituros acciperet, qcf hi prius dedocendi <|

t/ufU+i erudiendi crant,a rudibus ucro& ignaris limplicim.Pznorumuero mospa

^ sr tr,us erat,zditoiium infantium ucnas capitis, lana fuccida inurere, dcflucnrf V\OftL
/” niriunm hoc modo filVrr
temqj pituitam nn/vi filuMrr
Gflerc, quod lalutarc rvrvrri arinrrfnc moihnc
experti , aduer(us m
cibos, pwitnj
tfu( m<uc hoc tanq peculiari remedio (c muniucre . Aethiopes quocp ab ipfo natali dic/ /rt*/ m
editos infantes in fronte inurunt 8c dygmate notant, quo capitis & oculo aU: fitv>

tum humor cxicatur. Q_utn etiam in hyberniaquz in penitiOimo cceano

extra terras inlula lita c(l,cultu indomito 6t fero,pueri ita alti,educatiq; (unr,
ut inter arma fit czdtsucrfenturafliduc,matrcftj natura imites ingenio bac
baro,primoscibos zdito infanti gladio admoucrc ferantur.Tcnet fama ap<£
balcaics matres infantes pueros abiplis uitz incunabulis his diliciplinis allue
\J/a £icere,uc nili oblatum cibum baculo aut funda petierint prius,cibo uefei fi
hibeat. C^ue ulum uctufliflimu apud Cadurchos,Acharnanes,atc$ Eihio
pes inualuillc legimus,ut laxa igentia fundis intorquere, aut fagittas fit iacu 4
ia ingentis ponderis uibraic a uncrisedilcat,ldonecs auihorcs habeo. Aegy
ptios impuberes Elios,apud le alitos & educatos his dikiplinisexercerr,ut mfi
sentum oduagintadadia prius confecerint cuifu,uelci cibo nullo modo line
rcnt,quos a pucrioa & primis annis , nudis pcdibusingtedi iubebant, ne de
licacior cultus corpora c molliret, enciuaretcp. Indi & Bragmanes zdito infan
u curatore & uitz magi Arum cullodcmcp adhibcnt,ut lub legibus & ma4
gillratibus,bonisdikiplinis formatus, falutaribus excmplisctudiatur . Apc£
quos infans inlucem zditus,po A menles duos, in medium pducitur,& cu*
ius indolis & formz fit,publico conatio decernitur , ut ex faciei & emporii
fpedc,fi pace ucl bello bonus,& an uita fit uci morte dignus iudicctur . Et li
cuius indoles probaretur, bonis ille formabatur dcfirinis.Q^ uiuero minui
morte afficiebatur, ldqucd apud Spaithanos erat Lycurgi lege landtunt
utfpcdolus puer & forma liberali publice educari, mancus uero & defor#
mis,in loca uafla,& przrupta cxponi,uel io ultimas tertarum oras ablci
gari deberet. Idem legibus Romuli a primo ortu urbis conditurum ferunrt
uc li mancum quidzditum, aut mondrificumfuifla flarim a partu in flu 4
men , aut mare exponatur . Produnt Aethiopes , zditos pueros cum pau#
lum proccdcic,lupa aucs quasdiucrlt generis educant, lublimcs imponere;
 l i b e r • s b c y n 0 v s . txxnn
r* * i \ i * > ^

tpfcp cuius fpei futuri fint,periculo interaofcere.Nam fi uolatesinfrepidi ma

nenr,utlur gcnerolbs & fc dignos magna educant cura. Si ucro conflernanf
alo St trepidi paucnt , tancj degeneres in loca deferta exponunt & abiictunK
Q^uod de Plyllis quocp proditum eft,qui partus obiiciendo ferpentibus,Q
illefi tmnenr,an fu* orcinis fmt experimento intcmofcunt.NonnuIlxIndo

Irum gentes pueris adolofcentibus et ia ftmagnx fortunx St amplis opibus

forent,pferuis utebantur,ut eam fortem expftti qtum decus Ubertaris feret:
agnofcerent.Q^uod cum Cretenfibus St laconibus eSmune afleuerantfuif#
fc,ut ingenuos filios, feruilia exhibere cogeret.Phrygibus ucro familiare fuit,
proprios uendete filiosin eximio xtatis flor e, & feruilem in modum educare*
Nabatheisquocpadolofcentts ingenuos, fcruilia preflare officia confangui/
uris aflidua exempla funt.Perfzantem editum infantem anrcfeptenniumin
confpedu parentum non adducunt. Alii nifi pofl pubertatem filios a parend
ribus confpici finunr,quimas apud heduos plurimafq? Gallorum St Gni ,
(nanorum gentes frequens fiiiffc rradirur. Q_uod ira inftirutum non ab re fu

feScilketut quidgrauius acadiffer,aut fiqua calamitas St auerfieafus pue

fi

tu euenturi forent.Illos parentes qui ipfonmi confpeflu tam diu camerant,'

Exilius feranf . Eoldrmcp Perf* apud fe educatos tam fandis moribus im#
boebanr, ut illorum difriplinx nihil addi (rideretur poffe. Siquidem per cnv
nes aptaris gradus haec illis rudimenta fiiere, luflit/am colere . St arqum ab
iniquo dinofccre.Tum iaculari,equitare,arcu,& eurfu contendere, ptzai &
pue uera loqui.Cibus ucro tam frugalis St modeAus,aduerfus famem fitf &
tim tantummodo paratus,ut iuuentus naflurcio pane aqua St faleuelutex
quifrtisuildc obfontis uefccretur.Tantiqi pudoris fuere, ut pro lege feruaret
ne in publico aut fpuefent,autnafum emungcrcnr,nruc,inconfpedupar£'
tum nifi iuffi confiderent. Et cuth natalem diem feflum finguli St prxripu#
omhabeant.Ulis tamen etiam indulgentiflimi parentes ulno abflinere uclut
immani (celere prxcipiebant.Vtcp nullis errorum maculisjiotarrntur/ nu#
dosconfpiciuiros,necfas,necius effe dicebant.Iracp nudum confpicerehol
minem, ac Ii immane Iccius admiffum foret, capite luebatur. Scythis uero
a patribus traditur mos non improbandus, utiuuenesEpht bos plurimos
fibi amicos-comparare,uelut firmiffima uitxprxfidia iuberent.Is rnim habe/

batur affluens &

beatus,qui pluribus familiaritatibus fuldus foret, procer/
to arbitrati iq tebus deploratis &
afflidis, nulli unqurtn faris futUc am f*

coram. Romanis ucro praeualuit ufus, ut qu* uterum ferant, antequam

«datur partus. Profluet be &
Prof* quibus duz arx dicat* erant, ne par/
tus petucrli fierent, neuc fatus prxpoflerc exiret, immolarent . Fgcrixqj
Nymphx St Fluonix Iunoni facra facerent , quia putabant , illarum epe
,
1

conceptum egerere, & fluorem fanguinisoohibcrc . Cuius rti raufa apud

“
- tJ “ O ij
 C 1 N I At IT M
Tybarenos bolmit mos,ut manci poft uxoris puciptt iuru,eapitt obooluf
Ua$ ipb enixi fulOcnt,in Icdhilo dcaimbanr,ca secubatione, uxoris labod
ecsflt ucntris profluun cchiberi arbimti.Fuert autem Tybartni tuxta Cap
padoas,qui m nfuflt iotis,atqs indulgentia fortunae ucnari (olebant. Idem
Thradbus fit Scythls.Cantabris fit Celaberis proprium, ut puerperae utri*
ipfajr ukc decumbentibus minift rcnr, fit famulentur. Apud Atnemenfes pt«
opuu edulium puerperae btaflita dabatur,uelut parturienti comodiflimum,
mox ftolis miriatopt infantem obuolucrc,ad ualetudme mire pfieere putares.
In Cyrno mulier puerpera «dicat prolis nulla curam gcrrt.Scd uirdcmiab
dirus mfan tilis educationis curam arcp onus fcrt.ln Liguria quoq; fit llliricot

mulieres tam patrares labejt (unr,ut poft puerperium minime decumbat)

pregnantefq; inter opus enixas pueros domum rdferrc tradunt, quosnon pe/
perifle,(ed inucniflc ctedas.Cunqt ifans aeditus primum lucem hau(iQct.K.a
manis erat in ufu ut ab obftctricc exceptus humi fternemur , quali dniinatio
nemfutun exitus inde aufpieati.ledloqi Pyliino fit Picunoin «dibus pararet
in augurabantur ut hisprzfidibus dns,uitalis foret. Ne ue Syluanusm do/
mum irrepere ualear,qucm uexare pueros opinio erat, ad fores «dium tresui
ros, qui pcruigilcs domum cir current, aduocabanr,quoriim pftmus limen !<
cun,alcet pylo fcriebat,tcrtius ucro (copis cuerrcbat.Mox nemen fit tempus
«duorum filiorum apud przfcdos aerarii publkisafihs reflarentur fit kribe
rcnt.Q u* quidem in Saturni zderang publica memment a feruari prodii
tum e fb Deinde cum lobo fit potu,eum initiarent, hdufx fit Pctinz (arra fa#
cercnt.Eodemcj adolcfcentziMarx quz fatua difta cft,ac flatano fit fabuli/
no, more pauioimolarent.Fuitqi receptus mos, ut in trftudinris alueis , aut
cx tergore marinarum teftudinum fadiis calda pueros abluerrnr, mox oleo
butyro pcrungermr.Sparthani quandexp mero ablur banequed umo : d
fit

moro, refolui egntudines putarent. Nonnulli falefit aqua, Galli pratgcirdo

amne,ut a teneri) calores fit frigora paucdifcrrrct.ldcmThraces biyita-cp.
Fertur ramen Cato Cen(oriui,tam accurate procurandis liberis fiuauificiUr
nili le fpcftantc nun^ infantem ablui,aut uelamctis obuolui liuerrt.Neoe pue
ri recens zdiii,ecunis forte dcclderenr,fit terrz corpufcula affli&atentur,ail
citras iuxracunas undkp flcrnerrnr,ut indeexerpti mnoxnficicnt.MaiibuI*
qj nono die poft «diri in luam fuiflcnt, feminis ucro ofiauo nomina impo
nemen habet.
ncrcnt,noiuiuncj feptimo,quidies:luftricus Q
uco uftr Aii
ftoulc ideo caurum,qucd antclcptimum pluribus infans caiibus expou us
mana. Ab Athenknlibus uero fit omni fere grzcia decima a Natali dic ifan/
tl nomen idere feruaru eft. Apud Troglodms fiat partii moris ut no heium
ftd ariehs,pccons,autouisiponatifaoti noia,qef bruta quoyr epe urdlnabat
(uos geajtorcs duceret. Achlarcs ucro Africa: ppti,nuiia ifannbus indere nou
 '

L I B H"R/'»'S*E C T N D V S txxv

conYueuete.Scd uelut bruta ane nymi fuere. Diuus autem Antoninus p! ilo
&
fophus,natos liberos apud prarfettos«arii profiteri, tertio die a partu no
tnina ferre ruflir.Nono uerodk noia infantibus indere arriqui moris foilTef
illudexemplo eft,qcf Nundina Dea apud Romanos magnae religicnisciar.
Iplumqt infantem «ditum in gitmfo de finu matris , ac ipfius ladfe educari
potius cj apud coemptas nutrices ali ptnirterenf,cum ingenuitas a matre fc/
Ia non patre prcfia(catur,aut fi pcrmififlenr,magna cura, praecipuas illi nui
tricesLaconicas uelut educationis magiAras admcucrent. Cum propter Ia
^
Chs de educationis uidafxpcinlantesaegeneraffecompertutn fit. Q_j aeque
Germanis eA hibitum nefas,apud quos mater filium fuo laflcalit,ncc nu-
trici educandum delegare licrt.Grzccje uero iualuitmos, ut quinto dica par
tu,mulieres comites puerpei ii, manus abluant, Se puerum lautus circufcxat*
Polypolqt Se Sepias munufcula a cognatis feranr, deinde cum puer paulula
proccfTiflet.Praetrxta illum donabant Romani Se Eulla,ea.n.crataurta,ml
iigne nobilitatis,figuramcordis habens,ut fignarrnteamactarem,altenuSc5
regendam,qua primum a Pnfco Tarquinio donatum eius filium tral
filio

dunt,quem in praetextae annis hoflem dicunt cccidifle . Hac Romani pueri’

honefte geniti & libera!itereducari,patricii,autillc^ qui equo meruiflent fil
Id poAca ufi luere Lorum uero erat infigne liberte jr plebeicjr Se paupeiu.
Proprius uero eA,qcf federe idto cum Sabinis Se Tacio, cautum fuir,ut bul
la,practextaqt peas tcmpcAates S ibincpe ornatu,rapta^> filii uterrnf.Furtcp
antiqui mons, ut parctes bonis exrmplis artibulqj honeAifiimis liberos edtl
cercnr,plertic$ apud patiuos,ne nimia patentum indulgentia lafciuirrnt.Ma
ximiq; dibaturopeta ncqdinlolcnsaut pernieiclum,nruc qu/eq qcf minus
cfSer decoije, coram infante, pater faterer, aut dicer er, neue uir mali exempli
g
itruilibus uitris imbueret aios,in conuidf u efTer,magni.n.intereA quos qfcp
audiat domi, quibus cum loquatur puer. Q_uarc Cato cenfor, tanti exempli
fuk,ur Manliu Senatu moucrittqcf interdiu pnte filia, uxorem fuauiaQettaffc
rens nunq oifi cum tonaretia lua complexum. Et Hieron Epicarmu ccmieti
muldfafle Se pena affeciffe dicitur, qcf cotamfilialafcruosedidillct uerfus.Ta
ut focd co(i!ic$e,magiftricp &
cc mites puero fbatiQimi daretur, qui acueret
iuuentutcmad liudiaSe bonas artes.Nam prauisimpulferibusmultcsdege
nera fle comptum cft.Q^uod et a gr aecis fumo Audio feruatu meminimus,
utdii puerilis «as prona cflet ad uHiaimagtAros adhiberent probaufiimcs
magna: Se experte uirtutis , quorum conui&u dcmeAicis difciplints exemi
pliiqi formarentur. Sic Achilles Chirona Se phenierm. Agamrncn NcAol

r<:Hedtor PclidamatatThemelacus Menelaii: Alexader AriAcfele, Antigo

nus Zenone: Jtqi aln uitae magi Aros habuere no penitedos. Sicut Augu Aus
Apollodore pgatneau:Tibetiustheodoregadatcu;Hocru5fgnopide.Vifg.
' Q .ii»
 C E N I A t 1 V M
Silonem.Gcero Diodopr, qui illos egregSs anibus mfliuftos ad bona fnp
gem prouexere, quotum dcftrina, integritate Bt fide magni poflea uiri cuaie
rc.Pnmus.n.Carbilius proditur qui luuetuti Romae ludum aperuit eius eat
bilii libertus qui uxorem repudiauit primus. Cato uero cenforius tam fanfic
filium edocuit ut non alium quzfiuerit magi (Irum . Sed (apium quia pater
crat,filiis exhibuerit praeceptorem. AuguAus quocp O&auius.Caium & Lu
dum quos (ibi filios alciuerat,non 3ltenus, fed lua ipfiusdodlrinaimbuir,ita
qi litteras St natare,illos fcientiflime docuit. Vt^ m ludum litterarium, non
folum ingenui pueri.Sed fle uirgines nondum adultz, litteris fle bonis dafei

plinis formandxuentitarenr.Eligebatuiq? aliqua matrona infignis (peda#

rz uirtutis toto generi propinqua,autuirgrauiflimz difdplinz cuius (andtv
rate fle moribus, teta familia & infantilis cognatio, bonarum artium cupies
imbueretur. Apud eumqi in domo hone Otitim a hetrufeas primum litteras
mox grzcas,& haud multo poO circufcriptas fententias, quas ChriasgraE
ci uocant cdtlccbant.Ocindc (ludia liberalia & animi cultum , a quibus bqd
eflet offen(um,prztextact anguillajt tergore,pucn feiula,a parentibus uero
leuionbus flagris uel plagis,aut puerilijuerbercplcftcbantur, quibus cxcitidi
fciplinis ad uirtutem uegetabat aios corporacp. Q^uod apud Thurios fle em

nem fere grzciam lege caucbatur,ut pueris cum primum adolefcctent,magi

ftrosftud!cpt,do<aosxtare fle ufu,in primo tyrodnio publica impenfa prae

ficerent. Vtq? plurcs unius curzfle difciplinzmandarcnturqui magifler cf<

(et fle comcs,licut de Tufcis fle MaGilienfibus traditur. Idem apud Hiberos

Sertorius fecit, ut magiflris Icientiflimis qui artes dcccrcnt liberales, ingenu

ofep educarent, flipenaium de publico daret. Alexander Maccdo,multis mil
libus puerojst cx perfide magiftros dedit,qui grzca inflicuta,mcr<(q) milii
taremcp difaplinatn przaperet. Q_uod de Velpafiano proditum efl, ut grx
Rhetoribus annua centena daret.Traianus quoqi adolefccntcs
ris,latini(qr

ad quinqt millia bonz indolis, ex ol imperio (e Ic&os, publice ali,& parentis

affc&u paribus difcipliniscrudiri curauit,ex przccpto Lycurgi qui ingenuis
adolcfccntibus uirum prccflc uo!uit,peritum ,
ac uigilanicm cx his qui fumi
eliguntur magiftra tus,qucm Pedenomum niicupauit. Pcrfapc uero pueri no
litteras queadmedum confuctudo fert. Sed rufium ab iniquo fecerncre, fle qj
pena improbus hemo dignus, qui pace uel bello bonus/fit quz fit turpis Bt
honefti diitindho in fcholis ediiecbant. Aegyptii Geometriam & Arithmcti#
eam, puerum uao regium magicas Oudiaian
artes edocebat in primisitanq
ftiora.Ea.n.erat diuinopt (cientia qua uolucre,qm ad ma
imbui regum filios

gnz fortunx cultum ingenia excitarer. Q_ui mos Pcrfapt regum Aeques fu
it ut magicis anibus imbucrcntur.Sparthanz uero uirgines nodum adulrx

indifcoy iaftn cur (ibus Bt palcOra excreentur oes nudz quod ftudium ala#
 e

tIBER.SECVNDVS. LXXVI
conibus qui fumi palcftritae fberunt excolebatur
in primis. Id qef Plafo non
improbauir,ccn fuircp ur non modo puell*.Scd
&
anus ludarcnturcumid
ns ut patientes labe facile res arduas fubirrnt ue*
q Audio in poAe* adeo
afRhfunt,ut Gymnafia fit palcPiras qu bus tora Grceia
dedita erar,iraoccu
paueaios tradant,utpro fortibus miliubus fe bonos
pale Antas fit Athletas
dia potius exoptarim. Apud Pithagoreos difripuli licet
difciplmis imbuantur
bonis.lllis tn annis qumqi obAinatofilcntio tacendum erat.Q uippeprimu
tudimentum erat,tacere fit meduan.Ctrtcnfium pueros ccgebant mapflri;
« pnmis legcs,mox decrum hymnos,atcj srgregia ducum 6fta modulatis
uocibus mandare memcrii.Apud Syginnosqui
Perfice uiuunt quatneas
3gitarc,erat puellare lludium. Nodum. n. adulta
uirgo.quattroas flederefif
dreum agere magna fadlitacecallebar,quibus hoc
erat priuiirgio datum ut
quem ucllet ex iuuentute in uirum deligere liceret.Taiua porro
Romana ue
Kcudix obfcruatio fit mo$t exempla fuere,ut nec pater cum filio pubere nec
Socer cum genero lauaiet,nudolqj conlpicere parentes
ducerent ncfrs.Ho«
Umen ad memoriam infigneeA^qd’ quis pueri tam
caAigat* difdplinz fo*
rentutoisefiet u.ta plena grauitaus.Calculum
«nedilcerc fit computationis
bus dare operam in ulu hait Roma
no improbando, randinde redundaret
ingenii rauo exaOifTima.ln quo id firit aiaduerlum,lolos
Thraces ad quami
orufip numerare didiciflc.Gracosflt Barbarosad decem.
Albani uero ultra
centum computare non nouerunt.Mirumcp prodi Mdetidem
adeo uecorS
demfuiffe ut uix toto ingenii captu ad quincp numerare
difcetcr. Veteres ue
io Rominojt ultra centum ftulid numerare nefduiffc multi affeuerant
. Tu
pfaltationis genera fit motus Ionicos Romanam
iuuentutem edifeere qnqj
in ufu fuiffc.Siqu.dcm Iones pfallcndi normam molles pfaitus primi
fit
iZ
uenifle traduntur.Itaqj Ingenuos pueros,etiam Senatojt filios ftholacgrtf
S* ad ludum pfaltatorium frequentes comcarerfit cum crotalis neruorumm
* Tibiajc cantibus ad numerum cctto motu plallcrcantiqu* difcrplinae fuit.
Q_uod apud Gr*cos,Petfas atqi Indos dignum laude fit exqui&t* atris fu
iQe Homero teAe probatur,qui inter cattera Judrica liberalia
plaltarionem po
uit.Q_uippeplaltarc habent perfe fit equitare
pcipuum-Lacedemoniqucm
p&l tauonem tanq ad bella unlcm,ut gtcffu compotito incederent,
inter qu«
ddianas difaplmas habuere.Et ut condnna fieret motioin
congrediendisho
ftibuspueri nudi plaltarc didicerunt. uare Epaminundas
Q. pfaltaffe fit
tentallc dkitur probe,quas etiam pergenera fit modos
diAinxerc . Vt podif-
mus fit Siphifmus modus Cornus Tetraconuis in hoAium congreflu fi
fie

ccnt. Afcaliafmus uero Baccho djca tus erat, ubiin theatro

fupet utres obun
tos uno pede pialtat.ColiabriImus:phalifcus,Ba(triafmus
Stophilus Apo
AppUisalia^ p&ltatienugcoeradiiwfoq^
geftu & mod^ait
 ''
" C 'E’ H I A 1*1, T‘M'

Sn quotidiano magis ufti ffequentia.Ea tn pfalrario no u biqi St paflitn,fed rn

tempcftiuo couiuio deliria^ caufa (i qn praedabatur laudi fuir.Qutppe can'
tus St pfalrario Homero tcflcconuiuii appendices funt,mode fla tn no impu
dens,qualis fuit Hippoclidis,qui apud Clifthenetn futurum fcce£>,dum in*
rempelfiueplaltarfic gefticulatur illum defalrafle rnatrmoniurrVCliflhcnrs
Claudius uir Triumphalis,# Gabinius.M.Caccilius St
dixit; Appius quoej)

Licinius Ctaflus optime pfaltare,glorix auxerunt.Sicut fidibus fanare. Dkf

feebant.n.fidibus antiqui apud magiflros&artifices.Nam Decius Sylla op
time canrafle dicitur,& Cato Cenforius fimpliciter cantare, no
feruilr duxjp

opus. In tantumqi honoris culmen,apud uctcresmufica peeflif, ut illam fa>

ens# publicis cerimoniis adhiberent. CumindcoK puluinanbus & tepui»
magiflratuu fides praecinerent. Er apud Grtecos iidem mufiri uates St lapiet
tes erant. Apud quos poft cenam circuferebarur lyra,quam cum reculaflirt

Themiflocles eft indodhor habitus. Cymonq; & Epaminudas qtf fidibus

fcirent antelati fuetc.Canebant.n.urterrs ad Tybiam clarcn; uircjy laudrs St
iw tutes. Tam & (i hoc fuerit probro datum. Q^uareucrbu Phi
principibus
lippi fertur in Alrxadrum,debere ipfam pudere, qcf tam pulchre caneret. Ec

Pyrrhus an Caphiasuel Python melior muticus uideretur intrrrcgatus.Po/

liprreonta meliorem ducem refpondiffe fertur. Scipio tn Armilianus Rof
mante iuuentuti qcf in ludum hiflrionum ingenui pueri ucnirent St cu S anv
buco St plaltcrio canerent St pfallerent St Cicero Gabinio Cofulari flu dium'
pfaliandi,ut probrum obiedtauit. Domidanus queep in ernfura eruem Ro#
manum Senatu mouit qcf Choreis plus nimio indulgertt. Id qcf Aegyptii*
truerafuic le., e inhibitum apud quos puerinec palcflrx uaeant nec mulicx.
Q_uod de Aleybiade proditur qui muticam tancj ingenuo indignam odic,p
fequtus fuit.Contra Pythagoreinam tanti muOumiecere ut excitaren ur ad i

lyram, & quietem capturi fonoinuitaretur.Inter puerilia uerc rudimera.Ha

flilia iacerciludem torquere,equm agitare, arma traftare. Romanae iuuentu-

ris peculiare fuir.Cur autem citius feminis ferius uno tnafculis inderent nemi

riacredoproptercauifum,quia feminas cito pubertatem aflequi compertum

cft.ldeo>uetcri lege cauetur,ut mulieres duoderimo,matrs uero quartcdeciV
mo anno atratis, pubertatem aflequi cenifrcntur, co enim tempore iura pu*
blica mafcults pubertatem definiere.

An inter Augura S ternutamen ta /mt St offenfiones pedum ,# qux illorum

prxdidbo fuerit. Caput. XXVI.

B Sfe inter Augura

raJihiftoria Plinius
flemutamenta St effenfiones pedum, in natu;
notauii/qux Symboladifialut, Plcriqt tocra
Nam
 . .

liber, secvhdvs Lxxvn (

Nam fterttutamenta non facere aulpirium cenfent.Sedcum captaris auguris ^
bonipracnuncafint/air mali.Q_ualiacp *'•£•**•
is luperufniunr.i/la rata facere,(iue i

pra:diaa,pr*uifacp fuerant affirmare, &

probare fennonis uerltatem, puta#
uenint.Hotncri exemplo qui Pcnolopc malum procis futurum ab Vlyxe rc
Icrcntc Telemachum facit fternutaflc.tu Xenophonte ad milites conciond'
K.lub idem tempus fttrnurans quidam omen feotfeliciflimum. ita ut toti#
ui dux militia: crearetur. ThcnuAoclc urroad aras (acrificatca dextra flernu
homo augurium fecit quopraedpuicapciui irnolarentur.Hippa:qucc$ ^
tans
Aui
dum fternutac excuflusdcos, magnum augurium fecit calamitatis futurae» " *
Inde apud uctcres incufla fuit religio in fternutamentis bonum omen Si falu
* tm Prxc,r’i cl uo^ Tiberium Carlarem minfice exrgiffc dicunt, ut fiquid in#
i
fandi, diriq; immeat ea precatione defalutc auertatur.Ariftoteles aut,qtf c ca
pitehois tanq ex arce ducunt orginem,quat pars diuina Si fanftior homini
n
cft,proptcrca prodeuntem inde (puitum,tanq lignum augurale & dmmn^
numeq,nos uencran decere ccnluit.f£a quidem apud eos qui ifla perueftiga'
te adora funt,mirat obfeniatidis fuere. Nam fi effent matutina nefanda omi
nan Si rei inceptandae irritos conatus facere.Si uero meridiana firmiflimi au
Ipicn efle,pratcipue a dextris arbitrati funt.Sacpe tn fymbolum ucritatis,# p/
gncfticum iiberarionis facere ab infidarum metu uolucrr.Fuitcp aiaduerfum
inter atpulas medio accubitu,fternutamentoreuccari ferculum. Si non po*
fleagu lietur aliquid,iter dira flfcertiflimo exitio haberi^Sed tam fide ftei &
nutamento uariata opinio fit.Offenfioncs tamen pedum infaufti femper omi
uisfuifleacpoitetiflt prcdgii mali,uulgoproditum efl. C.Gracthus qua die
•
c
ciuili feditione opprtfius fuit, domo rgrediens ita pede limen offendit, utnon

paruauis (anguinis tfflueret.Neroni quoepin expeditionem Alexandriani

kduro Lacinii lurgemiadhtfjt.Craffi etiam filius cdtra Parthos proditurus
ia adcm,ita pedem offendit,ut humi proftratusconcidcrtt,quos omnes ue»
hementidiicrimme,& imatuffrage cppreffos,atcp indigmflimam fortunam
p
0*^ 5 ^
expertes fatis ccnltat.Partntq; abunde
inaciexempla, quae lingula extqui longa
tamen annotare fuccun it, adeo Romanos olim,rn magnis/mini/
effct.lliud

mifcp rebus aufpidorum cucncus,atqj omina obferuare (olitos,ut ab incepti

dis,prolequendiIcp negociis leui I ufpitione auguriorum ueluc trifiia portende
rent Si magna infortunia facrrrnr,auocaremur.Nee modo aufpicia, fed lacti

—
firia,ludot<s folenes ita obferuarunt,ut ob minimas lacpe caufas illos ioflau#
" ' ~ *
rchcercnt«£aaoniniucro cerimonias tam fan&ecduerunt/ut ex Ic
rarent Si refice
uicffenfione idem facriciumtrigeties inffauratum St denuo ac fiepius pro-
curatum fuerit*
Q_uae peteOas proccnfulis fcrarquiuc erant prcc£lulcs,& an ide iuris qj
t
“
m
Confules haberent. Caput. XXVII*
 I

C B NI A £ I V M
Votks inflantibus curis mihi animus laxatus fuit, fxpc nu
’
mero quxfiui qux poteAas proconfulis foret,il lorum qui/
bus finito conlularu prorogatum eflet imperium. Et dum
quxro ab authoribus tradit um. memoratum inueni. Q_tf
ubi finito magiAratu annuo non expediret Confutem pra
uincia decedere. 1 Ui ne fine honore e flet, imperium fxpc p
rogari utcam prouinciam proconful non ut conful adminiAraret.Cotinua
bat,prorogabatqi illi Senatusknperium nonunq populus fine fenatu ex au
xhoutate Tribunorum plcbis.Nam fi in decernenda prcuincia Senatus auet
faretur.Tribunus ad populum ferebat.Piebfq? fciebat, & ea fritu plebis tC
fuffragationc populi proconfulatum dccernebat.ldep quod a popnio fcitum
erat ,r3tum,firmumq; mancbat.His ergo a populo uel fenatu prorogabatui
fxpc imperiumad fex mcfcs,modo ad annu«n,aut donec de bellatihoAes uel
reuocati a fenatu forcnt,ptout ex republica effe uidrbatur. Pxnl philo Cos.
narratur primus,cui prorogatum imperium fuiffet,& ex eoproconfylarc of
ficium,cxpit pro munere dari. Scipioni deinde Africano» Africam profcdto
•ne finito Conlulatu ineo modo r eipu blicx,prouincia decederet.Im penum co»

fialarcdonec debellatum eflet propagatum fiiit.Nonnunq flantibus Confu

ltbus,fiqui in prcu.noa tumultus aut motus orirentur plure fqi jHiincix opot
teret prxcffeinouos proconfules Senatus nunc htldem,nunc aliis decretis p
nin nit freauit ipfifqi plerunqi legiones bt exercitus comifitfit mandauit ,po
teratqj non modo confiili,fed prxtori proconfularc munus dari. Sicut exem
# f piis pluribus cxtat.Semprooio.n.graccho,&.Q .Fabio Maximo Ccss.ctj
Hanibal Italiam omni dade belli pcruaAaflct.Claudius Marcellus ex prxto
et, pro: olui dc(tgnatus,uires Hambalis multis prclas ita fregit & cominuit,
U t facile uind pofle documentum daret. Q. uin & illud aiadnetfumeA,eafii
r *A Y»)
dem legiones atqi exercitus quibus antea Ccss.pcefuiflent, ipfis proconfulis
bus prorogato imprrio demandari , uti nouos comparari ccnua repentinos
&
*notus,quibus hoAibus obuiam ire, magnis opibus rem gerere poffent.
Habebatq? proconful proconfulatus infigma eadem qux & confulatus. Na
tl littores,fifces,fecures,prxtcxtam,cutulcmq? (ellam in prouindafibidccrc
ta udut Cos.r«irirbar,quibus infignus pro imperii maicftatc, proqi fplcndo
ce dignitatis cofpicuus erat. Nifi eam adiret prouiuriam in qua Cos.pr xfens
foret. Sute prouincia decedens Romamaducnraret. Tunc. n. finito honore

line imperio aut infigniis erat. Proconfuli.n.portam romx ingreffo minueba/

turhonor,priuatul<5 fit iinc impeno cenfcbatur.Ncqj.n.proconfulem habe/

re imperium ubi una eflet Conful cofcntaneum erat, nifi par illi imperium dc
legatum fuiflct.T une.n.&t confularia ornamenta & poteAas utricp erat par.
Hoc tn inter crat,qcf proconfules aut pro prxtotts aufptoa noa habebant*
Q_“Pf*
 LIBE R. SECVNDVS, LXXV1»

Q_urppe inaufpicati erant, cum Coss.Praetoreliqj aufpida haberent maxima

Si tamen Cos:in prouinciam ueniret in qua procohful dege rtt.Ipfe fine it/ I

toribus & fafdbus Confuli obuiam ire H uelut priuatus equo dcfccndrrr,6t
ebfequium prebere debebar. Q_uoduero equatum imperium prccofuliun*
&
cum contulc fuerit,pluribus patet rxemplis.Nam cum.T. Claudio Ccs«
qui Afncamprouinaamfortituserar.P.Cornclii Scipionis qui illam procon
lui adminiflrabat,cquatum imperium fuit. Etcutri Vrbs ab Hannibale ad'
motis h.'fliliter legionibus prcmcrctur,mctulcp de luirnna rerum effet.Qj
Fuluium proconfulem capua profe&um, ne ei minueretur imperium quod
Vrbcminifler,excquato cumccnfuiibus imperio urbiprefuiffe legimus. In
Vrbemtri reuerfus proconful poterat abfentibusconlulibus eorum uiers gC
fere,urbiprecflc. Senatum habcre,comiciafuturiscofulibus indicere, & itus
prouincia fibi decreta, quid triumpho dignum gefferar, etiam de utdbs ho#
Ilibus triumphare. P. Philo proconful & cui prorogatum imperium fxpefil
it.Graccis in campania debellatis qui rupto imperio defeiurrant de Palepoii#
tanis fimul H gncis triumphum egit. Et Seruilius prcconlul de Cylicibus
Tam & pro
il lfauris qcf indomita ingenia debellaflet,triumphafle fertur. fi

confutem non gerere magiftratum legitimum , ii ideo triumphare minime

polle plcricg aUeuerent.Fuit tamen aiaduerfum, Proconfulem fine prouincia
nonuncjiut milites in officio haberet ii obfcquentes imperio,a Senatu crea
tum exercitui prxfurfle . Q_ ui etiam legatum it quxftoretn quejt ccnfilia
niti,quibufcp adiutoribus ii minillris,tam in adminillranda prouincia
q ge
tendo bello uti poffet,ficut Ccs.habcbar.lllud etiam non pretrrirrim.Pro*
confuli (extantumodo falcium infignia prariretapud nonullos (criptis man
datum fuilfc.Licec alii duodecim falces , littorefqi il eadem infignia honept
proconfuli ficut Confuli apparere argumentis aOeuerent. Q_u* quidem infi
gnia ftatim atqj urbem egrcfluseft, proconful acripiticontentrolam Ucroitl
ndidrionem nifi in decreta prouincia prouincia non exercet; ucluntariam aut
ubicp.Q^uippe manumittiapudeos tam liberi q feruiubicp pofTunt. Apud
legatum ucro proconfulisnon poffunt.Hoctri intereft qd proconful in de#
creta, (latut3cp fibi prouincia ius tantum dicir.Cos.uero etiam extra prouin
ciam it ubiqt dicit. Q^uodqj aduentum legatum dimitterf
ante fuccefforis
non decebat proconfulem.Id.n.lcge Iulia repetundajt uetabatur.Fuitcp me'
tnoriae proditummon confulibus modo prorogato imperio ultra tempus fi*
niti honoris proconfularem iuridiftionem fuifle.Sed & Confutem defigna'

tum,antcConfulatumptoconfulate imperium geflifle. Siquidem NeroCac

lar & alii defigoati Coss. ante initum honorem fxpe procofulare imperium
geflere.Et praetores ptura fundh ii quxflores pcft queflurz munus ex Se#
natus decreto prouiucix prefucrc ultra prcJlcriptum qui non praetores, auf
,
 genialiym
quxftore s,fed pe opfetores prcqueOcrelq! di&i nominatiqi
funt.Eundrmep
Conlulis pro
pr opre;oicm,6< Conlulis legatum fuiffc fimul.Q^ucftcrcmqi
prxtorc prouincix prefiiiBe, ibicp infignia prxtoru , aut quxftotia
habuiBe
maltiplci exemplo probatum eft.lllud quoep admonitu no inutile duxerim*
quafdam prouincias proconfulares fuifleadquas loli mittebatur proeolulcs.
^_uafdam confularcs,nonnullas prxlidialcs,pltrafcg prxtotias,quibusco
fuIcs,prxlides,prxtorcfqj prefefti erant. Nam Carthago proccnlulatis era»
outncia,Numidia,Ly bia,& Alia, citra Taurum & Cyrenx ccn fui ares,
,

?ripolls Si utraqj Mauritana attj agyptus fub prxlidibus fuere. Cyprus,

Hyberia,Sardima,Sicilia,llliricus,Achaia,Creta,& Bithinia,ptotw,Sat<
duriam Oi Corficam ,olim pextorias poftea iub prxfidibus fuiflccopctimus.
Soli uero MaBilienlcs fle Ncmaufenles ab onere prouintialis prxtuixfcrut»
tur imunes.Cucg omnis hrfpania in lex prouincus diuidatur,ex his bettuea
61 LuGtauia conluiatcs fuerunt,rcliqux lub prx&dibos.
Ea uero in quattuo»
conuentus diuil fuit, in quibus dabantur iuia.Gaditanum.Cordubrnletn,
«

A ffy itairunu3c Hifpalcniem.Lufiiama uero in Eracricenfetn: Pactniani U

Scalobiianum-Noncifie Pannoni in quattuor prcuinciasi Valeriarr, ; S uaul
amiDafmat c.mfie MelumiCappadocia in decem prxturaspoflcain Satr»
pias diuila hait.Hainvnix magna pars in duodecim gubei nationes. Charra*
rnotiix quiiuxta Imum Arabicum incolunt in quattuor nonradcs. Paphia#
gonia in ihtuarchias.M y lia in admimfh ationes: Aegyptus in prafetturas
U reg onesiSyruin ThoparchiasrThracia in Stratageas: Troas in neutra
piinopatus.lndi in fexquinterniones lingulas prxfeCturas diuilcrc.NdnulU
in Satiapcas licut Lacdiccam.Aliiin
Ethnarchiastmulti in tnbus,pleiicpit»
claBesautC:nturraspartittfuere.GalliatAquitania:SC Britama prouincix de
«em St ofto numeran.urud quas prxlides mittebantur: quas Calar in pro
uincix formam rcdegitprimus.Macedonia ieptem prcuincias habuit:! oti#
dem llliricus:Thratu lex: Auguftus Galliam Si Aegyp tum:Claudius Cap
padociam:Cx(ar Archelao uitafunfto maiorem Cappadociam Romanope
prouincias fecit.Proditur tamen Ciaxarcs primus Alix popules in prouind
fuum quemen ordinem dillinxifle. Haftatos Sagittarios
as diftribuiffc:3e in
Si equites. Nero Cxfar pontum Polemoniacum Si Alpes Codbas Polemo
neregeuita fundfo prouincias fecit:St nationes alpium maritimas in ius latii
tranftuiit.Fertur uero dc Cappadocia mirum qcf cum, liberi effentilibertati
a Rcmanis deprecati iuntuBcrentes illam k ferre non pofle: Si lub regibus
cflemaiucrc.VelpaIianus;Achaiam:Lyciaro:Thraciam;Cyliciam;Comage^
nem: Rhodum: Bi nantium 1 81 Samum libertate adempta prouincias ferita

Traianus DariamiMelopothamiamiAffyriamiArabiaimfc Harmcnia.Fu>

iteshxc irequestouuumi^ Iplcdoris. Donec
Romanos in ulu ~
tp '
tempotis
 LIBER S E C . N D S LXXIX

tfenporir interual!o,pcft 'Hadrianum imperatorem fit ordo fit honor prcroii

fularisdeftcre.S'quidcm.M.Antoninusimpcrator,prouiricias rxprcconfula
vibus. Confutares autprxronas pro belli neceflitatc fecit, ipfeuero Auguftus
pacatas imperii prouineias& ab hoftili tumultu ociofas. Populo Romano re
gendasdrdit,l Diq; tumultuares fit operofas ,
aut hcflii m incutficnibus in#
quieras dcfimpfitnd quas modo proccnfules prt fides aut prafedtes cum im
peno. Modo prrfidia 6t exercitus non nunq legiones fit auxilia deilinauit. Tu
bcriusquccp Achaiam fitmaccdonum onera aeprecantes,proconfulaii tmpe
rioexcmtcjibiqi illas regendas afetuit.

Licere uti Accufariuo cafu non nun<5 in qerbis localibus/on tra regulas GtS'
mancorum» Caput XXVIII
Dhibitus fum in concilium , magifq in Concilio , fit in eau#
lam defcendiporiulq m raufa dici tum fi eque ntius , cum or#
natius (epeoumero uidcmus , fintep hiefermo uetcnbus,no
frequens modo led concinnu i fit clt
g ins.T. L iuius de Ma#
ccdonico bello , Siexquo traiecimus m
grzciam ad hibitus
e flem in eonrilium.ldcmSf femel inquit iri cautam defeen#
.

dttit nihil integrum futurum fictfit alibi in eurntum eius ui bis pcfuum,fper»
niabuniuerfa gente theflaloruin aut time i.Etrur(us inquxcociliudedi.Et
demaccdonico odtauo,m zdem Herculis lignum iplius dei pofitum fit fe iu#
ges equi.Q^ ue dicendi modum hibuifle proprium fit perpetuum aufim eo#
tendere. Q_uinetiimilludanimadi>crtitnusutrbisloca.ibns per accufandi ca
fum eundem frequenter ufum.Contraqt Gr amaricas regulas ncuo exemplo
multa ufurpaflc ubi minime conuenire putaretur^qu* crat.cta regula latimta
tis procul abefle urfa efltfed tamen refte fit probabiliter dici,rn eam magnum

friiUe orationis ornatum cuiuispateicpotclhQ_uipf.edc macedonico bello

L-CcrneliusCcs.inqui( rclidload cxei citum claud<o legato Kcmam ucnit.
Idem quz procaladculibus ad cui ipi fietum ditia erat. Czfar commentario
quinto. Allobrogesinquittiebro ad Khcdanudilpolinsprafidus. Cicetoad
Catonem cum aa Cibiltra quinqi dies eflem comcratus : fit pleram quz fit#
qurnti IcHione obuia funr/x quibus faris excplorvtn colligi petefl . Cum in
c *ercttu,in cafl ris,in cibiftris Gratnanti oes dicedu colcnin er. Q_ uod tn non
jnelrgairr dici fepenumero uidi mus.Na przter euphonte lonu qui aptior con
ueieuorqt fuit.Cuprepofttk>ne:ad,accufidica(uiadiicimus./rusea urmuirtu/
teqj aiaduertimussut prope loeu rragtcei tiflima obferuarioc def gner^ut pxfs
tnoauthoritatibuscnfu} cft.Qjf .n.Czfar ad rl odanudifpofita piidia huirt
U dicit IcgttB
»utQccro adcibifltafaxco(]Mratiu.uIqcf.r.liau4S ad exercitu <

ad bjKToog
 CEN1ALIVM
rctauilTc.ldffgna^iuxta Rhodanus» exercitum uti Cibiflra,uel p«r So,<r
'
cifmi modum dici Gramatki uolunt,&. in ptimis DKmcdcs / ut c coelo de#
Aut quandatn magis intentionem, acuim,& penitus atqp
fccndercin terris.

alte fujffe penctratum,in rem de qua agimus,cxpnmetc eoundimus, & iu<

(upciioic exor#
m pratp- (itio,accufatiuo appoiita rxprcflius id (ignificauir,ut
dio& primis probatorum authoritaubus perccnluin us. Huius rri,admcnli
obferuabonum Gramatki cuiufpiam quae in manus meas ucne
it me liber

rt,in quibus ita maimcic incilat lunt luter *, id gema,

icriptum legimus. In
in*lap«dc,ia ligno,non in iharmor gemam lapidcmuel lignum.Contraue
centra iuiusGra
ro ia es incitas Iras dicimus non in acrc.Cum longe fccus
inucniair.ii5 .Nain in In
maciei opinicncm ircbro apud auchoics ufurpaiun
pidc uri ligno,aut lapidem, uti lignum, 6^ in are uel in aes incitas litteras paf
lim dici lKcrc,pluftulis exemplis apparet.Maiorcmt|! uim per aeculandi ea#
Ium exprimit* penitus «9 alte fuiUepcnetratudemcnftraruPlmiusluaioc
ad Tr nanum. Q ux uos inquit paties ecplerpti,ncqua intcrcipcict cblaii*
mittenda & incidenda in xre cetduiflis, Plinius item natu#
Sc in publica aCta
ralis hiftonx,quaiio,& rnge(imo,Ylus
inquit acris ad perpetuitate menimi

torum lamptidcm trar flatus cft,tabulis aeneis, in quibus publicae cenflitud

ttones ineidantui .Cicero que adhene licata in uerrem . Id non modo tunc
9
(cnplciunt inquit. Veium etiam inxreincilumncbisrcliquctut.Ex
quibus
in marine#
apparet per accu(andi,& auferendi calum.ln marmor Si in cs,ac
re «ic,incilas effe litteras latine dici licere . Sed cum aeculandi calum po#
*
pmus,iudcti expreflius atc$ altius rem 6*am dcfcgnati.Cum uaoablauus
urimui ,lcuitu ri iu iup ct6ck & nou pencit au lunduus ( gnibeari.

Equeftcr orde quando primum aptus fist,quac9 rpfiur ordinis petef! as flf
ofbuiumatcj inlignu luerint* Caput» XA.X

Ede condigne quidam exthnaurrunr,cum duo ordi*

nes,plcbcius luiicci. & Senatorius Romae a principio edi.

tifuiHent. Equeflrem otd nem qui medium teneict loci*.

Poltcaadiici ccptume(Ie.Q_uibus purpuratur patriais,'
Sc Senatoriis uu non licebat . Ius umeu annutorum au#
reorum quo inligui a plebe icccrncbantur,& medius 8r#
do nonbatur,oublice uibuium fciunt.Q_uod quidem ius,non equitibus
modo tan^ beilicae uututisiligne.Scd & icnatonbus &milmac primoribus
fgjt-1 s in Qtdo & li Senatorio minotaaagnx tn a
t
m
pl sudi mi angonfo

J
 LIBER*SBCVNDVS. LXX*
habitus efl.Q_uippc erat audtas ampliffimis honoribus, Senatorio pe# &
ne par. Nam cum a principio originum ciedto Tarquinio Si dcpulfo mcnl
fe urbs ucndicaflet.Brutus primus ex equcflii ordine fc#
regio in libertatem
natum quorum confilio fit autho#
fupplcuit,trecentofq; delegit Senatores,
Lapbs deinde temporibus.C. Gracchus Tiberii frater, St
ritate niterentur.

haud multo poft Liuius Drufus T nbunus plebis , uberiori compendio ei3
aliquando ordinem cum Senatorio confundere decicuctunr. Viqi plus di#
gmtatis fcrret,ut inSenatum uenire fi£ fententiam dicere lkner,legc (aerata
deinde plcbtfcito (anxerunt. Q_uibus etiam equitibus tributum di, ut tam
fit Ii Senatum alledi non eflent.?ro eo ramen q> magiflra#
a ccnloribus in
tus Si honores gefTcrant,in Senatum ucnire,6t fuffragari,ac lententia: ius
habere poflenc,qui (unt pedatu appellati. Q_uin etiam equites fupia Sena#
tores extulerunt,^ uclut, longe principes pleiunep antelati (unt. Neue iu#
dicia quae penes Senatores crant,illius unium ordinis ferent. Idcm.M.Li/
uius,ut xquapaitc penes Senatum St cquefhem ordinem diuidtientur,le#
gem protnulgafie fcriur,qux diu fanda fit incorrupta maulit, quaties ma
gnarum Ixpe diflentionum fit dimicationis pctniciclz cauta ,
fit leminati#
um fuit.lplcq^ deeuxix iudicum,qux ex ordine eque Ari deligebantur mox
pluribus difcrctx nominibus fuere. Q^uippe alii T ribuni aris, alii iclc di, no
nulli appellati funt iudices , quibus pofiea nongenti additi ab omnibus le#
creti quibus fota (uifragiorum in comiciis cuucdire s negocium etat
: ,
qui
tam ludicum non equitum nomina ferrent,ramen cqueftns fuifie or/
Si It

dinis,St interequites adnumeiari, haud dubit-m eft. Nanq; fii annulo uc

equites utebamur,6t eadem habebant honoiis infigma hildemq; fongefci
tur muuciibus.Ai quas aliquem ex nouisduibus fit cui haud multo tem/
poreciuitas data cflit, admitti non decebat, quia nefas duxere ciuem nouici#
um inter equites adnumctari.Tam fit (i Hannibalis tempore, quo Italiam
omni clade belli pua(labat,Iusanouloiun aureorum fuifTe ptcmilctiiulua
Plinius aflcueret.Hic etiam ordo quandeqj diuifus in plui es Ipetics fuit no/
tninibus uariis,ex quibus qui ampliori prxtcgatiua illuftrcs erant petrxeo
gnomentum nemine ccnfi. Demqi Neio
tulere plcricp Fabiani. Ali.qj alio
V.xfar ordinemAuguftanorum equitum inflituit primus,tcliquispercutn
ordinibus offen(is,Sifere defticutis. Q_uoqj plus dignitatis ferrent icruatu

eft,ue multx prouincix per folos equites Romanos prxGdu loco rrgeiend
Na fii Gappadodx fii Aegypto Si alas pluribus diu eqtes Rcmanipfucrc.ln
tcrquasxgyptushocppnuiulitfit peculiate, ut ad ea nemo Scniicrii,fcd
tqueftristm ordinis prxles accederet, quo$t decreta Diuus AuguAus pinde
haberi iuffn,ac Ii Romxmagiftratus autrcges,C6fules,ptoieluc,illacduifc
hnc.Cucj Impatorcs uspplo cLcctetsfuit coltitutu.ut cqtes cu StnateriblM
 t 1 fi B R SECVMtoVS txtm
Chilcidrnfes uero tata ratio peculii habita ed,ut qui
efTenrioeuplettS equF
tum notnina frrrent.Cretenfcsquocp equitu ordine Si uetudateflt dignrtatt
longe prxdpuum St magno precio habuere. Acheis rquedrr honor •

, uelut
praecipuo femper munere prxcelluit. Sicut Germanis qui Batalidicunf
. EC
Cip j^! ecj -irribus plmmcpcft honOs habicus^quibus ciukas data eft# quod
bello latino a Romanis non defciuiffent-Maxinx
urro celebritatis apud G*
dicanos hic ordo uno cenfu quingenti Gaditani b«I'
tuifle rradiuir.Siquidrtn
10 egregii, huius ordinis cenfi tradunnir. etiam numerus in rqurftri di
gnicacepataui proditused. Illud tamen prxcipienduln no negaucrim*
fuiffe

noncuicunqj militi annulos aureos paffim deferre licuiffr,quja

nifi» primo
ribus militum aut re magna St extimatione foret.Aut
prafrAus, Centurio
Decuno,auc tnbunus,excrcitui pr*eflent,VeIa principe,autprxtoreaureo
annulo donati fmflenr,illis impune uti no Ikebat.Ferrco enim
militibus paf
fim uti permittitur Q_uem morem Pcrfx ufurparunt, quibus nttp
. aurum
Zonamuc, aut monile, nc<p annulum nifi Regis munere collatum defert
rt licet. Pod temporum urro interualla non modo annuli aurei. Sed diucrS
11 generis munera uelpt ampla praecia militibus daricepere.Q^iippeAure#
Itanus Imperator Gregariis militibus ut per omne tempus
milltie, fibulas
haberent aureas priuilrgium dtdit.Seuerus ultra aureos annulos
etiam do
medicas Concubinas largitus fuit quibus de linimentis mibum
, animos e#
molhuir,8f eneruaoit. Apud Macedones, Chlamys St Apex
aureus mune#
ra regia fuere.Sertorius pttas Chlamydes militi dona impattiuit.
Alexan#
der Macedo ufum Perfiicx dolx, Vctudo tamen mote in Romanis
legio#
nibus folis Tribunis aureas fibulas habere. Gregario ueroaut manipulari,
balthcos aut phaleras argento decoras ferre permittitur, Fettura
lulitii
Cxfar, milites tam cultos habuiffe^ uteriam auro St argento politis armis
Ornaret . Tam & Ii Biutus in Philippis Tribunis fibulas aurras,ut ptebru
obieftauit.Non fic Sparthacus,qui dum contra Romanos molitur arma
omnem auri, argenticp ufum militi interdixit. Prx exteris Fabrilius ernfet
tantx abdinen tix,& tamcafligatx difciplinx fuit, ut fammos duces
plusd[
pateram St Salinum ex argento in eadris habere edidto inhibucrit,Contra
uero’ de Antiocho proditum cd,qui tam prodigx luxurix exercitum duxitt
Ut prxter frena St monilia.Phaleras,fit armillas,atqi Ephippias,Galeas,
SC
arma, etiam clauos aureos crepidis lubieftos. St argentea uafa ad fpurciffi#
mos u&is,rc!iquamqt luppellcflilem ex argento,aurcxs intettextup
~ rrrr-z,
bus ferre permilctir,

&.«** fit Opidhographa apud iureeonfaltos,de qua Vlpottusml

charta
tionan fcctt,& quot charta$t genaa fuerint, Caput. XXX*
P iii
 GENIALIVM
Vidam inter cauMicos patronus difcrtiflimus it iniiUCfil

non podremi nc minis adiuit mf,atcp alterum cum quo in

foro deambulabam iuris peritum nen patux extimationi*
uirum, natura tridi admedum St recondita , cuius nemen
libens prxtcreo,nequem uidear incedere,# petiit ab eo
edo
ceri,qutd (ibi uellec Vlpianus de bonojt pcflcfiicne fm
ta-
6t ad
bulas, ubi inquit chartx appellationem etiam ad ncuam fhartaj refetii
dclcticiam,ptoindeliin opt(lhcgrapho,quifpiam teflatus lit,poGe hinc peti
bonorum pjflcifonem.Q_uidcflct Optdhcgraphum (ignitican (ibi poftn
labat.Cucp ille refponderc cun&arctur.# incertus aio fludhiatet,putarc le ni

hilominus dixit,cx interpretis authoritatc.Opidhcgrapham dic» chartamun

qua dcfcriptximpenfx ad calculos referuntur una cumrributis# debitis: af
terens quandam uerbi deriuationem deridiculam, & alia nugalia quae cu iinc
perlpicuarfal litatis referre non neccfle habeo.Nec multo poli quadiene de#
polica,cum ad alios fermones diuertiflet, quali tacita conte fliene uidus, non
(ine pudore digrc(Tuscd.Q_uodigrcdo quid ego fentire de Opiflhcgrapho
pccut ameillclerio explanari. Dixi ego fatis liquere uerbi originem e grxeo dc
duftam , St quantum aflitqui poteram Opifthographatn dici chartam qux
utracp facie Si duierfo latere fcnpturx admouebatur,hoc ed intus,# a terget
qux plerucp no (pede libcllierar,fed uoluminis indar torqucbatur,quo mo
reprtla Icripta cdidifleferuntur,deduttum nemen ab «»: o-ri^n-quod poft
St retro ligntficat & quod ed feriptura. Q_ui igitur tam a tacie qa tet
go (cripta exarabat, mopidhographolcripliflefciebantur.PliDiusluoioiielc
&o£> comentarios centum fexaginta mihi reliquit cpidhcgrap hos,hcc cfli

etiam a tergo fcriptos,undc morbum opidothcmcum dici uoiunt illorum

qui ceruicem retroflexam habuere. Sicut Opifihoccmx , qui ccmas retro
ferre con(ucuerr,qualisHe£toris coma d itifluiGe. Fuere, n. apud uetcrefchar

taijr diuerfa geneta. Nam St fmgrapha St opidhegrapha edebantur (ciipta.

Singrapha.n.uno,Opidhographa utreqj exaratur latere. Q_uod uero reda

toris manu (criptum erat,Hrlographum qcf priuatimChirographu. Q_t£
aut quifqj fua manu fcriplit Autographum.Prxter qux fuit Hieraticha ex bi
blo in xgypto frequens (acris tantum uoluminibus dicata. Hxfiicre a prind
pio ex cortice platani,fraxini,accns,populialbx.Itcmfagi St ulmi: aut (icuf
Vlpianus ccnluit,cxtilia,philira,& papyro .Librr.n.intcrior pars cd cortici*
qux ligno cocrct,in quo ante ufum chartape exarabantur (cripta, uel inpal#

marum foliis ut Plinius nOtat.Fuitcp antiquiOimi mons, publica monime

ta plumbeis uoiuminibus.Priuataaut lintheis deferibr, rn quibus nennun^j
publica.In Papyro, aut perraro publica frcqucntiuspiiuacardcbantur.is.il*
in paludnbus xgypti frcquenscrar,qui inttAius,farina glutinabatur . Erant
 LIBeR., SECVND vs. LXXtt
guo<5 tabf II* cera illftx in quibus monimenta litteris nonntmq tnahdarilt
iqmus aliquando duplices plerun<$ triplices,aut
quincuplices colore dmerf*.
Nam& lute* eranr,uiridcs, crc ct*,purpurea:.ln tripk.bus rmftclas.In qa
honores &magi(tratus»ln duplicibus^fiquid effer
cuplici
arcanum Se (ubti#
ctndum^mtcuorefcp animi notas magis adnotabant.Philiram
uero corticem
Tilix gr*ci aGcuerant,in qua notas uerbcpt
effc
& fenfa,mandari litteris f*
pe produuin clt.Ponquas rhait* *din* quas
pgataenas uccant fuere Per
gami urbe troadis primum inuent*,ubi cum Attalus,*
Eumenes impetita
illam omnium fermonc celebratam
rent., nobilem
bibliothecam ccnquilitis
undiqj exemplaribus edinis chaitiscenftruxifle
fcruntur.Nacp aliam PtoIe>
meus Philadelphus plus ducente^ millium uoluminumin Alexandriadtt
lpolutt.(^_uam.M. Antonium Clcopatr* largitum fuifle.
Nonnulli ad otii
mum durafle bellum cum Augufto,afleueranr,qu*mox incendio ablunv
pta ratr.Kom* aut Alimus Pollio uatum libris conferuandls bibliotheca di
cauit primus. In qua.M. Varronis ima^ioem adhuc
uiueris,ptocumuloms
gn* glonxpoluiffe fcrtur.Sicut Vidtorinocb do&rinx magnitudinem ut*
ucnti,(latuam populus in foro poluir. Apud Athenas
Pyfiftratus illius ex ena
pio bibliothecam fecit. Meminitq? Herodorus,prifca
conluetudine hedma ?
pelles, biblos nuncupaffc ueteres,qd aliquando biblorum inopiaeiufmodi
pelles icriptur* admouercn t.
bragmanes litteras nod cens,neciibtis, frd in
lindombus tuliacis coionbus effinxcre.Babylonii uero coftilibus
Laterculis
mores,lcges,atqj innituca tradidere. Q_uarc Cleantcs quod a Zencncaudie
rat,m tegula ofle adnorauit.Phenicesanimaliu figuras littera^
loeoinfealpe
bantlapdibustab his.n.profeftus Cadmus lirttrasgrcci*intulir,qu*
arede
mafere lemp:* cum litteris fcrmqslicct pelalgica lingua faepe mutata
* abfcil
fa fuerit.ijicut Aflyriis H.hadamantus: Aegyptiis
Mennon&AnubisiPhri
gibus Hercules. Latinis uero Carmenta & Pclafgiiaut ab Corinthio
Dema
rarhoprofedh. Vel ut putant alii Symonides *
berofus primos charafteres
kdidere.Q^uauis Aegyptios per animalium figuras primum fenfus
mcnris
effinxi fle,* antiquiflima monimenra mandafle litteris,nonnulli
ferant. AW
AfTyriosqui notas litrcrajt docuerint.-arbitranmr pnmos.Ncnnulli
Ionum
Chuafteresa primis originibus *ditos omnis uetuftatis nuncios fuifle pu*
rant.Sicut pherccidem Syrum profam orationem inuemfle.PrcditucB
me*
mori* eft Aegypuos litterashabuifle ufitatiflimas quas linguli difeut: quas
uero dicunt faaas interiores * reccnditas,fcli facerdotes norunt a pareubus
traduas,qui criam exomni «ternitate tep geftajt lenfa effinxere. Atcp *thio
pes perpkxo Icriptur* genere ulosiurnon ex lateribus digelfis
ordinibus uf
mos comunishabet.Scdafumo ad imum littera^ du&us exararen t qcf T*
pocon gr*ci appellant quicumfeptcm Charadercs habeant.lllorwn linguli
 CENIALIYM
a dextra in fioiftra contra gr*
quattuor redpiunt ftgnificatus. Atqj zgyptios
littera* oisxwreS
eorum moiem duflus difponcre. Accj, Indos abi* ufu
geftas fit memoratu dignas, Pythagorico morr,memorix tcnuillc.lllalqja

parentibus traditas per manus pofteris dediffe,qui

tamen haud multo poft
mfyndonibus inccptarunt,totalqt paginas mommentis rerum gC'
Icribere
uetus ccnftautum neqs
ftarum impleucrunt.Fuitcp apud Carthaginenles
conlilia Bt abditos
grxeas litteras aut Idioma cdilceret, cum arcana illorum
comrrtio Bi per occulta colloquia Dionylio prodita intelliged
Unius lingux
multa * littaajt
rent.Komanis quocg per ligna,acparuas,breue% notas,
tenta colligere per notarios utusinualuit.
Adeo ut quis citato fermene xditas
in foro orationes per notas faale aftuarn exdperent,ac lenia & uerba intellr^
gerent. Q uin etiam Romani principes ic&oresapud fc habcbat,qucs «i«r
ipli occupati ledboni uacarc no ualerenr,qui
euaj ulun
dixere,cum
lcrmoms nonnullis coloniis pro munere impar duerunt. Q_uippe Cu
latini
liceret, uttp prxd
manis a populo Ro.tributum fuit ut publice latmc loqui
conibus latine uendendi,au&ionandit$ facultas foret. Kur lus quxliuit tibi

explanari qui cflet Gliarius,de quo apud VIpianu Bi

legum petitos fttques
mentio fit.Dixiego Ciliarium dici qui uchiculum duceret &
quali aurigaret.

Cifium.n.uehiculi genus effe aperte liquct.Ciccro in Antonium

tectida Phi

lippica. Inde ciGo celeriter ad Urbem

ucmf,eapite iuoluto. Etm.uchiculcruiti

curruumq; diuetfa finfle genera non una faoe apud authores leg«nus.Nam
BC Effcdum ,fii
Petotiaum,Cilium,CartUca,Carpentum,Pilentum,Atce
na Plauftrum,Rheda,e< Sarracum,Epircdiumqucdbaibarumeft.Car#
ri Conuinus &
Ardrina.Cicet diuetli generis, omnes tamen, uehicuJc * nu
mero fucrt.Petoriaum.n.gallicum fiia , rotarum quatuor . Pilentum ucneii
coloris,quo matronx uedtabantur caftx,quas pettea baflernas duere.Cod
ulnus britannorum, cfleda AeIgaruro,Thenla Deep ex
argento, Cariucx

Germanorum Bi Gallorum . Arcaa infirmorum ,erat enati plauftrum tcfi

Sum undkp.Eas quidem Carrucas etiam in Italia frequentes fuiffc ccmpc
cimus. Quippe Nero Cselar,nunq minus mille carruds,iter fccifle proni*

tur longo leroper agmine

impedimentorum,incedente . Ccnluiuj iurecon#
prxtcrire contendit exteros. Cibum
fultus titulo locatiiqcf li Ciliariustdum
cuertit,& leruum quafiauituel occidit, eulpa non libcraruScd m
cum ttlo
cato ius dari Bi agi licere.

Solere magnos fucccffus ex infima fortuna, & futuras calamitates plcrtxp

fignisprxmonftnri. Captae. XXXlj

i T omnis antiquitas fabulola efLhis qui in magnis dileriminibus po

V i '"“p* — —— —
 LIBER. SECVNDYS. lxxiii

fid admirabiles exitus habutre,aut ex inopi calamitofaqj

fortuna . Regam
faftigium Se imperia quacftuere,quo res admirabilior uideretur
tomenta mi
racuh non fcmel affinxit , ut qui ex grauibus periculis pr fica erepti ferent,
naiieftate&cura numinum non caiu aut fortuna ieruaiiuiderrntur>K.otnii
him Se Remum ex Rhea Syluia& Marte gcnitcs,cum expem in preflui
tem Amulius lufliffet, a lup a diftentis uberibus alitossplericp emnes tredide
runt.Q^if comcntum fabulat.ab exteris noftri mutuati funt.ISa
Cyro Per
firum Keg>,cuius late imperium ualuir^ctm ab Aftiageexpcfitus Se
pulfus
infans foreticancm ubera prebentem,iiiumq; a feiis defendrn
em Paftcr gre
gis inuemfle traditur /qu* res futuram ipfrus magnitudinem
haud dubiar
porcedcn uifa cft.Ncc uana pratdiftio fuit.Q_uippe quirerumgefiarum
ma
gmtudinc piruo imperii fpaeio,omnesreges antecefleiit. Hieronem
Syraeu
fanum qcf ex analia atdnus fuerat in fyluis expoGtum apes con-efto
, in cs
meile aliq iandiualutre,qui mox omnes afprritates fupeiuadcns tantum it
4
genio Se utrtute ualuit, ut ob multa rei militaris facinora, regnum
Syracu#
bs,Se omnia ornamenta uirtutum,paulopoft affequius fit.hic
efl.n.ille Hie
ro,qui praecipua Se eo danti fide rem Rc manam iuuit: unocp tenore
amicus
populi K-oimni Se fi Jiflimus cultor, perpetuo manfit . Pari exemplo
tradi#
tur Semy ramis circa Syrie ftagnum infans expofita, ab auibus diu
alita St
educata,magno plagio futur* kliatatis,quae mox fublata a palloribus
port
uarios cafus. Regia coniun* fcri,& late imperitare meruit.Midx
gi phrygi* cum obdormifeeret . Formica: quat tritici grana in os
cuca e R
conge fTfr <
diuicias Se opes imodicas ilii futuras emdcntillimis oftentis
adnctatur.Habi*
TarteOiorum Rex,magnis difficultatibus infans agitatus, tandem
inter fe/
haud multo poft laqueo captus poft fubaflas
ras a cerua alitus, fit
, grntes
Se domitas/feuientes fortuna: minas experiri de(nr, qui deinde regnum
aflr#
quucus,documenta xgregii principis dedit.Summoqj iuftitixtemperjmfn;
to illis gentibus prxfuit. V£_uod comcntum de Thelepho Herculis
filio quJ
ani iuftu in fyluis expofuus fucrar,uetcrcs prodidere. Sicut Peliam
ab equa.
Paridemab urfa.Egiftum a capratenutritosifabulati funt.Adeo ex grauibus
periculis ercpcisifuturacGgnafelicitathjquandoq?fuerepnunaa.Ruffus Sat»
drocoffj qui haud multo poft lndo$t rex fuit,cum Alexandro inuifus
info>
flufy fandam fugiens, peruaftas folitudmes curis Se in enniis fatigatuslat»
guente corpore iaceretafHi<ftus,(olufcg obdoimifcerer.Leo horribilis Se
perti
mefeendus fudorem dormienti deterlit lingua: quod oftetum ex omni
feuLa
fortun*:illum emeifui um,& mox impei n ppetentem defignauit.Sieut
Got
dium dum condui fis bobus agrum colercuaues omnis generis circum uoli
tes,illum ex infima fortuna: id lummum honoris culmen proceflurum
cfte
deruat. Mitto Lylunachum St alios quos tefetre multum openc eflet
:
qui

ted byCoogle
 liber, secyndvs. lxxxiiii
quibus deambulabat il Ium adduxifTr.Et cum nihil
rrfpondcm.fi.inma papa
ucrum capita,baculo d«ufliffr,quotnygmatr,q.Kjucll«
parer tilk.* imc.le/
xir.Idrm de T ralybuiomilclwi u 1 yrano,non mitioiis pcihdia. icr pium ao
«pimus.,Cum <m aperundro corinihio,nuck> contuitus foret,quid
tibi agi
dum putarer, ut omnifuipicidK protijl,& metu uatuus imperitata, uuaii e*
linguis iorcr,nichd aliud rciuliflc tenur
prctcrqquod nunciu pttiandnhaud
oploratx fidei uuum
in frgeum melli matura adduMi/liimau*
trumcniiari
ftas. baculo decuflir, nullo uti
bo irdduo.codcm n licio anxie preirquente
quidudlct prriaadro referri cxpc&anic.
U
intellexit tagacis uii inge
nu^ut fi ciuibus dominari & Tyramde potiri cupcrcr^ptincipcs
curitatis & iii
1* ‘tru^quibufcucp modis poflei e medio (ol.uct^tacuifc^ ambagibus
J*
poirntioubus lilii rrgnopotitui u dcpullo metu affirmauir.
fublatis
Auf hic
penandci tuit Tyranos fi diurnus dcminau cupa ei. amore
q potius ciuiuni
It caritate
q armis ihparentur monuit & luafit. Non en im parua duui muui#
menta, beneficentia & lludiah-mmuadperpetuitatc.^Kdin hoc (Uathage#
matc,quoddelcxtoTaiqjmio lrgnur,ciuus foeda ukm& fcedioics iibwi7.es
®*erf iS uo ^ °^ 10 & ddTidio patris iunulrtoob luoi u moi
u dttii.ulcatc iuper#
buqj ac imodicu imperium^gatn fcaCn . Gab-o'^ infidam
Tarquinio gi
tem picuilrc ab iJIticf exercitui pictcdub fuifli t,uno sttji altero pcclio
preipd
reiem rgifli t.T une dt mu crcaua libi uuiuci B tn icm
gabina,Uiblatis de me#
dio primoribus pati tishaud dithiulio ner magno
ccnaminc in manus tatquj
nn tradidiflet.Haud abf mile fabtum,lcd pai e^crrpk e.fdcmq; confidtis
i
do#
lis,tcm gefiam apud cifisinurnui is.N-n.q Aiiiricum
i
a Datio defciuif#
knt,Babylomamcp urbem praiualid -ni cccup^fTent a fFtilifq; expugnatio
(
forer. In magna rcium difficultati Zcj yi us
quwam e* cptimai ibus. humo
cal.idus 6t litterator, ex cmn> baibaua. ad emi e facinus pn piiflin.us,ani<
mo inuerreundo 6t aflu baibauccyturcisauiibus & naic/i-ccrocorutre,
& facie dciormata foedum in modum,fingulare genus
f. audis eometus fuit*

Q_uippc mulans Ic a Datio tam foede aium,aun illo ousdi

I
hcncflon ia
lo,conlpieuusfoitt.Aflyries& Babyloniam pttiir^flcnnslibi
nullum i ifs
apud Danihofies recepti m
luurr. pu.fTc.lr.dr ab APyius bingr.i txc. riu
luimis cquiium pr*ftdhim dkuntfuilir,uno atqi alino
pr*lK ccntia
rinm pro pert r«m gcfliflr,* curo ex ccirpcfcc U 1601
Tone pcfl J
Dux tenus milmrcofluuius futr,imuerfcm libi c,rd«umr»ercium.r.
Babya niam ualido pralidic munuam.ln Dam manus haud n ulio
Bm
ne#
gocw dcdifc.PylidratLs quocp mtinciarur callido aflu&
ua&oingenic;uI
Athenarum dominio poiHcrur^laicro & drfoimato torpere,
plunt is ,ibu|
btis uulnrnbus plagis, in f.rum produfIt,flr damoic querule magniks
fietis «occulam tnuluwduu aioocail^ea iaba uulocca ab mutuos lilaupald
 : • ^

C E N' IAI I V M i
*^ v .i

uociferatus .Er cum cuHcdes cor peris manus iuurnu m audaciflmonmi acre
ilet,Tyiaomdrm Athenis magno Icclerc & peifidiainuafifle,Neq}ablimi'
rexemplo Dyonitiu qui byr aculas Hagniofus occupauit,pari audacw & albi
ut m .ctuaflc accepimus. Namcj) dolons
f mutiorum iniidus appe conliliis lc

-ii a(Icuc>ans:ptopc ccncionanus in modum per infimas obteft ationes,apud

p. putum p. armatos fumcret,quo agmine ftt*

ruicit,ut lcxccntos circa latera

p jius grani & luperbo dominatu

patriam occupauK. Adeo pcrnkiohs exem*
pus £x ur lana cupidine mouentur homines nt quoduirtutc nequeunt callido
atfu Hi malo facinore affequacur. Proditur memoria: iuutnis inter ceteros no
jgiwui Ipiritus ex optimatibus quos ariffodcmus Tyrannis extorres fecerat:
hoc conatio ufus ut patriam ab impotenti feruituie liberaret. Nam corpore
plagis afdido ut fides haberetur, ad Anftodemum uenit;& quos fidiflimos
habcbat^cxcKiir^illotqt in talius inuiosbc inaccdos ubi dilpcUa: erant infidae
4dduxn,quibus debellatis & Tyranno occilo. Cumas Ictuili tugo liberauit,
ucto ^yracufinus homo uctluti ingenii ncuadi res occatione nattus:
J>oflis
cum limitibus dolis iangumc foedatus fit ucftc lacera lamentabili uocc contra
Dionem multitudinem cxcuct,coalio parum celato, pcliq dtlicuit fraus,taq
molitor nouarum rerum fit uulgi turbator. Athenis ludiaum lubut , fit mte#
fiina: fraudis ptnas iuit.
. i il/ii . Jt, •
» !i 'i. »
’ va •l i»l i* uiu.i.iiiL i .i.. iai

i i •:* *.*J» fl . .i rt .».» i» Iu

'lildOl * > i.v <ti ji t itl l JC.II H.l - oli<u

i i

\ a *. nJ)rr i A Q.il /1*4* »i i.. lu . i^' r

. Oijfli- ‘
* il

W* . : 1 ->111:« ’i .
r
.1 •
.1 .quaio m i- 1.
q i-i. .

L r
•
i. ..n.lqj « i i- siup ni^pS a .a^ioI

In.,', * “*.
b.
q na 2’jquh J
j.mfli ..'11 .... *- * •
• •
M. .
1

’
. ..i .
’ • Ji tuceta mu, /J i ufit obmov «rn
jiiitini 'tbuc a <ain isiuaeidffnur. it,mruit»i».'i «nio . .i.'ui i-

A2* •
.i >i; ~Ll b ii I i * r> i
f
mi;lJj i amotu ei «G e >1 irn'-iw( n i s .
,

l. '
i *i i iit&.i :aq ti4t'»o>{.s;i -

f! .1 ll n llq»>51 .•!• 11 ..
*A J ;''S,ll.il.)q
i

—
‘ 1
ia :t- i • <<;•{
j-iti ^ - • **
1 jlltX il S:^ liliil
J ; t

, V .r : ;• ..q umxa-oir ; ;sl. 1 <• nui m. . iit

it * . . . .
‘
:.l <1
•
: •;
.. i
. li« . i t
l*! f .. , '•
ffl ^ • •

O i .. L Itri
’
. : i. ’.ZV. '-.r.
-

q
i)*.*
.i u* i» A
>.lsii '4 j.iki ..
. . .-'I - p
*
1
....
it i! £ t 4 > • t (f . * 1 Jvi ri i <•' *•: •.
•
.J aij*. i
i

*
••
•• i i jstq i £udtr.Ui'JU 21.14
r
p
f* .
•
.* * — ; i i .1
>. .
 LIBER. TERTIVS. LXXX*
UEXANDRItD E. ALEXANDRO
1VRIS. PERITI. NEAPOLITANI
GENIALI V M.DIERVM
LIBER.. TERTIVS

Qjw! dicatur idem apud Philofophos fit quid idem» IurecoMtis difcuffum
cum Hermolao in conuiuio fanuliari. Caput I.

ER.MOLAVS Barbarus Amicas meas funi'

mus per cj fuit litteris homo ornatiflanus bcni fep dif
cipliais 6c ingenuis artibus excultus ae prerer ingenii
1 amentate que plurimam homine fuit dodrina quo
{ *
<5 curiofa St eleganti, ad eum quottidie dum Romae
•

ageret,complures uiri bene litterati atq; m rtudiisdo

firmarum Magi(lri,Sapientiecjr dofiores facundiis
Gmi,excrcendi animi caufa frequentes uenttabar. Ac/
erpiebatcp fmgulos ille aut noua lefiionc authoris no uulgaris,non nunq que/
ftiunculis ex fhilolophia.minime procacibus Se petulantibus, fed plac dis Se
ingeniosae pro eftimatu cuiufqj fcftiua quadam argueia animum laccfien/

tibus,ita ut iplius cofuetudinc Se lermonequottidiano fimprr,quifcp dcfiior

SC lepidior fieret.forte uero,eum ferta folenicp die ad cenam ab eo inuitati ,
no
nullicx nortratibus boni adolofcetes rtudia humanitatis prcfcfli,&’ncs una
tranfafiis negociisconueniremus,Eecfpitnosille,cenulaadmodum lauta fit
frug>,non prodigis aqjulisfit paratu magno,fed parco breui & parabili cibo,
fit ut tenui conuifiu,ita (umma uoluptate ccmitateq», mutuos ipfe fei mones
mirtos conuiualibus locis in longum protrahebat,Cunqi interernandum fi0
cut folebat in conuiuo familiari, Imenis quilpam Ictae indolis Se haud illitera/
tus , Thclci res gertas nuper c piutarcho in latinum uerfas icite admodum
Se uenufte lefiitarct , quorj pafio in Cretam delatu? laberinei ertotes fit

Q-

:ed by Gbpglc
 cenialiym
mhofaurimonftra fupcrant reuerfcqi ut Aihenimfesob ffs fortitrr geflas

& alia permulta, ut ingenium facundiacp eius

dies feftos dcdicarint, Win
ucndkanddqi grccorum rebus plulq fatis eft prefufi. Hccqutcp
extollendis
legebat,nauim qua in Cretam Thelcus delatus fuerat ad demetrii phalcrei
,
tempora Athenis feruatam cuflodiii.Etquia longoeuo abfumpta materia
fuit.Lignis antiquioribus detrahis nouifce cooptatis diu manfffe. Eat» cum
eadem Thefrinauisdkccetur,apud philcfcphcs,a!icfqi Phificx ftudiofos,
an eadem eflet nauis an ucro ai tera,ancipitem quafticncm incidiOc : Cumqj
hxc & plcracp explutarcho in hanc lcntcntiam ille Irgiffct.Morola inquit Her
moIaus& qux nichil habear controucrfixquxftio haec interPhilofophosa
expta fuit.Cui enim non explicatum tft,ubi mateiia non eadem fubtft
gitari

qux prius erat,& (i loco illius altera lufTeda lir,mimc eandem rem did oper-;
tere: Conllatentm nauim qux demptis tabulatis & tignis.ex noua materia
cooptata eft, non eandem effe. Siquidem cum quid idem effe dico# Illud ita
demum c(Te idem putandum eft.Si nichil a additum det radium ue lit Na* :

uis ergo qux ueteri dempta & noua cooptata materia fadta eft , quia non ea*
dem materia nunc eft qux olim fuit,eadcm omnino dicenda non eft:Cunq}
me qui una aderam quid de iftiultnodi re iudicii haberem petiffitne interroga»
Rt#Kxfpondimcmmi0eme in complurium Iurifconfultorum Libris liccus
longe atqj lple cenferct feriptum legific,quos omnes cotra fentire atepifliepi»
niom aduer lari haud dubium fuit . Namq» Alphenus iuns ciuilis & ucte.tm
litterarum impenlc dodus,haud in merito exiftimauit ubi iudicium coram
,
uno pluribuiue agitari ceptum fuit.Si illis fato pfunftis alii fufledh lint , idem
ludidum cenlen.ht populum eundem effe qui nunc eft,& qui ab hinc ccntti
annis fiw.Nauim quoc$ qux mutata ueteri materia noua lufFr3acft,ncna'
liamled eandem decere exiftimari: Q_ucdli aliter dicimus,uticpforer,utnos
qui immutamur quottidiciidcmnon effemus qui ab hinc anno fasflcmusa
Q_uin etiam fi logius euagari libet,inuenicmus ulpianum magna uirumaa
thoritate,qui ob exccllcntcmdodlrinam. Aurelii Alexandri ImpcratorhiSa*
eri feriniorum Magiftcrfuit, &
Pcnpeiu pariter uiris feientem &
peritum. Iit
Ceus prodidifleiSigrcx mihi teftamenro legatus cQcr,ifqi adeo immutatus eft
utne ouis quidem qux feripti legati tempore fuit, hodie fupetfit. Sed omnis
ex (obole pofteanata luffedtus fit,eundem gregem dici,at<y ideo legatum te*
ftamcntodebcri,quiacum quid loco alterius fufficitur, idem exiflimarihaud
dubium eftiAttp hoc inquam apud uetrres uiris peritos ita inconfeffo fuit ut
exploratius nihil effe poflit : Cunqi Hermolaus me fuiffet intuitus,ueluti fa*
ceretur quod afferebamiEA inquit arbitrer ut dicis,& fi mihi hxc lententia oi
no non prohibatur,cui prorfus nen aecedciEt eu ifta fit uctei ii luris pentere
Aiod
LIBER.. TE RIIVS.
affcueras Vfoianiim St iurtconfultos fentire/farilis
ftinftio,id quod afferunt cenfeti in calibus per te «nodo
eft

no tamen
explicatis
&
expedita di#
LXXXtfl
s
ut in omni re/ommq> negodoidem Ratuendum cenfeam.Nam
fnltius tem
intueri uolumus,profciao referre arbitror, cum quid idem
effe dicimus an d
lud duHem fubftanti* flf formae, an uero alterius dicamus.
Formam’uero
a fubftantia abeffe non ignoras,quas a uertns iureconfultis
matenam &t fpc
ciem appellari audio, quam Ariftotelcs Idos nuncupat. Plato
Ideam. Non
nulli materiam plericg caufam St formam.Cum ergo
aliquid idem effe dico:
hoc apud Phy ficos ita receptum cft.quod eft uero propius, tunc
demum
illud idem dici oportere,Ii eadem materia fubeft qu*
prius fuit. St forma feu
foedes immutata non eft.Idcp poffe mternofd,q<f mutatio
forma; uelfob#
Aantix diuetfam non eandem tem facit.Nauis ergo qu* tignis
detra&s ex
alia materia cooptata eft,& grex nouafobolefuflkdus,
fi c populus Si alia

hoc genus,quia materia (eu mauis fubftantia non eadem eft qusolim
fi*,
it, quippe quia illa dempta alia fuffefta eft.Licet
forma uel fpecies nauis ere
gis,populi,eadem fublm candeta rem non effe haud dubie efficit cum’ di#
uerfa materia uel forma diffinuiem rem non eandem efficiat, alioquidicrn#
dum foret, cafdem nunc Athenas effe qu* quondam fuere eandem Car#
,
thaginem,eandem denicp Komam. Vrbes pirsualidas dimfit
populos pre
potetes,nuncut uides ita incendiis* ruinis deformatas,uaftas
St mfreque
tes,ut illarum qix memoria aut ueftigium exter. Veftri
uero iureconfulti rem
materia td mutata, fi altera illius loco fuffcfta
aliter intucntes,licet
, dum
fit
«nodo eadem fpedesmanear,eandem tem diri putant.Credo quia
nihil offi#
dt aut repugnat,quare illud, ex conftitutione iuris idem
, cenfcri non debe#
ar.Et enim fi in demortui loco fuffeOus eft iudex,ucl fi
teftamento qudpi#
am gregem l^.feu quid aliud arbitrae, licet quod prius erat mutatum
fit/8£ aliud illius loco fuffe&um, Q_uia non proptaea mutata reftantis uo
totas probatur ex qua iuris conftitutio penda/eandem rem cenfcri pro-
luldubio facit. Vbi enim ratio legis ineft,ibiidem effe iudienim
bonum Si
equm eft. Q,uod apud phificos qui rem acutius intuentur/ & magis h*c
hxc ad uiuum refecant^cum fint rerum fdentiflimi & arcium periti') non
ita receptum eft.Lrgesennn quod probabile
eff/quastumq; zquitas St ius
fua*t fcquuntur. Phdid uero/quantum ueritas St satio
nrccffario conu.m
cit efficiunt. Ex hoc igitur effici cogiq, poteft/id de quo difeeptabatur. Nauim
qu* mutata ucteri materia ex altera cooptata eft, quia non eadem fob#
qu* pridem foit . Licet ueftri iurifconfulti alita fentiant ta#
ftanna fubeft
men fecundum ph vficas rationes, eandem non effe nec cenferi quia mu#
,
nta materia,uel fubftantia, diuerfam ut dixi non eandem rem facit. H*c
Hermolaus admodum facundo ut erat ingenio multaqj cum elegantia
,
••
ft.

sta,
k
 CENIALtVM
uerborum,apad complufculos qui aderamus , dum cenulam nobis daret.

Scite fiiflalitef^ differebat.

defunfio
Gentium diuerfarum mores in condendis,humandifqi corporibus
Caput. IU
rum,flt qui Romanorum ufus fuerit.

Omanos olim ab ottu Vrbis dtfunfia corpora htmico

dere,neqt cremare confueuifle illud aigumetorft.
Q_ucd
Numme Pompilii corpus in arca lapidra,pofl multa fc/
culaaGn.Tetentio in laniculo inuentum,uetuftifiimiau
defunftos
theres tradunt. Poftca cum longinquis bellis
fanferunt.
, erui cognouiffent, ut igni cremarinturdicretc
igni fecumariuo
Primus ex patriciis Cornelius Syllatradiwr,qui decedens
luit ueritus talionem . Nam ipfc
corpus Marii & nuta ofla fubuemt , & ra
qua lequ
Anienem mifit. Inde manfit diu,drfiinaos nemandi confuctudo,a
fuit.Tunc.n.
tis temporibus dum Antonini Cacfares lmperitarent,deLtum
illo more abrogatedenuo corpora humi condere cepere, ex mlWWoTW«f
tis qui cum omnia ex aquis conftare
dicat,dcfunftos teri* mandari iullit,

ut humore difloluantur. Herae lytus utro igni

tanqad originem fuamrcuer
dkeret.Carthaginenles uerocu
tantur, quippe cum omnia ex igne conftare
fato dcfun&os poftca a Dano admoniti
mutato con'
prius terra obruerent
blioigni tradidere. Apud Syros & Aegyptios tondendi fle no cremandi wc
pora medicatae» cadauna afferuandi in loculis uctuftum
morem inualuille
accepimus.Condiebant cnfan cadauera Myrrha, Aloe,Ccdre,MelIe,Sale,
Cera, Bitumine, & Rc6na,cdonbus fle unguentis delibuta.
Ex fuccocnon
Cedri exanimum corpus fcruaii (icut uiucntia corrumpi haud
dubie P«r(pe/
apudeolde
dfum eft. Sudore queep ligni Thedac concifx & furnis adaftac
ut uiui appa
mortuos delibutos feruari prod»derunt,ita lineamentis, intrgt is
terent, quod abextrris R-rgibus ufurpatum
accepimus, ut rorum corpora

non errmaren t,(ed differta odonbus tumulo inferrent, aut humi

conderent.
§uis cremarentur;
In tatumcp odorrs ad defundlos pertioert acditum eft,ut
Itdfo
unguenta tamen fle odores flamtinilcerent,Pithagcreincnunguentts
Iris pepuli myrti fle aloes ftipatihumi
mandabaniur,Sicut.M.Catocondifle
mandafle.
humari uoluit. Lycurgum legimus,nihil cum mortuo fepcliri
Sed puniceo amiftu uelatum fle olea: fronde , dreundatum terrx manda*
pecuniam cum mortuis (epclire in loculis moserat.Ta'
ri uoluiffe. Albanis
Barchtis
nilis Bragmanis,fl£ lbcris,uulturibus defunfta corpora obikfre.
qux apud Colchos fle Iberosgens eft,agnatos morbo
extin&os uelut igna
fttenijOf
ues fle degeneres igni tradcrc,in bello aiicabluinptos tan^ foetes fle
 LIBER. TERTI VS. LXXXYII
obkcre uuicuribos. Parthi fle Magi procul a noflro orbe
fiti honefliffimani
icpulruram uulgo auium aut canum laniatus putaucre,
nudam tantum offa
quxfupercrant terr* mandare affuerant. Sicut apud
H.rcanos queat horti
da inculta uita eft,aliafa gentes indomitas,
canes pro fepulchro fuere qui
fcpulchrales dirti.Hos afflueti cibo nutriebar,* luos
quili» canes parabat I
uica, a qbus mortuus laceraretur,atqi
hoc eximium fle folene putabaffimus.
FctIxUco defunrtos cera crcuUos ut maxle diuturni
cffentdomicodcbant.
A ynun m Jic.ICcgu ucroin paludibus. Humi uerotradere,aut ignecitma
mos ut paretum funera cantibus sftouaof
re cap.talc tuit.Effedonu traditur
mox c*tibusppinquo$e aduocatls,q<f dirtuiauditucn fcedum
eft.ipfis cada
ueribus,inmiibscuilliscarnibus udcandldqcf ab Indis fle
Maffazetisufur
m
ptumfcrtint,quo|r prod.gio(a,i anif<p natura eft.Nam
fenio confertos in
frulti cedere, iliorumqj carnibus imiffis pecudibus
que
uefei affueuere. Id en
apud Derbices Perficam getem & cum Hibernis efferatis hoibus
comunt fu
ir,ut parentes fle affines qui fuccubuere.ccmeffe pietatis
maximam honefta
tis munus putarent,qcf Chnfippus philofophus probauit, fle Ifis pdcrenS
dubitauit.puftcp proditum eoldcm Derbices m morehibinffe,uuos certam
progrcffos*tatcm,more hoffia^ imolate ad aras, mulieres uero (enefccntcs
prxtocirc. Tradunt Hiper boreos illos penitiflimosquiin
extimo orbis tra#
du ficifunt,hoLs ruetis barbari» fle oi humano generimforiiletjeos

acuo uixeiut
q logo
,
poft aepulas fle familiare couiuiu ferto iedimitos,ex luccabra
pta,ln mare darepraccipitcs,qu» lexin Coho infula ad hcllefpontum Eufle
traditur, ut fupra fexaginta annos nati aconito uitam finire
cogantur, ne ipb
difides fle ignaui fortium uirotum abaria affumerent,
locumcp fle partes alio
rum oc .uparen t. Q_uod de Cafpiis queq? memori» proditum
cft. Nam
filii
parentes leptuagenariosdomi daufos,aut in loca inculta flf dcfcrta.intimaf
cp folkudincs expolitos .ud fame enertos fiti fle inopia coficert
celcbi
, c funus
putarunt. In Scythia gens cft,qu» parentum cad iuera inter niucs fle glaeirm
truncis affixa arbonbusdctineant,ilia terr* mandareipro fcelnr,proqi
ffcgt)
tio arbitrati. In Phrygia mortuos lacerdotrsinon defodiunt,
fcdfuper lapi#
dibus decem cubius crertos,fublimesconftituunt.Sicut Nalamcnes,quifc
dentesmortuos rtacuebaut.f hraccs quom famatft fle Indos «tatccoftrtosa
illos prxcipue,quibus ibidium lapienti» fuit, incenfis rogis mortem
cppe#
tcre,fle fine aliquo funerum apparatu/lactos fcin flammas inneere, non re#
fugere, nec formidare. Al»s inibi homines in alio trartu orbis mtonfos fle
,
icultos ultra Arabcs,fle Acthiopcsiparetcs fle libi coiunrtiffimcs f Iktonbuss
ita ut fl ortibus cpiantlepdirc.lplbkp Aethiopes ad cmosanosuita
pducere
qex irt j,diucrfo qkp fong a6ato,cxaiacp corpa,uel i flumedencere ucl uaro
optttu ut itegta lpcrtctfle poderis fpcrtaoilo fiat affetua(c.Pccnes i flagris

ed by

k
 i

c !
enxalitm
mortui
lehfhyophagtin mirr defuntos abiiciunt.T rogTocIrtac Paliuri oirgfc
aggeretes
ceruiccm cum pedibus ali igantes cffcrunr. Deinde cadaueri lapides
funere
cornu caprae inibi ridentes apponunt,hoc pro exequialipompa,proep
otintifa & de
exiffimatcs.C^uod aGymnefiarutn incolis ufurpatu legimus
faxa accumulent. Ara
feftacadauera murnamimponant,defuperqt ingentia
cadauera
bum uero mos proditus eft,ut Regum de fummorum ducum elata
in loca tetra d incu'ta ftercore
obruant,ac ceno fimo aqgefta terrae impo#
&
-nint.Panebiifi quando rex moritur corpus quidem defodiunt, caput quidem

aqua ditfoluantur. Apud Atnenicnies oc ornimi

re arbitrati,igni,terra,uel
grxriam corpora non crrmare,fed terrae condere & fcpelirecum
funebri ue^

fte. Phrygibus uero

igniimponere,antiquiffimusmos fuiffe proditur. Sed

in humandis corporibus
A thenienlcs onentem uerfus.Megarenfes «e Pheni
ces ad oecidentemuerterelolebant.Afri uero ut grrerifepeliunt.Maxima au
ferrur,praeripue bel
tem fepeliendorumcadauerum cura AthenienCbus fuiffe
relinquerent, quouisfupplkto
Io peremptorum,ita ut quii Hos inhumatos
maredc'
dignos putarent.lccirco furrmesduces,quia carfosnaualipugnaih
fit capitis fupplkio affecere, quibus cum peremptore
fecerant grauibus penis
corpora affequl nequirent, illorum offa &di(ic<ff a membra
paffim ffrata tX'
publiceextrufto quot an
quirere de humo trgere defun&ofqj in acie tumulo
nis pro concione laudare,magnx curae fuir.
Adeo ut Nicias cum exercitu iter
faciens ne duojt militum inhumata
cadauera relinqueret , totum fubfiffere
agmen’donechumarcotur,iuflerit.EtCimon Milciadis filius ut pater fcpul*
quocp eff Cha
cnro conderetur,captiuum fe pbere non dubitauit .Traditum
res morte fublatos milites armatos fepelirc.Et
Syndos tot prilces in fepul*
chris mittere, quot hoffes confeciffct qui
humaretur.Situt Hiberi prohofli
um interfeftorum numero tot obelifeos apponunt, hoc infigne te .imeniuj
uirtutis de expertiflimum decus arbitrati.Condebant ,n.
pnfa corpora uri ar/
as lapideis aut fiftilibuscum funebri tunica , quia nudum lacere cadaurr pro
flagitio erat. Reges uero externos differtos odonbus in
motibus faipeliunt,
undededudhim/ut illojt lepulchris pyramides apponant,aut collinas. Ro<
mani uero in domibus quas linguli incolebant doliis aut uafculis, qua ex ci
lares quos domefficos uocat deos colere coeperut.Poftealege.xi.tabulajt ne
in urbe fepelirmtur,neue urerentur
graui fuit documento fancitutn,cuius uet
ba funt,in utbe ne lepelito neue unto. Qnercs tamen eiusqui triumphaffet,
aut imperatoris qui hoffes bello domuiffct,ucl armis rcmpublkam auxiffet
 L I B -E r <r 'E »RM T I V S . LXXXVIH

tn urbem ferre !iccbit,quibus hoc honoris cauta ut in foro conderentur, iri*

bucumell. Licet apud Spanhanos, fecus longeferuatum Gr, Lycurgi Irgc,

quibus Si in Uibc,& lecusdeojx templa iepciue pctmiCuni.Ncn fic Athe*
-iwi.Njm m campo extra urbem tumulus erat , in quo collinae extabanr, in
. quibus defundtepinoia per lingulas cnbusqui illic conditi erant .contineba
v tur. Corinthi quoqi extra urbem maximep: uircpi monimenta fuere. Inter
q
Diogenis Sinopcnlis quem canem gracd cognominarunt fepulchrum uifeba
tur. t^eliqui uero in agns quiiqj luis, aut in fundo luburbano,feu auito Si pa
i trio lolocx Senatusconsulto Duilio Canfulc.Rom* humari cofueuere. In
quibus (epcljcndi licet toto generi & familiae luseftet a principio,poflea ut in
familiam ius (cpulchunon delcen deret,m entiore cura prouifum ruit.F reque
; uus in flaminia aut latina uia,ac fubur bns anfractibus uiap>, Remano jt &
gentilicia le pulchra fucrc.IbicpCalatini,5cipionts,Seruilu,& Metelli, alia*
• rumqi honcAifiimae familiae condebantunad quzuafafigulini operis nonu
cj atmamilitaria:enlefq; Si libellos: aliaep qux-dcfun&o cordi m uita fuerit,

q joruqi cfficaa Audio tenebatur ferre: & eodem fepulchro tegere affuerant,
ut ea quae umi dilexcrant una conderentur. Memini dum Romae agerem in
uctuAis lepulchris quz in uu Appia plurima uifuntur,inieredificia:hortcfqt
interqj coagmcta lapdum,crutum cadauer fuifletmultoatuo urtuAum ado
lokcntulat muliciu ;fada.;capillo:oculis:nanbus Si reliquis lineamentis pror
lus integris Si incorruptis: nili qcf ucAigia liquaminum & unguentept qui^
bus delibutum fueiat apparcbancuccnti Ipecicsinfcnptione nulla qua ooi
mcndetundtx innctclceict.Pomponius tamen uir ut in ea xtateuetepe littera
rum impc.e d». dius. T ulliclam.t\i.T ullii Ciceronis filiam de cuius obitu ad
Scruium Sulpicium lunt aepiilolz , aut Pnfcillam Abafcantii dequa Syiua
paptnii CAtattfuifle augurabatur.ld quibus argumentis affeucrarct cum nui
Ia inlaiptions uefbga extaren t :proi lus nefdmus.
' ‘
'

t
' *
# * ‘

Confulat ia comida per quos fiebanttquz ue potcAas Confulistquantucp ius

Si qu* dignitas torct. Caput. 111»

OmkhConfulananoiiisCoss.creandis,non modopCo
fu les habcntlcd per interregem. Nonnunq ablentibus Con

fulibus alterum Conlulem cuius erat fors:ut Ccmiois praei

fffettex prouinciaeuocari, aut fimotbo uel neceCitarc impe

dititcomodoreipubliceauocarino pofient. LVt arctem dici

qui comidis prxeffet fjtpe rcfcriptumcA. Dieebat.n.Dtdfa

torConfuIem ex patrum detmotncnnuoqexcpmicnclua illum cuinniita#

res&ciuilcs artes,ac impeiatoria ccnhlia forent: qukg crepublica
magis effe

:ed b
 GENIAIIVM
«udcbatur.TamSt Drdhtoremcomiriojtcaufa aliquando feConfulem ere
fi

afle,fl< inmagirtratu fuille legamus, qui comicus habitis didtarura fr abdici

bat.hariemucro Comkia con(ulana,non (olutn cum ummq? confulcm fie
ti.iiedcum altero dctundfo collegam cooptari oporteret Ixpe india,haud du
btum cihlplikf cotmdis plebem intertfle ac centurias & tnbus in (arrptm
aduocari frequenterinucmmus^uis line plebe per patres, cliente (<fpati«.m
plcrunq) habita legatu us.ln quibus etiam ablentes non modo patnaes,(cd
plcbaos conlulcs,notninari licuk.Tam& (ixuofuccrdeic ex longo mtriual
foli patricii penes quos maximx dnd
Io nobilitas adeo conlulatum muaiir,ut
ciz fuere aedfa plebe adcolulatumaflumrrcntur.Adccqj plebs obnoxios Id
milit animos ut nulli plebcio ad capclccndos confutatus &i in tcrmiflum hod
notem urndicandum animus fuent/aqua impotetia nobilitatis poft aliquot
annos urgente belli diicrimine patricii defiuerc tunc cum perculfa nobilitata
C. Matius nouus hemo bello iugurtino Cos.fadus plxbi Rcmanx interd
diu conlulatum rcilkuit. dt tam & fi nili qui quxrturam xdilaatetn
6i prxturam per gradus antea gefliflcnc ad Conlulatum nulli admitterent
Plaucp tn cos qui nullos antea curules gcQicrant magiftrarus,quibufqi md
datus honor no tuidct.Conlules creatos mucnimus.v^.ClaudiusCento,co
rnidope caula dicator didus.P.i>eruilium.Q_. Filium Galbam qui nullum
antea honorem gc8crat.Con(ulctncrcauit.Ei Pompeius magnus ex. S.Co
luito legibus lolutus ptiusq alicui magiftratui pfuiflet. Cos.faCtus cA. Q_uo
rum noia poftq comitis relati erant Con(ules,in fartis Si annabbus.unde te
pora Si annos ftomani ddignabiu in primis annotare (okifunt, ex quibus
turpi fltmopj Conlulum proptci fl agitia Si dedecora £xpe noia inducebatur;
id quod adtis tcrtabatur.ls utroquiConful didhis defignatulq; fuerat ante£
migirtr itum iniret,collrgam (ibi ixpe noiabat, quod c «publica uidtbad ut
poliris limultacibus,una mcnteconiilio ac uirtuiemec foedo ccrtamim: Si per
diBidium quodpraua ambitio folet,res publica ageretur, utqi ex uoiuntate

luaCos.quem maxime appetercccollegam habcrcr.Nonnunq Renatus ecl

legam divit-Sacpiusucroipiis comitiis duo fuere creati Confutes cornum ftu
d»,uotoqj.Erant ergo Renue bini Coss.potertatc pari licut apud Hiberos
bini deliguntur ragcsulter qui iura daret,alter qui populis prxefict, Si Cai d
thagineniibus duo annui reges prxfucrc qui lunetcs didti. Aliquando iudicu
ordo prefuitqui rejt Si pctfonapt his habebant. Et Lacedemoniis binipracfe
fij mox btm reges noie magisq imperio ex prccli Si herirtenis familia pruno
portea cx Eunthionis & Agidcidemum ex Heraclidarum gencrcipari iure 6C
Imperio non diSumli hnpcritaruntitam Si ii Lycurgus reipublicx curam per
orames dunicnttquod apud Achccshmile accepimus, ut binos prxtotcsan-*
quos hbf prxficercnuqui publicas tes (usui Si Hidku curarcnt,al>quado dece
quos

*
 .

LIBER 'TERTI VS. LXXXIX

quos Dimrurgos uocabant. Athenicnfcs utro pofi rie&os triginta Tyranos

quiplures q mille St quingentos ciucs indemnatos nccaueruut,ncqi linebat
cognatos funeribus adede, decem qui pedent per Tralibulum accepere, mox
iplis apaulanu cicdtis Prytanes numero quinquaginta pt afuere, qua: pars

decima (enatus erar,quo jt numerus quingentcyt fuit. In quo oblcruitum e.

Ut nemo ex genere Athamantis natu maximus Pnthanes fieret, qui ct Rho
dii fummus erat magitlratus .Apud Chaones autannui,m2gidratusex pri
moribus conum deliguntur. Armenie jt Megadhenes Cretcnlium Cclmi
difti (unt.Sicut Perla^ magi St Caramangcs qui loco praetoris crant.Bceo

ciis undecim lummae rerum praeerant qui pacis,bcllicp temporibus iusdice

banr.Q_ui quidem Confulcs Si fi pari honore eflent,ncn tamen limulinfi'

gniaconlulatus,aut imperium habebant.Nam podq (unius Brutus ciefto
Tarquinio St Regibus exterminaris tu Coli anno Coss.crtatus ed, licet cm
nn tura St infignu quae apud Reges erant, populus confulibus conceda uo
luerit. Tamen ne duplicatus terror uideretur (i apud utruqt ccnfulem fafces

uideret,cautum fujr,ut apud alterum, eum uidclicer qui imperium haberet

falces cdcnt.Idro alternis mcnlibus modo ad unum, modo ad alttrum Co

lulcm/fafces tranCrc uolucrc.Idcmcp fequris temponbus,dum imperium St

relpublica flctir,fcruatum cft.Scd tamen quo menfc fafces non habebar, ac
cenfus apparebat Confuli. Lictores uero(equcbatur,qucd intei milium diu:
poftea Cxlar reuocauitdenuo. Et quis Confuli antiquiori Bias darentur
prius,ueluticanicicm&aunosueneranres.PoAcalege Iulia cautum fuir,uc
ei qui plures liberos
q collega habcrcr,aut(i numero pares cdcnr,qui mari/
tus foret prxferretur,aut (i omnia edent paria,antiquior fifces acciperet. Eos
tamen qui fecundum gererent confularum,alteri nouum ineunti prxfcrri ha
ud dubium cft.Erant ago confulatus infignia duodecim fafces, lictores toti
dem.Purpurca prxtextascurulifcp fella. Q. uin etiam cum qui antea Cos.fu/
idettiterum St fxpius confutem crcariiSe qui Dicaturam gcdidet,in confulc
adumi pode nemo dubirauic.Q_.tame Fabius Maximus legem tulit ad po/
pulum ne intra annos deam eundem ccnfulem refici licere ttquam legem co
fcnfu tacito abrogatam Syllaiterum promulgauit. Creatis ergo Confuli#
bus prouincix nominabanturiut casucl ipfi uater fc compararent forrircctic
uctquos ire ad bcIlum,quosprxedc exercitibus oporteiet; uel fi in dcligedis

prouincus non conuenirctxxtra fortem Senatus decerneret. Q_uod lege eu#

nata cauebatur ut Senatus contra legem curiatam (inc forte prcuincias defi#
gnaret, aut (i Senatus aucrfarcturpa populum agi potentiut extra ordinem
Con(uli:prouinciadarauriram& b utruncp Conlulem in eandem prcuin*
ejam cum excrtitusprcfcdhim quandoqj legamus. Optionem tamen delige
dxptouindx exua ordinem collcgx daiii aut fuam fortem permutate cum
yrnt>f
j collega
GENiAtIVM
abfa decreto Senatus, antiquo more non !kebat,adquas
proftd»'

ri Cossi Si cefis hoftiis » facnfido

perfefto non facile litarent, laepe difiuio
prouincia^pauci mc#
tempore ire fuperfeflum eft.Inter quas fuere minores
nauibus
menti» fere defamariffime ut Sy lua* collium^ ne compingendis
materia fuppeteret.Co
materia dceflet,» frequens ad omnegenus operum
fules uero nominatos abipfo die inrti magiftratus legiones cum collega par

Opt.Max. templum adire.Senatnm habcre,cumqj de prouiO'

tiri.Ac louis
omni ftatu reipublicx conlulcre , Latinas ferias indicere, luncnkj
ciis,dccp
Sofpitx » loui latialifolene factum in Albanofacerc.In quo
carnem Latinis
populis diuidere mos cratjxpe petfpedium cft.Indecp aufpicato ad uotanu
cupanda in Capitolium ire. Votifqj nuncupatis paludatos uel trabratesin
uefte K.egra,pro(cquentibus primoribus patrum.
In prouiodas quifq? fuas

proftafci,» priusq ad hortes ducerent legiones ad populum

condonari: de

prouinciiside adminirtratione belli. Et quam fpem de le polliceri poflint te*

ferre folitosinuenimus.Ex omnibus qUecpmagiftratibus folos Ccnlulesdi

a«ores:pr*torefcp confularibus aulpiciis creatos anteqadeantmagiftratus
Lauini ueftc» penatibus rem diuinam facere tradunt«quibus in
bellum
fe£hiris,militaris fupellex confulari maieftatedtgna,Scnbx,Librarii,Prtco

nes, Apparitores,muli,» tabernacula publice dabantur, qua: quidem palu

damenta mox fcquti Caefares Gbi defumpfcte.Diuus uero Augullus Proco

fulibus profeAurts in prodncras,pro mulis & tabernaculis: certam pecuni'

am (ubtaxari iuffit. Alexander uero Seuerus ituris prxfidibus in prouineias*

mulos:xquos:ueftes:» coquos: publice dabatan quadruplum illa redditu*
le gefliffent. Athenienfes uero duces in
ris depolita adminirtratione ubi male

bellum prodituri.Sertum ex oleafacra fumerc »

uasaquat ferrxiubebanC

Erat igitur Conlulis officiumtdomi foriftj ac belli pacifcp temporibus toti

rcipublicx confulcre.lnqj cuftodiendairegendacj repubbea: totis incumbere
»
uinbus:omm denkp ftudio:eonG!io:&de:grauitate: robore animi procom
modis reipublicx pugnare.Itatp in exercitu fiquxobeundx effent expeditio

nes legtoibusptxerant:»Iumi Imperatoris officio fungrbantur.Etin Vr.

bcuatn de prouindisq demagirtratibus:de fcederctpaawnibus :gercndif<$
bellis:militibus fcnbcndistcomparandAie. De<$ ftatu: dignitate: comodifcj
cdpubbce de comuni falutc auium: & fpe bonojt: deep legato^ poftulatis.
Senatum confulere debebattdeqj oibus hisfmgulojt fentetias rogarc.Scd
citra Senatus aut pepuli authoritatemfoli
decernere non licebat .lploy cn

cSfilio magiftratu amoucre poterat:» de gradu deiicere edam praetorem Ci

forem <^:uel aqua » igni interdicere:autexulem efle iubere:bella fufeipereifu

premum ius habere. C^uod lege magirtrali cauebatur in haec ucrba.Con*
Ules regio prefumpto impcrio:hifqi praeeunto «dicando conlulendo,£ tores
mdiccs
 t

I I B E R • T ERTX VS. IC

Iudices apparento,militis fummum ius habento, nemini parento,iufla his po

ipulifupremalex cAo,eund<mq! magifltaiumni interfucunt deam anni ne
quis capito,ciuitatem annali lege ietujiito,ducllaiuftaiLifl a: gcrunto,lcciispa
rento.Seficferuoscontinento^opuliqjfciiglorwm augeto, di mum cu Iau4
de redeunto, &infra:Ncn nunq fmeccnlultc Senatus Ccnlulem n.ag.fba/
tu amouiffe compertum cA:Siquidcm flaccus Ccs,Tennupra:torcm ineo*
luito Senatu honore priuauir,fie falcibus: Diem queqt dicere T ribuno plebis
fit reliquis magi Aratibus pro Imperio poteratiEundcmqi ab omnibus magi/
flratihus comiciatum St contionem habei e,dcq? conlilio Senatus confultum
facere,fit ne fieret inhibere atq; (iere publica uidebatur Diftatorcm dicere pof
fc,nullacomroucr(ia edtCunqt honorum hnis (tc contularus rotiulcp Impe*
ni mageflatem gerat legatis undeeimep in curiam admiflis (olus ex authonta/
te Senatus refponfa dabat, legemq; ad populum ferebauls tamen cum dec3l
penam,Captalcmuc noxam inferendi ius non habebar,
pite ciuis agebatur,
kgezditaquacauebatur,utaConfulibus,neprr omnia regiam pcteftatcm
uendicarent impune prouocatio eflet,neue in caput c.uis Romani nili popu
li iulTu animaduertere po flent: Tunc enim qui noxae captis reus,fceleriscoar/
guitur,ad populum produd debebar, fit didta caufa cxpopuliiudicio de capite
Ciuis cognitio dabaturiNam foli Didtatori St populo ius de nece ciuiu datum
eA:Tam St legamus Opimum Cos,contrainfhtuta maiotum primum di/
(i

dtatonam (ibi uimu/urpaflc.C. qt Gracchum St fuluium flaccum aliofq; c b

ues,ab(qi populi tudicio necaflx: Si tamen Confuli Senatus permitteret,qc£
in (ummis rcipublice cafibus St magna mole periculorum fiebat,ut caueret ne
quid rcfpublica detrimenticaperet,tunc de necrciuium deccrnendi:illo(q; om
nibufmodis coercendi, belligerendi,domi fonfqt fummum Imperium habe*
di ius dari cenfebaturtlpG tamen Confuli Romanum ciurm etiam Senatore
in carcerem duri iuberefitmul&am irrogare facultas erat: Q^ucd fiquis paru
iuflo iudicio muldtam irrogatam aut indigno iniunam faftam querebatur,al
terius Cofulis opem implorare, adeumqi prouocare licebar,ipfiqt collegae in/
tercedendiinhibendicp nequid fecus fieret: ius erat atq; pete flas. Q_uod (i quae
caule pretoriam excederent cognitionem de his queep apud Colulem iudiciu
ede perfpicuum efl: Et quis tanta poteflas Ccnfulis fcret,eoq; excellentis S
feliatattscreuerit ut totius rcipublice fit Imperii fummam gereret : Si quid ta*
men impotenti animo contra rempublicam molitus fuifler, poterat ei ante tel
pus finiti honoris Confulatus abrogari 8t de gradu deiiri,(icut multis rxem*
piis perfpicuum extar.Q_.Cincinatus Didlator.L.Minutium Confulatuabi
re iuflic St Imperium illi abregauit
,
quod eius ignauia caflra hefles cb*
fcdcrantStpeneexpugoarant,fuitcp litteris memoris prcdiium qubdmpro/

ilintutn profedtus Cps,cum exaciturindc decedere aut pfidium ditp ittere ucj

zea t
 CENIAtlVAJ
in aliam f uinciam ducere miuflu Senatus minime poterat, rdcp lege iulia fub
grauidccumentouetabatur,neConfuli(uafpcntc bella gerere, aut in trgic#
nem pfouincumcp (ibi non decretam (ine authorirate patrum & luflu populi
accedere licerer, C^uod tamen apud SparthancsRcgesfecusfuifle coniiau
illis enim in quacunq; prouinciam regnum ue,(uo arbirratu, bellum gerere
copialcj3 deducere pcrmittitur,etiam fincconlultoSenatusiHccqucq; mano
Cos s,quos ab miao exadlis regibus cotinua Iere crea
rix datu cft.poft binos
tosnouimus. Semel apud unum imperium confutare u.etifTc,(unc cum urge
tedifiidio pompen& Cxtaris. Senatus nequid refpubiica detrimenti capcict*
unicum Confulem Cn.pompeium dicere coadtus fuitriterum Syllx tempo/
ribus Cinna interempto, folus Carbo geflit Conlulatum ; Q_ uin etiam illud
proditumcft.Confufcmuitio creatum ne magilf ratum iniret, pneterq religio
ne, etiam Senatus confuito unari, (iimffet uiatq; imperio le confuiaiu ab/
dicare, donec alter ritefufFedlus eflet, iu bebatur, C^uodq; Cosabiturustna#
giftrarupcradto honoris tcmpore,concionatus ad populum, folcnmffitnum
lufiurandum fc in magilfratu contra Icgrsmhi! egifle,& quarum rariene pro
uidcnpotuiccx fui animi lententia nihil aeliquifle, conceptis ucrbis publiapre

ftabat:Q_uod quidem nequid prepoftere dicatur aliquo prccuntc Ixpccxhi/

bebatur, t^oncioneq; dimilia,cum ingenti comitatu de gratulatione canum,
ftipatus pitrumficqucntia domum deducebatur; Illud queej; non cmittcn#
dum,qucd licet imperium canlulare annuum cflet,nullicp nili exalto quatra

gefimo &i tertio xtaris anno confutatum capere antea iicuctir,pluiibus umcn
citra ca xtatem, ft quod dignum opcreprxciurripublice preflitiflcnt confuta#

tum gerere pcrmifTum fuit Nam fit Valerium Coruin uin tertio & uigelimo

xtatis anno,ante legitimum tempus ad Cofulatum promotum leginus.Ex

Mano Iunictt,Snpioni Africano, Pcmpeic magno , & Odtauio Auguffo,
aliifcp Ducibus, oblingularcm rcimilitai is dilnplinam, &ob candoiem inge

nii ance tempus,Conlulatus,alio(cp honores delatos competimus, Neq; <rii

xtatis magnam habebant rationem Romani,quo minus luff, agantibus mc
ritis Didtacuras & Confutatus aliofcp honores meritis auibus demandarrntt
quos enim ampliffimis ornamentis dignos putarunt fatis annotnm & ara#
tis habere duxer unt,T am & taL.Iulius T nbunus plebis. Q^.fuluic flaccae

milio Acidino Cos s.rognicnem ad pcpulu tultrir,quadeclarauit qui qui

6
bus annis nao',quemcp magiilracum peterent caperrncepifuit picteica litteris
proditum,eos qui fuo anno conlulatum peterent, per raro linr,rrpulfaadprc
kripros.honoresadmifTos. Q_ui urro tenus per cratem liceret, Ime rrpulfa
q
pleruncpad conlulatum promotos, Confulibulqjin pre uinciam ptefeflu de
cum hcUibus bella gerentibus etiam ultra annum & donec debellatum cum
hoibbus aut a Senatu rcuoaci forcnt.impcnum frpe prorogari. quos ramea
nenefle
 I

LIBER.. TERTI V S f LCl

non effc Coss.Sed uelut perfunSos magiflratu proeonfules nominari.Ip>

fofcp intrrim fafces 8i lictores habere quoad fibi proconfulare duraret impe#
rium fatis compertum Bc cognitum eft.

Q_ux fint Sigillaria,uerbum fzpius repetitum apud Sceuolam iureeonful /

tum tertio delegatis. Caput, liif*

Erba Seeuolxiurcconfultilibro iuris ciuilis rcfponfo$t ter*

tiode lcgatis,hzcfuerc.Pater familias ita iegauit,lances nu
mero duas em a danuolo. Is de
leues, quas de Sigillanbus *
1 ' I -v •!.> (
quidem no emerat, Lances autem emptas
figillaribus leues

habebat, & di&auerat tcftamenilitn anre triduum more#

q
retur.Q_uxfitumeft an ha: lances quas emptas de Sigiih#
nbus habuit legato cedcrent,cum nullas alias de figillaribus emerit, nec icf
gauerir.Refpondi fecundum ea quae proponerentur deberi eas quas deligil*
iaubus cmiflet,Ha&enus Sccuola.Q_uxfiuicgo a uirododlo multi nomi#
emam daiiuo
nis inter caufidicos,quid eflet dicere lances quas de figillaribus
Ic.ifqi de figillaribus, leues quidem non emerat, ac fxpius repetitum nome
de figillaribus qd defgnaret-Atq? cum figi! lana uafa cflic diceret ad ulum
ille r
oefcioquem praeparata iformia i polita, quzdam nugalia ex authortate
& J.

mterpretis.Demum poft multa dibladteiata uerbacum fcquoq? in contextu t

uerbojit & eruendo fenfuobff rufo dubitare diceret,haud multo pollnactus

dcIcio qua cccafionem,& caufatus fibi negociu ede,n6 aliter explicato dubio
qcf quxrebam difceflit atq? abiit.Cuius illecebra admoneor ut pcfiime cu his

actumagncpeecfeam,quiptermiQo latinz lingua: nitore Bi cultu uerbo^e

feprotinus aa legum interptamenta prxapices tradunt, magno errore nimis
preperz fcfhnationis. Siquidem hoc primum docendi lunr,quonam modo
uim ac (enfa ucrbopt ,& iurifconfultope mentem plane przcipiantut fiquid in
tontrouei fiam uenitnon przpofferos fcnfus,fed proprios aflequantut ligni
ricatus.Sigillariaenim Vicum efTcfLcmz celebrem, ubi uenum res uenaies
exponebantur, ibiq: uafa prxcipua, (ignaqt exquilitx artis ex xre argencoqj
unde nomen ta&um loco , notum fere BC peruulgatum
fabrefieri folebant,

Cii.Suetonius in Claudio.Efledum argenteum inquit, fumptuofe fabrefa#

dtum & uenaleadfigillaria redimi,concidiqt coram impcrauit. Idem in Nero*
ne.Sphorum Romxcirca Sigillaria comitatus efl.AulusGellius.Nodtium
Atticarum. Apud Sigillaria forteiin libraria ego &.L. Paulus cofedcbaroust * - s V

& plctaq? eoptmcntia exempla neexrquarfmgulaqux oium fermonibus ce

Jebrata funt.Huc ptinet qcf dies Sigillariornm Saturnalibus adiedfos legi#
pius, quibus imaguncula: & fimulacra uenalia in figillaribus proponebatur! . •***
K.

Dic fdby
I
 See
qu* pro fuis capitibusm (aedium Ditis Romani deferebant. Fuit ergo
cmptuiun»
uol* opinio, trftatortm qui lances quas leues de bigillanbus ft
promilrrat,legaflcc/fii morte preuentusnon eraifict,lcd emptas
de ligtllari
ne tei» ito^
bus antea habuiflet,licet leues (e empturnmpromiliflti.Tamcn
(o4
nsuoluntasirnta fiat illas quas de ligillaribus puus cimflct qualclcuntp
rent, legato accedere uoluiflc.
Q_u* dclidorum penac maiorum criminum apud diurtfas gentes mote «
legibus fuerint corftkut*,fii qu* minorum. Caput. V.
Laco io Gorgia & Phtloiophi pleriqj non ignobiies,duplu
ecm puniendis peccatis putam tfle cuulam,unam touionH
nonis, alteram ammaducrlionis • Lotnonitio delinquentis
ca fir,cum ei qui peccauituelpecunu,uclleui coercione mul
dadidta cft,qcfco fit ut deinceps qoidcliq.it, d bcnr,ho4
neitcq? uiuendum promptiori* emendatior ftat.Ea penap
ie- Cimictu ioict,cum icuitct delictum fuit. Vc fi ludici aliquid prxcipcnticd
tumacius pautum el},uel fiprxtons dido quis audiens non fuit • Animad/
uerlio uero, non ipfius qui pena aificitur,lcd reliquorum qui tuperlunc gratia
adhibetur. Vi metu penxnc Gmilicxemp.u fiam, reliqui eadem noxa denr#
O'reatur.Nam delidum quo impunitius eo effrenatius fir, quia tuli tue ne utn/
A ditatum innoxios propoltta impunitatis Ipes mortalium animos criminibus
\ inuttat.Ea antmaaucrlio micetur in utros tacinoroios i* magnis criminbus

obnoxios,utinreos,i»acriitgii,[Vlaieftatts,Parricidii,Petulatus,aliolqi nef»
nos,& coiulcratos qui pp aiiqd in auditu facinus, penas Ice lc^ iure & lege
p
(bluut.Hincciirqcf pexceflu,pen*a legibus coftuutx lunttaitx bonctjeta.ix
rclegatiuistnonulluanebrojtttplcrxcpcaptalcstui.pcrjmiaisquaitat tl.guns
luiicioruq; pans coerceant, auqn exquilitistoi mecone (upplicusin aliquos pu
blkelzuttum eft.Et.n.quun deu aut pnncipcpa retes aut patria delinquit :ut
patrios larcstfocoiq; Si deos prnacestquiqj dcoijt dei ubra.Sepulchra maio>
q
ru pdeteifana peculari, parentes occidere no uerctuuno uulgan penatled no
uis cxcmpiotjc modis affcicndos,iura diuina Si humana uoluctc,poftrn$ do
cumeto (uturos,ut q ita affedos uidcrinttncipfi pari crimine obnoxn fiat: de
terreant indicat hoc Romanope fccures falcibus ailig ite. Q_utppequi leurcer
peccantes flagns Sc fuftibu tqui uero grauius deliquere: capit ili pena pledet*
iolcam.Hxcenim Romanis peruulgata pena fuituit Icuicer delinqueres mi
datos uirgis cederem, aut in Lathomias darem qui locus crac cuftodi* de 4
:
fttnatus , iurta Tullunum, & forum plcarium, a Tarquinio (uperbopri*
mum inilitutx , ucl fi grauioubus criminibus obnoxii capitalia aufi iudf
lent , tergo fii capiic lucrent : uel de (axo Si robore deiicerenr . Erat enuq
rupes uaiU in farpcio foro (uperflans /aut fi iu eflent ncfatii fic con4
,
 CIBER. TERTI V S l CII

refotumplumbo necarent, uel unco traftos in fcalas Gemonias da*

(celerati
• •«.
rene prxeiptes. Exemplo Theflaloru quibus locus fupplido deRinatus erat,
cui nomen coruiexquonoxii agebantur in preceps, unde frequens illud apud Ceru*
Anftophinem \% «nao- ,
Perfi s uero carcer fuit nomine ierhes & dcmici* 1*4jr *. .
lium cineribus refertum/ad quod mfi moriturus accedebar nemo, Syracuiis
quoq; lachomix,opus ex folido faxo in mirandam altitudinem depreffum,fii
omni aditu obfeptomumtiffimum. Apud Meffenios carcer Thelaurus nomi
ne, locus lub terra quadrato faxo in quo philepemcnes necatus fertur, tam in
manis fuit , & Ixuus ut neqj uentum neqj auram acciperer, Romx Baratiii /
%t*X0Uru’
dixere noxiorum cuftodiam, A themcnfesfeuiflimum carcerem domum nun*
JVt*r»"5 -

cuparunt , Sicut tributorum exa&ioncm duitatis regimen,miti nomine indi

gnicatem rei temperantes,quo exemplo Appius Decem uir,Careerrmqucm
conrtituit,domiciliumplebisnucupauit aluproptuaria cella no nulbpublicu
hofpidu dixerutsSparthx Decas erat locus in carceread pxna xdificatus,ubi
danatos morte oppetere cogeba't,Et fpeluca qua Ccadas uocartit, quali pal/
Ze>ui*S
lore Sc lachrymas,tcrrx caliginis & diri a(pedhis,ficut apud Romanos Tui* 7~a£*rn**
lianu,Cartagine(ibus uero Anchon teterrimu fuit domicilium, & apud Cy*
priosCcramo, Sicut EthiopibusMacrobiis Heliotrapcza noxiorum locus
erat. Fuere aut Scale Gemoniae in Auetino,iuxtateplu lunonis Reginxqcf
Veis captis Camillus dcdicauit, Vnde aut danatos luppliciis afficiebat Sex/
$n*Jrt***t
triciu uocarut,prxter quas lathomias, Albae quoqt cuRodiri noxios tanq Io
co municilTimo fxpc notatu eR;Et quis a principio originu leueriflimudcMe
tio lufferio fumptu luppliciu legamus,qui quadrigis diftentus in diucrfa dii/
cerptus fuit, rame illud, uelut in mite prxter qj legu humanitate, in exemplu
,
dedudtu n 6 e R. Quin etia mfRe pecu nia rix certus fuit modus pfinitus,que
tral edere minime fas erat, Q_uippc de m fcfai u e (limatione, ta a Cofulibus cj juJAr
T ribunis plebis, fxpc fenatus cofulro fxpc populi rogatioc cautu fuir,quibus
maxima erae mffla triii milliu Si utginti a(Tiu,quia plus triginta bobus & dua
bus ouibus quepii m fetari no deccbar/Rimabaturcp bos cetullibus ouis ue
rodeeulTibus.-minimaucrooue taxabat una, Scpiusurro Romani Regess
Homicidii cofcios Arietis dano mliRabat, qua in laetificus deopt expedereco
fueuere. Siqde prilca pauptas ex noxiose bonis (aera diis exhibuifle fert, quare )
mulcta indicedo boue prius q oue nc mina
fjppliria diita^cautucj fuirine qs
.

retiutm nocclceret Romanis femp placuiflr penas:Apud Athenie*

mitiores
fesuero feruatu inuenimus:ut mf<Ras in ara louis Scruatons dedicaret qua
:

fcmel illata rcmi&ere nidecebatdicct penas iure debitas pecunia redimere fas
forer, Platonis exeplo qui lingulis delidbs denaria muldta coRituinut pro eri/
minis exceftu decuplum pene penderetur, Germanis quoep homicidium certo
pecorum numero Iuebaturtleuiora uero crimina pecoris ucl equi danotin me*
R ii

i
 CENIALIVM
talium ucl ad infulas in perpetuum uel prefinito relegare,aut aqua Si igniin#
AJ Tr 6g*** ’

terdicerc feu ad beflias danare.frequcns etiam Romanis pena fuit , illis enim
aqua fit igni interdicebatur, quibus commium focietafq: hc minum nequis
cos,urbe:menfa:tedo:aut lare recipcrct:uetabatur:Adbcfiiasdanabanturne
quidimi ferui aut hoftes infeftiflimi pleruncn homines perniciob fli immanes,
aV trflsifA*swfi0 ^ r
qui ob mul tiplkia crimina de e&ioncfqj indigni uenia fuere.quibus in Thca#
.... '.•-* tro ut cum immanidimis belluis depugnarent negocium datum cfbqui bcftia
ru didi. Non nunqob crimen danatos.auro effodiendo aut lapidi cinis ucte/
res deflinarunt.ut uindi opus facerent perpetuo uel perfinitoiilliuero qui fla
giciisuel tam efferis moribus cooperti fuere , quiq; eam capitalem noxamaufi
' •
-\ V «rt,
M*- • " ut his legum uulgaris pena non fatis fortt.uel ad beflias aannabantur uel ex

quifitistormetorum fuppliciis fit ultimis cruciatibus puniebanturiM. Maleo

lus matre interempta Romanorum primus.parricidii d.innatus,i lfutus cui#
ico in mare precipitatus fuit:L. deinde hoflius poft fecundum punicum bel#
lum .pari icidii in limu I at us :pa ri (uppiicio necatus fit concrudatus penas dedit*
Manfitqjhxc pena parricidas ad haec tepora: Culleo enim gallus gallinaceus
'• * f\
Simia Si uipera cum homine infuiturfitin flumen uel mate dctruditur:utin
*\ j
rixa infenforum animalium Si foeda laceratione corporis : ob tanti faleris in
* “*\n vi inanitatem diro cruciatus uulnere interimatur. Vtq; ab omni elemento rrpu#
,V'i t* * V diatum cadaucr inrequieto labore St ppetuis flud ibus agitetur:Egyptii adeo
parricidas infedatifuncut eos per fingula membra acutis calamis impeteret t
mox minundimis i&ibus con laudat ossfupcr fpinarum aceruos comburerent!
Si uero pater filium ocddiflet ut continuo triduo circa defundi corpustgeni#
tor affiduus filii (pedator edet fanducrunt: nui Ia iufliore pena q facinoris con
fcicntiaipfum puniri arbitratirLufitani parricidas finibus dedos (axis oppri#
*w\V tnunttpcrfae patris occiforem notum putanttlulius ueroCcfar praeter pfcrip*
tas legibus paenas.particidas, bonorum omnium danomuIdauit:Solon C fi

Romulus nullam in parricidas (latuere penam, quod nemine tam nefarium

fitconfceleratu eflimaruntquitantu facmoris ad mitteret: Apud graecos pena
in facrilegos datura fuUfeuendnm ut predpitatiurlinmerli aut combuflipe#
*
‘As nas darent: Maadones uero parricidas fit malefiatis reos qui in principe aliqd
moliti edent obruunt laxis nec modo fadnoris reos fcd omnium funt deuota
» * capita
q illos quouis gradu cotigiditcQ^cf fi quis in republica hoflilia moli/
'
/
tiHtfcf rr? jfmf* • tus edct.uetus erat mos.ut furca ceruici iferta nudu p cSpita fit uicos duceret
uirgifqj ad nece cederet, mox de faxo peipite ageret aut unco rradu igemonias
dcaceretrApud exteros aut in aiaduertedis facinoribus difpares meres ntufcp
fune: Nam quos Areopagitae capitis agebant tacentes ipfifit nulla truo ora/
tionc aut efferari odio fententus afficiebantdpfiq, litium controuetfias nedu
fltobfcyraluce nunq dic iudicabant, ut procul ab omni affcdu qui axumos
 Jn druf rfum agituantumcdo fa£fa
ccgnofccrrnttperfonas non uideret:Q ua
It Thrbaniuc incorrupta iufticiam (ignarenrnec
uarian gratia^iudicum ima*
gincs line manibus pnocipis utro fine oculis
in foro prrpoluerrtut lignis cf;«
derentriudices affedbbus capi non oportere
^
Caufaqj definita damnatos un*
decim uinstpaeois afficiendos tradebant :quibus
publica pena fiequens acuta
crac;jucuenenum:lsucro Areopagus Athenis
uicuscumtemplo Martisua
quo primam capitis iudicium latum cftriuifle
diotur: Apud quos fuit lege cau
tum ut qui cautam dicit nec proemio utatur nec ad
milerationem autinuioia
a ucat. Quippe mouerc atfcdhis per preconem prohibe batur orator ;nt cui
m,lcncorc“ a qin caufa fpei effet; Bithinis e confprdfu fotis tribunal erat
quod ulumtanq (acrofaadtum:cau(e di iudicandx
prcefle dicerent: Apud Ba*
by Ionios ubi Reges iura dabant.-quattuor aueste tedii culmine penderediairt
ue tottun* uaricntetn.& ne Ic lupra hominem
efferr«admonerent:Camby
2s ucro in fede
ubi iudex per fordes in rufie iudicarur pfius detra&um
i corium
& tribunal ornauittfcrtur Darius Sandoccm colidis prxlifiil
in lora conadit
quod pecunia corruptus iniufte judicarat:ctucceffcciflr:Nero quoqi
cdifto ca
uitnepatronicaufarummcrcedeaut munaibus patrociniis adeficnt.Tantiq?
Areopagus fuit ut Heroas # (emideosillucin iudirium aduocatos
dicerent Et
py liftratus in eo iudicium fubire nondubitarinQ uipoft aliquot aetates cum
propter cotinuas dades & belli mala fere deftrturuscflet Cymon Athenielis
:

m pnftinum illum fplendorem luceqj reftituitiLacedemonu quoqi quos mor-

tis lupplicio dignos putarunt no&unon
dicpIc&ereconfueurruntiCaufasue
ro mdices occluli nemine uidetes ex clamore conacnis iudiabat,
Q^ucd *<5
apud Roman os fere copei imus quibus ante hora decimam de
ablenre «dica
reius non erat. neq; intra triginta diem forttri dicam quod lege
Rupilia ueta*
bitursT am Sc finoAu (umere lupplicium denocente non
licerer :quia nota ef
fc lupplicia ad iliorum emedationem publice cenfuere:Macedonibus:faxis op*
primere delinquerem antiqui moris erar. Apud Memphitas homicidii reus
ab
oppidis:# comertio hommurxterminebarurtdonec aGynnofophiflisexpa
tus in patrium folum #
lares proprios reftituimerebarurrin Merce utro fiqd
Rexdeliquid : nulla afficitur p*na:Sed cunftis auerfanribus
& quoctidianu
congreflum negantibus merore # t abe conficitur:Egyptiis fijit in mereuthi
de quibus fumendum erat fuppliciutmceruicesfunein nexas tenerent & frena
ta ora:uc eo infignipenas luituri notarenf :pridieq? qdarent neci: munufcula
# cena ex Regis mefa.icaperet:Q_ueufum cacfaru teporibus inualuiQe legi/
mustuequos morte afficere uolrbanillisrxqfitacbfcnia # parfecrnac mirted
tet:h i ucro indidfa caufi fuppliciu (umedu foretttradito libel Io fupplinu exde
demida ct:ur hoc impats nccis:pteflus 6c fignuforet : Ethiopu tradit mos
' "
(Jtdcliquetes aureis cathetus uincut:# quos morti deflinaflet: d livore
R iii
r

GE NIALIVM
tn ortis illis rex mitteret:ipficp accepto figno
protinus mertem lifci ccnfciflcref,

eo genere leti quod quilqj delegerat: uodapud Romanos quande q? ino/

K. in urnam comedas litteras, lignum
mor
j / /i
leuit.ut in capitis iudicio per i.feu.
""Arx i^M tbf .jjj
<
% ca pi ^ (upplicio afficiendum notarent, per.T.&.A.abloluncnis.per.A,.
t
caufa ligni/
uero & prolationis & diem diffundi, cumparum libi liquere de inaulpicata
i.
(ortibus
* w ficarent,qu* ampIiationistabclladidaeft.Z.quoep in
fuit & mali euentus:Non nulli in nomenclatura militum per- T -luperitites.
per i.dcfundtos milites in acie Tribunos annotare,
prodiderunt . Aln calcub
iodicarunt^tam oC
crccx ablolucionis^carbonc ucro condcn itionis fimbolum
fi ludiccs Romx per tabellas, plerumqj ferre iudicia inueniamus,qux wid I

non liabat. Apud grxeos aut,a'bafabain fortibus aufpica

definita reuocare
ta fuit 6i boni euentus, nigra uero malnlufitani deftinatos
neci lapidibus ob0
ruunt.Non nullx circa caucalumgentcs.etiampro criminibus maximis
nui/

afficiunt,led exilio muidant,ur becp SCagroexteimmant

quod in
lum morte
criminis reus a/
Seripho inlula fien,adnotatum eft,Apud Indos quimaximi
luit noxam,ut a Rege tonden iubeatur,qua pena
nulla infignior
v gitur hanc
Sicut Hcbrcis umoabftincre maxima cenfebaturmulda:fuitqi
Athenie
fult
HVA IHStV quandetf lege fancitum ut qui maximicriminis reus agitur , Ii fateretur
fibus
* t
admiffum impunitate donaretur, Atcp Trallianis ut qui Myniaautlelegem
k

ocadiflct.li leguminis medium defundi cognatis elcluiflet a c*de expiatus fo

tet, Aliipro leui exccflu morus penam inferebant , Q_ uare oecidifle Ciconia
in Thciialia aut Ibym,uel accipit rtmincgyptocapitalcfuittin Cyrenaica lex
erat ut defertons pena tcncictur,quiingenti m
uim Iccuffaium ,aut earum f*
quicquid het
tus non dcbcll rei.Nam pier umqi illarum tanta exoritur uis,ut
bidum eft ab lumant, Vacceis queep (iquis uel minimum ex alterius agro eri*
puiffet capite lucbat,Sicut phugibus raff rum aut ucmerfubtrahere,htlndi*
quiuedigal furatus cflet,capite pleftcbatur.Detbices queq? perfarum gens,in
lugula*
rebus di mdicandis a deo fcuerillimi fuere ut pro minimis iepx caulis
rcnt,apud quos foeda (upplioa &
in humana delinquentibus (unt dari lolita,

prdertim lupplicn genus quod dilfendomcnauocant, ut proceris curuatis ar*

b->ribus,& cnminolo in deffexis cacuminibus alligato, illis repente laxatisla
cerum corpusin diuerla diftraherenr, Aliudqj non minus calamitolum ul/ &
timumhumanorum,ut duabus Ichafis , fabrefadis ibiqs homine occlufo ita
ut manus 6c caput extarent,tetro odore &i immunda tabe ac logo cruciatu ho
minem conficerent: Apud graccos quoepin noxios Iepx foede leuitum cft.Na
ignis & rota nouiflimafuete exempla & frequesfupplicium noxiorum : leges

etiam Draconis tam fcuerx dilcipline fiiere ut proleuiflimis caulis mortis pe*

nam inferrent. Q_uarcuerbum Demadisproditur. Draconem non atramen

tofcriplific leges laccdcmonus led langumc,qua Icucntatc ratum contraxit m
 tIBER*TERII VS Lcmt (
ui*e,ut in theatro apud E gynam,populari tumultu ctnnium ccn
fpiratione
inieilu rnulrc ucffis,prefocarctur Aihcniefcs qucqtolimdanabant
reos noli
' t 4' -
totam iimul legem led uel (i unam (illabam tranfgreffi fuiffent, Necp prttereu
dum quod quidam Ethiopum Re* fcciffe prodnur.ut delinquentium crimi>
na no mortis pna,fed nali mutilatione puniret, ut eam oris turpitudinem
vc*
riticircumfpedlius a criminibus abflinerentilntcrcatterospcduus
eft,Perfa'
rum Rex quidam, qui cum ciuili umultu, foedo
t efliet conuicio iadlatus a deo
e*arfit,ut totius populi nares refdnderct. Apud Druides uero,& Carceres Gal
liarum populos,facrifido interdicere grauifiima pna notabacur,ecsenim
qui
bus ita interdidhim erat, in ter impos confceleratofcj habcbant,fcrturqj in cie
phantine Ethiopatfacnlegoshac pna mulftari ut ophiufam herbam bibere
cogantur,qua
fi-- pota
rwt " 1. ita terronbus Bi tatua JgUHUUi
imagini
fallis lin bus diuuuniur^ui
af£ciuntur,ut mortem
lih< M — — - -1—
r _ _ r\
t
libi confalcercnc Et in prfide ucneficos plcdb,ut in
• t i i ff

, amplo lapide caput im*

pingerent, rutlulcp alio luperindudto illud effringerent; Apud quos fama cft
deJinquentes ante Regiam expedi are iudidum,ibiq} po criminis exccfiu fup
plicium pati; Nccg prerermittendus Sabatus Ethiops qui criminis reos
non
morte, fcd uinffoscompdibus operidelegando pledlebat ; Aut Merentius.q
uiuum corpus putido cadauericolJigando,immaniflimo cruciatu nccabatho
mines;Apud pnlcos uero Romaoorum ubi quis noxium 8C exitiale erime ad •

mifi3ec,m&d'e ad populum diffa,& reo de crimine acculato dic* & cenuidto

q? conftiruta rod* didbonis,cauficp populi iudiciopobata Icgitiwafupplidu
capris de Romano duc fumere no licebar; Dicebatur enim dies ad pepuium,
a magiffracibus , aut a Tnbunis plebis quibus iusdicedi die data facultas fuit»
non nunqa priuatis.Siquidem luculluscum nullum magillratu gcffifletam •*
.««a 1

Cea.Smulio Auguri peculatus diem dixit:EtM.Cota uirilitogalumpa Cn.

Carbonem rcum:poftulauit;Eocp produdto ad populum accufatoribus tcf>l
bufq? addudbs,fi noxx capitali & uero crimini locus erat, de reo fupplidum fu
mebatur iudiciopopuliiin quaretmes erat utram ipfereus qui capitis accedi*
tur.cum ad populum poducitur ad iudiciidiem;qamid& ncccfiarii quicp pro
ximiaderant priufq in fuffragiis iribus irent, fqualidaobfolttaqjuefle, flentes
V**
& fordidatebarbam capillum qj fummittat,& pna deprecentur , ut to fqua*
lore et habitu defortni,populutn ad mifcrationcm,pietatcmq? adducerent;Le
gimus in ludido M . Manliicum caufam ad populum diceret,ne ccniunffos

quidem fanguine in captis dimicatio£.& dubiisrtbus pflem mutafle.Etin*

nomina reorum. Apium claudiu cum a Tribunis plebis difla illidies
ter clara
eQet,non modo facie reorum non fuifle fed tanto fpiritu;& tamcotumaciuul
tu caufam egifle,ut manete ferocia animiTribunos ptcrrcfaccrct ; Cotra uero
cumin exilium Cicero agereturtpreter Senatum umuerfum:ulrra uigintimil*
lia hominum fordidas ucftes Bt foedum corporis habitum induiffc;ut ob ilJiu^

dO(
 1

CENIALXVM
calamitatem fe quoq? funeflos & in ingnauo dolore effe,oftendermt,fatnr tt
Afld
men Scipio Emilianus,cum effet fibidics di&a ad populum a,Claudio
lioTribuno pI.St reus cautam diceret,in dilcrimine moitis prxpccrreciu
mo
amplifJitr.u
rem, barbam ralitauiSe St nitida uefte fuiffc t Et Cato Ccniouus
criminis pc>#
* V' « innocentiae teflitnomum tuliffe,quod ab inimicis , quinquagies
ftulatus,in foro caufam dixit, St mdicum uotis abfolutus
frmper .Sicut An#
Herodes
ftofontes Athenis nonagies St quinquies caula dixit. St indor
fuit t

purpuratus , St
uero cum apud Hircanum accufatctur,ad aulam dicendam
r I. nrirrlin: DCDLld

-H
fuiumde ut iudicio populi de capite Romani ciuis decerneretur coluctudc m*
ex
etiam non lolum de ciuis Romani capite . Sed nec dc bonis
nili
fit: Q_um
fenten#
decreto (enatus St populi placito aut eorum quiius dicunt,cmmbus
ciis ftaturu fmflet,dc cani lege nihil poterat : ipfi tamen
qui reus agebatur,ne
«A v\ imp? ratus St ialcices accederet ad cauljm,cunda quae ab acculatorc
mcuen#
\ V^A da cj^itjper cuflodcm debent innotcfcete,St (ignificari,ut diluendi aiminis
qui
St obie&a purgandi facultas foret, Accufatori ucrolublcnptoies aderant ,
cz quae acculationi conferrent,fummiffius luggerebant St preibanttReo
quo
<3 laudatio iudicialis fcruabatur,ut li crimen obiedum diluerer, aut merita p#
ualerent, amici ad miferationcm populum dederent St tircum0gacuQ_uoci
deinde Pompeius lege lata fieri uetuit,laudationefqi (olitas pro reis ulurpari p
u£*Ac*ff**?*<i hibuir, Q^ui cum Numacium plancum in iudicio laudaturus poflea actcffil/
fet,Cato qui iudex aderat, aures manibus obferafie fatur , dkens laudatione
quam lege a lelata fieri prohibuaat,legeaucrfante audite nolle, quod legum
jpfc lator St euerfor eflet :Lacc demoniis quoqi lycurgi lege auetur,ut nili in co
uiCtu St praetoris iudicio condcnnatum ,
nulli pena noxae merita , in fetatur,
Q_uam legem Agelylaus,cum de reo omnium nequiffimo fumendum lup#
plitium forct,quod in patriam coniurarat abrogauit , ne diu negeeium dileu#
rf^f
ticndo,penam lure debitam fruftai ctui :Fuitc^ conftitutum ut equalibus uo/
cis fupetuindiando facinore ,
in diuerfa trahentibus pro reo iudicium liarer,
quod uidebatur xquifiunu ,id quod faepeab Athenienlibus faditatum cft,
Namcumdecxtinguendis Miry lenis luffragatores paribus uotis difTcntitcC
Diodoti lententia peruiot quia lenior,Erquauis ueteribus Romanorum mi
uflimasplacuiflepenas legamus, laplispo Aea tcporibus,a principibus quos
nulla (acietas penarum expit, multa irz aicp inuidie fada exempla adita inuc
niuntar,ultimi(q? cruciatibus St crudelibus luppliciis fape in noxios uicdica/

~ _9t.-
^TT / tum
grandi
, Nam St tunica fomentis igneis
ftipitea
illita ad palum deligati adurebantur , ucl
lumino adimum adigebantur, ut igne actcnfo crudeli ciuciatu
“ excarnificati
 ,

liber.*terti
excarnificati interirentipriterq;
vs
EcuIeosiGdiaiIas*rgaflula:*cruerss circum
tcv
t
datofcp corporibus ignes : lacerationes membrorum & ineurfus befiiarnm
aliofqiene&osuencno* fame,&didtu focdioraexempla,queexequilongutn •
,
eflet.-Confpedhus fumptum fuiffe fupplicium de Regibus
authores mrmo* ~ >rW
rant,Namqj Antigonum ludeotu Regem Antonius indica caufa
quod an*
tcid tempus nu Ili regumcontigit,fceunpercuflit;Et
Agrippa Bogum Mau*
ruliorum regem., Antonii partes fcqutumfupplkio affecit
: ruit® propterea
magiftratus apud Cumeos,quem philadhim uocar, cuius erat munus in fre
quentem Senatum uenire, Rrgcfq? manu apprehenfo^de
quorum «udicio a
geoarur detinere,donec de illorum premio aut pena patrum
decreto fiaruere*
tur, Q_uod fi
» qui reus agitur,* capitis accerfitur predito die in iudiciu no
ucmt,uel domo abcft,mos Romanuserat, ut ante fores
xdium nomen da*
tor tuba illum ad caulamdicedam quattuor diffinitis in locis citarer nea an/
tc fas erat in eum capitis ludicium dari,aut de noxio fupplicium fumr’q dilcuf*
fa caufa crimine probato* reo conu«fto,ne inauditi &
indefen fi penrenti ludi
, r v- ,
—
ccs uero qui pro exccffu criminis litem daiuri
““““ 1 “ -«Stonccpus uerDis le nihil
erant,conceptisuerbisfe nitui ha
bere,nihil precihus dare loleniflimum iufiuradum preftare
cogebatur quod
mo X deprauatis wmmhihu
moxij<.^»uiiiM delitum eft:Hoc quidem mfiurandum
iudicus fieri uniiuiiieii.nuujuiacm
,
luuurandum apud tsv
E?
ptios fanctius nrprt.lklfnr
C fani^ilic prcftabatur in
in k */ n^rki
hic uerba. Vt nc regis quidem mini aut iufla a
I • * •

redlo bonocg illos deducerent, aut tranfueifos ageret apud Athenienfes iufiu*
randum iudicespreftant le fecundum leges fententiam daruros:* caufam dif
finituros .ludicium uero de nocente fkl*bar,ut pntor tribunalm
prm.TafcJ
— * j j
—
dcret. Noxio 1poft terga Iigaientur minus, Miflo preconio
o o t'
1 *vwuki uicnuum
filentium nerer le**w
fieret, icy
%
' J
gitimideinae pntoris proferrentur uerba: Claflicum ad fpetoeulum poftea
canercnt,Suppliciumq3 de noxio fumerent,quod plerunq, non ftatim lume*
batur, Quippe Senatus confulto Tiberii tempore* alias conftitutioncs
p ac
tum fuit,uc danatorum pena in decimum lemper dittcretur«ficm

Locus ex Ciceronis oratione pro Milone explanatur,* quse regii quxq, A/

tria Romae fuerint.
Caput. VI
flVm Romx in Ginnafium !itterariu,quo pleriqj eruditorum
conuerantiNosquocp laxandi animicaufa qnqj uctitaremus
Doftor ibiquifpiam Tulliani Icflionis ut ipfc aiebat profef*
lor,ingenio alioqui exculto, led fui laudis plufq fatis efletue
dicator multo auditore circudatus. Ciceronis orationem
qua
m'
- Upro
«r Milone infcripfit,magno
*.»M.»M*««.*.ipm > u ogiiw ingenio ci4uurd(drn»puDllCC
elaboratamipublicc a/
l

pud compufculos leaitabat,ciuf<p difpofitioncm & conffitutionam cornu*

,
nefc
J locos, fmgulafqj partes * colorcs,aliai$ oratorii artis documcta iDifti

(
 GENIALIVM
plinafcp Rhetorum, p omnes numeros,nouis & exquifitis modis ,
e xintimo

artificio adnotabatiCumcpurrbaexealeftione perceferct,quibus Cicero,qua

tumpotefl maxime Clodium in rnuidiam crimenq; adducit,e umqt ifefta ora#
tV' *' miaV '•
tione infe&atur his uerbis: Hsec fica longo interuallo couerla rur Ius inmecft.
Nuper mequidem ut fcicis ad regiam pene conferit,Sicipfe explicabat ut dice
ret.nanc Regiam fuiffein colle quirinali , ubi Numam pompilium habitaffe
authores tradunt, quodq; in eo fede habuerat Ideo Rrgiam Si Atrium Nu/
.

mas ibi fiiille.& dehacCiceronem,intellrgerc afferebat. A tqt hzc & plcracj in

>> n *.V
hancfententiam cum ille dixiffer , ren utt nos admiratio iffius dottoris tamin
perperam loquentis, id quod errore mantfeffo procul a uerocffc
confideratefiC
liquido conftanSi quidem non ubicuq} Romani Rrges^txllipacilqj tempo
nbushabitarunt,illic Regias aur Atria conftruxerunt, T ullus Hoffilrus pri/
"
7’** 4 '^' moinueliamoxinexquilns xdes habuit, fle Tarquinius prifcuslupra nouam
7^'
uiamiScruius T ullius eriam exquiliasincoluic ,fif tamen nullas hildem in Io/
r i% -ttig . iamj
.’^* 9WW7 '/ *'*^T
i*
* cis Regias habuiffe feruntur: Sex enim aut ad fummum fepte Rcmxfuiffe

Regias compertum habemus. Vnam ad xdem ueffx iuxia iorum quam Nii
ma incoluit, ibicp
Atrium Regium fuitieamq? Regiam longo tempore pr a;#
cipua fuiffe, cum religione
tum antiquitate multi ptodidtrunr,qux peffeam
cendio Neronis una cum ede ueffx dc H agrauit , Alteram inCclio monte ubi
Tullus Hoffilius quo frequentius incoleretur Regiam editicauir, Teiuamin
facrauiainqua Ancus Martius (edem habuiffe fertur,de qua Ciceronem nuc
rntrlligerc Afccnius fentit: uippe inter feruos Ipfci& Milonispugnamini
bi comiffam Si Ciceronem opera Clodii uitx periculum adiffe tradunt, Q^ua
uis Acron perperam aliter lcntireuifusfir,Alramqiin pompei Thcano quod
in campo fuit, fiiiffememoranr,iuxta Theatra enim Regias (irasperizpe in*
uenimus, Sicut Marcelli Theatri m quod Regia habuit, ad quam quatrucc
colunas magnitudinis mira ex Theatro Scauri ti affatas Plinius notauu : Et
-

/W pauli Regiam ad Curtium lacum, &' aliam in facrario: Fuit enim Theatrum
Marcelli ab Auguffo fcd alieno nomine conditum quo tempore a.M. Agrip
pa plura Si egregia Roma conffrubta fuercthicenim fuit ille Marcellus Au/
guffinrpos,ex otflauia foror* & Marcellogcnitustcui filiam Auguffusrpau#
cis ante diebus <| morte fublarus effet de fponfaun :Nrqj affcntior his qui Ati ni
A/rt*
incole quirinaliunacum Regia conditum fuiffe dicunr. Siquidem omi.esab
A(iniopollion,eAtriumlibeiratisin pttmisccnfirudlumuclunr,qucdinie*
pio libertatis confpicux magnitudinis crar,PoAea intei icfio tempore . Cractf
chorum pater in Auentinoexmulftaridapecuniaillud amplius erexit,inquo
bibliotheca greca latinaq; uifcbatur.Q_uodintercurfu temporum penecollap
fum. Sex Hclius petus fle.C. Cornelius Cenfores reffaurarunt. Ea quidem
Atria Edificii genus fuere,continens mediam aream,in quam exemni tefto
pluuia rcaptur

Digifized by Goo<
 p

liber*terti v$. lcvi

pluuia recipitur. collinis quadrifariam per fingulcs angulos difpofrtis & Epii
liiJns.FuiC quoq; atriu publicum in Capitolio:# Atrium Scauri in quo ma/
ximz collinae ea pracruptifftmis faxis collocat* fet lirui ;& aliud Pempenquae
poftea iplius curia fada eft.Legimusqucq; Atrium Regium tuxta ferum i>
Icarium:# duo Atna:Mcutum:& Tmujiqu* Pomus Cato in latumiis fecit.
Et Atrium Vcftx:# Saturium in quo laetorum tubaeagoa laflrabantui.ln
colle uero qurinali qued Regia aut Atrium hieutincctiadiiurquicqncc mue
mturiNcq; cmmittedum plurcs Regias uclut Regalis epulent.'* monime*
taiapud plcralqt gentes laudibus celebrari: Nam Crtha # Vtica Mafleflilo*
iu Regum Regia: fuere:Sicut Sbans Colche pe: is Anthenloliubx# Zad
maipgami Eumenis: Cynarc Eyblus:Gnotos Mineis:Deioraiiblutiu;Ha
licaiualus Catiac prtncipum:Eliula ArihclauNapaiha C andacis Regia fuc
te: Dani uero Regia fertur Sadrace.iu Afiyna:Panhcium Su Ia ubi hiem em

agunt Ecbathana # perlep olisubicftatcm qua Alexander intcdiis lacibus in

Regum Taxila. In Aegypto Abidus.Tigranis Arthaxata oli
ccndit. Indent
Medeae, nunc Partho Menonis ivegia Sults,Athaii Trallibus, & Sar*
disCreli Regia iufcbatur,quam Gcruliam fecere • Cyn aut Regia babylen
fuit,quam Iulis anteferre ftatucrar.T am & b Pafai um mes foict in montis
bus Regias facere, in quibus thefauros & anriqutflmas gazas congerebant:
ut illas uclut ampiiflimum uirtutum monimetum poftens relinquerent. Mi

thudatis aut erat Cabiris & Oenotncje Regum Pandobx,Maccdonii Del

metuas: Ilion PuambScepfis Enex.ToIgus Pyrrhi. Alexandna uero tres ha
buit regias,unam Lcchian Promontorium, alteram TimcmumappellauiC
Antonius. Multum quoq; pars Regiarum erat. Etiam in Anthicchia Affy
riorum regum Regia ferebatur. Sicut Scgdianzgcnttsin maracanda;# Sa
mi Polyoatis .Alexander autem Macedo przapue Atabiam quam fcdctn
imperio delegerat, tetius impetu regiam deitinauit.

Q^uo appae atu,quibufcp ccrimonas apud uetcrcs,dcfun fla corpora igni tra
dcbantur,qua;ilqt pompa excquiarutp forer. Caput. Vll.

Vo ntu,quibufqs cerimoniis defanfla corpora tfferri ccn*

fueuiffent,quali!cf functum apparatus & exequra^ pempa
fuerit,a multis far pe authonbus intercifepci iaiptum eft.la
pxrmus (anguine moiientiscor
primis obfetuatum fuir,ur
pus dum aiam amplcxus,exhalantis fpiritum olculo
trahit
flammat hauriret, mox decedentis oculos # cra
exciperet :

c' auderet, ufqt ab hemen temporibus ulitatum.Nefas cxiflimantes a uiuen

ubus decedentium oculos lpcfian,tam& ii lege menta: ut Varro bgwficatt

k
t

CE NIALIVM
ne filii parentibus oculos figillarent,cautu fuerit.Nafamones utroprzopux
curant, ut morituros cum agere incipiunt animam, (edentes ccnflituant, ne
cubantes (piritum exhalem. Pod quzdefundti corpus per interuallaconcla-
matum, piopriores affines calda abluere, deinde unguetis ungere, candidccp
amidtu induere, ac diebus feptem leruare folcbant,ara conditura ubi odores
incendet ent quz acerra didta eft.Gricis uero decem Si (eptem diebus corpo
ta anteq cremarentur,totidemcp nodtibus feruare mos erar. Q_uiqdcm ami
X ' ii dius non ex lana,(ed lino intexebatur. Aegyptio jt excmplo,apud quos lanex
uedes,nec cum cadaucre fcpeliuntur,necp m zdes deoje iportantur.Id queqj
a ricis ufurpatum fuit, ut uede albacadauer,ccrcnilq> ornarent, & Pcana
g
canentes fepulchro inferrent. Die uero cttauo per praeconem indidto funere,
ne fraudarentur Ioldnihonorefupremidies,uthoies ad honedandas exequi
as couenirent.His uerbis Ollus lito datus ed,ptoclamabatur. Apud Spar-
thanoserat conditurum ut Rege defundto equites obitum rcgis,cnuncun-
tes curittcnt,fcmtnacqi crinibus paffis Si libero ccnquedu, tinnitu ollas pul
Icnt ineas, quibus nec nedte nec die quies.Tunc audito Regis obitu in em
nem formam ludtusconccdipermidum erat. Mulicrrlqt proxima affinitate
inuede candida Si capte aperto ritu Remano eiulantes funus cclebrare.Filii
uero tecto capite in uede pulla parentes efferre confutuere. A pudgrzccsfr*
mini uinqj in candida uede,cum coronis amplidimiuiriexequias profequu
tur,& uclutin publico ludtu coplorant promifeue. Q^ucd fuit in more Sy
racufauis qui candido amidtu uelati Si fronde coronati fhimelconcm extule-
re, cui perpetuos honores atqt in foro fipulchrumdecreuere. Sicut Sycicnii
Aratum in uede alba Si coronis fzpulchro intulere. Argiui quoqjin ludtu al

bas uedes aqua ablutas induunt Si in candido amidhi funus comitantur.

Aegyptii atqt Aflyrii funera obfui fqualorc Si fordibus,ac ceno obliti capillti
fumittentes Si barba dctonfa.Milefu uero,era(is capitibus plangere conlueue
runt,qui mos apud Barbaros inoleult frequens,ut in funere & cafibus auer
fis,iuuenes tonderent comam,barbam ipli ponerent, & uxojt capita degla*
barent.Perfac quocjj detonfis coniugibus Si liberis, lacera uede, lugubri ulul
latu, corpora enercbant,qui etiam in funere daropt uiroy feiplos equos Si oi
menta tondcbant«Apud gricos conuenit in ludtu,uiros comas alere,barbz
capillumcp fummittere,mulieres uero tonfis crinibus eflc,que morem a Ro
manis ufurpatum legimus,ut fotores de fundtis fratribus Si matres filiis orba
tz in acerbo funeris ludtu, cum flebili uocifcrauonc detonfos crines corpo-
ri imponerct,qui mos antiquiflimus ufqj ab Homero traditur. Apud quem

patrodicadaucr opertum amicotum capillis luptricdtisfuit.EtAchilesflaaa

comam in defundfi patrocli funere, manibus fecuit. Q
uippe ea lugenti aptif-
lima putantur,quz indecora nec ufuatalunt. Cuius rei caulain Lycia affines
Si propinqui
 • f6 »
4

IIBER.,XER-^IVS. XC VII

& propinqui tn funere muliebres uefies induunt, ut eam urfiitus dt fotm/i

tatem pertdicitius a lachrymis abflineant.Macedonibus
afleetum erat, ut
dcfundos iugcant. Nanqj Archelaus Macedcma; rex Euripide
crines tcnli
ira-icum intimum familiarem ciincip tenfus luxit,
in quo lacctifiimum ili
iud liums proditur perinde: lugentes capillum
eucllcretquali caluicioir.erer
leuaretur.Carthagincnfcsin luctu ccmai Se cra lacctant & ubera
plangunt»
ldcm grxeis in ulu fuittut in ludu capillum manu dilcindant
Secctna udi
lant.Vti^ detundtiuxordn rictu oculos corrumpat: quali
hoc munus mc4
nentis foret. Aegyptiis queq; traditur mos t ut Regis iinguli capita
in obitu
luto dcturpcnttfie nudatis mamillis mulicrcs:uiriq; pcdcia
plangancatq-, in
detormi iiiuuic duosct feptuaginta diesiubis animantium:
uino rt cmm pai
t3tu ab(lincat:ac rcccnfcntcs Regis uirtutes crebris
ciularibus ludum reno
uent.Si uero feles moriatur in ludus et moeroris fignum fola
lupercilia era-
dant.Apud Lacedcmonios obitu regis cnunciatoSparciaiha: feruiet
mulie'
res. Ingenti eoad a manu laceratis crinibus ablcifla
ueric:cum uocibus ctulu
latu frontesmanuplangunt,& capite conucrbcrato interitum milcrantcs ni
optimum regum uoce lignificannquem morte lublatum omni genere
futflc

honore ucluc diuinum cumulari Lycuigus lege fanxit. Ideo ptacualuit mos rc
gum ct optimatum in funebri pompa ubi dolore
interimo premuiurtutdc
coris imemores cinere caput alpergattfacicm deturpentttunicadilodant. Hu
mi iaccat.coma udlant.Lotra T
ucro hraces na dcfundos cu cancu:ct luxu,
lalriuaq; gcftimlatioctpatriumcarmcn caneres efferre folitifunt. Maffylielcs
quocp nullo dolori idulgetes funera cunrcdfariis adiedocouiuio edebranr»
Cymbri et Ccltibcridiqm acie morte oppctuttgaudiorxultat.Si aut moibo
artedti dcccdutnn fqualore ct ludufunt.Pdlibus queq;
uefliri Remanes die
bus ludus,ct q funus facercnt:cuiulq? cura ct piocuratio functis cratptcxta
pullam inducte apud multos inuenio.Soiitcs etiam illegi corpora quimagi
liratus Se honores geflerant,in praetexta purpura,tcgcq; ccnlulari uel Sei
natona,uirofc5 triumphales in tunica Icuis,r lebeieje uercin toga plebciat
aut pallio tffcrre,6e cum rifde illa cremare fa:pe ccmptumrfl. Ledo igitur
ccnl Irato purpura aut lintheis fplendetibusSc in co defundi corpore locator
pofl ultima coclamatiocm Tibicine pcedctcq nenia funebre: qua laudes dei
tundi Se fada rccefebat,tu pudore integritate Se fide, no faltabudus ut oli
fj lias phrygio modulo caneret, funuspccdcbat. Is. n. medus eratad merere

aceomcdarior,qcf ideo iriitutu ferucquafi i ii las xteinas ameniratrs. ac i fedes

Se cociliapioj; pofl funera recepti uidcanf-Ta Se fimulti:hoc funeris lolenc:8e
cem 3pparatuptcrmi.tiiuficrint.Q_uippe.M. Aemilius lepidus priccps lena
tus decedes:pcepit filiis ut fine litheis.-lmcpurpura Se tibicinefunuslibifacer
et
Et Atticus Fopoius mlti<$ clari uiti fine popa funeris efferri uolucr.pficafqjq

I by Gock
f
2/
GEMIALIYM
luduiprxefftnt aduocare uel praccio conducere folebanr, qui cantu Si fune
bri carmine lamentaretur /uifamcfj St praelata gefla,futrmafqt uirtutes no
ac fa
fcne miferatione laudarcnr.Ncniiutiq mimos qui perfenas effingerent,
da diftaqt rrprefentaretrt adhibebat.Q^as quidem nenias gracis mluflu
(ape decantari inuenimus,qui Appio coronari defundi laudes recrnferecar#
mine quod Ialemon uocanr,&res memoratu dignas elato pracenio celebra
re affuerant. Senatoribus uero Si patriciis atqi lummis ducibus ruba,mino
ribus Si plebcis rxequiali tibia canebant Siticines. Q_uam tibiam nen in fit'
neribusmcdo,led in factis in ludis Si conuiuiis adhibebant . Imperatoribus
etiam plutibus tubis meflum clangentibus, quod aChatibus Si l hcmci#
bus dedufium autumant, qui in funebripempa brtuibus tibiis lucubre ca*
nentibus uti confueuere.Deferendiutro feretrum propinquioribus uitilis fe
xus dabatur munus.Iiacp filri,paientes,fit fratres fotores elates funete defe
rcbant.Ncnnunq ferui libertate donati,p!erunq; Senatorii, Praetorii St ccn
fulates,quiqt ampliffimis honoribus fundi erant. ImperatoiLm St confula
rium uirorum feretrum detulere. Q_uate Pauli Aemilii qui de M
actdcma tri
ttmphauit,legatimacedonum,& Sylli didatoris phcretrum,Senatcies St
facrxuirgines extulerunt.Et Metello filii tres confulares,unus cenforius,K
alter prxror ledum fubiete. Dumqi effertur infignia honorum quos gcflif#
fct,utfafces,fccures,Iittores,atmaqi/fitdona militaria,ccrcnalqi omnis ge#
neris quas in uita metuiffet. Vexilla atqi ut bium dona & legionum. Spoliacp
hoftium ac munera qux quis daturus crat,cxprcfieicp cerauultus,& decora
maiorutn,tctiulcp familix longo ordine fimulacra,& gentile (lema prxfere'
bant ab ultima origme, quanto cum poterat apparatu. uarc.C.Cifarin
amitx funere Marti flatuas pro decore familix aetuliffe fertur. Et Tiberius
in Drufr funere originem Iulix gentis. Aeneam,cmnefqi Albanorum regest
Romulum & Appium claufum,carterafcp Appiorum effigies logo ordine ,p
duxrt.Fcrunt queep luniamqux Caffio nupta fuit,uigrnti Clariffimarum
Familiarum imagines uelut indicium fplendoris,fit uetuff aris familix in fu
nere prxccffiffe,mter quosManlios,& Q^uintics.Cafliumcp St Brutum*
Non nunquam ut ampliore efferrentur funere,plures defundo ffrauere,Ie
dos, qui inftratiin pempa funeris anteibant. Sicut de Sylla, cui fcxmillr.
Si Marcello cui fcxccnros pra lates legimus . Tum fiqui ab eo fnui manu
emiffi & libertate donati fuerant. Illi prxcipue qui fide infignrs a dcminc co
gniti forent, henlrm interitum miferantes pleni
lachrymaium, elatum cor#
pus prxcedebanr pileati
, ,
qui quanto plu#
aut alba lana capitibus uelatis
neminis . laudilq; dedere, qued familiam totam de#
res ciant, tanto plus
cedens Dominus tantis muneribus cumulaffrt, ac libertatis prxeie af#
feoffc t.Non nunquam illos qui rafis capitibus triumphantis aurum fuerant

x
 LIBER. TERTI^s XCV7II

prolequti/iuldem defonaicorpus pileatos in pompa fonrris,pfatctff,0e fa

uenimus. x. 1 Terentium Cul!eonem,quem Scipio Aftieanus (rruitio c xe#
merar,quicp triumphantis currum capite rafo fuerat
prcfequtus.ciufdem eia
tum corpus pileatum preifle mcmoranf,poft Icquente proximorum
affinia
urn oe amicorum turba,lugenfis habrtu,capillo dimifloin
ucftc pulla aut ce
rulcaait Cato Significat, cum enim adolofcentis funus facerent
ceruleum frt'
quentes induebant. Apud exteros ueropheus rolor
fumebatur in luflu.Ni
cp Antiochus audito fratris obttu, purpura depolita pheum mduir,qui
inter
album di nigrum fuiffe color traditur.Nonnunq Senatu uniutrfo gCma»,
Oratibus cum uexillis interdum equitum turmis,li quando regumauttmpe
ratorum funus efferrent comitantibus.Funerisenim
hic lex erat ut pegee»
dente pompa funcbri^uiui firquantur,tanq haud multo
poli moritur fln re*
nm lectulo platrkp flores Bt corollas iacere,
nonulli unguenta &
odores alii
dona cumulare. Idcp no&u di oblcura luce ideoardentrs
faces adhibebant.
Nam dic funus efferte uetufto more non
licuir.Q_uod Demetrius Rex ca*
uitfdnfto ut ante lucem ucl poft aepufculum
efferantur corpora dic ucro
,
non liceret.S*pc tamen Imperatoris aut Ducis qui oceubuiffet
in acie fu*
fnis milites quantum poterant militaribus ftudiis celcbratunr.Ea
pompa fij
ic,ut armat*,inOrud«cp legiones in turmas & centurias cum uexillismilfr
taribus inuerlis aut abicctis militia: infigmbus defundum comitcntur.Pha^
lerafqj equis detrahant, enfnim mucrones & lanceatum cufpidrs humi de#
irftos ferant, Sfrogu luffret.ldqcf apud
Gnecos etiam feruan meminimus.
Kogoigtcur extruCto&Pyra cupnfrocircudatapp grauem
cremat/ corpc#
ns mdorem,ne tetro odore abderentur proximantes ac
defuper defunfto cor
porc locato,illius oculos anteq cremaretur pattfacere&eelo
offendere mos
erat.Apud alios trientem in os defunfti tanq naulum imponere
quem apud
inferos dan pro portorio opinio fuit,& uana fuperllitione
creditum qcfapd
Hermionefes unabatur, quia pronus inde ad inferos defcclus
eratquafi nau
te no indigerent obitun. Sicut circa exitum Syriium
fuit /ethos amnis
Epyro atep Heraclea pontica Acherulius lpecus,que ufq? ad inferna
& in
patere di
periit , di coira Laodiceam os plutonium,in quo ce aiatum moritur
naro Laconia inferni holfia,& fpduncapquam Cerbe*
di ia Te
:
rduftum & foria*
tcmplumefleferebatur.Ciallisucromutua.lnu.ce pecunia dare
qua apud tn
feros poft obitu rcdderer,.n ulii erat.Prafica afliftente,
& iametabili carmfr
ne populum rogo circudatum ad coplorariones di lathrymas
uuoeante. Po
pulocrum largis fletibus & paricoplorationcnfpodcntc.ln quolutftu qu*
dam admiferatjoncm canebanf carmina & urtlus ad Tibiam cu
lachry mis,piet3tem,humanitatcmcp
laudibus
& dcfunfti interitum tmferantes.Eam
&
ucro pyram pro dignitate & honoribus quibus in uita fonflus erat, & pro<
S ii
 GENIALIT*.
rnt#
Mt amptiffimos magiftratus St imperia gcflcrat modo maicrfm,mpdc
norntiextruxrrc.Fuitcp Icgc.xiMabulatum cautum ne de lignis politu
cxuue
reiur. Donec per funerum miniftros qui pollintores didi lunt,
cor pus igne

fuppolito cremabatur. In quacxtnitnda id ktuatum eft,ut praccer

arnda li*
af
gna. Papyrum 'quocp quo fadlius crememur nonunq crocum Si irinum
cumulare Ii
Fatim apponant.Gcrmanis ftrutm rogi.ncc ucflr,ntc cdci ibus,
icgo, corpora ucioclauflitr.cje
eet,lcd fua cuicp arma& fuus tqusadiicitur
uircptenilirx lediflimis lignis certi genens conci mati fine ullo
c fonrns Iole'

ni permittitur. Duti)9'gnc acccnfo corpus ardcbanpro

dignitateprecp opi'
&
bus quibus quifep potens eratuta amici atiincsiquicp ccniundbflimi
ade'
milera*
rant,quae cara habebant fif praecipui cultusi cum grinitu Si queflu
bdi in ludus Si grauiOimi doloris lignum ignibus ucicbant.liacp mulu uc

fles ttiumphales cnklcp Si Balthcosinonnuiu arma militaria.mulKtes utro

ne (ludio utncctentucornamenta fua,Aitnillas,Zonas,mundutncp mulier
btcm,uidakp uirginalis coma: ;a Iu retortos circinos/ a torques ac bullas p'
textafcp liberorum flama: indidere,Thuracp unguenta Si odores cmniuni
gcncrumsquos lancibus ferebant. Q_uaie multos copa odorum ad Pyram
Sy Ilx (fatuam luftxtna
cxankxiatosfk pactcr infinita odorametaiin funere
gnitudims ex odoribus abfumptam ccmpenmus.Q_ua:cp defundo canfii
ma Si cordi fuifle aibitrabantur in uita , quatutmp rerum mirum Si efficax
fludiu fuerat, ut lcuta, gladios. Ce arma,cancs,diledos equos, Lulcinusaucf
cp ad eundem rogum ttucidatos,ut una cum defundo cicmarcnf igni trade
bant,plericp uero leipfos. Vndc exemplis palamfadum nouimus,multcs ac
cenfis dncrum regis, doloris impatknres, uti uiolentas (ibi manus intulifle
aut igni pariter abiumptos tflt. Q_ef etiam de canibus qui caritate domino
rumin flammas fc imcccrc memoris proditum cft.Nam Hirronis Si Lyi
unachi canes accenlis rogisdominotum in flammas (e imccifle / & uno m#
cendio arfiflc tradunt, qui etiam erat Graecorum Ce Aethiopum praecipuus

mos , ut comas ad rogum dillecent , corporicp Si igni imponant, boues St

pecora, cquofcpfii canes in ignem mittant, uinumq? , Si olrum fundant*
Vtcp rege morte (ubIato,familiares Si qui cum eo coniundiffime inxerant,
caritate peincipis uim uite fibiad rogum afferant, unacp morte intereant. In*
dorum peruulgata hiftoriaeft,ut uiro defundo quae cariffima ccniuxinui#
tafucratseodc igneab(uma6unacp cocrcmef.Thracibus Si getiseratifte mos
ut uiro defundo przdpucdilcda coniux maximo cultu ornata,ad tumulum
duci,& a ppinquiore madari,eodccp tumulo humari debeat. Gallis uero, ut
fcruhclietckp eu dnis patronifuc una crcmcnf uiuen tes,ead«p pyra intacar.
Geni Scythia gcns,dcfundo rege in tumulo ubiadaucr odoribus delibutu
cncpdpua cocubina jtepictrnaqi: coqu jtagafoneiac minift tuuma tumulate
 t I B E R V. 3T E R T I V XCTX
t^ucfcp fif qumquaginta ex miniflrisad rogum praefocare affuerat. Gratos
«iero ufurpaturtut imperatore autducc fato perfundistfunus efferatur loleni
pompa fit apparatu rtgio.Captruiqi & miiues circa regum digladicturtcucf
n koues mactentur.Vrqt in omnem formam iudusconcedatunequi
ui
tondantur. Propugnacula e menibus diruanrufittmpb lapidentur
2 uertantur.Larcs abnciantur.Partus «ponamur.'cibo
: arx

abftmcamiignis
m pompa funensrmagiftrarus Sacerdotexpueii: atq luucnrs
ringuaturrarqt
ex

cum trophrntcorcmfq; fit armis militaribus funus ffequahtur.Cenas quo

tp finies apparari fitChrateres lade:umc:fif
fangumeinccncn mella fit cro^
eum id rogum mftrn folita muenimusnat una tum defundo ctementur.Fu
moris Gaiatharumur defundi famil arrsrat aff/nes infchptas epiOclas
Srogum
i

cen «erant uelut apud inferos mortui illas mox Itdun fortnr.Fu
nebremqt laid.it/onfm optimates fit grandes naturaut proximi nccefiarii
in
honore pcliti de laudibus defundi haberrrac foleni laudatione fadat illius
didaq»& totius u/t ac cur fum/maiorumq; laudes recrnftrc affueranr.Pnmus
cnbn Valenus publicola mortuo Bruto lupremas ipfius laudesracrurata ora
boneprokqutus fijit.lndeiriftitutumnitclaroium utrorum m funenbusrfo
lonnis laudatio effa. Nam & Appiidecemiitri defundi laudationem (cqutis
temporibus plebs equis auribus audiuir. Et Scipionem in funere fuprrmo
Ut hominem diuinum maximus tomendauir.Fuuq; inulu apud Aegypti#
os Rege defundo anteqiufla dentur per factrdotcm qin proximam rene?
:

bat dignitatemtem nem uirx feriemsfit ipGus drda i fcftaqj fit an fuerit
fer#
hflimeprxliatus,an utro fcgnisfit defcs;cx alto fuggeftu,m maximo omni
btn conuentu perlegi fit reten feri, fit fi uicia prxualebant honcrr funeris pr
uanatcp infcpulrum cadauer abiici.Si uero uirturrsprxccllrrenr,cmni hei
nere cumu1ari,unguentis deliniri,fit laudibus celebrari. Reliquos uero eu#
iuf<$ fortis homines ita laudari, orTme-ulla opum fortunatum uc mrntio
nr,folam religio nem, luftrriam, piefatfmcp eemedarehi. Apud Indes uero,
multa fecula uiguit mos,ut eum moritur qutfpiam,pro foribus domustma
gift rarus cui hoc munus impendebat,antc adam uiram,morefqi
deferibar,
itt uicia, laudeft^ jnnoteicantcmnibus, fit palam fiant. Ferturqi Fabius M»
ximus prx exteris unus qui in funere filii intrffino dolore afftdus oratione
non infrada ad populum iplius laudes magho fpiritu differu». Q^uod a
grxeis ftmile queddam accepimus urdefui.di laudes foletnni oraticne
, fit
longo petito proemio ptclequanfur. Prcdnuicp pr,mus Pericles fuiffe qui

-Et quis a principio uirc-pj raptum gtfta hce. muiKres /auaarc ccniuei*
fint. Q_uia t fiCamilli tempore, collatum aup,ut feppfe Romanus a Gallia

s
—
m

/T
Digiti zed 6y Google
i
 f

IIBER-TERTI Y S

p»tfa,qui urnalem fangumem habebant Remani exhibuere, adquosinfr#'

matronas nefas habrtum idcp adro ufu fit moribus inrerdiftLm fu/r
mitti •

V(»r« Sfni pron tos uxori qcf ludis fune bnbus iterfuiftcr repudium dederit»
Demiquoqj & in loco celebri de run<3i imagines in memoriam poftcritatis:
plcrunq; cereas aut marmoreas uclocneas.Cclunas queep tum tropheis fit
titulis, ac magnificrntiOimis det retis, publico concilio erigere fle res geftas
,
monumentis mfcalpere leuandi defiderii caufa antiquo more feruatum eft.
,
Q_uas etiam iniuria cefis riuibus,fempiterno zuo duraturas publico deertf
to erexerunr,ut gratiam benemeritis ferrent. Apud Lacedemcnios.
his qid
h re militari facinora geflerant fortia.S tatuascolunas partter cum ellogiis
fit

poft obitum dedere. Rege uero defun&o ipfius fimulacrum.ita ut

uiuusap
parerer. In toro,
purpura fit auro ioftrato effinxere . Tempus ucro Iu&us ut
erat a Niima conftitutum pofteri leruauere,qui puerum trimo
minore, nec
lugeri, nec plangi uoluit.Id quod in Thera una ex cycladibus
feruatum legi
inus.ln qua puen citra (tpteniumauthoies ultra quinquagdimum annum
indefleti fuere,qtf illiraptiin maturo funere, uix primum uitz limen attigit*
fent,ifti .»ue laris diu UixifTtnt.Ncqj ultra mentes decem, filios parctum,aut
Oxores uirojt
ue
mortem
fratri Bc foror»
deflere fiacuit.
Q uod lugendi tempus patri fit

cSmuneeffc uoluit,ultra uero non licuit, ne iui^u inde*

filio

a o Bc lachrymis nunq defintntibus domus fit familia funrftarenturiitacg

poft annum parctcs filiorum fit fratres
forojjt funera deflere uctuit, ab ro.n.
Rtnpore lamenrisparcefc iuffum eft.Tam fit fi nullum lugendi tempus ui*
rislegitimum fuifle nonulli aedant, annumqt feminis tantum pr«cfinitum
finiti
ad deplorandumtmafculis non item,infra quem alteri nubere non IicebattSt
concepto nec dum *dko partu ueubantur.M.tH Antoninus philofophus,
se ultra quincp dies lugerent Romani filium libi morte fublatum fumtnz
fpei adolofeentcm edifto inhibuit. Q_;uero Maximus filio confuIari,fit.L»
P3ulus:duobus.paueisdiebusam!flis/fit.M.Catojinottuopr*tored’efigna
aofiliotnon luxeruot.M.quoef Bibulus.Cos.cum toto confulatu domidelj
»oi(!et:quo dic de obitu duopt
filiope certior fuit.In Senatu uenit: fit munus

eonfulare obiuit. Q
uod de Anaxagora fit Xenophonte traditur; fit A finio
Pollionctquiquo dic filium amiftt in conuiuio luxit. Contra Pericles eu aio
nfiado femp fuiflet amiflio Paralo filio magnitudine doloris u&usilathry
mas uberes dedmfit ciulatus nunq delinentes. Filios uero minores decennio
K)C menfibus quot annis uuiflcnc,a parentibus lugeri ftatuir.Scd nec uxof
resa uirissnec fponfas lugeri fu putauit. Tempore uero ludhistmatronz pur
puramtaurumq? deponunt, atrafep ueftes induunt fit in pellibus deguntinec
dia refumere donec eluxerunt licet. Viri autScnatoriilaticlauum fit annulos
mucos exuenta pullas ueftes lutntmttbaebamgapiliumtg furpktut . Piceas

j/r

ay Google
I
 .1 C f «Jl «( { T mn
•quocp St cujireffos ueluti ferales arbores &
diti faeras,in lugubri demo pol

tnctoiK anullisfratnbus liberis propinquis apponere mo&crar. Vjraccis ut

&
ro fonefti,# qui ezcquias duxiffrnt ut lapide lesbio rxtro&as domos inc*
,
Jant q«f lubtnfli effer afpeftu.Athenienfibus Solon flebiles lamentationes»

& extera dolorem reflantia uelut inania &mhil uitx proficictia (obflulit. Ly
curgus urro Lacedemonits undeamdierumfpacio lufhim tcrrritnauit. c£

a T hraabus Si Maflylienlibus ulurparum lrgimus,quiquottidiat>as lachry

mas Si funefta omma,adordcs lucubres in funere inbbuere.Ludius autfie
tncror patrius intra lugendi tempora ob plurimas minuitur cadas,ui ii Ii&c
(inaicermrur.Sr pater aut 6lius,frater aut utr,ab hoflibus capti rcucitiffeolf
aut cum proprior aflinis q qui lugeretur domi natus foret. Vel A puella da#
batur nuptui.Publicus uero fi luflrum fieret autucu (oluerentur,ucl lacra
Cereris inflaret. His enim cafibusdcmum,aut familiam in Iqualorr, &' Icr
dibuscffe non decebit. Hoc queq; notare contentus ium,neqj puerum mat
norem leptenio,priusqcmncs geniti dentes foi et, netj fulmine ufles quiui
tafondb effent, rogis imponere aur corpon cremare;neqj hominem uiu lub,
latum fenie publicis efferre lieuiffe. Q_uodep quoties {plura cadaucra Si a ceu
uata corpora uretent aut incendi curarent, (ei licps effe functum mUiiArestdc
nis uirorum corporibus (ingula muliebria aditer re, ut notus adjumento <#5
teralaciliusdcflsgareat. . < . 1 .
' • • 1 I • tfl

,n. .. 1 } .i o • ..lift zsjaieq mut" siioq

Miraculum Triconum & Nerridum \ qax uatiisin locis tempeflate noflra
comperte fuere. ;; 1 tf > 1 5 Caput. VllL
• i . II »p r 1191' • 1 . ntthne •
Lt
Ritonem Si Nertidas hominefep mari genitos quos [mari*
nos appcllanr,prxter<| qcf apud Plinium naturalis hiflod
riz nono legeramus, tioflra quoqt tcmpeftare confpicuos
fuille multa documenta lunt.ln memotu mihicft,eu ado-

lcfcerulusego,in porticu noflra portanoueli Neapoli qri<£

diuertcrcm, Draconetrum Boroftcrum Neapolitanum, Pa-
trici* gentis fit inclytx familix uirum ut in homine militari facundix flore-
trs,8e mukaptrru cognitione clarumminc fcne&a uencrabilem,& debilita-
te pedum inualidutn in conuentu maximo prxfente atq? audiente metrefer-
dum in Hripania militaret, marinum hominem uultu & cor-
te iolitauiflr,fe
pore prorfus humano ablolura Qmtlitudine pubetenustpcflrtmis uero m pt
ice delinentibus uidiffe in meile, ex ultima Mauritania Si Oceani limbus ad

Regulos lub quibus flipendia facicbat:& heneflum ordinem duxerat, pro

enonftroallarumtfuifle autem facie hominis uetufli capillo St barba hilpdo
atq» irto,colore cetuleo, flatura fceta ,fit maiore humana. Alis qucqi tenui
cartilagine
 f

cartilaginequibus marinos flufius fccabat,& membrana paflim interluet

itmunirum.Et hanc rrm^non (ibi tantum, frdplrnfq; fummae nobilitatu
uiris, netam Si ccnfpicuam fuiffe dicere. £>ed
ncquis,hcc uanutti aut (emea
ticium fertafle putet.Theodorus Gaza utr grarca facundia datus, Si chilO'
fophi* prxerptis imbutus aegregf*. Apud louianum
Pontanum ad que Ito
qurns ucntitabat.cctnpluitfqj ncflrates fcite adtncdutn Si luculenter ratio
1 ,
rinabatur,(edumin peloponeffo ageret &
foeda maris tempeiUte obortatdu
riuimo tempore anni,nonufla pifcitmmcnftra procella: ad littus
lillitflenr,
inter extera uidifle Nereidem in littcre,fiudiibusexpcfiram,uiuentrm
tam Sc
fpirantcm,uultu haud ablimili humano facie queep decora, necp
inuenufia
iecie corpore fquamis irto, ad
pubem ufqt, m(i qef extera in locuflae cau*
Sam defmebant,ad quam prepete uifendam tum frequens renent fus fieiet«
Jpfe q? Si nonulli e propinquis oppidis uiei»i,affmefcy
eo fe ccntulifTenr,illd
frequenti tuibacfrcunaatam^mc/tam & aio cctiftcr natam ut ex uultuccn
iefiari rrat/in litioreiacrntem, crebre:
tp fufpirio fatigatam ccnfpexifTc, mc*
cuma tam frequenti corona infpiccr«ur,feqj in ftcco denitutamuiderer,
pte
dolore gemitus fpirantes,& lachrymas ubeees dedifle, cuius
mifrricoidia mo
tus ipfe,ut erat mitisplactdufcj , eum turbam decedere deuia
tufriQet.Jpfatn
interim brachiis Si cauda,quo maxime modo pctcrat,humi reptantem pati
latim ad aquas pe ruemffe. Cunef fe piatcipitcm ttrgno nisu in mare
impetu fluflusfecare e*pifie,mcmentcef temporis elapfam ex
fer, ingenti
dW
eculisnusq appaiUiffe.Georgiusqucq? Trapeiuntius uir multinominis
magn* eruditionis aperta prcfcfficne referebat amicis, fe eum haud proeula
&
lietore in fente quedam fpaeiaretur,puel)am ccnfprxifle eleganti forma un/
dis exrantem pubetenus,& quali lafeiuirer,(ubinde emergrntem
lummerge
temcp fr,quoadufe$ fe confpe&am mtclligcnsihaud amplius apparuit
. Sed
fuper oia in noAro atuo haud abfitnilefattum accepimus in
epyro,profcfio
exemplum inter pauca memora bile, quod nonnulli prodeodum pc fleris
pu
tarunt & aflis queep publieisteAitum cft.Ad fontem iugisaqu* ad quem
mulieres ex oppidulo aquatum uentirabant.Tritonem Icu marinum hrm
nem e fpelunca quam forte ibi naflus fuerat,cbfeiuaie fclrtem, (i quadofo

lam ad aquas accedentem,aur per Iiflus obambulantem mulierem uidereC

ipfum ex undis & fpelunca leni grcfliyacitifq; UfAigiixdefilire,^
a tergo ac»
cederrracuiccmpicffam mulierem ex infidas adorin,&r ad mare concubitus
caufa arriprreiat reptam
9 fub undis deferre cor fueuflc
Joci incolas percrcbuifTctidiligrnrtus
. Q
uod cum apud
maiinum monflrum obfcHiafltt St cti
diutile laqueos illi intcndiUrntihaud multo pcArdolocaptumifit laqueis
un
dum cepifllr.Cunq? cibo abflineretiextra aquas diutius uiuerc
nequiflcslqua
lottep tandem Si tedio ad extrema tabem ueniflc.Teuct fama uencrccscctt
 p

CENIALIV*
incolas edifto <n>
te flagtabtifffine mulierum amafios efle,propterea oppidi
hibutffe,nequa deinceps ad fontem mulier ninmiris comitata accederet. Hac
nos fit eiufmodi ab hisq diuerfa maria penctrarant,St cade mollra, placidis
aquis colludentia uidi(Tent,& in occurlum nautis,exertis capitibus ab undis
uoces audiflc referebant plerunqj accepimus.
occurrifle Se

Q^ui Xifb'd,quiue Themelidapudiureccnfultosdiiai 6nr,quoduecflEiciuj

S( quid nomina defignarint.

Caput. IXa

Vm loanne Plitina utro dofto Se antiquitatum fludiofcsji

familiari confuetudine laepc deambulabamus, & oes anttf
quitates,uetcrumq? monimenta atqt ruinas Vrbis explora
bamus.Duqj in ueteri fxpulchro inter lemiruta ucftigia,in
quirinali litteris mirandae uetullatis, fitu Se lenio oblutcral

us.Epitaphiu lcgcrcmusinfcalptu hisuerbis. L.T HENO

DOK.VS XYSTICVS PAK1DI THYMELICO. BENE
. . .

MER.ENTI FECIT. Q_uxrebat Platina qui XyAia eflent, qui ue

.
,
Thymelid,nunquid artis neta ucf cognomenta forent.Cuq? memimfleme
apud authores,qui Xy Ilici dicerentur kgrflf. Q_cfcp in Xyftis uelut in gym
nabis nudi exercebantur. Athletas Xyfticos dkirclpondiuem. Xyftos aute
longas fuiSe porticus ampla latitudine, & Gymnaltum ubi ambulationes cf
fcnt,fit arbotes plerucp digeflxein quibus athletae hibernis Caepe temporibus

lu&abantuKquasGrxcj Hypetras feu Faradromidas dKunt.lnflar illorum

JiMt' quae in Attica fuere Gymnabatquae tria uel maxime memorantur. Lyccum
Gymnofarges Se Achademia,quiaut Thymelici effrnt, mihi no luccurterc,
kji-TMi^niir f4* neqj in mentem ucnire aflcucrarem.Tum Platina quabadmrransait.Nuqd
noitrociuiliiurealiqnamde Thymelicis mentionem fieri adnocaUem.Nade
Xy flicis fatis Obi liquereipugijfs fuifleeuel ex eo qcf in Xy Ilis Se longis por
tkibus exerccbanturiuel qcf ha (lis decernerent, a gracco uerbo {veo®- qcf efl
haftatquarc Xyfticos ludiones.qcf haftis depugnarent uelut gladiatores: &
Xydarchum qui Gymnafio przcflcr nuncuparunr.Thymclicos ucro ciut
%lZL- dem generis pugiones (eu hiftrioncs fuifle fc arbitrari.

flrionicamThymelim nuncupant , iuxiIai enl Icenti dixetur ivjiun '97 Sce

Siquidem Graeci Hi>

k fallat.-de his apud iureconfultos in cdtdfis

oicos Se hiftrioncs.Et nib quid
Co£t mentioem fieri akbat.ruere inquit Athleta^ & Hiftrionu fpecies mul4
ofarix.Nam fit gladiatores fit pugiles fit Thymelici fit Pancratiaftes,Xyft{
ci:Panthomimi,Palc(lritx fit hareoani. Sicut Thraces MirmilloncstScqu*
tores fit K.cciarii:oes Athlrra^tiHidrionum fit comedone numero habetur;
Lkrt Panthomimos a Domitiano fublatosunox a Nerua rcftitutos.Cr mu
a Traiano
 >

LIBER TERTI V S CII

a Traiano eieftos.Hiftrionefcp a Tiberio, & deinde Nerone,ob plurima fla/

gitia Italia pulfos legamus; Thymelicum uero Choragium apparatum eft
le : Scenarum fit hiftnonum , quos omnes inter artifices adnumerari ne*
minem fugit. Et plxracp hoc genus memoriter fit expedite ,ut fuus mos
Cum uero nos hac admonitio*
crar,ucte$t teflimcniis exemplifep referebat.
ne attentiores fafti , in legum commentariis uerfaremur deprehendimus,
apud Vlpianum titulo dc infamibus.Thymelicojt Xyflicc# fit Athleta^,
q<£ tunc no comemineramus,mentionrm haud dubiam ficri.Thymclice(qp
fit Xyfticos intrr Athlctas,8ieosqui in theatrum prodirent, ad xdendasin

V' fana operas adnumerari. Id qcf Plarina fuerat pdate arbitratus. Cenfuifleejj ..A
.

iureconfultos qcf pugnandi caufa in harenam prodirent, fit ludricam faceret!

non propterea infamix crimen aut notam incurrere. Cuius uerbis admone* , . t A
' /
or,ut uest effe cenfeam,qcf apud Ciceronem refert Aemiltanus artem ludri- J* y
cam St S exnas qncp Romanos probro duxiffe , gcnufqj hochoium tan<|
fcurras improbiflimos tribu amouerc uoluiffe. Q^uarc fub Tiberio in opera
fcenx prodnflc famofa nota cenfebatur. Q^cf etiam Scnatufconlulto fiutue
titum,cautumqi feuere,neequites Romani ludo fit harenapolluerrntur.Ta
St it fetatur Auguflus Athletis conieruaffe priuilegia fit ampliaffeicohertio*
nemq? in hiftriones magifiratibus inhibuifle ira ut in eos aiaduerfjonem no
haberent.Grxcis uero proddffe in fcena inter Athletas hcncrifuir,nec|>bro
datum eft.Q^uippe cum PJato fummus fuiflet Athleta poft multiplices ui
^forias fcphilcfcphix dedit.Veiba uero Vlpiani ex rcfpcnfis Sabini fit Caf
fii hxc fuere. Athletas crr.nino artem ludicram nfi faccre,uirtutis.n.gfahcc

facere,fit utileuidetur ut nccp Thymelici neqi Xyftici,neq? agitatores neqj q

aquam equis fparguntexteraq? ec ijt minifteria qui ccrtaminibusprxfunt fa/
eris aut delcruiunr igncminicfi.Ex quibus liquet Thymcliccs fit Xyfticos a
iurecofultointer Atnlerasadnumeraii.Sedquiade Pranthratiafte fit hisqui
in (acris certaminibus aquam equis (pargunr,mentio fit,qui fueriut hi, fic
an pctuit.Ctm plertim nui
inter ludiones recepti,adhuc ambigi, dubitatiqj
fieri apud uc teres qcf
Ia de his
q aqua in certamin tus fpargunr,mentionem
i

meminerim fdam,ni(ieos dicamusfuiflirq in ftadiodifpoGtitcqs fponte curre

tibus quouclecius meta cotingeret,aquapuices fpargereutacp ille s ad cur/ ,

fum ipellcre folcret.Pr achratiafte ueroieu dici uolut :q luSator (tmul fit pugil
foret.
Q
uippe cu alnpugilestalii lufifatcres fcier.isqutrcq? tenerefftudic pu
gna.l.fit ludia Pranchratrafttcusnucuparurtfit ubi exercrntPrachraiium.Ce
(uitqt Vlpianusad legem aquiliatil Ium quidum exercetur in colluflatioe uel
Prachiatio aut pugilatu:aliqurm cppreflit uel cccidruaquilia teneri. Vei ba ue
ro Vlpiani ex ea lege hxcfunt.Siquisin colluflatione uel Pranchratioautpu
gilatusdum exetccctur alius alium occiderit; Aquilia tenetur.

'
Digitlzed Google
i
I

CENIALIYM
Iutifconfultcijt
Lo<us ex Tuuenale de Trulla quid defignet ex Authoritate fit

aliopt teftimonio explanatur.

Caput. X.

Rullas pocula effe fit uafa potoria cenlcri haud imerito ple/
riqiexiftiniarunr.IdcpqcFa luuenale didtum efl de Trulla,
de quo apud eruditos controuerfia eft:no id credi decere qd?
uulgo putaueruntsut de uafcin quo alui proluuies ciiundid
inteiligarur,cum id aliud lortitutn nomen lir, fit a dodlifli$
mis Acatium St Lafanumdicaturtueroq} authons lenluno
fatis conueniat;(ed de uafe potui parato intelligiopcrttrc confiat, llludqt q t
finceriflime a poeta didtum fuiflc.Laudate paratus.
£>i bene rudauit li re diumminxit amicus
' *+%
K Si trulla inuerfo crepitum dedit aurea fundo.
In quo illum figmficari haud dubie putamus,qui pofiq calicem exhaufit in
iplo fundo ndfuiaut fibilo crepitum facere more dete flabili non fuit uci itus,
ubiidem crimen bis arguere Satyricac dignitatis fuit. Vel decoqui poflqui»
nicaiicemhaufitiidqcf remrnfinrta elifit in pauimeco ut refonatet.^ct mfo
IcntiOTuni auimiiaudacis St perulantis:nimixq? fccuritatis fuifle liquet, quem
abufum apud compotores Si Helluones impuros.qui fcorturuinoqi nuendi;
fit xpulis diflentierat,Grxcis mualuiflc multi adnctaiunt: ita ut ludus inde
conuiualis forer,quem Cotabifinappcllarunt.cumrcliduum potus mxneas
phialas iadatencrquiOfonantiorctcpcreiifc ab amica redamari fit mutuo af/

fcdlu teneri putabant. Q_uod efTe,p babile fit abautheris fcnfunoilicnuten

contextu ucrbojjt liquere putamus.Id uero qcfdc Trulla diximus inter po*
culacenfcri.Sciteadinodum a Sceuola libro tertio de legaris difinitumeit iu
hxc ucrba.Seix dulciQimx poculum aureum qcf degent, fidei heredum co
midio ut darenuquxro cum in hereditate nen fint nili rrulUtSeyphi; Mo*
dioli,Phialx:an Scia de hisfpeciebus eligere poflit.Refpondi cum oia potui
parata pocula dicantunp; fle, Plinius (eptimo fit trigelimo hiflorix natura*
lis,Titus Petronius inquit.uir confulans inuidia Neronis, Myrrinamtrullx
trecentis lexterriis emptam fregit,ut menfam eius exheredaret,Cicero in V er
rem,fexta adlionererat inquit uasuinariumexunagema prxgrandi trulla ex
cauara.Horatius queq? in Satyrisrqui ueirutanu feflis potare diebustCam/
pana folitus tiullaiuappamcj profeflis.Ex quibus licet eflimarerttullain in
ter pocula fit Scyphus: Modicius fit phia
uafa potui deflinata cenfcri.Sicut
la:fic quam Varro dixit depefca.T am Scyphum
Herculis: Canthare li
fit fi

Ifftft* bcri poculum legamus,quo Manus poft Cyrobricam uidloriam potalTc afli
duc dicitur. Fuit quo® Heracleum Herculis poculum Sicut Ntifcnda quo
Ncftor utebatur:* Gramaticum Homeri carmine cdcbratu:qux in Dianae
templo
 fi
tIBER.TER.XIVS an
•impio affiUa Capus uikbantur.Notarumq; fuit intct Scyphos . Boccacs
palmam tulifle qui Heracleotici didi, St Alexandrinas cuuu bitas tum exad
ruerint ad pfum uaforum prxeipuas fuiffe.Prxter quae uinatia uafa a gran-
eis cclcbranf,Groffus,Eicus,Gafter Gaftcr ium,bicarium,Cypcllum, Am
phicipeIlum,Cyphela,& qcf hodie (eruat nomen baucalium diuetfop gene
rum:St Cybium nauis inftar. Prxterea Dadylotnm ex pccicduris digite pi j
nuncuparum:Gyala,Dynos,Cyborium,Cotylc,Encoiylx:Cadus & Ca
difeus & Therydia non incelebres quibus Dionyfius libaCc fer cur.ld autem
quod populari fermone de Trulla fecus didumrft,ab eruditis haud imerito
perperam ludkaiiSuccurrit tamen in hac re nctare,qcf Pomponius iurccp
Y-XV
fultus de auro & argento legato, memoris prodidit, legatis ualrs etiam ku'
tellas St promulQdaria contineri.ln quo apimaducrtimus,premullidaria,ua

fa qbus mulfutn continetur nucupari.Et licet grxei ’o,voxuai,&'

mullum uocent. Vlpianus tamen de uino St deo legato, uini appellatione,

putat mulfum non contineri; MroxitAi utro contineri. wn%%:
Exempla frugalitatis Prifcorum,& q parco uidu contenti fuerint,# quado 1
luxus primum urbem inuaferit. Caput. XI.
Rifcx frugalitatis St ab Amenti* quauetercs ufifuerctmul.
ta St magna nobis documenta funt. Siquidem uini ulun vf**t VM '

adeo mulieribus interdidus fuit,utuinum bibiffe, perinde

effct,ac fi ia adultcrio,aut graui crimine deprchcnfa capitali
pledenda foret. Inoleuitcp ufusut cognati affincfqt
iudicio
mulienbusofculum fenent. Scilicet an uinuin bibiflent ut V.
ore cxp!orarent.Idem Maflilienfibus & Mylcfiis plunbufqi grxcejt Ot bar.

baropt gentibus, apud quos hydropotz fuere mulicrestnec mulieres medo:

T
fed& uiri abftemii* Apud rogloditas licet reges mulfum bibant priuilegio
honoris,uulgus tri abAemium e A,& aqua potat cum paliuro, qcf & uiris
eque Romae criminofum fuit, ad anumufqj trige(imu.Seruo uero iterdidu
penitus, nifi facrojt ca folenibus fcAilq? diebus. Q_ue ofedandi quettidianfi
ufum,poflra Tiberius Cxlar,edido inhibuit. Legimus Rcmulu Vrbisco «Y \
ditor e,qcf in couiuio uinu no bibcrer,a couiuris increpitu.Et.Q .Coponiu
qcf uini amphora ei cuius fuffragio magiAraiu petebat dono dediffet,ambi.
tus fuiffecodenatum.Proditurqj memotix Egnatius Metellus uxore qefui
nu biberat fuffe necaffe.Et Cn . Domitiustm ulicre
q
uifa cA plus uini bibiffe
cj ualitudmis ca deceret dote muldaffe.Et matroa magno natu,qcf daucscel
Jxuinarixrcfignaflct iediamcricoada.L.quccy Papirius ipatoraduerfuS Sa
nites dimicaturus,uidoriIouipocillumulfi,p re magna uotu feciffcdr,bibc
bat.n. Murrata aut paffum Sana aut defrutualiacg eius generis potu dulcia
Adcocj eos q fc uino igurgitatft ofos hebant ,ut fcqutis teporibus Ccnforcs
't •
M
'fc-’»- *+ "m t) i
 i

c enialiym i

& publica munera gererent fmatu amouefenf,

•

tan^ indignos qui honores

notaq? & ignominia pftringerent.lndignum.n.ujdebatur, illos qui ingenio
temulenco 6t marcido forent. Q_uiqt libidinum maculis notaretur,ad
rem
publicam acccdrrc,autdcpublicisccnlultare.Q_cf etiam Cretcnfes Laccde
mili
monios Si Carthaginenfes fadbtaffc nouimus,qui militibus ne efferos
tia animos infolentue afluefeerent^in omni militia uini
potum interdixere :cx
rs^,. donec inhonore eflent uinum
inflituto Platonis,qui etiam magiftraribus
Lt» ebrius ptin*
inhibuit. Id quod penes Athenienlcscriminoluinerat, quibus
.

dcliquiffent dupli*
ceps morte mul&abatur.Et Pittacus, temulentos fiquid
dpena puniri curauir,ut formidine lupplicii a uino promptius abflincrtnt.
Q^um etiam Aegyptiorum lex erar,ut certa uini fubtaxata mcnfura Regi
•Hw ~ i quottidianis ferculis daretur, ultra quam excedere non liccbat,ne
per occabonem Si licentiam turpitudini St fordibus uacaret.Sicut
fui impos

proditur

Moflinetis i ultra Carambim flumen qui regem quem delegere

fiquid
dc ,
praue deliquiflet totius diei inedia muldtabant . Apud Locrenles Zeleucu»
nm nm ufq» adeo auerfatus fuit,ut etiam morbo atfc&is dari inhibucnt.Ca
biberet capite lueret. Indi adeo abfletnii fucet ut nili fa*
uitq; ut qui uinum
erorum caula uinum bibere nulli fas foret,quibuserat confliiutuin.,utfite
(

•*v >»A
mulentum Regem mulier occidiflet, hoc donaretur munere , ut fucceflori
-

nuben t.Perfarum quoqt milites adeo abflemii traduntur, ut pane Si aqua

fxpius uidtitarint, panis condimentum &
obfonium famem efle didlitantcst
quibus tamen lemel annis lingulis inebriati permiflum erat . Proditumqj
gaudcant,& abflemii lint . Si quando ebrietatis
W cft.Scythas cum inebriari
y^C4\ dulcedine capi udlcnt nc contta conflkutum facerent in ignem conieitis
,

herbis Si fumo hiuflo,haud aliter uino jpoto,madidos tieii.Q_uod de

J
Thracibus traditur,qui zpulantes focos ambiunt: herbarum femine igni*
bus imeito, cuius nidore capti,ebrios-imitantur,& tanq uino affcdi,tcmu>
}U*f dilcuti putarunt. Baby
lenti iaccnt,ficut nepentes luceo dclibutis,triflitiam
"+
Ionii quoq; incenfo arbojtt frudtu Si fumo hauflo ita ebrii redduntur ut tty
pudns S cantibus cxulter. Indos ferunt ex frudtu arundinuqux mcl gignut
aut uino ex da£tylis,atqj zgyptios potu e frugibus inebriari. Q_uinet po*
pulum Romanum inulta no pauc.Scd pulte u&itafle. Piflorcfq; p
HW- annos fere fexcetos
(ccula

ulqi ad perficumbellu,nullos Romae fuifle fatis coflat*

*' '

T ~‘ Ficbat.n.puls illis ex aqua. Frumeti St &ba jjj aut ordei fanna,quam in (acris
M* & oblationibus deorum pro uiftima adhibuete,qui quidem piftorestoftii
h/W- inetn lautioribus coquere folebant,reliquz multitudini far,idco qcf far pio
Ebat piflores didti. Q_uippe cuuetetibus molant nullus ufus foret, fj
fruges
igne tofi as i pilas ediedas pinferer :unde di pilones didtos uolut. Id.n.mola je
iflar erat. Fuit
qj
uctus mos ut iide eflent coci Si piflores. Laplu mpx tpibus
yn+i+vf-
 ,

LIBER. •. TERT 1 VS. Cinl

haud longo interuallo panes facere opus fuit mufietum. Ante nero frugesco
gnitas, gentibus plurimis, glandes fuere frumenti loco. Sicut Pira Argeis Si gL±C-
Tirinthiis,Ficus Athenienlibus,quibus Chares adeo abundant ut illisenu.
triantpecora.MiIium Meothicis,& lothometra,cx cuius femine conficiunt
panes. Medis amindclje.lifthiophagis pilees. Aethiopibus Iccuftx & arundi
num Eru£lus.Getulis ferina caro & pabulum pro pulmentario ccflere.Chelo
nophagis tcftudines.Cardamum uero Pcrfis. Palmulae aut Carmanis Si Ba
bylonns, Aegyptiicx lotodiu uidfitarut. Alanicarnibus n» pane utlcunCNo
mades Si Getha^t pars ladfr. Indis aut Califtiae femen cibarium fuir^quoruj Ur- e 1

Reges oleribus & palmulis plerucpuiAumquaefiuerunr^cibo^afHucntiani

ue'ur iuitameta ignauix auerfati.fcpcurus quoqi fumus uoluptacis aG error
cnAu frugali Si modefto cotcntus,aqua Si polenta aut pane ordeaceouidfu
quzbuir,concracp paupertatem inui&um aium geflit,no qcP uoluptates auet
\ -«T
* -
faret,fed qtf in renui uittu,fe plus uoluptatis experiri aiebar,cuius rei argu*^
mentum eft^qd oleribus Si pomis ac uiiibus cibis, quibus uiucdum celuit:
1

' l l--r
librosreferiit.intcr qucspditur Philmus quidam tanta: ablhnentiz, ut nui
locibo nifi fadte uiftitarit. Si Mofcus Anthimolus fophifta folis caricis ucf
fri lol itus, Pueris quoqt St Iuurnibus ut uerecudiores effent, in magiftrope
Si affinium cofpedtu, foris cenitare, uiris aut ut frugalitatis &
parltmonix do
cumenta darenr,ppalam cibum capere toluctudo fuit.Tcrulcp illis ex ulua
palufttifiebar aut ftrameto.Hiemecp ad focu, effate utro in ppatulo& fub
dio,neqi ultra nouefingulis ledis ccnitabat,illofq? lautioribus urici cibis no
fcncbac.Nam carnis arndz,aut lardi pondo tria Si fallamentopt libra quotti *

diaois fercults apponere criminolum erat.Siquisultra apponeret lege pledte. .

J
bacur.C.Fannii Cos. lege ante tettiu punitu bellum inrroduflumcft,negd

uolucru prxtcrunam gallina quz altilis no effet apponeretur. Vtq; modus '

cenant luxuria no deflueret. Singulis diebus prxcerq faturnalibus Si Roma,

nis ludis uel plebcis,denos afles qui domcflicis cenis unpenderenf pfaiuir,
tantacq? fi ugaiicatis fuere,ut metam quis parcam cino uao a tollirio fineret.
Sed ad cohibendu appetitum femp aliquid reliquiaje,qcf pcfteta dic cena ad
iuuaret,lupefleuduerut.Ouum<^ Si mei iniriocouiuiimininrari.Infccudts
uero meniis pomafimul Si mei dari cofucuere. Q^uam uiftus parfimonians
Axhenis quoqi feruari tradiderut- Nam Diofeuris
rabatur. In quo nili
in
oliuac,cafeus,8c porrum,dabatur
Prythaneo prandiu pa
cblonium.Et a Pia*
tone in lautiuimis cxnis,Sal,oliux,Calcus,porrum arcp olera tantum ex
“ I %

agris iubentur apponi. Ac feftis diebus pueri modefti cum uereeunda gra*
oitate matorum laudes carmine decantare , grandiore!® natu fummo ob* Im****?
fcquio uercri. Ulofqi a conuiuns domum reducere foIebant,Milit« Si co*
t-
kndfc agris adeo intenti, ut illuftria inde cognomenta ferrent . Agrumtp
T ii

i
 male colere, aut minus arare cj uertere cenforianota putabatur. Cun« odo
dies culturae agrojt impenderent, nonum urbanis rebus Se nundinis deftina
runt,tam Si li priori xuo, frequentiores Romanis nundinas Si tertio
fuifle

quoqidic mercatu frcquentj,aonnulli conucniflc dicant. C^.Cincinatus ab

aratro ad didaturam uocatus,poftq domitis hoflibus triumphans urbem
iniit,licet non ex imperii maieftate, aratrum tn Tumere Si agrum colere non

dubitauit.Cudus Dentatus cuma Sanitum legatis adiretur,rapa Obi para/

re obfonium inucntus eff ,cui duos calones in calli is fuifle aflerunt,cum (ii
mam imperii gereret. M.ucro Antonino confutari odo feruos/Carboni fe'
pteni.Et.M. Catoni cum in Hifpaniara Cofui duceret, tres (olum mmrflraf
fe.Fcrtur quoqj Helius Catus.Cos.cum in fidilibus cenaret, legatos Eth®
lorum ual a aurea offerentes rroulifle.Atqj Epitus poeta qui primus latinoje
heroica attigit adeo uidu fuifle tenui, ut in Auentino domuncula Si unius
ancilis mimfferio contentus fuerit, nec tamen id Obi turpe quisq aut dedo»
^cori pucauit. Siquidem paupertas tunc folida laus ccnfebatur Si uera uirtus»
• Q_uam rem cffimarc licet/
j zl iorum familiam Si Tuberonum , cum de#
cem Si ieptem ciufdem cognominis forent, modicis xdibus cum uxoribus
Si liberis eofdem lares incoluiflc, eundemqj agrum Vcientanum arafle,excp
eius frudu uiditafle legimus.Modumqj agrorum ultra feptem iugera excc<
derc,aut denas argenti libras uiro triumphali in fuppclledili cfle,pniciofum
erat, intra binaenim iugera poflidere (atis uifum.Ita ut decem millia gratiis
aeris maximas putarent diuitias.Q^uin etiam adeo parci tuere & tenues, ut
non minus crimini darrnt,indomitas cupiditates non rcfrrnaflc,aut pateri
nam non feruafle paupertatem. q ingentes maiorum facultates largitioni?
bus ab ligurifle,multi<$ oleribus legumimbufq; contenti, ab fq? efu carniuj
! fspe uiditarmt. Documenta frugalitatis Si abftinentix infignem memoria
pofteritati exhibentes. Q_uam etiam Grxcisfolidx laudis St uerx comenda
tioni^uifle multi adnotarur, legimus Thebanum Epaminundamtotuido
rris clarum impetatorcm, adeo diuitiarum abftinentiflimum ut unica ueffe
contentus, (iqn uetuftatc collapfam re farcit e opus foret,domiclaufum fete
neret,quem 1 hebani publica impcnfa Si xre collato,ob inopiam extuferutt
Ariffidcs fe magis gloriari paupertate publice teflabatur,
q reliqui diuitiis.
Hipias quoqj philofophus Eleus,ad id inopix dcucnit , ut ueffem anulum
Crepidas Si loccos,quzqj cultui erant ncceflaria,ne quod temporis deperi/
manibus claboraret.Dc Lamacho fertur, quoties ab Athenienubus
ret,luis
dux creabatur, pro pallio Si crepidis mutuam ab amicis pecuniam fumere, 1

cum unde compcraret non cflet.Chrates, Diogenes,6i Antifthenes,aliiqj p

duntur philofophi abiedis diuttiis,pera Si baculo contentos uixifle.Phocio
Pelopidas,Socratcs,atqj Ephialtes pauprimi St icultu teuiflitnouixeretoiuj
 ’

tlBER.TE R.TIVS* cv
tauien opinn/afqp rufliffint». Adeocp luxuriam Si
molliorem cultum dcterf
teftau fuere,ut Thebis coluna in templo flatura fuerir,in
qua dira: extera#
tiones in Regem Menin qui
molliorem uit* cultum inurnit conrinebatur.
Foltca paulatim frugales mores
defluxcre,paupei tala probro haberi carpit;,,
i-uxuriarq? peregnn* /nuiaum
malum ad efleminandos animos ab excrcfe ,
i
tu A iar/co,in urbem primum \
inued* mores infcccrunr,f/cut aurum Perf» ‘Uc
cum mgato Mardonio Athrnirnf/um aios
labefadauir & dira tabe infecit, n
nde illecebrx libidinum St re$t
fecundant luxus,in o«m licentia craflari. Pri
(
cnok * lonas^unguenticoronarumoi
Si fecunda: menf*,confuttud/nrm in#
uenae.Tum ueflis
Sttagula^menlaecp cithreac heburntis pedibus inf/dem
tttyncflimabiii ccnfu,ccmparat*.Epul*q;
lautiores Si praeter atpulas pfafe
tns Ludiones, Si alia conuiuiis obledamenta
inuenta funt.Hinc peregrina
obioniairemotorumcp littorum pifces Si magno cenfu
comparat* dapesafet
culacp fextertium millieseflimata,&
gulae nouiflima irritumenra, aliam exq
ut/uima condimenta Si uentris prodigia
inuenta funt,ut nifiquis illa appo.
parum lautus haberetur. Adecqj luxus exercuit Si eo pro
neref,lcrdidusfiC
ceffit luxuria affluentibus diuiria^ copbs,ut obfonia lautiora
maiorefm apu
larum fumptus,& magnas effufionrs edido coercere, & luxuriofos appara
tus pluribus legibus inhibere neccfle fuerir.Hinc Fanma,Orchia,
Dididia, 1
Oppia, Corne lia, Anria,& Iulia leges ad cohibendam luxuriam uidus,ue«
ftitufoi Si ccnspi imodicos fumptus lat* funt.Hinc cenforum edidis, Vul#
t», Verrina, Abdomina,# Glires *pulis# conuiuiis inhibita. Q_uod&
Ly
curgum,faditaflenouimus,qui conuiuiorum apparatus Si melas lautiores
uelut cupiditatum inuitamenta fandionibus inhibuit.Sxpiufcp
abrogatisle
gibus nouac poftea edit* fuere. Etquauis Antiocho Rege uido. P. Licinius
Craflus Si Iulius C*far Cenfores, nequis unguenta exotica uenderet penis
inhibuerint,exemp!o Lacedrmoniorum qui unguentarios urbe exegere.Et
M.Antonius,&.L.FIaccus,qcf legem de coercendis xpularum fumpribus
antea latam Duronius Tribunus plebis abrogaftet.Senatu eum amouerint
Tamen.Q .Helius Tubero pr*tura deiedus fuit,# defpedui habitusaqd! . . er/
in funere Africani Populu Romanum publico «pulo Edinis pellibus,& tt
flis Samiis ac ledis ligneis excepiffct,qucd incultam parfimoniam in rebus
publicis non exherruiflet. Sicut de Cleomene fertur qui Lacedemcniis inui» ( 4 *»
fus fuit Si fubiratustquod hofpites iure nigro Si
pane igne durato Laconi#
co more ad «pulas admififlet.Licct Cato Senior,qcf pellibus edinis in pu#
bbeo *pulo pro flragulis ufus eflet,no mediocrem laudem tulerit, qcf fru^ C
iles mores St continentiflimos exemplo iuuaret. Fertur tamen Tiberius
g*far t cum de coercendo luxu legem ferre uellet, nec coerceri immodicos
fumptua uideret poffc.Satius du xiffe omittere quod affequi nequiret,
q tca
T iii
 GENIALIVM
«are turpiter quod poftea non efficeret.Sifb deinde res non potuit quo mi4
nus tacito confenfu deftitutis monbus/lumptuarix cmncs leges abrogat*
fuennt,cum nullus cflct fumptibusmodus,luxufq? &ignauia nullis pra*
(criptis Ymibus,in uoraginem fii gurgitejuitiorum ad nefas omnc,ulq) adeo
* j>ceflerint,ut dtuina Si humana prophanarinr,popuicqj iimul & plebi gea
v uem perniciem attulerint»

e-
Q_uxlint pur* St Iedtx Hoftix in deorum facri£ciis,5t qux uiftimr qui'
/
bus diis dicat* fuerint» Capur. XII»
>
N facrifidis deojt fuit Pontificalis duobus ha
obferuatio,ut

ftiapt generibus, diis (aera fiant. Vno in quo cum litabatur:

uoluntas dei per exta exqrebatur. Altero in quo folaaia Deo
confccrabatur,qux holtia aialis didta. He frequentes fuere,
ouis,fus.capra,bos,gallina,8e anfer,quas cura itnolabau
nifipurx eflent St ledx,ad rem diuinam non proficere pu
tabant.Fuitqj opinio potiusex xdis Si ajrnis quia mites funt ,cjex gallina*
ceis luibus &tauris,qm aio abundant deos confulifitfuturaprxno(ci.Ideo

ouilli pecoris hoftiam no ab amplitudine, led quia animi eft placidioris pon

maximam duxerunt,ledx aut dicuntur hoftix maiores Si uberius de

w f»-
lificcs

paftx qux daudx,morbol*,aut uiciolx non lunt^quia pernofc^nifiex fana

ui&ima futura non poflunQquxue fixam aurcm,uel caudamaculcata, aut
linguam nigram non habent.Numa Pompilius deos fruge coli,5£ molaCd
fa luppliean ifticuir,quatn molam ex farre,fale,6c aqua compoluit, fine qua
nnllum lacrificium ratum fieri cenfuit.Atq} id farnifi toflum cffec,ad rem di
*-« uinam no tffe purum ftatuit.ldco fornacalia Si religiofos dies, ac ferias qui
bus far in fornacibus torrebant,leruariiuffit.Grxciucro non far, fed ordei
pritnitias,ltbumqt Si placetascx ordeodiis offcrti,ordeumqi faleinfperfum
in primis arx infundi, latius duxere,fme quo faluis cerimoniis nullum factu
fieri poterat,illicp qui primitias ciulmodi colligebat crithologo dixere nome.
^ 4*
.V
•

In quibus fornacalibus,qui non fuerant feriati, quiq; in fuatribu ut erat co/

fticutum lacrum non ,cciflet,ia quirinalibus facnficio expiare cogcbatur.Io>

circo quirinalia (fultorum ferias dixere. Atcp oibus fere diis fux uifrimx, 8i
(ua facra conffituta funt,qux prxtcrire Si tranfgrcdi non erat fas. Naqj alie
&
nahortia dii non placantur. Q^uippc loui Tauro, uerre, anete facta facere
• •
non licct,quia foli Neptunno Apollini St Marti taurus imolatur. Tam & Ii

flaminis uxor oibus nundinis loui arietem madet,& triumphi dic loui Tau
rus hoftia dicata lit.Et apud Homerum Vlixesimoiauit loui arietem.lup/
pica uero prodigialis mola falfa St tute placatur . Neptuno plcracj gens de

/
 LIBER’TERTI V S . cvr

ftigro tauro Troezeni de fruftuum primiciis facrificar.Grxci de cruribus tau

rorum. Vlixes ariete apro & tauro litauit.Arhrnis aut licet odlauo die mefis
«uiufqt Neptuno facrum fiat,nontnde tauro fcmper.Ncqj Apollini lemp
gr#ci de tauro, (ed multiplicis generis uidlima facrificant.Naq, Homero te/
ftc alius tauro,aIter ariete aliquis hirco facrum fecit. Ex bobus nero , uitulis
& pecudibus laudatiflimx uitulxad deotjt placamenta habentur, ideo Icui
a flamine oibus Idibus bos candidus,# ex agro falifeo uel Meuania imola
tur. Nancj illosaduidlimasfarciunt,# deoje feruant fupplicia.Dos tniugo
fubadlus lacrifido no eft purus. F artus uero bouis trigefimo die. Pecoris fepti
mo,fuis uero nifi decimo a partu dte puri habenturtideo factes difli. Creditu
cp eft bouem quinquennalemtlnfigncm loui uidtimam:# pecudes cu bima:
funt,facnficio maturasficri,lege aut Solonis de bouc nulli deo facrificari licet
quia cum aial fit innocuum & agrojt cultui deditum in facris madtari uetuit.
V^uippe ueteribus tantx uenerationis erar,utaque capitale eflet bcuem
q
ciuem necaftc. Aegyptii boues ruftas Tiphoni madlanr/ Arabes pingues ca
inelos in ara ignoti dei. Sicur nupturxtuirginibus camelis facrificant, Heroi
bus ucro,tauro,capro,& ariete litanf.Fertur tamen Pythagoras prxter a fe
inftituta Si pfcriptaqriqt bouem mufis.Ioui aut gallum albis plumis Imolaf
fe ; Solitaurilia niG exfis tribus hoftiis,tauro,ariete, # uerre, pura no haben
tur. Sed tn ut hi oes (olidi,frimiq: fint.Nam uitulos ad aras humeris horni
num allatos;# claudicantes:# cuiuscauda ad articulum fuffraginis no ptin
git, no litare aiaduerfum eft. Idq; apud Aegyptios feruari tantis cerimoniis,

ut linguam bouiexerecdo# caudx pilos explorando,fi uel unum pilum ni/

grum repereiint,hoftiam tanq impuram non admittar.Grxcisaut tauri an
puri fint,farina explorantur; caper aceribus: capra; frigida aqua. Ruminales
quocp hcftias nili bidentes fkint,no efle puras confcntiunt ces. Ambaruale
uero racrum,nift de porca fecunda # grauida:aut uitula no cofueuit.Eft
fieri

aut facrum ambaruale cum arua # fegetes foleni uidlima luftnntur; ram ui
dtimam maturis frugibus ter rircumarua ducere couenir,cmnefqt pofteam
clamares fcqui,cx quibus unus querna ornatus fronde cum foleni pfaltatu
ccmpofito carmine Cereri decantabat laudes:ac pcftq ladlc uino & fauo Ii*
baftcnt,anteq fruges meterent porcam Cereri imolabant:qux prxeidanea di
dia eft.Fuitq: memorix proditum a Suillipccris gencreilmolandi initium;
Kcmx primum fadlum:eo argumento qef fus foederibus & Iponfalibus ad
hibetut,# in initiis Cereri madtatur. Et quis in facrisCerrris utnum adhibe
re nefas iit:in hoc tri facro de uino libafle pontificales librinon uetarunttqua
quidem imolari ab eo mortuo iufta feciffet crimen admirri putabatur. Deo
q
rum queep matri nullum faaum nifi de porca fieri permitium. Et luftrariex
ercitum nifi fuc:oue;# tauris qui puri effcnt,non ccar fas,quipoftq ter circa

edby
i
 ,

GEN1ALIVM
pompa & greUu compofito Maniioi
inftrudas acies dudi erant precedente
facris dex phrigix, quae Matuta Se mater deum dida eft cui
motabatur. In ,

membra fecabac,cimbala pulfaotes,porcam tanq impuram ho

Galli exedi
Aiam Romani non admifere;apud cuius xdem (upplicantes filiis bonaexo'
ptare uetanturmatrrs.Nrpctibus non utiq?:Bellone facerdctrs non animal
Ii ho Aia, nec uidima.fed luo cruorc factificant, gladios enim di Aridos utra*
tp manu tenetcsihumeros (ibi Se lacertos tanq fanatici diflccant: hoc fangui
ne litari de crimina expiari puratesrfta ut pro uuineribus flipes recipiat. Aegy»
ptii Iunx tantum Se libero fuemireliquis diis boues mares: uitulofcp Se an*
feres imolant.Capramtn aut hircum nullo modo.Contra urro Britani qui

bus leporem gallinam Se anferem in cenis apponereiaut diis efferre legeueta

batur.ln Myfia Ataretanilouis templum cA:in quo fuem comefleautma/
dljffe,fce!us erat infandum Se piaculare. Idem apud phenices quibus per oe
tempus jfuibusablfuaere prxciptur.Fertur uero in Theflalia Caftnien&s Ve
neris fanum fuiffe,& aliud in Syda Pamphilix Se in Afpendoargiucjt, Se
Argisin fcAoqcf Hyfleriadicitur.Inquibusprxterinflituta^morcfcp aliojt
fuesmadore licet, cum in exteris nullo medo fas fit, Solum apudTuOasin
Aegypto ubi Venus cornuta colcbatur:uacca Veneri fmolabarur,& in Ni'
triotica prxfcdura ouis.In Aefculapii facris nificaprx&gallinx imoiantur*

Hxq; ad rem diuinam luthco roflro Se pedibus:purx no iunt:nigrxuero&

imparibus digitis,idonez.AAris Se Aellis uolucres dicarx fuerunt . Midi an*
fer,gallus nodi Se laribus:nonnunq porcus tficut equs fo)i Se Marti, Lunae
taurusdunoniagna: Veneri coIumba:St capra Pani,& Minerux. DianxuC'
ro cerua.Q_uanq libero:uino:mellej& lade. Interdum capro Se hirco facru
fierinoufmus.Mincruxuero nihil caprini generis, fcd uaccam:aut boues in
iugcsiSe Iunoni:apud Lacedcmonioscapram imolaii.Grxciucro Miner ux
iuucncam fxpc indomitam auratis comibus madatunt; quare di
da.Pyrrhus.tn dum Splene laborantibus mcdetur,aIbo femper gallo facri
ficauit.Soli uero in Apollonia ouc,Pani& Syluano porco:nonnunq lade
litabatur. Faunoagnaucl edo, Priapo alino.Obleruatumq; a Maflagctiscft
ut reliquis diis pcOhabitis Soli equm imolent. Sicut a Sauromatis equas
diis patriismadant-C.tn Caligula eo uefanix proccflit ut fibi taccj numini
pauon ts madari iufferit. Athemefes tame
facro: Fafianossphcnicopteros Se
annua folenia Minerux no capramec bouetfed tauris Se agnis exhibere io*
lent.Perficx uero Dianx:Boue lampadis caratere notata.Tempeflati autem
agna pulla.Tradunt quoc» in pane Africx Minerux facrum fieri ut line ui*
ftima puelle inuiccm fuAibus decernant. Perfx quocp equm Mani, Carma
ni Afinum Lufitani hircum. Latini Picum:Laccaemonii equm : frequentius
canemtSabclli taurum imolabant, Romani equm dexteriorem bigx:GaI|
~~
Gfctlpini.
Cifalpini uerrem,diuerfo quifcp confilio.rituep.ita
ur a Phafelitisqu* mPi
philiagensert,pifcibus Tallis Marti & dns imoletur,& a
Eceociis copaidc co
ronaiabaliis Titno.Ad opertanea uero facrainigra? galiinsc nonuidentpu/
«•ruere aut facra opertanea quz Icorlum ab heium conlpcdium
operto 6
nnt.Ccrcri Apollini &
foacho capris (aerum fieri decere nonnulli putant.Si
cut Veioui quem Apollinem dieunt,ritu Remano
capra imolatur, Hercu
li& Orfri.xii.Kfslanuaiias,fur panibus
1 &
mullo facrum hc. Sitii lus pre
gnans fu. aliter non habetur pura.Et in fordicidiis nifi pregnante bouc Pon
toccs litare fclent,qui etiam dies in fallis ordicalia dicuntur»
Lares canupd
libus ideo ornantur,quia domus bdi cuftodes funt alienis formidolo(i,do
&
metricis ucro blandi atqj ad nodturnos Urepitus
folliciti,ficut canesiqui flo
nbus& fertis ture &
fruge colunf,qucp ades in Campo Martio ab Aemi»
bo Regillo pratore dicata fuit.ln quep lacris id cuftoditurut libertini
Tacer
dotes fiat,qui Auguftales didi,bihilcj; de facrificio extra
ades mittatur foras
Sed intra domefticos lares oia abfumant. Sicut cum facrum Vulcano fit
qef proteruiam dixerunt., nili uidima
&
qucdcunqi fupereft igni detur,facri
ficium pollui putabant.Dcmefticis ucro laribus rep dabantur
primitia ia*
pe etiam porcus, tam &
fi hoftilibus laribus qd
ab his hortes arcerentur
Upc imolauit antiquitas,Gineaa.Rcmani pro his qui domi nafcuntur a
nem imolant.Sicut graci proferpina 8c Diana Sabei.Eft aut Ginecia, qua
Romani bonam deam uocant,qua ex corruptibilibus generationes facit
cui cum res diuinafit, optant neminem bonum euemre qui domi
nafcatuo
ln Lupercalibus canem imolari menfe Februario quia lupo cams mfenfus
eft,b in expiationibus cane litari lcgimus,atq; ad placandum canicula fidus
frugibus,mimicum etiam ma&ari canes squas fi ruffa non Tunt,puras non
putaruntiquod facrum,canarium augurium nucupant.Profrugibusquom
fid pecoribus ut rubigo auertatur laftenti catulo facrum fieri
conuemt.Idm
tubigalibus per quinnalcm flaminem facrum extra Vrbem fieri,in quofup
exta canis tus & metum infundere mos erat,quos etiam catulos recfc editos
tam in adicialibus
q deop cenis fepe adhibuere. Apud Lacedaemonios Mar
uimolabatur canis.Et baocns,cane in duas partes difledo medium ire ex
p
piatio fuit, idem & caribusut exta canis diisoffeneinufu haberent. Vitias
ct
canes cruci affigi , atq; inter atdes iuutntutis & fumanifmguiis annis anfere
infidentedefiariuulgo proditum ertiquicruxmfiex fambucofieretifacrum
rite fieri minime
putarunt.Ifidi anfer propria uidima didataert:Plutonitau
t»is:ProfcTpfn*iuuenca& bos fuluusAuemo.Vlixes ucro apud Homerum
ariete & ouc nigra hetebo facnfrcauit.Srd nec femetej adminirtraritnec oues
toodcreinifi catulo prius fieretiullo modo licuit.Vinum in facris Cereris ad»
bibere nefas cfl.Pumitias uao frugum Cereri, uinum ucro nouum Bacha
 i!V j GE NIALIVM
fes erat. In
dare coueni*,quibus uefa' priusq faccrdotes illa libaflcnt minime
(aeris deae Kuminx iqferrcuinum expiatione dignum
fuit.Q_uippcillifacru

facientes,hoftie lac non irinum infpargebant.Et in faens flor* quam bona

deam nuncupant cumuinum libant lac fuifle dicunt. Vcftxqucqj no uino
kd de Numico flumine libatur,quifcus diebus mcnfe luniomolx frumenta/
nifi nu
cix & afini fertis & pane coronantur,ad cuiu$ templum iuxta forum
do pede accedere conuenit.Sicutincdem Dianxapud CretcnfcsquamBri#
tomartem nominant. Prcditumq? memorix cft Romulumnunq uinoinfa
cris,fed latlc libafle.Athenienfes quoq: MncmoCnx Aurorx SoliLunxfle
Vranixmo umo,(edaqua meile diluta facrificanr. Vbiurroinfacrisuina liba
erat,exgrxca& imputata uiteifcu fulmine taftaraurqux uui
ee diisnrcefl'115
ncraris pedibus calcata uel imundltix polluta fuerattaut iuxta qua homo la/
queo pcpcndeiauquxq; circucifisuinaccis profluxerat uina libare diis infau
flumerat.Thalus ueroniGuino libanco odore turis diis prolibabatur, &io
Afopo in xde Eumcnidum nifi mullo libaretflt pro coronis floribus uti per
midum. Vi&imx maiores dum imolantur auratis cornibus procedunt,mi<
nores coronat* ctieruntut.Efl queqt obfciuatumut ficum uinumhoftix
fundendum foret,potius molam aut fruges in caput fpargerentJordrilcprac
poftero,aut fi cum hofliaad aras ducituriuchementius fuiflet r(lu£fata:ofle

difTctcp (c muitam altaribus admoucri,ucl ab ara aufugiflcr,uel percufTamu

gitum dediflcr,aut in aliam corporis partem q oportereucecidiffet: piaculare
herum & qua rc
tnftc aufpicium faccretiquali inuiris diis offerri uidrretur.In
aiaduerterc licecapud Hermicnenfes bcues praeferoces facili duftu a mini#
Ara facropt pcruerufta muliere, (ponte ad lacrificrum duci & fmolari. Iones
tamen contra inftitua morefep laero^, tunc maxime hofliam litare & dn
gratam fieri putabantteum inter unolandum taurus mugitus darer, funeftil
cp familiam aut hoiem funere pollurumtnec xdes deopt ded/carr,nec publf
ca facra facere pofferliquetimfi in IcmuralibusiSt parcntalibusrin quibus infe
ris diis dare inferiasufus obtinuiuquo tpe xdes dco$/ claufx iacent. In Irmu
talibus fabam noftu laccre ufurparum eft. Lemures fe ex domocrieereclama
tes, qua nigram e fle conuenit . Ipfamq? lotis manibus & pede nudo per ora
ucrfare,£c poft terga rencereteniqi tinnitum facere, utq? Lemures fabis redi
pti domo abirenunouirs orare. Idcpmaiomenfe tribus nodlibus fieriidonec
folutis religione ais manes expiatos ducerent. In paretalibus aSumerr fabas
ufus obtinuitficutin peruigiliis Cicer. Ac ferales c oenas : lentekp & offas ad
(epulchra illoje ferre quibus parctareius erattqux etiam feraliaafcredisaepa

Iis dida funttquasin dcfun&opt fepulchris fuper nudam filicem apponebat*

Notatumq; fuitin cibus facris feminini generis ui&imas eflepotiores.Itaqj

.
Dp marem litari nopotcratifemma fuccidanca dabatunno ccontra. Nam.fi p
feminam
 liber *terti vs. cvjii

feminam hofliam minime perlitatum forecfuccidaneam adhiberi no licebar*

Apud Aegyptios fccus,quibus feminam hofliam imolarc cft habitu nefas»
Barbaris quoqj circa montem caucafum, & apud Derbices Perficam getem
femininum aiai pidbmam darc,aut cius carnibus uefdfubgrauidocumeto
uctabatur.Si tn primis hofliisnon litaflent y aut fi primum negligentia ucl
cafu non rede imtumtaut curatum facrum foret,illas denuo augeri & fepri
ustad expianda numina pmittitur, donec rits perlitatum aiaducrterent.lPd?
quocp non omittendumteonfueuifle Romanos pro rebus quas cito expediri
cuperent,etategradionbus fit decrefccntibus hcftns,ubi ucro rem augeriuel
lenr fit produci,iuniori uidima facrificare. Vnamq; hofliam nuncj duobus
diis aut incertistfed certo numini imolarejupcrifqj impares,infctis ucro pa4
res. Q_uoticfqj aliquid iuetu rape aut difficile facriheio adhiberi oporter'ct:il
Icf

cera ucl pane effetum apponere fatis fuiflc.funulacracj ciufmcdi fida St co

menticia,ac (i ipfa res reprcfentaretur,eandem uim,uigorcmqi habui fle, id

qc£ a graecis obferuatum coperimus.Cum.n.Ciziccni nigram boucm palla

di quotanis imolarent,& obfidione/bouem comparare nequirent, ex
prefli

frumento illam effinxere,eo<p pafto pcrfoluto uoto numen expiarunt. Athe

nienles quoq; in feflis louis militiiqux dialia uocanf,cxtraurbcm:faepc non
ueras uidimas:fed comodc effidas obtulere. Vtc$ fi pro infantibus imolam
dum foret, no grandis,fcd minor hoflia madetur. Notatumcp St illud eft*

In deoje manium facris,aucrfa fit triftia aufpldaaut dira fit nefanda , magis
faufla fit felicia cflc,iracp in his (acris potius cfl non litate q litare*

Q_u* origo cenforum,quac ue poteflas, fit ex quam paruis initiis in qtuitt

magnttudinisdeuencrit. Caput. XIII*

Enforum origo licet a paruis initus orta,eo tn cteuit: ad ta

tumq? fafligiumdeuenit, ut mojt difciplinxq; Rcmanx,
decoris dedccorifqi difcnmen,utdigaliaqi fit publiccjr loco

rum pnuatorumo; arbitrium fubilliuscurafit poteflatefo

rtt.Totiufcp reipublicx circa morum drfciplinam fupremu
Fuere.n.M.Geganio. Macerio iterum, fit. T*
ius haberet.

Quintio Capitolino quintum Confulibus primi Cenfores fuflraghspo#

puli creari.Papirius Semproniufqj.Tamfit ii Seruium
Tullium a quo iura
militis confbrura funt,primum Cenforem fuiffe,nonulli credant; qapopu
Ium Romanum primus cenfuiffet. Q_ui magiflratus fit ft a principio quin
quenalisrpoftea a Mamerco Aemilio Didatore cautum fuinut annua & fe*
<{nfurs ita
mcflris ccnfura foret.Cuiusrri caufaipfc Aemilius qrf ucterero
mm atra prsfer^im mtnuifl et a pximis Ccforibus uibu motus
fit xrarius

ed by C.OQgf

i
 GENIALIVM h
\ . r

foftuseft.Ad qua licet a principio admittere nipatricri foluro*Pofle3.P.Phr

Io Diftatore alter Cenfo^, Deinde. Q .Pompeio, Si Metello Coss.uterqt
cx plebe Ccnfores creari. Demum eo digna tiois uenir,ut nificlari,illuftrekp
poft triumphos St Confulatus illam expeeetent.Hi ergo cenfendi populis St
luftri faciendi ca ab initio creatiieo pcefferesut maxima^’, minimaruq; repe
p
cipue circa mopcdifciplina cognitionem aiadueibooemqs haberent. Nam de
iurameto cognofcercsfiC in periuros aiaduertere: epulaji (utnpcus cohibere.
Senatores legere Si cooptare, fumotisrndigniffimis Si honcftiflimis allc&is
JPrincipem Senatus conftiruere,imcritofq?,pp turpitudinem fotdefqj uirx.
Senatu uel tribu amcuere,notilep Si ignominiis afficcre,autin cerini tabu0
etiam Aedilem, Q^uxftoremq;. Tum illos qui agrum male cole
fts referre
rcnt,aunncuriofxhaberent,pcrditofqj 8i profiifos nepotes parumej honct
ftis moribus uiuentes aut uerbis inciuifibus loquentes xratios facere.Cefcv
rix poteftatiserat.ln quo id fuit feruwum ut motis cSenatu,notas aferibr
rent,& demerita notarent, qef lege cenforia cauebat' cuius uerba afcripfi . Ce
(ores populi fobolissfamilialq? cenfento,pecuniafq;. V
rbis, templa, uias,xni
rium 7 uedtigali.i tuento. Popu i rep partes in tribus diftribuunto,6c pecunias i

duitatis ordines partiunto,equitum peditumqt prolem difftibuuiuo,celibeS

effe prohibento, mores populi regunto, probrum in Senatu nerelinquntot
bini funto,magiftratum quinquemum habento, reliqui magiAratus annui
(unto,eacp poreffas femper effo,& infra. Referebant. n.ccnlores in ccritum
tabulas,il,os quos ignominia: caufa fuffragiis priuabantsqui quidem ccnfo>
res ducsfic notabant, ut qui Senator eflet,ob crimen ciiccretur ffnatu qui
,
cquessequm publicum ucderer,qui uero plebdus in ceritum tabulas referre
tur.Obieruatumqt ut quem Cclores Senatu amourretsnota quoqt Si igno
minia perfringerent, eacn qux ad publicam difciplinam pertineret lege aedi
tafhtucrent.Dcniqj eo dignationis ucnrrc ut oium magilfratuutn principe
locum tenerrntsadcamqs nili uiri Confutares St maximis fundi honoribus
admitterentur nulli. Q^uia euam uitam fingulo^c Si mores inquirere. Exce
ptiCjj Coss.prxfedo urbis. Rege faeroijc:6c ueftalibus uirginibus: drea difa

plinammopcin oes magilf rarus cenferc Se aiaduertere poterant. Q^ux Ce

fura apud Stculosquocp magni nois fuit.Nam cum oes Siculi ex ccnfu tri<
bura confcrancoispoteftaseft imationisfaciundxccnfod permittitur.Hanc
etiam infitiationem Carthaginefibus fuide acccprmus:ut illi prxfedtum mo
eum & uitx magirtrum habeanttqucm ferunt in Hamilcarem aiaducnifTet
congrefiumq; cum Haldrubale tunc in primo flore xtatis uctuiffe,qa multi
obloquebantur qef parum integra fama eflent. Apud Argos uoroliquis in
re quxrcfeda negligens foret Si temiflus autfi dcfidiofum St (eguemuideret
Rationem unde uidum quxrrrct apud magiflratum qui loco cenfo riserat
reddere
 LIBER. T E R T I V S . CIX

reddere eogebatur/qcf Areepagy rac Athenis Ixpe exequti funt , ut qd q(qj

Athcnicfium ageret,# quo qflu uiueret magna cura inqreret. A Nabat licis
& remilTus quiepes paternas minuifiet pena
feruatu legimus, ut negligens
muldtaret,cui uero res eflec auctior daretur pmio.ld qcf Draconis lege caue
bat, ut qui ocii danatus effer capite lueret. A malis quoqt Aegyptii rex iter cx'
tera cofticuta:pcipualrgecauit,ut uitx rone ptor a queeuep exquirat/ ut liqs
turpi quxfht umeret uelutfaanorolusnoxi lueret, Qua legem Solon imi
tatusfenur,pcipuecauedo/ut qui malis artibus dtgcrcccuicp ocio pn iret dit
es, pena afficerctur.Cuius rei ca Mafiilienfcs,uates facnficulcs qui qflus ca
(aera circuicrcbant,fuis oppidis exegere,nc rcligicnis ptextuociulcdiarentur
Bi Iuxu.Q_uin ctiade paupertate orbitate & cclibatu,querere, Bi contuma*
cespledterc,Cenfonum munus erat. Furius Camilluscum cefuram agerer,
ut exhauftx ciuitati,pp afliduas bellent cladcs,ciues (uppeterent, legem dc
maritandis ordinibus tulit,qua inter extera penis coercuir, illos qui uiduapr
nuptias quatjt uiri bello ceciderant deuitarent.Eos uero qui ad liene Autem ce
puenerant/xra penxnolcadxrarium ferre iuffir.Q^ua legem. C^.etia
libes
Metellus Numidicus itepr in cenlura promulgauit. Aedes quoqt (aeras, uias
aquxdudtus,# loca publicafacieda locarc,aut aquale fluxus dare Bi ihiL crc
poterat.Siquidem Cato Cenforius, aqua publica quam priuatas demes 8C
hortos deriuabacinhibuit,& perredta m publicu adifida demoliiusfuir.Ve
digalia quoqt Bi portoria ncua ftaruere,# uctera exigenda madare,illaq; pu
blicanis Bi coduftonbus locare no laetabatur. Ea t ri ,plcribere,nili K cma 8i
accito populo,eiufcp placito & affcnfu,ac publico pcone cofulto, & mliKfis
marciis quibus uedtigalia locant Cenfoii facultas non erat. In quo fuit aiad/
ucrfumpofl Pauli Aemilii triumphum quem de oi Macedonia habuit Pcrfa
deuidto,u(q; ad Hirciu Bi palam Coss.pplm Rcmanu uedfigaliu collatioe
& tributo uacafle.ls.n.tm auri Bi argenti ex manubiis m xrarium tulitsut tti
buto^c collationem Bi onera leuarit.Etiam de xrealieno cognofccre,ccforix
poteratis erat. Animaduerfumcii efl,de nulla re cenfores q de iurerurando
ieuerius iudicare conlueffe,qcfcp po fleri ores priopii decretis plerunqt non fle

tere.Sxpiulq; illarefciderunt & antiquarunt. Pofl aliquot uero xtates Ro/

mani nimiam pote flatem efferari. Mucronem ceforium multis remediis re^
cuderunt, & ne impune infolefcerent/cenlurx extenuatis utribus, grauibus
edidtis coerciti funt. Q_uare. P. Clodius in T ribunatu plebifcito (anxit
,
ne
quem Cenfores notarent,nifi antea legittime accufatus,& utriufqt Cenlctis
iudicio damnatus foret.In tantum ut Metello cenfcriqcf minus iuflepenam
irroga(lct,aqux Bi igni iterdidfu fuerit. Diuus uero Claudius duCefuraage
rettnullunifi lua uoce & fine patrocinio uitx rone reddere paOus fuit. Clara
quoqt cenlura fetturAppii Claudii,# Claudii Plaudi, qui ui;m Appiam c
 genialivm
RomaBrundufium ftrauit,fle aqui quae Appii difta cnuuchenda curauir.
Tam fle fi.C. Gracchum in tribunatu uHsperpurga(fe,fie itinera ipcniia nw
niuifle,fingulifq} miliaribus lapideas columellas flatuiflc,fle Scauiti Acinis

Ium ufq? Sabatios. M.q? Lepidum,8e.C.F lamimum in colulatu Auminu

ufq?, fle deinde in Aquileiam Hamima (IrauiUe legamus.Iulius queq? Cacfac
comifla (ibi Appiae cura,du illius teledlioni uacat^magnas opes cffudidc fert
qua poflea collapfam Auguftus libi muniedam dcfumpfa,icliqstriuphalid
bus uiris delegans, quas pcipuis opibus omarut.M.ucro Aemilius Cos<pa«
catis Lauribus uia a placeua ut flaminiae comitteretur.Atiminu ufq? flrauitt
Flaccus in cefura uia p Formianum motem pduxit.Fuit quoq? iter caele
fle

bras latina Ae Valeria,aitera ufq? finueflam altera ad Marfos. Na Salaria Ac

Nometana haud multae logitudinis p Sabinos coftratxfunt. Indis fuit i ufu
lapides locate, fle di
ut
p cofiliarios purgent' uix,qbus p dena fladia,(ingulos
ucrticula ac diflatias adnotarc negociu erat. Athenis ucro uia p curatores unii
uerfx fere ciuitatis adminiflratioem habcbat.M agni quoq? cxepliCelura fuit
Fabii Gurgitis,q licet dcfamanflimus peflea aetate grauis. Centura Scuerif
fanis moribus aegit. Sicut. L. Lentuli qui repet unda jeaccufatus haud multo
poft.Cenfbr fanttidimus cualu.Pre exteris. M.Catonis cefura apud ces or
dmcs,plus nimio tnftis fle uehemes habita eft,quare peipua flagrauit iuidia
qcf tnuidto aio eflet Se inflexibili. llud queq? noiatum cft,loIcrc ccnfores no
I

uos milites., fle cosqfupra (cptimu fle dccimuannutquo merere dcbuiflentt

nec milnaflent xranos facere. Q_uaie.M. At tiln Reguli,&.P.CuriiPhildis
pdara Centura numerat,qcf Iuucnii Romanojtduomillii,qHanibale Ita*
bapua(lantc,quatnenio militia detreft aflent , inter aerai ics retulerun t,fuffra
gioq? fit comicas priuarut. Eis quoqi q pajt idonea: militarent munulueface
rcnt,cqum adimere. llliufq? arma fle cqum uederes alios xtate fle uiribus hai
biles ad militia cogere ,& facrameto adigere,aut equj publicu dare,cfbcnCe
loris erattqcf a Solone olim coflitutu fciut qeade pena afficiendum purauic
eujq militare nollet fle qui acie defereret que inacie timidus fle ignauus cfler.
Etiam equitatu rece(ere,alios q legitima flipedia feciflcnt,militia milies face
te,aut numeratis flipendiiscum laude mifiicne dare,ucl equm deferre illis
q
militaria munera obtuiifentmonunqfi crimen expofeeret reum capitis agere
poterant. Q_ uippe. M. Fabius Cenlor feuerior fle durior.Fabium butheone
filium furti mlimulatum capitis rrumegit,fle ultimo affecit fupplicio.Et quis
qui Conlulatus Didlaturas fle alios gc (Terant magi Aratus ad Cenfuram add
mitti folercnt.Plerunq? tamen ex edilirate qui nec prxtcr,nec Conful fuil^
fct,gradum ad Cenfuram fccifie ccmpcrimus, praciptc cum ante adtauica

plena grauitatis foret. Craflus Licinius quinecprxturaanteaineccolu:an.ni

gcflcrat,ad ccnfurx honorem cx aedilitate euedtus fuit,quanj una cum Pca
£
tIBBR.iT ER.TIV S CX

t&afu geflit. Ac licet ex duobus Ccss. altero drfur.flo rollege fu b regar, do

haberentur ccmicu,altercp ccnlul in defundi locum cccptaictur, tamen ex
duobus cenfonbus altero delito alium fubregati non liabat.
lio
ucd.C.lu
cenfore mortuc.L.Papiiius cutfor neabuct iragiftram. M.Ccinclittn
Q
Maluginenfcm collegam libi fubtcgar3t,religk> inualit,& piaculate fuit, qa
eo lultro a gallis uibs captatione in demonui locum Cenfcr lubicgauU
Itaqj Cenloic uita fundo, collegam magilhatu abire oportebat Q^i auis
.

Appius Claudius Cecus centra metes mfiiiutaq maictum, cclltga lc ma#

gilltatu abdicante felus cenfutam gerere nen dubitauit-Hcc qutej acnctaf
Icnon pigebit, qued licet omnibus tnagidraribus circa morLin dilciplinam
cenluta prxcmincat,tamen Tribunatui plebis & aedilitati, illam quandccg
ceQiUe ccnflat.ideo.P.Func,&.M. Attilio celetibus, ab Appic Metello tri
buno plcbis,qd quacftotcm eum ptoaimo anno tnbu amcueiant,& sta/
rium lecctant diem didan,iplclcp m uineula duciiufiilTe competimus Nec .

minus de.P. Sempronio plebis tnL uno, qui Appium ClaudiLm Cenfc#
rcm,mli collega rnterccflibct, in uinda dua iullerat compertum cft , quod
profido non feciQcr , fi id libi iurc facrofandz potcftatis facere nen liceret.
Q_uauis poltea confenfu Senatus,res difcufla fucrir,ne Tribunicio furori
ccnlura obnoxia foret. Fettur tamen Ocmicius Nero, Neronis auus,dum
sdilieatem gercret,adeo ptccaxfie an mi immodicus fuide, ut.L.Plaucum
Ccnloremuia libi non peactcnerim,qcf inter ope
cedete coegerit. Illud quccp
ra cenforia in primis cibaria anietum qui pauigilem cutam getunt in Capi#
tolio,qef olim fuere urbis cuflodcs& impetu, Icucmcg miniandum. Ex nc
digalibus ucro lacus lucrinuseruendus beni ominis caufa locari ccn futueret
quibus cenloribus incumbebat locationis leges dicerc.Sicut Athenis Apo*
dedx,qui collationibus 6i uedigalibus prxerat, quorum iudiao quicquid
controuerli* erat in publiciscollaticnibus decernebatur. Q_uodqj cura Pio
rologd inter opera cenforia no in podremiscrat,Ar<$ in dclcdu,c(nfioneu(t
primi ValctdSilfnni& Statornpiiuilegio honoris nciantur.Q^cfq. hi qui
cenforia nota antea notati fuere, licet ccnforcs pollent creat i;& quo minus cre
entur,cenlona nota minus cffiaar,tn hi qui cenluram geffiGcnt quis laudabi
liter,ice^t munus cenlomiadmittiinullo modo poterat.
celorescreaii,aut ad
Idcp exeplo.C.Getz,q a.L.Metello & Cn.Domuio Cenfonbus , Senatu
motus & ignominia notatus, haud longo poli interuallo oblita memotia de
decoris 6i pcrmulfisciuium animis ad cenluram eue&us fuit.lllud queep no
ab te fuerit dixiUe.Tiberii tempore magnis contentionibus aftum in Sena#
<u, ut non modo ccnlura, quinquennales forent, t£
led reliqui tnagiftratus
nili quinquennio Ungulo comkiamagiftratuumficrcnt,qux res primum di;

lata mox perpetuo ulcatio oblitterata Euu

-•
. v a
 * t
genialiym
QJuid (it apud fureeonfultos cenaculariam exercere,qd Cathradomus,qd
Sferiterium,6i quid Hipocauria* Caput* Xllfl*

N circulo iuris peritorum mutuo frrmorinantiumprifcn

tcme,quxfitum tria notae facundi uiro,quid fit ccnacu
lanam eAercere.StquHKmab Vlpuno titulode his qui de
irccrunt,dithim fuic.Siquis cenaculariam exercens, modi
cum (ibi hofpicium retinuerit, refiduum utro phinbus la
caueric, fiex eo cenaculo dcie&um criafumue quid fuerit,
omnes teneci,cum ex mediano cenaculo dexdum probaretur, & tam X fi
nonnulli diuerfa fentirent ancipiti contentione diriutti .Dixi ego quantum
cominifd potui ex Varronis authoritate. Cenaculum fuperiota xdium, ad
qux fcalis afccndcretur dici/ qui pars in quilims his qui demos conducc&
rent locabatur . Fuitrj moris Pnki,ur plenqj ex xdibus modicum quid fibi
reciperent, fuptriora utro domus inquilinis locarent. Fuilc enim Rcmzedi
ftcia frequentia, pluribus cenaculis conritudfa,idita in altum,quxporieaab
Augurio certa fubtaxata menfura cohibita funt; multis tcriimonus ptobal
tur.Ccnaculariamcj exercere eum did,qui eiufmodi negotium agcrct,loca$
1x9 domorum cenacula conlucflct.Grxdsuero contra, nam fupe
inquilinis
riora domus St alte penetralia Qbi recipiebant, ad inferiora autem ucriibula
te fub porticu Homero teflc hofpites,diuertebant.Cenfu(t ergo Vlpianus,
Si cenaculariam exercens hoc eri curam gerens riufmcdi cenacula locandi,
tnodicu qd ex hofpitio libi' retinuerit,rtfiduumcp pluribus locaucrit,(i ex cu
his cenaculodek&u qd cflet,in notida no uenit,oes q incoleret una affoc
tenai,cotraq; fingulos agere licerc,didcp cenacularia a cenaculis,(icut Saga
riaa fagis,dc qua lurecofultus fexto Se deamo digeftojt libro metione tecit.

Q_n.(-fag 3 de id genus ueftimcnti mercatur quilpiam,quo pluris drflrahel

do lucrum fadat.Sic Camelaria dixere camelopt curationem, & Camelarios
camelojt curatores, qcf munus pfbnale eri, de quibus apud nirccofulcos de
muneribus fit mentio frequens,& q uefturis uidtu qntabdt uellatura facere
dixerut.Rurfus quzrebafqd (ignent illa labeonis uerba de a&ioibus empti
dum inqt,qcf (i periculofam rem antea fatae (eruus confuerat,ut ii
p Catha
dromum curreret ucl in cloaca fe dimitterer, tuq? uendito,a te feruo id impe
rafti qcf fine periculo excqui nequibat, cefuit Paulus tcncti uenditore ob nere
danumue,fiquam in pnicicmteruus incumfIet.Q_uid Catadromus, &qd
effet cloaca quzrebatur.RcIpodi caradromu decurlicnc did,fpadu uc i quot
'
equicurtusue agitarent, Prxcipi ti curfu. * v 0 T per quem feruuscuc
tcndo,ucl in cloaca (c dimntcao ni tp<jK uit* piculu adibat. Q_uippe currus
 *

IIBER.TER.TIVS. CZ1
Ue! equi impetu,dum incautius fub/t obreri,uel m Cloacam *
mergi peteratS
FuiOc enim Cloacas Romae in ingentem altitudinem depretias icceptacu
,
lum omnium purgamentorum urbis., a Prifeo Tarquinio primum, mox a
Superbo & demum interiedo tempore, a. M.Agrrp pa prcfuhs (umptibus
Si magna mole cStirudas authores tradunt, per quas feptem
amnes quali
fub urbe penfi'i folida tirudhira raperent omnia Si auferrent, ad quas
non 6
ne uitae pehculodefcenfuserat.Necp dubium quin leruus uix line nona pc*
catadromum currere, uel in cloacas defeendere poterat. Tcitia fuit quxtlio
quid (ignent iil3V Ipianr uerba titulo mandati quit us Auieltt.tr. hc Ipui luo
medico mandatic dicit, ut in hottis fuis Spheriunum St Hypccautia fuz
,
ualitudinis cauta Rauennzcontiruat.Q^uidetict Sphemcuun £e
quid Hi
pocauAa ambigcbatur.Cuncp cenlcrcnt es interpretis authoritate locum a*
menum dici Spheritenum<Hipocautiauerofuburrantum,& alia impeuti£>
fime.T andem cum certaretur lententiis, es Plinii Si aliorum authcritanbus
compertum cft . Spheriterium locum fuiffc cucularem qui plurcs capiebat
circulos Se fpada uanis lufibus ditiinda a Spherica figura didum ormul#
crndi,laxandiqt corporis Si animi remittendi caufa,a lummis uiris,Se ma#
nis honoribus 'fundis intra aedes, jnonnunquam in rhrrmis efhudunw
tirant enim loca dcambulacioni,quKti,Se curlui,tum ludz , iaculaticni, 6C
paleftrx accommoda. Sicut Trigon locus triquetro limilis ubi pila exererbd
turSe ludo,grzcis frequens erat. In hoc enim ad ualondincm, ruendam Oj
uum Vefpafianum remiffo a negociis animo,mebra defricate lolitum. Suc#
tonius mcmorat,fie Alexandrum Scuctumtctit Lampridio, in Sphcriccrio
ludari Se curtcre,ac molliter excurri accepimus. Hipccautia ucro cubicula
dici,undiqi occlu(um,in quod aer non admittitur,lcd igne accenio frruoret
atqpeftu,uaporatintus,ncc foras diffunditur calcr,didutn
quod eft lucceodcre,qualiuapcrarium,quod caleris affciuandicaulalittcca
fuitqi Vlpianusitertio de lcgatis.Q_uicquid comburendi caula, fiuc ad bal#
nci calefadk>nem,fiue ad dictarum hipocaufla paratum fora, ligni appella/
tione contincri.His.n.Hipocautiis propter frigora quibus maxitnc obnoxii
funt gcrman05,Se eos quigclidifiimam plagam iocoiuat,ac loca atiiduo ni
uis cafu tnaccrtia,un frequenta tnfpkimus.ln iMcp uerfari duro tempore aia
ni,ibkp xpulari,ac feria Si iocos agere.Hodjtcp ciufmodi Hipocautia in na
ffro orbe germanorum more,in difficultate Hictrus,ac gelida fieruualidxa
multis incoli udemus*

V iM

y
i
 :

CEMIAtIVM
Solet* futuras caIamrtates,mu!toatite fignls prarmonflrari,fit miraculum
quo uaflitas Regni Neapolitani ptxdida fuit» Caput» XV#

Olere deum fmortaIem,cum aliquid diri uel aduerfi imine

at,id portentis fi prodigiis (utupt oflcndere,uenturakj} ca
t
lamitates fignis minifq? eelcflibus prxmonflrareifit ipli no
uimus,fit a nocotcmncdis authonbustrelatum accepimus.
Q_uo tpe Tarquinius regno pulfus fuit,fatis conflat uni#
nens exiuum canem loqutura fuifle, fcrpentemqi latraffe,
quo portento per nide mfit exilium (ibi mox futurum oflenfumiefl.Crtfo
ly

doje Regi qn id concidit rrgnum,natum filium fcmcflrcm articulate loqu

tum diro fit igioio tuentu, fatalem calamitatem quae poflea fequta eft
prsOgnafle itur.Gallis etiam (enonibus ad urbem properantibus ia noua
ia ubi alloqutionis poflea
uia templum fiut,uocctn auditam qux gallos aduc
tare diceret, inter exempli relatum cfl.Sed ne infinitas fpeoes fit nimis uete
ja ab uluma origine percenfere uidear.Patrum noflrcjt memoria cuidentil
fimis oflcnris,antecj in ponto tiizantium ab imaniflimis Tureis tcrra T ma#
riqj oppugnamurauo excidio quanta calamitas qtumqj uuInusChnilia*

nae rapublxe illata fuerint, nemo ignorauit,compeitume(l,apud Comum

ckericrisgallix urbem,uergente ad occafum dic,ingentem canum muliuu»
dinem per aera fern.Poflqs diucrfop pccoyt armeta.Species peditum primo
kuis atmarurae,dnndc hiflaios (cutarofq: fubfrqui,equitefcji in turmas diui
fas ingenti mllrudta acie pro(equtos,horis ferme, tribus imaginem aduend
Cantis exercitus prxbuiOc.Dcmum corpore procero imanemtx formidabili
hoiem (upra
q dicipoffit,ucluriexrrcrtusdudorem teiribilicquo infiderem
malorum
proce(Tifie,aliaqt ludibria oculopt per inane apparuiffe ingentium
prxnunria. Donec node appetente uibo ois illa dilapla eft.Q_ux oflctafii
tuje excidium, exdem fit calamitatem qux poflea urgetibus fatis fequta futi
praefignafle nemo dubitauit.Sed qef nos recenti exemplo experti indimus,
pfcdo haud minus efl.Cum florente fortuna Fcrdinadi primi Regis Ara
gonii. Vrbs Neapolitana fit rcgnum,nullis adhuc belli calamitatibus pme4
retur/fatis conflat Cathaldum fandum uirum qui ab hinc annis millcPon
dfex urbiTarendnxpraiuic,que<jpatronumTarcntiniciucsiiencianturfie
colunt , node intempefla mimflro factore cuipiam tunc (acris initato fit in
cafla religione educatoifemcl atqi ite j: in fomnis apparuifie,ac monuifle ut
libellum a fe confcripcum quem m
abdito loeo uiuens abdiderat, in quodtd
uina arcana fit protinus ad regem deferri curaret, qui
(cripta erant, effodere

cum parum fidei femnio eadem (ibi per quietem fxpius obuerfata
dediflet ,

^cri:,cum pruno diluculo (olus moramur in templo.lpfum Cataldu qua#

 liber, terti r$. cxn
tis erat olim dum n uira agcrtf^pontifura i/eftc & infula amiftu , eidem av4
niilroplanc uigildnci apparuiflc,# prxduiflc^ui
poficra lucc cumpumiiin
poUrt libellum a le conicnptum tn abdito
Joco quem m lomms praedixerat,
conditum effodere & Regi deferre ne cunftarctur,
pe nam nih ticicr grauiu t
caminatus. Poflera luce loleni pempa tniniflrum
cum populi cc nutatu ad
laiebram in qua longiflimo atuo libellus latuerat,
proediifiiirumqiplubciS
tabella obfignatum ele clauisobleramm inucmfic latis eollat. In eo ccnucfl
futuar regni excidium,milerus,calamitaics,dt lufiuofa
tepora, aca inflan*
ta mala qux poflca irquta funrtregi pdixiflc.ld
qd expeumente d. &,ma/
gnamerccdeplolutum uidimus.iiquidtm tanta uis diuina: piationis tiutt
uthaud multo poftiipfum Ferdinandumdcudeum frarfeu
lato infuperabili
qa unari no potuit,m primo belli apparature uita coflet cxcifliflc.Carcluqs
galloje Regem ingenti eoa Cia manuiinumeris
copiis Ncapolitanuai o< iC
gnum mualillc.Aitonlumcj Fcrdinandi primogeuicumipoft patris obitum
uut regno aOumpcum regno crbatum turpi fuga
uel ut in exilio diem Lura
obnflc.Mox flius lilium Ferdmandum 1 unicum, Ium* fpei adolcUetcm-
m *r*
g ces ludu
fr a I ft lauoris.tui tutius rrgnu debebafcmifcrc de fatali bcJ
Io implicitumtui iplo astatis flora: imarura morte pucntumoceubuifle.Pod
Aea gallos 8e Ffilpanos comunkato imputo 6t aequato regni iure fugato
,
Fedcrico altero pueris Fcrdinandi filio, qui mox regno
fucccflcrati admotis
hertuter legionibus de amplioic exercuutdcnuo regnum inualdle,
facra pro
fanaqi occupa fle, bonorum direptiones fccifle. Vtbcs,uillas,uicolqj oi belli
clade pcruailatosanulta feda Si indigna paflos.Oppid
j queq Si municipia
caidibus Si rapinis plenatprouinciakj hohilem ui modum ccnquatiatas^dC
in extremum dtluunen addudas: incendiis de flupris ac (iquid u tra malc$t
rft paruifle,eudtmcj Regem nodum fundhim fatalibus maiistpo A eueriam
domum BctotV rbium clades, cum coniugc Si liberis regno dcpulfum do/
mo Sc fortunis rcl/dhs in inimicorum manus Lpplkem uenifle,ibia moi#
bo & tabe ccnfc&um e uita tandem ex ciflifle, Donec ad hate tempora in a
bus fermidare non definimustde an fatis piamenti St oenarum ac.hue dch/
fum fit ignoramusrpuuentum cfl.
i

Q ui duum uiti,triumuirf,quafttim uiri,quin<

3f
uiri,kmptctn twi. decem td
n, quindecim uki, de centum uinfucnnt. Caput» XVI*

E
Vumuiros factis faciundis qui carminum Sibyll* de fato
rum populi Romani placandan$ de auertendac deum kiC
antiflitcs erant.quiq; quoties prodigia nunciarcturiadm io
lebantsa principio binos fuifle accepimus a Tarquinio inftt
tutostquoje alterum, ivi. Attilium qcf Atcana Stbyllx pro
 y

2t CEHIALXVM 1 J

Infutum culleo ptO'

K palam facere aufus fberat,uelut parricidam
i

mulgare
temporibus a,Sextk> St Liamo Tnbums
plebis
jecit in mare.Lapfis deinde
facrorum de«m uiricrcarttitur qumcp
pa#
outum futt,ut pro duum uiris
u°
trum,quinc5 pleb^manlttcphic numerus ad Co
rncfam fercS 3 1 ‘
™^
&cwndis,fupplicat»nibus * Utolltm*
tempore quiudecem uiriqui factis
deum Si expiationes cdi(cerent,otticia<£ cerimo
pr*effent quicr, placamenta
Si carminum Sibyll* curam agerent pn
Biarum exequerentur,librorumqi
coem
mum creati funt.Q ui quidem libri a Tarquinio fuperbo xre magnocapito
priad Cornelium ufq» Syllanynanfere incolumes. Timc.n.incenfo
m Lapi
lio cum omnia dcflagrartnt,ipfi pariter abfumpri furre.Siu.n,erant
colmi louis templo,in arca lapidea loco (ubterraneo
magna cura, iludiccp
fub Palatini A pol#
leruati.Tam Si fi ad Augufti tempora fuperfuiffe,eo(tp
linis bafi conditos ftetiffc.Suetomus author fit,ubi una cum martic* car>
nymphx,quxTufcis artem ieripkrat fulguritarum ler#
tninibus Si bagoes
uabaniur.Eam uero Sibyllam putant Herithrram, cui nomen
Henphile,
funt/ quae mulierum pn#
Altipoft Heriphiltm Herithream uixiffc arbitrati
tna cecinit oracula.Fuit.n. Alexandri tempore.
Nam Delphicam ante 1 ro#
iana bella uatkinatam,& pleracp Homerum
open fuo carmina accomodaP
fe ferunt. AI» Cumanam quae
Amolthea difta eft,dicunt fuifle.Prxter quas
Hebreos Sab
(une uaricinio Hignes mulieres. Vna Athenais nomine. Apud
Sibylla^ nomen,non
ba. Apud Chaones phaennis.Dodoneis peliae.Licet
aflequtx.Nam Sibyllajt,quatuor prxeipue nomen uendkarunt.Erythrea:
Samya Aegyptia. Q^uibus poftea adkftx Iudea,Cumeacf :qu* mente co
,
prxdixere.Caaup
cka St numine afflatx euentopt cofequen tiam carminibus
mos uatkinandi,ut ex primis litteris,cuiufq) uerfus uatidnium contexerent:
q<f Plautum Si Ennium in quibufdamuerfibus
fecifle memorat. Q_ulbus
legati ex Confulto Sena
poftea libris. Gabinius.M.Otacilttas.Ce.L. Valerius
ms Erythras profeai,mille uerfus,aufdem Erythrex fumma cura conqui

fkos,in eodem facrario collocatunttqui una religiofe cultiiconcelebratitf fut

Mox Auguftus incenfo Capitolio; bello fociali ; dato facerdotibus negocio

eon#
per omnon Samum:IIium;8£ Erythras; A&icam;Skiliam:&
Italiam

quiri oia Sibyll* carmina Si quantum human3 ope fieri poflet,uera difeer
ni Si interpretari iuflit.Et demum cum de libro Sibyll*
relatum ad patres
fuiOcttqucm Caninius Gallus recipi inter exteros ciufdem uatis iufferatsfu
ma ope Tiberius reflitit:» ne reciperetur effecit Et ^uis decemuiris facrojs
.

alii fuperadditi fmt,ita ut ad fexazinta

excreuiflc dicantur. Semper tn quin de

cem uiridkSitnolatiq! funt.Creabat.n.eos Senatus, ucl quoc oportere uide

batur Conful. Q_uin etiam ex (cito plebis. Duum uiros populum
crcaffetple

niocj compertum efttquismli patricii cflcntun numero eligi nequibit, & nifc
 tifeER* terti v $ . cxlil

pod obitum alium mutari aut cooptari non deccbat,ab cicj utbano mune
re di belli cura imunes erant. H i ergo Si facras aedes dedicabant,# cbfecraa
(ioncs,cxpiationefqi ad placandas,aucrtcnda(q; dcciji iras procurabant. Tu
li terra prodigia nuciarcntur aut mondra.ln dubus mpublicxcalibus.luflu
Senatus ad libros tanq aditum adibant,iilot uqj indu qux deaeta erant aut
plcripta,uclutex oraculo monita ficbant.Etiam ledtidcmia curare,# caprae
lenpto librojr, ludis Apollinaribus,autfecuiaiibus pra.clie, templa dedicaret
ludos celebrare, uota concipere,fupplicabcnibus,lacfificnlq; (olembus pFicj
folebant.Prxtcr quos fuere duiun uiri,quibus hoc munus incumbebac,ut
lactas aedes dicarent authore Senatu aut facerent .Faciendaiue locarent, aut
reficerent. Hos quoq; ex Scito plebis! nonunq a Cofuie laepe a prxrore crea

cos compcrimusteoepabfolutonegociotabiniundimuneiis cura quiclcebat

Etduumuiri municipiorum & alo nauales quibus Naualium pepuli Roma
ni quotielej inftiui claffcm uelreftci oportebat, utqj naualibus locus imple*
renturreomeatuep di armamentis indruerenturnegocium dabatur. Nec no
aqux dudiuum deriuaudarumqi aquarum, colonia.^ deducedxiqui curam
agerent quiqi id muneris exCquerenturtfxpc duum utros fuiCc comperimus
Lt alios Capitales qui perduellionis diem ad populum dicerent:# in facino
rclosaiaduei terentia pnncipiooriginum creatos.Diem ucro peiducllicnis ad
populum dkercterat aliquem capitis accufare:, ucl mortis pena reum agere.
Hosquoq; leuiori penacoercerciucl fudibus cedere poflcjaut in carccrcdu'
ci iuberesnulla controuerlia cd» Prxtcr hos fuere triumuiu etiam capitales*
Podq Curius Dentatus de Sanitibus ttiumphauitt tunc primum Retine
crcatriqui de criminibus pariter ccgnolccrent:# in facinorofos liquid fceJeret
di perfidia deliquiflentanimaduemrcnuqui uigilias per urbem difpcnere:#
nequi no&urni extus ficrentiobfcruarctncu qui molitores noua^i rejfc hedi
lia audcrentiprofpicere dedebantiqux cura lapfis temporibus ad prxfcfium

uigilum tranflata cd.His quocp ut caroeribus Lathumia interior cura age

V
cudodiam haberent. rej neci dedinatis menfa Ianionia:Ma
rcturicarccrifqi
chcra:# fuppliciiindrumenta praedo forent:cura:procuratioq? impendebat!
ut cum in reos aiaduerti oporteretripfojc interuentu fieret. Q_ui tam di Ii fa$
cinorolos capitis agere #
punire poflentiuirgines tnaut imaturas puella j U
cet maximo^ criminum reas dt penx capitali obnoxiasttriumuirali iudicio
affiGac non poterantiquope curaiconfiliccj non modo incendiatfed conrura
riones clandedinx di inteiiina urbismala fxpe depulfa (unt. Nec mcprxte/
rit pod Cannenfcm cladem pp ingruentem xrarii di militum inopiam. Tri
um uiros conquirendx pecuniximonetales (eu menlarios creatos fuificlxris
argcntbatcp auri flatorestquojt munus eratmumifmata probi auri,# argea
itifiudiqj ponderis examinare;# alios legendx iuueeutis qui militix idoneos
 CEMIAL1VM
ingruente bellorum tumui#
per oppida cooqtiilitos afcriberent/qcf quidem
magna clade pugna*
tu fxpe fieri animaduertimus.Q_uo.n.tpc ad Cannas
negociumfuit,ut non irge
tumeft,confternata republka,triumuiris datum
uiginti mu
nuos modo.fed feruos atre coemptos,& macipia ad quattuor
lia (aeramento adigercnt.Etiam facris requirendis & cdibus reficienois: qua
do® trium uiros prxfuiffe aece prmus. Sicut reipublicz conftituend* & 1« ge

di (enarus,alio(q; reeognofcendi turmas equiiumcum fide,curaqi,ab Au#

rnuui£ipus,quiqp
gudto inftitutos,pleruncp adignando agro in colonus fit
appellati; qd' nodtl
uigiliascircuirent & incendiis occurrerent,qui nodurni

per urbem excubias agerent, tnumuii os crean animaduerlumeft.in quare

tnumui
proditum memori* fuit.M.Milinum:Cn.Lollium,&*L.i>CAUum
incendium prxfio no ni
ros nodurnos, qcf in (aera uia ad extinguendum
Pl.increpitos multam cxoluiQc,quictiam (lippiendi Scoa*
identtaTribunis
qn ius di'
torum nutncjt,(merito(q? amouendi plerunq; ius habuctc.ct G
cebant non in tubunali (cllacuruli,ficut
Coss.prxtorefueded in fublellusue

|ut tribuni quxftores iura dabant. Q^uotklcp per Senatum populumcp

&
forcnt,triumuirosqul
ager dandus uel diiudicandus aut coloni* dcduceodx
agrarii didi funt.pleruqipfuifletoptum cft.tam Si Gagpt pontinum quinqt
uiros diuiGdc fit per uiginti uiros ac dccemuitos agrum
L.apux& (amniis di
ac ueteranis premia aflignata legamus. Proditum
trimcmorixcftcii
uifum
Tnbuni pl.ferrent ad populum de decemuiris cum imperio ereandis,ut qute

quid agri publiciper Italiam,Syriam,uel AGam edet plebi diuideretur, lege

® promulgare contenderent . Ciceronem fumma ope rcditidc Si ue lut rem
pediferam rogationem antiquade,eo(q; magnifica oratione Gc hegifle ut ui*
db obmutcfccrcnt.Q_uatrum uiros ueto creatos accepimus illos quibus de#
ducenda^ colonia jt, aut Gquid nouum nunciatum (orcttutcuiaict ne dano
refpubli a afficeretur,obcp uarianegocia munus mandatu eiat.Prxterquos
fuere quinq; uiri agns diiudundis, muris, turnbufq; rcficiundis ,
Sxpius ut
plebem 'uuebri pecunia eleuarent. Vtcp es alienum pro his qui (oiuendono
edent de publico (oluere nttqui menfarii nuncupat i:qux r es quantum ad pa*
trunuplcbifqi conciliandosanimosprofuerir,difF«cile didu eft. Q_uippe cii
edet plebs obruta foenorc pecuniis in foro pofitis uim ingentem ams alieni
didoluerunt.Poft quos ufu exigente quinq; uiri creari cis Tyberim ultra &
Tyberim qui podentuefpertims horis uices magiftratuum gerere, cum roa
non deceret. Deniq; quoties aliqtf mu*
giftratus ad ia temporis in foro ede
nus fadu difliale reipublice impendebat in quo prxripua a liquo pt opera,fi#
defep cxquirebaturtubiep multum ftudo,cur aeq; opus erat: modo duum ui#
tos nunctriumuiros:autquatrumuiros:quinq;uiros,fcx uirosuutdecemiri
fos ctcaucrctquopt opexouliocg intuoda munera (xpccxequti (ua£.lpGqi ne*
goria
 /

liber*terti vs. CXIIII

erio abfoluto pro quo eranf,ab iniunlto munere quiefeebaC.

difliertariq?
f uiim aiadueifum g>fi decemuircs locandis uedtigalibus,qcf plerunq? ufu
ueniebat Romani prx feciffent,his ubi<$ uedf igalia diftrahedi pcteftas erar,
tum aliter nift Romx a Cenforibus ucdbgalia locarentur. De frptem uiris
Epulonum traditum accepimus,qa hia principiotirsuirifucrcafritiinicrfa
cerdotes/quibus togx prxtextx ius datum ut Pontificibus. Hi fuere.C.Li*
unius LuculIus.T.Remulius,flf.P.Portius Lccca qui legem de creadis pti
mum tulerrtquos pp factorum multitudinem ut ludopz xpulare facrificium
conficerenuPontificcs /acris prxeftcuoluere.Q_ui rpe procedente /epte crea
tifuere. Et quia /acris xpulisprxerant,cenatumcp pontificum qux adiciales
diftx funt,curam agerent. Ipfiqj xpulas Ioui principi deorum, exterifep diis
indicerentJxpulones appellati.-qui (i qua iuflafic folenia facris dceflent: ad Po
tifices referebant: deqj illopr conlilio (ententiaqj lacta Si cmiflas cerimonias

decernebant.Hopc filix ne inuitx uertx facerdotes fiant ficut Auguris Si Po

maximi,auc quindecem uiri facropt ueteri priuilegio imunes erant. Prx
tificis

ter hos fuere dcccmuiriifub titulo xquandape legum a principio fine prcuo*
catiene creaii,mcx alii pra tepe in urbe ius dicc'
litibus diiudicandis qui Icco
banr.Q_uippccum belli munia prxtoribus deferrentur Si ob id,urgentcae
mepr tumultu ab urbe auocarcnturtne iudicia Romx dceflcnr,illis in expc
ditionem prcfe<fhs:deccm uiiosqui litibus diiudicandis,& nofcrndts (mgu
lopr poflu latis prxllo forent:pfccrrunr,prxtcpi locet cui magiflratui Adria
nus ante imperium prafuiflc dicitur.Pcft quos fuit uiginti uiratus caulis diO
iudicandis:qcf munus magnx indolisiuucmbus conferri folcbat.lllinccnien
gradum ad reliquos honores aufpicabatur uiri exculti ingenio Si doffrina:
Ad qcf Tiberius Neronem Germania' filium promoturus: qcf quinquenio
maturius peteret q per leges liceretnllum Senatui ecmendauit& uenia periit
Et centum uiriamplifiimum iudicium qui iura pcpuloaliqdiu dixere» qui*
bus nulla erat prcuccaticsqucpt iudicia centum uiralia didfa.Ex fingulis.n.
tribubus terni iudicesfelcdli populo ius dicebant.Er quis ex quit
q Si trigin
ta tribubus fupra centum (upcrrffent quinq;:ufus oprinuitur ipficrntumui
ri,eorumq! iudicia centum uiralia didfa /mrjquices cum iura daturi erar ha
napofttain unum coibant, illorum^ iudicia in duas haflas diuifa erat. Ideo
centum uiralisharta fermembus celcbratur:qui de hercdiratibus,teftametis
ufucapionibus:tuteIis:gentilitatibus:agnationibus:alluuionibus:nexis;man'
ui cum
eipiis:&
fiillicidris
q maxime ius dicebant. pp turbulentam confli
tonem in longiflrmum lites trahrrrnnperrarocp caufas deciderent. Diuus Ve
fpafianus ex tot iudiribus felegitqucfdamtqui breui curriculo:nec longo rir
cuitu caufas definirent. Domitiauus quocp centuuiralia decreta fiCconftituta
pdut a mbiticfc edita tc/cidiOe fertut.Tantiqj exempli fucre,ut Romani ado*

lizod by Goog
k
\

CENZA-LIVM
lofcrntes primae indolis experimenta a caufis centum uiralibus aufpicarcnf.

Et eum antea ne nobiliffimis quidem pateret aditus nifi a confutari uirc matf
gno fauore producerentur in foro uiri praedat i,magna:q; ciuditiois «Penea
deprauato ufu obtentum eft,ut ad declamandum tranlirent pueri cxrrtmae
nullo diferimine aut deledtu in quibus nec facundia eflct nec eruditio.
fortis

Pratterqt haftam centumuira!em,mos erat militaris,ut qua ciuitas ui lub'

(i

adfa,hoftili incurfu diripienda fortt,a Duce exercitus aedito in locohaftapo

neretur, qua fignificatione illam non deditione & padto, led tanq ui captam
diripi licere, fle ia bona Se perfenas cralTati deiignabant , quae hafta ctucnta

nuncupatur.Nam captas no deditas urbes diripi ucteres uolucie. T um fiqn

bona proferipto^ honiumue manubiac,aut praedauenalcs fotcnr,ucdfiga*
Iiaue locarentur,u(us optinuit ut haffa polita ucmtcntqux publica dictae:
ficut bello captiquod coronati, & ferui tere comparati qd ex sdito lapide enu

dabantur urnalcs/fub corona fiede lapide empti dicebantur, fle quituimarf

ueneunt in carhafta.Fuitcj motis uciufli.ut his qui transmarc aduediis uc^

nales forent, quo a reliquis mancipiis dinofcerentur alba creta pedes illiniret.
Oblcruatuiuq; ut de (eruis (ub pileo uenditis,emptcn u nditer nihil prxfta
rct,neqj cuidfionis iure teneretur tanq infignia ferent mancipia & probandi/
ma.Vtqt bona prolcnbut, bona Regis Porfcnac urnalia lm
prccencsflt qui
gulis audtiombus prodamcnr,cx eo dedudtum qcf dilccdcns ab Vrbc Poty
fcna,ca(fracomeatibus referta populo diripienda dediflet . Prxter quas fuit
hafta falutisubtin fumma inopia ad leuandam famem, hafta pofita publice
frumentum uenit.Grxcis ucro ubi urnalia producuntur macipia,Cycli;ubi
uero confcrndunt ut cfTcnt conlpicua cibus Trapezae didla funr . Ac licet a
fundb ccntumuiics aduocare, fle ad iudicia ccgrrc coluef
principio quaiftura
fent. Auguftus th ccnluit ut pofl politis quaftonis uiris.Dccemuu defigna*
i

tcntur,qui illos in unum cogerent, & tus dicere iubcrent. Illud ego non prae*
* JT Ccncrim,apud Carthaginenlcs centum uiros de numeto Senatori fuifle afei
(os,qui rer>c gcftatje fle bellica: admmiftratienis ronrm a Ducibus exigerent.:
Er ab Aegyptiis tuginta ludicescxpraedpuis duitatibus eligi iclcre,ex quii
bus optimum eligcbant,qui tetius collegii capue fle princeps fcret.Et in Ab
gido in templo Dianz quindcccm uiros,tam diurnis miftenis fle facnficds (o
lembus onfis dandis praeQc.Et Athenis Atnophagon religrcliCimu

Si fumu _ dum haberi. In quo Senatus Si Populus una ccibat,quo tpc

a triginta tyranis pene in extremum dilctimen addudta: funr.Deinde exadtis
Tyranisdecemuin republieam adminiftrarunt,quoiumcuiq? Decaducono
men erat.Poft hos A ffynomi praefuere numero decem, quincjj in Pyrco, to
tidem in urbe,quibus cura pfaltriajdmincbat fle Tibicinum. Mox ncuc ub
rojgmagift ratum peipuum fcccrr/qui fortito creabatur annis fmgulis quos
Archontes
 «

liber T E R T I V CXV
Aimontts nucupabaotrlntcrquos primus Archen
primarii» Atehetthm
&Ionge princeps erae, quo Athe nirnfrs,ficut R e
a m sn a C obhbvs&S ,

ccdcmonn a Tribunis ,an os & tempera

dmumcrabant:Etmhcnc,<m eu
fummuseratmagiOratus Hadrianus Cacfar dum
Athenis
tnr, Secundusa Regia dignanene
ageret etBiGtlit "
Ternus
w Xc ( . Reliqui a legumlaticne •n<r/JCfcT
a b<l dulu
«,d,a,funtetatc& ulu dedi oui

Cft Vrbon condita longo tempore

nullam de Ambitu It#
gem fuiffc Iatam,multorum litteris proditu
eft Scilicet qa
“ dandis mag.firatibus & cofercnd.s honoribus,pnfc.
mam,non largitione & ambitu fed utra uirtute
nabantur
pptercpresegreg^geflasdomim.litiacejmeritosduespr*#
tura * dlllta “ & confulatu ampliflimifqj honoribus
, D
ftabantiPnma , .
lex contra ambitus. lioru qui
hone#
magidra.ul appeterent per Tri
‘^“traporepoftdeetmuimsTiifcSimilitu^conlJ
lari poteflate rei publica: ptefuere qua necui album in uefl,
, mentum cetitio/

Kss^saxaassis
fit, q.Coponiuqucd u». amphora
eicuiusfutfragiomagirtratd pereb*
dono dederat ambitus ccndenatumpenas Luiffe,Cintius
de inde legem tu#
.tmunerale qua rau.ff m.spen«affeateosquiaquouisead.dato
g 1

munus
donu ue acciperent Inde cau tum ut in petendis
luffrag,, caufa
hononbus ea/
Adat, toga adccm,c,adefcendcrmt,nepccuniis,n
fine
fmu reconditis tributi
fuffragiamercarentur:Sed cum qucttidie hoc malum
fcrpercuiderctur magis
& ambitus petentium coherccr. oporteret .Paulus EmiJ.us CosJegem tulit
Ti^ !!
8 taufa munusdare
ttrdixit.Poflca Jcgecalphurn.a hisqu.mercedc
corruptiaut
lieeret^uliiplijpenain/
munere delinit/
Candidauscbuiamider, qu.q, precio illos fetarentur,
autfipradium adeao
t^ndosanimos aut quid muneris exh,bitufotet,pr«crpenas
hgibusconn.?
tutas, et ia pecuniaria multa dida fuit,Id quod fabia lege
canebat-qua prefini#

Digit I by LiOos
 tIBER*TERTIVS. cxvin
Sextertia penx nomine (mgulis tribubus pendere cogeretur.falutari edifto
cautum har:Sed cum effrenat* cupiditati non dum obuiam irent
corruptio/
ne% futfragiorum nichilominusimrnodicx fierent. Senatus confulto pro#
uifum cft, ut candidati ante inita fuffragia necconuiuentur nec
munera mic#
tant neqj pecunias deponant. Q_uibus cdidhs legibus &
lenatuscofultis uix
tadem ambitus illote quihonord peteret pofiq dui puagati funr ,c6prcfler.

)dus cuiufcp menfis apud ueteres Romanorum maximefeflas & feriatas fu

ille &
quid apud exteros: Caput XVIII
; Nter fertos celebratokp dies quos in honore deorum uetus
religio fanxit/ Idus prxdpue follenes fepcrfuiffe
accepimus.
Na praeter qqcfomcsidus ioui feriatas, & aflamiedialibo
ue imo lari fingulis idibuspfpe&u fit. Tamepcipuxqueda
J crantferi* dibusidicatxquasueterescoli obfcruatiq;
iufle#
H5Jrut,utillas ptermiftere &ifolenes reliquer ducerent nefas:
s
«lant$ idibusianuariis Tibidncsfeftu die ager mnlta licentia lafciuia& mu
icbriqi habitu p urbe uadere folcbat.Caufa uo traditur,qc? cii honoribus i'
liflitnis eflet honeftati,his poftea exuti,uno agmine Tybur coceffef ,qui#
£us reuocandis libertus opa j dedit q apparatis epulis quafi re diuinam faftu-
tus,illos muliebri ornatu,itaut copti paratiq; erat,uino & xpulis
madidos
carpento Roma reportauir,mafitq; ad pofteros Fcfta dies an ua,ut eo habitu
p urbe pcrcp foru cu catu Si Tybia incederent.
/triduo uagates ua die,ob
AuguRi uiftoria' quodq; Augufticognome Oftauio delatu fiiit,in templo
jouis Opr.Max.uerucx a flamine imolabatunldibusfebruariiinTybcris ifu
la ubi fauni ades rrat.Rcmani rediuina Si factu anuu fecerunt Idus uero
Martias Adanam perenam quo comode annare 5i perannare liceret, fcftas
'Gcnialefqjobferuar ut, Largioribus poculis indulgentes, Ea eninipha foror
Didonis credita,! Aricino feu laurete fede habuiffe fertur qua appetuitate pe
renam nuncuparunt: Qua idus infauflx Si ominofxpoftea fuef, placuit^!
illas parricidiu uocari qa illis Diuus Cefarconiuratopr manibus cxfusoccu
buitildibus Aprilis u&oriioui.Q_.fabiusxdequa bellofabino uouerat cu
&
qbuscrueto marte in tefhnis fxpe cladibus dimicatufiicrat,dedicauit : Ea
cp dies fefta ipofteru haberi cepta.Hxc eni *des m palatio fuit magno fuptu
&molccoftru3a: Maiisuo Idibusmcrcato^>feftusagebafdies,qcf ea Mcr
curio qui mercimoniis prccft natalis foret; Q_<fqj
Appio Claudio, Et P.Ser
uilioCoss.xdes ilIidicatafuerat,quimenfismerdmoniisfacer ipoftejjr fepee
habitus. Q_uippe eo menfe mercatores Maix Mercuricq? facti facer & fue
pgnantem immoIare,f«p Si meras ex mercurii fonte ad capenam luftrarc
' ~ ' "
ita magnos juberes queftus facere opinati; Hanc ede ad circun»
affuerant
“ ‘
X ii
 L

maximum conftru&a dirunt fuiffeprecrpuocptf 8f magne tmpendiciquo

etiam die Sckpeas effigies de ponte iub licio ucftales in T ybcrim deiitne pro
tibicinu dusanl
duntur/cum prius homines tonfutffent: Idibus mniisalter
uerfarius tgc batur feftus.qua dic T ibicmes qui factis preonut pet urt e uade-
minufculas qui#
te feriatos, & ad ede Minctuae couemr folemnt fuitapfafq;
quatrus,qd diequintu poftidusfttiaru habertntjitutttiattusfexatius frp*
dicata fumidus aut
temicrus & decematrus^quo etia tpc inuidii icuis xdes
equitii turmx firfta frode & olea ornate m campo
marrio infli uftx ti
julias
cclcbrant/magnis cerimoniis ut fuit a fabi
q qui congredi acie parant trabeau
oinftitutu.Na prxtorix cohortes infttuaetaqua i hefles tedcret,& equea
copofitus p turmas in armis ftabatiln qua popa gttmanici
Imagine pccdctc
equitu turmx fequebatur inftru&x/cu militaribus donis
quibus in «ftimo
niu uirtutis ob fortia facinora donatifueranr/eademtj
dirs/qef pprs a* Rem
nus duces cotraLatinosmirafclicitatcpctitus&icrat. Cafiori& Polluci fa#
crafuit 6i celebtisiferturq? origo atiqui8ima.qcf tunc
Cafloris xdrm uoti
uili fuerant. Senatus dedi
latino bello. >xra dio 6c Cefonc Coss.in foro ubi
cauitiEt cx illo traditum ut follemni apparatu/pompa atemplo Matris dcii
extra urbem, ad forum ufq? procederct.lnde trabeati.Etolea coronati equites

ab xdeHonoris adCapitclium irent/ Q_uetn tranfuetionis morem diu intet

m ffmw OAauiusrcuoeauit/cauitqi nequis in tranfuehende^quod antra licu
erat) ab accufatore detraheretur: Q_uimenfis Athrnienfibusqucqifcflus
erat. Q^uippe Nonis Iulii ofeophona celebrant. in quibus olex rsmu/pane fi
ets/Cotila mei lis& ffudhium prinkiis onuftu per ingenuos pueros / foribus
appedun t ciuitatisiEt menfis mumc hionis undeuigefimo die/equrfier ordo
pariter ioui follemni mer prodibat cum pompa.ldusuo Augufiiferui mi
cipia acqi ornis famulatus feftas obfcruarut.qcf Sctuius Tullius acilla geit
tus i luce tunc editus fuiflet .quo tepere uxoribus caput lauarr felix fauftuqi
putabat. Sicut apud indos ctiRex capillos abluit .ftflu cclcbtant dic.dcnacp
inuicem militant/ 6i diuicias oftentanc .qua dk ferui &
ferux aquato iureflt

n ullo difcrimincLibcr an (cruus cflrt/cu dominis colludrf & feftos dies Ro

me agef (olebant, Q_ui dies etia pro natali magni A lexandri apud plerfcc$c2
Icbatur ppterca religiofus &
(acer Dianx habitusNam facibus aceenfis in ne

mus Aricinum ubi erat Dianc.tcplu ab urbe difeurret at : uo etiam men/

fc res celebrata (irrmonibus proditur/ut matronx uirilis membri figuram di
uini; percolerent honoribus.quam extra portam collinamad xdrm Vcne«

cis cum pompa facrorum defcrebant/aegypriorum more/mox a cafiiflima &t

fpeftarx pudicicix matrona.prcter matronale decus in finu Veneris locaretur
Idusquocp o&obrcs feftas fuiffe tradunt/quo tempore in martio campoc'
qum qui o&ober diceretur imolari (eiuatum cflsCuius caput/ut excofaguia
 LIBER., TERTIVS. CXVII

manaret,protinus in Regiam deferre, mox cauda defefta illius cruore, ara

(pargere,&in Reginojt locuj deportare,iIludqi panibus redimere adueratt
de quo inter Suburranos ii lacrauienfes magnis contentionibus non finedi
Ab Athenienlibus uero (eruatum eft , ut mcfc Oftobri
(crimine certabatur.
magnopr myrteri09t.xim.Kls nouembris (olenis agatur diies.Et liber pater
inEleulynam ex urbe trafmittatur.Noucmbri ueroparua. lunioautrurfus
magna celebrentur myfleria, quae Cacreri (aera erant, parua Profrrpinae . In
quibus maxime cognitum eft ut qua quis induit ueftcm iniciatus ea ne arrv
piius exucret,donec lacera it pertrita foret.In aliis myfteriis traditur mosiut
ueftem in qua quifpiam iniciatur templis it numinibus dicarent. uz qui
dem myftena cum alieno rpe intueri nefas edet. Demetrius Rex utiliore par
Q
ticeps fieret nonfuo tpe.Ianuarium H luniu menfcsnouembrem appellauir,
Idus uero decembres (olenes fuiile nonulli tradunt,q<f in curfu eque p uifto
rem dexterioris bigz facru Marti imolarent. Nonis Faunalia it Fauni ferta
peruigili anniuerlario colebantur Romz. Athenis uero decima St eftaua ip
(ius menfts dic Efculapii erant facra U ferta. Q_uod aut didu ert Idus Ieui,
kfs lunoni (aeras ede,fcire licet certis authoribus traditum efle.E picuros fin
gulis menfibus flatas dies habere feriatas quas Icadas noiant,hoceft uigcfi/
mam cuiufqi mefis lu nam,q<f ea natus Epicurus fora, quem tam fan Ae ha
buere,ut illuis imaginem non modo anulis,(ed poculis ferrent infculptam*
Et ab Athenienfibus oftauam cuiufqj mefis Neptuno fertam coli ii feriari
A Grztis uero lingulis ldTis deos ucncrari.Sequentem pert Kls diem Semi
deis itHeroibus tribuerc,qui etia flatas dies menfiutn cerris numinibus co/
(cerarunt. Siquidem Neomenia quz apud nos Kl* funt , & feptima menfis
Phoebo. Q^uarta Mercurio.O&aua Thcfeo dicarz fuere. Apud Laccdemo
nios aut fmgulis Klis totius ani uini quartarius it farinz Medinus,ac fingu
ia pecora Regibus uelut miniftris (acrojt Apollini mox imolanda dabant

DefenfioVlpiani definietis inftratum quid edet, quid & differt pulfareauer

berare contra Gramaticum illum faifo accufantem. Caput. XIX.

Eflerno die familiaris meus in dicendo promptus auda* &

culus arguebat Vlpianu iurecofultu ex authoritate dcdforis
gramatici,cuius libelli uulgo innotuere/qcf male definidet
inftratum quid edet, cum oe ueftimentum ede diceret qc£
inikitur,q<f Vlpianus ex authoritate Labeonis affirmat.No
| mi uertimetum ede inftratu dixit iile,n«£ ftragula ueftep
hois ueflimeto. Sed pro ledi operimento tantum apud authores inueniriiK
plerarpinhancfcntcntiam adduxerat, cuius diSa cum percupide legeremus*
 genialivm
mirum in modum authoris incuriam admirati fuimus, qui licet abunde mul
ta differuiflet non ineptenn nonnullis tn perlicentur profatus eft.Q_uippe
cum rtragulam non modo pro letti operimento acdpi,fcd pro hois uertime
toapud authores fatpe legi infpiciamus, Vlpianumcp fignate & uerc loqutu;
qui infriatum omne uefrimrntum quod imicitur definiuit.Traquillus in Ne
rone.Funeratus eft inquit Nero impenfa ducerojt millium. Stragulis albis
auro intextis quibus ufus Klis lanuarris fuerat.Pompeius fertus gramatico
rum longe eruditiflimus qui uerbo|t propnetates,uirefqj admodum peniua
uit. Vertis inquit generaliter dicitur ut rtragula ut pallium tunica,uel penula

T*Liuius tertio de Macedonico be!lo,& cum tibi uiro liceat,purpura in ue-

fle uti ftragula.Paulusquocp iurecSfultus ex pellibus ueftes cofici dicincu BC
tunica Bt rtragula pellicea nonulli heant. Ex qbus rtragula uerte hois dcftf
gnare, idu bitata exepla fur. Rurfus cude VIpianu taxauitiqcf ex authoriutc
offiliiiurecofulticefuit,pulfare SCuerberareeo differre,qauerberat quis cudo
lore,pulfat uero fine dolore.Propterea Vlpiani definitiocj iuidiofe criminat,
tanq poflrtaliqs cu dolore pulfari/SC fine dolore uerberari,additcp uerberare
eeuerDcreccdere,qtfertinrtrumetum longum fit exilcquaiisertuirga,0r ple
raqi eopertinentia.Sed cumirtius authonsueniadixcrim.VIpiani mens alio
fpedht.Q_uippe fi mentem ipfius pen(itamus,proculdubiointel]igemus ii/

lum uerberari dici proprie,qui aialc corpus uerbere affligit, ipfumq? fignate
fifappofitc loqui,qui hoiem ucl pecus no pulfatum.Cutn
uerberatum dixit

uero ad rem (enfu carentem i&us inferuntur, tunc pulfarc dicimur non uer0
berare,ut pulfo ortium lanam aut ueftemuerbero hominem ucl pecus.Ncqj
Illi artentior qui dixit uerberare effe uerbere cedere hoc ert fufle logo affligere»
Nam Bt pugnis Bt lapide uerberatum quepiam latine dicimus ficut furte ucl
baculo.ldq; Terentii tertimoniouel maxime apparere. Leno.n.madelphi cii
fe uerberatum dixiffet mox defignauit,quo uerbere eflet afflidtus
, uft$ adeo
inquit mihi pugnis os fregit. Aul.Gellius nothum Athicajapro deledtamen
to inquit habuit manu fua uerberare.Tam &
fi uerberari rem anima Bt fcnfu

carentem apud authores pleruncp ufurpatum legamus.Plinius.xiiii.hirtori*

naturalis. Campani;? uina inquit,expo(ita in cadis fub diuo uerberari, Sole
Luna,imbrc,ac uentis aptiflimum , Bt alibi Carthago in Aphrka exercetur
alitumaris, &
uerberatur imbri. Et pullari rem animftam& fcnfu participe
qnqi comperimus. Suetonius in Galba ut inter conuentum matrona^ cor*
refta iurgio inquit , Bt manu pullata fit
.
Q^uod non propriae Bt fignate, fed
quafi per Metaphoram accerfitum crediderim. Si tamen certis uerbis & uc*
ra finitione lignatis eloqui uoIumus,pulfatum illud uerc dici quod fcnfu ca/
rens crebro idtu percutitur , fiuc ortium aut pallium fiuc quid aliud dixeris;
Verberatum uero hominem aut animal quod uerbere afficitur dici coucnire
 I

tIBER.»TERTI V S '
. CXVIII

prout Vlpianus praeclare cenfuir,apud authorcs probatiflimos certum

atqt
confeflum efh

Q^uibus legibus Romano dui data Imunitas fuerit ne uapularet&qux fu/

ra competant dnis in feruos & patronis in libertos. Caput. X. X
Eruilius Cos.traditur primus,qui legem tulit, ne quis aue
Romanum, uindium claufumcp teneret,quo minus ededi
nois ei poteftas foret.Et cu primo in ciues Romanos uer*
beribus aiaduerterent,fxpiulqj innocentes ob fadhonem&
gratiam proprius inuidix forcnt,&poenas lueret imerrtas.
Poruus Cato pro tergo ciuium ne cui impune mfultare lice
ret legem tuliffe fertur,quafiquisuerberaffet necaffetue Romannm ciuem*
graui iudiciomortis,crudatus,bonorucp &l exilii poenis mulftari fanftt,qui
legem Sempronius Cos.aliis latis,nouifcp additis poenis confirmauit,qux
Portia &
Sempronia didhr, quibus legibus deciuc Romano fiquis capitis
anquireretur populi iudicium erat,qcfhjerat.xii.tabulajt Iegefancitum,utde
apue duisnifi centuriatiscomidis decerni nihil poffet. Sed nec tolli de ciui
tateuel a folo patrio relegari,aut in exilium agi nili didta caufafie centuriatis
comiciis poterar,qif quidem triplicisgencris crat,authoreMartiano,aut.n.
oium locojt interdicebatur acceffus prxtcr unum,uel in infulam deportaba
tur,aut ficut Claudius C*6r quofdam mulftafle dicitur ut ultra tertium
Ia
pdem ab urbe egredi uetaret , qui etiam fanxit ut hi quibus prouincia in/
,
terdidhim effct.Vrbequoq) (ummouerentur.Cunq? apud exteras gentes fo
Ium uertere Bi in exilium agi,pro fupplicio minime dari foleret, quia non pe
na exilium erat.fcd fupplicn difFugium,ne penas iare debitas luerent.
Solis
Romanispro maleficio exilii pena fuit,quas poflea leges Cor.Sylla
oppfla
republicaquaindominatiocm uertit abrogauit. Q_uippeitergrauia & acer
ba plurima primus Romanoruj fine populi iudicio ciues morte mulftauir.
Athenienfibus uero Clifthenes exilii legem tulit primus qui haud multo
,
poft Tua lege danatus penas luit.Deindc exilio quindecenali aut decenali
no
uarum rerum molitores,muldare inualui t mos, quod genus Ortrocyfmon
dixerunt/ab Oftrachofiue tcftula per quam fuffragia ferebant. Q^ui mosta
lis erat,ut inteflulis nomen audacis & pemiciofi ciuiscuiuspotcntiam for$
midabant comiciis infcribcrent.Etcuius plurcs erant teftx in urnam coiedtx
Is de concilii fententia ab aris,focifcp proiedus ut a ciuium arceretur afpe&u
quindecim, aut decem annopt exilio (olum uertebat. Fuitqj conftitutum ut
ka danati argiuam exulatum irent,ubi bos erat xneus magnitudine uifenda.
quare qui illuc exulabant feruare bouem diceband Q_uat comiaa nift fupra
 CENIAtIVM
fex millia ciuium concilio ad judicii diem conuenirrnf nulla atcp irrita erant*
Ea quidem oftracha,non plebeiept atq; ignobilium caufa,fed ad retundent
dam nobiliflimoije potentiam comenti fuere,ut extorres lare & patria quaGf
exilio confenefcerent. Q^uare At henienfes agrsegios ciues & benemeritostfe
piusob uittutem,ncquis amplius cmincret,trflulaabIegarunr.Sic dem prz
terThefeumquemin Syrum exrgerunt.Solon laror legum. Ariftides quo
nemoiuftior,# Themiftoclcsaliiq; ob illcjjt magnitudincmiin exilii m adi
funt.Mylciadcm uero mori coegerunt. Id.n.cptimo cuiqi Athenis uluued
niebat ut in exilium ob eminentiam uirtutis pellerentur. Syracufanis uero
Pcthalylmus exiliigenus fuit, quo efferentisfeciuisaudaciam,urrtttemq) co
primerent.Hi.n no teflula,fed in olea; frondibus fufpefti ciuis nemen inferi'
bebant, & cuius folia plura cxifterrnt,illiuscchfpicuam magnitudinem qn#
quenali exilio muldlabant.Fuitq; finis Oftracyfmi in hyperbole ignobili, BC
minima; (ortis uiro,qui ultimus hoc exilii genere exterminatus fuit.Poflea
C.Gracchus incolumitati ciuium confulensnequid ineosgrauius ccnfulcd
qui in magidratu & honore pofitus ciuem
rciur,alia facrata lege fanciuir,ur
abfqt populi iudicio nccaffet,in eum populi aiaduerfio forcr,quam legem fe
quti principes lempitcrna conflitutione fanxetunr,infuper flatucrunt ut d4
tra Senatus authotiratem de nece Romani ciuis decernendi nulli facultas fo
ret.In eos uero qui Romani non funt,ne impune mfulrare liceret, pluribus
legibus, fan&iombufqj obuiam itum eftiut lege iulia de ui, Cornelia de fica
riis,& Aquilio plcbifdto,pems multifariam conftitutistquibus lingulopt ia
demtatibus falubriter confultum Super feruis quoq? ne in eos grauius
fuit.

aequo dniaiaducrterentipcnx funt conititur ac. Siquidem nequa & cotumax

feruus ut plauftn lignum cui adigitur Temo qux furca difta eft,in ccllofc
rat,& eo quali iugo fuba&us manibus poft terga reuindusper ora omnid
circufcratur, a fmgulifq? furcifer appellctur,uelut uinfti pedes & manus Ice*
dant,nonnunq Paufycapciqua ori manus admouere prohibentur opus fa#
dan t,aut candenti laminauel literis frontem & ora inurantur flf uultus inferi
batur,utqi neruo di compedibus coerceantur,hac deformi nota uel utinfo
gniaiadnerfione affici folebant :utca ignominia affedto maior illi uerecddia
edet, ad facinus. Piltrinoquoqi detrudi feruos di danari mancipia infidaiucl
notis barbaricis inuri ut ob improbitatem infignes forcnt.Tum poft urrbe#
rafit cruciatus,uinculis nuditate fame fiti& compedibus, NumellilqjCathe
nistneruis. Pedicis, bois, &fi crimen expofccretctuccfic lamina fetuilem Imo
dum affid uctus puulgata pena fuit. Apud Pcrfas uero confuetum erat, ut 6
feruus xrccoemptus aufugiffet a domino uinftus compedibus opus iceret
Si aut fponte reuertiflet di fateretur admiflum flagellis cederetur. Ipfis eni
nimiam fuiffc leruitutcm authcrcspdunt. Q_uippe cum nulli manumittant
apud
 LIBER. TERTIVS. CXVIt

apud parthos, nullacpmancipiadcmtofcruitutisiugo libera fiant : Contra

apudindosfit Taprobanae incolas.quibus nulla fuit ferurtus. omnefqiuna

ingenuitate renentur. Babyloniis facmorofi ferui &
contumaces per crines
trahebantur., ut facinoris admiflipcnas darent. Germanis uerbere feruuum
afficef aut uiclis coercere habetur ncfas.apud quos laxior feruitus trat& libet

tinis pene par. Q_uippciibiaquiruntferui St peculium habenr. Proditum

tamen eft,Hclothasa Spatthanis bello fubadtos.cumrebellaffcnr,ab Agy

de perpetua icruitute danatos.ut dominis illos manumitteret, aut extra Spar
thanos fines ucnundarenon liceret. Dyogenes utro Cynicus Mathen ftruu
cum aufrigide non modo uerber non
t anteit / ftd liberum ire iuflit ac dimitc

turpe exiftimas Mathen fiqe Dyogene uiuert pofle/non aute Dyogene bne
Mathe/Contra Lycurgus apud Sparthanos fcruotumpetulamia tamfeue
ra cohibuit uc facinoroios leruos dhistntcrficiedi ius daret. Deinde tam diuus
pius q (cquti principes fhper dominorum poteftate in ftruos (alubritcr cofulu
ueriit / ne dominis plus zquo (tu ire liceret ne ue in iufta imperia deminope
noxae forent/nc ue domini leruos quotndianis uerberibus afficerent led lotis

cederent t Q_uibus conffitutionibus cauctur.ut in eum qui fuum cccidiffet

lcruu haud lccus pena diceretur q quialienu necaflet/Daius quoqt Adrianus
firuos a domis occidi uecuit,f> quid deliquiflet pretoris iudiciopea affici pce
(i

pit,ita ut umbricia matrona qtf in ancillas (upra modum feuirct.in quique

nitf relegaflc ferant/qcfmagis e rcpublica duccrenr,permulcendo trattadoqp

ftruornm animos proficri q uerbere , Et tam ab his qui macipio addidi aut
q his qui manu etmffi liberate merucrunt.dcbita
atre coepti (unt lura dnis
.

pacromhp affcrtoribus conlf ituit.Na tura patronatus poff libertatem impe

fam feruo dominis incolumia efle uoluit/quacex certis caulis patronus dns ue
amittebar , S iquide fi libertu m feruura uc optime meritum dii famis peritu-
lum adiret patronus no aluit/aut fi inuitus liberarem dedit/ Lex clielcencia &
Diuus pus.ms patronatus patrono^c dominiu domino ademit/ Q_uod St
Claudius Cxfac fanxinut egra Si effetta macipia G exponerentur ab omni fa
mulatu ficfemiioimmuniaforentiltemS» ad ius iurandum Libertu patro
nus adegit/ne nubat ne ue uxorem docat/eum ad ius patronatus Lex pariter
fi lege iulia de maritandis ordinibus.hec
iurameta poflea in
n5 admilicsTa St
dufta fercmifla fuenat.fertpropterea Cato Scnior.ma!e audiflctanqalpc-
riot Sedurior/qcf egra St affetta macipia
uclut bmta animalia fenio debilitata

domo cxiger«,6i uittutn negatet/Contra u 6 aduerfus male meritos ipuros

Si flagitiaios libertos.aut fi delatorej
fumififfent uf patroni nome detuliSet
feu mamfclf i crimis rei forent/patrono ius
rcuocadx liberaris &,uniuer(a p
merita abrogandi lege donabatur, Q_uod ab athenien&bus
decretis edidiftj
cogete
aut u erat/ut contumax ingratuft} libatus lub macipio cfle St fetuire

Dii
 LIBER. TERTIVS. CXX
uf aut liberiab omni penatuti eranttNon nulli a prognatis Herculis Afylum
Athenis primo inflitutumferunt,ad quod a patribus cppreflis cofugere fas
erat.Poftqucd in Rherco lirtorc fuit Aiacis Afylum, & in Sygco Achillis,
quorum exemplo Romulus fit Alii Afylum aperuere quo accedentes impu#
donabantur. Apud Moloffos Samothrafes,Crothoniatas,& Meffe
nitate
nios,acplcrofq; ad deorum aras confugiffepro Afylo habitu cd.uelut Itha*
cenGbus louis feruatoris ara, Delidlis enim non uolutariis refugium e(Te aras
putaucre,Athenien(ibus Thefei fxpulchrum id iuris habuit.ut ferui ad illud
confugientes nexu folueretur, Et fparthx Chalcioecum Mincruz templum
ad quod paufanias fugiens obdrufo aditu morte muldtatus fuit, fit aliud Cal
chicon ad quod Agisconfugit,Et in Tenaro Neptuni fanu ad quod Cleon
brotus,fit in Calauria infula in egeo,etiam Neptuniteplum,adquod Demo
dhenescum aufugifTct ab omni uiolenta incurlioe Archic manfitillcfus. At/
cp in Thracia Dianx templum inter Clitorium fit Cynetham, Etin Afpedo
PanphilieTibcrii datux pro Afylo fuere. Sicut Dianx Leucophriene oppref
fis perfugium inuiolabilc fuit; Pali adis quoqj templum uelut Afylum lacedx

monii ucncrantur,in quo nocentes etiam capitis danatiincolumes fiunt.Et in

AphrodiGo fit papho. Veneris, Apud Stratonkenfes.Iouis fit triuix templa,
Siculis palyfei ara.inpelopcnnefToHermionx fanum factum Cereri fit pro*
ferpiac.lnEphcfo Arthcmiffium. Pergami xdes cfculapii,inGrecia Calido*
nix palladis templum, tatx dignationis fuere, ut capitalem fraudem aufi,aut
pecunia judicati qui adillaconfugiflent,noxa pecuniacpexoluerentur: Apud
Scythasquiad Ripheos confugiffent,tanq facrofan ftos fui iurisfit arbitrii
erant:Sicutinxgyptoin OfyriaisAfyloiuxtaSaym,8tin Canopo Herco-
templo,ad quod ferui confugientes fi iniciariforent,opprimiautuicogiqo
lis

poterannT raditumcp memoric eft.in Ly bia oppidum tuiflfe, ad quod fiquis

kruus lapidem importaffet liber fit fui potens erat, fit Dulopolim in eadcm,id
iuris habuifiic ut qui feruus ad ea aufugiflet omni nexu foluereturtCinna ue*
ro ciuilimanente bello cum per preconcm edixiflet,utferui ad cum confugien
res uelutad Afylum liberi forenr,illofq) ad pileum uocaScr,magnas (cruord
fit perditiffimorum manus coegiflc fertur. Sed eu propter Afiloru impunita#
tes,multa facinora admitteren tur, magna licentia. Tiberius Cxfar neimpu/
nitaeffcntcrimina,in munitares Afy lorum abrogauit,8t exoletum morem
antiquauit,qui tamen famix lunoni fit efculapii delubro lusueteris immu*
nitaris ob religionem refhtuitiNeqi omittendum feruis apud Romanos fla*
(n fit Dionifii,nec non ftichi St Herx frequens nome fuiffe,ficut A thenis Da
uus 8t Gcta, Cum enim, Daci antea Daui dicerentur. Ad Hiftri fontes bello
nomen Daui fit Gethx pofle*
fuba&i Athemcnfibus feruierunt,indc feruile
tisrcliquaunc,ApudSyrosDama.InpaphIagoniaTybius,ApudphrygeJ
 LIBER»TERTIVS* CXX1I

tudine,Teflcrz ucro qu*ttuor,namt$ erant figurz ex omni latere quadrate

quasgraecisuAovrUocant,Sedtamen inraftuTefiens utebantur tribus, ta#

iis utro quattuor, in quibus fgurzcffidtzuiccm numeri habebant, fed qui*

narius numerus non erat in talis ficut in Tedcris,T ali autem Adtcgali grz
cedidti,& AOragalizontes talis ludcntcs,Gemmu utro quadratum hoc tft

cdlo latet u dixere Afphalum,Taxillotum ludus ex cdto puntis uri figuris co

Habat, Inter quos unus Stheficorius nomine hottft edtenarius ptteipuus
frar,Q^ui quidem turricula ftu quz dicebatur orcha ucl fritillus fuper paten#
ri tabella puntis didin&a iaftabantur,ne luforis manus iadhim fallcrer,fit no
cafu fed fraude confifterrnt.Talotu utro canis danofus erat ,
Senio medius
& anceps. Siquidem modo lucra non nunqdanum afferebat , is uero qua*
ternarium numerum facit. Ch us uero ternarium. Venus autem quz fummu
continet numetum, multum lucri affett,(cmperc$ felici exitu ludum termina
t:it,Hcc enim canioppofita Celias dieebatur,tricenaiiuq; abloluebatnume# C^Cuij
rum:Eutipides,ucrc quattagenarium, In talis qucejj legimus uuItuiiU Hertf tvfnlrf
C-vmt»
culem baLlicum que an ligna fuerint uel numen dubitatur adhuc, inThefe ht+xylfTf ' v
(eris Mydas fottunatiCimus crat,in Taxillotum iadlu ter fex fummam grz*

cis affetunt uidoriam, tria utro fummum dannum.Q_ ua quidem alea por#

tiusCato !u(iflefeituranimilaxandicaufa,fit Augufluscflufe.Domicianus

fit Claud usiquietiam luforium cofcripfit opus; Inter reliquos Theodoricus

Goihotum Kex,cumin a!eauincetet,ferturindulgentiOimusfuiffe,eaq;mo

menta domefh'cos promerendis gratiis captarelolucsficur cum Velpalianus
in balneum tranfirct, Q_uibus quidem 1 hederis aptiffima fuide ligufta Pli>
mus nctaurnFuit queep apud uettres ludus pilz fit folliculi przcipue comen
dationis fit magni fludh , quo fit Iulius Czfar fit cftauius, fit aliiclari uiriil*
ludrefq? exercendi corporis fit animiuegetidicaufa fludiofidime lufere: Q_uo
ctiamSceuolaiureconfultusremidbancgociis animo non
nunqThefferis aut Calculis;
lufide proditur ,
Q^ucd deDyonilio Tyranno traditur utpi# Wr
la fit folliculo affidue ludcret;K.eliquiucioClaridimiduecs,iur Sapietiepro
federes nen imprebandi,animumdruerfis fludiis iocifep rcmiferc; Q_uippe
Socrates dum animo uacaret,eum pueris minutis fit facielibrra!i,iccati affue
rat,Et Scipio Africanus conchas mans legendo fzpc remifit cui as : Et Cato
Cenloriuscum uerna fit famulatu animum relaxauit, qui etiam qua die tulit
rcpullaminconuiuiolulitqucddc Archia Tarentino predicur ut cum pue#
&
ris fit fcruiciis Iu Ius agitaret , Heraclitus quetj Ephcfius cum a negeeiis qui#
cfccrct , Adragalis lufide fertur, Et Aftalus Afi* Kex hortum pro de # yLfZSbl
L *

liciis coluit , non nunquam fundendis ftatuis ocium occupauit ; Mcmo#

ratur Alexander Scucrus Imperator per dies feftos perdicum fit catulo 4
ram pugna k obledtade • Et Amafys Egypti Rex poft fena morio 4
•nry-

Diqjtized by

4
 . )

genialivm
arundinem afcendiffe
'•V-V^v ne egiffe , Et Magnus ille Agelylaus cum Infante filio
pofl
Neq; praetereundam quod de Demetrio proditum eft , poliorthetr,qui
negocia bellicas machinas,flt de Europo Macedoniae Rege qui in
ociolucer*
cufpides acuif*
V*T*V' nasfabricauit.-Parthorum quoqj Reges cum ocium fuperaret
fedes
feferuntur:Ec Dionyfius iuniorcura belIifolutus,Plau(lcllamenfas,&
mira arte compin xit : A&alus uero philomator pro obledameto habuit. Hei'
leborum, Aconicum,8t Cicutanruencnofafq? herbas plantare ut frudum ia
de lcgeret:Sed tamenpila iuuenum lufus erat frequens in marcio campo fiert
. / r Vtj»
yi**- qua (inidrxnfus praed#
folitus,exqi his altera paganica Trigonalisaltcra, in

* r' * \tnW) puus traditurjNamq; illius impullu magis qdextrx ludus age baf, cuius erat
ufus ucl maxime in corporis motu flt agilitate , ut fciret apte pilam tacere atep
-• v«o excipere modo incurreremodo recurrere. Armis quoq; 8t equis, tum hafta
claua ludi uenatione fle curfu exerceri Romana iuuentutem uetus co
fle pila,

>x/* fuetudorur, pariter fuJem torquere equm agitare , armatradarc,Gcuc iadu

difci,curfu (altu iaculatione uel ceflu quos ludos penthatlum dixcre,fl£ ludkv
-r,.
v
nes penthatlos feu qninquertiones .Eracq? Senatus confulto cautum utnifi
*• hislu dis pecuniam ludere licerct,Graeds uero odo fuere ludi quibus iuuentus
exercebatur impune,Stadium,Dialum,Dolicum.Hoplites,Pygraen, pan>
cratium, palen, fle Alma hoc eftfalcussPretcr quos fuit Arpaflum quod uolu
/»
rotunditate in foloiadatur,qui ludus polluce authore fiebat, ut luuenes
bili

ingeminasdiuiGturmasintra lineas ceu metas confiderent. Ar paflocp pofi*

to in medio qui(q? contenderet ut intra girum alterius linee in mitteretur,qcf
fi contingeret uidores erant , fit Difcus ,fuit enim indar pile enee
que bra*
ciliorum uiribus excepta fle inalmm mida cxcercebat corpora animofqt.itaut

quitum quifqt uiribus preftaret, maxime eniteret. Namq? is fortior fle pracci*
>'W puo robore habebatur,quiillum ultra (ignarum iecilTct fcopum,ficut Alteres
erant eqim circuli figura non fpherica fed dimidia longiore,in quibus digiri ia
(eri poflcnr quos facilibus brachiis rotabant.Et nunc iadando nunc rotaado

ludus committebatur, Fuit quoqi petauri ludus admirationis pretipue, ea

per circulos quifpiam ucloci curfu ttafuolat corpore ita librato ut circulum no
offendat unde pctaurifle ludiones didi follis, autem ludus remiffiorfltigna
uior ha bitus.co enim fentfq? imbelli xtate ludere (olebant, Horum authores
lydos fuiflc ferun t,qui ut famem qua premebantur facilius ferrent,in miferiis
hoc (olacii inuenere ut ludo tempora tranfigerent; Apud Graecos frequens Ia
dus erat S pherx qua qui uicifler Rex dicebatur flt imperabat, uidus uero Afi
SjX+r«&"{- nus. Si utdoris mandata cxequebatur,cui fpheromachia nome, quo in gyni
nafto iuuentus cxcrceticonluerat; Sparthanis paleflra , Athcnicnfibus prae*
tcrpalcftram quam primi inuenere, etarequcfter ludus quem dixere Apo*
P~bfk* batem ,
quophocioms filius Ixpiflime luxit fltuidor fuit tProditurcp ger*
AjftCgtf**
 t I B E R T E R T I V S CXX1II

tnanotu mos peculiaris,uteum omnia luxiffct nlchifcp pecuniarum fopr r ef/

fct,in la&u extremo dclibertarcccntcndercnt.Vi£lufqi in alea leruicium pati

fit addici uiftcriuclutmacipiumpaciebatur, Apud quos frequens ludus erat

ut nudi iuuenes iter gladios fit infeflas frameas fc tnuicem iadbtent, illalq) fal/
tu tranfiliant illc(i,Grxcis queep locus erat cui nomen encctylrquo uidb uiik
centium genua manibus exci piet es lublimes deferunt, fit aliusCy ndalyfmus
apud plebem frequens,quem dauis excercebanr, Nucibus uer o par impac & Uua/-
uel coturnicum fit gallinaceorum certamine,quo ludo Antonius fit odauius
melioribus ominibusuidorabiffe fertur, aut turbidine uel micanti
lufiffe, fit

bus digitis nennunqocellatis nuabus Romae ephebi pueri ludere folitauerc*

Nummis quoqj in io fublime iaftatis caput uel nauium peterc,ut quod tunc fo ytUTni tsii
re eueniret & petitis tcfpondcret id ui&oriam darer,aut dormientibus oculos
fit ora pingere frequens erat puero lufus, Q_u* quidem nuces loco aleae fui
erunt pueris nondum adulris,quibus in Saturnalibus ludere permiffum,li 0
cut iuuenibus alea,reliquo animi tempore uetabaturiparthorum uero pueris
ludus erat aurei tali quibus certo ani tempore indulgere licebatiSed quod mo
docft de ocellatis nucibus didlum, memini dodtos uiros fuper nucibus ocel#
latis eiufmodi quz effent . ancipitem diu cogitationem duxiffe . uariaqi in opi
nioe ucr(ari,8f alios nuces auellanas alios amingdalas putare , nec» fatis certa
ferre fentetiam (uperTranquilli uet bis, quibus Auguflumlaxandianimicau

(a cum pueris facie liberali ocellatis nucibus lufifle dicit, quod uero nos lenti'

mus & f babilius putamus,id eft eiufmodi, ut nuces ocellatas, nucleos quos
in perficis pomis fitos infpicimus dicamus effe,quibus pei fzpe ludere noflra
tes pueros hodie uidemus,diftolcp ocellatos propter ocellos fit foramina qui
bus muniuntur undiq; , Neq; dcamingdala fit auellanauel ocilla ficut erroc

habet. Sed de per ficorum oflibus quibus tunc ludebatur,fitnunc frequens

puerorum Iulus eft^intelligi conucnirr,ct edimus explorata fit non ambiguae
lententi* fore.

Q_uc uotaolim follemnia fuereapudRomanos,fit qu*exteris,quiuc uota

rcncipete fit quo modo folitifint. Caput XXII
Vimosuctuftus lnuotisnucupadisolim,quz(p foilenitas
cocjpiedc^fuiffrt,multi,uarix exeeuti funt, in primis oblec
uatu legimus, ut fimulacCofuliaut Impatori,cui bellifuma
comiOaerar,decuetu belli incerta fpe fludtuari, uotu uoucre
collibitu effer, fi idincofulto Senatuiaut citra populi autho'
ritate faceret.de manubiis ufho&iu aut fi no fufteeret
UMUIIIWIMI»IW«
I1VMIU IVVIIM
fpolos
iua ipefa cxoluert tenertf; Youcbanfcnim fxpius tepla zdefuc dco^.LudKj
'i 1*

ligitized by (

i
 CENIALIVM
lut diis (latus quibus numina plaeari,aut expiari crimina puta bar, Ncn nu
cjmulfipocillum promigno munere diis uotum inucnimus : In quo fuit fer/
uatum,ut uelato capitr,fic uefte caput opertus. Imperator prxtcr aut Conful
uotum effundit,il ludqj conceptis uerbis fufcipiat. Q_uos quidem ludos ple/
runqi imperatores uouerunrexannoimperii computatos , ut (cilicct totidem
dierum ludi fierent, quot illi annis imperio prefuidet:Ideo Galienus Ccfarde
ui&is Syris in Afia , Decennalia uota celebrauit , Theodofius V icennalia U
Triccnnalia.Sicut Denarix cerimonix & tricenariae quarum facra adit uris de
cem aut triginta diebus obferuantia praecipitur, Et Centenarix cenx a eente/
nis (exterens, 6C uafamilliaria,aprofq) militarios a ponderibus dides compe/
rimus,Porcicus quoqt centenarias & mil liarias dieimus a palluum Icngitudi
ne dimelasjVeftes etiam coronafqtex auro & gemmis plcrunqi numinibus
aotas& uoto perfoluto dicatas inuenimus: Q ux quidem uota pro imperii
eternitate,nonnunqpro faluteciuium uerbis (ollcmmbus concipi folebanr.
In quo id feruatum eft,ut nifi tertio die poft k l's Ianuarias pro falute principis
ootum concipiatur, utcpfollemne iufiurandum nuncupationibus uctotum
prtflctunEtiam pro itu &reditu,proq? incolumitate principis,iaccre ftipem
ad lacum Currii,aut ludorum celebritas , apud Kcmanos uotum fuifiecom
pcrtumeft:Q_uotiefq? proprinripis incolumitatcconcipiebaturuotum , Ti/
berio imperante id feruarumeft,ut in uotorum nucupatione,Neronem Dro>
fumqi diis comendarent: Q_ue uero Di&ator, Cos,aut pretor uota fufeipe/
bat non aliter nifi uti bis conceptis , prxeunre pontifice maximo, nequid pre/
podere dicarurtconcipi poterant,Ex incerta quocp pecunia & qux nonexta/
ret,uotum concipi podepleruqjanimauerfumcft,^ tamen femel uotuemif
fumforet,illud denuo irritum facere non licebat: uod (irneerta pecuniafuif
fct pro qua uotum conelperetur,eaqi bello ufui non edet ,illam reponi nec cui
alia nifi fadtum edet, uotum non ntecmiflutn,nrc re/
raifeerioportebar,quod
ligione uouentemexolui putarunt: Q_ uod Ver facrum in magnis reip.cafj/
fi

busuotum uouendumforcr,illa infixa religio animisfuir, ut nifi exaurhoril

tate collegii pontificum uotum fieret , non uotum, fed in confulta pollicitatio
cenferetur.Hoeenim anteq emitteretur, patribus renunciari,& populi iuflu
ac confulto Senatus arbitratucp pontificum fieri debebat, aliter rite fadu co'
eeptuue ede minus cenfuercllludcpaprxtoteufcofuleautpoiifice maximo
emitti ppera:In hoc eni uoto,qcquid ex fuibusouibus &
agnis inter kfe Mac
Idus Maias apud queq? natu xdini ut fuidet, uoto contineri dixeruc
rias 8i
pueros quocp 8C pucl las inter hxc tepora editi fuidet haud dubie uoto copre
q
nedi,SedqafmoIarc eos turpeduceret,hoc piaculari facroexpiarunt:utadul
tosuelaret:uelatofcp extra finesexigeret,qneruxdidifunt,qnopiacuIo liberi
re I igioe puta baf: Cuius iftar Methapotinos uctu uouidc ferur, Ni uoticom
 LIBE R 'TER.TIVS. CXX1II1

potes auream eftatcm Apollini deuouerunt,qucd effc arbrtramor,uberriir,ti

rtquzAuofiflimu annum deo et numibus cofccrari

, Puircp aiaucHumucr
lactum antea uotum et poft temporu intcrualla perfolutu,icligionr ucuetem
ctpopulumcxoluiflxriteq) exolutum uideri: Prxtcrqux,ecatcmbasucue*
re grzcisct Romanis antiqui moris fuit/clim cum pcfiilcnci contagio ergra
ui morbo laborarenr/quod a lacombus primum inuentum finde dicur,Cu'
iusuoti obleruatio talis erac,ut centum arz uno in loco aggefto ccipitc betet/
boues,centu oues,ccntumq$ fues , uno tempore immolarent.
in eifqj centu
Si ucro imperatoru uotu edet, centum leones ccntucj aquilz una maCtatcn'
tur,Fuitq; conditurum ut cum ccatcmbzucl publica uota (cluebatur popu
Ii ludius Sk meror delineret. Namqt in ludhi uourreefl mali aufpicii Si dctefta

bilisiEft quoqs memoriz proditu, non diis tan tu fed & uctis uclur fandto nu
mini uota petfoluta ; Q_uippe Auguflus Circio ne galiiam rapide infeftarcc
uotum exo!uit,& factum fecit cuius tanta plcruq; uis erat ut tedfa aufcrrct,Ca
labri Iapygi, Apuli uento Apulo. Arthenx Scyroni.PamphiliiCagneo, ne
incolas tabe afficerent neuearua depopularentur, Piscipue Turii magnoaf
quod Dyonifii cladem qua ad
fc&i beneficio borez uti deo uota perlolucrur,
eorum excidium patauerat,uchementior cohortus funditus cuertifict , Sicut
xerxe in greciam innumerabiles copias ducente Delphicum rcfpondiffe grzfi
cis oraculum ferunt, ur uentos precarentur (ibi auxilio adede.qui ara ueds ex'

trudfa,illos propitios habuerunt, tota fere bofliudaffe demerfa,in agro quo

qtSicioniouentisexmidfarnaramlcgimustcuiquotannisnodtcm unamuo
ta effunduntiut lenita uis ucntidefinerct,cum turbineucntorum,uillz ar bu/
fla ; fruges: paffim deuaflarentur : Et apud Methonem palladi Anamctidi
templum dicatum eft,neuiolentiorespei flantes locadeuaflarent,ponriuero
SiPetfarum Regum ucucndi modus erat,ut in excelfisiugis Si fummo uer*
montium pyram conflruant,alteramcp defuper breuiorem, Ipfecp ad pyr
tice

ram ligna rex inferat pimus,louiq; militari lac Si mei in(pergat. Si poflq ut*
num mei Sc odores infudcrit,uelutpropiciato deo uota enunciet,pulmeutocp
preparato quod adantibusdatur,pyrx ignem infcrar,quo incendio efluante
acre,uix illuc accedere permidlitutiGrxcis ucro frequens ufus crar, ut flatuas
longo zuo duraturas diis uouerent,Q_uippc M
kancrc egro tan e, A r iflctc'
t

les ucta fecit pro incolumitate, Satuas (c Joui Scruatori unam, alteram lu>

noni lolpitx dicaturum.qui loti fle purauefle amidli in fuperiore domus tha*
lamo pleruncp uota effundunt,# diis (upplicant,:Athrnicfcsurro,cum in au
reis Si argenteis uafibus diis propinaGcnt St peana ceciniffcnt , tunc demum
fandfiftimis cerimoniis edum fufpicientes uota nuncupabant ,
Ea autem
cx primigeniis agnis , non nunq ex bobus qui iugum non fubiiOcnt fre 4
quent ia fuere. In quo fuit lentatum ut ramus ex lacca olea alba lana coronatus
X

Digitized bji Gnosie

k
 GENIALIVM
in emidione notorum adhiberetur,Skut
parthorum Rtg« * Magi , H tt/
xfprnxfoliis adhi'
thfgrcthonqux Nicthylopa dicitur herbam coloris ignei
adhibita nui uuotum
bebant magnis fxpe laudibus celebratam,qua non
rite concipi arbitrati funt:quicum
deoseuocabant,Maimacida hei bcmqux
faxis prerupndimis nafcitur,admilcebat, Apudegyptios
in defertis petris fit
de/
uero pro nueris morbo affcfttsuoWcondpiebint.utfidcusUetoadcfTet,
equo 8t lirato extii
fcftum capil ludus dedicarent, Myfis nifiimmolato prius
depaflis,uota concipere non licuit : Inter (elenia autem
uota fuifle traditur
m
frciflenr, id enim fol
quories exercitus duces de (poliis hoflium uulcano uotu
hon nuqj
ucbatur utfufrs fugatifcp hoftibus fcuta,gladios,&: arma/pclraqi ,
bellorum machinas,currufqi & inutiles naues,uncmlccoaggerant,pyraqj
extrudta circumflante populo fit frequentiflimo exercitu uelut difpofira acie.

Dux more patrio difrindtus. Vulcano Marti fit palladi,rncrndat.lpfeq: Dux.

indutus purpuram, pi imus ardentem facem fumerr , ambafq:
manus incelii
exultanteflt
tendere deinde in pyramfummiticredebeat,totc circum exercitu
percudis armis plaudetc,pyraqi fit armis exudis facra fit rem diuinam faciat
tafit Ii arma militaria no
exuri. Sed belli more ci cmari lolita legamus: Apud

Hermunduros, inter (olenia ucta belli Duces facrare diuerfam aciem illamep ,

Marti Mercurio deuouere confueurrunr:qucuotc:equi,uiri,fpcliai8t ma/

fit

chinx cunfta bello quacfna,occidioni dantur: Artaxerxes pro uxoris (alu#

fit

terrx uotum faciens,leillam adtadta humo folleniprece

adoraturum pro#
te
rnifit Et Berenyccs.ut deo uota folucrcr,nudo pede fit abrafo capillo Hiero/
folirtiis ante tribunal fupplicauiuNonnunqf. eques apud ucteres ,
uotu fuft

ut decima prrdx fit (poliorum quicquidcx hofiibus cariu

fuidet Ioui fit diis

deuoueretQ uarelupiterpredatornucupatus. Sicut Camillus capris Veiis

uotum uouiSc diciturrid enim fo!uebatur,ut predx parte diuendrta,donu diis
fit numinibus
dicarent. Q_ui mos Gallorum fuit,ut belli ture quxlira pleru

qiueto partem martideucuerent,inqL-oid erat ccnfiitutuut diuinaopeim/

facilius habet et deos qui maiorem pre#
pior ata is plus fpei ferret, fit propitios
dx partem dnsdeuouid«:Q.uatempeftaceCrochcniatx aduerfuslocrefes,
eraues teftatafq? inimiciaas habebant, bello dimicaturi ,
cum derima predx
Apollini uouident,locrcnfcs uruoto umeerrnt nonam deuoucre,Et eu Galli
Aridonico duce contra Romanos militarenr,drq; hoflium preda aureutor/
que Marlipmifidcnt, Flaminius utucto uinceret, de torquibus gallorum
Marti tropheum pofuit: Aratus uero Siciomus cum fexcentorium
hcmlnu
uincerctur fe deo immolatur u ucuidet,uoti eo/
capita neabaduerfariisuoto
dos exoluere uctum thedalico dolo rccufauir Fuitq? ucuenriimmcs ut qui
:

compotes uotifuidcnt,quopouora fumerent,ueteribusper(o!utis, nouis,fe

obligattntuotis.Vt<J pater qui folus anthorandipoteflatem habet, uetti fili*
 LIBER. TERTIVS. CXXV
nomine eocipere tpfumcj; numinibus obligare poflit: Decima quoqi fru&uu
Herculi palLm uoueri , uotumcp effundi lolcre Romae in ufu cem perimus,
quod aufpicaciflimum duxerunt,& fcrtunatidimum: Q_uadc caufa, lucui/
Ium peritum Kcmani moris & iuris,quod Decimam Herculiucuiflet,uotu/
cp perloluiffer,maximisaudlumopibusfominilqi cflimaruntslllud uticjj ue/
tum efl:Con(ules dei gnatos ipfo dieinitimagiftratus in bellum prcfedhiros
concionem ad populum habere.Capitolium adire, ibiq? facrificio perfefto uo
ta effundere foierc, tunc fufeepto emiflcqi uoto cum (c numinibus obligarent

reiuoti appellati, cum autem uoti compotes promiOaexoluifTrntdanati ueti

di&ifunt;Q_uoties grauia& acerba ac milcra fii intoleranda quifpiam pate/
rcturindignc,uoti& imprecationis genus maximum er at, ut politis humi gc/
nibustambas palmas crcbis idtbus ioloincutcrcttaut toric ignitum ianue ap
poneret , illicp obuianti delibatis facristmadcnte lachrymis linu deos fuperos
atq? infcrosicclum nodtcmq; conrcftansinccem ; exilium, dirafqt calamitates
furialicarmincimprecctur,& fzuaqucdam numina aduccans,illumcuom/
ni fhrpe Si gente:caput:domu;fortunas dcuoucrc & pretcreuutcm exeerari de
beanque imprecatio dici nor pctefl, cj miri Si efficacis fludn fit ad uimdiuini
eomoucndam;
tatis uibus diris Attcium T nbunu.pl.execratum fertit M.
Q
Cratium ad bcllu parihicupdeuntetmagno poli exitio cofequto.Crctefibus
ucro acer biflima ccnfctur imprccatiotomnibus uotis expetemur hi quesdruo
uemus mala coniuctudine dd edlcntur : qua imprecatione nulla cfhcfficatior
ad excidium properadum.Tanqqui in abufum fcmel lapfus fuiflmamplius
emendare facinus & ad ftugales mores tcuerti ncquirettldec Carodas graucs
pxnasfanxiffefertur.acoroniluppliciodigncsputafTeiiles qui cum malis af/
fuefeerent : Apud S parfhanos : inter fcuiflimas exccrationrs fuit nrwoTfonn
qui caballationem rccentiorrs uocant ,id efl cquotum cnumtio,co quod ma
gno flaret impendio & homines i'u3uicaptu:ad prenicie duceret. Nam mor/

bus alendi equos, no pauperes ut aiunt fed arua frumrntifera (cftatunExtatep

an uetei ibus monimcntisiquod qui Opi dex qux terra didta efl ,uotum con/
cipiuntifedcntesuotum effundere inc# concipiendo terram tangere debeant;
Vtq; pro bouum incolumitate agricola:. Siluanouota pcrfoluant.fan is ado
rei lardi ac pulpx,& uini.Pic equis Hipponi . Caflori &polluci nautx,& q
T
naufragiu umet,Q_ui uero labonbus angutur ut ano. fures laurrnetluue
nes Horx, Sicut pallores panideo pro pecoribus, qui uiam pre f< fturi funt
&
Herculi lupplicanttSiluanc quoqr in fingula bouum capita.adorrojardo.fit
uinilextanosfubtaxatamenfurauotum tir;feru nt pafloricics Afros interuo/
ta tsi pnmiciaru loco aurem pecudis prcaderenllamq? ceruice aduerfa fupra do/
mu abiiccre , pro nodlibusuero ferta unguenta & coronas Veneri aut cupidi
ni dona ferrc.Cum$ diis manibus Si Diti concipitur uotum qux deuotio p«
 CENlAtlvM
Telluri Iouiqi factum fit, In quorum ptea/
this dirtaeft,Ouibus tribus atris
inuocat, manibus terram tangit,
honc qui rem diuinam fecit, cum tellurem
petagit,Cum au*
cum ucro louetn (ublatis ia ctlum manibus praccationem
manus pedon admouere prxcip.tur,alitcr uotum no
tem uotum effunditur
pollui fecrainexpiabilirelligione putarunt:
An.mautrfum ta*
rite concipiJed
mtneft,pontificumdecKtocaueri,urfiabeaercitusduce,dnsmanibusqui^
cecidifletsutdWi fatilfiat l.gtf
wamdeuotus Si confecratus foret, neq, is in acie
fignu tttoDumhiif
num feprem pedes altum in terram defodi oportere,ubicp
non licereiEt tam Si (i res deo Deuotasnemolibial
fet illic hoftias immolari

orfere queat Hominem tamrn deo deuotum aut diis confecratu occidere per/
anima ng
mittiimpune eam qi cxdetn capitali noxe non haberi, tantillius
thcresconurnit,tuiHc apud
adnosfedad deospertineat,Illudquoq» inter au
uota qux ncc more nec tu re conci'
Gallos inter confceleratas prxees di nefaria
in ufu ut in magnis difcrimimbus Si
extremis cafibus ho*
piuntur frequenti ,
diglad.aturos,aut pro alterius
mines fe das immolaturos, Romanis ferro fe
falutedeSt caput fuumdeuoturos,non
nunq in lenale prodituros «Hiltrio
Apollini delphico daturos.
nicam (altaturos, Apud G xcos decimumqucqi
alios defert u crinem diis oblaturos,
locrefibus uirgines fe plbtuturos .Apud
defoffuros uouerent; Q_uarc Ametris xerxis
tt apudperfas uiuos homines
quattuordfatn.dlu
uxor ut gratiam diis referrer quod in uita diuprocefferat,
ftriuin perferum liberos,fub
terram uiuos defodiffe Si uotum petfoluiOc did

tur tanq his uotis 6c diris in

precationibus dii immortales &
cciclii3 numini

ulu fuit; Idomeneus ucroCre

placetur Ipfisenim defodere uiuetcsuulgatoin
tenfium rex Naufragus ex uoto conlcelerato hlium fibi obuiam fartum
Cum
pulfes Si patrarim
immolare diis uellet,il lumcj perditum irtt,aCretenfibus
dux ad plateas uirtorcotra Mac
rtusfuk Paufenias autem lacedemoniorum
donium’Cum de manubiis tripodem aurea delphis uotum
feluiffet/uumej

nomen infcriberet,fecedcmonii pettefi iniolcntiam epigrama

induxetunt, &
ciuita tum nomina infcripletunt; Neqj pt eterierim relponfum H amoms A tne
lacedemoniorum tenuia& modi
nienfibus datum,louimagiscotdie(Ie,uota
Si opulentia Athenie&um atep opi
cas oblationes pas& caftas,qimmodica
atas.ld quod Py thagoras cenfuit tu/
mis hoftiis Si uirtimis illorum foedari
placatiores efle deos,c[ cchatcmbis Si mulio fen*
te Si libis magis gaudere Si
guinc afliduc aras cumulari.

ConfueuiSe Romanos illotum bona quos maximis criminibus

publicare Si qux porticus Roiqx infignes fuerint. Caput XXUJ

flfl
 t I B «£ R . f E R f 1 V s . CX XV t
Ducrti faepe animum confueuiffe Romatios,quos pro cti4
minibus oppido grauibus fupplidoaffecerat, illorum bona
propter criminis deteftandumfacinus publicare, iliacfc defti
nare publicis ufibus,ita ut domini fupplicium bonorum pu
blicatio fequereuSic Tarquinio Rege eiedo, ager quiTar-»
quiniorum quondam fuerat, Martidicatus, campus Mar/
riusdidtusefl:Sic.C.Cafliidomus 1 cuiobaffcdariregnierimendi(:sperdueI
fionisdi&afuit,eutrf3&dcfnolitaarcaantctellurisedem fadarft, Domus
pretereaM.Malhi Capitolini qux quondam in arce fuerat, qui (jufpicione re
gnipenas dedit de fajto dciedus,cdcs atq? officina moneta; fuit, In qua sde II
theilibriin quibuserantfata Romanorumfcruabantur. Nam Sybiilinos&J
Marriancs,ad quos decem uiri quoties dn confulendi lunt a dite Iolen r,in Ca
pitolini louisde Apollinis templo ini palatio fetuari certum eft, inde Senatus

decreto iuffuqt populi,nequisarccincoleret,ncuemanlixgen(ishomo,Mac

ciprenomen ferret,ciutumfuit!utxternamemonadcdccoris generi & nomi
ni fuo inulta foret : Et cum Macellus quidam nequam & cnmmofus qui io
ganeo 6i lu(fnsuitamegerat,propteriatrodniafordcfcf uita.capitali fuppliao
penas dedifletrbonis publicatis in iplius domo ab cmilio 6i fuluio Celoribus
Macellum ubi obfonia uenderentur locum extru&um ferunt i Tam &
(i fofi

rum Olitotiu Rorni antrqum Macellum fuiAe tradjnt: Sp.qucxj Melii

domus quod turpiter regnum appetereconatus eflct,pcftg capitis aecerfuus
penas dedit,patnmonio publicaro sequanelium didacfcMcminimus quocp
Vitruuii Vaccicuius in palatio domus ob illius factnorisjpcnam publicata ££
euetfa Vacciprata loconomen dedit Nec minus M.fl iccitutbuletiriuis qui
:

cum.QGraccho lcditioncm molitus fuiticuius demum. Q_.CatuIus de ma

nubiis Cpmbnds porticum fecit, quat Catuli appelJaturtut tantorum crimitf
num facinora. nomen denoraret,fuppliciiq! inltgnis memoria foret fempiter/
aa: Q_uibus exemplis Sylla Didator & mox.C.Cxf3t de bonis proferipto
rum publicandis petnidolas leges tulaeiquelulia & Cornelia dide, unde tot
fcdiones 81 oromsgencris fcdorcscrocrfcrunttln quam porticum Ciceronis
domus indigno fadnoreeuerfaiuffuClpdumutarafemu:Sedmeminil!eol
portetjprattcr hac. Q_ .Catuli plures R ornat porticus in figni nemine fuifle:
Nam pompeii porticus anteiplius curiam fuit, & altera odtauix iuxtaxdetn
luncms.In qua Ggna militaria olim a Dalmatis Domido adempta mox
ab
Auguflo reftituta diu manferc,ct p hiiippi porticus Herculis imagiue& He*
lena ZeufidismanucelrbrataJporticumquoq? duplicem ad Circum flami*
ntumtabcpereCerinthiama.Gmcdauo qui de perleonaualctn triumphum
egit magnifice inflrudam legimus atqj numitiam & mctelli,iuxta edem
Iht
toris lours, per quas matronz uedari &
fpacari folc ban t, Fuit prctcrca por/
i

C E N 1 A t 1 T M
Caii,atq} alia liuix Si oftaui*
tfnw Q drin» antiquo opere uifenda,» ludi Si
ampla prx#
ab auguftoquondam £cd alienis nominibus eonftrudtx.In qua
memorant,quibus ab augufto demolitis porticus fub nemine
Ii/
coria fuifle
(uffefia eft:Et porticus daudixubiam
uix non minoris culeus Maieftatifcp
fucrunt,eelebratur qucxj pora
bulationes fiibdialcs miro ingenio elaboratae
Numidico roarmorep
cus Auguftiin palatiocum bibliotcca grata latinacj
ftjam fimetriam extrusa: In qua
Belidum imagines quinquaginta, quxma#
ritos necaucruntfitx erant.Et
Vipfana Si (eptorum marmore Si imaginibus,
uero porticus poecyle»
tum lauretis» magnificis operi busexcultxsAthenis
alrrra uaria ubi Mercurius xneus etat , celebratiflimx pifturx nanctate, mi/
ris laudibus fcruntur,ubi pugna marathonia depida^C aliapyfnnadba ,&
poecylein Elyde quamxcumuocabant:ferturq) de Olympx porticu qua
,
Eptaphononuocitantdiuerfa ftrufturx faeie,mirum;uruox
eondamatapet
(ono referat iSicutm Cizico
feptemorbes ruptis fpaois,eandcm multipliato
acceptasuocesnumerolo percuflu multiplicat, Interquas Aa
turres feptem
fuiyuxta xdem Dianx ad quam lugredj
ciportus patnda non in poftrcmis
'1 * uirosrelligio linir,Extra queq; portam Ttigcminam unam porticum,
non
Bl alteram ad portam fontinalem mxtaMartls ata ab edilibus curulibusex
fuifleamultisprod ta memoria eft,Scd quia
mulftaticia pecunia conftruftas
Sciedu eft,ihac ftoicosphilofcphari,ficut pipathe
de poccyli porticu loquor
ticosinlydo quare zeno quod in porticu docebat quxgrxce fT M*dcitur;au
perhibetur: Epicurusuero fcholam Si conucnius in horti»
tbor Stoice fedte
habuit,ubi philofophabatur.
'
! »

diuer fas gentes fuerit , Si qui annus Romanis

Q ua multiplex annus apud Caput XXIIII
quod ue principium annilit.

Emultiplkiahoapudplerafqt gentes animauertimus difpa

fuifle, aliofcp alia ob
res differentias Si multiformes Ipecies
feruatione,anum metin,ita ut fuo quencp ingenio,» pro ut
' • "
iftr“" ' r1,
tukp commodum fuit,annum dimefos inutniamusiPerfis
non obfcuranecineelebrirationetitcentotumfexagintaqui
L q; dierum annus
prcfiniruriEx Grxcis pleriqp fmgulis quar/
curfum terminarunt ,qua
tuormehfibus annumftatuere, nonnulliadfolis
Q_uidam exBarbaristriummenfium effecerunt , Ar/
re licabas dicebatur.
menfibus anu metitifunt ,ita ut qua
chades interdum uno non nunq tribus
foliscurfu per fmgula tempora annum efficeret
tripartitis temporibus diuifo
Hieme eommentifucre,plures a tnbus temponbus
Alii xftateunum alterum
jpftau hieme Si une, quattuor
menfium annu ft«uete,Egyptnnon una facie
 LIBER. TERTIVS CXX VII
fed multiplici forte uariarant
ut quandocp trium fxpius quattuor mcnfiutn
,
annum efficerent, pleruncp menfis fpacio adeurfum Iunx mrtiebantursFuei
rc qui crederent Cares &
Acarnanes,aliquando fc x menfium frequentius me a , w.„s
ftruum annum fecifleilndosquoqj diligentidimenlione plena annorum fpa#
riafrruaflc.Menfesucroin quinos denos diesprxter alios definiflc;Sed poft
omnes uariaris temporibus Egyptiosuerum annum repperiffe atep odlcrua
ta ratione aftrorum,ad folis curtum diuifille fatis conflat duodecim menti*
,
bus ano affignatis quos tricenum dierum numero fingulos terminat ut, que
propter motus conuertentes & uiciditudines , anteinuentas litteras itaeffinxe
re,ut Draco curuus infe flexus fuam caudam mordcrettqux dcfciiptio,quod
««A»
uolubiii orbe circumagitur annum delignauit. Dixetcqj annum lunarem
dierum triginta, alii trecentorum quinquaginta quattuor effecere annumqj
loui menles uero lunoni dicarunt : Fertur lolon ita metitum fuifie annum, -

ut ad lunxcurfummodo antecedentis folemmodofubfcqucntisdimenfio an

nifieret,quodindosfjcere inuenimus, ut ad lun* meatus, cum fc incornua
cutuabar,tempora notarent, Solarem ucro qui ex duodecim mrnfibuscon*
flat trecentorum fexaginta dierum effecere: Thebani uero facerdotes ex folis jJ—it .

curfu annum dimerientes,duodecim tricenorum dierum quinos adiecere,qul

Y. 4I -
uertentem annum efficerent :S unt qui tradant Thaletem Milefium in ttcce*
^ Uiw 1tl/ . v aT
tos fexaginta quincp dies annum dhiifilTcprimumcp ueram dimenfioncm co*
mentum fuiffe. Omnibus autem —
• —
Sideribusinfuumrecurrentibus orbem.
ita ut poft omnium fiderum contorfionem ad eundem locum unde digreffa

fuerunt regreffto fieret cum multa annoru intercefferint millia, magnum an*
num tradideruntiquem quidem poft ducdccim millium &nonigento^ qui/
quaginta quattuor annorumfpaciafieri mathematici uolunt Idqj Arabes in
,
primisopinatifunt,NonnuIlinifipoftquinderim annorum millia conuer*
fionem maioris anni fieri iudicarunt, Alii ex triginta&fexannorum millibus
Plcricp ex fmgulis tribus millibus multi mille quatricentorum & fexaginta an
norum circuitu terminari dixerunt . Cum luna & fol aliaq? fidera,poll multa
fecula & xtates fuis locis Bi originibus reftituta forenr,qucm mundanum an /i*i- in 1 i ii» .

num nuncupant,Galli autem, poft trigefimum annum feculum fieri putant:

In apud lauiniostredecim menlium fpacio hoc eft trecentis feptuagin?
Italia

ta quattuor diebus annus claudebatur : Remulus decem mefium curriculo

definruit annum. M artiumcp principium fecit.-qu/ni umq? ab eoquintilcmfif
reliquos deinceps nuneupauitiNuma uero Pompilius aliquato morofius ue
ftigans, primus ad folis curfumpoftEgyptios in duodecim menfes annum
dimenfus fuit:Ianuario & februatio adieliis,Ianuarioq; initium dedit, tunc
uere anni prinapium cfle arbitratus cum pofthibernium tropycum,fol quo

non habes pcrfc&o cutfu Zodiaci per lingulas ftatides

ulterius progrediatur

k
 . d

G E N I A l I V **

* celeri meatu ad nos reuerti incipit. Qjiem quia tricenis diebus per fingutos
dies, ut utgefimo an*
. !- menfes luna non perficit,ita difpenfauit intercalandos
fpaens dies con/
noa d metam ean dem folis unde orfi effenr,plenis annorum
quod erat apud grateos aliter inftitutum,nam ita intercalabant , ui
gruerent,
uero tricenis die*
rertioquoq? anno menfem intercalarem adocerent, Egyptii
diesfmgulisannisprointercalari adi*
bus quibus anusclaudebatur,quinos
intercal ari uariatum fuit, Donec diuus Auguflus
cercriipiufqj in deferibendo
intercalariomefe lublatoitaannumdefignauit, ut quarto quoquo anno ab*
dicsut
. felutonon autem incipiente ut Ca:(3rdirudicarat,unusintercalaretur
* equinoftio uerno, Gr«*
• . * {'* ad folis curium dimelio annicogrucrct, Hebreiab
*** ,
September erat
da folftido,Egyg(ii abautuno initium fecere anni, quibus
, „ ,,c/ principium cui Hermen duere nomen,Ex quibus Muprimum menfem to*
fiusanni Their nuncupant : Alii ut Achei fle plericp
circa ortum uergilarum
uelut anni principio magiftratus fle honores ineunt.Etholi
poft aut unale eq/

nodtium Comicia faciunt. Druidcs a (extaquaej luna augurantur anni

initui.

claudebatur, fle duilis

Eratq> annus naturalis qui duodecim fpaciomenfium

&
,
nanarum gentium opinione definitus.Nam fle trictcrisduorum fpacio anno/
bat tertio incipiente, Olympias exquattuorquinto redeunte. Eu
rum con (ia
^ -k doxi annus ofto ex noftns contintt.ls enim ad ueram anni
cognitionem pro

«ime acccffit, deinde Hipparcus,pofteaptolomcus, Demum

Gxfar.Caldai/

_ rK cus duodecim, Mcthonicus

’
undeuiginti Saturni uigintaanncrufuir,Iours
duodecim, Martis duorum, Alii leptimum quemcp obferuarunt annum
pro
aetates annos di/
pterea quod xtatis hominis lignuimprimerctiNo nullipcr
rtinxere ica ut fingulis aetatibus triginta annorum
fparium darent , itacp pro
I
gentium arbitrio proqi uoluntatc,non nunqiudicioimperit* multitudinis
Silis anus terminabatur quem magnum
plericp dicunttScd quis anni prind

pium lanuarius fecerit,! amen fequtis temporibus,quo ad comiria fle ineUn

dos magiftratus diuerfa Romanis anni principia fuere r Nam.p. Ebutio
St.
.

Q_.Sctuilio Cos s. kbs Sextilibus pnnopiuanni agebatur.meifdemq3.C0

^ / i/--
-TU pritorcs % aliqui magifttatus, honores inibant, Q_uo autem
tempo/
,

^ lcs
re decem uiri rcipublice prcfuere,non Sextiles
kfac fed lcf s Mare follenes,»'
pote (late crea
eundis magifteatibus fuere. Donec Tribunis militum confuiari
tis cum Veirn tes diutino fle
graui bello premerentur,ad Icfs decembres an ni

principium haberi ccptum fuit in quibus magiftratus inibant fle honores da*
bant.Manfit hsec dekriptioanm adlecundum punicum bellum, quo Ro*
mani exitiali bello conflidatilunr ex quo tempore Idus Martias anniprin*
cipium fecere, Sepiufqi (uper anniprincipio Rcmaai uariatur,ut modo kb»
qumtilibus modo Octobribus KCu,pro urces tempufcp poltalabanr,anni
fa cfrfnr Doncc ad augufii tempora uentumeft t in quibus rut*
pnnnipium t
 LIBER*TERTIVS' cxxviix

fus kHs Ianuariis fufcipiedis honoribus ani prlcipiu fecere; Fuit tamemrmo
ne pditu Nerone impante cenfuiffe fenatu,ut Derebri ir e:e quo in Jucem sedi
tuserar, anni jSncipiu fieret. Sicut Auguflo regnate, officiolc I eu urbes quo
die ad fe primu ue mflet, aniinitiufecexut, Eftquoqjillaobferuatiofollenisni
miudiu feruata q quis principio ani, melibus uariato,tn licui mino leiuari ct»
ptafuititaadpoftrcrnumafK, Vti aris Vcftalibusnouu igneklis Martiistc

q edibus Regis lacrcj>i,fW

cederet, laureas u irides ta' in cofularibus falcibus
minu,ueftaliu,atq; Cunae, uetenbus mu tarer,mercede magi liris (blueter,
ueftigalia locaret, mati oni feruts cenas apponet et, Bi fert ii die agci et, quare JU
matronalia didlatmuneracp uiri mulieribus mittci et,ut in Saturnalibus uiris
mulirtrs,comiciaaulpcarctur:Sedqcf de mai tio loqmur,a jSmo Vrbi* ern*
aniprincipiu fecifle,aiiduertedri, prioribus ferulis apuduauas getes mirxob
icruatioms fuifTe,SiquideNumapmus, Mox Albani,Antin», SrTulcula»
ni,Martiu, tetius ani tertiu fecetut,Sabim & peligni quartu,l auretes
f ha &
kiciquintu,Hernicifeatu,Eqcuiidccimulccuinanic6ftuuci6e,MartiunaA M .
JlrF-
bere uoluerut: Atheniefibus uero Martius Aruflerio dicifab alus Munkhio
AprilisChroniu5& AnteOynoab cgvptiis pamcucthus, Maius Metaget»
moq apud Syracufanos Carnius,ab oleis Melius nuncupatur, luniusboc#
dromiu:Panemiuslulius.AuguflusThiatis,Gorpiasftpteberqab Egyp»
esistct,ab ciide Choe & Thybis Deccber,poffidto Si Mechiris lanuariusq
apud Iones lyneos dicit qcf Bachi tue Telia fieret, Targcllinus aut Februari»
usiEratq? uerus coliitutu apud Potifices ut Tua numina melibus pftctret,me
fefq? fingulis numinibus dicaret. Q_uippe lanuaiius iunonicrat lacer, Neptu J*
do Februarius.Martius Mincruat, Aprilis Veneri,maius Apollini , Iumus
Mercurio, loui lulius.AuguliusCereri. Vulcano September. Marti Odto
ber, Noueber Dianz:& Vcliz Dcccbet A b Atheniefibus uero ut lanuarius
:

qerat ani printipiu,utq; dma& ulrima dies cuiufq; melis Demetrii neicap»
pellarcf,aliqri lege cautu fuitiCu Demetrio plus nimie indulgeret & famula»
rcnftCuius exeplononullicx Czfaribus,ppctua felicitate inloletes,me(ibus
fua nola indiderut. faucre imperita: mltitudmis dudii, Na Septebcr Si lunrus
Germanici noieappcllatifunt,Odicber Domicianus, Aprilis Neroneus Ma
iusClaudius,Sicut Augulii&r lulii nciauelut fandbora Diuo Celari ce Oc»
tauio.uulgi opinio &colcnfuscofrcrauir,Tibciius uero C*!ar ne leptebcrfuo
ncie neuc odio ber Imius uocarrd, aprf populu interceffit & puicit Comedo
.

aut Antonino ,p Agufto Comodu, ,p Srptcbri Hercule,pOdtobriinuidtu

p Nouebricxuperatorium„p Decembri Amazoniu,afientatorcsnoia indi»

derunr,a Tacito uero Czlare September Tacitus didtuscft.
T
Q_ ui opiarii apud IureconfuJtos didh lin t,& legato fundo inftrudto an ue»
mant Tcpiaru,& quae Iduorum (pectes apud coldein* CaptXX V

uglc;.
 % ff

m*
> V
CENIAL1YM

1 « Vm xftate anni /n Vaticino rgo St franeifcus Hclius,& no

nulli (ludiis & honeflisartibusdediti,fole iam occiduo dea*
bularemus,&: de opere topiario mtricicficrct:Q_i)iditn do
dlrimSi fama c<'cbri& tunc innumero patronciomalic*
<ffcjs,homo maledicus St ccnuiciaror.quxliuit a me , aedo
explorandi caufa qui edent Topiarii quod ueTopiariii opus
foretiCunqtegoa lureeonfulcisquosprofitebaturdecpereTopiaiic & To*
piariis multimodam mentionem non ambiguo fignificatufieri refpcndiDua

potuiffecp uelab illis didiciffcilplcurro id pnrgabar,& paulo comcr»r,haud

ufqde Topiariis apud lutcconlultos, mentionem fiet i petulanti dido afTcre*
b at, Sed cum libn tunc copia non eflct,ne uidercr tumui tuofius agere, & eo
tentionibus magis iure contendere,in aliud tempus dilatis fermonibus quae
q
tunc mihi in mentem uenerunt,dixi Topiarios inta praediorum ruflicorum
operarios cefcri,didofqt a Graecis qui arbufculos,uirguItaqj dudilia facili fle

.. xu in uarias formas fjgurafq) ,modo humi,modo per ruris fpacia uario St Io*
**
lerti ingenio effingerent St conctnnarent,Fuifltq; moris ptifei. Buxo Myrto
aut alio uirgulto uarias hominum effigies nauiumcp formas aut turhum aedi
umuel cubiculorum fpecies, in ortis per huiufmodi operis magiflros qui To
piarsi didi funt,eflingi Si concinnari «V* tui tmtui noc efl a locis quae uir*
gultis eiulmodi effinguntur, que quidem a; s in ortis colendis frequens fuit,
ncc taftidieda fcdulitas.q jo opere hortos no ilrares.my rto,rofis,catra,alii(qj
uirgultis per ifliufmodi operarios excultos ridemus, quibus ille cum uix ac*
*>*•>--% t>w~< quieuilTct,haud multo pcfl digrtffusefl.Egoqucq? cum me domum rea*
cmlcuidcfundus opera non modo ab Vlp>ano fed aliis queqj iureccn*
e is de Topiariis St opere Topiarioqucdillepcrnegabar,menticncm mul#

timodam, abunde fieri animaducrti,atq; refpondiflc Vlpianum inter exteros

fundo inflrudo legato non modo inflrumcnta fundi, led fi uiridaria fint eoa
Topiarios accedere legato. Verba ex Vlpiani refpofjs de infltudo fundo hxc
funt, Q_uibufdam regionibus accedunt. Si uil Ia cultior cfl,ucluti At ricnfcs
Scoparii, Si etiam uiridaria Tcpiarii,fi fundus (altus paflionelqi habeat,grc/
ges pecorum paftorclcg faltuancScd cum de Scopariis mentio fiat,non omit
tendum feruorum Ipecies a iurcconfultis ab epera St miniflerio multiplices
cenfcri.interquosfucre Atriarii focarii qui# mcdiaflimdidi funt , Arcarii fiC
hercitx qui uerlantur in agristCapfarios enim paulus notauicq ueflimeta in
balneis (cruandafufcipiut: Vlpianus uero qui libres deferut Captorios appcl
laritiSacculariosautquctitasexcrccntartcsquKf in facculos ablata rrpcnur.
Et Apolidas qui nullo iure ciuitatis funguntur , in cpufqi publicum drpoita
ti (eu ad infulas relegaulunt
,
qui St ululari appellati. Orcinos dici liberi
 tlBER*TERTI V S CXX1X
tos arbitra ntur quidam,quos teftator poft obitum
liberos hffit ira ut heres
patronatus ius haberet no dominus, pracrcr quos
numerantur
ad fcripticiiqafcriptifudo qui colunt ita funt,ut nificufiindo
originarii &
alienari queantt
Originarii uero
q ex adfcripticiis in ipfofolo que incolunt nari educatiqj iunt
lucarium feruura Vlpianuscenfuitquiordinario fubeft Si illi paret, Et fornis
carium quifornaci calcariae fcu ferrariae feruit di inuigilat
poft quos fuere A*
,
manuenles» Difpenfatorts.alteri quorum opera
uelut Icribarumdns utik
Alteri quixradifpenfant,impendiacp 6i expenfa rationibus
notat in fer uti &
Recepticius uero dicitur qui ob uicium redibetur.

Trium fummoru uirorum fomnfa pares exitus habuille«quiue fomnfa

qul^
lia uideranrucra fuifle experti funt.
Caput XXVI*

i
^*uo Cacfari ante^j in Gteriorem galfiam mouift
fet & infcfta in Vrbtm ferret
arma in /omnis oblatum eft»
cum fibiper quietem uifum fuit, matri rtupruintuliffe .quo
fomnio ad fpem arnpliffirnamconiedtores illum excitarunt.,
dominium orbis fibi dari interpretati. Idem /omnium Hip*
—— Jpixpifirtratifilio/quiTyranmfuccertorpatrram crudelius oc
eupauir,di)m p^iuatus ad huc Regium affcdfat
fartigium haud difpari euen#
tu, oblarumfuiucmemorant. Siquidem nodturnalpecies matris/cum qua
coire uidebatur/fibi per quietem oblata fcrtur,qua
de re. Imperiti late f.bi per
tendi conieftores,refpcnderunt.Ipfeqi fomnio monitus Si Ipci plenus Arhe
naru domino haud multo poft potitus fu/tsHic ert enim
ille Hyp.as.qui Ty
ranidem non fine in mani /celere agreflus, patre impotentior
effrenatior® c u
exui folum uerriacr,impiacontra patriam
arma molitus fuit,Deniq; eu Daf
noconfpirans in pugna Marathonia c*fus,pen as patri*
di penatibus dediti
Alter ueroeiuldempifirtratifilius Hipparcus/qui
multorum TyrSnorum fc
Oiciam anteceUit,cum patriam & ciucsimpotenri dominatu opprimeret, con
iurationein caput Tyrann.fafta^b
Harmodio di Arirtogitonc fort.ffimis Iu
uembus non Ime omnium falute csfus fuit^quorum nomina
deuota liberta#
t. nequandoferuis indere liceret, Athencnfes publica detertarione fanxcruntl
Kurfus qued Aftyagi Aflyriorum Regi in femnis
oblata fpecics tulit , qui
exnaturafbus Gltae uitamenatam cuius palmite
omnis Afra obumbrare/ ui#
diUcuifuserat, uare cofulti Arioli, nepote futuru
qui toti, Afiatiperitaret,
Si Regnifibirdpoderut ported.Eucrftone,Hocnimiru
Cyro AfTyrioa: Re
Na
gf relatu iloniu fuit, maximu,filio^ Hyrtafpis q Dariuserar duabus alis
Itera Afiam, Altera Europa obtibratepqetefibiltimu
familiare uidifle in#
iomoiu ferunt, cuius td imagine nullafuitcotrouerfia quin
poft eu Darius rt
Z ii

jOOgl
 CENIAL1VM
gno potketur,Id quod uenffimo euentu coafequtum eft. Quippe Cyro ui#
u fundo.Darius ex conjuratis unus, mterfc&is magis qui Regiam occupat
rant,folus Affyrionim regno potitus fertur: cui miro ingeniopracfuit ,ran<
tumcp uirtute effecit ut iliud maius auttiufq? reImquerct:Cui infomnio comi
par eft xerxis uilio qui cum in g redam duceret , olea cuius ramis
omnis terra
obumbraretur coronari utfus erat, mox illa cum fomnio euanefeente. Huic
fimile accepimus quod mater oftauii uterum fercns,fua
mteftrna per omnem

Cerrx ambitum explicariimaginata fuir^uenflimo prr f»gio,quo

late ipfius im
perium protendi euentus docuit: Rurfus quod eidem Diuo luliouifiopquie
tem oblata portendir,cum fupra nubem uo!irare,fii celum uerticecontingei
re uidebatur parem exitum habuit,cu fomnio cambyfis.quo
Smerdis ira#
,
tris, Regio folio fedentis,6i cxlutn uerrice contingentis offendere fpecies ui#
fa eft, Q_uod tamen utricj exitium tuliflenecemqt & cladem portendille coi
ftat,Siquide altera Bruto 6C Caflio caedis au thonbus oppreflusfuit',
Alte«
forlan
ue»o eum in fufpidonem affeftati regni ucniflet/occifus,non cogitati
facinorispenas dedit uod compar fuit cum infomnio Iulri Cxfaris qui
/ Q_
pridie <5 perirer, fe ruxta (crlium Iouis confiftcre & c caelo preripitatum fomnia
uir. Sed aniraaduertendum, inter infomnia quae aliquando uria dormienti ap
fuiflic non
parent, 'qualia in fomnis animo prxuideranr, talia in lucc expertos
nullos’ memorari,mtcr quos ncnimiii multa compIedtar,Petkius
nauis Gu
bernator memorix proditus eft exempli memorabilis inter pauca, qui cum

m portu ad Laryffam ftamaPompeium ad fc fqualidumcrentcmcp ueftt ob

foleta & fordida ucnire uifus erat.quod infomnium , cum fequenti luee (ociis
enarraret/haud multo poft ipfum pugna pharfalica terribili llragc profliga#

tum/qut!em in fomnis prxfagiflcr,ad fe errato gradu properantem eonlpe#

xit/ex maximo fafligio ad extrema deicdtum : S pedator quoqi
ludorumqui
ftans in fubfc!lio,a mmirmillone qualem adefie uidebat lc confici in fomnis

contemplatus rrat,haud minori memoria dignus eft. Nam ficut eonceffori#

bus fomnium uidiffc enarrauit/ira ab illo fufana occifus,euentu mifcrabili uc
rum infomnium periculo docuit: Illud utiq? non eft ab re dixifle. antiqui mo
ris fuifle oracula Se futurorum prefeientia , quibufdam exhibitis facris per in

fomnia dari,qui mos talis erat , ut uiftimas cederent , mox faerificio perfefto
fub pellibus Cxfarum ouium incubantes fomnia captarent /eacp lymphati#
ca infomnia ueriflimosexitus fortiri : Poffcntcf pleracp felickatis/tnifcriaruqj
exempla referri,illotum qui quales fpecies in fomnis uiderant, tales poftea exi

tus experti didicere/qux exequi non oportunu reor:Hoc utiq; iter conicftorts
fomniorum receptum eft, utquxpoft uinaSe cibos, qux ce repetito fomno
cucniuntin fomnia. qux uc fiunt/ cum folia ex arboribus dccidunr,ea plerum
tj uanaeflimari. Q_uoticfcp alicui mente confiifa ftupcntiqjex abrupto fora

-v
 &
J

liber., te rtivs. rui

tatis aufugrt/uelut dirum in magnam fcirniantis perniciem recifurum { Illud
quoq; haud abnuerim apudeoniedtores cbferuatum fuiGr,(cmnia Si nedtur
nas uifionrscontrarios euentusfortiri,flcreqt uapulareflf iugulari obucrfatii
in (omnis profperosrurntus facerctCcc tra utro ridere dulcibus uefei Si reue
nereafrui, damna Si langores:Timere,autcm a fcmnc/mali merbi & futu*
rae egrirudinis fignum cll.

Q_ui Rex Sacrificulus olimapud Rcmanos foret /quod ueillinomen,

qus Sacra obirer. Caput XXVII.

Vm a principio urbis multa Se magna facra Reges obirent

adq uos de relligionedeq; facrificiis Si deorum (a
cerimoniis
cerdotes (ipe confultum ibant/qui etiam rem diuinam facie
(ibus aderancNe bonis aufpiciis ceptum confirmatumtp rc
gium nomen/port exterminatos reges aboleretur penitus,
ncuedcreliftisfacrisrcgiumnomencx peteret loge antiquif
(imum ratdacra qui penes Reges erant- alicui demandare. Regem facrificu*
lum crearut.-Q^ui facrorumRex didtusfmc regio rmperio foio nomine rex,
(aera qui penes Reges erant obirer, ac cerimoniis prcetler,quem creatum aut
in locum decedetis (uffedhim ftcut reliquos (acerdotes,inaugurari cportcbatl
Eratcp non annuu fed perpetuum facerdotiri, inmune ab omni belli tumui*
tu,Ncq} enim Rex facrorum-militare/nipendia ue facere aut caftris Si legio
tubus precflepoterat/proptcrfufpedluminuifumq; Regium nome/ncqjma
giflratti gerere aut contionehabere,ucl cum populo ageretNamcp eius pote*
lias fola rdligionefic templis tenebatur. Primus enim Manius papiiius expa
triciis,Bruto Confule Rex creatus
fuit,cui ius facnficandi,& de factis decer*
nendi reliquerunt,eumqt Pontifici Maximo fubieccrunt. Ideo in (acris ipu*
iispoA Maximum Potificem, fupra flaminem Dialem Martialem Si Qui
rinalem accubebar,Atqt licet a principio a populo creamur ex patriciis &mul
tis honoribusfuntis.Port aliquot etates a minore parte pepuli di (clc<ais,ea*
I at is Comichs
Q quibus fiunt facerdotes) ex plebe creari cipit,Tunc cum Ma
ximus Curio plebeius homo rex (acrorum fuit , Cuius uxor Regina facro*
rum hoc habet proprium ut quoties facra facir,ex malo punico uirgulam qua
inarculum dicunt pro infula deferat qui omnibus ktis Junoni (aerum facere,
eicp porcum uel agnum maftare debet in RegiatAdquem uefialcs uugines

die conditura annis lingulis uentitare,& ne facra negligerentur qui fui fidei
tuteliqt credita erant,premonere folebant. Erat ergo Regis facrorum mu*
nus Q_uinto Itf.Ianuarias Iano, arietem immolare diefqj fartos predicere Si
nefaftosiSacra procurare, Si qui (acnficio ufui edent minirtrarc. Ideo (aera
 f

CENlAtlyM
fafturi lane farta St fruges lauros & uerbenas quxqi facrificio opcrtunafunt,
Regero petunt,Adeumqj tam intra q extra pomerium , populi riuefqjquiqi
3gunt imperiti motu ciuilium atep una agricola:, dr lactis feftilq; die#
in agris
bus contuitum uadunt Si facra poftulannlpficjs feriarum caufas,& quid quo
quomenfi faciendum aquibu(q) caucndum eflet praedicebat premonebatep.
fedto
cui hoc proprium dicunt fuide.ut faci ificium in comirio pcragat,quo ptt
nulla cundlatior.e uel mora fe ex foro proripiat, quadouerodiuinisrebuspct
fcdlisin comiciumueritin faOis notabatur, Vtcp kbs Martiis fotes ILcgis
f*

erorum flaminis St Pontificis Maximi noua exornentur lauro,Sicut pala#

tinx xdes & Auguflx, quercus uirides non nunq lauros habuere,cuius filiae
ad facerdotium Veflxinuitac eligi nequeunt,Nampriuiltgio honorisab hoc
onere imunrs erant,uolentes uero nen uetantur : Q_ux autem eiufmodi fa#
prif
cra fuerint felis H.egibuscredita,quoue piaculari facro expiarentur. Licet
cis monumentis perferiptum fuerit, apud noflros tamc quia nimis antiqua &
obfoleta funt,mcmoriaobfcuratanec traditur certum nec nobis interpretari
facile efl.

Tufci unde duxerint originem qux ue duodecim utbes fuerint, quarum cen#
cilio bella gerebantur. Caput XX
V 1 II»

Vfcorum gens olim celebris fuiffe traditur ptepotens armis

uirifq;. Siquidem plurimum illiterra multum mari ualuciuC

totamq Italix longitudinem,ab alpibus ad fretum ficulum

fama nominis fui impleuetunt, tantum in te militari proce
fere,ut tufeorumarmisfit multitudine hominum ,& quia fi
nirimi urbi erant,nulla apud Italos tenibiliora,fuerint; illo#
rum origo a !yd'is fluxiffe dicitur. Nam cum Mxonia quodam agrorum fle
ri!rtateprcmrrctur,neq5 alienetis lufiiceret/aq) uidlus cantas foret, ut patrias
fides relinquere cogercnturtLvdorum Kex luperante multitudine, dimidiam
populi partem fidibus exiram ad nouas fides quxrcndas Thyrrcno filio tia
detccoadlus fuir,cui prodigium fidium e A/ut ab incunte pueritia mcanuiGie
tradatur, Q_ui nauibus mare ingreOi , pulfis umbris,armata Iuucntute iota
tenuere ubi nnncThyrrcna didta efl , Eos etiam Tulcos aTulco Rege qui
deorum & ritu facnfico cuius culcotcs
ex prognatis Herculis fuit, fiu a cultu
Thyofios grxei uocat,didlos pleriq; audlumant , Hicrgo prcfedh demo SC
maria emenfi,ad ca loca nauibus delati, & bonitate agrorum Sc dilciplina mi
litari magna (obole audii, mirum eft apen #
q facile coaluerint, Q_uippc citra
num duodecim magnis Vrbibus Prxlidentes,mareinf«Lml hyircnuuc#
citat ut, Q_uantucp a Ty beti ad Macra tra dius efl,fincs propagar u , T ras
t

Apeninum
 LIBER. TERT1VS. exxxl
Apeninu utro totidem colonas dedudWs ab Adrh ipforum colonia Adriat/#
cum mare dixerunt, atqt in principatus diuifi duodecim luet mones uocabu#
lo gentis didtos, id eft magiilratus,qui duodecim potentiCimis urbibus ini*
pentarrnt praefecere, Indecj comunt Rege crearo, fingulas urbes fingulos lic

tores mittere feruatum eflrSicut in conucntu Amphidbcnum .

a lingulis uri
bibus Pylagoras mittebatur,autuni&ueris tempore: Vnde Romani,fafces
Hftorem,Trabeam,pretextam,curulemq? feliam, tegam piftam , Si palma
tam tunicam, tubas, & focrorum ritus atep alia imperii ornamenta fumpferct
Cuius exemplo in Pamphilia Si lycia,lydacusconuentus erar ex tribus Si uJ
ginti Vrbibus Mximi nomims,quorum fuffragiis lycixprxfedus magirtra
tufqi creabantur: quarum maxima tria fert fufiragia.mrdia duo reliquiae fin*
gula,idqt erat ratum quod plurium affenfu niteretur, Et alter Achaicus ex de
ce,hxflieruntpatrx,Dynix,Phirx,Tritea,Lenotia, Egyra, Pellenx,Cc
raunia,& carinia.qucrum fuffragiis quxflcr unus,& Dux unus eligebatur,
Cui fimilem accepimus couetum,Tretapolim apud Rhodics.Gabyrx, Bu
bonis,Balbure,& Oenoandri quarum lingula: lingulis fuffragiis ualent,Ga
byra uero ducbusiSed quxiftxduodedm urbes Tufcorum qux aliis precel
leban t,queq? nomina fuerint,haud facile compertum tradiderim , quanrum
uero conieftari& ex autho^e monumentis alTequi licuit,Fueie in pnmis M4
tua qux principatum Etrurix &
prxfedturas habuit. Deinde Tarquinii, a
&
Tarconte prefefto urbis Vetulonia qux confularia ornamenta Urbidcditt
Perufia ubi luno.Ettufcorum numen colebatur eximie,oppidum armis uii
rifrp potens & nulli inferius cIaritate:Coritus Se arccium, qux ferme Etruriae
fuerunt capita:Item Cere quondam Agillina: Veii urbs natura fituqt in pri*
mis nobilis,Fidenx Si Vulfmum Etrufcorum opulentiflimum, quas uali*
diffinias olimxtrurix Vrbes Si Iclicac fertilitatis fuille, celebris fama eft:Clit
fium, cui carmafoli dixere nomen, Item Volaterrx inter Etrurix Vrbes lcn
ge maximx:Hi ergo conmuniter Rege creato, hoflili imine nre tumultu , fl
qua arma fu lapienda aut detredtanda forent, unanimi confpiraticne& con#
cordi confilio conferebant, quod concilium ad Volrunx fanum etrufcxdcx
in totius etrurix medio,Habebatur:Fuit enim fanum Voltunx prope Vul
finium ut uu!goiaftitat,baud procul a Ciminiisiugis. Q_uippe m agro uul
finienfiquofadlioceffet adi:us,eonuentus toti etrutix,fi quid ccnfulto opus
foret indicebatur . quod quidem, nono quoquo die indid (olebat, fic ob id cre
bra concilia Si nonas multiplices apud ctrufccs inueniri tradunt:!. ydi autem
funt qui quondam Meonesdift i, inter phrigiam&Chariam leu lyciam iux
ta Meandrum,ubi Hermus Si pa&olus uifendi fontes qui arenas ematur au

reas, ex T himoli rupe Si monte Iro defluentes uberrima loca inundant» Ft 0

 1

GENfAllT*
nifnti X pecoris atqt agrorum ubertate flerentia,quibus in fota fere Alia nec
neeimgtsftrenua gens ulla habita tft,in qua urbes iafignes, Lepra,
fortior
Ephefus,Colophon,Claiomene,phoca & Sardis lydorum caput,habitat
« uicis piuribussls ucro Hermus Myfn initium facir,8r ut fetunt cxtncaf
teDi Jrmene lapfus, campos uberes perlabitur , In quibus Ciane (empluot
Coloene,ubidirbusfo!emnibusSymiarpIaltarcdicunfur , Inde cum pa&o
phociicum labitur mare: Flumina autem auriferis harenis celebria tra#
Io in
duntur,padus Italii,pa&olus ly dii. Tagus rn Hiberia,Ganges in India a«g.
Hebrus in Thracia:Gemmisueromitlunr7 Aofis,Matcr,& Qtnges» jJ
i . cVRul muaoup,.* 4fnoi: in:>* : A atirlrd :V

.iUici! r a:dw :r,. nbor-bsfti •* up McuudouboDus rd

t r
jfcii I>i:i tl. 'fit >1.1. ;lOr n (I

;:i ).3uT t wni! iupatU aiiaxuuiicriiyior!©; xsVBhB&an'» umt

. f jbnuCl ,'i 1 1 • Jzcuijjl xn w 3 rc.vqbnnq scr>nn
•
i ».»:•' /.!d::ou r pn:io'uv.V nT
m; iiq 3 O^LT»> tuM<i»lqa^ryiaM.miiigaka 0 >einnl idu «ilfr,>C|

1 •
-*!J..nuta'iE vSauinOaRtntbzuualiBttunAaflijoe^ t
i
•
.jr-i j: iiillioA mcbtr t*p iuOjmthniqo *t:u
nhViriiillioAmcbt "1 ;
*»:

1i : r)
x
il-* u : . « i t fjC-. :ui 3 rtjfJn
iW 0 J 0 mtijC 'l . 1 V io sasbi T, ?itieion iUn
ini »1 *•! > JiU il# XI ili. i .«ui!o axr.Jt!

iV Mluii3 -nsifiloV nnr. F r,u -tt/ibil jrrsnr.j i

t).rn(f>)
il.-Jifj. =a wj 1 |S ; . : r r j 2 J o^u ii I ;x*r ; ; iv*
iljl.V :nt-i’jM^b "jsi.b(i3r^r>'.il r. .rrr.ur.

j!u\ 'i ri=m Ji u H;:3V d . I -I l

f
) i

iri *
(
^r.-.-wOahiXitrWJ.- i
f
. ,

^ i’ . Ii ip.iond:
Uirrixeoan 56 x»
>1 1 .iv tql Tjsnr jik. Mrnrrnoi* •IM!
tlf .
,’Lj wSCiritiiip . iUi
«r! XtcLumVcialcr YkV.vf

X
 libe R‘Q.vab»vs* Cjrxxif
ALEXANDRI. DE ALEXANDRO» IVRECON i

SVLTI. NEAPOLITANI#

GFNI ALI VM .DIERVM «LIBER Q_VARTVSl i

Lotus « Martiale eum Ioane Veneto difcuflus*Ium

caloris meomoda fub
umbra fraxini propulfarcnt*
Caput 1/

NS VBV R 6 AN VM, fuum, praediolo mtg

pximu in agro V aticano. loannts Venetus uir sta#
te noftra multi nominis,# Graecarum litterarum
fa#
i cundia clarus, nos & compltrfculos heneftiflimos ui#
ros,*ftatcanni,cum omnes aefliuatum concederent,
ad fc aduocabatjin quo quidem rure
przter tnitifiimu
edum quo praecipue nitebat,# a mena diuenicula ut^
«i iucunda, frodofum nCmus manu colitum
brofa coualltf per quam aqula, peruariashcrbulas
, umC &
lenimurmUre uagabatue
non nihil amentratisdeconlq? addebar,parabarqj nobis
interdum ipfecenu#
lam exolufculis,# a te leftis herbis,faceroq> nOsfzpc
nunq ficus
couiuio excipiebar N5
biferas & poma perfica cum acidis malis» fmafaris afperrimizu
flus, quibus mirifice obleftabatur,bellariae*hibebat:
Interim dum ccnaap#
parabatur, fub fraxino patulis ramis unde profpeSus
ad Vrbemerar in Icttf
«mo gramine confcdebamus,rnibiq} remittentes aniraura,fefliuiflimisque#
Hiunculis,luculentoq? * uario ftrmone,non nunq leftioneaurhoris non in#
uenufti,caIotis incomcda & flagrantem zflum
propulfabamus uelut fuit
una dic eu nos una eu nonnullis carumde dtfciplinarum
feftatoribus hone#
ftis adolcfcentibus ad umbram ut fit, in falubri aurauniucrfi aftdcremus.Iu
urnis quifpiam Martialis Epigrammata quae forte
fecum detulerat admoj
dum uenuflelrdhtabat, Cuncp ipGus autheris, fatiffcftwa carmina
plerae»
non fine multo lepore peramiGet,talemtcrczttra Epigramma
legebatur.
*
Q^ucd nubis Proculma concubino»
Er moechum modo nunc facis maritum
Ne lex fulia te notare poGir.
Non nubis proculina fcd fateris.
»#
 CENIALIVM
Q_uo perlefto conuerfus Ioanncs ad Cordiutn uirum dcdlutn & fapicntttn
qui una aderat, & Neapoli Romam recens aduenerar, Q_uid tu inquit Ccrc
liccnfcshunc authorem fentire uoluiffc,cum hanc mulierem- quz ueteiis co
fateri adulte
iuetudinis ptefa,concubinu legitimu uiru duxit, non nubere led
riuduitiNeqi enim fatis perfpieerequco/inquoleadultctafatcatur
cum l<g |tf

businhibitamconfuctudinem / reliquerit, fit legitimo potius coniugio cotf

pulari uoluerit Q^um immo ubi prius mechando deliquiffet ,nun« ue#
:

nia digna foret , quz explofa peffima uit* ccnfueiudine , ad

legitimum ma
trimomum ccnuolauit : Cuncp ille fc reputare duuffet,quod ea mulier quz in
crimen fufpiaonemqi ucnir,cuir aliquo moechari /net| id e: ploratum
latis,

aut palam fafihim ert.fi eiufmodi fufpicioneflagrans/concubinum,uiiudu*

xit/lulpicione procul fublata.rem palam aperta profeflione efficere,6t
reatum
dium confiteri.quippe quz ortam adulterii fulpicionem nuptiis confirmant.
Et hoc poetam intelligerefc arbitrarirefpondiffet:Q_uid inquit Icancs mu (i

lier hzc non in fufpicionem uenit/ neqj concubinatum

diffitetur , Siquidem

non diQimulanter/led perdito pudore / palam moechata cft. Et nunc pcrtela

qui
uetcrisconfuetudinis cum concubino coniugali nexu legitimecopulatur
bus de caufis ipfam profiteri reatum dicere poffimus non equidrmuidec-pro
pterca inquit aut author hic loquetur perperam aut inuenuftc. qui hes
uer#
,
taxat modum perftrinxcrit Nrcp ego poetam hunc
ta
lus ad unicum dum ,

inconliderate loqutum arbitror.ut lepidum hoc Epigramma unica tantum

fpccie
, ablfrufo & recondito figmficatu concluferit/ ut de ca folum Icquicen
icatur * quz adultrii fufpicione Hagrauit non quz palam adulterata fuit . cu
prefertim author hic habeat hoc proprium ut nulla rirculocutionc ufus lim#
plicifiimis uerbis iocos fuos admodum uenufle profequatur Et ad mc ccu^ .

uci fuspetrit,utfiquid aliter cenlercm/ in medium afferrem, 7 um ego

memi
mincj nili fallor lege Iulia de adulteriis cautum fuifle / ut qua mulier cum a#
fi

uctc*
liquo mcecharetur/eumq; poftea coniugalicopula uirum duxiflct,fiuc
ris confuetudinis in honcftz / Due criminis pertefa .Non
proptetea adulterii

crimen, aut fi quideflet effenfum dilui uelexcingui,fiur palam Duc clam moe
chatafuiflct imotan^ in confeffam,adulteriipena lege exercetur, & hoc lu*
reconlulticenferunt,legemIuliam interpretati. Nam eomiffum antea adulte
rium cum quo fe mulier poftea matrimoniodeuinxit,uelamento matrimonii
non extingui dixerunt, idq? poetam nuc fentire me a rbitrari refpodi, ut li mu
lier hzc feucritatem legis Iuliz uerita ne pzna notaretur,concubinu niru du

xiflct,hoc modo adulterii crimen eludere poffe arbitrata, nondrluipznapoe

u inquit , fed plus negocii habere quippe cum crimen illam confiteri certum
Iit Dquidem Lex Iulia per inde ream afficit fii fupplicio dignam ccnlei , ac fi
,

Digiti
 LIBEK«Q.VARTVS' CXXXIII
icatumfuum&fe adulteram fateretur, qucducl hoc rcfo cmfitrriufia eficfl
fraude idmiCerc&r Penam Legiseludere conata fit : Et enfm multa fuifleca
pica legis Iuluc apte liquet, Necp coi temeratores folu
nupiaije capitis lea lu#
lia accerfutt,Sed&cos,quinccp modo neqj iure
legibus tradito ab uxeredi
ucrrun t,graui pena profequitur, Q_uin etiam qui dotalepr aedium
inuitauxo
ee alienat,aut qui turpibus libidinibus uti
impudico uioofc imifcetpenam Ic
non euadinF uei c enim multiplices leges Iuli* non unis latae tempo
gis luliz
nbus,ut de maritandis ordinibus, lex iulia muneralis,qua modus impcnfa#
rum conuiuiis pretinitur. lulia peculatus, Iulia ambitus. Ktpetundarumq?,
coniarum, quas a prouincialibus quifpiam nequiter extorbt,quam.L.Pilo
E igi de pecuniis repetundis primus tulit: In eos qui
xrarium uti prcuinciarti
pecunias aut dona depeculati funt, De annona,de Reliduis,de ui
publica,dc
uenefidis ut fiquis noxio poculo aut impurii rnedicaminibus,aliquem
fuerit
infeftatus.fiC maicflatis,qux quidem lex in eos, qui contra principem aut re
publicam hoftile quippam mobtifuermr,grauitcr animaduertir.Lege quocp
lulia,quidin proumtiam eunti magiftratui aut preiidi,a foetis tribui daikjo
rteatpraefinituriNam praeter fenum teCum & ligna/almd gratis nihil de
C ri putauhiEademcp legecuicxCcnfulibus pius falces fumedi
potefias it/(

haud perplexe definitur, praeterejt iffa hominum uitx pcficientia eadem Ic#
[e, multa, acri
& perctnlo iudicio animaduafa funeibed inter reliqua legi*
{ulue conrtituta,nullaut utrum eloquamur, fcueriori ammaduet bone cocrd#
tafunt, quam adulterii crimina & Maieftatis His enim aiminibus obno#
,

xios ita lex punit , & profequitur, urleuifufpidoncaftridtostanquamreosde

ntet 8f conuincat, Q^uam quidem poR Aigiuum Hieflum qui primusin *
Sulteros Icgcm fanx:t.Diuus Iulius,Mox Auguflus,aliquanto enixius per#
tuleie,grauiqj coertionefit multiplici paena adulreriacocrcuerc,& Tiberius
pe
nam grauiorem adulteris fanxit,qucd amicidx foedus ab hiis corrumpi puta
rct,adeo ut etiam propinquis adulter* ultra ducentcfanum lapidem exilium
indixcrit.Domirianus quoqj &
poR illum multi C*fates,Iuliam Icgcm, no
uis «ditionibus innouarunt,Ita ut DiuusScuerus non folum pena teneri, it
Ium qui in nuptam adulterium admifir,*di6fo cauent Sed qui in fponfam,
,
~ i \

quianrc qualcmcucp fpem matrimoniiuiolarcfaseft i Sicut mceflum admic

rereLexputauit,illum qui fiuprauirginummatronarumq; adentafTct ,eti5
Cne ftupro. Apud Indos uero,*thiopcs,MaQagetas,Bai barafep natiocs im
punita adulteria fuere, Lacedemcnii adulteria non nouerunt. Ideo Lycurgi
Lege in adulteros nulla pena fuinSolonuero ut ab adulteriis cohiberetur )u
uentus, coemptas meretriculas Athenis prcRnuit pumus, ebuialqi in Vene
rem tffe uoluit ne matronarum contagio polluerentf,Troglodua^ Lex crar
ut qui Tyranni uxorem cernunpcict,ouc mulcaretur, Ncmades com*
aaii
 p

CENIALIVM
Munes Habent uxores 8t filios. A pudScythas, praeter enfem & Ciatum ,
uxores 6i liberi in communi funt ,Thracibus in ufu eft,non afieruare uirgi#
/ nes,Sed cumquibus libitum cft comifceri licet,m nuptas uero iiquid effet of
fenlum grauiffimx animaucr Conis penacouftituta,in Tenedo lege erat hn#
citum, ut adulteri mas & fxmina capte mulcarentur. Apud Athenas mugi
le plcdtebintur,uel Cedes ex pilabatur,cui fupplicioparatilmcs nomen: in lu

dea lapidibus obruunturtln Attide qui alterius uicraffct uxorem, raphanis

obfcena afficitur, ut ea ignomia notatus ,a contagio alienx uxoris abffineret:
Gumci in adulterio deprehcnfam,ommbus «ffibet fubigendam: Apud Get
manos adulteram excitis crinibus , maritus expellit domo & per omnem pa#
gum nudam uerbere afficit: Sicut Lcprei quideprenfos moechari pcrtnduu
umCos ducunt per compita:Gortinis deprenfus adulter lana eoronatur,in re
liqum uit a: ignominio fus. Apud Pyfidas in dens atino citcunduritur. Apud
(i

Egy ptios nato pledtitur ,il uero qui libera uiolaffct uitilia exeeatur: Q^uod
Ii

a Romanis quoq? ufurpatum legimus , Nam bibienus Carbonem depren#

fumffixdumm modum caftraflc dicitur. Et apud Graecos Didymos Tibice
tefticulis fufpenfus ex nomine multtam tuliuZeleueus loerenfis utroq? ocu#
lo tnulttauic adulterum. Et tempronius mufea C. Gallum flagellis cecidit 6C
uerbere afficit: Parthi nullum delAum adulterio grauius uindican t, lege au#
tem Solonis deprenfum mcchum in terimete licebat , quod platonis lege ca#
uebaeur. Inter eaeteros Opilius Macrinus adulteros tam perniciali odio pro#
fequtus iuir, u t deprenlos ignibus cremaret: Apud Arabes aliafq: nationes a#
dulceris femper capitis pena fuit, quod pleriqj philofophi prodidere quiadul#
terium periurio grauius aimen ccn(ucrunt,& ideo fxueriori pena uindicandii
Ncq; enim fatis conflans aut probabiIis,illorum mihi opinio uifa eft,qui ia
conftituendo optimo rei publice flatu,eommunes ftatuere uxcrcs,qux Pia#
tonis Zenonis Critippi &
Diogenis opinio fiiit, cum inde inteflina odia 0(4
fcnfionclqi gignantur. Tradunt uero magos nulla legc,fcd nouo comcnto a
dultcria uindicare,ut furculus per ranx uifcera , ad os tranfixus ,
in meftruis

uxoris defigatur a marito.T unc enim uxorem faftidire adulreria & illorum te •
'"V'1"'"
/•

dio affici pro cetto opinati funt:Cuihaudabiimilecft quod Ariftoteles pro#

dir,in Phafi flumine ar bufculum nafei cuius ramus excerptus a uiro, in ux &
oris talamum in miflus,efficit,ne uxor alium uirum appetatiMirumcp pro#
rii,apud hebreos,ut aqua epota in qua tacra uerba diluta crant,adulterncon#
fcia Hidroprfi corripiatur. Veteri tamrn fcito apud Romanos cauebafcut ma
ritus uxore in adulterio deprenfam impune necaret,illa adulterarettu

Hidieio agere no poflet: Hac ergo de caufa quitu mihi dat cernere inqua,exirti
mo,poetam hanc rea criminisdeputareuoluiffequxutpcni legis euaderet,
illum cu quo nythx batur in uiru duxit, ramq? ucluti rea adulterii , Ccut lege
 LIBER»Q_VARTVS' GXXxIIK
lulii diffinitur,coereeri,deeeretoe9ueIameto matrimonii crimen diluiuel re
iingui:His nos quxftiunculls it aliis fcftiuis fermonibus du cenula
nobis da
ret,cum Ioane ucneto calons incomoda,* xflus iniuria' propulfabamuc.

O D nmMno AmmV» J. — - — I .

tt auuerant, nxc ruerunt, AqtnJX,LUpi, Minotaun/fcqui,&

Apri/fanula*
era,quibus pre euntibus, legiones educere it ferro decernere mos
erat. Inter d
Apn r ffigiein quintum tenuiffe locum accepimus. Sed tamen cum dimican#
dum foiet fola aquila qua: ordines prxiret,& caftriseducebatur,& lub eo ue
xtllo pugnabatur: Reliqua
ueromaftrisantepretoriumfixaloabatutsHoc
enim inligni louem aduerfus Titanas ufum ferunt,inde ad Cretenfes,a Cre*
tenfibus adTroianos/demum in lathimabEneatranflatum defluxiffe,quo
pofeca Romani uelur prxeipuo uexiilo in bellis ufifunt. Proprius ueroeft,
quod louc dimicante contra faturnum,aquilx augurio tanq feliri & fortuna
to,regni uifler cuaGt/quo exemplo Romani aquilam uelut aufpicariflimum
lignum habuere,quam unam habuiffe non fatis fuic:ldeo plureseduccie in#
ftitutum erat,ita ut fmgulas legiones aquila: ante iret; Obfcruatumqi ut Ro
mana: legiones nili ubi aquilarum/wgum foret in caftris/ nunij fere hiberna
rent,Seueriflima<j difciplina cohortes quarum deOdia Cgna amifla forent ple
flebantur: C. deinde Marius bello rimbrico reliquis depofrtis militanbusfi*
nis lolam aquilam tenuiffe fer turseamqj argenteam magifq auream habuif
f,quod fulgenrior ex argento 319 confpcflior foret,quam tanta relligicne co
lucre,ut fefeisillam diebus,unguentis haberent delibutam mire9 obferua#
,
tioniserat,utRomanaiignaquxin caftris anteprxtoriumfigebantur,non
cum acie dimicandum foret, q captatis aufpiciis legionesin
anteeuellerentur
prxlium prodirent, prxlia enim maiores noftri nunquam gerebant nili auf#
pi<«o,Q ux fi cum foras educi debcrent,faciliduftu eucllerentur & leuia
rranflatu forent, profperrimi augurii & indubitatx erat uiftorix fignum,
contra urro ,
Ii in eximendo magno impulfu opus foret tunc cladem it
,
exidium futurum haud dubie premonftrabant: Cumq? in eonfliflu bel
lorum manus conferebant, apia militaria figna in media locabantur acie.
aa iis

jr„
ilized by Gpogle
1
 genialxvm
ut ptr (ignis ante (ignanipcft figna alia pugnaret adrs,ncn nunquam in prl
tna fronte multiplici fublidio firmata prribant ordines, Perfis quocjj aurea
oblongam haffam patentibus jalis militare fignum fuit , (vjon
aquila fupra
mmqfolis fimuljctumfaeercpflt eternusignis,Atheniefibus Noftua, The
banis Sphigis affigics,Exx InfulxMarina turtur,Cymbris aeneusT aurus
Eumem Ceres St Alcxander,Chratcro fit Neoptolemo Minerua,militiac fi*

gnuin bello notabatur: Cyrus aureum gallum affixum lancea; militi in acie
pro uexillo dedit. Fertur oGris canem geflafle pro infigniarmorum : Et Po*
rusindorum Rex.Herculisfimulacrum,quoddeferuiffe,militare flagitium
habebatur,Indis autem Regibus fepius nulla imago aut effigies fed tintina 4
bula Si tympanum przcedunt,Egyptii quoq* animalia qux colunt.cffiftis
tabellis pro bellico infigni habuere. Germani effigies lucis detradfas preireru
bentilnfubres fiqfi prxdpua bella fumturierant,aurea figna qux in mobilia
uo:ant,e templo Minerux efFcrentes,preferuntphalangi;CofueuifIe etiam
fingulas turmas,manipuIos St cohortes ac legiones , proptium uexillum fie
militare fignum habere,uulgo proditu cft,Vc cuius eflet, legionis quifep mi
les,fltfub quo duce militarer,facile dinofceret,ne fmefignisfme impio inordi
nati fii Icopofiti ducerent, fed confpicua oibusfigna forentiln quibus nomen
Imperatoris aut Confulis, no nunq Draconis effidh imago,quace Dracona*
rd diiti mi lites, quod uexillum purpureu erat , aliaq? infignia per feripta erant;
Namqt Diuus lulius. Vexillo quintx legionis,quod contra iubam Elephan
torum uidtrix fuerar,Elephantuminfcnpxit,Alio<^infignilegionarii milites
alio prxtonani,diGimiliqt auxiliares utebantunPoffea ut Imperatorum ima#
gines per imaginiferos deferrentur in ack,pro (ignis uulgo feruatum effiNon
nunq labans quadratum haftx appenfum quod labarum dixere pro uexillo
fit ccrtaminisconferendi,in Romanis le*
fuitiSigna uero educendi exercitus
gionibus,conccntus tubarum fit cornuum,Et fi quando filentioeducendx fo
cent Tefleram fuiffe acccpimusiEam uero tubam,Tyrrhcnus Pyfeus inuc*
nit primus xneam.cum anteaexcornu bubulo heret,Tamcn bucdna in prz
toriis caftris femel,in confularibus uero bis dabatur dignum
,
qua tuba pedi*
tes,equites uero lytuo ad pugnam aduocari fepe notatum eft: cratqj mos mi
litaris ut quoties mouenda erant figna caff rauc,fit ad reliqua bcllimunia/oj
li cornicines fignum darent: Excubias uero fomnkp fit uigiliarum tempora

bucdna defignarcnt.Siautrm legiones ducendx in hofles,fit acie deccrnen#

dum forct,aut receptui canendum:fit cornua fit tubx,codem concentu cane
rent.Si conciones aduoearent aut filentium indicerent , per tibicinem indicet
batur . Perfis uero profiafcendi hora (ignificatur cornu,Egyptiis fiflro.Ale*
xander Macedo, cum tubx fonitus tumultuante exercitu non cxaudirciur.iuf
fit perticam exqua fignum eminebat qux omnibus confpicua forct.fupra u#

.Digiti.
i

Liber, q^vartvs* cxxxv

brrnatulum figi, quo uifo,quifq? miles paratus m hoftemiret, Q^uiquide
tube non in fingulis modo legionibus Sed cohortibus & turmis prxlii fig
,
»um dare, nec non diei nofiilq; horas uigiliafq? diuidere folebant; Lacrdemo
n» fit phrigesno cornuum tubarumq; fignisSed tibiarum miti (ono fit mo
duloleni temperari ccnfueucrr:Lycurgusenim militibus tibiam pro elaftico
dcdit:Ea enim Tibia qux phrigia dicnur,a dextra unum a
(iniftra duo fora#
mina habuit/cuius modulos non unos accepimus, Q^uippe pro modulo fo
norum ita animos mulcerc aut accendere folebant:Siquidcin Eolius modus
Jimplcx fuit. Afiusuarius, Lydius querulus, Phrigiusreligicfus/Dorius bel#
Ikolus,Gigrus autem hilaris fiC Ictus, Ionicus floridus, Grata autem in rebus
feriis fipe doriutn adhibuerunt: Apud
quos fuit in bello modulus ad Tibia
Hormius,fif Horthius In comeOadonibus Paroenius,Lacedemoniis Enua
terius. Athniefibus Cyclius,Hunc Horthiuta rapide audienciu animes ac*
* f runt:utcumillu
Alexadro Thimotheusconcinerenuelut furens: fit
rabiem protinus ad arma exilucrit:Prxtrr quod Cartcrium me#
efferatus in
los laconicum ad excitandos militum animos multum
ualuiflir fertur: Q_ul
etiam in profequedis hortibus effufe fug*e ntibus/aut f: receptui canendum ef
fet.daierfi traduntf moduli, ad militu excitandos animos aut
fedandes. ui
quidem Lacedemonii prxlium lnituripluribus concinen tibus T ibiis acies ia
eunc,ut his modulis capti mature incederer, ferodamqt fii imedicos animos
cohiberent,neue id quod in concurfu magnorum preliorum ulu uenit horte
cupdeinfequtqfxuc fiiatrodtcr contra uidosinfultarent, ita ut longius effu
fi aries confunderent fit perturbarent: Romanx
uero Tibix primo quaternis
foraminibus portea tot pertufis exculta: fuere,uthaud multum abeffent a tu
ba.Q_uarum diuerfa traduntur genera. Nam precentonx erant fit Vefca qui
bus in (acris prednebant, fit Puellatorix fono danore.ac Gigruitx fit Milui#
nx qux in acutos exeunt fonos/ficuta lods lydje Corithix fit xgvptix fonis
diuerlis fit nommibusuariistCretenfesautrm Cythara fidibus fit Tibiis utu#
tur m prxliis,quibus inflruftas acies accenduntiParihis Cornua, fxpius in
gens tympanum cum ferreis rintinabulis,pugue acuebant animos,quod
q#
dem lanreconcaua corio undiif protento fitclauis xnds affixum erat, quod
fimul ac diuerberabant , ignoto fit horribili fonitu tonitrus inflar intonabat»
Lydiautemcum fiftula fit Fidicine , Indicu Cymbalorum fit Tympanoru
pulfu in hortes ducunt.Id enim «attubarum loco . Non enim Tibias habe#
bant Indi nili m Regia cum Rex dormitum uadit:Situt Reges Siculiad Ci
tharx 8t auium cantus dormiebant:Galathisuero Barbara tuba horribili fo
no bellicum ocdnuit/contra apud Bufyritas St lycopoliras in Bgypto quibus
tubis canere uetabatur,quod lonu Afininum reddetent,ipfi enim Aiinos exi#
tialiodto prolequntur ptopta Typhonem afiai colorem/ptefercnttm; Cyra

•E tortizec
 CENIaiLAM
brl protentas uehiculorum pelles tantis pulfabant idbbusut ingentem fra#
gotcm redderent: Apud pernes Ac in caflris Hannibalis rubra uefiem taba#
naculo ducis ptenfam,pleruqj tuba; (onitum.lllyriis Iinthcum protentu aut
rubicundam cunicam Ciriffx appoficam, aliis protentam purpuram indicium
certaminis fiiiffc proditum cftjquouifoquifcp miles preuideret prxcauc rctqi
U fe ad pugnam accingeret; quodin Romanis callris oblimatum legimus,

ut rubra ucftc tabernaculo ducis protenta die praelii prefignarcnt,Dario fup

tabernaculu imago (olis criflallo incluta (igni loco fulgebat in caftris. Apud
Sparthanos in ulu rrar,ut quoties fortiter &i magnis utnnq? uiribus decerne
dum fortc,milites capita comercnt,capillum barbamqt depefterent,quo ar#
gumento periculum fc animae adire. Ac hoftiles Ipiritus gerere (ignabanttriat
cn.m Spartham milites comati cmucs,Sicuc Milelii 1 huni6c Taienttm,ac
exteri quibus laconica io (bruta placuerunt. Ideo cum Perlatum duces, mili#
tes leonidxccmatcs & multo pedtine cemptos uidifirnt, ferunt illos drfpc#
£hn habuifle/uelut deGdes Ac ignauos .Cum uero animi umorem & fori itu#
dmtm fuificnt in acicexpertianunorum pteftantiam admiratos obflupuiffc:
lnNiualiautemprxlio,ucxillocxprxteria nauiin fubliroielato pugnxfig#
i,um militi dabatur,Non nunq concufluucli aut Clamid saduentus demo
ftrabatur,exceflu uero dilccffus, Sicut in nefte lumen & in die fumus infidias
aducutulqt hoftium Si octultaconfiliaplciucj indicatunt. Apud Athenien#
f,s puniccopaludamentocnauipraetoria/contraLaeedefflcnicrum daffeir,
pugne lignum lac pe datum cfl;Lyf*nder xrto clipeo,e nauiclato irruptionis

lignum dedit :Bruti uero nauisptxtoriaquoabaliis dinofceretur.O. (ignum

habuilIefatur,T:m& fifingulxnauesdroium imagines ferrent, fub quo#
rum effent tutela. Namep altae Nrpcunu,N6nullxPi(Uicis/CentauriEqd
uel Diaconis infignia habuere , Gtxcis uero nauibusex infulaiu nominibus
plerumq; nomina fuere, Q_ uippe Gnidurgis ex Gntdonauisdtda,Samena
qcfcx lamo rctuda: figurx,Parona qcf ex paro,AeCercyrion cxcorcyra.Ccr
Afrada Khodio^,cotiatepeflates
curia aut quaficaudara appellat ut,S eut
Ibelle D) erota Mytilencc^c, legimus queqj in lybiafuiffe nau'giaqux hirei

6t capri (ulcre nomina. Bai bai uq; nauigiu Ircqurns haluifieaittis lateribus
quod catr.ci am dixere / lata aluo in modum tedi ocdula pari utrinq; prora,
quod (mc noxa mutari At uoluirx omni latere poflct,Suppamm uero Alrxa
drinxnauis proprium infigne fuir.Nam folis Alexandrinis fupparauelorum
licebar intendar Sicurccrbcs cneranis nauibus pro ligno fulpedcbatur. M.

uero Antonius (ucceOu rerum in(oler<s,put pure u udum prxicrix naui ape?
Accium pro inlignidedir , quo abiefto ukSus fugirnrcm uxoie fuit prcfcqu#
quod Alcibiades fcoffe dicitur ut ptxtoriam nauim cum udo purpu#
tus. Id

ttp haberet ; Alexander que tj cum iqdum nauigarct , uerbcolori udo

totius
daflisinfigna
cladis infignra uariauit:Fuitcp obferuatum lumen in prztcria nauiqucd eat#
tcea claflisprofcquitur,fpeftatiffimum infigne noftu fuifle, Q_uare Scipio
in Africam tranfmifurus,uelis in altum daus.fingula roAiaixnaui,bina one
rariz,prztoriz trina luminaria dedit. Et in nauaii pugna depcnctc fignu aut
uelum/ad alterius prefcriptum,fe imperata facere mandans obfcqui figni#
&
uero armis plaufu facere,aut naul uelata ifulis occurrere (uppli
ficari: Abieftis

andi genus effir probatum efltSed quod mododcTedera didtum fuit, ani#
maduertimus Tederam Symbolumfuifle bellicum & fignum quo Iccii mi
lites dignofcebanrur ab hoflibus,ut pro quibus & contraqucs arma (ume#
rent, facile dinofccrent,Eam fuide in caflris Diui Cafaris V cnerrm genitrice!
in Pompei magni Herculem muiftum. In Pompei iuuenis,pietai(m,in At»
toni exercitu lar deus fuit,rn Syllae autem Apollo; Neronem uero Optimi
matrem militibus Tederam dedide tradunt ; Ipfccp Diuus Cxlar quandoq;
felicitatem, non nunq uidtoriam militibus Tedera propcluit. Brutus in phi
lippis ApollincmtCyn' autem Tedera fuit, lupirer belli locius St dux . Diuus
uero Antoninusequanimitatis;C.Caligula pnapum flf Venerem Caflicta#
&
q molli effeminaro fignum dedit:Claudius Czfargrecanico uerfu defini#
uic Tederam in hzc uerba. Virum ulcifcidccetquandoquifpiam
prior imu#
natur fiue moledus eft; Demetrius Ioucm & uidtoriam militibus edixit Tede
ram;F ettur Antiochus cognomento Sother aduerfus Galathas dudturus fi
gnum propofuide bene ualere,Et Mecenas quoties in caftris Ducis fiingeba
tur officio, difrinti Tederam dedide Q_uam quidam fiue quem incolumcn
;
rcuerti, Siuc caftra metari,aut corpora curare,& prandere milites. eu
S qua ui
gilia educi legiones conuenirer,uel quid aliud lilentio agi oporteret, pro mili#
tari ligno dare foliti funti Q^ua data fatis conflabat, non errore led confilio fle
imperio Duds,Eaqu« jubebantur fieri; Fuitq; probarum experimentis, tef

fera accepta milites ordines feruarcfrcquentes,eauero fublata aciem difflari.

Alii Tederam menfuram fuide,qua frumentum militibus meticbantur,non
inepte arbitrati funt;Erat preterea Vexillum Ceruleiruffiqj coloris,quoeduc
toinqi arce propclito, fatis conflabat milites fi quid fubitum ingrueret in te
,
prxeipiti non iuflo delectu, fcd tumuiruaria manu, arma expedire St Iuflicio
indidto nomina dare,etiam fine uacationis priuilegio/Saga fumi, St inter fe co
iurare, legiones confcribi,deledumfeftinanter haberi, arma apparari oporte#
re,que quidem tumultuaria manus flt fubitarix legiones dicebantur,cum ad

fubiros hoftium incurfus in praedpiti celcritate,non fatis laxamenti iuflo de#

ledhii Ducibus dabatur,iufli autem fiiere dies triginu,in;ra quos expeditioni
milites apparari neceffe erat. Illud autem latis conflat, concudu & crepitu ar#
moru uidtoriam figmficari,Exortarionis Apud Grzcos i, Traiau.Apcf
,feri ,

Afros iniicc iniice (editionis fignum fuit. Pileum^ in hafla prepelitum,ad Ii#
 «

CENIaiIAM
Manus expedire atqj alte illas efferte ccnfcntio militat
bcrtatetri proclamari.
riserat. Manu suero Imperatori protentart milites, init ruma; merum na
granee {editione tumultumfufcitari. Ad arma conclamari Hoffesadefie
'igni

ficati. Dcfeflionis, Athenionem uocare,Isenim

Athenio ficulusfuir, qui Dre
panctis deficientibus cum capita faftionisaflumerrt,lntctemptc
domino, fli
ex (rgiflulis ( 02^3 fcrucrum msnu &
comitibus uoluotaris regnum libi
eruit; F uiffe enim fodiones partium in Sicilia
quemadmodum in grscia fatis
'
wj-V confiattln omni feregrxeia fuet ut partes Dorie* & Ionicae, inter Dotes erat
tresdiui
Lacedemonii. Inter Iones AthcnicnfesiAthcnasqucqjin fadiones
(asleoimus,ln Dyachreos,Pcdios,fii pralios.aliquando in duas
ucididis T
unam. Periclis alteram: Aur in p!ebcioru,eui Polypercon, & cptimatu , cui
caflfander preerant. Non nunqin plurcs lcilicer,EphiaItis t Myicnidis,Tho
midx,Cy monis 8£ IcochratistTeflaliam uero in egcfarctos & petreios. Et it»
Argo Anftippi V AriffcnEt apef My Icfios una plutis. Altera C hncmacha
fadiofuit:SicurapudCarthaginenIesBarchina& Hancnis, Alibi fimultas
plebriorum paucorum. Q_uipcepericlcs plebem Cymon optimates foue
&
bat:Galliauero cum in fadiones duas diuifa forer, alterius Hedui,alterius Sc
quam capita fuere, Licurgus Sparthamin duasiadioncsdiuiGt , quasphilas
tsamqj
61 obas nueupauit,«iam peloponrflus uarits nite batur fadienibus,
diuerfarum fadio*
Argini FIelii,Mantinenfcs, aluc^ finitimi Laeedemonns
princeps Ono#
numfueretln chio autem fuere fadioncsdu*,& cumalterius
urbe
madeus,uiftona contra alteram potitus effer, alterius fadicms uiros ab
minime exigendos curauit, ne inimicorum meru uacuus C quod
ufu plerucp

utnit ) diflidium cum amicis frreret : Confueuibe

queej Romanos mnites:
aut aliunde pa^
lta^ irnlitari difdplina traditum fcrunt,ut ftipendupccuniam
in lamnulis dc$
ratam quxunicuKpfuper e flet pugnx tempore, apud figna
snercnt,camcp Imperatoies iuxta(igna feruari mandarent, Q. ucd ideo eo
lar ium,ftd fortunarum fuarum , mi
Situtum ferunt,ut non medo patri* 6i
fotet,Et licet dimidia pars fli
defenfores paratiores proptereaqr fortiores
lites
Domicianus,ne ulrrarad
pendii apud figna fequeftrari prius foletcr,T amen
le mimos deponerentur a
fmgulis,ediftoprohibuit:Q^uod ab Altanos Ro
qu* pre*
manos fumpfiffe credideri ,quibus fuit in more , ut militiam fequti
inexpeditionemferrent.uttuendmecel
ciofa haberent 6C magni cenfus,fccum

fitate qu* illis erant carifluna.plurima

& maxima praelia obirent , prompt.uf
tn dimicarent, per f* ueronon pecuniam fle gazas Icd pellices uelut caiiflima
pignora qu* rt imulisagerent, apud figna deponebant, ut pro his qu* erant

exoptanffim*,& quas maxime diligerent,ueluc

coniugum & patii* memo#
res forti & prtfenti animo mortem oppetere non dubitarent! Illud queqt pro

*— *-
memori*
— —
eft,quoties duo funul Coss.hifdctn cica ti
" ‘
aufpitiis , centra

coldcm
 LIBER. Q.VAR.T V S •
cX XXVII

eofdetnhofles ducerent legicnei,ram itintris,qineundicrrraminis fignum,

abariquiore S1 Cofulari aut pluribus honoribus funto dari c6fucPe,Q ucd
qt fi quando patricios it fenatum aduocare confutes ue llcnr,p pteccni m lin<
gulis notr>inaris,aut bucrina, plebeiosucro Tnbunus,plcbis per mmiHrcs
non fingulosexprtffis nomin bus,(cd uniuerfos cctnu
,
aduocabat.

Q_uac fuerint Romanis comicia centuriata, quae curiata. quae tributa it qux
calata. Caput III.

Vod Centuriaris Ccmiciis Confu Ics.T ribuni militat es prae

tores& reliqui magifhatus, qui maiora aufptcia habebat cre
arentur nemini dubwm fuit : Cum enim quattuor effent co#
miriorum genera.Ediliria.prctoria,T ribunicia ,& confu laria
quibus poftea addita Cenloria ii quzflcna.Centunata futi
re, quae nili aufpicato fieri poteranttuccatis ceturiis, partibus
difhibucis, cccuriatim aut triburim:defcriprisordinibus.ClaBibus,xtatibus
audiris authcribus,fit re promulgara St cognita. Vocabantur enim centuriae
in Martium campum,quoconucnire facilius poffent , ubi libera erat,fuffia#
gandi poteflas ,ibiqi ccmidorum die, ex cenlu St setate, illorum qui ex qua/
libet tribu in centurias felefti erant St in claffes Nam populus in cetum tur
mas diuidebatuO Non autem mixtim ex colluuione omnium, per ponte fuf
fragia ferebant, Q_uac tamen comicia fi quando populus coire
nollet, per pa
nes clicntefcp patrum fieri potcrant,po(itcqj uexillo in arce, exercitus pracfidM
caufa imperabatur. Idq; propterea cautum, quod intra urbem ccmiria habe#
re/aut legere militem non decebat, Q^utppe armatis legionit us urbem ingre
di fas no e»t , ne grallatoribus obnoxia foret,:Candidatorum uero mos fuit
cum comicia Sunt & in fuffragium eiues uadunt.In candida uefle fine toga in
campum defccndrrr.cum clientibus gentilibufqj.fingulafqj tribus prehrnfa#
re & circuire: Hcminefqj etiam tenuiffimos St ignotosquorum fuffragris ni
tuntur rcg irc,arcp illos per fe St comunes amicos appeliare,obfecrarc & ob#
tcftari,quorum nomina memoriter referenda eranr,quod fi qui facere nequi#
rent , ad hibico nomenclatore faciebant. Tam & fi cautum poftea fuerir,ne
candidatis nomenclatores adedent, fuaqi merita St facinora dcmiforifqt con
metnorarr/dcmiftifq; St humilibus uerbis fupplicarr/nihil deniq? fraudisaut
lenocinii omisere, preedere amicos ambire patronos, domos Oationefcpct
cuire, admonere beneficii perlkere donis luucnes,8t ingetia polliceri/ nihil re
liqui facere ut fibi in confequendis honoribus focii St adiutores fint,atqi in pe
titione fufftagentunln qua tc elaborandum erat, ut adolriccntrs nobiles fi£

zed byX-jOoale

1
 C E N I A I L A M
•fummo loco natos ftudiofoshaberent,quiomni Audio fit comitate, rogant
dipcrfuaJcndiq; erant, ut (canticos fuffcagatores,duces,arq}aflettotesexhiV
bcrcnr,compctitoribufcpinoidiim,fibicp liudia hominum, fauoremq) coni
ciliarentrNam mulcos potentia fit multitudine amicorum fultos, potcflates
& Imperia peruiciflc inucnimus Cum enim populus tam Romuli q Tulli Ic
:

gibus comiciorum princeps foret ,ita ut quos creare magiftratus ucllcc illi pol
reflas edet, his artibus de Imi mcnttfcp finguloru animos captare oportebat,
Q_uod licet edet in ufu frequens,nonnulli tamen hoclupplicandi genus uel
lurfordidum fit parum libero homic dignum deuitarunt,liquidem.L.Crafl
fusnunq adduci porurt,utprefente.Q_.Sccuola more candidatorum popul
Io fupplicarctrphocioni quoqj cu nunq fupplicare populo fuftinuidet fit ideo
comicos interede noller,abfenti fit inuito honores dclatifunt; Q_ui etiam cj
didati ut plus authoritatisfenent ,
utcp iuflafuffragatione digni habcrcotur
cognomcnu fepe darifTimarum familiarum defumpferunt,eatp propria fit pc
cu liaris licentia candidatorum fiiit,ut bonum nomen ferrent. fit ex optimatil
bus iudicarentur. Nec minore ftudio his quos rogabanr agere gratias,Nam
mirum Si efficax Rudium, in agendis gratiis habcbatur,SingulosdenKpptc
en(are,obuof.p manus dare,falutarc Si omnibus arridere debebant: Q_mut
coDfpicuieflrnt,utqj a populo fpe£tarentur,nudinarum tempore Si mercatu
frequenti quo opifices Si agreffes ad Vrbcm comeabat^Cum nona quaqt
die fora colbtueretur) in edito colle (pedandos fe prebebant, ut popularem
gratiam fauoremq} aucuparentur, Idqi poff aliquod fecula lapfis iam Si defiu
xis moribus fieri feruatumefL Antea enim fine ambitu fuffragiorum aut his
lenodniis.prefente 5enatu,fummo filentio ipfi per fe candidari in comicosui
tam fui belli domiqj decora atq^ officia in rempublicam,fit quid fingulis uni
uerfifq? preff itident,tum maiorum forriter fada, longa Si accurata oratioe ex
plicabant, qua cura ,qua diligentia, qua animi magnitudine, honores geffifl
Ient,tefltfq5 Si laudatoresdabant,qui omnes cquidimis animis audiebanr,
Q_ui rerum geff arum comemoratio non fida, longe plus poterat q pr arces
it ambita Cuffragta,qua: poffea urbem inuafiere, O uibus quidem comiciis,
plenis Didator,Cos,autpractor maiorefqj magiftratus precrant, Antecu
«IS curulem Sellam candidati fuffragu excipiebant: Scita utro fuifragiorum
non gentiqui ex ordine ludicum erant, feledicu (fodiebant, fit ne quidfraul
dis doliuc admitti poflet,ncue quis tcGerulas in loculum coniiccrct lolltcite cu
rabant , Q_uippe fingulis tribubus comiciotum dic non folum cuffodes led
rogatores fit diifributorcs praeerant, Defcribcbantur nomina rnbuumuei ce
turiarum,quae intra cancellos quibus ouilianomfi erat, Vtquaetn uocata fue
tat ex urn? ut forsicrcbat introduda.fuffragabatur : Demum tribuum Cottii
none fada
 t IBER 'Q.VARTTS* CXJCXVIII

cionc fa&a in cifldlam pofita/quam ficulam dixere

, renudabant prcconis no
ce,quemquxq; tnbus cadidatum elcgifL ttfuitqj prifei moris, ut Veturia
eu
ius erat prerogatiua fuffragiorum,pro fuo candidato
prius in fuffragium ircr^
Namqi ex centuriis militaribus fadfo iterum deledfu tam ex iunicobus ejue#
tcrams prxftantiores in proprias fe ligebant cenrurias/quarum erar prerega^
tiua (urifrigiorum perukes,quibus ueturia nomen datumrNonunq aliafcc
uara eft iuffragioriitnratio, Siquidem. L.Caflius longinus
Tribunus ple#
bis. C. Mano &
flacco/Coss,ut populus per tabellas puntis dirtintas futira
gia ferret /legem tulit tabellanatn/quz diu fanda di incorrupta
ma(k:Ea enf
lc
g c , ne qua inuidia orirtf,fiCquo magis animo liberoAiota impartirer,cautii
fuit, ut n 6 uoce, fedputis fuffragarenf; Punto enim in tabella
appo fito per lia
gulas tribus pro quo candidato- fuffragiaconfrrrenr/dinofci poterat: Q_ui>
busta bellis/ nihil aliquando melius uilum / cum illis ambitus di concionum
licentia, palam adempta fucritspoflea aaitnaducrt en tes,quia au thoritasopti#
matum di illorum qui honoribus pre flant/plus uoce quam punto hauddu
biepoterat/poftpofitis tabeilis/ad aperta fuflragia,& primum ordinem comi
ctorum rediere , non nunquam difcoloribus ceris ligna fuffragiot um di fente
tiarum notabantur, quod in iudiciis quocp fieri animaduertimus. Perfaepeuc
ro u i luetfus populus cHFufo (ludio di fauore aceenfus/ aliquem infignem caa
didatum cb excellentem uitturem militarem /cuius ftimma dignitas /maxi#
meqj res gefla: fuere euntis fuffragris Confulemaurpratorrm adikm auc
Cenforcm dedarauit di comicas renundauit, Q^uibus in fuffragium mif#
fis. Confulquipexfiacbat, eutn qui ad honores promotus
fuerat, primus
uoce renuciabat,mox prcconis uoce populo pala fiebauinquopredtum me
mori* efl, Domidanum morte affedflc flauium Sabinum, quod Confula#
riumcomidorumdie,preco illum non Confulrm,lcd per errorem ad pepu#
Ium Imperatorem dedatauit Q_ui uero Candidatus renundatus/ deligna#
.

tufcp fuerat/ante^ iniret magiflratutn follenecarmen precationis prrfaTusf»

cut mos cfl/cdebri oratione/populo uniuerfo agere gratias/ eumqt hononfi
centi (fimis uerbis alloqui, fle de febcnamfpem polliceri debebat, qucdPau#
lus «milius cum aduerfus Perfen totis comicas /Cos, foret renundatus face#
rcrecufauitiNam palam profeffus cft, nullas fe gratias populo debiturii,quin
fi meliorem nadb effent/liberam feeligendrpotelfatem
populo daturum dixit
indeeeipoq dcfignatusdeclararufcp fuerat, i Caipitoliu,mox ab uniuerlo po
pulo in dormi fua deducebat
Q_ uod fi jJmis fuffragils minus ualere poterac
paruq? uir iu in f> moue ndo candidato fuifler, (Quippe cu bina domo de nfdg
cadidatis fepe comicia fieret quo fadlius in cctniciis
, cocordia populi Gtmartft
plcrucj piatis comiciis frafio aio fqualore di Iachrimis demiHi
di fupplictstf

bb

Digitizecftiy Google
 «ENIALIVM
didati.lingulcsetiam de plebe homines/ atqt humillimum qurmq? prthenfa
re populo.p uniuerto fupplicare folcbant-irautquod prtus'afTequi no poterat
pktace motus ppfs traderet fKl enim ia comiciis plerunq? euenicbat/ut dies in
termiflus/rumorefq) temere dilcpatiaut fabula fiftauel minima cffenfiun*
%ula/paruacp rerum momenta-totam fxpe rationem ccmicicrum perturbat
cent/fii magnos motus excirent^Fiebattnim fxpe tum milerationr/tum fpl«
dote uitx,non nunq gratia/aut meritis antea cxhibitis/ut magni cafus inter#
cederent fieretq; repentina mutatio-ut qui modo erant repudati/bc n e fi ifTi#
ma fuffragationchabcrenturdigni/prclcrtim a populo/qui uelut marr/fcm
piterna agitatione moueturiNon nunq in conferendis honoribus/populum
bis cenfuifle Si fuffragia dediffc compertum eft; Centuriat i 'q; Si decurratis co
micas diucrfa fuffragia c5tuliffe/quod ideo fit/ut cuiqi libera facultas foret po
(fremis corrudis mutare fuffragtum/li quem primx lulfragaticnis penitei er,
tamen C.Cacfar/comiciaita cum populo partitus^ut pro parte dimidia
fertur
candidatorum quos populus uellet/cxceptis Confulatus petitoribus, prc al>
tera dimidia quos iple dediGet/pronunciaret,perfapeuerc/in ccmiciisCcn*
fulanbus quia Impcratoresdeligcbantur/przter populum uniuerfum edam
militaris ordo,flt equites frequentifiimo concilio aduccaei intercranttQ_uip#
pefuffragatioc militari fummi plcruqj duces dcIcOi funt ; Scipionienim Afri
* cano rufius populus inire fuffragium c mnis militaris ordo/cmnelcp centurix
fit tribus/ad unum Imperium in Hifpaniam detulerr/Q_uoties diffimilia fuf

ftagia diuerfis comiciis darentur,illa pteualere certum ctt /qux rufiis ccmicns
fierent i Prerogatiua enim fuffragiorum femper iufiorum ccmiciorum fuitt
uod autem dempta toga candidatos in campum prodire cbferuatL mcftt
propterea confiitutum ferunt, nt per occultos Imus pecuniis abfccnfis /largi
tionc fit ambitu fuffragia mercarentur/aut faltem ut cicartices fii ui lnci a qux
pro patri) procp ciuibus pugnando pafii funt confpicua fortnt , prcditumcp
memoria; eft/ Africani fupenoris filium/Cum preturx candidatus in campu
defcendcrct/candidam quam induerat tegam/ turpitudinis maculis cbfclrfa
diam oftendiflc/magnoq; dcdecorc/tc cius populiTuffragio rcpulfam tuiiffr'’
Q_ux quidem centuriata comicia per cornicinem indici- Curiata uerc perii#
ftorem calari folcbanrsFucrc aut Curiata Comkia/inquibusnondctnagi#
ft ratibus conferendis. (ed de exercitu/de legibus,dc iegaus/dr q: ducibus dcli#
gcndis,6t legionibus inter Coss.partiendis/deptcuinciis/de genere bellide
q> his qux ad rem peirinent militarem/fif an contra hoftes arma (umerr ope
dirct/dcccrneba(,ucfi rogarionepiobaret populus, bclluficret;fiucro antiqua
ret' ccffarctab armis {'m qbus fuffragia no ex ccfu Si xrare licut in Ceturuus,
fcd ex geacnbus oium xtatu fit oidwu fmifcua multitudine ferri affueram (

\ ..
 #

libbr>q.vartvs> CXXXIX
Cum enim ufritim Tribules daban r fuffragia , fit ubi accedebat fmgulcrua
toriufcp uulgi opinio fit confcnfus/ ea comkia curiata j Cum uero per fingu#
las Centurias unus ferebamr calculus Centuriata difita fnn t;Ideo in curiatis
,
omnis potcftas fuffragiorum fit comiciorum euentus/ penes pepuium fleric
Nam fingulis popularibus, tria defpedhflimocuicp-urntim fuffragadi/proqj
fuo candidato decertandi potcftas erauin Ccnturiatisucro cum no Unguli ce
fcrcnt,Sed per Centurias fuffragia ferrent , in quibus copiae aliquorum plus
poterant,pro eo quod cx omni tnbu- praecipui opibus St dignitatr/m Ccntu
riasfcleftifuffragabantur.Diuitumfunragationermprtualuiffcccrtumeftiln
terdum uero. Curiatis comidis, Tribunos.pl .Tribunofq? militares fit alios
magiftratus extra ordinem creatos rauenimusiTunc maxime /cum hi magi#
ftratus primum inuenticonftiruticp funt s Erat enim confentaneum in no#
,
uis magifl ratibus creandis , no aliquorum,fed totius populi fuffragia poftu
lariiQ^uod nili comiciis curiatis heri poffe nemo dubitauiefuit quocp aiad#
uerfum leges qux ad populum pertinerent, quandexp Centuriatis comiciis Is
tas,Siquidcm.L. Valerius publicola Comiciis centuriatis legem tulit,nequis
magi (1 ratus ciuem prouocan tem uer bcraret necaret uerpraeter qux, fuere Cs
lata comicia
,
qux curiata fit Centuriata continent . Hec enim (unt Pontificis
Maximi fit faccrdotum,in quibus non omnes fed deferipti felediep conueni#
re fit fuffragia ferre potcrant,Nam cum unigerfum populum, faccrdotia ma
dare uel quenq factis prcficere,propter religionem non diceret.Cn . Domido
Tribuno.pl.legem ferente,<aucum eff ,ut minor parspopulifcleftkg uocare#
tur,fit ab ea parte qui dignus collegio forer,in facrrdotium affumptus coop#
tarcturiideo non plurcs q decem fit feptem tribus, in pontificis aut lacerdotu
comidis,unqinterfuiflccompcrtumeft; Q_ux non comicia,fed populi con
alium diccbatur,quippequi non populum uniucrfum fed tantum partem eo
cilio aduocarent t Cuncp f acerdotium maximae effet authoriratis propter reli#

gionem. Decuit facerdotes conucia habere propria in quibusad facerdotium

aflumeren tur:His quoqj comidis calatis,quae arbitris pontifidbus fiunr,arro
gationes illorum qui cum fui iur is fint ,in alterius tranfeunt poreftatem heri eo
pertum eff . Hec enim ccmidailla funr calata, qux pro collegio pontificum
aut Regis facrorum/auguris ue, aut flaminis inaugurandorum aula fiunt'
Siquidem ut hi crearencur,fit in collegium admitterentur facris ue prxficc#
,
rentur,8t inaugurarentur,calatis comidis decernebatur : Calatis quoea Co
miciisfit facrorum deteftationera &i tcfiamenra fieri, animaducrlum effTria

enim ueteribos fuere teftamentorumgcnera/Vnu quod calatis comiciis he#

bat/ Alterum quod per xs fit libram , libripende adhibito fit emptore fami#
lixiTertiumquodprodntum uocabatur,cum milites ituri in praelium nui#
,
Ia legum lo llcmnjtatc, tribus aut quattuor adhibitis raptim apud com#
,
bb ii
 CINIALITM
milttones reflabantur ^ quimos talis erat * ut mfl ites cum decernere parant,
ante 3 togam circumungerent aut dypeos arriperent, tribus aut quattuor au
dientibus heredem (ibi nuncuparent fiqu/d in acie fecuseuenirct; poftrcmo fu
ere comicia tributa, quae tunc fieri cognitu eft Cum non ex generibus horni
num,necp excenfu & aetate, fcd per regiones urbis tributim uicatunqi fuffral
gabantur,in quibus interdic tribus Si (uffragari per regiones Si compita af*
fucrantrpoft aliquot uero faccula.P.Scipio Africanus &.L i Mumius Ccnfo
its fuffragii mucaffc feruntur, nt regionatim fufffagaretur, pro generibus ho
minum caulilq) Si queftibus,tribus defcribendo.Q_uibuscomiciis,utTri*
buni plebis mmorclqt magiftratus fierent, a Volerone primum,dcindeale4
ftorio Tribunoplebis rogarionepromulgatacauebatur, ne patricii quosuel
lent tribunos per clientum (ufiragia crcarent,non populus: Q_uibus ctia trif
buris comiciis Tribuni militaresfarpe creari fuere,qui Comiciati didfi.in qui*
busfideefient Senatorii ordinis candidati Auguftus Odtauius illos ex eque
flri ordine fuffecir , ita ut finito honore in utro uellent ordine permanerent:

Et licet Centuriata Comitia nrfi decreto Senatus Si aufjpicato,ac facrificio per

fedto,Si litato fieri minime Tolerent, tamen Tributa comicia quia minimoru
magiftratuum funt, nec Senatus Confulto nec augurato,nullilqjprtceden*
tibus lanificiis fa&a Si eadem die abfoluta rara erant:T am Se fi lege helia Si fu
fia nequis per cos dies quibus cum populo agitur, nifi de celo prius feruaffet

agere liceret, cautufueriuEratqt mosafpicandorum comidorum, ut cuprefa

rione deorum dearumq; bonis (auflifq; nominibus ac diis beneiuuatibus eo
dliainircnr:apud Argiuos ueroindiftis comiciis.Cum praetor in praefationis
carmine Iouem Apollinem attp Herculem prxfari foleret ut fucceflus darent
ofperos,pofiea Philippi nomen adiecerutpraefationi, amentationis genus.
Eudtnnonprxterierimneqicomlcialibus diebus more maiorum Senatum
nundinarum tempore,comiria fieri licete, ne a legibus accipiens
haberi,necp
disquxtrinudino dabantur,plcbcmauocariconringeretneue interpellarent
tur nundinatores,utcp rudicis qui m urbem ueniunt eomponedi lites,Rtra
figendi facultas foret : Q^uodcp die , imbribus aut turbine procellofo , aut fi
foeda tempeflas cum grandine,uel Ii tonitrua aut uenti fierent, uel fiin freque

ti multitudine quifpiam morbo concideret,comiciorumdie. Si nifi feruatum

de celo effet prius quo ad ccnturiatacomiria,cu populo agi no licebat, habita
qj in his Si pmota
,tancj foeda tempefiate fadta dirimi oportebaf,auguru re f*

ponfo qui quid ukii intercefliffet, ren uciabar , idqj lege Helia Si fufia,in quo
id fuit memoris proditu , cu Appius pulcher ad populu caufam diceret qcf ,
naualiprxlio uidus,per contemptu religionis elalTcmamififlet.omncfcp tri*
bus in eius noxam (uffragia ferrent, beneficio rempeftatis adiutu pena effu^
giffc: Nam fubito imbri St turbine coorto fublatiscomitilsiudkiuRj cqafit«
 II»*R*Q VARTT > S* cxl
inte uero Comicia Habita quid
mcumKrccffiffct.rcnunriare augurinon liceri
bj.quia diuinarc indebatur. Q_uodq; cum feminis
comicicrum nulla fuit eo
munio, ideo mulieres nec comiciis intcrcflc,necfuffragia ferre, neq; foro aut
concionibus in mifceri,& propterea
nec arrogari poterat, quod erat apud Atf
thcnicofes conflicucum^uc nulla feminarum conciliis
publicis aduocc tur^ucl
ferre futfragium aut concionibus uirorum intereffc
ualeat i fuitq? moris apud
cos^quo frequentius comiciis afluefferenr^ut fingulifuflffagatoresnumosac
cipperent,quod a Califfrarc primum inuentum ferunt,
Nam cum propter af
liduas bellorum cxpcditiones,Athenienfes
a rebus urbanis difirafti uix foro
a!fuc(cerent,& per infrequentiam comicia cogi nequiret;
populo,in quo uis arduo nrgotio,ulcra quincp millia non
Q
ufppe tu ex omni
cournircnt,ut poft
habins negociis ad rem publicam accederent, &
de publicis ccnfultarcnt,a!i*
quo inuitamento cohortandi fuere :Necp ab his quorum iminutim
Imperiti
hiir,apud Romanos comicia haberi , taqm fauftiprcdigii & infandi ominis
foret, Necp illorum qui rei agerentur nomina ad petendos honores
admidii
nili crimine indudto Si abfoluto Necp abfentium rationem habendam licet
,
non nulli legibus foluti,contra comieiotummorcm,ablentes fuffragia
percu
krint . Q_uod a locris A nphifeis qui haud procul delphis incolunt farcti me*
minimus, apud quos nullius abfcntrs habetur ratio,led cum concio
aduoca*
tur,non folum Piiagorx Si faeratores fed omnis multitudo illorum
, qui fa*
era faciunt conurniunt,6t fuffragia ferunt.
Q uoticfcp noniufluscomicioru
togator fuiflet comicia inde habita minus legitima eenfcri ; Et licet
, eum qui
comicia haberct,aut illis prccflct,ad honores afTumi non deceret,
plcrucp ia*
men qui comiciis praefuere, licet peffimo exep!o,alioi u minifterio
& oprTa il *
los aflequi merucrc.Eftcp memori* datum fex jgcnarioe maiores,# hemies
grandeux *tatis,quod ciuilibus uacaret munenbus,ad comicia fuffragii
cau
fa defeendere cogi nequire,quare deieifti deponte&
de pontanifenes didti fune
Namqtiuuenes olim fenesde ponte deturbaffedicumur,eum illis nen
idem
maneret uigor,& animifenfuscffetobtufusi Q_uod<p comicia
magiflratuu
non lolutn per diftatorem Confulem Si prctorem,fed per interregem xdile
qu*ftorem,Tribunum.P|.pr*feftumurbis,Tribunumcpcelerum,autPo
tificem Maximum de Senatus fcntentiaplebifq? fcito,
non nun§ perpepulii
indici compertum cffcipfe tri precor Cofularibus comiciis authorefTe no po#
i quoa maius uerlarctur Imperium in Confulibuscieandis
q ut per pre*
torem explicaretur,Cumcp Cxfaru temporibus arbitrio Prieipis,ncn
nunqj
tribuu fuffragio comicia fieret, Tiberius Catfar iter extera c6fliruta,e
capo ad
pf s illa trafferri uoluit quopt cocilio et fuffragio etia fn ppfo cadidjtiad
hono
t es et ipia
puefti fuer , ex duobus txi eofulibus ei minor natu foret ccmiciope
q
haebdopt munus dati cofueuit,Sine aut cofulis,ptoris ucl tribuniaut alterius
bb iii

\
Digitized by Goos
 Ji ^
•
'CENIALITM 8 T J

magirtratus decreto, populo Se plebi couenire,aut clande ftinos extus coiefa

nes uel conciliabula habere( nequis malo exemplo populum feuoeatet,ud
fc

cretas conful tationes (aceret } non licebat»

Q- uando primum aedilitas coeperit, & quot Sierint Aediles, 8f qui Curules
Caput 1111.
& qui plebei.
Vo tempore exadis regibus, & confulibus creatis plebs eo#
tentione maxima, cum patribus certauir,St tandem ut altet
ex confulibus,plebeius foret obtinuit. Patres pro comunka
to plebi «onfulatu,xdilitatcm fimul,8e prxturam,uendica#
runt:lgitur,curulixdilitatecrcata,illam Cn.Q_uintioCapi
tolino,6C.P.Cornelio Scipioni ex patribus dedtrut, poftea
alternis anis modo ex plebe,nuncex patridus ediles creari ctpti,munuiqj pro
mifcuum fiiit. Donec curulis xdilitas ad libertuiigeneris homines delata cft.
Tunc cum Cn.flauius Appiifcriba libertino patre natus,cum. Q^.Anitiop
neftino , haud multo antehofte populi Romani Edilis curulis, Ius ciuile ia

penetralibus potificu diuulgauir.dielqi fafles in albo ppofuit,ac xdem cocor

diae cum non mediocri inuidia nobilium dedicauit , Demum
diOidente plebe

a patribus,ut duo effent plebis xdiles,ficutduo patricii antea fuerat plebi eft'
apatribus ccnceflum:Lapfis inde temporibus,cum Iulius Cxfar rerum pod
tiretur,tunc primum lex xdil es creari.duo patricii qui cercales didti qui curam
gererent annonx forenfiscopixqj cibariorum reliqui ex plebe, quorum prx#
ripuii munus erat, Vtbis, xdium facrarum.priuatarumq? curam agere, ad
rofqt abientibus uel impeditis Confulibus fumma rerum, & maieftas Contf
Cularis Imperti lacpc delata e(l:Hi praecipue curabant ut aedificia publica prius
taq? fieret,Vtqj templa,Theatra,Sftadia,fora,porticus,Curix & Bafjrtec.
at
cp
moenia , magnificis operibus reficerentur Si ornarentur. Q^uod lege ucd
terifancitu erat, in hzcuerba,Sumptoqtzdileseuratores Vrbis. Annonx;
luderumq; follenium ollifqj ad honoris amplioris gradu,pritis acceffus eflo,
Bi infra, Q_uibus facrarum rerum ptocuratio & totius urbis rutela fxpc co4
milia eft.Adquos etiam Senatus confulta & fcita plebis,ut m xde facta coft
derentur,defercbantur:Prxparandoconuchendocp frumeto &
oleo ne urbs

pen urta anonx,neue caritate laboraret,utcj comeatus quxqj bello ufui foret
i n eaftra
Manius Martius & Trebiut
deferrenmr,xdiliu muneris erat. Ideo

ediles plebis, quod

in fumma Caritate fiumetum populo in modios aflibus
dedere, comeatufe^ inuexcreftatuas in Capitolio & palatio eum titulis honopt
nerueretEt.M.Seruilius.T.filius xdilis Curulis,qcf olri denas libras fingu

fis aSibusp(lkir,ceIebri memoria dignus fuittetia in eosq plufq lege diffinitu

 liber. Q. v 'A R T V s CXLI
t^at agri pofliderent diem dicere, matronas probri
accufare:Foeneratcres co#
erccrt : Popinas &
ganeata obfonia inhibere, in fadadiftacp in ciuiltaatcp im
proba animadue rrere ,atq? in exilium agere ,acdilicixpe>tefiatiseratjNerota*
men dum munere aedilicio fungitur, ne quid co&iin popinis ucnirer,prxrer Ic
gumina & olera in tcrdixifle fertur, Q^ui etiam nimiam aedilium potcRatcm
cohibuit, Raruitq; quantum curules,quanrumplebeipignoriscaprrtnr,qua
tumcp pena: irrogarent:Circa religionem ne qui nili K emant dn patrio mo#
K coleretur,
neue auetudis cerimoniis decederent aedilibus praecipua cura fu
itrquorum edidi is cautum eR ut Iudcorum Aegypttorumq? (aera ntus &£ cen
moniae ex urbe pellerentur.,# exigerenturtScnatusconfulta ecciprrc,fuperc#
fnendis uendendifqi feruis aut iumentis fiex fide bona uenirent deqi illatum
,
uirio & morbo cognitionem animaduerfioneracp habere. Thermaru curam
agere, illafcp ne eGent inmudx neue nimis eRuaret curare, idilicix cognitio#
niserattDemenfuris quoq; & umendis uiis deqjalea cognofcere ddupcrcp
edidla proponere,qux aedilicia didla funt , muldlamq; non parenti irre gare,
aut nota turpitudinis afficere,poterant:Horum exemplo ephori Lacedcmc#
n iis fuere.# in TheRalia xdiles qbus uirgas lixae prxfcreban t,quoru munus
erat anona & forum cupcdinis curare, apud Graecos # Etholcs A gorano#
mi quotum editflis uenaenrium 6f ementium rabies cocrcebatur.qui hoc et/a
fibi arrogarunt, de uenditarum emptatumqi rerum ufu &
comercio,dcqi c5
entiombus & padlis cognofcere, in tantumqi honoris culmen xdilitas pro#
uedlafuic,ut VrbepeRelaborante,maieRatem Confutaris Imperii adadiles
decidiffe.T.liuiusauthor (it. Aciam bonis temporibus, ab eptimisquibulcp
fplendor aedilitarisquxfitusfuerit:Na & duoCtaffi,&.Q_.Murius, &p.le
tulus, # Scaurus fummis honoribus fundi aedilitatem magnificetiflimegef
fere,illamcp magni muneris loco exequri fuere, Paulus queep armilius,cutn
duodecim magnis copetitoribus in petitione aedilitatis piatus furrtt,pro lum#
nao honore duxitiSut tamen exempla illorum qui repulfam impeticionc adi
heatisperpeffimox confutatus praturas & fummos honores meruere inter
,
quos.C. Marius qui in duabus xdilitatispericionibus Curulis fcilicet & ple^
bets, una die bis repulfam rulit,fepnes deinde. Cos. fieri meruit: Scipiouero
amilianus,cum candidatus adilitatisin campum defcedcrer,ab uniuerfo po
pulo, frudum uberrimum cepit. Mam pro aedili omniu fuffragatione Cos*
fadhis eR: L. lucui Ius cum ante adultam fratris anate magiRra tus petere nol
let, tantum # fauore uaiutt ut abfens una cum fratre, aedilis relatus fue
gratia
nt, Vcfpafianus uero cadidatus aedilitatis quinquies repulfam paRus, Dr mu
ad Imperium fuiteuedustEt quis aedilitas per fc proprium munus foret, fc#
pe tamen magiRros equitum di Tribunos plebis fimul cumagiRerio # cri#
bunatu aedilitatem gctliflr comperimusiCn. fiauium Appii Cecifcnbam,cu

Digitiz >OQk
 CKNIaiLAM
tribunatu plebis aedilitatem., & T. Sempronium ,
magiftenum equitu una
cum aedilitate habu»ffeconftatjTam&fi duos magiftratus prelcmmcuiu#
les UmulgeKre,ameaintetdidum fuerit; Munera etiatn magnificennflima.,
plebis aut Cu
Bi ludos apparauflimos ad condiandu populi fauore,p xdiles
ucl pnu.ua ip«
rulcs nuc Romanos nue plcbeios, no nunq (cenicos. publica
quibus
(a aut exmfdfaticia pecunia curari & inftaurari plerucp adnotauimus,!

uenationes belluarum,quac<$ mira fpedtatu,&: infolita funt, non nunq gla*

diatorum paria quidigladiaretur,fpc<aaculis exhibuerctqux munera tu mag
niheentiflime per xdiles edita fuiffent , gradus ad ampliUimos honores
ma
giftratufq? fecere; Illud memorix datum cft eos qui (cnptum facerent
ad zdi
fccerat,nili
litatem admich nequiffe , propterea flauius feriba , quia feriptum
lurafletle feriptum nofaCturum^ad xdilitatem admiflus non fuiflet,
Q_ucd
plebis (aer ofandf i aliquando habiti funt , Q_ucd licet
q* aediles iicut Tribuni
uctericonftetexcmplo,lexqjaualcrio Confulcpoft decem uiros lata,tal rii
bunos q xdiles, ludiccs,atqi decem uiros inuiolatos (anxiflet,T ame quia zdi
nccp preen(ioncm,n<c uocationem habere nec lidfore uti,cplcg
les Curules ,

apriuato ad maius tribunal,prccndiduciq}amagiftratibusnouimus,j>ptci*

ca zdilemnon eflelacrofandfu opinati funt ; quod Domitianus Cxfar fa&o
declarauit , qui Tribuno pl.author fuit xdilem repetundarum accufandi.lu*
dicefcp in eum a Senatu petendi. Q_ui quidem zdtlcs non Romz tanr u,fcd

in oppidis At uicis ignobilibus Izpc fuere magiftratus, qui demcfuris rebus &
mimis iuradabattHocquoq; notatu eft.poffe xdiles exhaufto atep inopi zra
rio/nouu uedtigal toftituere quo rei publicx oneribus cofulatur ; Q_uodep
firnr Tnbunos plebis ad Tnbunatum,ita xdiles fiue curules feu plebcios qui
patrem haberent fupcrftitem ad xdilitatcm minime admoti pefle, exemplis
maxime probatum e ft.

Iudicium ignaui Iudicisfupetconttouerfolure, perperam iudicantis haufijj

aqux per fundum alienum non deberi. Caput V<

Vper controuerfo Iurein foro Romano,me prefente apud

ignauum ludiccmquiprefidebat , dum quotidiana patroci*
nia ptcftarem,afpera urhemens quxftio agitari ccptaefl;
Petebatur enim a teftatcris filio , cui hauftus aqux in fundo
quem alteri legauerat,tcftamento exceptus fuerat ,
ifcp fons
imodicis calonbus poftea exaruerat, deinde tribus poft anis
cknuo emerferat,ex tcftatoris uoluntatejfe adhauftum per fundum le<
illius

garum admidbtCui contra ftabat fundi dominus,& defita aqua feruitutem

Cc nullam debere aiebat; Q
uippe cum aqua cuius hauftus tcft amento exee*
ptus fuerat
 llBERtO. VART V S •
CXLII

ptus fuerat fonte arefa&o cffc defiecir,ceffare etiam fcruitutem,quae propter^

ea debebatur dicedum erat, Et ubi hauftus aquae ex nouo fome,ilii torlan de
beretur,:ius tamen eundi per fundum fuum, kinuito illi non clTe,piutacp
in
hanc fementiam adduxerat, quibus non diflimulanter queftioni rclpodcre ui
debatur : Cotra uero teftatons filius,ielifta a patre fcruitutc & haufiu aquxfi
bi legato, etiam aditum ad aquam qui nullibinili per fundu patere poterat, rc
liftum dicebat, cu nullus aquae ufus foret nili haurire licerer,neq) pcffe hau
,
riri,niG per fundum aditus effet.
Q_ uod G fieret fecus, prcfedlo cum libi aliun
de haunrenondaretur.ipfe legato praeter teftatoris ucluntatem,fiuliraiusfo
ret,Q_uod eft pudendu ta& fiaqua defita fuiffetdcucftuucl
dicerciKurlus
hementi/fcu quouis modo arefadta, ea poffea renata lus pullinum libi debe
ri afferebat. Na quidiu/aqua e fonte manaret ius hauriendi libi integrueffe
dicendum eratiCumq) imodids iurgiis defuper obffreperent Si turpibus uo
abus inuicem con Hilarentur, ludex qui affidebat' feucrus Si urhetnens am
borum audito poffulatu,paucainterfatus,qucGuit an aqua ex fonte arefadto
penitus Hucrc dciuiict,6e cum tnennioaquamexfontemanaredcfiffe,quip
pe cum tenuis non perems foretilllamqt denuo Icaturiffe /tabulis & teihbus
planum feciflenr,dcq} hoc nulla conttouerGa foretiHoc affeuerato parumper
fubdubitarcuifus/pauIopoft,eoinciinauit lententia, ut eundi per fundu alie*
num,& aquam delitam rurfus hauriendi/teflatorisfilio ius non cffe,Gbiliq4
re, iniquiflimo decreto pronudaret:Q_uainturia decreti cumuehcmenter il*
le offcnfustccIamaffct,& ppterea meadiuiflet/peterctq? utfibiin caulaadef*
fcm.utqj fuas partes propugnationem^ mea cura patrocinicqj fulcipctcm.
Q^uaeliui ego a Iudice,ut bona cu uema diceret mihi.quo lure qua lege aut
,
exemplo,i(ti cui feruitus teft amento reli<2a fuerat/ lus non effe hauriend\ex
fonte renato declaraffet Siquidem Ghauffus aquae teff amento legatus erat
:

iter quoqj a d hsuftum/ex aequo Si bono reliftum uideri debet, cum nifi hau
commodi legatum nihil opisildqj tam Paulum Si
rire liccrct,nihil preffaret

Marcel!um,q Neratiu Si Vlpianum de feruitutibus lentire affeueraui. Q_uin

etiam defumptibus funerum idem Vlpianuscenfuit: Si in fundo ameuen^
d;to laepulchrummihi excepero, iter queq; ad lepulcrum/cxceptum uideri, cii
fubkquens antecedens fupponac:Necp repugnat quod arefeeme fonte defita
feruitus uidebatur,quia fatis haber rationis explicatae quod mox fonte renato
Ius idemmihi deberi qui uis poteft intelligere, idqj Iabolenum & Paulum
de feruitutibus etiam ccnfuiffc.Q_uin etiam Adhlicinusconfultiffimusuir,'
fuper haccontrouerGa . Caelarem Statilio tauro in hanc fententhm re fcripl
lifle dicit
,
Idq? cum lege Si lure affirmare contenderem
,
peteremqj ut more
inftitutoqt marorum,Gquid iudicando de liquiffet/cauetet /ne magno faltetn
afficeretur inccmodo
,
is qui in meam fide clientelam^ ucnera t ; ludex ad me

Digiti;
 CENIaiLAM
interpellatu, Acmacha
eemuerfus,grauitcr credo ferensfe frequenti auditorio
bundus fit uultu fere minaci, femel inquit defitaaqua,poflq fons
exatuit, ius
aqua nulla fit que dc bta
illam hauriendi pariter deiitutn uideri, Q_uippc cum
amplius non reuocari rcfpondit :Cunq? rgo contra
tur, feruitutemextinfla
dicerem, horum authoritatibus nixus,plurac$ in meam
fententiam adducc#
ucl quiprimis
rem,prefertim cum nemo tam indoflus ignarufq? rerum foret,
ut autem labris iura deguftarit,qui rertituta rc,in Aa tum
priore,idc ius qcf m
egregius ne bulo cum
antea fuerat, re integra incolume effe negaret :ipfe autem
in eadem fententiam iret,i!lamqj nullo argumento
nec iudiculi difccptaticne
ut modefli iudices foltnt,dilueret uel firmaret, fiquid probandum
aut refelle

eflct,fcd prope ad extremam infaniam uccors

cxcandelccret. Ego qui p
dum
paufam fic#
bc noram fpintum eius ne infeflatione fit conuiciis ager em,dieedi
«i,fatiufcp duxi clienti falutari concilio prodcffe,q
rationibus non proficienti#

bus, cum homineillibcrali fit elamofo ne quiccj difceptare,ClietKp ut ad ma

ius tribunal prouoeartt perfuafi profuitep prcuceafle , Namcjhaud multo
,

poft difcuQo negocro,lege fit Iure,induflo ludicis decreto probabili reflo &
datacft s VrbaueroOcfarisad Statilium Seue
Judicio pro teAatoris filio lis

rum exeiusepiftola hzc fueresSuccurrendum his putaui , rtaqj qued ius ha#
buerunt , tunc cum primum ta aqua perucnirc ad eos non potuit, id cis rc Ai#
ftitui placet.

Quantafeueritatea Romanis contra licentiam magiAratuuni

i
, fit quotit*

occurfumfit. Caput VI.

Vanta difriplina eauerint Romani, ne quimagiAratus gtte

documento e A , quod
rent nimia licentia abutetcntur,illud
pluribus legibus ,
plcbifcitis & Senatus ccnlultis prclcripd
hnes magiftratuu fitpotcAas coartata fuit , praecipue cauco#
do ne imperiofa illorum liantia, extra girum raticnisexade
retsP.Valtrius,isqui cuL.Brutopcft Reges exaflos Cos.
faflus cA,ad terrorem inaefantis audaciae legem prcmulgauit, qua caucba#
populum prouocandi, cui uis pete flas fotett
tur, ut a coquncj magiftratu ad
Icilicetexiflimans maioris Imperii aduocationc nimiam magiflratuum licen#
tiam coartari,Tam fit fi regum temporibus prouccationem a Regibus fuiflc
ad populumridcp pontificalibus libris caucrvmulti contendant^quam legem
aMurenaConfulc/quo tempore Sora fit Alba Coloniae dcduflae funt/itciu
latam compcriot poflea exaflo decem uirotum Imperio.pcpulus Romanus
ut lkentiac tcmcntaticp obuiam iret, praeter auxilium tribunicium/ncua fan#
ciendo legem conflituit,nc quis illu magiflracum/lublata interce Aione crea#
tet/cumqui
ret/eum qui creaffef.ius fafej; eflrt occidi, uod mox Duillus/Cos.alia con
ftitutioncinouauit,ut qui magiftratum fublata prouccaticnc creaflet/ tergo
6t capicc lueretjapfis inde temporibus cum opes plurimorum preua!cret,hu
miliorefq? a dirioribus afli Jue premerentur- hilq? fuperbeauareqi imperitarer.
Iterum ualcria lex / tanq unicum praelidium libertatis/ ante primum punitu
bellum lata fuit,qua inter cattera cum quipreuccafiet/aqucuis magiftratu
tnrgis cedi & fecuri percuti uetuit/ penam tamen fi fecus feciffet non adierir/ni
fi improbe faflutn uideruCunq» ad huc non fatis inocentisc ccnfultum forer,
te plebis libertas opprimeretur magis/fxpiufep hoc malum increbcfeeret ,ini
ta tandem ratio cft/quj falubriter tenuioribus confultum foret.Siquidemar
tiusValerius.Cos.legemdeprouocaticnead populum ab eadem familia fz*
s latam tana patronam 8e uindiccm libertatis tertio prcmulgauit/grauifii

C ifqt penis aflerit/eum quifpreto more patrio ad maius tribunal proucca*

re inhibercr,in tantum ut etiam deui& maieftate danatis / ius prouccandi ad

populum dederit/Tatn & fipoft decurfa fecula/Caligula/ne logo circuitu du
cerentur lires, nimias puocationes inhibueritiSedquis tet legibus aduocario
maioris poteftaris quz ab iniuria tenuiores uendicaret/permi0a fcrer,ccn du
tri fatis petula tiae fle effrenate licentia .puifum erat / nifi eaueref ne farpius rade

imperia gerendo nimis a liquo potentia infislefcerer^ldeo. Q^. Martius Cea

for legem tulit ad populum ne quis eundem honorem bis ambiret. Et dc/n<
de Fabius Maximus aliam recitari iuflk/ quodetia plebifcito cauebaturncin
tra annos decem eandem poteffatem gerere licerrtf L.dcinde Sylla, aliquem
prius praetorem Q_uftorem fieri aut Cofule q prztorcm / edita lege uetuitt
cundemcp nifidccurfo deceniifpacio bis unimagiflratui preeffe grauipena ia
rerdrxit,aib»tratus frequentes honorum uiciffitudmes/nimi* poteftaris efle
Se potentiaenon ferendae* Q^uod haud multo poft noua ccnfliruticne inno
uatum fuit,cautuqj ne cui intra uigefimum annum/munms publici ad mini#
Oratio daretur^ Et cum licentia przfidum in edendis fpedaculrs multo pro#
uincialibus dano/flf incomodis foret, quotidiecp nouiscollaticnibusexhauri
rentur, Nero uetuit ne gladiator u munus aut ferarum fpe&aculum pra fides
in proumciis ederent: Q_uo etiam tempore ftatutum eft / ut qui
perperam ad
principem uel fenatum prouceafTet pecuniam pena: nomine in aerarium fer#
muldamexoluere cogeretur,pluraq? extatplebifcita quibus ne duos ma
re Se
giffratuspreferrimcurulesuno anno habere* neue plebrium magiftratupa#
trido gerere liceret/eauebatur^Q^uin etiam pro magiftratu aliquid gerere in#
hibitum erat nifi pnus facramentoadadhrs fuiffet, quod ideo cautum ferunt,
ac fpe se cupiditateimproba imperia Se honores aflumrrent , iurabantenitn
apud Confulcm uel S enatum follcnne iuliu tandum per deos/ pofteautmac
 CENlAtLAM
ta principium rurarent Cxfarum temporibus fcruatuedmeq? enim plusqui
cpdies mfiquiiuraflet in legem I mperium gerere licebat. Siqiiitar.cn in nui
;i ftricu auare fuperbe fii infolen ter fe gefliffent.ipfos ante tepus finiti honoris

Smperio deliderefitde gradu deiiri iubebant,Ptimufqp cui abrogatum Impe

riu fuent T
arquinius fupet bus proditus ed,q |>pter lnfolentiam regno ulf
p
Kegibus Sergium fiC uirginium T ribunos Colu lares
fus fuic.podea exaflis
quod male ad Veios pugnaflcnt,Et Cn. Malliu Si Seruilium Cepionepro
cofules quod ipforum temeritate clades ingens accepta fuiflet. Er a Cymbris
cxfi Si caflris exuti edent/ aliofq? ignauixmflmulacos abrogato Imperio/an
tetempus finiti honoris/Scnatus magiftracu abire. Si infignia Imperii dimit
dere coegir. Q_ uod fie.C. Graecus alio plebifrito eonfirmauit/caucns ut ficui
ante tempus propter indignitatem I mperium eflet abrogatum/ is alccrius ad
eundi honoris facultatem nohiberer,neue maxima Imperia diuturna edent
quod unum officere libertati cognitum ed. Magidratus fit honores geri ul#
traanu/immlege .paibefclulius uero Cefar lege fan<it,nr prxtorix puitie
ultra anummeue Confutares plus biennio optinerentur. Tiberius collatosfc
mei honores non facile ademitCum faturos Si opuletos prxfide s minus no
xiosprouinciilibus duccrcr, Neue finito migidram isquipuind t prxfuif/
ferimpune infultaflr gauderet triginta diebus legecornelia fuceedoremcxpe
dare/iex p.ouinciareuerfus rationem idminidrati muneris ege Iulia redde I

re cog.batur.^Ideo plures Cofulrs prxtorefq? funftoshonoribus/ quod me

ce improba auare Si crudeliter in prouincia fe geffider/dan itos St xrarios fa#
dosinuenimusfapudGexeos uero lege ciuebatur utquigedi muneris ratio
nem non redderet A logii teneretur/ apud Athenienfes quifquisad rem publi
camadedidecrauonibusicaobnorijserat/utetiamfacerdoces obnoxios Icx
iuberet,apud quos computator publice eligi confueuit qui redditus ciuitatisp
fmgulos magidracus populore(rgnarer,netnineqi coronari licebat qui ratio*
nibus reddendis obnoxius forer.Carthaginenfibus ne infolcrcerenr magidra^
tus toto Impfriite mporeuinuinterdicrbatur,ita abdemtos moderatiores fo
re arbitrati/ Tnebanis lex dati ed.ut ad munera publica nemo accederet/ nifl
quianis dece amercimoniis dedicidet, Bythinis.ur minor anis triginta ad ho
nores admi Ai nequiret quod tamen Augudus ira prefmiuit ut abaoisduo#
busfic uigintia dinoueri luuenes ad munera iuberetrQ^uodGfortefinitoma
oi.fratu quii prouinciam fuccellori tradere negarer/uel ultra rudum tempus
Mair, tatis reus in principem Si rem publicam ageba
fafces retineret/isueluc
tur,Cui Gmtleapud Thebanos accepimus/nam qui ultra preferiptumhono
tame EpiminudasThe^
res gcflrrat/conlpiracionisrtus cap te luebat, fertur
baous dum patrix confultutn uult/ preturx quam gercbat/ultra pc clinicum
tempus
 P

* * B E R v a R
Q. T T S cjcLinr
tempus prefoiffe nec fucceffori
exerritum fradidiffe quo tempore Lacedemo
niosgraui bello & inteflinis cladibus affedt,
LirSln tcruin fr uflrarcn tur cuius rei caufa capitis anquifrtus

S
,
b UtUS fb,t ’
C^gkenlibus quoq, tam fcucrauiguit
r m Pfrator auf dux
f
f f
/
gnaflet, foedo r I
.

fuppliootn crucem elatus,

morte penas dabat
prauo confil/o licet felic.tuentu lui
Romamuc

t,CaP C& tqaod '* b AthenknAusferuatuiBcftqui

bMnulS^
busnull erant magiftratusmfi S
'Trfomone
l

publica & fuffragiis pepuli crtau

Ilitum ordines in Romanis

caftris plures fuiffe
,
exm di *
uerGs formis mrtrui acies confueffe
, firmari fubfidns fx &
pe notatum eft, Species uero militum
aprincipio ita diftin*
ctx ruere, ut aut int« ha ftatos:&
leuisarmaturx milites aut
.npr.ncip.bus uel inter Triarios
eflent. Et licetde inflruen

_ , a .

monte,flumtn,eue
4s
flocorum
lf P°nenAf®
fttu fadliuel impedito
aut ea
aciebus certa lex tradi
nequiret. Q tua ex
fubicfta planicie Bi
natura regwms perluftrata ocu!is,peouidensd%cnfq,
dux,exp!orato& pte
urfo , ae.es dirigere Bi coptas adtnouere
debet . Et nunc direfta nunc cu
, *
neata uel tngona,aut hem.cycla,tnodo late
fufa, Bi protenta acie! nunequa*
drato agmine quod frequens apud Pcifas Bi
, fi culos fuit
, in hofles uadere
aut hortum utmecopcrc Nuncftontem uel
cuneum , nunc fubfidia Ori
m. Globum, Forfices, ferras. Turres atej alas facere,ita ut terrarum fitui
feaccomodet, Bi qual.tati.nf. nuet Tamen ubi locus tempufq,
, patitur.Hec
aaerum formaK turmarum deferiptio magnas acies
fiidit.Nam primierant
haftat.,qu.harta tantum gefaq,
, fle Pilani qui P.Io primos congreffus ec,
ap.ebant.Furt autem Pilum ligneo haftili Bi ferro
quadrato oblongo Bi pre*
acuto , Hi ergo quindecim manipuli erant
expediti Bi delefti ped.fes. Inter
quos taculatores &Iruis armaturx milites
, qui in prima fronte fici , dato
ligno in hofles incurrere, ac pilis m.fl.I.buftf hoftem ferite
deinde , gla*
cc

by CjO
 GENIALIYM
diis cominus congredi folebant ,
in quibus Tirones qui nuper militis atdi
ti erae militabant
,
ab hifcp primi erant congrcffus ,& hoftes lacefliri allue
rant, Mos ergo Romanus erat,inftru&o paratocp exercitu cu congredi acie,
parant,deos primum confulerc,mox aulpicato Si litato,ne incctris aulpiciis.
Si turbaris religionibus acies comidirrent folem uencrari,& in hoftes ducere,
ficucin Syna mos erat . Cumqj ClaQico figno dato pugnam ineunt primo
occurfu ad ardorem exarandum , ardentiflnno clamore , concurrere & ligna
inferre, qui fi colona uoce xdirus,neqj impar, uarius ucl diffonus forct,haud
dubie fatis animorum ad certamen cfle Si futura uidoriam fpondeban t, nam

9 is erat index uoiutans Si animi cuiulqj.Siuero excitatior crebriorq? ab ho

ftelublatuseflct,quoeuentus prxliicalurus foret, indicium haud dubium
prebebant,in qua quidem re ad ardorem animi excitandum non lolum ades
led iplaquoq* ligna militaria inferebant. Ne^ enim parui momenti fuit,illa
prima uis Si congreflio militaris, cum alacres fii fiducia: pleni ardenti clamore
(imulin hoftes ibant fi. ligna inferebanc,intolerabili clamore animorum uno
impetu contendere ac uirtutr.quae res magnarum ui&oriarum plerumcp cati
fam dedit. Q_uare.a Iulio Czlare, Pompeius haudimerito imperiti x arguis
tur , quod in pugna pharfalica milites certaminis auidos impetum accipere
,
non inferre luflit. Q_uod quidem Cyriconliliutn fuit, ut li hoftes tumultuo
impetum ecdpercnt.Si autem taciturni cflicnt,clal
tius irruerent, taciti milites
more Si ftrepitu acies inuaderent .Galli Si Germani quibus inconlulta ira fi£
furor eft,fi qncu hofte cogredi parant,diffcnofit truci cantu quem barntu
UOcant,cum ululatu fit tripudiislcutaquaticntesprxliain'bant,exquo futu
rxpugnxfoitunam augurabantur, aut patrio more nudis corporibus horl
rendoqj uocis lono.Non nunq ut aulpicium pugnx tumerent, captiuum,cti
fuo milite committebant unde belli omen augurati in hoftes ibant. Q_uibus
Germanis hocenam in utu erat.non ante acies comiderc , quam per matres
familias,quas plurimas educebant in caftrisficut Dicnyfius q armatas Thyc
lis mulieres habuit, an de-ernendumeflet, fortibus Si uaticinio pr edidf um fo
ret. Ambrones non curlu funofo fcd in ceffu tardo arma pultantes K hithmis
cu gtcflu fil pultu armorum conlonantibus tuum nomen exprimentes in ho

ftes ducut. V bii Si T reuiri uirorum cantu fii feminarum ululutu,terror em 6

eunt. Si uoce obtundunt.E;thiopcs cum cecinit bellicum clamoribus diflo#
nis tumultuantur Si fui moris tripudiis exultanr . Syn autem in primo coni
greflu folem ueneratiimodicisuoabus exu Itant es curtu quam citatiflimo al
des tubeunc Si in hoiles irruunt , ita uano metu deturbati Si ludificari hofte
opinati. Athcniefesfic lacedemonii peana canetes & hymnos loui cogredi fol
Iet,qd freques apd Grxcos fuifle notatu eft,£uitcp 5 parthanojc mos ut a te
 LIBER‘Q.VARTVS* CJCLV

hortium congreffum amori facra faciant. Vtcp Reges

Laconici ante§ Tigna
inferanr.mufis imolcn^dementizcp fle amickiz non
Marci, Satius ducetes,
pivhonc ho ilium animos, fle pacc incruenta conciliare
^jprclii Tu birc aleam et
multa hortium czde uidtoria poc iri. Cyrus autem ne
hortium efferis clamo#
ri bus milites perculti trcpidarcnr,hymnu
pol luci & Giaftori canere luflir^cjuo
concentu effedr,nc improuifa formidine caperentur.
Poft haftatos Tequeban#
cur Principes, qui uiribus fle Ztate fortiores, in quidecim pariter
dirtindima
mpulos (curo fle infignibus armis fub ip&s Tignis militabant qui nonccnti#
,
nenter iun&ierant,fcd modicis fpaciis difcretiquaD in
Tubfidnspolici.Vtiiha
ftati commiffo przlioab hortibus deturbari
retro ccdrret,ad Principes et grar
uions m.litiz urros receptus tutus foret, Hkp cum ad hortum
fubicos cona#
tus prerto ertcnt,obnixi urgentefq? integris uiribus feffos
adorirentur, & im#
preUionem facerent.Port Pnncipes uero Triarii pluribus uexillis ordines du#
cebant. Erant enim ueterani milites magna: fit experta: uirtutis,qui
rtabilige
nere pugne aTTueti,Scuta fit hartas tenentes humi fixas genu
dextro inixipre
lii euentum fit Imperatoris
nutum expedabant ad <nuadcndum,c uimcdico
etiam interuallofciun&i a Principibusconlidcbant,Hi(q) ordinibus
cum pio
cinrzacies rtarenr,fi a Principibus haud feliciter pugnatum efler,necad
arce
dam uim Tatis roborisaut uirum foret, ut uidh pcrculrt fit conftrrnati czde#
rent perditis prope rebus fie defperata Talute Tc ad Triarios per inrrtualla or#
,
dmum fenfim referebant At tunc exurgentes Triarii, in quibus omnis belli
.

moles quodqj uirium crat,effe putabatur ^namcp his uiccre aut mori de cre
rum erat ^ conferri pluribus ordinibus firmata acie tanquam uailo minuti rtri
ftis mucronibus ita ut uiruiro,armis arma coniunfia forent uias claudebant
ita magno przfidio firmati in hortes ibant, ut dirumpi ea acies non porter,
Nccp enim longu certamen fit increfcensuis diutius durare pofTet,niG fccuda
acies primz fit integri fertis Tuccedercnt. Cyrus quoq? haud abfimili
exemplo
ka aciem /nftruxit, ut qui primi in przlio,qukn primarum centuriarum mili#
tes effent ,ia fecundis pugnarent ultimi. Deinde ultimi Tuccedercnt ad
primos
ita acie inrtruda,ut feruato ordine progredi ad pugnam fit cum opus ferri#
pedem retro ferre portent • Germani uero per familias fit propinquitates cu#
nris acies inftruebant,Sarmatz per turmas quibus infupcrabilrs erant, pede
uero pugna nihil ignauius.Scythc.Thraccs.et Maccdones,cunco me,
flri
q
diam urgeret aaem , frequenter ufi funt per fz fit Sriculi quadrato agmine.
,
Ce tiberi tantum cuneo ualebant,ut quacunq? parte decurrerent iri uptionem
I

faceicnt,Gaili bifronti acte pugnabant cuius ulus talis erat, utnullam militi#
bus terga dandi fpem oftenderet, Lacedcmonii cum in cornu incedunt, tur
ma in poftremis liquitur , quz fc ad frontem fit in latus flevere queat
, fit
cum opus foret , uerterent fc finguli ordines fit depugnarent . Agefylaus
cc u

Digitizid by Goog
 CENIAL1VM
quocp quadrato agmine exercitum fcrpe duxit, ita ut dimidium ate dimidium
ucro poft exercitum haberet. Theffali Rcmbi figuram primi inuenerc quod
facile circumagitur,cuius ope adiutihoftibus preualuere.Fctut Triballospo

pulos omnem aciem in quattuor phalanges fit quicquid cft copiarum diuide
re.Primamcx imbellibus. Secundam ex optimis qui robore pre flabant fit
uiribus.Tntiamcxequitibus, Q_uartamex mulieribus, quae in fugam con
uerfos conuiciis incefferent . Latini uero populi cum antea Phalanges fimiles
Macedonicis (accrent,poftca dilciplina Romana cdodti manipulatim acies in
ftrucbant.apud Sparthanos in expeditienibusobeundis Reges erant Pri^
mi cum cohortibus luis,in reccffu uero poftrctni. Athcmenlibus lege cauto

erat,ut Polemarchus,cum acie decernitur dextrum (emper latus trncat,inde#

epin hortes irruat . Thebanicum ad leuthram Gmftro ccrnu Lacedcmonios
fugaffent,6t uiftoria potiticffcnt,ommbus preliis obfcruarunt,ut (mirtro cor
nu principatum darent. Eratqj inter lacedcmonios a Athenienfesconucntu
udiarmacontraeofdcm hortes ferrent. Athenienfcs finirtrum Lacedcmond
dextrum in acie tenerent locum .Tam fit fiin pugna aduerfusMardonrutn

Athenicnfes dextrum cornu contra Pcrfas,Lacedemonii finiftru cotra Bceo

tiosfic Thcffalostenucrc,Cumcp aduerfus Mardonium fit Medos Athenie

fes Ai Thegeatcs fuper ini (ruendis aciebus diffiderent , dextrum cornu ulur#

pancibus Athenienlibus ,
Arirtidisauthoritatc effeftum eft, ncintetnpefti#
ue contenderent, quamcunq; partem in acie drdiflent, fe uinlrter operam na#
uaturumprofeQus.Cuinon abfimilcert. Q_uodcumThemirtocles,cuEu
ribiade Lacedcmoniorum duce contra Xerxera cladem ducerent, fit dcduca
tu orta contentio eflct,facile ceflit, afferens intempertiuam contentione cfua
re publica noeffc , fedeum uiden principem qui meliore operam nauaffet.apcf
Lacedcmonios uero militcsex Scyro infula,cum finirtrum fibi locum ddcgrf
fent, in acic,fcmper oblcruarut ut deinerpsfinirtrum cornu teneict. Fctturcp
PfametychusegyptiRexcumpugnarurus contra affyrios ignominia: loco

Egyptics in Imiftra, mercennarios ucro fit externos in dextra Phalangis lo#

al xnationem fit diflidium paffus fuifle More tamen R04
ca uiflet, exercitus .

mano antiquiori duci, dextrum cornu dari confucuit.Siniflrum uero quia mi

nuscurx fit folitudinishabet, luniori fit minus aflueto.Qjiauis finiftro no
nuq fummos duces artributos,iueniamus.Tullus eni Hortilius aduerfus fi#
denates pugnaturus,fmirtrum iibidclumpfit cornu.dextrum uno Metio de
dit.Darius queqj ad Arbelam cum (ibi iinirtrum tuendum fumeree Masco
dextrum affignauic. Sita inter duces de loco no conuenire(,plerucp deordi#
ne agminis qucicnrrcc,tnuice (ortiebatur. Cuncp figna militaria in media Io
utp lignis atrOgnani poft (igna alia pugnaret acies, quodes ho
carerur acie,ita
ftlu ipetu antelignam ui&i ceaerer , tic nudaretur pugnatonbus (igna collaa
 tlBER-Q.VARTTS^ C*LVF
nat/m gradu rx fecunda prima fiebat acies.ita utafuo quifey
mannulo uel
cohorte pugnans nonrcccder«,quicmnesita dcAiinfirudticpcran^utatl
niuum monentis intenti ,ad illius Impetium fein turmas colligcre.rurfusd*#
u»derc po flent, obfiftcre,circurrr,murare pugnam, modo
a fi onte,nunc a cor
mbus occurrere, fequifigna, ordines fcruarr,confirtcre St Iccum nendeferere
tam facile fcirent, ut figno dato expediti &difto uelotius mandatis parerent,
erant enim ita inrtruftx ades ut faciles partienti faciles iungenti
foret talifcp
,
difaphna ut etiam in conflictu belli &
dum prcliatur miles infua legione co
horte uel manipulo,maneret,abeacj pugnans non recedcret.Hoc qucqrpro
ditum eft,quod quoties grauis armatura hoftem fugaflet, ne tui m*
equitii
Curfu Si fuga in(cquendodiflipareniur,fignacp& ordines relinqueret, Icuctn
armaturam funditores, fagydariofqt qui hortes longius agerent, St trepida#
tes opprimerent emidtcbanr.Q^ucd longe fccus apud Lacedcir.cnics txnflc
teadunr.Q^urppe in p ugna acerrsni exirtunt,diuq; Si fortiter preliantur, dii
hortem in fugam umant,quibus fugaris,effufos inlcqui nclciunt. Cum en*
hortem dare terga ccegiffent continuo icdibant in ordines, Ncqj enim uide*
baru/ decorum fatis,in fugieotem hoflem Si agmrn confternatum inferre lig
na, Se interga dantes ius ui&oris exercere Q_uotirlq» ad ui imum laboris Bi
.

periculi urntum erat,ut folutis ordmibusuage diffipati milites forenr,in fum

madelperacioneSe ditfidenri],rem ia afpeus prcliis fxpe temptaram, felici cue
tu mulri magno Audio exequtifunt, ut diQipati milites adiucs mox ordines
redirent. Deinde coaftoagmine,o.nn:s uno impetu imprcflicDtmfacercnr,
8e ultro,in hortes irruerenc,magnoqj ardore animorum pugnam repat aret,
id quod apud Gcrmanosfrcquensfuir,utccdereIoco,&rurfusinrtarrprocS
lilio haberent,uel ut equites dimiflis equis ad proximos euaderent,iirnfcen#
tesSr pedicibusdum HuShiatur acies horti obuia mirent ideo ut Ipc fuge ere
,
pta equato omnium periculo pedertri prxlio acrius infiftcret.uel ut in hollcs
acrius in rurre re nt,dctraftis frenis cum effufutneurfum temperare nequit er,
equos concitatos agerent,& imprelTione fafta,ui uiam faceret, fparfcfqj & in
compotitos adorirentur. No nunq ut uexil Io (igniferis adempto, in hortili
&
agme aut intra uallum inie<rto,quo acrius fubirent,inftando atep urgendo,ne
illo pot retur hortis maiori impteflione dimicantes Kairturrct, ut lapfamplc
rumcp acie repararent. Apud Cymbros in more fuit ne fuga Ggna St crdmes
difliparrnt , turmas Si robora legionum longis cathenis inuicem ccnnc&cra
Si per baltheos milites colligare,urita nexi firmius propugnarent. In quo tn
ditur operepretiu q<f cu Lacedemonii contra Thegeates dimicarent, St de ui*
Aorta confifiuincula fecu ferrer qbusillos uinAosduccrcnt. Portca uidlific
fugari a Tegeatibus cifdcm uincu lis nexi Si captiui dudli funt Romanis fie*.
.

<|ucns ufus cr*t,cuncu facere §i phalangtm,ut inuicem (cutis ancxis,& fuptf

ccii|
 CENIALITM
daptta clatis^Jcnfa teflitudine fuccederent/unacp eonfpir aticnc At ccnfenfu in
orbemfe colligerent At iniprcflioneinfacerentjlludquccg falutare editum a
efl/rranf fugas dctra&is armis ncquid infidiarum fimulata tranfitione moliri
poflint/m po (fremam aciem inducere, nanqj illis credere non faale liceuPro
fuit quocp falubreconfilium,quod in magna conffernatione - abfciflis rebus
Si delperata falutem Romanis (arpe factarum nouimuS' ut difpofitis equitii
turmis ante munimenta fugientes temere e* praelio ad caQr a milites pauidos
St conlfernatos pro hodchabrrcnt/illofqr ftnftis’gladiis inuaderent /ut no
minusatergo a fronte infeftas acies uidcrcnt^Hcccnim ultima defperatio
q
non nunq militum animos ita mceffit,ut inclinatas , At turpi fuga profliga#
tas acies pletucp repararint / tantocp ardore pugnam legamus rcflitutam,ut
milites ancipiti coadi metu/ukSotiamex hoftium manibus fzpe eripuerint^
Fuit hoc quoqj notatum dum acies praeliatur Se armis decernunt/ petere ut
dcfunra corpora liceat fepelirc,uel poft przliutn abire/ conccflum deuidtoria
uideritEcs enim qui uicerunt precario aliquid ab hofte petere no decebat: Si
cut confefbo cedentis Se de tredkaris certamen ubihoft es ad pugnam elici ne#
queunt, pro ui Aorta fuittapudGallos At Hifpanos brachia St manusincimcs
tendere/apud Romanos capita (curis fubdere/At arma tradere deditionis fig#
num erat/Q_uare Pompeiani,in pugna Pharfalica pallis palmis falutem pc
berefArmisquocp dimiflisfalutatione more militati faat e/magno fzpeprc
bdio extitit militibustlutis uelatifq? manibus fupplicare/aut cum infulis At ue
lametis prodire . apud Graecos manus inermes dare/lndis cum pateris occur
tere St uma libare Aut e ex folis ara accenfis facibus obuiam prodire , in fide
,

uenire At pctetlatcm lignum fuittNecp enim deerbat illos qui pallis palmis in
deditionem ucniflent more afficere/ aut in eos uelut hoff es infui tare^Dextrif

autem exrrtis At fublaris manibus incedere apud Grzcos At Perfas pacis fig#

num crat/ficut Aflyriis At Maflilienfibus cum infulis/Grxcis cum olce ramis

aut lauro aecedcre.ct Barbaris floreres capiticorollasgenarc.^Egy pticpj mos
traditur ut (uppliceuclfe (umpta At prelaris omnibus facris pacem drpreten#
tur,G>llorumcccurrcremagiftratuscumpueris At feminis, apud Perfas ter
ram At aquam offerre deditionis (ignum erat . Q^uare Darii legari eu ab Athc
nicnfibus magnificiis uerbis terram At aquam peterenr. ab rifdem alii in bara*
trum, non nulliin puteos precipitcsafti funt.apud Lacedemonios fcuiis po#
fitis manus excuterc,in fingulari pugna uox herbando , fe uidtum fateri ligni

f)cat,(icut olim bello capti cu falutem peterentin diferimine extreme faltedi#

cere cepetut. Athletarum mos erat ut in certamine uifti, digitum aut manum
exerendo pacem petiodenderent. Fuirqj fententia Brafydepeloponefiumdu
ds,cum acies decernere parant,inrtrudtoexcrcitu, lancearum frequenrrm mo
cum At galearum, aqua paru fututa lit biga dcmonfl rire.Eflc queqs Roma
 IIBER.Q_VART V S •
C X L VII

nae militix compmmus,ut equites inprxlio duplici utantur equo ut unifa#

,
rigato,alrer recens expedrtufq? fucccdat. Q^ucdqj ficut miles pe dedi is mili#
nx arma 8t uallum,& quoties opus foret plus dimidiati menlis cibana,ira e*
quites prx ter arma &
gladium folliculis frumentum dcferrbanr,in nauali au
temprxlio,conditutumed,urmilites non militari lolura fungamur mune#
te,fcd uclutclafliarii remigcnr,8t per tabulata nautarum mmilUnacxcquan
tur, hodiumcj tela excipian^fle fcutis auertant . Hanc dilciplmam militarem
Ivcurgus non omnibus figmficandam ccnfuit • Ideo lege cauit ne contra coi#
dem fxpius mouerent arma, ne iterum repugnando diutino bello allucfcerr,
& longa militia hodes dilciplintserudiricontingeret. Idroqi bellicofiotcs ef#
frenatiores forer. Accufaturqt Agely laus quod cotinuis bellis quibus B ce oci a
infedauit , Thebanos ociofos &t bellorum rudes ita crudiuir dilciplina di uiu
armorum ,ut fxpcip(eabeifdem,in extremi- m uitcdicuncn,ci.n< tetoexee
citu lapfus fuerit.

An fapientiuxorducendafit, &qax a J propagandam fobolem /ndul&a coi

moda a Romanis fuerint. Cuput Vili.

Etus quxdio fuit,& a prudentibus in utranq; partem agi#

tata,& ad huc in quacfticne cd,an lapienti uxere ducere cx#
Compater amicus meus , Homo p. acctus multa: cp
pedia t.
omni termone mi> a fuit ui ba
uenudatis St multi fa!is,cuiin
uenude dtdafcmperqjoportunos loccsha#
nitas,fcmperqj
bebat. Si quem in nodra parthenope uxorem ducci e audii#
fet,eum graubus conuiciis perinde ac (i in aliquod crimen prclapius foret in#
ceflcre lolebar,quod homo liber & fui potens in fetuitutem matuipar\& lub

Imperi uxorio feruilem in modum excruciari non cur affer, habens Icmpcril
lud in ore Thaletis MyJefn.Q ui Iuueniscur uxorrm no duceret intu icgu#
tus, quia in tempediuu erat refpondit. Itet um Cenex cum ad ccmugium urge#
retur,rurfusin tempediuu dixit, hac ambage uerbcrumfipicnii uunquxoic
ducendam fore demodrans: Verum qui haec perpenfo iudtcio explorai cuult,
profedo in coniugrismulta inueniet comoda ufui uirx ncccdaru,(ine quibus
uix homini fapienticelibcm uitam ducere expediet. Siquidem non paiua ad#
iumeuta ex hac focierate homini uel inquieto di fatigato , ad requiem forenliu
exercitationum ,uel in freundafortuna ad ampliorem frudum Iciicix, euha
beat cum qua congaudeat, paranturiprefernm liqui moratam & nonqueti#
diani duni,ac ferdis dl pudendis uiens nequiflimam femina naftus fucruNec
minus cum (ludio & laborc,forisbona queliuerit, (upercflcdomiquiradili
gentiflime tueatur,haud mediocre praefultum uitx pucauct ur.lllud qucej ui
 G E N I A LIVI*
periculis adjumentum, foalcp ut*
parui refert, habere in miferiis folatium,in
t* eriamin calamitate quae ce per inde ac fe foueac fle amplexatur. Adde
mu
,
quam fibiqudqj poft futuram, fle bonoril
rua pignora tori genialis, fobolifcp
lingemtamqi caritatem in filios, «nimofcj coniociatos.qu*
p jrticipam cernit
»d ciuitatisfie rei pu.prxbdium, nec
mmus ad propagauonem nominis ualet
fempiternam. Q_uibus delinimetis aduXus Socrates,ntc xantippe quis mo
Nec Pythagoras , Crates fle Ariftoteles, alnqi fapieciflimi ui
rofaSC iurgiofa
mandaffe 'ertur.Nara
ri conjugio carere uoluerunt.Q_uod legibus lycurgis
celibes uixilfcnr, ea afficiebantur ignomia utalu
fiquiin orbitate Si folitudine
dis arcerentur,per hyemem
uero focum nudi arcuire cogeretur. Sparth* enl
tamcelebi q iero fle malo marito legibus
indiXapeoa futtiqu* iudiieia Caco*
ufurparunt,utegr*
gamia 8e obligamia diXuCretenlesucro felici indituro
|e luuenum deligerent forma confpicuos,quos ad uxores ducendas, propa*
iandamen fobolem ui Si lege compellerent. Thurioru lex erat ut luuenes pri*

mo xtatis flore.ad ducendas uxores mu ocribus honoribufep inuitaret.qui uc

(uperduxiffct,isinuifus Si execrabilis dos hominibufqt
ro ea defunta alteram
arcebatur, Platonis uero legibus caue*
ab omni honoris aditu,fle magiftratu
ad quintum
tur ut qui
tngelimum anum manGQet celebs , nullo dignus
&
honore & omniu poftremus habereturrfuius reicaufa,Komanos magiftra*
folum paenis coercere repugna
tus ad coniugium Si prolemexcitand3m,non
tes.Sed Si premiis inuitare Iuuentutem faepe
numero uidemus . Funus Ca/
qui ad ieneXutem celibes pet
mil Ius Si poftumius cum cenfuram agerent,his
ueniffentsaut qui uiduarum nuptias,
quarumuin bello ceciderat detreXaref.
mulXam penx nominem aerarium ferreiufferunt.Q_.MeteIlus Humidieus
Cenfor,Sc poftea Diuus Iuliusdeinde Augurtus liberorum gignendoru
St

SoboNs caufa, legem de maritandis ordinibus tulere. £os ad progeniem pro

pagandam premiis Bi in munitatibus inuicaces.Siquidem cui treserant liberi
uacario muneris cui plurcs libertas
donabatur,quod a Laeedemonris confli*
tutum ferunt,ut trium liberorum parens, a cuff odia fle excubiis,quattucrue
ro ab omni onere imunis forer. Q_uin etiam
praeturas quaerturas Bl confula
ueteres mfi parentibus plurium libe*
tus honorefep Bi magirtratus, K.omani
rorum eomiciis dedere. Q_uarc exemplis palam faXum nouimus, plurescan
didatos cum ad comiria Bi campum
defcenderent,fiXis adoptionibus liberos

fibipeflimo moreementitos fuffe. Q_uod portea

Senatus cofultofublatum
fuff, ne f-mulara filiarum adoptio uens parentibus fraudi eflet,fempcrcp ma*
tin fleplurium liberorum parentes, in omninegocio,pauriores liberos haba
tibus aut line uxore degentibus antelati ,
fuere Perfat u morequi ingentia mu
nerabis quipluresgenuerantfilios proponere foliti funt. Q_uorumKegesfc
auando Pcrlidem adirent,Gngulis mulieribus ad fobolis inuitamenra fiugu*
.
" losaureos
 libbr.*q.v arx vs* CXLVIlX

los aureos dare cofueuere,pregnatibus ucro duplices. Q^uo Rex Ochus cd

effer fordideauaririx ne quid elargiretur adire reculauit. Mulio ibufq quztri#
um liberorum matres forent , etiam u/uo patre reflari & fine curatoredc bof
nisdifponere,negociaqtalia gerere permiflumcrat , Vircq; decedente hac Ii#

beris, omniumbonorum heres lege Romuliuxor erat.Si ucro cum liberis

aequalem bonorum partem cum liberis ferebat. Vtq? non fcuera 6i triftis,fed
laeta atqi hilarisillorum pudicicia foret, uxoribus nec molere nec coquae aut
alio fauili munere fungipermifere. Nuptafq; pecuniarum & fortunatum uil
ri lliolq; qui in uxorem aut liberos uiolcias ma
facrorumq; fodas efle,aifiere.
nus intui hflcntuelut fandbffima Deorum templa uiolafient, impios confeci
leratofq; duxerunt. Veteres rnim,mulieres propter infirmitatem ccnfilrifub
parentum cognarorumq; effe uolucre, donec uiro defpcnfatoe coniuga
tutela

Ii copula jungerentur, tunc enim a tutela liba* in uircrum manu,ncn in fer#

uitio erant. Ideo & mariti motes pro lege habere atq; his fe accomodarc ccn#

uenit- Contra decet uirum curare ad cultum uidfumqi ei ne quid dcfit.Namqj

uxori male tra&atioms contra uirum adiodatur.Cauendumcp ne uxoris im
perio maritus agatur.Nam illum famofum defpe&umqj paulo mometo pre
dpitem ageret. Q^uare uerbum Catonis talia exprobantis in Romanos Ise#
pe emanauit.Illosomnibusgetibus armis imperitare, ipfis uero uxcrcs.Fuit
cp ideo proditum in Affyria Iunx templum apud Canas fuifle, in quo qui Iu
nz fupplicaret uxoris Imperio fubigi,qui uero luno deo fanum faceret uxori
dominariftrebatur.Q_uibusetiammos a Semyramide traditus per diurni
uxores dominentur.Saurcmathas etiam ferunt, hoc habere prx#
lit, ut uiris

cipuu, ut uiri fub Imperio uxorio 6C famulatu fint.apud Egyptios ut uiro mu

lier prxficiatur lege caucbatur,teftantibus uxoribus inter iollcnia fponfaliotU
in primis uiru fuo arbitrio parere oportere. Spaithanxmullrrrsminimemii
liebrisanimiuirisimperant,domefbafqjnegociisfolxprxfunt.curacpomnis
6r procuratio ad ipfas pertinet . In quo fertur lepide didum Gorgonis uxoris
leonidx,qux cum ab hofpite argueretur quodfolst Sparthanx uiris imperi#
tarent,haudimeritoinquit.Nam folx uiros parturiunt. Sempa tamen bo^
num maritum agere q in re publica magnum uitum ede pluris uetcrescen#
fuerunt. Ipfjfqj ad coniugh &
fobolis inuitamenta, inter muliebria wra,habii
dantiauro,mundoq? muliebri aurcifcp fegmentis & purpura omnibufep de#
linimentis uti permilere.Q uare in maximis bellis fxpematronas auro colla
to inops aerarium fubleuaHe & magna rei publice adiumenta dediffc perfpe#
Aum e ff, legimus fecundo punico bello, cum res publica infefbs hoAibus af
flidfaretur,(cirentq? matronzzrarium populi Romani bello ex hauriri,ipfas
castibus fadbs,fponte aurum 6t ornamenta fua,in zrarium contulifle, cuius
cci caufa uc feftisprofcftifcj diebus,dum ad (ana & ludos irent,carpentc uc#
 CCNIA &1TM
herentur,a Senatu datum eft. Camilli quoqt tempore , cum a gallis populii
&
Romanum redimere oporteret., in anguftia aerarii quicqutd auri ornaracn
torumerat, matronas publice conculiffe ,eoq) fcpopulum rcdemiffr acccpi#
mus. Pioptcrca ut earum ficut uirorum in funere fol lepnis laudatio cffct, Se#
natus confulto cautum fuit.Primacp popilia a Craffo filio laudata fcrtur,iu fii
nere. Poftca lulius Cxfar defunta primus laudauit uxorem. Et Neropoppeae
formam & alia fortunx munera pro roftris magnifice extulit. Alti qj deinceps
defuntorum laudes ad populum fol leni oratione profequti funt.Vtqjperpc#
tuum hoc coniugalc foedus & fine biftidio forct,uxon uirum relinquere & cu
alio copulari nequaq licebat. Viro autem nifiuxor in adulterio aut ueneficio
(eu cUuium adulteratione deprehenfaforet,aut uinum biberer, leges a Ro#
fi

mulo latx diuertert nulli finebant.qui aliter difiidium feciflet,bona utri ad u*

orem de uolui uoluere, Qjjare.L. Antonius a Cenforibus notatus & Sena#
cu motus fertur. quod nullo confilio aur modo,quam in matrimonium duxe
rat repudiaffct.Ec Tiberius Cxfar queftorem gradu deiccir.quod quam con
jugem duxerat tertia poft die dimifit,T am 6i fiexleuibus caulis repudiu intet
ccuitie plerunqj inueniamus. Siquidem. Q_. Anciftius uxorem quod cum
libertina fabulari uideratrepudiauit,Et.C.Sulpitiusquod.lnuelatocapitcfo

ras prodiifl«.Q_ uippeueftea capite dedufta matronas incedcre,minime fas

crat.P.quoqj fempronius quod ludos fe uxori repudium te#
infeio fpeftaflet

mifit,Taxaturq} Mecenas in conftantix , qucacum ab uxore femel diuerrif#

fet,t lam reconciliata gratia paulo poft reduxiQet,iterum ac tertio cum ea fi#
I
5
multateexcrta repudium fcck,& mox in gratiam uenit. Q_uaremillkseum
duxitle uxorem ferebatur, cum unam haberet, Paulus utro Aemilius cuar#
gucretur quod poft longum tempus uxorem papiriam fecundam 6i formo#
fam dim fillet,dixifle ferunc,nemin:m fcire,in qua parte calceus licet fpeciofus
foret, fuos premeret digitos. Domitianus tamen Auguftus equitem Roma#
numob redudtam uxorem cum qua Maritus ob adulterii «ime diffidiumfe
cerat, ludicum albo era (it, nota affccir,Et.M. lepidus quod Apuleix uso
ris deiidcriu poft diuottium ferte nequiret, morbo ex tabuk.Skut Antiftia te
pudiata a Pompeio, iplius mater indignitatem fere non ualens,ncccm fibi ma
nu confeiuit. Solon ucro lege conftituit,ut qui uxorem exturbaflet dotem illi
reftituerer, alioqui interufunum fexqui dragmale ob moram (oluere cogere#

tur.Primus enim.P. Caruiiius ruga poft anum quingentefamum trigdimii

tertium uel unde uigefimutn ab Vrbe codita cum uxorem duxiffet, ex qua ui
do corporis liberos iufeipere nequiflet ft erili tatis caufa druortium fecit , quod
apud diuerfas gentes fiebat conditionibus uariis. Nam Thuriis hac lege per#
midtitur ut nrutri cum iuniore fponfa aut uiro coniugium poft ea in ke liceret
,
ne libidine aut illecebra uoluptatum magis q caufa diucttiftc uideantut : apud
alios his
 LIBE R.Q.VART V S •
CXLIX
alios his uerbis concipitut diuortium,ut pari uotcuir 6i uxor inureem diceret
tuas rts tibi habctotin fponfahbus uere dirimendis,hacc fuere uerba condi#
,
tionctua non utar.Athcnienfibus libello repudii porrcdlo, a uiro uel uxore, an
cocedidebeat,magiftratusdecernir,apud Germanos femcl eum nupta tranfi
gitur,cumqua fcnefcendumerar,ncq? a oirodiuerrerencqj poft obitum al#
teri nubere permi&itur ,id tamen memoriae proditum
cft,uxorircneepronec
do edito ptu,poftdruortiu alteri nubere no licere. Danaturcp Auguffus Oe
tauius quod liuia Drufillam ex altero uiro abduxit grauidam quam probauit
unice, Necp in ius uocanti matronam eiuscorpus tangere, aut a magiff rati#
bus fummoueri pcrmidbtur,uta tadualienar manus muio’lata maneat,Sed
matronae in femitis uiros de uia decedere iuffum eft,quod &
Senatus ec n fui#
tocauebatur,Neqj dotale praedium, quod ue dotis caufa exibitum effer, uiro
inuita uxore alienare,quod lege lulia uetatur,ne uxor indotata maneat.Expe#
ditenim rripublic* dotatas cffeuxcrcs,licetprifcis faeculis dos apud Roma
nos aefgraue fuerit,mox decem milia aeris dotes ncnexceffere, pcfteacorru
ptis moribus ad quatraginta millia fupergreffae funt,in tantu ut
megulia qtf
quingenta zrium milia dotem dederat,dotataenoTOen tulerit, fuit tamen lege
cautum ut fi mulier uiro in manum conuemret, omnia quae mulieris fuiffent
uiro accederent dotis nemine, Proditutnqs eff, populum Rcmanum.C.fa#
bticii di Cn. Scipionis ac Manii Curii filias, quod ob tenue
rem familiarem
pro natalibus nubere non pollent, de publicodctafle,Sicut Athrnienfes Ari
ftidis filias ob modicas facultates, aere collato,connubio locarunt.
Solon ue#
to &
lycurgus falubriter confulentes ne lponlx,magno coniugia inlrent,ui#
risdotes dare legibus uetuere.Germanorum fuit uetus conflitutu.ut uiri uxo
tibus dotes date cogantur, quancnexhibita,mhil conlociatum aut foedera#
tum fponfalia habcrent,idcm Cantabris ut nili a uiro fponl* dos fuiffrt fo#
Iuta,nullum effet matritnoniifcedus,apud Indos pari bouum fponfas
merta
ripcrmirritur,quicum in plures diuidantur ordines unius tnbusuiro,alterius
lumere non licet,Maffllien(ibusu!tra aureos centum dotem dare nulli perrai
iftitur.Cretenfibus dimidia pars bonorii qu* fratri contio git, forori
dotis no
mine accedit. Apud Gallos quantam pecuniam uir ab uxore accipit detis no#
mine tantam de fuo conferre tenetur, ut quod inde redudarct, tum fiudfibus
fuperft ici accedet enEgyptu uero adeo dotes auer lati funt, ut qui uiri
dotesacd
perent uelut mancipia uxori addicerentur.Cartagmenles non dotibus fcdnu#
ptiarum impenfis quas in modicas faciunt modum fta tuere, fuitep conflitu#
tum apud Sparthanos ut qui rei querendae caula locupletum affinitates qu*
re ren t, pena mul darentur. Q_uat e acedemonri quod Iv fandro fuper Qi te,il#
I

lius filias fc dudturos uxores promileran 6i eo morte lublato ducere recula#

t ,
 CENIA L1YM
rant,opdmo iure.Ephoris Iudicibus penas dedere,quod fpe proniorum Io*
cuplctum affinitatem affc&affcnr,Siquid uero ab uxore delittum cffet^autfii
&
qux (miulcatcs offen&ones ue forent , iiquidem leuia per ignorantiam ad*
miffa clementi animaduerlione &molliflimis penis eraendabanr,Siquidue

ro grauius , de eo uir no in ludido Si foro,fed remiffo ludiciojt munere ne liti

busobftrc|xrent,cuppinquisianqdomofticisiudicibuscognofcebant,quic
quid diflidii foret in facello de* uiriplacx,illarumc5 contumadam penis feue*
noribus aut mollioribus cohibebant. Q_uod etiam Tiberius Cxfarffatuit,
ut propinqui Si necellarii matronas proftrat* pudicid* quibus accufatorde*
effet eomuni lententia coercerent. No nunq uxoris offcnla mariti iudicio per*
miffa fuit. Nam Pomponia grecma capitis Si fam* poftulata ludido mariti
mfons renundata eft. Athenis uero erat magiff ratus,qui diffidentes cum u^
ris uxores qux non fincera fide in
gratam rediiflent,lmc iurgio Si fine oflen*
fa conciliaret. In quoCrates Dyogenisfe<aatorfuit,quilitium omniu
fieiur*

giorum moderator 6i arbiter inter propinquos prccipue habitus cft.Sicut a>

pud Sparthanos Armofmi,crantmagiftratus qui mulierum petulantiam in
modeftiamqi cohibebant,apud alios fuere conciliatrices qux uiris uxores St
uxoribus uiros conciliarent. Adcoqj more maiorum muliebri pudori falubri
teperamento confultufuit, ut ne priuata quide re agere feminas,nili autho*
pmiferinc. Illud cerre no eft ab re dixifle , quod q uno
te parente fratre uirocg
uiro contentx erant, quxcg
matronale decus feruaflent incolume, haud ali*

ter q pudicx corona

donabantur . Q_ux uero poft uiri obitum coniugium
iniffet nifi poft derimum
m
menfem nupliflet Icuis Si pudica atep infamix inu
ftaputabatur.Idcopregnantem boue Numxlegibus imolare , Stita facinus
exdare cogebat, Ne* omiaendu quonda uxores uiris Si matres filiis, tuni*
castogafcp facere,eafcp acu Si licio ac telis intexere cofuefle, Summolcg Impe
ratores duces a ncceflariis fxpe ucftes contextas induifle. Q^uare Alexan*
&
der Macedo Si Auguftus
Oaauius,domeftids tunicis ab uxore,tnatrc, Si fo
quas ueteri more in atrio domus cum dien
rore aut nepte confeais,ufi funt ,
Romaniintexebat,Gtxci uero in Oeco St pro occo.Q>ppe apud ma
tibus
laudi fuit,lanamc$ fccifle mulierem pu*
tronas quondam lanifieiummagnx
dicicix probitatis fignum erat,quod a phrigibus inftitutum ad Romanos
&
fluxiffe putarim,quibus Aftalu^Rex primus aurum ueftibus intexere infti

tuit. Vndc phrigiones diai qui pi&as ueftes intexebanr.Q_uo enim tempore
interRomanos Si Sabinos foedus «Sum eft, cum Romulo SiTadoconue
nitut Sabmxabomni opere pre ter q lanificio imunes forent,fcribit<$ Varro
lanam cum colo Si fiifo Tanaquilis Si Sandalia in templo Anci Martii, ad
(ua tempora durafle incolumen,faitamt{ ab ea togam
regiam uirgulata,qua
Seruius Tullius
 LIBER*a^ARTVS- C£.

Seruius Tullius ufusfurr. Erat tamen pagana Iegefancitum,nemu!ierrsin

ura torquerent fufos aut illos dctcilos fcrrrnt,qucni!m frugum prouentibus
auerfari putabatur. Vtcp lanificium ueceribus cordi fuiffc adnotarent. Spon*
fam nuptiarum die colum comptam Sf fufum cum flamine, ad uirum defer*
te iuffere,quemorem apud multos etiam nunc coli obfcruartq; uidem ns,pre
cipue hiberos,quibus quicquid texunt mulieres in comuneconfcrunt Bi u i*
rorum iudido quz plurimum texuit,honoribus cumulatur Bi ptxcic, Phea
cenfes quoqj homero terte, ficut rei naualis uiri,ita mulieres penfa trahendi Bi
acu ueflesintoendi periti funt.Non (ic Egyptiis,n3m uiris domipenfa
cura*
* *
re, feminis uero in foro uacare ufus erat. apud Perfes aute matronas lan* ad*
mouerc manus aut Calatum Bt penfa traftare
,
probro Bi turpitudini daba*
tur.

Ingens miraculum rerum quz in Germania Bi Britannia tam ex u/tibus quii

fluftu maris prouenwnt. Caput IX*

Rofefto rem mirificam Bi oflento (imi!em,& quz dici cre*

dkp uix polTit , amicus meus fummus nuper cnarrauit mihi
quam ego his comcraciuncuas meisadiiccre dubiraffrmira
uidetureffe raradidu Bi fuper omnem inpudcntiam, pror*
fuf^ ridiculz uanitatis,nifi hoc pro comperto Bi explorato
— —— I multorum teflimonio comproba flet,
qui (e non audiffe ue)
legifle.Sed oculis uidiffe Bi
manibus artredtaffe afferebant. In Citeriori Ger*
mania intra danubium loca effe in quibus nili contra frigora Bi gelu ac
, ,
fera
fruamq; hiemem , uites maxima parte anni fubniuibus humoccntedbe
ia*
ceant.Cum nulla his,contra inmodica frigora tempcrtatelqt , firmitas fit
pote in traflu gelidiffimo)prorfus a gore intereant.Eas demum
Q ut
liquatis ni*
uibus artate anni ingruente Bi calore celi, mirifice germinare & frondes
geni*
culat as emi<rtcre,Scd uini parum effundere. Intercp eas nen
nullas nelcio qua
celi temperie, (eu occulu Bi ccca crigine,uites exiftere,
peculiari miraculo & ad
mirationis przcipuz,quz clauiculos Bi plctuqj candicantia folia ex
puro au*
ro germiner,# ltmrcbalcfcir,illolcp uidiffe Bi manibus attre&aflr, Rraibuf
qjet urnis ducibusuna cu palmite uitis rimofo ccrticc dono
I
datos, ingeri mira
cfo fuiffc, ne qi id ubiqj Bi paffimfed aliis atq? aliis in locis Bi tr.o hic tr o alibi
,
fortuito euetu,# p ut,nature libitu fuitruenirr,idqr apd incolas pro
ofleto
miniehaberi, Scdqa in locisplunbusidaccidrf folear,quafi inter quotidiana
et frequetia reputari-Cuius rei caufa qretibus nobis,# ple i cfcp ei udites cofu
Ictibus phiGcz no ignaros,q naturaliu repttncmcta# caufas didicere
’
nemo
dd

# • .
ooIg
rorum qurfquam fatis exploratam frrre fententram , aut quxflioni fatilfarere
uifus fuit.adco difficiles caufas explicatufcp habebat,nifi quod rx contagio trr
tz Si glebae ubi haec proucnrrr,cuin ibi auri fodinas eflr err tum fir,fubtus in
radicibus coalcfcrre aurum, & una ingenitum &ccndcn fatum occulta ui Se
origine,dum germina emidhinf,mirabili naturxconflituto,aut decreto flel#
larum, aurum fimul erumpere, & itagermina coneiperr,frondefq? aureas e#
mi&ere crediderunt, Sicut in Scythiaauthorestradunt,in mentibus ubi mi
nium cflfoditur,ex terrae contagione Bc caeli moderamine extare rubras niues.
lunius Dentatus parthenopeus, ingenio ornatiflimo uir a prime nobilis , Se
cruditus,quo cum,mihi a primo teratis gradu,uetus & magna amiricia fuir, 1

referre folebat,pleraq; pdigiofa te admirabilia,inter quae, miraculum ingens

& finuintimo,ubi xftusrffufi occani, fecundi

inpenrtiffimis oris Britanniae
SC reciproci ad Iunx augmenta & dana, ac frequentes fluxus maris Si reflu*
xus haud fecus quam tepe flas flatis uicibus Ikftora infeflant , ab authoribus
memorari cxiflunt,fxpcma!os & nauium carinas urtuflatetabefcetes, ad Iit
rora expolirosfit diutina aqua madefa<ftos,quofdam ueluti fungos breuipe#
diculo,iuxt3 aquas gigncre,paulatimq! adolefcerctter fludhisjapftfqi diebus
etiam moucri,(cd tamen a trunco minime diuelli.Interiefto deinde tempore,
uelut ad iuflam magnitudinem peruencrint, mirum didhr fradit,quod omne
fuperacfidem,fungosriufmodiiragenitos,atrucofpoteeuclli, mox alisemif
fis Si penniculis enatis euolare,& marinas aucs exiflere uefciqi pifriculis litto,
ralibus,perqj maria paffim enatare,pariterq? apud incolas mirum non habe
ri.Sed quia paflim id cuenire foleat,quoudiano ufu miraculum efle definere,
Hxc inquam mirifica uiderentur,ti<(imonflrificacflc ubiq? folertis prouiden

tifq; naturx opera experimento uideremus.Ita enim parens natura compara#

uit &t opus fabricata efl,ut fub orbe diucrfiffimo , pleracp diftu admirabilia,
excedentia fidem in explicabili difficultate gignatur. Nam quis crederet quod
AriflolelesCicero Se Plinius tradunt in ponto euxino apud
, Hypanim flu#
uium tenues membranas arinorum modo inafei arboribus, ex quibus mox
uolucns quadruplcx,qux ulrradicm uitalisncn frt erupere confpiciatur.Aut
uod idem feribit Arifloteles stji i«vn«<nur «Ko/r^KTxi.In Cipro genus quo •

3am gigni xris, auro non abiimilis,quod rn frufla minutiflima concifum a#

gricolx ferant, mox ad pluuiam exoriri & coalcfcrre Se poflq adoleuent ad iu#
ftam maturitatem, colligi St recondi. Vel quedidrm compertum in hiberia
dicit, Pafloresquandoq» Syluam incedifle , mox tellure confcifla multu at#
geti deliqua tiettudifle,iudicatuqjeffe,gleba referta urnulis oncalcu argetucp
educere. Aliaqj
q &
ardux funtexplicatiois difficultatis imefr.Atqi ut reliqua
omittant' no nc ufu quotidiano afliduoq? expimeto didicimus,ex mimis pae
feminibus Icui calore fotis,alari ucrmkulos mirabit coftituto,
uifqj
q fronde
 tIBER.*Q_VARTVS* CLT.

conrefti&r acducati, paolo pofl cum adclajrrint,Sery

a munde nobis pre#
ciclarum ueftium u4iseA,cx l'c emittant,*
demum cum adulti fuerint pie*
nantex leciicullos& follioul|j,in quibus rrcoditi
intonantur ,indeq; enslcan
tur papiliones candiduli, quiinuicem nexipar.ut
femina ex quit us drnuona
Ici queant.. Ifla quidem frequenti
apud nos fprftaculo quali que tidianauiluc
K qux fi alus referantur quibus hicinccmpcitafunt, prorfus
meied.bilia &
nde cantura ac fiftis fermombus fimi!» haud dubie, inderentur. In qua quide *

te mirari fuccumt,quod prcccpius Graecus auihor.liiteris

& monumentis re
cenuum hifloriarum prodidit, iuftiniaw tempctibustomer.tum
hodrryd Jrrt-tuyn
folerti ingemo quxfitum , Primum in
Italiam allatum fbifle, cum antea in*
compertum foret & incognitum . Cuius diftolicct comtflari
, fcryceas uc<s
ftrscx uermiculis quales hcdic uiluntur,apud
pnusfeculum& ucteres Ro*
manorum non fuiffe,licet byffus fle purpura ac ut fles feryccc, d.ffimili
uide*
contextae, omnium fermombus celebrat* fmt
licet licto
quod ex frondium
carnei: depetunt feres.
,
Byflumcp apud Indos frequentem gigni tradunt
ex
Mi
arbore populo haud diffmu!i,foJiis utro falici, quem in
Gr*cia etia nafopau^
lamas prod.r,apud eofcp lanigeras arbores florem
fmiftere,cum nucleo quo
attrado rcl.qumut lana carminetur Atqt in Perficis infulis a. borcsinftar
,
,
cotonei mali cucurbitas emiacre, quae mox rupt* lanuginis
piiasoflendant
ex quibus confidunturueftts. Et in Atlante arbores
nafei, quarum ccm* Ia
nug, ne ucfliuntur,q feryds uelleribus no cedant. Q^uod
nobis queqt fa-isp
babi!e,nccafidedeuium uideretur , nifiapud Indos Se Egypt
os bombiccm
coham intexere uermes qui aranearum more fila deducant niultiplid
r Irftio#
ncuiiercmus,

Locus ex Iuuenalc declaratur

& quofuplex apud uetetes libertatis genns fue
nr,qualitcr9 duitas amiftebaturuel dabatur.
Caput X.

N Iuucnalis fatyra quinta, qua in eos inurhitur, qui potenti

orum feftatcrcs fiunt hos uerfus poftremos , meminimus
legiue. Omniaferre.
Sipctcsfle debes, pullandum uerticerafo
Prtbtbis quandoq? caput, nec dura timebis
Flagrapati,his*pulis,& tali dignus amico.
O uos plericp parudodti gratnatici uerborum inuolucro
interprrfatiicaflu
diofos dcmoranrur,ut non fit facile cflimare, qui tandem
authoris mens et
qui uerbotu fenfus exiftat, qui tn f.cxplorato r
ludieio exponitur, o.ma
fiet. Et licet aliud alii autumer
nifeftiapcrticp
p e«ff

rrudiriores. huic ego opinioni ac^

cederem, quae magis ex conte Au uerbe^t redudat. Q_d
cu antea mitis crimfa
ddii
 CENIALIVM
eronibus illos qui mcnfis potrnticrum ftftantur , 8f aliena cuacfra (ludent
uiucre, poeta fuerit infeAatus.pcft multa qu* fub alieno Imperio digna atep
indigna pati neafle eft,ut tandem fe in libertatem, ocndicent , fit iugum que
imperioli domini ferendo femt<ium,fpontefubieranr,Detr.um e collo dileu#
dant,fuadendo concludat. Q^uodtj pulfandum caput urukeraio, probe ar
bitratur S dlicet modum quo liber qiufpia a praetore fit defignauit Fuit coi .

^^Jntiqui moris, ut qui ex feruitute in libertatem uocabatur.ralo capite ad pr*#

torem itaret, apud quem bis terqj caput percuflus,ucl per lificrcm prreuti iuf
fus uirgula quae uindidta du dia ed, aut frduca in eum rada , cum tum uertift
kt dominus,pr*toris iuflu feruitute eximcretur,quiq; libertateco modo nae
tus fuerat, manumidus uindidta dicebatur,quo genere manumidionisjiber
ratem una & duitatem Romanam adeque batur. S al icet a Vindicio uitel lio#
rum fcu Aquiliorum feruo, cuius indicio detedla coniurationcdc cppritncn#
dis confulibus,authore T.liuio primus libertate fit ciuitatc donatus eft.Can*
tumqj fuit, ut qui ita libertatem affequti eflent, uindidta manumiffi dicerent
tur.Rafo enim capite tam illi qui liberi fiebat, quafi tempe datem ctfugiflcnC
quam q bello capti (cruitute exempti fuerant incedere triumphantis cur#
fit

rum profcqui confutuere, obferuatumqi fuit, utin templo frronie liberto#

tum dea tam (erui quam addidi ex compedibus flf ergaftulo libertorum mu
nia acdperent.Non ergo infdte ,
debere eos qui potenttoribus tam feruilacr

famulautur, Caput ralo ucrtice practoripulfandum prebere frep in libertatem

,
uendicare,ncc dura uirronis flagra patienda ede pc eia cenfuit , Scilicet alio#
'
des ad eos qui ex feruitute a prsctorx manumifii fit libertate donati funr, apef
Lacedemonios uero,qui feruimanapoeximunturfronde coronati incedunt
et templa drcueunt,apud quos hi qui a Tyrannis liberati rranr ,afcript/ ucca
bantur.Sed notadum apud Romanos libertatum triplices fuide fperirs.Na
pleriep manumidi liberi fimul fit ciues Romani erant, qua: maior libertas tC

ex uindidta appellatur.Aliitedamentouelinxdc facraaut ante Confutemur

inquit Caius. Non nulli cenfu fiebant liberi,quo genere mahumidicnis,eria
duitatem Romanam adequebantur. Cum enim foliciucs ccnfercntur,fiquis
feruus iubente domino,in cenfum relatus edet, fit liber fit ciuis erat ,qui ra#
men cenfus non iusduitahsccnfitmabat. Sed indicabat eum quicrnfusfbif
fet , pro ciue fc geflide . Q^uam quidrm ciuitatrm fit libcttatcm ,'nifi aut
prclcriptione folum uertendo , aut fi aqua fit igni interdidtum foret ex de #
(reto Senatus iuduqt populi nemoinuitus amidtebat. Necp enim caxnt
Romanum Gne authorrtate Sanatus ciuem ede drfintee fas erat, nifi capd
ab hodibus fiaSeot tunc enim quoad captiut erant ,iuscjuium fiteiuiratrm
amidttebant qui fi in Vrbem poftea redirent ,
lura ciuitatis fit libertatis

poft liminio recipiunt , Itacp liberi fit ciues Romani fiunt, fuittp mrmo#

\
 ;

LIBKR*Q^VARTTS* cur.
nzproditum,ut quem pater aut populus urndidiffef,ur patrr
1 patratus hod
Jtibus dediffcc, fi ab ho ;Ubus receptus fucrptufi* fuiffct cum eo nullum
poft
litninium foret. Q_uod fi is quem pater patratus
deuouerat, receptus non (tt
fum eo poft limimum effe conientiunt omncs.Cum nec dedicio n<c donacio
$nc acceptione intclligipoffu.Ciuitaccimp Romanam amiftibRc
manus ci
uu urbis alterius iura afducric,roulti cenluere, eu duarti ciuintu iure
ciuiir ne*
mo cenfeacur ciuis.Animaduerlumq; cft,eum qui ab imperatoreduitatedoa
natus cffet,nunquam ob crimen popul» iudtcto ftarfTe condemnatum. Stqui
tamen rei captus agerentur,* ob id folum uerterenr,non prius
ciuitateami*
fine cen(ebantur,quam eftent recepti in eam
quouertendtfolicaufaueneranr
ldqj no ademptione duitatis, fedaqu* & ignis
interdiftionefieri. Hancuero
ctuitate apnndpio pdflimc populus Ro.dabat.C^uippcCraflo
& Sceuo*
la.Coss.nc Ius ciui;atis,in colluuionr,* quafi promilcuum
forer.Cantu fuit
nc hi qui ciucs Rotnaoi non cffcnr pro ciuibus fierent. Q^uarc
7 punico ard it
te bello Murnna Syracufanus. ob plurima
in rempublieam merita
in Sicilia cum equitatu tranfierat ad uoftrosex
quod *
authoritare Senatus & rosa*
tioe populi duitate donatus fuit,loco
magnimunerii.Mox lege Celia & Cor
nclia,ut nili qutbus.Cn. Pompeius duitatem
dediffet nemo ckiis fieret decre*
tumeft. Q_uo tempore Theophanem Mytileneum duitate
donauit pco*
done. Antea uero lege Apulria quam Saturninus Confule.
C.Mariomliffe
dicitur, ut in lingulas latinas colonias ternos erues
facere licerer cautum erat;
Deide lege Pompeia quam Pompeius ftrabo tulit ueteribus
, incolis tranfpa
danis idem luris quod launis coloniis tributum eft,quos poftea auitatedo#
nauir.C.quoqi Gracchus Italos & Romanos eodem Iure
cenfciit quo tepo
re Italicis populis plunbus ciuitas tributa fuit.Primufif
Fuluius flareus Cos.
Italos ut in duitatem aflumerentur excrtaffe dicitur
. Ddnde Tyrrcni Lucani

& Sannitcs Iure duitatis donati fiierc. Demum Sylla illorum

fernos quid*
uili bello ceciderant partium fuarum in libertatem ucndicauit,* ciues effe uo*
luit.qui tam & frius curitatis haberet,no tn eu ueteribus tribubus fbffragia fe
rebant.Scdex illis uelutnouis incolis alias effecit tribus,io quibus
ultimi fuf
fragabanf,ita fiebat ut ad illos perraro fuffragii Ius uenirer.
Q_ ux omnia poft
ciuile bellum cum rerum Sylla potiretur,* fummam Imperii teneret, fubla
ta * iodufta in melius emendatur. Nam magnae fibi cur* luit, non in coi Iu*
uione omniii nccp apud exteros nomem Romanum paflim uulgari.Ideo po
puli iuIJu comidis centurians, lingulis munidpiis ius duitatis
quod antea ac*
ceperant ademit. Q_uod & lidnia lege * muciacaucbat Quippe cum Italiae
populi magna pars fc pro duibusgererent,LidoiusCrafl'us,orator&
Mu*
tius Sceuola pont.Max.ut in fuu quifcp ius rediret lege de
regedisduitatibus
tulerunt cum fumma cupidiute duitatis Rotnan* Italidpopuli tenerentur*
dd i ii

k
 CBNIALIVM
qua lege ita alienati animi funt,ut principium belli Ttalid fiieri t Ita qj ius eiuita
risquod cum infimis antea promilcuum erat,apud paucos redundans opta$
bilius fuit.Diuuspoftea Caefar medicinam profeffos Se liberalium artium do

Aorcs praecipui muneris loco ciuitare donauit , qui cum Ncuoccmcnlifcus

ius ciuitatis dediflet, Marcellus Cos. id mitum fecit , arreptumcp Decurione
Nouocomenfimuirgisinforopulfaui^prxfatuseadcdiHebeibrnqnefcRo
(nanum duem aliquando cenfcret, Marius quoq? legem tulit ut nifi ex decre#
lo populi nemini in regione efie liceret , Mox Syllae exemplo mille homines
Camertes propter nauatam infigniter operam rn Ixllo duitate denauit. Eratqj
conditurum ut qui in numero ciuium Romanorum afchi,quiq? duitate Ro
manam populiruffuaffequti fuerant £ nequiddiferiminis cum ueris ciuibus
foret) pudendas artes & homine Romano indignas non pertraftarent, ac
mutatis explofifq? uetedbus nominibus.P.CornelriMerellorumcp Se Clau#
diorum,aliorumcp nobilium Romanorum prifea nomina tancj ueri ciucs Se
cultu Romano educati, ufurparent. Demu Augudus Czfaruindex Maie#
flatis Romanae, ne uncj tortus aut uindtus ullo libertatis genere duitate na#
dfceretur edita lege (latuit, Ipfamcp parciffime Se uelut magnum opcrepreciu
largitiusfuit.Q uod Si Claudius Caefar prohibuit. Nam peregrinae conditio
nishomines, gentilia Romanorum nomina a(Tumercuetuit,auitatemcpro
manam ufurpantes,fecunpercuGir.Sed animadurrtendum, non omnes qui
in duitatemafeiti erant protinus fufifragii ius in tribus habuiffe, uel ad magi#

Aratus & honores admiffosefle. Q_uiamfi ius fufifragii a populo his imparti
retur,atcpin tribus admiflidefcr/ptiqj fuiflent, ad dandos honores prcmcue
dofqj magiftratus ius fuffragii non habebant.Siquidem multis dabatur dui
tas fine luffragio,pIeriftp ius quiiitum,non nullis libertas aliquibus ius muni
ripii Se foederis,pluribus ius tanqua coloni aut fliprhdiarii & uc&i#
larii. Alii
gales habiti,ncn nulli, fponfione in amkiciam recepti fuere. uam quidem
fuffragii lationem, fine confulto Senatus folus populus ut benefidum trade#

bat.Ius uero Q_uiritium primum Archagato medico cum taberna,in com#

ito Acilio datum fuifle legimus . Municipii uero illis , qui ex alienis duitati#

Eus afeiti, munerum Romanae duitatis partidpcserant,nifi quod ad fuflra#

& magiflratus admidti non poterant. Sicut fundanis formianis*
a ferenda

gumanis, Accrranis,Lauiniis,& T ufculanis,qui haud multo pofl in duita

rem admiflifuere.His namqj Se campanis equitibus duitas fine fuffragio da#
tafuit,quibuspoflea Se Arpinatibus ius fuffragii quod antea negabatur con
ceflum ferunt. Anagninis queep duitas fine fuffragii latione conlata efl,con#

cilia q? & con nu bia adempta,magiflratibufq! in ter diftum

,
preterq incuradis
facns.Et cum Putheoli Salernum Se buflrnium, pro eo quod afcripticoloni
nomina dediffent fe pro ciuibus gererent , Senatus Iudicauit non cfle ciucs.

\
 IIBER.Q^VARTVS' ctm
Non nunc| quiex municipiis fuo iure 8f legibus utentes.Muneris tantum cu
populo Romano participes erant,nullis neceflitctibus aur aiia legcuel Icrdetf
reaftridh municipes difti funt,Sicur.M.Cato fenex.T.Coruncanus.CMa
rius.M. Tullius , Tertio qui ad ciuitatcRc matum
fit alii
itaueneiut uti mu
nicipiacfle nt fue cuiufqj duitatis fit coloni*,ut Tiburtcs
pteneftini,pifani, Vr
binates, Nolani,BobutinefcsplacentiniNepe(ini Sutrini,lucefcs,fuiiq!
cb
feruatum ut ita recepti peregrinorum loco non habeicntur, fed
ciuium<bi t ta
etfi, Ius coloni* quam municipii lemper maius
fit audtius Iuerir,quod ec Ioni

iutainAitutaqj populi Romani nihil fui arbitrii habet, municipcsucro

fuis u#
tuntur moribus fit infiitutisfine Imperio. P. Romani rame in coloniam fe#
.

mei aufpicatodedudtam, illa incolumi noua colonia deduci nrqut licet illa
,
cxiAente, noui coloni deduci ualeant, differt tamen colonia a tnunicpio,
quia
ex duitate colonia alio traducitur. Municipes uero aliunde in duitatem ueniuc
in quo animaduertendum plura fuiffe coloniarum genera, Namq? ali* la«
,
tin* ali* ctuiurn Romanorum didtxfunt,alix ex utrifqj non nuliarex pediti
busuel cquitibus,cumin agrum bello captum Airpisaugcndx caufamifte#
bantur,Siquidem Bononia colonia latina fuit,Mutina fit Paimaciuiu Ro#
manorum, Placentia equites folos habuit latinos, licet.Cicero placetiam mu
nicipium non coloniam dicat efle.Eratcg coflitutum ut fingul* coloni*, an#
nud penfionem populo Romano pendcret,tam fit fi Liuius Dtufus Tripi,
du oderim colonias fine onere penfionis deduxiffc legatur. Fertur tamen po#
pulus Romanus Ilienfibusob generis uetuAatem, fit quia authores Roma
n* Airpis fuerant pleniflimam imunitatem dediflc, ut tutel* cur*qi excufa#
tionemhaberent t Tyriisuerolibertatem,Sicut Athenienfibusfit 1 hefialo#
nids, quibus etiam Diuus Seuerusobegtegiam fidem Italicum iusdedit.Ci
Zicenis uero,cum mithridatico bello ob infignem operam libertatem meruif
icnt,po Aea Tiberius Ccfar quod infolcnter m ciues R omanos fe gefliflV nt,
libertatem ademit fit Aipendiarios fecit , Nero quocp uniuerf* Achaix fiber*
tatem dedit, Grxciamq? liberam dimifit,fit nationes alpium maritimasin ,<us
latiitranAulit.Ex infulisuero.Qphalenia Iacynthus, Egyna liber* fucre.in
Africa Carthago, lepris. Adr umentum, Rufp ina,Tapfus (^ue etir . a Di# m
uo Seuero fit Antonino luris Italici fafilx funt, Otho lingombus uniuerlis ci
uitatem dedit .px finitimis HoAia.Antium,N4inturncles Tarratin*fit ali*
plures,miliri* aliorumqi munerum uacatione fungebantur.ln Sicifia,quia
prima omniu prouinda faftaeA. Mamerrinacmitas fit Taurcmenitana Icctf
deratx, libere uero fit imunes.Centurupina.Alexina, Segeftana, Alicienlis
fit Pamomirana,interquas,Ceniurpini,fit SegeAani latinitatis
tura obtine#
bant.Eratqi uetus mos,ut qui ius latri haberet a lios fumere magiAt atus aut
,
prxfides non tenerentur, nifi Romanos tues. Neumafcnfcs cmmcuraiu»
 C E N 1 A L 1 r M
lato obtinerent, ad aedilitatem quae (luram aliofcp honores nullos nili Ro#
fit

manos duesadmifere.Potlealibcralitiic populi Romaniexof genere, omni

tn natione terrarum benemeritosde nomine Romano quorum uirtus tnif

tuit. In ciuitatem afdflrre fit fide acfodeutciungere,ufus inualuit.Eftq» inter

exempla non (lipediarios modo. Sed hofles populi Romani qui ad noftros
etiam fer#
Imperatores profugi(Tent,aut magno ufui reipublicc fuifft nt,quin
equos
uos bene de rtpubliea meritos, ciuitate donatos ede. Itacj Tufculanos
Volfcos,Hernicos bello uiftos, po(l uiftoria,ciuiu numero Ro.ad fciuere,
acceper«,cognationcf
fuacqt rutel* du*ere,flt ueluti patroni clientes in fidem
aj St hofpicio lunxere. Sic lulios alba Coruncanos Cameno,P
ornos Tufcu

lo oriundos in enatum aeduer un t. Lapfis deinde temporibus latius hoc ius

S
propagatum fuit, ita utinhifpaniaoppidalatioantiquitus donata undetri#
ginta numerentur,libertate fex,foedcre tria,(lipendiana eentu
uiginri.In Q#
terioriuero,oppidaciuium Romanorum trcdedm,latinorum ueterumduo
quinc$.Intec
de uiginri fuerint, fxderacumunu.Stipendiaria centum triginta
pacenfes,fit Eraeracenfesin Lufitania iuris Italici fuere, in
Africa ciuiii
quas
Romanorum quindecim . Denicn re publica uariis caGbus agitata Vcfpalia#
nus uniuerfa: hifpaniz ius latii tribuit . Otho lingonibus uniuerfis duitatem
dedit.Claudius uero Cacfar,omncs Gratcos,Gallos, Hifpanos, Britannos,
Sauramatas,ciuitatc donare fit togatos uidere (latuit. Q_uin etiam non mo#
do in iura ciuium fed in Imperium ftpe externos Romani acciuere . Primus
enim Traianus externus fit deinceps alii ad Imperium promoti feruntur.
Soi
lon uero AthenienGbus,pretereos,qui facra fit genus,aut (lirpem
antiquiflitf

mam haberent,ius duitatis nulli peregrino dari mandauit,niu ei qui aut peti
'
petuoexilio patria pulfusedet,aut alicuius artis caufa cum penatibus
et domo;
Athenas commigradet . Poflea pericles legem tulit, ut ni (oli Achenienlcs
fierent qui utroqt parente Athenienft ciue nati forent .In
tantum ut Euago4
ras uix propter multiplida beneficia duitate donari meruerit.
Q_ui etiam aul
thor fuit, ut ex non legitimo matrimonio zditi ciuium non cenferenturnu^
mero. Licet contra legem a fe «diram, illcgitimu filium (ibi fuperftitcm auni
loco haberi uoluerit. Deinde inquilini St adueticii paflim in duitate
adlciti fuerf

re,coafti tributi nomine dracmas duodecim quot annis pendere,

feminat uctf

ro fcx.Laccdemonii uero Lycurgi legibus Sc Thebani nouos incolas fic pcrc4

grinam (lirpem noa admifccre. Scdius duitatis SC urbis u(um peregrinisin*
ieedixere,uidtofcp armis pro alienis arcuere. Finittraos tamen quos
Helotas

nunc uprnr, pari iurc uixide,fi£ aprocli fiC Euridhenis heradidibus defccndc^
tes in duitatem afckosfuide comperimus . Qjrin edam peregrinis S partha
•dire, omni tempore non Iicuit,quod illotum comertia uitarent. quare Dint
aoxeni quali fallentes hofniccm didiifunt. Nec lolutn Spatth* peregrinos
crcoBuenas
 non admifcrunt. Sed fi quis citus Spartha dtfcedens apud eatr*
tt conttenas

ros moraretur capite luebar,quibus nec pcrcgnnari licitum erat, ne ucrfuctas

& dolos a peregrinis h3urirent.Neqi aliud lacedcmoniis fif Aihe niefibus fuif
( cjq rnultu armis ualerent } niG quod uiftos bello ofos haberer,
fe ferf exitio

nulloq? comcrcii iure dignos ducerent. C^ua de re, photion Athemefibus (u

birarus fuit quod filium Spanham ad peregrina nofetnda inftituta dimiliflct
Tyrteum tamen poetam Lacedcmomi duitate donarunt contra inftituta ma
iotum.qucd ideo fa&um paufanias ait nequando illis obki pcQet ,quod pete
grino duce
u(i fuiffent. At hcnienfibus quandoqj lege cautu fuit, nequis Athc

nieiium mcgaram pedem inferret,mul<aa capitis mdifla, quod odio eos pro
fcquerentur perniciali,pxnis fiquis ui tcmpe liatis aut hcftium impetu ad eo#
rom Jiftora applicuiflct, intra quintum diem abire cogebatur. Carthaginen
fes quo® adeo peregrinos ofos habebat, ut qui in S ardmiam aut Herculis co

lunas adnauigabat marideinergcrcnt,qucd de Scy this quorp proditum eft,

quiadeo peregrinos infcaacifuerut, ut eos omniuitx comrrtio prohibere nr,
Anachirfimquodlacra Graeco more faceret occidermt.ldrmde Styihctau#
risquipro holliisaduenas lmolabant proditu eft.Inter exteros feruntur Ga
phafantes in intimis Lybix oris adeo hominum comrttia fugere ut nullifcpc
regtino tnifcen linant, fiC Seres , qui cattus 6e congrrflus fugiunt hominum
ita ut rerum prrria oculis cfbmantes fua tradunt. aliena non emar. Scilicet ac

bacrari lura ciuium cum peregrinis comunkari non oportere, apud I ados quo

tf nili triduo hofpitemdiuatcielicebat, ne dueslogcufudiflimiles meres im

buerent,& in alienas leges riuifqj tranGrent.In Egyptoqucqj apud Bufyrim
ctCynofpolim hofpitesnon diucrtebant nerp adnufleban tur alieni, qui oi#
bus fere barbaris mos exoletus erat, ut holpites finibus pellerent . Claudius
quoq) Cxfar peregrinos ferre gennliaa Romanorum nemna urruitedifto,
proditumqi eft de Epydauris mitum,quod tum Illyricos mores ofos habe#
ren t, nec illorum comntia uitare poflcnr,ut fe acontagicne accolarum letua#
rentimuncs,itacauille utunumldigerentxtategrauemquifolus ad illos
pe
netrartt,cum quo comertium habcrcnt,quem polctcm dixerunt.Contra uc
•o Germanis ius hofpicii fan&iflimum crat,hofpiciifq; ita enixe indulgebanr
ut queq hofpitum cum quomcnfa fuiffet communis &
lacnficia.arccrc tefto
aut auerfari nefas ducerent . Idrm apud lucanos quibus lege cauebatur ut fi#
quis fole occafo diuertentes hofpites notos ignetofq) demo exigrrerer,
|ni« r ,teneretur,mul(ftamcp co momine pedere cogeretur. Calabri quocj ho
fpitescomihofpicio benigne inuitanr. Pyra illis affatim apponendo. Traditu
tamen memerix eft, cum inter Megarcnfes & Corynthios de imperio certa
tetur , capriuos in bello tam leniter habuiffe, ut illos uelut hofpites in uicem
traSarent , & fine precio dcniHos Dorixenos appellarent. Iliis en«n Iupitec
 C E N I A L 1 v M

XOU ;in precipuo culmerat,ideft hofpitalis quare milites cum hofl ibus exi
.

ua aciem familiaria iura (cruabant , in acie uero pugnabant uchemenciflirr.e.

Gratcisquoq; diflitnilesfie logedilparcs libertatis Iptcirsfiierf, Siquidem no
pari libertate fruunter aut uecftgali & tributo pi emuntur ces,Q_uippeTc*
nedii Si Hemii uedtigalcs erat: Chii Tributorum im munes & liberi nauibuS
tantummodo preftandis obnoxicCyihcrislaconiatinfula hoc tantum pre*
mebatur onere. ut efpanha prefc&um quot annis acciperet ad reddendum iu
ratlacones praeter amicorum nvnillma aliud nihil tributi nomine pendebat*
Vici quo cp circa Babyloniam adprebenda cibaria canibus regum cogeban#
tur,reliquis exempti oneribus.ctniopes ueto terrio quoqi anno binos (emo
diosauriruJis Dario Regi pedere dicucur,ducenosfalceshebcni, quinos pue
ros , Si Elephantorum dentes uigenos.Skut Colchi centenos pueros & toti
dem uirgmes,rcliquorum tributorum imunes.Indiautemsrqualiomncsp*
muntur oneie.nam quartam frudtuum partem regibus annis fingulis pcn$
dcrecogunt,SynutinqtVlpianus,aquartodccimomafcu|iaduodccimofc>
mina: ad quitu Si fexageiimu anu tributa coferut. Lepiis i Afticatrh ucfliga
Iibus ualu.t ut (mgula in dies ralenta Cartaginenfibus uedtigal penderet. Si#
aeris in rnaccdonia lingula talenta in lingulosdies Alexadro
cuc ex effolTione
pendebantur. Et Babylon Regi Perlatum lingulis diebus lingulas argento
plenas artabas fo!ucbar,apud Romanos uero qui populi liberi erant , tributi
nihil conferebant. Stipendiarii autem ad militum opus ftipeudia pendere to<
gebatur.LicctcxCaclaiibus plericp uedligalia noua Se inaudita propoluerinf,
ut pro eduliis quae tota urbe uenircnt,pro litibus atqj ludicus quatrageOmam
lumma:,(icut Caligula exegit, ex gerulis oCtauam,ex prodituris quantuuna
quzcp uno concubitu merci et. Vcfpalijnusquotpuedtigalia reuocauknoua.
Si giauiaproumciisauxit. Anuquisenrm Romanoru ex agris & noualibua

decima feminum dabatue uedtigalis nomine,Namcp Aratores decimam firi»

menti Po.Ro. pendere cogebantur, Tiberius Cadar ccntelimam rerum ue*
nalium in ducccelima relaxaflc di irur . Et Nero in initio lui principatus quo
gratiam popularem aucuparetur, quintam Si uigefimam urnalium macipio
rum remi!iGc,& Traianus Vcdhgal uigefrmaru iubftulifte.ProditutncB me
morixed,cuiii in dubium uemret qui liberi effent populi quiuc flipendiarii.

a M. Antomo publicos tabularios mrtrtutos,Ut lun prcumciaquilpiamcau

iam liberalem diccrcr,pcr ccs ledacic nes libri tatis dx aliafmunitarisdccume
ta Romam ferret. Minorem uero libertatem fcu mediam, naflequi dicebant
rur,qui manu a praetore emidi non Romani aucs Sed iatmi nominis tat>4
tum ex lege luno norbana fiebant. Vel fuprema uoluntare demini tcflam*
to,fleu hoc expreffo manumiliflct , aut fi inter amicos dextra apprehenfuta
adfe conuertens liberum effe tuffiflet.Hi enim hiu unumtatibus qux latmii
populis kcictuc
 C.IBER..Q, VART f S •
ctv. .

populis fodetate & foedere iuntis indulfia erant,fungebantur.Nam & in ur*

bc ut latini cenfebantur Bi in caflris ut milites ex latinis eolonas,no ut exter*

ai aut leuiuni armorum auxiliarii flipendia merebant. Fuitqi cblauatumut

ejui ius duitatis haberet,fi latinas colonias incoleret,non ideo folum uernfle,

aut ius duitatis amiGffe putaretur. Et quis in Romanis caflris, quimilitabat

bquid deliquiffent, S externi flagellis
i & uirgis,fi ucro Romani riues forent,
utribus eederentur.Tamcn liuius Drufus,& C.Graccus,Tribuni.pl.nelice*
f« quempiam latini nominis,uirgis afficere fcd uitibus plebifcito fanxerunt,
in hac re, latinos populos Romanis coequantes. Tertiam denicp libertatem
quam minimam dixere aflequntur hiqui manumifli nec riuitarem nec ius Ia*
ti' habentes.dediriciorum numero cenfentur,qui nullis priuilegiis fulfti ui* ,
dentes liberi erant.Et uclut ingenui munia publica prniatacp obitr,tnagiftra*
ornamenta qua libero debeDtur affequi poterant.
tufqt Bi caetera dignitatis
Monentes autem uitam una Bi libertatem ami&ebant,idro decedentes nccp
teftari poterant, necp pofl obitum de benis difponcre,pr*ter patroni uolu*
tarem. Adcouteorum bonis quafi fcrui peculio , manumiffores potitentur.

Q_uod eriam cum ,

hominibus multi comune Dixerunt.
latina libertatis
Fuere autem armis Bi in fidem recepti, tantum ne feruirent
Dediticii qui uitti
neuefubmancipioeflent,imuDesfafti funt, cuius etiam generis feruntur (et
ui qui pofl admifla crimina fuppliciis fubditiaut publice pro criminibus eae*
fi.uelm quorum farie nota fcruitutisimprefla fuere. Diutp hac diferimina Ii
bertatura Bt diflimiles fpedes fuere. Donec fequti principes pertefi multiplices
uariafq? libertates dan,uetenbus legibus abrogatis,ncuifcp afeitis &
coopta*
tis exequato omnium iure flatuerunt, ut manumifli apudpratorem plenam
aflequantur duitatem di libertatem , unde abufus inualuit pc flea deprauatis
&
moribus, ut multi fcrui per rapinas furta qua: fius pecuniis libertatem a do
mis emerent, ftatimqj liberi fitciucs Romani fierent.

Q^ ui fuerit modus confulendi Senatus ii ubi haberi, & quopafto fuflraga

feni foI«cnt,& quid apud exteros. Caput XI.

Enatores a Remulo cctti erratos foifle,q cb honore patres

rorumcp progenies p atrididift finr.quorum confilio refpu*
i

blica niteretur demiforifep

multi prodiderc.Deinde cornu*
urbe cum Sabinis& Tado,Idcm Romulus alios ce
nicata
rum legit in patres,exp!ens numerum ducentorum.Poflea
Tarquinius prifcus,in orbitate Senatus legiflc centum alios
fcttur,minorum gentium appellatos. Tam Bt fi a Bruto familias minoru ge
duminuentasnon nulli credant. Primus enim Valcriuspublicolapoflexac*
 CBNIA11VM
fuperbo exdibus immuru expleufc,&
ampli®
tos reges patrum numerum a
cetum CMWeftn ord.nem
mum orainem auxit,quattuor & fexaginta lupra
numerum faceret qui ad lc^i iunt
concilium cooptaris, ita ut trecentoru
fpeaatxcpprob.tam u«j
Quos enim poti exterminatos reges itategraucs
landtifiimoqs concilio ad(cribebant,Qui
debant Senatui tan<5 grauiflimo
Senatum litetis adfcr.pt.efe
buscumaliiin loeu n decedentium futfefti& in
fent.cofcriptos uocarut,mo plures mo
pauaores,itaut frequens Senatus «
trecenris Senatoribus cdftarct.EtcuIuIiusCxl^
qcqd erat atni.ex fere
minuto ord.ni,afciuiflet.AugulJus Ofta#
pra mille Senatores bellica&bus i
ledtioibus, remotis indtgmUimis in pn
uiusfeleilos 8i perpurgatos duibus
prxtidcs SC rripublicac cuftodes tantas
(linum decorem reuocauit.Hit? ueluti
authoritatis fuere,ut fi populus regem aut mag.ftratum quep.amiulliQcyd
author f.eret, leges quocp a populo «x.haud
ali
fe ratum foret , ti Senatus
confenfuapprobatentur.Inreliquisutro ita
ter ratx fuerunt, quam fi patrum
preferipta Senatus poteftas erat,ut
ludicium populi authontaU Senatus re
quingentorum.qui una cum tr»
fdndinon poffer. Athenis uero Senatus fuit
rebus (ingubs decernebat.
bunisSf quxftoribus Scnefcpcum Iunioribusde
quorum conii
Poftea Ateopagytx fanftior Senatus a Solone
delrftuseft,
lites expli
ciuitatis tura feruabantur,bella indicebatur
fio librata moderatione
publico concilio prxtuerc,M»
cabatur. Non nun§ eumolpidx 8t ptecones
quadringentis gerebatur cui Arnophoton dixere no4
ximumucroamillcSt
men in quo una & Senatus &
populus aderat, Lacedcmouioru Stnatus ex
«nplcffcnt annum iti
duo <3e tr igintafenibus conflabar, qui nifi fexagefimum
centum ottuagmta repife
Senatum ad fer.bi non poterat.apud Epydaurios
nobiliflimos popularium deligebant Se/
blieam admimflrabant,ex quibus
pro Sena
natores,quos Artinos uocabant & Conipodcs.Carthagmenfibus
tu prxfuerc Seniores,non nunq ludieum ordo, ciui perpetuus erat magiltta
trecentorum conci^
ms8tnun<| nili cumuita delinebat .Catoapud Vticam
liutn legit MafTylienfcs fexcentos
.
quos Thvmucos appellarunt,ex quibus
quindecim principes,tres prxfidcs erant,autnoritate
& opibus loge primi, nc
qui iu(los filios haberet.In Gnydo lexa#
mo® Thymucus fieri poterat, nifi
ma
quesde rebus
ginta prefuerc ex optimatibus.Amnymonesappellati,ad
ximis referebant. Qui uero fententiam rogabat Apheflcr diftuseft . Acbd
publicis confulturunlo
comunc concilium Arnarion uocarunt.qui de rebus
Dcmyurgosuoeatos
utsluco Enario coibant,cui dece prefidebant,quos
runt.Sicut Bithini Galathx concilium trecentorum in locum Dtyminetu
&
aduocabant.apad Argyuosoftuagintauiri, ideapud
Manthmefes. Intly#
decem habuere pre
dc autem fexaginta Senatus uiccfungcbanuir.Cretenfcs
de rebus maximis dcceracbant.apud Bithinos minorem annis tri
fe&os qui
1 ginta in Senatu
 t I B E K •
Q. V A . R. T V S •
cLvr.

g/nta in Senatu afciflrre non Ikrt.EthoIorum concilium multiplex fuit

quod
Apodetum nuncupant. Maximuuero Crcthoniatarum concilium erat, nec
taa.c ex plicatu Si turbulentae confufionis
quo fiquid conlulto fhtuendu f
, in
erat,millc deledtos confulebant uiros
,
ubi pre tumultu minus decerni quic^
P“*eraf. Sicut apud Seres maximus ordo ex quincp millibus confiliariis
fiebat,quiin apparatu bellielrphantemfingulipreftarc
tenebantur. Hot
tcnlms Tribunus pl. deinde philo didator legem tulere ut plebifcita omnes
quirites tencrent,urqj leges a populo latae
rite,pmulgatae non eficnr,ni(i poft
inicum populi fuffragiii patres authores fierent. A
primo uero urbis ortu poft
exidos reges de nulla re populus di iudicaffe aut fuffragia tuliffc traditur,ni£i
ex eonfulro Senatus. Pnus enim iube bat populus deinde confirmabat
Sena^
tus,quod xuo (ubfcquente fieri defitum eft.Nam de his qux plebs
fduit, no
Senatusutp ius di iudicabat.Sed deprauato ufu,de his qux Senatus cogno
rat,popU'Us iudex er.it, quod a Laccdemoniis feruari meminimus,
ut lentent
tii qua Senatores Rcgefqj cefuerat, populo dcccrn e Jicorrigediq- facultas fo
ret,iubete iycurgo qui cooptandi Senatus Si legendi
quos ucllctmagiftrarus
ius populo dedit. Contra Athenicnlesiuoejire
Alcibiade, na omne regime &
fum ua imperii a populo ad Senarii tran ftulere • Sylla quoqj dii erii potire i

tur trecetos Ic^^rt Senatores,fanxitq) ut mfiexconfulto Senatus nihiladpo^

pulti ferretur, hrat igitur Senatoris orfidti ta' depromoucndis migiftratibus

puindifcp admimllrandis,q de bellis,trmmphis, fupplicationibulq;

decerne
dis , deq; prefidibus in prouincias Si auxiliis fummifted
s,de lege, de foedere,
& p3&ionibus,ac cora gerenda rep.libere fentirc,ac forte conftantecn (enten
tia dicere. Ne^
enim in adminiftrada rep.gercndoqj imperio, quicq bello ucl
pace decerni poterat mfi patrii authotitate Si decreto Senatus.
Q_uippe Sena
tui de rebus omnibus dcccrnedi libera facultas ciat,ni(iin
magnitatibus crea
dis &
legibus fanciedis,aut fi in hoftes arma moueda uela bello
recededu,pa
cefcj Siiocdetaineiida forct,tuccniTine populi iuffu Senani nihil (entireuei
decernere poffcliquer,prouiciajttndcarnedaje,lmpatonlc^de]igedi
iudicitf
atep aerarii difpenlandi munus ad Senatu fine populo femper Ipettaffc nemo
dubr:auit,Tam Si fi populum Romanum contra Senatus decreta, prouin^
cias n5 nunq demadafle legamus, padta quoqj (polionelqj
in iuflu populi fa*
dta,6t fipSenatiipoftulacaautCo(u!cs,popuIii no tenere, nulfiufqj
roboris
efle hauddubni cft . Senatores quoqj ucl a Didbtore legedi Senatus caula,
uel a Ccfonbus, fcu triti uiris qui ius legedi Senatus habebat, & eos ex gente
arricii Romanos prixnii dues fuma dignitate Si amplis honoribus fundos
E gi Si cooptari folitos inucnimus. Dcidt ex ordine eq (Iri, pofti emo plebdos
et ulnmx fortis,p gfamflt libidine,ccnfus habita ratione no mojjt. No nun
q Ubccrinorti filios. Appius enim Claudius Cxcus, dii Ccnfura ageret, filiis

cc

jniti.
 CEN I A L I V M
inqurnaffe dicitur primus . Nec
libo tinorum in Senatum ad fdtis,ordinem
longo poft interuallo exter* gentes &
tranfalpinx nationes, Senatorum 'sii

ra in urbe adipifci& in Senatum

admiaimeruere.Primicg Hrdui qui iurafra
terniratis cum Romanis
habrbanr,deindealiiilloitinexemp!o admifliinSe

natum,& ius fuffragii habuiffc feruntur. Nero uero quis pctceps & furibun*
gradu dejecit. Au
dus, libertinorum filios diu in curiam no afduit,admiflo(cj
gurius Oftauius tanti Senatores fecit,ut (ingulos
ncminatim (edentes in cu
Vcfjpaftanusqucq) no
riafalutaret,& difcedens,nullofe mouetcuale diceret,
oportere maledici Senatori,temalediciautcm ius effc
refpondit.Alexader Se
laticlauumadcmir,autpe
uerus Imperator nullum in Senatumadmifit,necp
na affici paffus fuit,nifi deconlilio Senatus.
Q^ucd Diuus Nerua& Hadiia
iurauerat,<e nun^j Senatorem mfiex coniulto Senatus puniturum , qui
nus
cum libertum fuum inter duos Senatores mediu ambulante uidiflet , milk
illis honore quoru po<
qui illu colapho cederet,indignu aibitratus,preripere
habiti lunt,ut Tiberius Cadar illis qua
rerat elTe feruus,T anteq? dignationis
dotp aflurgerer,& deuia decederct.Claudius queqj rati Senatores fecit, ut de
maiore negocio adturus in Senatu,medius inter Coufulum fellas tribunicio
fubfellio fedetet. Contra Heliogabalus uniuetfum Senatum adeo flocci fecit
ut Senatores oes urbccxpulerit.illolqtferuos togatos
cGedixerit.Q_uitame

non fiatimutin S en a tum ledi erat,ius (ufFragn habebant. Siquide qui in po

aliquid poterant, led
ftremis feripti fuerant necjfuflFragJfinetj pcrle cenfere
in fentetiam quam princeps in Senatu duiflet ire oportebat.Siquitame pras
alios magiflratus non Senatoresgefliflcnt, tus pro
turam Ccnfuramq» aut
pterea fuffragandi,autin curtam tundi non habebant .
enim Non
prs* quia

tor 3 ut quxrfor fuerat,ideo in Senatum adnwfti aut publici

concilii particeps

fieri poterat. Neqj is Senator cui

abrogatum Imperium furflet. Siquidem. L.
Caflius Tri.Pl .C. Mario &.L.fiacco . Coss.legem tulit, ut quem populus
danaflet,cuiuchonorem abrcgaffet,is de gradu deic&us,tus in Senatum ue
uiendiaut fuffragandi non haberet. Senatores quoef q honoribus funftief
magifltatus curuli lella m 'Senatum * Curiam
fent , qutcp curules g c (Ierant
uehi' etcufceptris,(i Duces aut uni coniulares fuiflcnt,qui uero nogcfliffcnC
&
pedibus ire in curiam, quod uidebaiur e re publica tcnlere,& ideo pedarios
nuncupari pcrfpcftumeft,quitam &
fi in Senatu dctffc non folerent , cu de

triuphis aut fuppl ica tionibus agitur. Tamen fi cum Senatusccgedus foret,
ad Cofulis ediffu no couenirt nt,aut cotumatius pareret, pgnoribus
mul *
fta pleftebantur. Siqui tamen Senatores &
quintum fexageiimu anu statis
exceffiffent,eos cogi inuitos aut cotumacrs pignore ucl pecunia pledmo Aci

cebat Senatori cnifcxagcnai io ad raxtate,in Senatu

n5ucnifle,nulli fraudi

femptriin fenatu Irequeteucmflc

fiiit
&
forte Iniam dixifle, boni Senatotd
 LIBER.Q.VARTVJ. CL VIT.

eft habitum 4 Fertur uero Caro Tumor tam & fi anis grauior cfiVr , cum in r o •

terret uis ingrniiconfi!ikp,nulla re nulloq;, nf geno adeuci pcteifTc ut in fie

cfuEtem Senatu ufnrre moraretur. Sicut de Nicia ferebatur quiaffrduus fem
per in Athenitnfium Senatu erat. Tam flr Ti Scnarcrcsplcrumqi in fenaculo
(latione habere, &
inde citato gradu n5 expeitato xdidt o in curram ire lolitos
legamus. Sed animadurrtendu non cuicuncp conuccandi Senatus ucl Co*
Tuitum faciendi Ius peteflatemep fuiTTr. Q^uia folismagiflranbusquiuoca*
tionem preenfionemqi habebant, ut didto tori Confuli fie prxtcri,aut Tnbu^
no.PI, Tribunoq; militari, ucl Vrbisprcfedto aut intci regi, conuocandi Scf
natus , ius poteflafcp fuit,priuatis enim hominibus aduocandi Senatum fa*
cultasnon dabatur.Neqj in loco profano Senatoresconuenire ad confultan
dum. Sed in loco Auguflo 6i tacto fit ubi deorum templa eflcnt.Neq; ante Iu
crm uri pofl cccafum dici fafitum Senatus confultum ualere, aut ratum ef^
fc liquet. Debereq; prius aufpicari, fiCabingreffuhoflias imolariapud aramil
lius dei in cuius templo couenirent,quorum exta Tribunis eranis uenire mos
erat, ucl ficut Augufluscenfuit, ture fit mero fupplicareutrite Senatus ccn*
Tuitum fiat, exemplo Athenienfiumqui omnibus publicis conciliis Mantes
Tacerdotesqui facta facerent adhibebant,fit lacedemcniorum qui TenatuiTem
per augurem adede uoIuere.Stnatufqt confultum ucl per fingulorum lentet
tiasexquifitasfit per calculos conicfitos in urnis, cu dc quoquo negocio quid
quifqi fentic confulitur, fit fuo loco rogatus fententiam dicit. Aut cum urrbo
adnotatum r(l. Etin perrogandis Tententi s pofl relationem
;
adeotitur fieri

Co(ulis,debere a coTularigradu incipi, fit principe in Senatu aut Cofule de*

Tignarii prius,drinde ordine reliquos rogari.No nunq obferuatu efl,utcx co
fularibus euo maximi rogaretur primi. Deinde inferiores, Iuuencs uero uix ro
gari,qua(i Tapientiore uideri . Et fi ecrtarr t (cnttntiis,
pudor effet, luuenc fenc
ure fatis liqueret,tuc ucl differri cofultatione, ucl ii dux Senatu diflincrct (cn

tcntix,cu aliud alii cefcant,id qd! Senatus maxima pars decerneret, id ratu fic
ri.Aut finoprobarctur,fentenriadiuidi.Hoceratutfi plurescaufx indifqui*
Titione uenirct ut de fmgulis referatur poftulare,fit quod in parte placeret id fe
qui. Vel per drfcedtone tuc cu unius exquifito uoto exteri qui in fuffragiu icu>
rr erat in il pedibus irenr,uelfimanu porriget et, aut < u dc laipto
lius lententia

fentetii dicercc.In quo id fuit traditu, uc de diuinis rebus prius.Etderepubli

cainfiuitc,aur fmgulis rebus finite ad Senatu referatur, fiquid publici priuati
cp negotii foret ftatuedu.No n uq licuit, fenatori priufq ordine f.-nietix rega
retur poflulare ut extra ordine de rep.dicere licerer, apcfAihenielrs uero i Ire*

queti Senatu .pcuiufcpxtate fentetix rogabat. Regibus aut lacedrmonicpt

binos calculos ponedicufentetiadicui i Senatu facultas erat irrcium uero fi
qd pro Tc decerni ucller, Grxcis fil plenfqi gentibus fabis (uffiagia dabamur.
ce ii
 GBNXALXTM
Syracufants nemo fenfentiam dicit rogatus, fed ut quifej; aeratae St henore ai
teit,itafuafpontequid fuiconfilii fit, in medium affert,non rogatus, aut fi ta#
cent omnes forte dicere coguntur, quibus in ufu erat, ut in contionem prodi#
turi per literarum elementa forte educerentur. Q_uare DyomGus proditurus
cum.M.fortitus fuiflec, futuram fibi monarchia cauillatus eft. Lycurgus ue#
ro cum e flent adolofcentes loquadores Si in conciliis obfterperent, cauit edi#
to ut nemo in foro necin publico confeflii diceret niG rogatus, apud Heduos
fuit confoturum ut qui in Senatu fententiam dicit ex radam familia rogare ne

minem poffit,qu(d e flet fentetix St opinionis fux,pr oditum cp memorix efh

Germanos cocilio coado fiquid quod minus placeret propofitum eflet, muc
mure Si frcmicudiffcntire Si fententiam afperaari.Siquid ucro compladtutn
frameas Si tela cocutere, Sonocp armoru Si tripudiis approbare.Ma
fuiflec ,

redonum quocp fuit mos, ut in publica cofultadonc Gquid improbarent, ha

ftis fcutaquatientcsobCrepcrent,& auer farentur. Lacedemonii fummis cla#

moribus agunr, nec calculis fententiam dicunt,nec admurmuratione fuffra#

gia ferunt. Aut G cuius partis clamor contentior eflet, non facile dinofeerent,’
in duas partes fuffragatores tranlire iubent,ut qux pars maior eflet aniraad#
uerterent. Apud quos ufu receptum erat,ut Gnguli in contionibus baculu fer
rent. Belgis ucro contra, nam Gquid publico concilio ftatuendum erat , miro
Glentio decernunt.Siquis autem fremeret aliquo coa'onante,parteuenismul
dabatur, Gallis Si Germanis ut in publicis confultadonibusarmaticonuc#
niant,& quid fa&o opus Gt decernant in more fuit, fit G tumultuarentur Gle#
dum facerdotes mdiccbant.Apud T yrios fecus,apud quos Gquis cum telo co
doni intereflet capite I ucbat. Id tamen AthenieGbus fato datum erat, ut abtt
G ingenio fiquid publico concilio decernendum foret , in deteriorem partem
plcrumq; ftatuant, femperq? quodindiferimen adducit cociliumfequantur.
Q^uareucrbum Anacharfis fuit.Sapicntcsin contionibus fententiamdice#
reapud Grxeos,ftultos ucro di iudicare.Pcrfaru ucro mos frrtur,inter xpu#
las poflq uino in caluerant,haud fecusquam reliqui in contionibus, cond#
lium habere, & de rebusmaximis decemere.Sed tamen non idem femperoc
do rogandi Sen3tus fuit.Siquidemmodo primusrogabatur,qui princeps le
dius erat in Senatu,acenforibus.Isautemlegidebebat princeps Senatus,
g
non
cx Cen foriis uiris qui cenfuram antea gefliflen t antiquior fuper uiueret
nunquam Confutes defignad,aut uiri confutares xuo maximi fummis nono
dbusfundd.SxpealiquiextraordinemaConfulibus Audio & neceflkudioe
duftis rogabaiurprimi.Obferuatuqj fuit, ne que citra cofulare loeu extra or#
dine primu Coful rogarer. Q_ue cri ordine rogandi fentendas. Ictis lanuariia
feruare ccperat,is toto ano perpetim feruabatur. Diuu tame Auguflu fente#
oasdemaiocc nrgodo no ordine nec more, fed pro ut libuiflc t rogafle feruntj
 L I B E P V A R T V
•
Q. t • CLVIII.

Germani uero pro ztate 8i nobilitate in contionibus audiuntur primi liqua

confulcatio .'oret • R.ogabant ergo fcritcntia confules quicp
fenatui preaant,,
pati es qui concilio aderant iplolqj dum d«
, re quapiam c6lultant,dumc|5 dii
lercndo altercadocp lentendam dkuot,quicquid e
ude fua ducerent, flantes ei
fc oportere. Pofl uero lente ntiam allidere. In
quo fuit prohibitum ne poplites
alternis genibus imponerent.quod eosefle ociolos fle non preparatis animis
dcfigntrec.quod Athenis quoqj (eruam meminimus ut precone pronuncia
4
te in theatro uel curia flantes linguli
, decanant quid fuae opinionis foret. Ius
tamen Senatori aar,ut rogatus iententiam perpetua oratione
& q voluit diu
dicendo diem abfumeret,adeo ut non nullos horis feptem plerofq;
,
dies io#
tas, concionem in Senatu habuifle tradant,
In foro auc lege caucbacur ut lex
horx accufatori, reo uero darentur nouem ne paucioribus cleplidris tempol
re preferipto prccipitarcnt caulas. Ex quibus non nulli ne orationes prrtocdi^
tatas memoriae mandarent, nimiumq; in eo tempus abfumerent, deferiptas
contiones e libello lcdrtarunt.PofleaCn. Pompeius quali frenos eloquentiae
dedit, ex quo tempote intra pautiflimas neqi ultra tres hoias, per orare cogc
bitur.Nam duc horae accufatori, tres reo daban(ur,unaq? die de ab accufato
re & reo perorari iuflum-quia multi dataoprrain Icrum rem trahcbant,ttm*
pufqj diffundebant,rebus nou definitis. Si tamen aliquorum opinioni a flenti
ri uellenr,poterent etiam fedentes,i!li opinioni cui uilum crar,Gudio & uoliil
late accedere,Ius tamen fuit Senatori afcntrntiaquamfcmcldixcrar,fi proba
bile quid contra affaretur deduci,aut fi ambigua f oret nec facilis explicatu ii*
Jam interpretari. Id tamen notatum eff, parum fuiflein Senatu, brcuitercen*
fere 8£redefcnrirc,nifi facunde fenrcntiam tueretur & argumentis firmarer.
,
Poft omnes uero rogari, & nouiflimum diceie fcntcntiam ignomin X loco efl
habitura. In quarefuccurrit anotare.quod lireris proditum e fl.M. perpenna
£t.L.uolufium fiturninum,omnibusquosin Senatu ico tentum rogauaat
iuper (lites fuiflc.Cumqj antea Senatus confulta pro uolun tate Conlulu fup
primeretur uel cnudarctur.Poflca a .1. Valerio Bl.
M.Horario Coss. flatutu
fuir,utampliflimi ordinis decreta ad edern Cererisab zdilibus deferentur, de
mum ut in cerarium deponerentur. Q. uodeuam Augulluscauir,ne Sena*
tus afta publicarentur , neue magiflratus dcpcGto honore flatim in preuin*
das miderentur. Ex his tamen quedam fuere tacita Senatus cofuIta,qux pa
lam enundare non lkrbar,quz in landiotc Senatu & concilio arcano, tanq
in reccllu femoto feruabatur, quibus decernendis neq? fa ibe, neqj fetui publi
a intaaar, ne comunicatio coGIri forct,c.iuc bafcp nequis enuciarct.apcf Car
jhagmefes uero trigita Senatopt {Sncipcs fidiori cocilio et arcanis ncgociisp
politi erant,q taq celefle arcanu,did no pot,qalto filetio obtegerent'. Q_ui

ttwn fandior Senatus Athenis fuiffc proditur, Une cuius concilio aliquid gra
ce iii

jf,
3
'igitteed iobole

i
 CENIALIVM
tifusdeccrniautfmiad populum Solonis lege uetabatur.Syracufani autem
fandiorem Senarum non habebant. Sed (iquid arduum St per diffidi* imi#
nebat. Solius Thimeleonis fummi Ducis uelut fando arcancqi concilio Iu#
dicio decernebant.Etholis Apodethi,fandiffimum & arcanarum rerum fuc
re condlium.quortim confukarioneji quod inflaret pcrkulum,decerni opoc
tebar.Czfarum uero temporibus deerrta Senatus que ad principem perone#
rent,non arcano Senatui, fcd libriselcphatinis mandabatur,qui lumina cu
ra in Vlpia bibliotheca ut eflent perpetuo monumento leruabamr.Q_uc qui
dem arcana patrum concilia quanto lilentio obtegerentur , illud argumento
cft.Qjiod.Q_. Fabius Maximus cum de tertio pumco bello quod in ara#
no concilio decretu erat.Crafto in itinere obnudaflet,a Senatu grauiter incre
pitus Si conuiciis affedus fuit. Alia uero confulta,quz taara non erant, poft
qua mature ft arura fuerant,dc concilii lententia, in Concione quz pro ucfti#
bulo curiz obuerfabatur,rcdtari Se publice edi poterant. Erant igitur Sena#
tonsinfignia.Tunicadt purpura. Iatklauus,lus (pedandi in orchcff ra , Se
•epulandi publice, tam in epulo Iouis,in Capitolio,quam ludo caufa. Q_ui
quide Laticlauus propria ueffis Senatoris crat,qua Senatus dignitas Se am#
pliflimusordonotabatur.Nonnunq Senatoribusudpenulis quanqtenuif
fimo cultu forent,induldum fuit. (Quippe Alexander Scuerus Imperatori
ut Senatores ingrauefcenti ztate frigoris aula penulisuti pollent, priuilrgio
indulxrt.fepufqi aliis inaniis uti licere, datum eff. Q_uippe C. Duilio qui na
uali praelio Carthaginefium daflem fudit ,przter curulem feliam, ut quoties
a cena rediret funale praeferretur , Se tibicen prccinctct cc nccffum fuit. Et. M.
Valerio Volefi filio,quod Sabinos fudit fugausrcp Se caftris exuit , locum ia
circo ad fpedanducu fella curuli fibipofferili^pmiffum nouimus. L.quoqp
Metello qui oculis orbam (enedute egit, utquoriesin Senatu iret, curru ue#
hererur fuit pro munere datum Nonnun^ antiquior fententiz dicedz locus*
toga pretexta. Sella curulis,ius imaginis in memoria poftrritatis, &in ucfte
purpurea fped andi,pro magnis officiis in rem publicam, Senatoribustnu#
nera data funt,Tat«cp dignatiois fuere fequds temporibus, ut in oppidis pet
loa Se conuentus umbraculis uterentur induldum fit, MoxfcqutiCaefares
cum ordinem ampliOimis honoribus hooeffarunt, praecipue Alexander Se
ucrus ut dignitas confpcdior fieret, argentatis rhedis carruafq? Senatori utip
mtlit.Vtqj fandior rcucreriorqt ordoputaretur ex Senatoribus, illosquijSn
opali dignitate infignes foret, in ordme parririatus quz maior ampliorqs di#
gnitas hi bctur,multos afchut Se proucxic.Scd hoc poft multas ztates noutf
fimo inuento. F uiccp legefaneitum, ne mulkrescuiufiiisnegodicaufa Sena*
tum aut curiam adirent, nili quod Heliogabalus fenaculum mulierum coi m
Ic qmrmali conflituitprimus.qui prztcr motes inftitutatj) tnaiorumut in or#
 I.IBER..Q.VARTVJ* CUX.
dine Senatorio mater admidtercf a Senatu peruicit. Sicut de Mcfa Varia eiuf
dem Heliogabali auia proditum eft.cui tributum ferunt , ut femina in Sena
tu federet, patres confulcret,fit fementiam diceret cacteracp Senatoria munia
,
obiret. Q_uod dc xerxe authorrs tradunt, qui in arcano cocilio
cum dclc&ot
Perfarum proceres coRfuleret.ArthrmiTiam lepe ad
consultandum acccrfiuit
cuius fentenriam fequeusfuir. Antea uero. Claudii & Neronis tem porticum
non pro dignitate uideretur. Agnppmam patrum confultaticmbus admifti.
decreuere patres,ut a tergo abditis foribus flarer, udo difcreta,quod uifum ar
ceret, aditum admitteret . Laccdcmonns ucro mulieres adhibctcpublicis coi
ciliis illafcp frequenti curia in rxrqucndis negocus locus aflumere, ulus erat,
apud quos feminarum arbitrio dccernutur multa, idem apud Germanos, ut
ubi plurimum negocii fit,feminarum conlilus regantur, quarum plerafqi ut
deas colunt.Ne9 omittendum quod de T roglodytis traditur quibus tanti
,
exempli fuere mulieres,utinconHidu bellorum matronarum intcrcurfuin*
fellas acies dirimant,adeo ut ipfis intercedentibus prtliari duceret nefas.
etiam apud Germanos frequens fuit, ut illarum femina: quas plurimas in ea»
flrishibebant,labentem Lxpe aciem reftiruant, aut in fcdiflimos animos co
tilient.Ccltz ucro & Galli non folum mulieres conciliis admittunt.Scd quk
quid cfl contentionis feminarum ludicio decernunt . I ta ut mtcffina fepe odia
illarum interuentu fcdaffc ferantur. Proditumqi memoriz cll,in foedae cum
Hambale&t Gallis itto,eaueri,utlocictasnameo Iure,qucdli Carthagincn
fis aliquod admiflumpateretur a Gallis, eius rei iudicium penes Gallicas mui
fieres foret, Si
uero Gallus a Carthagincnfi, penes magidratutn Carthagi*
nenftm cognitio edet. Vtqj pueri prrtextaticum parentibus Senatoribus po
ni exempli caufa in Senatum uentitarent. Q_uod pcflpapinum pretextatu
ne quis in Senatu gcfta cnunciaret, longo ex inde tepore fieri delitum cfl.Nc
9 illud pretereundum memoriz datum fuifle, legaris exteril9 gentibus in Sc
natum admiflis Romanos Coss.nifi latinc refponfadarc c6lucdr.Q_uibus
admidis more tradito a patribus,poteftatem,liquid uellet Senatus taciebar,
Grzci uero conrilio inditto per precones (iquis quid peteret enuciabant. Sti
cut Atrebates fit Btllouari,tubatum cantu cociliumaduccabant.Siqui ucro
proprio termone loquiueifenr, his in Senarum admiflis interpretes dabatur»
per quos quz opus erant proponebant, per eofdctn9 cofulta Senatus fit rei
ponfa accipicbant.Et tam fit fi Molo Rhetor in Senatu Grzcc declamade di
caturprimus.Tibrrius tame adeoGratcum fetmonem o(um habuit, utin Sc
natu nefeio quid Grzcc prolaturus ueniam petierit.Et Claudius Czlar,Grc
cz prouintiz principem quod latinc nefcirct,albo ludicum eraflt, fit peregri*
natu mifit, lnualuitqt mos, ut mele Februario ^9 ad kals M
artus CosS,
p
defignacos Senatus legatorum audiendis poftulatis fit Iodorum quzritnef

;ed byjCaOOoic
 CENIALIVM
qu*
n jjs quotidie detur, ne cedio aut longa expedationc St mora
fruflrarctur

quidem decreta Senatus in prouincias quifqr luas cum lingulis adis

referet
odbngenta
bant.llludquoq? fatis conflat. Cenfium Senatorium ad numos
Auguftus principes ad duodecies
millium olim fuide, quem Cxfar 8t fcquti

centies fexterrium auxerunt ne quis eorum inops aut egens foret illos lar#
uiatico St magnis muneribus profequtifunt. Tiberius
ucroprcterdquod
go
Cenfum Senatorium iuuit,8i honeflam paupertatem lnocentium fublcua#
uit, prodigos tamen 8t egentiflimos uel (enatu mouit aut loco cedere coegit,
fertur tamenClaudius laudaflc illos quiob rei familiaris augufliam Scnato#
rio ordini fponte ceffiflent. Et Nero Senatoribus qui tenui re familiari edent
Snuafalaria (latuifle.Ec M. Antoninus philofophus, ut Senatores peregri#
ni, quartam bonorum St fortunarum falcem in Italia pofliderent lege fanxif

Quotiefq) ambo Confutes adedent, Senatum unius Iuffuconuocari

no
fc.

licuide
.
Q^efcp Comidalibus diebus ex lege pupia,aut tetris St nefaftis. Ceu
cum tonuidet aut uentorum procellas tempe flates uc fuident. Senatum ha#
decebat His tn comidalibus qquirinaliafcqunf Senatu non
impedi
beri no
ri non nulli putant id quod Atheuisquoqj St Syracufis pexcipue obfetuatti
fuit. Nam terrx motu fado aut tcmpeflatc ingruente concilium differri opoc
tebar.Fuicqt adaotatumpofl horam decimam, nouam cognitionem
caufas

ante lucem de#

in Senatu haberi non licere.Neep patrum decreta in Erarium
ferri pode,quoi Senatus confuito Tiberio poflulante
uetabatur. Q^uo tem

pore comida e campo ad patres tranfUrafuerc,cum ad eam diem St &

arbitrio

principis niterentur, plura tamen fuffragii? tribuum fierent,

Auguflustame
St Idibus
Oftauius ut bis in mefe legitimus S enatus haberetur kalis feilicct

edifto cauit. Ac nifi exadlo quarto St uigefimo xcatis anno in Senatum quem
piam admidti non licere,prxttr admodum paucos quibus ob egregiam uir#
tutis indolem, hoc a Senatu induldum fuit . Tam St
fi Auguflusquo cele#

rius liberi Senatorum Senatui adutfcetent,Iunenibuspofluirilcmiogapro

tinus iaticlauum dedide St curix admifide feratur . Fuitqj uetus
conditutum
ut adolofcetts Senatorum filii primo flore aetatis,parentcs6t neceflariosin
ueflibulo curix operiant,iIlo(cp Senatu egteflbsdomu reducant St comiten#
tur Scnatonbufqjad plebem tranfire St tura patrum ami&crcSt plebciafii#
bire licuide. Q_uod prxtcr.M. Mallium qui primus a patribus ad plebem dc
(eat aliis pluribus id datum St pertrudum fui,

O ux origo fuerit factorum lupcrcaliutn St quo modo celebrari quadoep co

Ii lolerent, St qua uarix deorum effigies fuerint. Caput XU*
I .
LIBER. Q.VARTVS' CLX.
l
E origine Iupercalium diue rfa ab authcribus prodita funt.
Q_uippe a Romulo Si Remopoflq Numitori auo cccifo
Amulio regnum teHitutum ed,ipfirp condcndx urbis locu
in regionibus in quibus geniti cducatiqi erant,nadri lunr,fa*
era nu (modi inditura ferunt cum capti xpulis Si uino incin
,
tti oellibus hodiarum per luxum & laciuia currerent. Q_u*
nuumuocaucre. Multi ab Archadibus qui cum euandroin hxcloca uene*
rant,hoc follenc ludicrum in honorem iycci panos
allatum furfle audumat,
Sunt qui putent, Romulum Remum,cum Fauno Iaera
& facerent clamo*
repadorum excitos quorum oues abadx cranr m
latrones preda onudos
,
incurriflenudos^predamq) detraxiffe qua podq potiti funr Iaera inditurde
, ,
ut nudi luuenes incindh pellibus per ludum Si lafciuiam currerent, ex quibus
alii fauiani non nulli
quinrilianididi.Q_uodfaciumexpiaticniscaufa iuuen*
tum,ad inferos pertinere argumento cd.quod menfe Februario hoc cd
Xv»
kifs Martiasquo populus purgatur Si inferorum placantur tnanes,hoc Ia*
erum cclebran tradut quodqj lunoni februatae tunc faerafiant,cuiusferix,
,
lupercalia lunt.in quo licet antea adolefcentespaOim currcrenr,
pedea Augu
dus Oftjuius dum pudori confultum uoluir,ncinberbes cutlitarentdecreto
fanciut.in eo quocp caprx imolantur candidae, qux follenis uidima in
lupet
calibus habetur. Q_uibus immolarisuirihonedo loco nati,quos lupercos di
eunt, duo ibi fiderent, quorum frontes &
ora cultro fanguine hodiarum in*
fulomuicctn intingcrent,mox lana lade madida fanguinem detergeret, qui*
bus de more m rilum effufis,dutn Cachinnant, tergora in lora inaderent,nu
di^ St unfti,amidi caprina pellcin orbem difeurreret, uulcu hilari ufq; ad in
eptus,oburamq! turbam eifdcm loris in peterent,quareCrrppi didi,obler*
uatumq? utaficu Ruminali ubi Romulus & Remus expoliti fuerant, cur*
Ium inceptarent.concitoqj gradu per urbem uaderent,quibus mulieres occur
rere Si palmis feriendas prebere affuerant, foecunditatem Si partus facilitate
propterealibi dari arbitratx.Q_ucdfacrumin palatino monte ubi panos te*

pium fuitco!ebatur,cuius fimulacrum Caprina facie,rubro colore* hirtis cor

nibus,pedorr flderibus radiate, infima lui parte hifpida. Si caprino pede fuit, i
altera manufirtulam tenens, altera pedum incurruum .In cuius etiam facris
canem immolari tradunt. Q^uippe Pan magnum Si fandiffimum habeba*
rur numen.Egyptiis enim ex odo diis habetur maximus.qui Si Iouis fimu*
lacrum arietis facie effinxere, Mendefupana fummis percolunt honoribus,'
adeo ut hircum prodeocolant,mu!irrc(qi cum hirciscoiredicantur. Caprarii
cp maximo in honore fint,apud Thebanos arietes tanti fuere ut non mada*
retur,fcd eflent facrofandi, Archades pani Si Ioui lycco data die,humana ui*
dima facri&cat, in cuius templo umbras non cadac opinio fuit. Athtnienfes
 genialivm
anui£ hofliis Si ardenti candelabro litant . In Parthenio mente
Panos delu*
bruetat ubi locus nomine Aula omnibus animalibus uelut
Afylumqucrn
lupi dum feras inlcftantur adire nen audent , fcd protinus
fubliAuc
Icones Si
di feras rdinqunt.Sicutin Dianx Etholi* luco in Venetis fabulantur, canes
Ide
dum feras inlcquntur ubi ad lucum confugerint ab inlcftatioequiefccte.
in mont bus quos Gr*ci Mcnalos uccant AriAotcles prcdit,ad quos ubi fe
ferecipiunt.lplicp ultra pte
tae a canibus impetuntur tanqin tutiflima arcem
fcnptum progredi non audent. Q_uod de Bocociis perdicibus memori* pro
ditum eft,ut prefcnptu finem Si quafi metas habeat in aera,ultra quas mea*
re non poffunt.Mirumq? euenircin pedalia regione
Cari*,ut cum Iouilyceo
facrificii locum uenite fr fe
ftata dic faccificetur capram e pcdaffo lua fpontcad
imolandam prebere dicaut. Komams uero preter alios deos fuit Vciouis fi*
mulacrum quem dixere Appollmein,cuius caput crnaturcciiybuslagi&af*
qj manu tenet, iuxta
quem aries iacer.Sicur imago Apollinis Smy nthei pre*
mens murem effingitur. Atq; in Egypto in templo Vulcameius limulacrum
cum mure apprehenfo con(piatur,propterea quod Arabes cum regionem ia
uafiAcnt, Vulcanus magnam uim muriumenudrfle,arcufqi Si habenas cor*
rodi feci fle at qi ita hoAcsfugafledicitur.Faunoquoq? Capram imolarinoui
mus qoauis lemideo.Cuius *dcs una ad forum olitorium. Altera ad Tiberis
ripamlouisfie fauni.Voouis templum inter duos lucos erat . Capitolium fie
pa!atium,preterqux fuit Sofpita luno lauini,Cuiusfimulacrum caprina pel
leudatur annis (mgulis.Sed quia de Imaginibus fermo c A , non omi&endu
id quod a T hiriis o bferuatu legimus ut deorum' fimulacris uincula anedant
ne euocarcntut di abirent,cum eos hoAili carmine euocatos abituros timeret

bLomaniquocp Saturni effigiem toto anno uin&am laneo uindo habuere,

feftis folum diebus Saturnaliorum, uincl/s exoluentes.Egyptiicum Ofyritn
quem folem Si maximum deorum nucupant effingere contcndunt.Sccptrii
fummo oculi fpecies inerat, elfinxerunt.Serapidi uero, modium ap*
in cuius
ponunt fupra caput. Perl* figurant folem leonis riftu cum T yara utracj ma
nu cornua premente. indi Griphos iungunt Solis quadrig*,phemcibus So
lis limulacrum lapis cftuiger qui ab imo rotundus
tenuatur in cuneum.apud
Peones Diicus brcuis longo lingno appoGtus projfole colebat ur. In Adtica A
polio uerticolus exurgit in pyramidem, lfis uero apud S ueuos in modum !y
burnx.be uppiter labradeus cum fecurijicut terrx frmulacrum cu claui,Pa
I

phia quocp Venus fuit non humana effigie , fed informi, Latiore initio met*
in modumfaftigiata.Hclei Venerem Hircoin(identem,altero pede ceAudine
premenrc effinxere , Er phigalenlcs Cererem habitu mulieris in petra ucen*
trs, capite Si iuba equina, tunica uero demiffa.apud Celtas Hercules fuit cog*

nomente #y>4Wf . imagine decrepiti fenis, capite in compto,pdle rugofa,Dex

traclauam

\
 LIBER..Q.VARTVS. ctxr.

ha elauam tenrns,finiftta protentum arcum ,multos mortales cathcnis uin

ft os ducens, quibus alriflima quercus erat Iouis (ignum,ficut palladis Atticx
Cypro Venus barbata uirili fpecie St ha
St Cereris farrz informe lignum. In
bitumuliebri.ApudThuUasinEgypcocum cornibus bubulis effingebat
Fuitep apud Afcalon Syriz Derecta Dea facie hominis, cuius poftremadeG
nebantin pifcem.Mercuriiimago Graecis fertur quadrato ftatu capite folum
pluribus figuratis,quos pro rn mortali gloria magnis fxpe
effidlo,tali fpe ciae

ducibus dicabant,Eratq; opinio Pythagor* no ex omni ligno exculpi Mcc

curios decere. Hamonis uero effigies umbilico (imilrs habef.Et apud Arabes
lapis Tctragonus pro deo . Olimpii aurem Iouis in Attica os ex ebore aurocp
conftat,reliqum corpus ex luto St gip(o,fupra cuius caput horz Si parcz ui
funtur, fic Mineruz T renalis os erat ligncu,manus St pedes marmorec.Ma
trisdeu fimulacru,nec qua Ot materia aut fpede nec a quo artifice nofccbatur»
Boni euentus fpccies erat, pauperis habitu dextra pateram finift ra fpicam tene
te.Diuiciarum uero deus S parthe St caKi Si iacentis facie colebat, lufficiaapcf
Egypriosfuit fine capite. Ofyris uero canino. Dyonifu forma una barbatial
^
tera cornuti tertia adolofcentis uifebatur.Mirumqj prodi de Mennonis fta*
tua ut cum matutino folis radio illuffratur,zris t initum St fperiem Icqucntis
prebeat. Sicut de Serapidis fimulacro in Aegypto, templo ita eft ru&o.ut ex
oriens fol,os St labra illuffrarcr.Nec prztereundum quod atthiopibus in ufu
uenir, ut deorum limulacra,minio illiniren c,il Ia pro maieffate numinum fan*
ftiora Si auguffiora arbitrati . Et apud Aegyptios Si phenices ut fingulis diis
lingulas alasaddercnt,Saturno uero quattuor,duas protentas duas uero rc$
miflas, St oculos quattuor,ut fignarent ipfum dormientem uigilare,St uigi0
lantem dormire cofueffe. Q^uodq» Athenienfes Gquem Athletarum u&ore
defignabant,ftatuam illi obnixo genu cum icuto porreda haffa,impetumcx
cipere cffinnxcrunr, pro eo quod Chabrias milites Agcfy lai hoc ffatu impetu
eccipere docuit St uidtor fuit.Fntur lycinius in Alabandeos facctiOime cauilla
tus, quod ftatuz quz erant in balneis,effcnthabituiuradantiu St caufasage
tiu. Q_uz uero in roro,omncs difeos tenerent .Illud quocp non in poftrcmis
fuerit. Khodi fupra feptingeta tria millia fignorum nec pauciora Athcnis.Dcl
phis atqj Olympiz luiffe, Romz uero tantum fla tuarum, ut alter populus
lapideus inderetur.

Q_uz uicia ex lod natura aut ali climate quibuldam gentibus ita innata fint,
ut dia habeant proptia St perpetua. Caput XIII.
A.; •.
, .
^ ^

t .!*•: .

t
 CE N I A L l V M
— - . Veius Parthencpeus.DcIkix amor Si decus noflrum, inge
nio fuit homo cleganti,(etmonerjj per quam do&o Si excul
(iro. Vultu liari Stfeftiuo,prxditusomni urbanitate omni &
fale.Sed cultu corp orisinucnudo,ucdeqi humili Si in hone
da, adeoqj omnium rerum hcminumep con tcptcr,ut fum
ls====i _J mz nobilitatis uiros ne congtcflfu quidem luo dignare tur.Et
foucbat,reliquos flocci penderet St nihili du*
nib itteratos,quos toto peftore
I

uiucbat.ls dum ucapolief*

ceret.Denitp nulli ob noxius liber Si (uo arbitratu
(emus doaisiuuenibus comitatus ad nos uentitabat,congrefluqj homini*
e loqucntiG imi Si mihi
amiciffimi frucbamur,totos fere dies. Dumtp ut fit, di

urrlarum gentium mores apud nos,fcirc fudhlitertj peGtarec, memini ipfutn

dicere (olere . Q_uod Gcut quadam regiones fune quae acuta ingenia Si (olet*
tia gignunt,ut quibus ed aer purus Si tenuis,uelut Athenis. Alia qua: tetufa
bc tiora ut quibus craffus &
pinguis, Gcut Thebis , ita ex ccli rigore ucl de
fii t

menda non nunqex Gdcrum flatu uel influxu uirtutes uiciaq? getibus in na*
loci incolas afficiunt,itacp corporibus ammifep inlident
fd qu* ingenita adeo

ritimarumcj rerum femper habiti funt. Domicilium enim fuperbi* ut Cicero

mquit penes campanos Fuit. A rgyui Si Brucii ex moremfitogenti,latrones.lI
lorum namij ingenia latronicus icta funt,& rapinis gaudent, Rhegioi pauidi
H formidoloG. Itaiinobilitate praedant & Regali quadam magnibcentialau
magni (unt.Gallifuper inlitam genti uamtatem mobiles & dolidi, conte
tionis awdi conGltifcp capiendis non ratione (ed impetu fcruncur,ta.me religio
nidedicosefle,hsud dubium eft,Hi(paniia3abundi duri Si parci,abadorc(m
acerrimiad inediam laborcfqi atqj ad mortem parati.Grzci licet ingenio Si a
cundia predent,eos tamen nationis uicio unde greca lidcs in prouerbium ue*
nir,aflentatores Icuesatqj infidclesefle,manifedumefl . Cappadoccs Cilice*
cdCreteofes fuopte ingemo fraudulenti & mendaces, quippe promifli fidem
fallunt Stpenuno fcaflringut,in quorum nota grecum illud efl. Tf ,«
Afnfubdoliet mcndaces.Cumcnim mul tu clade rebufqj maritimi*
ualeant ulu Si comettio multarum gentium ad fallendum proni St folertes
(unt.Apud eos enim frequenter mercatores uentitant et dudioquxdus quae
ufui funt merces important.Numidz
ucro leuidimx fida ingenia. Chi pecu*
laotiflimi.Nam cum tribunal ephororum focdaflcnt,ob petulantiam qua na
turx uicio laborant ab ephoris onpunc t uler e.Galatx minaces, Syri cupidi St
auati prxier modum rerum appetcntes,ges inquieta auidaqj in nouas res. A*
Itxandrim deniores Si dicaces. Indi St Pcrfx oaofi,necp enim ab rc proditum

^
cd ocium^ fratrem cfle libertatis. Hi enim cum perpetuo
'

‘
liberi finun odo dc*
gunt.Contta
 tIBER.-Q.VARTVS CLXIf.

gynt.Con^ra utro lydos St |

hrigeseum Regibus feruiant negotiis intentos
ede Si 'aborioIbs.Emporitani imbelles St barbari EthelfA’ kcrenfesfccdi#
fragi» Drujdx religiofi St malefici fupra quam dici petefh Na dedita fuperflirf
cionibus grm in farris homine {molant. St cruorecaptiuc-iumadclcnt anis*
Vifcumqt 8i alia di&u nefanda pro numinibus colunt fuere emm Druid* tcevi
,
gens .allicain Belgi«,apud.Gallosprc omnibus firri.Sicurrnim apud Per
i.

fasmagi. JnGreeia phrlofophi. In Babylonia Cbaldei.apud Indos Brachl

mines, In Aechyopta Gimnofophid .apud Scythas agrirpenAbnSi Calui
t

In Aegypto apud Rvperboreos Arymphci arcp in Hifpana

Heliopolitani .

T urdet i apud Gallos Druidae magno in preeio funt,SC

ni,facn habentur. Sic
dnimis prope laudibuscelebrati.Empoiitani aurem in ora minoris Syrtis 'UX
t* Afros Humidafcp degur,ag' i uberis fit ferulis foli. Germani uero St Cym

bri Duri St labor(o fi. Latrociniis camen St rapinis quarum nullam infjnnam
puiant ipuericia dediri.Q uare Cymbros Germani prrdones oocanr , quo*
rumuires ad impetum ualidx funt, momento temporis dilabunrui .CotIi Di
ri St {mines horridis ingeniis quippe qtii ipfas belluas ertide itate uincant,
.

truci ore ingenita {manicate pferetrs, Scythxquocp rapidi & feroces. St dita
feritate graflanfes, fuistn rebus contenti, nihil alienum Vpce efes, apud
.
quos
nihil eft,furrograuius.Afiani, Iones, Abideni. Medi, Arabes, Taretini et Ga
lathx molles St eflfeminati,entruaris animis, ad inertiam nrquiriamqi para$
ri,omirbus imburi delinimenf is,in Gynnafe St turpibusamcribusexercit*»
lllecebrxenim luuirixad exringendum uigore m animi api: deos funt. Ad*
debat etiam ficulosuafro St monflrifico ingenio,^ aftos fupra Biz-ifiumdo
lofosmaxime.Conrra uero Cumanos in Eolia hebetes St in fulfos. Q urp*
pe q*Wpluuix tempore nili admoneantur uocepreconis.pcrfirus nonfubeat»
> ieut Bceocios St Thebanos qui plus habere uirium qoamingena feruntur»
Et Syracufanos uarixmulriplicifqc natur.T. aut enim rxcrUenciflimes effert

omni uirtutum genere prrdrtos,au. imprcbiflimosSt omnibus uictis depra#

uitos ,quod de AthcnienGbusqucepprodiiur. Atqj Heduo* iracundos 8t
terne: arios turbulenti St concitari animi.Et ligures duros agrrflrs St fallaces

nifi ma*
fu »pte natura et ex ff erili agro St afprro quem ineo'unt,nibil ferendo
gno labore partum. Sedaim ligurum quidam firmares non nulli Apuani,
eriqi monr ini . Alii Hiluaces . A frufinatec die anrur , hoe non conuenire
:

p Iri

nif' tt mrmontanis liguribus afferebat. His enim cum longe ab horni u eo*

tnereio St culru dident St in amdofolo Iwdtenmr, facite euenire ut agred es du

riSttnmanesfimr.Hoe modo lucius nodrraoud nos fermoeinarus , peracri
iudieio locorum mores examinabar, uiciaqi St uirf ute s rimabaf.Sed qa mm ^1' '
"i

io locogt StmoK didinftio fafta ed,hoc dicer aufim loga obfrruatioe .pbatu
eas regioes edi detnetia St affluenti copia gaudent, firnfu hebetes St obtuia
q
 genialivm
agrefles funt fin#
tnc nte ,
p’erumq> homines gignere, quxuero difficiles*
euliri ingenio uiros educere. Ita
enim parensnatuta,fiuci!le ctfc&or mundi de
comparauit ut ubirerum ubertas & copia Qt , ib.
bonarum artium Auda
L tamen Ariftotcles,ccs qui Scytham ucrfus lo
fcepe « inania defmt . Sente
ca dcfertaincoIunt,animo quidem abundare^rogrnii non fatis habete qui ue*
ro mitiorem plagam ingenio ,
« arte prxftare. Ncqj omifcr.m quod maxte
prodidit^Crotoniataspaleflra et gyn
mus Tyrius graecusauthor cumprimis
pedcftri . Athenienfes nauali . Venatu
nico certamine ualtre , Laccdemonios
Cretenfes Sybaritesluxu,Thtbanos
ueroTibiis, Iones autem choro ca &
adagio ferriMedicam mollitiem, Sardans
tu.Q uietiam adnotauit uulgari
Saltationes Sy banucas .Cete
paliluxum.Delicias Ionicas,Siculas menfas,
Menand«dixit,natiuaconluc
rOnthias meretrices. Artium quoqj
difciplinas

rudine difttngui nationibus

uaras.Nimcp MythlennCrthira dele&anmr,
Thebani Tibia, AlexandtiniGeomett ia ualent, Athenienfes flatuaria &
f*

fhira Crotoniatxmedkim, Agynct*,Athletharum pugna. Q_uod pro**

idquod Euftachius memoria: prodidit torfan mutuatus ab ite
me accedit ad
pi'eftram,reliquafq3 artes Gymnicas ualdc probari,aiheul
Iis Boc ocios arca

m naualibus, Thcflalos in equcAri , quippe cum ex equo primum

pite
enfes
uale, e,Cyrcncos in Ephetiea fciaina.
onare dotucrinUacedemonicsIcg.bus
Thcffalo equitatu dittum eft,qui conferto praclioinlupcra
t) uod autem de
bdTs erant pretereundum Philippum maccdonem qui totius Grecia: co
non
Thcflalos equites uclut fitmiHunum ro
munis hoftis St predohabitus c A,ut
bello fu* phalangi adiungcrct. Thcflalumproproca
bur «longe optimos
inua^ilfatncj incendiis « ruinis dcformaflc.
contra quotundam Gnmaricorun»
An fit idem Deprecari quod Rccufare,
°
opinionem»

— Yid in mentem uenerit non nullis

I
g; ammatids, qui no tem
@1 perantes maledi Ais, multa nec perpenlo iudicio , ncc exarnte
'1
na to modo digefta praecipere non ucrentur , non fatis ccnH
cio.Nuper cum in comcntatiolos obferuaiionumGtamatte
cicuiufpiam,quosdc latina dicendi norma uiurns acdideiat
- . forteinddiflcm,in quibus grautcenfura antiquiflnnum que

qt authoretaxar^itaipm loqutu offendimus ut

diceret . Aulu Litlliumalckn
ciffe,qi depean a bhominariuel detertanefle dixtr, cefurten depeari nihil eflr,
aliud,q didlouel faiSo rccufare,quafimultumdifcnminis foret mter abheiari
Tuf*orm'
^ t£ rcctnarc. Idq; Ouidii authoritarc probare nixus fuit de ponto,Sepe przcor
mortem, mortem quoqj deprecor «icm*Nc mea Sarmaticam contegat ofl»
 LIBBR.*Q_VAR.TVS cLxur.

fol^/n quibus ucrfibusdeprccarip-oreeufarcintrlligir,qucduerbis pluribus

aff.rinare contendit qux confultopreteiimus,Scd libe; interrogare, num
proprio fijnifica tu di»trtm, Scipio foedus cum Hanibalc in e drpieca#
larine i

tur^quia picifci eu Hannibale reeufat. Aut Commicti Pyrrho pate d< preci
tur quia picem abnegarunt. Conrraqi hancuerbi fignificaiicncm ,
fecus ab
autnonbusdiitum,& uerbum deprecari in aJiofenfu accipi utdcrr.ui. T. Li0
uiusfexto ab urbe condira,nonprcripiatninquir,gia(iam publici officii drpre
candi.Ci: ero prima aftione in
Verrem. Si libere qujclcntio deic publica di 4
xcroprimu deprecor neirafcatur.Sucronius in Cxfatc, Senatum litteris dtp
carus tA,aeuecerumauthoritatibus pluribus, in quibus Ii deprecari irculare
dixeris,proftdtoab(urde di barbare loqueris . Hic enim Deprecari idem efi,
quod ualdc precari. Dc enim prxpcfitioadirdla uerboplcaiq; augrt,ut demi
. Kurfus quodille authontaicOudii ir.etus,uoluic
rari, dcf. audarc,dcierare

idem ede quod rccufare, Idem Liuiusexplotatius oAcr.dit tenio de

deprecari
macedonico bello. At Hercule non ius fcd miuriam deprecantur. Suctctuus
in T iberio.Claudium inquit adeo uiolrntu di contumace, ut nc capi r is quide
reus d prccarilubAinucrit,Cicero in legem agrarii. Siquid deliquero nullae
funt imagines qua: me a uobis depre ccntur, quibus in Iccis non lignate n«c
p
pneloqurtur,quidcpircar i rccufare dixcrit.Sed ucius prcbabililq; luifuscit
tam in Ouidn q proximis auchoritatibus. Id ede d< precariquod fupplicuer pe -i

tere di precibus cxpofcere,nequidfiit quodtu uitatecupis &' colendis i.e cue .

niat Motccm ergo Ouidius deprecatur, non fimplicitrr rcculans mortem,

.

fed fuppliciter e.<pofccns,ne mors contingat inter tot truces imanelq: hc mi*
ncs.Et ille miuriam ucl lupplicium deprecatur. Videlicctrcgatnrinfcrafurin#
iuria ncueconui.itim fiat. Multum longrqt diAat deprrean a ie:ufaic.Q_uip J>r^
pe depeecari eA precibus rcgare,& lun.tr, ifleobtrAaii ne quid fiat, Rccufare
uero,iurc di manu contendere di quadam mentis uecordia minaciter magis
qua.n prxcibusexpofccrc , Cxfar comencacio quinto . Hedui nec deprecandi
nec recufandt caula legitos ad Cilarrm mittere uolebanc.Cicrro T ufculana
rum quxAionum fecundo,de Ar.axarchoinquit Democritee^ cog<rerur,qui
cum in manus Cyri nicochreontisincididrt, nullum genus (upplictidrprcca
tuseft , neqt recufauit . Pluribufcp patet exemplis ficui illaperlcquilibeat.Ex
quibus fineconrrouerfia liquet. Deprecari id rde quod prrcai i,S e j dupliciter,
uno modo uchementi Audio di enixe precari,ur qu d fiat, di tunc de picpoli#
t io auget ut primis authotitatibus quas fupra memorat ii oAcnlum e A. Altc^
ro prxcibus eniti Se rogare, nc quid fiat fcu eueniat tale qcf tu nollts cue n:re,cc
t oturum deteAaris,(icut t A proxime diftu.Et tunc de prr politio nen augent
dtledutm potius minuendi habet. Decnimadxftaufrbo diplicefigmf.caiu
licet diuctium capit ut plctu<$ folct. Plurimu<$ intercdcin utro accipias ligni#

ff ii
 GEMIAL1YM
ficitu.Q uo nam modo St utro magis ccnurnht fcnfu/x tpfa leflicne & eo
textu ucrborum prout cbtialunt ,cuiuisucl mediocriter tiudito , facile cfl

dmofccre.

Triplex queCtum fopernon nullisuerbis Turifconfultcrum fub efcuris quis

ut illorum figniftcatus,qux ue pecuniae olim fuerint» Caput XV*
Vm Rem* palatini fori iudieia operiremur ,
quidam roex
plebe homo pollens eruditione & dcfirina,ad me adiit, St
percontatus rO,qufdfibi uellet Vlpianus de efficio proco#
fulis e fiimant is,eum qui preuinciz pn effer, didimulatc no

debere, fiquoscaufarum cormnatcicsautlitii m redempto

re s deprehendiffet.Q_.uis effet lirium eoneinatcr,flt quis re
«temptor querebatur. Er quia facilis explicatu queflioeiarjeuiibodtus opera
tefpondi coannarorem litium eu dici qui nouas lrtes,fimulatis eaptic mfus St
cauillis improbis in longu dueert molitur,cufibiiure agere no liceiet.Corin#
naiceihefferecffifhsmedariisoibus lenociniisppolire.ficut is unguetis de
p
liburus maderi coma & capillo copo(itocofpkitur,qucs.M.Cato Vinligato
(es nucupar,Grzce aut f Ai
*«» .quafi fcdtor iitiu,Rcdeptoreq! caufa
:* tucudici,qnl.tes que ttidianas pecunia mercari, illafq-pafticnibus muneri#
bufvfpellKcre conaretur, haud fetus q qui domcsed fitk mq ficiendumutc
duucprxcio condunt, quietia quadruplator & interceptor alirn* litis ditfus
eft,quoshoics taqinciui es&malaiu artiri artifices Iureccnfuliiiuic inccffe
rc.lteru quefruiteamequid effer quod Alphenus lege,aquil:a interpretatus ia
quit. Q_uod fi Tabernarius a prctci eunte flagello in quo dole r effet , fuiffet
'
czfus,(iil i repugna Jooculu ceuifiet p ladro,pe opter id adtruffi m
aquilia no

teneri,quod diceretur ffagellu in quo dolor effet quztebatur .Cuqtro nulli

falfaopmoeperfuafiflagclluquod dolore afferat, ideo doler e in eoeffe affete

ret. Dixi ego medum in hac diftioe fuiffe ingenue me arbitrari, neq-. iurecon#

fultum tam infeite loqutum,ur in flagello doloreeffe dicat pro eo quod fla#
gris infliftis dolorem affeit. Cum iureconfulti no per rr craphoras nec circui
tu longo,fed munde admodum St circuncife loquantur. Sed pro eo quod do
lorcffet Icriptum fuit, dolon effet dicendum fuiffe, neq? aliter a iurcccnfulto
feriptum ueris patere argumentis. Dolonem enim lignum celfuflrm fignare
in quo ferrum acuta cufpidc lateret , quod h3ud fecus qua gladius uulnera in^
gerat Vat ronis teffimonio probatur. In eo enim latens pugio ita (itus erat uc
faris minus appareret. Idqi coarguitur facili argumcnto,quod non erat con#
fentancu,ut fia pretetrute Irui flagello TabrrnariusiAus forrt,illirrpugra#
do furo decernet e. St oculum eruere liccrct,pro ut in quxflionc efl. Q_ uippe
 LIgBR (^VAR.TT|- cLxiiir.

b culpata tutela non efflet

,
cum non parifird maiore impetu annorum imi#
tiam propulfteet, quod eft Ime uetitum.Dicroduetgofuit,a]iquid occubite#
lifligelloIatuiffe,quopercuflus tabernarius impune practereunte gladio rrp
cutere,& illi oculum emere ualuit . Hoc dolone Tiberiu Gracchum nc opor#
tunus iniurieforet,accintuproce(Iifle in foramauthores tradunt quohooe#
,
ftius fit diffimulato telo in curiam iret.EtClaudiu Caelare a duobus cqucftria
ordinis cum dolone St ucnacorio cultro perdolantibus pene opreflu, Sucto#
nius refert.Tcrtio confuluit me , quod cGct Iudiciu Errmoddiu dc quo apud
Iuftlnhnum fit mentio fitqucns,coatra quod reftirutionem dari leges uolue
re.Cuncp aliquorum difcrcparet fentcnth,peruici tande Ercmocidiu dici ludi
dum cum quid reo abfcntc in difquifitionc uenit, fuperqj Iure cotrouerfomo
ta lite . folus ador nullo fe opponente exercuit, eontracp reum iyVb caufa lia
i

pw • h°c eft fol«udinc,eo qef (olus ador nullibi reo co#

data fuit. «V«' i»r i f»
pircnte,nec fignis collaris ut aiunr,oprinu«,conrra quod irloffoncm ple rd#

9 dari leges uoluerr. Dem u cum fermo incididet quid emptio quid permuta#
tio effet,quefitum fuit,quo in loco Homerus meminit Achiuos non pecunia
nec «re (ignato Sed rudimafla aeris uel ferri uinum mercari &
cum mancipiis
permutare confuefle.Cuiusauthoritate Vlpianus dc contrahenda emptione,
etiam fine pecunia fieri emptionem affeuera r. Dixi id de quo conflebamur nri
hiimpromptu no fuccurrcrc.Scd came meminiflc me, tam apud rxteros qui
Romanos eris lignati argenticp St pecuniaria longo tempore nullu ufum fuif
fe,mcrcefcp non pecunix interuentu,nec fignaro*re,fed rebus cumutareco#
fuefife. Siquidem Armeni, S cythx, feres & Sai marx,nointerctffu pecuniae
res emere, fed rtru cdmertiopmurarealluerat.Deffrta calSt uacua cultoribus
loca hominibufqi ifirequetia magiTq urbes Icolebanlndi quotp illi penrtiflimJ
et Heflcniiidc faditarut,Na fulo acre utebatur aut auricalcho^quippecu uete
res Auricalchu peiofius auro ducerenf)pcuffo uero minime,lu(itanignui lar
eina aeris uel frufto argeti faepius numi loco ufi fuere, Lacedemonii lycurgi le
gibus omne auri argentia ufum amouetes , ferru St rude maflam uafli pode
ns pro pecunia habuere • Sicut Bizantii ferri maffam pro nummo appende#
bant. Meffuliuero in Africa populi, pecora St mapalia pecuniae loco habuii#
ft feruntur, cum quibus merces faepe mercatores comutabant. In Britannia
ges in hofpita iuxra Scyllira infula,permutado dare oeeeffar ia St accipere co#

ferant. Reliqui aere aut annulis ferreis ad certum pondus delibratis.

apud Baleares fuit in more,ut omnem auri aut argeti materia exeerati nullius
Q uod
generis numos ad feafimi linerent. Idem de CarmanisSt Baby racis qui in
tygri funt,memorix proditum eft , ut omnia metalli genera coementes , illa
in profunda terrarum St abditas folitudines fuffodiant,nc peeunix commer#
do cnetuacctut animi indoles , iogcnikj . Q_uod dc Indis St Aethiopibus
ff i ii
 GENIALIVM
traditum accepimus , qui auri materiam tam uilieflimarunt ut cathenas nc$
xjorum tant u ex illo conflarent.Omnes de nkf gentes narienefep apud prius
fxculum mercibus res inuicem comutare,uel coriis bcuu numoiu loco, aut
bobus pccudibufcj ac ferreis uirgis ufos comperimus.Hoincri tcftimonio q
rescenfu St eftimatione dignas non pecunia led bouum St pecudum numc*
ro taxauit,cum nihil tunc impefo precio uenirctiPrimi igitur Lydi aurei St m
argeteum numum cum tunc nullus foret,inuenidetraduntur,Ta8t fi Acgy
nz argentum Primo fign itum non nulli credant. Alii apud Heleos pendet a

Si ex argento numos a phedone muentos putant . Apud Perl?» uero Darius

ex auro monetam percudit primus, in latio Saturnus zreum numum reppe

riffc traditur. Romanis quocp auri argentiqj fignati longo tepore nullus ufus
fuit. Pecudibus enim St lumentis bobulqj res permutare, fontefqj pleftcrelo
lebant,zftimabaturcj; bosccntuOibus,ouis uerodccufTibus.Coriis uero bo
uumnumos percuffosa primis originibusiudi;arcliccr,quod NumaPcm*
pilius Scorteos ades congiarium populo dedifie fertur. Poil quosDiony fius
ex Stanno conflauitnumos.Intenedfodeindc tempore zregrauiRcmanos
ufos comperimus quo appenfo non numerato debita exoluabant,quo tem*
pore Seruius Tullius Rex primus nota pecudum zs fignadc proditur,unde
St pecunia difta . Cuius rei caufa inuetuftidimis n urnis bouis pecudis aut fuis
fignum incudum apparet. Sed quis a Seruo Tullio pecunia percuda, no pro
pterea agraui zre precii uomine,quod inter licentem rmcntemqj couenit exol
uedo delitum eft. uippe poft decemuiros etiam zre graui Romanos ufos
fuiffe,debita y exoluide authores tradunt, quod zs graue mada ztis fuit,no
percuda aut (ignata,appcndin5 numerari (olita,Sequris mox teponbus i er
uio CepioneSt Cn. Sempronio Coss.pod Atflilium Regulum,argeteo mi
mopnmum figurato Romz altera parte lanus bifrons, altera nauisprora
,

incuda fiiit.T am St fi,quincp annis ante primum punicum bellum argen tcu
numum Romz lignatum, non nulli credant.Demu poft anos duos St fexa
ginta aurei apud Romanos eadem nota incudi fuere . Deinde Bigz St qua*
drigz ac uidtoria, quare u&oriati Bigati St quadrigatidi dii. Fertur ;amen Li
uius Drufus ia T
ribunatu tertiam zris partem argento mifcuidc St figno ui*
ftoriz pariter numum percudide cui V idtoriato nomen. In T riente aurem St
quadrante Romani, rates icudere.Perfz Statheres darices numifmatata ha
berc dicuntur,Grzci St Athenienfes.Tethrachinam St Cithophorcsac Phi
lippeos numos,qui bouis imaginem longo tempore habuete incudam , ttic
primum a Thefeo inuentos,ut ab armis ad agrorum cultum ciues auocaret*
Cuius formz Heleis numifma fuit ,in quo bouis imago dcfignabatur , prz*
terquosfuere Ofccnfcs St Statheres dar ici, Philippei St Alexandrei qui cx au
ro cudebantur,! quibus mule cum curru indebantur effidtz. Poflca
.

.
Noc*
 .

LIBER. Q V A R T VS. CLXV.

tua cum minerux facie Athenis incudi ctpta . Vndc illud proditu eft Gyf
lippifcruum Ephoris detuliflr,multas fub tedis cubare ncduas,qucd Ivlan
dri pecuniam quam Gylippus fueratdrpeculatus fubtcdo condiderat.Troc
zeniCum Neptunum praecipuum colant.Tridcntem numo effidtu habuc#
re.Perficus ucro nummus Sagittarium incudum habuir, qui daricus ena Di
dus,Gcrmani Serram qui (errati. Dardani duos infculpfere Gallos.Khegini
leporem &cutrum.Ccphalenesequm.ThafiiPerfrn.Argiui Mutem, Myri
lenei Sapphus imaginc.Tarcntininumi Taras Neptuni filium qui delphino

uedabatur.Afpedn palenras,locri aut Ozolae Hefpetu flclla tffinxcte.apud

Chios arnea mdneta fuit cui nome Homerus. PeloponefTioru numilroa tcflu
denis figura habuit.cui Cheloni dixere nome. Cizizcni altera parte Cy belem
altera leone.Tenediifecurim 8ffacicsduaseadeceruireproeminetes.Coryn
qui poli dicebantur Pegafum.Gergythiiautquiinphrigtaminorcfunc
thiaci

Sybillximagine quod inde effet oriunda, hoc fempiternx laudi fore arbitra*
tr.Poftea uero ncuicio inarato. ut imagines Cxfatu cum inferiptione & titu<
iisnumisafcribercnturobfcruatuefl. Q^uate Nero Cxlarin habitu Citha*
redi fenumo infculpfit Augudus Odauius nota fideris Capricorni fub quo
.

in luce xdituseratatgenteu numu percuflifle dicitur. Deniq? eu apud prius fe

culu nullus mimoru ufus foret, iudicarc licet Homeri teporibus non pecunia
necxrefignato^fed mercibus inuicem achiuos uinu xs & ferru armis & ma
cipiis emere confuefic.Cum uero hac ad monitione adentiorfadhis -nf •!!.

i»c 'ouHftv ucrfarcr : ccs uerfus haud multo negociocom'

peri :
qui tales lunt
/
1
*/ _ w » |

Tr«»»«x l »i Mi* varftTa Kttpuxo/ioutTtr «X 8001 *

^cutrurro Tf wtc fl *«» tttoAi» iirinovfoi
-rr«l»vxnf dSrr^ir n h^ito /jutht* h \f
0-jjtjo'aAlaK TVTOa* TtvfrflxAufM «fft»
V ndc reportabant criniti uina pciafgi
Aeris quidam, alii fulgentis munere ferri.
At fcutis alii.pars bobus mancipiis ue.
Mutabant paffim &i conuiuia leta parabant.
Q_ux portx Vrbis Romx prxcipux fuerint , dl unde nomina fumpferint,
& ex quibus caufiscognomenta. Caput XVI.
R bis Romx ficut fepiffime pomerium prolatu fuir.ita mul
tipliccs portas pro murotu ambitu extrudas fuifle faole eft
coniedari.Nam cum aprima origine fundamenta Vtbisin
Palarino monte fuerint, cuius radicibus antiquiflrmum pos:
merium terminabatur, tribus porns tunc Vrbscotenta erat.
Hx fuerunt Carmentalis qux fcelerata, Padana qux libera
 G E NI ALIT*
d&aeA,8( Mugonbquamtrigoniam a tribus angulatiocatamfeiut.idau#
tern pomerium quod Romulus pofurt a foto Boario procedens
ad magnam

Herculis aram. Inde per ima montis palatini ad aramconfucii, mox

ad cunas
Koms
ueteres,Stdrmu adfaccllum lariu, protendebatur . Et cum effet tunc
quadrata ad forum Romanum procedebat V arro autem a Sylua qux erat
•

succino oci
in area Apollinis in palatio,ufqi ad fuperdlium fcalarum Cachiin
ridentem uerfus.Et ad Tugurium Fauftuli ubi cala Romuli fuit.Prima Vr#
A dic dio deinde Capso lino colle a T»Ta#
bis fundamenta protendi aUeucrat .
tio quem Archadcs Saturnium uocatunc, fatis condat portam illic cxcitatia
Aelii Saturnia nucupaffe,quepandanaeo quod femper pateret diftaefl.Cu#

deuntcstnfcufto praelio ad cremetamomnesa Veientibus opprcffi Si i

da nccc,ceG fuere, luxtaquam xdts Matris Matutx Si BellonX,flt Colum#

na ex qua dabatur belli ftgnum,fiquaado contra hoftes prcualcntes (umeba
tur arma. Ad hanc portam, matronas Carmentx nimphx qux mater euan#
dri fuit,anuas hodtas imolarc Si facrum facere produnt. Sedcu Tarquinius
prifeus,quadrato faxo primus , Si deinde Seruius Tullius pomerium protu#
liflent,duofqj urbi colles adiedffet,itaut feptem collium urbs fierct,quiulti^
mus urbis ambitu auxi (Te fertur, ac reliqui Reges urbem parum moenibus
ualtdamaggcrc Si follis munrui(Irnt,portarum quocp numerum augeri eoa
(entancum fuir,eocp magnitudinis urbs |»ccSir,(xpius aufto dilatoqi pome#
rio,ut quattuor Si triginta portx per omnem ambitu Romx fuifle legamus
Ipfum ^ potneriu Aurelianum Cxlarem tandem definifle ut ad milia pafluii
moenia protcnderct.Tam Si fi Nero Hoftiam tenus moenia promo#
triginta
ucre,atcp Inde fofla,mare ueteri urbi ftatuiffet inducere.Ex quiliuam ergo Vi
minalem, Q_uirinalem portas Si Celimotana, a coi libus urbis ubi litx erat,
uecuPto nomine dcuoiarunt,^uisq<f Q_uirini focello foret proxima Q^uiri#
nalem di&am non nulli ferant, iuxti quam Veneris Erydnx teplum.Q_ux
quidem Viminalis aliquando numentana difta eft,ftcut Exquilinam T auri#
nam a capite tauriinfculpto uocata n fcrunt.Capenam uero,eonftat afflui#
tium aquarum multiplices habuiSe decurfus.lllinccnim ad Martis xdefemi#
ta (uic quadrato faxo, ubi St m
analis lapis qui in urbem delatus pluuias excita

rcdicebatur.Sicut aqua ia Lycei louis fonte fiquado decitate laboraretur.Sa

cerdotis manu querno ramo agitata cogebat nubes,largof<$ effundebat im
bres.Ec Athenis terrx fuiTe dmulacrum paufanias prodit , iupplicttera loue
squimexpetentis ueroeveatu , cuius ara in monte Hymeto calebatur quam
»VA;i i>,qu<fi plutrium louem dixere. Et apud ludos in arce qua magi meo
liiv.iJjlium uidiffe Apollinius tradit quo aperto in dcfcOu aquarum nebulx
 tIBIK.Q.VARTTS. Ci~X VT.

rmidunfur qux totam Indiam imbribus humedant. Q^uod etiam documc

tum Dcmocriri fuit,ut ad imbres excitandos caput fit collum C bamelccntis
ligno roboris unprecrperir.Ad randemq; Capena aqua Mcrcuioei at mag#
ais (ludiis celebrata qua mercatores Idibus Maiis |e infpargcbant fieiua.ube
res quaertus prop:erea facere ar fcitrari . Et Alemon aqu* nuuius cuius aqua
Sacerdotes furore uefano interfe digladiamrs Cybelis limulacrum cxptflinu
teaduedum quot annis ablucbanr.luxtaquim M.Marccllus fecundo pu*
nko bello aedem uirtutis antea uotam dedicauit.Muticnrs ucroaMuiicneq
illi aliquando prxfuir,5e Minutia quia Minutu lacello erat proxima, que pro
coluit. Et falutan* ab xde (alutis Et Khautumcna abAuiiga
deo uerurtas .

Rhautumeno qui Veiis Curfu uicerat , quo e curru eflfufo equi ciunfiimi eu
palma in capirolrum contenderunt, Porte didsc denominateq; (unr,Catul*
riam uero dixere quod iuxta eam ad placandum caniculae lydus frugibus mi»
micum imolarenturrufFaecaner.Etpiacularepopttroflenta & piacula qux
fiebant a(Iidux,dici Pompeius memorat, Collina queep quae Agcnenfis
illic

dida eft, ppteranfradus multiplices quod pattim edita parum dediuia r flent
loca,nomcn fortita dicitur , extra quam Vtnerif,Ericinae & quietis tepla fue»
re,fit iuxta cainpus cui (celerati nomen fuit.in quo inccftidanatasuiuasdcfc*
derc uertales arfueuere.Romanulam uero,fit Collatinam, Alteram quod
tx
Sabinis Romam patens uiaforet, alteram quod illinc collaciam cxpcdituir
«reflet denominarunt.Sicut ferentinam,quod Ferentinum ferte:, bc Gafciu
(am quod Gabios.HancueroCollarinaaliquaudo Pincianam didam no nui
li uolunt, quod nome ad huc mina, a proximo palatio
dedudum, unde de
molita marmora Theodoricus Rex Rauennamdrportauit,fuit quocj Ro#
mula porta quam Sabini Romanula uocauerut,quod per ca proximus Ro
mam aditus effet,q gradus ad noualia fii Volup * laccllu habuit. Et Q^uer
culana quod quercum proximam haberer. Et RandafcuJana quod are mu#
nita fora. Siquidem a uetenbusxs Randus dicebatur . In qua caput
Aeneii
longo tempore ftetifle memorar, poftq Genutius ipus praetor oraculoT mo
nitus ne regno potiretur ,illincmgredi .oluir,acccffumcp dcnrgauir.
Sicut Ia
nualis a lam figoo ibidem affixo nome uendicauit,qux fub colle uiminali
fusf
(e traditur, per quam uim aquarum ingetem magnis procellis cotra Sabino*
fluxiffe,illo(qi uiolentiffimis tempertatibus oppt exifle
mt moranr. Q^uam
Romanulam Ianualcfit Mutiomsnon in pomcrciofed intra Vrbis ambitu
fitas , non nulli uolunt. Nam de Trigemina fieiaucrnali fatis ronrtat altera
,
propter trigeminotum pugnam , cum regnate Tullo inter Romanos fit Al
banos a trigeminis pugna comifla fuir. Alteram quod ad lacum lauao * faci#
lis inde uia foret, nomina tulifle.Furt enim lauerna furum dta in cuius
I uco ut

impunita edent furta, predam fiirts (ortui, fit r apaciflimum quentj imolate
 CE N I A L I V M

unt.Ed tamen literis proditum latinos populosi is mgulis ad Tri#

tralidei
geminam Euandro ueluti deo (aerum facere. Sicut matronx apud Catmrn#
talem Carmrntx. Sanqualis proxima xdibus Ancii Kegis portafuitnoin#
celebris.Ec altera libitinenlis,pcr quamfalo
drfunti<ffcrebantur,& Mugc#
niiabouummugituquiillfcfiequcntcserantdeDominata,iuxU q-aTarqui
mus Prifrus habitafle fertur, quae fle T rigilliadafka ert, pteter quas futrt Ne*
uia,Lauicana, Metia, Se flumentanaiuxtaquam fluxifleTybeiim uclur.Ex
h <c enim adpetcl linum lucum modica uia erat Et Triumphali >prrquati na
.

phi dic aurati currus.captiua prxda,6e Pompa triumphipiocedebar,

Aurtl«
VaticanaSe Portuenfis qux (eptimiana nouicia denominatione. Acfontan;#
lis tranff iberim, q<f haud
pculmdcfontiii facrafontibus Se pute s coronans
fierent dicte nominatecp funt Sed pre exteris una
legimus fuiffc cui feneflrx
,

de Jetc nomen, uel quod humilis Se anguda forer. Siuequod Tarquinio pnf
co reg ainte,cum padoribus oppiedus fuiflet ex inGJiis. Tanaquil mde pc#
i

pjlumalloqjtai^frjs interitum tam diu diflimulaurt donec Scruium Tullni

regni fucceflorcm fecit.Ed quot» illud ammaduei tere. Q_uod cum maniaci
uiracum fanfllaGnt,proptereaq; ilia tranfgrcdiGne piaculo fas ucnf.t, ccrtifqj
prefiuiti» fpaciis Pomei io in iugurato,fuer«nt coniecrata, ita ut quiequid circa
Portas tamen fanftas hibeii mini
ea folicflct,ne p h ibitari neq? arari liceret.
me decebat. Q_uippe cu ingre di Se cxire,8e defunta corpora illinc efferre alia#
facere cui uis permitium fuerit. Apud exteros uero portx przcipua
qj profana
clenominatioc iftzfeiutur. Scea apud Troiam, in cuius fupet liminiolaume
dontiscadauerlcpulchro conditum erat . Sicut muius Se amnisciufdem no#
minis fuere, Alexandri* Canopica, Arhenis Pyraica Se facra Se Ch arcuia , p
quim dinati ferebantur ad fupolicium.fle Dypylus omnibus paternior, at>
qjali* Nimphades nomine, Megaris fuirTualia que Diplondn.‘ta,Corin#
thi Teneanca,Theb arum porre Homoloidc nucupate funt, apud Sy.ionios
quoq> facra fiiit ubi Epcpn uifebatur mcnimcntu.ln Argo Diampaies,api.d
Leotmos lra:ea,inZicicho Thracia,apud Tybut Rarana.Capux lotis ut i
platea Selapfiainquaunguentariinegoaantur,CremonaBiixiana,Tarenti
Temrn uda , hyracufis tVleaidHe,Trogilloiu,Se AgraJiane, extra quas fre
quenua fepuichrauifcbantur.Babylonixuerolicet pluiesccic brrntur,tame
precipuc,SemiramiJis Niaoiu,Chaldcoru t Belidts > SeCyfli*.
J

Q^uo ritu,quibufcp cerimoniis Hodiaapud prifeosdiis imoIabatur,Se quo

modo fiebant (aera fle quid apud exteros» Caput XVII*
 LIBER. Q.VARI VS. CLJCV1I.

Vi mos faerorum fuerit.quo<p ritu, aut quibus e xemplis hod

Aia cederetur Si res diuina ficret,uctenbus monumentis inrer
cife perferiptum eA,Ettam#fi,fmgulis fere diis fuafacra iaf
ftituca forent
,
qux traufgredi aut prxterire ducerent nefas,
necp deos omnes,ciTdem facris femper.Sed alios, aliis riubus
cerimonnfqj placari dccerer.Tamcn in omni facrificio,Aatas cerimonias etfo
lita follenia conuenir obfcruari,quas fi prcterca't,haud dubie,
piaculum fieri ct
(aera pollui putabant. Siquidem in omnibus facris, facerdos cum diis Imolat
Si rem diuinam facit, prius corporis ablutione purgatur,# a Venere abflinec
ut lautus purufep accedat • Q^uippe leiunii Si ca Aimonix facra adituris mira

obferuatiooe fuiffe authores tradunt legimus

, Numam
Pompilium cu pro
frugibus faceret, efu carnium Si Venere abAinuiffc. Et Iulianum Cxfare ole
ribus legumimbufip contentu (xpe ceniraffe ob religionem,atqt eos qui Ifi4
dis facris iniciandi erant dies decem parcere carnibus &
uino’ Si Egyptios fed
Ais quibufdam diebus ieiuniaferuarc, Aquae uero afperfione corporis labem
tolli Si caftimontam preftari putabant, Prxterqj Myfos
Si Effenos aliofqt
q
ob regione animatibus abftinent,cdebemqj uita agunt, qui A bii Si Any tn
phi didi funt.Con Aat Sacerdotes marris deum famia tefta fibi uirilia ampud
rare.atqj illos qui maxima facra obibant ut in cafta religione maneret
Si pro,
cui a mulierum contagio uitam agercnt,herbis quibufdam emafculari,# ui*
rilitatem amidere. Vtqi nulla nili (acrorum maneret cura,nudicp Si uacui red
Iigioni intenderet,cundarum rerum driio fe abdicare. Q^uod iure Pontificio
caucbarur, cuius uerbafunt.Ad diuos adeunto, cafle pietatem adhibento,od
pes amouento,qui fecusfaxit,dcus ipfe uindex Q_uam caAitnoniaapd!
erit.
exteros quoqj feruari meminimus. Q_uippe in Thcfmophotismatronx Ad
thenienlcs ut Veneris idus cohiberent-, foliis uitiliumcubiliafubflernebanr,
non nulli garo ex pifdbus qui fquamam non habent quod incendia libidid
,
num reprimeret Si irritos conatus faceret in facris ufifunt, qcf Agefylaus pu
tabat,dcos nen minus religio&soperibus qua facrificis caAisdekdari,legid
mus quoqi Hyerophantas Athenienfxum poftqin Pontificatum euedi erat
ut caAi£ime tandifljmeqj Sacru faccrcnt,citutx forbitione caArari
, Egy &
ptios facetdotes negotiis cmiflis mulieribus nuncj idulgere, carntbufqj Si ui
no abftinere,atqs (jynnofophiftas adeoabAinentix Audiofos ut pomis fod
lum oriza Si farina alantur,in Creta quoqj Euripides teOaturquos uoeat Io
uis Prophetas non modo carnibus fea nc codis quidem ucfa. Et Indole Ma
gos qui ad folis Sacerdotium euedi erant , carnibus abAinere, Knun^fub
redo cffe,fcdlinets uelari Se fub dio ukamagere» Q_uin edam obferuatum ia
uemmus ut qui rem diuinam fafturus erat, ad fuam leuanda culpam fc in pri
mfarcum dicere debeat, Si noxae peoitere,ac fateri admiOum, uultuqj fumg
 V

C E N f A L 1 M

miftere,flt ad omne mode dfim fingere. Demde if fe aut publicus preeo p- ree
densfncr3,hccigcclamitet,uoceq? excitet populum, ac uirga turba fumme*
ueatquxcomentaculumdKfh ed,Si!cntiumqiradicat, ne malauox cbdre#
pet,ncueqd tride auribus.accipi:tf,8t facrisfaiere fir in'entose(Te iubrat.Na#
in primis St intmris mimis opus erat,oa
qj in deorum ficriftciis tarirumirate
optas facientem doerdos inter facra uidiflet,temerjri 3e pollui facra puta*' a 4
fi

tur,reli none inexprabi'». Ideo cudes dabatur qui facra ->f iceret fit alter qui Jin
guis fluere iuberet.Gr.rris autem, ad facrifrium aeerdurus hocprefaturpri/
mum Tlf tJJ', hoc e 1 quis hlc,qui uero Tite* funt faeris rrfeainr v<A Ati' «
&
quod ed dicere mu Iri boni.Nam polluti hemiridio, aut fangumein
fe£b humano, hominefqt rarpildimirumfordium,facrisarcebantur,neuca#
ras contingo et aut facrificio intercflent lege uetabantur.Er quia a quibufdam
faeris mulieres innuptas aut feruitiopredos uel ire coemptos abefle oporte#
bat. I deo i n ficrorum app ratu Liftor prefaba’ur. Hodis uidus , mulier uiri
•

go exedo, In Cheronra uero Sacerdos lorum enens pro idibus Maturi

clamitat,nonfTUumingredinon(l'rtiam,nonEtholumnon E<holam, eu
his fterificio idedenon licet er. ADud Magos qui'en tigines habet tan^inuid
fi diisimortalibus ab aris procul fiunt.Et hi qui rlati reuixerut,quibufqtuiue
ribus exequii fa di funt, uelut profani a faeris arcebantur , ficur a Sacerdod
nuoti Apud Germanos qui fcutum amififlrrin acie, faeris intere fle no
rio bis
paterat.Etapnd Aeg/tiosfubulrisuniuerfis replain r erdi(da fuere, & Hebre»
nrndnnrisfit his quiimperiginem habent, Scyt»sq' oqt quinullu hedem
interfecidrr in acie, infollenibus libare non poferat,reliq'ai iniciari adede nor»
uet mtur, R,omanis uero Cqu.rfacrificio mulieres interfunt capita uelant.Cii
cp adorit qui rrm diuini facit celato capite ne auerfus animus a faeris fiat,dex4
tram adofculum ferre fit fe in orbem circumagere prout Numaindrtuif,ne#
eedum habet. uodqj T ibicines et Cytharedi qui lyras fepricordrs tenderet
indeorum facriftcis cum cantu & longis tibiis prccinanf, fit nrquid aliud aga
tur exJudiaturcp moncant.Illicp iusin ide ucfcendi habeant, prifea cd religio
nefeniarum,qui quidem tibiae facrotum ex buffo,que uero ludis prerinebat
ex ode afinino aut argento fiebanr,quod ille miti fono ad rem diuina,ide drf
denti St acuto ad prelium accenderenr. Fuere enim tibiarum, fpecies plurimi,
ad ufus narios.Nam lybies plagiofon uoeantquiex lotho fiunt.Elimosex
buxo fit lauro,Celtl ex calamis utuntur fidula. Aeoytii ex dipula ordeacea.
Seyrhi fit Arimafpi ex aquilarum fit uulturum odibus ex qbus aliqui erat
femnequiequales habent cauernas,aut phrygii qui impares fit inequalei
Pod aliquot uero tempora ne tibiiprecmerent in faeris fiw lege cautu.Egy#
ptiis in ufu enr . non tibias fed cantus adhibere in faeris quibus frptem uoca *
,

ks deos modulata uocccollaudaretibiaru fit cythari loco fuit, I uder in faeris

oonmodo
 ,

liber*q.vartvs. CLXY1IJ.

non modo tibia fed tympani concinunt. Vtqi fu* hoflixdiis dicat* fintfle
fupcris albx, inferis uero nigrz imolentur neqj duobus diis unam hofliam
,
maftari,quia urrideo rcsdiuma fieret, facile nondinofccrcnc , in omnifacrifi?
do uulgo lcruatum cft.Namqj aliena hoftia ucl debili St manca,qu*q) relu4
datur & fc admoucri alearibus nen finit dii non placantur, fugtentemq? ho*
ftiam quxq? altaria dctrcfiarcr,ubicuncp nancifccrcntur madari oportebat,
ne piaculum fieret. Et licut fu* horti* numinibus dicat* funr,ita Se arxfuc^
runt. Superis enim a terra exaltatis ans,Terrcftnbusin terra, inieris uero fub
effofTa terra faaa facere conuenit,quod apud Indos luit diu ieniatum,ut ter
reflnbusdus incaucrnis.Soli uero infublimi facrum faciant. Non nunqfmc
arain nudo (olo Sepauunet^ facra peregifle Grxcoscompertueft.Hcumcus
apud Homerii fuper Efchara ui&una tedt. Arabes arula fuper ara coihtuuc
in illam Soli (molare Se tus adolcrc folent. Hx enim ad norma quadrat* fuc
runt.Superqi eis facra fafturi cefpitcm ex gramine (eu uerbenas apponunt,
iftxenimfauft*in omnibus facris habffx,quascxfacro-loco decerpere con
uerut.Ipfjfqj aras fuorum numinum fronde ornare, ut IcuiEfcuIo, Apollini
lauro, Mineru* olea, Veneri Myrto, Herculi populo, Baccho Edera, Pani
uero Pino. Diti autem Cuprcflo. Q_uanqad aram maximam Herculi facra
fafhrri fola lauro necp alia coronentur fronde. Thraces Se ludei pro legeha?
bent in omnibus facris hedera coronari. Cappadoces ambrofia, apud hgyp*
tios, hedera uitibus prxfertur.DruidxnuIlLm facrum Gne roboris fiondcco
ficiur.Ptolemeus Helychryliocoronauitdeos.Thracesuero no folu corona
ti fed fcuta Se gladios hedera ot nati in follenibus libac.lfiaci abfyntn marini t a

mu uirgultisccterispfetut.Aegyptiim louispop3,Se Magi mirica,Hermic#

nefes Hyacitho coronatur 1 facris, part hiex diuerfo gram ie coronata agna cf
dorcsincedut.FerutEgyprios Agrofl herba manibus decerpta adorafleerpa
pyri flore coronaffe deos. Vefpananus uerocorcnasexCinnamomointcrra ->
. Ll i auro, farpe replis dicauir,apcf alios aute fagi cortex rcligiofus fuit. Non fic

Thebis Se Athenis naqt in Palladis replo haud facile qfq hedera inuenit. Ea
uero hedera q fert racemos labrufcx trio qusSimilace nominat Se arberrs ,
q
nec fcruturncc fruftuferut,infauft* oibus habet? facris,Se danat* religioni'
apdf Per fas nomo quifacri£car,(ed hoflia Stq facris interfunt fefh ornatur
frode, Indis cotra,nacp ex his coronatus faerificat nemo. Peri* tri nrcdeciu
(imagines habet, nec teplaengut.Erareni ediu facrapr 8e fimulacrcjeeuecfo*
.
rcs,fcd in loco mudo fit excello eu pcaride diis ui&imas imolat.qd? a plcr.fqj
ufurpatu iuenimus.Na Carmelideus colebat cui nec teplu erat necfmulaau
fed ara tm Se diuinus cultus.Iudeimetcfolaununumecolut. Ideonullaapd?
eos fimtacra no mo replis fed nec urbibus ifuc.Germani quocp nulla humani
otis ipccic diis pre coru magnitudine dedetur, nec templa dicarut..Sed lucos
88
 CENIALIVM
11 nemora deorum nominibus appdlant,illa uelut (aera templa ue nerati. Sa*
cerdos autem Se qui ui&ima facit, pura in uefte Se candida , nam color albus
deo gratus in primis ,in te xtili tda nec maioris operae qua mcftrue , non nu<|
in purpura Se auro.Triumphales uiri Se qui amplos honores gefferantan
mu
&
phi ornatu., aut i prerexta,lotis manibus frode coronati, facri Se ucnerabiles
nudis pedibus De tonfacoma ad re druina accedebat, ldcy a Pythagora traditu
Lacedemonii obferuarunt qui nudis pedibus adorandum facrificandumep ce
faetunt.Puraautem Se rebgiofa dicebatur ueftis,qua rem diuinam fafturi,fe^
(|a utuntur die,ea quidem erat foluta omni uinclo, nullis maculis nec fqualo*
itobfita,necfunefta aut fulgurata. Q_uodfiauis nece aliqua pollutus frnflct,
bisfeptem uidbus inundationibufqt ueftes abluebat aqua, his piamentis ab
Imundiaaemaculari arbitrati.Aegyptauero laneas ue des noninferuntin deo
rum templa nec cum hiscadauera lepcliunt.Hodia Q maior erat auratiscorni
lanea
bus,fi minor coronataillius dei fronde cui facra fiunt incedebat.lnfulaqt
. et candida uida circundata ante aras
nullo uindo ligata Iidebatur,neqj enim

in (acris umdhjmquid die potcrat.Contra

uero apud Scnones,nam lucu Ia#
erum uencrantur, quem nifi uinculo Isatus ingredi nemo poterat, qui hfor#
tc prolapfus corrui flet aftol Ii mime liccbar,fed per humum reptare neceffum
erar. In Scy thia quoqj Marti facrumfit,in quo uidhma primis pedibus 1'gata
ad aram fifbtur cui laqueum in collo iniibunt ac baculo drcundufto draogu#
lant,fine precatione Se uons. Q_uam quidem aqua de fonte luturnxqui cir#
ea numicum labitur , quxcp in omnibus (acris adhibetur in prinis infpergc*
bant cam uero aquam fuper terra pofuj0e,piaculutn & tride omen erat. Ideo
uas laro ore Se (undo angudo in quo hauriretur nc dare pofiet,in (acris adhi
bebint,cui cadum alii Scyphum dixereoomcn.Iiludqi manibus tenere opoc
tebar.Q_uod quidem flaminiexuirgines fxrorum miniftr*,aut Vedaliutn
famulr non nunquam pueri flaminum minidri quos camillos appdlantpa#
trimi &matrimiomnes coronati tenebant mambus.Ex hac aqua egros cu#
rariStbonz ualitudini reditui putabant. Apud Athenienfrs uero aqua erae
ex Calliroe fotemagnx religiois i maxis (acris Se fpofaliciis cerimoniis I qbus
alia adhibere nefis habcbitFcrf' i Deli» Apollinis trplo peipua aqua fuiffe fi
crificitiu utili accomoda, quam ad alios ufus hauftffc magni criminis indat
erat,Grxci i facrificrisetexpiatioibus Eleutherii aaua frequerrs adhibet, Trce
zeni ex Hippochrene,Periici Kegescx Gohafp;de,qua peregre profedhiri fe#
cum ferut, Arabii Kegcsex Eulco,qui ortus a mediis prxcipuo nitore fluit.
re exteris uero Aegyptii tanti nili aqua fecere, ut cum Hydraad templum

£umeris ferebatur omnes procuberent Se lubians manibus dos gfas agerent.

Fcruntqi Babylonios Reges ex nilo &hiflro aquas imrrgazascodcrrafluc
hoc argumentum fux magoicudiuis odedcrct,cam per tot fpacfi
w'ffe,uelut
 1 1 * • K •
^ V A R T » J . CLXIX.
terra$t,'totc$ ia ahs regioesadueflx foerint.Tpfe uero Sacerdos lanea iofubl
uclatusfle fronde
coronarus,aram manibustcncns ad oriente uerlus.Quip
pe matutinum tempus facnfidis idoneam eftimaruat^cum
deos tuncaQide#
re templis, & matutinis falutationibus adeffe opinio foret,Magorum fle Pet
farum excmplo,quibus in more Fuit primo femper diluculo
onere diis hym
nokp fle laudes dare , onetemcp folem ucnerari, meditato fle foleni
prxeatio#
nts carmine urrbisprifcisexanaliumuetu(fateeruris,numinafledeos
preo#
msuota effundebat, quam precationem plerucj tergeminabat.Indiuero
fle
Ciynnolophilf* in meridie fle ubi multum diei proceflerat
Imolaredrisufur#
pmint.Q_uod Mercurius in Afdepio exiffimauitut adorantes medio die
eo
uertantur in auffrum, occiduo in occafum.Si uero
primum oriatur fbl in or#
tum.Fuinp Apollonii Thianeiopiniojummodiluculocum diisuerfari,
pro
cedente mox die,de diis loqui oportere.Mofcs autem
fle Hebrci occidente fpe
flari cenfuerunt.Ea ueroinfula ex lana alba fle eoccho
fu it,inftarfafcix, pleni

9 lata non nun<| tortilis fle rotunda,ex qua uifl* hinc indedeflutbant.Prin
apnimq? precationis a lano fle Vcff a que in omnibus facris praecipua
numi
na funt,qu*q) in uotis aucupandis pracfacioaeperpetui meruere
fieri opor#
te bat ,ur per eos ad rdiquosdeos aditus patcat,quibus
tus ct meru offerebar,
in pomis. In qua precatione obferuatur . Vt luppiter pater
Optimus Maxil
mus, Vulcanus, Apollo, Mercurius, omnes deniep diifacro carmine patrrs
aduocctur. Q^uod i omni (aero coftrtutu fuit, ut cui uis deo facrificctur,ncccf
fe forer poft ipfum reliquos aduocari, uthi uoletcsfle
propiciiuons fle prxea#
rionibus adfinr. Antoninus uero Imperator deu Hcliogabaluquemagni
nu
minis loco habuir,in pfationcfacroru reliquis diis pponiuoluit,fie Domida#
pus Pallade uclut genitrice. Si le Palladis fi liu per lacrifi culos in primis iuffrt,
aduocari. In Peloponcfo aut Mellilla nimpha qufum mellis gentibus dedit,
Inoi pFatioe faeroijt ffncipiu pcatiois ferit. Q_uaqdcpcarionep!eru<f 'ter repe
tcbit,(rcut libatione.Dasdetndc Si uotis rite nucuparis, eunde ianuinfinc
p
cafionis denuo aduocare neceffum erat , ut ts deus pcationis caput di fine fa^
cerer, Sine £>catione aut uiflitnis cedere, aut deos rite cofuli fas no putarunt,
Itaqi fua carmina fuxqj pcationes lingulis diis inffitutae funt quas plcruncp
,
ne qd ppoftere dicatur aliquis ex feripto pirc,fie ad uerbu referte foltbat . Fer*
fur tn pyrrhus Epyrota ubi imolabat nullas effundere pcationes folitus,nifi
quod fanitatem 6i bene ualere precabatur a dtis. Apud Indos hi qui Pedalia uo
cantor,inter uota prccefqj folam iulfiriam petere ia ufu habenr,qua(ihocmu
nere deum ampliflimu efletmortalibus datum
, Socrates in Phedro ut pul*
cher intus fiat, ut cp bona animi fle corporis bene haberent Et ut dentur cpd4
imprecari docuir.ApolloniusTiincusa diis pofccbat, ut bonos ccgnolce#
W i malos Ditaret * Interdum pauca habere fle nullius indigue precatio fuic
%
sgM

i by Googlc
 CENIALIVU
dbatn quidam precatione nunc hera preccdcre , nunc fubfcqui plet tfqj finem
oportebat.qui»
claudere non nulli uolunt. Maoibufcp preeatem aram tenere
nifi teneretur ara folas preces non litare peripAutn eft,Pcl lex tamen Numae
legibus aram tangere uetabatur quam fi tetigiffet agnum folutis
crinibus ce#

dee cogebttur. Prccibufqj peraflis Sc rite deprecato numine,qui rem diuina

facit, fead dextram uoluere U cireumuertere,manucp priore digito in eredum
admouere,dcmde fcdere uetufto moutre debet, uelut ii»
pollice relidente ori
leuam uertere religiofius putarunt,
ratas prxees habentibus.Galli uero fe ad
Grjcapoft effufas prxees manus ofculantur. Id quod Roman fa&itarunr, i

qui prxtcreuntes fanum aliquod manum labris admouent,tanc[

deosueneP
rarenrur&timercnt,rarafq;prxcrsfignifkarent.Frugefqj in caput uidhmx
aut molam ex farre molito fit fale deinde nouum uinum aut coflum & maf#
cula tura inter cornua fundcbat,madam efle hofliam uoce (ignificans,quod
'drm ad uidimarum probationem proficere credeban t,ut » non cbfiupuif
£ t facrific o probitentur idonee , Grxci autem nen fruges fcd ordeum lale

confperfum artsinfpergebanr. Ad Therei fepulehrum megaris dum facrum

fit, calculis pro ordcoutuntur.Dianr uero Propilexmulkrrscleufine , nulla

nifi cx ordeo ibi nato molam conficere poffunt, prodit uqj memorixeft. Ilia#

ds teporibus ucteres no ture nec cofto,frd cedri de citri fumo deos adoleuifle.
atep Sabcoscumomnia odorum genera diis accumulent, de Myrratamrn
nihil imptirt,quaft numinibus fubiratos,qtf fola myrra exoibus cdoribu»
apud fe gigni nonfiuident,Sinc mola cmmfalfa nullum diis facrifkium rara
putabant. In ea efficadorcm uim placandis numinibus et comouendx di
fieri

uinati ede opinati. Vinum ucroantrqua funderet , faccrdospropinabatprius

Scipulo aut fimpuuio ligneo ucl fidbli admodum pruo quod in fatrificaliap
paratu cratCyato haud ifl’imile,illudcp fecundum libadonon affatibus dr#
cumferebat ut pariter libarent . Tum
Ictas inter cornua uiftimx manuexcrr#

ptas tanqua prima libamina in ignem mi&cre,obliqumq$ cultru a fronte ad

caudam uidlimx duccre,& fe ad orientem uertere debebat quod in facrtfieb ,
habebatur primum. Siquidem prima facnficii prs erat libare dns,ftcuda imo
lare, tertia reddere , quarta lrtare,facibufcp adhibitis ex tedx ligno ut in quodi
tpfaero fieri moi erat, quas nifi mares ferre alius nemo poterat,flt igne aece
fo fup aras ([neq? «iim ,lnc *g nI ullu facrifidu fieri licebat )cuetia fabbaris Iu
cernas accendere diis ptifeo more feruatu fir,accintos miniRrcs
q facrificand
prefto aderant , uidhmam imolarc iubebat, qui ukhmarii feu cultrarii a non
nullispopxft Agones didh funr.Q_ui illam lupraucrticem plertiq? infra iu/
gulum feriebant .indi uero u&imam non iugulare fcd predufo fpiritu neca#
re effue rant,nequid depcrirct,ncue quid mancum deo offerretur . Graeci au#
aemmoris crat,(i ccldbbus dis uidhmam facerent
,
fi« hofbc caput ft#ucr$
 tIBER*Q^v ARI VS. CLXX.
ut celum (pedaret. Si uet o inferis ut terram
deiptceret.Q uibus
quidem mi*
niftrisndi luaieffenttnadareno
kebat.Ideofucdminumm Imperiun® ex#
pedanto agon,dicebant Inrerimcefa uidima alduafa ut
, cruoremecriperet
cadenti hoftaelupponebant,aliidccoriabanr.Moxhatufpex
flamen aut lacer
dos ciiltro ferreo mfccraSe iecmora rimabatur, inillifa
perlittcpforet
deos cofulcbat & an
explorabat adente,apud Gaiathas utro non
harufpexfcd Phi
loiophusadetat,(ine quo facrum das nullum exhiberi
poterat. Is autem cui#
ter ferreus erat Si oblongus manubrio
hebumoclauisarneis, aere Cyprio dC
capulo argento ornatus.Nam<$ manu uifcera tangere
non decebat nequaof
fcnfa polluas facris contraheretur apud Delphos fi* ufurpatum ’ ut cultro
,
quo diis insolabant de nocentibus (upplirium fumerent.
Perte &cappado#
us no gladio fed ftipite madabat hoftias.K.omani aiam malleo
apud Ho
merumquerno truco. Q_uibus incedis ex omniuifeere, flrmembroprim*
uas,prtekj defedas fannafamsinuoluere,& in calatis fi
crificanti offerre de,
btbat.Tune hoftia profeda dicebatur, quas (acerdos aris
impones foculo ac
cenfo comburebat.Hotcnimin omnilacrificio feruuum
eft,ut de fmgulis ob
latis aut deo imolatis particulas tan$ libamina
ut holocauRum fiat inii nem
miderenr.Egypra 5 acerdotcs imolata uidima caput
abfrindunt . Illud* dt*
riscarmiuibusexecrariin flumen deficiunt
, cum precatione (ollcoi uttquid
aduerli calurum foret,in caput illud rcdundaret,apud
Grxcos ex cela uidima
oonnunq capite 5C uen tre exeepto,cxtera dabantur diis, liuguxueropreco*
nibus.Hue ucroigne ex olca,lautourquercucraffioriscorticis,autcuiuscau
dex cauus fimgolulqj foret accedere ulnuminibus adolcre
nefas erat.Hxc enl
ligna tanq dira malicp ominisdetcftati fuat,qucro ignem
fubditaface accen#
dcbanr,eumqr partim ex fumo.quis uatigmes &ccret,quantumq?
fe adolle
tet,parom «damma b luridior autobtuiior/Si qua Ipecaforer,
multi obfer
uaruur,qui Capnouantes didi. St autem mortuo carbone laetificetur
fignu
negledat religionis fore,& pniciofum,nemo dubitauir. Perfis ligna
arritb di
&
pto cortice facnficio apponere,defupcr<$ oleum fundere aruinam
pinguem
ignriwfappolitumnonflatufcduentulocxritarein uti fuir,Solitjuclutde
orummaxanocum uirgultorum falces apponunt fie incendium fu(ritant,his
uerbisproloqui,cdeignisdomine,apudSiculosincolleuuleanioitixta|xtre
iiuftagnum dum l3crum fit fatmecopt falces tiper aras fua (pote igne cocipere
et nullo flate alitu icediu fieri fabulatur,Ccut de Seleuco tradifqcu
loui in pel
U uidima faceret ligna aris ipofita ultro arferut. Er de Egnatia lympha inap
pulis i cuius ara lignis extrudis igne fua (pote excitari opinio
erat.Tradut Ma
U
gos atxf Perlasdu facru fit carnes fup myrto lauro appofitas fubtilibus uir
g*5 aduref .Atqi herctncles mulieres in Cerealibus obler uaf
, ut cala uidima
tat mbus no igue coctis fed Iole torridis uclcatur.ct apcffcytasfacru fieri
marq

ized by C
 CENIALIVM
abi LuSumfum carnes ipfaram offibus aduruntor, Lufitani uero ignitis
lapi
aras ia4
dibus (aenficalencarnes coqunt.Iofidcs litet ex omni ligno incedant
nas tamen afparagi,aut Gramina in lacrifiais cremare nefas habcnr.Mox fac
rauifceribusfpargens probata libataq; exta lancibus impolita arx lupa pone
bat uifceracfdctradtisextB, flimis fit foculomifteb* ,dc;upcr tus et coffu.
,
Ea quJde uifcera licet nunq abluta elixa pafe fiebant, uinticp aris poftca funrf
das
dcbat, 8t tue porrici hoffia dicebatur, pcrfx uero ex imolata uidtima nihil
adolent,fola anana deos contentoscue rati.Lul um
quocj ex hoffia imola*
ta nihil eoncidunt,led exta pcrfpkiunc fit diurnant . T
hilctxin Alia fit Argini

offa uidbmx tantum in ignemidhint fit dcflagranr,ip(i autem uclcuntur car

Oibus. Apud Aegyptios inualuit mos ut imolata uidhma dum lacnficiumac

det,omncs fe fil flagris afficiant. Q_uare uerbum
diuerbcrent, Xenophanis
.4
philici proditur non inurnuftum,qui cum Agyptios lele coucrteranics fit Iu
gentes in facris uidiffer,admonuit ut lideoseffe ctederent quibus (aera mwtf
ftrabant,Dtlugerent,fiuero homines ne lacrlhcarent . Q_ucdferea LacedeS
moniisulurpatumfuir,utin adololcetes Ephebos circa aras flagris deleuiit.
Ex reliquis uero hofbx tnebris,crni 3pparabant,quibusqui lactis interfuere
uefei licebat. GrJtci uero fatis habent femora hoft w in duo fruffa concifa igni
fiibkere urex his holocauff umficret, Vifccribufqt (uper prunas a&is pro ien#
taculo,tnox carnibus ucru dccodfis difeumbentes uelci. (Quibus ex legis pie
kriptoportiunculam ad domeffteos afferre, fit amicispartes uidtimarumim*
partire lice bat, cxttancos autem ad (acra,adhibcrc fas non erar,apud Lacede#
monios autemin publica uifceranone primi Reges erant , quibus duplum £
exteris dabarur,primlcgiocp hcnoris,prxter libamina imolatoru quoep aia*
Ium coria debebantur, Ordeacralqj pultes libatj fit farra ,ac fr udtuum primi

lias no auro uel argento fed fiitili urna ct catino,aut Simpullo,uel ligneo Sd
fo,qui ne carie ablumereturpiceoblitus erat , aut Gudto fagino licut Matius
Curius,dis prolibare foliti lunt , uctuffiff ima teligic nem qua in deorum (a#
cnficisfidbliDUS utebitur delignantes,qui pietate religione fit luftispreabu*
non cenlu,dcos plicari putabant. Q_uippctuncmaxime diipropicii eficcre*
diti luat cum fidbleseranr.Hoftiaq? imolata fiC miffenis pcradis,qui lactis in

tcrerac uifeo fii farte appofico cum rotundis paniceis

quas in honote deorum
adhibebant ,ftantcs uclcebantur . Siquidem in xdibus deorum fit xpulati fc
mul fit lacrum fieri feruatum eff . Nam menfx in facris xdibus ararum uicc
prebebant. Q_uibus quidem extis fit carnibus facrificalibusnifi rite lacrihcio
perfedto uefei no licebat. Delphis uero affuetum eff , ut undantes uidtimam,
exduGs ceteris ucleantur, ad quam extraneos admi&ert nefas crat.Cotra ia
facris Hecatx in quibus quifacrufecit,dciacrificiouefdnopmi&itur. Q_uae

quidem exta uecu affa apponebantur fcmpcr,cutn hrroias temporibusaea

 LIBER. Q V AR T VS. CtXXI.

uefcerentur elixis. A rircts tamen non ueru cofta fed elixa in olla apponuntur#
facrum fieret. Intercp uefcendum laudes diis canere al#
Alitet ritu prepoflero
fuerant,his quibus facrum fieret, pcdibulqi 'arcum aras plallere ad numeru,
carminacp St hymnostanere,ac cymbala pullantes Choros agitare . Fuitqj
obleruatumut faerificantesaras circumcurrerer, curium aufpicanalrua dextf
trorfumquod religiofius putarunt,mox a dextra Icucrlum, Cumq; hymno
tum plures fpecies forent quibus plallebant diis.Hi tamen fuere in uiu ticquc
tes. Hypingos Diam, Apollini Fean,8t profodia,Dyonifio Didfyrambus,

Cereri iulus, Veneri Eroticus, id efi amatorius, praeter quos fuere prolodias
Hyporchema St Stafimoo. Q^uodideoinuentum e It, ne qua pars corporis
religione uacaret,quafi penitus facro numine afHatiquodam furere capri fo#
rcr. Memphitae ueroin Ofyndis templo dum lacrilicant prjeter aliorum mo
rem nee canere tibiasncc plallere feliet iunt Et Graecorum pleri® cum nullo
.

numinis afflarione facrtficia perficiunt, fed animo cciniflo ablqi tibia uel capi
tu. Contra apud Indos quibus nulla fuit numinis colalutatio uel lanificium
,
adhibita pfaltatto forer. In Delo quocp ablqi plaltatiooe uel mufica lacui*
nifi

nullum fiebat. Fertur Antoninus Cxfar cum deo Heliogabalo facrum facc4
tet, mulieres pheniffas quae in orbem curlitarent.Cymbalaqi St organa mu^
fica circum araspfallercntadhibuifie. EtCybelisfacerdoscum r initu Cym^
balorum St fomtu tympanorum facrum faccrc, apud Cui eras quocp nullum
fitfacrum line ftrepitu St fragore, tympanis una tubifep poifjntibus.Rc igi*
tur dium a St cenmoniiscontelcbratis,Sacerdos tunc.l lica facclamabat, qua
uocc illos quiinter fuerant raiffosfictebar, apud Grzcos uerc funtus milie#
rio facerdos fre renunciar A«'ir«$tViV quali populum miffum faceret . Sh
qua tamen myQcria in lacns inftauranda forent imeiati manebant profanos v
autem forascxigebanr.Namcy hoc erat ufu frequens uromniamyilcua lecte
rafint, fummacp in his filenrii fides habeatur, ficut in SamotracusSt Eleulr?
nis. Illud utiqi in facrrficiis feruatu nequaq pterieri,ut mola lalla St farre no
mo frons uftimaefed foci culrricp afpergsuur una. Q_uodtp imolata u«2ima
fi non lita(Tcnt,hoftias denuo augen iterum ac larpius St maioribus hoftus b

erum inftaurari iubebant, donec inuenta pace deum St propinato numine ri#
ce perlitatum edimarent.
Q_ui miliribus operam in bcllonauaribus militaria dona ab fntperacoribus
olimdanlolita fuerint. Caput XVI 11«
R-ifcis temporibus militaria dona quz militibus fortem ope
tam nauatibus in bello a ducibus dabatur. Fieminc ufquar
tarri farris fucrc,unde Adorea laus bellica didta, Binatp mge

ra aut cantum agri quarum uno dic circu aralfent, am liin^

p
ma donaputaucrc.Prxda cum militiae hcc habita fune nuf
 CE NIAL1VM
(anguine» fudo
xjma,utpoft exhiuft os labores, milites emeticis ftipendiis,
letiflimosfruOus ,uelut opimam pte#
re partis agris donarentur.Hos enim
dam laborum periculorumc* accipiebant. (Quippe perniciofumciuenipu#
tabane cui bina aut fepeem iugera no cflent fatis, Prxter
qux ut ad decora mi#
teftatiorqs eorum, uiitus
lit* magis intenderent an imos,quoqi honoratior
foret mercedepropofita.Obfidionalem,Guicam,
Muralem, Naua!cm,Ca#
ftrenlem,Si aureas coronas,amplifftma(| alia
honorisgeneramuencre,qul#
busdonabantur,qui urbes, Gaftra aut exercitus obfidione liberaflcnt,ciuctn
fubufiene • Primuscaim. A#P Oj
uc feruaflcnt^ud primi obtcQc urbis muros
ftumius didkacor ad lacum regillum caftris expugnatis ,
magni muneris Io#
co auream coronam dediQe fertur» Mox lequti duces
mil.tibus ut cflciu refii

fortuna audiores,alias largmFucrc , quas quide frequenti

orxtor» egr«iis
tradeb ant,apud Gras
laudibus cumulatis cum prefaoontuirrutum militibus
concilioagitanc,fitfcntentiis decernunt, que
fqy durrc 10 unum coeuntesia
dcpulias hortiu copias longius cgerit,Si quo
prunum,queiti fecundum,qui
pmio aut honore dignus fit duudicanc.ldqj apud deorum aras in lfthmo ,in
Neptuni teinplo,fumpto ab ara fuffragio,8i ut erant fentene* fic agro
clito
foleb«ir,apud Indos uero nui
et uacationedonare,ac pro merito preraia
lagiri

lo militari dono aut hoilili preda donabatur

mtlcsmfi quihoftis caput retu#

liSct in caftratSed pre ceteris corona ciuica

maximi fuit orn atus,cui cedunt.
aurcx,mutales,caftrenfes at<$ roftratx.Eratc$ pcopriu ius ciuicx,ut illa do#
populo Si Senatu uni#
natus perpetuo eam geftare liceret, 8iludosineunti,a
ucrfo turgeretur, Lus fpeftandi inter Senatores,munerum uacatio libi pa#
uirtutis feres fpedfatiffi#
tri« et auo paterno.Predpua uero obfidionalis,ta<J f
/ mu in&gnc eftimaboe imenfa loge pccllcrccredita efiHxc enim ex illo fiebat
gramine ubiciucs obfidioneeffenc liberati. qua nulla nobilior publica militari
Ugc diffinitur. Q^uippe exteras, Impatorcs aut Duceslingulis militibustra#
dunt.Grammea uero urlut multo maximum decus prcfercos nifi ab urnuer#
poterat. Ciuica ex Q_ucrna fronde
io exercitu (eruatorifuo concedi minime
fit . Muralis in pinorum
fimilitudinem, Naualis inflar nauium roftris,qux

nero Caftrenfis uelut cflidto uallo figurabatur. Hac obiidionali.

Q_.Gncina
tus a Minucio Si toto exerckuquod illius opera
oblidkme liberatifucrant pri

mus donatus fcrtur.Et deinde. M. Valcrius.Cos.contra Sannites.P. Dedii

Tribunum militum quod eius confilio Si mmifteno exercitus ex faku angu#
Do fit ardiSi mis fauabus euaferat ,prxtcr Gramineam qua ab uniucrfo excr#
citu et luo prxfidio donatus fuK,ecum aurea
corona Si centum bobuscxknio
cr uno alboopimo auratis cocmbusdonauit. Eadeqj obfidionalis fabio
Ma;
amo Imperatori quod cuneando rem publicam Si ciues fcrua(Tct,a toto ex#
eff Et bel
trotu, Scnatua Si popul o,comu« coafpuatiqne er cofcnfu cnbu
ta
" ’ joCymbrico
loCymbrimXIn.Tcio Arrnariquodfnnt&eprimrpiIuintCTfectr«f,rpf«paf
repto uexilloprrcaftrahoftium erupent,exerciuqi incolume cduxerar,ptx#
ter Graminea,ut pretextarus ad tibicinem imolare t foculo accenfo concedunt
fuir.Cotigitqj idem honos femel.L.Sicinio Dcntato.tt M.Galphurnio Tri#
buno.Q^uod M.A&ilium Regulum, primo punico bello in Sicilia cum ex
eratu,hofliutn excidio liberaOet.Deinde Scipio Aemalianus bello Afikano*
Mox Sylla bello marfico,Drmu lulkis Czfar in expugnatione Mytilenaee
etAuguflus,obGdionali& ciuica donati fuere. Ea enim ciuica lingularis falu#
risfignum erat, Obfidionalis uero unruerGarum.Roftratamuero accepit prl#
mus M. Varro bcllopyratico donanteCn.Pompeio,& deinde Agrippa bel
loliculo ab Auguflo,quod in confliftunaualispugnz , in naucs hofliumia
fiiiiffentprimi,Cornicu]afcg et aureas coronas pnalerafcy argenteas aureos &
torques, tum armillas, addeuexiUa cerulea honoris caufa ob nauatam infigai
ter in bello operam,&ob multa rermilrtaris facinora militibus qua fepiffime
ab impatoribus dari adnotatu eft. Sed auxiliares & externi, aureis . Romani
argereis torquibus donabitur . Contra uero armillas no externis fed duibus
tradebant, Auguftustame O&auiusfacilius phaleras 6i torques 6i quicquid
auro conftaret,qua murales, CaArefes aut ciuicas coronas munera dcdi.G»
autem Caligula nouigeneris coronas Solis 6i Iunx ac fidcrum (pede come#
tus fuit.Scipio uero Emiliaaus regum & fcciorum munera oblita pro tribu

nunq duplex ftipendium Imperatores largitifunt, Aeraqj multiplicia lagacp

a tunicx imgulis militibus qui rebus fortiter gcftis interfuere,pleruqj uis df
uitatis ex lege calphumia ucl Senatoria fungi dignitate inter patres, aut die
, ,
bus follemmbus coronatum incedere,uelut premia uidorix haud quaquatn
fpernedamunera fuere. Neqj dubium, illos quorum opera infignis io bello
ftetiGcr,pcrdiraccp & afflr&x res reflitutx eflent ,
pluries donis muneribufep
honeftari.C«Sicinius Dentatus Clarus uir ingenio fadifqt, ob xgregia faci#
ftora militaria, prxter odo aureas coronas,obndionali una, muralibus tribui
Ciuicis quattuor,Torquibus tribus & o&uaginta.Haftis puris duo deuigia
ti. Armillis plus citum fexaginta donatus fuir. Habetur inter exempla huc
cy
Sicmiu,militanbus donis,omniu honores & utrtufutn premia anteifle.Hc
quidem haftx quod nullo ferro munitx forent purx diftx funt quibus do#
,
nabatur plerucp milites quitunc primu militare facinus in bello admtfiflenf.
Cui proximus fuit Mallius Capioliausquiuixdecimo& feptimo xtatis an#
no bina ex hoflibus fpolia culit,primufcp murali corona donatus , ciuicas fac
miliaria dona fex fc uiginti merui ob oirtutem . Q_uia etiam, illud petlpe#
 • E KIALIVM
Ga#
®um eft ,in anon* artate ,& rebus angurtiffitnh,mi!ite ob rei.militatis

valvem (nentia collito frumento St pecore donari. Manipulumrj

haflatoru

ob infenera operam corniculis armil lifq? argeteis.Sp.q3 Nau tium a

Papirio.
aureas pa#
Cos.bdlo contra Sanitcs^ctiam coronis aureis donatu,practrrcp
&
Scipionem c burneum,harta: quoq; Tu#
teras Sellaf<5 curules eburneas,
niczpalmatz St pifti,atcp in bello naualiuexillacerulea, non nunq alueris
militibus quirtrenuaope
dignitatisgradus aut militaris ordinisprerogattua,
tam nauamnt,munera tributa fuere. Summis uero Ducibus Triuphalis fta
crt populu Athenio»
tua aut Confulatia ornamenta.ln quo ammadurrlum ,

uircutis premium aliquibus ftatuas dediffe,in

quibus illorum no
fem p raro
mina infcribercnt,ut populi hoc uidcrctur beneficium, nonilloruqui
id me#
cuiufq} men#
ruifTent.Nemoqj qui preciarum aliquodgefferatfacinusprout
ut Q_uin#
tumuirtufq} fuit,tnilitaribusdonis indonatus abhlle fertur,adco
honoriscatcllis St Idlulis
cius prztor deuidbs hifpaniis,equites nouo genere
donarit, proditum tamen eft,fu!uio nobiliori a Catone obieftum quod leuif#
curarant
fimis de cau(is,ut pote quod puteum ftrenueeffoderant,autuallum
coronis militesdonaflet . Cacfari quocp Augurto multiplicia hec
munera lar#
gienti obiedhim a militibus fiiit puerilia hzc deliramenta e fle, Namqt exrrd#
Oa pecunia flt agris, no his honoribus opus erat. Legibus uero Solonisapcf
i Athenienfes cauebatur , ut pter ea dona qux militibus duces imparnti fuerat
illorum filiiqui bello occubuiffent publice alere(ur,8t bonis difdplinis inflruc
tentur.Q_uod Pyfiftrarascauifledidtur,ut filii parentum quorum uirtus in
fignis in bello fuaat dona aedperent. Frequens tamen
illisitiunuserat,Co#

tona ex auro non nundj tcnasSt uiftis caput ornare, aut publica fepultura in
Ceramico. Namqs intra mznia fepelire non liccbat,nifi qui ob fingulaxcmex
cdlenriam preripuum hoc donum mcruiflct . Legimus Syraculanum Dyo
nem parta uifioria a militibus aurea, 6t Thcmiftoclemquod Grxriam libe#
caflct,a Lacedemoniiscorona oleaginea St curru eximio donatos laudatolqt
magnifice. Ac MyIriadem ob pugna Marathoniam in qua ultra centum mil
lia Perfajt una acie uidt ab Athenknbbus cofcqut u ,
ut in Poedle'porticu fua

imago in practope numero exculperctur inter primores. Agamencn utro Ho

meri teflimonio Aiacem quod cum Helore pugnafier,bouis imolaci tergore

et cornibus, Achillem uero praeter feptem tripedes St uigin ti lebetes deccmcp

auri talenta equorum duodecim St leptemidbidum feminarum munere do#
nauit,Plateenfibus ob nauatam in figniter operam in bello perfico munus oc
tu>ginta talenta largitus fuit, Scythis uero mos crar,his qui hortem fuperaf#
fcntriemd andfingulis Crathcre regio uinum bibere ,jquod uiftoribus dr#
cumferebatrqui uero pluribus cadis unior fuiflet duobus calicibus potare. Ro
quorum parentes rdp.caufa occubuiQenc, liberi
jjpanisucro traditur ufus ut
ptemia ferrent
 tlBBU.QVARTVS. clxxhi.
pKtnia ferrent,qux illisdebereotur.Si tame Regibus foedera
(is aut fodis mi
denda dona forent. Scipio eburneus toga pitfta palmata tunica
& cum Sei*
Ia curuli, frequentia fuere. Erat autem
Ceramicus extra Athenas locus in quo
acorum hominuejj excellentium fimulacra & flatuas publico
decreto erigere
at« eos qin pro patria occubuiffent feptlirc,illifcp eredis
tumulis mfci iptroncS
etclogia,decretaqj ac mulos apponereaffuerant,intcrquas
ChtyGppiima*
o porreda manu uifcbatur^liorucp philofophor um diuerfo
gcftu et modo.
f•mgulisenim fxpulchris lingulae colunx affigebantur, cum infcrrpriontbus
& quos ob xgrtgia quilcj facinora meruiflet ibien uelut
titulis
, monsnentis
et tropneis celebrata illorum memoria fuit • Alter
uero Ceramicus intra urbe
locus erat Athenis diuerforium feorter um,cui nomen Caf aliuo,
ficut Grxds
Celofb,& Romae S umemium ubi proftrabant merrtricuJx qux
pluribus
aotatx nominibusfucre.Nam & Sphynrx,Cafaluades,Lccaftrix
Calori*
des,& Cafaritx didx,apud latinos lupx.Poflea fequti Cxlares,
Centurio*
nes,legato% legionum pro magnisoffidis in rem
publi«m,c6fular.busor
namentis,aucequopublico,nonnunq triumphali ftatua donaurre.
Quod
a Macedodibus antea fuit ufurpatum.Namcp Aleaander Macedo
centum ui
ginti equites qui in campis Adrartcis ceciderat, ppter
multa bellidecora eque
Aribus ftatuis donauit, illorumtpfilios patrum rttpendia fetreiuflir.llludta*
men haud indignum eft quod annotetur. Q_uoduiri triumphales quitriu*
phalia ornamenta mcruifient,prxdpuo honoris priuilegio,
eadem ipfi dona
aliis fortiter dimicantibus lege mdiran irnpartm poterant.
Q_ uodq* uigete ho
fte & nili debellato dona militaria duces largin non folebant . Et licermilites
ad udeendum argento uterentur,militariqi difciplinahot
in caftris perexiguo

&
ndus miles, non celatus auro argento,(ed ferro & animisdcberet
effemu*
mtus, tamen ciufmodidona, quibus uirtutis-gratia milesdonabatur
, ueluti
inurtamenta uirtutum,permulccndis militum animis
tatifuere,itaqi animos
ad ecs magnas acuebant,ut his hoooribus aufti 6i confirniati,quif<»
fuu de*
cus faceret, dcftmaretqj animisuinccreauttnori,
morteqjpo«u(dwncmio*
fam fcruimte prco&arenr, uka dcakf & queeuq, pericula nihilipenderenr.

Delufiooes demonum malorum a multis expertas fiaffc, qui diuerfiis imagi*

mbushominesdelufere. Caput XIX.
On eft profefto fabulofiim quod apud (andos uiros antho
res memoran t.ut cum tetris fpiriribus quos demones uccat

iptumefl.Nuprr amicus meus fummus in

genio flf.fidc fbgulari,rem diSu admi»bilehecpod<tibos
*

G E NIAtXVM
poflet illam mulcoru tefli#
«obis libieuenide cnarrauit.quodcumcredi uix ,
fibi familiarem Nea#
monio comprobauit. Sc cum apud coniunfbffimu fic
poli diucrteret Si noftisfilentio
damautis de uia,fif opem implorantis uoce
quid reiieflct inquireret
hominis audiffet,cum'accenfo lumine accurriflet,ut
ibi dcmonemKdiru quodda' numen cetra Si horribili fpeciecdfpexiflc, qui
uia infeflis manibus inuade
Iuuenem quempia clamantem Si reluftaate in
requirebat quo coofpeao,cum mifer ille ad ipfum
quem prope uidrbat ac#
nixu ipfiusueflctn» manu
curndct , di ne apprehenderetur quanto poterat
apprehendiflct,fe diuino frpius aduocato numine.
Cum
multum diucplru#
fuiffet rcluftatus, uix tandem demonem
abegiOe, quo demum abadlo.
ftra
domumreccpiGct,nunqqtiodfcdi#
Cum luuenem animo conflernatum in
miftcret aut pallium relaxaret,efficere quifle,tantaqj
cum torpedo inuafit,(jt
reprefentari SC anteocu
mente euifta (uicompos non effet,cum fibi prorfus
redditus, rem quo paeto fe
los obuetfari illa fpecies uideretur . Tandem ad fe
SCinouilibus eu
habuerat enarrauit. Conflabat enim prauis illum moribus
dei contemptu diu uixi(Ie,in parcntefqj tunc iurgarum, contumelias inte# &
diris ab his agitatum
leranda probra dixiffe, deuorionibus execrationibufq?
1 ho#
abuile.Scd ne cuihxc uana uel fida Termonibus uideatur, Aurhcrcii
mas monachus homo minime malus cuius ego 6dcm probiratfcjp pluribus
in rebus expertus didici, qui ferio mihi retulit,quod eum io monafterio & fa#
fotet,et poft
eris aedibus qu* in lucanis montibus funt,ciTpluribus iurgatus
imodica conuicia Si rixas,animo perturbato inde fe proriperet. Cum
per ne*

mora iter folus iaccnderet.Speeiem hominis uultu tetro,nigra barba promif

fis tun>cis,uultu afpedtucp deformi Si
facuo,obuiam habui (Tc, quem cum eo#
pellaret,quid ille folus per deuia errabundus incederet, Dixit equm
quo uefta
bitur amififfc,atqj in proximos campos illum euafiflecredere.Cumqjpcrfi#
nusinuiosequm una quifitum pergerent, ad profluerem in cuius alueogur
gitesmagni Si formidabiles rcdundabant,deuenifle.Et cum monachus ut a
ua ttaiiceret calceos fibi eximere appararet, illum magnopere cocgi(Ie,8etS
2:m pcruieiflc,ut fuper fpatulas fuas afeenderet, potiufp a fe qui corpore ma
illius fp3tulas|utfuccoIlarrf
ior erat,ueftaretur,qui uix acquie£cens,eum fuper
monachus afcenderer,illc(p iam aquam ingredi appararet du uada exquirit,
,

illius pedcs,non humana fed terra Si de formi fpecie confpexir,quo animaduer.

fo, horribili terrore percitus t deum ut fibi perflo adcffet,acclamauit. Mox de
mone Si diram illam fpeckm,diuino audito uerbo, flridore querulo & uima
zima quanta dicipotefl,rtae confpcdu abiffe dicit, ut iminentequercu inge
tiimpetu colliferit,ac perfraffis ramis funditus euerterit. Ipfeqi conftetnitus,
arca exanimis diu iacuerir.Credebatenimquodauero non aborret nifipreui#
diflet, illum in rapidiflimos uoiticcs,& uoragiaes fluminis prealtas,fe fuifle
necaturum*
 t I B E R. v a R
Q. T V S clxxwt.
S qU Au "'m ’ aUt U,dfr,,nr" cftadmiratiordigna
mlnm°rmn^
recenti *a competimus Romae.
memoria , euemfle qui
lb, ° S qU,djm fort s & obfcuris
Q uippenota rrseft tum
*
natalibusadolcfcens uefanus
«furi^
«funofus, cimus prauimorcs &
uitafacinorofafuerarin paretem grauibw
uugiisconuuciatus forct,poftiurgiaimodica
cum furiis agftatus adifocato de
JKKfc
U

patrem raol«tur
’
i r
at h0m0 ‘ I|C ,m robus
P
petere ccpiflet
& ,fn purus,furort cetus & ames
eoconf.lioutaliquodVWfacinuiio
dum.terfaceret,demqnemfiic.ehoministrutulenta for*
d«da barba fit capillo,uefte,
obfoleta fit (qualtda obuiam habuiffe quociam
mul pergttenr^lltim .attrrogalle Iuuenem
rndcbit ,qu*dtam tnflis,ncedcret,ar,
i
,
quem animo
ille,cum quid fibiiurgacum patre fit*
mSSES
fet,quod, aliquid fcelcfti facinoris patrare
cuperct rcfponMet demotu
“
llJUinlcaUOOJlimi I J. 1 • I
r ’
,

ir j •V*,• ^
rx wlwlJit 4 aw
D«nappiicujucnc,inpro^
£” holpiao diuemffe at, in cubiculum quod
fuit haud multo poft,cubitum luiffe.Cum,
a Caupone utri, «hibM
una cubarent peftem illam n
,
mane.Cum dluna fomnooppreffum uideret.infenismanibJsiugulumho#
muus apprthcndifle ut eidis faucibus necarct,quem
iam oppreflifer, nicxpec
gefaftusiUe dei opem fit auxilium aduocaffcr. Q,uoaud«ofuriamIllam?e#
terrima Itridorc K tumultu maximo, tanto, impetu cubiculum unde ruafit
dicit colliiilIe,ut & t«aumeuerterir,tegula(, penitus perfregerit. 6 uo
tigna
itrepitu, cum magifler hofpicii excitatus (urgeret
, Si quid ruinae fit
Aretwus
cflet inclamaret,allatomox lumine , rem licuticrar adoldcens illequqn folii
et feminecem inuenerat enarrauit,tc<aum, coi Idum et
perfra&um,unde de fi
mone confpefhi abiit demon (Irauit. Q_uo malo perterritus, cumVuae
turpi
tudinis £ ante a&* uitaenon foJum pigeret led
fi
puderet, diumo afflatus (piri
tu,perofus fcelera, boni exempli fi procul a populari tumultu,
t uitamegit.
Multas quo, malorum demonum illufiones peifatpe apud fanftos uifos
,
fbifle legimus quas noftra non femel uiditetas. Q_uibusfalutanbus
exem#
piis admonemur ut permuniti aduerfus illotum in&dias limus, qui nobis ini#
mici inferti, funt,fit tanquamin fpccula quotidie in infidiis flant, ncuedef*
des 8t ignaui concepta opinione populati illotum quiifta
minsncaedunt * k»
aliquod diferimen (Liabamur.

Q-Uando dk*s tam apud Romanos

§ exteras gentes incipiat, Etquidiesattt
quiuefauftifmt. Caput XX J

hh
I
*>
 i Eruulgatum fere ert.Egyptios St Athenicnfes, diem a So#
lis occafu facere & ad alterum occidentem terminare. Ita ut
quod fpacii interduplicem occafum fuit,inttgrum diem pu#
tarent,Perfx et Babylonii contra,nam diem ab ortu (olis in
cipere’& ad alterum terminari dixerunt. Vmbri Si Heftulci
2 (exta hora ad alterius fcxtam , Romani a media nofie ad
mediam fequent?m,«a quod inter duas dimidiatas noftes temporis
fuit,inte

erum diem faceret. Vulgus omne ab onente lucead tenebras.Galli &

Germi
fpacia non dierum numerojed per no#
niita funt metiti dktn,ut temporum
nofiefqj diebus ante ferrent. 1 pfi enim no#
fisura uiciflitudines computarent,
fies ante diem fuifle arbitrati funt.
Fertur £>olon Athenielibus fuafifle,utno
dinumcrarcnt.Thebeiuerocon#
ad Solis (cd lun* meatum dies 6t tempora
tra nam dies non ad luna fed
Solis curfum metiti funt.Fuitcp tam Grxcopt

qud Siculorum mos, in primis curare ut (ui dies mefcfcj cum folis et lun* ra
bone congruerent,# fiquid diferepatet tunc unum diem aut
biduum exfm#
gulo menfe adiicerc ud adimere. Dierum uero quidam faufti &
agedis rebus

fclkes,quidam atrifle tridi omine infames habiti ^ qui bus aliquid moliri, aut
nouzrd inceptare euetus exidalis erat.In his,exerdtucofcribere, legiones cdu
inire,peregre pficifci, autquicqpu#
cere, manus cu horte conferere,fpon£alia
cxicialeeftimarut.Obferuatutmp
bljcx uti priuat* rei moliri, iceptu foedu St
in no
ut qui hortes bello tetarcucl acies eo tepore comifiere curarent, rem
fiait

mediocre periculudifcrimeqj adduceret,magno portea exitio confequto.F uif

fe autem atros duxere dies,port
Idus quintiles ad xy.Kts. (extiles duplici cla#
dcmfignes,quo ad Cremeram fabii cx(i,& quo ad Alliam foede Romani a
Gallis fafifugatiqjfuere; O uibusgr3uiteraffli<aa,&in extremum difcrime
addufia Romana res fuit. Q_uare Vitellio Pcrdicarum Maximum adepto,
quod diem ad xy.Kls (extiles cerimoniis publicis (aeram concilio edixiflet, di
rum omen fuit. Q_ua calamitate doftus populus Romanus illum diem.,'
nullius publicz ucl priuat* rei infignem St notabilem fecit. Cuius exemplo
pertridie kfs,Nonas,& Idus,menfis cuiufet religiofos Si ominales,ac

mfaurtos putautre . Propterea quod maximis cladibus St infandis contu#

meliis populum Romanum tunc aftefium fuirte liquet.Dies queq? mini#
bus (aeros, cum mundus patere dicitur , quibus occulta deotu maniu (acta
appar:nt,pleriq} omnes ueluti atros Si ominofos obferuarunt.Illofqj uelut
foedi exitus, 8tancipitis fortunx deteftati funt. Hi fuere diesportridie uulca#
Aalia, St ante tertio nonas Ofiobris, Si ante fexto Idus nouembris.Etiatn
meafcMaio dies quibus Remuria celebrantur,utoccifi Remi umbra placa#
tetur fi; nonis Iulo quxCaprorinx difix funt, qua die Romulus apparere
’ ac impuris diebus
dedit Et dum feralia (cu parentalia diis manibus fiunt,
 ,

CIBER.«Q_vaR.TVS C1XXV.
quibus ancylia non dum condita in templo Mmisnmt , tam nuptis quam
mnet. ommofos exiles , fle cuitabilcs duxerut . Et qma ame
quarto nonas
kxtiles populus Romanus arderc punico
bello ad canas infigoem clade paf#
jus fuit,ctia ante quarto nonas K£ts fle
Iduscinulcptnefis^eluritiifticucntu
intel icc
s, pari lupcrrticione,deuitarunt.Ftriisquoq, latmis fiatis ucl comunt
bus,aut Saturnalibus ac diebus fertis fle (acris, ludilcp publicis, licet fauftife
licefcj foret, rame praelium c6mifti,uel rei militaris dUcdum
haberi, au quo
q peregre proficifci, tanq piaculandie ominolum er at, dirum ar<$ peftifeium.
^«tcrhosfuerediesprcfefti/an», interafi
& prcliarcs, quia ferus publicisg
buldam,ho(tcm laceilere urcabatur. Q_uippe diutia tempora
uolupeatis fle la
borum,remifliouum fle curaru Romani uctereshabueic.Profeftu
enim die
bus,quali procul a religione,reni publicam fle priuatam
micules comperendinos fle pteliares continent.Comiciales
gerere licet, quia co* ^ ;

fuere,quibus cum 4
populo agi lkebat,concilio coafto nili fi quae feriae
liccret.Cjmpcrcndini quibus uadimoniumdicereetuadarepeimiflum
coceptae effent, quibus no ^
fune»
animaduerfum in profertis etiam fartos conriaeri,
uero dies diis dicari fuere,in quibusforenfibus
negoci.s
quibusfan nis erar ’ Feft#
omiflis.Sacnficu fc#
™
r*a-' v. .
• .

na s udos aepui ifqj

,
I
fo lenes celebrare, ac inrcruoca fle facra
,
,
faurtaq? omnia
ner(i;i,uerbil.p profanis abrtinereconucnir.lotercifi
aure didi,in qiubusdco
rum limul arqt hominum res agere Jirct. Nim
mane Bi uefpcnr farr inh/beS
tur, medio tempoieinter caelam hortum Bt porrc&arn fan permittitur . Fa# ' ' *
‘V’ v 'f
fticuam dies m quibus uisfaturid ertdiotur ntfaftiin
, quibus non redditur
ws nec fan licerProfcftos etiam dies, qui erant ante fartos, non nulli
.
didos
uolunt.ldus quocp martias quod ili» (J. C*far conjuratorum
marubu . ce#
Ius oecubuit,placuit parricidium uocan,idco inter atres
&
ominofos reerpt*.
‘
u ‘

QjiotieCj incurrente anno dies ccpk, quiadjcdus mudtnis

forct,totuman
uumluduofis ca&bus & diro cucntumfelicem incurrere opinari lunt.
Prodi# , .
tum tamen memoriae crt.Scaras dies anni infelices aut fortunatas -
apud ua*
rias gentes pro multiplici euentu non una ratione
obferuari. Siquidem Cal#
cedoniijCuiufcp menlis uigefimam primam diem funeftam
fleporrerofam ha#
buerequod illa Dariipntfcdus,ipforum pueros caftrauit Bi in per fidem
mi#
^
^

lit.Parthi diem qua arfaces Seleucum uiat tanqlniau libertatis,

faurtumfed
licemcp obferuarunt.Cyrus diem qua Scytas Bi Sacas dade
afflnit,adcofc#
licem habuit ut eam Sacham appellant. SicutAlhni fertam diem
nucuparut,qcf Q_.Mutius aDam fiagulariter rexerat. Athrnfefcs
quarta Ne
muriam ^ '

cathomueomsqui mdiscratSolifacer,dupliciuidona infigneueluc

fortuna
ta oblcruanda prcceperut qua ad leuchras fle Gerartru feliciter
, pugnatum
cft. Ide quartadccima Boedromonis aut fccudu Boecios fcxta fle
uigeGma pa
•emi melis q<f Artabazu Bt Per(as e Graecia fugarut felices haburr, qua dk
 CEN1AL1YM
ui&masctdut & facru &ciur,Perf*uero tertia St fextam
liberatori Ioui
m»
lis Vordromiomstanq lugubres &
defamaciffimas deurtatunr.Q_uibus dic

bus in pugna marathonia St ad piatas St ad Michale,a Grecis

confli&ati U
magnasGladcs perpcOifunt. Q_ukcia diem qua magi qui regnum occupa#
tat interempti funt,ta folemnehabuetut,uciila
Magaphoma,hoc eft mad
gorum occifione appellarent,qua die nulli mago# extra limen produc fas eft.
Menllsquocp Targelion plerilcp manifeftu ifortunui fedt.In quo
Alcxan#

Jsktgrlt*’* der Macedo apud Granicum Duces regis Targilioms et Dariu clade afflixit.
fuire.Contrauc
Et Carthagincfes a Thimelcone in Sialia ufcii,fulifugarkp
ro fextus Targelhonis dies multis aulpicaciflimuserat . Ineo enim Socratis
qui quadicin luce xdi#
natalis dies proditur fuifle,6t Alexandri Macedonis,
qui altera pofl nata*
tus eadem uita funtusfatur.Sicut de magno Pompeio
Aftaloqui ipfonatalidie morte fublati fjcre,proditumcft.
Iemfuum die,6t
Quamdiem ppilippus Macedo ut Ictam & fortunata mirifice obfcruauit,
AiM{- v .
...
quod tnplici gaudio delibutus fuit.Nam quadrigas fuas ea die olympia
uid!>

fcaccepit.Et Parmentonem ducem hortes tudifle-Natuep

fibi Alexandru fi*
3*$&*&”"**' memo
Ium mille. Q^ua nofte deflagrafle tcmplu Diana: Epliclie authores
fcelcrc propagaret. Q_ua«ia
rat ab Heroltraioinanfum,ur fama nominis
Ideo ex uc#
•
- die icetum Perfx ad Plateas ingenti clade (uperati traduntur,atqs
coMiicyadis capras trecentas Athenienfesquotanisimolare. Cac
Ipliquocp

C*f^f trrrWn/ nonum diemmenfis Methathgitnionis pluribus calamitati bus

opd
inuitum 6tdetcftabile hibuere,quamagnisinfcIiataiibusfi£infortuniis
prefli funt ». Contra
uuii mut —
n^vuii uero Sy raculani quartam
i —
fcipra uigebmam menfis Mad
t
*
que illi
:• — n A rkrmenlecrnm
Carniuuocant.Q_uod Athenicnfcs cum rnrnr
totocxercitu A (enaram
ad Afynaram
jrrrrim aci

flumen, mcinorabiii clade profligarant,prxcipuc felicem qua

habuerunt. In

re proditum memori* eft.

frumclcontrm Syracufanorum ducem papuas
uiflorias lemper Syracufanis nauli fuo
dediffe,adeo ut iptus natalis die,cm#

nes S iculiuelut multiplicis uidton* authorefeflu ageret, Hcut de lulio Cxfa

re proditur qui Idus lulii natale
luu fortunatas femp habuit St felices, Xerxes
anis mfignetelej»
uero die qua Rex dKftusfurt,tanq Imptriinatale , lingulis
brauic,qua dyademate ornatus,gaudio delibutus ecna pccnbus dabat , cui
Tyta dixere nome,fuit(p adnotatii die qua Alcybiadcs Athenas ab exilio te

Tyt* mcauit,certifiimu illi pfignafle exitiu qcf fimefta tue coleretur lacra,qua ttm#
t» i
. piiomameta depon«e.Pauimeta tegere et luftido indifto a ntgociis qclcerr,
moserar.SicutquIudecima lulii mcftiflima fuit, qua mulieres Athcmsieiu*
niu feruat,& eu iacra Adoniacelebrat,& aprf
Komanos vi.kls Aprilis,quo
dic cultores matris deu plagere St lameun icipiut. Auguftus uero mini imo
Jr lui"» {/***+
aut nonis quiccj rd
du obfcruauit , uc poftndic nundinas quorp pfidlcerecur
ferie inchoaret , quod illas infortunatas multis fuerat expertus cxctnplis.apud

V
 ^
LIBER*Q.VARTVS. CtXXYf.

Cretenfes obferuatum eft,ut albis lapillis Ictos dies

,
lugubres nigris calculis
adnotarent, Idem apud Thraces.Rcmani quocp quid quacy dic lucri daniuc
Ephemerides dide . Nam uetufti moris erat
feciffer lictcns dcfignabat^quz 4 mr/ -Jrr
CJ* r
unuqucmqj dome dicam rationem totius uitcfux,per dies fingulos ad nota
in conlulatu diurna afia Senatus 6C populi publicari manda
re,Cxfar autem *jmi ‘Rprmrnrf’
uit,redacia fiue Ictum quid fiue tride cccidiOiet. F uitqj ex dignitate populi Ro
inaniores il ludres lemper annalibus, quottidianauero diurnis afiis manda#
Sed tam & fi arcbus arduis ommofa dies deterrear , non nullita#
re litteris .

men, omnem hanc religionem ludificati funt.Profperocy euenru contra uul#

gi opinionem minime obferuandam cenfuerunt.C.Cz(ar cum admoneretur
ueante brumam copias in Africam tran(mifieret,nulla religionis cura feliri#
ter tranfmilit.L.etia lucui Ius Cu cotra Tigranem duceret legiones, nulka fuit
religioc motus, quin pridknon.OfiobrisCqu* dies atra forte inciderat} eo
tra inumerabiles parthorum copias, prelio decerneret, afferens fe ex atro & Iu
gubri fclicilTimu illum diem fadturum,ncceuentus defuit , nam praelium in#
greflus parua manu ingeres hodiu copias incredibili felicitate fupcrauit,mili#
telqj imperita aufpiauqi fequti futi memorabili uifioria Tigranis regia dc re#
gno pariter potiti fiant. Dion quoq? Sy racufanus cu contra Dyonifiu motu#
rus luna eclypfim pateretur & rota dclitefceret nullo prodigio aut odero mo
ratus fuit, quin defio tyranno , ct udcli driatu Sy racufas liberaret. Q_uod de
Pelopida dta contra Alexadru phereta ducit 6i aliis memoriae proditu ed, Ro
mulo quocp licet felici augurio nato ,in ortu tame Si obitu fole dc feciffc dicur.
Alexader uero Macedo cu dufiurus cotra Oariu luna Edypfim pateret
1
&ob A
id milites trepidaret, Aegyptios afeiuituat es, eaufaftp defefiiois expromere mf
Q_ui
(it. dta contra Perlas dimicaturus Iunio mefe exercitu ducerct,qcf apud
Macedones lufiuofum crat,contempta religione feliciter dimkaak, afferens
menfem lunium,(ecundum Maium appellari iuffiOe . S unt tamen exempla
Romanis,candem diem lufiuofam & mox felicem intercedentibus anis eue
niffc.Namqua die Craffus magno dedecore profligatus a parthis cefus fuit,
cademlicct aliquot decuriis annis, Ventidius Pacorum & Parthos lingulari
uifioria magnis cladibus interfecit . Et dic qua a Cymbris profligato exerci#
tu Romani cxfi fuere ingenti clade , eadem poflea lucullus cotra Tygrane
fiC

Armenios quos magna cede dcbcllauit& cadris exuit gloria tulit infigne. Au
fufeepti imperii primus 8e uitz fuptrmus fuiffe
gudo queqt ofiauio.lde dies
priore anno ex prattura rriumpha#
traditur. Q^oicro fuluio coiigit,ut qua die
uifiis triuphans urbem iuirec.Grxri quoqj
rat cade podea de ligunbus bello
feliciter dimicarut, eadem, licet intercedet»
qua die ad plateas cotra Mardoniu

ribus anis ad Mycale uicetuc.Sed Sciedu populu Romaau quoties hofliu

uim propuUarcnt, aut illatam imunam lacefliti depellerent, quo
minus arma
 CENIALXVM
{umerent St hoftibus obuiam irent,nulla religione teneri,atrofcjj & ruitabiles
<1*9 nullos cenfcre. I llofcp tantum oblct uarc , cum inferenda in hoftes aima,
non propulfanda forent.Fcriatiscmtndicbus, uim cui<| inferre piaculare cft,
1 propulfare non utiqi. Illud etiam fuccurrif ad vni.Klas Aprilis
Romanos le#
”7^.1/ nox diem colere ,qucm llaria nuncupant. C^uo tempore isol Zodiaci pera*
v'f - grato Ipacio , per omnes fignorum itationesad nos reucittns,logtcrcs
nefti

dies, quibus fella folemafit ludos publicos ac dies ilaus ccncele#

-

bus etticu
brant,quo menlc mulieres Veneri facrum facere, fit myrto coronatas lauare
Ebdomadibus feftos agere dies fit luuenes conuiua#
tradunt, Athenis,lunat
1
7 ,
. ri Apud ludos erat patrius mos,ut cum dies primum augeri mf
foleiniie fuit.
Rex cum Regio comiiaru ad flumen lauaturus accedat, equolcp fit ni
gros tauros dus imoltt.ueluti felices it fortunatos.Ipfi enim nigi u albo pre#
tulerunt fit fanSius duxerunt,. Q_uodcp Sextilibus Kiis ex uetcnbus domi
r , bus migrare fit nouas incolere Romani confuerant. Illafqj ueluti boni cuen#
£c0* rifM)
J* ti /
tus fit fortunatas obferuarunt.Nerf preterierim, diebus atris it infauftis P 5
tibcum iuffu,non modo a bellis gerendis fit rei publica: cura, feda icbus diui
dis fitfiaificusdco^fupcrfederiiulTum. Q_uippe diebus inau'picatis fitcmil
nolis nullum facribcium rite heri ordx hoc cft pgna
Pontifices putarunt, nili
tcsimolarenturboues,qu3reordal<sdicsnucupati.Rcmanof9 api imis oii
pr^vdf/ .v/ ginibus ad primum punicum bellum ortus tatum fit occafus dierum, poftej
meridiem accenfo pronubante notare cofueuiflir , Aeuo poftea fubleqr cte die
in horas, nedtemq) ia uigilias diuififle , ita ut maxima diem in duodecim
mi#
ni mi u.ro in decem horas partirentur.No&cm uero ita metiu funt,u medo
in horas duodeC!m,nunciu quattuor uigiliasetiam longiftimas nobes facili
diuifionecbftingueret.Vcfper, conticinium, alsintcpeftatcm,Galliciniuni fit
luciferum, Gc ut in ternas horas (ingulas uigilia penfitar en t. Dic uero Iu# m m
ciferu,Manc,ortum,mendiem,flt occalum.Tamfitlidiem fimul it nedte,
non nunq in horas uiginti quattuor dimelas,uetet es obfcruaftc legamus .Ho
ramqj bal.rei hieme nona a: itate uerooftaua fuifle. Ipfamq; umbi is poftea
Cleplydris notare ccnfucftc,iia ur tribus Clepfydris aur paulo plus hora fini
rctur.Hoiarum quoq? duo grnera fuere, hamep ex his quaedam xquincdba#
les.llomcrinxdidtx, quae pro qualitatetcmporu lien uniformes cOirnr,die
a nodte difliinili numero uariarunt. A lix tcporalcsfeu uulgares qux a Grx#
cisCcncx,quibusfinguli dieseftupariteratqi Hieme,duodenis horis conti#
CrrK*
netur.Solariaenim antiquieo libramento habuere d,ftinfta,ut Sexta diciho
ra meridies, nodtisquoq) fexta hora media nox delignarerur.Cum enimlc#
ge naturx,radn folares aln hiberni alu xftiuiGne , iraumbrx alixequincdtia#
ttnr/fJ ies aliae xftiux,alixhibcrnae fuere. Erant enim horologia ita figurata, fle ea fi
turione deferipta uti xquinodbalis brumalis fit iolftiualis dies,in partes duode
17***
 LIBER. Q.VART VS. ctxxvn.
dm affidur diuifus foret, horafcp pro gualkate temporum & dierum , modo
maiores nuncminores,nonnunqcrefcentes,aliquadobrcuiorrsoftrnderet,
uod comen tum Anaximenes Mileflus excogita fle dicitur primus, quas qui
3em enuriare Romanis puerorum munus erat. Sed quia de balneis metio fa
da cfl, non omi&rndu balnea apud maiores node aut ante auroram nulli pa
fuifle,utqi finemetu cuiqj lauare licerer, a primis renebris ad auroram fequen
tem claufa fuifle. Siquidem nodtu lauare ueteribus interdidlum erar.Hadria# Mr.
nus uero Cxfar ante oftauam nifi ualitudine laboraret publicis balneis ncmi
em admifit.T empufqs lauandi a meridie ad uefperam drflinauk,quo tempo
te prodrare meretricibus permiffum. Alexander podra Seuerus nequidpo*
puloin comodaretur, nodurna concedit balnea oleo pro luminibus prebi*
to, qua: cum antea promifcua effent uins atque & mulienbus,ipfepoft Anro
ninum philofopum lauacra mifta fummouk, facpeq: cum populo in thermis
una lauit,qucdde.T.Vcfpalnno legitur,ut pleruq? in chermis,admifla plebe
iauarer.Eiliccta primis originibus, cum pauca edent balnea &
nullius cui*
tus.Rcmanirarolajarcnt , brachiaq? Si crura labore fatigari tantum ablue*
renr,er toti nifi nundinis lauarenr.Tamen pod aliquot anates balnea di rhertf
mx publicis ufibus,multimodx fuerunc,magnamolr& fumpru codrudae
Alexandrino fitnumidico marmore, laris fpe cidaribus, mira celatura fie arte.
Nam prxter Agrippinas, Neronianas: Vc(pafiani&l iri, celebrantur Domi
cianx, Alexandrinx:Gordianx:Seuerianx:Aureliana., & Conflanrinianzr
folididtma drudura di fumptu profulo.Condatq? M. Agrippam ut populo
placeret, centum feptuaginta balnea feu lacus in prouinciatum foimam,K o* tf* J
mx gratuita prebuide,in quibus Si fi calda prius abIuerct,podca ut a balneis
corpora multa frigida dringerent,conditut um ferunt, nec prius ungi nifi Ia*
uilTent, cuqjpto lingulis olim daretur quadrans . Diuus Antoninus ob po*
pulaiem grariam balneum fine mercede exhibuit.Comcdus uero Impator, h*l*ru frtr -mftsnlfS
pfequtus
rato dudio balnea 5 1 futr,ut
1 fepties
Y odies diebus
r ~ atqj ~ fingulis inn«m»
lauaret.
Q_cF dc Gordiano ct Gallieno .pditum eft,q acftatt quinas Hyancuero bis
in die laucreJIIudcertefatis codat,Cartaginefibus didindafuille balnea pa
triciorum 8i plebciorum,morrmqj preualuide,ur in quibus patricii lauabant
ad illa plebei non accederet. Grxcis uero contra,nulla enimdiftinffioordinis
fuit, au t per fonar um.Diukes namq? cum pauperibus lauare di patricios cum

plebcis nullo diferimine licebat.In quibus tantapleruq; hominum cuiufq: or

d:nis corurrcbar turba, ut balneatores fi uulgimaior uisingruerer,pertcli fre
quentiam,erx granum quod uertiginesfacir,carbonit us macerent, utredto
odoris diffugeret,Germaniuero no in balnris fed fluminibus lauabanr.ldeo Qsr~**TT} ' itrr 'nmjrirf
nandi periti et fummi urinatores habki Si quando tamen iauarent balnris,cal V-
da abluebantur,lautK$ uelcebantur. Dardanis Si Illyriis ter foluip lauare pte

Bigrtizcdfty Goc
ft
 CE NIAtXYM
miftitur.primofeiliat natali die.Secundo in nuptos.Tfftio ia obitu cuiufc^

CntcrTIf Lufitanis frigida tantum lauare licet. Sicut Sparthanis quibus,calda corpus
fy
abluere uctitum eft,quos cum Apollonius Thiancus molles fit unguetode
libutos uidertt,aduocacis Ephoris balnea interdixit, fcneAam hominu cal ii
da approbans balnea. Cumqj Epheiii balneis prepoficum lapidibus appete#
rentquod illanoncalefeciflet,fummopererelfirircum frigida lauare latius du
Ethiopcs Macrobii fonce abluuntur in quo loti, perinde acoleo ,un#
ceret.
,%L fK**Cy
Ai membris agiles fiunt,& uiolamoIet.Scythz nullo fonte lauat.Seduxo
ribus aquam fuudentibus,corporalcabro lapide contcrunr.Cuprcflo Cedro
et Thuris ligno confncantcs. Aflyrus licet lauare diebus lingulis peculiare fit,
tamen a coitu & in morte precipuu. Apud Celtiberos uero obfenjatum eft,
J utin balneis non aqua led locio diu leruato lauent , dentefep fit Gyngiuas pu
micent,quod fit Cantabri faAi(arunt,hanc optimam curationem.,# exhau#
Ais uiribus mite probare arbitrati.

Locus Martialis in diftichis clucidatus,in quo plericp interpretes Gramma#

ticilapfifunt. Caput XXI*

Icolaus Pero Aus Sypontinus praefui homo &it accurato ia

genio fit leAioc multaexerdtus,-'eum Domicius Calderinus
uir ut in ea tcpeftatedo Aus,fit emulatione doArinz fit mo#
rumdiQimilitudineofura habebat , iurgufq; fit couiaisapud
tuosfcftatores pleruq? incedebat. Sepiufcj apud Audiolos
ininuidiam illum crimenqjuocabat,# ut futrt,ferc ingenia,
in explicandis authoribus liquid in contr ouerfiam ueniret,uterqj potius,quo
paAodiuetfusabaltrro, diflentiret, quam quid uerx IcAionis emit rimaba 4

tur.Cum autem in Scholis Romae eodem tepore Martialis apophoreta pu

blicc Icdhtatent.Cuius hoc diftichon fuit.
In predo fcopas reflatur palma fuifle.
Ocia fcd fcopis nunc Analcfta dabunt;
ltaiftosuer(usutcrq>interpretatuseft,utpoftmulta deblaffcrata uerbauix
aliquem fenfum illorum di Ais cliccrcqueas,cum modo mendum in ucrfupo
Aremo fuifle alter aQirueret fit pro ocia precium ponioportcre,modo afarota
non aba,priuatiua ledintetiuadi&aeffe affirmet. Alta itapicraq) nugalia iut
gus fit maledidis plena cflundat,ut cquide lingula enarrate fit referre pigear.

Q_uiucrfus(i pcnlicatirede fuerint, abfq» multo uerborum uolumine,plani

expediticjj fient . Cum
enim Analefta reliquias cfle ciborum qui c mela cadui
In pauimetum nemo dub«ec,ip(aqj purgamenta anz quseq? cuciri (olent,in

pauimentis ucluti ibi tcliAa cflient c patuulis minutifqj tcAulis , per calculos
colote diAinftos
 Liber. Q.VART vj. ctjcxvm.

eoiore diftin&os opere lytoftrato ita effmgi ut uerauidcantur Plinius authoc

fir,atqi ideo Afarota quali inuerribilia dida, quippe cum

catur.
grecc fcopa di
Non ab rc,ip£a nunc analeda fcu purgamenta,ocia lcopis dare authee ^
affirmat. Cum ea in pauimento eparuis rcflulis cffidla,talia fcttnr, ut fcopis
euerri nullo modo ualeant, etideo ocia fcopis dare necefle fit, cum his cuerrea
dis nullus Icoparu ufus for ct.Ipfi uero pertinaci cdio diffideres, no qux cflin#
gi (olebant purgamenta cenxcogkarunt.Scd de uerisanalcfiis fit reliquus ce
narum difeeptantes qux cadunt c menfa in affequendo authoris fenfu mul#
,
tiplieiter laborarunt. Depidia ergo qurgamenta ccnx ita folohorerc dixit ut
,
ocia fcopis dare neccffc foret quem fcnlum ira expofit um, aper te liquere ne#
minem fallit.

Exempla legis Iuli* & papix quibus qux legelulra induldfa erant, lege parda
fuereprobibita. Caput fi. M % A--*
Vod lege de maritadis ordinibus apud ueteres cautum
Iulra

fuit.ut ni quibus uigor luuenilis forer, primo flore xtacis ad

uxores ducendas, libcrolqi educandos propagadumep fobo
lemnon foium premiisinuitan,fed pena deterriti cogeretur*
Id lcgcPapia& Pompeia ccnoxtatis gradu interdidu erat.
'•
Q.uippcSexagenarus&iupraeamxtatem ducere uxores,
iiit, hac lege uetitu. Turpe enim uifum cft , & loediOima res feneduti,ut qui -

bosadeamxtatem fors liberos dediffec,aurcelibcsuuiflent,his quahemeri

tis crate effedta, aliunde liberos querere libido foret.Hanc poftea legem Cliu#
dius Cxfar abrogauit.Nam fexagenarios & ultra , liberos gignere, & prolis
cauta ad conugium admidi decere arbitratus cft. Rurfus quod rade Jtx Iu# (
.
lia cauir,quodii liberta qux patrono nupfit eo inuito ab eo diuetfiffct nomo Ltimtet j*¥r**»
•*
do poft diuortium alii nubacinuiro patrono prohibeiur. Sed patroni coniu
gium,ita lex tutatacft &
tatum habuit , ut cc etiam uolentc alterius coniugii
facultatem er£ucrit,id etiam lege Papia inh.bitLm fuit . Siquidem Senatore
eiifcp liberos libertinasduxere uxores perpetua confiitutionc prchibuit,ita
ut'
^7^ <r

intra uirum Senatorium &

libertam, aut libertini ftatus mulierem nullu ma
trimoniumcenfueriteffe,Senatoriumuidelicetfanguiaem,libeitinojdmiflu . ^ ‘
quali contagio pollui arbitrata. Eadcmqj lege Papia,ccrra delatoribus
ptemia 'pdtfrnfaP****
conftituta (unt . Nam cum facinorob 6t perditi homines clandeftina facinora
admi&crcnt qux ad aliorum perniciem flf comune tendebant exhtium utilecj
inderetur plures delatores effe,qui offenfaslpecularcntur ia principem,
impune perditiffimi homines moliri poffent,dclatortbus cet ta
tmt
X
neqd
pi cmia ccnT
:o£tlicc£
'
 CE nialivm
tiaoiuolens comprimere eadem ptemia ad quartas reuocauk,quwe quadru#
piatores difti quod quartam partem de protcriptorum benisquos dctulo at,
eonfequerentur,T iberius ucto Cadar caufa pcaccrpui quxftus tantum delatp
ribus tribuit, ut nemini fidem abrogarct,fiuc quid ucri ftue uani referrent. Na
ebriorum fcrmoexcip*cbatur,Sanplicitasiocantium,& quodtuma di&um
capite fit fortunis luebatur adeo ut capitale effet, «rea Augufti&mulacrufer#
uucccidiftc,uc{tcm tnutaffe, effigiemc^ «npreflam ntimo ucl anulo latrinae
aut lupanan intulilTe,diAu fa^umep eius aliquaeftimaoone lcHk,ita ut pri#
mores Senatus Si magna hominum uis,infimas delaticnesexerteret.Cum
9 Senatus de premiis accufatorum abrogandis aliquando agendu putaret»
Tiberius dignans tura fubuerti fi cuftodcs legum amouerentur , tantum lki
nx delatoribus dedit,ut pkrkp criminis poftulatiantc judicium fuppliciuprc
ucnerint. Vitellius quocp delatos mathematicos inauditos capite puniuit.Do
' ita aures delatoribus patefecit ut ni#
11 1 / 1 i r' mia 3 " 115 dum rapinis intendit animu
,«.A.
•

^ tucum delatorem timeret, &:cau&dtcicaufafum affio

Conftantino tia#
nibus poft habitis,addelationcs fc confer rent.Q_ucd de

ditur,ut delatores omni tepore admi&eret,cofcp, ingenti No

(ludio foucrer.

fic VcfpafunusSC Titus ,

qui adeo illos inferaci fuerunt, & odio profequd
/ uelut publico exitio de(lu»tos,ut flagellis cados per amphitheatri harenam
»• (pedandos traducerent, ut penis coerciti a noxiis deferedis abftinerent . Pius
Or.4. uero Antoninus delatores (i non probarcnt,cap«ali pena aflcdt,fi probarent
oblato pt emio ditmfic infames. Idem fa3um memoratur dc opilio Macrino
Imperatore ut delatores tn«"“a?3Mb»?!ftcret,(ed undiq» conqwfltos penis Se
dinomulAaret. Fuiiqj ueten fanftioneco (liturum , ut necp mulierinecj di
nato criminis, necp militi aut uctcranis , netp uiris clariflimis ob
dignitatem

aiminofum deferendi licitum eflet, Fettur Dionytus Tyrannus, cum in d#

ues nullo plautiore animo eflet.Sagogidas difpofitos habuiffequi finguloje

difta fadtatp refetrent.Ckca patroni quoqs ad bona liberti
adm;nione pa# &
tronarusiura eadem lex fatis Comodc prouidit.Narh fi libertus cuiccntumil
lium fextertiorum cenfus fuifltt,duos unum ue liberos poft obitum reliquif#
fet,ad uirilem bonoru parte pattonum admidebat.Si
uero tres aut ultraha#

beret filios fuperflites, nihil cx bonis iibertihac lege patrono

debebatur.Fue#

ce quoqj & alia legis Papixfalubriterconftituia,mttrqux ut uiginri ucflales

uirgmes qux facti Si aeterni ignis peremnem curam agertnr. Pontificis Ma#
ximifeitu ad facerdotium eligerentur Si cooptarentur. V tqi nemo
ad hono#
cesmagiftratusucadmidfereiur nificiuis effici aut tiuitarr donan atra merurf
fet.Proptetea M.Perpennx probrum,obtcdhim fuk,falfo 9 Ccs.fuifTecrc

dirus tft,quod contra legem Papiam,priuf 9 admitteretur ad duitate. Cos.

&ftus fuit. Procedente mox tempote, cum ius duitatis paffim Sc fcne de lett u
etiam infimae
 L I B E R » Q. V ART VS. CIXXIX.

(tnm inhmx fortishominibus daretur.Idq? foedum ne q? e x imperii mafcRa

te uifum foret. lege papia cautum eft ut peregrini urbe remana uti prohibere
tur,ad eamq? alienigeni non admifterenrur.Sed quam uis lex Iulia libertina#
rum coniugia priori coflitutioneadmiferit, lapfispoflea temporibus eadem y
Iex.li'bcrtinas,8f ludicram aut (cena exercentes Senatorio uiro admifeerigra# luha^ *-fr*™* ryW?
ufpenainterdixk,Videlicetne5enaroriusordocotagioIibertinari)mpolluc# ,

retur. Verba exea lege hxefunt. S enator eft, qui ue filius nepos ueex
nepos ue ex filia natus cuius eorum eft erit ue nequis eorum fpofam
filio pro
,
uxorem uelciens dolo malo habeto libertinam, aut eam quz ipfa cuiufuc pa#
ter materue,arfem ludicram facit,fecerit ue,fponfa nuptauc fciens dolo malo
efto.Neue quis eorum dolo malo fckns,fpon(am uxorem ue habeto. Hafte
c^iur Srr**fn**£*t~
nus lex Iulia.Poft aliquotuero aetates, Aurelianus Caefar conflitutiones legis
Papix uelut uaniflimas induxit St abrogauit Claudius uero Cxfar adeo libe
•

rarum mulierum quae (irruis nubunt coniugium odio profequtus fuit ,ut prae
ter legem ingenuirarisprxtercp mftituta maiorum, filios indexditos, non in
genux coditionis fed libertinos efle,iuraq5 libertorum nandfci St ingenuitas
tis amiftere Iegefanriuerit . Ipfaq? fi maritus ignoraffet ferua cffet.Si ueroco
fcius fuiffet liberta. Diuus uero Vefpafianus (latuit edifto,ut libera que fc alie

no feruo iunxifict,anrilla haberetur.Contra utro alia conftitutionecauir,utli

ferua mulier hac lege ueniret, ne proflitueretur • Si contra legem uendidonis
proftituta foret, ut effet libera proftituefep ius patronatus ne haberet. Aegy -J+gfpAf
ptiisautem nullus exterua genitus habetur fetuus aut illegitimus quia folii
patrem ingenuitatem St genus prcftare,marrem uero, natalibus nihil cofrr#
re putabant. Petyclesautem Athenis author fuit,ut qui ex fetua aut non le# •pry
i r*
gitimo confugio naticflent,ucl turpi nota affedto forent,ciuium non habere#
cur numero, (ed externorum.

Q uodius,quxuepoteftas DiftatorisRotnxK
**
exteris fuerit, & aqbus di#
.a St quanto tempore debuerif. Caput XXIII:
Vi de creando Dttatore exploratum ius habuere,hoe quo#
q? adnotarunt.Didatoredki qui apud uetcresmagiflerpoS
puli uocabatur,idq5 libris auguralibus
extare,magno argu
mento , quod abeo magifter equini dicitur.In eo eiumius
Maieftatis St totius iperii fuit , cuius dudha Si aufpicio fxpe
r-sM rcs
res pumica & ftetit, que magiftratum
publica St imperiu Itent, magiltratutn ex Albinis
deduftumauftumant, pleriq? a Grxcis quos illi ,fU iiT«c«aut a Lacedemo#
niisquos *t Theflali Archos dixere, qui parem regixdigaitati pote#
Aatem habcnt.Hedui Vcrgobrctum,fummu magiftratum quiuitx ntahg

r
 G E NIAL1TM
imperium tencf.Hiberi Ibem uocant.Pcm' Sufccem, Aegyptii Diocetcm qui
portrtgem totius Regie curationem habet. Sicut apud Petfas Mrgaflanes
et Chiltarchus.Hi utro Elymnctx ueluti Tyrani quadoq; imperitarut , qua
letn My thilenei Py thacum elegere, 6.' Hypatchi apudeoldcm, & Trallianis
Abarchx, apud Maguetes Magnetarchrs,ab Aeneis Dyorigius 8l Demiur
gis,a Thebanis Arctamus ab Oleis Meddix, fummi magiftratus appellati,'
apud Carthagineles Dionyfiarchus.Capux Medututitus,N*apoIi Demae
cnus,Tarenti Demochrates, In Cappadocia Satrapes,In Paphlagonia Dy
nattes. Apud longobardos Exarchus.CretcnGbus Cofmifuete,quiuice re#
gutn imperitarunt, quibus in ufu erat ut nunq caput rafitarrnt, fcd barba ca
piilumqjfumtniitcrcnt.Sicut Platlvenlium princeps ferrum tangere,auta#
liamucltem qua candida induerc,perpccua lege uetabatur,Perfis unus Rex
lum.nx potetlatis perpetuo prx erat St nuncj nili morte mutabatur. Argis Ii#
cet unus torer,tamen anis lingulis amoucrilcruatumeft. Athenrenfes cure#
galt antea regerentur imperio, pcftra
Regio dc minatu abrogato libertate tu
delegere. Apud acedrmonios utro qui fummumge
entes popularem ftatum
i

fuir,quicx Hcraclidarumgenere eligebatur ,ex

rebat imperium alquando rc*
quo notu lini fparthe regnarunt, imperio illibato, aut ex Eurycionittdis SC
A jydis familia, ixpius duo ex ftirp: Procli 6t Eurifthenis prognatis Hercu#
ut Reges
!is/x quarum altera in alteram traniirenon licebat, quitame nOn
fmnmuius habebat, quia iuris omnis publici potelbs penes Senatum eraM
Sic in Papho ex Ciwraforum gente , & Athenis ex Eftthci ftirpe
magiflra#
fieri Rex
tus ad facra Cereris fiebant, ln Ionia quoqj oifi ex Codri progenit
nemo poterat, & Apud Mylclios niliex Scamandri Heftons filiiSt Afcand

Enex Idem apud Marcomanos Si Q_uadosex Marobuduifit Tudrieene#

re,exemploRhrginorum quibus prin eps ex Mcfleniorum ftirpe fit. Perfici
quocn Reges ex Achememdatum familia foli fiunt. Et apud SiculosexTr#
line prognati ,inferorum
deorum logo tempore (acrificuiicrantqui a duobus
queftonbus regi folebant fumme poteftatis,uno ly libiuno altero Syracufa#
no, etiamCorithiBacchiadum familia annis ducetis sn perit au it, quos Cyp
exegit, cuius fjftionis Dcmarathus Si Tarquinius do
fclus Tyranus poftta
inoeic&iregnum Romx tenuerunt. Non nunq Seniores & nobiliflimipc#
geflere magiflratum.Pat thi juandoep
pul artum iacedemoniis ampliffimum
fcilicet Si magorum binos Reges crearunt*
ex duobus collegiis cognatorum
In Meroe nemo fummu gerebat Imperium nili qui preualido corpore exte#
risanteflaret, Gordii Regem qua obdam di prepingue effeuoluerequodex
corporis mole animi indolem diiudicarent. Apud
Medos nifiqui uinbuscx#
ctlleret,prccipuoqi robor# exteris emineret, iurc gentis nemo Rex eligitur,ec

1 Lybu“ folum qui cjcdLmo cutfu ualctct pto Rcgeimpcrtauit. Sicut apud
“ C
atheos indica
\

LIBER Q. V A R T S CLXXX.

Catheos indicam gentem qui infigni corporis forma caeceris anteiret , in quo
tradirur mirum ex tot millitibus armatorum quos xc< (es in Greciam duxit,
,
nemine (ibi corporis magnitudine aut fpccie preft itiffc.Ethiopes ^uocp fi qua
do regiae ftirpis uirdeeflet, maximarum uirium quiqj opibus &C robore ptefi
cellerct. Regem eligebant. Sidoniis contra,nam nili regia ftirpe ortus forer,
neminem dominari ftnunt.Sabcispoflconftitutum regem primus ex nobi#
Iioribus ture gcntis,adluccelIioncm afpirat regni, cui hoc propnum eft,ut ex*
trafepra prodire non audcat,quo uencrationis plus inciler, quod fi extra Re
giam confpidtur,lapidibus impetitur. Fuitqj obferuatum in Taprobane , ut
qui liberos haberet in regem aQumi no poOet,ne regnum hereditario iure Ii*
bi uendicaret,& apud Germanos ut ex generis nobilitate rex fieret dux uero
ex uirtute , Apud Perfas uero ut Rex fiat nemo nili qui magoium difciplinis
imbutus effet,quibus nefas erat , illegitimum tenere regnum Illegitimus fu$
petuiueret. V tqj in regem aflutntus in principio dominatus quodeunqj opO
taret a populo donum ferat.Proditumq> memoriae cft.Sitonu gentibus iux
ta fueuos 6i Germanos geuifto more non uirum (cd feminam dominari. Re

giumqj nomen, tam Gratos qua Romanis longo tempore inuilum fuiffe, a
nullifqj in Grzcia ulurpatum mG a philippi Si Alexandri pollens. Atqj ex A le
xandri Ounbus Eumene uiucn(e,nemincm Regium nemen libi uendicadc.
Sed pfedos appellari folitos, Donec Eumene defunto Athenienfcs Antygo
no 3i Demetrio in modice obfequentcs, inter plurimos honores regium illis
nomen, uelut altius faftigium dctulcrc,licct Sycioniis primq Acgialcu regnu
in Crzria cenuifle multi afleuerene Romani quoq; (ocium at<$ amicum, ni*
fibenemeritosfiC magnis officiis deuindos nullos appellarunt . Et tam Si fi
Dymochradam,hoc eft popularem potentiam aliqui przcipue comedarinr, Tcffu f.
Si alii Aryffochradam ideu optimatum regimen, tamen unius Imperium aft 'W£rm*n -

pietate Si religione incliti (ub quo non gtauisdom.iiatus , lediuftum fit legi#
cimum Imperium eflet,omniumconlenlu prefertur czteris. Eum ergo Di*
datorem primo ucl abunoexCoss.ex authot ita patrum etiam line populo,
uel ex Senatus confulto aut cx Scitu plebis a populo,uel a Confuleiufiupo
puli,6c Ii inter Conlules non conucniret fortin cum qui dicar
, uel a ribuno T
militum confutari porcffatc,non nunq a prxtore dici licebat. Q_uoticlqj al *
teri ex Confulibus dicendi didatorem poteffas fuit, femper illi qui (afees ha*

buet,fitnifiuiiumconfularemfit in agro Romano, oriente node fit filentio

dicere licuir.Tam & (iConfulem (uum collegam dixiffe. fit prztot es anteeo
(ulatum fzpe didtos compertum (it . Poteratqi (ccundo,tcrtio ,& dein
fuifle

ceps idemdidator dici , Inde quia didus effer non creatus, nec comicis
cledus ut reliqui magiffratus Didatotcm diri uolunt, Q_ui non Apud
ii

i
 *

CENIAL1YM
, Romanos folum. Sed Carthaginenfes , Gdenates, Lauinicnles, Albanos,
Tufculanos Samnites,& omne fere latiu multx erat potertatis , Si
fummi
equitu utlut lmpe
Imperii.Is aut Di&ator fimulatcf diftus erat, magiftrum
nifociu nominabat cui fumma rei bellicae dabatur, ta St fl a Senatu uelpo*
anapititer*
polo una pleruqj diftos rnuenumus.T.largiu bello Iatino,cuin
magiftru equitu
rore cfiet Senatus, Di&atorem,8e una. Sp. Caffium
dixit,

ipfius prcfcriptu parere

qui uelutminirterconfiliotu Dictatori aderat, atcj ad
oportebat, ita ut Aquando abeflecotingeretrius uiees gerere &
munia obire
Fr licet ate. Q_.fabium Maximu nemine nili a Senatu uel Cofulc di
pqflf- mi
dutt inueniamus.T ame iecundo punico bello , cum acerrimo prxliofic
xirao Res publica afflictaretur, nouo exemplo populus fine patribus quod
magi*
n .-r.ij fattum antea,cundemfabium Di&atorca^fic.Q^. Minucium
feficquitumdixk.Cumcpa principio patriciitantufif confulares dicerentur,

haud longis poft temporibus plcbeios didtos comperimus.Cum enim om*

ne nomen hetrufcum , tarquinienfibus fit falifcis duabus inferto
exercitu in

Romanos copias adtnoueret, aduerfus tanta' belli mole primus de plebe Di

flator didtus C. Martius Rutilius fuit, qui magirtru equitum C.
plautium

de plebe hominem fibi eooptauit, fit ex Inde ius arbitrium qi Diflatoris crea
diSenatuipopulocp tributu ert. Donecprocedente tempore.Cor. Sylla qui
armis rem publicam in dominationem uertit, contra mores inrtituta
c» maiorum Dilatorem fe ipfum dixit , illiufqt Imperium in annos centum
bbi prorogauit. Q_uo exemplo C. Caelar perpetui Di&aturx munus uendi
fonrt-. Erat igitur lummum Diflatoris Imperium . Nam
fic capite mul flare

St confutatu dciicere.Honorefq) aliis abrogare aliis conferre poterat. Q_ui ta

t* poteftaris erat,ut liceret ei line Senatus aut populi concilio Romanos a*
'« v uesinuindis conricere atqj indenatosmorteafficerc.Nam falus duium uni*
ucrforu,ius de tergo uitaq?,leges,Iudiaa,libertas,arx,foa fii dupenates,inlil
per bona coniugesae liberorum pudor 8tpudicicia,eiuscute|jcpotcftari,fidd
habete,in exiliu agere, bonis
cf crcdcbantur,cognitiones quoqt capkalni reni
intoxlsccre,capitemul&ate,bellu,paces,fcedera,focittatefq) etiam iniuQupo
Nam
puli facere fit dirimere , fui arbitrii fif iuris erat . liquid coi libuiflet, fiuc

dele&um habere fiuc ad hortes ductK,aut aliquos auxilio iuuare, ipfius di*
,
flo parere oportebat,cuus erat arbitriu pro numine,nulli 9 puocare licebar.'
Ncqj cnfutin Cofulibusqpari funt poteftate fit iafde aufpkiis creati altera»

aunltu,fperare licebat, Den iqs diflatore creato ommu iundiflio ceflat St co

nto>C£fules,Prxtores,xdilefqi,6c reliq magiftratusfub illius Impio coti*
editur, pter Tribunos plcbis,illiq) no duodeci falces ut Coluli, fcd quattuor
ct uigiri iiflorcscu le curibus fafcibufqj apparebat,q eria tat® maiertatis erat.
 LIBER •
Q. A R T V S . CLXXXI.
bus aut aliquo infigni honorum Confiil uerftus Maienatrm uiri folus pro^
rcdcbat jpnatufcp ubi dicator erat et fine
magiftratu crnfc batur. Et quia na
xinaurn Di&atoris Impcriu, potcflalcp
imperiofaerat. Pa&ioncs uel foedera
iniunu fuo inita nullarum uiriu fui fle liquer,
lllaqi fuo uflu abrogari poterat
& induci. Sedquiseoexcellentixcreuerit didaror ut fummum tenace Impc
num prxcipuaqj maieffarepollerct,ipfi tamen equo uehi minime ius erat. Id
en;m ueteri
lege exceptum fuerat. Salicet ut inhibita
nimia petcftate, tantus
nonoraliquo line prefcriptus populi fufiragio indigeret.Ideo
fiquando in ex#
peditionem eques ire uel let,ut equm fi bi afeendere
liceret ad populum ferebar,
exqipcrmiflu populi equo uehi poterat. Q^uod tn
Cato Iunior licet in fum^
mo euet magillraru, minime curauit.Nam maxima itinera et longas uias,pe
dibus (empernon nunq canterio farcints adoperto
obiuit expeditus , ficutde
Agelylao proditur.Cumy ad fex menfesdi&aturx munus antea prefinitum
jorer,multos debellatis et domitis hofhbus St
munere abfoluto, atra melem
Didlaturaexccuiffccomperimus^nonnullisenamultraannum per denos u»#
cenolq?dies,prorogatamfuifle,Aliosoblarum Didhturx munus renunciaf
fc,ficut de
Terentio Varronequiad Canas infigni ftrage profligatus fuit, pro
ditum efl. Alios cum Ouffatura fimul
cofulatugeflifle, quod de Sylla &Cx
legimus. Q_uotiefqj fe abdicare
fare
&
munere abfolui uolebat, prius ma?
giftrum equitum abiremagiflratu neceflum erat,
ne Di&arore delito equitii
magi fler quiproximu gerebat Imperium in fumno folus honore aliquid mo
lircrur.Ncq) ante Diftatura abdicare illu finebat
,
qua iuflu patru prius Co#
fulibus creatisqui rei publicx preeflent Imperium dimifteret, quo dimiflo
poltq honore abiit pauca St modice loqutus a populo St primoribus patrii
,
frequenti amicorum offrrio ftipatus,cum gratulatione St gaudio domum de
luce batur,quod fere omnibus magiflratibus comune fuit, nifi quod ciccro di
fcefliirus confutatu, de rebus afc geflis a.Q_. Macello prohibitus eft concio
nari. Proditum tamen memoria; eft, quofdam depolita Didatura fe Confu^
les dixiffc
Q quis peffimo exemplo} St cum collega Cofulatu ge flifle. uod
malum ne ferperet latius ramconfiilto Senatus,qua tarito confcnfu fublatu
6ait.Illud certe conuenit interomnes,Di£fatorcm finemagiflro equitum cre
ari non licerr.Sicut enim a prima antiquitate Tribunus Celerum Regi adel
rat, cuius ope Rex nitebatur,& legatus Confuli, ac prxtori qrxftor auxilio
et adiumento erant , Sic Diftatori magifler equitum St Imperatori prefe#
ftus pretorio.
Q
uibus abfentibus hi quafi fuffefti honori prxfidio<$ erant,
ut liquando abefle, aut grauioremorbo laborare contlgeret.Ipfommuicetn
gererent St munia obirent, ac quedam inter eos focietas St coniundbo Im
,
forent. Apud Lacedrtnonios a I y4
perii , uirturis St ignauiae cuiufcp tefles

curgo inftitutum ferunt,ut odo St uagmti leniores Regi adcflimt aedu.

,

ii ii
propinquiores St cuntubemales quos ipfe elegerat qui phytn appellantur
ut fiquid cafurum foret animaduertercnt,ipfiulq? munia Stoffieium obirent*
Non nunqua Ephori in expeckioneai profedo Regi curtodem St imperii
fodum dedere. Tam Augurppctuus regu afleffor foret. In McrocRex
St ii
quatraginta remores aedpir. Getae Cogeonum qui Regi adeflet fecere,qui ta
tx dignationis erat,utdiuina mentepecdirus habcretur,ApudHabatheosq
intimus Regi prerioaderat,frater dicebatur, qui prudentia ante ibat ceteris.
Sed quodeildcprcfcftoprctorio diftum,animaaucrtcndum,temporis cur
procedente cx longo interuallo , a Ccfaribus fuifle inriirutum, ut qui Se#
fij

nator effet ad pcrfc&uram pretorii cuehi non pofiet.Q_ui cum per Senatum
antea eligeretur. Augurius Cxfar habitu fufFragiorum lufpedo, ftatuit ut pte
fedtuspretorio de numero pretorum forte eligeretur, cui dum afiiimitur prin
ceps gladium prcdngir pro imperio St poteftare, In quo fertur rgregiu T ra#
iani uerbum dum prefedto prxeono enlcm cingeret, ut Q iurie Imperaret, pro
fc,(m iniuric contra ie illum (umeret admonetis Cucp antea unus foret. Co
modus Imperator udut nimiae potentiae duos efleuoluit/am potcriatem uc
lutin partes dtuifam tutiorem arbitratus. Donec Scucrus Alexander Impera
toe,nc non Senator de Senatore iudicarer, prefedtos pretorio Senatores iuf#
fit efle
,
ad eos enim Senatorum cognicio St iadicium,lufq) St animaducriio
fpcriauit.

Q^uid Mina quid Drachma,quid AfTis, Denarius Sextertium St talentum

apud Gentes diuerlasualuerit. Caput II II. XX
i TeretdComid Chremes Menedemo
’tavT««Tipu?«uMtiu,
conlilmm dans,ut amanti filio , qua' minimo difpendio coi»
taletumiriomo
fulac,ipfum his uerbis aUatut.ti te perdere
do farius cri,qua illo minam, putabant no nulliriudiofiMi
aammodicx fuenmz monetam fuiffc,ita ut uix Denarii po
Jus equarct , quod fere ex fenfu uerborum conflare uideba#
tur.Scd tum in pleratj non ignobilium authorum ledfaone uerfarcmur,in#
uenimus Minarum ducrla genera qualitatefq; multiplices ita ut nomorum
inexplicabiles fpcciespcrfcrurati,mrnagnuuerfarctnur anguriiis, tu fumma
efiet diffentio,mhilq explorati animaduerti diffiniritj pouet . Na' minarum
quafda ex Drachmis feptuagita qnqi coftare legimus, quafda Atticas quaps
lexagka paruu talcntu cfEciut . Aliqua poderis maioris quae excentuferctt
apud Athemenfes feptuagintatriu drachma^ numc
uigiatidrnariisfk.Alia
ro taxari. Non nullas Euboicas quarum (cpruagintababylonium efficiunt
talcnturo.Ex quo iudicaic liccr,non tam raodiu ualoris ipiaam-apud prilcos
 tIBER.*Q_VARTVS. CLXXXIf.

Fuiffe,eaenim M » «» dicitur Grxee , qux tum numi tum librx nomen habet,'
apud quos fyclis lexaginta cSmunieftimatione appendebar, qui obolos mil4
o {
le flCducecos pariuc.Ni uigmti obolos fidum effecere haud dubiued. Drach

maru quocp multiplicia tuere genera, ex quibus aliqux denos efficiut ades,ali
quaru duxee dimidiata imegrufextertiii.Cbflititq; Drachma Anxa & arge
teudenariuRomanu paris eftimationis fuiffe. Numuqj Drachma Bi dena#
riuidemuaiuiffe.Q uauis alii contra, qui duas Drachmas & dimidia decem
numos nodeates efficere contendunt. Dion uero Drachmas pro adibus acd>
pir.Ccntumqj drachmas,cenru denariis argenteis cquaricco luit, qui libra ef* L dt
ficiunt,qcf plutarchus Bi alii reflati funtjZomuni tamen edimatione Drach
mi fex obolis aut xreis fignatis appendebat , qui finguli quaternis quadran
ribus ualebant.Obolusucro fex lylicas.Sylicamq? tx fcrupulu idem e ile opi

nati (unf.Dtachmaij in ponderibus partem unrix oftauam feafle, contine*

reenimicrupulostres.Siliquasueroduodeuiginti,Namfingulos icrupulos
fex filiquas habere conftitit. Drachma tamen Egynenfiu maior attica decem
obolis permutabatur. Denarioru quoqj diurrfa fuere genera. Nam Bi denos
ailes fingulos pondo Denahos edicere legimus, quod es graue dicebatur,un fsgw
de ex decem xreis denarius. DuofqjCidophoros Denam podus pedere. No
nulli Denanu ex filiquis quattuor Bt uiginri confecere , alu ex dcccm Bi c&o.
Drachmiqj Bi denanu idem ede Sexqt millia Denariorum integrum folidu
efficere St hoc ede Talentum Achaicum, arbitrati funt. Primo tamen puni*

co bello, populus Romanus cum xrarium laboraret, ades unciales fecit, pia A/fty"vrr>*+ct^/
cuitq? xreum Denarium fexdecimadibus permutari,quinariu cdtonis.Sextf
tertiii numus Drachmas qua
uero quaternis adibus ualere,ita utSextertius
cernas facerct.Notaq; Denarioru bigx Bi quadrigx furrr,quare bigati & qua J/y fa ruy rr^ntt^
d rigati didti. Poffca uero lege a pipiho lata ades femiunciales fafto. In militat
riucro dipendio denarius pro adibus decem militibus dabatur. Antea uero
libralis adis Bi Dipondrus x .]ue appendebar. Q_uo autem tempore decem

uiri legum ferendarum caufa imperitarunt. Romani librariis adibus ufi fue*

re,tam Bi fi O .Fabius Maximus ades tnuncialrs fedde dicatur. Cumqj fe

eundo punico utpopulus xre alieno non magno

bello librarii edes fierent,
in comodo leuarctur,dcbitacp cxolucrcntur,ex lingulis adibus librariis fenos
pet cudere , ita ut cx librariis fextarii furent qui demtis tribus unciis tanrun*
dem ualerenc , plctumq; tamen compertum ed, deuos a (Trepondo fmgulas
libras efficere. Sed tamen affem minorem ede monetam Bi haud multo
edimari argumento ed , quod In multa a pretore irroganda, bos erntuf#
(ibus edimabatur , ouis uero decudibus. Hos tamen Ades Grxci obolos^
alii dipes dixere ,quos exigui ualoris finde haud dubie condat, nam fin*
guli quaternis adibus ualebaot Bt ofto calchis , tam Bi fi Plinius decem
ii iii

i
 i

cotinet ftliquas,
Calchis obolu eftimari dixerit.T res enim obolus frequens
unciae fac* , erat
no nunq fex,ea enim quadragcftma fupra centefima parte
qui etia quadrares Dicalchafif trical#
cp femiobolus,DioboIus,Triobolus,
tulit qefuetus Atheniefiti mimus obelifcu
icuffum
cha dianOboli^nome
habuit. Sestertio uero quida maiores alii minores fuere.q ex quarcrnisaUi
quo tempore de
bus conftabar.Ecatenim is Sextertius uuarta denarii pars,
quibus apparer,cx fexdccim quoqj aflibusdrnanu coniW
cuflis ualcbat,ex
Drachnaas Si dimidia Sextertiu conflare. Alii ex duobus aUibusSC
re.duafcp
tertio leiniBe fcxtei tiu efficiiit,que
minimuappellat, quiano duosafles tan
tufed femiffem quoqt tertii affiscoimnebat. Fuit
enim illius multiplex uaria
cn natura , eiufmodi Sextcrtiosfuiffeopinamur
quos IuliusCacfar noumi#
uiritim trecenos populo legauit,cu amplioris fumm*
ne
motcftamentofuo
fuffice
cn erogari potuiBcnt,8t adexhibeodti lingulis tata pecunia uix ullius
drachmis achaicisleu denariis coftabat.
rent fa.ultatcs.Maior uerocx centu
efficiut Crxtertia , ita ut cetu
H.omani uero ex argenti libra aut paulo inita tria
lextertialibris triginta argenti appenderent.
Ala Sextertiu ex dipodio femn &
Q_uare uiginti quattuor fex#
fe conficiunt,qui duas libras Si dimidiam facit.
eft,quoduarrondexagita argenti Ii#
teffe
tertia talentu Atucu efficere relatu

bris taxabatur, quo

fitutciulmodi fextertius numus duas libras Si dimidii

cotineat. putet ex auri libraquatragintamillia stiti fignari,quod Oi

Suntqui
lextertiis unii aureuicoputarr , nouiflim«
Plinius atbitratus eft . Mille quocj
Cefaru teporibus a lurccolultis legem Papa
interpretatibus telarum accepi#

mus is aut aureus Chrifaxs dicebatur,quopt feptuaginta &

quroqt in liogu#

lasexpendebat libras.Pratterquosfuere ftateresauroquiMinapermutabi

tur Alii argetei quoije dece
Chribu efficiunt . Talentu quoqj ueteribus mul
mueniraus nec imius generis. Sedaliud Atticulexmilliu dena#
tiplex fuiffe
Nrapolttanti lex, Syracufanu trita futa
rioru, aliud Alexandrinu duodecim ,
man5 excedit. Euboicu uero quattuor roil liti Romansmoactx, Achaidi

etia fex milliti luifle

afferunt,pr*ter quod fuit Ptolemaidi. Syriu S Anthio
chenti « Babyloniu quod duobus minis atticis taxabatur.Erat® Talentojt
fpeciesmultimodx, iu utficut libra Si podo noequa
oibusita difltmiliacale
mille fcxtertris Taleta atrica paulo
afuerint . Eft tame proditu memori* ex
cfftci,ex qua adnumeratioc fit ex uiginti quintp fextatii
minus quatraginta ,

talentuAttKUC%flari.C6muni tneftimatione Talentu decuplomaius mi#

Talentu paruti minatu fexaginta.
fna taxabatur. Author aure eft Pnfcianus
uero oduaginta triti Si unciaru quattuor.
Amctiuetomagnu T»
•*
Magnum
pedere. Paruti uero fexaginta mi
lentu oSuagita libris Romanis poderibus
mox tempore Talentu atticti uiginti Si quattuor
nis atticis taxati.Procedente
Romanis eftimatu fuit, ea fumma eft quattuor Si uiginti ntimoca
lextertiis
 LIBER. Q.VARTVS. CLJCXXIII.

tnilliii.Siquide mille mimi Roraanuquccp Sextcrtiu r fficrut . Q_ uin etiam

Attici taleotu quandoqi fexdecim Icxtercns taxari uarro ligmticat. Aegyptia
qjo&uaginta ponderibus pendere. In tnbutorii ucro taxatione exhbmi Ro
manis talcntu haud minus pondo o&uaginta Romanis ponderibus pende#
bar. Cuius genens talenta cu leges pacis Antbioco datz lunr,Kc.manu aqs
pefionibus exhibita fuere . Idcmqj m ue&igaltbus & portoriis leruati copcn#
mus. In qua quidere,fuit mrmorix prodrrii, Romanos uidbs gentibus na#
bonibulqj tributi nomine argentu no aut uindixifle. Sunt tau.e exempla ce 7
uJm ya
^

ni talenta no nunqduodccm podo Romanis pddcribuscficciflc, pondo au

te idem ede quod libra omnes colentium. Q_ucd quidc talem ii plet uqi non
cx pecunia pcrcufla,fed ex mada argenti aun ue, aut eboris ferti queqj bc alu# rhr*{{rrri;rr-
minis, authcbaniquodrnbutilocoabEthiopibus&Petlaiu Regibus ap# cUurniinf
ndcbatur,condarc uolunt,legimus lingula millia talenuituir anua Ara#
E s Regibus Periar u penlitafle.lpfofq; Ethiopes uicenos dentes elrj hante#
ru cifde pendere confucfIc,Rcinanofq3 a Coriis centu millia pondo ceixtri
buri nomine exegiffe,& Cappadoccs Per fis quingeni os equos U mulorum
duo millia anua dedifle.Plcruqi ex pecunia pctcuUa , quod ti eques fuit. Nam
cx tribus aureis etia talcntu conflare poilux author eft,quod aureis tribus at#
ticis ualcbat. Aureus aute duabus Drachmis atticis taxabatur. Arsetcuucro
minis attias fexaginta, Babylonicu ucro fzpe duo millia & tepiingemasmi#
R
nas alicas cffeaUc uolunt.Ipfum tn ornanti talcntu qua (epiflime feptua#
ginta libratu fuit. Apud alios ucro tninimz fummx & parui cl)imabat,Ho#
mero tede qui in luciis funebribus patroclicii primus ui&orbcuc acccpiftcc
domi, ultimus duo talenta prrmiii tulit. Hoc quotpcx auihoribus condat
quod a co Jiu urbe ad Pyrrhii regem populus Romanus argeeo lignato mi
nime ufus fuit Rudi enim acre appenfono numerato utebantur, poltcg pcul#
(im moneta placuit Denarhi pro dece libris xris qu nanum pto qumtf ,Stx rmr tA* «
tertiu pro dipodio U femifle cdputari. F uifleqj in uctcri mimo xreo ahei a par i
'yfinr*** '

tc lanum bifronte,altet a prora nauis cxculptam,& in antiqua moneia bouis

ouifcp imagines, qux res Romanos gregibus olim & pecudibus ualuiQc ar#
gumeto fuit,quare pecunia difta. laniaiit bifrontis nota & nauis prora ideo
. S
X*»»

mfculDU ferucur, qc ptifeos acinos tiiccfferu genus cti paftoricia uita ageret
I

e fera agrefbq? uita, legibus 6C omni retii affluentia que illuc terra maiKf im#
portabatur, a lano qui cultioris uitx modii inuenit excultos dcnotaret.Neep
omidhendu quod Plinius naturalis Hidorix libro retulit. Scruiliotu familia
triente facrii coluiffe,illiq) datis diebus noua religione facni fccifle ,qui cu ua#
riafpccic,fir forma diflimili uidetetur,modo acccflioneflC fortunx incremrn

ca no nuncj dana familix prefignabat. Illud queeg admonitu non mutile di#
xerim, Lugduni Romanos snpcratotcs argeui aurumqt Bt monctx omne

0T
Go<
 CE nialivm
genus Ggmrcconfucffe,Siue quod propta ibi adcudcndu metalli copia foret.
Seu quod muniuflimus locus & acccffu difficilis adcoflurntcs quod ibi Rho
1

dano arar comilcctur cucccnfcbatur.

Q_uxThcatra Ivomx fucrint,& qui circi quorumq; extern ueftigia&qux

penitus conciderint» Caput XXV»
N conuentu eruditorum prefente mefeitno haberi eeptus
efl de tneatris,qux multa in urbe fjrre ,
curpaucoru uefli#
giacxtcnt,cum plurima legamus fuifTe.Romanofqj bellis

confcflis adeo fpc&acuis deditos utilia apparatiflimcexhi#

betes,quouis magiflracuaut honore dignos ducerent. Cii
qi ex his quidam, populum Romanu pedibus flantem fi#
nefeena diu fpeflahe affeicrent, mox lub tabernaculis ligneis aut harundine

fuldris,quod Senatus Conlulto intra urbem,propriufue mille pafTusTheal

(ra habcrc,aut ludos nili flantem fpeflate non liceiet. Ideo rata fuif!c,illorucp
‘fiib flruwhones diruta uefligia nucextare.Pluresramc fuere, qui plurimo

eum quae fcqutis temporibus cxtrufta funt , nen fpecies modo. Sed ne rui#
nas quidem apparere dicant.Licccenim poflfecundu punitu bellu.P. Cor#
nelius Nafica eu a ceforibus locatum fpectadis ludis theatru extruei etur , ue
lut publicis moribus nociturum demoliri fecerit, populufcp flans aliquandiu
fpeitaueric.Ec Augufli tempore tria theatra folum U amphitheatt u Renue
fuerint. Tamen fubfcquetexuo quin theatra (irci & porticus ingentis operis,
plur a 2i ce le bria Romae fuerint, nemo dubitauit .T unc maxime c u urbs Ro
&
maeo excelhcntix felicitatis creuetit, ut cdificioi u magnitudine ad fummu
m nefiatis fafligium dcuenerit.Con flat enim uetetum monumetis. Marcelli
theatru operis lumptuofiflimi ad infimum argiletiiuxtatemplum pietatis co
qC,^fyrUrc^j .
ditum fuiQe,quod Auguflus Marcelli nomine infctipfir . Odauta ueroma#
ter Augufli ioror,ciusmemorix bibly otheca addidit pcxcipui fumptus. Hic
efl emm il le Marcellus cui cum filia Auguflus defpof affer, haud multo poft
iMyodtc*- -

egregius adolefccns acerbo funere fublacus fuit . Et theatru Scauri, quod ia

aedilitate fecerat, triplici fcena trecet arum fexagin ta colunaru, llgnifq? xneis tri
^ctMirtA t£n*trf bus millibus confpicuu,cuiuscauea ur Auihor Plinius efl, fupra hominum
oftuaginta milliu capax erat. Aut Curionis, qui pofl homines natos (heati ii
uerfatile & temporaneum mirabili comcnto conflruxir,operum longe maxi

mu 6i confpicicndum. Primus enim. L.Mumius exatto Achaico triumpho

theatrum temporaneu 6C S cenam lignea compage pofuiffe fertur. Cumq; a
pud fidenas theatru memorabili cafu cum magna homin u pernicie &iogen
-jt. *t]*iJ j*)rn^-
ftrage corruiflct .Senatus confuito cautum fuit ne quis in poftetum theatra
ri

nififolidae

v
 .

liber Q. T A R T V S . cLXXXHIL
nifi folid* firmitatis extruerct .Antra enim Popmis Magnus perpetue ma 7^ pomfry
furum folida materia edificauit,primus,in cuius dedicatione ludos dedit in cir
coSt elephantorum pugna quod illi fuit uicio fit crimini darum,cum antea
lignfis gradibus fcena fieret. Q_uod a Pompeio magna ex parte ceptu.Cali#
gulam perfecifle . Neroocmqj in aduentu Tyridatis armeniorum Regis mau
raffe legimus.Iuxta quod louis ftatua uifenda magnitudine, cui
arcus mari
moreus a claudio Cafare Tiberio dicatus proximus erat. Cuius exemplo Iu
GY***)
lius Cxfar molem amphitheatri ingentem in campo Martiofubftru&icni#

bus maximis erexit, quam poftea Auguftus Maufeolu edificaturus tefte tri
quillo demolitus fuit.Et Cornelii bal bi Theatrum cui quattuor colunae ex 'rfj-
,
othnke lapide pro miraculo fuere, quorum nulla prorfus uefligiacernimus*
Et Pompei Amphitheatrum ampla magnitudine &tnoIe.Q_uippe tam pro
fufi fumptus fuit ut hominum quatraginta millia comode fedibus acciperet.

Nec non Amphitheatrum tauri fummaimpenfaextiudu, nec minuscaftre 7**w v* OYW*

fe quod in exquiliis fuit,& Neronis cuius ne imago quidem extat. Cxfaris uc tirro tW* •

ro theatrum iuxta Capitolium cuius tantum femiruta uefligia uidemus tan# 7^

ti fplendoris fuit ut urbem atqj Imperium honeftaret.Quantx autem admi

rationisfuiOeamphiteatrumuibe media credimus mirificum opusa Vefpa*

fano fundatum , cum ipfius fere demoliti nunc ruinas folidiflima ftrudura
dcmiremur.In quo eftruendo omnes Imperatores Regefcpmagniicetiaan
te ceflit,quibus monumentis illud decus maiedatis & Imperiiquo urbs Ro^
mana floruir, Q_uid de T heatro lapideo iuxta quod xdc
facile cft conie Clari.

equeflris fortunz fuifle memorant, cuius ne uefligum quidem relatum eft.

Circum uero maximum celebratiffimu trium (lamorum longitudine a Tar#
quinio prifeo locum fpeflaculis defignatuubi lunonisSe Dianx templa ere#
xic,& mox a Cx fare Diflatore mirifico opere inflauratum uidemus, Illiufcg
ad huc uefligia extare. Vbi Veneris xdes quam Fabius ex mulfiaticia pecu#
nia faciendam curauit, liberiqj & libcrx . luuentutis& Cereris quas Aul,po
ffumius Diflator uouerat,atcg Herculis fanu Solifm et Mercurii, bcllonx et
florz edesfuere,ibKf Iupercal,&circumflaminiuuidimus aliquando, quoru
uix femiruta uefligia licet infpiccrr.Atq? hic circus flaminiuseft, quondapra Qre~f
1 1 fl aminia,iuxta quem Apollinisedes inter ipfum et olitorium forum, inqua

Senatus haberi confuerar.Ac louis Statoris temp!um,licet alteru in porticu

tnetelli,et Tertium in radice palacii fuifle legamus,qupd a Romulo in pugna

cum Tatio Bi Sabinis uotu efle diftitanr. Fuitquocj Neronis circus in Va#
ticano Et circus Horae iuxta ipfius replum, Bi Intimus quem iuxta utbis mu#
rum fuifle Varro fignificat,cuius licet intermortua memoria fit , tamen f/gu#
los ibiproximos, 6t Myrtetum a quo facellum Veneris Myrte* quae muttia
diifa cfl,& illius atam (ub Auentino antiquiflimam legimus. Hoc quocj no

:ed t
 CE N I A L 1 T M
(pedaeulis Bi ludis publicis
bpctltrmis fuerit, prioribus feculis non modo
contiones aut populi concilium
. A s-JL,*? uetercs theatra habuiffefrequentia.Sedcum
ubi conctonantem
u rtoti plebi aliquid exhiberi uellent. Id in theatro
poffent,ex alto fuggeftu fedentibus 8C
exaudire Si quo conuenircfrequcntius
confuefle id<$ Graecis precipuo in more fuifie,licet
filentibus eundis facere ,
Athenis theatrum locus legitime contionis non
eflet. Q_uo malo uctus illa
theatris concilio populi indido ubi rudes Bi
igna
> Greda concidir in quorum
uanis et diffonas
uipromifcuc confedcrar,confula populari Bi militari turba,
profenbebant.Preto*
clamoribus infane contionis, bella futdpicbant,ducs
duibus,interdutnpcnas, orcumduaa
v tores eligebar, premiaqt bene meritis
ur nulis inferebant»

que fuerit qua

O ui fuerit medius unguis Bi infamis digitus,qbulqj digitis
Caput XXVI.
litates&C nomina.

Erftialum habent plcrfcp inuerfu Iuuenalisdeame,dumin

quir.Cum Fortune ipfe minaa.Mandaret laqueum medni
cp offenderet ungue. Per hec uerba id notari qcfuulgoom#
nes contumeliisconciti fadur,ubiintcriedo pollice inter me
dios proximos djgitos,ob(cenum in modum probrum obi
cjunt,quo argumento illum falfcdire&defpicereoftendur,
quodtamelongefecusinuereriufufuilJe apparet. Q_uippe infamis digiti ob
medius eft,ipfum in quem obiicitur infame notari duxerunt . F uir
ieftu qui
enim prifei moris,ut (i quos flocciprnderent autinGgni contumelia,uel
defcH:

mi conuido afbcerent,id obiedu medii digiti protenti non autem

comprefli

denotarent,quod cll a Graecis ufurpatumut contradis reliquis digitis , me#

dium ignominie caufa proteadcrent,quod l o-mp«Aur#i dixere. «m/joAifti*
oua coceperint Sicut mfifu'»,ubi que
enati pretentare elt digito an gallinz
C^uarcabAthenien&bus medius Cathapygos
piafloccifacere offendunt.
qualiCinedus Be fcortum adnominatur,quod infamia incuteret &
conuidu
,_qua(iobfeffor uiaru Be
Becret, Apud Grecos Sycophanta,aut Hodidocos
Perlis muliere
latro, uel propudium ,connkium cenCebatur maximu. Sicut

hic aGnus ueffnj

xgyptii afmu appel laret,in tantu exarfit ut diceret , faciaut
bouedepafcctur,qui haud multo poff ingenti coada manu,occupata egyp#
to,apim imolauit . In quo anotare fuccurrit quod tradit Herodotus Q_uod
cum S cy tharu equitatus quo ptedpue ualent, in Egyptlos arucx et , rugitu
“ almorum cc
 LIIER.tQ.YART V S , CLXXXV.

afinoruSe muloru infelico (quippe eu apud Scythis nulli fint,Egypt«sge

ro frequentes} adeo equos Scytharu fuiffe conflernatos ut protinus fugam
fecerint
, EgypthTcp infigne uidtoria dedet ir.ldquoq) a Martiale non i n fri t e
jtUt/vfc nfum eft. Rideto multu qui te fexolc cinedum.Dixerrt, St digitu porri#

gito mediii,uclut eo argumento uiru in probiffimx nequicixdcfignaret. Ex -

c
quinq; enim digitis quos fattos Minerux religio fanxit,cuiq3 fuu,nomenin
ditu fuit £f qualitas, neq? ab re nominati funt.Pollex enim primus quia aliis
maior & longe princeps eft,quodq? reliquis anteftat flt prope dominatur di#
ftus, quippe cuius adiumento reliqui regu tur,itaqj noinmcrito is apud Grae
cos ,quafi altera dicebatur manus, cum ia una quacp re fotius it
adiutorlit,Huncpremere antiqui iubenteu alicui bene precantur Btpropiai
funt,bonu omen eteflf, caces preces firuras interpretati, utrii-puero pollice,
iungereuchemetius laudare eft.Verrereaut pollice male precari . Ciiqj oh
p
lex Moncondylus fit reliqui fuere dycondili id eft duplicis comiGurx, ubi ue
roin digito no erat flexus phalanx dicebatur. In pedibus aur,pollici fcandeo
tiproximu a faliendo Halluci dixere nemen. Reliqui in pedibusdigitiMono#
capi hac eft unius flexus fuere. In quaquide re, memorix proditii eft.Pyr#
rhi pollice dextri pedisdiuina utm habuiffe,ut Iplenelaboraubus prefentifli
mo remedio fuccurrerer , qui etia in pyra cu reliquo corpore abfumi nequigit.
ficut de lamifco proditur qui apud Lucanos regnauit cui tertius digitus pedis
lupinus crat.Etde Artoxerxequi manu altera longior Macrcchir,ncme tu#
lit.Proximus uero a pollice indicis nome habct,qui etia (alutaris uocabatur,
quo ori admoto filentiuindicimus. Scilicet nilfan&tusad falute oris lilcntio
cfttmates.Ideo facellu Angeronzquxdea pful filentii obfignat o ore effingi#
tur inter antiquiflimas religiones Romx colebatur.Hoc digito lalutariMar
chi Septimii quiex fabro ferrario Impcnu tenuit,tatu ualuiffe dicur,ut cur#

rusexaduerfo nitentes repulerit & fortiflimuqueqj colliferir.Tiberius quoep

digitis atep articulis ita firmis fuifle fer t ur,u t reces malli falutari digito terebra

ret.Cotra uero Auguflusillo pcrfzpe laborauit, ita ut uix cornei circuli fup#

plemeto feripturz admoueret.Hocetia indicamus quare indicis nome tulit,

exprobimus Se minas inferimus.Tertius qui medius flt reliquis maior cft,fa
mofus habetur petulans it libidinofus,cuius obiedfu ut modo lignificaui,pro
bru obiedtamus alteriufqi fama ledimus Si deteflamur. Et quia defes Se igna
uus i medio (itus nullirci adiumeto eft. Iccirco delpedhflimus habitus. Q_uf
etia Verpus dicebatur.Naq» ludeis ufqj eo euiluit,ut Interanea exulcerata fle
putrefeetia uifcera,illo recoderct et foucret.F uitqj adnotatii apud ueteres Grz
cope 'ut qui medio digito tang per indice alique oflederer, argueretur infanie.
Q_uareuerbu Diogenis proditur multos per digituin(anirc,quod medio di
gito k philolophantc peregrinis dcmoflrarcnt .Cu<| reliquos auro gemilt;

k
 CE M I A L I M
mfigbirent , hunc prifc» Romani nudu fit honore defiftutti reliquere . ut luti
infami contumelia norarctur.Galliucro fit Britani medio tantum anulos adii
aunt,illum predpuo honore rxcolentes.Prcditumq; cft,anulum eliniflrain
iongiflimum dextra: transferri fzpe fingultus fit zrauedines leuare, a Grxcis
uero medius non famofi nomrn habcr,fed medici. Digitis enim apud illos
hec indita noia fuere «Vtixu'? ftlmai r i «TfoV ^«ktvai «tho u titxV» ac G
-

dicas. Pollex Index Medicus annularis auricularis. Apud Pollucem haec fiie
re nomina. Micros hoc eft paruus,deindc paracemosq fequitur,poftea Me#
fos,deinde lycanos. Dcmu Antichyr aut megas, Romani uero proximu mi#
nimo anularem feu mcdicu nucupar. Illo enim cum ueniam pofeimus adiis,
locum Nemefeos quz dea ultrix malorum fuit fautrix uero bonor u poft au$
rem dextram oblignamus,ipfa‘enim Rhanufia diffa ibi locum uenerationis
habet. Rhamnes enim a Marathonehaud plus fexagita ftadiis abeft,ubi Ne
mefis fanum memoratur przcipuu ab Adrafco cdificatum , cuius Omulacni
altera manu fraxineum ramum.altera phialam geftat, quem locum qui eam
uenerantur adbngun t,cum in ipfa aure memoriz locus foret.Eundemcpmi# '

ni no proximum hi fponfilibus anulo exornamus quia tenuiOima urna inde

ad cordis imi penetrare arbitratur , Huncxgvptii tan<| factum multis odo
ribus delibatum habere affuerant.Habuifleqt hoc proprium ferunt, ut com#
plicatus,fenarium qui perfeftiflimus cfl, numerum delignarct.Minimu ue#
roquia omnibus minor minus officii habet,quodqt eius ope minusindige#
mus,propterea dici au£himant,cui etiam auricularinomcelf ,quod illius ope
aurium fordes,qu rep in his incomoda funt adimimus fit leuamus,tardicatjq>
aurium aut fiquid in eis putidi fuerit uel Purulenti fuccurrimus.Fuitq; literis
proditum crebro fcabere aurem dextram minimo,furoris fignum efle,ciufiqj
unitum crebriore morbum corpori adadtum premonnr3te.Si quem tamen
dimicationi uel pugnz ueteres laceflebant, minimo prouocanteinuitabat.Eft
quocp animaduertere quod qui minimogeftatur anulus achares didtur,quo
uero Index ornatur Coriamos,latini autem leuis materix anulum qui mini#
tno geharur zfliu i nucupanr. In audfionibus fit locationibus a&olleredigi
tum fe emptorem fit conduftorem,in certamine fit pugna deditione
, manti
uero protendere pacem peti fignificabant,quibus in ufu erat ritu prifeo ut qui
forcnliaftipendia aufpicabatur brachium extra togam exercre,non auderet.
 tlBER*Q.VINTTS. CLXXXVI.

ALEXANDRI, DE ALEXANDRO;
IVRECONS VLTI NEA i

POLITANI;
GENIALIVM S DIERVM . LI

BER Q.VINTVS
. *

Locus » Martiale , apud Gabrielem Altilium in conuiuio familiari inuiccm

dilcuffus. Caput I

D GABRIELEM. Altilium uirummodcftiflimu

dodiflanumq; cum quo mihi a prima adolofctntra,inti*
ma familiaritas fuir,quod is tuc ad pontificatum ruedus
a fuerat , nos fit aliquot bonatum artium fludiofi Iuurnes
fummo loco nati «Neapoli congratulatum ueneramus,
ad quem ut ucnimus cccrpti ab co comiter fit benigne fua
mus.Cumqj complexi hominem in primis aedibus, poft
mutuam falutationem, lactis precationibus ei gratularemur ,eumq; honore
fibi a das fortunari, fle quod nobis diu in optatis fuerat, id nunc magnae uolu
pratietic,ac bene locatum munus in homine morum honeftate, fit omni do
dfrina confpicuo,fperareqj illud (ibi fit urbi noftrae ornamento ceffurum,pro

mutuos inter nos mira (uauitate atditos fermo nes, ad mul*

fiteremur - Poft
tam diem,cum iam aduefperafccrct fit cenae tempus appeteret . Indeq; nos di*
gredi uolentcs unwerfiaffurgcremus,impen(e rogauit,inui(auitq? nos diu rc

cufantes,atq)excepic,ipfe admodum placidus fit mitis,nongrandiconuiuio,

fcd cenula non tniocunda minimeqp lumptuofa fit petulanti , uerum admotf
dum elegati fit frugi. Olerum fdlicet ferculo thiriis uiridibus minufculis,cau

1, culis teneris tunc in florem erumpentibus leuiter igni admotis, fit pilciculis

multo pipere fit nuceconditis,cuprecori uuafit primis pomis ex lucanofuo,

quae ad fe delata, fecundas nobismenfasipie prepararat,Cumcj miticaftoqj

internos procedente fermone,uariato lulu, ad finem cenulae uen tum foret,
quempiam qui ibi afliftebat,rarae indolis puerum, forma fit fpecic liberali. Iit

terulis (aris alperfum ,ad fe aduocauit, ac unum quemqj noftrum per uices di
non nullis emi*
ccrc iuflit,quod quifqj uellet fibiab illo caniepigrama.Cuq)
entis uctlibus, quos miris modulis fit eecetu ad modu (uaui p q feftiuiter ad
 genialiym
ad lyram Hic decantant, a quodam ao(bate f iaeocxtuteruatacaiaukc,hoe
'
eptgrama prolatum fuit*
e u*
/Utwtiak* Q_uod non argentum quod non tibi mifimus aurum
Hoc facimus caula Stella diferte tua.
Q_uifquis magna dedit, uoluk fibi magna remifti.
Fi&ilibusnodhis exoneratus ens.
Q_uos uerfus cum admodum conuniter fuauirerqi ille fuifftt modulatus.

/ Ju Qjiideft altilius inquit quod hic author dicit, quod qui multas opes libera#
U ^
liter largitus eft,«petat ipfc tantundem Obi reddi ab eo,quetn munere
affecit,
-u/uc
equidem ignoro , cum fatis conflet quod is qui ingenue liberalis efl, non id
appetit,ut beneficium pro beneficio focneretur. Siquidem munificentia St Ii#
ber alitas, qua: magni animi eft,auaritiae St appetenti* quifemper pufillifu#
it difpar longe St diuerfa exiftit. Q^ui ergo
munificus St liberalis eft,8t fpon#
te largitur,is profedto ita liberalis efl,ut quod dedit beneficium non mercetur,
et quanto quifif magno St eredtoanimo eit,utingentia largiatur , ita magni
putat multo plura St maiora fipofiitt largiri , neq? benefico collari un#
fuifle ,

quam penitere . Alioqui qui opis emolumenti ue caufa largitur, uirtuds no#
men ami&it,ingentiaqi eum animi bona foedare necefie efl.Neqj enim ut Ci
cero inquit, 1» ob tuam caulam cuiq commodes beoefieium id putandum ci),

fed focneratio.Contra uero auari St cupidi efl, fi quod forte munus erogauit,
JluMtn natui*-
tantundem aut multo plura poftularc , St uclut datae mercis precium ferre,
qux ut uidetis repugnantia funt,quo nunc modo in unum coeant St in eo
fi

dem fubic&o fuit , non fane intelligo . Cum ergo author hic dicat, quod qui
magna dedir, quod otfidum magni St liberaluefl, magna fibi poftulet rana
fti,quod efle cupidi St auari fatis confiat. Equidem eundem liberalis dantis
et auari repofeentis animum in unum ponere uidetur, quod efle minime pc#
teft nccdecet.Cumq}uirquifpiam,haud fane incrudirus,quifermoniaderar,
(c maxime, putare diceret, poetam non ingenui St liberalis fed cupidi St tur#
pis animi uim natui amq? hoc Epigrammate defiznafle , quod ufu comper#
tumeflet, alieni appetentem cius ingeniiefle, ut uquid benigna manu dedir,
prxpoftero more St turbato gentium iurr,maiora (ibi reddi poftulet. St ideo
contra officium facir,qui ita beneficium dando fcener3tur,.Iflumq;quicun#
qj c ft,qui
tam ftolidc largitur ,auari potiufq IibaaJisofliciufcrre.Nunquam
inquit Aldlius tam ruftica mufa Martialem fuifle certe lcio ut cum liberalem
exprimere oftendat,cupidu potiuset appetentedeDgnaflc credatur, cu prefertl
indefinito utatur uerbo,ablonuq? St ab omni prorfus candore alienum uideri
poterat,turpis animi potiufq uctc igenui ui expmere uoluifle.Et ad me coucr
fusquid Cenfcrem in hac re potiflimc interrogauir.Tumcgo me arbitrari
q^quodisqui munificus St liberalis eft, lien ingenue largiatorSt libenter
 V 0-

LIBER. Q. v N T V S CLXXXV1I.

off cium faciat , tamen natura ita efle comparatum ut qui beneficium accipit 0 m Gcx J\tlu*ea£,i-
eo confilio fit animo fit,ut illi aquo accepit , ad tantundem (ponte obligatus v 0
ma.»eat,cumcp pari obfequiodeuinciat ut fimilcm b occalio detur,gratiam re
ferat,qui dc fe benemeritus fuit ,idqt 6r non animi appetentia aut lucri Ipe fua*
dece. Sed quod ita homininatura pfcripbt, ut ampla precia beneficiis demus»
Siquidem ad promerendum nulla effecatior uis,q officium manet . Atqj ita tuJwt* lu«r
hoc perfpicuumeft, fixum hominiingemtumq; fuiflc,ut ficut le a ui & iniurta
tutari ot illatam contumeliam ulcifci ac talionem reddere, iubente natura im*
pellimur ,
ita collatum nobis officium alio officio penfare fit conferre coga*
mur.Nec tantum eadem menfura fcd multo maiore b poteff, beneficium re*
munerari, St bene cumulatam gratiam referre decet, nec uocare ad calculos,ex
penforum Si acceptorum . Ideo non Imcrito Gratias unam anerfam dualcp
nosafpicicntesuetcrcs effinxere quia geminata gratia fit cumulatior ad nos re
dire debet. C^uarum nomina pabthca.Aglxa.flt Euphrofme, Apud lacede^
momos traduntur du*,ab Homero unauxor Vulcani.lllatucp aedes in fo* nkj
ro medio ueteres pofuere,ut gratia meriti cui uis in promtu fora,atqj ad pro
merendum, quilqjeffet facilis fit expeditus. Q^uodquideius naturae eff, nui
lo iurc ciuili aut plebtfcito.Itaq; bquts eum qui dc fc benemeritus fuit, illiberali
animo,alio officio non demerctur,necg illud grate acceptu fert. Q^urppequi
nihil adiumenti nihil opis confercis profedfo tanquam uiolator humani iu*
ris ita de officio decedit ut omni humana ope indignus ingrati criminob fit
, ,
mali hominis fufpicionem non euadat fimulej famae iadturam facere cettu
,
ht.Q_uod apud Athenienfes fit macedoncs lege caucbatur, ut haud Iccus ad t

ueriusmale
uerius maie meritos ingrati actio iuaiciumq) dicatur, ac u
dctur,ius ludicmmq)
attio detur,ius b ere alieno * ^ ' pc •
autgrauictiminenexibrent.Nambeneficiimemoriam authore Demoflhe c{ T*v#X<rrtrKvV»»\
ne,qui recipit habere debet, qui uero dedit, (fatim obliuifci . Per f* quocp illu f
' f
GUI accfDtO beneficio arafi.immm nofTir nonrrfert crrauinrnz nrafrnuritur t „

tur.Cum ergo author hic dicat eum qui magna dedit, magna bbiuellcreme «Wn
dh,non cupidi animum penfare uoluiue putandum eft,fed liberalis potius fiC /
ingcnui.quodcp natura iubente cogimur, ut cum qui beneficia in noscontu*
litaiio officio deuincamus,eerta ftabiliqj lententia multo maiora fit qua ma*

xima argiri,qux obligatio ad

i i didtaert ,
beneficium enim cui colla*
tum cft ad promerendum nature lex obligat fit deuinat. Eft inquit Altilius
ita ut dicis , poffctqj ucricas carminis fit mens authoris ex tuo fcnlu facile iu*
dicari , promptaqs fit expedita dcfenfio fora, nib aliud ex contextu uerborum
liqueret. Sed in hoc ego anceps ad huc fit dubius fum,quod poeta iftod non
naturx tribuit bcut tu affeuetas ut ea cogctc qui bcncfeciu accepit, alio officia

?gl$
 genialiym
dantis, illo fdlicet qui fponte 1«
obftriftus maneat, fcd hoc tribuit uoluntati
utitur uerbis Siqui*
gitur ciuicp bencficiu contulit id poftulantt. Namcjhis
magna dcdit,uoluitfibi magna rcmidti,qcf uerbu cupidi & expetetis eft,£C
potius benemeretis uoluntatrm,
pterea auari • Conuincittiur ergo authorem
fit,ut ob
qui uim naturae penfitace uoluide. Et cum is qui largitur co animo
gratiam meriti tantudem repetat, profedto appetentem & turpem ammu no
« potius non autem
autem ingenuu Si liberalem,prcferre uidetur . Ergo auari
«.i*

prompte liberalis animum poeta expedere uoluit. Tum ego,eft

inquaquod
dubitetur.Sed tamen fi uera Stfalubri ratione rem penfare uolumus.qm mi#
naturae Imperio ad dandum faciendum ue deuinffus
manct,eundcm mi#
hi
hiuelleobnoxium manere qui a me officium accipit profeSo non negauetim
iura diuina& huma#
ut darefocereq} teneaturquod natura Impcrat,qucdc$
na uolunt,nc fubeat ingrati culpam,licct ego libenter
dem ingenue libera &
proptereaanimu uideor deturpare, quod in quem beneficium
Iis fim.Neqj

contuli, eiidemobnoxium mihiede uolo.Igitur cum lege natur* qui ofliau

debitormaneat,proculdubio me uelle,quod mihi natur* lmperiode
accipit

beturnon negauerim,neq! propterea liberalis officium iminuo

aut deturpo.

Nam Gracixdcbidoita homini ingenita elf,ut diuelli nullo modo qat, qua
appetere uelut promeritum,non eft contra officium , nili (it tortafle
dantem
inquit ue#
quod tu (ccusarbitrere,Tum Altilius mitiut erat ingemo,aut hoc
rum eft quod modo dixti aut profeflo fua tempora in quibus qui multa
, ,

dabant,tnulta repetere uolcbaat,fcftiuitcrut foIct,po«ahtc

criminatur.

O uot plebis Tribuni a primordio Vrbis fuerint, qux ue potcftas,&

quico
lularipcteftate,& qui Tribuni Erari Caput ii.

Ribuni plebis qui poft fcccflionem ad (aerum montem , ut

fkg fy, edent pr*fidioadurrfus potentiam magifttatuucteatifunr,
C4W (v»Vu^
bini a principio fucre.OScilicec licinius.ee P. Albinus e,plc#
be homines comicus curiatis creati, qui tres collegas (ibi de#
(umpfctc ,
ita ut quinq; edent qui plebis tribunatum gere#
rent,finguli cx lingulis dadibus,cautumq? fuit, ne cui pa$

ttirio cum gerere honorem lieerec.Cuqt propter crebras patrum Si plebis co#
tentiones (edido glifceret magis Tnbuncrucj numeru augeri opor#
in dies

teret, q munimen! edrnt libtrtat»s.a.

L.Trcbomo rogatione pmuigata trige
(imopoftexaffoano cautu fuit,ut dece numero poteitas fmiref, bmiqj ex (na
gulis cladibus fierent , qiteru ac tertio re&d,& inlequetes
annos a feipfis crea
\ ImJ 5J
r( poterat.Ta St fi,ne eofde Tribunos populus uidcret,neue colit ga roopra#
tt ius foret,pr*cipua lege ex ceptu.fucrit,
qua lege cauebaf ut edient (aaoiaa
 L1BER.*Q'VINTVS CLXXXVIII.

6b‘in hxcuerba. Plebs quos profe contra uhn,auxiiaergodecan ereauerif,

tribuni eius funto,quodqt hi prohibuiflenf, quodqi
hi plebem rcgaffent ra>
tum cftofandic£lunto,neue plebem orba tribunis relinqunto Bi infra. Q^ui
etiam eo potcftatis uencre,ut comieia Cofulum praetorum ue,& aliorum na }>•< 4
gi.Iratuumhabcrc,& ne quid fieret inhibere» Senatum difibluer c, reliquisti!
bunis & quibufcunq; magiftratibus diem dicere. Aerarii curam gerere, patria
cios cogere,muldtam irrogare, atep Senatus decreta approbare Bi improba#
repoterant,eoqj quod Tribuni plebis fanxiflent lege ab Hortenfio lata cau#
tum fuit, ut omnes renerentur. Hinc 'j* a tribunis plebis atdita funr,plebif# ‘pt* h\. e
q
ciu dicuntur.Fuitqj praecipuo quodam iureexcelfa Bi infolens tnbunkia po#
teftas. Adeo ut M. Veccium in capitis dimicationem ueniQc& ultimo affe#

^tum fupplido fiiifle , quod tranfeunti Tribuno non decederet de uia feriptu
,
inacniamus.Donec Sylla rerum potens cum rei publicae imperitaret, tribuni
ciam poteftatem ita fregit Bi cominuic,ut legem ferrer, ne cui qui tribunatum

gefTinet ad alios honores pateret aditus,uelut indignus honore publico fem#

f1 'v '

per futurus •Intcrccilionem tamen liberam tribuno nichilominus reliquit,

quam poflea Tiberius Gracchus in tribunatu collegis abrogauit. Q_uequi
dem interceflioetiam pectoribus copetebat. Q_uippe intercedere etupretor
ptori poterat. Q_ui licet tantae poteflatis forent , ut etia Confutem in c arcere A-vfU -
tf
A . * /i 4 /} J
dueerc.Oiffatoncp comminari Bi muldtam irrogare poflenr,fiquid tamen fce fviduj
leflo confilio contra commoda plebis gcfliflet.aut exorta offrnlione apud coi
legas minus iuftc iaterccfTiUct poterat ei a reliquis tribunis dies ad populum
.

dici, lufluq; populiaut Tribunorum in carcrreduci,eiqj tribunatus abroga#

ri & in exilium agi Bi Senatu amoueri.Cn.cnimTremeliotribuno. Pl.in eri# CX.
1

men addudto. ,uod M. Emilio lepido Pontifici Maximo conuicium ferifiier,

contumelia^ Bi probis afferiffet
,a populo mul&a di&a fuit. Et L • Cotam (: i*\>9s.
Tribunum plcbis,cumcs alienum abncgaret,eo quod in ius uocari&magi#
ftratus Imperio cogi non poflet,colIegac illum coegere comminaticp funt,ni
fi es fol ueret alienum, fe creditoribus illum dedituros fi poflulaflent,aliiqj tri#
bunifuffragio populi faepe coerciti fuere, penes quem eoetrio tribunoiumfu#
it.Sed tam Bi fiTribunatus,pIebis foret magiflratus,fequris inde tempori#
bus,aplebc ad Senatum traQatusferf,ita ut Senatores Bi patricii tribunatu
gerere ampliflnnu munus putarent,quod poftSy lix tempora dbfciuatum tituMevc/
inuenimus, in tantu ut extra urbem tribuno prouincias demandari illiftx cii ii<

Imperio pfuiiTe,excrcitus dudaffc,fafcefqt Bi lidorcs habuifle legamus. Pri# Ka [XS

mufqj.C.Coda legem tulit , ut tribunusgererc honores Bi prcuinciis preef#
U ac magiftratus extra urbem fortiripoflrt, a principio enim extra urbem ul# Cv*. CVC xbi
tribuno nulla erat poteftas aut Imperiu. Demu Caelares tri#
tra mille paffus

bumcum ppteftatc tam cupide appetiuexunt ut magni munerisloco, procp

kk lii
 GENIALIVM |

Regali potefhtc illis delata fit. Q_uippe Aueuflus ne Regis aut Dttatoris
*tA' 4*^ nomen allumrret.Tribuniciam pctefUtc uelut fublimt fanigru , fumma &
potentia fubnixus foret,per feptem fle triginta anos perpetuam geflit. Q_ua
etiam Tiberius in quinquenium accepit. I pfamq? Drufo conferri apopulo pro
fumtno decore habuit.Et deinceps Otho fle fequti Czfares Ampliflimilm#

perii loco fuerit aflequtuj.Adeocp pro

0A* #«» fvi|£o.*^.
<^>*w - A) ”>v^r*«yC
<vi/wv,‘ (jry+Uf**
appeduere, licet fero Velpafianus illam
ceSit tribunicia potedas ut aftum aliquando fuerit in Senatu,ut no a Coss;
fedab his qui tnbunknm gereret potcftatc anos fle tempora dinumerarent»
Poftea uero a Nerone illi ordini infenfo tribunorum facultas max mis edi ftis
coercita fuit,cautumq) feuere,ne Tribuni ius pretorum aut Coss.preriperct,
neue queptam ex iralia euocartnt, cum quo lege agi pofler, ne uequid intra
domupro potedate agerent,neue illatam mulda a tribunis, queftores erarii
infra menfes quattuor in publicas tabulas rcferrcnr.Sed praeter hos plebistn
decimo abur#
bunos, fuere alii Confularipotedate,annotrecentefimo tertio

be condita iifdem aufpicns quibus Cofules creati, tam ex plebe qua patnbus»
Nam cum Canuleius legem ad populum ferre contenderet ,ut ex plebe confu
les facere liceret,Pattefqj ne Confulatus cum plebe promiTcuus foret , urhe#
menterob(iderrnt,eoresdedudfa eft,ut Tribuni militum Confutari potefla
(Vlrf^lw \ U—
»- >~*i. «K
idemq? iuris quod Confules haberent.
te fierent, tam ex plebe qua patribus,
^)U>x
Nam 6t Sella curuli £t Confutari pretexta , lifforibus fit fafcibusConfulari
bus in (ignes erant, ac primo tres patricii creati. Mox cum defeftionrs populo
rum & tot fimul orientia bella tres obire nonualerent, illorum numerus au#
£his fertur, ut modo quattuor , modo qumqj interdum fex no nuq odo rea <

Y|>wf.W hv< a^iuin^

tentur,tunc cum a Romanis Veii diutino fltgraui bello premebatur, ad ii
y
ta enim belli molem tribunoru auxerunt numeru quot nun<| antea f*fti , p
JT
jr Ll-\/fa> v ’
quod tempus tribus anis fine Confulibus Romana res fuit , ficut dreem ut#
ns legum terendarum caufa creatis biennio defuere. Donec defito tribuorum
militu magidratu,8t per ingentia certamina uifto Senatu, ut Coss.etiatn de
plebe flerent egre nobilitas pafla eft. I n qua re admirari (uccurrit. Q_uod Po
poniusiureconfultus de origine uiris litteris prodidit. Tribunos militares con
balari potcftatc ad uiginti numerum au&os Romz fuifle,quod nunq fando
auditum,fit apud a urhores tacitu Si pretermiffum eft,cum tot tribunoru lm
peria ambtguisdecretis,certiflimoexitio rei publicx fuiflirnr.Prxter hos fue#
Iudicum genere, quorum cognitio in pecuniariis flt
re,ztarii tribuni ex tertio
minoribus caufis plcttiqj fuit. Q_uippe cum foli antea Senatores iudiearent,
ob eamcp rem tnuifi plebi 6ercnt.C. Gracchus rogatione promulgata trcce#
tosex equeftri ordine adiccit iudices,parem Senatoribus nutneru, ut metu
comunicati Imperii,iudiria «qua lance penfitarcnr,Iudicaruntcp aliqdiu,iu#
dida integre fl<incotiupce.Viftocdcinde Syilafublaris cqucftrisoidraisiu#
 LIBER. Q.VINTVS. CLXXXIX.

dicns,folos Senatores,iuris cognitione habere, & ludicia ferre fuffir, q anis

ckce licenter iudicia exercuere per turpitudinem Si fordes . Donec ab Aurelio
ptctore,alia rogatione itetumcomunicataiudicia fuere. Senatui equitibus de
tribunis z rarus que iex Iudiciaria difta efi,quo tempore uerres peculatus
ai
minis cautam dixit, quibus uebtu lege Gabinia liiir ne ex Singrapha ius dice

re liceret. Q^uospoftea Diuus lulius,nouaconfiitutioneabrogauir,.Na lu

diciaad duo tantu genera redegit, cquefirisfrilicet ordinis & Senatorii. Tri#
bunosuaozrarios quod erat rarium fubflulit . Q_uos deinde refiitutosfie
iura ficut prius dixific facile acdiderim.Siquidc AugufiusCxfar ad has lu#
dicum decurias, quartam adiecit que Ducenanoru dida eft, quz de minimis
iudicarec. M .deinde Plautius ,
nobilitate (uffragante tuliffe ad populum dici#
tur di peruiciflc ut lingulz tribus quindenos crearet iudices,qui numerus lex
cetos quincp de uiginti expleuit, inter quos erant. Senatores de plebei tribuni
eram dittt. Q_uod copar fuit cu eo quod Athenis ftatutu competimus , ut a
miilequadringetis, farti aut ambitus# lniuriaru qncp iudicatu lit.poli quos
C. Caligula quintam adierit decuriam Gal ba (exta adiicere rcculauit, qua qui
de diucrliserantdifcraznominibus.Naqi alii tribuni xris.aln SeleCb,co uui
li ludices,pieriq3 nogeri, nucupari,quo^ (ortitio bebat, quoties nara uicturie
rat,ne qd doli afiulue admidercf,ncue ludieatis fufpicio,ludiuifide ckuaier.
Illote coi noia infculta tabellis & in urna coiedta (orte educebantur. Malit
coftituru neqs exnouis cimbus collegio aduumaatus inter decunas indica#
ret. V iqj in portia bafy licaqua Caro acxir,no e tribunali ius diceret licur pre
tores fcd c (ubfclliis ,
qtf no fummi honoris fcd minores e lient magillratus,
qbus ctia hoc curzfuit,ur publica pecunia £rgnaret,illiulcf cura agerenSo#
titiqs uincula (eruaret, Vaba legis fuere,Tribuni lunto. Domi pecunia publi
ci cutlodiuto Vincula fontjuferuato,zsargetuauru publice fignanio. Hoc
quoq* memimffe no pigebir,qcf cade liaduerfus reliquos magilhatusiure la
crolan&x potcftatis, tribunis plebis intercedere liceat, ira ut uno intercedente
nihtl reliq decernere ualeat ,Tn aduerlus d&atona uim , aut Veftalcs uirgi#

nes quz uelut faaotan&c ab hominis ta&a illetz mancnt,nulli tiibunoium

intcrcedere,uetarc aut prohibae focul tas eft.
Q^uo nam modo pa feciales inirentur foedera aut bella indicerer/, &quid
ab exteris feruatum fif. Caput 111.
Eciales quos foederibus fantiendis fit rebus rrpetidis,acbel
lis indicendis Romanos habuiffe confiat, a Tullo Hcflilio
Icu Anco Martio,ut ucro alii a Numa Pompilio erra ros futf
fe qui ab antiqua gente , Equicu l.«s iura dt uerba Io#
liquet
,
lemnia quibus res repetuntur,# bella indicuntur accepere.
Horum collegium a principio uiginti tuae, quibus de paui
 GENIAL1VM
atrato ut nuncj lineo amiftu uterentur proprium fuit, qui tam St G foederi#
Eus fanftendis St bellis indicrndis,aut rebus repetendis qux pccterius,
pre#
legati populi Rcmaniq
terqjfas ademptae funt,adhiberentur.Tamen Gqui
hi de#
iuregentium fanfti funt,aquo uis populo aut natione uiolati forent, ut
derentur quiiura gentium temere uiofaffent,per feciales caucbatur£rat enim
ueteribus ius legatorum fandum St inuio!abile,eum hominu prxfidio muni
tum tu diuino iure drfenfum quod etiam inter bella St hoflium tela incolu#
•

me feruabatur.Fuitergo propnum collegii fecialium,t3m de bdlisiudifqj foe

deribus, padiooibufqj 8t conditionibus populorum Regum terrarufit na#
donum, qua dc illatis iniuriis, focns focderatifq?g«ibus,cognofcere, raptaqj

te hodili mododeuaOata belli iure repetere,Tum G hodes aequa poflulent,

aut fi praeter legem foederis, fe aliquid prrpeflos querantur. Si fua fponteaut
leGSt lacediti arma fumpferint.Si infida pax feruanda, Siinduax aut bella,'
jude indifta St pafta fint,Si petita ex faederedanda,Siauthores defedhonis
depofeendi. Si contra fidem eouentionis St ius gentium uenire licear,animad
uertere,belli pacifcp iuraexequi,5t perpenfoiuido eflimarc. Q^ue uerbaiu#
ris fecialis fic habent,Belli pads,foederum,induciarum,oratorum,fetialcsiu
dices (unto St infra.Sed tamen ea foedera pa&ioncfcy qu* cum fodis inire dc#
cct,fedalesfancireautpa£f3condpere haud aliter poterant, qua fiCofulisaut
praetoris authoritate,intacedente Senatus confulto tufluqj populi pmiffum
Senatus authoritatem,nihil fanciri pofTe
foret. In iuffu enim populi, aut citra
quod populum teneat, haud dubiucd. Fiebat enim Senatus Confultum in
h se uerba,ut priuas uerbenas priuofcp lapides pretorem pofcerenr,quiuerbe
nam ex arce St Sagmina^ herbxenim genus ed)ac lapidem filice ex teplo
Iouis ferctrii daret, fedalefcp ea fecum ferrent . Ac porca ad hibita uetere ptefa
done,prifdscarminibus,ad preditutam diem, inforo feuubicoueneratenu
ciatis, fecialis fceptru manu tenes, pro Iouis fimulacro t an q is fxderi adhibe

retur,filo lanx capite uclatus St uerbena coronatus, loue, Marte, caetcrokp

obtedari deos,5t dira obfecratione precari debebar, ut fiquis corti foedera uio
lad«,aut illa fdens fallerer, ita illum lupiter feriret, queadmodum ipfe porca
percuteret. Q_uibus obtedationibus qua fandidime prolatis, fecudum rem
diuinam prtcarionrmcp, lapide filice porcam pcrcutiebac,moxaqua St igne in
facris adhibitis illam imolabant , qua exfa iura pacis St foedera conucnta i&a

ede rite putauere, hanc fidem focialem St fandiflimufxdus edit arbitrati quo
nihil fandbusfirmiufcp fuir.Idcp ante meridiem St primo diluculo.Nam poli
meridiem eas precationes facere,aut foedus percutere non liccbat.Aprindpio
tamen condit* urbis,in foederibus pacu,paftionibuf<p, pro uerbena myrtus
(umebatur. Apud Graecos nifipreconibus adhibitis , legatos minimehofliti
fines ingredi acccbar,nec$ legationis muaert fungi quenq , ni prius infula a#
quaabrifdij
 I>IBER.Q_ VI N T VS. cr.xxxx.

qua ab eifdem,manus abluiflcnt. Iouiqi ccrcnatis poculis propinaffrnr . bji

tamen legati qui cum patriis facris Olympum autpithiam milii crant,facri,
qui uero ibcdera percutiebant quafi pacis arbriti Si interpretes a-rct^o^ ofoi,
diiti.Q_uac foedera paftionefq? poftqcum exteris & ultimis gentibus inna
erant
^ Romani in templo Capitolini louis coluna aut aeneis tabulis micui*
pta ut perpetua monimcntaextarcnt,n5 nunq in ftflos Si annales referebat,
aut in atde louis pifrii in Clipeo lignco,cotio bouis imolati infcripta.Grzci ln
louis Olympii templo, &
in arce Athenis, tanq in abdito quodam, peruncp
tabulis cx antiquo erae ut efirnt rellata monumccis,fan£ta Si facrata habut*
re,nonnunqin Iflhmo aut ludis pyrhiis, foedera iefira Si leges dirias, padtio*
nefej ereftis titulis perpetuo tepore duraturis publicabant. Arhcnicnks ple*
rucp intra urbrm Lacedemoniiin Amyclco focietatum Si foederum tabulas
,
fideli cuftodiaferuabant.Eratcp Romanis conftiturum, utnunq cumhofte
armato cSditionem foederis acciperent, neqj atra Senatus aut pepuli lullom
loeietates 8i foedera inirent, neq? cum aliquibus pacatoimpeno uti ni pnus
,
omnia diuina Si humana tradidilTcnr, Si prxfidiu accepifient,at t acmqtlc*
Ferunttp Athenirnfes nunq mii inucrie pul*
cietate Si foedere aftrifti eflent.

labe malis uidtos, pacem fit foedera ini9fe.Q_u3 re fignificabant,fuoiumda

de admonitos Si ultima duftos ncceQitare poli inumeras cedes utribus cx
,
tenuatis pacem petere.Carthaginenfes & Siculi foedera Si inducias no per fc*
ciaics ledpettubicinem fcpciniucrunt . Apud Graecos uero exteralqj nationes
foederum percuciendcru multimodae fpedes erant. Nam porco anere tau* &
ro imolatis pacis foedus inire Si res repetere folcbanr, qui belli tempore cadu
ceatores didti in pace uero legati.Ex quibus feriebant plericp foedera, ue pa ne
i

prccifo Si inuicem guftato,aut uini poculo epoto. Non nuiu agnu maiecan*
didiuelleris agnam uero pullam adhibebant, urt^ ex utriufqj uerticepilisdif*
lectis. Si uiciflim difrributis manibufcp aqua in fu fa Si uino pateris , mox foli
er telluri iliis imolatis,legesparis& foedera inibat,quibusqui contra iret,tur
piflimo facinore & in expiabililcclere tenebatur. Fertur Ariftides,ur idtumfoc
djs cum omni Graecia firmaret, poft diras exccrariooes ,accrn(os fericus or
des,in mare deieciflic,adiuras ut ira extinguerenrur,cu omni ftirpe Si gente,q
cotra foedus irent, uelutigniium illud ferrum,aqua. Vel brarh<a circa hume
ros gladio feriendo, & per uices elicitum cruore lingendo quod Medis lyJilq;
fanctiflunu foederis uinculu,8r iufiurandueffe putabatur, quali mutuo eruo
re (aeratum, id quod Carmani frequentes fadbtarunt,ut in epulis perculi a fa
ciciuen3,proflucutecruoremuinomilccrent,ii)uiccmcp propinarer, lunmu
foedus amiciaz mutuu fanguinc guflalle rati.Nafamombus fidei dadz hxc

porredum uini poculum de manu alterius alter fumat, inuiccmtg

lex erat,ut
hauriat,aut fi poculum decQet tenae cinetem lingerent, Indis foaccas crar ma*

Digitized by Srogk
A
 CE nialivm
jrima de Tantaliaqua potare , de qua fiqui una bibiffent, eaobtefhtione tetf
nebantur ,ut eiuldem fati Si fortunae foedus inifle cenferentur. Apud Arabes
affuttum erar,ut acuta filice, digitos manus expungerent. Veflifq; utriufcp Ia
ncos floccos (anguine qui ide (luxerat delibutos, feptem lapidibus deliniref.

diroqt carmine inexccrationcm capitis, illius qui contra iret idito,panbus uo

t is, foedera percutercnt.Scythisgrandem calicem mero plenum,mutui fan0
guinis fufo cruore mifcere, Si portq gladium Si figytasco perfuderant illud
inuicem epotare maximu erat concordi* uinculum,quo epoto, diuini huma
ni.-p ruris foedus aequis legibus ictum erat. Galli cum quibus fide& iureiuran

do iunguntur omnes collatis militaribus fignis adeflciubent.Bntani Indiftis

ectibus 8l facrificiis,confpirarioncm fidemcp fanticbant,atq? ira cornum con*
filio & una mente,pia & eterna pax inita cenfebatur . Necp omiferim Perfas,'

apud quos inter umum Si xpulas frequenti conuiuio, in quo uxores Si filios
cetero fqi quos caros habent, tanq fidei pignora adhibebant , ibiqt inter facra
menfx,uelut apud hofpitales deos foedera Si padta inibant, eam fidem focia*
lem rati Srmmfurx pacis pignus inuiolabile. Q_ui etiam mos Grrmanoru
fuit, ut de pace & bello decp foederibus,focieratibus,amieicns,Sponfaliis&
padtis,in conuiuiisinter pocula deccrnant.Macroniquae gens Perfica cft , cii
hirtam more ipforutn barbaricam tradunt , aliamq; more gentis cum qua
foedere iunguntur accipiunt , fe maxima Si firmiflima padtione teneri Si pari

uinculo artringiputabant. Ferunt non nulli Clearcum laccdemoniorutn du*

cem,cum barbaris quibufdam foedus fanxiSe,ut exfo Ioui tauro, lupo,apco
ct ariete, Greci gladios ,
barbari lanceas in fanguinc uidhmarum intingerent*
Thraces quocp Si Aegyptii ccornibus bouum uina libare alterna uicc,conci4

liari amoris, & manfurx fidei certiflima pignora cenfuere. Q^uippeueteribus

cornua bouu poculorum prertabanr uicem.Apud Armenios Si Hiberos pre
ualuicmos,ut pollices m3nus,inuicem coiurantes neftcrcnr,mox ardiflimo
nodo perrtridtis colledtum fanguinem Ieuiidtu percuterent, manatemq; inde
cruorem lamberent, In quaquidem rc,prod rur Rhadamirtus Regis hibe*
rix filius dum fimular,cum M
ithridate armenix Rege foedus inire, & ob id

colligandi pollices forent,lorum ad terra callido aftu,dtciderefimula(Te,quo

Mithridatis pedes uinculo iuafit,ipfumqj cum uxore et librriscapriuos duxit
et nece affecit, Etholi quia feroces fleimanes, Parthi quia libertatem tuentes
neminiferuire pacicbantur, aut uinculo fidei artrrngi , nullam foederis lege pa

ctfei affuerant. Siquid rame ucllcnt confxderaru, licet egreet difficulter , apj
altaria complexidextras,tanqdiisteftibus Si arbitris, poft q facra libadent,
padta pol liceri folebanr,ita feequifltmc iure confociatos Si arcanu foedus mire
putantes. Idem ab htreanis medilqj fadhtatum , ut dextras dcxrrx lungentes,
conuenriones Si padta fanarent Fuit cg literis prodirum,ut fiqui fcelefti faeina
risconfcu

V,
 LIBER. Q.VINTVS. exci.

ris confcii magni criminis admittendi eonturationem inirent quo magis eo

,
fociato facinori nexi forent,po(l diras {precationes cxecrationcfqj.u qui clan
dellino (celere obftringebantur, poculum humani (anguinis admixto mero
circunferrent,omnefq} ad facinus admraci de poculo libarcnt,aut iugul jio ho
mine poft ex hauftum (anguine diris imprecrationibus Si funali carmine cx
ta tangerent. Q_uod quidem maximu uinculu cornum (celete pollutis St di#
ra exeeratio habebafur.Manetqj conllitutu apud Scythas,ut qui opis ege#
imolato boue St carnibus deco&is fupra tergus
ret infigni calamitate preffus,
uittime liratus humi expettct,donec quifpia ope laturus adurniac catne de#
libata, dextro pede tergori appofito,quo prodcunte,eo abftnngebatur foede
re,quo nihil fandius dici aut e (limari poterat. Q^uod ficui bellum indiccndu
foret.aut pia St iufta arma tnouenda , mos Romanus erat, prius res repeti,
mox bellum denunciari. Q_uippe cum nullum putarent iuftum bellum aib
quod rebus petitis geratur , aut antea den uciatum foret & foleni more indi#
ftum. Fecialibusenim prohibentibus aut non probantibus, neqj Contuli,
neqj Senatui aut populo arma in hofles (umere licebat. Sed tamen cum res
repetuntur,ob(eruatumeft,ut populi iuffu ad finesillorum quattuor fccia#
,
lesquos oratores nuncupant uerbena coronati, res petitum irent, ac deos fae
deptul&orcsteftcs facerent. Ex qbus Verbenariusgrame cu terra euulfum
ferebat ex arce,legatu(cp filo lanx capite uelato, res (ibi dari clara uoce polite#
ret,qux Clarigatio ditta,his uerbis.louem ego teftemfado.Siego impie in#
iufleq; illas res dedier populo. Ro.mihiq; ex po(co, tum patrix compote nu
qfinasefle,qux Qprefbtutadic no datetur, pofl dies trcsSi triginta, cotenl
(olencs fucre.Patcr pattatusqui fecialiu princeps erat, pariter coronatus brl#
lum indicerer,non enim cuicuqi cx fecialibus fed (oli patri patrato indicendi
belli facultas erat.Q_uem fecialis urrbena caput & frontem angens, indiccn
dibelliaut percutiendi ferieris principem faciebat . Ibat enim pater patratus

ad hoftium fines, & uerba (olenia ptefatus bellum a populo Romano con#
trapreferiptos hortes, ob legitimas quas cenfuerat caufas clara uoce indice#
bat,po(l quam clarigationem mos crar,ut de Senatus concilio & populiiuf#
fu,fecialis haftam ferratam aut (anguinea preudam ad fines illorum iacerer,

et non minus tribus puberibus, prelcntibus bellum indiceret, St ira dennn#

ciari St indici ludum piumqj belluro,putaurre.Po(l qux quali claffico per#

fonaro (ublatiscomerdis , militi arma capere St copiascogerelicebat, ad ho#

ftes ducere, excurfiones i'acere,pdas agere , fines populari,rofqj ferro igniqj ua
flare, frumenta fucddere,cdificia incendere,atq$ omnia holtilirer agere. Apud
Carthagmenfes haflam mittere uel caduceum belli pacif<$ lignum fuit.Gal Io
rum moshabuit,utdruidisiubentibuscum bellum indicendum foret,amaa
tum condlium indicerent; penes quos arbitrium bclioruStpads cratiSt qui
 CE NIAL1VM
nouiflimus accederet , nouis exemplor u modis afficeretur,tunc enim princi*
bellotu effe,& arma legit ime indrdtaputarunt.Grxasuerornufu&iit,
ut fecialis poft res repetitas fi ad conditura diem non darentur,arietcm in ho
dium agros (latina inmidlerec 5 eo modo bellum indiSum Bt armis uti licere

arbitrati.Cormrhi's & plenfcp gentibus per caduceatorem bellum indicebat

tur, qui in pacis argumentu Caduceum circudata effigie anguiu inuice con*
nexorum deferebat,quem rame non admilrffc aut finibusexcedereruffiffe nui
li fraudi fuit. Indis uero Anchoraerat
pro caduceo, Carthaginentbus thcffe*
erat nofpicir fymbolu,
ra. Apud Syros fignum dextrx,quoa apud lingones
Petfx latacem herbam uclut caduccu U pacis fymbolum ferebant. Arhrniel
fesErefioncm cum indumento pro caduceo habebant,a Laccdcmcoiispcr p
«ones fxpe bellum mdi&utn ed , apud quos , miftere legatos cum lana, co*
minatio cen(ebatur,mfi paritum fuiffet,(e mandata excquuturos.Preualuitcp
Grxcocummos ut quoties procintx acies congredi parant,ante prima ligna
ftarct uaics laureos ferens ramos corollas, cui Py toforo dixere ncme,quo
njam lampada pteferret.quem uiolare fummu habebaeur nefas , quod legati
tnunere fungeretur ,utqj in foedere percutiendo Hycetheria hoc cdolex
ra#

mu cum urit a lanea legati ferant, quo pretenfoabomni (eui«ahoftjli& uiole

ta incuriione tuti crant.De fagmimbus uero etiam
apud Martianu iureconful
tum de diuifrone rerum tedatuminuenimus cuius uerba funr.Sagmina funt
herbx quas legati populi R.omaniferrefoient,ne quis eos uiolaret , ficut lega
ti Grxcorum ferunt qux uocantur
Hycetheria,tam 8C Cerycium diti opor
fi

terenon nulli putent, *»juiui«»«enim legatorum ornatus erat, 'i«tiOh luptf

qua quidem re,fcitu dignum cd,olim Dario corra Scyrhas
plicare dicitur. In
pugnaturo,abillis caduceatorem miffum,cum aue, murefic rana ac lagyt#
tis quinqj, tacitis ambagibus nullas opes contra Scyrhas preualere figmhca
tes. Illud quocp in iure fecialium quclicum
cd,utrum Regibus conira quos fu
muturarma ,an uero I regni finibus aut aliquo eius prxlidio bellu mdiciopot
teret. Et an li contra focios foederatof^ arma
fumcndacfltnt,amicidx prius
renudari necefle foret. Et placuit,fiue coram flue in prxlidio, liuefodalitati Bc
foederibus renudatum fuiflet,fiuenon,quodcucg eorum fa&um effer, rite id
faftum uideri.Ed tamen obferuatum,ut liqua contentio inter amicos interet'
Nam& Germanicus Pifoniprius
deret fodalitatiprius&hofpicio renudari.
amicitiam & Cr fpinus Badio hotpicium rcmifit. Amafis quoqj animo pre#
famens Polycratis ruinam exfucccflucontinux felicitaris,ut minusdolcrct
& amidcix renudaret . Erarqi moris prifd quoties dirimeret
milit qui folidati
domo intcrdKcre,<Tqj finis gtadx foret . Neqt
amicicias aut fodalitates, etiam
omiferim Ty barenos adeo mftos ut non prius cum hofte cogrediantur qua
diem locum dt dccerudi horam cx fide pet Q_uodcg
feciales holti rcnuciaret.

non nulli

I
 tIBER*Q_VINTVS . CXCII.
nonnnllli prodiderunf.id quod mihico probatur, pro crrfo affirmareno
aufim . Legatum populi Romani (i mandata minus ucra adlulida
&
aut pa#
ruo» integra 6dc fcxduspcrcufliflct.uclut li populus mandata dediflet
per io
de teneri &
(cedere coerceri.
Pleraq; ueterum prenomina unde dedufta fuerint Si denominata Si de no#
nis Caprotinis.qua: tradantur. Caput 1111.

Veri a pluribus audio unde ueteruiIIaprenomina.Sp.Sot

C.Cn.T .et plcraq; a uctenbus ufurpata ,dcdufta fuerint
S u *9 uis ptenominum foret. Et dum pnfcosritus,ueteru
exempla cura eogitatione9 admiflo, dum9 antiquitatis
monimeta colligo, inuenimus Romanos antiqmdima prt
nomina uclut notiflima non integris didionibus led lue/
«lis di fimplidbus litteris notare,ut.T .pro Tito.
L . pro lucio . Q_ . ,p quin
tc. Mododuplidut.Cn.Sp.proCa:o
Spurio, non nunq triplici ut Sex
pro Sexto.Et Cnecs quide agenerando. Titosaruendo denominari.
Alte#
ros tanafc bolis procreande aulpicia lortitr. Alteros quali tuedx patri* eme
ailcquti forent.undc Si titulos quod patriam tueretur, ucl qcf inlignia capi#
ris ea ornameta fertet quibus titulos dixere nome,didtos autumat, licut
Spu
rios fine patie genitos denomiati.Fuitcni pnlci motis ut cu
, fmepfe certo
aiique notaret illu no exarata didtioc fed per limplices diuifa'9
lueras fcilicetp
S .ct P. Ime patre lignificarer.Lucios quc>9 Si manios Irrue
Alferos
. qua#
li onete luce. Alteros quali mane atditos Si poftumes qcf poft
, patris obitu
editi edent nucupan. Sexuuero quinti Si decimi,tu Nonu Sepumiidt
Odia
ciiua numero geniturae indita nomina fuere.Plci^ a Tullo hoililio Quin#
tios licut Seruilios,TuIlios,Geganios,Curuuos,atCloeliosexalbamsRo
ma aduocatos feriat . Erat9 propnu Q_umticjt familix
utuirixque ac fcml
lax.nullo teporcutaitur auro. Mamacosqcfnomen Oleti rft,a Marte geni
tos dicutjSicut M
at tios, qcf EraiJ»^ prenome fuit propriu.
Caius uero St
Caia «que uins ac femmisprenomia frcquetia fuere.maxime in lolenibus
nu
ptrnu ulurpara.uidclicet Cai« Cecili* qu* Tanaquil didla eft.felix
fauflum
coiugiufortunal9 augurati. Q_uod etiaftcques ptenome TaretinisferunC
quo brutu terrenti Si colonia homine defignabar.Siquidc terraed un#
de7’tior et 7«’i«r, dedudos uoliit.Et tametli in uctenbus monimeris.
C.lit
(era Ciiu deuourct,cain inuerfahac iigura.3. Caia deltgnauit.lllud
tamen
admonitu non ioutile duxerim, neminem Romanorum Cne prrnominc ap
pcllari. Id9ex eo inftitututn quod cum inter Romulu Jc Tatiu
fonctas St
comunicatio impem inita cflct,utunaconieniio unus populus una es aup m
idem corpus lublato dilaiminc nocarctur,ut Romani Sabinorum, Sabini
 GENIALIVM
Romanoru nola fuis nomibus preponrret r quato rrgniiure, 8t'c ofctrafo im
perio cautu fuit. Q_uare prrncminauttrj^ fuidr ex fabinisnoibusdcdud»
multojj opi nio fiiit. Q_uin tria tacti letes uiros tf principali dignitate in (ignes
folispnominibus nominade magnificerius honrfliufq) duxere,tanc| ob illo#
tu amplitudine uulgo noti St colpicui foret. Cuqj macipiis St Seruis,nullii
cognomecu aut peenomeueteresimptiret,foloq! appellaret nomfe.Siqua#
do tame manuemidi libertate meruidcnt , ut inter feruile perfona St libera
difcrime nomis forct,cu illis ordo Honos St locus accedcrit,pnomia patro#
no^acfidifciplina, St cultu Romano effeteducatifepiffimcbbiarrogarut, 1

quare Marciporrs Luripores,Publiporcs,a Matco lucio St publio,multifet

uitute cxepti nucupati funt. Nec modo libertopc hoc fuit,ppriu , ftd adoptiui
filii St arrogati,adoptatiu ficpe nomina St prenoia atcp
cognomcta defumfc#
rc. Inter quos erant addidi. Q^ui f a St fi nomeprcncmeaetnbuin prefenti

habcat.lllos tri feruifle St fub alterius macipio fiiide liquet.Fucrtaut addidi

quicu no edent foluedo,creditoribus addicebantur, mox precio pfoluto,(cu
uauis caufa, tria citra dniuolutateferuitute cxepti, St libertate donati fiint.

J'reter hos erat abfcidi St lenones aequa fere coditione ac fetui, nullo cogno#
meto aut ordie infames. Namcp Senatus confulto prohibitu erat neabfdflf
quibufep uirilia exeda fbret,utpote femiuiri,aut Lenones queredi iuris aut
poftuladi caufa tribunalia adiret. Ideo Vedilius leno in aula teftameraria»
Q_. Metello deiedus fuit. St a fubfel lio prohibitus quia leno rrar, que £> libe
toproptcrca habendu no cefucrc.Ed tri literis proditu.utnifiinter ingenuos
aut ex ingenuis oriudos nullii getilitatiscognome fotet‘na feruo jt liberto#
ruqj nulla cognatio nec getilitas erat,apud Atheniefes uero conditui u cft ut
nemo ex femina genitus maternu fibi nome afeiderer. Na feminis indere fa#
mili* cognomcta lege uetabatur. Idquod aequat a Romanis faditatu tope
T
rimus. u nequis il ias Athcnias uocaret edido cautu fuk,e diuerfo apud lv#
dos nam ex matribus non patribus gentilicia fuere nomina, filiafcp non fi#
lios fuos habuere hcredcs,plufcp honoris feminis quam uiris tributum efL
Neqi omidendum, nonis Iulii,quibus c uka concedit Romulus , quas Ca
ptorinas St uulgi fugam appellant . Romanos urbe excedentes , ad capreae
paludem facra facete. Dumqt ad rem diuinamuaduntueterum prenomina,
ut Caium, Lucium, Mattium aliacpprifca nomina inclamare. Sicut in Ofeo
phoriis Atheniefes ob Egei morte dolenriu uoees imidatur . Ancillafcp cui#
tu decoras in matronali habitu cu occurretibus prelii imagine effingere, qcf
olim cu latmis Romani gcdere,unde celebritatis raufa St origo ed . Tedalqt
umbra capri fki,zpulas St alia letkia: inuirameta celebrare. In quibus faerti
hoc fcruan meminimus ut inter folenia de caprifici lade apponatur. Illud pre
tetea notatu eft. Romanas mulieres (ine cognome to folis pronominibus ai
 i

L I D 3 R <1 v i J! T s cxcm.
ieao nomine denominari. Qjjodcp Maro prenome uelut pnidofum & in*
&me plericp magnopere deuitarunt. PoAq.M . Mallio crimine affcdhtire*

gni, turpi iudicio couido, ne cui gctili,nome.M. Mallio foret.Scnatusccn*

luito cautu fuit,quod generi St nomini iuo,inuAa dedecoris nota attuliCc r.
Sicut Claudia gens pptet gentiliu flagiria,cu lucioru alur cadis, airer latror
rinii dunatus foret, ad
diluenda memoria dedecoris, ludi prenome dcuicauir.
Q_uodqj Domiciages caneris pretermiflis.Cn.et ludi prenome, peculiare
libi dcfumpfit.Siquidem ex enobarbls authorc tranquillo continua ferie tres
lucii Reliqui uero Cna ptenomina eadem ferie uendicarunt.
Q^uid (it apud lurcconlultos Heliocaminus quid zeta & unde dedufium
,
nomen U denominatum. Caput V.
Nn Circo flaminio du pofl imodicos calores folc occiduo
deambularemus , adiit ad nos cotubernalismeusquifprim
pficies in kire ciuili fed nimis ineptegliofus,& pcontatus eft,
quid eflet qd! Vlpianus de Seruituribus urbanotu dixit, qi
ft arbor atccopa&a Heliocamino meo fole adimeret,
eo qc£
umbra facit in loco Heliocamini id cotraferuitute tibifacc4
re no licete. uid eflet Heliocaminus pcrcudfobatur . Cumqj de uet bi figm
ficatu ambigeretur. Dixi Heliocaminu uaporariti quodafolare api itu Io* &
cu dici ad que Sol hybernus accedes ipium cuaporat &
calefacit, dcdudlu no
me.«7r'o tov *«n l, *« ,| d cfl (olis uaporario (cu efluatio. Fuiffeqj mo
'nxicv tsu

ris pri(ci,ut iuxta zeta Heliocaminus co Aruatur . Zeta enim locus erat unius

cubiculi capax (ole hibernu p (pedtas ita co flrudta ut per Heliocaminu uapo*
reacciperet,erateni cubiculu hibernu frigori acc6modatu,q<f nuc(oIc,nuc
ignecAuarct. Q_ uare Heliogabalu Indicos odores ad uapotadas zetasacce
derecofueurfle authores tradut.Fuit ergo opinio Vlpaniqcffi Heliocamino
meo & uaporario eiuimodi, ad que iol admidti debet,arbor pte copadtaof*
qcf ad eu admidki nequeat , id uelut cdtra (eruitute faSu,no
ficiat,ita rite (a*
dtumuideri.
Q_uadoprimuinterregnuceptumfuerit,& quibus de caubs interreges Ro
mx creari confueueiint. Caput VI.
Vo (epote Romulus ad Capreae palude Humanitate exu*
ifle fertur, (aris coAat patres cofcriptos de Regni fuccc flore
(olIicitos,dece decuriis fadbs, frngulifcp in bngulas decurias
creatis,ut decem imperitarent unufq? cum infigniis imperii
,
& livoribus eflet interreges creauifle, quod imperium per
orbem ire di quinqi dierum (pacio terminari iuflcrunt. Aid
per ternos quatcrnoiqt dies , interregni ipacium per bngulcs iuifle atqj
,
anno uno Senatores qui centum numero erant , Imperium tenuifle ferunt.
Ilii
 genial:v».:
pifricp aGTerut cu duceti Senatores nt,a patribus fiiiffeeonflituta, ut per
quinos dies finguli qui fafces fit Imperii infignia habebant,imperitarer,fun#
dtufqj Impio primus (ccudo,8e reliqs deinceps ,regni cura' munufq? traderet*
Nonulli putat,qcf cu centu fit quinquagita patres cflent,fmgulicu fafeibus
prodcuces,fex nofibs horas fit lex dici quirino ipcritaiut fit facru fecerur. tan
tunde Tatio q regni cofors erat, anuuc^interuallufuiIIe,donecNuma Popi
lio regecreato,R.omulo regni fucccflor datus eft. Malitcp mos poftexadoj

R.eges ut fiqua fortuna autcafu Coss. creari nequiret,uel uido creati forent,
aut liqua turbuleta cofubo fit neceflitas pmcrct,donec de Cofulatu decerne#
refaut Oiitator reip.darctur,intcrreges peflenr,q populo uicecofulu iura da
ret.Qjiinetia ficotentio inter patres fit plebe foret demagiftranbosaeadis,
aut ablcntibusCoIulibus comicia haberi nopoffcnt,uel uicio creatis magi*
ftratibusaufpicia renouari oporteret.Vcl Cofulibus morte fublatis, deccou
dis fit creadis Cofulibus cotentio effet,interreges «cari, copertu eft ut cflent
munia obiret. Q^uiquide interreges fine
q comicia haberent,magiftratuuqt
populi fuffragio ad cociliu plebe no admifta a patribus tantti aufpicatocrcaba
tur. Q_uoridcp per interrege comicia fiebat, in patru pctrftate eurntu cornis
cioru fuifle , liquet. Q_uippc nemo interrex qui author comiciepi forer,nififX
patribus erat. Dicebat ucroCofuleplauqj interrex ex patrum deaeco quem
ipfiuoluifTent,quod officium prodendi interregem oratoris fuiflfe autumant,
Potcrt atq? non modo pretor . Sed Cos . aut Di&ator interrex fieri. Et fi qn
proditus interrex munus pro quo dicebatur exequi nequiret , exafto dierum

quinq; Ipacio, alius fuccedebat quiuices fufeiperet, donec per fingulos inor
bcm irent, ut modotertius,nunc quintus aut quartus, non nunq quartus
dedmus , plerumqt uigefimus proditus interrex Coss magiftratus ue fa*
.

ceret, aut comicia haberet. Q_uos quidem interregesdum honori preerant.

Confiilum uicem gerere,idemq)iuris fit poteftatis nabere haud dubium eft*
Donec abfohito rei public* munere, interregum potcftas finiretur . Inquo
ipfe habui!
id pleruqj euenifle competimus ut proditus interrex,comiciis quae
frvConful crearetur.Sicut de.L.Poflumio Metello traditur,qui his comidis
quibus interrex pteerat,cum Iunio bubulco. Cos. fa&us eft. Q^ui etiatan
rae poteftatis erant,ut legem ftrrepoflent,Senatu cofulere,fit Cofulis mu*
nia obire. Hoc quoq? dicae haud piget, fine cauli interrege dicere haud licere.
Sed cu turbu'etx cufiifioes aut tumultus comicia ipedirer,et nifi ad quattuor
kfe Februarias creari licuiffe.Et fi qncomidoK caufa interrex pditus eet, qtf
lerucp ufu ueniebat,nuq ab eo primus pderef, fed q fecudo aut tertio ac
q
Sriceps in orbe ident , uel comicia neri uel d&arore dia, aut Cofule uel tribu
niS arari. Fert ueroSylla eu fumniac effer poteria:. Cofulibus morbo (ubla*
tisjper Senatu interrege creari madaffe.Scilicet qui no Conlulu comicia exi
 i

£IBER»C^VINT *. CXCIIII.
pio ueteri indiceret.Sed ut fe diltarorem ad imaginem
antiquitatis indi&is eo
micds crearet. Nrcp negauerim Ccfarum temporibus nullum intcrrrgnu
fuif
fc,cum unius Imperio oeeupata re publica Senatus effet negligens
rem* *
fus,& uix ulla foret libertatis imago nilipoA Aurelianu eum de principe dei
if
gendo,Senatus opinione uaga duceretur,* cum militibus tumultuantibus
nonconfentiret,per lex mentes deligendo principi interregnum fuifle.
Donec
Tacitus in Imperio aOiimptus fuit, qui fummi principis fpem oflendir.
Tam
et (itnortefublatts
Ccfaribus quoties de principe deligendo ambigebatur, ad
Senatu, Romana re ptinuiOir, mfciplici exeplo pbatu fit,qcf Traianus face
re deffinaratutfiqd cicueniffrt huanitus,prmcipe reipublice
Senatus daret»
Sacrificium latinarum quomodo in albano bebat, * quae erant ferite qui uc
populi ad facrum conuenirent. r»p,r yil.

Omanos Coss.comidis creatos , fortitispeouinais aut ex#

tra fortem daris, latinas ferias indicere conlueuiffr plane per
(picuumeft, Iouiq? larialiin monte Albano fcrufaccrcqif
laciar dixere, ubi carnem latinispopulis dare mos erat, qu«
uifceratio dkfta.Eff enim mons albanus inter albam * ur#’
— bem Roma
traftu fere pari difiun&us, ubi tcmplu aTar#
quinio fupbo IoujlatialiconfIrudiuferut,facru(j inflirutuadquodlarinipo
puli numero fepte* quatragita, flato tepore
, nonunq nodu ad lumia fre#
quetes c6utniret,ibiqj nudinashaberet.Vtcj al« agnos, alii cattos, nonnulli
ac *plercp mola ad comune aepulu afferret,*
una tauru imolarent cocordi
|
•uffiagio flatu tu erat,cauroc$ imolato & caela uidtima,nteq)(acnfiCio pfiefto
ut quil 9populus qui ad lactum acccilerat, *
quaecp riuftas earnempofceret
de tauroqj partem acciperet ptiliri moris erat. Principatus uera lacri
publici *
concilii caput, haud dubie penes Romanos fuir. quas
quidem ferias concepti
uasnon flaturas efle,tnul ti putauerunt . Cum
enim feriare quattuor effrntgc
nera.Statiuac,conceptiuac,imporatiue, aut nundin&Stariuae fuerut quae fla
tis diebus ac menlibus (eruatur
utSaturnalia,Luperalia,Agonalra,Conce#
ptiuae quae in diem certa a Pontifice uel magiffratu concipruair, ut
Latinae Se
P?gon» ,ia »«l compitalia, Impetratiuae quas Conful ptetor ue,aut
*
Pontifex Maximus pro arbitno indixit. Nudineucro fetnpcr Paganorum hs
bita: lunt fetix,quas
Hortefiusnefaffaseffe (anxit, ut rufliasqui nudinan#
di caufa in urbem urnerant lites componere
, &
leges accipere ncultas foret*
Q_uod quidem facrum uelut aniuerfarium line poculo nec pretermidb nec
(upprimi potcrat.Ideo fi dilatum aut omiffum foret, piaculum admitti puta#
batur. Namqj illud iterari aut intermitti uel non fuo tempore celcbeari pro#
digiumctat.Proptcica . C .Flaminio quod fecundo punico bel!o.Cos. lati#
11 iii

edby
 GEN1AL1VM
Das non indixiffet,necp facrum in albano feciffet, fed lixz modo fine more ft
ne aufpicus ad exerdrum profe&us effet,dirum fui t, & haud multo poft,pu*
blica clade cxpiatum.Siquidem ad Tralimenumcu inconfulta audacia in ho
ftes irruiflet,depul(is & diffipatis copiis,totoq? exercitu profligato, & nefan
da cedeafriidto,pretermifli (acri penas dedit . Q_uod fi in eo facro, non otnl
nes fatini carnem accepiflentfed aliqui dilati preceriti ue findent, aut nrglcflx
cerimoniae intermiffum ue folcne effer, tanq non rireexhibitum foret,denuo
inftaurari oportebat. Ea uero qux non aniuerfariafed klcndaria dicuntur fa#
cra,(i quo cafu aut fortuna dilata uel fuotempore omiffa forent, & difcrri&E
T
nouari dt repeti poffc fmc piaculo ueteres credidere. Has ergo Larinas arqui
nius a principio in unam diem indixit, Poft Reges ueroexadtos altera populi
iufluadiiciceptafuit.Dcmum reffituta plebe que ad facrum monte fecefferaC

in tres aut quattuor dies indiftas aConfuleuelprefcdto Latinaru fuiffe.Inter

iefto deinde tempore in decem dilatas (eruarafcp inuenimus. Vitra quos, duo
edam poft latinas rcligioG dieshabiti,quotempore,folene ludicrum in capi?
tolio fieri, quadrigxqj concito curfu decertare , uidlorq; crrtaminis in palma
uidkorix,abfynthiutn bibere folcbar,quibusdiebus,ricum latinis populo &
Romano bellum inter eos aut dimicatio forer,inducMedabatur.Namq; in di
Ais feriis ladnos populos inuice arma lumexc aut acie decernere, uel agros ho
ftilimodo uaftare (inegtaui prodigio non decebar, tunc enim odia ofFcnfic*
nefq; quiefcebant.Cumcg poft pugnam cum uekntibusad uefuuiu , foedus
iAum fuerit cum laurendbus, deinceps fingulis annis poteft decimum lati*
narum denuo innouari feruatum cft.Sed ficu t hoc facrum in al bano, fic Vene
ris templum lauinicclebre lacinis populis erat,ad quod conuenire, di anua fa

cra flato faate affuerant, quorum Ardeates qui antiffites templi erant prxei
puam gefferecuram.Manfucp inpoftcrum ut quod nominilatino impen*
fi

deret bellum,uitand< iniurie caufa, in Albano aut ad lucuna fererinxquid fa

fto opus foret, tomuaiconci.io decernerent. Anagnini aure concilium Herni
cs populis in Circo quem maritimu uocantindicebant.Grccis uero conuen*
tu Amphiftionum ab amphidionc Heleni filio inucntum, quod fuit fanftif
fimuGrccixconaiium, huius inftar facri tenuifle dicunt, ad quem duodecim
florentes Grccix urbes inicio utris &
aurum' conurnrre,& Cereri facrum face
te decpmaximis rebus comuni decreto decernere folebanr,quod ad Thermo
pilas indicebatur, & plailaicum uocant,fucre autem populi qui exciri fedibus
illuc confluebant.lones, Dorii,Perrebri,Ba:cii, Mcdontcs, Achei, Phthii,
Melicnfes, Dolopes, Acneanes, Delphi, & Phocenfes. Prerer quos Homolo
Aos populos huius facri imaginempretuliffe tradunt. Diffedio enim in mi*
nimas partes boueimolato,fcedusiungunt 8i facrum faciunt. Nec defiant
q
Dians templum quod cft in laconix finibus, huius figuram optiacre dicant.
 LIBER. Q.VINTVS. CXC V.

Illic enim lacones Si mcffcnii flatuto facnficio quod in diem certam

quot ani*
fjciuot crebra condlia indicunt,& aducrfus maximosconatus dc fummarejc
confuItant.Lugduniquoq; ubi Arar Rhodano comifcetur comunisarafmi
timos conciuit populos numero fexaginta, ad quod factum Unguli cuocatiin
genti coafta manu aducntabant.dcq; rebus magnis.indidto concilio decerne
bmt.Condlium quo® etholorumquod panetolium uocanr, magni nomi#
quo nili in Panetholico fit Pyrrhiaco concilio de bello ucl pace de#
nis fuit,in
ccminihil potcrat:In Palladis Ionia: teplo Pamboetia facra coeurrentcBoe
,
tiatota,6c concilia populorum magno concurfu ad omnes hofliu motus fre
qucntia fiunt. Et Panegyrcs Athenisquinto quoq; anno. Atqj in Neptuni te
ploheliconiiabuniuerlis Ionibus conuentus fit facrum fit, quod uocatpanio

nia. Fuirq? alter couentus amphidtionum in trorzenatemplo Neptuni iacly

to,quo ex feptem duitatibus populi ad comune facrum pari ufu Si comertio
coibant.Hz fuere Athenx,Prafium,Epydaurus,Egyna,Nauplia,Orchc#
tnenus. Si Minyus, Apud Chares autem Crilaotei louis replum omnibus
Chanbus comunis concilii locus erar.Et Sybaritis Omarii louisdrlubrutn
in quo SybaritxCaulonitxfit Crodematacconueniunr.Et Doriisin Epytro
pio Appollinc ad quem conucnientcscum uxoribus Si liberis facrificant,ibiq;
ex omnibus oppidis fil uids liqua confultatio fieret dues fitincolx condlio
,
adede adueranr.Pre ceteris ucro Senonum couetus fertur imamflimus, quo
omnes eiufdcm (anguinis , (latuto tempore in fy lui religione facram conue#
munt, exfoq? publice homine, barbara feritate ui&imam faciunt fii dc bci#
lis confultant. Prxter quos fuit couentus in olympia Dianx Alpheonixiux
ta Alpheum, Sicut Elaphix,fit Daphnix ac laurex,qui annis fmgulis (laro
die celebrantur. V ni foli teruntur Britanni qui cum uariis fadhonibus laboret
ad ppulfandu eoe periculu nullos aut pauddimos couentus habet , ita fit ut
cum uires confodatas non trneant,dum ftnguli oppugnantur ,
uniuerfi fuccu
bant,in Albano autem,quipopuli couenirent fit carnem pofcercnt.Hifcrme
traduntur. Albenfes,Albani,EfoIani,Accienfes,Abolani,Nubctani,Bola#
cii,Corctii,Ortenfes,Latinicnfes,Longani,Manates,Macralcs,Muairn#
fes,Olliculani,Odlulani,Pedani,PeIlctaunni,Q_ucrculani,Sicani,SifoIen
fes,ToIcrcnfes,Corniculani,Ficuld,Vemfcametii,Amerioli,Tuticnfcs,Ve
natulani, Vicellcfes.Prxtcr hos fuere Ardeates, Violaneles, Bubctani, Cor
ni,Yarientani,Gabini,Lauinienfes %Lauiniatx,Lauicani, Nomentani, Bo#
uillant, Preneftini,Pedani,Comiculani, Atricani,Scaptemii,adde et Laute
fes cum quibus fit Romanis poli decimum latinaram lingulis annis foedus
renouatur utperccnfuimus.

Digitized by Gb^gle
Qui ludi Olympici^ Phyti,qui Iftrtfi,8t qui Naaei,o!im apud Grxeos,
a qui Citccnlcs Rorax fuerint. Caput VIII.

Vxu&oribus premiain ludis Olympicis fuerint, quibus ue

coronis donarentur,a nonnullis quxfitum eft. Olympicos
enim ludos propter Olympii Iouisdelubru,quodin Achaia
celcbratiffimu dittos accepimus, qui iuxta Pyfam fit EU
fuit

dem, in campo cui Olympia nomcn,magno conuenruto*

_______ tius Grerix,certamine gymnico St equcftricelebrariconfue#

rant, quod delubrum in agro Pyfano ab Elide trecenos fere

ftadnsaberat.Py

fx autem pars erat Olympia. Q^uos ab Hercule inftkutos tn Pelopis hono*

rem anno mundi quatricentcftmofupra quattuor millia fama diftui*f,Inqui
bus primus Corcbus qui Olympia umccret fusile traditur. Ipfumqi Herculi
ftadium illic metatum quod maius q reliqua (uiffe memorat. Q_ui quidem
Hercules non is fuit qui ex loue fit Alcmena natus fertur , Sed qui in Creta
genitus inter Ideos Dattylos adnominatus e(I,certantibus ibidem Hercule
Pocneo,Epymede,la(io& Ida fratribus Ideis. Nonnulli ab Iphito eius filio,
Olympicos luctos primu autumat .Pierie^ Oenomaum ludos fit
ctlicurgo
cquou curfus apud Elideedidiflc uolunt, quorum prefettura Hclei longo te*
pore habuere, inquibus agrigentini equiarej Aetnei femper prcceleres habiti,
ct Ex epyro primas in Olympiacis meruere, attp ex
Venecia,in (acris certanti

nibus Ixpc nobilitari funt,pr*cipuiuero Nyfei quibus Pedatu Reges uteba

tur St apud Eleos educati quibus non (egmsequoru cura fuit . Q_uippequi
equas finibus cduttas ininfaciant,quodeffetexperimento cognitum mirxft
licitatis prolem inde puenire,Sicut apud Argiuos ad lucum Agenoris hircos
cudi bus ad mittunt ,
ut fecundiflimos habeant foetus taberes fit qurftuo*

E 5, laudaturqs
Atheas Rex fcytharumquod tanto cquotti (ludio flagrant
ut equm rpfe petteret At manibus (uis ornaret , qui cum a legaris Philippi con
fpiceretur,an ipfeidem (acera interrogauit . Fertur tamco Alcihiades Icptem
quadrigasmirx perni' itatis ad Olympiadeduxiffe At uittorfuiflc, fit Hecra*
equa pregoate Olympia uicifle. Atqj Archidami Spmhano
rides Theflalus
rum Regis filia inter feminas uittricem palma tulifle. Ab Homero autc aki
bratur Cly toncus phcacum uelociflimus,in Paleflra Eurialus, in faltu An*
chya!us,in pugil latu laodomas,in dyfco Elatrcus. Pe xcaeris prodif Theo*
genes curlu lutta fit pugillatu ita celebris famxut mille fit ducentas coronas
tulerit. Et glaucus de mili filius qui cu ipfum arate pugno excuflum uomere
aratro indidifle cofpicerr t pf ,admirans illu produxit in Olympia, fit cu arte
aduerfatiieludemur Pater elamauit T if mrcpoVfw id eft uulnus ab aratro ut
tafottitcr percuteret licut olim pugno uomere aratio indiderat quod ille au*
diens fit tunc
 LIBER. Q. VINT V S. CJtC VI.

dictis & tunc uicit Se fepe alias.Hofcg lucios qui uarii Se multiplices erani, ai
Paleftra,pugnis,curfu Se lufta ccrtabatur,quarro quoquo ano celebrari,qt£
tempus Olympiadem dixere, unde Graeci anorum curricula 6e tempora di#
numerit,atq? in his decem prcfc&os Torte duttos diiudicarc celebris fama eR,
uittorefq? quoru uirtus prxcipua fuit. Olea (Iro coronari , ucl CalliRe phano
doles enim genus erat) uelut grande uirtutis precium ferren t & pter corona
uiftori (fatuam Olympis dkari,T am Se fi Olympii ui£ t o em, coronis au#
t

reis aut xneis uulgo donari quadotp proditum lit . Antea, n. in (acris errtami
nibus arboris ramus pro corona fuit , fic Athenis panathenea quibus peplti
Mincrux ferebatur lingulis luftris funt fieri quibus (oleni carmine
(olita
, in
per tubicine bC precone ludicrum indicebatur, nudofqj ad Certandu ingredi
athletas neqs cogreffurum quepiam cum quo ceraretur eligere, (cd cumpri
mo prodeunte congrediendu cHc. Neq* ad (pettandu mulieres admitti pre#
ter unam pherenicem,qux mater filia Se (oror Olympionicarum fuit,& ce#
rcris (icerdotes mulieres, neqj barbaris pugnare licere, legeeauebatur. Sicut

My Iciadi certamen cqueRre Se Gymnicu Cherfomtx fecerunt, in quo nulli

lampfaceno pugnare permitt itur,prodituq? memorie fuit,a prima Olvmpia
de ufqj ad uigefima fextam Heleos Olimpiaco (emper certamini prefuifle, in
quo licet prius Atlethxfub ligacula ferrent, poRea lacedcmonii decertanti ti
corpora nudari mox oleo perfundi edocuere. Primus enim qui nudare corpo#
ra in Olimpiis agreflus Fuerit Hacatus acedemonius fuifle traditur , antea cni
1

pudori duceba't, nudatis corporibus apparete in ludis. In hisquocp inHitutu

ut qui largitione corruptis aduerfariis pugnarent, quiq? athletxad ptefetiptu
tempus non uenirent, multa pletterentur,utq^ nefario (celere conuitti aut crl
minedanaci ,nec in certamen uenirent neq> ante comtnidionem fpettaculi ad
immolandum accederent. Q_uippe Athletarum paretes Se omnem Airpctn
citra labem effe uolucrut, Sortequoqi duci ad pugnadum paria athlearum.

Et de loco interfe pugiles decernerc,exemplis (xpc probatum eR . Q_ue forti

tio fiebat ut calculis in urnam conkttis binx compares litterx infcnberetur,
quiq$ eduttis fortibus pares fottiti erant, inuicem comittcren tur. Horum ima
ginem ludoru Cato K.oma tranftulifledicitur,cuin Theatro (pettacula edi#
diflec,uittoribufq} non ex auroficut olim,(ed exoleadroficutin Olympicis
coronas propofuiffet,cuiusexeplo AuguAus , poR pugna Acciacam Olym
picotu imagine Se ludos illis emulos apud Accium in linu ambracio Appol#
lini confecrauit, illorumqt curam multis propofitis coronis laccdcmoniis dc
mandauit . Prcter quos in agro leonrino Olympicos ludos HrrculiPalrArae
InRitutos Diodorus memorar, qui fi intermitteretur faccrdotes muri fierent,
et Ii facra repeterent libcraren t morbo. F«turq*Sylla, Olympiade quina Se
fcptuagcfiraa (upea centefimam, Athletas Se reliqua cx Olympus certamina

>

Copo
 genialivm
Roma trac!uxiffic,& folu ftadu curfum illis reliquiGe.Net o nero eontra.Ni
agona muficu Olympiis add.ct: St primus prctrr affuetum celcbrauir , in
quibus aurigauit &
corona meruit.Fuitq} literis poditum f« libet crcdcre, ab
m
imolato tauro,deo quem Miode uocat, dum Olympioru celebritas ma#
*et,mu(eas ad unu cateruatim pifas coccdere, rurfufqi ludis abfolutis cedere
certi. Sicut in leucadcapud Aecum Apollinis ubi panegyri celebritas futura
crat,mufcas boueimolato illius diftentascruore protinuseuolare. Alteri Iu#
Fhitone intcrempto.Pythii didi in Appollinis honore celebres fuere, a
di, a
Dyomcde primu inftituti magna religione (acri, in quibus uidores lauro co
runati triumpharunt. Q_ui apud dclphosin phocide ubi tcmplu Apollinis
err.:„magnoprc culti cocclebratiq) (unt,in quibus Comedis & trageduc,fi£
ali' fabularum argumeta fpdatoribus exhiberi atqj ad fpdandum tibia de

T
cata inuitari (olebat. ertii 1 fthmii in i fthmo achayae iuxta Corinthu in mc
garcnfiuni (inu delubro Neptuni mdytointer Ionium &
Egeum a conum#
tutorius Achaii profufis (umptibus ficbant,qui in honorem Mclicertcfcu#
pcl tmonis aut portuni Marini dei mafere,quos quidenodu a principio mox
di: celebrari inftitutu eft.Hos enim a The leo emulaticnc Herculis q Oly m#
pia mfbtuit primum inuentos memorant, qui Si quinquenales erant , tanta
religione (acri,ut cum eos Cypfclus Tyrannus Corinthius tnrrrmiflb more
rebquiQet,illoruc^ pop intermortua memoria t(Jet,nc tanta crltbritaspre#
ter: 'ifterctur.Corinthii aliquando tnixius cx omni irculorum memoria (ole
nes cclebrarut,quos tanto deinceps (Uidiocoluere, ut nc deleta quide Achaia
a.L . Mumio,fie tota Corintho maximo bello conuul(a,ab cotum fjpcdacu
Iis drftucrint.Cumcp deferta Corintho celebrandis ludis ciues (uperefle nequi
rcat.Sicioniisproximis tncolisnc celebritas mtermideretur , cultum curaqp
elrmandarunt.In quibus prxdpuus honor Ipdaculi A theniefibus datus.Si
quidem tantum fpaciiquantu uclum nauis occuparet Ait exteris preferrmtur
t bf:lli=q! prccipua haberent, cum connthiis conucniflc dicuntur. Et quis in
Ulhnto uidores apii coronam premium (errent. Poftca pinea coronari , de#
ted z Solone ut qui Iilmia uiciiTet centum Dracmas qui ucro Olympia quin
?»r^sfcrret,czutu fuit,Prxter qux munera hoc etiam uidori tributum efl,
u: sidor (btua doneiur,illiqi publice decernantur alimcnt a.Si aut ter Olyna
pi: uiri2rt,S tatux quas Iconas uocanr, (imilitudine mebrorum rxpreffa di#
c<ra:’.u:.Nonunqut cum quadrigis triuphantiummorcurdenturia patrii
tu: rrocr.ipliori munere, coronis uidifcp exornetur. Reuet furuj cLfieda par
C. esuri urbes incanqft::uacp In foro &
prpetua imunttate fruatur. Adeo uC
Orsos Olympionice c3c maius cenferetur munus q Reme de hoftibus tria
phu j. Q_cod Romanis eriam in u(u fuit, ut Athletas qui (acris certaminibus
t.KOnam meruiflent jUacatioc m unctu , curae tutelxqt 6C perpetua (munitate
donat mc.

t
 LIBER. Q.VINTVS. CJCCVII.

Quartos aute Nrmeos a Nemea Syluain Affhonori honore inrtitutos

(erunt . Hic enim Lycurgi filius Opheltes didtus cui a (erpente interempto in
patris folatium ludi manlere,quos dicunt Nemeos,quoru non minor appa#
ratus fit celebntas erat .Tamfit fiaMolorcho qui Hercule fufeepit hofpicio,
cuius filiusa Leone interemptus fuerat, eo enecato primu inrtitutos dicant,
in quibus maiorum imagines ficut in funebri pompa longo ordinereprefen#
tari,atq? equoru curfu,Gmul difco,certu,& Paleftra dimicari, uiftorefqj apio
coronari folebant.Ideo quod fuper hanc herbam reptante puerum a dracone
interemptu ferant. Inde fuit Graecis apii corona funeralis,maiorumc$ fepul#
chiis ex apio coronas apponi,illoqj ornari Se tegi feruatum eft,qux fepulchra
les Jidfx. In quibus nemeis memoratur Arion equs pernicitatis eximix,ex#
eu fTorcAorepolynicc, palma tuliflc.Prxtcr quos fuit delphis Cycharedo$j
certame quod Si pythia dixere ad quod Cycharcdi Tibicines Si fidicines con
currebant,8C in Delo certamen a Thefeo inftitutu in quo,nouo exemplo pal
m e ui floribus dabatur, R.omx ucro.P.Cornelio Aruina Se C
. Mario hiu

tilio.Coss.palmx primu uiftoribusdari ccptx. Alexader uero Macedo c Per

fi arbore coronas propofuit primus, Pergami autem fit Athenis fuit pugna

gallmtceomm 0eCoturnicu,tanti decoris,utad illud ranq gladiatorum mu

nus c fTufiflimo rtudio, omnes couenirent . Et certamen pidurx Corinthi fit
Delphis. Et Egynsfacra ccrtamiaab Eaco inueta,8t Thebis Heraclea fit Io
lacca Megaris ucro Dioclea.EtobtauruaThefeo interfcdu Marathoneain
quibus phialam argenteam ui&or acripicbat. I n Delyriacis autem boue, ficut
ia certamine DyftrrabojR poetis dabatur bos,uel tripos cta inferipto epigra#
m«e,6t Sp3rmrtn certamine poetarum, premium ex farina fit meile quod
Syrmea dixere. In Panathaneis uero olei Ceramu uelut amplum preciu ui#
dor accipiebat. Ea quidem duplicia fuere , nam fit magna quinto quoqj ano
fitmi ioraringulisfiebant,apud Pellenen erat Appollinis Agon ubi ex arge#
ro propofita premia certatibus fueee,que Theoxenion uocabat .Et aqudpla
tcas certamen Gymnicum in quo corcrax dabantur ex auro. Et ludi hleuthe
rri quo J illic Grecorumefipix Mardoniu cum trecentis millibus Per far um de

leuiftent,fit apud R.hodios ludi qui uocantur Halia, aup certame Hyrundi#

nu et cornicu.Erantq) ferta louis Dufn,fit Padia,fkut lunonis Here a. Mu#

(ape Mufea,Gcreris Demetria,MercuriiHtanea,lnqbusChlenxuertespel
Iricx dabant, quxfaepein agonibus fuere pmia, Gymnicaquoqin honore
Androgei Minos rtaiuifle fertur , in qbus premiu uidort pueros propofuit,
apud Nemea uero obfcura quadam ambageH ppcfclinu dabatur donum,
bus muneribus cum prefiicione uirtutu,uidtores donabatur. Praeter quae
r runt Promethea ut currentes in Palcftra cedam ardentegeftarcnt , eamqp
defatigatus proximo ifqjporteadefcflus alteri fit deinceps alius alii traderer.
 LIBER *
Q. V I N T V S CXC1I.

aut troixdecur(ionem,ultimus ueroquod excollatione populi fiebat aerarius

didus. Equis enim mira uclocitate currentibus iolidrotes Iruiflimos cunus
ingenui pueri, curfu qcitatiflitno agitabant, qui praecipua ai te latis gnari do?
diqj erat examufihn (eruar e norma ne ipti aut quadrigx agitata: aliquo te
poris puto metas c6tingertnt,uiq} pfingulos miflus ide currus per quina fpa
cia fine offenfionc circuirct
.
Q_uc quidem merx cum antea lignea luiffent,
Claudius auratas inAkuic . Fuitq; inons ut ante comifiioncm cirecnfium,
miniAri cum equis dcfultoriis miflus exituros nudarent . in his queqt qua?
tuor factiones pro anni teporibus,uidelicet Vcnetaqux ceiulea 1 Prafinaqux
uiridisdidacA,Albafit Rofea mirofauentium Audio coli celcbrarkji (olitx
(unt. Viridis enim color Vcridi:atus erat,E Aati refeus, Hiemi Venetus, AI
busautuno.Nonuulliuetoper elementa ccloiesdiuilere. Q^uippeHiacyn?
thus atri dabatur, Coccus xtheri,biflus rerrx^purpura mari. Pannoqtuer?

(icolorc perlmgulas fadiones certabatur ,ro quibus (pedantium fauor t au? fi

ta popularis gratiaq; fit Audiumad uidcium mu Itu Icci dedit. Nam tan?
to fauentiu Audio hinc inde certabat^cu fuos quifqt clamore & plaulu foue?
ret, ut magis Audio,fit colore pani ac fauore quoaffedi erant, q uera uirtute
iterentur, ifqj popularis fauor & gratia non dubiam pltrucp uidoriamdc*
dit,Adeo ut non populus modo (cd fit principes ingenti Audio fit gratia fa?
dionu contenderent. Siquidem Vitellius uenctx fadioni ita addidus erat,ut
eos perxqua fit iniqua amplo fauore profequeretur,adeo utquolda qui clare,
maledixerant occidi lubcret. Sicut Praiinx deditus erat Caligula fit NcroCae
far,CaligulacnimScxtertiumuicies agitatori Cythico contulit. Nero utro
cum quei eretur tradu Prafmum agitatorem fit obidiurgareturamagiAro
de Hedore fe loqui mentitus eA . Fertur autem Verus Antoninus a Vene
txfadionis hominibus quam odio exeerabiliprofequebatur intoleranda pro
bra fit contumelias tulifie,quod contra eos Praiinx Auderetjllofqj Audio fit
commodis profequeretur. Caracalla uero cum aurigam cui Audebar.Popu?
i

luscauillatuscQct, exercitum imificfit penas exegit. Ad has quattuor fadio

nes alias aurati purpUrciq; panni Domicianum addidiffe Suetonius memo?
rat. Erantqj Cirecnfium duo genera,patricii qui perpatres,plebeiqui per ple
bem agebantur Aaro die, menfe Nouembri,quos Claudius Imperatoriae?
pe comifitfit celebtauit . In quibus preter fpedacula etiam deorum fimola?

era non nunq Imperarorum fit Ducum imagines habitu triumphali ob Au

dium fauoremq; popularem erga principes equeAres aur pedeArcs,a!iquan?
do uidorias cum palmis. Ferculacp fittenlacurrufqi elephantorum produci,
fit piata popa efferri (olebat. Q_uart Germanici equeflrrm flatua ex ebore
eircenfi popa prelata coperimus. Et Antoninus defiintx fauAinz imagine
eundis circen Gbuspferriuoluit,q quidc imagines nonuq auree uf argetee
mm
 ginialivm
plerumcp erant gypfce, aut ex hebore,in quo illud adnctatu fuit , ut lota ptr
qua pompa fit deorum fimulacra ucftabantur,ne rtcondita latra e cenaculis
defpicaetur otaculo moniti udis cooperiret.Prrualuitqj mos,ut prttor
alius

uemagiflratus qui ludis prcerat,mappam aurigis midferet,6t tutfus fignum

daret, quod ctat futurorum Circenfium initiu,id quod a Nerone certo euen#
inceptum ut Cafliodorus ait fluxit ad po fleres. Pcft quos adnumerantut
Grctnfes Cereales St Seculares atq; aln nauales,uhi in cireo maximo Imif#
ne illas contingetent turfu prateipiti concuf
(o cui rpo,naucs metis appolitis
tebant . non in poftrcmisfuent,quod tam incircenfibusqfacris
Illud uticp
certaminibus magna cura feruatum cft,ut qui intrmpeftiue furgunt aut qui
ante alos exeunt colaphis cedantur . Q_uodcp qui corona meruiflet
tanc[

ad fupremum faftiJiumuentum foret, nihil ultra de uiriu aut artis incremc#

to fperaret. Vtcp non minus bonos fortclq? uiros qui ad
certamen prouoca

tent necp eum quo certaretur muenirent,cum nemo

udari autcogrediau#
I

det eos qui fortiter pugnaffent fit uiciffenr,mrrita palma aut pofito ccnfli
4
tutoer, premio donarcnt,necf emm minus coronari pugiles quiabfcj fudort
in etrtaminibus,qqui
pugnando palmam aflequti funt cauebatur, licet adno
Athleta eo fortitudinis proeefietit
tatum quandoqi exemplis legamus ut fi

obiiterenturcum quibus periculum face#

ut noninueniret parem,plures uni
fit decertaret .
ut ui&or quis declaretur fit uideriae inftgne ferat emu
Nam
ret
pretereundem Gymnica attamina Eleis preopua
Io opus efle dixerunt.Necp
fuifle.Thymclica Cotinthiis,Sccnica Athenienfibus.

St lapidibus hodie uifuntur unde origine»

Mira exempla que in montibus
tl caulas duxerint.
Cap. 1X«

- _ _ Ngens cupido alos Himulaurt illot u,qui rerum naturae ori

gmem St eaufas diligenti eftimationefcrutati funr,qucdoe
bis huius que incolimus Imenfi fit in explicabilis,to(iuf<p na
ture rerum cuius «ternam uen igin tm fit irrequietum ambi
tum udemus, principium fit origo lit,quodrquidcm ir ine

:t r f« queflionis fuit. Ihalesille Mylefiusinter leptem

., praei#

pue celebratus , cum quo faterdotes Aegyptii fit uates Pindarus ex humore
omnia conflate dixerunt, Anaximencsexaere,Heraclitus Ephrariius flei#
parmenides ignem,AnaximaderMyli(iusinfinitarem, Pyihagor s nu
ei fit

meros, Empedocles Agrigentinus auaruorelemeuta . Plato deum fit Hy#

|e unde elementa deriuantur.X
enephanes aqua fimul fit terra, reru origine
principiumqi duxerunt. Epicurus autem leucippus fit demoentus Abderites
a Atomis fiuc ex paruis minutifcp corporibus ternae concurrentibus in
 IIBBR'Q.VINTV3 CC.

unuconfuGs St condentans, omnium elementorum uim arq; fubflantiatfc

rerumej formas & figuras oriri dicunt» indi & Bracmancs preter quattuor
dementa quintam naturam ex qua celu ti fidera conflarent effinxcrunt.hac
q; rerum machinam 8t hunc terrae globum, quem incolimus quandccp in
digeftumfle confufum nullo rerum difcriminc aut ordine olim unumCha#
os cxtitifle. Pcftca diuino conlilio Si deledhi
,
fiuecx paruis huiulmodi cor#
ponousSC lempiterna illaincurfionc athomorum, tiuequia grauicra in pro
fundum, leuiauero ccleftilabefadtata motu Si ancipiti contentio ne diflradfa
natura uoiente in altum euolauere. hanc rerum faciem,& hunc quem hau#
rimus aerem iflamq? quam incolimus terram , mutuo lien contrario iulfta
nexu , ex ia illuuiooe Si turbulenta confufione emerfiOe , Si pro ut plus mi#
il

nusucilliusdenlaiaematcnx,ucl humoris fuere participes , ita montes 0S

aedua , nunc conuallcs St deptefla , modo maria Sl flumina , fontekp Se
lacus,campolcp ac diuerlas rerum facies Sl tanta narurx mn acula, (ummu
illum arnficcm & rcitorera deum , omnium conditorem rantxcg molis fa#
bi icatorcm ,diuino magifleuo examinato modo effeeifle. Humoremcp in un
das,lcuiacp in aera Si ignes, quodqj minus dcficcatum erat , in tertas diuina
iorte dii linita recefliflc. Donec ad certam iflam folidamcp peruenit fpeciem,
acremqi quo lruimur,quemcp incolanus Si haurimus, lnnifcp forte euenii#
ie ut p craqj alterius Ipcciei Si formx,m tante machmx moliuone cum ter#
ra iimul coaluerint . Hmulcp argumentum efle,quod terram mo bilem Se
rei

lolubilcm paulatim coufulam, longifbmo xuo,in lapides duiclcerc, diuee

Luumcp rerum ipecies intra lapidum uiiceraunum corpus effici, lllacp fimul
in omni eternuaic condeniari ,
ac diuerlas facies quotndie artificem naturam
moliri uidemus. Q^uarc diucrii coloris marmora inquibus mifluras inex#
plicxbilcsinuno nunccorpoic concretas rnlpiomus, quandccp diGunifa Se
lcparata,muluplicium corporum fuifTe facile ere. idenm,qux quidem res il#
lius primx originis Si coaceruarionis indubia argumeta prebet . £>iue quod
nonnulli tradunt dtucrlis cardinibus induitis aquis, uci mati ledibus luis ex
cno,lcu nimbis cliulis,diluuioquondam munaaflet mundus. Poflea cum
fluitibus Si maii omnia milccrcnf, delitis tcmpe(latibus& terrxlitu dcfeca#

to,pofl tot aquarum moles Sl agitationes fluctuum,(olidas apparuifle ter#

ras,proptercain montibus quis longe a mari,caquxin liitoralibus uadiscer
nunturnunc inueniri,&: quamuis mediterranea, Ipecie tamen lidtoialiappa#
rerc.ln memoria r.nhiefl, lapidem duri marmotis non unius coloris uidiffe
in montibus calabns.longoamarireceffu,in quo multiplices conchas ma#
tis congeflas fle fimul ccncretascumipfo marmore in unum corpus coaluil# .
fcuidercs,quas quidem olleas &
non lapideas cflc,6C quales in liitoralibus
uadis in fn"-H u ^ facile etat cernere. Q_uod marmor in
fi fruftradifledtum
mm ii
1

Jpj

i
 £

c E N I A L I V i*

rcfccafles, etiam multiplices conchas fin gulis frultisqfcafi mtruas tcnWcre

ct cum lapide una difcmdi uidcrrs. Q_uod prefrdo multum preflat aigu#
pnus , peflea colluuicne iram mifla fi
menti/diQimilia corpora difiunda
longo tuo coaceruatacoaluiflr.Q_uod genus marmorisin quo coehilia wf
deantur plurima in Thcffaliafir Hemoma prccipue apparere auihores me#
morant,Atq) in Aegypto falfuginrm efudare Herodo:ustradit,ita ut in coi
libus editioribus ea quat mari incito expuuntur facile confpician;ur. Apud
Megarrafrs quoqj fit omnem macedoniam ex copium preruptiffim is (axis
lapides excauari non nulli teflati funt, in quibus pleraep fpecic appareant k4 I

torali, multaqi fit magnas moles ex illisccnfttui. iouianus Ponta^

edificsa

nus ad hoc acui uir haud dubie clarus ingenio fadifq?,cum plcrifq: nobilibus
pre(aiteme,(crmocinabatur,fcin prome to;.’ooaulilippi iuxta neapolimui
f ruto monte , uidiflein medio abfeiffi collis, tra*
tcmpefhris ingenti laplu
ucm ligneam undkp Uccic montis, duro lapidecindam , cum montis derfo
conercuifle in unum coipus coaluifle. Et hanc irm mirificam quae non
fit

minore miraculo fuit, 3 com hilia in motibus, nen uni rantii fprdaculo fuif#
te. Sed ne quis hoc fidum (omentum arbkretur,Peiuulgata rescft, paucis

ante nos feculis dum neapoli marmora rdificiieaufadifcrndrrrntur,adaman#

temmire fplcndidu,ncn natiua ucna aut rudi fit informi fedabfolura artifiris
manu confedum fit perp olitum,mira celatura fit artr,in medie marmorrsco
cretum fabros inueniffr,eumrj pro miraculo Regi dono datu inter rubieu
liarchana c 6 (picuufuilIc,hodie<^ intrnllufteia adnumerari. Prftrr qux, mi#
ra profedo funt quae aplerifqjdigna memoratu pdutur. Palamedesamicus
meus calcaria: fcinacispcipuus artifex ,
ingenio gnauofitindtiflno, authee
alioq grauis,fape mihi rctulir,fe du maimora di(cindcrct,in medio filicis q ni
U ui mallee je dirumpi haud facile potcrar,olcu quali in uafeccnclufum inue#
niffe odoris inmenfi et afpedu iucundo,cui medica ius fuifle dicebatur,quo ef
L. j manus libi,diu miro cdorc fragrarunt. Q_uod ego quo pado,ftante Ic4
per folida illa materia, illic coagulari aut occludipotucritncnrquidrmfcio.
Nos etiam apudauthores legimus fiuera tradunt,tn Chioru lapidirinisdif#
6x0 faxo caput effidum panifci apparuiHe , fit ad betim hifpaniae lapides

i6~f- _£*r*t/n nafei, quibus fdflis cx puro auro trufta fit lapillos confpidanr, fit abEuro

poultp elym quicquid orae maritimae mariabluitur,in faxa mutari, aut qd?

depuluere puthcolano traditur q marinis aquis tadis durrfeit m fax u, et in ma

lauru,in quibus fungirnafeatur
ri rubro fy luas uaicrc,olraq) fit
q ir.ox fole ta

dicouertatur in pumicem. Atq» in lucama cappadoeia fit Hirrapcli Myfiac,

fit ligna coic da, brrut pcft lapdifcunr.
r no nullas efle aquas, qbusuirgulta
Ctftit/ Q_uodliaqs hocdaiueft liue lege fatojr,!iuec6Gliodei,qreliqi.a mi iepa
nrjni toikutioac moluur,ut arenas fit glarca,aliafqj hoc genus Ip es conio#
 1IBER.QVINTVS. C C.
Wet St indurrfcat,quanto probabilius eft,parente reru natura, longiffimcp
«uo a que diGunfta fuerat,phifica ui Se ratione confolidare poruiflc cum
6
ferrim motes lapidefij adolefcere in dies exhauftacp
, efFoffiombus loca fua ui
narius repleri,aliaqj attenuari &
iminui. Ac maria quatlempiterna agitatio#
ne mouentur alia recedere pleracp inundare ac locorum facies
mutari quoti*
1 r
die fpettemus.
Q-Ui uarium St multiplex iufiurandu apud diuerfas gentes fuent& pquos
deos iurare confueueriat . aut L Caput • X
Vam uarium St multiplex iufiurandum apud gentes fuerit
a nonnullis proditum memorie efl. Per terram per amnes
per fontes, pundas Huentcs,imanifftmu fttiflimuqjiufiura
dum fiiiflcGrecorum ucteres credidere. Apud eoldemqiq
findam St inuiolabilcm prc flant fidem,in Thcfmophcrat
hoc cft legifer* Cereris trmplu defccndere,& quibufdam
exhibitis facris de* purpuram induerc,incenGfcp kabus uelut prefentibus nu
nunibus per quicquid cft deorum deierare folebar , aut per regium ferpttum
iaquo tura dabant tefle Homero,quodpreporens iufiurandum regibus ui#
fum,ita ut maxima obtlritti fide tenerentur. Nonnuq uerre
apprehenfo&
ftriao in iugulum gladio, celum, tcrras,fole,St ultrices furias aduocare Se
te
ftes facere,mox uerre imolato Si in mare deietto iufiurandum prebere,
quo
prefbto mhil prxterea querendum homini erat. AthenienfibuscxfolisGre
cis per ilidem iurare licujt.Nonnuq
deorum aras tangere fanttiffimum rufiu
randum putabatur. Apud ThebeosperOfiridem. Scythis per folium Re
gis.auc peruentum &aeynacem, folene iuramcnrum fuit. Apud
Epidau#
ros per Semelem,apud Thraeesp Mercurium, M
aflaget is per Thanaan St
Meoudein paludem.Capadocibus per montrm quem pro deo colunt. Per#
farum mos erat per mkhram hoc eft folem iurare.Aegyptii allium porrum
fleczpas uelut fanffaflima numina uenerati funt,que Silere aut illorum per#
iurioaftringi Gnc graui piaculo non licebat. Fertur Zeno per
Capparim .io#
nes per Cambrem, Lampon per anferem.S ocrates per cane de platanum
ne
per deos iurarer,aliquando per quercum Se hircum. Sophloclcs per Ia
perfas
hoc eft Caflorcm St pollucem,deierare confucuiile. Eihiopes per defunftos
quos colebant in uita quoru corpora uitro feruabat deicrarut . Lacones per
iipwfhanos St Argyuos deos . Armenii iuGurandu de rebus magnis in tem
Anairidis de* quam maximi numinis inflar habebant ab ipfilqj

^ (e colebatur preflare confuerant.

,
Apud non nullos per obfcencs St
re*

tecidos dbos,ab aliis per caput alcerius,auc per menfam Se frugcs,nonnun<5

(upa defeftis carnibus aut militaribus armis , apud Syracufanos cattis
tnm iii
 GE NIAtlVM
eerds ignitis iurabatur.Grecorum pleriqi per
Rhadamantu. Pithagorerper
quatf mionem , liquide hunc numerti ad animi integritatem fpedtare duut
in his fuete mens,Scienua,Opinio fit fenfus , Aphti per uires mlignrs q uk
tutibus enituere.Peniperpatnos deos ,
fidem lutciutando (acrarunt. Orphe
per numina ocio iurare pcr0
us aute fi quis diumam luftieiam adteftari ueilct,
milit,ignem,aqua,terta,celum,Lunam,Solcm,Phane,et no<2e.Philofod
aqualandaracinam quae
phi per Socrate, tanq numen (andtiffimu.lndi per
pu J magos c fonte nwnabat,maximu iuliurandu eHimanjnt,ita ut deicra
tesgraui nexu fit ccrtiilimo exitio tenerentur. Necjcmilenm pncnenliu (pet

& atiffimii iuramentu,qm eum ai mtcrniekmead loeu qui dicnur quercus cti
Myleliisgraoi bello dcccrtaflent,in eocp liberos fitcarapignoraamiliflcnt,fii
quid landtorc foedere firmare uelicnt,pcr tenebras quat apud
quereum dei*
tabant.Sicut Augilis qui circa Cyreacm lunc,6t Nafamombus nih per nui
fas crar, illorum lepulcra
nes dciundtorum^quos uelub deoscolcbant,uirare
contingentes,quod cgyptiis quo q? in moi e fuit, ut per defundos quosinfi
ilibus circa templa condiderant maximu putarent luturandii, contra cuius
facra tangen
religionem uenire non licebat;Fencx u mos teaditur,ut aram fle
tes,uel agnii leu i,dcxtra filicem tenentes deos
hominefq) contcftcntur,ut ii il
ita (e luppiter feriret qadmodu iple agnu percuteret. Q_uio
losVcieus falleret,

etiam uctus Romanis inoleurt mos,ut iuraturip« iojem,modo ad deorum

aras faccibcio pfedto, ignem aram exta tangerent, modo luper cefis ho
ftiisiurarent.Nonnuq lapidem filicem tentu tes hic ad uerburn
proterrent.
e.iciar,utiego lapide hunc
fallo me luppiter lalua ui be arcecp bonis
Si feiens
emiciatis lapidem manu eimdtcbar. Ideo per louem
Japidemlo
citeio quibus
leniSimum fandhdimucpijfmrandum ucteribusfuifleprodiiutnefUiludqp
intentior, cura feiuan oportebat. Q_uod
quidem in foederibus publicis Iole#
lapide,padhsc6uencisfiarepro
nius p flabatur , ut fcecialis (umpto manibus
midferet in h*cuerba,fireaeac line dolo
malo hoc loedus atej hociuburan
dum faao,dii mihi cuntta felicia preftent. Sin aliter aut facio aut cogito,«te
ttsomnibus faluis (olus Ego perca uti lapis hae e manibus meis decidet, poft.
quam precationem manu lapidem eikicbat,cui iuramento nullis opibus nui
frequens Romanis fuit lufiurao
loen ncaocio contra ire Fas erat. Prattcrqu*
dum per deos fit deorum numina, pertp
terram mare fit lidcra Sicut per deii
mquirinali fuk,perparciesuero6#
fidium qui Sabinoru deus eft,cuius aedes
aduocare,illiberalis fermoefl habitus.Pre
flari iufiurandum illofqj iurametis

«teris autem ex omni memoria fanGiflimu iu&utandu

apud Romanos ui
fum efl,ut iurans terram tcnens,celum deolqj conteflans , conceptis uerbis
familiam bona fortunas quibuldam additis
k fit caput fuum ,ac ftirpem fit fit

precationibus deuoueict.Poft aliquot uero

tempcftates pet falute fit genium
 '

tlBER*£^VINTVS CCI .

pnncrpis daerarr,Icnge preflantiflimum iufurandu

haberi crptu, tu/nuUa
umullocj imperio centra ire fas erat, Q^uod Tiberius
Ca
lar de fr pre flari ue
l Dt ,D a<aa Jua *Jtarenf,neur nemen fuum reflarentur
£ aut genium
obflinatiflimc reflirit.Q_uodetiam de Nerone
ptedrur, ut cum ateain adfa
pnneipum rurarent magiftratus,collegam fuum Antiflium mfuaadta
rurao
k inhibuerit. C .Caligula maximum luramctum nec pro concione nec ad
mi
““ nili per nomen Drufill*preflitit,cui plus nimio addidfus erat. Claudius
uero per Augurtum.Eft quoepomniu lermone
celebratum,# magniseue
Os pcriaiiifq» expiatum quod inara Palyfcorum Lacu
, (cu Cratere religiofo
bicui#protundo femperqj lurido apud Siculosinramentuprcflabatur
ad
quem multiplici fcaturigineebullientem iurantes fpcnlrone fadla religioleac
,
cedebant,# qui cafle# fine labe criminisiuraflet,illefus #
ualidusabibat q
ucto cotra religionem iunlrurandi fidem abiuraflcr, reus
crimnis , in lacu de
merfus,lefa:confcientix# pekrati numinis morte pcn3s
dabat, in quorum
templo tama fert Chrateres quofdam incerta ceca origine
& ,
igneos globos
perpetim euomeie,# feruentem aqua tetri odoris inde eltuarc?
ftoteles de fonte Acadino memoriae prodidit qui iuxta
QucdAri#
palicos in Siciliama#
nat, in quo tabellas mfcripto iuramento fi redte iuratu foret fuper
natare, nem
liquore perfundi afleuerat,fi perperam protinus in profundum
rapi neqj ap#
parere ultraddem in Sardinia quafdam aquatu fcaturigmes fecere.
ubiNam
periurium erat , quicunq; in cis in merius cecitate admiflum facinus
luebat
qui uero integer adiufiurandum accciebat, incolumi fima clarius
cernebat’
luxtaThianaquotj fons loui bccr,fngidusebulliretraditur,qui cum
citetis
foret in noxius,periurisfolum puftulas liuentes,# ucmicas facit calamitofasi
Atcp in By thinia iuxta Bricti templum fons cerimoniis facer manareferuen#
naruri,ubi periuri uelut urente Hamma necabantur,itaut magno
tis
malo p
iurium lucretur. Tenet opinio in Archadiaapud aqi a ftygem qu* e petra
ma
nabat, prelentiflimi ueneni,ad Nonacrim,idemiufuradumpreflarifubinfii
gni documento fpret* religionis.Namqi in fraude #jperfidia deierantiumex*
tremi difcriminis erat. Sicut fubterraneusfpecus ad Corinthum qui Palcmo
nis dicitur a ncm-ne ad«ri fertur,(tneperiuni pena memorabili. Fuircp
inufu
apud Athenienfes ut iufiurandu quod publice in foederibus preflabaf pofld
per Senatume>hibitumerar,quofandtius forer,queftores,apud Argos
uetf
rb pretores confirmet, apud Mantineam uates# bclliduces.ln Elydeautem
opifices# legum perifi,oequidrepentinomotu Imperitxmulritudinis,mu*
tari,auc fecus fieri diciq? poflet.Pre citeris uero maximu uinculum iuramen*
ti apud Sanies uetufta religione fuillc traditum efl,utara in medio ccnfliru*
taacccfisuidhmis omni aditu pcrfepto,iurans introducatur,# furialicaimi*
ne inter ftragem uiilimarum ira exeeratione aflruigatur, qui etiam archadi

Digitizisd by toool
X
busmos erat, inter ccd^s uiflimarum folenem fidem & iufiurandum dare*
Creas uero libantes diis in edibus facris rurare, magnum uinculum iuramen
ticxiflimatum eft .Illud utic^ profuerit admcnuifie diu feruarum apud Ro*
manos,uc neqi uiti per Caftorem necg mulieres per Herculem ,iu!iurandti
darent, per pol lucem uero utrkj rurare non uecantur. Septus tamen malcu#
li per decs, mulieres per deasiurareu(urparunt,licaSocratesapud Platone
per lunonem ruralTe legatur . Q_uodcj qui Herculem aut Dyomlium uel
deum phidiumiuratun lunr,fub druo iurarc cogantur,fub te&o autem no de
cebar,quu cum obuiam eundo pcricuIrs,labonbus maximis fucrintexerdti,
in umbra fit fub tedfo tacj fub ignaui ocio illos appellare turpe erat. Fuit quo
r$ literis proditu,Poncifici Maximo per deos iurarc licuiSc, per liberos uero

non bcuriTe. Solus tamen Hatnendialis iuramentu preHare, perpetua iegeue

tabatur, ideofiquadoin magtftratu aflumptus
p leges iurarc tcncbatur,alru
qui urcem illius ageret fu£ficcrc,fit
ita in leges iurarc ccgcbatut . Subit tamen

reputatio idem apud phriges kruan,qui non modo nullo iuramento adigun
tur,led nec alios ad dcierandum cogunt . Ferunt uero Gallos fit pxnos nui#
Ia religione iurifiurandi moueri qum ubiuifumfuent dcfcuiant, nullo raptnis

modo aut fcuiciac prefinito. Sicut AphrodiGum iuramentum preuano habe

rinctcrcsuoluerurjt,nanqjuetcriadagioamantjbus ucrum ludificare permif
Ium eft. Fertur uero Dyonils Ty ranni uerbum,ficut pueros talis,ita luramc
tishomines ffuftrari oportere. Ulod quoqj notatum eft. Euripidem fit Ari#
ftophanem taxafie Sparthanos uclut infidos danofcfq? quibus nec ara necfi
des,ncc iufttixandu foret. Idcg uero teftimonio proban,quod corrupto muf
neubus rege Ariftochratc bello cotra Meflenios, lefafidc iurifiurandi,primi
tturtiam uir tutem uenalem fecere; Q_uod de Thefialis quoq; poeta tradut,
quibusexfortunapendet fides,cu bello peloponelTiacoladera fit deos obii#
ti,m ipfa acie ab Atheniefibusad Lacedemonios,mutatis ordinibus tranlfu#
gerint. Q_uarethcflala fides uelutuana fit fluxam prouerbiumuemr.Pir#
chis quoqj fides nulla nili quantum expedit,quibus utilitas femper eft fide fan
aior,idem Afris Syrifqj,Soli tamen Arabes per Ixqj fidem (cruarc didicere,
tanti .n.fidcfecere, ut humana focjctatecu fide tolli crederer,cotracp utilitate
fides illis (emper antiquior fuit . Vno tameexcplo proditur Amafis, Perlaru
Rex labefa&aflc fidem, qui cum Barceisfuperoccuitamfofiam foedus feri#
ta id ratum fore iurauir, quoad humus illa firma folidacp manet a. Mox re#
teda fouca,fadusfoluit,fitiu(iurandumrupit. Prae exteris traditur Zeno*
chrati tanta fides habita,ut cum nullius iniurati teftimomum ad midaetur.
Soli Athenieafcs line iuramen ti religione afienlerc, cumqp in iuratu quod ia
|KtcratcfiddcJIcr,in fidem officium adm&re.
 Q_uid fit Exedra, quid Menianutn de quibus apud Iure confultcs mentio

frcqiiensfitquidEmbamma. Cap. XI.

Vit in perpetua queftione apud IuriTperitos qui inter patro#

aos cautarum longe preftantifluni habiti funt,quid Exedra
quid menianum eflct,de quibus ab VlplJno de his
q de#
fit

iecerunt mendo (it. Et cum hstnoquitpum inligniter tmpu

dens aflererct,feneftrx genus (uifle exedram, qualem in no
ftris edibus, hodie conipicimus, idqjirrprcbiflim conten '

deret. Alii aliter cententes fcdetn efle putarunt, qua uiri maturo ingenio , ttu#
dio bonis artibus dcdid uti fc>litauere,idcp Ciceronis authoritate figntfica#
fit

ri de natura deorum,prirao ubi (e in Exedra (edente

diflerere aflcuerar . Cutp
hic uerbiGgniScarus longe ab VIpiani mente difliderer, animaducru tandem
non fedcm ab Vlpiano Icd cubiculum detignari collinis fuldtum fit epiftiliis
pluribus excifis fpacris, quibus profpcdus in uiam erat, aliquando fub dwo
nonnunq fub tecto . Menianum ucro did proic&um protentum qj fpacium
ultra aodes tignis porredbs, nullo munimetofuliftum ab imo,ambulandi {>#
fpidendi ue cauta» a . C . Menio Ctafii collega undeoomen mutuauit inuen
tum.Cum emm. C • Menius «Catone fit flacco Coss. domum urnderet ut
Ius unius collinae fupra quam te&um pronectet fit
ibi baftliea extrueretut .

tigna imidleretlibi exeepit, quo fu penora latius paterent, fit pottcri profpeda
tent,cuius generis editicia indemrnianadi&a,hodietpid nom«optinuit,id
<5
a labeone depnuabs cdificiis apdflime notati, «uius uerba fuere, Prciedta funt
ea quae ita prouehuntur ut nunq conquidcat,cuiufmodi funt meniana fit fub
grundu. Iterum querebatur quid efltt embima de quo ab Vlpiano de uioo
fit oleo legaco an aceto deceat anumeran,elegantcr queritur . Cunqtin
uerbi
figniicatufollkiti cffent,neep id affequi uiderentur pofle, nosembama cen#
fuim js contritos fapores diti acido uino infu.ros,a(perimi guttus, ad acuendo
excitandumqi ftoma chum,a uer bo « , quod eft intingo. Seu ut pu
tanc aln acetum coagulatum quod uino dilutum aut aqua aceri laporem fadr«
Eft igitur VIpiani opinio aceto legato embamma per inde legato accedere (j#
cut acecum, quoniam eiufiem fapons fit naturx lunt. Verba uero Ipiam dc V
uino legito hxc fuere. Si acetum quis legaueric non continebitur legato ace
cum quod urni numero -
fuit. Embamma uero contuebitur quia aceti nuf
- -
- - “
w
tofiau. .

i • ,« ninr.-.pjryjh-.j * . :n
’
• • : '
.
1 *
V-o
)1|L '7*
* Itl»-- **l«*»q a M-X.l <sii r ;
Vil!Kt^^l
5f ;
^ -q >
l
r
ibbaamiq.muioati mxi
mi oouitt
 1

CENi ALIVIt
(ufrmf qua
Quot uir^rnesixflales, quxueillanimdiftiplinaef
damnata. CaP' X 1 •
utaf!idatu'f prttl inccfti

Vi dc ucftalibus uirginibus memoriam re!iquere,illas a Nu

ma pomplio primum Icdkas fuiflc audhjmant, quod facer*
dotiii cum albi oriundumeflrt . Idem Numa inde traQato

facro Roma aduocauit. Vctp Vefti antiftites affiduc forer,

przopua utrgimucc <U aliis cerimoniis lanfias fecit. Cuius
ioftar facti in polliadis Minerui templo multa religione in
«lyto m Attica fjjffe legimus, in quo uirgines affiduc degere,flt lychnum in
cxdnti luminis ac paliadium cxilkrc multorum opmo fuu. Lychnum quocf
in arce At venis Minerui contectarum ferunt, quem tcmel oleo repletum, af
(idue lumini alimeta l'ufficerc,ad inlequencis anni eunde die prodiaetur.Igne
quoqi petuigilcm apud dclphos cuffodiri a mulieribus qui matrimonio lolu
tcerar,iauenimus, ubi (t quando exringuebatur,ex lolis damma peregrina
ebei oportebat. Per Ce quexj iguem habent petuigilcm» Sicut Calda Me/
di fit Attrn ut deotum maximii, ilkp uclut lacto numini hoftias ma&are,
fit lacta ficcte,atqt exillo,cucncarctu interpretari affuerant, apud quos Dia
<ue Ecbatham templum fuit, quam Aneihun uocant, cuius lacerdctcs
«ul,a contagio in perpetua uirgin cate degunt. Inbriunnia quocp Mi
uvrili

nerui numen colitur , in cuius templo, perpetui ignes nuncj candeere in faZ
uillas, ted in taxeos globos uerti terebatur. H« autem uirgines in replo Ve
A< quod forma circulari fuit,intcr Capimini fit palanti morabatur aflidue;
ad quod ingredi Interdiu uctabatur nemo,Sub nobtemuero adire,pre pu^~

d ore maleulo qo licebat, Icmin* ucro fas erat, in uuo nulla Vcffx efficies

aut fimula.hrii de* cui iinolarent uifcbatur,quia Vcfta nihil aliud q ani#
mum fit diuinum putarunt ignem,que diuinamens animo condpitur,ocii

Jis no uidcCSicuc Corinthi aedes parcaru,Goens fit fferpini nulla habere

(imulachra dicutur.Tam fii U Veftam uttgims ore Tympanum geffantis
quod uentos contineat nonuili effinxere, imius aditum ex ionce Camenaru
Veff x confect ato,ex Numxlegibus ueffales (pargere affuerant. Q_uod ql
de minime in auguratum fuit, ne quando iq eo Senatus cogeretur, ideo no
efle tempiu aliqui cxtffimarunt. Ltcec in aioo Veftx quoda templo leiunl
Sum etat,quando 9 haberi Senatum uideamus. Q_ubus uirginibusnc (a
cra imcrmidtci et ffipendtum dc publico ftatuit.Eas enim quattuor a prm*
ripiofuifle tradunt,quarum nomina Grgamia fit beremia, deinde Cacmliaet
Tarpeia, primum a Numa iniciatz,fit poff Numam a Regibus ad facerdo
Cum addibfi,laplis indctemporibus,cum populus in (ex partes diutius fo 4

rcr,utpto fuaqmiqj pute mitnfttatn haberet laetorum, duas additas tuiffe

fciunt,doncc
 LIBER. Q. VI NTYS. c cir.

fierunt, donec aufto & propagato imperio collegium ucdaliumad uigmtinii

merum conditurum ruit
,
quibus quae praefidebat dicebatur maxima. Has
ergo arbitrio decretoqj Pontificis Max.ingenuas At libero patregenitas,ctia
nolentes fle abinuitisad facer dotium cogi compertum ed, eas praecipue qui#
bus fumma integritas, pudor At uirtus foret,ni'i flaminis. Pontificis, Augu
ris,autquindecemuin lacris faciundis.Tubicinisue facrorum, ucl feptem ui
riaepulonum aut falii filia foret: Horum enim filias , inuitas At detrectantes
adfacerdotium cogi non pofIe,neq) cuius pater tres aut fupra filios non ha#
berer,ncqj illam cuius foror ucdalis fuiffet capra, pontificum decreto caueba
tur,neqi illas quarum mater cum uirodiQidiumfecifliet, neq? in eodem con
iugio mineret. Q^uarum fiqua mortem oppeteret, indemortur loeu alia
capiopoitebat.Sed nec minor (ex,ncqs dece anis maior capi poterar,q uc pa
trima et mnma no eQec,neqj ea aliquo oris aut lefus uicio laboraret,
q
dum capitur a Pontifice Max non fuo nomine fed amata appellatur, c mea
.

ucreris deno initiationis fequti,fiquidem que prima ueflalts capta fuit hoc no
mine fertur nticupata. Q_uibus quidem ad (acerdotium admiilis , ad iduam
fi densatura in erat, ignis lacti At xterni qui in penetralibus Vedatin fidhlibus

uafculis kruabatur,quafi celelfis arcani cudodiam At curam fidelem per ui#

ces agere, tgnemcp l.ruare, quibus propter fanCtitatcm At continua unginita
tem tantus eft honos habitus, ut uelut lacto fandfe ab omni uiroru contagio
mcaftx forent, aductfufqj eas aut decreta iufiulcp earu nullimagifiratui interi
cededi facultas erat. Q_uibus hoc etiam tributum ed/uc licet edent fub patris
iurepo.lq ad iacerdotiu afeitx funt,(uiiuris cffeCtis , reflandi manumitflediqp
etiam fine curatore libera facultas foret.Ipfc tame intedati hereditatem adire,
auc bonis luccedere,uel ipfis incedatis heredes aliqui ede nequibat, quod uc te
n Icito apud labeone cauebatur.Cunqt foli Theraei* uedali, ptiuilegio hono
ris lui tedimonii dicendi a populo datu eder,hinc effici cogiqj potrft reliquas
trdimonii ferendi ius non habcre,eas tamen cum tedimonui dicebar, mdicio
At foco adede oportebit. Tum fi qua diflidia A< fimulrates uei aliqux exortx
o.fenfiones fui lient, aut fcdicio intcdma coorta inter ciucs,ut uedalibus inter#
cedecibus dt deprecatricibus ,
At quafi inrcrnucus pacis foedera initetur illatu
curx midabatur, Hifqj mediis Ot procurantibus,oficnlaru culpat ucp uenia
impetrabatur.Tcdamenta quoqj At qjjefecretiOtisconCliierant.qux ueqms
celari At in abdito ede, Ot fuo tempore m lucem promi uolcbat apud illas de#

ponebantur, ut in fideli cudodia edent. Q_uibus podq in facctdoeium afeitx

fuerant , triginta annorum cadirasprefcnpta fuit. Primo enim decerno qux
ad cultum At arcanas cerimonias ritulqj facrorum fpedtarent,qux ucuetluof
fimis carminibus At monumentis prodita erar,cdifcebant.£>ecudo ucro qux
didicere opere complere At efficere. Tertio autem decennio (aera ct inditura.

i
 CS NIALIVM
ncufqi & cerimonias quasdidiciflent alias edocere oportebat. Tunc demum
exalto curriculo annoru triginta uelut emeritis fliprndiis,liberumcrat,ucl fa
ccrdotio folui fit aliam utram nacifci,ucl fi uolct alii nubere,&’ filios educet e,
aut facrorum curam gercre,& eodem cultu ornatuqt cHe non uetabantur,ta
tz9 dignationis fuere,utli extra atrium Vcflx prodire uc]lcnt,.iifipreceden
tibus falcibus ob honorem lacerdotii foras exire r.on liceret. Tumltuimot#

bi aut necefliratetemplo cxcedebanr,quo uencrnnois plus ineffct, matronas

fitgrandes natu matres inlignes mot u uerccundia Se probitate,qi’e eas ccmi
Urentur St curiodircnt adhibebant,cui ad omne cccurfum,ettam Ccnfules
praerorefep de uia decedebant. Qucd
fi dtm foras uadut,ad Capitale quif<|

fuppliciutn traheretur,fiobuia ficter,ipfum tunc mortem oppetere, aut no*

uiflimo exemplo affici non decebat. Tantcc$cultu& honorcob (andhtate
facerdotii habitae funt,ut fci uicia fugitiua, nodum urbe egreflfa,rn loco prcca
tionis retinerent,& fetuitute eximerent. Ad fequcq; fugientes ab iniuriapro
hibcre,atcp a cuiufqj magiri ratus imperio intercedere poterant : ab eifcp cum
laerofandle forent aut decreto iufluqj carum, nulli magiftratui nec Tribuno
plebis qui parirrr facrofanduseft,prouocarepernii0um,tantuqi illarum iuf
fui uirium fit roboris fuit, ut Claudia uerialis patrrm iniuflu populi trium#
phantem,nc cui Tribuno intertedtrr licetet,afctnfofimul curru in Capitoliu
fcquta fuerit. Quod fi quando Vcftac ignis cuius praecipuam ducebant eu#
ram,extindus foret, id inter non minima prodigia habitum, magna (emper
merade expiatum fuit . Quippe ex eo formido fit non mediocris terrot re*
ligioqt Senatui,populocp incuria erat . Illifcp 'non procuratis aut diis no pro
piriatis,a rebus agendis grauibuTcp negoeiis haud lecus abriinebant q fi dita
fit tetra prodigia aut portrnta
calamitofa prcdida forent. Ea uero Verialrs
fiMic curiodia fuerat, ob feeordiam ficut ob alia crimina,a Pontifice Maxi^
mo quieas fideli curiodia feruabar, flagro ple&cbatur. In abditoenim ccn#
dauifit penitus obrirufo loco, eam obtento lintheo flagris ple&cbat . Igne
uero extinlium itafufcitabat,utuas eneum perlucidum trium anguloruad
folis iubar obiicerer,ita ut undicp acccfiis in otbtm coiret. Illidqjufqiadeo

diuerberatrt d: nec conceptum ignem arrida materia clibano in ade ferret*

Q ue quide ncuu accedere klis Marciis qbus principium ani agebaf ,

anisfolitaefunt. Fuitcp isignisperpctuus,m penetralibus faeris
quot
ptnu Ve# 6.'

ftx uelut fandiore receflu conaitus,in quopalladiufitdii penates Troia ad*

uedti fatale pignus Imperii colebantur,ad cjdf nulli heminu nifi uerialibus fit
Pontificibus adire fas erat . Qui quidem dii fuere duo iuuenes ueteris artis
fit operae paruis imagunculis (edentes, militari more pila tenentes Tam
fit .

fit fi palladium ab Enea aducdum,nonnuIli Appollinem & Neptunum fe

rant. Aid Troianam palladem Romae fit lauinilucheriz fit Syntidedrmo#

rirari tradunt*
 tIB***Q.VlNTTS cciir.

Orari tradut. Qjaiab Eneain Italia allati,laumi mafere primu,moxab Iu

Io in alba a fe condita tranflatos ,pridina lauini fedem (ua lpontr,rcpetiflc d i4
cut. Q_uodfi quando ueflalcs Iaera diis libaient aut Vcdc re diuina face*
ret,eo cultu ornatuq; erant, ut licet uiftatz incederet album tunc udlimen*

tu quod fufli bulli uocat,oblongum pretextu quatrangulum in capite tume#

rer, illudq; fibula fubnedterent . Cadaqj mola df fale culo, ac in ollam fidhle
miflo Btmox in aquam m iefto Iaera facerent, calicibulq) fidilibusqui cululi
didti funt, Vefte di diis libaret . Scirpeafqj effigies triginta numero quas Ar

geos uocant, ex uirgulto (latis diebus in T y berim deiicertut , aralqj deorum

numinibus aceenfo foculo dicarent.quibushoc proprium ferunt, ut defedtu
capillu tanq facrofanflu uulgo afteri no lineret. Sed in loto arboreccnlpi#
cuc magnitudinis que in lucinz ara colebatf,apponcrent, cui ob id capillate
nomen. Tuli quando (aeramento adigebanf,nifi per luam Vella iurarc lice
bat . Eratqt uefhlium opus,annis lingulis flata die regem facroru adire, utqr
uigilaret neue diuina intermitterer, pmenere precaucrecp,Tantacp dignatio
nis 8i pudoris habite funt ut his pedentibus tanq arbitris numinibus,no fa
diis modo,fed di uerbisobfcenis di ptextatis abdineret . Eafqj uclut auguda

di fantta tepla atq; unicu ca (litatis exeplar religiofe obferuaret . Et ta& fita*
riexepli&difciplin«foret,illas tn Athletaru Ipedlaculis & theatro inrcrfuif#
fe qnqj legimus ,
fcilicet remiflo officii munere de cocilii lententia . Siqua ue#
ro detedabili fcelere polluta , omniu fentetiis Potificu incedi couitta di dana
ta foret, In ei manus aut uim inferre nulli licuit . Sed poflq familia in potr*
date habere, & factis abdinerc iuffa fuerat .Stata die fubrffoffa humo ad poc
ta collina in loco, cui (celerati nome,uiua dcfodiebant,uirginis uero Orupra
torem in comicio cedebant ad necem . In ea enim fubterranea erat fouea ad
qua gradibus defcefus,& & lac,
in imo lettulus lucerna ardens, panis ftmui
irem aqua di in gutto oleum. V irginem uero dannafam demptis uidlis,e uer
Cice feretro impofitam cultu mifcrabili maximo omnium horrore co deduce*
banr,quo ubi dedutta fuerat uindis fo uram , Pontifex Maximus folene pre*
I

fatus carmen,capite udato ad odium fouex condituebat,& podq introgref

fa fuerat, illo auerfo di fcalis fublatis defuperqj aggeda humo defodiebant ui

uam , ita ut ab omni hominis tadhi illefa extingueretur . Q_ua die, tanq Iu
zubri dt otninofa condernata urbe, uclut fi repentinum incommodum acci
didet iudicio inditto nihil publice magnccp rei agere licebat . Tanta uide#
,

licet cura
,
rantaqj follicitudine prifei cauebant, ne qua in faeerdotes di deo
dicatas uirgines uis fieret . Fuere autem uedales incedi dannatx inter alias,
Popilia, Emilia, Oppia, Fabia, Minutia, Sextilia,Opimia di Fleronia,in#
ter quas Caparronia fufpendio fupplicium preuenit . Fabia uero incedi can

(am dixit cum ri Catilina obticeretur, quia foror Terentiae Ciccroniserat,

&
°9
 GEH1AL1YM
indu&a crimfe abfoluta fuit. Cornelia Maximilla abfens & inaudita a Demi
dano incerti rea,cu effet abfoluta no admifli forfan crimls prauo iudicio pe#
uirgis ccfa Si uwa
nas dedit . Cu<$ Vrbinia Veftalis falli criminis infrmulata
defofla fuirtet. Religio urbe pualit m merita pena luiffe,qcf peftileti cotagio
matron emortuos edebat pattus,ipfecp una interibant, cb id admiflum
ple

di8c menta noxa puniri. Poftumiaucroob mundiorem cultu criminis

inii

mulata caufam dixit,mox fine noxa Si innocens coperta dc collegii lententia,

omnium uoris abfoluta fuit.

Ex quibus ueteres captare aufpicia Colerent,et aufpidorum qua prcfpera que

ue piacularia fint.

Rjfcos Romanoru adeo aufpiciis deditos fuiffe conflat ut

G=5 praua religione
urb ^ c5 drt am faifailU fuperflitione Si

dufti,nichil bello ucl pace,domi milinzcj agerent , nili au#

ipicato.Sed iter aufpicia dCqbus antiqtas fabulata eft, que
pipera quzue piacularia (intfzpe qlttu eft. In primis rcce

ptu ert,au(picicpt quinq) genera obleruari ab augurandi pe

ritis,primuexcelo,fecunducx auibus,tertiuex tripudiistu exquatrupedibus
ultimuexdiris,cxhis queda cblatiua funt,que no pofcutur, queda mpetf
tratiua que optata ucniut. Oblatiua nofemperaufpciu facere. Siquidem
poteftate uidetisfunt.anillaad fe pertinere uclinr, in Auguru enim difopli#
boni fiue mali prenucia ad eu qui
na hoc traditur primu , nulla aufpicia fiuc

illaobferuare negauit,pertinere Nam

temere iafta Si fine ratione uaga diui#

natione non recipiunt . Ex impetratiuis aute aufpicia uera fumi fepe notarii
eft . Q_uotiefq) augures ex arce auguihi petunt lituu tenent fine nodo adu#
cu quo celi regiones Si certa fpacia quibus uidenda ad pertinere uolebat qu*
templa difta funtdefignarent, (edebat enim Augur uelato capite Si lituo celi
regiones notabat . Excelofitaugurium,ut fr Imum intonuiffct, quod pro#
fpericucntus putarut effc,idem Ii fulgur a finiftrain dextra emicutffet etru#
f« dilciplma quia qu* nobis leua funt,adiis dextra ex parte demiai putanr.
Ideo fulmen in rebus omnibus Ictu aufpiciu facit, bonkj euentus eft, fi fini#
ftra ex parte uenit,tn aufpiciis enim
quzfimftra funt,bene euentura putant,
tam Si fi Graeci dextra ex parte ucnkns auguriu aufpicatius putent. Ex his
tamen dira habentur fulmina qu* p feptetrionem in oceafum uergunt, qu*
uero ex ortu ducunt ordinem , Si in eandem partem celi rircumattu redeur.
fumma portendunt felicitatem quale oftentum Syllae didatori oblatum
,

tnemorant,aut cum fulmen e cxlo decidit, rurfulej in fublimi crebris igni

bus micat, quod fortunatu fuiffe nemo dubitauit . ipfum rame fulme qua#
stiq; ex parte uenit comicia impedit, loue enim tonante nihil cu populo
agi
 i

L 1 B E Rh. •
•
Q. yiNTVS CCIIII.
poffe Ikjurt . Si tamen fonet,in comidis uiciu
oblatum «fandis magiftrati
bus,atcp ideo obnuciari oportere. Si uero grandinet
fimul fulminer,cala &
mitatern prefignari uolunt. Propterea cum omnes dii manubias albas ni#
graf® habeanrjolius Iouis rubras effe uolunt.
Et quis etrufei uates nouc
dris fulminu ndhis poteftarcfqp
rribuant,quoru undecim fuere genera Ro*
manitamc diurna loui. Notturnafummano que plurone dicunt,
tra’dide#
runt. Fuitqj memorix proditum ea fulmina que folus Juppiter
excutit leta
efle,quxucro cocilio deorum aduocato,auerfa reputari. Ideo
fulgetras ado#
«re & Popyfmatibus ebftrcpere,conlcnfum effe gentiu, Plinius notauir.
Elr autem Popilina (i bilus tenuis ore emiffus . Greci uero utuim tonitrus fle
lpedem fulminatis celi auertcrenr,p ateris uina effundebant.Tracrs
dum fui
,minat,aut tonat,in celum fagittas inte ndunr,rati tonantem
honem efle dei,
quem ipfi colerent. Paulo tnxmilioapud Amphipolim facrificante.FulmS
e celoemiffum cum facracobuffiffet,regni mutatione pcrtrndir,qucd
mox
eonfequ t u cft .Fuitqj opinio harufpicujulmii magnopere fieri in
pollutislu
cis. Ideo reliquias fulminiscu facnficio lepelire,
difperlcfcp ignes in unuco#
gere & quadi tacita prece,trrrx codere (olebat, que Iccu Bidental dixerunr.
Nonnulli impares tonitrus boni ominis effe & felicia pottenderc uolunt
pa
res aute,diros cuentus & calamitatcs,Aliimatutinos
uentu, Imbre u«o me
ridunos predicere . Serena tntempeflate tcnuifle,hominefq5
autxdecpfa#
cras dc cclo taftas effe^triftis cuentus fuifle, SC
aufpicii mali iaepe notatu tlh
Contra uero Homerus Ioue fereno intonuiffe poft effufas preces, felix eme
& ratu aufpiciu fecit . M.Craffo caftta qux trans euphrate
metatus fu«ar
bis fulmieitta,trifteprodigiu& infandas exdes attulere. Aliiex
fulguribus’
quxda publica adnotarunt alia priuata, publica non ultra trige/irnuportede
re annum nrfi in deditione oppidr,priuata non ultra dreimum augunu
face#
re, nili infponfalibus & natali die aufpicata, ex quibus quedam portulam
aliapeftifera pleracp cofiliariaditta funt,aut
monitoria uel auxiliarp,hofpita
lia,uel regalia, nonnulla peremptalia qux fuperuenientiu fulgtru ligmfica#
tione perimur. Ea enim tanta uim habet, ut quicquid alia porrenderct,illojK
«ntnuetu tollatur • Q_uod uerointeruetu fulminis portrntu eff, alterius Ii#
gnificatione tolli ncqu*,peftfera morte,poftulariafacrificicpi emedat
onead
monent < Pars mulco maxima tria fulminu genera fecir, coliliariu quod poft
cogitatu negodu fupuenic • Authoritatis eu poft re perfetta benu aut malo
quod futuru fit prcdicit.S t acus ubi nec opinantibus nobis fulmen interuenr»
Q_ux uero fortuita funt Si in «fu polita nulla rarioe fubnixa,diuinai ione no
recipiunt . Ex auibus u«o Augures qualdam cbfcines qualda prepetes no
tarut,Obfcines cantu prepetes uolatu auguriu facere & futura p hcnc. Setn
•
p« enim «ntusobfanis cum finift«eft,fccundifltmus fuit. Ex prepetibuj
and
snte,aqui1a Vulture 8t butheone. Anquali* mmufilo letantur felicis

cucntus ingentibus alis patulae fit porre ftac uolant , quafdam di#
eflie cum
xert funebresque omine auerfo aliquid fieri uetant,non nullaf fuper uaganc
as quae ex fummo acumine emidhic uocem,alia caduca aufpicia cum io te#
pio per augures metato aliquid excidit, pleraqj cliuia que difficulter eueniunf.
Aquila Ii dextraex parte uenit,felix omen facit. Si magnaru reru aufpicia,
quafqunlc uolacu auguriu facci%pcxcipuc6(Wdcntibusalis cuolarc uideat,
omen fututi maximi boni ac leta Si magna portendere dixerunt* Vultures
quocp Romulo in eddenda urbe prelens aufpiciu fecere» Sedtamc uultu#
res aquilaru Fetus implumes occidifle,nidofq( cuertiffe, ipfofcp a paflu pedi#
bus Si roftro abtgiffe , Tarquinio fuperbo exiliu St regni amiflicncm que
mox lequta funt, portenderunt. Aquilam Tarquinio Prifco pileum dma^

jn iublimi,dcinde capiti repofuifle regnum ominata ferunt • Sicut Ari#

rtfflir

flander aquilae augurio uidorc Akxandtu prediuinauit » Rurfus ccrieptu

iaculu e manu fatclliru abftulifle,Si m profundum deieciffc ue ut prodigio#
fatnoftcntii. Dionylio exilium Ai regnu libi abrogari funeflaFep calamita#
tes prcmonffrauit. Fuitcp diu queft tonis an Sanqualis* imufylus inter aq
lascenlendi ferent, quorum uoiatus licet eoo priore inccgnitus,lccundiffl#
mos habere cucntus cenfcbatur • Cumcp ex atubus omina multi obferua#
rint, praecipui fuere Chares quibus Rex chara ex auibusaufpidum dedit pei
mus. Poftea Arabes ,Phriges,Cylices,Pilddes, Pamphili flt Galli, auitm
cantus 8t uoiatus religiofe obferuatur, cx qbus ueta aufpicia ominati funt,'

quibus obleniatis haud fccus q cx oraculis euenta rerum at nrgocictu pre

fumpfere. Sepe tamen uulturem in aedem Ionis aut deorum uolaffc prodigi
loco receptum eft . Ideouclut portentum maliqs aufpku piotutarum Fuit.
Si tamen uultures,coroi at aquilae in unum coircnt,cede haud dubiam . at fil

grues udares a redo ffeftercnt cur(u,6t retro cederent, in fandam nautis ttm
peflateBt mare pcellofum mox turbines at fi udus pnuciaiut . Ciconiam
no ut grues prodigiti facere dacut. Sed in auguriis no dubia ferre cocordue
Cgnificatione. Proxima eff aedpitru natura pcipuu uao genus qefCytto ap
pellat altero pede claudu qtf fortunatu nuptiis at pecuariae rei oninati (unr.
Cotra Miluusdiri malicj ominis (cmpcrqi in fortunia pccmonltrarc credi#

tus. Triorchen uao cui principatum dedere augures at falconem fclkis,eu£

tusfuturiqj maximi boni fpe habere. Augurio expatiflimo copcrtii eil.Eft

aut Triorches que butheoneantiqtas d«it,q qcf eris tcft es beat T riorches di
ftus,Falconis uao augutiuta aulpicaciflimu rukis fuir,ut uife augutioCa#
pua i folo felicifiimo codidcrir. Dario accipitru urfio duo V ultuye paria uellica
du,omen fuit quode coiuratis lumpto lupplicio, haud multo poft Pctfaytre#
gno potiret. Picus ucro Martius St Lufeinia efficad aufpicio habetur,ptofpc
 CIBER Q. I N T S ccv.
raqj fempet & felma
deereuerut,fnfer qu* ardeolas quas
feucos uocant cu
id auftnim uolant uti fcpterrionem,
magna ftmper portendere uoluerunf.
ioUnenm pericula & metus exinaniri eorum afpeflu
mulreru opinio fuit.
Lurama quae m ore Stefichon infantis cecinit talem
illum forurum defigna#
u*,qtnntus P°^ ea ("' onfra 'rUD ^ nts infaufti ominis
e (Te & anciprtetn
afferre fortunam mulu prodiderunt.
Nam Cyro Regidu contra Scythas
bellum parat ,irundmum uifio mfauftam fecit
expeditionem, Eedem quem
pyrrh, tabernaculo & in naui AnfoniiinMentes fufeepti
« funrftas clades portenderunt. Picus quocp martius in bell, infelicitate^
capite pratorisii
ra reddentis deprenfus
ocdfusfuturumacidium auguratus fuit, 'in uexil
fic

Iis urro Sabinorum inGdens,

felix auguriu fecit. Columba fi
comitata cft
prolperos fucceffus
auguratur,cacterisautemnulliusaufpiciicredita rftficut
{-aenus nautis Si hisqui freto agi
uolunt,profperos curfus denunciar.reliqt
uero inaulpicatus. Cirrum tamen de genere
aquilarum/olumba difeerpen
tem unguibus , felix nuntium
afttuliffe Homerus uoluit.
Prepofieresaut
Uripertmos Gallorum cantus optimi euentus
multi notauere. Tfvmifle#
c p:.d,e
i
q m Xerxe duceret auditus Gallorum cantus uiflon* mox fotu#
re prenuncium fecit . Idcp ideo,quo-l uiftus nequaq
canit , uiftor uero ob#
I Erepit &r murmurat.
Contra uerogallmarum,nam diri aliquid iminereaut
futurum incomodum illarum tantus defignauit
. Inter reliquas uercinaufp
ea cifiima fertur incendiaria fit piacularis, propter quam Vrbs fsepe luflrata
ruit, quae autem h*cfoerit maxle queflionis Coruusquoqj interaues
eft.
in au picat* crtgarrulitatis,peflim^m
uero eoruorum lignificationem maxi#
me cum glutiunt uocem uelut rtrangulati Plinius notauit Si uero
ab ortu .
cara uoceoccinuerintprefentefclicitate,cotra uero
oboccafuexitiu apportat
Coruosm pullos deuorafle reliquialqjinidudctuliffc diffidiu mter
SyllanJ
et Manuquo pluranofanguiepugnatueft,defignauit.
Coruosqucepauru
corrofiffe uelut diru malim porteti procuratu
fuir.Eedequccp aues inuolan
lesobftrepetefqi . Alexandro Babilonia ingreffuro
Si Gceroniimines pericu
luextremafy erunaspremonflratut Adextra tfi coruus Si
, alimflra corni*
uel Picus,fpe no ambigua Si ratu aufpiciu fecere. Maxime uero abhemi#
narus eft bubo,triflis Si dira auis,uoce fonefia &'gcmitu oformidolofa,
di
rafcp neceffiratesit magnas moles inOare portendit. Ipm tncaru 6c flridore
q rulo diru facere aufpiciu putat, taces no femp malus fuit. uippe bubonis
alpedtus Agrippa captiuo iudeojr regnu portediflcfert".
Nodtuaquomno
femp ifortunia facit,naqt uolas ifigne de hofte mftoria qncp
apportauit,apcf
Athemefcs. n . Nofiu* uolatus uidforic femp fecit aufpiciu.
Si tamen fereno
canit tempeftarem tepe (late uero fi occinuerit ferenu nuciare fertur. Eadem
oao in hafta Regis Pyrrhi inOdes cotra argos euntis, fiuu illi & diferime e*
 CENIALIVM
eremum predixit. Apes quocp luo examine diri oflrnra fxpt Bt trifle aufpf#
eium fecere, ficur ante pugnam Phatfalicamin ara infidenres , Bi m^nauibus
confpcdx dum per xqucra ferrentur. Dioni Bt Pompeio magno, clade pce
nktofam i calamitofoscafus prenotarunt. Et cum in caflris bruti examen
fi

confpicrrcf mutari caft ra haiufpices iuflerunt nequid diri pcrt ederent • Nca
nunq felici eucntu,(icut cum in caftris Druli uua dependente infedere , quo
tempore ad Arbalonemprofperrime pugnatum fuit . lplas uero apicem ar
boris infediGc oppugnationis futurx 9t teterrimi belli afferre figna multi ad
notarunt,quz uero apes inora infantis Platonis aduolarunt,haud dubiam
fpem cius magnitudinis afitulerunt • Aliter Vefparum exame,nam calami#
tofum aufpiau facere probatum eft . Aues autem omniu genet u rircuuolaf
fe, felicitate magnae fortunat,dfademaq) regium mox futurum Gordio cfU

derunt; Ferunt in Alexandrix defcnptione,eum ob gypfi inopia mania

farina frumenti defignarentur, aues omnis generis illam depafcrntes omen
ftcide , orreum uicmis gentibus quandoep luturam . Ex tripudiis uero efTc
auguria uetcrcs fabulati funt,ut (i pulli non addixiBenr,ucl Ii uitulus,c facti

bcatium manibus proripuiQcr,aut hoflia profugiffet,uel percuffa mugitum

ekdiflet,uel (i inter facnficandum aliquid trifle oculis aut auribus occuttifl
fct,feu in extis caput Iodneris defuificr,qux omnia fadi ruentus efTe,nemo
dubitauit. Flaminio facr£canti,uitulus qui multos cruoreinfpcrxit , cmrn
magni tenoris fecit . Vel cum pulli e cauea addicerent Bi palcerentur,rta qef

tripudium facerent foliftimu ,

qux fecundidima traduntur aufpicia . Nam
entes aurs uidere portendere,multjcenfuetut,Lydi,P«ix.Hi#
K
'
felicitate

Thraces,ncn ex auibus,led maxitna auguria ex uino cbfcruatunt*

,fie

Nam uinu effundere, aut uefles uino inquinate felitis haud dubix fortunas
* Ggna effe, augurati funt.idqt adfeftante Hometo[, qui Viixc difccdente Bi bo
na uerba prccante alcinoi uxore humi facit uinum fundere, uelut preces ra#
ras diis habituris . Germani ex hinnitu Bi frrmitu equorum, monitus futu
eorum prediri putanr,quos nullo opere contadf os candidi coloris plurimos
educebant . In Cappadocia ex Myrrkinis uirgis , in Scy t hia ex falignis hu
mi connratis,alii ex uibrata (alicione oculi, quod augurium palmicrm . Io
lycia ex pifeibusquos Iflhyomactos uocant,atcp Enaries Androgeni rx
Tylix fronde uaririnatur . Nafamones uero ex fomniis ad (epulcra defun
ftorum. Fuitcp apud Bizantios receptus mos,ut fccmbrcru Regem uidc
re qui inter conchilia eft miri afpedus,aut iundium lumcntum Aeicusemi
Qck fortunatiflimos ruentus faciat, qux lingula augurum difriplinis latius
Ex quartupedibus autem fuere qux pede Oria dicu
tradita Bt precepta funr .

tur auguria. Vr qux a lupo,f«pente,equo,uulpe cxtenfcp reptilibus fiunt.

Lupum h ad dexuam cotncaucnr,plenq orea magnx Bi ptofpcrx tei augu#

 tlBBR,Q.VlNivS. CCVI.

flim nullu preAantius «fle opinatur, contra fupos in Capitolio ui

facere St
fos, prodigii loco eA habitum, cuius cnufa Iu Aratum Capitolium quandoq?
uidemus . Lupii quoqj ea Ara introifte St laceratis obuirs inradtum abiiffe,

exitium Bf clade portcndiffe euentus docuit, toto poflea exercitu ingenti cla
dc affedlo. R.urfus cum ccrua a lupo fugata inter duas acies cuafiftet
illcfa,
infigncm uidtariam K.ominis dedit. Lupos quoq? in foro uifcs,incolumes
eua(iffe,armis opprimi patriam, 6c magna reru momenta dcfignauit. Cum
in Lybiam colonia ducerctur,lupos metas quibus agger defignabatur mot
dicus diflipaSeuelut euentus cffccit,quo minus «duceret. Non ficSan
diri

n cibus deducentibus coloniam quo duce, au (picatam deduxere quare Hyr#

pinidifb. Fuitcp animaduerfum lupum fubnigrum obuiamfaftu grande
difcrimtn afferre. luuencaG annicula aut mula fi gemellos pepent oAentum
dirum peAemq; denudat. Sicut leonis afpedhis famofusfuit & inglorius,
itineraqj infclfa facere creditus. Nimqtho Aium pugnam fxpe portendi rur.
Caprx uero falutaris Hc enim Carano eximiae felicitatis duces fuere Afi#
.
,
nu leonem occidi3e,om:n magni terroris fcciAe,neccmcp Alexandro porte
diffe, liceris mandatum eA • Serpentem pcrimpluuiu decidifle,aut iter com

meatui incerrupide illefum,uel fetam uulpe obuiam habuifle,aut canem alie

nas edes intrOi3e,iortnidolofos cafus St inlignem calamitate facere periti ad
nouru.it . Serpentem ioq; extis folemnibus depaAum,diri ominis St ex4
q
tremi exitii loco cA habitum. Contra Syllx inter facrificandum ferpens ui4
fus St elap(us,felice uiftoriam dcdit.Suburbanaucro colubris plena rquofqj ,

illis dcpaAos. Crcfo lydorum Regi ab externis regnum fubigi portendetur.

Mures cum candidi funt, Ictum aufpidum faciunt, licetiflorum occentu dnf
mi aufpicii dicantur. Nimqj occentus forias auditus Fabio maximo didi a
curam St C
. flaminio magiiterium equitu, deponendi caufam dedit. Mures

quoq; in Argyllx fundamentis appartufle pugnaces , ciues preferoccs St mi

)itarcs,haud dubio argumento prefignauit. ha enim urbs ad Strymonrm
bonis aufpiciis condita a muribus didda eA. SicutCoronx ciuitas in Pelo4
ponefo aa pamifi flumen quod cornix Enea fundamentis apparuit felix no
men tulit. Siquid tamen mures arroferint,rriAia femper St dira portenderur*
Carboni Imperatori corrofis fafeiis quibus in calciaua utebatur exitium pie

dixrrunt.Aurumcp St clypeos corrofitle marficum portendere bcllum,lepus

quoq; occurrens in uia in fortunatu iter prefagic,6t ominofum, idem uolpes

pregnans. MuAela quoq; (icur Picus a finiAra ucniens,int'auAi
feta, St canis
omims e A. Feruntqs arietem infolito colore natum miram felicitatem pre4
. Ex dirisluntoffenfioes pedum,uocesexaudire,resoblate oculis, St
notalTe
aha id genus, ex quibus certa captantur aufpicia : limen oflendiflie, laciniam
adneGuCjUcI prolapfutn cecidifle obfcenu oAentu efle uulgo receptu c A. C;

izedby Cyo8 l^
 GE MIALITM
Flaminius quo tempore ad TrafimetrS opprrffus rnteritr/rm In rqrtn inft
luiflct equo pro laplus repente corruit.drro & foedo eurntu quo ad internet

donem crudelem in modu cefus occubuit, Neroni Carfari Alrxandriampro

fedturc lacinia abhe(it . Diuus uero Auguflus leuu (ibi calcrurr prrpoflr#
re inductum a:iimaduertir,qua die (editione militari prope affl flus cfl . Ef
Pompeio magno pullum amiculum qua die ad phatfaliam pre fi gatus (utf,
dicas uaftitates prerronflrauit. Voces quoepcxceprzin urrair.q> parte ma
gnopete augurium fecerunt. Iaeircoin rerum pirneipns qued tonum felix
faurfu nep fot«,prefabantur ueteres . Cum maximas clades urbs perpef#
fa fuiflcr,fli anctprricontrncione agerent patres , an rel&o patno 'olo Veics

migrarent,uox centurionis audi ta hic manebimus optime,urbis fedem fla#

bilifle fertur . Aliter Craflo in bellum profedhiro qui cauneas ficus uenalrs

damibar,illud omen fedt,quo fpoliatus fama & fortunis cmnibus,mcmo

rabili clade profligatus interiit . Neroni rurfus paucis ante ipfiusccdrm die#

bus de Mau(eolo uox exaudita fertur nemine eum ciens, Augufii quoqi Cae
faris fupremo digreflu ab urbe uox temere cmifta auguriu feor,ncn amplius

Romx eum fututu. Skut Scipioni in africam profecturo, prcmcntciium

pulchri incolume fpem oflendrt. Contra Hanibali cum ex Itala Africa pe
tcret,(epulchtum diruptum aufpicium ferale. Bruto etiam &' Cafiio predi#
turis in aciem obuius Ethicps calamitates prelignauit . Q^uait foediGimc fit
Cruento bcilo,atqi inteflina clade ita conflidlati funt,ut ambo, unepr alio
conciderent . Fertur quoqi Hadrianus Caefarex Mauri occurlu fu<ura mor
tem imaginatus Non fic Oftauio A uguflo . Namqj Afinus cui niconta no
.

me, fit Afmarius cui Euthico obuia fadri,ome certx ui&crtt adulcrr. Acne
nimius uidearneue diutius fludicfosfatigemus,drhis hadlcnus dixi(Te,abu
de fuerit . Illud quocp haud dubium,Sues ccmefie fetus inter prodigia mi#
nime reputari . Siquidem id frequens nccj propterea omincfum futue aflr#

duis exemplis probatum efl.

Qu jd fenferit Hieronimus porcarius dc iniquo judice

,
qtribufq) modis liti#

gantes fruftretur fit deludat. Caput XI 111«

Ieronimus porcatius,druinihumaniq? luris (ciens,Hcmoli
beti animifit acris ingenii fuit. Prcterq? uberem facundia,
mira in eo erudicio,fit in malcdrcedo libertas ad mtflo (ale,

cratcnim acri iudicro fit ad irridedum ccntenriofus ct audax

non infacetus,ita ut iocis urbanis unuquecp carpet et , OC ad
uiuumufa laceflerct. is in confcflu nobilium du apud eu
pto familiari confuctudinc dmerteretn,diccre lolebat,quatucr moors, rudicra
cludi uctnu
 1IBBR..Q.VINTYS. CcVII,
eludi ueteru fcidstraditueffe,odio,grada, precio,aut timore, preterquac nh
htl effc quod judicum animos fleftat a uero literis mandatum dicebat . Sed
tamen,fiquis improbii aut pernidofum Iudicem,na£his fuerit, qui iudicioSi
legibus aburi uelit,mumcris fere modis iudicia cludi fif preuaricari (olere, co

tra ius fa fcp .

Qjiibus uero modis id 6erer,metnoriter ipfc St expedite ditlc
rebat . Neqj enim folum iniqus iudex inquit, qui alteri parti pronior eft Ion
gis interuallis differendo iudicium ,
clientem pro quo ius flare uidtt fruflraf
St decipit, ira ut longa mora fatigatus judicium relinquere cogarur,aut donec
alius indrufhior fiat, expe&er,ut alter interim dolo uidus occubat. Sedetta
cum non ex fide bona a&a proponit St refert,cum que unius partis cauliun
agunt diligenterenundat,qux uero eontra,fupprimir St tacet,bonuius pac
tis eludi atqj obteri dicebat. Q^uin etiam multos uidiffe afferebar, qui illum

cum quo lis eft , cui plus nimio fauet,quo pa& j aduerfard telis k opponat,
ioftruerenon uercntur,cum quid inrequacgconfilb capiendum fir,al teri par
ti cnuncient , ita ut ille paratior faftus bonum alterius ius eurrtat St eonuin#
eat . Cum alrerius neqj uoces animis, nec querelas auribus admi&ant'* E*
cum miferille timidus impcudenfcj rena iudicis fidem in plorando fruflra ip
fius aures fatigauerit . Iudex interim feuerus St urhemens, loqueti obftrepaf

eumqs uel difficulter admi&at ,aut ipotenri ore obiurgrr,uel fi admi&it egte
St perinuitus diUimuIatofcrmoneuultucj,cu cedo admittere cogatur, quo
rum quidem nequitix St animi ad falle dum deflinati nulla maiora inquit ac
gumenta funt,eum reconditus ille fenfus St obflrufus animus, quam labe
mifero illi afferat non facile dinofeatur . Q_uin etiam perfaepe eucnire dice#
bat ut malus iudex ut illuimprouidum ad infidias ducat, St uana fpe ludifi#
cetur,fe dubitare in quo nihil ucrendum fit affeueret . Si quod au te in eanfag
difeeptadonem anceps dubium fiat,illud diflimulanter omittat, ut cum, ms
xime uidffe te credas, tunc ubi praecipue lubeundu periculum fir . Nonnu
j
cuenirc,utcum diutius litigantem fruflrari nequeat predbus feu querelis fa#
tigatus,caufam in iudidofeprodudurumpredicar,aliorumqf iudieumexplo
rct uota non ut caufam aequo iudkio terminet, fed ut quo patto inuadat ius
alterius folerter inquirat , illorumqj uotisin illius tnilien perniciem explora#
tis fine perditum eat . Si uero non dubiam fpetn ui#
religione St fideipium
mora ita rem producar,ut cum finire nutu
ttorix uiderit,iudiciorum St litiu
omne difeeptadonem ualeat , neutro inclinatis lentendis fufpenfa omnia in#
fettaq* relmquat,dcumcg ille conteftans St hominum fidcm,fiquidem, que
appellet, quem obteftetur, quem imploret nullum habet, diuturna expetta#
done St ampliore fiimptu uexatus de fuo iure tandem decedere cogatur , quo
foedius dici eftimariq! nihil potuit.Atq} urinam non his ardbus fxdiffime ue
xatos,nec quotidianis danis tenore uno opprimi miferos uideremus i Po#

(Coo
 G E N I A L 1 V M

(farno momn peffimo exemplo inualuiflc dicebat ut iudiees non iure , nec
iudicio,fed pet fadbonem fit gratiam aut libidinem,pcrqj inuidiam iudicioru
uotacoaferaut^illic prefertim ubi in orbem, (uper iure controuerfo lententi*
explorantur. In qua quidem te ,
tanto certamine hinc indeexatdefcunr ftu#

dia ut maledidis in ter (e & conuiciisfit plerumcp manibus uix tcmpcrcnt,ta

tam iudicioru turpitudo fiat,ut nec iudkio nec diiceptatione,led bidine, pciep 1 1

omnes cupiditates fuffragentur,fludium® fit gratia aliquorum potiul| uc#

ra judicia inquirant : ac mille modos referebat, quibus iniqus iudex,non «#

dicis, fcd impuri latronis modo,uelut officina nequiti* f ct auaritia fit fordea
bonum alterius ius inuadat, uanacj judicia pretio aut gratia nundinetur, qui
quidem non legum pertn led eueriotes potius numani luns a icendi lunt. i^c#
Ac igitur Ifocrates nuqcffiri eaiftimauit po8e,ut hi qui male inffituti aut mo
juHiciam afTequantur^Deniq; nihil malo ludi#
ribus prauis gt inchriibus lunt
impcru mjgniNiuu icgc* udicm.m^ idu?
ce peius aauerius quem ncc
leefle inuenire homme.qucm
nec flc&ant preces nec doba tranuerfumagat

lnualuitcp uctus adagium apud caularum patronos,cmni dimicationc,ron#

tentione atqi cura enitendum, ut
rudicem que quis naflus funir,partim gra

da partim pterio aut padione dando fit pollicendo, prope nfiotcm fibi quo

quomodo parent,quo incolumi amico nihil amplius querendum illi bt,iflo

enim maxime effici modo, ut eum ad uoluntatem luam illc,nutu(p coLcrtat,
nunqcaula ea#
& qui gratia plus pnt,eaula plus ualuifle.uideanturfiant illiqj ucl

dant ucl preter ius faiq) iudicata ferant, fit ui&orcs . Sed iam latius pro

ceffi fit libcrius,quia me morum piget tcdctqi i Male profefio humanis in*
geniis noftra uiria confuluere,eum
iudicia, qu* fidei tutel&p noflrac credi#
fa funt no ad £alute,fed ad pernicie humanigcncris ceri cupiditate ucrtamust

Q_u* in £mcnibus quotidianis uulgata prouerbia apud Romanos m ufu

fuerint, fit qu* apud exteros frequentia. Caput XV*
Vlgata apud maiores prouerbia qua: magis fuerint obuia,
de quibus mctnfniffe potuimus, prcmulus fit fere intimeris
hxc plane accrpimus,eaqj licet brcuibus coelufa feotenens
in termone quottidiano ufurpata,aliud dicere uideantur, ut
aliud fonentuerba,aliud tmtias,tamen fubalieno intellrdu
obliquis orationibus , quin magna pleruqj lenia fit mu do
cumenta appareant, nulli dubium fiiit , Horum exemplorum plena uetu#
flas eff.Namfiquos mutuo (ludio teneri,fit conlociatos libi iniMccmopctas
dare debgnabanr,mutuum mulos (cabcrc dicebat . Q_ucd tcilicet ita opibus
fc iuuarent fit alter alteri prclid» effet,qadmodum muli inuiccm fe confrica#

tcsfcabuac
 LIBER.tQ.VINT VS. CCVIII,

trs fcabiunt . Contra utro cum aliquis nihil profidt,& fruftra operando Cif
tigatur,ingenti periculo fruftu nullo. Oleum fimul St operam perdere a \c4
bant. Sicut Grxcutn adagium fuit, ««i voxeu; J*tc-ic hoc eff afmi uellera •

quens,quafi ad id operam daret ubi laborando mhrl prcficeret,cui affine tft.

caluum uellis. Et cum quis laceffit ad pugnam,
Ti AAftfhoceff
mox linquitur animo, ut cominus congredi non audeat. Cantherium foffa
dixere, funt enim Cantherii equi refficulisdefe&is Si exedis genitalibus, qui
cti femine careant,Ianguidiores Si degeneres funt. Q_uare Scyihis Si Sar

matispecuIiareeft,equos pferotes eunuchos facere, quo molliris animis mi

tiores fiant. Greco quoqj prouerbio increbuit, ut cum aliqua ita edent diffo
data utnon facile conuetura putarentur. Nihil ede cum fidibus graculo uel
eam am iracino fui dicerent.Fuifle enim Anuracinu fragratillimi odoris un
guentumex A miracho dilutum authores memorant. Ad hunc fenfitn in
unguentu , cui proxime accedit , o»»r **f oc «uA«r • hoc eff Alinus ad Ti
lente
biam.SC e*»; a»^ > Et cu quis diucrlus agitur ita dubius animi fluttua

tur,ut nec abnuercncc polliceri audeat,& in quam uis partem declinet, pre
fens dinum aut exitium uidear,fe inter facrum Si faxum politum uulgo ra*
dtiranc, dedudtumabeoqui in foedere ineundo porcam faxo ferit, ficut Gre^
cum eff Adagium quod fcilicet itaaftriffus mantat, uelut
apud Diomedem holpites quorum uifceribus equas depauiffe dicitur . In eu
uecoque diuerfx trahunt curx St incertus nutat, ut nunc in unam, nunc in
alteram inclinet lentendam* tuniTa/S«A«Ttfof »oiwft«»id eff mutabilior Co
thurno fermopercrebuit. Cothurnum cmm Calciamenti genus effe quat*
tuor anguloru fabrefadtqm ita ut utricgpedi&uirisac mulieribus aptet urco
mode,p:rfpicueconftac. R.urfus fiquid certum Si deffinatum c(Tet,necuana
exptftatione ferrentur . Hoc re ad Sagram gefta certius effe , contra utro cu
irrita caderent promifla Si uana fpe ducerentur fe auribus lupum tenere dice*
bant. Huc pectinet quod quotidiano fertur adagio, inter os offam multa &
inddere,cum aliquid diferiminis in re certa Si fere explorata futuru timemus.
Sicut grxeo fiiit adagio ufurpatum zraAAtt u iriAei * 'uauhoc nguxhAor

. id eff multa cadunt inter calicem lupcemacp labra , ^_uod autem ei*

de lagra didum inde fl axit adagium, quod cum decem locroru millia ad fa

gram infperacauidtoria potiti effent aduerfus Crotoniatarum centu Si uigin

ti millia, idcg uix credibile uideremr, poffea certis authoribus re comperta,in

prouerbium ceffit,uc quid certo certius fignificarentre ad fagramgeffa
cum
nihil eertius dicerent. Cumcj ingenti animi follicrtudine premitur quifpiam,

refq; ita inangufto funt,ut trepidum diffidenteqj animu gerat,omn!(q) motf

les negociorum uno in loco inclinatura uideatur , Hic mihi aqua heret dicere
foIemus,traftum ab eo qui naufragium facit, qui aqua ori admota,pene fu*
 $

CSNIAL1TM
mergitur . Et cum exrequapia totum pendet negotium, ubuj tota moles
Hic mihi prora 6t cupis eft,uulgatus fermo fuit . Contra ue
periculi iminet .
ut bonafpe
ro cum exoneratum ammucuris,difcuffa follicitudine gerimus,
impleamur,fecuros in utramqi aurem dormire pollicemur . Sicut rem falua
didmus faltantefene,tradhim abeo,quod cum Ctrcenfes Kom*
fierent, fif
efl«,po*
turbaris ludis aduentu Hanibalis,in omen magni terroris receptu
inueniflent re falua dixerunt. Cii*
ftea reuerfi cum (altantem in circo fene

tellasquoqj boui admotas,cum munus uiro inerti collatu uiderent.

Qukg
de rebus quarum nefeius eft,diiudicat , futore fupra creoidas judicare dicut.
Nouoquoq; genere prouerbii in ufuuenit,ut qui tam ad imperandum q pa
rendum iuxta paratus foret , quiq? non fegnircr mandau cxcquitur, mulus
marianus diceretur. Namq) Marius queeunqj militibus mandauit onera ip
fe inter infimos obiuit in primis. Q_uauis
furculas quibus farcinasuiatores

gerunt,quas Marius primus coiwntusfuir,muros Marianos ai» di&osuc

fine labori quaefita foret alicui uiciffe. Co
fint. «s^uorieiqi uiftoria
uiafTc dicimus.
tra uero ubi multo negotio, uiftona potiret quifpiam *outi
Cum enim puluere afperfus Athleta uiftor cffet,coiri uiciffe dicebatur. So
Iere enim athletas fitmultarum palmarum pugiles ad uires refouendas pul*
uere lufiatorio in (pergi quo fortius dimicem flere pcruulgatum eft, que ex ni*
Io precipuum fuifle uolunt. Pari exemplo cum paru comodi affert uitte ria.
fit haud magnodifcririine a uiftore uiSus abeft'. Cadmea uidoria dicit',apcf
lachrimis,!atinis autem
Graecos uero is-empr ir 'iMiuir «hoc eft bellum fiine

laureolain muftaceis. Bullam quoqj dicebant, fiqutd haud multo poft defi
tutum cernebant,eft enim in aquis Ipuma tumens , qua ex crebra agitatio*
ne nafeitur puntoqj temporis difloluitur . Q_uare fermo Dyogenis in eos
qui ob coronas Olympicas lafciuircnt gaudio pcrcrebuit,ut bullas accepiffe
diceret, & Calcaria (ponte currenti addita fique (ua (ponte ad audendum age

dumqt hortamur . Oleum uero in ore geftare dixerut cui loqui inhibitu eft,
uerbum facere non licet . Contra ubi quis lingua imodicus infinita Ii
cuiqj
ccnrie fit audacieeff,qui moderari linguam nefciat,bi2ena temeritas diceba*
tur . Fuit enim bizenus Neptuni filius prccax nimium fit in folens.Et qui
ingenio timido fit diffidenti fcrupulum facit,ubi faciendus minime forct,no*
dum in fcirpo querere dicebant . Siqucmuero probum utrum dcfignabant
qui nihil contra honeftum moiiretur,tutoq) eius fidei «ederentur omnia,di
gnum effecum quo in tenebris micent afferebant. Q_uiuero ingenioper*
Ipicaci nulli occationi fraudis parer, vvrvttt im «aScmIm hoc eft (enex
Simia non capitur prouerbtum fecit . Contra liquis improbus ad nocendii
paratus uenit,fenum habere in cornu diiftus eft . Erat enim pnfei moris bo
bus qui cornu peterent feni manipulos apponacquo ad ptecauendum ho*
mines parauores
 «

11BER’Q.VINTVS CCIX.
mines paratiores foret. Q_uare uerbu Sicinii fcurrx fuit in craffutn ideo co
uiciis parcere quod fcnu habere in cornu uiderct . Dici quoqp ius ad adero cu

etii minima libratoexamiemodcratafuident,uolucre,fit quife uictufarcbaf

herbando prouerbio ia flabat. Q_uippc fupplices fit qui pacepetut clcxrajs
mos uelameca fupplicu aut gramen cu terra cuulfum uidtori offerebant , uel
barbarico more fertis coronati occurrcbar,quafi illos quibus porrigeret duce
'
rent meliores . Miflere aut no&uas athenas,^* vm ; vt «i i i«r uctus adagiis
fuit,cuea quaeilll fup funt,alicui damus. Cu enim Athenis noftuae affatim
exhuberet, qui illuc nocuas milterec,nrmiru adealcca merces ferrtt ubi fl'c
redudarent . Et cu quis ntfcirefim alat qux percallet, Cretes nelcire pelagus
qi nemo crctefis
1

uulgo dicif,ex illo traditu, .nauicularia , St pelagi comcrtia

nefciret
.
Q_uin etiam ex locis plura fluxere proucrbia . Na liqui opibus eia?
ros fi
t
preporentcs flocci faciunt,illis nc decima quide Syracufanoiu eflc,fi£

cum loca fit falubrc acre celebrat Crotone falubriora dicut,SeiIicet qcf Sy
.

racufas ditiOimas ficut Horcomenon in Boetia , fit Crotone compotita aeris

temperie faluberrima ferunt . Etiam a porfonis plura adagia fluxerunt. Nam
8e zenone continebor, 8t Catone condantior fit Ariflidc iuflior crebro ufur
parum eft. Eo pertinet non ede hominis cuiuftj Corinthum petere, quod
Preceps in luxuriam ciuitas ibiqj illccebrx libidinum forent, que magno pa^
rabantur . Tum fiquem atfcftum fit negeeiis inutilem ducebant in quo nif
hil a di umenti nihil confilii forer, cum dc ponte deiici oportere monebant fiqui
dem grandeuos ctatx ad fuffragia qux comiciisdibancur non admittebar.
Cum uero uehementer laboratur fortunxqi iu extremo funt,ita ut nulla da
proueebium uenit. Cum enim
rctuc fpes melior, rem ad Triarios uenidc in
ultimo edent prefidio ultra quos nihil opis fperabatur, cum abfctf
Triarii in
fa omni lpe,ai ultimum uentum effet,rero ad Triarios uenifle dicebant. Si

q lid autem tarde cogitatum aut falubrc confilium fero expenfum fuiffet,fe*
rophbges fapere termo fuit , quod a Grccis fluxifle autumant. Nam cum
decimo exalto anno poft magnas clades Trciani Helenam fimul &! iure bel
ii quefita Grccis reftituenda cenferent , fero phriges Iapete prouerbium det
duttu tneft. Et qui in re quapiam parum fapere uifus damnum patitur,qui
(ibi fapiens prodede nequic nequicqua fapere dicitur , ad quam fenrentiam

accedit Euripidis uerfus n [<ru <punt iri ut® a-oooVHoc eft odifapien
Cem qui fibi fapiens non eit. Ecqui altu fie dolis nuruum ualetcoriccus nun
cupatur,ex eo deduftum,quod ex Corico latrones prcdxadueti audacis in *
genii Si fummx folertix fotec T tn eos quocp qui prefetut lctitia cum intus an*
antur curis, quicg blandichs uelant odium, Kilus fardonius dieitur,quodin
Siardiniaapiafiro fimilis herba nafcicur, cuius efus deduttooreuelut rideres

homines morte oppetete cogit . Si quis uero obrutus malis eu fortuna flu*
oo

ized by Cjo»

1
 GENIALITM
feianu aut aurum
ftu 3 fur'ut nichil fibi profpere cedat. Illum equu habete
&
Tholofanum affcueranr,quo J fa1icet,ka excidio continuis cladibus premi
cur, utquiauru Thololanu habuere ,aut Seiani equu.
Sicut de Segmentis

Hciene,& H«ryphilcs,aut Hermionae monili authores tradunt, quot u par

tkipeserunarum continua mole oprefli,in extremu uenercdifoimcn. Sicut
de Agaue,Iocafta,Semelc, Argia,& acriphilc apparct,qcF & greds
qt ocp ui

cepuerbiifuit. *«*«' 'iqCavrtfi » a»ut yttrit *^*f,malaadfc trahes Ut

Cccias nubcs,ldctiaapudhlcosinproutrbiu ccflit,ut ia cum qui cc ntmuis
premitf malis Grauiora Sambico patidkcrrnt . Cum utro quilpiam iniqua
cStentione uiftus,ulter«usdanoptemitur,opprobrium uiAts
adagium erat,
quoda Brenocum fe Romani auro redimeret (umptti memorant. Tritum
quex} pcouerbiu fuir,iocundc adi labores, cum bene nauata a nobis opera
is fuperuenit
juaui memoria repetimus. Et cti inter loquendu medio affatu
de quo (amo fit , lupu in fabula qui minime nos loqui finat ede dixerunt;
Nam fere conflat quem prior lupus uiderit proloqui nequiffc.Cumcp fraus
animo agitara,a bono hcnefloqi in prauum abftrait atqj in authprrs reddit

pernicie,Malu tonfiliumconlultoriptflimum in adagium uenit. Ac

mille

modis aiulgata prouabia fuere quouidiano fermonc ufurpata quarrecenfe

refuperuacuae dilputaticnis forenr,quate ne exequar lingula, cum no
fit ani

mus ea confe&ari qux ab aliis uberius explicata funt et lai ius,dc hishadenus
flWtr fatis habeam Illud uticf antiquimoris erat,qucd cum alitui precata
.

aut infaufti Itccef#

rur benc,ut quiequid fuiffet cupitum euenitet,ne quid diri
fum lederct,pollicem premae mbebant. Q_uoticftp in propinqua fp e futuri
boni,ueniam adiis petimus in (mum defpucre fo!emus,uelut ratas pttees diis
aud.ffer, aut uerbo ue
habituris. Cu« in (ermone quottidiano quifpa male
ce ueoffcnfus foret,diAo ueniam pofcae,in auals
uao emiciatis, mclicra
ominati,atcp inuidiam uerbo abefle mbebant* In mentione dtfunAcrumfl
lorum memoria non follicitari,in fordidis tX oblcenis diAis henot e auribus
(eruare ptefan honeftate,uaoes cofueflic, memoriae & literis proditu eft.
Q_ui primus legem Theatrale Rcnrtt tulerit, & quot leges plebem ab opd
matibus poftea diffinxerint. Caput la XV
Nta eos q a prima origae fpeftacula Romae ediderut.Tac
qnius Prilcus opulerius inff ru fliufqt q aliqs reou ludes fe#
ci(Tedttif,is.n.in ludoptappatu cultu & magtisfrenaoes ate

teffit,ab ipfo.n. circus maximus fpeflaculis defignatus Io#

eus fuit, q poftea edificicijt magnitudieet aulico apparatu p

cipuus femp exhibedis ludis efl hitus, in quo ir uet a irgeii
appatu mox exhibita fuer,diui(is locis plebi pfingfrs curias.
Cuq intercede
 i

IJBER-Q.VINTVS ccx.
tibus anis, patribus equrtibufqj ac plebi Romanae confufa loca
fuiflcnt,ubi
fpeftaret.Cor . Scipione,& T
. Sempronio Coss. luciis Romanis per sedi
ks curules difcrctaloca Senatoria a populo luere, utt$ (uus cukj; honos
fer#
uaref lege cautti fuit, ut optimatibus fubfellia xrma darettur, Q^uo
p tepore
predpua loca orcheftra Senatoribusdatafunt,ub>infcena plaltabaf
&Cho
rus inducebatur,podiu Imperatori, & Confulibus,profccnia Se
pulpita opti
matibus,nonuoq principi, liquide Nero e profccnio fatpc fpeftauir, a liquanS
do e puluinari quod in prima fronte theatri Ipeftaculop: lotus erat . Fmur
tn
Auguftus C*far,lcgatos fociarum fcederatarucp gentium in Orcheftra
eo
fidere uetuiffe cum quofdam libertini genens illic fpeftarse
, deprehendiffet.
Pofl aliquot uero xtates,uc Imperator una cum facerdotibus in fella
impera
toria ludis pracGderet, cofuetudo inualuit Q_uac quide fcena in
. fronte thea
tri ab uno cornu ad alterum porrigebatur, Verfatilis,plerucp
duftilis mulf
tis collinis SCepifhliis fulfta,qux primo parietem no habuit, fed frondibus
obumbrabatur. Poftca tabulis piftis in parietis morem coponicrpta qu*
,
ha enim triplicis generis era t. Nacp
fpeftaculojt fedes prateipue inde habita:,
tragica collina Si deoji fignis exornabaf,quibus Se tabulis piftis,parrim
ab
amicis partim e greda comodatis utebatur Comica edifiaojt figura
.
prefert,
Satyrica uero montibus inumbratur &
Syluis,inta.n.Htllnonu fedes erat
qui ad ededas in fcena operas locabatur. In orcheftra aut Chori,reliqua ue#
ro loca popularia fuere in qbus omnis fexus fli xtas attp infimus ordo fine
,
diferimie fprftabat,q uero a (edibus exdufi fuerat excuneati difti. Gred
uero
prxter hxc,Bulcuthicu coftruxcre ia theatro ubi fcniores,ficut Ephebicum,
ubiiuuenes fpcftarer, Antehacuero lege per anos quingetos fcxagiraacod
ta urbe populus una cii patribuspromifeua iuiquitatcfpeftauit.Poftea uero
P. Africanus fuperior cum Cos.effet,cu T. Ion jo, ludis Romanis,plurima
Senato^ fubfellia a populari cofeffu feparari iuffit . Et cu to diferimie aliotti
ftudiu altore indignatio effer, preburflc dus rei nouiras non mediocre plebi

fermone didt, adeo ut ipfum Afiicanu qcP dus rei aurhor fuiflet peniruifle fe
rar,gr amq? ingente apud ordine lenaroriuxdiles pepererutqui lanxecuntut
gradus gignitatifq; cuiufqj Se fortunat diferime foret, manfitep aliquadiu lex
£jata,ufuq) didicere,multopreftabilius effe, fetuato gradu cuiufqj in collu
q
uione omniu fpeft aculis intereffe . Proditu (ri memoriae cft, tepore quo pro
mifcuus fpeftaculoiu ufus erat,nunq plabeiu pmodeftia 6e ucrccudia areui^t
Senatoriuaur cofulare fpeftar fubftmuiffe. Cucp poft aliquorrepa, plebs cu
pfibus cofufis ordinibus nichiloius fpeftaret,fex Helius perus et /.Cornelius
Cethegus Cenfores ne turba patribus mifccrctur,cu tantuhominu conflue
ret in quod non (ine indignatione plebis faS
theatrum,alio edifto ftatuere
,
ftutn memorant, qua: k dcfpcftui haberi Se contemptam effe arbitrata cft,'
oq ii

t
:ed tayfcoo^le
1
 CENIALITM
tam St (iHelium petu incenfuta collegam prioris Seipicnis fuiOe nonnulli
tradant,Rurfuscum haud longo poftmuruallo coflituticne abicgata,Sc
I. Scribo
natus & populus folutiflimo more fpc&atet, Acilius Serranus ct
nius libo Ediles currulcs,S«nicis ludis & Romanis ut daii(a Icta plrbriciQ
oi ibus fptfiatr t quartaprcmul
a patribus cfltnt,populultp difcrctus a Sf nat
gara Itgc (latuere, (pcdbuerecf aliquadiu, donec lege lolia theatrali & Ro#
fcia ut in quatuordecim ordinibus
Bi fubklliis ptcximionbus,Scnatotes at#

n equites Ipeftaret (emota plebe optimatibus data faculias fuit. uorumQ

aumeru a Dino lulio adeo exercui hiiGc conflat,ut quatuoidccim ctdmes,&
proxima fubfc llia,fo!is fenitonbus no fuftccrcnt . Adeo ut liberius mimtr.us
inter equites (edere ruffuspreanguflia recipi uix
potuerit. Q_ucd & Syllae te
potibus iteniconfufum tuiffc crcdidcrim,Na gladiatcp munus dedit, ciris
aequx Bi mulieribus, locis promilcuis Bi tndiftinflis,in magna licentia fpe#
Oandi,fie One ullo diferimine honoru. Cautu deinde lege Othonis fuit,qua
Tribunus tulit, ut magis fortunatu &pecunixdj generis aut honotti ratio
habcretur.Et non modo patriciis aut eque (Iris ordinis &
Senatoriis uiris fed

fammis honoribus funfiis quibus quatriogentept lcxtttticp,ipfi pitri auccp

cen(usnonfuiffet,fpeftadi inquat tuordeam lublelliis iusncnrfler,fiq; Io#
a honoris caufa diuiubus (olum conflit uta fuere . Q_uippe tenues &,(crdi
dx inopix uiros,quauis dares illufltelqj quibus quadringenta fextertn non
effet cenfus,mutimcuditioribus,inquatuordccen (cceic, minime decere ar#
bitratus eft . Tantacf diuiciaru ratio tuk,utduo primi ordines tribuniciisfit

p!ebeisditioribus,exclu(is patriciis uacairnt. Idq? nen fine graurcffenficne

oobdkatis .
Q_ux quidem fublcllia ita compta habuere,ut crccu Si nini tn
per fmgulos cuneos fpargerct,illofm prxeipuis odoribus diluerent, acpiflu#
tis exornarent, ncnnucjmmio&Cyfoeolla har ena Circi flernerent,iraut
Hadrianus balfama Bi crocu per gradus theatri flrauifle feratur , Prrmufcp
Clodius pulchet fuiffe traditur qui (cena uariispiftuiis fignifqi & tabulis oe
naurt,Ttebonius auro,aliiargeto,plericp ebore. Q_. Catulus ueliscarbafi
nis theatru texit, Ien tulus Spiniher bifiino uelo,Nero Cxfaranriramer ap
harena Arauir,& ucla flellata colore cclipcfuir,tctu<$ Popeiihrarru in cnu
die auroopauit.C.uero Antonius &
Murena, (cena fecere argentra.Caius
et/apriceps pechma ex argeto duxit. Nonuq q ludos dabat ne poplo fol effi
ceret aulca fufpedcbar,pleiuqjfupparioufi iunt,qc£ poflerioreras f aulris ac
cepit,quz no mi
in theatro, (ird i cubiculis tere lingulis haburf ut fiqd pofoc
exciperef,pdnucp memorixefl.Cn . Pomp.ne poplo xflus effi#
tis caderet

ceret et aqdecurfump (ubfellia duxifle, Mox Diuu Cxfaieixdiliratr effee

nx apparatu argeteo ufum cdc,qui etiam in munere gladiatorio, fotu R erra
nu Bi uram (auam in cliuum ufrj Capitolinulintheis contexit. Apudlacedc

)
 L1B.ER«Q.VINT'TS ccxi.
monios aero in omni comiflioc ludor u, Regu erant loca precipua, quibus ut
inter fpe&andu cuicp liceret initi,pnuilegiu datum efl : Athenis fi peregrinus
publicis ludis in thearro pfaltaret mille dracmis pena mulcabatur Q_ua
,
.
euam Othonis lege decoCoribus qui fortuna; naufragio,no fuo uido deco^
xiffent,certus in theatro locus coAitutus erat ficutuiatotibus
, rribuniciisue
coru quoq; uera H
falubtis ratio haberef. His quoq; qui arte ludrica exer#
cuiilcnr, ne in quaruordecim Tcdcrent cade lege cauebatur. Q_ui uero quc^
flti fui uilitate & gula aut luxuria fe authoraffenr,uel
corporis feciffent,quicp
xre obligaffent, a theatro arcebantur penitus. Q_ucd Athenis quocp
fatu
tum feru t,ut qui multis flagiciis dcdecoratus,aut nota turpitudin e: nefariz
infignis foret, a fuggeftis & ludis arcercf . Idcp adeo procaciter (eruatum eft,
ut prtfcfti fubfcllioru per cuneos difpofiti,c fubtelliisin quibus imeriti,fcde#
bant,quibus equeftcr non fuiflet ccn(us,ui fpeCatores deiiccrent. C.tame
Gracchum accepimus, cum animaducrtifter contra inditura maior paffim u,
patriciis it plcbcis loca fpeCaculotumcrccdc locari,nullo ddeftu, accitis ope
ranis ii fabris illa fuiffe demolitum . Solitoftf Romanos principes,ob mul
ta in rem . P . merita, Maflilienfibus , exterarumq; gentium legatis ab ulti#
mis oris,locum inter Senatores (pedandi pro intigni munere largiri,in quo
proditur memorix de Germanis lepide fadum,qui cum alios
de Romanis
bene mentos in fenatorum fubfcllns fpedaGcnt,nc inferiores officio uideren
rur,ipfosnon admiflos fua fpontefubfdlia adifle,& unaconfcdiflc. Con#
tra ucro.l. flaminium . , fratrcm,cum Senatu motus in comiUionc ludo
rum humilis it defpedus extrema in parte federet. Populus uniuerfus ob
fratris xgregia facinora reuocauit,& inter confularia fubfellia admifit lidcm
,
tamen MaSilienfes tam fcuere difciplinx fuere ut nullum aditum iuuentud
infcenamud theatrum darent,quod edent morum corruptda,nc per c bfce#
nos motus iuuenesimpudicicia lafduiret. Augurtus uero Cxfar, milites accg
equites ita difcrcuit, a populo , ut ros qui bellis duilibus adrito' patrimonio
equedrem cenfum non habcrcnt,fi tamen ipfis aut parentibus antra fuiffet,
in quaruordecim (pedare permiderct edido legis non obdante, qui etiam
cuneum fuum pretextatis it pedagogis aflignauit, feminas quoq; qua; pro
mifcue antea affuerat nificx fupeiioreloco (pedare iuOit,adeo utlummathe
atri deinceps fotis matronis paterent , licet ab Athletarum fpedaculis no#
uacoditutione omnem muliebrem (exum poflea abdicaret. Virginibus ut#
ro urdalibus contra prxtoris tribunal locum dedit . Vtqj Senatoribus quo
ttes quid (pedandum publice ederetur, primus fublclliorum ordo uacarer,

cauit edido. Mox T

iberius (pedantiu i mcdeflia exilio muIdauit,Et eu con#
fiifis nihilominus ordinibus it fine difcrimicpfona£tfpedatec,ClaudiusCx

br Senatoribus locareftituit.Ncro uero cqtu fublcllu fcdibus plcbcio^ it »

oodi

adby
 f

genialiym
plebe uulgarl fit fcrdidis hctni#
condit* turb* prepcfuit,ne equefttt ordo a
nibusindininaus foret. Q_uod &
Dcmkianus fcqutis temporibus , rene#
dicitur. Alexander autem
uataleee Theatrali pene obiirerata, iterum feoffe
«i . J miImm HmniH/nr nnfl cmrriia ftmrndia Drio4

COnilRUium a*i«*«* ii4njrv.w— —— * i .

rralem licentiam cohibere,& fiquid

turbarum aut maioris tumultus ingrue
ter preflo forent.
Q_uam Nero Otiar dimeuit quo maior fpccies liberta*
plrbs medefiix experimentum Tua fpente daret . Illud fine contf
tisforet, & Rcmanos St ce
irouerfu conuenit,adeo poft temporu
curricula dcgenetaffe

ju S effimatione ferti loIitos,ut

non folum ad implendas equitis &cuItates,no
minus millibus quadringentis opus tfle ducerent . Sed ad Decurionatu,nuI
los nifi quibus centum tniliu numum ce nfus faiflet, prcmourndos curaret;
magiflratus praecipuus fuit.Nacp
Q u quide Decurionatus St demi fit
fotis
i

nat decurio cubicularioni fit anunicipalis,tum

ille qui dter equitum tuimis m
Fuittp poponii opinioeosetiamqui
prefedus militabar. Decurio didus eft.
publicum afciti fuerant cum coloni* deducebantur,
m Senatum fit conaliu
quafi principes coloni*, qu* pars
decima colonorum ent Dccuriontum pu

merocenfcri.
#
O uid apud Sccuolam Iureconfultum fit Hkrofarcha St quid fit Cala
Diatretus. C*!*1 XVII-

Efterno die inter duos mrifpetitcs,uefanos an furiefos ue*

ro magis nemine ccnfindcs, nefrio. Clamofa diferptatio.
St animoia contentio foit . Q_uid fibi uellrt Sccuola dc le*
3 ex redditu cenaculi
gatis annuis qui ccnfuitquod fi te flator

St horrei Hierofiarcho fit libertis qui in templo illo erunt de

_ tt m anua reliquiffet,non
modo, fed fit fuccefforibus le
ipfis

gatumuideri . Q_uid efiet Hierofcarehus ab altero exquirebatur. Cuq? nu

gatorille uultu fit uoceimodcfla facellumefle diceret ud locum diuino culi
nri deflmatum, fit plcraq? nugalia ex authoritate interpretis effunderet , altet

qui non mmus infipiens fit delinis erat,quo nam modo

fucctffor faccllodari

pollet edoceri poftu!abat,cu Iureconfultus homine fignare uideatur non loi

cum . Ille aute cum infolentius fit audarius eodem
fe uoIueret,6t iam non di

fccptatione fcd petulantiffimis uerbis uoafer aretur tanto tumultu ut uixma*

nibus temperaret , tandem cum multu foiffentinuicemdebachatifrdato d ai
more fit contentione depolita me qui ad hos tumultus ferte incideram uelut
comune arbitrii appellatut . Dni ego lalla illos duci opinioe qui Hktdarchfi
 k.ibbr.q.vintvs. CCXII.
Focum dicerent aut facellum . Sed eum dia conuenrre qui prrpofrtus rebus
,
Facris fuiffet quali princeps facrorum i»
f w .
quodeft facium ««',
?X«» ^ uo_^ princeps,quati rerum Si faccrdotii caput, quod pontificis matxi*
mipropriu eflie conucmt , njtu'; enim faerrdos uocarur cuius diuinaru reru
,
cura St procuratio eft .Eum Grect «fx dicunt quod idem plane fignifi*
11 ?'1 *

cat. Q>ppe qui (acris prefunt cerimoniis predkaiombufq» deorum multi*

plici nomine cenfentur. Namcp Hicrophantas aliquos,alios Hicrodidafcalos
no nullos Hieronomos Plcrolm Hferophilacos,aut Nomophilatcs quifre
.

quentes eranc,appellarunt,aut Srephephoros qui flaminu, uel Oronopo*

los qui augurum loco fuere. Etiam quaefiuere tx me ,’quis effet Calix Diatre
quo Vlpianumlege Aquiliam interpretatu mentionem
tus ut explicarem de
ego quantum cominifci potui, diatretum Calicem dici ue
tacere aiebant. Dixi
Suydas interpretatur uas torno politum Si detornatu, cuius generis (reque
tiaapud ueteres fuere. Tam St fi Diareftum nonnulli dici putent, quod au*
thore fcfto per aotiphralim malui diem fignificat qui fenfus haud dubie ab*
(onus forer atep impertinens ; Cenfuit ucro VIpianus quod ft Calicem Dia*
t rerum hoc eft corno expolitum artifici reficiendum aut aptandu dedernn fi
,
imperitia cffra&us feret, dani iniuria teneri qui fafcepir. Si uero quod rimas
habebat uictofas fuerit cxcufatus,arti6ecm non teneri aquitia nili periculo fuo
(e f)3uruconueni&et,tunc enim ex locato agi oportere aquilia agi no p^ffr r

In quo diferetus ordo plebdus a patricio (uerit , ti in quo patricius a Sena*

torio,qcP uc difcrime in ueftibus,apud duerfasgetes . Caput XVIII*

Omulum urbis authoremin duos ordines populum

fifle plebeium fcilica Si Senatoriu, lllorumqj progenie pa
trieios feu optima tes,exeplo AtheniefiumquosairaTfi^ac
uocant, humiliores uero Si inopem uulgum plcbcios nuar
paflie . Hifqj ingenuas artes reliquiffe, Videlicet patricii mi*
iitiam 81 magi ((ratus goerc,Sacra facae,iusdiccrr,publica
urbaaa negoriaadminiflrarc. Plebas autem militiam Si agrorum cura,
prcorifqidepalcendi rcljquafcp ingenuas artes dcmandaflc,faris conflat, Mcr
caturam,fordidas pudendafcp artes ut popinarum# quae manuales funt, ad
ufum mortalitatis, aduenis St his qui recens aducnerat dclegaflc . Romauvs
ucro feruile rninifleriumSt laboriofa negocia exercere noluiffc,quibus omne
quxftutn ferdidum interdixit,Nam quscflus omnis patribus indecorus ni*
(us. Q_uod Thtfeum in Athenarum taflitutione, Si Hipodomum Mylefiti
in conlhtuendo optimo rei publicae (fatu, aliofcp urbium conditores feciflc,
utfecreci ciuiuinordiacs,& ingenua officia a (cruilibus diftinta forent,pIa*3
 CE N I A !> I V M
adnotarunt,Hi enim rem pu blicam in triplicis flatus, qualitatis ue ho
litetis

mines diuifeie. Ion utro Athcnasin quatuordiftinxit ordines . Nam canui

bus quofdam agricolis, alios opfiocs dcfignauit, nonnullos factis , reliquos
urbi prxfecit,T hrfpienles autem in duo diuifi funt genera Opifices Stncbi*
litatcm, qui adeo fot didas artes St omne queftum auerfati fuere, ut minii ic*
- rium aliquod didicifle,ucl aruofluduifTe pollueie nobilitatem crederent, itaqt
illoru paupertas maxime miignts fuit. Deniqs tgypin Graeci Scytha., Per
(ae,8tlydi,omncs qui artificio nncubcrent pto ignobilibus duccbaut,quiue
ro milicix,gcnctolos,Scyihis quoqi St thraobus qui in ocio degunt honc*
hibcQtur,qui prudentia St authoritate anteibant exteris. Arabes au
fliflimi

rem illorum p. lictam tufanam diuilcte,cx quibus lacerdotcs primi funt, his
addunt artibces,Sccundum agricolx. Tertium milites unent locu. Q_ua
inflitutionem ab Egypriis oriundam, multi informandis utbibus St mori*
bus in Aituendis Q_uibus uero rebus patricii a plebe (c cerne*
ledtaci fuere
.

bantur,plutibus exemplis perfpettum cft . Siquidem patricii fit qui nobilita

te prcflant,quiq) honeite geniti St liberaliter educari erant,bullam in pede*

re lunulas ut pedibus habebant, erant emmfibulx Eburnex Corniculanus

inflat Iunx . Q_uod a Niima inftituru ferunt , ut Senatores eoiurp pofle*
ri nigris calteis junas aobedeict , ab Atchadibus dedudu, ut Ic prole Ici: os
delignarent, qclut ampliflimutn teflimonium nobilitatis larent. Q_uippe
in CalceisSenatorum lunam alcripfifle centum numerum defignauit, quo
tunc Senatores contiucbantur . Ea enim bulla aurea fuiftc traditur , ftguta
'
cordis h ibes,qua etiam obfignafle dicuntur ueteres. Cum plebei St libertini
fcorteo loro munirentur,quam quide pueri ingenui St illorum qui equo me
ruiflent filii ad pubertatem ulqj una cum pretexu induebant . lllamqi exa*
da pueritia foleni feflo laribus lublpendcbant, Sicut Rcmanx puellx puel
'
lare rudimentum pupas Veneti Ai giux . Ei maturx uiro ccmpofttum ea*
pillupalladi,Troezcnx uero puellx Hippolitoerinem confccrabant. In Sy
cionia quocp \j 'ynac hoc cft fanitatis fimulacrum fuit, eui uirgines crines te*
(ecare. V capillos dicate (olebant cum cxephxbis excefliflcnr,
. Achcnienfcs
* ptimiaascnnnjmdelpho* deferebant, Et cum antiquiores comam circa tem
pota aut pofteriorem crinem Apollini St fluminibus tonderent, tuo fucccde
re Thtfeus anteriorem capillum Delphis dcdicauit v undc T hefeis confuta p
ditaefl,cuius exemplo luuenes cum primum ex ephebis cxcefliflent antcno
rem comam Phebo St eculapio aut libero obtulere primitias, PeftcaRcma
niadolofccntcs magux indolis primx lanuginis barbam diis cofceraie ulur
paiunc . Et cum pumo Romani ciues fine tunicis fola toga atnidi forent,
Poftea fubflndas brcuclcp tunicas citra humaum dcfincus habuere. Ta*
lates uao St manicatas quas grxd Chuodat^s uocan(,aut difcintas induci e
ptoflagiuo
 d

pro flagitiofuit,qaod erat barbaris propiu talares ferre Si man/eatas

tunicas -

Ideoxmilianus pauli filius.P. Sulpicio Gallo,qcf tunicis manus

rotas ope
nentibus uteretur . Et Cicero Verri,quod cu talari tunica Si pallio
purpureo
facedcrer,ut probrum obicdtauit. Q,ux quidem tunica toga
tegebatur,fce#
nuspretexta .Cato uero Senior cum tunica line manicis per hieme
inccOir.
Et iuniornudis pedibus uefte fufea St fine tunica fola toga accintus
ius in fo
ro cx uetere inftituto ufurparunt,quod Romuli flatu*
dixit, idcp
Si Camil
b in Capitolio Si roftris togate finx
tunicis erant . Aurelianus tamen fjfar
manicatas &
albas tunicas ex prouinciis d/uerfis, congiarium populo
fertur. Fuirqi is corporis habitus,nonmudiciis cultus
leduinlis^inquopert
fonx decor Si mulca maieflas inerat. Intra tunicam uero interula quam
fud
buculam dixere carni proxima aeque a uiris Si mulieribus nullo diferiminc
fu
mebatur.Nampoflq binas cunicas Romani habere ceperunt Varro air io
teriorem inrticuiffe uocate fubuculam Si inclufiam,pretexta uero
fupra tunid
cam,qui(qj honoratuset nobilis habebat quam quidem pueri
, patricii aJiqri
purpuream induebant . Inde enim prima eomendacio ineuntis occatis Si Ipe
cime uirtutis haberi ceptum,libercinis auie Si peregrinis,cum
quibus nui
la edet neceflitudo aut coiundrio fanguinis pretexta uri olim no licebar
pofl
aliquot uero tempora ut libertinorum filii illa utcrecur ufus
obtinuit. Qua
quidepurpura magno honori patritus furffc accepimus,erat.n.promarcflas
tc in puenua,maximc<$ patrimi ordine a plebe diuidcbat.Naq; patiiriis tynz
•n ancis purpura dabatur,cu eque lier ordo Si plebcius purpuram non indue
r£r,cuius ulum annquiflimii Plinius notauit. Sequtis inde temporibus ad
tancii tafligium deucnir, ut Catoni uticenli ludos in uefle purpurea fpedtan
di facultas a Senatu pro fummo honoris gradu tnbuta Iit. Tribuno enim
plebis uel plebrio homini purpuram inducrc,nulli erat fas . Hi enim
pcnulis
breui uillo precipue pluuio tempore aut lacuna utebantur Q^uippe ucftis
.
Tribuni plebis plebrioru$ penula pluuqj luit, (icut fagi, Endromis,& cud
culi Erant enim frigoribus apri,quibus imperatores uti non decebat
, . Ta
St fi legamus Caligulam depidtas penulas fxpe induiffe,& plebeiam purpu
rana diitintam a patricia in ulu fuiffe,erat enim fiafca St obfo!cta,non muri;
ce St cocco fcd herbarum furcis infedta, eadem uero penula Senatores
pled
ruqi ufos foris inuenimus, intra urbem uero non licuit. Donec Alexander
Imperator dum xtaticonfulcum uoluit, ut Senatores ingrauefccnri crate in
traurbem pcnulis uertentur, legem promulgaflc dicitur,quas fupra tunica
induebant quod cffentuilligrotfioris, ficut Endromis logiori uillo puiguis
Si craQa,in frigoribus a diuitibus ufurpata. Q_uam quidem prctexcamad
uinlem etarem pueros deferre licuit . Pofl pubertatem uero
in Icprimo Si de
amo xutis aano,dimifla ptetexta togam inducbant,aIiquado puram
candorisqu* uirilis diaaeft . Eam tn in quarto tc uigdimo a multis fum#
ptacomperitnus,fxpius in decimo quinto *fexto ac decimo. Q_uippeAu
sudus Oftauius Annotti Cexdccim Et . .Qefat in
. C
undeuigdimo . Ne
uirilem lump(it,ante tempus quo maturus
ro autem uix pubefeens togam
Imperio uideretur. Diuus quoq? Antoninus
Philofophus* ex Cxfanfaus
complures in quinto dedmo uirilem ddumpferc togam .
Tune cum prcceps
BC lubricaluurnum attas uidebarur . Q_uam fupra pretextam nonnuq pa#
fumebant,eum plebei fine pretexta fmplici toga amicercntur . Q_uippc
tritii

toga erat plebejorum flf infimi ordinis

Pretexta honeftocum *
nobiliu,qcf

etiam circa mulieres lentabatur . Nam

toga ptilcis feculis io ufu promituo ti

mrorum q mulierum.noaurnucp ac d.urnum indutnentu fuit, ficut pallio#

lumStpenula. Portca uero illam diftinxere. Q_uam fcftafolenkp dictam#
pliffimo cultu flf apparatu magnifico ,
probi adolofccntesfumere (olebant,

praecipue bachanalibus fertis, menfc Martio , quibus diebus (umere uirilem

uit*,pueris facultatem dari.
togam in religione fuit, qua lignabatur liberioris
Potentiores 6c inGgnes nobilitate honoribus, etiam purpuream cum fre#
*
quenti comitatu apud delubra deoru induebat, indecp inforum excepti So
lini officio deducebantur,tenuiores
etiam arda induxere togam . pro Nam
opibus ueteres magnas aut p3tuas habuerunt • Claudius tamen a:
(arto# C
deduci uoluit.Su#
ge uirili die fine apparatu aut foleni effieio in Capitolium
cncruati . Es
pn tunicam ucto uda pco togis induiffe animi fuit imbellis fit

quidem toga cui purpura pretextabatur illis tantum dari a(Iuerar,quorupa

tres maoittratuscurules,* infignes geflerant honores . Narnqi hic primus
Iuuentae bonx indolis habitus eft honos, omenep futurx uirmtis * ma#
*
gni nominis crtimabatur. Gennani ucto in primis experimentis framea Se
kuto,adoIofcentes exornabant,illinc cnimcomendacioncm ineuntis adolo#
patera, Biihinis Se
fcentix aufpicabatur .Crerenfibus militans rtola,hos,&
Ponticis,focci,* Palliu. Argi uis pueris deferre dipeum ,
infigne munus &
primum decus adolofcentix Cenfebatur. Eam ucto togam extremam induc
bant Romani, fxpius rafam nonuq pexam et uillo&m, naeperat Remana
grauitate digna, qua propriam habuere,ficut greci pallium . Ideo qui Roma
rdfgati,quibu(cp aqua
ni riues effe de(ierant,aut ciuitatis hira amiferat,quiq?
*igni interdiflum foret,togam induere non poterant, hi enim toga ditnifr
fa pallium fumebant quod grecum fuiffe fatis conrtat . Togam utro rafam
phrigiana primum augufti temporibus uhirpatam Plinius affeutrar,fupta
quam multi lacernas induxere , (xpe ludis fertis in theatro que amphkhea#
«ales diftx * militares erant. Ali* coccine*,Bethicac uno albx.Q_uam to
gam plcricg laxiorem nonullibteuiotem ufurpatunt, legimus Catonem (e#
niorc precutta toga 6t candida ufum S( nun| ccntu dracmis maiore fumptu*
" ’
Cadaiem
 LIBER. Q.VINT VJ, CCXIIIJ.
Cxfarem latielauo fimbriato laxiore em tura Auguftum
quaternis tunicis
.

togifcp nec reflriftis nec fufis,cum Torace laneo femoralibufq? St

tibialibus
incefllfle.Mecenatem molliortueflxdifcinftutn, Q^uare ilacinusdidhis M
M . Antonium tunica ad coxam cinita 6l uillofa clamide
. Et fex Poprium

magni filium, pofl naualem ui&oriam cerulra femper defumpfifre. Horte

fiunt cultiore habitu & elaborato. Neronemqi nullam ueflrm bis
induifle
frptufcpin ornatu tragico cum cothurnis prodiifle. Et Caligulam
cum deo
rum infiwniis,aurea barba 81 fulmine aut cum fufana Se caduceo, plerumcp
Veneris habitu aut gemitum Manuleatum Se Cycladatujrmpertp trium*
phalii ornamenta geftade . VcfpaGanumqt uefte Se habitu ncglefto Se uix
a gregario milite differente. Sicutde Alexandro Macedone proditu efi cui*
ru habitu® paulum a priuato aborrente fuille fli Hierone Syraeufano qui
,
Regi uix decoro habitu incedit . Sic Diuus Seuerus uili amiculo & exigua
urfle ad opertus, & a plebe uulgari nihil excellens. Et Tactas fimili cultu eu
equilibus nam in toga qua priuatus utebatur,in imperio fepe uifus fuir.Co
tra Heliogabalusnimis lumptuofa Se magni cenfus.Is enim primus Holo
fericam ueflem induit , Gallienus
quo® cum Chlamyde purpurea gema*
tis fibulis fxpius tunica aurata prodat . Fertur tame Oilauius
Cxfar, liberis
Senatorum,» quibus cffet uirtutis fpecime , quo frequentius fenatui affue*
'
fterent fumpra uxrili toga lariclauum protinus dediffe. Togam ueropretex*
!bm,acdiles,(^_uertores,& qui magirtratus Se hoaorcs gerunt, ueluti hono
ris omamentu fnfigne induere foliri funt ,quxrx purpura fuiffe traditur,no

nfi|6is tintaquod acrius coloratur dibapha di&a,q aamlentulusfpinterin

Edilitate primus induiffe fertur, oaius ualor. denariis mille in libras taxabat
SeJq joidifcriminfs inter patritios de phbeios purpura &ciebat,ut difltntii
utrurp ordine noraret, hoc nimirum inter pamtios fli Senatores laticlauus

Se runica latiore purpura efficiebat, enim

laticlauus et latior tunica infignia
is

Ordinis Senaroriifuere,quxordinrm Senatoriua patricio difccrnebant qui

,
bus ampliflimusordo notabatur. Cum reliquis patriciis qui ad Senarum
admifTi non erant, illisuri non Qjiauispoft aliquot xtates etiam
licerer.

eqiaeflri ordini laticlauum diflinftum a Senator» tributum inueniatnus

eu
fas 'ufus poflea a Cefaribus pro mfigni decoro impetrari confueuir,in eo enim
aureus clauusafiigebatur,quem quia frequens Se promifcuus erat . 'Tacitus
Cxfar interdixit, aurocp clauatis uefltbus uri prohibuit . Erat preterca tog? 5
texta ConfularisflC pretoria , quam hi qui Confutatum pracnaaueoerebat
ferre folitauerunt, quam etiam ia coloniis &l municipiis cuicucp magiflraiuj

enim Se laticlauus inter antiquiflima cenfcntur urbis

deferre iuserar. lpfacp
ornamenta . Q^uippea Tullo HofUio, nonnulli a balearibus inuenraspri
fflti autuinant.qux in otnne cuum poflea manferc, Sicut ueflem papaue r*

kj by Googk
k.
 GSNIALIVM
M antiquifliraain habere originem uelut. Edam tunica palmata & palma*
tatoga triun.phalts& toga pitta,quasCoss.ct hi quideuidlishofiibusuiu
pharunt uduti auguftas,atqi illuftri&excclfo honoridcbitas accipiunt,pt*
apui cultus ornatufqj fuere, in qbus decus totius imperii ingenui^
untutis

(pedmeo nolccbuur . Et enim palmata uellis in pace Conlulis,uidtcria ue#

parta triumphantis indumetum erat. Q_ux
quidem purpurea: auro in#
io
Kxt* erant Si rofrtriumphalibusuiris atqjex Capitolio & palatio haud ali#
louis tunicxperq lirailes,tatn Si Ckultulatam*,
ter dari folitx,eoquoJeflent
Phrigiata, Sutculatamquocp ungulata,fl< Ciauatam,inrcr
triumphalcsal»

qui annotarint . Q_uam Scutulatam galli primu iniexerunt,ficut

phrigia#

tam Phrigcs . Fertur tame Gordianus Tunicam Si Tegam pidhtn primus

exCxfaribusdum priuatus ageret preptiainduiflc,neqj ex Capitolio ut mo*
riserat publicam defumpWIe. AbolU autem extcrnciu rrgum fertur Ccut

Rom inorum trabea, magni tamen Ibledoris qua rarenter Romanos ufos.
inuenimus Nam foli Reges aut Coss.nabeati inccffere,Tam Si fi milita#
.

remnonnulIiSenatonuaraittum aboilamfuiflc dicant. Quaplctiqt phi#,

milites & philofophos pallutos nonudj da
lofophi dciutnpleie,licet Grxeps
midatos Ieg3 mus . Primus enim Romulus trabea ufus futt,qux mplitisgc#
netis erat . Namqt unu diis confecratum fola purpura intexebatur . Aliud re
giumex purpura itntxtoalbo,quam Reges. Goss . ue induebant. Tertia au
.

guralis £iit,quxcx purputafiebat Si Cocco . quo genere

augures uti allue#

rant,dum auguria captant . Scpius tamen (ub tegmine punrceo alterno trx#
tu purpura dilbnguebatun Necp fum ignarus, Maurorum Numidatutp re
gum amidhim efle purpureum fagum. Q_uare Iuba Rexfagulo ufus pue
puteo dicitur. Aflirioru tunica parnm purpurea fuit, par nm alba. Med>sau
te per fis fit armenis Regibus ac Udis amidtus
purpureus quatiar, gulatifigu
anaxiride Si cultu duodecim milJui
ra & Cydaris, quis pcrliei Reges triplici
talento ttiquandcqj ufi fint. Phenietbus uero S^us 8i Cvliabus Regibus
Chlamiseu Romanis quoq? lena q chlena dida regales cultus
crepidibus
,
Thaprobanx Rex Sy tmate uetritur, Cyrus ftola medica,
ornatufep fuere,
Hibarheojg reges fola purpura. Clcomenrs fxpius bteui cunica amidus ap
paruit, Antigonus hi Ariftippus sgrefti Si Regi uix decoro
habitu. Contra

Demetrius non tno Diademate fcd uefte ex auro Si purpura confpicuuserat.

Sexticula uero non Regia fed imperatona uellis fuifle traditur.

Athenienfcs

autem Reges fxpe Creticum induebint,apud quos ex prouinciis ueftcsno

mina Inmpfere. Nam preter Tarentinidam,fuit Sardoniea,Sieula,Thciea %
Phrigia,& Cafiaca militibus propria,ac Drutoruga, DiphthctaPaficrciafl:
Biffaeena ac alix multiplicis eeneris . Sed quod difcritninis inter uiros Sena
tonos Si Coafules ac tnumpnalcs,putputa Si palmata ueflis faciebat ut ex#
teris prcftarcnt.
 LIBBR*Q.VINTTS CCXY.
teris prefl arer. Id* difcrimls cultus ueflirufq; in mulieribus fuir. Et enimma
rronxdi fpe&atxpudicirix mulieres nifi nigro capillo & loge lateqi fijfa to#
ga ad ralos demifia . ftolaqi Si flameo ac uidbs 6i reticulo quo capita uelarcc
utebaaf. Cu meretrices flauucapillu haberet fit toga fubduttioreabfcp fi a
meo 5t uifta,qua toga uirile quae adulterii cnmie danat* erar,dimiffa Sto
la fumerc cogebatur . Naq? meretrices proflabat cu toga fii ftolis pullis,q

bus etia hiatino Si cocco uti inhibitu eft. Fuitq? aliqfi mulieribus ueritu,ue
uetficolori uellc uteretur lege opia,quod etia a Nercne faftu memorat, qui
mulieribus Ametiflini di Tyrii ufum interdixit . Q_ucquidc ftolaplebeis,q
uishonellis no dabaif « Siquide patritix degrades natu matres illa honoris

aula deferebat enim ad imos pedes fluxa qua indita contexta ambi#
,
erat
bac . Si pura toga noua nupta induebat, quam etia Ty
Re fla uero tunica
ronibus dummilitix aferibuntur tributam inuenimus. Cyclas quocj Pal#
ia Se K.icitms cum Crocoto honeflarum uefies fuere, uirginu Se matronapt,

licet Cytharedis quadocp palla in ufu fuerit que Syrma didka eft, erat enim

tragedorum .Cyclas uero rotunda, quam Alexander Romanus Imperator

matronis regiis dedit,qux plus fex unciis auri non haberet cu reticulo,# pal
liuauroafpcrfumcumin auribus & monili bachato. Crocoto quotf rotu#
da Si fimbriata fed tantu locupletibus conceda . Vidlafq? Si fuppatu ac to$
ga pretexta folx urrgines deferebant , qux nuptis non dabantur . Erant.n.
infignia pudoris Si uerecundix , quibus mos erat, capillos aut humeris de
fluentes aut reticulo colledos ferte, licet uidarum duo genera inueniamus.
Virginalem unam , alteram nuprialem qua nubentes udabantur , S tro#
phiumuero pe&oralcm fafeiam uel Capitis ornatum, nonnulli cingulum
fuifle auftumint. Si (oleas purpureas puellarum calceos. Sed tamen Srro

phium mitras Si purpureas fafceolas ancillatum fuifle amidfus multi teftati

iunt,ldqi a Cicerone Clodio obiefium quod in Srophio mitra & purpurea
fafceola, fc ancillam meritus (3cra bonx dexpolluiuet. Eafceolas uetoeru
rules,crurum pedumqi uelamenta xque uiris ac mulieribus communes ali
qui uo!unt,quxfxpe purpurex nonnunq conchiliatx erant. Fafcie uero
pcftorales dabantur pueris,qux uirides futre. Sidonia Si focci calcei mulie#
bres delicatioris cultus. Si amatorii. Erant enim ueteribus calcei fpccic ua#
ria . N itn Se Gallicx,# Solex,& Cothurni. Tum Mullei albi, Hcredacti,
Cerei, di linthd,Calceorum fpccies funt, qui cum antea comunes uiris xque
ac mulieribus forent, fequri Cxfares inter quos Aurelianus,iIlos uirisade#
mere,# feminarum alecis addidere , quas etiamferunt compedes habuifle
ex argento, cum Q_ui mullei ficut ueteribus monume
ex auro uetarentur .
tiscxtat,olim fuere calcei Albanoni Regii, deinde patriciorum faai,Dcmu
patriciis adepti St mulieribus traditi . Skut Crepidas autea Senatores, mox

PP

i
 GE NIALIVM.
equitcs,demu milites habuere proprias.Solcas aute calriamenta dixere qui#
bus plantaria calcesinfinctegutur,nabenisiuntta exteris prope nudis, apd?
Achrqs aut Calcei feminape fuer albi Si tenues. Athenicfibus elaborate artis
Iphicraridcsditti,Grxcis Nimphidcs Se Arpides multiplici (iitura,ficutScy
thicx,laconicx,Per(scx,AmycIaidx,& Alcibiade.Perlxenim Calceo unio
tur alcoSe Duplo ut magni appareant, Aflyrii paruo, Egyptii papiraceo,ba
bilonnfoleis thebanis GmilIimo,Cretenfes militari , Nabathri fandalio: Indi
ex arboru corticibus,nonunq foleas pedibus addebant. Phocion ucro nudo
pede incedit, Se Cato Vncelis mira patientia ita utuix cruda Hieme calciarer,
quod de locratx,8e a Aiirtodemo legimus , Lycurgus quoqi pueris fparihe
pro calaamento pedum nuditate dedit,quo facilius aceliuia afcendrrer,Se de
diuia peragrarct.Empedocles ferreo calceo incedebat,Hifpaniefparto,ligu#
tescatabrico.Galliagtedesperone.Demetfius uero Antigoni eo uanirans p
ceflic,ut aureocalceo calciaret. Augurtus altiufculoufus fuit ut j>cerioruide
ret.Caligula focco muliebri, Dioelecianus et Heligaba!usge(nato,Carmus
gematis fibu!is,ap'jd Aegyptios aut innuptas puellas calccisuti no licet, ut
cuagadi licentia cohibererur,cq nudo pede extra fepta pdire nefas foret. Cu
pezia uero n5 muliebres fed ubkinu calca erat • Palla uero ptta cu amiculo
purpureo apudPcrfas Hola medica cu armillis St rorqux.Egypns Iaera ilidis
ucftis,Kcginape amiftus ornatufqj fuere qbus in&gniis uefut ucridimis no*
uulgo fe cernebant Q_ua qde palla pueris puellifqi qiq? traditam legi
tis,a

mus. Apud Graecos uero, Arabcs,Lydos,Phriges,& Affytios longa ftola

mytris SCmy cellis matronas, Si uiros ornari traditu eft. Virore apudeofde
fteques ueftis ftola quadrata fjir.Thcflalys drmiffa chlaenis erat omni tepo
reaccomodatior.Calaticaaut Romanis capitis fuit ornatus ndue(hs,Lkur
gus luuenibus una tm ueftc,cacp obfoleta Si nullodifcnmic a exteris utito
to anno pmifit. Zeno quoqt nui Iu difcrimcn ueftis ede inter ciues,fcdcofdc
amtttus uiros ac mulieres ferre predpiebat . Solon plus tribus uefiibus que
c] uti leje prohibuit. Apud reliquas uero gentes ueftitus hibitufq? difliim»*

les fuere. Nam Gallis nobilioribus rinttas gcftare ueftes autlagafurfutauir#

gaca . Hieme cradiora , effate (ubtili ara longis uillis
,
Si bracas longis fe#
uarii coloris quas Anaxirides Grcd uo#
moralibus auro piftas intonias Si
eant,
tum collo torques Si monilia , frequens mos fuide tradatur.
Q_uas quidem bracas non apud Gallos modo fcd medos & Scythasali*
oiqt barbaros inufu compcrimus .Tum Endromides &
cuculli frigoribus

apu,Gallorum propria comcnta funt,Apud Vettones St Cantabros,tnu#

lietcs monilia ferrea collo circumdare , Si afroute protenfum umbraculum

quod atrahant cum uelint Si retrahant . Alia» protentas comas in altum

erigere, lliafqj baculo obuoluere, nonnullas finoput expilarc,tnagni dcco#
 L 1 B E R. « Q. V I N T V S CCXVI.

ris putabafur . Gntdanorum Uxoribus qui iuxta lothophagos funt, multi

efmnabatur fimbrias pelliceas ferre plurimas , quas munera adulterii fume*
bant,illaqi praecipuae dignationis erat quae pluribus fimbriis muniretur. Si*
cur Curetibus qui Etholiam incolut longas flolas puellares mducrc.Et A n
,
drimachidaru uxoribus utrocp crure aneam armi! !ainnc&ti e. Et Arabibus
Habarheifq; cunicas eum lubligaculis ferre. Indorufuit ornatus in ucikca
dida 8t carbafis mirae tenuitatis auro purpuraq? diflindris . Medoru oculis pi
ftis incedere
,
colorato capillo coma prctefa circa collu monili fit armillis cir*
caman usucapite fit fluida . Cotrauero Per fatu, nam
uclaro,uefle perlucida

, laxa fii fluxa cindtura , nonnuncj Hola Semiramidis.

Craffiore utebantur
Q^uare Alexader Macedo utroru :p infpcdto habitu perficam induit uefiem
medoru admiftere rccufauit Sic Gratianus Cadar, deuidhs germanis Ro*
.

manu neglexit cultu,ami&u alano atep equo pariter ufus. Aftynorum mos
erat duplici amiculo uefliri altero lineo ad pedes demitto, altero laneo quod fu
perinduebint . Maurufus crattam uefiem aut laceram qua induebant pro te
poreuariare uttabatur. Perfx amidfum hibent,eflatc purpureum . Hieme

uarium.Trogloditx ferpentum Si pifeium coria, Maffageta: cx arbor u cor*

ticibusami&us intexebant Scythicis fere fimiles. Mardorum genti ptopriu
fuit,Craffiore uefiem St non ulrra genua induere, Proq? capitis ornatu fun*
da fronti anedlere . Indi quoqj dittimiles habitus corporis mira fpccic uaria
runr.Nimqj alii nudi agunt,Nonnulliptfdum,ferarum,auc auium pellibus
amidtilunt, plericp Ii no multi lana ucfliuntur . Alii in cultu corporis ita ac*
curati ut faciem coloribus pingant,candidam uefiem induant,aurum,gefiet
lapillis oraentuc . Mauri leonum, pardorum fit Vrforum tergoribus, alii fcc
pentumfit pifcium coriis uelantur. Scythix magna pars tergore uulpna fit

mariu operti inceduc. Sicut Gelonii hafliu cutibus, britani reliqua nudi uc
tre fit ceruice ferro cingunt, Hilpani primu breuc fagui u mox Holas fit togas
Rominomore acccpere,quare flolatididhfit togati. Gymncfiarum incolx
iuncco ornatur ami&u', belgx hirluto fagulo , Germani Sago cu fibula aut
fide.it fib ala fpina conferta, locupletes uero flridta uefle fingulos attusexpri*
mete, Q^uin etiam apud uctcres fapientix profettores diuerli cultus corporis
ornatuftf fuere • Namq? Dyogenes,corpore(eminudo fuit,ucfle Humili fit
fordida,qui cum Rhodios uefle confpicuosccrneter,lllos dixit nimiuminfo
lentes . Rurfus cum laccdemoniis in uefle fordida fit in honcfla occurriflct,
tria hos infolentes nucupauit. Pythagoras alba amiftus uefle, neqj ex moc
tuo animali quippia ferens, auream coronam geflabat . Nonnunq purpura*
tus. Chrates manthicam fit fordidum palliolum . Ariflippus focraticus My
lefiam Clamidcm aliquando amidlum uiliorem induebat , cetera nudus*
Ariftotcles uero decorus habitu,fit nitido ueflitu fuit,tonfa coma digitis tc*
ppi

k
 GENIALIVM
uifendos/uismanibus elborato,ficut Apollinios
danitis auro. Hipias cultu
Thianeus linthe»s,6f Gorgias purpura cofpicuicrar, Heraclides molliori ue#
Ac, Zeno tenui pallio.Empcdoclcs Agrigetinus pter purpura tria calciamc
Cis xrcish>cedcbar,Demoftcnes molli tunica fit nimis accurata . Atiflides tri
ta lacerna, Socrates uilidima Hola , xenophon cu thorace fit clipeo . Fuucp
Homeri opinio antiquiQimos grecoru pelles leonu pardotucp ouiu fit capra
ru ac luporu a principio induifle . Poftea ipotentia muliebri eo ucfaniz pro#
ccffum fuir,(it maximos indutae cultus, purpuracp fit aut o ac gemis redimi#
tx procederent. Armillas anuloliqi io digitis aureos , colloq; monilia fit Ca#
thrnas circa latera margaritis inferta,in auribus ucro uniones fit Chilindrcs
adoflentatione luxus Komanx mulieres fmet,iplafcj) auro fulgentes iunto
urhtculo fit carpetis,fcflis„pfcfiffcp diebus p urbe pcicp oppida uehi proditii
fit
.
Q_uod non modo R.omanis,frd fit focicyt iatmi nominis tuoribus dc#
coris cauta tributu ferunr,quibus quidem uehiculis nift caflz fit fpcdatx pro
bitatis fiiiflcnr alus uti non decrbar,a quibus uiri una fedentes dcftedr re mi#
nime cogi poterant, quafi in tuto eSrnt prefrdio,priui!egio uxoris • Q^uarC
Domitianus Cxfar nouo Oaruit edidto ut pbrofis feminis iefiicx ufus adi#
meret. Fuitcg apud Athenicfes feruatu ut a&icx feminx derida ucflctnqua
peius induebant (imillima corinthix ne fibulis nederentur in lineam ccm#
mutarenr,fit a Syraculanis lege fancitum,ne uiri aut mulieres, ma/cri Ium#
ptu ornarentur biprius (ieccnfhipraras fit omninrquitia impudicas docet er.
Q_uod prope cum Ephebis compar fuit , qui cum uiciis inqumatiCuni el#
fcnt, neminem frugi uiuerc pafli fiant . Hermcdoi umep, quod uir pre baiif#
fimus ellet uibe exegere, qui Romx poflea Irges deccmuiralcs interpieta#
tus ftatua m comitio a populo donatus fust. Hoc queep inter extera nota ii
cfl. Coss. paludatos nennunq trabeatos paludatis littoiibus ad belia du#
cerefolitos. Namcp erat paludamentum ucflis Imperatorum qua fummidu
ces perfxpe utebantur, ornatus tamen militatis quam Chlamydem appella#
runt . Militefcp flatos militix domicp incedere ccnfuefie, S aga enim Chia
tnys fit lacerna militum ueHes fuere, adde etiam lenam quam fuppremam
induebat,licet fubfequris teporibus Antoninus philefophus Awguflus,mi
lites fubfe ftipediarios togatos effe hidcrit,nec unq fagatos iuecderc paflus fir.
Mabtcp diu K.omz coftirutu,ut feruiingenuoru utfte no uteretur Q_uip# .

pe q nec colobia nec calceos habebar qux liberis daban&Crepidis queep aut
mulleis uri tuos aut plebeioscrat lcgcuctrtu,Syracufaniuero utdifcrime ige
nux fit fiuilispfonxnotare^feruiseqCaradtere inuflirruc. Samiiquoep ctf
ptiuos Athenicfes,noduz figura. Athenicfes uero Samios bello captos Sa
mex nauis ligno deformarunr,nonnunq feruis litteras inuferunt qui literad
didi, apud Lacedcmcniosquoejingmuialtbat comam, nam«f ces ccmau

1 •
X; •
 LIBER.-Q.VINTVS ccx vir.

erant, cu feruos crines habere no deceret, idem in omni fere greeia ubi '
(eruis
nutrire coma nefas erat,qui etia ab ingenuis didinguc batur tunica Namqj
.

Amphimafcolos liberis Netheromafcolos tuicns dabat . Apud Kcrnanos

uero ab urbe cddita ad anu quatrincetefimu quiquagefimu quartu, luucnes
pariter ac renesmtofos fuifle liquet.Sed podcj.P.Tirinius e Sicilia tofores
ad
duxit Koma,indeutiuuenesrafitaret barba capilluqi toderer,adannu qua#
tragefimuinfticutu manfrt, podeu uero no licebat. Primus enim qufbarba
quotidie rafitaret, Africanus trad.tur
, deinde Augudus,quod feruis uiliori#
buserat inhibitu qaiin tonfa barba St capillo irro fuere. Fuitqj aiaduetfum
antc,Hadrianu Czfarem, Imperatores barbam (irpe rafitauidc ; Ipfcenim
ex Cifaribus primus promifla barba incedit BC capillo. Comcdos Impera
torcu nulli tofoti crederet, (ieut Alexadcrphtrcus,& Dyonifius fibi ipfeCa
dece carbone iuglandu putamibus barbi adurebar,quictia fucato capillo cii
ramentis aureis incedit. Q_uod de-L. Vero Bi Galieno impcratoribustradi
tu ed qui auri fcobe crinibus afperfere, Arabes, Abantcs,& Myfnne ineo»
flidla belli halitibus preda foret, anteriore capil u rafitarut quietia puellare
Capillu in roruJumcond.bant, tempora fubradentrs . Ferunt Curetas SC
Etholos piriccrcum a fronte edent capillati Si crinibus ab hodibus rapere
Cur,fronte abra(id:,& ab occipite cefiriem nutiide Q_uod de Alexandro
M .
icedone proditum ed,qui barba militibusradiiuffit,ne hodiliprcdxat»
fim d iret . Ferunt quo.p Mach'yes n itiua confurtudinc occiput criniiu ge
ftare Sicut Aafesanceriorem capirispirte. Contra lycurgus Spanhanos
milites prom.do capillo Si comatos ede uoIuit,licet more laconico barbam
ad cute rafitirant. illos propterej aut uenudiores aut uifu terribiliores ede
•rbitratus,apud eos enim populares a cefarie nofeitabantur Q^uod auris
.
m
H briunnis in more fuit,ut cincinis ornati eflcnt rutulis comis, & tam com
pofito capiIlo,Ut in ineedu uix fe contingi pateren tur,omni corporis parte ab
rafa prxtcr caput Bi labrum. Lydi comi tanti fecerunt, ut ne crines tonde#
xent,xra pcnxnomne, Maufolo ILegi Caria: (oluere non dubitarent. At#
giui cum antea criniti edent, uidi a lacedcmoniis amidis Tivreis deploran#
dx calamitatis caufa capillos toronderunt,uouentes (e non refumpturos ni#
fi Thircas recepiffent,Sicuc Sybari a Crotoniatis direpta uniuetfi mylefii
,
capita derafei ingente ludii edider ut. Maxies uero dextra capitis partem
comata gerunt, finidram radunt . LuGtani aut comas rodere nefas ducunt,
itacp illas diffundunt ut faninx . Idem Bi Gilli comatiqbus plurimus capti

luserat, xqu: maribus Bt feminis inde noieimpofteo. Indi Capillu pedunt

fxpius CJ condent, barba fempintonfa . Agathirficerulo fucatur capillo. Ara
bes quoqj intonfi fuere barba folii abrafa . Authoks habeo Scythas 8i par#
<hos quo maiore terrot e incutiat, quo <5 (ubita fltimprouifaformidie hodes
*"1" ^
” PP
 CENIAL1TM
magis afficiant , furfuris crinibus fuifle,idcm apud Grimacos Ca ftofq; qui#
bus rufius erat crinis coadtus in ncdum,qui «ia duxere nefas barbam ea#
pillumq? tondere aut alio cultu cflc nifi hortis caput rx acie retuliffenr.Qui
uis tradatur,panhoru effe capillucffundete,Germanorum iungere, Scytha
rum fpargerc « ptiis utro flaua coma dtfpcftuicrar, 6f lege cautu ne qs
Egy
eam ferret,quod eaTyphonusfuifle dicebatur. Sicut Agrigentini cerulcum
colorem interdixerunt quod eo phalaridis latellittsufi funt , apud Soeuos
ufurpatum ert, horrentem capillum ligare in fummo ut hoflibus terrori ftnt,
uel retro fle&erc. Dacae cum caput radant tot u,in fummo ucrtice yr ruere
e

icere linunt . Contra Riphei nam mulieres pariter & uiri deronfo fune urrticc
BC capillo derafo adeo ut glabri uidcantur,Sicut Myconii cmnrs calutcio Ia#
borant,xqucutin cauno omnes lyenofi. Non fre in Aegypto ubi raro calui#
dum fuit, produnt Authores, Athcnienfium u«ufliflimcs,Capillis coll-gi
dis cycadas aureas annedlere,ut eo argumeto Au&ccht henes hoc t rt prime*
tt fine origine fe probarent. C. ucro Cacfar comatos tanto dcfpcdui habuit.
Ut quoties occurrerent occipiciorafodrturparet. Capillum ueroaut barbfm
inficere coloribus, imbellis ruiGe &t eneruati
exempla funr,m prinis Philippi
Maccdonis,qui cum ex amicis antipatri arbitrum ddieiffrt,quem aduer tiOet
barba Ot capillum inficere, protinus gradu dciccit 6t iudicare uctuit,uclut me#
dacem. Q_uoJ compar fuit,cum eo quiSparthac concionabatur,quemcu
AtchiJamus Rex fucato capillo uidiflet, profari uetuir,8t m medio affatu exi
gi iufljt . Cui non incouenit quod
deGotgia Icontino proditum trt,quicum
in Olympiis de comuni Grxcorum
concorda in&gnitcr peroraret, Mclan#
thus eum ludibrio habuit,qucd de totius Grcciac concorda agiur«,qui fe,
uxorem et ancillam concordes habere nefeiret, que cbzelctipirmirata quo
odie diflidium peteret. In quo fuitexpcriiretis cognitum, qued his qui cSy
bari biberent fucarentur capilli nigri, qui
ucro e Crati flaui Bc fluxi Sicut de

Clituno proditur in meuania, legimus tamen Hanibalcducentem rn Italia,

crinibus fxpe mutatis fc a Gallorum perfidia uiadicaflr, Bc Pynhumccrra

coloribus fucata incefiiGe. Romanalqj matronas rutilare capillos cc nfucCe.
Jvlafitcp Romae obfiuatu in Saturnalibus,Sinthrfibus uti,qbus dii bus di#

miffa toga Sinthefim fumebat . Q^uauis N«o

Caefar citra aks Saturnali#
nataliciis qbu*
cios Sinthefim iduerit difcidfus Bc difcalcdtus.Diebus autem
natalem quifqtfuum anuum ttlcbrabat et KCsIanuarus ncnntiq ludis Ro
manis. Albas lacernas pretextafqj indutos incedere Bt ludos fpedtare . Na m
uerte pulla ludis mtcreUe Augurtus io hibuit,ncue quis pullatorum medi*
cauta fcdercr,edidfo cauit. In ludis ucro funebribus pcnulati fpcff arctes erat,
penulasentm tunc populus futnebat,cum in exteris togati conuenirenr,r)i#
i ia gladatorio munere ad quod frequentes pcnulati conuen«c,quod Cii
 ,

liber. q.vint vs. Ccxvnj,

•na d us Imperatot Ferunt primos laademonios ne populus
feruari iuflit .

in ludis algeret prnulas fumpfiffe, Antoninus uero baffianus nouo

ueHisge
n:re populum donauit, quare Caracalle nomen tulit . Augufti uero tempo
re toga rafa St phrigiana dari ceptx . I llud etiam admonedum exiftimo,quo
ties infigui calamitate uel clade, aut aliis belli cafibus populus affcAus edet,

in mignacodernanonciudiriumindid. Claudi xrarium &tabecnas,aciu#

dicia tolli falere. Et
q aod per magnas calamitates fiebar,in mefticia publica,
K.omanos dimiffis cogis, politilcp lacidauisfit aureis anulis,faga (umere, ue
lutin Iu Au Si fummafollicitudine fe efle denotarent. Si tamen Confutares
ob calamitate populus in fagis e(Tet,ipfi tamen in togis erat,
uiri forent, licet

ne deformi terroq? habitu tanta dignitatem foederent. Sed nec figa donec
ietiorc fortuna aur illud ri uiAoria clades emendata forct,dimiAcbar. Q_ua
UiAoria potiti, uel cum fufis fugitifcj hoftibus,foeJi(Iimum bellum finitum
foret. Exuto iu ditio, in cominus fignum populus uniuetfus pretex#
lentiae

tas, reliqui uero magiflratus infignia St ornamenta fuaac priftmum ornati!

euleumqj fumcba.1 t, Illud qioq; diferimen ordinum perfonarumtp eft nos
(aru dignum, quod apud Tapyras Biftetanos &Hihtrosineultalqi natio#
nes circa hyrcaniam leruari meminimus ut uiri arr3$ ueldes induant, crincfqr
longiores geranc. Femine uero albis tunicis ac breuibus tonfifqj comis in#
cedere cogantur, apud Parthos autem Perlaftp equo uehi uel pedes ira:, no#
bilrtatema uulgo dillinguebar, nullus enim honefte genitus pedibus inctde
bat,quod compar fere cum K.ominis fuir, quibus plebeix pedibus incedur,
muro .ix nobiles leAieis ueAabantur , eifdemqi parthis qui principem loeu
habenc anaxiridem eripiam induunt Si manicatim tunicam, plebs uero erat
in tunicis fine manicis,apud Indos biflum induere mfi nobilis nemo pote#
rat.Th. aribus puntos ede in facie nobiliores demo drauir, non puntos igno
b les St obfcuros,ide.m Bricaais,G:lonys St Agath rCs,apud quos qui ceru
leo pinguntur honoribus preftant , minus autem pingi humilitatis lignum
erat. In iis q uoqj Athenienfibus St Perfis,tn aunbus ferre aurum nobilita#
f:m defig uuit. Ex Germinis uiri clari illuftrefqj ftriAa nec fluitante uruo#
turuede, exteri (agiscum fibula, apud Sueuos ingenui obliquat crinem St
nodo fubdnngunt, cum ferui fluxa coma St crinibus incedant. Io ly bia pri#
mores fagis uelantur,uulgus uero bcftiarum pellibus amiAilunt . In cgy#

pcowri binis utuntur uefhbus feminx lingulis, uoiuerfis nifi lineas ferre ue
fles non liabat . Neqj referre Alienum fuerit,qucd circumpadanis populi#
ufu uenide tradunt,ut lugubres uedes longo tempore induerent, in tedino
maerore affe Ai propter phXtontis cafum quod de alo prxeipitarus , fui mie
iAus St in Eridanu dcieAus foret . Sicut in Daunia Ariftotclcs rtfctt marci
 GENIAL1VM
drs oc currile n t,ut orbatos (c patria &
fortunis indiearen t,in porttrum can#

didis abftinuidc St pullas ueftes defumpfide.

Q^ui nummis augurii qurue poteflas aut his condam fuerir,8t quomodo
auguria Captarentur» Caput XIX*

VefHoni diu res fuit, qui numrrus au ;uru o!im apud Ro<

manos luerit, quod facerdctiummaenx religionis fuiGe eo

Hat. Et tam St fi cenmriis,Ramne
a principio,ut in tribus
fiTiticnfi St luceti,(ingulieGent Augures conditi rum fot
rer,quorum numerum imparrm rflr drerre arbitrati funr*
Tamen fequtis temporibus, quin ad quatuer, mox quinqj
numerum . Donec ut non ultra nourm
audti fuerinr,nulla eontrcuerfta eft
collegii excederet Senatus confulro cautum fuit. Idq? ante primum punicu
bellum quo tempore Sora St Alba colonixdcdudx fuere. Demuma Syltf
Ia Diftatore collegium propagatum ferunt,ut ultra nouem quindecim erra#
rcnrur,ita ut quattuor St uigmti edent.Hi ergo uelut interpretes inrernun*
ciiqt deorum tantx dignationis habiti funt,ut rum qui Arufpicmam fecerar,
tn Senatum adferibi St inter patres legifas cfleduerrrnr. Kcgibtisqucqt (i*
cut lura dare St f pere,ita diurnare, regii munus erat . Itaqt a primo ortu ut#
bis iidem Reges St Augures erant,qui futura prcdicerrnt St iura darent . De
niqj Romulus hoc faccrdoiio prxduus optimus augur fuifle traditur Pro •

ditumqt efl Home optimatum filios, fex hctruiix populis ut augurandi at

temedifce.ent,ex decrero Senatus in difciplinam tradi fclircs,ut Rcmx
au 4
gurandifcientia Starsinnotefceret. Q^uxquidrm incredibilis St pene drui*
nafefulis pollebat,ubi domicilium auguiucGeferebatur,quod St ueteiile*

ge fancirum erat in hic uerba,prodigia St portenta ad hrtiufeos Atufpiers 6

Senatus hifferit deferunto. Hetruiirq» principes difciplinam difeunto. Q^ui
bus diuis decreuerint,procuranto,ii(demq; fulgura St odentapnnto , Aufpi
da feruanto, Auguri parento, St infra. Singulis quoqt tribubus clim fingo
Ii augures prxfiekbantur, qui facris cerimoniis prediflionibufqj deorum pte
efTent,publica priuatacp aufpitia curarent ,
ficut a Romu'o,ro liturum fuir;

Pofleauerocomicits curiatis qus Pontificis Maximidicui.f,n6 a pcqulouni

uerfo fed a minore parte, St feleff is quibus facerdotia mandare curx erat
, de
concilii lententia eligebantur • Namqt ipfi nominabant quos dignidimosio

dicarunt. Noonuqfiquis augur drecGiGct,a duobus unus nem nari St aro

to deinde coi legio exprti,6t cooptari poterat. Q_ui poflcjad faerrdetium ad
miGifuerant,mox inaugurati ut mos erat, captatifqt auguriis in collcgiu ad
tniffebaotur. Et tam Sifiprcfentes admitterentur foli,feph.s tamen abfentiu
habitam
 LIBER. Q, VINT VS. CCXIX.
hibitam rationem comperimus,quod lege Iulia canebatur. Cuq? facerdod
tia femel coliata ob plurimas caulas adimi (olerent, folus auguratus pcrpe*
tuus fuit,ideo femel col!atus,quo ad uita fuppfdr,etiam magnis intercedent
tibus caulis uiuenti non adimitur
.
Q_uare Fabius Maximusprcdrturduot
bus Se fexaginta anis fumma cum laude auguratum gcffiffc ad Vitima fene
ftam • Siquistamen augur ulcus patet erur licet in facerdotio foret, augura
di tamen ius non habebat. Ex ulceratis quoq? auibus augutia captari non
hcere,(iqiiidetn morbofae aues aufpicia nulla fariunt,f*pe relatum cfl.In au
guru enim collegio illud predpue (eruatur, ut ficut quifep aetate precedit ita
maxime primatum teneat. Q_uippc inter augures maiores natu etiam his
,
qui cum Imperio (untprefem (olent. Horum ergo proprium fuir ex auibus
uaodnia obfuare , (ignaqj retti futura^ Se a diis monita eoteplari,Si eportu
neeuolaflent aut (edes idoneasaccepfient obnuaare. Dcprodigiis, Soniis,
Auguriis, atqj oraculis,portentis extifqjrefponfa dare. Tumobferuariones
aufpictoru, procuradoes expiadonefqj, uatum libros, pottentoru explanatio
nes, 3e monita deorum edkere,(iquid ingruente fato eafuium foret, Ce quod
(aluisaufpidis fieret. Q_uod ue augurium letu,quod ue piaculare edet, qdJ
minas celedes tngruentefq; calamitates aut fatale exitium afferret prrmouc*
re flf & pcrfcripta funt, cuius uer
uitidnari,qujc lege augurali latius decreta
ba afcripCi, Interpretes louis,0 ot. Max. publici augures (ignis & aulptens ,
poilei uidento . D.fciplinam tenento,Saeerdotclq) uineta,uirgeta, Si faiida
publica auguranto, quiqj agent rem duelli, quiqj populare autpidum premo
nento olltqj obtemperanto, diuoruqi iras prouidento hifcp parento cclicjj
, ,
fulgura regionibus ratis denotanto. Vrbecnqi &
templa Si agros liberata Se
effata habento, quatqj augures inuda nefada uidofa dira defixerint irrita in
fedtcp (untoquiq? non paruerit apicale edo, Si infra. Ipfiqj auguriis aufpi
ciifcp aptandis interdie debent caqt notare ac infpiccreSe referre, & an egre

gieeJet litatum declarare . Q_uibufqt hodiis di quibus factis ac fupplica^

tionibus Se ad quz puluinaria terra prodigia procurarentur aut expiarentur
entidare . Sed tamen foli auguri fine collegio aufpida interpretari non licuit,
totum enim collegium cenfcre Se lentendam ferre decebat, (quid exquificius
interpretari uellcnt, fi durior forte cafus ambigux foret interpretationis qui
m dubium controuerfiamqj ucniret, ad quos edam de ftngulis prodigiis Se
portenris,quae eorum an foedo uel felici exitueuentura eft
prcdidtio foret, Se
(ent, omnes tan<| ad aditum aliquem confultum ibant. Tumfiquimagidra
tus uido forent,eotum rclponfo uel admidebantur uel magidratu abi
creati

re cogcbatur,itaq) didatorrs,Coss. ptores Si reliqui magidratus uiciocrea*

v
p,nequid diuini obdaeet ex refponfo arulpicum magidratu abire (atpecoa&i
funt . Poterant^ augures propter terra prodigia aut fiquid ofkrtei,cctnida
 cenialivm
ukiart. Q_uctirfqt exarer angaria
creandis migiftratibus urlimpcditeuel
petcbmt , lituum fine nodo hocefl baculu a fummo inflexum parte qu» m
fuir,tcncbant,quo ctli regiones* err?
tobu.lior efl,quod infigne augura'e
fe pertine, e uolebant, quae tepladifta funt pfin if
tafpichq libus uidenda ad
que d dextrum quod uefiniftru dTrr,ocu
rent Si certa finitione lignarentur
lis 8? animo metiri poflent,Nam manuceli fpatia notare faluis aufpitiisnon
licebat Q_uo quidem lituo Augur profpeduin Vrbcm atep agros captat
.

to regiones ab oriente ad
occalum terminabat, limite decumano & cardineex
tranluerfo,(igno metato quo oculi ferrent qua longifltme. Q_ui quidem K4
tuus etiam regium fuit inOgne,in
quo poteflas diri mendat u lirium effe nofee
lituum ambas cufpidefab imo Si a
batur Proditu cp memoriae cft,Komuli
turamo inflexas habuiffe,prcter formam litui auguralis . Ex notatis uero re
poflica,tum dextra 8i ftniflra di&x. Q_u5
gionibus prima antica, porierior
periti,celum in duodecim parres di
uishetrufei uates celefltum prodigiorum

uiferint Anticamq; ad occiduum quonia omnis illuc inclinat motus, Se pc#

fliicam ad orientem,dextras ad lepi<ntrionem,finiflrJs uero ad meridie pro
clinare uoluerunt . Sedebat enim
augur udato capite, Se duplici rcgaaugu#
te lenadidta eft,uel trabea
amidtusex purpura Si eocco eum caprat-at
tali
q
lituo celi regiones notabat,lpfc<p cdauidlima cbferuatis nctarifq?
aufpttM,&
lignis longum carmen peefatus preers effundebat ,
quis fi forte non ritedt#

dicidet,nequid prepoflere diceretur aliquo pe eeunte emittebat . Gr eeis uero

Augurnon trabea amittus,fcd togacandida uelatuspofcit auguria. Mace#
dotribus quocp Vates in amittu candido aurea gerens
coronany aptat au#
guria Si uaticinatur . Poftrffufas uero prxees oculis in edum fixis federe eo
uenit, momentis omnibus paratu intentucp
toto animo affuu, fatto ubkp

Wcntio,ne qd uidercf audiret ue,qcf aufpitium dinmrrrt, quo ad de celo fer#

augumS: figna milia brent,qutbusmifli<,ex au bus,qu«
uaflcr,capt it3cp
ofcincs,qux prepetesud tnferx, Si an tadtxud ftreptntrs aduolarrnt 6i fi
dextra ucl qux ue admifltux effent, Si qux artulx qux ue eliuix aut
(iniftra

Inebrx qux urtarent . Tum fi motus pronus ud ob!iqus,(upinus an reflus

aut in latera referebat, conuenicbatcp ex temploaugurrm abire augurium &
firmari . Nimqi unu uidiGe aufpitium non
erat latis. Adnotatuqi exemplis

eft,noubiq) Si paflim auguri captare aufpitia liccre,quia mfi in ptefcnpns de

flinatifqs locis quibus tcfqua nomen , aut in arce , ud adueterrs cutias , au#
gures Pontifices uero nifi in poflmutio aulpitta captare fas nat . Sed (cien
,
dum , non omnibus auguribus fed foli magiflro augurum de celo aulpeari
licuifTe, qui huic muneri prefettos magifter a collegio eligebatur . Oblrrua#

tumcp ut fi extra urbe«n,aut impomerio uel domocodutta feu quouis laber

tjaculo,quod ceperat,augur aufpicetur,* intet augurandum no dum firmi»
lignis,urbcn»
qgois urbem
aurpom-rium inaufpicato tranfgreffus foret, utricceaotentur
aufp:cia,p;imu omitti tabernaculuSf altetu
lutnineceffefore,dcnuocg aufpi
canopoiicrc,cxquo ncuus aufpiciotum inftauraiurafpettus. Et cum cctca
dicsaulpiciis ditata eflec, poft mediam noflem ad mediam futura dicmautf
fpicari liccie.Scptima autem aut fexta dia horanon deccbar.Namcp incipie*
tc aut crefcenre die , non autem delinente iufla aufpicia
fuere. Poft fextilem
querp mcnlcm quo tempore auesautimbecillxaut morbofx
funt , ueipulii
tarum ifnpeifc&i,aulpicarin5licuir,eoenim temporea Potifice maximo de
celo leiuarc uctabacur . in quo id fuit conftitutum , ut non modo motbofis
«uibus,tedcuiruqi functi auguradmouere manus &C feralia atre&areuecare*
tur.Siauic poft augurium lufceptu ad iqua uenire configeret ne eius interi
uentus,auguriufruUrarctur, quod aque imerceflu interrupi certu eft • Fufis
precibus aqua haurite &
uota promittere oportebat. Poreratqj idem &pon
tifcx& augurcfle,duobufqt fimulfacerdotiis preponi, cui etiam
lictor preibat
licui Pcntifi.i Maximo, fcttam di fipoft fufccptos honores auguratus cor»
ferri loleret^tamcn Fabius Maximus admodum adolefcenspriuiqullum ge
teret magifttatum auguratam geffifle dicitur. Q_uotieftp pro diuerfis cap#
tarentur,il!ius preualtre aufpitia qui infummo eflet magiftratu certum eft,
ideo Confulis aufpitia fi cum prxtoriscofundanturpreponi hauddubiuek
le. buitcp exemp.is cognitum, apud augures,optimis aufpitiis
ea geriqux
proreipublice,(a!utefu cipetrncur,qux contra inaufpicara efle Oi moftritka.
llludquoqidixiGe noab re fuerir,occentu foricis dirimi aufpitia ficutaqux in
terurntu irrita fiunt. V
tqi luminara domus auguralis femp aperta Gnt,null

loqt operculo claudantur. Q_uodcp eu aufpicia captant ,celo non turbido nec
j>cellcfo,aut pluuio,fcd aura filenri,& placida, ubi omnia pura & tranquilla
lunt aufpifcentur.Ne uenti flatus,aut tempeftas auium greffus a fuo curfu di
uertat. Eftq; obferuatu ut minora aufpitia (empermaionbus cedant licet prio
raGnt. Siquidem Comicis aut columbarum aufpitia aquila fuperucnicntc ic
»ita fiunt aqutlarnm uero augurium fulmine adueniente nullum eft.

Q,uieffent equi funales in tranquillo,contra non nullorum interpretatione

probabilis opinio. Capur. XX.
Nceps quxftio&iit apud Grammaticos ambiguo (enfu in
utraneji partem agitata qui effent equi funales,quiinfole#
ni triumphiapparatu,iuxta triumphatis currum incedebat
Nuper inceruperitiorum, in controuerftam ceitameqj uctf
nit,quona modo aedpi conueniatquodcftin Traquillodi
ttum. T ibenum Acdaco triumpho Augufti curtum fuifte
 CENIALIVM.
comiratu/fniflericrt funali equo , cu Germanicus drxtrricrt ucheremr , qui
effmt funales equi querebaf . Cumcp uaria * fere populari opinione
ferrent
equos,qui fu
nobifa cum minime probaretur,uifum tande eft,funalrs dici
curru trmphatis rraherenf, quibus prcrutibusfummi impera#
nibusalligati
federeueterimorefia
tores uedtabantur triumphi die/in quibus ingenui pueri
lebant. Pretextatos enim filios in equis triumphantium
uchi&Cicerome
minitet multi prodidere. Q_uare Paulus tmiliusdeuifia maccdonia,
filios

duos impuberes,* Germanicus currum quintfc liberis cnuftum in trium#

Anthonius philofophus,* Verus triumphi die. M.
phoduxir.M.quoq) ,

Puellas uirgines in equis triumphalibus uexere. Vel quod in his

inOderent

qui funalia preferebSnt * faces, propterea funales diflos uctcrumauthorita#

te probari. Nam peruulguatumfere rft, faces* lumina tam in apparatu tri
umphi q iuxta triumphantem deferri folere. Diuus enim Cxfar ad lumina
quadringenta in Capitolium triumphans afetndit, Elephantis luhnos
dextra

bniftraq! geftantibus. Q.uodeo conditui u ferunyum ut fpedtatierrnu,

phi apparatus & confpcdbor foret, rum ut lumina forte tenebris ob ortis.
(i

Pompae triumphali non fufficerct dies,ad arcendas tenebras preflo forent,

adhibitis cofpedtior fieret. Propterea haud
Ipfeqj triviphans lumimbuscirca
ab uifum (tcut in Cxfaris,triumpho elephatos lychnos geftaflc legimus
re
compari modo funalia & faces equos iuxta triumphante ferre,dki probabi#
liter . Vndefunales equos
pofle a funalibus quae m equis triumphalibus p#

ferebant probe dici argumentamur. Ex

quibus licuitnobiseftimare,uelqcf
fanibuscurrum trahcrent,uel quod facesiuxta triumphantem
deferrent li#

cutueteri exemplo probatum elt* Funales

equos dici St eflimaru

O ui fuerit apud ueteres cenandi ufus,quxue hora prandii St cenxquotqj

Capui XXI.
ringulis ledbs cenitabant,*
quid apud exteros.

Nciquis totum ex paluftri ulua,* ex ftramento,url ex ce#

fpitefuidc,* longo tempore ex pulte non pane Romanos
uiditade pcrfpicuum exemplis probatu eft , Poflea eum
*
inis intercedentibus ex illo agrefli cultu delitum cflct,men#

fas , in quibus xpularenf ex acere aut fraxino quadratas,dc

ITIIIT rTTnir
r‘^’ orbiculatas fedffe,inqbus pradrret * cenaret , fatisco
ftar .ue more a lacombus Romanos lumpfillc crediderim, qbus nullae
Q
enim antea lcflictat Archaici * Boctoi
fuere mefx nifi cx rebete, Romanis
humiles Ccbteucs. Labentibus deinde moribus, tant* luxurixfafl* funt,
ut xratiprimum lefli Abaci, Triclinia
,
*
Monopcdia,qut Cn . Mallius
A6a deui&a primum uexrt in triumpho, Deinde Citieae mcnfx qux elepha
tinis pedibuf
 .

LIBER. QV1NIVS. CCXXI

tinis pedibus fubtinebantur orbiculatz magno fumptu quaru ptt4
fierent,
cium auroappcdebanr,autexeboreueltedudine, feptis putaminibus in Ia*
minas, Q_uod Carbilius pollio indituit primus, adeo ut non modo menl
fas fed leitos di repoficoria tedudinu putamine uc fi irent. In cenaculis enim
domorum aut tricliniis ftraris tribuslcdbs prifei illi fedentes cenitabant , in
quibus tres fuide menfas Varro Ggnibcat exquibus una uinaria orbiculata
Clybantum difta a poculis quam * u aik«c Graeci uocanr, altera lapidea oblon
ga colume! Ia fuffulta cui Cartibulum, tertia quadrata quxuafa detinebat cui
urnarium dixere nomen . Perfx ucro cum antea in uiminris thoris difeum
berent,podea ledtos auro fulgentes di gemmis magnifice conftruxcre,inqui
bus uafa non minoris cenfus adequatunr,quos tanto cenfu excultos ac regiti
apparatum in caftris,Paufanias cum deui&o Mardonio ad platcas,uidiUet,
illo negledto modica menfa laconicam cenam fecifle dicitur . Grcciin fimpetf
Apud Romanos ucro Heliogabalus ar
dioGrecienfi frequenter cenitarunt.
genteas primus menfas habuifle dicitur , quibusin folemni xpulo dux tan
tum mcnfx adhibebantur, una carnium,altera pomorum.Namcp ueteribus
cibus mundus erat & fimplcx,neqj operofis condituris aut appetentia exqui
(me apparatu di One impenfa. Prandium enim di cena in propatu#
litus, fed
pilam cenitare dedecus non erat , fecreto uero cenitaUe probro
Io fiebat quia
diignominx fuit. Id quod lacedemoniis lycurgi lege cauebatur, quod ideo
conditurum ferunt, ne quis fblendidius altero uefcerrtur. Hiemccp ad foeti
xftiuo anni tempore in aprico cenitabant. Ouum ucro & mcl milium cenx
facere , In fecundis menfis poma di mei ficut ad principia conuiuii di mulril
formes nuces dari adueuere . Apud maiores aure femen candidi papaueris cu
meile etladhicaplerumcp menfas fecundas ferir,d;indeut uua,ficus,pyrum
di alia pomoru genera darentur bellaria in ufu fuit. Hiberis autem ut in Sym
poftis glandem iu Iccundis menfis tribuant, magni purabatur. Grecisoua
cum turdis di leporinis carnibus ac mellirisplaccntis fccundx mcnfx freque
tius data funt, quibus eratide mos ut in fine cenx linguas igne torridas poli
iermonesdegudandas darent. Precipua tamen bellaria traduntur fuiffe ac#

tica, lauta atq; eximia . Platonis ucro bellaria fuere ficus,Cicer,faba, Myrti
bacx,& ex fago glans prunis toda.Ferrur Heliogabalus pro luxus afflurn#
tia parafitos in Iccundis menfis nouo genere eduliifaginafle. Nam cereas da
pes aut lignea edulia uel eburnea fxpc fiftilia auc marmorea exhibuit, cutn
- per fingulos miflus tantum biberent , uclut ucfccrentur , di manus ablurj
rent. Panem ucro paniccafqt menfas non argenteis uafculis fed uimineis catf
nidris Romani infercbant,Greci uero per |>mas. Q_uosex mltiplici genere
uariatunt. Nam di plcbcius erat di bligineus qui caudore predabat di tririco
qq
•»

GHNIALIVM-
pre ripae ea'?3ao quod authore Varrone ceteris prefhrer. Sicut ia Falerno ui»
nam ia cafinatiolcu inTulculano ficu, in tarentino rre 1
prefercbatur ceteris
Erae 3£ fcundarius patiis fit ortrearius. Arthologanus Sp:u(icus,fubcinerif
qux ptifanam uclut (alubernmam magnopere coj
cius, ii ArtopreGus,inter
menJarut,qux a Grecisfumpra origine ad Komanos fluxit. Pori quam ha
licam Romani inuenere,cuius G ect in exrertes (unt Grecisqucqt multipli
.

cu panum genera comperimus. Nam fit Zimitas hoc eri fermecaros,fit obe
lias fit Cribaoitas , Si Candrydias Si Apinras,Pytirias, Si Pyrinosjpanes le

gimus Placentarum quoq? genera uaria. Tarentinas Craflianas, Siculas,

.

Curitas, Plicias, Gudatas, Montianas, Murtaceas Si fpirasqux fiunt ex

Cafeo Pioditumqsmcmotixert an tiquiflimos Romanorum ,cene tantti
.

panem a Jhibuiflir, prandio uero carnibus uefei , nen elixis, led afiisSt ucru
decodis aut fridis , quibus parthi abflincbant,fltnili uenatuqucfitis nulli
uefei permiQum • Et cum pauciOimi conuiux erant , non minores tribus*

Cum plurimr.non ultra nouem in eadem menfa cifdcmcp ledis cenitabant/

tam Si fi uetus feratur adagium feptrm conuiuium,nouem conuitiumface#
re,qjod f.ilicet/obrirepente multitudine/tumultuantur potius q in fobrio eo
uidu lint . Grxcis quattuor aut q ainqt conuidores imis mcnGs adhibere fatif
erat. Germanis uero (eparatx lingulis conuiuis fedes funt,fit fua cuiq; in accu
bitu mcnfa.Fettur tamen. L. Verus Imperator prxtcr exempla maiorum, cu
duodecim Toleni conuiuio primus accubuifle. Homerus ulq) ad decem pro
Bauir,in Sympofioautem Platonis odo coueniunt Si uiginti . In quibus me
fis Romani liberoscum pueris puellilqj adhibebant,qui ad fulcra ledorum

ferui ad pedes. In ipfis autem lediscumuiris cubantibus feminx fedentescc

nitabint,apnncipioenimmaiores nortri (edentes epulabantur laconummo
re,adhibitis etiam principium liberis, apud fummos uiros,cu exteris id xta#
rts pueris nobilibus qui prept ia Si partiote menfa,in confpcdu affinium uc#
licebantur. Apud
Grxcos uero feminas in uitili conuiuio accumbere nifi pro#
pinquorum non licebar , quibus confuetudo manGt ut in primis xpulis bre
uionbus poculis tranGgerent , in fine uero laxiora adhiberent, quarcgreco
more bibere,ert capationbus poculis haurire, quibus lex data ut in fimpo#
fns aut biberent aut abirent . Sicut apud Scythas Sty tiliare, erat inrcmpc*
ratius bibere. Nonnulli grxeo more bibere dicunt efle, quoties deos autami
cos iter pocula appellaret fiogulcs noiatim,toties haurire fit large meru bibe
K. Vtqj cumagiriratus Si honotes dabar,uina pateris cucufettef.Cuqi ali#
cuifpinartent noiatim defignare cuipoculudaret,St primo deos deinde amf
cos appcl lare, totiefqj haurire affatim fit bona a diis pcari. Et ta fit U uino uim
fjpietix adhiberi putatet,G qri tri uinu aq admifccrct illud tepefadisoiuibus
 LII E K . QVINTVS. ccxxir.
diluebat aouun^j marina
uiaoadhibeb3nt,quoincorruptiusforet.Roma*
ms erum corollas poculis accipere, fcflifcp diebus coronatos Se
fertisirdimi#
tos epulari mos etat,cum leoifcis ,erant enim falci*
coloratae qua: coronis id
debanrur,cautiiqj fuit ut etrufeis corollis lenifcitantum
aurri darentur. SC4
pta ab Ionibus confuetudinr,qui in lautioribus culinis
primi corollas inucrf
nere,quod ab indis ufurpaturutad familiare conuiuium
coronati accedanr.
Q_uin etiam uetufti moris erat/ercula exquifita Si lautiora a
miniftris coro
natis cum catu St tibicine in cenisfoIlenibusaffciri,pocuWcp
coronatis bibe
re,fummacp cenarum lautitiam tripatina diftiDgucre,unamuienanam,alte*
ra luporum.tertia mixionis pifcis,& ne intepefeerent
cu obfonis focos q’ucm
tranfFerriinftitutum. Singuliftj poculis fingulosdeos aut
heroas nonunq
«micos aduocare,aftante cantorum turba ac toto fcruicio
& famulatu, quea-
alter reliquias colligir, qua: e mefa cadunt ,alter
murmur compefcit, alius fpu
ta e pauimeto St fiqurd imundi eft urrrit.eoqi
ptoceffercdelii ia:, declinaris cor
ruptilcp moribus ut totos apros una menfa apponerent,
quem primus Ro
irnnoru feruilius Rullus appofuifle fertur. Deinde multam
uenarienem di
Cpdimentorum u arietarem apponi u/urpatum. Q_uin etiam uerfarilia
cena#
tionum laquearia Nero comentus fuit, ut cum fercula admittebantur
, alia
facirs’eubiculi delineret fueccderet. Egypriorummostraditur,utin
alia
, fa*
miliaribus cenis bradica prefumant in primis,eo cduJii genere
ebrietatem di *
fcuti arbitrati,qua Cato oleribusprepofuit cuttis,ita ut
mane illam effe epor
teretidunumi Nonnulli nuces, lupinos,Cittum& Apni,quod ueoenispro
de3cnt,uelut antidotum praecepere. Grxri uino madentes oleo
perunount
& £a!e,qui etiam ante reliquas dapes , fal uelut amicitia fymbolum hofpiti^
bus apponUnt,ficut Romani lattucas, quod ebrietatem dilcutetet. Quin
etiam Aegyptiorum ufus erat utin foleniacpulo propinquorum
, affmiu &
qm dcceffcte aromatibus referta corpora hifdetn lineamentis Si fpcc/e recen^
\ifTnna ac (i uiui efIenr,introducanr,hifcp prefentibus Si quafi
conuiuis adhi#
bitis epulentur. Etli quando Regum conuiuis aduocarenturuala
haberent
in quibus uentrem Icuarent aut uomerent . Ctetrnfibus accubantes uefei
inflat magni criminis erat itaqj flantes cpulabantur.contra
lulitaui nam iet
dentes cenirabanr, quod Alexander Macedo fccit,qui fedens
uefcebaf.Gric*
d quoqi in toris ex bono tergoribus aflidentes,ordine ludunt Si ucfcuntur
Gallidu cenant inftramentis affident,Galath* in pellibus lupe aut
yi canti*
Cato iunior poft ciuile bellu non accumbens ut pnusftdttdecscibo
pamete
idus fuit. Contra de Trretio Varroe St Hanibale legit ut poft
affl&as r£S
flates cenitaret. Apud Indos folus Rex i lefto cx fleametis fatto
accubar,cx*
teri jcdetrs epulandSparthams cdmunia erant couiuia,paupes cu ditioribus
codcucfcuaf obfc>nio,fcftifcg dkbus quos fiditia aucupat nigtu ius et pani

qq ii

k
 GENIALIVM*
igaid aratum 3 aponunt,utqi Regi duplum obfoniorum foeteris detur, le*
c’e fancitumerar,no facictacis gratia,fcd ut
pollet obfonio que ucller honora*

rc. Q^ui «»a a(Iurrant,«eellennumujroru

laudes ignauorum feda fcelera in

xoulis canere ad lyram quae dieunr fcolia. Idem apud Athenicnfcs. ia Nam
celebri aepulo quod Sycifliam uocant,tcnuiorcscumditioribusuna conue*
niunt, flteq nlem obfoniorum partem ferunt. Cretenfes eiufmodi comefla
tiones Andria dicunr.PerfeTida Greci -n*/*» Syn Gramatias. Fuere quocp
Sparthaniseenx copidrs in quibus capra imolabatur,fit alia Aeclon. Apud
Indos ara menfe in modum conflit ura pluribus accubantibus circii. Ineaqj
carnibusappofitis,q'Jilibctconuiu3 e fua fede admenfam uadit,8f quam uult

partem capir,atqi in fedem reuerfus carnibus Si pane ucfcitur,qui etiam com

nudationes in propatulo laconico more faciebant. Necp alienum fuerit qcf
apud Gymnofophidas traditur , ut paratis iuftru&ifcp me nfis anteq dapes
apponantur ,adolofcentesfmguli qui ad aepulum conueniuot,quid generi hu
mano lucri fecerint,quod ucfapienter diftumfiftumuc fuerit illa luce coram
fenio. ibus exprimere cogantur. Et quidefes aut remiflus nihil frugi imediu
affer t,m ptanfus manet Si foras extruditur, quibus difciplinis illos ad uirtu*
rem acuebant.Perfarum mos erat inter pocula de rebus feriis confultate , OS
poft comeflitionesfiquid fandiore focdcrecondudiuellent concubinas aduo
care,&drcufcrre,tanq ca adhiberent foederi que apud eos fanda Si cara lunt
Idem &ittrianis,utinter pocula dc bellis cofultcnt fit fiquid complacitum efl
meru largius infundit. Si Grcds, quibus uctuftiffimo mre ufurpatur ut poft
<|
magnifice epulati fuerant,quafl refoto animo,de bellis decernat largioribus
pocuCs,quxuquando circufcrebant adextris incipiebar. Thraces poft in tan
pcratiSitnis yrpotationes primo in uinofit alea uerfari,mox ad illicitos con*
cubitus accedere folebant.Siqui uero eae «ordia fuere ut poft xpulas nudas
mulieres introducant. Dycnilu prioris exemplo, aut alia
q fibi obfonia conui
uris miniftrcnt,f jit pro fla girio habitum utlut Scelus Sl nequitia fmgularis.
Intercp epulas fit pocula primum libare diis dapes Si bene precari conutuis

Si fecundum precatione dapibus cum modcftuuefci,prifci motis erat, haud

aliter fi facrum epulum edet.
Siquidem apud maiores inter res facras menfa
q
habebatur. Nam
Pyfidecenantesparentumm3nibusprimitiasrcdJunt.Ro
mani Si Greci,inconuidufamilian ciborum particulis fit uino in ignem cen*
iedislibaminadiisdabant,8t primicias cenarum laribus quibus ( 3 cum pa* I

ne fit afeo pro pulmentario eeflit.Vtqi primus calix loui olympio mifceatur.
Secundus Heroibus . Tertius fetuatori loui.Ec cum uinum purum daba
batur obferuatumeft , ur louem fofpitem aduocarent , ne temulentos fa*
ceret. Cum uero aqua dilutum louem appellare faluatorrm . Petfaruai
Reges, ante cibum ac modeftia difputant, ante facnfictum de lufticia,ao*
 LIBER. Q.VINTVS. C CXXI II.
tebellum de fortitudine.Etpofl trinam potationem cumodeflia aepulatibo
na a diis precabitur. Nonnulli inter bellaria honores diis,imagnis Heroi?
bus dabant. Cu utro apparatu magnificoexquifitiflimicpulidabatur,tri?
nis ferculis,fequtis mox teporibus etiam fenis Romanicena exhibuere. ldcjj
luxuria erar. uomo Auguflus conuiuia miffe fertur , quibus non amplius
trinis ferculis aut cu abundantiflime fenis ccnuiuabarur .Lilar
lulius uero
in Egypto conuiuia multiplici ferculo protraxit cu Cleopatra ad prima lucc.
Ncroquoqj ctfufusin luxum 8e ipulas, a medio die ad medias nofltes, inter
uina & kortaaccubaffe fertur. Dcmicianus noultra folis occafum. Et Helio
gabalus ia perditi nequicii fle luxuriae fuiflc,ut uiginriduo fercula ingrntiu
obfonicijt una cena admiferit,nuq lotis linthcamibusufus,fedncuiscrrccc#
tibus Irmp ficur Gallienus
q aureis lintheamibus ftrauit.Caligula una die ce
ties fextcitioccnauit qctia ex auro panes fleobfeniaappofuit. Vitellius quoqj
inter apparatiflttms epulas largiffimofumptudifcubuit,quna cena a fratre ex
cepcus tuit,in qua duo millia lettiffimope piftiu, 8e fepteauiu appofitatradu
tur.Ticus (6 Jiuiaiflituit ioctida magis
q pfufa,Gcta naxima pradiaper fingu
las litteras iubebar,utpullu Perdice, pauone,porccllu,pifce, fle pernam unis

&
ep alis apponeret, ficpfmgula etcmeca apparatus diuiderer. Heliogabalus
elhua couiuia coloribus diffinxit, ficur luculfus per deos, Auhcrefl Spartia
nus Heliu ueru lmpatote,omniu primu excogitafle pctnapharmacu,przci^
pui laporis,ex Sumine phi(ianc,Cruflulo, Aprugno, fiue perna Stpaucnc
q in mefo eo Aitir,qua Glipeu Minerui.appellauic
Inflar Vitelliani patina:
Cui pxirna fuit exopipanna,fexceris fextertiis taxata,in qua aues uocales fit ca
noras appofuit numis fex lingulas coemptas. Pertinax uero Imperator cotra,
qui dimidiatas ladfucas fle carduos in priuata cena appofuifle fertur . Diuus
quotji Cifar,8e Oft auius Auguflus in quotidianis cenis cibi minimi fuere, /

Bi uuigaris. 1 ibcrius diebus folenibus pridiana fipc obfonia fle frmef3 appo
fuit. T heodofius modico fle caflrenG cibo contentus fuit. Traianus etiam in

uriccndofrugalifTunus fertur, Laudatur^ lulianus imperator quod flatat

,
rium prandium caperer,caflrenfi cibo fle minilfto obuio contentus, qui per
triduum,porcellum fle leporem diuifit. Regibus uero Aegypti in cenatu ma?
gnificctia fle regali luxu, nihil pnter uitulufle anfere apponere licuit. Regi#

bus perfarum mfi panc,pulre,cardamo fle falc uefei. Antigonus etia parco fle
uulgari cibo cotetus fuit, Atiftippus licet tyra nide occupa flet cibo cii uilirefo
rus,fle exclufis flipatoribus cenauit,ficut Agathocles nuq line ftdhlibus,me?
mot paterni ofcuricatisqcf figulo pre genitus foret, adeo qcf ker uafa aurea
ftgulmalpadmi(crir,interciterosauchelIuoncsAnnarusbabyloniirexta?
ti luxus fuifleptoduur, fle tam profundi gulz,ut flola muliebri amictus me
ro fit unguento madens centum fle quiquaginta pfaltriis fimul accubitibus

qq iii
 f
GENIALIVM.
uelut officina nequttix,magnis effulionibus cenitarrt. Vinu uero grecum fe
m«l la itutn etiam in Iautiffimis cSuiuiis apponere (olebant. Namqt ueteri*
bus fueie conuiuiaiucunda magifq profuli. Primufqj Diuus Cxfar triupha
Iibus cenis, quattuor umi genera praepter inft ituta ma orum dicitur appofuif
fe. Fileriium,Chium,lcfbium & Mamertinum, Antiquiflimiut Vairoait,
primo utres,driadc Ttnas,dcmu uiniamphoras & cupes appofurre.Q_uod
teffe Homero heroicis temponbus fuit ufurpatum,ut uina utribus inferrent
Sylla prxter omnis generis condimenta, uinumfupra quadragenariu xpulo
publice prebico populo dedit, Arabescum logiore potu indulgerrnt/nerat#
ni fupra duodena pocula bibere taserar. Gei manis fi indulmis ad ebrietate
quantu concupifcut/licet . Auguflus Oitauius fenos (euantes non excedit,
Hanibal nunq plus fextario umi indulfit . Cxfar quoqi uini p3rciffimus fuit
it bene diluti. Alexander Macedo , ad unuqueqi calice multo colloquio fer*
moneprotrahebat,quitame aliquado triduo incaluit. Fertur Vtkcnfis qua
docf ad auroram cu amicis perpotando uigilaffe , non ut mergeret fcd ut re*
pnmeret curas. uod Plato non improbauit/ cum largiori uino aliquanto
refici aios putaret. Democritus uero quaternos cyatos (extarios minime cen
fuit excedere oportere. S.quide luxta anacharlimPrimu chtatere ad fitim per
tincredixit.Sccundu adhilaritate.Tertiu aduoluptare.Q_uartuadinfania,
Vel ut Ebulus poeta Ciprius q bene fentientibus tiiatantu propinari pocula
putauit.Sanitatiprimu,amoria|[cru,tertiufomno,quartu no uriqj nfmfed
inai ri r nlrimu uerr t ^ ,l.
appellari uoluit,nampoftremogreci Mercurioli*
f

tabat uelut fomni largitori/ & bono Dcmonituigratias agebant

tw <rii fiore; Perfxuero tribus libationibus fidis a diis inmortalibus bona
precati conuiuiumdiffoluebant.Tiberiusuero biduu ii duas nodes potuco
tinuade fertur, &Traianus capatioribus fcyphis fcd citra ebrietatem bibiffe.
Bonolus autem b<bic,quantu nemo alius . Prodiiuq? memorixeff Como
du Cefarem in effuationibus inges uini poculu haurire eundis acclamanti*
bus uiuc Cxfar. Inter ceteros proditZcnocrates philofophus iuitante Dio*
nyfio uini Coham haufidc,& premiu tuliflc,atq? Ennius nimio hauffo me
ro articularem morbu contraxiffe , quo extindusfuir. ApudNabatheosue
ro plura duodenis eficcaffe pocula erat ignominiofum . Ipfe uero Dionybus
iunior ufqt adeo uino marcidus fuit,ut ad nonaginta dies mero incalucrifSo
cratestame fertur utiq iuno hilarior fuiffe,fed eode flatu frmp, Accufaturqt
Mithtidates tantx bibaciratisutprcmiap ushaurientibusprcponeret.Neqj
fubticcndu quod leonides aductfus bizantios uinolcntiflimos feciffe dicitur,
qui cum oblidio ne premerent' neqjciucs pro moenibus continete poffet,qcf
paffim ad cauponas curfitatcnr, ut illos in officio haberer, ad mxnia caupo*
nas Quinarias officinas difpofuit,idqucdapudPhigalcos bibacifftmos pari
 t

LIBER’Q.VINTVS ccxxiiii.

omnes aut Vinolentiflimos promacus Macedo memoratur,

ter fecit. Inter

quattuor ingurgitans cantharc$,fit ob /d ab Alexandro corona dona tus, qui

triduo fuperuixit poflea. Et NouelliusTricongiusrarxglorix inter bibaufli
mos. Prandia ueroprifei ante lucana habere^mcridianum cibu cena dierre fo
lebant.Q_uod fit grxeis LCtufliflimo m ufufqit. Namqi Eumeu feribit Ho
merus matutina horapradium feciflc. Poflea illo more defito fetuatum efl,
ut prandia in ulu non e flent, ledqua hora cena apparabatur ea prandiu fie*
ret,quod tempus nonaeffe c6(ueuit,(jcpeo<3aua , ante mediam uero diepra
fum fuifle,uel ante lucana cena feciflc crimini dabatur . Idcjj erat diflolluti fi

Helluonis. Siquidempofl forclia negotia tranfadla apud Prilcosfiebatpra

dfum,cenas uero quod no&epleruq; iierenr,ue (pernas dixere. Sed tn pran*
dium Icuefit mcdicu,cena aut fuit copiofior. Tam fit Ii Arifloteles large pra
dendu fit parce cenandum putarit . Et licet Romanoru antiquiflimos nodtu
cenafle nonnulli opinati fuerint. Conflat tamen pofl multas xtatesufutn in
ualuiflc ut poA meridianis horis ucfcerentur .Perfis quocp in mehdiefemel
tantum uefei cofuetudo fuit,qui erat Ethiopum mos, ut unico cibo conten*
d cflenr, diebus fmgulis,ut alerent corpus non (agmarent,ta fit fi abufuspo
Aea Perlisinualucrit,utamane ad uefpcra quicquid cfl temporis unico pran
dio concluderent. Fertur Alexander Macedo appetente nodte cenafle, £t pri
mo diluculo prandio accubuifle,pleru9 ad multam nodtem cena protraxit
fe. Galba ante lucem ucfcebat. Cicero ance occafum folis per raro difeubuir.
Prx ceteris uero Tarentini ufurparunt matutinis fe poculis ingurgitare, adeo
ut remulenti in forti conuenianc. Indi horam prandii aut crnxnonnouerut
fed ut cuiqj libitum comeflabatur, quietia Perfarumfit numidaru mos, ut
quacuqjhora ucfcerentur. Diogenes quocp nullam temporis hora prandio
dcfmiuic. S 'niortbufqj uelut xtate uenerabilibus aut his qui prudentia fit au
thorirate anteiret primi difeubuusfit honoratior locus dari,ipliq? fublata me
Erat aut Romanis locus honoratior qui fum*
fa primi aflurgere coufuerant.

musio mrnla fuir,nonnul!iin medio difeubuifle honoratius purarut.In imo

ueroconuiuii dominus cenabat . Apud Grxcos non modo loci dignitate ui
ros lama precelleres in concilio uel menfa fed poculis maionbus,fit carne opi
miorehoncflabanr, Indis ut cuiqj in mente ucnic in quacuncp parte Icdiidif*
cumbere licet. Non enim honorum perfonx ue ratio in menfa habeif. Apud
Petfas magna ratio menfx pre fertim Regiae luit, in qua prxter matre 6t Re
gis coniugem nemini interefle permittit ur,tam fit fi matronas quandeq? ad
hibitas Icgamus.Egypnisautliquis ad cenam Regis non uotatus accederer,
capitis luit penam. PoA xpulas uero eruditas contabulationes, deinde fides

fit tibias, ac Symphonias fit cantus , illorum qni maioru laudes carmine de
cantabat adhibcre,antiqui motis erat, Aby dei m hofpitali mela fit feAis xpu
 GENIALIVM.
epulati fuerant,infantts admiifunt garrulos St fcOiuos, ut
lis
f oftq opipare
his obftrepentibus garrientibufq} couiux alacriores nant . Romani etia mo
riones ut oris deformitate St ftulriciaoblcdtarent,non nunq pctulatcsSe im
probos fcurras quilafciua liceria mpudenuITimis iocis,dcri(ui eflent.Necp

cmi&endu quod de Sy baritis produum eft, apud quos omniu libidinum il

Iccebrx fuere , ut ad feltum conuiuiu Si folene epulu non pfaltrias modo di
Hiftiiunes,fed equos compofito pfalcatu adfymphooix cantu pfallentes in
troducant. Apud Callaras&l Celtas ad menfam pcflq uino incaluerant ex
prouccatione dimicatur ad uulnera. Sicut apud Sannitcs inter xpulas erat
mos digladiari, quod moxCampam odio in Sanites detradhs armis uendica
runt,ut pro cenaru magnificcntiaparia pugnatotu deftinarent.Idem fidum
memoratur ab lndis,qui cum poft xpulas , aureos chrateres arcutuliflcnt
Strenuitatis Se Fort iu Udorum pcriculu facerent. Odauius ucro poftqfue#
ratdifeubitumpiduras inuerfas conuiuisuenditabar.uc aut expleret deiidc?
riumautfruftrarctur,ncnnunqHiftrionesaut Arcchagolos admi&ebat. V e
fpafianus dicacitati fuper cenam Se iocis (curulibus u(q) ad ineptias uacabat
Tiberius ex ledionc quotidianaqueflionesfrequenticonuiuio proponebat
Nero Cxfar Cytharedos aduocabatpriminominis.Cato Vncefisacenade
ambulabar.Pomponkis Adicus libellos Icdicabar. Q_uod Alexander Se#
ueruslecir,utin menta fxpe librum legeret. Solitus nel legentes ati
familiari
Hadrianus Comedias lectores Si pocras admJ
dire uel aliis legentibus ucfci.

Stcbar. Heliogabalus fortes conuiualcspoft cenaproponebat ut alius habe

rct decem Camclos,alius mufeas ud auri libras aut decem oua,urfos,glires

Si laducas decem . Sylla quis ferox Si impotens in comeffacionibus comis

erat Si facilis. Fertur quoqi idemfeuerus Alexander,poftxpulas,catuloscu
porcellis St perdices ad pugnam fepe comiderr,8t Cleomenes fublatis men*
bs umum Ch; areris circutcrre, aCirxcis ucroEnigm3 St Griphus poft con
uiualiJ Iulus proponebatur, cuius captiones foluenti premium carnis portio
non folucntt pena erat,ut lallum hiutirct poculum. Parthis admi&crc con#
cubinas poft xpulasnon unprobatur,uxores aut domi abditas in uirorum
conlpedu non adducunt. Babylonnsatir in conuruiis a principio femiuara
moechus eft habitus, paula tim deinde pudore profanato fumma uclameta
cxuunt,fltpoft xpulas ultimis amiculis reuclans pudibunda oftendunt, in
omncqi licentiam locorum St laciuiaru,pudote abuciunt. Fuitcj ueteri mo#
re (ctuatu,quod bibente aliquo cxconuiuis menfam tolli non lincret,namq5
hoeaufpicu mali St dcteftabilis putabatur. Q_uod fnnter cenandum fercu#
lum a menfa reuocatum foret,ii ili cena continuaretur , nifiq; appo&ris xpulis
Q_uin etiam per mentas deflate aut prolapfum
ucfccrcnrnr, inter dira fuifle,
cibum c manu, non reddi, ominolum erat, tam St quorudam opinio fuerir,
ii

quxtmcnfa
 LIBER*Q VINTVS > ccxxv.
qax e menfa decidunt comuni conui&u,nec tollere nec guttare, illa hero
ia
um ede opinat/, quodqi apud honoratos Se doflos u/ros nunqua fere fine le
ftione cena fuit, Se cum conu&us frequens in cenam Se prandium diuifus fo
ret/pleriqj tanto temperameto 8e tenui conuidu fuere, ut folacena contenti
nunqua ante folis occafum Se nifi poft decima accuber et,inter quos tr emo
ratur Afinius polito, qui cum edet tota dk ncgociofus ,ira pod decima animu
relaxauit, ut ne legendis minimis Iiterulis uacater.
Q_ uidam ncdhi,alri met
dia die,negocns paufam fcccrc. Nonulli autem tata ingluuieflc ueotietauc#
racifuae,utuciutimpurihelluoncs effufas perpocationesSi exquifira cblc#
nia, quadrifariam diuiderent in irntacula,pradia,cenas,6e ccmcflaCiccs fetn
per indru&is pararifep menfis taro apparatu, donec uino madidi Se crapula di
denti fierent. Q^uod quidem obfcuris feuknt/bus motibus, a nonul lis pef

limo exemplo fatuitatum ed. Antea uero no licuit , ne ingentia animi bona
Apud Siculosautemuius erat bis in die cepulis
ingluuie corporis fcedctrtit.
faginari Se faturum fieri,quibus templu facuritati dicatum erat, quare Sicu*
lac mente & Syiacufan* dclitiac tanq lautifTime in proucrbium ucnrir. Si#

cut apud Grxcos pharfali Se Boeocii uoraciflimi habiti. Q_uareab Athen e

Quippe eu a coui
fibus fatui, rudes Ce pingues didti funt propter idVpay/ci.
Q_uod Si Plato unptcL a
uiis cru J/ difccderenr,diiieati tutius ingurgitabat.
uit,8e Romani duxere ncfas,ut bis in dic laturum Gcn uecotdis ede ducerer.
Hocqjocp apud couiuaskruatum legimus ut in familiari couiuio autxpu
lis lautionbus aliquem atradum aut pulla in uede difeumbere duceret nefas.

N im depulfo langore animi no in tridida conuiuio intereffe decet. Proptetea

Vatinio quod in xpulo Q_ . Arriiatra ia uede accubuerat, a Cicerone obie
dfum Si crimini datum ed. Q_uippe beilos cduiuasSe conui&ores faciies,in
candida non pulla uede accumbere decet. Tam Se cenatoria Si triclinarta
Ii

conuiuis dati, antiqui mons fuerit. Ferturq; Hadrianus Cxfarfrmper aut to

gafummiiTa aut Et Saloninus Imperator, milites
pallio tedfus accubuifle .

epulari cum fagis ludiQchkmc grauibus x dare tenuibus, quo tempore Icr
uatumed ut milites cum Imperatore andlidifcumberenc.Tumftequeshxc
fuit obleruacioquodliqais ad cenam benigne inuitatus irct,alios pari ali citu
aut fanguinc coiunctos eifdem aduocarc xpulis no uetabatur, ueiuti comites
fecum CC umbras duceret. Sua autem fponte conuiuio aliis parato le intremi

dtcrenon decebat. Siqui uero non accerim Se automati ircnr,in ima leeri Ipo#
da deduci iubebant.l umli forfan minus tcmpcdiuc neq; ad heram condi
tutam, conuiuj accederer,illum nifi triclinio circuito admiCfi nen linebant, Se
tunc epulari ludus dilcumbebat. Reges tamen Iparthanorum iero prodenn#
tes ccnxpattc mul&antur. Q_urppc ad cenam noncut bus binz Chcnices
farinx Se uini finguix Cotilx,miCfunt, dupla uero plentibus . Ideo Ephori

Digitized by
 1

GE NIALXTM.
Agydi R-f gi lacedemonioru cum ad phidida no accedetet ce *
partem peti
ti abnegarunt.Tum (iquanda inter xpulas incendium
quif^ notninarer,ne
quid ea res diri portederet, aquam fub menfan) infpergeba't,a quibus obfer#
uatum ert,ur aliquo ex couiuarutn numero e triclinio ptodeuce, uerri folum
nullo modo finerent,hoc infandum omen, fit permeiofum portentu augura
ti.Sitamcnad lumina cenarent aut illa in triclinio eflcut,ueteris inflnuti fuic
ut lumen in lychno non extinguerent ,fed illud (us (ponte emori (merent.
Q^uodqt menfamprifeinuq uacuam tolli iu bebant, femper^ prandii par*
tes (uperefle uol uere. Siue antiqui uidus perfimoniam, Siuc more,quo ali#
quid reliquiarum in menta (uperefle felix omen erat, ueteri indituro adnotan

tes. Legimus tamen cena petafta , reliquias U femefa obfonia mioiflris arta
tibus diuidi St circuferri antiqui moris St exempli fiiiflc.

Q uxiptediftu admirabilia de umbraru figuris noftibus Fere lingulis

XXIII»
Ro#
mi expertus fui. Caput

OtaSf uulgatares ert,xdesquafdamR.omx, quas ego in

:olui,euidentiflimis oftrntis ita infames,ut, nemo illas ineo
lcreaulusfuerir,qutn afliduis umbrarum illufionibus,St te
rrisimagiaibus,nofbbus fere fmgulis inquietetur . In qui#
bus preter nofturnos tumultus, quos medio fere no&sfi#
entio audkbamUs,&horrendos fremitus cum eiulaf u ftri#
duloqt uocis lono quibus lachrimari&t tremere uidebatur, (pedem heminis
(qua!idafarie,uultu minaa,nigro eorpore,& afpedtu formidabiIi,nome ha
&
exprimente, opemimplorante,cernebamus. Sed nequis hoe fabulolum
autcomrnticiu putet; Author ert Nicolaus tuba uir mulrx &
expertx fidei,1
qui cum rrieiqjlorandx gratia cum nonullis dodhs iuuenibus prima face ad
nos aduentaflent,cupido incedit animo, hxc qux a me promebantur , tacto
tertimooio experiri. St an uera edent intueri. Et nequid inexpetu relinqueret,
nodem peruigilcm egere mecu,ut rem nota explorata^ haberent , neq? eos
opiniofrfellit. Nam cumaccenCis luminibus peruigiles flarent, haud proad
(pecieshxc diratetribiliq; fiae,Se uultu tetro,trpre fentaa ert , quamipli tu#
multitari 8i diris nos uocibus agitare uidebant , Cumcp omnia clamore te
tumultu flreperrnt,port multa oculoje ludibria tantu formidinis puoriftj
mente incolumitatis conflarent. Et cumtotz
intulir,ut territi Bi trepidi uix
xdes gemitu funeflo miteerentur ,(ingultfcp cubiculis peftis illa importuna
&
obueriaretur,dum proprius accederemus , illam retro cedere querula uoac
lumen effugere cernebamus. Dcmu cum multum diuq; tumultuata fuiflet,'
haud multo poftubimulni nodis proccflk,uilio omnis illa dilapla ert . Sed
pre exterit
 LIBER*Q.VINTVS ccxJivt.

fum,non omifta miraculum ingtns quod mihi

precaetrrisqiieibi expertus
,
plane uigitantimaiorealiquato trt pidatioe haud multo poft obuenit, Na cu
tenebris obortis cubiculi forts obferaflem ,
firmi leta , iictremq; in leftulo
nulla adhuc quiete compofita, Lumine accenfo: Horribilem illa fpeciemfo#
ris iam tumultuari# cubiculi forem,mambus pullare fenticbam.Necmulto
poft,fimulacru illud,opertis addidilqj foribus^uix credibile diftu} per com
miduras Si rimas in cubiculum fe intromifit,quod fub legulo meo tacens cii
Marcus alumnus Si cliens meus , ut potequi e confpcdu cubabat tetra Si
dira facie afpiceret,pauore fubitoconfternatus ludu& gemitu omtiia opplc
bat,ipfamq? intromiffam no fine formidine clamabat, Idcp mihi cum clautf
fumcubiculioffiumafpfcrrcm,uixcfedibileuiderctur,lnterimdirumilludii*
mulacrum quod fub leftulo iacebat meo, manu Si brachium protedere,lu#
menq;quodiuxtaaderat,cxtinguereuidimus, quoextinto libellos meos. Si
quicq jid,reru erat, querula uoce mifcere,ac omnia euertere no deQitit. Mox
cum ad tumultum exciti focii eo fecontulifTent.Lumcqj intromiffuri obuertf
faretur ueflibulo. Interim ipfam opertum cubiculi oftium manu aperire Si fo
ras effugere u.dimus.Erar enim rpfius fpeties ut plane pafpeximus,fnnulacro
hominis nigerrimo no abfimiliselllud uticp mirum fuerit dignuqj memora*
tu,figuramilla dum nobifeum fre ludaretur,cum fores cubiculi refcraffer,ab
his qui lume intromifere, minime cofpcda. Sed cu primu cubiculi fores exi
uit,clapfam ex oculis iilicodifccfliBedC in auras euanuiffe,

Q_ui cultus domoruquonda fuerit, St quare maiore imagines in poflibus

arma in atriis 8tue(bbulis haberet, 8f gd deexteris. Caput. XX1UI.
fit

Vibus priff ini decoris memoria reli&a fuit,hoc etiam literis

adnotaffe accepimus amplas domos in primisgreOibusue
ffibula hibuiffe, qua; fpacia licet pars «dium forent,ramen
ilia
p aedibus fuillc nemo ignorauit,erat enim locus uacuus
perquede uiaad fores patebat aditus inquopreffolariqui
,
at!eKa31l lalutatum ucner an t, aut
(i conuento opus foret, tempus
ope
nrilolebaot,quod quidem prima aut altera diei horaeae cofueuir. Fuit enim
•pud maiores no modica laus illis qui ex claris Familiis erant, plurimos clie
q
tes non modo cateruas togatorum fcd St tenuiores amicos
hibere,a quibus
obferuarentur quottidiefiC colerentur,cumcf his ad fotum deduceretur fre*
quenti comitatu. Nimqj maximi decoris erar,amplos uiros illuftrefcj
etiain
ab infima
plebe quotidie falutari,appcti,dcduci,redud Si confuli,eifm decedi
ti affurgi.Fiebat.n.faIutatio more pnfco dextram lungendo dextre.
Q_uippe
 GE N I A L I V M .

eum referat Varro omne antiquoru honorem dextraru eonflitifTe uirfute no

nunqo(;uIo,pleruqj adurgendo caputqt denudando quod apud nodrates
frequenti in ufued,nianfitq? obferuatum,ut falutantes Imperatore, antc<|
admiderenrur interiores aulici Cenitarentur (inumqt pretentarent nequis eu
telo eflet . Nonnunqut ualentiflimi ferui cathenis religati pro oflio aditum
cudodiren(,nenonuocati admitterentur. Laudaturcp Vrfpafianus.M. An
toninus St Alexander Ceuerus Imperatores quod falutarentur patente cubi*
culo,minidris admiflionalibus remotis. Apud Parthos ueroRrgem adire
uel falutarefuie munere nulli licitum erat. Q_uibus clientibus abhis quos te
dabantur frequens fporcula dabatur qux pnus centum quadrantes fuit. De
inde redam dari inditurum. Q_uarc uoca ores principis aidi,qui ad cenatn
:

conuiuas admidebant,quorum nonulli mercede accepta aliquos fubditicios

principum fxpe cenis aduocarunt. Q^uam Nero ad Iportulasreuocauir, qui
etiam plebi congiariu quadragenos numos uiritimdcdit. Siquidem Impera#
toris munus quod populo dabatur congiariu dittumed , quod ucromiliti#
bus donatiuii. Mox Domitianus (portulasad cenas reduxit. In qua itrques
obfonium,panis,oleum,8c porcina caro dari folita, ablqi uino . Diuus uno
lulius ad conciliandum populi fauorrm frumtntu uimim dedir, ternos mc#
numos lingulis, St centenos pro
dios St totidem olei libras,trrcenos quoqi
mora.Augudus Ottauius frumentum plebigracuitu St trendruum.Ne*
numos uiritim congiarium largitus fuit. Caius utro Cxfar
ro quadragenos
trecenos fe x tertos, & forcufia uirisSt pueris,ac feminis fifccs purpuree & eon
ch Ii, nonunq pro (portulis panaria cum oblonio. Domitianusetiamcogia
rium nu norum trecentorum . Senatui St cquedri ordini panaria , plebi uc*
ro (portellascum obfonio. Cato Iuniornouo more tribuit fpottulas, Grx#
cis ex tritico, raphmo,Bliti,&: Apio. Romanis autem uiniamphoras,carnes

porrinas ficui St lignorum fafccs. Q^uauis apud antiquiGimos. Sextarii Ia

dis daretur uini nunq,ni'i quod a Corne io Cethego in confulatu mudum
rutatu populo datum ed. Ancus urro Martius Rex,Ialis modia fex miliaco
giarium populo erogaffc fert ur,ex quo tantum quilcp ferebat, quantuinfin
gulorum capita defcriptum erat,ab undecimo xtaris anno . Augudus etiam
tiicrnos,& quadragenos,nonunqfmgulisquinquagenos St ducentenos nu
mos largitus fuit, ac ne minores quidem pueros prtteriit.Sicut Traianusin#
fantesq uoqj ad (portulas admifit. Tiberius trecentenos uiritim dedit & pran
dium mille menlis,Galba dedit populo congiarium St epulu Senatuiet eque
dri ordini, ac prxter xpu las forenfia uiris , feminis ac pueris fafeias purpurx
8fconchilii,quibus ucterespro caligisutcbancur. Et mox Nero , Domitia*
nus , Hadrianus , Si reliqui Ce(ares munera populo fxpe largiti funt. ged
Hadrianus
 tIBER. Q. V I N T V S . C C XXVII.
Hidmnusnouo more aromata balfama & crocum.NSnuna duplex co*«
Angulos aureis druifis.
Comodus (tngulis denarfos fegtingenos
nUSA a£* pubium proditurus
EcorTrr rT°
libres coronas rmgultsprom.f, T
fla, &
brllum 7 cumbi
au, cas,pop U luscupc«aarct,
Siligineas
dedit,nouo gentre panis, quo deinceps
ult fuere, quitn populo uniuctlo pas»

p eu«us Fu.tqiobferuaru ut prineipesaflumpto

faiffcc.
imperio ad concilia

mi«^m°
nwrt
re g,3f
T'u
da ntp0pul qu0d at,nuii lcr
c
wmmishononbusfonfti °?r P ^9 homines elariffi#
proofficio fle clietclauclut iiipendiu raptebat
trarergo hi quos ,rt, feaabanf, Horum patroni
& defenfores Iuiq; officii du
cebatin fide illos Se
clietrla habere, rutela:cp fu* ducere
fle ope'iuuare.Q
uin
etiano fonsrantufed intra domertkos lares
libertos feruota falutarorcsco
penmus,qui bis in die frequetes aderat ,ur mane
faluere,uelperi ualcre dno
aut patrono diceiet. Nec non populis
& nationibus
ac bonis fle fidelibus foa
chs paironos publice fuifle Roma:
hoies honertiffimos futrmo Joco
natos
ouitortunaje ppugnatorcserar,8e ciuiraiu
defenfores uo penitedi,quo* ftu
dio fle fide, lingula
negccia in Senatu faceflcrer,Se promoueref.
Siquide Sv
racufanun cl.etcla Macello^ fuere, lacedemonn i
Claudio*. Futheolaoibru
to^e , Neapolitani 'icimo^Bononie es
Antonio^. Allobroges prono fabio
fangauf, funt Marors Hrreoiis ,C*farquo(5 Grxco* patrocinio pleram
"
i
P
j r *?!? ,pf? r? b P atr,<noru tq^iturj Romanojt turela cer clien#
telas diuila erat.Q_uod a Romulo a
primis originibus inftitutum ferunr
ut
plebei (ingulos patronos ex patribus
legerent quorum concio & authorita*
te aitcrrncur.Praetcrq? uertibula
fuere cauaxdoimfleperirtilialadqux quitn
fuowie non uocatus admidebatur. In foribus ucro
Se atriis domorum ara
tocus , fle lar familiaris er anr.Namq; focus erat
ara deorum penatium qu£
m»ar nun habebant, in quibus non deorum modofimulacra
inis
quosiin
gulis edibus in larario colebant.
Sed imagines aeexpreffos uultus ii Ictum
&
quifimiiudecusfocte 'ornamentum, ac principum
fif patronorum quos
quifq, colebat habere affuerant. Q_uarc.L. Vitellius Vitelliipater Narofi
,
St pallantis imagines inter lares coluiffe
fertur Cer ex enim imagines
, in
«rus domorum lingulis diTponebantur armariis quos ita celebrabant eo 4
lebaniqj ac quorum uulrus exprimebantur uiue rent
(i illi

bus Se in fumtna gratularione flrJeticia,Iaureis tertis

uas feflis die# . Q
fle floribus ornare
illo
rumq, natales dies ferta luce celebrare folebant . In
ludhi uero Se grmj,»
familix tan.juam confoi doloris effent, fle
tacita meftica fimeftarcntur
•ctormare Aantocp honore dignos putabant ut
,
, illas, cum lingulis
imaginum titulis illorum prxcipue quorum lumma dignitas
, maximcc*
«es geite lucte
, m excquiali Pompa Se apparatu funeti; extra
,
«c

zept
 GENIALIVM*
producerent,^ longa ferieuelutfamilix decora rcprefrntar£r,II!tqi dcfun&o
ru ex tquiJS K una funus romicafenf. Ita tradito more ut domino, autaliquo
ex Familia uira funto,illius imago tam circa limina domus,q pro foribus loca
retur,ut defundi deMerium reprefrntata illa (pedes lenirct,pofterofqt ad pre
clara facinora domi fotifqt obeunda inuitarer, Inrifdemquoq) arrris & fori#
bus ac circa dotnoru liminahortium (polia quos quifq? uicidet,quorumcp ui
dor c xtiodet, etiam, cnles,& Clipri,Ga!exqj Si currus ac druidacumuauiu
roftra ueluri auitx gtorix Si fortium fadoru ornamenta affigi afluruere , que
quanto ueturtioraerant,tanto plus decoris & maieftatis habebanr. Ideo nec
uetaftate conlumpta reficiebantur nec effrada refartiebantur. Hxccnjm om
nium ad fe uertebant oculos quo intuentiu animos cogitatio fubtret, ut pari
jpfi exemplo ad magna facinora magnafq; resinuitarentur. Nec (olumpri#

uacas domos fcd porticus Si deorum templa hoftilibus (poliis tan^tropheis

exornare uctufti mons erat, tannep exempli fuere,ut illa poderis non medio#
eris(limulatio fuerit ne degeneres ipG neueignxuitam claros triumphos tur#
pibus Saitis diditq? foedarent, Adeocp hxc propria fanulix ornamenta (unC
nabita,ucquauisalienatis ediousnouo domino (pohafir imagines refringere
non Mcerec. Hiqi ftatuas quibus (plcdor Si uetuftas familic notabatur amo
uere , eft habitum nefas. Belgarum ucro ;uit mos barbaricus ceforuhoHni
capita poftibus tanq fpolia aft!grre,qui etiam Galatharum qui ultra Rhrnu
incolunt,u(us traditur,ut (polia hoftni (anguine perfufa,& trunca capita fori
bus affigant. Gelonoru hoftium cutes,ut ra omnibus fpcdaculo fint ac for#
tiu fadorum inGgne documentum Si hofbbus pertimefcedu foret, in Argy
pro autem in ueftibults domorum alas uulcurum proponere indicium nobi#
litaris Si uccuftaris fimilix cenfcbatur. A es Pardalis pro foribus af
fixa Homero cefte,(ignumimunicatisera „
u incurfibus pateret. Ale
xanderuero captis thebis ut Pindari domui parceret, illam infcnbiiudic.In
cildem quoq) aeriis, Pyn nacot hccx non mediocri paratu difpofiue erant , In
quibus tabulx pidx,celacum argetum, Aragula ue Ais, figna Si ornamenta
reponebantur. Sicut Grxcis fuci c Chrli Si Cillx,fa(coli,& Rifcus , in qui#
bus egregia (updlcx Si muliebris mundus (eruabatur. Q_ux atria plerumq;
inaugurata fuere, na^ haud aliter in illis Senatus cogi poterat , q fi inaugura
ta templa fuiflent. Non rame oes fcd (olas palatinas xdes inaugurari feruatu
Senatus decreta rata foret. Eas quide edes ueluti augu#
cft.ut habita in his
ftidimas,ucftibula regalia habere cognitum eft,atriaq; patetiora, peryrtilia
ampliflima,& conclama inGgnipauiineto.Tricliniaqj,fifamplaprxtoria, ac
cenationes mira celatura Si arte. Nonnuq Xina,Colles,Nemora,hortos,
Pifcmas , Euripos,amncs,& aquarii dudus,porticufcppauimcratas,cu!tu
Si laxiore conlpicuas , Sylualqj #
ambulationes. Siquidem in his publica
 i S

LIBER. Q.VINTVS. C CX XVIII.

Codlia 6i iudkia^ai bitriaxp di couf ntus,frf quetrs fieri coluerat ,

Ircp earude
palatinale xdiu ucftibulo 8tpro foribus regi* laurus fttnp & ciuicaexquer
cu,pre.ipuu in figne demeti* Cxfaru affixx uilcbantf. (£uxquide atnain
primo aditu domus & proxbianuis cxtruebanfyn qbus matres farr.iiras dei
opamdarc afluerant , quod aliter aGrxris feruatu memimus.
gere di lanx
Q_uibus Andronitis in primis xdibus erat.Gineciu uero ubi mulieres opera
bacur,tn cocUui 8i receflu intimo pr e pudore di modeftia Iccabaf, ideo noti
extra ledab intus fores pul(aba(ur,ne imparatos cffenderct,quod etia a Par
this ulurpaf,uc Gy ncconiti,in Iccreta demus a uiris femotu haberet, Q_uip
pccu no modo uxoru led pellicii pudidciaita fufpcda habeat, ut nili capite
operto di uelato uehiculo illas in publieupdire (inat,ncminiqi pprius accede
re liceat. Apud quos reges quoqj in penetralibus regi* occlufi iub fpecix Ma
icflatis delitdctit.Sed rame triuphalcs domos, hoc amplii habuiUc fcrur,ut
fores dc uia aperiatur n5 intus, 'icut de publicolx familia proditu eft, Prcter
qux,potecioriidomos,bifylicashibereante ucftibulum magno ornameto
duxcce,in quibus e flet tnbunal,tai| plus ineflet audoricatis,quod iudicia pu
blicaantexdes daretur,nonug(colafticx exercitationes di declamationes in
hisfierec.Q_uippecu freques ibi edet auditorii locus.Ucet bifylicas foro (ot
unctas pleiuqi legamus,in quibus conueniret negotiatores di merces expa
neret. Comums iri Thalami deferiptio fic erat, ut primo ponertf loco feptu
ubi ianua,Niox aula, Inde Porticus prflylos foli cxpoiita,polka pdromus,
ultio domus di in poiiidsedni hortus. Cenaculii ucro fupra xdes erat,fcalis
fer cubus in publicu.nonunqinxdes uerlis.Aptiapiouero urbis,tafimplex

uttxculrus foic,uc rudicemento conflrudas domos , di (candulis robullcis

aut flra.Titntcis conteda urbem per annos quadringctos,ulqi ad pyrthi bel
Iu leg imus, qui modicus cui. us,hifpanis Aquitanis ct lulnanis atqj Egyptiis
fuit, quibus in modicis diuerioriis degere lepuichra uero magmficentiQima ex
eruere patrii mons erat. Non fic Agrigentini di Megarenfes.nam iuxta P.aj
tonis uerbum , edibeabant ut (emperuiduri epulabantur ut merituri. Indi
quoq; in cultu corpons accuratiffimi erant, in Irpulchris ucro extruend>s par
ci di modici. Gallis domicilia plutheis di Crarhibus intexere mos erat ,
Brica
una cum armentis (hbulari ,liguribus montanis fpe
nis di fueuis in tuguriis
luncas di nos fpecus incolore, aut cubilia modica di (ub ofcura,Gcr0
uaififli v

mani non cccrentibus rdiBciis habitat , led fua quifqj domii fpario circudar.
Medi diuerloria habet magnis receffibus circud ara di nemoribus manu cofi^
ris,aluUcericiaslccere domosqs Eurulus dt Hiperpius luent re j5m cy hx i

d Nomades quia Iuli p agros tunt, carris quocuq? lors tulit pro tedo & fare
utuntur, Hipci boreis nemora ucl luci ac Iparla tuguria domus (unt. Nam
ptealtas ly luas X rupes inuias incolunt. Dardani foucas fub limo dt iordi*
it ii

V
 Genialivm*
das xdes hibent,. Phriges olim,8e Trogloditx fubrftoflts tumulis, balea#
res in faris concauis, cuniculis ad corpons magnitudinem dimenfis . Aliiex
ulua paluflri latibula intexerunr. Mardcjr gens fpecus infodiunt montibus
in josfc , coniuges Se liberos receptant. Ethiopes &i Indor u magna pars
q
fubterraneas domos habent , Maflilicnfesex pallris , In Meroe ex palma,
Cathromotitxex ligno. Indiquoqj EgyptiiSe Britaniex arundinibus. \t(

ihiophigi exoflr eis mannis aut ex pifcium oflibus refla contignant. Chelol
nophagi partimxxalg3,partimextefludmiimtenis,Gens circa Nafamones
etTroglodiras&Chaldei profugi ex fale. Spythamciex ouorum putamini
bus et pennis. Contra uero Arabes Se 5abei,nam limina, pofles,Cellas,fiiI
amenta parirtcsSe domorutefla habent augufliflima ex Ebore auro Se 3ti
gento arqj fumptuofo lapide Se Smaragdo luxu ingenti, laquearia uero citro
Se ebore extrufla,qualcm Alcinoi domum Homerus tradit, auro argenro,
cleflro atqj ebore, fulgentem. Perfequoq; magnas gazas Se quicquid ed au
riindomrbusponut,K.egum Indorum Kegii argenteis imaginibus tota di
ftinguitureamqt ex auro uitespercurrut,fulfle aureis columnis. Fuitq; indi
tutum lycurgi apud Sparthanos, ut domoru culmina fecuri tanuasucro (ct
ra difcinda t,nc quis infignius altero edificaret. Q_uarc Agefy lai domus ab in
opi Se priuata haud diffimilis fuit. Sicut Popei domus ulqi ad icrtiu tnuphut
AtWe.nefescu antea fpecus Se abditos laltuskolerer,pnmilateri:ias atdcs cal
codruxerc:Podea uero intatu magnitudinis urbis edifiaa jsccf
ce Se cernetis
fere, ut tota editiciis exurges,in quaruorautquiqt cotignatiocsflemulca ubu
lata tefla exararet, maxialcg domos maximis domibus iponeret,ut orator
Ariftides .pfeflus fuit,ita ut augudo Cefari,ne urbs ruinis laborarer,magna
mole ed&cioiu, ne quis fuprafeptuagita pedes fublunais edificaret ihiberc ne
cede fuerit, licet /pfe modicas edes incoleret, Se toro modice indrato cubarer*
Q_uod Se Nero Cclar podincefamurbedimelis uicoru ordinidus Se uraiu
fpaciis datuir,ne ultrapfcriptuedifcia tolleretur- Q_uareEmilius Poraaa,a
L.Cadio accuratus Se penamulflatusfuit,quoduilla nimis (ublrmem,edifi
ca(Ier,p; odutq? Tyrios adeo xdicas maximis corignatioibus domos aliqua*
do druxiffe.ut paru abfuerir,quintota terremoru corruent. Sed qua: fint ia*
ftrumeta domus, qux rclifla domo i ftrufta ad nouu dominum tranicat lx
peq ixfitueft,6e prxter imagines, Se affixa fpolia,idactia Paulus iurccolul*
tus de indrufto fundo adnotauit. Specularia, Pegmata, Canales, Harpago
nes,H vnos,Ceroncs,Scyphones,Scalas,pertkas,Sp6giafcp,qbus iftru
metis domus cotra ui ignrsad icertos cafus defendit' . Squalor abluitfSe imu
dicixpurganf. Dixere atit Centones ex uil lis groflioribusfagula intexta uilio
ribus pannis quibus domoru tcfla,tabulata aut lignex machinx militares,

aduerlus incendia fi ignis maior uis ingruat muniuntur • S cyphonts uero

 LIBER. Q.VINTVS. CCXXlX.
fidulas follibus rundlas,fcu machinas
Nydraulicas quibus agitatis ad fupe#
rioraedium rxhauriut aqua,qui etiam organa ncugmatica
didi. Arpagones
manus feu afferes ferro unco perfixos, quo ignifuerenti obuiam
firrrtas
irent
quos ab Anacharfe Scytha inuentos nonulli uolunt.
Pegmata ucro ccmpa
ftam machina,ex aere marmore uel ligno, tum ornatus tum comodi eaufa,
infiar illorum qux in Pomp* apparatu producucur,quibus etia intra sedes
uti affuerant. Addit Paulus horologium xrrum demi non affixum,&
Pro*
thyrum rclifta domo inffrudta ad dominum tranfire. Eft autem prothy*
rum inftar ueffibuli plerumcp opertum quod ante xdes&ofiiu
fit.Q^uod
noneffc ueffibulum merito nonulli putat. Sed ligneam firu&ura in ipfo ue
ftibulo ante fores,qua obflate,quafi repagulo,apertis ianuis.qux
intus fiut
non apparcnt/umpfitqj nomen «n-fo quod ante fignificat ti? ,aute ianuam
Vnde Hyprothyra ualuaruilla hians cauitas dida . Cenfuitqj Pomponius
kireconlultus ex authoritate labeonis,Proihyraeiufmodifiproedibusfmtaf
fixa xdium partem effr, tam &fi facile demi pcffintfir reponi. Sicut lignea
fi ruituram qux effate tolli hieme reponi folet,ediueffe labeo putauir,quo
domo proihyraeiufmodi una
nia perpetua caufa parata forent,iraqi alienata
cum domo ad emptorem tranlire uoluit. Verba uero Pomponii Iureconful
ti de uerborum fignificationc,hx< funt. Idem labeo ait prethyrum quod in
* * H
aedibus fieri folet sedium eft.

In extis infpkiendis qu* profpera qux ue dira Gat,8t que boni, qux ue mali
ptenuncia. Capur. XXV.
Vi Augurum difciplinam obferuarunt, qutej illoru prefei*
j
taperferutati funr,in fibris cxrifcp infpiciendis interea
qux di
ra,aut fecunda eflenr,multu interfuifle uolunt,licetalii alio
modo il Ia interpretari, &
eorum euenta prrdicrre foleant.Et.
tam 6t fiin extis conrineri,Cor,Cerebrum, pulmone,
Sto
machum,lyenem,eparfeuKcur, comuni opinione receptu
tt,quasGexci phrrnas dicut,incrrdibilifabricacoiunfta,qucjitexhabnuflf
t«/***f'
^ubritatis &pe{lilenti$ffgna oflendunt^ tn
nuliudifctimeuchcttie
ttefak q caput lodneris uel ipfum iccur in extis defuiffer auod caput
fi
exterc
dici^tucomeexitii maloruq? fuiffe^Funcfiumcp & magni terroris,ni(i ^ * ** /*r*‘
in folii
dtudinc & metu quia curas tunc perimeret purirut.Cumcp
Epar ex non pu*
ro fanguine lir,quia fanguis purus cogirur circa cor, tamen in
epate fedrm ua
tkimi effe,8c prefagium
futuroru periti arurpiersopinatifunt. Q^uo mcnfe
Claudius Cxfarueneno interceptus fuitjacr.ficanti iocinoris
caput defoffle
& Caio principi eueniffe memorat, que exta peffifera dita
conflat, quod
fuc .
 GENIALIVM*
te. S luero tn iecore extremu quod fibra dicirur,ita locarttu; ut ab ima fibra ^
fjcmcra intrinfecus itplicata edent autfigcminu iecur foret ,per hxc Icta &
magna portend',argumentaqj felicitatis ede nemo dubitauit.auftumqjicco
riscaput aut duplicatum nimis Ictu aufpicmm faccre,ficut exta duplicatam»
nas facete accefliones,prolationcm<p fmiu et triumphu portendi uoluciut.
f[t tam & fi circa brilctumflC thrrnen inTracia&in Chcrfoncdoiuxtapro
pontidem tradit Plinius, bina locinera leporibus inedc,& fialiotranffaarut
ionnrr« £rn/i
alterum interire,tame id no ede prodigium omnui opimone receptu efl.Syl
1* immolantiiccur extrema fui parte fpecie laureae ccrone pracfc tulit, mii abili
o flento felicitatis futurx.Siucro liuidu edet aut uitiolum uel fi in coquendo
diftabuir,aut fanies puruletacfflucret,caputuefibiarupuflulashaberet,pia*
sulareefle,6c magna facere infortunia conflans epinio fuit. Idcirco denuo au4
gebituruidfirox, donec itrruccfishofti s litatum foret. Ex corde quoqjun* .

de (anguinis origo manat . Licet a principio aufpicia fumei e minime (olerent,

G~
pollca in extis corda rimari ceperut,quo tempore pyrthuspoft multiplices
q
clades.ltalia pulfus fuit,hoc obferuarunt aru(pices,ut fi cor files iacerci,ncqj

pa!prtaret,aut in extis defui(let,calamitates portendi & magnas fortunx m \i

nas cte Jetcn t.Diuo Cxfari dum rcru potiretur immolanti,cor defuifledicif,
iriftiffimoeuentu.Naa h3ud multo pofl confpirationeconiudiidimotucc#
(iis occubuit. Q_uod de pertinace proditu efl,ut qua die morte (ublaius fuit,’

modo cor ui3imx,fed epar de edet . Si aute in fummo corde

factifirantinon
pinguedo forer,autfolitomaius raptum ue abaquila,aut auibus fuiffct , ni#
miu propitios deosoftenderunt. Dum Hermocnratesdiisfacrafaccret,raptu
cor u&imx St a coruo elatum in fublimc,felix aufpidum fecit, quo Cardiam
urbem ad Corinthu aufpicacidime condidit. Sicut auo Galbx fulgur procu
ranti,cum aquila exta rapuidet Scinfublimc quercum detuHflet,fmpernapor
tendit. Fuitqi aiaduerfum,Cor quibus pregandccdct,pauidos facete , qui*
bus exiguum afpe&u formidabili & audaces Q_uarc Hermogenis fumi»
.

rhetoris & quiprecocidimi ingenii fuir,mortui diflcClo corpore hifpidum cor

inuerumrft. Tam&fi tradatur apud eruditos eosquihebrtiedentfenfucor
de duro 8c fpido,qui uero ingenio ualerent , molli fuifTc. Id qued Plinius de
&
Aridomcne Medcnio alude lyfandro cuius defbndh cor,pilofum in uentii
cft meminere. Fcl quoq? in extis augurium facere proditu elt, quod fubepa
te angufto ore Si fundo ampliore apparet , ut purum illud clarumq; reddat.
Si tame geminu reperitur, licet pr odigiu fit tamc magnx fpei fortuna potte
dit Q_uo enim tempore Auguflus apud Accium profligato Antonio ui*
.

dot fuit,eoipfoui<aorixdix,geminufeIin extis iucmfle tradit, Arato quetp

faerificanti eum geminu fel arufpex infpexiffct,qux capitali odio diOiderent,
mox (incera ftde conciliat/, forietatcfij Si federa iungi ptcdudt,quod ucn&mo
 tIBBR.-q; v|NTTS ccxxx.
eucntu poffea confceutujn cfl. Fuirqj difciplina augurali traditum ut 61 Ncl firl ruf^*
pruno perpetuo dicatum fit, uclut humoriaauthori .
Q_uod(i in eatis prei
grande 61 inucniretur , prodigii leco eff habitu . Sed quis prodigiefum ma»
gna femprr Si felicia portendit . Fert tamen Anffotelcs in Naxo pregiadc 61
prcccribus innalci, Circa Galcidcm eu boae di in ponto, pecori nullu cGeCer
uoquoq; Si Damx,equo,mulo Si alino. Camelo atq? apro ufey defuiffe. Si
cut perdices tn Paphlagonia bina corda habete,& in Bylalcia lepores bina ic
cora. Ec in agro cretenli pecora circa Gnolcn (plenem habere tradunt, arca
Cortina non habere. Vei quod idem tradit in Seripho infula Si in Achanto
Macedoniae et apud Cyrenem, ranas non coaxare. Et in Emacia macedonix /
fues unugulos nafd,atqj in Cappadocia mulas foetus parere,& in hcleo agro '

'
lZJ*t t>*"*r*
Jos non educi, neqt propcereaorninofum aut prodigiuuidet i. Pulmo uel
mulos JZ,
ro lub corde cft fpirandi officina, is incifus Si geminus tepus dirimere Si die
differre traditur. Si uero fimplex effer Si folidus,continuarc temporii curricu

la,nuffa(qt contatioes Si moras afferre opinari iunr. Siuero pulmonis fibra

lateret,aut cum cordeflt iecore coniunitus forer, ucl fiparuo diffinguiiur ia
tmiallo,mireros cafus portendere uolucrunt. Lycn aducrlus iecur,lmiffra in im*
Barce cft. Siquidem ucntriculo anedhtur Si intcilino uticcur purum reddat.
Q^uod fi in dextram uergeret. Ferale aufpicium Si prediccre qua: magno ma
Io luutur, haud dubium effe, qui tamen habudans homines decolores facit.

uarc in terra Caria Caumos,quod lub graui ceio degunt , mir u inmcdu
lyenofos dicunt effe. VndeuerbumStratoniciCi:haredi,illicambularemor
tuos quod omnes mirifice pallerent, facit tabifica . in fordicidiis iacris
,
qui;
bus hoffias qux uterum ferunt imolarc precipitur,G foetus biceps aut mani
cus in utero cller,uel interaneis exulceratis apparerec,extaciu(modi,imnenl
tiu malorum nuncia effe creditum eff . Dracones in extis apparuiffe Icrum fel 'y******/'*"

cere auspicium. Contra Graccho facriftcanri ad exta irreplitfe adefo iocinete,

nece futuram Si iminens fatum protenderuc,quemox lublequta iunr. Exta
quoqj de facrificanns manu,ab aquila fuiffe rapta, tam efficaci aufpicio fje#
tc,ur nullam preiirntius aut 6licius fuerit. Sitamce manu decidtffenr,ueluill -vifo**-
ceracruorc infedta clicnt,aut liuida,nigrifq? diffmdta maculis,uci ii ementu
St rfSbrana uifccra continens hians forer, aut fanguinefulFula, indubia necc
exitium protenderunt, quale Craffo euentt,cum contra parthos dul
et fatale

Surus luffraret exercitum,documeto furunt magnx calamitans.Prccifa ue*

rohoffiarum capita fiium (anguine auc exta lambere.Pyrro facrificaii,obiiu
iuSucfumSt foedos eueius ddiguaruut.ldrm Cymcni formicaiu caccruas
(anguinem uidhmx corripuiffc adnotarunt,fcrunt tamen diuinadi periti, (an
guinem uidhmx craffsote &calidiorem,efficaciorcmuim portendere, qui ue j',rxri
to tenuict effet Si frigidior, maiorem habere intriligciuum.Effcp inter exem
 GENIALIVM.
pia prccifum caput uiftimz fluftu maris abfortum atqi exta no copatuiflc,
Cailicratidilacedcmonio intentu uitzai9ulifle.Subittamcnillareputatio,uc
teribus tradi monumctis Galli naceoru, fibras maxime diis gratas uideri licui
(
’<-
r A 'nrtrro*» Talparu , magi ucriflima dicunt, illifqj haud fetus q folemuiitima pulchcrtf
nmclitatkHecenim funtexta argutiUimain quibus diuina mens ineffe crerf
ditur . Fuifleqi Gyprioru inuetu ex luillis extis fieri diuinatione, quodqi nili
(**/(*-
ex fana uidimaneqt litari nec fotura prcnofci poterant. Ea uero exta quae ni
ViShrnsj*7^- hil habent diuinationis,queqtrxpianti non litant, tanq line nutu.nulloq? a(f

H itu diuino muta dicuntur quibus non ede litatum notabatur . Q_ue autem
ZUfx yrmfn- multum fclicitaiisSC fottunxpol licentur regalia d&a funr. Apud magos uc
ro Talparum exta Si ranarumcuetus fortunatos, nonuncj magnos catus pre
dicere crediderunt. Gumqj extera uilcera detradhs extis poftq litatu erat are
impolita igni datcntur,ipla tameexta nunqelixa fed uerudecodla apponeba
tamen anetis exta aquaclixa lacris epulis apponutur. Neptuno uero
rur,<ola
Si Huctibus cum facra faciunt mare ingreduri,aliquando ipfam hofliam non
nuq crucia exta in maic pornciut &C uina infundunt . Illud utiqj nonabrefue
ritmemmifTc quod periti rerum literis adnotarunt,(ingulis uifcetibus horni
nu fuam uim Oi atfcdtus inatos fuifle, Iccirco hominestplcne ridere, felle ira
iecorcamatc,corde fapcre,& umete.
4jfr&( r’ fci
f

Cofualla.Equiria flt ludi Apollinares,quando a Romanis fieret,quouemo

do din' facta fiant Bi quo tempore. Caput XXVI*
Omulu urbis conditorem pace cum finrtimisparta,Neptu
nocqueftrilolenes fecifle ludos, conlualiaq? appdlafle in
q
bus labinas rapuit, authores memorant. Fuitcnimcolus
deus cuius ara in circo maximo undiqp aggefta hu*
confilii

mo abdita erat, quod arcanum efieconfiliu putarunt, qua

aram eu ludos celebrant,ommbus adite fas cft, reliquo ani
temperenon cft lkitu,in qua Romani facuficiis igneis aliifcp folemnibus fe
flos agere dies affuerant, qux ferix publicx didtx lunt, in quibus facrisuidh
maceat mulus, quoniam id genus quadrupedum primu uehiculo iundtum
fuifle credunt, coquod Iunx uehiculum traherent,cqucfc£ ec afinos coronis

fettilq; exornare & feriari neqj illos labori admifitre mos erat,quodinflitu
^ A.
ta nauigatione cum omnium generum merces nauibusaduehantur, ocium
quodamodoiumentis St retniflio data lir, uel quod equos primum Neptu*
nus domuerat & equitandi artem inuenerar,quarcHyppiusdicebatur.Huic
fextili mente die odtaua poti decima equeflrcs ludos Romulu inflituifle fcf
runt, quarto ab urbe condita anno qua dic raptas fabinas uoluut , tam St fi
menfemartio
 IIBER*Q.VIN T * S ccxxxl
meare Martio primu confualia inflituta eoq? tempore raptas labinas nonulli
tefbtifint. Plcricp dris laribus dum Romani ludos celebrant, Romulum Ia#
binas rapuiOcdicunt. Erat ergo is ludus ut equi ,
&i muliiunfti di foluti in

circo maximo magno fpe&antium Audio curreret. Qjuuero tuent raptatu

numerus inter authores difcrrpat, quidam non ultra triginta fuiffe tradunr,
qux curiis nomina dedere,nonulli quingentas, plericf lepte&uiginti ut Va
lerius Ancias,alii fcxccntas Bi tres fupra odtuaginta,pr«erq) ludos Confua#
les,marti’quocp in martio capo ide Romulus ludos inAituit quos abrquojjt
curfuequiria nucup iuir, qui fi quando alluuione Tyberis inudaffet capum.
In Celio monte ubi Martialiscampuserar,colcbantw,ficutui(]uminisinu
dato Circo maximo, extra portam collina ad xde ueneris Herycinx Apol
linares celebrarunt. Erant enim ludi Apollinares ex predidto Martianorum
Carminu quibus CanenQs clades preferipta fuit, bello punico fecundo uifto
rix aula mAituti. Alii a .Cor . Syl Ia pretore urbis ex relponfo Martianotu
fratrum a quibus fata Romanoru preferipta erant,inuentos dicunt fuiOe.ln
quibus decem uiri Apollini boue aurata Bi duabus capris auratis, Latoneq;
bouc aurata facraGreco ritu facere alluerant, quos pretore prefidcnte,popu#
lum laurearum fpe&afle, Apollini pro cuiufqt copiis fiipe daca.T. liuius au,
thor e A. Cumqj antea incerto die fierent.P. Iicinius Varus prxror urbis lege
tulit ut dies ante tertio non quintiles,his ludis Aatusforer,ifq) in perpetuum
facer haberi ceptuseA.lnquorum celebritate, matronas fpefbtx pudicicix
in propatulo xpuIari,omnlq;cenmoniaru genere feftum diem agere pdiir,
puerofq? manibus amplexos pfallere Bi hymnos Apollini cancrc,ficut Dia?
nx uirgines. Q_ue quidem equiria lingulis annis xiiddasMaiasin circo ma
jiimo celebrarunt,quidics cerealibus incurrebat, in quibus po A cquos,uul#
pes Alpulis alligate aeccafa fl ama curfitabant . Prxcerqj aram Confi que in
Circo fuit,ab acceffu hominum femota,eriam ara Dvtis Bi proferpinx in Io#
co abdico in Martio campo ad Tarentum colebatur, locum denominatum
quod ibi Tyberis ripas tereret,qui Rumon propterea ditflus Bi ferra, ad qua
rarus erat icceftus hominum Diis enim inferis aram non a terra fublimrm
.

fed (ub cffolla humo Aatui decere putabant,ad quam ex prxeepto Sy billini
carmin is, altero & quinquagefimo anno ab urbe condita facra Bi ludos in Ai#
rutos memorat, ad eamcp ter anis lingulis acccUum placidis manibus pate
re. VideliccrpoAridieuulcanalia&atefexto Idus Nouebris&l ateterrionen
oftobris . ApudHeleosuero Plutonisrrmplufetnel tantum patefit quis &
patens nulli introire liotumeA, Sicioniiquoq; lemelanis fingulis Eumeni#
dum prope Afopu diem agunt & facrum faciunt. Cumc^ humanis capiti#
bus prius dytem placarent poAea ab Hercule admoniti, hominum fimuia#
cca uiftimas dederunt, Obleruatucj fuir,ut Aenlibus pecudibus Bi Iuucncis,'
 GENIALIVM.
ac uino,tnelle,lade,fle fatiguint.Dyti facra fiant, Q ua<^ Nutne legibus h
feris diis uinalibare,uetaretur,his uerbis uinorogu nerrfpcrgitcsEasquidc
aras qu* plcruqj gemini fueruc St parcs,dum facra faciut f»cut reliquas mfe
rorum nigris uidis aut ceruleis ornat fit cuprcfTo,Cuq? pecudes immolat fpi
rante cruore in effoffam terram midut , Vinucp lac fit mcl una infundunr,
;

uilceraq) exfx uidimx ter circum aras ducut,igne acccfo,hoc piaculari facro
mos ur infernis dns faturi facra pares ui#
inferos euocari arbitrati, (nualuittf
dimaseafqi fmiflra immoler, 8f cum manes expiadifunt pocula libent, ro#
gumq? uino aut fepulchrum couer(amanuinfpergat,in quibus litaflc piacu
Ium crat:nigrafq;noRiisimmolet,uinaqi effundat, uafaqi in ignem miftir,
uilceraq) igni appo(ita,oleoinfpergat. Q^uippe dyti facra exhiberes cui omia
perdere propriu erttlignacp (lerilia,cfcpulchns eruta atro igniapponar, neqj
oriete luce ut fupens led no&u uel meridie aut decrefcete die,ho(ba immola#
rec5uenit,capiteita coftituto ut terram no celumfpedet.Cuq) in deorum fa#
eris qui rem diuinam facit corporis prius ablutione purgetur,infcris qui fune
briaexhibiturusefl,ornmilIaablurioneleuiratumrpargitur ramo. Eli tame
fabii Seruiliani potificis Max.difciplina traditum ut atro dic, manibus paren
tare no liceret,neinfefli manes fieret. Q_uia cum in his facris lanum St louc
prefari necefle fit,qucm atro die aduocare piaculare efl ,eo dic foleni p.ecaaoc
uti fit inferis facrii facere uetabatur. Hi tamen ludi ad Tarentu (ecularcs didi
qui non prima origine, lingulis catum anis ex precepto Sybil
flato dir,fed a
linorum carminu fiebant,quoru author Valerius publicola fuit, qui primus
cxfi fatris bobus,Dyti maribus proierpinz feminis,trinodio ludos ad Tere
tumfecit. Proditur tamen decretum inter pontificcs,ut fi defunto cadaueri iu
fla quilpiam ex hibere uult , fit an humatu efTet in dubium ucnirct , fatis ha;
betet fi quibufdam facris prccatiombufqj exhibitis
,
glebam abfenti cadaueri
autrrrram iniccrcc,teicj inicdopuluere,alabc erroris cadauer,mancfq; expia
tos ducerent. Atcp fi operto humo cadiucrr,os exceptum fuiflec, donec puri
getur, inhumatum uideri Eli queqt notatum in xde libitinx caqux hu#
.

mandis corporibus ufuifunt Romanos uenditare,qui mfi mefe exacto di ue

Iperi acFebruario menfc,mortuis dare inferias folebant. Delphi ucro a^ud
aram Epithymbix ucneris manes euocabanr,8t dcfjntis parenrabant.Uri
ci autem paucis a morte diebus feralia lirabant defundis oblequia, obferuai
tiiqi. Vt reliquo corpore combuflo pleruq? digitum mebrumue,aut crines

feponerec, quibus tanq cadaueri iuxta petfolueter fii parentaret . Exteris ue

ro gentibus diucrfa paretatio fuic.Naq) Apud Piathecfcs manibus perepto
rumciuiu dabatur inferixoit prece iete tibicine uehicula mulca lauro fit mytf
to fufca,cum coronisfequatur,mox,ladis uinific olei libationes fucccdar,de
inde purpuraindutus princeps cuius dudu res gerucur,exclufis feruis,mada
toantcpyia
 IJBBK.-Q.VINTVS CC X X X II.

toante pyram tauro ubi Ioue fit Mercuriu adoraffcr,ni3ncs illorum qui pro
patria ccdderat ad cenam aduocet.Poftea Cratrre merum libans,fe defundo
rum manibus propinare affeuerer,Hoc modo illos uelut claro pteconio ex#
dtos expiari opinati, Achyllis uero manes in Sygeonifi nudos fit unguentis
delibutos citcafepulchrum decurrentes,nudosexpiare compertu rft. Apud
Albanos, manibus defunrtoru parentare aut uirta perfolurre nulli permidi
turquod dcfundoshumanaope,putabantnon egere. ElTcdones purgatu
defundi caput inaurant,illicp quot annis hofliasmadar,& furta pafeluur.
Augilx qui ultra Cyrenem funt, nullos deos preter dr fundoru manes puta#
banr,ab illis ubi tumulisincubuerepfomniarcfponfaacciperr opinat/. Argy

pni dum manibus def«mdoru paretant poft preces oppleti lachr ytnis tumu
Ium amplexantur 8f coronant,quibus mos erat,in nfula qux abalos dicitur
i

ut&quomerfo in fluminecadauer non appareret,, centu annis illi funus face

rentfit ita manes expiarent . Delphicum ryrri tumulum nulle honore atea
toluifTer,portea cum didiciffent,illu contra Gallos pro delp his affuiflepyr#
rhi manibus in pofterum parentarunt. Delii uero pueri fit puelle, hyperbo#
reis uirginibus uita fundis,tonbs crinibus parentade dicun tur,quos fufis in
uolutosfupra illarum monumentumpuelle deponunr, pueri uero in fxpul#
chris. Getatum lex erat manes uiri defundi, non aliter nili morte uxoris ex#
piari , Ad Therei fepulchrum fiqui parentant, aut imolant, ordei loco cal#
culis uruntur ,
Romani uero
floribus ornare fxpulchrum fit facrifido atq?
xpulo defundis parentare folent,nonunq ture fit mero fupplicare fine tibi#
ane quibus inadecefis,fuit tam ara cj anua parentatio conflituta.Ettamfie
fimenfe Februario, mortuis dare inferias confuellent.Dedustame St brutus
contra maioruinflituta Decembrimenfc parentabanr,Prodrturcp memorix
Traianuslmperator,inea domoqua Alexader Macedo morte fublatus fuit
eiusmanibus parentaffe Si facru feciffe: Maxima uero manium euocatioHo
meri tertimonio apud auern u traditur fuifle, inquocxfisuidimis fii carmine
rffufo manes defunderu ab inferis per diras exeerationes cliciut.Mox tenuif
fima effigie fit hominis frmulacro fub node apparente , relpofo accepto fupec
quo colulturiuenerant,econfpeduimago,in auras, pundo temporis dilabi
tuwNotatuq? fit illud. In deorum manium facris fit feralibus cenis, prcrerlen
tes fit offis apium apponi,quibusquifacrisinterantuercebantur, Neq? folii
fpeftacula fit ludos lea deorum factificia fit manium parentationes,!) quando
minus rite exhibita,aut G non omnia iurta fit follennia feruata eflent ex leui#
,
bus ommiflis caulis aut plus iufto (eruatis fecundo fit tertio ac fxpius,uctcrcs
iurtaurare fit reficere confuefle.

)igitized tjrGoogle
k
 CE NIALIVM,
Que facra expiationis caula a tomanis (enubantur St quibus ex eaufis fie#
rtnt,quxueapudexteros. Caput. XXV.
Nter plurima facra quae uetus religio habuit , quaedam fole
niaSt (lata fuerunt, quae eodem (tilo modoqi inditi femper
Si feruari folita funr,qucrum i itus St cerimonias tranfgre*
diaut omisere nulli fas erat. Siquidem fi lapidibus pluiflec
noucmdialifemper (aero expiatum fuit, hcc enim (acru no
uem dies colebatur ,quod uti praetor urbanus uel Pon tifex
vlaxiinus ex Senatus decreto indicebat, ldqj uel eelefli uoce in albano mifla
uel atulpicum monitu. Siutro celcftes minat terrores ue,aut tetra enunciartn
tur prodigia, formidine(cp,uel (i terribilis fpecies, aut quid ncuum & inopina
tum oblarum edet, ut cum duo uifi (oles, faces uc de cclo collulifllt nr,aut critf

nita fidcra inligni nouitate,ucl igneus turbo atqj infolita mudi facies fulfifTet.
S crepitus uc annorum de celo auditus, St ingentibus procellis effufus imber
foret, uel mi (lo (anguine tyberis BuxiQar,tectaq; publica «des ue deorum de
cclo taftaeflent,aui alia terribilia moftraSt prodiga cclcdia oftentatia minas
appatcrct,hisauct tendis tercoribus,piaeulanbus laetificus Factis ad placadas
deorum iras,uel feri* indiccbanf,autledhflerniainbus ftratis ledlis iouiVul
cano St Minennr(jiquidecn hi ia dius fulminum poflklebaQno nunq ludojie
cclebritate,decreto pontificum procurabantur . Fiebant enan fupplicationcs
cum (oleni precatione utbe tota,circa cmnia delubra fanacp St puluinaria in
quibus honos diis dabatur. Scnatorefq? Si patriciicum coniugibus Si libe*
ris,plerumq} coronati, nonunq omnes tnbus St ordines preeunte Pontifice
Maximo,aliqn duumuiris pccdetibus pueris ingenuis, Si liberrinis ac uireini
bus patrimis St matrimis coronatis ucljaurra tenetibusm jnu,i o:e modula
ta pronuciantibus carmen prelata pompa,frequentes fupplicare. Se pace deu
cxpofccre (olebant. Grxci utro (i quando territi malis,(upplicabant,uctu(lu
carmen inter uota,prcce(q; caniuidrbant, hoc tenoie Beatorum aniiquifii*
.

ma (anitas in omni tempore tecum fum. Qux quidem puluinariaappararx

ledlica: diuotumerat, in quibus ouitvna pro maiefiate iuxta aras fublimia ex
tabant, quibus fafciculi exuetbenis (Ituppi uocati,pro capitibus locabamur.
Hx quocp fupplicationcs quod iudum bellum in exteras nationes md&u
(i

aut pro aris focifqj & deorum templis ac folo patrio pugnadumforet,utta
(i

res populo K.cmano,(oailcp,ac nemini latino bene et foeliciter cucmm,utqj

bonis aufpiois aedus bene uiuantibus arma (umetenr. Ac uidtonbus bello ui
ris,ob res feliciter dudlu eorum grftas, in quibus grates diis agebanr,mulie
re.cp eximios cultus,uiripretextas atep amptiflima oinzmeca iumebat,a Se

natu maximi muneris loco,(xpe tributx funt^nodo plurium dierum medo

paucorum
 liber. S E X T V s . CCXXXI?!.
paucorum pro ut magnifice gtfla
& profperifucceffus poflulabant.
lio m expeditione gallica contra quos multiplici clade dimicatum rftDiuo fu
obelat
ras pugnas quindecim dierum fupplicatio
de creta fuit . Et Decius B rutus ob
ptoHigatu Antomu bello mutmenfi quod antea confgir nulli, quinquagin
tadietu Applicationes meruit . Cicero quoq? in
Senatu. C
. Odauio ob res
feliciter geltas per omnia
templa fanaq? parirer quinquaginta dierum
fupplid
canones decreuir. In quibus grandes natu
matres manibusamplrxx & uiri
lemotim coronati,procedere * eum bonis
, preeation.bus & faufl/s omini*
bus ad templaconuenire&diis gratias agere
folebant. In his quoq? prtrei*
pue ciues letan quod uitulari dixerr,dclubra patere,
aras facrificiis fumare.ho
norelcf ac donis cumulari, nSnunq uinu * tus publice dari legimus. Fuitqe
fupplicatio aliquando preregatiua triumphi.
Ham quibus ob res benegeflas
Applicationes decretae funt, haud multo
poft
feliciter confedhs bellis a Sed
natu Ipcciofos triumphos datos comperimus,
obferuatuq? ut quocies’ obfed
crationes fupplicationefq? aut ledhfternia
perarent, uindhfqj uincula demercnt.Et tam
indicebantur a iurgiis litibus ted &
&
fi,ob reimiliraris facinoraaut
partamin&onam fupplicatio decerni foJeret duci abfenti,uni
tamen Ciceroni
rogato *
prefcnti quod rem publica, e coniuratorum manibus eripuerat &
ciues coaferuarat fupplicatio decreta fuit
. Ertq, aiaduerfum plerum® a mad
tromsquibus uincffcnt lunoni Applicatu primu
in Capirolio,deindeinma
n proximo unde haufla aqua templu & fimulacrum infpergebant
* Poft al d
quot uero «ates defluxis moribus & collapfa d.fciplina
mi!itari,ob Ieuiffid
mas fepecaufas *quac ad re.pu.uix pertineret fupplicatioes
decretas inuen d
mus. Quippe Neroni obrecitationecarminuin theatro,uel
obAgas ciuiu in
fandas fit ob publicas dades quod feuitueffet in noxio»
bona '& leuibus de
caubsfepe decreuit fuppliearione Senatus. Na'quot
ics fugas aut «des iuflif
fct Nero,toties diis grates habitas
authores refcrut. Fuitq, ifla uaga
hns fupplicatio . Grccts aut ob profperos Acceffus* parta
& popu
dehoftibus uid
aorw/areterfuppiicatio/iepius epulupfingulas
tdici folebac < Sicuitn fupplicatio
tribuspublice dati ludi &
pinfigoibusfaftis dabaf apcT Atheniefes
feruatu efl,ut uafa aurea *
argetea in popis efferret,* facra
decernrrer,quafi
hoc magmficu laudatiois munus foret . Si utro
femimates aut infoliti anima
Ium partus & alia monftra informia edita effenr iuflo fcetu
, exportari* in
mare ucl flumen deuci,a ter nouenis uirginibus,carme
I

per urbe canebaf do

nu deinde Iunonifcrrbarur. Q_uod fi bubo uel lupus cellam
Icuis aut Cad
pitolium intra flet propter id prodigium Thcda:,
, aut u.aim*,nonunq Aid
*
phutis aqua; luftratione urbem autcapitoliu
expiarunt* luftrarunt qux
Ultima amburbialis difta. Licet finguloperfcfto quiaquenio
per c’etjfo 4
tes urbem lufttari
, Suc , oue , *
tauro , aut uerte tauro
^ ariete qui
,
&
ff

gitized by.Coogk
A
 GENIALXTM*
circu lucebantur que foli t sutilia uocantur inumiamos . In quo fuit confW
tutum ut menfe Februario quo tempore urbs luflratur,februo qui luftratio
ni precii in primis lirarent & fscrum facerent. Mox Cenfor rn 'magna ordi*
ntimirtq Kntia deos imperii pracfides folemni precatione aduocarct ,utrrrn
R omina, urbes templa’fiaes,sq ms perpetuoferuaret incolumes,8t profpc
ros fucceilus darenr,dubufq? conatibus adeffent : malacp auerrucaret,uotacp
in frquentem luftrum promidteret, rircumq? urbis pomeriu fereno edo. Po
tifices,fl imines,At omnes augures/acrificuli At uates,ucrtales uirgtnrs,galli
facerdotcsjeprem uiri xpulonum,quindecem uiri iacrorum At falri,fequen#

Cibus patribus At omni plebe gabino ritu tum folemni precatione procede#
:

rent. Cum<$ in precationis carmine cum luOrum conderent antra rogare# :

tunut duimorta es rem Romana uolentes propicii protiagarent t At amplio

rem facerent,poflea auflo propagato^ laie imperio ad (ummu culmen. Sd
po Emilianus Cen(or,in condendo lurtro: non ut ampliorem facerent rfed
tintumutrem Romana feruarent incolume Rogari iuffmtanq ad ulrimu
a mplitudinis proueCta cOet. Manfitcp diu mos: ut in omni precatione cum
pro populo facerent : pro Senatu quoqj & quiritibus precaretur . Necj fas
; fine altero alteru nomiare. Sicut Athenienfes ut refert
eQet in foleni prece
Thcopopus cu uota diis effunderet Chiis At (ibi profpera precabanf . Et in
Panagyris qux fingulis quinqueniis fiebat : per precone fibi At platcenfibus
bonaprecariufurparut. Deinde Philippo iubirati ppter continuas clades At
belli mala decrero fanxerut, ut quoties facerdotes profpera Athenicnli popa
loforiifcp At txer ritui precabantur,todes Philippum, liberos, terreff res naua
lefq? copias atq» omne Macedonia, exirialicaimine At diris imprecationibus

detelfarenrur. Nero tamedumiftmi opus aufpicatur ,

mprefationis armi#
ne (ibi tantum At populo Romano bona precatus fuit, diflimulata Senatus
mentione . Vtcp cum luifrum fieret , publicus ludhis populo minueretur,
uiatn publica leticia,illume At ludlu foedari non decebat . Sulphur quocp Iu
S rationibus adhiben plcricp uolunt. Fuit enimreligiofum maximccp ualuit
procurandis religionibus ad expiandas fuffitudomos,qux luftratio m rebus
pluribus fiebatob incolumitate. Nauirulapcedeie,autagnacoronata.Mef#
pecus ter circum luftrabaf,profequente agre#
fis , ager ,fundus, tcrra,grex uel

flium turba cumfiftulajolemnkp pfaltatuAt clamoribus, deudeamep cd

facra fiunt inuocante,uti morbos, uanitudinem , calamitatrs Atinrcmpcries
prohtbrrenr,frumentaqi grandire At beneuenire fmerent, paftores pecora^
feruarent. Q_uod quidem ambarualc facru etiam rurandis imperii finibus ne
bat. Primus enim imperii finis,fefti locus,ad quintu fextum ue lapide ab ut

be notabatur. Mox lauini ubi diis patriis Romani reges pro falute urbis (a#
cru facete alluerat. Poftea Anco iegnante,ufqi ad mate impequ prolatum.
 liber, sextvs. CCXXXI1II.
oRia^ in hora fyberis condita . Tempore deinde procedente
longe di!ato
auftoq; imperio poft magnos progreflusaliisin Iocis,ubifines Romani im
peni erant,pontifices uno fimul tempore uelut in patrio folo facru cocelebra
rur,&ambarua!euiftima fecerunt.: Donec Romaniiperd
terminus a Gadi
bus admarerubtu St occeanum,ab orienread Euphrate
quo lueullus ncefc
6t,& O. uros,quo duttu Pompeii magni Romana ligna
lata funt, impe*
ii

ra terminus propagatus fuit, a meridiano uero

ad trattum Lybi* Si ad Sep#
tentnone ad Renum & hiflrum, qui quidem latius
proccflerunt , q Cyri
imperiu fuifle trad.t,cuius regnu terminos habuir,ab
oriete mare rubrum
ad feptemone pontu euxinu,ad occidente Cypru St
Egyptu, ad meridiem
uero Ethiopia. Si tri ager luflradus foret,ita luftrabaf
utlunoni&t lanoui
no litaret prius,mox Marte patre ut fciens uolensq? propitius
adeffetfibiSt
familiae aduocaret,agrucp perfetto facrificio Iu Ararent. Apud Gtecos urbs
exemplo rpjmenidisluftrabaf,ut binas oues nigri & candidi uelleris ex Vrbe
pagouequo rrcuellent,liberas dimitterent, fubfequtiscuftodibus
,
qui illas
ubituq? accubuiffcnt,benefacienn deo lmolarcnr,Gallisuero
luRrandi urbe
ufus erat ut hoiem purioribus obis ano laginarer,ac
fefto die, urbe tota circii
dudu extra pom:r»ueducerenr,eumqt moxlapidibusobrueret. Siautoues
Iuftrarentur obferuatu eft ut pallor lummo diluculo
, aqua illas infpergeret
&fulphure,hrrbaqt labina Si lauro igne fuccenfis circu ouilia luffumigaref
cuqi 1 aero carmine milio St libo cu iadte Si lapa pali Iaera faceret,quo
luffitu]
pecora expiari Si morbos depelliacdiras tabes exterminari
putarut. Quod
Ii exercitus luflradus eQct,is inftruttus,pcedete
Sue aut hirco,oue St uuro
in capo Martio luflrabaf, armatolej militespcdites eqtefcp lauro coronatos
ridiuma 5c luftrale facrifiau facere opottebac,lubdiuo ut fiut a Scruio
inito
tutu, qui hoc lu Arationis genus inuenit ptimus,quediearmi
luftrunucupat
in quo id magnopereferuaf,utquihoftusducutcligatur bonis
nominibus,
inde certa omina Se felices luceeffus toto exercitui captantes. ManGtqj
confli
tutum ut cum exercitus St caftra luflrabamr triticum militibus procuiuf®
,
contubernio daretur. St lingulis dracmac munera® &donatiuu . Votam
in
ptoximulufltu exoluenda duces promitterent. Macedonibus uero interdia
uilam hoftia priore ad dextra' pofleriore ad leua uiae, aut dilciflae canis uilce#
ra,armitas copias & exercitum traduccrc,inflrutto paratocp milite prrcede#
te,& limulacrura pugnae edere. Cumc* cohorte rcgia,& omni belli appara#
IU arma ab ultima origine Regum proferre & lacrumpiaculare facrre,luftra
di mos fuit. Xerxes autem milite dettettante militiam in duas partes diffc^
tto,exerciium traduxit , &hac uittima exeerabili milites lufleauit : St crimi#
aa espiauk. uero claflcs naualefep copiae iuflrarentur : dilpofiu clafla
ili

b littore ; aram quae mari abluebatur confliucre eenenit : in qua lacerd©4

'
UU
 «ENIALIYM'
tes uiftimas eedecent ,
mox dr cumrtantc exercitu cefam uidbtnam atqj ex#
ta perctaSem ia liftore difpofitam nauiculis eircufcrrcnt , cum iblemai car#
miae Si precatione. Ducibus una «fidentibus in fcaphis,djui(xq! hofbx paa
tem in mare cum uifeeribus porricerrat,partem uero flamisadolcr#r,romo
do claGem lu Arari Si calamitates depelli opinati. Rogus quoep militari mo#
re luArabatur,ur inAru&x armatxcp acies ter circum iaerntam pyram ubi
de&mftosin acie cremabant, armaquatienres cum luflu St lamentabili car#
mine ,nunc frena BC baltheos,nuc galeas St criAas,(xpius entes St arma fpo
liacp in ignem miSetent,& cum tripudas decurrerent,hoflii(cp ad rogu imo

latis inferiasocaforum manibus darent, fiamacp extin&a occiforum cineres

multo harenx aggere cumularent, cum tot urne lingulis non fufticerit. Cu
lias quoep BC populum purgari accepnnus,ut excerptum uxulum ex foede bo
uis imolatx utero ([ficut in fordicidiis moseft^per ueAalem natu grandio
&
remignicomburerrnt,excp illius cinere equi languine adufbkp fabari Ai#
pulisfufLmen fieret quo populus Cicurix palilibus purgantur, quod quide
io tcplo VcAxprxcipua cura ad dubios catus Bc in cetta iortunx feruabaf,
hoc modo ab infortuniis populuunurfum expiari putantes. Prcrrrqux,ui#

bi luflria uctercs celebrari: diebus quibus Martio mete tubx (actorii in atrio
tarurio Ia Arabantur . Somnia quocp meticulola Bc curas , Huminis ablutio#
ne purgari St fafoaabonesfaliua riuna repelli ueteri (uper Axione creditu elh

Apud A.thenkn!es At Lydos facru piaculare fx,ut cociones theatra Bc popu#

lum minutis porcellis uArent p penflyarchos,8t ka calamitates auerteret BC
I

auerricarct. Sed quod cA de (ulphurc diftum idem de lauro Bc uerbenaca co

pertum cA,fiquidem uerbena Bc laurus,(ufficionibus freques fuit, propter
religionem animo incuflfam quod qui aliquo eflent piaculo polluti (xpius fui
pbure nonunqaqua,ouo,igni, uerbena Bc lauro expantur,cres enim iAe (pe
cies uctenbus fuere ufu frequentes, autenimrheda Bc fulphure purgari uel

aqua ablui uel aereuentilarifolebant,quod Homeri teAimonio a grtds tcr^

narum legimus,apudqucm Viyxcs cedemprocorumigne Bc fulphure expia
ri «fi*, BC OreAes aqua qux feptem fluminibus confundebatur ablutus,

dirrulit furorem, quam manna c8e conucnir,cum propter uan igneam ma#

gnopere purgationibus conlectanea putetur, namep man fxpe expiantur

q
uiolara funt. 1 reezeni quocp ut a materna cede Oreflem exptarcnt,ex Hip#
pocrene aqua adhibuerit, Inter reliquas uero cxpiatioes,prodifrari expiadi
genus. Vt qui deos tibi iratos Bc nu^ propitios cernerer, lintheatus lucerna
et Iauptmanu tenes, genibus obrepere debe:t,et uocibus acclamar,numiaep
pala ^fiteri. Ipfam urro lautu cu (ufliooibus Bc magkx adhrbri,-
libi irata

accedere St igni admouer coucnir,q admota fonadus erepit haud dubie £*

fi

picta numiadefignauit.Si uero nullo murmure tacet,Ifclkxar«(aliter m pro#

 UBER. S E X T Y S . CCXXXT.
jto uf^utolMMthptu tob°tgrt,m6ndi sulpicii erat, pterq, lauru «ia
myrtu fufflaonAus addiderunt. Oleuq, & bitnme marina infperfu aqua ad
miiio fulphureatcp xes in Iu Arationibus expiationibufqi
adhiberi compertu
eH. maxima^ dabatur opera ne quibus diebus , urbs populus ue excidium
aut calamitatem infigncm pafli fuiflenr,luftrum
quoquo modo fieret qu»
foedo exitu,& graui iit age omnia afura putabantur.
Q_uod fi bouemaliud
ue animal loqutum,aut hoc genus portenta nunciata
forent, peteris inditu*
a erat,fub diuo Senatu fltpatru conciliu haberi,quod
expiationisgenus pu
Utunt. biebar enim Senatusnon in roftrisnecp in
curia,ubihabetTfreques.
Sed in loco aprico &parendceIo,ab augunbus tn inaugurato,ne
itritum Sc
natus conlultum ritret.Si uero terra ingenti concuQa
motu, aut
urbs agri ue
contremifcerent,quod raroeuenire & magna portedere dixerut.Sxpiusfup#
plica tionem in triduum decreuere,duumuiris preeuntibus
, nonnunqut «x
una familia , omnes coronatifuppliearent ucl ferias pror
, urbanuseoris ieua
dis me-Hibus indiceret, contione aduoeara.
Nomen
uero dei cui factum fieret
&
luppnmeb at,uttp a iurgiis litibus temperarent admonebat . Fuitm aiad*
uetlumnunq urbem Romam trcmuiffe quin alicunisfiiturimaliptenundu
eflet. Vttp motu terra: enundato,pro quo feri* indiftx, conceptxue
lentel
erant, anum terreniorum eadem die nemo
enuciaret,quod foedum & magni
difcri minis fotet. Cur autem dei nomen
cui facrum fieret fupprimebat tlfud
«aul* traditur, quod cum telluris motore eertu
deumquieam uim fuberet
ueteres no dignofceret,illuquihuicreipreeffct,nucupare pontificales ueta*
tut libri, &nc ancipiti rftimatione ferrenf, aliumq; pro aliodeu coleret, auf
no offenfum numeplacaret, facius duxere , ddnome eui facra fieret fuppn*
mere,q illu fruflra aut perpera nominare i Illud uero
no eft ab re dixiffe qd?
apud Athemefes feruatu legimus,ut fiqua enuciarenfmonftra
qu* expiatio
ne egeret. Agyis id eft ueftibulariis diis in femitis uiaru facra exhiberet.Q
ua
te Agyleus Apollo colebatur eximie ut fi id bene & feliciter
, cafutum eflet
profperos fucceflus darent, & promiffa firmarent attp admufferent. Si uero
moles aliq iftaret mali, aditu inhibito & obfepto auerteret & auerrucarmt.
Q_u* affinitas cum Sex Tarquiniofuperbi hlio,& qu* Collatino cu Bru*
eo & Lucreci* cum utrocp fuerit. Caput XXVII.
Vper Ouidii Nafonis uetfu de faRis fecundo, ubi Lucretia
Sex Tarqniu fupbifiliufmgularifcelere& audacia domi ec
ccpic,hoftem pro hofpite, cum illius ftuprandx,mala eutn
libido cepiflct,duinquir.
Comiter eccipitTanguineiunftus
erat.Q_uoiure cognatiois lucretia Sex Tarcjnio iungercG,
Et qd lunio Bruro T arquimu regno ckcic aff/nfratis’ cum
q
uctetia fuerit, apef ftudiofos,aio tuc ociofo & rcmiflo Itet circularesiocos <5

tI ili

Digitizep by Google
i
 GENIALIVM*
rebatur/uperuacua tunc forfan difputatione. Cunqi nonnulli ob incertam
cognatione Tarqaioii Collatini , Bt Egerii, ancipiti e (limatione ferrentNos
inreobfcura obuetuftatem dum cognarionis gradum per omnia exempla
coi ligimus,inuenimus lanium brutum Tarquinia forore fuperbi Regis na#
tu, ut pote cx forore genitum Superbo nepotem fuific. Collatinus uero cui
lucretia nupta fuir,eum Egerii filius foret , 6ue ut nonnulli tradunt nepos,
Ipfeq? Egenus cu Tarqnii prifei frater fuerit, nihil ambigif qcf fi Tarquinius

prifeus (upbo auus extitir,quin Collatinus nepos Egeni, frater Patruelis fup
DO, Bt Sexto auunculus fiat.Q^uod fiEgeriu Collarino patre dicamus iiuf
fe,pro ut frequens opinio efl haud dubie Collatinus Superbo no frater feri
,
uelut cx fratre aui natus,maior auuculus foret, Inuieemcn Sex Tarquinius,
Collatino pro nepos fieret. Sex TarqmusCol*
Lucretia uero eo gradu quo
latino fanguine iunttus crac,eodcmaffinitatisiurcScxtu attingeret. uod Q
(i Collatinus Bt Brutus ex duabus Tarquinii fororibus editi fint,pro ut alii ce

lent,nul!a controuerfiaert,quin Collatinus Bt brutus arttiflimo gradu eon

nepos fit. Si aute Tarquinius prifeus Su
iuatti fiant. Ipfeqt fextus Lucreti*
perbo,non auus icd pater fuit ut multi exequtifunr. Collatinus Egrrd filius,
Bt fuperbus uelut ex duobus germanis prognati,fratres patrueles erunt,lu#
creciiqj Collatini uxor,nulIadubitatioforet,quin Sexto auuncula cefeatur.
Inter cp Sextum Bt lucrcdam hira futnmx nccefTitudinis forent. Hic efl eum
ille Brutus omnium fermone celebratas, qui legum Bt liberatis, fummus au

thor Bt uindcx,cum furere fc fun ulaflitt , latentem animum nimium diurc#

conditu fuo (empore detexit,magnificacp oratione non uecordis Bt dementis
auunculo imperium abrogauit.Populufq? Romanus au.picium impeiiuqj,
fequti fuum,ex graui fenutio Se dominatu regio fe in libertatem ucndicauit*

S :d quod de ! unio B ruto qui Tarq umium regno eiecit. Idem de decio Bru#
io qui confpirans cum Caflio necem C . Caelari intulere, ducefcp Se afferto#
res RomanxMaiefhcisfucre,fittumcomperimus,Siquidem hiepropio#
re affinitate Cxfari cjl unius BrutusTarquinioiunttus fuit
,
nonenimne#
pos ut ille fed filius cule creditus efl. NamcumSeruilia foror Vticenfis ma#
ter Bruti fuerir,cum qua adolefcens Cxfarconfuetudinem non fine probro
hibuiffeferrur,cumqj eo tempore Brutusex Seruilia natus foret,hauddu#
bie Czfaris filius uulgo habitus efl. Q_uod ipfum Cxfarcm,die caedis fux
cum undkp infertis mucronibus appeteretur dixiflc ferunt, lunia uero tenia
Soror Bruti Caflio nupta fuit. Portia autem Catonisfilia mulier non mu#
liebris fpiritus, cum Bruto nupffi(Ier,eum miris modis ctfupcrommu amo

rum ardores amafle fertur, ex qua Bibulum tulit . Q_ux eum port aff littas
fortunas Bruti necem audiffet,cum mori animo defiinaflet , idcp fixum fla#
tutumcp haberet,Sf ne uhn (ibi afferret ucrita anna fuirtent,ea ptefentia ani#
 »

tlBER.«Q YlNTTS > CCXXXVI

mi fuit, ut claufo cubiculi oftio,ne cuius iotcrucntus facinus moraretur, tat
telo carbone ii fibi in fauces indito, memor generis
fil R.omaninois, nece
bbi ipfa confdurt,tantus uigor animi ingcniicp fuit» Tantiq; fpinius mulier
admonitu patris,quipantermanus fibi mortifero uulnere intulerat fuiflecrc
ditaert. In qua quidem re fubit recordatio, ucceribus literis ii annalium
mo
numentis extare
.
Q_uod tam fif ii apud uarias gentes , uim libi afferre it
necem (ua fponte conidflere,dignum laude & magni fuerit habitum. Apud
Thebanos tamen quimortemiibiconfciuit,nulIa fuit laude dignus, quin po
tius id crimini
dabatur ii probo, eoq? facinore pudendam infciciam it impe
reiam coarguebat fuam,uelutfui carnifex inmanilqi naturae foret. Athcmc#
fesuerocum necem quifqGbi manu coniciuifier, defundo cadaueri manum
tanqfacinoeofjmablcidunt. lllamqt diuifam a corpore inhumata reiinqur,
ccltqum uero cadauer humo tegut. Q_uod Piatonisdecumentum
fuit, qui
ceniuit,optimum quemcp mfradto animo uim fortunae,fie tncurfus
calamis
tatum potius ferre ii nili cum dies promifTus aduenent nemine
, , imufiu dei
mortem fibiconldlIere,aut ante tempus fato fungi oportere „ ldcn maamfrf
«ntius preclatiulqj uideri* &

T. -r '
r
lo %i«r» ')U ;0:Uvi>!.ZUd»^P* *
, t t, ^
^ •tfT’*» ? r.1 *^*-* V» lPTT!:
gOlSPg f •

VfKVKI i.li. »
rxr
r\ ri*-» ico i fi-

dr u.*< ' t' ' i

v -

tfUtt ; l ; i

'

‘/TS”*'- '
5« i > • 7 - .-«'.‘i ,

‘«HrVvn»* non., «»*-•?**# • •

.'f :*rji • j t -
c WMqtri .K.-rwr
alSvjr. * m. io* .neaisc.;. c v ‘1
£ ^'i iu wfy «*«»"' ewct' i
‘

K^T^feo'm»aefi33l :
ISUiV--. V. : f»

*b 1 '
: - . J -:

«*' -.1« -It .Ti-.tt.-jn--"'-Tim ?-nfn

•
•
v» 1 '
a •’]£? -. vinis &
r* •
Mb '
v- V* Wl: i-.-?r.-7lOi;r -,4$ X?Ctt;:-I W/WTlTUr

% XtK* aairanrjj-
sour ratjC- :r.= rd!ua^^.s--!nfc J
•
r >i p-^>T«rh7sr.gi-- labc-na -v;x * . -jzsk .«j. r? :usixi&fat)aGms&a
. Cijlllo! £

Digitized by
?r
Google
 '

G E NIALIYM.
ALEEX ANDR.1 DE ALEXANDR.O.I VMS•; i

CONSVLTI NEAPOLITANI; .

GENIALIVM DIERVM LIBER.

'
. .
'>

11
y .. ,* * ,C1 ' :

SEXTVS. ‘

Locus» tertio Ciceronis de officM,qu»d ucnditor emptori preftareteneatar

cum Sigifinundo ia fuburbano difcuQus. Caput. I •

VM SIGIS M V N D O. Fulginate utro dofto

St multaram rcram cognitione claro, urtus mihi a prima
odolofcrnna confurtudo fuit. Is quanqmulris rerum ac

• rionibu s pluribulcp muneribus apud pontifices magno

ufui foret,G quando tame negotiis paufa fieret, quod uix
illi contingere poterat,ut in tanta mole teram ab imod i4

co labore conquiefceret. Id quod odi dabatur ledioni cla

rorum uironitri aut fuoru temporii feribendis annalibus,rebufqi uel pace uf
bellogeftis,perlibentet exhibebat . Nonnuq in fuo prediolo in monte lan\*

culo, miro profpeftu fit ameno ubi aediculas habebat,cum amicis fe

collibus
rceipicbat,ibicp Irpidisiucundifcj fermonibus,id quod erat laxamenti una fa
miliariffime conferebat. Preftabat nonnuq nobis ipfe cenulam ut no nimis
infolentem fic profe&o fobriam fit modeftam ac temporibus cofentaneam ,
St ut erat ipfe comis facilifq? natura,ita facilem nobis uifium , non exquifeis
ualde obfoniis apparabat. Siquidem afparagos altiles acido umo St pipet*
conditos cum hifculo tepidulo, acferculum cucurbitx, cum immatura uua
ibide expreffa St decofita largo (uccu quibus per libenter uefcebatur, obfonia
nobis exhibebat Y addebat tuam pyram pomucp pet ficum miro odore flagra
tia. Poft cenulam uero U quando ocium erat a
negociis ut animo uacaret, ii#

liusfcrmombus St congreffu fpcftatx uirtutis ac paris artibus fit igenio cla

riuiri diutius perfruebar. Fotte autem cum aefliuoani tempore poft mrrii»
dianis horis, eius rogatu accerfitucp ad cum uentitaremus,eundcadaqulam
perfpicuo liquore fit frigore manattm,pcr rofrta,arbufcuIafqj undicg thopia

rio opere dilpoGtasperq; hortefia ablaqueata,

fit letiflirrauirrra nadti fumus,

aderant ibi complures honefli adol oferntes , lalin ar grecacqi eloquenti* pro
fe(Iores,cum quibus de literarumftudiis perq libetrrfcrmocmabatur,quos
ipfe miautis quefbunculis uarue eruditiois dweriimcdr exercebat .later quos
adolcfceos
 IIBKR.*SEXTVS. ccxxxvh.
adolefcens quifpiam indolis bone , libellum Ciceronis de officiis teitiu ledi#
rabat. Prxterqj multa ad edidum cdilium pertinentia qux ex fide bona em#
ptorcm ucnditori preftare oportere eenfcik,hec legebantur. Sipeftiletes sedes
quis uendat, qux falubres habeantur,aut in quibus ferpentes (tn t, teneri uen
ditoremex edido xdiliu id quod dolo ucndiderat recipere, emptoriaj prseciii
reddere, Idemfi in anonae cantate frumentum aliquo aduexerimjclulq! ego
fidam multos illuc frumenta adueduros,
ita ut illorum aduentu inopia pau
lo poli leuaturi fint,illame etiam nota facere, nec^ fubticendu ut tadturnka
u mea capiantur, plunftp q equm&r frumentum ego uendam 'omnia denicj
que uenditor Iciat coutor ignoret in dillrahendis rebus ex bona fide prcfla#
n oportere, fit pleraq; ooc genus periocunde le<2kabar.Cumcg hxe,6e mul#
ta in hanc (ementam ille lrgiffa Q_uonam inquit (igifmundus illud acci#
.
dat modo, ut uendiiot ca quae diuerfa fie longe aliena funt,in diBrahidis mer
abus preftare teneatur ,equidem ignoro. Na ut in re quam diftrahere quifpia
uulr,quid morbi uiciKj) (k emptori uenditor palam facere dcbcar,puto adedi
dum cdrllum pertinere, ut fileruus fur erro uefir,aurequs calce ueJ bos cor#
nu petete folear , aut quod nunc Cicero dixit, aedes pefhlcntes fint habeant»
faiubtes, uel quid occulti uiai latennfcj morbi fit , illud enuchri debere facile
inquit affen(erim,qux uero extrin decus manent in cafu pofita,illa per uendrto
rem predici,ad e 3Cfedidum aedilium, leges ue ullas extedi,nequacj inquit mi
hi quilq peifiiadet. Ideo de mirati Cicerone qui tam| aliquid morli uicucp in
cfler in re ucndita,per inde id quod poftea euenturum,fit in cafu & fortuna

litum effer
,
per uendkorc prenuriari uoluent . Cumqi ex his qui affiftcbat
quidam aetate grauisfit in literis fatis profidens.fe arbitrari refpddiffcr, quod
quedamquae ad morbu uidumqi rei uenditz uix pertinent fed tamen
lieut
,
quo uis modo pro futura fune nofle,cdiles nr emptores capiantur , a uendiro
nbus enuaari & palam fieri tnandaucrut,itahocquocj) iuffiffe. Sicut inquit
netus edidumaediliu fuir,ne uereranusfcruus pro nouicioueneatetia, fi nui
lo morbo uicioqi affedus fit. Vtq? fi mulus caftratus fit, tam Si fi aeque bo#
nus,emptotem noni arere uoluerunt. Ita fi kiam aliquos in fumma frumen#
tiinopia,pauIopoftanncnx caritatem I enaturos, illa a meprenofd debere,
ne fraudis occalio detur, parita ctnfuerunr, arcg ex aequo Si bono iufferunt,
ut quod prolenbenu liquet, etiam fi forte cuenrurum fit , enucdridebcat,ne
quod uenditor friat emptor ignora. Nunq inquit
S igi fimis id mihi in men#
temuenire poOet,neqj quilq mihi argumentis defendet, urcdidtumediliu,
hoc copcchendac ecleam, ut euenta negotiorum qux temere St fot tuito fu#
tura lunt, per ucnditoremprediridebeanr,qux fi reticeantur redibicioni pro#
pterta locus (ir,cum illud affcrere,(ummx mihi uideatur inprobitatis Bi infri
tue. Guotfg cx me quid mihi probaretur exquirerer, rcfpcndi magni refirne in
 .IiV XX GENIALIVM.
re ,de qua agitur, quid morbi uicifcp eflet enuciare an quae cafu futura fint pct
dicere St diuinarc. Q_ux enim mfunt in re,qux aifhahirur,8t ad ipfius per#
tinrnt notioncm,qua ucndkor ante prckniit.ut G quo morbo uicioqi labe#
ret,uei labe affuiatur , ex edido edilium , nota facere iubemur emptori,qiUC
ueio pendent a cafu St fortuna, St diuerfa funt, nullis nos legibus autedidis
cogi enuciare. Q_uidenim intere 11 mea,fi nauis ex AGaueruens huc merces
allatura St paulo poli ardiflima anonam leuatura fit,du modo in rc de qua
agitur nihil dolo malo fadum fit. Alioqui dicendum forer, an frumenti old
St uini quod dillrahere quifpiam uolet,anona uel caritas eo ano futura Gt,uf
Gcanchri fidere,autuaHicatxfeu alia frugum pcde,aut ira deum, fata interi*
tura, uel hoftium ftrage uel Cafmate ea res deperitura Gt,quod ut uidetis no
crt in re de qua agitur (ed in cafu poficum , St illa predicere profedo ridiculii
foret. Na quodeddo edilium caucum eft,ut predetur a uendftore,nequid

in re proferipta uicii, latear ne ue quid ueri retieeatur,aut fidu quid accerfitum

ue aliquid fit aliunde, St quod fletur padi St couenti formulx fatis e0e lege
,
,pfpedura,nc quid uicii latentis fupphmatur quod ipkfdat , emptor ignotet.
Alioqui iplum rcdibitorio iu dicio teneri certum eft,idcp no adeo feucre St re#
Aride iure eiuili traditum effe. Sed parce St molliter. uippe fiquid uendi#
tordixir,comendadx fux mercis caufa. Illud prcftari xdilcs non coegere,uf
fi (cruu frugi,dido au Jicntcm e(Ie,uenditor dixerit, qux enim comendandx
mercis caula in uenditionibus dicutur^uenditorcm non obibant. Net* enim
conditura audioneica quis profcnbit, fundum derilem, aut domui peftilcnte
uendo. At fi dicat feruum liter at um artificem. Nome clarorem, Arithmetti#
cum,fabrum aur textorem quo pluris uenear, idpreAareprocuIdubio cogit
Prererea in re modica decipi emptorem poflc,etiam iureconfulti uo luere . No
enim redibitono iudicio teneri dixcrunt,eum qui pluris aliquanto rem didra#
xit,o quanti edi mata fit. Siquidem res bona fide uendita,propter minima re
inempta fieri non debet; Sed ubi ita imenfo mercatur quifpiam,ut magnam
pati iaduram nrcefie habear, tunc redibitioni locum forc,cdidocdiliucaurii
fuiflc. Q_uod fi ita efl,huic fententix conuenit,hocqi argumento coniunci#
mur. Vt neq) eum qui nauemhuc frumentu adueduram , cuius aduentus
anons caritate St ardos corticatus leuaturus (it, qcq; eumqui frumenta diri
pi,agros uaAari,uel anum aduerfum frugibus, longe ante prelenfrrk St mini
me cnud2rit,redibitorio iudicio teneri arbitrer Cu hxc no infint in re qux p
.

faibitur,fcd in euentu fortunx . Et quod nunc Cicero inquit,cum qui rem

didrahitdcbrre etiam que aliunde futura funtcnuriart,utfi naui huc frume
tum aduedura feiat,quo uilitas anonae,confecutura aut urndirx merces m#
liores future fiat, emptori prcdicete,profedo eo pertinere crediderim utpreo#
pi intelligamus ab eo qui ex intimo artificio uiru bonum inAituir St ira indi#
turtur ne
 .

t 1 I «R*SEXTVS CC XXX vili.

ne minima quidem in re quo uis pretedu contra iuta legefcf con tracp
fuit ut
humani generis focietatrm aliquid admiflurus fir, non eum qui de ciuilibus
aftiombus quantuqj moribus lrgibufcp permiffum fit, inquirar.
ni diu res fuit
u ac dio*
quid uirum bonu quid ciuilem 6t politicu deceat . Viro enim
Q
,
bono hoc datar,ut ubkp fandius ubiq? cadus, honedi cultor, pius & integer
ltt, cuius ne erratum quidem minimu fuerit, ne dicam uicium,qui nuliomalo

perterritus nulla calamicateui&usfortunx cedar, nihil expetat nihil dicat, ni

nilfaciatin uita nififummacum
laude 8t dignitatc,in nulla redelmquat,nul
Seructcp foedera humani generis ita inuiolata in magnis mi
litas rei peniteat .

tnllqj rebus, ut ne minima quidem confcientie labe detineatur. Ciuilem uero

dixere homine, qm legum iudiriorucp metuens, quantu moribus Icgibulqj
tnbutum eft,id tanto temperamento agit, ut quo ad fieri poffit nihil perpe#
ram aut in conlulte admiflurus fit,qui lua prouidenria,relligione,fide,quan#
niqj ratione prouideripotuit,rei publice & ciuium faluticonfulat, legibus pa
reat, patriam tueatur, proximos amet, refrenet libidines Si indomitas cupidi*
ratcs,urrccundiam feruet,atcp etiam hia aliquo delinquir,id tamen agit ,ut ci
uiliaofficai,humaniq? genens foedera
q minimu ledat. Q^uippeeu nosopti
mu dicimus cui pauciora defunt. Q_u* cum itafint non fuit ab re,utfan*
ftus ide homo tam deficcato animo Oe ti integer, quem nos magis fmgimufe
qinuenimus,non modo fiquid effiet in reuicii.Sed & fiquid aliunde futui ti
putaret,ur nullam officii partem deferat
§ iis minimu ) predicere teneatur.
£
Haec noseum Sigifmudofulginate, ingenii magni Se (pedatae uirrutis uiro
flagrante diei eftu,incredibilifu3uiutc differebamus.

Q_ue maxima fuerint oracula, quae ue templa celebria apud plerafcp getes,
in magna religione & cultu. Caput 1 1

Nter oracula quae apud Graecos Afrofcp prxeipuo cultu fu

erunt, ad quae homines uentirabant. Delphicum in terris
clanflimu fuiffe cultu Jf religione longeexccllcsunooium
tedimonio traditum ed . Fuit enim Delphos totius orbis
umbilicus, comune humani generis oraculum. In monrc
parnaflbexcelfo et prerupte aleo fuaciuitas,nuliismoenibus
ed rm abruptis rupibus
5 munita, ardjo& difficili afccnfu,in quo Nifa
faxifc
KxA ,

ciuiras libero eoolccrara. Cyrra uero ad montiSradiccsiuxtamarr. Eratau ZyrrU

tem Parnafus phocidis mons in Boeocia in duos diuifus colles. Cyhcrea
ethiampeu quoje alter libero. Apollini alrcr dicati fuere. Helyconueromufis •ZSZct*
in Cyrhoronis auteuertice Sphardcarum nimpharu antru colebatur mos Anfru .

q
iuxta Olympu fnus erar/upraquem olympi editiffimu > uertex decem Iere da

i by COoglc
i
 G E N I A L I V M .

diis

(alii,
Q uieiufdem nominis mons
attollebantur.
MiGa,CyIkia,Elyde
fit

5t Archadiaexcelfus quidem adolIitur.Tcmplu

in Macedonia fit in Thef

'•
uero intra urbis ambitum fuit,quod pariter non manu extruda, fed natiua
'nmffi, it£t
prcdpicia muniuerc aditu difficili fit anguflo . Q_uippe que ex quinq; lapidi#
busrantu uelutmole obicda obflrudum ferant .Inmedio aut exigua pia#
nicicsfit iea hiatus, ex quo uentus fit acer manas, mentes uatuinuc
fpiritus

cordia uertit.Ecqt fpiritucxifimofpecuxditoquafidiuinoafriatuphcbasin

tripode flans, mente furibunda flatis diebus quibus fari licet conlulentibus
LIS-
refponfa canit. Licet ferant Apolline fex menfibus apud Lycio&fex apud de#
Ium uaticinari,re!iquauero oracula aliquando nonunq kfisinuncdie
Idibus
oriente nuncdefinencc refponfa dabar,qux a mulieribus tantii qux erant te#
pliuatcs uaticinafis in modii fcrcbantur,m quoid precipuu fuit ut qui oracu
Ium confulit breui admodu oratione quid uelit expofeat , utq; nullum latinc
*?t4to ifr'* ournf' '

vM*i tmtc M~Lh, *

edatur oraculum,3eqi xdi prius
q ab imo dum uidima con#
lacrificant rota

'tremiTcat. Nec capitis comotioncm fatis efle,fed omnibus illam partibus qua
r

Jhtrui C9trrm^^ tioporter. In quo proditur memorix,cum infaflodie pythiam relu&atemct

At*- inuitam Alexander cogeret, illam ui coadam quod effer inuidusrefpondifs
fc quod pro omine acceptum ucndico prcfagio futurae magnitudinis prenun

cium fecit, in eo quidem remplo, Apollinis fimulacium fuit humana effigie.

In Delo Draconis,in lycia uero lupi. Q^uam urbem python ob interfedti

yf4*f
Pythonem didam coperimus. Nam fit Py thius Apol!o,fir Pythia fefla, fie
ludi pythii,fit iplauatcs pyihia dida,5t Pythcu oraculi locus. &parthx quo

qt Pythios aucupant qui ddphos ad coniulcndum oracu u midcbanrur,q I

yth] publice cum Kegibus cibaria habent fii ucfcunif una. Huccx omni orbe pra
ua religione incufla,qua fe hominu uanitas cofundebar^uiri principali digni#
rate inlignesfrequentesconfultum ibant, eaq; ex omnibus uera St longe cla#
Q_uareregum populoruqj 'ampliffimis donis,
riffima oracula habiti funt.

•mjAu tUntf ryfn

; muneribufcp mulcaru urbium thelauris refertum templu fuit. Inter quos
fit

Agiliinoru St Spinenfium non in poflremisgazx fuere . Q^uod quidem cu

da oracula autiquitatcexccllebat: Proximu huic fertur, Dodonei louisora# -

culum. Dodona enim ampla in Epyro ciuitas fit fatis florens habita. Epirus
C ltnr*L tfMCmit
autcmMolloflorum regnu erat, templum ueroiuxta Demus loui facrum in
quo arbores refponfa d ire dicebantur, omnibus circapopulis fandu,a pelaf#
gis conflrudum fit paludibus circufufum,quercufc^ uccalrs illic fuiflie fima
uuigauir,ad quas utindubiiscafibusrefponfa acciperent,capti fupcrflicione
rrc^utcrjff
homines religiofeaccedebant.Fuirq; proditum memotiz,qucrcui Dodone*
quando confulro
famulantes diuinadi facultatem accipere. Solrfqj Bocociis fi

opus forer,uiros refponfa dare. Prrnac^ fagum fit columba dodcnxuatki#

•<£«/ » &&+-
nat.i,quotiefcf oraculum edebatur lebetes ancos ad nummi fme cafuGue co
fulto linitus
 t

liber JEUVI CCXXXIX.

luito tfnkus edere canoros. In quo Deucalio St pyrra dt (metibus
aquis pod
diluuiu confediffe numen coluluiffepeihibetur. Subinde Alexander Epi#
fit
jCy* efrm'-***
ri rex eodem oraculo monitus ,
ut urbrm Pandofiam& amne Achcrufium
tacj fatalia loca uitaretinrefponfts habuit, Oraculi forte de his quxin The#

(protiscflentmtelligcre arbittatus. Q_ui eum infeftiffunas gentes in bruciis

armis pctk,St belli ure uaftar,apud ciuldem nominis loca, infanda ftrage ui
ftus,oraculi fidem uera impleuit. Q_ucd quidem templti Philippus Macc#
do uclutimanis predo ficut pleraqj omni rapnaru genere uaflauit,& inccn#
dic. V afaqi bt quae preciofa erant imiffo exercitu diripuit. In eo quoqi fons la
1
ftnf (ren-
<rr u&barur qui cu faces accenlas extingueret,admotas procul accendit . Tct
tium ucro Didimei Apollinis oraculum antiquifiimum it multi nominis ha
betur quod Brancidarumnucupant,Btancus enimThcUalus fuit Apollini
dileftus & filius habitus quem intetfcdlum dolens templo & diuinitate (acra #
uk. Is autem Apollo Mylclius didtus.Efl autem Myletus totius Ioniae ai
put. Templum uero ad decem it ofto fladiaab urbe a liftore aut uigintiab
crat,maxima mole it profufis fumptibus extrudi um , aufluqj ampliflunis
donis. Q_uod Xerfes deorum hotninuqs contemptor dum inumerabilibus
copiis Gredx bellum parat nulla religione aut deum ucrecudia ficut multa intf
ffrrrr trf)*
cendiis it nonis dcformauir,templumqj it aras euertk . Annis deinde interce
dentibus MylcfiioraCulo moniti uberiori knpcnfa illud omniu maximum it
dignum tanto numine re(laurarut,ita ut ob magnitudinem faftigio cflruen
do nullae contignationes fuffecertnr. Q_uartum m urbe Buti latonz oiacu*
Ium inclytum diuiciismemorant. VrbsauteButi in egypto contt a nili ohtu
quod Stbeneticum dicitur i Templum uero media in urbe fitum omnibus
circa populis fandtum it ceiimoniis facrum erat,pcrticum habens dreempaf
fibusalca in quo oraculu cabyfi redditu cft . In Ecbatanis illu dcccfiuiu,am
biguonoie decepto cu alter* apef Syrosalter* in medis eflent . Delii queqp
fortes i oracula indubia femper habita funt . Fuit autem Delos una ex Cy,
cladibus cui nomen ortigia. Edes uero man iminebat a qua proximus in Eu#
bocam rraicdtus erat,quincp enim palluum millibus ab Tanacra abctauTa* 7i
nacra aut in Euboea uetus tradit ciuitas,ln quo qdcicploipm Apolline na#
tu it alku fabulanf ,ta t* rcligiois, ut nc Peti* qde cu inumerabilibus copiis
bellu parat,ec omnia belli iurc uaftant,uioleras aut facrilcgas admoucte ma#
nus aulifiicrinr,in cuius ara nullii imolarialal prodi, u eh.Q^uart morbo it
peflileti cocagioe coaft i delii,id decreto fanxerur,ne hoies defudi cs ibi ctcma

rec,neue fepellner,neq; in delo canes alcrer,fcilicet ut ab oi ccdc ifula itr.unis

'iovnt/
foret. Cumqi oraculo moniti Athcnienfes Delum expiarent , hoc expiatio#
nisgenus inuenete utcadaucra (epukhris condita indeeruei«it,aiqj cdi.-,cie %
nequis in Delo moreretur ueuc quis hc mo nalcctctur . Sed mc rumi itps0
“te

k
 G E NIALIV M •

rituri mulieres in R-iena infulam Delo proxima tranfmigrarec. Cuius ar*

hoc proditur mirufie monfttificum, ut ex dextris cornibus animalium mira
S icut Thebis ara -n Apol linis S podii ex faci iiicio
art c co mpattis eretta luerit.
Jir* &c*rr*v
rum cineribus conftruttam f.runt unde cognomen tulit, quam nonulli in#
ter orbis miracula ajlnumei at, ad quam cum acceffiflrt Pythagoras ipfum

anrr***f
ob religionem adoradcfcrtur,Se ne aram fanguinrfixdelat hoOiamiinmo#
Jire noluit, (cd frumento ordeo & placenta ligne iue (aerum fecit. Q_uait»
^
fulatsntxfanttituJinis habiiaeft,ui adeam quot anis Athemcnles tadircli
gione uariis mercibus onuffam nauim mitterent, quo tempore, queq umciri
aut fupplido affici religioni fuit, donec rediret nauis.Cuqj extera rclponfx
Apollinis lub nubilo uerborum iefenfu ambiguo te dd:rtntur,fo!a Celiiora
cula nullo tegmento expolita atej aperta fuere. Etiam in Attica ara iouislu#
?U t>r*c ul*^2>n A^rrhc-
premi exemplo haud diflimili (raditur , ad quam nihil conuent animatu intf
*
~A l»M*fIW CtflCA molari. Sed uariis libamentis St bellariis abfqi uino facrificarur. in Paphie
quoq; Venetis ara, icet cx exfis hofhis captentur au(picia,illie tamen (angui
I

-a nem effundere non decebat, igne enim puro & precibus tantum altaiia ado#
ient',in cuius (acris ccrtiflima edojjt fibris fides h rbita (emp. In Pathata quo -

qj lyax,oraculu Apollinis
fiidclubrumagnxfclicitatisfcrtfin quo fex anime
, o*aoJ*4
(ibus rcfpofa dant, que lycie fortes dide . Eo enim excelletis creuit, ut opi
busSCfide ddphicohaud abfimilefuent.Prxierqux, Amphiarai & Tropho
Vn*-£xrf+{
nii oracula Graeds indite religionis fuere, cacnim uctuftatc &i fide ptccipua
habita funt. Fuit enim Amphiaraus diuinusuares,cuioropiidiuinoshono#
rnfSrtAn*^ res primi decrcuere,edeq; ilii cadido marmore dedere ,queianto cultu (fu#
dioqi Grccia honorauit,ut inter deos illu reciperet. In eoqj folo ac (ede ubi hu
muusftpultufqj eft , cerridima refponfa daret, que
quidem in (omnis ede#
bantur. Nam poft purgationem & (acnficiadus quorum nomina in ara in#
fculpta errnt,midato auctepcllcm fubfterncbant,in qua incubantcs,(om#
nu captabmt, illorum figmficatus Steuenta mox interpretati. Eratcppu#
blica conflitutioefancitum utiu Amphiarai templo nullus Thebanus ob#
dormifceret,aut uaticin aretur. Fons quoq; in eo uifebaturad quem qui ac
f*n$ tCi ccpto oraculo morbo Icuabanrur, argentum & aurum lignatum mittere ce
nebantur . Apud Canopum quoq; in templo Serapis. Et in fano pafiphae
&in pergamo Efculapii , arq? inNirbacaapud Hyrcanos oracula pariter ex
rarati CjtJvrn^s fomnHS edebantur, & apud Troczenos Ardali ara , in qua (omnio & mu#
fis immolabatur, quiq; relponfa accipiunt integrum diem acibo,auino au#
•a
tem tridui abftiaere conuemt , a quibus edita lors olim Mardonio fuit, qua
contra Sparthanos in acie pugnans occubuit. Q_uibus quidem oraculispo
puli omnes ceca opinione dutti,tantum fidei dcdere,uteotu rcfponfis moniti
feufentcs tcmpcflates& prxliauitafle credantur. Q_uod quidem Amphiarai
 _

liber., sextvs. CCXL.

toiplu in Attica.
TrophoniitiCTo apud Thebas Boeti* fuit, a Cadmo
oturcoJitas Bachi & Herculis patriam,quas
us g corona uenudatis,qua:
ut di
AlexaderMaccdo,diruit ciui# 7*^^' ^
In-T«-B-iAjdi&e funt,,qux ciuitasiuxta Mae
neliam & Theffaliahaud longe a mari (ita eft,ubi Trophonii oraculii mul#
» nommis, qui cu a Boeodis de Thebano bel Io
confuleretur ibiqi res diuina
herer, Gallos gallinaceos
perpetim eeciniffe f«ur,quo cocrntu Thebanis infi
gnis uttflona predi&a fuit. Aliae uero
The b* in Aegypto fuere in regioc The ~r s ~ ..
baida t*«T0/i7riAt quas nonulli Heliopolim 7 rf'~ ' '
'

plericp Thebas dixere,qu*ciui

rasa bufin condita ftadiopt centum quatraginta
ambitu ferebaCAlix in Thef r, /
amphifum amne, qux Pihioticx difle. Etin lyeia ali* Thebe
lana luxta
tna Andromedes. Ali* iuxta Myletu,In Ionia
pa
7 ^7" r
, /
--i
quocp.ln Syria . In Attica
Cathaonia fli in Italia apud Lucanos Theb* fuifle tradunf.Pretcr
quod fuit '

. I

Trophonii louis oraculum in lebadea Boeocix in hiatu

fubterraneo tetro 6C
horrido,imo & aneufto rcceffu,ad que fcalis defcenfus erat,quo
1
n C-KirW <r**r*«6
colulcntcs »*
magnis difficultatibus defeendere nudos,aut in ucftcalba&
lineo uel purpu
reo amiculo,placcntafcj Icmuribus offerre oportebat
autnoxx, hauffocj oraculo per alium
, ne quo periculo foiec
terrejiiatum ad fuperioraniti. Inquo
'
- ^ wj
illud proditur mirum,eum quipoff confultum oraculum inde digrefius fo
redanimo femp afHifto Si iaceti,nunq ridere folitu effe.iuxta quod
tes uifebanf alter lethx cuius aqua dcicefurili
duo fon
hauriret, omniu darcfobliuio,
#
^ fJS
;

altet memori* ex cuius hauftu, omnium qux

unquidiffet recordatio fub#
Iret. Sicut Thafns duo uini genera nafci predurur alie^
quod fomnu cocilia V9n> *
X**”
ret^altej: quod fugaret, ipfius ueroftatua no in teplo
icd in tumulo nimisedi •

to uifeba(,qux ferreis obclifcisobreptaerat. Fuit quocp ultra Cyreneincxti#

mofinu apudGaramates louis Hamonis auguftiflimu fitantiqffimu ora# ***x,*4i
L*
culu in uaffis folitudimbus & capis torridis luccitate ftcrili ac nudo folo
,
ad
quodfoleexurete eftu tfagratiffrmo,per imchfas harenarum moles
uafta'®
planiciem calore & fitiinfefta,uix iter cuiq tolerabile fuit. Siquide
uentus eas
ficut fluftus, nunc huc nuc illuc agitare,Sf capos uelut maria
infcffarcfolet
%
nubes enim pulucrisuehit& foeda tempeffate uexar,port qux, nemus >Ar vir'
ftcl •

quenti fylua oleacp fle proceris arboribus fontibufqj paflim manaubus ame
num in mediis arenis &C fitu ari do haud plus quatragjnta ffadiorum oraculi
fepta claudebat,ultra uero late delerta regio,ueUigiohumano in acefla.Cir#
ca utro Ammonii pafTim loca icolut, Ip(e uero Amnio, hircino capite pelle
&
amtftus mfris cerimoniis colcbatf. Huc faccrdctes cu refpofa petur aurato
na
uigio
Ili? io ueftare & BSfrill
llf&are Si rarmt* caner
patriu carme enm ppi<
mnrr ,eocp nnirnHK f_“f. J
iatfb petetibus refpofa
/_
dare fole
»

bat,qux nouerbis fcdnutu.fignifep fubofcuris ab amoneedebaf. Q_uod uuay

de ad titx maieffatis faffigiu uenit,ut illuc poO Cabyfem Alexandrum
q ^
ma
«edone pet ingetes effus omni traihi btiente,penetraffe, pro miraculo Rierit |H : .«V

ttii
 o
4

•> G E N I A L I V M,*

!n Aegypto quoqj Apis oraculu

omniu fcrmone celebratur ,erst enim bos,
HJomccu/u W' ,corpore niger ,candida fronte, in tergore alba nota in*
q ui At Serapis di ftus
pilis in cauda flt lingua cantharo
notatus,quem certos u*
fenis duplicibus
«anos excedere non licebat. Hunc in lacum demerfum Aegyptii indidtoiu
fticio ue(le abfciffa flt laceratis crinibus defunflum p!angebant,inuento uero
mirifice letabantur,Tefponf3
autem dare non ut reliqua oracula folrtus,fcdfi
manu oblatum pabulu fumfiflcta confulentibus,fecundos euentusatqj om
profpera decernebat. Si uero abnucret,in dubio malo flt memoradis.da
nia
dibuscafura diuinabat .Ideo cum a Germanico
pabulum oblatu rcnuiffcf,
»4\ •Wv funedum omen Si indubiam necem, que paulo poft
fequta ctt prenuciauit.
' •
o f A Thenediis uero feruatum eft,pregnantem uacca enutriri cui uelutipuerpe

/WV -v-«- tXrixx

"
-
famulantur.
quibus Regis uice canis dominatur ,
uocant, & m Africa ptocm,
Apud «hiopes gens eft nubas
quem mirifice oblcruant ex illius
bari
motu Si nutu imperia Si auz fmt placita augurantes.Perfis quocp ut author

cft Ariflophines aliquando Gallus regis uiceptcfuir,& Sed pix

impentauit.

J^utiTrr^f ter hzc oracula que augudiflima

& fanita habita funt.templaquocpdiuiciis
Gcecia Olympii,in Arabia Tri
St fanaitate inclita przcipua celebrantur. In
phili in Cydonia di£H,in Alexafadria louis Sinopitz , In Lybiaflt Andro,
Dionifii In Epidauro Efculapii,in ifthmo Si Tenaro , Sutnio Euboz ara
Accii . In Claro Adrio Si Icucade
Attica St Calabris Neptuni. In Acarnania
lycia St Scllcnuntia Apolliois. In
Capadocia, Bellonz. In eademcp iol &
nia atqt Ephtfo Dianz,in Alycarnaflo
Mineruz, in papho Veneris,» Bof
photo Apaturiz,inCipto Acrez Veneris, in Locris proferpinz,in Acaia Si
Catini Cereris. In Samo ArgysMetapotofliilucanialunonis.Sedqtfeft
ww de Olympio di»u,hoc tcplum agro P.fano
qtf lucus agrefti olea
fuit,hiud J>cul ab Elide ante
,
cofitus St ftadiuoiummaximu luxtaqcf Alpheus pter

fluesex Archidia, mareingredif. In fanoaut IouisTriphili coluna ex (olido

auro mulro zuo uetufla tu titulis rejt geftajt (aerata uifebaf, qua ipm loue
ftatuifte ferut. \crez utro uencris teplii mulieribus nec uidrr nec adire fas cft
Sicut eu no Qi fami i tanagra adeo mulieribus iterdi&ii fuit,ut Gquoinfortu*
nio autuiftitate Thanagrci opprimercnf,diligetcr inqreret,ne qua multer co
fulto aut cafu teplo appropia quadet. Cafthabilis
Perlicz Dianz fanutantz

fuit religiois,qt illic dicatz uirginej^qcf uix

'mrJui-rn Jtnfr
credip6t}fup prunas nudis pe*
dibus ambulet in noxiz , ficut in templo frroniz fuper igne afflati numine
incedebat, flC ad montem Sora&c familiz quas Hirptas uocant (uper inten*
fam flruem infultabant impune,quibus perpetuo Senatus confulto uacati
numerum data eft . In Acrez autem Cereris teplo fons manat cerimoniis (a
cer,in quem grauiore morbo impliciti introfpicicntes , fpeculo in fontem de4
miffocucnta ualitudinis internofeant . Sicut Trallibus in antro Charcnio,
 -

UBER. SEXTVS. CCXt.1.

&3Pud Egypriosm Ifidis & inMeloptdx femidex templo in
, bubaflo ab
carotis ualimdinis remedia in fommiis prefriurur.Fuitq!
mos ut hi qui mor
bis leuari meruiflcr,rcmedia
&
qua curatione Ieu 3 rentur in aede Efculapii uc*
ut in aiboproponerent,uteflentfempiterno
monumento# ceteros exem#
ploiuuarcnr.Contrarix uero rcligionisCatinenfiscercris
q Acrex (aerarium
ad iflud enim uiris accedere non liccr. Sacra utro per
fuit,
mulieres miniflra*
6C uirgines perfici (olebant, cuius fimulacru
ri
non modo tangere (ed ne uide , t
-

requidehomini faseft. Samia: aut Iunonis dignum fua amplitudine

tem 4
pium inrer (eptem orbis miracula adnumeratur qued ad Vrbe haud plus
,
uiginti Badiis aberat. In lacinix Iunonis ara miracula
affmgunt.ur cineres in 1 eurrn+i-}**™
ara pcrHantibusuentis inmobilesmanrant,ficutara
Veneris paphix fubpa v^r*rry^ 1-
luftricelo nullispluuiis humedfatur. Merapontinx Iunonis
teplu hoc j>mi
habuit. Ut uittVineisColuni<:
raculo habuir,utuitigineisco!unis In luho likm
fulcire tf. inlybia M fr.V
liberi patris JL»
teplu Bicpt
>

pidu ab uno eodeqt bis inueniri negant. Ephcte aut Diabx fupra
l- tr & r *•*•*•* a dlliliu 1(4 ’~b*rn+
omniu IIS*
fnlnw memoria cclebratiflima
culoy eelekrattfTrmi A/
# rr c
augufliBima xdes fuic , magnis effufioni# . •

bus & profufiBima ipenfa a tota Afia c6ftruifta,frpte Badiis ab urbenudo fii
paluflrifolo. Incuiusfeftoanuo iuuenesprimo flore xtatis & uirginescultu
cxcelleti
p cedere ad teplu prelata popa,# fefiu die agere fpofaliaqi inuice ini# , *
re Cofuerat.Delubtu ucro Neptuniin Achaia ere<aheucogncminatu
hocme 7n~f4
morabile habuit ut aqua in puteo flante auflro fluctuaret/ exteris uero per
flantibus uentisiaceretimota/cuicopar Arifloteles tradit de Pythopoliurbe .

ad Afcania paludem cuius putei hiemeeficcantur : eflate uero ad fupcrficiem

redundant.Et apud Gades in Herculis templo puteum inundante occeano
eGccari/quoduero de Clario dicimus/cft animaduertendu. n claro ioue Ne/ ]*
I &**
ptunum plutonemmundu fuifle fortitos /qui mox nugis inumeris orbe
#
impleucrr/# Colophone in Apolhniis delubro uates mira aqua epota fub . « i rr-
iefta lacuna fpu diuino ta&os refpofa dare. Sicut apef ligireos rn Thracia ex
Itimo adito libero cofecrato plurimo mero exhaufto ucluti numic afflatos ua
ricmari.Fuitcp aiaduerfum i Clario ApollinisnS femina ut delphis,fed certis
e familiis facerdotes aut ex Myleto accitos pier ucp literay ignaros hauflafon
tis aq uaticinia referre. Et i Andro in teplo liberi patris manare fonte nonis
q
Ianuarii uinifaporc hcat,qcf fi e cofpediu repli auferat,rurlus in aqua traleat.
Nec defuere qcrcderec apef Heleos in Bachi feflo qcf *,«, uoeat,rres lebetes L '/*
J v-
b teplo fua (pote repleri uino
. Et in Byfalcia teplu Dyonifuefle, in quo eu * ->/• .

(ana perfoluucur,ii grata deo funr,mira lux effunditT, cotra uero mirx tene#
bre. Atqj in cgyra mfi (anguine tauri epoto facerdoteno uaticinan . Cui eo?
'
par miraculu fertur, Hierapolis antru cflc,q<f cu mortifcruexalct,in eo inter /y
eut oianifi exetta, qux uirilitate amifere . £t apud pothnias Bococix matf
&
nate fonteex quorquxindigenx haurientes concitcnturin rabiem. Mirum >~***m'-
tt iii

Digitized by Cooqlc
i.
 GENIALITM'
• quoqj quod circa Halicamaflum Antiftiti Mrncra* eucnire traditur, ut
quo
tKsAmphidicnfibusquiealocaincolunt,aIiquidaduerGcafuruni forct,gra
r
futuras illis calamitates dcfpondc#
Urr£* dis illi nj icatur barba,qoafi eo portento ,

r«. Sicut in terra Carya, mulieribus templo dicatis pilosingcnis autmen#

r.
/ry »o in nafei futurae diuinatioms Ggnum erat.
,
p
ucl pratorum quae ue iurididio aut illorum
Q ui fuerint legati Confulum
Caput III.
poteftas Gt.

Onfulesdefignatoscum primu prcuinrias lortiticGcnrJerf

garos Gbinominare,uclutcomtes expeditionis & adjutores
negocioru,quoru opeconfiliocjt niterentur , quiq» ipforum
uices gererent quoties abcGe contingeret, uulgo notatu eft.
Q_tuGcutduo erant Confules,ipliduo pautet fuete,qucs
uclprcientes legebat Senatus,mgna prudentia uiros Ium
mis honoribus fundos,uel abfentes ncminabat,quibuspofi.Ccss.totius
prouinttx ]rgionu<3 ,atqi exercitus curatio mandata cR. Tam fle fl nonullos
aConfulibus nominatos, ut pari uoto fle una mete, rem publica admimflra
ret,ex de creto Senatus (epiilime legationis ,munere fundos legamus. V nuf
quiity ergo Conlul iuu legatu habe bat,quo precipuo conlultore ac
miniflro

confilioru,in rebus gerendis deleduq? habendo totaqj adminirtranda $>uin#

eiaucebatur,quotucon(llio9C authoritateuei prxlia (ufripiebat ucl bello ab
ftinebant,qui etiam decreta Coofcilum fic arcana confilia Ixpflime exeque#
&
baturcum hac cura. Conlulibulcp fundis cofulatu flt finito magiftratu,le
gatos uelut legationis munere fundos honore abire oportebat , qui quidem
pleruqi ex plebe aut patribus, nonunq pretorri aut Cc
nful ares fuere . i E am
pretores urbis quiqj antea confulatum gefliffcnt,# magnos bello unos fun*
dos honoribus flt triuphis homineshdos acceptofqi leganois munere fun<
gicomperimus. 1 lloruqj procuratioe & cura proutnetas ab hoffili incurfude
fcnfas,K faepe in officio retentas fuifTc,quoru etiam authoritas tam in admi*
niftranda prouinda ducendo exercitu aciecp infttuenda,& quado effent ad
q
moturi copas,tantt fuit ,uc ablentibus, ucl impeditis Ccnfulibus fumma im
perii tenerent. Conlilioru & fortiufadorumac metit* uktutis fit ignauix eu

iu(q?,qua cura,qua fide fle diligentia quaqt difciplina militari , duces exercitui
• fltcaftris prefuillent,liquid fidum uanucp aut paru integra ucritatc afferret,
lucupIctiUimi tefles erant, ioli deniq: geftaCofulu diligenti eftimationc per
pendere, & penfitare debebat. TumConfulibus laboratibus aut moiboan
pliciris ucl fato perfundis ipli fupereffe fit munia obire poterant . Namqi

ipforum erat oniciu fiduciaria tri publica operam dare , poft . Cos .
prxtoa
 LIBER. S E X T S CCXL II.

KOI ue,non tamen fdemiuris&C poteflatis habere, ne imperatorias (ibi par

tes uen dicaret . Siquidem legati munus eft omnia ad prefetiptu imperium
,
Confulis agere. Imperatoris ucro lunrnu rei confulere & liberii
tenere impe
S.
rium,eo con fui tore St mmiiiro . M
. Claudius legatus contra
lireras.L.Cor
nclii Cos. de pugna aduerfus boios ad Senatum magnifice
fcriptas,priuatim
M
de Confulis ncgligligenda pluribus per lueras fjgnihcauir, qu* illi mox exi#
rio criminkj fuerunt. Namq? illu criminando eiFrcir,quo minus. L. Corne
liusdc Bons triumpharet, lpfiufq? denegat triumphi uflimoniu legati, prr*
i

dpua caula fuit, Q_uanq.Cn.Mallius,conttadKentibus dece

legatis in eri# {57.

men adductus ada per fe caula m Senatu, crimine ab(olutus,de Gallogretis

magnifice triumphant. Q_uin etiam (iquid per legatos in prouincia ablenW
busCoss.& dum eoru uicem geriit foruter ac dignu laude St tnumpho get
ftum foret , poterat (me Confule folus legatus (uo lure Si merito triumphare.
De pardus St Pacoro Ventidius. M. Amomi legatus fine Antonio licet no#
uo exemplo triumphauit. Caius etiam Marius legatus Metelli Ccnfulis,tp0
fum criminando effecit, ut poff habito Mettllo,dc wgurta tiiumpharit,ante C AUrrtf/
cuius currum,cum duobus filiis dudus efl m ti mmpho. Q_uin
etiam patre
filio legatum fuiffe,flc fratrem fratri fepiflime copert u eft. r'
Q_.Fabium Mac tjr-

ximu: ^_.filu Conlult legatum aduerfus S anites ad lueflulam obuiam pro

duflr,& cum expauiuelletanfdretConlulcmagere,iuffum ab eoobfcquiu
preftitifle St equo dc(ccndifIc,Authoies memor ant.P.cj
Scipione cui Afri#
cano fuit coguomc Scipioni fratri aduerfus Antiochum Confuii deftinato
.

legatu ueoiUe,umuqj authoruate cHe<.iGe,ut uidio antiocho

& pace Eurae*
Antiocho# omni Alia triumpha
ni concefla, frater cuius legatus uenerat de
rit, ob Aliamqj afe A fiatici coguomc reportant . Illud queqt notatu
uidfam
cft,quoties Conluli prorogatum fuiflet imperiu eram legati munus ad id tc
pus diffundi l*pe Afaduerfumtp St illud,a primis originibus le
St prorogari.
gatum procoululis line equo ingredi confutfle. Pofteauero a Seuero infiitu
tum,ut in uchiculis federet, St liuc morte obita fiue cafu Jcgatus,in prouincia
cffcdcfiiflct,legationismunusfolum Confulemfine Senatu dcdiflc.lpfutj
Confutem aut Senatu unum pluresue legatos. Imperatori impedito qui ui*
«m fuam gererent,# rebus gerendis fufficcrcnt fjcpius creauiGe comit ekj
,
expeditionis dedifle. C .Caefari lmperatori,cuiusin re miiitariprzcipua uir# -ac
tusfun,dum contra efferas gentes bellum parat,decem legatos cofilii focios
deaeuit S enatus, quibus adiutonbus St miniftrismagoas rcsgcfliffe fertur.
Pompeius quocp bello pyrarico,cotra totpdoncs St comunes hoftes omni
genere rapmat u gtaflantes,cum folus fupreffc nequiret,quinrj St uiginti let
Mtosacccpit,tam& fi aliquando folusipfe legati munus obiret.
Q_. euam
wluio Confuii graui uuJuctc affedo,euro exercitui & caflris preeflt nequiret

)gli
 G EN. IAL1VM.
aduerfus Hanibile. ex pattu decreto tres Legati additi fuere . Q^uir.etia in ex
peditione ituru Confu!e,plures et ultra fex Legatos Comitesduxifft cope rtu
Lu/lvirf«'K Jft-jid cft.quibus Iiftores cum fafribus pro muneris dignitate publice dabantur,*}
illis uclut publico magiftratui praecedebat. Sublequtis poftea temporii: us in
tanti! legatorum munus procedit, & adidfaftigiideuenit,ut quoties labora
tibus prouinciis fubfidia mjttenda forent autliquidpublKipnuatiqi negocn
maneret,ubi plurimulabons Se periculi impenderet, ea freques Senatus pec
legatos decernerct,illifqj prouincix ad:niniilrandx,munus curamqj delegat
•* ret,qu* libera ditta legatio eft.Nam folifme Conluleaut praetore legati mu
L t CrtA nere fungebantur. Q_uxetia legatio a Senatu uel populo Ixpiflrine daba
tur his qui honeftem prcbcifcendi caufam auc prctcxtumftigxpcr (peciem
honoris quxrcret,quo honorarius reciperetur. Q^uinSe Ictiptum legimus
obferuaiuq; fuifie, legatos legioni! non in Senatu modo fed a ducibus excri
cituu pleiuqjcreari,qui(ingulis plutibulcp legionibus prepolui, illatu admi#
*.fi
niflracione curamcp gererent, qui fiquid per cccalionem Se licentia dignum
aiaduerftone admiliflenr, poterat eis legationis munus abrogari Se de gradu
deiici,quoticfq! quxftor cum legato Conlulis,c6currit,inrildcmattiontbus
honoris,pteponi folet.Nec modo Cos.
Se pari caufa,qucftor tanq plus terat
fed Se pretorem legatos in prouinciaunupluresuehabcre,quorumco(ilioni
terentur nifi prxtores urbani forent,quibus nihil opus cfle legatis eenfuetur.
Illud quoqj proditu cft, legatum qui in Africam accederet , liquid opere pre*
cita aut dignu laude in prouincia admifilict,haud multo poil,inculpatx uitx

tcftimonio illam proconfule adminirtrafle.Tum Gquado in acie uel eaftris

urgentibus hoflibus conlulto opus foret,per legatum qui iummx reni pre#
erat deprimas tenebat, poft Cos. rem ad Concilii! deferri , ubi legati legio#
num, primores centurionu queftoresTribuniqj Se piefedh cadroru conlul#

tantes capita conferebant, Se quicquid opus erat fatto,comuni animo conci*

lioq;dcccrnebant,Sedemu ut erant (ententix legati iudicio imperioqj lancic#
bant. Ab exteris uero Agefylaus proditur tanti legati munus lccide,utquam
uis Imperator maximus legator ii tame officia obire, non dubitarir.

ui Magui dii,qui comunes aut indigetes ditti,qux ue deorum cognome

> ta Se
IunonisH.omx templa fuerint. Caput Illi.
Eorum quos peiici coluere , nomina poteflaicfqi multipli#
ces olim ucteres ftatuifle haud ambiguu cfl. Nam quidam
ex his magni quos Grci tiouc pry«A»r,uocant, plenrjco#
munes dretifunt inferioris nota. iVlagni fuere luppitcr,Mi
nerua ,
Mercurius,quos e Samothracia ia Italiam Aeneas
attulit. Alii maioru gentili deos duodecim (latuere. Hituc
re, luno.
I
IIBBR. ..SEJCTV ,
S CCXLlir.
re luno, Vc(h Minerua Ccres,Diana Venus,uiroru
autem.Iuppiter,Mars
Mercurius.Neptunus,Vulcanus,Apollo,qui etiam dii penates,ab Enloap
pcl!ari,magniqjdifb , uclquod reliquos genere famaq; prece lier et,
uel qcP
infinita: potcflacis forent* M« Varro Celum & tetras, principes deoru. Aegy
piii Serapim & Ifim. In lacio Saturnum
& Opim,pleriq? deos penates ma
gnos opinati funr. Dixere aut pcnates,per quos ipiramus,& torporis &
ani*
mi uires poflidemus,Hos dicut efle Jouem in medio Ethtre lunone in imo
in fummo utro Minerua, Alii Apolline & Neptunum.
Martem uero Bello
natn& V;&oria,comunes& Vfitatioresdeosnucupari, ea ut dicunt caufa,
quod omnibus prefto funt,& modo ab uno nunc ab alio beneficia confer*
n,& paflim homines iuuari putat. Nonulli matrem deum,So!em, lunam.
Plutone 3i Martcm,c5muncs dixere deos, quod hi ferme ab omnibus fre*
quenti cultu, curacp obferuatur. Nam Perfe ignem deu colunt. Scpthzpre
dpuum deo^t Martem, cui equos imolant . MaUagetac Spseni SoIe,5£ Iu*
nat Ajiiplutonem uclur pncipua numina uenerantur,Licetfo!em Perfaru,
lunaGrxcorum prifidcm nonullicredanf. Varro aute, qui magna haec in*
quifitione coi legit,ex omni deorum turba quos fupra triginta millia fuiffeau
clumat quofdam icclufit quos fele^os nucupauit. Hi fuere, lanus, Iuppaer
Saturnus,Mercurius,Mars,Apollo,G:nius,Vulcanus,Sol,Neptunusli
ber,Orcus,Iuno,Tellus,Ceres,luna,Diana,Venus,& Vefta . Illofcp fele*
flos uelut ufitadora numina appellauit. Geniales uero deos multi putant.
Aqua terra ig n em & aerem , his addunt Solem Si luna,exquibus feminibus
gignutur omnia ,
quibus natali die,quifqj lactum facit quod gignendaiu
,
rerum uim haberent , qui genius deoi u filius Si partas hominum habetur.
Tam & fi binos genios ab ipfo natali die cuiqj moruli deoru munere duos,
bonum fcilicet &malu. Empedocles reputarit,menanderunu. Aliilunonc
Si Genium fuurafingulis dederunt,quafi prefides Si propugnatores . Lates
quoqj inter deos receptos fuifle, multorum teHimonio probatur quos an*
,
priuatatuxdium rriuiorum uiaiuqj atep ur*
liqui inferiores dixere deos, qui
biscuram agunr. Ideo preHites nucupari . Hos Egyptiiquatuor fuiffc putat t
quosfimul atqj in lucem aeditus fuiuet homo, illius petuigile curam agere
opinaturquoru uomina Dymon,Tychis,Hcros,& Anachis. Fuitqt pia*
tonis opimo homines qui lumma integritate uixiOent poft fata effici lares.
,
Si uero improbi dcccAabilefcp fuifTenr,lemurcs. Ipfecmm trinas fecit deojie
fpccies,ex qbus unusrft , fum mus primus & folus deus. Alteri medii quos
(Jelicolas uocat. Tertii qui dus funt minores , Cclicolis maiores . Dcmonrs
uero miniftros deoru ,cuftodcs autem hominu putauk. Dii nempe ruris Si
agricolarum quos uita; agteftis homines Si ruflici coluerunt. Hi ferunt, lup
pitcr,Tdlus,Sol Si luna,Ccres,& libcr,K.ubigus Si flora, Minetua & Ve

Digi :ed by Coogl'

i
 G E NIALXV M .

nos Lympha » bonus cuentus,qui

morbos uaftrudineealamitatcmmte*
rn deorum
«rkMepellunt.Prcter hos fuere dii indigetes, qui ex hominibus
de genere humano be
numeru afdti propter eximias belli parifq; artes, quod
numinibus «quati celebre poftens memoria,
mor-em
ne meririeflent,poft
reliqjtrut ut Hercules,» Aeneas
quemuocant ind-gete Caftor»pollux.
uixetefundii laboribus, ob fortia
Efculapius» Romulus atep alii qui dum
funt,ut ex ho
facinora generi humano ex h bita, tanto honore habiti culticp
deoru «tum afeid pro diis celebraretur » colerentur,
quos ucl uc
minibus in
ifcripticios» nouos incolas poft
fataincelum receptos putauere, f-uitenmi
, ut eximios predarolqr
h*c cofentiens obteruatio , prldpue apud Lacones
Facinora
uirps eundo periculis re publica auxiflent , ob Egtcg.a
quiobuiam
tedes receptos
duibus » patrix exhibita , ut gratia meriti reddcret,in deoru
Illifcp diuinos honores & humano
lahigio
confecrarent» in celu tollerent .

puluinar » aras, ac (edes mmor*

ampliora decernerent. Ttmplacj flammes
Greci utro propter beneficia uiuentes cnam celo conlrt
talitatis exhiberent. ,

crare» imortalitate donare con(ueuerut,quod Apotheolundueie.bici.tde

quiinettu ctleftium recepti, muitadi#
Platone » Agefilao lcgimus,atc$ aliis
ludos » facta aniutifaiu dicarut,
uinos honores merucre,illilcj certamina ,
tanq numinibus aut Heroibus , Illis
prefertim qui T
yranos exegerunt aut
mortale falfigium egteOi cmn.ucon*
uindices libertatis fuerunt. Hiq* tanq
pro diis haberi Ji coli cepti funt . Hmc ctum
fenfu in eonfilio celeftium afeiti

R.omani,Cxfares quoru opeta St uirtutc tes Romana

crcuit,» impera fines
St mdeos re
latepropagati funt,poft funera imortali memoria confcrarunt ,
<eperunt,qui ob eternam gloria d.i indigetes difti,
nominibus plerutp muta
Romulus uirinus,lno Matutajcutho
lisSi nouii cooptatis. Siqudem
Albunea, Melicetta pjiemon» portunus, leda
Nemefis,Grce Marica,
rea
peflimunria,
Nctlilia Hora, Rhea deorum mater Idea Dindimena,Philena
pluuialcm & Gan*
Sl Cybeles ac Bcrecynthia didfx funt . Indi uero loucm
uelut indigetes deos,caimine incondito
uenerantur Meroitx
«rn dumen ,

Herculem Pana» Germani Tuiftionem,deu terra xditum» Manu

ifim.

filium , Aftyophalifli Aehilictn,Pcrf*

amanu » Anandatu, Veneti Diome
numinis habent,cui etiam candidum undabant cqu.
Sicuthgy
dem inllar

pf jj H, dem
,
Mauri lubam,P*ni Vtanu,Maccdoncs Gabytu,latini faunti
biculi Adranum,lybiripfaphcnem, neomncspercenfcadcos,lscnim pfa#
notx,uocalesaues edocuit hac uer
phon cumdefpettiffimus elfet » ultimi
dimiflisin lucos audita uoce apud
ba eloqui. Magnus deus p(aphon,quibus
populos cft pro deo habitus. Traces ramoliin , Syri alfaricm Adad
rudes
Arabes Dy alatem, HondTibilmcu » Afn Cclcftum, Egionea
Agirtin,
tnacuaoas deas,» gens mxta Nauciaiun a gyp ti Theutum ,
uelut pre#
fes
Icntiflimanumia
 LIBER.-SEXTTS. ccxl rnr.

fentiflima numina coluerunt, qui omnes ex hominibus poft funera diuinitad

te donati, diiq; indigetes poft confccratione habiti lunt.
Q_ uam quideficfie
rinouimusut Impatore qui referendus in deos & confecradus «ar,uitafun
do. Pyram in tabernaculi forma conftrueret,quod auro Sfaebotr. S'gnilcp
6i tabulis pidbs exornatu mirificealio defuper breuiori ulq, ad tcroa conti
,
gnationeerigebant,aquilacutncmniu edorum aggeftu in lummoc^mme
locata. Lcdor» conftrato purpura &auro,in quo defundi effigies iacebat.
Senatus cquelter ordo ac uiri triuphales quiq; ampliflimcs honores gefle^
rant procedentes le&um deferebat in pyram,cum carmine hymnis,cmni
bu(qj humanis diuinifqsaggeftis honoribus. Ocmu cum uapo
inccnfa pyra
re & fumo aquila agitata/e iummo culmine tabernaculi, aer a peciiGcr, religio
iacuffafuit, ipfius anima per inane ctlu pcciiffeipfumcp difccatcquod mor
&caducum,in numero celeftium Stcocilio deorum recipi & haberi.
tale erat

Q_uam cofecrationem Apotheofin Gtcd nucuparunt , qui deinceps inter di

uosrclatuspro deo colebatur. Fuirqj Senatus confultocautu,ne quis ex Ce
faribus tuliex decreto patrum inter deos referretur. Mirum came de Diocle*
tiano proditur ,qui fponte depofito imperio , mpnu poft anum , primus fine
imperio populi iuftu,p3tribus authoribus,celrflesnonores,& ApothcoGm
meruit. Et dcGonftantiao maximo qui duerfarum religionum aftenfu, ab
Ethnicis inter diuos relatus fuit,& aChriflianis inter fandos. Feruntqj ma
gnuillum Agefylaum,cu a Thafiisapctheofi honoratus & inter diucs rela*
rus fuiSet uiucns, illos interegafie , Ut fideos faciendi potenatem haberent,
priusfeipfos coniecrarcnt,pollea fcdciScaient. Contra Empedocles,na tan
to ftudio captus fuit ut pro numine co!eretUr,ut in medium ethnacmccndiu
uiues fe deiiceret, inter exteros proditur Eutimus poeta locris oriundus, ora
culi iuflu, uiucns colccratus, fit inter diuos relatus . Patrios utro dixere deos
quifmgulis urbibusprefunt,illarumqj prefides & propugnatores funt Vc .

Apollo & Minerua Aihcnis,UienGbus,& Gnofns , qui inde illam oriunda

fcrunt,licec Alalchamenn fuam dicant, Thebis Boeociis liber & Hercules, Iu

no Carthagini quam humano cruorepIacabant,eadem<$ Samo Sparthae

ecMic«is,atqj argis ubi nata fertur, VenusCypro 6i Papho, Apollo Rho
diis,lcmno Vulcanus, Naxus libero, ldecp Apollo delphis,Thenarus Ne^
ptuno,CizicenisPallasquodeaurbs pro dote illi fuerat,Thenediis Tenens
deus,Alabadcnfibus Alabandus,Crctcnfibus Diana, quam Brithomarte
uocant,Thefpicn(ibus& Parianis cupido. Romanis uero Mars, qui przci
puo honore in (ignes a fuisciuibus colebantur em ie,quauis numenquod
urbi prceffet,palam facere nefas putarent, ne euocationcs quae ad auertenda
numina, qu* urbibus pre(iint,heri ab hoftibus folent.iptis aliquado inno«
tefccrent.EcatcnirauctusmoSjUtin urbium obGdionc ubi ab ultima dimi*

red by «SOOgle
A
 G E N I A L I v M .

rationem uentu eftet, tutelares deos, fub quorum pac&dic urbs foret , certo
carmine fit uer bis conceptis, in nouas fedes euccat et ,tcmplaq; ampliora 6c fo
lemnes aras illis promifterenr,nefas opinati deos urbium pzWes, urbe ho
ftilirerdirefta uelutmancipta captiuos habere . Pcrfis uno fit Aegypriis nui#

los patrios habere deos in ufufiiir,quod cuocationibusillosmigrarecx oppi

dis fit fine tutela defn i timerent. Aluuinclafie Cath? nas aoefiebat diis. No
nulli fponfores a diis petebant, ne euocarentur fit abirent. Tyriirnitnobbdio
ne pelli,
Simulacrum quod magna religione colunt , ne urbem
Herculis
defnercr,aurca cathena deuinxete, Necp foluminfignes urbescofpuuac ma#
gnitudinis,fed oppida pne deformata fit modici uici,ne hoflili uaftarrnturin
curfu patrios deos coluiffe feruntur. Siquidem Cruftumini Deluentinup#
euliarcm habuere, Narniefes Vindianu,Afculani Ancaeum, Volfinicnlcs,
Hurciam, Ocriculani Valentiam,Sutrini quexj Noreia. Sed tam & fipcu
liaris lunoCarihagini fuerit & precipuum nume Romae tamen no
. mino#
ns obleniatis cultulqt hi bita cft. Q_uipp q cordi Romanis & gregali ma
nificentia culta celcbratacp fit,illud argumento fuerit, quod polt initu con

tilatum Confules ; lunoni Sofpit* facrum faciunt. Q_uodtp fingulorum

rrienfiu kls precipuc martias (uo numini dicarunt fit fandtas hibueriit, quare
matronalia difta quod matronae illas celcbrat,pro coniugiis fit facrum iaciuf
quodqr ea die Iunonis aedes coli cepa fuit, S icut Apnlimcnfe Veneri matro#
nae myrto coronate lauant,rios uariaepoteftatcs fit nemia fuere. Na Cu#
fit

retis, lucina, Matrona, Regina &

Opigcna,quod parturientibus opm fert,
Hera,Intcrduca,Cmxb Hippia, a Tutcis Opra,a laurentibus kalendaris , a
Corynthns Anetiflos diita eft,quam fit matre deum nucupant,aliipe!afga.
Sicut Venus,Cypris, Adonis, verticorda,Aphroditis, Ab Aflyriis Milidfa
ab Arabibus AIi<aa,a Grecis p«ho, ab Heleis Vtania.a Scythis Arginipafa
a Cypriis Barbata,ctiam CaluaArmata,Pandcmus,Apoftraphi,flt Calli#
pygos,a Thebanis pepotens,a Perfisquoa Mitra Appellata cft. Nec mi#
nus Apollinem nominibus uariis uocarum ferunt . urpp apud Athamc
nos Titan , apud Acgypios oftris,a Pcrfis ubi in antro colitur Mythra nu#
cupat ur , a lydos lymios ab aliis Eleus . In T
aurominio Archigetes,a Syra#
T
culanis Thcmitcs,a Grzcis yrcos cui facrum ante fores faciut, apud Pachi
ni incolaxlybifhnus , a Scythis Oettfyris alcfbiis Myriceus,quodmyrices
hoc eft uirgas teneret, apud Sparthanos Carnius didtus cft , ab Athcnicofi#
bus patrous fit Alcxkacos,a Mylefiis fit Deliis Vlios fit Peonicus, In Archa
dia Epycurus Japtf Hefcos obfophagus. Ab aliis lycius,Ph:bus,Phaneus,
Ifmenus , fit ornis dicebatur. Obleruarumqj apud Thraces laccdcmonios
fit Boeodos fuit, Apollinem fit liberum patrem eadem facra habere hifdcqt

honoribus coli. Bacho uero Siculi Moticum dixere nomen, Arabes, Oraeal
et Adoneum,
 liber, sbxtvs. -
CCXLT.
«* Adoneu,AltiIyeu,Hcrtbintu Sabazrijacedemooii Scythitrm St
Mdi#
chiuuocitarunt , cuius facie mufto intingccc St fids ornare uetus moserar.
Traduc q aocp Mineruas diucrfis cognominari noibus . Na St Trigemina
Glaucopis Ot Sais ab «gyptiis appellatur, a Mylcfiis Afi(u,apud quos
mi#
rificum luit remplri ,a Ureris Arthtmis, a Cretelibus Dyftina phtbe St
Dia
na,a Siculis lien quia parturientiri foluit dolores. Prima enim fertur louis fi#
lia. Secunda nilo orta qua aegypta Salere dixerunt. Terna quam
Archades
Chorion nominat, quarta pallatis que patre interemir,iplam uiciarcconan
te,«ui pionaru Talaria affinxerunt. Mercuriu quotp multiplid ferunt uoca#
tu nomle. Nam Galli Theutate, EgyptiiT heir appellarut,quos
quina nu
merari plericp autumat, Cicur Vulcanos plures
, Cybclem quocy alii Rhea
bona deam .Ilidem uero phngespeffim utica
dixere,aliiBcrcrinthia,pleriqi
matrem deri uocant. Attici Cecropiam Minerua , Cyprii paphiam Venere
Cretes Dnftynni Diana.SiculiStygiaproCerpina.fcleuCini uctuftam Cere
rem. Alii Iunonem,n5nulli Bellonam, pleriqj echate. Prima uero lunonis
«des a CamiTo dicata eft in Aucntino,quae ceteris longe mulrricp preHitit
ad qua Simulactu lunonis Veicntane allatu memorat, quam Regina no#
minata uolunt,Altera in CapitolioiuxtaquamCacrianferes paCcebatur que
St Regina di&a eft. Tertiam Arce cognomento monete in area in qua
M.
Mallii Capitollini domus fuit,quaa.L. turio Didlatore uota nonuUimcmo
eat. Na cri nouo motu tota urbs contrcmiCcerct, St qbus piamentis cui ue
deo Cattum fieret, no dignofcerenr , ex arce uocc audita ferunt monentem ut
fue plena facrum lunoni,& procuratio Monete nome datum
fieret
,
Inde
Nouimus quocp in uico mgario aram lunonis luge confpici que coiugiis 6
ede dicebatur. Cicur Cinfia Ot Gatmlia iuno a nubentibus landie colcbaf cui
faerificantes obferuat,ut bylem a uifccnbus hoftie dimouear,illamcp
iuxra
-ara defodiat locoabdito St opcrto,ut lignarer fine bili matrimonia ce oporte
re. Inexqliis quoqj laeinie lunonisteplu fuit,fl£ in foro olitono ara lunonis
Mature. Ede i palatio ena lunonis Sofphx Irimo honore culta inucnimus
iuxra replum Cy belis cuius aram Nume legibus pellex tagifuetabad Nam
in colle Viminali St inporticu Oftauie lunonisteplu &arafuifieuu'go
f)
dirri memori* eft. Nrq; omi&edu noua religioe Ot barbara cerimonia apud

diuerfas geres lunoni Lattu fieri. Na lauini replri lunois erat et iuxta Cpccus uri
pdies draco uirginis manu palcebatln Syria in (ano a tiqflimo lacerdotes dri
wnom lacrificat iu ice digladiantf, ftcut Corybatcs
i Cieris magne dex,et
in te
pio Oiane apt£ Aricia,apcf Crotone Cacerdos breui (curo Cupllas lact ri faeir
et ui&imalunoicedit.ln Samo nili hitu nubetisec nupua^ Iolen ibus £uatis
lunoni Cacrufacif no lieer. In ftymphab Archadix lunem triplex Cauri ex eri
ikus cognomibusbtuari uelutpuclle,alcc|t ut loui nupte,rertiri uelut uidue«

uu

digiti
 Y-KS*.

QKNIALIYM'
Samiquoesut dicata Iunonitcmplalyfandria uoecnf, Senatus eonfulto caa

Argis in ata Iunonis , nulli externo autpcrrgrino facrum facere per

tu foit, et

miditur. . „ ... ....

Ex quibus oppidis quibufen regionibus aut tenaru ons ingemo elati fit prae
eipuadoftriaauki plurescuadne* Caput V*
X multis magnis animis ampliffimifep ingeniis,que un£
uidimusaut legimus, illope qui Audio ditcmlinaru exteras
nationes <onquiliucre,in primis Homerus fuit ,
Orpheus,
Eudoxus,Democritus,Pich3goras,Architajfit Plato,ela
ri fapicntia,qui ad GynnofophiAas fpcdadofq} fide ji mo#

-•m »! tus,difciplina(cp educendas rana ad mercatura bonaruar#

tniprofcdi funt. Is uetoEudoxus fummus perhibetur aflrologus, qua rem
peftate,Galli fenones urbe pcruaflatut,Pirhagcras Tarquma fuperbi tem#
porc uiguir. Platoncucro pcft quadringentefimu urbis annu ad Dion y (tum
ueniflcnma uulgauit. Atchita autem dudiieendi Audio flagrat multas per
oras peregrinatus ,captus apyratis fit uenudatuseA. Sic Thales ille Mile#
tus cuius funt mica fit mirada inueta,deinde Solo &
lygurgus , ut legu fan
ffionuqt quas tulere caufas ronefqi cutiofius pefitaret,alikj illuftresuiri,nul
Iuuitac cultu aut paratu reqretes , ptim Fgyprios fit Eihicpcs,partim Sy#
ros Arabas,Perfas,Patthos,Hyrcanos fit lndos,e« deniqj tenajt fibras aa
diuerfi orbis ultimas oras rimado,nihil inexpertu teliqre, cu fludiabonayt

irau,& ueri cognitione undiqj emedkarer,ka ut ex cibus fapientiAimis uins

quos ullaunq tulit aetas,in patrio folo pauciGimcs funeratos iuenias . Q_ui
bus exculti dodrinis,tm prc«Qrte,ut mulca ingenie^ dcdrinajyqi monu
meta poAeris reliqrint. Suafqj no urbes medo fit oppida, fcd rrgioes fit gea
tes magnis noibus nobilitarint . Praecipue uero My Ictus loniat,mTtiplici do
dtina prae didis uirisexeclluifTe fert Na fit Thaletis aArolcgiqui inter faptd
tes adnominaf, Anaximenis philofcphi mathematice pt nobiliAimi q horo#
logiu ofledirprimus.Thimotcimulici fit Anaximadriphifid,Nechatci Hi#
ftot ici aten Efchin is Oratoris q magno io precio fuere , aliifcp fcientiflimis ui

ris floruiUe feitf. Ingenia quoq) Afiatiea fua laude fraudeda no funt . Ex hac
cni m poeta Anacreon, Minermus,et Anthimacus claro preconio celebrati»
Deinde Hyponax, fit Sapho, atqi Alceus poeta: qui lyricos inuenit. Praeter
hos,Xanihus,Hecareus,Heredotus, Ephorus, fit Theopompus hiflori
ci, aliiq? praecipua dodrina uiri illam fempitetnae laudimt moriicp cotnen#

darunt . Fuit praeterea Cartheia feu Iulida ,parua circa ddon infula clara
ingeniis uitifq? , ex ea enim Symonides Poeta qui fcriplit multa precia#
te,fit Bachilides , Deinde HcraOAratus medendi arte clarus cuius plura
documenta funt • At<$ Arifto Bionis cmulus ex Peripathctica difrij
 £

L rB BM. JS E X T y S . CCXLVI.

plina duxere origine. Nrc minas e* BithimiaSi Cyrenis nodilpari laudiceni

lendi. Ex illa enim Zenochratesphilolophus Ec Dicnifius Dyaleucus,Hip
parcus Si Theodolius. Ice Theophanes orator , in caulis foreiibus uedatus

egregie, & Afdepiades medicus .Ex Cyrenis uero Callimachus qui zlcgos
(cripfic pritnus,quotepore Liuius Poeta fbomx fabula dedit, & AtiAippus

Socraticus FlotuiQe dietf, cuius filia Aretha tacu ingenio ualuit,uc poit Ati
flippufcolascu laude rcxcrir,Si difciplinas docuerit, Pretcrqs urbes, That*
Ius,Alabada,Tyrus,Gmdus,R.hodus, uarus eruditionibus & docti itus ex
cclluere, pcipuclcp Si lummo ingenio uiros eduxere Sed qcf eft de Symoni
.

de di&u, magni exempli illius caius fuerc,bis monitu diuu parum tuina, par
tim naufragio crcpri. Afclepudes uero publico fcrif preccnio,qcf tiencticos 6
mente iminuta laborantes, concetu ionoru , mirabili cxpenmcco ad lanitate
reuocarit. Dc Anachreonte inter mira exepla fatu memoratur,& memerabi
lis illa mors,acino uuxpaflx ftrangulati,qux tes iniirmitatis humanx nos

comone facit,fortuncty uarietans atq; Imminetiu calamitatum , uirxcg uai

riiscafibuscxpo(itx,magnanobis documenta dan.
Q_uo apparatu Si qua popa quacoqj oium Audio olim Romani T riuphos
ageret, qs ordo £uari,Si qux in 1 nupho ferti colucra nt Caput Via

Vxtriuphantiupopafii qs otdofuerit,quatoq;oium ftu*

dio Si apparatu ducibus e-ercituum,polt res felicuer geli as
Triuphus dclcrn c6lucflet,intcrcilc uete^monumeustraB
duueft. lnptimisfuitoblctuaiu,ut qimpateres tebus betf

nrgeftis,poA multa facinora militaria domitis hoOibustriu

phti pofccrct,pacata prouncia (ucccfloti in primis traderet,
cxcrcitucp uiftore Si opimu pda ,
tcUecp uirtutis Si ignauix cuiulqj mcntiqj
Siimeriti Koma reduceret . Inq) xde bellonx extra urbe Senatu cuocato.
inire fas erat) de rebus a (egeftis magnifice,
( Neqi.n.triuphu peteti, urbe
quxopidaqfcp .pumcias bello iuciflcnt,autqbus cu hoftiUus (ignis colla*

tiscoHixiflenc,quxq; egregia ip(i leciGet,quotq) hoftni millia ctcidiflcnt,cia

dcnjq, belli decora, ordine dcfletebat,ubilcgatos,Tnbunos militu,Ccntu
riones,milites deniqj cxercitus,quo notior tcftatiorcpeo^iuirtus forer, adefle
oportebat, ut mcritx illius uirtutis cui catus honor debebatur, liquid uenua*
nim referret teAes fotet . Augultus uero Odiamus in teplo Mattis Vldtons
qcf in forofuo poluit,Senatu de bellis deqj tnuphis coluli,ut qi ,putncias cu
impio petituri inde dcducereniT, Ineoqi reuetli cx,puincia triuphoru infigma
deponcrent,dccreto fanciuit. Tam Si li m Maruo campo Si in pratis flamii*
nas non fcmel de triumpho adtum ioucoiamus Apud Argiuoscx militia
icuetft duces , cum militum agmine totocj cxcrcku . In Charadro cxcra
uu ii

Digitized by Gcwjjlc

k
 GENIA L IVM*
quzroicp deberen#
urbe concilium aduocabant . Ibiqj dc militaribus donis
tur o primatu confcnludcccmcbant.Szpiustatneablcnriducicumderrbus
gcftis egregie, maxime cognitum edet, a
Senatu decretus triumphus fuit.
Cuc$ res bello geft* triumpho digne uidcrentur , prout erant fententiae po4
decernebant, autli Senatus auer#
puli 7udu,patribus authoribus triumphu
faretur,pcr Tribunos ad populumfcrn poflc,populuq) ritraSenarusauthp
Valerio Si Horatio Coss.ui
ritatem triuphosfzpedccrtuiffecopci tum eff.
dis Sabinis Volfds,cum triumphus negaretur. L. lalius nbunus ple#
& T
populum tulit, qui primi ex fato plebis nullo dc
bis de illorum triumpho ad
cernente Senatu triumpharunt . Et M
. Rutilio Didatori de plebe hemmi

dedu is Si uidis hoAibus One patrum authoritate,foloiuflu populi triumpha

re licuK.Tamflf f\plures,cum Romzaducrlante
Senatu honos negaretur,
ia Albano honeftos tritiphos egiffe legamus. PrimuIqj.M.Papyrus Mali
focu Rom* negaretur, in Albano,flc alii illius exemplo triupharut. M.ort
ro Antonio,magnxiauidix fuit, qcf cu deberet Rom* , Alcxadti*
de Pat

this tnuphauit. Et Domicio Enobarbo quod deuidis Ar uernis, nullo dectt

nete Senatu elephato uedus uclut trniptaas tota Italia pet uagarit. Malitqt
diu mos Rom*
de domitis nationibus &
hoflibus bello uidis triuphadi,
ad probu ufeg impatore. Is enim uliimus Ccfacu ttiuphaffc tradit Po A que
oblitrrata uirtutc milicari,tu uigor ille animi diluifiet & impcriu deflexiffet,
nulli Cefaru iriuphafle lcgutur,Q_uauis alii Bellilanu qlub lufliniano me
ruit corona, poft rem u oium triuphadecotrndebat.
Fuitqtmaric cognitu,
acoditaurbc ad Vefpaianu fle Tuu,dcuidis dcbeilatikj nationibus ab ul t

timo urbe, Romanos p tot lecula uiginti fupr a trecetos triuphos egidc.Excp
S anitibus folu hoAibus preualetibus , multiplici tande dade eff cdtis Se dei
bellatis , quatuor fupratnginta triuphos iniGe. P.uririqi de Gallis q derclc#
quo orbe terra^duces Romanos tnuphade. Er cafle Romanis tanturi* fi

uibus olim triuphus decerneret, Vnitri Cornelio Balbo externo fit Gadita*
no ob deuidos Garamates ttibutu legimus. Mitiicppdi dcuetidioB-floq
duftus in triupho,& mulio,eo proccffit,ut Romanojc ptimus felicitate nu
T
ra de pthis triupharic. Fuluius poflea ufculanus cu fic ciuis fic Cos.Tufcu
Ii fuiGct,ae ad
Romanos tta(iflet,« feliciter egit,nt Tufculu extra lottcue#
lutpjincia adequtus tnuphu Rom* de fua patria egerit, coipo ano ciuita*
te donatus Si Coful faftus.M.quoq)
ppenna Grecus homo , poAea. Cos*
dc anAonico iudiflimu Rom* duxit criuphu. Proditus tn eff fuluius fiac#
cus tat* moderationis fuide,ut decretu Ubi muphi honore ob mode Aia recu
farit. Et M. Fabius eja fratre bello
amilerattriuphoceflidc. Tiberius quoep

Czfarde illiriis parta uidoria,tiiumpharc noluit, confirmata tunc ciuitate

ppter uariana clade Sicut Marius dcui&is Thcutonis trium phudiftulit.
 liber, sextvs C CXLVII,
confpicatus patriam aduentantibus cimbris
laborare . Septimius quo® Se
uerus deuidis parthis cu pedum ualitudme
, laboraret rriumphu rcculau*.
JgirurdfcrctotnumDhoH.omanimacriftMrMc
Igirur decreto triumpho Romani magiftratus R/ r*. -
St omnes tribus obu^.Fbtf
minelc* purpura * dotes aepo
facerdotes ac porificcs apicibusudatilaudates
gratato®
graratefen
atq, uiritnumphales Cofularefcp, eundam nnLUsr
jfutarefca cundaq, •?
nobilitas Si Senatus in pretexta
7
» tu omnis fexus «aetas frequentes cum coniugibus
,
! . S: liberis in
lencia publica omnibus deniep ordinibus
effufis cum gaudio ad excipiendu
tafendu^ prodibant. Apud Athemenfes ueroji quado fummiduces rebus
gelte urbem Inirent, non modo a magmatibus
feliciter
& omnibus ord.0
nibus frequenter obuiam itum eft. Sed deornm queqj
imagines producere
obtnamA diem uiftoreeconfecrarc mos erat. Ingredienti deinde longo
cr«
dme. Montium fluminu,oppidorum «urbium Ipedes
quas bello pernice
rat«ui expugnarat, precedeba-f. Vrbes enim motes
& flumina regionef®
quasimpatores bello domuiflcntin triupho duci
T 0r ’
uetuRimoris erat. 6
uare
1 ded,non * accepto,fignu
* pnefle duxit trrii
M
phas & M. MarcclIus,Syracufas. ErSopio Aliaticus, centu triginta oppi
doru fimulacra uno triupho detulit,&C.Cac far Maflilia^Nilu,
Rhenum
Rhodanuq? ex auro & faruex ebote. Sepe eoa pre multitudine
oppiderfi
effiftas turres proexpugnatisurbibus,captarutiuitatufimulacrafefentesin
tnupho,detukte. Feitf Sylla cu oe's Afii Si Grcc ix urbes
bello domitas in
tnupho duxiHet,nulla Romanoje oppida,aut ciuiu imagines
ducere uoluif
le No nc Latiar. Na imagines Sopionis petro & Catonis inter Pompa fer
cula repfentautr,!nter qua tabellasgradioribus literisinfcnptas,cu titulis
in
qbus naues capta,urbes tributo affr da, ferua aut ucdigalesJn
fideueaccc
pte oppidaq? expugnata, getes perdomitae,& teges
bello uidi Cotinebatur.
T u pegmata in tertium quartuqr nidum uelut exertis
, ramis furgetia Si U*
mulacrabelloru artifici manu elaborata prefercbant, ubicaptaru urbita pr*
lioruq; effida fpecieserar. Vbiaoesuiaas St fugatas,
pculfos coflernatof®
hortes. Cartelloij’ excidia,cxcrcitufc}?intra fufos, urbes
populari,ferro igni®
uartari,adin:ia incendi,mcnia difturbari,clauftra reue.l.
totafqj imagines 6
liorum cfftdas faolc erat cernere. His fuccedebant fpolia
hoftium «capti*
na arma tum currus fpolos onufli,militariaq, figna cx domitis
gentibus no
ereda firdinucrfa, Poft hate Cathapult* Balifti «tormentorum omnege
uus u. expugnatu,ac brlliapparatus,machm*q? ad urbiu
excidia Roftra®
qauiu uicaptaru,nauefcp rolfrata: bello uidae,pr«fereban£,
Q_
uare luculi
Ius longas St roflratasdece ultra ccntu in triuphoduxit.
Preterea falcati cur
Ius. Clrpeiqs inOgnes &(cuta,qbus.L.Papinus
Didator dcSan.ribusrriu
phasfopt ornauir,tu ledicat
aureae. Enracp ur argetea figna,ex deuidis
geri,
bus,quopt fupra duceta oduagtu «marmorea fere totide.M.fuluius
1 triu#
UU III
 GENIALIVM-
pho que de Ei holis & Cep halenia habuit,earpetis utxit. Curtuftp aurei uef

argetn . Vafaqi aurea & argentea omnis generis , Spoliarg cukatu ui capta#
tum tum corcnx aureae fle urbium dona fle populcru, quibus a (ociis fle fer
d :tC lunftts pro uirtute dux donatus fuerat, luo ordine icqucbantur,quatu
detulifle comperimus. Q_uodtp
nonullos (upra oftingentas,» duo millia
manubiis
auri uel argenti fiSi lignati* ex
&
urbium (poliis partim rudibus
madis quefitum forct,id omne deferri in tiiumphofle perferiptumin tabu*
lis in aerarium cft condi lolitum, legimus
(cipioncm tui A&icano fuit ccgno
men,bello Cartaginen&ex preda,argenti celari pondo numero quadrmgeta
tt ualoium aureoru pondo ducenta
millia^Paulumcp acmilium deuidta Ma
cedouii,ualorumauteom,aurkp fle argenti lignati tantu detulifle, ut exilio
populus Komanus tributum pendere detierit. Q_um etiam Herculis fignu
ante triumphante non raro in pompa uchi (olere. Tum (iquid uifendumflt
memorabile at* *uo priore bcognituindeuidhprouineia fuiGet,uelutretn
(pedkatidima nouoiouentouna atferri copcrtum cft. Vcfpa&anusludeaca#
ptaBilUmu nuncj alusuifamarbotem , fle Pompeius ujfto Mithridate He
benum primi oftendecunt. Eunde* Pompeium tertio triumpho epietn de
A(,a & ponto habuit,inter (olemnia. Alueumcum T hederis luforiume ge
mis duabus magnitudinis mir*,nulla gemarum adeam accedente dctulidc
Be Aurelianum Ceiarem praeter alia fpedtandima Tygridcs, Alees,& Came
Icopardaies in triumphi pompa oftendideauthores memorar. Przter que.
Elephantos autequosm bello captos,fimul fle oblides qui a foederatis gen»
obusflC ioctis dati erant tanq patis pignoia deduci notatu cft. Q_ui mos Sy
ncufanis frequens erat, ut captiuos equos ton&s crinibus ,ui&ores aute lau#
ro coronatos ducerent in triumpho. Elephantesatit Curius dentarus poft
Italia uidtum fugatum* Pyrrum quatuor captiuos detulit prims.uL.quc*
Cccilius Metellus rebus aduerfus poeoos fcelicitergtflispnmopunico bello
centum fle uiginti . Et. P. Cornelius Natea triumpho gallico , preter mulra
memoranda equorum gtegem bello coprorum. Et Sapio Adoneus druiflto
Anthioco ultra mille fle ducentos heburneos dentes. Et Cn . Mallius deurt
&a Afia monopodia fl£ Abacos ac triclinia erataueftetr* ftragulamdetulc
re. Poft hos Tubicines multiplici
(onodadicum canentes incedebat, quos
longo ordine candidi boues,tauri* auraiiscormbus infulif* fi£ uidtis orna

ti fii auro,mox imolandi lequebantur. Hos comitabantur (uccintiadolofce#

tes, aureas argenteaf* patinas tcnetes,quibus fuccedebantTribunimilitu,
Centuriones,preftdh,equiref* rnfignes,ac pedites uid» oris exercitus , quiob
egregia facbora,fle nauatam in bello opera, dona militaria meruiflent . Nrc
non milites quorum (pedanflima uittusin bello fuit, qui* ab Imperatore,
n„iri* muralibus,Cafttefibusuc coronis, Torqbul* aureis, phaletisauc
 tIBER*SEXTVS. CCXL VIII.
armillis donati erant,infignes militaribus donis (poliis armifqi fulgentes pi4
bant,(equentibusmox legatis Si Tribunis legionum m
equis. Tum
Reges
St captiui nobiles St liqui bello capti inligocs fotenr,preripue,hofhum duces
contra quos indidum fuillct bellum ex tanto faftigio deicdi,in uehiculisaut
ferculis, ceteri uero cateruatim uindi cathenis in fcruicd notam preccdcbant.
Q_uare Pompeius magnus regum filios St oblides numero quatucr Sitnl
ginta lupra trecetos,prctulific fcrtur,interquos Tigranem, Ariftebolum, St
Mythndatis filios quinq),filias uero duas. C.qucq; Cefar Africano triupho
iubx Regis filium infantem qui mox clarus ingenio eualit ante currum du#
xk.Et cum Catonis,Scipicnis£epetrri,aliorumq) imagines uanis calibus af
fedos deruliQet,Pompei fimulacrum deferri paflus non fiiif. Q_ucd limor#
te obita minime duci ualuiflent,illoru imagines & fimulacra perfatpe delata
funr. Cum enim Scipio deuida Carthagine Hafdrubaie. Et Paulus Emi#
lius perleum Si filios. Mariufqj iugurtam regno decurbatoscontra decus re#
gium duxiffent captiuos in triumpho. Augultus poft bellum Acdacum Ale
xandrmo triumpho cum Cleopatram ducere nequiret , ipfius imagine quae
manu fibi mortem con(duerar,exanguem detulit. Inquo omnes gazas pto*
lemeorum congeft as ta n tumcj auri St pecuniarum inurxir qt prcaa poflcf#
,
Itonum uenalium ex inde duplicia ftatuerentur. Proditum qi memorias eft,lu
cullum triumpho mithridatico aureum Mithndatisfimulacrum (ex pedum,
& Clypeum ex predofis gemis preter aliainfigniadctulifle. Et Pompeium
magnum Pharnacis (fatuam argenteam , fuam uero exmargaritis,& ligna
aurea tria,6t alia myrrhina,coronafqj ex gemis St margaritis ires Sc triginta
adduxi(Ie,Captiuol£j belli iure uindos duci noluiHe, led patrio more luccin
tosireiuOit,quos exada pompa regalimunificentia liberos donatolqi remi#
fir. Scipio uero EmilianusexpugnataNumancia,nec fpolianccpredamnec

captiuos Q_uippe cum quicquid eflfet auri uel argenti & (poliorum , ac
tulit.

pteciofiftima demu fc ipfos, Numantini cede St incendioabfumple

rerum, fis
rint , nullaq; re nili uidoria iple potitus fuerit . Id
tamen in triumphali popa
(irruatum memi mus,u t tum de foro in Capitolium dederet triuphans. Ho#
ftium captiuos iofignes qui femina difeordiarum St belli audores fui0ent,in
cuQodiam detrudi iuberet,utexada pompa neci darentur. Q_uare cuAdia
torix tetrarchaGalatharum,quod in triumpho Actiaco dudus ,feruatomo
reiugulatusfuidetcum filio,infciente Augufto, nimiu indoluifie Auguftus
St lachrimas effudiffe fertur, Hadrianus quotf triumphu qui Traiano debe#
batur,cum mone obita triumphare nequiHer, illi defundo exhibuit. Q_uip#
pe triumphi apparatu pretedente St omni preda,Traiani imaginem tan^j
uidotis infignisuidoriat cuius iple dux St author fuit,in triuphali curru uen
xit.Et quia Romulum patrum memoria capos Veiis, Veknuum ducem (e#

/T
j by Googlc
 GHN'. IAIIVM.
decrepitus
nioaffe&umin triupho capptiuutn duxit, inde& teter folemnia
puerili bulla ornatus
Itnex efoletus 6& excors qui anula facie illu mentiretur
anre currum ducciecuraliquandiumanfit,Preconc
Sardianum lene prodal
mance. Nam Veios Sardianorum fuifle coloniam ueteres tradidere, Impe
ratoricp rnuphantiqj oleagineis fertis ornati aureas coronas prefcrebani mini
dari affuerant. Vmuerfo
ftri,quz his qui triumphum meritum procuraflcnt
mox Senatu in albis pretextis iuxta currum longe maximu tnuphi (pedtacu

lum exhibente. Tum Cirharcdorum 6t Tibicinii folerriflimi artifices, quos

fydiosuocant, caneres pfallentefqj ibant coeonati , In quoru medio

quilpia
au
pene delirus, quiinconditis lods ineptite uidebatutintalariueffe,6mbrns
armiliis ornatus.lafciuiagefticulatione ufqj ad ineptias nfus
comouetf
reis fie

bat. Inter quos Ciceric effigiem argutam 8i madud,magnis malis, ore hia
ti cum crepitu dentium, aut
petrei* quae ebriam anu effingebat nonunq ad

hibucre.Tantacp erat apparatus magnificentia, ut cum dies exponedis rebus

fuffedharanon uideretur,plerucp triduum nonunq dies inrcgros 6i ne dies to
usin apparatu pompae tributos legamus.Siquidcm xtmlius Paulus de Re
ge Perla .EtQ^.F laminius dc Macedonia triduo triumphatur,
lulius Cc
larquater eodem menfr, 6t Diuus Auguftusncs egit tnuphos continuo eri

duo. Ipfe utro triumphans cui tatus honos dabatur , curru aurato fublimis
exteris aluor & ma
atqt ornatu huano auguftior,quatuor infignibus equis
gniticenrior uthebatur,ptccedcutibus livoribus coronatus in purpura,
cum
inligniisimpetu de magiflratus quem gerebat. Q_ui ut confpedhor uidcretu*
minio illitu »olebat,exemplo AffytiorumflC mcdoru,apud quosinungiocu
los Bt faciem pingi ex Cyri inftituco affuctum eft , Perlarum reges Hcluthe
Him adipe leonino. Et Ethiopum proceres minio colorantur, quo facie non
inuenultaledpro imperii maiefface forma confpcui fiant. Scire tamen licet
Romulum cum dcueicntibus triumphauit,finc curru rgiffe triumphu.Pn#
muqt Tarquiniurnprifcum.utueroplurescettiorclqj tradunt, Valeriupu0
blicola quod Tufcos bello uicerat quatri iugo curru triumphaffc,Geflatncq)
tritiphannuapud priusfeculu bullafuiffc, remediis iditis in ea qux cotra in
oidiam proficerent. Poft ea Camillum quod antea licuit nulli intriumpho al
bentibus equisurbeminiffcteadunt. Procedente mox tempore Popeiusma
gnus triu r ho Africano, & Diuus Cxfar gallico elephantis, 6i M. Antonius
leonibus ad currum preter aliorum inftituta triumpharunt. Neto autem Cc
farmonllnfico muento Hermafrcditas equas portenti loco ad currum du#
>it, Heliogabalus maiore infama quaternis canibus , mox tygribus uedtatus
fuit. Aurelianus etiam ccruis ad curru triuphauit inter exteros proditur Sei
foflru Egypti Rex regno inpotcntiinfolensco ferocix proceffiffc , ut forte
du$os Reges annis lingulis a currum iungetet, ut ca pompa per omnium
ora ucdf atetur

Dic
 tIBlR*SEXTT|. CCXLljf;
acftarrtur triumphans. Q_ucd non abfimile aTygranis infolentia u i4
detur,cui tanta Reges fit Dynaftx fetuilia prtbtrcnt. Akxi
fuit ftcordia ut
dcrramcn Scucrus lmpcrator,cumdc Pci (is triumpharet
non curru rriutii
phali fed pedibus fequente curru quatuor elephantorum
palacium afeendit.
Tarquinius ueroPrifcus aurea tunica procedit ornatus. Pompeius
Chlamy
de magni Alexandri* Ipfos uijro triumphares myrto prius auihorc maGuno
mox lauro plexo, & ex lauretoquod a liuia Auguiia padfumerat poflq Cx
(ares imperitarunt, deinde aurea cotonan inftitutum ferunt * Ex tauro aute
ideo,uel quod fpedfatidimain monte parnado uel quod tulmie
afHari riunq
compertum fit.Q_uam quidem coronam,non iplos ttiumphanres geftatc,
fedferuumin curru eodem qui (uprailliusuertictm rp(am tenertr
poft (e ha«
bere tradunt. Sufpicari lieet,uel quod oneri terendo triumphante
fatigari mi
nitneuolcbant,uel ut hurnanx fragilitatis memor foret cum iuxta
, adidcie
(rruumin eodem uideret curru, ne per infolentia nimis libi placeret fit
trium*
phatufuperbiret. Q_uam quideexado tnumpho in gremio Capitolini Io*
uis locare uel templis dicare (olebant, quod beneficio deorum in mortalium
de hoftibus triumphare contigiflet. Sunt tame Auihores in altera
triurr pha
tis manu lautti,in altera tenen iceptrum, dii tnuphali uehitur
cunu . In tqs
ucro triumphantium ingenui pueri, iutuirgines non dumadulrx
prox ma
cognatione iunftx,ad habenas cognati fit affines in ueffe candida, iuxta
late
ralcribx St miniftn quiducem (equti comites expeditionis fuerant, comita*
bantur. lnterimperuiase(fufi,omnislexusfie xtas in tomum gaudio,flo*
resiacere,8f padim diis libare,alii uidlimas ccdcre,undicp iuris&
edorum co
piaexalante. Poft currum uero captrui lcruiturerxeptiSc libertate denati
le*
quebantur,omncs capitibus radis fit pileati,quali tftugidt,lerui<ii tcmpefta*
tem uiderentur . Q_uarc*T* Flaminii currum qui de Macedonia fir Nabide
triumphauit ,'Romanojt fupra duo millia captiuojt qui bello capti
ab An*
nibale diuenditi fuerant, quosperuniuetfamgretiaconquiiitos redemerat
ii

beri poft liminio capitibus rafis (equti (unt. Et Cn. Cornelio quideinlubri*
bus fit Cenomanis trrumphauit,turba Crcmone(ium,placeunci umqi co*
lonorum , ab eo obbdione fit (eruitute exempti pileati poft currum incedere
Proditum tamememorix eft.L*Furioqui in prxtura de Gallis triumphauit
nec captiuos precefflfe nec (polia prelata
nec milites (equtos.M.tf Acilium de
Anthioco fit Etholis (inc militibus triumphallc fit Imeexerciiu. Futte tame
qui traderent T ribunos prefedofcj legionum. Centuriones fit legatos , tqs
aut carpento in(identes,interdum pedibus in pompatriump hali currum
pTo
trqutos. Nam Tiberium triumphante legati legionum cum triumphalibus
ornamentis (equti fuere. Et Mefialina poft Claudii Cxfariscurrum carpe
,
IO uc£la fuit. Et Aurelianus Cxfar Zenobiam uiudtam aureis catheuis
carf
'9K,u r <
^H *
•

jT
Digitized by Goqglc..
k
 GENIALIVM. -J

pcnto duxit, Pofthec uidtrices legiones militefcg uiftoris exercitus armati ac

druifi in turmas pleni fortunarum glorixqj,eumiocorum la(ciuta,&
catmi#

ne triumphali ludibundi St (poliis ornati,ucrba fit inccnditosuerfusm trita#

phantem militari more ladtantcs (equebatur .
Q_uate Camillus Remulus
^ parens patri* ac conditor ur bis,licut Marius Cymbrico triumpho certius
conditor appellatus eft .Et Cxfar inter militares iocos a Nicomede fubac*
cus,&mxchus gallus, laptana quoq;(e uixiflcapud Dirachium milites»
Czfarem inter iocos cauillati fuere. M.uero Mallium in triumpho quem dc
(Jallogrecis h ibuit, milites inter iocos ucluc nimis indulgentem dtambicio#

(um taxaucie. Dumqj per urbe popa St cantus ordo procedit, per uias petep
omnes aditus & deorum templa patentia paffim tricliniis Orans ornnhi gc*
nerum ztatum Bc ordinum enufa multitudo inter uota prtcefqt ad aras dds
libabant, Hoftias ma£Ubat,Grates diis agebaot,conceptaq; Ictidam cantu
Sl carmine ac letis acclamationibus lignificabanr. Donec cum omni appara*
tu cuqt his militaribus iocis per media urbem &
uelabrum percp (aera uiam
Icti Si ouantesinCapito!ium,a(cenderet, ubi tauros in pompa du&osinlo

uis optimi Maximi templo imolabat,quos prius q de nece hoftiu duas cer*
ciffimis conflaret argumentis triumphante minime imolaredebere,multiac
bitrati iunt . Epulum poli hxc magntficetiffimu Si lautum omni
apparatus
genere uberrimis amplidimilcp obloruis ac fumptu magnifico publice daba*
tur ,in quo turdos 6i murenas inter oblonia apparari &
uina praecipua atqj
unguenta mimo delibuta exhiberi confuerant. Q_uare Diuus Cacfar merito
celebratur , qui Alricano triumpho przter cblonia apparanflima uno die
ia duobus at uigmti millibus rntlintotum mflru&is paratifqi menlis epulii
regali magnificentia ac uim falerni amphoras centum, & Chii Cados centum
populo dedifle fertur,ubi (ex murenarum millia una ccna exhibuit.Tiberius
qjoqj mille menlis prandium parauit. Ad illud etiam Coss.inuitari,mox ne
uenirent rogari iolebant . Scilicet ne quis maior triumphante honorem qui
debebatur preriperet,ut<j locus honefliflanus triumphali, cui tantus no
illi

noshabituseildaretur,ut nlum acena omnis ordo &xc»s officii cau(a,dc*

mu fine olfcnfionc rcducerct,qux pcefentibus Coss. alteri iribuinon dece*
bat. Interdum ucro notatum cll,Epulas,ex(rudtalq; mentas ante domos in
pcomilcuo u(u rerum omniu uidtricibus legionibus quo agmine triumphan
tem (cqucbatur,exhibitasfuiffc. Ec pofl triumphum,ut gratia eflet cumula

tior aurum coronarium cx uidlis bello gentibus, obconceflam uitam impe*

raton dari,quod quidem nili triumpho recepto preftan non decebat, proco
quod pro corona triumphi a (ocus & bcil ouiCtis gentibus quali urdtrgal da#
batur,quod Adrianus primo ltalix renube Si in proumdis minuit. Dande uc
ro Alexander Scucrusunacum negoaatorio,popuio illud dono dcdie,To*
gasquocp
 «

l!BaH*SEZlTi; CCfc.

gas qaotj fit fagula sctaqj St dona multiplicia fmgulis militibus pro meri#
,
lis ab imperator clareiri, In quo id feruatum eA,ut quod pediti, duplex
eentu
una cum Aipendio militari fitjfrumento duplici,
tioni,triplex equiti daretur
,
Ttibuno uero inulto magis, Animaduerfumq? fit 'illud eA , imperatore cui
belli fummacomiAa fuit, decreto iam triumpho anteq urbem iniret fsepe
,
,Tribunos,prefe&os,equitcs,ceturionefq) ob fortia facinora militaribusdo#
bis in primis ornaAe fit bene meritis prcmia largitueflc.Ipfofqjcum donis fit
inGgniismilitaribusinpopatriumpniptecederetriumphatem
,
nonnuq (e#
qui confuefle. Pretercp afluetos honores, uel locum i rcirco ad fpefianducu
laurea fit fella curuli inter uiros triumphales confularefqj fibifit pofteris,uel
ut in ueAe triumphali ludos fpeftaret, arcutnqj marmorcu nonnuq Aatua
Inforo pede Arem aut eque Arem ampliore fumptu cum decretis fit titulis ho
norum,In comieio,lnRoAris in foro in palatio in Capitolio, aut in cella Io
insequi rariEonus honor contigit)Senatum fit populu tnuphantialiatj in#
bgaia uirtutum dona honoreliq} dediAe.

P.efponfutn Raphaeli Volaterrano " quare legum fit caufarum Audio inter
“
“
cnaflo in his mitioribus Audiis oblefiiarcraur. Caput VII

Verebar aliquando exme du Romi agere, Raphael Vo#

laterranus uir inftgnis dodrinaefit uirtutis cui ad mores
,
emendatiAanos,grauitas libero homine digna non modi#
eam acccfljonem faciebat, quid caufx foret,quod cu eaufa#
tum patrociniis fit foro,ulcp a puerida eSem additus , illis
poA habitis fit quali forenlibus nrgociis praeter miliis, ia
hisAudiis mitioribus ita me obledarer,ut caufarum patrocinrisbcllumin#
dixiAeuiderer ,Cui hoc caule refereba, quod leges quxadeomune utilitati
aeditx Audio fit labore maximo quxlitc fit meditatx nobis forent, ner^ ab
his qui iura darent coli, neq; per inde ut oportaet preripi uiderem doleteqj
,
Juri dicundo illos plcruqp prelidere,quieas uel turpirerignonrenr,ucI
p gra#
tiam fit fotdes facile corrumpi finerent,fit quibus leruandarum legum pred#

puaiminrt«ura,hi maxime legum fata cotem neten t, quibusrebusefiiri ut

tot leita fit decreta, ueterum monimentis nobis tradita maximifq) igeniis eia#
boratafit tampenkulate expenfa , unus homuculus nequiflimus audaeiAi#
mulq; gnarus legum Iudiciorum fit fori , qui magiAratui pree Aet non falu#
bri temperamento needileeptioneac iudkio ,lfcdaufu temerario fit cmniiu#
te neglcfto,ad luam libidinem per fcclus fit nequitiam euerterct. Horum io
minima exempla dicebam forc,caquacdudum experti uidtnus. Nuper eunt
jLomx cuAodias cognofccrerp,opereprcaum fuit uidere,quac tetu miraculj

Digitized by GoogI
L
 c B M I A L I M.
&Oidi«da,qu* ue turpidines,»! aliqu»
monitas X portentis Gmilia ac diftu
libidinem admiSerentur contra ius fafc$ .
Siquidem faeerdotequepia
tura
lanaum uiru uka X monbus ornatiflimum
ia his naai iumus grauem X
homine profcao honcftx X magnx laudis,diu tenebris X
carcere macera#
pecunia GW tradita ab
m indienidima fortuna lubite coiSu, pro eo quod
lubtraxcrat,ut uero dno reftitucretur,illius nflu manda#
co qui iUam furto
quxftionibus fubdi ukkrius fc
com rcftkuerat,fuppreflo auihore , ipfumq)
i

colcientia culpxetfpeuemx adduaus,abftu

tormentis uexari,ut illum qui
lifle contiffus fuerat, palam faceret , delinquentetj deli&aqux ille perurens
difcriminc adattus pauper lenior conbtctispcc
eulpx duxerat enuciarcr,quo
catum X delinquentem enudarecoaaus fuit . Q_ uod quidem fcripeoiurtuc
ritum lanibontDulqj X decretis interdidhim effe condar. Rutius alium ma
coopertum,homine inpunffnnum turpiflimucj qui maximorum
ni fcelere
criminum reus,teftibustabulis tcftimoniis X
cmiflmus documentis coruri#
nec Ipfe glotubuqdus diffitcbatur,qui9 legum ludaionkp
ftus fuerac,quc
erat,ab eildem ergaftulis, fola prxfidentis temeti
penis (cuidime coercendus
tate nullo negocio dimi&i
X
liberari^liafcg audacias X
turp«udines,ne di#
profatu<$,qux uix «edenti no modo cnunriau
eam' ialcta indigna auditu,
fed uila X compecta fuere, lalonmataQalanus X Ludoukus mathacumfa#
ccrdotalibus quibus
fungcbanfmunenbusctd«enollent,qucGtis occafioni
eo lenti fuere, donec illop ar#
bus ad immkoru libidinem tccro carcere ufqt
ornamentis fama
bitrio lingulis
fortunis omnibus ex turbari quoad illis
X
liberet exauoati funt,non uero rudioo,fed preGdentis fola temeritate X libi#
dinc , ne prefequar utros uitx
mculpattflimx fumma integritate X
&de&l#

Gs criminibus circuuentos,ab
impotentibus mimiris mifcros X
laborantes,'

m quos zrauicer crudclitercp tonlultum uidimus,uel utaffliftas fortunas m

underent,ipfofc5 de pofleUioneflC antiquiffimisfedibus deturbarent, ueiut
inuidorum obtemperarent, alu<|
libidini m
milerosxditaexepla, nulla pie#

utein (uppli«s’6C calamitofos,eolc$

innoxios turpibus iudicns confliaan X
ufc» premi ab hisquigtaria
opibus pluspoQuntpollent£j,aliof uero Au#
X
quide. Q_ux eu uidcre,patronifcp co
thores manifefti faeinonsne appellari
potentiotum aut gratia nihil prxlida efle,mhil opis,fruflra non ia Ic
«a uim
BuracontrouerGisX ediletndis rotcaluum uarietatibus tam penlicularexdi#
luldpere cantoqj nos ftudio fatigari dkcbam,
us tantu laboris X uigiliarum
quiiun dieundopre#
cum ad ignaui&mi mpurillimkj cuiuGj tementatem
quem leges uirum bonum eGeuolunt, non equo airt,fedadaraaani
Gderct
8 libid’inemiudiciafcrri,dcacca<| legum tanto conGlw xdtta,conudG &U#

befa&ari uiderem.
 liber. stxrrs. CCLI.
Q.UC Qt bona dea,& quxaueteribusilli Iaera foent quid ue Rubigalia
flo
rdu& Vinalia forent. Caput VIII.
Nfer eos quibus illa indagare cur* fuir,fxpe qfitu eft,qux
(it bona dea cuius nume,tatoperc coli
a Romanis legimus,
quod facru
a principio originu incoatu du Irr periu ftetit, in
cerimonia colebaf. Multi putauere flora bonam
credibili

deaeffe,qui flaunfeu fauniquondauxor,uino mades

myc
I teis flagris a uiro cefa,poflea cu fatti penitercr,& ipfius de#
fiderio tabefeeret, diuinis honoribus coi i cepta fuit , in cuius xdc licet florum
omne genus importent , myrtum tamen inferre no decebat , in memoriam
ueterismuldx,(icut in Tenedo tibicinem adire Tenes templu, 'aut Achillis
mentionem facere,obueterisignomix memoriam uerabatur. Et apud Rho
dios prcconem accedere ad occidionis templum interdittum erat.
(Quidam
Grxcorum ex liberimatribusillam effinxere. Alii Medeam,plerkf Semele
multiproferpinam putat, Romani Oriada Fauni uxorem, cuius ne nomen
quidem,uiros intelligere fas erat . ui uero bonam deam dicunt Fauniuxo
rem, illa raillibatx caflitatis fuifle opinati funt, ut extra Gyncctu nudegref#
fa nec uku u-derit un^,nec a uiro confpeda,nomecp fando nullibiaudituGr.
Q_ux quide facra cum Maio menfeprofalutc populi fierent, quicquid effer
malculum domo exigebatur , ita ut non modo extra cofpcdlu fummoucrc#
tur uiri,(ed mafculi quoq? pdhrrx tegeretur, quod copar Mylix Cereris
(a
cru optineredicunt,in quo cum feptem operetur dies, tertia a templo exattis
uiris,pulfis etia canibus maribusmulieres ccIebrabat.Cumq) in (acris bonx
dex uino libetur, illud non fuo nomine noncupant.Sed lac dicunt effe vi*
,
ni tamen amphoramin facris obuolutam apponunt, quam dixere mellariam
ad quodfacrum nifi caftas,quxqj auiris abflinuiffent nullas accede: e lice#
bat,templuq) dex neqj uirum ingredi necintereffc permittitur : cuius limina
purpureisuittisudabantur : quae nonubiq? & paUirn (edin maximi pontifi
os domo t m receffu intimo notte^non aut die fiebat . Et licet notturna (a*
era prifeo ritu mulieribus interditta fuerint ; In
hoc ramen facro cum pro po
pulo facerent mulieres nottu intereffenon uetanrur, quod quide tamxreli?
gioniscfthabitu,utillud ucflales uirgines obiret & per illas facru fieret '
cu#
ius xdes alrcrx in auentino alterx iuxta Ifidis teplu fuere ad
noua uia Alii
dixere bona dea qua Grxci Gynecia nuncupat, cuius feffis diebus palmite ta
bemacula mulicresintcxut intercp foienia dracone apponut, quod facru no
in potificis domofed in xdibus qfqj (ais celebrare affuerat,aut illis
q effenr,
in imperio Cofulari ucl praetoria dignitate . Dumcp facru fit , cuntos mares
domo exeunt ne polluerentur flf piaculum fieret, cum ritu (acroru neqj dea
xx
 GENIALIVM'
«onfpid,necp facerdotes pala fieri liceat. Vxor enim exornata domo
maribus 1

aeris crepitu Se fma*

rxadis nouc cotinuas nodes operata fuiialiinceffu,cu
ticodifcurlufacra peragit, aliis fimilttemuletia ad id faci u accitis mulieribus,

unde occalio fteques me- hadi &

facultas adulcerisdata ert. In cuius ficiificus
probris deam incedunt nc
&
canes i molatur quicp huic lupplicic maledidis
mine* optant bonum inuenire qui domi nafcatur.Q_uippe eam dixere bo*
nam deam quae e* eorruptis generationes faciat,quarc illam Gynedam qua
fi rerum genitricem uocant. Q_uod facrum Damium a moieprepoflcro,ip
facp Dama , Sacerdcfcp Damutrix didU. Cuius inftarapud Siculos dicut
fuide, apud quos lactum Cereridecem
diebus,ucrbis turpibus fit oblccniscc
ltbraripioiunt,magnaucrborumliccntia,lalicctarbitrate,exobfccnitatcuer
borum fit iocorum lafciuu Cereus ludum meroremq? leuan , quem ex ra*
ptu filix conceperat. Nonnulli opem dixere bonam deam qua: & May a di*
daeft,quam nominibus uariis, fauna fit fatuam & matrem drum,fit idea
fit phrigum,pcflfimuntiam,Cybeltm,Khcact
Phrygia nucupant,quia ho
minibus tau er, fit ope liberis prc(fat,fiiuaqj didam, quod infantes id lucem
sditos fandi modos & uetba cdoccat,cui quiuota concipiunt manu terram
(angentes ,udur parenti fit genetrici fupplicat. Cuqtin cmmbus factis qui
rem diuinam facit uclare caput foicat,huic apetto capite fit inudato iacrifieat.
Q_uam deam Aegyptiis celcbtt numen fuiQfc alieuct an t, Cuius limulact u b
niflrafcyphu tenet, dextra Sifhu,hoc cft aeneum erepit aculu, quod no fpit
ntufed motu concuflum pa(onac,abillilq3 ilis dida, tui peruigiliaexeubiecj
nodurnx a puellis peraguntur. Cuius iacerdotcslinea amtdi ilola per ur*
bcm lugentes uagabantur,mox leti (aera perficiunt,in cuius fefto qui ex coi
legio fuotfaeerdotes diu» fas facies induunt ornatu uatio.Ni aiius inondus
balcheo militem agic,a)iuscu ueuabulouenatorincedir, alius longa dola fe
mina mcntitur,oonullicuni falcibus proccdut uclutmagiftratus. Poftqux
mulieres candidis amiculis (crta ferentes cum fpeculis & pedine ante fimula#
erum de* famu lant ur ,iplamcp comentes cum lucernis fit lampade fequntur.
tttquia Saturni fit V ulcaniuxor dicitur. ldco flamen Vulcanalis ktisMaiis
illi rem diuinam faar,fit pregnancem luem trudar Maix fii Mercurio ,cuius
ferias Saturnalibus iocurrcic notatum efl.fcftofqj illi dies Opalia £uiflir,qux
tertio dic poff Saturnalia agun:ur,Sicut Robigalia, Floralia, Vinalia, Ago
•alia, Carmentalia , Ageronalia ii V ortucalia , Prctcrqux , fuerunt (aera
popularia non certis familiis tnbuta , ut fornacalia , Palilia , iaralia . Fuit
aurem xdes Opis in Capitolio una,alrcra indico lugario,Opis fit Saturni,
Notatumq* his qui ope indigerent ad Alylum Cereris panem dari , quibus
nunquam templum clauckbarur,bcut edem hortxreclufam effe uclucrunt.
tum U hortari ad res magnas adducere . llidis ucro xdes una pacticia ala
 LIBER. SEXI VS. CCLU.
teraueroAnfenodoraditoeft, cuius templum in
regionemarrricEmpifuir 1
proximu tvbcri iuxta lepra fit ouile. Sed quia de Agonalibus
loquor loendii
Agonalia ftatiuas ferias fuifle,quibus lano. (Quinto Idus
Ianuarias\natof
aries, didlitp Agonales dies o<f a printipeeiuuaiis
interrogalf.f Quippe ari
qui Ago inatore dixerut der uerbu in folenibus freques
} ufurpatf ppterea
princeps gregis irnolabat,quojr authorcNutnapopilium
ferunt. (Jrme*
talia utro a matribus familias anis lingulis fiunr.xvm.
kls Februarias in qui
bus aliquid fcorreu aur fua morte peremptu aftuliffe magnu crime
erat . Ro
bigalia a Niima quoqj inftituta funr,ne robigo (egetes,neue
uredo autgratf
do inuaderet. Ideoiexto kfr maii agebanf, quo die Robigo deo facru
fieri do
cuit. Floralia a flora fuplere nome,cui utarboresaffatiefflorefeeret
adiufla
cp magnitudine fruftus accede, er, quarto kls Maii oraculo
moiti facra cofti
tuerunt.Natp hec tepora frugibus metueda funt. In cuius feflis diebus
femi
nas quaroulgato corpore qucftu faciuc denudari,» pudedis
oblenife» inueO
latis.perluxu fle lafciuia currere,flc impudicos iocos agere feruatii eftquibus
etia aediles cicer fabas fle miflilia plebi (pargere afluerat, leporclqj
fiecapreas
aliacp mitia aialia ludis
admisere , quosin uico patricio aut pximo celebrat
bant,no<au£p accenGs facibus,cum mulca oblccnitate uerborum
per urbem
uadeeeflc ad cubat fonitumconuenire. Fuicenim flora nobile
fcortum huius
auchor argumenti,quat cum prepocens cflcr,fie diuiciisaffluetet
populum
Romanum morce obita heredem fedt , pecuniamqj annuaqj luis exhiberi
uoluit,quorum inflar ludorum antifleru apud Athenienles limili
Rie licentia
re. Vcrcunalia uerodies feftos Vcrtuno dicatos habuere
Odobrimeofecu*
ius facellum in uico turario erat uertentibus Icad dexteram fub
bafylic* an*
gulo,qui deus mercaturae & uertendaiu rerum habitus. Vinalia autem erat
duplicu,altera urnis dcguftandisxii. kls Martias cum uina pura funt quo
dieloui nouum uinum libare mos eft,quod ex dolio hauflum calpare exime
bant . Altera quibus fl imen dialis uindemiam aufpicatus maturisuuis
ui*
num legere fle uindemiam freri mbet quibus diebus agnam loui
, immolat
btercp ctfa Si porre^a uinu legit quo tempore ex fano Veneris
uinum affal
tim effundebant. Fuinpueteri legcfancitum ut flamen Martulis diceret
die
ueteriuino libando medicaminis caula, Inde ufurpani uerbum nouu
, uetus
uinu bibo, nououercnuino morbo medeor,undetneditrin* nome de*
eu
ius (aera meditrinalia & dies mcditrinalis . Sicutadprimiciaspomorunoua
efle dicebant uetera,fiealiaexoptabantnoua ominis caufa.Praeter quzfucruc
ruftica urnalia quod Veneri aedes tuc dicata foret dufcp tutelx olitores
addice
tenturqbus diebus,erat feriari,quae dies tepeftatibus leniedis folemnisha*
bebatur , qua nouum uinuin urbe ferre fle in cellis uinariis condere
afluerat
Apud Tukulanos lege caucum arat, ne quis qouu uinu ante urnalia calcnf
q
xxii

Digitized by Goog
A
 L 1

GEMIALIVM*
neqs potmi ex alieno legeret inarimu quod ha
iaurbe mufhffft, liuretibus
uernu cquinodiu neqs une maderet, net* uuam
meris ucdarcf. Graecis ante
cqumodid autunalcguftar«,K.omanis umo Bt ncuis frugibusanttq
ante
facerdos primirias hbafictuclc.
non licuit. Grecis qutxj m ufu crat,mfdto
dolia relmunfuinum affatim haunie,ad tutus
po*
cui Pvthoeou nome quo
mercenarios, dietcs,6! ruftica tur ba ,aduocabant.
tu no^ fcruos modo lea

Tantum Bt quantii coroperatiuo

nonunq coniiigi,xdemcp pro domo fxpe
1 1 *
apudauthoresinuenin. . ./
Vm a tumultuariis negotiis , mgenn uegetandi tat l i,ani#

mu ad maluetiores muias qriqj diucttere , inadimus forte

ad id teporis tu h«
tomentaremur , m
libe. Iu Elcgatiatu

uc lic mftnpkrat graminei cuiu/pudodti hominis Bt tofi

3ens, q pleracp exqlite no indilerte,ex authonbus adno
Bt

,ufle umebat. In quibus ita lcrtptu legimus ,

tantum Bt qua
oportere, ut quito es
tum uerbofit politiuo, tanto & quito eopai auuo «igi
Arguitcj ladantiu uelut
dodior tato es mclior,quaui potes taotii elabora. ,
impellilf tato firmiter roborat Stdtu
paru diferte loqutu, quito frequeitr
obferuata legiflemus, pfido id no u(cp
nos loge feeus a probauffimis h*c
quacn uei u purarous,iplum(j q inter gtamaticos pnncipe lotu facile tenux,
qi Jtratalunia dfdu lit,incun.le fcedifle. Eflo.n.quodiicfucntabautho
nbus ufurpatu,quin lecus diu Itnbiqi poflit exta rrphcnfione,no ne#
faepe
gauerl. Siquide Bt tanui cu quato,& cu
poiiuuoautcopcutiuoiugi no indi
plerucp uidemus. Fuitqi hxcoro no crudiu
lolii Icdluismucrisoibus
ferte

ab folut j.T. iuius tertio ab urbe codita,quatu iuniores pattu plebi femagis

inlmuabat,eo acrius cotra tribum tcndcbit.UFlorusfcpithcmatuleciido,

Numatiainqiitquatu Carthaginis capux Corinth' opibus infcrier,ita uir#
rutis nomieot honore par oibus. Ide de Cafliaao bello,ledquatoefteffica#
cfXc uirtute,Plinius Nepos epiftolajr ultimo,qua
lior fortuna q uirrus,tatu
tu ab huiufm adi cupiditatibus remotior eius
animus effer, tato ipebus.Ta#
citus hiftoriaje quinto.Tiberius inqt,
quito intetusolim publicas ad curas
naturalis xxx.mului fuplatiuo
tato occultior i Iulus, Plinius quocp hiltoria:
iiixir Domus inqt multu pulihcrnma toienlu oium xtate eaincolleqrinali.
C.aquilii fuit. Q_uin et dixit Gtamaticus nofler pxime accedere ad ui copa
rauuo^t ante Bt poft,ut tato ego ante ueni notatu. Cotra qcf authoritas pii

D n ge aliojeobuia eft,Naturalis hiftorixxviu. Q

uatu igif unkierlas terras
ager capanus antecedit, tanui ipfum pars exis qux labonx dicitur. Cadar co
mentario vi. omni inqux nobilitate eduorum incerfeda, tantum potentia an
tcccflciunt,& alis paflim authonbus probatifltmis in quibus liquet, rantu
 L I B R. . I1XTTI, C CLUI.

e»quJto,&coperatiuo St pofitiuo,noab(cp cultu latsni fcrmonis iungi lier*

**• *“ «ode quoqj libello feripeu far. Aede lingulari
pro remplo,pluraliinu#
nero pro domo accipi oportere., tuli facras adireens quod t n fecus diftu de#
,
finituqr plerutp efl. .Cunius libro quinto , flabant inquit ad fores «dii
cius in qua rex uefcebatur,fii alibi excubabant Icruatis nottiuukibus
proxi
nr a clucntso.atcp
*4io 1 ir^rn pro
fArtknr acdis,Cicero
tni foribus
mi /•IsiMttM -tl— ^ — — * — 1 — I _
illo tepore inqu<t,in aede
a •?
» Annii
T
T .

hominis honeftifflmi Scalenus acccrikus ab oppianico ucnit. Rurfus «des

plurali pro teplo.T • Irutus no fctnel ponit « Duu uiri inquit errati fuere edis
bus dedkadis, Suetonius in Claudio Spc&acula inquitedidit cu prius ad fla
Nec$ abnueri, quin freques Habeat ulus, ut »dt»
periorrs aedes fupplicaflet.
pluratiuo numero pro domo,pro teplo ucro fmgulari dideoueniar. Sed ra#
me quin altero et» modo latiae dici poffo,ifcp termo citra rrprebenGone $4
babilis fit,licet pardus circufpeaiufqj, antiqua d&a a ucttjc authoritas farir;

Q_uae lege xii. tabularum utiliter & comodr,quae ue parum confultr,8f ni#
mis feuere (cripta uidebantur» Caput X.
Condita urbe ad annuferetreeentrfimu, populuRoma^
nu ancipiti bello diflradu fine legibus ccrtis,(uis tantumo
ribus uixtfle nrcp externas leges coquiftflc fatis coflat. Tre#
ccntefimo demu exalta anno,pofl finitimos fuperatos,bei
io quietis rebus,cu res publica legibus fotmada uideretur.
Dece uiros legu ferenda pc caufa crcariit,qui Athenas profl#
fti ad iura ftatuenda,ut peregrina tnftftuta,fcita,mort{<p nofccicr,d«moc5
filio leges xn' tabulis m aes indas in foro propo luere, excerptas a Solonis I e#
,q axibus ligneis corineban^qbus boniaequicp iufla,praui dclttoruep

S ordo,& bencuiuedi nortna,pcnxep ac premia coflitu#

fio,ru Iudiciope
t,a qbus poftea ois diuini Humankp nriiuns fanlbo manauit.Q_ux
quide leges, eu longi teporis abu(u,antiquatae cflent Si uetuftatc colcnuif#
,
lent,nouispoflea scdicis,qu« cade il Ia eotmeret, licet mutatis uerbis, eadem
t£ frita,& coftkuta matere.Pnmun.q leges feriptas prepofurre, acquad* Ii#
libertatis caufa Zep hirri fuerae locri in bruriis , a Zcphirio promotorio didi
•tacis Oilei fodi, licet Alii in Boeoeia locri Opuntii
f dani, patroeli patria. Aid
Epicncmrdii in cade boeoeia, Alii ozolc a malo odote nucupati in lybia.His
ergo zephiriis Zelcucus Sparthanotum St Cretcnfilum placita imitatusqui
a Minoe. uctuflas leges acceperant
, acerbiores leges confcripfit,
penakp
iurcdebitas,iuris atqjmiuri* regulas fcriptoprefiniuit, ut mctuudkiotuni
St penamin a criminibus abflinerent. Antea enim omnis auimaduerfio cri#
minis non feripeo iure
,
ted iudicis arbitrio edebatur. Poftea Atheniea*
fc* a Dracone Si Solone feriptas Leges , io Prkano ab eo fixas & pro#
xx iii

jT
ligilizediy Googli
i
 GENIALITM*
pofttas iuriqi 81 iudida acceperunt . Demu Romani moderando iura fum#
xquando^llorotn exemplo fcripeasprcniulgaiui.Et ficu: Cis
mis infimifcp
tentibus Minos, Sic Zoroadcs Bathrianis Bi Perfis leges dedic ,Citonds
CarrhJginrnfibus,Zimol(is Scychis,Plato Magndus 6i Siculis , Egyp#
rhsucro Mina,Tri(mrgillus,fit Bocorus,Thcbams Philolaus. Androne#
dorus Galcydcnfibus qui in Thracia (unr. Prothagoras autem Thurus.qui
buspodea abrogatis & indutiis, Metellus dcuitiaCretaillas cum RcmW
n is comuiauit. Lacedcmonii ucro non iurc feripto , (ed moribus tantum ulu
anorum co probatis pro lege ufi (unr. Ideo lycurgus Irges (cretas Spat. ha#

nis nullas dedit. Sed omnium conGrnfu mores tanq (i lex adita fuiflet , rxpc#

riundooblcruarunt . Indi quoq? literas non nouere, fed xqmdimcs motes,

habuere,Hiq? adeo tenaces luere ut omni (cripto uri anteirent. Sed
legis uicr

qjx pnfcis in dituiis,per conditores Romani iuris eddem tabulis ad uerbum

(cripta fuerint.parum coperta (unt,cum ad manu non Gnt, malltcp anales ex
teot,nullaqt monumenta uccudatis. Nifiquod pauca quxadmotudiftipli#
nam 8i iudicia (petiant,interct(e authores produnt . Extatqj ut multi aOcriic
HermodoriEphefu legum decem uiralium primi interpretis kiipta relata, cu
ius (fatua obid fuit in comiciocretia.Ex quibus pleraqj explorate di (atis uti
liter,quxdam dunter di in humane, nonulla rcmiHe & leniter uidentur con#
ftituta,quopt aliqua pr obanda,multa uelut imkia St agredia refellenda (unr,
nili forte, multo xuointercilos Si reconditos illius lenius no tenemus.Ex his
non alienum fuerit aliqua licet nimis pceuetuda di obfolcta adnotaffe. Nam
facie carpere. St gei. as radete unguibus mulieres per comede uetabant. Necp
magicis artibus licgetem ex aiieuo traducere, necp defuntioru corpora inurk
bc uri aut (epe'iri utiliter (anciuerunt. E/ulatulcp St fltbtles quxflus quoricka
nafcp lachrymasSt cantus lugubrrstnfunenbusin hibuerr,Sicut a dolone
conditurum fuerat. Verba ex ca lege h xc funt , faciem ne carpito,ncuc alie#
nam (egetem pellexeris, muitcies genas ne radunto , neuc Icflum luneris er#
go habento,» urbe ne urito ncuelrpelito.Tum liquisin fuo arborem pan#
fundo quincp (altem pedes abeffe uoluit,in hacc uerba, Siquid in
xit a uicini

agro piantaueris quincp pedes a uicino abedo. Si ficum aut oicam pedes no#
uem abedo. Q_uod aute alienam legetem pellicere ucncficiis lex uetuit , ideo
cautum ed. quod carmine euocari fruges & alio tranderri uctercs ci edidere,
quod ne liceret ad altetius inrunam condere etia lege (anxerunt , infuper filas
tub patris iureeffe,illo(qi uitius neceditatisue caula patrio iurcucdctr di pre
eum quedui cfleulqjad tertiam autiionrm,neue id fraudi ignommucuccf#
fer,neq? filiis quicq in bonis ede, patnbus uiucntibus uolurrc, nili patno iurc
emancipatione lolutus foret, aut leiubentefponfam filius duxidet,quod an#
tes a Numa Pompilio cautum fuerat, quem cua pater occidere poterat. Sed
 llBER SEXT.VSt CCLIII.
eum a prifca illi firutritate poflea deliuiffenr,frquri interpretes ius naturxfe#
quticaumint,ut liberi parentes alanrautuincianrur. Q_uam emancipatio*
nem (eu cuius rei alknarionem,fecunduformulas antiqui mris, na ticmube*
bat,ur non minusqumcj teflibus Romanis ciuibus fit libripende qui libra
Kneam tenebatis qui mancipium accipit ars tenens ira dicai,Hunc ege ho*
mine ex iure quiritum meli effle aio,pofl qux uerba acre percutit libram, atq*
illixsdaraquo mancipium accipt quala ptr imagmatia uenditionem piccti
,
loco in ius fuum fit ditionem uendicatet,de alterius manu Q_uccuncp igi /
.
tur alienatio xa tabulis haud aliter nibhac foienirate fieri iurepotctar,aut td
lione quae fieret apud
magiftratum populi Romani. Yt cui res iurc ccdrf re
tenens uendicct.Hunc ego homine ex iurc quiritum metieffe aio,mox
ita
p;
tor interroga tum qui cedit,an contra uendicet, quo negante aut tacente ei
uendicarat rem adiicit,idq? legis a&io dicitur, quia rradmde puta ceflio ici ma#
q
ripi non explicabatur. Q^uare ulurpatur ut emptione tcrum qua; manci;
in
pi fun r, libra interponcretur,& libripendes . Si tamen filius c muline, que
uulgaco corpore quxflum fecit, fit non iufiis nuptiis xditus,aut a patre, nui;
lis foret artibus inftruftus,lege Solonis patrem alne, minime cogi poterat.
Glandem quotp fuam in alienum fundu procidentem ut liceat tollcic in alie#
no,quiqj iniuria alterius arbores cecidiQet,in fmgulas fidos ens uigintiqnqj
penam (oluere cogebat. Tum
inter kira flillicidiorum it pariati, nequis edi
bus tignum ioiundti eximere cogat ur,fed duplum proco perflati ntucqual
drupes pauperiem alteri fiutit,fed dari animal pro noxa aut eius offei i i efiima
donem lege cauebarur . Q_uod a Solone (latutum erat , ut fi canis morfu
affccidet quippia, quattuor pedum capiflro nexus dedacrur quod de
, omni
quotp pecore fancirum cfl . lifdemcp legibus quoties de alicuius flatu «•«»(»
agrtur,ut liba an ternus fit in dubium ueniat dari uindicias fecundum liba;
tatem aut feruitutem cauebatur. Vtqj ad agrum meu per tuii eunti uia mihi
Dareat,quein porredo odo,in anffadu (exdecim pedum foret . Dariauttm
Vindiciasfecundum libertatem tunc dicebatur,cumprxtor luper affertione
liberi captis aut feruiiis perfonx quem aflator Ictuum aut liberti dicit
de quo
ambigitur,datisinduciis decanit edi£fo,ne interim afferto uis inferi iu alcatp
a flatorem. Sed in libertate qua fungitur maneat. Cum
uero pretor affatum
in ferukute pro feruo reneri apud affertorem interim iuber. Vmdicix fecucdti
feruitutem dicuntur dari . Furta queep eadem lex ulqj adeo aueilataefl
fit
tam feuaa corredione pledir , ut furem mamfeflam in feruitutem tradat illi
cui furto quid fubrradum fora. Furem uero node deprenfum quoquo
mo
do,die uero fi telo fe defenderet it demti cum clamore occidi pcrmilctit
, . In
hxc uerba fi nox furtum fadum fu,fi in aliquis occidit iurc cduseflo. Furta
quoq? per lancem fit lidum concepta uelut manifefb fcucrion pcnapuuiuit.
 tIBER*SEXTTS. CCLV»
reciperet, uiai uerO ad xrarium ferebatur. Er tam U fi lege xu. tabula^, ufu
capione bienali fundidominium tranUrctad emptore, mhilq? de urbanis ca
uereturpredus,iuce conlultipoftea legem interprctau,idcm placitu iuris zqi
tate ad urbana tranftulcre,quaerialege cautum fuit ut ucftibulum lepulchri
ufucapcte non liceret. Frugem queqj alterius aratio quelna
iicut fepulchru

node pauiffe,uel i. fame carmen propoluiUe ,puoeri xii. tabulis capicale fuit,
impuberi uero pretoiis arbitratu fullis pena. Eumcp qui hoftem concitaQet
aut opem tuliflet capite puniuit . Fumquocp noxalis a&io lege xii. tabulapj
conftituta erat,ut Ii feruus quadrupes uc,lunum danumue acmifit,uel frau
de aut perfidia quid parauir,dedendo leruij aut quadrupedem liberetur demi
nus. Q_uod Ii fcruusrqus ue meus in ffadio corona u.eiuiflet, domino de#
beri cauebatur,his uer bis,qui coronam pant iple pecuniam uecuis uiriutis er
go arguitur quam leruuscqui ucmcruiUent . Ethzc omnia fapientia prope
ungularieildem rabulis fauuta & facrata fuere. Nrc tantum circa corrigedos
pledendofq? mores. Sed arca ultimas uoluntates & bonorum fucccflion es
tcftamento debitas, 6t ad parentum bona admiiiionem cildem tabulis iu#
,
ra perferipta funt. Nam malculos xque ac feminas ad bena parentum pariter
uocauit,eofqt fiue tcflamentoualido iiue nullo nec folii natos fcd pofiurnos
fuitos 6i neceflarios heredes cfle luflitprcqj hereditariis perior, ibus legata di
ftribui uoluit. Q_uod olitn Ephialtes Ephorus laccdcmonns lege prohibuit.
Nam rogationem tulit nim;s infolentem, ut iicatt patn filiis ommifiis catta
neos (criber e fucccGcrcs,hcc agens , ut filium quem odio profcqurbatur ex#
heredaret. Solon uero niiicxtarcnt tilii,quos teliator uoluit, fcnbi hrrcdesiuf
fitpro uoluntatc. Apud Arabes lege cauetur,ui fratres gentilium hereditatu
fucccfloresanteccdin[fiIws,quun4cugrandioresfunt,lycii pepuli filias non
filios heredes niicupint,6t amati ibus cognomenta ferunt, qui etia apud
Ca
tabros uetuserat mos,ut manbus omiflis filiasex afle inflituant . Gei manis

uero de bonis non Iiccbat.Sed fi liben c Aarent,ad mteflati patris here#

reflati

reditatem admittebamur, fi minus proximiores propinqui. Apud Aeth»#

pes, ad regni fuccefiionem non Kegisfcd fratrum filo uocabamur. Proditu
tamememorixefl, Metelli filios Roma a patie hereditate cxcuffcs tcftame
tum tamen irtitum non iccilTe, latius arbitrati bonorum exterres fieii,q qua
Icmcuqj patris uoluntatcm non tueri. Non fic Hoitcnlius orator &• fuluius
flaccus. Nam (cclelhflimos filios, & parricidii cc nuidfos,quis bonis ft abdi#
caturos iuraffent, heredes tamen bonorum reliquere. Adilia uero Variola cti
apatreodogenario,hereditate(xcu0a cfkt,ecniumuirali tamciudicioad pa
tus bona admtfla fuit, pro eo quod undecimo pofl die,nouercam ei lupcr du#
xerat,ueluc decrepitus pater atrate defiperet . Libertorum quoqj hereditate &
tutelam filiorum fi intcftati deceffiflentad patronum peruncte.. Q_uibufcp
 GBNIALIVM.
tutor datus non cflet, proximos agnatos, udut fide 6t conflantia Ungulati ad
tu clam fif curam aduocauit. Fuiup apud Thurios lege cautum , ut bonotu
U fortunarum pupilli agnati proximi curam agerent ipfius uero educatio fii

morum infticutio,matcroisaftrubusdaieiur, Solonis tamelege cautufuiC

ne is tutor cfler,ad quem pofl obitu pupilli bena redundarent, ne qua fraus
neu quis dolus compofitus pupillo exitio ferent, qux tutela fiduciaria difta,
quippefi .lucii is habere dicitur cui res aliqua macipatur di creditur ur haud

multo pofl,illam mancipanti reddat. Eos laccdcmonu proditos nucupant,

qui alterius tutelam curamq) luldptunc. Apud indos lege cauctur ut patre dc
tun3o,filus tutores duo,qui illorum curam agcrcnt,pcrcgnninon duesde
tur. Augli nemo tuus heres patri exifleret decedenti proximos agnatos hei
redes luflucflr. His ucrbis,agnatus proximus familiam habeto . Si tamen
capte minuti eflent,illos ad oena decedetis lex non admidebat Patrcouqj .

ad bona iibcrti,tunc demu pculniqj admifit,(memo (uus heres forer. Sui

lpcctumq? tutorem a pupilli tutela amoucti . Furiolelq; fii prodigos ,quiqj —
patrimonium polulis lumtibusdcbadiantur, in agnatoium tutela fit cura
cfle uoluir, quibus ctia bonopt admmiitratio lege mtcidida luit . Viro quoqj

ab uxore diueiiac aut res luas (ibi habete nili cauia legitime cognita cildcm
ubulisuetabatur. Q_uo diuortio nulla uxoris culpa lubfequto dos integra
reprobatur. £>i uero culpa incflc^ulq) ad dimidium dotis in lingulas liberos
fexca a marito retinebatur. Interdum Ii diuortium fieret
,
quod melius xqus
cflcc,apud uicum mauere,qucd uero non cflet melius xquius , id uxor pofl
diuortium ucndicate iu bebatur. Q_uod Ii in eonfeflum aut mdicatum Iis da

U foret , triginta dies exoluendo debito ptefixi fuere. Verba legis lunt , xris
confeffi rebulqi iudicacis triginta dies tuiti funto.Pofl deinde manus inie&io
Q_uod clientem aut eum
cll o. fi
q ui infidem pattociniumqi uemt, quilq nel
qua fie inpiobus fraude aut dolo trulirarctur,eum lex haud lccuspuniuit,ac

li captali tudicio cflet atfc&us, in hxc uci ba. Patronus li clienti fraudem fel
cerit (acerelfo. Necp enim leui atumaducrlionc dignum cenfuit cum qui fide
labefadaflet,quKf fruflratecur illum qui in luam fidem fit clientelam ucnir,
(ecpillicomilic fit credidit. Nam
dicntcmquicucclx patroni lecomilit cariore
haberi q propinquos aftincfcpuctrrcs uolucre. Id quod Perlas fii Indis mag
ni criminis inflarcrac,quorumlcgc cauctur, ut qui clientem dectpflct^quicg
tcrmcndatioabufus tuiflct,illipr omnem uitam lilcntium indicererur null
loqi magiflratu aut honore dignus haberet. Arihoxerfcs quoq* mirifice mc
danum auerlatui fuit, adeo ut mendacis hominis linguam triplici clauo affici
Fertur Epaminudas tam (euerus uentatis cultor fuil1r,ur ne ioco qui
luflcnt.
E
dem quandoqj mentitus Iit. diuerlo, cgypus nullus metiendi modus (um
tnaqj mentiendi impunitas erat.Eadcmqi lex utex duabus pluribus ucieol
tentus decretis
 tIBER*SEXTTS. cclvi.
fratris decretis Ut, quoties ancrpici res cotentione diflrahrtur, femper ut and
quo abroget nouum , utqj pcftiemu quod populus iufliOcud ratum forer,
(ancitum uoluit,# pleracp netatu & (citu digna,quz omnia perpcnlo iudicio
« UDrata moderatione,
a
prilcis legum conditoribus,eomodccoftitutalunr,
quorum argumeto conricimusq examinato modo pnlci turis interpretes Iu*
ta legum promulgarunt. Contra uero multa incuuolc & lubruflicc parnm
infolenter Si inhumane non probabili nec retto iudicio eadem l<ge dtcitia ui
dentur & conftitura,quzforfan aut figniter przui(a,autncgligcutcr animad
uerfa fuere. Nam dc qua re in iudicio dnceptabatur,m te piclenii & apud pie*
torem exhibita ea lege aii. tabularum correpito manus fiebat qued ea tute
,
manu confertum ruatur. Atqt dc ea nili coram exhibita,minimc dccemi aut
jure agi lege poterat. Q_uodrj fi homo in ludicium citatur # morbo aut fc*
nioaftedus ad ingrediendum mualidus foret, lumcntu aut piauflrtim lex da
riiubebat,quo eger ille forte fpintum eaalans fuppremis anis lifleiciur . Vi*
delicet nondum per patronos,# aflertores aut Iponiores agi nd. forma ccn*
ftiruta,cuius uerba alcripfi.Si m ius uocat,(i mor bus euitas uc uicjum eatitir,
qui in ius uocabir, lumeutu dato,fi nolet arcera ne fternito id quod lege elia
,
porteafuit fublatum cauttiq» ut locuples,in iudicio dirnriadefict, in hac uer
baadtduo uindea affiduus effo,dixcre autem aQiduum qui pluribus aflibus
# fortunis loeuplex foret, nec minus feuere q duriter, q> liquis confulto aut ca
fu,alterius mebrum rupit,aut lecuit,e pafto
pena erat. T um quod iimi
talio

ie mondri cfl,& omnem cfupcrat iccordiam Siob zs alienum creditori de*

bitor additus foret,poft difbadhrm
patrimomu ic familiari defkutus,pcftqs
uincula #
cathcnas,mcmbra eius breuiflimo laniatu, ad creditorum libidine
druidiiubebat,iniquiQimo dectetofcuz atrocitatis imanitanlrj . Verba legis
funt,in ius ducito ni ludicatum faxit, aut ic ui # iure uendicat , ftatim ducito
uinciro,aut neruo # compedibus quindecim p odo nec mmore,fi uolet , ma
iore uincko,Si uolet luo uiuito ,ni luo uiuit,qui eu uiuctum habet libras far
ris in dies fi uolet plus dato. Tertus mundims partis fecanto ,
U plus minus
H
ue fccuerint fine fraude eido,# infra. Jnc ucro legem Athenis Solon antea
abrogarat, nam corpus pro re addici aut fuper cofoenetari (andtionibus uc*
tuit,quz lex Sifathca ditta quafi oneris
Icuame, qua etiam cauir,ut preter bo
na debitorisin tergore# corpus nulla uexaiio eflet, Sicut poif tnginta tyd
nos parta libertate. Athenienfes Amneffiam hoc cft malorum obliutonc ic*
gem edidere,qua ueterum admiflorum impunitas dabatur . Idem ab Aegy*
ptiis cautum affirmant, utultra res# bona debitoris, nuilain corpus aud*

uerlio foret, nam pecunizcredrtz bona non corpus dixere obnoxiti quibus
,
inuluerat,ut defundforum corpora unguentis delibuta acfiuiui cOcnt «edi
toti oppignoratenr, &
fuper his focnerarentur magno dedecore illoru qui
,

Digitizedby Google
 .

GENIALIVM.
nonreluiflet. Poft aliquot uero tempora ab
AthSefifibns cau
conditura die
uindis pubkis
rumfuit ut fi litem pater oonpetfoluiffer,filius exoluett, fit
cogeref, Sicut de Cymone & aliis traditur , Apud
Boectios
interim detineri
circufiante plebe in es
qui xs alienum non diGoluir,in foro federe cogitur,*
acciperr,qua nulla fuit ignemia maior. Indis uero
quicrecW
fit ora corbem

agitur,mox prefixadie,fi non foluir, manutru#

tum moraf,a creditore reus
ca Si oculo effoGo morte afficitur.
Apud Pyfidasquocpde abiurato depofrf
facinus morte lucrer,Nec minus leuc
to maximueratiudicium, utabiurans
dciKi iubebat quod
re,quod falfum reftimonium dixiffecouiftumde faxo lex
ludi#
ab Aegyptus dudum facile crediderim quibusomne peruirium Sl ueri
ficario diis abiuratis morte luebatur ,
quod drosunaatqt homines effendif#
eft,quaiu uerba funr,
fet mox fubfequtis legibus mitior pena periurio data
pena diuinaexitium,Humanadedecus uiolati iuris turadi efto,Apcf
periurii

Indos uerode periurio couiftus manuum pedumcj

digitis * extremis me*
bris decurtabatur, ludicem quocp aut arbitrum iute datu , couidum cb rem
judicandam pecuniam autqui turpe iudicium nudinarur non mino
accipere,

rifeueritate capite puniuit,cuius rei

caula pofl aliquot (ecula.M. Cmthius le
argiri uetu ir ,(x
gem tolit ad popu u m,qua caufidicis monera,ob patrocinia
I
I

piufen lege repetita,Podea Claudius iuflit ut

(me patrono quifcjt^itxratio^
nemreddeter. Contra uero in eum qui infigni cotumclia quepiam
affecifler,

erat, ultn
tam leuem mulftam dixit,ut illi qui fumma turpitudine foedatus
tantulo ipedio fumma
uigintiquinqt xrismulda conukiansnon deberct,ut
faxit , u gmti quincp
infuna lueretur. Verbalegis funt,Siquis alteri iniuriam
tamen occentauiffet,aut carmen condidiffet , quod
xris pena funto. Siquis
infamiam fjcerer,flagiriumq? alteri,capiralefit . Solon uero Seueriori difei#

plina coercuit iniurias.Nam pro conuicio

popularem uoluit adionem dari,

ut cui uis agendi facultas foret. Cumqtmafculorumprogemead

parentu
ira

bona,(inedifctimine lex uocaret. 1 llos qui per feminini fexus ueceffitudinem

pariter funt coniunftytaofos habuit,ut
nec inter matrem &
filiam ius fucce

dendi daret. Et cum propter mebrum ruptum fradum ue

talionem confli#
tuerit,hisucrbis,Siquismebrum tupkin eumtalioefto, Illiquialteriosfrt
git,cum ea corporis pars fandior in homine fit,ob id admiffum nimium te#
nuiter penam dixit,cum propter oris dignitatem fcueriori
pena umdicandum

foret. Decedentium quoq? uoluntateska lex fouit, ut omne patrimonium U

quicquid in bonis effer,teftarori legare permiferit , nihil apud herede q onus
aditionis hab«,ex defundi fubftantia
remanente. Verba leeis funt,uti legaf

(erfu* rei quifep ita ius eflo . Et pleratj hoc genus , quae acerbiGima dura ni#
mis,& agrefliauifa funr. Quod aurem lex cliens morbo fontico itnpedif
(i

quo minus fifti ualcat,iubct diem «didi efle diffufiim , ex bono & xquo fa#
“ du crediderim
 LIBER.. SUITI, C C L VII.
aaeredidcrim^SJgdefeguti iurccoWti legcxri. tabula*
mterptati, morbo
jpedttiudiro*tcpota dilabi noluere. Sed cutis illa deceuiralis
Srucrias
c tnrttt et fnhuana
ratiora lege cbuciaq aliis ed^penitus
Icutta fuerint*
kqun poflea iuHs interpretes miti Si rratfabilirari6e,cafdcm
leges indcfeflo
ltadiointerpretati,abrcgatishis qusc duriora,qu*urro
equiora uideban^fe
quti,propofitas controuerfias uberius explicarunt iracp
, tffecerunr urgraui
per penio iudicio^ «quiffona nobis iura landliflimacp
hodie tradantur.

Iis additus forer,apqd’Authores legimus, quo

tepore m fe#
l(
pe locisfacxu fieri Varro fignif.car, palatio, Subura Velia
. Fagutali,Celio , Opio,&cefpo.quodiepcr urbe uehiculia
crimlolum erar,gui paganalia daSus, qe?
—— j
ferri

—
non populi
h fcd •motatio* fit agrcfliu,dirs feflus erar, quod.n.
7
fecru fiebat, palatiar,(.cut in Vimlali fagutal
i palati
i
palatio
•

diaueft,Sfdmter Vrbiscolles
Capitolinu fuifle precipuu nemo dubitat
, g Satumiusab Arehad.bus qui
ealocarneolebac prim«>nucuparus,porta<pillicexeiraticaflelli
Saturnia ha
buir^anuqi Saturn. iCap<toWfauclbus,qcf irariupopuliRomanifiiit
q
etia Tarpeius a Veftali oppreffa armis,poItea Capitolinus ex
uentodu teplifundametaeffcd<ut,denciatus efl, in quo prer Iouis
hois capite m
Optimi ' Gf*
Max. tepld Junonis Rcgmac Si Mineru* aedes fuere, tria.n. lacella Mtuo
di
flmaafpadouifebant Mediu Iouis Tonatis, ad dextra Minrruxad Jitrtcwf
Smitf Altnrrm^
(Ini lunonrs. Q_cf quide Iouis teplu ttmp Sabinis patuiffe
traditu eft ex
fce Jere,qcf inter Romulii et Tatiuiaufi«t,iuxtaqc? facrianferes
q puiofles /Infreff-
excubitores erat, afHuetidbopafcebanf. In eoa
tederacuCartaiicefibux
ito Si Adalo pgami regexneistabulispadioera
St mouata,flfcu Aflalo rege aeneis tabulis padioefq»
&Sal 6i-
Si Dmnl«ri>
fe
Senatus eofulta,plebifcita,& imunitatrsulen ab .. •

tibus inita Idua banl,q nom

faece. Siqdefoedusgabiojt cu Komanis in corio bouis rotuefomnar
clipei
m
tQC\ qUCO*’^ Termini
defenptu uilebat' Fi&iquoe**& repla 1
TrrtMM«<r«nL ...« •* 1 I - *.
•
itura Martfc utto&*ia '//7 vwirrt
nonis Monete 1 Arce,cuius
-- ? — folu,domus •'UlTiaiii
M.Malii Capitolini pniciofi ciuis
fiiifTe tradif,q noua* re* rnniac
D rtDi rntHii
cupies rrgnu appeft ^ A n • > « > .
f aggrefl^s eft, i que fuiriufta
.

—
aladuertocuidicat —
u. - ^
Q_ux'-Jqde atx Capitolio WftiR
adhef* IAUIDIB
in f«uentlouisfimu]acruabortuurbisecupffo,met.squoa
Io tXJC flrvnill^rM -lU ? ff
ual lo® circuda A**
excubiis UaiKXpCIfCUUl
*- r
ta,iq 11 •

etueneris
erieynx atm onis et iuuetutis cdiculc libi furr ,arcp ofa deoru fimulacra
I capito
Jio faiSephnf, inter ara Iouis piftoris et Veneris caluequa
fub trGo nola
q
tcrcligtenoliacbaf, ibKjatrtu publku et curia caJabr a
q alc romuli pxirna
yu

I
id by C
fuit ubi minor potifex fcftos emaciabat dies. AedeqjTonantisIouis ab Aa
gutlo,nouii$ alia cuftodi louicoditam a Domiciano authotes memorant,
t^uxcutiaec Romulicafai memoria uctuflatise,culmofuit et flramentis,
quo mos ucte^t St huiUsillc cultus notaret Sicut Areopago, Athenis ad ati
qutis cxcplar luto St palea tege bat Huc moteaufpicato conditu, poft ince
(am a Gallis urbe qua fi ppugnaculu peni laxoquadrato ondu fuifle me#
i

morat, que Oratius Puluillus una eu replo dedicauit , intenedo deinde qua
dringentoje 3e quindecim ano$e fpacio, incendio abfumpni Sylla refliruit.
Mox magnificis operibus St imigmibus magni fumptus exornatus mons
furt,prxcipue louis St Apollinis llatua cub«c$i tngiutaalucullo, ex Apollo
nia ponti urbe traflata,que deinde rciliiucu.Q_.Ca(ulusdedicauit, qcf unii t

fux felicitati defuifle Sylla rellatus fuit. Sed cii rurfustn Vitellii fcditioe,dif#

fidentibus pretorianis a plebe, tiuili rabie eflet euetlus . Velpafianusillii de#

nuo reflitucre agreffus non perfecit moite preuentus.Dcmum Dcmicianus

in imperio reftitutum confccrauit. Sed praeter hoc, fuit aliud Capitolium ca
puxarx muniriOima, aliud bcneuc;<,Siuit apud CarihaginefesByrfa opus
inuidum late profpedans,EfcuIapiout Ierunt dicatum, quod erat Carthagi
ni inflar Capitolii. Et apud Argos arces dux ex quibus laryfia xgregie mu#
nita. EtCorynthi Acrocorynthus,munitiflunus uertex qui urbi iminer,
atep Athenis Munichia St Cecropia,cui v '»Mt nomen, locus natura magis
opere feptus. Nam pelalgieum qua Athenarum pars editior erat incolae
q ,
oraculo moniti uetaband.Sufis aut Mcmnoniu, in Samo Cyathisfit Ama
paphlagonia Sclamis pro arce fuit
flris,iuxca &
mummeto. Apud Heduos
Bibrade,Btucioj:Triuertcx,Syr^cufis Achradina, Mcflienc aut Jthomx,
qua Acrocorynthu Philippus Ii haberer, urrcqi cornu boue tenere Deme#
xrius di<fbtauit,ficut Grecix copcdcs Corinthii Chalcide , St demetriade ide
,

Philippus appellauit. Arx utro Thebana Cadmea dicebat, Egypti Regum

Mephis,BabyIooiisptcra,Hicrofolirnis Mefade,Maflilielibus ephefiu.Pa
latinus uero mos Capitolio pximus qn Atchrdcs habeatauthoresnemo du
bitat, que a Palaihca urbe Archadix drdti autumat,ipmq) aborigmesfit rhe
ate pfcdos tenuiile,aut a balatu peco$r,feu pale paftcje dea, ufa palatia lata
ni uxore, fiue ab hipborea pilatis hlia,uel qcfibi pallas defundus fit, nome
(ortitu uolur, ColUtqt £mafundamera urbisibi lada.Romaqj qdrata Ro
multi fundafle,Palatmiiqi ne opoitunus iiurix foret muniuiQc, Poftea xdc
uidcrix Si teplii Apollinis# mufa^t quod magna moIec6ftruxic,cu bibito

theca grecalatinarj Augufluaddidifle.lbiqp Saccllti dex uiriplac* ad qcf uir

fit uxor diffidentes conucnite fit in
gratiam xquifhmis animis redite affue#
xdcmcp matris magnxqux Berccynthadida eff , ac
rant,ac febtisfanum
templum lunxnoftilucx , dclubrumqs lunoois fofpitx ,haud longe poft
 CIBER. SEXTVS CCL VIII.

cftru&a fuifle.Etia lucus Veflac a palacii radice ad uoua ufqj

uia dcuexus fiaf 1
Bt lupereal ubi Romulus &
Remus alti ferutur Se acducati, Regione® pa
palatu ad Capita bubula inultos inibi noialfc ubi poflea
facraxiu luit. Huic®
regioni Germalia Se Veliaac tacriportu,& domu Icaurifpeaare qua Cio#
dius mercatus fuerat Se ad facta ufep uiaprotedi Varro
(ignificar. Ibi quo®
peura domus. Cn.oftauii qui ex ca familia Cos. fuit jJmus,Crafli<j
Orato
ris. Q_.Catuli atq?.C. Aquilii Se lepidi
. Tcplu quotj louis flatoris in palacii
radice eo Aru&u a Romulo quo tepe iter Romanos a 5 abinos pugnacue
mliiaflcurrat. Ibi quocp Ciceronis domus q iuflu Clodiidemolita
libertatis traflara fuit,fuiflc fertf, cui poflea Sc Valerio
iporticii mf
(V** Ufv
Max.xdes ipefapubli
ca edificatas ferut. Ac Vitruuu Bachi author defeflionis
q fuerar,quas dirutas
Una cu bonis Senoni fangicofecratas.T.liuius auchoreft . De Auetino
autc
qcf.biRex Albano fcuaboriginu Aucntinus pliofufus Se fepultus
p monti
nomedederir,uel abaduetu,qcf comuncoium launoat Dianctepluibierar
ad qcf finitimi ffcquetes uetitabat,fiue ab aduei3u,qcfolim paludibus
difclu
m5s ctar,ratibuf® aduefti illuc comeabat. An ab Auete amne Sabino
V
ru qui loca tenuere ut arro lignificat didfus Iit, incerta opinio eft.Q>
q®#
de collis modree altus duodecim ferefladiop abitu tffe ferebat. In
quo pter
Dunae teplu ubi bouueornua fufpedebat iauretu atqj Iunonis
, Regius Se
Mineruactepla fuere. Ibkp xdesbon xdczBe libertatis qua' ex
, multaticia
pecu nia Gracchus facienda locauit. Fotuqj piflotru Se Icalx
Gcmonix ex q fity-
bus danati dabanf pcipites^aracp loui Elicio,addiaedos fulgupt monitusa
Tullo Hoftiliodicata,ac aedes luns,Rcmoniucp,quelocu Remus ad Iaugu
raidutepla capit, & Armiluftru,ubi Tatius Romulo eofors regni lepultus
eraf,at<$ ara Veneris Myrtez qua murcia uocat,fui(7e tradunt!.
Illud plane
coflat.primos latinos capta urbe politorio ab Anco Mattio, Aterinumco#
luiffe. Procedente mox tempore cautufuiilcutin Saturnalibus
ad illtmfre
quentes Romanico mearent. uockp ex feptem Vrbis collibus, cu exteri
intra pomerium fint,folusab Vrbediiclulusintramenialongo tempore ad 4
miffusnon fuit. Siue quod plebs co feceffiQrt , Siue quod Remo aufpicatc
illic aues non addixiffcnt.uelut
ominofum, extra pomerium fuiffe. Celius uc
ro a Celio iubenno hetrufco,qui cum non paruamanu Romulo contra la#
tinos ducenti (uppreias tulitquod ibi locum Se fedem habuere,didf us cogno
,

•ninatufq) eft, cui quondam qucrculano nome quod multiplici quercu

iep*
tus muniret!. Cii uero Tullius Hofliliusalba diruta Albanos
Romatradu
xiflet.Ccliu urbi addidk,quoqj frequetius incolere ( ibi fupfit Regia
, ex quo
ad plana urbis leni diuo Se prope cqus defcenfus erat. In eo enim teplu
Diui 7*rnp(u
Claudii a Nerone demolitum poftea a Vcfpafiano in ftauratum magna mole
Ceftruau erat,ibi<j Mamurrae domus St Tctricojt «dcs,fauoi. Veneris 6C
“
yyi'

Di
Cupidinis tepla fuere,» Carnx dex facellu,quz uitalia foucredkcbaCC«#
pufqj M quo fi qn Ty beris fupfufus capu Martiu inudaret , equi#
irtialis.in

ria fiebat, In eo quocp duo aquxdudus,alter Claudii in palatiu,CaraeallX

alterin Capitoliu hodie uifunt Cortar.n.Romx aquap: multiplices dudus
fuifle teporibus uariis. Naptrr Appia,cerulea,»
Curtia, Fuit Anio uctus,
Martia, Tepula,Iulia:Virgo:AI(ietinaqux augurtaiClaudia et Anio nouus
qux in urbe influut,inter quas Martia peipuo nitore fluit,ex fucino lacu de#
flues, qua P.» Q_uintius Martii Roma primi deduxere Crruleaurro»
.

Curtia. a.C. Cxfare » Claudio magno impedio Si fubflrudioibus maxi#

t

m a quarragefimo lapide ad urbe dudtc fuere. Inter quas Claudia ex CeUo

is

mote in Auetinu pereni manabat fonte . Cuius aqux dudus duos Caligula
innouauit,q ex fontibus Ceruleoet Curtio dcdudi pro eo qcf illos Claudius
uouo lapideo opere abfoluiflet, ClaudixdkSxfuntaqux . Alter uero Anio
nouus, ia plurimos Si uberes lacus diuifus fuir,Reliq a coditoribus aut a Io#
cis denominatur,qua5t hodie dudusfuptuofiflimi
operis licet infpicere par
,

tim extates t partim collapfos Si deformatos . Huc more authore T raquillo

ctimultx infulae in eo deflagraflet. Tiberius Cxfarrprecioexhibitoreflituil
que ppterea Auguflu ex fuo nole nucupauit. Exqlias aut Seruius Tullius
auxu : St ut loco dignitas foret regia ibi fumpfit : quas qcf excultx ab eo po#
t ,Qime fuerint exqlias nucupauit. T a »,(i ab excubiis regiis didas nonullicre
datrantea.n.qcf (cdicepserat Ctfpius nome tulit: Hic ex Vrbis collibus (o#
Ius duplici iugo St aggere munif cu reliq Gngulicoteti fint : exqbus alter cef
pius nucupaf alcer Oppius : qui St lacu fagutale St hortos Mccenads s St Ia#
riu& Q_uerculanu,Sacellucp flilutu Martis una coplexus efl. Male quotp •

fortux St Iunois lucinx tcpla,cuius ferta dies kbs. Mar.colebaf a matronis,

qcf pturietibus ope ferret et lucedaret.Extra uero Exqlias locus fuit,cui pu#
ticolx nome,ubi puteos in quos defundo^ publice cadauera in fubieda fo#
uea midebanf fuifle pditu eft,exeplo Themiftodis qui Melitx teplu iuxta
domu coftkuit ,1 quo danatopt corpora cu ueftibus & laq is codeband Q^ui#
rinalis quoqj St Viminalis,quin inter fepte nutnerenf, nulla cotrouerfia eft*

Sed Q^uirinalis a qrini fano qui ibi colebaf, fiue qcf a Curibus pfcdi loca te
illuc ferebat Agonefis,
nuerut nucupaf, qui Agonius,» porta q q etColli#
na dida. Cuqi in Q_uirinali diuerfi ageres fotet , Gnguli fua noia lortitifue#
Naqi ex his uni T rieepfos ad xdem Q^uarini cotraquafacellu Senionis
re.

Sagi uifcbatf,alteri falutari ob falutisxde. Tertio Mutialiadsde driDifhdd

nome erat ut uatro inqt. In eo quoqj Numa Popilius domu habuit q ad Au
gurti tepa ma fit icolumis
,
ubi St pmogentx forrunx teplu q publica dida e
dd, Salutis et florxtepla (uere.Habuitqt circu multa memoria
ac fidii Sabini
digau,» Valle quirinalcubi Pomponii Adxi domus, cui taphilnnaCQO#
 LIBER. S E X J S . C CLIX.

domos clariffimas . Viminalis utro ,uelab ara Iouis Viminci,uel 1/w» 'rvijlf
i

tnc aliafq;
qtf ibi Vimtou fy lua cffrt, denominatus fet^ubi capus uiminalis, lucus Pe
tcljnus & rcmplu iunonis lurinx. Q_ui quidecolles a Scruto Tullio poflce
fum pcrfcdum urbi additi funt. Hiccnim adicdo Exquilino Si Viminali,
quod intermedii Ipacii eft,fladioi>i lex,e collina porta ad Exquilina, rurnbns
muniuit St muro lepfit,ne qn excurfiones illinc fieret, & hoiliuprzfidiufo* x/rrrrj

tet,in cuius medio porta uiminalisnomchabet. H-ibuitq; hortos Saluflia*

nos qui prxter amenitate,profulifJimi lumptuserat. Poli aliquotuero tem
ra xdibus pulcherrimis magnz molis ornatus mos fuit • Inter quas con#
Eeu* magmtudinii.M.Craffi,domo,netminoie fumtu.C.
t
Aquilii eqtisiu 0*j£\ i

fcientiSlmiquiprimus de dolo maIoinucnrtformulas,cuius pleratp exrat

ris

zgrcgk ro(lituta,nec no. . Catuli inllrudas,aliaiqi Romanorum ciuiii

xdes conf?icuas,in eodem colle anotauete annales.

Q_ui flamines primi Rom* fuerint quod ue flaminis officium

,
quibus ue
effent cerimoniis addidi. Caput XII.
Vma Popilius fummus religionu cu!tor,inrer czteiainue
tafl£ cofhtuta, Flamine louisafljduu facerdotc legiffe fetf
qui re & eflimatioe magna fuir,euqi infigniucflc,togapre
texta H curuli (ella adktore adoruafle,ducfq;iIli flamines
afciuifle,unu Marti. uinno altcru,gcncre famaqg longe
{5ncipes,qbus facra faciedi et uidimas imoladidatu munus
erat.Potl aliquot utro tepe(latcs,auda ciuitate, cu augeri facerdocia oporte#
ret,qndecim flamies collituri fuere, q oes a diis qbus (aera faciebat cognomS
taforriri funt,qucije primus Dialis, Vlrimus Pomonalis,pomona.n.pomo
ru dea eft.Marrialisuero,Viminalis,Q_uirinalis, Vulcanalis,Carmetalis, 1

Falacer,& Palatnalis,ac periri flame,Marrianifodalis0t reliq deinceps poft

diale fuere. Dialis.n« qef Iouis facerdos foret. Furinalis a funda, cuius ena fe
tix forinaIes,Falaccr,a falicrepomojjt deo. Palatualisuero qa illi deae in cu
jn tnrela palat iu erat (aera faaebat.noia ccpcte,poft quos no nullis ex Cxfa?
ribus in deos relatis po(l funera, flamies tributi ex Caefaru noibus quo^t fa#
eris preerar denominant Vt Marrianus,Heluianus,Antonianus& reliqui,
minorrs.Na prxter pferiptos,
eratqj Curiales flamines maiotes,plebis uero
cu in (ua quifq? curia publica (aera lacerct,fmgulifcp curiis, fui miniftrieuenr,
a quibus facra populo dabatur,hi nimiru curiales flamines, co quod Curiis
prteflmt didi funr,Smgulis enimCuriis,biniprepofitieranr facerdotes , ho
ncfli ordinis,moribus Bi uirtute pteflantes,quorum nemo citra quinquage
(tmuanum inferior cate fuir,qurni(ia collegio nominarentur ,
ad flamini*
mo admidi non poterat. Q_uippe facerdotes nili quos dignifiimos putabat

jT
Digitized by Gbogle
4
 GENIAtXTM*
ai collegiu nullos idmilere, admifliq; inaugurabitur,quo die , Augunbu»,
Pontificibus, Kegi facrorum,& Velblibus uirgimbus, cenas opiperasma#
gnifice apparabant, qux adicialcslcu Adipalcsdidtx. Nonnuqucro pontiS# ,

cera maximu flaminem crcauiflc exemplis relatum cfl. Siquidem. Cu. Va

lerius flaccus a.P. Licinio Pontifice Maximo Dialis flame creatus faccrdo*
cium geflit magnifice, qui cum fuiflet uita Si moribus inquinatidimus Si pa
tum fccuda fama, poAca fumma religione St cotmcncia flaminio prcfuif,ma
gnoqi honore fic pudore IpedatiflimuseuaGt. Sepe came a Didatore flami#
pe proditum, plcrucp a populo uel principe coperonus. Q_ui tam Scfi prodi
tus efler,nou tamen (aurdotium gerebat : quin a Pontificibus prius edet in
collegni cooptatu s.Q_ui quidem, qdpileu gcftarct in 'quo uirgula oleaginea
modicu lanae habes i lumoiflat fungi ierat, flamies quali filamies didi lur,
q iecuper eflu ferre non poffent, dempto pileo caput ligabant tilo, quod nu
do capite incedere fas non erat, Solus tame inter reliquos flamies Dialis al
bo galero mfignis eft, quem nili ex ouis albae tergore ioui imolatx fieri noa
decebat, ut eo mGgoi,a reliquis conlpicuus foret. Feflo tamtn die flamen BC
Ii ellu laboraret, talo dempto pileu (umebat, tunc enim filo ligafle caput no

latis erat. Q_uippe celebri diem flamine line pileo ede non conuenir. E A t a#
menobferuatum inter flamics,Dialcm allidue pileum lanacp geflare, cum
reliquis flamibus,tunc cum lacrum faciunt, Oc fefla ac reiigiola die
,
cum pi4
icocdedcceat.Sitamenmortcm oppetere Dialem forte contingeret, tue oi
•gitanima cum pileo cflemioime conucnit,depo(ito enim pileo decumbere
ammacftlarc oportcbar,alitcr apud egypnos, nam lactatum litterarii feri
ptores qui loco flaminis funt,puniccum blum pro infigni capitis,non pileu
dcfcrunt.Horumergoin lacrificrisdeopt,n6 mimmiiius poicflafcj fuit. Na
que facra dos darentur,& qux uidimx cederentur,8c quando exta otfcrren

tur,SC an pfedo lacrificio litatu foret, eminare debebat, tu (aerone cura Si teri#
moony adeoslpedauit,6C ptinuit. Q_uod facctdoriu nolicut Augurisppe
tuuerat, Siqde fi laaa no rite fecidct,aut negledx religiois flame argui pof
er, feu aliqtudaducrfusc6Aitutufacerct,flaminioabire oportcbat,Sulpitius
enim flame quod inter factificanduapexprolapfus fuiflet,(acerdotiodeicdus
fuit. C. etiam Claudius St Cornelius Cethegus quod exta uidimx perperi

dederat abire flaminio nceeOum babuk . Cumq) flamen facta diis dare Si ho
Aiam imolarc uult. Flamineum puerum aut puellam luxta habebat, quipa
ratiintentiq? miniAerioflt facnficantipreAo forent,quxcp exrqueda qux pa*
trn moris Si ritus erat,facris minifltaret,quos niG ingenuos patrimos di ma#
(timos ede decebat,Cui ad (aera eunti, preco,precimiratoe didus , prcve,fit
prcmonric folebat populo,ut dum factabunt ab opere cedarmt , qui (i con
tumatiusparcat,pignonbus & mulda pledebaniur.Neqj enim flamine auc
 tIBBR-SEXTTS . CCLX.
Kglfaeroru religiolis diebus aut feriatiscpus faciente uiderc fas erat.
Q_uio
etiam dum, operatur facris,eo corporis ornatu erat, ut fibulis ancis accintus
uidimas cederet fit delibaret. Iplailqj uxorem,eui flamimcx nomen, quo#
ties tonitrua audiflet feriari necefium erat. Cui hoc cft muneris loco dani, ut
a uiro diuertere non liceret. Namqi ipfe unius uir uxoris, & Hamka uiri unius
Uxor eligrbaf,Sieut JCgypm ad Tauri faera lemei manui allumplere . Cuqj
obfaeerdotii dignitatem, in Senalu ueniendi Si lententia dicenai, antra Hami
nilicucrir,rdqipoft temporii curricula eorum delidiaobliirraiucflei.L.Hac*
eus flamen re longemtermiflam reuocauit,ckp fit reliquis flamlbus ut uete#
tiiureufurpato,in Senani ingredi Si publico concilio intei cfle,togamcf pie#
textam fit ampliflimi ordinis ornamenta habere liccret,Senatus ccnlultoda
tumeft.Tamfit Carbafum flaminis mdumentupropmifuifle dicant. Ex
Ii

eo enim quoies frequens Senatus haberetur flamini haud fecus

q Senatori
in curiam ueniendi, conlultandi fuflr agandi cenfcndiqt poteilas data fuit. Et
ta fit fi flamines (acerdotio addici effenc,non tamen, a belli muneribus era't
lmunes,fxpiu(qi res apatnbus tentata , fit in utraq? partem fetmonibusagi
tata fuit,deluperq) lex lata fui(Icr,ur tam flamines
q reliqui (acerdoresmilttue
munere uacarcor,nibgallorumiminete tumultu, cum res publica militeegc#
ret, a milicia minime auocandos decreuiflen t. S ape tn flammes ne ad bcJlu

irent religionem hibitos ferunt. Q_uippe Cxciius Metellus Pontifex Max.

Aul.pouumiurnConfulemquonia flamen Martialis trar, ne adbellupto#
6dleeretur,neue ftipendia faceret inhibuit, alio fqi uetrtos fuifle cobftar,necu
ra belli fit rei militaris procuratio,illos a factis auocaret. Nonunq utro Dia#
lem flamine extra Italiam fortkumprouiatiam inuenimus aflerente ,
nullas
religiones Diali Martiali fit Q_uirinaliptouintiasfottiriuetuifle . Auguftus
tamen Odauius anuam abientiam fitprouintiarum admmi Aratione Diali
concedi uetuit,ne a cura facrorum nimni diuabeflet. Q_uiqurdcm licutin#
ter flamines honore prxcipuus,Gc maximis cerimonus aftridus erat. Q^uip
pe foliflimini in primis iurarc non licebar,nefas eflknantrs cui deorum faera
fit cerknonix credita funt,ipfi uerbo afferenti fidem non habere,cuihoc mu#

nus snpendebar,ut fingulisidibus quas feriatas habebat, bcucm loui imo

larcr. Vtqi ad flaminium aflumptus,e patrio rute inmunis confrflim fuipo#

iens fiat. EiJemcp fubdiuo ungi uel line interula efle,autequo uthi, nodem
ue unam ab urbe a belle non licebar. Si tamen aduerfa ualirudo Dialem in#
maximi arbitrio ultra bin odium abefle poterat. Dum ne
cefliffet. Pontificis

diebus publicifacrifiai,nec fxpius q bis eodem ano procul fiat . Dialcmcg co

iuge defunda flaminio abire oportebat, quia fine coniugecfle,aut iterum co
iugio copulari nondrcebat.Namqj bis nupti facerdotio pelluntur Q_uod
.
ab Aegyptiis zque feruatum cft,ut feme tantum facerdod nubere fas Iu, cii
I

k
 GB NIAIITM.
reliqui pro uoluntatefit facultatibus plures capiant. Fcrmentu qucqt farina,
&t carnem crudam,Canem capra uel cqum tangere uetabatur .
Ecdtra Dia
lis (i aibgi(Trt,uclanulu cumgcmaaut
nodum habuiflet, piaculum admi*
ttiputabatur,fabam tangrre aut nominare uel funebres tibias audite, Diali

flamini non licet,necp enim feralia attretarc fas erat. Capillum 6 toderet , ni

(teneis cultris,uelut turptlTano facinore renebaf. Q_ucd

a Sabinis lumpni
. Igne
crediderim quibus xneo cultro facerdotes capillum tondere pcecipitur
prcontaclaflcm ui#
ex Dialis flaminis domo tftcrtinifi lacrcrumcaula,aut
pecudis coiiofiamid
dereparatifcf ad bellum copds,piaculare crt.Mortuccp
(acerdotiab urbe tribus abefle nodlibus no
ni calceos fieri nefandum.cui uts
licet,aliifcp cerimoniis Dialis aflndus erat,
quibusauiiicribusfaceidoi ibus
fl£ ornatu longe Unftiot rrat , attf conlpcdior.
reliqdiq? flaminibus cultu
Aegyptiis uero diufcruatus inolcuit mos,ut faccrdotinec fabaferere
autco#

mtffe necp alpicere li:ner,quibus erat conftitutum,legc

apud mephim lata,
ut lftd:s lacrrdotes fempet derafo lint capite .
Vtcp ccrua quaq, d* ccrpus era
quocp etiam taftu abft*»
dint fle frigida abluant,ter die,nodlu bis . Pilcbus
gerat, outllis necfuil
neant ne dum efu. Vcftcmqt lineam calceos papyraceos
lis carnibus ueftantur,Sal cibis non adhibcant,umo abllincant, aut ii bibtd

relibet,perparco utantur. Mare decertentur fle nautas , a quibusinrtitutum

ert. Apidi potum dare
ex peculiari putco,noncx mliaqua, ApudGrxcosuc
qbus corona fle coma pmtff
ro flamibus Stephanophotis nome fuit,
ferre

fam propriu erat, quietia arma (umete.autphoccnlium agros inuadcce lege

uenbmtur. Polliadis quoqt minctus flamini hoc dabatur prxtipuu urca#
feum recentem tangere perpetua lege uetaretur. Phebiuero, aureum fceprrti
coronis fle uifllis tedimitum ferte. Flamini auteephcltx Dtanxqui eunucus
erat Mega bixo nomen fuit. Cereris utro Eumolpidi, Apud Hrbrcos Effei

fummi lacrrdotes loco flaminiserant quiuincconiugio fle carnibus abflinct

fle duriori cubili degur. Sed prxtcr Dialis ptelcripras cerimonias, alix fuerus
uxori fl uninrs prelliturx,quas perpetua legeferuare tenebatur,cumex Ro#
muli conrtituto ficerdotuin uxores cum uirscofccreau^prefcripritqiccritno
nos teneantur. Naqj flamicacumad Argeos uadir,ncq; comere caput, ocq)
capillum ptftcre debet. Q_uotie(qt tonitrua audiflet feriata erat , Cui mrnfc
lunio,ni(iport Idus, nec ungurs Iecare,nec capillum comere nem utrum ta#
gere permitium, cunis unguium fit capilli preiegmina fubtus atborem filicx
fttta operiri neceflum erat, illi quotj fabis ue(ri,aur gradus (upra tres afeen#
dere minime licet . Solaqt Dialis uxor facrorii caufa lub uiri potertate Bi iute
ert.Fuitqi amitas fl aminicx purpureus quadratus fimbriatus cui neme Ri
cx quo uclut palliolo urchatur . Plericp flameum uertem flamlex propria
duxere, cui telum fulmineucolor,& Tutulu capitis ornatus ,
cui inerat trita
purpurea

\
 l

K 1 B R. S E X T X S c C t XI.

purpurea qux crinibus aneditur Hoc quoqj non in poftretnis fuerit, quod
.

liquis nocens ad flamine accedcret,illo die ab omni pena criminis tutus

erat,'

S
‘
*'
umdis nexus foret,cifdemTolutus lax abatur. Ac licet (accrdoti ut rebus
is impenfius uacarct,neue a facris cultum fit religione deoru aliarum K
rum cura fe iungeret,magiftratus gerere non liceret. Tamen & flamine ho
nores Confulatum una fit flaminiu adminiftrafle ac tam rebus
geffifle,fit
,
diuinis humanis prefuifle atqj utriufq? honoris ornamenta geflafle, apud
q
multos tradita memoria eft.
In quot cohortes Mannulos , Centurias , Decurialij Phalanx Ak^tv, r se
quae illius deferiptio fuerit. Caput XIII;
Vod legio quondam apud Romanos fuit , Id phalangem
Graecis Macedonibus, fit Dardanis, extcrifqj nationibus ua
luifle,monumentis proditu eft. Ea enim in libero campo,et
fi quando exfpaciari licuit,magno ufui fuit. Cum uero ardis
faucibus fit preruptis faxis aut inter uiarum augufta,premitf
tur,nonefteauispoteftafqi. Q^uippe Maeedcnka phal
lanximobilis femper ex ftabilipeditum agmine nec partiri nec Fatj ln
,
erat, quod in Romana legione loge fecus. Q_uotiefq? eoniudos frruat ordil
ites,fit fuis turmis ita fertur infttuda,ut contineri agmine uir uiro, armis ari
ma coiunda forent,magno prefidio munita, ad uidoria maximamomenta
fecit. Sicut orthia phalanxquac in cornua procedit fit in profunditatem,itain
ftruebatur,utnec a tergo affiliri,nec afroteoccurfari necp a lateribus pte ma
gnitudinedrcuucniripoflet,quod etiam macedonicae phalangi erat propriu
prelongashaftas ante clipeos obi/cere ita ut nili in libero campo eius nu lln»
ufus foret. Si uero laxatis ordinibus femelcflirt difloluta, robore fittual arcp
ordine diflipato, omnis u is uirtulq; cius punto temporisdiffoIuutur.Hanc
qui de inftruendisaciebusmcmoriam reliquere, quiqj in cadefcribmdamul
tu ftudii fit operae contriuere ex nouc armatorumilbbus,aliiex quincp fit ui
ginti millibus ut Syri,Perfae ex quatraginra millibus definiere . Cuius exci
pio Perleus,aduerfus aemilium pauluexquatraginta millibus phalangem in
fltuxit,Alexander Romanus Impator extriginta millibus .Macedones uero
ex fcxdecim millibus decentis oduaginra quatuor militibuseonftare dixerut
quos phalangitas uocant. Sicut aPhilippo primu mox ab alexandrodefcri
pta fu*,qua quidem externi duces uelutfimnflitno robore uft fuere. ti Nam
ti momenti fuit ut incredibile didu fir,q parua manu quantas copias 1

fiaderir,
Sequtis inde rempcftatibus grecorum duces diuerfas turmas legionelcp dcl
fcripfere,inter quas Macedonii robur Sariphorus magni eftimabatur,quo

uclut firmiflunq tnunimeto ipofterum ufi/unt,lacedemonu raras inftruxcrc

Digitized by t^Oglc
•x .
 £

GE NIALIVM.
ph*fanges,Gf rmani de nfatis agminibus fcutis capita contcdi,,obk&is par#
Inisphalangem ita copofuerunt ut ad irrupendum magna tnometa faceret.
partes diuidi,!Urfu5 rncrai
Ea uero phalanxita de (cripta erat,ut in minimas
diffmdior eflet lmgulx >p!ius partes
to temporis in unucolligipoflet,quo<5
quadruplaris inlingu#
propria fortite funt nonun*,Siquidcmhxcphalanx
fas duplares diuiditur,quibus
cornua nome indideie , quarum bngulx odo
millia centum nonaginta duos milites habenr,decutus uero qumgetas duo
dedm. Hane poftea duplarem induas llmplaresitau pariiti fuere , quarum
hominibus quatuor millibus oduagintalcx effecerunt ne Sun
lingulas ex
nome mercs,qux hoium
plarisiftainduasrurfusdiuiditur parces, quibus
centutu#
duorum millium quatraginta tnudr(cnbuur,quaium quelibct,ex
uinti odo decuriis condat. Rurfus meros cchoiccm millianu facit
,
ca auti

homiau mille uigmti quattuor hoc cd centuriatu fcxaginta quatuor, cu#

e(l
militaria in duas quin#
tus prefedus maior Tribunus appellatur. Ida deinde
gentarias,qui^ Qngulx homines quingentos duodenos centurias rriginu
T
duas habent,eiufqj audior nbunus minor , candeqi quingentaria in duos
manipulos partiti fune. Singuli uero manipuli homines recipiunt ducentos
quinquaginta fex, decurias uero (cxdecim cui dudor manipularius praeerat,
quam At Senagiam uocant, Rurfus manipulu duas centurias faccrc uolut,
uarum quaelibet milites tentuuiginoodlo,hoc cd,odto decutias capit. Na
Juplicata centuria manipulu faat,cuius prefedlus centurio ordinarius uoca#

Cur. Simplex uero Centum duasquadrupalcs decurtas facir,quaium fingu#

hominu quatuor At (exagtnta,qux quadrupalis in duas duplares diuidi
i ae

quarum «triginta At cluobus militibus bunt Ungulae .Duplaulcj decuria in

(impiare qux ex fcxdccim militibus (cribi diciqj colueuit. Hcc. n. totius pha#
langis Macedonice qua ex (cxdecim millibus trecentis odhaaginta quatuor
militibus ucteres effecerunt pcrcomoda dclcriptio fuit • In qua duo funt cor#
nua,duplarefq? phalangcsdux,Smgulares quatuor , partes odo, cohortes
milliarix lexdeckn. Q_uingentanx triginta dux , Manipuli lexaginta quar#
tuor,Centurix centuuigintiodo,Decuriz quadrupalcs ducentx quinqua*
quinta fex,duplares fexcentx duodecim , Simplares mille uiginti quattuor»
Ex his ergo effici cogiqj potcft,Q_uid phalanx, quid cohors. Manipulus,
Centuria, Decuria uc fu, quantumqj militum in difponendis aciebus exter#
na defcripnoneunaquxqp capere aflucuit. Q_ua quidem phalange Roma#
nos duas contra exteras gentes aliquando ulos c6perimus,il lamqi non uno
militum numero deferipiiffe. Nam contra My thridate At Archelaum Syl#
la,St Romani plericp duccs,con tra exteros phalage uli funt. Poftca uero ma
nipulatim ffruere aciem cepere. 1 llamq? in plures ordines,turmas,decurias ei
ruriafcp atq; ordines diuifete. Galli uero & Celtiberi jU<$ extere nationespk
(t$ non
 t I B E R •
S E X T S . cci. x i r.

teq? non phalange fed Catfruas habuere, hominum denu , aliquando (enu
tnilfru. Sed quod efl de cohorte militaria didtum uel quingeraria, licet aiad*

uertere,illam difftmilimodo grecosuariafle,qui protempore locis, & pro &

ut quifqj comodum purauit cohortes non una facie dcfcripfere. Siquide Pof
libius ea nonaginta hominibus cohortem fecit, Callyflhenes,ex feptingeo*
tis.Ephorus ex quin gentis, Gorgyas ex quadringentis ledis utris quam fal
eram nticupauir. Samnites quadragenariam fecere cohortem quse lintheata
dida, Camertes fexcentotjt hemimi cohortem Romanis aliquado miiere ex
foedere. Neftoruero apud Homerum, per fingulastribusechortes difpoiuit
ut in conflidu preliorum alter alteri opem ferret er inuicem feiuuaiec. Fuitqj
mirae obferuatioms apud Grzcos ut prima cohors tanqfirmiffimu robur ex
quadrigentis militibus fiat, a Romanis uero preter miliariam Si quingentae
riam etiam ex ducentis militibus primu Syllztemporibus cohorte dclcrip*
tam fuifle,apud multos nota memoria eft.

Resfacracreligiofz Bi fand * quz cenferentur apud ueteres,quibuftp facru

aut fandum facere licuit. Caput X 1 1 1 1 a

Es factas Religiofas Bi fandas,in nullius femp benis fuife

feueterilege feruatum eft,erat entmfacradiuino cultui ma

ripata. Ait enim Trebatius quicquid deo pt ergo habetur fa
erum eft, fiue zdes fiue ara, uel Tignum, locus aut pecunia,
fiue quicquid aliud more inflitutoq? ciuitatis rite diisconfc*
(ecratum forer. Ea ueroconfccrario,uel a Con(u!e,aut ime
peratore accefo focula fit, cumTibidne uerbis prifeisfie folemmbus,pretue
te aer ba pontifice maximo,prefante carmen, capite uelato Bi contione aduo
cata,aciuflu populi. Iniuflu enim populi iuxta diuinas traditionesconfecrae
ri,zdem,terra , agrum aut fanciri nihil poterat , Poftea latu ad populu fuir,

Plebfqr fciuir,ut in templi con(ecrationearzue,etiam iuffus SenatusTnbu

norumq? plebis maioris partis intrrrflet,in quo illud feruatu eft,ne una cel«
Ia duobus diis dicetur . Demu lege papiria non modo templa & aras fed ne

priuatas quidem zdes,fineiu(Iu populi confecrare aut fempiterna religione

obligare licuit. Nam quodpriuatus religionisergo facrauit facrum nen ede
confentiuntoes. Fuitq? Platonis lententia ut deorum delubra nrmopriuae
tus con(h'tuar,Satis arbitTarus ad imolandum publica templa patere.Fune
ftamq; familiam aut homintm funere pol lutum trmplu aram ue dedicare,
aut a lugentibus facrificari uel aliquid confecrariuetabatur. Namq? in ludu
diis fupplicarc,non iacrificare licebar. Cum fmegemrtu aut morfu animi fa*

«is inrercffe deceat, Proptetea in laaificus aniuctfaros Bi zdis dedicatiocpu

Oigitized by Goo^le,
 G E H I A L I M.

blitum lufhim minui perpetua lege eauebatur. Tum

liquido exitiali bdl*

fit terribili ftrage dimicatum

foret,ne propter ludus acerbitatem, fit intetn#
Iaera cereris intermidet eiur, lugendi tempus
ad catam hm
nu urbis malum
diem pref.nitum,quod etiam Grecis in ulu etat,ut in anua Cereris ce ebtita#
Templi uerocofeaatio tie#
te tuneflos intereQe aut uota exoluerc uetarctur .
ut qui teplumedemue dedicaturus
aat,poftem tenens accenlo loculo et
b«
prefano ulufit huma#
aduocato numine,cui templu xdesuelaciantur,lcex
ptrunent ««nae eaqj
no iure, templum cellam, menfas, arulas, quxqj eo
,

conceptis uabisip(lnumini,nominat
nume,diuina humanacj omna con#
fecraredicarecp affirmer, fabioahetba
adlacrum adhibitaW qua templum
«dem uc fana aut faccllatnhne dicari putarunt poffe. Fuitqj conflmuum
ut
oporteret,in xdeucio necel#
indedicada ara,uellimulaao, poftem teneri no
captum efleteti
Ium foret,in quoeft aladuerlumfi parum rede tabemaculu
religionis admidi. Athcnienlibusueroin ara
eonlecrada uel fla
menfpreti
ollas leguminum circuferunt,iltf
tua dedicanda mulieres mucftcualicolori
iSlud,con(ecrauoni
agentes eredonbus diuidunt. Notatumcp fit
|a[n gratias

uerbarite concipi oportere ne Sillaba uel uabo

cadant. Q_uare McicHupo#
laborafle ferunt , ut uetfi
tificem edem dedicaturu cum balbus tflet multum
line offenlione pollet. Sicut Demoflcncs lin#
bum opifere rite exprimere fit

gu« impeditneto off :nfus adeo blefuscrat.ui in exprimendo * . Irammulm

laboraffc dicant, pro qua * .proferebat. V tqnn cdkaatioe Xdis, & qS ludu
induant.Cuna oU
publico populus tenaetur cLmiflis fagis candidas ueftes
Ficra tanq dos debita uiolari nefas fota.
Homine tamen lactum fit deo dcuo
afficere nefas non putarut,tanqillius anima
disdeuota ampliu*
tum morte
qui dt#
humani comntii non Iit. K-eligiolumuero loeum tum facae dicunt,
fundum cadauer aut cineres in locufuumdefat,quiuemortuum in piedio
loco ue fuo humo tegit.locus tamen ubi
crematur corpus prius q inieda gle

ba fit non ideo teligiolusminet led profanus. Sed

cum apruna origine in#
lares in lingulis xdibus
trafuis quilc* «des defoffa eadaucra haberent. Vndc
colendi religio peruafit in larario, in quo przccr
deorum penatiumciia mfi#
uitotu quas uenerarentur effidas imagines
habebant . Q^uare Se#
gmum
uctus Impator religione tadus,Chriftura,Habraa,
Orpheum fit Apollo#
ne mira
nium uclut deos intra xdesurneratus eft . Poftea legexo. tabularia
urbem lepelite liccrrt probe cautum fu«,itacj in agris quifcp luis , lepulchra
Cineres tamen illo
fit loculos in quibus emeres luorum conderent habuere.
rum qui triumphaflent,aut Impatowtn feunmonicj ducum qui icm publl
eam auxtflenr,uirginuc$ ueftalaim in urbem ferri fit m foto codi licebat . Pri
in foto mcruiflc accepimus, qt£
mu« Traianum Auguftumlcpulchium
fit polleris deinceps datum cft,A qua inftkuoone poftea delitum (fle a edde
 t i B E R SE X T T S . ccljcux.
rim. Namq? Hadrianus fit mox Antoninus pius
auzufluj.ius antiqum tt4
nouans.nteui intra utbrm ^l«iictr«,dccrrtif^nciuttr,quaPJatonis
aam wfauttofoit ut in agro infecundo fit flcrili Ixpulehra conAtuercntut
neuiueribus officaf.Cucp icta familia
fepulchri patns familias pticeps fortr.
SL*»PPeMtra facra fit legem inferri cadauer non licebar
> } procedentem©*
tonpore nem genus fit nofleros fapulchra defeenderent ,alufiiu
Jegebnc*
tum , Donec nouo portea edifto ad genus
.
quidem pro dignitate fit opibus fiebant,
fit familiam pertinuere
. u* Q
maiora fi Imperatores aut lumbos
duces amplis honoribus fontos frptlin contigerer, minora ucro L
mediccns
tortunacuiros fzpulchro condi curarenr,in
quibus literis adnotabant quot
pe esa fronte, quot in latitudinem
Sater locusprocedcrct< Scdcumprofu
Iitfira* impenfac fit magnae
moles fcpulchrcrum quotidie ficient
. Sequ#
tistadetemporibus,ne ampliori opere,eccitariIepulthtumd
quine® diebus
ablolucretur,nec maiori lapide qui laudesq fepultifit titulos honorum aed
PeteV ?P C ca“ tl“n fuit • Q_ u°d gratei Eptodium fiuc cpithafium dixere .id
quod Flato legibus cauit fit Grata' (annuet
, e ne quis maioris operat (epulo
cnrumeccirarer.q quod decem homines triduo
perficerent» Ne uc Hermas
m^ramicojapponrre, aut longo perito prehemio
Epigramma infer tbere
fas forer. MoxDemetrius Rex nouis fcpulturis modum (latuit,
lamna fij
per defundh aneres erigi columellam
qu* ultra cubitos tres
, non exr «eu
^uod Sylla lege promulgata confeituit, qua funebres impcnlacfit
ambio
tioixexcquieatq; ad Rogum munera ncc non eonuiuioru
impendia prelcri
pep nae taxabantur,qui tamcin Maeli*
coniugis funere lege (uti iranferef
fus pronifioc maxia excquias dcdir,licurgus
ucro defirndinome tumulo alo
«nbiuetuit mfi illius
q fortiter pro patria oecubuiflet fit operain bello rei pu
b ice pauaffer. Soloueropena coacu^illosquihtpulthra
deleret,aut in gea
alienu lfert er. Aegyptiis rriafurr fepulchrop genera, unu prxcipuu
.
cuna
xirni fumpeus qtf argeri taleto taxabaf Mediu mina*
, uigmti , huile ucro
ex leui materia mime impcfe. Clariora furf «hiopibus.Na
ta ex auro fiur. Tenuiora ex irgeto,inopes
ditio» momme
aut codunf fidilibus Indifit Gec
mamopaofa fcpulchrautgrauia defundis afpematifunr,itaa
humiicoded
bantur tumulo. Cyrus ueroapud Xenophonte,
non auro nec argeto eodi
tCr :or usrt< ^* uoluit,uelut matri.
jo P
di apud Romanos diu pcrman(ic,quod
Singulotj fingulisfepulchns eon
ab Athcnieofibus uftirpatu e A. Me
garenfes contra. Nam tria aut quatuor
defunda corpora fingulis‘condeO
bant tumulis prona . Contra Diogenes
, Cynicus Nam corpus in fre ian
lepellm icalua inleriora aliquando conuertcnda
arbitratus , in publico
Omen boo fuifle ius (xpulrur* ex decreto Pontificum cauebatur*
,
«
 (*v
[
t

.« GEN1ALITM*
Sed cum ais morbi R.ome paflim per ignota capita uagarrtur , A ntonmas
Philofophus Auguftus ut paffan in urbe liceret humari cauir cdi&o, loco
non definito. Siqui tamen Tyranni male de rcpubliba meriti fuppbcio af#
fedirflent,aut fiqui laqueo fitmortein honcftaauc malo leto occubuiflent,
ticl celefli e flent afflati numine , illos condi iepulchro aut humari non dece#
bat , itaqj infepuiti abicicbintur. Vnius tamen Phocionis publico iuditio
dannati cuminfepulnimcadaueriaam, (ctuilis manus lepelifle fertur . Si
autem de alo fxpuirhrumtadum aut fulmine idumeflet, locum adeo ex#
putarunt, quod lycurgo 6t Euripidi pccta. con#
peti Si propter ea confecrari
rigide ferunt, quorum fepulchra dccclotada fune . Eratcp Granis lege tau*
rum ut qui patrimonium prodegerat, fatpulchropaiuo non humaruur fed

externo. Neue quis ob proditionem teus Athenis cumularetur, tanqobcri

men famolus fora • Ideo Phocioois aliorumqj qui prodiaonis infimulati
penas dederant cadaucra extra fines Adkos exegerunt. Cymon urroMilj
ciadts filius ut pater qui obierat in carare,humaretur,cap tiuum leprellititfle
fcrurtuti macipauit. Apud egyptiosliqucprauismoiibus uixifle contingeret

oedu cadauer in uaflisfoluudinibuscxponut Perl* danar eje corpora teris

iC canibus abiiciunt,ia quo illud trsdif mip,quodcu Ciear hi cadauer ob
i

«rime infimulati caoibus expolitu fora,magna uis ueu exortes illud pulucrc
texit ranq diis bgnifkaribus inmcritti penas dediflc.Hofliu iri fepulchra no
,
bisreligiolano luut,ldeo uiolanfine piaculo pofluur,lapidcfcj)inclciublatcs
inquelibcculuconuertere, noncAuciicu.Atq) Ik« Athenis magna fuaitfc
pulchro^ cura,non minor tamen Romanis, qui publica monimenraaiaRi
pauperibus Si irruis ubicondcrcniurcdificarunt. ApudGrecos q jccp de#
reflabili crimine obnoxius erat, Si capitis pena dignus quim fepuicumcada
ucr reliquiflrt,adeo ut equos & canrs parentis i Ncdu , Cymone St Xan,
tippum luxiflir,& tumulo indidifle legamus, Antcrquoep licydiphilofcpho
ira adhefifle fertur,ut nec domi neqi foris ab co drfccdcra quem elaium fu#
,
nere,effufis lachrymis fcpcliuic. Alexander queep Bucephalo dusit exequras
ficut Agrigentini equis (epulehra Si pyramides ctexete. Inicr quos Augu#
ftusOdamusfifpoftca Hadrianus Czfarcquo tumulum fccifle traduntur
maximi fumptus Si carmen in(crip(iflr,C6modus quoq? pralino equo met
ruo fepulchrum in uarkanofecit. Er Romani coruo dedere extquiasprea#
dente nbicine,duoru Erhiopii huma» elato . Egy ptii ucro eu feles aut aliqef
morif cuius fuperflitioni addidi funt. Sindone contedu & ialc atqj aromati#
bus delibutu aial Hrpcliut.Q^uaa circa Myridispaludc Cornicis arrp ibidis
irpuichra fumptuoio lapide uilcbantur. T
anracp apud Grattos cura fcpulcu#
r* fiiir ut decem pretotes quod bello usuali apud Argynuflas us tempe*
 liber, sextvs. cclxiiu.
Rato adi defundos inaac nonfepelliffent ab
, Athenicnlibus capitis accer*
lio * ultimo lupplicio affedi
line. Et laccdemonii dum contra
Mcffenios du
*unt,nc milites qui bello cedderac infepulti maneret Tclleras in brachiisin*
iculptis noibus habuere . Inolcuitqj mos Athenis ut linguis tubus lingulas
arcas in quibus cadauera * dilperlas reliquias illciuqui bello cceiderantfus
eundi* tribus inquifitaeolligetent,in expeditione uehieulis ferant.
Vnus au*
cem thorus conftratusinanis ducebatur,illorum qui tonquifiti non appare*
renf,&poftq in publicis fepulchris illaccndidjffent,neeffentin
honoiatLin
figni teftimonio pietatisin defundos/olemniorarioede ipforum
laudibus
quod pro patria morte pugnando pafli ftierant illos magnificis uerbis atm
honoribus extulerunt, tamet Ii ea procuratio funeris, interpudedas*
mime
enuas artes haberetur . Si cuius tamen offa
S cinere fc* in alienu fspulc
dominus,* finepontificum decreto alio tranlferre
irrentur illaeruere loci
non poterat. Eft tamen lege cautum ut lotus fulmineidus illico religiofus et
htu

in nullius bonis fiat , quod eum deus conlccraffc uniebatur. Vtc*

u «a fepuli

chrum nouum,propnus ue ftxaginu pedes , inuito domino edes admcucre

non liceat. Ideo inuiolabilta habita qus nec preferibi poterant nec
ufucapi
ficut nec publica . Et tam Romana lege q Solonis nequis alienum
buflum
uiolaret aut deiieeret grauiflima fuit pena interdum quare fcpulchri
uiolati ac
do conftituta eft. Notatumc* & illud fepulchra* Jocareligiofaipfcintiquita
ce fantiora fieri,eoqj diruto nichilcminus r eligiofum locum effe
pulchrorum fantitasin iplo folo manet. Sandauero dicuntur
. Q uippe fe

loca qus Ia*

«tata legibus plebifcitis uc fancita penis adieris inuiolata manent. Siquidem
fandioaes aut obteflatione aut confecrationc ucl penis colecrantur.Itaq}
mu
fi St mania ciuitatum,quodiila tranfgtedi non licebit tam intra
q extra po
merium omnes ab his arcentur nec cuicj edifich illis admouere
fas eft,augu*
fla it fanda dida lunt,ideo illibataiuris fandione defenduntur .
Capirale.n.
felit, & feueriori pena coercitum etia' lege R.omuli,illi,qui
men a tranfgref*
i

lus adigiffet. Nec* macnia folum fed ipfum pomerium quantum

nia loci eft,quod nec* arari fas erat fandum effe liquet.
, drea ma
Tam it fi facra it re*
ligiola quandoc* fanda dida fiat, leges quoc* quarum iuffa penis it fuppli
dis ac religionibus in eternueoercentur,eo quia non debent
pena fandiora
corrumpi fanda dicuntur,quam breuem effe conuenir, uelut monita
oracu
lojt diuinitus milla,uc paucis iubeant no pluribus difpqtent,fuadeatc* ma*
gisq cominent QjiasquidePlato iufliteffe pauciffimas’, Nalifuo
q iure
Fungunt magiflratus nihil opus cflfc multiplici lege pucauit*Vbiucro
hoRi
probitate alio detorquenf, ex legu mltitudic pnioe afferri dicebar.
Fuitc*
opi
nio Cleonis aptf Thucydide,fariuseffemalis legibus aflueta duitate
no fari
ic mutari
q bonisinconftanter uti. Sed tamen leges a populo lata aliter rata
zzii

jr
f&sm?
 GENXALIVM*
non habetur, cj patres autheres fiant pcft q fuit de celo feruatu , niftqi ad
fi

popuium prius laix fcnba fuggerentc,confen(u populi non per uim,ruOucp

Senatus tnnud.no promulgatae, St perpccncmprolatx, luratx Se receptae,
in roro propoluz, acin eranum condita: fuidcnt . Na facroiandiu quid fieri
mi. ne poceratmli per populum plebemcj (acraiu edet, IdeoConfulibus le*
gem curiata ferentibus quia a populo non recepta led a tribuno plebis (epe
mercedum fuerat pro lege habita noeft. Prcdituqj memoris fuit, malos
mores optimis ferendis legibus fxpe cautam dediflc,quiaubipcrpetauiuiiur
mairiplicibus edudis legibus magna daf occalio, Inde apud xgynctas cau*
tu cft,ut qur noux condedx legis caufam darct,inuifus omibus Se exeerabi*
Iis fierct,Sic apud lndos,liquis aliqd pcrnicioli inueniflet,m(i prinus reme*

dioiuccurretct,moite plediebaf. t^uxquwe leges licet in xreinu , xdirx,

cu aut ufus coarguit aut rerum ftatusfaac inutiles pro tempore mutanSe in
duci ac facile abrogari pc-Ounr.Portx uero ouicatis nout mania fandtafunr,
quia cum per illas defundfa ferancur corpora, (aao fandtas mime putarunt,
quod enim funcflum cft , id lacrum aut fantlu fieri mime peteft , tam & fi
alia feratur caufa. Cum enim urbium conditores mania fignarenr, mcindti

ritu gabino id eft toga rcic&a circa humcros,taurum ad dextram i.enus uac
cam xneo aratro iungebant , ftiuamqj reneres incuruai ua ut omnes glebx
inlterioitm rueret partem, perfcdlo lacnfkio menia (ignabant, ubi uero por
cxfucurxerant,id loci mime fulcabant, fed aratrum lufpendcntes portarum
fpacia reliquere iradfa. Ideo cum mania lignata folemni faci ifieio fandi a finr,
Portxquu (ignari illasuci fulcari minime decebar,(andix minime fucre,in*
quo id leruatum memtnimus,ut fruges in lubicdtam fcuram drmidiant , 3£
ex uicina tara exaggerent, boucfqi fulcaris manibus imolenr . Macedones

uero ubi primuurbismania futura rrant,polentam intrr folrmmaadhibue

re. Q_uod quidem aratrum non edificandis modo urbibus, led illis fundi*

tus cuatendis induabatur,quafi fegetes ibi mox futuras denoiarrnt. Fuitcp

conftoutumut ncmoCcfarum nriiqui imperii fines propagadet non pro*
uindali led Italico agro quefito , nationefep fignis collaris &
iufto prxl» per
domuiflet, ius proferendi pomerii haberet . In quarccft animaduerfum Syi
tam ultimum Romanorum pomerium protulille , Se poft Syllam , Ciau*
dium Cxfarem terminos urbis propagade. Si uero non pemenu (ed templi
ambitus Se area confeaanda forent,eamcon(ccrationen fieri accepimus, ut
Serena luce,omne area Se lpaciumuidtis,coroni(cp cuincrret. Mox milkcsct
ueffales uirgines, cum puer ispuellifitp patrimis a matrimis ex quatucr fonti*
bus aquam fpargerent , boueqi Se tauro aream luftrarent. Prctorq; pre fides
deos precatus Senatus,cu eqtibus Sepo
Se magiftratus una,facerdotefcj Se

puio,faxum ingens handametis iniicaenr, paflunqj auri Se argenti ftipcs,S<

^ ~
liber, sextvs. C C L XV.
Wetilloru primitias aullisfornacibus tuiSas 3ggerarent,in
quoprecipuect
Ucndum,ne faxum,auru ucin aliud opus deflinaiu,apponat.
Notatum® ce
lllud,ut non folum fune fi i, a cofecratione
&
factis arceantur,(ed machi,qcp
in (ignes debilitate corporis, aut mebro non
fatis utiles funt,uelut indigni qui
UCra tra<3arcnt,propterea. M . Sergius ob prauitate iminuuonecj
corporis a
lacris ut mancus amotus fuit,quod fa.ratra itare nequiflet.
, Q_uodPetfis
quoqi mufu fuifle traditu eft ,quibus morbo afledf u,ocuio
aut mebro defi#
oentem,dominari,uel facrispretQeinbibctur. Q_uoda res & loca
deorum
fmorraliu diuino cultui macipata iuflu populi per potifices
mutari tralfec &
ri ac profana fieri poffe,ucrbrs edeeptis amota tcligioc
fatpc copcrtum eft.

Locus Ciceronis ex Catone maiott de lege Voconia quae t flet et quse furia et
falcidia explanatur. Caput XV.
Vm Palatini foriiudicia oper temur ,
6c tedio interdum ac
mora offenderemur , in Bibliothecam pontificum qu*
ibi
fuit proxima f*pc diuertebamus ibi® io quofcunq! incide
,
r3mus libellos, uarialeftione,cum amicis conterebamus,
Cuqi Ciceronis Catonem maiorem inibi forte nadi e fle#
mus. Hxcucrba qu* ex perfona Catonis Cicero metno#
rat,in eo tunc penfitabamus . Cum ego quincp&fexaginta anos natus lef
grmuoconiam magna ucce, & Lenis lateubLs iuafifirm Q_uid Voconia
.
lege quam tunc Cato fua(ir,cautu fuiflet,apud non nullosqmaderant
que
rebatur.Et cum ex noftratibus homo quifpiam fon& iudkiotum nonigna
rus . Idem quod furia,& falcidia, Voconia lege caueri refpondiffer,ne fciucet
teflaronex bonis fuis ultra dodrantem legare liceret. Vtrp quarta
hereditatis
pars feripto heredi (altem maneret incolumis,fepiuf^ hanc legem abrogari
noua conftirutioneexccitatamcfle, &plerat| induceret. Dixi ego indubio
er
rore labi illos qui idem Voconia quod furia aut falcidia ftatutu fuifle
ccnren
derent. Q. uippe furia & falcidia contra legis xii.tabulatum antiquiflitna de#
creta a principio lar* fuere. Cum enim xu. rabulis quomodo
uolet,&cui qui
tumq? uoler,de bonis di'pon'nd,illaq) fiuemfliiutionisfiue legatHure rclm#
quendi data fiicultas forer. Poftca lege falddia fle furia ut nrfi ad
dodrantem
legare liceretftatutumfuk. Interiedtis inde temporibus.
Q^. Volumus
laxa . Tr . Pl . tulit ad populum ne quis heredem mulierem faceret
cocr#
,
citxq? eo plebifcitomulierum heredrtates fune. Mox lege Voconfa
quam
C. Voconius Tr. Pl . tulit fancirum fuk,ut non feminas mo#
Aricinus.
do,fcd nequis cenlus heredem etiam unicam relinqueret filiam,quam
legem
Cato pcrfuafit,quo quidem plebifcito ne liceret legare mulieribus ultra
qua#
drantem fub gtaui documento udabatur. Nam cum folidx hereditates
fle

Xziii

Digitiz® by <
jOOgk
i
magtu patrimonia mulieribus aflidu* legarcntur,prorfus ut admirabile ui#
'deatur quatum mulienim opes hereditatibus acereuiflent. Cii obuiam eun#
dum putarent, ne tam imodicz largitiones mulieribus fierenr quibus temere
abutebatur, cautum fuit lege Voconia,ut non ultra quadranti,hoccft quae
tam hereditatis parti, mulienbus ex quo uis peculio cburnke pefler, lege au
tem fakcidia non ad quadrantem ficut in Voconia led ne ultra dodrante in
legatis,eui uis abfumere poteflas foret cauebarur,ut filtcm quaita pars he#
redicatis & bonorum,heredifcriptoqui in bonafie nomen afutus etar,mane
neret i columis. Q_uod enim Voconia lex mulieribus tantu interdixit ne ul*

tra quadrante legaretue,lexfaltidiaadomnAim hereditate extendit , caucns

ne dodrante,hoc ert nouem uncias teftatoriin legaria ab fumere facul*
ultra
tas foret. Poft aliquot ueroactates,cum multi adulteri pectentis libens inte#
grum affem mechts tcflamico relinquerent, Domkianus Czfar lalubri con
tlKutione,probrolis feminis qux moecharentur, ius capiendi hereditates lc#
gataq? ademir,neue ledlias uedatentur inhibuit. Q_uodaut uerbislrgis ea
ucbatur, nequis cenfus heredem etiam unicam relinqueret filiam, Cenius te
dicebatur qui multam pecuniam ultra centu millia mimum in pofleflione
&
haberet. Nam cui multae eflent pecuniae , multi cenfus elhmabatur . Verba
utro legis xd. tabularum quibus libera facultas difponendi rcftaton datur,
hcc fucre,uti Irgaflet fuae tei quifeji ita ius cfto»

uid refponderim Hieronimo Maflaino,cur in eodem forem flatu fempet

cum ad honores admiderentur alii. Caput XVI»
, Emirabatur aliquado Hieronymus .Maffainusuir mult*
eruditionis,^ in fludiisbonaru aitium non mmus atquin
Fa rerum adtionibus uer(atushabunde,curtumplurimosfu
M
(g
I oles & ignauos,ad honores 6i lacerdotia promoros,mag#
nolqt H opulentos quotidie uideat , me tamc ipfc in eadem
gESSSttjS fortuna codemcp femper tenore afpiccret,cuitnerccdcm Ia#
borum ftudioriicp deberi putaret. Q,uorirlcp in ccs fermones uen t,obiurga
bundus 6t eomoto fimilis,mea legnidem accufabat, increpitacp ignauia,tan

ris tu inquit laboribus tam diu nihil (apere didicifli. Cticp

me non nimis Ia#
botare,Sf mea forte fle parabili fortuna contentu rcfpondiflem,is ut me erige
rerjanguentemcp fpemexcitaret,confiliumdedit ut facerem,quod quipiam
homini artu fieinfigni arte longe clariflimu feciflecomperit,qui cum nullis
bonis artibus ad pontificatum , obrepere peflet , dolia uim praecipui plcrarp
mercatus ea potihei dono dedit, fufpicatus fore id quod euenit, quo maxime
,

munere cfiait,ut proximo Senatu multo ampliora tulctit. Naraqj & hono
 1

1 1 B I R. S E x t v a CCL XVf ,

nbuiSf pontificio donatus pofleafuit. Aliofcj referebat homines defpediM

limos turpiflimofcp quipredx fit rapinis afiueti pecunias fiue luieliuc iniu#
ria a calamitofis erogatas autuiextoitasad filcum conferebant, quibus arti#
bus effecere ut clari prcpotentclq;
euadetet. Aliolqi ignobiles cblcurosfcc &
tisinfimxatq} e ceno emerfos ut aiunt, qui cu permodica re familiari cflcnc
gratia pollerent,tantu ualurfle, ut
fit ad laccrdotia & pontificatus cum multi
dati fii dtferti uiri concurrerent omniu fuff ragatione exteris preiati Ime. In nu
merofcjr refert bat alios moribus pcrditifljmis,qui (celeris magnitudine ea in#
fima fortuna ad honores obreptae. Memoria teneo cum pueris nobis, qui#
dam magna do£rma fit in primis honeflus uir,ncn minus grxee
q latinc do
dhis,ninil prelidimihil fibi opis ad degenda uiram parare potuidci, uitamqj
admodu tenuem fit anxiam duceret, cu inuidosmeres cernerer, ac probitati
predulam uiamfit quid (ibifaciunducffct animo uoluerct,ut alique dm po#
Iterum uitxfublidium parare poflet , eo uelanix procedit ut coaiitus inopia
homm e indignis artibus uacarct,quibusucro anibus nen
obfcenis‘fit libero

libet dkere,ua foede fit pudendx (unr,cofcdtaq; fuit (ibi res cxkntctia.Nacp
haud multo poli fit (accrdotio fit opibus autius affluens fit beatus rranquil#
Iiflime uitam egit. Adeodefpcda fortuna ubi nullushoncs untuticft,earre#
ma experiri aliquado cogit. Q_uibu« ego exemplis admonitus uthementet
animo conllcrnatus lum, ne quado ut ciulmodi honores appeterem, fubtri
fcelefliconfilii fit confcienux notam,longe igitur multumcp preftat,(atiu(cj

fuit uti ingenio meo,uacuucp his moleltvs , modico duilk$ cultu cotcntum

eflc,neq? in ambitione no neccdanam incurrere,q bona animi (iquafibiho

mo,ftudio fit labore parauit,ca turpi queftu peflimo exem pio foedare.

Quibas ex caufts ouare duabus licebat , fit in quibus Ouatio differt a tri#
umpho. Caput X Vll.
Omani duces qui in hoftes uiitricia tulcreaxma.fi minusca
que gederant triumpho digna forcnt,ut tantii ferrent ho#
noris, per fxpecumdomu rcucrtidrar,minohbus trium#
phis , er ouanone hooefiati lunr,quam gr xci euan n ticupar.
Caufx uero ouandi nec triumphandi hx ferme traduntur
5i non debellati hofies penitus,fcd folum pericula drpulla
fune . Fufiqj fit fugari, perculit fit conllctnati , aut a populationibus coerciti,
non autem mulus fit magnis cladibus affedh forent. Siignomia tantum ac
ceptx cladis c!euara,ucl paululum laboris admidum , aut non in fua fit libi
,
Qui enim alieno aufpiciores
confbtuta,fed in aliena prouinria res gcQiflent.
gederun t de prouincia triumphos agere non pocerant. Si nondu pccata pro
uincia reliquix bellorum (upercfienc.Si bella non rite indita, ucl cum hcltc

byliooak
x
 l

non legitimo,fed populo Romano indigno,ut cum (eruis pyratis At fugiti#

uis bellum furflet. Vel Ii dcdicione fa&a mediocri certamine, & inctuctoproe
liopugnatum elice, aut (i ex prouintia exercitus non deportatus nec fucccflo
n His omnibus ouare nec triumphare legitimo triumpho pcc
traditus foret.
miflum ell. Primus enim poftumius Tubertus traditur, qui bello iabinoui
<ttor quod haud multo negocio hoftem fuderat, urbem euans iniit, inde infti

tutum, ut ob premiflas caulas ouacio detur non tnumphus.Poropa ueroet

apparatus, idem fere ouantis qui Bi triumphantis. Sed tamen minor per hi#
betur. Nam B unmcrlo Renatu Bi omnibus ordinibus obuiam efiulis para#
tu mogno urbem inibat. Et oppida bello capta (ignaqi mditaria,Spoliaqj Bt
captiua arma,muneracp quibus donatus fuerat, pre gerebat. Tum duces
le

bello capti & oblides dati, bcllotum machinae Bi currus,uafaqi aurea & aige
pecuniarum ex manubiis Bi preda exadlum loree, etiam toto
tea ac quicquid
nae oppidorum quibus a focus honeftatus fuerat. Tu liqui milites denis mi#
litaribus torquibulty Bi armillis donati elTcnr,pulchernmo comitatu precede
bant. Iple ucro Dux cui ouandi honos datur,myrtea mlignis cotona Iceptt u
manu tencns,non triuphalipi&a uel aurata ucftencc cutru quacriiugo ut imi
phantcs,(ed purpura decorus, intidrns equo. Neqj Senatu lub pictcxtisiux
ta curru triumphantis more,led eo fublequcnte,(ola plebe Bi equeflri ordine
aut equitibusprecuntibus incedcbat.Sed notandu,cos quibus ouandi daba
tur ius,prilcis ieculis line exercitu aut legionibus urbem pedibus iniuiBe, lap
(is polle a temporibus at equo ueherentur morem prrualuide exqj duobus
,
impatonbus rebus bene geihs,alteri rriumphum,alten ut ouans ui bcm ini#
ret datum elfe . Cum lurretio Tricipitino Veturius. Cos.de Volldsfii eqs
triumphauit,Std alteiiut curru quattiiugo triumphantem legiones (eque#
rentur. Veturio ucro ut line Iegionibus,ouans equo uehcretur,a Senatu,da
tum fuit,Bello etiam pumco kcundo.M. Iiuius,& Claudius Nero,dcHa(#
drubale Bi p aenis triumpharunt. Sed liuius curru triumphans cum legioni#
bus. Nero autem (meexcratu equo urbem imfle proditur. Interdu uerooua
tes lauro non myrto coronatos inucnimus. Siquidrm.M.CraBus de fugiti
uis Bi (parthacoquos collaris lignis uicerat, ex conlulto
Senatus aura ceto#
natus ouaBe traditur. Et Tiberius Cxfar cum de uindclicis mella duitate ,p
prerrepeo tinum incomodu triumphare nollet
,
non equo (ed curru cu tnu#
phalihus ornamentis lauro ornatus ouans ingreflus eft . Turmas quoqj eq
tum non lauro (rd olea ornatas , cum militanbus iocis Bi uerlibus incondi*
ds ouanti precedere,non lub(cqui,ut in rtriutnphis (olet. Ncqi ouantes can#
dides tauros aut boues madlare, ut etat triumphati mos,fed coronans oues
ante (e agerc,illalqj cxafta pompa imolarc compertumcfl, quare ouationem
dixere, neqj clangentibus tubis ut ille mardus rriophus (oIct,(ed modulanti#
bus tibiis
 LIBER-SEXTVS, C C L X VII,

bus tibiis deduci, Illud quctj notatum pethibet,tam in maioribus minori

q
bus triumphis, nili quibus prropui honoris aut priuilrgii ptcrcgatiua indui
fium fuiflec, ut equo uedarentur,omnes quiouanti aut triumphati prodi^
rentobuiam,quiqi eranr comites, pedibus At non equo incefiific,qucd lon
go poli tepore obit ruat u maliflcintriuphali popa , multa documenta fant.

Q_ui erant Tribuni militum in Romanis caftris,qua: ue poteftas At cfficiti

foret, aut iurifdidho. Caput XV 11 1.

Ribunos milituquicaflris At legionibus precrat

,
imperiti
in milites habcre,excrcituiq; At lunam*, raum prcefle, fere
peruulgatu eft
.
Q_ui tam Atii api imis originibus, iciui
ex lingulis tribubus Ramncnfi Titienfi At luceri crearetur.
Tamen militari lege ut lingulis quatuor legionibus feni ac
deni tribuni preeflenr fancitum erat. Q_ui licet a Ccnfulitf
jus At fummis ducibus antea eligerentur poft aliquot xtates ut militari luf
ragio 8t prerogatiua crearcntur,militibus munus datum fuir,lip(is mox te
potibus ut populi (uffragio At Tribuni rogatione fierent lege cautum fuit, ex
quibus qui a Coss. creabantur Ruftuii mox Rutuli micupati, eo quod Ku
tulius Ruffus Cos. de liiocu imperio primus tulifiet. Aliorum uero Tribui
norum militarium duo fuercgeneia aut enim luffefii erat aut ccmicratt.5ufs
fc&i militari fufiragio in caftris. Comicuri uero populi iuflu comicus ctcaba
tur. Demu fequti Celares Tribunos ipli delegere, homines infigni teftimo#
nio in quibus effet (perime, magne &expertxuirtuus. C^uare Hadrianus
Czfar uiros etatis cxaft* At lummz prudenti* dodtos xtat* Ac ufu,adTri
bunatucuexit,uetuitq:cdifto neimberbis,adolefcens ue Tribunus fietet.

Fuitqi prifri moris Utcum princeps ad Tribunatu quepiam eueheret,gladiii

illi in manu traderet,quo lignabatur in milites iure militari habere imperium
Cuius edidi uerba fichabent,militesquibus iufli erunt parento ecrum<$ tri
bunifunto,6t infra. Huic lacones At Prelidn prefedo Armoftrcm dixere no
men,qui magifiratus Semeflris erat, lllorucp prxcipuu munus , Caflroru
At exercitus curam egere,neiincmunimeoto line cufiodnsfmt,peruigiles ex*
cubiasiuberenequidoccultolpeculatuhoftcs moliti pcftint. In prtmilep mi
litesad folcmne iufiurandu adigere. Neqj enim militi arma capere fas erat, ni
prius apud Ttibunu legitimupreftitiOet iuliuracdum , qui etiam incafiria
iura dabant,qucep in promptu «flent At nihil moraretur imperiu,illotu fla#
tio in caflroru principiiserar,ubi tribunal habere AC iura dare aflucrant,qui#

bus non uirgas ut Contuli aut pr*tori.Sed ad terrore audaci* tutes lidores
perferebant, cotumacefq milites RomaniueI latinioois iufla minus excque
 GBNiAtIVM.
pleflebat
tes,non uirgis fed uitibus per centuriones, externos uero fuflibus
Alexander rame Seuerus tnbunis non li&ores aut apparitores , lcd milites
ante ireiurtit,quatuor tribuno, (ex duci , decem uero legato • Eratrj
militari

lege cautu uc.li miles dumcediifobcrime,uitctn frangeret, aut

Centurionis
uti Tribuni manuteneree de gradu dckdusmilitia amouererur .Si aure uio
lentas manus inferret capite lueret. Cumqi reliqui milites paflim ferreos ha#
betent anulos. Tribunis tame Centurionibus &
legatis aut his quibus er*

-do imperiu erat aureidabantur, a quibus (iuc in hortes ducere irue caflta
&
metari,fiue in prima acie & fronte locari , aut in (ublidiis poni ucl in rtatioes
&uigiliasire conueniret,Thefferam milites petebant, lpli uero ab impatote
quod dari oporteret (ignum a (Tumebant, copiafq! equitum &i peditu quo#

ties dimicanduerat ornari fif inrttuiatq) in acie educi lubebat.Milites qucq*

in confli&u preliorum fmgulos &

umuerfos hortari fli monere, atqj inccl#
(antes aiaduerterc Tribuni proprium munus erat. Miflionem quoqr mili#
cibus perfundis milicia b caufam probarent ex authoritate & luflu Confulis
dabant. Q_uod fuluius cohorte legionis io qua tribunus erat, fine iuflu Cd
fulum mirtam fecerat. Q_.fuluius flaccus Ccnfor illum aerarium (erit Si Se#
natu amouir. Siqui tamen port mirtionc rtudio pugni militate cuperenr, ni
fi fecundo (aeramento alcripii
edent, arma lumcie St merere aut in hortes ten
dere nequibant. Marcellus notauitTribunorum militu officium crte,milircs
in cartrrs habere dido audientes Si intentos imperio, ad exercitationes dedu

cetc,in rtationes midere,daues portarum fulcipere , ne occulta colloquia fc#

rant,ncue quis aurhor nouiconlilii cum hoftibus moliri quid portir, Statio
nes uigilias munit, oncfqj ne inftequentes fint,nonnuq interdiu fxpius nodu
rircuicc,milites lingulis momentis inftrudos paratolqj habere, (rue pabula,
tum (rue frumentatu uadant,prefertim fi in procintu hortes (int,exploratoqj
io hortes ducere. Cuqi frument u militibus admctitur,ne quid minus iquo
inpartianc intercfle,neue per niciofa fame aut inopia aff.ciantur,utqi prepara#
ri comeatus abunde fufficiant
alimetis,ne arma,uiri, equi, aut pecunia delint,

cum imperatore multo ante preuidere . Nam Komani duces ratione cornee
Ciorum priripuam habuere lemper,Caflris locum capere,ualitudinariositi
(picere. Sauriorum cur3magcre,nomma militum mcmorii tenere. Q_uip#

pe Imperatore auttnbunu ignorare milites pudenda infcicia ert. Nccp aliud

othonem ad imperiu euextt q quod quemq) militu, in agmic in rtationibus
nomiue compellabat fuo, ex hoc gratiam Sirtudia hominum arte
in itinete
qutus. (Querelas quoqj militum audire,illoruqidelida militari lcgcpltde#
re,infidumdanofumq? militem militii gradu deiicerc tribunorum poterta#
Fertur tamen Aurelianus Cifar tam fcuerx difciplinz fuifle , ut Tri#
Cis ert.

buoo per cpiftolatn mandant ut militum manus continerct.nrquis pullum

autoucm
 LIBIR SEXTTS. CCL X VIII,

aut ouem raperer, aut uua ex uineis,aut ex Tegete fpicas.Vt arma terfa caleia#
menta fortia,ueftis noua,equs defricatus fit mulus ceturionatus fcret.Fuirtp
antiqui moris ut miles in caftris ad Centurionem , Centurio ad Tribunum
mane falutatum uadar, fit ad edidum preflo fmr. A e licet Tribunis militum
Ceuturiones fubfint,8t decuriones. tamen legati imperio parent. Erattp
Ipfi

militari lege cautum, ne quis ubi Tribunus militum fumet 'poflea ordinum
duftor eQct. Namqt Centurio Decurio £It ordinis dudtor tribuno infrriotes
fimt . A lexander uero macedo tanti Tribunos fit decuriones fecit , ut nemine
nifi Texagenarium ordines ducere fiucrit.Hoc queq? notatum eft eu qui pre#

conium faceret inter Decutiones admitti non licere, fit multo magis inter triS
bunos. Si tamen anrea preconium fecifftt fit poftea artem defiuiOet ad decu#
rionatum admitti poterar,ad Tribunatu ncnuriqi,infupcrobfrruatum ut fi
quando in aliquos iufta mouenda forent arma .Senatum per tribunum tnitf
litum de bello indicendo ad populum f*pe tulifle. Q^uodcp ucteriinflituto
ad tribunatum admitti nemo poterar,mfi prius alam duxilTrr,nec}; alam du
Siquidem cohors erat ala inferior. Tribunatus ue
cerenifi cohorti prefuiflct.
to legionum poftalam conferri daricp confutuit.

Q_ui ludi Sceniciqui Magalenfes,quiTaurii,C6pitalicii. luuenales fit Ho

norarii fuerint. Caput. XIX.
Nter fpcttatiffimos ludos qui plurimi Romz fuerunt Ro
mani ludi a regibus inOituti piimu,qui fit magni fit Circetf
fes difti precipui femprr habiti funt, ioui I unoni, fit Miner
uz celebres. Na flngulis diis finguli erant dicati ludi. Q_uip
pe Venationesfit munera Saturno,Scenicilibero,Circeb#
fes Neptuno,ali«p aliis numinibus dabantur, quos ad pia

cenda numina, una cum facr.ficiis cumqj cantu fit tibia celebrabant , pretorts
edi&oid decernente, in hxcuerba, 'ludis publicis quod (me curriculo fit fine
corporis certatione fur,popular«n leticiam cantu fydibus fit nbiismodrrans
to,eatp cum diuino honore iunguto,flt infra. Q_uof etiam urgente bcllord
tumultu pretemjittere duxerunt ncfas.Cum enim fecundo punko bello exS
ternis hoRibus Italia afflift aretur fit cunta bello arderent,eofdem magnifice
apparateq? fattos,8t in pluresdiesinRauratos olricp congios inuicos datos
fui(Iccomperimus,ponca confidis bellis St rebus cotra famnites gedis ma
gnifice, Romanos faciendos curafie, illolcp coronatu populum fpettafie,ui
ttoribufcp palmas e grzda tranflato more,atqj epulum ludorum caufa zdIi#
les dediffe. T . Iiuius aurhot eft,fuere quocp ludi magni quos poft pugnam

ad Trafimeou uotos inuenimus,zris tractis triginta tribus millibus bobus

jr
tized

4
 G B NIALJVM.
albis quadringr ntis , multifcp hofliisflt aliis diuido
dari, quos a.M.A«»l»

Cos . in apparatu belli contra

Anthiocutn iteru uotos fit magno lumtutx
olutos ac dies decem concinuos celebratos tradunt,in quot u celebritate, pie
cipua per lingula puluinana minebantur munera. Anno inde ab urbe Iere
quadringentefmio,cumuis morbi ingens urbem perualiffct fit graui celo uul
icentur morbi, tanuq? tabes fit uis mali ingruet et, ut nullu pcftis luffugid
g
Cumopcdiuina luem mime leuari credcreur,uinis fuperftitione ani#
foret.

mis Scenici primu ludi apparatu magnifico fadb funt. Q_uos ludioes ex He
trana motibus non indccoris,uerbbus ridiculis cum cantu fit Tibicine adhi
Eclqj ab editibus Curulibus lecti#
bitis biftrionibus laltentes celebrarunt.

do punico quatriduum ioRautatosacnodlu luminibus accen lis ce

bello per
memotant,in quibusinter Iu#
lrbrari,mifliliaq» uara genens fpargiauthores

drica fccnx Comedix teprelentan lolcbant, multis tabularum argumetis fit

opparacu uario,quarum !exfurregenera.'Namq) ea his alia ftataria,alia mo
toria alixtogatx nonullx palliatx,plereqj pictextatx aut Atellanx. Erattp
conftitutum ut Comedi cum (occis prolcenia mirent. Adtores Tragedarum
cum cothurnis, planipedes cxcalaati, Scenici certatores nudi circa pudenda
tantum uelaci. Vtqj adobftentarionem lcenx,in argumentu fabulat ptop#

Ionis quas gcrcbant,uarios amidtus induerent. Q_uippe Agamrno Iceptru

fcrcbar,pcllem bubulcus, Achilles arma, Thelephus penulam fit peram ita

ut pro tabulx argumento congrues apparatus ficret,pcr artifices fcenicos qui

imitarentur alicctus. Vtqjin lecnaquinqj tantu leruarentur ad us. Nam
(ce

nico ludioni quinqes pdeuti ultra prodire non licuir,quod in ttagrdia queqj
:

truarum eft,uc non plurcs q quinqj pctfonarum adtus fierent. Vtqj finito
argumento fit (cena pctfonis uacua chorus fit Tibiccnintroducatur, in uetctf
riuero comedia feruatur,ut primatu partium, eomunes adfiones fint,aut ge#
ftamilitixdomiqj,poftremaru ucro conuiuia cantus potiones fit Iulus. Po i
ftea fcu ob motum prauitatem Icu quia mali exempli ludi erant, pernickmcp
duibus afferebant, ita fcenicos infedtati funt, ut Scipio nalica in ccnfara Iceni
cos ludiones tribu motuffc fit xrariosfcdfic dicatur, licet inflitututn foret uc
adtores Atellanaru tribu non mouerentur,fed ftipcndu facerent fit mererer,
fuit9 uctus mosdiulcruatus,ut primicix fpedUcuIorum a ludicris fccnkope
choreis inciperent. Cumqi Ideam deorum matrem expcOinunte Romani
aduocaflent,prcter munera fit apparatus magnificentia ludos in honore dex
inftituerunt,qui prxripui inde habiti (unt,quos.M.lunius Brutus cura tem
pio in palatio dedicauit,qui etiam (cenicididti. lllof^tnegalenfes appellarut,
illorumqj curam xdilcs gcrcre,ac utris inicio prel atadiuiciatum pompa cele
brace. Pcrmiflacj ludendi licentia perfonatos Riucncs , magiftratuum priua
totumqf
 I

UBER. SEXTVi; CCLXVIIfc

(oru^ mumia &'prrfonas,ac fafta diflacp imirari 6t ante de* fariulacru fu#
,
derejnarronafqj fpedbr* pudicitiae in his phllcre,
bus diebus Romanae coluetudinis crar,couiuia
memori* datueft. u j* 6
&
fodalkatcs inuice agere BC
comeUari uifturame frugalifit modefto,necdie tantum
Ccd noflu «epulari,
rsacp hi ludr peecipue cafti,magnofauorc
fpeaanducdfpicuieranrad quos
fctuosadire non licebat, Illofq,
praetores &magiftratus purpurati
in toga
* pretexta atepm ornatu maximo celebrat ut
,
quare purpura mrgalenfis in
uulgiprouerbiu uenrt. Quibus diebus flipem cogere,
Ide* marris familiis
proprium furr,quod ediflo cauebatur his uerbis,pretcr
Ide* matris familias
«ofq? iu tis diebus nequis flipem cogito
'
&
infra,in quibus fuiteonnitutuut
P3 '"01 t" c a,e ribus motitaret, plebs uero Cerealibus,
g Pr «ter hosfucf Tau
rndiisinfens confccrati, quo^ origo fertur
antiqffima. Cuenrm regnate fuit
perbo,uis morbi, fit infanabilis pernicies per ces urbis
regiones &copitaper
U3 gata ellet, afliduifq? funeribus exhaufta duitas foret, atep
obefum carniu
taurojt peltifer anusgrauidas mulieresitaaffeciffer,ut
lifli pcflileiia nequii
ret,in deojt mferotu placamenta hos ludos
cocelebrarunt, quiTaudidifli
quod ob taurinae carnis morbu,inueti primuconcclebratk* funt,
in quibus
metas circum currere uelut in riieenlibus feruarum eft.
Compitalicios uero
laribus quos bis in ano uernis cftiuilcp floribus
ornabant dicatos pleri® au
cumant, quorum origo , ab ultima antiquitate fuifle proditur.
Cum enim
prifeo Tarquiniorrgnatcin focogcnirale repente
apparuiffer, quoin fmu ad
moto, macer Seruii Tullii Oaeltes flupes miraculo haud multo
poft Ser
uium Tullium enixa peperic qui mox regno lucccflit, Bi quod puero caput
arferit laris filius eflc crditus cft inde compitalidi ludiprimum inflituriiu
, ,
uentkp fuere,quos per uicot un magiftros Bcri Bi in compitis
celcbrari,ae per
multum temporis de fitos cum folemnia ludorum intrrmi&erc
, nefas effer
poftd. lulcllu Bi C. Mariti. Coss.a.1. pilbne rcuocitos Bi
magno apparatu
inlhuratos memorant, qui poflea non per uicorum magiflros
fcd ffftfeOos
uicorum celebrari cepti,& demum fublatis collegiis haud multo
poli ddcuffi
fuere. Tam &‘fiab Athenienlibus primum in fli tutos
compitalicios nonnulli
<redant,in quibus premium uiftori hircus donabatur,
pofl quos, Iuuenales
Funebres & Secui ares uario Bi folerti ingenio inde recepti paratiq)
funt in
Iuuenalibus enim licet luuenum cauta infHtun forent, in
hifq; adolofcen
tes per lufus Bi laduiam adaii&crencur,plfrum£j tamrn
anus,& grandruas
natu matres, frnefq; ingrauefccnti etate, ludis admiffos compemnus,
Iulus
erat quem ludebant turma: puerorum primo etatis flore, & iuuenrsVuc*
rofi (pintus , ut equis inflraris hinc inde, difpolitis turmis tanqarie
inrtru*
fta,c6pofitoagmine , in luftx modum pugn* curfitarent, fpecirirt» preli*
ano in occurfumeudo nue a tergo &,ingimoccurlaodo pberent&capeiui
BtBC
 v .1 03 GENIALITM*
inturfione facerent, fpecimenqi magnae indolis, 8e comendationem ineuntis
adolofcentix prefc ferret, ita ut qualis quifep futures tfltt cuiufqi fpei facile cni
teret. In his quocp pyrrhica plaltai i accepimus que itegris urbis motibus ma
gno fauenciu Audio f cbat,qux primu inuenta fr rtur m Creta, nunulli a laco
mbus ad res bellicas facile obcundas,ut armati leui flexu pfaltu , nuntie &
contrahendo nunc in altum exilicndo nuncdeelinado.tclafic plagas uitaret
difcipluumqs edifeerent ,quxenopliaplaltatiodidtae(l, quam Tranquillus
troum nucupauir,ldqr a Komulo inlhtutu ferunt, ut cum armis pialia tene
tnilK<s,plaltatione,qua bcllicrepam dixit, Sicutm Panatheneis armatos pue
ros pialtarc uoluerunt ,in quibus pueti pucllxqi fotma colpicui, manibus am
plexi, nunc in orbem nuc in obhqum per diuerfos flexus pyrrhica in theatio
pfaltabant. Poftea uero Gaditani modi St molliffimxpfaltationes, eueflent
minus notx,inuece fuere, ia pluicsdiuifxfpccies,inChircnomia q manuti
geifu. Alma qux pedti, Hclatyfma qux calcibus adhueros iadhshitabanf,
quo^cinueatorcs tones futile diut,uude geftus queqt panthcmimi fluxrr,
in quo id fuit conibtuiu, ut in Chytc nomia alii gcflus fubiti , alnmilcrabiica
ala longinomia ferret Funebres ucto ludos etiam inter ludicra tccnx exhi*
•

ben accepimus, & poft ludos arpulii datu quibusqui preerant dclignatoics
gladiatorum pana qui urnale habet fanguinem tnoJo plura
didti,in'q aibus

nuc pauciora .nonuqfamilix laniih^e ad gladiatura copaiatx digladiari, uul

neraqi St cedes accpcrc lolebat,quos in dcfundorii illuflriu memoria cade

caufa indituros ferunr. Q_uod «i hoftes bello uiftifcruiq) ad Icpulchra Ium

morti ducuoltm (cuciuguiarcncur,& (anguine effunderet, idcj ponetis I*#
uti & inh amanti uidcrctur Iccius, cautum fuit, ut (eua illa delita coluctudi*
ne, (erui libetficp fic danati capite,ac gladiatores buftuarnquiucnale habent
fangumem,ufu armorum & afl u eruditi, condudhpreeio per lamdas digla?
durentur. In quibus incmulationem certameqi uirtutis, licet dtmicatioc per
tnciola , uulnera acoperent darentep fle ferro decernerent, in qua liquis forte
(uccumberet mrrcedem laniHa perditi gladiatoris accipiebat. Athcnienlcsuc
ro Rates te (icarios pecunia comparatos armis mftiucbar,quos ut in (cena di
micarcnc inuicem comirScbanr, apud quos ulus obtinuit, ut Imperatore utra
funito, duodecim captiui ad-Ha: pulchrum iugulati tumulentur una . Q_ux
munera licet luaHnxinmanitacisfbrenr,duccs in bellum prolcduri,K.omx
plerumq? populoexhibuere. 'Scilicet ut uulnera cernet c afluefeerent, cedtfqj
te prxlia non formidareut , quibus arta lex data, ut mulco grauioribus
armis pugnare difeant . Vttj diutius in pugnx limulacris aimatt aflue#
(eant ,
ut in padeentia laborum educati, in conffiSu pugnx minus labo#
rarrnt , neqi ut Tyrones corporibus animifep deficerent . Vt<$ lanrflx
cum haAis 6C rudibus primo introducantur , mox gladiis deamant , ad
 1

liber. smvs; cctxix.

jxxliumqj incedant tunicati. Vtqj antecogrcffum multa fiant,
qqx non ad
uulnus fed ad fpeciem gefticulationis St motus agilitatem
uideantur,proced«
ttmox pugna,ut nudi digladientur,nccg in uulnere ingemifcant,neue
miufo
lidecubant^neuepofiq decubuiflcnt ferru accipere iufli fegnesSt
comabunt
diaccipiant,aut retractent. Ad quodeertameu infignes nobilitate St opibus
neqi obfcurigeneris homines plerucp prodiere. Na St Nero Cx&r quadrini
gentos Senatores St fcxceeos equites ad ferrum exhibuit. Et
Domitiani te#
P°ribus,nobiles, adfpecime uirtutis oftendendu,in harenam
prodire non
dubitarunr,qui non uirorum modopugnas,fed feminarum nedu comifit.
Donec cautum fait,ne equites Romani ludo St harena pollueretur.
Primus
enim quigladiitorum edidit munus, IuniusBrutus mhonortmdefundtipa
trisfurfle traditur. Alii Appiu Claudium Aetolum Ccss.
inforo boario gla#
diatores comififfe primos afleuerat . In quo pteter apparatus
magnificentia
imaniffimas feras hominefej qui cu his cocurrerent ad pugna
exhibuit ad
quos matronas admifti erat lrgeuetitu,neinmanitati, aut feritatiafTuefce.,
rent, Sicut ab aihlctai u fpedtaculis muliebre fixum Auguftus
, auoeau* 6c
dimouit. Nonfic cretcnfibus,quiprecipuas8t magno natu mulieres
ad g a* I

diatcriu munus admiaebat,Si fparthx nulla eftta nobilis mulier

quxprc#
cio coduCtanoad fcena prodeat. Cuqj antea gladiatorii ludi
Imptratcru mu
nus forent, Claudius princeps ut pecunia queftojt fieret, cauit edido
quos
t Pt« «des & imanitate,qcf9 maliVxepli effent, pofteaediphibuit.Etqa
nonul inopes St modicisfacultatibus fordidamercede eonduftosgladiato#
Ii

res adferruexhibebat, Tiberio imperate Senatus cofulto cautufint nequis

gladiatoriu munus darer,cui minus quadringetis millibus cenfus efiet. Poft
aliquot uero aetates Theodoricus gothorum Rex, ita gladiatores odio proo
lequtus fuit, ut optantibus Romanis non modo illos denegarit fed nunq
,
poftea edi permiferit. Fuitcg in ufuut m
funebribuseffent fpcOatores penurf
lati, cum iriexteris
togati conuenirent; Scculares uero luctos quod
lingulis
centum decem anis uel quod femel tantu hominis xtate fierent diftos
St
ac
cepimus. Nam
feculum ueteres hac finitione terminarunt. Alii nili
decurfo
trium aetatum fpacio.fcculares fieri negauerun t,qui fupra tiberim,fepius
in ea
pitolio magna frequentia St fauore luntacdifoliti,adquos licet
p^rcco inuita#
retad ludos quos nec uidiffet quifq nccuifurus effer, lllcs tamen
citrahunc
annorum numerum per fxpe celebratos cooperimus . Nam St Diuus Au#
guftus feculares fecit. Et haud multo poft Claudius celebrauir, quo
interual
Io tres St fexaginta haud amplius interfuere ani. Mox Domicianus
illos in#
ftaurauit habita temporis ratione ex quo ab Augufto editi fuerat,
quos Ro
mxpet omnia theatra fieri (cruatumeft , in quibus trinofiio tetra caligine
bobusatris ad Tarentum lactum Plutoni St proferpinx, ledi Aerniumpet

Digitized w Google
 t

GEMIALIVM*
uigt1 )! ii fupplicationes indar Cxrcrisinicioru
fieri Colebant, carmie& hyH»
Dis,in capitolio a purris pucllifcp patrimis
Si matrimis,in Apollinis Si Dianx
laudem modulato,cu quibus fxpc Circenfes dabaturuna. Q_uotu inflitu
110 fertur antiquiffima . Cu enim Valerius
publicola qui reges eiecit,ttcs fi#
reus hos inflituit
hos morbo laborantes ex uoto reerpiffet incolumes]. Voti
primus Si celcbrauit,quos antea preteritos uel inttrmiffos Diuus Auguflus
magnifico apparatu celcbrauit , quis non uera ratione dimcnfa in quibus iu#
ucnes Gne aliquo maiore natu propinquorum, nodlurno
fpedlaculo intercllc

uetuit. Poflremo Domicianus feptimoseihibuit,ad

fuatemporaab oituur
bis obfeiuatos. Et Demu poft curricula tempotum, Philippus Imperator,
millelimo urbis ano,ex omni feculorum memoria apparatiflimosfcculares
fecit. In quibus prxter elephantos
triginta,Ieones, Tygres, Alces,atq? Hie#

nas fli Bebos, etiam gladiatorum pana mille, Hippopcthamu Si Rinocero

rem ferafq? imaniflitnas utnatiom dedit. Preter quos,fuereJudiTheatrales

St Honorarii qui xque ac funebres flati nonfunt.

Sed utquiftj ad honores
ut edilitatem preturam uel Confulatu,cueauserar,ad conciliandum populi
fauorem maxima hos letitia coluit &celebrauit,in quibus elephantorum fli
exhibitas inuenimus.
leontj pugnas aliaruq; beiioaru uenationes frequenter
Primus enim Sceuola in curuli xdilitate leonum pugnas dcdtfle fcrtur,mcx
Pompeius lubatos trecetos quindecim,Cxfar quadtingetcs,Donec Sena
heret.t. otia Cn. Aufidius
tus contuito cautu fuit,ne Africanas in urbeinut
Tr.pl. Circcnfium eaufa importari iuflit . Poflea Auguflus ligrim fli
Nam
Domicius Enobardus centum urlos numidicos in sedilitate,& totidem ue#
natores xthiopes dedit. Ha:c enim expeditio munerum, quantum fludii fli
fauoris ad conciliandum populanti aiosaftulerit,cum
magoifico fumptu ex

hibita fuiflcnt,enarratu ditficileeft. Siquidem qutilla

ample fli Iargiterdedif#
facillimos aditus ad honores
lent , aut qui munificentia reliquos anteiffent,
cofuUtus fli prxturas reltquolcj magiflratus pximis comitiis habuere,quo
rumcura fli procuratio prxeipua xdilium erat.Etquiillosob tecoidiampre
termififler, populate &
odium fli cffenfamhaud dubie incurrit , uelut fordi#
dus& parum ciuilis eft pro defpcdiflimo habitus. Mamerco enim homini
ditiflimo,quod aedilitatem ne tumptus in exhibendis ludis faceret aflequino
curaflet ,’in confulatu repulfam adulit , in his enim res commenticias , fa#
bellas Si fcenas reprefentare,tum monftta fli uitu incognita , uenationeftp fli

pugnas populo dare a(Iuerant,ad quas mulieres dcfccndifJe,ai cum imanif#

fimis feris fxpc depugnaGe comperimus, tanto omnium Audio ut
triginta

fii amplius dies, (e potitis nrgeens

Romani ludis impenderent, quos poflea
Auguflus coartauit,ne ludc^celcbntas nimiu diu adus forefesfli negocia

moraref. Theatrales quoqj ludos io liberi patiis honore inucntosEuGe oes

 I

LIBER., s e X T Y s . CCLXX.
fa« eonfcntiw,quosab Athcnienfibusorigin«
duxiffefai3t,quipr«n» no „{
bn mele Bachanalia et ludos Gynnicos,ac liberales
cclebrarut,rara licentia ut
uymphiru & Hcrou habitu bachantcs prodirent in forum
fit ad Ionum ri
buc cu Jafciua gefticulatione copofitis modis pfallerent.
Vinum cum bella#
iiis ly bacp cx mcllc^magna
bibendi licecia circu ferrent quos pleruq;
pcpul
Ius coronatus IpeSauR. Q_u* Iaera pr«er
$ quod anu delira p &7tmulea
W indiccrrmur,eoinlolrnciepioccflcre,urmulicics uitiq, ornati hedera, crine
fluxo,lympharis animis debachatxcuThyrOsuelutinlanietes
6t furore af
flat* obuios feriret. Mintfln queqj fanatici no
minore uefania Arulas «fla
«nt,tanta temu etia &uerborum licentiaut.M.Varronili
ab amentibus fie
rtnnr iliflr nrmref O I n n .

tomeuanones, lnyali, libuc 6c catus freque

y
teserant. ht quomaad al* purgationf pertinere dicerent,etiam
Vannuquo
triticum purgatur fit ouum Ipherali figura adhibebant (aera proce# Qu*
.
dente tepore eu cx diurnis notfurna fieret,
C VndeNydileia appellaa lunt}
&
promilcuis ingenuero femina* flupns,cu ftrepjtufit
ululatu, nemne fa#
anus U libidine,perpetuo Senatus conlulto no in
uibemcdo,fcd per omni
italia coercita fu«e,ma«mifcp penisinh bitura nc bachanaln Kom*
, neue
initalia iteret, cu in cocubernio fordidiflimoru
maxime
parrarcatur, eflrnrtn
rum feci erum caula fit lemmirum. Apud Thraces orgyaBichi ab Orpheo
inftituta m&a meftruofis fiebant. Eui3nes Bachi fcfla celebrat
inquibus lu
dionts primo,mox fpedatores multo uino epoto ad
armaconamut a Ba#
bylonus quexj feflus dies Bacho plurimo mero exhauflo colebatur m quo
aodi pcrcaem lalduisgefbculationibus fit largiori potu indulgebat.Apud
Eleos Bach* DyoaAio plallentes modulata uoee precatur ut
boumo pede ad
fcaecedat,lauini integer menlis libero
dicabatur,quibusdrbusobftenisuer#
bis fit Ipurciflimis abuti permiffum,quod Helyogabalus inftituiffe fertur
ut
ia uindcmiiru tefto multa impudica St obfcena u&arenturin
dominos.’li
quod noftratcsletuare etiam numlolemne habent . Donec peifoam
uinle
membrum plauflro tran(ueherent,cut matrona fpcdatx pudicici* uelut (an
fto nummi coronam imponebat. Q_uod etiam Varro fieri confucflcin re#
liqua Italia Icnbit, tanta turpitudine,ut per dies
feftos liberi mcbru per agros
ploftellis,moxinuibe cu catu fit ululatu ferrer. Ab zgyptiis
taroabulu Ba
chanalia fiebat, ut icmero ingurgitati, fla tuas cubitales
pagos
p dreuferat»
tecameiula magnitudine uifcndaptetuteTibia fit Choro cu Mercurii flatua
neretro porrt&o , quas femue fit magno natu matres uelurpopa rriuphalc
prefe agcbar,ta loedo Ipedtaulo, ut nihil improbiusaurnequiusforen Caele
licentia Athenis uulgo uforpatur Notiebo mele quo Bachanaln cclc#

#«

Google
 #

GSNIALIYM*
brabant ut phanatics multitudo bacharum habitu, per urbe preecderct,fuit
preterca quinquenalc ludicrum,» quo tam uerfu q profa oratione giccc lati#
neqj tum roulica per Cy tharcdos Di Cy i hatiflas tum Gynnkis ludis certa#
bacur, quos Nero Cxlar primus ad morem greri cercaminisegrccia Roma
deduxi fle, louiqt Capitolino dicafle,atcp fingulis quinqueniis magno cei U#
mincaoimo^ celebrafle fertur,iam intermiuos ducentis anis a.L.Mummjl
ttiupho qui primus hoc fpeflaeuli genus in urbe prcftitit,ln quibus quaoiu
qutlqi facundi aut candore ingenii eniteret, facile appaiebat.C.ucro Caliga
la, Horuinflartnifcellos lugaunif«ir,grccac latmcc$ facundae experimento,
in quo certamine lege fancitum «ac, ut uiiti u dtoi ibus. hoc pcemii darent wc
jpforutn laudes tanq obnoxii fcrib«ent, Si carmine celebrarent. Poflca a Do
miaano triplex inflicutum ferunt Capitolino Ioui,Mu'aeu,equeflre,& Gya
nkum, aliquanto pluriu coronatoru,in quibus Papinius btaous ludus fer
tur,uidorautc incoronatus in certamine albano, quod Domictanuspa#
Si

titer inftituit, quo patcccrtatim Mincrux pUllebant hymnos. Ineo ue

in
fd.P.Mimographus palmam tulifle dicitur. A<henisquc<| ad Theteifepul
chrum celebres ni ludi manfere,in quibus tragedorum cei tamen magno eo#
uentu totius grccix fuifle tradunr,eo enim uiucloquentiflimi ex cmnigtcca
exoci cotdu nere, inter quos Efchilus primus tragediam dedit, in eo uidct $o
phoc!es,u*ftus Efchines,h lud inulto poft,merorc uidus occubuit, qubus
etiam ludis,deccm iudiccs ex (togulis curiis pecfu«c . Fuitqj io mote ut hyr#
V
cus ptemium tragedo foret . tqj lyrici iuucnca imolarcnt, Tragcdi Hy tc u
x taurum. Proditur ramrn,Comicus Menander, cum centum Si odo
liflet fabulas iu ect tamincCcmcdorum licet eflet (upcrioe tamc ambitu

E ftioncaphilemonc uifl ustenunciatus. In

Themate carminibusc«tabant,uidoiq»corora
E lyde quoqj poetar accepto
ferebat donum, Skuc Ai
chclausMaufolo agona prope luit, & ludos in quibus dodiflimila pederet#
Carunt, lnt« quos Theopompus llocratis diitipulus,ommu ccnicolu |>ptc«
fjngularcm uim ingens uidoriam tulit . V na tamc prodii Cotinna , mulca
lyrica dida, tanta crudicioe claruiflt ,u t T hebis cum pindato carminibus ecr#
tar et, fle quinquies ui&rix foret. Et Ar.ftophancs cum ccrtammi poetarum
judex preli dcrer,poetz illaudato uidoriam dedi0e,qucd fua non aliena trei#
taflet. Eutimus quoqt locrisorhindustam difeua lcripfitcattnina,utolym
Irmpcr uider fuerit ,] ftmel tantti uni poft habitus.
picis ludis uin etiam Q
Neapoli quinquenalc certamen fuifle tradunt mulicum & Gynxu illif emu
Ium qux ingtexcia furoma laude celebrantur, quod etiam nc&ibus magna
luce ignium fugulisquinqucoiis Romx fiebat, magnis oratorum & uatii
certaminibus. Neqi omileiim a quibufda traditum mcmciix. Hciioducar#
iHeiio
 IIBSR SEXTTJ. CCL XXI.

<® umfP%T* rt,,cuin Tripode ia Htlycone pofuiflr. Erant preterhos plrbd

ludi,fpc£tati&imi quiexadis regibus pro phebis libertate primum datilunr,
quos non nonullipod fccrdioncm ad (aerum monte infbrutos ferur,cb eo
lodatoa patrum plebtfcp aio* ,quosjjoflea.L.Sylla perdomias hcftibus na
gna plrbisexpe&atioe rcdsuit , quorum ediles plebis arbnn fit moderatores
cranr,ioquorum celebritate lcruaiumerr(mus,ut quoties mdaurarenf, ab
bis ludorum cautaepulu darer ur, quos ex uatiis cautis non (e mei indaura*
toscom perimus. Cereales uero quin io Cereris honotem magnificrntifTime
fierent nulla contrcuerfia cft ,quos Circenfcs diftos nonnulli uolut.Nam
fi*

&
deo^t imagines in his longo ordine produci, eircu metas curlu contendere
lolcbact,, ouumcj in Cerealis pompae apparatu numerabatur primum ,iq
quibus peruigil(a nodu fiebant, fioit in (acris Kidrs excubi*,m his
quetp
ediles plebis pro equorum curfii pleriicp gladiatojr eertame exhibuere. Cereri
enat» ad quinto kts Aprilis annis lingulis Romanircm diuma more patrio
betie a (lucrant, aux Iaera, quod e grecia tranflata edent fi* per grecos curata
Fuideenim in grecia (aera cleufmx Cernis (prttatidima au
greca didta funt.
thorcsmcmoranr,que otcura luce fiebant. Sacerdotclqr facibus difcurttn*
tes eurfu fanatico (aera peragebant, quibus uelut lanfliflimis Bi impollutis
a
impii confceleraciqj amoucbantur uoecpreeonts, ita ut remplti uelut cmni
religione (anau,a!icuius criminis aut noxe confero adire non licebar quod U*
quis aduflet non iniciaius capite quod Nero conlcientia (celeris agi
luebar, ad
tatus ingredi ueritus fuit. Non fic Antoninus philofophus augudus Nam
fretus (nocentia fil uitre integritate fine dilcr imir. e adiuit, Cuius mydena tn»4
gno (ilenrio inclyta uelut arcanum quid (an&utf in uulgus efferre non lice#
bar. Q^uod (aerum a iolis matronis fiebat annis lingulis, Rcmaniqnnio#
gi candida fpedbre ludos,mulierefqj in urfle alba pariter lactum facere (ole*
bant,in quo id fuit ob(eruatum,ut tunc diis gratum efle cmfe er, fi a Ictis nec
funere pollutis celebraretur. Vtcp in faerjs Cxrrris,anienoticm epultrurne
mo atqi a uino in primis fil uenere abdinrar. Vtq? quinto qucqi ano ex Sy
billints carminibus prodigicru cauta iciuniu fiar, inter que pracopuu fuit ut
facrisiniriatos calda abluerent primu.quod ca ditati precde ducerent. Apud
Athenas io facris Cereris que dicuntur adonia mulieres fimulacra dcfundfo
rumr (Ferre multaqr funedafit calamitofa rudocoploratufitgetniturffingeS
te tcaduntur,in cuius facrificio ad ice uirgmes inter lolrmnh repe (ira eidis (a
era capitibus occulte deferunt, cum Cereri laerum ^oeeulndimis cerimo#
<J
ruis fierer. Q_uippc profano homini Cereris mundu ukkre nefas erat. Apud
Siculos uero Cereri fit proierpine druetto anni tepore (aerum fit,Pro(«pine
enim maturis mcftibus, decem fedos agunt dies . Cereri uero cum (eme io
terram rnuditur. Gtcds aure ia tribus ludis pretcrqin cerealibus acccnfas fa
 GBN1ALIVM.
cn geRarc urtui mos habuit,in Prometheis,! Vulcaniis, m pancthenaici*,'
prxtct hos fuere ludi martiales manidicaii,& aliipifcatortiex queAu pifcaa#
tium. A
ii Caftrcn(es,qui in caAns pretouanis plei ucp cum ucnationeda#
,
bantur,nonulli Mikcllaod ex ludionum multiplici genere . Alii palatiniin
palatio rnduo celebrari foliti , indiui luta honoretn,quiuidU armis icm.P.
in dominatione uerut, A Iu Caproliniquod luppiccr Opt.Max. luamfcdem
fcruaffcr,qui aliis(olcmnibusadditi,CollcHiumq) nouuauthore Senatu inj
fticurum fuit. Prxeipui Augurt ales quos Tiberii tempore Tubum plebis na
Augulh honorem facete inAiterunt. Athenis uero, & in omni grecia multi#
pkcs fuere iudi,in quibus ad Aucupanda populaiem gratia IhcophraAus
frudhjrn diuitiarum putauit maximu . Nampaoa henra Dicnyln Scyrrod
phonii. Aloa.flt Apaturia celebria foeie,apud Lai cdrmonios Gymnopcdia
Hyacinthia Si Chori. Pataui,Ce[ha ab Ancencrriueti,quosmtcr icliquos
auumci aflf non ab icfuit. Illud utiqi uerum cft,quod quis ludorum mul#
hplices (penes fjrent, tamen ediliua largitione quatuor curati ipcnlws aflue#
raut,Mcgalcnles,funebrcs,& Apollina.es magno Crmper apparatu & habi
tu, in qabus non (uba aut titlula ut m alas lola ubu cancbant,quodq; ue
fied

tuito more quoties feni ludi edebatur illos omnis etas fexus fle ordo plerucp
coronati fpeCtabant. Q_uaie.L* Craffua cogi, omento diues,quod corcllas
ex auro Si argento imitatione folioru in ludis populo dcdiQct , celebri memo
h ibctur . Fuitqt pnfei moris , ut populus in theatro uel circo kpc ludi#
tia

erum a principe poitularet cuius praecipuo Audio teneretur. Q_uoticfcpprn

ceps aut Imperator qui perde mitohoiiibus triunq hafletucl populans no#
mo plebi percarus ad
udos St T heatic miret, cum piimu ia confpedlu pto#
duci,comuni ommuplaulufle fauore contionis fauAilcp acclamatiombusto
Nonnuq uniuri Ius populus aducmctiprinopaffur#
tistheat; is exciperetur.
gere Si lacernas deponere (olebant ut togati apparerent , qui honor lutnmu
tantii ducibus aut uii is iumma integritate & bde cbmentain populudabad
Cocraucro deformatus ignormnia,aJtintcn usifeAufqi populo clamoribus
explodebatur btfibilis. Tum (1 quando ludi rctniflefit leniter aut non legiri#
me celebrarentur ,uel liquo infortunio aut cafu repente eo Ai(iAenr,aut b t ibici
c6ticujflct,uel inter lolemnia ludoium comiflo ipedlaculo ex (ubita| lcticia ad
repentmu mot u m tran Oati effc n t, aut fun emaciandis ludis uerfuedilis errat#
fct aut uerbo, uel ante comiflione ludorum lue dum eduntur tumultus re#
pens,aut aliquid triAe auribus oculis ue occurrtflcr,& ex uacus caufis,tanq h
nefario feelere polluti eQent,ciulmodiadmiffa ludorum in Aauraboac procu
rabantur,fle expiabantur. Cumenim pompa ducerctur,quodobuiiu lenius
loris medio circo uapularcr,infauAo augurio ludos pollutos pontiiicrs pura
ruat' Et cum m cerimoniarum apparatu thenla pt oecdcrct ,qucd equo con#
Aemato
 LIBER*SEXTTJ. C CL XXII»

fternato aurea habenas finiflra corripuiflet, eurrnmq; perperam cgiflet,&

circumflc txtflct uclut ominofum ludoruinftaurationc,cpus efieiudiearunt.

,Q_ui eflet Vrbis prefeflus , quod ue ofTidum quatucj tetum ccgniticnem

animaduerfionemq; haberer. Caput XXi
Olitos Romanos fuiffc,cti Reges & poflea Confults pre
torefq; rei pu. caufa abeffent,ncquB repens
tumultus fieret
neueurbs fine imperio effer, aut hoftiu incudibus paterer,
prefc&um errare, qui utbimenibulq?piefideret,ius redderet
mederetur fepe notatum eft,qui fiquid in urbe tut
fli fubitis

batumcfict,cum res poflularetiuuentutearmare,Sc per Io

ca oportuna dilponere,arma telacj in propugnaculis ingerere, caflclla
cornu
—
nire
... 1
,
muros turreftf praefidio
r firmare at$ vuiuia
*****»*•. omnia lUllUUIIb
cuflodiis UlgfJllCjp
uigiliilm |inflru#
fta habere, portas claudere,pro portis ftationesdifpofitcfqiflationarii
tanonarios mtf
— , —
tuendam populi quietem,
lites,ad j , tenere «wu.nu.^uiui.iian
deberer. Et nequid falleret aut
a nutf
datum pratfidiis eflet aiaduertere,* ccuJis perluftrare nihil denicj cur* aut
,
laborisommidere. Q_ui tam & fi urbiprefedus foret,in fuburbiis xqvccot
gnicicnem aiaduerfioncmcj habebat,illkpexercitusdemandaros,& gerent
di belli fxpe negocium datum cfle liquet. Q_uam prefefluraio a
pnma an4
tiquitate Rom* fuifle multipliri exemplo apparet Siquidem
. a Romulo pri
mus Remulus a Tullo Hoftilio Mumartius,& Sp. Lucretius pater luctet
ax regnante fuperbo urbis prxfeduram meruere,deindeCoss.eam curatio
nem demadarunt. Poft aliquot uero*tates,tanq nonciuilemunus,amul#
ris afpcrnat um eft,ita ut eam curatione,ue!ut ignobilem repudiantibus plu*
fimis.Q_ .Seruilius ut altercationes dirimcrer,iilium fubftiuerir, eutnqext
tra fortem urbi prefecerit. Q_ua' f*pe intermittam fuifle crediderim.
Q_uipt
pe Auguflus urbis prefeduram tanq nouu munus & officium cieauit. Det
mu in tantu pceflit,ut Nero a cognitionibus prcfrdhir*urbis,hcnoris inii
ria aufpicaretur.Etpifo uigintiannos prefeduram urbis, telut inflar magni
muneris gerere non dubitant . Extatqj Diui Scueri epiftola ad Fabium cui*
leonem qua cognitio ctiminu per tota Italiam ad ptefedu urbis delegatur.
Relegandi quocp ad infulas uel deportandi quosdekdi enormitas poftulat]
querclafqtfcruorum libertorucp audiendi fide patronis dominis uc queran?
fuir,Carniuqt fit fori boariipifcarit Bt fuariicura ccgniciotp
iusilli poteftafqi

ad eundem fpedauit fii perrinuir. Etiam Senatum per Vrbis prefedum uo*
cari &confuli pofle,arcp abfentibusuel impeditisConfulibus Senatus
ccn*
fultum fiennullacontrouerfiaeft. Deniqi diligenter curare ne qua pars urbis
labaret, neue per occafioncm &C licentiaaliquid plebs moliri poffet, Ncue
qd
circa urbis cufto&am aut munus uigiliarum legniter exequtum foret , quod
 GB NIALIVM.
pcrfpici potuifletpreuidcre preeauetecp debebat,ta®
ab homine iopigro ante
cum fedifomo bello,rcs publica affliSaretur , fepe urbi
tkn exempli diif,ut
faluci fuifle & impcrio^magnacg aftulifle prcfidta compertum fit« Sed notan
dum hunc prefe<ftu,aut patrici* gentis uirum aut Senatore,deIigiconfueffc,
Ida exemplo. M. Meflalxoratoris,qui augufti tepore urbis prefeflus Cuit*

fariledinoUi,lket fcxto poftdk inag.rtratule abdtcarir,non ingenuam & pa

rum eiuilem poteflat em ede ratus. Et tam & LL.pifoncm BC Coflumprtfe^
legamus,adeo
dios urbis uinoindulxifTe,6i multunofiis conuiuiisextgiDe
ut biduum duas nodtes cum Tiberio largiore potu indulxerint,ilIos tame
K
grauiterfic inoffenfe,urbis tutelam adminiftrafle
controuerlianoneft.
fatis

mox tempore, in tantum prefedura urbis procedit , ut Sabino

Procedente
* Etp
Vcfpafiani fratriad prefe&uram proceflifle magni muneris loco fuerit
preuedius fit,Rurfuspoft aai
tinax Imperator ex prefcdhua urbis ad impenu
quod interuallum tam infim* fortis habita eA, ut Heliogabalus omnes Ie*

nones ad prefeftura urbis prouehere dcAinatir. Q_ui uero prefeflus latinare

erat,etiam non fenator fieri poterat .
Q>ppc cum citra xtate fenatoriam f*
pe anis iunior crearetur,ex nobilioribus. Iccirco ptefeflo latinarum fenatu ha
bere non licuiffe notatum eA,intcr quos.'M.
Antonius philofophusqpo*
fteaimperitauit annis Iunior prefeftuta urbis gefliffe proditur ,
aPriencnfi#

busquocp in neptuni Elyconii lacroquod cum Ionibus coraunc fuit, luue*

nis xtateuix adulta prefeflus creabatur
8tRex.'Ab Indis in fex quintemio#

nes urbis prefedtura diuiditur.Namq; alii peregrinos recipiunt, alii uitam fiC

mores notant,nonulli defundtorum bona morteicp inquirunt. Alii uenden*

dis mercibus prefunt,multi uendiraru rerum
exigunt drdmas,ita ut omne d
uitatisregimenilli moderentur. Grxcisuero Vrbisprefeausethnarchesdi
cebaturjpfatf prxfeftura Eihnarchia,pr*ttr que fuit pretonaru cohortium
prefeaus,anon*<5 uigilum qui in numero magiftratuu populi Romani
&
non funt,lfed extra ordinem utilitatis caufa creati. Ad prefcSum enim ufcilu
drincediariis de furibus, de effrattoribus de receptatoribus cognitio ptinuk.

ftus caArorum 8i Iegionu,ac pretettus palacu temponous vatiarum nouu#

proxima Ccfarum magnitudini fuit,Cuiprtfefti,i
(imis additi,qu* dignitas
r* Cleander a Comodo prepofitus memoratur , qui propter motu info^rn#
•
*
tiam fum filiis una crudeli fupplido excarnificatus penas dedit.Et fi malis fub
Hadriano qui depofita palacii prcfcdhira ad criu fc tradidit, morkafcg inferip >
fit tumulo

i
 IIBIR-SEXT TI. CCL XXIII,
fit ftitttulo, quod
cu multos exrgiOct anos feptrm tantum uixit, quibus
ocio
fe dederar,celebratur quocp Opilius Mactinus
quitx humilifortuna perC»
racalla palatio prxFcdtus mox ad imperium conicendit . Illud quoqt a uctrri
bus fadfitatu nouttnus,ut quatuordccim curatores urbis una cu prtftflo
ta
urbi q urbanis negedis prelint ,Sed Bi illud notatum, ad urbis
perfcaiiap*
pellationts omniupoteftatum,* illorum quiin honcrr
erant peitinuiffe,ip
farumq? cognitione aiaduerftonemcp habuiffe,quod quide
noua conOitutro
nr a porteris feruatueft. Antea enim cxconrtituto Neronisappcllationcsaiu
didbus ad Senatu fieba_nt,cautucj fiat, ut qui a pr luatis mdicibus ad Sena#
tum prouocartrnt,tantu pecunia: pena: nomine rxoluere cogerentur quan#
tu qui imperatore appcllaffenr,a Senatu uero ad principe appellare
non It*
ccreoratioe Diui Hadriani cauebatur,nec a prefrdio pretorio
qui principis Io#
cum tenuit appellare licuit. C. tamen Caligula nimias appellationes in hibuif
fc fcrtur,libcramcjr iutifdiftionem magirttatibus dediflc,ita
ut fine appellatio
oeiudicatumcxequerentut &
placita iuuarrnr. Q_uineria illud quclitueft,
an tutorii curato^ qui nequiter & inoHtriofein tutela euraqj de officio dece#
dentes uerfati fuiflent,aut filiorum qui parentes quos ucncran decet, coturne
liis probrifej affeoflent .Ineofcp turpiflimu facinus
admiftentes impias ma
nus intuliffenr,ccgoiticncm aladuerlioncmqi prefeftus haberet . Et placuic
ab urbis prefe&om tutores curatoreltp qui in euidenti collinia tutelam cu#
camcp geffiffcnt,autin filiosquiparcntum diilo cotumaccs & minus audie
tes forent animadueeti cognolciq; poflr,quod quidrmtam legibus Sena# &
tus eonfultis,§ decretis tdiflifq) principium alus fuper alia editis &promul#
gatis fancitum eft.
Miraculum de homine qui extrufus e carcere,rurfuf<5 m eo intrufus inferna
fe loca adiuiflc enatrauit. Capuc XXI.
Nter fabulofa miracula Si puerilibus fabellis limilia mulcas
magoalcp res quae uix credi dicitp poflunt, nullum tam im
pudens mendaiiu creditum eft quod ad holce annos in
, q
pcligniseuemffe dicunt., quod cum nouu coment ii putaret
di temere uulgarum,id uctum poftea tam fama cele
fuiffe,
bri qux ubicj perualit & uulgata eft, quam multoru tcflt#
monio quirem gefta didicere non h£is termonibus fcd crtnOimis rxperime
*is copertum eft. Q_uo aure padtofe res habuerit hoe traditur modo in pe
,
lignis oppidum uetuftum eft cuius nome prerereo libens, licet obfeueaorigi
«»« haud ramen ignobile,in eo dns qui urbi prrerat fuperbe auarecp
, ciuibus
,
imperitabat ,
ac trucibus didtisfaflilcpin fubditosfcruilcm inmodumaiad#
uertere folebat,eolq; licet impata facerent, neq? figniter mandata exrquerentf
ob leues plerutj caufas penis di danno muldabat. Fottc autem cum

J
 T i G6HIALIVM,
quifpiam alioqui bonos fed te nui refamiliari inops atcj; dcfpedus ipfuis do#
mini ucnaticu canem, eurus miro (ludio tenebatur ita uerberc affrciflet , ut
ob id peride putaretur . Cum
id dominus refodet uchcmcntcr effenfus tu
,
truci fle minaci uultu grauiter in crepitum in peflimu coniecit carcerem, ibiqt
cum utndus graui cuttodn teneretur
,
poft aliquot dies, hi quibus diligens
ipfius cura mandata erar,claufo nm arcere. Se tam foribus q omni aditu per
fepto ne elabi pofIer,cumad illum accederent ut fclebar,in eodem intus car
cere nu(<| inuenere,quidiu conquihtus cum no appareret, nullumqj effugii
ueftigium extarct , rem ad domiau detulere ,
quod cu crcdihiix poflet,ipfeqt
mirum modum obdupefitret, poft tres ferme d«s,i(de foribus peftulo fir#
matis,idcmipfequi modocarceti additus fuerar,imprudentibus omnibus tt
nemine confcio , rurfus in eodem intus carcerc inttulus apparuir,cuflcdefqt
ut cibum afferrent ad uocauit,quicum propere aece fliflcnr, omnefqt miracu
loobftupe jierent, eum uultu tetro Se horibili facie , luxatis uftilq; membris
longe atq? pudttnfjcratconfpexrre,qiiem cu interogaflent undeelap#
aliter

fus fle rurfus in eodem intrulus earcerr foret, quibufcp in iocis futflet, tt unde
tam foedo fle tetro uultu emerfi(Ter,ipfc uelut elinguis cu nullu proferret uer
bum fed aconito ftupentiqifimilis foret, ut ad dominu quantotius admide
returpoftulauir,habrrcquod illi propere nuciatrt, magnum nec differendu»
Cuncp ad eum protinus admiOusrflcr,rcm mii dicam ti admirabilrm,ac di#
duaudi uq? formidolofa St utx credenda miraiuladiccrecrfusfuit.Namfe
ab inferis ^filtbec credere ^icmiflumenarrauit. Siquidcmcum diutius arce
eis fqualorem ferre nequii e t,feu dejeratione uidus (eu iudicium reformidas
inops confilii milii demone ut (ibiprefto effet,leq? ex tam tetro carcerc rela4

xarct,aduocafie,dixir. Necmuito poft,demonem foedo afpedu tt terribili h

de m eodem intus c i rerre a fpexifle, dt fecum padum finde , ab eodemqj tt fec
reis clauflris,non line graui preftura eatru(um,in loca demde infrna tt pro
*
fundas uaftitatrsac fundum tcllutis intima: actum effc prrdptrem, fingulacp
luftrade. impiorumq; lupplicia tt fedes confceieratas, etrrnaiq; tenebras tt
ertinas uidi3e,ac lcca foeda fle formidolola,tege(qj fle (ummos duces in ab#
rupto hiatu fle profundo ucr agina deoia merlos caligine alflidari , fle furia#
rum ardentibus facibus agitari.Gemitufq) flt tiulatus,ac dies ncclefqi plora#
tus mulierum fle uitorum audifle . Pontificefq; uidifle infulis fle trabeispur#
pura fle auro diftindis ac gemis ornatos, aliaicp miferabilcs facirs omnis gc#
neris hominum rtaui fle ordinum in cultu uanoaffiidcs&iacentrs inter
p
* altas noragines,aliosinmeofo limo hauftoszirrnisiuppliciis fle node crucia
i *
ri,ipforumq? danata (ceiei afeinpiterno dolore puniri, mirrqucs pl ures quos
noucratin uita adnotauit,fle p aecipuc intimum familiatcm quem dum in ui
Caagerct «quale fodakm($hibucrat,alioqutamdixir, ab eo probe agnituq
fle miti fatis
 LIBS*. SBXTVS. CCLXXU1U
Ctffliti latis fet mone reqfitus fuit quid reni ageref, it cjd reliqui fpca fibi foret.
c “ pcgrsui ferukio it cruoeli dnatu,ufq; prcmirefp6diflct,illuman#
dane ut ano caucurct,cauerct neqdtale egaet ia poftau,neue graui tribui
lo U iniquo uedigali fubditos opprimeret . Nacp illi uacua fcdfqua
pcope
cambar prcftituu effe prcdixir. Et ut haud dubius prcmiffi foret fidem ut
,
diflo haberet, memifle inquit illii debere tccreti cocilii
»
mutux paftionis
quaduunamilitarcf.&in caflris agCTer,claminiuiffent,quoje nemo
parti*
eeps aut conicus unq fuit, quod conriliu cu memoriter ille
ccuciafTer U no
folii di<2a couentaqj fed St fmgula uerba fpokmeftj quibus utercp
aftriftus
erat recenfuiffet,iplum dnm ordine hec audiente animo ferio it adentiore &
&u,mird imodu obftupuifle,ingenfcp aio formido incufla fuit, cofidcranti
quona modo qux ioli (ibi ci edita it nulli unq enuriata fuere homo
, ille he*
bcsii tardusingenio,quafi numioeafflatus explorata habere
t,eaqi uultuia
territo enucurer, Aduaut miraculo,eundc intercgaffc illii
cu quonic farno
erat,apcf inferos,g nitido cultu uelfituep 2pparato uideba^nuqd aliquo cru
datu affliftarcnf ifigm ueftc it auro colpicui foret, illucp
q refpodiffe, pereni
Iccdio,Itacn tiuxios cruciatus it fcmpiterno dolore ufqipremi
it afflifori
idf tetu qa auro it purpura fulgeret igne atcj incediu effe . Et cu
iple id ex*
periri uolcapprius manu purpurx adraouiflec, admonitu ab eo fuiSe
ne tan
geret,& tnertuere neqfle,utnd ex caloris afflatu palma fibimanusquatuc
•fledebat incedio it ipft purpurx admota deflagraret. Erat enim pullulis
Ii*
uetibus &
terris ulceribusuclutitabcflc ignefaao, maloq» qcf
latius ferperc
uidebaf fere cofumpta . Referut prztcrea illii adiuere eu poflq ab
q inferis
,
emerfir,quaimetec6ilernatahebetiqj auriu oculortiqi fcnfu affcdtus fora i

femp eogitabiidu in raru pdnffe fermone,uixcp (xpius intarogatu colloqui

tf rdpodifTc. Vultu uero ta retro it afpedfu r£ deformi rcuertiffe,ut quidudti
acoiugeSc libaispbe agnitus forer,is poflq remeauit abinferis.ta dirouul*
'tO cotiufcp facie corpis drilimilis effe&us eft, ut uix eundeiilu effe crederent.
Sxpiufqi obortis iachnmis ob faciei diritate,» fpeeie hois fxdiffime mutata
notosaffmefip ipm alloqutos fiuffe
,
egreqj ut ante obitu qmox eofcqunw
eft,tes luas difpeiaret,ac libens it poftenutic6lulcret,uitx Ipaou habuiffe .
Q_uot rr.ilitu ord ncs cutufue genens milites ia romana militia olim militare
eonfuaanr,» qui apud exteros. Caput XXII*
Iliui ordies quos Romani duces habucr ,qbus tes
magnas
geflae,hiferme traduntT,no(c diuecii . Naq; rorarii dJticii
qbus primi erat cogreffus,q leuibusmuniti atmis, parma
6t gladni gei eres iicut ros ante pluuia' te prius
, q pcurrcrft
aut aeies admoucret, hofle incedebant it primos coocurS
,
fus excipiebant, PrcmuSebatur.u. leuis armatura qux dies
“ “
91
 genialiym*
Kt hortem gradu moueret , mox equitatu libero eurfu U robora legionum
Im iftebant , qux longius pellerent U fugarent. Q_ui etiam ante lignani eo
quod primi agmiuis erant d*2i, Sicut apud pert» Homotimi milites in prin
opiis erant quimagnopere apud Reges nobilitari lunt , imer quos peltati it
corati ,q peltas Cetralcp 0“'°^ «»un gentr> funt) deferebat haud mul#
to difcrwnic diuer(as,pel ta enim Cetra
haud diflimilix eft.Natf erat cetra fca
H
tum cx loro, quo Afri,Hilpani,Galli Peifzplcrucp ufifunt, in rombi fi#
gura. Pelta uero bteue fcutum inftar lunz,patma figura latioris &
circula#

rts.Lufitanis uero Icura fuere duoni pedum latkudinis,quz nec fibula nec an

ia led loro nr&ebantur,Numidica ex conis ficut Grecis, Orcfianis it Gallis

quadoep pro munimeto fuit pelta, quis rtaotenlesobtufacufpide,fcutauero
debilia. Hiphicrates quocp pro parma militibus
pelta dedit,hartetj medum

duplicauir,& gladios i6g>ctcs fecit, quare pelteaft* apellati. Tratibusft Bcl

gis dabatur pelta quam meride dixere, liguribus anca parma, Sardis pugio
cu pelta. Celtiberis leuc (cutum& ictundu. C . uero Manus parmulas mi#
litibus mhibuit,illas minus habiles &
fupuacuas arbitratus , Romani autc
Clypeos pediubus Icuta equitibus dederc,quos quide milites a prima erigi#
ne clyp cis ulos copcrimus, portq uero ftipcndtarn fadi lunt,mutaro armo#
tu genere. Scuta maius tegmentu pcfypeis accepere,kur latini populi, qos
re kutatxfie cetrata cohortes diftz
quxexcraubus plerucp intexebant. An
enim Romulus argolico (cuto utebatur. Port uero ittu cu Tatio foedus
tca
Romani dnniflo Argolico Sabinoru accepere fcuta (uaq; Romulus,cu Sa
binis acma c©mutauit,qbus port ea Romaniulilunt, Sanitibus lata ad Ium
mu equa Ii falligio fuere, imo uero
i cuncata.Marlis amplirtima qua decuma

na d&a lunt,lucaniqucqs fcuta cx uimie cofedacoriis tegrbat,Greci frcqti

ccrruflatis,Carthagineks albis nonunq Oypeis diuerla mlignia ferentibus
utebaf Corinthii tubns , alba uero ferte fcuta romanis erat ignominc loco.
Ni fortes utebatur pittis , peni cx auro fculptis imaginibus , Germani fcuta
coloribus diflinxef .Gccci querp diuetla inlignia it numia addidrr*
Q_uippc Grecoje clypeis neptunus erat,Ttoianc je Mincrua, Vlixcs Delphi
us inlignc i ftuto ptulit. Agameno formidine capite leonino cu epigramate.
Nicia lcutu auro fulgebar ot purpura,laccdcmonii a * Mcffcnii /i . lucras dc#
fcripfcre, Alcibiades cupidine cum fagidis.Ncocoius Aliarcus dracone. De#
mortenes in fcuto,aurcisliteris bona fortuna infaipfic . Legio ad corduba

Popci nome, Pcrlis uero Cratis erat in manu lcua ,Gladius uf fecuris I dea#
tra ferf Altxadcr Macedo Argyrafpidas ab argenteis clypeis ficut Alcxadec
Stucrus lmpator Cryloafpidas ab aureis nucupaflie
,
idqcfa Sanitibus fuic

ufurpatu ut argeteis aureikjj fcutis ornaret. GaJathz aialiu fotmas aneas fca
toeftiuxcr,ficur laccdcmoniusqfpia in ingetifeuto, mulca efliSa habuit,*
 liber., siiiti; CCtXXT.
Hanno Carrhagioefis argeteoclypeo cu imagine barchini HafdrubaiiscoU
<uas erat. Cleomenes uero docuit lacedemonios clypeos non anulo
fufpca
Cim Id brachio innexu haber quo febrimus pteger«,Philipomenes
Acheis
euateafcutis leuioribus &ad pregedacorpa minus habilibus urerenf j> fcu#
to clypeu p haflili Sarifla dedit. Q_ui ta Icutati pedites ferreas ocreas index
rrocrureinduebat,ne crure c ffcadto neci expoliti foret. Sarmatis
utro nulla
Icura fueee.Nacp in codi&u pliojt defendi Icuco inhiberur itaqj ad uulncra
,
expofiti toto corpore patebar. Deinde plani qui pilis
depugnabat difli. Fuit
enim pilum haftile habens & fertum pedale, &
trigonii ftilo preatuto quod
imin .

ftuppa coi ligat u.cmidebar,intcrdu hafla habens triupedu, nec

cmtaecix ferrea uetuta,quo tniffo,uelut ad id dato ligno,citato
minoris p
gradu in hc#
ftesibant,moxftriftis gladiis collato pede ,cotninusrcmgertbar,
qu«ab
hoflibus mifla Romani fcepe denfatis (cutis excipiebant ta 6i Ii
, nonunq ta
to ardore animorum ad arma concurfum & in ho A es itum eft, mora
ut ne
in pilis emittendis fieret, illaabiicerenr
,
& flrittis gladiis cominus rem geo
rerent,qu* quidempila Romanispropria& lua fuere arma,ttlum
hauddu
bieqhada uehememius.Sicutgtfla galIcrum,Saryff«,Macedonu
lancea
hifpanotu,Gladius lacedtmcnioru,Acynacis Medorii, Falarica
Sagunti#
noru,Sagaris pfaru , Rumphea Thracum, framea Germanc$r,&
Sparus
ruftkorum.Theutonicoru uero Cateiae. Erat enim hafla angufto
&breui
foro, Rumphea aut ingentis longitudinis. Tam & ihilpanu
gladium ad#
modum breuem,& S aridam ptt longam haflaro ferro affixo legamus. Etia
Sica Romanis frequens & peculiaris hnt . Q_uippe Romani militesutrcrn
latere ferebant ficas dextra breuiorcm,(miflra logiotem. Proditum»
memo
nateft. C. Marium noua primu forma iacula fteiffe *Nam cum duplici telo
antea munirentur,ipfe alterum admifit,alterum (ubftui/t, & loco illius elauti
panxit quo firmius inpingerent, Marcellus ad nolam logiora
pila militibus
diftribuit,quo ferirent uehementius, cu carthagmeles breuioribus
minus &
habilibus uteretur. Cleomenes uero docuit lacedemonios
pro lancea Saryf
fisuti,quas utraqj manu torquere aflue fecit, Galathat pro
enfibus fpatas oe
flabant oblongas, quas a dextto latere cathenis fubne&ebant.
Poftquos
haftati q haftam geflaqp ferebant,qui etiam 1 prima fronte politi haflis pred
ualidis ferro mututis militabanr,erant en im fere Tyrones, tunc primum mi#
litis aferiptiDeinde principes ordines ducebant milites robufliores
.
, ztate
U ufu do&iores , ab haflatis per inrerualladiuili.Terciiuexilli
Triarii fuere 1

qui fi qua maior uis ingrueret , aut durior calus principes

repelleret, ccm#
preffts ordinibus uno continente agmime totam aciem clauderent’ laxa#
tos bnguentefcp ordines magnis uinbus repararent Tanti» roboris
| , .
xtnnt ut rebusabfciSisflc deploraris fatpe debilitatam uirtutem & fea$os
’j> ii

r
«YXX i 3 3 Gfitfl A L I * M

ttfotuere afos. Praeter hos Velites,quodixftiti

St nullis amw monid , qoa
milites locabantur , quibus parm*
cxucdttiorfs forent,inter leuis armatur*
tnprdaVs breuiores «qucftres St iatula quaternos longa pedts ferro prefi#
q
xod.it* funt,e* celtncutfuquaf. uolantrs
deprompti ad excurfioucs, qiM
uagos cffufoCq» predatoresexd#
ad profequendum inclinatam (emel aciem,
piendum infcftafqi populationes St uaflitatem
inhibendum, tum ad (ubi#
tabelli St repentinas mcurliones mirum diftu eft ,quanto pr*fidio fuerint*
Hi enim fecundo punico ardente dum Romam ad capuam (edent, ut
bello
repugnarent, a fuluio flacco proeon
contra equicesquibus hoflh prruatebat
(ile primum inuentiinfluuoqt (unt,quibus additi fequentibus bellis plerucp
(agiftariiStcohors pdigoaueliraribus armis, quorum tela ad remflendum
imperitis inh ibtl» traduntur. Kurlus Inter milwu ordines, ala deferipti lunr,
excubantes honore atqp
quibus pretorianis nomen qui iuxta ducis prttonu
ordie prcftabinr. Hi enim pndpuo robore St uirrutcilluffres equ*es,mag#
principis tabernaculum St Impe
na firma prefidia fuere quippe qui circa
OC ,

ratoris latera militabant,cum nobilitate St honoribus anteirent. Hos antea

ctleresa Romulo diftoaferut. Siquidem Romulus trecentos arca fe,pacis
ederes nucupauit,q poftea flexu
bellim rempotibus habuir cxpcdicos,quos
peditu operauice#
mines demu Trofluli,quod oppidii culeo rroflulufme p
pjfjcnt didi (unt, quos Numa dtlTolurt St antiquata milieiamtflos fecir.Pri

mus enim Tarquinius kiperbus cuff odiam ferooflimoru circa (e habuit, ut

noiftu penes regum cxcobarcntr,die autem illius latera eingetent . Obfrrua#
fuit, ut is (utnmi milki* gereret. St Impatorts uict ftmgcrcf,qui pr*
tomen
toria caftracc prerorianos haberet. Namqi
omnis cura St procuratio iei'mi#

(itaris defito imperio urterrper.es pr «toranos (uit , qui quandetj cum Ro«
mr i n tra pomerium caftrametantur magnarum dibcntionum caufam pee#
buere. Nam
percelebria urbis loca (uper aflummdo principe inextricabiles

f*pz pugnas conferebant. Ideo Tiberius C*(ar,ne per hofpiria difperllpo

loca drdit,Df#
putares tumultus (ererent, extra frequentia urbis pretorianis
nkn in tantum uiribus procedere , ut qurm urllent ad fpem Imperii impel
letent. St miprincipem aflumcrcnt,afiumptutncp mox deturbarer, eflenKj
Q_ui etiam fpeculatorum ordinem ha
arbitruorius imperii St moderaroers .
bebanrprompnfrmorumqui circa duos latera excubabant Vnde magni (*
pc duces adiumcnca fumplere. Q_uippe Africanus pranus fornflimu queep
ddegk qui ab eo non dilccdcrent. St cetero belli munere uacarcnt,Sequnde
inde Coss.St demum C*Carrs,cchortcs circa latcra,udutfrrmaSt ualida p#
(tda habuerunt. I n urbe quoqj ex prtftftura Rhearina delrfti milites ad late

raConfotu excubantes (epe rei pu. operam qauarunt. Manus quoepequini

Romanojt armata pr*Mii eau(a knatuiplctutj affuit .Cato queej propto»
 fclBtfc, -
5EXIVI; C CLXXVI,

«nfcfirmiancshabuiffc fertur. Fukij moris populi

Romani feciali fide St
foedere uindis,quos Reges
appellauifler, turma cquitu Romane® hono#
n* caula dc militare cuftcdiam urlut prclidiu Iparciti, Rrgcs quem Aii*
mi
litu cohortes 6i robora
uironi haburte,quos Agrafpidasa genere armotum
nucupjmr. Laodemonioru Reges generofiUimos
iuuenes trecetos habue
fe cuitodcs. Athenicnles facta cohorte
qu* ex fcinuice amaribus tortabat.
,l £ a,pU<I hebanos uir* Alcxader Macrdo
i t* ^ ^ f CJypcates& Pcrfi*mil*
klatdlirts excubitores afeiuit. Macedonii quocj
Reges obferuaiiit aobiifii
liberos habere
q noftu fcruaiis uiabus pto foribus ubi Rea quiefctbat exo
cubarent. Alcxader epyri ducentos lucanojtexules
habuit expeditos. Aratus
ucro ad corporis cuftodiam delectos milites acccpiflc
fertur . PyfiftratusCo
cynephoros, Marius fatcllites quos uocauit prxeipites.
Et Sulpicius Tiibu
nus matiitemporemanu equitii lunioru curtodes aduocau*.
Cum® iymt
bolaincaflrisab Antygonode ncee Eumenisdarcnf,Macedones
mille mi*
expeditos ad ipfius cuftodia dederunt. Dionyfms
lites
pteualidis icruis latera
muniuit di efferis barbatis comifit cuflodia, quos eu dimidi
Plato fuafifler
pene in difcrime uit* flf diffidui uenit. Pctreius beneficiariis & cctraiis flipaj
tus fuit.Apud Per fas turm* imortalui qu* ex
deremillibus conflabant «J
extremos leruabatur cafus^qui aureos torques & manicatas
tunitashabuer
diftmtas auro,exqmbus mille feleftis mellophotis dixef
nome. Donec Thco
doGo impiate ab Ardabutio & nome 6i genus imcrtaliu
deflere quost ind
ftar ordo equitii apud Gallos fuit,que TymachrcW
Grxci , Stometuphila
eas uocat. Cyrus curtodes corpotiseunuchos habuit
quo magis in officio ef
(entheos pr eter illecebras uoluptatti firmiffimu prefidui
ratus, indi ueio R«
gesperuigiles mulieres hibucreexcubates.
Maflmiffaparuhoibus credens
lilute fuam canibus uallauit. Iulius aut C*far omiffis
excubiis curtodes ec*
poris nullos admifu,fatius arbitratus femel morti fuet
ubere qtnrtu , artiduo
detineri, auguflus Calaguritanojt & Germanoru manu aduocauic. Sicuc
Tiberius Germanos Bt Galba cuocatos.C.aiit Caligula BatauosAntcntf
nus etia Germanos equites aceiuit,Traianus quoqp fine rtipatoubus
aut mi
litari curtodia per diu uuit. Fuitqp literis proditii excubias militares Bt corpo
no Cefanbus modo. Sed auguftis mu litnbus ut matri conisi
eis curtodes
&
Imperatoris olim apparuiQe. Secundi ordinis cohortiu
urbanarti milites cx
Romanis frequenter aferipei funt ex quibus uexillarcs cohortes
, delcgetc.
T«« Ggionani qui legionibus afcriprimiJitabant qui tam ex
, duibus q latini
notnimsfif fxdcteMndis ciuitatibus facrametoafcitierat
,
quocj facilius dii
nofcercntur diucrfa habuere infignia.Nun^ aliis pretoriani,
aliis legionad
atif urbanarum cohortum milites utebantur infigatis. Prercr quos fuere
.•£*tfafrafti loricati equito foto muniti &fulfti grauioribus armis
, qui
 1

JtT '
MD GIM1ALITM»
arma arant galea Cff
fl,Mi gra du congredi U uim excipere folebant,quibus
6l thoraces
txus , ocre*,1otica,cmniaex atrc hafta * gladius , caGides utro
adrs , tanto robore
peditibus (invies. H*c cmm pre reliquis fortis Gi mui£U
mummececp futfle traditur, ut crepida diffidentrmcp adem plrt ucp rrpararit.
Erat enim manus hxcualidiffima precp ceteris terrori hoflibus &
foitmdini,
quibus 6 equis openme*
ab hilq? gentes (xpius fubaftx fuerunt Ot domit*
ta fuere linihcuqua fetteis laminis inftar pium* neftebanrur, ptefrflo mia
easHiphriea#
n mentum conti a omne telum infuperabile,qu* tanti fuere ut
res cum eneis comutanr,illalcp
Athentenfibus dederit. Ptilcis uero (ecuii> pd

pauci lintheis thoracibus Homero tefte depugnarunt. Maximae uerofirmiis

tw celebratur Thorax ille lintheus , Amalis «gypti Regis cuius fingula fila
trecentis fexaginu aliis eonftabanr,in quo ex
auio&lana uctlicolorediuerf»
animaliu figuris inlcript* cius uenationes eranr. Nonnunq
equitcsgaleis Gi
pariter ferro *ietf munitis io
clypeisfrrro coruleantibus, in equis ialidentes
acies prodierunt ,qui licet multimodis
munitentur armis,futas tamen & fc*

mora nuda armis habebant,quo expeditiores pedibus fotent,quos ftataiics

uocatos ferunt,quippc graue agmen qui nili Grma manu Gi
lento greflu pro

dibanrm adem. Galli trupellinosuoearuntquibuseonlinuum tegmen erat

idtibus i penetrabile , PcrUCIibananos
.Q^uoderat proprium Satmaiaiu
ferreis laminis aut perduro corio conferto muniri, qui cum turmis inftrufti
utro pe
uadunt mirii diriu quari roboris quantzif fot midmis lint . Illotum
dcftri pugna nihil ignauhis,Gr*c»s
quocp diflimiles caunu fuere fpecies . Na
quidam Hipp- co*et*diai,aliiScenophori,plaicp Iphictaielts fumm* lau
dis, ficut apud Romanos fabiani ,al« Dimiehx
grauioribus armis qui cum

opuseftpedeflres fiunt aeies, nonnulli Hippagogi, multi Anchippiq equis

duobus metebant. Vitra quos in Romanis <aftusacccn(iftipendiafcccte,q
in demortuoru loeu luffcdri cooptati ue fuerant , quali ad cenfum adierii,qui
legionibus afcribebatur.Funcp
Gt alcriptirii quod (upplentes numeru militu
nomen ordinis militaris ficut principeseomentanenfts ud Corniculacri.In*
ter Icuis ucro armature milites,
ferentarii non in poftremis erant funditotes
didfiex balcaribus frequentes, qui (axis Oi ludibus
uclut nimbo grandinis Gi
omni geaere telorum qu* feruntur no aut geruntur,procul hoftem msfTili#
bus arcent 6t in fugam agunt,n6nun^| enle congrediuntur cominus , q ctia
in cornibus & hoftem petere eminus lolebant,quibus lingulis tres fundzc
ncruo ucl iuncoaut fetisfimpliohabcnafuere,lntcrdutn triplici fcutali fundis
ficut ab egio patris, & Dymis,funditortsuli(unr,cumfcuto
Gi iaculo preud
ufus apud Indos p*
fto quiuna cu fagitanis 6t laculatoribus incedebant, qui
eipuuserat,ut miflo lapide extremos pucricapillcs adingant impune. Hi m
fenoris ordinis pedites dclpcftis limiqi inter milius habiti lunt • Q_uare
q
'ti* ii W
 LIBlR »SEXTVt ccLxxvn.
huic incondrrx turbae ad pepulandu uaflanduqi agros qiufle pugne ido#
ne* Cyrus (duos prtfecit,quali illos non militarc,icd prcdxfit rapinis aflue
cos fcruilia exercere ducciet. Tam fit fi iagidariorum fit funditorum plctucg
deie^ta manus non temere congredi magna ad uidona mometa
lecrre. Q_ui
quidem lagidarii cum thorace lybiahbus et pharetra rnfe accinti nonunqii#
ne pharetra cum halla fit icuto prcJiabamur. Gratis uero, licet ex diuetlis.p*
uintus funditores fit Sagitam fupendia fecerint, came Cyrthcrfitelymeipie
cipui habiti (unr. Fatur Scipio Africanus adueifus Numa tinos dimicaturus
omnibus ceturiis dele&os fagidanos funditorciqs milcuifle, qua dcfcriptioe
effecit ut de Numantinisiniignem uideria tulerit Metellus quotp ducens
.

in higurtam funditores fit fagidiarios inter magmpulos diuifit

«a ut parLm
,
abfuer ir,quin ingenti uidoru potiretur. Calones uero luaicp licet
milici* laS
cramtnto adigi non Cierent, liquidem Ictuilia mimflrabant militibus
,
illos
came in aciem produflc,bonam tidelemcj operam, rei pu. f*pe nauafle rem#
penrmis, t unc cum aaiiis rebus fit re exterminata miln ucj f t ad a
uit tute mi#
Imam militare coadh lunr,qui quod ligneas ciauasuclualJu gcftaienrdidica
Iones fuere. Calas cnan antiqui dixciunt fuftes quos ferui portabant
in comi
tatu o
oomincpe dum in pcd.tiorm uadunt,(eua Wo ' T i, lix* quot» ,
quiexadrum fcquti quefiuscaufa aquam militibus curaba‘nt,licut biuciam
quorum opera ueluti icruorum magilfratusutebanturperlepe militarunt fit
munera feccrur. Cu enim fecundo punico bello poff canentem cladem firu
di ad Hambale primi defeciflent,poftea deuidoHanibaleeosKcmanineq?
milites laipfcrc netj pro loais habuere, fed magtftratibus preftare mflerunt
(eruor u munia militi* dotnKp,Sieuc piccntes,ob inaamcu Hambale (ccic#
cate pro militari offido uiatorum fit tabellario^ opaasprebutre.
Super eos
quos dixi adnumeraotcaligati. quibus caligis militaribus utipermiflum.
Ta
fit fi pro caligatis omne militu genus a miiuari caliga
multi accipi contendar
qu* quide ferreis clauis multipiiabus munit* aaot,prerer quos legiiimieuo
cati fittumultuarii milites ftjcrc, legitimi quod militi* (aeramento
luflo dele#
chtaferipti militabant. Euocatiqui ex prouinais fcciifq?
duitatibus «quo iu
te fit foedere lun&ts non Urini nomis militixmunac
fungebantur , quino
militesledpro militibus habiti funt. Milites enim noislauni proxime
more
Romanu infttudi erant,lingua moribus armor u genere congrucntcs,di(d
plinadeniqj fit cultu Romano, qui pkriicp gabino ritu toga at cum dnta ira
ut lacinia teuocata hominedngercr,militarur. Tumuli uaui uero
dt&i^qui re
reperinoaduentu hoftiu cum in diferimine extremo res foret, per
trepidatione
fit metu raptim militi* afcnbebanf. Etiam proletarios fit capite cenlos quan#
doq? munera fetifle , fit rd public* opera nauafle copcnmus,crant.n7hicc#
nuillimi fit modicatu faotlut u,qui non ultra mille
& quingentos xtis it» ce#

Cooole
i
 G B N1ALITM.
fum rtfaebant.domf ad prolem excitandi deflinati , dimiffa militia it biti
mento (o!uti,quitcmpotibus rei pu.diff<cilimis eu uodiqj imperiti fludua*
1«, rebus abiciflis milites quandoqj (ciiprifunt. Skutcum portranenlctti

pugna, (eruuia oberatos fit merceuarios,ac capitalia aufos militis (aeramen

to adigere, populus coadus fuit, numero odo milltii, qui in exepluiufli it m
litis militarnt,quos uoloncs dixcrc,qucd (ponte militi* aleiti, libertatis ftu#
dio militia mcruiflcnt. Fuitcg aiaduerlum in Romanis caftris, mfi ingenuos
it libertinos leruitutc exemptos miluiameruiffe
nemine, prxrcrqfecudopu
' nko bello quo Hanibal penus Italiam omni clade belli perua(hbar,quopo
pulus Romanus extremo diferimine adadus rem debet am ulurpauit,pri#
mucp (eruitia laeramcnto adegit Poflea (ociali bello ex libertinis duodecim
.

cohortes bonam fidelamtp operam rri pu. nauarunt . Mox lulius Cefar ex
magna parte perdomitis hoftibus,curaob bcllotu clades io locum decede
tium nullos (ufficere ualeret , leruos commodatos milttie afcripfit. Auguftus
quoqj Odauius belloillirko fit germanieo cchottes libertotu legit quos u« ,

luntariosappcllaiMillotqi cum ingenuis cdiuilcciiaut eodem uti arment gc4

nere u«uh, Hos qucqi Romeincrndicji caidafit figrauicr tumultus orrref
mrtrudospaeatokf habuit. Iplecnim ieiuosqui cLiiibus bellis flipendiafe
«erant confedtis beliis dominis reftxuk, laplis inde temporibus Antoninus
Csiaruoluntatiosquosoblcquences latrones uccauit , & gladiatores cotra
hortes prepoten tes militi* armauit. Cleomenes quoc$ Cux laeedemcnrcjt
icruiaa ad nouem millia libcrtaic donaOc fit militie alaipfiffe fatur, cil bel# Jfc
^
Iis adriti milite indigeient. Sed tamen capite cenbs propter inopia fit modi
diu (atramento ad fcnberc non licuit. Donec. C. Marius ea
eam re familiare
pite cenbs militi* muneribus fungi it militare coegit, qui io txemplu bfli
militis militarunt. PortremoCauiai ii didi quibus cau(z ne maerent legiti*
fit data mirtioe poft na
me (upperebant, Sicut bfificiarriqui perfundi militia
uaram infignitcr opera muneris uacationedonatifit militia nnfli fuere, tam fit
fi beneficiarios quod
bnficio tnbunor u ad militia euedi aanr,oonulii d dos

} ^ credant. Ttia enim fuetemiflioou genaa quibus milites exaudi orabantur.

«V/***-* Honefla cum ernei itis ftiptndi» fit fundis comedis mifltonum ,uacationis
munere donarur,quo tempore (cutagladios fit arma dicabant laribus, fccut
gladiatores Hcrculi,quod diis iuuaniibus pei bndi militia rudem acapiffent
quod tempus militi quinquagenario erat definitu. Alii nifi decenio
miffionis
ifipedia mcru>flic,miflione perae nemine putatur pofle, More iri Rotnad
no militare facramctu in undecimu diffundebat! anu quo exado militia pfutt
dis milUodibaC Deinde ut lextus decimus anus rtipcndii fine facacr,Tibc t

rio imperante cautu fuit, qui etia militi* tempus ad ingehmu anum propa
gauit,ciiuucj ut qifi poft V igcltmutn anum audio milsi non daretur,Ptc^
" > totiaoxuerp

I
 I 1 B E R' • S E ‘X T f S ccLxxvm.
Pretorianzuero cohortes nifi anis fexdrcitn miIiralTenf,ad penates & dcntf
fticos lares non i emidhbatur. Apud A (Tyrios aut Ninus omuramis filtu>
4nis fingulis copias (aeramento folutas dotr.u lemifit . Rurfus nouos mili*
tes, militiae faci amento nullo prcflituto tcmpoic adegit, quos tamen ultra aa
nu militi* nunqj afcnpxit.Caufaria uero miuio dicitur cum feneda aut ualitu
dine auerfa,uicio ue corporis domos ueilrnt aut res inuifere fu as, uel u iribus
paru ualidi minus idonei muncnbus eflent. Ignomfola qu* fle probota dicitf
tur,cum militi ob deliftu fle gnuc critae quibus reus agitur, ut quiattanlfu#
de error, aut flugit tuus arguitur,uel timide fle diffidenter cum hcfleiogre
E ur,ignomia notatus fit militia exauthoratus fuit, in qua re licet aiaducrtel
te quod fi tribunus milite exauthorauit hoc cft infignia militaria illi ademir,ia
famia queqj uidebatur . Poff aliquot uero tempeflates noui milites
affccifle

nominibus uariis,a Ccfaribus penes quos fuit ius ai bitriucp ictum ctnniii ,
militie adigi catpeie. Na prater gregarios quiuiliffimi inter milites funt,lue#
te legionarii. Alarii fle manipulares qui in legionibus
alis uel manipulis milii
tabanr,ex quibus Nero augunianos,fle diuus Claudius Dacifrancs milites le
gir,Probusuero Decimanos, Alcxadcr Seuerus Oflrnfionales, Tibciiusui
gefimanos,fle alii primanos fecundancs quartanos quattadeciteanos unde
,
uigefimanos,duodcuigefimanos,a legionu numero magne fle expertae uir*
tutis. Apud (partanos Neodomad* omniu habentur fortifTimi quos perfe

Gardates dicunt, Antoninus Ccfar ledos milites piramite fle laconica centu
riam appellauir. EgyptiifleEthiopes.Calafyries fit Hermothybies,Anthio
cus alam mille equit ugencam. Dion uero Dionianos,lllud tamen ad memo
riam infigne eft, milites Romani nominis a condita,urbc ad tribunos, milita
res fle captamaGallis urbem, per anOs feietrecentos quinquaginta fuo (um
tu fle impenfa merui(fe,ac Aipcndia feciflr,parte enim ani fub pellibus milia
tabant. Parre uero liberis uxori
fle peoatibus fibicp fle famili*, agrum colent

do fle reiru(fic«nauandoopera,neeefraria parabat. Q^uo aut «empore Veii

diutina obfidione fle ioteftino malo,ob(efli fuere, eum hiemare
oporteret n»
caftris,Romaniufilifle neceflario exemplo dotfh,militibus fiipendiudepu*
blieo (latuere, tunc primu collata ftipe *ra militi bus confltfuta
funt. Etdein
ceps reliqui militia fumptu fle *re publico meruere.
Nonulli Anxurerapto
fub tribunis milit aribus patrrs flipendium annuu militibus deereuiffr
mrmo
rant,qjod quide denis aflibus in dits fingulos taxabatur.
Poftea Tiber» red
gnante finguli denarii diurni dati
pretorianis uero bini, Scipio Africanus
, fn
ff ituit,ur pritorianis fexquiplex flipendium daretur, hoc
efl integrum fit tii
tmdijtum. Domtcianus quartum ftipendtu aureos ternos militi 4
tradtdifTr ft t
tur. Apud Germanos epulae fle largicoduiftus militi pro flipendiofoere.Cy
tus ternos obolos fingulis nautis flipendium dedit qbus lyfander
unuadiid
 ' gbmxaiivm; - i

• i

procurauit. EgiptiiCalafiriis Htfmothybns quos precipiios habebant «ni

fit

Uccs p reter predia dabant panis tofii pondera dtfinira fit carnis bubula: mi#
populus K.e#
nas fingulis,uioiuerolextarios quaternos. Mercenario milite
manus perraro aduitus fuit . Solum enim punico bello • Fabio ma xi#
mo fit. r.fenapronio gtacco Coss. ope externa
adiutus bella gcflrt,fit in hi
,

Ipania celoberi (lipedurn militis auxilio fuldtus legiocs duxit,

quos latrones
quod mcrccde militarent,qurii feruieiitrs nucupauit antiquitas, qui plerutp
militesi mererna#
cicca imperatoris Latera excubabant. Galli geffaras uocant
radutur ideo
rios.lnicr ceteros Chares mercedemilitaOtfif auxilia coduxiQet
uiliorcs liabiti.Fcrtur tamen Prufiascondudtisin thracia mercenariis militi#
bus ita bizamios oblediffe ut extra moenia progredi nequiret. Pathi rite met
cenarios nec ordinarios haber exercitus quibus nec certa impcriancc
duces

erant. Sed poftej iuffu tegis ad bel Ium edudti fucrant/ofcSis bellis
ad pio#
pria dilapfr, nulla mcrcedcm rtipendiorii perferunt mii peda.Brirani no xte
lignato milicant,(ed auru argenru fit alia metalla prroum uidfotiac fcrut.Sey
this nili capte hoflis oblatomilts predx particeps ficti nequit. Chiiauie cu
umfiti tra#
(eruis mercenariis pro militeuteieiur,bcllofub4tti (eruis propriis

dm fit in exiliuadhfunt.Sicut Syracu&s aliquando

poffcUoees a dictibus ex

adi fuere. Fertur ueroCatofeniorcu Celtibercrum manu ducentis talcni is

nimis magno flipendio conduxiflct fit ob id increpitus ab amicis lotcl
fit ,

quod lumini nuq exoluert ualeret,i tL-ondifle , fi uicerimus ex hoftiiiprcda

uiSi forian erimus no habebunt unde petant. Fuit pterca me
illis latiffict,(i

meria: Litetis ptodiiu,apudtot diQonas gentes linguis cnoribufcp differet es

fit diffimili ornatu milites in aciem ptodite Se cu ho*
uaria ena armorii fpecic
Albus congrcdic6lueffe,que fibi quifcf) propriii fit peculiarem lecit «Et erum
Valconcs te&ociprtcautcum galea pugnare nefas habent.Ef holi fit Pclalgi
dextro pede nudo dimicant,fit Imitlro uurcueflito armis. Albani fit Hibera
ferarum tergpre caputa mift^Sacc Scythicagenscriflalisgaleisin acutum
ddinentibus,laconcs pileati,Petlx tutrrio pileo, lubtani cnilara galea fit net
nata cafliie , aut m: trans frontibus fit iaculo hamato .Paphlagoneshafla,
Sparthani btcui pugione prxlianf.Salentini exerto humero,Gallogrecinul
lo ucflitu calciatuqt amiili,quippe qui nunq nili in pugna nudentur . Balca#
resdifcinti,Charcsfunda,Pcrlx pat thi Cidones fit Mac* fagiftis . Thraces
ncJtati cuiaculis fit rumphca,laconcsgladio breuiori, Carthagincfcs btcurt
bus (piculis Oretani iaculo funda fit gladio. Humidx fitmaOcduli tffrena#

tis equis fit fine ephippiis mirabili uclocitatc ira ut modo citato agmine fugiat

inodo infequantur mirae ad cauendii lolenix, nonunq binos trahentes defui

(ortos equos, lia ut inter pugnadutn ex fefioin rcccnti armati ccpfeftmtri#
fccndant, quod compar fuit cum (ueuis fit datdanis qui pariter confer timpu
•
• gnantu

V
 LIBER*SEXTT S « CCLXXIX.

gnant St edunt, Samnites uibrarehaflas antrq dimicent affuerant, quibus

in praelio non utunrur,Euboici fit Afri hartis cogrediuntur quas uccanr pha
langas.Cretenfcs cydonio arcu et faltu.Andabatx nili oblcuro celo nouofiC
mutuato genere clauGs fit comueniibus oculis aut incaliginc et tenebtis pu^
gnat.Idcmapud Artos qui iuxta fueuos incolunt: ut nili atra ncfteflian lice
at. nigro fcuto COrpor color fucato et oculis uindtis, Auftylcsqucq; ybcipo

puli noftu pugnar dilcut die habent inducias • A' ni patthi quibus pugnare
in tenebris eft lege ueticum . Lacones acto ut in tenebris pugnare dilccient
nuqj noftu preuio lumine incedebant . Contra athenienlcs, nam e cubiculo
egredi noftu nifi prelato lumine lolonis lege uetabatur,Galli prelongis gla*
diis St fine mucronibus St uaftislcutislupraumbiiicunudi dimicabant. Hi*

fpam breuionbus & acuminatis let.es agilitate corporuSt armorum habitu*

Na lintheh pretextis cu purpura St candiditlimis tunicis prxlianf. fcgyptii
fcutis oblongis ita ut uix holtem confpiciant fit magnis ha ilis. Achei bicuio
ribus necp ad protegenda coipora habilibus,St haftilibus minoribus, qui*
busphilipomenes profeuto clypeum pro haftili faryflam dedit . Macedo*
nes graui armatura breui gladiolo St Icuibus peltis, Medi St Thcllali equita*
tu uafenr, Maffagerac equis St peditibus* Aflyni Syri arabes atey afiatici fe*
te omnes frequentius dc curru prcliantur,(icuc BriianiqUiingentibusgladiis
fine mucrone St breuibus cetris iftus excipiunt. Ipli etiam Arabes uclocibus
camelis cominus oblongo gladio eminus arcu St fagyta, Bathriani bipenni*
bus St Icuibus fcutis,Indi arcu tricubitali uelhaRa,pcltact lato gladio,Mau
ri leonum St elephantu pellibus urforuqsamifti bella gerunt,Qrca Mcoutn

laxamathxuiti pedibus, feminae equcfhi prclio non enfcfcd laqueo depu*

gnant,Sicut nomades qui perlice uiuunc hortem illaqueatum coficiunt. Ex
Germanis Koxani fcuto corace St galea ex crudo bouis corio rcliquiinmenlo
fcuto armancur St harta enormi, Eihiopcs arcubus longisno minus quat*
tuor cubitisSt fagiftis longiflimis, parthi miflilibus telis, aut fagiftis aflue*

fcunt citis cohorubus, nunc occutlantes nuc terga dantes fimulata fuga,qc£
apud Sythas St germanos fortiffimupugnx genus cenfebatur ut cedere lo
co St rurfus inflare pro confilio haberent, quibus ufus erat cum feminis equa
bus prcliari,quod ucficas curfu Icuarcnt. , mates ucro in aciem no producere.
Sicut Bathriani feminascamelasadbellaprcparanr,maribusin expeditione
non utuntur. Sed ta St fi Perfe medi St Aflyrii effulo curfu procurlando emi

nus iaculis St fagiftis hortem inccffercnt,haud longis inde temporibus Per*

fx optimates thorace peftus,(cuto fmrtram, dextra gladio ucl lecuri muniue
runf. Lydiquocp St pleriq? barbari longis brachis fit longis crirtisfcd bre*
uiarcu fit fpiculo armantur. Q_uodaute de Cydoniis loquor non cmifte

du nulli Gtccoru preter crctenles fagiftis uti inliitutu pattiu efle . Nec folu

i
 ualetc,ques Hippctoaatci
Cydones per (as Bi parthos caterois (agidariop
Indos,Scythas,B«hras,Sarmat.s adde
uocanr. Sed Ethlopes Arabas
talamotufit Sa#
Eeyptios,& orietispopulos contra ingentes hofliu copias
eitt arti iaftu praecipue ualuifle,quibus
plerucj folem obubrsnr, fit ideo W
renos exoptat dies,prx ceteris magnefii artem fagidandi ha buiffc traduntur

preci pua, ubi oppidii Mothona , in quo Philippus fagide ndtiatnifct ocu#
ut dextra ac finiRra pariter ia#
Iu. S cy this aute adeo (agidaru ftudium fuit ,
micfere,fublato difctiminc callerent.
culari Bi ui.e alterna in hortes

O uid fu tex.quid plebi{ciram,Scnatufueconfultum,qtiid

Ipretotumjedito

ucl refponfa prudentum.

~Erum eft quod proditur ab authenbus , a principio engtf
Ia#
j
au nullis apud Romanos exferipto populnudicio Iegts
eas fuiilc. Sed quod Reges iudiciu iUtuebant,id
pro leg«
(auab.uur,arbitiu enim pnncipu pro legibus erant. Q_uip
pe rodendarum legum ,ius arbienumq tunc penes
Rege*
I
erat, tum delidorura penas premiacp conftuuunt,fl£ que#

rclas ciuium,cnminationclcp admidunt.Hinc a Romulo leges curiatae fit re

populieocilio iedtaiu cofulto
Lquis regibus prxeipuea SeruioTullio abfqi
quas fine ordine la#
Senatu Teaes facratetuere,quibusctia Reges tenebanf,
ius pap nanu didti . Cu utro
tas Papirius in unti collegit fit aceruauir,unde
prce(Jenr,ius poteflafcp
exterminatis regibus, Cofules Bi annui magirtraius
legis condendx Confulibus collata £uit,qui
quoties ex u(u trar,ex eo
omnis
fulto Senatus leges ad populum tulcre,qux
fitmx illibatxcp madere , Nrcj
Confules modo,fed diitaiores,pretorea,Ediles,Cenforekp ad populum iu
radare Bi legera ferre poterant , eacp promulgata Bi
demu lata populi iuffa
obedientr r impe#
patribus auihoribus,ita fummos infimos afiringebat,uc
Tata facere oporrerer. Q_uod fi in lege fetanda populus aucrfarctur,aut Sena

tus lilam non aeciperer,qutppc qui eam ferri aut promulgari non fineret,nu!
lius exempli uullaraqi uinumefle cenkbanjnFcrtbat
enim peo lege adpo#
pulu, <x authoritate Bi iuflu Didatoris,Cofulis,pt«oris ue,fubicicnte uet
bafit precuntefcnba,qui cum illa promulgaffet,iddemu firmum erat. Si in
eo quod lege eauebatur populus author fkrer. Ipfacp lata fit pmulgata atef i
es incifa,fie in xrarium codita , ita cius foris omnes aftringebit ,
ut cius fir#

mi maneret authorttas,aduerfufc£ ea fiquid fadum forer,poflltt no iureft#

dum uideri.Mulda quoq; per lege lata aduerfus eum qui iecus feaGer,impu
ne irrogari quibat. Siquid tam e ea promulgata addendu Irgi foret dctrahrn#

dum ue,anteq in foro propofita fit in cs incila fuiflrt facile licebat, poftea uc

eo uetabatur. Si tamen
•
“ lex promulgaretur,
~ uon uiuudino ~
aut iouc tonare,
«tlpttMffl
 liber Jixiti; cctxxx;
aci «rute etBi/nas^faipcffulgurirttanpcftaie*,»!
lanedua, Si contra plebistribunorumue ommofo& die
mterceflionrs, autdcniqi contra
aufpicuferarur. Si neejiurata
p Confules tribunos ue effer potoat haud
dubie abrogari &pro infra* haberi
pl . leges pro optimatibus tuliffrt,
.
Q_uarc tum M . lubilnS^TV
Philippus.Cos qui ei infen
. Ibidem oo
touit a Scoatu,ut leges ciusuno.S.Confolto
qSSwSS
522““ T '11 pu,u,n 05 tenm-
Bpiquod uicw&non lurfoimperio aditum
tollc/enf

ftnffetaux pmulgatum
KE ofe
lea Id|
geuetencauebatur,his uerbis, legum iufta
imperia fumnjiim
fle St fine recufatioe parento
ciuesnSdea
infra. Didum eff aute
trinundino Csfo
•SSsfeaBattaasscffl
la dfetiflimorueofibc), quod quide ius/n lege, more St
equitate ueterefdl
uiferur ius qi ad res humanas fas ad religione
,

pertinere uolurrut Srdnnrs

du,no leges «ditas tofenfu populi
lolii
lactatas. Sed St Scita
plebis Sena#
tuscofulta,edieia magiftratuu, ac iurisperitojt
authoritates ct Sfpofr
pfruta^nopuSt res uidicatas.uin, legis hibuifft,i dcmff
qboseiuilcoi^eiTS"
Animaduerfioois enim metu magtffratus
dii audaci*St ferinoribus ob
uw eut,his udutilcgibus oes alligatur. Erit enim plebifcita
que rogatione
mbunKia legis codcndz caufa plebs rtatuebar, qu* licet
a plebe fm/rfl/nr
illa tamen u«n legis habere haud dubium eft
cum plebs in . Quintus
Ianiculu leccffiffct,in efculero legem
iulsr ur ea qu*
£££££
plebs iullif
fet omnes quirites tenerenr quara.L.
VaIeriiK,Sf. M. Horatius antea tufe#

^b&n tribuno ad pletwip^imtX^^^^

fide^ud pretore, aut alio magiOratu confulcnte
populus diffcrta plebe quod in populo
rogabantur. Qdta«S
patrica & Latores
biktas infunr , m plebe uero patricii non infcnr Non tamen cund^*
qukquS pZ
£
.
pului ratum effe decet quia quod ius noneffet
iu (I it
,
poterat. Senatus qu<x* conlulta,tam St
popuUiS*
Mpopuluinon foantur f“ ,,
mea ea tnbuni probaffent St raca effe uellent,legis uim
obtinuere.Eret enim
Seaatusconfultumquod Senatu «bente decernebatur
Owt decreta St confulta patrum qtueiurisftatnendi
illa
Hxccnim
fine lege.
caula nonobprmu#
tam utilitatem, decreto ampliflimi ordinis ftatuuntut,
qu* tunc rata Urj
6 Tnbuni plcbis cacclwffcnt, alitet potent Senatus raalulium per «te!#
cediones tribunicias Impediri. Fukcp diu obferuatum,m omnibus Senatui
eo n fu Iris in quibus aliquem (olui placebat, adiicere,ut de ea re, ad populum
feratur, quod podea adiici defitum eft.Prxtcr qux,prcrcrum edifta quz iuj
ris (heuendi cauta in albo proponuntur legum ticem habuere, ut cum doli
metusue caufa,aut uiquod fadumfituel clam, ferarum non habiturum pro
mi£bt,quz quidem edtda,uel ciuilis iuris declarandi uel interpreradi,adiuu4
di fupplendi ue cauta aprzroreproponebantnr,quod ius honorarium didu
ed. Et cum pretoresolim ob gratiam plcrumq; uarie ius dicerent, Cornelius
legem tulir, ut nitiex ediftis tuis perpetuis, fit Icripto iure pictores rura dare,
nonpodent.Fuitqj condicutu,ut no pretores modo, fed zdi'es,Cenlcref<5
de his quzcuiufcp magiftatus juritdittionis funt , quoties uaria Si ccmrr.u*
tabilis ratio aliquid noui decernendi caulam darer,edifta proponeret, eaqi c*ri

cum (pedte edita uclut iura legefqr promulgatas feruari mandarent, ira ut (ii
quid contra fadhim edet , poterat in cum haud Ircus lege agi cj ii dcctcta k4
gum labe£adtaflcr,autprercrii(Iet. In quibus etiam(cruarum competimus,
tunc cum proponuntur aut xduntur,tnpt imis nomen Celaris cum hono*
re prefari. Et tam fit ti annuam dia legem xdidta prztorum quidam cenfne
rint. haud frcus§ (i perpetua lexeder, 1x4
conflat tamen illotum conditura
pe ualurdc. Edcj memoriz proditum,ut indar eduliorum. pretoris inrerdi#
da ualcanr. Nam tiquid bono publko ne fierer,mterdurit, haud (reus in eos
animaducrtit,quiadmiferc aliquid cotra uetrtom,q fjquid fieri iuffidet,BC ob
neq udam paritum non fuiffet.Refponfadcniqj prudentum pre legibus f*
pchabira fic recepta fuot. Cum enim interpretandi iuris fie lententis ferende
de his quz i eont roucrlia ucniun t, potedas his tributa edet, illorum relpon
fa, librata moderatione xdita,ni miru eam uim optinuere,ac Ii leges facratz

fuiflcnt,quxquidem tante authotitatis fuere,ut lupprefia ratione illorum

,
placita legis haberent,ante uero Augudi tempora ius refpcndendi de
indar
iure controuerfo nullidatum fuit,Sed qui dudiorum tuorum fiduciam habe
bant confulentibus refponta dabant. Primus enim Augudus iure contuitis
uelut legum minidris de iure reJpondendi/uper his quz in dubiu ditrrpta*
tionemqj uemrent munus dedide fertur,fit ex illo traditum , ut refpondendj
interprecandicj iura ,pro beneficio a principe peteretur facultas Quare
.

s Tiberio Cctare, Sabino iurcconlulto interpretandi luns magni muneris

loco ius tributum fuit , fit pod eum reliqui Cctarcs id muneris fui ede uo*
iuere,adeo ut cum ab Hadriano uiti praorii ut dc iure refpondere liceret, pro
beneficio peterenr,retpondide dkatur,hoc non peti a principe fcd prrdari fo
Iere,fiC ideo tiquis fui fiduciam haberct,edc tqj iuris fciens, relpon dtn di fefa#
cultatem,non negaturum. Quare illorurefpcnfis leges nonunqcditz fx
pius iaterpretatz lunt. Ftruntcj Mazauaos iuxta cappadcccscuCarodacle
 I I B ER. SIXITi; CCLXXXL
jpbus uterentur , ne fine interprete legum (cita fenjarent,Gqu©d dubium itu
emergeret, aliquem peritum iuris elegiffc', cuius refponfis Bt didis parerenO
Eiufmodifuere, tam ppmiani, Serui Sulpicii Pauli Sceuolsc,q Vlpani &
Trebadi, Tuberonis ,Cafli Bt Salui IuIiani,aliorum<p uris conlultorum
magno Audio curacp elaborate (ententic
,
quibus tam leges plebis fata,
q
pretorumeg edida Bt Senatus coniulta interpretadi facultas erat, ptoqi illo#
refponfis in iudieio Bt foro tus lipe didtum cft.Hic enim Caffius nepos &«t
Tuberonn ex filia,quz neptis erat Serui Sulpicuiurisfacntiffonus et conful
tiffimus. Papinianus utro Steuolzdifeipulus, utin plurium e A menumen
fummam comendationem ucnir. Vlpianus
tis,fub feuero principe in
PauIus,Pomponius,Triphonius, Mttianus,Cclfus,Proculus, Modcfti#
nus, Alphenus, Africanus, Florentinus, Martianus, CaliAratus,Hermo
genes St Venuleuis, fub Alexandro feuero floruere, in eius focictate,& tura
omnes difcipuli. Vlpunum uero ipfc Alexa#
familiaritatisallcdi, papiniani

der precetens ob morum probitatem, & lingulare iuris fcienriam, ampltfti#

mis honoribus honcftauit,& re familiari auxit, quirii ab Heliogabalo qcf bo
nusuir effer, officio motus fiut. Alphcnus uero abadolclicrniia rdftnnaex#
ereuit ,mox fub Sulpicio iuris fdentiffiimis euafir, ita ut Cos. effi<i,&de
cedes publico funere efferri meruerit . Trebatius licet fub difciplina Cicero#
ais iuris peritiffimus aliquot libros de iureciuili copofuiffer, Bt de religioni#
bus noue,tn Bt uerfu Heroico plurimu ualuit , St inter poetas adnumtratus
cft. Saluius aut Iulianus pauus fuit, Didio luliano,q poff pertinace impe#
riu tenuit. Papinianujuero Caracalla luflit intcrfid,q<f fratris nece que iter#
fecerat apef Senatu excufare nollet, aflerente non tai fadlc pariiadiu excufari
polle q fieri. Fert urroCalligulaqhoftis humi generis dnftus eff , oia iurif
eofultoje placita inducere Bt pter fc,nullii de iute refpodcrc uoluiffe. PoAre#
«no £ndpu, pladta q coAituuoes appellaof pro legibusetia recepta fuere.Na
cu diuus Czlat St fequti principes lumma ipers haberet , Bt foli iura datet
ois codedc legis iuspoteftafqj lege Hortcfia a populo ad principe tranflata
fuk,itaut qcf prindpu decretis comunis iuris deccrnedicaufa Aacuiu effetet
fine populi cSciiio lege haberef.
f No
tn ois Cefaris uolutas lex putada e A
qa fiquid {Snceps non publico decreto ut intec exepla referaf, fed priuad iuris
caufa ftatuiflet id no efle lege couenit, quippe priua decreta jSncipis in exetn
plu no deducunt*, Diuus aut Traianus uir omni laude dignus , cu priuilegies
ab k editis,aut ob meriu iduldis multos inidatep in excplu trahi uideret uc
ritus ne cotra leges morefig maio jt ad alias caulas pferren(,illa<g m
iudiois BC
foto pto lege aedperent. Diplomatibus libellikg nunq cxfcnpto refpondir,
ne pernidofum inde’ cxemplu St quafi feminarium mali oriretur'. Sed tantu
uerbo quibus uifum cft aflcnbffc fertur, aut jSuilegia indulxiflc . Ta & fi ue
tus mos eflict princ/pe fcripto aditr,&c 61 ulenbus p libellos refp6 dere.Q_c{

I
 G BNIALITM’
Nero fcccit qui ia iure dicudo nifi (cripto Bt (equiti die,poftuIatoribus ref#

p5iit,|>dif Tertius Anthiotus rati decreta Irgu (eciflc,ut datis diplomatibus

edixerit, ut liquid tuo iuflu cotra leges Biiura decretu foret, ne fibi
pareret ipu

n ecp obuerfarenf, cuius exeplo Agcly laus no aliter pmifia pilare uoluit 4 fi
iullaefleor.M.quoqj Antonius orator ex tot millibus oronu nulla ex lerip
to edidit cotione,ut k]d pani laude digmifle cotra legu decreta in his coptu
efJct pollet ale diduinhciari . Q_cfpatup.pdes.L.Craflus orator,cuaM*
bruto icrtpjtustfTetafcf Iudiecsqacx duabus eronibus capita interfe cotra
aut holum aut pronojt.
tia edidiflet, rcfpodit, erones eQc caula^t ct tepojr no

Q_ui primi depkbe ad didaturam,Confulatum & preturam aliofcp magi#

ftr«useuedtifuerint,fltdc ephonsquxtradantur. Caput XX11H.
Vo tepore in mote laeto magidratus libi plebs creautt, quos fa#
crofandosfecit,idcautuc(l,nccui patricio illos capere liceret, qcf
q
no ab re lancini fuit. Na cum aducrlus potentia patricior u, tri#
bunu ppugnatore fautoreqt libi plebs creaQct, ut querelas crimmatroefcp ita
quo defcnlorcs libi plebs afciuaar,
patres acciperet, per imqti uidebaf, ut in
ad id faftigium honoris,illos qui libi uilenli mfefticp erat, aduocaret', quotu
jnftarephoiiapcf laccdemomos habuere. Q_ui licut tribuni plebis Rcmc
confutare potcftatc.ita regu Sparthanojr iniolentiareprimer er,ne impio.ab
utercnl.mmixq) fecoax U audaci* aHucfierent. Q_ui a principio quinqt ex
amiconi numero fuere ut mmidri regii auxilio alledi,Scilicet tum Reges fo
domiiura darenr,primuaThcopopo Sparthanorurc
tis bcllagcrrrcnt ipli

ge indituri nectflitaris caula,licct Spanhana lege cautufucrit,utnqi. Regie»

exercitu foras .pdirc,no liccrc.Paulatitn eo licent izpceficre,ut Regi non af#
(urgerent, &
Icor lum tribunal haberet, & nomo magi (iratus coprimeret 0£
in dilquduione uocaret,acdeuedrndiscmedi(t| rebus cognofcnet,Sed Re
gi quid fado opus erat plcribet et, quibufif anis copiae cducedx forec,qucqr
tepore equitatus aut grauisai matura 0t peditu acies £>mcuedx,raundarent.
Adeoqi ciumrejr gcredajt cclcrcs trat, ut Archidamu iaccdemoniojt rege
graui ffccerint mf a,qdf cii uxore exigui corpis nuptias cotraxidet, qa libe#
.i

ros im no reges fc genituru eogiradet, ipmcp in dilquifitioniuocaf Bc i carce

rem trudere atqj morte afiicercpodenr, licut de paulama,Agyde,& alas fa#

ttiratiiaccepimus,eccp mlolentix procedere , ut cum mideot migidratum,

(eruis primum bellum indicerent, quod olim cumMrOcmis ccnfpirafJcnr,*
magnilqr calamitatibus Bt multiplici incomodo fpariha affecidcnt. Mox,
ut Unguli b arbam rafitaret per pconem ediceret, ut liqui minus dido audii#
VtJ maiori formidini effcnt,iuxta tricliniu ubi tribu#
tes foi er,internolccret.
nal habebat timons (acellu erexere. Vtqi occatione Rrgis criminadifcrutare
ftleti node oblcruarct
tur , lingulis uoucaus cclii Si lidcra udi flcilaex ccii
,
 . ,

libe SBIIVS. C C L XXXII,

Wpoe in alia decimate aut radiantem uidiflent, Reges totradeos aiiqd moK
«os criminarent Itaqi efficiebantur regknioi cedere, 61 tnagiftratu abire coge
rtnt Eratinius regi ut (i abephoris uocatus,primac Si alteri iufficni non pa
tcrer,c6tumada fraudi no cffct,Tertue nifi paruiQct impio cogi poterat.
Q^u»
quide ephori una cu Regibus lingulis melibus mutuo iuribat,j) legibus
«urgi imprtu ire,& regnti incocuffum tenere. Hos poftea Cleomenes
1
y
cum
erudele lomodu diiarent' (ubflulit,& reflitura Regi poteftate illos de
gradu
deiedf,& driiu abrogauir. Si tn Reges dident iret uariatis fentetiis illi
q nide
ref melior ftanduerat,qcf (iin uqa lententia e6ueniret,nulli ephcruijt,
c5tra
ire 6s erat.Ergo plebiosmagiftratus nuiiipatrKiofumerc licebat,idtj Vole<J
eo Tribunus plebis roganoe pmulgata flatuit,pleb(cp tciuit,ut plebei mag»
Aratus fine patribus frdtm adroifla plebe tribuniciis cornicis fieret.
Cum®
•patricii magi (Iratus aufpicaro ficret,folos plebcios iuau/picatoscOe Si
minori
bus regi aulpiciis puulgatu eft. Et u
& fi ad Didlatura Cofultatu,pretura et
Cefura nulli niOparricii antea admlterenf,tri (equtis tfiperibus patricii mao
b
•Aratus cu plebe comumcati fuere. Siquide,Sextius pmus de plebe.
Cos ffa
Aus cfl,qcf deinde fuit lirinia legecautti,qua.C.licmius Si.L ScxiiusTii.
ph pmulgar unt,ut Cofulatus cu plebe comunis forer. Q_ qucqj.p.philo
.
pruura ,SiCI .licinius Stolo de plebe hoies magiftcnu equitu cum pait ibus
geffere.Q^um etia Di&aturain qua (ummus (plodor Si amplitudo erat Ce
(uraeji cum p!ebe,comunieata inuenimus. Na Si M. Rutilius primusDi*

ftator & Celor, Deinde. Q_ ;P6pciusfif Q_ . Maelius uterqj es plebeCe

fores fafli (unt, qua lege philo Didfatot tuliffe fetf . Oes deniqt patricii ma
giftratus etia potificatus ii (acerdotia cum plebe comunicata fuere, Necmo
do es plebe ciues,fed latini nois,6e demu exterar u gentili populi, admagi*
T
Aratus Si honores romac puefti fuerat, ribunatu uero plebis logo tepore
nihil cum patribus colbciatu habuiffe coperimus, nili cum finito dcceuirali
impio nouos tribunos plebis cooptari oporteret. Sp.Tarpeiu Si Aul rtettf
dium patricios SiCofuI ares iacollegiu tribuni afduerunt. Et mox MinuO
ciusmagr equitu qdeSp» Melio (umpfitpenas , 6i poftea Appius puleher
ut Ptolomeobellu (dicereifit Drindc.P.CIodius,ut Tr.plebis fieret, a patri
bus ad plebe trafiuere. Donec poft Sy Ia; tepora tribunatus plebis pafiim a
I

patriciis & fummts honoribus fun Ais appeti esepir. Q_ui puindas fortirific

icnpiu gerere atqj cu fafdbus Si li&otibus tria extra urbe incedere ceperunt.
Tantiqj poftea honoris habitus eft,ut populu Romanu Ofiauio Augufto
& deinceps Cefaribus tribunatu plebis dediffep magno fuerit munereexi#
ftimatum, Illud efttame mime pretereundum, quod cuma Tribuno.pl,
dies diei coluli pretoriqj pofiit,lp(r tame iurc (acrofandiac poteftatis ab omoi
'potentia njagiftratus (munis erat. Si tamen potcftatc tradita ab uteretur,
^ F. M*
 GENIALXVM»
aut fiiura plebis minueret,oel ubiintrrccdedumime fiiiGct inter cederet, (hi
fi cocra comoda plebis aliquid molitus «flet, poterat ei dies dici,fie a Ccnfule,

uel tribunis reus agt,cunfti(cy (oi Fi agilibus tribu bos de gradu Jexci,& pe#
nis coercrri,tuc.n.lacrofan&us ede d elinebat, & ffanuscrat. Q_uodnooe
tribuni pl.cii Sp.Oflio ne magi Aratus more maio|ifubrogarrn^cotraU#
bertate populi Ro. coiuraiat.Pl. Mutius .Tr. Pl. eis no folii tribunatu abro
gauir. Sed penas debitas iutefle lege inferri puicit. Et Tiberius Gracchus
fii

in tribunatu Obtauni collegi cotra comoda plebisltercedeie tributi maiori

parte fuffragate pote late puaun. Verba ucro legis quibus (t ibunus.pj.facro
i

fandius fit alcripli . Tnbunu inuitti tanij unii e mullis , nemo cogito agere,
necp uerberato neqi alteii ut uerberet impato neq? occidito nr<$ occidi iu beto*

• Siquis aut phibitopt hojt quid fecerit ipus execrabilifq? rAo,boDaq> eius pu
blieaio ad facra cereris, & q alique hcc agentiu occiderit, czdis expiatus cAo.
Q^uas ades quos ueexacitus,qui duces parua manu ffligatint, quae ue Ba
mina Xerxis exercitus potant. Caput XXV*
Cics,prfigacas& exrrdttus parua manu edos ad interitum
itaut uix pauci fupfucrinr, ites pcipuos ab authonbus me#
W
moratos fcrutjicct ex omni antiquitate fiq uis teputart uo#
let,inuraccas,iueniet. Cu.n. AHioojk rex l_yruj cotra Scy
thas cu ualido exercitu oceupaflct bellti facere,poAqeosin
genti clade afri xit,<.doetia unico Rrgisfdto, Thcmyrisre
gina Scyihajc diUimulas egi itudine animi, i cr angu/Uflunc s tramites ady#
rCm^vmf
c nos nabla, ita illos czcidic,ut patua manu noflianigetcs copias fuderic,du#
cetaq? millia Pcriapt una acK trucidari!, tata czde ut ne niicius qutde ludtuo
fac cladis fupfuew. Alteii, cu imer loueies cpizrphyiics U Ctcioniarasfeui

cntibusodns certaret taio furore animose & quali occordia ad pugna ftuffe
1

peurium ferut,ut quindecim locrojt millia aduri Ius Ctotonietayt cetii & ui
gwti millia litue bi pugna imrc no dubitarint,loci ekkf ta parua ma
atrociter

nu tot mtllii Crotoniata;* felicitate mira, uno przlio adriuennr,Ka ,prfus ut

Met hapemi
ex ea flrage pauci uix fug3 clap6 fop fnidcdicantf, caqi ad fagra
ftuuiu comida pugna ad po Aeros cclcbi e memoria oois drd(rir,uulgo ia dia
(o puerbio tui Y»\ Tertia cu duce My Idade m capis Ma
yxi+lrt .
rathoniiscotra Arthaphernc,6t iJatym Darii pfcdtos abAthemcbbusuno
przlio feliciter pugnatu & debellatu cA, in qua dece Athenienliu millia Per#
farti plus cetum fit dcce miiJia crudeli in modo afHi*erunr,toro czfoexerci#

AU» - tu. Fuit aut Maratho Adlkz ciukas ab Athenis baud plus decem millibus
padibusdiflas. ltenicu aois intcrccdetibua cotra xerxe atma greci* inferen
re,qui bclludsshcmibulq; indixerat, mei^crabilisSpaiihaEcytad Thcr;
rf£«ni Ct£-JUT>nrL.
 LIB£R*SEXTTS« CCL XXXIIL
mopylas fi clauflra illa ta natura
q munimeto in expunabilia, pugna comif
/afuit,crophcis& monimetiscclcbrata,que$t ta mfolesui&oria pcudif ut de
ce hominu millia duce Iconida cotra inumf rabilcs pcrliyt <opias,claujftra te#
nere, fit fcxcentiSparthani qumgcnrcjtmilliu caflra iuadcrc nodubitarinr.
ubi tanta flrage ad iacietarc icuitum efl,ut difficile didiu Iu, Sparthanorum

Athcnie&umq? uel lingulojt ptecipua uirtute,ucl uniuer Ici}* laudes dinume

rare,ad id utro cladis ,pccflum,ut quid functu ablumptu lu, illud argumeto
fuerir,quodcadaucrapaflitn Arata praelio ucliepcffaje,coiporaq; morbo fit

uaftitate encdt»,a Jiolqj alia pefte ablumptos,mare cttara uu ceperit. Q_uiep 7*"' •% i* 9 J 'MWW** • 9
mo terrcftres naualc&j copus ultra decirscctena peditu, equit u uero ottua#
armatorum in expeditione duxerat , cuiqj fexceta millia frujncti
ginta millia
modia diurna cibo fit tot ffunUaexauffa potui no (ufficerinti, is cii multa ce#
defit fuga apauciOimisccfus fit
£ fligat us incolulti certam ia fit temerariae ex
peditionts inLgncspcnas dederit. Ipfecp tau exercitus impator magnificus,
tara clade opprcflus,inermi naue, per flrage corporu armot uqj uix effugerit.
In qua quide re no minori miraculo prodif, tantas copias ab uno pithk) by#
chinozpulo excepras magnifi(e,frurnento<$ ne Ac, ac uiatxro adiutas . Fuit
illaquoq; mctnorabilisexepli clades celebrata £monibus,cu ad Granicu am
crm aut Arbela uel cum ad Amanicas pylas ifaudbusanguflisab Alexadro
/ignis coi latis eu Dario pugnatu cft,in qua prope ad internecione dimicatum
fcuicVbi ultra cetu millia pUru peditu fcruniTczlaequitu uero dece millia, ex#
Macedonibus uero oo ultra duos fit triginta pedites,rquites aut cetum q»«n
quagiota occidifle. Ad granicu ucro barbarotuuiginri millia equini ucro duo v>,.
roillwfcdumimodu occubuere, cutr^ fx Alexadn exercitu quatuor fit triginta
deGdcraros,quida monumetis refl ati fmt». Romani aut licet incredibili
fuifle

felidute,fzpe hofliu copias ad extremu exitiu pfligarint, tn precipuis cladi#

bus fit -infanda flrage maxime hofleaffeccre. Vel rum.M.liuiusfit Claudius
'*/r—
Nero Hafdrubale fuppedas Hambali ferente ad Mctauru ingenti flrage de
bcllarur,ubi par canenli cladi exitium redditufuiffc memorat .Vel cuFabius 4-1- '-
S
xmilianusuix trigmta millibus miliru ad Rhodanu plusduceta Gallorum
Vel cum cotra Ant hiocum haud^minus feliciter
millia ingenti flrage dcleuit.
pugnacu eft, plus quinquaginta millibus hofliu cefis,quatuor fit uiginti eq#
tibias St trecetis peduibuc R omz defideratis. Autcu.GMarius Cymbros
fit Theo tonos ad aquas Sextias paiuamanucecidir. Vel cum Sylla contra
Mithridate ad Orchomenii fit cheronia ducens illius copias fudit fit in inti#
iA'
,
mas folitudinesegir. Aut cum cotra Arche lau no longeapyreoVomiflop#
eum deformauit,utexuigintihoftiu millibus uix decem fupfuerint, cx
lio ita

Syllex ucro exercitu uix quatuordecidcfidcrati bnt. Aut cu Popcius eunde

Mithridate flrage attodflima ptulit,quatraginta millibus hofliu exfls,noii
pluribus uigiti ex luis Iterfedis. Vel tu lucullus cotra Tygraae bcllu magnis
conatibus agrtffus , multiplici eu clade affecti n quo Rcmanojit uix pat s ut
gefrtns copiis hortiu accedere uifa ert. Cuius pugnat tata Remano^ felicitas
tuiffe tradif,ut ultra centii millia hortiu promifeua ccde occiia, Romano^ ue
ro no ultra centuuulnerati occrfiaut quin q? dicant. Ta paruo impedio tam
ifoles ultoria ftetic . Helii quoqi Galli m expedrboe Arabica memorabilis ui

dtoru iter illuflria adnumeraf,ut port excidia fit uaftanocs agrotu, plutibus
oppidis expunatis, plus triginta hominu millibus focdecefis fit pfligatis.no
aptius lepteex fuis kctfc<3ts,illurtri uidorta potitus futnr,Mi&c.C .Cala#
ris felicitate cuius loge Irtetp diffufa uirtus fuit» uoties belli calibus agita*
tus cotra AqranosHelurcios Aruernos, relique (qt Gallos fit Germanos,
,

aliifq? exteras manu inumeras hortiu cepit

6t in cultis moribus geres parua
as fudit. Qjjoties aduerfus maximos conatus inops ipc St impar us pfcnrifT»
mo aio tertu k . (Quoties admotas hortiliter legioes fudit, quot praelia rofe*

cir,q firmrGma holliu pfidia tepecouulfc Si labcfadauit,quas urbes Si ge

tes ui fit obfidioe domuir,aut deditas in didione fideqj recepit, ita ut an uirtu
te animi fit metis magnitudte,an felicitate fit fortuna plus ualuerit, difficile fac

diiudicare, Sedpoftcotfuccedusfit felicitates , una Romanotudades inter

exempla memoraf inf<gnis,cu. L. bebrus in hifpania' duccs,agraine in expio
rato p abditos faltus St inuias regioes in infidias pcipitatos,circuuentus a ligu
ribus fit oppredus crt, oportuerit cp maffilicnfes,ta luduolam clade per uun
cios Romanis fignifieire. Altera port ea nelem clade cu duce.C. Mallio fit

Q_ . Ccpione,a Cymbris fit Theuthonis,Iegionibus fufis,plus odtuaginta

Romanorufit foriotumilliaad Rhodanu foede cefa fit debcllatafuere,ubita
tum cladis accepiu,ut uix dece fupfuifTe dkan f,qua clade popis Ro. in tanto
pauore fit ludu fuit, ut uelut ultima publicoru maloru partus, iurticio idido
ficut in magna cfirternatioc arto!er,pcextas fit latklauos dimiler it fit faga fup f

ferit. Sed fup omneiodignititc foedi exepli fit memoriae ert qrf de Valeria*

no Caefar tecentiore memoria pdxiteft,q cum optimus fuerit infelix appa*

ruit tn,poftq uis illa uigorq) fit uirtus bellica atqj antiqu belli decus fxole*
uir,q in expeoitioe in perfas cu foedidimoeuencu pugaader,a Sapore pcrla*
ru Regeoecifo exercitu, captus ufcp eo deformatus Kut,tatjfcp cotumelosob
noxius,ut portafflidai fortunas nulla txreeudiafirtinse tnaieflatis.cotra dc
cus impii, Regi piatu equ akenluro humi.prtf atua dor fo gradu 6ueret,adeo
Romani indignidima fortuna fit graufdioios cafus ac fortis huacc uarieta*
te uelut magna documen mortalitatis Bonun$ exprifuef,In quaqdc rep#
fit dc!iri,q qua dk decaptkurate patris relduit,'
did uerbu Galieni fili uccordis
par u curas,uerbum Catonis ufurpauir. Sorba inqt me genuiUe mortalem.
Q_ux aut flumla a tot millibus pcrfajt epota Xerxino fofficerint,hec prxcj
pue tradunt
 1IBIR‘SEXTTS ccLxxxmr.
puetradunf. Scamander et Onochonus in ThefTalia,Symoisin phrygia a '* T
a Ida fub ilio decurtes qncp rorretior,ad Sygeu mare mgredtf. Chydorus
inBceriaJyfusin Samothracia per Thalios fluit, Menalaiuxtahellelpo
q
lu in lyfrmachia.Addit Herodotus lacu in fmu eode triginta fladiojt, qui fo
Ia ium&a perfaru,eu aqua fubfaltum faporrm habeat At potui infalubns ho#
mini flt^pauds diebus eliccaucre.
Q_ uid uarie gentes de diis lenierint, At g impia & detefianda lacta apud ex*
teras gentes fiierint.
. Caput XXVI.
Vam impia At falla inter geres olim de diis opinio fuerit,
qqj
mftiformesdeoru uanitates, At q infandis Iacris,pcifci deos
coluerint,diau referte difficile eft Siquideprimi mortales
,
nulla dodirinc (colanec ratior aut lege,Ied luo qlqt ingenio
& f> ut Ipmis animi tulit, deos gcmolqj adopt ado numia co
luetur. Fnmos.n.
q antiquidimifuei ut haftas cblore cacpif#
feaut ligna'delibtaca corticibus pro diis uencratos accepimus inde a Ro#
,
inanis religiofluait ut lingulis deor u fimulacns haftas dater, ta’ At (i antigf#
limos Romanoru,centuAt feptuaginta anos One deoru imaginibus uixiffe
nonulliteflati frnt, Indi qcquid colere cepeiutprecipue maxias arbores
deos
putauerur,illafq? pro numibus uencrau lunt,quas ferro uiolaffc capitale fuit
ex gbus nonulli Dracone quinqj iugeru uelut liberi patrislimulacru colucrut
Perl* Si Maffagctc celu loueSole ueto deu maximudixetut, equofqt illi
facrauerut ,quibus interdictu erat ne que prster (ole,dcu colerent.
uicqd
ueroquernis arboribus nalcebaf e celo miflu putabat,nde Soli,lunse Tei*
luri.At jgni,aquac ac uetis factu facere iftitcrur,quoscesdecs,igne ueroBd
puu duxcrur,q eoa Magoryt opinio fuit,cui
Thales aflipulaf,q igne ta reli*
giofe colucrut ut cremare corpaduceret nefas, ne cotagio cadat ens deo*
ma
ximu uiolarer. Multos eopenpfualum habere,Marte puigiledeueffeflt
p*
fentiflimu nume. Quare Neuri g iuxta Boryftcne fun t enles Martis limu
p
Iacro adorabar. Sut qui arbitretur uifco qcf m querna arbor nafccbat
nullu
p fcnrius numeeftimari,Hi fuerucDruidx quejt uana fopftirio Iter morta*
les peipuafuiffe tradif, Alii mariporreaucolleuelutpfente deu coluerunt
quod eo oedufa uallis eftu occeam no inundaret, Cappadocibus
quet» mos
deus habef.fic Phriges Meadro At Marte Iaerificat.Seyth* rlliihcfpitales
qui in intimas folitudines a3ifunt,fup farmeto jt fafeibus uetuRiflimo collo
cato anmaci uelut Martis fimulaao anuis hoftis litabat Peni Soli & lunae
,
uniuerfi facriffcat,Syri occecatis animis pfees At
collumba deos fibi eofecra*
*“t,T rogloditx teftudines, Helyopolitam boue,Mephit* Vacca letopoli
tanileone,Capra At hiecu MedcIn,Thebaniaquila',lycopolirani lupu Bad
M on “ ««° «P“, a b his uc.btpropKio numine petita acebere arbitrantes^
Cyrcnaid Achore magnu deu mukajt efficiam, Arabes ad Mcnoniu Cie

t
 I
G fi N 1 A L I T M «

chopicecucelo dicanii illius ope in rebus affli&isiplorates, Mifio Aegypi

tioeii fupd«ione,fit falfariiopiniomi ineptas
q apimpeipuo honore uenera
ei folu rcfpofa darc,8e pfperos cuetus aut futuras calamitates pmoftrare fabu

lati funt,modo ifim fle oGride,mo S erapym,8f qcf dicere piget,Crocodilos

a qbus homine deuorari taq adeo expctttutn,magni muneris habebat loco,

mo ichneumones, Ibes,fii foeda aialu aliaqj ludibria rcligionuuclutdeoium
numii coletes,ita ut gentes aliquas q fele aurea fit alios qui Scarabeos, pro
diis haberet,circa Seycne fuide legamus,Germani Sole, V ulcanu, fii luna,

folos deos quos cernebat opioati funr,qu* Anaximadri opinio fuir,ut eele#
dialidera deos ede crederet. Q_uinetiabgyptri folis fimulacru dyplcmati#
bus cognatis adorar,que Horu micupat illudqj peibusfituotis frequetac
adidue. Arabes loue & Bachu,Ethyopes ex diis unii mortale, alter ii inmoc
tale putat,nonulli pena &
bnfiliu, Aflyrit fit per fac unu bonorii largitorem,
altctiimalorii. Fuere qui crcderetnullos deos ede cecifit excordes oiaep agi
fato aiafq? cii corporibus interire una.ExhispterDyagora fle Theodorum
Cyrtntii,Euemetii Thegeate flf Callimaehii ac prodieii Czii,aliofcp plutes
v
qui i i4 didi, fuere Cal leci, ges moribus cdrra, cultu in huano fit fero,neqj
i

N
more neqj iureuiuetes. umide Hamone in defertis harenis magnis honori
busfrequetat. Celtiberi cuipia deo cuius et nome ig norabar,plenaluna,no
durnu factu facerc,fle ante ciriufq) fores (altibus Idecoris pnodtare didaccrut.
Q_tf fiillorii facnficiafcrutariac barbaros cxternofqi ritus 'ecuere conamur,
gipiosculms Se q infanda (aera, apef tot efferas natiocsuario gen tui ritu inue
ni:mus,ScythotauriphoftiisDun*aducnas imolabatjacdiceipalladiuir
gine,Archades loui lyceopucru,plcriqjiuxtaBoridhene uecordi animo ho
mies uiffimas dare,6e in facrifiois deoru huanis odibus adolere (olebat. Ble
mix,Cymbri,Galli, Druidx fie Germani, datis diebus huanis litat hofliis et
cruore captiuorii adolet aras,tiic ppkiari deii maxie arhitrati,cu per cruciatu
hoies ex carnifkaret,ex prnis homitiii diuinatione fit auguria capcates.Fuitqt
apef phenices fie Carihaginefesnimiti diu fuatii ,
ut IfatesjSncipali honote i
fignes forte duftos in regio^roatu Saturno imolot et hodias et que fors mor
ti dedinarat,morte fubtrahereno luebat, quare mlioriiciuiu largis detibus
deplorata funera fiitr, a qbus
cu defundet, poflea uidh ab Agathocle
(acris

deos ppterea (ubiratos arbitrares ut nume placaret, ducetos nobiliti nlios ma

dfariit ad aras. Adeo ceca mortaletas (ub noic religiois ad ifandas caedes ageba
tur pceps,id qcf a Rhodiis fie Cretcfibua fadbtatu eoperimui, ut hominem
zpulis grauatii ac pueros ipuberes fcdis diebus Saturno maftaret . in Chio
fit Salamie,mosmulta(ccula uiguir, ut Dyomediflt Dionyfio homines di*
quo pueli* ad
(cerptos iugularet,ou(deq) Dionyfii tepliim Archadiafuir,in
ara,difHagellabatur ad nece,(icut Sparthz i uLa mercurii ec Orthiz Dianc
pueri. Q_uin ctia ali ingeri U mulacto uiminibus intuto fle utuis hoinibus
opleto,ac
.

,
 \

Enoiet Oc dcfcftns perperam admiA

per fingttli capita hic annotantur.

Ex libro primo. Capite 1 Jolio 41'. extra nerfu ultimo ptf

:
Capite i folio i uerfu 11 extra Vitellius ma cogeftwj/adde Oc laceipicii pondo cea
tti.addc. Etfauftiiue uxori Antoninus, sum undecim.
ficluliani uxor & filia Augufbc appel Capite j. uerfu 17 . folio 4* . intra'
latefunt. Sed matremfequcbanf , adde ta&fi tra/
Capite j . uerfu j .folio 4 . extra qmereliif darar in grecia et apulia 6c Carthagine,
emenda poftulatir. Seruilcs farpe nupaas curari.
Capite s . folio 7.intranerfuji. Eeodcm capite uerfii 17 / folio predfeto
ipiqjipCuj. Vtmatremfequntur.ut matre fequantur.
Capite 9 uetfu jo . extra folio 10 Capite 8 . uerfu 14 folio 47 itra magiftra
.

Apius claudius cognomento.Caudex tus detegebat magiflratus delegabat.

:

cognomento. Eodem capite folio jo . i ntra uerfu jo .

Capite n.uerfu ultimo folio u e*ra nulli uetbaretnulli u orber ire.
exportari folitat, exportari folitt Capite 11 .uetfu 1 s . folio st . intra
Capite ij uerfu jj. folio id intra Aquile ucl flunris/aquUe uffulmini»
Apolline calaario. Apolline culidario Capite is . ucrfU 19 . folio so . intra
Capite is. uerfu 4 .folio 1« . inna Crimc inceptu crimen cocepcum
:

Et ottauie Oc faliorum. Et ottauic Capite 19 . uerfu 17 . folio Sj .extra quod

ficut leucadiam Oc faliorum. de Seuero principe: quod de Hadnaoo
Capite 19. folio 11. extra uerfu u. Oc Seneto principe traditur.
fuftinrbaturifuftinebantur Eodem capite folio Sj . extra uetfu primo

Capite 10. folio ij. uerfu ultimo intra Eligiofiusputarit/religiofius putarunt

Auxiliarios erenos auxiliares cxcoos
: Eodem capite uerfu 14 folio «j
. . intra
Capite eode uerfu 8 . folio 17. extra Apud afros numidas apud : afros nui
Vel hoftis feruendi : feriendi. midafiy.
Capite 11 . uerfu 18 . folio 17 . extra Eodem rapite uerfu i .extra folio sj.
Egerit triumphos,adde ficut camillo aurem ucteres tangebant: adde propter
qui tres triumphos una egit : triplici ea tinitu ferum aurium abfenuum de
uiftoria ouans. nobis fermonejprefcntiri.
Capite 14 . uerfu 19 folio 17 . intra Capite 11 . uerfu 4 . folio S9 . intra apud .*

limie profhtutx 1 lamie profhnitc berofus cudoxus Grecos gnidius Ari/

Eode folio uerfu 17. imas edesianas edes ftoteles,apudGrecos:Berofus cudo/
Eodem capite in ftne folio ji . cum regno xus gnidius Anftot.
fibimendicauit/fibi uendicauit Eodem capite uerfu 11 . folio 49 .tntra.An
Capite 17 . uerfu s .folio 94 nosnoucs gentili pueri. Annos nouc
xii fecures icum fafcibns.-rii fafdbus genitum.
Eodem capite fof. is .untra uerfu u Capite 1} uerfu 1S . extra : latimfcg rheto/
.

Ereftas pinulas geflarct: Adde quod rtbus anua centena darettadde.

Helius uerus feafledicit ut curforibus Et de Antonino pio qui rhetoribus per
alas penatas inponeret , illof<| nemori oes prouinaas anua (alaria colimur
nominibus appellaret. Capue 19 . folio 80 . extra uerfu 10 extra .

Capite 19 . uerfu 8 . fot'.)7 • intra Et Neronem equues ut operas harene

bella uel paces inetft.uurenu Et Neronem equites nt operas harene
Eodem capit e in fine uerfu citra ante pe/
Ex libro fecundo oullimu : edufto inhibuerit, adde: pe &
feenntus niger taue feuerttatis / ut fumo
Capite primo uerfu 11. fof.) 8 . extra to omni argento in uafis ligneis niili/
cxpioferetuuerba:^ (ferentis nota Kf uefcituiicu

*

Capite jo. folio 71. uerfu primo 6e siri
Erant guoqs tibelle.erit quocj (abellc
Et fequenti uerfu letqmusdegimus a! it
quando.
Fqdcnv capite fof.72 . extra uerfu 10 .adeo
ut qui tus citato fermonctut quit citato
fermone. » Eodem capite folio
Et paulo inferiustefleda Aelgarum.efleda
Belgarum.
Capite ultimo uerfu poftremofol’.84'.
niagnilqjtlctis/magnifj fletibus
Ex libro tertio.
Capite primo uerfu ultimo fol'.8$
nei crrores/Iaberinn errores.
Eodem capite fol‘.8 . exrra uerfu )8
bec Icntcntu oio no prohtbatux/non p
batur.
C apite j . folio 8» . intra uerfu
Coss.crenusefl.Coscrratuseft.
Capite j .jfolto 94 . uerfu 17 . intra aut
Merctusq.aut Mczentiusqui
Capite 7 . folio 97 extra uerfu 18
. Capite :8 . folio ijo extra uerfu 18
hlu tres confulire$,adde d uo triumpha
les.4
Eodem capite folio 99 . extra uerfu 18
afpcrfi fupcrgredicbantur
ignem fuper gradiebantur.
Capite 10 folio ioj uerfu
. .
ufumuaforum precipuas
fertur L.CralTus orator duos habuille
Scyphos mentoris manu centum fex/
tertas emptos quibus obpudorem
nunqufusfuit. Etcornelius Macrusin
propinare electrina petera quem
facris
medio Alexandri uultum haberet tn cir
cuituucrobrcuibus fignis omnchifto
ne 6r bella cotinebat/preter ete.
Capitettf folio ns
. uerfu 4 intra Dum
. .
Athenis ageretradde E tmox Galicnus
gelliire.
Capite 18 . folio ito . iutra uerfu 6 ,
feriatum haberenttadde appellarunt,
ficuttrutus et c.
Capite 20 dolio 117 uerfu 14 . intra
. Satis robonsjaut u mi.am uinu Ac infra
Bona & liberos occupautt : adde Sit ut
Sylla de Saxodciceit Icruutn Sulpicii
donum proditorem ut tibi gratilicare/
rctur: Dtuus&r.
Eodem capite folto 110. infinc
. . . .
batur locus, adde (icut pe rfarum qut
nunq Romar feruieretnifi fub Alixadro
Seucro Imperatore.ltcet mox exhibita
precio ad fuos redditi fint.poticofi Arc.
Capite 11 .'eodem f0f.extraiucrf9.quam
palamedrs : quem palamedes iuemllc
ijj . intra uerfu it
Caput uel natuum / uel nauiin petere
Et in Hne.auellana : uel ocilla ofcilla
Capue ;j . folio 133 . uerfu penulamo
Q.UI nerue diCh funiqui uerne diCti fuut
eodeni capite folio. 114 . ueriU 1 . putttj
aiaduerfum/fuui} enimaduerfum
Ar eodem folio uerfu 4. extra Marma/
. laberi eidam herbamtmarmarittdc herbam,
et infimus code folio nf .extra uerfu fi
inTcna fepd ituros, in (cena fepd ituros
Capue :j .folio 1 6 uerfu 19 .pecunia eoa
.
ftructastaddeArSeueri porticu poftea
ij . additam fuiile ete.
Capue 1$. folio 1:8 .. folio 118 .uerfu 4.
De Topiario mcricio fieret doecio fief
ret.
Sedibus exitam fedibus excitam
Ex ltbro quarto
Capite primo folio iji. uerfu j« .extra
j . intra ad Si uir adulteraret tu iudicio,tu luperha
fuilfe adde/ bundat.
Capite : . folio ijj . uerfu 19 • extra exceO
fu ucrodifccllustcxculfii ueto dtfceflus
Eodem capue fof.ijiS .ueriu 17 . tntta cflt
minato lignum dedit, adeo Scuerus
Septimius laboremus : ptinax uero mi
lucmus.Claudius &c.
Eodem folio paulo poft uerfu nj
Q. ua quida liue que/qua sjde ue que. 11
Capite 3 . fof.139 . iutra uerfu at
propter religione no liceret/ ud deceret
Capite 6 . folio 143 . uerfu 4 . intra
impeditarent .imperitarent.
Capue 7 , folio 144 . intra uerfu 13
ua ut terrarum tmu/fitui/dC intra
tancj uallo minum taq iiallomumti.de
infra collaia llan gradu/ collito flari gradu
Capite 8 uerfu 7 folio 147 .intrainreifere
Iole bat/folebat/& paulo pofl fub ipeu
: nullus da/ uxorio/ imperio nxono 6e mira
 . . . . ;

tigorgii madide fertur ligurgut
fertur Ar infra ementitos fufle/futflc
fra biflidiofora/diffidio foret, 8C infra lace
demonn quod lifandro fupftuctq hladro.
Capite io. fotufi .extra uerfu 9. que uindi
cta dudta cft, didaeltOr infra largitius
fuit: largirusfuit.
Eodem capuc fol’.t J4 . extra uerfu :< .
cania prouinctus aauxu. Adde. Alexin/
madide uexillis puris quatuor , armillis aureis
& m/
( duabus , torque uno & patera facnficali
aurea qutn<j libri una pro concide do/
natus fuillit mcmoratiQ. uin cui &c.
Capite 10. folio 175 .extra uerfu penulti/
motquoqj pficifccretquoq pficifcerent Oc
10 .meruricibus pnulld
ifra fol.177. uerfu
8e adde lauacratj pro fexibus leparauu.
Capue 11 folio 178 . uerfu pcnuliimo
.

SerSeuerus Brachirunoru , linhtheonu, Solo horere.Solo hcrcre.

CuranorupaJlionutplaudririoru/ argcta Capue 11 eodem folio extra uerfu penul
.

rioru.aun neu 6c alurnm artium ueftigal do pnuf$ admitteret/ pruiljj admitteret.

inftituitex quo (hermas quas fundaucrat
publicis ufibus ornauit ,anuqs OccA infra
imprcde fuere/ impreiTe eraui.
Capite 11 . fof.ijS . extra uerfu 1 1
Quippe. C. Duilio.Nam .C. Duilio.
Capite i) . folio i«i uerfu poflremo ociu
fratrem dfelibenatistadde quod de
etholis quoqj traduux qui nullius impe
rio paruerunt.
Capite 1 s .folio 16} ,extra uerfu loMieut is
per unguetis delibutus , qui unguentis
Cap. 13. folio i8i.cxira uetlu i«.itra a Q..
Macello prohibuus a.Q. .Marcello ctpau
Io poft ac preron qrcftor: ac pton qflor Se
eode rapite circa fine tutiore arbiiratvs ad
de quo ciia tepore tres prefetti piono lue/
re /donec 6rc.
Et infine capitis,animaduerfio fpcttauit
addctHehgabalus uero adeo prefettura
inquinauit:& laltatorem & hutnorucara
profellum prefettu pretoru faceret.
Capite 14 folio 181 . intra uerfu 31 . libra/
.

delibutus. ru edes fierent/afles fierent.

Eodem capite.-folio id;, uerfu 17. Senii Capite ij .uerfu 9 . folio 183
mo
infculpru/ adde/Et Seuerus impera Ideo raca fuilfe: rara fuille.
tor habitu alexandri numos figurauit. Capue 2« . folio 185 . uerfu 18
Gallienus poli oecifos fatrapu perfard Digito terebraret, adde. Q. uod de clan
monetam qua perfas captos ducebat dio fecundo Cefiirc traditur qui digm*
perculi luflit. Augudus &c. ita ualidis fuit ut ittu digitorum a ut pu
Eodem capite infine/ in uerfibus Homeri gno Cepe eq dentes excuderit. edera &c.
dormifauit imprelfor/ quos induc &
>
l»M
dele
,
m&
pro illis fubicc.
.
a? •trifurT»
«
*<tfHMt»OUITlf«X«»l
,
Capite7 .folio 194
Ex libro quinto.

.exfra uerfu u. inis po

«AA»i ptf x«A*u itAAn st illa)», <ri<A,;u icft decimiiipolt decimum. 1

«A Aci it luci ( otAAoi A avToin Hjitflt Capue 8 . folio 1 96 . uerfu 6 . extra'

£ Apud Accum Apolluus: apud Accium
«AAcnft anf««iro<fll'l Tl ItiTcfC
.*» I Capite folio 304 .intra uerfu 10.
13 .

fotiTXlifAtfUf Hominefij aut xdzqiiaui xdes

Capite 17 .folio 1*7 .extra uerfu e Capite ij .folio 209, trnra uerfu 14.
pollui facra putabanturpollui putabi/ tuam a'porfoms/a perforus
tur : Sc infra qui onus a mediis/qui or/ Capue 18 . folio 114 . intra uerfu 37 f
tus a medis pedpuor &c. lpfaij cmm/ipfa enim &c.

Capite 18 folio 171 . extra uerfu 30 . mura/
'
Iis in pino? fimiluudinc i pigno? (imi
litudme 6c infra folio 171 . plerdcj uis ei
tutatis ,tur ciuiutis:£c iufra uerfu polire
mo meruit ob uinuteiadde pbus quo
/
9 q poftea in iperio alfumptus fuit eu
bello farmatico ia tribunus multa forti/
terfedflet,haftis punsjquatuortcorois
milacibus duabus ; corona cuuca unat
Eodem capue folio 115 . intra uerfu
18,
Eafccolas uero crurulcsdafccolas uero
« 4»
Capue 19 .folio «0 . extra uerfu primo fic
mis lgms.firmis figms urbem
Capite 11 . folio 111 . extra uerfu 17 . Conui
,
ttores imis menfistunis mentis.
Eodem capite folio 223 intra uerfu 1
«magnis Hcroibus/ix magnis Heroibus
 . .

1 «iufra eodem folio emi a«fu i*. _ .

doo reluifletinonreluiflenr.
nung iuno hilarior/nng uinO hdario' Capite 11. 157. extra uerfu it . celebri di? 4
Eodem capite folio r.f. intra uerfu ul/ celebri d»e:fir fo.ico. uerfu . intra / ia
7
limo Abydri in hofpitali mcfa/abydeni fenalum uentenduin (enatum.
Capite 14 .folio 117 .intra uerfu 4. Capue tj . fo.jci . uerfu j . uiaru augufta/
populus eupeftaret/expetftarct. uiarum angufta.i
Capite i j folio 15; . extra uerfu 17 . iaftur
.
Capite 14 . fo.:«j . intra uerfu 1 . derretifa
fulminii poflidebat / polTidebant •& ifra lanciuere/ adde edictis decreufjfanci/
paulo pofocani j ludebat iubebar Oc ifra uere/ 5r infra fo‘. :<4 . intra uerfu 18 . in/
folio :}4 . uerfu ultimo intra conftrurr terdu iterdidhi ic paulo poli quod neqj
concnit / conftruere eonuenit . Eede fof'. ararariadde quod nec coli nc<$ arari,
-extra uerfu 1*. populum uniurfum po/ &m uerfu poftremo rate no habetur/ra
polum untuerfum et folio ijj.intra ne te non habetur.
•Itritu ne irritum. Capue 17 uerlu 10. fo. i<{ intra nodum
. .

Capite ultimo folio :j i uerfu 8 < . pecata prouincia/ non dum pacata pro
'
dabatur A; proborprobro. uinciaA uifra uerfu :i Eodcfo. extra/ .

at equo ueherenc/ ut equo ueherentur/

Ex libro fcxto. flr paulo poli auro jcoronatusouallc/

lauro coronatas oualfe.

Capite primo circa finem folio :j8. ciui/ Capue is . fo.:«8 .exua uerfu|io. (alterne*
1
Ka officai/ciuilia officia. celcbrarunt/faltanteicelebrarunfcetfoli
Capite : . folto ?j8 . extra uerfu primo i<8. intra uerfu primo nmmu &
pertona*
ftadtis odlallebantur / oCtollelutur Oc munia & pertonas & infra uerfu 34 .in
paulo poli uaticinatis in modd/uatici/ tra/lufus & lacunidufus & lafauiam/et
natis in moduiet folio 73» extra uerfu 7. paulo poli qi^futures ellet futurus eO
Signe inefacrum fecit fine igne facrum (tvOc fo.t70 . eatra uerfu 8 .
quif<j facii
fecit, Oc folio 540. intra uerfu ts.fuccitate di aut candore/facundta aut candore Be
decitate. paulo poli lattncqj facunde /facundiae
Eodem folio extra uerfu 18. in Cydonia experimento
1
di<3i.DtClei:fie paulo iferius fluens ex Eode capite fo.171 . uerfu i .‘intra prophe/
• archtdia/ex Archadta: fit paulo poli, in bis libertate pro plebis libertate.
Aeree aut Cererivin Accaieaut cereris Et paulo polt uerfu :o . adire non lice/
folio 341 . quod ad urbe/quod ab urbe baiiadirenon liceret Eodem folio ex/
.

Capite j.fo.:4{.doarina prodictu iuri* tra uerfu K- Megalcnles funebres / ad/

1 preditisuiris. de etreenfes fit A pollinares.
Capite 6 . fo 148'. extra ttcrfuprimo/ inde Capiteio.fo.171 intra uerfu 16 . a Roma
Oc intertinde ut inter/fx uerfu ipoflremo lo primus Romulus / pr.mus R oniu/
* anis fingulis a curru tungera / ad curro Itus & paulo poft lubltiuerit/lubftitue/
iungeret. rit/fic m fine capms in cutdcnu colurna,
Capite 7 • fo.tjo. intra uerfu j eflem ad/ calumnia. .
_

dims elfem adtilu s.Eodc capite et folio Capite 11 . fol.174 intra uerfu j nequid . .

oerfu 17 . inundarct/inuaderent / Oc paulo tale egeretagrrct/frr capue 11 . fof.^ode

poftfrullrano in legu/frulbanor inlegii. extra uerfu primo holte gradu moue/
Capite tofo.!?! . intra uerfu 35 . fure mani ret/& hoflc gradu moueret/& tofi 17*.
•fcft.rfurc manifefln/Eodc capite fo.tjtf. circa finedextra gladio/ dextta gladio.
uerfu ;. qui exanimato mo: g examina Capite ij . fol’.:8i . intra uerlu 6 prorj ilia
to modo. Eodem fo^xua uerfu primo rcfponfisprocj illorum rtfponlis.

Fimis

1
u a
legatoria Romana
Cosar* D« NARDiS
Via Craicaniia a. 06

Digitized by GoogI n
v