Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
A IDENTIIME)E DA
A geograia da Franca。
︱
︲
︲
Espago c hist6ria
物″
Lygia Ara`jo Watanabe
“
翁咄
■mlo d0 0五 ginal em frances:
ZZ浅 夕″万′′ル ″ F協″
CDD‐ 911.44
‐304.20944
‐914.4
89‐ 095` ‐944
indiG"mdOgO SiSte壺 価 :
INTRODUcAo
に
SEGUNDO CAPtt■ LO
A COESAo DO POVOAMENTO:
ⅥLAREJOS,BURGOS E CIDADES
1-Eψ ′
う。″ οSis,c%〃 ′οttπ rgο 。
……… ……・
・………・ ・……… 。
・…・ 13ゴ
O burgo,um modelo,132-Gondiccourt(Mosa)e scuS宙 lare…
jOs,cm 1790:o testemunho das catego三 as s6cio‐ prOflssiOntts,135
〃 ―助 蒻 膠 ο∫ な″′π″ ″ ciJαグes… … … … … …… … … … 」 を
C)quc 6 uma cidadcP,149… …_Exemplos slmples,se possfvel,155
-Besancon c o problema do prttnado regional,157-― O Roa…
nes,cncruztthada de cstradas,170-Roannc,ou o triunfO dOs
transportes,175-― CapitalismO c feudalismO,187-― A cidade
■o interior da p“ pria cidadc,191__Nos seculos】 □】(cXX,192
-Laval,Ou O triunfO cOniuntO da ind`stria c dO cOm6rciO a dis_
tancia,194_Cacn:um modelo urbanO ou,antes,uma refcren_
cia,202-― A vez das grandcs cidades,209-― Paris,uma cidadc
como as outrasP,211-O esquema vilarcio,burgo,cidade,nOs
dias dc hOic,218.
TERCEIRO CAPtt■ LO
mRIA A GEOGRAFIA INVENTADO
A FRANcAP
rf_sノ ン レ_彫″″ ′」
π″ ノン , Ebc― ´ Bπ″
ン′物鶴む″
′π∫
ι..・ ....… 。
“。¨o・ 253
"む
PrimadO da Bacia Parisicnsc,254-_Mas por quc ParisP,257
〃 ‐物 ″∫
ノ′ι
∬′″σ
滋″ 〃ヵθ
″″″ 。
… … …… …… … … … … 2“
Limites e fronteiras tenl vida longa,261-O tratado de Verdu五
(843),263-QuatrO anOs crucitts:1212,1213,1214,121`,265
-― As fronteiras“ naturais'',267-― O rnar,盤 ingido sem prcssa
c nunca donlinado,272
6五ar〃 ′
/― ″ ″ο′鳥購ク ′ ′蒻わrzJ.… …… … 。
'…・
.・
'SIイ
・……… 。
=%″
NOTAS.… ……………………………………………………………………………………………… 3ゴ ア
卜
_
Para ininha av6,Enlilie COrnot,
luz de minha ittncia.
INTRODUcAo
五あist6滋 ″ヵχ″″″´
ο″ルσ
′た
JCan‐ Paul sartrcl
Ⅷ 肌 盤 鳴 盤 :f選 ‖ ∬
茅 [磐 撫 l幣 整 minhぉ evcntuais fraquczas.Pois fa‐
滉 11:II:liliり IIfl::31lIIttlilmoSesctratasscdeun10utrOpaFs,
nttaO。 “olharmOs a Franca'',dizia
Charles P6guy,``como sc nao a ttsscmOs.''2 Ali奮 ,a mcdida quc cvO_
lui,0 01iciO dc histOriadOr nOs cOndcna cada vcz inais a sccura,a cxclu_
sik)do cor`彎 お 。De outro n10do,a hist6ria,quc tanto sc cOmpraz no cOn_
tato com as outr`s clencias do homcnl,nao tendcria a sc tOrnar,cOmO
estas`ltttnas,uma ciencia rnuito lmperfcita,■ las uma ciencia。
``Observador''tお dcsprendidO quantO possfvcl,O histOriadOr dcvc
se condenar a uma csp6cic de silencio pcssoal.Talvez um tal esfOrcO mc
Seia tOmadO mais fttil pOr mcus trabalhos antcrioreso Nos mcus textos
sobrc o Mediterranc。 。 u sObre o capitalism0 3,vislumbrei a Franca de
longe___por vezcs dc lnuit0 10nge一 cOmo uma rcalidadc,■ las como
uma rcalidadc em me10 a outras,semclhantc a Outras.Dessc rnodo,che‐
:器∬鶴:∬ 」 獄誼 織 ぷ漁岬鵬棚猛淵
quando se trata da hist6ria de seu pr6prio pars,comprccndcndo quasc
A IDENTIDADE DA FRANcA
織繁名1憲∫ 紙i鑑惚」
路yttL″ 維 魚
:な 維篤
No entanto,seria razoavel acresccntar um nimero suplclmentar a
!
″ カ ルタσ
o caso de ttbゎ ″ ι(厖iガ ″″蒻 協 σ α)deJacques MadaulcЮ ,
%筋 角鶴 Z傷 窃 協 穿 筋 夕努勝 Ъ 劣 :7ζ 無 驚
筈協 」
鵠腑lil臨惚 雀 惚鰍 観 :[扁
° 孵ぶ
Ⅷ y蹴乳 野畜 為寛Ⅷf錨鰤 』 憮勝滉
tcses,livlos,cstudOS c artigos quc,no decorrer dos iltilnos dcz anOs,
acrescentou‐ sc aos nossos mals do quc conslderavcls conhecllncntos so‐
brc o passado de nosso pだ 〔 s.
12
INTRODUcAo
鮒淵 鮒 舗 脚Wl聯榊
懲掛欄鮒
盤欝醤 鮒椰
dade da Franga― ―‐enお cvidentcmentc sua hist6ria― ―nao sc aflrme
verdadehamente nem comJoanaD'Arc,ncm sequcr completamente com
A IDENTIDADE DA FRANcA
14
INTRODUcAo
16
INTRODUcAo
17
A IDENTIDADE DA FRANcA
18
INTRODUcAo
tiona,a rcspcito dc nosso paFs,na hora atual,c muito nl`us ainda nas
trigicas horas que nosso dcstinO atravessou sem parar,ao longo de sua
cstradaP Tais cattttrofes constitucm,a cada vez,para n6s,vastos dilЖ e¨
躍 1盤 1翼 漱 灘
I鷲 騨
nossos olhos comO uma chama,la肛 :l鱗露 鷲 11灘
餡 … D∝ de咄 6p∝ ara飩 狙 ,■
proindidadc,como quc enterrada(
“ ∬ 驚 ′ 寵 麗 lil:1:‖
os pr6prios declivcs de sua hist6ria secular,condenada a=∬
prosseguir,cus‐
te o quc custar.Desse fascFnio nasccu o tftulo ambfguo,ao qual pouco
ap°
W蹴鵠iadof議 ∬讐 F問 ふ
樵壇轟∬ hiふ l盤
tor talvc2 Saiba quc ela foi rnuito i
sOfreu trag6dias e tcrrfveis batidas cm reth`dao Em 1898,a iniuSta guerra
contra os Estados l」 nidos a atingiri conl excessiva violencia:ela lhe re‐
蹴脚 課
tirava aquilo que lhc restava do velho ceme imperiali C a despojtta
島 fL肌
織欄掛
主 F麟 leracao de 1898", bruscmente de‐
frOntados com O destinO de scu paFso A resposta dc Migucl de Una‐
muno 6 scu l市lo sobre A θ みι
ssOπ θ tt EFp〃 ″あ″9;Angel Gan市 et bus¨
cou¨ he umatorre dc mtt cm scu磁 冽 π%4o;ortega y Gasset,bem
mais tarde,a veri como um corpo“ invertebrado",imagern pessiinista,
insustentivc141.
19
A IDENTIDADE DA FRANcA
*Destas quatro partts,o autOrs6 dc破 ou as duas primeiras acabadas,quc puЫ icamOs em ttts volu_
mes.(N.do T.)
20
佛癬盟拠桜猾驚礁
:1溝 騨喘
hお 6三atradicionalP ttverddc,mashoicnお VCmos ascoisascom os mcsmos
霊i譜 離慇
:郡:謬躍 ∫
騰鰍』 1∬ 器 ♀
I∬
taS dlidll:d:ll‖
│:│:liainstadaadcixarasquietudesdoretrOspectivope‐
う乙
A IDENTIDADE DA FRANcA
舞 識 T∬ 麗 驚 蹴 ∵ 織 :
譜 欝 嶽 二 J]搾
Les Ponthicux(Httte_sttoic)
2 dc outubrO de 1981
E′ ″σ
″οκσ ο″んσ′″グ″′″″″ ″∝めαカ ル/ra蒻 ″ ″″π bЮ ″π_
χ
ゎ ω ル″ カム,″″′〃 %ω ″κ″み/o″ %′ ο%σ ο%〃 ′
∫μ″わ 〃J%″ %ο ′
ルπ ″ あ ′aルな′′省〃″ノ勿〃πなわ“Й ′ルstttc″ ノ
初 ルプ レ″―
〃 C;働″レβπルト
g″ ルろ′笏 π%′ ηg″ %〃 ル ″ルυ
`gπ うsゐ agο ∫
ゎ滋7ノ 98り ,力 ι″ ″σο
″あθ¨
多瓶 競協篤
湯霧競
κ
″∫
Ъ脇 ∴胤胤
物 %笏 のあ勿
傷=雛
par″
[傷脇 艦筋協ァ
_
:携 ″″″″π〃′″多ル%ι ttCaノπ∫
″,ο ″ω
′ 魏筋 %′ 嚇筋 傷鶴F舞鯛蹴 魔 協形 7
筋 物″ あ ′ ん″′ο膨 ″″
,7脇靱霧蜃傷筑η″′ノル ″笏″あ =i=Ъ ″ εα
“"胤 1・
Й 〃
ralicぁ ″ 滋 ″形οル ゴ
9め ,
22
LIVRO PRIMEIRO
ESPAcO E HISTORIA
Na abertura dos tres cap■ ulos dcste prttnciro livlo,que na vcrdade
constitucm um inico c incsmo debate,devo alcrtar o leitor e adverti‐ lo
claramentc a resPCitO do csptito quc os comandao Conl cfeitO,tento
explicar¨ine no quc toca a relag6es ln■ ltiplas,cnticcruzadas,dttceis de
sc apreender,cntre a hist6ria da Franca c o territ6rio quc a cont6nl c a
sustenta c quc,dc certa maneira(cert知 ■
ente naO tOtalmentc,longe dis_
SO),a CXplica.
Evidentemente,hi virios modos de p6r em quest`k)a geografla。
Pode… sc utilizl‐ la por ela rnesIIla,segundo scus problenlas pr6prios e sc_
盟 空 胤 鰐 寓 凛 肌 ∬導 器 黒 よlttt:慇 黒 協
0飩 ual.Mas a geografla,para n6s,scri sobretudo uma maneira de relcr,
dc pondcr`r,de reinterprctar o passado da Franca,cvidcntcmcntc na di‐
recaO de nOssas p“ pdas preocuptt6es.Ela se prestari a um tal,ogO,a16m
dO FnaiS,sem reticencia.As paisagens c espagos nao slo unic`unente rca‐
lidades presentes,Inas tambem e,Inplzunentc sobrcvivencias do passa_
doo Holi20nteS passados se desenham,se recrizun,ptta n6s,por IIlcio
dos espeticulos oferecidos:a terra,como nossa pele,csti condenada a
conservar as marctt das antigas ferid郷 .
:霊 :ぶ 鋼 号跳 謂 鴛 慎 距TT誌 鳳 樹 亀艘 網
%^ゎ p狙
… 製e dcsign狙 4」量 1器
棚 霧私倶T出
Gocs quc cla nos lmp6c,c quc nos(
:
缶■
■ ■
¨s「mHrゎ 潔il盤 Ъ
documentos dc arqu市 os。
cη
醸ttTR3辮 Tお …
1器朧
Inicialincnte,os tcstemunhos s(
典肌 脱
榊 嚇 嚇関 α′
物′
=α
c6.
風鶴繁駐 訛 器
漁∬柵 蕊 静器 嘱増
榊 爾認 鮨 賜λ
脇 し
r novo contorno,por intermcdio da
paisagem rural e urbana,a coniuntoS mais ou mcnos extensos e cocrentes.
肌 器 ,■ 器 :懸 肌
乳 猟 i欝 蝋 l鐵 Llr`r.¨ Scu cspaco c a natureza dcsse
οπ´
dos,oメ οε 物ノ。rdcstcs primeirOs
Os homens c a hist6riao O leitor rll
bom sentldo dcssa ordcnl,c se rnc
dos desvios;se rne pcrdi de tanto bl
可dtt Ю
d盆 Sr枇 m。 mpa
∬穏1漱 孟111‰ 誂ド “
糧
26
PRIMEIRO CAPF■ 」LO
QUE A FRANcA SE
CHAMA DIVERSIDADE
鵬窯∬■i器黒ゼ
胤1:淵翼:譜:篤 農節潔珊
r葛
棚 鶴鮮 酬 :LS咄 翼#署鮮
置 レ
出寵鰍 身
五
槻津
:ヨ 町語轟∫
塩き奪∬棚 ふ紹笙h淵鳳 ∫歯
a.n tOdOs
i騨T¥勝鱗:瞥獄 ユ 電
∬織 lil艦彙れ棚 :
*Circunsc二
9ぉ inanceira administrada por elcitOs c cOm ttrccad毎 お pr6p五 a.(N.do T.)
**Medida agrを ia andga,variandO de 21 a 42 ares.(N.do T.)
28
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
29
A IDENTIDADE DA FRANcA
概 猟 洲 聞 乱糎鷺 朧 ン 搬 霊 轟酬 :
togrだica[う qual nossOs dOiS autores sc entregam com briol de Vttias cen…
tcnas deル 歳 aaQ″∫ ′desdc a cstrutura das hn■ i郷 江6 o suicaiO,desdc
a frequencia dos nascuncntos dc fllhos naturds劉 36 a do dNも rcio,dcsde
a rn6dia dc idadc do casamcnto at6 a incidencia do alcoolismo"16,ist。
6っ 劉にas dcvasttt6eS da alienacぉ mcntal._Outros″ 歳 αaoraJ,ou scia,
dcscric6cs banais,conduzcnl a rncsina conclusao:O plural faz submer…
g士 ,cngora o singular.A Franca 6“ una c″ νzJz″ ″ '亀 7,cOnClui jocOsa‐
mente Yvcs Florcnnc.AcicditcmOs piamente cm Giono,quando cstc ar‐
gumcnta s6 pOdё r descrcvcr scus campOneses“ envolvidos cm suas paisa‐
gcns''ね mttarcs,cada qual inica,c com as quais eles formtt um s6
todoo Qucr se trate da altitude alpina da Provenca ou das planties da
Cmarga,todtt cstaS PCrSOnagcns“ omam suas vidas(c igualmentc os
scus amores)com石 hOres,abclhas sclvagens,arcias,bois,carncilos,
cavalos18.¨ "scria cnt`次 )ncccss`證 iO acrcditaF quC aqucics quc prcdizcm,
naO scm verOssinlilhanga,a iinincnte uniforinizacttЭ dtt sociedadcs fran‐
ccsas,cstariam taO cnganadOs quanto Stcndhal,quc,cm 1838,jtt afli‐
mava:“ Todas as nuancas dcsaparcccm inccssantclmcnte na Franca.Em
cinqicnta anos,talvez nao htta maiS prOvcncais ncm imgua provcn_
cal"19。 Dcsta fcita,Stendhal cstava cnganado.
Mas se os ge6grafos,historiadorcs,cconomistas,soci61ogos,cnsaFs‐
tas,antrop61ogos,pOLt61ogos concordam cm constatatr a diversidadc fran…
ccsa,e sc o fa2Cm at6 com uma csp6cic de prazer e dc apctitc,uma vcz
feita csta rcvcrencia,logo giran os calcanhttes e passm a sc intcrcss額
apcnas pela Frmca unao Como sc sc tratassc dc dcsviar O olhar do accss6‐
ri0 0u dO cicIIlcntar,para dirigi‐ lo ao csscnciali n触 oad市 ersidadc,m郷
a unidadc;nお fOttas hostis Ou cstra‐
nhas a Paris,nlas "ical,mas ao Franca
a hist6ria da descittcl;naO、
reduzida a sua linha rcta naciOnal.
30
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
調 器 Ъ∬器 響 T'1辮 甜 精 鮮
naO esteia cOmpletao M郷 ,nem bem 6 abcrtO,ol 瀞 患榊
scnl demora,c a hist6ria da Franca quc nos C contada rctoma scus trinlos
habituais.Um cns`Fsta chcga at6 inesino a saudar a Franca como``cssa
pttria una c ind市 is行 cl,porquc d市 crsa e cambiantcの メ[Clal atratu hi
s6culos elementos contrttios cぼ csti seu milagrc,[elal sOubC fundi‐ los
cm unl todo enquanto eles IIlantenl sua originalidade"21。 NOb nego a
patria quc sc qucira una c quc consiga se¨ 1。 .M`厖 os elemcntos c atores
iccalcitrantcs diante dessa unidade nゎ s薇 o apenぉ os III1lgrantes estran…
A∫ ′知グ
ルσ″
冴,″ π
′σ ル ragあ ιル `ン 励 "
“ “ “
QuJfrances quc nゎ sente prazcr diante do cspcttЩ lo dc uma Franca
dお par,incspcrada,quc rnuda de flgura,dc genero dc vida,de natureza,
de tlpo de povo鶴 lo,dC COrcs,a cada vintc Ou trinta ou quarcnta qui16‐
mctrosP Tanto rnais quc ele sc liga a uma dctcrminada sccao da compar‐
tlmcnt`彎 わ :naO SOmos apcnas originirios dc tal prOvfncia,que prcferi‐
mos dc coracao cm meio a todas as outras,Inas dc uma certa regiao pre…
cisa daqucla plovfncia.¨ Nunl ccrto sentido,cla 6 uma partc de nossa
identidadco Scriam entao de se lttmcntar,conscqucntelmcnte,aqueles quc
nao tenl um tal pcrtcnclmcnto c quc sc ligam,scm mals,ao ttonllnato
dc ParisP Nお 6 bcm assimo Nao apenas porquc a Paris dc outЮ ra,こ om
scus barlos c subirbios,cra um ttmagama de v五 a■los e burgOS,do qual
alguma coisa restouo Mas pOrquc Paris,pOr dentro de suas divis5es dc
dttses,tcm suas tradic6cs,qucr saam opCrttias,intclcctuais ou burguc‐
31
A IDENTIDADE DA FRANcA
の ,COm tOda c宙 dencia istO vale pOr uma certidわ de prO宙 ncianismO。
Estas originalidades penetr`un na rnassa de nossa popula嘔 お c,cO…
mo jl o dissc,cltt se mttem,c o cssencial,para cada comunidade,cs“
enl nao sc conindir cOnl a nliniscula pitria vizinha,cm perinanecer
O″ ′
%.Uma geogtta ttualizada rcvela ainda a mesma surpresa:pois o
progresso quc sc instaurou pOr toda p劉 瞳c a passos dc gigantc rnodiflcou
mais um tal“ pars"do quc unl outro,scu vizinho,ou entao o lnOdifl_
cou de rnaneira p劉 瞳icular,criando uma nOva diferenca que passa a ter
va10r de clivagem.Finahnentc,csse desped電 狙 entO SC teri rnantido dc
modo rcconhecido(ou quaSC)deSde noso passado mホ dお tante.E,quan…
dO Ve,0 0u rcvc,o taiS“ pぼ ses''quc conheco mclhol do quc outros― ―
o(Drnes dc Mosa,o Faucigny da Sav6ia,o Vallespir do Roussillon,a Al‐
sacia do norte,cntre W7isscmburgo c a floresta sagrada dc Haguenau,
aル な ″ in9月 ″,com scus rios corrcndo silenciosos sobic a areia,cっ na
dirC颯 )dO lestc,a suntuosa cmbocadura do Reno一 っtenho a scnsa゛ o
de tcr diante dos olhos unl excepciOnal testemunho do passadO.POis o
espctた ulo■larca,como num livlo abertoっ uma vida prescnte,forcOsa¨
mente g/oみ ″ para Ondc coiflucm tOdas as at市 idades,c ondc o hori…
20nte esti suflcientementc pcrto para quc cu possa trilhar scu contorno
com facilidade;ver tudo,ou quttc;comprccnder tudo,ou quttc.Eo
cspeticulo 6 tcstcmunha tmb6m para alenl de si mcsinO,dcnunciando
as situtt6cs das idades anteriores,aludando a reconstituir os cqui16rios
antigos,carregando de sentido as observtt6es dos vittantCS(ilustics ou
nお ),quc,"nos precedercm,virtt quase tt mesmas coi駆 _mas 6
csse“ quase''っ esstt difcrcncas muittt Vc2CS mmimas quc nos reintlodu‐
2Crll na vlda de outrora.
Dessc modo,uma Franca m五 z`da com corcs v市 as C o que dcvc cons‐
tituir o ponto de partida de tOda hist6ria“ sincera"da Frttcao N5o ten…
do flm,cssa Franca``plural"subiacCntc cstari se opondo a Franca z″ ″
quc a donlina,quc a constringc,quc tcnta apagar seus particularisinos,
ao tentar abusivttentc conccntrar sobre si pr6pria as lu2CS e OS favores
da hist6ria tradicional.Porquc nゎ hi uma Franca″ ″4■laS Francaso E
ate nao htt uma Bretanha,■ las Bretanhas;nerll uma Plovenca,■ las Pro…
vencas,como cl`unava Giono;ncIIl uma Borganha,■ 1`s Borgonhas,Lo‐
rcnas,Francos‐ Condados,Alsttias.¨
Creio conhecer bastantc bcm o Franco‐ Cond山 。 Em 1926,auavessci‐
o pela prttncira ve2,a p6,c dc bicicicta,na companhia de tres colegas de
rcglmcttto,Cntrc os quais se encontrava um gc6grafo hoic deSaptteci¨
d023.Part■ 狙 os do acaIIlpamento de Valdahon,do outro lado de Bc…
sancono O essencial de nossa canlinhada havia sido a subida do espantO…
32
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
CHABLA:S
UMA PROVINCiA E SEUS
“PAISES":A SAVOIA
NO SECULO XVⅢ FAUCIGNY
pa extrardo de F.Braudel,Civilisa‐
●
liO17 ma“ rliθ 〃
θ,び cOr70177′ θθi Caρ ル 」
St‐ean_de_Maur
ねllismθ ,(CiViliza9ao material,eoo‐
nomia e capnallSmo), ‖│, p.242.
譜ⅧF奪脱ittlttel∬ 昔
l盤 留宙慄
:肥謝留翼
ge6grafos(plantie de Saona cJura tabularpara o oestc,as dobras doJu¨
ra ptta o lcstc,com SuaS cncostas arborizadas c scus cOrredores de prada¨
rias_que sc pcnsc no csplcndor do valc do Ain)ofCrccc apcnas os qua‐
dros dcntro dos quais 6 nccess`Lio,di`肛 ltc da cxtrema variedadc dc solos,
clilnas,ploduc6cs,povott6eS CtC。 ,rc‐ situar,unl por unl,os divcrsos paF‐
ses qucぼ estao abrigadOs.Quc SC Vtta,no Alto Doubs,c nO alto vale
do Ain,o vale Romey,o valc MttouX,O Vale dc Miё ges.¨ ``Pぼ scs''
33
A IDENTIDADE DA FRANcA
TT∬ 露1肌 Ч
混 蜂止箭蹴 識 電器 iム T猛 腔 t凛
'∬
″ VaZlos dc homens一 qucm ji nao cOnhecc!Mas cla cM
vastos′ πO∫
cindida cntre o MediterrancO,。 R6dano c a poderosa inassa dos Alpcs,
na qual ela pcnetra indo,na dirccao dO nOrtc,uma vcz quc nl`us da
metadc de scu cspaco ali csti situado.
器驚 ∬
揺
盤 Ⅲ :誰 ::ご :職 1就
報 喜 :
臆選IttT制霞 思
1・ f素
fazem Os fe破 cs destinados"s fOmos das padarias c aos fOrnOs dc cal;mu¨
lhercs armadas com um malho batcm as ramtt para tirar as cascas;car¨
34
辮 tttt:l謝 懺 辮 占::観出1趣 ぶ躙朧 i胤 :∫
書
瀞鸞 轟撫掛害Wi
::情 箇:i魔監
縄:量I懇::鍵 篤λ
敏糧誂l課 乱∬
:認T
cas,onde“ o gado mi`dO poderi cncOntrar pastagem''29。 ¨No todo,ca¨
da regiao conscguia viver aploxlmadmente por si pr6pria,cOmo o exi‐
gia a antiga subdivisお da Plovenca。
К馬 よ硼 露搬篤 :蹴 :織 囃H鍔 総 淵
量題,y瑞:∬ l∬捌L:庶 lttЪ
:
=‰灘竃器蝋諸
LPmふ
nha殿 龍
l跳 ∬習F脱常謙空 潔 :等:諾:ボ I彙
『鮒Ъ
ぷ蹴∬嘘蜜ittTa↓ 胤[ぷ』
箋麟焦鶴細
cntrc as“ ricas pradarias dO`paFs'de Auge,as florestas dos an6is dO Se¨
A Gasconha:
persona:idade m山 ltipla,
ondas de subversao
o mo:as de resistencia
0 50 Km
//▲x︵
た場學Щ i
″
・
0°
・
・°
°
°
°
2
1 6
7
・´3
′´´ 8
′
/4 9
Ψ
5 40
匿 コ
Agen
M.de
TOulouse
A GASCONHA,PERSONAttDADE MULTIPLA
Urn exemplo de explicacao da origern dos``paも es"i explicacao ao rnesmo tempo
geografica e hist6rica,6tnica e toponirnica.
Mapa extraidё de Pierre Bonnaud,Terres errangages「 erras e linguagenslJl,p.364.
36
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
romanas,do afluxo dos refugiados ibё ricos,at6 o esfor9o de“ aculturacao da sO_
ciedade feudar',naldade Mё dia,partindo de TOulouse e,porim,muito tardiamen‐
te,“ o investimento econOrnico pelo sistema francOs".Os``paises''da Gasconha
acharn― se assirn llgados a sua 10nginqua prё ―
hlst6ria,a``uma rnescla inexpllcavel
de causas internas de pulverizacao,e de pulveriza96es consecutivas as interven‐
96es externas''.
★Povoados em torno de um castelo (N doT
37
A IDENTIDADE DA FRANcA
l:鮒¶:驚 翼‖∬
轟1掘 ∬1電 』
器 轟器習
量ittl
mantem um nome e limitcs reconhecidos por todos(com0 0 POrciano,
o Perthes,o R6mes,。 s6nones ou o Bassigny),Outros nao saO mais per_
cebidos coJmO entidadcs v市 as e originais:qucIIl ouvc ainda falar dO Ar¨
ceses,do Brienes,。 u do AtenesP"33(Du do Provines,。 u do VallagcP.¨
Haveria desse mOdo``pttes"dcscrtados,assim como hi宙 lare,Os deSer_
tadosP Seria entaO preciso retracar scu cspaco e scu corpO no pr6prio ter¨
reno,coisa quc e対 giria uma pesquisa atenta c sobretudo lmediata2
No entanto,nお 6 quc as IIlenorcs unidades regionais tamb6m se
subdividerll por si rncsmasP A bacia rnOntanhesa da torrente dO Pau一
o Lavedan― ―cOnstitui,na rnassa dos Pircncus e das terras avancadas pr6…
piren6ias,uma coniuncわ de sete“ paFscs"difcrentes:o vale dc Bttё ges,
O vale de Cauterets,o vale D'Azun,O Estrelme de Sallcs,a Batsurguё re,
o]Davantayguc e o Castenoubon34.
Assim sendO,nお ЖompanhemOs dc modo hil os autores apressa‐
撫 WittiFi毅 践ぼT:魚肥 TT 盤織
Henri Focmon fala da``Borgonha trlpla c una,atrav6s de um s6culo e llleio
dc hist6亘 a''35。 Tripla,diantc dc suas igrttas romttiCas,6 algo que sc po‐
de di2Cr,mas,diante de sua geografla e de sua hist6五 a,a aflrm電 ぉ 6 falsa。
A Borgonha se estilhtta enl paFses p劉 腱iculares,como o demonstra o dese¨
nhO inspir劇lo por Henii Vincenot36(cn ilustr.n.003)。 Nao se pOde falar
da unidade da Bolgonha,senao nO mesmo sentido em que se fal劉 商i da
unidade da p“ pria Franca.Uma como a outra vivem segundo viriOs pla‐
nos superpOstos,COmosingularno lpiCe,c o plural na sua basco Creio por‐
tanto seritil,cssencial,repetrcoJm insbttncia:“ 1ヾ
6d市 crsidade'',como dizia Andrё Sicgfried,obstinada`b esquccaln quc aFranca
c incessantemente,
a scus alunos: “Nao se csqucc`un quc a lnglaterra 6 uma ilha".
38
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
ヽヽ
ゝ/
謀
`]、 ヽ
ヽ゛
ヾ
Cに mew'
ト
ス,1:
ξ § 黒諜
F
ミ
ミ ゞ
0こ
・
ぎ
S.
θ々fδ
ざЫ
ぎシ
ぶ匈
ρθ″ 3FS
39
A IDENTIDADE DA FRANcA
∫″あ磁θ
↓
篤濃鮮 魚.L″z°ααθ′ lα
1翼 皆:胤 温 i慧 織 ∴畷 l置 富 踏盤 織 脚 iこぷ :ぶ 盤
samcntc dcntrO da paisagcm de suas atividades cotidianas quc os agri‐
cultOrcs podcm tracar tais linlitcs:ptta a16nl do pcquenO riacho,dcpois
da rnata,aba破 o da encOsta,6 outro p江 〔 s que comcca"38.TOmei estas li‐
nhas do livro de HcⅣ 6 Fillipctti,consagrado as casas camponesas,o rnais
belo livrO_― em ilnagen■ c cm texto¨ 一¨que podc ser lido sobrc a Franca
4o
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
*PMtica arquitet6nica bascada cm armacao de宙 gas c em frOntais suPcriorcs quc avansam sObre
as ruas。 (N.do T.)
41
A IDENTIDADE DA FRANcA
alinham numa longa c rnon6tona flleira suas tristes casas feitas de tibuas
ou dc placas dc frgilao Vida dttcil,csta de ontern;nlas em que lug額 ,
42
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
θ
あ′∫
,Em cada uma destas htt um povoado,tres ou quatro casas,cujos
telhados,a rnedida quc avang`unos ptta o norte,cobreIIl‐ se com ard6sias
substituindo a telha.Vilare,os magros,alguns campos de trigo,dc cen‐
teio,dc batatas,nlas,sobretudO,pradarias c FrlaiS pradari`s,cOrrl flleiras
dc ccrcas arbustivas,outras cm ttoredo― ― ―na verdade um ttο ε 鋸
`cOmo1_
os inumerivcis ttο attι ∫da Franca do oeste,recebendo as chuvas dO Atl`ヒ
ticoo Nao hi cidades importantes,motrizeso Aquelas quc podcrizビ n de_
scmpenhtt tal papcl,cOmO Autun e Avalon,cstaO de fato voltadas para
O CXtCr10r e nao tanto para o lnterlor do Morvano Serla cstc urrl “pals
maldito"P,pcrgunta… seJЖ quCline BOnn劉 ■our45,quC cscreveu urna cx‐
cclente tese sobre esta rcgilo sem divida bem pouco privilegiada.De
fatO,cOmO esta tcsc foi precedida,cm mais de rncio s6culo,pOr uma Ou‐
tra tese46,tamb6■ l csta cxcelente,dispomos assirll de duas situac6es do
Morvan e da possibilidade dc acompanharmos a degradacao humana夕 ι―
σθ″′′da rcgiao:cla perdeu bem mais da rlletade de sua populacao c,
43
A IDENTIDADE DA FRANcA
珈国璽目国
囲囲囲圏靱
45
TANTO QUANTO POSSIⅦ L,
EXPLICAR O DIVERSO
m盗 鷺職淵胤:靡 T襟 録
'認 品棚 威
I電 『 器
器 :
F轍 i 薫
蝉
mo decorrencia,atrav6s de toda a prcsentc obra。
'
檄 ι
l;││││││││;│││││;:′
tttri肥 鷺 穏T品 盟
:棚&i:留 ξ 1:■ ξ
胤響rt計
瀞I#撼織鷲濃柵柵
46
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
`ltiina faseaf
Bourgcs,quc daencontra
Gucrra dos Cem Anos,na
defensores 6pOca dcsesperada do rci dc
opOrtunosP
QuandO Жabartt dc abaltt e remodelar a arquitetura de nossos an‐
tigos macicOs,os dObramcntOs recentes da 6poca tcrcittia(quc tambem
atravessam a Europa comO um todo)erguCram,nas fronteiras de nosso
p糸 ,OJura,Os Alpes,os Pireneus,como se fossem muralhas muito elc_
vadas,■ las ondc a vida sc insinua por si pr6pria,c`厖 quais os trttacos
desde logo vencer`In galhardamente.Pois n触 o se trat`In de 20naS quc
rechacam ou que sejttn francamentc hostis a宙 da,com excecお ta市 cz
一 maS,l fOra da Franca,quando muito一 dos pttcs ttperos e desola‐
dos dos Apeninos,atrav6s da longa penfnsula italianao ScIIl discuss■ o pos‐
sttelっ nossas montanhas tercittrias francestt sao as mais humanizadas do
globoo Notadamente os Alpes,com seus tren6s sobre a neve,scus ani‐
mais de carga c scus宙larejos de transpOrtadores quc sc revc2狙 ,n10 rc‐
47
A IDENTIDADE DA FRANcA
*Sul medite■■
狙 co da Franca。 (N.do T.)
48
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
1_△ _″
2_+__+
3o― ―・ ロ
5___“
6_
7+++++
l. Vlnha
2.Castanhelra
3.M‖ hO(anteS dOS hibridos)
4.Azinheira
5,Amorelra
6.Olivelra
7.C仕 百cos
s,ρ ορυlaたS,ρ ο″
Apud P,Pinchemel,と a France,m‖ θυχ nalurθ ′ lli9υ θs(A Fran9a,
melos naturais, populares,pol仕 icos).
49
疵 :Wi篤11宙 慧1蹴 や
魏 ∝
『 lttfttaと “ "Ы
As Outras plantas do Sui naO tiverarn O rnesmO sucessO nO Norte na_
蠍 勝
島』 蹴 惚 雷臨裁署 :ダ 瞥1:ti肌 :官 1「脚 盤
i∬
苫 1揮 灘薄 t驚 呪 避 X」 鰍 lき
『 1驀
It潮濫t慧電 復
脇
嵩 Judal:蹴胤深器 繊
離I鮒l明 獣器:猟1管1鷹
L雲 cento aqueles bichos dctestttveis,Os
Iぜ
辮艦蹴
■盤臆窟獣
consttucm o mais d∝ ndttd wc::轟
o rnais duro dOs supl■ 10s na Espanha,na ltiaia c na 20na das Oliveiras
i翼 瞥根W臨Лttrt賭 認
h:騎棚 li『 1鮎 l朧
to quc as mOsa〕 do Langucdoc telll bclos olhOs;inas naO estava cic ar_
_
riscadO a cstragar scu esti10 e sua pr6pria rnancira de falar,de tantO es_
cut`r a linguagem“ estranha"quc usavam,tao pOucO“ francesa",co_
こ G箕
mo o balxo bretaoP E como supOrtar o ca10r atrOz dO veraoP“ voces pre¨
50
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
〃グσ ″う%″ ,
"ε %多 ″πル∫
%グσ
"〃
Estas grandes divisoes climiticas sao por dcnlasiado gcn6ricas ptta
poder dar conta dc toda a rcalidade.Vivcr nos Alpcs Ou no Macico Cen‐
tral nlo signiflca grandc coisa sc nお flc`r bcm cl`■ o cnl que regi勧 o esta¨
mos prccisamente vivendO.Dcsdc Maximilicn Sorrc,pelo IIlenos,quc
fOi qucm insistiu erll ensinl‐ lo,os ge6grafos falam aqui de rnicrOclinl`s,
o quc“ 6 uma nocao das rnais itcis,das mais realistas''.``O clima",cx_
plicou MaxiIIlilien Sorrc,“ aprcsenta cm cada lugar uma individualida‐
dc original,por vczcs lrrCdutfvcl a rnais avizinhada individualidadco LIIna
ligeira difcrcnca de altitude,a oposicaO das vcrtcntes dc uma IIlesIIla co¨
lina,a passagern de unl aclivc para o planalto,c mudam a duracao da
insolagお ,a perturbacaO dO ar,a tempcratura;tudo rnuda.E ao inesino
tcmpo mudanl a paisagcnl vcgctal e zs rcag6cs dc nosso organismo.… ○
clttna local e a realidadc fundttcntal,o inico dado imediato de toda
clilnatologia."60
Nisso,cada qual tcm suas cxpcriencias pCSsoaiso Para falar apcnas
dc coisas quc conheco:o Alto Faucigny alpestre,isto 6,o valc do Mon‐
joic,quc as iguas do Bonnant atravcssam,c criam,cm frcntc ao Miage
c ao Montc d'Arbois, 6 uma csp6cic de recorte em elevttaO,10dcado
por uma circunferencia quasc fcchada dc montanh郷 .Qua1 6 0 resulta¨
do distoP Uma ccrta secura quc prenuncia a alta inontanha,cnl con¨
trastc conl os pr6‐Alpes chuvosos do(Destco De fato,csta rcgiaO esticita
terrl um donl exccpcional ptta cscoar a igua pluvial,pcrnlitindo quc
a terra sc“ rcvolva"e quc as estradtt scquerll rapidmentc ap6s as tcm‐
pestades.OutrO rrlicroclima tttb6m privilcgiado e este ladO dO Valles`
壼 釧 認 rittt鶏 鰍 鷺 ξ l魔
『 :∬ l計 零 慇 ib乱 器 1
52
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
Eσ θ%θ %″″ 〃を
んι ,
%ル
θ θ
ο%θ ∫
ιsttυagz″ ゐ%〃 湯妙 う
″αル /raπ σ
影
`質
Antes da Rcvoh19お Industrial,cada po霧 お do tcrrit6rio frances tendia
a vlvcr fechandO‐ sc cm sl rncsIIla.Dessc Fr10dO,a diversldadc econOnllca
rcpctc a diversidadc rcgional:cla a csclarcce c,numa ccrta inedida,se
adapta a cla c a cxplica.
Evidcntemente,o coniuntO dO Cspaco frances 6 tcatro de mO宙 mcn‐
tos,dc coniunturas gcrais quc nclc sc expandcm,comO inundac6CS quc
ou slo bruscas ou sao persistentcso Mas esses fatOs e gestos sc desen101を ビn
nunl plano superiOr,Ondc a hist6ria gcral acha scus pontos de encontro
c scus tcrrcnos de ctta privilegiadoso Eu gostaria,ncste ponto de nossas
explicac6cs,dc considerar apcnas as ccononli郷 locais elcmentares,com
cstrcito raiO dc agao,quc tendem a aut。 s̈uflcienciao cada uma delas tem
a seu cnc`rgo,ptta o rnclhor e para o pior,um dado grupo populacio‐
nal,cujo nimcro oscila ora para cima ora para ba破 o,cm incao dOsre_
cursos disponfveis,os quais var髭 ビ n segundo o ritmo das colhcitas c dOs
precos.
Pois htt um n行 cl dc vida(alimcntacaO,mOradia,vestu奮 lo)aba破 。
do qual nenhum indivfduo poderia sobrcvivero E 6 este nfvcl que se trata
cvidcntc」 mente dc rllantcr,apcsfr de tudo c contra tudo,unl nfvel quc,
nO cspaco frances,variava rnuito pouco,outrora,se de破 armos de lado
algunlas cxccc6eS brilhantes,forcOsamentc raras.
Sc cstc cquilfbrio 6 1nantido‐ ……ou sc uma vcz`ビ neacado ele 6 cedO
ou tarde rcstabelecido― ,o cstrCito``ptts"prcscrva a sua populacao,
salva seus hibitos e suas regul`ridades. Mas,desdc quc uma provacao
s6二 a quc cxtia uma reacaO cOm persevcrttca sc delincic,muitas soluc6es
sao cntao pOssfvcis c frcqucntelmentc imperiosas:6 assm quc,cm caso
de aumcntO de populattaO,6 preciso proccdcr a arrOteamcntos de terre_
nos,a ttpliag5es conscntidas da tcrra cultivada;ou entao intrOduzir no¨
vas culturas(trigO Sarraccno,milho,batata),permitindo uma producao
melhor c uma cvcntual plogrcssao no nimerO dc habitantes;imaginc‐ sc
tamb6■ ■a cvential cxpansao dc culturas icmuncradoras,como a vinha,
por exemplo,semprc prestes a ganhtt tcrreno,apesar das proibic6es ofl‐
ciais;ou entao as plattLtaS tintoriais;ou ainda um tipo de cria嘔 lo que sc
tcnha tornado remuncradol;solug6es quc,cm suma,sao todas IIlais ou
A IDENTIDADE DA FRANcA
欄 出 椰稽鰈肺 榊
ム鍵鷺Fentoanmdcselim■ 額
em n`mcro e sJvaguttdtt suas
t驚
mぉ 灘 織:職 彙 :庶 留聟wTlξt酬庶誌
ou recorrentc,Ou cnl caso dc supcrpopula嘔 10,a cIIligracaO,dcflnitiva
ou tcmpOriria,ou rrlcsino sa20naria,c,nestc caso,regular.De intiO,
辟i懃螂f螢∫
塞井獲悪
軸1職麟 :
1躍 鼠 ∬ 喰 彦 鮒 震s,irttl∬ 肥 守 艦 鴻 ettiぽ 螺 ‖ I繁
mos a cada passo),S6sc tornam飢 市os na Franca porquc a cconomia c
a socicdadc do ptts Os tOleram c at6 os atracmo Era assiln antigttente:
as lnigrftt6cs lmplicavarn cOndic6cs gerais quc`sc対 gi`In;quandO cstas
se apagaram,no in魚 31o de nOsso sCculo,a antiga circulacわ dcveria sc in‐
tcrrompcr,cOmo dc fato sc interrompcu。
Mas a circulacao dOs hOmens ncrrl pOr isso ccssou,muitO pc10 cOn_
tririo.Dc fato,surgir`un Outras c対 gencias que logo sc irrlpuseram;antes
de mais nada,o cnOrmc avanco urbtto jtt antigo,accicra¨ se dcsmesura‐
damcntc ap6s 1950,c literalincnte despOvoa os campOs franccses.A tal
pontO,quc sc cria o hibito,nOs ttos 70,dc falar enl Paris c nO dcsertO
frances,“ Tours e o deserto touranges,(Cicrmont_Ferrand e o descrtO au‐
vcrnes''72 ctc.E assiin sc aprcsent`un cspantosos e numerosos excmplos
dessc csgot`Incnto operado dernasiado cedO sObrc alguns dc nOssos cam‐
pos,pcla dcsordcnada succao das cidades.… Assim,“ nos IVilttciOsl da
Borgonha,pcrto dc Creusot;nos da Lorcna cn■ torno dtt usinas mcta‐
1`rgicas;nos da Chttpanha,cm tOrno dc Troycs._Ncnhuma cidade
SugOu FnaiS prOindarnentc c a inttor distancia a sua pr6pria substttcia
do quc Pariso A populacao parisicnse prov6in dc todtt as prOvmcias fran‐
56
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
ccsas:desde meados do seculo xlxっ dois tercos dos parisienscs naO s10
parisienscs de nasclalento"73. Desdc entao, a situttao pendeu ainda
mais mpl`ビ nente em favor das cidades:muito nl`us do quc outrora,cs‐
tas aumcntam suas delmandas e nao restitucnl o empr6stllno.
Entretanto,cssevagnお nbfez desaparecercomo porencant。 ,como
se poderia imagmar,a variedadc fundi`む ia fundamental dc nossa Franca。
Muito ao con面 loo C)s habitantes que perinanecer`In■ os calnpOs_― ou os
icc6m¨ chegados― compa旺 ilhaFam aS五 quc2aS CXistentes,scndomenos nu¨
merosos,c porvezes ate souberam como desenvONe‐ lasrapidttmente,gracas
ao aumento descusrecuぉ os.EmEspelettc,v」 arlodOpだ おbasco,cm 1981,
鴛 常 鰤 盟 盤 1盤 」緊 管 乱 鴛 紆 歴 霊 [T踪 酬 蹴 鳳
cresceu consideravehente";mais de 300 hcCtares de landes fOram arrotea¨
dos,c a ttca agFcola aumentou em 4o%。 Gracasな aquisic6es de tratores,
6 clar074.Enl contrap劉 随ida,houve abandonO das culturas ao redor das
grandes cidades,ptta ondc os subirbios sc expanderrl,c nas 20naS enl quc
a mecanlza・ cお serevelou出 cloulnpos血 に1;houvetamb6mcomfreqtencia
o abondonO da crlattao em “
reg15es de altas montanhas.Embommodiflcado
produndamentepelacconomla modema,o antigomosalco doscamposfran“
ceses mantcve¨ sc,cmgeral,c com ele umadiversidade evidente,鑢 6insdente.
O EJ″ ゐ ∫
οθ ル磁 %∫ %多 ∫
ルαααθィ ″b力″%
〃″ν `〃
ιrstaααc ι〃σoψtt0
T`口 lb6m nゎ hiunidadc Mondc em princttio sC espcrttia cncontrl‐
la:ap劉 [tir do``poder"。 Nenhuma forca cstruturante que dele dcpcnda
酬 lボ驚「器諸
翼 常脱出 器器 器諸
織雪
ca,nerll a ordem social,nerFl a Ordenl cultural consegueFn lmpOr uma
unifOrmidade quc scia outra coisa quc uma apttencia。
Durantc os■ltmos s6culos do Antigo Reglme,o Estado rnonttquico
tcndeu a refOrcar o aparelho poFtico c adnlinistrativo de que dispunha,
椰 薯 J甲 蔦 職 雌 墨 鐵 盤
:棚
57
A IDENTIDADE DA FRANcA
鰍 蹴:鳳脳棚 盤I淵ど
::癬 ∬
習認 識:蹴
ceses o calor de un■ fatO atual.
Desse rnodo,nao uma sOciedadc,mas socicdadcs;quc se as Observc
“na vertical'',comO sc faz habitualincntc,ou``na horizontal'',c010_
cando cm relevO a sua hete10gcncidade fundmentalo Exagerando,pO‐
deramos adiantar quc toda divis,o territOrial era,onterrl,uma divisao
social,na mcdida em quc nela sc alojtta uma sociedadc de dimens6es
variiveis,mas estreita,cncontrando nela ao lnesmo tempO os seus ilrni_
tes e a sua razao de ser,vivendo priOritariamente de suas p“ priぉ liga‐
95es internas.Estas d市 is6es de territ6rio sa0 0s vil額 可os,OS burgos,as
cidades,as provfncias.E,cnl todos os casos,o mais revelador crll todas
58
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
cssas socicdadcs ёa sua hicrarquiao Pois nenhuma socicdade esti crrl pla‐
no dc igualdadc,cada quals6 sc csquematiza sob a forina dc uma pira―
nlidc,c cada vez quc a ponta dc uma tal pirarFlidC 6 visfvcl,aflrrrla― se
uma dassc dOminantc 10cal,ligada a uma socicdade subiaccnte particu―
lar,quc a sustenta c cxplica, c quc 6 tamb6■ l cxplicada por ela.
Entre todas,o宙 larc,o6a SOCiedade mais clcmentar,a mais restrita
em volumc e em espaco,a maiS antiga,c cm muito anteriOr a lgreia tan―
to quantO ao fcudalisrr10.Enquanto unidadc,o vilarc,o diSp6e de um
tcrrit6rio,de propriedades colctivas(as σ
ο%″ %〃 を,enciumadamcntc dc―
fendidas c vigiadas)。 POSSui uma quasc autarquia ccon6mica.Tcm scus
hibitos pr6prios,suas festas,suas cang6es,scu falar que nlo 6 for9osa―
mcntc o mesmo do宙 larc,O ViZinho.Tcm sua asscmb16ia,seus eleitos,
con■ variados tFtulos(prcfcitos,sfndicos,c6nSules),sua pcrsonalidade lu‐
rFdica.Falando dc sua pcqucna par6quia dc Sacy,na Borgonha,“ ela se
govcrna",diz Rこ tif dc la BrctOnnc,“ comO urrla grande farrlflia''77。 o
宙larc,o tcm tamb6m,colada a cic,a autoridade dc um senhor,c,com
muita presenca,a autoridadc dc um cura.“ Pode‐ sc imaginar'',csCrCVC
Hippolytc Taine,“ a cada 16gua quadrada lda Franca do Antigo Rcgi‐
mCI C para cada milhar dc habitantcs,uma famflia nObre,com sua casa
com cata― vento,cmcada宙 lare,o um cura c sua igreia,a Cada scis ou setc
lёguas uma comunidadc dc homens ou dc mulhcrcs。 "78
Hitamb6m,ao lado dos senhorcs,cuia prescnca ёfrequcntcmcnte
pesada,uma hicrarquia interna ao vilare,o,cm funcaO da qualsua宙 da
sc organiza a0 1ongo dos dias e das estag6cs: de urrl lado,camponescs
abastados,por vc2CS COntando com um“ galo dc par6quia''79,dc OutrO
lado,camponcses pobrcso C)s alde6es rnais favOrccidos slo aqucics quc
ainda por vOlta de 1789 se chaJmavarrl dcル ノク%蒻あ″ ′∫na Bacia Parisicnsc
e n0 1este da Franca,夕 πι″ gθ だ*na Provenca,c pOr vczes,aqui c ali,pOr
″
irOnia de vocabullrio,ル 省笏∫
θ∫。Este privilcgiado一 nunca um meciro,
as vczcs urrl fazendciro,quando entao cstava a scrvico``de uma rica fa―
mflia Ou dc uma rObusta institui゛ o religiosa''一 pOssuFa comumcntc
“vttrias carruagcns,cavalos Ou bois,ao rnenos uma dczena dc vacas,umas
cinquenta Ovelhas;grandcs arados corrl rodas,gradcs,foices,charretes
conl cixos de ferrO'',mas tarrlb6m valetes,scrvicais,c comO diz um his_
tOriadOr talvcz demasiadO gcnerOso,ao rnenos dez hcctares de terra,por
vezes vintc,Ou rrlais80。 Ao lado deles,pcqucnOs produtorcs dispondO sO中
mcntc de urrl punhado de tcrra,sem carruagem,sem carroga nenl ara‐
do,ostomavanl cmprcstado dc um;御 角z″b″ quando scus trabalhos o exi_
gianl;em troca,trabalhariarrl para clc quando do cortc do fcno,da co…
lhcita ou das vindilllaso Esscs lagos ligando pcquenos c grandcs campo―
*π み ιだ,Casciros.(N.do T)
“
59
A IDENTIDADE DA FRANcA
ncses ainda cxisti`In enl 1914,na Franca do lcstc,c ine lembro corn cer¨
ta irrit電 お retЮ spect市 a dc um dentre eles,cm meu宙 lareio natal.A sig¨
niflcacao deles era evidente:entre os brac`us ou lllanuais c os lavradores
a relacao num6rica nlostrava senl engano a tensao ou o equilfbriO da so_
ciedadc aldea;havia un■ trabalhador manual para cada lavradOr;tudo
se passava como se cste s6 dispusessc de unl scrvidor associadO,traba‐
lhando obrigatoriarnente para cle__cOmo ocorria no lDep劉 随amento de
Mosa, cm 179081。 MaS sc houvcssc,COmO nos arrcdores dc Mctz82 em
1768,dois IIlanuais para cada cultivador,isto levaria a pensar que nesse
paFs,quc evidcntcmente era mais rico do quc o sul dc Mosa,havia con_
centr`彎 ao da prOpriedade,e portanto um provavel agravamento da ten…
saO sOcia183.
Mas naO slmpliflqucmOs cnl delmasia:a Franca conta com IIlilhares
e milhares de宙 lare,os quC naO se ttsemelhan nunca pOnto por ponto。
Segundo 6pocas c lugares,suas sociedades sao ou perfeitas(que10 diZer
com issO,cxpandidas)ou escOndidas,mats ou menos abastadas ou mtts
ou menos dctcriOradas.0宙 larejo supOrtava freqientemente o fardO de
um regirnc scnhorial quc,nos pattes pobres,cternizava‐ sc,conservando
seu pesoo Foi asslm en■ G6vaudan,Onde o bispo dc Mcnde era senhor
suserano,“ rei,ou quase"84.HaVia no entanto comunidades alde螢 〕quc
deliberavanl e decidizビ no lnversanlente,havia“ pぼses"demasiado cvo…
luFdos,deFIlaSiado ricos,denlasiado pttostamb6nl a uma cidade gran…
de,comO a Bcauce ou a Bric,onde desde cedO sc insinuava c triunfava
a cmprcsa capitalistao Quc se pense tttbem nas diferengtt de ЖordO
com o sistema jurdic。 (direito escrito no Midi,direito consuctudinirio
no norte),que variava de pl血cia para prttcia,c,flndmente,de Жordo
com a diversiflcacao das atividades econ6mic郷 。
¨
Com as cidades nao fOi nlals sllllples,nlas a conclusao 6 a rnesIIla.
As cidadcs一 ―IIlais de unl lnilhar: lo99,eXat`unentc,de lmpOr¨
tancia bem variivel,scgundo uma lista oflcial de 1787-― libcrtararn‐
sc rrlais ou rrlenos perfeit`Inente do regiine senhorial quc sc estendera
conl os seculos xl c XII a totalidade do territ6rioo Esta libcracao se situa
no vasto processo do%ο タ ル%ι ″メοσ ο%″ π″ quC afetou toda a Europa,
proccsso compleXo c iricgular,tanto no tempO como no espacoo Mcsmo
ptta cidades quc o levaram a borrl terino,como por exemp10 Cacn ou
Arras,vemos inais freqientemente o resultado do quc o scu desen10_
laro E isto nao quer dizer quc tais cidadcs tenham saFdo dos lacOs sc‐
nhOriais erll que por rnuito tempo flcartt encerradas,porsercm dema…
siado frac郷 .
60
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
61
織鞘 鯖滉
毛鮮櫛欄装曲憚
πンπι
es ιぞ%″ 5θ∫∫
οσι
″ι∫
ぞπ″ 勿 影0″ αカ ル∫
Ⅲa島 ∫
羅響ふ1翼 需
留富 徹量W」 W庶 :
肥T肌服鋼「
nゎ 農 肌‰Wi庶 ∬:お 肥七
轟期 :ち
鸞 :鸞 :
que sc quelxm,nao scIIl raZaO,das diflculdades dos alvar`お de constru_
caO atuais,Pcnscrrl quc os franccses conhccenl esses embarattOs desdc hi
muitO tcmpo90!Nao estOu exagcrandoo Enl 19 de nOvcmbro dc 1689-―
numa carta quc provavcllncntc 6 o documento nl`us dcprlmente sobre
aa三 stocracia dirigentc da cidade de Lyon一 ,o intendente dc Benlllc
nos fOrnecc o seguinte pOrmenor:“ Onteh um burgues velo qucⅨ 額_sc
`2
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
dc que depois dc tcr feitO rcparos nOs umbrais da porta dc sua casa,quc
haviam cぼ dO ao fechar… sc,havizun mandado cercar a casa cm questao
para dcrrubar Os umbrals,uma ve2 que Cle nao havia pedido autOrizへ :ao
aos Oflcials da cidadc"。 Na ocorrencia,a intervencao do intendcnte dc
nada valcr五 !91
As cidades podi`En scr selmelhtttes entre si,mas,cnl geral,quantas
fOsscnl as cidadcs,tantos seriを ビn os csqucnlas,as“ cquac5es sociais''.Em
Montaub狙 ,cidadc da la,Os ncgocitttcs fabrictttcs(de Origcm plotcs‐
tante)ocupaVan a primeira linha:residencias suntuosas,sa15es litcrttios
brilhantcs,cacadas,viagens ao campO,Inecenato ptta com os pintOres
10cals,tudo expressava scu luxoo Rcnncs foi,antes de tudo,uma cidade
adiministr江 市a,parlarnentar,u」 ma capital plo宙 ncial.Em Tou10usc,taln‐
b6■l cidade dc adIIlinistr`彎 ao,Inas nO ccntro dc uma rica rcgiao rural,
ou cm Cacn,centro de um c`unpo inuitO pr6spcro,as fortunas cr`un an‐
tes dc lllais nada ligadas iヽ tcrras.Os monstros pOrtuirios,Ruao,Nan¨
tes,Bord6us,Marselha,ccntros dc neg6cios cm plcna at市 idadc,cstavam
voltados ptta o mar,dcsviando‐ sc o maiS longe possfvel do poder ccn‐
tral.Dunqucrquc asscntava‐ sc em seu enorine privi16gio dc 20na frattLCa:
ali,ningu6m pagava a talha,ou a gabela,nerF1 0 Se10;uma dezcna dc
丘In■ias fazia a lei92.E o que dizer dc Paris,ou da outra capital,quc Pa¨
ris incOmodava c bloqucava a distancia,LyonP IDe acordo com a cidade
observada,uma nOva ordem sOcial sc delineava,corII sua originalidade,
scu retraiinentO,seu dcstinO p劉 飩icular.
0″ ′πづ%θπゎ あ p"″ ″θ
″冴
∬
轟:J提 椰辮偶;榊終 棚1
覇華
64
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
藤 椰
識 棚lttyiム 鷺f鼈「露胃
S気
;::a鮒 器:駅 :腋
riO explica 10ngttente o quc sao os extravagantes privi16giOs dO ``Pc¨
1翻鰹撫翻筋臓 豊般墾
隻
謂 甜Tl餅咄:∬ 獄 総漱 Gttrl肌 器 亀
「no que diz respeito tt provfncias,nO脱
da`彎 ゎ dO governO mOnttquico
flnal dO Antigo RcglmcP Seria preciso pensar,como Tocquevilic e al‐
guns historiadores bem infOrmados,quc o centralisIIlo conSeguiu entaO
marcttr tentOsP
SeFamente,aprovmr19,desdchimuitO,demra deserllmaavLa。 。fl…
π′
cial;ela“ sc apaga,cnquanto realidade poFtta,diante dag′
%″厖 蒻物″"97,
65
A IDENTIDADE DA FRANcA
`6
鳳駕∬ご電攪営
ぶ11盤 l翼驚篇蹴i塊 :胤 銚疵i_[
Em 30 dernarcO de 1785,os sinOs da catedral rcssOam anunciando o nas_
鰹酬ム摯癬胤留f島 &壌1量 す話
∬::庶 よ 蹴
ilurrlinada, ``instala duas fOntcs dc vinhO para o pOvO''98.
I
'覚
flttU続 押 帯 黎 l脚 響 1曇 脚 砕
rlrFl,retornaram pcnOsamcnte a Franca,c O marechal fOi nOmcado cO_
dedtts盤 釜
:ピ li繋 鍛 ‰1騨l躍響lttTl∬課Ll冒 脳 :
67
A IDENTIDADE DA FRANcA
協Z笏 8ル
Na falta de uma unidade■ sica,ccon6■ lica,social,teria a Franca
uma unidade cultural,a01nenosP Talvezo Mas desde logo se sabe,sem
discussao pOssfvel,quc sc h五 ,cm alto nfvel,uma``civilizacao"franccsa
%″ 〃,elitista,quc se quer como brilhoっ esplendor,cnvolvencia,cstrutu‐
ra,ou rllelhOr,superestrutu■ 1,domlnttao,presslo,hi igutthnente no ter‐
rit6rio frances pelo menOs duas grandes c市 iliztt6es subjacentes que se
defrontan hi s6culos,cada qual coJm um reino linJttiCO:ac市 ilizacao
dc o■ ,quc foi a vitoriosa,c a civiliz等 ■
o dc oc,a qual o destino reservou
a situttao,enl geral,de quase co16niao O Norte a csIIlaga COm seu suces‐
so rnatcrial.
Corrlo amo tanto uma como outra,tentando comprecnde¨ las aO rnl‐
xuno dc rninhas possibilidttes,e nlo ser parcial em iclacaO a clas,passa¨
rei por um nacionalista uniflcador― ―coisa quc tento nao ser,nO planO
retrospectivo da hist6ria。
Hl,portanto,uma fenda,urrla ferida aberta cntre Norte c Sul,de
anlbos osldos da longa frOntera Lngittica quc、 idesde La Rcole,perto
do rio Garona,at6 a bacia do rio Var,cnglobandO,ao passar,signiflcati¨
va patte do Macico Central e dos Alpes.Pode ser at6 quc a frOnteira cul…
tural decisiva remonte mais alto,para o norte,a16■ l dessa rachadura lin…
gittica,grosso modo at6 o pr6prio Loire,caso prestemos atcnsao aos cri…
terios,法 sondagё ns e 2お novas avaliatt6es de uma geografla hist6rica quc
hi pouco tempo decidiu interpretar os dados da toponlmia e da dialeto‐
10giao Para Pierre Bonnaud,cntre a Franca de oiil e a Franca de oc,a
68
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
frOnteira na0 6 uma linha dcflnfvel de uma vez por todas,mas antes,
uma Franca rnediana,uma“ Romania''mediana,cOm limites variiveis,
胤犠讐
瞥∫置蹴∫
,■ly麗 珊 :ふ 濯[肛 :SI[盤蹴
quc cOmumente lhe 6 reconhecidO(voilustr.n?o8),o LimosinO,a Au‐
vernia c o lDelflnadO。
d織 ∫
群:TttV洲耀l∬協I膜 鯖朧 s驚1無
“
滉悧 ,乱 Ttta謂 富壼鷺鷲 ril:稚sTi譜 [富 :: 1[具
l「
鴛
:
i審 棚∬選繁
Ⅷ 七
電難蹴 :懸 認01鵠 曽
』::1:
entrctanto 6 explicado,pois a Cevena le a Bfblia cm frances e canta os
sallnOs quc Marot comp6s cm frances.
*Em frances 〃
οノ ο
tt c do sul,θ ′
。(N.do T。
,simi nO antigo frances do nortc )
69
A IDENTIDADE DA FRANcA
70
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
評織,塩調:翼Ⅷ胤f淵 露胤認悧
¨
&TЖ
a rcpulsa a ponto dc nunca sar dc sua casa:``。 Non si ttcomoda nicntc
71
A ID]ゞ ΠDADE DA FRANcA
『
『::姦 :職:胤識諜務.η嵐肥Ⅲ器
i誰 :lttl∬ ∬
O senhOr dc Talleyrand diria: ``Nao se respcita rrlais nada na Franca!"
Prosscguindo viagenl,cic passa tres difs na feira de Bcaucaire c
diverte‐ sc participando da alcgria popular.“ C)quc 6 Hlais raro enl Bcau‐
caire'',obscrva,``6oヵ %″∫ 〃ゐ Obrig飢 6五 o cm Paris._Encontro pOr
`″
72
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
scu interlocutorlembrou quc unl dia havianl dito a rcspeito dele:“ Seria
nccess`ヒ loco10caricgendas ptta o p`blico ao sul do Loire!"Havcria ain_
da uma tttanha distancia cntre a lingua popular do Nortc e a dO MidiP
73
A IDENTIDADE DA FRANcA
preend■
t:rl:乱 ;ぁ 瘍1。 lgOnha,dcuma
1酬雲 ttmapttd_
natall'124.
74
L Tddmemeヤ anttonO
囲
2M雲
鼎瑠 :器 ζ 鴫
目
conservando seus dialetos
囲囲
:. Todas ou quase todas as comunas
saO nao‐ franc6fonas
2. 500/o ou mais do comunas
naO_franc6fonas
3.露 °
囲 器鷺∬淵 :::矯∬基
4寵 nas
囲田 :乳 1:謂 濯
圏囲,随 眺 asgndado
6.Du宙 dosos
囲
露 :観 1穐誂 躍 彎蹴 l風 鍵 麒 笹 :む lЪ 躍 誦 :電1鑑謀 :
agualIIlente faladO nas cidades,senl distinciな )de cl`sses sociais一 “ate
mcsmo os intelectuais e os ricos'', CXplica um correspondente do
Avcylon128;e Se Os grandcs burgueses,as pessoas cultas,tamb6m falarn
O frances,a enorine nlassa da populacao nem chega a compreende‐ 1。 。 Na
Gasconha,“ os direitos consuctudinirios estao tOdOs escritos em latn de
indO dc qulntal,bem cOmo osautosp`blicos",escreve arespeito de Auch
unl corrcspondcntc an6nllno129。
N■o6natural,jttqucofrancesnaopodescrvircomo lmguade inter_
nbio,c quc,segundo o rnesino correspondente,passando de Auch a
c`漱
76
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
77
A IDENTIDADE DA FRANcA
78
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
鮮 rl抵 夢 1樵 ゴ 1酬 悴 I雉 犠 撥
dos de“ paFses''diversaFnentC reagrupados,cstilhando‐ sc nos conflns dOs
COnJuntos rnais ou rnenos solidttente constituFdos.No cor`彎 lo da Franga
sobressacrrl no livrO dc PieFre BOnnaud com lostos completarnente inespe…
rados.Do oeste para o leste,cics constitucm,como jtt disse,uma Frttca
mediana odginal quc ii nわ 6 mais complctamentc a Franca dc oc,a dcs―
peito do quc se tenl aflrmado,c que no entanto se opoc ao nOrtc,a Franca
conquistadora de o■ .Gostaria de saber o quc Pierrc Bonnaud pcnsa dcssa
esp6cie dc degrau,dc 20na CSpessa deん%′∫,fortiflcada,dcscnhada p01
79
A IDENHDADE DA FRANcA
GOLFO
PO!TEV:NO
ZONA
LIMITE
3日 11:::1瀾:斜 『Ъ
礎晋 川
NS
0 50 100 Km
一
81
柵柵 〕 鐵l胤艦淵ふ
鳳
bra,ao nOrtc da Auvernla,quc flca―
ria assirn cOmo quc is01ada de algunl mOdO das tcrras dc O■ .
∬臨‖
諄fttw蹴蹴乳∬fm:ilttTI`鴬劇鴛
濯1魔群
nes''por excclencia tcrtt sidO a Europa Ccntral,a partir de ondc escapa…
vam,na dircca0 0cste,tecnicas c homcns novoso O fluXO mediterrane。 ,
:躙 野 :寵 li轟 棚 :聞 』淵 五五胤 ∬ t総 嵐 彙 脱 ∬
As duas Francas cssenciais quc ainda hoje cOnhecemOs__nOrte c
Midi― ―cxistem,portantO,rFluitO tempo antcs dos limites da hist6ria。
“ dulaS dC b霞 'quc Rcre BO_ ざ
お粗器
鵬鑑緊協調総
紺蹴 artografou.“ O IoNoSoEoE.*'',escre‐
vc Frangois Sigaud, “conta 473 regi5cs agrfcolas nO atual territ6rio da
Franca[nao seriam mais numcrOsas ontcmP]… Do Bourbones ao Rous…
sil10n,dO Aunis a BaugCs,O nimcro de sistcmas dc cultura na Franca
dc Outrora naO devc ter sido nunca inferiOr a uma centcna[retenham,
por favOr,cssa aflrmacaO,a rcspcitO da qual v01tarei a falar]… .Assim,
cnquanto naO tivcrmOs cncOntrado os inetodos,os cOnccitos,Os rneios
cicntl■ cOs,“ para aprecnder cssa diversidadc,¨ .nOssas gencralizac6es per‐
mancccrao caducas."14o Eis‐ nos tal c qual os rcis dc Franca,pressiOna‐
dos a cOnstnlir c a pcnsar,cOntra tudO e contra todos,a unidade dO reinO.
ιζ
鶴競胤 %π 滋ルルπ
θ
影
`忽
E ccrto que naO daremOs cOnta taO facilmcntc da diversidadc da
Frangao MuitO espccialincntc no quc diz respeito a divcrsidadc dc Ori_
genl cultural quc impriinc crII sua imagem inimeras nl`rcas pOntuais.
Como pOdc a Frttca vivcr dentro desta divisao contra si pr6priaP
82
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
l欄蠅 櫛 豫饂撚
categorias:as島 劇 L■ 体 CStritas(pat,mac,fllhOs nゎ casados一 ch狙 lad霞
鼎
6 afhn■ ia autodttta,submetida"pα′ θ″´ %物
,na qu狙 o casamcnto
ёcontroldo,rctardado,conl um inico flho,quc hcrda o pa甘 菫n6nio ao
casar‐ sc,a cada geracわ ,cnquanto quc os dcmals pcllnancccm soltelros
ou buscam fOmna cm outra partco A scgunda forma 6 aラ ′醸麟 ― %滋
″ oll∞ m面 К
nc,crn torno de`dao
llnlAmplamentc cxtenslva,nlas
anccstral,todos horizontahentc,ch
os sCuS fuhos,casados ou nao.Ad‐`‐
mite vttias c6hlas coniugais,quc sc a.glutinam"grupo a mcdida quc
Ⅷ sc fOrmando,associadas por lttos de fratcmidttleo Podc estender‐ se
at6“ dalr nascmcnto a verddciras tribos ou comunidades locals"。 Entre
as duas formas dc ttm■ ia cxtens市 a,o mais signiflcttivo trtto distintlvO
l霊 きЪ:[誌鷺 :離 fξ 群 ∬ T器 ∬ 獄 需 徹 墓蹴 緯
celibato.Asslrn sendo,``o ciCmento dln`逮 nico c rcprodutor dO sistcma fa‐
帯 縫 椰 敬 鮮 :棚 椰 騨 脳
83
A ID団 ゞHDADE DA FRANcA
OS QUARENTA E CINCO
DEPARTAMENTOS QUE TEM
A MAIS ELEVADA PROPORcAo
DE NUCLEOS FAMIL:ARES
MUL丁 !PLOS,EM 1975
al agHCunOres
b)nucleOs farni‖ ares rurals
C)nttCleOs fam‖ iares urbanos
84
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
8`
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
飛∬柑L鷺翻既闘II鵬:m燎颯出 Ъ
曽釧 :讐
se
:
bcrar inao‐ dc_Obra"153. IstO supoc um advcnto tardio para clao Ve¨
87
A IDENTIDADE DA FRANcA
quc a prop6sito dessc tcma naO se poderi adiantar nada de scgurO antes
quc sciarn pЮ duzidas provas a partir dc sondagcns das regras de costu‐
mcs e dos incsgotttcis arquivos ca■ o亘 ais.QuandO um burgues de Rcims
anota cm scu D″ ″蒻θpor volta de 1632: ``C)grande p力 i qucr unl casa‐
mcnto para inlmo Eu respondi:nao 6 mcu grttdc pai quc sc cttarl,sou
cu''154,seria preciso pensar quc este linguttar e nov。 ,。 linguaiar i五
“nlodcrnO"dc um homem do seculo xvII ou sIInplesIIlcntC O de um
homcm qucっ nascido na Chmpanha,goza pOr tradicao dc uma ccrta
independencia ttuniliarP
Pcrmanecc o fato de quc tais pcsquisas antlop016gicas IIlal colme¨
Calll ejtt dcmOnstram a queponto o passado agride o prcsente e se encar‐
nica contra cico Compreendo quandO Hcrv6 Lc Bras e Enllnanuel Todd,
diante destas divisocs antigas e podelosas da Frttca,cxcl`Inam quc``a
Franca nわ dcve三ac対 stir",quc a parttt dc uma luncaO taO hctcr6clita
de povos c dc civilizac6es fOi prcciso``invcntl‐ la"155,Dc fato,cla prc_
cisou super`r obsticulos,divis6cs,arrastando consigo uma rnassa dc his‐
t6rias estagnantcs,contradit6rias,pcsadas,duras como tcrra.
88
III
DISTANCIA:
UMA MEDIDA QUE VARIA
ボ 1驚7麟‖
vesscmos,vale de2 0u Vintc vczCS a Franca inteira cm 1982.
椰鮮
Asslrrl sendo,n10 nos espantcmos se a chmada Guerra dos Cem
Anos em nenhum momento cnvolvcu o coniunto dO tCrrit6rio;nao mais
perguntava‐ sc conl anSicdade sc scu fllho iria ou nao rnarchar sobrc a ca‐
89
● Cercos 1562-1570 1571-1576
x Bata:has
1 0utras
P° tた lS
1.: ・
1577-1588 雁諾 1589-1
:chtta口
'E"!
90
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
gt餞
紺 乳淵 鰐昔点1:1晟 馬ボ:』 1脳雷譜懺麗 :
訂職膏獲踊聾奮 :難
。
長:l蹴 ::‰ lttFl∬湖庸:慎 鼻冨 脳轟棚:島 :′ :き
°
“蹴 露穏舗絆箕五
a.a二aa面 ga um∝ p等 o赫 n dc
燥∬羅‖ 蹴 描 μl露
91
A IDENTIDADE DA FRANcA
孵隻埋
ifttfI鸞 掟搬齢鱗i
necess`静 iasparadas,da d■ cil travessia dOs rios,da lenta lllttCha dお mu_
las,da neccssidade dc sc e宙 tar grandes cidades,comO Dtton,dC Onde
穏燎 棋ぷ:器T:'品 ∬器ぎ
露盤l閾灘11:洲 ど
]両 鰹H:I∫ぶ弱
瀾i雀搬Л書∬聾I
里
騨 鳥詳 ″ 枇雛 苫 破∬寵潔F』 職」冨i
6Ъ
scu fllho uma desastrada descida cnl barco pclo R6dano.Scri preciso quc
desembttqucnl cm Avignon,お prcssas,c passando por AIx¨ en… Plovcncc
precisarao parar diante do lDurance cm sua chcia:llnpossfvcl atravessl‐ lo
:∬ 肌 i£ Ⅷ '慕 I留ls嶽雌:器
1壁 眺 ∬ :。 驚堂
atascar‐ se,de
atolar na areiao Em setembro de 1675,Inadme dc S6vign6
toma os barcos de Orleans(com0 6 modacntゎ )para ir at6 Nantes。 “Ah,
quc loucura",cscrCVC ela a sua■ lha durantc a,omada,uma longajor…
nada。 “ As iguas estaO taO ba破 as e flco tantas ve2CS atOlada quc sinto
'郡
榊鼎鮒誇
:辮 i稚ii撼i瑯
em 1838,6 num barco a vapor,iltlIIlo tipO,quc Stendhal embarca cm
:
■ †胤 謬 。砒 棚 :fili∫ 亀∫ [9響 :綿 χ慨 1群 亀盤 :
燎織讐 It
胤 謬身電
zem muito inelhor o quanto alenti
penetram na vida comO unl todo,dia a diao Marc:unル %グ ′ ,um teto
機淵L備 W
麟。 鵠 器職 `∫
0ノ
A IDENTIDADE DA FRANcA
Eが多,〃 た %ι ″Ⅲ 励 彫 %″ ′ι
ψ α
α
=tCα
…
Perccbc‐ se onde qucrO chegar:neste alonganlento do esp鶴 o Ontenl,
os宙 larejOs,Os burgos,as cidadcs,os“ paFses'',as regi6esi as provmcias,
as instituic6es,aS Culturas,Os falares,Originalidades diversas e rnuito an_
tigas,vivcram protegidos,quase quc isOlados,uns dos outlos.Assiln,
cxpandirarn… sc errl toda quictude,c rnesmo as inenoles unidades fOram
nliraculos`Inente preservadas.Tttto quc o Estado monttquico favore…
ceu as grandcs ligac6cs viirias,as arterias,na0 0s scus vasos capilares.PO…
deria ele agir de outra forinaP Por conseguinte,e dez vezes IIlais,pr01ongar¨
sc… l o estado laFrlentivel“ das estradas lurais quc chamamOs caminhos
vicinais"174.Em scu registrO de rcclarna.c6cs de 1789,uma pequena co_
munidadc aldea da P10venca― Chateaudouble,pertO dc IDraguignan
一 emitia o seguinte vOtO:“ Quc Seia permitidO a todo burgo,aldeia c
comunidade distantc das grandes estradas fazer vias c額 locaVeis entre cles
e cada qual errl seu tcrreno rcspectivo,cm proveito do com6rcio!''175 Em
escala mlediatttcnte superior,as estradas secundttias,as“ cstradas trans_
vcrsais'',nao valclll IIluitO mais,no dizer de um Orador da assemb16ia
provincial dc 1lha_dc_Franca(1787):“ durante as estag6es chuvOsas,isto
6,pclo IIlenos durante rnctade do ano,Os carroceilos,os cultiVadOres quc
icvanl scus plodutos para o rllcrcado dtt cidades vizinhas,sao obrigados
a duplicar O nimero dc suas bestas de carga c dc tracao,O quc de um
lado aumenta consideravelinente os gastos com transporte,que cnl parte
dcvem scr assurrlidos pc10 cOnsunlidor,c de outro,diininui 0 1ucro dO
vendedor Ou dO prOprieti五 0"176.
Em 1792,na CoFё Se,uns trinta qui16metЮ s(dC Setc a oito 16gu郎 )
sao considcrados comO um s6rio obstttu10:ヽ rclac6es cntrc vilareJOso A
Pmir dCSSa dist俎 lcia,as difercncas linl聾 おticT tOrnam… se considertteis。
E claro,■ ■
als do quc a disthcia cm si,quc 6 a diflculdade das cOmunica‐
c6cs quc esti cnl questao.Um historiadOr eu薫 51ogo,que publcou cm 1783
uma obrasobre o Embmnes,diz explicit`Inente:“ se nos pα 〔
ses de planf_
cics sぉ nccessttias vttias 16guas para sc observar alguma difercnca dc lin_
gua.gcm e de vcstuttio,aqui[nOS Altos Alpcsi basta salllos de um pe‐
qucno vale c nos transpOrtarmos para urn outro,paFa nOtarmos tt urna
difcrcnca total dc lhguagenl e dc usos.Por causa,sem divida,da pOuca
comunic電 わ quc os habitantes dc um vale tem conl os de outrO,cstando
scparados pcla。 ¨ diflculdde dtt mOntanhas''177.Da mcsma forma,a
Bretanha 6 uma ilha compacta,quase fcchada para o frances;ali se prega
etrll brctお ,muitO frequcntclmente ate incsino nas cid狙 cs;ensina… sc nas
cscolぉ dc vilarloS,quando eltt cxistem,apenぉ a leimra(1密 mente a
csc二 ta)dobretぁ ,ocasionttmente um pOuco de lttim;no entanto,inde‐
pendentementc daqueles que sc achaIIl p“ xllnos tお cidade,っ hi campo_
94
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
1『 T鍵 :胤
帯甘∬蹴 勝1高 品驚電胤l調:,盤恥∬
vilare,o dc Pra2,pcrto de Bcaufort::告
Em suma,6 pOrquc terrl neccs〔 ade dc cmigrar quc os savoiardos
cscolheram a comunic電 わ。Os′ 〃 ´οなS6■ orcsccm c sobrctudo s6 sc man‐
tem cm isolttncnto.Ptta destruF… los,comO deScitt oS rcv。 lucioniriOs
franccses avidos em fazer do frances``a lingua universal da Rcp`blica",
o quc as autoridades do Ba破 o‐ Poitou rccomcndanl em primciro lugarP
“C)s mcios consistiriam errl abrir cminhos vicinais e de comunicacao de
viltte,o para vilareio,dC burgo para burgo,dc cidadc para cidade."180
COmO dize‐ 1。 lnclhorP Mas que sc iinagine quc,ainda cm 1947,no altO
vale pireneano dc Aspe,cra prcciso quc da tidadc dc Lhers,perto dc
Lascun,sc desccsserr1 0s rnortos``amarrados ern uma rnula"at6 o cemi¨
terio de Accouso Nlo existia ncnhuma cstrada181.
Em tais condic6cs,ningu6m flctti espantado corll o fatO dc quc a
Franca tenha sido,durante s6culos,unl esp電 o``pttrcelado.¨ quttc to…
talmentc inconstituao,de c61ulぉ smplesmentc iustapOStas''182.um
agregadO dc micrOcosmos,capaz de,cm caso de nccessidadc,bastar‐ sc
a si mcsmo por rnuito tcmpo"183. “urn inosaico dc pcquenOs`paFscs',
de vilare,oS e de cidades possuindo uma ccrta indcpcndencia,ainda quc
todos pertcncanl ao rnesmo coniun::II:}ど C」
autonomia cultural dtt nlassas pOp .。 ::嗅 露 lioillll鮒 :
coesao dc cada comunldade,urbana ou rural,para dar a cada um,uma
cxplicacao coercntc do rnundo,ptta cncouracar os homcns contra as di‐
flculdades da vida。 "184
95
A IDENTIDADE DA FRANcA
D″ θ電う
滋ιル ιあis,6戒α
l柵 嶽 観 )驚 七 府 譜 iぷ :配 忠 1壇識 F議 風 T肌 阻 蠍
dc dOnlinttaO,tant0 1。 cais quanto ger`uso Sc a supercstrutura donlinan‐
te brota c sc estcnde tお deprcssa,6 porquc nao cncOntra obst`た u10s de¨
cis市 os a sua altura,ncm rcsistencias bcm agrupad郷 .QuandO a mOnar¨
quia rcalizou suas ancx電 5cs,no rnibumo uma provfncia,Ou parte da…
qucla provfncia,6 que sc sublcva;a nlonarquia travou combatcs unl pOr
um,neste ou naqucle pOntO dO tcrrit6rio.¨ ]Do rnesIIlo FnOdO,sOb a Rc¨
volucぉ ,a Rcvolta Girodia(1793)se cspalha pOr um bom nimerO dc
96
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
`鷹
踪 星:,電 誌」 釜::腑 :I轟 誰 p蹴 『 Lよ 出 温
汎晨 .TI
guerra civil que rne custa compreender.Talvez porquc,ao contr`蔵 lo dc
Jcan Gu6henno,bretわ quesima a“ p猛 亘a''acima da“ n鶴 お'',cu pcnse
97
A IDENTIDADE DA FRANcA
98
QUE A FRANcA SE CHAMA DIVERSIDADE
mcus p“ prios irinaOs c quc tinham por inun uma afeicao sernelhan‐
tC."195 Seis mcscs mais tarde,cm 19 de dczerrlbloっ trava‐ sc a batalha de
Drellxo Os advcrsを ios estao facc a facc。 “Cttla um,cntao'',cscreve o mes¨
mo Francois dcla Nouc,“ mantinha‐ se flrine,pcnsando consigo rncsino,
quc Os hOmcns quc via avancar contra si n触 o cr`In espanh6is,nem ingle¨
scs,ncm italittOs,inas franceses,quer dizer,dOs mais valentcs,cntre os
quais havia cOmpanhciros scus,parentcs scus,amlgosscus,c quc clll uma
hOra seria prcciso quc sc lnatasscIIl uns aos outros;colsa quc provOcava
coJmo quc horror do fato,sern diminuir‐ lhcs a cOragcIIlo FicaraHl nessc es¨
tado at6 quc os cxcrCitC 》s sc rnovlmentaraFIl para o chOquc。 '196
Este tcxto dr`unitico naO podcria scr transpOsto inuitO facilmente,
ser muitO bcnl adaptadO a outros epis6dios igualinente pcnosOs dO pas_
sado da FrancaP Para nao falttrinOs dO presentc,cle rnc lembra a rcspOsta
dc unl vclhO fldalgo quc,ao vcr chcgar a Rcvolucao,prcdizia scus dra…
mas a um antigo pttCm dc Maria Antonicta,condc Alexandrc de Tilly.
Como estc■ ltiin0 0 cscutava incrё dulo,disse:“ Senhol,somos uma na‐
caO dc trag6dias。 ¨"196
Eあ ψ ′
99
A IDEN■DADE DA FRANcA
100
SEGUNDO CAPITULO
A COESAO DO POVOAMENTO:
VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
こ
К 翼監
肌股 漁ユ :胤 &鶴 町1講 』
宅‖讐 '∫
lT: :Ъ
101
A IDENTIDADE DA FRANcA
102
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
103
PARTIR DOS VILAREJOS
場 あ∫ ι
″ 〃蒻ν簿グ
ルル あ∫グ
)=″冴o∫
:Ⅷ 撻
酬潔:i∬ :『 fT量 鳳置∫∬:my‖ ∬罪
,増 謂
f稚
de bonl grado poupa o solo precioso a ponto dc nao temer a obscuridadc
e O frescor propFcios as caves;agrupa suas constmg6es.O宙 larc,O dC agri‐
cultOres,ao contr`壮 io,cspalha‐ se pcla plantie que lhc oferccc toda sua
lo4
POPULAcAo ESPARSA
por departamento
り
︲
8
9
︲
105
A IDENTIDADE DA FRANcA
106
A COESAO DO POVOAMENTO:VILMJOS,BURGOS E CIDADES
憮 rrttrnT蹴 ∫ lC器 ∬ ∬ 撃 Ⅷ 淵 器 l籠 路 お
107
A IDENTIDADE DA FRANcA
1樵 鰍 X嚇∬
橡
108
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAШ りOS,BURGOS E CIDADES
ぜ憾驚掛11鮒
弾1鮎妄
絲鷲認
難 鰊 ξ《 墨燃 醤 茸 li聟
鴛鮒織:椒 轟絆器li計五稲:群∫
=i淵
ЮS懺
,W眺 肌
器:鯖 肝IMふ d∝ 多。
ttω μo mm∝ no M耐
精:1&:1路 l瞥 棚庶認冨i」堤著瑞慮品驚せ 鍬
SC蹴
a°
腎
乳雀 お ‐
糧鳳 mcsqucsctornttamttO惚 ″ ram p三
109
“
A IDENTIDADE DA FRANcA
肥』磐
鳳嶽鑑電 :蹴 1篤 1譜 ri黒壼:篭喫:轟
l』 窯霊
do sCculo XIX,… .nas v`石 tas pal面 quitt da Cornualha interior,urrla ida
e v01ta ao burgo a partir dtt quintぉ aftttadas e対 ge umajornada dc宙 a…
110
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
*Termo regional que designa um cercado comunal,Portanto colcuvo,■ o intcriOr dO v■ allciO c On‐
dc os habitantes podiam abrigar Os animais.重 algO quc nお e対ste na matoria das provFncias da
Franca。 (N.do T.)
**Dia cm quc a lgreia cat61ica permida o consumo de carnc.(N.do T。 )
111
A IDENTIDADE DA FRANcA
112
A COESAO DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
Oッ :;″c′0′ %%%ο ルん
Sc esquccermos a fOrma do vilare,o para pensarmos apenas nO scu
papcl,as diferencas se atCnuam c csboca¨ sc um%0グレ /o′ %z″ ノ′]%〃 ″″―
励l,cle seri vilido tanto para o宙 lare,o conCentrado como para o宙 lare,o
dispersado,ptta o宙 1額 c,o conSCqucntc,Ou para o simples lugttc,0,Ou
mesmo para a rrliniscula unidade quc 6 o solo dc cxploracao is01ada.
Todo宙 larei0 0Cupa um cspaco;Picrre de S五 ntJacOb34 dizia:uma
“clareira cultural''.Ele 6``uma c61ula bio16gica que perrrlite a σ ο/o″ 馘α―
″ο gm奮 lo do termol do fatOr dc pЮ ducわ `s010'''35。 De
ク inO Sentido o五
fatO,este solo,cste“ torrao''c estcノ ″ ′ *Sao maisimportantes do quc
o pr6prio agrupamentO das casaso Ctto cstaS desinOronerll ou dcsapare¨
“
carFl― ―COiSa que pode acontecer e acontccc一 o“ tOrrao"ainda sObrevi‐
ve:as aglomerac6es vizinhas,cidades ou宙 lare,os,apOderarn_se dele36。
O torrao dc宙 larc,0,O mais das vezes contando cerca de mil hecta…
res,compOrta¨ se como unl univcrso a la Thinen37;cOnl efeitO,cic sc or‐
ganiza sob a pressao da distancia;esta lhc custa trabalho,tcmpo e di…
nhciro,dc umas6 ve2,C dCScnha sobre cic zonas concentricas sucessivas.
As culturas nao scraO as lneslnas nos campOs p“ xllnos a casa c nos quc,
cstando FnaiS distantes,permiterrl ao campones somentc uma ida c volta
durmte o dia。 “QuantO matores forcm as disancias cntre o ccntro de
exploracao c Os lirnitcs do tcrrit6rio explorado,scri mais itil icicgtt para
a perifcria as terras quc demandam menOres cuidados,isto 6,as mais pO_
bres."38“ Enl razao do pOucO esterco,trilhas ruins''っ escreve Paul Du…
fOurnet,a respeito dc um宙 lare,o da Sab6ia,``em razlo dos vctulos po‐
bres e dos aniinais de tr`彎 ao cnl nimero reduzido,as tcrras pr6xiinas aos
宙lar10S 6。 ¨quc eram mais bem cuidadas,c,por conseguinte,de rota‐
9わ m五 sr“ ida。 ''39
As terras rnals favOrecldas formaビ n atё mcsmo um dcbruadO,um
``cinturao"cOlado tt casas do宙 lare,o;6a20na das hortas,quintais Ou
ccrcados,dtt canaviciras,dos ponl`res,por vc2CS,■ 1`S nem scmpre,cer‐
躙 ぶ.罫離諸眺IW瞥盤 鰍守l識 :
'雀
mcntc o caso dos宙 larc,OS agIColas em torno dc Paris,ondc as iⅣ ores
frutttbras,enl latadas ao longo das pttedes das casas,cobrcrn_nas com
獣s盤 ■:靴 富翼
:幌 悲 fttf話 謝 鷺蹴
諸:オ ■往
C:£
:
de matto de 178741.
Amorosttnentc cuidada por tOda parte,ctta 20na dOsiardins_pomares
sc bcncflcia cOm repetidos trabalhos:um instantc de folga,c sc abrc sua
113
A IDENTIDADE DA FRANcA
porta para un■ cttrrinho suplementar de esterco,ou para podar uma ttr_
搬 Ⅷ 鮒 脚 鮮
nirias vindas dc a16Hl… mar chegasserll ao cspaco livic dos campos.
Para a16m da horta,comeca uma 20na bCm vasta,o coniuntO de tcrra
aravcl que designarci con1 0 nomc``teFeirO",uma vez quc para rnirn
/レ ′COrrcspondc aO cOnjunto de espago do vilareio.
Na Franca do lcste e dO nortc,a tcrra aravel ainda onteFIl enVolvia
“
o vilare,o com um cttulo contmu。 ,d市 idido em tres/。 形″ Ou θ s,αgσ ″ ,
:Ъ 慰 黒 孟鱗 l雅 辮 焦 盤 :霊視 」雷l器
metade dO pars havia sido abondonadメ 3.Esta zona forma o terceiro c■ _
cu10,freqtentementc,o lnais vasto dc todos.Aquis6 s触 o cultivados al¨
guns pedttos de tcrra,a cada de2,Vintc,ou ate trinta anos.
Grosso modo,a terra incuha 6 o s議 鶴s,tirado dc um temO dOs明め_
nomos latinos,c qucsc op5c ao“ 唇′ ″,a terra cultivadao Entrc os historia‐
dores,cria‐ sc o hibito,bonl ou lllau,cnl verdade c6modo,dc utiliz劉 [_sc
csses dois tcrmOs,quc sc op6ern hi s6culos,dizcndO da percnidade dcs_
ta oposicao.os ingleses,por sua ve2,diStinguem o ο″ぅ ″′ ん〆do i呼cノ Z
Os山鶴s6de2,CCm Coisas ao mcsmo tempo:landcs,colinas aban…
donadas a vegctacお scivagcm;vinhedos quc dclxaram dc ser cultivadOs,
onde sobrevivcm comumcntc algumasを vorcs frutrer郷 ,。 utrora planta‐
das entre as flleiras de ccpas,,お vc2CS ainda obstinadas cm produzir;Ou,
cntaO,linhas desordenadas dc a16ias;dc ccrcas antig郷 ,abandOnadas a
114
A COESAO DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
115
A IDENTIDADE DA FRANcA
Sftios e inOinhos en■ ruinas sao vistOs por tOda parte,scrrl quc se cons‐
truam novos cdiicios".As regi5es abandOnadas,csvaziadas dc hOmens,
cobrem_se dejuncos,de charnecas,dc giestas。 …Para as criancas de“ rias
ёO universo das descobcrtas,das pseudo― avcnturas:carnciros,cabras;col‐
m6ias;o pcrfurnc das noguciras,linha de frente da floresta quc avanca;
a caca cnl sua toca,quc ao scr surpreendida,cscafede_sc;uma vfbora en_
lolada.‥
Mas,para os宙 lare,os de Ontcm,os赫 %∫ cra uma reserva de recursos
gratuitos quc uma longa farFliliaridade lhes havia cnsinadO a utilizaro No
Escandorguc54,cstrcita placa de rochas vulcanicas quc,ao sul do Larzac,
donlina o Lod6vois,podemOs adrrlirartudo o quc o homcnl podia colher
dali:a forrageFn dOS anirnais feita dc samambaias e buxos picados;o ali―
mcnto das cabras e das ovclhas;b010tas para os porcOs;colhcita de ave‐
las,abrunhos,comiS010s,ccrClaS‐ galegas,faias do nOrte,aliscs,moran‐
gos,cogumelos,mel silvcstre,mais um bOm nimero de ervas selvagcns
quc a culiniria sabia utilizar:dente¨ de‐ leao,ル ノ σ
あι πο″タノ 物多″ οσο,cnsa…
ladcta fina,多 ′χ′gπ ′,多 ο%彫 ぁ ′ ν′ οπ ″θあ π,lfngua‐ dc‐ boi,aspargos,Jz/_
∫
う魔′
′οグ
ル〃Z″ scivagcns.… E nao esquccamos a caca aberta c a caca furti‐
va:a receita tradicional manda assar a lebre espctando‐ a“ num ramo de
avelaneira rn01hadO errl tOucinho fundido nOん ″ ′%多 〃´b%,cone de ferrO
perfurado,bcnl aquecido..Scrvir cOnl um molhO cnl quc cntrarrl o san―
guc,o igado mofdo e muitO alho''55.
Numa palavra,Outrora,os campos senl cultivO,apcsar dc seu as…
pectO dcsOrientadOr,c as florestas(seria nccessirio dize… lo2)nao erarrl
cspacos nao utilizados;a“ colhcita''insinuava‐ sc ali,as manadas ali cn¨
contram uma parte de seu alimcntO;Os pOrcos cram regularinente leva…
dos para os bosques dc carvalhOs e de faias;tOdOs os anirnais,carnciros,
bois,cava10s,viviam 10ngos rneses em plena liberdadc,pelas campinas,
pclas charnecas,pela floresta,de rnOdo quase selvagemo Assiin,nO es―
pantOsO pantano dc Poitou ou na Bretanha,Os cavalos saO abandOna_
dos a natureza.Que Se virem para sobre宙 ver!No invcrnO,quando o
chaO csti cOngeladO,quc consigarrl ervas a patadas. C)s garanh6cs sao
d●XadOS COm as 6guas,c a reproducao sc Opera por si mesmao Contra
os lobos, as manadas se compriinenl sob a furiOsa prOtcclo dos gara―
nhOcs.Estes anilnais flcarrl cxtrcmamentc selvagcns enl tal liberdade。
O Senhor dc Gouberville(cm 17 dc maio dc 1556)conta,Cm scu D″ ―
万ο,como se se tratasse dc uma rotina elementar,que para recuperar,
nos scus bosqucs dc Mcsnil‐ en¨ Val,perto de Cherbourg,os cavalos de
que precisa,cic organiza uma batida con1 21gunS arrligos:“ ApanhamOs
um potro negro para mim,quc Symonnct e Th.QuatorZe levttam para
casl.Nlo conseguimOs a 6gua[paral Th・ Dloucto Ela cansOu Vincent
Paris e quasc o pisoteou''56.
116
A COESAO DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
117
A IDENTIDADE DA FRANcA
スル 筋″r`ノ0厖θゐ∫多
ι%∫ "の
sI善 i枷 鳥∬嚇犠
滋 禰嶽驚持覗
:蹴 ЪЬ 盤泄
i裏
距:謝∬驚量 il推 :諸 胤」 錦 i「 :
孵駆
COtrii野
ittli掛 猟 : =磁
IFI
雷猛瀾謁ξ 器:職冨冨Ъ sttdon`m∝ o dc camp←
118
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
Aス)π ∫
″′%%%%%ゐ ′ι
ん〃グ
ι∬ο
A floresta tamb6■ l era um mundo pelo avesso,urrl paraFso para os
bandidos,malfeitorcs,foras‐ da… lci.A c61ebrc florcsta dc Bondy,pcrto
dc Paris,ondc o lllarques dc Sadc situa as avcnturas de suaJuStinc71,s6
fOi amplamcntc desinatada no Scgundo lmperiOo c)Pcrigo 6 cOnstantc
nas sinistras florestas das Ardcncs,cFrl quC“ os ladr6cs quc csprcitanl''
saO ainda temidos,cm ianCiro de 1715,ao longo de toda a``passagem
necessiria de Scdan at6 Bouillon"72. saO tamb6■ l sinistras as florcstas
cntrc Mctz c Saint― Mcnchould,antro freqicnte dc assassinos73,dO rrlcs…
1:器 L府 灘 1齋 躍 tな お 風 繁 龍驚 器 鮒詣
鵬 霊 ∬ ギ
119
A IDENTIDADE DA FRANcA
Scinc,cm iulhO dC 1706,``quc nao ncam apcnas nos bosqucs,c vlo pc…
10s cminhos OrdiniriOs c atこ うs pOrtas das cidades''76.
Aノ %ガイ″―
∫ ヽ
ctttι θ
120
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
I∬鶴悧
chttados78。 MaS podia acontccer quc,ao desinatar a florcsta,alguns dcn‐
椰 灘枷鷲: ∬
鞭 │
躙 ど出i鰍撚 ::慌i宝毬棚 ∫ 墨嶽
didas hi dois sCculos,em tcrrcnos comunais,hole sao lugarlos muitO bCm
:
l羅 嘉毬難覺欝宰 :鐵聯引推婦
ou cntao,nomes cOm arcs colonitts:o Novo Mundo,o Canadl,Mississtti,
Caicna.… ''79 Em vcrdadc,magras Am6ricas,magras 20naS pioneiras!
%ゐ ′ο
Pra蒻 ″ ノ ″ ゐ ク:;″eio
`滋
Produzir tudo:ё a tendencia do vilare,oo POr rrlcnos quc seia habi…
tadO(mais dc 500 habitantes),ciC encontra no mesmo lugar o suacicnte
:ξ TIT禦葛 翼籍
Ⅷ3晨霧 留露猛需∫言 l重
'」
l星 L『
nclco Enl geral,a autOnOmia prcvalecc:6 o quc ocorrc com Romainvillc,
vilarc,o dc VinhatcirOs,no subirbio imcdiato dc Paris,quc vive nO s6cu‐
10 XVIⅡ sob o signO dc uma cndOgamia mttoritiria 80。
11蕪 襦 域 鮮 藉 靭 鰍 II榊
121
A IDENTIDADE DA FRANcA
122
A COESAO DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
123
A IDENTIDADE DA FRANcA
ス湯
ηれ、
む ∫
勿ιノ〃多ι
πヵ″
π″
`π
Todo宙 larc,O por mtts quc flzer iamaiS podcri bast額 ‐ sC a Si mcs‐
moo Sera neccss`ヒ io quc venda scu cxcedentc nO rrlercado ou na feira do
burgo vizinho,alnda quc apenas para conseguir o(unhero suflciente pa■ a
Os fOrOs scnhoriais,para os impostos do Estado,para o``sal do devcr'',
que por si s6 constitui,no Antigo Regttne,uma ruptura imposta do ex…
teriOr a cconomia do vilarc,0.Para“ bombear de novo o dinheilo dos
impostos'',COmo diz uh relat6三 o sobrc a pecuttia do Limosino(secul。
XVIII)93,scra0 1evados para o burg6 0u para a cidadc,nos dias de mer‐
cado,a manteiga,os lcgumes,os ovoS, aS avcs,o gadO em p6,a la,a
madeira。 ¨]De ondc,as prociss6es de charretes e de pedcstreso No burgo,
seraO cOmprados:o pao dc padeiro,a carne quc O acougucilo fOrncce
a vtte,o-6 aSSim quc,saindo dc Va1lorcinc(nOs Alpes da Alta Sab6ia),
o montanhes descc(e quc dCSCida!)at6 Martigny,nO Valais,ptta fazer
uma visita ao acouguciloo No Burgo tamb6m sao cOmpFadOS especiarias,
tccidos,instrurncntos,utens■ los;o usuririo fF reccbe sua clientela,cm¨
bora cada vcz mais,e nOs`culo XⅨ quase scmpre,notttcis c estalaia‐
deiros de宙 larttOS O Substituttn94.
Nos campos quc produzem muito pouco para se perinitlrem tals tro‐
cas,o grande recurso foi,cnl um caso a cada dez,o trabalho a dOIIliに 1110,
124
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
125
ou na regiao de Tonnerre104。
0∫ あο%ι π∫∫
ι″θ
S'oa〃 π
:『 紺魚
乱胤11:留 l」lil,電 濯 絆 鷺漁ギ器誂量
l:〕
糀酬
榊 翻 T器讐
榊f椰薦 ‐
しsc dc uma OpOrtunidade ptta uma
:鷺
諸 詭 選岬 憮 1蹴 路
todos os demals,10qua2,pedindO nOt
鐵 織 ∬ 陶
焉繰麟憫∬i墓聾基i灘撫 響
cas qucbradぉ ,frigideiras iradas,c
126
A COESAO DO POVOAMENTO:VI― JOS,BURGOS E CIDADES
榊 脚 押 驚出 岬
量
em∬::r籠鰐 T席盤 戯廠 i&
:xtI:鳳 盟 じ
驚憮 掌躍T蹴絆 器 ∬鶏:翼器潔 :
127
`縞
A IDENTIDADE DA FRANcA
● Sede de eleic二 o
‐‐
BOぬ 30NNAIS
・ Linlite da genenlidade de RIom
――LiIEliteS de elei9員 o
o 10 km
MARCHE
P,2,E堅 里4L■ 、
■´ ヽ
■、
二/リ ン
RIom
1)(1夕 lf=恥
″
ヽ︱
SERRADORES‐ ,
S
G
DE‐ V A
Ferrand'MERCADORES/
′
,
′
′ ・ C口 ermont¨
ιIMOSIN0 `
ノ
ヽ、
_
` )
ヽ _´
DORES‐
攣l「 L8T,レ ィ1:凛
監守
‐
DE‐ MERCA
ぶ
鵠臨灘 \
轟
儡 ご 甲嘩ζ
PEOES
藤Eギ 、
、
VVル
ブ
′
χ
/ゴ
藝
∠
残
菱
ヽ `、
B…
J二
_女iヽ
熱
ヽ
毒
eや
虞`
―
ヽ il‖
ititi 「
I盤
昭躙 mS ir驚 悪
熱 〉SERRADORES‐
EMG∵
:ト ー 嘉
二ム/聖 些 /ノ 瓦 ぶ
Ⅲ
AS lヽ ゛ angeac
И
二
全
塁]全 _´ ´―´
=夏 、
、
〒
A ESPANHA ′
y
SAVETIERS ノ ヽ DE‐ AcuA
CALDEIREIROS r RASPADOkES
― /
MENSAGEIROS
t
ROumcυ E
GE′ υDИ Ⅳ
“
128
A COESAo DO POVOAMENTO:VILNJOS,BURGOS E CIDADES
129
A IDENTIDADE DA FRANcA
極 鑑訛 驚
習瀾欝器:tr唸ぎ
│。
器 t素 器胤
″ 蒻′滋 ,CXcmplo maravilhoso de auto‐ sunciencia,nぉ 6 totalmcnte au_
tttquica,c sc nao hOuvessc a necessidade de pagar a gabela c Os Outros
菫npOstOs,ncrn pOr isso ela dclxaria,por menos que fosse,de esttr aberta
130
II
竃 網 蕊 髪 11勲 鶴 詈 脚 i饗 慰
cidadco Para a sociedade rural,o burgo rcpresenta frcqicntcmentc,c POr
si s6,o mundo exterior como um todo:administr鶴 5o,juStiCa,com6r_
cio._Sem divida,sao“
W
ltmas arterfol`s ou venulos do gra■ de co‐
`s■
lc躙[よ Y拙∴濯蹴;淵i羅1忠 。
漁ぶ誕 糀憮 :
131
A IDENTIDADE DA FRANcA
132
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
燎糧鴬滞
就霜占理出躙ふ靴監Ⅷ :t棚 往 :
133
A IDENTIDADE DA FRANcA
de 1550。 Por um luxo provocativO:a cidade institui concursos de ti10 de
arcabuz dOtadOs dc inagn■ cos prenlios125。 MaS,cntお ,nao teria Thann
i盤制llよ 壇:留F為 謝Ъ
:硼 鵬阻 憔鮮よi∬
toso Dessc lnodo,F6c`unp e Elbeuf sao qualiflcados comO burgos126.o
mcslno acontcce com Roanne.
134
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BLIRGOS E CIDADES
織 継工湯s
ぇ議〃
鶴競躙 ∴
=跳
i織 鑑蹴轟:糧 鼻里:麗 樹
Ъ 魚庸鳳肥 ゝ
逸篤 :
1 驚
ao rnenos diante das exlgencias do flsco rcal,quc nao conscguc abocanhl_la
135
A IDENTIDADE DA FRANcA
dp庶 漱糧協蹴猟量
1糧 rr常 減詮鏃 !雹 :働
柵 職胤11昭聰紹sW■♂
:Ъ 箇』 ∬蹴 鑑 :
電:slξ :」認協sⅧ蹴盤器7T置 城
私 鍛黎堀 hl驚 冨
se desenv01vern verdadell`Inente ptta a16m dOslimitcs ao nortc do can‐
:結 篤 よ出塁T棚 ホ11鴇F減 覗鳳 IЪ Ⅷ「 1翻 屁
dC maddm e de argil亀 ∞
:∬
m
曽 fi譜歴I蜘 ∬肌篤n」Tthお
deぶ 圏rl識 lT:L脇 撚 .懲 組賓 WIttil蠍
::s腔 1″笙舗淵 驚凛‖■slttlttllよ::甘 鳳温 L
*Montcs trab』 hados pela cros,o que scrvcm dc marcos dc andgo rclcv。 .(N.do T.)
**Esp6cie dc Pinheiro do genero das bctulttcas.(N.do T。
)
136
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAШ りOS,BURGOS E CIDADES
da Mosa,quc se cicva progrcssivamcntc cnl drcc5o do rlo,a f10resta ocupa
tudo,ou quase tudo;podc‐ sc flcar pcrdido ncla,ainda hojc)。 Entrc os
bosqucs c as rcgi5cs ba破 郷,hi freqientemcntc tcrras araveis ntt cncos‐
tas descobertas c Pedrcgosas:clas sc torntt litcralmentc brancas nO rno‐
mento da aradura,dado o nimero de pedr`s quc o arado traz para a
supc」ヒcic do soloo Urn arado quc se precisa atrclzr a quatro,scis,c at6
mcsino nos dizcIIl quc a dcz cavaloso Em todo caso,6 initil tcntar de…
sempcdrar:a aradura scguintc trartt a supcl■ cic novtt pedras.O rcsulta‐
do nca d額 。:enquanto os prados cstゎ ao mesmo n行 cl quc o vilare,0,
OS CattLpOs ccrcalttЮ s flcttn nas cncostas quc o dominmo QuandO da
colhcita,as carЮ cas dc qu飩 lo rodas,csmagadtt sob os fc破 cs dc trigO
ou de aveia,desccrll para a cidadczinha,com um ruFdo cnsurdecedor dos
frciOs,c O caVa10 dos charcos precisa scr retido pcltt r6dc器 .
137
A REGIAO E O CANTAO DE GONDRECOURT
Mapa de Cassinilfirn dO sё culo XV‖ │)i os cfrculos negros saO prOporcionais a pOpu_
lacaO dOs v‖ arelos.
の
ベ
Lバ
旨
Лヽ L
ヾ
4賊 ■
蝉平
︻
碧 ﹁
裁﹁
1岩
一
:
ロ
占 鳳 語Ⅲ…
ゞヽ ぃ、、
ザ
、
一
.驀
“
一
¨一
¨
″ョ ヽ ︵﹁
義
義留甲
留 ・
郭・
〓
・
‐
卦
1
鮮
、諜
A IDENTIDADE DA FRANcA
憑t認Ⅷ:w:器 鷺肌1蠍
機Fi枇 織rttξ 七
剛 器 棚ζ
雨鶴I静1齢摘鶯
3■ 1」
1788),igualmente a beira do Mosa,
tOtalmcnte a Gondiccourt,cujo lrnp6rio quase naO ultrapassa一 no ml‐
xlmo―一 Vouthon‐ Haut ou Les Rolses.
Para ocste c Para o Sul,6 preciso citar Monticrs(1 257 habitantes
em 1803),no Saulx,pequeno rio mais estreito do quc o Ornain;Join宙 1‐
140
A COESAo DO POVOAMENTO:VILMJOS,BURGOS E CIDADES
▲●I N EI
EstrasburgO
圧□刊ha Candaa臣
弧 Tdha chaa quattada匿 壺][:鵠 盟a
_贔 絆 S側
圏 Ltta
141
A IDENTIDADE DA FRANcA
142
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
Secundario
00>〓“ の00 つo ﹁ 一
46,28/
229 1486
Gondrecourt Resto do cantao
Gondrecourt
143
A IDENTIDADE DA FRANcA
144
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAШ りOS,BURGOS E CIDADES
145
A IDENHDADE DA FRANcA
器1:器 量露ritt11織鷺竃lttI猛lЪ職お富撚 …
器認 嵐糧幌鷺忠犠'1駆:織τ 鵠:枷 緊鼈詭肥 :
Ш
fOrtale2ao Suas fortiflc電 ocs nお fazem dc Gondrecourt na cidde‐ chavc,
F庸 都
鵬憚胤
quc comanda o cx6rcito frances na guarnicわ
市挽舗墨
do Barrois movente,tcll o
cuidado de colocar cm Gondiccourt um pequcno dcstacamcnto``pOrquc
i基 留‖「総鯖
簿」 環 緞網誡冨i晟 漱嘱‰彙設 1。
146
A COESAo DO POVOAMENTO:VI― JOS,BURGOS E CIDADES
147
EXPLICAR O SISTEMA:AS CIDADES
148
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAШ りOS,BURGOS E CIDADES
群躍 掛鰐 lltti椰 :掛難 榊
;de acordo coIIl oS numeros dc sua
ll habitantcs,cidadcs;aba破 o disso,
ra,alitt dernasiado dara,tanto mais
rcosamentc variado scgundO as 6po‐
t49
0グ %ι ″π%〃 ciαααι′
鮮盤襲茸
j蠍罵蕊 t胤珊榔 seu crescllnento.
n ser dcslocadas,cosわ ,do lncsmo
胤 蹴l織 蹴襴 胤 │ざ
轟 聯猟騨響響憾驚轍 :
‖Ⅷ 漁糊=
鷺脚 騨
器
ra deflni_la,para afcri‐ la,6 sua cap
ela o exercc。
149
A IDENTIDADE DA FRANcA
*P/z″ Jο 影
,quinto mes do calendttio rcpublicano.(N.do T.)
150
A COESAo DO POVOAMENTO:VILNJOS,BURGOS E CIDADES
潔l淵i捕罪i鰍庶∬鰐鵠胤T露選鑑
mer: `Nos lnercados urbanos encontra¨ se o lntercambio cldadc¨ c`Inpo,
:
151
A IDENTIDADE DA FRANcA
蹄 群r継 留忠露
‐
l務 漱 脇器競鵬Ш点
la a viver.Para Nancy,por excmp10,quando
tituic6es capazes de ttuと
sc ve pr市 ada de scu bailio por ocasiわ da ocup電 わ francesa(1`70/1697),
sc acreditarmOs no que dizem scus habitantes,cla sc achou entao``redu_
zida a uma inis6ria.… extrema.¨ Hi poucas pessoas que nlo for`In atin‐
gidas pela sua infelicidadc c pela dcsercao de tOdOs Os burgucses"160。
QutttO aO mOvimento que delineia os ciculos dc influencia mais
distanciados da cidade,nao sc encontra cnl prmclro lugar o fornecmcnto
dc homensP Sim,``a csp6cic humana C a csp6cie rnais invぉ ola do rllun¨
do''“ 1,e desde sempre a quc mais宙 巧a・ E a cidadc e como a lanterna
fOsca dOs cacadores quc,durante a noite,atrai a cacao Ela fascina os caα l¨
152
A COESAO DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
,
︲
︲
︲
● 一〇
● ●︵
la 5 21 な 50
6a 10 51 a10o
ワ
1l a 20 mais de loo
●││,
●│││●
一●
la 4 0
li:││ :
41 a96 ●
154
A COESAo DO POVOAMENTO:VILMJOS,BURGOS E CIDADES
躙 』
躍 督魚ぶ∫餞鋪T:11寵 電 膜驚
肌灘:鴛 ∫ l
csta imigracao,cIII suma,de alto luxo,para a cidade dc Metz,nO s6culo
XII11“ 。
Ainda FnaiS extensas sao as 20naS delincadas pelo com6rcio em tOr…
no dtt cidades ativas一 ―cidadcs¨ cidades,comO diz Andr6 Piatier__,pois
eSSaS 20naS incidem amplanlente no territ6rio frances e se prolongam ao
翫糀 認肌l踊1鯉 ]∫留臨鳳柵 ∫
bゝ総 eT乱 礼
jas rottt foram reveladas dcsdc o flnal do s6culo XV,pelas grttdes des_
cobertas,Nos esquemas das ilustrac5es 25 e 26 rcpresentei os enOrrnes
pedacos do territ6rio frances quc s触 o trazidos a baila pelo com6rcio de
Ruib e dc Mttselha nO s6culo XVIIIo O leitor observari de relance quc
胤 摯 盟 I肥 肌竃濡 ∬ 蹴 罵 富 『 L∬ :TЪ W慨 黒
quc o′ %ι 渤 ″″″ ο″″ 一 a coes■ o,a unldade econonllca desse terllt6‐
rio― ―tttda a se constituir.A lmensidao de um tal esp鶴 o6um obsticu‐
lo para qualquer unidade mercante,apesar do esforco arrOladO dOs trans‐
portes,da rnultiplicidade dos mercados,do inacrcditivei nime10 de fei‐
ras,que sao como substitutos das cidades ou dos burgos,ou entお ,quandO
saO instaladOs nas cidades,sao multiplicadores e宙 dentes das atividades
destaso Mcsmo as feiras muito grandes一 ate mesmo as da CLmpttha,
no s6culo XIII,a de Guibray,a de Bcaucaire,s6atracFrl uma p劉 瞳e do
territ6rioo A FrzrLca 6 urrl pedago grande delmais para o pr6prio Estado
frances,bem como para o capitalismo de suas cidades mais avancadas
――cidadcs cssas,aliis,curios`Inente a rnargern do reino,como terei Oca‐
siaO dc estabelecer na scqtencia.
蒻
レ タ ん∫∫ηろ
ク/6J,∫ θ′θttι ノ
155
A IDENTIDADE DA FRANcA
RUA0
MARSELHA
156
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
ifbrio quc PrCCiSa ser mantido entrc aqui10 quc ela recebc(Ou quc ela
tOma)e aquilo quc ela d五 (ou reStitui)。 O equilfbrio esti scmpre por ser
renovado,a balanca nunca pttao E a rnaneira pela qual uma cidade se
ap6ia no exterior c sc rnodiflca no intcrior ptta inoldar… sc ao cxterior e
dorrlini¨ lo nunca 6 slmples;comumente,o segredo tem de ser dccifrado.
A utilidade dos exemp10s esti enl conflrmar ou inflinlar nOsso cs‐
quema te6rico,quc 6 apenas unl prilneiro esboso de explic`彎 ao,uma cs‐
p6cie dc%ο ルあ.Ora,um mOdelo,知 nais basta a si mesmo:6 preciso
cOnfrOntl‐ lo com a rcalidade,faze… 1。 a。 lnaro Se flutuar,6 unl ponto lm…
portante;se`ご undar,6 preciso recomecar。
Senl divida,o ponto lmportantc nao esti en■ apenas situar a cidade
entic burgos c宙 he,os一 nO me10 daquilo quc ela na0 6_,mas em
situi¨ la errl icl`略 lo 2 0utras cidades,ressaltar as“ 16gicas''locais,regio‐
nais,internacionais,quc as distingucm.Intcmacion恭 :a hist6ria do vasto
mundo nao cessa dc atingi‐ las,deslocl‐ 1`厖 ,desclassiflc五 1̈`厖 ,se for O caso;
esta ultrapassari aquela, quando nada cn■ scu pr6prio destino o pre‐
nunciava.
Procurando veriflcar(e COmplicar)o esquema csbocado acm■ 2,Olha‐
remos cntao as cidttles IIlenos de scu lnterior,″ ″″″ ππ ,∫ ,dO quc na pers‐
`移
pectiva de toda dominacao urbana,quc coloca cm questik)ao rnesino
tempo o interior e o exterior,de acordo com a relacao de duas lnassas
nem scmpreね ceis de deanir,c muito menos dc aferil.
157
A IDENTIDADE DA FRANcA
″ Prov:ncias
III
・ 1。
れ〕 P・ ◆
==..I
.. 0 ′
.:、
・
●
● . 亀
`0。
八
.
`
。 ・
,
0「
..ハ .i
、 ヽイ・・,ヽ .ゝ
f`べ
t°
・ ・ 1臥 .rJ・ 0●
・ 憾
・・ ・
.ち
.●・
・ A
′
●。
・
.●
・
●
● ●
.
●
●
ち
158
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
mょ [鰍 I:∫ 苦
認鮒認瞥:::織 盤よ 燎l∬ 胤鰍
o rclcvo da regiお de Bcsangon,que fragmentou,como quc retanlou com
serra,郷 bordtt doJurao A cidadcla dc Besancon flca no cumc dc um
dcsscs fragmcntOs,cntrc as duas cdusas de Rivottc,ao norte,c dc T額 ‐
ragnoz,ao sul.
Nao 6 de sc csptttar quc uma cidadc sc tcnha alojado desdc muitO
cedo neste stio tわ benl defcndido pela natureza.Bcsangon fOi a capital
dos Sequanas,unl dos grandes povos da Gllia independcnteっ em conta‐
to com os Hcivetas,Ж antonados por sua vez do outro lado dOJura,c
de scus inillligos,os Educnos,instalados alem do Doubs,c do Sa6nc.
Em scus Cο ″ク統ο ∫,C6sar ressalta a importancia c a forca dessa 10ca‐
`%ι
lizacao.
Notempo de Roma,/2Jο ″ヵO fora uma ttnpOrtante capital provin_
cial,no cruzaElcnto dc duas cstradas,a primeira(quC iCVa a Lausanne
c"lago Lcman),atrttcssa o Jura pC10 Vale do Louc c a longa cclusa
dc Pontfrlier;a scgunda sc dcsliga do Saona cm Chalon,c pelas bordas
dOJura chega a Bes狙 9on c liga Montb61iard,Berort,。 Reno e suasみ
%′ ∫, ChCgando at6 Mayencc. Esta segunda cstrada, utilizada pelas
legi5cs165,era a mats EnpOrtantc,na dirccao dO Rcno,ap6s o grande ci‐
xo Lyon― ―Chtton一 Langics― ― Trevcs.scm sombra dc“ vida, 陽sOπ ヵο
fOi uma cidadc dc tittacos ttnportantes,quc ate rcccbia seus vinhos dc
Campanic e do Latiulm166:aS eScavac6es arquco16gicas da volta do Doubs
fomeccrttm dc fato numerosos restos de缶 おras.¨ No entanto,a16m da
c対 stencia dc arcnas,doお rum,da Porta Negra,do o鉗凛 o,quc aplo対 ‐
mad`mlcntc corrcspOndc a Grttldc Rua ttual,ondc succdcm‐ sc as lo,as
■1`us conhecidas da cidadc,nlo sc sabc inuita coisa da/2Jo″ ヵο,a Ro‐
manao NcrII scqucr sabcmos como o cristianisllo,ap劉 にir do seculo II,
fOi lcvado at6 ali``pelas popula.c6cs n6mades de escravos,lcgiOnirios e
mcrcadorcs'',comO nO rcsto da Gttia167.
Ncrn tmpouco sabemos como a cidade atravessou oss6culos obscu‐
los dぉ invasoes bttbaras,c os tCmpOs quc sc seguiram,dos IIlcrOvfngios
淵 留 :瀾 :蟹 i躍 漁 轟 肝 謡 l辮 識 IIl∬ [
159
A IDENTIDADE DA FRANcA
Porta de
CharmOnt
式 St Laurent
Ste
Madolehe
′ n
。
A
St
空 Ooobs
1ヽ ヽ
ビ
Porta
St Etienne
― Lu POrta
多
■■ Rua ou Vicus
―
Forno
▲ Escala
IN
160
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
戦 器 堂 』器 麟 槻 鶏 酬 T蟄 腸 露 R窯 鶏 鋸 お :1註
ralizada quc,enl 1290,naO Sem lutas,Besangon sc afasta cm n■ als da
metadc da autoridade do arcebispo c conseguc constituir… ο%″ ―
sc como σ
″〃。A carta quc Rodoro 1 lhe conferc naquele ano faz dela uma livrc
cidade impe」 al,quc o arccbispo podcM cada vez menos mportunar,uma
csp6cie de rep`blica urbana com direito a cobranca dc mpostos,a fazer
Sua luStta,a garantir scu policiamento,c飢 6 concluir tr江 額los dc alian_
ca c,6 verdade quc somente a partir dc 1534,cunhar mocdtt com suas
armas.
No cntanto,cstes sucessos terao cm seguida o seu rcv6s:Besancon,
cmbora sendo sempre capital icligiosa do Condado,destacou‐ se p01■ica
c administrativamente da provfncia,a ponto dc se tornar estranha a cla,
incOmoda,“ comO um cisco n0 01ho",segundo a cxprcss:k)do prcsidcn_
te Floiss劉 飩dc Bloissia,enl 1574168.Era como dc破 ar para D61c,a sua ri_
val,o papel e ftt vantagens do capital do Franco¨ Condado:rnenOs popu‐
losa do qu9 Bcsancon,cm posicゎ vantaiosa quanto tt cstradas,mas um
tanto excent五 ca,D61c acolhe o Parlamento da pЮ vfncia(1422),c ainda
uma universidadc.Com isto,cla Se descnvolveo Como dL五 um historia‐
dor do s6culo XVI,Loys Gollut, “ela tcIIl a nl`us bela ponte c a inais
bcla torre,...o mals belo sinciro,os inercados nlals belos,a mals bcla
luVentudc lctrada c o maior nimcro de pcssoas doutas quc hi no
pars"169。 E,plovavelinente,os contCSCs tinham cm D61c,Inats do quc
em outra cidadc,a scns`彎 わ de pcrtcnccrem a uma p五 ia borgonhesa170。
“ cidade ttnpc‐
Sttσ tais c tantas vantagens que nお existe,cm Besangon,a
rial que fmalmente sc aprisionou em suas p“ prias prcrrogativ`ぉ 。
Bcsancon 6,cn● etanto,a cidadc rnals populosa do pars contes.Por
v01ta dc 1300/50,cla conta 8 a 9 1nil habitantcs,incluindo scu“ subir‐
bio".Para a 6pOca,6 o volumc de uma cidade bem grande.Mas de On_
dc cssa comunidade tira scus lncios de subsistenciaP Sua popula嘔 lo ccic¨
sitttica,as iuriSdic6es ligadas"額 cebispado,as pЮ priedades da lgreia,
senl divida constitucm fontes regulares de rcndas.E scus burgucscs pOs‐
161
A IDENTIDADE DA FRANcA
sucm terras nos aビredores da cidadeo E tudo sob o signO de uma csp6cic
de parasitismo rendatttriO prccoce,e dcstinado a durar.
Os arteslos sわ numerosos:flandeiros,tecelaos,carpinteirOs,sapa‐
Mぉ trabalham para uma clicn‐
teiras,seleiros,estofadores,serrttheiros.¨
tela local,excetuando… sc a producao de tecidOs brancos quc,no s6culo
XV,serab expOrtados at6 para Avinhお c Marselhao Padeilos,ヽ ,Ouguci‐
los e tabcrneilos participam do lnercado da cidade,c as nlals reputad郎
10,aS dOS Vttcjistas alinham‐ se dos dois lados da ponte que leva a B江 ‐
tant,anexo quc Besan9on plantara a rnargcm dircita do lDoubs,No s6…
culo XIII,cntretanto,a cidadc aproveitou‐ se da atividadc intcrnacional
das feiras relat市 狙 ente p6ximtt da Chttpanha c serviu como ponto
dc parada cntre a Champanha c a ltiaia,no caminho quc atravessa o vale
do Louc e o pedttiO dCJOugne.Tcve entお scus negociantes e seus canl‐
bistaso Mercadores estrangeiros atё sc instalaram nelao Mas esta cxplosao
quase nao sobrev市 el五 a prospcridade das feiras da Champttha,quc dc‐
clinattL deSde os prlmeros decenios do seculo xlv.
Privada dessa incit`彎 触o extcrna,atingida pela Pcste Negra cnl agos…
to e sctembro de 1349,Besangon se recolhe em si mesina.Encontra cn‐
taO sua sa市 acao養 suao pr6prLs portas,no territ6rio quc a cerca,cm ver‐
dadc uma 20na nutriz vasta c sob a cstrita dependencia da cidade,tal
qual um vilare,o faCe a autoridade de scu senhoro Esses territ6rios sao co¨
linas calcttrias,quc um historiador do s6culo XVI descrevc comO``um
terreno todo pedregoso,sustentado por alguinas lochas contfnuas,sem
cobertura pOr clma,a naO ser por um pouco de terra"171.Nessa aridez,
somente a vinha pode ser cultivadao Ali ela di vinhos dc qualidade,dife‐
renciados por serem p10venientes``das altas,das m6dias ou das bcasen_
costas"。 Para a16nl dos vinhedos,alguns cttos de trlgo,como enl Salnt‐
FerJcuX e nos Tilleroyes,na direcao nOrtc;por fm,uma pecuaria rnagra,
c a iinensa floresta de Chailluz,vigiada de perto pclas autoridadcs da
cidade,e dc onde chcga a madeira,flutuando pel`s iguas do lDoubs。
A inica riqucza,“ verdadcira subst`ヒ LCia da cidadc"172,こ aflna1 0
vinhoo A cada ano,ap6s o anincio da vindima,flxado pcla comuna,o
grande cvento 6 a chegada midosa dos ton6is dc vinho nOvoo Ate rnesm。
no interior da cidadc,na volta do lDoubs,onde vastos espacos ainda sb
cultivados como hortas,pomares e vinhedos,si漱 )estes iltmos quc do‐
minamo Especialmente nos``cercados''dos ecicsi`お ticos173,prOprietirios
de pelo mcnos um tcr9o dos terrenos da volta c,conl cxcccao dc um de¨
les,de todos os mOinhos movidos pcla agua do DoubsI
Como todtt as cidades medievais,Besancon permanece profunda‐
mente rural:ac三 電ゎ aloja_se ncla,invadindo‐ a;o gado,quando das
feiras,cspalha‐ se pelas ruぉ c as ttuha;nわ hi casa que nao tenha suas
aves,suas ovelhas,seus pOrcos(6 prOibido nO entanto manter estes ilti_
162
A COESAo DO POVOAMENTO:VILWJOS,BURGOS E CIDADES
mosル ′
%%″ ra∫ durantc os meses quentes dc verお ,de junho a setem¨
bro:scrtt que cntao cics vぉ ptta os bosqucs dc Chailluz2)。 Sinai nao
menos comprovat6rio,os vinhadeilos,gente inquicta cnl excesso,e fa…
lando francamcntc,constitucm metade,sen"trcs quartos,da pOpula嘔 お .
163
A IDENTIDADE DA FRANcA
1`4
∬Tl島 牌驚鷺ぱ鴨翻薦 器∫ 耀 黙Tl拙 ∴∬鍬
cesa 6 facilitada por anteclpacao: esbocada cm 1668, c apagada no
:
椰 但 輔 }碗 謁 轟 発 I碗 鋪 品 機
flm a sua rcsistenciao No dia 15 de maio,para cvitar o saquc,a ci¨
dadeピ apltttabanal,IIlas comovente:o dcumacidadc alndalivi:,
Th[ξ 艦 亀出席場繁:憾 滅躍
∬魔脱基 │「 麓
:ゝ ど :』
rilhas cttponcsa%a opmiao piblica csPcra,por certo tcmpo,corn tc‐
鸞 麟 椰鱗
incionamento178。
椰 犠 [輔盤
淵 榊 淵 鮒 構絆∬ 蹴
165
A IDENTIDADE DA FRANcA
166
Estrttb‐ gQ Bttnda■a面 ■
庶 'al:1為 ltTc肝 肥
鳥亀
,
耐 鶴撥榊
sente da monarquia ptta o Condado。 1
*de cstradas
de 174o informa… nos quc hi na provfncia``75 mil toes`Б
1鶴 絲置ナ 慨11毬 躍
腎 雰:ゴ 訛T沈Dames;
1ぼ ξ翼4em髭Claude;1 632 cm Ornans;
m Saint‐
990 em Baumc… 532 cm Orgelet;470 em QuingeyB3.
les‐
拙鰹ull濯 麗驚蹴T需慮鼎輩:脱盟棚
器盤i棚踏T嚇露 鮮熙
│
照雌帯盤 囃 l網
7774;Gray,4784;Arbois, 59021
6500:Sainte‐ Claude,364o;Vesoul,5200;Baume‐ lcs‐ lDmes,2080;
Orgelet,1274;QuingCy,1846184。 No documento,faltam as popula…
167
A IDENTIDADE DA FRANcA
議 ∬ 堂 tirttib置 ∬ :11:ci詣 量 咽 慇
『 ∬ 懲 [覗 踏糧 .槙
muda ao progresso"186.
磯i
I
l蹴鵠 辮 淵 lぶ 》 踏
apenas um inico ticm direto porl 提鍾椰
Essc insucesso,amargamentc ressentido,contribulu multo para o
maFaSinO da cidadeo Embora Bcsanc
tcnha tido unl lmpulso brusco e scll
loo mil habitantes foi atingido clr
掛轟
3:∬
椰藤
鯛 織 蹴肌 柵 i肥 鷺 :需 潟蹴 :i
168
A COESAo DO POVOAMENTO:VILA劇 りOS,BURGOS E CIDADES
「
イ Lイ ノ
三せ
サイ
ノ ialche
T注ゥ ラ
li鶉 7g網 蕪
ノ
♭ヽ13
2 horas do grande mov:mento
∝」
軋St‐
1ア
Claude
mantida“ e山
“
o 10 20 30 40 50 Km
Limlte de grupamento
I孵 :棚話器 鳳釜
駕::織裏 雌謂:惹
漱漁 、
ciso,quase quc continuadmcnte,contcnt`r‐ sc com uma abastanca n16‐
dia c abster‐ se dc`Inbic6es denlasiado grandes.
No flnal dぉ contas,a hist6ria dc Besancon 6 assim tib signiflc盤 市aP
Teri ela valor como``indicador''P Ela nos ensina uma verdade elemen‐
tar,banal,a saber,quc uma cidadc pode viver ou ser condenada a viver,
169
A IDENTIDADE DA FRANcA
π″Ziιゐcaα ル
O Rο〃πωフθπθ esttα∂物な
拙 燿椰 釧 :
°
como Honor6 d'U巌 :ele situaぼ o scu romance,二 雛∫形 ′ EstFata)
170
A COESAo DO POVOAMENTO:VILmJOS,BuRGOS E CIDADES
*OutubrO.(N.do T。 )
171
A IDENTIDADE DA FRANcA
baDdos do Bourbones.
As duas 20naS montanhosas do leste e do oestc constitucm a origi‐
172
A COESAo DO POVOAMENTO:VLAШ りOS,BURGOS E CIDADES
173
A IDENTIDADE DA FRANcA
a sua p劉 随c lneridional!
Essas duas Francas trocam mercadorias,homens,bcns culturais.…
Duas grandes estradas acorrem benl cedo at6 aF:uma dclzs,utilizando
o sulco R6dano― ―Saona,via Arles,AvinhaO,c)range,cruzando o R6da…
no em Lyoへ pela ponte da Gui1lotitre,construFda antes dc l19o,prOS‐
scguindo pelo vale do Saona na direcao dos paFscs renanos,da Chttpa‐
nha e dc Paris;a segunda utilizava o vale do Allier:os comerCizttltCS,a
ptttir de Aigues‐ Mortes ou dc Montpcllier,chegavtt a Nttnes,Alё s,Lc
Puy,Montferrand c prosscguiam ptta o norte。
Mttb tarde,no s6culo皿 ,foi abena a宙 a suplemcntar do Alto Loirc,
uma″ θπ′ レα estrada,quc tttb6nl comecava no Puy,chegava ao Forez,
passava pOr Sttnt‐ Germain‐Laval(pO■ anto,cvitando Roanne),c chega…
va cnl scguida a Nevers.¨
Nesscs e破os lneridionais articulava… sc uma s6ric dc vias tr`IIsverSaiS
quc,para o oeste,chegavattl at6 a Auvernia,e para o leste,at6 o vale
do Saona.
174
A COESAo DO POVOAMENTO:VILA劇 りOS,BURGOS E CIDADES
驚 III薇 轟 :
『軍l鐵翻鯛i豫掛苺
蠍 11種雛
ville.A pequena ag10mcr霧 お iS01ada do BriOnnais semcada de igreias
'dttattb籠 器 釜I#ruLtttLiSttl蹴 脇
議富 :電 ょ」耀
Rο ″π
ι,ο %ο ttπ z/oあ ∫″π
ψο〃θ
∫
Entrc essas pcquenas cidades,Roannc ainda cra apcnas,no s6cu‐
10 XIV,um vilarc,0,Sem di宙 da dc mcnos de quatrOcentos habitan‐
teso Somente no flnal do s6cu10 scguintc,logo ap6s a Gucrra dos Ccm
AnOs,tomou scu prlmeilo impulso.POis nao 6 quc possuFa unl trun‐
fO impOrt劉 ■
tcP Cheg`ndo a cla,ao sttr do dcsflladcilo dc villcrest,
175
NEVERS
MARTIN
S丁 ―
D'ESttREAUX
NEVERS
MOULINS
PARIS
GttAND
J
GERMA!N
S丁 ―
ミ、L'ESPINASSE
PERREUX
1、 MONTAGNY
SYMPHOttilfti
S丁 ―
DE LAY
卍 然
EU
ヽ
.VILLEFRANCHE
■
ヽ
を
丁ARARE
'ARBRESL
\
A IDE]ヾ HDADE DA FRANcA
178
A COESAo DO POVOAMENTO:VILWJOS,BURGOS E CIDADES
179
A IDENTIDADE DA FRANcA
辮 雲
graOs, 6 clarO, c na0 0s barcOsi dO rcinO da Po16nia, scgundo di_
基
礁
cer o ex6rcitO dO IDauphin6224。
encralizada:vecm_se nessas mcsmas
ns cm flleiras de barcOs,para abtttc‐
180
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
O LANCHAO DO LO:RE
(embarcacaO para
m冒
留∬1彙 礼 a suЫ
da d。 面
o
mancho de piautre
piautre
anronco:rs
͡
181
漁 T盤 :柵 鳳 謂 ∬ 樹 轟 瞥 r翼 燎 』踊 F糧 彙:
qui16metros,ou sla:a cada qui16metro,mais de宙 nte carretas subindo
ou dcsccndO;uma,a cada cinqtenta metros!N6s,automobilistas,五 nda
nos quc破 狙 os aO precisarmos ultrapassfr ou rodtt ao lado dc IIluitos ca‐
『 :lpasSagCirodacarruagem,ou o,ochCiro de
111lfili:」 ll:1:l[I‖
QuantO tt quantidadcs do t三 go transportado,o documento as cal…
cula cm 187 moios pOr semana,Inedida dc Paris,cntre Lyon e Roanne.
E)igamOs cntao, 180,para levarinos cm conta a atcnuantc aconselhada
por ele c chcgttemos a cifra de 9 3`O moios por ano,ou,calculand0 0
moio cm de20itO hectOlitros, 168 480 hcctolitros, aproxlmadmentc
〃∬:肥評籠L跳話
謂∫:I詣:ltltts:霊 惚船胤衡
猛電設‰ ll』 蹴 鶴:棚:織 譜
ナ 雷洲 驚h‖
∬凛おlザ 認肥税Ⅷ騨肌l棚器1■灘l淵 ∫:
際電iム F肝 驚路胤∫ 犠現 TttT諦 ∬よ 麓塩
市 ada(1823/28),
ferrO cOntruFdas na Franca pela inici江 a industrial pr市
翻 鷲 T跳 艇 t緊 髯 :識 Ⅷ 譜 酬 艦 1驚 篤 織
era cste,c、 pliCam‐ sc aos aに ionlstas dessaprlmera cstrada de ferrO,cnl 1826,
“o rneio inais scguro。 “dc tornar flnalinente realidadc o grande benc“ …
ciO,pOr tanto tempo dcsciado,da luncわ dO Loire c do R6dano"229P
Aquilo quc vcmOs retlospcctivmente FnuitO rnelhor,こ O tr`紙 egO pe‐
182
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
lo“ rio"Loirco Nclc circulam milhttes de barcac郷 ,tOdtt dc乱 lndo cha‐
to,para cvitar aquilo quc 6 o fantasma de todo os barqucilos:0``enCa‐
lhe'',cncahtt nos pcngosos bancOs dc ttcia,quando nao se trttar de
uma batida contra um lochedo ou contra uma ttrvore 6fundada no leitO
do rioo Ncm sequcr o balizttmento garante a seguranca da viagenl:6 nc¨
ccssttrio refaze_1。 repetidamente,pOis cada chcia revolvc o leitO dO rio.
Em alguns traictos,Ondc o LoLcsc aLrga c se d市 idc cm brttOs,em ihas,
``o quc fa2 COm quc clc cstcia um pouco em toda parte e nお esteia cm
pattc alguma"230,uma cmbarcttao,um bOte pequcno,precedc os bar_
cos,guiando‐ os quando necess`積 io conl a vo2,e flncandO,a rnedida quc
vai seguindo scu caminhO,10ngas varas dc aveleiro ou de sabugucirO.
Feitas dc pinho,a mator parte dtt barcacas do Loirc,chanadぉ ∫ 〃_
ノガ″″ ,∫ ″ ル SOu s″ 物 ん 猜ル∫ (corruptela dc Saint‐ Rambert,no Alto
=υ
“ de construcao,ou alnda auvcrnianas,quando vinham
Loire,ulll centro
do Allier),serVe somente ptta a descida:desembttcados scus tripulantes
(que retOinan a p6 para Roannc),na maiOria das vc2CS elas sao dcspcda‐
cadas n0 10cal de chegada c aplovcitadtt como lenha,ou`unda,segundo
oA″ ″″ι″ ″″ ′
∫カィ″ι″レルニοルτ′ο″″ノ物 ″″ 1809o4″ ″″″bIむ励 ヵらο
`∫
あ Rあ 二οル ′〃%ο A″ οtt lθ θ9)eram``vendidas ptta sercm cortadas
cm pedacos c aproveitadas na carpintaria de grande ou dc m6diO por_
te''.Faze‐ las subii nOvmcntc custaria de 4oo a 500 1ibras por barcaca,
quando cada uma del`s,comprada por 300 a 500 1ibras nO pontO de par_
tida,cm vendida por loo五 bras em Pa■ ls.A16m disso,claS nお eram Jmuito
s61idas,pois erm cosntruaas tt press郷 “frcqtentcmente vendidas法
dizias, cmpilhadas, uma dcntlo da outra"。 Nお resistiri劉 肛L a Virias
viagens231. POr sua vez, as barcacas quc er`In capazes tanto de subir
quanto de descer,claboradas para durar uns doze anOs,sao cuidadosa…
mente feit`s de carvalhOo Sao as gabarras,muito antigas,tamb6n■ cha¨
madtt gα みα ″οヵ,ι 〃π ses ou αら ′″ s,mas o nome θ あαι御 渚 *iri pre…
“ WIIIo Essas=υ“
valcccr no flnal do s6culo embarc毎 5es estrcit`s,cOm nove
a quinze rnetros de comprlmento,dotadas dc uma grande vela,gcral…
mente sobem o rio em grupos de tres,cinc。 。u scis barcos`Inttrrados
uns aos outroso C)prlmeilo,o barco‐ inac,6 o inicO quc utili2a O Seu le‐
mc,c icvanta bcm alto sua vela,enquanto os denl`us ab赦 劉肛l progressi¨
vttnente as su霞 ,para facilitar a acわ do vento.Um losirio de saveiros,
barcas,chatas dc cincO a scis metros de comprlmentO seguc a reboquc.
O conjunto forma um comboio imponent9232.MaS,basta quc seia uma
borrasca,como no dia 14 de setembrO de 1709,c oS dOiS■ ltiinOs barcos
da flla“ arrastam consigo a trazeira do tcrceiro,o quc o faz Jhndar"233.
Esta navegttao rcplcta de altos e balxos,perigosa durante as cheias
183
A IDENTIDADE DA FRANcA
鴇歩
甘よ:魔田嵐∬棚 開:おI蹴:∴ 着
鷲鯖Il:田 児
1lt:1:
screm obrigados a dOrmir cncOlhidOs na palha da cmbarc霧 触O dO
pttra0234.os inicos mOmentos de dcscanso eram as cscalas c as dcsci¨
お島
Iwll:,蹴 雷脂詰1:翼 れ11盤胤露富暴
ras do csbaniamentO.
.
il諸
盤組 撤織鍛
l:糖出∬嘱隅拠驚鮮Ih難隆基鷲憲¥椰
‐:畷
機 i黎補I』 ,鐵麒邸 鮒
景 嚇
描亮揮羅恥淵 榊縦翡鮮椰鍛
鋤蝋郷椰鰤郡曝 拙欄 i鐵
椰 可 IW言 榊 鮮:鏃柵 ■
蹴 誡 獄 患鷺 Ⅷ鵬 ども棚 :藍鮮 鷲 i
主よ燎Ъ塁辮 脳 Iぽ1:選 境:蹴灘 竃 FIガ
電意腎蹴 '都 乳
庶庶
i聯f:職綴 掛 構
熱 思担俳 器
2集
讐I劇
i椰
職
184
A COESAo DO POVOAMENTO:VILmJOS,BuRGOS E CIDADES
L鮮 覇
:聴 難 絹 耕 ‖
紺 樹 蠍
COmo duramentc advertlu o estr`sbur‐
dores e pouco consclenclosos''。
gues Elic Brackenhorer:eles ttodam o宙 aiante,qucm o enganar mais,
melhor;conl eles,6 111elhor delxar tudo benl clarO antes:quais os ali¨
mcntos,o宙 nhol as escalas ao longo do riO,c sobre a prescnca,a bordo,
温 :鱈 LふI滋 鰍 Ъ m、 1竃 窯 品 糧 電上 驚 ■■L湖
de Roanne,o lnesIIlo barquclro quc havia transportado LuFs XIII,no ano
anterior,analmcnte reconhcce:“ Nお t市 emos ocasiわ de perceber isu郷
falhasl a noSSOS barquciros,porquc t市 erm uma atitude correta c
normal''24o。
議 鰍M鮮 菫、 驚 鸞tFttT漁 隠 ,出
際 I凝
21fl鵬
::潔「L忠認 :Ⅷ憔跳臆∫ 粗 曲思 sI:席
鑑ど
:よ LttF盟 幌霊鵠誌 器鴬肌::l柵留
『
置 壁激淑T轟::λ黒習∬と ・
殿胤 慮
Ъ憮 、 i「
鮮 1 瀬 孤ま響 熙肺
I
醜颯蕗聯1群 轟群響嚇 棋I
量
篇1開 :鮮
請 i補「醐鮒 壺
瑠警 Ъ瑠雰ぶ調姦:躍蹴漁掛燎■11盤I:ゝ 胤
‖為 《 掲 械 猛 撫需協 ょぉ鮮 TR朧
鷹 l需 i肌 認 糧 轟脳継 淵 朧 :棚W
'轟
savm por Roanne:宙 nho do Bcaujolais e dc Borgonha cramtam‐
pre pぉ
185
A IDENTIDADE DA FRANcA
靭馬鶴潔ご釧猟鳥
皐義 轟¶扁″
とξ
tti∬ 讐
箕紺
z年lo dc pЮ ictOS antigos,O primei10 dos quais datava de 1572,c dc um
10ngO cmpreendlrncntO colocado sOb a direcao de uIIl certo Pieric dc La‐
gardette,quc parcce tcr tido muitO bcln uma socicdadc por dctr`魅 dc
si,fOrneccndo‐ lhc fundOs cOnsideriveis e対 gidos pelas obr`厖 de rctiflca‐
caO dO cursO do rio:comprfr o rnoinho quc fecha um ccrto estrcit`uncn‐
to de desflladeiros,fazcr acordos conl uma dizia dc outrOs para que dci‐
xassclll passagcns utilizivcis,retirar os lochcdos perigosos c as ttores sub‐
mersas.¨ Ao todO,um trabalho dlcil,longO,arriscadoo O decreto dO
Conselho autOrizando o emprecndttnent0 6 do dia 2 de rnaio dc 1702,
c“ somcntc em 1725 6 quc[as obrasi fOram icconhccidas cOmO bcm…
feitぉ e dc宙 damentc rcalizadas c exccutadas"247.Em princっ 10,O adiu_
catario dcvcria ter prolongadO as obras rio acilna,dc Saint… Rarnbcrt at6
Monistrol.Mas Picrre de Lagardctte,por ra25cs boas ou rn角 ,nao cum_
priria essa partc de scu compronlisso,dcclzrando… a irrcalizivel.SuscitOu
assim prOtcstos m`ltip10s,Ofcrttt dc scrvicos,c盤 6 a ofcns市 a dc homcns
dc neg6cios.Folgo errl sabcr quc carpinteilos,cOnStrutores de barcos dc
Saint‐ Rttbcrt,InOvidos por enormc ira,tivcsscIIl dCcidido construir em
Monistrol dois barcos,o prilneilo dos quais foi lcvado por uma furiOsa
chcia,Inas o segundo chegou a bom pOrto cnl Saint‐ Rarnbert,nO dia
14 dc maiO dc 1756,apenas para dcmonstrar― altt inutilmcnte一 quc
o feito cra rrluitO pOssfvcl.
Mas voltemos ao nosso problema.O prolongttento da navcgacaO
subindo dc Roannc at6 Saint‐ R狙■
bcrt宙 sava,ao mcnos,a dois objeti‐
vos.Prilnciramcnte,a cxp10rttao de florestas ainda intocadas nas ccrca¨
nias dc Saint‐ Rambert,c,portanto,a possibilidade de conccntrfr nessc
pequcno portO a atividadc dos carpintciros dc barcOs que logO passaranl
a tcr o monopollo da construcaO das barcacas dcstinadas ao σ οttππÓ da
navcgacao dO Loireo Pclo rrlcnos,Inil barcos por ano c muito nl`us nos
tcmpos quc sc scguirarn:1 500 as v6speras da Revolucao,se rneus cttlcu‐
10s naO cxagcrttn;ta市 e22 800 pOr volta de 1822,se scguirmos um iO‐
vcnl histOriador,Denis Luya248。 Esscs navios chcgaHl ao porto dc Roan‐
踊』
冨電 :甜
窒器淵筑痛∬宙津L‰ I:瞥譲認 ∫
Sふ
186
A COESAo DO POVOAMENTO:VILNJOS,BURGOS E CIDADES
●夕italiS%ο ιル%αα
Ls%ο
威 鋪雌嶽憂
::躙FcI織 ∫ま 鼻蹴鼈肌IWt
躙 ζ
l壕た :轟
欄 喘 輔 (鷲;
椰榊麟麗
欝I鷺鸞帯熙dI
欝撚覆
滋露 釜
187
A IDE]ヾ HDADE DA FRANcA
2 2 2 1 ︲ ︲ ︲ ︲
5 2 。 8 6 4 2 0 8 “ ↑ 2
por vo:ta do 1700
。
2 2 2 1 ︲ ︲ ︲ ︲
5 2 。 8 6 4 2 0 8 6 4 2
‐ bnddros
│││││││
:器‖ま乳 ∬
comerciantes
鷺
甕 淵激譜
・
│‖
188
霊蹴献 iお 羅l電留 ■ 忠1精漁朧
露臀
distingucrll dos mestres¨ carretelros,estcs■ ltllnos trabalhando ern suas
barc賀 9`s,a01ado de scus companheiros,c os prmeiros,possuindo viriOs
barcos a serem conduzidos pelos conliss`ヒ los e rnarinheiros.Conl a acele‐
rttaO dO s6culo XVIIIっ empresas dc transpOrte sao constituFdas,belll ou
mal,cm beneicio dc capitalistas em minittura:6 o caso exenlplar de
uma famaia quc o sucesso faz crescer,os Bcrry‐ Labarre.Possuem barcOs
c oflcmas dc∞ nsmGゎ 。 Picrre Bcrry‐ Lbarre c alguns s6cios sお ,cm 1765,
“os ncgociantes quc fazem sOzinhos todo o comercio que podc existir''
cntre Saint¨ R`unbert e Roanne253.seria necess`ヒ io entender por com6r‐
cio as compras,ou apenas o transpOrte de carvao de pedra,tr`任 cgo essen_
ciai nessa parte do riOP
Nun■ caso como no outro,um monop61io naO delxaria de ter lIII‐
portanciao Nab 6 totalmente por acaso quc uma letra de chbio destaca…
da cm documentos oflcitts 6 justamente originiria do ctculo de neg6‐
cios da poderosa ttln■ iao Mas podcr e sucesso suscit`un 6dios,revanches.
No dia 25 de setembro de 1752,Inestres‐ carreteilos toma肛 l os barcos da
frma cttrregados de carvao c tOrnagl p`blica sua pretensao de cOnduzi‐
10s eles p6prios at6 Paris. Incidente mcnor, mas signiflcativo254. c)s
Bcrry‐ Labarre nlo tem liberdade para agir e cnl grande p劉 随e cncontram
obst`た ulo.E dcpois,Incsino na ausencia de nimeros,nao se pOdc deix額
de ter a lmpress,次 )de quc o capltalista quc emerge do mundO dos bar_
quclros contmua scndo bem modestoo Com cfeito,as atlvldades de trans_
porte no Antigo Reglme nunca foram urII setor de FnuitO lucro255.sc h五
fOrtunas cxcepcionais,6 preciso quc a procuremos enl unl outlo estigio。
Pierre de Lagardette,quc conhecemos mal,6 um capitalista mais
autentico do que nossos empres■ rios da navegacaoo Desde o igci。 ,sua
cmpresa se fundamentou enl grandes sonl`s dc capital,da ordern de 5oo
mil libras,fornecidas por um grande grupo de credores(quarenta,no
momento da liquid等 お e das quelxas,cm 1792)。 A16m diSSO,tOdOS OS
anos,as dcspesas de mttlutengお d6rio(entre as quais as do balizttnen_
to indispensttel)cxcedem as 4 millibras,c e necess奮 lo um pessoal bem
numcЮ so para reccber as∞ ntribiφ es dO pedttio.Estas oscilam cm tomo
de 50 1nil libras anuais:modesta renda,Imaginaremos n6s,cm compa…
racaO aO capital investido c mprOdutivo durantc virios anos dc obras。
Uma renda quc,se■ 2ermOS um caculo r“ idO C muito aproxlm飩 市o,
naO cOnscguiria ultrapassar os 8%。 Mas n6s nao cOnhccemos os“ scgrc‐
189
A IDENTIDADE DA FRANcA
よ l篭認鶴
霊よ
Fよ 鷺島 ぶ
雪跡 :霊津:籠諸賢亀
=品
窓墓 譜熙 二品∫ 橋毛織謂ⅧT彙∬盤 ∬盤
面0ま dmに 脚お
器 :鰤 :ぶ ぶ lttFttvan餌 電 鶴 お ■ mtts
諾mt‖ F∬留認盤湾需1端躍鶴鷲胤 焦 :
燎常i鷲胎き濯 乱 i盤 諸胤蹴 鳳胤 肌』 電籠
t鮒 a∬
詭fLχ ぶ 1朝乳 鷺髭 請施讐 ℃醜 1電:冠驚鳴霊ぁ
lね
CS乳
掃淵脚 :壼鳳扁∬l鷲T盟胤鳥 :霧 Ъ背1凛』籍淵
Rivtt leva di3肛 lte do Conscho do reio Ele acusa a sociedade dc dar maus
argumcntos apcnas para sc csquivttr de scus compronlissos.C)s peritos
c os relat6rios sc sucedenl,com tOda a cvidencia sendo parci`us em favOr
dc Lagardetteo Rivas n触 o conseguiri lmpor suas raz6cs,apesar do duplo
argumento dc uma cxp101acao aumentada dtt nlinas dc carvao,dOs ic¨
cursos florest`us de peso c ainda inexplorados nas cercanias dc Monis_
trol,capa2CS de Substituir para os construtorcs de barcos as rcservas dc
Saint¨ Rttbert,esgotadas por cinqtenta anos dc exploracao macica,c
a16m disso,capazcs dc ofcrccer a marinha real as irvores dc grandc por…
te quc ela procuraっ e quc iriaα l at6 Nantes por flutuacaoo Rivas per…
derl, apesar de sua garra e do bonitO espfrito dc empresa: pois nお
190
A COESAo DO POVOAMENTO:VILMJOS,BURGOS E CIDADES
スθ
,αα
αιποルル万θ ″″′
″励 ′れク グルル
191
A IDENTIDADE DA FRANcA
あz/o∫ π
No∫ ∫ ιXX
1酬 器 鮒 温 詰 酬 、』∬ 蹴 認 胤 群 :』 鶴 I筆:
192
A COESAo DO POVOAMENTO:VILmJOS,BuRGOS E CIDADES
193
A IDENTIDADE DA FRANcA
あ励
わ蒻″
形%劣呪筋″
摯σ
Com Roanne abandonada a pr6pria sorte,cu tencionava abrir um
espaco do outrO lado do Macico Ccntral,ptta Brive¨ la… G憂 11額 deo lria,
na oportunidadc,falar de Tullc,depois dc Usscl:Br市 e iria representar
o andar t6rreo;Tullc o primeilo andar,dos ttο a`な ″;USSel,p“ ― a ao
planalto dc Millevaches,a rnontanha.Finalmcnte,renuncici a csse pro¨
jctO,provttelmcnte para ser mtts brcveo Mas tamb6m porquc Br市 e‐ la‐
Gaillarde,como scu nomc indica,6 uma cidade s61ida,quasc tranqtila,
qucro dizer,sem problemas,quase quc demasiadmente scgura de siっ
da garantia dc suas duplas inurahas,dos lucrOs quc lhc sao trazidos scm
csfO霧 o,por sutt estradぉ e pclo renOme de sutt fciras,capazes de reu…
nir,no s6culo XVIII,at6 cinco nlil cabecas de gado de uma s6 ve2;dC‐
masiado scgura一 ―devido a fertilidade dc suas terras一 das rcndas in…
di`"ias dos scus nobres e dos scus burgueses,demasiado ttndada,no
passado,na ordem dc suas corpola.G6es de olicio.
Chego,portanto,antes do previsto a Laval,nos paFses dttceis do
Ba破o Maine,a nlargcm dircita c enl clevacao do``belo c escuro"267e
p10indo Maycnne;na sκ da da Pontc Velha quc a atravessa,defronte
ao antigo castelo c ao castelo novo.UIna cidade velha,com um mon‐
194
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
195
A IDENTIDADE DA FRANcA
196
A COESAO DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
197
A IDENTIDADE DA FRANcA
ra,indistrias diversas,um solo corrigidoっ quc fez dela uma rcgiao bas‐
tantc boa para pecuaria,nl`s conl os descmpcnhos aprcsentados pcla ci‐
dade,desdc o s6culo XVIIP
A que pOdemos atribuir esscs dcscmpcnhos relativamente precoccsP
Enl prHncilo lugar,ao fato de quc unl paFs pobre c obediente a circun_
1缶 i群 酬 』,電蹴 ■ ぶ 盤 灘 LttЪ 漁 讐 格 ∫凛 :
198
A coESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
Э
nfltti sua compra a urn lavadol**。
S泳 )numerosas cssas lavandcrizs,cm torno da cidadc,a mttgcm esqucr‐
da do Mayenne,ou ao longo doJouannc,perto dtt pradarias,c que dao
aos tccidos um“ branco nlaravユ hoso".289c)s propriet`缶 ios s5o lnuitas ve‐
2CS tamb61n lnercadorcs,ncgociantes;compram por conta pr6pria,cla‐
rciam,rcvendem.Praticam t`Inbenl a comiss`荻 )ptta rnercadores das ci¨
dades francesas,reccbendO uma comissao de 60/O a80/o290。
Encarregar‐ sc das oper電 5es dc acab`mlento(aqui,branqucamento
育 筆」盤混
糧鷹麓 ∬ 「こ
:観 盟
∬留¶よ 勝胤 :豊 :よ :ど
199
A IDENTIDADE DA FRANcA
rescⅣ ando ptta si,ao mcsmo tempO,as oper電 5cs inais lucrativas,tO_
mando para si O■ ltimo va10r acrescido c os lucrOs substancifus das icven‐
daso C)s negociantes do``p江〔 s"de Laval estik)crn contato com os negO_
ciantcs das cidadcs grandcs da Franca;accitarn tttberrl todos os riscos,
na cspcranca dc Obter Os elcvadOs lucrOs habituais do com6rcio dc alenl¨
nlaro Nao hesitarll erll cnviar,como cOrrcspOndentes,scus lmaos,fllhOs
ou prm10s a Bayonnc,Cidi2,POrt¨ Sainte‐ Maric;ou atё a Lisboa(o terrC‐
moto quc desmiu csta cidade cnl 1755 dcu¨ lhcs trezent`s inil libras dc
prejufzo)291,aO Canadl,a Martinica,a Sao Domingos,c atё mcsmO a
Guin6292.Associzun¨ sc enl grupOs ptta podcr arriscar remessa dc incrca‐
dorias e dc indOs cnl,speCiC nos navios quc,partindo de Saint_Malo,
iraO fazcr com6rcio nas」 has americanas ou no Mar do Sul,na 6pOca da
guerra dc SucessaO da Espanha,Ou nos navios dc IDugay¨ Trouin,quan‐
螺詣淋認識記
s骰蹴淵 :L牌鮨燎訛鶏ぶぶh尉
quando 6 chcgado o lnOmentO,das dOidas cspeculac6es conl a Compa‐
nhia do Mississtti・ Dctemposem tcmpOs,havia falencias,quc crarn cn…
tretanto rel飩 市amentc raras,pois tais mercadores quc assumiam tantos
riscos cOntinuavam,sc podcmos dizcr assiin,sendo prudentcs.
Mas seda ncccss奮 lo nos demOrarmos iunto desscs negOciantcs quc
sc assemclharn a tantos outros negociantcs da Franca e da Europa,insta¨
lados no 4piCC da cidadc capitalista,c,porisso mcsmoっ no lpiCe da宙 da
socialP El‐ los que se post`un obrigatoriamente no ccntlo do palcO,e nao
hi ncnhuma diflculdadc cnl acompanhl‐ los,dcntro dc sutt casas,nos
ncg6cios,cavalgando em cOmpanhia das csposas para ircnl a sutt casas
de campo,ou cspcrando,nos dias de fcira,os scus mcclros quc vcln prestar
contas c quc reabastcccm aS Casas citadinas;nos s6taos c ccicirOs
armazcnam‐ se o trigo,o centelo,o trigo‐ sarraceno,a carne salgada,fm…
tas c lenhao Sao clcs tttb6m,desdc inuito cedo,aqucies quc se torn狙
compradores de cargos c,mais ainda,de terras scnhoriais,seia qual for
O prcc0294.corno o dinheirO abrc tod郷 郷 portas,scus fllhos e fllhas pc‐
netram nas fllciras da nobrcza。
Enl Laval,todavia,cOntrariamente ao quc acontccc cnl outras cida‐
dcs,csses privilcgiados,cnobrecidos ou nao,pcrmancccnl qutte tOdOs
f16is ao comercio de mcrcadOrias.Os Lc Cicrc,os Marest,os Guittct,Os
Bcrsct,os DelapOrtc,Os Busson,os Duchclnin,os Rcnusson,os PichOt,
entre outros,sao todos icconhecldos atravcs do nome dc suas terras一
Pichot dc la Gravcric,Guittet de la Houllcric,Berset dc la Coupelliё re*
一 ,cv市 crll dc IIlodO belm simples.Suas fam■ as,五 nda patrittcais,
ap6iam‐ se lado a lado(enゎ apCnas pOr ocasiao dtt falencias assumidas
200
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
it
salttio,ou quc,五 nda mais frcqtentcmcnte,trabalha cm casa,cm meio
構 報椰
cclacs,quc,cm 1732,tcntam modiflcar as situ電 5cs rituais das vcn…
:
das nas nOvtt fciras constituaas naqucle an02 0 quc Жontecc em La‐
val acontcce`遭hurcs,cnl toda pattc onde o artesanato p16¨ industrial,
織∬出
mttl∬ l驚 戯 s:ittL繁 :l∫ 翠
競糞f零意豊
sa,face ao grupo fechado dos IIlcrcadorcs urbanos.E o quc ocorre em
201
A IDENTIDADE DA FRANcA
cia,favores quc tamb6m tem scu pes。 。Qucm iri fOmeccr ao tecelao o
dinheiЮ necessを b pttcomprarlinho no mercado dc価 n(ondC SCvende
o■ o de melhor qualidadc)2298 QuCm fOmcccrl os cr6ditos indisPcnsttcis
durante a cspera prolongada do retorno dc capital,impostos pclo com6r_
ciO a distttciaP QuCm ilⅣ cstiM o capital c対 gido por uma lavandcriaP E
supondo‐ se quchaiafaltadcvendas一 issoヽ vezes acontece一 o sistema
emperra,IIlas o rnais duramcnte atingido scrl o tecclZk)desemprcgado.
A indistria da regib de Laval prospcnM at6 o flnal do s6culo XVIII。
Urna concorrencia longinqua comecari entao a incOmOd五 …la scrittcntc:
a dos panos da Silesia,tecidos conl o cxcelcntc linho da Po16nia,c traba…
lhados por uma rl15o‐ de‐ obra tao modcsta c tao explorada,ainda lnais
malremunerada do quc aqucla do Ba破 o Maineo Seri pior conl a Rcvolu‐
cao Franccsa,c o quase complcto fechamcnto dosrnercados do Novo Mun‐
do,sem cOntar os ttidcntes c`tastroflcos da Guerra da Vcnd6ia。 …Criada
a distancia,morta a distancia,a prlIIlcira fOrtuna de Laval cclipsa‐ sc,cn‐
taO,pOr unl certo tempO。
Cι π π
′%%%ο ルん z形 〃 %,〃 π
θο ″ι,π %〃 筵
∫ ′″π
θ″″
Apesar de import`rlte,Cacn nわ passa contudo dc uma cidade de
scgunda grandezao Parisっ Ruao,Nantes,Bord6us,Marselha,Lyon,Lille,
Estrasburgo,Toulousc e outras a sobrepujan hi tempos.Ainda ttsim,
ela tcm,nada rnais,nada rnenos,do que 2`500 habitantes,unl nimcro
mais do quc honfoso,cm 1695;32 mil,cm 1753(tres anos antcs,para
ardaFaCidade,fora nccesstto dcrrubar suas muralhas);40858,cm 1775;
contudo, apcnas 34 996 em 1793,com a rctr`堰 ao dos prirnciros anos
revolucionttrios299.
Em todo caso,situada cm melo a cttpOs f6rtcls,Cacn sustcnta um
abundante artesantto c ttnda algumas indistrias afmadas,Possui um
肥 :酬 肌 漑 i∬ ∬
riO Odono Mas o Ornc sc enchcu dc[紺 F罰 欝 I鮮
tima dc Cacn flca quase suspcnsa;a cidadc 6 freqtentada apenas pol barcos
costeiros de duzentas tonel`晨 las,c ainda somente nぉ mzr6s dc cquin6¨
.Omummt tu pm Жdh謂 CI棚
tOneladas,quc
“ eventualrnente pod 常 :t織 鶴 £。 :
202
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
駆
∫翻篇 Л臨 酵:電 棚 :官 lif」 T驚忠:騨 猟
『
nlas cic cxplica,aflnal,por si s6 e quanto ao csscncial,as aur6olas cola‐
das em volta da capital da Ba破 a Normandia303.
:
203
Lirno dos 日
orestas=棚
p!analtos 駕1lnosa
O TERRITOR10 DE CAEN
Entre a Manqha,o Seu‖ es e o[)ives.Na rnalorla,terras de trigals;ao sudoeste,bο ‐
cages:florestas ao sul e a leste do(Drne.」 C.Perrot,Gθ ρOse d′ υr7θ L/r〃 θ mOderne,
.―
a“ ′
pos dc ttο ∫,quc a ccvada,o ccntcio e o trigo… sttrraceno levanl a me…
lhor sobre o fmmentO,cOmo no Donfrontais.
204
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
1識、
t0304 raramcnte sofre cortcs;houve cortcs enl 1725,1752,1789c179030,.
L雷 苫
盤淵織灘ぶ亀 群「:V獄 躍Ⅷl漁 ∬ 需
靴揮撚聯 棚蹴‖淋
Dessa rnancira,cm Cacn,o pcso espcc]Eco do trigo aumenta 100/0,cn‐
trc 174o e 1775;ao mCSmo tcmpO,Inclhola a moagcIIl com o uso das
m6s econ6nlicas,hncionando nos sete rnoinhos da cidadc,quc fOrnc‐
嶽義∬猟則携i部稲漿欝:墨
aSSel:考
11lhesmoquantoaorcsto,quanto aquilo que nao se poderia cha‐
mar de sup6』 uoo Conl efeitO,no quc diz rcspeito a carnc c ao peixe,
as nccessidadcs(mais dc trinta quilos dc cttne por pcssoa,ao ano)ultra¨
鮮 欄 壺 i換 縣 榊 ∬ 囃 詳樹
u躙 aTrhと
L:晋 糀点
“ 『tttTな 撃 暇』 aco dp
*Aguardente de sidra.(N.do T。 )
205
A IDENTIDADE DA FRANcA
20`
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
I
鍬棚 誡 :棚拙 器 器 ,T泄
闘∬景
郵∫罰 瀞;:‖
207
A IDENTIDADE DA FRANcA
208
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
χ〃笏 gπ ″ ∫cうαααcs
ス クι
`ル
7)Linc,62818;8)Tou10use,55068;9)1吼 mCS,48360;10)MCt2,46332;
11)VCrsalhes,44200;12)Estrasburgo,415o2.Entre as cidades de mais
de 30 mil habitantes:OrlattБ ,35594;Brcst,33852;Montpcllier,33202;
TOurs, 31772;Troycs,30706;Rems,30602.… O leitol teri nOtado,
Sttft僕 SI篤
1:譜 :認 肌抵籠i潔飛。
機 墨蹂 lλ ど
艦 :
艦
′:癬 鸞悦競憮鐵整
ギ∬慇鰐 :
e&h・°m億術
d&h∞ ←
∬稔鯖讐塩¶
績紺 SppЮ mメ
:ぼM観騨ξ驚憔栞報:蒜l榊
驚鞣 搬椰揺鰭:驀蔦出 『
ciada a cleo Rcstam tres員凛 ″ai19rar:Pttis,Toulouse c Versalhcs.
`acsル todo o dircito de ligl‐ la a Paris.
Esta iltima pOde scr ellminada:tcmOs
驚 蓄 撃 :観 測 壺犠 i鮮 鰹 A
mホ柵 鮮 魚r埓 ;l∬搬 蹴r:気 紺 灘 1諸ぶ1緊
意。
電冒:i監 ∫
誕露rl『ま ふ胤ml富陥庸
ざ憔』■'麟獅lin鸞 :[1罷れ盤麗1=看Ⅷ ふ =北
漱鷲 :
manha e para os Pa〔 ses Balxos,■ laS quc 6,antes de rnas nada,wlla enorme
“capital inilit`r",pol melo da qual a Franca vigia os paFses renanos,csse
campo de batalha aberto que sempre a preocupa.
A inica cidade grande interna,cxceto Paris,6 Toulouseo Apesar
驚:朧ぶ祠 躙 諄 llFE蹴棚 :翼 1島 凛 :滉
sobre o assunto.Pois n5o se trata dos centros de gravidade das duas lnals
vastas bacias sedimentares da Franca,a BЖ ia Parisiensc e a Bacia da Aqui‐
t`逮 liaP Toulouse 6 favorecida pela sua posicao gcOgrttEca, dando ptta
O Macico Central,no Mediterraneo,。 s Pireneus,a Espanha c o Atlanti¨
■ 粗 」織 腫 留 :鑑 1』 織 肝 ∬ :野 ゝ痛 顎 1∬ 観
vantagerII na compttacaoo Durante s6culos,a cidadc tttb6m dOminOu
essc inundo comp6sito c culturalmente be」 田L dOtado quc 6 o Languc‐
doco Caso tivessc sido favorccida pela hist6ria,a sua lingua,a cxcmplo
da Lhgua da llha‐ dc‐ Franca,tcria podido conquistar vastos espttos,tantO
para alem do R6dano,quanto em dirccao aO c)ce狙 o.Toulouse seria
entaO uma Paris que nao tcve e対 toP seri quc hoic em dia cla cstaria
se desforrando,com suas indistrias c com os 600 Hlil habit`rltes de sua
l鵬 鞠 蹴器と 蹴
事乱淵鰍 1電 鷺£
乳篤lill轟 嘱靴轟総鰐ittT需 』
'憲ItF翠
五s do Nortc,nas
condidas as cidttles dc Or16ans ou de Relms,cssas r市
quais a hist6ria da Franca teria podido encOntrar scu centro de gnvidadcP
210
A COESAo DO POVOAMENTO:VIL/REJOS,BURGOS E CIDADES
l:ぶX】 ユ 癌およ
驚:胞 凛漁 露1脈鍵∬
:滉 Ttta鼈
quc convcrgerrl os neg6cios c,por rnuito tcmpo,o p61o flnanccilo c ca…
pitalista do rcino,cstando situada suflcicntcmcntc longe dc Paris para
naO■ ctt demTiado suicita a sua宙 ginncia c ao scu mau humOro Mas,
nO flnal do secu10 xvIII,Paris,com sua pr6spera Bolsa,sua cresccnte
10ucura de neg6cios,mcnos cvidcntc,cmbora lnais sustcntada do quc
nos anos dc Law,rctomou,ou rnclhor,lra rctonlar,o controlc do dinhclrO
frttces.Lyon″ ι rJtt Paris,apesar de tudo,6 ainda terraク ι
簿″∫tCrrao Quc
infelicidade para o paFs(ou para O historiador,cspcctador ictЮ spect市 o
com estranhas exigencias)naO tCr httido entrc Paris c Ruao ou Nantcs,
unl verdadcirO duclo tcrra c inar!A hist6ria,curios`unentc,na0 0 prO_
movcri ptta a Franca。
ノンルむ
夕%%〃 θ
,αααc′ ο%ο ″∫0%″ %な
211
A IDENTIDADE DA FRANcA
c cada vez IIlais,a uniao entre a cidade grande e outra cidade grttdc。
HOle em dia,cada uma destas di亘 gc¨ se diretttente ao mundo,cscuta‐ o
com atencao,seguc‐ o,mas,ainda nos dias dc hoiC,Clas tem suas pr6¨
prias rafzes e nao pOdem se despicndcr del`s ptta viver como lhes aprou‐
ver.Talvez pOss`Inos discernir rnelhor esta verdade observando comO a
Paris de outlora,desde sempre cidade rnOnstruosa para scus contempO_
rttleos,obedecia a regras gerais de urbaniz鶴 お antigao O fatO de quc
Pttis se ache no cruzamento de estradas,de quc a geografla das魏 ;uaS
a tcnha favorecido,c verdades slmples como estas pOdem ser percebidas
no mais elementar dos inapas:o Yonne,com scus troncos de inadeira
trazidos pelo llo,scus barcos cttregados de ton6is,o Marne,tao incons_
tante,com as acelerac6es dranitictt de sua correnteza(seri quc o barcO
pass額 l sem diflculdade entre os pilares da ponteP。 ),o OiSC regular,
.。
212
A COESAO DO POVOA耐 0:VIL/REJOS,BURGOS E CIDADES
1瑞戯壼鷺 淵 五普
鵠鷺留Rムど鰯孵脚 籠 識
infernO da hist6ria dc Paris,ou antes,dc toda a Franca324.
Como todas as cid`des,Paris tttb6m n`b deⅨ a de cstarヽ voltas
SII践
鋼 懸 I獣 曽ぶ I鍵野 :誕総 :島 T鶏 瑠 吼 t胤 :
trias attcsanais c da rnoradia dos pobics,e dos lnais quc pobrcs,cm di_
蹴 iお 惚 籍 現黒 謝 籠 1認 棚 紺 鯖 盤 鵬 f禦 :
飛 nl器 監 ,鴛 ∬ 認 l器
`lζ
■ 1雛 ∫減 1♂ 嶽 観 ∬胤 猶
no seculo xvIII,prcsa da``rnttonaria"***,dぼ resultam enorrnes trans‐
1鵠 2ぶTTRlttT野 ∬思霧『∬
悩鼻脳認
quanto"sul do Sena,bttrrOs novos``arttadOS C ttaplttnentc organiza‐
調 整ギ椰 W出 慰
整Fぽ瀞衡覆懺i職 [1鶴
*0励 レ
/J,Circunscrlcお cspacia■ ncnte intermediaa cntre o novo balrro,que podc scr muito cxtcn‐
SO,C O eXlguo quartettb。 (N.do T.)
**Arrabaldcs,Щ na PcrifCia quc hoie sc tOmou central.(N.do T。 )
***Dc%″ ο″,pedrciro.(N.do T)
213
A IDENTIDADE DA FRANcA
臆 猪 漁 iIS::躍 柵 ″肌 :躙 雷寵 1出 lrT鷺 協 ∫器 麗 :
驚鵠 淵肌篤 出刷 l認 柵 I麗鮮器
quc,cm tOdo caso,di a rnaior renda por hectarc,■ 1`us do quc a rnclhor
producao da BOrgonha,da Champanha ou de Bord6us,scgundo uma
cstatFstica de 1817.Volt`Ici ao assunto cnl um captulo pr6ximo.E6a
cidade quc cla a seu redOr essas anomaliaso Nわ 6 vcrdade quc qualqucr
vinho ordina■ o llla certttente correr como um rlo nas tabernas dc su‐
birbio,1l ondc o vinhO,nao tcndo passado pelzs portas dc Paris ncm
pago impostos,6 vendido muito bttatoP
「
grcss調 霧 器 』T群 鵠 鶏 躙 蹴 織 惣 器 :
鵬カポ糧飢L驚滉漁鳳 ∵ 臨 ∬胆∬ittl灘 1灘 灘
うla Thincn!Assim scndo,um宙
tricos一 aiante quc,naO scm aprccn‐
整 鸞 箇 鎌 榊 榊 猟
lugar 6 mais aniinado,mais habitado,do quc a maior parte de nossas
cidades dc provfncia dc terccira ordcm"330。
Tudo isto esti sob a dependencia do est6mago parisiense.Para viver,
214
A COESAo DO POVOAMENTO:VILAREJOS,BURGOS E CIDADES
m機 器 鵬
veis,aos pomares,aos vilare,os,aOS G 柵 :ご
襦 Л 賢鑑
o duque de OJ6ans,o ituЮ hl■ Filipc,scm d缶 ida para sc protcgcr
蹴‖ i
no rnomento do anincio da tomada das Tulhcrias pelos insurretos,“ par‐
肺書
os deputados quc vinhatrn ate elc patra ofcreccr‐
佛僻
lhe o podcr nao o cncOn_
traram em Neuilly;foi necess奮 lo ir busci… lo no Rttncy e traze‐ lo dc v。 1_
ta..。
334 QuandO JCan¨ Baptiste Say,ou MichClet,cm suas pcrcgrinac6cs,
atravessattl as“ barrclras'',chegam ao campO aberto,ou pouco faltava pa‐
ra isso,c as pessoas quc cncontram sb vcrdadeiros cttpOnCScs.E,cm
出 :WT器 剛 ゝ 櫨 T器 艦
cπ nlnhava mlsturda tt suas vacas,sI輌 職
・IttT罵 11∬ 躙 淵 朧 1駅 :総 拙 11ず
譜 欄 払
Acrediterll ou nわ ,o rFleSino cspcticulo sc rcproduz cnl 1870: ``Conl a
215
A IDENTIDADE DA FRANcA
Transporte do v:nho
pOr Via luvial
一
TranSpOrte do v:nho
por via terrestre
―
graos
一一 酬洲需
TranSpOrte do graos
por via terrostre
N
O
R
M
A 興
N
D
︲
E
―
0 10 20 km
胸面
216
A COESAo DO POVOAMENTO:VILNJOS,BURGOS E CIDADES
釜隻
蹴 串 獄 露 鑑 :麟 胤 記 :tr∬謡 臨 翼 ■ il鳳 露 慮
sub`rbios para li anu2un,com suas carretas c scus anunaiso Muitos dcs_
scs mrtts,cOmO ertt charnados,foram alojados cm casas novtt c nao
κ
dattiz臆 』識1憮紫 鼈ぶ軍 :漱 壼恥
随 認 漁:l
l∫
la p劉 icularmente arnpl`L diantc
ll∫ 11lIII慧 :FilT』l」IIli慇 lauJ5°
Mas de que inancira se csbosam ncsta cidade anOrmal,os demais
量出 潔き
蹴 尋r綿 :猟 欄諸
l∫ l儀 肌隊Tg驚
uma coroa de cldades.
Urn documento inedit。 337 csbOca uma dessas circunfcrencias anl‐
p五
`das,dO s6culo XVIII,passando por POntoisc,Mantcs,MOntfOrt,Dreux,
Melun,Nemours,Mcaux,Rozay,Rosay‐ cn‐ Bric,Coulomnliers,Provins,
Nogcnt,MOntereau,Scns,Joigny,Saint_Florcntin。 _Nesta linha,cOm
yT瑞
鵬 :』犠 乳 1青 1畷 鷺 f鵬 盟 留 mf「 ょ風ξ鳳
se apagar.ExcccaO feita nO quc diz rcspcito aos anHnais dc cortc c de
tracao,Incrcadoria idcal,pOis sc transporta por si incsma。
Unl cpis6dio bastante prolongado一 os cerCOS dc Paris nO flnal das
Guerras de Rcligiぉ (1562/98)一 vcm nOS provtt quc e対 ste uma corrc‐
「
lacaO entic Paris c as suas circunfcrenci`Б de cidadcs,pois cstas cidadcs
甕腹馨脚欄器葺
懲 柵 窯 鳳 駕 鑑 F漁『 :常 群 ぷ 紫 ど罵 露露
GOb dc criadosP A caminhO da ca.pital,duas cidttlcs scrvcm dc cscala:Ver¨
salhcs,a ocstc,TrOyes a lcste(esta`ltuna,para a imigracaO prOvenicnte
da Lorena,da Borgonha e da Chmpanha)。
Notc¨ sC quc a ditadura material dc Paris soIIlentc sc fa2 SCntil,cnl
217
A IDENTIDADE DA FRANcA
218
A COESAo DO POVOAMENTO:VILNJOS,BURGOS E CIDADES
臆 糧 盤ぶ 習 鏃 胤 嘉 f思 :胤 鶴 灘 Tlr群
encontro nclc,pela pcna dc urn soci61ogo habituado a trabalhar cOn1 0
concrcto c o amal,mat6ria ptta sustcntar as minhas pos等 5es・ A scus olhos,
cOm cfcitO,qualqucr quc scia a Sua transfOrmttao(cfet市 a cm todos Os
n缶eis),pemanece uma Franca rural,defendcndo… sc cOm宙 gOr c sc adap_
tando corll e対 to tt exlgencias atuais.A popul等 わ francesa de 1945 a 1980
passou de 42 para 53 nlilh6cs dc Pcssoas,c essc cxcedente populacional
『blttf踊 犠府群■
艇篤Tt3』 需留t∬ £留
que daro:ji nao devemOslevar em conta os antigos marcos,o saCrOSsan‐
to liinitc dos 2 mil habitantcs,acIIIla dO qual as aglomerag6es serian■ ci_
dadcs,c ab`出 Ю do qual,burgos c v五 arc,os.Ali角 ,no s6culo XVIII,c mais
ainda nO s6culo XIX,cssc limitc ji nao estava ultra・ passadoP
HOle em dia,a marca dcve scr c01ocada bem mais acima,pertO de
10a15 rFlil habitantes,talvez ainda inais aciinao C)ra,as cidadcs acilna
dc 15 Hlil habitantcs icprcsentaIIl enl 1946 56%da populaglo francesa;
em 1975,58%;a pOpul年 lo rural(aba破 O da marca dos 15 mil),44%em
1946;42%em 1975(nem pOrisso de破 ou de aumentar′ %夕 ″ 多
売 ,
`%′
como coniuntO)。 POr cOnscguinte,condui Hcnri Mendras,aqucic por =′de‐
mais famOsO“ descrto frances"342 naO C対 ste e nunca c対 stiuo EncontramOs
219
A IDENTIDADE DA FRANcA
220
■ RCEIRO CAPITULO
RIA A GEOGRAFIA
Ⅲ
INVENTADO A FRANcAP
棚年
誌1:五 計∫
薄¶席諸
営 :正脚路b:孟胤琢rl篭
dcterminisino geogrttacoo C)ra,penso cu quc,digam o que disserelll a
resp)織 五nda precisa ser resolvida。
lf:11:「 ::Ъ 五
::洲`LE電 ∫nuito abandonaram a disputa:para
eles,o elcmento dccisivo nao 6 a terra,a natureza,nem o%′ ′ 0,mas
a hist6ria,o homcnl¨一―enl suma,o homcm prisioneiro de si rnesino,
辮 器 ∬ 器 『 1跳 オ ∫鵬 器 臨 ∬ f翼 淵 』
221
A IDENTIDADE DA FRANcA
tudo istO tevc o scu papcl.Vidal de la Blachc tem razlo cnl dizcr,pcn¨
222
I
要
Lよ 監誡 駕農
龍 腫爛 認:1:鴬1認囁
1■■∫ .電
脚 椰鸞麟鱗灘
『諸 記:鰤:淵 蹴:腑 鶴 脱臨昴躙バXf
COIIl a qual o espヽ :o frances poderia ser deflnidoP
223
A ID副 ゞΠDADE DA FRANcA
224
■ RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
選票孵布窪
こJ露蹴聟:肥 ピ 置ll‖ 鷺お鵠:TT露 胤指i驚fT距
‐
F常
r逃
[淑 ::i∬ :l議 &S∬ Tf電 ∬ Ъ 乱酬 』F“ :拝
wittm槻 紺肌 聞 脳 鱚 朧識慕 i』 :魂
nos quc``unl observador atcnto,pOstado cm urll bote sc II10Vendo sem
:
ruFdo,podc IIluito bem,sc nao ver,pclo lnenos ouvir todos csseS mOvi‐
mentos lproindOsl e distingui1 0 marulhtt das iguas supeflcitts dos
cstalidos contFnuos resultante dos sucessivos choques daqueles rnilh6es
dc se破 Os 101ando uns sobre Os Outros''。 12
*Os molhcs.(N.do T。
)
**ZOnas de pouca proindidadc.(N.do T。
)
225
A IDENTIDADE DA FRANcA
書 鴨 黎 蘇 拠 椰 網 響 I鸞
ilぷ
器淋騨 f聡服 。
悪鮒:常Ittltttl窯 λ
憔
朧 盟 紺 濯朧
1櫻議 繊 潔∬鍬 避 」
I
甦 辮
226
■ RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
膜 1よ Ъi鷺 洲 胤 £ 器 ]vttT競 搬 TЬ 淵 富 漢
nos choctt cOntra o pilar da ponte c attundar,quando rlleu pal e todOs
n6s apanhttos varas COrn ganchos nas pontFs e,avancando‐ as bcn■ Opor‐
tunamente,狙 ortecemos o choquc cOntra o pilar para o qua1 6r`unOs ar‐
rastadoso O impactO fOi tう O tcrrfvcl quc nos fcz cair sobrc os bancos,mas
o choquc havia Fnudado a dirccao dO barco,que por uma fclicidadc qua‐
se nliracu10sa passou pclo arco。 ¨"18
Nao hi tais riscos na``remonta"。 Mas quanta diflculdadc!Nao sc
falar五 “nunca o bastttte.… SObrc o insensato olicio dcsscs hOmCns''19!
As barcttas,cm quatro ou cinco,法 vczes,ais,eram marradas cm com…
boio umas as outr霞 ;a primcira,dc curvas mais flnas,cra uma csp6cic
de nttio¨ ahnirante,com uma cabine na popa,ondc as tripultt6es se reu‐
niam para dornlir,cozinhar,comer。 _No entanto,no canlinho da sirga,
o nlais das vczcs ao longO da Fnπ genl esqucrda do rio,reuniam‐ se at6
cinqtenta aniinais,como pttelhas de cavalos,dc umas6 vez,vintc e Oi¨
227
A IDENTIDADE DA FRANcA
T
灘ぶ 庶 Tttlu蠍 躙 T脳覇堪 f管 :品認鮒 腎
sim quc em Donzёre(quc OS barquciroschamavam de``montttha dos ma‐
cacos'')as parelhas escalavam as encostas a scssenta metЮ s aclma do rio,
onde o comboio de barcOs continuava sualcnta rnarchao Como diflculdade
suplernentar,era nccessを io,de tcmpos erll teFrlpOs,transpOrtar as pare‐
lhas de uma mttgem ptt outra,quando o caminho de sirga(de“ thO'')
cst市 cssc intcrrompidO.Amontoavam‐ sc cntab os cava10s cm barcos p6¨
prios,cm ttο 電 ′″′C PassaVa‐ se para a outra margem,onde se rctomava
a srga.A operacわ obrigawtt as barcttas do combolo a atravessar c宙 dente‐
mente pOr si rrlesnl`s o rioo No dia 2 de nlalo de 1764,unl σ
あ′πθ*quc
descla o rlo carregado de trigo,chocava¨ se conl o bttco lnlclal de um com‐
boio quc atravessava para a outra nlargerrl,lompia‐ se c naufragava。 …22
Por vezes,o comboio era arrastado pela correnteza:era cntao preciso,bem
deptsa,cortar os cordames,sem o quc os cavalosscriam prccゎ itadOS no rio.
Os barquciros qutte nunca deixavam seus barcOs:nao subi`In a p6
a010ngo do R6dano,como acontccia ao longo do Loire e do Allier,cm_
bora os barcos fossem por ve2CS demolidos e vendidos ao chcgttcnl aos
portos do Ba破 o R6danoo No total,constituf`In uma pOpulacaO poucO
numerosa――‐de 3 rFlil a 3 5oO pessoas enl 1811 23___Originirias dc al¨
gum郷 localidades a beira do rio(poiS haviaぼ setores fluviais de bar¨
quciros,do rnesmo rnodo como hi sctores marftlmos tradicionais a bcira_
mar).Em G市 ors,no Rochedo de Condricu,cm Serriё res,cm Andance,
cm Bourg… Saint_And6ol``esstr dinastias dc homcns rudes quc tinh狙
o rio no sangue sucediam‐ se24。 PeSSoas a parte,coraiOSas,desbocadas,
quc sc agrupavam cnl famaias para comprar unl ou varios barcos.E com
228
■ RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
sar das espetaculzres chcias quc a cada ano submergcnl as vastas pradarias
de suas margens,e dos deslizamentos de gelo quc as vezes o transfornlarn
em um curso d'4罫la en10uquccido,arrcbcntandO pontes,血 ndandO bar¨
cos,qucbrando savcirOs,arrastando`s casas de suas margcns27,6 um rio
relativamcnte tranqtilo,abundantc,navcgavcl dcsdc Port‐ sur‐ Sa6nco Mas
a conexao entre os dols rlos nao sc faz cOm facilidadeo Nお somente c multas
vezes neccssirio rnudar de cmbarcacao,nlas tttb6nl,uma vez quc Lyon
職 t:l胤 露 枇 113継 鷺麓 檄 晨 :問 〕
鳳 ∫凛 ;鋸
`拙
rebocar Os navios,puxando cabos cstendidos a partir das pontes;os sirga‐
dores flcavam nOs barcos.Era uma corpOracao agressiva,c対 gente,na rnc‐
窯職為潔職[1:W認:Ⅷ建
鰐L路 留 1乳罵器
seus caprichos c exigencias.
229
A IDENTIDADE DA FRANcA
欄買i T囃釜打囃l棋
rete multicolorido, manta de la listrada ao vcnto, pOlainas nas per¨
nas"29 1iga a frota ao interior do p江 〔
s e complcta o abastecilnento do
chamado sulco rodaniano。
漱並艶欄猫
黎節1鷺圭
精l驚裏
螢轟響磯壷躍
estimativas33.
嶽畦
夢
230
TERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
♂柵 」
轟F七 亀
辮 得 鷺
甲器 鵠器鱗鱗驚轟薔
まi雌 翻 憾 鐵 I
as vicissitudcs das colheitas c do conl
艦鶴里鷺朧 :』 .七f『6器
誌鼎 慮1器扁lttWttL器 :,器
翻闘 霊
藤慨畷猛19講 翠翼T潔 酬 鰍常鳥潔lTl思 鳳
sporte
]!鰍 笠TTl∬筆奮譜慰
Ciedades capitalistas de tr劉
:電 :Ⅷ :織
salha dc Pcccais,ou cm Saintc,MI:lЪ よ
11凝 lS°
獄雷
静義嘗評顔彙 '1:毬
易 ″ qucrChdttlttT箔 'v五
:1『 盤 dc ctto at6 Regonac,pO■ o de
識
霊 鷺
Gcnebra no lago L6man.
藉Ⅲ 樹構1帯 脚 躙 l :°
R器
:∬ ‰ ξttWiよ 淵 電器 Ⅷ 総 鷲 臓 .“
露
dcm elcsP Autorizacao para carregttem dc Pcccais at6 Seyssel de 7 a 8
Hlil π πο方 36 de Sal,a preco normal."
ttι
留 諸朧 ‐ 糞罵
柵 籠椰 l胤
LArles,qucsobrevivepormultotempO
雷淵 鰍 鰍 珊 :淵鷺柵 麟:躍榊
as cidadcs de scgunda grandeza tem
S鰍 :BCaucaire,cttatharemontapeb
激な 鯖,t=篤 置 ∝ ∬ よT轟
面lvcndedoК %compnd∝ sh獄駕器 露:l器:路 淵
e宙 :T「
suas fciras monumentals,centros de credito como dc cornercio,quc tcnta
‐
鯛 t需黒:電 督電漁競蜘 Wぶ:詈 狙bm『臨 ∬
231
A IDENTIDADE DA FRANcA
椰 i憾罵乳
:椰椰 嘗鱗
a acrcscentar “o csplendOr da naturc2a", CScreve Hcnri Frcsquct37.
A16111 dO mais,Os bencliciOs da circulacaO saO evidcntes,tais com0 0 sao
no FrancO… COndadO,nO Lyones,no lDauphin6,no LangucdOc,na P10_
venca.Ao 10ngO dc tOda a rOta,a hist6三 a multiplicOu os scus cnraiza_
mcntos。
Todavia,seri quc concluiremOs,cOmO Sugerc Vidal de la Blachc,
quc tais mOvilnentOs,tais acelerac6es,CStas descidas aO rnar lntcrior,istO
6,ao Mediterrane。 っ estas lentas subidas,cstas puls6es da vida mediterra中
nea cm direcaO ao nOrte,tais cOnvergencias c tais difus6cs tiver`un,nO
decorrer da vida franccsaっ um papel cultural c p011威 co π″碑c″あ ″
,dcter_
minanteP Era dc se esperar,〃 ′″ο″。Mas O que diz a hist6ria,u】 m b01m
juiz para cssa circunstanciaP
Incontestavelmente,na 6pOca dc Roma,o istinO fOi unl c破 O privi_
lcgiadO,unl verdadci■ O cOrdao umbilical,Inas a serviso do lmp6riO,a
servicO das grandes estradas,dtt cidades,dos campos pr6speros criadOs
por Roma ao longo da regiao dO MOsela e do lRenoo O istmO csti como
quc IIlarginalizado da Gllia.Lyon 6 uma encruzilhada dc tOdOs Os trttn…
cos rornanos,cst4 1igadaう G}ilia Cisalpina,a Gttia Mcditerrenca,aG題 ¨
lia do Oeste e do Norte;6 etapa essencial ptta as legi6es quc atingem
a frOnteira dO Renoo Mtt entao Lyon naO se cOnstitui nurrla capital c010_
nial,cidade de seguranca e de cxplorac6esP38
A situacao torna_se ainda rrltts clara nas fciras at市 as da Champa‐
nha e da Bric,nOs seculos xⅡ e xⅡ I:alcancado pe10 mar(pOr exem¨
plo,a partir de Aigucs… MOrtes,as g″ ″ ″レ%ι κ″′
o dc Veneza)Ou pe_
蹴 :》 讐肥 鮒 W釜 就 ,留露 響 ∬1丸 鰍 :島
quc ent`k)6 boldeadO rumO ao leste pclos``quatro rios":Escaut,Mo_
sa,Saona c R6dano.A nlargem direita do R6dano,ptta os barquci10s,=
%ル π〃″%ι *;a da csquerda,6aク レα
6 aqucla do reino da Franca,a″ ″
ル ′″
″ **que por muitO tempo mttgeou O rio39。 Ptta a Franga,afl‐
nal,こ um verdadeilo IIlilagre que nao se tenha cOnstruFdo algO s61ido
nessa nlargern esquerda.
°Ю
ua宙 da i狙 嘲_Ok‐ OC
並胸盤盛漑T庶 密出 'as errl direcao aO sul e aO lcste,cOrrl
232
mIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
233
A IDEN■ DADE DA FRANcA
]∝く に ヽ
卜 一
・
、崎
〓 0﹂
〓 〓 0 ンコ
O Ю 20 km
234
■ RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
235
A IDENTIDADE DA FRANcA
XIV,a cntrada cnl operaglo dc uma ligacao regular porvia rnttrftlrna en‐
tre o Mcditcrraneo c o nlar do Norte,宙 a GibraltF4,aftttaram a Fran…
ca do jogo at市 o dos trttcOs c das cont五 buic6cs dc um capitalismO mo…
dcrno quc dava scus prlmeiros passoso Vcrdadc a qual teremos dc nos
refcrir nOvamente,tanto rnais quc ela 6 pouco ressaltada pcla cxplicacao
hist6rica habitual.E,cntictanto,nao 6 cste um fatO IInportantFssmloP
A Franca,cmbora inquicta c agitada(o quc talvcz stta uma razaO de seu
insuccssO),naO cOnscguiu sc inserir na geografla privilcgiada do capita¨
lisino curopeu.Seria culpa suaP(Du conscquencia dc uma incapacidadc
congenitaP(Du scri quc o capitalislno curopcu,ptta naO dizcr intcrna‐
cional,a ncgligcnciou,Ou,o quc seria pior,a cxcluiu,scIII nem sequcr
tcr dcsciadO faze_1。 daramenteP
O Rσ 滋″
πο′π %あ ―
/raπ た
'レ
Finalrrlcnte,cntao,o R6dano foi frOntcira,scparacaO,divisao,Obs_
ticulo‐ __cOmO IDaniel Fauchier chega at6 a dizcr 45:``O inmigO"。 E is¨
to,cm razlo dc suas iguas agitadas c perigosas,dc suas cxtravagancias,
c tmb6nl cm razao dos homcns c dos acasos da hist6ria.De ordinar10,
dizern quc os rios s5o,mais do quc scparatt6cs,tracos dc uniaO;quc slo
feitOs para quc o homcm vi dc uma mttgcm a outra da負要n corCnte,
ao sabor dc scus interesses ou rnesmo siIIlplesmcntc de sua fantasia.Nao
c o caso do R6dano。
E ccrto quc suas iguas sao atravessadas,at6 incsino todos os dias.
Mas,para tanto,sao necess`■ ias ag6cs combinadas entrc cidadcs quc cs‐
taO facc a face,de um lado e dc outrO do rio,cidades gcIIlinadas:cabe
a clas a manutcncaO das pontcs,do barcos,das balsas de sirga46。 No nla…
pa de Cassini,do seculo xvIII,contam… sc umas quinze pontcs,cntrc
Gcncbra c o mar.Sib numcrosas tais cidadcs geminadas:G市 ors c Chas‐
sc;Viena c Saintc‐ Cololmbe;Andttcc e Andttcettc;Tournon e Tain…
1'Hermitage;Valcnca c Saint‐ Paray;Avinh触 o c Villencuve‐ lё s‐ Avignon;
Tara3con c Bcaucttrc;Arlcs c Trinquctaine.¨ 47 ora 6 a cidade da m`■ ‐
gerll direita,ora ёa cidade da rnargenl esqucrda que leva a FnClhOr sobrc
a outra,quc flca t tua frcntco C)nimero dess`s gcmintt6es一 a CCOno¨
mia 6 quc comanda― -lCVa at6 a pensar quc,ptta os ncgoclantes c ptta
os ribeirinhos,a travcssia do ri0 6 rllais iinportante do quc a dcscida ou
subida。
Mas a pol■ ica nao teve dcssas fraquczas culpOs郷 。E対 stenl cvidentc_
mcntc rios ondc a pol■ ica ou a rrlera competencia adrninistrativa atra…
vessam conl a FnaiOr siinplicidadc do rnundoo Sc o Scna c o Loire unem
236
TERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A IRANcA?
の _鯛 ON薩 日MAR
Le Te‖
艤
ま
珀》頷
e鷺
妨 。nzё re
御
颯
RP`た
ガ鯉 ゞ
BOurg‐ Salnt`
St― Pauト
Trois― Chateaux
St‐ Marcel
Lapalud
Bo‖ ёne
PONT‐
SA:NT‐ ESPRIT●
AS:LHAS DO RODANO
As lnumeras ilhas do R6dano registradas no rnapa de Cassinl(do final do sё culo
XV‖ │),entre Montё lirnar e Pont― Salnt‐ Esprit,e que consltuern urn entre os numero―
sos obstacu10s a navegacao.
237
A IDENTIDADE DA FRANcA
轟 踏 棋 1∴ 靴 ∬ 撫 淵 鳥 織 響 競 鵠 e留上 :糧 麗 :
venca sc apOssara outrora do Vivares,situado a rnargerrl dircita,nlas cssa
ligacう 6 fora c猥 )rnera.A16111 disso,nao 6 vcrdade quc O rio corre cntre dois
paお es dessemelhantesP Invocaria cu,ainda hoiC,CSSa unpressao Obsess市 a
quc tenhO cm minhas idas e vindas bastante freqientes,dos Alpes江 60
Macico Central,宙 a P9nt‐ Saint… EspritP Apesar da vinha,que nos Жolmpa‐
nha,dos dOis l狙 os do riO,6 mudarmOs tot五 ヒnente dc universO.
Contrastes,opOsic6cs,saO cOisas que perdur`In,InesIIlo quand0 0
rei da Franca se torna scnhor das duas margens,quando novanlente cos…
tura,unindo aquilo que se chamOu,conl urrl pOuco de exagero,de``Os
dois l五 biOs da ferida"。 501De uma rnargem a outra,povos e provfncias sc
detestarn c,no lnfniino,sc engalflnhamo A coexlstencia na。 6 pacfaca.
Ainda quc as hostilidades dc宙 lare,o para com vilare,o,dC Cidade para
cidade,que se situam face a face,n,o sej狙 1“ sem rcmissao'',51 ainda
quc haia alguns pares de cidades harmonlosas,as qucrelas,Os rancorcs,
os processos sao de rcgra。
N5o pode,ou antes,nao dcveria serpos由 el haver contest`嘘 ao quanto
a propriedade dO rio em si mesino.O rei da Franca,Carlos,VI de hirnui…
to se procl`Inara plopriet`雄 10 das iguas do R6dano e de tudo aqui10 quc
elas podem reprcscnt`r.Asslm,cm 1380,muito antcs de se torntt conde
da Provenca,o rci da Franca dcclara quc``todas asilhas do R6dano e dOs
outros rios do Languedoc lhe pertencem,cnl virtude de sua sOberania c
por direito real".52 Lm 1474(port劉 ltO,alguns anos antes dc herdar a
Provenca),Lut XI nao 6 menOscatcg6rico:por melo de suas cartas r6gias
aos parlttentOs,declara quc``todo o R6dano,tanto quanto ele se pode
estender e tudo aquilo quc pode cercar e abracar pertencc ao rci.¨ ".53
238
′
IERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA2
鍵:辮肥織靴鰻設轟潔棚競::滉 盤醜駕師
dos c Armas Rcais,como uma marca da pЮ pricdadc do rcisobrc o rio''54.
Isto nao impcdia quc cxistisscrn,no rio,ccrca de oitcnta postos dC
PCd電10 peicncentcs a divcsas pessoas,prop三 ctttias das margcns;as a・ guas
do R6dano,contrariamentc ao quc cscrcve Andr6 Alix55,na0 6 neutra,
Ю譴 と
ttpttd.6三 〇
b°
蝋鯖籠Ъ 棚配Ъ 6tu∝ ,略 tぉ
雷黙躙 腫路留講
鴻譜盟艦 服嘉島 T∬ 席乱肥
織 ‖勲 I曇 :榔 :
Ⅷ犠
Arquivos Nacionais,c datado do dia 22 dc Hlar9o de l`8659。 c)esscn‐
239
A IDENTIDADE DA FRANcA
24o
IFt‐ お14● │■ │
│ヤ ,11● Itr'‐
'お vel
IANTllC101Mハ PA1001
ёolnsolぃ olln61bAN10
糠勒ト
ふ
:義
,十
一T一
一V●
一夕一一一
一■ ︱
1響 ヽ1
11t ■ず│ニ
il亀
│,││ム │=Tl■
‐
CIIAIIRTIIニ
A IDENTIDADE DA FRANcA
0ル ∫励 οル 助 οπ
242
TERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAr
243
A IDENTIDADE DA FRANcA
襴 蹴 爆 留 酬
繁 よLLT檄 』壁 II鷲 a,tomando ttnpulso,co10Ca Paris a
frente.Pouco a pOuco,a capital vai tirandO de Lyon o seu papei nas fl¨
nancaso No flnal dO Seculo das Luzes isto j1 6 um fatO cOnsumadooJusta
Ou iniustamente adquiridos,os bens cabem a r市 al de Lyono No s6culo
XIX,ar市 alidade prosseguc,agrttando¨ seo Hoje em dia,Lyon esd esva‐
ziada de scus capittts pela acao dc uma capital cuia voracidadc nぉ tem
limiteso Sertt quc o esboco de uma reacわ da bolsa lionesa,a partir da
crittao,enl 1983,tanto na prOvfncia quanto enl Paris,dc um“ scgundo
mcrcado de ac5es",e da cotacお e■ Lyon de algumas novas empresas,
poderia inudtt a rela嘔 10 de forcasP E muito cedo para dizcro C)s indus_
trials lioneses pπ ecem ainda reticentes.Trata_se,no quc diz respcito ao
estigio flnanceiro,de tod0 0 prOblelma da eflcttcia rcal da descentraliza¨
caO que sc acha co10cado64.
E neste ponto,penso eu,quc sc comeca a COmpreenderrnchor,quase
a enxcrgar,o destinO de■ yon.C)drarna da cidade esti cm quC ela apc¨
nas cncontra sua ordenl e as condic5es para sua cxpansao,nO planO in_
ternttciOnal;ela depende de“ 16gicas"de espectlos lnuito alllploso Ne‐
cessita de cumplicidadc cxtemao As fadas quc a favorecem sお cstrangciras.
Isto jlocotte quand0 0s Юmanos,scnhores da Gllia,indam Lyon,
cnl rnelo a pequenos pOvos,fracOs dcIIlals para serem hostis ao vencc_
dor,c que sc encontrarn em paFs neutroo A nova cidade ser1 0 centro
244
TERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
護鸞
鸞 難
seculo xvI:entao,Lyon 璧 警
6 o centro 縦 難 妻 li
como o havittm sido,s6culos antes,as c61ebres feiras da Champanhao Mas
お
ram∝ b狙 甲ebsitali狙 ∝一n諾配酬躁 窯罵λ ∬l翼緊
群 引 輝 i彙
鷲鸞難膜 鶴脚 榊
6 esta uma cxploracao,a s6culos dc(
鸞 湖 胤 f蓄榊
撫
naO cessa de dlminuir,a rncdida quc sc descnvolvia o organismO banci¨
ri。 ."67 Louis Bougcois,cm seu l市 lo v市 az sobrc Lyon durante a primci‐
撫 u彙鼈 器 瀾 服 鮒 品 ∫盤 器
cm verdade,das realidades comunl 端 麟 i
a∝ よ胤:[iふ 爆hlttrttilま胤∬凛:描 :胤
sA鑑器
出蹴 ≒
肥
da pol■ ica francesa que na 6poca tri
露T鯨肥網:1量 盤If:
盤
盤訛r鰍鮮鱗is垂 脚 il
棚罠
do uma capital tao brilhante quant(
246
麓
httχ 銚錯静
脚 棚 留棚 ば 淵∬鵠 鯉 :
盤留117盟盤器∬
出釜 ∬鰍鵬 鰍棚駅:器
*Protestantes.(N.do T.)
247
A IDE]ヾ HDADE DA FRANcA
1誌 肥 鵬 器 壼 瀾 患 肥 s重躙 誇 偲 ]腎 糧 li肥 :
Dο Rσ ι
ttπ ο〃θRι πο,π ο∫湯グ ル あψ 。
農概 ∬ 焦 χ慇 T∬ 鰈 脱 器 器 糊 轟
=覇 248
霊 RIA A GEOGRAΠ A INVENTADO A FRANcAP
249
A IDENTIDADE DA FRANcA
G6nissiat
Seyssel
Cusset
Crey‐ Malville
VI[NN[
Vaugris
Vallier r
:aint‐
LoOis― Neuf
Mont61imar
¨ ︼*
Barragem c:assica
Der:vacao e us:na_comporta
Bo‖ ёne
Contra:t6rmica ou nuc:ear
Esca!a
o
Caderousse
50 km
Sauveterre
AVINHAo
Vallabrё gues
ARLES 〔
ュ″ce
250
π RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
S∬
鵠 計:翼 蹴 轟 盤 l鰤 詭 1駕 電』i憮 も11ご 」 :
『
chato ou de uma barctta"74.
=鍵
POr quc csta relativa rncdiocridade do R6danoP Seria devido a con_
correncia dc outros mcios de transportc,o olcoduto(dC Foz鑢 6 Basileia)
憲
離∬庶:il躙澁漑1脱 l認雷忠 織£ :ふ
鸞
宙
油Юaμ m m∝ ∝
電鶴翼棚 ∬:器胤 l出 鷺
"重
na0 6 a Alemanha industrial,quc allmenta a boca voraz dc Roterdam.
De fato,nem todos os quatro nlilh5cs do tr`紙 ego rodanianO atual
corrcspondenl a grandes lig電 oes boa p劉 瞳c desse total cabe
dirct〔 厖.Uina
as cabotagens fluviais,as viagCns parcelares― ― scgur`Incnte rnuito`tcis
ntt nわ pO&五 a面 亜rI亜 盈゛o
剛 鷺 i精 漱 :i器鵬 》 i面 ,こ nico scIIl grandes tr`紙 egos dc longa
押椰
椰 豊
do Alto R6dano,quanto para o gran
藤備憾 購 織 椰 静
減 難 ISI度
ぶ麗鎌
漁肝:よ 糧農 _那 威空contud。 る
」co kV額 ¨ SC at6 a Capi‐
tal francesa a inais inodcrna rede das vias fluviais frances`so Senl o quc,
場趙 L嚇 %肌 競慨 湯乃腸
vez dc animar,de rnodo priorititti 鷲 葺 鸞 豊 Ii里 難 轡
紺 計∫ 窃 讐
細蹴」 漁 墨
Ⅷ鰤基盤lttf醜凛 │「
curop6iao C)s pontos de ancOragem rcprcscntados pek)s portos francescs do
Reno c do Mosda nぉ sゎ suflcientcs.O Scna c olMdano dcvem serligados
a Europa:Marselha,Lc Havrc,Ruao,Paris e Dunqucrquc nao podcm cOn…
tinuar sendo,do pontO dc vista fluvial,portOs rcgionais.Tem de se tor_
nar portos curopcus,dispondo dos rnesinos trunfos de scus concorrcntes
daEuropa do nOrtc,ist0 6,dc vias fluviais hOmogeneas que pcnetrarrl pOr
nlihzば es de qui16metlos no intcrior das terras,na medida do scgundo Fni‐
leniO"76.Portanto,nao sou O inicO a pensar que nao sc devcria dizcr:
R6dano,Lyon,Marselha,scm acrcscentar:Sena,Paris,Ruao,Lc Havrc.¨
3.Escrcviぉ linhas quc precedenl aguardando succsso,milagrcs 10dania‐
noso Estes nao tem pressa para sc mttifcstar,c a crise ttnda ttudao Entrc
os ge6grafos,impera o pcssimismO reprOvador.Pierre Estiennc nao fala
sequcr u」 ma s6 vez em``istmO frances'',rnas sim,crFI C破 0,sulco,cOrre‐
dor,cm cOrredor R6dano― ―Reno,o quc``constitui um corte ainda rnaior,
porenl desconビ huo"。 Estamoslongc do pcnsamcnto tranqu」 O c falsamentc
seguro de Vidal de la Blachco Este pessIInislno ap6ia a tese quc defendo:
umc破 o rOdanianO de frOntcira,a margcm da Franca cm formacaoo Pierrc
Esticnnc vai maislOnge,masteri razlo2 Mcu dese,o6quC estcia cngana_
do。 ``Seria preciso cOncluir'', csCrCVC cle,sern lodelos, ``quc a rcgiao
R6d狙 o― ―Reno 6 um nlitO,c quc os discursos que defcndcIIl um canal
entrc o R6dano― ―Reno 6 um nlito,c quc os discursos que dcfcndem
unl canal cntrc O R6dano e o Reno saO uma imposturaP"77 Eu gostaria
quc o futu10 nos demonstrassc o contrarlo
252
SIWAR PARIS,ILHA口 DE‐ FRANcA
E BACIA PARISIENSE
器鯖
鑑肥 鋼露嗅:税 r壕 [般鍔
群:盤繁甜ざ
diantcs,longc disso。
*魚 e dc France.(N.do T.)
253
A IDENTIDADE DA FRANcA
Elrl todo caso,6 vcrdade quc clas criaram a Franga. Francois Hu‐
r6 chcga atё a iinaginar “uma c61ula rcal, a 1lha‐ dc― Franca, c scu
nicicO masculino,Paris,tOmados por um apetite voraz,rcalizandO,a
qualqucr custo,unl programa gcn6tico quc dcvcria dcscmbOcar nO`hc―
ResultOu disso, comO Se Sabc, uma dissilnetria
x4gono frances' ''80。
viOlcnta.
QuantO a cssa programacao,sciamOs inteiramcntc cCticos:O prO_
CCSSO naO tCvc tal siFrlplicidadeo Nlo foi cOnduzido por ncnhunl cll¨
cu10 a 10ngo prazoo C)acaso, as forcas latcntcs 6 quc tivcram scu pa‐
pcl.Entretanto,cis aqui Os resultadOs:no pendor do s6cu10 XI,quan¨
dO saO assentadas as prirnciras pedras da Catcdral dc Notrc‐ ]Dame
(1072), tudO SC inicia, Ou iri se iniciar, para possibilitar O impulsO
dc Paris,quc cm brcve se tornari a cidadc rrlais pOpulosa da Europa,
j`para a 6poca uma cidade mOnstruosa。
Urn problcma prelinlinar b10qucia nossa carrlinhada: o dc sabcr
sc, ncstc amplo movirncntO ccntrfigo, tudo comccou pelo ccntro,
a cidadc, ou pcla regiao ccntral。 (Du cntaO, por ambOso Para comc…
car,apOstcmos tudo na rcgiao central,cm linhas gerais,na Bacia Pari¨
siensc.
P″π〃ι
あ ι
tt B〃 θ
″ Pttcπ ∫
ι
254
■ RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
255
A IDENTIDADE DA FRANcA
256
皿 A A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
cerea11晨 〕
ro.Implantanl,nos paFscs da Bacia Parisicnse quc havi`un sido
parcialmente despoladOS pelぉ deprcdtt6es anteriorcs,uma ag三 cultura
eflciente,cm Юmode前 areios cOncentrados,nO quarto m」 enio aoc.Logo
se estabelecc um superpovomento,favorecido pelas qualidadcs natu‐
rais desttt planties abertaso Colm as contribuic5es humanas quc conti_
nuagl a chegar vindas do leste,acentua… sc a acumula嘔 わ humana;ela
iri culminar corrl a cxpansao celta,durante O prlmero inileniO aoc.sur‐
鷲 滋 鷲 TI縞 淵 蹴 讐 蕊 盤 J顎 賦 :
uF輩 ‖留 脚 [酬 ittHttη 部 奮
cao,pensari
“ rneu leitor,6 por dernasiado bela.
物 ′ο″ぞ%ι PttsP
a cidade desde rnuito cedo pr6spera c quc somentc rnais tarde teria plo‐
blenlas devido a csticitcza de sua pos」 嘘aO fluvialo A fortuna de Londres,
na cxtrcmidadc do Tttnisa,6,na lnglatcrra,uma宙 t6ria do mcsmO tipO。
Em suma,nao era“ necess`敵 lo quc Paris fossc em Paris''93.
E)izcr entao de seu s■ lo quc``por nao haver sldo consclentemcnte
cscohido,aconteceu quc foi muito bcIIl escolhido"94,n10 6 o que sc
poderia dizer com toda tranquilidade dc esp■ ito dc qualquer outra ci‐
257
A IDENTIDADE DA FRANcA
胤驚 盤lⅧin瞥 盤「鳳
t譜
富留 協肌肥称
」 』
o pr6prio gOverno r6gio tinha olhos de dono de terras.
r器 出 淵 胤 淵 鵬 [牌 乱 i躍 得i=踏 m
ir at6 0 flm de scu pensamcnto,quando cscreve em seu D″ ″″b,enl agos‐
“ =:Ⅷ
to de 1831,``Lc Havre...,no qucbra‐ mar dO norteo O Oceano[∫ ″ ♭I Cal_
moo Costas pouco lmpOnentes;a BaⅨ a Normandia a vistao Mare descen…
dentc。 ()'Occano 6 ingles.Entristccia‐ lne o fato de quc aquele campo
sublime da libcrdadc fossc de uma outra nacao。 ..scia qual fOr a vida
dos nossos portos,6vおlvel pcla inllmeMvel quantidadc de igreiaS daNor_
mandia,quc a vida da Franca sc encontrava cntわ mais para o oeste.A
Inglaterra,nos s6culos XI,XII c XIII,viu‐ sc por varias ve2CS invadida,
C PareCe quc entao a Franca teve vantagem no mar"96。 Pcssoalrrlente,
du宙 do disso.Du宙 do tamb6m quc o oceano scia a libCrdade:ele 6 ri_
qucza,pOrtanto,desigualdadeo Mas o vcrdadeilo problema nao esti af.
Ao se sonhar com uma outra Franca,seria necess`Lio lmaginar a Bacia
Parisiensc,20na mttricial da Franca,voltando¨ se ptta o norte e para oes…
te,cstabelecendo sua`Inbicao e o ccntrO de sua`彎 lo cm Ruao,enぉ
cm Paris,naO em c)ileans.Esta vocacao rIMuFtlma perdida,a2pcnas vis‐
lumbrada,6 uma interrogacお que se coloca ao longo de todo o passado
da Francao Seria Paris``aqucic abisino"como dizia Vaub狙 ,a rcspOnsl‐
vel porissoP Sim e naoo POrquc Paris 6 conseqiencia,tanto quanto causa.
258
mR鷹 寵fi胤 霜:悧 庶ふ搬鰍珈 盤f総
∞
teria sidO diferente cOnl uma Franca centralizada cm Ruお ou enl Lyon,
ou rnesIIlo em TOu10uscP TOda unidade naciona1 6 supcFeStrutura,ou
SCia:uma rcde lancada sobie rcgi6es dessemelhantcso A rede conduz a
maO quc a segura,um centro privilegiado.A desigualdade se instala pOr
si mcsma.Pergunto‐ ine sc houve,cm todo o mundO,uma inica nacao
que nao fossc dissllnctrlca.
Resta saber t狙 贋 m sc tcria sidO possfvel一 o quc MO acrcdito_
dispensfr O Estado unit`ヒ io e viver sOmente na cscala das regioes.Elas
fOrattl aut6nonlas,donlinantes,por algum tcmpo,dcpois logic`unente
de破 aram de se‐ loo Acredito em uma certa 16gica dtt nac6cs。
259
III
UM lIS]田 ESSENCIAL:
A FRONTEIRA
260
霊 RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
110 rnil soldados quc tcmos em excesso enl relaglo a csses dois Esta‐
dos''100。 N`mero que nlo parecc exagerado,pois quando da subida de
Luls XIV ao trono,enl 1661,a infantaria sozinha contava 218 Frlil hO¨
職話:磐 I鯛 :嵐 胤il鰤貰
誦脳T:』 Wttti鑑 理蔵野を
A Franca csti condenada a pagar o preco de sua imensidlo,de suafome
de terras,de uma cspecic dc apetite campones quc nada consegue saciar.
物 ″%ク ″
二厖 滋 ∫ιヵ πた′ 蒻 ん饗 〃
′
emぷ 盤 鯰 )7ん 見硼 場努 :紺 hよ 協 溺 讐雛
faz frente".Ela se anuncia,desde FnuitO cedo,pois encontrarllos no D″ ―
あ ″″〃滋 カ ル ″σ ル″″′ル響 %′ ル π″ル (D″あπ″″b蒻 五″控 〃二牝 〃〃
彫 ″σ ′影),dc Fred6ric Godefroy(1881… 1902),cste texto de Guiart(do
comeco do seculo xIV):ニ グ%〃 夕
″ ″πグル″ノ/aFj2)″ ヵυ γθs,cntenda‐ se:``os
feridos abandonam a linha de frentc para chegarcrrl a rctaguarda"103.
TransfOrmada cm substantivo,a palavra sup5e obrigatoriarnente dois ad¨
versirios,fronte contra fronte,dc ambos os lados de uma linha quc os
W電 LIttЪ
『 認 &鷺 :stt111鷺 ;跳 ,電 淵 F驚
(em latim:π ′″
″′),limites(cm frances:多 。%″ ,marcos dc delimitacao),
山
tcrmos,limitacOes.Ela os suplanta a todos flnalinentc,e daF em diante
,鴨 漁 器 器 鵠 鰍 蹴 1棚 1
鳴胤糞
obstina cm delirrlitar o scu dorrlicflio,como todo anirnal livre dcfendc
a propriedade daquilo qte ele considera ser seu territ6rio.Vauban escrc‐
ve a Louvois,cnl 1673105,quc aconsche ao rei aument額 ,COmO um prOT
諸 量 Ъ霞 五黒 思 :酬 鰯 鳳Tよ :∫ 訛 き 驚 壼ふ 器 :
261
A IDENTIDADE DA FRANcA
Lttξ lttalふ 3懲 驚
端』 為間脳惚里
漁糊L思
nos antigos territ6rios das cidadcs galo… 10manas:duraram,de rnodo irrl‐
pcrturbivel,desdc as origcns pr6-carolfngcas,ou pouco FnenOS quc issO,
漁
at6 1」
liI富 lill『 ilitEstados,flca patente a lOngcvidadc.Ё assim
quc as divis6es territoriais da Am6rica colonial,decididas cm Madri ou
cnl Lisboa,flxaram,antecipadamcnte,o lnapa das nag6cs indcpcnden¨
tcs do s6culo XX:em suma,clas tivcram frOntciras antes rnesmo dc nas¨
漁燎t:鳳 :H覇 』
鮮[無 ib∬ 淵:r[鯖 T貞訛f‰ ∴
:T
nou independente c alo,Ou no scio das antigas fronteiras coloniais scus
novos Estados,qucr estas lhes conviessem,qucr nao;quer issO as preju…
dicassc c fossc fOntc de conflitos,quer as favorcccssc,comO nO Caso da
Argё lia independente quc,juntarnente com as ligac6es interafricanas c五 a―
262
■ RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA2
0滋 ″カ ル 乃zttπ βイ
リ
A caractcristica essencial do sacrOssanto tratado de Vcrdun(de 843)
6 senl divida ter durado seculos dentrO dc suas cstipulac6cs c sc tCr con…
solidado com a ccga cumplicidade do tempo。
Conl efcito,faz mais de rrlil anOs quc o imperio demasiado vasto
dc LuFs,o Bonachao*,fOi dividido cntre scus tres flllos:a LuFs coubc
a Francia Oricntal,ist0 6,a Gcrmania;a carlos,o Calvo,a Francia Oci…
Rcno― ――um presentc rnaravilhoso一 ,Cra para quc elc dispuscssc dc vi‐
nhcdos a scu alcancc!
Todas cstas razOcs circunstanciais(em princ争 10 precirias)nao CX…
:I掛fs慨葛得詣i滉 鍛 :露 盟憮「鳳精」
饉肌 C露
Ittf彙 看
主 ∬ L鳳蹴 ∬:盤 轟市雰』:倒丸響驚
:;.略 電 :
‖制磐淵:″漁
・鋳1∬ 器:訛Tl慇
*Lut I,o Picdoso,ilnperador do ocidcntc.(N.do T.)
2`3
A IDENTIDADE DA FRANcA
漢諸 i欄 脚 槻 :ty設 紺 場譜 1羅 ぶ 1吼 遮 Tl瀕
264
■ RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
0%〃 ″
η〃πο
∫θttθ ″
″な′1212,121S,12ノ イ
′1216
0 tracado das frOnteiras depende de uma hist6ria quc se passa cm
marcha lcnta;eis O que rnostra,voltado para uma 6poca pOsteriOr,um
artigO de Yves Renouard109.Scgundo clc,o lnapa p01ftico do Ocidentc
curopeu flca“ dcflnidO"de uma vez por todas nO decorrer dc quatrO
anos dccisivos:1212,1213,1214e1216.QuatrO anos quc irao flxar uma
situacao c as relac6es de forca lentarrlente desenvolvidas.
Conl efeito,nO lilniar do seculo xIII,quatro supcrestados`Inea‐
265
A IDENTIDADE DA FRANcA
冒Ⅷ 温 冊 盤 ∫鳳 降 :穐 鮒 騨 響 ゝ ∫鳳 露 T様 :
rio angevino dos Plantagenetas,quc anexou a lngiatcrra uma parte da
lrlanda,Inais a longa fachada inartirna da Franca,da cmbocadura dO
Brcsic at6 a do Bidassoa;um lmp6rio(Dccitano que nasce,errl potencial,
ou que se esboca,a partir do entendirllento feito entre Tou10use,Sara―
goza c Barcclona,c que nutre aを ビnbicao de cOnquistador,para a16nl do
R6dano,a Provenca;por flm,o superestado potencial criado por Filipe
Augusto,o qual,depois de arrOmbar o Castclo Gaillard,entra cm Ruao
scm dar um tirO,cm 24 de ianCiro de 1204。 Seri quc o venccdor iri se
apoderar dO marP
C)ra,unl ap6s o outro,csses supcrcstados fracassam em sua ambi¨
caoo Emaranham… se na rede de antigas fronteiras,tal qual urrl cOrredor
que flca conl os p6s prcsos en■ cabos cstendidos de um lado a outro dc
seu carllinhO.E as qucdas saO viOlentas.A Espanha dos AlmOhadas C cs…
magada pelos ex6rcitos cristaos em Las Navas dc Tolosa(1212)。 Em 1213,
silnaO dc MOntfort vencc,cm Muret,o Conde de Toulousc c Pedro II
七
trairla[│IIIIィ
c todos csscS epis6dios tcrrFlinarn do rnesmO modo.Al…
gumas frontciras resistem a prova:iriam durar.Scm divida,porquc a
Europa,nO infciO do sCculo XIII,e provavclrFlente antcs disso,こ unl uni‐
verso cocrente,um coniunto no qual as individualidades pol■ icas cstao
fOrmadaso Elas se contem umas as outras:suas recつ rocaS press6es as imo‐
bilizamo Dcvc― se aCreditar,comO o faz Walther Kienast l10,quC hOuvc
%%j′o σ ι″b uma csp6cic dc equilfbrio curOpeu muito antes de sua con‐
solidacao,beFrl〃 ク
〃″′フ
レ″修,tre′ quc houvc uma mlquina para qucbrar
csta tcntativa hegem6nica,ou cnsaio de``InOnarquia universal'',comO
se diri rnais tarde,no s6culo XVI.Impё rios frustrados lnarcarrl o movi‐
mentado destlno da Europa.
De fato,tais ilnObilizag6cs rcvelam a presenca dc forcas profundas.
Inicialmcnte,o ano de 1212:na batalha de Las Navas de Tolosa ё
ac市 1lizacaO crista,apegadaう Pcnmsula(ate mesmo presente na Espa‐
nha muculmana,com os cristaos_mOcirabes)111,que faz rccuar a maci中
266
霊 RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA2
た,π た″
A∫ し 勿 ``π 〃勿滋 s''
Tudo isso nOs ttuda a inclhor c010car cssc cspinhoso c talvcz falso
problcma das fronteiras chamadas“ naturais'',as da Gllia antiga,pri‐
mcirO espaco,prcflguracao da Franca: o Reno,os Alpcs,o Mediterra=
nco,os Pircncus,o Atlantic。 ,a Mancha,o lnar do Nortco Com Roma,
cssas frontciras sc cOnsolidaramo E foi ncssc vasto territ6rio quc a Gllia
*Plantagcnets.(N.do T.)
267
A IDENTIDADE DA FRANcA
268
■ RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
雷罷
L::盤 ″
littt曽 二
数壕
rilnonial:
ギ
肌隻常肥淵上
眠島瀾1
“a cada sagracao, O novO Rci da Franca cnviava at6 Alx‐ la‐
269
l猛 肥冒器:l∫ 鑑攪F丹 織風驚,粘 魔ilal肌 鼻緊1出 服T
:続 讐:∴ 嶽織ふli帯 ∫
lざ 罷
ittS∬ 犠堤::惚 Fh:■ :
『鰤 胤出需締 躍 繁洲 器
,quandO de
lT椰 冒蹴
‖
:71」 乱
C°rr。
:滋 l°
ParacssemirradOdOssiedasfrlltclil』 r:ilili糧
uma alusao curiOsa,dc 1558, c un :基 :陽
A alusaO curiOsa 6 de um 10renO pouco conhecidO,JOa。 ,。 Bom,
IIiWTI:霧 蹴置l舞 覧
蹴=量:1鯖 督 'Itarmos
TFtttransc
“
A』 lil器 愛
糧電機詰,:憲 ∬紺麗肥1鳴 獄凱 i
翻紺l塑I∬
°
栞μ
T紺撚灘五番絲
::地 丸l認:I:猟 灘Ъ
漱:T:』五lttT二:暫 翼緊彙l甜
conl a ressalva dc quc aflnal fOi cOmpOstO pOr algu6rrl dO cOnvfviO de
Richelicu,c quc a aflrmacao nasccu portantO no pr6prio cerne da polfti_
ca franccsa.Talvcz tcnha sido assiino Mas,antcs de 1642,nao se cncOn_
tra crn parte alguma um inico textO anllogO,c ap6s 1642 seri neccssl_
1lo,para cncOntrarinos a rnesina linguagenl emprestada a Richelicu,cs¨
pcrar as p10clamac6es da Franga revoluciOniria.…
mod蠅 淵篇色
肌認徴観:凛l凛空
鳥∫蹴 認lttj主
澱:翼胤盤驚驚謂誦lttd巧 “ tttCa CSt郷 」
dmダ omホ
,anexar e dc破 ar falaro Mas a cxcecao
conflrina a regra.
嶽鋭質I酬 神撼
器鑑常 鷺 招 T?亀 彎 籍ユё gua Nem tampoucoお ra prOnun…
ciado a respeitO da ancxacao da Lorena,crr1 1766,com a morte de Sta¨
270
■ RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
nQ鶴
慇∬l:為 。
鮪ls雅 』
:糧:'ど 監 豆。面s ttrと menに 。
Em
1746,Frederico II at6 fazia csta cstranha declaracao(aO mcnOS CStranha
∫鮒褥 i態棘欄舞驚照l弾織
棚 霧), 撒凝
nO,rio alemao,mas naO frOnteira da Alemanha127.
271
A IDENTIDADE DA FRANcA
Nao acrcdito quc a busca das frOntciras naturais tenha sidO a linha…
嶽鸞懸
驚
:Lぶ 糧T壼 霊
Ъ』ll鷺 撃
F詰驚爾11:11lIIlliFItti『
0%名 〃ヵηgグ ゐ κ%pressα ιπ%π %あ %ル 〃あ
:席 二
1lll:翼 究農
L=:ピ !遥 F[ぉ :,I群壼
堤 よ凛[ぷ ::譜IIL::
=若
e de csttt a frcnte dc uma OitraP“ o hOmcm 6 tcrrestrc",aflrmava vi_
燃 苺榊
妻 憮11鮒,欄 :
驚tttTT露 凝c繊脚 』
∬覆is驚 :硯選量
餞誦IT::謝■∬
誌f咄『I曲脚 胤増 肥∬ギ 挽1:器憶鰍
繁 iξ
cesa nos lnarcs naO estcve absolutarncnte a altura das avcnturぉ lcvadas
dc vencida no elcmentO s61ido.Htt um dcsequilfbrio.Acuada entic O
272
TERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA2
273
A IDENTIDADE DA FRANcA
L別 腸 鰐 北 膊 筋 解 ζЪ蕉 庭輩 懲 。鴛 Fitta監
dramitica hcsitacao da Franca entre tcrra c Frlar,inflndavclinentc rcsol‐
vida do lado crradoo Ainda crr1 174o,O vclho cardeal dc Fleury,nOs es‐
"場 1」 i卜 rttξ
F富 訛 胤 雹Ⅷ 諸 よ盤 鳳 Tttti器 :麟 胤
lutar em terra significa dizer a Franca quc naO exista.E sertt quc a Euro‐
pa lhc tcria feito csse favOrP
274
■ RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
冒士 :漱讐l■ 鷺
路tX麗 £
聞∬蹴 ∫
惚f::∫ 」 鷺
夏 鷲磁撫w蹴漁
胸欄羅1犠袖 藁
Gcrais e na Constituinte,scrvira pOr muitO tempo na Marinha(scte anOs,
6 como sc fossc um contrato,comO intendente da rFlarinha de Toulon,
onde fora nOmeado no dia 19 de novembro de 1781)assinala 0 0bsMcu‐
10 cssencial,jamais superado pclapol■ ica francesa.“ O pr6prio Colbert",
escrevc ele,“ apesar da superioridade dc sua luz,apressou… sc dcmasi4dO
SI雅
腸燎 轟鍬糞 鵠雛宝鷺Fttt篇 糀暫 [器 1識
1結 田鰤LT篭丸 肥 Wttlt出品 黒露
認稚省 : :』
鷺鳳服∬ギ
」 ξ
肥篭漁1:,器 謂I惚 :I:冒]L淵 現潔∫
∬鮮 搬 欄 ∬ 需離ぽ闘『 協 [Ⅲ暮
275
=
A IDENTIDADE DA FRANcA
276
IV
A∫ 揚 あ πο名
力 πた″ ル∫″ ιあ ル∫
ル
277
A IDENTIDADE DA FRANcA
蜘欄 ∬
瀕ζ樹f聯鮮纂蓄
慮鰐
継蠅櫛縦l燥露l
撫褒 聾
慰鸞曲 晨
帯 嘗 :]凛 i
278
mRIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
279
A IDElヾ HDADE DA FRANcA
LE PRЁ CARRE
ρ .D Ft de Knocke Lys
ミ
Bergues
Boulogne
Ardres
St‐ Omer
Ypres
∂ Audenarde
Tournalo Ath
Alre s′ la Lys 「 stienant Charlerol
● Bё thune 。 Mons
Montreu‖ Doual
Valenciennes
Bouchaln Maubeuge
Abbe宙 │lσ
Rocroy
Mё zlё res
Ham
O PRADO QUADRADO
Apud Cel.Rocolle,20θ θa17s de fottificallion francaた θ(Dois rnil anos de fortricacaO
francesal.
280
mRIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
281
A IDENTIDADE DA FRANcA
ふ庶現T蹴‖ち
″Υ獣鍔T癬鰹kツ i基 fI電 富
af quc a Franca scri invadida, cm 1792 c em 1814.
Ttts pontos d市 crsos,fr猟 〕 os ou fOrtes,da frOntcira do leste,cram
vigiados de pcrtO,t`肛 ltO rnais quc nclcs a posicao francesa flcava de flan_
co,na dircsao sul,dando para uma Lorena enl princ4)iO indcpcndente,
certamentc hostil,c inflndavclinentc rnanobrada do cxtcriOro Nesse vas…
to espago pol負 己 co‐ 一―esparramado entre a Champanha,a Borgonha,o
Franco‐ Condado,a Alsicia,as tcrras do arcebispado de Trё vcs e o Lu‐
xcmburgo一 os territ6rios dos tres Bispados,Mctz,Toul e Verdun(ou,
como sc diz:a“ gcneralidadc''dc Mctz),sわ uma esp6cie de arquip61a‐
go crn ineio ao rllar. “Estamos no mcio da Lorcna",cxplicavm os al‐
motac6is da cidadc de Mctz ao rei,no dia 3 dc maio de 1707.¨ “Nao
282
TERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
283
A IDENTIDADE DA FRANcA
A gπ ″彩 ιπ %″cゐ〃ルπ″
Mctz 6 uma``cabcca c u」 m local dc dcp6sito''159.Difamos,cin nos‐
so jargao,um regulador,"mesmo tcmpo entrcposto,ponto de chega¨
da,pontO dc partidao Matcrial,vfvercs,cavalos,viaturas,homcns etc。
naO cessam dc para li anuir。 ¨ Mas a passagem dos homcns,os inovi‐
mcntos de tropas,continuam sendo o problCmanimcro umo Ptta os ha‐
bitantcs dc Mctz dc outrora,quc naO paravagl dc ve‐ los chcgar,partir
ou sc acantonar na cldadc ou nOs scus arrcdores,csta nao era ccrtttcntc
uma companhia tranqtila。 “Comccaram,naqucic tcmpo"[por V01ta dc
novembЮ de l`83,pOrtanto,antes da retomada das hostilidadesl,narra
284
彎 鴛盤雷ζ
膨て 飾潔 常
紹為T拙幾∬籍管
“
“ I
dぉ 。C)drama c evldentemente o m
獣 1
増電鸞驚景 〔
璽鸞菅萱
#宰離撥鷲網与y藍鷲量驚鷲 l∫
壼鐸 夏 猟I暮輔静督 難
Aliお ,pode ocorrcr quc,apcstt dos papё is de isengOb,os favorccidos
285
A IDENTIDADE DA FRANcA
286
■ RIA A GEOGRAFIA IblVENTADO A FRANcA2
● ● ●
120a280 500a780 880a 1920 2460a4260
c Os oflciais quc ianl e vinharrl durantc O invcrno,c fOi prccisO punir vl_
rios dcsscs rniSCraveis cOnl o suplfcio da roda,c cm seguida,diante de scu
grandc nimcro, conccdcr uma anistia aos outros''170.
O quc este rclat6rio naO diz,こ porquc os carrlponcscs saFraIIl de suas ca…
sas para expulsar ossoldadoso A sua situttaO scria aqucla do Palatinado,tao
crllclmcntc dcvastado(pclaS tropasfrancesas)em 1688/1689,ondc``cttpO_
ncscs arrllinados.… vagam dc ci para li crll tOrno de Donncrsberg171,al…
ta montanha dc sctc a oit0 16guas de comprirllcnto,comprCendida cn_
tre Ebernbourg172 c Keyscrsloutrc173,cOnl tres a quatro 16guas dc lar‐
gura c toda cobcrta de bOsqucs,ondc somentc sc podc entrar pOr ca¨
rrlinhOs bastante estreitos,onde os camponeses flzcram grandcs cortcs
de lrvores,c Para Ondc todos os povos da plan魚 ]ic sc retirarrl ao mcnor
287
A IDENTIDADE DA FRANcA
288
TERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
:龍 鷺理淵舞 t『 β
:篭i∬ 督 』部富鳳ま》電l離ポ :壼 鶴:E
como alhurcs,nお faltam osmOnop01izadorcs do trigo,massお mu■ o pro¨
tcgidos― ―noFnaiS dasvc2CS eStao ascrvico do rci― ―c6aos consunlidorcs,
mais do qucヽ 劉utoridadcs nO podcr,quc cics causam prejuf20186.
Imagina‐ sc quc,para uma tttanha organizttao,fossem continua‐
mente ncccsを bsimportantcsmeios dc transpOtte:barcosnO Mosela,barcos
na Mosa a partir de Void,dc Commcrcy ou dc Verduno No Mosa,mais
289
A IDENTIDADE DA FRANcA
290
TERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
出 ふ峨 鯉l醜器 虚期出 驚 ∬壌
=朧
構 :鷲鸞硼 ]獲 I榊織
経爵辮:銀1:鱒簡鸞鐵押欄
porqucji sb cm nimcЮ demasiado。 ''199
*JudCus da corte.(N.do T。 )
291
A IDENTIDADE DA FRANcA
zcr escala..。 2,l uma Vez quc a ca7pitul年 ao dc Trё vcs fOi宙 Olada pclos ini_
I驀 蔦 巖 驀 鶴 織 新 聾 塩 割 幣
para co10car novamentc aqucics quc a compunham cm cOndic6cs de ser_
vir。 "
C)cpis6dio nうO teinlina cOnl cstc tom cOrnicoo En■ 18 dc setcmbrO,
郷 Z:器
帯響推 麗
i]輔鸞
i観 儡靴 ξ∫撤ご1詰s蹴淵∬鳳 篇柵
dos e cstranguladOs."203
:よ ユ ふ 鯖 乳 み 毬 棚 ぷ th:TttttlhttЪ l:器
los da Alsicia,dO Reno alemao,das pr`彎 as do Sarnbra do Mosa c do MO…
scla''204。 c)s coveilos sc quclxam de naO scrcm pagos quando entcrram
esscs infelizes,“ na lllaioria rnOrtOs por ino16stias cOntagios`厖 ",Cm Sua
憲 穏 総 稔 凱 』絆 鮒 ∫机 驚 為 :鳳 器 電 器 ‖ :な
Жessttcl pOr meio dc um pOgo i,c6modo(at6 a instal毎 lo de uma“ fOn_
te"cm 1691)205。 um dia,o s6tao chciO dc palha pega fOgo,cm mar9o
dc 1695:acidcntc ou vingancaP206 Estes condenados iam quase cott to…
da ccrteza sttr da prisaO para ircm para as galcras do rcio Em 2 dc fcverci_
lo de 1691207 cOnStitui… sc uma``corrcntc",quc icva nllnO as ga16s scs_
senta dcsses condenados,jovens gcrJヒ ncntc bcm constituaos,``dC grande
*Soldado da cavalaria。
(N.do T.)
292
TERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
Dι ク
ι%ο ∫″ο∫ル%ι π″ ′ι tteル Mθ ″′
ル 硫凛α
vinhas ttrrendadtt a rnciao C)sinais ricos quc entram nos cargos sao aquc¨
騨 鮮 聴 孵 W』 1柵 搬 補
um sabor tttiCO da terra,de modo que nao 6 suncicntcmente bom para
ir para fora".Urrla raz,o a rnais ptta se oporem tt rccl`Inac5cs do sfndi_
co dos Estados da Borgonha,quc flca indignado com o fatO de quc o
vinho de sua pЮ vfncia nゎ scia ЖCitO no mercado piblico dc Mctzo Mas,
crn vista da superioridade dO rncnOr dos vinhos da Borgonha,istO signi‐
flcttria a ruFna dos vinhedos dc Mctzo E pOr quc Mctz n5o teria o direitO
de reservzr seu pr6prio rrlercado para scus pr6prios vinhos,como o fa‐
zenl Bord6us,Bcaune,M`た on,Vitry‐ le‐ Frangois,Saint‐ Dizier214P TantO
nl`us quc as gargtttas dc soldados c cavaleiros nao sわ asslnl tao dclica_
das.Talvez seia grttas a cics quc a dcstil年 lo dc宙 nhos e de bagacos de
uva tamb61n fe2 unenSos progressos, nos arredores dc Metz e na
Lorena21,。 E seria pOssttrel,ncste flnal dO reinado de Lut XIV,imagi‐
nar uma praca milittt serll ilcoo12
Como se deve,Mctz terrl os seus pObres:o povo 6,como enl outros
lugares,miserivel,dcsde quc o trigo sc tornc raro e quc scu preco suba。
EII1 1`99,a cidadc rcccnscia``4 225 pObres,dcntre Os quais htt unl gr`11¨
de nimerO de pobres envcrgonhados''21`。 Mas,qual e a cidade,na Fran‐
ca dc ttu■XIV,quc nlo tem os scus pObics envergonhados,os seuS IIli¨
scraveis,sem contar os mendigos vindos do cxterior e que forcam zs suas
portasP Dcsde 1676,a cidade tOma suas precauc6cs a respeitO,e decide
quc``os chamados pobres"serianl doravante``菫 npedidos dc rrlendigar"。
Aqueles quc forcm“ originirios da cidade e do pぼ s"serianl enccrrados
no Hospital Saint‐ Nicolas,onde“ comcriam em comum''217.QuantO
aos``pObres estrangeiros'',receberi`un uma csinola c seriarn``postos pa…
ra fOra da cidade,corn ploibicao de retOrnttcnl e dc lnendigarem,sob
pena de serern chicoteados,e dc scr cobrado 500 1ibras de multa para
Est`ssわ mcdidas
os burgucses quc os sustentarenl ou os icc01herenl''。
banais.PodemOs duvidar quc scjttn cflcazes.A mendicancia no s6culo
XVIⅡ 6 uma inundacao;por mais prudentes e scveras quc sciam,as ci¨
dadcs se garantenl contra cla.
Para Mct2,a guCrra foi O scu cotidiano,uma rnaneira de viver,com
scus inevit4veis inconvcnientes e suas vantagens― ―tanto inais quc a vcr‐
dadcira gucrra geralmente perinancce distantc de suas portas,sendo rnais
perigosa para as terras plan`s do quc ptta cla pr6priao A16111 dO quc,na
Europa do Antigo Rcglrne,a gucFa naO intcrrompe o comerci。 ,ncm
mcsmo conl o inlmigo.Dc rnodo quc,pa2 0u guCrra,para Mctz signifl_
団 n a mesina vida;ainda no tempo dc Lu■ W一 quando a cidadc prOs‐
pcra c se transforma sob o governo``esclarecido"do lnarechal dё Bclle
294
TERIA A GEOGRAΠ A INVENTADO A FRANcAP
∫ 蒻 グな ′%∫ 蒻 響 ″ 〃乃 πあπ
`g%π
Diattlte do nlar,ё possfvel fazer tres esc。 lhas:Brcst,pOnto forte da
Franca na Bretanha e dando para o Atlantic。 ;IDunquerquc, ``inteira‐
mcntc feita"por Vauban,ianela astuciosamentc aberta para o mar do
Norte218,TOulon,ccntro inico da fotta m"ftima francesa no Mediter¨
laneoo Escolhi Toulon,cm um momento exclusivo de sua hist6ria,cxa‐
tamentc no vcrao dc 1707219,quando a cidadc sc acha bloqucada pela
frOta ttglo‐ holandesa baseada nas ilhas dc Hyё res,cnquanto o ex6rcito
do``ScnhOr da Sav6ia"se langava sobic a prtta de gucrra rnal defendi¨
da,com a certeza dc M cntrar sem disparar um inico tiro.Ou sciaっ uma
dupla ttmetta,pOr terra e por mar.Desta fcitaっ nao cxcluirel o dr`Ina,
c sc、 poderi falar,como para as pcc`s dc teatrO cl`お sico,de unidade de
童酬 得 瑞憮 盤:滉il:鵬 轟鷺 il器l:燎 鰍
dcBarbaRoxa(ouStta,mtt de cem galeras,hmeras nttes de Жompanha‐
mentoっ e milhares dc homenspara sbrem alimcntados,quc a ocuparam dc
29 dc sctembЮ de 1543 at6 o■ nal do mes dc marco de 1544)220,cla pos‐
suFa apenas algumas centenas de casas e,no ma― o,5 mil habitantes221;
SuaS畔
鮒 ば 燒 ;:ム :意 諄 i鰍 駕 IWTtthadcM
295
A IDENTIDADE DA FRANcA
29`
飢鰍 謝 1群 l麟 胤 脚 認 留 霜 踏 FT諄 〔淵 b露
``sentinclas em toda a cxtcnsお ,para lmpedir quc homens e cavalos ve…
nham bcbe¨ las"226.No total,ulm campO bonito,mas indamcntJΠ len_
tc pobre,pouco afeito a nutrir cfetivos de guerra,c povoado porcmpo¨
ncscs circunspectos,que nお morriam de amores PC10 rei da Franca.Ali魯 ,
quando cles precisam vir trabalhar nas fortiflcヽ :6es“ ao cabo de dois dias
clcs desertam,colmo o fazem tamb61m todos aquclcs que sao chamados
μ
露 蠍 :淵 辮 轟 :》
dos do nortcっ ncm sempre sabiam s 雅 ∬ 密 梅 露 監
habilidade quc certttnente nao tinha cste quc cscrevia cm 20 de julho:
`り amaiS宙 uma n鶴 お tお rebelde quant0 0 povo deste p示 .Por maお
297
A IDENTIDADE DA FRANcA
I鼈 む
枇蹴i師 猟寵蹴躙 ,撲 肌鮒砧1:猟 締サ
,鮒
bcs:os frttccscs detinhtt todo o condado dc Nice face ao dcsflladci10
dc Tcnde.
No dia 31 dc ianCiro de 17072“ ,O rCi nomcava para o comando da‐
quilo quc podeFamos chamar dc Ex6rcito dos Alpcs,o Marcchal dc Tes‐
s6,apesar da lni reput電 ,o que lhc valer`un os dois insuccssos rcccntcs:
o lcvanttt do ccrco de Gibraltar(1705)c o lCVanttt do ccrco de Bttcelo‐
na(1706)。 No dia 28 de fevcrciro,o marechal,chegando dc GrenoЫ e,
atingia BriancOn,ondc cstabelccia scu posto dc comando。
Estc homcm,quc vai dcsempcnhar o papel prlncipal na narr鶴 お quc
*LnPOStO SObre O Sal.(N.do T.)
298
T□ uA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
vaise scgu■ ,se五 amesmo apersonagem 4ue Sttnt… Simon pinta,um tanto
bizarra,frarronacDonQuiXOte,ao mesmotempo,ccuiasctttasfazi狙
o rcisorrlrP Como sabe‐
l。 Simon nmmfoi hdulgenteo Piclc
"certOP
Dubois,que lcu longamente sua Sttt¨
correspOndencia,descreve um hOmem
器 撫 :覇 訛 」蹴 lWL雪 :鴬 脳 鵠 胤 謝 智雛
lon,apaziguar os conaitos engendrados pelo lnau humor e pelas ordens
inconsideradas do cOmandante da cidade,Salnt‐ Patcr.
EIn defesa de Tess6,trata‐ se de um fato que no lnomcnto cm quc
elc chega a Briancon,naO hi dOutrina nlilitar clara para uma defesa coc_
rente dos Alpes:o,Ogo praticado era de dcsloctt Os“ batalh6es"Ou a
cavalattia,diante das meacas do inimigo.Se cste se desloca,n6s nos des¨
locamOs:6 um jogo de disslnlul鶴 Oes paralel霞 .
299
A IDENTIDADE DA FRANcA
w需蹴譜E瑠 :乱臨湯慮統乱霊│∬鏃
rnigo pensa quc a resistencia francesa chegou ao fm.E as ncgociatt6es
300
TERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
enl toda a Provcnca.Ao mcsmo tcmpo― ―teria sido Tcss6 a tomar tal
decisゎ P Duvido――,o marques de sailly,no comando cm Nicc,aban_
donam a cidttle desdc o dia dois de julho,c cm scguida se posttta com
cinco bttalh6cs(talVC2 2 mil homens)C alguns milicianos.do outro lado
do rio Var,quc acabara de transbordaro Nao conscguiu no cntanto ln‐
pedir quc o inimigo atravcssttSC O rio,no dia n(nわ SCm pcrder muitos
homens icvados pcla cheia torrencial),c quc cOnstm■ sc uma ponte ptta
a劉 瞳1lharia,nO dia 12.
Entrctanto,Vit6rio‐ Amadcu,tcndo entrado em Nicc,ali pcrmane‐
ccu at6 o dia 13.Por quc tal pcrda dc tempoP Porquc a frota anglo‐
holandesa havia cntrado nO porto dc Nice.“ O senhor de Sav6ia",conta
Saint‐ Simon cm suas Mι πο ′raJ(M′ %6鷲銀)24o,``viSitara a frota c PCdi¨
ra o dinheiro que lhc havia sido prOmetidoo C)s ingiescs teIIliam nao te‐
lo c discutiranl um dia intciro alem do tempo flxado patra a pattida
lda frOtalo No flnal,vcndo csse prfncipc dccidido a naO sc mcxcr dali,
antes dc ser pago,contar`ビ n un■ milhお 241 quC Cle recebcu cm pcssoa.
Este dia de atraso fOi a salv電 ■
o de Toulon,c Podc‐ sc dizer,da Franca:
ele dcu tempo para quc 21 batalh6cs chegassem a Toulon enl tcmpO
hibil."
A cxplic電 lo 6 verossttnil,mas nao totahcntc cxata.O cx6rcitO de
invasお ,dcpois dc ll dejulho,havia continuado a ttangtt com ou sem
os scus chefcs.Sua rnarcha foi no cntanto penosa― ―por causa do verao
t6rrido,da falta de負 罪la,dO rarca回 lcnto dos vfvcres― ― c,ainda por ci‐
ma,prudcnte,pois o duquc pretcndia poupar os provcncas.Fazia qucs_
taO dc sc apresentar diante dcstes como um libcrador pronto a liberti‐ los
do jugo da Frmcao Fazia acordos anigttcis com tt cidades,contentava¨
se一 cm Cannes,cm Saint‐ Tropez,cm Fr6jus c cm Grassc一 cm pcdir
contribuic5es cnl vfvercs,forragcnso Ningu6m hes rccusava isso.A acoⅢ
lhida cmFr6jus foi amistosa c bcm d市 crtida.O bispo cnchcu‐ sc de zelo:
ao rcccber o duquc cm sua casa cPiscopal,``usou hibito pontiflcal,trOu‐
xe igua benta c incenso at6 a p6rta da catcdral c entoou ali o rレ D′ 〃 %
pcla ocupttao da cidadc"。 C)quc htt de divcrtido nissoP,perguntarl o
lcitoro Simplesmcntc o fato de quc essc bispo de Fr6jus em o ituЮ car_
dcal de Fleury,quc scri prcceptor dc Lut XV,c quc,gr`略 as a scu disdト
pulo,governattt a Franca cntre 172`e174o.Como 6 quc``cste pObre
homcm igualmente afcito a cnganar como a ser cnganado"242,cOm0 0
dcflniu Saint‐ SImon,saiu‐ se rnais tarde dcssa incOngrucntc``colabora‐
cab"P Aparcntcmcnte,scm muita diflculdadc.
Tudo lsso tomava O tempO do venccdor. `O senhor de Savola",cs‐
crcvia Tcss6,“ di suas ordens,faz prestariuramentos,abastecc=scem Ⅵ‐
vercs e coloca a parte da PrOvcnca onde sc encontra rnais cnl ordcm para
scu servico do quc o faria um intendcnte do rci。 …(D povo nao tcm izil,
301
A IDENTIDADE DA FRANcA
302
S驚 鈍 額 1°
稔虚梵∬
無肌牌躙 」 驚昇 楡∫lC'器 計
Toulon nao valia nada"248. ou mClhor,
Antes desses trabalhos, “
a sua dcfesa havia sido conccbida facc ao nlar,unicamentc,c muito
‖温宝et鳳ふ:Ⅷ '鰍 鴬
響 』猛&盤駆:憫羞
鑑 :
鶯鷺輛幌驚都猟1
椰 iW
脚 m:1:宙 毬 胤
ittlttf震宝艦計‖:盟 l∫ 躍
詭守胤粗脇 留健 fI留 鳥肝h馳翼鯖隻轟
de S3‰
i胤 寵翼七:胤 猛電:れ五 s dc chcgtt dianに da pm‐
榊欄 継搬 ぽl窮鮮
葺
掛絢1孵癬椰
欄蝦野蜂 ]
*Flautim provencal.(N.do T。 )
303
A IDENTIDADE DA FRANcA
凛紺::蹴 ξ ;鮒
ttI盤 無往肌き
蹴器総
∬常
鱗I轍騨1 掘榊鼎鷲
304
PLAN FIGURATIF DE TOULON ET DE SES ALENTOURS
A L'EPOQuE DU SIECE DE 1707
鮒勢
ADE
鼈ミ
ナ
′
/
う
笙場
夫鑽祠賣ミ錢 緻
濠
励 を\ヽ 1場 鶴 脅
ゞ
■
己ヽ″″ GRANIE RADE ざ
ιヮ″
´ん 酬ρ
ε い │
inSe″
%ぶ
)ミ
み ′
ソ
│
平ミ六K渕鞣ち θι
ベ
℃\ヽ
も ヾ彰/ も ヽき´
P° Tθ
―
A IDENTIDADE DA FRANcA
306
O CERCO DE TOULON
EM 1707
戸 F″年︶
`―
――
___、 ゞ
_」
A IDENTIDADE DA FRANcA
308
TERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
ω〃″″″
E″ ″σ P
:『 露1器が
∬亀 1鷺 £静
∬ち 『
=絆 鬼 :1:111:il」 11::::
bras,mas viveu no paFs a custa de:『
=rsl『
a Provenca curari suas chagas,de aco 11ド::I:(り :il「
讃 留 :T驚tふ譜 ∬
盟 器 &猟 Ъ肥 露 藻I暴憾
fldeL
c sua boa vontade,senao sua“
:1脚 嶽跡憾
麟藍 翻
路「辮 F鮒 ∬肌謄:t織:螢鰹 脚 II
Pol outro lado,os vencidos em l
cito de Tess6 havia retornado pclas estradas dos Alpcs ptta`s posis6cs
譜 筆 Ъ鵠 鵠 蹴 霊 i翻
欝 撒 勲 i螺
稿 nt“ 。A cidadela reslstlu pOr muito
3 outubroo A Franca pcrdia ali uma
a16in dos Alpes,cin pぼ s piernontes
vcrdadc,PignerOl e Fcnestrellc)。 Sc‐
tant∝ 壺
A tomada de Susa 6,nao obstante,unl cvento rnenoro Mals lmpOr‐
0鰍
慇電 盤粛∫
e mtts ttds de口 gπ
L癬 鰐露
麗ll鯖灘篠∬孤:盤 ∝]como bodc"i“ お 。重 tttettC
.o dc To■ on quc“ ddとua
LttT撤 諸 織紺 1き “
in。
w∫ 宙鶏1:胤 器 :Tttl肥 鴛留 得 打
b茸 霊∬
doヽ revd餌 狙“quc httitt ddo間
lH∬ T:鷺識:彗 腸 ぎ盤温
澄感度激 雲よ :ふ 輩 瀾黛 :fЖ
。
。
d∝ 温 ηoと ∝mmt:“ o¨
309
A IDENTIDADE DA FRANcA
310
TERIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcAP
do de cair sOb a frota que dcvia lhe trazer uma partc da subsistencia dc
scu ex6rcito,conl a artilharia c as inunic6es para uma scJmclhantc cnl¨
ざ評駕
:監 脂魔鱗憶彙s肌 胤ぎ 慧よ騰織庶
拠 獅椀慰 ぷ離 犠
‖驚就獄湯 鷲揺::紺 蹴置詭
翼 詣艦 :L批
Sr'需
硼船1ぷ哩1駅階無葛
臓 慇島腕 胤彎?魂ギ
胤1曝紐鍔i鍵1智 理:‖驚Fb稲:::∫
躍i鮪:潔詭
撒
上鸞酪紳書 』
盤鵬淵器
mcio dc bombcanentos fastidiosos,fCitOs pclas chusinas,cncalham na
311
A IDEN■ DADE DA FRANcA
*Mediterrhco.(N.do T.)
312
硼 RIA A GEOGRAFIA INVENTADO A FRANcA?
置出 雪 脇 獣 tlぷ :l胤 驚 鋭 織 撃 肥 Ⅲ 為 IW
ca do Nortc atravcssam o rnar lnteriOr*.Em su」 ma,scrtt que s6 faltou a
vontadcP Tcria a Franca dc Lu■ XIV fcito a mi cscolha dc nao cOntinuar
scu esforco rnaJLlmo quando,a rigor,tcria pOdido faze… lo_csperandO
ganhtt a partida apenas com scu cx6rcito de terra,como fol o caso,afl…
nal de contas,cm ToulonP
313
V
ESPAcO E HIST6RIA:
ULTIMAS PALAVRAS
314
TERIA A GEOGRAFIA I卜 ●嘔MADO A FRANcAP
315
A IDENTIDADE DA FRANcA
316
NOTAS
“ "ι “
′〃ιル 〃ケ 勿 ′II(O MCditCrraneo c o mundo meditcrranco na 6poca
de Flipc II),1949,1966,1976;Cbitts碗 ″麟 餞 轟e′ ノaψ π′(Ci¨
宙liz電 お materid e capitJismo),1967;Gメ ν 為″あ ″%″ み`励
″ θ//a′ ″ο ″ο―
%ル ′′ a″
=滅
s%′ ′χ Z VII(Ci宙 liZ∝ ao matc五 al,ccOnomia c
capitdismo‐ s6culos XV a XⅥ II),1979,3 volS.
4. ο″″″ ο″′
Hippolyte Taine,二 ω ο″g′ ″ω カ ル 乃π″″ σ ″′(As o三 gcns
da Franca contempormea),1875,recditado cm 1972,p.6:“ Scntia‐ mc
diante de FnCu aSsunto como sc estivcssc diantc da mctalnOrfosc dc um
inscto".
ル″Rを 物夕
Ale対 s dc Tocquevillc,二 ■″σ ′′ノル Rttο ル滅,″ 磁 ″″おθ(0
Antigo Rcgmc c a Revolucao Franccsa),1'Cd。 1856,1952/53,recd。
1960, 1963.
6. JuleS MChelet,Hisね ″ ル レ ″ (■s“ 」a da Franca),1833/1867,17
vols.;reed. Flammarion, 1893ノ 98,4o vols。
Ernest Lavisse,踊 ゎ″ι″レF/z″ σ ′″L′ ″舟/FF ο夕
な′ π∫ タル R′ クοル ー
″ωノ
ガο″ (HiSt6ria `〃 tOmOS,Cm
da Franca desdc as origens at6 a Rcvolucao),9
18 vols, 1903ノ 11.
8. Emest Lavissc,二 ο″舟XJtt Tallandicr,1978,2 vols。
317
A IDENTIDADE DA FRANcA
1撮蟹
驚1鷺I鍼盤を盪権盤垂
1
la saga nationalc,ap五 sc al'6cole prlmalrc"(OS elcmcntos da saga na‐
cional aprendida na cscola primttia)。 (In L″ JZgFJJ′ ι′ル彪∫ orルe,Frz″ ‐
″ 198の ,(A sabedo五 a c a desoldem,Franca 1980,1980),p.35.
″ (A hist6五 a),MarabOut,
22.Malet et lsa震 ,rccditado sob o tfmlo二 'あ なゎ″
1980,4 vols.
23.Amold Toynbee,レ 励 力ほ比η″b″ タノセ移η 夕′(A civiliz電 ■o em cxamc),
`″
3'ed。 , 1951,p. 75.
24.Citado por Rogcr Bastide,あ αο/ogル ′ ノ′〃励″ 力 ″,1972,p.162.
25.Th60dolc Zeldin,肋 ゎ′ ル 〃レ
∫ptts,0″ ∫ ″
j繊 Ktte、,I&′ θ/1,の (HiSt6五 a
%。 燎 焦 絆 挽 腸 119棚 渕 :瘍 豚 ∵ 鴛 盤 :
『 胤よ
盤躍葛謂職場脳置棚拶畷琳 13驚
318
NOTAS
319
A IDENTIDADE DA FRANcA
6H生樵 υch■ 狙
∝“nommeと vcsha A pЮ
rc,“ p∝ de qud‐
qucs 6tudcs iurasSiCnnes''(Quc a Franca se chame d市 crsidade.A res‐
pcito de alguns cstudos sobre o Jura),inス ″
″″彬∫E.∫ 。
C,, 1946;pp。
271‐ 274.
NOTAS DO PRIMEIRO C想 血 0
320
NOTAS
l孔よ ・
密猛』月
嘱揚譜bith」 &1981.
郎・ 物
わ″ 姥∫笏′ υ″stE∝ mun&em酪 ド ぉ←
慨殿場″箭
r/Jル Rあ ″′
"°
(1蹴:鯰迅。
m。
,競 影
身り鏃∫ 推鶴∬ 窯御[盤 z敬 `°
:き 。
l驚 ,“na 血 do daれ O de 1978.
七
"批:Υ ttЪ li駆 鴇 嵐/復 fFζ“ 7年 絲鵠 常 τ 躍
=
"・
amento dc DouchCS‐
' dep劉
飩 RhOn: (Embocadura dOdu‐
籍 器 f・ L競 競,t∫ 象。
,pИ 。
321
A IDENTIDADE DA FRANcA
Jo Gracq,Z′ 〃″″′
∫,opo cit。 ,Ⅱ ,p.35。
4
0
Henry de Rou宙 ё
re,/oy“ ′″ ゎ″″ル クル″
″σ′(Ⅵ agem cm tomo da
Franca), 1713,pp。 11¨ 12。
41. Ho Fillipctti,op,cit。 ,p. 84.
42.Eo Mcillct,1963,p.157,citだ o por Mu五 clJCan_Bruhncs Delamarre,
二′ル rg′ ″励 ″∫ル ル〃″σ
ι滋 ∫ν
れ ″ (O paStOr na Franga dos vilare,OS),
1970,p。 213.
43.Sω tts,影 ″″力,nOmes quc sib dados nas Ardenas e na Champanha
“pocirenta''法 terras altas c incultas quase quc exclusivamcnte rescrva¨
das a pastagenl dc 9vclhaS,C que fornccenl apenas uma folhagcm pou‐
co abunbante,sobrctudo devido a falta dc unlidadc.
助 彪′′no grito.Algumas vcndas ou loctt6cs anuais dc tcrras incultas
eram feitas“ no grito",isto 6,o lunite de alcance da voz scrvia comO
medida do solo。 (Go Crouvczicr,ル ″ ″οσ ″多協ι 麟 e″ ;“gag′ 蒻´笏ψ′‐
″οな 一 Pcqucno vocabuhio da lmgua da champanha― ,1975。 )
Comrel年 わ atra」。....年 ゎ daChamptthapocirenta,o chamadomilagrc
chttpena,d aobndeJos(島 嚇 tel,二 ノン″ ′g%″ ル ″
4"′ 郷b″ ″′
広π″― Cあの ″′′死姥ZS′ ― Cあの 電 ″ ′幽 ′″∫′
り (A asccnsb“dcuma
grandc agriculmra:Champanha pocirenta,Champtta grcdosa),1985。
“
44.Marcel Poё te,じ ″′′″%′υπ %″ ″´ ∫
″ノο″ノ'″ ″Jli9″ sacttc.Pttsル ク
′ ″″ノ
ル %′ ″〃σ′ 機 t夕 ″ ′ ″I“ 6(Uma prmeitt manifestttaO dc unib sa‐
=絆
grada:Paris,diante da amctta cstrangcira,cm 1636),1916.
45。 ″′
Jacqueline Bomamour,ル Mο ″″ ctte′ ノ
ル● /ar″ ο
%πωo L、硫ル gゐ ―
g″ あル ″σ
οル (O MOrvan,a tcrra c os homcnso Ensalo dc gcografla
ag血ola),1966,p.243.
“
46.Jacques Lcvain宙 1lc,二 θ湘[ο p“,ι ′
″ι 彦g)、管Qあ ″″〃%〃 グ
ル′ ″θ(O MOr¨
van,cstudo dc gcografla humana),1909.
322
NOTAS
4
7
Ernest Renan,0′ ″画t、 σ ο″′ tes, 196o,Ⅸ ,p.1344.
`
4
8
323
A IDENTIDADE DA FRANcA
五′0″ ο
力2滋 ″ル Ptts,dia 3 de fevereilo de 1982.
6
324
NOTAS
8652 19904
325
A IDENTIDADE DA FRANcA
326
NOTAS
l14.A.do S。 ,Genova,二 θ,,c“ σο″∫0/Ji(CartaS COnsulares),28;20 de lunhO
a10 de julho dc 1673.
115。 Ph」ippc Mttel,``Les occitans facc a leur HistOhe:Mary¨ Lafon,le grand
ancetre"(oS OCCitanicos face a sua hist6五 a:Mtty‐Lafon,O grande an‐
cestrd),in五 ″′ 揚 ′R″ 夕
κ∫ο
οε′
″%∫ (Amiras/Marcが occitanicas)I,ja_
neiro de 1982,p。 lo。
116. H.Debrayc,op.cit。 ,pp.39,76,77,79;os ittticos pertcnccm ao tcxtO.
117. Augustin Gazicr,二 ′
,絆es〃 蚤 ιο グ
ル″″ル∫′´ メοを形 ″磁 ″″ (cttas
a Grcg6亘 o a respeito dOsp〃 ´
οヵda Franca)(1790‐ 1794)¨ 。
,1880,p.292.
118。 Michel de Ccrteau,DominiqucJulia,JaCques Rcvel,勧 移′′ο陽滅a″ ′ル
ルル″ g″ ′
。二 ″R′ ク ο
ルヵ b″ 磁 ″ θ′ ノ/aFノ ″妨ο 「ノ″′〃′
を ″′
'′ 鬱(ン ο 力ι
(Uma p01■ iCa da lmguao A Revolucゎ
"お Francesa e os′ 〃
´οな:a pcsquisa
`を
de Greg6rio),1975,p。 162.
119。 A.Gazicr,Opo cit。 ,p。 128。
12o. Ibid。 ,p. lo7.
121. Ibid。 ,pp. 137‐ 139.
122. Ibid。 ,p.222.
123. Ibid.,pp.213e224.
124. Ibid。 ,pp.282e287.
125。 Z雪 ″りo′ tte,verbetc“ Patois'',測 I,1765,p.174.
126.Joachim TrOtt`de
"ι la Ch6tardie,1636‐ 1714,autor de um Cα 彪。
あ,s%′
ル Bο ″rgω (CatecismO de Bourgcs),1708.
127.Michel de Ccrtau,Do Julia,Jacques Revel,Opo cit.,p.163.
128. A. Gazier,Opo cit.,p. 57.
129. Ibid。 ,p.91.
130。 Ibid.,p.9o。
131.Abade Antoine Albcrt,助ゎグ
ル g}OttQ″ ″π′,″ 〃ノ
″relle,′ σ
σ彪∫
漱 ガタ″′
′ノσ
グ″ル ″ 湯bσゐ′ノ'E%多 ″″,(Hist6五 a geogrttlca,natural,eclcsittdca
ブ
cc市il da diocesc de Embrlln),1783,I,p。 93.
132.Louis StOui眠 in Hαみグ
ル″ル υ
うJιθ,p.p.Mauricc Garden e Yves Lequin,
1984,pl ll.
133. Ibid.
134. A. Gazier,op. cit。 ,p. 137.
135。 Pierrc Bonnaud,■ 筋θ ∫′ ノ;"gttω 。 み″/FJ′ ノ4gあ ″
∫(Te“ おC lingua‐
gcnso Povos c regi5cs),I,1981,p.44.
136.Robe■ Louis Stevenson,/ay“ ′〃″′σ″″´″′あ /aJ G´ クル ″ω (Ⅵ agcm
com um asno nas Cevenas),1879,recdicao 1978,p.205.
137. P.Bonnaud,opo cit。 ,pp.2‐ 4,8e4o8c ss.
138。 Ibid。 ,p. 63.
139. Robert Specklin,``重 tudes sur les origines"(Estudos sobre as origcns)
inス σ″ G′ ag滋 ″ああ″,1982.
14oo FrancoiS Sigaut,“ Formes et 6volution des techniqucs"(Formas c cvO¨
327
A IDENTIDADE DA FRANcA
蒟・
144. Ibid。 ,pp. 53‐ 54.
捌 雷服 艦 出 詔鶴 些窟蝙 篤淵
los XVI a XVIⅡ ),1978,p.9.
146。 Ho Lc Bras,E.Todd,op.cit。 ,pp. 107‐ 108.
147. MiCheline Baulant,“ La famillc cn micttcs:sur un asP,ct dc la d6mo‐
ia dcsPcdttada:sobic um aspccto da
graphic du XVIIC siacle''(A ttn■
demografla do s6culo XVII),in五 ″″″ E.S,C。 ,1972,pp.959‐ 968.
°
五l ttFム 1輩 あ %。 ″れ ″′″ο郷 ″ο郷 ′励 ,二 ω 滋 ´″″ "滋 ∫
′ル励 ∫
′′ ″′ル∫(Um mundO quc perdcmOso As cstruturas sociais pr6‐
industriais), 1969,pp. 26‐ 27.
150。 Alan MacFarlane,彩 ′ο電 ′″∫o/′ 滲gιiSあ ル ウご%αJisπ .形 3♭ 力 prO―
`カ
夕 ″″ノ ブ
p′ ″ ″ 笏 π∫
グ″ο″(As origcns do individualismo ingles.A pro¨
わ
"′
L薔
樅: 薇
撒蔚 I轟;樵 T∬乱
fam■ ia patriarca1 6 aprcsentada colmO a fotta cSSencial oposta pelo Midi
a potencla uniflcadora do podcr ccntral.
152. e153。 二′MO″ ′し,do dia 24 de inaio de 1981.
154。 Mιπο ″∫カル〃
″ ″Z″ な ら%π あ ″ノ多ο ″ カル R′易∫″611-166の
rgι ο
328
NOTAS
Jo BOuVat,Op.cit。 ,Ⅱ ,p.332.
6
330
NOTAS
331
A IDENTIDADE DA FRANcA
332
NOTAS
`グ
L'Escandorguc,planalto vulcanic。 ,no interior das tcrras de Montpellicr.
5
Rcferencia perdida.
6
1動
朔 機 }::筋 鉤 %。 │=務席 脇 嚇
ル」0〃 ″″ ″レ 物 g″ ω″物 Iア タ ″杉″Iθ アθ〃〃2θ ″勿″T1872(Di五 五o ma¨
nuscrito de um senhor dc Goubcrvillc c dc Mcsnil‐ au‐ Val,gcntiltthomem
"吻
c`Inpones.… Estudo publicado no E)ittrio dc Valogncs dc 17 dc fcvcreirO
dc 1870 a 20 dc marco dc 1872),p.452.
57.A.No MM 928.
58.J.Angladc,二 雛 〃″′省 ″′′ノル 臨 SsfO″ 〃 。
・,Op.cit。 ,p.34.
59.AoN.G7434.
60。 Mι%ο 力υ∫ル∫ル″″ ″な∫ %;うす
″″ノ'′ ″ノル∫g`物 ι ιs ttess′ ′ο〃″ノ'滋 ∫ ′物σ ―
`力
茄 ″″ 励 σル Bο ″智ag″ ′。I Mιπο姥 ル ルg″ ι %;itι ル 2″ 清 (Relat6‐
rios dos intendcntes sobrc a situacao das`gencralidadcs'(juriSdic6cs dos
tesourcilos dc Franca)fcitO(∫ 力)para instrLlcお dO duque de Borgonha.
I.Rclat6rio da generalidade dc Paris)。 p.p.A.M.dc Boislilc,1881,p.
VI,nota 5,cartas dos dias 29 dc lulhO de 1704,19c22 de maio dc
1706e13 de lunhO de 1707.
′M″%9′ ″∫(Di4五 o c Mcm6rias),1864,
61.Marques d'Argenson,」 a″ ″″′
VI,p。 181.
6
2
333
A IDENTIDADE DA FRANcA
334
NOTAS
酬F窓絡筵ま朧魔蹴」
翻 :お
103.Hen五 Rameau,ス ノ′
ο滋 あ ′ル″
′″″ ク
をル II″ 〃″_Sン 6″ ′
,ル ク
〃繊 θ´
鬱
五 ″己e■me(0宙 larc,O de Andelarre,a bcira dos planaltOs dO Alto SaO_
na), 1974,pp.32… 33.
335
A IDENTIDADE DA FRANcA
336
NOTAS
I,p.2。
125。 MarC Dlouot,鍋ら〃″″ タ ノ'4ρ ο′″′ ″夕″敏物″″′ ″ 6'θ ‐17θり ,あ な次9″ι′ ο/Firai_
′〃θιノ〃蒻 滋)Stttt″ ′(Thann,na 6pOca dc Mazarino(1658‐ 1789),hiS‐
t6ria pol■ ica c administrat市 a),1961,pp.8‐ 9.
126. A.No G7 501;19 de outublo de 1711.
127. Verグ物 .
128。 A.N.G7237.
129. Robert Bichct,ル ク g′ ´
};ια ο 〃滅杉″ノィ
πゎな〃 ル siυclc(Um vilare,o dO
condado no intio do s6culo), 1980,pp。 130… 132.
130. VCr′ ホ
・
.
337
A IDENTIDADE DA FRANcA
135。 A.N.F20119。
136.A.D。 (Arqu市 os Departamentais dO Mosa),L343;1790。
137.De acordO com O rcgistro ci宙 1,Lumc宙 1lc‐ cn… OmOis,Arqu市 os Dcp笙 ‐
tanlentais do MOsa。
138. A.N.H1515。 V.nota 82 do Ca・ pttu10 Primeiro。
139。 アレ″οカレら い ″レ″,estofado1 0u selcirot Fo Godefroy,Djε ガ0″ ″瀞 e滋
"cο
ノ1″ ″σ
ル″″′ル″ ′j海 ″
g〃 oOasc(Dicion奮 10 da lmgua franccsa andga),t。 8,
1895。
14o.屁 bヵ 彬 ル ∫グル ∫カ ル″″´
′(HiSt6ria dtt cidades da Franca),cOICthCa,
op.clt。
141. A:E。 ,M. eE);Fransa,815。
142.VictOr_Eugene Hardouin Dumazet,/ay`客 ω ′″ F″″″ (Viagcns pcla
Franca)。
143.Refettncia perdida.
144.F.Benoit de Toul,Pa〃 ブ
ル ,′ 。
c′ιsiαsガa〃 ′″ 蒻οσ
′∫′滅バゐ〃 (POuil16,
cclcsittticO da diOcesc dc TOul),1911,Ⅱ ,pp.265¨ 284.
145。 Alfred Jbu宙n,二 ′ ラ ●ルな′″″ノ雪″rop′ (0宙 可ante da Eulopa),1672,
pp.31‐ 32.
146。 A.N.F20,177,Esta“ tica da C6te d'Or(COsta Dourada)。 Htte,Nuits
conta ccrca de 21.700 habitantcs.
147. Po Cayla,op.cit。 ,p. 217.
148。 Raymond Bierry,Rο 〃クπ り 。こル ″腸 ″″ル g%″ ノaみ ′%ル イイθ1̈976(Rou‐
vray,uma ctapa na grandc estrada,448‐ 1976),1976,p.57.
149. Verルグレ .
`漑 鍬 in∫謬「傷ソ瘍 酬 軌よ
盤鵬:■癬
五ёres,1368‐ 1430。 P五 meiro balanco de uma pesquisa,in Estudos rurais)
n9 51, 1973,pp.86‐ 111.
157.Eck知 しSchremmer,Dル 臓 ″scゐ″ Iレ リι ′″∫(A cconomia bttara),1970,
p。 ,1.
158,Rudor Haepke,3″ E″ ノ
″″姥ル″gz〃 %%),,ci4=te成 oあ′″″ン
乃物滋 ノ
"″
338
NOTAS
│
A IDENTIDADE DA FRANcA
34o
NOTAS
208. C6ncgo Rcurc,“ Le vin dc Garzunbeau ctla qucstion des vins du Roan‐
ntts au XVIIC siё cle''(0宙 nho de Gararnbcau c a questお dos宙 nhOs
do Roanes.。 sё culo XVII),in 3〃 //Fガ ″ル ″ D″ ″〃,1908,pp.5c6.
2)協:雀欝鴛劣 窃 γ究瘍「
209. Anu■ rio Estattttica do depa■ ttcnto do Loirc, 1809,p. 181.
糧腸F胤瘍 :チ ,λ
(Roannc c o roanes.Estudos hist6五 cos),1957,p.466。
`紹
211.A″ ″″〃′″ ∫″″なヵ′〃′励 滅ψtte%′ グ `カ ル ニοブル (Anu奮 lo csta“ tico do
dcpartamento do Loirc),Op.cit。 , 212.D.Luya,op. cit。 ,p. 91.
213.Marccl Gonivet,肋 ゎ′
ルル Rο 〃″″θ,op.Cit。 ,I,p.21.
214. D.Luya,op.cit.,p. 14.
215。 ル /aa″ ル.L7″ ″ ǵ〃 力ο″夕Rο 〃″″θ(Ensaio
Paul Bonnaud,EJFzJiノ 'あ たゎ′
dc hist6ria local.A navcgttao em Roannc),1944,p.27.
216。 Ederlllc Fournial,Rο 〃
″″ ″Mの ′
′〃 eSSaノ な
″4g′ ′ メ
θル″
あれ ′(Ro― c
'あ
341
A IDENTIDADE DA FRANcA
き
。翌蹴t〃 :腸朋札mぁs ode¨ →,L晩 ,pM.
24o。
241.
242. 1480,duque de Bar,duque dc Aniou,C conde
RenatO I,O BOm,14o9…
dc PrOvenca,reiem t■ u10 dO reinO dc N亀 )oleS,herdado de sua mulher,
な
c quc ele tentOu em vao conquist籠
を°
ル″Ⅳarinhaお b晨
.
:盤脚嵐観結観 御
244。 M. Goninet,Op.cit。 ,I,pp. 181‐ 182。
245。 P.Chaussard,Op.cit。 ,p.27.
246。 Ibid.
247。 A.N. F14 1199A.
248. Do Luya,opo cit。 ,p. 34.
249. Ibid。 ,p.223.
250。 A.N.F20243.
251。 JoA.Dulaure,Op.cit。 ,pp.lo6‐ lo7.
252.A.No G7 36o,21;8 de julhO de 1705.
253.ム 。
N.F141200;MOulins,1l de nOvembro de 1765。
わ
41,1躍 あ″
´ %グ ′
蒻′
ん,劾 ″
タ
οル″″励″
らOp dt
1.1″
255. Ibid。 ,p. 327.
342
NOTAS
256. Do Luya,op. cit。 ,p. 232.
257. A.N.F14 1200。
258.聞 s,o九 夕g`劾 ιtticル ∫″励 ″″″ω,p.p.Mau三 ce Daumas,t。 3;二 狙ψ〃″∫ ―
Jο ″蒻″π ゐルふ″′(Ac導 》 anSb da mttquina),1968,pp。 30c55,68‐ 69.
259. “
Do Luya,op.cit。 ,p. 237.
260。 M.Labour6,op.cit。 ,pp. 377‐ 378.
261. Sergc lDontenwill,“ Roannc au dernier siё cic dc l'Ancien R6gune.As‐
ご 鑑『T導:黒 l緊 纂ifⅧぶ濾 風
1971,pp.49‐ 73.
i男 競虜 :
瑠 ′ノ 7口F sttcies(Laval nos s6culos XVⅡ e XVⅡ I:A vida pr市 ada
numa provincia
'Gン do Oestc),opo Cit。 ,p.126.
277. A.N.F10242.
278. Ibid。
279。 Ren6 Musset,二 ιB″ ―ル ′ %′ (O Baixo Mainc),1917,pp.320‐ 321.
280. Ibid.,p. 323.
281. A.N.F14 1207, 234;20 de setembro de 1789。
282. A.N. K。 1252.
283. A.N.F12 12591D。
343
A IDENTIDADE DA FRANcA
々 ′(OSCamposdaregibparisicnscnofmaldaldadcM6dial,1964,p.220.
“
332. A.M.de Boislisle,I,p.285。
333.O grifo 6 mcu.
334.Conde d'H6五 sson,あ ″″′″加 ル″″ω ′ノ″οム釘励′多´"″ ル 〃ο″″″″(Lcm‐
bransas`ntimas c notas do barao dc Mounicr),1896,p.35.
′
335.Mιπο″´ ο
診ルσ%,essι ル Bο な″
′(Mem6rias da condcssa dc Boignc),
1971,I,p.215。
′
ル s三o″ ノ ″″クlig〃 あο%%θ 励′∫
ルσル (A conflstto dc
336.Ch.Achard,レ εο降
um homcm velho do s6culo),1943,p.24.
337.A.N.K1252.
338.Andr6 Piatier,R〃 蒻ο∫σψ ル ″♭∫σο%π ″″′∫ル 磁 ″σ′(Radioscopia das
comunas da Franca),1979,pp.23-25,C253 c SS.
339. P.BOnnaud,passim.
34oo Ho Mendras,op.cit。 ,p. 37.
341. Ibid。 ,p. 19。
342.Roger B6teillc,彫 J物″σ′`勿 ググ
ル (A Franca do vazlo),1981;J.Gravicr,
Ptts′ ノ 彪∫
ルι 〃ノ彦″
′ ´″″
∫(Paris c o dcscrto frances),1,CdiCaO,1947;
2'cdicお , 1972.
343. H.Mendras,op.cit.,pp. 19‐ 20.
345
A IDENttDADE DA FRANcA
l諸 鮎 [鰍 ″ λ 溺 れ 価 Q血 a
榊 孝 場
“
`腸″排:鵬窃愉 脇 雀″
衡雀κ
15。
麟察欝犠I鮮椰蕉批轟ド碓
A.N.G7359;pOr volta dc 1701.
16。 Ho de Rou宙 ёrc,/Oy“ ′″ ゎ″″ル レ ″σ
′(viagem em tOmo da Fran‐
ca),Op.cit。 ,pp. 232¨ 233.
17。 D.Faucher,Opo cit。 ,p. 187.
18. M″%ο グ
ル∫(Mcm6五 as)dO Gcncral MarrOt,Opo cit.,I,p.51.
19. C6cilc Perroud,Z′ R″ ∂″′ル ″α ′′″∫(O R6dano de nossOs pais),1974,
p.47.
20。 Ibid.
21: P. Baylc,Op.cit。 ,p. 17.
22. Co Pcrroud,opo cit。 ,pp. 50‐ 51.
23. D.Fauchcl,Opo cit。 ,p. 189。
24. Ibid。 ,p. 189。
25。 Co PcrrOud,op.cit.,p.70。
26. D.Fauchcr,Opo cit。 ,P, 193.
346
NOTAS
rente2a.
47. Pic“ c ′.L%%ο ″″
Esdcnnc,レ ル″´ ∫θ′ノ笏 Rあ ∂″′―
電 ″ωレ め ι Rあ ル
Reno),1978,p。
(A Franca.As montanhas franccsas c o eixo R6dano一
189.
48. Abcl Chttelain,“ Les fondcments de la r6gion historiquc''(OS hnda‐
mentos da regiわ hist6rica),in R′ ν″′ル gι ο g″ ル ル 助 ο″(Revista
dc geografla de Lyon),n9 1, 1955,p。 45。
p.67.
50。 D.Faucher,op.cit。 ,p. 184.
51. Do Faucher,op.cit。 ,p. 178.
52. Cmas patentes dc Carlos Ⅵ ,1380,citado in AoN.K。 1219,37,p.6。
53。 Do Fauchcr,op.cit。 ,p. 157.
54.Dc Bas宙 lle,Mιttο 力影じ′ο″″″Л″ケタノ'あ た■9″ιttι 二´″g″ ′″bσ (Mem6rias
para scrvir a hist6ria de Languedoc),1734,p.279。
347
A IDENTIDADE DA FRANcA
55。 And16 All破 ,``Lc traflc en Dauphin6 2 1a fln du MOyen Agc"(O trttb_
go no DclflnadO,nO flnal da ldadc Mё dia),in R′ 夕″′ル g)、
管中 多ル Z/―
′蒻′,(Rc宙 sta de geografla alpina),1923,pp.373‐ 4o8.
56。 A.N.K1219n9 37. ´
57.A.N.K1219,37,p.27.
58. A.N. G7300。
59。 Ibid.
60. Ibid.A Rocha‐ Saint― Andr6 flcava na`poca tt margens do R6dano.
61. Do Fauchcr, Op. cit., retOma O mcsmo tcma, ap。 199.
62.R,Gascon,G%″ ノθο%″ ′π′′ノクル 〃あ磁 ′〃″】ルT siυcιι(Grandc cO_
mё rcio c宙 da urbana nO s6culo XVI),Op.Cit。 ,a resPcitO da crise liOnesa
dc 1575‐ 1580,quc n■ o cOrrcspOndc nern a crise dc Nantes ncnl a de
La Rochcllc.
63.P.Estiennc,彫 rヶ ″″σ
′。二α %ο″惚 ″ω ノ 醸 9“sω ′ノノ'´ %′ Rあ 6″ ′巧R″ ル
(A Franca.As montanhas franccsas c o c破'〃o R6dano― Rcno),Opo cit。 ,
p.147.
64. Jcan Labassc,“ Lyon,villc internatiOnalc"(Lyon,cidadc internaciOnal)
Rclat6rio dirigido a lDatar,1982;Yvcs Leridon,“ Lyon,la placc du sc_
cond marchё ''(Lyon,o lugar dO segundO mcrcado),in二 ′」 %ル ノ,26 dc
novelmbro de 1984.
6
5
ω ノら力影じク鬱G′ ″タク′′ノノセレο″οタル 蒻 角移
Jcan¨ Francois Bcrgier,二 a″ ο″″_
ル カ ル R′ ″αお影″´
θ(As fciras de Gencbra c a cconomia internaciOnal
do RcnascimcntO),1963,pp.369e374¨ 387.
67. R.Gascon,op.cit。 ,pp. 287‐ 288.
68. Louis BOurgeois,o″ ″″グルσ ο〃 ″ク レル″ ″σθクat″ Iα 。 ″″イ 91-lJ'Iノ
(QuandO a cOrtc da Franca宙 宙a cm =υ
Lyon,1491… 1551),1980,p。 143.
69. L.BourgcOis,op.cit。 ,p. 155。
70。 Mau五cc Gardcn,助 ο″ιノ腸 夕ο″″励 ″ X嘔 ″∫′ ′ル (Lyon c Os lione_
scs no s6culo XⅥ II),1975。
71. Carlo POni, “COmp6tition mOnopoliste,modc ct capital:le`■ larch6'
intcrnational dcs tissus dc soic au XVⅡ IC siё dc''(COmpctic薇)mOnO‐
polista,modo c capital:0`mcrcado'internacional dos tccidOs de scda
no sё culo XVIII),COmunicttb fcita nO c016quio dc BdagiO.
72. AoN. G7360,AnissOn, dcputado de Lyon,dia 5 dc maiO de 1705。
73. Jo Labassc,arto cit。 ,fls.20。
74. Francois Glosrichard,“ Rottcrdarn dans la bata1llc dcs contencurs― …la
mcr sccl16c au flcuvc"(Roterdarn na bttalha dos“ contcincres"__0
mar fechado ao riO),inル 〃ο″ル ,dia 23 de sctcmb10 de 1982,p。 37.
75。 QuantO aO cquiparncntO hidrcl`tricO dO Alto R6dano,cf:“ La polё IIli¨
quc sur l'ι unё nagcmcnt du RhOnc: decision prOchainc du gOuvcrne‐
mcnt''(A polemica sobrc as obras dc infra‐ cstmtura do R6dano:pr6対 ¨
348
NOTAS
madccお お dogovcmo),inル ο″ル ,dia28deagOstodc 1982,p.13;quanto
aoprolctodc町 鴫5okttano‐ い d Claudckgent,“ R眠艇 ‐
“ っ Alp∝ ;hqd6_
tudcaucOnscilttgion狙 :lecandmerduNord_Mё di“ 熙n6catoutpetltspas"
(%danO‐ Alpcs:inquletude no consclho rcgiond:o candmardoNottc‐ MC¨
ditcrttco apassos bcm面 Mο″ル ,dc 15 desctembro de 1982.
6
`dos),inル
F. G}losllchard,arto cltado。
7
Th6odorc Zcldin,月 ワ bゎ ブ
ルル∫ ′″ ∬ ∫ ル″ σ″舟ω(HiSt6ria das paix5cs
francesas),1978,Ⅱ ,p.8. '0″
`ル
chcl M01lat, 1971,p. 56.
86。 Edouard W.Fox,二 ■″ノ″ r稔 ′ ″´′(A outra Franca),1973,p.52.
87. Roger Dion,“ A propos du Trait6 dc Vcrdun"(A prop6sito do Tratado
dc Vcrdun)inス ″″ιル∫ユ∫。 C。 ,1950,p.463.
349
A IDENTIDADE DA FRANcA
奮 祓 盪 置慮f鷺
胤習吼惣徹 聯 ″ :
“
″″″面 tte=″ter(O intiO do sistema do Estado curOpeu na ldadc M6¨
う
dia tardia),1936,in Fo Braudel,α υ鯰sttο ″%αtι五ンプル,op.cit。 ,IⅡ ,p.
43,nota 87.
111. CristaOs da Espanha quc haviam conservado sua religi薇 o sob a donlina…
caO mucuinlana。
112. Henri Ma劇 威n,citado por Georges Lefcbvre,L″ ″″∫ s″π′′グレノ'あ j∫′
oai19-
350
NOTAS
da hist6五 a perfcita),traducゎ franccsa 1972.No momento em quc es‐
tas linhasi4 Se achavam em lmprcssaO,tOmei conhecimentO do bclo li‐
vro de Colettc Bcaune,ル なs´π″ ″レル Nα減o″ F物″σ ′(NascimcntO da
Nacゎ Franca),1985,ao quJ voltarcmOs a nos rcfc五 f.
115。 A exprcssao 6 de La Popcliniё rc,citado por G. Huppert,Op. cit。 ,p.
177,nota 2.
116. Ibid。 ,pp.78c91.
117. Oπ 浸)″ ″〃″σ′∫ ∫Rο を形 彫 ″σ′(OrdCns dos Rcis de Franca),測 Ⅱ,p.
`ル
418,citado por Emest Babelon,Zω R多 ル ′勿″∫ノ場をゎブ
ル (O Reno na His‐
t6ria),Ⅱ ,1917,p。 207.
118.G.Pttis,踊 ゎブ ″″′ル Cbtte%“ ″′(HiSt6五 a
レ ′οιノ p06tica dc Carlos
Magno),p.62,citadO por E.Babelon,Opo cit.,Ⅱ ,p。 219。
119。 Citado por E.Babclon,Opo cit。 ,p.24o。
120。 Jean Lc Bon,ス を ω (AdttioS),1577,citadO por A.Benoit,焔 滋 ′∫ 〃″
″ ″二′Bο ″ (Nota sobrc Jcan Lc Bon),1879,p.IⅨ VⅡ .
p.461.
129。 CharlCS Darwin,citadO por Mo Sorre,opo cit。 ,II,p.461.
130.Georroi dc villchardouin,L′ ´
ο″′〃′″ ′レ6ο ″st“ヵ″が c(A Conquista
de Constantinopla),cdicaO dc 1872,p。 9o,Citado por Cho de la Ronciё ‐
lc,Hお,o姥 カ ル Zあ レ′乃″ ″′ ′(HiSt6Ha da Marinha Franccsa),1899,
∫
I,pp.2‐ 3.
131.Noel Collct,``Le malheur des temps 1348‐ 144o"(A infelicidade dOs
tempos de 1348 a 144o),in Georges Duby,闘 s′o'″ ル 磁 ″″,助 ″″_
カン∫′′R″ οル滅,″島 ル 134)夕 Iめ 2(HiSt6五 a da Franca,dinastias c rcvO_
luc5cs,dc 1348 at6 1852),II, 1971,p. 23.
132. Nota pcrdida。
133.Alttn Guillerm,レ 2′解 ′ル 降 ″ノ.Forttca滅 0″ ∫′ノM尻″′′″ Oσ ″
ル ″′(A Pedra c o ventoo Fortiflcac6cs c Marinha no Ocidentc),1985,
p.166.
134. A.Guilcrm,Opo cit.
135。 Picrrc Gourou,carta do dia 4 dc fevereiro de 1982.
2フ
A IDENTIDADE DA FRANcA
茄″ ∫ル∫力蒻ブ ル∫∫ ″
″ ″ゎο ″滋∫ル ルル″ ″σ′ル Iの 9″ 1789(Gencse da
frOnteira francO_belga.As varitt6es dos linlitcs setcntrionais da Fransa
de 1659 a 1789), 1970,p. 313.
147,A.N.G7269;Yprcs,3 de novembro dc 1682.
148. A.N. G7256;Lillc, 5 dc de2embrO dc 1689。
149.Nelly Girard d'Albissin,Op.cit.,p.26.
150。 Coroncl Rocollc,2θ θ
θ〃″
∫ルヵr,手。
αあ″ル ″
´〃′
∫′(2000 anos de fOrti¨
flcac6es franccsas),t.I,1973,pp.214 e ss。
151. Ibid。 ,II,esbOco n9 134.
152. E.Lavisse,聞 s,o静e′レFTa″ ´′,Op.cit.,VIII, 1, 1908,p. 131.
153.A.N.G7377;28 de marcO de 1694.
154. ThiOnvillc,cedida a Franca cn■ 1659,pela Espanhao E sua c61cbrc pOntc
cobcrta,sObre o MOsela,de 1673.
155.A.N.G7381,Mctz,3 de matO dc 1707.
156.And“ Bcllard,D′ 笏 sttcles″ 鬱滅タ%″ ク〃′
ノ ∫′,〃 θ″,16イ θ Ïθ イθ(Dois sё _
cu10s dc宙 da franccsa:Mctz,1648‐ 1848),1948,p.5。
157. Ibid。 ,p. 6.
158. Louis T16nard,聞 s,0″ ι´
ルZiι ,II,1981,p.420;Maurice Braure,二
′ノク BI郷″た θ ″′〃〃ヌ7η =ι
F siυε =`;ι
;θ (Lillc c a Flandres dO wa110n
"α==0″
no s6culo XVIII), 1932,pp.87 c ss.
159. ArquivOs da Gucrra,Al,1583,Gautticr d'Auinot,Mctz,17 de dc‐
zembro dc 1701.
160.Jo Anci110n,R′ θ″′〃υb〃 ″″励 ″″レ´′′〃グ∫′ ′″ ′zJJ′ クレノ″物じ夕 ′%ο r●b■e
励″ ∫ル´ ″ ル z′ ″,pη ∫Messれ,′ ノ〃 〃χ′ ″ク zira″ ∫
,議ψ″ カルタο カル
″ル 16″ ′ %Sq″ フ1683滋 σ ル∫
ブν′
%′ ″ノ(RelatrO dittio do quc sc passOu
352
NOTAS
p。 138.
161.A.Bellard,op.cit。 ,p.31.
162.A.N.G7381;15 dc julho dc 1706。
163.AoNo G7 376;maio de 1693.
164. A.N. G7375; 7 dc sctcmbrO dc 1691。
165。 A.No G7 378;21 de agosto de 1697.
166.AoN.G7382;22 de novembrO de 1709.
167. Arqu市 os da Guerra,A12243,147;16 de julho dc 1710.
168.Arquivos da Guerra,A12395,12;14 deル meiro de 1712.
353
A IDENTIDADE DA FRANcA
dC VO%
:l舎 飢∬∬金
f縄 :,TTじ 方 ダ 磁1:dC'L°
214. A.No G7 378;26 de outubrO de 1697.
215。 A.No G7 377; 19 de novembro de 1696。
216。 AoN.G7379;3 de ianeiЮ de 1699.
217.J.Anc」 lon,Opo cit。 っⅡ,pp.37‐ 38.
218。 A.Guillerm,Op.cit。 ,p. 152.
219.Estc l市 rojtt estavacompostO quando reccbi comunic年 ゎ dO manusc三 tO
dc uma bbra notivel e muitO detz■ hada,de um crudito do Var,Pierrc
Dubois,協 ″ηカ ル Cの α ″′ル 170ア ″レ″∫ル ∫″″EJ/′レク動 物σ ′
(Hist6ria da Cmp江 山a de 1707 no Sudestc da Franca).InfeliZmente,
s6pude utilizar essa obra para acrescenttt ou rctiflcar alguns dctalhcs
cnl・ Incu texto.
220.Octave Tcissier,Hな ゎル ル∫″レ
タ 解″″■′
%′ ″方′
ノル∫
/Ortttca元0″ ∫
″ ル″
′ル ル Ъz/0″ (Hist“ a daS d市 CSas ampli年 5es e das fOttiflctt6cs
“
da cidadc le TO■ 10o),1873,pp。 12‐ 14.
221. ・Ibid。 ,p。 17.
222.Alquivos da Gucrra,A12041,271。
223. Arqu市 os da Gucrra,A12041,235;20 de julho de 1707.
224. 0.Tcissier,Opo cit.,p.146.
‐
225.Alusao aO prOcedimentO da tcrra qucimada ou term arrasada,´ de dё ζ
trllicao da cOlheita no p6,antcs da chcgada do inimigO:
226。 Arqu市 os da Gucrra,A12042,121.
227.Ibid。 ,A12042,235,20 dc lulhO.
228。 Ibid.
354
NOTAS
229。 Pierre Dubois,opo cit.,datilogrttado,p.53.
230。 A.N.G7469;19 de ianeiro de 1706。
231. Arquivos da Guerra; 15 de IIlar90 de 1706.
232. Arquivos da Gucrra;26 de n■ arco dc 1706.
233. E.Lavisse,1り をメ οtte″ レ彫 ″´ ′,op.cit.,VIII,pp. 103 e lo6.
234。 Mι%ο 滋 ∫′ノル〃″∫励 酵 Ocb凛 ル ressC(Mcm6五 as c catas do mare_
chal de Tcss6),Ⅱ ,1806,p.235。
235。 Prcsos na Sav6ia,alguns com a colaborz彎 廊o remunerada por parte dos
canponescs.
236。 A.No Marinha B 3 150。
237.Arqu市 os de Tu五 n,施,θ″レπ務蒻 (QucSt6CS militares),1707.
238. Porto italianO simado p“ ximo a fronteira franccsa.
239。 MareChal dc Tess6,op.cit。 ,Π ,p。 239。
24oo Louis de Saint‐ Simon,Mι%ο力影じ″702-17θ の (Mcm6三 as,1702‐ 1708),
edo La P16iade, 1969,II,pp。 906¨ 907.
241. Dc libras。
242. Lo dc Saint_Simon,Op.cit.,II,p.907.
243.Arqu市 os da Guerra,A12041,279:A破 ,26 deluhO dC 1707.
244. Arqu市 os da Guerra,A12041;A.No Marinha B 3 150。
245。 Arquivos da Guerra,A1 2041,266.
246.A.No Marinha B 3 149。
247. Tcss6,opo cit。 ,II,p。 258.
248. L. de Saint… SimOn,Opo cit。 ,II,p。 9o6.
249.Arqu市 os da Guerra,A12041,233;31 de lulhO de 1707.
250。 Arquivos da(3ucrra,A12042,49; 5 dc agosto dc 1707.
251. Arqu市 os da Gucrra,A12042,51;4 de agosto de 1707.
252. Arquivos da GucrFa,A12042, 14;2 de agOsto de 1707.
253. “Linha":antiga classiflc年 五o dos navios dc acordo com seu tamanhO e
seu armamento.
254. P,Dubois,op.cit.,datil。 ,p. 193.
255。 Arquivos da Guerra,A2042, 170,6 de agosto dc 1707.
256。 Arqu市os da Guerra,A12042,366;Grignan,Marselha,31 de agostO
dc 1707.
257.V.Bmn,G″ ′銘θ∫″レ″ガ%ω ノタル f稔 ′
″σ b″ ル 及,″ /o″ ,∫ ′∫五%′ ―
′′』
π′″方 (Guerras M江
tOS),I, 1861,pp。 `timas
125‐ 126.da Franca:Porto de Toulo,,scus Armamcn‐
258.A.No Marinha B 3 149;30 de agosto dc 1707.
259。 Arquivos da Guerra,A12042;6 dc sctembrO de 1707。
260。 Arquivos da Gucrra,ibid.; 20 de outubro dё 1707.
261. Arquivos da Gucrra,ibid.;9 dc outubro de 1707.
262. Arquivos da Guerra,A12042, 116 bis, 1l dc agosto de 1707.
263。 Nessc ano de 1707,seis navios com uma tripulattao de 2 460 homens,
355
A IDENTIDADE DA FRANcA
356
FERNAND BRAUDEL nasccu cm 1902,crn
Lumё villc‐ cn‐ (Drnois,atual Gondrccourt‐
le‐ Chatcaui no nortC da Franga.Pr6fcssor
dc Hist6ria jtt aos 21 anos,cnsina no Li‐
ccu dc Argcle,dcpois,cm liccus parisicn_
scs.Enl 1935,chcga ao Brasil,para lccio‐
nar na l」 nivcrsidadcdc Sao Pau10.volta
a Franga cnl 1937,quando sc torna Dグ ー
″σ ル〃″ノ'α ″ ∫na Eσ οル P″ヵ′〃′ ι 力∫
`ル
Hα〃ノ ′∫Eノ〃ル ∫dc Paris.
Fcito prisionciro pOr cincO anos,duran_
te a 21 Gucrra Mundial,rcdigc,cntao,de
mcm6ria,sua longa tcsc sobrc O″ f′ α
う,`″
″″′ ο′ο%″ ″あ π′ 蒻た徽″ ″′ο″ 〃″ο %
ル 動り′″,publicada cm 1949. 、
Dcsdc 1946,torna― sc um dos dirctOrcs
da rcvista``Annalcs'',fundada por Marc
Bloch c Lucicn Fcbvrco Scr五 ,durantc sua
vida,tcstcmunha da obra c do brilho dos
dois fundadorcs da nova cscola hist6rica
franccsa,da qual sc torna hcrdcirOo Em
1949,sucedC a Lucicn Febvrc no 6ο l;じ8′
´シ肝α″´ θ,c,Crn 1956,torna‐ sc prcsidcntc
da Ⅵ Sccao dc Altos Estudos,quc,mais
富場 虜 激 蹴 st腸 ,協 :′
∫οσ ιes. Funda cm 1962, a Mas。 ″ ″レ∫
=α
■グθ″´′∫ル ノ'Hο %移 ″移θ。
JttCOnsagrado pclos cicntistas c pclo p`‐
blico comO urn dos lnaiorcs histOriadorcs
de scu tё mpo,atingc por flm o grandc p`‐
blico frances crn 1979,quando da publi_
cttaO dc cわ :んsα夕
,0″ %″ 夕
ιttθ ;ιι,′ σ
ο″ο″″
′夕ε
″ (CiViliZagao material,eco‐
==`=iS%′
nomia c capitalismo)。 E eleitO para a Aca‐
dcmia Franccsa em 1984.Faleccu cm 27
dc novembro de 1985,aos 83 anOso Sua
obra innuenciou cOnsideravelincntc Os ru‐
mos da historiografla brasilcira.
■
巫
``Eu digo dc uma vcz portodas:amO a Franga com
a mcsma paixlo,cxigcntc c complicada,qucJulcs
IIlichclct.Scm distinguir cntrc suas virtudcs c scus
dcfcitos,cntre aquilo quc cu prcfilo c aquilo quc
accitO rncnos facilmcntc。 ''Ncsta obra Fmpar,cscri_
ta no cntardccё r dc sua vida,Fcrnand Braudcl nos
Ofcrccc,cOm rigor e cmOg2o,as chavcs da hist6ria
dc scu pals.Obscrva,fascinado,a cxtrcma divcrsl‐
dadc dc sua pitria,analisa os profundos c silcnciO¨
sos rnovllncntos quc atravcssarn scus cspagos,sltua
as condig6cs dc sct rncio gcogrtticO e as dc sua po―
sig10 na Europa,rcvclando o cnOrinc pcso das ori_
gcns10ngFnquas,das tё cnicas c das tradig6cs quc mo¨
dclaram a civiliレ agao c a paisagcm franccsa.
X,
ヾ∞∞〇︲
0いべ︲Ю∞ 2∞∽一