PhÇn I.M¸y biÕn ¸p.

I.Qu¸ tr×nh biÕn ®æi ®iÖn tõ trong m¸y biÕn ¸p.

1.Nguyªn lý lµm viÖc cña m¸y biÕn ¸p mét pha.
-Khi nèi cuén d©y s¬ cÊp víi ®iÖn ¸p bªn ngoµi U 1 th× trong cuén s¬ cÊp xuÊt
hiÖn dßng ®iÖn ch¹y trong cuén d©y sinh ra tõ th«ng  khÐp kÝn m¹ch tõ cña m¸y
biÕn ¸p. C¶m øng trong cuén s¬ cÊp, thø cÊp mét sdd e 1, e2. Theo ®Þnh luËt c¶m
øng ®iÖn tõ nÕu nèi thø cÊp Z t sinh ra dpngf ®iÖn I2  sinh ra tõ th«ng. Tõ trêg
tæng lµ:
 = i1 + i2 = msinwt
theo ®Þnh luËt c¶m øng ®iÖn tõ ta cã:
e1 = = = -wW1.msin(wt - /2)
e2 = = = -wW2msin(wt - /2)
Cã E1 = W1.w. = 2f.W1. = 4,44fW1m

E2 = W2.w. = 2fW2. = 4,44fW2m

 e1 = -E1 sin(wt - /2)
e2 = -E2. sin(wt - /2)
NÕu ta coi ®iÖn ¸p r¬i trªn d©y quÊn cña m¸y biÕn ¸p lµ nhá th× ta cã:
U1  E1, U2  E2

=> hÖ sè cña m¸y biÕn ¸p hay

=> sè v«n c¶m øng cña cuén s¬ cÊp= sè v«n c¶m øng cña cuén thø cÊp
2. C¸c lo¹i tõ trêng trong m¸y biÕn ¸p
Ho¹t ®éng cña m¸y biÕn ¸p: N¨ng lîng ®iÖn=> n¨ng lîng tõ trêng => n¨ng lîng ®iÖn
ra ngoµi
-Tõ trêng chÝnh : tõ trêng trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh buÕn ®æi n¨ng lîng
(khÐp kÝn m¹ch tõ )
- Tõ trêng t¶n ;ko tham gia vµo qu¸ tr×nh biÐn ®æi n¨ng lîng ,ch¹y bªn ngoµi cuén
d©y
3.C¸c ph¬ng tr×nh cña m¸y biÕn ¸p
Gi¶ thiÕt dång ®iÖn ®iªni dung ch¹y qua líp c¸ch ®iÖn gi÷a c¸c vßng dªy . gi÷a c¸c
cuén d©y vµ ®Êt lµ nhá .( tÇn sè lµm viÖc cña líi ®iÖn lµ nhá )
- T¶i cña m¸y biÕn ¸p lµ ®èi xøng , chØ cÇn xÐt mét pha
- M¹ch tõ ko cã b·o hoµ , ®é tõ thÈm trong loÜo thÐp lín
- ko tÝnh ®Õn tæn hao do dßng xo¸y vµ tõ trÔ sinh ra
* Ký hiÖu L11 ,L22 lÇn lît lµ ®iÖn c¶m cña d©y cuèn s¬ cÊp vµ thø cÊp
L12=L21 =M : hç c¶m gi÷a cuén thø cÊp vµ cuén s¬ cÊp
 L1,L2 lÇn lît lµ ®iÖn c¶m t¶n trªn cuén s¬ cÊp vµ cuén thø cÊp
a.HÖ ph¬ng tr×nh c©n b»ng ®iÖn ¸p trong m¸y biÕn ¸p
luång tõ th«ng mãc vßng sinh ra c¸c suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng e 1 , e2 ë trong ®ã vµ
sinh ra ;
;
mµ ta cã 1= i1L11+i2L21

t¬ng tù

Luång tõ th«ng t¶n 1 , 2 cïng mãc vßng víi cuén d©y W 1 ,W2 t¹o thµnh c¸c suÊt
®iÖn ®éng

ViÕt ph¬ng tr×nh KI, KII ta cã:

U1+e1+e1=i1r1
e2+e2=U2+i2r2
Ph¬ng tr×nh nµy chØ thuÖn tiÖn trong khi xÐt qu¸ tr×nh qu¸ ®é
Gäi:
L1=L11+L1 , L2=L22+L2 ®iÖn c¶m toµn phÇn W1 ,W2 ë chÕ ®é x¸c lËp:
U1= -E1+E1+i1r1
U2=E2+E2-i2r2
b. HÖ ph¬ng tr×nh c©n b»ng dßng ®iÖn
Do tõ th«ng = const => U1~E1~ , U2~E2~ (v× U1, U2=const => =const)
cã dßng i1,i2 = sinh ra søc tõ ®éng i11 , i22 => t¹o ra søc tõ ®éng tæng => sinh ra
 => i1w1+i2w2=i0w0

i0 lµ dßng tõ ho¸ trong m¸y biÕn ¸p ®Æc trng cho c«ng suÊt ph¶n kh¸ng cÇn thiÕt
®Ó biÕn ®æi nl sang c¸c trêng kh¸c nhau (®iÖn trêng sang tõ trêng ) . NÕu ko xÐt
®Õn b·o hoµ m¹ch tõ tõ trÔ dßng xo¸y cã thÎ coi c¸c sè h¹ng trong ph¬ng tr×nh trªn
biÕn thiªn theo h×nh sin díi d¹ng phøc

Nh vËy dßng ®iÖn I1 ch¹y trong cuénn s¬ c¸p gåm hai thµnh phÇn I 0 t¹o nªn tõ
th«ng chÝnh ch¹y trong lâi thÐp , (-I 2/K) ®Ó bï kl¹i t¸c dông cña cuén thø cÊp khi cã
t¶i I2 thuéc vµo t¶i cña m¸y biÕn ¸p I0=I1 khi hë m¹ch
4. S¬ ®å thay thÕ cña m¸y biÕn ¸p
tõ ph¬ngtr×nh c©nb»ng ®iÖn ¸p , søc tõ ®éng m« t¶ m¸y biÕn ¸p nh ë m¹ch ®iÖn
v¬i c¸c quan hÖ ®iÖn tõ do ®ã cã thÓ dÉn ®Õn x¸c ®Þnh s¬ ®å thay thÕ cho m¸y
biÕn ¸p
a.Quy ®æi m¸y biÕn ¸p
V× W1 W2 , E1E2 g©y khã kh¨n cho viÖc kh¶o s¸t m¸y biÕn ¸p nªn ta quy ®æi víi
c¸c cuén d©y W1W2 ,thµnh W1=W2'
* Quy ®æi cuén d©y W2 -> W1 k=W1/W2 => W2'= kW2 = W1
->E2'=E1=kE2 , U2' =kU2
I2' khi quy ®æi sao cho c«ng suÊt toµn phÇn cña cuén thø cÊp ko thay ®æi
E2I2=E2'I2' => E2I2/E2'= I2/k
* quy ®æi r2'; nguyªn t¾c tæn hao trong d©y cuèn cuén s¬ c¸p lµ ko ®æi
I2'2r1'=I12r2 =>r2'=r2k2
X2' : nguyªn t¾c ®iÖn kh¸ng tû lÖ víi b×nh ph¬ng sè vßng W2' =kW2 => X2'= k2X2 ta
cã Z2'= r2' +jX2'= k2(r2+jX2) Z2'=k2Z2 => Zt'=k2Zt
b. HÖ ph¬ng tr×nh m¸y biÕn ¸p sau khi quy ®æi nh sau ;
U1=-E1 +I1Z1, Z1= R1+jX1
U2'= E2-I2'Z2
I0=I1+I2' =>I1=I0-I2'
c. S¬ ®å m¹ch ®iÖn thay thÕ nh sau
T¬ng øng víi ph¬ng tr×nh cña m¸y biÕn ¸p ®îc quy ®æi .S¬ ®å m¸y biÕn ¸p quy
®æi cã d¹ng sau :
Mçi cuén d©y s¬ c¸p hoÆc thø cÊpgåm hai cuén d©y nhá m¾c nèi tiÕp mét cuén
cuèn trªn lâi thÐp ko cã luåg tõ th«ng t¶n  ko cã tæn hao do dßng xo¸y vµ tõ trÔ,
cuén cßn l¹i ko cã lâi thÐp , gåm cã mét ®iÖn trë thuÇn vµ ®iÖn kh¸ng t¬ng øng víi
®iÖn trë cña cuén d©y vµ ®iÖn kh¸nh t¶n trªn cuén d©y

V× W1=W2', E1=E2' => hai cuén d©y chËp lµm mét vµ dßng trong cuén d©y lµ
I0=I1+I2'
Quan hÖ E1=f(I9)
-E1=I0Zm=I0(rm+jXm)
zm ,rm Xm : m¹ch tõ ho¸ Xm=(M+L11)
Z1=r1+jX1 , Z2'=r2'+jX2'
Do Zm >>Z1,Z2'=> I0->0
d.§å thÞ vÐc t¬ cña m¸y biÕn ¸p:
§îc x¸c ®Þnh trªn hÖ ph¬ng tr×nh c©n b»ng c¸c gi¸ trÞ quy ®æi cho phÐp chóng ta
ph©n tÝch c¸c tr¹ng th¸i lµm viÖc cña m¸y biÕn ¸p nh gãc lÖch pha cña c¸c ®¹i lîng
U, I, E, ,  .
*T¶i tÝnh chÊt ®iÖn c¶m R+L
§Æt vÐc t¬  m theo chiÒu d¬ng cña trôc hoµnh, dßng ®iÖn kh«ng t¶i I 0 sinh ra  v-
ît tríc 1 gãc  c¸c suÊt ®iÖn ®éng E 1 vµ E2' = E1 do  m sinh ra chËm sau 90 0. V× t¶i
cã tÝnh chÊt ®iÖn c¶m I2’ chËm pha sau suÊt ®iÖn ®éng E 2' mét gãc 2 víi 2 =
arctg[(xt'+x2')/(rt'+r2)]

Ta cã I0 = I1 + I2';
U2' = E2’ - (r2’+jx2').I2'
-> trong trêng hîp nµy I2' chËm pha sau U2' 1 gãc 2.
*T¶i ®iÖn dung:
5.Ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh tham sè cña m¸y biÕn ¸p
a.ThÝ nghiÖm kh«ng t¶i(s¬ ®å vÐc t¬ gièng trªn do I 2' = 0 );
Z0=U1/I0; r0=P0/I02; x0= (z2-r02); K = U10/U20; i0%=I0/I1®m.100%;
Tæn hao kh«ng t¶i lµ mét chØ tiªu quan träng trong thiÕt kÕ còng nh trong vËn
hµnh( thêng Z1 << Zm ; I2=0;)
b.ThÝ nghiÖm ng¾n m¹ch.
Zn = U1n/I1®m; rn = Pn/I1®m2; xn =  (Z2n -rn2);
rn =r1+r2'; xn=x1+x2'
Un% = (Un/U1®m ).100; Unx = Unx100/U1®m; Un% =In.Zn/I1®m.Zn'

II.M¸y biÕn ¸p ba pha.

1.Tæ nèi d©y cña m¸y biÕn ¸p.
a.KÝ hiÖu ®Çu d©y:
cã ®Çu ®Çu cuèi.
cao ¸p h¹ ¸p trung b×nh

®Çu ®Çu A,B,C a,b,c Am,Bm,Cm

§Çu cuèi XYZ xyz XmYmZm

§Çu trung tÝnh 0 0 0m

M¸y biÕn ¸p 1 pha: cã thÓ tuú ý chän ®Çu ®Çu, cuèi.

M¸y biÕn ¸p 3 pha: c¸c ®Çu ®Çu cuèi cña cuén cao ¸p, h¹ ¸p ph¶i chän nhÊt qu¸n tõ
®Çu ®Çu ®Õn ®Çu cuèi d©y cuèn chän theo mét chiÒu nhÊt ®Þnh.
b.S¬ ®å nèi d©y cña m¸y biÕn ¸p ba pha.
Cã hai kiÓu ®Êu Y vµ ®Êu .
NÕu chuyÒn t¶i ®iÖn ®i xa th× ®Çu cao ¸p ®Êu Y gi¶m ®îc ®iÖn ¸p pha, gi¶m
®îc kho¶ng c¸ch, c¸ch ®iÖn gi÷a trô vµ cao ¸p, tiÕt kiÖm vËt liÖu c¸hc ®iÖn. ë bªn
h¹ ¸p ®Êu  gi¶m dßng ®iÖn pha gi¶m tiÕt diÖn d©y dÉn ®Ó chÕ t¹o.
c.Tæ nèi d©y trong m¸y ba pha.
 Trong trêng hîp ®a m¸y biÕn ¸p ba pha lªn líi lµm viÖc song song víi c¸c m¸y biÕn
¸p kh¸c hoÆc ®Ó dù tr÷ ph©n phèi t¶i tèt h¬n, tæ nèi d©y trong m¸y ®îc h×nh
thµnh do sù phèi hîp ®Çu d©y gi÷a cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp.

§Æc trng cho tæ nèi d©y lµ gãc lÖch pha gi÷a s®d s¬ cÊp vµ thø cÊp cña c¸c pha t-
¬ng øng: kiÓu cuèn, kÝ hiÖu A, x, s¬ ®å  /Y.
M¸y biÕn ¸p 1 pha chØ cã yÕu tè kiÓu quÊn d©y (I/I6, I/I12) ¶nh hëng ®Õn gãc
lÖch pha.
M¸y biÕn ¸p ba pha dïng quy t¾c kim ®ång hå: kim dµi chØ E d s¬ cÊp kim ng¾n
chØ Ed thø cÊp.
2.ChÕ ®é lµm viÖc ®èi xøng t¶i gi÷a c¸c pha lµ gièng nhau
a.Gi¶n då n¨ng lîng
- C«ng suÊt t¸c dông P1 =
Tieu hao trªn cuén s¬ cÊp Pcu1 = I12.r1
Tæn hao trong lâi thÐp Pfe = I02.rM
-C«ng suÊt ®iÖn tõ lµ c«ng suÊt ®îc truyÒn tõ bªn s¬ cÊp sang thø cÊp
P®t=P1-P0-Pcu1
Tæn hao trªn d©y quÊn thø cÊp lµ Pcu2 = I22.r2
-C«ng suÊt ra cña m¸y biÕn ¸p P2=P®t-Pcu2
b.C«ng suÊt ph¶n kh¸ng:
Vµo cuén s¬ cÊp Q1 = U1.I1.sin1, mét phÇn bÞ tiªu t¸n t¹o thµnh tõ trêng t¶n cña
cuén s¬ cÊp q1 = I12x1 cßn mét phÇn t¹o ra tõ trêng chÝnh qM = I02Xm
n¨ng lîng cßn l¹i chuyÓn qua thø cÊp q d = Q1 - q1 - qM.
Mét phÇn qd t¹o ra tõ trêng t¶n bªn thø cÊp q2 = I22.X2 = I2’2.X2’
c«ng suÊt ph¶n kh¸ng ®Çu ra Q2 = qd - q2 = Q1 - q1 - qM - q2 = U2.I2sin2
-NÕu 2 > 0  Q2 > 0 lóc ®ã c«ng suÊt ph¶n kh¸ng ®îc truyÒn tõ bªn s¬ cÊp sang
bªn thø cÊp vµo líi ®iÖn.
2<0  Q2<0 dßng vît tríc ¸p t¶i mang tÝnh dung lóc nµy ph©n føng c¶u cuén thø
cÊp mang tÝnh trî tõ  n¨ng lîng c«ng suÊt ph¶n kh¸ng truyÒn tõ thø cÊp sang s¬
cÊp.
3.M¸y biÕn ¸p lµm viÖc //.
§Ó ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ kü thuËt ngêi ta dïng c¸c m¸y biÕn ¸p lµm viÖc
// ®¶m b¶o sù truyÒn t¶i n¨ng lîng, khi cã sù cè gi¶m tæn hao n¨ng lîng trong thêi
gian lµm viÖc, khi vËn hµnh vµ söa ch÷a. C¸c ®iÒu kiÖn:
-Cïng tæ nèi d©y.
-HÖ sè biÕn ¸p.
-Un% gièng nhau.
a.§iÒu kiÖn cïng tæ nèi d©y:
NÕu c¸c m¸y biÕn ¸p lµm viÖc // cïng tæ nèi d©y th× ®iÖn ¸p thø cÊp cña chóng sÏ
trïng nhau vÒ pha nÕu kh«ng chóng sÏ lÖch pha nhau gi¶ sö m¸y I Y/11, m¸y II
Y/Y12 th× ®iÖn ¸p chóng lÖch pha nhau 1 gãc 30 0

E=2sin15 0
Icb = =
V× trªn m¸y biÕn ¸p gi¸ trÞ Z n nhá nªn Icb lín = (57)I®m  g©y ra nguy hiÓm nªn
b¾t buéc ph¶i cïng tæ nèi d©y.
b.§iÒu kiÖn cïng tû sè K.
-NÕu K b»ng nhau th× khi lµm viÖc // ®iÖn ¸p thø cÊp lóc kh«ng t¶i cña c¸c m¸y
biÕn ¸p sÏ b»ng nhau E2I = E2II. Trong m¹ch thø cÊp m¸y biÕn ¸p kh«ng cã dßng c©n
b»ng.
Gi¶ sö tû sè m¸y biÕn ¸p kh¸c nhau th× E2i  E2II vµ ngay khi kh«ng t¶i trong dßng
d©y quÊn cña c¸c m¸y biÕn ¸p còng cã dßng c©n b»ng, I cb sinh ra bëi ®iÖn ¸p E =
E2i - E2II. Dßng ®iÖn ®ã sÏ ch¹y trong d©y quÊn cña c¸c m¸y biÕn ¸p theo chiÒi ng-
îc nhau. VÝ dô ë m¸y biÕn ¸p I ch¹y tõ XA cßn ë m¸y biÕn ¸p II tõ AX vµ
chËm sau E mét gãc 900 v× x>>r. §iÖn ¸p r¬i trªn c¸c d©y quÊn m¸y biÕn ¸p do
dßng c©n b»ng sinh ra sÏ bï trõ víi E 2i vµ E2II sÏ cã ®iÖn ¸p U2 trªn h×nh vÏ.
Khi qu¸ t¶i dßng ®iÖn c©n b»ng sÏ céng vµo dßng I t¶i lµm cho hÖ sè t¶i lÏ ra b»ng
nhau l¹i trë thµnh kh¸c nhau, ¶nh hëng ®Õn sù lµm viÖc vµ ph©n bè c«ng suÊt cña
m¸y biÕn ¸p.
c.§iÒu kiÖn cïng ®iÖn ¸p.
XÐt 3 m¸y biÕn ¸p Lµm liÖc // cïng K. S¬ ®å thay thÕ ®¬n gi¶n;

Z= vµ ®iÖn ¸p r¬i trªn m¹ch lµ U = U1 - U2 = Z.I

I2i’ = = =

T¬ng tù cho I2II’, I2III’

trªn thùc tÕ nInIInIII  c¸c dßng ®iÖn t¶i trïng pha nhau thay sè phøc b»ng
m«dul cña chóng.

Zn = Un%.  I1i’ = =

nh©n hai vÕ víi

 1 = t¬ng tù 2, 3

 I: II: III =

hÖ sè t¶i m¸y biÕn ¸p tû lÖ nghÞch víi ®iÖn ¸p ng¾n m¹ch cña chóng. NÕu U nI% =
UnII% = UnIII% th× c¸c m¸y biÕn ¸p ®¹t ®îc c«ng suÊt ®Þnh møc cïng 1 lóc. Trong
trêng hîp ngîc l¹i nÕu Un% nhá th× sÏ t¨ng t¶i tríc nhÊt.
III.C¸c hiÖn tîng tõ ho¸ m¸y biÕn ¸p
Khi cã dßng ®iÖn ch¹y qua lâi thjÐp cã xÐt ®Õn m¹ch tõ b·o hoµ, dßng xo¸y, tõ
trÔ, ®Ó kh¾c phôc nh÷ng ¶nh hëng ®¸ng kÓ khi lµm viÖc kh«ng t¶i, U 1 sin -> U2
hë m¹ch.
1.M¸y biÕn ¸p mét pha.
a.B·o hoµ m¹ch tõ trong m¸y biÕn ¸p 1 pha.
§Æt ®iÖn ¸p vµo cuén s¬ cÊp sÏ sinh ra dßng kh«ng t¶i I 0 sinh ra tõ th«ng  ch¹y
trong lâi thÐp . NÕu U = Umsin t ->  =  msin t (v× U = E ->  biÕn thiªn theo t).
§êng cong tõ ho¸:
Dßng tõ ho¸ i0 = f(t) lµ kh«ng sin ta ph©n tÝch thµnh chuçi
i0(t) = i0sin t +  i0ksink t (n=3,5,7)
MÆc dï ®iÖn ¸p biÕn thiªn theo quy luËt sin cña thêi gian nhng do b·o hoµ m¹ch tõ
i0 biÕn thiªn kh«ng sin. Ngoµi thµnh phÇn sãng c¬ b¶n bËc nhÊt cßn cã nhiÒu sãng
bËc cao trong ®ã thµnh phÇn bËc ba cã anhr hëng nhiÒu nhÊt.
b.HiÖn tîng tõ trÔ.
Lµ hiÖn tîng khi m¹ch tõ bÞ tõ ho¸ c¸c phÇn tö bÞ nhiÔm tõ trong thÐp quay ngang
theo tõ trêng bªn ngoµi t¸c ®éng mµ nã chËm sau mét kho¶ng thêi gian do masat,
cÇn cã mét n¨ng lîng ®Ó th¾ng ma s¸t, n¨ng lîng nµy gäi lµ tæn hao tõ trÔ. Nã tØ
lÖ víi b×nh ph¬ng mËt ®é tõ c¶m vµ tÇn sè biÕn thiªn trong tõ trêng, kÝ hiÖu lµ Pt
~B2.f i0 chËm sau 1 gãc  so víi .
2.M¸y biÕn ¸p 3 pha.
C¸c hiÖn tîng liªn quan b·o hoµ m¹ch tõ hÕt søc phøc t¹p. Sù xuÊt hiÖn phô thu«c
hai yÕu tè: s¬ ®å nèi d©y vµ cÊu t¹o m¹ch tõ.
a.M¹ch tõ:
V× i,  lµ kh«ng sin nhng biÕn thiªn theo chu k× nªn cã thÓ ph©n thµnh chuçi F.
*Víi K = 6C+-1; C=0,1,2,3, k  3,9,15 => iAK+iBK+iCK = 0;
*Víi K = 3C (C =1,2,3) => i AK+iBK+iCK =3iAK
=> c¸c sãng hµi kh«ng chia hÕt cho 3K = 6C 1 t¹o thµnh hÖ thèng dßng ®i qua c¸c
pha víi mäi s¬ ®å dïng d©y cuèn. (c¸c pha). => ë d©y trung b×nh c¸c sãng hµi
kh«ng tån t¹i, c¸c sãng bËc k=3C kh«ng tån t¹i trong Y;
-§Êu  i3 ch¹y trong c¸c d©y cuèn nhng kh«ng tån t¹i I3d.
*Tæ m¸y biÕn ¸p 3 pha.
Trong hÖ thèng 3 pha cña m¸y biÕn ¸p 1 pha th× luång tõ th«ng bËc 3 => 3 khÐp
kÝn m¹ch trõ gièng nh sãng c¬ b¶n do ®ã tõ trë cña sãng bËc 3 vµ c¬ b¶n lµ nh
nhau cã chung ®êng cong tõ ho¸ =1+3
 *.M¸y biÕn ¸p 3 pha 5 trô
Hai trô ngoµi thùc hiÖn vai trß nh d©y trung tÝnh . §êng ®i cña sãng bËc 3 còng
nh ®êng ®i cña sãng c¬ b¶n.

*. M¸y biÕn ¸p 3 pha 3 trô

Tõ trë 3>> 2 cã hai ®êng cong tõ ho¸ kh¸c nhau.

b. C¸c trêng hîp nèi d©y

*.Khi ®ÊuY/Y.
S¬ c¸p Y => i3=0 , i03=0 i0=f(t) lµ h×nh sin =1+3nÕu m¹ch tõ 3 pha riªng rÏ hoÆc
m¸y biÕn ¸p 3 pha 5 trô th× tõ trë R 3 = R1 (chung 1 ®êng ®i )chÝnh v× vËy E3 cã
gi¸ trÞ lín

SuÊt ®iÖn ®éng nhän ®Çu cã thÓ ®Ênh thñng c¸ch ®iÖn => Y/Y ko ¸p dông cho
tæ m¸y biÕn ¸p 3 pha vµ m¸y biÕn ¸p 5 trô chØ dïng cho m¸y biÕn¸p 3 pha 3 trô v×
R trong trêng hîp nµy cã trÞ sè lín. Tuy nhiªn v× 3 khÐp kÝn qua v¸ch thïng g©y
tæn hao =>  gi¶m => chØ ¸p dông cho c¸c m¸y cã c«ng suÊt
 *.§Êu /Y :
KiÓu nµy s¬ cÊp  do ®ã dßng ®iÖn i03 khÐp kÝn cho nªn i0cã d¹ng nhän
®Çui0=f(I)vµ luång tõ th«ng , e cã d¹ng sin=> trêng hîp nµy ko bÊt lîi nh Y/Y cã
thÓ dïng ®îc.
*. §Êu Y/:
Bªn s¬ cÊp Y => I0 phô thuéc vµo quan hÖ i 0g=f(t)=sin nhng2(t) kh«ng sin d¹ng
nhän ®Çu , 3 (t) 0 luång tõ th«ng bËc 3 do cuén s¬ cÊp sinh ra sdd c¶m øng trong
cuén d©y thø cÊp e30 nÕu cuén thø cÊp nèi víi t¶i trong ®ã sÏ xuÊt hiÖn dßng
®iÖn bao gåm c¶ dßng bËc 3. MÆt kh¸c ®iÖn kh¸ng cña sãng bËc 3=> X 3 cña dßng
thø cÊp cã trÞ sè lín X3=3L , 3=31 nªn cã thÓ coi tõ th«ng bËc 3 do dßng ®iÖn
bËc 3 bªn thø cÊp sinh ra ngîc pha víi dßng ®iÖn bªn thø cÊp => luång tõ th«ng bËc
3 trong lâi thÐp lµ ko ®¸ng kÓ vµ suÊt ®iÖn ®éng c¶m øng cña sãng bËc 3 ko
®¸ng kÓ 3=3(1)+3(2) . 3 < 3(1)+3(2) E3->0 => Y/ chÊp nhËn ®îc .

MAY DIEN KHONG DONG BO

I/ §¹i c¬ng:
1.CÊu t¹o:
Gåm 2 phÇn:
+ PhÇn tÜnh gåm stato vá m¸y.
Stato gåm lâi thÐp ®îc ghÐp b»ng c¸c l¸ thÐp cã chiÒu dµy tõ 0,35 ®Õn 0,5
mm.BÒ dµy cña lâi thÐp ®îc tr¸ng s¬n c¸ch ®iÖn ®Ó gi¶m dßng phu c«.
- Víi m¸y CS  10kw kh«ng tr¸ng s¬n c¸ch ®iÖn mµ lâi thÐp ®îc c¸ch ®iÖn b»ng
líp s¾t axit.
- Trªn bÒ mÆt trong cña lâi thÐp Stato cã më cña miÖng r·nh ®îc thiÕt kÕ sao cho
cã gi¸ trÞ nhá nhÊt dÓ tr¸nh tæn hao phô trong m¸y ®iÖn do sãng bËc cao.sÎ c¾t
r·nh ®Ó ®Æt d©y quÊn stato.
- D©y quÊn stato: d©y quÊn cña m¸y ®iÖn kh«ng ®ång bé quÊn r¶i do ®ã cã hÖ sè
day quÊn
kdq < 1 (q >1)
kdq = kqr.ky
quÊn bíc ng¾n k=1.
+ PhÇn ®éng gåm roto, c¸c æ trôc.
-loxiÐp gièng nh cña stato
D©y quÊn cã 2 lo¹i:
-lo¹i quÊn nh stato (roto d©y quÊn) bao giê còng nèi ng¾n m¹ch trªn ®iÖn trë vµ
biÕn trë gäi lµ roto day quÊn lo¹i nµy quÊn sao ®Ó gi¶m t/phÇn sãng bËc cao.
-Roto lång sãc: C¸c thanh dÉn lµm b»ng nh«m hoÆc ®ång, roto lång sãc hai ®Çu cã
g¾n 2 vßng ng¾n m¹ch.
- ë hai ®Çu cña roto
- M¸y ®iÖn kiÓu nµy gäi lµ M§K§B roto lång sãc ®îc dïng nhiÒu h¬n v× kÕt cÊu
®¬n gi¶n, ®é bÒn cao, ®é tin cËy cao.
Nhîc ®iÓm: t/c më m¸y kÕm thÓ hiÖn lµ Fmm lín = 5  7 I®m
Mkhëi ®énglín = (2  2,5) M®m.
2. Nguyªn lý lµm viÖc
§CK§B khi d©y quÊn stato ®îc nèi víi nguån ®iÖn  V1 th× nh÷ng pha trong d©y
quÊn stato xuÊt hiÖn c¸c dßng I1(IA,IB,IC)c¸c dßng nµy lÖch pha nhau 120 o ®iÖn vµ
lÖch pha trong kh«ng gian 120 o.Do ®ã nã sing ra tõ trêng quay 1 n1: vËn tèc
quay cña tõ trêng .
f: tÇn sè biÕn thiªn cña nguån ®iÖn
(vßng/phót)
Khi tõ trêng stato quay nã quÐt qua c¸c thanh dÉn stato sinh ra c¸c s®® c¶m øng E 2
trong c¸c thanh dÉn rotosinh ra dßng I 2 dßng I2 díi t¸c dông cña tõ trêng sinh ra nã t¹o
ra momen quay (theo ®/l ®iÖn tõ)  lµm momen quay
Khi dßng I2 ch¹y trong roto sinh ra 2  2 còng lµ tõ trêng quay.
-gäi n lµ vËn tèc quay cña rotohÖ sè trô

s = (m1-n) / n
n1= 60f / p (vßng / phót)
- Trong chuyÓn ®éng ®éng c¬ roto quay cïng chiÒu víi chiÒu quay tõ trêng cña
stato nhng lu«n lu«n chËm sau.
- ThËt vËy: nÕu roto quay cïng chiÒu víi tõ trêng stato vµ b»ng vËn tèc quay cña tõ
trêng stato  tõ trêng stato kh«ng c¾t c¸c thanh dÉn  kh«ng cã s®® E2
M=0  gäi lµ chÕ ®é kh«ng t¶i lý tëng
Th«ng thêng S®m= 0,02  0,05
Khi roto quay th× tõ trêng stato c¾t c¸c thanh dÉn roto víi tÇn sè tØ lÖ thuËn víi n 1-
n
f2 = p(n1-n) = s.f2
f2: tÇn sè dßng biÕn thiªn trong c¸c thanh dÉn roto nã sinh ra tõ tr êng quay víi vËn
tèc t¬ng ®èi tõ trêng stato vµ roto
n2r = f2 / p
n2: vËn tèc quay cña  so víi stato
n2 = n+n2r = n1(1-s)+ f2/p
= n1(1-s)+n1s
= n1
NhËn thÊy tõ trêng quay cña roto vµ stato cã cïng vËn tèc vµ cïng chiÒu quay nã
quay ®ång bé nhau gäi n 1 lµ vËn tèc quay ®ång bé VËn tèc t¬ng ®èi giòa hai tõ
trêng chóng hîp thµnh mét tõ trêng tæng  = 1 + 2
3. ChÕ ®é lµm viÖc
M§K§B chñ yÕu ë chÕ ®é ®éng c¬ roto quay cïng chiÒu víi tõ trêng quay stato (2)
- HÖ sè trît 0 < s <1.
- M ®iÖn tõ lµ momen quay. M ®t
M c¶n trªn trôc Mc c¶n l¹i momen quay (ngîc chiÒu quay cña tõ trêng).
+ ChÕ ®é m¸y ph¸t:
Khi roto ®îc quay = 1 lùc bªn ngoµi cã vËn tèc lín h¬n vËn tèc quay cña tõ trêng lóc
nµy dßng c¶m øng trong roto v¬Ý chÕ ®é ®iÒu kiÖn ®æi chiÒu vµ momen ®iÖn
tõ h×nh thµnh còng ®æi chiÒu so víi chuyÓn ®éng ®éng c¬. Momen ®iÖn tõ trë
thµnh momen c¶n. vµ momen trªn trôc thµnh momen quay.
v× n > n1  s < 0. C§ m¸y ph¸t.
+ ChÕ ®é h·m ®iÖn tõ:
Roto quay ngîc chiÒu víi chiÒu quay cña tõ trêng stato hÖ sè trît s>1.
II. C¬ së lý thuyÕt cña m¸y ®iÖn.
1. §¹i c¬ng
Xem xÐt m¸y ®iÖn kh«ng ®ång bé ®èi xøng vÒ m¹ch tõ Tõ tr¬ng do M§ sinh ra
chØ quay thuËn vµ sãng c¬ b¶n = 1.
- Khi vËn tèc quay cña roto = 0 (roto ®øng yªn) s=1.
- NÕu roto bÞ h·m l¹i =1 lùc ngoµi th× cuén s¬ cÊp nèi víi nguån, roto nèi víi t¶i.
- NÕu roto bÞ h·m l¹i = lùc ngoµi th× M§K§B lµm viÖc gièng nh MBA
HÖ thèng dßng ®iÖn ®èi xøng I1 sinh ra s®® F2 (F2 s®® cña stato)

Sè vßng d©y stato, kdq stato.

- Tõ th«ng nµy c¾t c¸c thanh dÉn roto t¹o ra dßng I 2 ®èi xøng ch¹y trong c¸c pha
d©y quÊn roto

Nh vËy s®® F2 còng sinh ra =2

1 vµ 2 quay cïng vËn tèc t¹o thµnh luång tõ th«ng tæng  luång tõ th«ng tæng 
c¶m øng s®® trong d©y quÊn stato E 1
Trong d©y quÊn roto s®® E2
Gièng nh trong MBA ®Ó tiÖn lîi trongqu¸ tr×nh kh¶o s¸t ph¶i thùc hiÖn qui ®æi
cuén roto  stato
- Cuén roto quy ®æi cã sè vßng w'2 = w1
- HÖ sè dq: k'dq2 = kdq1, m'2 = m2
U2,I2,x2,r2 ph¶i ®îc biÕn ®æi t¬ng øng sao cho qun hÖ ®iÖn tõ trong M§ lµ kh«ng
t¶i.
Cã

kn hÖ sè r·nh ®îc nghiªng  HÖ sè qui ®æi kn

S®® F2 F2' = F2.Kn

HÖ sè qui ®æi theo dßng ®iÖn


 I2' = i2/ki
Sau khi qui ®æi ta cã thÓ biÓu diÔn c¸c gi¸ trÞ vÒ ®iÖn trªn 1 s¬ ®å vect¬
s®® tæng F
F = F1 + F 2 '

Io  dßng ®iÖn tõ ho¸ ( dßng cÇn thiÕt t¹o ra tõ trêng quay tæng  trong k2).
Io(In) = I1 + I2'
- HÖ pt c©n b»ng ®iÖn ¸p:
v1 = - E1 + I1.Z1
v2 ' = E 2 ' - Z2 '
Z2' = r2' + j.x2'
r2’ = k.r2
x2’ = k.x2
víi k = ku.ki
2.Qui ®æi m¸y ®iÖn kh«ng ®ång bé khi roto quay vÒ roto ®øng yªn.
a.Nh÷ng vÊn ®Ò chung.
Khi roto quay n0, s1 th× f2 = sf1f1
V× tÇn sè dßng ®iÖn trong roto vµ stato  nhau cho nªn kh«ng thÓ biÓu diÕn c¸c
gi¸ trÞ vÒ ®iÖn cña cuén s¬ cÊp vµ thø cÊp trªn cïng mét vect¬ thêi gian do ®ã ph¶i
qui ®æi roto quay vÒ roto ®øng yªn. n0  n=0.
Sù biÕn thiªn c¸c gi¸ trÞ ®iÖn tõ trong m¸y ®iÖn vÉn ®îc gi÷ nguyªn. §· biÕt tõ tr-
êng quay roto vµ stato cã chung vËn tèc vµ chiÒu quay  chóng ®øng yªn so víi
nhau trong kh«ng gian c¶ khi roto quay vµ ®øng yªn.
Khi qui ®æi c¸c gi¸ trÞ sdd E 2, dßng ®iÖn I2, gãc lÖch pha 2 cña dßng ®iÖn trong
cuén d©y.
Khi roto ®øng yªn  Pc¬ = 0 ta ph¶i thay thÕ n¨ng lîng c¬ b»ng n¨ng lîng t¬ng ®-
¬ng.
b.Nh÷ng biÓu thøc qui ®æi.
+sdd:
n=0; E2 = . f1.w2.Kdq2
n0; E2s = . f1.w2Kdq2
 E2s = s.E2
+Tæng trë:
§iÖn trë khi vËn tèc quay biÕn thiªn th× ®iÖn trë roto còngthay ®æi do hiÖn tîng
hiÖu øng mÆt ngoµi ë chÕ ®é ®m th× f 2 rÊt nhá coi nh r2 kh«ng ®æi.
+§iÖn kh¸ng:
Khi n0; x2s = 2.s.f1.L1 = s.x2
Khi n=0
x2 = 2.f2.L
 Z2s = r2 + s.x2 (r2, x2 khi n =0)
+Dßng ®iÖn:

I2s =

Khi qui ®æi dßng ®iÖn trong roto bõng sdd c¶m øng, khi roto ®øng yªn chia cho
tæng trë qui ®æi vÒ roto ®øng yªn.
-Gãc lÖch pha:
2 = arctg(I2,E2)
2 = arctg( ) = arctg( )
Gãc 2 tríc vµ sau khi qui ®æi lµ kh«ng ®æi. Khi qui ®æi roto quay sang ®øng yªn,
®iÖn kh¸ng x2, E2 vÉn gi÷ nguyªn gi¸ trÞ, chØ cã tæng trë thay ®æi.
r2s =
n=0: r2
n0: r2/s
Gi¸ trÞ t¨ng lªn cña ®iÖn trë khi qui ®æi.
r2S = =
P®t = m2.I22.
Mét phÇn bÞ tiªu t¸n trong d©y quÊn roto (tæn hao ®ång)
Pcu2 = m2I22r2
N¨ng lîng cßn l¹i lµ:
(P®t - Pcu2) = Pc¬ ®a ra trªn trôc, mµ Pc¬ = m2.I22.r2S = m2.I22.r2.
Khi qui ®æi c«ng suÊt c¬ trªn trôc ®îc thÓ hiÖn b»ng c«ng suÊt ®iÖn ®îc to¶ ra
trªn ®iÖn trë r2S.
3 ph¬ng tr×nh c©n b»ng ®iÖn ¸p m¸y ®iÖn kh«ng ®ång bé.
Khi cha qui ®æi d©y quÊn roto nèi ng¾n m¹ch  U2 = 0
Gäi x1, x2 ®iÖn kh¸ng t¶n cña d©y quÊn stato, roto x 11, x22 ®iÖn kh¸ng t¹o bëi luång
tõ th«ng chÝnh. X12, x21 ®iÖn kh¸ng t¹o bëi hç c¶m cña cuén d©y stato, roto
Ta cã:
U1 = -E1+I1.Z1 = jx11.I1+jx21I2 + jI1x1 + I1.r1 (1)
U2 = 0 = -E2s + I2s = jx22.s.I2 + jx12sI1 + jx2.s.I2 + I2r2 (2)
Khi ®· qui ®æi
Chia c¶ hai vÕ cña (2) cho s, nh©n c¶ hai vÕ víi k U, kI vµ thay I2 = KI.I2’
Ta cã:
0 = j.x22.ku.ki.I2’2 + j.x12ku.I1 + jx2kuki.I2’2 + kuki(r2/s).I2’
cã r2’ = kukir2 = k.r2
x2’ = k.x2
x22’ = kx22
x12’ = ku.x12
Thay I2 = KI.I2’ vµo (1) gäi x21’ = ki.x21
x12’ = x21’ = x11
x22’ =
Víi 2 ph¬ng tr×nh trªn ta cã s¬ ®å thay thÕ h×nh T

IM = I1 + I2’
VËy s¬ ®å thay thÕ gåm 3 nh¸nh:
Nh¸nh s¬ cÊp, nh¸nh tõ ho¸, nh¸nh thø cÊp.
-Trong ®ã r0 lµ ®iÖn trë mµ tæn hao trªn nã b»ng tæn hao thÐp.

III.C¸c chÕ ®é lµm viÖc

1.ChÕ ®é ®éng c¬ 0 < s < 1:
Lµ ®éng c¬ lÊy n¨ng lîng tõ líi ®iÖn vµo P1 = m1U1I2cos1 chuyÓn thµnh n¨ng l-
îng c¬.
BiÕn ®æi c«ng suÊt t¸c dông : P 1 =m1U1I1cos1 (líi ®iÖn vµo) 1 phÇn bÞ r¬i trªn
d©y quÊn stato gäi lµ tæn hao ®ång. Pcu 1 = m1I12r1 -> tæn hao s¾t Pfe = m1Im2rm.
C«ng suÊt ®iÖn tõ P®t = P1-Pcu1 - Pfe = m1.I2’2.r2’/s.
V× trong r«to cã dßng ®iÖn nªn cã tæn hao ®ång. Pcu2 = m1.I 2’2.r2’ do ®ã c«ng
suÊt cã Pc¬ = P®t - Pcu2 = m1.I 2’2.(1 - s)/s. C«ng suÊt ®Çu ra trªn trôc P2=Pc¬ - (
c¬ + Pphô).
Tæng tæn hao =
P2 = P1 - tæng P =>  = P2.100/P1%
gi¶n ®å n¨ng lîng
Thêng th× P < 1000 KW ->  = 75 - 95%.
NhËn xÐt: tæn hao ®ång tØ lÖ thu¹n víi s. S cµng lín th×  cµng gi¶m.
C«ng suÊt c¬ tØ lÖ nghÞch víi s, c«ng suÊt ph¶n kh¸ng Q1 = m1U1I1sin1.
.q1= m1I12x1 => Qm = m1Im2xm; q2 = m1.I2’2.x2’.
M¸y ®iÖn kh«ng ®ång bé kh«ng snh ra c«ng suÊt ph¶n kh¸ng mµ lÊy c«ng suÊt
ph¶n kh¸ng tõ líi.
Gi¶n ®å n¨ng lîng ph¶n kh¸ng.

S¬ ®å vÐc t¬

2.ChÕ ®é m¸y ph¸t

Khi r«to ®îc quay bëi tèc ®é bªn ngoµi cïng chiÒu quay (n > n 1 )víi tõ trêng -> -
< s < 0 do yªu cÇu vÒ ®é bÒn c¬, ph¸t nãng, t¶n nhiÖt  nªn hÖ sè trît cña ®éng c¬
kh«ng ®ång bé. §Æt hÖ sè trît b»ng s®m lµm viÖc | smp| = | s®m | ®c¬.
XÐt dßng ®iÖn I2.
I2=s.E2/(r2+jx2s) = sE2’(r2 - Jsx2)/(r22 + x2s2) = Ir - jix
ë chÕ ®é ®éng c¬ I 2 chËm pha so víi E2 . ë chÕ ®é m¸y ph¸t thµnh phÇn t¸c dông
®æi dÊu víi ®éng c¬. Khi r« to quay vît tríc tõ trêng duy tr× vËn tèc t¬ng ®èi so víi
tõ trêng cã chiÒu ngîc laÞ so víi ®éng c¬. SuÊt ®iÖn ®éng E 2 trong r« to còng ®æi
chiÒu, m« men quay ®iÖn tõ còng ®æi chiÒu so víi ®éng c¬. ChiÒu quay cña
m«men ®iÖn tõ gnîc víi chiÒu quay cña r«to vµ trë thµnh m« men c¶n trªn trôc
S¬ ®å vect¬

1>90 --> P1 = m1U1I1cos1 <0. Cung cÊp n¨ng lîng vµo líi
Q1=m1U1I1sin1 > 0; LÊy c«ng suÊt ph¶n kh¸ng cña líi ®iÖn  chÝnh v× vËy m¸y
®iÖn kh«ng ®ång bé lµm viÖc ë chÕ ®é m¸y ph¸t chØ cã thÓ lµm viÖc víi m¹ng
®iÖn trong ®ã cã c¸c thiÕt bÞ cung cÊp c«ng suÊt ph¶n kh¸ng.
3.ChÕ ®é h·m ®iÖn tõ:
lµ chÕ ®é r«to quay ngîc chiÒu quay cña tõ trêng s= (n1-n)/n1 >1. V× s>0  s¬ ®å
vec t¬ ®iÖn ¸p t¬ng tù nh chÕ ®é ®éng c¬.
P1 =m1U1I1cos1 > 0  m¸y lÊy c«ng suÊt tõ líi vµo.
Tæn hao ®ång trong r« to:
pcu2 =P®t.s  Pcu2 > P®t (v× s>1)
Pcu2 = P®t - Pc¬ = m1I2’2r2’/s = m1I2’2(1 - S)r2’/s = m1I2’2 r2 = Pcu2.
Gi¶n ®å n¨ng lîng.

4.ChÕ ®é ng¾n m¹ch.

n=0; s=1;
S¬ ®å m¹ch ®iÖn thay thÕ :
Zm >> Z1,Z2’ do ®ã ®¬n gi¶n rn=r1+r2’; xn=x1+x2’; Zn= rn+jxn.

IV.M« men quay vµ ®Æc tÝnh c¬ cña m¸y ®iÖn kh«ng ®ång bé .
1.M« men ®iÖn tõ.
a.BiÓu thøc m«men ®iÖn tõ:
M = Pc¬/ (*) víi  lµ vËn tèc gãc cña r«to.
 = 2n = 2n1(1- s) mµ n1 =f1/p   = 2f1/p.(1- s) = (1-s)/p
Pc¬ = P®tõ(1- s) = m1.I2’2.r2’(1 -s)/s
Thay vµo * ta cã :
M= [m1.I2’2.r2’(1 -s)/s]/{/2(1 - s) /p} = m1pI2’2r2’/sp
Trong s¬ ®å vec t¬ ®iÖn ¸p chÕ ®é ®éng c¬ th× I 2’2r2’/s = E2’.cos2. (gãc lÖch
pha gi÷a dßng ®iÖn vµ suÊt ®iÖn ®éng). Mµ E 2’ = E1 = 4,44f1Kdq1.1 = K’
I2’cos  thµnh phÇn I2’r t¸c dông:
M =m1p.E2’cos2I2/1 = m1p.K’I2’r/1 = m1p.K’I2’r/1.
 M ~  .I2’r. Do ®ã trong m¸y ®iÖn kh«ng ®ång bé lu«n lu«n thiÕt kÕ sao cho
tõ th«ng t¶n trªn r« to lµ nhá nhÊt. Trong trêng hîp ngîc l¹i I2 chËm sau E2 mét gãc
gÇn 900.  M  0. S¬ ®å m¹ch ®iÖn thay thÕ ch÷ G.

(C=1+Z1/Zm)

Cã I2’ = C1.I2’ =

M = m.p.I2’2.r2’/s1 = m1pU1r2’/s11
Trong biÓu thøc trªn coi C 1 lµ gãc pha rÊt nhá bëi vËy c1 = |c1| do ®ã M« men tØ
lÖ víi U1 tØ lÖ nghÞch víi ®iÖn trë d©y quÊn vµ ®iÖn kh¸ng t¶n. Kh¶o s¸t quan
hÖ phô thuéc vµo s cña M = f(s).
s>0  M > 0;
s<0  M < 0;
s=0  M = 0;
s=  M =0;
khi s t¨ng tõ 0 - sm th× dßng I 2 t¨ng cho nªn M t¨ng  sau ®ã S t¨ng  M t¨ng r«to
quay chËm l¹i mÆc dÇu I2vÉn t¨ng M vÉn gi¶m v× khi s lín ®iÖn kh¸ng t¶n trªn r«
to lín x2s = s.x2 lµm cho thµnh phÇn t¸c dông gi¶m  M gi¶m.
Khi s = 1 ta cã gi¸ trÞ m« men khëi ®éng.

Chó ý: I2 t¨ng I1 t¨ng  tuy nhiªn E1 gi¶m kh«ng ®¸ng kÓ tõ th«ng  coi nh kh«ng
®æi  theo ®Þnh luËt 3 newton trªn stato còng cã m«men quay t¸c dông theo
chiÒu ngîc l¹i víi chiÒu t¸c dông trªn r« to  m« men nµy truyÒn qua vá m¸y 
ch©n ®Õ.
b.M« men cùc ®¹i.
M« men cùc ®¹i lµ ®¹i lîng ®Æc trng cho h¸i niÖm qu¸ t¶i cña m¸y.
cã r1, r1’, x1, x1’, U1 = const, s=biÕn ®æi;
sm =

Mm = 
NhËn xÐt:
-M«men cùc ®¹i tû lÖ thuËn víi b×nh ph¬ng ®iÖn ¸p ®Ó ®iÒu chØnh m«men
®iÒu chØnh ®iÖn ¸p.
-M«men cùc ®¹i kh«ng phô thuéc vµo ®iÖn trë roto
-M«men max tû lÖ nghÞch víi ®iÖn kh¸ng t¶n.
Sm(hÖ sè sth) tû lÖ víi r2

mm = : ®é béi cña m«men max

mm = 23
c.m«men më m¸y s=1.
Mk® =
r2’ t¨ng  Mk® t¨ng ®Õn khi sm = 1 th× th«i.
r2’ ®îc x¸c ®Þnh ®Ó Mk® max t¹i s =1
r2’ =
2.§Æc tÝnh c¬ cña m¸y ®iÖn kh«ng ®ång bé.
-M«men cã Ých ®a ra trôc.
-Mtrôc = Mc¬ - Mfô + Mms ®Æt M0 = Mfô + Mms - = M0
 M2 = Mc¬ - M0
Do M0 const nªn ta cã thÓ xem xÐt M 2 b»ng c¸ch xÐt M c¬ = f(s) lµ ®Æc tÝnh c¬
cña m¸y ®iÖn kh«ng ®ång bé.
*Xem xÐt qu¸ tr×nh më m¸y khi cã ®éng c¬ nèi trùc tiÕp víi nguån. Gi¶ thiÕt thêi
gian qu¸ tr×nh qu¸ ®é ®iÖn tõ trong m¸y ®iÖn kh«ng ®¸ng kÓ so víi thêi gian ®éng
c¬ ®¹t ®îc vËn tèc ®Þnh møc. Thêi gian qu¸ ®é nhá.
M2 - Mc = J
J: lµ m«men qu¸n tÝnh.
M2 - Mc¬ = J.
Khi më m¸y.

S=1; M > Mc  khi n>0 s gi¶m dÇn, roto quay nhanh dÇn.
Khi Mq = Mc th× n = n®m
*Khi t¶i t¨ng Mc t¨ng, M®t - Mc < 0  n quay chËm l¹i hÖ sè trît s t¨ng  E2s, I2
t¨ng lµm cho m®t t¨ng  sù t¨ng cña m«men vµ sù gi¶m cña vËn tèc quay n sÏ tiÕp
tôc cho ®Õn khi nµo M = M c.
*Khi gi¶m t¶i M®t - Mc > 0  quay nhanh h¬n. s gi¶m  E2S, I2, gi¶m  M®t gi¶m
theo.
Sù t¨ng gi¶m diÔn ra khi M = M c
§iÒu kiÖn lµm viÖc æn ®Þnh cña ®éng c¬.

1, 2, 3 chÕ ®é x¸c lËp cña ®éng c¬.

§iÓm 1: nÕu do mét t¸c nh©n nµo g©y nªn lµm cho roto quay nhanh h¬n, n t¨ng lóc
nµy s gi¶m  s<s1  Mc>M®t gia tèc ®éng c¬ ©m buéc nã ph¶i quay chËm l¹i trë
vÒ v©nj tèc ban ®Çu vµ ngîc l¹i. (t¨ng t¶i th× n gi¶m  s t¨ng  Mc<Mat: gia tèc
thêi gian).
T¬ng 1, 3 lµ ®iÓm lµm viÖc æn ®Þnh cña ®éng c¬.
XÐt ®iÓm 2:
-NÕu n t¨ng  s gi¶m, M>Mc  quay nhanh h¬n trë vÒ 1
-NÕu n gi¶m  s t¨ng  M<Mc  quay chËm l¹i vÒ ®Õn 3.
 ®iÒu kiÖn æn ®Þnh lµ:
cho nªn c¸c ®éng c¬ kh«ng ®ång bé thêng ®Òu cã ®Æc tÝnh c¬ rÊt cøng
0<s<sm
Khi M thay ®æi nhiÒu vËn tèc quay Ýt thay ®æi. XÐt kh¶ n¨ng qu¸ t¶i.
S®m = 0,020,050,07
Sm = 0,15 0,3
Cã thÓ lµm viÖc ë thêi gian kh«ng lín víi t¶i > t¶i ®m  gäi lµ kh¶ n¨ng qu¸ t¶i ®îc
®Æc trng bëi ®é béi m«men max.
mmax = =1,83

V.Më m¸y ®éng c¬ kh«ng ®ång bé ba pha.

§éng c¬ kh«ng ®ång bé ba pha cã m«men më m¸y. §Ó më m¸y ®îc m«men më m¸y
cña ®éng c¬ ph¶i lín h¬n m« men c¶n cña t¶i lóc më m¸y, ®ång thêi m«men më m¸y
cña ®éng c¬ ph¶i ®ñ lín ®Ó më m¸y trong ph¹m vi thêi h¹n cho phÐp. Khi më m¸y
hÖ sè trît s =1 nªn dßng ®iÖn pha lóc më m¸y: Ip më = U1/[(R1 + R2’)2 + (X1 + X2’)2].
Dßng më m¸y lín h¬n dßng ®Þnh møc 5 + 7 lÇn.
1.Më m¸y ®éngc¬ r«to d©y quÊn.
Khi më m¸y, d©y quÊn r«to ®îc nèi víi biÕn trë më m¸y H×nh 7.16a. §Çu tiªn ®Ó
biÕn trë lín nhÊt, sau ®ã gi¶m dÇn ®Õn 0. §êng ®Æc tÝnh m«men øng víi c¸c gi¸
trÞ Rmë vÏ trªn H×nh 7.16b . Muèn m«men më m¸y cùc ®¹i, hÖ sè trît tíi h¹n ph¶i
b»ng 1: sth = (R2’ + Rmë’)/(X1 + X2’) = 1. Tõ ®ã x¸c ®Þnh ®iÖn trë R më cÇn thiÕt.
Khi cã Rmë, dßng më m¸y lµ: Ip më = U1/[(R1 + R2’ + R’më)2 + (X1 + X2’)2]. Nhê cã Rmë
dßng ®iÖn më m¸y gi¶m xuèng. Nh vËy cã Rmë m«men më m¸y t¨ng, dßng më m¸y
gi¶m.
2.Më m¸y ®éng c¬ lång sãc.
a.Më m¸y trùc tiÕp:
Lµ ph¬ng ph¸p ®¬n gi¶n nhÊt, chØ viÖc ®ãng trùc tiÕp ®éng c¬ ®iÖn vµo líi
®iÖn H×nh 7-17. khuyÕt ®iÓm cña ph¬ng ph¸p nµy lµ dßng ®iÖn më m¸y lín,
lµm tôt ®iÖn ¸p m¹ng rÊt nhiÒu, nÕu qu¸n tÝnh m¸y lín, thêi gian më m¸y sÏ rÊt
l©u, cã thÓ lµm ch¶y cÇu ch× b¶o vÖ. Dïng khi c«ng suÊt m¹ng lín h¬n c«ng suÊt
®éng c¬ nhiÒu.
b.Gi¶m ®iÖn ¸p xtato khi më m¸y:
 Khi më m¸y gi¶m ®iÖn ¸p ®Æt vµo ®éng c¬ còng lµm gi¶m dßng më m¸y.KhuyÕt
®iÓm cña pp lµ m«men më m¸y gi¶m rÊt nhiÒu nªn chØ sö dông víi trêng hîp
kh«ng yªu cÇu m«men më m¸y lín. C¸c biÖn ph¸p: Dïng ®iÖn kh¸ng nèi tiÕp vµo
m¹ch xtato, h×nh 7-18, lóc më m¸y D2 më D1 ®ãng, khi ®éng c¬ ®· quay æn ®Þnh
th× ng¾n m¹ch ®iÖn kh¸ng, nhê ®iÖn ¸p r¬i trªn ®iÖnkh¸ng ®iÖn¸p trùc tiÕp ®Æt
vµo ®éng c¬ gi¶m k lÇn dßng gi¶m k lÇn song m«men gi¶m k 2 lÇn; Dïng m¸y tù
biÕn ¸p: h×nh 7-19, §iÖn ¸p pha ®Æt vµo ®éng c¬ khi më m¸y: U®c = U1/k víi k
lµ hÖ sè biÕn ¸p, U1 lµ ®iÖn ¸p pha líi ®iÖn, Zn lµ tæng trë ®éngc¬ lóc më m¸y.
Dßng ®iÖn ch¹y vµo ®éng c¬ lóc cã m¸y: I®c = U®c/Z n = U1/kZn. Dßng I1 líi
®iÖncung cÊp cho ®éng c¬ lóc cã m¸y lµ I1 = I®c/k = U1/k2Zn. Khi më m¸y trùc
tiÕp I1 = U=1/Zn. V× vËy lóc cã m¸y tù biÕn ¸p dßng cña líi gi¶m k2 lÇn, m« men
gi¶m k2 lÇn, lµ u ®iÓm so víi dïng c¶m kh¸ng; Ph¬ng ph¸p nèi Y\ : ChØ dïng víi
nh÷ng ®éng c¬ khi lµm viÖc b×nh thêng d©y quÊn xtato nèi . khi më m¸y ta nèi
®Ó ®iÖn ¸p ®Æt vµo mçi pha gi¶m 3 lÇn. Sau khi më m¸y ®æi l¹i nèi  nh quy
®Þnh cña m¸y. H×nh 7-20. Dßng ®iÖn d©y khi nèi : Id = 3.U1; khi nèi Y: IdY =
U1/3. So s¸nh thÊy kiÓu ®æi nèi Y -  dßng gi¶m 3 lÇn, m« men gi¶m 3 lÇn.

3.§iÓu chØnh tèc ®é ®éng c¬ ®iÖn kh«ng ®ång bé.

Tèc ®é cña ®éng c¬ ®iÖn kh«ng ®ång bé lµ:n=n 1(1-s)=(60f/p)(1-s) vg/ph
Nh×n vµo biÓu thøc ta thÊy: víi ®éng c¬ ®iiÖn kh«ng ®ång bé r«to lång sãc cã thÓ
®iÒu chØnh ®îc tèc ®é ®éng c¬ b»ng c¸ch thay ®æi tÇn sè dßng ®iÖn stato b»ng
c¸ch nèi d©y quÊn stato ®Ó thay ®æi sè ®«i cùc tõ p cña tõ trêng, hoÆc thay ®æi
®iÖn ¸p ®Æt vµo stato ®Ó thay ®æi hÖ sè trît s. TÊt c¶ c¸c p2 ®Òu thùc hiÖn ë
phÝa stato.§èi víi ®éng c¬ r«to d©y quÊn thêng ®iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch thay
®æi ®iÖn trë r«to ®Ó thay ®æi hÖ sè trît s,viÖc ®iÒu chØnh thùc hiÖn ë phÝa
roto.
§iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi tÇn sè:
ViÖc thay ®æi tÇn sè f cña dßng ®iÖn stato thùc hiÖn b»ng bé biÕn ®æi tÇn sè.
Nh ta ®· biÕt E1=4,44fw1kdq1Φmax tõ th«ng Φmaxtû lÖ thuËn víi tû sè U1/f khi thay ®æi
tÇn sè ngêi ta mong muèn gi÷ cho tõ th«ng max kh«ng ®æi, ®Ó m¹ch tõ m¸y ë t×nh
tr¹ng ®Þnh møc. Muèn vËy ph¶i diÒu chØnh ®ång thêi c¶ tÇn sè vµ ®iÖn ¸p, gi÷
cho tû sè U1vµ f kh«ng ®æi./-(H×nh9.23)vÏ hä ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ kh«ng
®ång bé khi ®iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi tÇn sè U 1/f kh«ng ®æi./-ViÖc
®iÒu chØnh tèc ®é quay b»ng thay ®æi tÇn sè thÝch hîp khi ®iÒu chØnh c¶ nhãm
®éng c¬ lång sãc. §iÒu chØnh tèc ®é b»ng thay ®æi tÇn sè cho phÐp ®iÒu chØnh
tèc ®é mét c¸ch b»ng ph¼ng trong ph¹m vi réng, song gi¸ thµnh cßn kh¸ lín.
§iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch thay ®æi sè ®«i cùc:
Sè ®«i cùc cña tõ trêng quay phô thuéc vµo cÊu t¹o d©y quÊn.§éng c¬ kh«ng ®ång
bé cã cÊu t¹o d©y quÊn ®Ó thay ®æi cùc tõ gäi lµ ®éng c¬ kh«ng ®ång bé nhiÒu
c©ps tèc ®é.Ph¬ng ph¸p nµy chØ sö dông cho lo¹i r«to lång sãc./-MÆc dï ®iÒu
chØnh tèc ®é nh¶y cÊp,nhng cã u ®iÓm lµ gi÷ nguyªn ®é cøng hoÆc tÝnh
c¬(H9.23,24- H13,14) ®éng c¬ nhiÒu cÊp tèc ®é ®îc sö dông réng raÜ trog c¸c
m¸y luyÖn kim c¸c m¸y tÇu thuû...
§iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch thay ®æi ®iÖn ¸p cung cÊp cho stato:
Ph¬ng ph¸p nµy chØ thùc hiÖn ®îc viÖc gi¶m ®iÖn ¸p.Khi gi¶m ®iÖn ¸p ®êng
®Æc tÝnh M=f(s) sÏ thay ®æi(H9.25) do ®ã hÖ sè trît thay ®æi,tèc ®é ®éng c¬
thay ®æi do ®ã hÖ sè trît thay ®æi,tèc ®é ®éng c¬ thay ®æi./-Nhîc ®iÓm cña ph-
¬ng ph¸p ®iÒu chØnh tèc ®é quay b»ng ®iÖn ¸p lµ gi¶m kh¶ n¨ng qu¸ t¶i cña ®éng
c¬,d¶i ®iÒu chØnh tèc ®é hÑp,t¨ng tæn hao ë d©y quÈn r«to.ViÖc ®iÒu chØnh tèc
®é b»ng thay ®æi ®iÖn ¸p ®îc dïng chñ yÕu víi c¸c ®éng c¬ c«ng suÊt nhá cã hÖ
sè trît tíi h¹n sthlín.
§iÒu chØnh tèc ®é b»ng c¸ch thay ®æi ®iÖn trë m¹ch r«to cña ®éng c¬ r«to
d©y quÊn:
BiÕn trë ®iÒu chØnh tèc ®é ph¶i lµm viÖc l©u dµi nªn cã kÝch thíc lín h¬n so víi
biÕn trë m¸y.Hä ®Æc tÝnh c¬ cña ®éng c¬ kh«ng ®ång bé r«to d©y quÊn khi cã
biÕn trë ®iÒu chØnh tèc ®é,ta thÊy r»ng khi t¨ng ®iÖn trë tèc ®é quay cña ®éng
c¬ gi¶m./-NÕu m«men c¶n kh«ng ®æi dßng r«to kh«ng ®æi,khi t¨ng ®iÖn trë ®Ó
gi¶m tèc ®é ®éng c¬ sÏ t¨ng tæn hao c«ng suÊt trong biÕn trë,do ®ã ph ¬ng ph¸p
nµy kh«ng kinh tÕ.Tuy nhiªn ph¬ng ph¸p ®¬n gi¶n ®iÒu chØnh tr¬n vµ kho¶ng
®iÒu chØnh t¬ng ®èi réng sö dông ®iÒu chØnh tèc ®é quay cña ®éng c¬ c«ng
suÊt cì trung b×nh.Nh×n chung kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh tèc ®é cña ®éng c¬ kh«ng
®ång bé bÞ h¹n chÕ, ®©y lµ mét nhîc ®iÓm cña ®éng c¬ kh«ng ®ång bé.