Você está na página 1de 18

ANN PALE

POTIGÈ

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


Ak kèk enfòmasyon ki kapab itil ou pou Brezil

APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS


Com algumas informações práticas sobre o Brasil
ANN PALE
POTIGÈ
FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ
Ak kèk enfòmasyon ki kapab itil ou pou Brezil

APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS


Com algumas informações práticas sobre o Brasil
Autores
Rwolds Augustin
Miriam Spezia
Emilio Travieso

Primeira edição
Pastoral da Mobilidade Humana
da Diocese do Alto Solimões
Tabatinga, Brasil - 2011

Segunda edição
Ministério do Trabalho e Emprego do Brasil ANN PALE
POTIGÈ
e Instituto de Migrações e Direitos Humanos
Brasília - 2012

Qualquer pessoa ou instituição pode utilizar ou adaptar


essa apostila à vontade.

Nenpòt moun ak enstitisyon gen dwa sèvi ak feyè sa a


oubyen adapte l jan yo vle.

Si ou vle vesyon dijital fèyè sa a, ou mèt voye yon e-mail


nan adrès:

Se quiser uma versão digital dessa apostila, é só mandar


um e-mail para :

emiliotravieso@yahoo.com
arwolds17@hotmail.com
POU NOU KÒMANSE
(PARA COMEÇAR)…
KREYÒL PORTUGUÊS
Bonjou Bom dia
Bonswa (aprè midi) Boa tarde
Bonswa (aswè) Boa noite
Kòman ou ye ? Como vai ?

Tudo bom? (repòns: Tudo!)


Èske ou anfòm ?
oubyen Beleza? (repòns : Beleza!)

Mwen byen Estou bem.


Kòman ou rele ? Como é seu nome ?
E ou menm ? E você ?
Mwen rele…. Meu nome é…
Ki nasyonalite ou ? Qual a sua nacionalidade ?
Nan ki peyi (ki kote) ou soti ? Você é de onde ?
Mwen soti Ayiti. Eu sou do Haiti.
Mwen se ayisyen. Eu sou haitiano (haitiana).
Kòman yo rele vil ou soti a… Qual o nome da sua cidade ?
Ki lang ou pale ? Você fala quais linguas ?
Mwen pale kreyòl, franse, panyòl ak anglè. Eu falo crioulo, francês, espanhol e inglês.
Quantos anos você tem ?
Ki laj ou ?
oubyen : Qual a sua idade ?
Mwen gen 24 ane. Eu tenho 24 anos.
Mwen byen kontan rekonèt ou. Muito prazer.
Mwen sonje fanmi mwen. Estou com saudades da minha família.

KREYÒL PORTUGUÊS KREYÒL PORTUGUÊS

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


Wi Sim M ale. Vou embora.
Non Não Ann ale. Vamos embora.
Silvouplè Por favor Eskize (pase) Com licença
Mèsi Obrigado Eskize (padon) Desculpa
Anpil Muito Mesye Senhor
Ou vle ? Madanm Senhora
(pou ofri dlò, Aceita ?
Madmwazèl Moça
kafe, elatriye.)
Jenn gason Moço
Wi, m vle. Aceito.
Timoun Criança
Kisa ou
Pois não ?
bezwen ? Ti bebe Nenê

APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 7


KREYÒL PORTUGUÊS JOU NAN SEMÈN NAN KREYÒL PORTUGUÊS KREYÒL PORTUGUÊS
Fanmi Família (OS DIAS DA SEMANA) 1 Um (uma) 30 Trinta
Manman Mãe
2 Dois (duas)
Papa Pai KREYÒL PORTUGUÊS 40 Quarenta
Pitit fi Filha Lendi Segunda-feira 3 Três

Pitit gason Filho Madi Terça-feira 50 Cinquenta


4 Quatro
nyès Neto (neta) Mèkredi Quarta-feira
5 Cinco 60 Sessenta
Kouzen (kouzin) Primo (prima) Jedi Quinta-feira

Frè Irmão Vandredi Sexta-feira 6 Seis


70 Setenta
Sè Irmã Samdi Sábado
7 Sete
Bòfrè Cunhado Dimanch Domingo 80 Oitenta
8 Oito
Bèlsè Cunhada
KREYÒL PORTUGUÊS 90 Noventa
Tonton Tio 9 Nove
Yè Ontem
Matant Tia
Jodi a Hoje 10 Dez 100 Cem
Grann Avó
Demen Amanhã 11 Onze
Granpapa Avô 200 Duzentos
Si Bondye vle Se Deus quiser
Mari Marido 12 Doze
Talè De aqui a pouco
Madanm Mulher 300 Trezentos
Talè a Há pouco 13 Treze
Namorada (fi)
Menaj Deja Já
Namorado (gason) 14 Quatorze 400 Quatrocentos
Zanmi Amigo (amiga) Avan Antes
15 Quinze
Vwazen (vwazin) Vizinho (vizinha) Aprè Depois 500 Quinhentos

16 dezesseis
600 Seiscentos
17 Dezessete

12 MWA NAN LANE (OS MESES DO ANO) 18 Dezoito


700 Setecentos

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

KREYÒL PORTUGUÊS KREYÒL PORTUGUÊS 19 Dezenove 800 Oitocentos

Janvye Janeiro Jiyè Julho 20 Vinte


900 Novecentos
Fevriye Fevereiro Out Agosto 21 Vinte e um (uma)
1000 Mil
Mas Março Septanm Septembro 22 Vinte e dois (duas)

23 Vinte e três 2000 Dois mil


Avril Avril Oktòb Outubro

Me Maio Novanm Novembro N.B. :


SITOU LÈ Y AP BAY NIMEWO TELEFÒN, POU NIMEWO 6
Jen Junho Desanm Dezembro LA, YO KONN DI « meia » OLYE DE « seis ».

8 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 9


POU POZE KESYON (PARA FAZER PERGUNTAS) KREYÒL PORTUGUÊS
fè yon randevou (ak nenpòt moun) Combinar
KREYÒL PORTUGUÊS fè yon randevou (yon kote, lè yo ekri non w nan yon ajannda) Agendar
Ki moun ? Quem ?
fè yon randevou (kay doktè) Marcar uma consulta
Ki kote ? Onde ? (oubyen Cadê ?)
Èske ou gen randevou ? Está agendado ?
Ki sa ? O que ?
Fè yon ti tann. Aguarda um pouco.
Pou ki sa ? Por que ? (oubyen Por causa de que ?)
Kilè ? Quando ?
A kilè ? A que horas ?
Kòman sa rele ? Qual o nome disso ? POU LWE YON KAY (PARA ALUGAR UMA CASA)
Kijan pou m di… ? Como se diz… ? KREYÒL PORTUGUÊS

oubyen Como é que se fala… ? Nove Silvouplè ki kote mwen kapab Por favor, onde eu posso encontrar (uma casa)
jwenn (yon kay) pou lwe ? para alugar ?
Kisa sa vle di ? O que isso quer dizer ?
M ap chache (yon kay) pou m lwe. Estou procurando (uma casa) para alugar.
M pa t konprann. Não entendi.
Konben lwaye a ye ? Quanto é o aluguel ?
Pale pi dousman, svp. Por favor, fale mais devagar.
Lwe Alugar
Lwaye Aluguel
KREYÒL PORTUGUÊS KREYÒL PORTUGUÊS Ou kapab jwenn nan ri (avni)… Pode encontrar na rua (avenida)….
Yon moun Alguém Midi Meio dia Nimewo Número
1:00 p.m. 13h / Treze horas Otèl Hotel
Pèsòn moun Ninguém
2:00 p.m. 14h Quatorze horas Restoran Restaurante
Tout moun Todo mundo
3:00 p.m. 15h Quinze horas Dlo Agua
Tout Todo 4:00 p.m. 16h Dezesseis horas Kouran Energia elétrica
Anyen Nada 5:00 p.m. 17h Dezessete horas Gaz Gas
Gwo Grande 6:00 p.m. 18h dezoito horas
NB: Pifò kote, yo peye kay chak premye semèn nan mwa a.
7:00 p.m. 19h dezenove horas
Piti Pequeno
8:00 p.m. 20h vinte horas

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

Pi gwo Maior
9:00 p.m. 21h vinte e uma horas KREYÒL PORTUGUÊS
Pi piti Menor 10:00 p.m. 22h vinte e duas horas Kay Casa

Anpil Muito 11:00 p.m. 23h vinte e três horas Apatman:


se yon pati nan yon kay kote w ap jwenn tout sa w
KREYÒL PORTUGUÊS Apartamento
Ti kras Pouco bezwen. Li kapab genyen 2, 3,4 chanm ak plizyè twalèt
epi yon kizin. Men yo toujou chè.
« e demi » e meia
Piti piti Aos poucos Kitchinetchi: Kitnet
11:30 a.m. Onze e meia Se yon chanm ki gen yon ti kizin ak yon ti twalèt ladan l. pwonosyasyon: “kitchinetchi”
Ti non jwèt Apelido
N.B. : An potige, anpil fwa lè yo Chanm:
yon chanm pa gen anyen avè l, kidonk se sèlman chanm Quarto
Siyati Sobrenome pral di yon lè nan aprè midi ou- nan, w ap pataje kizin, twalèt ak moun k ap viv nan kay la.
byen aswè, yo kontinye konte lè
Gwo nèg Negão Ti kay piti (nan katye yo rele favela yo). Barraco
yo jis nan 24. Pa egzanp :

10 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 11


ANDAN KAY LA ACHTE AK VANN MANJE (COMIDA)
(DENTRO DA CASA) (COMPRAR E VENDER) KREYÒL PORTUGUÊS KREYÒL PORTUGUÊS

KREYÒL PORTUGUÊS KREYÒL PORTUGUÊS Zonyon Cebola Asyèt Prato


Kawòt Cenoura Bòl Prato fundo
Kizin Cozinha
Quanto custa? Epis Tempero Kiyè Colher
Konbyen li
oubyen: Qual o
koute? Magi Caldo Maggi
Chanm pou dòmi Quarto preço? Fouchèt Garfo
Diri Arroz
Kouto Faca
Sal Sala Pwa Feijão
Tenbal / vè Copo
Li twò chè. Está muito caro. Sèl Sal
Tas Xícara
Sal pou manje Refeitório Sik Açucar
Chodyè Panela
Twalèt (chanm Lwil Azeite
Banheiro Kastwòl Frigideira
nan) Pode fazer mais Pwason Peixe
Li pa pou barato? Bonm, kaderik Panela de pressão
Twalèt (kote ou mwens kòb? oubyen: Tem des- Vyann Carne
Vaso conto? Recho Fogão
chita) Vyann bèf Carne de boi
Frijidè Geladeira
Douch Chuveiro kochon Porco
Fou a Forno
Ban m (2), sil- Me dá (dois), por Frango (oubyen
vouplè. favor. Poul Lavabo Pia
Lakou Quintal galinha)
Fè manje Cozinhar
KREYÒL PORTUGUÊS Zèl poul Asa
Koule kafe a. Coar o café.
Kwis poul Coxa
Kabann Cama Mwen bezwen… Preciso… Li gate. Está estragado.
Pye, kou, elatriye Miudezas

Chèz Cadeira Dlo Agua


KREYÒL PORTUGUÊS
Ji Suco
M ap chèche… Estou procurando… Sòs Molho
Tab Mesa Kola Refrigerante
Mayi Milho
Pandri rad Guardaropas KREYÒL PORTUGUÊS Sandwich jam- Fwi Fruta
Misto quente
bon ak fromaj Papay Mamão
Matla kabann Colchão
An gwo Atacado Zoranj Laranja

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


Pate Pastel
FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

Anana Abacaxí
Sèvyèt Toalha
Goute (tankou Mwen (pa) renmen... Eu (não) gosto de…
Lanche
pate...)
Dra Lençol Boutik Mercearia Mwen grangou. Estou com fome.
Ze Ovo Manje (aksyon an) Comer
Lenn Cobertor
Pen Pão Dejene Café da manhã
Mache Mercado Farin Farinha
Zorye Travesseiro Manje midi Almoço
Pòm de tè Batata
Soupe Jantar
Kle/ kadna Chave / cadeado espageti Macarrão
A comida está
Manje a pare.
Sant komèsyal Shopping Está muito pronta.
Não jogar lixo Li cho anpil.
Pa jete fatra la. quente.
aqui. Ou manje deja ? Já almoçou ?

12 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 13


POU TRANSPÒ (PARA O TRANSPORTE) RAD (ROUPA)
KREYÒL PORTUGUÊS KREYÒL PORTUGUÊS
Avyon Avião Mayo Malha
Bato Barco oubyen lancha (barco yo pi gwo) Chemiz Camisa
Chaloup canoa Pantalon Calça
Bis Ônibus Bout pantalon Bermuda
Taxi Taxi Slip Cueca
Moto Motocicleta Kilòt Calcinha
Machin Carro Wòb Vestido
Kamyon Caminhão Jip Saia
Tikè Passagem
Chosèt Méias
Pò Porto
Soulye Sapato (oubyen calçado)
Èpòt Aeroporto
Kepi Boné
Konbyen tikè (avyon) an vann ? Qual o valor da passagem (de avião) ?
Fè pou pase rad Ferro de passar roupa
Ki pri (tikè a) ? Qual o preço (da passagem) ?
Passar roupa
Ki kote m kapab prann (bis la) ? Onde posso pegar (o ônibus) ? Pase rad
N.B. - Nan rejyon Manaus, yo di : Engomar roupa
Chofè machin motorista
Chofè moto motoqueiro
Pèmi kondwi (lisans) carteira de motorista
POU TRAVAY (PARA O TRABALHO)
KREYÒL PORTUGUÊS KREYÒL PORTUGUÊS
A dwat A direita Mwen vle travay. Eu quero trabalhar.
A goch A esquerda Yon djòb Um serviço (oubyen : um emprego)
Tou dwat Direto Konbyen ou peye… Quanto você paga…
…pa jou ? …a diária ?
…pa semèn ? …por semana ?
KOULÈ YO KREYÒL PORTUGUÊS
…pa mwa ? …por mês ?
(AS CORES) bon Bom

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

…Pou travay sa a ? …por esse serviço ?


Pa bon Ruim
Kontra Empreitada
KREYÒL PORTUGUÊS wo Alto
M ka fè travay sa a pou (50 real). Eu faço por (50 reais).
Ble Azul
Kout Baixo
Wouj Vermelho 15 jou Quinzena
gwo Gordo (gorda)
Jòn Amarelo Ou dwe m (50 real). Você me deve (50 reais).
mèg Magro (magra) Kilè w ap peye m ? Quando vai me pagar ?
Vèt Verde
Fò Forte Gen travay pou mwen ? Tem trabalho para mim?
Blan Branco
Nwa Preto fèb Fraco (fraca) Pa gen pwoblèm. Não tem problema.

Zoranj Laranja sèch Seco (seca) Mwen kapab. Eu posso.

Woz Rosa mouye Molhado (a) Mwen konn fè sa. Eu sei fazer isso.

14 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 15


KI SA W KONN FÈ ? (O QUE VOCÊ SABE FAZER ?) SANTE (A SAÚDE)
KREYÒL PORTUGUÊS Brezil, swen sante a se gratis ti cheri pou tout moun. Ou pa
Mwen se… Eu sou…
bezwen peye pou ale kay doktè, epi ou pa bezwen achte
remèd. Aprè lopital la, chak katye gen yon pòs sante (posto
Mwen te etidye (…) nan yon
fakilte.
Eu sou formado (formada) em : de saúde). Chache konnen sa ki nan katye pa w la !
Mwen konn… Eu sei…
Mwen etidye… Eu estudo... KREYÒL PORTUGUÊS KREYÒL PORTUGUÊS

Mwen pale (ak ekri)… Eu falo (e escrevo…) Estou Doktè Doutor (doutora)
Kò m pa bon.
passando mal.
Trè byen Muito bem
Enfimyè Enfermeira (o)
Mwen ka aprann. Posso aprender. Mwen malad. Estou doente.

Mwen degaje m. Eu me viro. Preciso ir ao Lopital Hospital


Mwen bezwen al lopital.
Bòs mason Pedreiro hospital.
Pòs sante Posto de saúde
Kontremèt Mestre de obras Pronto
Premye swen (emèjennsi)
socorro
Depanaj Concertos Famasi Farmácia
Marcar uma
Pwofesè (lang…) Professor de (língua…) Fè randevou kay doktè
consulta
Analiz Exame
Bòs mekanisyen Mecânico
(…) fè m mal. Me dói (…)
Enfòmatik Informática Remèd Remédio
Òdinatè Computador
(alèji nan po) Micose
Sewòm Souro
Enfimyè Enfermeira (enfermeiro)
Eu sou
Sekretè Secretária Mwen fè sik (dyabèt) Egzeyat Receber alta
diabético.
Kizinyè Cozinheira (cozinheiro)
Eu tenho a Grenn remèd Comprimidos
Mwen fè tansyon
Fè menaj (nan kay oswa nan biwo) Faxineiro (faxineira) pressão alta.

Kwafè / Estetisyèn Cabeleleiro (cabeleleira) Pa genyen Não tem


Endispoze Desmaiar
Sekirite (sitou nan nwit) Vigia
Dor de Vaksen Vacina
Ebenis Marceneiro Tèt fè mal
cabeça
Piki Injeção

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

Dor da
Vant fè mal
Yon ti konsèy : barriga
Mwen fè alèji Eu tenho alergia.
Dor nas
Do fè mal
Achte yon kaye kote ou ka ekri lòt mo ak ekspresyon ou costas
Ansent Grávida
aprann pou kont ou. Ren fè mal Dor nos rins
Akouche Dar a luz
Ou mèt ekri mo yo jan ou tande yo (tankou si yo te mo Dor nos
Senti fè mal
kreyòl), konsa w a kenbe pwonosyasyon an. quadris Règ Menstruação

La fyèv Febre
Si ou fè ti efò sa a, w a vanse pi rapid nan lang nan. Kapòt Camisinha

Estou
Mwen gripe. VIH (SIDA) HIV (AIDS)
Depi ou fò nan lang lan, w ap jwenn travay pi fasil ! gripado.

16 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 17


PATI NAN KÒ YON MOUN IJYÈN (A HIGIENE)
(AS PARTES DO CORPO HUMANO) KREYÒL PORTUGUÊS
Savon twalèt Sabonete
KREYÒL PORTUGUÊS KREYÒL PORTUGUÊS
Savon lave Sabão
Tèt a cabeça Klorox Água sanitária
Ren (senti) os rins (quadrís)
Tochon Pano
Cheve o cabelo Fè pwopte nan kay la Fazer faxina
Vajen a vagina Bale Varrer (aksyon an)
Po a pele Vassoura (bale a) Posso aprender.
Lave Lavar
Jè (zye) os olhos Peni o pênis
Lave veso Lavar a louça
Lave rad Lavar roupa
Zòrèy a orelha
Kwis a coxa Bwose dan Escova de dente
Pat dantifris Creme dental
Nen o nariz
Kotex Absorvente oubyen : Modess
Jenou os joelhos
Bouch a boca Jilèt Gillette
Razwa Barbeador
Dan os dentes Pye o pé Sizo Tesouras
Pwòp Limpo (limpa)
Figi o rosto Netwaye Limpar
San o sangue
Fè bab Fazer a barba
Kou o pescoço
Koupe cheve Cortar o cabelo

Vant a barriga N.B. :


RELIJYON (A RELIGIÃO)
Depi yon moun fèt nan Brezil, li gen
Tete os seios nasyonalite brezilyen. Nòmalman KREYÒL PORTUGUÊS KREYÒL PORTUGUÊS

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

yo tou fè batistè li lè manman l fèk Legliz Igreja Mè Freira


Lestomak o peito akouche, avan l kite lopital. Apre Bib la A Bíblia
Frè Irmão
sa, manman an dwe al nan Federal Kretyen Cristão (cristã)
Do as costas Sè Irmã
la (Polícia Federal), nan nenpòt vil Pwotestan
Evangélico
(evangélica) Vodou (brezilyen) Candomblé
kote l ap viv, pou li jwenn yon lòt
Bra o braço Pastè Pastor Ougan Pai de santo
kalite viza k ap pi bon pou li. Si
Katolik Católico (católica) Mambo Mãe de santo
papa a kapab pwouve si l ap okipe
Men a mão Pè Padre Lwa Orixá
pitit la tou, li ka jwenn lòt viza sa a
tou. Viza sa a rele permanência, se Yon kote ou kapab aprann anpil potigè se nan legliz.
Dwèt os dedos
rezidans pèmanan. Nan legliz, w ap fè konesans anpil moun de byen tou.

18 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 19


KREYÒL PORTUGUÊS « A GENTE » DOKIMAN (DOCUMENTOS)
Moun Pessoa (oubyen gente) Gen yon PORTUGUÊS KREYÒL Men kèk lòt dokiman
ekspresyon an ankò :
Sobrenome Siyati
Moun yo As pessoas (oubyen potigè yo sèvi
Nome Non
avè l anpil. Se Certidão de
Batistè
nascimento
o pessoal) Água sanitária « a gente ». Se Data de nascimento Dat ou fèt

tankou « on Nacionalidade Moun ki peyi (nasyonalite)

Pèp la O povo
» an franse, Naturalidade Vil kote ou fèt
Passaporte Paspò
oubyen « nou Sexo Sèks
avèk Com
» an kreyòl. Si Non manman w ak non papa
Filiação
ou pale panyòl, w
Carteira de Kat
pinga ou Estado civil Eta sivil identidade idantite
Ansanm Junto
twonpe – li pa Solteiro (solteira) Selibatè
gen menm sans Casado (casada) Marye
Youn Um (uma)
ak « la gente » Carimbo So
Divorciado (divorciada) Divòse
an panyòl. Pa
kèk Alguns (algumas) Viuvo (viuva) Vèv
egzanp, pou
ou di « n a wè Profissão Pwofesyon (metye)
Visto Viza
plizyè Vários (várias)
» an potige, ou Endereço Adrès
kapab di : « a Bairro Katye
Toujou Ainda gente se vê ». Telefone Telefòn
…. O Brezil, yo rele
E-mail Imèl
Poko Ainda não kay notè piblik
Men yon lòt CEP Kòd pòstal (pou zòn kote ou
« cartório ».
rete a)
Yon lòt fwa Mais uma vez koze ankò :
Celular Selilè
Pafwa, pou ou
Sa Isso Brezil, anpil fwa Se yon nimewo leta ba w
fè yon demach
pou idantifye w nempòt kote,
lè yon moun CPF tankou NIF la an Ayiti. W ap legal, yo mande
Sa a / Sila Esse (essa)
prale, yonn sèvi avè l pou nenpòt demach
nan bank, nan travay, elatriye. ou fè yon « cópia
konn di « um autenticada » ak
Si ou poko gen yon pyès
abraço » (yon Documento de
yon dokiman. Sa

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


idantite nan peyi a, ou mèt
FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

Pi bon Melhor identidade


akolad, pou bay nimewo paspò w.
vle di, ou fè yon
Pi mal Pior
nenpòt moun) Pwotokòl la se yon bout papye
kopi epi ou pote ni
Polis Federal la ba w pou ou
oswa « um beijo kapab mache nan peyi a san orijinal la ni kopi a
» (yon bo – men Protocolo pwoblèm pandan w ap tann
rezidans la soti. Chache konnen nan cartório a. La,
lwen Longe
2 gason paka kilè ak kijan pou ou renouvle l,
notè a pral rekonèt
pou ou evite pwoblèm !
di sa). Si yo ke kopi a se menm
touprè Perto
di w sa, ou pa Se yon kanè travay leta bay. Si
ak orijinal la, tout
w ap travay yon kote pandan
bezwen sezi, plis pase 3 mwa, nòmalman bon. W ap peye
Plis Mais
epi sa pa vle Carteira de trabalho yo sipoze anrejistre kanè w la
kote w ap travay la (carteira pou yo mete yon
di moun nan assinada), pou ou kapab
so (carimbo) nan
jwenn tout dwa w, tankou
Mwens Menos renmen ou tou. pansyon, pi devan. kopi a.

20 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 21


KÈK RÈG PWONOSIYASYON yon ti fèmen bouch yo lè yo di l.
Pa eganp : Brasil → Braziou ; alto → aouto

Lèt « x » la kapab genyen plizye pwonosyasyon, depandan


Lè gen yon « s » nan mitan 2 vwayel, yo pwononse l tankou mo a :
« z », menm jan ak franse.
Pa egzanp : « casa » → kaza. Li ka gen son « ks »
Pa egzanp : excelente → ekselentchi
Nan kèk rejyon, lè yon mo fini avèk « s » ak lè gen yon « s
» avan let « t, c, f, oubyen p », yo konn pwononse l tankou oubyen son « z »,
« ch ». Yo rele son sa a « chiado ». Pa egzanp : exemplo → ezemplo
Pa egzanp : « Meus pais estão cansados. » → Meuch
paich echtão kansados. oubyen son «ch »
Pa egzanp : xícara → chíkara
Yo pwononse « nh » tankou « ny » nan nen (nazal), ak « lh »
tankou « ly ».
Pa egzanp : caminho → kaminyo ; olho → olyo

Depi ou wè « ã » oubyen « õ », sa vle di yo pwononse lèt sa SI OU PALE FRANSE, SA KA EDE OU


nan nen (son nazal).
Pa egzanp : São Paulo ; irmã ; refeições POU PWONOSYASYON AN TOU :
Lè yon mo fini avèk « m », yo pwononse l tankou yon « n » Notions de portugais du Brésil
nazal.
Pa egzanp : Passagem → pasajen ; homem → omen

Nan pifò rejyon nan Brezil, yo pwononse « ti » tankou « tchi ». Accentuation


Pa egzanp : Tabatinga → Tabatchinga
L’accent tonique (syllabe sur laquelle on force le ton) est
Epi lè yon mo fini avèk « e », yo pwononse l tankou « i ». habituellement sur l’avant-dernière syllabe (ex: fazenda), à
Pa egzanp : costume → kostoumi l’inverse du français, où il est souvent sur la dernière (ex: Paris).

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

Poutèt sa, lè mo a fini ak « te », yo pwononse l tankou En conséquence, la voyelle finale d’un mot ne s’entend
« tchi » tou. presque pas (ex: Oiapoque = Oyapock/Oiapoqué n’est
Pa egzanp : dente → dentchi ; Boa noite → Boa noytchi prononcé que par les Guyanais qui veulent faire exotique).

Menm jan tou, yo pwononse « di » (ak lè mo a fini ak S’il n’est pas en avant-dernière position, il est indiqué par un
« de ») tankou « ji ». accent (ex: Belém).
Pa egzanp : dia → jia ; tarde → tarji
Il est très important de marquer l’accentuation, sinon les
Lè yon mo fini avèk « l », oubyen lè gen yon « l » avan yon risques d’incompréhension ou de malentendu sont très
konsonan, yo pwononse l preske tankou « ou », selman yo fè élevés.

22 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 23


Sons particuliers YON TI KRAS GRAMÈ
Les accents fonctionnent à l’inverse du français: e=é; é=ai FRANÇAIS PORTUGUÊS FRANÇAIS PORTUGUÊS
(ex: Pelé= Pélai).
le o Je Eu

L’accent circonflexe ferme le son de la voyelle: ê=é; ô=au. la a


Tu Você (oubyen tu)
Vous Amarelo
Sons composés de plusieurs lettres: nh=gn (ex: les Amarelo
(singulier)
O senhor (gason) / A senhora
Ronaldinho=Ronaldigno); ão=aon (ex: seleção= selessaonne (fi)
os / as Verde
et surtout pas selessaho, comme disent les commentateurs Il Ele
sportifs!); lh= ill ou yé (ex: ilha=illa). du do Elle Ela

de la da Nous Nós
A la fin des mots le “te” ou le “de” se mouille (ex: noite=noïtch, Vocês /
liberdade=liberdadji); c’est plus ou moins le cas selon les des dos / das Vous (pluriel) Os senhores /
régions. As senhoras
dans le (les) no (nos)
Ils Eles
u=ou (ex: ônibus=aunibous) dans la (les) na (nas) Elles Elas

o=o dans un mot mais o=ou à la fin d’un mot (o barco= ou


barcou) KÈK VÈB ENPÒTAN KREYÒL PORTUGUÊS

Riske Arriscar
KREYÒL PORTUGUÊS
ou=o à la fin d’un mot (eu vou=eu vo) Tounen Voltar
Fè Fazer

Blese Machucar
Manje Comer
Nou te jwenn sa sou paj entenèt ki rele:
Pote ale Levar
http://www.brasilyane.com/index.php/culture-bresil/parler-qbresilienq Bwè Beber
Pote vini Trazer
Mache Caminhar
Mande Perguntar
Chita Sentar
Priyè Rezar
Rete Ficar

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

Mete Colocar
Ale Ir
Kòmanse Começar
Achte Comprar
Fini Terminar
Vann Vender
Tonbe Cair
Travay Trabalho
Lave Lavar

Pale Falar Twonpe Enganar

Bay Dar Sonje Lembrar

Prete Emprestar Bliye Esquecer

24 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 25


KONJIGEZON VÈB REGILYE YO KÈK VÈB KI PA REGILYE –
SA KI PI ENPÒTAN YO
VÈB KI FINI AK « -AR » YO
(amar, gostar, procurar, mostrar, andar, cozinhar, falar, colocar…) (TAN PREZAN) :
Tan pase Tan pase SER (être) ESTAR (être)
Pronome Tan prezan
(pretérito perfeito) (pretérito imperfeito) (nan yon kondisyon (nan yon kondisyon ki TER (genyen) IR (ale)
Eu falo falei falava ki stab) ka chanje)

Você fala falou falava Eu sou estou tenho vou


Ele / Ela fala falou falava
Você é está tem vai
Nós falamos falamos falávamos
Vocês falam falaram falavam Ele / Ela é está tem vai
Eles / Elas falam falaram falavam
Nós somos estamos temos vamos
N.B. Nou pa t mete konjigezon pou « tu », paske yo preske
pa janm sèvi ak sa. Pou « ou », yo plis sèvi ak « você », epi Vocês são estão têm vão
menm lè yo di « tu », yo konn konjige l tankou « você ».
Eles / Elas são estão têm Vão

VÈB KI FINI AK « -ER » YO


(comer, vender, entender, compreender, nascer, viver…)
FAZER (fè) DAR (bay) PODER (kapab) QUERER (vle)

Tan
Tan pase Tan pase Pou tan FITI a (futuro),
Eu faço dou posso Quero
Pronome
prezan
(pretérito (pretérito men sa k pi fasil :
perfeito) imperfeito)
Você faz dá pode Quer
Eu como comí comia Konjige vèb « IR » epi
Você come comeu comia
mete l ansanm ak lòt Ele / Ela faz dá pode Quer
vèb la nan enfinitif.
Ele / Ela come comeu comia
Nós fazemos damos podemos Queremos
Nós comemos comemos comiamos Se menm jan ak an
kreyòl, lè ou di « Vocês fazem dão podem Querem
Vocês comem comeram comiam
mwen pral … » oubyen
Eles / Elas comem comeram comiam « mwen va… ». Eles / Elas fazem dão podem Querem

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

Pa egzanp :
Tan pase Tan pase
Tan VER (wè) VIR (vini) PERDER (pedi) PEDIR (mande)
Pronome (pretérito (pretérito
prezan
perfeito) imperfeito) Eu vou beber água.
Eu vejo venho perco Peço
Eu como comí comia
Você vai ver.
Ele vai sair. Você vê vem perde Pede
Você come comeu comia Nós vamos trabalhar.
Ele / Ela come comeu comia
Vocês vão falar. Ele / Ela vê vem perde Pede
Elas vão rezar. Nós vemos vimos perdemos Pedimos
Nós comemos comemos comiamos

Vocês comem comeram comiam Ou ka jwenn konjigezon Vocês vêem vêm perdem Pedem
« IR » yo sou pwochen
Eles / Elas vêem vêm perdem Pedem
Eles / Elas comem comeram comiam paj fèyè sa a.

26 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 27


Curitiba ak Porto Alegre – 2 vil sa yo se nan Sid peyi a yo
MEN KI VIL KI PI ENPÒTAN NAN BREZIL YO : ye – se yo ki pi lwen zòn Manaus la (sitou Porto Alegre). Gen
fredi la tou, epi gen mwens moun nwa (ou ka jwenn plis ra-
sis). Men, yo enpòtan kan menm, sitou Porto Alegre, paske
São Paulo – Se li ki pi gwo, pa sèlman nan Brezil, men se
se rejyon sa ki pi devlope nan peyi a.
youn nan vil ki pi gwo nan lemond. Gen plis pase 11 milyon
moun ki rete la, sa vle di sèlman vil sa a gen plis moun pase
tout Ayiti. Se pa kapital peyi a, men se la ki gen plis biznis.
Fortaleza ak Recife – se 2 gwo vil ankò. Gen touris, men zòn
nan pa two devlope.
Rio de Janeiro – Avèk plis pase 6 milyon moun, se dezyèm vil
nan Brezil, epi li bèl anpil. Touris yo renmen Rio de Janeiro an-
pil. La gen 2 bèl plaj ki rele Copacabana ak Ipanêma. Gen yo
mòn kote yo mete yon estati Jezi (kote sa a rele Corcovado), COUPE DU MONDE 2014
ak yon lòt mòn kote ou ka wè tout vil la nèt (kote sa a rele Pão
de Açucar). Lè fini, chak ane yo fè yon gwo Kanaval. Si ou pale MEN TOUT VIL KOTE AP GEN MATCH :
plizyè lang, Rio de Janeiro kapab bon pou ou, poutèt touris yo.
Moun ki soti Rio de Janeiro yo gen yon ti non jwèt, se « carioca (Nan vil sa yo, ap gen plis aktivite tankou konstriksyon, tou-
». Pafwa yo pa di non konplè vil la, yo di sèlman « O Rio ». ris, elatriye.)

Rio de Janeiro, São Paulo, Belo Horizonte, Porto Alegre, Brasí-


Salvador – Se kapital eta ki rele Bahia (yon eta se tankou lia, Cuiabá, Curitiba, Fortaleza, Manaus, Natal, Recife, Salvador.
yon depatman an Ayiti). Se twazyèm vil nan Brezil (li gen
plis pase 2.6 milyon moun). Gen anpil touris, men an jeneral,
zòn nan pa twò devlope.
Nan ane 2016, Rio de Janeiro pral gen Jeux Olympiques yo tou.

Brasilia – Se kapital peyi Brezil, li yon ti jan pi piti pase Sal-


vador. Sèl pwoblèm li genyen, tout bagay lwen. Fò w gen
machin pou ou rive anpil kote.

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

Belo Horizonte – Se yon gwo vil (plis pase 2.3 milyon moun),
se kapital yon gwo eta ki rele Minas Gerais. Nan eta sa gen
anpil brezilyen nwa, ki fè yo pa p sezi lè yo wè ayisyen ; yo
ka pran nou pou brezilyen (nan sans sa, São Paulo, Rio de
Janeiro, ak sitou Salvador se menm jan).

Manaus – Se kapital eta Amazonia. Li gen preske 2 milyon


moun. La a ap gen kèk match ``Coupe du Monde`` epi gen
anpil konpayi ki konnen gen anpil Ayisyen la, yo al chache yo
pou fè kontra travay, sitou nan konstriksyon.

28 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 29


ETA YO AK KAPITAL YO MEN KÈK ENFÒMASYON ANKÒ KI KA ITIL OU

Brezil gen 26 eta (yon eta se tankou yon depatman an Ayiti). SANTE :
Chak eta gen vil kapital pa l.
Brezil, swen sante a gratis ti cheri. Depi ou al nan lopital,
Lè fini, kapital peyi a se Brasília. Li pa pou yon eta, paske li gen laboratwa, pòs sante ak famasi ki pou leta, ou pa bezwen
yon zòn apa ki rele Distrito Federal, ki nan mitan eta Goiás. peye anyen, ni pou randevou kay doktè, ni pou analiz, ni pou
remèd. Se selman si ou al yon kote prive (yo rele sa particu-
Men yon lis tout eta yo ak kapital yo : lar), w ap peye.
Estado Siglas Capital Si ou gen yon ijans tout bon (aksidan, elatriye) ou ka al lo-
Acre AC Rio Branco pital, nan Pronto Socorro (Premye Swen), 24 sou 24. Si ou
Alagoas AL Maceió bezwen yon ambilans, rele SAMU nan nimewo « 192 ».
Amapá AP Macapá
Amazonas AM Manaus
Depi se pa yon ijans, pito w al nan pòs sante ki pou katye ou
la. Nòmalman chak zòn nan yon vil gen yon pòs sante kote
Bahia BA Salvador
ou ka ale pou konsilte oubyen pou jwenn remèd. Chache
Ceará CE Fortaleza
konnen kote pòs sante nan katye pa w la ye, paske la ou ka-
Espírito Santo ES Vitória pab jwenn swen ou bezwen an pi fasil.
Goiás GO Goiânia
Maranhão MA São Luís Men kijan pou jwenn remèd yo : Depi doktè a ba w yon
Mato Grosso MT Cuiabá preskripsyon, al fè yon kopi. W ap pote toulèdè papye yo
Mato Grosso do Sul MS Campo Grande (orijinal la ak kopi a) nan famasi ki andan pòs sante bò lakay
Minas Gerais MG Belo Horizonte
ou a, epi y ap tou ba w remèd la. Si yo pa genyen l, yo ka
voye ou tcheke yon lòt kote (pa egzanp, nan famasi lopital
Pará PA Belém
la) pou wè si yo gen remèd sa a. Lè yo voye ou tcheke yon
Paraíba PB João Pessoa lòt kote, yo rele sa encaminhamento. Si pa genyen menm,
Paraná PR Curitiba ou ka oblije al achte l nan yon famasi prive (particular).
Pernambuco PE Recife
Piauí PI Teresina Fanm ansent ak ti bebe yo : Gen yon oganizasyon legliz kato-

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

Rio de Janeiro RJ Rio de Janeiro


lik ki konn ankadre fanm ansent ak ti bebe yo. Yo pa bay kòb
men yo ka ba w anpil bon konsèy pou ou konnen ki jan pou
Rio Grande do Norte RN Natal
fè tout demach kay dokte, elatriye. Pou fè kontak avèk yo, ou
Rio Grande do Sul RS Porto Alegre
ka mande pou Pastoral da Criança nan nempòt legliz katolik.
Rondônia RO Porto Velho
Roraima RR Boa Vista VIH-SIDA : Brezil ou ka fe tès la gratis. Si ou sèvi ak remèd
Santa Catarina SC Florianópolis pou VIH-SIDA, se pou ou anrejistre w depi ou rive nan peyi
São Paulo SP São Paulo a (sitou nan vil kote w ap stab la), pou ou kapab kontinye
Sergipe SE Aracaju
jwenn remèd sa yo. Menm si ou toujou gen remèd sou ou, al
Tocantins TO Palmas
anrejistre w avan yo fini, paske sa ka pran tan pou yo kòman-
se voye remèd pou ou kote ou ye a.
(Distrito Federal) DF Brasília

30 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 31


Mande nan pòs sante bò lakay ou, oswa nan lopital, pou yo Depi 12 janvye 2012, yo pa p kite lòt Ayisyen antre ankò san
esplike w ki kote ak ki jan pou ou anrejistre w (an potigè,VIH- yo pa gen viza. Pou yon moun fè viza, se nan konsila Brezil
-SIDA rele « HIV-AIDS » epi yo pwononse l « agá i vé » pou ki Pòtòprens, an Ayiti, pou li mande li. Pandan 2 an (jis jan-
HIV ak « ayds » pou AIDS). Pote pyès idantite w ak kanè vye 2014), gouvenman Brezil di y ap bay 100 viza imanitè
yo te ba w an Ayiti pou remèd yo, ak nempòt lòt dokiman ki pa mwa nan konsila Pòtòprens la. Apre sa yo toujou ap
gen pou wè avèk sa. Pa egzanp y ap bezwen konnen ki non bay lòt kalite viza yo te konn bay deja (tankou viza etidyan,
tout remèd ou konn bwè yo, pou yo pa twompe epi ba w yon elatriye) tou.
remèd ki pa p bon pou ou. Lè ou al anrejistre, yo pral mande
w adrès ou ak nimewo telefòn ou tou. Moun ki fè yon pitit nan peyi Brezil : Pitit la gen nasyona-
lite brezilyen. Manman l kapab al nan Polícia Federal (nan
nenpòt vil kote ou rete, nenpòt lè) pou mande yon lòt kalite
viza k ap pi bon pou li. Si papa l la epi li kapab pwouve si l
ap okipe pitit la, li gen dwa fè sa tou.
FEDERAL LA : Moun ki marye ak yon brezilyen / brezilyèn : gen dwa al nan
Federal la pou mande lòt kalite viza.
Brezil, Polícia Federal la se Migrasyon tou. Si ou te antre nan
peyi a avan 12 janvye 2012, oubyen si ou te antre avèk yon
viza sou paspò ou nempòt lè, ou pa bezwen pè yo. Okontrè N.B. : Enfòmasyon sa yo, se nan mwa janvye 2012 nou te
se pou ou toujou kenbe kontak avèk yo. Tout gwò vil gen jwenn yo. Si w ap li fèyè sa a anpil tan aprè dat sa a, li ta bon
biwo Polícia Federal. Lè ou rive nan biwo a, se pou ou man- pou ou verifye detay yo paske gen bagay ki te kapab chanje.
de pou depatman etranje (estrangeiros).

Chak lè w al fè yon demach nan Federal la, se pou ou mande


yo ki pwochen pa pou ou fè ak kilè pou ou fè l, pou ou evite
pwoblèm. Si ou al renouvle dokiman w yo an reta yo ka fè
ou peye yon gwò kontravansyon oubyen pa kite w renouvle
l menm.

Si ou chanje adrès, se pou ou al fè yo konnen tou, paske lè


rezidans ou a soti oubyen nempòt lòt lè yo bezwen kominike

FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ


FEYÈ KREYÒL AYISYEN – POTIGÈ

avè w, yo voye yon avi nan adrès ou te ba yo a.

Pou Ayisyen ki te antre Brezil avan 12 janvye 2012 yo, y ap


bay yon viza imanitè ki pèmèt ou travay nan peyi a san pwo-
blèm pandan 5 an. Nan jounal yo di konsa, apre 5 an yo
pase, y ap renouvle l pou yon rezidans pemanan si ou ka-
pab pwouve si w ap travay, men nou poko wè yon dokiman
ofisyel ki esplike pati sa a byen. Yo poko fin esplike kilè yon
moun kapab fè fanmi li vin jwenn li tou, men nòmalman ou ta
gen dwa sa depi ou jwenn rezidans pemanan an.

32 APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS APOSTILA CRIOULO HAITIANO - PORTUGUÊS 33


Ministério do
Trabalho e Emprego

Você também pode gostar