Você está na página 1de 193

PeIe negia

nscaias hiancas
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 1
UNIVIRSIDADI IIDIRAI DA BAHIA
!"#$%&
Naonai Monleiio de AIneida IiIho
'#(")!"#$%&
Iiancisco Mesquila
IDITORA DA UNIVIRSIDADI IIDIRAI DA BAHIA
*#&"$%&+
IIvia GouIIail Mola Gaicia Rosa
,%-."/0% 23#$%&#+/
AngeIo Szaniecki Peiiel Seia
Caiuhy AIves da Cosla
ChaiheI Nino II-Hani
Danle Iuslachio Iucchesi Ranacciolli
1os Teixeiia CavaIcanle IiIho
Maiia do Caino Soaies Iieilas
,%-."/0"#&%. 456/"-$".
AIheilo Biun Novaes
Anlnio Ieinando Gueiieiio de Iieilas
Ainindo 1oige de CaivaIho Bio
IveIina de CaivaIho S HoiseI
CIeise Iuilado Mendes
Maiia VidaI de Negieiios Canaigo
CIAO - Cenlio de Isludos Alio-Oiienlais
*#&"$%&
1ocIio TeIes dos Sanlos
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 2
!"#$%& !#$($
)"#*+,-( *. /.$#%( *# 0123.1"#
4".5671( *. 8.91: /; <("*($
IDUIBA
SaIvadoi, 2008
PeIe negia
nscaias hiancas
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 3
2008, => auloies
Diieilos aia esla edio cedidos IDUIBA.
Ieilo o deosilo IegaI.
,+6+
Renalo da SiIveiia
7&%8"$% 9&:;#(%
Icia VaIeska de S. SokoIovicz
23#$%&+<=% "/"$&>-#(+
GeniIson Iina
1oe Ioes
?&+35<=% " !"@#.=% 3" ?"A$%
Renalo da SiIveiia
BihIioleca CenliaI Reiloi Macdo Cosla - UIBA
IDUIBA
Rua Baio de Geienoaho, s/n
?#@A+: de Ondina, SaIvadoi-BA
CIP 40170-20
TeI/lax: (71) 3283-6164
vvv.edulha.ulha.hi
edulha_ulha.hi
Ianon, Iianlz.
PeIe negia, nscaias hiancas / Iianlz Ianon , liaduo de Renalo da
SiIveiia . - SaIvadoi : IDUIBA, 2008.
. 14
ISBN 78-85-232-0483-
Tiaduo de: Peau noiie, nasques hIancs.
1. Raa negia - Condioes sociais. 2. Raa negia - PsicoIogia. 3. Negios -
Idenlidade iaciaI. I. SiIveiia, Renalo. II. TluIo.
CDD - 301.4516
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 4
Suniio
Nola do liaduloi !
Pielcio BB
Inlioduo CD
1 O negio e a Iinguagen EE
2 A nuIhei de coi e o hianco DE
3 O honen de coi e a hianca FG
4 Sohie o ielenso conIexo de deendncia do coIonizado HE
5 A exeiincia vivida do negio BIE
6 O ielo e a sicoaloIogia BCJ
7 O ielo e o ieconhecinenlo BJD
guisa de concIuso BHD
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 5
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 6
7
Nola do liaduloi
)"#*+%%(". %"#*1%(".? Ao da Ielia, o iovihio ilaIiano ielende
que a veidadeiia naluieza da liaduo a liaio, nas queio ciei que
h una ilada de iionia nesse jogo de aIavias. Poique se a liaduo
liai, aia sei nais lieI ainda. Assin, una aIavia liancesa, coiiiqueiia,
que len sua coiiesondncia exala, oin eiudila, na nossa Ingua, deve
sei suhsliluda oi una nen lo exala, oin coiiiqueiia. A aIavia
liada en none da lideIidade a aIgo nais inoilanle, o esliIo...
Inlienenles o lexlo de Ianon, aIn das hahiluais, oleiece viias
oulias ossihiIidades de liaio. Anles de nais nada eIe escieveu aia
un hIico ioxino, con as nesnas ieleincias cuIluiais e inleIecluais,
sen inaginai que seu Iivio ganhaiia un deslaque nundiaI einanenle,
e isso liansaiece aqui e aIi, quando os lalos naiiados ou os conenliios
onilen dados inoilanles oi seien hen conhecidos naqueIa oca e
naqueIe Iugai, no exigindo oilanlo naioies exIicaoes, oin
geiando, nais de neio scuIo deois, aIguna dilicuIdade de conieenso
aia o Ieiloi hiasiIeiio. PiohIena ieIalivanenle sinIes de sei iesoIvido:
un aaieIho de nolas, senie assinaIado con asleiiscos, vai seguindo
lodo o lexlo aia inedii que o Ieiloi sinla dilicuIdade de aconanhai o
cuiso do iaciocnio. SinIes lecnicanenle laIando, oique a vaiiedade
dos lenas evocados exige esquisas en viias ieas.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 7
8
A dilicuIdade ciesce con o lalo de que Ianon usa viios lios de
Iinguagen, una naiialiva loilenenle conceiluaIizada que Iana no
de leininoIogias eiudilas en Ialin, ingIs e aIeno, de leininoIogias
ndico-cienllicas, convoca conceilos enignlicos da leoiia da essncia
de HegeI, uliIizando ao nesno leno o aIavieado do #"B(%, a giia
liancesa, e dos iegionaIisnos ciiouIos das AnliIhas e do SenegaI. Tanhn
no ieseila lionleiias acadnicas, enelia nos leiiiloiios inleIecluais
os nais vaiiados, Iileialuia, sicanIise, cinena, laz anIises cInicas,
socio-diagnoslicos, seu discuiso len un cailei eislenoIogico quando
laz a cilica dos conceilos, len un cailei didlico quando exIica
necanisnos socioIogicos e divuIga conhecinenlos cienllicos, len un
cailei oIlico quando incila ao e denuncia a exIoiao e a
oiesso, len un cailei olico quando conla de nodo conovenle o
diana do honen disciininado. I laz anIises de viios gneios de
discuiso, desvenda a niloIogia de aIguns heiois ouIaies, inseie equenas
dianalizaoes, cila oesia de aIla quaIidade...
Ou seja, Ianon una vocao nuIlidisciIinai que exige un esloio
naioi de liaduo, ailicuIainenle no que loca a ahundanlenenle cilada
oesia de Ain Csaiie, que quando a dilicuIdade ciesce, nas lanhn
aciescida de un iazei inusilado, oique a liaduo lieI, aia nanlei
o cIina odeiosanenle olico, iecisa sei nais ciialiva, nais liaidoia.
AIn do nais, o liahaIho lanhn loi iduo oique a edio liancesa
oiiginaI de 152, ieedilada en 175 sen coiieoes, de onde o iesenle
lexlo oilugus loi ex-liado, nuilo naI aiesenlada, o novinenlo do
lexlo desoidenado, o quinlo caluIo, que quando Ianon enlia de
coio e aIna en cano, licaiia neIhoi na aheiluia do Iivio, exislen
liechos suilIuos que odeiian nuilo hen sei ahieviados, eiios de
ieviso, nolas e hihIiogialia conlusas, h ouco deslaque aia as
nuneiosas cilaoes, oInicas sen que o aigunenlo do adveisiio seja
hen exIicilado, e assin oi dianle: un veidadeiio loinenlo aia o
Ieiloi. As Idioes du SeuiI no invesliian en Ianon, laIlou un
iolissionaI exeiienle que o ajudasse a lazei do seu iineiio Iivio una
ohia inecveI. De nodo que un liahaIho nnino de oiganizao loi
leilo na iesenle edio, sen aIleiai conledos nen nexei no jeilo
geiaI da ohia, so ia coIocai un ouco de oiden na casa.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 8

Tenlei chegai o nais eilo ossveI do lexlo enquanlo lexlo, iedao,


no so eIo vocahuIiio cono eIa iosa e eIa aixo: quase no suiini
as ieelioes excessivas, as liases liuncadas, o nodo aihiliiio de usai
o aigialo, no coiiigi o nodo liequenlenenle conIicado de
exiesso, o uso sinuIlneo do nos najesllico e do eu coIoquiaI,
no lenlei enheIezai o lexlo de Ianon. Mas aioveilei daqueIes nonenlos
en que a liaio una necessidade ineiiosa, aia deix-Io nais
sahoioso ao nosso aIadai.
Aioveilo lanhn a ooilunidade aia deslacai a geneiosidade do
anigo Paliice Besso, que ne ajudou a deciliai as assagens nais iduas
de 4.2. $.B"#C @6:7#"#: ="#$7#:. Ohiigado, neu veIho!
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 9
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 10
11
Pielcio
Houve una oca en que un iolessoi univeisiliio noile-aneiicano
que lenlasse ahoidai a ohia de Iianlz Ianon en un anhienle acadnico
eslaiia sujeilo a eidei o eniego. NaqueIes anos luihuIenlos das
dcadas de 160 e 170, a siluao eia dileienle na Aniica do SuI. No
ChiIe, oi exenIo, as idias de Ianon eslavan sendo ensinadas nas
saIas de auIa, e una Ieiluia cuidadosa da 4.*#B(B1# *( DA"1@1*( de
PauIo Iieiie ieveIa o quanlo essa ohia solieu a inlIuncia de Ianon. Nos
anos de 10 eia ossveI esludai Ianon e Iieiie en cuisos cono TeoIogia
PoIlica, IiIosolia da Iiheilao e Pensanenlo SociaI e PoIlico, e os
esludiosos en lodo o nundo eslo agoia conieendendo a ieIao enlie
Ianon e oulios inleIecluais hiasiIeiios cono AIheilo Gueiieiio Ranos e
Ahdias do Nascinenlo. Isla liaduo de 4.#+ $(1".C @#:E+.: =2#$7: no
, oilanlo, a iineiia vez que Ianon sei ouvido no nundo Iusolono.
Ianon nais conhecido cono un ievoIucioniio. Nascido na iIha da
Mailinica en 20 de juIho de 125, eia un honen caiisnlico de giande
coiagen e hiiIho, lendo Iulado junlo s loias de iesislncia no noile da
Aliica e na Iuioa duianle a Segunda Gueiia MundiaI, ocasio en que
loi oi duas vezes condecoiado oi hiavuia. Aos conIelai seus esludos
en siquialiia e liIosolia na Iiana, diiigiu o Deailanenlo de
Psiquialiia do HosilaI BIida-1oinviIIe na AigIia (hoje ienoneado cono
HosilaI Iianlz Ianon) e loinou-se nenhio da Iienle de Iiheilao
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 11
12
NacionaI da AigIia, enliando, assin, na Iisla de cidados iocuiados
eIa oIcia en lodo o leiiiloiio liancs. Todo o ieslo de sua vida loi
dedicado a esla halaIha, enlalizando sua inoilncia na Iula aia
liansloinai as vidas dos condenados eIas insliluioes coIoniais e iacislas
do nundo nodeino. Ianon noiieu de neunonia en 6 de dezenhio de
161 en Belhesda, eslado de MaiyIand, nos Islados Unidos, enquanlo
huscava lialanenlo aia sua Ieucenia.
As idias de Ianon eslinuIaian ohias inlIuenles no ensanenlo
oIlico e sociaI, na leoiia da Iileialuia, nos esludos cuIluiais e na liIosolia.
Ixislen hoje cenlios, cInicas e hosilais lundados ou ienoneados en
sua nenoiia, e, giaas Associao IiIosolica Caiihenha, a conunidade
acadnica ouloiga o Pinio Iianlz Ianon oi Ohias Ixcecionais do
Pensanenlo Caiihenho. Ixislen qualio Iivios iniessos soh sua auloiia.
Cada un deIes un cIssico, naicando iesena no cnone liIosolico
da Disoia Aliicana. O nais conhecido denlie eIes 8.: *#@$F: *. 2#
%."". (Os condenados da leiia, 161), uhIicado oslunanenle e esciilo
duianle un eiodo de dez senanas, quando o auloi j soliia de Ieucenia.
4.#+ $(1".C @#:E+.: =2#$7: (152) e 8G#$ H *. 2# "F3(2+%1($ #2BF"1.$$.
(15), suhsequenlenenle Ianado cono 0(71(2(B1. *G+$. "F3(2+%1($I 2G#$
H *. 2# "F3(2+%1($ #2BF"1.$$.C loian uhIicados en vida. Sua esosa,
1osie (Maiie-1osehe DuhI) Ianon, edilou, lanhn oslunanenle, una
anloIogia de seus esciilos inliluIada 4(+" 2# "F3(2+%1($ #5"17#1$. (164).
O lluIo 8.: *#@$F: *. 2# %."". (Os condenados da leiia) loi ieliiado
de una adalao leila eIo oela hailiano 1acques Rounan, en seu
Iivio de oenas J(1:K*GL=M$. (145), do iineiio veiso da InleinacionaI
(1871) de Iugene Idine Polliei. A conexo con a InleinacionaI, nediada
eIas Iulas dos negios no Caiihe e na Aliica, e con 1ean-PauI Sailie, o
nais lanoso inleIecluaI vivo na oca e auloi do ielcio da ohia, lizeian
con que o Iivio Ianasse una sonhia sohie os oulios esciilos de Ianon
oi quase vinle anos. So na dcada de 80, quando os esludos os-coIoniais
conquislaian una osio soIida no anhienle acadnico do Piineiio
Mundo, Ieiluias nais cuidadosas das oulias ohias de Ianon coneaian
a aaiecei nas uhIicaoes. Ioi nos anos 0, enlielanlo, con a ascenso
da liIosolia da Disoia Aliicana, que a iiqueza leoiica do ensanenlo
iniciaI de Ianon ohleve ieconhecinenlo.
I eslianho laIai en ensanenlo iniciaI, en conliaosio a
osleiioi, quando nos ieleiinos a un honen que noiieu aos 36 anos
de idade. H un dilado do ovo akan (na iegio do GoIlo da Guin) que
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 12
13
ensina que os shios j so shios de nascena, no se liansloinan en
shios, ieleiindo-se assin s essoas que j nascen veIhas. A oulia
dinenso desla ohseivao que lais essoas noiien jovens. Mesno
quando eIas viven quase un scuIo, cono no caso de W.I.B. Du Bois,
suas idias einanecen lo vivas que seus auloies aiecen eslai
eieluanenle jovens. Ianon una dessas essoas. Seu liahaIho no
ode sei dividido en iniciaI e osleiioi, oique en cada un dos
nonenlos eIe einanece naduio e vivo.
4.#+ $(1".C @#:E+.: =2#$7: loi ao ieIo quando Ianon linha vinle e
sele anos de idade. Ioi esciilo quando o auloi linha vinle e cinco.
IniciaInenle deslinava-se a sei sua lese de douloiado en siquialiia,
iecusada eIos nenhios da conisso juIgadoia. IIes ieleiiian una
ahoidagen osilivisla no esludo da siquialiia, exigindo nais hases
lsicas aia os lennenos sicoIogicos. Ianon, enlo, escieveu sua lese
)"(+=2.: @.$%#+N .% :>$*"(@.: A:>7O1#%"1E+.: *#$: 2GOF"F*(K*FBF$F"#%1($K
:A1$(K7F"F=.22.+:.; P$ 7#: *. @#2#*1. *. !"1.*".17O #3.7 *F21". *.
A(::.::1($ (Iyon, 151).
Ianon no se aiieendeu de lei esciilo 4.#+ $(1".C @#:E+.: =2#$7:
aos ohlei o douloiado, cono se nola en suas ielIexoes na inlioduo:
Q2 > # %"(1: #$: E+. 7. 213". #+"#1% *R S%". F7"1%T U#1: #2(": 2.: 3F"1%F: $(+:
="R2#1.$%; V+W(+"*GO+1 .22.: A.+3.$% S%". *1%.: :#$: 51M3".; ?.: 3F"1%F:K2X $G($%
A#: =.:(1$ *GS%". W.%F.: X 2# 5#7. *.: O(@.:; Y22.: $. 3.+2.$% A#: .$%O(+:1#:@.";
Z(+: $(+: @F51($: *. 2G.$%O(+:1#:@.;
(Isle Iivio deveiia lei sido esciilo h lis anos... Mas enlo as veidades nos
queinavan. Hoje eIas oden sei dilas sen excilao. Issas veidades no
iecisan sei jogadas na caia dos honens. IIas no ielenden enlusiasnai.
Nos desconlianos do enlusiasno.)
Seu iino, 1ohy Ianon, ieIalou que os coIegas de Ianon dizian que
eIe eia zangado oi denlio e oi loia. Ianon adnile, en sua inlioduo,
que eIe eslava iiiilado denais aia ioduzii o lio de liahaIho necessiio,
aqueIe que iecisava sei leilo, oique, cono exIica na iineiia gina,
[12 > # %"(A *G1@=F712.: :+" 7.%%. %."".;\
Ao sei uhIicada, esla ohia cIssica do ensanenlo sohie a Disoia
Aliicana, do ensanenlo sicoIogico, do ensanenlo da descoIonizao,
da leoiia das cincias hunanas, da liIosolia e da Iileialuia caiihenha loi
iecehida ao nesno leno con escndaIo e con indileiena. O anhienle
en que a uhIicao ocoiieu eslava doninado eIo nundo Ialino, lanlo
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 13
14
liancolono, quanlo hisanolono ou Iusolono, ou seja, un nundo en que
o iacisno conlia os negios eia consideiado una doena ecuIiai das
sociedades angIolonas, eseciaInenle nos Islados Unidos, Gi-Bielanha,
AusliIia e Aliica do SuI. O ielialo exihido nesle Iivio ieveIava una hisloiia
dileienle. Mosliava cono a ideoIogia que ignoiava a coi odia aoiai o
iacisno que negava. Con eleilo, a exigncia de sei indileienle coi
signilicava dai suoile a una coi eseclica: o hianco.
Inhoia losse un lalo eiluihadoi aia o lico Ieiloi liancs, a
n-l ievaIecia aliavs de una iejeio no-eniica de sua suosla
laIla de vaIidade: eIes sinIesnenle dizian que o iacisno no exislia
(aeIo evidncia) iecusando exaninai a evidncia.
A ieao a 4.#+ $(1".C @#:E+.: =2#$7: evidencia un iohIena con
que se delionla a naioiia dos esludiosos que exaninan as quesloes
ieIacionadas aos negios. Cono W.I.B. Du Bois ohseivou, en vez de
esludai os iohIenas enlienlados eIas essoas negias, as ioiias
essoas assan a sei o iohIena. O iesuIlado , cono Ianon
suhsequenlenenle aigunenlou, una exigncia neuiolica de que os
esludos sohie o negio udessen exislii se houvesse acoido de que o negio
no exisle. O nesno se aIica ao ensanenlo negio.
Ianon oleiece una cilica incisiva negao do iacisno conlia o negio
na Iiana e en giande aile do nundo nodeino. Inhoia oulios esciiloies
lanhn lenhan ciilicado laI conoilanenlo, exislen caiacleislicas
singuIaies na anIise de Ianon que lizeian con que seu liahaIho sohievivesse
ao scuIo XX. Piineiio, eIe exanina a denegao cono aIgo sinlonlico
en nuilas essoas negias. Segundo, iejeila a lese esliuluiaI ao adnilii a
lese exislenciaI da conlingncia e das exceoes. In oulias aIavias, Ianon
no consideia lodo o nundo cono sendo iacisla. Teiceiio, exanina o
iohIena en seus nveis suhleiineos e, ao laz-Io, ieveIa seu signilicado
aia o esludo do honen. Quailo, ahoida quesloes disciIinaies e iohIenas
de doninao no nhilo eislenoIogico, na esleia do conhecinenlo,
iadicaIizando assin sua cilica. Quinlo, oleiece discussoes oiiginais sohie
a dinnica da Iiheidade e do ieconhecinenlo no ceine das ieIaoes hunanas.
I, sexlo, nas en Ilino Iugai, Ianon iooe un conjunlo de necanisnos
ieloiicos que 1@A2.@.$%#@ as nuilas naneiias de ahoidai o iohIena.
O Iivio laIa oi si nesno, nas lanhn un Iivio que laIa #%"#3F: *.
:1 @.:@( . 7($%"# :1 @.:@(; Ianon IileiaInenle oe en cheque a naneiia
cono enlendenos o nundo e lanhn iovoca un desconloilo na nossa
conscincia que agua ansiosanenle o nosso senso cilico. Iei esle Iivio
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 14
15
una exeiincia desaliadoia. Tenos indisculiveInenle que nos vaIei de
una siie vaiiada de iecuisos inleIecluais, a incIuindo iecuisos enocionais.
Ianon iessaIla iniciaInenle que iacisno e coIoniaIisno deveiian sei
enlendidos cono nodos sociaInenle geiados de vei o nundo e vivei
neIe. Islo signilica, oi exenIo, que os negios so consliudos 7(@(
$.B"(:. In oulias aIavias, no haveiia iazo aia as essoas na Aliica,
na AusliIia ou en oulias ieas do Paclico SuI ensaien sohie si
nesnas en leinos iaciais. Paia enlendei cono lais consliuoes
ocoiien, o caninho Iogico exaninai a Iinguagen, na nedida en que
aliavs deIa que ciianos e vivencianos os signilicados. Na Iinguagen
esl a ionessa do ieconhecinenlo, doninai a Iinguagen, un ceilo
idiona, assunii a idenlidade da cuIluia. Isla ionessa no se cunie,
lodavia, quando vivenciada eIos negios. Mesno quando o idiona
doninado, iesuIla a iIegilinidade. Muilos negios aciedilan nesle
liacasso de Iegilinidade e decIaian una gueiia nacia conlia a
negiilude. Isle iacisno dos negios conlia o negio un exenIo da
loina de naicisisno no quaI os negios huscan a iIuso dos eseIhos que
oleiecen un ielIexo hianco. IIes IileiaInenle lenlan oIhai sen vei, ou
vei aenas o que queien vei. Isle naicisisno lunciona en nuilos nveis.
Muilos hiancos, oi exenIo, inveslen neIe, j que leoiicanenle ieleien
una inagen de si nesnos cono no iacislas, enhoia na ilica ajan
liequenlenenle de loina conliiia.
A queslo da Ingua lanhn Ievanla oulias quesloes nais iadicais
sohie seu aeI na loinao dos sujeilos hunanos. Ianon aigunenlava
que a coIonizao iequei nais do que a suhoidinao naleiiaI de un
ovo. IIa lanhn loinece os neios eIos quais as essoas so caazes
de se exiessaien e se enlendeien. IIe idenlilica isso en leinos iadicais
no ceine da Iinguagen e al nos nlodos eIos quais as cincias so
consliudas. Tiala-se do coIoniaIisno eislenoIogico.
No coneo da ohia, Ianon anuncia que goslaiia de liansloinai o
negio en un sei *. #,-(; Islo inoilanle oi causa das haiieiias
Iiheidade en anhienles iacislas e coIoniais. O iohIena loina-se nais
agudo no caluIo sohie a sicoaloIogia, onde Ianon noslia que o
nundo nodeino no len una noo coeienle sohie o que seja una
essoa negia noinaI ou un aduIlo negio. O conoilanenlo aloIogico
liequenlenenle aiesenlado cono aulenlicanenle negio. Caso un
negio ou una negia no se conoilen cono lais, seiian consideiados
inaulnlicos, o que iesuIla en una conliinao da aloIogia. O eleilo
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 15
16
disso eia coiiiqueiio nuna oca en que, no nundo angIolono, negios
aduIlos, honens e nuIheies, eian chanados de nenino (=(>) ou
nenina (giiI), nas ainda hoje inlIuencia a cuIluia ouIai, na nedida
en que os adoIescenles negios doninan a ieiesenlao do negio. Ianon
desalia a eliccia da leiaia sen un nodeIo de noinaIidade. Se a
sicoIogia aia o negio iesuIla en una sicoIogia do anoinaI, o negio
no seiia nais un sei *. #,-( oique no leiia aia onde ii. Haveiia
una ieIao niiIisla con o nundo sociaI.
A naioiia dos negios, incIusive na Aliica, esl ohcecada en lixai-
se. Isla ohsesso, sugeie a aigunenlao de Ianon, iesuIlado da
inolncia sociaI. No conseguindo exeicei un inaclo sohie o nundo
sociaI, eIes se voIlan aia denlio de si nesnos. O iinciaI iohIena
desla alilude esl na conliadio en huscai a Iiheidade escondendo-se
deIa. A Iiheidade iequei visihiIidade, nas, aia que islo aconlea, laz-se
necessiio un nundo de oulios. Isquivai-se do nundo una Iadeiia
escoiiegadia que, no linaI das conlas, Ieva eida de si. Al nesno o
aulo-ieconhecinenlo iequei una coIocao soh o onlo de visla de un
oulio. Isla una veidade dilciI de aceilai, e no oi acaso que Ianon
enlienla essa discusso aos oleiecei Igiinas no linaI do quinlo caluIo.
IIe esl nos dizendo que nos devenos nos Iiviai de nossas haiieiias,
iuno a un coiajoso engajanenlo con a ieaIidade.
A Iiheidade iequei un nundo de oulios. Mas o que aconlece quando
os oulios no nos oleiecen ieconhecinenlo? Un dos desalios insliganles
de Ianon aia o nundo nodeino aaiece aqui. Na naioiia das discussoes
sohie iacisno e coIoniaIisno, h una cilica da aIleiidade, da
ossihiIidade de loinai-se o Oulio. Ianon, enlielanlo, aigunenla que o
iacisno loia un giuo de essoas a saii da ieIao diaIlica enlie o
Iu e o Oulio, una ieIao que a hase da vida lica. A consequncia
que quase ludo einilido conlia lais essoas, e, cono a vioIenla hisloiia
do iacisno e da esciavido ieveIa, laI Iicena liequenlenenle aceila
con un zeIo sdico. A Iula conlia o iacisno anli-negio no , oilanlo,
conlia sei o Oulio. I una Iula aia .$%"#" na diaIlica do Iu e do Oulio.
Ianon noslia lanhn que laI Iula aconlece no aenas no nhilo
das inleiaoes sociais, nas lanhn en ieIao iazo e ao
conhecinenlo. Nas aIavias de Ianon:
8# "#1:($ :G#::+"#1% 2# 317%(1". :+" %(+: 2.: A2#$:; ]. "F1$%FB"#1 2.: #::.@=2F.:; U#1:
W. *+: *F7O#$%."; 8# 317%(1". W(+#1% #+ 7O#% .% X 2# :(+"1:^ .22. @. $#"B+#1%; ?(@@.
*1:#1% 2G#+%".C E+#$* W. :+1: 2XC .22. $G> .:% A#:C E+#$* .22. .:% 2X W. $G> :+1: A2+:;
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 16
17
(A iazo asseguiava a viloiia en lodas as lienles. Iu eia ieadnilido nas
assenhIias. Mas live de eidei as iIusoes. A viloiia hiincava de galo e ialo,
eIa zonhava de nin. Cono dizia o oulio, quando eslou I, eIa no esl,
quando eIa esl, no eslou nais.)
Paialiaseando-o, odeianos dizei que, ao enliainos na saIa a iazo
sai. A iazo, en oulias aIavias, no esl sendo iazoveI.
Inconlianos aqui a siluao neuiolica e a neIancoIia dos negios
no nundo nodeino. Reivindicai a iazo, agaii-Ia, seiia exihii a no-
iazo, nesno dianle da iazo sendo iiiacionaI. Aqui Ianon, cono os
negios, deve aigunenlai con a iazo. Isle desalio, islo , sei de lalo
nais iazoveI do que se eseia que os oulios, eseciaInenle os hiancos,
o sejan, silua o negio cono soliendo una eida anles nesno que eIe
conece a Iulai eIa exislncia. Isso sinaIiza a neIancoIia da exislncia
negia. Na veidade, eseia-se que os negios no lenhan sido negios a
lin de Iegilinaien-se cono negios, o que una laiela inossveI. Caso
o negio deseje una condio i-nodeina, ou i-enegiecida, islo
iequeieiia una conliadio: un negio que no losse negio. Os negios,
en oulias aIavias, enlienlan o iohIena de sua ieIao con a iazo
e con o Iu .$E+#$%( 1$*_B.$#: *( @+$*( @(*."$(. TaI Iu solie de
neIancoIia, una eida eIa quaI eIes no oden sei o que ou quen so.
Cono o Ieiloi vei, laI diIena no un convile ao essinisno. Ianon
nos Ienhia que aile da nossa Iula envoIve enlendei as dinensoes cilicas
do alo de queslionai, o que eIe exenIilica enceiiando o Iivio con una
oiao. Dadas as nuilas liaduoes e conenliios sohie o seu liahaIho,
a giande quanlidade de novos giuos de ensadoies inlIuenciados oi
suas ielIexoes, e as insliluioes, ciiadas en ioI da dignidade hunana,
que liazen seu none e seu Iegado, lica cIaio que suas indagaoes ln
enconliado eco nesle novo scuIo.
Ievis R. Goidon
Dados hiogilicos: Ievis R. Goidon iesidenle da Associao IiIosolica Caiihenha, e
iolessoi de IiIosolia, ReIigio e Isludos 1udaicos na Univeisidade Iauia H. CaineII e
diieloi do Inslilulo aia o Isludo do Pensanenlo RaciaI e SociaI do Cenlio de Isludos
Alio-1udaicos da Univeisidade de TenIe. O iolessoi Goidon escieveu nuilos Iivios
inlIuenles, incIuindo !#$($ #$* %O. ?"1:1: (5 Y+"(A.#$ U#$ (RoulIedge, 15) e `."
U#W.:%>G: D%O." ?O12*".$ (17), que ieceheu o inio Guslavus Myei aia Iivios
Ixcecionais sohie Diieilos Hunanos. Seu Iivio nais iecenle V$ Q$%"(*+7%1($ %( V5"17#$#
4O12(:(AO> (Canhiidge Univeisily Piess, 2008).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 17
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 18
1
Ioievoid
Theie vas a line vhen a Noilh Aneiican iolessoi Iecluiing on Iianlz
Ianon couId Iead lo hin oi hei heing liied. In lhose luihuIenl yeais ol lhe
160s and 170s, lhe silualion vas dilleienl in Soulh Aneiica. In ChiIe, loi
exanIe, Ianons lhoughl vas heing laughl in cIassioons, and a cIose ieading
ol PauIo Iieiies 4.*#B(B> (5 %O. DAA".::.* ieveaIs nuch dehl lo Ianon. By
lhe 10s, il vas ossihIe lo sludy holh Ianon and Iieiie in such couises as
PoIilicaI TheoIogy, PhiIosohy ol Iiheialion, and SociaI and PoIilicaI Thoughl,
and schoIais acioss lhe voiId aie gaining an undeislanding ol his ieIalion
lo olhei BiaziIian inleIIecluaIs such as AIheil Gueiieiio Ranos and Ahdias
do Nascinenlo. This liansIalion ol 4.#+ $(1".C @#:E+.: =2#$7: is nol, lhen,
lhe liisl line lhal Ianon has a voice in lhe Iusohone voiId.
Ianon is nosl knovn as a ievoIulionaiy. Boin on lhe isIand ol
Mailinique on 1uIy 20, 125, he vas a chaiisnalic nan ol gieal couiage
and hiiIIiance. He loughl in lhe iesislance loices in Noilh Aliica and
Iuioe duiing WoiId Wai II, vheie he vas lvice decoialed loi vaIoi.
Allei conIeling his sludies in sychialiy and hiIosohy in Iiance, he
headed lhe sychialiic laciIily in BIida-1oinviIIe HosilaI (nov Iianlz
Ianon HosilaI) in AIgeiia and hecane a nenhei ol lhe AIgeiian NalionaI
Iiheialion Iionl, vhich nade hin a vanled nan in Iiench leiiiloiies.
The iesl ol his Iile vas devoled lo lhal sliuggIe and ailicuIaling ils
inoilance in lhe lighl lo liansloin lhe Iives ol lhose condenned hy
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 19
20
coIoniaI and iacisl inslilulions ol lhe nodein voiId. He died lion
neunonia on Decenhei 6, 161, in Belhesda, MaiyIand, in lhe Uniled
Slales, vhiIe seeking liealnenl loi his Ieukenia.
Ianons lhoughl slinuIaled inlIuenliaI voik in sociaI and oIilicaI lhoughl,
Iileiaiy lheoiy, cuIluiaI sludies, and hiIosohy. Theie aie nov cenleis,
hosilaIs, and cIinics lounded oi ienaned in his honoi, and lhe acadenic
connunily avaids, lhanks lo lhe Caiihhean PhiIosohicaI Associalion, lhe
Iianlz Ianon Piize loi Oulslanding Woik in Caiihhean Thoughl. Theie aie
loui hooks in iinl undei his aulhoishi. Iach ol lhen is a cIassic and ail
ol lhe Aliican Diasoiic hiIosohicaI canon. The nosl knovn is 8.: *#@$F:
*. 2# %."". (161), viillen ovei a eiiod ol len veeks vhiIe he sulleied lion
Ieukenia and uhIished jusl allei his dealh. 4.#+ $(1".C @#:E+.: =2#$7:
(152) and 8G#$ H *. 2# "F3(2+%1($ #2BF"1.$$. (15), suhsequenlIy avaiIahIe
as 0(71(2(B1. *G+$. "F3(2+%1($I 2G#$ H *. 2# "F3(2+%1($ #2BF"1.$$. veie
uhIished in his Iileline. His vidov, 1osie (Maiie-1osehe DuhI) Ianon,
ediled an anlhoIogy ol his viilings, 4(+" 2# "F3(2+%1($ #5"17#1$. (164).
The lilIe 8.: *#@$F: *. 2# %."". is diavn lion lhe Hailian oel 1acques
Rounans adalalion, in his hook ol veise J(1:K*GY=.$. (145), ol lhe liisl
Iine ol 8GQ$%."$#%1($#2. (1871) hy Iugene Idine Polliei. The conneclion lo
8GQ$%."$#%1($#2., nedialed hy hIack sliuggIes in lhe Caiihhean and Aliica,
and 1ean-PauI Sailie, lhe nosl lanous Iiving inleIIecluaI al lhe line, having
viillen lhe ielace, nade lhal voik ecIise Ianons olhei viilings loi
neaiIy lvenly yeais. Il vas nol unliI lhe 180s, as oslcoIoniaI sludies
gained a soIid Iace in lhe Iiisl WoiId acadeny, lhal cIosei ieadings ol lhe
olhei voiks cane lo iinl. Il vas in lhe 10s, hovevei, vilh lhe iise ol
Aliican Diasoiic hiIosohy oi Aliicana hiIosohy, lhal lhe lheoielicaI
iichness ol Ianons eaiIy lhoughl gained iecognilion.
Theie is sonelhing odd in laIking ahoul eaiIy veisus Ialei lhoughl
ol a nan vho died al lhe age ol lhiily-six. Theie is an Akan adage lhal
anounls lo lhis: sages aie hoin, nol nade. Il ieleis lo eoIe vho aie
hoin oId. The olhei dinension ol lhis ohseivalion is lhal such eoIe
aIso die young. Iven il lhey Iive, as did W.I.B. Du Bois, lo neaiIy a
cenluiy, lheii ideas ienain so aIive lhal lhey seen eieluaIIy young.
Ianon vas such a liguie. His voik did nol ioeiIy ielIecl eaiIy veisus
Iale hecause in eveiy inslance il ienained naluie and aIive.
4.#+ $(1".C @#:E+.: =2#$7: cane lo iinl vhen Ianon vas lvenly-
seven yeais oId. Il vas viillen vhen he vas lvenly-live. Il hegan as his
ioosed docloiaI lhesis in sychialiy, vhich his connillee ielused lo
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 20
21
considei. They ieleiied lhe osilivisl aioach lo lhe sludy ol sychialiy,
vhich caIIed loi noie hysicaI hases ol sychoIogicaI henonena. So
Ianon viole his disseilalion lhus: TiouhIes nenlaux el syndiones
sychialiiques dans Hido-Dgnialion-Sino-CiheIIeuse. Un cas de
MaIadie de Iiiedieich avec dIiie de ossession (Iyon, 151).
Ianon did nol iegiel viiling 4.#+ $(1".C @#:E+.: =2#$7: allei achieving
his docloiale. As he ielIecled in lhe inlioduclion:
II y a liios ans que ce Iivie auiail d lie ciil Mais aIois Ies viils nous
hiIaienl. Aujouidhui eIIes euvenl lie diles sans lievie. Ces viils-I nonl
as hesoin dlie jeles Ia lace des hones. IIIes ne euIenl as enlhousiasnei.
Nous nous nlions de Ienlhousiasne.
His hiolhei 1ohy Ianon iecounled heing loId hy his hiolheis
coIIeagues lhal Iianlz Ianon vas liievoiks on lhe oulside, liievoiks
on lhe inside. Ianon adnils in his inlioduclion lhal he vas nuch loo
angiy lo have ioduced lhe kind ol voik lhal vas needed, one lhal needed
lo he viillen hecause, as he exIained on lhe liisl age, iI ya lio
dinhciIes sui celle leiie.
This cIassic voik in Aliicana lhoughl, sychoIogicaI lhoughl, decoIoniaI
lhoughl, lheoiy ol lhe hunan sciences, hiIosohy, and Caiihhean Iileialuie
vas holh a scandaI and ignoied vhen il liisl cane lo iinl. The alnosheie
in vhich il vas iinled vas one lhal doninaled nuch ol lhe Ialin voiId,
vhelhei Iiancohone, Hisanohone, oi Iusohone, naneIy, lhal
anlihIack iacisn vas a ecuIiai naIady ol AngIohone socielies, eseciaIIy
in lhe Uniled Slales, Biilain, AusliaIia, and Soulh Aliica. The oiliail
olleied hy lhis hook ieveaIed a dilleienl sloiy. Il shoved hov coIoihIind
ideoIogy couId he suoiled hy lhe iacisn il denied. In ellecl, lhe denand
nol lo see coIoi neanl suoiling a ailicuIai coIoi: vhile.
AIlhough uselling lo lhe lyicaI Iiench ieadei, had lailh ievaiIed
lhiough a non-eniiicaI aeaI lo ils suosed invaIidily: They sinIy
said lhal lhe iacisn did nol exisl (an aeaI lo evidence) vilhoul Iooking
al lhe evidence.
The iesonse lo 4.#+ $(1".C @#:E+.: =2#$7: is indicalive ol a iohIen
laced hy nosl schoIais vho exanine hIack iohIens. As W.I.B. Du Bois
ohseived, inslead ol sludying lhe iohIens laced hy hIack eoIe, lhe eoIe
lhenseIves hecone lhe iohIen. The iesuIl is, as Ianon suhsequenlIy
aigued, a neuiolic denandlhal hIack sludies couId exisl onIy il il is agieed
lhal hIack eoIe do nol exisl. The sane aIies lo hIack lhoughl.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 21
22
Ianon olleis a lienchanl ciilique ol lhe deniaI ol anlihIack iacisn in
Iiance and nuch ol lhe nodein voiId. AIlhough olhei viileis have
ciilicized such hehavioi, lheie aie seveiaI unique lealuies ol Ianons anaIysis
lhal have nade his voik enduie heyond lhe lvenlielh cenluiy. Iiisl, he
exanines lhe deniaI as aIso synlonalic ol nany hIack eoIe. Second,
he iejecls lhe sliucluiaI lhesis hy adnilling lhe exislenliaI one ol
conlingency and excelions. In olhei voids, Ianon does nol nake eveiyone
inlo iacisls. Thiid, he exIoies lhe iohIen al ils suhleiianean IeveIs and
in so doing hiings oul ils signilicance loi hunan sludy. Iouilh, he addiesses
disciIinaiy queslions and iohIens ol doninalion al lhe eislenoIogicaI
IeveI, al lhe IeveI ol knovIedge, and iadicaIizes his ciilique. Iillh, he olleis
noveI discussions ol lhe dynanics ol lieedon and iecognilion al lhe heail
ol hunan encounleis. And sixlh, hul nol linaIIy, he advances a sel ol
iheloiicaI devices lhal A."5("@ lhe nany vays ol addiessing lhe iohIen.
The hook seaks loi ilseIl, hul il is a hook lhal aIso seaks %O"(+BO
#$* #B#1$:% 1%:.25. Ianon IileiaIIy disiuls oui lIov ol hov ve undeisland
lhe voiId, and he iniliales an unsellIing ol consciousness lhal shaiens
oui ciilicaI senses vilh anxiely.
To iead lhis hook is a chaIIenging exeiience. One IileiaIIy has lo
hiing a vaiiely ol inleIIecluaI, incIuding enolionaI, iesouices lo heai.
Ianon liisl oinls oul lhal iacisn and coIoniaIisn shouId he undeislood
as sociaIIy geneialed vays ol seeing and Iiving in lhe voiId. This neans, loi
exanIe, lhal hIacks aie consliucled #: =2#7a:. Theie vas, in olhei voids,
no ieason loi eoIe in Aliica oi AusliaIia oi olhei aieas ol lhe Soulh Pacilic
lo have lhoughl ol lhenseIves in iaciaI leins. To undeisland hov such
consliuclions occui, lhe IogicaI ioule is lo exanine Ianguage, since lhal is
hov ve cieale and Iive neaning. In Ianguage is lhe ionise ol iecognilion,
lo naslei lhe Ianguage is lo ul on lhe idenlily ol lhe cuIluie. This ionise
laiIs, hovevei, vhen iacliced hy hIacks. Iven vhen nasleied, vhal
aeais is iIIegilinacy. Many hIacks huy inlo lhis laiIuie ol Iegilinacy in
hIack and vage a luII-scaIe vai on hIackness. This hIack anlihIack iacisn
exenIilies a loin ol naicissisn in vhich hIacks seek lhe decelion ol niiiois
lhal ollei vhile ielIeclion. They IileiaIIy allenl lo Iook vilhoul seeing, oi
lo see onIy vhal lhey vish lo see. This naicissisn voiks al nany IeveIs.
Many vhiles, loi inslance, invesl in il since lhey vouId ielei an inage ol
lhenseIves as nol anlihIack in lheoiy, aIlhough ollen olheivise in iaclice.
The queslion ol Ianguage aIso iaises noie iadicaI queslions ol ils
ioIe in naking hunan suhjecls. Ianon aigued lhal coIonizalion iequiies
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 22
23
noie lhan lhe naleiiaI suhoidinalion ol a eoIe. Il aIso yokes lhe neans
hy vhich lhey aie ahIe lo exiess and undeisland lhenseIves. He idenlilies
lhis in iadicaI leins al lhe heail ol Ianguage and even lhe nelhods hy
vhich sciences aie consliucled. This is eislenoIogicaI coIoniaIisn.
IaiIy in lhe lexl, Ianon announced lhal he vouId Iike lo liansloin lhe
hIack inlo an #7%1($#2 heing. This is inoilanl hecause ol lhe inedinenls
lo lieedon in coIoniaI and iacisl enviionnenls. The iohIen is nade acule
in lhe chalei on sychoalhoIogy, vheie Ianon shovs lhal lhe nodein
voiId has no coheienl nolion ol a noinaI hIack eison oi a hIack aduIl.
PalhoIogicaI hehavioi is ollen iesenled as aulhenlicaIIy hIack. ShouId a
hIack nol conducl hin oi heiseIl as such, lhal hIack vouId he consideied
inaulhenlic, vhich anounls lo a ieasseilion ol alhoIogy. The ellecl ol
lhis is laniIiai in lhe days ol giovn hIack nen and vonen heing ieleiied lo
as hoy oi giiI, hul il conlinues in ouIai cuIluie as hIack adoIescenls
doninale lhe ieiesenlalion ol hIack eoIe. Ianon chaIIenges lhe ellicacy
ol lheiay vilhoul a nodeI ol noinaIily. Il hIack sychoIogy anounls lo
ahnoinaI sychoIogy, lhe hIack vouId cease lo he aclionaI hecause ol having
novheie lo go. Theie vouId he a nihiIislic ieIalionshi vilh lhe sociaI voiId.
Mosl hIack eoIe, incIuding in Aliica, aie ohsessed vilh lixing
lhenseIves. This ohsession, Ianons aigunenl suggesls, is a lunclion ol
sociaI inolence. IaiIing lo have an inacl on lhe sociaI voiId, lhey
luin invaid. The nain iohIen vilh doing lhis is lhe conliadiclion ol
seeking lieedon lhiough hiding lion il. Iieedon iequiies aeaiance,
hul lo do such iequiies a voiId ol olheis. To luin avay lion lhe voiId is
a sIieiy sIoe lhal vouId evenluaIIy Iead lo a Ioss ol lhe seIl. Iven seIl-
iecognilion iequiies osing lhe oinl ol viev ol anolhei. This is a dillicuIl
liulh, and il is no accidenl lhal Ianon enleied lhis discussion allei olleiing
leais al lhe end ol lhe lillh chalei. He is leIIing us lhal ve nusl vash
avay oui inedinenls lo a couiageous engagenenl vilh ieaIily.
Iieedon iequiies a voiId ol olheis. Bul vhal haens vhen olheis
do nol ollei iecognilion? One ol Ianons iovocalive chaIIenges lo lhe
nodein voiId eneiges heie. In nosl discussions ol iacisn and
coIoniaIisn, lheie is a ciilique ol aIleiily, ol heconing The Olhei. Ianon,
hovevei, aigues lhal iacisn ushes a giou ol eoIe oulside ol lhe SeIl
and Olhei diaIeclic, a ieIalionshi lhal is lhe hasis ol elhicaI Iile. The
consequence is lhal neaiIy eveiylhing is einilled againsl such eoIe,
and as lhe vioIenl hisloiy ol ensIavenenl and iacisn ieveaI, such Iicense
is ollen acled uon vilh sadislic zeaI. The sliuggIe againsl anlihIack
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 23
24
iacisn, lhen, is nol one againsl heing The Olhei. Il is a sliuggIe %( .$%."
lhe SeIl-Olhei diaIeclic.
Ianon shovs, as veII, lhal such a sliuggIe haens nol onIy al lhe
IeveI ol sociaI inleiaclions, hul aIso in ieIalion lo knovIedge and ieason.
In Ianons voids: 8# "#1:($ :G#::+"#1% 2# 317%(1". :+" %(+: 2.: A2#$:; ].
"F1$%FB"#1 2.: #::.=2F.:; U#1: W. *+: *F7O#$%."; 8# 317%(1". W(+#1% #+ 7O#%
.% X 2# :(+"1:^ .22. @. $#"B#+1%; ?(@@. *1:#1% 2G#+".C E+#$* W. :+1: 2X W. $G>
:+1: A2+:; To aiahiase, vhen he vaIked in lhe ioon, ieason vaIked
oul. Reason, in olhei voids, vas heing unieasonahIe.
We lind heie lhe neuiolic silualion and lhe neIanchoIy ol hIack eoIe
in lhe nodein voiId. To iecIain ieason, lo seize il, vouId he lo exhihil
unieason, even in lhe lace ol ieason heing unieasonahIe. Ianon, heie as
lhe hIack, nusl ieason vilh ieason. This chaIIenge, lo he in ellecl noie
ieasonahIe lhan olheis, eseciaIIy vhiles, aie execled lo he, siluales lhe
hIack as having Iosl heloie he oi she has hegun lhe Iea loi exislence. Il
signaIs lhe neIanchoIia ol hIack exislence. In ellecl, hIacks aie execled
nol lo have heen hIack in oidei lo Iegilinale heing hIack. Il is an inossihIe
lask. ShouId lhe hIack vish loi a ienodein, oi a ie-hIackened slale ol
heing, il vouId iequiie such a conliadiclion: a hIack lhal vas nol hIack.
BIacks, in olhei voids, lace lhe iohIen ol lheii ieIalionshi lo ieason
and lo lhe seIl #: 1$*1B.$(+: %( %O. @(*."$ 9("2*. Such a seIl sulleis lion
neIanchoIia, a Ioss vilhoul vhich lhey cannol he vhal oi vho lhey aie.
As lhe ieadei viII see, lhis diie silualion is nol a caII loi essinisn.
Ianon ieninds us lhal ail ol oui sliuggIe invoIves undeislanding lhe
ciilicaI dinensions ol queslioning, vhich he exenIilies hy cIosing vilh
a iayei. Given lhe nany liansIalions and connenlaiy on his voik, lhe
nany nev sel ol lhinkeis allecled hy his lhoughl, and lhe inslilulions,
deveIoed loi lhe sake ol hunan dignily, lhal heai his nane and inlIuence,
il is cIeai lhal his inleiiogalives have echoed inlo lhis cenluiy.
Ievis R. Goidon
BiogiahicaI slalenenl: Ievis R. Goidon is Piesidenl ol lhe Caiihhean PhiIosohicaI Associalion
and lhe Iauia H. CaineII Piolessoi ol PhiIosohy, ReIigion, and 1udaic Sludies and Diiecloi ol
lhe Inslilule loi lhe Sludy ol Race and SociaI Thoughl and lhe Cenlei loi Alio-1evish Sludies
al TenIe Univeisily. He is lhe aulhoi ol nany inlIuenliaI hooks, incIuding !#$($ #$* %O. ?"1:1:
(5 Y+"(A.#$ U#$ (RoulIedge, 15) and `." U#W.:%>G: D%O." ?O12*".$ (17), vhich von lhe
Guslavus Myei Avaid loi Oulslanding Books on Hunan Righls. His nosl iecenl hook is V$
Q$%"(*+7%1($ %( V5"17#$# 4O12(:(AO> (Canhiidge Univeisily Piess, 2008).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 24
25
Inlioduo
!#2( *. @12Ob.: *. O(@.$:
.@ E+.@ *.21=."#*#@.$%. 1$7+27#"#@ ( @.*(C
( 7(@A2.N( *. 1$5."1("1*#*.C ( %".@("C
# A"(:%"#,-(C ( *.:.:A."(C ( :."3121:@(;
( Ain Csaiie, c1:7+":( :(=". ( 7(2($1#21:@().
A exIoso no vai aconlecei hoje. Ainda nuilo cedo... ou laide
denais.
No venho ainado de veidades decisivas.
Minha conscincia no dolada de luIguincias essenciais.
Inlielanlo, con loda a seienidade, enso que hon que ceilas coisas
sejan dilas.
Issas coisas, vou diz-Ias, no giil-Ias. Pois h nuilo leno que o
giilo no laz nais aile de ninha vida.
Iaz lanlo leno...
Poi que escievei esla ohia? Ningun a soIicilou.
I nuilo nenos aqueIes a quen eIa se deslina.
I enlo? Inlo, caInanenle, iesondo que h inhecis denais nesle
nundo. I j que o digo, vou lenlai iov-Io.
In diieo a un novo hunanisno...
conieenso dos honens...
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 25
26
Nossos iinos de coi...
Cieio en li, Honen...
O ieconceilo de iaa...
Conieendei e anai...
De lodos os Iados, sou assediado oi dezenas e cenlenas de ginas
que lenlan inoi-se a nin. Inlielanlo, una so Iinha seiia sulicienle.
Una nica iesosla a dai e o iohIena do negio seiia desliludo de sua
inoilncia.
Que quei o honen?
Que quei o honen negio?
Mesno exondo-ne ao iessenlinenlo de neus iinos de coi, diiei
que o negio no un honen.
H una zona de no-sei, una iegio exliaoidinaiianenle esliiI e
iida, una iana essenciaInenle desojada, onde un aulnlico
iessuiginenlo ode aconlecei. A naioiia dos negios no desliula do
henelcio de ieaIizai esla descida aos veidadeiios Inleinos.
O honen no aenas ossihiIidade de ieconeo, de negao. Se
veidade que a conscincia alividade lianscendenlaI, devenos sahei
lanhn que essa lianscendncia assoIada eIo iohIena do anoi e
da conieenso. O honen un SIM vihiando con as hainonias
cosnicas. Deseniaizado, diseiso, conluso, condenado a vei se
dissoIveien, una aos as oulias, as veidades que eIahoiou, ohiigado
a deixai de iojelai no nundo una anlinonia que Ihe ineienle.
O negio un honen negio, islo quei dizei que, devido a una siie
de aheiiaoes alelivas, eIe se eslaheIeceu no seio de un univeiso de onde
sei ieciso ielii-Io.
O iohIena nuilo inoilanle. Pielendenos, nada nais nada nenos,
Iiheiai o honen de coi de si ioiio. Avanaienos Ienlanenle, ois
exislen dois canos: o hianco e o negio.
Tenaznenle, queslionaienos as duas nelalsicas e veienos que eIas
so liequenlenenle nuilo desliulivas.
No senliienos nenhuna iedade dos anligos goveinanles, dos
anligos nissioniios. Paia nos, aqueIe que adoia o ielo lo doenle
quanlo aqueIe que o execia.
Inveisanenle, o negio que quei enhianquecei a iaa lo inleIiz
quanlo aqueIe que iega o odio ao hianco.
In leinos ahsoIulos, o negio no nais anveI do que o lcheco,
na veidade liala-se de deixai o honen Iivie.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 26
27
Isle Iivio deveiia lei sido esciilo h lis anos... Mas enlo as veidades
nos queinavan. Hoje eIas oden sei dilas sen excilao. Issas veidades
no iecisan sei jogadas na caia dos honens. IIas no ielenden
enlusiasnai. Nos desconlianos do enlusiasno. Cada vez que o
enlusiasno alIoiou en aIgun Iugai, anunciou o logo, a lone, a nisiia...
I lanhn o desiezo eIo honen.
O enlusiasno , oi exceIncia, a aina dos inolenles. DaqueIes
que esquenlan o leiio aia naIh-Io inedialanenle. Nos ielendenos
aquecei a caicaa do honen e deix-Io Iivie. TaIvez assin cheguenos a
esle iesuIlado: o Honen nanlendo o logo oi auloconhuslo.
O Honen Iiheiado do lianoIin consliludo eIa iesislncia dos
oulios, leiindo na ioiia caine aia enconliai un senlido aia si.
Aenas aIguns dos nossos Ieiloies odeio avaIiai as dilicuIdades
que enconlianos na iedao desle Iivio.
In una oca en que a dvida clica lonou conla do nundo, en
que, segundo os dizeies de un hando de cnicos, no nais ossveI
dislinguii o senso do conlia-senso, loina-se conIicado descei a un
nveI onde as calegoiias de senso e conlia-senso ainda no so uliIizadas.
O negio quei sei hianco. O hianco incila-se a assunii a condio de
sei hunano.
Veienos, ao Iongo desla ohia, eIahoiai-se una lenlaliva de
conieenso da ieIao enlie o negio e o hianco.
O hianco esl lechado na sua hiancuia.
O negio na sua negiuia.
Tenlaienos deleininai as lendncias desse duIo naicisisno e as
nolivaoes que eIe inIica.
No incio de nossas ielIexoes, aieceu-nos inooiluno exIicilai as
concIusoes que seio aiesenladas en seguida.
Nossos esloios loian guiados aenas eIa ieocuao de oi lin
a un cicuIo vicioso.
Mas lanhn un lalo: aIguns negios queien, cusle o que cuslai,
denonsliai aos hiancos a iiqueza do seu ensanenlo, a olncia
ieseilveI do seu esiilo.
Cono saii do inasse?
H ouco uliIizanos o leino naicisisno. Na veidade, ensanos que
so una inleiielao sicanaIlica do iohIena negio ode ieveIai as
anonaIias alelivas iesonsveis eIa esliuluia dos conIexos.
TiahaIhanos aia a dissoIuo lolaI desse univeiso noihido. Islinanos
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 27
28
que o indivduo deve lendei ao univeisaIisno ineienle condio hunana.
Ao ielendeinos islo, ensanos indileienlenenle en honens cono
Gohineau ou en nuIheies cono Mayolle Cacia. Mas, aia se chegai
a esla soIuo, uigenle a neuliaIizao de una siie de laias, sequeIas
do eiodo inlanliI.
A inleIicidade do honen, j dizia Nielzsche, lei sido ciiana.
Inlielanlo no odenos esquecei, cono Ienhia ChaiIes Odiei, que o
deslino do neuiolico esl nas suas ioiias nos.
Poi nais doIoiosa que ossa sei esla conslalao, sonos ohiigados
a laz-Ia: aia o negio, h aenas un deslino. I eIe hianco.
Anles de ahiii o dossi, queienos dizei ceilas coisas. A anIise que
enieendenos sicoIogica. No enlanlo, einanece evidenle que a
veidadeiia desaIienao do negio inIica una shila lonada de
conscincia das ieaIidades econnicas e sociais. So h conIexo de
inleiioiidade aos un duIo iocesso:
iniciaInenle econnico,
en seguida eIa inleiioiizao, ou neIhoi, eIa eideinizao
dessa inleiioiidade.
Reagindo conlia a lendncia conslilucionaIisla en sicoIogia do lin
do scuIo XIX, Iieud, aliavs da sicanIise, exigiu que losse Ievado en
consideiao o laloi individuaI. IIe suhsliluiu a lese liIogenlica eIa
eisecliva onlogenlica. Veienos que a aIienao do negio no aenas
una queslo individuaI. Ao Iado da liIogenia e da onlogenia, h a
sociogenia. De ceilo nodo, aia iesondei exigncia de Ieconle e
Daney, diganos que o que ielendenos aqui eslaheIecei un socio-
diagnoslico.
1
QuaI o iognoslico?
A Sociedade, ao conliiio dos iocessos hioqunicos, no escaa
inlIuncia hunana. I eIo honen que a Sociedade chega ao sei. O
iognoslico esl nas nos daqueIes que quiseien sacudii as iazes
conlaninadas do edilcio.
O negio deve conduzii sua Iula en dois Ianos: una vez que,
hisloiicanenle, eIe se condicionou, loda Iiheiao uniIaleiaI seiia
ineileila, nas o ioi eiio seiia aciedilai en una deendncia
aulonlica. Os lalos, aIn do nais, se ooen a laI lendncia sislenlica.
Nos o denonsliaienos.
1
M. Ieconle e A. Daney, Y::#1 7"1%1E+. *.: $(:(B"#AO1.: A:>7O1#%"1E+.: #7%+.22.:.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 28
2
De una vez oi lodas, a ieaIidade exige una conieenso lolaI. No
Iano ohjelivo cono no Iano suhjelivo, una soIuo deve sei enconliada.
I inliI vii con aies de @.# 7+2A#C iocIanando que o que inoila
saIvai a aIna.
So havei una aulnlica desaIienao na nedida en que as coisas,
no senlido o nais naleiiaIisla, lenhan lonado os seus devidos Iugaies.
I de hon lon iecedei una ohia de sicoIogia oi una lonada de
osio nelodoIogica. Iugiienos iegia. Deixaienos os nlodos aia os
holnicos e os nalenlicos. Ixisle un onlo en que os nlodos se dissoIven.
Goslaianos de lonai osio sohie esle onlo. Tenlaienos descohiii
as dileienles osioes que o ielo adola dianle da civiIizao hianca.
Aqui, o seIvagen do nalo no sei Ievado en consideiao. I que,
aia eIe, ceilos eIenenlos ainda no se loinaian signilicalivos.
Dianle da convivncia das iaas hianca e negia, ensanos que exisle
una assuno en nassa de un conIexo sicoexislenciaI. Ao anaIis-
Io, visanos a sua desliuio.
Muilos ielos no se ieconheceio nas Iinhas que se seguen.
Muilos hiancos, iguaInenle.
Mas o lalo de que eu ne sinla eslianho ao nundo do esquizolinico,
ou do inolenle sexuaI, en nada nuda a ieaIidade deIes.
As aliludes que ne ioonho a descievei so veidadeiias. Iu as
enconliei un nneio incaIcuIveI de vezes.
Inlie os esludanles, os oeiiios, os caleloes de PigaIIe ou de
MaiseIha, idenliliquei a nesna cononenle de agiessividade e de
assividade.
Isla ohia un esludo cInico. Aciedilo que aqueIes que con eIa se
idenlilicaien leio dado un asso lienle. Queio sinceianenle Ievai
neu iino negio ou hianco a sacudii eneigicanenle o IanenlveI
uniloine lecido duianle scuIos de inconieenso.
A aiquileluia do iesenle liahaIho silua-se na lenoiaIidade. Todo
iohIena hunano exige sei consideiado a ailii do leno. Sendo ideaI
que o iesenle senie siiva aia consliuii o luluio.
I esse luluio no cosnico, o do neu scuIo, do neu as, da
ninha exislncia. De nodo aIgun ielendo ieaiai o nundo que ne
sucedei. Peileno iiieduliveInenle a ninha oca.
I aia eIa que devo vivei. O luluio deve sei una consliuo
suslenlveI do honen exislenle. Isla edilicao se Iiga ao iesenle, na
nedida en que coIoco-o cono aIgo a sei sueiado.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 29
30
Os lis iineiios caluIos lialaio do ielo nodeino. Ahoido o
negio aluaI e lenlo deleininai suas aliludes no nundo hianco. Os dois
Ilinos so consagiados a una lenlaliva de exIicao sicoaloIogica
e liIosolica do .N1:%1" do negio.

A anIise sohieludo iegiessiva.
Os quailo e quinlo caluIos siluan-se en un Iano essenciaInenle
dileienle.
No quailo caluIo ciilico un liahaIho que, na ninha oinio,
eiigoso. O auloi, O. Mannoni, esl aIis conscienle da anhiguidade de
sua osio. I islo laIvez un dos niilos de seu leslenunho. IIe lenlou
ieslai conlas de una siluao. Tenho o diieilo de decIaiai ninha
insalislao. Tenho o devei de nosliai ao auloi o que no ne salislaz
no seu liahaIho.
2
O quinlo caluIo, que inliluIei A exeiincia vivida do negio,
inoilanle oi viias iazoes. IIe noslia o ielo dianle de sua iaa.
Peiceheienos que no h nada en conun enlie o ielo desle caluIo
e aqueIe que iocuia doinii con a hianca. Inconlianos nesse Ilino
un desejo de sei hianco. Una sede de vingana, en Ilino caso. Aqui,
ao conliiio, assisliienos aos esloios deseseiados de un ielo que
Iula aia descohiii o senlido da idenlidade negia. A civiIizao hianca,
a cuIluia euioia, inuseian ao negio un desvio exislenciaI.
Mosliaienos, en oulia aile, que aquiIo que se chana de aIna negia
liequenlenenle una consliuo do hianco.
O negio evoIudo, esciavo do nilo negio, esonlneo, cosnico, a
un dado nonenlo senle que sua iaa no o conieende nais.

Ou que eIe no a conieende nais.

Ianon oia usa a exiesso Z(1", oia a exiesso $MB".. Isla Ilina coiiesonde ao ingIs
$1BB." e ao oilugus A".%(, exiessoes caiiegadas de disciininao, sinninos de esciavo
no nundo coIoniaI, a no sei nas honiosas exceoes 7+2%+". $MB"., A(F:1. $MB". e #"% $MB".,
nas quais o leino assune una conolao vaIoialiva. 1 o leino Z(1" coiiesonde ao =2#7a
@#$ do ingIs e ao $.B"( do oilugus, exiessoes ieseilosas ou neulias, neianenle
indicalivas. Inlielanlo, Ianon nuilas vezes usa os dois leinos sen un ciiliio nais
nlido, s vezes na nesna liase, cono vislo acina.
2
O. Mannoni, 4:>7O(2(B1. *. 2# 7(2($1:#%1($, Id. du SeuiI, 150.

O leino evoIudo, liaduo de F3(2+F, esl enlie ainleses oique len una
signilicao hisloiica e ideoIogica: a exiesso eIa quaI o coIoniaIisno liancs designou
o aliicano, ou o nalivo en geiaI, que loi educado denlio da cuIluia liancesa e ahandonou
sua cuIluia liadicionaI.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 30
31
Inlo eIe leIicila-se disso e, desenvoIvendo essa dileiena, essa
inconieenso, essa desainonia, enconlia o senlido de sua veidadeiia
hunanidade. Ou, nais iaianenle, eIe quei sei de seu ovo. I con a
iaiva nos Ihios e a veiligen no coiao que eIe se joga no giande huiaco
negio. Veienos que esla alilude, lo ahsoIulanenle heIa, iejeila a
aluaIidade e o devii en none de un assado nslico.
Poi sei anliIhano de oiigen, nossas ohseivaoes e concIusoes so so
vIidas aia as AnliIhas - eIo nenos nas ailes que lialan do negio .@
:+# %.""#. Un esludo deveiia sei dedicado exIicao das diveigncias
que exislen enlie anliIhanos e aliicanos. TaIvez o laanos un dia. Pode
sei lanhn que eIe se loine inliI, do que no odeianos seno liiai
nolivo de salislao.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 31
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 32
33
1
O negio e a Iinguagen
Aliihunos una inoilncia lundanenlaI ao lenneno da Iinguagen.
I oi esla iazo que juIganos necessiio esle esludo, que ode nos
loinecei un dos eIenenlos de conieenso da dinenso A#"#K(K(+%"(
do honen de coi. Una vez que laIai exislii ahsoIulanenle aia o oulio.
O negio len duas dinensoes. Una con seu seneIhanle e oulia con
o hianco. Un negio conoila-se dileienlenenle con o hianco e con
oulio negio. No h dvida de que esla cissiaiidade una consequncia
diiela da avenluia coIoniaI... I ningun ensa en conleslai que eIa
aIinenla sua veia iinciaI no coiao das diveisas leoiias que lizeian
do negio o neio do caninho no desenvoIvinenlo do nacaco al o
honen. So evidncias ohjelivas que do conla da ieaIidade.
Mas no nonenlo en que esla siluao licou escIaiecida, quando loi
conieendida, ielende-se que o caso esl enceiiado... Cono enlo deixai
de ouvii novanenle, desoiganizando o andanenlo da Hisloiia, esla voz:
O iohIena no nais conhecei o nundo, nas liansloin-Io.

Isle un iohIena leiiveI en nossa vida.


IaIai eslai en condioes de eniegai un ceila sinlaxe, ossuii a
noiloIogia de laI ou quaI Ingua, nas sohieludo assunii una cuIluia,
suoilai o eso de una civiIizao.

Ianon cila aiI Maix, esecilicanenle sua XI lese sohie Ieueihach.


Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 33
34
A siluao, no se novinenlando en senlido nico, deve inlIuenciai
a exiesso. Reivindicanos a ossihiIidade de aiesenlai ceilos aseclos
da queslo, de incio aaienlenenle inaceilveis, nas que saheio
enconliai nos lalos seu ciiliio de exalido.
O iohIena que ahoidaienos nesle caluIo o seguinle: o negio
anliIhano sei lanlo nais hianco, islo , se aioxinai nais do honen
veidadeiio, na nedida en que adolai a Ingua liancesa. No ignoianos
que esla una das aliludes do honen dianle do Sei.

Un honen que
ossui a Iinguagen ossui, en conliaailida, o nundo que essa
Iinguagen exiessa e que Ihe inIcilo. 1 se v aonde queienos chegai:
exisle na osse da Iinguagen una exliaoidiniia olncia, VaIiy eslava
conscienle disso, lazendo da Iinguagen
o deus na caine desoiienlado.
1
In una oulia ohia en ieaiao, nos ioonos a esludai esle
lenneno.
2
No nonenlo queienos nosliai oique o negio anliIhano, quaIquei
que seja eIe, deve senie lonai osio dianle da Iinguagen. Mais ainda,
anIiaienos o nhilo da nossa desciio e, aia aIn do anliIhano,
Ievaienos en consideiao quaIquei honen coIonizado.
Todo ovo coIonizado islo , lodo ovo no seio do quaI nasceu un
conIexo de inleiioiidade devido ao seuIlanenlo de sua oiiginaIidade
cuIluiaI lona osio dianle da Iinguagen da nao civiIizadoia,
islo , da cuIluia neliooIilana.
Quanlo nais assiniIai os vaIoies cuIluiais da neliooIe, nais o
coIonizado escaai da sua seIva. Quanlo nais eIe iejeilai sua negiido,
seu nalo, nais hianco sei. No Ixicilo coIoniaI, e eseciaInenle nos
ieginenlos senegaIeses de inlanlaiia, os oliciais nalivos so, anles de
nais nada, inliieles. Seiven aia liansnilii as oidens do senhoi aos
seus congneies, desliulando oi isso de una ceila honoiahiIidade.
Tenos a cidade, lenos o cano. Tenos a cailaI e a iovncia.
Aaienlenenle o iohIena dessa ieIao o nesno en loda aile.

Ianon usa una Iinguagen liIosolica aia Ienhiai que lodo indivduo, cono sei sociaI,
inlegiado, enquadiado, acuIluiado. Poin, oi oulio Iado, os iecuisos que o indivduo
adquiie aunenlan o seu odei de inleiveno.
1
PauI VaIiy, ?O#"@.:, Ia ylhie.
2
8. 2#$B#B. .% 2G#B".::131%F;
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 34
35
Tonenos o exenIo de un naluiaI de Iyon vivendo en Paiis. IIe
exaIlai a caIna de sua cidade, a heIeza enhiiaganle dos cais do Rio
Rodano, o esIendoi dos Ilanos e nuilas oulias coisas que as essoas
ociosas canlan. Inlielanlo, de voIla sua cidade, sohieludo dianle
aqueIes que no conhecen a cailaI, eIe no Ihe ouai eIogios: Paiis-
cidade-Iuz, o Sena, os haizinhos, conhecei Paiis e deois noiiei...
O iocesso se ieele no caso do nailinicano. Piineiio o eIogio de
sua iIha: Basse-Poinle, Maiigol, Gios-Moine e, delionle, a inonenle
Ioil-de-Iiance. In seguida, e esle o onlo essenciaI, loia de sua iIha,
o nundo neliooIilano. O negio que conhece a neliooIe un seni-
deus. A ieseilo disso, Ienhio de un lalo que deve lei iniessionado
geiaoes de neus conaliiolas. Muilos anliIhanos, aos una esladia
nais ou nenos Ionga na neliooIe, voIlan aia sei consagiados. Inlie
eIes o caiiia, o nalivo-que-nunca-saiu-de-sua-loca, ieiesenla a loina
nais eIoquenle dessa anhivaIncia. O negio que viveu na Iiana duianle
aIgun leno voIla iadicaInenle liansloinado. Genelicanenle laIando,
diianos que seu lenolio solieu una nulao deliniliva, ahsoIula.
3
Senle-se, nesno anles de sua ailida, eIo seu jeilo quase aIado,
que novas loias loian conquisladas. Quando eIe enconlia un anigo
ou un canaiada, no nais a anIa geslicuIao que o anuncia: nuilo
nais discielo, nosso luluio laz una ieveincia. A voz, hahiluaInenle
iouca, ieveIa un novinenlo inleino leilo de linilos, aia inilai o
solaque neliooIilano. Pois o negio sahe que, I na Iiana, a idia que
lazen deIe o agaiiai no Havie ou en MaiseIha: Sou nailinicano, a
ineia vez que venho na Iana,

eIe sahe que o que os oelas chanan


de aiiuIho divino (Ieia-se o ciiouIo) un neio-leino enlie o A.%1%K
$MB". e o liancs.

A huiguesia das AnliIhas no laIa o ciiouIo, saIvo nas


suas ieIaoes con os donslicos. Na escoIa, o joven nailinicano aiende
3
Queienos con islo dizei que os negios que voIlan aia casa do a iniesso de lei
conIelado un cicIo, de lei adquiiido aIgo que Ihes laIlava. IIes voIlan IileiaInenle
cheios de si.

No oiiginaI: []. :+1: U#"%1$1E+#1:C 7G.:% 2# A.@1M 5(1: E+. W. 31.$: .$ !#$7.\. 4.@1M en vez
de A".@1M"., !#$7. en vez de !"#$7., Ianon lianscieve o solaque do ciiouIo, o nodo nalivo
de laIai o liancs, que hahiluaInenle engoIe os RR.

4.%1%K$MB"., IileiaInenle ielo-equeno ou ielinho, a exiesso uliIizada aia designai


una Ingua hhiida, un alo suniio ciiado no nundo coIoniaI liancs, nisluia da
Ingua liancesa con viias Inguas aliicanas. O leino alo (A#%(1:) designa os diveisos
diaIelos iegionais da Iiana neliooIilana. O ciiouIo (7"F(2.) o liancs, hen nais
eIahoiado, dos leiiiloiios do AIn-nai.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 35
36
a desiezai o alo. IaIa-se do 7"1(+21:@( con desdn. Ceilas lanIias
iohen o uso do ciiouIo e as nanes lialan seus liIhos de iveles
quando eIes desohedecen:
Minha ne queiendo un liIho nenoiandun
se sua Iio de hisloiia no esl hen sahida
voc no ii nissa de doningo
con sua doningueiia
esse nenino sei a veigonha do nosso none
esse nenino sei nosso Deus-nos-acuda
caIe a hoca, j Ihe disse que voc len de laIai liancs
o liancs da Iiana
o liancs do liancs
o liancs liancs.
4
Sin, ieciso que eu vigie ninha aIocuo, ois lanhn aliavs
deIa que seiei juIgado... Diio de nin con desiezo: eIe no sahe sequei
laIai o liancs!...
In un giuo de jovens anliIhanos, aqueIe que se exiine hen, que
ossui o donnio da Ingua, nuilo lenido, ieciso lonai cuidado
con eIe, un quase-hianco. Na Iiana se diz: laIai cono un Iivio. Na
Mailinica: laIai cono un hianco.
O negio, chegando na Iiana, vai ieagii conlia o nilo do nailinicano
que-cone-os-RR. IIe vai se ieconsideiai e enliai en conlIilo aheilo con
laI nilo. Ou vai se dedicai, no sonenle a ioIai os RR, nas a uii-Ios.
Isionando as nninas ieaoes dos oulios, esculando-se laIai,
desconliando da Ingua, oigo inleIiznenle ieguioso, vai se encIausuiai
no seu quailo e Iei duianle hoias eiseveiando en lazei-se *17,-(.
Recenlenenle un anigo nos conlou a seguinle hisloiia: un
nailinicano, chegando ao oilo neliooIilano do Havie, enliou nun
cal. Con ahsoIula seguiana, iocIanou: Gaiiion, una gaala de
ceveja.

Tenos nesle caso una veidadeiia inloxicao. Pieocuado en


no coiiesondei inagen do ielo-conedoi-de-RR, linha leilo desles
una hoa ioviso, nas no souhe caIcuIai a dosagen.
H un lenneno sicoIogico que consisle en aciedilai en una
aheiluia do nundo na nedida en que as lionleiias, cada vez nais,
4
Ion-G. Danas, `(E+.%C Pignenls.

No oiiginaI: <#""",($d P$ 3M *. =1M (no liancs neliooIilano: <#",($C +$ 3."". *. =1M".d).


Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 36
37
eiden inoilncia. O negio, iisioneiio na sua iIIha, eidido en un
anhienle sen sada, senle esle aeIo da Iuioa cono una Iulada de ai
liesco. Poique Csaiie, ieciso que se diga, no seu ?#O1." *G+$ ".%(+"
#+ A#>: $#%#2, loi nagnnino, a ieaIidade hen ioi. A cidade de Ioil-
de-Iiance veidadeiianenle encaIhada. I, nos lIancos do soI, esl a
cidade achalada, esiaiada, liega eIa laIla de hon senso, ineile,
sulocada soh o laido geonliico de ciuzes eleinanenle iesenles,
desassossegada dianle do deslino, nuda, conliaiiada de lodos as naneiias
ossveis, incaaz de ioseiai con o suno da leiia, eiIexa, odada,
ieduzida, caienle de launa e de lIoia.
5
A desciio que Csaiie laz no nada olica. Conieende-se enlo
que o negio, quando do anncio de sua iniciao Iiana (cono se diz
de aIgun que se inicia en aIgun seloi da vida sociaI), enche-se de
jhiIo e decide nudai. AIis no lenla una esquenalizao, nuda de
esliuluia sen quaIquei lenlaliva de ielIexo.
Ixisle nos Islados Unidos un inslilulo diiigido oi Peaice e
WiIIianson, o Cenlio Peckan. No nhilo das esquisas aIi desenvoIvidas,
esles auloies iovaian que exisle nas essoas casadas una nodilicao
hioqunica, e ao que aiece, idenlilicaian a iesena de deleininados
hoinnios no naiido de una nuIhei geslanle. Tanhn seiia
inleiessanle, e ceilanenle aaiecei aIgun aia laz-Io, esquisai as
desoiganizaoes hunoiais hiuscas do negio quando da sua chegada na
Iiana. Ou sinIesnenle esludai, aliavs de lesles, as nodilicaoes do
seu siquisno anles de sua ailida e un ns deois do seu
eslaheIecinenlo na Iiana.
H un diana no que convencionou-se chanai de cincias hunanas.
Devenos osluIai una ieaIidade hunana lica e descievei as suas
nodaIidades squicas, Ievando en consideiao aenas a ocoiincia
de ineileioes, ou, ao conliiio, devenos lenlai sen descanso una
conieenso conciela e senie nova do honen?
Quando Ienos que, a ailii dos vinle e nove anos o honen no ode
nais anai, que ieciso eseiai os quaienla e nove aia que sua
alelividade ieaaiea, senlinos o laele sei uxado. So havei una
sada na condio exiessa de que o iohIena seja hen coIocado, ois
lodas essas descoheilas, lodas essas esquisas so conliihuen aia una
5
?#O1." *G +$ ".%(+" #+ A#>: $#%#2C . 30.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 37
38
coisa: adnilii que o honen no nada, ahsoIulanenle nada, e que
ieciso acahai con o naicisisno segundo o quaI eIe se inagina dileienle
dos oulios aninais.
Nesle caso o que lica , nen nais nen nenos, a 7#A1%+2#,-( *( O(@.@;
No lin das conlas assuno Ienanenle neu naicisisno e iejeilo a
esluidez daqueIes que queien lazei do honen un neio necanisno.
Se o dehale no ode sei aheilo no Iano liIosolico, islo , no da exigncia
lundanenlaI da ieaIidade hunana, consinlo conduzi-Io no Iano da
sicanIise, ou seja, no Iano da exislncia dos deiiolados.

O negio que enlia na Iiana nuda oique, aia eIe, a neliooIe


ieiesenla o TaheincuIo, nuda no aenas oique de I vieian
Monlesquieu, Rousseau e VoIlaiie, nas oique de I que vn os ndicos,
os cheles adninislialivos, os inneios equenos olenlados desde o
saigenlo-chele quinze anos de seivio, al o soIdado-iaso oiiundo da viIa
de Panissieies. Ixisle una escie de enleilianenlo dislncia, e aqueIe
que aile oi una senana con deslino neliooIe ciia en loino de si un
cicuIo ngico onde as aIavias Paiis, MaiseIha, Ia Soihonne, PigaIIe, so
edias lundanenlais. Anles nesno deIe enhaicai a anulao de seu sei
vai desaaiecendo, nedida en que o eiliI do navio se loina nais nlido.
IIe eicehe sua olncia, sua nulao, nos oIhos daqueIes que o
aconanhan: Adeus nadias, adeus lecidos Ieves de coies vivas...

Agoia que o conduzinos ao oilo, deixeno-Io navegai, nos o


ieenconliaienos un dia desses. No nonenlo, vanos ao enconlio de
un oulio, que acaha de chegai. O iecn-chegado, desde seu iineiio
conlalo, se inoe. So iesonde en liancs e liequenlenenle no
conieende nais o ciiouIo. Sohie isso, o loIcIoie IocaI nos loinece una
iIusliao. Deois de aIguns neses na Iiana, un canons ieloina

Isla assagen loi sinIilicada eIa iesenle liaduo, devido a un jogo de aIavias
inliaduzveI, uliIizado eIo auloi. No oiiginaI, Ianon, ieleie-se aos "#%F:, no senlido de
essoas deiioladas. No enlanlo, en liancs, esla exiesso una nelloia necnica:
oiiginaInenle, "#%F a laIha en un sislena necnico, aina de logo ou noloi de exIoso,
oi exlenso, o leino usado aia essoas naI-sucedidas na vida. IileiaInenle a liase
de Ianon deveiia sei liaduzida assin: ... no Iano da sicanIise, ou seja, no dos laIhados,
no senlido usado quando un noloi len laIhas.

No oiiginaI: [V*1.+ @#*"#:C #*1.+ 5(+2#"*\; U#*"#: una nusseIina de coies vivas e
axadiezado nido iovenienle da cidade honnina no GoIlo de BengaIa, nuilo aieciada
nas AnliIhas aia xaIes e loios. Na caa, ahaixo esqueida, h una iIusliao nosliando
duas nuIheies usando @#*"#:. IouIaid lanhn un lecido Ieve axadiezado, inoilado
da ndia e da China, usado aia Ienos e veslidos, iguaInenle nuilo usado nas AnliIhas.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 38
3
casa aleina. Peicehendo un aiado, eigunla ao ai, veIho cannio
eseilo: Cono se chana esle engenho? Cono nica iesosla, seu ai
aliia-o sohie eIe, e a annsia desaaiece. Cuiiosa leiaulica...
Iis aqui oilanlo o iecn-chegado. No conhecendo nais o alo,
laIa con enlusiasno da eia de Paiis, que laIvez lenha eicehido de
Ionge, oin adola una alilude cilica en ieIao a seus conaliiolas.
Dianle do nais insignilicanle aconlecinenlo, quei assai oi un lio
eseciaI. IIe aqueIe que sahe. IIe se idenlilica aliavs da Iinguagen.
Na Savane, onde se ienen os jovens de Ioil-de-Iiance, o eselcuIo
signilicalivo: a aIavia inedialanenle dada ao iecn-chegado. Aos
a sada do ginsio e das escoIas, os jovens se ienen na Savane. Paiece
que h una ceila oesia nessa iaa. Inaginen un esao de duzenlos
nelios de coniinenlo oi quaienla de Iaiguia, Iinilado IaleiaInenle
oi lanaiindeiios caiconidos, acina oi un inenso nonunenlo aos
noilos, ieconhecinenlo da liia aos liIhos diIelos, ahaixo eIo HoleI
CenliaI, un esao loiluiado, de aiaIeIeedos disloines, de
edieguIhos ioIando soh os s, enceiiados nesle esao, andando ia
cina e ia haixo, liezenlos ou qualiocenlos jovens que se ienen, se
inleiessan uns eIos oulios, no, no se inleiessan nunca, e vo enhoia.
Tudo hen?
Tudo hen. I voc?
Tudo hen.
I assin iosseguen duianle cinquenla anos. Sin, esla cidade esl
IanenlaveInenle nauliagada. Isla vida lanhn.
IIes se enconlian aia conveisai, e se o iecn-chegado len
iaidanenle a aIavia, que sua aIavia eia .:A."#*#. In iineiio
Iugai na loina: o nenoi eiio eicehido, decanlado e en nenos de
quaienla e oilo hoias loda a cidade de Ioil-de-Iiance lica sahendo. queIe
que assune un ai de sueiioiidade, ningun eidoa una laIla ao devei.
Poi oulio Iado, se eIe dissei, oi exenIo, en un liancs escoiieilo:
No ne loi dada a ooilunidade de vei na Iiana oIiciais cavaIo,
esl eidido. So Ihe iesla una aIleinaliva: desvenciIhai-se de seu
aiisianisno ou noiiei no eIouiinho. Pois ningun se esquecei,
casando-se, sua nuIhei sahe que se casa con una hisloiiela, e seus
liIhos leio, oi loda a vida, una iada aia enlienlai e sueiai.
De onde iovn esla aIleiao da eisonaIidade? De onde iovn
esle novo nodo de sei? Todo idiona un nodo de ensai, dizen
Danouielle e Pichon. I o lalo de o negio iecn-chegado adolai una
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 39
40
Iinguagen dileienle daqueIa da coIelividade en que nasceu, ieiesenla
un desIocanenlo, una cIivagen. O iolessoi Wesleinannn, en )O.
V5"17#$ )(*#>, escieveu que exisle un senlinenlo de inleiioiidade enlie
os negios, iinciaInenle enlie os evoIudos, que eIes lenlan
einanenlenenle eIininai. A naneiia eniegada aia laz-Io
aciescenla liequenlenenle ingnua:
Usai iouas euioias ou liaos da Ilina noda, adolai coisas usadas
eIos euioeus, suas loinas exleiioies de civiIidade, lIoieai a Iinguagen
naliva con exiessoes euioias, usai liases onosas laIando ou escievendo
en una Ingua euioia, ludo caIcuIado aia ohlei un senlinenlo de
iguaIdade con o euioeu e seu nodo de exislncia.
Iazendo ieleincia a oulios liahaIhos e s nossas ioiias
ohseivaoes essoais, goslaianos de lenlai denonsliai oique o negio
se silua de nodo lo caiacleislico dianle da Iinguagen euioia.
Ienhienos ainda una vez que as concIusoes s quais chegaienos so
so iigoiosanenle vIidas aia as AnliIhas liancesas, no ignoianos
enlielanlo que os nesnos conoilanenlos oden sei enconliados en
neio a loda iaa que loi coIonizada.
Conhecenos no assado, e, inleIiznenle, conhecenos ainda hoje,
anigos oiiginiios do Daon ou do Congo que decIaian sei anliIhanos.
Conhecenos no assado e ainda hoje anliIhanos que se enveigonhan
quando so conlundidos con senegaIeses. I que o anliIhano nais
evoIudo do que o negio da Aliica: enlenda-se que eIe esl nais ioxino
do hianco, e esla dileiena exisle no aenas nas iuas e nas avenidas,
nas lanhn na adninisliao e no Ixicilo. QuaIquei anliIhano que
lenha leilo o seivio niIilai en un ieginenlo de inlanlaiia coIoniaI
conhece essa aloinenlanle siluao: de un Iado, os euioeus, os veIhos
coIonos hiancos e os nalivos, do oulio, os inlanles aliicanos. Ienhio-
ne de ceilo dia, quando, en Iena ao, o iohIena eia desliuii un
ninho de neliaIhadoias ininigo. Poi lis vezes os senegaIeses loian
enviados, e lis vezes iechaados. Inlo un deIes eigunlou oique os
%(+=#=:

no ian. I nesses nonenlos que o anliIhano no sahe ao ceilo


se %(+=#= ou indgena, nas no consideia a siluao ieocuanle,
eIo conliiio, a consideia noinaI. So laIlava essa, seinos conlundidos

)(+=#=, leino do alo senegaIs, signilicando euioeu ou hianco.


Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 40
41
con os ielos! Os anliIhanos desiezan a inlanlaiia senegaIesa e ieinan
sohie a negiada cono senhoies inconleslveis.
AIis, h un lalo exlieno que , no nnino, cnico: iecenlenenle un
nailinicano ne conlou, enluiecido, que ceilos guadaIuenses lazian-se
assai oi nailinicanos. Mas, aciescenlou, eicehe-se Iogo o eiio, eIes so
nais seIvagens do que nos. Inlenda-se: so nais dislanles ainda do hianco.
Dizen que o negio gosla da A#2#="., ou seja, de aiIanenlai, conludo,
quando ionuncio A#2#="., o leino laz ensai en un giuo de ciianas
diveilindo-se, Ianando aia o nundo aeIos iiiesonsveis, quase iugidos,
ciianas en Ieno jogo, na nedida en que o jogo ode sei concehido
cono una iniciao vida. Assin, a idia de que o negio gosla de iesoIvei
seus iohIenas eIa A#2#=". iaidanenle associada a esla oulia
ioosio: o negio no assa de una ciiana. Aqui os sicanaIislas eslo
en seu anhienle e o leino ("#21*#*. Iogo convocado.

Mas iecisanos ii nais Ionge. O iohIena da Iinguagen inoilanle


denais aia sei inlegiaInenle ahoidado nesla ohia. Os signilicalivos
esludos de Piagel nos ensinaian a dislinguii as elaas iniciais da aaiio
da Iinguagen, e os de GeIh e GoIdslein nos nosliaian que as lunoes
da Iinguagen se disliihuen en alanaies, en giaus. O que nos inleiessa
aqui o honen negio dianle da Ingua liancesa. Queienos conieendei
oique o anliIhano gosla de laIai o liancs.
1ean-PauI Sailie, na sua Inlioduo V$%O(2(B1. *. 2# A(F:1. $MB".
.% @#2B#7O., nos diz que o oela negio se voIlai conlia a Ingua liancesa,
o que no vIido aia os oelas anliIhanos. Sonos da oinio de MicheI
Ieiiis, que, h ouco leno, escieveu a ioosilo do ciiouIo:
Ainda hoje Ingua ouIai que lodos conhecen nais ou nenos, nas que so
os anaIlahelos, con exceo do liancs, laIan, a Ingua ciiouIa aiece sei
deslinada a loinai-se, nais cedo ou nais laide, una sohievivncia, quando
a insliuo (enhoia seu iogiesso seja Ienlo, enliavado eIo nneio
excessivanenle iesliilo de eslaheIecinenlos escoIaies, a eniia en naliia
de Ieiluia hIica e o nveI liequenlenenle haixo denais da vida naleiiaI)
loi anIanenle dilundida nas cIasses deseidadas da ouIao.

O leino A#2#="., de oiigen oiluguesa, uliIizado oi viios giuos cuIluiais da Aliica


OcidenlaI aia se ieleiii ao coslune de ieunii aia aiIanenlai, loda vez que suige un
iohIena de convivncia, quaIquei que seja eIe. Ou seja, dissoIvei, eIo enlendinenlo, as
lensoes suigidas na vida colidiana.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 41
42
I aciescenla:
Paia os oelas a quen ne ieliio, o inoilanle no se loinai anliIhano
oi un aililcio iloiesco

Ao usai una Iinguagen enieslada que ,
aIn do nais, desliluda de hiiIho exleiioi, quaisquei que ossan sei suas
quaIidades inlinsecas, o inoilanle aliinai a inlegiidade de sua essoa
dianle de hiancos inhudos dos ioies ieconceilos iaciais, cuja aiiogncia
loina-se cada vez nais injuslilicada.
6
Mesno que exisla un GiIheil Gialianl escievendo en alo, a coisa
iaia. Aciescenlenos, aIn do nais, que o vaIoi olico dessas ciiaoes
hen duvidoso. Poi oulio Iado, h ohias veidadeiias liaduzidas do uoIol
ou do luIani e aconanhanos con nuilo inleiesse os esludos en
Iinguslica do Xeque Anla Dio.
Nas AnliIhas no h nada iguaI. A Ingua oliciaInenle laIada o
liancs. Os iolessoies vigian de eilo as ciianas aia que a Ingua
ciiouIa no seja uliIizada. Deixenos de Iado as iazoes evocadas.
Aaienlenenle o iohIena odeiia sei o seguinle: nas AnliIhas cono na
Bielanha h un diaIelo e h a Ingua liancesa. Mas a siluao no a
nesna ois os hieloes no se consideian inleiioies aos lianceses. Os
hieloes no loian civiIizados eIo hianco.

Recusando nuIliIicai os eIenenlos, aiiiscanos no conseguii


deIinilai o ncIeo da queslo. Oia, inoilanle dizei ao negio que a
alilude de iuluia nunca saIvou ningun, e se veidade que devo ne
Iiheilai daqueIe que ne suloca, oique ieaInenle no osso iesiiai,
lica enlendido que, na hase lisioIogica (dilicuIdade necnica de
iesiiao), loina-se ouco saudveI liansIanlai un eIenenlo
sicoIogico (inossihiIidade de exanso).
O que que isso quei dizei? SinIesnenle islo aqui: quando un
anliIhano diIonado en liIosolia decide no concoiiei aia sei adnilido
cono iolessoi oi causa de sua coi, dou cono descuIa que a liIosolia

No oiiginaI: ...:+" 2. A2#$ *+ A1%%(".:E+. *. 5F21="1B.. !F21="1B. o none de una escoIa


Iileiiia lundada na Piovena, suI da Iiana, en 1854, con o ohjelivo de ieseivai, un
lanlo quanlo aililiciaInenle, a Ingua iovenaI.
6
Mailinique, GuadaIoue, Haili, 8.: %.@A: @(*."$.:, lev. de 150, . 1347.

Ianon no linha conhecinenlo de que os hieloes so una ninoiia lnica oiinida


denlio do leiiiloiio da Iiana neliooIilana, con sua Ingua ioihida de sei ensinada nas
escoIas hIicas duianle dcadas, e oilanlo condenada ao desaaiecinenlo. A iesislncia
cuIluiaI dos hieloes so coneou na dcada de 170.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 42
43
nunca saIvou ningun. Quando un oulio lenla ohslinadanenle ne
iovai que os negios so lo inleIigenles quanlo os hiancos, digo: a
inleIigncia lanhn nunca saIvou ningun, ois se en none da
inleIigncia e da liIosolia que se iocIana a iguaIdade dos honens,
lanhn en seu none que nuilas vezes se decide seu exleinnio.
Anles de conlinuai, aiece-ne necessiio aciescenlai ceilas coisas.
IaIo, aqui, oi un Iado de negios aIienados (nislilicados) e oi oulio de
hiancos no nenos aIienados (nislilicadoies e nislilicados). Se Sailie
ou o CaideaI Veidiei aliinan que o iohIena negio j duiou denais,
so se ode concIuii que a alilude deIes noinaI. Nos lanhn odeianos
nuIliIicai ieleincias e cilaoes e denonsliai que, elelivanenle, o
ieconceilo de coi una idiolice, una esluidez que deve sei hanida.
Sailie assin inicia o seu D"AOF. $(1":
O que que vocs eseiavan quando liiaian a noidaa que lechava essas
hocas negias? Que eIas enloassen hinos de Iouvao? Que as caheas que
nossos ais cuivaian al o cho eIa loia, quando se eiguessen, ieveIassen
adoiao nos oIhos?
7
No sei, nas aliino que aqueIe que iocuiai nos neus oIhos aIgo
que no seja una inleiiogao einanenle, devei eidei a viso: nen
ieconhecinenlo nen odio. I se dou un giande giilo, eIe no sei nada
negio. No, na eisecliva adolada aqui, no exisle iohIena negio.
Ou eIo nenos, se exisle, os hiancos no se inleiessan oi eIe seno oi
acaso. I una hisloiia que se assa na enunhia, e ieciso que o soI
liansunanle que liago conigo cIaieie os nninos iecanlos.
O Di. H. I. Goidon, ndico do HosilaI de PsicoaloIogia Malhaii
de Naiiohi, no Qunia, escieveu nun ailigo da 4".::. UF*17#2. do Iesle
Aliicano: A ohseivao ninuciosa de una siie de cen ciehios de
nalivos noinais, eslaheIeceu, a oIho nu, una ausncia de ciehios novos,
caiacleiizados, cono se sahe, oi cIuIas no Ilino eslgio de
desenvoIvinenlo. I, aciescenla eIe, essa inleiioiidade ieiesenla
quanlilalivanenle 14,8 (cilado oi Sii AIan Buins).
8
1 loi dilo que o ielo o eIo enlie o nacaco e o honen, o honen
hianco, cIaio, e sonenle na gina 120 que Sii AIan Buins concIui:
No odenos oilanlo consideiai cono cienlilicanenle eslaheIecida
7
Sailie, ielcio V$%O(2(B1. *. 2# A(F:1. $MB". .% @#2B#7O.;
8
Buins, 8. A"FW+BF *. "#7. .% *. 7(+2.+", . 112.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 43
44
a leoiia segundo a quaI o honen negio seiia inleiioi ao honen hianco,
ou iovenienle de un lionco dileienle. Aciescenlenos que seiia lciI
denonsliai o ahsuido de ioosioes lais cono: De acoido con as
Sagiadas Isciiluias, a seaiao das iaas hiancas e negias se
ioIongai no cu cono na leiia, e os nalivos acoIhidos no Reino dos
Cus seio encaninhados seaiadanenle aia ceilas casas do Pai,
nencionadas no Novo Teslanenlo. Ou ainda: Sonos o ovo eIeilo,
ohseive a lonaIidade das nossas eIes, oulios so negios ou anaieIos
oi causa dos seus ecados.
Sin, cono se v, lazendo-se aeIo hunanidade, ao senlinenlo de
dignidade, ao anoi, caiidade, seiia lciI iovai ou loiai a adnisso
de que o negio iguaI ao hianco. Mas nosso ohjelivo oulio. O que
nos queienos ajudai o negio a se Iiheilai do aisenaI de conIexos
geininados no seio da siluao coIoniaI. M. AchiIIe, iolessoi negio
do ginsio do Paic, en Iyon, en una conleincia, cilou una avenluia
essoaI, univeisaInenle conhecida. Raios so os negios iesidenles na
Iiana que no a viveian. Sendo caloIico, eIe ailiciou de una
eiegiinao de esludanles. Un adie, eicehendo esle hionzeado no
seu giuo, disse-Ihe: Voc oique deixai giande savana e vii con
genle?. O inleieIado iesondeu nuilo coiielanenle e, nessa hisloiia,
quen licou consliangido no loi o joven deseiloi das savanas. Riu-se
nuilo desse quiioquo e a eiegiinao conlinuou. Mas se aissenos
ia ensai, veianos que o lalo do adie laIai en A.%1%K$MB". exige
diveisas ohseivaoes.
1. Os negios, eu os conheo, ieciso diiigii-se a eIes genliInenle,
Ihes laIai de seu as, sahei Ihes laIai con jeilo, assin que se deve
lazei... No eslanos exageiando: un hianco, diiigindo-se a un negio,
conoila-se exalanenle cono un aduIlo con un nenino, usa a
nnica, laIa sussuiiando, cheio de genliIezas e anahiIidades aililiciosas.
No ohseivanos esle conoilanenlo en aenas un hianco, nas en
cenlenas, nossas ohseivaoes no se concenliaian en aenas una
calegoiia nas, vaIendo-nos de una alilude essenciaInenle ohjeliva,
quizenos esludai esle lalo junlo a ndicos, agenles de oIcia,
enieileiios nos canleiios de ohias. AIguns odeio ielendei,
esquecendo assin nosso ohjelivo, que odeianos ieslai aleno en
oulia aile, oique exislen hiancos que no enlian na nossa desciio.
Resondenos a lais ohjeoes aliinando que lazenos aqui o iocesso
dos nislilicados e dos nislilicadoies, dos aIienados, e que, se h hiancos
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 44
45
que se conoilan de nodo saudveI dianle do negio, no o caso que
queienos ohseivai. No oique o lgado de neu doenle lunciona hen
que diiei: seus iins so saudveis. Sendo conslalado que o lgado noinaI,
ahandono-o sua noinaIidade, e diiijo ninha aleno aos iins, no
nonenlo os iins eslo doenles. O que quei dizei que, ao Iado de essoas
noinais que se conoilan sadianenle, segundo una sicoIogia
hunana, exislen oulios que se conoilan aloIogicanenle, segundo
una sicoIogia inunana. I aconlece que a exislncia desse lio de
honens deleininou un ceilo nneio de ieaIidades, aia a Iiquidao
das quais queienos aqui conliihuii.
IaIai aos negios dessa naneiia ii al eIes, lenlai deix-Ios
vonlade, queiei sei conieendido oi eIes, dai-Ihes seguiana... Nos
consuIloiios os ndicos sahen disso. Vinle doenles euioeus se suceden:
Senle-se senhoi, o que o liaz al aqui? O que o senhoi esl senlindo?...
Chega un negio ou un iahe: Senle, neu veIho. Que que voc len?
Onde l doendo? Quando no: Voc doenle, n?...
2. IaIai A.%1%K$MB". a un ielo alIigi-Io, ois eIe lica eslignalizado
cono aqueIe-que-laIa-A.%1%K$MB".. Inlielanlo, ode-se aigunenlai
que no h inleno nen desejo de alIigi-Io. Concoidanos, nas
juslanenle esla ausncia de inleno, esla desenvoIluia, esla
desconliao, esla laciIidade en enquadi-Io, en aiision-Io, en
iiniliviz-Io, que huniIhanle.
Se aqueIe que se diiige en A.%1%K$MB". a un honen de coi ou a un
iahe no ieconhece no ioiio conoilanenlo una laia, un vcio,
que nunca aiou ia ensai. IvenluaInenle, quando conveisanos con
ceilos doenles, eiceheinos o exalo nonenlo en que deiiaanos...
Dianle de una veIha canonesa de selenla e lis anos, doenle nenlaI,
en lianco iocesso denenciaI, sinlo, de ieenle, desnoionaien as
anlenas con as quais loco e eIas quais sou locado. O lalo de adolai
una Iinguagen aioiiada denncia, dehiIidade nenlaI, o lalo de
ne dedicai a essa ohie veIha de selenla e lis anos, o lalo de ii ao seu
enconlio iocuia de un diagnoslico, o esligna de un aliouxanenlo
da ninha condula nas ieIaoes hunanas.
Oulios odeio consideiai que sou un ideaIisla. Cieio que os oulios
que so uns canaIhas. Quanlo a nin, diiijo-ne senie aos =17(%:

en
liancs coiielo, e senie lui conieendido. IIes ne iesonden cono
oden nas ne iecuso a adolai quaIquei osluia aleinaIisla.

J17(%C leino do #"B(%, a giia liancesa, ieleiindo o nalivo da Aliica do Noile.


Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 45
46
Bon dia, neu queiido! Doi aqui? Hen? Deixe vei un ouco? A
haiiiguinha? O coiao... Con aqueIe solaque que os eseilinhos dos
consuIloiios conhecen hen. Iica-se de conscincia lianquiIa quando a
iesosla ven no nesno lon. Isl vendo, no iIhiia. IIes so assin
nesno. No caso conliiio, necessiio Ienhiai dos ioiios seudoodos
e se conoilai cono honen. A loda a consliuo desaha. Un negio que
diz: Senhoi, no sou de nodo aIgun seu queiido inconun.

Mas ieciso ii nais ahaixo. Voc esl nun cal en Rouen ou en


Sliashouig, e oi azai ahoidado oi un veIho hhado. Iogo eIe esl senlado
sua nesa: Voc aliicano? Dakai, Rulisque, hoidis, nuIheies, cal, nangas,
hananas.... Voc se Ievanla e vai enhoia e saudado oi una chuva de
injiias: Pielo sujo, voc no hancava o inoilanle I no seu nalo!
O. Mannoni descieveu o que eIe chana de conIexo de Pioseio.
VoIlaienos a esla descoheila, que nos einilii conieendei a sicoIogia
do coIoniaIisno. Mas odenos dizei desde j: o hianco, ao laIai A.%1%K
$MB"., exiine esla idia: Voc a, lique no seu Iugai!
Inconlio un aIeno ou un iusso laIando naI o liancs. Tenlo,
aliavs de geslos, dai-Ihe as inloinaoes que eIe ede, nas no esqueo
que eIe ossui una Ingua ioiia, un as, e que laIvez seja advogado
ou engenheiio na sua cuIluia. In lodo caso, eIe eslianho a neu giuo,
e suas noinas deven sei dileienles.
No caso do negio, nada aiecido. IIe no len cuIluia, no len
civiIizao, nen un Iongo assado hisloiico.
PiovaveInenle aqui esl a oiigen dos esloios dos negios
conlenoineos en iovai ao nundo hianco, cusle o que cuslai, a
exislncia de una civiIizao negia.

A conieenso desle liecho sohie o nodo de lialanenlo do negio na Iiana daqueIa oca
no evidenle aia nos hiasiIeiios. Ianon denuncia que os ndicos lialavan os euioeus
convenienlenenle, usando o 3(+:, que a loina ieseilosa de lialanenlo e a loina iolissionaI
da dislncia, j con os oiiundos do nundo coIoniaI, os ndicos usavan o %+, que a loina
nlina de lialanenlo, inconvenienle iolissionaInenle, hen cono aia essoas aduIlas
desconhecidas, oin usada hahiluaInenle no caso das ciianas, ou ioi, os ndicos usavan
o A.%1%K$MB"., nais desieseiloso ainda. A dilicuIdade esl no lalo de que, aia nos, o lon de
sinIicidade desconliada nada len a vei con deieciao e disciininao, nuilo eIo
conliiio. Cada cuIluia len seus ciiliios de lialanenlo e vaIoiao. Ianon ieconhece que,
no caso de acienles nuilo caienles, que necessilan de caIoi hunano, o coiao laIa nais
aIlo, e eIe se einile un aliouxanenlo do codigo de condula iolissionaI

Releincia ao novinenlo da negiilude, iniciado en 130 eIo oela Ain Csaiie, nas
que leve sua Iideiana nxina en oulio oela IooId Sedai Senghoi, que chegou a sei
iesidenle do SenegaI.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 46
47
Queiia ou no queiia, o negio deve veslii a Iihi que Ihe o hianco Ihe
ins. Ohseiven que, nos eiiodicos iIusliados aia ciianas, lodos os
negios ln na hoca o sin sinh iiluaI. No cinena, a hisloiia nais
exliaoidiniia ainda. A naioi aile dos liInes aneiicanos duhIados na
Iiana ieioduzen negios do lio: >G# =($ =#$#$1#

. In un desses
liInes iecenles, /.E+1$: *G#71.", via-se un ielo enhaicado en un
suhnaiino, laIando o jaigo nais cIssico ossveI. AIn do nais, eIe
eia hen ielo, andava senie alis dos denais, lienendo ao nenoi
novinenlo de coIeia do conlia-neslie e sendo, enlin, noilo na
avenluia. Islou convencido de que a veiso oiiginaI no conoilava
esla nodaIidade de exiesso. I se losse o caso, no conieendo oique
na Iiana denocilica, onde sessenla niIhoes de cidados so de coi,
seiian duhIadas al nesno as inheciIidades do AIn-AlInlico. I que
o ielo deve senie sei aiesenlado de ceila naneiia, e, desde o negio
do liIne 0#$: A1%1F eu hon oeiiio, nunca nenlii, nunca iouhai,
al a ciiada do c+.2 #+ :(2.12, enconlianos o nesno esleieolio.
Sin, do negio exige-se que seja un hon ielo, isso oslo, o ieslo
ven naluiaInenle. Iev-Io a laIai A.%1%K$MB". aiision-Io a una
inagen, enheh-Io, vlina eleina de una essncia, de un #A#".7." eIo
quaI eIe no iesonsveI. I naluiaInenle, do nesno nodo que un
judeu que gasla dinheiio sen conl-Io suseilo, o negio que cila
Monlesquieu deve sei vigiado. Que nos conieendan: vigiado, na nedida
en que con eIe conea aIgo. CIaio, no enso que o esludanle negio
seja suseilo dianle de seus coIegas ou de seus iolessoies. Mas loia do
neio univeisiliio, suhsisle un exicilo de inhecis: o inoilanle no
educ-Ios, nas Ievai o negio a no sei nais esciavo de seus aiqulios.
Islanos convencidos de que esles inhecis so o iodulo de una
esliuluia econnico-sicoIogica: nas ieciso avanai nais a ailii da.

A exiesso >G# =($ =#$#$1# ienele a ioluIos e cailazes uhIiciliios ciiados en 115 eIo
inloi De Andieis, aia una laiinha de hanana aucaiada inslanlnea a sei usada oi
eslnagos deIicados no cal da nanh. O iodulo eia caiacleiizado eIa liguia de un
%1"#122.+" :F$FB#2#1: (soIdado de inlanlaiia senegaIs usando ainas de logo), con seu liI
veineIho e seu onon naiion, caiacleislicos daqueIe halaIho coIoniaI. O iiso hanania
loi denunciado eIo senegaIs IooId Sedai Senghoi en 140, no ielcio ao oena
Hoslias negias, oi sei un soiiiso esleieoliado e un lanlo quanlo aheslaIhado, ieloio
ao iacisno diluso doninanle. In 157 o uhIiciliio Heiv Moivan ciiou una veiso nais
gilica, nais nodeinizada, do soiiiso hanania, einanecendo sua esliIizao en uso nas
caixas do iodulo al o incio da dcada de 180. Na caa, no aIlo diieila, lenos una
ieioduo da veiso oiiginaI de 115, e, nais aia o cenlio, a veiso de Moivan.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 47
48
Quando un ielo laIa de Maix, a iineiia ieao a seguinle: Nos
vos educanos e agoia vocs se voIlan conlia seus henleiloies. Ingialos!
Decididanenle, no se ode eseiai nada de vocs. I deois h ainda
esle aigunenlo-oiiele do eniesiio agicoIa euioeu na Aliica: Nosso
ininigo o iolessoi.
O que aliinanos que o euioeu len una idia delinida do negio,
e no h nada de nais exaseianle do que ouvii dizei: Desde quando
voc esl na Iiana? Voc laIa hen o liancs?.
Podeiian ne iesondei que islo se deve ao lalo de que nuilos negios
se exiinen en A.%1%K$MB".. Mas seiia una iesosla denasiadanenle
lciI. Voc esl no lien e eigunla:
Con Iicena, o senhoi odeiia ne inloinai onde lica o vago
ieslauianle?
Sin, anigo, voc eg diielo coiied, un, dois, lis, I.
Resondei en A.%1%K$MB". encIausuiai o negio, eieluai una siluao
de conlIilo onde o hianco inlesla o negio con coios eslianhos exlienanenle
loxicos. Nada de nais sensacionaI do que un negio que se exiine
coiielanenle, ois, na veidade, eIe assune o nundo hianco. s vezes nos
aconlece conveisai con esludanles de oiigen esliangeiia que laIan naI o
liancs: o equeno Ciuso, aIis, Pioseio, lica enlo vonlade: exIica,
inloina, conenla, d Iioes. Con o negio civiIizado a esluelao chega ao
cnuIo, ois eIe esl eileilanenle adalado. Con eIe o jogo no nais
ossveI, una eileila iIica do hianco. Dianle deIe, ieciso liiai o chau.

Conieende-se, deois de ludo o que loi dilo, que a iineiia ieao do


negio seja a de dizei no queIes que lenlan delini-Io. Conieende-se que
a iineiia ao do negio seja una ".#,-(, e, una vez que avaIiado segundo
seu giau de assiniIao, conieende-se lanhn que o iecn ieloinado
Mailinica so se exiina en liancs. I que eIe lende a saIienlai a iuluia
que esl se ioduzindo. IIe concieliza un novo lio de honen que se inoe
dianle dos anigos, dos ais. I sua veIha ne, que no o conieende

Conheci negios na IacuIdade de Medicina... In una aIavia, eIes eian dececionanles,


a coi da eIe devia Ihes einilii de nos dai a ooilunidade de sei caiidosos, nagnninos,
ou cienlilicanenle anislosos. IIes laIhaian nesle devei, a essa exigncia de nossa hoa
vonlade. Toda nossa ieguice, loda nossa soIicilude naIiciosa loian inleis. No lnhanos
negios aia ninai, nen iazo aia odi-Ios. IIes linhan quase o nosso ioiio eso na
haIana dos equenos liahaIhos e das nagias liaaas quolidianas. MicheI SaIonon,
Dun juil des negies, 4"F:.$7. V5"17#1$. n 5, . 776.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 48
4
nais, eIe laIa de suas canisas novas, de sua cahana en desoiden, de seu
haiiaco... Tudo isso leneiado con o solaque convenienle.

In lodos os ases do nundo exislen aiiivislas: aqueIes que no se


senlen nais, e, dianle deIes, aqueIes que conseivan a noo de sua
oiigen. O anliIhano que voIla da neliooIe exiine-se en alo se quei
nosliai que nada nudou. Senlino-Io j no oilo, onde aienles e anigos
o eseian. Iseian-no no aenas oique esl chegando, nas cono quen
diz: so queio vei! Un ninulo Ihes necessiio aia lazei o diagnoslico. Se
a seus canaiadas o iecn-chegado diz: Islou nuilo leIiz en eslai con
vocs. Meu Deus, cono esle as quenle, eu no odeiia licai aqui oi
nuilo leno! licanos sahendo, un euioeu que chegou.
In una siluao hen eseclica, quando esludanles anliIhanos se
enconlian en Paiis, duas ossihiIidades se aiesenlan:
ou suslenlai o nundo hianco, islo o nundo veidadeiio, o liancs
enlo a Ingua usada, Ihes sendo ossveI enlienlai aIguns iohIenas e
adquiiii en suas concIusoes un ceilo giau de univeisaIisno,
ou iejeilai a Iuioa, e(\,
10
e se ieunii aliavs do alo, inslaIando-
se hen conloilaveInenle no que chanaienos de +@9.2% nailinicano,
queienos dizei con isso e diiigino-nos iinciaInenle a nossos iinos
anliIhanos que, quando un dos nossos anigos, en Paiis ou en quaIquei
oulia cidade univeisiliia, lenla consideiai con seiiedade un iohIena,
acusan-no de se juIgai inoilanle, e o neIhoi neio de desain-Io
lechai-se no nundo anliIhano, hiandindo o alo ciiouIo. Isla a causa
de nuilas anizades desleilas, aos aIgun leno de vida euioia.
Sendo o nosso ioosilo a desaIienao dos negios, goslaianos
que eIes senlissen que, loda vez que h inconieenso enlie eIes dianle
do hianco, h ausncia de disceininenlo.
Un senegaIs aiende o ciiouIo a lin de assai oi anliIhano: digo
que h aIienao. Os anliIhanos que o eicehen nuIliIican suas
gozaoes: digo que h ausncia de disceininenlo.
Cono se v, no eiianos ao ensai que un esludo da Iinguagen
dos anliIhanos odeiia nos ieveIai aIguns liaos do seu nundo. Dissenos
no incio, h una ieIao de suslenlao enlie a Ingua e a coIelividade.

Tiaduo inossveI. As aIavias usadas so 21E+.%%. (canisa), =17(E+. e =#"#E+., leinos


da giia neliooIilana, o #"B(%. A veIha ne no conieende o novo vocahuIiio aIiengena.
10
Modo de designai geneiicanenle (: (+%"(:, e nais esecilicanenle os euioeus.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 49
50
IaIai una Ingua assunii un nundo, una cuIluia. O anliIhano
que quei sei hianco o sei lanlo nais na nedida en que livei assunido
o insliunenlo cuIluiaI que a Iinguagen. Ienhio-ne, h ouco nais
de un ano, en Iyon, aos una conleincia onde eu havia liaado un
aiaIeIo enlie a oesia negia e a oesia euioia, de un anigo liancs
ne dizendo caIoiosanenle: No lundo voc un hianco. O lalo de lei
esludado un iohIena lo inleiessanle aliavs da Ingua do hianco ne
aliihua o diieilo de cidadania.
Hisloiicanenle ieciso conieendei que o negio quei laIai o
liancs oique a chave suscelveI de ahiii as oilas que, h aenas
cinquenla anos, ainda Ihes eian inleidiladas. Inconlianos nos anliIhanos
que se enquadian na nossa desciio una iocuia de suliIezas, de
iaiidades de Iinguagen oulios lanlos neios de iovai a eIes ioiios
que se ajuslan cuIluia doninanle.
11
1 loi dilo que os oiadoies anliIhanos
ln un odei de exiesso que deixaiia os euioeus hoquiaheilos. Ven-
ne nenle un lalo signilicalivo: en 145, na oca das cananhas
eIeiloiais, o oela Ain Csaiie, candidalo a deulado, laIava na escoIa
aia iaazes de Ioil-de-Iiance dianle de un audiloiio nuneioso. No
neio da conleincia, una nuIhei desnaiou. No dia seguinle, un anigo,
ieIalando o aconlecido, conenlava-o da seguinle naneiia: !"#$,#1: # %F
%.22.@.$%. 7O#+* E+. 2# 5.@@. 2X %(@=F @#27#*1.
12
Polncia da Iinguagen!
AIguns oulios lalos neiecen ielei nossa aleno, oi exenIo, ChaiIes-
Andi 1uIien, aiesenlando Ain Csaiie: Un oela negio, iolessoi da
Univeisidade... Ou ainda, sinIesnenle, a exiesso giande oela negio.
H nessas liases leilas e que aiecen iesondei a una uigncia de
hon senso ois, enlin, Ain Csaiie negio e oela una suliIeza
que se esconde, un noduIo que eisisle. Ignoio quen seja 1ean PauIhan,
a no sei que escieve ohias nuilo inleiessanles, ignoio quaI ossa sei a
idade de CaiIIois, ielendo aenas as nanileslaoes de sua exislncia que
de vez en quando luIguian no cu. I que no nos acusen de analiIaxia
aleliva, o que queienos dizei que no h iazo aia que A. Bielon
11
Vei, oi exenIo, o nneio quase inaciedilveI de anedolas devidas cananha
eIeiloiaI de ceilo candidalo a deulado. Un Iixo de joinaI chanado ?#$#"* *F7O#1$F so
sossegou deois de veslii o Si. B... con ciiouIisnos desliulivos. Isla a aina-oiiele nas
AnliIhas: acusai o oulio de no sahei se exiinii en liancs.
12
O liancs (a eIegncia da loina) eia lo quenle que a nuIhei enliou en lianse.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 50
51
diga de Csaiie: I un negio que naneja a Ingua liancesa cono nenhun
hianco a naneja nos dias de hoje.
13
I nesno que Bielon exiinisse a veidade, no vejo onde iesidiiia o
aiadoxo, ou aIgo a saIienlai, ois, alinaI de conlas, Ain Cesaiie
nailinicano e iolessoi da univeisidade.
Mais una vez ieenconlianos MicheI Ieiiis:
Se exisle nos esciiloies anliIhanos vonlade de ionei con as loinas
Iileiiias Iigadas ao ensino oliciaI, esla vonlade en husca de un luluio
nais aiejado no odeiia assunii un aseclo loIcIoiizanle. Iileiaiianenle
desejosos, anles de nais nada, de loinuIai sua ioiia nensagen e, quanlo
a aIguns, a seien eIo nenos os oila-vozes de una veidadeiia iaa con
ossihiIidades desconhecidas, eIes desiezan o aililcio que ieiesenlaiia
aia eIes, cuja loinao inleIecluaI loi ieaIizada quase que excIusivanenle
aliavs do liancs, o iecuiso a un laIai que eIes no odeiian nais usai
seno cono aIgo aiendido.
14
Mas, ieliucaio os negios, una honia aia nos que un hianco
cono Bielon escieva coisas cono essas.
Conlinuenos. . .
13
Inlioduo ao ?#O1." *G+$ ".%(+" #+ A#>: $#%#2, .14.
14
MicheI Ieiiis, ail. cil.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 51
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 52
53
2
A nuIhei de coi e o hianco
O Honen novinenlo en diieo ao nundo e ao seu seneIhanle.
Movinenlo de agiessividade que engendia a esciavizao ou a conquisla,
novinenlo de anoi, de doao de si, onlo linaI daquiIo que se
convencionou chanai de oiienlao lica. QuaIquei conscincia caaz
de nanileslai, sinuIlnea ou aIleinalivanenle, essas duas cononenles.
Ineigelicanenle, o sei anado ne ajudai na nanileslao da ninha
viiiIidade, enquanlo que a ieocuao en neiecei a adniiao ou o
anoi do oulio lecei, ao Iongo de ninha viso de nundo, una
sueiesliuluia vaIoialiva.
Na conieenso de lennenos de laI oiden, o liahaIho do anaIisla
e do lenonenoIogo ieveIa-se haslanle iduo. I se houve un Sailie aia
descievei o anoi-liacasso, 8GS%". .% 2. $F#$% no sendo seno a anIise
da n l e da inaulenlicidade, iesla que o anoi veidadeiio, ieaI,
queiei aia os oulios o que se osluIa aia si ioiio, quando esla
osluIao inlegia os vaIoies einanenles da ieaIidade hunana iequei
a nohiIizao de inslncias squicas lundanenlaInenle Iiheiadas de
conlIilos inconscienles.
Ionge, nuilo Ionge no assado esnaeceian-se as Ilinas sequeIas de
una Iula giganlesca conduzida conlia o oulio. Agoia aciedilanos que o
anoi ossveI, oi isso lenlanos deleclai suas ineileioes, suas eiveisoes.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 53
54
Nesle caluIo, dedicado s ieIaoes enlie a nuIhei de coi e o
euioeu, liala-se de deleininai en que nedida o anoi aulnlico
einanecei inossveI enquanlo no eIininainos esle senlinenlo de
inleiioiidade, ou esla exaIlao adIeiiana, esla sueiconensao, que
aiecen sei o indicalivo da f.2%#$:7O#++$B negia.
Poique enlin, quando Ienos no ionance aulohiogilico ]. :+1:
U#"%1$1E+#1:. Goslaiia de lei ne casado, nas con un hianco. So
que una nuIhei de coi nunca ieaInenle ieseilveI aos oIhos de un
hianco. Mesno se eIe a ana. Iu sahia disso lenos o diieilo de licai
ieocuados.
1
Isle liecho que, de ceilo nodo, seive de aiienale a una
enoine nislilicao, nos incila a ielIelii. Ceilo dia, una nuIhei chanada
Mayolle Cacia escieveu duzenlas e duas ginas sohie a sua vida,
ohedecendo a iazoes que naI eicehenos, e onde se nuIliIican ao
acaso as nais ahsuidas ioosioes. A acoIhida enlusislica ieseivada
a esla ohia en ceilos neios nos coIoca no devei de anaIis-Ia. Paia nos,
nenhun equvoco ossveI: ]. :+1: U#"%1$1E+#1:. una ohia haiala,
que ieconiza un conoilanenlo doenlio.
Mayolle ana un hianco do quaI aceila ludo. IIe o seu senhoi.
DeIe eIa no iecIana nada, no exige nada, seno un ouco de hiancuia
na vida. I quando, eigunlando-se se eIe honilo ou leio, iesonde:
Tudo o que sei que linha oIhos azuis, que linha os caheIos Iouios, a
eIe cIaia e que eu o anava lciI eicehei, se coIocainos os leinos
nos seus devidos Iugaies, que odenos ohlei nais ou nenos o seguinle:
Iu o anava oique eIe linha os oIhos azuis, os caheIos Iouios e a eIe
cIaia. I nos, que sonos das AnliIhas, sahenos sulicienlenenle, o que
oi I se ieele, que o ielo len nedo dos oIhos azuis.
Quando dizanos, na nossa inlioduo, que a inleiioiidade loi
hisloiicanenle senlida cono una inleiioiidade econnica, no nos
enganvanos.
Ceilas noiles, ai de nin, eIe ne deixava aia cuniii suas ohiigaoes nundanas!
Ia a Didiei, o haiiio chique de Ioil-de-Iiance, onde viven os =FaM: Mailinica,
que laIvez no sejan de iaa nuilo uia, nas que so liequenlenenle nuilo
iicos (adnile-se que aIgun hianco a ailii de un ceilo nneio de niIhoes),
e os =FaM: Iiana, na sua naioiia luncioniios ou oliciais (...)

1
]. :+1: U#"%1$1E+#1:., Mayolle Cacia, Id. Coiia, . 202.

JFaM, dicionaiizado cono hk, leino ciiouIo de oiigen aliicana ieleiindo a huiguesia
nailinicana. TiadicionaInenle signilica o chele: Paa Bk, o ioiieliio da giande Ianlao.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 54
55
Inlie os anigos de Andi, que, cono eIe, se enconliavan inohiIizados nas
AnliIhas oi causa da gueiia, aIguns linhan conseguido liazei suas
nuIheies. Iu conieendia que Andi no odeiia licai senie isoIado.
Tanhn aceilava no sei iecehida nesse neio, oi sei una nuIhei de coi,
nas no odia evilai o cine. Poi nais que eIe ne exIicasse que sua vida
nlina eia aIgo que Ihe eilencia, nas que sua vida sociaI e niIilai eia
oulia vida, que eIe no conlioIava, insisli lanlo que, un dia, eIe Ievou-ne a
Didiei. Passanos a noile en una dessas viIIas que eu adniiava desde a
inlncia, con dois oliciais e suas esosas. IIas ne oIhavan con una
induIgncia insuoilveI. Senlia que eslava con a naquiagen nuilo
caiiegada, que no eslava veslida cono devia, que no eslava aIluia de
Andi, laIvez sinIesnenle oi causa da ninha eIe, en iesuno, assei
una noile lo desagiadveI que decidi nunca nais edii a Andi aia
aconanh-Io.
2
I aia Didiei, huIevai dos nailinicanos iiqussinos, que se diiigen
os oIIhaies ansiosos da heIa. I eIa nesna quen o diz: sonos hiancos a
ailii de aIguns niIhoes. As viIIas do haiiio senie exeiceian un lascnio
sohie a auloia. AIis, lenos a iniesso de que Mayolle Cacia nos
engana: a una ceila aIluia adnile que so conheceu Ioil-de-Iiance nuilo
laide, nais ou nenos aos dezoilo anos, e no enlanlo ielende que as
viIIas de Didiei encanlaian-na desde a inlncia... H nesle lalo una
inconsequncia que se conieende, quando IocaIizanos a ao. De lalo,
noinaI na Mailinica sonhai con una saIvao que consisle en
hianqueai nagicanenle. Una viIIa en Didiei, una inseio na sociedade
I de cina, (a coIina de Didiei donina a cidade) e eis ieaIizada a ceileza
suhjeliva de HegeI. Podenos vei, oi oulio Iado, o Iugai que ocuaiia, na
desciio desle conoilanenlo, a diaIlica do sei e do lei.
3
Inlielanlo, esle no ainda o caso de Mayolle. Ihe lizeian a
cahea, nas o nundo conea a dai suas voIlas. No a loIeian nesses
cicuIos oique eIa una nuIhei de coi. I a ailii dessa aililiciaIidade
que sei eIahoiado o iessenlinenlo. Veienos oique o anoi ioihido
s Mayolles Cacias de lodos os ases. Pois o oulio no deve ne
eslinuIai a ieaIizai neus sonhos inlanlis: eIe deve, ao conliiio, ajudai-
ne a suei-Ios. Inconlianos na inlncia de Mayolle Cacia, un ceilo
nneio de liaos que iIuslian a Iinha de oiienlao da auloia. I cada
vez que houvei un novinenlo, un ahaIo, sei senie en ieIao diiela
2
]. :+1: U#"%1$1E+#1:., .150.
3
GahiieI MaiceI, g%". .% #3(1", Id. Vuhiei.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 55
56
con essa Iinha. Con eleilo, aiece que, aia eIa, o hianco e o negio
ieiesenlan os dois oIos de un nundo, oIos en Iula conlnua, una
veidadeiia conceo naniquesla do nundo, a soile esl Ianada, no
nos esqueanos: hianco ou negio, eis a queslo!
Sou hianco, quei dizei que lenho aia nin a heIeza e a viilude, que
nunca loian negias. Iu sou da coi do dia...
Sou negio, ieaIizo una luso lolaI con o nundo, una conieenso
sinlica con a leiia, una eida do neu eu no cenlio do cosnos: o
hianco, oi nais inleIigenle que seja, no odei conieendei Ainsliong
e os cnlicos do Congo. Se sou negio no oi causa de una naIdio,
nas oique, lendo eslendido ninha eIe, ude calai lodos os elIvios
cosnicos. Iu sou veidadeiianenle una gola de soI soh a leiia...
I avananos nun coio a coio con a ioiia negiuia ou con a
ioiia hiancuia, en Ieno diana naicisisla, cada un encIausuiado na
sua ailicuIaiidade, enhoia, de lenos en lenos, con aIguns
visIunhies, aneaados conludo eIas oiigens.
No incio, eis cono o iohIena se aiesenlava a Mayolle, aos cinco
anos de idade, na leiceiia gina do seu Iivio: Pegava o linleiio na
caileiia e o jogava cono una ducha en cina da coIega. Iia seu nodo
de liansloinai os hiancos en negios. Mas eiceheu Iogo cedo a
inuliIidade dos seus esloios, e deois, IouIouze e sua ne Ihe dizian
que a vida aia a nuIhei de coi dilciI. Inlo, no odendo nais
enegiecei o nundo, eIa vai lenlai enhianquec-Io no seu coio e no seu
ensanenlo. Piineiio, loina-se Iavadeiia: Iu cohiava caio, nais caio
do que quaIquei oulia, nas liahaIhava neIhoi, e cono as essoas de
Ioil-de-Iiance goslan de ioua Iina, ne iocuiavan. No lin das
conlas, oiguIhavan-se de enhianquecei-se con Mayolle.
4
Ianenlanos que Mayolle Cacia no nos ailiciou seus sonhos.
O conlalo con seu inconscienle leiia laciIilado nossa laiela. In vez de
se aceilai cono ahsoIulanenle negia, eIa vai ciicunslanciai o lalo.
Descohie que sua avo eia hianca:
Iiquei oiguIhosa. NaluiaInenle eu no eia a nica a lei sangue hianco,
nas una avo hianca nenos conun do que un av hianco.
5
Inlo ninha
ne eia una neslia... Devia lei suseilado ao vei sua eIe cIaia. Achava-
4
]. :+1: U#"%1$1E+#1:., .131.
5
O hianco, sendo o senhoi, ou sinIesnenle o nacho, ode se dai ao Iuxo de doinii con
nuilas nuIheies. Isso aconlece en lodos os ases e nais ainda nas coInias. Mas quando
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 56
57
a nais Iinda que nunca, a nais lina e dislinla de lodas. Se eIa livesse casado
con un hianco, laIvez eu livesse sido conIelanenle hianca... A vida leiia
sido nenos dilciI aia nin?... Iu sonhava con esla avo que no conheceia
e que eslava noila oique havia anado un honen de coi nailinicano...
Cono que una canadense ode lei anado un nailinicano? Iu, que so
vivia ensando no Senhoi Pioco, decidi que so odeiia anai un hianco,
un Iouio de oIhos azuis, un liancs.
6
Islanos ievenidos: Mayolle lende ao Iacliloine. Pois, alinaI de
conlas, ieciso enhianquecei a iaa, lodas as nailinicanas o sahen,
o dizen, o ieelen. Inhianquecei a iaa, saIvai a iaa, nas no no
senlido que odeianos suoi: no aia ieseivai a oiiginaIidade da
oio do nundo onde eIas ciesceian, nas aia asseguiai sua
hiancuia. Cada vez que lenlanos anaIisai ceilos conoilanenlos, no
odenos evilai o aaiecinenlo de lennenos nauseahundos. O nneio
de liases, de iovihios, de equenas Iinhas de condula que iegen a
escoIha de un nanoiado exliaoidiniio nas AnliIhas. O inoilanle
no sonhieai de novo no neio da negiada, e quaIquei anliIhana se
esloiai en escoIhei, nos seus lIeiles ou ieIaoes, o nenos negio.
AIgunas vezes, aia descuIai un nau inveslinenlo, ohiigada a Ianai
una hianca aceila un negio, esla siluao adquiie aulonalicanenle un aseclo ionnlico.
H un don e no un esluio. Con eleilo, nas coInias, sen que haja casanenlo ou
coahilao enlie hiancos e negios, o nneio de neslios exliaoidiniio. Isso oique os
hiancos doinen con suas eniegadas negias. O que, nen oi isso, juslilica esla assagen
en Mannoni: Assin, una aile de nossas lendncias nos inuIsionan naluiaInenle aia
lios nais esliangeiios. Isso no aenas una iIuso Iileiiia, no Iileialuia, no h
dvida que a niiagen eia nnina quando os soIdados do GeneiaI GaIIieni escoIhian suas
conanheiias nais ou nenos lenoiiias, enlie as jovens "#@#%(#.

Na veidade, esses
iineiios conlalos no aiesenlavan dilicuIdade aIguna. In aile devido ao lalo de que a
vida sexuaI dos naIgaxes eia sadia e ieIalivanenle sen conIexos. Mas isso iova lanhn
que os conlIilos iaciais eIahoiaian-se giadalivanenle, no suigiian esonlaneanenle
desde o incio (4:>7O(2(B1. *. 2# 7(2($1:#%1($, .110). No exageienos. Quando un soIdado
das lioas conquisladoias doinia con una joven naIgaxe, no havia de sua aile nenhun
ieseilo eIa aIleiidade. Os conlIilos iaciais no suigiian deois, eIes coexisliian. O lalo de
que aIguns coIonos hiancos aigeIinos doinen con suas eniegadinhas de qualoize anos
no iova de nodo aIgun a ausncia de conlIilos iaciais na AigIia. No, o iohIena nais
conIicado. I Mayolle Cacia len iazo: una honia sei liIha de una nuIhei hianca.
Isso noslia que eIa no una liIha .$ =#:K5.+122.. (Isla exiesso ieseivada aia lodos
os haslaidos dos =FaM: Mailinica, sahe-se que so nuilo nuneiosos: Auheiy, oi exenIo,
len a lana de lei lido quase cinquenla).

1ovens naIgaches das cIasses ouIaies, eniegadas, hahs ou vendedoias anhuIanles.


6
]. :+1: U#"%1$1E+#1:., . 5.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 57
58
no de aigunenlos cono esle: IuIano negio, nas a nisiia nais
negia do que eIe. Conhecenos nuilas conaliiolas, esludanles na
Iiana, que nos conlessaian con loda a canduia, una canduia loda
hianca, que no odeiian casai-se con un negio (lei escaado e voIlai
alis? Ah, no, ohiigada!) AIis, aciescenlavan, no que neguenos ao
negio quaIquei vaIoi, nas neIhoi sei hianco.
Recenlenenle conveisanos con una deIas. Oleganle, nos jogou na
caia. AIn do nais, se Csaiie ieivindica lanlo a sua coi negia, oique
iessenle una naIdio. Os hiancos oi acaso ieivindican a ioiia
coi? In cada un de nos h una olenciaIidade hianca, aIguns queien
ignoi-Ia ou nais sinIesnenle a inveilen. Quanlo a nin, oi nada
nesse nundo ne casaiia con negio. Aliludes cono essa no so iaias,
e conlessanos nossa ieocuao, ois essa joven nailinicana, denlio
de aIguns anos, loinando-se, ii ensinai en aIgun eslaheIecinenlo nas
AnliIhas. Pode-se adivinhai laciInenle o que se assai.
Un liahaIho coIossaI aguaida o anliIhano que ievianenle assai
eIo ciivo da ohjelividade os ieconceilos exislenles en si. Quando
coneanos esle Iivio, suigido ao linaI de nossos esludos en nedicina,
ensvanos delend-Io cono lese. Mas deois a diaIlica exigiu que
lonssenos osioes nais ieloiadas. Inhoia, de quaIquei nodo,
livssenos ahoidado a aIienao squica do negio, no odeianos
onilii ceilos eIenenlos que, enhoia de naluieza sicoIogica,
engendiavan eleilos ieIalivos s oulias cincias.
Toda exeiincia, sohieludo quando eIa se ieveIa inlecunda, deve
enliai na conosio do ieaI, e, oi esse neio, ocuai un Iugai na
ieesliuluiao desse ieaI. Islo quei dizei que, con suas laias, seus
liacassos, seus vcios, a lanIia euioia, aliiaicaI, en ieIao eslieila
con a sociedade que conhecenos, ioduz ceica de lis dcinos de
neuiolicos. Tiala-se, aoiando-se en dados sicanaIlicos, socioIogicos
e oIlicos, de edilicai un novo neio laniIiai suscelveI de dininuii ou
nesno eIininai deliilos, no senlido anli-sociaI do leino.
In oulias aIavias, ieciso sahei se a =#:17 A.":($#21%> un dado
ou una vaiiveI.
Todas essas nuIheies de coi, desgienhadas, caa do hianco, eseian.
I ceilanenle un dia desses se suiieendeio no queiendo nais se
aloinenlai, nas ensaio en una noile naiaviIhosa, un ananle
naiaviIhoso, un hianco. Poin lanhn eIas laIvez conieendan un
dia que os hiancos no se casan con una nuIhei negia. Mas aceilan
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 58
5
coiiei o iisco, oique iecisan da hiancuia a quaIquei ieo. Poi qu?
I lciI sahei. Iis aqui una anedola que salislaz ao inleIeclo:
Un dia, So Pedio v chegai oila do aiaso lis honens: un hianco,
un nuIalo e un ielo.
O que voc deseja? Peigunla ao hianco.
Dinheiio.
I voc, diz ao nuIalo.
A gIoiia.
Quando se voIla aia o negio, esle Ihe iesonde con un giande soiiiso:
Iu so vin liazei o ha desles senhoies.
7
Recenlenenle IlienhIe, laIando de una das suas deceoes:
Meu esluoi, adoIescenle, quando una conhecida olendeu-se quando lialei-
a con a aIavia adequada, a nica que convinha naqueIa ciicunslncia:
Voc, que negia, disse-Ihe eu. Iu ieliucou eIa negia? Voc no v
que sou quase hianca? Iu deleslo os ielos. IIes leden, eIes so sujos,
ieguiosos. Nunca venha ne laIai de ielos.
8
Conhecenos una oulia que ossua una Iisla de hoales aiisienses
onde-no-se-coiie-o-iisco-de-enconliai-ielos.
O iohIena sahei se ossveI ao negio sueiai seu senlinenlo de
inleiioiidade, exuIsai de sua vida o cailei conuIsivo, lo seneIhanle
ao conoilanenlo lohico. No negio exisle una exaceihao aleliva,
una iaiva en se senlii equeno, una incaacidade de quaIquei
conunho que o conlina en un isoIanenlo inloIeiveI.
7
O soiiiso do negio, chanado de B"1$, aiece lei inleiessado nuilos esciiloies. Iis aqui o
que diz Beinaid WoIle: Nos goslanos de ieiesenlai o negio soiiidenle, con lodos os
denles noslia. I esle soiiiso, laI cono o venos laI cono o ciianos signilica senie
un don. Dons sen lin nos cailazes, nas leIas do cinena, nas eliquelas dos iodulos
aIinenlcios... O negio oleiece a nadane os novos lons ciiouIo-escuio aia seus uios
nyIons, giaas Casa Vigny, seus liascos giolescos, ieloicidos de gua de CoInia de
GoIIivogg e de diveisos eilunes. Ingiaxanenlo de saalos, ioua de cana hianca
cono a neve, 7(+7O.%%.: haixas, conloilveis, liansoile iido de hagagens: W#&& W1%%."=+B,
W13., condias, e os conlos naiaviIhosos de J"." /#==1% (Iino CoeIho) aia a aIegiia das
ciiancinhas. Seivio senie aconanhado de un soiiiso... Os negios escieve un
anliooIogo (
a
) so nanlidos na sua alilude ohsequiosa eIa sano exliena do nedo e
da loia, e islo hen conhecido, lanlo eIos hiancos quanlo eIos negios. No enlanlo, os
hiancos exigen que os negios se noslien soiiidenles, alenciosos, anislosos en suas
ieIaoes con eIes. WoIle, I oncIe Rnus el son Iain, 8.: %.@A: @(*."$.:, n 43, . 888.
(
a
) Geolliey Goiei, )O. V@."17#$ 0A"1%I V 0%+*> 1$ Z#%1($#2 ?O#"#7%.".
8
MicheI Couinol, Sui Ia Mailinique, 8.: %.@A: @(*."$.:, lev. de 150.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 59
60
Descievendo o lenneno da inihio do ego, Anna Iieud escieveu:
Consisle en una delesa conlia os eslnuIos exleiioies, esla ieliao,
enquanlo nlodo de evilai o desiazei, no se incIui na sicoIogia das
neuioses: aenas un eslgio noinaI na evoIuo do ego. Quando un ego
joven, naIeveI, loda deceo soliida en un donnio ode sei, s vezes,
conensada oi sucessos eileilos en oulios. Mas quando o ego se loina
igido ou no loIeia nais o desiazei, alendo-se conuIsivanenle ieao
de luga, sua loinao solie leiiveis consequncias, o ego, lendo
ahandonado viias osioes, loina-se uniIaleiaI, eidendo nuilos de seus
inleiesses e vendo suas alividades eideien vaIoi.

Conieendenos agoia oique o negio no ode se salislazei no seu


isoIanenlo. Paia eIe so exisle una oila de sada, que d no nundo hianco.
Donde a ieocuao einanenle en aliaii a aleno do hianco, esse
desejo de sei odeioso cono o hianco, essa vonlade deleininada de adquiiii
as ioiiedades de ieveslinenlo, islo , a aile do sei e do lei que enlia na
consliluio de un ego. Cono dizanos h ouco, eIo seu inleiioi que o
negio vai lenlai aIcanai o sanluiio hianco. A alilude ieveIa a inleno.
A ieliao do ego cono iocesso hen sucedido de delesa no viveI
aia o negio, ois eIe iecisa da sano do hianco.
In Iena euloiia nslica, saInodiando un cnlico encanladadoi,
Mayolle Cacia ensa que un anjo que voa loda iosea e hianca. O
liIne H."%: Ah%+"#B.:, onde Deus e os anjos so negios, chocou
leiiiveInenle nossa auloia: Cono inaginai Deus con os liaos de un
ielo? No assin que ieiesenlo o aiaso. Mas, alinaI de conlas,
aenas un liIne aneiicano.
10
No, ieaInenle o Deus hon e niseiicoidioso no ode sei negio, un
hianco de hochechas hen iosadas. Do negio ao hianco, laI a Iinha de
nulao. Sei hianco cono sei iico, cono sei honilo, cono sei inleIigenle.
Conludo, Andi ailiu en husca de oulios cus, Ievando a U.$:#B.@
="#$7# a oulias Mayolles: deIiciosos equenos genes de oIhos azuis,
edaIando ao Iongo dos coiiedoies cionossoniais. Mas, cono hon
hianco, deixou insliuoes. Disse-Ihe a ieseilo do liIho que liveian: Voc
o educai, voc Ihe laIai de nin e Ihe dii: eIe eia un honen sueiioi.
I ieciso que voc liahaIhe aia sei digna deIe.
11

A. Iieud, 8. @(1 .% 2.: @F7#$1:@.: *. *F5.$:., . 1-2.


10
]. :+1: U#"%1$1E+#1:., .65.
11
]. :+1: U#"%1$1E+#1:., .185.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 60
61
I a dignidade do liIho? No seiia nais necessiio conquisl-Ia, ois
j linha sido lecida no Iahiiinlo de suas ailiias, giavada nas suas equenas
unhas coi de iosa, hen insliuda, hen hianca.
I o ai? Iis aqui o que diz deIe IlienhIe:
Un heIo escinen no gneio, eIe laIava da lanIia, do liahaIho, da liia,
do hon GeneiaI Plain e do hon Deus, o que Ihe einilia engiavid-Ia
denlio das hoas noinas. Deus seiviu-se de nos, dizia o giande canaIha, o
heIo hianco, o heIo oliciaI. Deois a ahandonava de acoido con as nesnas
noinas elainislas e sacianenladas.

Anles de leininai a cilica daqueIa cujo senhoi hianco esl cono


noilo e que se laz escoIlai oi noilos, nun Iivio en que se suceden
coisas IanenlaveInenle noilas, goslaianos de edii Aliica que nos
deIegasse un nensageiio.
12
I eIa no nos laz oi eseiai. I AhdouIaye Sadji que, con o ionance
Z1$1, nos loinece una desciio do que ode sei o conoilanenlo dos
negios dianle dos euioeus.
13
1 dissenos que exislen negiolohos. AIis, no o odio ao negio que
os noliva. IIes no ln a coiagen de odiai, ou no a ln nais. O odio
no dado, deve sei conquislado a cada inslanle, len de sei eIevado ao
sei en conlIilo con conIexos de cuIa nais ou nenos conscienles. O
odio ede aia exislii e aqueIe que odeia deve nanisleslai esse odio
aliavs de alos, de un conoilanenlo adequado, en ceilo senlido, deve
loinai-se i*1(. I oi isso que os aneiicanos suhsliluian a disciininao
eIo Iinchanenlo. Cada un do seu Iado. Assin no nos suiieendenos

O GeneiaI Plain loi o chele do goveino coIahoiacionisla na Iiana ocuada eIos


nazislas, duianle a Segunda Gueiia MundiaI.
12
Aos lei esciilo ]. :+1: U#"%1$1E+#1:., Mayolle Cacia escieveu una oulia ohia: 8#
$FB".::. =2#$7O.. IIa deve lei eicehido os eiios conelidos, ois laz una lenlaliva de
ievaIoiizao do negio. Mas Mayolle Cacia no vigiou o ioiio inconscienle. Toda vez
que a ionancisla d un ouco de Iiheidade a seus eisonagens, senie aia alacai o
ielo. Todos os ielos que eIa descieve so de aIguna naneiia ciuIas ou so >G# =($
=#$#$1#. AIn do nais, esecuIando sohie o luluio, odenos aliinai que Mayolle Cacia
alaslou-se delinilivanenle do seu as. Nas suas duas ohias, una nica alilude caiacleiiza
a sua heiona: ailii. Isse as de ielos decididanenle naIdilo. Ilelivanenle una
naIdio lIulua en voIla de Mayolle Cacia. Mas eIa cenliiluga. Mayolle Cacia
anesquinhou-se. Tonaia que, con o eso de suas inheciIidades, eIa no loine nais
esado o iocesso conlia si. V en az, enIaneada ionancisla Mas v sahendo que,
aIn de suas quinhenlas ginas annicas, odeienos senie enconliai o caninho
honeslo que Ieva ao coiao. Aesai de voc.
13
4"F:.$7. V5"17#1$., 1-2-3.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 61
62
que nas cidades da Aliica negia (liancesa?) senie exisla un haiiio
euioeu. A ohia de Mouniei 8GF3.12 *. 2GV5"1E+. $(1". j linha chanado
nossa aleno, nas eseivanos, inacienles, una voz aliicana. Giaas
ievisla de AIioune Dio,

udenos cooidenai as nolivaoes sicoIogicas


que noven os honens de coi.
H un aloidoanenlo, no senlido nais ieIigioso do leino, nesla
assagen:
Monsieui Canian o nico hianco de Sainl-Iouis que liequenla o Sainl
Iouisien CIuh.
14
I un honen de ceila osio sociaI, una vez que
engenheiio de Ponles e Isliadas e suh-diieloi da adninisliao hIica no
SenegaI. I consideiado nuilo negioliIo, nais negioliIo ainda do que
Monsieui Roddin, iolessoi do ginsio Iaidheihe que lez, en Ieno Sainl-
Iouisien CIuh, una conleincia sohie a iguaIdade das iaas. A hondade de
un ou do oulio ohjelo conslanle de discussoes inlIanadas. In lodo caso,
Monsieui Canian liequenla nais o cIuhe, onde leve ooilunidade de
conhecei nuilos nalivos coiielos e ieseilosos que o anan e se senlen
honiados de l-Io enlie si.
15

O auloi, que iolessoi na Aliica Negia, noslia-se agiadecido ao


Senhoi Roddin oi esla conleincia sohie a iguaIdade das iaas.
Consideianos esla siluao escandaIosa. Conieendenos a alilude
ieslinosa dos jovens nalivos que liveian a ocasio de enconliai
Mouniei: I de euioeus cono o senhoi que iecisanos aqui. Senle-se
a lodo nonenlo que, aia o negio, o lalo de enconliai un %(+=#=
16
conieensivo ieiesenla una nova eseiana de enlendinenlo.
AnaIisando aIgunas assagens do ionance de AhdouIaye Sadji,
lenlaienos conieendei cono se aiesenlan na ieaIidade as ieIaoes
de una nuIhei de coi con o euioeu. Anles de nais nada lenos a negia
e a nuIala. A iineiia so len una eisecliva e una ieocuao:
enhianquecei. A segunda no sonenle quei enhianquecei, nas evilai

AIioune Dio, inleIecluaI senegaIs, ieuniu, en 147, aIguns dos naioies inleIecluais
lianceses, aliicanos, anliIhanos e aneiicanos que ielIelian sohie o ensanenlo negio,
sohie a cuIluia negia, aia lundai en Paiis a ievisla 4"F:.$7. V5"17#1$..
14
CicuIo onde se iene a juvenlude naliva. Delionle esl o cicuIo civiI, excIusivanenle
euioeu.
15
AhdouIaye Sadji, Nini, 4"F:.$7. V5"17#1$., 2, .380.

Sainl-Iouis una cidade do SenegaI que lica a una cenlena de quiInelios ao noile de
Dakai, cailaI do as.
16
Iuioeu (vei nola do liaduloi .40).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 62
63
a iegiesso. Na veidade, h aIgo nais iIogico do que una nuIala que se
casa con un negio? Pois ieciso conieendei, de una vez oi lodas,
que esl se lenlando saIvai a iaa.
Da ven a exliena eiluihao de Nini: no que un ielo se alieveu
a edi-Ia en casanenlo? O eisonagen Maclai chegou al a Ihe escievei:
O anoi que Ihe oleieo uio e iohuslo, no len o cailei de una leinuia
inlenesliva leila aia sei enhaIada con nenliias e iIusoes... Goslaiia v-
Ia leIiz, conIelanenle leIiz, nun neio adequado ao seu chaine, que cieio
sahei aieciai... Consideio una honia insigne e una inensa leIicidade l-
Ia na ninha casa e dedicai-ne a voc de coio e aIna. Seus encanlos
iiiadiaio no neu Iai e iIuninaio os iecanlos nais ohscuios... AIn do
nais, consideio-a evoIuda denais e sulicienlenenle deIicada aia iejeilai
hiulaInenle a oleila de un anoi IeaI, unicanenle ieocuado en lazei
sua leIicidade.
17
Isla Ilina liase no deve nos suiieendei. NoinaInenle a nuIala
iejeila iniedosanenle o ielo ielencioso. Mas, cono eIa evoIuda,
devei evilai vei a coi do ananle, so aliihuindo inoilncia sua
IeaIdade. Ao descievei Maclai, AhdouIaye Sadji escieveu: IdeaIisla e
ailidiio conviclo de una evoIuo exlienada, ainda aciedila na
sinceiidade dos honens, na sua IeaIdade, e suoe naluiaInenle que, en
ludo, so o niilo deve liiunlai.
18
Quen Maclai? I un joven hachaieI en conlahiIidade liahaIhando
na Iniesa IIuviaI, que escieve a una daliIogiala lliI, nas que ossui
un vaIoi indisculveI: quase hianca. Inlo necessiio descuIai-se
eIa ousadia de Ihe escievei una caila: A giande audcia, laIvez a
iineiia que un ielo lenha ousado conelei.
1
As essoas coslunan edii descuIas quando ousan iooi un anoi
negio a una hianca. Islo nos ieenconlianos en Ren Maian: esle lenoi,
esla linidez, esla huniIdade do negio nas suas ieIaoes con a hianca,
ou, en lodo caso, con una nais hianca do que eIe. Do nesno nodo
que Mayolle Cacia aceila ludo do Senhoi Andi, Maclai loina-se
esciavo de Nini, a nuIala. Pionlo aia vendei a aIna. Mas un
indeleiinenlo inlIexveI que eseia esle alievido. A nuIala consideia essa
caila un insuIlo, un uIliaje sua honia de noa hianca. Isse ielo
17
Nini, 4"F:.$7. V5"17#1$., 2, .286.
18
Nini, 4"F:.$7. V5"17#1$., 2, .281-282.
1
Nini, 4"F:.$7. V5"17#1$., 2, .281.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 63
64
un inheciI, un handido, un naI educado que neiece una Iio. IIa Ihe
dai essa Iio, o ensinai a sei nais decenle e nenos ousado, eIa o lai
conieendei que os eIes hiancas no so aia os =(+B$(+2:.


20
In decoiincia disso a nuIalada exiinii sua indignao en
unssono. IaIa-se en enviai o caso juslia, en ohiigai o negio a
conaiecei eianle os liihunais. Vai-se escievei ao Chele da
Adninisliao PhIica, ao Goveinadoi da CoInia, aia Ihes inloinai
sohie a condula do negio e ohlei sua denisso, cono ieaiao ao
iejuzo noiaI que iovocou.
21
TaI alenlado aos iincios deveiia sei unido con a casliao. I
oIcia que, enlin, se edii aia ieieendei Maclai. Pois se eIe
ieconeai suas insanidades noihidas, Ihe sei aIicada una coiieo
eIo Inseloi de PoIcia, Monsieui Diu, un hianco cujos aies aeIidaian
de Diu, o CiueI.
22
Acahanos de vei cono ieage una noa de coi a una decIaiao de
anoi vinda de un de seus seneIhanles. Peigunlenos agoia o que
aconlece ao hianco. I ainda AhdouIaye Sadji que convocanos. O Iongo
esludo que eIe dedica s ieaoes iovocadas eIo casanenlo de un hianco
con una nuIala nos seivii de exciienle.
1 h aIgun leno un hoalo coiie en loda cidade de Sainl-Iouis (...) A
iincio un equeno nuiniio que vai de oieIha en oieIha, diIala as
laces eniugadas das veIhas sinhs, ieacende seus oIhaies oacos, deois,
aiiegaIando os giandes oIhos hiancos e aiiedondando os Ihios esessos,
os jovens liansnilen iuidosanenle a nolcia que iovoca excIanaoes lais
cono: Oh, no ossveI!... Cono voc souhe? No aciedilo... Que chainoso...
I de noiiei de iii!...
A nolcia que coiie h un ns en loda Sainl-Iouis agiadveI,
nais agiadveI do que lodas as ionessas do nundo. IIa coioa un
ceilo sonho de giandeza, de dislino, que laz con que lodas as nuIalas,
as Ninis, as Nans e as Nenelles vivan loia das condioes naluiais de
seu as.

O giande sonho que as assonhia casai-se con un hianco

J(+B$(+2, leino ejoialivo da giia liancesa, signilicando iahe ou essoa de l isInica.


A liana se assa en una iegio aliicana isIanizada.
20
Nini, 4"F:.$7. V5"17#1$., 2, .287.
21
Nini, 4"F:.$7. V5"17#1$., 2, .288.
22
Nini, 4"F:.$7. V5"17#1$., 2, .28.

Z#$# e $F$.%%., leinos de giia que signilican ananle, ou sinIesnenle, gaiola, gala.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 64
65
da Iuioa. Pode-se dizei que lodos os seus esloios ln en visla esle
ohjelivo, que quase nunca alingido. A necessidade de geslicuIao
exageiada, o goslo eIa oslenlao iidcuIa, as aliludes caIcuIadas,
lealiais, ieugnanles, so sinais de una nesna nania de giandeza,
eIas iecisan de un honen hianco, lodo hianco, e nada nais do que
isso. Quase lodas eseian duianle loda a vida, esla hoa e iniovveI
soile. I nessa eseia que a veIhice as suiieende e as encuiiaIa no
lundo de sonhiias aosenladoiias, onde o sonho liansloina-se
linaInenle en oiguIhosa iesignao... Una nolcia nuilo agiadveI...
Monsieui Daiiivey, euioeu hianco lino, adjunlo na Adninisliao CiviI,
ediu a no da neio-nuIala Dde. No aciedilo!
23
No dia en que o hianco decIaiou seu anoi nuIala, aIgo de
exliaoidiniio deve lei aconlecido. Houve ieconhecinenlo, inlegiao en
una coIelividade hianca que aiecia heinlica. A nenos-vaIia sicoIogica,

esle senlinenlo de dininuio, e seu coioIiio, a inossihiIidade de lei


acesso Iinidez, desaaieceian lolaInenle. De un dia aia o oulio, a
nuIala assou da casla dos esciavos aia a dos senhoies...
IIa loi ieconhecida eIo seu conoilanenlo sueiconensadoi. IIa
no loi nais idenlilicada cono aqueIa que queiia sei hianca, eIa eia
hianca. IIa eneliava no nundo hianco.
In U#B1. $(1"., PauI Moiand descieve un lenneno siniIai, nas,
con a conlinuao da sua naiialiva, coneanos a desconliai de PauI
Moiand. Do onlo de visla sicoIogico, ode sei inleiessanle coIocai o
seguinle iohIena: a nuIala insliuda, ailicuIainenle a esludanle,
len un conoilanenlo duIanenle equvoco. IIa diz: No ano o
ielo, oique eIe seIvagen. SeIvagen no no senlido de canihaI, nas
oique Ihe laIla ielinanenlo. Ponlo de visla ahslialo. I quando se
iesonde que, nesse ailicuIai, aIguns negios oden sei sueiioies a
eIa, aIega a leiia deIes. Ponlo de visla da laclicidade. Dianle das iovas
de una esllica negia eleliva, eIa aliina no conieend-Ia, lenla-se,
enlo, ieveIai-Ihe o cnone: suas naiinas agilan-se e, con a iesiiao
susensa, eIa aliina que Iivie aia escoIhei naiido. In Ilino
iecuiso, aeIa-se suhjelividade. Se, cono diz Anna Iieud, encuiiaIa-
se o ego, anulando-o de lodos os iocessos de delesa, na nedida en
que as alividades inconscienles loinan-se conscienles, ieveIan-se e
23
Nini, 4"F:.$7. V5"17#1$., . 48.

Menos-vaIia, neoIogisno, lIeile con o conceilo econnico de nais-vaIia, de Maix.


Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 65
66
loinan-se inoeianles os iocessos delensivos, enliaquecendo-os ainda
nais e lavoiecendo o iocesso noihido.
24
Mas aqui o ego no iecisa se delendei, una vez que suas
ieivindicaoes so honoIogadas: Dde casa-se con un hianco. Todavia,
cada noeda len seu ieveiso, lanIias inleiias loian iejudicadas. Se
lis ou qualio nuIalas convivian con cavaIheiios nuIalos, lodas as
oulias anigas eslavan con hiancos. Isso loi consideiado una olensa
lanIia inleiia dessas lis ou qualio. Olensa que, aIn do nais, exige
ieaiao.
25
Issas lanIias se senlian huniIhadas nas suas asiiaoes
nais Ieglinas, a nuliIao que soliian esava no ioiio novinenlo
das suas vidas... na lenso de sua exislncia. IIas senlian un iolundo
desejo de nudai, evoIuii. Isse diieilo Ihes leiia sido negado. Ou, en
lodo caso, coIocado soh disula.
Que dizei, ao lin dessas desciioes?
Quei se liale de Mayolle Cacia, a nailinicana, ou de Nini, a sainl-
Iouisiana, ieenconlianos o nesno iocesso. Piocesso hiIaleiaI,
lenlaliva de aquisio oi inleiioiizao de vaIoies oiiginaInenle
ioihidos. A iela se senle inleiioi, oi isso asiia a sei adnilida no
nundo hianco. Nessa lenlaliva eIa sei auxiIiada oi un lenneno
que denoninaienos .".%1:@( #5.%13(.
O iesenle liahaIho loi ieaIizado ao lin de sele anos de exeiincias e
ohseivaoes. QuaIquei que seja o donnio consideiado, una coisa nos
iniessionou: o ielo, esciavo de sua inleiioiidade, o hianco, esciavo de
sua sueiioiidade, anhos se conoilan segundo una Iinha de oiienlao
neuiolica. Assin, lonos Ievados a consideiai a aIienao deIes conloine
desciioes sicanaIlicas. O ielo, no seu conoilanenlo, asseneIha-se
a un lio neuiolico ohsessionaI, ou, en oulias aIavias, eIe se coIoca en
Iena neuiose siluacionaI. H no honen de coi una lenlaliva de lugii
sua individuaIidade, de aniquiIai seu eslai-aqui. Todas as vezes que un
honen de coi iolesla, h aIienao. Todas as vezes que un honen de
coi ieiova, h aIienao. Veienos nais adianle, no caluIo VI, que o
ielo inleiioiizado assa da inseguiana huniIhanle aulo-acusao
Ievada al o deseseio. Iiequenlenenle a alilude do negio dianle do
hianco, ou dianle de un seu seneIhanle, ieioduz quase que inlegiaInenle
una consleIao deIiianle que loca o donnio do aloIogico.
24
Anna Iieud, o. cil., . 58.
25
Nini, . 48.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 66
67
PiovaveInenle aIguns aIegaio que no h nada de sicolico nos
negios consideiados aqui. Inlielanlo, goslaianos de cilai dois liaos
exlienanenle signilicalivos. H aIguns anos, conhecenos un negio,
esludanle de nedicina. IIe linha a iniesso 1$5."$#2 de no sei eslinado
segundo o seu vaIoi, no do onlo de visla univeisiliio, e sin, dizia eIe,
hunananenle. Tinha a iniesso 1$5."$#2 que janais conseguiiia sei
ieconhecido cono un coIega eIos hiancos, e cono douloi eIos
acienles euioeus. Nesses nonenlos de inluio deIiianle,
26
nonenlos
lecundos da sicose,
27
eIe se enhiiagava. Tenos deois engajou-se no
Ixicilo cono ndico assislenle, nas conlinuou suslenlando que, oi
nada nesle nundo, aceilaiia ii aia as coInias ou sei designado aia
una unidade coIoniaI. IIe queiia lei hiancos soh suas oidens. IIe eia
un chele e, cono laI, devia sei lenido ou ieseilado. Iia, con eleilo, o
que queiia, o que iocuiava: Ievai os hiancos a lei con eIe una alilude
de negios. Assin vingava-se da 1@#B( que o linha ohcecado oi lanlo
leno: o ielo aavoiado, linuIo, huniIhado dianle do senhoi hianco.
Conhecenos un caia, inseloi de aIlndega en un oilo
neliooIilano, que eia exlienanenle duio con os luiislas ou con
aqueIes que oi aIi liansilavan. Poique, dizia-nos eIe, se voc no loi
sacana, eIes le consideian un hahaca. Cono sou ielo, un leino
leinina aliaindo o oulio....
In ?($$#1::#$7. *. 2GO(@@., AdIei escieveu:
Paia invenlaiiai a conceo do nundo de un honen, convn eleluai
invesligaoes cono se, a ailii de una iniesso da inlncia, liassenos
una Iinha al o eslado aluaI. In nuilos casos conseguiienos elelivanenle
liaai o caninho eicoiiido al enlo eIo sujeilo. I a cuiva, a 21$O# *.
("1.$%#,-( sohie a quaI a vida do indivduo, desde a sua inlncia, desenha-
se esquenalicanenle (...) Pois na veidade o que age senie a Iinha de
oiienlao do indivduo, Iinha cuja conliguiao solie ceilas nodilicaoes,
nas cujo conledo iinciaI, a eneigia e o ioiio senlido suhsislen,
inIanlados e sen aIleiao desde a inlncia, con una ceila conexo con
o anhienle da inlncia, que nais laide se deslacai do neio nais vaslo,
ineienle sociedade hunana.
28
26
DuhIineau, 8G 1$%+1%1($ *F21"#$%..
27
Iacan.
28
A. AdIei, ?($$#1::#$7. *. 2G O(@@., Id. Payol, . 57-58.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 67
68
Mas eslanos anleciando, e j se eicehe que a sicoIogia
caiacleioIogica de AdIei nos ajudai a conieendei a conceo do
nundo do honen de coi. Cono o negio un ex-esciavo, aeIaienos
lanhn aia HegeI, e, aia concIuii, iecoiieienos a Iieud.
Nini, Mayolle Cacia: dois conoilanenlos que nos incilan
ielIexo.
Ixisliio oulias ossihiIidades?
Mas esla una seudo-queslo que no ahoidaienos. Diienos
aenas que quaIquei cilica do exislenle inIica una soIuo, se que
ossveI iooi una soIuo a seu seneIhanle, islo , a una Iiheidade.
O que nos aliinanos, islo sin, que a laia deve sei exliiada de
una vez oi lodas.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 68
6
3
O honen de coi e a hianca
Da aile nais negia de ninha aIna, aliavs da zona de neias-linlas,
ne ven esle desejo ieenlino de sei ="#$7(.
No queio sei ieconhecido cono $.B"(, e sin cono ="#$7(.
Oia e nislo h un ieconhecinenlo que HegeI no descieveu
quen ode iooicion-Io, seno a hianca? Anando-ne eIa ne iova
que sou digno de un anoi hianco. Sou anado cono un hianco.
Sou un hianco.
Seu anoi ahie-ne o iIuslie coiiedoi que conduz Ienilude...
Isoso a cuIluia hianca, a heIeza hianca, a hiancuia hianca.
Nesles seios hiancos que ninhas nos oniiesenles acaiician, da
civiIizao hianca, da dignidade hianca que ne aioiio.
H ceica de liinla anos un negio, da nais heIa eIe negia, en Iena
couIa con una hianca incendiiia, no nonenlo do oigasno, giilou:
Viva SchoeIchei! Oia, quando se sahe que loi SchoeIchei quen lez
con que a III RehIica decielasse a ahoIio da esciavaluia, enlo
evidenle que ieciso laIai nais Ionganenle das ieIaoes ossveis enlie
o negio e a hianca.
Pode-se aIegai que esla anedola no aulnlica, nas o lalo de lei
lonado coio e de lei-se nanlido aliavs dos lenos un indcio
indisculveI de que eIa no enganadoia. I que esla anedola luluca un
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 69
70
conlIilo, exIcilo ou Ialenle, nas ieaI. Sua einanncia coniova una
idenlilicao con o nundo negio. In oulias aIavias, quando una
hisloiia se nanln no loIcIoie que, de aIguna naneiia, eIa exiine
una iegio da aIna IocaI.
Con a anIise de ]. :+1: U#"%1$1E+#1:. e de Z1$1, vinos cono se
conoila a iela na sua ieIao con o hianco. Con un ionance de
Ren Maian aulohiogilico, ao que aiece lenlenos conieendei
o que se assa no caso dos negios.
O iohIena nagnilicanenle coIocado, ois o eisonagen 1ean
Veneuse nos einilii un esludo nais iolundo da alilude do negio. De
que liala esle lexlo? 1ean Veneuse un ielo. De oiigen anliIhana,
noia en Boideaux h nuilo leno, oilanlo un euioeu. Mas eIe
negio, oilanlo un ielo. Iis aqui o diana: eIe no conieende sua
iaa e os hiancos no o conieenden. I, diz eIe: O euioeu, en geiaI,
e o liancs, en ailicuIai, no salisleilos en ignoiai o ielo de suas
coInias, desconhecen aqueIe que loinaian segundo a ioiia
inagen.
1
A eisonaIidade do auloi no se ieveIa lo laciInenle quanlo
goslaianos. Seu eisonagen, oilo, inleino no ginsio de una iovncia
liancesa, loiado a einanecei duianle as liias no inleinalo. Seus
anigos e coIegas, ao nenoi ielexlo, saen de liias aliavs da Iiana,
enquanlo que o ielinho adquiie o hhilo da iuninao, de nodo que
seus neIhoies anigos seio os Iivios. Rigoiosanenle laIando, eu diiia
que h una ceila ieciininao, un ceilo iessenlinenlo, una
agiessividade naI conlida na Ionga, excessivanenle Ionga Iisla de
conanheiios de esliada de que laIa o auloi. IaIei en iigoi, ois,
juslanenle, nesle caso ieciso ii s Ilinas consequncias.
Incaaz de se inlegiai, incaaz de assai deseicehido, eIe vai
conveisai con os noilos, ou eIo nenos con os ausenles. Issas
conveisas, ao conliiio de sua vida, sohievoaio os scuIos e os
oceanos. Maico AuiIio, 1oinviIIe, PascaI, Peiez GaIdos, Rahindianalh
Tagoie... Se losse ahsoIulanenle ieciso aliihuii un elelo a 1ean
Veneuse, diianos que eIe un inlioveilido, oulios laIvez o
consideien un sensveI, nas un sensveI que se ieseiva a ossihiIidade
de vencei no Iano das idias e do conhecinenlo. Na veidade, seus
coIegas e anigos o eslinan nuilo: Que sonhadoi incoiiigveI, una
1
Ren MaianC P$ O(@@. A#".12 #+N #+%".:, Id. Aic-en-cieI, .11.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 70
71
liguia, esle neu veIho anigo Veneuse! So Iaiga os Iivios ia cohiii
de iahiscos seu diiio de viagen.
2
Mas un sensveI que canla en esanhoI e liaduz inedialanenle
en ingIs. Un lnido, nas lanhn un inquielo: I, enquanlo ne alaslo,
ouo Diviande dizei: un hon nenino, esle Veneuse, liequenlenenle
neIancoIico e laciluino, nas nuilo ieslalivo. Pode conliai neIe. Voc
vei, un ielo cono goslaianos que nuilos hiancos lossen.
3
Sin, ceilanenle, un inquielo. Un inquielo coIado no ioiio coio.
Sahenos, aIn do nais, que Ren Maian cuIliva un ceilo anoi oi Andi
Gide. Pensvanos enconliai en P$ O(@@. A#".12 #+N #+%".: un deslecho
seneIhanle ao de 8# A("%. F%"(1%.. Isse ieliio, esse lon de soliinenlo alelivo,
de hIoqueio noiaI, aiecen lazei eco avenluia de 1ine e AIissa.
Mas aconlece que Veneuse negio. I un uiso que ana a soIido. I
un ensadoi. I quando una nuIhei quei lIeilai con eIe, escula: Voc
veio alis de un uiso. Cuidado, equena dana! Adniio sua coiagen
nas voc vai se conionelei se conlinuai a se exihii dessa naneiia...
Un ielo, oia essa, no vaIe giande coisa! I degiadanle lei ieIaoes
con quaIquei indivduo dessa iaa.
4
Poin, anles de nais nada, eIe quei iovai aos oulios que un
honen, que un seneIhanle. Mas no nos enganenos: 1ean Veneuse
quen iecisa sei convencido disso. I no ncIeo de sua aIna, lo
conIicada quanlo a dos euioeus, que ieside a inceileza. Con Iicena
da n aIavia: 1ean Veneuse a hoIa da vez. I nos nos esloiaienos
aia ahal-Io.
Aos lei cilado SlendhaI e o lenneno da ciislaIizao eIe conslala
que ana noiaInenle a Andia que v en Madane CouIanges, e a ana
lisicanenle en CIaiissa. I una insensalez. Mas isso nesno, ano CIaiissa,
ano Madane CouIanges, se hen que no ense ieaInenle nen en una
nen na oulia. IIas no assan de un Iihi aia ne oleiecei una
ossihiIidade de nudana. Isludo Andia neIas e aiendo a conhec-Ia de
coi... Sei I, no sei nais de nada! No queio nais sahei de nada, ou neIhoi,
so sei de una coisa, que o ielo un honen iguaI aos oulios, un honen
cono os oulios, e que seu coiao, que so aiece sinIes aos ignoianles,
lo conIexo quanlo o do nais conIexo dos euioeus.
2
Maian, o. cil., . 87.
3
Maian, o. cil., . 18-1.
4
Ihid., . 45-46.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 71
72
A sinIicidade do negio un nilo loijado oi ohseivadoies
sueiliciais. Ano CIaiissa, Ano Madane CouIanges e Andia MaiieIIe
que eu ano. So eIa, nenhuna oulia.
5
Quen Andia MaiieIIe? Vocs sahen, a liIha do oela Iouis
MaiieIIe! Poin o ielo, que, aliavs de sua inleIigncia e liahaIho
assduo eIevou-se ao nveI de ielIexo e de cuIluia da Iuioa, incaaz
de escaai de sua iaa.
6
Andia MaiieIIe hianca, quaIquei deslecho lavoiveI aiece
inossveI. No enlanlo, a convivncia con Payol, Gide, Moias e VoIlaiie
aiecia lei eIininado ludo isso. De hoa l, 1ean Veneuse
aciedilou nessa cuIluia e coneou a anai o novo nundo descoheilo e
conquislado, aia uso ioiio. Que giande eiio o seu! Baslou licai nais
veIho e ii seivii sua liia no as dos seus ancesliais aia que chegasse a
se eigunlai se no linha sido liado oi ludo que o ceicava, o ovo hianco
no o ieconhecendo cono un dos seus, o negio quase o ienegando.
7
1ean Veneuse, senlindo-se incaaz de vivei sen anoi, vai sonh-Io.
Sonh-Io, ou seja, lazei oenas:
Quando se ana ieciso siIenciai,
escondei o anoi se ossveI de si ioiio,
eis a neIhoi soIuo.
Andia MaiieIIe Ihe escieveu, decIaiando seu anoi, nas 1ean Veneuse
iecisa de una auloiizao. I ieciso que un hianco Ihe diga: case-se
con ninha iin. A seu anigo CouIanges, Veneuse lez una siie de
eigunlas. Iis aqui, quase 1$ .N%.$:(, sua iesosla:
OId hoy,
Voc ne consuIla novanenle sohie o seu caso, vou dai-Ihe ninha oinio
nais una vez, e de una vez oi lodas. Vanos eIa oiden. Sua siluao,
conloine voc a exoe, das nais nlidas. Peinila-ne, enlielanlo, Iinai
o leiieno dianle de nin. Sei nais aioveilveI ia voc.
Quanlos anos voc linha quando deixou seu as aia ii noiai na Iiana?
Tis ou qualio, cieio. Desde enlo voc nunca voIlou sua iIha nalaI e no
deseja nais iev-Ia. Desde enlo voc senie viveu en Boideaux. I, desde
5
Ihid., . 83.
6
Ihid., . 36.
7
P. 36.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 72
73
que se loinou luncioniio coIoniaI, en Boideaux que voc assa a naioi
aile das suas liias. In una aIavia, voc ieaInenle un dos nossos.
Acho que laIvez voc ioiio no se d conla disso. Saiha enlo que voc
un liancs de Boideaux. Mela isso na sua cachoIa. Voc no sahe nada dos
anliIhanos, seus conaliiolas. Iu licaiia suiieso se voc udesse se enlendei
hen con eIes. AIis, os que conheo no aiecen nada con voc.
De lalo, voc cono nos. Voc nos. Suas ielIexoes so as nossas. Voc
age cono aginos, cono agiianos. Voc se juIga e lodos cien en voc
ielo? Isl eiiado! De ielo voc so len a aaincia. No nais, voc
ensa cono un euioeu. I nada nais naluiaI que voc ane cono o euioeu.
Cono o euioeu so ana a euioia, voc so ode se casai con una nuIhei
do as en que voc senie viveu, una liIha da hoa Iiana, seu veidadeiio,
seu nico as. Islo oslo, assenos ao assunlo de sua Ilina caila. De un
Iado, h un ceilo 1ean Veneuse, que se aiece con voc cono un iino, do
oulio, a senhoiila Andia MaiieIIe. Andia MaiieIIe, que len a eIe hianca,
ana 1ean Veneuse, que nuilo escuio e adoia Andia MaiieIIe. Deois de
ludo isso, voc ainda ven ne eigunlai o que deve lazei... DeIicioso cielino!...
De voIla Iiana, v coiiendo casa do ai daqueIa que, en esiilo, j Ihe
eilence, e heiie-Ihe, halendo no coiao con un esliondo seIvagen: eu a
ano. IIa ne ana. Nos nos ananos. Queio que eIa seja ninha nuIhei.
Seno, nalo-ne a seus s!
8
SoIicilado, o hianco consenle en Ihe dai a no da iin, nas
iolegido oi un iessuoslo: voc no len nada a vei con os
veidadeiios ielos. Voc no negio, excessivanenle noieno.
Isle iocesso hen conhecido eIos esludanles de coi na Iiana.
Recusan-se a considei-Ios cono veidadeiios ielos. O ielo o seIvagen,
enquanlo que o esludanle un evoIudo. Voc nos, Ihe diz CouIanges,
e se o consideian ielo oi equvoco, ois de ielo voc so len a
aaincia. Mas 1ean Veneuse no aceila, no ode, ois eIe sahe.
IIe sahe que,
ievoIlados con esle huniIhanle osliacisno, negios e nuIalos da Iehe,
desde que chegan Iuioa, so ln un ensanenlo: saciai a lone que ln
da nuIhei hianca. A naioi aile deIes e, iinciaInenle, os de eIe nais
cIaia, chegan liequenlenenle ao cnuIo de ienegai seu as e sua ne, e
I se casan, nenos oi senlinenlo do que eIo desejo de doninai a euioia,
ainenlados oi un ceilo iazei oiguIhoso de ievanche. Inlo eu ne
eigunlo se o que se assa con os oulios no aconlece lanhn conigo. I
8
R. Maian, o. cil., . 152-154.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 73
74
se, casando-ne con voc, que una euioia, no causaiei a iniesso de
eslai iocIanando no aenas o neu desiezo eIas nuIheies de ninha
iaa, nas lanhn se, aliado eIo desejo da caine hianca, que nos ioihida
desde que os honens hiancos ieinan no nundo, no eslaiei ne esloiando
conlusanenle en ne vingai, sohie una euioia, de ludo aquiIo que seus
ancesliais lizeian assai aos neus, aliavs dos scuIos.

Quanlo esloio aia se Iiviai de una ienncia suhjeliva! Iu sou


hianco, nasci na Iuioa, lodos os neus anigos so hiancos. Na cidade
onde eu noiava, linha nenos de oilo ielos. Penso en liancs, ninha
ieIigio a Iiana. Vocs ne enlenden? Sou euioeu, no sou ielo, e
aia iov-Io vou-ne enhoia, cono luncioniio hIico, nosliai aos
veidadeiios ielos a dileiena que exisle enlie eIes e eu. Con eleilo,
ieIeian alenlanenle o lexlo e licaio convencidos:
- Quen hale? Ah, veidade, voc, Sou?
- Sin, Conandanle.
- O que que voc quei?
- O loque de ieunii. Cinco guaidas do Iado de loia. Dezessele iisioneiios -
no laIla ningun.
- AIn disso, nada de novo? Nenhuna nolcia do coiieio?
- No, neu Conandanle.
10
Monsieui Veneuse len caiiegadoies. Ten una iela joven en casa.
I aos ielos que aiecen Ianenlai sua ailida, eIe senle que a nica
coisa a dizei :
Vo-se enhoia, vo-se enhoia! Vejan... eslou liisle en deix-Ios. Vo-se
enhoia, no ne esqueceiei de vocs! Vou-ne enhoia aenas oique esle
no o neu as e oique aqui ne sinlo nuilo so, nuilo vazio, iivado
denais do conloilo que ne necessiio e do quaI, leIiznenle, vocs ainda
no iecisan.
11
Quando Ienos liases cono essas, no odenos deixai de ensai en
IIix Ihou, de coi negia indislaiveI, o quaI, nas nesnas condioes,
conieendeu seu devei de nodo lolaInenle dileienle. 1ean Veneuse no
un ielo, no quei sei ielo. I, no enlanlo, sen que se d conla, un

R. Maian, o. cil., . 185.


10
R. Maian, o. cil., . 162.
11
P. 213.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 74
75
hialo loi ioduzido. H aIguna coisa de indelinveI, de iiieveisveI,
veidadeiianenle o %O#% 91%O1$ de HaioId Rosenheig.
12
Iouis-T. AchiIIe, en una aIeslia nos Inconlios inlei-iaciais de
14 j dizia:
In ieIao ao casanenlo ioiianenle inlei-iaciaI, ode-se eigunlai en
que nedida no exisle ceilas vezes, aia o cnjuge de coi, una escie de
consagiao suhjeliva, en si nesno e aos ioiios oIhos, do exleinnio do
ieconceilo de coi que solieu duianle nuilo leno. Seiia inleiessanle
esludai isso en un ceilo nneio de casos e, laIvez, iocuiai nessa nolivao
conlusa a iazo de ceilos casanenlos inlei-iaciais ieaIizados loia das
condioes noinais dos casanenlos leIizes. De lalo, ceilos honens e ceilas
nuIheies se casan con essoas de oulia iaa, de condio ou cuIluia
inleiioies, que no leiian asiiado cono cnjuge na sua ioiia iaa, e
nesse caso o iinciaI liunlo aiece sei a gaianlia de esaiiecinenlo de
coslunes e de desiaciaIizao (que aIavia hoiiveI) aia o aiceiio. O
lalo de aIgunas essoas de coi escoIheien aIgun de iaa hianca aia se
casai, aiece lei iioiidade sohie quaIquei oulia consideiao. Aliavs
desse casanenlo, eIas ln acesso a una iguaIdade lolaI con esla iaa
iIuslie, senhoia do nundo, doninadoia dos ovos de coi.
13
Hisloiicanenle, sahenos que o negio acusado de lei doinido con
una hianca eia casliado. O negio que ossuiu una hianca loina-se
lahu aia os seus seneIhanles. I lciI aia o esiilo deleininai
exalanenle a naluieza desse diana sexuaI. I a isso que ienele o
aiqulio de Biodei CoeIho, que ieiesenla o negio nas hisloiias de Tio
Renus. Conseguii eIe doinii con as duas liIhas de Madane Meadovs?
Inlie aIlos e haixos, ludo conlado oi un negio soiiidenle, sinlico,
joviaI, un negio que oleceie soiiindo.

Quando deseilvanos Ienlanenle aia as sacudideIas da uheidade,


livenos a ooilunidade de adniiai un dos nossos anigos, iecn-
chegado da neliooIe, que linha lido nos hiaos una joven aiisiense.
Tenlaienos anaIisai esle iohIena en un caluIo eseciaI.
Conveisando iecenlenenle con aIguns anliIhanos, souhenos que a
ieocuao nais conslanle daqueIes que chegan na Iiana doinii
con una nuIhei hianca. Iogo que desenhaican no Havie, diiigen-se
12
Du jeu au je. Isquisse dune gogiahie de I aclion, 8.: %.@A: @(*."$.:, 148.
13
/>%O@.: *+ @($*., 14.

Vei ieleincias nais exIcilas s hisloiias de Biodei CoeIho, ou Iino CoeIho, lanhn
chanado de Conade CoeIho (?(@AM 8#A1$), .135 e iinciaInenle 14 sqq.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 75
76
s casas de iosliluio. Una vez cuniido esle iilo de iniciao
aulnlica viiiIidade, lonan o lien aia Paiis.
Mas o que inoila aqui invesligai 1ean Veneuse. Paia islo,
aeIaienos aia a ohia de Geinaine Guex, 8# $F3"(:. *G#=#$*($.
14
Oondo a neuiose dila de ahandono, de naluieza i-ediiana, aos
veidadeiios conlIilos os-ediianos desciilos eIa oilodoxia lieudiana,
a auloia anaIisa dois lios de neuiose, dos quais o iineiio aiece iIusliai
a siluao de 1ean Veneuse: I sohie o lii da angslia que quaIquei
ahandono deseila, da agiessividade que eIa iovoca e da desvaIoiizao
de si da decoiienle, que se edilica loda a sinlonaloIogia desla neuiose.
15
Consideivanos 1ean Veneuse un inlioveilido. Do onlo de visla
caiacleioIogico, ou neIhoi, lenonenoIogico, sahenos que o ensanenlo
aulisla deende de una inlioveiso iiniia.
16
No caso do sujeilo de lio negalivo agiessivo, a ohsesso eIo assado, con
suas liusliaoes, seus vazios, suas deiiolas, aiaIisa o inuIso vilaI.
GeiaInenle nais inlioveilido do que o ananle osilivo, eIe len lendncia a
ieelii suas deceoes assadas e iesenles, desenvoIvendo en si una zona
nais ou nenos seciela de ensanenlos e iessenlinenlos anaigos e desenganos
que, nuilas vezes, consliluen una escie de aulisno. Mas, ao conliiio do
veidadeiio aulisla, o ahandnico len conscincia desla zona seciela que
cuIliva e delende conlia quaIquei inliuso. Mais egocnliico do que o
neuiolico do segundo lio (o ananle osilivo), eIe ieIaciona ludo a si ioiio.
Ten ouca caacidade ohIaliva e sua agiessividade, una conslanle
necessidade de vingana, Iinila seu enlusiasno. Seu encIausuianenlo denlio
de si no Ihe einile ieaIizai nenhuna exeiincia osiliva que odeiia
conensai o assado. Do nesno nodo, a ausncia de vaIoiizao e, oi
conseguinle, de seguiana aleliva, neIe quase conIela, da iovn un
loilssino senlinenlo de inolncia dianle da vida e dos seies, e a iejeio
lolaI do senlinenlo de iesonsahiIidade. Os oulios o leiian liado e liusliado
e, no enlanlo, aenas dos oulios que eIe eseia una neIhoia no seu deslino.
17
MaiaviIhosa desciio, onde se encaixa eileilanenle a eisonaIidade
de 1ean Veneuse. Pois, nos diz eIe,
haslou que eu licasse nais veIho e losse seivii ninha liia adoliva no
as dos neus ancesliais aia que chegasse a ne eigunlai :. $-( .:%#3#
14
Piesses Univeisilaiies de Iiance, 150.
15
G. Guex, 8# $F3"(:. *G #=#$*($, .13.
16
Minkovski, 8# :7O1&(AO"F$1., 127.
17
8# :7O1&(AO"F$1., . 27-28.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 76
77
:.$*( %"#_*( oi ludo aquiIo que ne ceicava, o ovo hianco no ne
ieconhecendo cono un dos seus, o negio quase ne ienegando. Isla a
ninha exala siluao.
18
Alilude de ieciininao en ieIao ao assado, desvaIoiizao
de si, inossihiIidade de sei conieendido cono goslaiia. Isculen
1ean Veneuse:
Quen laIai do deseseio do nenino A#_:KE+.$%. que os ais desachaian
aia a Iiana cedo denais, con o ohjelivo de lazei deIe un veidadeiio
liancs! IIe, que eia lo Iivie e eseilo, inleinado de un dia aia o oulio
en un ginsio aia o seu hen, dizen os ais choiando.
Iu lui un desses oilos inleinilenles, e solieiei loda a ninha vida oi l-Io
sido. Aos sele anos, conliaian ninha inlncia escoIai a un ginsio giande
e liisle, siluado en Iena zona iuiaI... Mas os niI jogos da adoIescncia
nunca ne lizeian esquecei o quanlo a ninha loi doIoiosa. A eIa neu cailei
deve esla neIancoIia nlina e esle nedo de vivei na sociedade que hoje
ieiine al as ninhas nninas uIsoes.
1
No enlanlo, eIe goslaiia de eslai ceicado de anigos, envoIvido. IIe no
goslou de lei sido #=#$*($#*(. Nas liias, lodo o nundo ia enhoia, e eIe
licava sozinho, vejan hen a exiesso, sozinho no giande ginsio hianco...
Ah! Issas Igiinas de ciiana que no len ningun aia a consoIai... IIe
no esquecei janais que o coIocaian desde cedo no aiendizado da
soIido... Ixislncia encIausuiada, exislncia voIlada aia si nesno e
iecIusa, en que aiendi cedo denais a nedilai e a ielIelii. Vida soIiliia
que, ao Iongo do leno, se enociona denais oi quaIquei coisinha...
SensveI inleiioinenle oi causa de vocs, incaaz de exleiioiizai ninha
aIegiia ou ninha doi, iejeilo ludo que ano e ne desvio, aesai de nin, de
o ludo que ne aliai.
20
De que eslanos lialando aqui? De dois iocessos: No queio que
ne anen. Poi qu? Poique un dia, h nuilo leno, eshocei una ieIao
ohjelaI e lui #=#$*($#*(. Nunca eidoei ninha ne. Tendo sido
ahandonado, laiei soliei o oulio, e ahandon-Io sei a exiesso diiela
de ninha necessidade de ievanche. I aia Aliica que ailo. No queio
nais sei anado e lujo do ohjelo do neu anoi. Islo se chana, segundo
18
Giilado oi nos.
1
Ren MaianC P$ O(@@. A#".12 #+N #+%".:, . 227.
20
Ihiden, . 228.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 77
78
Geinaine Guex, i iova aia lazei a iova. No queio sei anado,
adolo una osio de delesa. I se o ohjelo eisisle, decIaio: no queio
que ne anen. No-vaIoiizao? Sin, ceilanenle.
Isla no-vaIoiizao de si, enquanlo ohjelo digno de anoi, len giaves
consequncias. De un Iado nanln o indivduo en un iolundo eslado de
inseguiana inleiioi, e oi isso inihe ou laIseia quaIquei ieIao con o
oulio. O indivduo duvida de si ioiio enquanlo ohjelo caaz de suscilai a
sinalia ou o anoi. A no-vaIoiizao aleliva ohseivada unicanenle nos
seies que solieian una caincia de anoi e de conieenso duianle a
iineiia inlncia.
21
1ean Veneuse goslaiia sei un honen cono os oulios, nas sahe que
sua siluao insuslenlveI. IIe un edinle. IIe iocuia a lianquiIidade,
a einisso nos oIhos do hianco. Pois eIe o Oulio.
A no-vaIoiizao aleliva conduz senie o ahandnico a un senlinenlo
de excIuso exlienanenle doIoioso e ohsessivo, de no lei un Iugai ioiio
en aile aIguna, de se senlii sohiando en quaIquei Iugai, alelivanenle
laIando (...) Sei o Oulio una exiesso que enconliei viias vezes na
Iinguagen dos ahandnicos. Sei o Oulio se senlii senie en osio
inslveI, einanecei na execlaliva, ionlo aia sei ieudiado, e (...)
lazendo ludo quanlo inconscienlenenle necessiio aia que a calsliole
ievisveI se ioduza (...)
No se ode avaIiai sulicienlenenle a inlensidade do soliinenlo que
aconanha lais eslados de ahandono, soliinenlo que Iigado, en aile, s
iineiias exeiincias de excIuso da inlncia, e laz ieviv-Ias con loda
acuidade.
22
O ahandnico exige iovas. No se conlenla nais con decIaiaoes
isoIadas. No len conliana. Anles de eslaheIecei una ieIao ohjeliva,
exige do aiceiio iovas ieileiadas. O senlido de sua alilude no anai
aia no sei ahandonado. O ahandnico un exigenle. I que eIe len
diieilo a lodas as ieaiaoes. IIe quei sei anado lolaInenle,
ahsoIulanenle e aia senie. Ouan:
Meu anado 1ean,
So hoje iecehi sua caila de juIho assado. IIa no nada iazoveI! Poi que
ne aloinenlai assin? Voc - sei que len Iena conscincia disso? - de
21
G. Guex, 8# $F3"(:. *G #=#$*($, . 31-32.
22
G. Guex, o. cil., . 35-36.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 78
7
una ciueIdade sen iguaI, voc ne ioicia una leIicidade nescIada de
inquielude. Voc ne laz sei, ao nesno leno, a nais leIiz e a nais inleIiz
das ciialuias. Quanlas vezes sei ieciso ieelii que o ano, que Ihe eileno
e que eseio oi voc? Venha.
23
Inlin o ahandnico ahandonou. IIe soIicilado, aIgun iecisa deIe.
IIe anado. I, no enlanlo, quanlas lanlasnagoiias! Sei que eIa ne
ana ieaInenle? Sei que ne v cono sou?
Un dia, un senhoi, un giande anigo de Paai Ned, que nunca linha vindo
a Ponlaonle, chegou. IIe vinha de Boideaux. Mas Deus do cu, cono eIe
eia sujo! Cono eia leio esse senhoi, o giande anigo de Paai Ned. Tinha un
ioslo ielo leio, iova de que no devia se Iavai liequenlenenle.
24
1ean Veneuse, ieocuado en enconliai no nundo exleiioi iazoes
aia seu conIexo de CindeieIa, iojela en una ciiana de lis ou
qualio anos o aisenaI iacisla esleieoliado. A Andia eIe dii: Diga-
ne Andia queiida... aesai de ninha coi, consenliiias en sei ninha
nuIhei se eu le edisse en casanenlo?
25
IIe duvida leiiiveInenle. Iis o que aliina G. Guex sohie o assunlo:
A iineiia caiacleislica aiece sei o nedo de se nosliai laI cono se . H
aqui un vaslo donnio de diveisos lenoies: nedo de dececionai, de
desagiadai, de enlediai, de cansai... e, consequenlenenle, nedo de eidei a
ossihiIidade de ciiai con o oulio un Iao de sinalia, ou, se esle exisle, de
danilic-Io. O ahandnico duvida que ossan an-Io laI quaI eIe , ois
assou eIa ciueI exeiincia do ahandono quando eslava disonveI
leinuia dos oulios, equenino, e oilanlo sen aililcios.
26
I, no enlanlo, 1ean Veneuse no len una vida sen conensaoes.
IIe iovoca as nusas. Suas auIas se inoen. Seu esludo sohie Suaies
nuilo inleIigenle. Islo lanhn anaIisado oi G. Guex:
Piisioneiio de si nesno, conlinado na sua aulo-sulicincia, o negalivo-
agiessivo inlIa seu senlinenlo do iiienediveI en ludo o que conlinua a
eidei ou que sua assividade descaila... Assin, excIuindo os seloies
23
P$ O(@@. A#".12 #+N #+%".:, . 203-204.
24
P. 84-85.
25
P. 247-248.
26
G.Guex, . 3.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 79
80
iiviIegiados 7(@( :+# 31*# 1$%.2.7%+#2 (+ :+# A"(51::-(, eIe conseiva un
iolundo senlinenlo de no-vaIoi.
27
Paia onde lende esla anIise? Paia nada nais nada nenos do que
denonsliai que, na veidade, 1ean Veneuse no iguaI aos oulios. Iazei
con que as essoas se enveigonhen da ioiia exislncia, j dizia 1ean-
PauI Sailie. Sin, Iev-Ios a lonai conscincia das ooilunidades que
deseidiaian, da assividade que denonsliaian en siluaoes, onde,
juslanenle, leiia sido ieciso, laI quaI un esinho, enliai-se no coiao
do nundo, loiai, se ieciso loi, o iilno do coiao do nundo, desIocai,
se necessiio, o sislena de conando, en lodo caso, seiia ieciso, con
deleininao, .$5".$%#" ( @+$*(.
1ean Veneuse un ciuzado da vida inleiioi. Quando ieenconlia
Andia, dianle da nuIhei que deseja h Iongos neses, ielugia-se no
siIncio... o siIncio lo eIoquenle daqueIes que conhecen a
aililiciaIidade da aIavia ou do geslo.
1ean Veneuse un neuiolico, aeIai aia a coi aenas una
lenlaliva de exIicai sua esliuluia squica. Se esla dileiena ohjeliva
no exislisse, eIe a invenlaiia ea oi ea.
1ean Veneuse un desles inleIecluais que queien lonai osio
aenas no Iano das idias. I incaaz de ieaIizai un conlalo concielo
con seu seneIhanle. Se aIgun anisloso con eIe, coidiaI, hunano,
ceilanenle oique esl a lin de hishiIholai. IIe conhece esse lio de
genle, e se nanln na delensiva.
Minha vigiIncia, oi assin dizei, un lieio. Aceilo con oIidez e
sinIicidade os geslos que lazen. Aceilo e ieliihuo os aeiilivos que ne
oleiecen, ailicio dos equenos jogos de sociedade que oiganizan no
cIuhe, nas no ne deixo seduzii eIa induIgncia que denonslian,
desconliado dessa sociahiIidade excessiva que suhslilui iido denais a
hosliIidade con a quaI anliganenle lenlaian nos isoIai.
28
IIe aceila os aeiilivos, nas os ieliihui. No quei devei nada a
ningun. Pois se eIe no os ieliihuii sei un ielo ingialo cono lodos
os oulios.
27
G.Guex, . 44. SuhIinhado oi nos.
28
P$ O(@@. A#".12 #+N #+%".:, . 103.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 80
81
As essoas so naIdosas? O so juslanenle oique eIe un ielo.
Pois no ossveI no delesl-Io. Inlo ielendenos que 1ean Veneuse,
aIis, Ren Maian, nada nais nada nenos do que un ahandnico negio.
I assin o coIocanos no seu Iugai, no seu devido Iugai. I un neuiolico
que iecisa se Iiheilai de seus deIiios inlanlis. I achanos que 1ean Veneuse
no ieiesenla un exenIo das ieIaoes negio/hianco, nas o nodo con
que un neuiolico, acidenlaInenle negio, se conoila. I o ohjelo de nosso
esludo se deline: einilii ao honen de coi conieendei, con a ajuda de
exenIos iecisos, as causas sicoIogicas que oden aIienai seus
seneIhanles. Insisliienos nais ainda sohie esle assunlo, no caluIo
ieseivado desciio lenonenoIogica, nas Ienhianos que nosso ohjelivo
loinai ossveI un enconlio saudveI enlie o negio e o hianco.
1ean Veneuse leio. IIe negio. I ieciso dizei nais? Se ieIeinos
aIgunas ohseivaoes de Guex, nos convenceienos desla evidncia: o
ionance P$ O(@@. A#".12 #+N #+%".: una inosluia, una lenlaliva
de loinai o conlalo enlie as duas iaas deendenle de una consliluio
sicoIogica noihida. I ieciso ieconhecei: lanlo no Iano da sicanIise
cono no da liIosolia, a consliluio so loina-se un nilo aia aqueIe
que consegue suei-Ia. Se, de un onlo de visla heuislico, deve-se
negai quaIquei exislncia consliluio, o iohIena que aIguns
indivduos iocuian encaixai-se nas calegoiias i-eslaheIecidas, e no
odenos lazei nada a ieseilo. Ou neIhoi, odenos, sin, lazei aIgo.
No oi acaso laIvanos h ouco de 1acques Iacan: en 132 eIe,
na sua lese, lez una cilica viiuIenla noo de consliluio.
Aaienlenenle nos alaslanos de suas concIusoes, nas as essoas
haveio de conieendei nossa dissidncia quando se Ienhiaien que
suhslilunos a noo de consliluio, segundo a IscoIa Iiancesa, eIa
de esliuluia - engIohando a vida squica inconscienle laI quaI odenos
aiciaInenle conhecei, en ailicuIai soh a loina do iecaIcado e do
iecaIcanle, na nedida en que esles eIenenlos ailician alivanenle
da oiganizao ioiia de cada individuaIidade squica.
2
Vinos que 1ean Veneuse ieveIa una esliuluia de ahandnico do lio
negalivo-agiessivo. Podenos lenlai exIic-Io ieacionaInenle, islo , eIa
inleiao indivduo-neio, e iescievei, oi exenIo, una nudana de
anhienle, una nudana de aies. Peicehenos, juslanenle, que, nesle
2
Guex, 8# $F3"(:. *G#=#$*($, . 54.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 81
82
caso, a esliuluia loi nanlida. A nudana de aies a que 1ean Veneuse se
ins linha a linaIidade de se siluai cono honen, no leve cono ohjelivo
a ieoiganizao de una viso saudveI do nundo, no huscava essa
iegnncia caiacleislica do equiIhiio sicossociaI nas, sin, una
conliinao de sua neuiose exleiioiizanle.
A esliuluia neuiolica de un indivduo sei juslanenle a eIahoiao,
a loinao, a ecIoso no ego de noduIos conlIiluais iovenienles en
aile do neio anhienle, en aile da naneiia loda essoaI con que
esle indivduo ieage a essas inlIuncias.
Do nesno nodo que havia una lenlaliva de nislilicao ao se queiei
inleiii do conoilanenlo de Nini e de Mayolle Cacia una Iei geiaI
do conoilanenlo da negia dianle do hianco, aliinanos que h laIla
de ohjelividade na lenlaliva de exlenso da alilude de Veneuse ao honen
de coi enquanlo laI. I nos eseianos lei desencoiajado quaIquei
lenlaliva de aliihuii os liacassos de 1ean Veneuse naioi ou nenoi
concenliao de neIanina na sua eideine.
I ieciso que esle nilo sexuaI - a iocuia da caine hianca - veicuIado
oi conscincias aIienadas, no venha nais aliaaIhai una conieenso
aliva.
De nodo aIgun ninha coi deve sei eicehida cono una laia. A
ailii do nonenlo en que o ielo aceila a cIivagen inosla eIo
euioeu, no len nais sossego, e, desde enlo, no conieensveI
que lenle eIevai-se al o hianco? IIevai-se na gana de coies s quais o
hianco conleie una escie de hieiaiquia?
30
Veienos que una oulia soIuo ossveI. IIa inIica una
ieesliuluiao do nundo.
30
CIaude Noidey, 8GO(@@. *. 7(+2.+", CoI. Pisences, Id. PIon, 13.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 82
83
4
Sohie o ielenso conIexo de
deendncia do coIonizado
No h no nundo un ohie coilado Iinchado,
un ohie honen loiluiado,
en quen eu no seja assassinado e huniIhado.
(Ain Csaiie, Y% 2.: 7O1.$: :. %#1:#1.$%).
Quando coneanos esle liahaIho, no ossuanos seno aIguns
esludos de O. Mannoni uhIicados na ievisla 4:>7OF. Pielendanos
escievei ao auloi, edindo-Ihe que nos conunicasse suas concIusoes.
Posleiioinenle souhenos que una ohia, ieunindo suas ielIexoes, eslava
aia sei uhIicada: 4:>7O(2(B1. *. 2# 7(2($1:#%1($. Vanos eslud-Ia en
seguida.
Anles de enliai nos delaIhes, diganos que o ensanenlo anaIlico de
Mannoni honeslo. Tendo vivido essoaInenle a anhivaIncia ineienle
siluao coIoniaI, chegou a una conieenso, inleIiznenle exausliva
denais, dos lennenos sicoIogicos que iegen as ieIaoes nalivo-
coIonizadoi.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 83
84
A caiacleislica lundanenlaI da esquisa sicoIogica aluaI aiece
sei a ielenso a una ceila exauslividade da naliia. Mas no se deve
eidei de visla o ieaI.

Mosliaienos que Mannoni, aesai de lei consagiado duzenlas e vinle


e cinco ginas ao esludo da siluao coIoniaI, no conseguiu eslaheIecei
suas veidadeiias cooidenadas.
Quando se ahoida un iohIena lo inoilanle quanlo o invenliio
das ossihiIidades de conieenso enlie dois ovos dileienles, deve-se
lonai cuidados iedohiados.
Devenos a Mannoni o lalo de lei inlioduzido, na insliuo da
naliia, dois eIenenlos cuja inoilncia nunca nais deveiia assai
deseicehida a ningun.
Una anIise nais aiessada aieceu descailai a suhjelividade desse
donnio. O esludo de Mannoni una esquisa sinceia, ois eIe lenla
denonsliai que no se ode excIuii da exIicao do honen a ossihiIidade
de assunii ou negai una siluao dada. O iohIena da coIonizao
conoila assin no aenas a inleiseco de condioes ohjelivas e
hisloiicas, nas lanhn a alilude do honen dianle dessas condioes.
Do nesno nodo, no odenos deixai de adeiii aile do liahaIho
de Mannoni que lende a exIicilai o cailei aloIogico do conlIilo, islo ,
a denonsliai que o hianco coIonizadoi no novido seno eIo desejo
de eIininai una insalislao, nos leinos da suei-conensao adIeiiana.
Inlielanlo, nos coIocanos en oosio a eIe quando Ienos a liase
seguinle:
O lalo de que un naIgaxe #*+2%(, isoIado en un neio dileienle do seu,
ode loinai-se sensveI inleiioiidade de lio cIssico, iova, de naneiia
nais ou nenos iiielulveI, que, desde sua inlncia, exisla neIe un ginen
de inleiioiidade.
1
Ao Iei esla assagen senlinos aIgo vaciIai, e a ohjelividade do
auloi aiiisca nos induzii ao eiio.
Inlielanlo, con enlusiasno, lenlanos ieenconliai a Iinha de
oiienlao, o lena lundanenlaI do Iivio: A idia cenliaI que o lace-a-
lace dos civiIizados e dos iinilivos ciia una siluao ailicuIai - a

Tiecho no nuilo cIaio... Ianon aiece eslai ciilicando una lendncia nuilo conun
nas disciIinas cienllicas nascidas no scuIo XIX, a de ciiai sislenas leoiicos eileilos,
lendendo enlielanlo a se alaslai dos conlexlos sociais e dos dados eniicos.
1
O. Mannoni, 4:>7O(2(B1. *. 2# 7(2($1:#%1($, Id. du SeuiI, . 32.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 84
85
siluao coIoniaI - lazendo #A#".7." un conjunlo de iIusoes e naIenlendidos
que sonenle a anIise sicoIogica ode siluai e delinii.
2
Oia, sendo esle o onlo de ailida de Mannoni, oi que lazei do
conIexo de inleiioiidade aIgo i-exislenle coIonizao? Reconhecenos
nisso o necanisno de exIicao que, en siquialiia, d no seguinle:
exislen loinas Ialenles de sicose que se loinan evidenles aos un
liaunalisno. I en ciiuigia: o aaiecinenlo de vaiizes en un indivduo
no se oiigina de sua ohiigao de licai dez hoias en , nas de una
liagiIidade de consliluio da aiede venosa, o nodo de liahaIho no
seno una condio lavoiecedoia, e o suei-exeil soIicilado deciela que
a iesonsahiIidade do eniegadoi nuilo Iinilada.
Anles de ahoidai nos delaIhes as concIusoes de Mannoni, goslaianos
de escIaiecei nosso onlo de visla. Delendenos, de una vez oi lodas, o
seguinle iincio: una sociedade iacisla ou no o . Inquanlo no
conieendeinos essa evidncia, deixaienos de Iado nuilos iohIenas.
Dizei, oi exenIo, que o noile da Iiana nais iacisla do que o suI,
que o iacisno ohia de suhaIleinos, o que, oi conseguinle, no
conionele de nodo aIgun a eIile, que a Iiana o as nenos iacisla
do nundo, do leilio de honens incaazes de ensai coiielanenle.
Paia nos iovai que o iacisno no ieioduz a siluao econnica, o
auloi nos Ienhia que, na Aliica do SuI, os oeiiios hiancos noslian-se
lo iacislas quanlo os diiigenles e os alioes - e s vezes nais ainda.
3
Pedinos descuIas, nas goslaianos que aqueIes que se encaiiegan
de descievei a coIonizao Ienhien-se de una coisa: uloico iocuiai
sahei en que un conoilanenlo desunano se dileiencia de oulio
conoilanenlo desunano. No queienos de nodo aIgun inlIai o
nundo con nossos iohIenas, nas goslaianos sinIesnenle de
eigunlai a Monsieui Mannoni se eIe no eicehe que, aia un judeu,
as dileienas enlie o anlisenilisno de Mauiias e o de GoehheIs so
ineicelveis...
No lin de una ieiesenlao de 8# A+%#1$ ".:A.7%+.+:. na Aliica do
Noile, un geneiaI disse a Sailie: Seiia hon que sua ea losse encenada
na Aliica Negia. IIa noslia hen cono o negio en as liancs nais
leIiz do que seu seneIhanle aneiicano.
2
Cl. a segunda caa do Iivio de Mannoni. Giilanos a aIavia aaiecei.
3
O. Mannoni, o. cil., . 16.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 85
86
Aciedilo sinceianenle que una exeiincia suhjeliva ode sei
conailiIhada oi oulia essoa que no a viva, e no ielendo janais
saii dizendo que o iohIena negio neu iohIena, so neu, aia en
seguida dedicai-ne a seu esludo. Mas ne aiece que Mannoni no lenlou
senlii de denlio o deseseio do honen de coi dianle do hianco. Dediquei-
ne nesle esludo a aaIai a nisiia do negio. TcliI e alelivanenle.
No quis sei ohjelivo. AIis, no hen isso: neIhoi seiia dizei que no
ne loi ossveI sei ohjelivo.
Ixisle enlo una dileiena enlie un iacisno e oulio? A nesna
queda, o nesno liacasso do honen no oden sei enconliados en
anhos?
Monsieui Mannoni eslina que o hianco ohie da Aliica do SuI delesla
o negio indeendenlenenle de quaIquei iocesso econnico. AIn do
nais, Sailie convoca a nenlaIidade anli-senila aia exIicai essa
caiacleislica:
Assin, chanaiia de hon giado o anli-senilisno de esnohisno do ohie.
Paiece, con eleilo, que a naioiia dos iicos +%121&# esla aixo en vez de
enliegai-se a eIa, ois len coisa neIhoi a lazei. Isla aixo se ioaga
noinaInenle nas cIasses ndias, iecisanenle oique eIas no ln nen
leiia, nen casleIo, nen casa! Ao lialai o judeu cono un sei inleiioi e
einicioso, aliino, ao nesno leno, que eileno a una eIile.
4
Podeianos ieliucai que esle desvio da agiessividade do ioIelaiiado
hianco na diieo do ioIelaiiado negio , lundanenlaInenle, una
consequncia da esliuluia econnica da Aliica do SuI.
Que a Aliica do SuI? Una caIdeiio onde 2.530.300 hiancos
esancan e eslacionan 13.000.000 de negios. Se os hiancos ohies
odeian os ielos no , cono nos laz enlendei Mannoni, oique o
iacisno ohia de equenos coneicianles e de equenos coIonos que
deian duio duianle nuilo leno sen sucesso. Nada disso, oique a
esliuluia da Aliica do SuI una esliuluia iacisla:
NegioliIia e liIanlioia so insuIlos na Aliica do SuI (...) A ioosla seaiai
os nalivos dos euioeus, leiiiloiiaInenle, econonicanenle e oIilicanenle,
e Iev-Ios a edilicai sua ioiia civiIizao soh a diieo e a auloiidade dos
hiancos, nas con un nnino de conlaclo enlie as duas iaas. Reseivai
aIguns leiiiloiios aia os nalivos e ohiigai a giande naioiia a noiai neIes
(...) A conelio econnica seiia assin suiinida, ieaiando o caninho
4
1ean-PauI Sailie, /F52.N1($: :+" 2# E+.:%1($ W+13., .32. SuhIinhado oi nos.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 86
87
A#"# # ".#=121%#,-( *(: j="#$7(: A(=".:G E+. 7(@Ab.@ klm *# A(A+2#,-(
.+"(AF1# n;;;o
No h exageio en dizei que a naioi aile dos suIaliicanos senle una
ieugnncia quase lsica oi ludo o que coIoca un nalivo ou una essoa de
coi no seu nveI.
5
Paia denoIii o aigunenlo de Mannoni, ieileienos que a haiieiia
econnica se oiigina, enlie oulias causas, do nedo da concoiincia e
do desejo de iolegei as cIasses dos hiancos ohies que loinan a
nelade da ouIao euioia e de inedi-Ios de decaii ainda nais.
6
Monsieui Mannoni conlinua: A exIoiao coIoniaI no se conlunde
con as oulias loinas de exIoiao, o iacisno coIoniaI dileie dos oulios
iacisnos.
7
O auloi laIa de lenonenoIogia, de sicanIise, de unidade
hunana, nas goslaianos que esses leinos assunissen en seu lexlo
un cailei nais concielo. Todas as loinas de exIoiao se aiecen.
Todas eIas iocuian sua necessidade en aIgun decielo hhIico. Todas
as loinas de exIoiao so idnlicas ois lodas eIas so aIicadas a
un nesno ohjelo: o honen. Ao consideiai ahslialanenle a esliuluia
de una ou oulia exIoiao, nascaia-se o iohIena cailaI,
lundanenlaI, que ieoi o honen no seu Iugai.
O iacisno coIoniaI no dileie dos oulios iacisnos.
O anli-senilisno ne alinge en Iena caine, eu ne enociono, esla
conleslao aleiioiizanle ne dehiIila, negan-ne a ossihiIidade de sei
honen. No osso deixai de sei soIidiio con o deslino ieseivado a
neu iino. Cada un dos neus alos alinge o honen. Cada una das
ninhas ielicncias, cada una das ninhas covaidias ieveIa o honen.
8
Vanos ouvii Csaiie ainda una vez:
5
Padie Osvin, nagialh do convenlo doninicano de So NicoIau, SlaIIenhosch, Aliica do
SuI: 8GO(@@. *. 7(+2.+", . 140. SuhIinhado oi nos.
6
Padie Osvin, ihiden.
7
O. Mannoni, o. cil., . 1.
8
Ao escievei islo, ensanos na cuIahiIidade nelalsica de 1aseis: H, enlie os honens,
eIo lalo de seien honens, una soIidaiiedade en viilude da quaI cada un loina-se
iesonsveI oi quaIquei injuslia e oi quaIquei naI conelido no nundo, e, en ailicuIai,
eIos ciines conelidos en sua iesena, ou sen que eIe os ignoie. Se no lao o
que osso aia inedi-Ios, sou cnIice. Se no aiiisquei ninha vida aia inedii o
assassinalo de oulios honens, se liquei eiIexo, sinlo-ne cuIado en un senlido
que no ode sei conieendido, de nodo adequado, nen juidica, nen oIlica, nen
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 87
88
Quando Iigo o idio e ouo que, na Aniica, os ielos so Iinchados, digo
que nos nenliian: HilIei no noiieu, quando Iigo o iadio e ouo que
judeus so insuIlados, desiezados, nassaciados, digo que nos nenliian:
HilIei no noiieu, quando Iigo enlin o idio e ouo que na Aliica o liahaIho
loiado esl insliludo, IegaIizado, digo que, na veidade, nos nenliian:
HilIei no noiieu.

Sin, a civiIizao euioia e seus ieiesenlanles nais quaIilicados


so iesonsveis eIo iacisno coIoniaI,
10
e voIlanos a aeIai aia Csaiie:
I enlo, un heIo dia, a huiguesia loi acoidada oi un choque leiiveI: as
geslaos en Iena alividade, as iisoes cheias, os loiluiadoies invenlando,
ielinando, disculindo ao iedoi dos cavaIeles (...)
As essoas se esanlaian, licaian indignadas. Dizian: Que coisa eslianha!
Bah! o nazisno, isso no vai duiai! I eseiaian, aIinenlaian
eseclalivas, e escondeian de si ioiios a veidade, ou seja, que nesno
una haihiie, nas a haihiie suiena, aqueIa que coioa, que iesune o
colidiano de lodas as haihiies, sin, aenas o nazisno, nas anles de
seinos as suas vlinas, lonos os seus cnIices, esle nazisno a, nos o
aoianos anles de soliei o seu eso, nos o ahsoIvenos, lechanos o oIho, o
Iegilinanos, oique, al enlo, eIe so linha sido aIicado a ovos no
noiaInenle... Que eu ainda viva aos lais coisas leien aconlecido, esa sohie nin cono
una cuIahiIidade indescuIveI.
In aIgun Iugai nas iolundezas das ieIaoes hunanas, inoe-se una exigncia ahsoIula:
en caso de alaque ciininoso ou de condioes de vida que aneacen o sei na sua inlegiidade
lsica, so aceilai vivei lodos junlos ou no vivei. (aiI 1aseis, 8# 7+2A#=121%F #22.@#$*.,
.60-61).
1aseis decIaia que a inslncia conelenle Deus. I lciI veiilicai que Deus nada len
a vei con isso. A nenos que no se queiia exIicilai esla ohiigao do honen de se senlii
iesonsveI eIo seu seneIhanle. ResonsveI no senlido de que o nenoi dos neus alos
engaja loda a hunanidade. Cada alo iesosla ou eigunla. As duas, laIvez. Ao exiinii
una ceila naneiia do neu sei de se sueiai, ialilico o vaIoi do neu alo aia oulien.
Inveisanenle, inleiiela-se a assividade ohseivada nas hoias conlIilanles da Hisloiia
cono una laIha dessa ohiigao. 1ung, en V:A.7%: *+ *"#@. 7($%.@A("#1$, diz que quaIquei
euioeu deve eslai en condioes de iesondei eIos ciines conelidos eIa haihiie
nazisla, dianle de un asilico ou un indiano. Una oulia auloia, Maiyse Choisy, en
8G#$$.#+ *. 4(2>7"#%., descieveu a cuIahiIidade devida aos neulios duianle a ocuao.
IIes se senlian conlusanenle iesonsveis oi lodos esses noilos e oi lodos os
BuchenvaId.

Cilado de nenoiia, c1:7(+": A(21%1E+.:, Ioil-de-Iiance, cananha eIeiloiaI de 145.


10
A civiIizao euioia e seus ieiesenlanles nais quaIilicados no so iesonsveis
eIo iacisno coIoniaI, esle ohia de suhaIleinos, equenos coneicianles e equenos
coIonos que deian duio duianle nuilo leno sen sucesso (Mannoni, . 16).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 88
8
euioeus, esle nazisno, nos o cuIlivanos, sonos iesonsveis oi eIe, oi
seus dislaices, oi sua eneliao, sua inliIliao, anles de ahsoiv-Io eIas
guas aveineIhadas de lodas as lissuias da civiIizao ciisl e ocidenlaI.
11
Todas as vezes que venos iahes acossados, desconliados, evasivos,
veslidos con Iongas iouas iasgadas que aiecen lei sido lahiicadas
eseciaInenle aia eIes, ensanos: Monsieui Mannoni se enganou. Muilas
vezes lonos delidos, en Ieno dia, oi agenles da oIcia que nos
conlundian con un iahe, nas que se aiessavan en se descuIai
quando descohiian a nossa oiigen: Ben sahenos que un nailinicano
dileienle de un iahe. Pioleslvanos eneigicanenle, nas eIes nos dizian:
Voc no os conhece. Na veidade, Mannoni, voc se enganou. Pois, que
signilica esla exiesso: A civiIizao euioia e os seus ieiesenlanles
nais quaIilicados no so iesonsveis eIo iacisno coIoniaI? Que
signilica, seno que o coIoniaIisno ohia de avenluieiios e de oIlicos, os
ieiesenlanles os nais quaIilicados que se consideian acina da nassa.
AIn do nais, segundo Iiancis 1eanson, lodo aqueIe que eilence a una
nao iesonsveI eIo alos eieliados en none desla nao:
Dia aos dia, esle sislena desenvoIve en loino de vocs consequncias
einiciosas, dia aos dia seus ionoloies os liaen, iosseguindo, en none
da Iiana, una oIlica lo eslianha quanlo ossveI, no sonenle aos seus
veidadeiios inleiesses, cono lanhn s suas exigncias nais iolundas (...)
Vocs se oiguIhan en nanlei-se dislncia de una ceila oiden de ieaIidades:
assin, vocs deixan as nos Iivies queIes que no so desencoiajados eIas
alnosleias naIss, una vez que as encoiajan con o ioiio conoilanenlo.
I se vocs aaienlenenle conseguen no sujai as nos, que oulios as
sujan en seu Iugai. Vocs ln caangas nas, no lin das conlas, so vocs os
veidadeiios cuIados: ois sen vocs, sen sua negIigenle cegueiia, lais honens
no odeiian Ievai adianle una ao que vos condena e vos desonia.
12
Dizanos h ouco que a Aliica do SuI len una esliuluia iacisla.
Agoia vanos nais Ionge, dizendo que a Iuioa len una esliuluia iacisla.
V-se hen que Monsieui Mannoni no esl inleiessado nesle iohIena,
una vez que aliina: A Iiana o as nenos iacisla do nundo.
13
BeIos
ielos, nesno que seja neio duio, aIegien-se oi seien lianceses, ois
11
Ain Csaiie, c1:7(+": :+" 2. 7(2($1#21:@., .14-15.
12
Iiancis 1eanson, Celle AIgiie conquise el acilie, Y:A1"1%, ahiiI de 150, . 624.
13
Mannoni, o. cil., . 31.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 89
0
na Aniica seus congneies so nais inleIizes... A Iiana un as iacisla,
ois o nilo do negio-iuin laz aile do inconscienle da coIelividade. Nos
o denonsliaienos nais adianle (caluIo VI).
Conlinuenos con Monsieui Mannoni:
Con eleilo, un conIexo de inleiioiidade Iigado coi da eIe so se ohseiva
nos indivduos que viven en ninoiia en un anhienle de oulia coi, en
una coIelividade hen honognea cono a coIelividade naIgaxe, onde as
esliuluias sociais so ainda hen soIidas, so enconlianos conIexo de
inleiioiidade en casos excecionais.
14
Ainda una vez, edinos ao auloi aIguna ciicunseco. Un hianco,
nas coInias, nunca se senliu inleiioi ao que quei que seja, cono o diz
lo hen Mannoni: IIe sei endeusado ou devoiado. O coIonizadoi, se
hen que en ninoiia, no se senle inleiioiizado. H na Mailinica
duzenlos hiancos que se juIgan sueiioies a liezenlos niI eIenenlos de
coi. Na Aliica do SuI, deven exislii dois niIhoes de hiancos aia
aioxinadanenle lieze niIhoes de nalivos, e nunca assou eIa cahea
de nenhun nalivo senlii-se sueiioi a un hianco ninoiiliio.
Se as descoheilas de AdIei e as, no nenos inleiessanles, de uenkeI,
exIican ceilos conoilanenlos neuiolicos, no se ode inleiii deIas
Ieis que ossan sei aIicadas a iohIenas inlinilanenle nais conIexos.
A inleiioiizao o coiieIalo nalivo da sueiioiizao euioia.
Piecisanos lei a coiagen de dizei: F ( "#71:%# E+. 7"1# ( 1$5."1("1&#*(.
Con essa concIuso, aioxinano-nos de Sailie: O judeu un
honen que os oulios honens consideian judeu: eis a veidade sinIes
de onde se deve ailii... I o anli-senila que laz o judeu.
15
Quais so os casos excecionais de que nos laIa Mannoni? So,
sinIesnenle, aqueIes en que o evoIudo descohie-se, de ieenle,
iejeilado oi una civiIizao que eIe, no enlanlo, assiniIou. De nodo
que a concIuso seiia a seguinle: na nedida en que o veidadeiio
naIgaxe-lio do auloi assune a condula deendenle, ludo vai s
niI naiaviIhas. Mas se eIe esquece o seu Iugai, se oi acaso nele na
cahea que quei iguaIai-se ao euioeu, enlo o dilo euioeu se iiiila e
iejeila o audacioso - que, nesla ocasio, e nesle caso excecionaI, aga
con un conIexo de inleiioiidade sua iejeio da deendncia.
14
Mannoni, o. cil., . 108.
15
Sailie, o. cil., . 88-8.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 90
1
Descohiinos, anleiioinenle, en ceilas aIegaoes de Monsieui
Mannoni, un quiioquo no nnino eiigoso. Con eleilo, eIe oleiece ao
naIgaxe a oo enlie a inleiioiidade e a deendncia. AIn dessas
duas soIuoes, no h saIvao.
Quando eIe (o naIgaxe) consegue eslaheIecei lais ieIaoes (de deendncia)
no convvio con os sueiioies, sua inleiioiidade no o inconoda nais,
ludo vai hen. Quando eIe no consegue, quando sua osio inseguia no
se ieguIa dessa naneiia, eIe exeiinenla una deiiola.
16
O iineiio cuidado de Mannoni loi ciilicai os nlodos al enlo
eniegados eIos diveisos elnogialos que exaninaian as ouIaoes
iinilivas. Poin a cilica que se ode lazei sua ohia evidenle.
Aos lei conlinado o naIgaxe nos seus coslunes, aos lei ieaIizado
una anIise uniIaleiaI de sua viso do nundo, aos lei desciilo o naIgaxe
en anhienle lechado, aos lei ielendido que o naIgaxe nanln
ieIaoes de deendncia con os ancesliais, caiacleislicas aIlanenle
liihais, o auloi, desiezando quaIquei ohjelividade, aIica suas concIusoes
a una conieenso hiIaleiaI - ignoiando deIiheiadanenle que, desde
GaIIini, o naIgaxe no exisle nais.

O que exiginos de Mannoni que nos exIique a siluao coIoniaI.


Cuiiosanenle, eIe se esquece de laz-Io. Nada se eide, nada se ciia,
eslanos de acoido. Paiodiando HegeI, Geoiges BaIandiei, en un esludo
consagiado a aidinei e Iinlon, escieveu a ioosilo da dinnica da
eisonaIidade: O Ilino dos eslgios o iesuIlado de lodos eslgios
anlecedenles e deven conlei lodos os seus iincios.
17
Paiece iada,
nas einanece a iegia de nuilos esquisadoies. As ieaoes, os
conoilanenlos que nasceian con a chegada dos euioeus en
Madagascai, no se adicionaian aos ieexislenles. No houve aunenlo
do hIoco squico anleiioi. Se, oi exenIo, os naicianos quizessen
conquislai a Teiia e iocuiassen no iniciai os leiiqueos cuIluia
naiciana, nas IileiaInenle 7(2($1&6K2(:, duvidanos da eienidade de
quaIquei eisonaIidade. aidinei coiiige nuilos juIganenlos ao escievei:
16
Mannoni, o. cil., . 61.

GaIIieni, niIilai liancs que lez caiieiia cono conquisladoi de viios leiiiloiios aliicanos,
coneando cono cailo e leininando cono naiechaI. Ioi o acilicadoi de Madagascai,
enlie 186 e 105.
17
O IelhnoIogie ieliouve Iunil de I honne, Y:A"1%, ahiiI de 150.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 91
2
Insinai o Ciislianisno s essoas de AIoi una laiela digna de Don
Quichole (... Isso) no len nenhun senlido enquanlo a eisonaIidade
einanece consliuda con eIenenlos que eslo en conIela desainonia
con a douliina ciisl: ceilanenle coneai eIo Iado ioi.
18
I se os ielos so ineineveis aos ensinanenlos de Ciislo, no
oique sejan incaazes de assiniI-Io. Conieendei aIgo novo exige
disonihiIidade, ieaiao, exige una nova loinao. I uloico eseiai
do ielo ou do iahe que se esloicen aia inseiii vaIoies ahslialos na
sua f.2%#$:7O#++$B, quando eIes naI conseguen conei o sulicienle aia
nalai a lone. Pedii a un ielo do aIlo Ngei que se caIe, denunciai que
eIe incaaz de se loinai un Schuheil, no nenos ahsuido do que licai
adniiado oique un oeiiio de BeiIiel no dedique suas noiles ao esludo
do Iiiisno na Iileialuia indiana, ou decIaiai que eIe nunca sei un Iinslein.
Na veidade, de nodo ahsoIulo, nada se ooe a coisas seneIhanles.
Nada - saIvo que os inleiessados no ln a ossihiIidade de ohl-Ias.
I eIes no se queixan! A iova?
No lin da nadiugada, nuilo aIn de neu ai e de ninha ne, a chouana
iachada e lihiosa, cono un essegueiio aloinenlado eIos aiasilas, o
lelo ieciio ienendado con edaos de Iala de oIeo dieseI, loinando
oas de leiiugen na asla cinzenla, soidida e ledoienla da aIha, e quando
o venlo assovia, esse conjunlo disaialado laz un hizaiio haiuIho,
iniciaInenle cono un cieilai de liiluia, deois cono un lio que
neiguIha na gua soIlando una lunaa de laguIhas esvoaanles. I a cana
de lhuas de onde se aIevanlou ninha iaa, ninha iaa loda inleiia dessa
cana de lhuas, con suas alas leilas de Iala de queiosene, cono se soliesse
de eIelanlase essa cana, e seu couio de cahiilo, e suas loIhas secas de
hananeiia, e seus liaos, una noslaIgia de coIcho, a cana de ninha avo.
Acina da cana, en un ole cheio de oIeo, un lilo cuja chana dana cono
un naho giosso... Sohie o ole, en de Ielias de ouio: OBRIGADO.

InleIiznenle,
18
Cilado oi Geoiges BaIandiei, ihid. . 610.

H u n eiio de ieviso no oiiginaI que lunuIlua a conieenso do lexlo de Csaiie. In


vez de AF7OF (ecado) %(+"@.$%F *. 2# 72(E+., o coiielo seiia AS7O." (essegueiio) %(+"@.$%F
*. 2# 72(E+.. 8# 72(E+. una doena de ceilas ivoies, ailicuIainenle o essegueiio.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 92
3
essa alilude, esse conoilanenlo, essa vida canhaIeanle aanhada no Iao
da veigonha e da desgiaa, se insuige, conlesla-se, conlesla, Iadia e, vaIha-
ne deus!, quando Ihe eigunlan:
- Que que voc ode lazei?
- Coneai!
- Coneai o qu?
- A nica coisa no nundo que vaIe a ena coneai: o lin do nundo, oiia!
1
O que Mannoni esqueceu que o naIgaxe no exisle nais. IIe esqueceu
que o naIgaxe .N1:%. 7(@ ( .+"(A.+. O hianco, chegando a Madagascai,
lunuIluou os hoiizonles e os necanisnos sicoIogicos. Todo o nundo j
o disse, aia o negio a aIleiidade no oulio negio, o hianco. Una iIha
cono Madagascai, invadida de un dia aia o oulio eIos ioneiios da
civiIizao, nesno que esses ioneiios lenhan se conoilado da neIhoi
naneiia ossveI, solieu una desesliuluiao. AIis Mannoni quen o
diz: No incio da coIonizao, cada liiho queiia lei o seu hianco.
20
Que
isso seja exIicado oi necanisnos ngico-lolnicos, oi una
necessidade de conlaclo con o Deus leiiveI, cono iIusliao de un
sislena de deendncia, o ceilo que, de quaIquei naneiia, aIgo de novo
se ioduziu nesla iIha, aIgo que deve sei Ievado en consideiao, soh
ena de loinai a anIise laIsa, ahsuida, caduca. Un aoile novo lendo
inleivido, seiia ieciso lenlai conieendei as novas ieIaoes.
O hianco, ao desenhaicai en Madagascai, iovocou una leiida
ahsoIula. As consequncias dessa iiiuo euioia en Madagascai no
so aenas sicoIogicas, ois, lodo o nundo j o disse, h ieIaoes inleinas
enlie a conscincia e o conlexlo sociaI.
As consequncias econnicas? Mas o iocesso da coIonizao que
seiia ieciso inslauiai!
Conlinuenos nosso esludo.
In leinos ahslialos, o naIgaxe ode suoilai no sei un honen hianco.
O que ciueI lei descoheilo, iniciaInenle, que un honen (oi
idenlilicao) e, .@ :.B+1*#, que esla unidade se ione en hiancos e negios.
Se o naIgaxe ahandonado ou liado nanln sua idenlilicao, eIa se
loina enlo ieivindicadoia, e eIe exigii una 1B+#2*#*. da quaI no senlia
nenhuna necessidade. Issa iguaIdade Ihe leiia sido vanlajosa anles deIe l-
1
Ain Csaiie, ?#O1." *G +$ ".%(+", . 56.
20
Mannoni, o. cil., . 81.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 93
4
Ia exigido, nas, en seguida, loina-se un iendio insulicienle aia seus
naIes: ois quaIquei iogiesso na ossveI iguaIdade loinai ainda nais
insuoilveis as dileienas que, de ieenle, aaiecen cono doIoiosanenle
indislaiveis. I desle nodo que eIe (o naIgaxe) assa da deendncia
inleiioiidade sicoIogica.
21
Aqui ainda enconlianos o nesno naIenlendido. I evidenle que o
naIgaxe ode eileilanenle suoilai no sei hianco. Un naIgaxe
un naIgaxe, ou neIhoi, un naIgaxe no un naIgaxe: exisle
ahsoIulanenle una naIgaxice. Se eIe naIgaxe, oique o hianco
chegou, e se, en un dado nonenlo da sua hisloiia, eIe loi Ievado a se
queslionai se eia ou no un honen, que Ihe conleslavan sua
hunanidade. In oulias aIavias, coneo a soliei oi no sei hianco,
na nedida que o honen hianco ne inoe una disciininao, laz de
nin un coIonizado, ne exliia quaIquei vaIoi, quaIquei oiiginaIidade,
ielende que seja un aiasila no nundo, que ieciso que eu aconanhe
o nais iaidanenle ossveI o nundo hianco, que sou una hesla leia,
que neu ovo e eu sonos un esleico anhuIanle, ieugnanlenenle
loinedoi de cana nacia e de aIgodo sedoso, que no lenho nada a
lazei no nundo.
22
Inlo lenlaiei sinIesnenle lazei-ne hianco, islo
, ohiigaiei o hianco a ieconhecei ninha hunanidade. Mas, nos dii
Mannoni, vocs no ln olenciaI, ois exisle denlio de vocs un
conIexo de deendncia. Nen lodos os ovos eslo alos a sei
coIonizados, so o eslo aqueIes que senlen esla necessidade. I, nais
adianle:
Podenos dizei que, quase en lodos os Iugaies en que os euioeus lundaian
coInias do lio aqui en queslo, eIes eian eseiados e al nesno
inconscienlenenle desejados eIos nalivos. In lodas as ailes, Iendas os
ieliguiavan soh a loina de esliangeiios vindos do nai e deslinados a
liazei henelcios.
23
Cono se v, o hianco ohedece a un conIexo de auloiidade, a un
conIexo de chele, enquanlo que o naIgaxe ohedece a un conIexo de
deendncia. I lodos lican salisleilos.
21
Mannoni, o. cil., . 85.
22
Csaiie, ?#O1." *G+$ ".%(+";
23
Mannoni, o. cil., . 87-88.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 94
5
Quando se liala de conieendei oique o euioeu, o esliangeiio,
loi chanado de 3#&#O#, islo , honoiveI esliangeiio, quando se liala
de conieendei oi que os euioeus nauliagados loian acoIhidos de
hiaos aheilos, oi que o euioeu, o esliangeiio, no loi janais
consideiado cono un ininigo - en vez de ailii da hondade, da
henevoIncia, da oIidez, liaos lundanenlais daquiIo que Csaiie chana
de anligas civiIizaoes coileses, nos dizen que assin , sinIesnenle,
oique eslava insciilo nos hieiogIilos laldicos - no caso, o inconscienle
- aIgo que lazia do hianco o senhoi eseiado.
Sin, o inconscienle, eis que cheganos a eIe. Mas no devenos
exliaoIai. Quando un ielo ne conla o seguinle sonho: Caninho h
nuilo leno, eslou nuilo cansado, lenho a iniesso de que aIgo ne
eseia, uIliaasso as haiieiias e os nuios, chego a una saIa vazia, e
alis de una oila ouo un haiuIho, hesilo anles de enliai, enlin lono
una deciso e enlio, h nessa segunda saIa aIguns hiancos, conslalo
que eu lanhn sou hianco, quando lenlo conieendei esle sonho,
anaIis-Io, sahendo que esle anigo len dilicuIdades en se desenvoIvei,
concIuo que esle sonho ieaIiza un desejo inconscienle. Mas, loia do
neu Iahoialoiio de sicanaIisla, quando livei de inlegiai ninhas
concIusoes ao conlexlo do nundo, diiei:
1. Meu acienle solie de un conIexo de inleiioiidade. Sua esliuluia
squica coiie o iisco de se desnanleIai. I ieciso ioleg-Io e, ouco a
ouco, Iiheil-Io desse desejo inconscienle.
2. Se eIe se enconlia a laI onlo suhneiso eIo desejo de sei hianco,
que vive en una sociedade que loina ossveI seu conIexo de
inleiioiidade, en una sociedade cuja consislncia deende da
nanuleno desse conIexo, en una sociedade que aliina a
sueiioiidade de una iaa, na nedida exala en que esla sociedade
Ihe causa dilicuIdades que eIe coIocado en una siluao neuiolica.
Suige, enlo, a necessidade de una ao conjunla sohie o indivduo e
sohie o giuo. Inquanlo sicanaIisla, devo ajudai neu cIienle a 7($:71.$%1&#"
seu inconscienle, a no nais lenlai un enhianquecinenlo aIucinaloiio,
nas sin a agii no senlido de una nudana das esliuluias sociais.
In oulias aIavias, o negio no deve nais sei coIocado dianle desle
diIena: hianqueai ou desaaiecei, eIe deve odei lonai conscincia de
una nova ossihiIidade de exislii, ou ainda, se a sociedade Ihe ciia
dilicuIdades oi causa de sua coi, se enconlio en seus sonhos a exiesso
de un desejo inconscienle de nudai de coi, neu ohjelivo no sei
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 95
6
dissuadi-Io, aconseIhando-o a nanlei as dislncias, ao conliiio, neu
ohjelivo sei, una vez escIaiecidas as causas, loin-Io caaz de .:7(2O."
a ao (ou a assividade) a ieseilo da veidadeiia oiigen do conlIilo,
islo , as esliuluias sociais.
Mannoni, ieocuado en encaiai o iohIena soh lodos os nguIos,
no deixou de inleiiogai o inconscienle do naIgaxe.
Paia lanlo, eIe anaIisou sele sonhos: sele ieIalos que nos ieveIan o
inconscienle, e enlie as quais enconlianos seis cujo eIenenlo doninanle
o leiioi. AIgunas ciianas e un aduIlo nos liannilen seus sonhos e
nos os venos linuIos, evasivos, inleIizes.
0($O( *( 7(&1$O.1"(I
Sou eiseguido oi un louio $.B"( luiioso.
24
Aleiioiizado, suho en
una ivoie, onde lico al que asse o eiigo. Deso lodo linuIo.
0($O( *. /#O.31C @.$1$( *. %".&. #$(:I
Passeando eIa lIoiesla, enconlio dois honens $.B"(:
25
Ah, digo, eslou
eidido! Vou (queio) lugii nas inossveI. IIes ne ceican e haIhucian do
jeilo deIes. Cieio que dizen: Voc vai vei o que a noile. Tieno de nedo
e Ihes digo: Deixen-ne en az, senhoies, lenho lanlo nedo! Un desses
honens laIa o liancs, nas, aesai de ludo, eIes ne dizen: Vanos vei
nosso chele. A caninho, eIes ne lazen andai na lienle deIes e ne noslian
seus luzis. Meu nedo iedohia, nas anles de chegai ao acananenlo
devenos aliavessai un iiacho. Iu neiguIho al o lundo. Giaas a neu
sangue liio, chego a una giula de edia e ne escondo denlio. Quando os
dois honens vo-se enhoia, eu lujo e voIlo aia a casa de neus ais.
0($O( *. ](:.%%.I
O sujeilo (una nenina) esl eidido e se senla en un lionco de
ivoie cado. Una nuIhei usando un veslido hianco Ihe diz que eIa
esl no neio dos handidos. O ieIalo conlinua assin: Sou esludanle,
iesondi-Ihe lienendo, e quando voIlava da escoIa ne eidi oi aqui.
IIa ne diz: Siga esle caninho e voc chegai en casa.
24
SuhIinhado oi nos.
25
SuhIinhado oi nos.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 96
7
0($O( *. /#&#51C @.$1$( *. %".&. A#"# 7#%("&. #$(:I
IIe eiseguido oi soIdados de inlanlaiia (senagaIeses) que,
coiiendo, lazen un haiuIho de cavaIos gaIoando, eIes caiiegan
seu luzis dianle de si. O sujeilo escaa loinando-se invisveI. Sohe una
escada e enconlia a oila de casa.
0($O( *. Y2AO1$.C @.$1$# *. %".&. A#"# 7#%("&. #$(:I
Sonho con un hoi $.B"(
26
que ne eisegue luiiosanenle. O hoi
vigoioso. Sua cahea, quase loda saIicada de hianco (:17), len dois
Iongos chilies hen onludos. Ah, que inleIicidade, enso eu! A liiIha se
encoIhe, que osso lazei? VoIlo-ne aia una nangueiia. Ai de nin!
Caio no neio de aihuslos esinhosos. Inlo eIe enuiia os chilies conlia
nin. Meu inleslino sai e eIe o cone.
0($O( *. /#&#I
No seu sonho o sujeilo ouve dizei na escoIa que os senegaIeses eslo
chegando, Sa no lio da escoIa aia vei. Os senegaIeses eslavan
ieaInenle chegando. IIe loge, lona o caninho de casa. Mas nossa
casa lanhn desnanleIada oi eIes.
0($O( *. 01C @.$1$( *. 7#%("&. #$(:I
Iu eslava asseando no jaidin, quando senli aIgo loinando una
sonhia alis de nin. As loIhas se chocavan ao iedoi de nin, caindo
cono se houvesse un handido queiendo ne egai. Quando eu caninhava
en quaIquei das liiIhas, a sonhia senie ne seguia. Inlo liquei con
nedo e conecei a lugii, nas a sonhia dava assos enoines, eslendia a
sua no enoine aia ne egai eIa ioua. Senlia ninha canisa iasgada
e giilava. Ao esculai o giilo neu ai uIava da cana e ne oIhava, a a
giande :(@="# desaaiecia e eu no senlia nais o giande nedo.
27
26
SuhIinhado oi nos.
27
Mannoni, o. cil., ca. I, Ies ives, . 55-5.

Aliicanos do noile, ou seja, hahilanles do Magiehe, iahes, heiheies e hedunos do Maiiocos,


AigIia e Tunsia. Ianon viveu na AigIia, na oca da gueiia de Iiheilao coIoniaI. Vei o
ielcio de Ievis R. Goidon.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 97
8
H ceica de dez anos licanos suiieendidos ao descohiii que os
aliicanos do noile deleslavan os honens de coi.

Iia-nos ieaInenle
inossveI enliai en conlaclo con os nalivos. Deixanos a Aliica con
deslino Iiana, sen lei conieendido a iazo desla aninosidade.
Inlielanlo, aIguns lalos nos Ievaian a ".52.%1"; O liancs no gosla do
judeu que no gosla do iahe, que no gosla do ielo... Ao iahe se diz:
Se vocs eslo ohies oique o judeu vos enioIou, lonou ludo de
vocs. Ao judeu se diz: Vocs no eslo en de iguaIdade con os
iahes oique na veidade vocs so hiancos e ln Beigson e Iinslein.
Ao ielo se diz: Vocs so os neIhoies soIdados do Iniio Iiancs, os
iahes se consideian sueiioies a vocs, nas eIes eslo enganados.
AIis, no veidade, no se diz nada ao ielo, no se len nada a Ihe
dizei, o soIdado senegaIs un inlanle, o hon-inlanle-do-seu-cailo, o
vaIenle que so-sahe-iecehei-oidens:
- Voc no assai.
- Poi qu?
- Iu no sahei. Voc no assai.
O hianco, incaaz de enlienlai lodas as ieivindicaoes, se Iivia das
iesonsahiIidades. Iu denonino esle iocesso de ieailio iaciaI da cuIa.
Dissenos que aIguns lalos nos suiieendeian. Toda vez que havia un
novinenlo insuiieicionaI, a auloiidade niIilai so coIocava na vanguaida
soIdados de coi. Ioian ovos de coi que aniquiIaian as lenlalivas de
Iiheilao de oulios ovos de coi, iova de que no havia cono
univeisaIizai o iocesso: se os iahes, esses vagahundos, nelian na cahea
que devian se ievoIlai, no o seiia en none de iincios dignos, nas
sinIesnenle con o lin de descaiiegai seu inconscienle de =17(%:.

Do onlo de visla aliicano, dizia un esludanle de coi duianle un


dehale sohie Madagascai, no vigsino-quinlo Congiesso dos Isludanles
CaloIicos: Sou conlia o envio da inlanlaiia senegaIesa e a aluao deIes
oi I. Sahenos, aIis, que un dos loiluiadoies da chelaluia de oIcia
de Tananaiive eia un senegaIs. Assin, sahendo de ludo isso e lanhn
o que ode sei aia un naIgaxe o esleieolio do senegaIs, as
descoheilas de Iieud no nos so de nenhuna uliIidade. I ieciso
iecoIocai esles sonhos $( :.+ %.@A(, e esle leno o eiodo en que
oilenla niI nalivos loian assassinados, islo , un hahilanle aia cada

Teino do #"B(%, ejoialivo, ieleiindo os hahilanles do Magiehe.


Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 98

cinquenla, e coIoc-Ios $( :.+ 2+B#", e esse Iugai una iIha de qualio


niIhoes de hahilanles, no seio da quaI nenhuna veidadeiia ieIao ode
sei iniciada, onde as dissensoes iocan aqui e aIn, onde nenliia e
denagogia so os nicos senhoies.
28
28
Ixlianos esles deoinenlos leilos no iocesso de Tananaiive. Audincia de de
agoslo. Rakolovao decIaia:
Monsieui Baion ne disse: 1 que voc no quei concoidai con o que acaho de dizei, vou
nandai-le aia a saIa de ielIexoes (...) Passei aia a oulia saIa. A laI saIa de ielIexoes j
eslava coheila de gua, e, aIn do nais, havia lanhn un loneI cheio de gua suja, ia
dizei o nnino. Monsieui Baion ne disse: Iis aqui o neio que Ihe ensinai a concoidai
con o que eu nandei. Un senegaIs ieceheu de Monsieui Baion a oiden de ne dai o
nesno lialanenlo que loi dado aos oulios. IIe ne ohiigou a licai de joeIhos, de unhos
seaiados, egou una loiqus de nadeiia e aeilou ninhas duas nos, deois, de joeIhos
e con as duas nos aeiladas, eIe coIocou os s na ninha nuca e neiguIhou ninha
cahea no loneI. Vendo que eu ia desnaiai, liiou o aia ne deixai iecueiai o lIego.
I isso se ieeliu al eu licai conIelanenle exauslo. Inlo eIe disse: Ieven-no e Ihe
den una suiia. O senegaIs enlo usou o veigaIho, nas Monsieui Baion enliou na saIa
de loiluia e ailiciou essoaInenle da lIageIao. Cieio que isso duiou quinze ninulos,
no lin dos quais decIaiei que no aguenlava nais, ois, aesai de ninha juvenlude, eia
insuoilveI. A eIe disse: Inlo ieciso adnilii o que acaho de Ihe dizei! No, senhoi
diieloi, no veidade. A essa aIluia eIe ne nandou aia a saIa de loiluia, chanou un
oulio senegaIs, ois un so no eia sulicienle, e oidenou que ne enduiassen con os
s aia cina e nelessen neu coio no loneI al o eilo. I ieconeaian dessa naneiia
viias vezes. Poi lin eu disse: No aguenlo nais! Deixen-ne laIai con Monsieui Baion.
I disse a eIe o seguinle: Peo ao nenos un lialanenlo digno da Iiana, senhoi diieloi,
e eIe ne iesondeu: Isle o lialanenlo da Iiana!
No aguenlando nais, eu Ihe disse: Inlo aceilo a iineiia aile de sua decIaiao.
Monsieui Baion ne iesondeu: No, eu no queio a iineiia aile, queio ludo! - Devo
enlo nenlii? - Menliia ou no nenliia, voc len de aceilai o que exijo, iesondeu...
O deoinenlo conlinuou:
Inedialanenle Monsieui Baion disse: Iaan-no soliei un oulio lio de loiluia. Nesle
nonenlo ne Ievaian aia a saIa conlgua, onde havia una equena escada de cinenlo. Con
neus hiaos anaiiados oi lis, os dois senegaIeses uxaian neus s aia cina e ne
aiiaslaian dessa naneiia, suhindo e descendo na equena escada. Isso coneou a licai
insuoilveI e, nesno que eu livesse loia sulicienle, no dava aia aguenlai. Iu disse aos
senegaIeses: Digan a vosso chele que concoido con o que eIe vai ne lazei dizei.
Audincia de 11 de agoslo. O acusado Roheil conla:
O guaida agaiiou-ne eIo coIaiinho do aIelo e ne deu onlas oi lis e nuiios no
ioslo. Deois coIocou-ne de joeIhos, e Monsieui Baion ieconeou a ne halei. Sen sahei
cono, eIe assou aia lis de nin e senli onlas de logo aIicadas en ninha nuca.
Tenlando ne iolegei con as nos, eIas lanhn licaian queinadas... No cho, eIa
leiceiia vez eidi os senlidos e no ne Ienhio nais do que aconleceu. Monsieui Baion
nandou-ne assinai un aeI ievianenle ieaiado. Con un sinaI eu disse: No. Inlo
o diieloi chanou o senegaIs, que ne caiiegou aia una oulia saIa de
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 99
100
loiluia: Voc vai concoidai ou noiiei, disse o senegaIs. Pioi aia eIe, vanos coneai
a oeiao, 1ean, disse o diieloi. Anaiiaian neus hiaos oi lis, coIocaian-ne de
joeIhos e neiguIhaian ninha cahea en un loneI cheio de gua.Quando eu eslava aia
ne alogai, ieliiavan-ne. I assin ieconeaian viias vezes al o neu conIelo
esgolanenlo...
AssinaIenos, aia que ningun o ignoie, que a leslenunha Rakolovao loi condenada
noile.
Inlo, quando se I lais coisas, aiece que Monsieui Mannoni deixou escaai una
dinenso dos lennenos que anaIisa: o louio negio, os honens negios so, nada nais
nada nenos do que os senegaIeses da oIcia seciela.
2
Pieiie NaviIIe, 4:>7O(2(B1.C @#"N1:@.C @#%."1#21:@., MaiceI Rivieie Idileui, 2 edio, .151.

Na veidade, una nuIhei de veslido hianco.


30
Mannoni, o. cil., .71.
I ieciso dizei que, en ceilos nonenlos, o sociaI nais inoilanle
do que o individuaI. Penso en P. NaviIIe escievendo:
IaIai dos sonhos da sociedade cono se lossen os sonhos do indivduo, dos
desejos coIelivos de olncia cono se lossen o inslinlo sexuaI essoaI,
inveilei ainda una vez a oiden naluiaI das coisas, una vez que, eIo
conliiio, so as condioes econnicas e sociais das Iulas de cIasses que
exIican e deleininan as condioes ieais nas quais se exiine a sexuaIidade
individuaI, e que o conledo dos sonhos de un sei hunano deende lanhn,
no lin das conlas, das condioes geiais da civiIizao na quaI eIe vive.
2
O louio negio luiioso no o AO#22+:. Os dois honens negios, no
so os dois ais - un ieiesenlando o ai ieaI, oulio o ancesliaI. Iis
aqui a que una anIise aiolundada odeiia Ievai, con hase nas ioiias
concIusoes de Mannoni no aigialo inliluIado O cuIlo dos noilos e a
lanIia: o luziI do soIdado senegaIs no un nis, na veidade un
luziI IeheI 116. O louio negio e o handido no so 2(2(:, aInas
suhslanciais, nas una iiiuo, duianle o sono, de inaginaoes ieais.
Que ieiesenla esla esleieoliagen, esse lena cenliaI dos sonhos, seno
una ieosio no hon caninho? Oia so soIdados $.B"(:, oia so louios
$.B"(: con a cahea nanchada de hianco, oia una hianca nuilo
genliI.

Que enconlianos nesses sonhos, seno esla idia cenliaI: Alaslai-


se da iolina asseai en nalas onde se enconlia o louio que vos
ieconduz iaidinho casa.
30
MaIgaxes, liquen lianquiIos, einanean nos seus Iugaies.
Aos lei desciilo a sicoIogia naIgaxe, Mannoni se iooe a exIicai
a iazo de sei do coIoniaIisno. Assin lazendo, eIe aiesenla un novo
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 100
101
conIexo Iisla i-exislenle: o conIexo de Pioseio, - delinido cono
o conjunlo de disosioes neuiolicas que desenhan ao nesno leno a
liguia do aleinaIisno coIoniaI e o ielialo do iacisla cuja liIha loi
ohjelo de una lenlaliva de esluio (inaginiio) oi aile de un sei
inleiioi.
31
Pioseio , cono sahenos, o eisonagen iinciaI da ea de
Shakeseaie V %.@A.:%#*.. Dianle deIe lenos Miianda, sua liIha, e
CaIihan, o seIvagen. Dianle de CaIihan, Pioseio adola una alilude
que os suI-aneiicanos conhecen hen. IIes no dizen que os ielos
eseian a hoa ocasio aia se ieciilaien sohie as nuIheies hiancas?

In lodo caso, o que h de inleiessanle nesla aile da ohia a inlensidade


con que Mannoni nos laz aieendei os conlIilos naI iesoIvidos que
aiecen eslai na hase da vocao coIoniaI. Con eleilo, nos diz eIe:
O que laIla ao coIono, laI cono a Pioseio, o nundo dos oulios, do quaI
eIe excIudo, onde os oulios se lazen ieseilai. Isse nundo, o coIono-lio
o deixou, excIudo eIa dilicuIdade de adnilii os honens lais cono eIes
so. Issa luga esl Iigada a una necessidade de doninao de oiigen
inlanliI, que a adalao ao sociaI no conseguiu disciIinai. Pouco inoila
que o coIono lenha cedido ieocuao nica de viajai, ao desejo de
escaai do hoiioi de seu heio, ou dos anligos aiaeilos, ou que eIe
nais giosseiianenle deseje una vida nais ahundanle (...) Tiala-se, senie,
do conionisso con a lenlao de vivei en un nundo sen honens.
32
Se aciescenlainos que nuilos euioeus vo aia as coInias oique
I Ihes ossveI eniiquecei en ouco leno, que, saIvo iaias exceoes,
o coIono un coneicianle, ou neIhoi, un lialicanle, leienos
conieendido a sicoIogia do honen que iovoca no auloclone o
senlinenlo de inleiioiidade. Quando ao conIexo de deendncia
naIgaxe, eIo nenos soh a nica loina que nos accessveI e anaIisveI,
eIe lanhn iovn da chegada na iIha dos coIonizadoies hiancos. Sohie
o conIexo oiiginaI, en eslado uio, que leiia caiacleiizado a
nenlaIidade naIgaxe duianle o eiodo anleiioi, Monsieui Mannoni no
aiece hen lundanenlado aia liiai deIe o nenoi ensinanenlo sohie a
siluao, os iohIenas ou as ossihiIidades dos nalivos no eiodo aluaI.
31
Mannoni, o. cil., . 108.

Passagen enignlica. Quen so esses suI-aneiicanos? Quen o aliina, Ianon ou


Mannoni?
32
Ihiden, . 106.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 101
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 102
103
5
A exeiincia vivida do negio
Pielo sujo! Ou sinIesnenle: OIhe, un ielo!
Cheguei ao nundo ielendendo descohiii un senlido nas coisas,
ninha aIna cheia do desejo de eslai na oiigen do nundo, e eis que ne
descuhio ohjelo en neio a oulios ohjelos.
IncIausuiado nesla ohjelividade esnagadoia, inIoiei ao oulio. Seu
oIhai Iiheiladoi, eicoiiendo neu coio suhilanenle Iivie de aseiezas,
ne devoIveu una Ieveza que eu ensava eidida e, exliaindo-ne do
nundo, ne enliegou ao nundo. Mas, no novo nundo, Iogo ne choquei
con a oulia veilenle, e o oulio, aliavs de geslos, aliludes, oIhaies,
lixou-ne cono se lixa una soIuo con un eslahiIizadoi. Iiquei luiioso,
exigi exIicaoes... No adianlou nada. IxIodi. Aqui eslo os laieIos
ieunidos oi un oulio eu.
Inquanlo o negio eslivei en casa no iecisai, saIvo oi ocasio
de equenas Iulas inleslinas, conliinai seu sei dianle de un oulio. CIaio,
hen que exisle o nonenlo de sei aia-o-oulio, de que laIa HegeI,
nas quaIquei onloIogia loina-se iiieaIizveI en una sociedade
coIonizada e civiIizada. Paiece que esle lalo no ieleve sulicienlenenle
a aleno daqueIes que escieveian sohie a queslo coIoniaI. H, na
f.2%#$:7O#++$B de un ovo coIonizado, una inuieza, una laia que
ioihe quaIquei exIicao onloIogica. Pode-se conleslai, aigunenlando
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 103
104
que o nesno ode aconlecei a quaIquei indivduo, nas, na veidade,
esl se nascaiando un iohIena lundanenlaI. A onloIogia, quando se
adnilii de una vez oi lodas que eIa deixa de Iado a exislncia, no nos
einile conieendei o sei do negio. Pois o negio no len nais de sei
negio, nas s-Io dianle do hianco. AIguns neleio na cahea que deven
nos Ienhiai que a siluao len un duIo senlido. Resondenos que
no veidade. Aos oIhos do hianco, o negio no len iesislncia
onloIogica. De un dia aia o oulio, os ielos liveian de se siluai dianle
de dois sislenas de ieleincia. Sua nelalsica ou, nenos ielen-
ciosanenle, seus coslunes e inslncias de ieleincia loian ahoIidos
oique eslavan en conliadio con una civiIizao que no conhecian
e que Ihes loi inosla.
O negio en seu as, en Ieno scuIo XX, ignoia o nonenlo en que
sua inleiioiidade assa eIo ciivo do oulio... Sen nenhuna dvida,
cheganos a disculii o iohIena negio con anigos ou, nais iaianenle,
con negios aneiicanos. 1unlos ioleslanos e aliinanos a iguaIdade
dos honens dianle do nundo. Havia lanhn nas AnliIhas esle equeno
hialo enlie a =Fa#122., a nuIalada e a negiada.

NaqueIa oca nos


conlenlvanos en conieendei inleIecluaInenle essas diveigncias. Na
veidade, isso no eia nuilo dianlico. Mas deois...
Deois livenos de enlienlai o oIhai hianco. Un eso inusilado nos
oiiniu. O nundo veidadeiio invadia o nosso edao. No nundo hianco,
o honen de coi enconlia dilicuIdades na eIahoiao de seu esquena
coioiaI. O conhecinenlo do coio unicanenle una alividade de
negao. I un conhecinenlo en leiceiia essoa. In loino do coio
ieina una alnosleia densa de inceilezas. Sei que, se quisei lunai, leiei
de eslendei o hiao diieilo e egai o acole de cigaiios que se enconlia
na oulia exlienidade da nesa. Os losloios eslo na gavela da esqueida,
ieciso iecuai un ouco. Iao lodos esses geslos no oi hhilo, nas
oi un conhecinenlo inIcilo. Ienla consliuo de neu eu enquanlo
coio, no seio de un nundo esaciaI e lenoiaI, laI aiece sei o
esquena. Isle no se inoe a nin, nais una esliuluiao deliniliva
do eu e do nundo - deliniliva, ois enlie neu coio e o nundo se
eslaheIece una diaIlica eleliva.
1 laz aIgun leno que ceilos Iahoialoiios iojelan descohiii un
soio aia desenielecei, os Iahoialoiios nais siios do nundo

JFa#122., leino ciiouIo signilicando os ahonados, o conjunlo dos =FaF AnliIhas e dos =FaF
Iiana. Vei a nola do liaduloi .54.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 104
105
enxaguaian suas iovelas, ajuslaian suas haIanas e iniciaian
esquisas que einiliio aos coilados dos ielos hianqueai e, assin,
no suoilai nais o eso dessa naIdio coioiaI. IIahoiei, ahaixo do
esquena coioiaI, un esquena hisloiico-iaciaI. Os eIenenlos que uliIizei
no ne loian loinecidos eIos iesduos de sensaoes e eiceoes de
oiden sohieludo lcliI, esaciaI, cineslsica e visuaI
1
, nas eIo oulio,
o hianco, que os leceu aia nin aliavs de niI delaIhes, anedolas,
ieIalos. Iu aciedilava eslai consliuindo un eu lisioIogico, equiIihiando
o esao, IocaIizando as sensaoes, e eis que exigian de nin un
suIenenlo.
OIhe, un ielo! Iia un :%1@+2+: exleino, ne lulucando quando eu
assava. Iu eshoava un soiiiso.
OIhe, un ielo! I veidade, eu ne diveilia.
OIhe, un ielo! O cicuIo lechava-se ouco a ouco. Iu ne diveilia
aheilanenle.
Mane, oIhe o ielo, eslou con nedo! Medo! Medo! I coneavan
a ne lenei. Quis gaigaIhai al sulocai, nas isso loinou-se inossveI.
Iu no aguenlava nais, j sahia que exislian Iendas, hisloiias, a
hisloiia e, sohieludo, # O1:%("171*#*. que 1aseis havia ne ensinado.
Inlo o esquena coioiaI, alacado en viios onlos, desnoionou,
cedendo Iugai a un esquena eidinico iaciaI. No novinenlo, no se
lialava nais de un conhecinenlo de neu coio na leiceiia essoa, nas
en liiIa essoa. No lien, ao invs de un, deixavan-ne dois, lis
Iugaies.

Iu j no ne diveilia nais. No descohiia as cooidenadas lehiis


do nundo. Iu exislia en liiIo: ocuava deleininado Iugai. Ia ao
enconlio do oulio... e o oulio, evanescenle, hosliI nas no oaco,
liansaienle, ausenle, desaaiecia. A nusea...
Iu eia ao nesno leno iesonsveI eIo neu coio, iesonsveI
eIa ninha iaa, eIos neu ancesliais. Iancei sohie nin un oIhai
ohjelivo, descohii ninha negiido, ninhas caiacleislicas lnicas, - e
enlo delonaian neu lnano con a anlioolagia, con o aliaso nenlaI,
1
1ean Iheinille, 8G1@#B. *. $(%". 7("A:. Id. de Ia NouveIIe Revue Ciilique, . 17.

H nessa assagen un jogo de aIavias inossveI de ieioduzii no oilugus. Ianon usa


duas vezes a exiesso *#$: 2. %"#1$. O leino %"#1$ len no liancs viios signilicados, incIusive
na Iinguagen laniIiai e na giia, cono o lien nineiio. Na iineiia ocoiincia, ode-se
ensai na exiesso coiiiqueiia: S%". *#$: 2. %"#1$, eslai na onda, na noda, no novinenlo, nas
na segunda, o senlido o IileiaI, signilicando no lien (ou seja, no lien o hianco deixava
oIlionas Iivies ao iedoi de Ianon, aia no se aioxinai nuilo de un ielo).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 105
106
o lelichisno, as laias iaciais, os negieiios, e sohieludo con >G# =($
=#$#$1#.

Nessa oca, desoiienlado, incaaz de eslai no esao aheilo con o


oulio, con o hianco que iniedosanenle ne aiisionava, eu ne
dislanciei aia Ionge, aia nuilo Ionge do neu eslai-aqui, consliluindo-
ne cono ohjelo. O que que isso signilicava aia nin, seno un
desaIojanenlo, una exliiao, una henoiiagia que coaguIava sangue
negio sohie lodo o neu coio? No enlanlo, eu no queiia esla
ieconsideiao, esla esquenalizao. Queiia sinIesnenle sei un
honen enlie oulios honens. Goslaiia de lei chegado uio e joven en
un nundo nosso, ajudando a edilic-Io conjunlanenle.
Mas iejeilava quaIquei inleco aleliva. Queiia sei honen, nada
nais do que un honen. AIguns ne associavan aos neus ancesliais
esciavizados, Iinchados: decidi assunii. Ioi aliavs do Iano univeisaI
do inleIeclo que conieendi esle aienlesco inleino - eu eia nelo de
esciavos do nesno nodo que o Piesidenle Iehiun o eia de canoneses
exIoiados e oiinidos eIos seus senhoies

. Na veidade, o aIaine
aiava iaidanenle.
Na Aniica, os ielos so nanlidos aile. Na Aniica do SuI,
chicoleian nas iuas e neliaIhan os gievislas ielos. Na Aliica OcidenlaI,
o ielo un aninaI. I aqui, hen eilo de nin, ao neu Iado, esle coIega
de lacuIdade, oiiginiio da AigIia, que ne diz: Inquanlo ielendeien
que o iahe un honen cono nos, nenhuna soIuo sei viveI.
- Veja, neu caio, eu no lenho ieconceilos de coi... Oia essa, enlie
nonsieui, en nossa casa o ieconceilo de coi no exisle!... Peileilanenle,
o ielo un honen cono nos... No oi sei negio que nenos
inleIigenle do que nos... Tive un coIega senegaIs no ieginenlo que eia
nuilo ielinado...
Onde ne siluai? Ou neIhoi, onde ne nelei? Mailinicano, oiiginiio
de nossas veIhas coInias. Onde ne escondei?
OIhe o ielo!... Mane, un ielo!... CaIe a hoca, nenino, eIe vai se
ahoiiecei! No Iigue, nonsieui, eIe no sahe que o senhoi lo civiIizado
quanlo nos...
Meu coio eia devoIvido desancado, desconjunlado, denoIido, lodo
enIulado, naqueIe dia hianco de inveino. O ielo un aninaI, o ielo

Conleiii nola do liaduloi .47.

Ianon ieleie-se a AIheil Iehiun (1871-150) iesidenle da Iiana de 132 a 140,


quando loi deoslo eIos nazislas, o quaI eia liIho de agiicuIloies.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 106
107
iuin, o ielo naIvado, o ielo leio, oIhe, un ielo! Iaz liio, o ielo
liene, o ielo liene oique senle liio, o nenino liene oique len nedo
do ielo, o ielo liene de liio, un liio que noide os ossos, o nenino
honilo liene oique ensa que o ielo liene de iaiva, o nenino hianco
se joga nos hiaos da ne: nane, o ielo vai ne conei!
Nas ioxinidades do hianco, no aIlo os cus se desnanleIan, dehaixo
dos neus s a leiia se aiiehenla, soh un cnlico hianco, hianco. Toda
essa hiancuia que ne caIcina...
Senlo-ne eilo da logueiia e enconlio ninha Iihi. No a linha
eicehido anles. IIa ieaInenle leia. Mas aleno, ois quen sahei
ne dizei o que a heIeza?!
Onde ne nelei de agoia en dianle? Senlia suhii de lodas as ailes
diseisas do neu sei un lIuxo laciInenle idenlilicveI. Iu eslava licando
con iaiva. O logo h nuilo leno eslava noilo, nas eis que novanenle
o ielo lienia.
- OIhe, eIe honilo, esse ielo...
- O ielo honilo l cagando ia voc, nadane!

A veigonha oinanenlou o ioslo da nadane. Inlin eu licava Iivie
de ninhas iuninaoes. No nesno nonenlo conieendi duas coisas:
idenlilicava neus ininigos e iovocava escndaIo. ConIelanenle
salisleilo. anos, enlin, odei nos diveilii.
Tendo o cano de halaIha sido deIinilado, enliei na Iula.
Cono assin? No nonenlo en que eu esquecia, eidoava e desejava
aenas anai, devoIvian-ne, cono una holelada en Ieno ioslo, ninha
nensagen! O nundo hianco, o nico honeslo, iejeilava ninha
ailiciao. De un honen exige-se una condula de honen, de nin,
una condula de honen negio - ou eIo nenos una condula de ielo.
Iu acenava aia o nundo e o nundo anulava neu enlusiasno.
Ixigian que eu ne conlinasse, que encoIhesse.
Mas eIes ian vei! Iu j os linha ievenido... A esciavido? No se
laIava nais disso, eia una Ienhiana iuin. A ielensa inleiioiidade?
Una iIhiia da quaI eia neIhoi iii. Iu aceilava esquecei ludo, con a
condio de que o nundo no ne escondesse nais suas enlianhas. Tinha
de leslai neus incisivos. Iu os senlia iohuslos. I deois...

No oiiginaI: 8. =.#+ $MB". 3(: .@@."*.C @#*#@.d Ou seja, olensa esada, nas no
lialanenlo coils do 3(+:, IileiaInenle: o ielo honilo vos cohie (ou enche) de neida,
nadane! In un lon nais Ieve, .@@."*." signilica aenas chaleai, enchei o saco,
ieleii o lon nais esado, de acoido con o conlexlo naiialivo.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 107
108
Cono assin? Quando enlo eu linha lodos os nolivos aia odiai,
deleslai, iejeilavan-ne? Quando enlo devia sei aduIado, soIicilado,
iecusavan quaIquei ieconhecinenlo? Desde que eia inossveI Iiviai-ne
de un 7(@A2.N( 1$#%(, decidi ne aliinai cono Negio. Una vez que o
oulio hesilava en ne ieconhecei, so havia una soIuo: lazei-ne conhecei.
1ean-PauI Sailie, en /F52.N1($: :+" 2# E+.:%1($ W+13., escieveu:
IIes (os judeus) deixaian-se envenenai oi una ceila ieiesenlao que os
oulios lizeian deIes e viven con ieceio de que seus alos coiiesondan a
eIa, assin odeianos dizei que sua condula eieluanenle sohie-
deleininada eIo inleiioi.
2
Ainda assin o judeu ode sei ignoiado na sua judeilude. IIe no esl
inlegiaInenle naquiIo que . As essoas avaIian, eseian. In Ilina
inslncia, so os alos e os conoilanenlos que deciden. I un hianco
e, sen Ievai en consideiao aIguns liaos disculveis, chega a assai
deseicehido. IIe eilence iaa daqueIes que senie ignoiaian a
anlioolagia. No enlanlo que idia, devoiai o ioiio ai! Mas ludo
esl hen leilo, so iecisanos no sei ielos. CIaio, os judeus so
naIlialados, neIhoi dizendo, eiseguidos, exleininados, nelidos no
loino, nas essas so aenas equenas hisloiias en lanIia. O judeu so
no anado a ailii do nonenlo en que deleclado. Mas conigo
ludo lona un aseclo $(3(. Nenhuna chance ne oleiecida. Sou
sohiedeleininado eIo exleiioi. No sou esciavo da idia que os oulios
lazen de nin, nas da ninha aaiio.
Chego Ienlanenle ao nundo, hahiluado a no aaiecei de ieenle.
Caninho iaslejando. Desde j os oIhaies hiancos, os nicos veidadeiios,
ne dissecan. Islou lixado. Tendo ajuslado o nicioscoio, eIes ieaIizan,
ohjelivanenle, coiles na ninha ieaIidade. Sou liado. Sinlo, vejo nesses
oIhaies hiancos que no un honen novo que esl enliando, nas un
novo lio de honen, un novo gneio. Un ielo!
DesIizo eIos canlos, calando con ninhas Iongas anlenas os axionas
esaIhados eIa sueilcie das coisas, - a ioua do ielo cheiia a ielo
- os denles do ielo so hiancos - os s do ielo so giandes - o Iaigo
eilo do ielo, - desIizo eIos canlos, einaneo siIencioso, asiio ao
anoninalo, ao esquecinenlo. Vejan, aceilo ludo, desde que asse
deseicehido!
2
O. cil., . 123.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 108
10
- Chegue nais, queio Ihe aiesenlai a neu coIega negio... Ain
Csaiie, honen negio, iolessoi da Univeisidade... Maiian Andeison, a
naioi canloia negia... Di. Cohh, o descohiidoi dos gIohuIos hiancos,
un negio... Ii, cuniinenle aqui neu anigo nailinicano (nas cuidado,
eIe nuilo suscelveI)...
A veigonha. A veigonha e o desiezo de si. A nusea. Quando ne anan,
dizen que o lazen aesai da ninha coi. Quando ne deleslan, aciescenlan
que no eIa ninha coi... Aqui ou aIi, sou iisioneiio do cicuIo inleinaI.
Iu ne esquivo desses esciuladoies do anle diIvio, e ne agaiio a
neus iinos, ielos cono eu. Hoiioi, eIes ne iejeilan. IIes so quase
hiancos! I deois, eIes vo se casai con una hianca. Teio liIhos
noienos... Quen sahe, ouco a ouco, laIvez...
Iu linha sonhado.
- Sahe, nonsieui, sou un dos naioies negioliIos de Iyon.
A evidncia eslava I, inIacveI. Minha negiuia eia densa e indisculveI.
IIa ne aloinenlava, ne eiseguia, ne eiluihava, ne exaseiava.
Os ielos so seIvagens, eslidos, anaIlahelos. Mas eu sahia que,
no neu caso, essas aliinaoes eian laIsas. Havia un nilo do negio
que eia ieciso, anles de nais nada, denoIii. No eslvanos nais no
leno en que as essoas se iniessionavan dianle de un adie ielo.
Tnhanos ndicos, iolessoies, esladislas... Sin, nas en lodos esses
casos aIgo de insoIilo eisisla. Nos lenos un iolessoi de hisloiia
senegaIs. IIe nuilo inleIigenle... Nosso ndico un negio. IIe
nuilo coidiaI.
Iia o iolessoi negio, o ndico negio, eu, que coneava a liaquejai,
lienia ao nenoi aIaine. Sahia, oi exenIo, que se un ndico negio
conelesse un eiio, eia o seu lin e o dos oulios que o seguiiian. Na
veidade, o que que se ode eseiai de un ndico ielo? Desde que
ludo coiiesse hen, unhan-no nas nuvens, nas aleno, nada de
hohagens, oi ieo nenhun! O ndico negio no sahei janais a que
onlo sua osio esl ioxina do descidilo. Reilo, eu eslava nuiado:
nen ninhas aliludes oIidas, nen neus conhecinenlos Iileiiios, nen
neu donnio da leoiia dos quanla ohlinhan induIlo.
Iu iecIanava, exigia exIicaoes. Suavenenle, cono se laIa a una
ciiana, exIicavan que eia a oinio de aIgunas essoas aenas,
aciescenlando que eia ieciso eseiai seu iido desaaiecinenlo.
De que eslvanos lialando? Do ieconceilo de coi.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 109
110
O ieconceilo de coi nada nais do que a iaiva iiiacionaI de una iaa oi
oulia, o desiezo dos ovos loiles e iicos oi aqueIes que eIes consideian
inleiioies, e deois o anaigo iessenlinenlo daqueIes que loian oiinidos
e liequenlenenle injuiiados. Cono a coi o sinaI exleiioi nais visveI da
iaa, eIa loinou-se o ciiliio aliavs do quaI os honens so juIgados, sen se
Ievai en conla as suas aquisioes educalivas e sociais. As iaas de eIe
cIaia leininaian desiezando as iaas de eIe escuia e eslas se iecusan a
conlinuai aceilando a condio nodesla que Ihes ielenden inoi.
3
Iu havia Iido coiielanenle. Iia a iaiva, eu eia odiado, deleslado,
desiezado, no eIo vizinho da lienle ou eIo iino naleino, nas oi loda
una iaa. Islava exoslo a aIgo iiiacionaI. Os sicanaIislas dizen que no
h nada de nais liaunalizanle aia a ciiana do que o conlaclo con o
iacionaI. PessoaInenle eu diiia que, aia un honen que so len cono aina
a iazo, no h nada de nais neuiolizanle do que o conlalo con o iiiacionaI.
Senli nascei en nin Ininas de ao. Tonei a deciso de ne delendei.
Cono hoa llica, quis iacionaIizai o nundo, nosliai ao hianco que eIe
eslava eiiado.
No judeu, diz 1ean-PauI Sailie,
h una escie de ineiaIisno aaixonado da iazo: ois eIe no quei aenas
convencei que esl con a veidade, seu ohjelivo eisuadii seus inleiIoculoies
de que h un vaIoi ahsoIulo e incondicionaI no iacionaIisno. IIe se consideia
cono un nissioniio do univeisaI, dianle da univeisaIidade da ieIigio
caloIica, da quaI eIe excIudo, quei eslaheIecei a caloIicidade do iacionaI,
insliunenlo aia aIcanai a veidade e o eIo esiiiluaI enlie os honens.
4
I, aciescenla o auloi, se exislen judeus que lizeian da inluio a
calegoiia lundanenlaI da liIosolia, a inluio deIes
en nada se asseneIha ao esiilo de ielinanenlo de PascaI, o quaI,
inconleslveI e inslveI, haseado en niI eiceoes ineicelveis, aiece
ao judeu sei o seu ioi ininigo. Quando a Beigson, sua liIosolia aiesenla
o aseclo cuiioso de una douliina anliinleIecluaIisla inleiianenle
consliuda eIa inleIigncia nais iaciocinanle e nais cilica. I
aigunenlando que eIe eslaheIece a exislncia de una duiao uia, de
una inluio liIosolica, e esla nesna inluio, que descohie a duiao ou
a vida, univeisaI, oique lodos oden ialic-Ia, oique seus ohjelos
lenden ao univeisaI, ois oden sei concehidos e noneados.
5
3
Sii AIan Buins, 8. A"FW+BF *. "#7. .% *. 7(+2.+", Payol, . 14.
4
/F52.N1($: :+" 2# E+.:%1($ W+13., . 146-147.
5
Iden, . 14-150.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 110
111
Con aidoi, us-ne a invenlaiiai, a sondai as vizinhanas. Aliavs
dos lenos, vinos a ieIigio caloIica juslilicai e deois condenai a
esciavido e as disciininaoes. Mas, ao ieduzii ludo noo de dignidade
hunana, eIininava-se o iohIena do ieconceilo. Os cienlislas, aos
nuilas ielicncias, adniliian que o ielo eia un sei hunano, 1$ 313( .
1$ 31%"( o ielo linha-se ieveIado anIogo ao hianco, nesna noiloIogia,
nesna hisloIogia. A iazo asseguiava a viloiia en lodas as lienles. Iu
eia ieadnilido nas assenhIias. Mas live de eidei as iIusoes.
A viloiia hiincava de galo e ialo, eIa zonhava de nin. Cono diz o
oulio, quando eslou I, eIa no esl, quando eIa esl, no eslou nais.
No Iano das idias, eslvanos de acoido: o negio un sei hunano.
Islo , aciescenlavan os nenos convencidos, eIe len cono nos o coiao
esqueida. Mas o hianco, en deleininadas quesloes, conlinuava
iiiedulveI. Poi nenhun ieo eIe queiia inlinidade enlie as iaas, ois
sahido que os ciuzanenlos de iaas dileienles iehaixan o nveI
squico e nenlaI... Al que nos lenhanos un conhecinenlo nais hen
lundanenlado sohie os eleilos do ciuzanenlo de iaas, seiia neIhoi
evil-Io enlie iaas nuilo dislanles.
6
De ninha aile eu sahia hen cono ieagii. Se livesse de ne delinii,
diiia que eseio, inleiiogo as ceicanias, inleiielo a ailii de ninhas
descoheilas, loinei-ne un sensilivo.
No incio da hisloiia que os oulios lizeian aia nin, coIocaian en
evidncia o edeslaI da anlioolagia, aia que eu ne Ienhie hen.
Descievian neus cionossonos cono lendo genes nais ou nenos
esessos, ieiesenlando o canihaIisno. Ao Iado do :.N 21$a.* descohiia-
se o "#71#2 21$a.*. Una veigonha, esse lio de cincia!
Mas eu conieendo esle necanisno sicoIogico. Pois, cono lodo
o nundo sahe, eIe aenas sicoIogico, esle necanisno. H dois scuIos
eu eslava eidido aia a hunanidade, eleinanenle esciavo. Deois
aIguns honens vieian a decIaiai que ludo aquiIo j linha duiado denais.
Minha lenacidade lez o ieslo, lui saIvo do diIvio civiIizadoi. Avancei...
Taide denais. Tudo eslava exIoiado, ievislo, iovado, eslaheIecido.
Minhas nos neivosas licaian vazias. A lonle secou. Taide denais!
Mesno assin queio conieendei.
6
1. A. Moein, II Congiesso InleinacionaI de Iugenia, cilado oi Sii AIan Buins.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 111
112
Desde aqueIe leno en que aIguns se queixavan de lei chegado laide
denais e de que ludo j linha sido dilo, aiece exislii una noslaIgia do
assado. Seiia o aiaso eidido oiiginaI de que laIa Ollo Rank? Quanlos
desses agaiiados ao leio do nundo dedicaian a vida ao decilianenlo
do oicuIo de DeIlos, ou lenlaian ieslaheIecei o iiIo de UIisses! Os
an-esiiiluaIislas, queiendo iovai a exislncia da aIna nos aninais,
usan o seguinle aigunenlo: un cachoiio doine sohie a lunha de seu
dono e a noiie de lone. Ioi 1anel que leve o niilo de denonsliai que o
dilo cachoiio, ao conliiio do honen, no eia nen sequei caaz de
eIininai o assado. IaIa-se da giandeza giega, diz Ailaud, nas, aciescenla
que, se hoje as essoas no conieenden nais V: ?(F5("#: de IsquiIo,
IsquiIo quen esl eiiado.

I en none da liadio que os anli-senilas


vaIoiizan seu onlo de visla. I en none da liadio, de un Iongo
assado hisloiico, do aienlesco sanguneo con PascaI e Descailes, que
se diz aos judeus: vocs no ln Iugai na conunidade. Recenlenenle, un
desses hons cidados decIaiava en un lien no quaI eu ne enconliava:
Que as viiludes veidadeiianenle liancesas suhsislan, e a iaa esl saIva!
Hoje ieciso ieaIizai a Unio NacionaI. No nais Iulas inleslinas dianle
de esliangeiios (e, viiando-se aia o neu Iado), quaisquei que sejan eIes.
Pia no caiiegai nuilo no juIganenlo, ieciso ieconhecei que eIe
iecendia a vinho haialo, se eIe udesse, leiia ne dilo que neu sangue de
esciavo aIloiiiado no caaz de se enlusiasnai en none de ViIIon ou
de Taine.
Una veigonha!
O judeu e eu: no salisleilo en ne iaciaIizai, oi un acaso leIiz eu
ne hunanizava. Unia-ne ao judeu, neu iino de inloilnio.
Una veigonha!
iineiia visla, ode aiecei suiieendenle que a alilude do anli-
senila se asseneIhe do negioloho. Ioi neu iolessoi de liIosolia, de
oiigen anliIhana, quen un dia ne chanou a aleno: Quando voc
ouvii laIai naI dos judeus, iesle hen aleno, eslo laIando de voc.
I eu ensei que eIe linha univeisaInenle iazo, queiendo con isso dizei
que eu eia iesonsveI, de coio e aIna, eIa soile ieseivada a neu
iino. Deois conieendi que eIe quis sinIesnenle dizei: un anli-
senila seguianenle un negioloho.

V: 7(F5("#:, una das liagdias nais inoilanles de IsquiIo, cujo lena cenliaI a noile
e o deslaque que os iilos luneiiios ln na vida en sociedade.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 112
113
Vocs chegaian nuilo laide, laide denais. Senie havei un nundo
- hianco - enlie vocs e nos... Issa dilicuIdade que len o oulio de Iiquidai
delinilivanenle o assado. Dianle dessa escIeiose aleliva do hianco,
conieensveI que eu lenha decidido dai neu giilo negio. Pouco a ouco,
ciiando seudoodes aqui e aIi, secielei una iaa. I esla iaa liluheou
soh o eso de un eIenenlo lundanenlaI. QuaI? O iilno! Isculen IooId
Senghoi, nosso vale:
I a nais sensveI e a nenos naleiiaI das coisas. I o eIenenlo vilaI oi
exceIncia. I a condio iineiia e o signo da Aile, cono a iesiiao o
da vida, a iesiiao que se ieciila ou esnoiece, loina-se ieguIai ou
esasnodica, conloine a lenso do sei, o giau e a quaIidade da enoo.
Assin o iilno na sua uieza iiniliva, assin o nas ohias iinas da Aile
Negia, ailicuIainenle na escuIluia. IIe leilo de un lena - loina
escuIluiaI - que se ooe a un lena iino, cono a insiiao e a exiiao,
e que ieelido. A sineliia no engendia a nonolonia, o iilno vivo,
Iivie... I assin que o iilno age sohie o que h de nenos inleIecluaI en nos,
desolicanenle, aia nos lazei eneliai na esiiiluaIidade do ohjelo, e
essa alilude de ahandono que nos ioiia, , eIa ioiia, ilnica.
7
Sei que Ii hen? ReIi nuilas e nuilas vezes. Do oulio Iado do nundo
hianco, una leiica cuIluia negia ne saudava. IscuIluia negia! Conecei
a coiai de oiguIho. Iia a saIvao?
Iu linha iacionaIizado o nundo e o nundo linha ne iejeilado en
none do ieconceilo de coi. Desde que, no Iano da iazo, o acoido no
eia ossveI, Iancei-ne na iiiacionaIidade. CuIa do hianco, oi sei nais
iiiacionaI do que eu! Poi uia necessidade havia adolado o nlodo
iegiessivo, nas eIe eia una aina esliangeiia, aqui eslou en casa, lui
consliudo con o iiiacionaI, ne aloIo no iiiacionaI, iiiacionaI al o
escoo. I agoia, vihia a ninha voz:
AqueIes que no invenlaian
nen a oIvoia nen a hssoIa
AqueIes que nunca souheian donai
nen o vaoi nen a eIeliicidade
AqueIes que no exIoiaian
nen os naies nen os cus
nas conhecen o as do soliinenlo
7
Senghoi, Ce que Ihonne noii aoile, in 8GO(@@. *. 7(+2.+", . 30-310.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 113
114
nos seus nais insignilicanles iecanlos
AqueIes cujas nicas viagens
loian de deseniaizanenlo
AqueIes que loian anaciados eIas genulIexoes
AqueIes que loian doneslicados e ciislianizados
AqueIes en quen inocuIaian a liouxido
Sin, lodos eIes so neus iinos - una lialeinidade seia nos
anaiia a lodos nos. Deois de lei delendido a lese nenoi, dou a voIla
oi cina e anuncio eslieilosanenle oulia coisa.
(...) Mas aqueIes sen os quais a leiia no seiia a leiia
CoIina nais henlazeja ainda
ois que a leiia deseila
nais e nais a leiia
Pole onde se ieseiva e anaduiece
o que a leiia nais len de leiia
Minha negiilude no una edia
una suidez Ianada conlia o cIanoi do dia
Minha negiilude no Ieucona de gua noila
no oIho noilo da leiia
Minha negiilude no nen loiie nen calediaI
IIa neiguIha na caine veineIha do soIo
IIa neiguIha na caine aidenle do cu
IIa iasga a iosliao oaca da acincia sensala.
8
Iia! O alahaque haialina a nensagen cosnica! So o ielo caaz
de liansnili-Ia, de deciliai seu senlido, seu aIcance. CavaIgando o nundo,
esoias vigoiosas conlia os lIancos do nundo, Iuslio o escoo do
nundo, cono o saciilicadoi enlie os oIhos da vlina.
Mas eIes ieIaxan, envoIvidos eIa essncia de lodas as coisas, ignoiando
as sueilcies, nas envoIvidos eIo novinenlo de lodas as coisas.
Sen ieocuao de donai nas jogando o jogo do nundo
veidadeiianenle liIhos nais veIhos do nundo
aheilos a lodos os susiios do nundo
iea lialeinaI de lodos os susiios do nundo
Ieilo sen dieno de lodas as guas do nundo
8
A. Csaiie, ?#O1." *G+$ ".%(+" #+ A#>: $#%#2, . 77-78.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 114
115
cenleIha do logo sagiado do nundo
caine da caine do nundo
aIilando no ioiio novinenlo do nundo.

Sangue! Sangue!... Nascinenlo! Veiligen do devii! In lis quailos


de nin, danilicados eIo aluidinenlo do dia, senli-ne aveineIhai de
sangue. As ailiias do nundo aiiancadas, desnanleIadas, deseniaizadas,
voIlaian-se aia nin e ne lecundaian.
Sangue! Sangue! Todo o nosso sangue
ievoIvido eIo coiao nscuIo do soI.
10
O saciilcio linha seivido de neio leino enlie nin e a ciiao - no
enconliei nais as oiigens, nas a Oiigen. No enlanlo, eia ieciso
desconliai do iilno, da anizade Teiia-Me, desle casanenlo nslico,
cainaI, do giuo con o cosnos.
In 8# 31. :.N+.22. .$ V5"1E+. $(1"., liahaIho iico en ohseivaoes,
De PdiaIs deixa enlendei que ainda exisle na Aliica, quaIquei que seja
o donnio consideiado, una ceila esliuluia ngico-sociaI. I aciescenla:
Todos esses eIenenlos so os nesnos que se enconlian, en una escaIa
ainda nais vasla, nas sociedades secielas. AIis, na nedida en que os
ciicuncisos, as excisadas, oeiados na adoIescncia, no deven, soh ena
de noile, divuIgai aos no-iniciados aquiIo oi que eIes assaian, e na
nedida en que a iniciao, en una sociedade seciela, senie iecoiie a
alos de anoi sagiado, ode-se concIuii consideiando a ciicunciso, a exciso
e os iilos que eIes ionoven cono conslilulivos de sociedades secielas de
inoilncia secundiia.
11
Caninho sohie esinhos hiancos. Ienois dgua aneaan ninha
aIna de logo. Dianle desles iilos, iedohio ninha aleno. Magia negia!
Oigias, sah, ceiinnias ags, alus. O coilo o nonenlo de invocai
os deuses da lialiia. I un alo sagiado, uio, ahsoIulo, lavoiecendo a
inleiveno de loias invisveis. Que ensai de lodas essas nanileslaoes,
de lodas essas iniciaoes, de lodas essas oeiaoes? De ludo quanlo

?#O1." *G+$ ".%(+" #+ A#>: $#%#2, . 78.


10
Csaiie, o. cil., . 7.
11
De PdiaIs, 8# 31. :.N+.22. .$ V5"1E+. $(1"., Payol, . 83.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 115
116
canlo voIla ia nin a ohscenidade das danas, das iooslas. Ben
eilo de nin iessoa un canlo:
Anles nossos coiaoes eian quenles
Agoia eIes eslo liios
Nos no sonhanos seno con o Anoi
De voIla aIdeia
Quanlo ieenconliaienos o giande laIo
Ah! cono laienos hen o anoi
Pois nosso sexo eslai enxulo e Iino.
12
O soIo, ainda h ouco nensageiio conlioIado, conea a se diveilii.
So viigens, essas ninlonanacas? Magia Negia, nenlaIidade iiniliva,
aninisno, eiolisno aninaI, ludo isso ielIui aia nin. Tudo isso
caiacleiiza os ovos que no aconanhaian a evoIuo da hunanidade.
Tiala-se, en oulios leinos, da hunanidade viIiendiada. Chegando a
esle onlo, hesilei duianle nuilo leno anles de ne engajai. As eslieIas
se loinaian agiessivas. Piecisava escoIhei. Que digo eu? Na veidade eu
no linha escoIha...
Sin, nos (os ielos) sonos aliasados, sinIoiios, Iivies nas nossas
nanileslaoes. I que, aia nos, o coio no se ooe quiIo que vocs chanan
de esiilo. Nos eslanos no nundo. I viva o casaI Honen-Teiia! AIis,
nossos honens de Ielias nos ajudan a vos convencei. Vossa civiIizao
hianca negIigencia as iiquezas linas, a sensihiIidade. Isculen hen:
SensihiIidade enoliva. V .@(,-( F $.B"# 7(@( # "#&-( F B".B#. Agua que
lodos os susiios enciesan? AIna dos esaos aheilos, sacudida eIos
venlos, cujo liulo nuilas vezes cai anles da naluiidade? Sin, veidade
que, de ceilo nodo, o ielo hoje nais iico .@ *($: *( E+. .@ (="#:. Mas a
ivoie neiguIha suas iazes na leiia. O iio coiie, iolundo, aiiehanhando
eilas ieciosas. I o oela alio-aneiicano Iangslon Hugues canla:
Conheci iios,
sonhiios e anligos iios
ninha aIna loinou-se iolunda
cono os iolundos iios.
Poi oulio Iado, a ioiia naluieza da enoo, da sensihiIidade do ielo,
exIica sua alilude dianle do ohjelo, eicehido con laI vioIncia essenciaI.
12
Veisial, 8.: "1%.: :.7".%: *. 2GD+=#$B+1, .113.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 116
117
I un ahandono que se loina necessidade, alilude aliva, de conunho, e
nesno de idenlilicao, oi nenos inlensa que seja a ao, quase digo a
eisonaIidade do ohjelo. Alilude ilnica, ielenhanos hen a exiesso.
13
I eis o ielo ieahiIilado, aIeila no oslo de conando, goveinando
o nundo con sua inluio, o ielo ieslauiado, ieunido, ieivindicado,
assunido, e un ielo, no, no un ielo, nas o ielo, aIeilando as
anlenas lecundas do nundo, hen Ianlado na cena do nundo, hoiiilando
o nundo con sua olncia olica, oioso a lodos os susiios do
nundo. Caso-ne con o nundo! Iu sou o nundo! O hianco nunca
conieendeu esla suhsliluio ngica. O hianco quei o nundo, eIe o
quei so aia si. IIe se consideia o senhoi iedeslinado desle nundo. IIe
o suhnele, eslaheIece-se enlie eIe e o nundo una ieIao de aioiiao.
Mas exislen vaIoies que so se hainonizan con o neu noIho. Inquanlo
nago, iouho do hianco un ceilo nundo, eidido aia eIe e aia os
seus. Nessa ocasio, o hianco deve lei senlido un choque que no de
idenlilicai, lo ouco hahiluado a essas ieaoes. I que, aIn do nundo
ohjelivo das leiias, das hananeiias ou das seiingueiias, eu linha
deIicadanenle insliludo o nundo veidadeiio. A essncia do nundo eia
o neu hen. Inlie o nundo e nin eslaheIecia-se una ieIao de
coexislncia. Iu linha ieenconliado o Un iinoidiaI. Minhas nos
sonoias devoiavan a gaiganla hisliica do nundo. O hianco leve a
doIoiosa iniesso de que eu Ihe escaava, e que Ievava aIgo conigo.
IIe ievislou neus hoIsos. Passou a sonda na nenos desenhada das ninhas
ciicunvoIuoes. In loda aile so enconliou coisas conhecidas. Oia, eia
evidenle, eu ossua un segiedo. Inleiiogaian-ne, esquivando-ne con
un ai nisleiioso, nuinuiei:
TokovaIy, neu lio, voc se Ienhia das noiles de oulioia
quando ninha cahea esava nas suas coslas acienles
ou dando-ne a no sua no ne guiava oi lievas e signos.
Os canos so lIoies de iiiIanos ieIuzenles
IslieIas ousan nas ieIvas, nas ivoies
I o siIncio das iedondezas
Aenas zunhen os eilunes do nalo
coInias de aheIhas iuivas que doninan a ligiI vihiao dos giiIos
e, lanhoi veIado, a iesiiao Iongnqua da noile.
13
Senghoi, ?. E+. 2GO(@@. $(1" #AA("%., . 25. SuhIinhado oi nos.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 117
118
Voc TokovaIy, voc escula o inaudveI e ne exIica
o que dizen os ancesliais na seienidade naiinha das consleIaoes,
o louio, o escoiio, o Ieoaido, o eIelanle e os eixes cosluneiios
e a ona Iclea dos esiilos eIa coa ceIesle que no acaha nunca.
Mas eis enlo a inleIigncia da deusa Iua
e que caian os vus das lievas.
Noile da Aliica, ninha noile negia, nslica e cIaia, negia e hiiIhanle.
14
Iu ne assunia cono o oela do nundo. O hianco linha descoheilo
una oesia que nada linha de olica. A aIna do hianco eslava
coiionida e, cono ne disse un anigo que ensinou nos Islados Unidos:
Paia os hiancos, de ceilo nodo, os negios asseguian a conliana na
hunanidade. Quando os hiancos se senlen necanizados denais, voIlan-
se aia os honens de coi e Ihes eden un ouco de nuliienles hunanos.
Inlin eu eia ieconhecido, no eia nais un zeio esqueida.
Iogo haveiia de eidei as iIusoes. O hianco, oi un inslanle
haialinado, denonsliou-ne que, genelicanenle, eu ieiesenlava un
eslgio: As quaIidades de vocs loian exIoiadas al o esgolanenlo
oi nos. Tivenos nslicas da leiia cono vocs no leio janais.
Dehiuce-se sohie nossa hisloiia, e conieendei al onde loi esla
luso. Tive enlo a iniesso de ieelii un cicIo. Minha oiiginaIidade
ne loi exloiquida. Choiei oi nuilo leno e deois ieconecei a vida.
Mas eia eiseguido oi una siie de loinuIas desagiegadoias: o cheiio
:+1 B.$."1: do ielo... o ieIaxanenlo :+1 B.$."1: do ielo...a ingenuidade
:+1 B.$."1: do ielo...
Tinha lenlado escaai con suhleilgios, nas os hiancos ne caian
en cina, coilando neu caIcanhai esqueido. Iiz caninhadas al os
Iiniles de ninha essncia, eIes eian, sen dvida aIguna, eslieilos. Ioi
enlo que liz a nais exliaoidiniia das descoheilas, aIis, ioiianenle
laIando, una iedescoheila.
Reviiei veiliginosanenle a anliguidade negia. O que descohii ne
deixou oleganle. No seu Iivio 8G#=(21%1($ *. 2G.:72#3#B., SchoeIchei nos
liouxe aigunenlos eienloiios. In seguida Iiohenius, Wesleinann,
DeIalosse, lodos hiancos, laIaian en coio de Sgou, Djenn, cidades
de nais de cen niI hahilanles. IaIaian dos douloies negios (douloies
en leoIogia que ian a Meca disculii o AIcoio). Tudo islo exunado,
14
Senghoi, ?O#$%: *G(@="., Id. du SeuiI, 145.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 118
11
disoslo, vsceias ao venlo, einiliu-ne ieenconliai una calegoiia
hisloiica vIida. O hianco eslava enganado, eu no eia un iinilivo,
nen lanouco un neio-honen, eu eilencia a una iaa que h dois
niI anos j liahaIhava o ouio e a iala. I deois, havia oulia coisa,
oulia coisa que o hianco no odia conieendei. Ouan hen:
Quen eian enlo esses honens que, aliavs dos scuIos, una seIvageiia
insueiveI aiiancava de seu as, de seus deuses, de suas lanIias? (...)
Honens alveis, educados, coileses, ceilanenle sueiioies a seus caiiascos,
un hando de avenluieiios que quehiava, vioIava, insuIlava a Aliica aia
neIhoi esoIi-Ia (...)
IIes sahian consliuii casas, adninisliai iniios, oiganizai cidades,
cuIlivai os canos, lundii os nineiais, lecei o aIgodo, loijai o leiio (...)
Sua ieIigio eia heIa, leila de nisleiiosos conlaclos con o lundadoi da
cidade. Seus coslunes agiadveis, haseados na soIidaiiedade, na
henevoIncia, no ieseilo aos idosos.
Nenhuna coao, nas a assislncia nlua, a aIegiia de vivei, a disciIina
Iivienenle consenlida (...)
Oiden-Inlensidade-Poesia e Iiheidade (...)
Do indivduo sen angslia ao chele quase lahuIoso, una cadeia conlnua
de conieenso e conliana. Tinhan cincia? CIaio, nas eIes a linhan
aia ioleg-Ios do nedo, giandes nilos onde a nais ielinada das
ohseivaoes e a nais ousada das inaginaoes se equiIihiavan e se lundian.
Tinhan aile? IIes linhan sua nagnlica eslaluiia, onde a enoo hunana
nunca exIode lo leioznenle a onlo de deixai de oiganizai, segundo as
ohsessivas Ieis do iilno, una naliia deslinada a calai, aia iedisliihu-
Ias, as loias nais secielas do univeiso (...)
Monunenlos en Ieno coiao Aliica? IscoIas? Hosilais? Nenhun huigus
do scuIo XX, nenhun Duiand, Snilh ou Biovn suseilou de sua exislncia
na Aliica anleiioi chegada dos euioeus (...)
Mas SchoeIchei assinaIa essa exislncia cilando CaiII, MoIIien, os iinos
Iandei.

I se eIe no assinaIa en aile aIguna que, quando os oilugueses


desenhaicaian s naigens do Congo, en 148, descohiiian un Islado
iico e lIoiescenle, que na coile de Monhaa os odeiosos veslian-se con
seda e hiocado, eIo nenos eIe sahe que a Aliica eIevou-se sozinha a un
conceo juidica do Islado, e eIe suseila que, en Ieno scuIo do
ineiiaIisno, a civiIizao euioia, alinaI de conlas, aenas una
civiIizao enlie oulias, e no a nais suave.
15

Iiio de ieviso no oiiginaI, onde eiioneanenle enconlianos 2.: 5"M".: ?#$*.".


15
Ain Csaiie, inlioduo ao Iivio de Vicloi SchoeIchei, Y:72#3#B. .% 7(2($1:#%1($, . 7-8.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 119
120
Iu coIocava o hianco no seu Iugai, encoiajado, eu o enlienlava e
jogava-Ihe na caia: adale-se a nin, eu no ne adalo a ningun!
Sacaneava aheilanenle. O hianco, visiveInenle, hionqueava. Mas seu
leno de ieao ia licando cada vez nais Ienlo... Iu linha ganho.
IxuIlava.
Deixe ia I sua hisloiia - disseian-ne enlo - deixe suas esquisas
sohie o assado e lenle adalai-se ao nosso asso. In una sociedade
cono a nossa, exlienanenle indusliiaIizada, cienllica, no h nais
Iugai aia a sua sensihiIidade. I ieciso sei duio ia vencei na vida.
No se liala nais de jogai o jogo do nundo e sin de sujeil-Io a goIes
de inlegiais e de lonos. CIaio, de vez en quando dizian-ne lanhn:
Quando esliveinos cansados da vida en nossos aiianha-cus, iienos
al vocs cono vanos s nossas ciianas... viigens...alnilas...
esonlneas. Iienos al vocs que so a inlncia do nundo. Vocs so
lo veidadeiios nas suas vidas, islo , lo loIgados... Deixenos oi aIguns
nonenlos nossa civiIizao ceiinoniosa e educada e dehiuceno-nos
sohie essas caheas, sohie esses ioslos adoiaveInenle exiessivos. De
ceilo nodo, vocs nos ieconciIian con nos ioiios.
Assin, a neu iiiacionaI, ounhan o iacionaI. A neu iacionaI, o
veidadeiio iacionaI. Iu senie ieconeava un jogo ievianenle
eidido. Ixeiinenlei ninha heiedilaiiedade. Iiz un haIano conIelo
de ninha doena. Queiia sei liicanenle negio - nas isso no eia nais
ossveI. Queiia sei hianco - eia neIhoi iii. I, quando lenlava, no Iano
das idias e da alividade inleIecluaI, ieivindicai ninha negiilude,
aiiancavan-na de nin. Denonsliavan-ne que ninha inicialiva eia
aenas un oIo na diaIlica:
Mas a coisa ode sei nais siia ainda: o negio, nos o dissenos, ciia aia si un
iacisno anliiacisla. IIe no deseja de nodo aIgun doninai o nundo: eIe
quei a ahoIio dos iiviIgios lnicos, quaisquei que sejan eIes, eIe aliina
sua soIidaiiedade con os oiinidos de quaIquei coi. De ieenle a noo
suhjeliva, exislenciaI, lnica da $.B"1%+*. assa, cono diz HegeI, aia aqueIa
- ohjeliva, osiliva, exala - do A"(2.%#"1#*(. Paia Csaiie, diz Senghoi, o
hianco sinhoIiza o cailaI, cono o negio o liahaIho... I a Iula do ioIelaiiado
nundiaI que canla aliavs dos honens de eIe negia de sua iaa.
I nais lciI dizei, nenos lciI ensai. No oi acaso que os nais aidenles
vales da negiilude so, ao nesno leno, niIilanles naixislas.
Mas isso no inede que a noo de iaa no se conlunda con a noo de
cIasse: aqueIa conciela e ailicuIai, esla univeisaI e ahsliala, una ven do
que 1aseis chana de conieenso, e a oulia, da inleIeco, a iineiia o
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 120
121
iodulo de un sincielisno sicohioIogico e a oulia una consliuo nelodica,
a ailii da exeiincia. De lalo, a negiilude aaiece cono o leno liaco de
una iogiesso diaIlica: a aliinao leoiica e ilica da suienacia do
hianco a lese, a osio da negiilude cono vaIoi anlillico o nonenlo da
negalividade. Mas esle nonenlo negalivo no aulosulicienle, e os negios que
o uliIizan o sahen hen, sahen que eIe visa a ieaiao da snlese ou a
ieaIizao do hunano en una sociedade sen iaas. Assin, a negiilude exisle
aia se desliuii, assagen e onlo de chegada, neio e no lin Ilino.
16
Quando Ii esla gina, senli que iouhavan a ninha Ilina chance.
Disse a neus anigos: A geiao dos jovens oelas negios acaha de iecehei
un goIe ineidoveI. Havanos aeIado aia un anigo dos ovos de
coi, e esle anigo no achou nada neIhoi a dizei do que nosliai a
ieIalividade de nossa ao. Desla vez esle hegeIiano-nalo esqueceu de que
a conscincia len necessidade de se eidei na noile do ahsoIulo, nica
condio aia chegai conscincia de si. Conlia o iacionaIisno, eIe
saIienlava o Iado negalivo, nas esquecendo que esla negalividade liia seu
vaIoi de una ahsoIulidade quase suhslanciaI. A conscincia engajada na
exeiincia ignoia, deve ignoiai as essncias e as deleininaoes do sei.
D"AOF. $(1" un naico no inleIecluaIisno do exislii negio. I o eiio
de Sailie loi no aenas queiei chegai lonle da lonle, nas, de ceilo
nodo, secai a lonle.
A lonle da oesia secai? Ou enlo o giande iio negio vai coIoiii, aesai de
ludo, o nai no quaI se Iana? Pouco inoila: a cada oca, sua oesia, a
cada oca as ciicunslncias da hisloiia eIegen una nao, una iaa,
una cIasse aia ieacendei a chana, ciiando siluaoes que so oden sei
ieiesenladas ou sueiadas eIa oesia, oia o inuIso olico coincide
con o inuIso ievoIucioniio, oia diveige. Saudenos, hoje, a ooilunidade
hisloiica que einile aos negios dai con laI deleininao o giande giilo
negio que ahaIai os assenlanenlos do nundo.
17
Pionlo, no loi eu quen ciiou un senlido aia nin, esle senlido j
eslava I, i-exislenle, eseiando-ne. No con a ninha nisiia de
ielo iuin, neus denles de ielo naIvado, ninha lone de ielo nau
que nodeIo a lIana ia locai logo no nundo: a lIana j eslava I,
eseia desla ooilunidade hisloiica.
16
1ean-PauI Sailie, Oihe noii, ielcio V$%O(2(B1. *. 2# A(F:1. $MB". .% @#2B#7O.,
. XI e sqq.
17
Csaiie, cilado oi Sailie, iden, . XIIV.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 121
122
In leinos de conscincia, a conscincia negia se consideia cono
densidade ahsoIula, Iena de si ioiia, elaa anleiioi a loda lenda, a
quaIquei ahoIio de si eIo desejo. 1ean-PauI Sailie, nesle esludo,
desliuiu o enlusiasno negio. Conlia o devii hisloiico, deveianos ooi
a inievisihiIidade. Iu linha necessidade de ne eidei ahsoIulanenle
na negiilude. TaIvez un dia, no seio desse ionanlisno doIoioso...
In lodo caso, %1$O# $.7.::1*#*. de ignoiai. Issa Iula, essa iecada,
devian sei Ievadas s Ilinas consequncias. Nada nais desagiadveI
do que esla liase: Voc nudai, nenino, quando eu eia joven eu
lanhn...Voc vei, ludo assa...
A diaIlica que inlioduz a necessidade de un onlo de aoio aia a
ninha Iiheidade exuIsa-ne de nin ioiio. IIa ione ninha osio
iiielIelida. Senie en leinos de conscincia, a conscincia negia
inanenle a si ioiia. No sou una olenciaIidade de aIgo, sou
Ienanenle o que sou. No lenho de iecoiiei ao univeisaI. No neu eilo
nenhuna iohahiIidade len Iugai. Minha conscincia negia no se
assune cono a laIla de aIgo. IIa F. IIa adeienle a si ioiia.
Mas, aIgun odei dizei, h nas suas aliinaoes un desconhe-
cinenlo do iocesso hisloiico. Isculen, oilanlo:
Aliica, eu guaidei sua nenoiia
Aliica, voc en nin
cono o esinho na leiida
cono un leliche luleIai no cenlio da aIdeia
laa de nin a edia de sua lunda
da ninha hoca os Ihios de sua chaga
dos neus joeIhos as coIunas quehiadas do seu ahalinenlo
NO INTANTO
eu so queio sei da iaa
dos oeiiios canoneses de lodos os ases (...)
Oeiiio hianco de Delioil, eo negio do AIahana
ovo inenso das gaIs cailaIislas
o deslino nos Ievanla onhio a onhio
e ienegando o anligo naIelcio dos lahus do sangue
nos isoleaienos os esconhios de nossas soIidoes
Se a lionleiia loiienle
aiiancaienos das haiiancas a caheIeiia inesgolveI
Se a lionleiia Sieiia
iehenlaienos o naxiIai dos vuIcoes
conliinando as CoidiIheiias
e a Iancie sei a esIanada da auioia
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 122
123
onde ieuniienos nossas loias
diseisas eIas liaaas dos nossos alioes
Cono a conliadio dos liaos se iesoIve na hainonia do ioslo
iocIananos a unidade do soliinenlo e da ievoIla de lodos os ovos
en loda a sueilcie da leiia
e no iIo dos lenos lialeinais noeienos a aiganassa
na oeiia dos doIos.
18
1uslanenle, iesondenos, a exeiincia negia anhgua, ois no
h +@ A".%(C h A".%(:. Que dileiena, oi exenIo, desle oulio oena:
O hianco nalou neu ai
Pois neu ai eia aIlivo
O hianco vioIou ninha ne
Pois ninha ne eia heIa
O hianco dohiou neu iino soh o soI das esliadas
Pois neu iino eia loile
Deois o hianco viiou-se aia nin
Suas nos veineIhas de sangue
No neu ioslo cusiu negio seu desdn
Con sua voz de senhoi:
Ii hoy, un asloi, una loaIha, gua.
1
I esle oulio:
Meu iino con denles que hiiIhan ao eIogio hiociila
neu iino con ocuIos de ouio
nos oIhos viiados azuis eIa aIavia do Palio
Meu ohie iino de snoking loiiado de seda
lagaieIando e sussuiiando e avoneando-se nos saIoes
da Condescendncia
Voc nos d ena
O soI do seu as no nais do que una sonhia
sohie sua lionle seiena de civiIizado
I a cahana de sua avo
laz coiai un ioslo enhianquecido oi anos de huniIhao e @.# 7+2A#
18
1acques Rounain, J(1: *G F=.$., PieIdio.
1
David Dio, )"(1: A(M@.:, Ie lens du nailyie.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 123
124
Mas quando, lailo de aIavias sonoias e vazias
cono a cachoIa que se eIeva sohie seus onhios
voc isai a leiia anaiga e veineIha da Aliica
eslas aIavias angusliadas enlo iilnaio sua caninhada inlianquiIa
Sinlo-ne lo so, lo so aqui...
20
De vez en quando, d vonlade de aiai. I duio invesligai sohie a
ieaIidade. Mas quando aIgun nele na cahea que quei exiinii a
exislncia, aiiisca no enconliai seno o inexislenle. O que ceilo que
no nonenlo en que lenlo ieoiganizai o neu sei, Sailie, que einanece
o Oulio, denoninando-ne, eIinina quaIquei iIuso. Inlo eu Ihe digo:
Minha negiilude no nen loiie nen calediaI
IIa neiguIha na caine veineIha do soIo
IIa neiguIha na caine aidenle do cu
IIa iasga a iosliao oaca da acincia sensala...
Inquanlo que eu, no aioxisno do vivido e do luioi, iocIano islo,
Sailie ne Ienhia que ninha negiilude aenas un leno liaco. Na
veidade, na veidade vos digo, neus onhios se esquivaian da esliuluia
do nundo, neus s no senlen nais a caicia do soIo. Sen assado
negio, sen luluio negio, eia inossveI vivei ninha negiido. Ainda
sen sei hianco, j no nais negio, eu eia un condenado. 1ean-PauI
Sailie esqueceu que o negio solie en seu coio de oulio nodo que o
hianco.
21
Inlie o hianco e eu, h iiienediaveInenle una iaIao de
lianscendncia.
22
Mas esqueceian a conslncia do neu anoi. Iu ne delino cono
lenso ahsoIula de aheiluia. Tono esla negiilude e, con Igiinas nos
oIhos, ieconsliluo seu necanisno. AquiIo que loi desedaado , eIas
ninhas nos, Iianas inluilivas, ieconsliudo, edilicado.
20
David Dio, 8. ".$FB#%.
21
Se os esludos se Sailie sohie a exislncia do oulio einanecen exalos (na nedida,
Ienhianos, que 8GS%". .% 2. $F#$% descieve una conscincia aIienada), sua aIicao a
una conscincia negia se ieveIa laIsa. I que o hianco no aenas o Oulio nas o senhoi,
ieaI ou inaginiio.
22
No senlido que 1ean WahI aliihui ao leino, en YN1:%.$7. O+@#1$. .% %"#$:7.$*#$7..
lie el ensei.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 124
125
Mas vioIenlo ainda iessoa neu cIanoi: eu sou un ielo, eu sou un
ielo, eu sou un ielo...
I neu ohie iino - vivendo sua neuiose ao exlieno, que se d
conla de que esl aiaIizado:
O PRITO: No osso, nadane.
IIII: O qu?
O PRITO: No osso aliiai nos hiancos.
IIII: No aciedilo! IIes vo licai ahoiiecidos!
O PRITO: Mas so hiancos, nadane!
IIII: I enlo? Poique eIes so hiancos ln o diieilo
de le sangiai cono a un oico?
O PRITO: So hiancos.
Senlinenlo de inleiioiidade? No, senlinenlo de inexislncia. O
ecado ielo cono a viilude hianca. Todos esles hiancos ieunidos,
ievoIvei nas nos, no oden eslai eiiados. Iu sou cuIado. No sei de
qu, nas sinlo que sou un niseiveI.
O PRITO: I assin, nadane, senie assin con os hiancos.
IIII: Voc lanhn se senle cuIado?
O PRITO: Sin, nadane.
23
Biggei Thonas aqueIe que len nedo - un nedo leiiveI. IIe len
nedo, nas de que len nedo? DeIe nesno. No se sahe ainda quen eIe
, nas eIe sahe que o nedo hahilai no nundo quando o nundo souhei.
I quando o nundo sahe, o nundo senie eseia aIgo iuin do ielo.
IIe len nedo que o nundo saiha, len nedo do nedo que o nundo leiia
se o nundo souhesse.
24
Cono esla veIha nuIhei que ne suIica de joeIhos aia anaii-Ia
sua cana:
- Sinlo, douloi, a lodo inslanle essa coisa que lona conla de nin.
- Que coisa?
- A vonlade de ne suicidai. Anaiie-ne, lenho nedo.
23
1.P. Sailie, 8# A+%#1$ ".:A.7%+.+:. - Vei lanhn: ]. :+1: +$ $MB"., (`(@. (5 %O. ="#3.)
liIne de Maik Rohson.
24
Richaid Wiighl, Z#%13. 0($.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 125
126
Poi lin, Biggei Thonas decide enliai en ao. Paia acahai con a
lenso eIe age, coiiesonde eseclaliva do nundo. I o eisonsagen
de Q5 O. O(22.":C 2.% O1@ B(
25
- que laz juslanenle o que no quei lazei. A
Iouia voIunosa que esl senie Ihe haiiando o caninho, Inguida,
sensuaI, oleiecida, aheila, lenendo (desejando) sei vioIada, no linaI
loina-se sua ananle.
O ielo un hiinquedo nas nos do hianco, enlo, aia ionei
esle cicuIo inleinaI, eIe exIode. InossveI ii ao cinena sen ne
enconliai. Iseio oi nin. No inleivaIo, anles do liIne, eseio oi
nin. AqueIes que eslo dianle de nin ne oIhan, ne esionan, ne
eseian. Un ielo-gioon

vai suigii. O coiao ne laz giiai a cahea.


Un eslioiado da gueiia do Paclico disse a neu iino: Aceile a
sua coi cono eu aceilo o neu coloco, sonos dois acidenlados.
26
Aesai de ludo, iecuso con lodas as ninhas loias esla anulao.
Sinlo-ne una aIna lo vasla quanlo o nundo, veidadeiianenle una
aIna iolunda cono o nais iolundo dos iios, neu eilo lendo una
olncia de exanso inlinila. Iu sou ddiva, nas ne ieconendan a
huniIdade dos enleinos... Onlen, ahiindo os oIhos ao nundo, vi o cu
se conloicei de Iado a Iado. Quis ne Ievanlai, nas un siIncio sen
vsceias aliiou sohie nin suas asas aiaIisadas. IiiesonsveI, a cavaIo
enlie o Nada e o Inlinilo, conecei a choiai.
25
Cheslei Hines.

CavaIaiio.
26
]. :+1: +$ $MB"..
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 126
127
6
O ielo e a sicoaloIogia
As escoIas sicanaIlicas esludaian as ieaoes neuiolicas que nascen
en ceilos neios, en ceilos seloies da civiIizao. Ohedecendo a una
exigncia diaIlica, deveianos nos eigunlai al que onlo as concIusoes
de Iieud ou de AdIei oden sei uliIizadas en una lenlaliva de exIicao
da viso de nundo do honen de coi.
Nunca se saIienlai sulicienlenenle que a sicanIise, cono se sahe,
se iooe a conieendei deleininados conoilanenlos no seio de un
giuo eseclico ieiesenlado eIa lanIia. I quando se liala de una
neuiose vivida oi un aduIlo, a laiela do anaIisla ieenconliai, na
nova esliuluia squica, una anaIogia con ceilos eIenenlos inlanlis,
una ieelio, una coia de conlIilos suigidos no seio da consleIao
laniIiai. In quaIquei dos casos, iocuia-se consideiai a lanIia cono
ohjelo e ciicunslncia squicas.
1
Todavia, no nosso caso, os lennenos vo se conIicai signilica-
livanenle. A lanIia, na Iuioa, ieiesenla una naneiia que len o nundo
de se oleiecei ciiana. A esliuluia laniIiai e a esliuluia nacionaI nanln
ieIaoes eslieilas. A niIilaiizao e a cenliaIizao da auloiidade de un
1
1. Iacan, Ie conIexe, lacleui conciel de Ia sychoIogie laniIiaIe, Y$7>72(AF*1.
5"#$,#1:., 8-40-45.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 127
128
as conduzen aulonalicanenle a una ieciudescncia da auloiidade
aleina. Na Iuioa, e en lodos os ases dilos civiIizados ou civiIizadoies,
a lanIia un edao da nao. A ciiana que deixa o neio laniIiai
ieenconlia as nesnas Ieis, os nesnos iincios, os nesnos vaIoies. Una
ciiana noinaI, ciescida en una lanIia noinaI, sei un honen
noinaI.
2
No h desiooio enlie a vida laniIiai e a vida nacionaI.
Inveisanenle, se se consideia una sociedade lechada, ou seja, iolegida
do lIuxo civiIizadoi, enconlianos as nesnas esliuluias desciilas acina.
8Gh@. *+ 4>B@F. *GV5"1E+., do Padie TiiIIes, oi exenIo, haslanle
convincenle, aIi senle-se a lodo inslanle a necessidade de calequizai a
aIna ielinha, nas a desciio que enconlianos da cuIluia - esquenas
cuIluiais, eisislncia de iilos, sohievivncia de nilos - no d a nesna
iniesso aililiciaI que senlinos en 8# AO12(:(AO1. =#$%(+..

Tanlo nun caso quanlo no oulio, h una iojeo no neio sociaI


das caiacleislicas do neio laniIiai. I veidade que liIhos de Iadioes ou
de handidos, hahiluados s Ieis do cI, licaio suiieendidos ao conslalai
que o ieslo do nundo se conoila de nodo dileienle, nas una nova
educao - excIuindo-se naluiaInenle a eiveiso ou o ielaidanenlo
(Heuyei)
3
- odei conduzi-Ios a noiaIizai a sua viso de nundo, a
sociaIiz-Ia.
Peicehe-se, en lodos esses casos, que a noihidez se silua no neio laniIiai.
A auloiidade do Islado, , aia o indivduo, a ieioduo da auloiidade
laniIiai aliavs da quaI eIe loi nodeIado desde a inlncia. O indivduo
assiniIa as auloiidades enconliadas osleiioinenle auloiidade aleina:
eIe eicehe o iesenle en leinos de assado. Cono lodos os oulios
2
Queienos ciei que no nos laio un iocesso oi causa desla Ilina liase. Os clicos
eigunlaio: O que que voc chana de noinaI? No nonenlo no nossa inleno
iesondei a esla eigunla. Paia salislazei aos nais aiessados, cilenos o liahaIho nuilo
insliulivo, ainda que voIlado unicanenle aia o iohIena hioIogico, de G. CanguiIhen, 8.
$("@#2 .% 2. A#%O(2(B1E+.. Aciescenlanos aenas que, no donnio nenlaI, anoinaI
aqueIe que ede, chana, inIoia.

Releincia a un lanoso Iivio, esciilo eIo adie heIga TeneIs, uhIicado en 146 en
hoIands, e en 14 en liancs, eIa ediloia 4"F:.$7. V5"17#1$..
3
Se hen que esla ieseiva seja disculveI. Vejan, oi exenIo, o que nos diz 1uIielle
Boulonniei: A eiveiso no seiia un iolundo ielaidanenlo alelivo nanlido ou
deleininado eIas condioes en que viveu a ciiana, eIo nenos lanlo quanlo eIas
disosioes conslilucionais que einanecen evidenlenenle en alividade, nas que
iovaveInenle no so as nicas iesonsveis? (/.3+. !"#$,#1:. *. 4:>7O#$#2>:. n
3,14, . 403-404).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 128
12
conoilanenlos hunanos, o conoilanenlo dianle da auloiidade
aiendido. I aiendido no seio de una lanIia que ode, do onlo de
visla sicoIogico, sei idenlilicada eIa sua oiganizao ailicuIai, islo ,
eIa naneiia con que a auloiidade disliihuda e exeicida.
4
Oia, e islo nuilo inoilanle, conslalanos o inveiso no caso do honen
de coi. Una ciiana negia, noinaI, lendo ciescido no seio de una lanIia
noinaI, licai anoinaI ao nenoi conlaclo con o nundo hianco. Cono
laIvez esla ioosio no seja conieendida de inedialo, avanaienos
ieliocedendo. Reconhecendo o niilo de Di. Bieuei, Iieud escieveu:
In quase lodos os casos, conslalanos que os sinlonas, oi assin dizei,
eian cono que iesduos de exeiincias enolivas, e, oi esla iazo, as
chananos nais laide de liaunas squicos. Sua caiacleislica ailicuIai
se assiniIava cena liaunlica que os linhan iovocado. Conloine a
exiesso consagiada, os sinlonas eian deleininados oi cenas das quais
eIes loinavan os iesduos nnsicos, no sendo nais ieciso ieconhecei
neIes eleilos aihiliiios e enignlicos da neuiose. Conludo, ao conliiio do
que se odeiia eseiai, os sinlonas nen senie iesuIlavan de un nico
aconlecinenlo, nas, na naioi aile dos casos, de nIliIos liaunas,
liequenlenenle anIogos e iecoiienles. Poi conseguinle, eia ieciso
ieioduzii cionoIogicanenle loda a cadeia de Ienhianas alognicas,
oin na oiden inveisa, a Ilina en iineiio Iugai, e a iineiia, ao linaI,
inossveI eneliai al o iineiio liauna, liequenlenenle o nais elicaz,
se lossen onilidos os liaunas inleinediiios.
No se odeiia sei nais enllico, exislen Y"2.=$1:

deleininadas na
oiigen das neuioses. Mais adianle, Iieud aciescenla:
I veidade que os doenles alaslan esses liaunas da conscincia e da nenoiia,
ouando-se ceilanenle de nuilos soliinenlos, nas o desejo iecaIcado
conlinua a suhsislii no inconscienle, eIe esieila una ocasio aia se
nanileslai e Iogo ieaaiece, nas soh un dislaice que o loina iiieconhecveI,
en oulias aIavias, o ensanenlo iecaIcado suhsliludo na conscincia oi
un oulio que Ihe seive de suhslilulo, de Y":#%&, ao quaI vn se Iigai lodas as
iniessoes de naI eslai, que se aciedilavan alasladas eIo iecaIque.

Issas Y"2.=$1: eslo iecaIcadas no inconscienle.


4
1oachin Maicus, Sliucluie laniIiaIe e conoilenenls oIiliques, 8G #+%("1%F *#$: 2#
5#@122. .% *#$: QGL%#% (/.3+. !"#$,#1:. *. 4:>7O#$#2>:., ahiiI -junho de 14).

Y"2.=$1:, ou seja, vivncia, no vocahuIiio da liIosolia aIen.

Sen ieleincias hihIiogilicas no oiiginaI, lanouco na cilao anleiioi.


Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 129
130
Que ohseivanos no caso do negio? A no sei que uliIizenos esle dado
veiliginoso - lanlo eIe nos desoiienla - do 1$7($:71.$%. 7(2.%13( de 1ung,
no se ode conieendei ahsoIulanenle nada. A cada dia os dianas se
suceden nos ases coIonizados. Cono exIicai, oi exenIo, que un
joven esludanle ielo, chegando Soihonne con o ohjelivo de se giaduai
en liIosolia, anles nesno de enliai en conlalo con quaIquei oiganizao
conlIilanle que o eseia, assuna una alilude delensiva? Ren MniI
aiesenlou esla ieao en leinos hegeIianos. IIe a consideia cono
a consequncia da inslauiao, na conscincia-de-si do esciavo, de una
inslncia ieiesenlaliva do senhoi, no Iugai do esiilo aliicano iecaIcado,
inslncia insliluda nas iolundezas da coIelividade, que deve vigi-Io cono
un exicilo vigia a cidade conquislada.
5
Veienos, no nosso caluIo sohie HegeI, que Ren MniI no se
enganou, nas lenos o diieilo de coIocai a seguinle queslo: cono exIicai
a eisislncia dessa inslncia no scuIo XX, quando exisle, oi oulio
Iado, una idenlilicao inlegiaI ao hianco? Iiequenlenenle o ielo aluaI
que se enquadia nunca leve ieIaoes anleiioies con o hianco. Teiia
havido una exeiincia assada e iecaIque no inconscienle? O nenino
negio iesenciou una suiia ou un Iinchanenlo de seu ai eIo hianco?
Houve liaunalisno alelivo? A ludo isso iesondenos: no! I enlo?
Se quiseinos iesondei coiielanenle, sonos ohiigados a Ianai no
da noo de 7#%O#":1: 7(2.%13#. In loda sociedade, en loda coIelividade,
exisle, deve exislii un canaI, una oila de sada, aliavs do quaI as eneigias
acunuIadas, soh loina de agiessividade, ossan sei Iiheiadas. I a isso
que lenden os jogos nas insliluioes aia ciianas, os sicodianas nas
leiaias coIelivas e, de nodo nais geiaI, as ievislas iIusliadas aia os
jovens, - cada lio de sociedade exigindo, naluiaInenle, una loina de
calaise deleininada. As hisloiias de Taizan, dos exIoiadoies de doze
anos, de Mickey e lodos os joinais iIusliados lenden a un veidadeiio
desalogo da agiessividade coIeliva. So joinais esciilos eIos hiancos,
deslinados s ciianas hiancas. Oia, o diana esl juslanenle a. Nas
AnliIhas - e odenos ensai que a siluao anIoga nas oulias coInias
- os nesnos eiiodicos iIusliados so devoiados eIos jovens nalivos. I o
Ioho, o Diaho, o Gnio do MaI, o MaI, o SeIvagen, so senie
5
Cilao lonada de MicheI Ieiiis, Mailinique, GuadaIoue, Haili (8.: %.@A: @(*."$.:,
leveieiio de 150).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 130
131
ieiesenlados oi un ielo ou un ndio, e cono senie h idenlilicao
con o vencedoi, o nenino ielo loina-se exIoiadoi, avenluieiio,
nissioniio que coiie o iisco de sei conido eIos ielos naIvados, lo
laciInenle quanlo o nenino hianco. AIgunas essoas odeio ielendei
que isso no nuilo inoilanle, oique no ielIeliian sohie o aeI
dessas ievislas iIusliadas. Iis aqui o que diz G. Iegnan:
Con ouqussinas exceoes, loda ciiana aneiicana con con seis anos de
idade en 138, ahsoiveu al agoia, no nnino, dezoilo niI cenas de loiluias
leiozes e vioIncias sanguiniias... Que se saiha, os aneiicanos so o nico
ovo nodeino, con exceo dos heies, que vaiieian lolaInenle a
ouIao auloclone da leiia onde se inslaIaian.
6
Assin, aenas a Aniica
odia lei una conscincia nacionaI a aIacai, loijando o nilo do Bad
Injun,
7
a lin de, en seguida, ieinlioduzii a liguia hisloiica do PeIe VeineIha
honoiveI, delendendo sen sucesso sua leiia conlia invasoies ainados con
hhIias e luzis.
O casligo que nos neiecenos so ode sei desviado se negainos a
iesonsahiIidade do ciine, iojelando a cuIa na vlina, iovando assin -
eIo nenos a nos ioiios - que, dando o iineiio e nico goIe, aginos
sinIesnenle en Ieglina delesa.
Consideiando a ieeicusso desses eiiodicos iIusliados na cuIluia
aneiicana, o auloi escieve ainda:
A queslo conlinua aheila: esla lixao nanaca na vioIncia e na noile
o suhslilulo de una sexuaIidade censuiada, ou len oi luno, ao conliiio,
desviai, na via aheila eIa censuia sexuaI, o desejo agiessivo de ciianas e
aduIlos conlia a esliuluia oIlica e sociaI que, enlielanlo, con seu ioiio
consenlinenlo, os eiveile? In anhos os casos, a causa da eiveiso, seja
eIa de oiden sexuaI ou econnica, essenciaI, oique enquanlo no loinos
caazes de nos Iiviai desses iecaIques lundanenlais, quaIquei alaque
diiigido conlia sinIes iocedinenlos de evaso, lais cono os 7(@17 =((a:,
sei lliI.
8
6
AssinaIenos, de assagen, que os caiahas liveian o nesno deslino, iovocado oi
avenluieiios esanhois e lianceses.
7
Deloinao ejoialiva de =#* 1$*1#$.
8
G. Iegnan, PsychoalhoIogie des conics, (8.: %.@A: @(*."$.:, n 43, . 16 sqq.).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 131
132
Nas AnliIhas, o joven negio que, na escoIa, no aia de ieelii nossos
ais, os gauIeses

, idenlilica-se con o exIoiadoi, con o civiIizadoi, con


o hianco que liaz a veidade aos seIvagens, una veidade loda hianca. H
idenlilicao, islo , o joven negio adola suhjelivanenle una alilude de
hianco. IIe iecaiiega o heioi, que hianco, con loda a sua agiessividade
- a quaI, nessa idade, asseneIha-se eslieilanenle a una ddiva: una ddiva
caiiegada de sadisno. Una ciiana de oilo anos que oleiece aIguna coisa,
nesno a un aduIlo, no saheiia loIeiai una iecusa. Pouco a ouco se
loina e se ciislaIiza no joven anliIhano una alilude, un hhilo de ensai
e eicehei, que so essenciaInenle hiancos. Quando, na escoIa, aconlece-
Ihe Iei hisloiias de seIvagens nas ohias dos hiancos, eIe Iogo ensa nos
senegaIeses. Quando ianos esludanles, disculanos duianle hoias inleiias
sohie os suoslos coslunes dos seIvagens senegaIeses. Havia, en nossos
discuisos, una inconscincia eIo nenos aiadoxaI. Mas que o anliIhano
no se consideia negio, eIe se consideia anliIhano. O ielo vive na Aliica.
Suhjelivanenle, inleIecluaInenle, o anliIhano se conoila cono un
hianco. Oia, eIe un ielo. I so o eicehei quando eslivei na Iuioa, e
quando oi I aIgun laIai de ielo, eIe sahei que esl se ieleiindo lanlo
a eIe quanlo ao senegaIs. Que concIuso liiai de ludo isso?
Inoi os nesnos gnios naus ao hianco e ao negio conslilui un
giave eiio de educao. Quen concoida que o gnio nau una
lenlaliva de hunanizao do isso

, ode eicehei nosso onlo de visla.
Rigoiosanenle laIando, diianos que as canligas inlanlis neiecen a
nesna cilica. Iica Iogo cIaio que queienos, nen nais nen nenos,
ciiai eiiodicos iIusliados deslinados eseciaInenle aos negios, canoes
aia ciianas negias, al nesno Iivios de hisloiia, eIo nenos al a
concIuso dos esludos. Pois, al iova en conliiio, eslinanos que, se
h liaunalisno, eIe se silua nesle nonenlo da vida. O joven anliIhano
un liancs convocado a vivei conlinuanenle con os seus conaliiolas
hiancos. Nos esquecenos disso, liequenlenenle denais.
A lanIia hianca deosiliia de una deleininada esliuluia. A
sociedade , veidadeiianenle, o conjunlo das lanIias. A lanIia una

Cono en viios oulios casos, o soiiiso que o ieIalo desle aseclo do ensino na Mailinica
iovoca. Pieleie-se saIienlai a conicidade do lalo, nas no se laIan de suas consequncias
luluias. Oia, so eIas que inoilan, oique a ailii de lis ou qualio dessas liases que
se eIahoia una viso de nundo aia o joven anliIhano.

Isso o Q* da sicanIise lieudiana, ou seja, os inuIsos nIlios da 21=1*(, senie


voIlada aia o iazei (Ahhagnano).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 132
133
insliluio que iessuoe una insliluio nais vasla: o giuo sociaI ou
nacionaI. Os eixos de ieleincia einanecen os nesnos. A lanIia
hianca o Iugai de ieaiao e de loinao aia a vida sociaI. A
esliuluia laniIiai inleiioiizada no sueiego e iojelada no
conoilanenlo oIlico (sociaI, diianos nos) (Maicus).
O negio, na nedida en que lica no seu as, len quase o nesno
deslino do nenino hianco. Mas indo Iuioa lei de ieconsideiai a
vida. Pois o ielo, na Iiana, seu as, se senlii dileienle dos oulios. 1
ielendeian aiessadanenle: o ielo se inleiioiiza. A veidade que eIe
inleiioiizado. O joven anliIhano un liancs convocado a vivei
conlinuanenle con os seus conaliiolas hiancos. Oia, a lanIia
anliIhana ialicanenle no nanln nenhuna iaIao con a esliuluia
nacionaI, islo , liancesa, euioia. O anliIhano deve enlo escoIhei enlie
sua lanIia e a sociedade euioia, en oulias aIavias, o indivduo que
#:7.$*. na sociedade - a hianca, a civiIizada - lende a iejeilai a lanIia
- a negia, a seIvagen - no Iano do inaginiio, en ieIao con as
Y"2.=$1:, as vivncias inlanlis que descievenos anleiioinenle.
I o esquena de Maicus nesle caso lica:
IanIia Indivduo Sociedade,
a esliuluia laniIiai sendo vincuIada ao isso.
O ielo, dianle da alilude suhjeliva do hianco, eicehe a iiieaIidade
de nuilas ioosioes que linha ahsoivido cono suas. IIe conea enlo
a veidadeiia aiendizagen. I a ieaIidade se ieveIa exlienanenle
iesislenle... Mas aIgun odei ielendei que descievo un lenneno
univeisaI, - o ciiliio da viiiIidade sendo juslanenle a adalao ao
sociaI. Resondeienos enlo que esla ciilica inadequada, ois
noslianos juslanenle que, aia o ielo, h un nilo a sei enlienlado.
Un nilo soIidanenle eniaizado. O ielo o ignoia enquanlo sua
exislncia se desenvoIve no neio dos seus, nas ao iineiio oIhai hianco,
eIe senle o eso da neIanina.
10
10
ReIenhienos o que Sailie escieveu a ieseilo: AIgunas ciianas, idade de seis anos,
j esnuiiavan seus coIegas de escoIa que os chanavan de youins leino deiecialivo,
signilicando judeu. Oulios, duianle nuilo leno, loian nanlidos no desconhecinenlo
da ioiia iaa. Una joven isiaeIila de una lanIia que conheo ignoiou, al quinze
anos, o ioiio signilicado da aIavia judeu. Duianle a ocuao, un ndico judeu de
IonlainehIeau, que vivia iecoIhido en casa, ciiava seus nelos sen Ihes dizei una so
aIavia sohie sua oiigen. Mas, de quaIquei naneiia, eia necessiio que eIes un dia
souhessen da veidade: aIgunas vezes eIas iisolas das essoas que os ceicavan, oulias
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 133
134
In seguida, h o inconscienle. O diana desenioIando-se Iuz do
dia, o negio no len leno de inconscienliz-Io. O hianco, en ceila
nedida, consegue laz-Io, que, no seu caso, suige un novo eIenenlo: a
cuIahiIidade. O conIexo de sueiioiidade dos ielos, seu conIexo de
inleiioiidade ou seu senlinenlo iguaIiliio so 7($:71.$%.:. IIes os
uliIizan o leno lodo. IIes exislenciaIizan seu diana. No h neIes a
annsia aleliva que caiacleiiza a neuiose-lio.
Cada vez que Ienos una ohia de sicanIise, disculinos con nossos
iolessoies ou conveisanos con doenles euioeus, licanos iniessionados
con a inadequao dos esquenas coiiesondenles dianle da ieaIidade que
oleiece o ielo. Piogiessivanenle concIunos que h suhsliluio de
diaIlica quando se assa da sicoIogia do hianco aia a do negio.
Os 3#2(".: A"1@("*1#1:, de que laIa ChaiIes Odiei,
11
so dileienles
aia o hianco e aia o negio. A lenlaliva de sociaIizao no se ieleie
s nesnas inlenoes. Na veidade, nudanos de nundo. Un esludo
iigoioso deveiia se aiesenlai assin:
- inleiielao sicanaIlica da exeiincia vivida do negio,
- inleiielao sicanaIlica do nilo ielo.
Mas o ieaI, que nosso nico iecuiso, nos iohe lais oeiaoes. Os
lalos so nuilo nais conIicados. Quais so eIes?
O ielo un ohjelo lohogeno e ansiogeno. Desde o caso da acienle
de Siieux e Cagias,
12
al o da joven que nos conlessou que doinii
con un negio ieiesenla aia eIa aIgo de aleiioiizanle, enconlian-se
lodos os giaus do que chanaianos de negio-lohognese. Muilo se laIou
da aIicao da sicanIise ao ielo. Desconliando do uso que deIa
odeiia sei leilo,
13
ieleiinos inliluIai esle caluIo: O ielo e a
sicoaloIogia, una vez que, nen Iieud, nen AdIei, nen nesno o
cosnico 1ung en suas esquisas ensaian nos negios. No que hen
linhan iazo. As essoas esquecen conslanlenenle que a neuiose no
consliluliva da ieaIidade hunana. Quei queiia quei no, o conIexo
de Idio Ionge esl de suigii enlie os negios. AIgun odeiia nos
vezes aliavs de iunoies ou de insuIlos. Quanlo nais laidia loi a descoheila, nais vioIenlo
o ahaIo: de ieenle eIes eicehen que os oulios sahian aIgo sohie eIes que eIes
ignoiavan, que Ihes aIicavan esle quaIilicalivo suseilo e inquielanle que no eia usado
en lanIia. (/F52.N1($: :+" 2# E+.:%1($ W+13., . 6-7).
11
8.: *.+N :(+"7.: 7($:71.$%. .% 1$7($:71.$%. *. 2# 31. @("#2..
12
8.: 5(21.: "#1:($$#$%.:. Cilado oi Hesnaid, 8G+$13.": @("=1*. *. 2# 5#+%., . 7.
13
Pensanos esecilicanenle na Aniica, vei, oi exenIo, ]. :+1: +$ $MB".;
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 134
135
conleslai, con MaIinovski, aliinando que o nico iesonsveI oi esla
inexislncia o iegine naliiaicaI. Mas, aIn de eigunlai se os
elnoIogos, inhudos dos conIexos de sua civiIizao, no se esloiaian
en enconliai a ieioduo desses conIexos nos ovos oi eIes
esludados, seiia lciI denonsliai que, nas AnliIhas Iiancesas, 7 das
lanIias so incaazes de ioduzii una neuiose ediiana. Incaacidade
da quaI nos leIicilanos enoinenenle.
14
Ioia aIgunas laIhas suigidas en anhienle lechado, odenos dizei
que loda neuiose, lodo conoilanenlo anoinaI, lodo eielisno alelivo
en un anliIhano iesuIla da siluao cuIluiaI. In oulias aIavias, h
una consleIao de dados, una siie de ioosioes que, Ienla e
suliInenle, giaas s ohias Iileiiias, aos joinais, educao, aos Iivios
escoIaies, aos cailazes, ao cinena, idio, enelian no indivduo -
consliluindo a viso do nundo da coIelividade quaI eIe eilence.
15
Nas AnliIhas, esla viso do nundo hianca oique no exisle nenhuna
exiesso negia. O loIcIoie da Mailinica ohie e en Ioil-de-Iiance
nuneiosos so os jovens que ignoian as hisloiias de Conade CoeIho,
iIica do Tio Renus da Iuisinia.

Un euioeu, oi exenIo, a ai das


nanileslaoes olicas negias aluais, licaiia suiieso ao sahei que, al
140, nenhun anliIhano eia caaz de se consideiai ielo. So con o
14
Os sicanaIislas hesilaio, nesle onlo, en concoidai con nossa oinio. O Di. Iacan,
oi exenIo, laIa da lecundidade do conIexo de Idio. Mas se a ciiana deve nalai o
ai, necessiio ainda que esle Ilino concoide en noiiei. Pensanos en HegeI, ao
dizei: O heio da ciiana o lnuIo dos ais. In NicoIas CaIas (!(>." *G1$7.$*1.), e en
1ean Iacioix (!("7. .% 5#1=2.::.: *. 2# 5#@122.).
O lalo de lei havido, deois a gueiia, un desnoionanenlo dos vaIoies noiais da Iiana,
decoiie laIvez da deiiola desla essoa noiaI que a nao ieiesenla. Sahenos, no Iano
laniIiai, o que lais liaunalisnos oden deleininai.
15
AconseIhanos a exeiincia seguinle aia quen no eslivei convencido: assislii
iojeo de un liIne de Taizan nas AnliIhas e na Iuioa. Nas AnliIhas, o joven negio se
idenlilica *. 5#7%( con Taizan conlia os negios. In un cinena da Iuioa, a coisa nuilo
nais conIexa, ois a Ialia, que hianca, o idenlilica aulonalicanenle con os seIvagens
da leIa. Isla exeiincia decisiva. O ielo senle que no negio inunenenle. Un
docunenliio sohie a Aliica, iojelado en una cidade liancesa e en Ioil-de-Iiance,
iovoca ieaoes anIogas. MeIhoi: aliinanos que os hosqunanos e os zuIus desencadeian,
ainda nais, a hiIaiiedade dos jovens anliIhanos. Seiia inleiessanle nosliai que, nesle
caso, o exageio iealivo deixa adivinhai una suseila de ieconhecinenlo. Na Iiana, o
negio que v laI docunenliio lica IileiaInenle eliilicado: no h nais escaaloiia, eIe
, ao nesno leno, anliIhano, hosqunano e zuIu.

No oiiginaI ?(@AM 8#A1$, coiiuleIa de ?(@AM". 8#A1$, ou seja Conadie CoeIho,


liaduzido oilanlo oi Conade CoeIho. Issas hisloiias seio anaIisadas oi Ianon con
nais delaIhes nas .14 sqq.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 135
136
aaiecinenlo de Ain Csaiie que se viu nascei una ieivindicao,
una negiilude assunida. A iova nais conciela, aIis, esla iniesso
que ln as novas geiaoes de esludanles que desenhaican en Paiis:
ieciso aIgunas senanas aia que eIes conieendan que o conlalo
con a Iuioa ohiiga-os a coIocai un ceilo nneio de iohIenas que
al enlo no linhan vindo lona. I, no enlanlo, esses iohIenas no
deixavan de sei visveis.
16
Todas as vezes que disculinos con nossos iolessoies ou conveisanos
con doenles euioeus eicehenos a dileiena que exisle enlie os dois
nundos. Conveisanos iecenlenenle con un ndico que senie
cIinicou en Ioil-de-Iiance, nos Ihe conunicanos nossas concIusoes, e
eIe aciescenlou, concoidando conosco, que eIas no eian aIicveis
aenas na sicoaloIogia, nas lanhn na nedicina geiaI. Assin,
aciescenlou eIe, voc nunca len una lehie liloide uia cono esludou
nos lialados de nedicina, eIa senie suige con una naIiia inciuslada,
nais ou nenos nanilesla. Seiia inleiessanle consideiai, oi exenIo,
una desciio da esquizolienia vivida oi una conscincia negia, - se
que esla escie de doena ode sei enconliada nas AnliIhas.
QuaI a nossa ioosio? SinIesnenle esla: quando os ielos
ahoidan o nundo hianco, h una ceila ao sensihiIizanle. Se a
esliuluia squica se ieveIa ligiI, len-se un desnoionanenlo do ego.
O negio cessa de se conoilai cono indivduo #71($#2; O senlido de sua
ao eslai no Oulio (soh a loina do hianco), ois so o Oulio ode
vaIoiiz-Io. No Iano lico, ou seja, vaIoiizao de si. Mas h aIgo nais.
Dissenos que o negio lohogeno Que a lohia? Resondeienos a
esla eigunla haseando-nos na Ilina ohia de Hesnaid: A lohia una
neuiose caiacleiizada eIo lenoi ansioso de un ohjelo (no senlido nais
anIo de ludo o que exleiioi ao indivduo) ou, oi exlenso, de una
siluao. NaluiaInenle esle ohjelo devei assunii ceilas caiacleislicas.
I ieciso, diz Hesnaid, que eIe deseile o lenoi e a aveiso. Mas a
enconlianos una dilicuIdade. AIicando o nlodo genlico
conieenso da lohia, ChaiIes Odiei escieveu: Toda angslia iovn
16
Mais eseciaInenle eIes eicehen que sua Iinha de aulo-vaIoiizaao deve se inveilei.
Vinos, de lalo, que o anliIhano que vai Iiana concehe sua viagen cono a Ilina elaa
de desenvoIvinenlo de sua eisonaIidade. IileiaInenle odenos dizei, sen nedo de
eiiai, que o anliIhano que vai Iiana a lin de se asseguiai de sua hiancuia enconlia o
seu veidadeiio eisonagen.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 136
137
de una ceila inseguiana suhjeliva Iigada ausncia da ne. Islo se
assa, diz o auloi, en loino do segundo ano de vida.
17
Piocuiando a
esliuluia squica do lohico, eIe chega a esla concIuso: Anles de se
alei diielanenle s cienas dos aduIlos, convn anaIisai en lodos os
seus eIenenlos a esliuluia inlanliI da quaI eIas iovn e que eIas
inIican. Inlo a escoIha do ohjelo lohogeno :(=".*.%."@1$#*(. Isle
ohjelo no suige da noile do Nada, eIe iovocou, en deleininadas
ciicunslncias, un alelo no sujeilo. A lohia a iesena Ialenle desse
alelo sohie o lundo do nundo do sujeilo, h oiganizao , loinao.
Pois, naluiaInenle, o ohjelo no len necessidade de eslai iesenle,
sulicienle que eIe :.W#: eIe una ossihiIidade. Isle ohjelo dolado de
inlenoes ns e de lodos os aliihulos de una loia naIlica. No lohico,
h iioiidade do alelo en deliinenlo de lodo ensanenlo iacionaI.
Cono se v, o lohico un indivduo que ohedece s Ieis da i-Iogica
iacionaI e da i-Iogica aleliva: iocesso de ensai e de senlii que ieIenhia
a oca en que se deu o acidenle causadoi da inseguiana. A dilicuIdade
anunciada a seguinle: houve liaunalisno insecuiizanle nessa joven de
que laIanos h ouco? Na naioi aile dos negiolohos nascuIinos, houve
lenlaliva de ialo? Tenlaliva de leIao? Rigoiosanenle laIando, eis o
que ohleianos se aIicssenos as concIusoes anaIlicas: se un ohjelo
nuilo aleiioiizanle, cono un agiessoi nais ou nenos inaginiio,
deseila o leiioi, lanhn, e sohieludo un nedo nisluiado ao hoiioi
sexuaI - ois liala-se, en geiaI, de una nuIhei. O lenho nedo dos honens
signilica, quando se eIucida a oiigen do hoiioi, que eIes odeiian ne
suhnelei a lodo lio de coisas, nas no sevcias hanais: sevcias sexuais,
ou seja, inoiais, desonianles. Basla o sinIes conlalo aia iovocai
angslia. Pois o conlaclo , ao nesno leno, o lio esquenlico da ao
sexuaI iniciaI (loques, naniuIaoes - sexuaIidade).
18
Cono eslanos hahiluados a lodos os aililcios que o ego uliIiza aia
se delendei, sahenos que ieciso evilai lonai suas denegaoes ao
da Ielia. No eslanos na iesena de un liansilivisno inlegiaI? No
lundo, esse nedo do esluio no aliai juslanenle o esluio? Do nesno
nodo que h caias que eden holeladas, no odeianos dizei que h
nuIheies que eden esluios? In 0G12 ="#122.C 2h7O.K2., Cheslei Hines
descieve hen esse necanisno. A Iouia voIunosa deslaIece lodas as vezes
17
8G #$B(1::. .% 2# A.$:F. @#E1E+., .38.
18
Hesnaid, 8G+$13.": @("=1*. *. 2# 5#+%., P.U.I, 14, . 37-38, 58, 65 e 78.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 137
138
que o ielo se aioxina. No enlanlo, eIa no len nada a lenei, eslando
a lhiica cheia de hiancos... Cono concIuso, eIes doinen junlos.
Pudenos ohseivai, quando ieslanos o seivio niIilai en lis ou
qualio ases da Iuioa, o conoilanenlo das nuIheies hiancas dianle
dos negios: duianle as leslas dananles, a un convile eIas geiaInenle
eshoavan un novinenlo de luga, de ieliainenlo, o ioslo cheio de un
avoi no dissinuIado. No enlanlo, os negios que as convidavan leiian
sido incaazes, ainda que quisessen, de lenlai aIgo conlia eIas. O
conoilanenlo dessas nuIheies ode sei cIaianenle conieendido no
Iano do inaginiio. I que, na ieaIidade, a negioloha una suosla
aiceiia sexuaI - cono o negioloho un honossexuaI iecaIcado.
Dianle do negio, con eleilo, ludo se assa no Iano genilaI. H aIguns
anos, lizenos vei a uns anigos con os quais disculanos que, de nodo
geiaI, o hianco se conoila dianle do negio cono ieage un iinognilo
con o nascinenlo de un iino. Deois licanos sahendo que, na
Aniica, Richaid Sleiha len o nesno onlo de visla. No Iano
lenonenoIogico una duIa ieaIidade odeiia sei esludada. Ten-se nedo
do judeu oi causa do seu olenciaI aioiiadoi. IIes eslo en loda
aile, inleslan os hancos, as hoIsas, o goveino. Reinan sohie ludo. In
ouco leno o as Ihes eilencei. So aiovados nos concuisos anles
dos veidadeiios lianceses. Iogo dilaio as Ieis en nosso as.
Recenlenenle un coIega que esluda na IscoIa de Adninisliao nos
disse: Digan o que quiseien, eIes se ajudan. Poi exenIo, quando Moch
eslava no odei, o nneio de >(+A1$: conlialados assonhioso. Na
nedicina, a siluao no dileienle. Todo esludanle judeu que aiovado
en un concuiso len isloIo. Quanlo aos ielos, eIes ln a olncia
sexuaI. Pensen hen, con a Iiheidade que ln en Iena seIva! Paiece
que doinen en quaIquei Iugai e a quaIquei nonenlo. IIes so genilais.
Tn lanlos liIhos que no os conlan nais. Vanos licai alenlos. Tonai
cuidado seno eIes nos inundaio con equenos neslios.
Decididanenle, ludo vai naI...
O Goveino e a Adninisliao assediados eIos judeus.
Nossas nuIheies, eIos negios.
Pois o negio len una olncia sexuaI aIucinanle. I esle o leino:
ieciso que esla olncia :.W# aIucinanle. Os esquisadoies eseciaIislas
Iogo enconlian os necanisnos de quaIquei neuiose. A inlianquiIidade
sexuaI iedonina. Todas as nuIheies negiolohas que conhecenos linhan
una vida sexuaI anoinaI. Seus naiidos as negIigenciavan, eian vivas
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 138
13
e no ousavan suhsliluii o laIecido, divoiciadas, hesilavan dianle de
un novo inveslinenlo ohjelaI. Todas aliihuan ao ielo odeies que os
oulios (naiidos, ananles eisodicos) no ossuan. I deois, inleivn
un eIenenlo de eiveisidade, eisislncia da esliuluia inlanliI: Sahe I
Deus cono eIes lazen o anoi! Deve sei hoiiveI!
1
H una exiesso que, con o leno, eiolizou-se de nodo eseciaI:
o alIela negio. Issa liguia, conliou-nos una noa, aIgo que assanha o
coiao. Una ioslilula nos disse que, h aIgun leno, so a idia de
doinii con un negio a Ievava ao oigasno. IIa os iocuiava sen exigii
dinheiio. Mas, aciescenlou, doinii con eIes no linha nada de nais do
que con os hiancos. Iu chegava ao oigasno anles do alo. Iu licava
ensando (inaginando) ludo o que eIes odeiian lazei: e eia isso que
eia loinidveI.
Ainda no Iano genilaI, sei que o hianco que delesla o negio no
doninado oi un senlinenlo de inolncia ou de inleiioiidade sexuaI?
Sendo o ideaI de viiiIidade ahsoIulo, no haveiia a un lenneno de
dininuio en ieIao ao negio, eicehido cono un snhoIo lIico? O
Iinchanenlo do negio no seiia una vingana sexuaI? Sahenos ludo o
que as sevcias, as loiluias, os nuiios, conoilan de sexuaI. Basla ieIei
aIgunas ginas do Maiqus de Sade aia nos convenceinos... A
sueiioiidade do negio ieaI? Todo o nundo :#=. que no. Mas o inoilanle
no isso. O ensanenlo i-Iogico do lohico decidiu que assin.
20
Una oulia nuIhei soliia de negiolohia desde que Ieu ]G1"#1 7"#7O."
:+" 3(: %(@=.:. Tenlanos nosliai-Ihe a iiiacionaIidade de sua osio,
lazendo-Ihe vei que as vlinas hiancas eian lo noihidas quanlo o
negio. AIen do nais, aciescenlanos que no eslvanos dianle de
1
Inconlianos no liahaIho de 1. Maicus a oinio segundo a quaI a neuiose sociaI, ou
ainda, o conoilanenlo anoinaI en lace do Oulio, quaIquei que seja eIe, nanln ieIaoes
eslieilas con a siluao individuaI: O exane dos queslioniios nosliou que os indivduos
nais loilenenle anli-senilas eilencian s nais conlIilanles esliuluias laniIiaies. Seu
anli-senilisno eia una ieao a liusliaoes soliidas no neio laniIiai. O que noslia hen
que, no anli-senilisno, os judeus so ohjelos de suhsliluio, o lalo de que as nesnas
siluaoes laniIiaies geian, deendendo das ciicunslncias Iocais, o odio aos negios, o
anli-caloIicisno, ou o anli-senilisno. Pode-se enlo dizei que, conliaiiando a oinio
coiienle, a alilude que enconlia un conledo e no esle Ilino que ciia una alilude
(O. cil., . 282).
20
Paia einaneceinos na olica de ChaiIes Odiei, seiia nais exalo dizei: aia Iogico: O
leino aia Iogico odeiia sei iooslo quando se liala de iegiesso, islo , de iocessos
ioiios ao aduIlo (8G#$B(1::. .% 2# A.$:F. @#B1E+., . 5).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 139
140
ieivindicaoes negias, cono o lluIo aiecia indicai,

una vez que o auloi


Boiis Vian, un hianco. Ionos ohiigados a conslalai a inuliIidade dos
nossos esloios. Issa noa no queiia sahei de nada. Quen Ieu o Iivio
conieendei laciInenle quaI anhivaIncia esla lohia exiine.
Conhecenos un negio, esludanle de nedicina, que no se alievia a lazei
un loque vaginaI nas acienles que vinhan en consuIla ao Seivio de
GinecoIogia. Un dia conlessou-nos lei ouvido esla conveisa de una
cIienle: Ten un ielo I denlio. Se eIe ne locai, dou-Ihe una holelada.
Con eIes, nunca se sahe. IIe deve lei a no giande e, aIn disso, con
ceileza hiulaI.
Paia se conieendei sicanaIilicanenle a siluao iaciaI, concehida
no gIohaInenle nas senlida oi conscincias ailicuIaies, ieciso
dai una giande inoilncia aos lennenos sexuais. Con ieseilo ao
judeu, ensa-se no dinheiio e nos seus deiivados. Con ieseilo ao negio,
no sexo. O anli-senilisno suscelveI de iacionaIizao no Iano
lundiiio. Os judeus so eiigosos oique anexan o as. Recenlenenle
un coIega nos disse que, sen sei anli-senila, eia ohiigado a conslalai
que nuilos judeus que linha conhecido duianle a gueiia se conoilavan
cono uns canaIhas. In vo lenlanos convenc-Io de que esla concIuso
eia a consequncia de una vonlade deIiheiada de deleclai a essncia do
judeu onde quei que eIes se enconliassen.
No Iano cInico, Ienhiano-nos da hisloiia da noa que soliia do
deIiio do loque, Iavando-se conslanlenenle as nos e os hiaos desde
o dia en que linha sido aiesenlada a un isiaeIila.
Tendo 1ean-PauI Sailie esludado nagisliaInenle o iohIena do anli-
senilisno, vejanos o que se assa con a negiolohia. Isla lohia se silua
no Iano inslinluaI, hioIogico. Indo s Ilinas consequncias, diianos
que, aliavs do seu coio, o ielo aliaaIha o esquena osluiaI do
hianco, e islo, naluiaInenle, quando suige no nonenlo lenonnico do
hianco. Aqui no o Iugai aioiiado aia ieoilai as concIusoes s
quais cheganos ao ielIelii sohie o odei da iiiuo de un coio sohie
o oulio. Suonhanos, oi exenIo, un giuo de qualio iaazes de quinze
anos, esoilislas nais ou nenos assunidos. No saIlo en aIluia, un deIes
sai viloiioso con 1,48 n. Se suigisse un quinlo que o uIliaasse con
1,52 n, os qualio coios solieiian una desesliuluiao). O que nos

Vou cusii nas suas seuIluias.


Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 140
141
inleiessa nosliai que, con o ielo, inicia-se o cicIo do =1(2iB17( nas
lohias do euioeu.
21
21
Seiia inleiessanle, con hase na noo Iacaniana de eslgio do eseIho, nos eigunlanos
en que nedida a 1@#B( do seneIhanle, consliuda eIo joven hianco na idade j IocaIizada,
no solie una agiesso inaginiia con o aaiecinenlo do negio. Una vez conieendido
esle iocesso desciilo oi Iacan, no h nais dvida de que o veidadeiio oulio do hianco
e einanece o negio. I inveisanenle. So que, aia o hianco, o Oulio eicehido no Iano
da inagen coioiaI, ahsoIulanenle cono o no-eu, islo , o no-idenlilicveI, o no assiniIveI.
Paia o negio, noslianos que as ieaIidades hisloiicas e econnicas deven sei Ievadas en
consideiao. O ieconhecinenlo de sua inagen no eseIho eIo sujeilo, diz Iacan, un
lenneno que, aia a anIise desla elaa, duIanenle signilicalivo: o lenneno suige aos
seis neses e seu esludo, nesle nonenlo, ieveIa de nodo denonslialivo as lendncias que
consliluen enlo a ieaIidade do sujeilo, a inagen esecuIai, devido a essas ioiias alinidades,
oleiece un hon snhoIo desla ieaIidade: de seu vaIoi alelivo, iIusoiio cono a inagen, e de sua
esliuluia, cono ielIexo da loina hunana (Y$7>72(AF*1. 5"#$,#1:. 8-40, e 10).
Veienos que esla descoheila lundanenlaI: Todas as vezes que o sujeilo eicehe sua
inagen e que eIe a cuniinenla, senie, de aIguna naneiia a unidade nenlaI, que Ihe
ineienle, que acIanada. In aloIogia nenlaI, oi exenIo, se consideiainos os deIiios
aIucinaloiios ou de inleiielao, conslalaienos que senie h un ieseilo oi essa
inagen de si. In oulias aIavias, h una ceila hainonia esliuluiaI, una lolaIidade do
indivduo e das suas consliuoes en lodas as elaas do conoilanenlo deIiianle. Inhoia
se ossa aliihuii esla lideIidade aos conledos alelivos, eIa einanece una evidncia cujo
desconhecinenlo seiia anlicienllico. Toda vez que h convico deIiianle, h una
ieioduo de si. I, sohieludo no eiodo de inquielude e de desconliana, desciilo oi
Dide e Giiaud, que o oulio inleivn. Inlo no suiieendenle enconliai o negio soh a
loina de sliio ou assassino. Mas, no eiodo de sislenalizao, quando se eIahoian as
ceilezas, no h nais Iugai aia o esliangeiio. AIn do nais, no hesilaianos en aliinai
que o lena do negio en ceilos deIiios (quando no cenliaI) len Iugai ao Iado de lennenos
cono, oi exenIo, as zoosias. Iheinille descieveu a enanciao da inagen coioiaI.
I o que, en cInica, designa-se eIo leino de auloscoia. O aaiecinenlo shilo desle
lenneno, diz Iheinille, exlienanenle cuiioso. IIe se ioduz nesno en sujeilos noinais
(Goelhe, Taine elc.). Aliinanos que, aia o anliIhano, a aIucinao esecuIai senie
neulia. queIes que nos disseian l-Ia ohseivado en si ioiios, senie eigunlanos: De
que coi voc eia? - Iu eia sen coi. MeIhoi ainda, nas visoes hinagogicas e, sohieludo, no
que a ailii de DuhaneI assou-se a chanai de saIavinizaoes,

o nesno iocesso se
ieele. No sou eu, cono negio, que age, ensa ou acIanado soh as cuIas. AIis
aconseIhanos queIes que se inleiessan oi eslas concIusoes a Ieiluia de aIgunas iedaoes
liancesas de ciianas anliIhanas de dez a caloize anos. Ao lena iooslo: Iniessoes
anles de saii de liias, eIas iesonden cono veidadeiios equenos aiisienses, e
enconlianos os lenas seguinles: Goslo das liias, ois odeiei coiiei nos canos, iesiiai
ai uio e voIlai con as laces iosadas. V-se que no nos engananos deixando enlendei
que o anliIhano desconhece sua quaIidade de ielo. Tnhanos laIvez lieze anos quando
vinos os senegaIeses eIa iineiia vez. DeIes sahanos o que conlavan os veleianos de
114: IIes alacan con haionela, e quando isso no d ceilo, enunhan os sahies, e
alacan aliavs de iajadas de neliaIhadoias... Coilan as caheas e lazen iovisoes de

Geoiges DuhaneI, esciiloi e oela liancs, laIecido en 166. Ianon laz ieleincia ao
iolagonisla do seu Iivio 8. W(+"$#2 *. 0#2#31$, uhIicado en 127.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 141
142
Poi exenIo, nenhun anli-senila ensaiia en casliai un judeu.
Malan-no ou o esleiiIizan. O ielo casliado. O nis, snhoIo da
viiiIidade, aniquiIado, islo , negado. A dileiena enlie as duas aliludes
cIaia. O judeu alingido na sua eisonaIidade conlessionaI, na sua
hisloiia, na sua iaa, nas ieIaoes que nanln con seus ancesliais e
seus descendenles. No judeu que esleiiIizado, nala-se sua esliie, cada
vez que un judeu eiseguido, loda una iaa eiseguida aliavs
deIe. Mas na coioieidade que se alinge o ielo. I enquanlo
eisonaIidade conciela que eIe Iinchado. I cono sei aluaI que eIe
eiigoso. O eiigo judeu suhsliludo eIo nedo da olncia sexuaI do
ielo. O. Mannoni, en 4:>7O(2(B1. *. 2# 7(2($1:#%1($, escieveu:
Un aigunenlo uliIizado eIos iacislas en lodas as ailes do nundo, conlia
aqueIes que no ln as nesnas convicoes, neiece sei nencionado, devido
oieIhas. IIes eslavan de assagen eIa Mailinica, vindos da Guiana. Avidos,
iocuivanos nas iuas seu uniloine, do quaI nos havian laIado: liI e cinluio veineIhos.
Meu ai conseguiu Ievai dois I en casa, e lez a deIcia da lanIia. Na escoIa a nesna
siluao se ieeliu: nosso iolessoi de nalenlica, lenenle da ieseiva que, en 114,
conandaia una unidade de inlanlaiia senegaIesa, iovocava aiieios quando se iecoidava:
Quando iezan no se deve eiluih-Ios, seno no h nais auloiidade! IIes so Ieoes na
halaIha, nas ieseilen seus coslunes. No nos suiieende que Mayolle Cacia veja-
se hianca e iosea en seus sonhos, diianos que noinaI.
AIguns odeio laIvez aigunenlai que, se aia o hianco h una eIahoiao da 1@#B( do
seneIhanle, un lenneno anIogo deveiia se ioduzii nos anliIhanos, una vez que a
eiceo visuaI o suoile desla eIahoiao. Mas islo equivaIeiia a esquecei que, nas
AnliIhas, a eiceo se silua senie no Iano do inaginiio. I en leinos de hianco que
se eicehe seu seneIhanle. AIguns diio, oi exenIo, de un luIano, que eIe nuilo
negio, no h nada de suiieendenle, no seio de una lanIia, ouvii a ne decIaiai: X...
o nais ielo dos neus liIhos. Islo , o nenos hianco... No odenos deixai de ieelii
a ielIexo de una coIega euioia con a quaI conenlanos o assunlo: do onlo de visla
hunano, una veidadeiia nislilicao. Digano-Io ainda una vez, que , lonando cono
ieleincia a essncia do hianco, que o anliIhano eicehido eIo seu seneIhanle. Nas
AnliIhas, cono na Iiana, enconlianos o nesno nilo, en Paiis se diz: eIe negio nas
nuilo inleIigenle, na Mailinica no se diz aIgo dileienle. Duianle a gueiia, iolessoies de
GuadaIue vinhan a Ioil-de-Iiance coiiigii as iovas do veslihuIai, inedidos eIa
cuiiosidade, anos vei, no holeI onde eslava hosedado, o Si. B, iolessoi de liIosolia , que
linha a lana de sei excessivanenle negio, cono se diz, no sen aIguna iionia, na Mailinica,
eIe eia azuI. TaI lanIia nuilo hen visla: IIes so nuilo ielos, nas lodos so genle
de hen. IIes ln un iolessoi de iano, anligo aIuno do Conseivaloiio de Msica , un
iolessoi de Cincias Naluiais no inslilulo leninino, elc. Dizia-se que o ai, lodos os dias,
ao caii da noile, asseava na sua vaianda e a ailii de ceilo nonenlo, no se odia nais
enxeig-Io. Conlava-se que, en una oulia lanIia, no cano, quando, noile s vezes
laIlava Iuz, as ciianas devian iii aia que se eicehesse sua iesena. Nas segundas-
leiias, nuilo Iinos nos seus liajes de Iinho hianco, aIguns luncioniios nailinicanos se
asseneIhan, conloine o sinhoIisno IocaI, a una aneixa en un vaso de Ieile.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 142
143
ao seu cailei ieveIadoi. O qu?! - dizen eIes - :. 3(7S %13.::. +@# 512O# .@
1*#*. *. 7#:#"C 3(7S # *#"1# # +@ A".%(? Vi essoas que, aaienlenenle, no
eian de nodo aIgun iacislas, inleieIadas oi esle lio de aigunenlo,
eidei lodo o senso cilico. I que laI aigunenlao alinge senlinenlos
nuilo conlusos (nais iecisanenle, 1$7.:%+(:(:) que ineIen ao iacisno
oi una ieao de delesa.
22
Anles de conlinuai, aiece-nos inoilanle lazei a seguinle
ohseivao: adnilindo-se que exislen lendncias ao inceslo inconscienles,
oique essas lendncias se nanileslaiian nais eseciaInenle dianle do
negio? In que, en ahsoIulo, un genio negio dileie de un genio hianco?
No alIoiaiian lendncias inconscienles en anhos os casos? Poi que
no ensai, oi exenIo, que o ai se insuige oique, segundo eIe, o
ielo inlioduzii sua liIha en un univeiso sexuaI do quaI eIe no ossui
o codigo, as ainas, os aliihulos?
QuaIquei aquisio inleIecluaI exige una eida do olenciaI sexuaI. O
hianco civiIizado conseiva a noslaIgia iiiacionaI de ocas exliaoidiniias
de einissividade sexuaI, cenas oigislicas, esluios no sancionados,
inceslos no ieiinidos. Issas lanlasias, en ceilo senlido, iesonden ao
conceilo de inslinlo vilaI de Iieud. Piojelando suas inlenoes no ielo, o
hianco se conoila cono se o ielo as livesse ieaInenle. Quando se
liala do judeu, o iohIena nlido: desconlia-se deIe, ois eIe quei ossuii
as iiquezas ou se inslaIai nos oslos de conando. O ielo lixado no
genilaI, ou eIo nenos a loi lixado. Dois donnios: o inleIecluaI e o sexuaI.
O ensadoi de Rodin en eieo, eis una inagen que chocaiia. No se
ode, decenlenenle, hancai o duio loda hoia. O ielo ieiesenla o
eiigo hioIogico. O judeu, o eiigo inleIecluaI.
Tei a lohia do ielo lei nedo do hioIogico. Pois o ielo no assa do
hioIogico. I un aninaI. Vive nu. I so Deus sahe... Mannoni escieveu ainda:
Isla necessidade de ieenconliai a liguia niloIogica dos sliios nos nacacos
anliooides, en CaIihan

ou nos negios, e nesno nos judeus, alinge a aIna


hunana, en una A"(5+$*1*#*.
23
onde o ensanenlo conluso e a excilao
22
O. Mannoni, o. cil., . 10.

CaIihan, eisonagen de V %.@A.:%#*., de Shakeseaie.


23
Veienos, consideiando as iesoslas loinecidas eIo sonho en vigIia, que eslas liguias
niloIogicas, aiqulios, eslo, na veidade, hen eniaizadas na aIna hunana. Todas as
vezes que o indivduo desce, enconlia o ielo, seja concielanenle, seja sinhoIicanenle.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 143
144
sexuaI eslianhanenle Iigada agiessividade e vioIncia, veloies de
giande olncia.
24
O auloi inlegia o judeu ao seu Ievanlanenlo. No venos nisso
nenhun inconvenienle. Mas aqui o ielo senhoi. I o eseciaIisla da
queslo: quen diz esluio, esl dizendo ielo.
Duianle lis ou qualio anos, enlievislanos ceica de quinhenlos
indivduos da iaa hianca: lianceses, aIenes, ingIeses, ilaIianos.
Aioveilvanos de un ceilo lon de conlidncia, de una ceila
desconliao, en lodo caso, eseivanos que nossos inleiIoculoies no
lenessen se ahiii conosco, islo , que eslivessen eisuadidos de que
no nos olendeiian. Ou enlo, duianle as Iivies associaoes de idias,
inseianos a aIavia A".%( enlie vinle oulias. Ceica de seis dcinos das
iesoslas aiesenlavan-se assin:
PielohioIogico, sexo, loile, esoilisla, olenle, hoxeadoi, 1oe Iouis,
1ess Oven, soIdados senegaIeses, seIvagen, aninaI, diaho, ecado.
A exiesso inlanlaiia senegaIesa evoca os quaIilicalivos: leiiveI,
sanguiniio, soIido, loile.
I inleiessanle sahei que, dianle da aIavia A".%(, un enlie cinquenla
iesondia: nazisla, SS, quando se conhece a laIla de vaIoi alelivo da
inagen da SS, v-se que a dileiena con as iesoslas iecedenles
nnina. Aciescenlenos que aIguns euioeus nos ajudaian e lizeian as
nesnas eigunlas aos seus anigos: a iooio aunenlou sensiveInenle.
Deve-se vei, nesses dados, a consequncia de nossa quaIidade de ielo:
inconscienlenenle houve una ceila ieseiva.
O ielo sinhoIiza o hioIogico. Pia coneai, sua uheidade conea
aos nove anos, eIes ln liIhos aos dez, eIes so quenles, eIes ln o sangue
loile, eIes so iohuslos. Cono nos disse un hianco iecenlenenle, con
una ceila anaiguia na voz: Vocs ln leneianenlos loiles. I una
heIa iaa, vejan os soIdados senegaIeses... Duianle a gueiia, no os
chanvanos de nossos Diahos Negios? ... Mas eIes deven sei
hiulais...No goslaiia de v-Ios locando neus onhios con suas giandes
nos. Tenho aiieios de avoi. Sahendo hen que, en ceilos casos,
convn Iei nas enlieIinhas, conieendenos aqueIa nuIhei deIicada: no
lundo, o que eIa v nuilo hen o negio iohuslo nailiiizando seus ligeis
onhios. Quando se diz joven judia, aliina Sailie, h un cheiio
24
Mannoni, o. cil., . 10.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 144
145
inaginiio de esluio, de saque... Inveisanenle, odeianos dizei que
h, na exiesso negio honilo, una aIuso ossveI a lennenos
seneIhanles. Senie liquei iniessionado ao vei con que iaidez se
assa do heIo joven negio ao joven olio, gaianho. No liIne 8.
*.+12 :1.* X Y2.7%"., una hoa aile da inliiga haseada na iivaIidade
sexuaI. Oiin condena sua iin Vinnie oi lei adniiado os esIndidos
nalivos negios nus na IIha do Anoi. IIe no a eidoa.
25
A anIise do ieaI deIicada. Un esquisadoi ode adolai duas
aliludes dianle do seu lena. Na iineiia eIe se conlenla en descievei -
naneiia do analonisla que se suiieende quando, ao descievei a lhia,
aIgun Ihe eigunla o nneio de deiessoes anli-eioneais que eIe
ossue. I que, nas suas esquisas, os analonislas nunca lialan de si
ioiios, nas dos oulios, no incio dos nossos esludos ndicos, aos
aIgunas sessoes nauseahundas de dissecao, edinos a un caIejado
aia nos dizei cono evilai o naI-eslai. IIe nos iesondeu sinIesnenle:
Meu caio, laa cono se voc eslivesse dissecando un galo, e ludo ii
hen... Na segunda alilude, aos lei desciilo a ieaIidade, o esquisadoi
se iooe a nodilic-Ia. AIis, en iincio, a inleno de descievei
aiece inIicai una ieocuao cilica e, oi conseguinle, una
exigncia de sueiao en husca de aIguna soIuo.
A Iileialuia oliciaI ou anedolica ciiou lanlas hisloiias de ielos, que
no odenos nais ignoi-Ias. Poin, ao ieuni-Ias, no se avana na
veidadeiia laiela, que nosliai seu necanisno. O essenciaI aia nos
no acunuIai lalos, conoilanenlos, nas enconliai o seu senlido.
Podeianos invocai 1aseis, quando escieve:
25
Ohseivenos, enlielanlo, que a siluao anhgua. Oiin lanhn len cines do noivo
de sua iin. Do onlo de visla sicanaIlico, eis aqui cono se aiesenla a ao: Oiin un
ahandnico con lixao na ne e incaaz de ieaIizai un veidadeiio inveslinenlo
ohjelaI de sua Iihido. Vei, oi exenIo, seu conoilanenlo con sua ionelida noiva.
Vinnie, que len lixao no ai, ieveIa a Oiin que sua ne o liai. Mas no nos enganenos,
cono inslncia iequisiloiia (iocesso de inliojeo) que eIa age. Dianle da evidncia da
liaio, Oiin nala o iivaI. A ne, iealivanenle, se suicida. A Iihido de Oiin, que len
necessidade de sei inveslida do nesno nodo, desvia-se aia Vinnie. Vinnie, con eleilo, no
seu conoilanenlo, e nesno na sua aaiio, suhslilui a ne. De nodo que esla una
heIa ieaIizao do liIne, ois un Idio incesluoso que vivido oi Oiin . Assin,
conieendenos que Oiin giile deseseiado suas Ianenlaoes e ieiovaoes ao sahei do
casanenlo da iin. Mas, na Iula con o noivo, o senlinenlo, a alelividade que eIe
iecueia. Con o ielo, os esIndidos nalivos, o conlIilo se silua no Iano genilaI, hioIogico.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 145
146
A conieenso iolunda de un nico caso nuilas vezes nos einile,
lenonenoIogicanenle, una aIicao geiaI a inneios oulios. Iiequenlenenle
o que eicehenos una vez, Iogo ieaaiece. In lenonenoIogia, o esludo de
inneios casos nenos inoilanle do que a conieenso inluiliva iolunda
de aIguns casos ailicuIaies.
26
A queslo que se coIoca a seguinle: o hianco ode se conoilai de
nodo sadio en ieIao ao negio, o negio ode se conoilai de nodo
sadio en ieIao ao hianco?
Pseudoqueslo, odeio consideiai aIguns. Mas quando ielendenos
que a cuIluia euioia ossui una 1@#B( do ielo iesonsveI oi lodos
os conlIilos que oden suigii, no sueianos o ieaI. No caluIo sohie
a Iinguagen, noslianos que na leIa dos cinenas os ielos ieioduzen
lieInenle esla 1@#B(. Mesno esciiloies siios a canlan. Assin que
MicheI Couinol escieveu:
A esada do negio una esada. Quando eIe eneliou sua nuIhei con essa
Inina, eIa senliu aIgo. Una ieveIao. No ahisno que eIes deixaian, voc
se eideu. De lanlo ienai, voc laiia o quailo liansiiai, cono se voc
canlasse. As essoas dizen adeus (...)
Qualio negios, con seus nenhios noslia, ieencheiian una calediaI.
Paia saii leiian de eseiai a voIla ao noinaI, e nessa engienagen no h
sinecuias (...)
Paia licai vonlade, sen conIicaoes, Ihes iesla o ai Iivie. Mas I una
duia alionla os esieila: a da aIneiia, da ivoie de liula-o e de lanlos
oulios oiguIhosos leneianenlos que no hiochaiian nen oi un iniio,
eielos cono eslo aia a eleinidade e, aesai de ludo, a aIluias diliciInenle
acessveis.
27
Quando se I essa assagen una dezena de vezes e quando nos
enlieganos, islo , quando nos ahandonanos ao novinenlo das
inagens, no nais se eicehe o ielo, nas un nenhio: o negio loi
ecIisado. Viiado nenhio. IIe nis. Pode-se inaginai laciInenle o
que lais desciioes deven iovocai en una nenina de Iyon. Hoiioi?
Desejo? In lodo caso, nunca a indileiena. Oia, onde esl a veidade? O
coniinenlo ndio do nis do negio da Aliica, diz o Di. PaIes,
26
aiI 1aseis, 4:>7O(A#%O(2(B1. BF$F"#2., . 4.
27
MicheI Couinol, U#"%1$1E+., CoIIeclion Mlanoihoses, GaIIinaid, .13-14.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 146
147
uIliaassa iaianenle cenlio e vinle niInelios. Teslul, en seu )"#1%F
*G#$#%(@1. O+@#1$., indica as nesnas nedidas aia o euioeu. Mas
so lalos que no convencen ningun. O hianco esl convencido de
que o negio un aninaI, se no loi o coniinenlo do nis, a olncia
sexuaI que o iniessiona. IIe len necessidade de se delendei desle
dileienle, islo , de caiacleiizai o Oulio. O Oulio sei o suoile de
suas ieocuaoes e de seus desejos.
28
A ioslilula que cilanos acina nos conlou que sua ieleincia eIos
ielos vinha do dia en que Ihe conlaian a seguinle hisloiia: una nuIhei,
quando lazia anoi con un ielo eideu a iazo, eIa licou Iouca duianle
dois anos e, quando cuiada, iecusou-se a doinii con oulio honen
quaIquei. IIa no sahia quaI o nolivo da Ioucuia dessa nuIhei. Mas,
injuiiada, lenlava ieioduzii a siluao, enconliai o segiedo que lazia
aile do inexiinveI. I ieciso conieendei que o que eIa queiia eia
una iuluia, una dissoIuo do ioiio sei no Iano sexuaI. Cada
exeiincia que eIa lenlava con un ielo consoIidava suas Iinilaoes.
O deIiio oigislico senie Ihe escauIia. IIa no odia viv-Io, enlo se
vingava Ianando-se na esecuIao.
28
Ceilos auloies lenlaian, aceilando, oi conseguinle, os ieconceilos (no senlido
elinoIogico), nosliai oique o hianco no conieende a vida sexuaI do negio. I assin
que se ode Iei en De PdiaIs esle liecho que, enhoia exiinindo a veidade, deixa no
enlanlo de Iado as causas iolundas da oinio hianca: A ciiana negia no denonslia
nen suiiesa , nen veigonha das nanileslaoes genlicas, oique inloinada sohie o
quei sahei. Mesno sen aeIai aia as suliIezas da sicanIise, lica hen evidenle que esla
dileiena no ode deixai de lei eleilos sohie a naneiia de ensai, Iogo, de agii. O alo
sexuaI Ihe sendo aiesenlado cono a coisa nais naluiaI, e nesno a nais ieconendveI,
consideiando-se a sua linaIidade: a lecundao, o aliicano conlinuai senie, duianle
loda sua vida, a lei iesenle no esiilo esla noo - enquanlo que o euioeu, duianle
loda a sua vida, conseivai inconscienlenenle un conIexo de cuIa que nen a iazo
nen a exeiincia janais conseguiio lazei desaaiecei conIelanenle. Assin, o aliicano
lende a consideiai sua vida sexuaI cono un iano de sua vida lisioIogica, cono conei,
hehei e doinii (...) Una conceo dessa oiden isenla, inagina-se, dos desvios aos
quais deixaian-se Ievai os esiilos euioeus, aia conciIiai as lendncias de una
conscincia loiluiada, de una iazo vaciIanle e de un inslinlo liavado. Da iesuIla una
dileiena lundanenlaI, no de naluieza, de consliluio, nas de conceo, donde,
iguaInenle, o lalo de que o inslinlo genlico, iivado da auioIa que os nonunenlos da
nossa Iileialuia envoIven, no , en ahsoIulo, na vida do aliicano, o eIenenlo doninanle
cono o aia nos, ao conliiio das aliinaoes de @+1%(: (=:."3#*(".: *1:A(:%(: # .NA217#"
( E+. .2. 31"#@ A.2( p$17( @.1( *# #+%(K#$621:.; 8# 31. :.N+.22. .$ V5"1E+. $(1"., . 28-2
(SuhIinhado oi nos).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 147
148
A ieseilo disso ieciso nencionai un lalo: una hianca que doiniu
con un ielo diliciInenle aceila un ananle hianco. PeIo nenos una
ciena que enconlianos, sohieludo enlie os honens: Quen sahe o que
eIes do a eIas? Na veidade, quen o sahe? Ceilanenle no eIes.
Sohie islo, no odenos deixai de nencionai a ohseivao de IlienhIe:
O cine iaciaI incila aos ciines de iacisno: aia nuilos honens hiancos,
o negio , juslanenle, esla esada naiaviIhosa que, liasassando suas
nuIheies, as liansliguiaiian aia senie. Meus seivios de eslalslica no
ne loineceian nenhun dado sohie o lena. Inlielanlo, conheci nuilos
ielos. I hiancas que conheceian negios. Inlin, ielas que conheceian
hiancos. Ouvi sulicienlenenle conlidncias aia Ianenlai que Monsieui
Couinol ievigoie con o seu laIenlo una lhuIa en que o hianco senie
enconliai un aigunenlo insidioso: inconlessveI, duvidoso, oilanlo
duIanenle elicaz.
2
I una laiela coIossaI, esle invenliio do ieaI. Nos coIiginos lalos,
nos os conenlanos, nas a cada Iinha esciila, a cada ioosio
enunciada, lenos a iniesso de aIgo inacahado. PoIenizando con 1ean-
PauI Sailie, GahiieI dAihousiei escieveu:
Isla anloIogia, que coIoca no nesno anliIhanos, guianos, senegaIeses e
naIgaxes, ciia una IanenlveI conluso. Ahoida dessa naneiia o iohIena
cuIluiaI dos ases do UIlianai, deslacando-o da ieaIidade hisloiica e sociaI
de cada as, das caiacleislicas nacionais e das dileienles condioes inoslas
a cada un deIes eIa exIoiao e oiesso ineiiaIislas. Assin, quando
Sailie escieve: O negio, na sua nenoiia de anligo esciavo, aliina que a doi
o laido da vida hunana e que nen oi isso eIa nenos neiiloiia, sei que
eIe eicehe o que isso ode signilicai aia un hova, aia un nouio, un
laigui, un luIani ou un hanlo do Congo ou da Cosla do Mailin?
30
A ohjeo vIida. IIa lanhn nos alinge. No incio, queianos nos
iesliingii s AnliIhas. Mas a diaIlica, cusle o que cuslai, ielona o
conando e lonos ohiigados a 3." que o anliIhano , anles de ludo, un
negio. Todavia, no odeianos esquecei que h negios de nacionaIidade
heIga, liancesa, ingIesa, que exislen iehIicas negias. Cono ielendei
a aieenso de una essncia quando lais lalos nos inleieIan? A veidade
2
MicheI Couinol , Sui Ia Mailinique, 8.: %.@A: @(*."$.:, leveieiio de 150.
30
GahiieI dAihousiei, Une dangeieuse nyslilicalion: Ia lhoiie de Ia ngiilude, 8#
$(+3.22. 7"1%1E+., junho de 14.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 148
14
que a iaa negia se diseisou, no ossui nais unidade. Quando da
invaso da Ilioia eIas loias do Duce, un novinenlo de soIidaiiedade
eshoou-se enlie os honens de coi. Mas se, da Aniica, un ou dois
avioes loian enviados ao agiedido, nenhun negio nexeu-se
elelivanenle. O ielo ossui una liia, laz aile de una Unio ou de
un ConnonveaIlh. QuaIquei desciio deve se siluai no Iano do
lenneno nas, nesno I, sonos Ievados a eiseclivas inlinilas. H
una anhiguidade na siluao univeisaI do ielo, que conludo se iesoIve
na sua exislncia conciela. I assin que, de ceilo nodo, eIe se asseneIha
ao judeu. Conlia os ohslcuIos aiesenlados acina, aeIaienos aia
una evidncia: ($*. E+." E+. 36C ( A".%( A."@#$.7. +@ A".%(;
In ceilos ases, o negio eneliou na cuIluia. Cono Ievanos a
enlendei acina, iecisanos ieslai nuilssina aleno ao nodo cono
as ciianas hiancas enlian en conlalo con a ieaIidade do ielo. Na
Aniica, oi exenIo, o joven hianco, nesno que no hahile no SuI,
onde len concielanenle a ooilunidade de vei ielos, conhece-os aliavs
do nilo de Tio Renus. Na Iiana, odeianos evocai V 7#=#$# *( 4#1
)(@6:. O liIhinho de Miss SaIIy e Mais 1ohn escula, con una nisluia de
nedo e adniiao, as hisloiias de Biei Rahhill. Beinaid WoIle laz,
dessa anhivaIncia do hianco, a Iinha doninanle da sicoIogia hianca
aneiicana. IIe chega nesno, aoiando-se na hiogialia do coniIadoi
dessas hisloiias, 1oeI ChandIei Haiiis, a nosliai que a adniiao
coiiesonde a una ceila idenlilicao do hianco con o negio.
Sahe-se o que esl en jogo nessas hisloiias. Biei Rahhill (Biodei
CoeIho)

enlia en Iula con quase lodos os oulios aninais da ciiao e


naluiaInenle senie o vencedoi. Issas hisloiias eilencen liadio
oiaI dos ielos das Ianlaoes. Assin, ieconhece-se laciInenle o negio
soh a Iihi exliaoidinaiianenle desconliada e iinica do coeIho. Os
hiancos, aia se delendeien de seu nasoquisno inconscienle, que exige
que eIes se exlasien dianle das ioezas do coeIho-ielo - lenlaian
eIininai o olenciaI agiessivo dessas hisloiias. Assin eIes inleiielaian
que o
negio concehe os aninais cono una oiden inleiioi inleIigncia hunana,
aqueIa que o negio sahe eIe ioiio conieendei. Os negios se senliiian

Anleiioinenle lanhn aiesenlado cono ?(@AM 8#A1$ (Conade CoeIho), cl. .75 e
135. Una vez que ="." una coiiuleIa de ="(%O.", cieio que seiia neIhoi chan-Io de
Biodei CoeIho, en vez de Iino CoeIho.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 149
150
nais vonlade en conlalo nais nlino con os aninais inleiioies do que
con os honens hiancos, que Ihes seiian nuilo sueiioies en lodos os
aseclos.

Oulios auloies aliinaian, sen nais nen nenos, que essas hisloiias
no eian una ieao condio inosla aos negios da Aniica, nas
sinIesnenle sohievivncias aliicanas. WoIle nos enliega a chave dessas
inleiielaoes:
Ividenlenenle - aliina eIe - Biodei CoeIho un aninaI oique o negio
deve sei un aninaI, o CoeIho un esliangeiio oique o negio deve sei
eslignalizado cono esliangeiio al nos cionossonos. Desde o incio da
esciavido, a cuIa de denociala e ciislo do suIisla, enquanlo ioiieliio
de esciavos, Ievou-o a delinii o negio cono un aninaI, un aliicano
inaIleiveI, cujo cailei eslava lixado no ioloIasna oi genes aliicanos.
Se ao negio couheian os Iinhos hunanos, no oi causa da Aniica e
sin da inleiioiidade da consliluio lsica dos seus ancesliais da seIva.
Assin o suIisla iecusava vei nessas hisloiias a agiessividade inseiida
eIo negio. Mas, exIica Beinaid WoIle, 1oeI ChandIei Haiiis eia un
sicoala:
Iia ailicuIainenle alo aia esle liahaIho, ois ahaiiolado de ohsessoes
iaciais aloIogicas, aIn daqueIas que coiioan o SuI e, en nenoi giau,
loda a Aniica hianca... Na veidade, lanlo aia Haiiis cono aia nuilos
oulios aneiicanos hiancos, o negio aiecia, soh lodos os onlos de visla,
un negalivo de seu ioiio eu ansioso: ieIaxado, sociveI, eIoquenle,
nuscuIainenle desconliado, janais iesa do ldio, ou assivo,
exihicionisla, desudoiado, desiovido de auloconiseiao en sua siluao
de soliinenlo concenliado, exuheianle.
Mas Haiiis senie deu a iniesso de eslai en desvanlagen. Assin
WoIle v neIe un liusliado, nas no segundo o esquena cIssico: en
sua essncia que ieside a inossihiIidade de vivei no nodo naluiaI do
negio. No que Ihe lenhan ioihido, -Ihe sinIesnenle inossveI. I
oique o hianco se senle liusliado eIo negio, que eIe lanhn vai
liusl-Io, conlinando-o en lodo lio de ioihioes. I, I ainda, o hianco
iesa do seu inconscienle. Isculenos ainda WoIle:

Paiece sei una cilao de WoIle, con as hahiluais ilIicas de Ianon.


Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 150
151
As hisloias de Renus so un nonunenlo anhivaIncia do SuI. Haiiis, o
aiqulio do suIisla, iocuiava o anoi do negio e ielendia l-Io conseguido
(aliavs da iisada de Tio Renus). Mas eIe iocuiava ao nesno leno o
odio do negio (Biodei CoeIho), ieliiando disso un giande iazei, en una
oigia inconscienle de nasoquisno, unindo-se laIvez oi no sei negio,
oi no sei o esleieolio do negio, o *(#*(" iodigo. Sei ossveI que o
SuI Bianco, e laIvez a naioi aile da Aniica Bianca, aja desle nesno
nodo nas suas ieIaoes cono o negio?
31
H una iocuia do negio, soIicila-se o negio, no se ode vivei sen
o negio, exige-se sua iesena, nas, de ceilo nodo, queien-no
leneiado de una ceila naneiia. InleIiznenle, o negio desnonla o
sislena e vioIa os lialados. O hianco se insuigii? No, eIe se aconoda.
Isle lalo, diz WoIle, exIica oique nuilas ohias que lialan dos
iohIenas iaciais so =.:%K:.22.":.
32
Ceilanenle ningun ohiigado a consunii hisloiias de negios lazendo
anoi con hiancas (c..A #". %O. "((%:, 0%"#$B. 5"+1%, P$72. /.@+:), de hiancos
que descohien que so negios (q1$B:=2((* "(>#2, 8(:% =(+$*#">, P$72.
/.@+:), de hiancos eslianguIados oi negios (Z#%13. :($, Q5 O. O(22.": 2.%
O1@ B(, P$72. /.@+:)... Podenos enhaIai e exoi en giande escaIa a iisada
do negio na nossa cuIluia ouIai cono un nanlo aia esle nasoquisno:
o caiinho suaviza o alaque. I, cono o noslia Tio Renus, o jogo das iaas
aqui , en giande aile, inconscienle. O hianco, quando nolivado eIo
conledo suliI da iisada esleieoliada, no nais conscienle do ioiio
nasoquisno do que o negio o do ioiio sadisno, quando conveile o
esleieolio en oiiele cuIluiaI. TaIvez o seja nenos.
33

Na Aniica, cono se v, o ielo ciia hisloiias onde ossveI exeicei


sua agiessividade, o inconsienle do hianco juslilica e vaIoiiza esla
31
O eisonagen OncIe Rnus una ciiao de Haiiis. A inlioduo desle veIho esciavo
alveI e neIancoIico, con sua eleina iisada, una das inagens nais licas do negio
aneiicano.
32
Vei lanhn os nuneiosos liInes negios dos Ilinos dez anos, dos quais lodos os ioduloies
so hiancos.
33
Beinaid WoIle, IoncIe Rnus el son Iain, 8.: %.@A: @(*."$.:, n 43, naio de 14.

O leino iisada, uliIizado nesla liaduo, coiiesonde ao aneiicano B"1$, uliIizado oi


WoIle e nanlido oi Ianon. <"1$ a iisada aheila e naIiciosa, nosliando lodos os denles.
Cl. a delinio do B"1$ dada oi Beinaid WoIle na nola 7 .5.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 151
152
agiessividade, desviando-a aia si, e ieioduzindo assin o esquena
cIssico do nasoquisno.
34
Agoia odenos iooi un adio. Paia a naioiia dos hiancos, o
negio ieiesenla o inslilulo sexuaI (no educado). O ielo encaina a
olncia genilaI acina da noiaI e das inleidioes. As hiancas, oi una
veidadeiia induo, senie eicehen o ielo na oila inaIveI do
ieino dos sahs, das hacanais, das sensaoes sexuais aIucinanles...
Moslianos que a ieaIidade desnenle lodas essas cienas. Mas ludo isso
se acha no Iano do inaginiio, ou, na ioi das hioleses, no do
aiaIogisno. O hianco que aliihui ao negio una inlIuncia naIlica
iegiide no Iano inleIecluaI ois, cono o denonslianos, eIe se inleiiou
desses conledos con a idade nenlaI de oilo anos (eiiodicos iIusliados).
No havei conjunlanenle iegiesso e lixao en lases i-genilais da
evoIuo sexuaI? Aulo-casliao? (O ielo eicehido con un nenhio
assusladoi). Passividade que se exIica eIo ieconhecinenlo da
sueiioiidade do negio en leinos de viiiIidade sexuaI? 1 se v o sen
nneio de quesloes que seiia inleiessanle Ievanlai. H honens, oi
exenIo, que liequenlan casleIos, aia seien chicoleados oi negios,
h honossexuais assivos que exigen aiceiios negios.
Una oulia soIuo seiia a seguinle: h, iniciaInenle, agiessividade
sdica en ieIao ao negio, en seguida conIexo de cuIa devido
sano que a cuIluia denocilica do as consideiado laz esai sohie
laI conoilanenlo. Issa agiessividade enlo iecueiada eIo negio,
donde o nasoquisno. Mas aIgun odei dizei que neu esquena
laIso: neIe no se enconlian os eIenenlos do nasoquisno cIssico. TaIvez,
elelivanenle, essa siluao no seja cIssica. In lodo caso, a nica
naneiia de exIicai o conoilanenlo nasoquisla do hianco.
Do onlo de visla heuislico, sen iesuno de ieaIidade, goslaianos
de iooi una exIicao da lanlasia: un ielo ne vioIa. Deois dos
esludos de HIene Deulsch e de Maiie Bonaaile,
35
as quais ielonaian
34
I conun na Aniica ouvii-se dizei, quando se exige a enaciao dos negios: eIes so
eseian esla ocasio aia se Ianaien sohie nossas nuIheies. Cono o hianco se conoila
de nodo insuIlanle en ieIao ao negio, eIe se d conla que, no Iugai do negio, no leiia
nenhuna iedade aia con seus oiessoies. Assin, no suiieendenle v-Io idenlilicai-se
ao negio: oiqueslias O(% hiancas, canloies de hIues, de :A1"1%+#2:, esciiloies hiancos iedigindo
ionances onde o heioi negio loinuIa suas queixas, hiancos hesunlando-se de negio.
35
HIene Deulsch, 4:>7O(2(B> (5 9(@.$. Maiie Bonaaile, De Ia sexuaIil de Ia lenne,
/.3+. 5"#$,#1:. *. A:>7O#$#2>:., ahiiI-junho de 14.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 152
153
e Ievaian s Ilinas consequncias as idias de Iieud sohie a sexuaIidade
leninina, sahenos que a nuIhei, aIleinalivanenle cIiloiiana, cIiloiido-
vaginaI e, en seguida, vaginaI uia - conseivando nais ou nenos
ieIacionadas sua Iihido, concehida cono assiva, e sua agiessividade, e
lendo sueiado seu duIo conIexo de Idio, chega ao leino de sua
iogiesso hioIogica e sicoIogica, assunindo o aeI que ieaIiza a
inlegiao neuio-squica. Poilanlo, no odeianos deixai de
nencionai ceilas liuslaoes ou ceilas lixaoes.
A lase cIiloiiana coiiesonde a un conIexo de Idio alivo, se hen
que, segundo Maiie Bonaaile, no haja sucesso nas coexislncia do
alivo e do assivo. A dessexuaIizao da agiessividade na nenina nenos
hen sucedida do que no honen.
36
O cIiloiis eicehido cono una
ninialuia de nis, nas sueiando o concielo, a noa so ieln a
quaIidade. I en leinos quaIilalivos que eIa aieende o ieaI. Cono
aconlece con o nenino, havei neIa uIsoes diiigidas ne, eIa lanhn
goslaiia de eslii-Ia.
Oia, queienos sahei se, ao Iado da ieaIizao deliniliva da
leniniIidade, no havei eisislncia desla lanlasia inlanliI. AIis, na
nuIhei, una giande aveiso aos jogos hiulais do honen una cicaliiz
indicadoia de inlenoes viiis e hissexuaIidade excessiva. I iovveI que
laI nuIhei seja una cIiloiiana.
37
Iis aqui o que ensanos a ieseilo. IniciaInenle a nenina v o ai,
un IihidinaI agiessivo, halei nuna ciiana iivaI. Nesse eslgio (cinco a
nove anos) o ai, agoia oIo IihidinaI, iecusa, de ceilo nodo, a assunii a
agiessividade que o inconscienle da nenina exige deIe. Nesse nonenlo,
esla agiessividade Iiheiada, sen suslenlao, soIicila un inveslinenlo.
Cono nessa idade que a ciiana enelia no loIcIoie e na cuIluia, na
loina que se conhece, o ielo loina-se o deosiliio iedeslinado dessa
agiessividade. Se eneliainos un ouco nais no Iahiiinlo, conslalaienos:
quando a nuIhei vive a lanlasia do esluio oi un ielo, , de ceilo
nodo, a ieaIizao de un sonho essoaI, de un desejo nlino. ReaIizando
o lenneno de voIlai-se conlia si, a nuIhei que se vioIa. Inconlianos a
iova indisculveI no lalo de que no suiieendenle que as nuIheies,
duianle o coilo, digan ao aiceiio: Me laa naI. Desle nodo, eIas no
exiinen seno esla idia: naIliale-ne cono eu o (ne) laiia se eslivesse
36
De Ia sexuaIil de Ia lenne.
37
Iden, . 180.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 153
154
no seu Iugai. A lanlasia do esluio eIo ielo una vaiianle desla
ieiesenlao: Iu desejo que o ielo ne esliie cono eu leiia leilo a
una nuIhei. Adnilindo que nossas concIusoes sohie a sicossexuaIidade
da nuIhei hianca eslejan coiielas, odeiian nos eigunlai que
concIusoes ioonos aia a nuIhei de coi. No lenos a nnina idia.
Inlielanlo, o que odenos adianlai que, aia nuilas anliIhanas, que
chanaianos de aiahiancas, o agiessoi ieiesenlado eIo lio
senegaIs, ou, en lodo caso, oi un inleiioi (ou consideiado cono o laI).
O ielo o genilaI. Toda a hisloiia iesune-se a islo? InleIiznenle no.
O ielo oulia coisa. Aqui ainda ieenconlianos o judeu. O sexo nos seaia,
nas lenos un onlo en conun: anhos ieiesenlanos o MaI. O negio
nais ainda, eIa hoa iazo de sei negio. Na sinhoIica no se diz a 1uslia
Bianca, a Veidade Bianca, a Viigen Bianca? Conhecenos un anliIhano
que, laIando de un oulio dizia: Seu coio negio, sua Ingua negia,
sua aIna lanhn deve sei negia. O negio o snhoIo do MaI e o do
Ieio. Colidiananenle, o hianco coIoca en ao esla Iogica.
Henii Baiuk, en seu novo conndio de siquialiia, descieve o que
chana de sicose anli-senila:
In un de nossos acienles, a giosseiia e a ohscenidade do deIiio sueiava
ludo o que a Ingua liancesa ode conlei e aiesenlava aIusoes evidenles e
edeislicas,
38
das quais o sujeilo desviava a veigonha nlina liansleiindo-
a aia un hode exialoiio, os judeus, de quen exigia o nassacie. Un oulio
doenle, alacado oi un suilo de deIiio lavoiecido eIos aconlecinenlos de
140, aiesenlava un shilo deIiio de inleiielao anli-senila lo vioIenlo
que, enconliando-se un dia nun holeI e desconliado de que o hosede do
quailo vizinho eia judeu, ieciilou-se no seu quailo duianle a noile aia
nal-Io a caceladas (...)

38
Mencionenos iaidanenle que no nos loi dado conslalai a iesena nanilesla da
edeiaslia na Mailinica. Islo devido, sen dvida, ausncia do conIexo de Idio nas
AnliIhas. Conhecenos o esquena da honossexuaIidade. Ienhieno-nos, lodavia, da
exislncia do que I se chana honens veslidos de nuIhei ou ninha conadie. In
geiaI eIes usan un casaco e una saia. Mas eslanos convencidos de que ln una vida
sexuaI noinaI. Tonan o unch cono quaIquei loIgazo e no so insensveis ao chaine
das nuIheies, - vendedoias de eixes, de Iegunes. Na Iuioa, enlielanlo, enconlianos
aIguns coIegas que se loinaian edeiaslas assivos. Mas no eia a honossexuaIidade
neuiolica, nas sin, aia eIes, una alividade cono eia aia oulios a de ioxenela.

Os aconlecinenlos de 140: a ocuao da Iiana eIa AIenanha nazisla e o incio da
eiseguio aos judeus lianceses.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 154
155
Un oulio doenle, en ssino eslado lsico, alacado de coIile cinica,
ieciininava-se eIo seu eslado aliihuindo-o ao envenenanenlo oi una
soa hacleiicida, que Ihe leiia sido dada eIas enleineiias de un hosilaI
onde esliveia anleiioinenle - enleineiias anlicIeiicais e conunislas, dizia
eIe, que quiseian uni-Io oi suas oinioes e convicoes caloIicas. Chegando
no nosso cenlio de sade lugindo de aIguns quadios sindicais, ensava lei
sado de naI aia ioi, una vez que se enconliava nas gaiias de un judeu.
Isle judeu, oi delinio, no odendo sei seno un handido, un nonslio,
un honen caaz de lodos os ciines.
3
O judeu, dianle desle aunenlo de agiessividade, devei lonai
osio. I a anhiguidade que Sailie descieve. Ceilas ginas de
/F52.N1($: :+" 2# E+.:%1($ W+13. so as nais heIas que j livenos a
ooilunidade de Iei. As nais heIas oique o iohIena que eIas exiinen
nos agaiian eIas enlianhas.
40
O judeu, aulnlico ou inaulnlico, cai no goIe do canaIha. A siluao
laI que lodas as suas aliludes se voIlan conlia si. Pois naluiaInenle o
judeu se assune, nesno que s vezes Ihe aconlea esquecei sua condio
de judeu, escond-Ia ou deIa se escondei. I enlo que eIe adnile cono
vIido o sislena do aiiano. H o Ben e o MaI, e o MaI judeu. Tudo o
que judeu leio. No sejanos nais judeus. Ahaixo os judeus. Nessas
ciicunslncias os insuIlos lican nais agiessivos.

Cono aqueIe acienle
de Baiuk, alacado eIo deIiio de eiseguio, que, eicehendo-o un
dia oilando a eslieIa anaieIa, encaiou-o con desiezo, giilando: Pois
hen, eu, sin senhoi, sou liancs! Ou esle oulio caso:
3
Baiuk, Id. Masson, 150, . 371.
40
Pensanos eseciaInenle nesle liecho: Assin enlo esle honen, anedionlado,
condenado a una oo sohie a hase de laIsos iohIenas e en una siluao equvoca,
iivado do senlido nelalsico eIa hosliIidade aneaadoia da sociedade que o ceica,
acuado en un iacionaIisno deseseiado. Sua vida una Ionga luga dianle dos oulios e
dianle de si nesno, al do ioiio coio aIienaian-no, dividiian sua vida aleliva,
ieduziian-no a eiseguii, en un nundo que o iejeila, o sonho inossveI de una
lialeinidade univeisaI. De quen a cuIa? Dos nossos oIhos que Ihe devoIven a inagen
inaceilveI que eIe quei dissinuIai. Das nossas aIavias e nossos geslos - %(*#: as nossas
aIavias e %(*(: os nossos geslos, nosso anli-senilisno, nas iguaInenle de lodo o nosso
IiheiaIisno condescendenle - que os envenenaian al a neduIa, lonos nos que o ohiiganos
a olai en sei judeu, E+. .2. :. .3#*# (+ E+. :. #::+@#, sonos nos que o acuanos no
diIena da inaulenlicidade ou da aulenlicidade (...) Isle lio de honen, que *6 %.:%.@+$O(
:(=". ( O(@.@ nais do que lodos os oulios, oique nasceu de ieaoes secundiias no
inleiioi da hunanidade, essa quinlessncia de honen, desgiaada, deseniaizada,
oiiginaInenle deslinada inaulenlicidade ou ao nailiio. No h sequei un de nos que
no seja, nessas ciicunslncias, lolaInenle cuIado e nesno ciininoso, o sangue judeu
que os nazislas deiianaian iecai sohie nossas caheas(.177-178).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 155
156
In lialanenlo no seivio de nosso coIega, o Di. Daday, enconliando-se no
aviIho onde una de suas coIegas judias loi ohjelo de iIhiias e ielIexoes
desagiadveis oi aile de oulios doenles, una doenle no judia delendeu-
a. A iineiia doenle enlo lialou con desiezo a delensoia dos judeus e Ihe
jogou na caia un nonle de caInias anli-senilas, edindo que a Iiviassen
dessa judia.
41
Tenos aqui un heIo exenIo de lenneno iealivo. O judeu, aia
ieagii conlia o anli-senilisno laz-se anli-senila. I o que noslia Sailie
en 8. :+":1:, onde Biinenschalz consegue vivei sua ienegao con una
inlensidade laI que heiia o deIiio. Veienos que no eslou exageiando.
Os aneiicanos que vn Paiis se suiieenden ao veien lanlas hiancas
en conanhia de negios. In Nova oik, Sinone de Beauvoii,
asseando con Richaid Wiighl,

ieceheu una ieiinenda de una veIha


senhoia. Sailie disse: aqui o judeu, aIhuies o ielo. Piecisa-se de un
hode exialoiio. Baiuk no diz oulia coisa: A Iiheiao dos conIexos
de odio so sei ohlida se a hunanidade souhei ienunciai ao conIexo
de hode exialoiio.
O Pecado, a CuIa, a iecusa da cuIa, a aianoia, enconliano-nos
en leiieno honossexuaI. In iesuno, o que oulios descieveian con
ieIao aos judeus, aIica-se eileilanenle ao ielo.
42
Ben-MaI, Bonilo-Ieio, Bianco-Negio: lais so os aies caiacleislicos
do lenneno que, ielonando una exiesso de Dide e Guiiaud,
chanaienos de naniquesno deIiianle.
43
Vei aenas un lio de ielo, assiniIai o anli-senilisno negiolohia,
lais aiecen sei os eiios de anIise oi nos conelidos. AIgun con
quen conenlanos nosso liahaIho nos eigunlou o que eseivanos
deIe. Deois do esludo decisivo de Sailie, r+G.:%K7. E+. 2# 21%%F"#%+".s, a
41
Baiuk, o. cil., . 372-373.

InleIecluaI alio-aneiicano que viveu un ceilo leno en Paiis, auloi do Iivio 4+1::#$7.
$(1"., Ianado na Soihonne, no Congiesso dos Isciiloies e Ailislas Negios, en 156.
42
I assin que Maiie Bonaaile escieve: Os anli-senilas iojelan no judeu, aliihuen ao
judeu lodos os seus naus inslinlos nais ou nenos inconscienles... Assin, descaiiegando-
os sohie eIes, Iavan as ioiias nos e suigen aos ioiios oIhos iadianles de uieza. O
judeu iesla-se s niI naiaviIhas a sei una iojeo do Diaho (...) Os negios, na Aniica,
lanhn assunen laI luno de lixao (U>%O.: *. B+.""., n 1, . 145).
43
Dide e Guiiaud, 4:>7O1#%"1. *+ @F*.71$ A"#%171.$, Masson, 122, . 164.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 156
157
Iileialuia se engaja cada vez nais en sua nica laiela veidadeiianenle
aluaI, ou seja, Ievai a coIelividade ielIexo e nedilao: esle liahaIho
ielende sei un eseIho aia a inliaesliuluia iogiessiva, onde o negio,
a caninho da desaIienao, odeiia se ieenconliai.
Quando no h nais o nnino hunano, no h cuIluia. Pouco
inoila sahei que, aia os hanlos, o nunlu loia
44
- ou que isso
odeiia al nesno ne inleiessai, se no lossen ceilos delaIhes que ne
inconodan. Que signilican as nedilaoes sohie a onloIogia dos hanlos
quando, oi oulio Iado, ode-se Iei:
Quando selenla e cinco niI nineiios negios enliaian gieve en 146, a
oIcia os ohiigou a liios e a goIes de haionela a ieloinaien ao liahaIho.
Houve vinle e cinco noilos e niIhaies de leiidos (...)
Snuls eslava, nessa oca, lienle do goveino da Aliica do SuI, e eia
deIegado na Conleincia de Paz. Nas lazendas hiancas, os liahaIhadoies
negios viven quase cono seivos. Poden vivei con suas lanIias, nas
nenhun honen ode deixai a lazenda sen a auloiizao do alio. Se eIe
o laz, a oIcia avisada, eIe devoIvido loia e chicoleado (...)
In viilude do V%( :(=". # V*@1$1:%"#,-( Q$*_B.$#, o Goveinadoi GeiaI,
cono chele suieno, len odeies aulocilicos sohie os aliicanos. IIe ode,
aliavs de un decielo, delei e iendei quaIquei aliicano juIgado eiigoso
aia a lianquiIidade hIica. IIe ode ioihii, en quaIquei seloi nalivo,
ieunioes de nais dez essoas. No h O#=.#: 7("A+: aia os aliicanos.
Piisoes en nassa so ieaIizadas sen oiden judiciaI (...)
As ouIaoes no hiancas da Aliica do SuI eslo en un inasse. Todas as
loinas nodeinas de esciavido os ineden de escaai desle lIageIo. A
sociedade hianca desliuiu o veIho nundo do aliicano sen Ihe ossihiIilai
un novo. IIa desliuiu as hases liihais liadicionais de sua exislncia, haiiou
o caninho do luluio aos lei lechado o caninho do assado (...)
O #A#"%O.1* ielende ioihii-Ihe (ao ielo) ailiciai da hisloiia nodeina
cono loia indeendenle e Iivie.
45
DescuIano-nos oi esla Ionga cilao , nas eIa einile loinai
evidenle aIguns ossveis eiios da aile dos negios. AIioune Dio, oi
exenIo, na sua inlioduo a 8# AO12(:(AO1. =#$%(+., ohseiva que a
44
Padie TeneIs, 8# AO12(:(AO1. =#$%(+..
45
I. R. Skine, Aailheid en Aliique du Sud, 8.: %.@A: @(*."$.:, juIho de 150.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 157
158
onloIogia hanla no conhece a nisiia nelalsica da Iuioa. A inleincia
que eIe inlioduz lodavia eiigosa:
A duIa queslo coIocada se o gnio negio deve cuIlivai aquiIo que laz
sua oiiginaIidade, essa juvenlude da aIna, esse ieseilo inalo eIo honen
e eIas ciialuias, essa aIegiia de vivei, essa az que no desliguiao do
honen inosla e loIeiada oi higiene noiaI, nas hainonia naluiaI con
a najeslade leIiz da vida (...) Pode-se lanhn eigunlai quaI conliihuio
o negio ode liazei ao nundo nodeino (...) O que odenos dizei que a
ioiia noo de cuIluia, concehida cono vonlade ievoIucioniia,
conliiia ao nosso gnio cono o a ioiia noo de iogiesso. O iogiesso
no leiia assediado nossa conscincia se no livssenos aIgunas queixas
conlia a vida, ddiva naluiaI.
Aleno, o iohIena no lenlai enconliai o Sei no ensanenlo
hanlo, quando a exislncia dos hanlos se silua no Iano do no-sei, do
inondeiveI!
46
CIaio, a liIosolia hanla no ode sei conieendida a
ailii de una vonlade ievoIucioniia: nas juslanenle na nedida en
que a sociedade hanla esl lechada, que no odenos enconliai neIa a
suhsliluio das ieIaoes onloIogicas das loias eIo enieendedoi. Oia,
sahenos que a sociedade hanla no exisle nais. I a segiegao nada
len de onloIogico.Vanos acahai con esse escndaIo!
De uns lenos ia c len se laIado nuilo do ielo. IaIa-se al
denais. O ielo goslaiia que o esquecessen, alin de iecueiai suas
loias, suas aulnlicas loias.
Un dia eIe laIou: Minha negiilude no nen loiie...
I queien heIeniz-Io, oileiz-Io...a esle negio que iocuia o univeisaI.
IIe iocuia o univeisaI! Mas en junho de 150, os holis aiisienses
iecusavan hosedai os eiegiinos negios. Poi qu? SinIesnenle oique
coiiia-se o iisco de que os cIienles angIo-saxoes (que so iicos e
negiolohos, cono lodos sahen), nudassen de holeI.
O ielo visa ao univeisaI, nas, na leIa dos cinenas, nanln-se
inlacla sua essncia negia, sua naluieza negia:
Senie seividoi
senie ohsequioso e soiiidenle
eu nunca iouhai, nunca nenlii
eleinanenle >G# =($ =#$#$1#.
46
Vei, oi exenIo: 42.+".C t A#>: =1.$K#1@F, de AIan Palon.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 158
15
O ielo se univeisaIiza, nas do Iiceu Sainl-Iouis, en Paiis, un deIes
loi exuIso: leve a ousadia de Iei IngeIs.
Tenos aqui un diana, e os inleIecluais negios coiien o iisco de
aloIai-se neIe.
Cono? Aenas ahii os oIhos que linhan vendado e j queien ne
alogai no univeisaI? I os oulios? AqueIes que no ln hoca, aqueIes
que no ln voz. Tenho necessidade de ne eidei na ninha negiilude,
de vei as cinzas, as segiegaoes, as ieiessoes, os esluios, as
disciininaoes, os hoicoles. Piecisanos holai o dedo en lodas as chagas
que zehian a Iihi negia.
1 adivinhanos AIioune Dio a eigunlai-se quaI sei a osio do
gnio negio no conceilo univeisaI. Oia, aliinanos que una veidadeiia
cuIluia no ode nascei nas condioes aluais. IaIaienos do gnio negio
quando o honen livei ieenconliado seu veidadeiio Iugai.
Ainda una vez, aeIaienos aia Csaiie. Goslaianos que nuilos
inleIecluais negios se insiiassen neIe. I ieciso que o ieila lanhn
aia nin ioiio: I sohieludo, neu coio, assin cono ninha aIna,
evilen ciuzai os hiaos en alilude esliiI de esecladoi, ois a vida no
un eselcuIo, ois un nai de doies no un aIco, ois un honen
que giila no un uiso que dana...
Conlinuando a invenlaiiai o ieaI, esloiando-ne en deleininai o
nonenlo da ciislaIizao sinhoIica, enconliei-ne nuilo naluiaInenle
s oilas da sicoIogia junguiana. A civiIizao euioia, no seio do
que 1ung chana de inconscienle coIelivo, caiacleiiza-se eIa iesena
de un aiqulio: exiesso dos naus inslinlos, do Iado ohscuio ineienle
a quaIquei ego, do seIvagen no civiIizado, do ielo adoinecido en
cada hianco. I 1ung aliina lei conslalado nos ovos no civiIizados a
nesna esliuluia squica que ieioduz seu diagiana. PessoaInenle,
enso que 1ung se enganou. AIis, lodos os ovos que eIe conheceu -
ndios uehIos do Aiizona ou negios do Qunia, na Aliica OiienlaI
hiilnica, liveian conlaclos nais ou nenos liaunalizanles con os
hiancos. Dissenos anleiioinenle que, nas suas saIavinizaoes, o joven
anliIhano nunca negio, e lenlanos nosliai a que coiiesonde esle
lenneno. 1ung silua o inconscienle coIelivo na suhslncia ceiehiaI
heidada. Mas o inconscienle coIelivo, sen que haja necessidade de
iecoiiei aos genes, sinIesnenle o conjunlo dos ieconceilos, nilos,
aliludes coIelivas de un giuo deleininado. Paiece cIaio, oi exenIo,
que os judeus que se inslaIaian en IsiaeI ciiaio en nenos de cen
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 159
160
anos un inconscienle coIelivo dileienle daqueIe que ossuan en 145,
nos ases de onde loian exuIsos.
No Iano da discusso liIosolica, odeianos saIienlai aqui o veIho
iohIena do inslinlo e do hhilo: o inslinlo, que inalo (sahenos o que
ensai desla inalidade), invaiiveI, eseclico, e o hhilo, que
adquiiido. Nesle Iano, seiia ieciso denonsliai que 1ung conlunde
inslinlo e hhilo. Con eleilo, segundo eIe, o inconscienle coIelivo
soIidiio con a esliuluia ceiehiaI, os nilos e aiqulios so engianas
einanenles da escie. Iseianos lei denonsliado que isso no exalo
e que, de lalo, o inconscienle coIelivo cuIluiaI, ou seja, adquiiido. Da
nesna loina que un joven canons dos Cialos, nas condioes
lsico-qunicas da iegio, sei iovaveInenle aconelido de nixedena,
iguaInenle un negio cono Ren Maian, lendo vivido na Iiana,
iesiiado, ingeiido os nilos e os ieconceilos da Iuioa iacisla,
assiniIado o inconscienle coIelivo desla Iuioa, se eIe eidei sua unidade
squica leininai assiniIando a iaiva conlia o ielo. I ieciso avanai
cauleIosanenle, e dianlico devei exoi ouco a ouco necanisnos
que se aiesenlan na sua lolaIidade.
I ossveI conieendei esla ioosio? Z# Y+"(A#C ( U#2 F
".A".:.$%#*( A.2( $.B"(. I ieciso avanai Ienlanenle, nos o sahenos,
nas dilciI. O caiiasco o honen negio, Sal negio, laIa-se de
lievas, quando se sujo, se negio - lanlo laz que isso se ieliia sujeiia
lsica ou sujeiia noiaI. Iicaianos suiiesos se nos dssenos ao
liahaIho de ieunii un giande nneio de exiessoes que lazen do negio
o ecado. Na Iuioa, o ielo, seja conciela, seja sinhoIicanenle,
ieiesenla o Iado iuin da eisonaIidade. Inquanlo no conieendeinos
esla ioosio, eslaienos condenados a laIai en vo do iohIena
negio. O negio, o ohscuio, a sonhia, as lievas, a noile, os Iahiiinlos da
leiia, as iolundezas ahissais, enegiecei a ieulao de aIgun, e, do
oulio Iado: o oIhai cIaio da inocncia, a onha hianca da az, a Iuz
leiica, aiadisaca. Una nagnlica ciiana Iouia, quanla az nessa
exiesso, quanla aIegiia e, iinciaInenle, quanla eseiana! Nada de
conaiveI con una nagnlica ciiana negia, aIgo ahsoIulanenle
insoIilo. No vou voIlai s hisloiias dos anjos negios. Na Iuioa, islo ,
en lodos os ases civiIizados e civiIizadoies, o negio sinhoIiza o ecado.
O aiqulio dos vaIoies inleiioies ieiesenlado eIo negio.
I iecisanenle a nesna anlinonia que ode sei enconliada no
:($O( .@ .:%#*( *. 31B_21#, de DesoiIIe. Cono exIicai, oi exenIo, que o
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 160
161
inconscienle, ieiesenlando as quaIidades haixas e inleiioies, seja inlado
de ielo? In DesoiIIe, onde, sen jogo de aIavias, a siluao nais
cIaia, liala-se senie de descei ou de suhii. Quando deso vejo caveinas,
giulas onde danan os seIvagens. Mas no nos equivoquenos. Poi
exenIo, en una das seoes de sonho en vigIia que DesoiIIe nos conunica,
enconlianos gauIeses en una caveina. Mas nen ieciso Ienhiai que o
gauIs sinIoiio...Un gauIs en una caveina, a cena len un ai laniIiai,
- laIvez consequncia de nossos ais os gauIeses... Cieio que ieciso
voIlai a sei ciiana aia conieendei ceilas ieaIidades squicas. I a
que 1ung inova: eIe quei ii juvenlude do nundo. Mas engana-se
iedondanenle, e so se aioxina da juvenlude da Iuioa.
Nas iolundezas do inconscienle euioeu eIahoiou-se un enhIena
excessivanenle negio, onde eslo adoinecidas as uIsoes nais inoiais,
os desejos nenos conlessveis. I cono lodo honen se eIeva en diieo
hiancuia e Iuz, o euioeu quis iejeilai esle no-civiIizado que lenlava
se delendei. Quando a civiIizao euioia enliou en conlaclo con o
nundo negio, con esses ovos seIvagens, lodo o nundo concoidou: esses
ielos eian o iincio do naI.
NoinaInenle 1ung assiniIa o esliangeiio ohscuiidade, n
lendncia: e len eileilanenle iazo. Isle necanisno de iojeo, ou
de liansilivisno, loi desciilo eIa sicanIise cIssica. Na nedida en
que descuhio en nin aIgo de insoIilo, de ieieensveI, so lenho una
soIuo: Iiviai-ne deIe, aliihuii sua aleinidade ao oulio. Assin, onho
lin a un ciicuilo lensionaI que odeiia conionelei neu equiIhiio.
No sonho en vigIia, nas iineiias seoes, ieciso licai alenlo ois
no ieconendveI que a descida seja nuilo iida. I ieciso que os
necanisnos de suhIinao sejan conhecidos eIo acienle anles de
quaIquei conlaclo con o inconscienle. Se, na iineiia seo, un ielo
aaiece, ieciso Iiviai-se inedialanenle deIe. Paia isso, ioonha a
seu acienle una escada, una coida, convide-o a deixai-se Ievai oi
una hIice. O ielo inlaIiveInenle einanece no seu canlo. Na Iuioa,
o ielo len una luno: ieiesenlai os senlinenlos inleiioies, as ns
lendncias, o Iado ahscuio da aIna. No inconscienle coIelivo do O(@(
(771*.$%#21:, o ielo, ou neIhoi, a coi negia, sinhoIiza o naI, o ecado,
a nisiia, a noile, a gueiia, a lone. Todas as aves de iaina so negias.
Na Mailinica, que un as euioeu no seu inconscienle coIelivo, quando
un ielo azuI laz una visila, excIana-se: Que naus venlos o liazen?
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 161
162
O inconscienle coIelivo no deende de una heiana ceiehiaI: a
consequncia do que eu chanaiia de inosio cuIluiaI iiielIelida. Nada
de suiieendenle, ois que o anliIhano, suhnelido ao nlodo do sonho
en vigIia, ieviva as nesnas lanlasias de un euioeu. I que o anliIhano
len o nesno inconscienle coIelivo do euioeu.
Se o que acahou de sei dilo laz senlido, eslanos en condioes de
anunciai a concIuso seguinle: noinaI que o anliIhano seja negioloho.
PeIo inconscienle coIelivo o anliIhano adolou cono seus lodos os
aiqulios do euioeu. A #$1@# do negio anliIhano quase senie una
hianca. Do nesno nodo, o #$1@+: do anliIhanos senie un hianco.
I que, en AnaloIe Iiance, BaIzac, Bazin, ou quaIquei oulio dos nossos
ionancislas, no se laz neno nen queIa nuIhei negia vaoiosa e, no
enlanlo, iesenle, nen ao sonhiio AoIo de oIhos cinliIanles... Mas ne
lia, laIei de AoIo! No len jeilo, sou un hianco. Oia, inconscienlenenle,
desconlio do que en nin negio, islo , da lolaIidade do neu sei.
Sou un ielo - nas naluiaInenle no o sei, vislo que o sou. In
casa, ninha ne canla aia nin, en liancs, ionanas liancesas nas
quais os ielos nunca eslo iesenles. Quando desohedeo, ou lao
haiuIho denais, ne dizen: no se conoile cono un ielo.
Un ouco nais laide Ienos Iivios hiancos e assiniIanos auIalinanenle
os ieconceilos, os nilos e o loIcIoie que nos chegan da Iuioa. Mas no
aceilanos ludo, ois aIguns ieconceilos no so adalveis s AnliIhas. O
anli-senilisno, oi exenIo, no exisle enlie nos, ois I quase no exislen
judeus, ou nuilo oucos. Sen queiei laIai de calaise coIeliva, seiia lciI
denonsliai que o ielo, iiielIelidanenle, aceila sei oiladoi do ecado
oiiginaI. Paia esle aeI, o hianco escoIhe o negio, e o negio, que hianco,
lanhn escoIhe o negio. O negio anliIhano esciavo desla inosio
cuIluiaI. Aos lei sido esciavo do hianco, eIe se aulo-esciaviza. O ielo ,
na nxina aceo do leino, una vlina da civiIizao hianca. No
oilanlo suiieendenle que as ciiaoes ailslicas dos oelas anliIhanos no
liagan una naica eseclica: eIes so hiancos.
Reloinando sicoaloIogia, diganos que o negio vive una
anhiguidade exliaoidinaiianenle neuiolica. Con vinle anos, islo , no
nonenlo en que o inconscienle coIelivo nais ou nenos eidido, ou
eIo nenos dilciI de sei nanlido no nveI conscienle, o anliIhano eicehe
que vive no eiio. Poi qu? Aenas oique, e isso nuilo inoilanle, o
anliIhano se ieconheceu cono ielo, nas, oi una deiiaagen lica,
eiceheu (inconscienle coIelivo) que eia ielo aenas na nedida en que
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 162
163
eia iuin, indoIenle, naIvado, inslinlivo. Tudo o que se ounha a esse
nodo de sei ielo, eia hianco. Deve-se vei nisso a oiigen da negiolohia
do anliIhano. No inconscienle coIelivo, negio leio, ecado, lievas,
inoiaI. Dilo de oulia naneiia: ielo aqueIe que inoiaI. Se, na ninha
vida, ne conoilo cono un honen noiaI, no sou ielo. Da se oiigina
o hhilo de se dizei na Mailinica, do hianco que no iesla, que eIe len
una aIna de ielo. A coi no nada, nen nesno a vejo, so ieconheo
una coisa, a uieza da ninha conscincia e a hiancuia da ninha aIna.
Iu - dizia o oulio - hianco cono neve.
A inosio cuIluiaI alua laciInenle na Mailinica. A deiiaagen
lica no enconlia ohslcuIo. Mas o veidadeiio hianco ne eseia. Na
iineiia ocasio eIe ne dii que no sulicienle que a inleno seja
hianca, que ieciso consliuii una lolaIidade hianca. I so nesse
nonenlo que lono conscincia da liaio.
ConcIuanos. Un anliIhano hianco eIo inconscienle coIelivo, oi
giande aile do seu inconscienle essoaI, eIa quase lolaIidade do seu
iocesso de individuao. A coi de sua eIe, que 1ung no nenciona,
negia. Todas os naIenlendidos iovn desle quiioquo.
Inquanlo eslava na Iiana, ieaiando sua giaduao en Ielias,
Csaiie ieenconliou sua covaidia. Tonou conscincia de que eia una
covaidia, nas nunca de dizei o oi qu. IIe senliu que eia ahsuido, idiola,
eu diiia nesno insano, nas en nenhun dos seus esciilos so enconliados
os necanisnos dessa covaidia. I que seiia ieciso aniquiIai aqueIa siluao
e lenlai aieendei o ieaI con una aIna de ciiana. No liIne, o ielo do
%"#@9#> eia cnico e leio. Csaiie con ceileza iiu deIe. I que no havia
nada de conun enlie eIe e aqueIe veidadeiio ielo. In un anhienle de
hiancos na Iiana, aiesenla-se un heIo negio. Sendo un cicuIo de
inleIecluais, ceilo que o negio lenlai se inoi. IIe ede que no oIhen
aia sua eIe, nas aia as suas quaIidades inleIecluais. Nuneiosos so os
que, na Mailinica, con vinle ou liinla anos, conean a esludai Monlesquieu
ou CIaudeI con a nica linaIidade de odei cil-Ios. I que, aliavs do
conhecinenlo desses auloies, eIes ielenden lazei esquecei a sua negiuia.
A conscincia noiaI suoe una escie de ciso, una iuluia da
conscincia, con una aile cIaia que se ooe a una aile sonhiia. Paia
que haja noiaI ieciso que desaaiea da conscincia o negio o ohscuio,
o ielo. Inlo o ielo, en lodos os nonenlos, conhale a ioiia inagen.
Se concoidanos iguaInenle con a conceo cienllica de vida
noiaI segundo Hesnaid, e se o univeiso noihido conieendido a ailii
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 163
164
do ecado, da cuIa, un indivduo noinaI sei aqueIe que lei se Iiheilado
dessa cuIahiIidade, que lei conseguido, en lodo caso, no nais loIei-
Ia. Mais diielanenle, lodo indivduo deve iejeilai suas inslncias
inleiioies, suas uIsoes, jogando-as nas coslas de un gnio nau que
sei aqueIe da cuIluia quaI eilence (vinos que o ielo). Isla cuIa
coIeliva caiiegada oi aqueIe que se convencionou chanai de hode
exialoiio. Oia, o hode exialoiio, aia a sociedade hianca - haseada
en nilos: iogiesso, civiIizao, IiheiaIisno, educao, Iuz, ielinanenlo
- sei iecisanenle a loia que se ooe exanso, viloiia desses
nilos. Issa loia hiulaI, oosiloia, o ielo que a loinece.
Na sociedade anliIhana, onde os nilos so os nesnos da sociedade
de Dijon ou de Nice, o joven negio, idenlilicando-se ao civiIizadoi, lai
do ielo o hode exialoiio de sua vida noiaI.
Con a idade de caloize anos que conieendi o vaIoi do que agoia
chano de inosio cuIluiaI. Iu linha un anigo, hoje j laIecido, cujo ai,
un ilaIiano, havia esosado una nailinicana. Isle honen eslava
eslaheIecido en Ioil-de-Iiance havia nais de vinle anos. Iia consideiado
cono un anliIhano, nas, eIas coslas, ningun se esquecia de sua oiigen.
Oia, na Iiana o ilaIiano niIilainenle no vaIe nada, un liancs vaIe dez
ilaIianos, os ilaIianos no so coiajosos... Meu anigo linha nascido na
Mailinica e so liequenlava nailinicanos. Un dia, quando Monlgoneiy
desnonlou o Ixicilo IlaIiano en Bengazi, quis ohseivai no naa o avano
dos aIiados. Dianle do ganho consideiveI de leiieno, giilei con enlusiasno:
Cono vocs eslo aanhando! Meu anigo, que no odia ignoiai a oiigen
de seu ai, licou exlienanenle enhaiaado. AIis, eu lanhn. Tnhanos
anhos sido vlinas da inosio cuIluiaI. Islou convencido de que aqueIe
que livei conieendido esle lenneno, e lodas as suas consequncias, sahei
exalanenle en que diieo iocuiai a soIuo. Isculen o ReheIde:
IIa se eIeva (...) se eIeva das iolundezas da leiia (...) a onda negia se eIeva
(...) vagaIhoes de uiios (...) nlanos de aionas aninais (...) a leneslade de
s descaIos esunando (...) e uIuIan senie nais oulios, se ieciilando
eIas liiIhas dos noiios, escaIando a escaia dos haiiancos, loiienles
ohscenas e seIvagens engiossadoias de iios caolicos, naies aodiecidos,
oceanos convuIsivos no iiso caihonizado do laco e do IcooI iuin.
Vocs conieendeian? Csaiie *.:7.+. IIe loi vei o que se assava
hen no lundo, e agoia eIe ode se eIevai. Isl naduio aia a auioia.
47
BacheIaid, 8G#1" .% 2.: :($B.:.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 164
165
Mas eIe no deixa o negio I en haixo. IIe o oe nos seus onhios e o
eIeva al as nuvens. 1 no ?#O1." *G+$ ".%(+" #+ A#>: $#%#2, eIe nos linha
ievenido. Relonando una exiesso de BacheIaid,
47
eIo siquisno
ascensionaI que eIe olou:
(...) e oi isso, Senhoi dos denles hiancos,
honens de escoo lianzino
iecehan e eicehan lalaI caIna liianguIai
e devoIvan ninhas danas
ninhas danas de ielo-que-no-iesla
devoIvan ninhas danas
a dana anacia-caicaa
a dana uIa-iiso
a dana do -heIo- hon--Iegilino-sei-ielo
devoIvan ninhas danas
e que saIle o soI na iaquele das ninhas nos
nada disso, o soI desiguaI no ne hasla nais
venha venlo, envoIva-se no neu novo ciescinenlo
ioce neus dedos conedidos
eu Ihe enliego ninha conscincia en seu iilno cainaI
eu Ihe enliego o logo onde liige ninha liagiIidade
eu Ihe enliego a gangue dos agiiIhoados
eu Ihe enliego o anlanaI
eu Ihe enliego o inlouiisl do ciicuilo liianguIai
devoie venlo
eu Ihe enliego ninhas aIavias iudes
devoie e enioIe-se
e ao enioIai-se, ahiace-ne con o nais vaslo liisson
ahiace-ne al nossa liia
heije, NOS heije
noidendo-nos lanhn
al o sangue do nosso sangue noidido
ahiace, ninha uieza so se une sua uieza
nas enlo ahiace
cono nun cano de ivoies juslas
noile
nossas nuIlicoIoiidas uiezas
e anaiie, anaiie-ne sen ienoisos
anaiie-ne con seus vaslos hiaos de aigiIa Iuninosa
anaiie ninha negia vihiao hen no unhigo do nundo
anaiie, anaiie-ne lialeinidade seia
deois, eslianguIando-ne con seu Iao de eslieIas
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 165
166
suha, Ponha
suha
suha
suha
eu Ihe sigo, iniessa na ninha hianca coinea ancesliaI
suha, Ianhedoia de cus
e o giande huiaco negio onde eu queiia ne alogai
a oulia Iua
I que queio agoia escai a Ingua naIlica
da noile en sua inoveI vaiieduia!
48

Conieende-se oique Sailie v na lonada de osio naixisla dos


oelas negios o Iogico lin da negiilude. Iis na veidade o que se assa:
cono eiceho que o ielo o snhoIo do ecado, coneo a odi-Io. Poin
conslalo que sou negio. Paia escaai ao conlIilo, duas soIuoes. Ou eo
aos oulios que no ieslen aleno ninha coi, ou, ao conliiio, queio
que eIes a eicehan. Tenlo, enlo, vaIoiizai o que iuin - vislo que,
iiielIelidanenle, adnili que o negio a coi do MaI. Paia i un leino a
esla siluao neuiolica, na quaI sou ohiigado a escoIhei una soIuo
insana, conlIilanle, aIinenlada oi lanlasnagoiias, anlagnica,
desunana enlin, - so lenho una soIuo: assai oi cina desle diana
ahsuido que os oulios nonlaian ao iedoi de nin, alaslai esles dois
leinos que so iguaInenle inaceilveis e, aliavs de una ailicuIaiidade
hunana, lendei ao univeisaI. Quando o negio neiguIha, ou, seja, quando
eIe desce, aconlece aIgo de exliaoidiniio. Ouan ainda Csaiie:
Ho ho
A olncia deIes esl hen consoIidada.
Adquiiido
soIicilado
ninhas nos neiguIhan en nlanos de iun

en ieIvas de uiucun
e lenho ninha cahaa de eslieIas givida.
Mas eu sou liaco. Oh sou liaco
Ajuden-ne
48
Ain Csaiie, ?#O1." *G+$ ".%(+" #+ A#>: $#%#2, . 4-6.

O que loi liaduzido oi gangue dos agiiIhoados, no oiiginaI 7O#1$KB#$B exiesso


ingIesa signilicando giuos de iisioneiios que liahaIhan ao ai Iivie iesos oi coiienles.
Inlouiisl o none da agncia oliciaI de luiisno da linada Unio Sovilica, lundada oi
SlIin en 12 e iivalizada en 10.

No oiiginaI ="+>M".: *. 72#1"1$. C2#1"1$ un iun ouIai ioduzido na 1anaica.


Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 166
167
I eis que ne ieenconlio no lio da nelanoilose
alogado, cego
anedionlado conigo ioiio, aleiioiizado conigo ioiio
Deuses... vocs no so deuses. Iu sou Iivie.
O RIBIIDI - Tenho un aclo con esla noile, sinlo h vinle anos
que eIa ne acena suavenenle.
4
Tendo ieenconliado a noile, ou seja, o senlido de sua idenlidade,
Csaiie conslala iniciaInenle que: No adianla inlai de hianco o
da ivoie, a loia da casca oi haixo giila...
Deois, una vez descoheilo o hianco denlio de si, eIe o nala:
Ioianos as oilas. O quailo do senhoi licou escancaiado. O quailo do
senhoi eslava hiiIhanlenenle iIuninado e o senhoi eslava I, nuilo caIno...
e os nossos deliveian-se. Iia o senhoi... Inliei. I voc, disse-ne eIe, nuilo
caIno... Iia eu. Sou eu nesno, disse-Ihe eu, o hon esciavo, o esciavo lieI,
o esciavo esciavo, e de ieenle os oIhos deIe viiaian duas haialas
anedionladas en dia de chuva... Iu hali, o sangue joiiou: o nico halisno
de que ne Ienhio hoje (...)
Poi una inseiada e henlazeja ievoIuo inleiioi, eIe agoia honiava suas
leiias ieugnanles.
50
Que aciescenlai ainda? Aos lei sido Ievado aos Iiniles da aulo-
desliuio, o ielo, nelicuIosa ou lenesluosanenle, vai saIlai no
huiaco negio de onde ailii con laI vigoi o giande giilo negio que
eslienecei os assenlanenlos do nundo.
O euioeu sahe e no sahe. No Iano ielIexivo un ielo un ielo,
nas no inconscienle h, hen lichada, a inagen do ielo-seIvagen. Iu
odeiia dai, no dez, nas niIhaies de exenIos. Geoiges Mounin diz
en 4"F:.$7. #5"17#1$.: Tive a soile de no descohiii os negios aliavs
da U.$%#21%F A"1@1%13. de Ivy-BiuhI, no cuiso de socioIogia, en geiaI,
live a soile de descohiii os negios oi oulios neios que no os Iivios -
do que aIis ne congialuIo lodos os dias.
4
Y% 2.: 7O1.$: :. %#1:.$%, liagdia (8.: #"@.: @1"#7+2.+:.:, . 144 e 122).
50
A. Csaiie, o. cil., . 136 e 65.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 167
168
Mounin, que no ode sei consideiado un liancs ndio, aciescenla,
concoidando assin Ienanenle con o nosso onlo de visla:
Ciesci ao aiendei, laIvez no leno en que se len o esiilo sen ievenoes,
que os negios so honens cono nos... TaIvez eu, hianco, lenha ganho aia
senie a ossihiIidade de ne conoilai naluiaInenle con eIes - e de
nunca nais licai dianle deIes loIa e suliInenle nessa osio de esquisadoi
elnogilico que ioIonga, liequenlenenle denais, nossa insuoilveI
naneiia de coIoc-Ios no seu Iugai.
51
No nesno nneio de 4"F:.$7. V5"17#1$., IniIe Deinenghen, que
no ode sei suseilo de negiolohia, escieveu:
Una de ninhas Ienhianas de inlncia una visila Ixosio UniveisaI
de 100, duianle a quaI ninha iinciaI ieocuao eia vei un ielo.
Minha inaginao havia sido naluiaInenle excilada eIa Ieiluias: ?#A1%#1$.
*. E+1$&. #$:, 8.: #3.$%+".: *. /(=."%, 8.: 3(>#B.: *. 8131$B:%($..
IniIe Deinenghen nos diz que isso eia una exiesso do seu goslo
eIo exolisno. Se eslou ionlo, sen ievenoes, a aciedilai no
Deinenghen que escieveu o ailigo, eo-Ihe a einisso de duvidai do
Deinenghen da exosio de 100.
Reciinino-ne oi ieloinai a lenas halidos h nais de cinquenla
anos. Iscievei sohie as ossihiIidades de una anizade negia una
laiela geneiosa, nas, inleIiznenle, os negiolohos e oulios incies
consoiles so ineineveis geneiosidade. Quando Ienos: Un negio
un seIvagen e aia conlioIai seIvagens so h un nlodo: un onla-
na hunda, ensanos, c da nossa nesa de liahaIho, que lodas essas
inheciIidades deven sei hanidas. Mas sohie isso lodo o nundo esl de
acoido. 1acques HovIell, senie en 4"F:.$7. V5"17#1$. (n 5) escieveu:
AIn do nais, aiece que duas coisas conliihuian aia esse dislancianenlo
do ielo no nundo do oulio, sen alinidade conigo: a coi de sua eIe e sua
nudez, ois eu inaginava o negio nu. Ceilanenle aIguns eIenenlos
sueiliciais - enhoia no se ossa aliinai al que onlo eIes no conlinuan
a assonhiai nossas novas idias, nossas conceoes ievislas - udeian s
vezes ciiai una aaincia aia esle sei dislanle, negio e nu, quase
inexislenle, assin o hon negio con seu liI e un Iaigo soiiiso
leinandeIesco,

snhoIo de aIguna neienda achocoIalada, ou ainda o hiavo


51
Piineiias iesoslas esquisa sohie o Milo do ielo, 4"F:.$7. V5"17#1$., n 2.

NeoIogisno, ieleincia ao aloi IeinandeI.


Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 168
16
inlanle senegaIs esciavo do ieguIanenlo, Don Quichole sen giandeza,
heioi ingnuo de ludo o que se ieleie eoia coIoniaI, cono, enlin, o
negio honen-a-sei-conveilido, liIho suhnisso do nissioniio haihudo.
1acques HovIell, conlinuando sua exosio, nos diz que, oi ieao,
lez do ielo o snhoIo da inocncia. IIe aiesenla suas iazoes, nas
sonos ohiigados a Ienhiai de que eIe j no linha nais oilo anos, ois
laIa de n conscincia da sexuaIidade e de soIisisno. Islou aIis
convencido de que esla inocncia aia aduIlos, 1acques HovIell a deixou
Ionge, hen Ionge de si.
Sen dvida aIguna, o deoinenlo nais inleiessanle o de MicheI
SaIonon. Ainda que eIe se delenda, lede a iacisla. IIe judeu, len una
exeiincia niIenai de anli-senilisno, e, no enlanlo, iacisla. Ouan-no:
Mas negai que no h, esonlaneanenle, un ceilo enhaiao, alialivo ou
ieuIsivo, devido sua eIe e ao seu caheIo, a esla auia de sensuaIidade que
eIe (o ielo) exaIa, iecusai a evidncia en none de una udiccia ahsuida
que nunca Ievou a nada.
Mais adianle eIe nos laIa al da iodigiosa vilaIidade do negio.
O lexlo de SaIonon nos inloina que eIe ndico. I que oilanlo
deveiia se iecavei dessas eiseclivas Iileiiias que so anlicienllicas.
O jaons e o chins so dez vezes nais ioIlicos do que o negio, so,
oi isso, sensuais? I deois, Monsieui SaIonon, vou Ihe conlessai aIgo:
nunca ude ouvii sen nusea un honen dizei de oulio honen: Cono
eIe sensuaI! No sei o que a sensuaIidade de un honen. Inaginen
una nuIhei dizendo de oulia: IIa leiiiveInenle desejveI, essa
honeca... Monsieui SaIonon, o negio no exaIa auia de sensuaIidade
nen eIa eIe nen eIa caheIeiia. SinIesnenle, deois de Iongos dias
e Iongas noiles, a inagen do ielo-hioIogico-sexuaI-sensuaI-e-genilaI
Ihe loi inosla, e o senhoi no souhe se Iiviai deIa. O (2O( no aenas
eseIho, nas eseIho ielilicadoi. O oIho deve nos einilii coiiigii os
eiios cuIluiais. No eslou laIando dos oIhos, eslou laIando do oIho, e
sahe-se a que esle oIho nos conecla, no lissuia caIciia, nas a esle
cIaio conslanle que suige do veineIho de Van Gogh, que lIui de un
conceilo de Tchaikovsky, que se agaiia deseseiadanenle D*. X 2#
W(1. de SchiIIei, que se deixa Ievai eIo heiio veiniloine de Csaiie.
O iohIena negio no se Iinila ao dos negios que viven enlie os
hiancos, nas sin ao dos negios exIoiados, esciavizados, huniIhados
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 169
170
oi una sociedade cailaIisla, coIoniaIisla, aenas acidenlaInenle
hianca. O senhoi se eigunla, Monsieui SaIonon, o que laiia se
houvesse oilocenlos niI negios na Iiana, oique aia o senhoi h
un iohIena, o iohIena da ascenso dos negios, o iohIena do eiigo
negio. O nailinicano un liancs, eIe quei conlinuai inlegiado Unio
Iiancesa, o nailinicano so ede una coisa, que os inhecis e os
exIoiadoies Ihe deixen a ossihiIidade de vivei hunananenle. Se eu
ne visse eidido, suhneiso oi una onda hianca consliluda de honens
cono Sailie ou Aiagon, no odeiia seno ne aIegiai oi isso. No
ediiia nada de neIhoi. Monsieui SaIonon, o senhoi diz que no se
ganha nada en sei iecalado e ailiIhanos da sua oinio. Mas no
lenho a iniesso de ahdicai de ninha eisonaIidade casando-ne con
una euioia, aliino-Ihe que no lao un negocio escuso. Se laiejaien
neus liIhos, se exaninaien a InuIa de suas unhas, sinIesnenle
oique a sociedade no lei nudado, cono o senhoi lo hen aliina,
que eIa lei guaidado inlacla sua niloIogia. Quanlo a nos, iecusanos
consideiai o iohIena desla naneiia: isso ou aquiIo...
Que hisloiia essa de ovo negio, de nacionaIidade negia? Sou
liancs. Inleiesso-ne eIa cuIluia liancesa, eIa civiIizao liancesa,
eIo ovo liancs. Recusanos consideiai-nos cono aIgo naigen,
eslanos hen no cenlio do diana liancs. Quando honens, no
lundanenlaInenle naus, nas nislilicados, invadiian a Iiana aia
esciaviz-Ia, neu olcio de liancs ne indicou que neu Iugai no eia
naigen nas no coiao do iohIena. Inleiesso-ne essoaInenle eIo
deslino da Iiana, eIos vaIoies lianceses, eIa nao liancesa. Que
que eu lenho a vei con un Iniio Negio?
Geoiges Mounin, Deinenghen, HovIell, SaIonon aceilaian iesondei
esquisa sohie a gnese do nilo do negio. Todos eIes nos convenceian
de una coisa. Que deveiia sei iniciada una aulnlica conieenso da
ieaIidade do negio, en deliinenlo da ciislaIizao cuIluiaI.
Recenlenenle, Ii en un joinaI aia ciianas una liase que iIusliava
una inagen, na quaI un joven escoleiio negio aiesenlava una aIdeia
de ielos a lis ou qualio escoleiios hiancos: Iis a caIdeiia onde os
neus ancesliais cozinhavan os seus. Todos adnilen que no exislen
nais ielos anlioolagos, nas convn no esquecei... AIis,
iigoiosanenle laIando, enso que o auloi, sen sah-Io, ajudou aos ielos.
Pois o joven hianco que o Iei, ieiesenlai no o ielo que cone hiancos,
nas que no os cone nais. InconleslaveInenle, houve aIgun iogiesso.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 170
171
Anles de leininai esle caluIo goslaianos de liansnilii una
ohseivao que devenos coilesia do ndico-chele do seivio leninino
do hosilaI siquiliico de Sail-Iie. Isla ohseivao escIaiece o onlo
de visla que delendenos aqui. IIa noslia que, Ievados s Ilinas
consequncias, o nilo do ielo e a idia do ielo chegan a iovocai
una aulnlica aIienao.
A senhoiila B... linha dezenove anos quando loi inleinada, en naio
de 1... O ceililicado iedigido do seguinle nodo:
Iu, ahaixo assinado, Douloi P... ex-inleino dos Hosilais de Paiis, ceililico
lei exaninado a senhoiila B..., que solie de dislihios neivosos consislindo
en ciises de agilao, inslahiIidade noloia, liques neivosos, esasnos
conscienles nas que eIa no ode conlioIai. Isses dislihios vo
aunenlando e a ineden de Ievai una vida sociaI noinaI. I necessiio
coIoc-Ia soh ohseivao, aliavs de inleinanenlo voIunliio en un
eslaheIecinenlo iegido eIa Iei de 1838.
I o ceililicado de vinle e qualio hoias eslaheIecido eIo ndico-chele:
Solie de una neuiose de liques que aaieceu quando linha dez anos,
agiavando-se con a uheidade e os iineiios liahaIhos loia de casa.
Deiesso assageiia con ansiedade aconanhada de una ieciudescncia
dos sinlonas. Ohesidade. SoIicila sei lialada. Senle-se seguia aconanhada.
Pacienle de anhuIaloiio. A conseivai.
Nos anlecedenles essoais no se enconlia nenhun iocesso
aloIogico. Nola-se aenas una uheidade aos dezesseis anos. O exane
sonlico nada ieveIa, a no sei una adiosidade, una inliIliao nnina
de legunenlos que Ieva a ensai en una insulicincia endociina Ieve.
Peiodos nensliuais ieguIaies.
Una enlievisla einile iecisai os seguinles onlos: I sohieludo
quando liahaIho que os liques aaiecen (a acienle liahaIhava loia e,
consequenlenenle, vivia loia do neio laniIiai). Tiques nos oIhos, na lesla,
iesloIega, Iale. Doine nuilo hen, sen esadeIos, aIinenla-se hen. No
lica neivosa duianle as iegias. Na cana, anles de doinii, viios liques
laciais. Oinio da enleineiia de Ianlo: sohieludo quando eIa esl so.
Quando eIa esl con os oulios, duianle una conveisa, nenos evidenle.
O lique deende do que eIa laz. IIa conea halendo con os dois s e se
alasla Ievanlando sineliicanenle os s, as einas, os hiaos, os onhios.
IIa ailicuIa sons. Nunca se de conieendei o que dizia. Tudo isso
leinina con giilos loiles, inailicuIados. Quando chanada, a ciise assa.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 171
172
O ndico-chele conea as seoes de sonho en vigIia. Una enlievisla
ivia, lendo oslo en evidncia a exislncia de aIucinaoes soh a loina
de cicuIos aleiioiizanles, ede-se acienle aia evocai esses cicuIos.
Iis aqui un liecho do iesuno da iineiia sesso:
Piolundos, concnliicos, eIes aunenlan e dininuen ao iilno do alahaque
negio. Isle alahaque evoca o eiigo de eidei seus ais, sohieludo sua
ne. Inlo eo-Ihe aia lazei un sinaI da ciuz sohie esse cicuIo, nas
eIes no se aagan. Digo-Ihe que egue un ano de ialo e aague, eIes
enlo desaaieen (...) Viia-se aia o Iado do alahaque. IIa esl ceicada
oi honens e nuIheies seninus que danan de nodo aleiioiizanle. Digo-
Ihe aia no lei nedo de enliai na dana. IIa enlia. Inedialanenle os
danaiinos nudan de aseclo. I una ieunio hiiIhanle. Os honens e as
nuIheies eslo hen veslidos e danan una vaIsa: Y:%".2# *#: Z.3.: (...)
Digo-Ihe que se aioxine dos cicuIos: eIa no os v nais. Digo-Ihe que laIe
deIes, a eslo eIes, oin quehiados. Digo-Ihe que enlie eIa aheiluia. No
eslou nais conIelanenle ceicada, eu osso saii, diz eIa esonlaneanenle.
O cicuIo se quehia en dois, deois en viios edaos. No sohian seno
dois edaos que desaaiecen. Nuneiosos liques de gaiganla e de oIhos
enquanlo eIa ieIala (...) Una siie de sessoes Ieva sedao da agilao
noloia.
Iis o iesuno de una oulia sesso:
Digo-Ihe aia Ienhiai dos cicuIos. IIa no os v. Deois eIes aaiecen.
IIes eslo quehiados. IIa enlia neIes. IIes se quehian, se eIevan e deois
caen suavenenle no vazio, uns deois dos oulios. Peo-Ihe aia esculai o
alahaque. IIa no o ouve. Chana-o. Ouve-o do Iado esqueido (...) Pioonho-
Ihe un anjo que a aconanhe en diieo ao alahaque: eIa quei ii so.
Inlielanlo, aIgun desce do cu. I un anjo. IIe esl soiiidenle, eIe a Ieva
al o alahaque. So h honens negios que danan en loino de una giande
logueiia e ln un jeilo naIvado. O anjo Ihes eigunla o que eIes vo lazei:
eIes vo queinai un hianco. Piocuio oi lodos os Iados. No o vejo (...) Ah,
eu o vejo! I un hianco de uns cinquenla anos. Isl seninu (...) O anjo
aiIanenla con o chele negio (ois eIa len nedo). O chele negio diz que
esle honen hianco no da iegio, oiisso vo quein-Io. Mas eIe no lez
naI aIgun (...) IIes o Iiheian e voIlan a danai aIegienenle. IIa se iecusa
a nisluiai-se dana (...) Iu a envio aia aiIanenlai con o chele. IIe
dana sozinho. O hianco desaaieceu. IIa quei ii-se enhoia e d a
iniesso de no queiei conhecei os negios. IIa quei ii-se enhoia con seu
anjo aia aIgun Iugai onde se sinla en casa, con sua ne, seus iinos e
iins.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 172
173
Tendo os liques desaaiecido, inleiione-se o lialanenlo. AIguns dias
deois iev-se a acienle, que leve una iecaa. Resuno da ala da sesso:
Senie os cicuIos nais ioxinos. IIa ega un haslo. IIes se ailen en
edaos. I a vaiinha ngica. IIa liansloina esle edao de leiio en una
naliia hiiIhanle nuilo honila (...) IIa diiige-se aia una logueiia, a
logueiia dos negios que danan. IIa quei conhecei o chele. Vai ao seu
enconlio (...) O ielo que linha aiado de danai ielona a dana, nas en
oulio iilno. IIa dana ao iedoi da logueiia de nos dadas (...) As sessoes
neIhoian nilidanenle a acienle. IIa escieve aos ais, iecehe visilas, vai
s sessoes de cinena do eslaheIecinenlo. Tona aile dos jogos de giuo.
Islando una acienle locando una vaIsa ao iano do aviIho, eIa convida
una coIega e dana. Seus coIegas goslan deIa.
Ixlianos esla assagen de una oulia sesso:
Pensa de novo nos cicuIos. IIes eslos quehiados en un so edao, nas
laIla un edao diieila. Os nenoies eslo inleiios. IIa goslaiia de quehiai
os equenos. IIa os ega nas nos, os loice, eIes quehian. Inlielanlo,
sohia un equeno. IIa assa aliavs deIe. Do oulio Iado eIa se enconlia no
escuio. No len nedo. Chana aIgun, seu anjo da guaida ven do aIlo,
genliI, soiiidenle. IIe vai conduzi-Ia ao dia, diieila.
Nesle caso, o sonho en vigIia d iesuIlados nolveis. Mas quando a
acienle licava so, os liques ieaaiecian.
No queienos nos eslendei sohie a inliaesliuluia dessa siconeuiose.
O inleiiogaloiio do ndico-chele s en evidncia un nedo de ielos
inaginiios, nedo iniciado aos doze anos.
Iizenos un giande nneio de enlievislas con a acienle.
Quando eIa linha dez ou doze anos, seu ai, ex-luncioniio coIoniaI,
goslava de esculai iogianas de nsica negia. O alahaque iessoava
en casa lodas as noiles. Inlo eIa j eslava na cana.
Poi oulio Iado, cono j dissenos, nesla idade que aiecen os
negios-seIvagens-canihais.
A Iigao laciInenle idenlilicveI.
No nais, seus iinos e iins, que linhan descoheilo seu onlo liaco,
diveilian-se en aleiioiiz-Ia.
No seu Ieilo, o son do alahaque na cahea, eIa via elelivanenle
ielos. IIa se ielugiava, lienendo soh os Ienois.
Deois, cicuIos cada vez nenoies suigian e escolonizavan os ielos.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 173
174
Reenconlianos, oilanlo, cicuIos cono necanisnos de delesa
conlia aIucinaoes.
Hoje, os cicuIos suigen sen o ielo - o necanisno de delesa inoe-
se, ignoiando seu deleininisno.
Islivenos con a ne. IIa conliina os dizeies da liIha. IIa eia nuilo
enoliva, e, aos doze anos, na cana, lienia liequenlenenle. Nossa
iesena duianle o lialanenlo no iovocou nenhuna nodilicao
visveI no seu eslado nenlaI.
Hoje, =#:%#@ os cicuIos aia desencadeai lennenos noloies: giilos,
liques laciais, geslicuIaoes desoidenadas.
Mesno se aliihuiinos una aile consliluio oignica, evidenle
que esla aIienao a consequncia do nedo do ielo, nedo lavoiecido
oi ciicunslncias deleininadas. Se hen que a acienle esleja nilidanenle
neIhoi, duvidanos que eIa ossa lo cedo voIlai vida sociaI.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 174
175
7
O ielo e o ieconhecinenlo
A - O ielo e AdIei
De quaIquei nguIo que se ahoide a anIise dos eslados noihidos
sicognicos, Iogo enconlianos o seguinle lenneno: o anoiana da
neuiose e lodos os seus sinlonas suigen inlIuenciados oi un ohjelivo
linaI e al nesno cono iojeoes desle ohjelivo. Assin ode-se aliihuii a
esle ohjelivo linaI o vaIoi de una causa loinaliva, un iincio de
oiienlao, de disosio, de cooidenao. Tenlen conieendei o senlido
e a diieo dos lennenos noihidos sen Ievai en consideiao esle ohjelivo
linaI, e vocs se enconliaio Iogo dianle de una nuIlido caolica de
lendncias, inuIsos, liaquezas e anonaIias, leila aia desencoiajai uns e
suscilai en oulios o desejo leneiiio de eneliai, cusle o que cuslai, nas
lievas, aiiiscando-se a voIlai con as nos vazias ou con un desojo
iIusoiio. Se, ao conliiio, adnile-se a hiolese do ohjelivo linaI ou de una
linaIidade causaI, dissinuIada alis dos lennenos, v-se Iogo as lievas se
dissiaien e odenos Iei na aIna do acienle cono en un Iivio aheilo.
1
I a ailii de osioes leoiicas anIogas que geiaInenle se edilican
as nais assonhiosas nislilicaoes de nossa oca. Nesle senlido,
aIiquenos a sicoIogia caiacleioIogica aos anliIhanos.
1
AIlied AdIei, 8. %.@AF"#@.$% $."3.+N, . 12.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 175
176
Os ielos so conaiao. Piineiia veidade. IIes so conaiao,
ou seja, eIes se ieocuan conslanlenenle con a aulovaIoiizao e con
o ideaI do ego. Cada vez que enlian en conlaclo con un oulio, advn
quesloes de vaIoi, de niilo. Os anliIhanos no ln vaIoi ioiio, eIes
so senie liihuliios do aaiecinenlo do oulio. Islo senie se ieleiindo
ao nenos inleIigenle do que eu, ao nais negio do que eu, ao nenos dislinlo
do que eu. QuaIquei osicionanenlo de si, quaIquei eslahiIizao de si
nanln ieIaoes de deendncia con o desnanleIanenlo do oulio. I
sohie as iunas dos neus ioxinos que consliuo ninha viiiIidade.
Pioonho, ao nailinicano que ne I, a seguinle exeiincia:
eslaheIecei a nais conaiao das iuas de Ioil-de-Iiance, a iua
SchoeIchei, a iua Vicloi Hugo... no ceilanenle a iua Iianois-Aiago.
O nailinicano que aceila ieaIizai esla exeiincia lei a nesna oinio
que eu na exala nedida en que eIe no se enciese ao vei-se desnudado.
Un anliIhano que ieenconlia un anigo aos cinco ou seis anos, ahoida-
o agiessivanenle. I que, enlo, un e oulio linhan una osio
deleininada. O inleiioiizado aciedila se vaIoiizai... e o sueiioi se vaIe
da hieiaiquia.
Voc no nudou... senie aheslaIhado!
Conheo ndicos e denlislas que conlinuan a cohiai uns dos oulios
eiios de aieciao de quinze anos alis. Mais ainda que eiios
conceiluais, so ciiouIisnos aneaadoies. Pouco inoila que eIes
lenhan sido coiiigidos de una vez oi lodas: nada h a lazei. O anliIhano
se caiacleiiza eIo desejo de doninai o oulio. Sua Iinha de oiienlao
assa eIo oulio. IIe senie esl ieocuado con o sujeilo, nunca se
ieocua con o ohjelo. Tenlo Iei nos oIhos do oulio a adniiao e se,
inleIiznenle, o oulio ne devoIve una inagen desagiadveI, desvaIoiizo
esle eseIho: decididanenle esle oulio un inheciI. No iocuio
desnudai-ne dianle do ohjelo. O ohjelo negado cono individuaIidade
e Iiheidade. O ohjelo un insliunenlo. IIe deve einilii que eu ieaIize
ninha seguiana suhjeliva. Consideio-ne Ieno (desejo de Ienilude) e
no adnilo nenhuna ciso. O oulio enlia en cena aia lazei liguiao.
O Heioi sou eu. AIaudan ou ciiliquen, ouco inoila. Iu sou o cenlio.
Se o oulio quisei ne eiluihai aliavs de seu desejo de vaIoiizao (sua
lico), exuIso-o sen nais nen nenos. IIe no exisle nais. No ne
venhan laIai desse lio! Iu no queio senlii o choque do ohjelo. O
conlaclo con o ohjelo conlIilanle. Sou Naiciso e queio Iei nos oIhos
do oulio una inagen de nin que ne salislaa. Assin, na Mailinica,
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 176
177
en deleininados neios sociais, h o descoIado, a coile do descoIado,
os insignilicanles (os que eseian) e os huniIhados. Isles Ilinos so
iniedosanenle nassaciados. Pode-se inaginai o cIina que ieina nesla
seIva. No h sada.
Iu, sonenle eu, nada nais do que eu.
Os nailinicanos so vidos de seguiana. Queien inoi sua lico.
Queien sei ieconhecidos en seu desejo de viiiIidade. Queien aaiecei.
Cada un deIes conslilui un lono isoIado, iido, coilanle, en assaieIas
hen deIiniladas, cada un deIes F. Cada un deIes quei :.", quei #A#".7.".
QuaIquei ao do anliIhano assa eIo oulio. No oique o oulio seja o
ohjelivo linaI de sua ao, na eisecliva da conunho hunana que
descieve AdIei,
2
nas sinIesnenle oique o oulio que o aliina na sua
necessidade de vaIoiizao.

Agoia que ieenconlianos a Iinha de oiienlao adIeiiana do


anliIhano, so nos laIla invesligai a sua oiigen.
I enlo que aaiecen as dilicuIdades. Con eleilo, AdIei ciiou una
sicoIogia individuaI. Oia, acahanos de vei que o senlinenlo de
inleiioiidade anliIhano. No un anliIhano que aiesenla a esliuluia
do neuiolico, nas lodos os anliIhanos. A sociedade anliIhana una
sociedade neuiolica, una sociedade conaiao. Inlo assanos do
indivduo esliuluia sociaI. Se h un vcio, eIe no esl na aIna do
indivduo e sin na aIna do neio.
O nailinicano un neivoso e no o . Se aIicssenos iigoiosanenle
as concIusoes da escoIa adIeiiana, diianos que o ielo lenla ioleslai
conlia a inleiioiidade que hisloiicanenle senle. Cono o ielo senie
loi un inleiioi, eIe lenla ieagii oi inleindio de un conIexo de
sueiioiidade. I islo que sohiessai do Iivio de BiachleId. IaIando do
senlinenlo de inleiioiidade iaciaI, o auloi cila una ea esanhoIa de
Andi de CIaianunle, Y2 3#21.$%. $.B"( *. !2#$*".:. Pode-se vei nessa
ea que a inleiioiidade do ielo no dala desle scuIo, una vez que de
CIaianunle conlenoineo de Ioe de Vega.
2
AdIei, ?($$#1::#$7. *. 2GO(@@..

AdIei (...) idenlilicou o inslinlo lundanenlaI do honen con a 3($%#*. *. A(%S$71# de


que laIava Nielzsche, ou seja, cono un esiilo de agiesso e de Iula en conlIilo con
oulio inslinlo, o :.$%1@.$%( *. 7(@+$1*#*. O+@#$#, que Iiga o indivduo a lodos os
oulios. A inleiao dessas duas loias deleininaiia o cailei de cada honen e suas
nanileslaoes aloIogicas (?($O.71@.$%( *( O(@.@, 127) (Ahhagnano).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 177
178
Seu nico deleilo a coi,
aia que eIe ossa sei un aulnlico cahaIIeio.
I o ielo 1uan de Miida assin se exiine:
Que inlnia sei negio nesle nundo!
No so os negios honens?
Tn eIes oi isso una aIna nais viI, nais desajeilada, nais leia?
I oi isso ganhan aeIidos
Ievanlo-ne esado soh a inlnia da ninha coi
e aliino ninha coiagen ao nundo...
I lo desiezveI sei negio?
O ohie 1uan no sahe nais ia que sanlo aeIai. NoinaInenle o
negio un esciavo. Isse no o seu caso:
Pois, aesai de sei negio
no sou esciavo.
Inlielanlo, eIe goslaiia de escaai dessa negiuia. IIe len una
alilude lica na vida. AxioIogicanenle un hianco:
Sou nais hianco do que a neve.
Pois, de una vez oi lodas, no Iano sinhoIico,
Que nesno sei negio?
I sei desla coi?
Desla injiia ne queixaiei ao Deslino,
ao leno, aos cus
e a lodos aqueIes que ne lizeian negio!
naIdio da coi!
IncIausuiado, 1uan eicehe que so a inleno no ode saIv-Io.
Seu #A#".7." nina, enliaquece suas aoes:
Que inoilan as aInas?
Iu sou Iouco.
Que lazei seno sei deseseiado?
cus, que hoiienda coisa
sei negio.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 178
17
No aioxisno da doi, so h una soIuo aia o inleIiz ielo: iovai
sua hiancuia aos oulios e sohieludo a si nesno.
Se no osso nudai de coi, queio a Avenluia.
3
Cono se v, ieciso conieendei 1uan de Miida na eisecliva
da suei-conensao. I oique o ielo eilence a una iaa
inleiioique eIe lenla asseneIhai-se iaa sueiioi.
Mas nos j sahenos nos vei Iivies da venlosa adIeiiana. De Man e
Iaslnan, na Aniica, aIicaian o nlodo de AdIei de nodo aIgo
aihiliiio. Todos os lalos que saIienlei so ieais, nas ieciso dizei que
eIes so nanln ieIaoes de exleiioiidade con a sicoIogia adIeiiana. O
nailinicano no se conaia con o hianco, consideiado o ai, o chele,
Deus, eIe so ode sei conaiado ao seu seneIhanle, soh a alionagen
do hianco. Una conaiao adIeiiana ode sei esquenalizada da
naneiia seguinle:
Iu naioi do que o oulio
A conaiao anliIhana, ao conliiio, aiesenla-se assin:
Biancoxxxxxxx
Iu dileienle do oulio
A conaiao adIeiiana conoila dois leinos, eIa oIaiizada eIo
ego.
A conaiao anliIhana coioada oi un leiceiio leino: a lico
diiigenle, no caso, no essoaI, sociaI.
O Mailinicano un ciucilicado. O neio que o lez (nas que eIe no
lez) o esquailejou esanlosanenle. I eIe nanln esle neio cuIluiaI
con seu sangue e seus hunoies. Oia, o sangue do ielo un aduho
eslinado eIos eseciaIislas.
Aos lei conslalado que neu anigo, no seu sonho, ieaIiza o desejo
de enhianquecei, islo , de sei viiiI, ieveIo-Ihe que sua neuiose, sua
inslahiIidade squica, a iuluia de seu ego, iovn desla lico diiigenle,
3
Tiaduo essoaI.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 179
180
e adIeiiananenle Ihe diiei: Mannoni descieveu nuilo hen esle lenneno
con ieIao ao naIgaxe. Veja, eu enso que voc deve concoidai en
licai no Iugai que ciiaian ia voc.
Pois hen, no, no diiei nada disso! Iu Ihe diiei: o neio, a
sociedade que iesonsveI eIa sua nislilicao. Isso dilo, o ieslo vii
oi si so. I sahenos do que se liala.
Do lin do nundo...
s vezes ne eigunlo se os inseloies do ensino e os cheles da
adninisliao eslo conscienles do seu aeI nas coInias. Duianle vinle
anos insislen, con os seus iogianas, en lazei do negio un hianco.
Poi lin desislen e dizen: indisculiveInenle vocs ln un conIexo de
deendncia dianle do hianco.
B - O ielo e HegeI
V 7($:71S$71# *. :1 F .@ :1 . A#"# :1 E+#$*( . A("E+.
.2# F .@ :1 . A#"# :1 +@# (+%"# 7($:71S$71# *. :1^
1:%( E+." *1&." E+. .2# :i F .$E+#$%( :." ".7($O.71*(;
4
O honen so hunano na nedida en que eIe quei se inoi a un
oulio honen, a lin de sei ieconhecido. Inquanlo eIe no elelivanenle
ieconhecido eIo oulio, esle oulio que einanece o lena de sua ao.
I desle oulio, do ieconhecinenlo oi esle oulio que deenden seu vaIoi
e sua ieaIidade hunana. I nesle oulio que se condensa o senlido de sua
vida.
No h Iula aheila enlie o hianco e o negio.
Un dia o senhoi hianco ieconheceu :.@ 2+%# o ielo esciavo.
Mas o anligo esciavo quei 5#&."K:. ".7($O.7.";
H, na hase da diaIlica hegeIiana, una ieciiocidade ahsoIula que
iecisa sei coIocada en evidncia.
I na nedida en que uIliaasso neu sei inedialo que aieendo o sei
do oulio cono ieaIidade naluiaI e nais do que naluiaI. Se lecho o ciicuilo,
se loino iiieaIizveI o novinenlo nos dois senlidos, nanlenho o oulio
no inleiioi de si. Indo s Ilinas consequncias, chego nesno a Ihe
lonai esle sei-aia-si.
4
HegeI, 4OF$(@F$(2(B1. *. 2G.:A"1%, liaduo de HyoIile, . 155.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 180
181
O nico nlodo de iuluia con esle cicuIo inleinaI que ne ieenvia
a nin nesno iesliluii ao oulio, aliavs da nediao e do
ieconhecinenlo, sua ieaIidade hunana, dileienle da ieaIidade naluiaI.
Oia, o oulio deve eleluai a nesna oeiao. A oeiao uniIaleiaI
seiia inliI, oique o que deve aconlecei so ode se elelivai eIa ao
dos dois (...) Y2.: ".7($O.7.@ # :1 A"iA"1(:C 7(@( :. ".7($O.7.@
".71A"(7#@.$%..
5

No sua inedialicidade, a conscincia de si sinIes sei aia si. Paia


ohlei a ceileza de si-nesno, ieciso a inlegiao do conceilo de
ieconhecinenlo. O oulio, iguaInenle, eseia nosso ieconhecinenlo, a
lin de se exandii na conscincia de si univeisaI. Cada conscincia de si
iocuia o ahsoIulo. IIa quei sei ieconhecida enquanlo vaIoi iinoidiaI,
desvincuIado da vida, cono liansloinao da ceileza suhjeliva
(<.91:O.1%) en veidade ohjeliva (f#O"O.1%).
Reenconliando a oosio do oulio, a conscincia de si len a
exeiincia do c.:.W(^ iineiia elaa do caninho que conduz dignidade
do esiilo. IIa aceila aiiiscai a ioiia vida e consequenlenenle
aneaa o oulio na sua iesena coioiaI.
I aenas eIo iisco de vida que se conseiva a Iiheidade, que se iova que a
essncia da conscincia de si no o :.", no o nodo inedialo en que a
conscincia de si suige iniciaInenle, no dissoIuo na exanso da vida.
6
Assin a ieaIidade hunana en-si-aia-si so consegue se ieaIizai na
Iula e eIo iisco que envoIve. Isle iisco signilica que uIliaasso a vida
en diieo a un hen suieno que a liansloinao da ceileza
suhjeliva, que lenho do neu ioiio vaIoi, en veidade ohjeliva
univeisaInenle vIida.
Peo que ne consideien a ailii do neu Desejo. Iu no sou aenas
aqui-agoia, encIausuiado na ninha coisidade. Sou aia aIn e aia
oulia coisa. Ixijo que Ieven en consideiao ninha alividade negadoia,
na nedida en que eisigo aIgo aIn da vida inediala, na nedida en
que Iulo eIo nascinenlo de un nundo hunano, islo , un nundo de
ieconhecinenlos ieciocos.
5
HegeI, 4OF$(@F$(2(B1. *. 2G.:A"1%, . 157.

As ilIicas so de Ianon.
6
HegeI, o. cil., . 15.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 181
182
AqueIe que hesila en ne ieconhecei se ooe a nin. In una Iula
leioz, aceilo senlii o eslienecinenlo da noile, a dissoIuo iiieveisveI,
nas lanhn a ossihiIidade da inossihiIidade.
7
O oulio, enlielanlo, ode ne ieconhecei sen Iula: O indivduo que
no aiiiscou a vida ode nuilo hen sei ieconhecido cono A.::(#K nas
eIe no alingiu a veidade desse ieconhecinenlo aliavs de una
conscincia de si indeendenle.
8
Hisloiicanenle, o negio, neiguIhado na inessenciaIidade da seivido,
loi aIloiiiado eIo senhoi. IIe no suslenlou a Iula eIa Iiheidade.

Inquanlo esciavo, o ielo iiioneu na Iia onde se enconliavan os


senhoies. Cono esses donslicos a quen, una vez oi ano, einilen-
se danai no saIo, o ielo iocuiou un aoio. O ielo no se loinou
senhoi. Quando no h nais esciavos, no h nais senhoies.
O ielo un esciavo a quen se einiliu adolai una alilude de senhoi.
O hianco un senhoi que einiliu a seus esciavos conei na sua nesa.
Un dia, un hon senhoi hianco que linha inlIuncia disse a seus
coIegas: Sejanos anveis con os ielos.
Inlo os senhoies hiancos, iesnungando, ois ainda assin eia dilciI,
decidiian eIevai honens-nquinas-aninais osio suiena *. O(@.$:.
Nenhuna leiia liancesa deve lei esciavos.
A ieviiavoIla alingiu o negio vinda do exleiioi. O negio loi agido.
VaIoies que no nasceian de sua ao, vaIoies que no iesuIlaian da
7
Quando coneanos esle liahaIho queianos dedicai un esludo ao sei do ielo aia-a-
noile. Nos o juIgvanos necessiio, ois aliina-se incessanlenenle que o negio no se
suicida. In una conleincia, AchiIIe no hesilou en aliin-Io, e Richaid Wiighl, en
una das suas noveIas, laz un hianco dizei: Se eu losse ielo, ne suicidaiia, assin
enlendendo que sonenle un ielo odeiia loIeiai laI lialanenlo sen senlii o cIanoi do
suicdio. Deois, Deshaies consagiou sua lese ao iohIena do suicdio. IIe nosliou que os
liahaIhos de 1aensch, que ooen o lio desinlegiado (oIhos azuis, eIe hianca) ao lio
inlegiado (eIe e oIhos caslanhos), so eIo nenos lendenciosos.
Paia Duikhein os judeus no se suicidavan. Hoje so os ielos. Oia, o hosilaI de
Delioil ieceheu, enlie os suicidas, 16,6 de ielos, enquanlo que a iooio deIes na
ouIao aenas de 7,6 . In Cincinnali, os ielos suicidan-se duas vezes nais do
que os hiancos, aciscino devido esanlosa iooio de ielas: 358 conlia 76 ielos
(GahiieI Deshaies, 4:>7O(2(B1. *+ :+171*., n 23).
8
HegeI, o. cil., . 15.

TaIvez nas AnliIhas, nas no en geiaI. Hoje, no h cono suslenlai a geneiaIidade desla
hiolese, as iovas da Iula negia eIa Iiheidade, en viias ailes da Aniica, so
ahundanlssinas.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 182
183
ascenso sisloIica do seu sangue, vieian danai una ioda coIoiida en
loino deIe. A ieviiavoIla no dileienciou o ielo. IIe assou de un nodo
de vida a oulio, nas no de una vida a oulia. Do nesno nodo que un
acienle iecai quando Ihe anuncian que esl neIhoi e que saii do asiIo
en oucos dias, assin lanhn a nolcia da Iiheilao dos esciavos
iovocou sicoses e noiles shilas.
In una vida inleiia, laI lalo no aconlece duas vezes. O negio
conlenlou-se en agiadecei ao hianco e a iova nais hiulaI disso o
nneio iniessionanle de eslluas disseninadas eIa Iiana e eIas
coInias, ieiesenlando a Iiana Bianca acaiiciando a caheIeiia ciesa
do hon ielo, cujos giiIhoes loian quehiados.
Diga ohiigado ao senhoi, diz a ne ao liIho... Mas sahenos que,
nuilas vezes, o nenino sonha en heiiai aIguna oulia aIavia - nais
ieeicussiva...
O hianco cono senhoi

diz ao ielo:
A ailii de agoia voc Iivie.
Mas o ielo ignoia o ieo da Iiheidade, ois eIe no Iulou oi eIa.
De lenos en lenos eIe Iula eIa Iiheidade e eIa 1uslia, nas se
liala senie de Iiheidade hianca e de juslia hianca, de vaIoies
secielados eIos senhoies. O anligo esciavo, que no enconlia na sua
nenoiia nen a Iula eIa Iiheidade nen a nsia da Iiheidade de que laIa
ieikegaaid, lica con a gaiganla seca dianle do joven hianco que
hiinca e canla na coida hanha da exislncia.
Quando aconlece de o ielo oIhai o hianco con leiocidade, o hianco
Ihe diz: Meu iino, no h nais dileiena enlie nos. Inlielanlo o
negio :#=. que h una dileiena. IIe a :(2171%#. IIe goslaiia que o hianco
Ihe dissesse de ieenle: Pielo sujo! Inlo eIe leiia una ooilunidade
nica de Ihe nosliai ...
Poin noinaInenle no aconlece nada, nada aIn da indileiena,
ou da cuiiosidade aleinaIisla.

Iseianos lei nosliado que aqui o senhoi dileie essenciaInenle daqueIe desciilo oi
HegeI. In HegeI h a ieciiocidade, aqui o senhoi desieza a conscincia do esciavo. IIe
no exige seu ieconhecinenlo, nas seu liahaIho. Do nesno nodo, o esciavo no de
loina aIguna assiniIveI queIe que, eidendo-se no ohjelo, enconlia no liahaIho a lonle
de sua Iiheilao. O negio quei sei cono o senhoi. Assin, eIe nenos indeendenle do
que o esciavo hegeIiano. In HegeI, o esciavo se alasla do senhoi e se voIla aia o ohjelo.
Aqui, o esciavo voIla-se aia o senhoi e ahandona o ohjelo.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 183
184
O anligo esciavo exige que Ihe conleslen sua hunanidade, eIe deseja
una Iula, una ieliega. Mas laide denais: o ielo liancs esl
condenado a noidei e a se noidei. IaIanos do liancs, ois os negios
noile-aneiicanos viven oulio diana. Na Aniica, o ielo Iula e
conhalido. Ixislen Ieis que, ouco a ouco, desaaiecen da consliluio.
Ixislen decielos que iohen ceilas disciininaoes. I eslanos seguios
de que no loian doaoes.
H halaIhas, deiiolas, liguas, viloiias.
)O. %9.23. @1221($: =2#7a 3(17.: heiiaian conlia a coilina do cu.
I a coilina, liasassada de Iado a Iado, as naicas dos denles hen
ajusladas, aIojadas no venlie da ioihio, desencou cono un haIalon
Iascado.
No cano de halaIha, Iinilado nos qualio quanlos oi vinlenas de
negios enduiados eIos leslcuIos, eigue-se, ouco a ouco, un
nonunenlo que ionele sei giandioso.
I no cune desle nonunenlo, eiceho un hianco e un negio que se
aeilan as nos.
Paia o negio liancs, a siluao inloIeiveI. No eslando janais
seguio de que o hianco o consideia cono conscincia en-si-aia-si, eIe
se ieocua conlinuanenle en descohiii a iesislncia, a oosio, a
conleslao.
I o que se evidencia en aIgunas assagens do Iivio que Mouniei
consagiou Aliica.
10
Os jovens negios que eIe conheceu oi I queiian
conseivai sua aIleiidade. AIleiidade de iuluia, de Iula, de conhale.
O eu se oe oondo-se, j dizia Iichle. Sin e no. Dissenos, na nossa
inlioduo, que o honen :1@; No cessaienos de ieeli-Io.
Sin vida. Sin ao anoi. Sin geneiosidade.
Mas o honen lanhn $-(. No ao desiezo do honen. No
indignidade do honen. exIoiao do honen. Ao assassinalo daquiIo
que h de nais hunano no honen: a Iiheidade.
O conoilanenlo do honen no sonenle iealivo. Senie h
iessenlinenlo en una ".#,-(; Nielzsche, en 8# 3(2($%F *. A+1::#$7.C j
o linha assinaIado.
Conduzii o honen a sei #71($#2C nanlendo na sua esleia de inlIuncia
o ieseilo aos vaIoies lundanenlais que lazen un nundo hunano, laI
iineiia uigncia daqueIe que, aos lei ielIelido, se ieaia aia agii.
10
InnanueI Mouniei, 8GF3.12 *. 2GV5"1E+. $(1"., Id. du SeuiI, 148.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 184
185
guisa de concIuso
V ".3(2+,-( :(71#2 $-( A(*. (=%." :+# A(.:1# *( A#::#*(C
@#: #A.$#: *( 5+%+"(; Z-( A(*. 7(@.,#" 7($:1B( A"iA"1#
:.@ #$%.: :. *.:A(W#" *. %(*#: #: :+A.":%1,b.: ".2#%13#: #( A#::#*(;
V: ".3(2+,b.: A".7.*.$%.: #A.2#3#@ A#"# # @.@i"1# *# O1:%i"1#
@+$*1#2C # 51@ *. :. *"(B#" 7(@ ( A"iA"1( 7($%.p*(; 4#"# ".#21&#"
( A"iA"1( 7($%.p*(C #: ".3(2+,b.: *( :F7+2( uQu *.3.@ *.1N#"
(: @("%(: .$%.""#".@ (: @("%(:; Z#E+.2#:C # .NA".::-( +2%"#A#::#
( 7($%.p*(C O(W.C ( 7($%.p*( +2%"#A#::# # .NA".::-(;
(. Maix, 8. *1NKO+1% ="+@@#1".)
1 eiceho a exiesso de lodos aqueIes que ne ediio aia iecisai
laI ou laI aseclo da queslo ou aia condenai laI ou laI condula.
No cessaiei de ieeli-Io, evidenle que o esloio de desaIienao
do douloi en nedicina de oiigen guadaIuense se laz conieendei a
ailii de nolivaoes essenciaInenle dileienles daqueIas do ielo que
liahaIha na consliuo do oilo de Ahidjan. Paia o iineiio, a aIienao
de naluieza quase inleIecluaI. Na nedida en que concehe a cuIluia
euioia cono un neio de se desIigai de sua iaa que eIe un aIienado.
Paia o segundo, cono vlina de un iegine haseado na exIoiao de
una iaa oi oulia, no desiezo de una aile da hunanidade oi una
civiIizao lida oi sueiioi.
No Ievanos a ingenuidade al o onlo de aciedilai que os aeIos
iazo ou ao ieseilo eIo honen ossan nudai a ieaIidade. Paia o
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 185
186
ielo que liahaIha nas Ianlaoes de cana en Roheil so h una soIuo,
a Iula.
1
I essa Iula, eIe a enieendei e a conduzii no aos una
anIise naixisla ou ideaIisla, nas oique, sinIesnenle, eIe so odei
concehei sua exislncia aliavs de un conhale conlia a exIoiao, a
nisiia e a lone.
1anais ensaianos en edii a esses ielos que coiiijan sua
conceo da hisloiia. AIis, eslanos eisuadidos de que, sen o sahei,
eIes conungan con o nosso onlo de visla, hahiluados que eslo a laIai
e a ensai en leinos de aluaIidade. Os oucos conanheiios oeiiios
que live a ocasio de enconliai en Paiis nunca se ieocuaian con a
descoheila de un assado negio. Sahian que eian negios, nas, dizian-
ne, isso no nuda nada de nada.
No que linhan lolaInenle iazo.
A esse ieseilo loinuIaiei una ohseivao que j enconliei en nuilos
auloies: a aIienao inleIecluaI una ciiao da sociedade huiguesa. I
chano de sociedade huiguesa lodas as que se escIeiosan en loinas
deleininadas, ioihindo quaIquei evoIuo, quaIquei naicha adianle,
quaIquei iogiesso, quaIquei descoheila. Chano de sociedade huiguesa
una sociedade lechada, onde no hon vivei, onde o ai liido, as
idias e as essoas en ulielao. I cieio que un honen que lona
osio conlia esla noile, , en ceilo senlido, un ievoIucioniio.
A descoheila da exislncia de una civiIizao negia no scuIo XV
no ne concede nenhun hiev de hunanidade. Quei se queiia, quei
no, o assado no ode, de nodo aIgun, ne guiai na aluaIidade.
Deve-se lei eicehido que a siluao que esludei no cIssica. A
ohjelividade cienllica ne loi ioihida, ois o aIienado, o neuiolico, eia
neu iino, eia ninha iin, eia neu ai. Tenlei conslanlenenle ieveIai
ao negio que, de ceilo nodo, eIe aceila sei enquadiado, suhnele-se ao
hianco, que , ao nesno leno, nislilicadoi e nislilicado.
O negio, en deleininados nonenlos, lica encIausuiado no ioiio
coio. Oia, aia un sei que adquiiiu a conscincia de si e de seu coio,
que chegou diaIlica do sujeilo e do ohjelo, o coio no nais a causa
da esliuluia da conscincia, loinou-se ohjelo da conscincia.
2
O negio, nesno sendo sinceio, esciavo do assado. Inlielanlo
sou un honen, e nesle senlido, a Gueiia do PeIooneso lo ninha
quanlo a descoheila da hssoIa. Dianle do hianco, o negio len un
1
Roheil una nuniciaIidade da Mailinica.
2
MeiIeau-Ponly, 4OF$(@F$(2(B1. *. 2# A."7.A%1($, . 277.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 186
187
assado a vaIoiizai e una ievanche a encaninhai. Dianle do negio, o
hianco conlenoineo senle a necessidade de iecoidai o eiodo
anlioolgico. H aIguns anos, a Associao Iyonesa de Isludanles
UIlianaiinos da Iiana ne ediu aia iesondei a un ailigo que
IileiaInenle consideiava o jazz una iiiuo do canihaIisno no nundo
nodeino. Sahendo aonde ii, iecusei as ienissas do inleiIoculoi e edi
ao delensoi da uieza euioia aia se deslazei de un esasno que
nada linha de cuIluiaI. Ceilos honens queien inlIai o nundo con o
ioiio sei. Un liIosolo aIeno descieveu esle iocesso soh o none de
aloIogia da Iiheidade. No caso iesenle, eu no linha de lonai osio
a lavoi da nsica negia conlia a nsica hianca, devia ajudai neu iino
a ahandonai una alilude que nada len de henlica.
O iohIena aqui consideiado silua-se na lenoiaIidade. Seio
desaIienados ielos e hiancos que se iecusaio encIausuiai-se na Toiie
suhslanciaIizada do Passado. Poi oulio Iado, aia nuilos oulios ielos,
a desaIienao nascei da iecusa en aceilai a aluaIidade cono deliniliva.
Sou un honen e lodo o assado do nundo que devo iecueiai.
No sou iesonsveI aenas eIa ievoIla de So Doningos.
Todas as vezes en que un honen lizei liiunlai a dignidade do
esiilo, lodas as vezes en que un honen dissei no a quaIquei lenlaliva
de oiesso do seu seneIhanle, sinlo-ne soIidiio con seu alo.
De nodo aIgun devo liiai do assado dos ovos de coi ninha
vocao oiiginaI.
De nodo aIgun devo ne enenhai en iessuscilai una civiIizao
negia injuslanenle ignoiada. No sou honen de assados. No queio
canlai o assado s cuslas do neu iesenle e do neu devii.
O indochins no se ievoIlou oique descohiiu un cuIluia ioiia,
nas sinIesnenle oique, soh diveisos aseclos, no Ihe eia nais
ossveI iesiiai.
Quando nos iecoidanos dos ieIalos dos saigenlos do Ixicilo que,
en 138, descievian o as das iaslias e dos iiquixs, dos hoys e das
nuIheies haialas, conieendenos nuilo hen o luioi do conhale dos
honens do Viel-Minh.
Un anigo, ao Iado do quaI eslive duianle a Ilina gueiia, de voIla
da Indochina ne aluaIizou en nuilas coisas. Poi exenIo, na seienidade
con que jovens vielnanilas de dezesseis ou dezessele anos lonhavan
eianle o eIolo de luziIanenlo. Una vez, disse-ne eIe, lonos
ohiigados a aliiai de joeIhos: os soIdados lienian dianle desses jovens
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 187
188
lanlicos. Cono concIuso, aciescenlou: A gueiia que lizenos junlos
eia un joguele, conaiada o que se assa oi I.
Vislas da Iuioa, essas coisas so inconieensveis. AIguns
aigunenlan con a suosla indileiena asilica dianle da noile. Mas
esses liIosolos de haixo nveI no convencen ningun. Issa seienidade
asilica, os naIandios de Veicois e os leiioiislas da Resislncia,
no laz nuilo leno, a exihiian.

Os vielnanilas que noiien dianle do eIolo de luziIanenlo no


eseian que seu saciilcio laa ieaaiecei o assado. I en none do
iesenle e do luluio que eIes aceilan noiiei.
Se aia nin, a un ceilo nonenlo, coIocou-se a necessidade de sei
elelivanenle soIidiio con un deleininado assado, li-Io na nedida
en que ne conioneli conigo nesno e con neu ioxino en un
conhale con lodo o neu sei, con loda a ninha loia, aia que nunca
nais exislan ovos oiinidos na leiia.
No o nundo negio que dila ninha condula. Minha eIe negia no
deosiliia de vaIoies eseclicos. H nuilo leno o cu eslieIado que deixava
anl oleganle nos enliegou seus segiedos. I a Iei noiaI duvida de si ioiia.
Cono honen, aceilo enlienlai o iisco de sei aniquiIado, a lin de
que duas ou lis veidades Iancen sohie o nundo sua cIaieza

essenciaI.
Sailie nosliou que o assado, na Iinha de una alilude inaulnlica,
aiisiona en nassa e, soIidanenle aiquilelado, 1$5("@# o indivduo.
I o assado liansnulado en vaIoi. Mas osso lanhn iecueiai neu
assado, vaIoiiz-Io ou conden-Io, aliavs de ninhas ooes sucessivas.
O negio quei sei cono o hianco. Paia o negio no h seno un
deslino. I eIe hianco. 1 laz nuilo leno que o negio adniliu a
sueiioiidade indisculveI do hianco e lodos os seus esloios lenden a
ieaIizai una exislncia hianca.
Inlo no lenho oulia coisa a lazei nesla leiia seno vingai os negios
do scuIo XVII?
Devo, nesla leiia, que j lenla se esquivai, ne dedicai veidade
negia?
Devo ne Iinilai juslilicao de un nguIo laciaI?

Veicois una iegio do suI da Iiana, a Resislncia en queslo a Iula dos lianceses
conlia a ocuao nazisla, duianle a Segunda Giande Gueiia.

?2#"%F no oiiginaI, alo laIho de Ianon.

AnguIo laciaI ieleincia a un conceilo do iacisno cienllico, segundo o quaI o


ciehio do negio seiia nenoi do que o das oulias iaas.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 188
18
Iu, honen de coi, no lenho o diieilo de iocuiai sahei en que
ninha iaa sueiioi ou inleiioi a una oulia iaa.
Iu, honen de coi, no lenho o diieilo de ielendei a ciislaIizao,
no hianco, de una cuIa en ieIao ao assado de ninha iaa.
Iu, honen de coi, no lenho o diieilo de ii alis dos neios que ne
einiliiian isoleai o oiguIho do anligo senhoi.
No lenho nen o diieilo nen o devei de exigii ieaiao aia neus
ancesliais doneslicados.
No exisle nisso negia. No exisle laido hianco.
Deseilo un dia en un nundo onde as coisas nachucan, un nundo
onde exigen que eu Iule, un nundo onde senie eslo en jogo o
aniquiIanenlo ou a viloiia.
Deseilo eu, honen, en un nundo onde as aIavias se enleilan de
siIncio, en un nundo onde o oulio enduiece inleininaveInenle.
No, no lenho o diieilo de chegai e giilai neu odio ao hianco. No
lenho o devei de nuinuiai neu ieconhecinenlo ao hianco.
O que h ninha vida, iesa na ainadiIha da exislncia. H ninha
Iiheidade, que ne devoIve a nin ioiio. No, no lenho o diieilo de
sei un negio.
No lenho o devei de sei isso ou aquiIo...
Se o hianco conlesla ninha hunanidade, eu nosliaiei, lazendo esai
sohie sua vida lodo o neu eso de honen, que no sou esse >G# =($
=#$#$1# que eIe insisle en inaginai.
Deseilo un heIo dia no nundo e ne aliihuo un nico diieilo: exigii
do oulio un conoilanenlo hunano.
Un nico devei: o de nunca, aliavs de ninhas ooes, ienegai ninha
Iiheidade.
No queio sei a vlina da V:%p71# de un nundo negio.
Minha vida no deve sei dedicada a lazei una avaIiao dos vaIoies
negios.
No h nundo hianco, no h lica hianca, nen lanouco
inleIigncia hianca.
H, de un Iado e do oulio do nundo, honens que iocuian.
No sou iisioneiio da Hisloiia. No devo iocuiai neIa o senlido
do neu deslino.
Devo ne Ienhiai, a lodo inslanle, que o veidadeiio :#2%( consisle
en inlioduzii a inveno na exislncia.
No nundo en que ne encaninho, eu ne ieciio conlinuanenle.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 189
10
Sou soIidiio do Sei na nedida en que o uIliaasso.
I venos, aliavs de un iohIena ailicuIai, coIocai-se o iohIena
da Ao. Ianado nesle nundo, en deleininada siluao, enhaicado,
cono dizia PascaI, vou acunuIai ainas?
Vou exigii do honen hianco de hoje que se iesonsahiIize eIos
negieiios do scuIo XVII?
Vou lenlai oi lodos os neios lazei nascei a CuIahiIidade nas aInas? A
doi noiaI dianle da densidade do Passado? Sou ielo, e loneIadas de giiIhoes,
leneslades de ancada, loiienles de escaiio escoiien eIas ninhas coslas.
Mas no lenho o diieilo de ne deixai aiaIizai. No lenho o diieilo de
adnilii a nnina aiceIa de sei na ninha exislncia. No lenho o diieilo
de ne deixai aloIai nas deleininaoes do assado.
No sou esciavo da Isciavido que desunanizou neus ais.
Paia nuilos inleIecluais de coi, a cuIluia euioia aiesenla un
cailei de exleiioiidade. AIn do nais, nas ieIaoes hunanas, o negio
ode se senlii esliangeiio ao nundo ocidenlaI. Sen queiei hancai o
aienle ohie, o liIho adolivo, o haslaido iejeilado, o negio deve lenlai
avidanenle descohiii una civiIizao negia?
No queio, acina de ludo, sei naI conieendido. Islou convencido
de que h giande inleiesse en enliai en conlalo con una Iileialuia ou
una aiquileluia negias do scuIo III a.C.. Iicaianos nuilo leIizes en
sahei que exisle una coiiesondncia enlie laI liIosolo ielo e PIalo.
Mas no venos, ahsoIulanenle, en que esle lalo odeiia nudai a
siluao dos neninos de oilo anos que liahaIhan nas Ianlaoes de cana
da Mailinica ou de GuadaIue.
No se deve lenlai lixai o honen, ois o seu deslino sei soIlo.
A densidade da Hisloiia no deleinina nenhun de neus alos.
Iu sou neu ioiio lundanenlo.
I sueiando o dado hisloiico, insliunenlaI, que inlioduzo o cicIo de
ninha Iiheidade.
A desgiaa do honen de coi lei sido esciavizado.
A desgiaa e a desunanidade do hianco consislen en lei nalado o
honen en aIgun Iugai. Consisle, ainda hoje, en oiganizai
iacionaInenle essa desunanizao. Mas, eu, honen de coi, na nedida
en que ne ossveI exislii ahsoIulanenle, no lenho o diieilo de ne
enquadiai en un nundo de ieaiaoes ielioalivas.
Iu, honen de coi, so queio una coisa:
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 190
11
Que janais o insliunenlo donine o honen. Que cesse aia senie
a seivido do honen eIo honen. Ou seja, de nin oi un oulio. Que
ne seja einilido descohiii e queiei hen ao honen, onde quei que eIe
se enconlie.
O ielo no . No nais do que o hianco.
Todos os dois ln de se alaslai das vozes desunanas de seus ancesliais
ieseclivos, a lin de que nasa una aulnlica conunicao. Anles de se
engajai na voz osiliva, h a sei ieaIizada una lenlaliva de desaIienao
en ioI da Iiheidade. Un honen, no incio de sua exislncia, senie
congeslionado, envoIvido eIa conlingncia. A inleIicidade do honen
lei sido ciiana.
I aliavs de una lenlaliva de ielonada de si e de desojanenlo,
eIa lenso einanenle de sua Iiheidade que os honens oden ciiai as
condioes de exislncia ideais en un nundo hunano.
Sueiioiidade? Inleiioiidade?
Poi que sinIesnenle no lenlai sensihiIizai o oulio, senlii o oulio,
ieveIai-ne oulio?
No conquislei ninha Iiheidade juslanenle aia edilicai o nundo do Ti?
Ao lin desle liahaIho, goslaianos que as essoas sinlan, cono nos,
a dinenso aheila da conscincia.
Minha Ilina iece:
neu coio, laa senie de nin un honen que quesliona!
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 191
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 192
17 x 24 cn
Dulch 823 BT
AIla AIvuia 75 g/n
2
(nioIo)
Cailo Suieno 250 g/n
2
(caa)
Seloi de Reiogialia da IDUIBA
Cailogial
600 exenIaies
C O I O I O
Ioinalo
Tiogialia
PaeI
Iniesso do nioIo
Iniesso da caa
e acahanenlo
Tiiagen
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 193

Você também pode gostar