Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
nscaias hiancas
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 1
UNIVIRSIDADI IIDIRAI DA BAHIA
!"#$%&
Naonai Monleiio de AIneida IiIho
'#(")!"#$%&
Iiancisco Mesquila
IDITORA DA UNIVIRSIDADI IIDIRAI DA BAHIA
*#&"$%&+
IIvia GouIIail Mola Gaicia Rosa
,%-."/0% 23#$%&#+/
AngeIo Szaniecki Peiiel Seia
Caiuhy AIves da Cosla
ChaiheI Nino II-Hani
Danle Iuslachio Iucchesi Ranacciolli
1os Teixeiia CavaIcanle IiIho
Maiia do Caino Soaies Iieilas
,%-."/0"#&%. 456/"-$".
AIheilo Biun Novaes
Anlnio Ieinando Gueiieiio de Iieilas
Ainindo 1oige de CaivaIho Bio
IveIina de CaivaIho S HoiseI
CIeise Iuilado Mendes
Maiia VidaI de Negieiios Canaigo
CIAO - Cenlio de Isludos Alio-Oiienlais
*#&"$%&
1ocIio TeIes dos Sanlos
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 2
!"#$%& !#$($
)"#*+,-( *. /.$#%( *# 0123.1"#
4".5671( *. 8.91: /; <("*($
IDUIBA
SaIvadoi, 2008
PeIe negia
nscaias hiancas
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 3
2008, => auloies
Diieilos aia esla edio cedidos IDUIBA.
Ieilo o deosilo IegaI.
,+6+
Renalo da SiIveiia
7&%8"$% 9&:;#(%
Icia VaIeska de S. SokoIovicz
23#$%&+<=% "/"$&>-#(+
GeniIson Iina
1oe Ioes
?&+35<=% " !"@#.=% 3" ?"A$%
Renalo da SiIveiia
BihIioleca CenliaI Reiloi Macdo Cosla - UIBA
IDUIBA
Rua Baio de Geienoaho, s/n
?#@A+: de Ondina, SaIvadoi-BA
CIP 40170-20
TeI/lax: (71) 3283-6164
vvv.edulha.ulha.hi
edulha_ulha.hi
Ianon, Iianlz.
PeIe negia, nscaias hiancas / Iianlz Ianon , liaduo de Renalo da
SiIveiia . - SaIvadoi : IDUIBA, 2008.
. 14
ISBN 78-85-232-0483-
Tiaduo de: Peau noiie, nasques hIancs.
1. Raa negia - Condioes sociais. 2. Raa negia - PsicoIogia. 3. Negios -
Idenlidade iaciaI. I. SiIveiia, Renalo. II. TluIo.
CDD - 301.4516
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 4
Suniio
Nola do liaduloi !
Pielcio BB
Inlioduo CD
1 O negio e a Iinguagen EE
2 A nuIhei de coi e o hianco DE
3 O honen de coi e a hianca FG
4 Sohie o ielenso conIexo de deendncia do coIonizado HE
5 A exeiincia vivida do negio BIE
6 O ielo e a sicoaloIogia BCJ
7 O ielo e o ieconhecinenlo BJD
guisa de concIuso BHD
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 5
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 6
7
Nola do liaduloi
)"#*+%%(". %"#*1%(".? Ao da Ielia, o iovihio ilaIiano ielende
que a veidadeiia naluieza da liaduo a liaio, nas queio ciei que
h una ilada de iionia nesse jogo de aIavias. Poique se a liaduo
liai, aia sei nais lieI ainda. Assin, una aIavia liancesa, coiiiqueiia,
que len sua coiiesondncia exala, oin eiudila, na nossa Ingua, deve
sei suhsliluda oi una nen lo exala, oin coiiiqueiia. A aIavia
liada en none da lideIidade a aIgo nais inoilanle, o esliIo...
Inlienenles o lexlo de Ianon, aIn das hahiluais, oleiece viias
oulias ossihiIidades de liaio. Anles de nais nada eIe escieveu aia
un hIico ioxino, con as nesnas ieleincias cuIluiais e inleIecluais,
sen inaginai que seu Iivio ganhaiia un deslaque nundiaI einanenle,
e isso liansaiece aqui e aIi, quando os lalos naiiados ou os conenliios
onilen dados inoilanles oi seien hen conhecidos naqueIa oca e
naqueIe Iugai, no exigindo oilanlo naioies exIicaoes, oin
geiando, nais de neio scuIo deois, aIguna dilicuIdade de conieenso
aia o Ieiloi hiasiIeiio. PiohIena ieIalivanenle sinIes de sei iesoIvido:
un aaieIho de nolas, senie assinaIado con asleiiscos, vai seguindo
lodo o lexlo aia inedii que o Ieiloi sinla dilicuIdade de aconanhai o
cuiso do iaciocnio. SinIes lecnicanenle laIando, oique a vaiiedade
dos lenas evocados exige esquisas en viias ieas.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 7
8
A dilicuIdade ciesce con o lalo de que Ianon usa viios lios de
Iinguagen, una naiialiva loilenenle conceiluaIizada que Iana no
de leininoIogias eiudilas en Ialin, ingIs e aIeno, de leininoIogias
ndico-cienllicas, convoca conceilos enignlicos da leoiia da essncia
de HegeI, uliIizando ao nesno leno o aIavieado do #"B(%, a giia
liancesa, e dos iegionaIisnos ciiouIos das AnliIhas e do SenegaI. Tanhn
no ieseila lionleiias acadnicas, enelia nos leiiiloiios inleIecluais
os nais vaiiados, Iileialuia, sicanIise, cinena, laz anIises cInicas,
socio-diagnoslicos, seu discuiso len un cailei eislenoIogico quando
laz a cilica dos conceilos, len un cailei didlico quando exIica
necanisnos socioIogicos e divuIga conhecinenlos cienllicos, len un
cailei oIlico quando incila ao e denuncia a exIoiao e a
oiesso, len un cailei olico quando conla de nodo conovenle o
diana do honen disciininado. I laz anIises de viios gneios de
discuiso, desvenda a niloIogia de aIguns heiois ouIaies, inseie equenas
dianalizaoes, cila oesia de aIla quaIidade...
Ou seja, Ianon una vocao nuIlidisciIinai que exige un esloio
naioi de liaduo, ailicuIainenle no que loca a ahundanlenenle cilada
oesia de Ain Csaiie, que quando a dilicuIdade ciesce, nas lanhn
aciescida de un iazei inusilado, oique a liaduo lieI, aia nanlei
o cIina odeiosanenle olico, iecisa sei nais ciialiva, nais liaidoia.
AIn do nais, o liahaIho lanhn loi iduo oique a edio liancesa
oiiginaI de 152, ieedilada en 175 sen coiieoes, de onde o iesenle
lexlo oilugus loi ex-liado, nuilo naI aiesenlada, o novinenlo do
lexlo desoidenado, o quinlo caluIo, que quando Ianon enlia de
coio e aIna en cano, licaiia neIhoi na aheiluia do Iivio, exislen
liechos suilIuos que odeiian nuilo hen sei ahieviados, eiios de
ieviso, nolas e hihIiogialia conlusas, h ouco deslaque aia as
nuneiosas cilaoes, oInicas sen que o aigunenlo do adveisiio seja
hen exIicilado, e assin oi dianle: un veidadeiio loinenlo aia o
Ieiloi. As Idioes du SeuiI no invesliian en Ianon, laIlou un
iolissionaI exeiienle que o ajudasse a lazei do seu iineiio Iivio una
ohia inecveI. De nodo que un liahaIho nnino de oiganizao loi
leilo na iesenle edio, sen aIleiai conledos nen nexei no jeilo
geiaI da ohia, so ia coIocai un ouco de oiden na casa.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 8
Ianon oia usa a exiesso Z(1", oia a exiesso $MB".. Isla Ilina coiiesonde ao ingIs
$1BB." e ao oilugus A".%(, exiessoes caiiegadas de disciininao, sinninos de esciavo
no nundo coIoniaI, a no sei nas honiosas exceoes 7+2%+". $MB"., A(F:1. $MB". e #"% $MB".,
nas quais o leino assune una conolao vaIoialiva. 1 o leino Z(1" coiiesonde ao =2#7a
@#$ do ingIs e ao $.B"( do oilugus, exiessoes ieseilosas ou neulias, neianenle
indicalivas. Inlielanlo, Ianon nuilas vezes usa os dois leinos sen un ciiliio nais
nlido, s vezes na nesna liase, cono vislo acina.
2
O. Mannoni, 4:>7O(2(B1. *. 2# 7(2($1:#%1($, Id. du SeuiI, 150.
O leino evoIudo, liaduo de F3(2+F, esl enlie ainleses oique len una
signilicao hisloiica e ideoIogica: a exiesso eIa quaI o coIoniaIisno liancs designou
o aliicano, ou o nalivo en geiaI, que loi educado denlio da cuIluia liancesa e ahandonou
sua cuIluia liadicionaI.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 30
31
Inlo eIe leIicila-se disso e, desenvoIvendo essa dileiena, essa
inconieenso, essa desainonia, enconlia o senlido de sua veidadeiia
hunanidade. Ou, nais iaianenle, eIe quei sei de seu ovo. I con a
iaiva nos Ihios e a veiligen no coiao que eIe se joga no giande huiaco
negio. Veienos que esla alilude, lo ahsoIulanenle heIa, iejeila a
aluaIidade e o devii en none de un assado nslico.
Poi sei anliIhano de oiigen, nossas ohseivaoes e concIusoes so so
vIidas aia as AnliIhas - eIo nenos nas ailes que lialan do negio .@
:+# %.""#. Un esludo deveiia sei dedicado exIicao das diveigncias
que exislen enlie anliIhanos e aliicanos. TaIvez o laanos un dia. Pode
sei lanhn que eIe se loine inliI, do que no odeianos seno liiai
nolivo de salislao.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 31
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 32
33
1
O negio e a Iinguagen
Aliihunos una inoilncia lundanenlaI ao lenneno da Iinguagen.
I oi esla iazo que juIganos necessiio esle esludo, que ode nos
loinecei un dos eIenenlos de conieenso da dinenso A#"#K(K(+%"(
do honen de coi. Una vez que laIai exislii ahsoIulanenle aia o oulio.
O negio len duas dinensoes. Una con seu seneIhanle e oulia con
o hianco. Un negio conoila-se dileienlenenle con o hianco e con
oulio negio. No h dvida de que esla cissiaiidade una consequncia
diiela da avenluia coIoniaI... I ningun ensa en conleslai que eIa
aIinenla sua veia iinciaI no coiao das diveisas leoiias que lizeian
do negio o neio do caninho no desenvoIvinenlo do nacaco al o
honen. So evidncias ohjelivas que do conla da ieaIidade.
Mas no nonenlo en que esla siluao licou escIaiecida, quando loi
conieendida, ielende-se que o caso esl enceiiado... Cono enlo deixai
de ouvii novanenle, desoiganizando o andanenlo da Hisloiia, esla voz:
O iohIena no nais conhecei o nundo, nas liansloin-Io.
Un honen que
ossui a Iinguagen ossui, en conliaailida, o nundo que essa
Iinguagen exiessa e que Ihe inIcilo. 1 se v aonde queienos chegai:
exisle na osse da Iinguagen una exliaoidiniia olncia, VaIiy eslava
conscienle disso, lazendo da Iinguagen
o deus na caine desoiienlado.
1
In una oulia ohia en ieaiao, nos ioonos a esludai esle
lenneno.
2
No nonenlo queienos nosliai oique o negio anliIhano, quaIquei
que seja eIe, deve senie lonai osio dianle da Iinguagen. Mais ainda,
anIiaienos o nhilo da nossa desciio e, aia aIn do anliIhano,
Ievaienos en consideiao quaIquei honen coIonizado.
Todo ovo coIonizado islo , lodo ovo no seio do quaI nasceu un
conIexo de inleiioiidade devido ao seuIlanenlo de sua oiiginaIidade
cuIluiaI lona osio dianle da Iinguagen da nao civiIizadoia,
islo , da cuIluia neliooIilana.
Quanlo nais assiniIai os vaIoies cuIluiais da neliooIe, nais o
coIonizado escaai da sua seIva. Quanlo nais eIe iejeilai sua negiido,
seu nalo, nais hianco sei. No Ixicilo coIoniaI, e eseciaInenle nos
ieginenlos senegaIeses de inlanlaiia, os oliciais nalivos so, anles de
nais nada, inliieles. Seiven aia liansnilii as oidens do senhoi aos
seus congneies, desliulando oi isso de una ceila honoiahiIidade.
Tenos a cidade, lenos o cano. Tenos a cailaI e a iovncia.
Aaienlenenle o iohIena dessa ieIao o nesno en loda aile.
Ianon usa una Iinguagen liIosolica aia Ienhiai que lodo indivduo, cono sei sociaI,
inlegiado, enquadiado, acuIluiado. Poin, oi oulio Iado, os iecuisos que o indivduo
adquiie aunenlan o seu odei de inleiveno.
1
PauI VaIiy, ?O#"@.:, Ia ylhie.
2
8. 2#$B#B. .% 2G#B".::131%F;
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 34
35
Tonenos o exenIo de un naluiaI de Iyon vivendo en Paiis. IIe
exaIlai a caIna de sua cidade, a heIeza enhiiaganle dos cais do Rio
Rodano, o esIendoi dos Ilanos e nuilas oulias coisas que as essoas
ociosas canlan. Inlielanlo, de voIla sua cidade, sohieludo dianle
aqueIes que no conhecen a cailaI, eIe no Ihe ouai eIogios: Paiis-
cidade-Iuz, o Sena, os haizinhos, conhecei Paiis e deois noiiei...
O iocesso se ieele no caso do nailinicano. Piineiio o eIogio de
sua iIha: Basse-Poinle, Maiigol, Gios-Moine e, delionle, a inonenle
Ioil-de-Iiance. In seguida, e esle o onlo essenciaI, loia de sua iIha,
o nundo neliooIilano. O negio que conhece a neliooIe un seni-
deus. A ieseilo disso, Ienhio de un lalo que deve lei iniessionado
geiaoes de neus conaliiolas. Muilos anliIhanos, aos una esladia
nais ou nenos Ionga na neliooIe, voIlan aia sei consagiados. Inlie
eIes o caiiia, o nalivo-que-nunca-saiu-de-sua-loca, ieiesenla a loina
nais eIoquenle dessa anhivaIncia. O negio que viveu na Iiana duianle
aIgun leno voIla iadicaInenle liansloinado. Genelicanenle laIando,
diianos que seu lenolio solieu una nulao deliniliva, ahsoIula.
3
Senle-se, nesno anles de sua ailida, eIo seu jeilo quase aIado,
que novas loias loian conquisladas. Quando eIe enconlia un anigo
ou un canaiada, no nais a anIa geslicuIao que o anuncia: nuilo
nais discielo, nosso luluio laz una ieveincia. A voz, hahiluaInenle
iouca, ieveIa un novinenlo inleino leilo de linilos, aia inilai o
solaque neliooIilano. Pois o negio sahe que, I na Iiana, a idia que
lazen deIe o agaiiai no Havie ou en MaiseIha: Sou nailinicano, a
ineia vez que venho na Iana,
No oiiginaI: []. :+1: U#"%1$1E+#1:C 7G.:% 2# A.@1M 5(1: E+. W. 31.$: .$ !#$7.\. 4.@1M en vez
de A".@1M"., !#$7. en vez de !"#$7., Ianon lianscieve o solaque do ciiouIo, o nodo nalivo
de laIai o liancs, que hahiluaInenle engoIe os RR.
Isla assagen loi sinIilicada eIa iesenle liaduo, devido a un jogo de aIavias
inliaduzveI, uliIizado eIo auloi. No oiiginaI, Ianon, ieleie-se aos "#%F:, no senlido de
essoas deiioladas. No enlanlo, en liancs, esla exiesso una nelloia necnica:
oiiginaInenle, "#%F a laIha en un sislena necnico, aina de logo ou noloi de exIoso,
oi exlenso, o leino usado aia essoas naI-sucedidas na vida. IileiaInenle a liase
de Ianon deveiia sei liaduzida assin: ... no Iano da sicanIise, ou seja, no dos laIhados,
no senlido usado quando un noloi len laIhas.
No oiiginaI: [V*1.+ @#*"#:C #*1.+ 5(+2#"*\; U#*"#: una nusseIina de coies vivas e
axadiezado nido iovenienle da cidade honnina no GoIlo de BengaIa, nuilo aieciada
nas AnliIhas aia xaIes e loios. Na caa, ahaixo esqueida, h una iIusliao nosliando
duas nuIheies usando @#*"#:. IouIaid lanhn un lecido Ieve axadiezado, inoilado
da ndia e da China, usado aia Ienos e veslidos, iguaInenle nuilo usado nas AnliIhas.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 38
3
casa aleina. Peicehendo un aiado, eigunla ao ai, veIho cannio
eseilo: Cono se chana esle engenho? Cono nica iesosla, seu ai
aliia-o sohie eIe, e a annsia desaaiece. Cuiiosa leiaulica...
Iis aqui oilanlo o iecn-chegado. No conhecendo nais o alo,
laIa con enlusiasno da eia de Paiis, que laIvez lenha eicehido de
Ionge, oin adola una alilude cilica en ieIao a seus conaliiolas.
Dianle do nais insignilicanle aconlecinenlo, quei assai oi un lio
eseciaI. IIe aqueIe que sahe. IIe se idenlilica aliavs da Iinguagen.
Na Savane, onde se ienen os jovens de Ioil-de-Iiance, o eselcuIo
signilicalivo: a aIavia inedialanenle dada ao iecn-chegado. Aos
a sada do ginsio e das escoIas, os jovens se ienen na Savane. Paiece
que h una ceila oesia nessa iaa. Inaginen un esao de duzenlos
nelios de coniinenlo oi quaienla de Iaiguia, Iinilado IaleiaInenle
oi lanaiindeiios caiconidos, acina oi un inenso nonunenlo aos
noilos, ieconhecinenlo da liia aos liIhos diIelos, ahaixo eIo HoleI
CenliaI, un esao loiluiado, de aiaIeIeedos disloines, de
edieguIhos ioIando soh os s, enceiiados nesle esao, andando ia
cina e ia haixo, liezenlos ou qualiocenlos jovens que se ienen, se
inleiessan uns eIos oulios, no, no se inleiessan nunca, e vo enhoia.
Tudo hen?
Tudo hen. I voc?
Tudo hen.
I assin iosseguen duianle cinquenla anos. Sin, esla cidade esl
IanenlaveInenle nauliagada. Isla vida lanhn.
IIes se enconlian aia conveisai, e se o iecn-chegado len
iaidanenle a aIavia, que sua aIavia eia .:A."#*#. In iineiio
Iugai na loina: o nenoi eiio eicehido, decanlado e en nenos de
quaienla e oilo hoias loda a cidade de Ioil-de-Iiance lica sahendo. queIe
que assune un ai de sueiioiidade, ningun eidoa una laIla ao devei.
Poi oulio Iado, se eIe dissei, oi exenIo, en un liancs escoiieilo:
No ne loi dada a ooilunidade de vei na Iiana oIiciais cavaIo,
esl eidido. So Ihe iesla una aIleinaliva: desvenciIhai-se de seu
aiisianisno ou noiiei no eIouiinho. Pois ningun se esquecei,
casando-se, sua nuIhei sahe que se casa con una hisloiiela, e seus
liIhos leio, oi loda a vida, una iada aia enlienlai e sueiai.
De onde iovn esla aIleiao da eisonaIidade? De onde iovn
esle novo nodo de sei? Todo idiona un nodo de ensai, dizen
Danouielle e Pichon. I o lalo de o negio iecn-chegado adolai una
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 39
40
Iinguagen dileienle daqueIa da coIelividade en que nasceu, ieiesenla
un desIocanenlo, una cIivagen. O iolessoi Wesleinannn, en )O.
V5"17#$ )(*#>, escieveu que exisle un senlinenlo de inleiioiidade enlie
os negios, iinciaInenle enlie os evoIudos, que eIes lenlan
einanenlenenle eIininai. A naneiia eniegada aia laz-Io
aciescenla liequenlenenle ingnua:
Usai iouas euioias ou liaos da Ilina noda, adolai coisas usadas
eIos euioeus, suas loinas exleiioies de civiIidade, lIoieai a Iinguagen
naliva con exiessoes euioias, usai liases onosas laIando ou escievendo
en una Ingua euioia, ludo caIcuIado aia ohlei un senlinenlo de
iguaIdade con o euioeu e seu nodo de exislncia.
Iazendo ieleincia a oulios liahaIhos e s nossas ioiias
ohseivaoes essoais, goslaianos de lenlai denonsliai oique o negio
se silua de nodo lo caiacleislico dianle da Iinguagen euioia.
Ienhienos ainda una vez que as concIusoes s quais chegaienos so
so iigoiosanenle vIidas aia as AnliIhas liancesas, no ignoianos
enlielanlo que os nesnos conoilanenlos oden sei enconliados en
neio a loda iaa que loi coIonizada.
Conhecenos no assado, e, inleIiznenle, conhecenos ainda hoje,
anigos oiiginiios do Daon ou do Congo que decIaian sei anliIhanos.
Conhecenos no assado e ainda hoje anliIhanos que se enveigonhan
quando so conlundidos con senegaIeses. I que o anliIhano nais
evoIudo do que o negio da Aliica: enlenda-se que eIe esl nais ioxino
do hianco, e esla dileiena exisle no aenas nas iuas e nas avenidas,
nas lanhn na adninisliao e no Ixicilo. QuaIquei anliIhano que
lenha leilo o seivio niIilai en un ieginenlo de inlanlaiia coIoniaI
conhece essa aloinenlanle siluao: de un Iado, os euioeus, os veIhos
coIonos hiancos e os nalivos, do oulio, os inlanles aliicanos. Ienhio-
ne de ceilo dia, quando, en Iena ao, o iohIena eia desliuii un
ninho de neliaIhadoias ininigo. Poi lis vezes os senegaIeses loian
enviados, e lis vezes iechaados. Inlo un deIes eigunlou oique os
%(+=#=:
en
liancs coiielo, e senie lui conieendido. IIes ne iesonden cono
oden nas ne iecuso a adolai quaIquei osluia aleinaIisla.
A conieenso desle liecho sohie o nodo de lialanenlo do negio na Iiana daqueIa oca
no evidenle aia nos hiasiIeiios. Ianon denuncia que os ndicos lialavan os euioeus
convenienlenenle, usando o 3(+:, que a loina ieseilosa de lialanenlo e a loina iolissionaI
da dislncia, j con os oiiundos do nundo coIoniaI, os ndicos usavan o %+, que a loina
nlina de lialanenlo, inconvenienle iolissionaInenle, hen cono aia essoas aduIlas
desconhecidas, oin usada hahiluaInenle no caso das ciianas, ou ioi, os ndicos usavan
o A.%1%K$MB"., nais desieseiloso ainda. A dilicuIdade esl no lalo de que, aia nos, o lon de
sinIicidade desconliada nada len a vei con deieciao e disciininao, nuilo eIo
conliiio. Cada cuIluia len seus ciiliios de lialanenlo e vaIoiao. Ianon ieconhece que,
no caso de acienles nuilo caienles, que necessilan de caIoi hunano, o coiao laIa nais
aIlo, e eIe se einile un aliouxanenlo do codigo de condula iolissionaI
Releincia ao novinenlo da negiilude, iniciado en 130 eIo oela Ain Csaiie, nas
que leve sua Iideiana nxina en oulio oela IooId Sedai Senghoi, que chegou a sei
iesidenle do SenegaI.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 46
47
Queiia ou no queiia, o negio deve veslii a Iihi que Ihe o hianco Ihe
ins. Ohseiven que, nos eiiodicos iIusliados aia ciianas, lodos os
negios ln na hoca o sin sinh iiluaI. No cinena, a hisloiia nais
exliaoidiniia ainda. A naioi aile dos liInes aneiicanos duhIados na
Iiana ieioduzen negios do lio: >G# =($ =#$#$1#
. In un desses
liInes iecenles, /.E+1$: *G#71.", via-se un ielo enhaicado en un
suhnaiino, laIando o jaigo nais cIssico ossveI. AIn do nais, eIe
eia hen ielo, andava senie alis dos denais, lienendo ao nenoi
novinenlo de coIeia do conlia-neslie e sendo, enlin, noilo na
avenluia. Islou convencido de que a veiso oiiginaI no conoilava
esla nodaIidade de exiesso. I se losse o caso, no conieendo oique
na Iiana denocilica, onde sessenla niIhoes de cidados so de coi,
seiian duhIadas al nesno as inheciIidades do AIn-AlInlico. I que
o ielo deve senie sei aiesenlado de ceila naneiia, e, desde o negio
do liIne 0#$: A1%1F eu hon oeiiio, nunca nenlii, nunca iouhai,
al a ciiada do c+.2 #+ :(2.12, enconlianos o nesno esleieolio.
Sin, do negio exige-se que seja un hon ielo, isso oslo, o ieslo
ven naluiaInenle. Iev-Io a laIai A.%1%K$MB". aiision-Io a una
inagen, enheh-Io, vlina eleina de una essncia, de un #A#".7." eIo
quaI eIe no iesonsveI. I naluiaInenle, do nesno nodo que un
judeu que gasla dinheiio sen conl-Io suseilo, o negio que cila
Monlesquieu deve sei vigiado. Que nos conieendan: vigiado, na nedida
en que con eIe conea aIgo. CIaio, no enso que o esludanle negio
seja suseilo dianle de seus coIegas ou de seus iolessoies. Mas loia do
neio univeisiliio, suhsisle un exicilo de inhecis: o inoilanle no
educ-Ios, nas Ievai o negio a no sei nais esciavo de seus aiqulios.
Islanos convencidos de que esles inhecis so o iodulo de una
esliuluia econnico-sicoIogica: nas ieciso avanai nais a ailii da.
A exiesso >G# =($ =#$#$1# ienele a ioluIos e cailazes uhIiciliios ciiados en 115 eIo
inloi De Andieis, aia una laiinha de hanana aucaiada inslanlnea a sei usada oi
eslnagos deIicados no cal da nanh. O iodulo eia caiacleiizado eIa liguia de un
%1"#122.+" :F$FB#2#1: (soIdado de inlanlaiia senegaIs usando ainas de logo), con seu liI
veineIho e seu onon naiion, caiacleislicos daqueIe halaIho coIoniaI. O iiso hanania
loi denunciado eIo senegaIs IooId Sedai Senghoi en 140, no ielcio ao oena
Hoslias negias, oi sei un soiiiso esleieoliado e un lanlo quanlo aheslaIhado, ieloio
ao iacisno diluso doninanle. In 157 o uhIiciliio Heiv Moivan ciiou una veiso nais
gilica, nais nodeinizada, do soiiiso hanania, einanecendo sua esliIizao en uso nas
caixas do iodulo al o incio da dcada de 180. Na caa, no aIlo diieila, lenos una
ieioduo da veiso oiiginaI de 115, e, nais aia o cenlio, a veiso de Moivan.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 47
48
Quando un ielo laIa de Maix, a iineiia ieao a seguinle: Nos
vos educanos e agoia vocs se voIlan conlia seus henleiloies. Ingialos!
Decididanenle, no se ode eseiai nada de vocs. I deois h ainda
esle aigunenlo-oiiele do eniesiio agicoIa euioeu na Aliica: Nosso
ininigo o iolessoi.
O que aliinanos que o euioeu len una idia delinida do negio,
e no h nada de nais exaseianle do que ouvii dizei: Desde quando
voc esl na Iiana? Voc laIa hen o liancs?.
Podeiian ne iesondei que islo se deve ao lalo de que nuilos negios
se exiinen en A.%1%K$MB".. Mas seiia una iesosla denasiadanenle
lciI. Voc esl no lien e eigunla:
Con Iicena, o senhoi odeiia ne inloinai onde lica o vago
ieslauianle?
Sin, anigo, voc eg diielo coiied, un, dois, lis, I.
Resondei en A.%1%K$MB". encIausuiai o negio, eieluai una siluao
de conlIilo onde o hianco inlesla o negio con coios eslianhos exlienanenle
loxicos. Nada de nais sensacionaI do que un negio que se exiine
coiielanenle, ois, na veidade, eIe assune o nundo hianco. s vezes nos
aconlece conveisai con esludanles de oiigen esliangeiia que laIan naI o
liancs: o equeno Ciuso, aIis, Pioseio, lica enlo vonlade: exIica,
inloina, conenla, d Iioes. Con o negio civiIizado a esluelao chega ao
cnuIo, ois eIe esl eileilanenle adalado. Con eIe o jogo no nais
ossveI, una eileila iIica do hianco. Dianle deIe, ieciso liiai o chau.
1
]. :+1: U#"%1$1E+#1:., Mayolle Cacia, Id. Coiia, . 202.
JFaM, dicionaiizado cono hk, leino ciiouIo de oiigen aliicana ieleiindo a huiguesia
nailinicana. TiadicionaInenle signilica o chele: Paa Bk, o ioiieliio da giande Ianlao.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 54
55
Inlie os anigos de Andi, que, cono eIe, se enconliavan inohiIizados nas
AnliIhas oi causa da gueiia, aIguns linhan conseguido liazei suas
nuIheies. Iu conieendia que Andi no odeiia licai senie isoIado.
Tanhn aceilava no sei iecehida nesse neio, oi sei una nuIhei de coi,
nas no odia evilai o cine. Poi nais que eIe ne exIicasse que sua vida
nlina eia aIgo que Ihe eilencia, nas que sua vida sociaI e niIilai eia
oulia vida, que eIe no conlioIava, insisli lanlo que, un dia, eIe Ievou-ne a
Didiei. Passanos a noile en una dessas viIIas que eu adniiava desde a
inlncia, con dois oliciais e suas esosas. IIas ne oIhavan con una
induIgncia insuoilveI. Senlia que eslava con a naquiagen nuilo
caiiegada, que no eslava veslida cono devia, que no eslava aIluia de
Andi, laIvez sinIesnenle oi causa da ninha eIe, en iesuno, assei
una noile lo desagiadveI que decidi nunca nais edii a Andi aia
aconanh-Io.
2
I aia Didiei, huIevai dos nailinicanos iiqussinos, que se diiigen
os oIIhaies ansiosos da heIa. I eIa nesna quen o diz: sonos hiancos a
ailii de aIguns niIhoes. As viIIas do haiiio senie exeiceian un lascnio
sohie a auloia. AIis, lenos a iniesso de que Mayolle Cacia nos
engana: a una ceila aIluia adnile que so conheceu Ioil-de-Iiance nuilo
laide, nais ou nenos aos dezoilo anos, e no enlanlo ielende que as
viIIas de Didiei encanlaian-na desde a inlncia... H nesle lalo una
inconsequncia que se conieende, quando IocaIizanos a ao. De lalo,
noinaI na Mailinica sonhai con una saIvao que consisle en
hianqueai nagicanenle. Una viIIa en Didiei, una inseio na sociedade
I de cina, (a coIina de Didiei donina a cidade) e eis ieaIizada a ceileza
suhjeliva de HegeI. Podenos vei, oi oulio Iado, o Iugai que ocuaiia, na
desciio desle conoilanenlo, a diaIlica do sei e do lei.
3
Inlielanlo, esle no ainda o caso de Mayolle. Ihe lizeian a
cahea, nas o nundo conea a dai suas voIlas. No a loIeian nesses
cicuIos oique eIa una nuIhei de coi. I a ailii dessa aililiciaIidade
que sei eIahoiado o iessenlinenlo. Veienos oique o anoi ioihido
s Mayolles Cacias de lodos os ases. Pois o oulio no deve ne
eslinuIai a ieaIizai neus sonhos inlanlis: eIe deve, ao conliiio, ajudai-
ne a suei-Ios. Inconlianos na inlncia de Mayolle Cacia, un ceilo
nneio de liaos que iIuslian a Iinha de oiienlao da auloia. I cada
vez que houvei un novinenlo, un ahaIo, sei senie en ieIao diiela
2
]. :+1: U#"%1$1E+#1:., .150.
3
GahiieI MaiceI, g%". .% #3(1", Id. Vuhiei.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 55
56
con essa Iinha. Con eleilo, aiece que, aia eIa, o hianco e o negio
ieiesenlan os dois oIos de un nundo, oIos en Iula conlnua, una
veidadeiia conceo naniquesla do nundo, a soile esl Ianada, no
nos esqueanos: hianco ou negio, eis a queslo!
Sou hianco, quei dizei que lenho aia nin a heIeza e a viilude, que
nunca loian negias. Iu sou da coi do dia...
Sou negio, ieaIizo una luso lolaI con o nundo, una conieenso
sinlica con a leiia, una eida do neu eu no cenlio do cosnos: o
hianco, oi nais inleIigenle que seja, no odei conieendei Ainsliong
e os cnlicos do Congo. Se sou negio no oi causa de una naIdio,
nas oique, lendo eslendido ninha eIe, ude calai lodos os elIvios
cosnicos. Iu sou veidadeiianenle una gola de soI soh a leiia...
I avananos nun coio a coio con a ioiia negiuia ou con a
ioiia hiancuia, en Ieno diana naicisisla, cada un encIausuiado na
sua ailicuIaiidade, enhoia, de lenos en lenos, con aIguns
visIunhies, aneaados conludo eIas oiigens.
No incio, eis cono o iohIena se aiesenlava a Mayolle, aos cinco
anos de idade, na leiceiia gina do seu Iivio: Pegava o linleiio na
caileiia e o jogava cono una ducha en cina da coIega. Iia seu nodo
de liansloinai os hiancos en negios. Mas eiceheu Iogo cedo a
inuliIidade dos seus esloios, e deois, IouIouze e sua ne Ihe dizian
que a vida aia a nuIhei de coi dilciI. Inlo, no odendo nais
enegiecei o nundo, eIa vai lenlai enhianquec-Io no seu coio e no seu
ensanenlo. Piineiio, loina-se Iavadeiia: Iu cohiava caio, nais caio
do que quaIquei oulia, nas liahaIhava neIhoi, e cono as essoas de
Ioil-de-Iiance goslan de ioua Iina, ne iocuiavan. No lin das
conlas, oiguIhavan-se de enhianquecei-se con Mayolle.
4
Ianenlanos que Mayolle Cacia no nos ailiciou seus sonhos.
O conlalo con seu inconscienle leiia laciIilado nossa laiela. In vez de
se aceilai cono ahsoIulanenle negia, eIa vai ciicunslanciai o lalo.
Descohie que sua avo eia hianca:
Iiquei oiguIhosa. NaluiaInenle eu no eia a nica a lei sangue hianco,
nas una avo hianca nenos conun do que un av hianco.
5
Inlo ninha
ne eia una neslia... Devia lei suseilado ao vei sua eIe cIaia. Achava-
4
]. :+1: U#"%1$1E+#1:., .131.
5
O hianco, sendo o senhoi, ou sinIesnenle o nacho, ode se dai ao Iuxo de doinii con
nuilas nuIheies. Isso aconlece en lodos os ases e nais ainda nas coInias. Mas quando
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 56
57
a nais Iinda que nunca, a nais lina e dislinla de lodas. Se eIa livesse casado
con un hianco, laIvez eu livesse sido conIelanenle hianca... A vida leiia
sido nenos dilciI aia nin?... Iu sonhava con esla avo que no conheceia
e que eslava noila oique havia anado un honen de coi nailinicano...
Cono que una canadense ode lei anado un nailinicano? Iu, que so
vivia ensando no Senhoi Pioco, decidi que so odeiia anai un hianco,
un Iouio de oIhos azuis, un liancs.
6
Islanos ievenidos: Mayolle lende ao Iacliloine. Pois, alinaI de
conlas, ieciso enhianquecei a iaa, lodas as nailinicanas o sahen,
o dizen, o ieelen. Inhianquecei a iaa, saIvai a iaa, nas no no
senlido que odeianos suoi: no aia ieseivai a oiiginaIidade da
oio do nundo onde eIas ciesceian, nas aia asseguiai sua
hiancuia. Cada vez que lenlanos anaIisai ceilos conoilanenlos, no
odenos evilai o aaiecinenlo de lennenos nauseahundos. O nneio
de liases, de iovihios, de equenas Iinhas de condula que iegen a
escoIha de un nanoiado exliaoidiniio nas AnliIhas. O inoilanle
no sonhieai de novo no neio da negiada, e quaIquei anliIhana se
esloiai en escoIhei, nos seus lIeiles ou ieIaoes, o nenos negio.
AIgunas vezes, aia descuIai un nau inveslinenlo, ohiigada a Ianai
una hianca aceila un negio, esla siluao adquiie aulonalicanenle un aseclo ionnlico.
H un don e no un esluio. Con eleilo, nas coInias, sen que haja casanenlo ou
coahilao enlie hiancos e negios, o nneio de neslios exliaoidiniio. Isso oique os
hiancos doinen con suas eniegadas negias. O que, nen oi isso, juslilica esla assagen
en Mannoni: Assin, una aile de nossas lendncias nos inuIsionan naluiaInenle aia
lios nais esliangeiios. Isso no aenas una iIuso Iileiiia, no Iileialuia, no h
dvida que a niiagen eia nnina quando os soIdados do GeneiaI GaIIieni escoIhian suas
conanheiias nais ou nenos lenoiiias, enlie as jovens "#@#%(#.
Na veidade, esses
iineiios conlalos no aiesenlavan dilicuIdade aIguna. In aile devido ao lalo de que a
vida sexuaI dos naIgaxes eia sadia e ieIalivanenle sen conIexos. Mas isso iova lanhn
que os conlIilos iaciais eIahoiaian-se giadalivanenle, no suigiian esonlaneanenle
desde o incio (4:>7O(2(B1. *. 2# 7(2($1:#%1($, .110). No exageienos. Quando un soIdado
das lioas conquisladoias doinia con una joven naIgaxe, no havia de sua aile nenhun
ieseilo eIa aIleiidade. Os conlIilos iaciais no suigiian deois, eIes coexisliian. O lalo de
que aIguns coIonos hiancos aigeIinos doinen con suas eniegadinhas de qualoize anos
no iova de nodo aIgun a ausncia de conlIilos iaciais na AigIia. No, o iohIena nais
conIicado. I Mayolle Cacia len iazo: una honia sei liIha de una nuIhei hianca.
Isso noslia que eIa no una liIha .$ =#:K5.+122.. (Isla exiesso ieseivada aia lodos
os haslaidos dos =FaM: Mailinica, sahe-se que so nuilo nuneiosos: Auheiy, oi exenIo,
len a lana de lei lido quase cinquenla).
AIioune Dio, inleIecluaI senegaIs, ieuniu, en 147, aIguns dos naioies inleIecluais
lianceses, aliicanos, anliIhanos e aneiicanos que ielIelian sohie o ensanenlo negio,
sohie a cuIluia negia, aia lundai en Paiis a ievisla 4"F:.$7. V5"17#1$..
14
CicuIo onde se iene a juvenlude naliva. Delionle esl o cicuIo civiI, excIusivanenle
euioeu.
15
AhdouIaye Sadji, Nini, 4"F:.$7. V5"17#1$., 2, .380.
Sainl-Iouis una cidade do SenegaI que lica a una cenlena de quiInelios ao noile de
Dakai, cailaI do as.
16
Iuioeu (vei nola do liaduloi .40).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 62
63
a iegiesso. Na veidade, h aIgo nais iIogico do que una nuIala que se
casa con un negio? Pois ieciso conieendei, de una vez oi lodas,
que esl se lenlando saIvai a iaa.
Da ven a exliena eiluihao de Nini: no que un ielo se alieveu
a edi-Ia en casanenlo? O eisonagen Maclai chegou al a Ihe escievei:
O anoi que Ihe oleieo uio e iohuslo, no len o cailei de una leinuia
inlenesliva leila aia sei enhaIada con nenliias e iIusoes... Goslaiia v-
Ia leIiz, conIelanenle leIiz, nun neio adequado ao seu chaine, que cieio
sahei aieciai... Consideio una honia insigne e una inensa leIicidade l-
Ia na ninha casa e dedicai-ne a voc de coio e aIna. Seus encanlos
iiiadiaio no neu Iai e iIuninaio os iecanlos nais ohscuios... AIn do
nais, consideio-a evoIuda denais e sulicienlenenle deIicada aia iejeilai
hiulaInenle a oleila de un anoi IeaI, unicanenle ieocuado en lazei
sua leIicidade.
17
Isla Ilina liase no deve nos suiieendei. NoinaInenle a nuIala
iejeila iniedosanenle o ielo ielencioso. Mas, cono eIa evoIuda,
devei evilai vei a coi do ananle, so aliihuindo inoilncia sua
IeaIdade. Ao descievei Maclai, AhdouIaye Sadji escieveu: IdeaIisla e
ailidiio conviclo de una evoIuo exlienada, ainda aciedila na
sinceiidade dos honens, na sua IeaIdade, e suoe naluiaInenle que, en
ludo, so o niilo deve liiunlai.
18
Quen Maclai? I un joven hachaieI en conlahiIidade liahaIhando
na Iniesa IIuviaI, que escieve a una daliIogiala lliI, nas que ossui
un vaIoi indisculveI: quase hianca. Inlo necessiio descuIai-se
eIa ousadia de Ihe escievei una caila: A giande audcia, laIvez a
iineiia que un ielo lenha ousado conelei.
1
As essoas coslunan edii descuIas quando ousan iooi un anoi
negio a una hianca. Islo nos ieenconlianos en Ren Maian: esle lenoi,
esla linidez, esla huniIdade do negio nas suas ieIaoes con a hianca,
ou, en lodo caso, con una nais hianca do que eIe. Do nesno nodo
que Mayolle Cacia aceila ludo do Senhoi Andi, Maclai loina-se
esciavo de Nini, a nuIala. Pionlo aia vendei a aIna. Mas un
indeleiinenlo inlIexveI que eseia esle alievido. A nuIala consideia essa
caila un insuIlo, un uIliaje sua honia de noa hianca. Isse ielo
17
Nini, 4"F:.$7. V5"17#1$., 2, .286.
18
Nini, 4"F:.$7. V5"17#1$., 2, .281-282.
1
Nini, 4"F:.$7. V5"17#1$., 2, .281.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 63
64
un inheciI, un handido, un naI educado que neiece una Iio. IIa Ihe
dai essa Iio, o ensinai a sei nais decenle e nenos ousado, eIa o lai
conieendei que os eIes hiancas no so aia os =(+B$(+2:.
20
In decoiincia disso a nuIalada exiinii sua indignao en
unssono. IaIa-se en enviai o caso juslia, en ohiigai o negio a
conaiecei eianle os liihunais. Vai-se escievei ao Chele da
Adninisliao PhIica, ao Goveinadoi da CoInia, aia Ihes inloinai
sohie a condula do negio e ohlei sua denisso, cono ieaiao ao
iejuzo noiaI que iovocou.
21
TaI alenlado aos iincios deveiia sei unido con a casliao. I
oIcia que, enlin, se edii aia ieieendei Maclai. Pois se eIe
ieconeai suas insanidades noihidas, Ihe sei aIicada una coiieo
eIo Inseloi de PoIcia, Monsieui Diu, un hianco cujos aies aeIidaian
de Diu, o CiueI.
22
Acahanos de vei cono ieage una noa de coi a una decIaiao de
anoi vinda de un de seus seneIhanles. Peigunlenos agoia o que
aconlece ao hianco. I ainda AhdouIaye Sadji que convocanos. O Iongo
esludo que eIe dedica s ieaoes iovocadas eIo casanenlo de un hianco
con una nuIala nos seivii de exciienle.
1 h aIgun leno un hoalo coiie en loda cidade de Sainl-Iouis (...) A
iincio un equeno nuiniio que vai de oieIha en oieIha, diIala as
laces eniugadas das veIhas sinhs, ieacende seus oIhaies oacos, deois,
aiiegaIando os giandes oIhos hiancos e aiiedondando os Ihios esessos,
os jovens liansnilen iuidosanenle a nolcia que iovoca excIanaoes lais
cono: Oh, no ossveI!... Cono voc souhe? No aciedilo... Que chainoso...
I de noiiei de iii!...
A nolcia que coiie h un ns en loda Sainl-Iouis agiadveI,
nais agiadveI do que lodas as ionessas do nundo. IIa coioa un
ceilo sonho de giandeza, de dislino, que laz con que lodas as nuIalas,
as Ninis, as Nans e as Nenelles vivan loia das condioes naluiais de
seu as.
Z#$# e $F$.%%., leinos de giia que signilican ananle, ou sinIesnenle, gaiola, gala.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 64
65
da Iuioa. Pode-se dizei que lodos os seus esloios ln en visla esle
ohjelivo, que quase nunca alingido. A necessidade de geslicuIao
exageiada, o goslo eIa oslenlao iidcuIa, as aliludes caIcuIadas,
lealiais, ieugnanles, so sinais de una nesna nania de giandeza,
eIas iecisan de un honen hianco, lodo hianco, e nada nais do que
isso. Quase lodas eseian duianle loda a vida, esla hoa e iniovveI
soile. I nessa eseia que a veIhice as suiieende e as encuiiaIa no
lundo de sonhiias aosenladoiias, onde o sonho liansloina-se
linaInenle en oiguIhosa iesignao... Una nolcia nuilo agiadveI...
Monsieui Daiiivey, euioeu hianco lino, adjunlo na Adninisliao CiviI,
ediu a no da neio-nuIala Dde. No aciedilo!
23
No dia en que o hianco decIaiou seu anoi nuIala, aIgo de
exliaoidiniio deve lei aconlecido. Houve ieconhecinenlo, inlegiao en
una coIelividade hianca que aiecia heinlica. A nenos-vaIia sicoIogica,
Vei ieleincias nais exIcilas s hisloiias de Biodei CoeIho, ou Iino CoeIho, lanhn
chanado de Conade CoeIho (?(@AM 8#A1$), .135 e iinciaInenle 14 sqq.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 75
76
s casas de iosliluio. Una vez cuniido esle iilo de iniciao
aulnlica viiiIidade, lonan o lien aia Paiis.
Mas o que inoila aqui invesligai 1ean Veneuse. Paia islo,
aeIaienos aia a ohia de Geinaine Guex, 8# $F3"(:. *G#=#$*($.
14
Oondo a neuiose dila de ahandono, de naluieza i-ediiana, aos
veidadeiios conlIilos os-ediianos desciilos eIa oilodoxia lieudiana,
a auloia anaIisa dois lios de neuiose, dos quais o iineiio aiece iIusliai
a siluao de 1ean Veneuse: I sohie o lii da angslia que quaIquei
ahandono deseila, da agiessividade que eIa iovoca e da desvaIoiizao
de si da decoiienle, que se edilica loda a sinlonaloIogia desla neuiose.
15
Consideivanos 1ean Veneuse un inlioveilido. Do onlo de visla
caiacleioIogico, ou neIhoi, lenonenoIogico, sahenos que o ensanenlo
aulisla deende de una inlioveiso iiniia.
16
No caso do sujeilo de lio negalivo agiessivo, a ohsesso eIo assado, con
suas liusliaoes, seus vazios, suas deiiolas, aiaIisa o inuIso vilaI.
GeiaInenle nais inlioveilido do que o ananle osilivo, eIe len lendncia a
ieelii suas deceoes assadas e iesenles, desenvoIvendo en si una zona
nais ou nenos seciela de ensanenlos e iessenlinenlos anaigos e desenganos
que, nuilas vezes, consliluen una escie de aulisno. Mas, ao conliiio do
veidadeiio aulisla, o ahandnico len conscincia desla zona seciela que
cuIliva e delende conlia quaIquei inliuso. Mais egocnliico do que o
neuiolico do segundo lio (o ananle osilivo), eIe ieIaciona ludo a si ioiio.
Ten ouca caacidade ohIaliva e sua agiessividade, una conslanle
necessidade de vingana, Iinila seu enlusiasno. Seu encIausuianenlo denlio
de si no Ihe einile ieaIizai nenhuna exeiincia osiliva que odeiia
conensai o assado. Do nesno nodo, a ausncia de vaIoiizao e, oi
conseguinle, de seguiana aleliva, neIe quase conIela, da iovn un
loilssino senlinenlo de inolncia dianle da vida e dos seies, e a iejeio
lolaI do senlinenlo de iesonsahiIidade. Os oulios o leiian liado e liusliado
e, no enlanlo, aenas dos oulios que eIe eseia una neIhoia no seu deslino.
17
MaiaviIhosa desciio, onde se encaixa eileilanenle a eisonaIidade
de 1ean Veneuse. Pois, nos diz eIe,
haslou que eu licasse nais veIho e losse seivii ninha liia adoliva no
as dos neus ancesliais aia que chegasse a ne eigunlai :. $-( .:%#3#
14
Piesses Univeisilaiies de Iiance, 150.
15
G. Guex, 8# $F3"(:. *G #=#$*($, .13.
16
Minkovski, 8# :7O1&(AO"F$1., 127.
17
8# :7O1&(AO"F$1., . 27-28.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 76
77
:.$*( %"#_*( oi ludo aquiIo que ne ceicava, o ovo hianco no ne
ieconhecendo cono un dos seus, o negio quase ne ienegando. Isla a
ninha exala siluao.
18
Alilude de ieciininao en ieIao ao assado, desvaIoiizao
de si, inossihiIidade de sei conieendido cono goslaiia. Isculen
1ean Veneuse:
Quen laIai do deseseio do nenino A#_:KE+.$%. que os ais desachaian
aia a Iiana cedo denais, con o ohjelivo de lazei deIe un veidadeiio
liancs! IIe, que eia lo Iivie e eseilo, inleinado de un dia aia o oulio
en un ginsio aia o seu hen, dizen os ais choiando.
Iu lui un desses oilos inleinilenles, e solieiei loda a ninha vida oi l-Io
sido. Aos sele anos, conliaian ninha inlncia escoIai a un ginsio giande
e liisle, siluado en Iena zona iuiaI... Mas os niI jogos da adoIescncia
nunca ne lizeian esquecei o quanlo a ninha loi doIoiosa. A eIa neu cailei
deve esla neIancoIia nlina e esle nedo de vivei na sociedade que hoje
ieiine al as ninhas nninas uIsoes.
1
No enlanlo, eIe goslaiia de eslai ceicado de anigos, envoIvido. IIe no
goslou de lei sido #=#$*($#*(. Nas liias, lodo o nundo ia enhoia, e eIe
licava sozinho, vejan hen a exiesso, sozinho no giande ginsio hianco...
Ah! Issas Igiinas de ciiana que no len ningun aia a consoIai... IIe
no esquecei janais que o coIocaian desde cedo no aiendizado da
soIido... Ixislncia encIausuiada, exislncia voIlada aia si nesno e
iecIusa, en que aiendi cedo denais a nedilai e a ielIelii. Vida soIiliia
que, ao Iongo do leno, se enociona denais oi quaIquei coisinha...
SensveI inleiioinenle oi causa de vocs, incaaz de exleiioiizai ninha
aIegiia ou ninha doi, iejeilo ludo que ano e ne desvio, aesai de nin, de
o ludo que ne aliai.
20
De que eslanos lialando aqui? De dois iocessos: No queio que
ne anen. Poi qu? Poique un dia, h nuilo leno, eshocei una ieIao
ohjelaI e lui #=#$*($#*(. Nunca eidoei ninha ne. Tendo sido
ahandonado, laiei soliei o oulio, e ahandon-Io sei a exiesso diiela
de ninha necessidade de ievanche. I aia Aliica que ailo. No queio
nais sei anado e lujo do ohjelo do neu anoi. Islo se chana, segundo
18
Giilado oi nos.
1
Ren MaianC P$ O(@@. A#".12 #+N #+%".:, . 227.
20
Ihiden, . 228.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 77
78
Geinaine Guex, i iova aia lazei a iova. No queio sei anado,
adolo una osio de delesa. I se o ohjelo eisisle, decIaio: no queio
que ne anen. No-vaIoiizao? Sin, ceilanenle.
Isla no-vaIoiizao de si, enquanlo ohjelo digno de anoi, len giaves
consequncias. De un Iado nanln o indivduo en un iolundo eslado de
inseguiana inleiioi, e oi isso inihe ou laIseia quaIquei ieIao con o
oulio. O indivduo duvida de si ioiio enquanlo ohjelo caaz de suscilai a
sinalia ou o anoi. A no-vaIoiizao aleliva ohseivada unicanenle nos
seies que solieian una caincia de anoi e de conieenso duianle a
iineiia inlncia.
21
1ean Veneuse goslaiia sei un honen cono os oulios, nas sahe que
sua siluao insuslenlveI. IIe un edinle. IIe iocuia a lianquiIidade,
a einisso nos oIhos do hianco. Pois eIe o Oulio.
A no-vaIoiizao aleliva conduz senie o ahandnico a un senlinenlo
de excIuso exlienanenle doIoioso e ohsessivo, de no lei un Iugai ioiio
en aile aIguna, de se senlii sohiando en quaIquei Iugai, alelivanenle
laIando (...) Sei o Oulio una exiesso que enconliei viias vezes na
Iinguagen dos ahandnicos. Sei o Oulio se senlii senie en osio
inslveI, einanecei na execlaliva, ionlo aia sei ieudiado, e (...)
lazendo ludo quanlo inconscienlenenle necessiio aia que a calsliole
ievisveI se ioduza (...)
No se ode avaIiai sulicienlenenle a inlensidade do soliinenlo que
aconanha lais eslados de ahandono, soliinenlo que Iigado, en aile, s
iineiias exeiincias de excIuso da inlncia, e laz ieviv-Ias con loda
acuidade.
22
O ahandnico exige iovas. No se conlenla nais con decIaiaoes
isoIadas. No len conliana. Anles de eslaheIecei una ieIao ohjeliva,
exige do aiceiio iovas ieileiadas. O senlido de sua alilude no anai
aia no sei ahandonado. O ahandnico un exigenle. I que eIe len
diieilo a lodas as ieaiaoes. IIe quei sei anado lolaInenle,
ahsoIulanenle e aia senie. Ouan:
Meu anado 1ean,
So hoje iecehi sua caila de juIho assado. IIa no nada iazoveI! Poi que
ne aloinenlai assin? Voc - sei que len Iena conscincia disso? - de
21
G. Guex, 8# $F3"(:. *G #=#$*($, . 31-32.
22
G. Guex, o. cil., . 35-36.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 78
7
una ciueIdade sen iguaI, voc ne ioicia una leIicidade nescIada de
inquielude. Voc ne laz sei, ao nesno leno, a nais leIiz e a nais inleIiz
das ciialuias. Quanlas vezes sei ieciso ieelii que o ano, que Ihe eileno
e que eseio oi voc? Venha.
23
Inlin o ahandnico ahandonou. IIe soIicilado, aIgun iecisa deIe.
IIe anado. I, no enlanlo, quanlas lanlasnagoiias! Sei que eIa ne
ana ieaInenle? Sei que ne v cono sou?
Un dia, un senhoi, un giande anigo de Paai Ned, que nunca linha vindo
a Ponlaonle, chegou. IIe vinha de Boideaux. Mas Deus do cu, cono eIe
eia sujo! Cono eia leio esse senhoi, o giande anigo de Paai Ned. Tinha un
ioslo ielo leio, iova de que no devia se Iavai liequenlenenle.
24
1ean Veneuse, ieocuado en enconliai no nundo exleiioi iazoes
aia seu conIexo de CindeieIa, iojela en una ciiana de lis ou
qualio anos o aisenaI iacisla esleieoliado. A Andia eIe dii: Diga-
ne Andia queiida... aesai de ninha coi, consenliiias en sei ninha
nuIhei se eu le edisse en casanenlo?
25
IIe duvida leiiiveInenle. Iis o que aliina G. Guex sohie o assunlo:
A iineiia caiacleislica aiece sei o nedo de se nosliai laI cono se . H
aqui un vaslo donnio de diveisos lenoies: nedo de dececionai, de
desagiadai, de enlediai, de cansai... e, consequenlenenle, nedo de eidei a
ossihiIidade de ciiai con o oulio un Iao de sinalia, ou, se esle exisle, de
danilic-Io. O ahandnico duvida que ossan an-Io laI quaI eIe , ois
assou eIa ciueI exeiincia do ahandono quando eslava disonveI
leinuia dos oulios, equenino, e oilanlo sen aililcios.
26
I, no enlanlo, 1ean Veneuse no len una vida sen conensaoes.
IIe iovoca as nusas. Suas auIas se inoen. Seu esludo sohie Suaies
nuilo inleIigenle. Islo lanhn anaIisado oi G. Guex:
Piisioneiio de si nesno, conlinado na sua aulo-sulicincia, o negalivo-
agiessivo inlIa seu senlinenlo do iiienediveI en ludo o que conlinua a
eidei ou que sua assividade descaila... Assin, excIuindo os seloies
23
P$ O(@@. A#".12 #+N #+%".:, . 203-204.
24
P. 84-85.
25
P. 247-248.
26
G.Guex, . 3.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 79
80
iiviIegiados 7(@( :+# 31*# 1$%.2.7%+#2 (+ :+# A"(51::-(, eIe conseiva un
iolundo senlinenlo de no-vaIoi.
27
Paia onde lende esla anIise? Paia nada nais nada nenos do que
denonsliai que, na veidade, 1ean Veneuse no iguaI aos oulios. Iazei
con que as essoas se enveigonhen da ioiia exislncia, j dizia 1ean-
PauI Sailie. Sin, Iev-Ios a lonai conscincia das ooilunidades que
deseidiaian, da assividade que denonsliaian en siluaoes, onde,
juslanenle, leiia sido ieciso, laI quaI un esinho, enliai-se no coiao
do nundo, loiai, se ieciso loi, o iilno do coiao do nundo, desIocai,
se necessiio, o sislena de conando, en lodo caso, seiia ieciso, con
deleininao, .$5".$%#" ( @+$*(.
1ean Veneuse un ciuzado da vida inleiioi. Quando ieenconlia
Andia, dianle da nuIhei que deseja h Iongos neses, ielugia-se no
siIncio... o siIncio lo eIoquenle daqueIes que conhecen a
aililiciaIidade da aIavia ou do geslo.
1ean Veneuse un neuiolico, aeIai aia a coi aenas una
lenlaliva de exIicai sua esliuluia squica. Se esla dileiena ohjeliva
no exislisse, eIe a invenlaiia ea oi ea.
1ean Veneuse un desles inleIecluais que queien lonai osio
aenas no Iano das idias. I incaaz de ieaIizai un conlalo concielo
con seu seneIhanle. Se aIgun anisloso con eIe, coidiaI, hunano,
ceilanenle oique esl a lin de hishiIholai. IIe conhece esse lio de
genle, e se nanln na delensiva.
Minha vigiIncia, oi assin dizei, un lieio. Aceilo con oIidez e
sinIicidade os geslos que lazen. Aceilo e ieliihuo os aeiilivos que ne
oleiecen, ailicio dos equenos jogos de sociedade que oiganizan no
cIuhe, nas no ne deixo seduzii eIa induIgncia que denonslian,
desconliado dessa sociahiIidade excessiva que suhslilui iido denais a
hosliIidade con a quaI anliganenle lenlaian nos isoIai.
28
IIe aceila os aeiilivos, nas os ieliihui. No quei devei nada a
ningun. Pois se eIe no os ieliihuii sei un ielo ingialo cono lodos
os oulios.
27
G.Guex, . 44. SuhIinhado oi nos.
28
P$ O(@@. A#".12 #+N #+%".:, . 103.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 80
81
As essoas so naIdosas? O so juslanenle oique eIe un ielo.
Pois no ossveI no delesl-Io. Inlo ielendenos que 1ean Veneuse,
aIis, Ren Maian, nada nais nada nenos do que un ahandnico negio.
I assin o coIocanos no seu Iugai, no seu devido Iugai. I un neuiolico
que iecisa se Iiheilai de seus deIiios inlanlis. I achanos que 1ean Veneuse
no ieiesenla un exenIo das ieIaoes negio/hianco, nas o nodo con
que un neuiolico, acidenlaInenle negio, se conoila. I o ohjelo de nosso
esludo se deline: einilii ao honen de coi conieendei, con a ajuda de
exenIos iecisos, as causas sicoIogicas que oden aIienai seus
seneIhanles. Insisliienos nais ainda sohie esle assunlo, no caluIo
ieseivado desciio lenonenoIogica, nas Ienhianos que nosso ohjelivo
loinai ossveI un enconlio saudveI enlie o negio e o hianco.
1ean Veneuse leio. IIe negio. I ieciso dizei nais? Se ieIeinos
aIgunas ohseivaoes de Guex, nos convenceienos desla evidncia: o
ionance P$ O(@@. A#".12 #+N #+%".: una inosluia, una lenlaliva
de loinai o conlalo enlie as duas iaas deendenle de una consliluio
sicoIogica noihida. I ieciso ieconhecei: lanlo no Iano da sicanIise
cono no da liIosolia, a consliluio so loina-se un nilo aia aqueIe
que consegue suei-Ia. Se, de un onlo de visla heuislico, deve-se
negai quaIquei exislncia consliluio, o iohIena que aIguns
indivduos iocuian encaixai-se nas calegoiias i-eslaheIecidas, e no
odenos lazei nada a ieseilo. Ou neIhoi, odenos, sin, lazei aIgo.
No oi acaso laIvanos h ouco de 1acques Iacan: en 132 eIe,
na sua lese, lez una cilica viiuIenla noo de consliluio.
Aaienlenenle nos alaslanos de suas concIusoes, nas as essoas
haveio de conieendei nossa dissidncia quando se Ienhiaien que
suhslilunos a noo de consliluio, segundo a IscoIa Iiancesa, eIa
de esliuluia - engIohando a vida squica inconscienle laI quaI odenos
aiciaInenle conhecei, en ailicuIai soh a loina do iecaIcado e do
iecaIcanle, na nedida en que esles eIenenlos ailician alivanenle
da oiganizao ioiia de cada individuaIidade squica.
2
Vinos que 1ean Veneuse ieveIa una esliuluia de ahandnico do lio
negalivo-agiessivo. Podenos lenlai exIic-Io ieacionaInenle, islo , eIa
inleiao indivduo-neio, e iescievei, oi exenIo, una nudana de
anhienle, una nudana de aies. Peicehenos, juslanenle, que, nesle
2
Guex, 8# $F3"(:. *G#=#$*($, . 54.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 81
82
caso, a esliuluia loi nanlida. A nudana de aies a que 1ean Veneuse se
ins linha a linaIidade de se siluai cono honen, no leve cono ohjelivo
a ieoiganizao de una viso saudveI do nundo, no huscava essa
iegnncia caiacleislica do equiIhiio sicossociaI nas, sin, una
conliinao de sua neuiose exleiioiizanle.
A esliuluia neuiolica de un indivduo sei juslanenle a eIahoiao,
a loinao, a ecIoso no ego de noduIos conlIiluais iovenienles en
aile do neio anhienle, en aile da naneiia loda essoaI con que
esle indivduo ieage a essas inlIuncias.
Do nesno nodo que havia una lenlaliva de nislilicao ao se queiei
inleiii do conoilanenlo de Nini e de Mayolle Cacia una Iei geiaI
do conoilanenlo da negia dianle do hianco, aliinanos que h laIla
de ohjelividade na lenlaliva de exlenso da alilude de Veneuse ao honen
de coi enquanlo laI. I nos eseianos lei desencoiajado quaIquei
lenlaliva de aliihuii os liacassos de 1ean Veneuse naioi ou nenoi
concenliao de neIanina na sua eideine.
I ieciso que esle nilo sexuaI - a iocuia da caine hianca - veicuIado
oi conscincias aIienadas, no venha nais aliaaIhai una conieenso
aliva.
De nodo aIgun ninha coi deve sei eicehida cono una laia. A
ailii do nonenlo en que o ielo aceila a cIivagen inosla eIo
euioeu, no len nais sossego, e, desde enlo, no conieensveI
que lenle eIevai-se al o hianco? IIevai-se na gana de coies s quais o
hianco conleie una escie de hieiaiquia?
30
Veienos que una oulia soIuo ossveI. IIa inIica una
ieesliuluiao do nundo.
30
CIaude Noidey, 8GO(@@. *. 7(+2.+", CoI. Pisences, Id. PIon, 13.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 82
83
4
Sohie o ielenso conIexo de
deendncia do coIonizado
No h no nundo un ohie coilado Iinchado,
un ohie honen loiluiado,
en quen eu no seja assassinado e huniIhado.
(Ain Csaiie, Y% 2.: 7O1.$: :. %#1:#1.$%).
Quando coneanos esle liahaIho, no ossuanos seno aIguns
esludos de O. Mannoni uhIicados na ievisla 4:>7OF. Pielendanos
escievei ao auloi, edindo-Ihe que nos conunicasse suas concIusoes.
Posleiioinenle souhenos que una ohia, ieunindo suas ielIexoes, eslava
aia sei uhIicada: 4:>7O(2(B1. *. 2# 7(2($1:#%1($. Vanos eslud-Ia en
seguida.
Anles de enliai nos delaIhes, diganos que o ensanenlo anaIlico de
Mannoni honeslo. Tendo vivido essoaInenle a anhivaIncia ineienle
siluao coIoniaI, chegou a una conieenso, inleIiznenle exausliva
denais, dos lennenos sicoIogicos que iegen as ieIaoes nalivo-
coIonizadoi.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 83
84
A caiacleislica lundanenlaI da esquisa sicoIogica aluaI aiece
sei a ielenso a una ceila exauslividade da naliia. Mas no se deve
eidei de visla o ieaI.
Tiecho no nuilo cIaio... Ianon aiece eslai ciilicando una lendncia nuilo conun
nas disciIinas cienllicas nascidas no scuIo XIX, a de ciiai sislenas leoiicos eileilos,
lendendo enlielanlo a se alaslai dos conlexlos sociais e dos dados eniicos.
1
O. Mannoni, 4:>7O(2(B1. *. 2# 7(2($1:#%1($, Id. du SeuiI, . 32.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 84
85
siluao coIoniaI - lazendo #A#".7." un conjunlo de iIusoes e naIenlendidos
que sonenle a anIise sicoIogica ode siluai e delinii.
2
Oia, sendo esle o onlo de ailida de Mannoni, oi que lazei do
conIexo de inleiioiidade aIgo i-exislenle coIonizao? Reconhecenos
nisso o necanisno de exIicao que, en siquialiia, d no seguinle:
exislen loinas Ialenles de sicose que se loinan evidenles aos un
liaunalisno. I en ciiuigia: o aaiecinenlo de vaiizes en un indivduo
no se oiigina de sua ohiigao de licai dez hoias en , nas de una
liagiIidade de consliluio da aiede venosa, o nodo de liahaIho no
seno una condio lavoiecedoia, e o suei-exeil soIicilado deciela que
a iesonsahiIidade do eniegadoi nuilo Iinilada.
Anles de ahoidai nos delaIhes as concIusoes de Mannoni, goslaianos
de escIaiecei nosso onlo de visla. Delendenos, de una vez oi lodas, o
seguinle iincio: una sociedade iacisla ou no o . Inquanlo no
conieendeinos essa evidncia, deixaienos de Iado nuilos iohIenas.
Dizei, oi exenIo, que o noile da Iiana nais iacisla do que o suI,
que o iacisno ohia de suhaIleinos, o que, oi conseguinle, no
conionele de nodo aIgun a eIile, que a Iiana o as nenos iacisla
do nundo, do leilio de honens incaazes de ensai coiielanenle.
Paia nos iovai que o iacisno no ieioduz a siluao econnica, o
auloi nos Ienhia que, na Aliica do SuI, os oeiiios hiancos noslian-se
lo iacislas quanlo os diiigenles e os alioes - e s vezes nais ainda.
3
Pedinos descuIas, nas goslaianos que aqueIes que se encaiiegan
de descievei a coIonizao Ienhien-se de una coisa: uloico iocuiai
sahei en que un conoilanenlo desunano se dileiencia de oulio
conoilanenlo desunano. No queienos de nodo aIgun inlIai o
nundo con nossos iohIenas, nas goslaianos sinIesnenle de
eigunlai a Monsieui Mannoni se eIe no eicehe que, aia un judeu,
as dileienas enlie o anlisenilisno de Mauiias e o de GoehheIs so
ineicelveis...
No lin de una ieiesenlao de 8# A+%#1$ ".:A.7%+.+:. na Aliica do
Noile, un geneiaI disse a Sailie: Seiia hon que sua ea losse encenada
na Aliica Negia. IIa noslia hen cono o negio en as liancs nais
leIiz do que seu seneIhanle aneiicano.
2
Cl. a segunda caa do Iivio de Mannoni. Giilanos a aIavia aaiecei.
3
O. Mannoni, o. cil., . 16.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 85
86
Aciedilo sinceianenle que una exeiincia suhjeliva ode sei
conailiIhada oi oulia essoa que no a viva, e no ielendo janais
saii dizendo que o iohIena negio neu iohIena, so neu, aia en
seguida dedicai-ne a seu esludo. Mas ne aiece que Mannoni no lenlou
senlii de denlio o deseseio do honen de coi dianle do hianco. Dediquei-
ne nesle esludo a aaIai a nisiia do negio. TcliI e alelivanenle.
No quis sei ohjelivo. AIis, no hen isso: neIhoi seiia dizei que no
ne loi ossveI sei ohjelivo.
Ixisle enlo una dileiena enlie un iacisno e oulio? A nesna
queda, o nesno liacasso do honen no oden sei enconliados en
anhos?
Monsieui Mannoni eslina que o hianco ohie da Aliica do SuI delesla
o negio indeendenlenenle de quaIquei iocesso econnico. AIn do
nais, Sailie convoca a nenlaIidade anli-senila aia exIicai essa
caiacleislica:
Assin, chanaiia de hon giado o anli-senilisno de esnohisno do ohie.
Paiece, con eleilo, que a naioiia dos iicos +%121&# esla aixo en vez de
enliegai-se a eIa, ois len coisa neIhoi a lazei. Isla aixo se ioaga
noinaInenle nas cIasses ndias, iecisanenle oique eIas no ln nen
leiia, nen casleIo, nen casa! Ao lialai o judeu cono un sei inleiioi e
einicioso, aliino, ao nesno leno, que eileno a una eIile.
4
Podeianos ieliucai que esle desvio da agiessividade do ioIelaiiado
hianco na diieo do ioIelaiiado negio , lundanenlaInenle, una
consequncia da esliuluia econnica da Aliica do SuI.
Que a Aliica do SuI? Una caIdeiio onde 2.530.300 hiancos
esancan e eslacionan 13.000.000 de negios. Se os hiancos ohies
odeian os ielos no , cono nos laz enlendei Mannoni, oique o
iacisno ohia de equenos coneicianles e de equenos coIonos que
deian duio duianle nuilo leno sen sucesso. Nada disso, oique a
esliuluia da Aliica do SuI una esliuluia iacisla:
NegioliIia e liIanlioia so insuIlos na Aliica do SuI (...) A ioosla seaiai
os nalivos dos euioeus, leiiiloiiaInenle, econonicanenle e oIilicanenle,
e Iev-Ios a edilicai sua ioiia civiIizao soh a diieo e a auloiidade dos
hiancos, nas con un nnino de conlaclo enlie as duas iaas. Reseivai
aIguns leiiiloiios aia os nalivos e ohiigai a giande naioiia a noiai neIes
(...) A conelio econnica seiia assin suiinida, ieaiando o caninho
4
1ean-PauI Sailie, /F52.N1($: :+" 2# E+.:%1($ W+13., .32. SuhIinhado oi nos.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 86
87
A#"# # ".#=121%#,-( *(: j="#$7(: A(=".:G E+. 7(@Ab.@ klm *# A(A+2#,-(
.+"(AF1# n;;;o
No h exageio en dizei que a naioi aile dos suIaliicanos senle una
ieugnncia quase lsica oi ludo o que coIoca un nalivo ou una essoa de
coi no seu nveI.
5
Paia denoIii o aigunenlo de Mannoni, ieileienos que a haiieiia
econnica se oiigina, enlie oulias causas, do nedo da concoiincia e
do desejo de iolegei as cIasses dos hiancos ohies que loinan a
nelade da ouIao euioia e de inedi-Ios de decaii ainda nais.
6
Monsieui Mannoni conlinua: A exIoiao coIoniaI no se conlunde
con as oulias loinas de exIoiao, o iacisno coIoniaI dileie dos oulios
iacisnos.
7
O auloi laIa de lenonenoIogia, de sicanIise, de unidade
hunana, nas goslaianos que esses leinos assunissen en seu lexlo
un cailei nais concielo. Todas as loinas de exIoiao se aiecen.
Todas eIas iocuian sua necessidade en aIgun decielo hhIico. Todas
as loinas de exIoiao so idnlicas ois lodas eIas so aIicadas a
un nesno ohjelo: o honen. Ao consideiai ahslialanenle a esliuluia
de una ou oulia exIoiao, nascaia-se o iohIena cailaI,
lundanenlaI, que ieoi o honen no seu Iugai.
O iacisno coIoniaI no dileie dos oulios iacisnos.
O anli-senilisno ne alinge en Iena caine, eu ne enociono, esla
conleslao aleiioiizanle ne dehiIila, negan-ne a ossihiIidade de sei
honen. No osso deixai de sei soIidiio con o deslino ieseivado a
neu iino. Cada un dos neus alos alinge o honen. Cada una das
ninhas ielicncias, cada una das ninhas covaidias ieveIa o honen.
8
Vanos ouvii Csaiie ainda una vez:
5
Padie Osvin, nagialh do convenlo doninicano de So NicoIau, SlaIIenhosch, Aliica do
SuI: 8GO(@@. *. 7(+2.+", . 140. SuhIinhado oi nos.
6
Padie Osvin, ihiden.
7
O. Mannoni, o. cil., . 1.
8
Ao escievei islo, ensanos na cuIahiIidade nelalsica de 1aseis: H, enlie os honens,
eIo lalo de seien honens, una soIidaiiedade en viilude da quaI cada un loina-se
iesonsveI oi quaIquei injuslia e oi quaIquei naI conelido no nundo, e, en ailicuIai,
eIos ciines conelidos en sua iesena, ou sen que eIe os ignoie. Se no lao o
que osso aia inedi-Ios, sou cnIice. Se no aiiisquei ninha vida aia inedii o
assassinalo de oulios honens, se liquei eiIexo, sinlo-ne cuIado en un senlido
que no ode sei conieendido, de nodo adequado, nen juidica, nen oIlica, nen
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 87
88
Quando Iigo o idio e ouo que, na Aniica, os ielos so Iinchados, digo
que nos nenliian: HilIei no noiieu, quando Iigo o iadio e ouo que
judeus so insuIlados, desiezados, nassaciados, digo que nos nenliian:
HilIei no noiieu, quando Iigo enlin o idio e ouo que na Aliica o liahaIho
loiado esl insliludo, IegaIizado, digo que, na veidade, nos nenliian:
HilIei no noiieu.
GaIIieni, niIilai liancs que lez caiieiia cono conquisladoi de viios leiiiloiios aliicanos,
coneando cono cailo e leininando cono naiechaI. Ioi o acilicadoi de Madagascai,
enlie 186 e 105.
17
O IelhnoIogie ieliouve Iunil de I honne, Y:A"1%, ahiiI de 150.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 91
2
Insinai o Ciislianisno s essoas de AIoi una laiela digna de Don
Quichole (... Isso) no len nenhun senlido enquanlo a eisonaIidade
einanece consliuda con eIenenlos que eslo en conIela desainonia
con a douliina ciisl: ceilanenle coneai eIo Iado ioi.
18
I se os ielos so ineineveis aos ensinanenlos de Ciislo, no
oique sejan incaazes de assiniI-Io. Conieendei aIgo novo exige
disonihiIidade, ieaiao, exige una nova loinao. I uloico eseiai
do ielo ou do iahe que se esloicen aia inseiii vaIoies ahslialos na
sua f.2%#$:7O#++$B, quando eIes naI conseguen conei o sulicienle aia
nalai a lone. Pedii a un ielo do aIlo Ngei que se caIe, denunciai que
eIe incaaz de se loinai un Schuheil, no nenos ahsuido do que licai
adniiado oique un oeiiio de BeiIiel no dedique suas noiles ao esludo
do Iiiisno na Iileialuia indiana, ou decIaiai que eIe nunca sei un Iinslein.
Na veidade, de nodo ahsoIulo, nada se ooe a coisas seneIhanles.
Nada - saIvo que os inleiessados no ln a ossihiIidade de ohl-Ias.
I eIes no se queixan! A iova?
No lin da nadiugada, nuilo aIn de neu ai e de ninha ne, a chouana
iachada e lihiosa, cono un essegueiio aloinenlado eIos aiasilas, o
lelo ieciio ienendado con edaos de Iala de oIeo dieseI, loinando
oas de leiiugen na asla cinzenla, soidida e ledoienla da aIha, e quando
o venlo assovia, esse conjunlo disaialado laz un hizaiio haiuIho,
iniciaInenle cono un cieilai de liiluia, deois cono un lio que
neiguIha na gua soIlando una lunaa de laguIhas esvoaanles. I a cana
de lhuas de onde se aIevanlou ninha iaa, ninha iaa loda inleiia dessa
cana de lhuas, con suas alas leilas de Iala de queiosene, cono se soliesse
de eIelanlase essa cana, e seu couio de cahiilo, e suas loIhas secas de
hananeiia, e seus liaos, una noslaIgia de coIcho, a cana de ninha avo.
Acina da cana, en un ole cheio de oIeo, un lilo cuja chana dana cono
un naho giosso... Sohie o ole, en de Ielias de ouio: OBRIGADO.
InleIiznenle,
18
Cilado oi Geoiges BaIandiei, ihid. . 610.
Iia-nos ieaInenle
inossveI enliai en conlaclo con os nalivos. Deixanos a Aliica con
deslino Iiana, sen lei conieendido a iazo desla aninosidade.
Inlielanlo, aIguns lalos nos Ievaian a ".52.%1"; O liancs no gosla do
judeu que no gosla do iahe, que no gosla do ielo... Ao iahe se diz:
Se vocs eslo ohies oique o judeu vos enioIou, lonou ludo de
vocs. Ao judeu se diz: Vocs no eslo en de iguaIdade con os
iahes oique na veidade vocs so hiancos e ln Beigson e Iinslein.
Ao ielo se diz: Vocs so os neIhoies soIdados do Iniio Iiancs, os
iahes se consideian sueiioies a vocs, nas eIes eslo enganados.
AIis, no veidade, no se diz nada ao ielo, no se len nada a Ihe
dizei, o soIdado senegaIs un inlanle, o hon-inlanle-do-seu-cailo, o
vaIenle que so-sahe-iecehei-oidens:
- Voc no assai.
- Poi qu?
- Iu no sahei. Voc no assai.
O hianco, incaaz de enlienlai lodas as ieivindicaoes, se Iivia das
iesonsahiIidades. Iu denonino esle iocesso de ieailio iaciaI da cuIa.
Dissenos que aIguns lalos nos suiieendeian. Toda vez que havia un
novinenlo insuiieicionaI, a auloiidade niIilai so coIocava na vanguaida
soIdados de coi. Ioian ovos de coi que aniquiIaian as lenlalivas de
Iiheilao de oulios ovos de coi, iova de que no havia cono
univeisaIizai o iocesso: se os iahes, esses vagahundos, nelian na cahea
que devian se ievoIlai, no o seiia en none de iincios dignos, nas
sinIesnenle con o lin de descaiiegai seu inconscienle de =17(%:.
JFa#122., leino ciiouIo signilicando os ahonados, o conjunlo dos =FaF AnliIhas e dos =FaF
Iiana. Vei a nola do liaduloi .54.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 104
105
enxaguaian suas iovelas, ajuslaian suas haIanas e iniciaian
esquisas que einiliio aos coilados dos ielos hianqueai e, assin,
no suoilai nais o eso dessa naIdio coioiaI. IIahoiei, ahaixo do
esquena coioiaI, un esquena hisloiico-iaciaI. Os eIenenlos que uliIizei
no ne loian loinecidos eIos iesduos de sensaoes e eiceoes de
oiden sohieludo lcliI, esaciaI, cineslsica e visuaI
1
, nas eIo oulio,
o hianco, que os leceu aia nin aliavs de niI delaIhes, anedolas,
ieIalos. Iu aciedilava eslai consliuindo un eu lisioIogico, equiIihiando
o esao, IocaIizando as sensaoes, e eis que exigian de nin un
suIenenlo.
OIhe, un ielo! Iia un :%1@+2+: exleino, ne lulucando quando eu
assava. Iu eshoava un soiiiso.
OIhe, un ielo! I veidade, eu ne diveilia.
OIhe, un ielo! O cicuIo lechava-se ouco a ouco. Iu ne diveilia
aheilanenle.
Mane, oIhe o ielo, eslou con nedo! Medo! Medo! I coneavan
a ne lenei. Quis gaigaIhai al sulocai, nas isso loinou-se inossveI.
Iu no aguenlava nais, j sahia que exislian Iendas, hisloiias, a
hisloiia e, sohieludo, # O1:%("171*#*. que 1aseis havia ne ensinado.
Inlo o esquena coioiaI, alacado en viios onlos, desnoionou,
cedendo Iugai a un esquena eidinico iaciaI. No novinenlo, no se
lialava nais de un conhecinenlo de neu coio na leiceiia essoa, nas
en liiIa essoa. No lien, ao invs de un, deixavan-ne dois, lis
Iugaies.
. Na veidade, o aIaine
aiava iaidanenle.
Na Aniica, os ielos so nanlidos aile. Na Aniica do SuI,
chicoleian nas iuas e neliaIhan os gievislas ielos. Na Aliica OcidenlaI,
o ielo un aninaI. I aqui, hen eilo de nin, ao neu Iado, esle coIega
de lacuIdade, oiiginiio da AigIia, que ne diz: Inquanlo ielendeien
que o iahe un honen cono nos, nenhuna soIuo sei viveI.
- Veja, neu caio, eu no lenho ieconceilos de coi... Oia essa, enlie
nonsieui, en nossa casa o ieconceilo de coi no exisle!... Peileilanenle,
o ielo un honen cono nos... No oi sei negio que nenos
inleIigenle do que nos... Tive un coIega senegaIs no ieginenlo que eia
nuilo ielinado...
Onde ne siluai? Ou neIhoi, onde ne nelei? Mailinicano, oiiginiio
de nossas veIhas coInias. Onde ne escondei?
OIhe o ielo!... Mane, un ielo!... CaIe a hoca, nenino, eIe vai se
ahoiiecei! No Iigue, nonsieui, eIe no sahe que o senhoi lo civiIizado
quanlo nos...
Meu coio eia devoIvido desancado, desconjunlado, denoIido, lodo
enIulado, naqueIe dia hianco de inveino. O ielo un aninaI, o ielo
No oiiginaI: 8. =.#+ $MB". 3(: .@@."*.C @#*#@.d Ou seja, olensa esada, nas no
lialanenlo coils do 3(+:, IileiaInenle: o ielo honilo vos cohie (ou enche) de neida,
nadane! In un lon nais Ieve, .@@."*." signilica aenas chaleai, enchei o saco,
ieleii o lon nais esado, de acoido con o conlexlo naiialivo.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 107
108
Cono assin? Quando enlo eu linha lodos os nolivos aia odiai,
deleslai, iejeilavan-ne? Quando enlo devia sei aduIado, soIicilado,
iecusavan quaIquei ieconhecinenlo? Desde que eia inossveI Iiviai-ne
de un 7(@A2.N( 1$#%(, decidi ne aliinai cono Negio. Una vez que o
oulio hesilava en ne ieconhecei, so havia una soIuo: lazei-ne conhecei.
1ean-PauI Sailie, en /F52.N1($: :+" 2# E+.:%1($ W+13., escieveu:
IIes (os judeus) deixaian-se envenenai oi una ceila ieiesenlao que os
oulios lizeian deIes e viven con ieceio de que seus alos coiiesondan a
eIa, assin odeianos dizei que sua condula eieluanenle sohie-
deleininada eIo inleiioi.
2
Ainda assin o judeu ode sei ignoiado na sua judeilude. IIe no esl
inlegiaInenle naquiIo que . As essoas avaIian, eseian. In Ilina
inslncia, so os alos e os conoilanenlos que deciden. I un hianco
e, sen Ievai en consideiao aIguns liaos disculveis, chega a assai
deseicehido. IIe eilence iaa daqueIes que senie ignoiaian a
anlioolagia. No enlanlo que idia, devoiai o ioiio ai! Mas ludo
esl hen leilo, so iecisanos no sei ielos. CIaio, os judeus so
naIlialados, neIhoi dizendo, eiseguidos, exleininados, nelidos no
loino, nas essas so aenas equenas hisloiias en lanIia. O judeu so
no anado a ailii do nonenlo en que deleclado. Mas conigo
ludo lona un aseclo $(3(. Nenhuna chance ne oleiecida. Sou
sohiedeleininado eIo exleiioi. No sou esciavo da idia que os oulios
lazen de nin, nas da ninha aaiio.
Chego Ienlanenle ao nundo, hahiluado a no aaiecei de ieenle.
Caninho iaslejando. Desde j os oIhaies hiancos, os nicos veidadeiios,
ne dissecan. Islou lixado. Tendo ajuslado o nicioscoio, eIes ieaIizan,
ohjelivanenle, coiles na ninha ieaIidade. Sou liado. Sinlo, vejo nesses
oIhaies hiancos que no un honen novo que esl enliando, nas un
novo lio de honen, un novo gneio. Un ielo!
DesIizo eIos canlos, calando con ninhas Iongas anlenas os axionas
esaIhados eIa sueilcie das coisas, - a ioua do ielo cheiia a ielo
- os denles do ielo so hiancos - os s do ielo so giandes - o Iaigo
eilo do ielo, - desIizo eIos canlos, einaneo siIencioso, asiio ao
anoninalo, ao esquecinenlo. Vejan, aceilo ludo, desde que asse
deseicehido!
2
O. cil., . 123.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 108
10
- Chegue nais, queio Ihe aiesenlai a neu coIega negio... Ain
Csaiie, honen negio, iolessoi da Univeisidade... Maiian Andeison, a
naioi canloia negia... Di. Cohh, o descohiidoi dos gIohuIos hiancos,
un negio... Ii, cuniinenle aqui neu anigo nailinicano (nas cuidado,
eIe nuilo suscelveI)...
A veigonha. A veigonha e o desiezo de si. A nusea. Quando ne anan,
dizen que o lazen aesai da ninha coi. Quando ne deleslan, aciescenlan
que no eIa ninha coi... Aqui ou aIi, sou iisioneiio do cicuIo inleinaI.
Iu ne esquivo desses esciuladoies do anle diIvio, e ne agaiio a
neus iinos, ielos cono eu. Hoiioi, eIes ne iejeilan. IIes so quase
hiancos! I deois, eIes vo se casai con una hianca. Teio liIhos
noienos... Quen sahe, ouco a ouco, laIvez...
Iu linha sonhado.
- Sahe, nonsieui, sou un dos naioies negioliIos de Iyon.
A evidncia eslava I, inIacveI. Minha negiuia eia densa e indisculveI.
IIa ne aloinenlava, ne eiseguia, ne eiluihava, ne exaseiava.
Os ielos so seIvagens, eslidos, anaIlahelos. Mas eu sahia que,
no neu caso, essas aliinaoes eian laIsas. Havia un nilo do negio
que eia ieciso, anles de nais nada, denoIii. No eslvanos nais no
leno en que as essoas se iniessionavan dianle de un adie ielo.
Tnhanos ndicos, iolessoies, esladislas... Sin, nas en lodos esses
casos aIgo de insoIilo eisisla. Nos lenos un iolessoi de hisloiia
senegaIs. IIe nuilo inleIigenle... Nosso ndico un negio. IIe
nuilo coidiaI.
Iia o iolessoi negio, o ndico negio, eu, que coneava a liaquejai,
lienia ao nenoi aIaine. Sahia, oi exenIo, que se un ndico negio
conelesse un eiio, eia o seu lin e o dos oulios que o seguiiian. Na
veidade, o que que se ode eseiai de un ndico ielo? Desde que
ludo coiiesse hen, unhan-no nas nuvens, nas aleno, nada de
hohagens, oi ieo nenhun! O ndico negio no sahei janais a que
onlo sua osio esl ioxina do descidilo. Reilo, eu eslava nuiado:
nen ninhas aliludes oIidas, nen neus conhecinenlos Iileiiios, nen
neu donnio da leoiia dos quanla ohlinhan induIlo.
Iu iecIanava, exigia exIicaoes. Suavenenle, cono se laIa a una
ciiana, exIicavan que eia a oinio de aIgunas essoas aenas,
aciescenlando que eia ieciso eseiai seu iido desaaiecinenlo.
De que eslvanos lialando? Do ieconceilo de coi.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 109
110
O ieconceilo de coi nada nais do que a iaiva iiiacionaI de una iaa oi
oulia, o desiezo dos ovos loiles e iicos oi aqueIes que eIes consideian
inleiioies, e deois o anaigo iessenlinenlo daqueIes que loian oiinidos
e liequenlenenle injuiiados. Cono a coi o sinaI exleiioi nais visveI da
iaa, eIa loinou-se o ciiliio aliavs do quaI os honens so juIgados, sen se
Ievai en conla as suas aquisioes educalivas e sociais. As iaas de eIe
cIaia leininaian desiezando as iaas de eIe escuia e eslas se iecusan a
conlinuai aceilando a condio nodesla que Ihes ielenden inoi.
3
Iu havia Iido coiielanenle. Iia a iaiva, eu eia odiado, deleslado,
desiezado, no eIo vizinho da lienle ou eIo iino naleino, nas oi loda
una iaa. Islava exoslo a aIgo iiiacionaI. Os sicanaIislas dizen que no
h nada de nais liaunalizanle aia a ciiana do que o conlaclo con o
iacionaI. PessoaInenle eu diiia que, aia un honen que so len cono aina
a iazo, no h nada de nais neuiolizanle do que o conlalo con o iiiacionaI.
Senli nascei en nin Ininas de ao. Tonei a deciso de ne delendei.
Cono hoa llica, quis iacionaIizai o nundo, nosliai ao hianco que eIe
eslava eiiado.
No judeu, diz 1ean-PauI Sailie,
h una escie de ineiaIisno aaixonado da iazo: ois eIe no quei aenas
convencei que esl con a veidade, seu ohjelivo eisuadii seus inleiIoculoies
de que h un vaIoi ahsoIulo e incondicionaI no iacionaIisno. IIe se consideia
cono un nissioniio do univeisaI, dianle da univeisaIidade da ieIigio
caloIica, da quaI eIe excIudo, quei eslaheIecei a caloIicidade do iacionaI,
insliunenlo aia aIcanai a veidade e o eIo esiiiluaI enlie os honens.
4
I, aciescenla o auloi, se exislen judeus que lizeian da inluio a
calegoiia lundanenlaI da liIosolia, a inluio deIes
en nada se asseneIha ao esiilo de ielinanenlo de PascaI, o quaI,
inconleslveI e inslveI, haseado en niI eiceoes ineicelveis, aiece
ao judeu sei o seu ioi ininigo. Quando a Beigson, sua liIosolia aiesenla
o aseclo cuiioso de una douliina anliinleIecluaIisla inleiianenle
consliuda eIa inleIigncia nais iaciocinanle e nais cilica. I
aigunenlando que eIe eslaheIece a exislncia de una duiao uia, de
una inluio liIosolica, e esla nesna inluio, que descohie a duiao ou
a vida, univeisaI, oique lodos oden ialic-Ia, oique seus ohjelos
lenden ao univeisaI, ois oden sei concehidos e noneados.
5
3
Sii AIan Buins, 8. A"FW+BF *. "#7. .% *. 7(+2.+", Payol, . 14.
4
/F52.N1($: :+" 2# E+.:%1($ W+13., . 146-147.
5
Iden, . 14-150.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 110
111
Con aidoi, us-ne a invenlaiiai, a sondai as vizinhanas. Aliavs
dos lenos, vinos a ieIigio caloIica juslilicai e deois condenai a
esciavido e as disciininaoes. Mas, ao ieduzii ludo noo de dignidade
hunana, eIininava-se o iohIena do ieconceilo. Os cienlislas, aos
nuilas ielicncias, adniliian que o ielo eia un sei hunano, 1$ 313( .
1$ 31%"( o ielo linha-se ieveIado anIogo ao hianco, nesna noiloIogia,
nesna hisloIogia. A iazo asseguiava a viloiia en lodas as lienles. Iu
eia ieadnilido nas assenhIias. Mas live de eidei as iIusoes.
A viloiia hiincava de galo e ialo, eIa zonhava de nin. Cono diz o
oulio, quando eslou I, eIa no esl, quando eIa esl, no eslou nais.
No Iano das idias, eslvanos de acoido: o negio un sei hunano.
Islo , aciescenlavan os nenos convencidos, eIe len cono nos o coiao
esqueida. Mas o hianco, en deleininadas quesloes, conlinuava
iiiedulveI. Poi nenhun ieo eIe queiia inlinidade enlie as iaas, ois
sahido que os ciuzanenlos de iaas dileienles iehaixan o nveI
squico e nenlaI... Al que nos lenhanos un conhecinenlo nais hen
lundanenlado sohie os eleilos do ciuzanenlo de iaas, seiia neIhoi
evil-Io enlie iaas nuilo dislanles.
6
De ninha aile eu sahia hen cono ieagii. Se livesse de ne delinii,
diiia que eseio, inleiiogo as ceicanias, inleiielo a ailii de ninhas
descoheilas, loinei-ne un sensilivo.
No incio da hisloiia que os oulios lizeian aia nin, coIocaian en
evidncia o edeslaI da anlioolagia, aia que eu ne Ienhie hen.
Descievian neus cionossonos cono lendo genes nais ou nenos
esessos, ieiesenlando o canihaIisno. Ao Iado do :.N 21$a.* descohiia-
se o "#71#2 21$a.*. Una veigonha, esse lio de cincia!
Mas eu conieendo esle necanisno sicoIogico. Pois, cono lodo
o nundo sahe, eIe aenas sicoIogico, esle necanisno. H dois scuIos
eu eslava eidido aia a hunanidade, eleinanenle esciavo. Deois
aIguns honens vieian a decIaiai que ludo aquiIo j linha duiado denais.
Minha lenacidade lez o ieslo, lui saIvo do diIvio civiIizadoi. Avancei...
Taide denais. Tudo eslava exIoiado, ievislo, iovado, eslaheIecido.
Minhas nos neivosas licaian vazias. A lonle secou. Taide denais!
Mesno assin queio conieendei.
6
1. A. Moein, II Congiesso InleinacionaI de Iugenia, cilado oi Sii AIan Buins.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 111
112
Desde aqueIe leno en que aIguns se queixavan de lei chegado laide
denais e de que ludo j linha sido dilo, aiece exislii una noslaIgia do
assado. Seiia o aiaso eidido oiiginaI de que laIa Ollo Rank? Quanlos
desses agaiiados ao leio do nundo dedicaian a vida ao decilianenlo
do oicuIo de DeIlos, ou lenlaian ieslaheIecei o iiIo de UIisses! Os
an-esiiiluaIislas, queiendo iovai a exislncia da aIna nos aninais,
usan o seguinle aigunenlo: un cachoiio doine sohie a lunha de seu
dono e a noiie de lone. Ioi 1anel que leve o niilo de denonsliai que o
dilo cachoiio, ao conliiio do honen, no eia nen sequei caaz de
eIininai o assado. IaIa-se da giandeza giega, diz Ailaud, nas, aciescenla
que, se hoje as essoas no conieenden nais V: ?(F5("#: de IsquiIo,
IsquiIo quen esl eiiado.
V: 7(F5("#:, una das liagdias nais inoilanles de IsquiIo, cujo lena cenliaI a noile
e o deslaque que os iilos luneiiios ln na vida en sociedade.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 112
113
Vocs chegaian nuilo laide, laide denais. Senie havei un nundo
- hianco - enlie vocs e nos... Issa dilicuIdade que len o oulio de Iiquidai
delinilivanenle o assado. Dianle dessa escIeiose aleliva do hianco,
conieensveI que eu lenha decidido dai neu giilo negio. Pouco a ouco,
ciiando seudoodes aqui e aIi, secielei una iaa. I esla iaa liluheou
soh o eso de un eIenenlo lundanenlaI. QuaI? O iilno! Isculen IooId
Senghoi, nosso vale:
I a nais sensveI e a nenos naleiiaI das coisas. I o eIenenlo vilaI oi
exceIncia. I a condio iineiia e o signo da Aile, cono a iesiiao o
da vida, a iesiiao que se ieciila ou esnoiece, loina-se ieguIai ou
esasnodica, conloine a lenso do sei, o giau e a quaIidade da enoo.
Assin o iilno na sua uieza iiniliva, assin o nas ohias iinas da Aile
Negia, ailicuIainenle na escuIluia. IIe leilo de un lena - loina
escuIluiaI - que se ooe a un lena iino, cono a insiiao e a exiiao,
e que ieelido. A sineliia no engendia a nonolonia, o iilno vivo,
Iivie... I assin que o iilno age sohie o que h de nenos inleIecluaI en nos,
desolicanenle, aia nos lazei eneliai na esiiiluaIidade do ohjelo, e
essa alilude de ahandono que nos ioiia, , eIa ioiia, ilnica.
7
Sei que Ii hen? ReIi nuilas e nuilas vezes. Do oulio Iado do nundo
hianco, una leiica cuIluia negia ne saudava. IscuIluia negia! Conecei
a coiai de oiguIho. Iia a saIvao?
Iu linha iacionaIizado o nundo e o nundo linha ne iejeilado en
none do ieconceilo de coi. Desde que, no Iano da iazo, o acoido no
eia ossveI, Iancei-ne na iiiacionaIidade. CuIa do hianco, oi sei nais
iiiacionaI do que eu! Poi uia necessidade havia adolado o nlodo
iegiessivo, nas eIe eia una aina esliangeiia, aqui eslou en casa, lui
consliudo con o iiiacionaI, ne aloIo no iiiacionaI, iiiacionaI al o
escoo. I agoia, vihia a ninha voz:
AqueIes que no invenlaian
nen a oIvoia nen a hssoIa
AqueIes que nunca souheian donai
nen o vaoi nen a eIeliicidade
AqueIes que no exIoiaian
nen os naies nen os cus
nas conhecen o as do soliinenlo
7
Senghoi, Ce que Ihonne noii aoile, in 8GO(@@. *. 7(+2.+", . 30-310.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 113
114
nos seus nais insignilicanles iecanlos
AqueIes cujas nicas viagens
loian de deseniaizanenlo
AqueIes que loian anaciados eIas genulIexoes
AqueIes que loian doneslicados e ciislianizados
AqueIes en quen inocuIaian a liouxido
Sin, lodos eIes so neus iinos - una lialeinidade seia nos
anaiia a lodos nos. Deois de lei delendido a lese nenoi, dou a voIla
oi cina e anuncio eslieilosanenle oulia coisa.
(...) Mas aqueIes sen os quais a leiia no seiia a leiia
CoIina nais henlazeja ainda
ois que a leiia deseila
nais e nais a leiia
Pole onde se ieseiva e anaduiece
o que a leiia nais len de leiia
Minha negiilude no una edia
una suidez Ianada conlia o cIanoi do dia
Minha negiilude no Ieucona de gua noila
no oIho noilo da leiia
Minha negiilude no nen loiie nen calediaI
IIa neiguIha na caine veineIha do soIo
IIa neiguIha na caine aidenle do cu
IIa iasga a iosliao oaca da acincia sensala.
8
Iia! O alahaque haialina a nensagen cosnica! So o ielo caaz
de liansnili-Ia, de deciliai seu senlido, seu aIcance. CavaIgando o nundo,
esoias vigoiosas conlia os lIancos do nundo, Iuslio o escoo do
nundo, cono o saciilicadoi enlie os oIhos da vlina.
Mas eIes ieIaxan, envoIvidos eIa essncia de lodas as coisas, ignoiando
as sueilcies, nas envoIvidos eIo novinenlo de lodas as coisas.
Sen ieocuao de donai nas jogando o jogo do nundo
veidadeiianenle liIhos nais veIhos do nundo
aheilos a lodos os susiios do nundo
iea lialeinaI de lodos os susiios do nundo
Ieilo sen dieno de lodas as guas do nundo
8
A. Csaiie, ?#O1." *G+$ ".%(+" #+ A#>: $#%#2, . 77-78.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 114
115
cenleIha do logo sagiado do nundo
caine da caine do nundo
aIilando no ioiio novinenlo do nundo.
CavaIaiio.
26
]. :+1: +$ $MB"..
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 126
127
6
O ielo e a sicoaloIogia
As escoIas sicanaIlicas esludaian as ieaoes neuiolicas que nascen
en ceilos neios, en ceilos seloies da civiIizao. Ohedecendo a una
exigncia diaIlica, deveianos nos eigunlai al que onlo as concIusoes
de Iieud ou de AdIei oden sei uliIizadas en una lenlaliva de exIicao
da viso de nundo do honen de coi.
Nunca se saIienlai sulicienlenenle que a sicanIise, cono se sahe,
se iooe a conieendei deleininados conoilanenlos no seio de un
giuo eseclico ieiesenlado eIa lanIia. I quando se liala de una
neuiose vivida oi un aduIlo, a laiela do anaIisla ieenconliai, na
nova esliuluia squica, una anaIogia con ceilos eIenenlos inlanlis,
una ieelio, una coia de conlIilos suigidos no seio da consleIao
laniIiai. In quaIquei dos casos, iocuia-se consideiai a lanIia cono
ohjelo e ciicunslncia squicas.
1
Todavia, no nosso caso, os lennenos vo se conIicai signilica-
livanenle. A lanIia, na Iuioa, ieiesenla una naneiia que len o nundo
de se oleiecei ciiana. A esliuluia laniIiai e a esliuluia nacionaI nanln
ieIaoes eslieilas. A niIilaiizao e a cenliaIizao da auloiidade de un
1
1. Iacan, Ie conIexe, lacleui conciel de Ia sychoIogie laniIiaIe, Y$7>72(AF*1.
5"#$,#1:., 8-40-45.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 127
128
as conduzen aulonalicanenle a una ieciudescncia da auloiidade
aleina. Na Iuioa, e en lodos os ases dilos civiIizados ou civiIizadoies,
a lanIia un edao da nao. A ciiana que deixa o neio laniIiai
ieenconlia as nesnas Ieis, os nesnos iincios, os nesnos vaIoies. Una
ciiana noinaI, ciescida en una lanIia noinaI, sei un honen
noinaI.
2
No h desiooio enlie a vida laniIiai e a vida nacionaI.
Inveisanenle, se se consideia una sociedade lechada, ou seja, iolegida
do lIuxo civiIizadoi, enconlianos as nesnas esliuluias desciilas acina.
8Gh@. *+ 4>B@F. *GV5"1E+., do Padie TiiIIes, oi exenIo, haslanle
convincenle, aIi senle-se a lodo inslanle a necessidade de calequizai a
aIna ielinha, nas a desciio que enconlianos da cuIluia - esquenas
cuIluiais, eisislncia de iilos, sohievivncia de nilos - no d a nesna
iniesso aililiciaI que senlinos en 8# AO12(:(AO1. =#$%(+..
Releincia a un lanoso Iivio, esciilo eIo adie heIga TeneIs, uhIicado en 146 en
hoIands, e en 14 en liancs, eIa ediloia 4"F:.$7. V5"17#1$..
3
Se hen que esla ieseiva seja disculveI. Vejan, oi exenIo, o que nos diz 1uIielle
Boulonniei: A eiveiso no seiia un iolundo ielaidanenlo alelivo nanlido ou
deleininado eIas condioes en que viveu a ciiana, eIo nenos lanlo quanlo eIas
disosioes conslilucionais que einanecen evidenlenenle en alividade, nas que
iovaveInenle no so as nicas iesonsveis? (/.3+. !"#$,#1:. *. 4:>7O#$#2>:. n
3,14, . 403-404).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 128
12
conoilanenlos hunanos, o conoilanenlo dianle da auloiidade
aiendido. I aiendido no seio de una lanIia que ode, do onlo de
visla sicoIogico, sei idenlilicada eIa sua oiganizao ailicuIai, islo ,
eIa naneiia con que a auloiidade disliihuda e exeicida.
4
Oia, e islo nuilo inoilanle, conslalanos o inveiso no caso do honen
de coi. Una ciiana negia, noinaI, lendo ciescido no seio de una lanIia
noinaI, licai anoinaI ao nenoi conlaclo con o nundo hianco. Cono
laIvez esla ioosio no seja conieendida de inedialo, avanaienos
ieliocedendo. Reconhecendo o niilo de Di. Bieuei, Iieud escieveu:
In quase lodos os casos, conslalanos que os sinlonas, oi assin dizei,
eian cono que iesduos de exeiincias enolivas, e, oi esla iazo, as
chananos nais laide de liaunas squicos. Sua caiacleislica ailicuIai
se assiniIava cena liaunlica que os linhan iovocado. Conloine a
exiesso consagiada, os sinlonas eian deleininados oi cenas das quais
eIes loinavan os iesduos nnsicos, no sendo nais ieciso ieconhecei
neIes eleilos aihiliiios e enignlicos da neuiose. Conludo, ao conliiio do
que se odeiia eseiai, os sinlonas nen senie iesuIlavan de un nico
aconlecinenlo, nas, na naioi aile dos casos, de nIliIos liaunas,
liequenlenenle anIogos e iecoiienles. Poi conseguinle, eia ieciso
ieioduzii cionoIogicanenle loda a cadeia de Ienhianas alognicas,
oin na oiden inveisa, a Ilina en iineiio Iugai, e a iineiia, ao linaI,
inossveI eneliai al o iineiio liauna, liequenlenenle o nais elicaz,
se lossen onilidos os liaunas inleinediiios.
No se odeiia sei nais enllico, exislen Y"2.=$1:
deleininadas na
oiigen das neuioses. Mais adianle, Iieud aciescenla:
I veidade que os doenles alaslan esses liaunas da conscincia e da nenoiia,
ouando-se ceilanenle de nuilos soliinenlos, nas o desejo iecaIcado
conlinua a suhsislii no inconscienle, eIe esieila una ocasio aia se
nanileslai e Iogo ieaaiece, nas soh un dislaice que o loina iiieconhecveI,
en oulias aIavias, o ensanenlo iecaIcado suhsliludo na conscincia oi
un oulio que Ihe seive de suhslilulo, de Y":#%&, ao quaI vn se Iigai lodas as
iniessoes de naI eslai, que se aciedilavan alasladas eIo iecaIque.
Cono en viios oulios casos, o soiiiso que o ieIalo desle aseclo do ensino na Mailinica
iovoca. Pieleie-se saIienlai a conicidade do lalo, nas no se laIan de suas consequncias
luluias. Oia, so eIas que inoilan, oique a ailii de lis ou qualio dessas liases que
se eIahoia una viso de nundo aia o joven anliIhano.
o nesno iocesso se
ieele. No sou eu, cono negio, que age, ensa ou acIanado soh as cuIas. AIis
aconseIhanos queIes que se inleiessan oi eslas concIusoes a Ieiluia de aIgunas iedaoes
liancesas de ciianas anliIhanas de dez a caloize anos. Ao lena iooslo: Iniessoes
anles de saii de liias, eIas iesonden cono veidadeiios equenos aiisienses, e
enconlianos os lenas seguinles: Goslo das liias, ois odeiei coiiei nos canos, iesiiai
ai uio e voIlai con as laces iosadas. V-se que no nos engananos deixando enlendei
que o anliIhano desconhece sua quaIidade de ielo. Tnhanos laIvez lieze anos quando
vinos os senegaIeses eIa iineiia vez. DeIes sahanos o que conlavan os veleianos de
114: IIes alacan con haionela, e quando isso no d ceilo, enunhan os sahies, e
alacan aliavs de iajadas de neliaIhadoias... Coilan as caheas e lazen iovisoes de
Geoiges DuhaneI, esciiloi e oela liancs, laIecido en 166. Ianon laz ieleincia ao
iolagonisla do seu Iivio 8. W(+"$#2 *. 0#2#31$, uhIicado en 127.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 141
142
Poi exenIo, nenhun anli-senila ensaiia en casliai un judeu.
Malan-no ou o esleiiIizan. O ielo casliado. O nis, snhoIo da
viiiIidade, aniquiIado, islo , negado. A dileiena enlie as duas aliludes
cIaia. O judeu alingido na sua eisonaIidade conlessionaI, na sua
hisloiia, na sua iaa, nas ieIaoes que nanln con seus ancesliais e
seus descendenles. No judeu que esleiiIizado, nala-se sua esliie, cada
vez que un judeu eiseguido, loda una iaa eiseguida aliavs
deIe. Mas na coioieidade que se alinge o ielo. I enquanlo
eisonaIidade conciela que eIe Iinchado. I cono sei aluaI que eIe
eiigoso. O eiigo judeu suhsliludo eIo nedo da olncia sexuaI do
ielo. O. Mannoni, en 4:>7O(2(B1. *. 2# 7(2($1:#%1($, escieveu:
Un aigunenlo uliIizado eIos iacislas en lodas as ailes do nundo, conlia
aqueIes que no ln as nesnas convicoes, neiece sei nencionado, devido
oieIhas. IIes eslavan de assagen eIa Mailinica, vindos da Guiana. Avidos,
iocuivanos nas iuas seu uniloine, do quaI nos havian laIado: liI e cinluio veineIhos.
Meu ai conseguiu Ievai dois I en casa, e lez a deIcia da lanIia. Na escoIa a nesna
siluao se ieeliu: nosso iolessoi de nalenlica, lenenle da ieseiva que, en 114,
conandaia una unidade de inlanlaiia senegaIesa, iovocava aiieios quando se iecoidava:
Quando iezan no se deve eiluih-Ios, seno no h nais auloiidade! IIes so Ieoes na
halaIha, nas ieseilen seus coslunes. No nos suiieende que Mayolle Cacia veja-
se hianca e iosea en seus sonhos, diianos que noinaI.
AIguns odeio laIvez aigunenlai que, se aia o hianco h una eIahoiao da 1@#B( do
seneIhanle, un lenneno anIogo deveiia se ioduzii nos anliIhanos, una vez que a
eiceo visuaI o suoile desla eIahoiao. Mas islo equivaIeiia a esquecei que, nas
AnliIhas, a eiceo se silua senie no Iano do inaginiio. I en leinos de hianco que
se eicehe seu seneIhanle. AIguns diio, oi exenIo, de un luIano, que eIe nuilo
negio, no h nada de suiieendenle, no seio de una lanIia, ouvii a ne decIaiai: X...
o nais ielo dos neus liIhos. Islo , o nenos hianco... No odenos deixai de ieelii
a ielIexo de una coIega euioia con a quaI conenlanos o assunlo: do onlo de visla
hunano, una veidadeiia nislilicao. Digano-Io ainda una vez, que , lonando cono
ieleincia a essncia do hianco, que o anliIhano eicehido eIo seu seneIhanle. Nas
AnliIhas, cono na Iiana, enconlianos o nesno nilo, en Paiis se diz: eIe negio nas
nuilo inleIigenle, na Mailinica no se diz aIgo dileienle. Duianle a gueiia, iolessoies de
GuadaIue vinhan a Ioil-de-Iiance coiiigii as iovas do veslihuIai, inedidos eIa
cuiiosidade, anos vei, no holeI onde eslava hosedado, o Si. B, iolessoi de liIosolia , que
linha a lana de sei excessivanenle negio, cono se diz, no sen aIguna iionia, na Mailinica,
eIe eia azuI. TaI lanIia nuilo hen visla: IIes so nuilo ielos, nas lodos so genle
de hen. IIes ln un iolessoi de iano, anligo aIuno do Conseivaloiio de Msica , un
iolessoi de Cincias Naluiais no inslilulo leninino, elc. Dizia-se que o ai, lodos os dias,
ao caii da noile, asseava na sua vaianda e a ailii de ceilo nonenlo, no se odia nais
enxeig-Io. Conlava-se que, en una oulia lanIia, no cano, quando, noile s vezes
laIlava Iuz, as ciianas devian iii aia que se eicehesse sua iesena. Nas segundas-
leiias, nuilo Iinos nos seus liajes de Iinho hianco, aIguns luncioniios nailinicanos se
asseneIhan, conloine o sinhoIisno IocaI, a una aneixa en un vaso de Ieile.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 142
143
ao seu cailei ieveIadoi. O qu?! - dizen eIes - :. 3(7S %13.::. +@# 512O# .@
1*#*. *. 7#:#"C 3(7S # *#"1# # +@ A".%(? Vi essoas que, aaienlenenle, no
eian de nodo aIgun iacislas, inleieIadas oi esle lio de aigunenlo,
eidei lodo o senso cilico. I que laI aigunenlao alinge senlinenlos
nuilo conlusos (nais iecisanenle, 1$7.:%+(:(:) que ineIen ao iacisno
oi una ieao de delesa.
22
Anles de conlinuai, aiece-nos inoilanle lazei a seguinle
ohseivao: adnilindo-se que exislen lendncias ao inceslo inconscienles,
oique essas lendncias se nanileslaiian nais eseciaInenle dianle do
negio? In que, en ahsoIulo, un genio negio dileie de un genio hianco?
No alIoiaiian lendncias inconscienles en anhos os casos? Poi que
no ensai, oi exenIo, que o ai se insuige oique, segundo eIe, o
ielo inlioduzii sua liIha en un univeiso sexuaI do quaI eIe no ossui
o codigo, as ainas, os aliihulos?
QuaIquei aquisio inleIecluaI exige una eida do olenciaI sexuaI. O
hianco civiIizado conseiva a noslaIgia iiiacionaI de ocas exliaoidiniias
de einissividade sexuaI, cenas oigislicas, esluios no sancionados,
inceslos no ieiinidos. Issas lanlasias, en ceilo senlido, iesonden ao
conceilo de inslinlo vilaI de Iieud. Piojelando suas inlenoes no ielo, o
hianco se conoila cono se o ielo as livesse ieaInenle. Quando se
liala do judeu, o iohIena nlido: desconlia-se deIe, ois eIe quei ossuii
as iiquezas ou se inslaIai nos oslos de conando. O ielo lixado no
genilaI, ou eIo nenos a loi lixado. Dois donnios: o inleIecluaI e o sexuaI.
O ensadoi de Rodin en eieo, eis una inagen que chocaiia. No se
ode, decenlenenle, hancai o duio loda hoia. O ielo ieiesenla o
eiigo hioIogico. O judeu, o eiigo inleIecluaI.
Tei a lohia do ielo lei nedo do hioIogico. Pois o ielo no assa do
hioIogico. I un aninaI. Vive nu. I so Deus sahe... Mannoni escieveu ainda:
Isla necessidade de ieenconliai a liguia niloIogica dos sliios nos nacacos
anliooides, en CaIihan
Anleiioinenle lanhn aiesenlado cono ?(@AM 8#A1$ (Conade CoeIho), cl. .75 e
135. Una vez que ="." una coiiuleIa de ="(%O.", cieio que seiia neIhoi chan-Io de
Biodei CoeIho, en vez de Iino CoeIho.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 149
150
nais vonlade en conlalo nais nlino con os aninais inleiioies do que
con os honens hiancos, que Ihes seiian nuilo sueiioies en lodos os
aseclos.
Oulios auloies aliinaian, sen nais nen nenos, que essas hisloiias
no eian una ieao condio inosla aos negios da Aniica, nas
sinIesnenle sohievivncias aliicanas. WoIle nos enliega a chave dessas
inleiielaoes:
Ividenlenenle - aliina eIe - Biodei CoeIho un aninaI oique o negio
deve sei un aninaI, o CoeIho un esliangeiio oique o negio deve sei
eslignalizado cono esliangeiio al nos cionossonos. Desde o incio da
esciavido, a cuIa de denociala e ciislo do suIisla, enquanlo ioiieliio
de esciavos, Ievou-o a delinii o negio cono un aninaI, un aliicano
inaIleiveI, cujo cailei eslava lixado no ioloIasna oi genes aliicanos.
Se ao negio couheian os Iinhos hunanos, no oi causa da Aniica e
sin da inleiioiidade da consliluio lsica dos seus ancesliais da seIva.
Assin o suIisla iecusava vei nessas hisloiias a agiessividade inseiida
eIo negio. Mas, exIica Beinaid WoIle, 1oeI ChandIei Haiiis eia un
sicoala:
Iia ailicuIainenle alo aia esle liahaIho, ois ahaiiolado de ohsessoes
iaciais aloIogicas, aIn daqueIas que coiioan o SuI e, en nenoi giau,
loda a Aniica hianca... Na veidade, lanlo aia Haiiis cono aia nuilos
oulios aneiicanos hiancos, o negio aiecia, soh lodos os onlos de visla,
un negalivo de seu ioiio eu ansioso: ieIaxado, sociveI, eIoquenle,
nuscuIainenle desconliado, janais iesa do ldio, ou assivo,
exihicionisla, desudoiado, desiovido de auloconiseiao en sua siluao
de soliinenlo concenliado, exuheianle.
Mas Haiiis senie deu a iniesso de eslai en desvanlagen. Assin
WoIle v neIe un liusliado, nas no segundo o esquena cIssico: en
sua essncia que ieside a inossihiIidade de vivei no nodo naluiaI do
negio. No que Ihe lenhan ioihido, -Ihe sinIesnenle inossveI. I
oique o hianco se senle liusliado eIo negio, que eIe lanhn vai
liusl-Io, conlinando-o en lodo lio de ioihioes. I, I ainda, o hianco
iesa do seu inconscienle. Isculenos ainda WoIle:
38
Mencionenos iaidanenle que no nos loi dado conslalai a iesena nanilesla da
edeiaslia na Mailinica. Islo devido, sen dvida, ausncia do conIexo de Idio nas
AnliIhas. Conhecenos o esquena da honossexuaIidade. Ienhieno-nos, lodavia, da
exislncia do que I se chana honens veslidos de nuIhei ou ninha conadie. In
geiaI eIes usan un casaco e una saia. Mas eslanos convencidos de que ln una vida
sexuaI noinaI. Tonan o unch cono quaIquei loIgazo e no so insensveis ao chaine
das nuIheies, - vendedoias de eixes, de Iegunes. Na Iuioa, enlielanlo, enconlianos
aIguns coIegas que se loinaian edeiaslas assivos. Mas no eia a honossexuaIidade
neuiolica, nas sin, aia eIes, una alividade cono eia aia oulios a de ioxenela.
Os aconlecinenlos de 140: a ocuao da Iiana eIa AIenanha nazisla e o incio da
eiseguio aos judeus lianceses.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 154
155
Un oulio doenle, en ssino eslado lsico, alacado de coIile cinica,
ieciininava-se eIo seu eslado aliihuindo-o ao envenenanenlo oi una
soa hacleiicida, que Ihe leiia sido dada eIas enleineiias de un hosilaI
onde esliveia anleiioinenle - enleineiias anlicIeiicais e conunislas, dizia
eIe, que quiseian uni-Io oi suas oinioes e convicoes caloIicas. Chegando
no nosso cenlio de sade lugindo de aIguns quadios sindicais, ensava lei
sado de naI aia ioi, una vez que se enconliava nas gaiias de un judeu.
Isle judeu, oi delinio, no odendo sei seno un handido, un nonslio,
un honen caaz de lodos os ciines.
3
O judeu, dianle desle aunenlo de agiessividade, devei lonai
osio. I a anhiguidade que Sailie descieve. Ceilas ginas de
/F52.N1($: :+" 2# E+.:%1($ W+13. so as nais heIas que j livenos a
ooilunidade de Iei. As nais heIas oique o iohIena que eIas exiinen
nos agaiian eIas enlianhas.
40
O judeu, aulnlico ou inaulnlico, cai no goIe do canaIha. A siluao
laI que lodas as suas aliludes se voIlan conlia si. Pois naluiaInenle o
judeu se assune, nesno que s vezes Ihe aconlea esquecei sua condio
de judeu, escond-Ia ou deIa se escondei. I enlo que eIe adnile cono
vIido o sislena do aiiano. H o Ben e o MaI, e o MaI judeu. Tudo o
que judeu leio. No sejanos nais judeus. Ahaixo os judeus. Nessas
ciicunslncias os insuIlos lican nais agiessivos.
Cono aqueIe acienle
de Baiuk, alacado eIo deIiio de eiseguio, que, eicehendo-o un
dia oilando a eslieIa anaieIa, encaiou-o con desiezo, giilando: Pois
hen, eu, sin senhoi, sou liancs! Ou esle oulio caso:
3
Baiuk, Id. Masson, 150, . 371.
40
Pensanos eseciaInenle nesle liecho: Assin enlo esle honen, anedionlado,
condenado a una oo sohie a hase de laIsos iohIenas e en una siluao equvoca,
iivado do senlido nelalsico eIa hosliIidade aneaadoia da sociedade que o ceica,
acuado en un iacionaIisno deseseiado. Sua vida una Ionga luga dianle dos oulios e
dianle de si nesno, al do ioiio coio aIienaian-no, dividiian sua vida aleliva,
ieduziian-no a eiseguii, en un nundo que o iejeila, o sonho inossveI de una
lialeinidade univeisaI. De quen a cuIa? Dos nossos oIhos que Ihe devoIven a inagen
inaceilveI que eIe quei dissinuIai. Das nossas aIavias e nossos geslos - %(*#: as nossas
aIavias e %(*(: os nossos geslos, nosso anli-senilisno, nas iguaInenle de lodo o nosso
IiheiaIisno condescendenle - que os envenenaian al a neduIa, lonos nos que o ohiiganos
a olai en sei judeu, E+. .2. :. .3#*# (+ E+. :. #::+@#, sonos nos que o acuanos no
diIena da inaulenlicidade ou da aulenlicidade (...) Isle lio de honen, que *6 %.:%.@+$O(
:(=". ( O(@.@ nais do que lodos os oulios, oique nasceu de ieaoes secundiias no
inleiioi da hunanidade, essa quinlessncia de honen, desgiaada, deseniaizada,
oiiginaInenle deslinada inaulenlicidade ou ao nailiio. No h sequei un de nos que
no seja, nessas ciicunslncias, lolaInenle cuIado e nesno ciininoso, o sangue judeu
que os nazislas deiianaian iecai sohie nossas caheas(.177-178).
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 155
156
In lialanenlo no seivio de nosso coIega, o Di. Daday, enconliando-se no
aviIho onde una de suas coIegas judias loi ohjelo de iIhiias e ielIexoes
desagiadveis oi aile de oulios doenles, una doenle no judia delendeu-
a. A iineiia doenle enlo lialou con desiezo a delensoia dos judeus e Ihe
jogou na caia un nonle de caInias anli-senilas, edindo que a Iiviassen
dessa judia.
41
Tenos aqui un heIo exenIo de lenneno iealivo. O judeu, aia
ieagii conlia o anli-senilisno laz-se anli-senila. I o que noslia Sailie
en 8. :+":1:, onde Biinenschalz consegue vivei sua ienegao con una
inlensidade laI que heiia o deIiio. Veienos que no eslou exageiando.
Os aneiicanos que vn Paiis se suiieenden ao veien lanlas hiancas
en conanhia de negios. In Nova oik, Sinone de Beauvoii,
asseando con Richaid Wiighl,
InleIecluaI alio-aneiicano que viveu un ceilo leno en Paiis, auloi do Iivio 4+1::#$7.
$(1"., Ianado na Soihonne, no Congiesso dos Isciiloies e Ailislas Negios, en 156.
42
I assin que Maiie Bonaaile escieve: Os anli-senilas iojelan no judeu, aliihuen ao
judeu lodos os seus naus inslinlos nais ou nenos inconscienles... Assin, descaiiegando-
os sohie eIes, Iavan as ioiias nos e suigen aos ioiios oIhos iadianles de uieza. O
judeu iesla-se s niI naiaviIhas a sei una iojeo do Diaho (...) Os negios, na Aniica,
lanhn assunen laI luno de lixao (U>%O.: *. B+.""., n 1, . 145).
43
Dide e Guiiaud, 4:>7O1#%"1. *+ @F*.71$ A"#%171.$, Masson, 122, . 164.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 156
157
Iileialuia se engaja cada vez nais en sua nica laiela veidadeiianenle
aluaI, ou seja, Ievai a coIelividade ielIexo e nedilao: esle liahaIho
ielende sei un eseIho aia a inliaesliuluia iogiessiva, onde o negio,
a caninho da desaIienao, odeiia se ieenconliai.
Quando no h nais o nnino hunano, no h cuIluia. Pouco
inoila sahei que, aia os hanlos, o nunlu loia
44
- ou que isso
odeiia al nesno ne inleiessai, se no lossen ceilos delaIhes que ne
inconodan. Que signilican as nedilaoes sohie a onloIogia dos hanlos
quando, oi oulio Iado, ode-se Iei:
Quando selenla e cinco niI nineiios negios enliaian gieve en 146, a
oIcia os ohiigou a liios e a goIes de haionela a ieloinaien ao liahaIho.
Houve vinle e cinco noilos e niIhaies de leiidos (...)
Snuls eslava, nessa oca, lienle do goveino da Aliica do SuI, e eia
deIegado na Conleincia de Paz. Nas lazendas hiancas, os liahaIhadoies
negios viven quase cono seivos. Poden vivei con suas lanIias, nas
nenhun honen ode deixai a lazenda sen a auloiizao do alio. Se eIe
o laz, a oIcia avisada, eIe devoIvido loia e chicoleado (...)
In viilude do V%( :(=". # V*@1$1:%"#,-( Q$*_B.$#, o Goveinadoi GeiaI,
cono chele suieno, len odeies aulocilicos sohie os aliicanos. IIe ode,
aliavs de un decielo, delei e iendei quaIquei aliicano juIgado eiigoso
aia a lianquiIidade hIica. IIe ode ioihii, en quaIquei seloi nalivo,
ieunioes de nais dez essoas. No h O#=.#: 7("A+: aia os aliicanos.
Piisoes en nassa so ieaIizadas sen oiden judiciaI (...)
As ouIaoes no hiancas da Aliica do SuI eslo en un inasse. Todas as
loinas nodeinas de esciavido os ineden de escaai desle lIageIo. A
sociedade hianca desliuiu o veIho nundo do aliicano sen Ihe ossihiIilai
un novo. IIa desliuiu as hases liihais liadicionais de sua exislncia, haiiou
o caninho do luluio aos lei lechado o caninho do assado (...)
O #A#"%O.1* ielende ioihii-Ihe (ao ielo) ailiciai da hisloiia nodeina
cono loia indeendenle e Iivie.
45
DescuIano-nos oi esla Ionga cilao , nas eIa einile loinai
evidenle aIguns ossveis eiios da aile dos negios. AIioune Dio, oi
exenIo, na sua inlioduo a 8# AO12(:(AO1. =#$%(+., ohseiva que a
44
Padie TeneIs, 8# AO12(:(AO1. =#$%(+..
45
I. R. Skine, Aailheid en Aliique du Sud, 8.: %.@A: @(*."$.:, juIho de 150.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 157
158
onloIogia hanla no conhece a nisiia nelalsica da Iuioa. A inleincia
que eIe inlioduz lodavia eiigosa:
A duIa queslo coIocada se o gnio negio deve cuIlivai aquiIo que laz
sua oiiginaIidade, essa juvenlude da aIna, esse ieseilo inalo eIo honen
e eIas ciialuias, essa aIegiia de vivei, essa az que no desliguiao do
honen inosla e loIeiada oi higiene noiaI, nas hainonia naluiaI con
a najeslade leIiz da vida (...) Pode-se lanhn eigunlai quaI conliihuio
o negio ode liazei ao nundo nodeino (...) O que odenos dizei que a
ioiia noo de cuIluia, concehida cono vonlade ievoIucioniia,
conliiia ao nosso gnio cono o a ioiia noo de iogiesso. O iogiesso
no leiia assediado nossa conscincia se no livssenos aIgunas queixas
conlia a vida, ddiva naluiaI.
Aleno, o iohIena no lenlai enconliai o Sei no ensanenlo
hanlo, quando a exislncia dos hanlos se silua no Iano do no-sei, do
inondeiveI!
46
CIaio, a liIosolia hanla no ode sei conieendida a
ailii de una vonlade ievoIucioniia: nas juslanenle na nedida en
que a sociedade hanla esl lechada, que no odenos enconliai neIa a
suhsliluio das ieIaoes onloIogicas das loias eIo enieendedoi. Oia,
sahenos que a sociedade hanla no exisle nais. I a segiegao nada
len de onloIogico.Vanos acahai con esse escndaIo!
De uns lenos ia c len se laIado nuilo do ielo. IaIa-se al
denais. O ielo goslaiia que o esquecessen, alin de iecueiai suas
loias, suas aulnlicas loias.
Un dia eIe laIou: Minha negiilude no nen loiie...
I queien heIeniz-Io, oileiz-Io...a esle negio que iocuia o univeisaI.
IIe iocuia o univeisaI! Mas en junho de 150, os holis aiisienses
iecusavan hosedai os eiegiinos negios. Poi qu? SinIesnenle oique
coiiia-se o iisco de que os cIienles angIo-saxoes (que so iicos e
negiolohos, cono lodos sahen), nudassen de holeI.
O ielo visa ao univeisaI, nas, na leIa dos cinenas, nanln-se
inlacla sua essncia negia, sua naluieza negia:
Senie seividoi
senie ohsequioso e soiiidenle
eu nunca iouhai, nunca nenlii
eleinanenle >G# =($ =#$#$1#.
46
Vei, oi exenIo: 42.+".C t A#>: =1.$K#1@F, de AIan Palon.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 158
15
O ielo se univeisaIiza, nas do Iiceu Sainl-Iouis, en Paiis, un deIes
loi exuIso: leve a ousadia de Iei IngeIs.
Tenos aqui un diana, e os inleIecluais negios coiien o iisco de
aloIai-se neIe.
Cono? Aenas ahii os oIhos que linhan vendado e j queien ne
alogai no univeisaI? I os oulios? AqueIes que no ln hoca, aqueIes
que no ln voz. Tenho necessidade de ne eidei na ninha negiilude,
de vei as cinzas, as segiegaoes, as ieiessoes, os esluios, as
disciininaoes, os hoicoles. Piecisanos holai o dedo en lodas as chagas
que zehian a Iihi negia.
1 adivinhanos AIioune Dio a eigunlai-se quaI sei a osio do
gnio negio no conceilo univeisaI. Oia, aliinanos que una veidadeiia
cuIluia no ode nascei nas condioes aluais. IaIaienos do gnio negio
quando o honen livei ieenconliado seu veidadeiio Iugai.
Ainda una vez, aeIaienos aia Csaiie. Goslaianos que nuilos
inleIecluais negios se insiiassen neIe. I ieciso que o ieila lanhn
aia nin ioiio: I sohieludo, neu coio, assin cono ninha aIna,
evilen ciuzai os hiaos en alilude esliiI de esecladoi, ois a vida no
un eselcuIo, ois un nai de doies no un aIco, ois un honen
que giila no un uiso que dana...
Conlinuando a invenlaiiai o ieaI, esloiando-ne en deleininai o
nonenlo da ciislaIizao sinhoIica, enconliei-ne nuilo naluiaInenle
s oilas da sicoIogia junguiana. A civiIizao euioia, no seio do
que 1ung chana de inconscienle coIelivo, caiacleiiza-se eIa iesena
de un aiqulio: exiesso dos naus inslinlos, do Iado ohscuio ineienle
a quaIquei ego, do seIvagen no civiIizado, do ielo adoinecido en
cada hianco. I 1ung aliina lei conslalado nos ovos no civiIizados a
nesna esliuluia squica que ieioduz seu diagiana. PessoaInenle,
enso que 1ung se enganou. AIis, lodos os ovos que eIe conheceu -
ndios uehIos do Aiizona ou negios do Qunia, na Aliica OiienlaI
hiilnica, liveian conlaclos nais ou nenos liaunalizanles con os
hiancos. Dissenos anleiioinenle que, nas suas saIavinizaoes, o joven
anliIhano nunca negio, e lenlanos nosliai a que coiiesonde esle
lenneno. 1ung silua o inconscienle coIelivo na suhslncia ceiehiaI
heidada. Mas o inconscienle coIelivo, sen que haja necessidade de
iecoiiei aos genes, sinIesnenle o conjunlo dos ieconceilos, nilos,
aliludes coIelivas de un giuo deleininado. Paiece cIaio, oi exenIo,
que os judeus que se inslaIaian en IsiaeI ciiaio en nenos de cen
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 159
160
anos un inconscienle coIelivo dileienle daqueIe que ossuan en 145,
nos ases de onde loian exuIsos.
No Iano da discusso liIosolica, odeianos saIienlai aqui o veIho
iohIena do inslinlo e do hhilo: o inslinlo, que inalo (sahenos o que
ensai desla inalidade), invaiiveI, eseclico, e o hhilo, que
adquiiido. Nesle Iano, seiia ieciso denonsliai que 1ung conlunde
inslinlo e hhilo. Con eleilo, segundo eIe, o inconscienle coIelivo
soIidiio con a esliuluia ceiehiaI, os nilos e aiqulios so engianas
einanenles da escie. Iseianos lei denonsliado que isso no exalo
e que, de lalo, o inconscienle coIelivo cuIluiaI, ou seja, adquiiido. Da
nesna loina que un joven canons dos Cialos, nas condioes
lsico-qunicas da iegio, sei iovaveInenle aconelido de nixedena,
iguaInenle un negio cono Ren Maian, lendo vivido na Iiana,
iesiiado, ingeiido os nilos e os ieconceilos da Iuioa iacisla,
assiniIado o inconscienle coIelivo desla Iuioa, se eIe eidei sua unidade
squica leininai assiniIando a iaiva conlia o ielo. I ieciso avanai
cauleIosanenle, e dianlico devei exoi ouco a ouco necanisnos
que se aiesenlan na sua lolaIidade.
I ossveI conieendei esla ioosio? Z# Y+"(A#C ( U#2 F
".A".:.$%#*( A.2( $.B"(. I ieciso avanai Ienlanenle, nos o sahenos,
nas dilciI. O caiiasco o honen negio, Sal negio, laIa-se de
lievas, quando se sujo, se negio - lanlo laz que isso se ieliia sujeiia
lsica ou sujeiia noiaI. Iicaianos suiiesos se nos dssenos ao
liahaIho de ieunii un giande nneio de exiessoes que lazen do negio
o ecado. Na Iuioa, o ielo, seja conciela, seja sinhoIicanenle,
ieiesenla o Iado iuin da eisonaIidade. Inquanlo no conieendeinos
esla ioosio, eslaienos condenados a laIai en vo do iohIena
negio. O negio, o ohscuio, a sonhia, as lievas, a noile, os Iahiiinlos da
leiia, as iolundezas ahissais, enegiecei a ieulao de aIgun, e, do
oulio Iado: o oIhai cIaio da inocncia, a onha hianca da az, a Iuz
leiica, aiadisaca. Una nagnlica ciiana Iouia, quanla az nessa
exiesso, quanla aIegiia e, iinciaInenle, quanla eseiana! Nada de
conaiveI con una nagnlica ciiana negia, aIgo ahsoIulanenle
insoIilo. No vou voIlai s hisloiias dos anjos negios. Na Iuioa, islo ,
en lodos os ases civiIizados e civiIizadoies, o negio sinhoIiza o ecado.
O aiqulio dos vaIoies inleiioies ieiesenlado eIo negio.
I iecisanenle a nesna anlinonia que ode sei enconliada no
:($O( .@ .:%#*( *. 31B_21#, de DesoiIIe. Cono exIicai, oi exenIo, que o
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 160
161
inconscienle, ieiesenlando as quaIidades haixas e inleiioies, seja inlado
de ielo? In DesoiIIe, onde, sen jogo de aIavias, a siluao nais
cIaia, liala-se senie de descei ou de suhii. Quando deso vejo caveinas,
giulas onde danan os seIvagens. Mas no nos equivoquenos. Poi
exenIo, en una das seoes de sonho en vigIia que DesoiIIe nos conunica,
enconlianos gauIeses en una caveina. Mas nen ieciso Ienhiai que o
gauIs sinIoiio...Un gauIs en una caveina, a cena len un ai laniIiai,
- laIvez consequncia de nossos ais os gauIeses... Cieio que ieciso
voIlai a sei ciiana aia conieendei ceilas ieaIidades squicas. I a
que 1ung inova: eIe quei ii juvenlude do nundo. Mas engana-se
iedondanenle, e so se aioxina da juvenlude da Iuioa.
Nas iolundezas do inconscienle euioeu eIahoiou-se un enhIena
excessivanenle negio, onde eslo adoinecidas as uIsoes nais inoiais,
os desejos nenos conlessveis. I cono lodo honen se eIeva en diieo
hiancuia e Iuz, o euioeu quis iejeilai esle no-civiIizado que lenlava
se delendei. Quando a civiIizao euioia enliou en conlaclo con o
nundo negio, con esses ovos seIvagens, lodo o nundo concoidou: esses
ielos eian o iincio do naI.
NoinaInenle 1ung assiniIa o esliangeiio ohscuiidade, n
lendncia: e len eileilanenle iazo. Isle necanisno de iojeo, ou
de liansilivisno, loi desciilo eIa sicanIise cIssica. Na nedida en
que descuhio en nin aIgo de insoIilo, de ieieensveI, so lenho una
soIuo: Iiviai-ne deIe, aliihuii sua aleinidade ao oulio. Assin, onho
lin a un ciicuilo lensionaI que odeiia conionelei neu equiIhiio.
No sonho en vigIia, nas iineiias seoes, ieciso licai alenlo ois
no ieconendveI que a descida seja nuilo iida. I ieciso que os
necanisnos de suhIinao sejan conhecidos eIo acienle anles de
quaIquei conlaclo con o inconscienle. Se, na iineiia seo, un ielo
aaiece, ieciso Iiviai-se inedialanenle deIe. Paia isso, ioonha a
seu acienle una escada, una coida, convide-o a deixai-se Ievai oi
una hIice. O ielo inlaIiveInenle einanece no seu canlo. Na Iuioa,
o ielo len una luno: ieiesenlai os senlinenlos inleiioies, as ns
lendncias, o Iado ahscuio da aIna. No inconscienle coIelivo do O(@(
(771*.$%#21:, o ielo, ou neIhoi, a coi negia, sinhoIiza o naI, o ecado,
a nisiia, a noile, a gueiia, a lone. Todas as aves de iaina so negias.
Na Mailinica, que un as euioeu no seu inconscienle coIelivo, quando
un ielo azuI laz una visila, excIana-se: Que naus venlos o liazen?
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 161
162
O inconscienle coIelivo no deende de una heiana ceiehiaI: a
consequncia do que eu chanaiia de inosio cuIluiaI iiielIelida. Nada
de suiieendenle, ois que o anliIhano, suhnelido ao nlodo do sonho
en vigIia, ieviva as nesnas lanlasias de un euioeu. I que o anliIhano
len o nesno inconscienle coIelivo do euioeu.
Se o que acahou de sei dilo laz senlido, eslanos en condioes de
anunciai a concIuso seguinle: noinaI que o anliIhano seja negioloho.
PeIo inconscienle coIelivo o anliIhano adolou cono seus lodos os
aiqulios do euioeu. A #$1@# do negio anliIhano quase senie una
hianca. Do nesno nodo, o #$1@+: do anliIhanos senie un hianco.
I que, en AnaloIe Iiance, BaIzac, Bazin, ou quaIquei oulio dos nossos
ionancislas, no se laz neno nen queIa nuIhei negia vaoiosa e, no
enlanlo, iesenle, nen ao sonhiio AoIo de oIhos cinliIanles... Mas ne
lia, laIei de AoIo! No len jeilo, sou un hianco. Oia, inconscienlenenle,
desconlio do que en nin negio, islo , da lolaIidade do neu sei.
Sou un ielo - nas naluiaInenle no o sei, vislo que o sou. In
casa, ninha ne canla aia nin, en liancs, ionanas liancesas nas
quais os ielos nunca eslo iesenles. Quando desohedeo, ou lao
haiuIho denais, ne dizen: no se conoile cono un ielo.
Un ouco nais laide Ienos Iivios hiancos e assiniIanos auIalinanenle
os ieconceilos, os nilos e o loIcIoie que nos chegan da Iuioa. Mas no
aceilanos ludo, ois aIguns ieconceilos no so adalveis s AnliIhas. O
anli-senilisno, oi exenIo, no exisle enlie nos, ois I quase no exislen
judeus, ou nuilo oucos. Sen queiei laIai de calaise coIeliva, seiia lciI
denonsliai que o ielo, iiielIelidanenle, aceila sei oiladoi do ecado
oiiginaI. Paia esle aeI, o hianco escoIhe o negio, e o negio, que hianco,
lanhn escoIhe o negio. O negio anliIhano esciavo desla inosio
cuIluiaI. Aos lei sido esciavo do hianco, eIe se aulo-esciaviza. O ielo ,
na nxina aceo do leino, una vlina da civiIizao hianca. No
oilanlo suiieendenle que as ciiaoes ailslicas dos oelas anliIhanos no
liagan una naica eseclica: eIes so hiancos.
Reloinando sicoaloIogia, diganos que o negio vive una
anhiguidade exliaoidinaiianenle neuiolica. Con vinle anos, islo , no
nonenlo en que o inconscienle coIelivo nais ou nenos eidido, ou
eIo nenos dilciI de sei nanlido no nveI conscienle, o anliIhano eicehe
que vive no eiio. Poi qu? Aenas oique, e isso nuilo inoilanle, o
anliIhano se ieconheceu cono ielo, nas, oi una deiiaagen lica,
eiceheu (inconscienle coIelivo) que eia ielo aenas na nedida en que
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 162
163
eia iuin, indoIenle, naIvado, inslinlivo. Tudo o que se ounha a esse
nodo de sei ielo, eia hianco. Deve-se vei nisso a oiigen da negiolohia
do anliIhano. No inconscienle coIelivo, negio leio, ecado, lievas,
inoiaI. Dilo de oulia naneiia: ielo aqueIe que inoiaI. Se, na ninha
vida, ne conoilo cono un honen noiaI, no sou ielo. Da se oiigina
o hhilo de se dizei na Mailinica, do hianco que no iesla, que eIe len
una aIna de ielo. A coi no nada, nen nesno a vejo, so ieconheo
una coisa, a uieza da ninha conscincia e a hiancuia da ninha aIna.
Iu - dizia o oulio - hianco cono neve.
A inosio cuIluiaI alua laciInenle na Mailinica. A deiiaagen
lica no enconlia ohslcuIo. Mas o veidadeiio hianco ne eseia. Na
iineiia ocasio eIe ne dii que no sulicienle que a inleno seja
hianca, que ieciso consliuii una lolaIidade hianca. I so nesse
nonenlo que lono conscincia da liaio.
ConcIuanos. Un anliIhano hianco eIo inconscienle coIelivo, oi
giande aile do seu inconscienle essoaI, eIa quase lolaIidade do seu
iocesso de individuao. A coi de sua eIe, que 1ung no nenciona,
negia. Todas os naIenlendidos iovn desle quiioquo.
Inquanlo eslava na Iiana, ieaiando sua giaduao en Ielias,
Csaiie ieenconliou sua covaidia. Tonou conscincia de que eia una
covaidia, nas nunca de dizei o oi qu. IIe senliu que eia ahsuido, idiola,
eu diiia nesno insano, nas en nenhun dos seus esciilos so enconliados
os necanisnos dessa covaidia. I que seiia ieciso aniquiIai aqueIa siluao
e lenlai aieendei o ieaI con una aIna de ciiana. No liIne, o ielo do
%"#@9#> eia cnico e leio. Csaiie con ceileza iiu deIe. I que no havia
nada de conun enlie eIe e aqueIe veidadeiio ielo. In un anhienle de
hiancos na Iiana, aiesenla-se un heIo negio. Sendo un cicuIo de
inleIecluais, ceilo que o negio lenlai se inoi. IIe ede que no oIhen
aia sua eIe, nas aia as suas quaIidades inleIecluais. Nuneiosos so os
que, na Mailinica, con vinle ou liinla anos, conean a esludai Monlesquieu
ou CIaudeI con a nica linaIidade de odei cil-Ios. I que, aliavs do
conhecinenlo desses auloies, eIes ielenden lazei esquecei a sua negiuia.
A conscincia noiaI suoe una escie de ciso, una iuluia da
conscincia, con una aile cIaia que se ooe a una aile sonhiia. Paia
que haja noiaI ieciso que desaaiea da conscincia o negio o ohscuio,
o ielo. Inlo o ielo, en lodos os nonenlos, conhale a ioiia inagen.
Se concoidanos iguaInenle con a conceo cienllica de vida
noiaI segundo Hesnaid, e se o univeiso noihido conieendido a ailii
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 163
164
do ecado, da cuIa, un indivduo noinaI sei aqueIe que lei se Iiheilado
dessa cuIahiIidade, que lei conseguido, en lodo caso, no nais loIei-
Ia. Mais diielanenle, lodo indivduo deve iejeilai suas inslncias
inleiioies, suas uIsoes, jogando-as nas coslas de un gnio nau que
sei aqueIe da cuIluia quaI eilence (vinos que o ielo). Isla cuIa
coIeliva caiiegada oi aqueIe que se convencionou chanai de hode
exialoiio. Oia, o hode exialoiio, aia a sociedade hianca - haseada
en nilos: iogiesso, civiIizao, IiheiaIisno, educao, Iuz, ielinanenlo
- sei iecisanenle a loia que se ooe exanso, viloiia desses
nilos. Issa loia hiulaI, oosiloia, o ielo que a loinece.
Na sociedade anliIhana, onde os nilos so os nesnos da sociedade
de Dijon ou de Nice, o joven negio, idenlilicando-se ao civiIizadoi, lai
do ielo o hode exialoiio de sua vida noiaI.
Con a idade de caloize anos que conieendi o vaIoi do que agoia
chano de inosio cuIluiaI. Iu linha un anigo, hoje j laIecido, cujo ai,
un ilaIiano, havia esosado una nailinicana. Isle honen eslava
eslaheIecido en Ioil-de-Iiance havia nais de vinle anos. Iia consideiado
cono un anliIhano, nas, eIas coslas, ningun se esquecia de sua oiigen.
Oia, na Iiana o ilaIiano niIilainenle no vaIe nada, un liancs vaIe dez
ilaIianos, os ilaIianos no so coiajosos... Meu anigo linha nascido na
Mailinica e so liequenlava nailinicanos. Un dia, quando Monlgoneiy
desnonlou o Ixicilo IlaIiano en Bengazi, quis ohseivai no naa o avano
dos aIiados. Dianle do ganho consideiveI de leiieno, giilei con enlusiasno:
Cono vocs eslo aanhando! Meu anigo, que no odia ignoiai a oiigen
de seu ai, licou exlienanenle enhaiaado. AIis, eu lanhn. Tnhanos
anhos sido vlinas da inosio cuIluiaI. Islou convencido de que aqueIe
que livei conieendido esle lenneno, e lodas as suas consequncias, sahei
exalanenle en que diieo iocuiai a soIuo. Isculen o ReheIde:
IIa se eIeva (...) se eIeva das iolundezas da leiia (...) a onda negia se eIeva
(...) vagaIhoes de uiios (...) nlanos de aionas aninais (...) a leneslade de
s descaIos esunando (...) e uIuIan senie nais oulios, se ieciilando
eIas liiIhas dos noiios, escaIando a escaia dos haiiancos, loiienles
ohscenas e seIvagens engiossadoias de iios caolicos, naies aodiecidos,
oceanos convuIsivos no iiso caihonizado do laco e do IcooI iuin.
Vocs conieendeian? Csaiie *.:7.+. IIe loi vei o que se assava
hen no lundo, e agoia eIe ode se eIevai. Isl naduio aia a auioia.
47
BacheIaid, 8G#1" .% 2.: :($B.:.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 164
165
Mas eIe no deixa o negio I en haixo. IIe o oe nos seus onhios e o
eIeva al as nuvens. 1 no ?#O1." *G+$ ".%(+" #+ A#>: $#%#2, eIe nos linha
ievenido. Relonando una exiesso de BacheIaid,
47
eIo siquisno
ascensionaI que eIe olou:
(...) e oi isso, Senhoi dos denles hiancos,
honens de escoo lianzino
iecehan e eicehan lalaI caIna liianguIai
e devoIvan ninhas danas
ninhas danas de ielo-que-no-iesla
devoIvan ninhas danas
a dana anacia-caicaa
a dana uIa-iiso
a dana do -heIo- hon--Iegilino-sei-ielo
devoIvan ninhas danas
e que saIle o soI na iaquele das ninhas nos
nada disso, o soI desiguaI no ne hasla nais
venha venlo, envoIva-se no neu novo ciescinenlo
ioce neus dedos conedidos
eu Ihe enliego ninha conscincia en seu iilno cainaI
eu Ihe enliego o logo onde liige ninha liagiIidade
eu Ihe enliego a gangue dos agiiIhoados
eu Ihe enliego o anlanaI
eu Ihe enliego o inlouiisl do ciicuilo liianguIai
devoie venlo
eu Ihe enliego ninhas aIavias iudes
devoie e enioIe-se
e ao enioIai-se, ahiace-ne con o nais vaslo liisson
ahiace-ne al nossa liia
heije, NOS heije
noidendo-nos lanhn
al o sangue do nosso sangue noidido
ahiace, ninha uieza so se une sua uieza
nas enlo ahiace
cono nun cano de ivoies juslas
noile
nossas nuIlicoIoiidas uiezas
e anaiie, anaiie-ne sen ienoisos
anaiie-ne con seus vaslos hiaos de aigiIa Iuninosa
anaiie ninha negia vihiao hen no unhigo do nundo
anaiie, anaiie-ne lialeinidade seia
deois, eslianguIando-ne con seu Iao de eslieIas
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 165
166
suha, Ponha
suha
suha
suha
eu Ihe sigo, iniessa na ninha hianca coinea ancesliaI
suha, Ianhedoia de cus
e o giande huiaco negio onde eu queiia ne alogai
a oulia Iua
I que queio agoia escai a Ingua naIlica
da noile en sua inoveI vaiieduia!
48
en ieIvas de uiucun
e lenho ninha cahaa de eslieIas givida.
Mas eu sou liaco. Oh sou liaco
Ajuden-ne
48
Ain Csaiie, ?#O1." *G+$ ".%(+" #+ A#>: $#%#2, . 4-6.
As ilIicas so de Ianon.
6
HegeI, o. cil., . 15.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 181
182
AqueIe que hesila en ne ieconhecei se ooe a nin. In una Iula
leioz, aceilo senlii o eslienecinenlo da noile, a dissoIuo iiieveisveI,
nas lanhn a ossihiIidade da inossihiIidade.
7
O oulio, enlielanlo, ode ne ieconhecei sen Iula: O indivduo que
no aiiiscou a vida ode nuilo hen sei ieconhecido cono A.::(#K nas
eIe no alingiu a veidade desse ieconhecinenlo aliavs de una
conscincia de si indeendenle.
8
Hisloiicanenle, o negio, neiguIhado na inessenciaIidade da seivido,
loi aIloiiiado eIo senhoi. IIe no suslenlou a Iula eIa Iiheidade.
TaIvez nas AnliIhas, nas no en geiaI. Hoje, no h cono suslenlai a geneiaIidade desla
hiolese, as iovas da Iula negia eIa Iiheidade, en viias ailes da Aniica, so
ahundanlssinas.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 182
183
ascenso sisloIica do seu sangue, vieian danai una ioda coIoiida en
loino deIe. A ieviiavoIla no dileienciou o ielo. IIe assou de un nodo
de vida a oulio, nas no de una vida a oulia. Do nesno nodo que un
acienle iecai quando Ihe anuncian que esl neIhoi e que saii do asiIo
en oucos dias, assin lanhn a nolcia da Iiheilao dos esciavos
iovocou sicoses e noiles shilas.
In una vida inleiia, laI lalo no aconlece duas vezes. O negio
conlenlou-se en agiadecei ao hianco e a iova nais hiulaI disso o
nneio iniessionanle de eslluas disseninadas eIa Iiana e eIas
coInias, ieiesenlando a Iiana Bianca acaiiciando a caheIeiia ciesa
do hon ielo, cujos giiIhoes loian quehiados.
Diga ohiigado ao senhoi, diz a ne ao liIho... Mas sahenos que,
nuilas vezes, o nenino sonha en heiiai aIguna oulia aIavia - nais
ieeicussiva...
O hianco cono senhoi
diz ao ielo:
A ailii de agoia voc Iivie.
Mas o ielo ignoia o ieo da Iiheidade, ois eIe no Iulou oi eIa.
De lenos en lenos eIe Iula eIa Iiheidade e eIa 1uslia, nas se
liala senie de Iiheidade hianca e de juslia hianca, de vaIoies
secielados eIos senhoies. O anligo esciavo, que no enconlia na sua
nenoiia nen a Iula eIa Iiheidade nen a nsia da Iiheidade de que laIa
ieikegaaid, lica con a gaiganla seca dianle do joven hianco que
hiinca e canla na coida hanha da exislncia.
Quando aconlece de o ielo oIhai o hianco con leiocidade, o hianco
Ihe diz: Meu iino, no h nais dileiena enlie nos. Inlielanlo o
negio :#=. que h una dileiena. IIe a :(2171%#. IIe goslaiia que o hianco
Ihe dissesse de ieenle: Pielo sujo! Inlo eIe leiia una ooilunidade
nica de Ihe nosliai ...
Poin noinaInenle no aconlece nada, nada aIn da indileiena,
ou da cuiiosidade aleinaIisla.
Iseianos lei nosliado que aqui o senhoi dileie essenciaInenle daqueIe desciilo oi
HegeI. In HegeI h a ieciiocidade, aqui o senhoi desieza a conscincia do esciavo. IIe
no exige seu ieconhecinenlo, nas seu liahaIho. Do nesno nodo, o esciavo no de
loina aIguna assiniIveI queIe que, eidendo-se no ohjelo, enconlia no liahaIho a lonle
de sua Iiheilao. O negio quei sei cono o senhoi. Assin, eIe nenos indeendenle do
que o esciavo hegeIiano. In HegeI, o esciavo se alasla do senhoi e se voIla aia o ohjelo.
Aqui, o esciavo voIla-se aia o senhoi e ahandona o ohjelo.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 183
184
O anligo esciavo exige que Ihe conleslen sua hunanidade, eIe deseja
una Iula, una ieliega. Mas laide denais: o ielo liancs esl
condenado a noidei e a se noidei. IaIanos do liancs, ois os negios
noile-aneiicanos viven oulio diana. Na Aniica, o ielo Iula e
conhalido. Ixislen Ieis que, ouco a ouco, desaaiecen da consliluio.
Ixislen decielos que iohen ceilas disciininaoes. I eslanos seguios
de que no loian doaoes.
H halaIhas, deiiolas, liguas, viloiias.
)O. %9.23. @1221($: =2#7a 3(17.: heiiaian conlia a coilina do cu.
I a coilina, liasassada de Iado a Iado, as naicas dos denles hen
ajusladas, aIojadas no venlie da ioihio, desencou cono un haIalon
Iascado.
No cano de halaIha, Iinilado nos qualio quanlos oi vinlenas de
negios enduiados eIos leslcuIos, eigue-se, ouco a ouco, un
nonunenlo que ionele sei giandioso.
I no cune desle nonunenlo, eiceho un hianco e un negio que se
aeilan as nos.
Paia o negio liancs, a siluao inloIeiveI. No eslando janais
seguio de que o hianco o consideia cono conscincia en-si-aia-si, eIe
se ieocua conlinuanenle en descohiii a iesislncia, a oosio, a
conleslao.
I o que se evidencia en aIgunas assagens do Iivio que Mouniei
consagiou Aliica.
10
Os jovens negios que eIe conheceu oi I queiian
conseivai sua aIleiidade. AIleiidade de iuluia, de Iula, de conhale.
O eu se oe oondo-se, j dizia Iichle. Sin e no. Dissenos, na nossa
inlioduo, que o honen :1@; No cessaienos de ieeli-Io.
Sin vida. Sin ao anoi. Sin geneiosidade.
Mas o honen lanhn $-(. No ao desiezo do honen. No
indignidade do honen. exIoiao do honen. Ao assassinalo daquiIo
que h de nais hunano no honen: a Iiheidade.
O conoilanenlo do honen no sonenle iealivo. Senie h
iessenlinenlo en una ".#,-(; Nielzsche, en 8# 3(2($%F *. A+1::#$7.C j
o linha assinaIado.
Conduzii o honen a sei #71($#2C nanlendo na sua esleia de inlIuncia
o ieseilo aos vaIoies lundanenlais que lazen un nundo hunano, laI
iineiia uigncia daqueIe que, aos lei ielIelido, se ieaia aia agii.
10
InnanueI Mouniei, 8GF3.12 *. 2GV5"1E+. $(1"., Id. du SeuiI, 148.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 184
185
guisa de concIuso
V ".3(2+,-( :(71#2 $-( A(*. (=%." :+# A(.:1# *( A#::#*(C
@#: #A.$#: *( 5+%+"(; Z-( A(*. 7(@.,#" 7($:1B( A"iA"1#
:.@ #$%.: :. *.:A(W#" *. %(*#: #: :+A.":%1,b.: ".2#%13#: #( A#::#*(;
V: ".3(2+,b.: A".7.*.$%.: #A.2#3#@ A#"# # @.@i"1# *# O1:%i"1#
@+$*1#2C # 51@ *. :. *"(B#" 7(@ ( A"iA"1( 7($%.p*(; 4#"# ".#21&#"
( A"iA"1( 7($%.p*(C #: ".3(2+,b.: *( :F7+2( uQu *.3.@ *.1N#"
(: @("%(: .$%.""#".@ (: @("%(:; Z#E+.2#:C # .NA".::-( +2%"#A#::#
( 7($%.p*(C O(W.C ( 7($%.p*( +2%"#A#::# # .NA".::-(;
(. Maix, 8. *1NKO+1% ="+@@#1".)
1 eiceho a exiesso de lodos aqueIes que ne ediio aia iecisai
laI ou laI aseclo da queslo ou aia condenai laI ou laI condula.
No cessaiei de ieeli-Io, evidenle que o esloio de desaIienao
do douloi en nedicina de oiigen guadaIuense se laz conieendei a
ailii de nolivaoes essenciaInenle dileienles daqueIas do ielo que
liahaIha na consliuo do oilo de Ahidjan. Paia o iineiio, a aIienao
de naluieza quase inleIecluaI. Na nedida en que concehe a cuIluia
euioia cono un neio de se desIigai de sua iaa que eIe un aIienado.
Paia o segundo, cono vlina de un iegine haseado na exIoiao de
una iaa oi oulia, no desiezo de una aile da hunanidade oi una
civiIizao lida oi sueiioi.
No Ievanos a ingenuidade al o onlo de aciedilai que os aeIos
iazo ou ao ieseilo eIo honen ossan nudai a ieaIidade. Paia o
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 185
186
ielo que liahaIha nas Ianlaoes de cana en Roheil so h una soIuo,
a Iula.
1
I essa Iula, eIe a enieendei e a conduzii no aos una
anIise naixisla ou ideaIisla, nas oique, sinIesnenle, eIe so odei
concehei sua exislncia aliavs de un conhale conlia a exIoiao, a
nisiia e a lone.
1anais ensaianos en edii a esses ielos que coiiijan sua
conceo da hisloiia. AIis, eslanos eisuadidos de que, sen o sahei,
eIes conungan con o nosso onlo de visla, hahiluados que eslo a laIai
e a ensai en leinos de aluaIidade. Os oucos conanheiios oeiiios
que live a ocasio de enconliai en Paiis nunca se ieocuaian con a
descoheila de un assado negio. Sahian que eian negios, nas, dizian-
ne, isso no nuda nada de nada.
No que linhan lolaInenle iazo.
A esse ieseilo loinuIaiei una ohseivao que j enconliei en nuilos
auloies: a aIienao inleIecluaI una ciiao da sociedade huiguesa. I
chano de sociedade huiguesa lodas as que se escIeiosan en loinas
deleininadas, ioihindo quaIquei evoIuo, quaIquei naicha adianle,
quaIquei iogiesso, quaIquei descoheila. Chano de sociedade huiguesa
una sociedade lechada, onde no hon vivei, onde o ai liido, as
idias e as essoas en ulielao. I cieio que un honen que lona
osio conlia esla noile, , en ceilo senlido, un ievoIucioniio.
A descoheila da exislncia de una civiIizao negia no scuIo XV
no ne concede nenhun hiev de hunanidade. Quei se queiia, quei
no, o assado no ode, de nodo aIgun, ne guiai na aluaIidade.
Deve-se lei eicehido que a siluao que esludei no cIssica. A
ohjelividade cienllica ne loi ioihida, ois o aIienado, o neuiolico, eia
neu iino, eia ninha iin, eia neu ai. Tenlei conslanlenenle ieveIai
ao negio que, de ceilo nodo, eIe aceila sei enquadiado, suhnele-se ao
hianco, que , ao nesno leno, nislilicadoi e nislilicado.
O negio, en deleininados nonenlos, lica encIausuiado no ioiio
coio. Oia, aia un sei que adquiiiu a conscincia de si e de seu coio,
que chegou diaIlica do sujeilo e do ohjelo, o coio no nais a causa
da esliuluia da conscincia, loinou-se ohjelo da conscincia.
2
O negio, nesno sendo sinceio, esciavo do assado. Inlielanlo
sou un honen, e nesle senlido, a Gueiia do PeIooneso lo ninha
quanlo a descoheila da hssoIa. Dianle do hianco, o negio len un
1
Roheil una nuniciaIidade da Mailinica.
2
MeiIeau-Ponly, 4OF$(@F$(2(B1. *. 2# A."7.A%1($, . 277.
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 186
187
assado a vaIoiizai e una ievanche a encaninhai. Dianle do negio, o
hianco conlenoineo senle a necessidade de iecoidai o eiodo
anlioolgico. H aIguns anos, a Associao Iyonesa de Isludanles
UIlianaiinos da Iiana ne ediu aia iesondei a un ailigo que
IileiaInenle consideiava o jazz una iiiuo do canihaIisno no nundo
nodeino. Sahendo aonde ii, iecusei as ienissas do inleiIoculoi e edi
ao delensoi da uieza euioia aia se deslazei de un esasno que
nada linha de cuIluiaI. Ceilos honens queien inlIai o nundo con o
ioiio sei. Un liIosolo aIeno descieveu esle iocesso soh o none de
aloIogia da Iiheidade. No caso iesenle, eu no linha de lonai osio
a lavoi da nsica negia conlia a nsica hianca, devia ajudai neu iino
a ahandonai una alilude que nada len de henlica.
O iohIena aqui consideiado silua-se na lenoiaIidade. Seio
desaIienados ielos e hiancos que se iecusaio encIausuiai-se na Toiie
suhslanciaIizada do Passado. Poi oulio Iado, aia nuilos oulios ielos,
a desaIienao nascei da iecusa en aceilai a aluaIidade cono deliniliva.
Sou un honen e lodo o assado do nundo que devo iecueiai.
No sou iesonsveI aenas eIa ievoIla de So Doningos.
Todas as vezes en que un honen lizei liiunlai a dignidade do
esiilo, lodas as vezes en que un honen dissei no a quaIquei lenlaliva
de oiesso do seu seneIhanle, sinlo-ne soIidiio con seu alo.
De nodo aIgun devo liiai do assado dos ovos de coi ninha
vocao oiiginaI.
De nodo aIgun devo ne enenhai en iessuscilai una civiIizao
negia injuslanenle ignoiada. No sou honen de assados. No queio
canlai o assado s cuslas do neu iesenle e do neu devii.
O indochins no se ievoIlou oique descohiiu un cuIluia ioiia,
nas sinIesnenle oique, soh diveisos aseclos, no Ihe eia nais
ossveI iesiiai.
Quando nos iecoidanos dos ieIalos dos saigenlos do Ixicilo que,
en 138, descievian o as das iaslias e dos iiquixs, dos hoys e das
nuIheies haialas, conieendenos nuilo hen o luioi do conhale dos
honens do Viel-Minh.
Un anigo, ao Iado do quaI eslive duianle a Ilina gueiia, de voIla
da Indochina ne aluaIizou en nuilas coisas. Poi exenIo, na seienidade
con que jovens vielnanilas de dezesseis ou dezessele anos lonhavan
eianle o eIolo de luziIanenlo. Una vez, disse-ne eIe, lonos
ohiigados a aliiai de joeIhos: os soIdados lienian dianle desses jovens
Projeto Pele negra [2].pmd 25/4/2008, 15:29 187
188
lanlicos. Cono concIuso, aciescenlou: A gueiia que lizenos junlos
eia un joguele, conaiada o que se assa oi I.
Vislas da Iuioa, essas coisas so inconieensveis. AIguns
aigunenlan con a suosla indileiena asilica dianle da noile. Mas
esses liIosolos de haixo nveI no convencen ningun. Issa seienidade
asilica, os naIandios de Veicois e os leiioiislas da Resislncia,
no laz nuilo leno, a exihiian.
essenciaI.
Sailie nosliou que o assado, na Iinha de una alilude inaulnlica,
aiisiona en nassa e, soIidanenle aiquilelado, 1$5("@# o indivduo.
I o assado liansnulado en vaIoi. Mas osso lanhn iecueiai neu
assado, vaIoiiz-Io ou conden-Io, aliavs de ninhas ooes sucessivas.
O negio quei sei cono o hianco. Paia o negio no h seno un
deslino. I eIe hianco. 1 laz nuilo leno que o negio adniliu a
sueiioiidade indisculveI do hianco e lodos os seus esloios lenden a
ieaIizai una exislncia hianca.
Inlo no lenho oulia coisa a lazei nesla leiia seno vingai os negios
do scuIo XVII?
Devo, nesla leiia, que j lenla se esquivai, ne dedicai veidade
negia?
Devo ne Iinilai juslilicao de un nguIo laciaI?
Veicois una iegio do suI da Iiana, a Resislncia en queslo a Iula dos lianceses
conlia a ocuao nazisla, duianle a Segunda Giande Gueiia.