MOTORI SA UNUTANJIM SAGOREVANJEM

1.1 Definicija motora sus

Maina koji preobraava bilo koji vid energije u mehaniku energiju naziva se motor. Da
bi bio upotrebljiv motor mora imati pretvaranje energije iz jednog vida u drugi, pouzdano
i ekonomino.
Zavisno od vida polazne energije motori mogu biti: toplotni, elektrini, hidraulini, itd.
Motori sa unutranjim sagorevanjem (motori sus spadaju u grupu toplotnih motora, jer
se toplotna energija sadrana u gorivu, posredstvom sagorevanja pretvara u poten!ijalnu
energiju radnog "luida, a zatim putem ekspanzije radnog "luida u korisnu mehaniku
energiju.
#retvaranje hemijske energije, sadrane u gorivu, posredstvom sagorevanja u
poten!ijalnu energiju radnog "luida, mogu$e je izvesti ili u samom motoru ili van njega.
#rema tome, postoje dvije grupe toplotnih motora prema mestu pretvaranja hemijske
energije u toplotnu i to:
% motori sa spoljnjim sagorevanjem % sss
% motori sa unutranjim sagorevanjem % sus
1. !re"nosti i ne"ostaci motora sus
Da bi se istakle prednosti i nedosta!i motora sus, oni se obino upore&uju sa motorima
sss.
'snovne prednosti motora sus:
% (isoka ekonominost (velike vrednosti e"ektivnog stepena korisnosti motora ) ove
vrijednosti idu i preko *+,
% mala spe!i"ina masa (kg-k., odnosno visoka spe!i"ina snaga (k.-kg
% kompaktna gradnja (mala vrijednost boks zapremine motora po snazi ) m/-k.
% brzo su spremni za rad nakon startovanja
% koriste gorivo velikog energetskog poten!ijala (k0-kg
% troe gorivo samo dok rade.
1edosta!i motora sus su:
% Zavisnost od kvaliteta goriva. 2oriste gorivo tano propisanih osobina. Danas se rade i
motori, koji mogu zadovoljiti iri spektar kvaliteta goriva.
% 1esamostalan start ) moraju imati strani pokreta za startovanje motora (elektrostarter,
runo, komprimovanim vazduhom, itd.
% 1e moe se mnogo preopteretiti.
% 2omplikovana gradnja (sloena konstruk!ija sa dosta pomo$nih ure&aja.
% Zahtijeva ve$u strunost osoblja za opsluivanje i rukovanje.
% 3ma loe ekoloke karakteristike (zaga&uju$e materije, buka. 've karakteristike su
danas postale dominantan parametar u o!eni 4kvaliteta5 motora.
1.# !o"e$a motora sus
(rlo iroko polje primjene motora sus, uslovilo je svojim raznovrsnim zahtevima i veliki
broj vrlo razliitih tipova i konstruk!ija motora sus. Zbog toga se u nastavku daje podela
motora sui prema nekim od osnovnih kriterijuma.
a #rema namjeni motora
% Motori za transportne svrhe (automobilski, brodski, traktorski, lokomotivski,
zrakoplovni, 6
% 7ta!ionarni motori (pogon u elektranama, pumpnim i kompresorskim stani!ama, itd.
% Motori za sportska i trkaka kola i moto!ikle.
b #rema vrsti goriva
% Motori na laka tena goriva (benzin, benzol, kerozin, 6
% Motori na teka tena goriva ( dizel gorivo, mazut, ulje za loenje
% Motori na plinovita goriva (prirodni plin, propan butan,6
% Motori na meana goriva%osnovno gorivo je plinovito, a za paljenje se koristi teno
gorivo (dual"uel engine
% (iegorivi motori (koriste laka i teka tena goriva
! #rema nainu stvaranja smee
% Motori sa spoljanjim stvaranjem smee. 7mea se priprema pre ulaska u !ilindar
motora (tipian predstavnik oto motor, izuzev 8D3 oto motora.
% Motori sa unutranjim stvaranjem smee. 8orivo i zrak se dovode odvojeno u !ilindar,
gdje se vri meanje (tipian predstavnik dizel motor.
d #rema nainu paljenja smee
% Motori sa prinudnim paljenjem smee sa elektrinom varni!om (oto motori,
% Motori sa samopaljenjem smee (dizel motori,
% Motori sa paljenjem plinovitog goriva sa malom koliinom tenog goriva,
% Motori sa prinudnim paljenjem bogate smjee u pretkomori.
e #rema ostvarenju radnog !iklusa
Zbog lakeg pra$enja daljih objanjenja, ovdje $e biti prikazana ski!a motornog
mehanizma sa svim glavnim delovima (sl. *. 9adni prostor motora "ormiran je od
!ilindra (*, koji je sa jedne strane zatvoren !ilindarskom glavom (+, a sa druge strane
pomerljivim klipom (:.
9adni prostor
se sastoji od:
(! ) kompresione zapremine i
(h ) hodne (radne zapremine
D ) prenik klipa;
s ) hod klipa.
Za hod klipa vezan je i pojam 4takt5 odnosno taktnost motora.
#ri radu motora, zapremina prostora iznad klipa se mijenja od minimalne ((min do
maksimalne vrijednosti ((ma<, pomo$u ega se de"inie jedan vrlo vaan parametar
motora, tzv. stepen kompresije (= > (ma<- (min.
#rema ostvarenju radnog !iklusa motori se dele na:
% ?etvorotaktne motore, gde se radni !iklus obavi za etiri hoda klipa, ili dva puna obrtaja
radili!e motora,
% dvotaktne motore, gde se radni !iklus obavi za dva hoda klipa ili jedan puni obrtaj
kolenastog vratila (radili!e.
" #rema nainu regula!ije:
% motori sa kvalitativnom regula!ijom (kontrolie se dobava goriva tipian predstavnik
dizel motor,
% motori sa kvantitativnom (koliinskom regula!iom, gdje se kontrolie dobava meavine
gorivo vazduh
% tipian predstavnik oto motor.
g #rema brzohodosti motori se dijele na
% sporohode sa !m @ A,+ m-s
% srednje brzohode sa A,+ m-s @ !m @ :B m-s
% brzohode motore sa !m C :B m-s
h) Prema odnosu hoda i prenika klipa (s/D) motori mogu biti:
- kratkohodi s/D 1
- dugohodi s/D > 1
i) Prema nainu punjenja motori se dijele na:
- usisne motor, gdje se usisaanje !raka u motor r"i prirodnim putem
na osnou ra!like pritiska u okolini i u radnom prostoru, koja nastaje
kretanjem klipa,
- nadpunjene motore, gdje se !rak prethodno sabije i kao taka doodi
u #ilindar$ %a!duh se sabije u kompresoru, koji mo&e biti pogonjen od
motora ili pogonjen od turbine, koju pokre'u i!duni gasoi sojom
ekspan!ijom (t!$ turbokompresor)
j) Prema nainu hla(enja postoje
- motori hla(eni teno"'u
- motori hla(eni !rakom
k) Prema nainu i!o(enja motornog mehani!ma
- )otori sa kriajnim motornim mehani!mom ,
- )otori sa ukrsnom glaom $ )otori kod kojih se radni #iklus obalja sa
obe strane klipa (motori dostrukog dejsta) moraju imati !atorenu
#ilindarsku ko"ulji#u sa obe strane i ukrsnu glau (sl$ *)$ +loga ukrsne
glae je osim ostarenja prailne kinematike klipne poluge i
rastere'enje #ilindarske ko"ulji#e od normalnih sila$
l) Prema konstruktinom nainu i!o(enja sistema ra!o(enja radne
materije
- motori sa entilskim ra!odom
- motori sa !asunskim ra!odom
- motori sa kombinoanim entilsko-!asunskim ra!odom
,od eterotaktnih motora je uijek entilski ra!od, a kod dotaktnih
!asunski ili kombina#ija !asunsko-entilskog ra!oda
m) Po broju, polo&aju i rasporedu #ilindara motori se dele na:
1$ Prema broju #ilindara na:
- jedno#ilindrine i
- i"e#ilindrine
-$ Prema polo&aju #ilindara:
- ertikalni-stoje'i
- ertikalni-ise'i
- hori!ontalni (le&e'i) i
- kosi motor $
.$ Prema me(usobnom rasporedu #ilindara:
- redni (linijski motori) ,
- % motori ,
- !ije!da motori ,
- bokser motori
- / motor ,
- 0 motor ,
- 1 motor ,
- linijski doklipni motor ,
- 2 motor , itd$
3$ Prema rasporedu klipoa motori se dijele na:
- jednoklipne
- protuklipne
4$ Prema djeloanju radnog 5uida na klip:
- motori jednostrukog dejsta
- motori dostrukog dejsta
*$ Prema kretanju klipa:
- sa translatornim kretanjem klipa
- sa rota#ionim kretanjem klipa (karakteristian primjer /ankelo
motor )