Wanka Limayćhu Huk yaćhapakuy

Allinllachu? Wanka Limayćhu 3 vocalkunallam kan:

Aw, allinllam A aa ä
I ii ï
Manam allinchu kaa U uu ü

Kanan Lulaśhaka (Presente Simple)

Yaqa kaa /i/u

Qam kanki

Pay kan
Verbukunatakmi
Yaqakuna kapaakuq
kimsaman
Yaqanchik kapaakunchik huntunakunku

Qamkuna kapaakunki Limay

Paykuna kapaakun Puliy

Mikuy

TUŚHUY
SAPI YAPA

Vocalwan kamakaptinqa = M

Consonantiwan, chutatyaśhawan = MI

“Q”taka manam limanchikchu

1 Huk
Imataq / Imam śhutiyki?
ŚHUTI SHILLU
Yaqa Antonium kaa ĆHAKI CHAKI

Yaqa Elizabethmi kaa

Yaqa Josémi kaa

Yaqa Danym kaa

Lisiykuśhun h / hamallaa j / jamallä

q / yaqa ’ / ya’a
ÑAWI: likay, ñawinchay
ka, ki, ku ca,qui, cu
LINLI: uyaliy, musyay Kala, kilu, kulu Cala, quilu, culu
SHIMI: limay, mikuy, yupay

MAKI: chalay, llamkay, lulay

ĆHAKI: puliy, saytay, paćhkay

Allin limaykuna Yaqa limaa

Allinllachu

Sulpay Yaqa pulii

Pampachaykamay

Ama haynuchu kay

Yaqa mikuu
Walakama

Walaminchakama

Watankama

2 Ishkay
 Wanka Limayćhu Ishkay yaćhapakuy

Lisichiykuśhun

Yaqa Linum kaa

Yaqa Pucarámantam kaa YAPAKUNAKA:

Yaqa Chongospiymi kaa MANTA/PIYMI Wankayumanta /

Juanmi taytaap śhutin Wankanpiymi

Maríam mamaap śhutin P yaqap

Yaqa imsa ćhunka watayuqmi kaa N wasin

YUQ /NIYUQ hukniyuq

MI /M mishim

Yupaykuśhun

Huk 1
Ćhunka huk niyuq 11
Ishkay 2
Ćhunka ishkay niyuq 12
Kimsa 3 Ćhunka kimsa yuq 13
Ćhunka Tawa yuq 14
Tawa 4 Ćhunka pichqa yuq 15
Ćhunka Suqta yuq 16
Pichqa 5
Ćhunka qanćhish niyuq 17
Suqta 6 Ćhunka pusaq niyuq 18
Ćhunka isqun niyuq 19
Qanćhish 7
17 Ćhunka qanćhishniyuq
Pusaq 8 11 Ćhunka hukniyuq
18 Ćhunka pusaqniyuq
Isqun 9 15 Ćhunka pichqayuq
19 Ćhunka isunniyuq
Ćhunka 10
3 kimsa
Ishkay Ćhunka 20
Ishkay Ćhunka Huk niyuq 21
Ishkay Ćhunka Ishkay niyuq 22
Iskay Ćhunka Kimsa yuq 23
Kimsa Ćhunka 30
Kimsa Ćhunka Tawa yuq 34
Kimsa Ćhunka Pichqa yuq 35
Tawa Ćhunka 40
Tawa Ćhunka Suqta yuq 46
Tawa Ćhunka Qanćhish niyuq 47
Pichqa Ćhunka 50
Pichqa Ćhunka Pusaq niyuq 58
Pichqa Ćhunka Isqun niyuq 59
Suqta Ćhunka 60
Qanćhish Ćhunka 70
Pusaq Ćhunka 80
Isun Ćhunka 90
Paćhak 100
Walanka 1000

Kallapachaykuśhun:

Yaqa tawa ćhunka watayuqmi (40) kaa

Yaqa pichqa ćhunka isunniyuq watayuqmi (59) kaa

Qam ishka ćhunka qanćhishniyuq watayuqmi kanki

Pay kimsa ćhunka tawayuq watayuqmi

4 Tawa
 Wanka Limayćhu kimsa yaćhapakuy

Limaykuśhun:

Yaqa Leonor Efigenia Chávez Rojasmi kaa

Yaqa Pucarámantam kaa

Yaqa Pucarápiymi kaa

Félix Chávezmi taytaap śhutin

Alejandrina Rojas Iparraguirre mamaap śhutin

Yaqa kimsa ćhunka watayuqmi kaa

Tapuykuśhun:

Yaqa Víctor Alberto Gil Mallmam kaa

Picaflor de los Andes śhutiwan lisisham kaa

Yaqa Wankayupiymi kaa

Yaqa takikuqmi kaa

Yaqa Wankayućhuumi nasilqaa

8 muyunćhu, abril killaćhu, 1928 wataćhu. YAPAKUNAKA

Mamaap Francisca Mallmam śhutin WAN = con, y /e

Taytaap śhutinñatak Bernabé Gil ÑA = ya

ÑATAK = en cambio, por otro lado

5 Pichqa
Imam śhutiyki? / Imataq śhutiyki

Maypiymi kanki? / Maymantam kanki

Imam taytaykip śhutin? Imataq taytaykip śhutin?

Imam mamaykip śhutin / Imataq mamaykip śhutin?

Ayka watayuqmi kanki?

TAPUKUNAPAQ
Kallpanchaykuśhun:
Ima Imam Yaqa takikuqmi kaa
Imataq
Imay Pay yanukuqmi
Imanan
Qam hillkakuqmi kanki
Imaćhu
May Mayćhu ? Yaqa tuśhukuqmi kaa
Mayan
Ayka Aykaćhu
Aykalla

LULAYMANTA LULAQMAN
YANUKUY YANUKUQ
HILLKAKUY HILLKAKUQ
TAKIKUY TAKIKUQ
TUŚHUKUY TUŚHUKUQ

6 Suqta
 Wanka Limayćhu Tawa yaćhapakuy

Ayllunchikta lisiykuśhun:

Tayta, mama, ñaña, pani, tuli, wawqi, limaymasi,

willka, llunchuy, maśha, malkamasi, wiñaymasi,
wayna, wamla, wayapa, walmi…

Yaqap paniy chonguinadatam tuśhun

Qamp ñañayki yaćhachikuqmi

Payp wawqin yanukuqmi

Ima lulaqmi aylluykikunaka?

7 Qanćhish
Mayćhuumi yaćhanki?

Mayćhuumi taytayki kayan? Wankayućhuumi yachayaa,

akśhutam mikuyaa, paniwanmi
Wanka Limayta limayaa,
KANALLAN LULAYAAŚHAKA

Yaqa kayaa /i/u

Qam kayanki

Pay kayan

Yaqakuna kapaakuyaq

Yaqanchik kapaakuyanchik

Qamkuna kapaakuyanki

Paykuna kapaakuyan

Yaqa miku ya a
Qam miku ya nki
Pay miku ya n
Yaqakuna miku paaku ya q
Yaqanchik miku paaku ya nchik
qamkuna miku paaku ya nki
paykuna miku paaku ya n

Yaqanchikñatak lulayaaśhanchikta willanakuykuśhun:

Imatam lulayanki?

Yaqa ñaqchakuyaami

Qam llamkayanki

8 Pusaq
 Wanka Limayćhu Pichqa yaćhapakuy

Yaćhaśhanchikkunata kallpanchaykuśhun

Kanan Lulaśhaka (Presente Simple)

Wanka Limayćhu kimsamanmi Verbukunaka huntunankun:

Munay
Puliy
Mikuy
Munay Puliy Mikuy
Yaqa Munaa Pulii Mikuu
Qam Munanki Pulinki Mikunki
Pay Munan Pulin Mikun
Yaqakuna Munapaakuq Pulipaakuq Mikupaakuq
Yaqanchik Munanchik Pulinchik Mikunchik
qamkuna Munapaakunki Pulipaakunki Mikupaakunki
paykuna Munapaakun Pulipaakun Mikupaakun

Huk halla wasićhu, ulqućhuumi, Felipe walminwan yachan. Walminp śhutin

Marcelinam. Paykuna wallpakunatam ćhaklanćhu uywapaakun. Marcelina ’00
wallpakunamanmi halata alan. Paykuna lluy muyunkunam aspiy-aspiy
śhalkapaakun. Lluy muyunkunam llamkapaakun.

Kundurkuna hatun ulqukunaćhuumi tiyapaakun. Kundurkuna tuki-tukillatam

paalipaakun. Paykuna uywakunatam mikupaakun. Paykuna aqa
hanankunaćhuumi ishñachakupaakun.
Huk, ishkay luntutam waćhapaakun. Nunakuna kundurkunata
wañuchipaakun. Yawar fiestaćhu ñakachipaakun. Manam chay allinchu.
Kanan muyunćhu manañam achkañachu kundurkuna kapaakun.

9 Isqun
Kanallan Lulayaaśhaka (Presente Continuo)

Aklay Lantiy Tuśhuy

Yaqa Aklayaa Lantiyaa Tuśhuyaa
Qam Aklayanki Lantiyanki Tuśhuyanki
Pay Aklayan Lantiyan Tuśhuyan
Yaqakuna Aklayalkaq Lantiyalkaq Tuśhuyalkaq
Yaqanchik Aklayanchik Lantiyanchik Tuśhuyanchik
qamkuna Aklayanki Lantiyanki Tuśhuyanki
paykuna Aklayalkan Lantiyalkan Tuśhuyalkan

Taytaa ćhaklanćhuumi llankayan. YA = estar

Mamaa mikuytam yanukuyan. Waqayaa = estoy llorando

Yaqañatakmi Wanka Limayta yaćhapakuyaa.

Muyunp Tayta Inti akchiyan, Mama Killañatak puñuyan.

Tutap Mama Killa akchiyan, Tayta Intiñatak puñuyan.

Pichiwsa muyunp takiyan, Añaśhñatak puñuyan.

Inchu tuśhuyan, tukuñatak puñuyan.

Qam, imatam lulayanki?

10 Ćhunka
 Wanka Limayćhu Suqta yaćhapakuy

Lulaykuna

Wanka Limayćhu lluy Verbu nishanchikkunaka, reflexivu nishanchikmi

kapaakun.

Infinitivu nisha Reflexivu Yapa Reflexivu nisha

Llamkay Llamkakuy
Uyaliy KU Uyalikuy
Kuchuy Kuchukuy

Imatam huk muyunćhu lulakunki?

Yaqa aspiy-aspiykuptin yakukta timpuchikuu. YAPAKUNA:

Yaqa tuta-tutalla lichkakuu. PTIN/KUPTIN = cuando

LLA = no mas
Yaqa ćhawpi-intićhu akśhuta mikukuu.
ĆHU /ĆHUU = en (en el /en la)
Yaqa wayrapayćhu kukakta akukuu.

Yaqa tutaćhu puñukuu.

Kanallan imatam lulayanki?

Pelutaktam awsayaa

Waqwiwanmi Wanka Limayta limayaa.

Ullukutam milkapaapaq yanukuyaa.

Waylaśhtam karnawalćhu tuśhukuyaa.

11 Ćhunka hukniyuq
 Imam kanki? / Ima lulaqta kayanki

hillkay hillkaq hillkakuy hillkakuq

takiy takiq takikuy takikuq
yanuy yanuq yanukuy yanukuq

Yaqa ćchakla llamkakuqmi kaa

YAPAKUNA:
Yaqa tuśhukuqmi kaa
Q = el / la que (hace algo)

“Q” Wanka Limayćhu mana

limallaśha kayalpis, limayta
kuchuypa kuchul ćhaniyuqmi
kayan.
Yaqa zapatu allichaqmi kayaa
PIS = también, además, incluso.
Yaqa imamantapis waqakuqmi kaa

12 Ćhunka ishkayniyuq
 Wanka Limayćhu Qanćhish yaćhapakuy

Yaćhaśhanchikta Kallpanchaykuśhun

Lucerito de Warivilca y los Lirios de Huancayo

Tayta diusninchiktam mañakunki

Santiagu tuta śhamunapaq (ishkay kuti)

Suma-sumallañam kuyanakuy

Pakallap tutallap añallaw (ishkay kuti)

Ama llakikuychu Evelina

Qamta kuyakulmi kutiyaamu (ishkay kuti)

Ima nalqullankim vidallaata

Imay urallapis yalpakuyak (ishkay kuti)

Mana nunakuna limananpaq

Tuki-tukillañam kawsakuśhun (ishkay kuti)

Kanan tutallañam tuśhukuśhun

Pakallap tutallap añallaw (ishkay kuti)

 Wanka Limayćhu Pusaq Yaćhapakuy
Kanan Wanka Limayćhu huk kutićhu lulaśhanchikta willanakuykuśhun (Pretérito
imperfecto)

limay muskiy kaćhuy

Yaqa Limalaa Muskilaa Kaćhulaa
Qam Limalanki Muskilanki Kaćhulanki
Pay Limala Muskila Kaćhula
Yaqakuna Limapaakulaq Muskipaakulaq Kaćhupaakulaq
Yaqanchik Limapaakulanchik Muskipaakulanchik Kaćhupaakulanchik
Qamkuna Limapaakulanki Muskipaakulanki Kaćhupaakulanki
Paykuna limapaakula musikipaakula kaćhupaakula

Yaqap śhutii Zenobio Dagha Sapaicum kala.

Yaqa 4 muyunćhu, Abril killaćhu, 1920
wataćhu Chupuru Malkaćhuumi nasilaa.
Yaqa Wanka walaśhmi kalaa.
Yaqa takikunakta hillkalaa.
Yaqa violintam waqachilaa.
Yaqa 900 waynukunakta, mulizakunakta,
walaśhkunakta, santiagukunaktam lulalaa.
Yaqa 10 muyunćhu, Noviembre killaćhu, 2008
wataćhu Wankayuqćhuumi wañukulaa.

Yaqanchikñatak limaykuśhun:

Imatam anyan lulalanki?

Aspiy-aspiy yaku timputa upyalaa

Mishkipayćhu kukata akulaa

Ćhawpi-inti watyakta mikulaa, akśhuntawan, aychantawan…

Tutaykuyćhu walaśhta Wankanćhu tuśhulaa.

15 – Ćhunka pichqayuq
 Wanka Limayćhu Isqun Yaćhapakuy

Walaśhalun lulananchikkunakta kamachinakuykuśhun

ALLIKU: Allinllachu Tayta Wanshi? Wanshi
Kanti
WANSHI: Aw, allinllam Tayta Alliku, qam imanuyllam kayanki? Alliku
Tiwchu
ALLIKU: Yaqapis allinllam kayaa.
Antuku
WANSHI: Allin. Chayura ishkayninchik allinlla kapaakuyanchik Luchu
Shisha
ALLIKU: Tayta Wanshi. Imaktam wala lulanki? Charu
Shuli
WANSHI: Wala-walalla mamaata taliymi lisha. Imika
Walmiiwan yaku timputa upyanaapaq kutimuśha.

Chaypiyta ćhaklaaćhu akśhuta taqtaśha.

Ćhawpi-intiñatak wasiićhu mikuśha.

Ćhawpi-intimanta ñawpaqman tutaykunankama pilutata estadiućhu awsaśha.

Qamqa, tayta Alliku imaktam lulanki?

Utulu takimuy
ALLIKU: Yaqa Kalawsutam watyakuśha. Aspiy-aspiy
Achikyay Waala mikuy
Yanapaykallamay. Waala
Mishkipay tiypupay
Ama haynuchu kay. Ćhawpi-inti Ćhawpi-intimikuy - milkapa
Wayrapay
Mallichiśhaykim
Inti-palpuykuy
WANSHI: Allin. Chayura walaśhalunña lluyta lulaśha. Aspiykuy hamapay
Tutaykuy Tataykuy-mikuy
Walakama Tayta Alliku. Tuta
Ćhawpi-tuta
ALLIKU: Walakama Tayta Wanshi.

16 – Ćhunka suqtayuq
 Yaqanchikñatak limaykuśhun
Verbukunakta lisipaakuśhun, Ñawpaqman lulananchikkuna (Presente Simple) kaykuna
kayanku:

Apay Tuśhuy Lantiy

Yaqa apaśha tuśhuśha lantisha
Qam apanki tuśhunki lantinki
Pay apanqa tuśhunqa lantinqa
Yaqakuna apapaakuśha tuśhupaakuśha lantipaakuśha
Yaqanchik apapaakuśhun tuśhupaakuśhun lantipaakuśhun
Qamkuna apapaakunki tuśhupaakunki lantipaakunki
Paykuna apapaakunqa tuśhupaakunqa lantipaakunqa

Imaktam aylluykikuna walaśhalun lulapaakunqa?

Anyan wata
Tayta Tiwchu, Julio killaćhu imaktam lulanqa? Kay wata
Watanman
Pay kimsa turutam lantikunqa

Santiagutam lulanqa. Anyanśhalun

Anyan
Tukuy tutam santiguta tuśhunqa. Kanan
Wala
Kimsa muyunmi upyanqa. Walaśhalun /
Walamincha
Lluy uywankunaktam sintakta ćhulanqa.

Kuka kintuktam aklanqa. Hukaa killaćhu

Kay killa
Walmin śhaqtatam yanukunqa. Hukaa killaman

Qam imaktam watanman lulanki?

Yaqa Febrero killaćhu wasiićhuumi hamapaśha.

Kay wata imaktam lulanki?

Marzo killaćhu Yaćhay Wasićhu akapakunata yaćhachisha.

Abril killaćhu chuqlluta watyakunaapaq pallaśha.

Mayu killaćhuñatak malkaaćhu tuśhunaapa muudakuśha.

17 – Ćhunka qanćhishniyuq
 Wanka Limayćhu Ćhunka Yaćhapakuy
Aychanchikćhu kaqkunatak lisishunpis śhutichaśhunpis

Uma
Ñawi
Ulku
Ulku wacha
Aqcha
Kakichu
Linli
Uya
Sinqa
kunka
Shimi
Śhapla
Ñuñu
Likla
Waśha
Kućhuśh
Pupu
pata
Waata
Lani / pishqu
Kaćhpa
Luksu
Diidu /lawka / lawkana
Kaćhpa llilli
wiqaw
unqul
Ćhaki ćhićhu
Siki
Ćhaki pilulu
Ćhaki sinqaśh
Ćhaki
Anku

18 – Ćhunka pusaqniyuq
 Uma
Ulku
Aqcha
Ñawi Linli
Ulku wacha Sinqa
Shimi Uya
kakichu Kunka
Likla Waśha
Kućhuśh Chichi
Siki Ñuñu
wiqaw Pupu
Laka/ Ćhupi Waata
Maki Pata
Diidu /lawka / lawkana Kaćhpa llilli
Wacha
Kaćhpa Unqul
Ćhaki ćhićhu Ćhaki sinqaśh
Ćhaki Ćhaki pilulu
Anku

19 – Ćhunka isqunniyuq

KANTI: Allinllachu mama Shuli?
SHULI: Manam allinchu kaa mama Kanti?
KANTI: Imapiy?
SHULI: Umallaami nanayan.
KANTI: Imay śhunqulla. Imapiymi umayki nanayan?
TAPUKUNAP
Ima: Imakta, Imapiy, Imayna, Imaćhu, Imay,
Imapaq, Imaypiyta, Imaykama.
May: Mayan, Mayćhu, Mayanwan, Maykama
Ayka: Aykawan, Aykata, Aykaćhu, Aykam
Piy: Piywan, Piym

SHULI: Anyanśhalun Viquesćhuumi waylaśhta tuśhulaa, cervezakta upyalaa.

Anyanñatakmi vinukta wasiićhu upyalaa.

Kanan manam mikuytapis atipaaćhu.

KANTI: Mama Shuli wasikićhu hamapay, kay muyunpis, wala muyunpis.

SHULI: Manam atipaachu.

Wala-wala ullukuktam talpuśha.

Wala ćhawpi-inti Chupakatam lisha.

KANTI: Walaśhalun?

SHULI: Walaśhalun Huancanćhuumi takisha.

Imanaypala takisha, kunkaami nanayan.

KANTI: Hamapay mama Shuli, ishyaalunkimanmi. Tinkunanchikkama

SHULI: Sulpay mama Kanti, tinkunanchikkama.

Mayantak ishyayan?

Ima nanaywanta kayan?

Imaktam upyala?

20 – Ishkay ćhunka
 Wanka Limayćhu Ćhunka hukniyuq Yaćhapakuy
Imanilaqmi mudananchik

Wanka mudanakuna:

Chumpa, Wara /wala, Sapatu /śhukuy, Chuku, Lulipa, Wali, Ñuñutakyachiy, Maytukuq,
Waćhuku, Kutuncha, Lliklla, Kutuncha, Aksu/Anaku, Tupu, …

Imanilaqkuna:

Puka, Yulaq, Yana, Tunquśh, Uyu, Chumpi, Angas, Uwi, Chiwanway, Mulu, Misha…

Yaqa Angas warayuqmi kayaa

Qam yana chukuyuqmi kayanki

Pay yana sapatuyqmi kayan

Paykuna chiwanway llikllitayuqmi kayalkan.

Qam, imanilaq mudanakunawan mudakuśhakta kayanki?

Wanka haćhakuna

Muña, Lamlaśh, kinual,

Haćhakunap lakinkuna:

Sapi, tullu, lapi, wayta, chapla, muhu,

21 – Ishkay ćhunka hukniyuq

 Wanka Limayćhu Ćhunka Ishkayniyuq Yaćhapakuy
Yupaykunawan lulaykuśhun

Yapay:

4+2=6

Aykam tawaman ishkayta yapaśha?

Tawaman ishkayta yapaśha: suqtam

Pishichiy:

10-6=4

Aykam ćhunkapiyta suqtakta pishichisha?

Ćhunkapiyta suqtakta pisichisha: Tawam

Milachiy:

5x5=25

Aykam pichqakta pichqaman milachisha?

Pichqakta pichqaman milachisha: Ishkay Ćhunka Pichqayuqmi.

Lakiy:

12÷3 =4

Aykam ćhunka ishkayniyuqta kimsaman lakisha?

Ćhunka ishkayniyuqta kimsaman lakisha: Tawam

22 – Ishkay ćhunka hukniyuq

 Wanka Limay Yaćhaśhanchikta Kallpanchaykuśhun

Yaqa____________________________________kaa __/02/18

I. Qamta lisichikuy:
1. Allinllachu?________________________________________________
2. Imata lluy śhutiyki?___________________________________________________
3. Imaymi santuyki?_____________________________________________________
4. Ayka watayuqta kanki?________________________________________________
5. Mayćhuumi yaćhanki?________________________________________________
II. Aylluykikunata lisichiy:
Taytaykita, mamaykita, paniykita utak ñañaykita (śhuti, wata, malka)

III. Takita uyaliikul mana kaq limaykunakta hillkaykuy:

Tayta diusninchiktam mañakunki
Santiagu _________ śhamunapaq (ishkay kuti)
Suma-sumallañam kuyanakuy
Pakallap tutallap añallaw (ishkay kuti)
_________llakikuychu Evelina
Qamta kuyakulmi kutiyaamu (ishkay kuti)
_______ nalqullankim vidallaata
Imay urallapis yalpakuyak (ishkay kuti)
Mana ______________ limananpaq
Tuki-tukillañam kawsakuśhun (ishkay kuti)
Kanan tutallañam tuśhukuśhun
Pakallap _____________ añallaw (ishkay kuti)
Lucerito de Warivilca y los Lirios de Huancayo

23 – Ishkay ćhunka kimsayuq

 IV. Ñawinchaykul ulayćhu kaq tapuykunata kutichiy

Yaqa Gastónmi kaa

Lluy śhutiy Gast´n Acurio Jaramillum.
Yaqa Limamantam kaa.
Yaqa yanukuqmi kaa, hillkakuqmi kaa, lantikuqmi kaa.
Yaqa mikuyninchikkunatam lluy nunakunata lisichiy.
Ćhunka hukniyuq malkakunaćhu, kimsa ćhunka tawayuq mikunawasiyuqmi kaa.
Yaqa 51 watayuqmi kaa.
Kanan Jaujaćhuumi Carnavalta tuśhuyaa, takiyaa, aswata upyayaa, akaśh
kankakta mikuyaa.
Walmip śhutin Astridmi.
Yaqa illaysapam kaa.

1. Imam lluy śhutin?__________________________________

2. Imam walminp śhutin?_______________________________
3. Pay ayka watayuqta?________________________________
4. Imam malkanpaq śhutin?_____________________________
5. Imatam Jajaućhu lulayan?____________________________

24 – Ishkay ćhunka tawayuq

 Wanka Limayćhu yaćhaśhanchikta kallpanchaykuśhun

__________________________________________śhutiy 16/03/18

I. Lisiykuśhun:
1. Ñawinchaykuśhun:

Rodolfo Marcial Cerrón-Palomino kaa. Mayćhu kayćhuupis wanka walaśhmi kaa.

Chongos Bajo nisha malkaćhuumi mamaa waćhakama. 10 muyunćhu hatun puquy
killaćhu, 1940 wataćhu.
Wanka Limayta limaqmi, yaćhachiqmi, laćhkaqmi kaa.
Gran Unidad Escolar Santa Isabel śhutiyuq Yaćhaywasićhuumi, 1960 watapiyta 1965
watakama yaćhapakulaa.
Universidad Nacional Mayor de San Marcos śhutiyuq Hatun Yaćhaywasićhuumi, 1973
watakama Linguisticakta yaćhapakulaa.
Kanan Pontificia Universidad Católica śhutiyuq Hatun Yaćhaywasićhuumi yaćhachii.

2. Tantyaykuśhun, laćhkaykuśhun.
a. Imam śhutin?

b. Maypiymi?

c. Ayka watayuqta?

d. Mayćhuta llamkan?

e. Imaktam lulan?

25 – Ishkay ćhunka pichqayuq

II. Śhutichaykuśhun (ćhunkakta śhutichaykuy):

III. Willanakuykuśhun :
1. Imaktam anyan lulalanki?
a. Waala:

b. Mishkipayćhu:

c. Ćhawpi intićhu:

d. Wayrapayćhu

e. Tutaykuyćhu

2. Imaktam kanan lulayanki?

a. Waala:

b. Mishkipayćhu:

c. Ćhawpi intićhu:

26 – Ishkay ćhunka suqtayuq

 d. Wayrapayćhu

e. Tutaykuyćhu

3. Imaktam walaśhalun lulanki?

a. Waala:

b. Mishkipayćhu:

c. Ćhawpi intićhu:

d. Wayrapayćhu

e. Tutaykuyćhu

IV. Yupaykunawan lulaykuśhun:

1. Yapay: 4+6 =

2. Pishichiy: 9-3=

3. Lakiy: 20/5=

4. Milachiy: 4x3

27 – Ishkay ćhunka qanćhishniyuq

V. Limanakuykuśhun:
1. Imam śhutiyki?

2. Maymantam kayanki?

3. Ayka watayuqmi kanki?

4. Imaktam lulanki?

5. Imapaqmi Wanka Limayta yaćhapakuyanki?

6. Ima haćhakunan malkaykićhu wiñan?

7. Imawanmi uhukta hampinchik?

8. Ishkay ćhunkakama yupaykuy

9. Pichqa uywakunakta lisichikuy

10. Imayna mudakuśhakta kayanki?

28 – Ishkay ćhunka pusaqniyuq