Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
Vocabulário de
EMAKHUWA
(CENTRAL)
Ficha Técnica
*O nome da Língua segue a proposta do II Seminário sobre a Padronização das Línguas Moçambicanas,
NELIMO, Eduardo Mondlane: Maputo, 2000.
NOTA INTRODUTÓRIA
i
da Praia, na província de Cabo Delgado; Marupa e Maúa na provincia de
Niassa;
Echirima, falado em Metarica e Cuamba, na província de Niassa.
OS CONTRIBUINTES:
Alaudino Joaquim do Rosário campos – DPEC/UCM — Nampula
Lourenço Faria Nabil – RM — Nampula
Mahando Lúcia Sunate – UCM – Cabo Delgado
Tiorenço Gervásio – CCA — Anchilo
Rafael José Gaspar Rachide – DPEC – Lichinga
ii
O alfabeto
Makhuwa Central
Quadro de vogais
a aletto hóspedes aa maaka sal
e ekweeli verdade ee meelo amanha
i ikhove sono ii wiitthana chamar
o oravo mel oo ohoola adiantar
u ovuluwa cair uu nuume sapo
Quadro de consoantes
c ncace cogumelo s salaama cumprimentos
h hapa fígado sh shiiviha traidor
k kinaawa venho t ataata tio
kh khapa cágado th tho mais
l luukhu rapaz não iniciado tt ettuli costas
m malaku boca tth otthimaka correr
n nsu voz v variyari entre
p epaso machado w wiipa cantar
ph phako javali y yiipo grilo
r erutthu corpo
iii
iv
Lista Alfabética
de
Palavras
Português – Emakhuwa
v
vi
abacate acrescentar
A - a
abelha enuwi.
abençoar oreeriha.
acenar ottikinya.
abóbora marapo.
acender opattiha.
aborrecer onyoonyiha.
acocorar-se wiikhoromiha,
aborto espontâneo okurumuwa. okhoroma.
abrandar ovukula, ovukulela. acompanhar ohoola.
abraçar okhupaarela. aconselhar ovaha miruku, olaka.
1
acordar alguns
aldeia muttetthe.
alegre otteeliwa.
algo etthu.
afiar onona.
afogar-se omireya.
afundar opwina.
agarrar ovara.
agora vano.
2
algodão amêijoa
alongar orekamiha.
algodão nxotte.
alguém ookhala.
alguns akina, amosa amosa.
alpendre epwaro.
alterar ovirikaniha.
alto orakama.
amadurecer ottokottha.
amaldiçoar otakhaliha.
alho alyu.
amamentar waamwiha.
ali vale.
amanhã meelo.
alimentar olyiha.
amanhecer oxa.
alisar waapattha, osupiyari.
amante amwaseeta.
alma munepa.
amar ophenta.
amarelo yancano.
amargo owaawa.
amarrar otthuka.
amassar oruwa.
ameaçar woopopiha.
amêijoa ecasa.
3
amendoim ao lado de
antepassado amuharoye.
antes vahinatthi.
antes-de-ontem nsuri.
antílope ekhuulu.
amendoim mattuvi.
amigo mpatthani.
amontoar othukumanyerya.
amuleto ehirisi.
ananás enanasi.
anão mukhuveya.
anca eyuunu. anunciar olaleya.
andar weetta. ânus nthumu.
anel epetthe. yoolaleya.
anemia ohikhalana ni ephome.
animal mwaamunama.
ano eyaakha.
anoitecer wiila.
ansioso ovaviwa murima.
antena ipwetupwetu.
4
anzol assoar-se
aqui va.
ar epheyo.
aranha rataasi.
arbusto makukhu.
arco muura.
arco-íris ekhweyi.
areia mihaava.
argamassa alukamasa.
anzol coolo.
argumento mutaphulelo.
ao lado de mpantta wa.
árido othuwa.
apagar ottipiha.
apanhar ottotta.
apanhar em armadilha oheya.
apascentar okukhula.
apertar oliipiha. arma de fogo kapwitthi.
apitar woopa. armadilha muraakho; ntapha (de
aplanar opapatthela. nó).
aplicar wootta (pomada). armadilha de peixe elema.
apodrecer wuntta. armazenar osuka.
apoiar-se wiikaliherya. arranjar olokiha.
apontar othoonya. arrastar opurula.
aprender wiixutta. arrotar ekhanana.
apressar-se wixaakuviha. arroz musoro.
aprofundar wixiha. arruinar opwetewa.
apropriado yookhalela. arrumar othatela.
aproximar-se waattamela. árvore mwiri.
apunhalar ohoma. às vezes imara ikina.
aquele ole. asa nipupha.
aqueles ale. assaltar wiya, otuphela.
5
assar balançar
B - b
bainha ephitelo.
baixar wurama.
baixo vathi.
baixo de vathi va.
balançar olelemeya.
6
balde barriga
barco ekalawa.
barriga erukulu.
bananeira munika.
7
barriga da perna bebé
bastante wattaxa.
bastardo mwana omphwanya
(enteado).
batata patata.
8
bêbedo brincar
boi enyompe.
bêbedo namuhapaliwa. bolha nipheru.
beber owurya. bolor osukumana.
bebida alcoólica niipha. bolso epoolosa.
bebida não alcoólica yowurya. bom oreera murima.
beijar ophootana. bondoso omutthu.
bem sana. bonito oreera.
bens mirerelo, muhakhu.
benção nreeriho.
beringela epirincela.
bexiga ekhupula.
bico munupi.
bílis wamwe. borboleta nikuruthu.
9
brincar cajado
brinco epirinku.
C - c
cabelo ikharari.
cabeça muru.
cabo mukhori.
cabrito epuri.
cacarejar orottoha.
cacete mpottolo.
cachimbo mulaapi.
cacho muru.
cachorro mwamwalapwa.
cacimba etthapwe.
cair omora.
cada khula.
caixa ekaaxa.
cadáver murutthu.
10
cajado caniço
cajado malaya.
caminho ephiro.
camisa ekamisa.
campainha ekampainya (de casa).
cajú ekasu.
cajueiro mukhasu.
cal ekhinampo.
calcanhar nxitta.
caldo muhusi.
calor oviha.
calças ekaalasa.
cana-doce muhali.
candeeiro examaniya.
cama olili.
camaleão namanriya.
camarão mixoxo (água doce).
11
caniço carregar
caniço mutathi.
capim malaxi.
capinar olima.
capoeira ehili.
canoa nikula.
cansado okhulumuwa.
cantar wiipa.
cantar (galinha) wiipa.
canto esipo.
capulana ekuwo.
canção esipo.
cara ethoni.
caracol ekhoropa.
caranguejo ekhala.
carapaça nikosi.
careca ntari (calvo).
carga muritti.
caril muhusi.
carne enama.
caro orika.
caroço phwitamwala.
cão mwalapwa.
carregar opakhirya.
capaz owerya.
12
carvão cavar
casca nikula.
casca de ovo nikatuphe.
casco niphita.
castanha de cajú koroxo.
castanho ekoro ya ekastanyu.
carvão makhala.
casa empa.
casa de banho exaworo.
casamento othelana.
castigo ehukhumu.
castrar ohula.
casulo nihuuwela.
catana ekatana.
catorze (14) muloko ni xexe.
cauda mwiila.
cavalo ekhavalo.
cavar othipa.
casar-se othela.
13
caçador chão
celeiro ntatha.
cem (100) emiya.
cemitério mahiye, ekhapuri.
cêra oravo.
niira.
certo ekeekhai.
cerveja tradicional kapanka.
cesto kaaphiyaka.
céu osulu.
oraamattha.
cego ohoona. chá exaaya.
cegonha naphipi. chacal mwiici.
14
chama circuncidar
chão vathi.
chapa exaapa.
chapéu exapheu.
chorar wunla.
charco nratta.
chupar ophoota.
chefe muhooleli.
chupa-sangue nookhwiri.
chega waaphiyera, pahi.
chuva epula.
chegar ophiya.
chuvisco kuusi.
cheia otothowa.
cicatriz murala, nihalapa.
cheio osareya.
cheirar wunkha.
cidade epooma.
cheirar mal wunkha pure.
cinco (5) thanu.
cheiro wunkhela.
cinquenta (50) miloko mithanu.
chifre nnyaka.
15
cintura complete
comida yoolya.
como? sai?
colher niikho. complete olikanihe.
colher a colheita ekhope.
16
comprar contradizer
conduzir weettiha.
confuso oohiwananeya.
conhecer osuwela.
conhecido musuweliwa.
comprar othuma.
conhecimento masuwelo.
compromisso nvarihano.
conquistar oxintta.
concha niikho.
conseguir owerya.
concha do mar nikosi.
conservar okhapelela, osuka.
concordar okhupali.
consolar okurunuxa murima.
constipação kamasi.
construir oteka.
17
contar história corvo
conversar ovaanela.
convidar olattula.
copo ekopho. cortar cabelo omeettha ikharari.
18
coser crer
cova nlitti.
coser ottottha. covarde xiiviha.
coxa etara.
coxear otuthunya.
coxo mututhunya.
cozinha ekusinya.
costas ettuli.
costela niparari.
costume elimalelo.
cotovelo ekookhino.
couve ekhoovi.
cozinhar waapeya.
coçar osuna.
crânio makhuva a muru.
19
crer cuspir
curioso nawipunyeeriha.
curral nikhola.
curto okhuveya.
curva epeerima.
cuspir osena.
culpado oottheka.
20
dança dele
D - d
dedo ekatha.
dedo do pé elipwi.
defecar onya.
dançar wiina. defender waakiha.
deficiente orakala.
deitar oriha.
deitar fora orihela vate.
deitar-se wumpaathi.
dar ovaha. deixar ohiya.
21
deixar cair dezasseis (16)
22
dezanove (19) doze (12)
dormir orupa.
doze (12) muloko ni piili.
duro olipa, oturuwa.
duzentos (200) imiya piili.
E - e
e ni.
eclipse ovariwa wa mweri.
educar olela.
egoista nanrima.
elefante etthepo.
elefantíase nasipiha.
eles awo.
ele(a) owo.
eloquente ohimmwa.
em mu, va, vo, wa.
em cima vasulu.
em frente ohoolo.
em frente de ohoolo wa.
24
embondeiro entrar
embondeiro mulapa.
embotado othikiliwa.
embrulhar oputaphuterya.
embrulho nihuta.
empoleirar-se withomeya.
empregado namuteko.
empregar ophwanyiha muteko.
ensinar osomiha.
emprego muteko.
então vano.
emprestar woliha, okopha.
enterrar osikha.
empurrar okakha.
entornar oyeehi.
encantamento malavi.
encher osariha.
encontrar ophwanya.
encontrar-se com okumana ni.
encurtar okhuveeha.
endireitar wookolola.
endurecer olipiha.
enfeitiçar olowa.
enfiar ohela.
enganar woototha.
engasgar ottimpwa.
engolir omirya.
engraçado otheyatheya.
enguia namaloyi. entrar ovolowa, okela.
enrolar okhuna.
25
entre escasso
entre eriyari.
entregar ovahererya.
envenenar opahula, ohela.
escada esikatta.
enviar alguém oruma.
escama mavalaka.
enviar uma coisa oveleliha.
escapar osonyororowa.
enxada ehipa.
escaravelho mpirikixa mavi.
enxame mupattetthe.
epilepsia ecili.
errado ovonya.
errar ovonya.
ervas daninhas munyepu.
esbofetear omana nlaathuma.
escarranchar-se wiisaanula.
escarro nikotokotho, kamasi.
escasso othowa.
26
escavar esquerdo
espada xoowa.
espádua ekhootwa.
espalhar omwaramwarya.
esperar com esperança
owehererya.
esperar um tempo olipelela.
espesso wuukumala.
espezinhar ohaaxa.
espião namawehaweha.
espiar owehaweha.
espinha makhuva.
escorregadio othererya.
escorregar othereneya.
escova epuputtho.
escravo epottha.
escrever olepa.
escudo muupa.
esculpir opattha.
escuridão epiphi.
escuro oripa.
escutar wiiwelela.
esfolar opera.
esfregar ottikitthela. espremer owama.
27
esquecer explodir
28
fábula feijão
F - f
faca mwaalo.
fácil okhweya.
faísca etthamuwo.
falar olavula.
família omusi.
fantasma nakuru.
farinha otthu.
faz favor xontte.
fazer wiira.
fazer armadilha oreya murakho.
falcão ekhololo. fazer as malas otthuka nihuta.
falecer okhwa. fazer barulho onyakula.
falésia exerexere yootekeleliwa. fazer cócegas otikirinya.
falhar ovonya. febre ettekuxa.
faltar othowa.
29
fechar fogão
fechar owala.
feijão ekhutte.
feio onanara.
feiticeiro namirette.
feitiçaria okhwiri.
feitiço okhwiri.
felicitar omutthapela.
fenda muthari.
flauta ephivi.
ferida nikhwatta.
flor ethutu.
ferir ovulala.
florescência ikayaya.
ferir-se wiivulaliha.
floresta etakhwa.
fermentar weela.
flutuar ophempa.
ferramenta ikaruma.
fofocar waapa.
ferreiro namahana.
ferro eyuuma.
ferroz owali.
ferver okaphula.
festa niira nootthapa.
festejar otthapa.
feto murolo.
fezes mavi.
ficar ohala. fogão efukau.
ficar zangado onanariwa.
fígado hapa.
filha mwana muthiyana.
filho mwana mulopwana.
fingir wiisipithiha.
fio mukhoi, nliinya.
30
fogo fumo
fogo mooro.
fogueira vaikho.
forte aikuru.
força ikuru.
fraco ohilipa.
frente ohoolo.
frio orirya.
fritar waasikela, waarika.
foice efoose.
fronteira mukano.
folha nikukhu.
fruta muhokorokho.
folha de mandioca ntikwa.
fugir otthyawa.
fome etala.
fumado waaneeliwa.
fonte ehime.
fumo mwiixi.
fora ota.
formiga eneneele.
formiga alada ichuuwi.
fornalha ompahiwa miyaapu.
31
fundo garra
funeral osikha.
furar ottemula.
fundo wiixa.
fundo wookiserya.
futebol mphirya.
G - g
galo muthupi.
garganta mmilo.
galinha mwalyakhu. garra nikarikhwa.
32
garrafa grande
garrafa ephotiri.
gasto ohonona.
gatinhar waapasa.
girassol xirasole.
glória ovuwa.
goiaba ephera.
goiabeira mphera.
gordo oneneva.
gato kwaatu. gordura onuna.
gato silvestre munyapa. gostar osiveliwa.
gema erima. gota nttonttoni.
gémeos maphapo.
gemer wiipulela.
generoso oreera murima.
genro mutthepa.
gergelim muhakwa.
germinar omela.
gigante okorosowa.
girafa nleka. gotejar ottonya.
33
governar guia
governar olamula.
grande yuulupale.
granizo maralala.
grão enuku.
gritar okhuwela.
grunhir mirika.
gruta nikhuku.
guardar osuka.
guelra malakha.
guerra ekhotto.
guia mahoola.
grávida ehamela.
grilo yipo.
34
habitante hóspede
H - h
habitante mukhali.
habitar okhala.
harpa tthakare.
homem mulopwana.
35
idiota isca
I - i
36
já lagartixa
J - j
jogar ottikha.
jogo othweela, orukuneya.
L - l
lá wu.
lábio iyano.
lado npantta.
ladrão nawiye.
ladrar wuwula.
lagarta nammilepeni.
lagarta agama nawookho.
37
lagartixa leão
lagartixa nakwitti.
lagarto nawookho.
lago nratta.
lagoa ntthiya, nratta.
lágrimas maithori.
lamber olata.
lamentar osikula.
lâmina nimettho.
latrina esintina.
lanho nxala.
lanterna ekhanttiyero.
laranja eraranca.
laranjeira murarance.
lareira vaikho.
largo yowaanuwa.
larva miyuku.
lasca nipalapasa.
lavar okattha (roupa); orapiha
(utensilios).
lata elatha.
lavrar opatthula.
38
leão liso
leão kharamu.
lei nlamulo.
leite eleti.
lembrar otthokelela.
lenha ikhuni.
lento vakhaani vakhaani.
lenço nleso.
leopardo havara.
lepra makokho.
leve oveya.
libelinha mwenteri.
liderar ohoolela.
limão nlimu.
limite duma machamba
mukano.
ler osoma.
limo namalele.
leste onkhuma nsuwa.
limoeiro mulimo.
levantar weemexa.
limpar okwesa (casa, quintal);
levantar-se ovenya. olima (machamba).
levar okuxa. limpo oreera.
língua falada nttaava.
língua na boca nlumi.
linguagem moolumelo, elavulelo.
linha de pesca nlinya
39
liso madrugada
noomiserela.
liso waapatheya.
lixeira nsala.
M - m
machado maxatto.
machamba ematta.
40
madeira mato
mamar waamwa.
mamba verde nivowu.
mandar oruma.
mandioca mattyokwa.
manga emanka.
mangueira mmanka. máscara maasikara.
41
mata-bicho mil (1000)
metade nuusu.
meu yawaka.
mexer comida wootowela.
mexer corpo otannya.
mendigar oveka esimola.
mexoeira nantti.
mendigo nasimola.
mil (1000) ekonto.
mensageiro namuhupi.
menstruação okwattuwa.
mentira wootha.
42
milho mover
milho nakhuwo.
minhoca enyakwata.
míope oruttwasa maitho. moldar wuupa oloko.
molhado onaana.
molhar onaaniha.
montanha mwaako.
morcego nantuthu (geral); wilema
(come fruta).
morder oluma.
missanga mukhova.
mormoché eruwa.
misturar otakanxa.
mosca ephepele.
môcho esiisi.
moela etaaputha.
mosquito pwilimwithi.
mostrar woniherya, othonyiherya.
mover wiiniina.
moer oxila.
43
moça neto
multidão namutthu.
moça mwali.
mundo olumwenku.
muchém oweexe.
mundo dos mortos wookhwani.
mudo ohuuluma.
murchar onyaala.
muitas vezes imara sinceene.
murmurar waapa.
muito vanceene.
músculo mutika.
muitos sinceene.
música nsipo.
mulher muthiyana.
multa muulutha.
N - n
meio eriyari.
nada vahiitthu.
nadar okata.
nádegas nikhuttu.
não nnaari.
nariz ephula.
nascer do sol okhuma nsuwa.
nascente onkhuma nsuwa.
nascido oyara.
negar okhootta.
negociante nanakoso.
negociar ovarihana.
44
neto olho
O - o
45
olho ovo
ordem yooruma.
orelha naaru.
órfão ekwaasuni.
orgulhoso wikupali.
ornamentar oreeriha.
olho niitho. osso nikhuva.
ombro makhata. ou wala.
onda niwimpi. ouro ewooru.
onde? wowi? outra vez emaara ekina.
ontem nsana. outro mukina.
onze (11) muloko ni mosa. ouvir wiiwa.
ovelha epwittipwitthi.
ovo nooce.
46
baixo parede
P - p
47
parecer-se com pepino
peixe ehopa.
peixe-barba mukhopo.
pele de animal esapala.
partir opwexa. pele de pessoa nikhuli.
passar ovira. pêlo de animal manri.
pássaro mwaapalame. pêlo de pessoa manri.
passo mavalo. pena ninri.
pata nipita. pendurar othomeya.
pato nrattha.
patrão patarau.
pau-preto mphivi.
paz murettele.
pé nnawu.
pedaço epantte.
pedido evekelo. peneira ethokwa.
pedir oveka. peneirar oveera.
pedir emprestado okopha. pénis elopwana.
pedra nluku. pensar wuupuwela.
pedra de moer nxilo.
pedras da lareira matthuwa.
pegada mavala.
peidar osapa.
48
pente pescador
permitir otthuniherya.
perna mwetto.
perseguir woomola.
persuadir okhupaleliha.
pente esamulo. perto vakhiviru.
pepino muxiri. perturbar waakanyerya.
pequeno ekhaani, oyeva. perú mpiru.
perder orimeela.
perdido orimeliwa.
perdiz ekhwali.
pesado olemeliwa.
pescador nammiserya, mutothi.
perdoar olevelela.
perfeito yolikanela.
perguntar okoha.
perigo woopiha.
49
pescar piscar
pescar omiserya.
pescoço exiko.
peso olemela.
pessoa mutthu. pilar otthupula; othita (cereais).
pimento pimento.
pinto mwaxaana.
piolho paraara.
piorar otepa.
piri-piri lokho.
pestana ikapikaphi.
pisar onyakela.
pestanejar waphila.
piscar esiyo.
picada olummwa.
picar (ferroar) olummwa.
picar (pássaro) othupa.
pilão eryawe.
50
pitão pomar
pitão epoma.
planear otthoka.
plano waataleya.
pobre masikhini.
planta do pé munaani. poder owerya.
planta trepadeira murapa. poderoso iikuru, owerexa.
plantar oxeya. poeira ntthupi.
poente onkela nsuwa.
poesia epowesiya.
polegar ekatha yuulupale.
polígamo namaatteya.
polir opuputtha.
pomar miri sa mihokorokho.
51
pombo preguiçoso
porquê? xeeni?
porta mukhora.
portão mukhora muulupale.
pouco vakhaani.
povo atthu.
pombo ekhuntta.
poço ehime.
praia ephareya.
pontapear mukutaaphe.
prata eparatha.
ponte muthato.
prato eparatho.
pôr opweha.
precisar opheela.
prego epereku.
52
preguiçoso proteger com feitiçaria
preguiçoso onyonyiwa.
53
proteger com feitiçaria quintal
Q - q
54
quintal rastejar
R - r
rã naphulu.
rachar oparula.
raiz mutathari.
rapaz mmiravo.
ralar orara.
rápido waakuva.
ramo erintta.
rasgar waahula.
ranho kamasi.
raspar owaka.
rastejar wiipurula.
55
ratazana riacho
remar ovura.
remédio murette.
remo ekaafi.
reparar coisa orehererya.
reparar com os olhos oweha.
ratazana etheci. repetir otthikela.
rato nikhule. repolho erapoyo.
realmente ekhweeli. reputação olemelela.
reanimar-se ohuhumuwa. resolver ophuka.
rebanho nikhooto. respeitar ottittimiha.
rebento ophuwa. respirar omumula.
rebolar ovilikitthuwa. responder waakhula.
receber waakhela. restos de comida nvithe.
recomeçar opacerya. reumatismo mwamukokho.
reconciliar waatana. reunir othukumana.
recto wookowa. reverso wiithela.
recuperar ovona, openuwa. revolver otanuxa.
rede ntthavi. riacho muro.
56
rico ruminar
roer owenya.
rolar opirikisa.
roncar ongonga.
rosnar otturuma, mirika.
roubar wiiya.
rico thaaciri.
rim isyo.
rinoceronte ncoco.
rio muro.
rir ottheya.
rochedo mwala. roupa ekuwo.
rodear orukurerya. ruga ninnyaari.
rodilha ekhara. rugir otturuma.
rugoso amannyaari.
ruminar osuwa.
57
sabedoria sapo
S - s
sabedoria masuwelo.
saber osuwela.
sábio musuweli.
sabor osiva.
sachar olimela.
saciar ovona.
salpicar weleela.
saltar otupha.
sandália ettamanko.
sangrar okhuma ephome.
saco esaakhu.
sangue ephome.
saco de plástico murupa.
sanguessuga mututhu.
sacrifício ohela makeya.
santo orera nrima.
sacudir otatha.
sapato exapatu.
sair okhuma.
sapo nuume.
sal maakha.
sala esala.
saliva isene.
58
sarampo sentir calor
selva etakhwa.
semana esumana.
semear waala.
sarampo nancile.
semelhante olattana.
saudavel mukumi.
sémem ekhalawa.
se ankha.
semente epyo.
seca ethaawuni.
sempre kweekwe.
seco wuuma.
senil ohiiweryawerya.
sede ntthona.
seguir otthara.
segunda esposa mwaattewa.
segundo aneenli.
segurar ovarela.
seio nipele.
seis (6) thanu ni emosa.
seiva ephwanyaasi.
sentar-se okilaathi.
59
sentir soltar
sepultura ekhapuri.
ser okhala.
socorrer okhaliherya.
sofrer ohaawaa.
serrar othikila. sogra maathi.
serrote sarothi. sogro taata.
servir orumela. sol nsuwa.
60
soldado suor
sorrir otheyatheya.
sovaco mukaphwani.
sozinho meekha.
subir owela.
subtrair ovukula.
suficiente otoxa.
sufocar ohimimula.
sujo onanara.
sul okuusini.
sumo esumu.
suor oretthela.
suar orettheela.
61
surdo tecer
surpreender ophwanyerya.
suspirar omumulasa.
sussurrar waapa.
surdo khaniiwa. ter sono ovoliwa ikhove.
T - t
teu yawawo.
tia naakhe.
tecido ekuwo.
tecto nipatho; etarato (falso).
teia de aranha rataasi. tigela mukakasi.
teimoso othipelela. tijolo ikixolo.
tempestade epula ya mutaaseke. tímido owiisoovelela.
tempo okathi. tinha xilape.
tempo chuvoso eyiita. tinta etinta.
tempo de colheita okathi wa tio taata.
ohepha.
tirar okumiha.
tempo frio okathi woorirya.
toca nikhuku.
tempo seco elimwe.
tocar woopa.
tempos passados ekhalai khalai.
tôco exa.
tendão etekhu.
todo otheene.
tentar wehererya.
todos otheene.
ter okhalana.
ter cuidado ephoole, woovelela.
ter pena woonela othunku.
ter relações sexuais orupihana.
terceiro aneeraru.
terminar omaliha.
terra etthaya.
tesoura etisora.
testa eyuuci.
teta nipele.
63
tomar banho trilho
toupeira nahuwo.
toutinegra nworokolo.
trabalho muteko.
tradição ilimalelo.
traidor namarukunuwela.
transplantar ophatteya.
trançar otthava.
tranças otthava.
trapo nttapwatta.
trazer oruuha.
tomate exuwaari. tremer othukumela.
topo vasulu. três (3) tthaaru.
toranja nlimu. treze (13) moloko ni tthaaru.
toranjeira mulimu. tribo nloko.
torcer oripithula.
tornozelo ekosa.
torrar waarika.
torto okhutupuwa.
tossir okothomola.
64
trilho tutano
tropeçar okwattula.
trovão etari.
tu weyo.
tubarão namukumi.
tubérculo minani.
tuberculose elapaha.
trilho mulila; mphito (de
animais). tudo sotheene.
trinta (30) miloko miraru. tumor muwi.
triste oripiwa. túnica malaya.
tristeza winiwa murima.
triturar okhuura.
trocar waakakhana.
troco eturuku.
tromba mukoko wa etthepo.
tronco nttoro.
tutano ekhitto.
65
úlcera vazio
U - u
V - v
vala nlitti.
vale nikuwa.
varrer ovela.
vassoura nvelo.
66
vazio vestir-se
vazio ohiitthu.
vedar otekela.
vedação otekelela.
veia mutika.
ventilar ovekhula.
vela eveela.
velho nakhulu.
velocidade wuupa.
vencer oxintta.
vento epheyo.
ventre mmirimani.
ver woona.
verdade ekekhai.
vender otumiha. verde ekithi.
veneno da caça waapela. verde yamathapa.
veneno da feitiçaria murette vergonha ehaaya.
woowiva.
verme munku.
veneno de cobra murette.
vermelho yoxeerya.
veneração olemeliha.
67
vespa xima
X - x
68
zagaia zumbir
Z - z
zebra ekikiri.
zumbir otuma.
zagaia nivaka.
69
Árvore Genealógica
dos termos familiares
70
Lista Alfabética
de
Palavras
Emakhuwa – Português
71
zumbir zumbir
72
aikuru ehirisi
A - a
C - c
coolo anzol.
E - e
73
ehili ekohi
77
hapa khapa
H - h
I - i
K - k
78
katapala malaya
L - l
M - m
79
malaphelo mmirimani
80
mmeneni mukumi
81
mukotta murutthu
N - n
86
nreeriho ohiiweryawerya
O - o
93
othonyiherya ottottha
P - p
96
rampha vanceene
R - r
S - s
T - t
V - v
W - w
X - x
Y - y
101