This is a reproduction of a library book that was digitized

by Google as part of an ongoing effort to preserve the

information in books and make it universally accessible.

https://books.google.com
!
BULLARIUM PATRONATUS
 BULLARIUM

PATRONATUS PORTUGALLIÆ REGUM

IN ECCLESIIS

AFRICÆ , ASIÆ ATQUE OCEANIÆ

BULLAS, BREVIA, EPISTOLAS, DECRETA ACTAQUE SANCT.E SEDIS AB ALEXANDRO LIL

AD HOC USQUE TEMPUS AMPLECTENS

CURANTE

LEVY MARIA JORDÃO

REGIIS A CONSILIIS, ACAD . SCIENT. OLISIP. SOCIO ORDINARIO, PROCURATORIS GENER. CORONE VICES -GERENTI,
REGIIQUE ADMINISTRI PRO NEGOTIIS NAUTICIS ET COLONIARUM CONSILIARIO , ETC.

TOMUS I ( 1171—1600)
210
911

OLISIPONE
EX TYPOGRAPHIA NATIONALI
MDCCCLXVIII
PRINCETON UNIVERSITY LIBRARY

3210T 030774374
1
 JOSEPHO DA SILVA MENDES LEAL

REGIS FIDELISSIMI A CONSILIIS

NUPER PRO NEGOTIIS NAUTICIS ET COLONIAR. REGIO ADMINISTRO, ET HUJUS MUNERIS TITULO
HODIE INSIGNITO
OLISIPONENSIS BIBLIOTH . MAXIMO PRÆFECTO
AD COMITIA DEPUTATO
MAGNA CRUCE ORDINUM S. JACOBI IN LUSITANIA , SS. LAZARI ET MAURITII IN ITALIA
CAROLIQUE III IN HISPANIA DECORATO
ACAD. SCIENT. OLISIPONENSIS SOCIO ORDINARIO , PARISIENSISQUE
ET LONDIN . GEOGRAPH . SOCIET. SODALI
ETC., ETC., ETC.

AMICO SUO, ET HUJUS OPERIS AUSUS INSTIGATORI

IN PUBLICUM
GRATI DEVINCTIQUE ANIMI TESTIMONIUM

D.

AP
(RBC )
ESTS
.51

74

1099
 Sua Magestade El-Rei ha por bem encarregar o conselheiro
Levy Maria Jordão, ajudante do procurador geral da corða junto
ao ministerio dos negocios da marinha ee ultramar, de colligir todas
as bullas, breves e quaesquer outros diplomas pontificios, relativos 1

ao padroado da corða de Portugal no ultramar, a fim de se for

mar uma collecção completa de todos, que será impressa por conta
do governo.
O que assim se communica, pela secretaria d'estado dos nego
cios da marinha e ultramar, ao referido conselheiro, para seu
9

conhecimento e devidos effeitos.

Paço, em 20 de julho de 1863.

foséda Silva Mendes Leal.

 PRÆFATIO

B
 Quam utile commodocumque sit ea penes se habere scripta
omnia simul collecta, quæ ad unum et idem cujusvis disciplinæ
genus attinent, facilis est existimatio.
Apostolicorum monumentorum copiam a Sancta Sede super
Ecclesiis patronatus regii in Africa et in oriente successive ema
nasse, ex spectato eorum statu, nemo non potest conjicere; ea
tamen in iis deficere ex variis questubus multifariam est com
pertum .
Josephus da Silva Mendes Leal, administer pro negotiis nau
ticis et coloniarum, patriæ decori ac earum Ecclesiarum utilitati
assidua cura intentus, ægreque ferens tot privilegia ac diplomata ,
egregiis majorum nostrorum meritis magnisque laboribus compa
rata, diutius non sine gravi jactura latere , consultum censuit, ut
completa ac nova eorum collectio, tandiu expetita ac desiderata,
conficeretur, quæ posteriori seculo editæ defectus suppleret.

Ardua hujus collectionis provincia nobis demandata fuit anno

MDCCCLXIII: quantum de ratione operis lætabamur, tantum de præ
visa difficultatum mole dejiciebamur .

Bullarum collectio, quibus serenissimis, etc. Olisipone 1707.

 A utilidade e vantagem de colligir em trabalho especial tudo
quanto respeita a uma determinada disciplina ou provincia de
saber humano, é de facil intuição.
O estado das Igrejas do real padroado na Africa e no oriente
mostra só por si que para ellas havia de ter emanado da Santa
Sé, com o decurso do tempo, copia de monumentos apostolicos;
mas a deficiencia d'elles n'essas Igrejas mais de uma vez tem
sido sentida, para poder ser ignorada.
O sr. José da Silva Mendes Leal, sendo ministro da marinha
e ultramar, tendo em conta a gloria da patria, não menos do que
a utilidade d'aquellas Igrejas, e não podendo consentir que tantos
diplomas, alcançados pelos egregios merecimentos ee trabalhos de
nossos maiores, jazessem por mais tempo no esquecimento, resolveu
mandar fazer uma nova e completa collecção d'esses monumentos,
ha tanto desejada e reclamada, e que supprisse os defeitos da pu
blicada no seculo pessado'.
Quando em 1863 fui encarregado d’esta ardua missão, se me
comprazia com o pensamento da obra, receiava, porque as previa,
as grandes difficuldades com que tinha a lutar.

1 Bullarum collectio, quibus serenissimis, etc. Olisiponé 1707.

 Primum id nobis studium fuit, ut opus evaderet completum ,
revolvere tabularia regia ac scrinia bibliothecarum , monumenta
sparsa hinc inde diffusa scrutari, et quidquid nostra intererat,
sive jam editum 'sive ineditum esset, studiose describere; ingratus
quidem nobis, sed necessarius, labor fuit, cujus difficultates, latæ
messis copia recreati, superavimus.
Mirum equidem est quam multa diversique generis documenta
undique occurrerent. Atque, ut omittamus manu scriptos codices ,
accessionem suppeditant haud parvam libri typis excussi, quos
adivimus, et unde constitutiones huc spectantes desumpsimus ; inter
quos præcipue notandi :

Bullarium magnum romanum a Leone Magno ad Benedictum XIV,

Luxemburgi 1747-1758, 19 tom .
Coquelines : Bullarium privilegiorum ac diplomatum Romanorum
Pontificum usque ad Clementem XII, etc. Romæ 1738-1745, 28 vol.
Bullarium pontificium Sacræ Congregationis de propaganda fide,
Romæ 1739, 8 vol. (a Paulo Cullen editum).
Bullarium pro missionariis Societatis Jesu, Romæ 1606.
Fr. Michael a Tugio : Bullarium ordinis fratrum minorum S. P.
Francisci capucinorum, Romæ 1740-1752, ” vol.
 Foi meu principal empenho, para que o trabalho saísse o mais
completo, revolver o archivo nacional e as bibliothecas, descobrir
os monumentos espalhados por esses diversos repositorios, e col
ligir tudo quanto interessasse ao assumpto, fosse inedito ou já
publicado ; trabalho improbo, cuja difficuldade foi compensada,
senão superada, pela grande colheita que fizemos.
Admira a abundancia e diversidade de elementos com que a
cada passo deparavamos; e sem fallar dos codices manuscriptos,
basta indicar o grande auxilio que nos forneceram os livros a que
recorremos, d'onde extrahimos grande numero de constituições
relativas ao nosso intento, e entre os quaes mencionaremos prin
cipalmente :
Bullarium magnum romanum a Leone Magno ad Benedictum XIV,
Luxemburgi 1747-1758, 19 tom.
Coquelines : Bullarium privilegiorum ac diplomatum Romanorum
Pontificum usque ad Clementem XII, etc. Romæ 1738-1745, 28 vol.
Bullarium pontificium Sacra Congregationis de propaganda fide,
Romæ 1739, 8 vol. (pelo cuidado de Paulo Cullen ).
Bullarium pro missionariis Societatis Jesu, Romæ 1606.
Fr. Miguel de Tugio : Bullarium ordinis fratrum minorum S.P.
Francisci capucinorum , Romæ 1740-1752, 7 vol.
 Fr. Dominicus de Gubernatis a Sospitello: Orbis seraphicus,
Romæ 1688, 4 vol.
Franciscus Goubau: Apostolicarum Pů V, Pontificis Maximi, epis
tolarum libri v, Antuerpiæ 1640.
Odoricus Raynaldus: Annales ecclesiastici post Baronium , ab anno
1198 ad an. 1565. Romæ 1646-1677, 10 vol.
Lucas Waddingius: Annales minorum , Romæ 1731-1747, 22 vol.
Memoriale responsivo alle animadversioni di monsignor segretario
della Sant. Congregazione de propaganda fide, sopra la nuova erezione
de vescovadi nell'Indie orientali, Roma.
Note al memoriale de vicari apostolici e missionari francesi, con
conclusione, etc. Roma.
Bullarum collectio, quibus serenissimis Lusitaniæ et Algarbiorum
Regibus, etc.,jus patronatus a Summis Pontificibus liberaliter conce
ditur, Olisipone 1707.
Privilegia et facultates, etc. Regibus Portugalliæ et ipsorum capel
lano majori concessas, Ulyssipone 1609.
Collecção dos breves pontificios e leis regias, que foram expedidos
e publicados desde o anno de 1741, sobre a liberdade das pessoas,
bens e commercio dos indios do Brazil, etc. Lisboa 1759.
Jobus Ludolfus: Historia æthiopica, Francofurti 1681.
 Fr. Domingos de Sospitello: Orbis seraphicus, Romæ 1688,
4 vol.
Francisco Goubau: Apostolicarum Pii V, Pontificis Maximi, epis
tolarum libri v, Antuerpiæ 1640.
>

Odorico Raynaldo: Annales ecclesiastici post Baronium , ab anno

1198 ad an . 1565. Romæ 1646-1677, 10 vol.
Lucas Wadding: Annales minorum , Romæ 1731-1747, 22 vol.
Memoriale responsivo alle animadversioni di monsignor segretario
della Sant. Congregazione de propaganda fide,sopra la nuova erezione
de vescovadi nell'Indie orientali, Roma (seculo passado, sem data ).
Note al memoriale de vicari apostolici e missionari francesi, con
conclusione, etc. Roma (seculo passado, tambem sem data ).
Bullarum collectio, quibus serenissimis Lusitaniæ et Algarbiorum
Regibus, etc., jus patronatus a Summis Pontificibus liberaliter conce
ditur, Olisipone 1707.
Privilegia et facultates, etc. Regibus Portugalliæ et ipsorum capel
lano majori concessas, Ulyssipone 1609.
Collecção dos breves pontificios e leis regias, que foram expedidos
e publicados desde o anno de 1741 , sobre a liberdade das pessoas,
bens e commercio dos indios do Brazil, etc. Lisboa 1759.
Job Ludolf: Historia æthiopica , Francofurti 1681.
 Jobus Ludolfus: Ad suam Historiam æthiopicam , antehac editam ,
commentarius, Francofurti 1691.
Ludovicus Augustus Rebello da Silva : Corpo diplomatico portu
guez, Lisboa 1862-1868, 3 vol.
>

D. Joannes de Solorzano Pereira : De Indiarum jure, Lugduni

1672, 2 vol.
Gabriel Pereira de Castro : De manu regia, Ulyssipone 1622,
2 vol.
Laurentius Pires de Carvalho : Enucleationes ordinum militarium ,
Ulyssipone 1622, 2 vol.
Antonius Cajetanus de Sousa : Provas da Historia genealogica
da casa real portugueza, Lisboa 1739-1748, 6 vol.
>

Dominicus Antunes Portugal : De donationibus regiis, Lugduni

1757, 2 vol.
Dr. Dionysius Michael Leitão Coutinho : Refutação da allegação
juridica do Bispo de Pernambuco, Lisboa 1806.
D. Josephus Joachimus de Azeredo Coutinho : Copia da analyse
da bulla do Santissimo Padre Julio III, de 30 de dezembro de 1550,
que constitue o padrão dos Reis de Portugal, etc., Londres 1818.
Candidus Mendes de Almeida : Direito civil ecclesiastico brazileiro,
Rio de Janeiro 1866, pars 1, 3 vol.
 Job Ludolf: Ad suam Historiam æthiopicam, antehac editam , com
mentarius, Francofurti 1691.
Luiz Augusto Rebello da Silva : Corpo diplomatico portuguez ,
Lisboa 1862-1868, 3 vol.
D. João de Solorzano Pereira : De Indiarum jure, Lugduni
1672, 2 vol.
Gabriel Pereira de Castro : De maņu regia, Ulyssipone 1622,
2 vol.
Lourenço Pires de Carvalho : Enucleationes ordinum militarium ,
Ulyssipone 1622, 2 vol.
Antonio Caetano de Sousa : Provas da Historia genealogica da
casa real portugueza, Lisboa 1739-1748, 6 vol.
Domingos Antunes Portugal: De donationibus regiis, Lugduni
1757, 2 vol.
Dr. Dionysio Miguel Leitão Coutinho : Refutação da allegação
juridica do Bispo de Pernambuco, Lisboa 1806.
D. José Joaquim de Azeredo Coutinho: Copia da analyse da
bulla do Santissimo Padre Julio III, de 30 de dezembro de 1550, que
constitue o padrão dos Reis de Portugal, etc. Londres 1818.
Candido Mendes de Almeida : Direito civil ecclesiastico brazileiro,
Rio de Janeiro 1866, parte 1, 3 vol.
 Non hos tantum , sed plurimos alios libros pervolutavimus, ex
quibus non paucas hausimus bullas aliaque diplomata pontificia.
Non levem ex hoc opere ad historiam ecclesiasticam nostra
rum coloniarum, aut componendam aut illustrandam , fructum per
ceptum iri etiam arbitramur, eaque non parva sane causa fuit cur
editionem , nationali typographiæ mandatam ,maturaverimus; cujus
vero operis progressus, cum bullas ac diplomata postremo reperta
capere suo loco non potuisset, ne series turbaretur, ea in appen
dices conjecimus.
Editionem ab Alexandro III ad Clementem VIII, quorum om
nium constitutiones hæc prima pars complectitur , aliorum Pontifi
cum diplomata postea exhibituri, perduximus.
De hac nostra editione hoc tantum monere satis est.

Olisipone, kalendis aprilis, anno MDCCCLXVIII.

 Estas e ainda outras obras consultámos, d'onde extrahimos
muitas bullas e diplomas pontificios.
Cremos que d'este trabalho deve tambem resultar algum pro
veito para quem quizer compor ou estudar aa historia ecclesiastica
do ultramar ; e foi este um dos motivos por que apressamos a sua
edição, confiada á imprensa nacional ; mas tendo no decurso da
impressão encontrado bullas e diplomas, que não podiam já ser
inseridos no seu logar, collocámol-os em appendices, para não
perturbar a ordem adoptada.
Comprehende a edição n'este volume as constituições pontifi
cias desde Alexandre III até Clemente VIII ; nos seguintes daremos
as dos outros Papas.
É o que julgamos indispensavel advertir.
Lisboa, 1 de abril de 1868.
1

Sir etiam tu, ad quam forte Ecclesiam veneris, ejus mo

rem serva, si cuiquam non vis esse scandalo, nec
quemquam tibi .

S. AUGUSTIN ., AP, GRAT., DIST. XII, CAN . II .

... regiam potestatem ... non solum ad mundi regimen,

sed maxime ad Ecclesiæ præsidium esse collatam .
S. LEO, EPIST . LXXV AD LEON. IMP.
BULLARIUM
1

Fratrem Rodericum , Ordinis Minorum , in Episcopum Ecclesia Marochitanæ præficit

NICOLAUS EPISCOPUS
SERIUS SERVORUM DEI

Ven. Fratri Roderico, Episcopo Marochitano 1

Nicolau Assumpti , quamvis immeriti, disponente Do- Fratrum Minorum , pro quo, immo potius pro An . Chr. .

IV mino, in plenitudinem potestatis, personasaptas ipsius Ecclesiæ statu, tam clerici , quam laici il 1290
ad Ecclesiasticas dignitates libenter assumimus, larum partium Christiani, quam charissimi in
et in partem sollicitudinis evocamus, quoniam Christo filii nostri Castellæ ac Portugallia Re
per tales Ecclesiarum procuratur utilitas,et sa - ges Illustres, suppliciter nos rogarunt, eidem
Jus etiam animarum . Marochitanæ Ecclesiæ , de Fratrum nostrorum
1. Sane Marochitana Ecclesia dudum regi- consilio, et Apostolicæ plenitudine potestatis, in
mine sui Episcopi destituta, nos ad Ecclesiam Episcopum præfecimus, et Pastorem, tibique
ipsam , quæ propter perfidorum Sarracenorum postmodum fecimus consecrationis munus per
rabiem , et potentiam , diù ibidem dominantium Ven . Fratrem nostrum L. Episcopum Ostiensem
peccatis exigentibus, non absque periculo gra- impendi, pro firma ducti fiducia, quod prædicta
vi fidei orthodoxæ diutiùs viduitatis detrimenta Ecclesia Marochitana per tuam industriam , Di
sensit,habentespaternæ compassionis affectum , vina favente Clementia, in statu salutis, et mul
de ordinatione ipsius Ecclesiæ juxta debitum tæ utilitatis dirigi, et in prosperis debeat am
pastoralis officii sollicitè cæpimus cogitare, ut pliari.
persona talis ad ipsius Ecclesiæ provisionem ac- 3. Volumus itaque, et fraternitati tuæ per
cederet, quæ ipsius Ecclesiæ temporalia rege- Apostolica scripta mandamus, quatenus ad ean
ret , et spiritualia utiliter promoveret; propter dem Ecclesiam de Apostolicæ Sedis, et nostro
quod in persona tua, de cujus operibus literalis favore confisus, cum Divinæ gratia benedictionis
scientia , vita laudabilis , conversatio placida, mo- accedas, te in cura ipsius, cujus plenam in spiri
rum honestas, et approbata religio fructus uti- tualibus et temporalibus administrationem tibi
les ipsi Ecclesiæ repromittunt, noster animus committimus, talem corde sollicito redditurus,
requievit. quod grex tuæ circumspectioni creditus in te
2. Ideoque tamgregi Dominico , quam etiam salutisMinistrum reperisse gaudeat, et tibi tan
propagationi ejusdem Catholicæ Fidei , cujus dem æterni Pastoris benignitas, unicuique res
augmentum , veluti ejus præcipuiprocuratores, positam pro meritis, æternæ retribuat gloriam
ardenti desiderio anhelamus, quibus per exper- claritatis.
tam tuæ circumspectionis industriam utiliter Datum Romæ apud S. Mariam Maiorem , ter
consulere, Deo auctore, speramus, intendentes tio Idus Decembris, Pontificatus nostri anno se
salubriter providere, te professorem Ordinis cundo (11 de dezembro de 1290 ).
1 Wadding, tom. II, in Regest. Bullar. Nicol. IV, 37 ; Fr. Dominicus de Gubernatis a Sospitello, Orbis Se
raphicus, tom. I, Romæ 1688 , pag . 539.

1
 Institutio Ordinis Militiæ Domini Nostri Jesu Christi

JOANNES EPISCOPUS
SERTUS SERFORUM DEI. ID PERPETUAM REI MEMORIAM 1

Joannes Ad ea, ex quibus cuitus augeatur divinus, fi- |Ordini dicti Hospitalis, ipsique Hospitali dona- An. Chr.
1319
XXII delium quies in quiete proficiat, et defensionis vit, concessit, univit,incorporavit, applicavit, et
murus, et vallum fidei inexterminabile adversus annexuit in perpetuum de Apostolica plenitu
incursus infidelium hostium opponatur, adbibe dine potestatis (bonis illis, quæ idem Ordo Tem
mus plenis affectibus sollicitudinis nostræ cu- plariorum in regnis et terris charissimorum
ras. Sane dudum felicis recordationis Clemens in Christo filiorum nostrorum Castella , Arago
Papa V. , prædecessor noster, quondam ordinem num , Portugallia , et Vaioricarum Regum illus
Mililia Templi Hierosolymitani ex certis ratio- trium extra regnum Franciæ habebat, seu pos
nabilibus causis , ejusque statum , habitum , ac sidebat, et ad eum poterant debite quomodoli
nomen in Concilio Viennensi, eodem approbante bet pertinere dumtaxat exceptis), quæ dictus
Concilio, irrefragabili, et perpetuo valitura sub- prædecessor certis ex causis pro parte Regum
stulit sanctione, illum perpetuæ prohibitioni ipsorum prætensis a donatione, concessione,
supponens, ac districtiùs inhibens, ne quis di- unione, incorporatione, et annexatione prædi
ctum Ordinem , vel habitum ejus suscipere, seu ctis excepit specialiter, et exclusit, ea nihilomi
deferre, vel pro Templario se gerere quomodo- nus dispositioni et ordinationi Apostolicæ re
libet attentaret, bonis omnibus dicti Ordinis servando : sed ne propter prætentionem cau
Apostolicæ Sedis ordinationi specialiter reser- sarum hujusmodi dictorum bonorum in dictis
vatis ; dictusque prædecessor attendens, quod regnis, et terris consistentium , ordinatio diu
dilecti filii Magister, et Fratres Hospitalis San- tiùs differrelur, idem prædecessor cerlum ter
cti Joannis Hierosolymitani fidei orthodoxæ cul- minum dictis Regibus per suas literas perem
tores, industrii, et Christianæ Religionis in trans- ptorium assignavit, in quo per procuratores,
marinis præcipue partibus strenui defensores, seu nuntios idoneos plenum ad hoc, et speciale
pro defensione illarum partium, et recupera- mandatum habentes cum omnibus rationibus,
tione Terræ Sanctæ ducebunt, sicut et ducunt et munimentis ad causas pertinentibusmemo
pericula quælibet in contemptum , post delibe- ratas Apostolico se conspectui præsentarent, in
rationem super hoc cum suis Sanctæ Romanæ formaturi eum de veritate causarum , et essen
Ecclesiæ Cardinalibus, necnon Patriarchis, Ar- tia prædictarum , ejusque super illis ordinationis
chiepiscopis, Episcopis, et Prælatis, aliis, et non- beneplacitum audituri.
nullis Principibus, et Illustribus Viris, necnon Post hæc autem charissimus in Christo filius
Prælatorum absentium , capitulorumque, atque noster Dionysius Portugalliæ , et Algarbii Rex
Conventuum , Ecclesiarum , seu Monasteriorum illustris, propter hoc ad prædecessoris ejusdem
procuratoribus, tunc in dicto Consilio constitu- et subsequenter ad nostram (postquam fuimus,
tis, præhabitam diligentem , omnia bona dicti Domino permittente, ad apicem Apostolica di
quondam Ordinis Templi , quæ idem Ordo, tem- gnitatis assumpti) præsentiam Nuntios suos di
pore quo Magister, et nonnulli ex Fratribus di- versis vicibus destinavit, proponi faciens diver
cti quondam Ordinis in regno Franciæ commu- sas rationes , et causas, propter quas bona ipsa
niter capti fuerunt, videlicet anno Domini mil- in regnis suis assistentia uniri, et incorporari
lesimo trecentesimo octavo , mense octobris, non posse memorato Ordini Hospitalis, absque
per se, vel per quoscumque alios habebat, tene- suo, et regnorum suorum evidenti præjudicio,
bat, et possidebat, ubilibet, vel ad dictum Ordi- et dispendioso periculo ,asserebat. Cujus in hac
nem , ipsosque Magistrum , et Fratres ipsius per- parte causis, et rationibus coram nobis, et fra
tinebant, seu pertinere poterant, et debebant, tribus nostris expositis diligenter auditis, post
1 Arch. nacional, gav. 7.a, maço 5, n .° 2; maço 8 , n.os 1 , 5 e 8 ; e Liv.dos mestrados, 11. 120, 1. ° ; Lou
>

renço Pires de Carvalho, Enucleationes Ordinum militarium , lom . 11, Ulyssipone 1699, pag. 59.
 3

Joannes
XXL
longam causam et diuturnam examinationem , fidelium , et tutelam , plurimaque bona exinde, An. Chr.
quam cum dilectis filiis Petro Petri Canonico annuente Domino, proventura, cum fratribus 1319
Colimbricensi, et nobili viro Joanne Laurentio nostris super his diligenti deliberatione præ
de Monte Seratio Milite, Nuntiis, et procurato- habita , ejusdem Regis laudabile in hac parle pro
ribus dicti Regis ad hoc legitimum mandatum positum disposuimus favorabiliter prosequen
habentibus, et etiam speciale, cujus mandati co- dum . Propter quod de ipsorum fratrum consi
piam præsentibus inseri jussimus ad cautelam , lio, et Apostolicæ plenitudine potestatis ad in
habuimus diligentem . Inter alia per procurato- fra scriptam ordinationem , divinum super hoc
res eosdem expositæ nobis fuerunt graves in- invocantes auxilium, duximus procedendum .
juriæ , innumera damna, et alia multiplicia, et Cum enim fæda dictorum Sarracenorum natio,
enormia mala non facile commemoranda præ- et impia Christiani nominis inimica in fronteria
sentibus,quae hostes Fidei Sarraceniperfidi,jam dicti regni Algarbii contiguis terminis, ut præ
retro antiquis , et continuatis successive tempo- tangitur, constituta regnum ipsum , ejusque fi
ribus, partibus illis , quas fideles inhabitant, hos- deles in summi Regis offensam per successus
tibus eisdem continuis intulerunt, et inferre non (proh dolor !) retro temporum diversorum tri
eessant; qui, inter cætera adhibenda remedia ad bulationibus multis afflixerit, periculis subjece
eorundem hostium molinina refrænania, utpote rit variis, et feritatem frequenter armaverit, si
de conditionibus illarum partium plenam noti- cut et armare conatur in exterminium eorun
tiam obtinentes, ac de ipsius Regis conscientia ad dem ;
plenum instructi, aperuerunt nobis plures cau- 1. Nos eidem Regi, et Regno, ac fidelibus ad
sas necessarias, ac evidentes, et probabiles ra- versus eorundem hostium conatus nefarios de
tiones, quod in Castro Marino, Sylvensis Diæ- primendos, assistente nobis divino presidio,
cesis, in dicto regno Algarbii constituto castro prospicere cupientes, in prædicto Castro Ma
(ut pote valido), quod inexpugnabile quodam - rino domum novi Ordinis pugilum Christi pro
modo reddit loci dispositio naturalis in fronte- vidimus ordinandam , quam quidem domum
ria dictorum hostium fidei consistente, eisque ipsius Ordinis caput esse decernimus.
contiguo, nova militia pugilum Christi, qui di. 2. Et ei Parochialem Ecclesiam Sanctæ Ma
missis vanitatibus sæculi Sanctæ Religionis spon- riae ejusdem Castri dictæ Sylvensis Diocesis,
tanei professores circa zelum veræ fidei sint ac- cum omnibus juribus, et pertinentis suis, dona
censi,poteratcollocari , quorum opere, et prom- mus, concedimus, annectimus, et uvimus, ac ad
pto præsidio prædictis injuriis, damnis, et ma- honorem Dei, et exaltationem Catholicæ Fidei ,
lis, quorum illationi fera manus hostilis jam du- tutelam fidelium , et depressionem infidelium
dum vacavit, liberius obviari salubriter poterit prædictorum , in dicta domo prædictum Ordi
in futurum , et via præstari facilior, non solum nem instituimus, auctoritate Apostolica, et etiam
ad resistendum hostium prædictorum congres- ordinamus.
sibus, sed etiam ad impetus, et conatus conte- 3. In qua præfata Militia Fidei athletarum ,
rendos ipsorum , ac propulsandum eosdem , et qui ordinem proprium profiteantur, sub obser
recuperandum partes illas intermedias per ipso- vatione regule de Calatrava ejusdem regulares
rum hostium jam olim fraudulentis insidiis oc- observantias servaturi, idonei, et in fidei solidi
cupatas. Exposueruntquoque nobis procurato- tate præstantes debeat collocari, ut sic idem re
res prædicti, quod occurrit acceptius votis nos- gnum , et fideles eo ferventius dictis hostibus
tris, quod idem Rex præmissa commoda fidei resistere valeant, quo plurimum viribus confla
in examen attenta considerationis inducens, tan- lis in unum maiori potentia fulciantur, auctori
quam Princeps Christianissimus Deo devotus, tate Apostolica de ipsorum fratrum consilio sta
dictum Castrum , ex quo sibi non parva pro- luentes, quod Ordo prædictorum Militum ejus
veniebat utilitas temporalis, ob tantum bonum dem novæ Militiæ Ordinis Mililiæ Jesu Christi
eidem fidei proventurum , cum mero, et mixto perpetuis futuris temporibus nuncupetur, ac di
imperio, omnibusque juribus, et jurisdictioni- lectum filium Ægidium Martini, olim Magistrum
bus paratus erat prædictæ novæ militiæ novi Or- domus ordinis Militiae Calatravensis de Avisio ,
dinis inibiordinandæ ex sua propria munificen- Elborensis Dioecesis ejusdem Calatravensis or
tia , donatione perpetua elargiri . Propter quod dinis professorem , de cujus vitæ munditia, re
procuratores prædicti nobis ex parte ipsius Re- ligionis zelo, morum maturitate, strenuitate per
gis humiliter supplicarunt, ut ejus in hac parte sonæ , integritate fidei, et aliis innatæ sibi pro
pio desiderio annuentes, novam militiamı pugi- bitatis mentis laudabilia nobis testimonia sunt
lum Christi religiose viventium in dicto Castro, relata, eidem Ordini Militice Jesu Christi de
constituere dignaremur . ipsorum fratrum consilio auctoritate prædicta
Nos itaque prædictis causis, et rationibus di- præficimus in Magistrum, ipsum a Magisterio
ligentius intellectis, easque in attenta meditatio- prisci ordinis Calatravensis de Avisio, auctori
nis indaginem deducentes, propter securitatem iate præsentium absolventes, sibique curam ,
 4

Joannes gubernationem , et administrationem dicti ordi- | terius juramentipræstationibus, honoribus, ho- An.1319
Chr.
XXII nis Militiæ Jesu Christi plenarie committentes, minibus, actionibus, seu alias quovis modo ei
alienatione bonorum immobilium dicti novi Or- dem Regi in prædictis Castris nominatis, et aliis
dinis sibi , et suis successoribus, et membris Castris, terris, et locis non expressis, fortalitiis,
9

ejus omnibus penitus interdicta, nisi in casibus et bonis cum terminis et pertinentiis suis, quæ
a jure permissis, et forma juris debite obser- prædictus Ordo quondam Templi tempore dictæ
vata, dilectis filiis fratribus dictæ domus de Avi- captionis Magistri, et Fratrum prædictorum,
sio, vel iis, vel ei, ad quos, vel quem Magistri tenebat , habebat, vel habere debebat, quæcun
præfatæ domus electio, vel provisio pertinet eli- que sint, et in quibuscumque consistant, et quo
gendi sibi personam idoneam , vel providendi cumque nomine censeantur, et ad eum quacun
de persona idonea in Magistrum , dantes, tenore que ratione, vel causa debebant, seu poterant
præsentium , liberam facultatem . pertinere, in regnis, et terris Regis ejusdem,
4. Dictumque Ordinem, Magistrum , qui nunc dictus Rex habebat, vel ad eum in eisdem pos
pro tempore fuerit, ac fratres ejusdem Ordi- set quomodolibet pertinere , eidem novo Ordini
nis, ejusdem privilegiis, libertatibus, et indul- Militia Jesu Christi in nostra , et dictorum fra
gentiis gaudere volumus, quibus Magister, et trum præsentia concesserunt, dederunt, et do
Fratres Calatravenses gaudent. naverunt libere, munifice, pure, simpliciter et
5. Cui quidem Ordini,plena super hoc cum irrevocabiliter inter vivos, promittentes, procu
eisdem fratribus deliberatione præhabita, et de ratorio nomine dicti Regis, prout similiter in
ipsorum consilio, ex causa præmissa Castrum mandatis habebant, quod idem Rex , postquam
Album , Longroviam , Thomarium , et Almou- ad eum præmissa pervenerint, quam primum
rol, necnon omnia alia Castra, Fortalitia, etbona commode poterit, dictum Castrum Marinum ,
mobilia , etimmobilia ,universa, et singula, quæ necnon universa Castra, Fortalitia, terras, loca,
cunque, et in quibuscunque consistentia, tam bona , et jura prædicta præfatis Magistro, et fra
ecclesiastica, quam mundana, necnon nomina, tribus ejusdem novi Ordinis faciet tradi, et as
actiones, jura, jurisdictiones, imperium mer um , signari, integraliter cum effectu , ipsosque dicto
et mixtum, honores, homines, et vassallos quos- rum castrorum, terrarum , locorum , bonorum ,
libet, cum Ecclesiis, Capellis, et Oratoriis qui- jurisdictionis, meri, et mixti imperii, et alio
buscunque, ac suis juribus, terminis, ct perti- rum jurium prædictorum , plena, et pacifica pos
nentiis universis, quæcunque Ordo quondam sessione, et quasigaudere, amotisquibuslibeide
Templi in præfatis Portugalliæ , et Algarbii re- tentoribus, ab eisdem , eisque de ipsorum fructi
gnis tenebat, habebat, et habere debebat, quæ- bus, redditibus,proventibus, juribus, et obven
cunque sint, et in quibuscunque consistant, et tionibus, et aliis universis integre respondere.
quocumque nomine censeantur, et ad eum qua 1-7
7. In prædicto autem ordine per nos, ut præ
cunque ratione vel causa debeant, vel poterant mittitur, noviter instituto, dilectus filius Abbas
pertinere, auctoritate prædicta concedimus, do- Monasterii de Alcobaça Cisterciensis Ordinis,
namus, unimus, incorporamus, annectimus, et Ulixbonensis Dioecesis, qui est, et erit pro tem
in perpetuum applicamus. Decernentes irritum , pore, visitationis, et correctionis officium, tam
et inane, si secus super prædictis Castris, bo- in capite, quam in membris, quoties expedierit,
nis, a quoquam quavis auctoritate, scienter, vel debeat exhibere, corrigens, et reformans in eo
ignoranter attentatum forsan est hactenus, vel futuris temporibus, qui correctionis, et refor
contigerit in posterum attentari. mationis auxilio indigere prospexerit, quoscum
6. Dictique procuratores, procuratorio no- que, licet ordinis Cisterciensis in ordine Cala
minc dicti Regis, prout de speciali mandato, eis travensi, contradictores per censuram Ecclesias
super hoc facto a Rege prædicto, poterant, do- ticam , appellatione postposita, compescendo.
naverunt dictum Castrum Marinum , pura, et 8. Volumus insuper, quod præfatus Abbas,
irrevocabili donatione Deo, et dicti Ordini, ac qui est, et pro tempore fuerit, vel ejus locum
nobis recipientibus pro ordine novæ Militice tenens, vel loco vacante Administrator Menas
Jesu Christi, et Magistro prædictis cum omni terii , a dicto Magistro novi ordinis Militia Jesil
jurisdictione, mero, et mixto imperio, homini- Christi, qui est, et successoribus cjus, qui pro
bus, vassallis, homagiis fidelitatis, seu alterius tempore fuerint, juramentum fidelitatis, nomi
juramenti præstationibus, juribus, et pertinen- ne nostro, et Romanæ Ecclesiæ recipere, debeat,
tiis universis, quæcumque sint, et in quibuscun- sub forma infra scripta, quoties in eodem novo
que consistant, et quocumque nomine censean- Ordine Magister aliquis assumeiur, dictusque
tur, et cum pleno, ac libero, et integro exerci. Abbas formam juramenti prædicti, quod dictus
tio eorundem , et quidquid juris in proprietate, Magister prestabit, quam citius commode po
dominio, seu possessione, vel quasi jure patro- terit, Sedi Apostolicæ destinare procuret.
natus, jurisdictione, mero, et mixto imperio, 9. Dictoque juramento prestito, ac nihilomi
hominibus, vassallis , homagiis fidelitatis , seu al- nus postea pro plena securitate ipsorum Regis,
>
 5

Joannes et regnorum Portugalliæ , et Algarbii , et ad pro- sicut superius est expressum , et si contigerit An. Chr.
XXII pellenda imminentia sibi quæque pericula, quod fortassis interdum quod Ordini , et bonis prædi- 1319
præfatus Magister Ordinis Militiæ Jesu Christi, ctis Magister aliquis non præesset, locum tenens
et successores sui Magistri novi Ordinis me ipsius, aut ille qui bonorum ipsorum adminis
morati , qui erunt pro tempore, vel dictis Ma- trationem habuerit, præfato Regi, vel ejus lo
gistris absentibus, eorum loca tenentes, ante- cum tenenti, ipso Rege a prædictis regnis ab
quam administrationi hujusmodi bonorum se sente, juramentum præstet, et homagium faciat
ingerant, coram dicto Rege, qui nunc est, vel supradicta.
qui pro tempore fuerit, si Regem ipsum tunc 11. Inferiores quoque præceptores dicti Or
in aliquo dictorum regnorum Portugalliæ, seu dinis Militiæ Jesu Christi,eorumque locum te
Algarbii forecontigerit,personaliter se præsen- nentes, cum Præceptores ipsos a dictis regnis
tent, eique præstent juramentum personale, et ejusdem Regis abesse contigerit, antequam in
homagium faciant sub hac forma , videlicet quod cipiant in bonis administrare prædictis, afferre
ipse Magister fidelis erit dicto Regi, et per se, juramentum , et homagium hujusmodi dicti Re
vel alium nunquam aliquid faciet, vel procura- gi, si ipse in aliquo loco dictorum regnorum ,
bit, vel fieri, seu procurari consentiat publice, in quo præceptoria hujusmodi fuerit, præsens
vel occulte, propter quod eidem Regi, et suis, extiterit, alioquin locum tenenti ejus infra præ
vel regnis, aut terris aliquod damnum valeat dictum tempus hujusmodi juramentum præ
evenire; quod si forte sciret aliquid procurari, stare , et homagium facere teneantur ; quo elapso,
vel fieri, quod in damnum dicti Regis, aut re- sive dictum juramentum , et homagia sint rece
gnorum , et terrarum ipsius esset, vel cedere pta, vel etiarn non recepta, liceat prædictis in
posset, id eidem Regi,quam cito poterit, inti- ferioribus præceptoribus, vel ipsorum loca te
mabit, vel faciet intimari , et nihilominus impe- nentibus, ad eorum loca redire, et absque pre
diet juxta posse, quodque de Castris , Villis , lo- dictorum præstatione, et Regis ejusdem , seu
cis , et bonis, et juribus, ac hominibus, quæ di- locum tenentis ipsius licentia, in bonis adminis
ctus novus Ordo Militiæ Jesu Christi habet ad trare libere supradictis .
præsens, vel habebit in posterum , in regnis, et 12. Volumus tamen quod Magister ipse , aut
terris prædictis, nunquam dicto Regi, vel re . Præceptor maior prædicti Ordinis Mililie Jesu
gnis, ac terris , vel subditis suis, eodem Magistro Christi , seu ipsius locum tenens, eo absente, et
sciente, volente, mandante, aut ratum habente, præceptores alii, seu eorum loca tenentes, qui
aliquod damnum eveniat in futurum , quod si fuerint sub eodem in regnis, et terris ejusdem
forie id sciverit, vel senserit, totis impediat vi- Regis ad curias ipsius Regis accedant, et ei , et
ribus, et quantum in eo fuerit, amovebit. Jura- suis hæredibus, ac successoribus omnia faciant,
mentum vero, et homagium supradicta per di- quæ Ordo Hospitalis Sancti Joannis Hierosoly
ctum Magistrum non ratione dictorum bonorum , mitani, in regnis prædictis consistens, sibi, et
sed ratione personæ præstantis Regi, præsta- praedecessoribus suis facere consuevit, reserva
ri, et fieri volumus supradicto, nullumque ipsi tis etiam omnibus juribus, et servitiis præfato
Regi,ex juramento, vel homagio supradictis, in Regi, et successoribus suis, a præfato Ordine
bonis eisdem quomodolibet jus acquiri. Militice Jesu Christi præstandis, quæ dictus
10. Quod quidem juramentum , et homagium Rex, et prædecessores sui a dicto Ordine Hos
idem Rex intra decem dierum spatium , post- pitalis in regnis præfatis existente retro actis
quam a Magistro, qui est , et erit, pro tempore temporibus habere consueverunt, et adhuc
fuerit requisitus, ab eodem Magistro offerente etiam habere noscuntur.
recipere teneatur. Quod si Rexipse juramen- 13. Statuimus præterea, et etiam ordinamus,
tum , et homagium hujusmodi infra terminum quod quotiesper cessionem , seu decessum ipsius
ipsum forte recipere non curaret, liceat dicto Magistri dicti novi Ordinis, vel quocumque alio
Magistro , qui est, et erit pro tempore, absque modo, eundem novum Ordinem proprio carere
predictorum præstatione, et Regis ipsius licen- Magistro contigerit, aliqua militaris, et religiosa
lia recedere, et officium Magisterii bonorum hu- persona eundem novum Ordinem expresse pro
jusmodi exercere libere , et sicut pro utilitate fessa a fratribus ejusdem novi ordinis, juxta mo
dicti novi Ordinis sibi videbitur, expedire , ad rem hactenus in Calatravensi Ordine observa
ministrare plenarie in eisdem . Si vero in primo tum , eligi debeat in Magistrum, qui absque alia
ejusdem Magistri dicti novi Ordinis Militiæ Jesu confirmatione, pro confirmato eo ipso auctori
Christi adventu, quem nunc præficimus, et qui tate Apostolica habeatur, quodque a tempore
præficietur pro tempore ad regna prædicta di- vacationis per ejusdem Magistri obitum , vel alio
ctum Regem , qui nunc est, vel quipro tempore quocunque modo novi Ordinis memorati, illi
fuerit, ab ipsis regnis abesse forte contigerit, Milites, et fratres ejusdem novi Ordinis bona
idem Magister locum tenenti dicti Regis tenea ipsius in eodem novo Ordine libere administrent,
tur juramentum præstare, et homagium facere, I quousque eidem novo Ordini fuerit, ut præmit
1
 6

Joannes titur, de Magistro provisum , qui juxta obser- rus quidquid per dictos procuratores nostros, An.4319Chr.
XXII vantias dicti Calatravensis Ordinis (quas circa hoc seu per alterum ipsorum actum , seu procura
in prædicto novo Ordine volumus observari) ad tum fuerit in præmissis, et in quodlibet præmis
administrationem hujusmodi fuerint deputati. sorum , sul bypotheca, et obligatione omnium
Et nibilominus dicti procuratores promiserunt bonorum nostrorum . In cujus rei testimonium
se bona fide facturos ei curaturos, quod prædi- has nostre procurationis literas sigillo nostro
ctus Rex ea omnia et singula , prout ad eum per- dependenti fecimus communiri. Datum Ulyssi
tinebit, seu pertinere poterit, et debebit appropone quarta decima die mensis Augusti, Rege
babit, rata habebit, ei grata , eaque servare, et mandante, Dominicus Joannes notavit, era mil
adimplere curabit, ullo unquam tempore in con- lesima trecentesima quinquagesima sexta . »
trarium non venturus. Tenor autem procurato
rii, seu mandati dictorum Petri et Joannis per Forma vero juramenti, quod idem Ægidius
omnia talis est : Martini Magister dictæ domus Ordinis Militive
Jesu Christi, et quilibet successorum suorum
« Noverint universi præsentes procurationis prastabit, talis est: Ego N. Magister domus Mi
litteras inspecturi, quod nos Dionysius Dei gratia litice Jesu Christi ab hac hora in antea fidelis,
Rex Portugallia , et Algarbii, constituimus, faci- et obe liens ero Beato Petro, Sanctæ Ecclesiae
mus, ac etiam ordinamus procuratores nostros Apostolicæ Romanæ , et Domino meo PP . suis
veros, legitimos, et suflicientes, ac Nuntios spe- que successoribus canonice intrantibus; non ero
cialesnobilem virum Joannem Laurentii militem , in consilio , aut consensu , vel facio, ut vitam per
et discretum virum Petrum Petri Colimbricensis dant aut membrum , vel capiantur mala captione;
Canonicum , familiaresnostros, latorem seu lato - consilium vero, quod mihi credituri sunt, per
res præsentium utrumque ipsorum in solidum , se, aut per Nuntios suos, sive per litteras ad
itaque non sit melior conditio occupantis, sed eorum damnum , me sciente, nemini pandam .
quod unus inceperit, alter mediare valeat, et fini- Papatum Romanum , et Regalia Sancti Petri, ad
re super quibuscunque gratiis pronobis, et dictis jutor eis ero ad retinendum , et defendendum ,
Regnis nostris a Sanctissimo Patre, ac Domino salvo meo Ordine, contra omnem hominem . Le
Domino Joanne , divina providentia Sacrosancta gatum Apostolicæ Serlis ineundo , et redeundo
Romana , ac universalis Ecclesiæ Summo Pon - honorifice tractabo, et in suis necessitatibus ad
tifice impetrandis, necnon ad tractandum , ordi- juvabo. Vocatus ad synodum veniam , nisi pre
nandum et compositionem faciendum , seu com- pedilus fuero canonica præpeditione. Apostolo
ponendum cum dicto Lomino Summo Pontifice, rum limina singulis trienniis visitabo, aut per
et cum aliis quibuscunque, qui sua crediderint me, aut per meum Nuntium , nisi Apostolica al
interesse, super omnibus et singulis bonis, quæ solvar licentia ; possessiones vero ad domum
a fratribus Ordinis quondam Templariorum in meam , et Ordinem prædictum spectantes, non
Regnis nostris tenebantur, et super omnibusaliis vendam , nec donabo, nec impignorabo, nec de
bonis, quæ in eisdem Regnis nostris a quolibet nuo infeudabo, vel aliquo modo alienabo, incon
alio ordine Militari tenentur, seu teneri consue- sulto Romano Pontifice. Sic me Deus adjuvet,
verunt, et super poner dis, seu ordinandis Ma- et hæc Sancta Evangelia Dei.
gistro, seu Magistris in omnibus præfatis bonis , 14. Nulli ergo omnino hominum liceat banc
prout dictis procuratoribus nostris, et cuilibet paginam nostrarum Constitutionum , Donatio
eorum videbitur expedire, concedentes sibi, et num , concessionum , annexationum , unionum ,
utrique ipsorum plenan, generalem , et liberam institutionis , ordinationum , præfectionis, abso
administrationem super negotiis prædictis, et lutionis, commissionis, dationis, voluntatum ,
quodlibet eorundem , et generaliter ad omnia incorporationis, applicationis, et statuti infrin
alia, et singula faciendum , et exercendum , quæ gere , vel ei ausu temerario contraire. Siquis au
circa præmissa, sea piemissorum quodlibet fue- tem hoc attentare præsumpserit,indignationem
rint necessaria, sen etiam opportuna, et quæ nos omnipotentis Dei, et Beatorum Petri, et Pauli
facere possemus, si personaliter præsentes esse- Apostolorum ejus se noverit incursum .
mus , etiamsi mandatum exigant speciale, pro- Datum Avinionis idus Martii, Pontificatus nos
mittentes dos firmum , ratum perpetuo habitu- tri anno tertio ( 15 de março de 1319).
 Ratificationem institutionis Ordinis Militiæ Jesu Christi a Rege sollicitat

JOANNES EPISCOPUS
SERTUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Dionysio, Porlugalliae Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Joannes Venientes ad præsentiam nostram dilecti super eodem negotio confecta tibi per eundem An. Chr.
XXI filii Petrus Petri Canonicus Colimbriensis, et nobilem præsentanda poteris intueri, ipseque 1319

nobilis vir Joannes Laurentii, lator præsen- nobilis tibi referre poterit oraculo vivæ vocis.
tium , Nuntii tui, Nobis litteras Celsitudinis Re- Eundem autem nobilem , pro ratificatione tua
giæ continentes credentiam præsentarunt. Qui- super eodem negotio ad Nos celerius transmit
bus benevolentia paterna receptis, et eis au- tenda, ad tuam Magnitudinem providimus remit
dientia benigne concessa, negotium super bo- tendum , dicto Canonico, quousque ratificatio
nis Templariorum eisdem impositum , ut dice- nem transmiseris antedictam , apud Sedem Apos
bant, prudenter coram nobis proponere cura- tolicam remansuro . Quare Celsitudinem Regiam
verunt. exhortamur attentius, quatenus ratificationem
Nos vero, dicto negotio diligentius intellecto, hujusmodi Nobis quantocius transmittere non
tandem post diversos tractatus, et collationes ba- postponas.
bitas cum eisdem super illo de Fratrum nostro- Datæ Avenione,, decimo septimo kalendas
rum consilio, quantum cum Deo potuimus,con- Aprilis, Pontificatus nostri anno tertio (16 de
descendimus votis tuis, prout in nota litterarum março de 1319) .

1 Ant. Caet. de Sousa, Proras da Historia Genealogica da Casa Real, tom . I, pag: 79 et 88 ; Definições e
Estatutos dos Cavalleiros e Freires da Ordem de Nosso Senhor Jesus Christo, etc., Lisboa 1746 ; ubietiam
videndæ acceptatio et ratificatio Regis Dionysii datæ in oppido Santarem , quinta die mensis maii æra mil
lesima trecentesima quinquagesima septima (an. Domini, 1319).
 Erectio Ecclesia Episcopalis et Diæcesis Septensis

MARTINUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Venerabilibus fratribus Bracharensi et Clixbonensi archiepiscopis,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Martin . Romanus Pontifex, beati Petri coelestis Regni marum partium illarum habitatorum et incola- An1647
. Chr.
V
clavigeri successor et vicarius Jesu Christi, cun- rum propagatione salutis fidei firmamentum so
cta mundi climata , omniumque nationum in illis lidabitur orthodoxe, divinus quoque cultus ac
degentium qualitates paterna consideratione dis populi devotio pullulabunt et instaurabuntur
cutit et examinat diligenter ex officii debito , sa- non mediocriter in partibus memoratis. Quare
lutem quærens et appetens singulorum , super - pro parte dicti Regis nobis fuit humiliter sup
naque suffultus potentia illa suadentibus ratio- plicatum , ut super his opportune consulere de
nibus et causis propensa deliberatione salubri- benignitate Apostolica dignaremur.
ter ordinat atque disponit, quæ grata divinæ 2. Nos igitur, qui de præmissis certam noti
magestati fore considerat et per quæ oves divi. tiam non habemus, quique cultum et fidem eos
nituscreditas ad ovile reducit dominicum , eisque dem nostris temporibus vigere et augeri inten
felicitatis eternæ pollicito premio veniam impe- sis desideriis affectamus, hujusmodi supplicatio
trat animarum . Qua siquidem auctoritate Domi- nibus inclinati fraternitati vestræ per apostolica
no certius tunc et acceptius provenire non ambi- scripta mandamus quatenus super præmissis et
gimus, cum veritascatholicæ fidei ad laudem et eorum qualitatibus universis auctoritate nostra
gloriam divini nominis dilatationem suscipit pa- nos deligentius informetis, et si per informatio
riter et incrementa . nem hujusmodi locum quod in civitatem et Mes
1. Sane nuper pro parte carissimi in Christo quitam sive sinagogam prædictos ut in ipsam Ca
filii nostri Johannis Portugalliæ Regis Illustris thedralem ecclesiam erigantur aptos et idoneos
nobis fuit expositum quod locus de Cepta, quem fore inveneritis, locum in Civitatem etMesquitam
Rex, ipsi Christi videlicet pugil et athleta , mi- sive sinagogam eosdem in ecclesiam præfatam
nisterio cooperante divino , a perfidorum spur- Ceptenses, perpetuo nuncupandos, etiam cum
cissimorumque Sarracenorum et agarenorum juribus et insigniis quibusvis aliis eisdem par
dominici crucis obtrectatorum et emulorum , qui tibus contiguis civitatibus et ecclesiis cathedra
tunc etiam suam inibi pro idolorum , et simula- libus sub nostra et Romanæ ecclesiæ devotione
crorum cultu tenentes mesquitam sinagogam consistentibus, de jure vel consuetudine quomo
occupabant eundem , manibus victoriosis eri- dolibet debitis, auctoritate nostra erigatis, facien
puit, illum suæ ditioni subjugando, populosus tes, necnon disponentes et ordinantes præterea
multum et honestus, ipsaque mesquita sive si- omnia et singula quæ in præmissis et circa ea
nagoga apta evidenter existunt ad hoc quod expedire videritis, ac necessaria fuerint seu quo
illa in Cathedralem erigatur ecclesiam , præsule modolibet opportuna.
inibi et clero residentibus pro tempore, per Datum Constanciæ secundo nonas Aprilis,
quorum actus et opera, etiam cum ingenti ani- Pontificatus nostri anno primo ( 4 abril (417).
1 Arch . nacional,maço 11 de Bullas, n. 13 ; Levy Maria Jordão, Mem . historica sobre os bispados de Ceuta e
Tanger, Lisboa 1858, pag. 67.
 Christianos Reges , Principes, Prælatos et fideles sollicitat, ut subsidiariis armis juvent Joannem Portu
galliæ Regem, indulgentiasque religiosam militiam , accepto crucis symbolo, professuris, dictique Regis
signa secuturis, proponit, ad pia perducenda perficiendaque consilia ejusdem Regis , qui , Cepta Mau
ribus erepta , proferre latius Christianam religionem meditabatur .

MARTINUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Venerab. Fratr. Patriarchis, Archiepiscopis,Episcopis, ac dilectis filiis Electis, Administratoribus, Abbatibus, Prioribus,
aliisque ecclesiarum et monasteriorum Pralalis, neenon cateris Christiana Religionis professoribus ubilibet
constitutis, ad quos præsentes literze pervenerint, Salutem el Apostolicam Benedictionem ?

Vrtir.5
V
Sane charissimus in Christo filius noster Joan- , inde gratias exsolventes, omnes et singulos Im- An. Chr.
nes Portugallio Rer illustris, sicuti tam aliquo- peratores, Reges, duces, marchiones, principes, 1618
rum fide dignorum plurima relatione, quam barones, comites, potestates, capitaneos, ma
suadente fama didicimus, Christianæ propaga- gistratus, ei quolibet alios officiales, ac eorum
tionis affectibus inflammatus, ac cupiens colla- locatenentes, communitates quoque civitatum ,
tam sibi a summo rege potentiam in exaltatio- universitates oppidorum , castrorum , villarum ,
nem gloriosisui nominis, exterminiumque ipsius et aliorum quorumcumque locorum , cæterosque
hostium exercere, instructis Christianorum mi- ejusdem Christiani nominis zelatores, status et
litum aciebus ad debellandos, tam in Africanis, religionis quorumlibet exhortamur, ac per as
quam aliis partibus convicinis, Sarracenos et persionem Sanguinis ejusdem gloriosissimi Re
alios infideles, qui Christianos crebris insultatio- demptoris paternis affectibus obsecramus, in
nibus, captivitatibus, et occisionibus allligebant, suorum eis remissionem peccaminum suaden
in detenta per eos territoria et loca processit, tes , ut ad infidelium errorumque eorundem ex
ac locum de Cepla, quem longis retroactis tem- terminium , et ad impendenda profutura suffra
poribus occuparunt, ab ipsorum intolerabiliser- gia, quibus hujusmodi negotii prosecutio felici
vitute potenter eripiens, suavissimo Christiana ier adjuvetur.potenter ac viriliter se accingant,
professionisjugo restituit. Cum autem idem Rex, ad hoc enim spiritualibus munificentiis, remis
Catholicæ fideipugiletathleta fortissimus, indul- sionibus videlicet et indulgentiis, ipsos de fra
tam sibi felicem victoriam in cosdem infideles trum nostrorum consilio providimus invitandos.
viriliter prosequi decideret, ac proponat, et ad- 2. Quocirca vobis, et vestrum cuilibet, fra
juncta sibi multitudine copiosa fidelium intent- tres Patriarchæ , Archiepiscopi, ac filii electi,
dat, eodem præstante, cujus causam devote am- administratores et prælati, per Apostolica scri
plectitur, ad subjugandos Sarracenos et infide- pta committimus et mandamus, quatenus vos ,
les hujusmodi, redigendosque ad culium ipsius et quilibet vestrum ,quoties Joannem prædictum
veræ fidei terras, quas occupant, omnem suam Portugalliae Regem hujusmodi negotio inten
et dictorum suorum regnorum potentiam adhi- dere, et adversus infideles eosdem exercitus in
bere, nostras et Catholicæ Ecclesiæ, quæ con- struere et ordinare contigerit, super hoc quo
gregationem ipsorum fidelium comprehendit, que vigore praesentium , quas plena firmitatis
pro tam felicis consummationc negotii partes robore, quamdiu idem Joannes Rex vitam du
adjutrices humiliter imploravit. xerit, in bumanis, fulciri volumus, debite fue
1. Nos itaque tam salutare præfati Regis pro- ritis requisiti ad præmissum tam pium , tamque
positum maximis in Domino laudibus extollen- salubre negotium exequendum , veluti præcones
tes , et pro ejusdem successu directis in cælum fortes, exaltantes in Dei nomine voces vestras
oculis, ei cujus negotium geritur immensas pro- in singulis civitatibus, diæcesibus atque locis,
1 Raynald , Annal. ecclesiast., ad an . 1418, n . 21-23.
 10

Martinus ubi congruere prospexeritis, per vos aliasque clientelam Apostolicæ Sedis ipsorum bona acci- An.4118Chr.
personas seculare's etregulares Ordinum quo- pienda, donec de corum nece certissimus nun
rumcunque, quas ad hoc idoneas duxeritis eli- tius essei perlatus, dr. Ut vero arduum opus
gendas, juxta datam vobis, et illis a Deo pru- crucesignati puris ab omni scelerementibus ag
dentiam , Christi fidelibus quibuscunque ad au- grederentur, hæc ad expiandas ipsorum con
diendum confluentibus, et accedere volentibus, scientias statuit.)
quibus vere poenitentibus, et confessis, uit ad id 5. Caterum , ut ipsius vivificæ Crucis, signo
eo libentius inducantur pro vice qualibet acces- muniti eo facilius reddantur hujusmodi remis
sus hujusmodi quadraginta dies de injunctis sionum , et indulgentiarum participes, quo seli
lunc eis poenitentiis per vos, auctoritate Apos- berius eximere posse conspexerint ab onere de
tolica, relaxentur, rerbum Crucis ejusdem , ac lictorum , Joanni Regi præfato, ac illis , quos
ipsius admirabile signum publice proponere et vice dicti Joannis Regis exercituum duces sive
praedicare curetis, idque fidelibus ipsis id de capitaneos fore contigerit, tot ex vobis fratres
role suscipere volentibus, vestris, et eorundem Patriarchiæ , Archiepiscopi, Episcopi, et filii ele
elingendorum exhortationibus, ac opportunis cti, abbates, et prælati, de quibus illis pro tem
monitionibus præviis, ut cum reverentia debita pore visum fuerit, quam alii idonei sæculares ,
signum hujusmodi recipiant, et illud contra per- vel regulares, ad id per vos assumendi, omnium
versa dictorum infidelium conatus atque moli- pro hujusmodi deductione negotii crucesigna
mina suis cordibus imprimant, et negotium torum confiteri volentium , confessiones audire,
ipsum fideli, ac ferventi animo prosequantur, et hujusmodi confessionibus diligenter auditis
libere concedatis , eorumque humeris affligatis. pro peccatis suis, ac excessibus omnibus per
3. Nos enim ut fideles ipsiad id eo ferventius illos commissis, etiamsi manuum injectores in
animentur, quo uberiorem gratiam exinde se clericos, et religiosos, necnon incendiarii, et sa
noverint percepturos, de Omnipotentis Dei mi- crilegi fuerint, nisi adeo graves, in ipsarum ma
sericordia, et Beatorum Petri et Pauli Aposto- nuum injectionibus excessus commissi fuerint,
lorum ejus auctoritate confisi, et illa , quam no- quod ad eandem Sedem merito debeant desti
bis, licet immeritis, Deus ligandiatque solvendi nari, injunctis ipsis pro modo culpæ etiam cum
contulit, potestate, eisdem fidelibus, qui, cru- exaggeratione congrua adversus illos ex ipsis,
cis hujusmodi signo suscepto, praefatis exerciti- qui, quod absit, in progressu exercituum prædi
bus in personis propriis interfuerint pariter, et ctorum , aciebus quoque contra infideles eosdem
expensis, quique ut illis interessent sine fraude instruendis Joannis Regis præfati, et illorum ,
iter arripuerint, seu in ipso fuerint itinere vita qui exercituum , ut præmittitur, duces extiterint,
functi, plenam suorum peccaminum , de quibus eorundem ordinationes et mandata temere trans
corde contriți, et ore confessifuerint, veniam gredi præsumpserint, pænitentia salutari, ac
impertimur, et in retribuitione justorum salutis aliis, quæ de jure fuerint injungenda, debita
æternæ pollicemur augmentum , & c . absolutionis beneficium , eadem auctoritate, im
4. (Decernit indulgentiarum participes fore pendere possitis, quoties opportunum fuerit eli
eos , qui opes in militum stipendia contulerint, gere , ac deputari: et insuper pro colligendis et
aut alios ad gerendum bellum miserint, aut con- acceptandis pecuniarum summis, ac rebus aliis,
silio vel opera juverint exercitum : cunctaautem quas pro hujusmodi prosecutione negotii per
loca , quæ in hac expeditione barbaris eripientur, quosvis erogare contigerit, personas ecclesiasti
Joannis Portugalliæ Regis atque successorum di- cas honorabiles, idoneas et fideles, de quibus eis
tioni adjunctum iri : præterea omnes qui reli- videbitur, assumere licite valeant, auctoritate
giosæ militiæ, accepto crucis symbolo, se devo- prædicta, tenore præsentium indulgemus.
verint, universis prærogativis, quibus olim a con- Datum Constantiae secundo nonas Aprilis,
ciliis ecumenicis in Syriam contra Sarracenos Pontificatus nostri anno primo ( 4 de abril de
transfertantes affecti erant, potituros, atque in 1418) .
 Fideles universos rogantur ut Portugallia Regem armis commeature juvent , ac necessaria al
sustentandum crucesignatum exercitum in Africa unique offerri derelique permittant

MARTINUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Universis et singulis, ad quos præsentes literæ pervenerint,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Martinus Cum charissimus in Christo filius noster Joan- 2. Nos enim , quo liberius idem Rex ad cus- An. Chr.
V nes , Portugalliæ et Algarbii Rex illustris, celsi- todiam et defensionem prarlictas incumbere va 1419
iudine animi et maturitate consilii frelus, ob leat, tam eidem Regi ei filiis suis, quam etiam
fervorem fidei transmisso nuper propria classe cæteris omnibus Christi fidelibus, qui ad pro
mari, exercituque in partibus Africa exposito, secutionem hujusmodi negotii ire voluerint,
terras, quas Sarraceni inibioccuparunt, magna- quod tam in regnis Hispaniarum , quam in aliis
nimiter et potenter invaserit, atque in iis locis partibus et dominiis Christianorum arma, equos,
Ceptam , urbem magnam atque notabilem cepe- victualia, ac cæteras res ad ipsos ac exercitum
rit , captamque tenuerit atque teneat in Christi eorum , necnon defensionem et sustentationem
nomine custoditam , ac persæpe, ut accepimus, dictæ urbis necessaria, et quomodolibet utiles,
magni impetus Sarracenorum pro illa recupe- emere, ac secum de regno ad regnum , de patria
randa fiant, ad quos repellendos et custodien- ad patriam , tam per mare, quam per terram,
dam urbem praefatam idem Rex armis, viris, ad dictam urbem et exercitum portare et ducere
equis, victualibus, etaliis rebus necessariis plu- possint et valeant, auctoritate Apostolica conce
rimum indigere videtur. dimus per præsentes; hortantes nihilominisuni
4. Nos cupientes ab intimis, utpræfato Regi, versos et singulos Reges, Principes, Duces, ac
utpote commendabiliter et gloriose in hoc ope- cæteros dominos temporales, communitates
ranti, per Christi fideles opportune subveniatur, quoque et universitates civitatum et oppidorum
universitatem vestram requirimus , hortamur quatenus pro Dei amore, et sedis Apostolicæ
atque etiam rogamus, quatenus pro favore fidei reverentia hujusmodi concessionem nostram
et Christianitatis augmento in hoc tam pio et observari faciant, et obedienter a singulis custo
glorioso opere, pro Deireverentia , et debito Re- dire.
ligionis, ad quam defendendam unusquisque Datum Florentiæ secundo nonas Aprilis,
vestrum astringitur, præstare velitis auxilium Pontificatus nostri anno secundo (4 de abril
et favorem . de 1419 ).

1 Raynald, loc. cit., ad an . 1419, n.° 8.

 acunas erigendi in Septinsi civitate conventum Fratrum Minorum de Obserrantia

MARTINUS EPISCOPUS
SERIUS SERVORUM DEI . AD PERPETUIM REI MEMORIAM :

Aiartinus In eminenti specula militantis Ecclesiæ Ro- rum , ipsum Eremitorium in Monasteriuin et Con- 31. Chr.
V manus Pontifex , B. Petri coelestis regni clavigeri ventuin Fratrum Ordinis Minorum erigi, et No
successor, et Vicarius Jesu Christi, habens super nasterii titulo decorari, in quo Guardianus et
Orbis Ecclesias et Monasteria universa, aliaque Fratres dicti Ordinis professores, pro tempore
loca religiosa, plenitudinem poleslatis, privile- virtutum Domino famulantes, ad Divince Mages
giis, more Pastoris, suæ providentiæ oculis uni- tatis obsequium , quandoque per prædicationis
versum Orbem terrarum , et nationum in illo de ministerium , quandoque ob singularem , et lau
gentium , qualitates paterna consideratione dis- dabilem vitam suam trahant alios perexemplum ;
cutiens et examinans diligenter, ex injuncto sibi pro parte dicti Ducis nobis fuit humiliter suppli
Apostolatus officio singulorum salutem appe- catum , ut dictum Eremitorium in Monasterium
tens, et exquirens, quædam ex locis hujusmodi crigere, ac in illo degentibus pro tempore de
pro reluctione Infidelium ad ovile Dominicum , opportuno remedio providere de benignitate
ad fastigia Ecclesiasticæ dignitatis altolit, et tan- Apostolica digneremur.
quam munificus dispensator dopis spiritualibus, 2. Nos igitur attendentes es præmissis maxi
ac allectivis muneribus erga devotos suos suum mum Fidei Catholicæ profectum verosimiliter
aperit Apostolicæ largitatis thesaurum , præser- proventurum , ac debita illis gravitate discussis,
tim versus ea loca, in quibus in agro militantis matura prius cum Venerabilibus Fratribus nos
Ecclesiæ novellæ plantationes in odorem sua tris S. R. E. Cardinalibus super loc delibera
vitatis, et exaltationein Christianæ Fidei fructus tione præhabita , ac de ipsorum Fratrum consi
in ubertate succedil , Catholici populi profectus lio , ci assensu, ac Apostolicæ potestatis pleni
acquiritur, animarum salus procuratur, et Di- tudine, ad laudem et honorem Omnipotentis Dei
vini cultus quæritur augmentum : unde quæ- Patris, et Filii , et Spiritus Sancti, ac B. Jacobi,
dam ex illis interdum pro incremento Fidei Or- sub cujus vocabulo dictum Eremitorium est con
thodoxæ altolii per crectionis ministerium , ac structum , Beatorumque Apostolorum Petri et
titulo decoris, et gradus amplioris illustrat, Pauli, ac Beati Francisci, totiusque cælestis Cli
prout, personarum et temporum qualitate pen- riæ gloriam ac exaltationem militantis Ecclesia ,
sata, id conspicit in domino salubriter expedire. ipsorumque Divini cultus et Fidei incrementum ,
1. Nuper siquidem pro parte dilecti nobilis fideliumque salutem , præfatum Eremitorium in
Siri Petri, charissimi in Christo Filii nostri Joan- Monasterium Fratrum Ordinis præfati auctori
nis Portugallia et Algarbii Regis Illustris secun- tate Apostolica, tenore præsentium erigimus,
do genili, Ducis Colimbriensis, nobis fuit exposi- ac Monasterium Fratrum ejusdem Ordinis, di
tum , quod cum idem Rex suorum præsidiis, et gnitatis et honoris titulo decoramus, et etiam
potentia sufiultus, terraque marique contra In- insigniinus, ipsumque Eremitorium Monaste
fidelium nationes, suis regnis conterminas, bella rium dicti Ordinis in memoriam indelebilein co
movens, novissime civitatem Copta , quae per rum , quæ in hac parte geruntur, perpetuis futu
ipsos iuſideles tenebatur, multa polentia expu- ris temporibus volumus ab omnibus appellari:
unaverit, atque devicerit, in qua, sicut accepi- statuentes eadem auctoritate, et etiam decer
mus, quodam Eremitorium in honorem , et sub nentes, quod tam Prior, et Guardianus, quam
l'ocabulo S. Jacobi fundatum existit , ac cupiat cateri Fratres dicti Ordinis, qui in dicto Monas
idein Dux, sicut asserii, pro defensione et au- terio pro tempore residebunt, omnibus et sin
gmento Catholicæ Fidei, ac reductione inſide- gulis privilegiis, immunitatibus,exemptionibus,
lium et aberrantium circumadjacentium populo- libertatibus, gratiis, et indultis eidem Ordini per

1 Dominicus de Gul ernatis, loc. cit., tom . I, pag. 549 ; Lery Maria Jordão, loc. cit., pag. 103.
 13

Martinus
V
Sedem Apostolicam concessis hactenus, et in tigare, seu temere perturbare præsumant; sed An.1420
Chr.
posterum concedendis, et quibus Ministri, Prio- omnia eis integra , et illibata serventur, eorum ,
res, et Guardiani ac Fratres ejusdem Ordinis pro quorum gubernatione, et sustentatione con
professores ubilibet constituti de consuetudi- cessa sunt , usibus omnibus profutura , Sedis
ne, vel de jure gaudent et gaudebunt quomo- præfatæ reverentia in omnibus salva . Nos enim
dolibet in futurum , uti valeant, et etiam gau- ex nunc irritum decernimus, etc.
dere . 4. Nulli ergo omnino hominum etc. nostra
3. Sancimus etiam , quod nullus ipsius prius crectionis, decorationis insignitionis, statuti, vo
Eremitorii Rector vel Administrator illius pos- luntatis, sanctionis, et constitutionis infringere
sessiones auferre, aut ablatas retinere, seu mi- etc.
muere; aut ipsos Guardianum et Fratres, qui ibi Datum Florentiæ 4 nonas Junii , Pontificatus
pro tempore residebunt, aliquibus molestiis fa- nostri anno tertio ( 10 de junho de 1420 ).
 Sententia executorialis Litterarum Martini Romanus Pontifex pro erectione
Diocesis Septensis, lata ab Archiepiscopis Bracarensi et Olisiponensi

FERNANDUS, Dei et Apostolicæ Sedis gratia, Archiepiscopus Bracharensis et Primas,

necnon DIDACCS, cadlem gratia, Archiepiscopus Ulixbonensis Executores.
auctoritate Apostolica, ad infrascripta specialiter deputati'

Universis et sirgulis præsentes litteras inspectoris, salutem in Redeniplere nostro Jesu, qui est omnium Teta salus;
el mandalis nostris, imo serius Apostolicis, firmiter obedire ?

Fernand .
et
Novcritis quod, pro parte serenissimi princi- quo clicta villa de Cepta erat in potestate infide- An.Chr.
Didacus pis et dominidomininostri Regis illustris, nobis lium , et per Dei gratiam post recuperationem
fuit præsentata quædam littera sanctissimi in ejusdem ad fidem , et potestatem ejusdem do
Christo patris et domininostridomini Martini, mini Regis præfati, repertifuerunt pro tempore
divina providentia Papa Quinti, Executoria cum conversari, habita per nos solerti ei diligenti in
cordula canapi, bullata sua vera bulla plumbea, quisitione singulariter cum prædictis super pra
more romanæ Curiæ pendenti, non vitiata, non missis in eisdem literis apostolicis contentis,
cancellata, nec aliqua sui parte suspecta , sed quia reperimus et fuimus ex eorum dictis dili
prorsus omni vitio et suspectione carens, ut pri- genter certi et informati, quod eadem villa de
ma facie apparebat, cujus tenor de verbo ad ver- Cepta esi locus aptus, condecendens et idoneus
bum sequitur, et est talis: ad erigendum in civitatem ; quia etiam reperi
( Sequitur tenor litterarum Jartini 1 ': Ro - mus quod Mesquitam ejusdem villa , quæ nune
manus Pontifex ( 1417 ), pag. 8. ) est in ecclesiam erecta , est idonea et sufficiens
Quibus quidem literis sic, ut præmittitur, no- ad erigendum in ecclesiam cathedralem .
bis præsentatis cum ea, qua decuit, reverentia Idcirco nos, auctoritate Apostolica nobisin hac
per nosreceptis, pro parte ejusdem domini nos- parte commissa, prædictam villam de Cepta in
ti Regis fuimus cum debita instantia requisiti, civitatem et ecclesiam prædictam , olim Mesqui
quatentis ad executionem dictarum literarum tam , in ecclesiam cathedralem erigimus, con
procederemus secundum formam et tenorem stituimus, facimus et ordinamus , et eadem
earundem , et juxta traditam seu directam in cis auctoritate præcipimus, constituimus el ordina
dem a Sede Apostolica nobis formam . mus, prædictam civitatem et ecclesiam cathedra
Nos vero Executores præfali, suis precibus lem perpetuo Ceptensis nominari, haberi et re
inclinati, volentes in hac parte obedire præfatis putari, et auctoritate pradicta eidem civitati con
literis, et verius mandatisapostolicis,et reveren- cedimus et assignamus perpetuo in territorium
ter in eisdem contenta exequi, ut tenemur, exa- ac limitem diæcesis totum regnum de Fez ; item
minatis diligenter per nos prius dictis literis, omnia loca et territoria magis propinqua et con
ut tenor earum exigit et requirit, auctoritate tigua mari de regno Granata , quod regnum et
apostolica nobis in eisdem commissa , et pro ul- loca reperimus per inquisitionem præfatam fore
teriori nostra informatione, fecimus aliquos cer- et esse propinquiora et viciniora eidem civitati
tos nobiles et alios providos, discretos, ethones et decentiora in ejusdem territorium terminum
tos viros, fidedignos, expertos, et plenariam de diæcesis et limitem .
præmissis in eisdem literis notitiam habentes, Ideo auctoritate praedicta mandamus, statui
coram nobis convocari: cum alias in partibus mus, concedimus et ordinamus, quod eadem
Africæ , et specialiter in regno de Fez, et eadem civitas, et ecclesia cathedralis ejusdem , dein
villa de Cepta, et regno Granate, et tempore I ceps et in perpetuum gaudeant et gaudere
1 Arch. nacional, maço 11 de bullas, n .° 13 .
 15

Fernand. possint omnibus privilegiis, gratiis, libertati- l . In quorum testimonium fieri mandavimus An.1120Chr.
Didacus bus et insigniis quibusvis aliis , eisdem partibus hanc litteram sub nostris signo et sigillo .
contiguis, civitatibus et ecclesiis cathedralibus Datum in Sintria, diæcesis Ulixbonensis ,
sub sanctæ Romanæ Ecclesiæ obedientia; et die sexta mensis Septembris Anno Domini mil
præfati domini nostri Papæ devotione consis- lesimo quatuorcentesimo vicesimo (6 de se
tentibus, de jure vel de consuetudine quomodo- tembro de 1420).
libet debitis, et generaliter concedimus, et eis
dem donamus omnia et singula, quæ de jure et
consuetudine sunt necessaria ad reformationem
præfatæ civitatis de Cepta et ecclesiæ Cathe Didacus, Archiepiscopus Clixbonensis.
Oralis ejusdem . Fernandus, Archiepiscopus.
 Translatio Fratri Aymari , Marochitani Episcopi, ad Ecclesiam Ceplensem

MARTINUS EPISCOPUS
SERVUS SERTORUM DEI

Venerabili Fratri Aimaro, Episcopo Crptensi,Salutem et Apostolicanı Benedictionem

Martinus Romani Pontificis, quem Pastor ille coelestis, 2. Nos tunc ipsius Regis in iis supplicationi- An. Chr.
V 4421
et Episcopus animarumn , potestatis sibiplenitu- bus inclinati, ac de præmissis certam notitiam
dine tradita, Ecclesiis prætulit universis plena nonhabentes, Bracharensibus, et Ulisbonensibus
vigiliis excogitet , neque prospiciat diligenter, Archiepiscopis, eteorum propriis nominibus non
quod per ejus providentiam circunspectam ,nunc expressis, nostras dedimus litteras in mandatis,
per simplicis provisionis officium , nunc vero per ut super præmissis, et corum qualitatibus uni
ministerium translationis accommodė, prout versis, auctoritate nostra, sediligentius informa
personarum , locorum et temporum qualitas esi- rent, et si per informationem hujusmodi locum
git, et Ecclesiarum utilitas persuadet, Ecclesiis quod in Civitatem , et Vesquitam sive Synago
singulis pastor accedat idoneus, et rector provi- gam prædictos, ut in Cathedralem Ecclesiam
dus deputetur,qui commissum sibi populum per erigerentur aptos et idoneos fore invenirent, 10
suam circumspectionem salubriter dirigat, et in- cum in Civitalem et Mesquitam sive Synagogam
formet, ac bona Ecclesiae sibi commissæ , non so- eosdem in Ecclesiam Cathedralem Ceptenses,
lum gubernet utiliter, sed etiam multimodis ef- perpetuo nuncupandas, etiam cum juribus, et
lerat incrementis. Ecclesiis Cathedralibus, sub nostra et Romano
1. Dudum siquidem pro parte charissimi in Ecclesia devotione consistentibus, de jure vel
Christi filii nostriJoanvis Regis Portugallia illus- consuetudine quomodolibet debitis, auctoritate
tris nobis exposito, quod locus de Cepta quem , praefata erigerent, faciendo, necnon disponendo,
Rex ipse, videlicet ut Christi pugil et Athleta, et ordinando præpterea omnia et singula que
ministerio cooperante Divino , a perfidorum , in præmissis et circa cas expedire viderint, ac
spurcissimorumque Sarracenorum , etAgareno necessaria forent, seu quomodolibet opportuna,
rum Dominica Crucis obtrectatorum , et mulo- prout in ipsis litteris plenius continetur.
rum , qui tunc etiam inili suam pro idolorum et 3. Tum itaque postmodum Venerabiles fra
simulacrorum cultu tenentes Mesquitam sive Sy- tres nostri Fernandus Bracharensis, et Didacus
nagogam occupaverant, eundem manibus vicio- Ulisbonensis Archiepiscopi, super præmissis di
riosis eripuerat illum , sua ditioni subjugando, ligenti informationerecepta,cisque veris reper
populosus multum , et honestus, ipsaque Mes- tum locum in Civitatem , et Mesquitam sive Sy
quita, sive Synagoga apta evidenter existebant nagogam hujusmodi in Ecclesiam Cathedralen
ad hoc quod illa in Cathedralem erigeretur Ec- | Ceptenses perpetuo nuncupandas juxta teno
clesiam præsule, inibi, et clero residentibus pro rem litterarum erexerint earundem :
tempore, per quorum actus et opera etiam cum 4. Nos cupientes eidem Ecclesiæ Ceptensi,
ingenti animarum , partium illarum , habitato- quæ nondum alicujus provinciæ existit , de pas
rum , et incolarum propagatione salutis fidei fir- tore secundum cor nostrum utili et idoneo , per
mamentum solidaretur orthodoxe, divinus quo- quem circumspecte regi et salubriter dirigi va
que cultus, ac populi devotio popularent, et in- leat, providere , post deliberationem , quam su
staurarentur non mediocriter in partibus memo- per jis cum fratribus nostris habuimus diligen
ratis . tem ,demum ad te Episcopum Marrochitanum ?,

1 Ant. Caet. de Sousa, loc. cit., tom . I, pag . 369 e seg.; Levy Maria Jordão, loc . cit., pag. 106.
2 Anno 1413, supplicantibus Lusitaniæ Rege Joanne I ac Regina Philippa, cujus Fr. Aymarus fuerit a
sacris confessionibus, a Joanne Papa XXUI præfeclus Ecclesiæ Marochitanze fuit ipse Fr. Aymarus de Aure
liano, per obitum Didaci de Xeres, expedita bulla VI idus Maii, Pontificatus sui anno quarto. — Wadding, lum .
V, ad an . 1413, n . 6 ; Fr. Dominicus de Gubernatis, loc. cit . , pag. 511 .
 17

Martinus consideratis grandium virtutum meritis , quibus 5. Volumus autem quod , antequam posses- An. Chr.
V
personam tuam , illarum largitor, Dominus insi- sionem administrationis bonorum dictæ Cepten- 1624
gnivit, et quod tu , qui Marrochitanæ Ecclesiæ sis Ecclesiæ accipias, fidelitatis debitæ solitum
hactenus laudabiliter præfuisti, eandem Cepten- præstes juramentum sub forma quam Venera
sem Ecclesiam scies et poteris, auctore Domino, bilibus fratribus nostris Elborensi et Maiori
salubriter regere et feliciter gubernare, conver- censi Episcopis sub bulla nostra mittimus in
timus oculos nostræ mentis. Intendentes igitur terclusam , quibus et eorum cuilibet per alias
tam ipsi Ceptensi Ecclesiæ , quam ejus gregi nostras litteras mandamus, ut a te, nostro et
Dominico, salubriter providere , a vinculo quo Romanae Ecclesiæ nomine, hujusmodi reci
præfatæ Marrochitanæ Ecclesiae, cui tunc pre- piant, aut eorum alter recipiat juramentum .
crastinebaris, de dictorum fratrum consilio etct Quocirca fraternitati tuæ per Apostolica scri
Apostolicæ potestatis plenitudine absolventes, pta mandamus, quatenus ad præfatam Cepten
te ad eandem Ceptensem Ecclesiam auctoritate sem Ecclesiam , cum gratia nostræ benedictionis
Apostolica transferimus,, teque illi praeficimus accedens, curam et administrationem prædictas
in Episcopum et pastorem , curam ac adminis- sic diligenter geraset sollicite prosequaris, quod
trationem ipsius Ecclesiæ Ceptensis tibi in spi- ipsa Ceptensis Ecclesia gubernatori provido et
ritualibus et temporalibus plenarie committen fructuoso administratori gaudeat se commis
do, liberamque tibi tribuendo licentiam ad ipsam sam , ac bonæ famæ tuæ odor ex laudabili
Ceptensem Ecclesiam transeundi, firma spe fi- bus tuis actibus latius diffundatur, tuque, præ
duciaque concepti, quod præfata Ceptensis Ec- ter æternæ retributionis præmium , nostram et
clesia per tuæ industriæ et circumspectionis stu- Apostolicæ Sedis gratiam proinde uberius con
dium fructuosum , gratia tibi assistente Divina, sequi merearis.
regatur utiliter et prospere dirigetur, grataque Datum Romæ apud Sanctum Petrum , III no
in iisdem spiritualibus et temporalibus susci- nas Martii, Pontificatus nostri anno quarto (5
piet incrementa . de março de 1421 ).

3
 Concessio contentui Fratrum Minorum Cepleusi omnium privilegiorum , quæ Montis Syon
ipsorum Conrentui Hierosolymitano concessa fuerant

MARTINUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Dilectis filiis Guardiano et Fratribus Ordinis Minorum de Observantia nuncupatorum ,

1
in Civitate Ceplensi constitutis

Martinus Sacrae Religionis Observantia, etc. Cum ita condignis in Domino laudibus extollentes, ves- An. Chr.
V 1421
que, sicut exbibita nobis nuper pro parte vestra trisque, et ejusdem Ducis supplicationibus in
petitio continebat,dilectusfiliusnobis vir Petrus
clinati, uitam vos quam Guardianus, et reliqui
Dux Colimoriensis, charissimi in Christo filii Fratres in domo præfata, omnibus et singulis
nostri Joannis Portugallice et Algarbii Regis privilegiis Fratribus aliis domus de Syon Hie
illustris secundo genitus, quamdam domum in rosolymitanae dicti Ordinis concessis, et qui
civitate Ceptensi pro usui, et habitatione uniusbus Fratres ipsius domus de Syon utuntur, et
Guardiani, et Fratrum Ordinis Minorum de 01- gaudent, uti, et gaudere, libere, et licite valea
servantia nuncupati, in illa pro tempore Do- fis , devotioni vestre et indulgemus.
mino deservire volentium , in qua ad præsens in Nulli ergo omnino hominun liceat hanc pagi
humilitatis spiritu virtutum Domino laudabilem nam nostre concessionis infringere, vel eiausu
impenditis famulatum , de bonis sibi a Deo col- temerario contraire. Siquis autem liocattentare
latis noviter fundavit, atque erexit, vosque pro- præsumpserit, indignationem OmnipotentisDei,
pterea proponatis inibi, juxta præfati Ordinis et Beatorum Petri et Pauli, Apostolorum ejus,
instituta regularia, de Apostolicæ Sedis licentia se noverit incursurum .
de cætero commorari. Datum Romæ apud S. Petrum , IV idus Junii.
Nos pium vestrum in hac parte propositum Pontificatus nostriannoV(10 de junhode 1421 ).
1 Wadding, tom . 1, in Regest. 1421 , Bulla 69 Martin. V' ; Fr. Dominicus de Gubernatis a Sospitello, loc.
cit . , lom . I, pag. 550.
 Eduardo, Portugalliæ Regi, significat Pontifex nihil attentari debere in præjudicium
Regis Castellæ , qui questus fuerat de concesso ab eo diplomate de sacra
expeditione in Africam conficienda

EUGENIUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAN

Rrgi Porlugalliæ et Algarbii Illustri ?

Eugenius Dudum cum ad nos accessissent tuæ sereni- , nem , cum asserat terræ Africæ et insularum An , Che
IV tatis oratorcs , ac plura a nobis ex tui parte pos- præfatarum conquestam ad se spectare, nos no 1436
tulassent; nos ad complacendum tuæ serenitati, lentes, ut ex concessionibus hujusmodi aliquod
erga quam maxima allicimur, tanquam ad de- tanto Regi præjudicium fial, sicut neque etiam
votissimum filium , charitate, inter cætera pro vellemus in aliquo præjudicare juribus tuis, in
conservatione etdefensioneloci de Cepta, quem tendentes quoque nemini eripere jus sibi com
recolenda memorie genitor tuus de manibus petens, nuper per nostras litteras declaravimus
perſidorum Sarracenorum in partibus Africa nostra intentionis fuisse et esse, in nullo velle
manu armata abstulerat, necnon pro recupera- præjudicare per hujusmodi nostras concessio
tionc aliorum terrarum , castrorum et locorum nes juribus dicti Regis, sed conquestam dum
ab ipsis infidelibus in eisdem partibus constitu- taxat tibi concedere, et prohibitionem tolerare,
torum , nostræ certi tenoris litteras, quæ cru- si et in quantum nemo alter et in præfatis insu
ciata vulgariter nuncupantur, concessimus, et lis aliquod jus competere prætenderet.
similiter certas insulas Canaria, quas ab infi- Itaque cum cupiamus obviare omnibus scan
delibus possideri, et in quibus nullum Princi- dalis, quæ ex hac causa oriri possent, ac provi
pem Christianum jus habere aut pretendere dere ne aliquid innovetur, quod pacem vestram
asserebas, tibi per alias nostras litteras dedimus possit in aliquo conturbare, exhortamur subli
in conquestam , proutin ipsis litteris latius con- mitatem tuam , ut maturo consilio et prudenti
tinetur. deliberatione examinet diligenter litteras nos
Cum autem postmodum clarissimus in Christo tras, nihil attentans quod in praefati Regis præ
filius noster Joannes, Castella et Legionis Rex judicium aut juris laesionem possit redundare,
illustris, intellectis præfatarum litterarum con- neque aliquam causam des discordiis, aut ma
cessione et tenoribus, multum apud nos, per teriam excites futuri scandali alicujus.
suos oratores et litteras, conquestus fuerit, as- Datum Bononiæ , die ....
serens sibi magnum fieri præjudicium ex litte- 1936, Pontificatus nostrianno sexto.
ris praefatis , et ex eis sequi juris sui diminutio

1 Raynald, loc. cit., ad an . 1436, n.º 24.

 Confirmatio donationum quibus Reges Eluardus et Alfonsus Infanti Domino Henrico Ordinique
Militia Christi jurisdictionem super conquisitiones concesscrant

EUGENIUS EPISCOPUS
SERICS SERTORII DEI. AD PERPETC.II REI VEMORLAT !

Eugenias Etsi suscepti cura regiminis personas ac loca ' vilegiis, quibus ecclesiam de Casewel llibo- An. Chr.
IN
singula Religionis insignita titulis, ut eorum sta- nensis direcrosis tenet, etiam retinere, ac in mare
tus prosperetur feliciter, paternis confovere de- Ocrano quarum aliquæ , quoad temporalia, dicte
beamus affectibus, militiam tamen Jesu Christi, militiæ pertinent, et quas in posterum illa
necnon ejus fratres et personas singularibus Christi fidelium largitionibus vel alias juste con
favorum attolere præsidiis intendentes, petitioni- quisieritinsulas,licet nondum populatie fuerint,
bus libenter illis annuimus. per que votivis ipsi cum quibusvis privilegiis aliis eidem militiæ
possint in domino proficere jugiter incrementis. - competentibus similiter recipere et in illis ex
1. Hinc est quod nos dilecti filii, nobilis viri eisque propriis actis et etiam præteritis, de qui
Henrici, dlucis Visensis, qui Magistratus militiæe bus hominum memoria sit, temporibus, episco
Jesu Christi deputatus per sedem apostolicam in ' pos non habuerint ab aliis Catholicis episcopis
spiritualibus ac temporalibus administrator exis-' gratiam et communionem apostolicæ sedis ha
tit.et sicut ejus parte nobis fuit espositum , singu- bentibus, ad id per ipsum Magistrum eligendis
laris, quam ad eandem militiam gerit,devotionis pro tempore, spiritualia exercere possint, aucto
zelo regularem per illius fratres emitti solitam ritate Apostolica, tenore præsentium indulge
professionememittere proponit; inhacparte sup- mus.
plicationibus inclinati sibi, quod etiam postquam 2. Necnon ecclesiam sive capellam gloriosis
hujusmodi professionem emiserit , ducatum li- simæ Mariæ Virginis de Africa nuncupatam , et
sensem et quavis alia temporalia dominia atque in civitate Ceptensi, postquam illa a Sarraceno
nunc, et etiam in antea si dictam professionem rum faucibus recuperata fuerit,edificatam , ipsi
non emitteret, ad eum legitime pertinentia, quoail militiæ pleno jure concedimus, ac de Valdange
vixerit retinere, nec non eis præesse ac illa in re, Tetum , et Alcaraguer loca ab ipsis Sarra
temporalibus regere gubernareque valeat et que cenis adhuc detenta, si et postquam ab eis ere
post ejus obitum ad illum vel illos perveniant pta fuerint, ecclesize sive capelle præfate pro
cui seu quibus, si professio hujusmodi non fic- parochia constituimus pariter et assignamus.
ret, ea pertinere deberent, et administratori 3. Non obstantibus constitutionibus et ordi
predicto, necnon pro tempore esistentibus Ma- nationibus Apostolicis, ac militie prædictæ , ju
gistro ac fratribus ejusdem militiæ , quod terras, ramento, confirmatione Apostolica, vel quavis
possessiones et alia mobilia et immobilia bona alia firmitate , roboratis statutis etconsuetudini
quæcumque in regnis ac dominiis Regis Portu- bus, cæterisque contrariis quibuscumque.
galiæ pro tempore existentis,et quibuslibet aliis 1. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
locis consistentiaque præfatæ militie per quos- paginam nostræ concessionis et assignationis in
vis Christi fideles donari vel alias per eam jus- fringere, vel ei ausu temerario contraire. Siquis
tis modis acquiri contingerit, acceptare et cum i autem boc attentare præsumpserit, indignatio
similibus quibus alia in ipsis regnis bona nunc , nem Omnipotentis Dei, et Beatorum Petriet Pau
babet et possidet immunitatibus, libertatibus, li, Apostolorum ejus, se noverit incursurum .
privilegiis, modis atque formis retinere, ac etiam Datum Florentiæ , anno Incarnationis Domini
singulas, quarum jus patronatus ei Christo fi- cä milesimo quadringentesimo quadragesimo
deles donaverint vel in ipsum , transtulerint ec- secundo , quinto idus Januarii, Pontificatus nos
clesias recipere, necnon sub modis, et cum pri- tri anno duodecimo (9 de janeiro de 1112 ).
1 Ant . Caet. de Sousa, loc. cit ., tom . I, pag. 1'2 et seq.
 Concessio Fratribus Militia Christi licentia ad praliandum , et elargitio
indulgentiæ morientibus in bello

EUGENIUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD FUTURAM REI MEMORIAM !

Eazenios Illius, qui se pro divini salvatione gregis in fratres dictze Militia , necnon alii Christi fideles an Chr.
IV pretium immolare non abnuit, vices quamquam plerique sub ejusdem Militiae vexillo conflictus,
immeriti gerentes in terris, ad ea curis flecti- et bella contra Sarracenos ac inimicos præfatos
mur assiduis, ut perfidorum superstitiones, et movere velint, et debeant, Altissimosuffragante :
errores reprimi possint, ac fidelium inde per- 2. Nos , ut ipsi fideles ad id ferventius ani
amplius salus succedat animarum . mentur, eis omnibus, et singulis, qui præmis
i . Cum itaque, sicut exhibita nobis nuper pro sis , et exercitus hujusmodi bellis, ac conflicti
parte dilecti filii , nobilis viri Henrici Ducis Visen- bus interfuerint, plenarium omnium suorum ,
sis, petitio continebat, ipse qui Magistratus Mi- de quibus corde contriti, et ore confessi extite
litiæ Jesu Christi per Sedem Apostolicam depu- i rint, auctoritate Apostolica, tenore præsentium
tatus in spiritualibus, et temporalibus Adminis- concedimus remissionem peccatorum .
trator existit , pro confundendis, exterminandis- 3. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
que Sarracenis, ac Christiani nominis inimicis, paginam nostre concessionis infringere, vel ei
et in partibus, quas illi detinent, Catholica fide ausu temerario contraire. Siquis autem hoc
propaganda personaliter cum gentium armige- attentare præsumpserit, indignationem Omni
rarum comitiva, partes illas accedere, et exer- potentis Dei, et Beatorum Petri et Pauli, Apos
citum adversus Sarracenos, ac inimicos hujus- tolorum ejus, se noverit incursurum .
modi dirigere proponat, etiam firmam in Do- Datum Florentiæ , anno 142, kalend . Janua
mino spem gerens, quod successu temporis, rii 14 , Pontificatus nostri anno XII ( 19 de de
licet tunc personaliter non intersit, milites, et | zembro de 1'112).

1 Lourenço Pires de Carralho, loc. cit., tom . II, pag. 161. - Similia concesserunt Innocentius IV Ordini
Divi Jacobi (de S. Thiago), et Honorius III Avisensi ( Ariz) Ordini. Consule Solorzanus, De jure Indiar ., tom . I,
lib. 2, cap. 16, a n . 40, ubi multa notalu digna invenies.
 Alfonso , Portugalliæ Regi, ejusque successoribus, facultatem concedit infidelium regna,
principatus, terras, etc. , conquirendi, et subjugandi

NICOLAUS EPISCOPUS
SERIUS SERTORUM DEI . AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Clarissimo in Christo filio Alfonso, Portugallia el Algarbiorum Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Nicolaus Dum diversas, nobis licet immeritis superna tente perfidorum substernant molimenta, nos, An. Chr.
V providentia commissi Apostolica servitutis of- que divino amore communiti, Christianorum 1632
licii, curas, quibus quotidie Nos urgentibus an- charitate invitati, oficiiquepastoralisastricli de
gimur, sedula quoque lortatione pulsamur, in biio, ea quæ fidei, pro qua Christus Deus noster
mente revolvimus, illam nobis potissime geri- sanguinem effudit, integritatem ,augmentumque
mus in precordiis sollicitudinem , ut Christi no- respiciunt, nobis fidelium animis vigorem , tuam
minis inimicorum rabies Christi fidelibus in or- que Regiam Magestatem in hujusinodi sanctis
thodoxe vilipendium fidei semper infesta repri- simo proposito confovere merito cupientes, tibi
mi, Christianeque Religioni valeat subjugari, ad Sarracenos, et Paganos, aliosque infideles, et
id quoque cum rerum expostulat opportunilas, Christi inimicos quoscunque, et ubicunque con
nostrum liberum studium impendimus operose, stitutos Regna, Ducatus, Comitatus, Principatus,
necnon singulos Christi fideles, pracipue cha- aliaque Dominiu, Terras, Loca , Villas, Castra, et
rissimos in Christo filios Reges illustres, Christi quæcunque alia possessiones, bona mobilia, et
fidem professos, qui pro Æterni Regis gloria immobilia in quibuscumque rebus consistentia,
fidem ipsam defendere ac illius inimicos potenti et quocunque nomine censeantur, per eosdem
student brachio expugnare, paterno prosequi Sarracenos, Paganos, infideles, etChristiinimi
teneamur affectu , singula quoque quae ad hu- cos detenta , et possessa, etiam cujuscunque,
jusmodi salutiferum opus dicte videlicet defen- seu quorumcunque Regis, seu Principis, aut
sionem , augmentationemque Religionis coope- Regum , vel Principum Regna, Ducatus, Comi
rari conspicimus, a nostra non immerito debent talus, Principatus, aliaque Dominia, Terræ ,
provisione procedere, Christi fideles quoque Loca, Villa ,Castra ,possessiones, et bona liujus
singulos ut vices suas in adjutorium fidei exa- modi fuerint, invadendi, conquerendi, expu
gitent, spiritualibus muneribus, et gratiis invi- gnandi, et suljugandi, illorumque personas in
tamus. perpetuam servitutem redigendi, regna quoque,
1. Sane sicut ex pio, christianoque desiderio Ducatus, Comitalus, Principalus, aliaque Dómi
tuo procedere conspicimus , tu Christi inimicos, nia , possessiones, et bona hujusmodli, tibi et
Sarracenos videlicet, subjugare, ac ad Christi successoribus tuis Regibus Portugallia , perpe
fidem potenti manu redigere intendis, si ad id tuo applicandi, et appropriandi, ac in tuos, et
tibi Apostolicæ Sedis suffragetur auctoritas. Nos eorundem successorum usus, et utilitates con
igitur considerantes, quod contra Catholicam fi- vertendi plenam , et liberam , auctoritate Apos
dem insurgentibus, Christianamque Religionem tolica, tenore presentium concedimus faculta
extingueremolientibus, ea virtute, et alia con- tem , candemque Regiam Magestatem tuam ro
stantia a Christi fidelibus est resistendum , ut ganus, requirimus, et hortamur attente, qua
fideles ipsi fidei ardore succensi, virtutibusque tenus virtutis gladio præcinctus, ac forti animo
pro posse succinti detestandum illorum propo- |præmunitus, pro divini nominis augmento, fidei
situm , non solum obice intentionis contraire im- que exaltatione, ac animæ tuæ salute conqui
pediant, si ex oppositione roboris iniquos cona- renda, Deum pre oculis habens, in hujusmodi
tus prohibeant, et Deo cui militant, ipsis assis- negotio , potentiam virtutis tue extendas, ut fi

i Lour. Pires de Carvalho, loc. cit., par. 282 ; Bullarum collectio quibus Lusitaniæ Regibus, etc., pag. 10 .
 23

Nicolaus des Catholica, per tuam Regiam Magestatem 3. Et nihilominus si te, seu aliquos ex con- An. Chr.
V 1452
contra inimicos Christi triumphum se reportasse comitantibus præfatis contra Sarracenos, et alios
censeat, tuque coronam æternæ gloriae , pro qua infideles hujusmodi, eundo, stando, vel redeun
militandum est in terris, quamque promisit Deus do, ab hoc sæculo migrare contigerit, ,te, ac eos
diligentibus se, nostramque, et dictæ Sedis be- dem concomitantes in sinceritate,et unitate præ
nedictionem , et gratiam exinde valeas uberius dictis persistentes, puræ innocentiae , qua , ba
promereri. plismate suscepto , extitisti , et illi extiterint,
2. Nos enim , ut tu , ac dilecti filii nobiles viri restituimus per præsentes .
Duces, Principes, Barones, Milites, aliquique 4. Volumus autem quod omnia , et singula ,
Christi fideles tuam Regiam serenitatem, in hac quae Christi fideles ipsi te non concomitantes in
fidei pugna concomitantes, seu imitantes, ac de subsidium tuum pro hujusmodi fidci negotio
bonis suis contribuentes, co animosius, ferven- peragendo contribuerint, per Prælatos singulo
tiorique zelo opus hoc aggrediaris, ac illi aggre- rum locorum in quibus contributiones hujus
diantur, seu de bonis suis contribuant, aut mit- modi pro tempore constitutæ fuerint, leventur,
tant, ut præfertur, quo ex hoc tu , ac illi suarum et simul reponantur, tibique per securos nun
animarum salutem consequi posse speraveris, tios, seu litteras cambiorum , sine quacumque
ac illi speraverint, de omnipotentis Dei miseri- diminutione, expensis, et salariis, rationabilibus
cordia, ac Beatorum Petri et Pauli, Apostolorum in his laborantibus dumtaxat reservatis, et sub
ejus, auctoritate conſisi , tibi, necnon omnibus, authentico computo transmittantur, quodque si
et singulis utriusque sexus Christi fidelibus Prælati ipsi, seu quicumque alii de summis in
tuam Magestatem in hoc fidei negotio concomi- subsidium hujusmodi mittendis, quidquam præ
tantibus, necnon illis, qui te personaliter comi- ter expensas, et salaria hujusmodi subtraxerint,
tari non voluerint, sed in subsidium juxta sua- alienaverint, seu in suos usususurpaverint, seu
rum facultatum , vel devotionis exigentiam mi- fraudulenter, vel dolose subtrabi,alienari, seu
serint, seu de bonis eis a Deo collatis rationa- usurpari permiserint, vel consenserint, ex com
biliter contribuerint, ut confessor idoneus, quem municationis, a qua praeterquam per Romanum
tu ad hoc, et eorum quilibet duxeris, seu Pontificum , seu in mortis articulo constituti,ab
duxerint eligendum , plenariam remissionem solvi nequeant, sententiam incurrant eo ipso.
omnium , et singulorum peccatorum , criminum , 5. Cæterum cum dillicile foret præsentes lit
delictorum , et excessuum , de quibus tu, et illi teras ad singula, in quibus de eis fides forsan
corde contriti, et ore confessi fueritis , tibi, ac facienda fuerit, loca deferre, volumus, et dicta
eisdem concomitantibus, quotiesbellum aliquod auctoritate decernimus, quod illarum transum
contra praefatos infideles te, et illos inire conti- ptus, manu publici Notarii subscriptas, et sigillo
gerit, non concomitantibus vero , sed mittenti- alicujus Episcopalis, aut Superioris Curia mu
bus, et contribuentibus, ut præfertur, in since nilis, perinde plenaria fides adbibeatur, ac si
ritate fidei, unitate Sanctæ Romanae Ecclesia , originales litterae hujusmodi exhibitæ forent, vel
ac obedientia , et devotione nostra , et successo- ostensa .
rum nostrorum Romanorum Pontificum cano- 6. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
nice intrantium , persistentibus semel dumtaxat paginam nostra concessionis , restitutionis, vo
in mortis articulo concedere valeat, devotionis luntatis, indulti, et decreti infringere, vel ei
tuæ eadem auctoritate indulgemus. Sic tamen ausu temerario contraire. Siquis autem hoc at
quod idem confessor de his, de quibus alteri tentare præsumpserit, indignationem Omnipo
satisfactio impendenda eam tibi, concomitanti- tentis Dei, ac Beatorum Petri, et Pauli Aposto
bus, mittentibus, et contribuentibus, per te ac lorum se noverit incursurum .
illos, si supervixeris, et illi supervixerint, aut Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
tuos, vel illorum hæredes, si forte tunc trans- Incarnationis Dominica millesimo quadringen
ieris, seu illi transierint, faciendam injungat, tesimo quinquagesimo secundo, quartodecimo
quam tu , et illi , ac hæredes præfati facere te- kalendas Julii , Pontificatus nostri anno sexto
neamini, ut præfertur. ( 18 de junho de 1452).
 Jus contulit Alfonso, Portugalliæ Regi, ut quaris regna , princip.tus, terras, et loca
Mahometica , aliave superstitione inquinata sibi subjicere posset

NICOLAUS EPISCOPUS
SERVUS SERI'ORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Alfonso Portugallia et Algarbii Regi illustri 1

Nicolaus Divino amore communiti, Christianorum cha- | nam æternæ gloria , pro qua militandum est in An . Chr.
V
ritate invitati, officiique pastoralis astricti de- terris, quamque promisit Deusdiligentibus se, 4452
bito, ea quze fidei, pro qua Christus Deus noster nostramque et Apostolicæ Sedis benedictionem ,
sanguinem effudit, integritatem ,augmentumque et gratiam exinde valeas uberius promereri. 3

respiciunt, probis fidelium animis vigere, tuam- 1. Nos enim ut tu , ac dilecti filii nobiles viri ,
que regiam magestatem hujusmodi sanctissimo duces, principes, barones, militi, aliique Christi
proposito confovere merito cupientes, tibi Sar- fideles tuam regiam serenitatem in hac fidei pu
racenos et paganos, aliosque infideles et Christi gna concomitantes, seu mittentes, et de bonis
inimicos quoscumque, et ubicumque constitu- suis contribuentes, eo animosiusferventiorique
tos, regna, ducatus, comitatus, principatus, alia- zelo opus hoc aggrediaris, ac illi aggrediantur,
que dominia, terras, loca, villas, castra, et que seu de bonis suis contribuant ac mittant, ut pre
cumque alia possessiones, bona mobilia et im-fertur, quo ex hoc tuæ ac illi suarum animarum
mobilia , in quibuscumque rebus consistentia, et salutem consequiposse speraveris, ac illi spe
quorumcumque nomine censeantur, pereosdem raverint, de Omnipotentis Dei misericordia, ac
Sarracenos, paganos, infideles, et Christi inimi- Beatorum Petri et Pauli,Apostolorum ejus, au
cos detenta et possessa, etiam cujuscumque seu ctoritate confisi, tibi, necnon omnibus et singu
>

quorumcumque Regis seu principis aut regnum lis utriusque sexus Christi fidelibus, tuam ma
vel principum regna, ducatus, comitatus, prin- gestatem in hoc fidei negotio concomitantibus,
cipatus, aliaque dominia, terræ , loca , villa , cas- necnon illis qui te personaliter concomitari non
tra, possessiones, et bona liujusmodi fuerint, valuerint, sed in subsidium juxta suarum facul
invadendi, conquirendi, e.rpugnandi et subju- tatum ac devotionis exigentiam miserint (non
gandi, illorumque personas in perpetuam ser- nullis interjectis de espianda rite apud sa
vitutem redigendi, regna quoque, ducatus, co- cerdotem conscientia) plenariam remissionem
mitatus , principatus, aliaque dominia, posses- omnium et singulorum peccatorum indulgemus.
siones, et bona hujusmodi, tibi et successoribus
tuis, Regibus Portugallice perpetuo applicandi
et approximandi, ac in tuos et eorundem suc
cessores usus et utilitates convertendi, plenam Et nibilominus, si te seu aliquos ex concomi
et liberam , auctoritate apostolica, tenore præ- tantibus præfatis contra Sarracenos et alios in
sentium , concedimus facultatem . Eandemque fideles hujusmodi eundo, stando , vel redeundo
regiam magestatem tuam rogamus, requirimur, ab hoc sæculo migrare contigerit, te ac eosdem
et hortamur attente, quatenus virtutis gladio præ- concomitantes in sinceritate , unitate, et obe
cinctus, ac forti animo præmunitus, pro divini dientia prædictis ( fidei nimirum et Ecclesia)
nominis augmento, fideique exaltatione, ac ani- persistentes, puræ innocentiæ , qua baptismate
mæ tuæ salute conquirenda Deum præ oculis suscepto extitisti, et illi extiterunt, restituimus
habens, in hujusmodi negotio potentiam virtu- per præsentes.
tis tuæ extendas, ut fides catholica per tuam Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
regiam magestatem contra inimicos Christi 1452, decimo quarto kalendas Julii, Pontifica
triumphum se reportasse sentiat, tuque coro- I tus nostri anno VI (18 de junho de 1452).
1 Raynald, loc. cit ., ad an. 1452, n.º 11 .
 Certarum partium ac redditurum Pacensis et Tudensis Diocesis, in Portugalliæ Regno
consistentium , Ceptensi Ecclesia incorporatio

NICOLAUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Venerabili Fratri Episcopo Elborensi, Salutem et Apostolicam Benedictionem i

Nicolaus Etsi de singulis orbis Ecclesiis , quibus nos sis alias congrua dote carebat, nullatenus habe- An. Chr.
V prætulit Apostolicæ præeminentia dignitatis, il rent unde sustentari , et alia eis incumbentia 1452
larumque prælatis etpersonis, ut ipsorum digni- onera valerent supportare, minime residerunt
tati et statui compensata decentia debile res- nec residerent, propter quod divinus cultus ibi
pondeant facultates, assiduis tenemur cogitare dem negligeretur in non modicum opprobrium
'udiis, ad ipsas tamen Ecclesias, quas in inimi- religionis Christianæ .
'um Christi nominis faucibus constitutas tem- 2. Idem prædecessor provide considerans,
pol lium rerum premit inopia, eo propensius quod certæ partes Pacensis et Tudensis diæce
convertere debemus sollicitudinis nostræ curam , sis , infra Portugalliæ et Algarbii regnorum limi
ut illis præsidentium aliarumque personarum tes consistentes, perspeciales in temporalibus et
suarum necessitatibus opportune provideatur, spiritualibus per dictam Sedem deputatos ad
quo si ipsorum egestas eos ecclesias ipsas urget ministratores Portugallenses , ex dispositione
deserere, maiora inde pericula et dispendia eve- ipsius Sedis, a nonnullis retroactis temporibus
nire formidantur . recta et gubernatæ fuerunt, tuncque regebantur
1. Dudum siquidem per felicis recordationis et gubernabantur, ac quod sub suorum Episco
Eugenium , Papam Quartum , prædecessorem porum regiminibus verisimiliter pervenire non
nostrum , accepto, quod licet olim dum civitas deberent, quodque Episcopus, Canonici, et per
Ceptensis per inclitæmemoriæ Joannem ,Portu- sona prædicti decentius vivere, et commodius
galie et Algarbii Regem illustrem , Altissimo eadem onera supportare possent, si dictæ par
disponente, ab infidelium Sarracenorum Chris- tes ab ipsis Pacensibus et Tudensibus Ecclesiis,
tiani nominis inimicorum , per quos occupata in regnis Castella et Legionis constitutæ , di
detinebatur, potestate, armata manu, erepta membratæ præfatæ Ecclesiæ Ceptensi, cum
fuerat, in illa , Apostolicæ Sedis auctoritate, sub omnibus juribus et pertinentiis suis ad dictas
vocabulo Beatissimæ Dei Genitricis, ecclesia Pacenses et Tudenses Ecclesia : pertinentibus,
pontificali honore adornata cum altaribus, et eidem Ceptensi Ecclesiæ in perpetuum incor
juribus, et insigniis cathedralibus, institutis in porarentur, annecterentur, et unirentur ; ac vo
ea canonicatibus, et præbendis, dignitatibus, iens necessitatibus et indigentiis Episcopi, Ca
personatibus, administrationibus, officiis et aliis pituli, Canonicorum , et personarum prædicto
beneficiis ecclesiasticis cum cura et sine cura , rum , necnon saluti animarum illorum , qui
primaria vice, et quotiens illa vacare exinde con- ipsam civitatem Ceptensem inhabitant, consu
tingeret, idoneis, quæ in ecclesia etsuper alta- lere, auctoritate Apostolica, ex certa scientia,
ribus prædictis missas, et alia divina officia per- et de Apostolicæ potestatis plenitudine, partes
petuis futuris temporibus celebrarent, personis prafatas in regno Portugallia existentes, qua
conferendis, erecta fuisset ; tamen Episcopus rum fructus, redditus, et proventus septaginta
Ceptensis pro tempore, ac dilecti filii Canonici rum librarum Turonensium parvarum, secun
et persona dictæ ecclesiae, pro eo quod diæcesis dum communem æstimationem , valorem an
Ceptensis pro maxima parte eisdem subdita di- nuum , ut idem prædecessor etiam acceperat,
noscebatur Sarracenis, et ipsa Ecclesia Cepten - non excedebant, cum omnibus juribus et per
1 Arch. nacional, maço 8 de bullas, n.º 11.
4
 26

Nicolaus
V
tinentiis supradictis a Pacensi et Tudensi Eccle- aliis etiam circa ea constitutionibus, et ordina- An.4632Chr.
siis præfatis dimembravit, segregavit , et sepa- tionibus et pænis adjectis, prout in dicti pra
ravit, easque pro diæcesi, ac ipsarum fructus, decessoris inde confectis litteris plenius conti
redditus, et proventus pro dote, eidem Ce- netur ; postmodum vero nos qui, dicto præde
ptensi Ecclesiæ deputavit, et assignavit. Ita cessore, sicut Altissimo placuit, sublato de me
quod, cedentibus vel decedentibus tunc existen- dio, fuimus, divina favente clementia, ad api
tibus dictarum partium administratoribus, sive cem summiapostolatus assumpti, rationabilibus
partes illas quomodolibet aliàs dimittentibus, suadentibus causis, omnes uniones, annexiones,
simul vel successive, liceret Episcopo præfato, et incorporationes de quibusvis cathedralibus
per se , vel alium seu alios, corporalem posses- et aliis ecclesiis invicem vel aliis ecclesiis, digni
sionem partium , et illarum jurium et pertinen- tatibus, personatibus, officiis, beneficiis et locis,
tiarum prædictorum , auctoritate propria libere quomodolibet Apostolica vel alia quavis auctori
apprehendere, ipsasque partes in spiritualibus tate factas, propter quas illorum intererat sic
et temporalibus regere et gubernare, ac ab eis unitorum possessionem pacificam tunc non ob
fructus, redditus, et proventus percipere et le- tinebant, revocavimus, cassavimus, et irritavi
vare, ac in suos et dictæ Ecclesiae Ceplensis usus mus, nulliusque decrevimus existere firmitatis .
juxta modum et formam subscriptos convertere 4. Et sicui exbibita nobis nuper pro parte
et perpetuo retinere, Pacensis et Tudensis Epis- charissimi in Christo filii nostri Alfonsi Portu
coporum ac cujusvis alterius licentia aut con- gallia et Algarbii Regis illustris, petitio contine
sensu super hoc minime requisitis; statuens bat, cum post revocationem , cassationem , et ir
etiam et decernens, ex tunc in antea perpetuis ritationem hujusmodi quondam Petrus Gundi
futuris temporibus, dictas partes cum praefatis salvi, qui alterius prædictarum partium , dum
suis juribus et pertinentiis suis, sicut ad Pacen- viveret, administrationem , auctoritate Apostoli
sem et Tudensem pertinuerunt, ad Ceptenses ca , gessit, fuisset extra romanam Curiam vita
Ecclesias prædictas pleno jure pertinere. functus, venerabilis frater noster Joannes Epis
3. Et in ipsa Ceptensi Ecclesia pro missis et copus Ceptensis, ejusdem partis possessionem
aliis divinis officiis diurnis, pariter et nocturnis, litterarum , necnon unionis et incorporationis
undecim Canonicorum , qui in sacerdotio debe- prædictarum obtentu apprehendit, licet de facto ,
rent esse constituti, et Capitulum simul face- ac illam ex tunc detinuit, illius fructus, redditus,
rent, ac quorum unus Decanus, qui in illa, et et proventus in usus præmissos, alias tamen
extra eam primum locum post Episcopum ob- juxta constitutionem , et ordinationem prade
tineret, et Capitulo præesset, necnon alius Can - cessoris hujusmodi, convertendo, et dilectus fi
tor qui specialius respicere teneretur chorum , lius Magister Fernandus Alvari Dalmeida, nola
et alius Sachrista qui custodire haberet vesti- rius noster, dictæ alterius partis Administrator,
menta et paramenta, atque alia sacro usui de- auctoritate Apostolica deputatus omni juri, sibi
putata, ipsius Ceptensis Ecclesiæ et animarum in administratione hujusmodi vel ad eam quo
curam omnium in civitate eadem habitantium modolibet competenti, illius possessione per
gereret, existerent, et quatuor aliorum Bene- eum non habita coram quibusdam notario pu
ficiatorum dumtaxat numerum esse; ac de blico et testibus extra prædictam curiam sponte
fructibus, redditibus, et proventibus, juribus, et libere cessit :
obventionibus, et emolumentis partium pra- 5. Cum autem sicut eadem petitio subjun
dictarum singulis ex undecim Canonicis tri- gebat causæ permissa , propter quas unio, an
ginta, et singulis ex aliis Beneficiatis septem cum nexio, et incorporatio prædictæ de dictis parti
dimidio florenos auri de Camera, singulis an . bus, ut præmittitur, factæ fuerunt, opportune
nis absque ulla difficultate solvendos ministra- requirant, ut unionis, annexionis, et incorpo
ri, ac residuum eorundem Episcopo præfatis rationis de dictis partibus factarum hujusmodi
ut per prædictum Episco
remanere, necnon fructus, redditus, proven- succedat effectus, et dictam
tus, jura, obventiones, et emolumenta ex qui- pum gesta in eo quo alteram partem , cu
buscumque aliis, quam ex ipsis partibus ad jus possessionem , ut præmittitur, apprehendit,
eandem Ceptensem Ecclesiam quovis modo spe- concernunt nostra opitulationis ministerio vali
ctantibus, rebus et bonis pro tempore prore- dentur, pro parte dicti Alfonsi Regis nobis fuit
nientia pro una Episcopo et pro alia medieta- humiliter supplicatum , ut providere super his
tibus illorum undecim Canonicis et quatuor aliis salubriter de benignitate Apostolica dignare
Beneficiatis cedere de medietate quoque unde- mur.
cim Canonicis et quatuor aliis Beneficiatis ce- 6. Nos igitur, hujusmodi supplicationibus in
dente hujusmodi singulos ex ipsis Canonicis clinati, fraternitati tuæ per Apostolica scripta
singulas equales ac dictos alios quatuor Benefi- mandamus, quatenus vocatis dicto Fernando et
ciatos tantam , quantam unus Canonicorum eo- aliis qui fuerint evocandi, si et postquam tibi
rundem perciperet portiones, percipere debere, de cessione hujusmodi legitime constiterit, il
 27

Nicolaus
V lam, si aliàs rite admissa non fuerit, auctoritate ctos usus convertere juxta tenorem litterarum An.1452Chr
nostra hac vice admittas, et si præmissa per praedictarum , dictorum Pacensis et Tudensis
prædictum prædecessorum accepta repereris ita Episcoporum, et cujuscumque alterius super
esse, super quo tuam conscientiam oneramus, hoc licentia et consensu minime requisitis; vo
unionem , annexionem , et incorporationem de lumus autem quod, si per te restitutionem ac
dictis partibus factas ac litteras supradictas,nec- de novo unionem , annexionem , et incorporatio
non omnia alia in dictis litteris contenta, ac per nem hujusmodi fieri contigerit, omnia et singula
ipsum prædecessorem facta, in idem robur eun- per præfatum prædecessorem nostrum in præ
demque vigorem in quibus ante revocationem , fatis litteris statuta et ordinata firmiter obser
cassassionem , et irritationem prædictas extite- ventur sub pænis per eum circa ea adjectis.
rant, eadem auctoritate restituas; et nibilomi- 7. Non obstantibus revocatione, cassatione,
nus partes prædictas mensa episcopali Cepten- et irritatione prædictis, necnon omnibus quæ
si, cujus fructus, redditus, et proventus centum prædecessor prædictus in dictis litteris non ob
librarum similium secundum æstimationem stare voluit, ceterisque contrariis quibuscum
prædictam valorem annuum , ut asseritur, non que. Nos insuper, si restitutionem , unionem ,
excedunt, sub onere ac modis, quibus unio, an- annexationem , et incorporationem hujusmodi
nexio, et incorporatio prædictæ de illis factæ de novo per te fieri contigerit, ut præfertur, ex
sunt, de novo perpetuo unias, incorpores, et nunc irritum decernimus et inane, si secus su
annectes, ita quod liceat dicto Episcopo pro tem- per his a quoquam quavis auctoritate scienter,
pore existenti alterius nunc administratore ca- vel ignoranter, contigerit attentari .
rentis ex nunc de novo necnon reliquæ earun- Datum Romae apud Sanctum Petrum , anno
dem partium , quam primum illam etiam admi- Incarnationis Dominicæ millesimo quadrigente
nistratore carere contigerit, possessionem ex simo quinquagesimo secundo, quinto kalendas
tunc auctoritate propria apprehendere, illarum- Julii, Pontificatus nostri anno sexto (27 de ju
que fructus, redditus, et proventus in supradi- | nho de 1452) .
 Confirmatio litterarum Eugenii IV , quæ annexaverant Episcopatui Ceptensi redditus ab Episcopis
Pacensi ac Tudensi in Portugalliæ Regno preceptos

NICOLAUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD PERPETUAN REI MEMORIAM 1

Nicolaus Ex clementi provisione sedis Apostolica , nec- cultus divinus ibidem negligebatur in non mo- An.1452
Chr.
V
non ecclesiasticarum , præsertim pontificali di- dicum opprobrium Religionis Christiana .
gnitate prædictarum , personarum devotione et 2. Dictus prædecessor provide considerans,
meritis noscitur provenire, ut Romanus Ponti- quod certæ partes Pacensis et Tudensis diæce
fex, quandoque a prædecessoribus suis Roma- sis, infra dictorum regoorum limites consisten
nis Pontificibus in personarum earundem ac illa- tes, per speciales in spiritualibus et temporali
rum ecclesiarum favorem commodum et utili- bus per dictam Sedem deputatos administrato
tate, gesta, etiam ab eo postea revocata,corrobo- res Portugalenses, ex dispositione ipsius Sedis,
ret , et confirmet, necnon ut debitum sortiantur a nonnullis retroactis temporibus rectæ et guber
effectum , opem et operam impendit efficaces. natæ fuerant, tuncque regebantur, et goberna
1. Dudum siquidem per felicis recordationis bantur, ac quod sub suorum Episcoporum regi
Eugenium , Papam Quartum , prædecessorem minibus verisimiliter pervenire non deberent,
nostrum , accepto quod , licet olim dum civitas quodque Episcopus, Canonici, et personæ præ
Ceptensis per inclitæ memoriæ Joannem , Portu- dicti decentius vivere et commodius eadem
galiæ et Algarbii Regem , Altissimo disponente, onera supportare possent, si dictæ partes ab
ab infidelium Sarracenorum Christiani nominis ipsis Pacensibus et Tudensibus Ecclesiis in re
inimicorum , per quos occupata detinebatur, po- gnis Castella et Legionis constitutæ , dimem
9

testate, armata manu, erepta fuerat, in illa Apos- brata , cum omnibus juribus, et pertinentiis
tolicæ Sedis auctoritate, ad laudem ipsius a quo suis ad dictas Pacenses et Tudenses Ecclesias
cuncta bona procedunt et sanctorum omnium , pertinentibus, eidem Ceptensi Ecclesiæ in per
sub vocabulo Beatissimæ Dei Genitricis semper petuum incorporarentur, annecterentur, et uni
Virginis Mariæ , ecclesia pontificali honore ador- rentur, necessitatibus, et indigentiis Episcopi,
nata, cum altaribus, ac juribus, et insigniis ca- Capituli, Canonicorum , et personarum prædi
thedralibus, institutis in ea canonicatibus etpræ- ctorum , necnon saluti animarum illorum qui
bendis, dignitatibus, personatibus, administra- ipsam Civitatem Ceptensem inbabitabant, consu
tionibus, officiis, etaliis beneficiis ecclesiasticis, lere volens, ex præmissis et certis aliis, quas
cum cura et sine cura , primaria vice etquotiens idem prædecessor pro expressis baberi voluit
illa exinde vacare contingeret, idoneis, quæ in causis, auctoritate Apostolica, ex certa scientia
Ecclesia et super altaribus prædictis missas, et et de Apostolicæ potestatis plenitudine, partes
alia divina officia perpetuis futuris temporibus præfatas in regno Portugalliae existentes, qua
celebrarent, personis conferendis, erecta foret, rum fructus, redditus, et proventus, ad dictas
tamen EpiscopusCeptensis pro tempore, ac di- Pacenses et Tudenses Ecclesias pertinentes, se
lecti filii Canonici et persona dictæ Ecclesiæ , septingentarum librarum Turonensium parva
pro eo quod dicecesis Cèptensis pro maxima rum , secundum communem æstimationem , va
parte eisdem subdita dinoscebatur Sarracenis, lorem annuum , ut idem prædecessor acceperat,
et ipsa Ecclesia Ceptensis aliàs congrua dote non excedebant, cum omnibus juribus, et per
carebat, nullatenus habebant unde sustentari, tinentiis supradictis a Pacensibus et Tudensi
et alia eis incumbentia onera aliquatenus vale- bus Ecclesiis præfatis penitus et omnino di
rent supportare, minime resederant nec resi- membravit, segregavit. et separavit, easque pro
debant, et perinde erat quoad effectum , ac si diæcesi, ac ipsarum fructus, redditus, et pro
dicta constitutio facta non fuisset, propter quod ventus prædictos pro dote, eidem Ceptensi Ec
1 Arch . nacional, maço 8 de bullas, n.º 16.
 29

Nicolaus clesiæ deputavit, et assignavit ; ita quod, ceden- | nem, provisionem , presentationem seu quamvis An.1452Chr.
Ý tibus vel decedentibus tunc existentibus partium aliam dispositionem quotienscumque illa fienda
prædictarum administratoribus, sive partes illas occurrerent, salvis in omnibusreservationibus et
quomodolibet aliàs dimittentibus, simul aut suc- dispositionibus Apostolicis, necnon partium , ac
cessive, liceretEpiscopo præfato per se vel alium rerum , et bonorum prædictorum regimen et ad
seu alios corporalem possessionem partium , ac ministrationem , ad solum Episcopum præfatum
illarum jurium , et pertinentiarum prædictorum , pertinere debere, ac irritum et inane, nullius
auctoritate propria, libere apprehendere, ipsas- que roboris vel momenti quicquid contra teno
que partes in spiritualibus et temporalibus re- rem et effectum præmissorum a quoquam , Apos
gere, et gubernare,, ac ab eis fructus, redditus, tolica, vel alia quavis auctoritate, scienter vel
et proventus percipere, et levare, ac in suos et ignoranter, circa numerum Canonicorum et per
dictæ Ceptensis Ecclesiæ usus, juxta modum et sonarum prædictorum , ac regimen et adminis
formam subscriptos, convertere et perpetuo re - trationem rerum ,et bonorum præfatæ Ceptensis
tinere, Pacensis et Tudensis Episcoporum præ- Ecclesiæ dispositum et ordinatum foret, aut dis
dictorum ac cujusvis alterius licentia aut con- poni et ordinari, seu aliàs contingeret attentari.
sensu super hoc minime requisitis, statuens et 4. Voluit autem prædictus prædecessor quod,
decernens ex tunc in antea perpetuis futuris si Episcopus pro tempore, post habitam plenam
temporibus dictas partes cum præfatis suis juri- et integram possessionem partium prædicta
bus etpertinentiis, siculi ad Pacensem et Tuden- rum , a solutione partis, ut præmittitur, Deca
sem pertinuerant, ad Ceplentes Ecclesias prædi- num , Canonicos, et Beneficiatos præfatos con
ctas pleno jure pertinere. tingentis cessaret , sententiam excommunicatio
3. Et in ipsa Ceptensi Ecclesia pro missis et nis ipso facto incurreret; quodque si eam animo
aliis divinis ofliciis diurnis, pariter etnocturnis, indurato per tres menses sustineret, videlicet
undecim Canonicorum , qui in sacerdotio esse non solvendo a parte ipsum contingente, foret
deberent constituti, et in simul capitulum face- ipso facto privatus, prout in dicti prædecessoris
rent , ac quorum unus Decanus, qui in illa et ex- litteris super inde confectis plenius continetur.
tra illam post Episcopum primum locum obti- 5. Postmodum vero , cum nos qui, dicto præ
neret, et Capitulo præesset, necnon alius Cantor decessore, sicut Domino placuit, sublato deme
qui specialius respicere tenerelur chorum , et dio, divina favente clementia, ad apicem summi
alius Sachrista qui custodire haberet vestimenta apostolatus assumpti fuimus, rationabilibus sua
et paramenta atque alia sacro usui deputata, dentibus causis, omnes uniones, annexiones,
ipsius Ceptensis Ecclesiæ et animarum curam et incorporationes de quibusvis cathedralibus,
omnium in eadem civitate habitantium gereret, necnon aliis ecclesiis, monasteriis, dignitatibus,
existerent et quatuor aliorum Beneficiatorum personatibus, officiis, ac beneficiis ecclesiasticis,
dumtaxat numerum esse ; ac de fructibus, red - qualiacumque forent, invicem vel aliis ecclesiis,
ditibus, et proventibus, juribus, obventionibus, monasteriis, mensis, dignitatibus, personati
et emolumentis partium prædictarum singulis bus, ofliciis, beneficiis, et locis quomodolibet
ex undecim Canonicis, triginta et singulis ex aliis Apostolica, vel alia quavis auctoritate factas,
Beneficiatis septem cum dimidio florenos auri propter quas illi , quorum interesset, sic unito
de Camera singulis annis, cessanti omni excu- rum possessionem pacificam tunc non tenebant,
satione, absque ula difficultate solvendos mi- revocavissemus, cassavissemus, et irritavisse
nistrari, ac residuum eorundem Episcopo pre- mus, nulliusque decrevissemus existere firmi
fato remanere, necnon fructus, redditus, pro- tatis, sicut exhibita nobis nuper pro parte caris
ventus, jura, obventiones, et emolumenta, ex simi in Christo filii nostri Alfonsi, Portugalliae
quibuscumque aliis, quam ab ipsis partibus ad et Algarbii regnorum prædictorum Regis illus
eandem Ceptensem Ecclesiam quovismodo spe- tris, petitio continebat, dictus Episcopus unam
ctantibus, rebus et bonis pro tempore provenien- dictarum partium ,videlicet Pacensis, tunc, per
tia , pro una Episcopo et pro alia medietatibus il- obitum quondam Petri Gundisalvi illius admi
lorum undecim Canonicis et quatuor Beneficia- nistratoris extra Romanam curiam defuncti, va
tis præfatis cedere, de medietate quoque unde- cantem seu illius possessionem dictarum litte
cim Canonicis et quatuor aliis Beneficiatis ceden- rarum vigore assecutus, illam ex tunc tenuit et
tes hujusmodi singulos ex ipsis Canonicis sin possedit, prout tenet et possidet de præsenti,
gulas aequales, ac dictos alios quatuor Beneficia fructus, redditus, et proventus percipiens ex
tos tantam quantam unus Canonicorum eorun- eadem , ac dilectus filius Magister Fernandus
dem perciperet, portiones percipere; ac unde- Alvari de Almeyda clericus, notariusnoster, as
cim canonicatuum et præbendarum qui aliis, sererens quod interim de dicta parte, ut præ
quain actu in sacerdotio constitutis personis, mittitur, vacante sibi per nos seu auctoritate lit
conferri nequirent, et quatuor aliorum Benefi- terarum nostrarum provisum fuit , omni juri sibi
ciatorum Ecclesiae Ceptensis hujusmodi collatio- | in dicta parte vel ad eam quomodolibet compe
 30

Nicolaus lenti, coram dilecto filio Philippo Alfonsi, no- | tatio unionum prædictæ per nos factæ nullate. An.1453Chr.
tariu publico, et nonnullis testibus fidedignis, nus fuissent.
extra dictam curiam , sponte et libere cessit seu 7. Et nibilominus, pro potioris cautelæ suf
renunciavit, prout in instrumento publicomanu fragio, dimembrationem , separationem , segre
dicti Philippi notarii signato plenius continetur. gationem , deputationem , et assignationem eas
Cum autem sicut eadem petitio subjungebat dem , ac omnia alia et singula in dictis litteris
dictus Rex dimembrationem , separationem , se contenta in omnibus et per omnia aliàs juxta
gregationem , deputationem , et assignationem ipsarum litterarum tenorem , continentiam atque
prædictas, ac omnia alia et singula in dictis litte- formam , auctoritate et scientia similibus conce
ris contenta, ipsasque litteras ac quæcumque dimus per presentes.
inde secuta , pro eorum subsistentia firmiori, 8. Non obstantibus constitutionibus, et ordi
nostro munimine roborari desideret: nationibus Apostolicis, necnon statutis et con
6. Nos, pium et laudabile desiderium Regis suetudinibus Pacensis, Tudensis, et Ceptensis
hujusmodi in Domino plurimum commendan- Ecclesiarum prædictarum , juramento , confir
tes, ac cessionem seu renuntiationem prædi- matione Apostolica vel quacumque firmitate alia
ctam , de qua nobis, per dicti instrumenti exhi- roboratis, quibus omnibus et singulis, illorum
bitionem plena fides facta extitit, auctoritate tenores de verbo ad verbum præsentibus pro
Apostolica, harum serie admittentes, ipsius Re- expressis habentes, illis alias in suo robore per
gis asserentis quod fructus, redditus, et proven- mansuris, quod ad præmissa expresse deroga
tus Ecclesiæ Ceptensis centum librarum Tu- mus, cæterisque contrariis quibuscumque.liceat hanc
ronensium similium , secundum æstimationem 9. Nulli ergo omnino hominum
prædictam , valorem annuum non excedunt, in paginam nostræ admissionis, approbationis,
hac parte supplicationibus inclinati, auctoritate confirmationis, communitionis, supplectionis,
Apostolica, et ex certa sciencia , tenore præsen- concessionis, et derogationis infringere, vel ei
tium dimembrationem , separationem , segrega ausu temerario contraire. Siquis autem hoc at
tionem , deputationem , et assignationem et con- tentare præsumpserit, indignationem Omnipo
tenta in prædictis prædecessoris litteris et inde tentis Dei , ac Beatorum Petri et Pauli , Aposto
secuta præfata approbamus et confirmamus, ac lorum ejus, se noverit incursurum .
præsentis scripti patrocinio communimus, sup- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno In
plentes omnes defectus, si qui forsan interve- carnationis Dominicæ millesimo quadringente
nerint in eisdem , ac illa valere, plenamque ro- simo quinquagesimo secundo, nonas Augusti,
boris firmitatem obtinere in omnibus et per Pontificatus nostri anno sexto (5 de agosto de
omnia, perinde ac si revocatio, cassatio, et irri- | 1452 ).
 Terras et maria conquesita et conquirenda , possessa et possidenda ad Portugalliæ Reges
in perpetuum spectare et pertinere declaratur

NICOLAUS EPISCOPUS
SERVUS SERTORUM DEI . AD PERPETUAM REI MEMORIAM *

Nicolaus
V
Romanus Pontifex, regni cælestis clavigeri | Crucis inimicos, perfidos Sarracenos videlicet, An.Chr.
successor, et Vicarius Jesu Christi, cuncta mun- ac quoscumquealios infideles ad ipsius fidei gre- 1454
di climata, omniumque nationum in illis degen- mium reduci, ab ejus ineunte ætate totis aspi
tium qualitates paterna consideratione discui- rans viribus, post Ceptensem civitatem in Africa
tiens, ac salutem quærens, et appetens singulo- consistentem per dictum Joannem Regem, ejus
rum , illa propensa deliberatione salubriter or subactam dominio, et post multa per ipsum In
dinat, et disponit, quæ grata divinæ Magestati fantem , nomine tamen dicti Regis contra hos
fore conspicit, et per quæ oves sibi divinitus tes et infideles prædictos, quandoque etiam in
creditas ad unicum ovile dominicum reducat, propria persona, non absque maximis labori
et acquirat, eis felicitatis æternæ premium , ac bus, et expensis, ac rerum et personarum pe
veniam impetret animabus, quæ eo certius, au- riculis, et jactura, plurimorumque naturalium
ctore Domino, prevenire credimus, si condignis suorum cæde gesta bella, ex tot tantisque la
favoribus, et specialibus gratiis eos Catholicos boribus, periculis, et damnis non fractus, ne
prosequamur Reges, et Principes, quos veluti que territus, sed ad hujusmodi laudabilis, et
Christiane fidei athletas, et intrepidos pugiles, pii propositi sui prosecutionem in dies magis,
non modo Sarracenorum , cæterorumque infide- atque magis exardescens in Oceano mari quas
lium , Christiani nominis inimicorum , feritatem damn solitarias insulas fidelibus populavit, ac
reprimere, sed etiam ipsos, eorumque regna, ac fundari, et construi inibi fecit Ecclesias, et alia
loca, etiam in longissimis probisque incognitis loca pia, in quibus divina celebrantur officia, ex
partibus consistentia, pro defensione etaugmen- dicti quoque Infantis laudabili opera , et indus
to fidei hujusmodi debellare, suoque temporali tria quamplures diversarum in dicto mari exis
dominio subdere, nullis parcendo laboribus et tentiam insularum incolæ seu habitatores ad
expensis , facti evidentia cognoscimus , ut Re - veri Dei cognitionem venientes sacrum baptis
ges, et Principes ipsi, sublatis quibusvis dispen ma susceperunt, ad ipsius Dei laudem , et glo
diis, ad tam saluberrimum , tamque laudabile riam , ac plurimorum animarum salutem , ortho
prosequendum opus peramplius animentur. doxæ quoque fidei propagationem , et divini cul
1. Ad nostrum siquidem nuper non sine in- tus augmentum .
genti gaudio, et nostræ mentis lætitia pervenit 2. Praeterea, cum olim ad ipsius Infantis per
auditum , quod dilectus filius nobilis vir Henri- venisset notitiam, quod nunquam , vel saltem a
cus, Infans Portugalliæ , charissimi in Christo memoria hominum , non consuevissetperhujus
filii nostri Alfonsi , Portugalliae , et Algarbii modi Oceanum mare versus meridionales, et
regnorum Regis illustris patruus, inhærens orientales plagas navigari, illudque nobis occi
vestigiis claræ memoriæ Joannis dictorum re- duis adeo foret incognitum , ut nullam de par
gnorum Regis ejusgenitoris , ac zelo salutis ani- tium illarum gentibus certam notitiam habere
marum, et fidei ardore plurimum succensus, mus, credens se maximum in hoc Deo præstare
tanquam Catholicus, et verus omnium Creato- obsequium , si ejus opera , et industria mare
toris Christi miles, ipsiusque fidei acerrimus, ac ipsum usque ad Indos,qui Christi nomen colere
fortissimus defensor, et intrepidus pugil , ejus- dicuntur, navigabile fieret, sicque cum eis par
dem Creatoris gloriosissimum nomen , per uni- ticipare, et illos in Christianorum auxilium ad
versum terrarum orbem , etiam in remotissimis versus Sarracenos, et alioshujusmodifidei hos
et incognitis locis, divulgari, extolli, et venerari, tes commovere posse, ac nonnullos Gentiles, seu
necnon illius, ac mirificæ, qua redemptisumus, Paganos, nefandissimi Mahometis secta nimium
1 Arch. nacional, maco 7 de bullas, n.º 29 ; Lour. Pires de Carvalho, loc. cit., pag. 285; Bullarum colle
ctio, etc. , pag. 16.
 32

Nicolaus infectos, populos inibi medio existentes conti- prius desuper expressa ab eodem Rege, vel In- An. Chr.
V
nuo debellare, eisque incognitum sanctissimum fante licentia , ad dictas Provincias navigare, aut 1454
Christi nomen prædicare, ac facere prædicari; in earum portibus contractare, seu in mari pis
regia tamen semper auctoritate munitus, a vi- cari præsumeret; tamen successu temporis eve
gintiquinque annis citra, exercitum ex diclorum nire posset, quod aliorum regnorum , seu na
regnorum gentibus, maximis cum laboribus, tionum persona , invidia, malitia , aut cupiditate
periculis, et expensis, in velocissimis navibus, ducti contra prohibitionem prædictam absque
caravellas nuncupatis, ad perquirendum mare, licentia, et tributi solutione hujusmodi ad di
et provincias maritimas versus meridionales par- ctas provincias accedere, et in sic acquisitis pro
tes, et Polum Antarcticum , annis singulis fere vinciis, portibus, insulis, ac mari navigare,con
>

mittere non cessavit; sicque factum est, ut cum tractare, et piscari præsumerent, etesinde inter
naves hujusmodi quamplures portus, insulas, Alfonsum Regem , ac Infantem , qui nullatenus
et maria perlustrassent, et occupassent ad Gui- se in his sic deludi paterentur, et præsumentes
neam provinciam tandem pervenirent, occupa- prædictos quamplura odia, rancores, dissensio
tisque nonnullis insulis, portibus, ac mari eidem nes, guerræ , et scandala in maximam Dei of
provinciæ adjacentibus, ulterius navigantes ad fensam , et animarum periculum verisimiliter
ostium cujusdam magni fluminis, Nili commu- subsequi possent, et subsequerentur:
niter reputati, pervenirent, et contra illarum 4. Nos premissa omnia, et singula debita
partium populos nomine ipsorum Alfonsi Regis, meditatione pensantes, et attendentes, quod cum
et Infantis per aliquos annos guerra habita ex- olim præfato Alfonso Regi, quoscumque Sarra
titit, et in illa quamplures inibi vicine insulæ cenos, et Paganos, aliosque Christi inimicos
debellatæ , ac pacifice possessæ fuerunt, prout ubicumque constitutos, ac regna,ducatus, prin
adhuc cum adjacenti mari possidentur; exinde cipalus , dominia , possessiones, et mobilia, et
quoque multi Guinei, etalii Nigri vi capti, qui- immobilia bona quæcumque per eos detenta,
dam etiam non prohibitarum rerum permuta- ac possessa invadendi, conquirendi, expugnan
tione, seu alio legitimo contractu emptionis ad di, debellandi, et subjugandi, illorumque per
dicta sunt regna transmissi, quorum inibi in sonas in perpetuam servitutem redigendi, ac re
copioso numero ad Catholicam fidem conversi gna, ducatus, comitatus, principatus, dominia,
extiterunt, speraturque, divina favente clemen- possessiones, et bona sibi,etsuccessoribus suis
tia, quod si hujusmodi cum eis continuentur applicandi, appropriandi, ac in suos, successo
progressus, vel populi ipsi ad fidem converten- rumque suorum usus, etutilitatem convertendi,
tur, vel saltem multorum ex eis animæ Christo aliis nostris litteris plenam et liberam , inter cæ
lucrifient. tera concessimus facultatem ; dictæ facultatis
3. Cum autem , sicut accepimus, licet Rex, obtentu idem Alfonsus Rex , seu ejus auctoritate
et Infans præfali , qui cum tot, tantisque pericu- prædictus Infans, justé et legitimè insulas, ter
lis, laboribus, el expensis, nec non perditione ras , portus, et maria hujusmodi acquisivit, ac
tot naturalium regnorum hujusmodi, quorum possedit,et possidet, illaque ad eundem Alfon
inibiquamplures perierunt, ipsorum naturalium sum Regem , et ipsius successores de jure spe
dumtaxat freti auxilio , provincias illas perlus- ctant, et pertinent, neque quivis alius etiam
trari fecerunt, ac portus, insulas, et maria hu- Christi fidelis, absque ipsorum Alfonsi Regis,
jusmodi acquisiverunt, et possederunt, ut præ- et successorum suorum licentia speciali, de illis
fertur, ut illorum veri Domini, timentes ne aliqui se hactenus intromittere licite potuit, nec potest
cupiditate ducti ad partes illas navigarent, et quoquomodo ; ut ipse Alfonsus Rex,ejusque suc
operis hujusmodiperfectionem , fructum , et lau - cessores, et Infans eo ferventius huic tam piis
dem sibi usurpare, vel saltem impedire cupien- simo, ac præclaro, et omnium ævo memoratu
tes , propterea seu lucri commodo, aut malitia dignissimo operi, in quo, cum in illo animarum
ferrum , arma, ligamina, aliasque res, et bona ad salus, fidei augmentum , et illius hostium depres
Infideles deferri prohibita, portarent, vel trans- sio procurentur, de ipsiusque fidei, ac Reipu
mitterent, aut ipsos infideles navigandimodum blica Universalis Ecclesia rem agi conspicimus,
edocerent, propter quæ eis hostes fortiores, ac insistere valeant et insistant, quo, sublatis qui
duriores fierent, et hujusmodi prosecutio vel busvis dispendiis amplioribus,se per nos , et Se
impediretur, vel forsan penitus cessaret, non dem Apostolicam favoribus, et gratiis munitos
absque Dei magna offensa , et ingenti totius fore conspexerint, de præmissis omnibus, et
Christianitatis opprobrio: ad obviandum præ- singulis plene informati:
missis, ac pro suorum juris, et possessionis 5. Motu proprio , non ad ipsorum Alfonsi Re
conservatione, sub certis tunc expressis gravis- gis, et Infantis, vel alterius pro eis nobis super
simis pænis prohibuerint, et generaliter sta- hoc oblatæ petitionis instantiam , maluraque
tuerint, quod nullus nisi cum suis nautis, ac prius desuper deliberatione præhabita, aucto
navibus, et certi tributi solutione, obtentaque | ritate Apostolica, et ex certa scientia, de Apos
 33

Nicolaus
V
lolicæ potestatis plenitudine, litteras facultatis | racenorum , et infidelium loca , dummodo fer- An.Chr.
præfatas, quarum tenores de verbo ad ver- ramenta, ligamina, funes, naves, seu armatu 1454
bum præsentibus haberi volumus pro insertis, rarum genera non sint, deferre, et ea dictis Sar
cum omnibus, et singulis in ei contentis clau - racenis, et infidelibus vendere, omnia quoque
sulis, ad Ceptensem , et prædicta, ac quæcum- alia, et singula in præmissis, et circa ea oppor
que alia , etiam ante datam dictarum facultalis tuna, vel necessaria facere, gerere, vel exercere.
litterarum acquisita , et ad ea , quæ in posterum 8. Ipsique Alfonsus Rex, successores, et In
nomine dictorum Alfonsi Regis,suorumquesuc- fans in jam acquisitis, et per eum acquirendis
cessorum , et Infantis, in ipsis , ac illis circum- provinciis, insulis, ac locis, quascumque Eccle
vicinis, et ulterioribus, ac remotioribus parti- sias, Monasteria, et alia pia loca fundare, ac fun
bus, de Infidelium , seu Paganorum manibus dari, et construi ; necnon quascumque volunta
acquiri poterunt, provincias, insulas, portus, et rias personas ecclesiasticas sæculares, et quo
maria quæcumque extendi, et illa sub eisdem rumvis etiam Mendicantium Ordinuin Regula
facultatis litteris comprehendiipsarumque facul- res, de superiorum tamen suorum licentia, ad illa
tatis, et præsentium litterarum vigore jam ac- transmittere, ipsæque personæ inibi etiam quoad
quisita , et quæ in futurum acquiri contigerit, vixerint commorari, ac quorumcumque in dictis
postquam acquisita fuerint ad præfatos Regem partibus existentium , vel accedentium confes
etsuccessoressuos, ac Infantem : ipsamque con- sioncs audire, illisque auditis in omnibus, præ
questam , quam a Capitibus de Bojador, et de terquam Sedi prædictæ reservatis, casibus, de
Nam, usque per totam Guineam , et ultra, ver- bitam absolutionem impendere, ac pænitentiam
sus illam meridionalem plagam extendi harum salutarem injungere, necnon Ecclesiastica Sacra
serie declaramus, etiam ad ipsos Alfonsum Re - menta ministrare valeant, libere, ac licite decer
gem , et successores suos, ac Infantem , et non nimus; ipsisque Alfonso, et successoribus suis
ad aliquos alios spectasse, et pertinuisse, ac in Regibus Portugalliæ , qui erunt in posterum , et
perpetuum spectare, et pertinere de jure. Infanti præfato concedimus et indulgemus.
6. Necnon Alfonsum Regem , el successores 9. Ac universos, et singulos Christi fideles
suos, ac Infantem prædictos in illis, et circa ea , ecclesiasticos, sæculares, et Ordinum quorum
quæcumque proliibitiones, statuta , etmandata, cumque Regulares, ubilibet per orbem constitu
etiam pænalia, et cum cujusvis tributi imposi- tos, cujuscumque status, gradus, ordinis, con
lione facere, ac de ipsis, ut de rebus propriis, ditionis, vel præeminentiæ fuerint, etiamsi Ar
et aliis ipsorum dominiis disponere, etordinare chiepiscopali, Episcopali , Imperiali, llegali , Re
potuisse, ac nunc , et in futurum posse libere, ginali , Ducali , seu alia quacumque maiori ec
ac licite tenore presentium decernimus, et de- clesiastica, vel mundana dignitate præfulgeant,
claramus. Ac pro potioris juris, et cautelæ suf- obsecramus in Domino, et peraspersionem san
fragio, jam acquisita , et quæ in posterum acquiri guinis Domini nostri Jesu Christi, cujus , ut præ
contigerit provincias, insulas, portus, loca , et mittitur, res agitur, exhortamur, eisque in re
maria quæcumque, quotcumque, et qualiacum- missionem suorum peccaminum injungimus,
que fuerint, ipsamque conquestam a Capitibus necnon hoc perpetuo prohibitionis edicto distri
de Bojador, et de Nam prædictis Alfonso Regi, ctius inhibemus, ne ad acquisita, seu possessa ,
et successoribus suis Regibus dictorum regno- nomine Alfonsi Regis, aut in conquesta hujus
rum, ac Infanti præfatis perpetuo donamus, modi consistentia provincias, insulas, portus,
concedimus, et appropriamus per præsentes, maria, et loca quæcumque, seu alias ipsis Sar
7. Propterea cum id ad perficiendum opus racennis, infidelibus, velpaganis, arma, ferrum ,
hujusmodi multipliciter sit opportunum , quod ligamina, aliaque a jure Sarracenis deferri pro
Alfonsus Rex , et successores, ac Infans prædi- hibita quoquomodo:
cli , necnon personæ, quibus hoc duxerint, seu 10. Vel etiam absque speciali ipsius Alfonsi
aliquis eorum duxerit committendum , illius Regis, et successorum suorum ,et Infantis licen
dicio Joanni Regi per felicis recordationis Mar- tia, merces, et alia a jure permissa deferre, aut
tinum Quintum , et alterius indultorum etiam in- per maria hujusmodi navigare, seu deferri, vel
clytæ memoria Eduardo eorundem regnorum navigari facere, aut in illis piscari, seu de pro
Regi , ejusdem Alfonsi Regis genitori per piæ vinciis, insulis, portibus, maribus, et locis, seu
memoriæ Eugenium Quartum , Romanos Ponti- aliquibus eorum , aut de conquesta hujusmodi
fices prædecessores nostros, concessorum, ver- se intromittere, vel aliquid, per quod Alfonsus
sus dictas partes cum quibusvis Sarracenis, et Rex, et successores sui, et Infans prædicti quo
infidelibus, de quibuscumque rebus, et bonis, minus acquisita, et possessa pacifice possideant,
ac victualibus emptiones, et venditiones, prout ac conquestam hujusmodi prosequantur, et fa
congruerit, facere, necnon quoscumque contra- ciant per se, vel alium, seu alios directe, vel in
ctus inire, transigere, pacisci, mercari , ac ne directe, opere, vel consilio facere, aut impedire
gotiari,5 et merces quascumque ad ipsorum Sar- I quoquomodo præsumanl .
 34

Nicolaus 11. Qui vero contrarium fecerint, ultra pe- litatis vitio a quoquam in posterum valeant im- An.1156Chr.
nas contra deferentes arma, et alia prohibita pugnari, volumus, et auctoritate, scientia, ac
Sarracenis quibuscumque a jure promulgatas, potestate prædictis harum serie decernimus pa
quas illos incurrere volumus ipso facto , si per- riter, et declaramus, quod dictæ litteræ , et in
sonæ fuerint singulares, excommunicationis sen- eis contenta de subreptionis, obreptionis, vel
tentiam incurrant, si communitas, vel universi- nullitatis etiam extraordinarie, vel alterius cu
tas civitatis, castri , villæ , seu loci, ipsa civitas, juscumque potestatis, aut quovis alio defectul
castrum , villa , seu locus interdicto subjaceanteo impugnari, illarumque effectus retardari, vel
ipso, nec contrafacientes ipsi , vel aliqui eorum impediri nullatenus possint, sed in perpetuum
ab excommunicationis sententia absolvantur, valeant, ac plenam obtineant roboris firmitatem ,
nec interdicti hujusmodi relaxationem Aposto- irritum quoque sit, et inane, si secus super his a
licam , vel alia quavis auctoritate obtinere pos- quoquam quavis auctoritate scienter, vel igno
sint, nisi ipsis Alfonso, et successoribus suis, ac ranter, contigerit attentari.
Infanti prius pro præmissis congruè satisfece- 15. Et insuper, quia difficile foret præsentes
rint, aut desuper amicabiliter concordaverint nostras litteras ad quæcumque loca deferre, vo
9

cum eisdem . lumus, et dicta auctoritate harum serie decer

12. Mandantes per Apostolica scripta Vene- nimus, quod earum transumpto manu publica,
rabilibus fratribus nostris Archiepiscopo Ulix- et sigillo episcopalis, vel alicujus superioris
bonensi, et Sylvensi, ac Ceptensi Episcopis, qua- ecclesiasticæ curiæ munito , plena fides adhibea
tenus ipsi , vel duo, aul unus eorum per se , vel tur, et perinde stetur, ac si dictæ originales lit
alium , seu alios, quoties pro parte Alfonsi Regis, teræ forent exbibitæ, vel ostensæ , et excommu
et illius successorum , ac Infantis predictorum , nicationis, aliæque sententiæ in illis contenta
vel alicujus eorum desuper fuerint requisiti, vel infra duos menses computandos a die, qua ipsa
aliquis ipsorum fuerit requisitus, illos, quos præsentes litteræ , seu charta , vel membrana
excommunicationis, et interdicti sententias hu- earum tenorem in se continentes valvis Ecclesia
jusmodi incurrisse constiterit, tamdiu Domini- Ulixbonensis aflixæ fuerint, perinde omnes, et
cis, aliisque festivis diebus in Ecclesiis, dum singulos contrafacientes supradictos ligent, ac
inibi major populi multitudo convenerit ad Di- si ipsæ præsentes litteræ eis personaliter, et
vina, excommunicatos, et interdictos, aliisque legitime intimatæ , ac præsentatæ fuissent.
ponis prædictis innodatos fuisse, et esse , au- 16. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
ctoritate Apostolica declarent, et denuntient, paginam nostra declarationis, constitutionis ,
necnon ab aliis nuntiari, et ab omnibus arctius donationis, concessionis, appropriationis, de
evitari faciant, donec pro præmissis satisfece- creti, obsecrationis, exhortationis, injunctionis,
rint, seu concordaverint, ut præfertur; contra- inhibitionis, mandati, et voluntatis infringe
dictores per censuram ecclesiasticam , appella- re , vel ei ausu temerario contraire. Siquis au
tione postposita, compescendo. tem boc attentare præsumpserit, indignationem
13. Non obstantibus constitutionibus, et or- omnipotentis Dei, et Beatorum Petri, et Pauli
dinationibus Apostolicis, cæterisque contrariis Apostolorum ejus se noverit incursurum .
quibuscumque. Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
14. Cæterum , ne præsentes litteræ , quæ a Incarnationis Dominicæ millesimo quadringen
nobis de certa nostra scientia, et matura desu- tesimo quinquagesimo quarto , sexto idus Ja
per deliberatione præhabita emanarunt, ut præ- nuarii, Pontilicatus nostri anno octavo ( 8 de ja
fertur, de subreptionis, vel obreptionis, aut nul- neiro de 1454) .
 Rosam auream Alfonso , Portugalliæ Regi, ob insignia
ejus merita , mittit Pontifex

NICOLAUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Alfonso, Portugallia el Algarbii Regi illustri ?

Walaus
V
Considerantes præclara opera tua et singu- i bilem fratrem episcopum Portugalensem , refe- An. Chr.
larem in nos et in Romanam Ecclesiam fidem rendarium nostrum , præsentium exhibitorem , 1454

et devotionem tuam , ac tenentes pro certo, quod ut penes te conserves cum debito honore tan
in singulis tibi possibilibus le pugilem pro nos- quam pignus nostræ in te charitatis, et tuæ erga
tro et ipsius Ecclesiæ statu defensorem præsta- nos devotionis, etc.
bis, quemadmodum hactenus semper indefesso Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
studio prastitisti, serenitatem tuam elegimus 1454, idibus Aprilis, Pontificatus nostri anno
ex multis, cui rosam präsentis Quadragesimæ octavo (13 de abril de 1454).
mitteremus, destinantes illam tibi per venera

Raynald, loc. cit., ad an . 1454, n.° 7.

 Confirmatio litterarum Nicolai V , incipientium
« Romanus Pontifexe »

CALLIXTUS EPISCOPUS
SERVUS SERTORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Callixlus Inter cætera, quæ nobis, divina disponente confirmationis adjicere; necnon spiritualitatem , An. Chr.
III
clementia, incumbunt peragenda, ad id nimi ac omnimodam jurisdictionem ordinariam , tam 1655
rum solliciti corde reddimur, ut singulis locis, in prædictis acquisitis, quam aliis insulis, terris,
et præsertim quæ Sarracenis sunt finitima, di- et locis per eosdem Regem , et Infantem , seu
vinus cultus ad laudem et gloriam Omnipoten- eorum successores in partibus dictorum Sar
tis Dei, et Fidei Christianæ exaltationem vigeat, racenorum in futurum acquirendis, præfatæ Mi
et continuum suscipiat incrementum ; et quæ Re- litir, el Ordini hujusmodi perpetuo concedere,
gibus, et Principibus per prædecessores postros aliasque in præmissis opportune providere, de
Romanos Pontifices beneineritos concessa sunt, benignitate Apostolica dignaremur.
et ex causis legitimis emanarunt, ut omnibus 20. Nos igitur, attendentes Religionem di
sublatis dubitationibus robur perpetuæ firmita- ctæ Militiæ in eisdem insulis, terris, et locis,
tis obtineant, Apostolico munimine solidemus. fructus offerre posse in Domino salutares, hu
1. Dudum siquidem felicis recordationis Ni- jusmodi supplicationibus inclinati, declaratio
colaus Papa V , prædecessor noster, litteras con- nem , constitutionem , donationem , appropria
cessit tenoris subsequentis: tionem , decretum , obsecrationem , exhortatio
2-17 . (Sequitur lenor litterarum Nicolai ! ': nem , injunctionem , inbibitionem , mandatum ,
Romanus Pontifex (1451), pag . 31.) voluntatem , litteras, et contenta hujusmodi, et
18. Cum autem , sicut pro parte Alfonsi Re- inde sequuta, quæcumque rata , et grata haben
gis, etHenrici Infantis prædiciorum , ipsi suprates, illa omnia, et singula, auctoritate Aposto
modum affectent, quod spiritualilas in eisdem lica, tenore præsentium ex ceria scientia con
solitariis insulis, terris, portibus, et locis, in mari firmamus, et approbamus, ac robore perpe
Oceano versus meridionalem plagam in Guinea tuc firmitatis subsistere decernimus, supplen
consistentibus, quas idem Infans de manibus tes omnes defectus, si qui forsan intervenerint
Sarracenorum , manu armata, extraxit, et Chris in eisdem , et nihilominus, auctoritate et scientia
tianæ Religioni, utpraefertur,conquisivit, prae- prædictis, perpetuo decernimus, statuimus etor
fatæ Militiæ Jesu Christi, cujus reddituum suf- dinamus, quod spiritualitas, et omnimodajuris
fragio idem Infanshujusmodiconquestam fecisse dictio ordinaria , dominium , et potestas in spiri
perhibetur, per Sedem Apostolicam perpetuo tualibus, dumtaxat in insulis, villis , portibus, ter
concedatur; ac declaratio, constitutio, donatio, ris, et locis a capitibus de Bojador et de Nam us
concessio, appropriatio , decretum , obsecratio, que per totam Guineam , et ultra illam Meridio
exhortatio, injunctio, inhibitio, mandatum , etvo- nalem plagam usque ad Indos, acquisitis, et ac
luntas, necnon litteræ Nicolai, predecessoris quirendis, quorum situs, numerum , qualitates,
hujusmodi, ac omnia , et singula in eis contenta vocabula, designationes, confines, et loca præ
confirmentur. sentibus pro expressis haberi volumus, al Mi
19. Quare pro parte Regis, et Infantis prae- litiam , et Ordinem hujusmodi perpetuis futuris
dictorum nobisfuit humiliter supplicatum ,ut de- temporibus, spectent, atque pertineant, illaque
clarationi, constilutioni, donationi, concessioni, eis ex nunc, tenore, auctoritate, et scientia præ
appropriationi, decreto, obsecrationi, exhorta- dictis, concedimus, et elargimur ; ita quod Prior
tioni,injunctioni,inbibitioni, mandato, vel volon- Maior pro tempore existens Ordinis dictæ Mi
tati , ac litteris hujusmodi, et in eis contentis, pro litiæ , omnia ei singula beneficia ecclesiastica ,
illorum subsistentia firmiori, robur Apostolicæ cum cura , et sine cura, sæcularia, et Ordinum
1 Arch. nacional, gav. 7, maco 13, n.º 7 ; Ant. Caet. de Sousa, loc . cit . , tom . I , pag. 446.
 37

Calistas
III
quorumcumque regularia in insulis, terris, et quam quavis auctoritate, scienter vel ignoran- An.1455Chr.
locis prædictis fundata, et instituta, seu fun- ter, contigerit attentari .
danda, et instituenda, cujuscumque qualitatis, 22. Non obstantibus constitutionibus, et or
et valoris existant, seu fuerint, quotiens illa in dinationibus Apostolicis, necnon statutis, con
futurum vacare contigerit, conferre, et de illis sueludinibus, privilegiis, usibus, et naturis di
providere. ctæ Militiæ juramento ,confirmatione Apostolica,
21. Necnon excommunicationis, suspensio- vel quavis alia firmitate roboratis , cæterisque
nis, privationis, et interdicti, aliasque ecclesias- contrariis quibuscumque.
ticas sententias, censuras, et pænas, quotiens 23. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
opus fuerit, ac rerum et negotiorum pro tem- paginam nostrarum confirmationis, approbatio
pore ingruentium qualitas id exegerit, proferre, nis, constitutionis, suppletionis, decreti, statuti,
omniaque alia, et singula, quæ locorum Ordina- ordinationis, voluntatis, concessionis, et elargi
rii in locis, in quibus spiritualitatem habere cen- tionis infringere, vel ei ausu temerario contraire.
sentur, de jure, vel consuetudine, facere, dispo- Siquis autem hoc attentare præsumpserit, indi
nere, et exequi possint, et consueverunt, parifor- gnationem omnipotentis Dei , ac Beatorum Pe
miter absque nulla differentia facere, disponere, tri, et Pauli, Apostolorum ejus, se noverit incur
ordinare , et exequi possit , et debeat super quibus surum .
>

omnibus, et singulis ei plenam , et liberam te- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
nore præsentium concedimus facultatem , decer- Incarnationis Dominica millesimo quadringen
nentes insulas, terras, et loca acquisita , et ac- tesimo quinquagesimo quinto, tertio idus Mar
quirenda hujusmodi, nullius Diæcesis existere ; tii, Pontificatus nostri anno primo (13 de março
ac irritum, et inane, si secus super hiis a quo- l de 1955) .
 Clericos qui in expugnatione Alcaceris contra infideles pugnaverant , eorumque
sanguinem effuderant, censuris omnibus ob factus cædes absolvit, atque
in pristinos honorum ac dignitatum gradus restituit

PIUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD FUTURAM REI MEMORIAM

Pius II Nuper pro parte charissimi in Christo filii per his opportune providere de benignitate An.Chr.
1639
nostri Alfonsi, Portugalliae et Algarbii Regis Apostolica dignaremur.
illustris , nobis fuit expositum , quod olim cum Nos igitur, qui salutem appetimus singu
ipse Rex pro Christianæ fidei limitibus propa- lorum , hujusmodi supplicationibus inclinati.
gandis, ac infidelibus ad fidem orthodoxam re- omnes et singulos præsbyteros et clericos sæcu
ducendis ad partes Ifrica , que per Sarrace- lares pariter et regulares, qui una cum dicto
nos et crucis vivifica emulos occupantur, cum Rege in expugnatione oppidi prædicti interfue
magna classe et multitudine bellatorum sæcula- runt, sibique, ut præmittitur, vel alias quomodo
rium , ac etiam regularium , necnon sacerdotum libet inibi præstiterunt auxilium , consilium , et
et clericorum , se personaliter contulisset, etop- favorem , quorum omnium nomina, cognomina,
pidum Alcaceris, quod tune per ipsos infideles qualitates , eorumque dignitates, et que obtine
detinebatur, obsedisset, ac postea, faciente Do- bant, seu obtinent, administrationes, vel oflicia
mino , vi cepisset, presbyteri et clerici præfati, et ecclesiastica et sæcularia, et regularia bene
tam pro suarum ac Regis exercitus prædictarum licia præsentibus haberi volumus pro expressis,
personarum defensione, et ipsorum oppidi in- et singulariter designatis, ab homicidiorum hu
fidelium expugnatione, quam etiam zelo fidei jusmodi reatibus, ac omnibus, et singulis ex
accensi, cum armis eisdem Regi et exercitui as- communicationis, suspensionis, et interdicti,
sistendo, una cum aliis bellatoribus contra ipsos aliisque ecclesiasticis sententiis, censuris, por
infideles acriter pugnaverunt, cidemque Regi nis, si quas propterea incurrerunt, auctoritate
præstiterunt consilium , auxilium et favorem ; in Apostolica , tenore præsentium ex certa scien
quibus quidem conflictu et expugnatione non- tia absolvimus, etc. (in pristina ipsos jura resti
nulli vulnerati et mutilati sunt, quorum aliqui tuit).
spirilum exhalarunt: quare pro parte præfati Datum Mantuze , anno 1459 , tertio idus Octo
Regis nobis fuit humiliter supplicatum , ut eo- bris, Pontificatus nostri anno secundo (13 de
rundem presbyterorum et clericorum statui su- 1 outubro de 1459).
1 Raynald, loc. cit . , ad an . 1459, n.º 82.
 Alfonsus , Portugalliæ Rex, magister Militiæ Jesu Christi per obitum
Infantis Henrici electus

PIUS PAPA II
AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Alfonso, Regi Lusitania et Algarbii

Dus II Dum tuam singularem erga nos, et ipsam magistratus in Portugallice et Ilgarbii regnis, An. Chr.
Ecclesiam devotionem , operosæ sollicitudinis ad expugnandos infideles instituerunt, et quod 1:60
studia, continuatosque labores, quos pro divini non solum pro conservatione et defensione ci
nominis gloria, defensione et exaltatione Catho- vitatis Ceptensis, et oppidi Alcassaris, quæ in
licæ fidei, conservanda Ecclesiæ unitate , ac pro - Africa, et in partibus Sarracenorum consistunt;
fectu fidelium animarum prætulisti, dumque et cui iidem Sarraceni crebros faciunt insultus,
præclaras tuas virtutes, quibus inter cæteros omnique sollicitudine intendunt illa suo domi
Catholicos Reges, tanquam sidus irradians, de- nio subjicere, sed et in classibus et exercitibus,
bita meditatione pensamus; attendentes quo- quos pro augmento, et defensione fidei Catho
que te justitiæ et pietatis cultorem esse, quæ licæ , ac custodia populorum tibi commissorum ,
maxime virtutes Deo placent, et principes cla- qui eisdem Sarracenis vicini existunt, plurimas
ros reddunt, ac sperantes quod prædictæ tuæ expensas necessario te subire oportet, quas
virtutes majores in futurum fructus producent, multis annis sustinere non posses, nisi tibi
ad Dei honorem , et Christianæ Religionis utili- Apostolicæ Sedis, cui FIDELISSIMUS semper fuis
latem merito inducimus, ut le Apostolici favo- ti , patrocinium suffragetur, etc.
ris gratia prosequamur : :: Datum Romæ , anno 1460 , octavo kalendas
Plenariam habentes notitiam quod progeni- Februarii, Pontificatus nostri anno tertio (25 de
tores tui prædictum , et plures alios militiarum | janeiro de 1460).
1
Raynald, loc. cit. , ad an . 1461 , n .° 132. —Per obitum Henrici , Portugalliæ Infantis, Militiæque Jesu
Christi præfecti seu magistri, eum magistratum Pontifex, iis adductus rationibus, quas hisce litteris signifi
cavit,in Alfonsum Regemcontulit.
dem Regis fratrem .
Abdicavit se deinde Alfonsus eo magistratu in Ferdinandum ducem , ejus
 Episcopo Rubicensi potestatem detulit secum adducendi , retinendique quoscumque
religiosos viros, qui vitam Christo sacrare in missione insularum
Canariarum ei Guinea non abnuerent

PIUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD FUTURAM REI MEMORIAM

Venerabili fratri Episcopo Rubicensi,Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Pius II Cum sicut accepimus tu ad conversionem Nos saluti eorundem , cunctorumque fidelium An. Chr.
1462
nonnullorum infidelium , in insulis Cumariw , et consulere cupientes, fraternitati tuæ , donec con
provinciæ Guinea consistentium , plurimum , ut versio et presbyterorum ac clericorum penuria
teneris, intentus existas, et quemadmodum pas- bujusmodi duraverit, religiosos cujuscumque
torali congruit oflicio, pro illorum reductione, ordinis usque ad suflicientem numerum , petita
et salute tui ministerii partes interponere affe- tamen per cos a superioribus suis, quamvis non
ctuose proponas, sed propter nimiam terræ et obtenta, licentia, assumendi , eosque, dummodo
personarum illius paupertatem presbyteri et exemplaris vitae ac bona fuerint conversatione
clerici sæculares illic habitare recusent, et ob et fama, in illis partibus retinendi etc. faculta
inopiam multi eorundem conversorum ad fidem , tem concedimus, etc., etc. , etc.
sine missis et aliis divinis officiis degentes, ple- Datum Patrioli Senensis diocesis, anno 1462,
rumque absque sacramentis ecclesiasticis dece- nonis Octobris , Pontificatus nostri anno quinto
dant, non sine periculo animarum : ( 5 de outubro de 1462) .

1 Raynald, loc. cit., ad an . 1462, 11.°0 42.

 Constituit Alphonsum de Bolanum , ex Ordine Minorum , præfectum
missionis in regno Guineæ cum amplissimis privilegiis

PIUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Dilecto filio Alphonso de Bolano, Ordinis Minorum professori

Pius II Ex assuetæ pietatis intuitu Religiosos illos, | manutentionis conversorum , quæ ipse facere po- An1462
.Chr.
qui non timentes, sed amantes barbaras natio- test, necnon quæ tibi videbuntur prædictæ cun
nes, ad illarum conversionem , ut eas Catholicæ versioni, et animarum saluti opportuna, vel ne
fidei acquirant, pergunt, intrepidis libenter fa- cessaria, faciendi et exequendi facultatem , et po
voribus prosequimur, et spiritualibus gratiis testatem plenam et liberam per præsentes con
communimus. cedimus, ita ut a nulla ecclesiastica, vel mundana
1. Cum itaque nos cupientes Guinea , et alias persona in tam sancto opere valeas impediri.
provincias sibi convicinas, et insulas maritimas, 3. Volentes insuper, et tibi tenore præsen
omnes in mari magno Oceano positas, Catholico tium concedentes, quod tam tu, quam illi, qui
gregi adjungi, de lua probitate, ac ferventi zelo, tibi comites fuerint, et tecum ad opus conver
quem in te esse credimus, specialem in Domino sionis, et fidei hujusmodi accesserint, omnibus,
fiduciam sumentes, acsperantes, quod tuis ope- et singulis, ac illis prorsus similibus indulgen
ribus salutares fructus in agro Dominico offeres, tiis, delictorum remissionibus, absolutionibus,
le al partes illas cum quibusvis viris religiosis,et dispensationibus, ac aliis spiritualibus gratiis
personis ad hoc necessariis, per te eligendis, ope- uti et gaudere possitis, quibus utuntur, et gau
raturum exemplo, verbo, et opere, ut athletam dent Vicarius,et fratres insularum Canaria
tideidecet, in præsentiarum (sic) destinamus. prædictarum , ac alii quicumque dicti Ordinis
2. Nos cupientes, ut tu eo magis circa ipsum Religiosi de Observantia nuncupati, et in Africa
opus proficere valeas, et animosius procedas, commorantes, quorum tenores præsentibus ha
quo majoribus, et spiritualibus gratiis, et pri- beri volumus pro expressis.
vilegiis communitus extiteris, devotioni tuæ 4. Non obstantibus nostris, et aliis Apostoli
omnes, et singulas facultates ratione fidei, et cis constitutionibus, cæterisque contrariis qui
hujusmodi effectus conversionis Vicario tui Or- buscumque.
dinis insularum Canariæ , ex privilegiis Apos- Datum Tuderti 1462, pridie idus decembris,
tolicis quomodolibetconcessas, et quæcumque Pontificatus nostri anno quinto (12 de dezem
alia circa effectum conversionis infidelium , et bro de 1462) .
1 Fr. Dominicus de Gubernatis, loc. cit ., pag. 620.

6
 Revocatio bullæ Callixti III de erectione conventuum Ordinum militarium in Africa

PAULUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Venerabilibus fratribus Egilaniensi et Visensi Episcopis, ac dilecto filio Petro Laurenlio,

Canonico Lamecensi, Salutem el Apostolicam Benedictionem '

Paulus
11
Rationi congruit, et convenit honestati, ut | navit, quod ex tunc in antea futuris perpetuis An. Chr.
ea , quæ de Romani Pontificis gratia proces- temporibus, in dicta civitate Ceptensiessenttres 1666
serunt, licet ejus superveniente obitu, littera conventus trium Ordinum Militarium , in præ
Apostolicæ super illis confectæ non fuerint, fatis regnis existentes, videlicet Militiae Jesu
suum sortiantur effectum . Dudum siquidem per Christi, Sancti Jacobi de Spatha, et de Aviz,
felicis recordationis Pium Papam II, pradeces- sub regula Cisterciensi, quorum quilibet Magis
sorem nostrum accepto, quod charissimus in ter, sive Gubernator uniuscujusque Ordinis,
Christo filius noster Portugalliæ et Algarbij communibus expensis totius Ordinis, fabricare,
Re:r illustris pro tuitione civitatis Cepiensis, fundare, et construere teneretur unum conven
quam inclytæ memoriæ Joannes, dictorum Re- tum hujusmodi suæ Religionis in dicta civitate
gnorum Rex, avus suus, quadraginta quinque Ceptensi, seu eodem castro de Alcacer, ad cujus
jam apnis elapsis, a manibus infidelium Sarra- ædificationem Magistri, sive Gubernatores , et
cenorum liberaverat, et ad honorem nostræ fi omnes Præceptores, Commendatarii, Officiales,
dei , et populi Christiani felicissimo triumpho et beneficiati quicumque, nemine excepto , pro
Christo lucrifecerat, suzque ditioni subegerat, rata proventuum contribuere, et ex tunc pro
graves expensas sufferre valeat, et plurimum tuitione dictæ civitatis Ceplensis quilibet Magis
formidandum erat, ut dicti iptideles civitatem ter, seu Gubernator, singulis annis per turnum
ipsam Ceptensem hostiliter, maximo eorum tertiam partem omnium Præceptorum , Officia
exercitu, ut solebant, invaderent, et cam ac lium , Beneficiatorum , Militum , et Religiosorum
etiam castrum Alcacer nuncupatum , quod præ- sui Ordinis mittere deberent, et tenerentur, qui
fatus Rex superiori tempore ditionisua armata sic missi per annum integrum , propriis expen
manu subjugaverat, ob paucitatem Christiano- sis , una cum aliis pugnatoribus, et defensoribus
rum ibidem existentium , in grave dedecus, et custodirent eandem civitatem , a quo nemo præ
opprobrium Christianæ Religionis, et totius His- dictorum Militatorum excusaretur, nisi legitimo,
paniæ periculum , cum alias fere tota Hispania, et gravi impedimento fuisset detentus, et tunc
per dictam civitatem , ab infidelibus Africanis secundum redditus, etproventus, quos ab Or
extitisset occupata, suo spurcissimo imperio , dine obtineret pro illo tempore, vice sua, tot
quod Deus averteret, subjaceret. alios bellatores, et defensores transmitteret,
1. Idem Pius, prædecessor noster, ne tan- quot secum duxisset , ac si personaliter illuc
tum nefas suis potissime temporibus evenisset, accessisset.
probibere volens, piæ memoriæ Callixti Papæ 2. Quodque quilibet Magister, sive Guberna
III, prædecessoris nostri, qui, præmissa consi- tor, dictarum Religionum singulis annis si per
derans, super bis per suas certi tenoris litteras sonaliter in præfata civitate non stetisset, tot
opportune providerat,ad quarum executionem , bellatores homines, utique in exercitio armo
ut idem Pius prædecessor intellexerat, usque rum expertos, ac ballistarios, et pedites, pro
tunc non extiterat, inhærendo vestigiis , motu quorum salario , et expensis ad minus tertia
proprio, ex certa scientia, auctoritate Aposto- pars reddituum , et obventionum totius Magistra
lica, per suas litteras statuit, decrevit, et ordi- Itus exponeretur, mittere, et sic deputandi, seu
I Lour. Pires de Carvalho, loc. cit. , tom . I, pag. 652, et seq.
 43

Paula: mittendi Magistri , seu Gubernatores, Præcepto- | ibidem charitate tractari, ac eis de omnibus An.1466Chr.
res, Commendatarii, Officiales etbeneficiatipra- fructibus, redditibus, et proventibus, sicut aliis
dicti sub excommunicationis pæna, quam con- præceptoribus professis, responderi.
tra facientes incurrerent, et a qua per Romanum 4. Super quibus omnibus, et singulis, et
Pontificem , nisi in mortis articulo dumtaxat ab- etiam ex tunc in futurum , quotiescumque ex
solvi non possent, etiam per subtractionem eo- parte prædicti, vel pro tempore existentis Re
rum proventuum ad civitatem ipsam accedere, gis, et ipsius populi Portugalliæ fuissent requi
et ibi residentiam facere ; ipsamque civitatem , siti , statuendi, et ordinandi, quod aliqua pars
et castrum hujusmodi contra eosdem Sarrace- ipsorum sic deputatorum bellatorum , etiam in
nos, et quoscumque alios Christi nominis ini- dicto castro de Alcacer , ac aliis locis infidelium
micos, una cum aliis defensoribus, et habitato per ipsos Reges gratia Domini acquirendis, sub $

ribus prædictis, pro juribus defendere, custo- pænis, sententiis, et censuris præmissis, ad nu
dire, et conservare similiter deberent, et tene- tum ipsorum executorum commorari, et etiam,
rentur. si eis opportunum videretur, et Reges ipsi ad
3. Præterea, ut statutum , decretum , et or- hoc requirerent, aliquem , seu aliquos, ex præ
dinatio hujusmodi perpetuis futuris temporibus dictis conventibus, vel partem bellatorum , de
firmiter observaretur, venerabilibus fratribus loco ad locum mutandi , transferendi, omniaque
nostris Bracharensi, et Ulixbonensi Archiepis- alia , et singula, tam circa impedimenta dicto
copis, ac Colimbriensi, et Ceptensiensi Episco- rum præceptorum , et Religiosorum , et mitten
pis, per Apostolica scripta mandavit, quatenus dos bellatores ab eisdem magistris, vel guber
ipsi , aut tres, vel duo, aut unus eorum per se, natoribus, quam circa eorum modum in dictis
vel alium , seu alios permissa, ubi, et quando conventibus vivendi, et ibidem existentibus de
expedire viderent , si super hoc pro parte dicti beneficiis providendi, defensionem , et conser
Alfonsi Regis, et aliorum Regum , seu populi vationem dictæ civitatis, et castri , et aliorum
Portugallia, pro tempore existenti, forentrequi- locorum acquirendorum , seu alias in præmissis,
siti , vel alter eorum foret requisitus, solemni. et circa ea necessaria, et opportuna ordinandi,
ter publicantes Magistros, Gubernatores, Præ- statuendi, disponendi, faciendi, et exequendi,
2

ceptores, Commendatores, Officiales, et bene- ac etiam contradictores quoslibet, et rebelles

ficiatos, exemptos, et non exemptos, cujuscum- cujuscumque dignitatis, gradus, ordinis, præ
que Ordinis, modus vivendi, regulæ , et Cister- eminentiæ , vel conditionis forent, etiamsi regali,
ciensis, forent, ad construendum , et ædifican - ducali, vel alia quacumque ecclesiastica, vel
dum , seu construi, etædificari faciendum con- mundana præfulgeant dignitate, per censuram
ventus hujusmodi, prout eos contingeret ad con- ecclesiasticam , et subtractionem fructuum , et
tribuendum , necnon mittendum bellatores, ut proventuum , ac privationem magistratuum ,
præfertur, eosque ad accedendum , et commo- præceptoriarum , commendarum , et beneficio
randum ibidem , juxta formam statuti, decreti, rum hujusmodi, aliaque juris remedia, appella
et ordinationis hujusmodi, per censuram eccle- tione postposita ,compescendi, Archiepiscopis,
siasticam , ac subtractionem fructuum hujusmo- et Episcopis prædictis, ac cuilibet ipsorum , ple
di, et alia opportuna juris remedia , sublato cu - nam , et liberam perpetuo valituram concessit
jusvis appellationis obstaculo, auctoritate Apos facultatem , prout in eisdem litteris plenius con
tolica compellerent; ipsosque, si inobedientes tinetur.
forent , excommunicationis sententiam hujusmo- 5. Et deinde ipsi Pio , prædecessori nostro,
di incidisse, declarent, necnon magistratibus, pro parte tam nobilis viri Ferdinandi Portugal
gubernatoribus, præceptoriis, commendis, offi- lia , Administratoris Militia Jesu Christi, et San
ciis, et beneficiis ecclesiasticis quibuscumque, cti Jacobi, in spiritualibus et temporalibus per
quæ obtinebant, et pro tempore obtinerent, si- Sedem Apostolicam deputati, quam universo
gnoque Crucis, et habitu Religionis quam pro- rum militum dictarum Militiarum , necnon gu
fessi fuerant, perpetuo privarent, et amoverent bernatoris, et militum alterius Militia de Aviz
realiter ab eisdem , de ipsisque præceptoriis , dilectorum filiorum exposito,quod præfatæ tres
commendis, officiis, et beneficiis, tunc vacanti- militiæ ad hoc ab initio fundatæ erant, ut eorum
bus illi , ad quos pertinent, illis dictarum Mili- milites essent contra infideles ad tutellam Por
tiarum tunc professis, vel illam profiteri, et in di- tugalliæ , et Algarbii regnorum, quæ regna ver
cta civitate personaliter ,utpermittitur, commo- sus Africam contra infideles terminata essent,
rari volentibus, et ad sic sub pænis, et censu- mari intermedio , non autem ordinatæ existe
ris prædictis, officialibus offerentibus provide- bant, ut partes Africæ , quæ a Sarracenis inco
rent, ipsosque profiteri volentes , ad eandem luntur, invaderent, seu ipsos inibi acquirerent,
professionem reciperent, et habitum Religionis, vel acquisitas tenerent ; ad quod agendum eorum
>

seu Militiæ hujusmodi , quam profiteri voluis- vires, propter infidelium multitudinem , ac mili
sent, cis exbiberent, et facerent illos sincera tum earundem Militiarum paucitatem, non suf
 44

Paulus ficiebant; nec etiam videretur rationabile, ut tionibus inclinatus, voluit, et concessit, videli- An. Chr.
terras, quarum utilitas Regi obveniret, deberet cet sub datis decimo octavo kalendas Julii, Pon 1666
ipse Religionis suæ maximis sumptibus prote- tificatus sui anno sexto, dari certis judicibus in
gere, et conservare ; quodque Militiæ ipsæ con- ; mandatis, quatenus si , et postquam vocatis quo
sueverant esse refugio Portugalliae Regibus, pro ' rum interest, de præmissis legitime constiterit,
eorum filiis ultra primogenitum collocandis , et præfatique Regis ad id expressus accederet as
providendis, cum alias sæpe in morte alterius sensus, litteras, et facultatem hujusmodi aucto
opus fuisset, ut civitatis Regni inter eorum fi- ritate Apostolica revocarent, cassarent, et an
lios, præter primogenitum , dimisissent, et sic nullarent; non obstantibus præmissis, ac con
fuisset opus in posterum , idem Pius prædeces- stitutionibus, et ordinationibus Apostolicis, cæ
sor dictas Militias tanto oneri subjecisset, cum terisque contrariis quibuscumque.
ex residuo reddituum decenter statum suum 8. Ne autem de voluntate , et concessione
tenere non possent; et quod ex præmissis cau- prædictis, pro eo , quod super illis litteræ , su
sis, videlicet defensionis eorundem Regnorum , perveniente ejus obitu , confectæ non fuerunt,
præfatæ Militiæ , quamplurimis a Sede Aposto- valeat quomodolibet hæsitari; ipseque Infans il
lica, et a Regibus eorundem regnorum commu- larum frustetur effectu , volentes et eadem au
nila fuerant privilegiis, et gratiis; ac propterea ctoritate Apostolica decernentes, quod voluntas,
hactenus plurimum amplificata fuerant, si ipsa et concessio Piu prædecessoris hujusmodi per
litteræ sortirentur effectum , et contra ipsa Mi- inde a dicta die decima octava Julii suum sor
litiæ plurimum deciderent, et collaberentur, eo- tiantur effectum , ac si super illis dicti Pii pre
rumque fructus admodum diminuerentur. Quod decessoris litteræ sub ejusdem diei data confe
dictus Ferdinandus Infans , præfati Alfonsi Regis ctæ fuissent, prout superius enarratur,quodque
frater , ac ipsarum duarum Militiarum guber- præsentes litteras ad probandum plene volun
nator, reputaret sibi ad turpissimam ignomi- tatem , et concessionem Pii prædecessoris hu
niam , si suo tempore contingeret, illustres quo- jusmodi ubique sufficiant, nec ad id probationis
que, et nobiles persona , quæ in ipsis Militiis alterius adminiculum requiratur, discretioni ves
erant, reputantes sibi ad dedecus in Africa ba- træ per Apostolica scripta mandamus, quatenus
bitare , nedum alios ad suscipiendum habitum vos, velduo, vel unus vestrum , si , et postquam
earundem Militiarum invitarent, sed potius eos vocatis, quorum interest, de assertis hujusmodi
ne illum suscipere, turbare curarent; et per legitime constiterit, præfatique Regis ad hoc
consequens in ipsis Militiis solum personæ vi. expressus accedat assensus, constito vobis de
les et abjectæ ingrederentur. assertis, et accedente consensu Regis, litteras,
6. Unde pro parte tam dicti Infantis, quam et facultatem hujusmodi, ac inde secuta quæ
universorum militum prædictorum asserentium cumque, præfata Apostolica auctoritate revoce
quod ad executionem ipsarum litterarum non- tis, cassetis, et annulletis juxta hujusmodi vo
dum processum erat, ipsi Pio prædecessori hu- luntatem , et concessionem Pii prædecessoris
militer supplicato, ut litteras, et facultatem hu- ante dicti, non obstantibus omnibus supradictis.
jusmodi, ac alia omnia, et singula in eis contenta Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
revocare, cassare , et annullare, de benignitate Incarnationis Dominicæ millesimo quadringen
Apostolica dignaretur. tesimo sexagesimo quarto, sexto decimo kalen
7. Idein Pius prædecessor, de præmissis cer- das Octobris, Pontificatus nostri anno primo ( 16
tam notitiam non habens, hujusmodi supplica- 1 de setembro de 1464).
 Erectione episcopatuum et collegiatarum in civitate Tinginensi, in oppidis de Arzilla ac de
Alcacer, et in aliis in posterum per Reges Portugalliæ acquirendis, permittit

SIXTUS EPISCOPUS
SERIUS SERVORUM DEI

Venerabilibus fratribus Archiepiscopo Ulixbonensi et Episcopo Lamecensi,

Salulem el Apostolicam Benedictionem ·

Sixtus IV
Clara devotionis sinceritas, quam carissimus, pla , ad divini nominis laudem et gloriam , ædifi- An.1472Chr.
in Christo filius noster Alfonsus, Portugalliæ care valeat, et de virtute continuo progredi in
et Algarbiorum Rex illustris ad nos, et Roma- |virtutem fraternitati vestræ , de qua in iis et aliis
nam gerit ecclesiam , ejusque sublimitatis ma- gerimus in Domino fiduciam specialem , per
gnificentia promerentur, ut petitiones suas, quæ Apostolica scripta committimus, et mandamus
ad fidei Caiholicæ augmentum , Maurorum vero quatenus vos vel alter vestrum ad partes Africæ
infidelium et aliorum , qui adversus crucis ve- accedentes, si pro divini nominis laude et glo
xillum et Christianæ Religionis immaculatam ti- ria , ac fidelium populorum illic existentium ani
dem , nefandis conatibus insidias moliuntur, re- marum salute, id vobis expediens videatur, tam
pressionem et humiliationem cedere dinoscun- in civitate Tingenensi, et oppidis de Arzilla , et
tur, quantum nobis ex alto permittitur, condi- de Alcazer inibi acquisitis, quam aliis in poste
gnis favoribus et specialibus gratiarum mune- rum per ipsum Regem , ejusque successores,
ribus prosequamur . annuente Domino, acquirendis, in civitatibus
1. Volentes itaque pium et salubre proposi- videlicet et locis insignibus cathedrales, in aliis
tum ac præstantissimum desiderium dicti Re- vero collegiatas seu parochiales ecclesias cum
gis, qui devotionis fervore accensus, ad am- insigniis aliarum cathedralium , sive collegiata
plianda Christianae fidei documenta, et fines rum , et parochialium ecclesiarum , ac distin
credentium propagandas in Africam , cum ma- ctione et liinitatione diæcesis, et erectione fon
gna classe, non absque laboribus plurimis , et tium baptismalium , necnon dignitatibus, perso
expensis, vicibus iteratis trajecit intrepidus, plu- natibus, administrationibus, officiis, canonicati
raque Maurorum civitates, oppida , et loca mu- bus, et præbendis, aliisque officiis et beneficiis
nita , ingentirobore pariter et virtute expugna- ecclesiasticis, juxta ipsarum decentiam ,fundare,
vit , suæque ditioni subegit, et cætui fidelium erigere, ordinare , et instituere, ac successive
aggregavit, quique in eo fidei ardore, invicto ipsarum cathedralium , collegiatarum , et alia
animo, perseverans, ampliora in dies efficere, rum parochialium ecclesiarum , sive plebium ,
et, opitulante Altissimo, latiores Africæ partes necnon dignitatum , personatuum , administra
suavijugo Christi submittere, et ad lumen ejus- tionum , officiorum , canonicatuum , et beneficio
dem orthodoxæ fidei reducere tota mente an- rum earundem , qualitatibus et circumstantiis
helat, quantum superna permittit dispositio, de- universis attente consideratis, de ipsarum statui
siderato effectui mancipare , ac etiam cupientes erectione, ordenatione ,ac rite gestis per vos, ut
quod idem Rex non modo parta oppida prædi- ea Apostolico munimine roborare , singulisque
cta tueri, sed et civitates et loca a manibus eorun- ecclesiis, mensis, dignitatibus, personatibus, ad
dem infidelium , annuente Domino, subjugan- ministrationibus, canonicatibus, officiis et bene
da acquirere, et ab ipsorum infidelium incur- ficiis prædictis sic erectis, juxta ipsorum quali
sibus servare illæsa, atque protegere, et quem- tates, doles, sive præbendas, ac sufficientes
admodum sperat indubie, in unitate fidelium redditus assignare,ac præfato Regi in aliqui.
conservare, in eis quoque sacra loca et Dei tem- bus ex dignitatibus, canonicatibus, et beneficiis

1 Arch . nacional, Liv. i de breves, 11. 63, v.

 46

Sixtus IV antedictis jus patronatus, et præsentandi per- gillis signata, quantocius destinare curetis, su- An.1672Chr.
sonas idoneas primaria vice, et deinceps quo- per quibus omnibus vobis plenam et liberam ,
ties ea vacare contingerit, reservare, ei simili auctoritate präsentium , facultatem concedimus
ter de reliquis ipsarum ecclesiarum fructibus ac etiam potestatem .
decimalibus, sive ex decimis provenientibus de- 2. Non obstantibus constitutionibus et ordi
bitis, et consuetis ipsarum ecclesiarum et per- nationibus Apostolicis, cæterisque contrariis
sonarum earundem supportatis oneribus, et fa- quibuscumque.
cta consignatione ac distructione (sic) praedictis, Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
sua Magestati Regia , pro tantis supportandis Incarnationis Dominicæ millesimo quadringen
oneribus utiliter, queadmodum corde gerimus, tesimo septuagesimo secundo, duodecimo ka
et ex nunc facere instituimus, providere valea- lendas Septembris, Pontificatus nostri anno pri
mus, ad nos in authentica forma, sub vestris si- mo (21 de agosto de 1472 ).
 Confirmatio litterarum. Nicolai V et Callixti III

SIXTUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAN

Sixtas / V Æterni Regis clementia, per quam Reges re- riculis, et damnis non fractus, nec territus, sed An.Chr.
gnant, in suprema Sedis Apostolicæ specula col- hujusinodi laudabilis, et pii propositi sui prose- 1484
locati, Regum Catholicorum omnium , sub quo- cutionem in dies magis, atque magis exardes
rum felici gubernaculo Christi fideles in justi- cens, in Oceano mari quasdam solitarias insu
tia , et pace foventur, statum , et prosperitatem , las fidelibus populaverat, ac fundari, et con
ac quietem , et tranquillitatem sinceris desideriis strui inibi fecerat ecclesias, et alia loca pia, in
appetimus, et inter illos pacis dulcedinem vi- quibus Divina celebrantur officia, ex dicti quo.
gere ferventer exoptamus; ac his, quæ per præ- que Infantis laudabili opera, et industria, quam
decessores nostros Romanos Pontifices, et alios plures diversarum in dicto mari existentium in
propterea provide facta fuisse comperimus, ut sularum incolæ , seu habitatores, ad Dei veri co ,
firma perpetuo et illibata permaneant, et ab gnitionem venientes, sacrum baptisma suscepe
omni cunctationis scrupulo procul existant, runt, ad ipsius Dei laudem et gloriam , ac plu
Apostolicæ confirmationis robur favorabiliter rimarum animarum salutem , orthodoxae quoque
exhibentes. fidei propagationem , divinique cultus augmen
1. Dudum siquidem ad audientiam felicis tum .
recordationis Nicolai PP. V, prædecessoris nos- 2. Propterea , cum olim ad ipsius Infantis
tri , deducto, quod quondam Henricus Infans pervenisset notitiam , quod numquam , vel sal
Portugalliæ , charissimi in Christo filii nostri tem a memoria hominum , non consuevisset per
Alfonsi, Portugallia et Algarbiorum regnorum hujusmodi Oceanum mare versus meridionales,
Regis, illustris patruus, inhærens vestigiis claræ et orientales plagas navigari, illudque nobis oc
memoriæ Joannis, dictorum regnorum Regis, ciduis aileo foret incognitum , ut nullam de par
ejus genitoris, ac zelo salutis animarum , et fidei tiun illarum gentibus certam notitiam haberet,
ardore plurimum succensus, tanquam Catholi- credens se maximum in hoc Deo præstare ob
cus, et verus omnium Creatoris Christi miles, sequium , si ejus opera, et industria, mare ipsum
ipsiusque fidei acerrimus, et fortissimus defen- usque ad Indos, qui Christi nomen colere di
sor, et intrepidus pugil, ejusdem Creatoris glo- cuntur, navigabile fieret,sicque cum eis parti
riosissimum nomen per universum terrarum cipare, et illos in Christianorum auxilium ail
orbem , etiam in remotissimis et incognitis locis versus Sarracenos, et alios hujusmodi fidei hos
divulgari, extolli, et venerari, necnon illius, ac tes commovere posset, ac nonnullos gentiles,
vivificæ , qua redempti sumus, Crucis inimicos seu paganos, nefandissimi Mahometi secta ni
perfidos Sarracenos, ac quoscumque alios infi- mium infectos populos inibi medio existentes
deles ad ipsius fidei gremium reduxit, ab ejus continuo debellare, eisque incognitum Christi
ineunte ætate totis viribus aspirans, post Ce- Sanctissimi nomen prædicare, ac facere prædi
ptensem civitatem in Africa consistentem , per cari , Regia semper auctoritate munitus, et a vi
dictum Joannem Regem ejussubactam dominio, ginti quinque annis ex tunc exercitum dictorum
et post multa per ipsum Infantem , nomine ta- ex regnorum gentibus, maximis cum laboribus,
men dicti Regis, contra hostes, et infideles præ- periculis, et expensis, in velocissimis navibus,
dictos, quandoque etiam in propria persona, caravellis nuncupatis, ad perquirendum mare,
non etiam absque maximis laboribus, et expen- et provincias maritimas versus meridionales par
sis , ac rerum , et personarum periculis, et ja - tes, et Polum Antarcticum annis singulis fere
ctura, plurimorumque naturalium suorum cæ- mittere non cessaverat, sicque factum fuit, ut
de gesta bella, eis, tot , tantisque laboribus, pe- cum naves hujusmodi quamplures portus, insu
1 Arch. nacional,gav. 17, maço 6, n.º 17 ; Lour. Pires de Carvalho, loc . cit. , pag. 292 ; Bullarum collection,
etc , pag. 30.
 48

Sixtus IV las , et maria perlustrassent, et occupassent, oc -i nullatenus se in his sic deludipaterentur, et præ- An1681
. Chr.
cupatisque nonnullis insulis, portubus, ac mari, sumentes prædictos quamplura odia, rancores,
eidem provinciæ adjacentibus, ulterius navigan- dissentiones, guerra, et scandala in maxima Dei
tes, et ad Guineam provinciam tandem perve- offensam , et animarum periculum subsequi pos
nissent , ad ostium cujusdam magni fluminis sent, et subsequerentur.
Nili communiter reputati pervenissent, et con- 5. Idem prædecessor, præmissa omnia, et
tra illarum partiuni populos nomine ipsorum singula debita meditatione pensans, et atten
Alfonsi Regis, et Infantis per aliquos annos dens, quod cum olim præfato Alfonso Regiquos
guerra habita extiterat, et in illa quamplures cumque Sarracenos, et paganos,aliosqueChristi
inibi vicinæ insulæ debellatæ , et pacifice pos- inimicos ubicumque constitutos , ac regna, du
sessæ fuissent, prout adhuc tunc cum adjacenti catus, principatus, dominia, possessiones, et
mari possidebantur. Ex inde quoque multi Gui- mobilia, ac immobilia bona quæcumque per cos
nci, et alii Nigri vi capti, quidam , etiam non detenta; ac possessa invadendi, conquirendi, ex
prohibitarum rerum permutatione, seu alio le- pugnandi, debellandi, et subjugandi, illorum
gitimo contractu emptionis ad dicta erant reyna que personas in perpetuam servitutem redigen
transmissi, quorum inibi in copioso numero ad di, ac regna , ducatus, comitatus, principatus,
Catholicam fidem conversi extiterunt, speraba- dominia , possessiones, et bona sibi, et succes
turque, divina favente clementia, quod si hujus- soribus suisapplicandi,appropriandi, ac in suos,
modi cum eis continuaretur progressus, vel po- successorumque usus , et utilitatem converten
puli Christi ad fidem converterentur , vel saltem di, aliisque suis litteris plenam , et liberam in
multorum ex eis animæ Christo lucrilierent. ter cartera concessit facultatem . Dictæ faculta
3. Et per eundem prædecessorem accepto, tis obtentu idem Alfonsus Rex, seu ejus aucto
quod licei Rex , et Infans præfati, qui cum tot, ritate prædictus Infans juste, et legitime insit
et tantis periculis, laboribus, et expensis, nec- las, terras, portus, et maria hujusmodi acquisi
non perditione tot naturalium regnorum liujus- verat, et possederat, et possitlebat, illaque ad
modi, quorum inibi quamplures perierant, ipso- eundem Alfonsum Regem , et ipsius successores
rum naturalium dumtaxat freti auxilio prorin- de jure spectabant, et pertinebant, nec quivis
cias ipsas perlustrari fecerant, ac portus, insu- alius, etiam Christi fidelis, absque ipsorum Al
las, ci maria hujusmodi acquisiverant, et posse- fonsi Regis, et successorum suorum licentia
derant, ut præfertur, ut illorum veri Domini, speciali de illis se catenus intromittere licite po
timentes ne aliqui cupiditate ducti ad partes il- terat quoquomodo, ut ipse Alfonsus Rex, ejus
las navigassent, et operis hujusmodi perfectio- que successores, et Infans eo ferventius huic
nem , fructum , et laudem sibi usurpare, vel sal- tam piissimo, præclaro, et omni ævo inemoratu
tem impedire cupientes, propterea lucri com- dignissimo operi, in quo, cum in illo animarum
modo, aut malitia ferrum , arma, lignamina, alias- salus, fidei augmentum , et illius hostium de
que res, et bona ad infideles deferri prohibita pressio procurarentur, de ipsius fidei, et Rei
portassent, vel transmississent, aut ipsos infi- publicæ Universalis Ecclesiæ rem agi conspi
deles navigandi modum edocerent, propter quæ ciens, insistere valerent, et insisterent, quo su
hostes eis fortiores , ac duriores fierent, et hu- blatis quibusvis dispendiis amplioribus, se per
jusmodi prosecutio vel impediretur, vel forsan eundem prædecessorem , et Sedem Apostolicam
cessaret, non absque Dei magna offensa , et in- favoribus, et gratiis munitos fore conspicerent,
genti totius Christianitatis opprobrio. de præmissis omnibus, et singulis plenissime
4. Ad obviandum præmissis, ac pro suorum informatus;
juris, et possessionis conservatione sub certis 6. Motu proprio, maturaque prius de super
tunc expressis gravissimis pænis prohibuerant, deliberatione præhabita, auctoritate Apostolica ,
et generaliter statuerant, quod nullus, nisi cum et ex certa scientia de Apostolicæ potestatis
suis nautis, et navibus, et certi tributi solutione, plenitudine litteras facultatis præfatas, quarum
obtentaque prius desuper expressa ab eodem tenores de verbo ad verbum haberi voluit pro
Rege, vel Infante licentia ad dictas provincias insertis, cum omnibus, et singulis in eis conten
navigare, aut in earum portubus contractare, tis clausulis, ad Ceptensem , et prædicta ,acqua
scu in mari piscari præsumerent, tandem suc- cumque alia ante datam dictarum facultatis lil
cessu temporis evenire potuisset, quod aliorum terarum acquisita, et ad ea, quæ in posterum
regnorum , seu nationum personæ invidia, ma- nomine dictorum Alfonsi Regis, suorumque site
litia, aut cupiditate ducti contra prohibitionem cessorum , et Infantis, in ipsis, ac illis circum
absque licentia , et tributi solutione hujusmodi vicinis, et ulterioribus, ac remotioribus parti
ad dictas provincias accedere, et in sic acquisi- bus de infidelium , seu paganorum manibus ae'
tis provinciis, portubus, insulis, ac mari navi- quiri poterunt provincias, insulas, portus, el
gare, contractare, et piscari præsumerent; et maria quæcumque extendi, et illa sub eisdem
exinde inter Alfonsum Regem , et Infantem, qui facultatis, et dictarum litterarum vigore jam ac
 49

Sistas IV quisita , et quæ in futurum acquiri contingeret, confessiones audire, illisque auditis, in omni- An.4481Chr.
postquam acquisita forent, ad præfatos Reges, bus, præterquam Sedi prædictæ reservatis ca
et successores, ac Infantem , ipsamque conques- sibus, debitam absolutionem impendere, ac pæ
tam , quam a capitibus de Bojador , et de Naon, nitentiam salutarem injungere, necnon eccle
usque ad totam Guineam , et ultra versus illam siastica sacramenta ministrare valerent, libere,
meridionalem plagam extendi declaravimus, et licite decrevit ; ipsisque Alfonso , et successo
etiam ad ipsos Alfonsum Regem, et successo- ribus suis Regibus Portugalliæ , qui essent in
res suos, et Infantem, et non ad aliquos alios posterum , et Infanti præfato concessit, et in
spectasse, et pertinuisse, ac in posterum spe- dulsit.
ctare, et pertinere debere. 10. Ac universos, et singulos Christi fideles,
7. Necnon Alfonsum Regem, et successores, ecclesiasticos, sæculares, et Ordinum quorum
ac Infantem prædictos, in illis, et circa ea quæcumque regulares ubilibet per orbem constitu
cumque prohibitiones, statuta , et mandata, tos , cujuscumque status, gradus, ordinis, con
etiam pænalia, et cum cujusvis tributi imposi- ditionis, vel præeminentiæ forent, etiamsi archi
tione facere, ac de ipsis, ut de rebus propriis, episcopali, episcopali, imperiali, regali , regina
et aliis ipsorum dominiis disponere, et orelinare li, ducali , seu aliaquacumque majori ecclesias
decrevit, et declaravit. Ac pro potioris juris tica, vel mundana dignitate præfulgerent, ob
cautelæ suffragio, tam acquisita, et quæ in pos- secravit in Domino, et per aspersionem Sangui
terum acquiri contigeret, provincias, insulas, nis Domini Nostri Jesu Christi, cujus, ut præ
portus, loca , et maria quæcumque, quotcum- mittitur, res agebatur, exhortatus fuit, eisque
que, et qualiacumque forent,ipsamque conques- in remissionem suorum peccaminum injunxit,
tam, a capitibus de Bojador, et de Naon ,præ- necnon perpetuo prohibitionis edicto districtius
dictis Alfonso Regi, et successoribus Regibus inbibuit, ne ad acquisita, seu possessa nomine
dictoruin regnorum , ac Infanti præfatis perpe- Alfonsi Regis in conquesta hujusmodi consis
tuo donavit, concessit, et appropriavit. tentia provincias, insulas, portus, maria, et loca
8. Præterea cum ad perficiendum opus hu- quæcumque, seu alias ipsis Sarracenis, infide
jusmodi multipliciter esset opportunum , quod libus, vel paganis arma, ferrum , lignamina, alia
Alfonsus Rex , et successores , ac Infans prædi- que Sarracenis de jure deferri prohibita quo
cti , necnon personæ , quibus hoc ducerent, seu quomodo;
aliquis eorum duceret committendum , illius di- 11. Vel etiam absque speciali ipsius Alfonsi
cto Joanni Regi per felicis recordationis Marti- Regis, et successorum suorum , et Infantis li
num V, et alterius indultorum etiam inclytæ me- centia, merces, et alia a jure permissa deferre .
morize Eduardo, eorundem regnorum Regi, ejus- aut in illis piscari, seu de provinciis, insulis .
dem Alfonsi Regis genitoris, per piæ memoriæ portubus, maribus, et locis, seu aliquibus co
Eugenium IV , Romanos Pontifices prædecesso- rum , aut de conquesta hujusmodi se intromit
res nostros concessorum versus dictas partes, tere, vel aliquid , per quod Alfonsus Rex , et
cum quibusvis Sarracenis, et infidelibus de qui- successores sui, et Infans prædicti cominus ac
buscumque rebus, et bonis, ac victualibus em - quisita, et possessa pacifice possiderent, et con
ptiones, et venditiones, prout congrueret face- questam hujusmodiprosequerentur, et facerent
re ; necnon quoscumque contractus inire , tran- per se, vel per alium , seu aliosdirecte, vel indi
sigere, pacisci, mercari, et negotiari, et merces recte, opere, vel consilio facere, aut impedire
quascumque ad ipsorum Sarracenorum , et infi- quoquomodo præsumerent.
delium loca, dummodo ferramenta, lignamina, 12. Qui vero contrarium facerent, ultra poe
funes, naves, seu armaturarum genera non es- nas contra deferentes arma, et alia prohibita
serit, deferre, et ea dictis Sarracenis, et infide- Sarracenis quibuscumque promulgatas, quas il
libus vendere, omnia quoque alia, et singula in los incurrere voluit, ipso facto, si personæ fo
præmissis, et circa ea opportuna, vel necessa- rent singulares, excommunicationis sententiam
ria facere, gerere, vel exercere. incurrerent, si communitas, vel universitas ci
9. Ipsique Alfonsus Rex , successores , et In- vitatis, castri, villæ , seu loci , ipsa civitas, cas
fans in jam acquisitis, et per eum acquirendis trum , villa, seu locus ecclesiastico interdicto
provinciis, insulis, et locis quascumque eccle- subjaceret eo ipso, nec contra facientes ipsi, vel
sias, monasteria, et alia pia loca fundare, ac fun- aliqui eorum ab excommunicationis sententia
dari, et construi; necnon quascumque volunta- absolverentur, nec interdicti hujusmodi relaxa
rias personas ecclesiasticas, sæculares, et quo- tionem Apostolica, vel alia quavis auctoritate
rumvis etiam mendicantium Ordinum regulares, obtinere possent, nisi ipsi Alfonso, et successo
de superiorum suorum tamen licentia , ad illa ribus suis, ac Infanti prius pro præmissis con
transmittere: ipsæque personæ inibi etiam quo- grue satisfecissent, aut desuper amicabiliter
ad viverent, commorari, ac quorumcumque in concordassent cum eisdem .
dictis partibus existentium , vel accedentium 13. Præfatus quoque prædecessor venerabi
7
 50

SistusIV libus fratribus Ulixbonensi archiepiscopo, et ris, et locis, fructus afferre posse in Domino sa- An. Chr.
Sylvensi, ac Ceptensi episcopis suis litteris de- lutares, hujusmodi supplicationibus inclinatus
dit in mandatis, quatenus ipsi , vel duo, aut unus declaralionem , constitutionem , donationem , ap
eorum per se, vel alium , seu alios quoties pro propriationem , decretum , obsecrationem , ex
parte Alfonsi Regis, et illius successorum , ac hortationem , injunctionem , inhibitionem , man
İnfantis prædictorum , vel alicujus eorum desu- datum , voluntatem , litteras, et contenta hujus
per fuerint requisit, vel aliquis ipsorum foret modi, et inde secuta quæcumque rata , et grata
requisilus, illos, quos exrommunicationis, et habens, illa omnia, et singula auctoritate Apos
interdicti sententias hujusmodi incurrisse con- tolica, et ex simili scientia confirmavit, et ap
staret, tamdiu Dominicis, aliisque festivis die- probavit, ac robore perpetuæ firmitatis subsis
bus in ecclesiis , dum major inibi populi mulli- tere decrevit, supplens omnes, et singulos de
tudo conveniret ad divina, excommunicatos, el fectus, siqui forsan intervenisset in eisdem .
interdictos, aliisque pænis prædictis innodatus 18. Et nibilominus auctoritate , et scientia
fuisse , et esse, auctoritate Apostolica declara- prædictis perpetuo decrevit, statuit, et ordina
rent, et denuntiarent, necnon ab aliis nuntiari, vit, quod spiritualitas, et omnimoda jurisdictio
et ab omnibus arrtius evitari facerent , donec ordinaria , dominium , et potestas in spirituali
pro præmissis satisfecissent, scu concordassent, bus dumtaxat, in insulis, villis, portubus, terris,
ut præfertur. Contradictores per censuras eccle- et locis, prædictis a capitibus de Bojador, et de
siasticas, appellatione postposita compescendo. Naon , usque per totam Guineam , et ultra illam
14. Non obstantibus constitutionibus, et or- meridionalem plagam , usque ad Indos acquisi
dinationibus Apostolicis, cæterisque contrariis tis, et acquirendis, quorum situs, numerum ,
quibuscumque. qualitates, vocabula , designationes, confines,
15. Cæterum ne dictæ litteræ, quæ de certa et loca suis litteris pro expressis haberi voluit,
scientia, et matura desuper deliberatione prie ad Militiam , et Ordinem hujusmodi perpetuis
habita, ab eodem prædecessore emanarunt, ut futuris temporibus spectarent, et pertinerent,
præfertur, de surreptionis, vel obreptionis, aut illaque eis ex tunc concessit, et largitus fuit. Ita
nullitatis vitio a quoquam in posterum valerent quod Prior maior pro tempore existens Ordinis
impugnari, voluit, et auctoritate, scientia , ac | dictæ Militiæ omnia, et singula beneficia eccle
potestate prædictis decretis pariter, et declara- siastica cum cura, et sine cura , sæcularia, et
vit , quod dictæ litteræ , et in eis contenta de Ordinum quorumcumque regularia in insulis,
surreptionis, obreptionis, vel nullitatis etiam ex- terris, et locis prædictis fundata, el instituta,
traordinarie, vel alterius cujuscumque potes- seu fundanda, el instituenda, cujuscumque qua
tatis, aut quovis alio defectu impugnari, illarum- litatis, et valoris existerent, seu forent, quoties
que effectus retardari, vel impediri nullatenus illa in futurum vacare contingeret, conferre, et
possent, sed in perpetuum valerent, et plenam de illis providere ; necnon excommunicationis,
obtinerent roboris firmitatem . Irritum quoque suspensionis, et privationis, interdicti, aliasque
esset, et inane, si secus super bis a quoquam , ecclesiasticas sententias, censuras et panas,
quavis auctoritate, scienter, vel ignoranter, con- quoties opusforet, ac rerum , et negotiorum pro
tingeret attentari. tempore ingruentium qualitates id exigerent,
16. Et deindepro parte Alfonsi Regis,etlen- proferre, omniaque alia, et singula, in quibus
rici Infantis prædictorum piæ memoriæ Callixto locorum ordinarii spiritualitatem habere cense
PP. III etiain predecessore nostro exposito, rentur, de jure, vel consuetudine facere, dis
quod ipsi supra modum affectabant, quod spi- ponere, et exequi potuerant, et consueverant,
ritualitas in eisdem solitariis insulis, terris, pariformiter absque ulla differentia facere, et
portubus, et locis in mari Oceano, versus me disponere, ordinare, et exequi posset, et habe
ridionalem plagam in Guinea consistentibus, ret; super quibus omnibus, et singulis ei ple
quas idem Infans de manibus Sarracenorum , nam, et liberam concessit facultatem ; decernens
manu armata, contraxerat, et Christianæ Reli- insulas, terras, et loca acquisita, etacquirenda
gioni, ut præfertur, conquisiverat, Militiae Jesu hujusmodi nullius dioecesis existere, ac irritum ,
Christi, cujus reddituum suffragio idem Infans et inane, si secus super his a quoquam quavis
hujusmodi conquestam fecisse perhibebatur, per auctoritate scienter, vel ignoranter, contingeret
Sedem Apostolicam perpetuo concederetur. Ac attentari.
declaratio, constitutio, donatio, concessio, ap- 19. Postmodum vero cum inter praefatum
propriatio, decretum , obsecratio ,exhortatio, in- Alfonsum Regem , et charissimum in Christo
junctio, inhibitio, mandatum , et voluntas, nec- filium nostrum Ferdinandum , Castellae et Le
non litteræ Nicolai, prædecessoris præfati, ac gionis Regem illustrem , eorumque subditos,
omnia, et singula in eis contenta confirmarentur. humani generis hostis causante versutia, guer
17. Idem Callixtus prædecessor attendens ra aliquandiu ingruisset, tandem, divina ope
Religionem dictæ militiæ in eisdem insulis,ter - rante clementia, ad pacem, et concordiam de
 51

Sixtas IV stabilienda
venerunt , etnonnulla
pro pacecapitula
inter ipsos
inter
firmanda, et loco, et in quocumquetempore, et in quocum- An.1481Chr.
se fecerunt, que casu opinato, vel inopinato, nec quascum
inter quæ unum capitulum fore dignoscitur hu- que alias gentes exteras, quæ morarentur in suis
jusmodi tenoris : Regnis, et dominiis, vel insulis, et portubus ar
20. « Item voluerunt præfati Rex, et Regina marent, vel caperent victualia , vel necessaria
Castella, Aragoniæ , et Siciliæ , et illis placuit, ad navigandum , nec dabunt illis aliquam occa
ut ista pax sit firma , et stabilis, ac semper dura- sionem , favorem , locum , auxilium , nec assen
tura ; promiserunt ex nunc, et in futurum , quod sum directe, vel indirecte, nec permittent ar
nec per se, nec per alium secrete, seu publice, mari, nec onerariad eundum illuc aliquo modo.
nec per suos hæredes,etsuccessores turbabunt, 22. «Et si aliqui ex naturalibus, vel subje
molestabunt, nec inquietabunt de facto, vel de ctis regnorum Castellæ , vel extranei quicum
jure in judicio, vel extra judicium dictos domi- que sint, irent ad tractandum , impediendum ,
nos Regem , et Principem Portugalliæ , nec Re- damnificandum , depredandum , ac quærendum
ges, qui in futurum in dicto regno Portugalliæ in dicta Guinea , et in dictis locis mercimonio
regnabunt, nec sua regna super possessione, rum , et permutationum , et mineriarum , seu au
et quasi possessione, in qua sunt in omnibus rifolinarum , et terris, et insulis, quæ sunt in
commerciis, terris, et permutationibus, sive re- ventæ , et in futurum inveniendæ , sine licentia,
signatis Guinea, cum suis mineriis,seu auri- et expressó consensu dictorum dominorum Re
fodinis, et quibuscumque aliis insulis, littoribus, gis , et Principis Portugalliæ , vel successorum
seu costis maris, terris detectis, seu detegen- suorum , quod tales sint puniendi, eo modo,
dis, inventis , et inveniendis, insulis de la Ma- loco, et forma, quod ordinatum est, per dictum
dera, de Porlu Sancto, et Insıla Deserta, et capitulum istius nova reformationis, tractatus
omnibus insulis dictis de los Açores, id est Ac- pacis , quæ servabuntur, et debent servari in
cipitrum , et insulis Florum , et etiam in insulis rebus maritimis contra eos, qui descendunt in
de Cabo Verde, id est Promontorium Viride, et littora, et portus, ad depredandum , damnifi
in insulis, quas nunc invenit, et quibuscumque candum , vel ad male agendum , vel in marime
insulis, quæ deinceps invenientur et acquirentur dio dictas res faciant.
ab insulis de Canaria, ultra , et citra, in conspe- 23. « Propterea Rex , et Regina Castellæ , et
ctu Guinea , ita quod quidquam est inventum , Legionis promiserunt, et concesserunt modo
>
vel invenietur, et acquiretur ultra in dictis ter- supradicto per se, et successoribus suis, ut se
minis, ita quod est inventum , et detectum , re- non intromittant ad inquirendum , et intenden
maneat dictis Regi , et Principi de Portugallia, dum aliquo modo in conquesta regni de Fez,
et suis regnis, exceptis dumtaxat insulis de Ca- sicuti se non intromiserunt reges antecessores
naria , Lansarote, la Palma, Forte Ventura, la sui præteriti Castellæ , immo libenter dicti do
Gomera , o Ferro, a Graciosa , la Gran Cana- mini Rex, et Princeps Portugalliæ , et sua regna,
ria , Tanarife, et omnibus aliis insulis de Ca- et sui successores poterunt prosequi dictam
naria acquisitis, aut acquirendis, qua remanent conquestam , et eam defendant, quomodo eis
regnis Castella ; et ita non turbabunt, nec mo- placuerit, et promiserunt, et consenserunt in
lestabunt, nec inquietabunt quascumque perso- omnibus dicti domini Rex , et Regina Castellæ,
nas , quæ dicta mercimonia, et contractus Gui- nec per se , nec per alios, nec in judicio, nec ex
ncre , nec dictas terras, et littora, aut costas in- tra judicium , nec de facto, nec de jure non mo
ventas, et inveniendas nomine, aut potentia, et vebunt super praemissis, nec in parte, nec super
manu dictorum dominorum Regis, et Principis re, quæ ad illud pertineant, litem , dubium ,
Portugallia , vel successorum tractabuntur, ne- quæstionem , nec aliquam condemnationem , im
gotiabuntur, vel acquirentur quocumque titulo , mo totum præservabunt, complebunt integre,
modo, vel maneria, quo sit , et esse possit. et facient observari, et compleri sine aliquo de
21. « Immo per istam præsentem promittunt, fectu , nec in posterum posset allegari ignoran
et asseruerunt bona fide, sine dolo malo, dictis tia de vetationibus, et pænis dictarum rerum
dominis Regi, et Principi Portugalliæ , et suc- contractarum , dicti domini miserunt illico jus
cessoribus suis, quod non mittent per se , aut litiis , et officialibus portuum dictorum suorum
per alios, nec consentient, immo defendant, regnorum , ut totum , quod dictum est, servent,
quod, sine licentia dictorum dominorum Regis, compleant, et fideliter exequantur, et mittant
et Principis Portugalliæ , non vadent ad nego- ad præconisandum , et publicandum in sua Cu
tiandum dicta commercia, et tractus, nec insu- ria, et in dictis portubus maris eorum supradi
lis , ac terris Guineæ inventis,velinveniendisgen- ctorum regnorum , et dominiorum , ut id per
tes suas naturales, vel subditos in quocumque veniat ad eorum notitiam .» 1

Leibnitz, Codex jur. gent. diplomat. , tom . I, pag. 446; Dumont, Corps diplomatique, tom . II , part. II, pag .
82 ; V. de Santarem ,Quadroelementar das relações politicas e diplomaticas, tom . I, pag.385.
 52

Sixtus IV 24. Nos igitur, quibus cura universalis Do- Regi, et Principi Portugalliæ, eorumque suc- An. Chr.
minici gregis cælitus est commissa, quique, ut cessoribus, in omnibus, et singulis præmissis 1681
tenemur, inter Principes et populos Christianos efficacis defensionis præsidio assistentes, non
pacis, et quietis suavitatem vigere , etperpetuo permittant eosdem Regem , et Principem , et
durare desideramus, cupientes, ut litteræ Nico- successores contra præmissa, vel eorum aliquod
lai , et Callixti prædecessorum hujusmodi, ac per quoscumque cujuscumque dignitatis, sta
præinsertum capitulum, necnon omnia, et sin- tus, gradus, vel conditionis fuerint, molestari ,
gula in eis contenta ad divini nominis laudem , seu etiam impediri, molestatores, et impedien
et principum , et populorum singulorum regno- tes, necnon contradictores quoslibet, et rebel
rum prædictorum perpetuam pacem firma per les auctoritate nostra, appellatione postposita,
petuo, et illibata permaneant. Motu proprio , compescendo.
non ad alicujus nobis super hoc oblatæ petitio- 26. Non obstantibus omnibus supradictis,
nis instantiam , sed de nostra mera liberalitate,, aut si aliquibus communiter vel divisim ab Apos
ac providentia , et ex certa scientia, necnon de tolica sit Sede indultum , quod interdici, sus
Apostolicæ potestatis plenitudine litteras Nico- pendi , vel excommunicari non possint per lit
lai, et Callixti prædecessorum hujusmodi, ac teras Apostolicas non facientes plenam , et ex
capitulum prædicta rata , et grata habentes, illa , pressam , ac de verbo ad verbum de indulto hu
necnon omnia , et singula in eisdem contenta , jusmodi mentionem .
auctoritate Apostolica tenore præsentium appro- 27. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
bamus , et confirmamus , ac præsentis scripti paginam nostræ confirmationis , approbationis,
patrocinio communimus. Decernentes illa omnia communitionis, constitutionis, etmandati infrin
et singula plenum firmitatis robur obtinere, et gere, vel ei ausu temerario contraire . Siquis au
perpetuo observari. tem boc attentare præsumpserit, indignationem
25. Et nihilominus venerabilibus fratribus Omnipotentis Dei, ac Beatorum Petri et Pauli,
Elborensi, et Sylvensi, ac Portugallensi Epis- Apostolorum ejus, se noverit incursurum .
copis per Apostolica scripta motu, et scientia Datum Romæ apud Sanctum Petrum, anno
similibus mandamus, quatenus ipsi, vel duo, aut Incarnationis Dominica millesimo quadringen
unus eorum per se, vel alium , seu alios singulas tesimo octuagesimo primo, undecimo kalendas
litteras, ac capitulum prædicta, ubi et quando Julii, Pontificatus nostri anno decimo (24 de
opus fuerit, solemniter publicantes, ac eisdem junho de 1981) .
 Amplissima indulgentiarum præmia vis proponuntur, qui vel arma in fidei hostes gererent, vel operam
in castris crucesignatis nararent, vel stipem in militarem apparatum , in auxilium exercitus,
quem in Africa ducere Joannes, Portugalliæ Regis, meditabatur, conferrent

INNOCENTIUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUH DEI . AD FUTURAM REI MEMORIAM !

longcent.
Charissimus in Christo filius noster Joannes, | hoc iilonei sunt, eundem Regem, immo verius An.1483Chr.
NHL Portugalliæ modernus Rex illustris, aliorum Salvatorem nostrum , præfatum sequantur, et
Regum prædecessorum suorum vestigia ro - pro illius nominis gloria, et infidelium prædi
lens imitari , nec minus Christianæ Religionis ctorum fidei hostium propugnatione mortis pe
defensor et zelator, quam ipsi progenitores fue- riculo se exponere non formident, memores ver
rint , cum maximo animi fervore omnino decre- bis ejus, qui dixit : Qui vult lenire post me, ab
vit, gratia sibi assistente divina, provinciam per neget semetipsum , el tollat crucem suam , et se
ipsos progenitores jam ceptam prosequi, nec de- quatur me; pariter et confidentes in eo, qui di
sistere, donec rem ad optatum finem perduxe- cit Ecclesiæ : Ego vobiscum sum usque in con
rit, etiam proprium sanguinem suum effunden- summationem sæculi; et qui una nocte per
do, et se personaliter in Africam transferendo: angelum suum centum et octoginta quinque
quod jam forsan facere ten -avisset, nisi seditio- millia horninum ex exercitu Sennacherib inter
nes, ac dissentiones, et alia quamplurima discri- emit, et qui alias Ecclesiam suam in magnis pe
mina, quæ humani generis hoste procurante in riculis non dereliquit, neque permisit inimicos
ipso regno Portugalliæ post susceptum per ip- ejus de eorum impietate gloriari , recepturi ex
sum dominium viguerunt, id prohibuissent. inde præmium felicitatis æternæ .
1. Unde nos attendentes, quam sit dignum 2. Et ut fideles ipsi eidem Regi in prosecu .
al que laudabile, ac immortali Deo acceptum , tione tam sancti operis eo propitius assistere,
ac omnibus christifidelibus commune bonum et sibi possibilia auxilia exhibere studeant, quo
hujusmodi sanctissimum opus, quodque ad exindemajora animarum suarum commoda co
ipsius Africæ expugnationem, et tantam fidci gnoverint adipisci, ut eis pro tam salubri bono
præfatæ exaltationem dictiRegis non suppetunt portas paradisi ad perennem gloriam cum San
facultates, sed expedit, tam ab ipsa Portugallia, ctis Apostolis, et gloriosis martyribus reversari,
quæ fortissima ei devotissima existit, quam ab universis fidelibus eisdem , qui ad bellandum
aliis fidelium nationibus, propugnatores et bel- contra eosdem infideles pro consequutione dictæ
latores, aliaque auxilia exquirere, ut Rex præ- Africæ in ejusdem Regis exercitu in personis
fatus, favente Altissimo, pium et laudabile pro- propriis se contulerint, et per tempus, quod
positum hujusmodi ad effectum perducere va- thesaurii proventuum hujus sanctæ expeditio
leat, christifidelium eorundem invocato auxilio, nis , qui pro tempore fuerint deputati, ordina
quantum in nobis est, operari volentes, aucto - verint, in illo permanserint, confisi de ipsius
ritate Omnipotentis Dei, cujus vices, quamvis Omnipotentis Dei misericordia, ac Beatorum
immeriti, tenemur in terris, universos christi- Petri et Pauli, Apostolorum ejus, auctoritate,
fideles, præsertim nalionis ejusdem regni Por- ac verbi ejus, qui est via , veritas, et vita , ac no
tugalliæ, hortamur, requirimus, et monemus, bis, qui in persona ejusdem Beati Petri, cujus
uteidem Regi ad expugnationem ipsius Africa , pari auctoritate , meritis licet imparibus, suc
et illius acquisitionem , ac fidei præfalæ exalta- cessores sumus, dixit : Quodcumque ligareris
Lionem cum bonis et personis suis pro eorum super terram erit ligatum et in cælis ; et quod
possibilitate viriliter et indesinenter assistant, cumque solveritis super terram erit solutum et
et illius exemplo, qui pro salute gregis Domi- in cælis; et etiam de potestatis plenitudine no
nici mortem non abnuit, tollant in cordibus suis bis cælitus tradita, plenariam omnium pecca
crucem suam, et illi ex eisdem fidelibus,qui ad torum suorum remissionem et indulgentiam ,
Raynald, loc. cit., ad an. 1485, n.° 34.
 54

Innocent. qualis per predecessores nostros dari consue- , mercedem suscipientes per spem vitæ æternæ , An.1583Chr.
vit prolicistentibus in subsidium Terræ San- quam repromisit Deus diligentibus se , harum
ctæ , et qualis in anno jubileo per eosdem præ- serie enixe monemus atque requirimus, eis in
decessores concessa fuit, concedimus pariter, et virtute sanctæ obedientiæ districte præcipiendo
donamus, ac eorumdem omnium , quos in banc mandantes, ut mutuam inter se charitatem , ac
sanctam expeditionem proficisci contigerit, ani- pacem , el concordiam vel saltem tempore, quo
mas Sanctorum Angelorum consortio in cælesexpeditio praedicta durabit, treugas, inducias,
tibus et æterna felicitate permansuras perpetuo seu belli moram , quas tenore presentium au
decernimus collocandas ita, ut si forsan desi- ctoritate Omnipotentis Dei, ei pro securitate hu- i
gnato tempore non expleto ipsorum aliquos, jus sanctæ et laudabilis expeditionis indicimus,
postquam iter pro prosecutionetam sancti operis ac per universa regnum et dominia pradicta in
arripuerint, ex bac luce migrare contingat, in- ter incolas et habitatores illorum servari volu
dulgentiam hujusmodi omnino consequantur. mus, et observent, arma deponant, et privata
( Interjectis nonnullis de iis , qui suo sumptu mi- rum injuriarum ac offensionum obliti Christi
lites in sacra militia sustentarint, vel pro opum Redemptoris nostri injurias, offensiones, et op
tenuitate vel amplitudine stipem ob sumptus probria ulciscantur in hostes, qui christianorum
bellicos contulerint, ac sacra exomologesi noxas omnium sanguinem sitiunt, et evangelicam le
expiaverint, Lusitanos ad mutuam animorum ctionem delere conantur , arma sumant, nec di
concordiam , ut omnium arma in hostes fidei cta expeditione durante, quovis quæsito colore,
jungantur, hortatur, subdens :) directe vel indirecte, palam et occulte se osten
3. Ut expeditio hujusmodi tanto majorem dant, aut offendentibus præstent auxilium , con
fructum reddere possit, quanto in dictis regno silium vel favorem ; nos enim , omnes et singu
et dominiis omnes dissentiones cessaverint, ac los, quos arma sumere, et in dictas per nos au
pax el concordia vigebit, universos christiſide- ctoritate Omnipotentis Dei inducias hujusmodi
les regni, et dominiorum prædictorum incolas violare, et nostris mandato, monitioni et requi
et habitatores, dominos, duces, principes, co - sitioni contravenire continget, excommunicatio
mites et barones, ac cujuscumque præeminen- nis sententiam , a qua non nisi a nobis, vel suc
tie, dignitatis, eiexcellentiae fuerint, per viscera cessoribus nostris Romani Pontificibus canonice
misericordia Domini nostri Jesu Christi, et per intrantibus, et debila satisfactione præmissa,
acerbissimam ejus passionem , quam immacula- absolvi possint, incurrere volumus, etc.
tus et innocens agnus, ut nos miseros peccato- Datum Romae apud Sanctum Petrum , an
res ab æterna morte redimeret, dignatus est no 1485, duodecimo kalendas Martii, Pontifi
pati, per judicium extremum , in quo ante ejus catus nostri anno primo ( 18 de fevereiro de
tribunal constituti quisque secundum opera sua 1485).
 Expeditionem adversus in fideles in Afrien commendat, ac indulgentias Emmanuelis Regis sacra
signa secuturis, tum iis qui in sumptus bellicos duos argenteos
denarios conferrent, concedit

ALEXANDER EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAN "

Alexand. Cum charissimus in Christo filius noster , tantam fidei exaltationem cum personis suis pro An. Chr.
Emmanuel, Portugalliæ et Algarbiorum Rer sua possibilitate viriliter et indesinenter assis 1496
}
illustris, sicut nobis nuper, tam per litteras tant, et illius exemplo qui pro nobis mortem
suas, quam per venerabilem fratrem nostrum non abnuit, tollant in cordibus suis crucem , et
Georgium Episcopum Albanensem , Cardinalem illi ex eisdem fidelibus, qui ad hoc idonei exis
Ulixbonensem nuncupatum , fecit exponi , suo- tunt, dictum Regem, immo verius Salvatorem
rum progenitorum vestigia seculus,decreverit præfatum sequantur, et pro illius nominis glo
ex ejus pia et innata erga Christianam religio- ria , et infidelium prædictorum fidei hostium
nem devotione adversus infideles Africa , illo- expugnatione mortis periculo se exponere non
rumque depressionem omnino bellum movere, formident.
et personaliter cum valido exercitu ad partes
illas transfertare, firma spe , fiduciaque conce
ptis, quod, auxiliante Altissimo , Regum Rege,
exinde optatam victoriam et expugnationem con- 2. Et quia contingere poterit, quod plerique
seqnetur cum infidelium eorundem saltem pro dictum bellum sequentes infirmabuntur, et
aliqua parte ad fidem Catholicam conversione. Christifidelium subsidiis pro corum curandis
1. Nos attendentes qui ad ipsius Africæ et inlirmitatibus indigebunt, volumus quod omnes
infidelium expugnationem , et tantam fidei præ utriusque sexus Christilideles, qui duo regalia
falæ exaltationem præfato Regi, qui in prosecu- argentea dictæ monetæ pro ipsis infirmis cu
tione tanti belli intolerabiles impensas subire randis, ac etiam ædificandis ecclesiis in locis ,
dle necessitate cogetur, non suppetunt faculta- quae per ipsos militantes ab ipsorum infidelium
tes, sed expedit, tum a Portugalliæ, quæ erga manibus rapiantur, et ornamentis ceclesiasticis
fidem Catholicam devotissima existit, et Algar- pro divinis inibi celebrandis ofliciis pic erogan
biorum regnis, aliisque ipsius Regis dominiis, tium , ac omnes et singuli defuncti, sive viven
quam ab aliarum nationum fidelibus, propugna - tes, pro quibussingulis singula duo reyalia ar
tores et bellatores, aliaque auxilia exquirere, gentea dictæ monetæ , pro dictis infirmis curan
et opus ipsum pium et plurimum meritorium , dis, sive reparandis ecclesiis præfatis, ut præ
ipsique Deo gratum et acceplum arbitrantes, mittitur, pie erogata fuerint in omnibus sulira
ut Rex præfalus, Deo favente, suum pium et lau- giis, precibus, eleemosynis, jejuniis, orationi
dabile propositum ad hujusmodi effectum per- bus, disciplinis, et cæteris omnibus spiritualibus
ducere valeat, Christifidelium eorundem convo- bonis , quae fient, et fieri poterunt in tota uni
cato auxilio , quantum in nobis est operari vo- versali Christi militante Ecclesia , et omnibus
lentes, auctoritate Omnipotentis Dei, cujus vi- membris ejusdem participes in perpetuum fient,
ces, quamvis immeriti , gerimus in terris, hor
lamur, requirimus, et monemus universa Chris- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
tifideles, præsertim nationis Portugallensis,ut 1496, idibus Septembris, Pontificatus nostri
cidem Regi ad hujusmodi expugnationem ac | anno quinto (13 de setembro de 1496).
1 Raynald, loc. cit., ad an . 1496, n.º 28.
 Urbium in Africa expugnandarum jus imperiumque Emmanueli, ejusque successoribus confert
Pontifex, sako alterius Christiani Principis jure in eas parto ; eumque hortatur ut
in loca suo imperio adjecta Christi cultum restituendum curet

ALEXANDER EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Charissimo in Christo Emmanueli, Portugallia et Algarbiorum Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Alexand .
VI
Ineffabilis, et Summi Patris providentia super |Sedi Apostolica devotissimos futuros non du- An. Chr.
Reges et regna, testante Propheta, licet imme- bitamus, auctoritate Omnipotentis Dei nobis in 1197
riti, constituti, officii nostri debitum exequi tunc Beato Petro concessa , de civitatibus, castris,
nos arbitramur, cum ad ea nostros diffundimus locis, terris, el dominiis prædictis, quæ tibi ,
vigilanter cogitatus, per quæ Orthodosæ Fidei ditionique tinc , ut præſertur,subjici, et qua te
propagatio nostræ curæ cælitus commissa, ac in Dominum cognoscere, seu tributum solvere
Christianae Religionis augmentum , et animarum velle contigerit, sine alicujus Christiani Princi
salus procurari, ac barbaricæ nationes deprimi, pis, cui jus in illis sit quæsitum , præjudicio,
et ad sedem ipsam successu temporis converti auctoritate Apostolica tenore præsentium inves
possint. timus, illaque tibi , hæredibusque, et successo
1. Sane pro parte lua nobis nuper per vene- ribus tuis præfatis, auctoritate vicariatus ipsius
rabilem fratrem nostrum Georgium Episcopum Domini nostri Jesu Christi, qua fungimur in
Albanensem , Sanctæ Romanæ Ecclesiæ Cardi- terris, per te, hæredesque, et successores pra
nalem Ulixbonensem nuncupatum , expositum fatos in perpetuum tenenda, regenda, et guber
fuit, quod tu qui more tuorum progenitorum nanda, et in illis libere dominandum , prout
intendis, infidelium expugnationi vacare desi- alia regna, terras, et dominia tua tenes, regis,
deras, si forte contingeret aliquas civitates, cas. et gubernas, donamus, concedimus, et assigna
tra, terras et loca , seu dominia infidelium ditioni mus, ac illa conquirendi plenam et liberam fa
tur subjici, seu tributum solvere, et te in eo- cultatem elargimur, districtius inhibentes qui
rum dominium cognoscere velle, licite civitates, buscumque Regibus, Principibus, et dominis
castra, loca, terras, et dominia hujusmodi reci- temporalibus quibus jus quæsitum non foret.
pere, et retinere posse . Quare pro parte tua no- ut præfertur, ne se contra sic te sibi subjicere
Dis humiliter supplicatum, ut tibi in præmissis volentes quovis modo opponere, nec tibi pro
opportune providere de benignitate Apostolica pterea bellum movere, seu alios molestare præ
dignaremur. sumant.
2. Nos igitur pium , et laudabile tuum desi- 3. Magestatem vero tuam , charissime fili.
derium hujusmodi plurimum in Domino com necnon hæredes, et successores præfatos, per
mendantes, ac sperantes, quod pro tua Regia viscera misericordiæ Domini nostri Jesu Christi,
magnanimitate ad honorem Dei, et Christiani et per sacri lavacri susceptionem requirimus,
nominis propagationem , infidelium eorundem et plurimum hortamur in Domino, ut si aliqua
expugnationi, et ad fidem Catholicam conver- ex terris, locis, et dominiis hujusmodi, Domino
sioni pro viribus intendere curabis, hujusmodi concedente, acquisiveritis, omni studio, et dili
supplicationibus inclinati te, ac hæredes, et suc- gentia, prout Catholicos Reges, et Principes de
cessores tuos , quos vestigia tua imitaturos, et cet efficere studeatis, quod inibi nomen ipsius
1 Domin. de Antunes Portugal, De donationibus regiis, Lugduni 1757, tom . II, pag. 52, et seq.; Raynald,
>

loc . cit., ad an. 1497 , n . " 33 .

 57

Alexand. Salvatoris nostri colatur, et fides Catholica ex- ire. Siquis autem hoc attentare præsumpserit, An.1497Chr.
Waltetur , et amplietur, ut exinde præter æternæ indignationem Omnipotentis Dei, ac Beatorum
retributionis, præmium , nostram et dictæ Sedis Petri et Pauli , Apostolorum ejus, se noverit in
benedictionem , et gratiam uberius consequime- cursurum .
rearis . Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
4. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc Incarnationis Dominicæ millesimo quadringen
paginam nostræ investitionis, donationis, con- tesimo nonagesimo septimo, kalendas Junii,
cessionis, elargitionis, inhibitionis, et requisi- Pontificatus nostri anno quinto (1 de junho de
tionis infringere, vel ei ausu temerario contra- 1497) .

8
 Erectio et assignatio territorü Zaphiensis Diocesis

ALEXANDER EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD PERPETUAM REI MEMORIAM -

Alexand . In Apostolicae dignitatis fastigio constitutus 2. Nos igitur eundem Joannem Episcopum An. Chr.
VI Romanus Pontifex circa ecclesiarum omnium , a quibusvis excommunicationis, suspensionis, 1499
præsertim cathedralium , statum diligenteralten- et interdicti, aliisque ecclesiasticis sententiis,
dit, idque sollicite cogitat ; et quantum sibi ex censuris, et pænis a jure, vel ab homine, qua
alto conceditur, intensius curat, ut ecclesiis ip- vis occasione, vel causa latis, si quibus quomo
sis, eisque præsidentibus pastoribushonor et ve- dolibet innodatus existit, ad effectum præsen
nustas acrescat, ac, prout decens est, diæceses tium dumtaxat consequendum harum serie ab
debite assignentur, prout earundem Ecclesia- solventes, et absolutum fore censentes, hujus
rum statui, et animarum saluti conspicit in Do- modi supplicationibus inclinati, de Azamor , et
mino salubriter expedire. Almedine, ac Titi, Maguazan loca dictæ civi
1. Sane pro parte venerabilis fratris nostri tati circumadjacentia, cum omnibus juribus, et
Joannis, Episcopi Zaphiensis, nobis nuper exbi- pertinentiis suis, prædictæ Ecclesiæ pro dicece
bita pelitio continebat, quod cum tempore quo si , auctoritate præfata, tenore præsentium per
Ecclesia Zaphiensis, in partibus Africæ consti- petuo assignamus,appropriamus et concedimus.
tuta , in cathedralem ecclesiam erecta fuit, civi- 3. Non obstantibus constitutionibus, et ordi
tas Zaphiensis, cum omnibus locis circumadja- nationibus Apostolicis, cæterisque contrariis
centibus ab infidelibus occuparetur, prout ad- quibuscumque.
hucoccupatur, eidem Ecclesiæ diocesiassignata 4. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
hactenus non fuit. Verum quia contingere pos- paginam nostra absolutionis, assignationis, ap
set quod , concedente Domino, dicta civitas , cum propriationis, et concessionis infringere, vel ei
locis prædictis a Christianis recuperaretur, si ausu temerario contraire . Siquis autem hoc
prædictæ Ecclesia loca hujusmodi pro diæcesi attentare præsumpserit, indignationem Omni
assignarentur, profecto id in ipsius Ecclesiae de- potentis Dei , ac Beatorum Petri et Pauli, Apos
corem et amplitudinem cederet, ac ex hoc ani- tolorum ejus, se noverit incursurum .
marum saluti incolarum dictorum locorum con- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
suleretur. Quare pro parte ipsius Joannis Epis- Incarnationis Dominicæ millesimo quadringen
copi nobis fuit humiliter supplicatum , ut in præ- tesimo nonagesimo nono, quartodecimo kalen
missis opportune providere, de benegnitate das Julii, Pontificatus nostri anno septimo ( 18
Apostolica dignaremur. de junho de 1499).
1 Arch . nacional, maco 16 de bullas, n . 21 .
 Jus nominandi Commissarium Apostolienne, cum potestate ordinaria ad civitates et loca a Lusitanis
detecta a promontorio Bonæ Spei usque ad Indiam , Regi Portugalliæ concedit

ALEXANDER PP. VI
Charissimo in Christo filio nostro Emmanueli, Portugalliæ et Algarbiorum
Regi illustri a

Alexand.Cum sicutmagestas tua per venerabilem fra- , vi nostro nominetur, per has scribimus eidem An. Chr.
"I trem nostrum Georgium , Episcopum Albanen- magestati tuæ , ut velit nobis significare nomen 1500
sem , Cardinalem Ulixbonensem , nobis nuper dictæ personæ , quæ sit tanto oneri sufficiens,
fecit exponi, ipsa desideret, prout hactenus sui et libenter personam illam in commissarium
progenitores, semper facere studuerunt pro sua Apostolicum , cum facultate ordinariorum , ad
pia in Religionem Christianam devotione, aliquas præmissa peragenda constituemus, litterasque
personas ecclesiasticas sæculares et regulares, desuper opportunas ad eandem magestatem
bonæ et timorata conscientiæ , ac vitae exem - tuam destinabimus, quemadmodum etiam latius
plaris, a promontorio , quod vulgo a tuis Bone præfato Cardinali significavimus.
Sprinuncupatur, usque ad Indiam superiorem , 2. Et ut interim possit magestas tua in suo
ad civitates et loca in partibus illis consistentia, bono proposito perseverare tibi unum commis
et præsertim ad ea loca , quæ anno superiori, sarium , qui ad præmissa aptus sit, et idoneus
cum maximis laboribus, periculis, et expensis, nominandi, quem ex nunc prout ex tunc, et ex
reperiri fecisti, destinare, ut incolas civitatum , tunc prout ex nunc , in commissarium , cum fa
et locorum prædictorum ad fidem Catholicam cultatibus prædictis in partibus dumtaxat ad
adducere, et in illa instruere possint; et propte- annum tantum , postquam hujusmodi commis
rea nobis feceris supplicari, ut tibi aliquem com- sionis officium in partibus illis cæperit exercere,
missarium Apostolicum ad mittendum ad civi- harum serie facimus, constituimus, et etiam de
tates, et loca prædicta nominandi licentiam con-
cederemus
putandi pro dicto anno facultatem concedimus.
. 3. Constitutionibus, et ordinationibus Apos
1. Nobisque hujusmodi tuum sanctum et lau - tolicis, cæterisque contrariis non obstantibus
dabilem propositum plurimum placeat, et in quibuscumque.
Domino commendemus, paratique simus liben- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
ter commissarium prædictum deputare, sed ne - annulo Piscatoris, die 26 Martii 4500, Pontifi
cesse sit ut persona deputanda in bulla vel bre- catus nostri anno octavo (26 de março de 1500 ).
1 Ant. Caet. de Sousa, loc. cit., tom . II, pag . 243 ; Bullarum collectio, etc., append., pag. 4.
 Commercium cum infidelibus Regi Emmanueli permittit

JULIUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAM 1

Julius II Sedes Apostolica , benigna in omnes, et incurrerunt, absolvere, ac quibuscumque incolis An. Clir.
omnibus actibus suis circumspecta, singulorum et habitatoribus regnorum et dominiorum præ 1505
præsertim Catholicorum principum et regum . dictorum , quod de præfati Emmanuelis et pro
votis libenter annuit, præsertim dum ex hoc tempore existentis Regis Portugalliae et Algar
sperat fidei Catholica exaltationem , et infide- biorum licentia hujusmodi metalla, et mercan
lium , ex eorum conversatione, ad Dominum tias ad partes prædictas deferre possint, licen
animarum salutem provenire posse. tiam et facultatem concedere, aliasque in præ
1. Sane charissimus in Christo filius noster missis opportune providere de benignitate Apos
Emmanuel, Portugalliæ et Algarbiorum Rex il- tolica dignaremur.
lustris, nobis humiliter exponi fecit quod cum 3. Nos igitur, qui singulorum votis, quantum
claræ memoriæ Joannes, etiam Portugallia et cum Deo possumus, libenter annuimus, hujus
Algarbiorum Rex , mercantias ad Mauros seu modi supplicationibus inclinati Reges prædi
nigros Guinea , ac Indos milteret, etiam metalla, ctos, ac omnes et singulos ex incolis, et habita
et res alias mittebat, ex quibus rebus magnatoribus regnorum et dominiorum prædictorum ,
utilitas Christicolis Portugalliae et Algarbiorum qui, de licentia tamen seu permissione Joannis
regnorum et dominiorum proveniebat, et ipse et Emmanuelis Regum prædictorum sou alte
Emmanuel Rex, hujusmodi consuetudinem in- rius eorum , hujusmodi metalla et mercantias ad
secutus, ctiam ulteriores partes nigrorum seu præfatos nigros seu Mauros aut Indos hactenus
Maurorum , et Indiorum prædictorum , per ejus sine licentia Sedis prædictæ miserunt et detu
nuntios ad partes illas per naves delatos progre- lerunt,ab excommunicationis sententia, aliisque
diens, ab earundem partium incolis et habitato- censuris et pænis in tales, tam per bullam qua
ribus aromata, et multa alia ad utilitatem Chris . in cæna Domini legi consuevit, quam alias per
tianorum recipit, et ad eos metalla et res alias constitutiones Apostolicas latis ei promulgatis,
pro eorum necessitatibus et usu misit, et, ut si quas incurrerunt, auctoritate Apostolica ab
creditur, potius spes habenda est quod ipsi ni- solvimus per præsentes; eisdemque incolis ei
gri, Mauri, Indii, et habitatores partium illarum habitatoribus præsentibus et futuris, quod, de
ex conversatione , quam cum Christifidelibus ad licentia præfati Emmanuelis et pro tempore exis
partes illas delatis habent, ad fidem Christia- tentis Regis Portugalliæ et Algarbiorum , metalla ,
nam convertantur, quam formidandum sit quod æris et arami, et mercantias, ad præfatos Gui
ex receptione metallorum et aliarum rerum , que neos seu nigros, vel Mauros aut Indos, donec
mercantiæ causa ipse Rex ad partes illas mittit, cum dicto Rege, suisque successoribus et aliis
aliquod damnum fidelibus eveniet. Christianis pacifice vixerint, deferre, et deferri
2. Quare pro parte dicti Regis nobis fuit hu- facere libere et licite valeant, licentiam et facul
militer supplicatum , ut tam Joannem etEmma- tatem concedimus.
nuelem Reges, quam alios Christifideles, qui de 4. Non obstantibus constitutionibus et ordi
eorum licentia hujusmodi metalla etmercantias nationibus Apostolicis, ac quibuscumque pro
ad dictos nigros seu Mauros ac Indios absque li- hibitionibus per dictam bullam quæ in cæna
centia Sedis prædictæ miserunt et detulerunt, Domini hujusmodi legi consuevit pro tem
ab excommunicationis sententia, aliisque censu- pore faciendis, cæterisque contrariis quibus
ris et pænis ecclesiasticis, si quas propterea in- I cumque.
1 Arch. nacional, maço 31 de bullas, n.° 12 ; Rebello da Silva, Corpo diplomatico portuguez, 1862, tom. 1,
pag . 59.
 61

Julins II 5. Volumus autem quod singuli prædicti, qui traire. Siquis autem hoc attentare præsumpse- An.1505Chr.
hujusmodi censuras incurrerunt, confessorem rit, indignationem Omnipotentis Dei, at Beato
sibi eligere possint, qui eis penitentiam pro præ- rum Petri et Pauli , Apostolorum ejus, se no
missis injungat salutarem , et quam ipsi facere verit incursurum .
teneantur. Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
6. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
paginam nostræ absolutionis, concessionis, et mo quinto, quarto nonas Julii, Pontificatus nos
voluntatis infringere, vel ei ausu temerario con- |tri anno secundo (4 de julho de 1505 ).
 Lusitanos ad capessenda arma adversus infideles in Africa, stipemque subsidiariam erogandam
in bellum sollicitat, ac sacra præmia iis proponit

JULIUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD FUTURAM REI MEMORIAM -

Julius II Orthodoxæ fidei nostræ cura divina disposi- |Africa , adversus ipsius Africæ infideles, bel- An. Chr.
tione commissæ propagationem , ac Christianae lum gesserunt, et jam , favente Altissimo, quam 1505
religionis augmentum et animarum salutem , plura civitates, terras, castra, et loca muni
barbararum nationum et infidelium quorumli- tissima in dicta Africa expugnarunt, et sur di
bet depressionem , ac illorum ad fidem ipsam ctioni subjecerunt cum non parva gloria, nedum
conversionem , supremis desiderantes affecti- eorum , sed totius reipublicæ Christianæ ; quæ
bus, ad id opportunum remedium exquirere omnia devotissime considerans, charissimus
continuo non cessamus, ut ejusdem fideiculto in Christo filius noster Emmanuel, ejusdem
res Catholicis Regibus et Principibus, infide- Portugalliæ et Algarbiorum modernus Rex il
lium eorundem expugnationiet conversioni hu- lustris, aliorum regum prædictorum successor,
jusmodi, vocantibus ad tam sanctum et tam per- eorum vestigia volens imitari, nec minus ipsius
necessarium , tanquam immortali Deo, cujus Christianæ religionis studiosus defensor et zela
causa agitur, accepium opus, præstent auxilium , tor quam ipsi progenitores fuerunt, cum maxi
ac eos quibusdam allectivis muneribus et the- mo animi fervore omnino decrevit, gratia sibi
sauriis, quos Redemptor noster Dominus Jesus assistente divina, provinciam per ipsos proge
Christus, Apostolorum Principi, ac regni ce- nitores jam captam prosequi, nec desistere,
lestis clavigero, et ejus successoribus canonice donec rem ad optatum finem perduxerit, etiam
intrantibus concessit, indulgentiarum videlicet proprium sanguinem suum effundendo, et se
muneribus et peccatorum remissionibus invita- personaliter in ipsam Africam transferendo,
nus, ac alias gratias et concessiones, per quas quod jam forsan facere tentasset, nisi seditiones
huic sanctissimooperi melius ac libentius inten- ac dissentiones, aliaque plura discrimina, quæ ,
dere possint, eis elargimur, sperantes indubie humani generis hosie procurante, in diversis
quod , attenta rei necessitate, et ob fidei quam mundi partibus, post susceptum per eum domi
profitendur reverentiam , de facultatibus eis a nium viguerunt, id prohibuissent;
Deo collatis subrenire curabunt,et ad hujus- | 2. Unde nos, attendentes quod sit dignum ,
modi meritoria opera se reddant multipliciter et quam laudabile, ac immortali Deo acceptum ,
propos, et etiam liberales. ac omnibus Christifidelibus commune bonum
1. Sane, sicut facti evidentia demonstrat, et hujusmodi sanctissimum opus, quodque ad ip
jam toto pene orbi notissimum est, clara me- sius Africæ expugnationem , et tantam fideipre
moriæ Portugalliæ Reges, qui pro tempore fue- fatæ exaltationem dicti Regis non suppetunt fa
runt, ex innata eorum erga Christianam religio - cultates, sed sit necesse tam ab ipsa Portugal
nem devotione, toto cordis affectu desiderantes, lia, quæ fortissima et devotissima existit, quam
ut vere Catholicos Principes decet, fidem nos- ab aliis fidelium nationibus propugnatores, et
tram augere, ac barbaras nationes, et infideles bellatores, aliaque auxilia exquirere, et ut Rex
ad fidem ipsam reducere, a magno tempore ci- præfatus, favente Altissimo, suum pium et lau
tra continue, non sine maximis laboribus, peri- dabile propositum , hujusmodi ad effectum per
culis, et impensis, ac etiam magna subdito- ducere valeat, Christifidelium eorundem invo
rum suorum sanguinis effusione in partibus cato auxilio, quantum in nobis est operari vo
1 Arch. nacional, maço 30 de bullas, n.º 27 ; Raynald , loc. cit. , ad an. 1505, n .° 5 ; Rebello da Silva, loc.
cit., pag. 61, et seq. - Assensit Julius his litteris Apostolicis postulatui Jacobi de Sousa, Episcopi Portugallen
sis , et Jacobi Pacheco, juris civilis scientia, et dicendi facultate prædili, in urbem ab Emmanuele Regemissi,
ut ejus nomine Pontifici fidein obstringerent, peterentque, ut ad sustentandos maximos sumptus in gerendo
in Mauritanos bello faciendos, ferret opem , muneraque ex Ecclesiæ thesauro depromeret.
 63

Julius 11 lentes, auctoritate omnipotentis Dei, cujus vices, in cælestibus regnis, et æternam felicitatem per- An.1505Chr.
quamvis immeriti, gerimus in terris, universis mansuros perpetuo decernimus collocandas. Ita
christifidelibus, præsertim nationis ejusdem re- ut si forsan designato tempore non excepto ipso
gni Portugalliæ hortamur, requirimus, et mo- rum aliquo, postquam iter pro prosecutionetam
nemus, ut eidem Regi ad expugnationem ipsius sancti operis arripuerint, ex hac luce migrare
Africæ, et illius exquisitionem ac fidei præfato contingat, indulgentiam hujusmodi omnino con
exaltationem , cum bonis et personis suis, pro sequantur, et si aliqui ex regno et dominiis di
eorum possibilitate viriliter et indesinenter as- cti Regis existentes vel in eis cohabitantes, aut
sistant,et illius exemplo, qui pro salute gregis in illis assistentes, et accedere personaliter quo
Dominici mortem non abnuit, tollant in cordi- vis respectu , volentes vel non volentes, alium
bus suis crucem suam ; et illi ex eisdem fideli- equitem si commode poluerint, sin autem pe
bus, qui ad hoc idonei sunt, eundem Regem , ditem , undecumque suisexpensis destinaverint,
immo verius Salvatorem nostrum praefatum , se- qui vice sua in ipsam Africam contra eosdem per
quentur, et pro illius nominis gloria, et infide- tempus, ut præmittitur, ordinandum pugnet,
lium prædictorum fidei hostium propugnatione volumus quod tam mittens, quam si pauperexis
mortis periculo se exponere non formident, me- teret etiam missus, ejusdem indulgentiæ parti
mores verbi ejus, quidixit: Qui vult venire post cipes existant, et omnis ætatis et sexus, ac cu
me, abneget semetipsum , et tollat crucem suam , juscumque professionis hominis hujusmodi san
et sequatur me; pariter et confidentes in eo , ctæ indulgentiæ participes esse posse ;etiam vo
qui dixit: Ecce ego vobiscum suum (sic ), usque lumus quod si monasteriorum et aliorum reli
ad consummationem seculi; et qui in una no- giosorum locorum, et mendicantium Ordinum
cte per angelum suum centum quinquaginta , utriusque sexus præsidentes conventuum seu
millia hominum ex exercitu Sennacherib intc- persona pro singulis decem ex eis unum bella
remit, et qui alias Ecclesiam suam in magnis torem juxta descriptionem prædictam miserint
periculis non derelinquit, nec permisit inimicos ad præmissam expeditionem , et eis stipendia
ejus de eorum impetu gloriari,recepturiexinde necessaria ministraverint, adveniente tempore,
præmia felicitatis æternæ . ut præfertur, decem personæ prædictæ mitten
3. Et ut fideles ipsi eidem Regi in prosecu- tes, et si pauper sit etiam ipse missus pari in
tione tam sancti operis eo propitius assistere, dulgentia et peccatorum remissionem hujusmo
et sibi possibilia auxilia exhibere studeant, quo di perfruantur, et similiter sæculares persone
exinde majora animarum suarum commoda co- adeo pauperes, ut singuli singulosmittere com
gnoverint adipisci, et eis pro tam salubri bono modenequeant, convenientes invicem in hujus
portas paradisi ad perennem gloriam , cum san- modi numero decem vel maiori, prout eorum
ctis Apostolis et gloriosis Martyribus reserari, possibilitas exigerit , et mittentes unum bella
universis fidelibus eisdem , qui ad bellandum torem , ut præmittitur, pro omnibus mittendis,
contra eosdem infideles pro consecutione diclæ et si pauper sit etiam missus pariformiter præ
Africæ in ejusdem Regis exercitum in personis fatam indulgentiam pocianiur.
propriis se contulerint,etpertempus, quodthe 4. Et insuper volumus,et ordinamus quod
saurarii proventuum hujus sanctæ expeditionis, tam ipsi bellatores, quam mittentes etsi paupe
qui pro tempore fuerint deputati, ordinaverint, res fuerint missi, quam etiam quibus bellatores
in illo permanserint, confisi de ipsius omnipo- ipsi indigere noscantur, omnes et singuli medi
tentis Dei misericordia, ac Beatorum Petri et ci, armatarii, cerdones, suctores, carnifices,
Pauli, Apostolorum ejus, auctoritate et verbi ferri et ligni fabri, carpentarii,machinarum du
ejus , qui est via , veritas et vita, ac nobis, qui ctores, et cujuslibet artificii in eisdem castris
in persona ejusdem Beati Petri, cujus, pari au- opportuni artifices, apothecarii et mercatores,
ctoritate, meritis licet imparibus, successores medicinas, victualia , et alia necessaria ad di
sumus, dixit : Quodcumque ligaveris super ter- ctum bellum portantes, administrantes, et ut
ram erit ligatum et in cælis, et quodcumque portentur et administrentur auxilium , consilium
solveris super terram erit solutum et in cælis; vel favorem præstantes bellatorum obsequiis, et
et etiam de potestatis plenitudine nobis cæli- ' in castris hujusmodi vel extra ea quomodolibet,
tus tradita, plenariam omnium peccatorum ut illi liberius pugnare valeant , insistentes, præ
suorum remissionem et indulgentiam , quales dicatores quoque verbi Dei, præsentes litteras
per prædecessores nostros Romani Pontifices et indulgentias publicantes, et populis nuntian
dari consueverunt proficiscentibus in subsidium tes, et publicantes, missas et alia divina officia
Terræ Sanctæ , et quales in anno jubilæi per in existentium in dicto exercitu præsentia cele
eosdem prædecessores concessa fuit, concedi- brantes, et eorum confessiones audientes, et alii
mus pariter et donamus, ac eorundem omnium cujuscumque artis , industriæ vel exercitii inibi
quos in hac sancta expeditione proficisci conti- ad minus per spatium trium mensium assisten
gerit animas sanctorum Angelorum in consortiotes, ac etiam mulieres infirmis et vulneratis,
 64

Julius II tam in dicto exercitu, quam extra existentes, delegatorum ejusdem gratiam et justitiam con- An. Chr.
serrientes, etgeneraliteromnesetsinguliutrius- cernentes, decretisque super illis , et re judicata 1505
que sexus Christifideles, qui ad hanc sanctam processibus executorialibus, non habito primo
expeditionem thesaurariisproventuum ejusdem beneplacito corum vel assensu pareatur, ne ut
infra biennium a die publicationis præsentium tabelliones, et notarii super hujusmodi litteris,
computandum , S. R. E. cardinales, patriarchæ , et processibus executorialibus instrumenta seu
archiepiscopi, episcopi decem , Rex praefatus, acta conficiant, aut confecta parti cujus interest
ac charissima in Christo filia Maria , Regina Por- tradant, prohibere, statuere seu mandare , a nos
tugalliæ centum, Principes, et filii regum , ac | tra quoque, et pro tempore existentibus Roma
eorundem principum et filiorum regum uxoresnis Pontificibus obedientia pertinaciter se sub
decem , duces autem , marchiones, comites et traliere seu quomodolibet recedere, necnon de
vicecomites, ac ipsorum ducum , marchionum , cimas seu fructus ad ecclesias parochiales per
comitum et vicecomitum uxores, necnon magis- tinentes usurpare et recipere, et per se vel alium
tri Hospitalis Sancti Joannis Jerosolymitani,San- seu alios directe vel indirecte præsumentium ,
cti Jacobi de Spata , de Calatrava , de Alcantara, et pradicta fieri procurandum , et ad ea seu eo
co
de Montesa, Jesu Christi, de Aviz, et aliarum rum aliquod consilium , auxilium , vel favorem
quarumcumque Militiarum decem , et si ab eis præstantium , ecclesiasticam quoque libertatem
inferiores persona ecclesiasticæ , aut sæculares quomodolibet violantium , praesentium littera
vassallos tantum , et in redditibus annuis ducen- rum publicationem et executionem , aut guer
tos ducatos, aut amplius habentes, et uxores ram hujusmodli fieri, et ad expugnationem eo
eorundem sæcularium ac militum dictarum Mi- rundem infidelium pervenire impedientium , et
litiarum duos ducatos auri, si vero in facultati- proponentes seu inclinatos ad consequenduni
bus et bonis valorem centum ducatorum habue- indulgentiam , et facultatem eligendi confesso
rint unum , et si alii quatuor regalia argenti, si rem prædictos aliquo ex modis praedictis per
vero adeo pauperes fuerint quod in bonis ultra suasionem , verbo, vel signo ab) hujusmodi co
valorem quinquaginta ducatorum etiam simi- rum proposito et inclinatione retrahentium , aut
lium non habeant duo regalia argentea monetæ de emolumentis expeditionis aliqua subtrahen
illius partis, quorum regalium quorumlibet tri- tium vel fraudentium , criminibus dumtaxat ex
ginta regalia monetæ in partibus illis currentis . ceptis semel in vita, et in aliis eidem Sedi non
valeant unum ducatum auri, seu quantum the reservatis casibus, totiens quotiens id petierint,
saurarii prædictis videbitur persolverint, seu in eis de absolutionis beneficio providere, necnon
trunchis aut capsis, seu cestis ad hoc pro pecu- omnium peccatorum suorum , de quibus corde
niis colligendis pro tempore deputatis imposue- contricti et ore confessi fuerint, semel in vita,
rint cum effectu in pecunia vel bonis per se vel et semel in mortis articulo , plenariam remissio
alium , confessorem idoneum presbyterum sæ- nem ipsis in sinceritate lidei, et unilate Sancta
cularem , vel cujusvis Ordinis religiosum eligere Romanæ Ecclesiæ , ac obedientia et devotione
possint, qui eligentium confessione diligenter nostra ac successorum nostrorum Romanorum
audita pro commissis per eligentes excessibus, Pontificum canonice intrantium persistentibus
criminibus et peccatis cujuslibet, quantumcum impendere, et pænitentiam salutarem injunge
que enormibus et gravibus, etiam omissionun re, ac emissa per eos vota quæcumque visitatio
horarum , simmoniæ ac censuris, et panis qui- nis liminum Apostolorum Petri et Pauli, et ul
buscumque, quibus a jure vel ab hominequavis tramarinum , accastitatiset religionis votis dum
occasione vel causa quomodolibet ligati exis- taxat exceptis, in hujusmodi sancta expeditione
terent, etiam in casibus Sedi Apostolicæ reser - commutare libere et licite valeant; et si immi
vatis, præterquam conspirationis contra Roma- nente infirmitate propter periculum mortis ah
num Pontificem et Sedem prædictam , injectio- solverentur, ac demum mortis periculum era
nis manuum violentarum in episcopos, et ipsos serint, semper plenaria remissio prædicta ad
interficientium constitutos in sacris ordinibus, verum mortis articulum reservetur, etiam si id
ac per se vel alium seu alios quascumque per- multotiens occurrisset; et si forte contingeret
sonas ecclesiasticas vel sæculares ad Romanam personas prædictas sine confessione decedere,
Curiam pro causis et negotiis quibuslibet recur- dummodo aliqua signa contritionis ante obitum
rentes, illaque in eadem Curia prosequentes eorum in eis apparuerint, vel morte repentina
procuratores, negotiorum gestores, advocatos, ab hac luce subtracti fuerint, etiam plenariam
vel procuratores, eorum auditores et judices in absolutionem et remissionem hujusmodi conse
supradictis causis seu negotiis deputatis occa- quantur, quæ etiam ad peccata oblita, et qua
sione causarum vel negotiorum hujusmodi mu- alias aliis sacerdotibus integre confessi fuerint
tilare, occidere vel alias verberare , aut bonis extendatur, sic tamen quod idem confessor de iis
spoliare, et ut litteris et mandatis dictæ Sedis, de quibus fuerit alteri satisfactio impendenda,
ac legatorum ejus, et nuntiorum , et judicum | tam confitenti per eum , si supervixerit, vel per
 1

65

Julius II redes suos , si tunc forte,transierit, faciendum aliis locis castrorum eorundem idoneis , prout An.1505Chr.
injungat, quam ipsi vel alii, ut præfertur, facere melius et honestius haberi potuerint, missas et
teneantur; et ne propteraliasindulgentias Chris- alia divina officia, etiam antequam illuscescat
tifideles in hoc sancto opere tardiores existant, dies, prout negotiorum ingruentium opportuni
omnes similes aut dissimiles indulgentias ac fa- tas id exigerit, circa tamen diurnam lucem ce
cultates a nobis et eadem Sede, vel ejus aucto- lebrare, et eucharistiam , aliaque ecclesiastica
ritate quibuscumque ecclesiis, monasteriis, hos- sacramenta omnibus et singulis in dicta expedi
pitalibus et piis locis, universitatibus, et confra- tione degentibus, et ad illam accedentibus quo
ternitatibus, et singularibus personis plenarias, cumque tempore , etiam in festo paschali , minis
temporales et perpetuas in vita, vel in mortis trare valeant ; et quod tam ecclesiasticæ , quam
articulo, in regno et dominiis prædictis conces- sæculares personæ, dum in eodem bello occu
sas ad biennium hujusmodi , dicta auctoritate , pati fuerint, si commode non potuerint ab ob
de potestatis plenitudine suspendimus. servatione quorumcumque jejuniorum , et reci
5. Ita ut ille etiam, si clausulas aliquas con- tatione officiorum ,ad quæ teneantur ex voto vel
tra futuram eorum suspensionem in se contine- professione, aut precepto ecclesiæ sive pæniten
rent, quarum tenorem et formas pro expressis tia, excusentur.
et hic de verbo ad verbum insertis habemus, 7. Etquoniam ea quæ pereunt temporeetiam
nemini dicto durante biennio etiam in mortis ar- festivo juxta canonicas sanctiones perfici pos
ticulo aliquatenus suffragentur, et sub excom- sint, et nihil sit magis necessarium in bello quam
municationis latæ sententiæ pæna ipso bien- opportunitatem , qui bella gerere, et consulere
nio durante publicari et prædicari, et earum tenentur quibuscumque diebus dominicis et fes
pretextu quævis pia suffragia postulari ne- tivis , gentes armorum , et aliæ personæ ad di
queant. ctam sanctam expeditionem euntes, et in illa
6. Volumus insuper, et dicta auctoritate con- stantes, et similiter omnes prælati, et aliæ per
cedimus, quod corpora omnium et singulorum sonæ ecclesiasticæ sæculares et regulares, etiam
ad bellum accedentium et mittentium pro tem- in presbyteratus ordineconstituti, in rebus con
pore decedentium , etiamsi sine confessione, si cernentibus dictum bellum , circa præmissa, et
signa contritionis apparuerint in eisdem adhuc alia ad hæc necessaria ct opportuna intendere,
viventibus, etiam stante ecclesiastico interdicto et vacare, et in ordinibus circa præmissa, et alia
ordinaria auctoritate in aliquo loco posito, dum- ad hæcnecessaria interesse, et desuper quæ eis
modo tales causam non dederint interdicto , pos- videbuntur consulere, et hortari libere et licite
sint in ecclesiis sive cimiteriis, sive tamen so- valeant, dicta auctoritate concedimus.
lita pompa funeris, sepeliri; liceatque omnibus 8. Propterea, cum ad tam magni exercitus
episcopis etsuperioribus, reliquis vero personis manutentionem et ad ipsius Africæ expugnatio
ecclesiasticis, etiam religiosis inferioribus, ab eis- nein magna expedit subire onera expensarum ,
dem de ipsorum episcoporum etaliorum supe- massæ proventuum expeditionis ejusdem dicta
riorum licentia, et si prelati fungantur oflicio, auctoritate applicamus quaecumque legata, et
capituli collegii seu conventus sui ad id acce- alias quomodolibet ctiam hereditatis titulo, et
dentis consensu, in expeditione ipsa sine cujus- pro male ablatorum restitutione relicta hactenus
vis irregularitatis incursu proficisci et perma- acque largiri et relinqui contingat in futurum ,
nere , consulere et hortari ad pugnam , et quam- dicto durante biennio, in quibuscumque testa
diu ibidem permanserint fructus, redditus et mentis, donationibus causa mortis, codiciliis,
proventus mensarum ecclesiarum et monaste- et aliis ultimis voluntatibus per quoscumque et
rium , aliorumque beneficiorum ecclesiastico ubicumque in regno etdominiis prædictis factis;
rum quorumlibet cum cura et sine cura, etiam et quod durante dicto biennio fieret quibuscum
si dignitates, personatus, administrationes vel que in certis ecclesiis et piis locis , aut personis
officia , canonicatus et prebendæ in cathedrali- similiter incertis vel absentibus, talemque quod
bus etiam metropolitanis vel collegiatis, et di- propter eorum absentiam merito ab eis notitia
gnitates ipsæ in eisdem cathedralibus etiam me- haberi non posset, ac etiam quæ restitutioni sub
tropolitanis post pontificales maiores, aut col- jacerent, sed in eis vel ad ea personis quibus
legiatis hujusmodi principales fuerint, et ad illa illa fieri deberet receptionem competeret ; nec
consueverint, qui per electionem assumi, eisque non quæcumque in testamentis, donationibus,
cura immineat, animarumque interim obtine- codicilis, et aliis ultimis voluntatibus pro redem
bunt cum ea integritate, quotidianis distributio- ptione captivorum , etiam si Beatæ Mariæ de
nibus dumtaxat exceptis, libere percipere, cum Mercede, et Sanctæ Trinitatis redemptionis ca
qua illos perciperent, si in eisdem ecclesiis sive ptivorum Ordinibus, et Sancta Eulalia Barchi
locis personaliter residerent, et ad residendum nonensis relicta fuerint, quintam partem hære
in eisdem minime teneantur, nec ad id invicti ditatum , et bonorum decedentium ab intestato
compelli possint, ac in castris, territoriis, vel clericorum et laicorum dictis regno et dominiis
9
 66

Julius II ex indulto Apostolico, aut alias ad redemptio- rum , specialem in Domino fiduciam gerentes An. Chr.
nem prædictam captivorum dedicatis peremni- eos, et eorum quemlibet, quem praefatus Rex 1505
ter debent per biennium prædictum ; necnon duxerit ex eis eligendum ubilibet in regno et
omnes et singulas pecunias, et res alias, quæ in dominiis præfato Regi subjectis, specialem ob
prandiis et communiis, aut publicis spectaculis ventionem hujusmodi thesaurarios, receptores,
in aliquibus celebritatibus ex voto, vel statuto , et collectores constituimus et deputamus, ac eis
sive consuetudine in regno et dominiis praedi- per se vel alium seu alios quibus vices suas du
ctis exponi consueverunt, et per biennium prae- xerint committendas, assumendi, et deputandi
dictum exponi deberent, applicamus; et ut ex- idoneos verbi Dei prædicatores sæculares, ac
peditio hujusmodi tanto majorem fructum red- cujusvis Ordinis religiosis Deum timentes, et
dere possii, quanto in dicto regno et dominiis huic negotio fidei affectos in numero de quo eis
pax et concordia vigebit, universos christifide- videbitur, et assumptos amovendi, et alios eo
les, et dominiorum prædictorum incolas et ha- rum loco quos eis videbitur subrogandos , eis
bitatores, dominos, duces, principes, comites, que et cuilibet eorum in virtute sanctæ obedien
et barones, ac cujuscumque præeminentiae di- tize, et sub excommunicationis latæ sententiæ
gnitatis et excellentize fuerint, per viscera mise- pena, etiam nulla superiorum eorundem pro
ricordiæ Domini nostri Jesu Christi, et per acer- tempore dictorum prædicatorum licentia requi
bissimam ejus passionem , quam iminaculatus sita , injungendi, et concessionem hujusmodiin
et innocens agnus, ut nos miseros peccatores dulgentiarum , et facultates eligendi confesso
ab æterna morte redimeret, dignatus est pati, rem in quibusvis locis, de quibus eisdem , com
per judicium extremum in quo ante ejus tri- missariis et nuntiis ab eis substituendis vide
bunal constitutus quisque secundum opera suabitur, et placebit, populis fideliter publicent,
mercede suscipere per spem vitæ æternæ , quam prædicent, et declarent, ac eos ad contribuen
repromisit Deus diligentibus se, harum serie dum huic sancto operi induerint, et exhorten
enixe monemus, ac requirimus eis in virtute tur, necnon super male ablatis, incertis , vel per
sancta obedientiae , districte percipiendo man- usurariam pravitatem quæsitis etiam bonis, quu
dantes, utmutuam inter se charitatem et pacem ad aliquorum manus pervenissent, et illam ha
ac concordiam , vel saltem tempore quo expedi- bentes quibus restituidebeant, ignorant vel du
tio prædicta durabit, treugas, inducias seu belli bitant, quæcumque male ablata pereos non exis
moram , quas tenore präsentium , auctoritate tant, sed alias ad eos illa pervenerint, ac super
Omnipotentis Dei, et pro securitate hujusmodi debitis incertis personis componendi:
sanctae et laudabilis expeditionis indicimus, ac 10. Ita ut soluta aliqua quantitate pro hoc
per universum regnum et dominium prædictum sancto opere aliquorum male ablatorum ,et per
inter incolas et habitatores illorum servari vo- usurariam pravitatem extortorum , seu quæ ad
lumus, et observent, arma deponant, et pri- eos alias pervenerint, et cui ea restitui debeant,
vatorum juramentorum ac offensionem obliti, ignorant vel dubitant, ut præfertur, restitutioni
Cbristi Redemptoris nostri injurias, offensiones, absoluti existant, simonia in ordinibus et bene
et opprobrium ulciscantur in hostes, qui chris- ficiis labe pollutos ad ipsum opus contribuen
tianorum sanguinem sitiunt, et evangelicam le- tes a simonia hujusmodi, ac sententiis et p ....
ctionem delere conantur, arma sumant, nec di-
> propterea incurrerint in foro conscientiæ dum
cta expeditione durante, quovis quæsito colore, taxat absolvendi, et super irregularitate, si
directe vel indirecte, palam et occulte se offen- quam censuris et poenis eisdem ligati , missas,
dant, aut offendentibus præstent auxilium , con- et alia divina officia, non tamen in contemptum
silium vel favorem ; nos, cum omnes et singulos clavium celebrando, aut alias se illis immis
quos arma sumere , et in dictas per nos aucto - cendo, seu alias quomodolibet, præterquam ho
ritate Omnipotentis Dei inducias hujusmodi vio- micidii voluntarii, et bigamia contraxerunt, dis
lare, et nostris mandato monitorii et requisitioni pensandi, omnemque inhabilitatis, et infamiæ
contravenire contigerit, excommunicationis sen- maculam ex inde provenientem absolvendi, et
tentiam , a qua non nisi a nobis vel successori- ut in sic susceptis ordinibus ministrare, et si
bus nostris Romanis Pontificibus canonice in- quæ dicta beneficia ecclesiastica, qui ex tunc
trantibus, præterquam in mortis articulo con devotio eis collata censeantur, et ut perceptos
stituti, absolvi, et debita satisfactione præmissa, ex eis fructus retinere valeant, etiam similiter
possint, incurrere volumus eo ipso ; concedendi in foro conscientiae dumtaxat, et su
9. Et ut litteræ nostræ hujusmodi plenius in- per illis quibusvis aliis, etiam ex quavis alia
notescant, et ex eis fructus permaneantin hujus causa male perceptis, parimodo prout supra de
sanctæ expeditionis favorem, quos speramus de male ablatis incertis, vel per usurariam pravi
probitate fidei, integritate , et solertia venera- tatem acquisitis, ut præfertur, componendi, et
bilium fratrum nostrorum Bracharensis Archi- volentibus quascumque alias indulgentias per
episcopi, et Egitaniensis ac Visensis Episcopo- nos, ut præfertur, suspensas prædicare, et pu
 67

Julius II blicare, aut illis quomodolibet uti, ac illas pu- districte percipiendo sub excommunicationis An.1505Chr.
blicent, et prædicent, aut eis utantur suspen- lata sententiæ , et maledictionis æternæ pænæ ,
sione prædicta durante, sub pænis, sententiis, a qua non nisi, utpræmittitur, absolvi possint,
censurisque ecclesiasticis inhibendi, et ad id mandamusne bellum hujusmodi quoquomodo
etiam alias compellendi; et tam ipsos, qui inhi- palam publice vel occulte, directe vel indirecte,
bitioni hujusmodi non paruerint, quam genera- perturbare, seu alias perturbantibus, vel per
liter contradictores quoslibet et rebelles, ac turbare volentibus, consilium , auxilium , vel fa
etiam ab eis pro tempore subrogatos commissa- vorem præstare, ac in præmissis et obventioni
rios, ad veram de per eos recepta rationem red - bus colligendis, vel aliqua etiam minima parte
dendi, et debitam satisfactionem faciendi, et exe- earum fraudem aut dolum committere, et ex
cutores testamentorum , et testatorum hæredes obventionibus ac pecuniis prædictis quicquam
exbibendi coram eis testamenta per censuram usurpare , etiam si eis sponte daretur seu offer
ecclesiasticam , et alia juris remedia opportuna, reretur, neve proponentes huic expeditioni sub
invocato etiam , ad hoc si opus fuerit, auxilio venire, seu super inde oblatis, et usuris, aut
brachii secularis, compescendi, et generaliter aliis bonis incertis , et cæteris præmissis com
omnia et singula in præmissis, et circa ea ne- ponere, aut alias quomodolibet ad hoc sanctum
cessaria seu quomodolibet opportuna faciendi, defensionis fidei opus ad aliqua auxilium præ
exequendi, gerendi, et exercendi plenam , libe- stare , ac hujusmodi eorum proposito in toto vel
ram, et omnimodam , dicta auctoritate, tenore in parte directe vel indirecte retrahere quoquo
præsentium concedimus facultatem ; babituri modo præsumant, reservatis tamen eisdem ihe
ratas et gratas ceusuras et pænas, quas præfati saurariis et aliis officialibus , ad colligendum oh
commissarii, et ab eis pro tempore deputati rite ventiones et pecunias hujusmodi deputatis pro
statuerint in rebelles, et facturi illos, auctore tempore, salariis competentibus et honestis pro
Domino, usque ad satisfactionem condignam se ipsis, et prædicantibus autpublicantibuspræ
inviolabiliter observari, et generaliter quicquid sentes litteras, et alias circa incremenium pro
per dictos commissarios ipsos et deputatos ab ventuum hujusmodi juxta eorum ordinationem
eis in præmissis fuerit quomodolibet conde- se quomodolibet exercentibus, quæ licite reci
mnatum statuentes, ordinantes, et decernentes pere, et exsolvere possint.
quod commissarii nostri prædicti, et eorum sub- 12. Et quia contingere poterit quod plerique
rogati, ac familiares, et bona eorum durante of dictum bellum sequentes infirmiabuntur, et
ficio non possint coram alio quam præfato Epis- christifidelium subsidiis pro corum curandis in
copo Visensi in omnibus et singulis eorum ne- firmitatibus indigebuni, volumus quod omnes,
gotiis et causis tam civilibus, quam criminalibus utriusque sexus christifideles, qui duo regalia
convenire, et ad judicium evocari, quos ab omni argentea dictæ monetæ pro ipsis infirmis curan
jurisdictione ordinaria dicto tempore durante dis pie irrogaverini, ac etiam edificandis eccle
prorsus, et omnino eximimus, et totaliter libe- siis pro divinis inibi celebrandis officiis , acomnes
ramus. Ita quod ordinarii vicarii et ofliciales eo- et singuli defuncti, sive viventes, pro quibus
rum , etiam ratione domicilii, delicti , seu con- singulis singula duo regalia argentea dictæ mo
tractus aut rei, de qua ageretur, ubicumque do- nelæ in dictis infirmis curandis seu reparandis
micilium haberent, et commorentur, delicta, ecclesiis præfatis, ut præmittitur, pie irrogata
juramenta, coniractus, aut res ipsa consisteret, fuerint, in omnibussuffragiis, precibus, elæemo
in eosdem familiares, servitores, aut bona eo- synis, jejuniis, orationibus,disciplinis, et cæte
rum , ac in eos excommunicationis, suspensio- ris omnibus spiritualibus bonis, quæ fiant et
nis , et interdicti, aut quasvis alias ecclesiasticas fieri poterunt in tota universali Christi militanti
sententias, censuras, et poenas promulgari non ecclesia, et omnibus membris ejusdem , partici
possint; decernentes omnes et singulos proces- pes in perpetuum fiant.
sus, sententias, censuras, et pænas, quos vel 13. Non obstantibus præmissis, necnon feli
quas per ordinarios vicarios et officiales prædi- cis recordationis Innocentii IV circa exempios,
ctos contra eorum servitores hujusmodi haberiet per quam concessiones hujusmodi de fructi
et promulgari, necnon quicquid secus super jis bus in absentia sive præfunctione temporis fieri
quavis auctoritate scienter vel ignoranter atten- prohibentur, necnon quibus cavetur, ne quis
tari contigerit, irritum et inane, nulliusque ro- extra civitatem et dicecesem , in quibus deputati
boris vel momenti. fuerint contra quoscumque procedere, seu alii
11. Et insuper ut promissum opus debitum vel aliis vices suas committere præsumani, Bo
et votivum sortiantur effectum , omnibus et sin- nifacii Papæ VIII , Romanorum Pontificium præ
gulis cujuscumque status, gradus, ordinis,vel decessorum nostrorum , necnon etiam de duabus
conditionis existant, etiam si regali , reginali, dietis in concilio generali, dummodo ultra tres
archiepiscopali, episcopali, vel alia quavis ec- dietas aliquis auctoritate præsentium non traba
clesiastica vel mundana dignitate præfulgeant, ! tur, aliisque Apostolicis, ac provincialibus, et
 68

Julius II synodalibus conciliis, editis generalibus vel specæ , et expugnationis infidelium hujusmodi, et An.1306
Chr.
cialibus constitutionibus, et ordinationibus, sta- non alios usus omnino exponantur; quod si se
tutis quoque , et consuetudinibus Ecclesiarum , cus quispiam facere præsumpserit, quod non
in quibus beneficia hujusmodi fuerint, jura- credimus, etiam cujuscumque dignitatis , status,
mento cenfirmatione Apostolica vel quavis fir- gradus, ordinis, conditionis, præeminentiæ , no
mitate alia roboratis , etiam si de illis servandis, bilitatisve fuerint , excommunicationis senten
et non impetrandis litteris Apostolicis contra ea , tiam eo ipso incurrisse noscatur, a qua non nisi
et ab alio vel aliis impetratis, seu alio quovis a nobis , et successoribus nostris modo præmisso
modo concessis non utendo, dictæ personæ be possit absolvi, rursus quia dillicili foret presen
neficiatæ ipsa expeditione durante non residen- ieslitteras ad singula quæque loca , in quibus er
tes, per se vel procuratores suos præstiterintpeditiones fore deferre, volumus, et dicta Apos
hactenus, vel in posterum præstare contigerit iolica auctoritate decernimus, quod illarum tran
forsitan juramentum ; seu si locorum ordinariis sumpto , et sigillo alicujus ex commissariis vel
vel quibusvis aliis communiter vel divisim ab ab eis substitutis prædictis, aut alicujus curiæ
eadem sit Sede concessum , vel in posterum ecclesiasticæ , seu prelati, aut alterius persone
concedi contingat, quod personas Ecclesiarum in dignitate ecclesiastica constitutæ munito , et
suarum civitatum , et dicecesium etiam in digni- ea prorsus fides in omnibus, et per omnia ad
tatibus, personatibus ,administrationibus, velof- hibeatur, que præsentibus adhiberetur, si es
ficiis constitutis per subtractionem proventuum sent exhibitæ vel ostensa , quodque præfatus
suarum Ecclesiarum , aut alias compellere va. Rex infra annum , a publicatione litterarum hu
leant ad residendum personaliter in eisdem ;aut jusmodi computandum , personaliter ad ipsam
si præfatis ordinariis et dilectis filiis prædicta Africam cum classe et exercitu valido omnino
rum Ecclesiarum capitulis, vel quibusvis aliis se preparare , et cum effectu ad Africam hujus
a dieta sit Sede indultum , vel in posterum in- modi se conferre teneatur ; alioquin elemosy
dulgeri contingat, quod personas Ecclesiarum nas, et pecunias, ac bona, ex indulgentia et lit
prædictarum , etiam dignitatibus , personatibus, teris hujusmodi collata et habita , in reparatio
administrationibus , vel olliciis constitutis, non nem et utilitatem hospitalis omnium Sanctorum
residentibus in eisdem fructus, redditus, et pro- Clixbonensis dumtaxat, et nullos alios usus er
ventus suorum beneficiorum ecclesiasticorum ponere, et convertere deberi, et etiam teneri ;
in absentia sua ministrare minime teneantur, proviso quod , propter concessionem percipiendi
et ad id compelli, aut quod ipsi, vel alii pradi- fructus in absentia , beneficia hujusmodi debitis
cti interdici, suspendi, vel excommunicari non non fraudentur obsequiis; et animarum cura, si
possint per litteras Apostolicas, non facientes qua illis immineat, nullatenus negligatur , sed
plenam et expressam , ac de verbo ad verbum , per bonos et sullicientes vicarios, quibus de ipso
de indulto hujusmodi mentionem , et quibuslibet rum beneficiorum proventibus congrue neces
aliis privilegiis, indulgentiis, et litferis Aposto- saria ministrentur, diligenter ererceatur , et de
licis generalibus vel specialibus quorumcumque serviatur inibi laudabiliter in divinis; et ut omnia
tenorum existant, necnon quibusvis similium debita cum integritate procedant, etiam volu
vel dissimilium , aut aliarum quarumcumque in- mus quod notarii , ad scribendum litteras testi
dulgentiarum specialibus, vel generalibus sus- moniales , que tradentur euntibus, et venienti
pensionibus, et revocationibus per nos,aut præ- bus in hujusmodi expeditione , et aliis conse
decessores nostros, ex quacunque causa , vel quendis indulgentiis , et facultatem eligendi con
canone, etiam si pro quacumque expeditione fessorem memoratam , et quascumque scriptu
contra Turcos, Christiani nominis inimicos , factis ras circa præmissa necessarias , probi etfideles
et fiendis, quibus omnibus illorum omnium de- ac ecclesiastici per Archiepiscopum et Episco
regatoriarum , et in eis incertarum clausularum pos prædictos deputentur, ipsæque littera si
tenorum , etiam si de verbo ad verbum mentio gillo hujus sanctæ expeditionis quod apud eos
fieri deberet, et in illis careretur expresse, quod dem Archiepiscopum et Episcopos, seu eorum
per quascumque clausulas et derogationes eis aliquem dumtaxat fideliter conservetur, ac si
non intelligeretur derogatum pro expressis , et gillo Regis prædicti quod apud unum er eis
insertis habentes, quæ ad præmissa, hac vice , dem Archiepiscopo vel Episcopis sic similiter
dumtaxat, specialiter et expresse derogamus . consistat, possint, et debeant sigillari, et sine
14. Volumus autem quod omnes elemosy- subscriptione et sigillatione hujusmodi, sise ab
ne , et alir pecuniæ , seu bona ex indulgentia et sque sigillo Archiepiscopi, Episcoporum , et Re
litteris hujusmodi quomodolibet provenientia , gis predictorum iraditæ , nuilius sint roboris
præfato Regi, omni præceptione et dilationeces- vel momenti, et tradentes, ac tradi facientes,
santibus, realiter, et cum effectu tradantur et as- et consentientes pena excommunicationis late
signentur, seu per eundem capiantur, et ad præ- sententiæ eo ipso incurrant.
missum sanctum opus acquisitionis dictæ Afri- 15. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
 69

Julias 11 paginam nostre hortationis, requisitionis, mo- | indignationem Omnipotentis Dei , ac Beatorum An. Chr.
1505
nitionis, concessionis, donationis, ordinationis, Petri et Pauli, Apostolorum ejus, se noverit in
suspensionis, applicationis, mandati , indictio- cursurum .
nis, constitutionis, deputationis , statuti, exem- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
1
ptionis, liberationis , derogationis, voluntatis, et Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
decreti infringere, vel ei ausu temerario contra- mo quinto, quarto idus Julii , Pontificatus nostri
ire. Siquis autem hoc attentare præsumpserit, I anno secundo ( 12 de julho de 1505).

1
1
1

1
 Circa divisionem regnorum transmarinorum inter Portugallia et Hispaniæ Reges

JULIUS EPISCOPUS
SERTUS SERVORUM DEI. AD FUTURAM REI MEMORIAM

Venerabilibus fratribus Archiepiscopo Bracharensi, et Episcopo Visensi,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Julius II
Ea , quæ pro bono pacis, et quietis inter per- /voluerunt, quod Portugalliæ et Algarbiorum a An. Chr.
sonas quaslibet, præsertim Catholicos Reges, certis, Castellæ vero, et Legionis Regibus, pro 1506
per concordiam terminata sunt, ne in recidiva tempore existentibus a certis aliis locis usque
contentionis scrupulum relabentur, sed firma ad certa alia loca tunc expressa per dictum mare
perpetuo , et inconcussa permaneant, libenter, navigare, et insulas novas perquirere, et cape
cum a nobis petitur, Apostolico munimine ro- re, ac sibi retinere liceret, prout in quodam in
boramus. strumento publico desuper confecto dicitur
1. Exhibita siquidem nobis nuper pro parte plenius contineri ?.
charissimi in Christo filii nostri Emunanuelis, 3. Quare pro parte præfati Emmanuelis Re
Portugalliæ et Algarbiorum Regis illustris pe- gis nobis fuithumiliter supplicatum , ut concor
titio continebat, quod olim postquam per Se- diæ , conventioni, et compositioni prædictis pro
dem Apostolicam clara memoria Joanni, Regi illorum subsistentia firmiori robur Apostolicæ
Portugalliæ et Algarbiorum, quod ipse Joannes, confirmationis adjicere, ac alias in præmissis
et Red Portugallice et Algarbiorum , pro tem- opportune providere, de benignitate Apostolica
pore existens per mare Oceanun navigare, aut dignaremur.
insulas, et portus, et loca firma infra dictum 1. Nos igitur qui inter personas quascumque ,
mare existentia perquirere, et inventa sibi re- præsertim regali dignitate fulgentes, pacem et
tinere liceret, ac omnibus aliis sub excommuni concordiam vigere, intensis desideriis affecta
cationis, et aliis pænis tunc expressis, ne mare mus, de præmissis certam notitiam non haben
hujusmodi contra voluntatem præfati Regis na- tes, hujusmodi supplicationibus inclinati, fra
vigare, aut insulas, et loca ibidem reperta oc- ternitati vestræ per Apostolica scripta manda
cupare præsumerent, inhibitum fuerat. mus, quatenus vos, vel aiter vestrum , si est ita ,
2. Cum inter præfatum Joannem Regem ex concordiam , conventionem , et compositionem
una , et charissimum in Christo filium nostrum prædictas, ac prout illas concernunt, omnia, et
Ferdinandum , Aragonum , lume Castellæ et Le- singula in dicto instrumento contenta, et inde
gionis, Regem illustrem , super certis insulis, las secuta quæcumque deutriusque Regis consensu
Antillis nuncupatis, per præfatum Regem in - approbare, et confirmare , illamque perpetuæ
ventis et occupatis ex alia partibus, lis, contro- firmitatis robur obtinere, decernentes auctori
versia, et quæstionis materia exortæ fuissent, tate nostra, curetis, supplentes omnes, et sin
partes ipsæ litibus,controversiis, et quæstioni- gulos defectus, si qui forsan intervenerunt in
bus hujusmodi obviare, ac pacem , et concor- eisdem .
diam inter se pro subditorum suorum commo- 5. Et nihilominus si confirmationem , et ap
ditate nutrire, etvigere desiderantes, ad certas probationem prædictas per vos vigore præsen
honestas concordiam , conventionem , et compo- tium fieri contigerit, ut præfertur, faciatis ili
sitionem devenerunt, per quam inter cætera I ctam concordiam inviolabiliter observari, ac
1 Arch. nacional, maco 6 de bullas, n .° 33 ; Dom . Ant. Portugal, loc . cit., pag. 53 ; Ant. Caet . de Sousa,
loc . cit., tom . II , pag. 106, et seq.; Rebello da Silva, loc. cit., tom . I, pag. 91.
2 Barbosa, Collecção de tratados, tom . II ; Arch . nacional, gav. 17, maço 2, n.º 24 ; maço 4, n.º 17 ; Mar
tens, Supplem., tom . I, pag. 372 et 389 ; Santarem , Q? ro elementar , tom . I, pag . et seq .
 71

Julius II eosdem reges concordia, et illius confirmatione, Sede indultum, quod interdici, suspendi, vel An.1506Chr.
et approbatione prædictis pacifice gaudere, non excommunicari non possint per litteras Aposto
permittentes eos inter se , aut per quoscumque licas non facientes plenam , et expressam , ac de
alios desuper indebite molestari, contradictores verbo ad verbum de indulto hujusmodi men
auctoritate nostra Apostolica, appellatione post-tionem.
posita compescendo . Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
6. Non obstantibus constitutionibus, et or- Incarnationis Dominicæ millesimo quingente
dinationibus Apostolicis contrariis quibuscum - simo sexto , nono kalendas Februarii, Pontifi
que ; aut si eisdem Regibus, vel quibusvis aliis catus nostri anno tertio (24 de janeiro de
communiter, vel divisim ab Apostolica sit | 1506) .
 Facultatem admittendi in Militia Christi aliarum Ordinum equites, Regi Emmanueli concedit

JULIUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Emmanueli, Portugallia ct Algarbiorum Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Benedictionem

Julius II Sincera devotionis affectus, quem ad nos et illius milites gestari solitum exhibere, ac profes- An . Chr.
Romanam geris Ecclesiam ,promeretur, ut in iis , sionem illorum qui illam in tuis manibus emit 1306
quæ fidei exaltationem respiciunt, votis tuis, tere voluerint, recipere , et admittere , illisque
quantum cum Deo possumus, favorabiliter an- de preceptoriis dictæ Militiæ Jesu Christi pro
nuamus . videre; quodque milites translati et recepti hu
1. Sane pro parte tua nobis nuper exhibita jusmodi in eadem Militia Jesu Christi, sub illius
petitio continebat quod, licet in regno tuo sint habitu, et institutis regularibus, quoad vixerint,
plures Militiæ, videlicet Jesu Christi, Sancti Ja- permanere libere, et licite valeant, auctoritate
cobi de Spata , et de Aviz, quarum milites con- Apostolica, tenore præsentium , licentiam et fa
tinue pro fide Christi contra Christi nominis cultatem concedimus, pariter et indulgemus.
hostes viriliter pugnant; tamen milites dicta 3. Non obstantibus constitutionibus, et ordi
Militiæ Jesu Christi, cujus perpetuus adminis- nationibus Apostolicis, ac statutis et consuetu
trator per Sedem Apostolicam deputatus exis- dinibus, stabilimentis, usibus, et naturis dicta
tis, magis assidue pugnare conantur, et ob re- rum Militiarum , juramento ,confirmatione Apos
verentiam et devotionem nominis Jesu Christi, tolica vel quavis firmitate alia roboratis, privi
sub cujus nominis invocatione est fundata, multi legiis quoque, et indultis Apostolicis eisdem
ex militibus aliarum Militiarum hujusmodi sum- militibus forsan concessis, quibus etiam si ad
mopere cupiunt de dictis aliis Militiis ad dictam illorum derogationem de illis, illorumque totis
Militiam Jesu Christi se transferre, et sub obe- tenoribus specialis, specifica , individua, ac de
dientia tua adversus Christianæ fidei hostes vi- verbo ad verbum , non autem per generales clau
riliter pugnare. Quare pro parte tua nobis fuit sulas idem importantes mentio, seu quavis alia
humiliter supplicatum , ut militibus de aliis Mi- expressio habenda, aut aliqua alia exquisita for
litiis ad Jesu Christi Militiam hujusmodi se trans- ma servanda esset , illorum tenores præsentibus
ferre volentibusse transferendi, tibique, quam- pro sufficienter expressis , et insertis habentes,
diu dictarum Militiarum Jesu Christi et de Aviz illis alias in suo robore permansuris, hac vice
administrator fueris, dumtaxat illos in ea reci- dumtaxat specialiter, et expresse derogamus,
piendi licentiam concedere, aliasque in præmis- cæterisque contrariis quibuscumque.
sis opportune providere de benignitate Aposto- 4. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
lica dignaremur. paginam nostra concessionis, indulti, et dero
2. Nos igitur hujusmodi supplicationibus in- gationis infringere, vel ei ausu temerario con
clinati omnibus et singulis militibus Sancti Ja- traire. Siquis autem hoc attentare præsumpse
cobi de Spata, et de Aviz hujusmodi, etaliarum rit, indignationem omnipotentis Dei , ac Beato
Militiarum regni tui, ut de dictis Militiis, de rum Petri et Pauli , Apostolorum ejus, se nove
superiorum suorum licentia, ad Militiam Jesu rit incursurum .
Christi hujusmodi se transferre , tibique, quam- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
diu Jesu Christi, et de Aviz Militiarum hujus- Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
modi administrator fueris, ut eos in eadem Mi- mo sexto, nono kalendas Februarii, Pontifica
litia Jesu Christi recipere, eisque habitum per tus nostri anno tertio (24 de janeiro de 1506) .
1 Arch. nacional, maço 7 de bullas, n.° 26 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom . I, pag. 88.
 Commercium cum Guinea, aliisque terris infidelium inventis, Regi Emmanueli permittit

JULIUS PAPA SECUNDUS

Charissime in Christo fili noster, Salutem et Apostolicam Benedictionem 1

Julius II Desideras, ut nobis exponi fecisti, litteras fe- quod ex zelo salutis animarum fidelium prove- An. Chr.
licis recordationis Innocentii VIII, seu Alexan- nit, paterne in Domino confovere volentes, tuis 1506
dri VI,Romanorum Pontificum prædecessorum in hac parte supplicationibus inclinati , litteras
nostrorum , per quas sub pæna excommunica- antedictas, dummodo subditi ipsi tui arma, et
tionis forsan latæ sententiæ statutum , et ordi- alia prohibita, ad eosdem infideles non deferant,
natum fuit quod nullus ex regnis et aliis locis, et tu eos, qui absque tua licentia, ut præfertur,
dominio tuo temporalisubjectis, ad partes Gui- cum aliis rebus non prohibitis, ad loca prædi
neæ , et tunc insularum noviter repertarum mer- cta se conferrent, tuo arbitrio alia poena punias,
cantias, et alias res cum Æthiopibus pro auro tenore præsentium revocamus, cassamus, et an
permutandas absque tuæ serenitatis licentia con- nullamus.
ferre se posset, per nos revocari , ut animarum 2. Præmissis, ac aliis constitutionibus Apos
periculis occurratur;attento quod tu regnicolas tolicis, cæterisque contrariis non obstantibus
et alios subditos tuos, ne ad loca ipsa cum re- quibuscumque.
bus et mercibus antedictis se conferant, pecu- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
niariis et aliis gravioribus pænis coercere, pu- annulo Piscatoris, die II Aprilis MDVI, Pon
nireque potes. tificatus nostri anno tertio (2 de abril de
1. Nos igitur hujusmodi desiderium tuum, l 1506) .
1 Arch. nacional, maço 6 de bullas, n.° 1 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom. I, pag. 97.

10

.
 Perspecta Emmanuelis in angenda re Christiana sollicitudine, ipsum rosa aurea donat Pontifex

JULIUS PAPA II
Charissimo in Christo Gilio nostro Emmanueli, Portugallia ct Algarbiorum Regi illustri,
Salutem et Apostolicam Benedictionem 1

Julius II Vetus consuetudo, mosque sanctissimus est , Ecclesia hoc donum per manus Pontificis ordi- An.1506Chr.
ut Romanus Pontifex peracta sacrorum celebra- navit ad declarandam lætitiam et gaudium ex
tione die, qui quartus estdominicus in quadra- humani generis liberatione susceptum ; quod
gesima, rosam auream , chrismate sancto deli- omnipotens Deus, miseratus illius servitutem ,
butam , etodorifero musco inspersam cum Apos- pretiosissimo suo sanguine redemit, sicut etiam
tolica benedictione illustri cui piam principidono in Veteri Testamento pro liberatione Israelitici
det. Magnum profecto et dignum divina laude populi antea erat figuratum ; recreat enim nos
mysterium , in quo non muneris æstimanda est pretiosissimum corpus Jesu Christi; fovet, sub
quantitas, sed altioris significationis qualitas in- levat, et in mediis laboribus consolatur, cui non
terpretanda. injuria rosa ipsa comparata est, nullus quippe
i . Nos igitur qui, divina dispositione, meritis flos omnium , quos alma mater terra protulit,
licet insuliicientibus, pastorale culmen S. R. E. aut aspectu jucundiori, aut odoris suavitate fra
obtinemus, cum vellemus præclarum hoc mu- grantior est.
nus quadragesima proxime præterita adimplere , 3. Penetret igitur in luos sensus,fili charissi
mentem ad tuam potissimum serenitatem con- me, divinus odor, ut eo repletus generositatem ,
vertimus, quam hoc dono dignissimam judica- et magnanimitatem tuam magis in dies explices ,
mus. Ad generis splendorem ,progenitorumque atque hoc divinum opus orthodoxæ fideidefen
tuorum gloriam et decorem , multas proprias dendæ et propaganda , sicuti pacis , totis viri
ac maximas adjecisti virtutes, et ad reipublicæ bus complectare; et exterminato genere Turco
Christianæ defensionem ac propagationem egre- rum et Sarracenorum , Domino Deo nostro au
gium animum geris, sanctamque hanc Aposto- xiliante , in cujus manu potestas, et omne impe
licam Sedem singulari hac devotione, reveren- rium est, jucundissima et optatissima securitas
tiaque prosequeris. reipublicæ Christianæ , cum tua summa gloria
2. Suscipe ergo rosam hanc lætissimo corde, reddatur; sicut speramus nunc etiam his tem
monumentum et pignus nostra in tuam sereni- porum difficultatibus ex liberatione fidelis po
tatem peculiaris benevolentiæ , quam ei per di- puli gaudium magnum .
lectum filium Alvarum da Costa , camerarium Datum Romæ , die XVIII Junii MDVI, Pon
tuum , mittimus. Non te auri fulgor, sed contem- tificatus nostri anno tertio (18 de junho de
platio divinae significationis teneat, sancta enim 1506 ).

1 Arch. nacional, maço 36 de bullas, n.º 28 ; Raynald, loc. cit., ad an. 1506, n.° 12 ; Rebello da Silva, loc.
cit., tom. I, pag. 98 .
 Bullam Cruciatæ pro bello Africano, ab Innocentio VIII concessam , amorat

JULIUS PAPA II

Universis Christifidelibus, præsentes litteras inspecturis, Salutem el

Apostolicam Benedictionem 1

Jaligs II
Dudum felicis recordationis Innocentius VIII, | dictis litteris Innocentii, prædecessoris prædi- An. Chr. 1506
pradecessor noster, ut bellum per claræ memo- cti, ad certum tempus jam efluxum concessa
riæ Joannem , Portugalliæ Regem , in partibus fuerunt, et propterea Christilideles al) elæmo
Africæ, adversus barbaras nationes, et infideles synis pro bello hujusmodi impendendi retra
coeptum continuaretur, et ad finem optatum hantur, nos orthodoxæ fidei propagationi, et
perduceretur, diversas indulgentias etiam ple- Christianæ religionis augmento, et animarum
narias, ei facultates, sub diversis verborum for- saluti consulere cupientes, charissimi in Christo
mis, præsertim absolvendi a censuris et escom- filii nostri Emmanuelis, Portugalliæ Regis illus
municatione omnes et singulos, qui scienter vel tris, supplicationibus inclinati, singulas litteras,
ignoranter contraxerunt in tertio aut quarto , et facultates prædictas, ut præmittitur, conces
simplici aut multiplici, et etiam mixto consan- sas, quoad superius expressa innovamus, in suis
guinitatis vel afinitatis collateralis gradu, ac efficacia et virtute, præfati lapsu temporis in eis
etiam illos qui, conjuncti spirituali cognatione, præfixi non obstante, auctoritate Apostolica te
I contraxerunt scienter vel ignoranter, dum ta- nore præsentium , ex certa nostra scientia repo
men impedimentum ipsum notum non fuerit, nimus, illisque de novo in omnibus et per omnia,
ut de novo contrabant, licentiam concedendi, modo et forma, etad idem tempus quibus con
ctiam si carnali copula matrimonium fuerit con- cessa sunt, eisdem auctoritate, scientia , et te
summatum , et prolem inde susceptam , et sus- nore concedimus.
cipiendam legitimam decernendi, et aliis impe- 3. Cæterum , quia difficile foret præsentes,
dimentis dispensandi concessit; et alias nostras, et prædecessoris nostri prædi
1. Ac litteras et indulgentias etiam plenarias, cti litteras, ad singula quæque loca, in quibus
ac gratias in eis contentas animabus Christifide- opus esset, deferre, volumus, ac auctoritate et
lium defunctorum in purgatorio existentibus, scientia prædictis decernimus, quod litteris ori
pro quarum singulis per eorum superstites, aut ginalibus dicti prædecessoris nostri, et de qui
alios Christifideles quatuor regalia argenti mo- bus supra sumptis, quæ Christifidelibus tradi
netæ illarum partium , pro hujusmodibelli pro- solent manu unius commissarii ecclesiastici sub
secutione soluta forent , per modum suffragii, scriptis, et sigillo ejusdem munitis, plena fides
alias perinde ac si ab eisdem defunctis dum adhibeatur, et illis ubique stetur firmiter in
vivebant soluta fuissent, efficaciter suffragaris; omnibus et per omnia, perinde ac si omnes, et
animasque defunctorum prædictas easdem ple- alia nostra , et dicti praedecessoris litteræ præ
narias indulgentias consequi voluerunt; ac nos dictæ originaliter exhiberentur.
per alias nostras litteras nonnullas alias indul- 4. Non obstantibus præmissis, ac constitutio
gentias, et facultates etiam concessimus, et alia nibus, et ordinationibus Apostolicis, necnon
ordinavimus, atquemandavimus ; prout in sin- omnibus illis, quæ in singulis litteris prædictis
gulis litteris prædictis,quarum tenores, ac si concessum fuit non obstare, cæterisquecontra
de verbo ad verbum inserti forent presentibus, riis quibuscumque.
pro expressis haberi volumus, plenius conti- Datum Romae apud Sanctum Petrum , sub
netur. annulo Piscatoris, die VI Julii MDVI, Pontifica
2. Cum autem, sicut accepimus, aliquæ ex tusnostri anno tertio (6 de julho de 1506) .
Arch. nacional, maço 6 de bullas, n. 8 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom . I, pag . 99.
0
 Missionariis, ac omnibus aliis utriusque sexus fidelibus, de mandato Emmanuelis, et pro tempore exis
tentis Portugalliæ Regis, euntibus ad Indias, et ab eis redeuntibus, ac in eis commorantibus, et exis
tentibus, indulgentia plenaria in perpetuum conceditur

JULIUS PAPA II
Universis Christifidelibus, præsentes litteras inspecturis, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Julius II Romanus Pontifex , cui per Beatum Petrum, | modi libenti animo suscipiant, et ad illam fa- An.Chr.
Principem Apostolorum , in terris a Domino col- ciendam spiritualibus invitentur muneribus, de 1506
lata est potestas ligandi, ac solvendi, singulos Omnipotentis Dei gratia, ac Beatorum Petri et
Christifideles suæ curæ commissos, quandoque Pauli, Apostolorum ejus, auctoritate confisi,
remissionum beneficiis prosequitur, utad Fidei omnibus, et singulis utriusque sexus Christi
et Religionis Christianæ augmentationem , et pa- fidelibus nunc, et pro tempore de mandato ip
ganorum conversionem invitentur. sius Emmanuelis, aut pro tempore Regis Por
1. Cum itaque, ut accepimus, charissimus tugallia , euntibus ad dictas Indias, et ab eis
in Christo filius noster Emmanuel, Portugalliæ redeuntibus, ac in eis commorantibus et exis
et Algarbiorum Rex illustris, in navigatione In- tentibus in itinere, ut præfertur, eundo, seu
diarum non parvas fecerit, et indies faciat ex- redeundo, aut eisdem Indiis existendo, com
pensas, et plurimi Christifideles eundo, et red - morando, aut aliàs quovismodo moram trahen
eundo ad dictas Indias, ac cum infidelibus pu- do, decedentibus vere poenitentibus et confes
gnando mortui; ac post navigationem prædi- sis, plenariam omnium peccatorum suorum re
ctam multi infideles, Christianorum industria, missionem et indulgentiam elargimur, atque
ad orthodoxam fidem sunt conversi; dictusque concedimus, præsentibus, perpetuis futuris tem
Emmanuel Rex , desiderans Religionis Chris- poribus duraturis ”.
tiana augmentum , ad dictas Indias clericos et 3. Non obstantibus constitutionibus, et ordi
alias religiosas personas, qui conversos et con- nationibus Apostolicis, cæterisque contrariis
vertendos ad Christi lucem in ipsa Fide in- quibuscumque .
struant, miserit et mittat . Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub an
2. Nos qui,magna cordis affectione, fidei or- pulo Piscatoris, die duodecima Julii MDVI ,
thodoxa ampliationem desideramus, ut utrius Pontificatus nostri anno tertio ( 12 de julho de
que sexus Christifideles navigationem hujus- | 1506).
1 Arch . nacional, maço 10 de bullas, n .° 19; Ant. Caet. de Sousa, loc. cit., tom . II, pag. 244 ; Bullarum
collectio , etc.,append ., pag. 7 ; Rebello da Silva, loc . cit., tom . I, pag. 101 .
2 Similem indulgentiam plenariam pro transferentibus se ad conquestas, de mandato Portugalliæ Regum ,
et pro in illis morientibus concessit inter alios Leo X in litteris incipientibus Dudum ,datis 20 septembris an .
1522, ubi inter conquestas Portugallia , suo tempore cælebres, enumerat Sinarum imperium (Et Sinarum
regionibus existentes, ;etc.) quod indicare sufficit contra asserentes Sinam a Jesuitis detectam, et Gregorii XIII
temporibus vix a Lusitanis cognitam .
 Ceptensem Episcopum et Ecclesiæ Ulixbonensis Scholasticum tertiarum ecclesiasticarum
collectores deputat

1
JULIUS PAPA II

Venerabilis fraler et dilecte fili, Salutem et Apostolicam Benedictionem

Julias II
Pium et laudabile propositum charissimi in rit, et non aliter, dictas tres decimas juxta an- An. Chr.
Christo filii nostri Emmanuelis, Portugalliæ et tiquam taxationem exigere debeatis ; proviso 1506
Algarbiorum Regis illustris, propagationem or- quod in exactione hujusmodi ab impotentibus
thodoxæ fidei Christianæ quærentis, et bellum clericis, et aliis personis ecclesiasticis, jocalia,
contra Sarracenos, et barbaras nationes, ac alios et alia ornamenta divino cultui dicata , hujus
infideles prosequi , ac ad illud in propria per- modi exactione non distrabantur.
sona proficisci cupientis, opportunis favoribus, 2. Ut autem exactionem hujusmodi, ut præ
ut par est, prosequi cupientes, imposuimus tres fertur, celerius et facilius facere, ipsique Regi
decimas omnium et singulorum fructuum , red- subvenire opportuno tempore valeatis, ex nunc
dituum , et proventuum , infra duos annos pro- omnes et singulos archiepiscopos, episcopos,
xime futuros dumtaxat per nos exigendas, etper electos, administratores, abbates, priores, præ
archiepiscopos seu episcopos, electos, adminis- positos , prælatos, capitula, conventus, et cleri
tratores , abbates, priores, præpositos, præla- cos regni, locorumque prædictorum per inter
tos, capitula , conventus, et clericos in regno ip- dicti ingressus Ecclesiæ , suspensionis a divinis,
sius Regis, et aliis locis ei subjectis consisten- aliisque ecclesiasticis censuris, et pænis oppor
tium persolvendas, et contra dictos infideles tunis, ad solutionem hujusmodi trium decima
mari vel terra exponendas, dummodo Rex ipse rum compellendi, plenam et liberam harum se
ad partes Africæ, contra dictos infideles perso - rie, auctoritate Apostolica, concedimus faculta
naliter se conferat, venerabilibus fratribus nos- tem .
tris Sanctæ Romanæ Ecclesiæ cardinalibus, et 3. Constitutionibus, et ordinationibus Apos
prioribus, ac præceptoribus Hospitalis Sancti tolicis, et indultis archiepiscopis, episcopis, et
Joannis Jerosolymitani, hospitalibus, monaste- aliis prædictis, ab Apostolica Sede concessis,
riis monialium , domibus fratruum mendican- quibus, quoad solutionem trium decimarum hu
tium , et aliis piis locis dumtaxat excepis, jusmodi, illis alias in suo robore permansuris,
quos ab hujusmodi decimæ solutione excipi- specialiter et expresse derogamus, cæterisque
mus.
in contrarium facientibus non obstantibus qui
1. Quocirca præsentium tenore vobis com- buscumque.
mittimus, ut in eventum quo Rex prædictus ad Datum Perusiæ , sub annulo Piscatoris, die
partes Africe, pro dicto bello gerendo, et pro- XVII Septembris MDVI , Pontificatus nostri anno
sequendo, se conferat, et postquam se contule- | tertio (17 de setembro de 1506).
Arch. nacional, maco 6 de bullas, n.º 9 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom .I, pag. 102.
 Tertias ecclesiasticas Regi Emmanueli, in subsidium belli Africani, concedit

JULIUS PAPA II
Charissime in Christo fili , Salutem el Apostolicam Benedictionem ?

Julius II Exponi nobis nuper fecisti quod, licet tu, tuo- gendas, et per archiepiscopos seu episcopos, An.1306Chr.
rum progenitorum vestigia secutus, jamdudum electos, administratores, abbates, priores, pre
contra Sarracenos, et barbaras nationes ,acalios positos, prælatos, capitula, conventus et cle
infideles quamplura, ut illos ad fidem Christia- ricos in regni tui, et aliis locis tibi subjectis
nam reduceres, facere corperis, ea tamen con- consistentium persolvendas, et contra dictos
tinuare non vales, nisi persone ecclesiasticæ infideles mari vel terra exponendas, dummodo
tibi congrua ad id auxilia præstent. et postquam ad partes Africa , contra dictos
1. Nos igitur attente considerantes dignam , infideles personaliter te contuleris, venerabili
ac laudabilem , ac immortalem , Deo acceptam , bus fratribus nostris Sanctæ Romanæ Ecclesia
provinciam , quam , ut verus et Catholicus Prin- cardinalibus, prioribus, ac præceptoribus llos
ceps, adversus infideles hujusmodi, cum tanto pitalis Sancti Joannis Jerosolymitani, hospitali
animi fervore, ex innata tua erga religionem , et bus, monasteriis monialium , domibus fratrum
fidem Christianam devotione cepisti, ac pro in- mendicantium , et aliis locis piis dumtaxat exce
sinis sancti operis prosecutione libi auxilia op- ptis, quos a solutione hujusmodidecimæ exci
portuna præbere volentes ; pimus, et exceptos esse volumus, auctoritate
2. Matura super hoc deliberatione præla- Apostolica, tenore præsentium imponimus, et
bita, tres decimas omnium , et singulorum fiu- impositas esse decernimus.
ctuum , redditum et proventuum infra duos 3. Non obstantibus constitutionibus, et ordi
annos successive proxime futuros dumtaxat dinationibus Apostolicis, cæterisque contrariis
per venerabilem fratrem Episcopum Septen- quibuscumque.
sem , et dilectum filium Scolasticum Ulixbonen- Datum Perusia , sub annulo Piscatoris, die
sem , quos collectores decimarum hujusmodi XVII Septembris MDVI, Pontificatus nostri anno
deputavimus, juxta taxationem antiquam exi- | tertio ( 17 de setembro de 1506).
1 Arch. nacional, maco 36 de bullas, n .° 37 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom . I, pag. 103.
 Eidem Regi, si hujusmodi fidei propagatio foveatur, in fidelium opera uti
permittit

JULIUS PAPA II

Charissime in Christo filinoster, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Julius II
Pro parte tuæ Serenitatis nobis fuit expositum siderantes, cupientesque ipsam Catholicam fi- An. Chr.
quod tu ,pro exaltatione et propagatione Catho- dem , verique Dei cultum augeri, et propagari, 1508
licæ fidei, omni studio , et diligentia studes, ut supplicationibus tuis paterne dusimus annuen
Agareni, Mauri, et alii Ethiopes locorum et in- dum ; quocirca eidem tu Serenitati ad loca
sularum hactenus repertarum veritatis lumen Agarenorum , Maurorum , et Æthiopum res, et
agnoscant, et aqua sacri baptismatis abluantur, bona victui, et sustentationi eorum , quorum in
in hocque aliquorum Agarenorum , Maurorum , præmissis opera uteris, necessaria, non tamen
et Æthiopum opera uteris, quibus res eorum arma, nec tempore belli, mittere, operaque pre
.

victui, sustentationique necessarias inittis, de- dictorum uti, ut præfertur, libere et licite va
ferrique facis. Et quamvis propositum tuum leas, licentiam , auctoritate Apostolica , præsen
pium ac laudabile sit , ad honoremque Salvato- tium tenore concedimus.
ris nostri, orthodoxæque Christianæ fidei per- 2. Constitutionibus, et ordinationibus Apos
tineat, dubitas tamen an id sine onere conscien- tolicis, cæterisque contrariis quibuscumque.
tiæ tuæ facere posse, desiderasque propterea Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
serenitati ipsius conscientiæ tuæ per nos, et annulo Piscatoris, die ultima Januarii MDVIII,
Sedem Apostolicam provideri. Pontificatus nostri anno quinto (31 de janeiro
1. Nos igitur præmissa, paterno affectu con- de 1508) .
1 Arch. nacional , maço 6 de bullas, n.º 27, Rebello da Silva, loc. cit., tom . I, pag. 123.
 Regi Emmanueli, pro ejus operibus et derotione erga Ecclesiam , gratias agit

LEO PAPA DECIMUS

Charissime in Christo filinoster, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

LO X
Summam nobis lætitiam attulerunt Magesta- | quædam est expetenda ; atque hoc loco Mages- An.
tis tuæ litterze, significantes et animum tuum tas tua nos amanter et fideliter admonet, non
erga nos plenum benevolentie ac amoris, el defuturam buic nostro desiderio bonorum prin
tuam in hanc Sanctam Sedem promptam ac pa- cipum obedientiam et voluntatem ,quod quidem
ratam observantiam et devotionem , quorum al- non desperamus freti Dei misericordia et gra
terum jamdiu nobis privatim cognitum , alterius tia, qui bonis conatibus solet aspirare; sed ta
vero multa et præclara abs te testimonia uni- men si omnes tui similes animos aliorum habe
verso orbi terrarum tribula sunt; nemo enim remus, exploratiorem profecto spem optima
est qui nesciat quid tu , pro fide Catholica am rum , et rerum et actionum teneremus; verum
plianda, proque veri Dei cultu , usque ad remo- hæc Deus secundum magnitudinem sapientiæ
tissimas nationes propagando, et mari simul et suæ derigere dignetur.
terra laboraveris. 2. Nus sic privatim tu Magestati responde
1. Itaque nos, cum ex litteris tuis quid de mus : cognovimus animum tuum erga nos quo
nobis speres, quodque sentias intelligimus, la- tempore, nostris cliam nunc tenuibus, et rebus
tamur quidem , ut maximi et prudentissimi Re- et fortunis, regnum , nationesque tuas nostræ
gis judicio ; sed tamen conscii mediocritatis nos- lidei et protectioni permittere voluisti; eandem
tra', quantum quidem ad te attinet, omnia ejus- a te nunc mentem et benevolentiam conservari
modi amori tuo accepta referimus, quo nos magnopere expetimus, gratissimumque habe
etiam , dum in minoribus essemus, Magestas mus. De nostro vero erga te animo hoc pollice
tua semper est prosecuta ? quantum vero ad nos, mur : dileximus te semper, et observavimus,
ita permittimus omnia nostra Domino et Deo clarissimasque tuas virtutes sumus admirati,
nostro, ut nibil sine illo, neque de præterita va- nunc ex hoc summo rerum fastigio , quo divina
rietate vitæ nostra , neque de spe aut expecta- clementia sumus evecti, quæ ad commodum et
tione futura , aut assumere nobis, aut polliceri amplitudinem Magestatis tuæ pertinebunt, ita
possumus: is est qui humiliat; is qui exaltat; studiose, Deo concedente, faciemus, ut ab om
is nobis, quod nunc quidem audemus promit- nibus intelligi possit maximam esse a nobis, et
tere, bonam et propensam præbuit, ad pacem , veteris amicitiæ nostra , et tuæ dignitatis habi
concordiamque fidelium , et Sanctæ Ecclesiæ suæ tam rationem .
justum regimen, voluntatem ; sed ab eodem , Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
quo hujusmodi voluntas nostra optati exitus annulo Piscatoris, die VII Junii MDXIII, Ponti
compos fiat, facultas perficiendi, et felicitas | ficatus nostri anno primo (7 de junho de 1513) .
| Arch . nacional, maco 36 de bullas, n.º 10 ; Rebello da Silva, loc. cit . , tom . I, pag. 199.
 Gratias agit Regi Emmanueli pro victoriis Orientis

LEO PAPA X
Charissime in Christo filinosler, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Leo X Significavit nobis per suas litteras tua Mages- | Magestatis tuæ, totaque urbe Roma, et in ipsa An. Chr.
tas felices ex Indica sua expeditione successus, basilica Sancti Petri supplicationibus, quibus 4513
inel, uti amplissimam , potentissimamque urbem Ma- etiam nos ipsi coram cum dictis fratribus nos
som pa lacham , celeberrimum Indiæ totius emporium , tris interfuimus, ignibus ac aliis lætitiæ signis
Igen in aurea Chersoneso, valida instructaque classe peractis, usque adeo ut nihil publice, vel priva
att per dilectum filium nobilem virum Alphonsum tim sit omissum , quod ad religionem , pietatem
Albuquerque, ducem suum, strenue expugna- que, et ad pastorale nostrum officium , ac ad
rit, ac ut, fuso, fugatoque Rege Mauro , profliga- declarandam conceptam animo voluptatem quo
Uhls tis ejus copiis , ejecta, eliminataque Nahome- quomodo visum fuerit pertinere ;
ilover tana perfidia, Redemptoris nostri nomen , quod 2. Et licet in his, ut diximus, nihil sit omnino
Apostolorum vocibus jamdiu in illis quoque lo- quod sciverimus, aut potuerimus, prætermis
cis insonuerat, in eam civitatem gloriosissime sum , cum tamen consideramus maximam illam
introductum, ac restitutum fuerit ; inde quem- | Indiam , Asiæ terminum , partim Mahometica
admodum , compositis, firmatisque Malacha re - insania, partim gentili errore, scatentem a parva
bus, Goam , alteram ejus regionis insignem ur- præ illis tuorum manu, post tot sæcula Chris
IN bem pridem tuæ ditioni vi bellica subactam , tiano nomini pro bona parte fuisse patefactam ,
obsidione Maurorum liberarit, ac pristinæ quieti et tot millia animarum, quæ prius a tartaro ab
restituerit, regesque aliquot, satrapes, ac com- sorptæ, ad æterna supplicia damnabantur, de
bia plures illorum locorum principes, aut tributum manu canis esse erepta , spesque prope certa
Magestati tuæ pendere obligaverint, aut legatos per te, tuosque proponatur grandiora in dies,
de pace miserint ; et quod peropportune et di- dante Domino, in Christianidogmatis gloriam ,
vino Numine factum est uti, non procul a Goa, hostiumque eversionem eventura, parum certe
presbyteri Joannis maximi, ac illarum partium nostro judicio in re tanta et tam bene gesta nos
potentissimi Christicolarum Dominilegatus, om- fecisse , parumque nobis satisfecisse videmur,
nem tuis opem et operam contra Catholicæ fi- superest, ut Magestatem tuam, quo possumus,
dei hostes obtulerit, maximaque cum humani- studio in Domino hortemur, eamqueattente ro
tate hortatus sit, ut trajecto per classem tuam gemus, velit tam sanctum, tamque gloriosum ,
Mari Rubro, utriusque vires sub vivificæ crucis ac meriti plenum opus prosequi, in eoque viri
Vexillo, ad propagandos fidei nostræ fines jun- liter pergere, ac perseverare, atque de Chris
gantur. Quæ nova, charissime fili, in consistorio tiana republica, quæ quasi in Europa angulum ,
nostro, coram nobis et venerabilibus fratribus peccatis nostris facientibus, ac Christianorum
!!
nostris Sanctæ Romanæ Ecclesiæ cardinalibus discordia, redacta est, quotidie magis, ac in dies
elegantissimis tuis litteris exposita , maximam, singulos benemereri.
ac supra quam dici aut scribi possit , nobis et 4. Nos vero quantum ad nos attinet , ipsum
ipsis fratribus nostris lætitiam ac gaudium attu. Regem regum ac Dominum exercituum totis vo
lerunt. tis præcari , atque obsecrare non desinemus, ut
1. Quare pro rei magnitudine, sicut par erat, Magestati tuæ, tuisque ducibus ac militibus,
gratiæ in primis Omnipotenti Deo, cujus dex- quos satis digne laudare, extollere, ac commen
tera fecit virtutem , et subdidit populos nobis dare non possumus, mari terraque pro ejus san
liberator noster, actæ sunt, celebrata solemnicta fide pugnantibus, uti cepit feliciter aspirare ,
missa per unum ex ipsis fratribus nostris in ba- favere adesse dignetur.
silica Principis Apostolorum de urbe, habitoque 5. Ac nos, quos sua providentia licet impa
disertissimo sermone, pleno laudis et gloriæ ribus meritis gregi suo proposuit, ea gratia di
1 Arch . nacional, maço 31 de bullas, n.º 21 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom. I, pag. 201 .
11
 82

Leo X gnos efficiat ut, pacatis aliis Christianis prin - ratis et ejectis spurcitiis infidelium , sub uno An. Chr.
cipibus, qui ad præsens variis inter se contro- pastore unicum fiat ovile, in eoque pacifice ac 4543

versiis dissident, sicuti ex animo cupimus, tranquille Redemptori nostro condignæ laudes
et quibus possumus operibus nocte , dieque referantur.
studemus eorum arma in Turcos et alios infi- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
deles unitis, concordibusque viribus converta- annulo Piscatoris, die V Septembris MDXIII,
mus, eaque vel a tergo vel a latere quandoque Pontificatus nostri anno primo (5 de setembro
tuæ Magestatis copiis adjungantur, quo , supe- de 1513).
 Gratulatio pro insigni victoria a Brigantino Duce de Mauris Fecensis, et Marrochitarum Regnorum
reportata , et pro expugnatione civitatum de Azamor, Almedina , etc.

LEO PAPA X
Charissime in Christo fili noster, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Leo X
Sæpe egimus jam gratias Omnipotenti Deo, summamque in Deum pietatem justissimis lau- An. Chr.
et ut sperandum est, acturi etiam sumus, quod dibus ornassent, tibique, et Briganti duci , nepoti 1514
fidei suæ, per quam unam integre, ac sinceri- tuo, fortissimo viro, de civitatibus Azamor, Al
ter colitur, tot detrimentis ab immanissimo Ma- medina, aliisque quampluribus captis, maximis
homete laceratæ, tantis affectæ ignomipiis, fir- que victoriis adeptis gratulati fuissent , tum nos
mum , et salutare præsidium constituit in Ma- de eorundem fratrum nostrorum unanimi con
gestatis tuæ virtute, animique magnitudine, per sensu supplicationem , tuo nomine, urbe tota ad
quam non solum qua ratione pericula propulse- Divi Augustini ædem decrevimus, quo ipsimet,
mus, sed etiam quomodo posthac hostes Christi, universo comitante sacri senatus collegio, acces
et nostros perterreamus, facultas nobis data est ; simus , atque ibi re divina solemniter peracta ,ha
ac cum antea semper res tuas gestas non potue- bitaque de tuis præstantissimis meritis luculenta
rimus non admirari, crebras victoriis, regioni- oratione, gratiæ a nobis Deo sunt actæ , non so
bus infinitas, nobilitate devictarum gentium il- lum , quod nobis per te lot, tam præclara bene
lustres, cum omnis, qua patet ad orientem, et ficia contulisset, sed etiam quod certam prope
meridiem orbis terræ plaga, omnes illa regio- spem in nobis aleret majoris indies victoriæ con
nes spatiis pene immensæ , omnia maria , por- sequendæ, et totius Africæ pro parte tua suæ
tus, insulæ , littora innumeris Christi Dei nostri sanctissimæ fidei recuperandæ.
trophæis, ac monumentis tua incredibili virtute , 2. Quapropter, charissime in Christo fili , etsi
et tuorum militum , atque ducum egregia opera te minime hortatione nostra indigere conspici
referta sint . mus, tamen toto animo adhortamur, ut insti
1. Tamen recentes litteræ tuæ die ultimo Se tuto jam itinere progredi ad summum gloriæ
ptembris proxime transacti datæ, propter infes - studeas: existimareque paratos quidem tibi fore
tum nomen earum nationum , Fecensium vide- honores nostros, memoriamque apud homines
licet , et Marrochitarum , quæ olim maximam virtutum tuarum sempiternam ; sed tamen exi
1
partem Hispaniæ, aliquid etiam Italiæ occupa- gua hæc præmia esse præ iis, quæ tibi Deus
verunt, sedemque primariam Religionis in Va- Omnipotens in illa coelesti, etimmortali felicitate
ticano templum Beati Petri crudeliter devasta- proposuit : quanquam nos te adhortantes plane
verunt, in quo nobis significabant dedisse illos cognoscimus circa te judicium Dei ; cui enim
barbaros pænas, et maiores propediem datu- præterquam tibi concessit Deus, ut puris omni
ros tantorum scelerum, quæ in fidei nostræ no a sanguine Christiano manibus, qua nulla est
dedecus, ac damnum perpetrassent, singularem puritas, neque mundicies candidior, arma nihil
nobis lætitiam victoriæ tuæ, summamque jucun- ominus ea quotidie vibres, que summam affe
ditatem attulerunt ; quæ pro nostra erga Mages- rant gloriam , nullam invidiam . Quod decus, at
tatem tuam paterna benevolentia etiam fuit ma- que ornamentum coelestis gratiæ, si ad ultimum
jor, quod te vindicem extitisse Beati Petri , ve - usque diem , sicut confidimus, produxeris, om >

xatæque Christianæ Religionis, sicut tuo nomini nis eritlaus, hac tanta virtute etpietate inferior.
honestissimum , ita etiam nobis fuit profecto gra- 3. Itaque cum scribis, tibi in animo esse Fe
tissimum ; itaque statim, advocato venerabilium censium et Marrochitarum regna ab illa impura
fratrum nostrorum collegio, litteras tuas palam Mahometis superstitione in agnitionem verita
recitari jussimus, gaudiumque, quod a nobis tis vindicare; præclaram quidem hanc tuam vo
conceptum fuerat, cum illis communicavimus: luntatem magnopere commendamus, certam
qui cum nobiscum una magnitudinem animi tui , que spem habemus tibi omnia ex sententia suc
Arch. nacional, maço 29 de bullas, n.º 8; Bullarum collectio, etc., pag. 68 ; Rebello da Silva, loc. cit.,
tom. I, pag. 214.

1
 84

Leo x cessura , sed majores etiam Deo gratias agimus, inter omnes Christianos Principes conciliata, An.Chr.
qui per te nobis signa dat certissima suæ erga arma in perfidum Mahometem convertamus, si- * 1516
nos jam in melius mutatæ voluntatis; cum enim cut in tua virtute, ac in Deum pietatemaximam
præcinxit te virtute, et posuitimmaculatam viam spem reposuimus, utriusque rei conficiendæ :
tuam, manusque tuas docuit ad prælium, ac po- ita Deum ipsum supplices deprecamur, ut no
suit ut arcum æreum brachia tua, is plane no- bis hujus consilii, et nostræ cupiditatis exitum
bis ostendit appropinquare populis fidelibus pro sua clementia expediat, ut uti Magestatis
salutare suum , ut aliquando tandem assiduis tuæ auxilio, atque opibus ad maximas, ac san
nostris damnis fine imposito, de fide, ac digni- ctissimas res agendas citius valeamus.
tate Christiani nominis propaganda cogitare Datum Canini Castrensis diocesis, sub an
possimus ; quare nos, qui nihil aliud dies, ac nulo Piscatoris, die 18 Januarii 1514, Pontifi
noctes animo agitamus, quam quomodo, pacecatus nostri anno I (18 de janeiro de 1514).
 Indulgentias, aliasque gratias, pro bello Africano, per biennium concedit

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD FUTURAM REI MEMORIAM

Leo X
Orthodoxæ fidei, nostræ curæ divina disposi- | blicæ Christianæ ; quæ omnia devotissime con- An.1515Chr.
tione commissae, propagationem , ac Christianæ siderans, charissimus in Christo filius noster
religionis augmentum et animarum salutem, Emmanuel , ejusdem Portugalliæ et Algarbio
barbararum nationum et infidelium quorumli- rum modernus Rex illustris, aliorum regum
bet depressionem , ac illorum ad fidem ipsam prædictorum successor, eorum vestigia volens
conversionem , supremis desiderantes affecti- imitari, ne minus ipsius Christianæ religionis
bus, ad id opportunum remedium exquirere, studiosus defensor et zelator, quam ipsi proge
continuo non cessamus, ut ejusdem fidei culto- nitores fuerunt, cum maximo animi fervore,
res, Catholicis Regibus et Principibus, infide- omnino decrevit, gratia sibi assistente divina ,
lium eorundem expugnationiet conversioni hu- provinciam per ipsos progenitores jam cæptam
jusmodi vacantibus, ad tam sanctum et tam per- prosequi, nec desistere, donec rem ad optatum
necessarium, tanquam immortali Deo, cujus finem perduxerit, etiam propriuin sanguinem
causa agitur, acceptum opus, præstentauxilium ; suum effundendo, et se personaliter in ipsam
ac nos quibusdam allectivis muneribus et the Africam forsan transferendo, quod jam forsan
sauriis, quos Redemptor noster Dominus Jesus facere tentasset, nisi alia regni sui ardua occur
Christus, Apostolorum Principi , ac regni cæ- rentia negotia id prohibuissent;
lestis clavigero, et ejus successoribus canonice 2. Unde nos, attendentes quam sit dignum,
intrantibus concessit, indulgentiarum videlicet et quam laudabile, ac immortali Deo acceptum ,
muneribus etpeccatorum remissionibus, invita- ac omnibus Christifidelibus valde bonum hu
mus, ac alias gratias et concessiones, per quas jusmodi sanctissimum opus, quodque ad ipsius
huic sanctissimo operi melius ac libentius inten- Africæ et Sarracenorum expugnationem , ac tan
dere possint, eis elargimur, sperantes indubie tam fidei præfatæ exaltationem, dicti Regis, cui
quod , attenta rei necessitate, et ob fidei quam nuper pro commodiori prosecutione belli hu
profitentur reverentiam , de facultatibus eis a jusmodi, tertiam decimalem super fructibusbe
Deo collatis subvenire curabunt, et ad hujus- neficiorum in regno prædicto consistentium con
modi meritoria opera se reddant multipliciter cessimus, ac certum numerum præceptoriarum
promptos, et etiam liberales . pro militibus Militiæ Jesu Christi, cujus ipse Em
1. Sane, sicut facti evidentia demonstrat, et manuel Rex, perpetuus Administrator per Se
jam toto pene orbi notissimum est, claræ me- dem Apostolicam deputatus existit, ereximus,
moriæ Portugalliæ Reges, qui pro tempore fue- ac pro illarum etiam dote nonnulla bona eccle
runt, ex innata eorum erga Christianam religio- siastica applicavimus, ad hoc non suppetunt fa
nem devotione, toto cordis affectu desiderantes, cultates, sed sit necesse ab omnibus Christifi
ut vere Catholicos Principes decet, fidem nos- delibus , dicto Emmanueli Regi subditis, et in
tram augere, ac barbaras nationes, et infideles ejus regno commorantibus, opportuna auxilia
ad fidem ipsam reducere, a longo tempore ci- exquirere; et ut Rex præfatus, favente Altissi
tra continue, non sine maximis laboribus, peri- mo, suum pium et laudabile propositum , hujus
culis, et impensis, ac etiam subditorum suorum modi ad effectum perducerevaleat, Christifide
sanguinis effusione in partibus Africæ, adversus lium eorundem invocato auxilio , quantum in
ipsius Africæ infideles, bellum gesserunt, et nobis est operari volentes, auctoritate omnipo
Jam , favente Altissimo, quamplura civitates, ter- tentis Dei , cujus vices, quamvis immeriti, geri
ras, et castra munitissima in dicta Africa expu- mus in terris, de omnipotentis Dei auctoritate,
gnarunt, et suæ ditioni subjecerunt, cum non hortamur, requirimus, et monemus universos
parva gloria, nedum eorum , sed totius reipu- Christifideles, in regnis, et dominiis, terris, in
Arch. nacional, maço 21 de bullas, n.° 12 ; Rebello da Silva, loc. cit., pag. 217.
 86

Leo x sulis, atque locis eidem Regi subjectis habitan- nem proficisci contiget animas Sanctorum An- An. Chr.
tes , ut eidem Regi ad hujusmodi expeditionem gelorum consortio in coelestibus, et aterna feli
adversus ipsos perlidissimos Sarracenos, ac citate permansuras perpetuo decernimus collo
mari classis, et terra erercitus manutentionem , candas. Ita ut si forsan designato tempore et non
et si necesse fuerit augmenium , cum bonis et exacto ipsorum aliquos, postquam iter pro tam
personis suis, pro viribus constanter assistant, sancti operis prosecutione arripuerint, ex hac
et illius exemplo, qui pro nobis e solio coelesti luce migrare contingat,indulgentiam liujusmodi
ad ima descendere, et mortem subire non ab- omnino consequantur, et si aliquis in regnis et
nuit, tollant in cordibus suis crucem suam ; et dominiis Regis prædicti pro tempore existens,
illi ex eisdem Christifidelibus, qui ad hoc ido- vel in eis cohabitans, aut in illis consistens, et
nei existunt, bello hujusmodi se accingant, clas- accedere personaliter, quovis respectu, volens,
sem prædictam , immo verius ipsum Salvatorem et non valens, aliquem alium equitem si com
nostrum sequentur, et memores verbi ejus, qui mode poterit, sin autem peditem , undecumque
dixit : Qui rult renire post me, abneget semet suis expensis destinaverit, qui vice sua contra
ipsum , et tollat crucem suam , et sequatur me ; eosdem Sarracenos per tempus, ut præmittitur,
et confidentes in eo , qui etiam dixit: Ecce ego ordinandum pugnet, volumus quod iam mittens,
robiscum sum , usque ad consummationem se- quam si pauper existeret etiam missus, ejusdem
culi ; et qui una nocte per angelum suum cen- indulgentiæ participes existant, et ut omnis ætas
tum octuaginta quinque millia hominum , ex et sexus, ac enjuscumque professionis homines
exercitu Sennacherib, interemit, et qui alias Ec- hujus sanctæ indulgentiæ participes esse pos
clesiam suam , in magnis periculis constitutam , sint: volumus etiam quod si monasteriorum et
non derelinquit, neque permisit inimicos ejus aliorum religiosorum locorum , etiam mendican
de eorum iniquitate gloriari, pro illius nominis tium Ordinum utriusque sexus præsidentes con
gloria, et eorund -m Sarracenorum expugnatio- ventus sel persona pro singulis decem ex eis
Tie , mortis periculo se exponere , juxta præfati unum bellatorem juxta ordinationem prædictam
Emmanuelis Regis ordinationem non formident, miserint ad premissam expeditionem , et ei sti
recepturi exinde præmia felicitatis æternæ. pendia necessaria ministraverint, statuendo tem
3. Et ne (sic) lideles ipsi eidem Regi in pro- pore, ut præfrtor, decem persone prædictæ ,
secutione tam sancti operis eo propitius assis- pro quibus lalis mittetur, et etiam ipse missus
tere, et ei quæ poterunt auxilia exhibere stu- pari indulgentia et peccatorum remissionem hu
deant, quo exinde majora animarum suarum jusmodi perfruantur; et similiter sæculares per
commoda cognoverint adipisci, ei eis pro tam sonæ, predicatores quoque verbi Dei, præsen
salubri bono portas paradisi, el perepnem glo- tes litteras et indulgentias publicantes, et popu
riam , cum sanctis Apostolis, et gloriosis Varty- lis predicantes, ac missas , et alia divina Otlicia
ribus reserari, universis fidelibus eisdem , qui in præsentia personarum , in eisdem classe et
ad bellum contra eosdem Sarracenos cum dicti exercitu existentium celebrantes, et corum con
Emmanuelis Regis mari classe seu terra exer- fessionesaudientes, el aliicujuscumque artis, in
citu hujusmodi in propriis personis se contule- dustriæ , vel exercitii inibi saltem per spatium
rint, et per tempus, quod thesaurarii proven- trium mensium existentes, ac etiam mulieres
tuum hujusmodi sanctæ expeditionis, qui pro infirmis et vulneratis, tam in dictis classe et exer
tempore fuerint deputati, ordinaverint, in illa citu , quam extra existentibus servientes, et ge
seu illo, permanserint, confisi de ipsius omni- neraliter omnes et singuli utriusque sexus Chris
potentis Dei misericordia, ai Beatorum Petri et tilideles, qui ad hanc sanctam expeditionem the
Pauli, Apostolorum ejus, auctoritate et verbi saurarii proventuum ejusdem post diem publi
ejus, qui est via , veritas et vita, ac nobis, qui cationis präsentium , videlicet Sanctæ Romana
in personam ejusdem Beati Petri, cujus, pari au- Ecclesiæ cardinales, patriarchæ, archiepiscopi.
ctoritate , licet non paribus merilis, successores episcopi decem , Emmanuel Rex præfatus cen
sumus, dixit : Quodcumque ligaveris super ter- tum , principes, et filii regum , ac eorundem prin
ram erit ligatum et in cælis, et quodcumque cipum et filiorum regum uxores decem , duces
solreris super terram erit solutum et in cælis ; autem , marchiones, comites, et vicecomitum
ac etiam de Apostolicæ potestatis plenitudine uxores, necnon magistri Militiarum quarum
nobis cælitus tradita, plenariam omnium pec- cumque decem , ab eis vero inferiores persona
catorum suorum indulgentiam et remissionem , ecclesiasticæ et seculares, adeo pauperes, ut sin
qualis per prædecessores nostros dari consuevit gula singulos mittere nequeant,convenientes in
proficiscentibus in subsidium Terræ Sanctae , et vicem in hujusmodi numero decem vel maiori,
contra pertidissimos Turcos, et qualis in anno prout eorum possibilitas exiget , ut mittentes
jubilaei per eosdem prædecessores concessa ex. unum bellatorem , ut præfertur, pro omnibus
titit , concedimus pariter et donamus, ac eorun- mittentes, et etiam missi, præfata indulgentia
dem omnium quos in hanc sanctam expeditio- pariformiter potiantur.
 87

Leo X 4. Et insuper volumus, et ordinamus quod gotiorum gestores, advocatos, vel procuratores, An.1516Chr.
tam ipsi bellatores, etmittentes, et si pauperes causarum auditores, et judices supradictis cau
fuerint missi, quam etiam quibus bellatores ipsi sis et negotiis deputatos, occasione causarum
indigere noscantur, omnes et singuli medici, vel negotiorum hujusmodi mutilare, occidere,
aromatarii, cerdones, suctores, carnifices, fer- vel alias verberare, aut bonis spoliare, neve
rarii, et fabrilignarii, carpentarii, machinarum litteris et mandatis Apostolicis, legatorum , ac
directores, et cujuslibet artificii in classe, et nuntiorum , judicum ei delegatorum Sedis ejus
inde metandis castris opportuni artifices, apo- dem gratiam et justitiam concernentibus, decre
thecarii, et mercatores, medicinas, victualia, et tisque super illis, et re judicata processibus exe
alia necessaria ad classem, et castra hujusmodi cutorialibus, non habito primo eorum benepla
deferentes et administrantes, et ut deferantur cito et assensu pareatur, neve tabelliones, et
et administrentur auxilium , consilium , vel favo- notarii super hujusinodi litteris processum et
rem præstantes, eorundemque bellatorum ob- executorialium instrumenta seu acta conficiant ,
sequiis in classe et exercitu hujusmodi, vel ex- aut confecta parti cujus interest tradant, probi
tra quomodolibet, ut illi liberius pugnare va- bere, statuere seu mandare, a nostra quoque, et
leant, insistentes, ac quæcumque personæ ec- pro tempore existentis Romani Pontificis obe
clesiasticæ , et sæculares regnorum et domino- dientia pertinaciter se subtrahere seu quomodo
rum prædictorum , vel in illis habitantes, vel libet recedere, necnon jurisdictionem seu fru
pro tempore existentes, que videlicet vassallos, ctus ad ecclesiasticas personas pertinentes usur
et in redditibus annuis ducentos ducatos, aut pare vel rapere, ac per se vel aliun seu alios
amplius habentes, et uxores eorundem sæcula- directe vel indirecte prædicta fieri procuran
rium duos, quæ vero in facultatibus et bonis va- tium , et ad ea seu eorum aliquod consilium ,
lorem trecentorum ducatorum babuerint unum , auxilium , vel favorem prestantium , ecclesias
florenos auri de Portugallia, et alii qualuor re- ticamque libertatem quomodolibet violantium ,
galia argenti, si vero adeo pauperes fuerint, ut præsentium litterarum publicationem et execu
in bonis ultra valorem sexaginta ducatorum si- tionem , aut classem e expeditionem hujusmodi
milium non habeant duo regalia argentea mo- fieri, et ad expugnationem eorundem Sarrace
netæ illius patriæ, seu quantum thesaurariis norum venire volentes impedientium , et propo
prædictis videbitur persolverint, seu in truncis nentos seu inclinatos ad consequendum indul
aut capsis, seu cestis ad hujusmodi proventos gentiam , et facultatem eligendi confessorem
colligendos deputandis cum effectu in pecunia hujusinodi persuasione, verbo, vel signo ab hu
vel bonis in sanctæ expeditionis hujusmodisub- jusmodi eorum proposito et inclinatione retra
sidium , juxta præfati Emmanuelis Regis ordi- hentium , aut de emolumentis ejusdem expedi
nationem , et non in alios usus convertendos, tionis aliquid subtrahentium vel fraudantium ,
per se vel alium , post diem publicationis præ- criminibus solummodo exceptis semel in vita,
sentium in Clixbonensi et Bracharensi Ecclesiis et in aliis dictæ Sedi non reservatis casibus, to
faciendæ computandum dumtaxat imposuerint, tiens quotiens id petierint, eis de absolutionis
possint eligere confessorem idoneum presbyte- beneficio providere, necnon omnium peccato
rum sæcularem , vel cujusvis Ordinis religiosum , rum suorum , de quibus corde contricti et ore
qui eorum confessionibus diligenter auditis pro confessi fuerint, semel in vita, ei semel in mortis
commissis per cos excessibus, criminibus et articulo, plenariam remissionem ipsis in since
delictis quantumcumque gravibus, etiam cmis- ritate fidei, unitate Sanctæ Romanæ Ecclesiæ ,
sione horarum canonicarum , simoniæ , labe et ac obedientia et devotione nostra et successo
a censuris , et pænis a jure vel ab homine rum nostrorum Romanorum Pontificum cano
quavis occasione vel causa latis, etiam in casi- nice intrantium persistentibus impendere, et
bus Sedi Apostolicæ reservatis, etiam si per ali- pænitentiam salutarem injungere, ac emissa
quas alias nostras litteras in similibus facultati per eos vota quæcumque visitationis liminum
bus dirimerentur non includi, conspirationis con- eorundem Apostolorum Petri et Pauli, ultra
tra Romanum Pontificem et Sedem prædictam , marino, ei Sancti Jacobi in Compostella, et San
injectionis manuum violentarum in episcopos, clæ Mariæ de Loreto, ac religionis et castitatis
vel alios superiores prælatos , et interficientium votis dumtaxat exceptis, in hujusmodi sanctam
seu mulilantium in sacris ordinibus constitutos , expeditionem commutare valeant; ita quod si
et cujuscumque alterius homicidii voluntarii, imminente infirmitate propter periculum mor
falsitatis litterarum Apostolicarum supplicatio- tis absolvantur, et demum si mortis periculum
num et commissionum, ac per se vel alium sen evaserint, semper plenaria remissio prædicta eis
alios quascumque personas ecclesiasticas vel sæ- ad verum mortis articulum reservetur, etiam si
culares ad Romanam Curiam pro causis etnego- id multotiens occurrerit; et si forsan contingat
tiis et rebus quibuslibet recurrentes, illaque in personas prædictas sine confessione recedere,
eadem Curia prosequentes, aut negotiantes, ne- dummodo aliqua signa contritionis ante obitum
 88

Leo X eorum in eis apparuerint, vel morte repentina neat, animarumque interim in regnis et domi- An. Chr.
ab bac luce subtracti fuerint, etiam plenariam niis hujusmodi obtinebunt cum ea integritate, 1514
remissionem et absolutionem hujusmodi conse- quotidianis distributionibus dumtaxat exceptis,
quantur, quæ etiam ad peccata , quæ alias aliis libere percipere, cum qua illos perciperent, si
sacerdotibus integre confessi fuerint, extendan- in eisdem ecclesiis sive locis personaliter resi
tur, sic tamen quod idem confessor, de eis de derent, et ad residendum interim in eisdem mi
quibus fuerit alteri satisfactio impendenda, eam nime teneantur, neque ad id a quoquam invicti
confitenti per eum , si supervixerit, vel per hæ- compelli possint, ac in castris , territoriis, vel
redes suos, si forte tunc transierit, faciendam aliis locis classis et exercitus hujusmodi ido
injungat, quam ipsi vel illi, ut præfertur, facere neis, prout melius ethonestius haberi poterunt,
teneantur ; et ne propter alias indulgentiasin hoc præterquam super mari, missas et alia divina
sancto opere tardiores Christifideles existant, officia , etiam antequam elucescat dies, prout
omnes similes aut dissimiles indulgentias et fa- negotiorum ingruentium opportunitas id exege
cultates a nobis et eadem Sede, vel ejus auctorit, celebrare, ita quod eis id ad culpam nequeat
ritate quibuscumque ecclesiis, monasteriis, hos- imputari, ac eucharistiam , aliaque ecclesiastica
pitalibus et piis locis, universitatibus, confra- sacramenta omnibus et singulis in dicta expedi
ternitatibus, et singularibus personis plenarias, tione degentibus, et ad illam accedentibus quo
temporales et perpetuas in vita, vel mortis ar- cumque tempore, etiam in ſesto Resurrectionis
ticulo, in regnis et dominiis prædictis conces- Dominicæ , ministrare valeant; et quod tam ec
sas, pro hujusmodi expeditione dumtaxat ad clesiasticæ , quam sæculares personæ, dum in
tempus biennium dumtaxat suspendimus. eodem bello occupata fuerint, si commode id
5. Ita quod illae, etiamsi clausulas aliquas con- facere non poterunt, ad observantiam quorum
tra futuram earum suspensionem in se contine- cumque jejuniorum , et recitationem officiorum ,
rent, quarum tenores et formas, ac si de verbo ad quæ tenerentur ex voto vel professione, aut
ad verbum insererentur, præsentibus haberi præcepto ecclesiæ , sint penitus excusati.
volumus pro expressis, nemini interim ullate- 7. Et quoniam ea qur pereunt tempore etiam
nus suliragentur, et excommunicationis lata festivis diebus juxta canonicas sanctiones per
sententiæ poena hujusmodi indulgentia durante fici possint, et nihil sit magis necessarium in
Diennio publicari et prædicari, et earum pre- bello quam temporisopportunitas,quod quibus
textu quarvis pia sullragia postulari nequeant. cumque diebus dominicis et festivis, gentes ar
6. Volumus insuper , et dicta auctoritate con- morum , et omnes aliæ personæ ad dictam san
cedimus, quod corpora omnium et singulorum ctam expeditionem euntes, et in illa existentes,
ad bellum hujusmodi accedentium etmittentium in rebus concernentibus dictum bellum , circa
pro tempore decedentium , etiamsi sine confes- præmissa, et alia ad hæc necessaria et oppor
sione, si signa contritionis apparuerint in eis tuna intendere, et vacare, et in ordinationibus
adhuc viventibus, decesserint, etiam stante ec- circa ea faciendis interesse, et desuper quæ eis
clesiastico interdicto , possint in ecclesiis sive ci- videbitur consulere, et hortari libere et licite
miteriis, sine tamen solita pompa, sepeliri; li- valeant, dicta auctoritate indulgemus.
ccalque omnibus episcopis et superioribus, re- 8. Præterea, quoniam ad tam grandis clas
liquisve personis ecclesiasticis, etiam religiosis sis seu exercitus manutentionem , et corundem
inferioribus, ab eisdem sive ipsorum episcopo- Sarracenorum expugnationem magna expedit
rum et aliorum superiorum licentia, etsi præ- subire onera expensarum , massæ proventuum
laluræ ſungantur officio, capituli, collegii sive expeditionis ejusdem quæcumquelegata, et alias
conventui sui ad id tamen accedente consensu, quomodolibet etiam hæreditatis titulo , et pro
in expeditionem ipsam sine cujusvis irregulari- male ablatorum restitutione relicia hacienus,
tatis incursu proficisci et permanere, ac con- atque legari vel relinqui contingat in futurum ,
sulcre et ad pugnam adhortari, dummodo ma- in quibuscumque testamentis,donationibus cau
nus non conserant, et si ibidem sic permanserint sa mortis, codiciliis, aut aliis ultimis voluntalibus
fructus , redditus et proventus mensarum , et per quoscumque et ubicumque in regnis et do
ecclesiarum ac monasteriorum , aliorumque be- miniis hujusmodi facta; et quæ interim fientqui
neficiorum ecclesiasticorum quorumlibet cum buscumque in certis ecclesiis et piis locis, aut
cura et sine cura, etiam si canonicatus et pre- personis similiter incertis vel absentibus, taliter
bendæ , dignitates, personatus, administrationes quod propter eorum absentiam merito de eis
vel oflicia in cathedralibus, etiam metropolitanis, memoria haberi non possit, ac etiam ea quæ
vel collegiatis et dignitates ipsa in cathedralibus, alias restitutioni subjacerent, sed in eis vel ad
etiam metropolitanis, post pontificales maiores, ea personis quibus illa fieri deberet repetitio
seu collegiatis Ecclesiis hujusmodi principales non competit; necnon quæcumque in tesiamen
fuerint, et ad illos illas, vel illa , consueverint, tis, donationibus, codicillis, et aliis ultimis vo
qui per electionem assumi, eisque cura immi- luntatibus pro redemptione captivorum , etiam
 89

Leo x si Beatæ Mariæ de Mercede, et Sanctæ Trini . | duciam gerentes , quos commissarios, ac obven- An. Chr.
tatis redemptionis captivorum Ordinibus, et tionum hujusmodi thesaurarios, receptores et 1514
Sanctæ Eulaliæ Barchinonensis relicta fuerint, collectores, et ad disponendum de obventioni
quintam partem bæreditatum , et bonorum de- bus , et ipsas juxta præfati Emmanuelis Regis
cedentium ab intestato clericorum et laicorum ordinationem prædictam , in hujusmodi sanctæ
in regno et dominiis hujusmodi exponi consue- expeditionis opus faciendum et convertendum
verunt, et exponi debebunt, dicta auctoritate dumtaxat, speciales nuntios ad hujusmodi
applicamus; et ut expeditio hujusmodi tanto biennium , quo omnibus et singulis facultatibus
majorem fructum reddere possit, quanto in di- infrascriptis dumtaxat uti possint, constituimus
ctis regnis et dominiis omnes dissensiones ces et deputamus ; eisque per se vel alium seu alios,
saverint, ac pax et concordia viguerint, univer- quibus vices suas super præmissis duxerint
sos Christifideles, et dominiorum prædictorum committendas, idoneos verbi Dei prædicatores
incolas et habitatores, dominos, duces, princi- clericos sæculares, ac cujusvis Ordinis etiam
pes, comites , barones, ac cujuscumque alterius mendicantium , et observantiæ regularis reli
præeminentiæ dignitatis et excellentiæ fuerint, giosos, Deum timentes, et huic negotio fidei
per viscera misericordia ejusdem Domini nostri affectos, in numero de quo eis videbitur, assu
Jesu Christi, et per acerbissimam ejus passio- mendi et deputandi, ac assumptos amovendi, et
nem , quam immaculatus et innocens agnus, ut alios eorum loco quotiens eis videbitur subro
nos miseros peccatores ab æterna morte redi- gandi, eisque et cuilibet eorum in virtute sanctæ
meret, dignatus est pati , per judicium extre- obedientiæ , et sub excommunicationis latæ sen
mum, in quo ante ejus tribunal constitutus quis- tentiæ pæna , etiam nulla superiorum eorundem
que secundum opera sua mercedem suscipiat, pro tempore electorum prædicatorum licentia
etper spem vitæ æternæ, quam repromisit Deus requisita,injungendi, utconcessiones hujusmodi
diligentibus se, harum serie enixe monemus , at indulgentiarum , et facultates eligendi confesso
que requirimus, eis nihilominus in virtute san- rem , cæteraque in præsentibus contenta in qui
ctæ obedientiæ, districte præcipiendo manda- busvis locisregnorum et dominiorum prædicto
mus, ut mutuam inter se charitatem, atque rum , dum et quotiens eisdem , commissariis et
pacem et concordiam , vel saltem tempore quo nuntiis, et ab eis substituendis placebit, populis
expeditio prædicta durabit, treugas, inducias fideliter publicent, prædicent, et declarent, ac
seu belli moram, quas tenore presentium , au- eos ad contribuendum huic sancto operi indu
ctoritate Omnipotentis Dei, ac pro securitate cant, et exhortentur, necnon supermale ablatis,
tam sanctæ et laudabilis expeditionis nos indu- incertis, et per usurariam pravitatem quæsitis
cimur, ac per universa regna et dominia prædi . etiam certis quæ fænerator ab alio fæneratore
cta inter incolas et habitatores illorum servari extorserit, et ipse requisitus ab eo cui usuræ
volumus, observent, arma deponant, et privata restitui deberent eas illi restituere paratus non
rum injuriarum ac offensionum obliti, Christi fuerit, vel alicui privatæ Ecclesiæ, in quibus
Redemptor is nostri injurias, offensiones et op- præfata Romana Ecclesia de jure communi suc
probria ulciscantur, et in hostes, qui Christia- cedere posset, non tamen bonis et juribus quo
norum omnium sanguinem sitiunt, et evangeli- modolibet dictæ Sedi seu Cameræ Apostolicæ
cam lectionem delere conantur, arma sumant, debitis, et etiam bonis quæ ad aliquorum ma
>

nec dicta expeditione durante, quovis quæsito nus pervenerint, et illa habentes quibus resti
colore, directe vel indirecte , palam vel occulte tui debeant, ignorent vel dubitent, quamquam
se offendant, aut offendentibus præstent auxi- male ablata per eos non existant, sed alias illa ad
lium, consilium vel favorem ; nos, enim omnes eos pervenerint, et super debitis incertis perso
et singulos quos arma sumere, et in dictas per nis componendi:
nos auctoritate Omnipotentis Dei inducias hu- 10. Ita ut soluta aliqua quantitate pro hac
jusmodi violare, et nostris mandato monitioni et sancta expeditione, a reliquorum male ablato
requisitioni contravenire contigerit, excommu- rum incertorum, vel per usurariam pravitatem
nicationis sententiam , a qua non nisi a nobis et extortorum , seu quæ ad eos alias pervenerint,
successoribus nostris Romanis Pontificibus ca- et cui ea restitui debeant, ignorent vel dubitent,
nonice intrantibus , præterquam in mortis arti- ut præfertur, restitutioni absoluti existant, et ali
culo constituti, et debita satisfactione præmissa, quid ultra restituere minime teneantur, nec ad
absolvi possint, incurrere volumus eo ipso ; id per locorum ordinarios, aut quosvis alios
9. Et ut præsentes litteræ omnibus plenius cogi, aut compelli possint eis concedendi simo
innotescant, et ex eis fructus proveniant in hujus næ labe in ordinibus vel beneficiis pollutos ad
sanctæ expeditionis favorem , quos speramus de ipsam expeditionem retribuentes a simonia bu
probitate, fide, integritate, et solertia venera - jusmodi et quoscumque, qui ante ætatem legiti
bilium fratrum nostrorum Egitaniensis et Se- mam ad sacros et presbyteratus ordines absque
ptensis Episcoporum, specialem in Domino fi- Apostolica dispensatione se promoveri fecerunt,
12
 90

Leo X et in susceptis ordinibus etiam ministrarunt, ac |rogatos , ac alias personas quascumque, pones An. Chr.
censuris et poenis ecclesiasticis, quas propterea quas testamenta aut Codicilla, aut aliæ ad id per- 1516
incurrerint,absolvendiin foro conscientiæ dum- tinentes scripturæ existant, ad illa exbibendum
taxat, et super irregularitate, si quam censuris coram eis testamenta per censuram ecclesiasti
et prenis eisdem ligati , missas, et alia divina cam , et alia juris opportuna remedia, invocato
officia, non tamen in contemptum clavium cele- etiam ad hoc auxilio brachii sæcularis, compes
brando , aut alias illis se immiscendo, aut alias cendi, et generaliter omnia et singula in præ
quomodolibet, præterquam ratione homicidii vo- missis, et circa ea necessaria seu quomodolibet
luntarii et bigamiæ contraxerint, dispensandi, opportuna faciendi, exequendi, gerendi, et exer
omnemque inhabilitatis, et infamiæ maculam ex- cendi plenam , liberam et omnimodam , dicta au
inde provenientem absolvendi, et in susceptis ctoritate, tenore præsentium concedimus facul
ordinibus ministrare, et sic quæsita beneficia tatem ; habituri gratas et ratas censuras et poe
ecclesiastica, quæ ex tunc eis de novo collata nas, quas præfati commissarii, et ab eis pro
censeantur, et ut ex eis perceptos fructus, ac tempore deputati, rite statuerint in rebelles, et
alia canonice assequenda retinere valeant, eis facturi illas, auctore Domino, usque ad satisfa
similiter concedendi etiam in foro conscientiae ctionem condignam inviolabiliter observari, et
dumtaxat, et super illis ac quibusvis aliis, etiam generaliter quicquid per ipsos commissarios et
ex quavis alia causa male perceptis parimodo, deputatos ab eis in præmissis fuerit quomodo
prout supra de male ablatis incertis, vel per libet ordinatum ; statuentes, ordinantes et de
usurariam pravitatem quæsitis, ut praemissum cernentes insuper quod commissarii nostri pre
est , componendi; et quoscumque, qui ex illicita dicti, et eorum subrogati,et bona eorum durante
proveniente affinitate et consanguinitate, ac co officio non possint coram alio, quam præfatis
gnatione carnali velspirituali, simplici aut mul- Episcopis, respective in omnibus et singulis eo
tiplici gradu seu alias quomodolibet conjuncti, rum negotiis et causistam civilibus, quam crimi
matrimonium invicem scienter vel ignoranter in nalibus conveniri, et ad judicium evocari, quos
quovis præterquam in primo et secundo consan- ab omni jurisdictione ordinaria dicto durante
guinitatis et affinitatis transversalis cujuscum- biennio prorsus, et omnino eximimus, et totali
que ascendentis vel descendentis linea gradibuster liberamus; ita quod ordinarii vicarii et offi
contraxerint, etiam si illud carnali copula con- ciales eorum , etiam ratione domicilii , delicti,
summaverint, si impedimentum ipsum in judi- seu contractus aut rei, de qua ageretur, ubicum
cium deductum non fuerit, vel ex eo scandalum que domicilium habuerint, committatur deli
generari non possit, ab excessu hujusmodi et ctum , iniatur contractus, aut res ipsa consistat,
excommunicationis sententia quam propterea in eos ac familiares, servitores, aut bona en
incurrerint, injuncta inde eis pro modo culpæ rum jurisdictionem , superioritatem, dominium
poenitentia salutari, quæ ad opus expeditionis et potestatem exercere, aut in eos excommuni
hujusmodi dirigatur, et quod de cætero talia cationis, suspensionis vel interdicti , aut quasvis
non committant, nec ea committentibus præstent alias ecclesiasticas sententias, censuras, et pe
auxilium , consilium vel favorem , et aliis quæ de nas promulgare non possint; decernentes omnes
jure fuerint injungenda, absolvendi; et ut in et singulos processus, sententias, censuras et
sic contractis matrimoniis remanere, seu secrete poenas, quos et quas per ordinarios vicarios et
matrimonium de novo contrahere, et in illo sic Officiales prædictos contra eos eorumque servi
contracto similiter remanere libere et licite va- tores et familiares hujusmodi haberi et promul
leant, prolem ex hujusmodi matrimonio susce- gari , necnon quicquid secus super iis quavis
ptam , siqua sit, et suscipiendam legitimam de- auctoritate scienter vel ignoranter attentari con
cernendo, etiam dispensandi similiter in foro tigerit, nulla irrita et inania, nulliusque existere
conscientiæ dumtaxat, volentibus quoque quas- roboris vel momenti.
cumque alias indulgentias per nos, ut præfer- 11. Et ut præmissum expeditionis opus de
tur, suspensas prædicare, et publicare, aut illis bitum et votivum sortiatur effectum , omnibus
quomodolibet uti , ac illas publicent, et prædi- et singulis cujuscumque status, gradus, ordinis,
cent, aut cis utuntur dicta suspensione durante, vel conditionis existant, districte præcipiendo
sub poenis, sententiis, et censuris ecclesiasticis / sub excommunicationis latæ sententiæ , et male
inhibendi, et ad id etiam alios compellendi; et dictionis æternæ pæna, a qua non nisi, ut præ
tam ipsos, si inhibitioni hujusmodi non parue- mittitur, absolvi possint, mandamus ne expedi
rint , quam generaliter contradictores quoslibet tionem hujusmodi quoquomodo,palam ,publice
et rebelles, ac etiam ab eis pro tempore subro- vel occulte, directe vel indirecte, perturbare,
gatos commissarios, ad veram per eos de rece- seu aliis illam perturbantibus, vel perturbare
ptis rationem reddendam , et debitam satisfactio- volentibus, consilium , auxilium , vel favorem
nem faciendam , ac executores testamentorum , præstare, ac in præmissis et obventionibus col
>

et testatorum hæredes, tabellionesque exinde ligendis, vel aliqua etiam minima parte eorum
 91

Leo x fraudem vel dolum committere , et ex obventio- , absque eo quod ultimo dicta duo regalia erogent, An.Chr.
nibus et pecuniisprædictis, quas in opus expe- omnium oralionum, elæemosynarum, jejunio- 4514
ditionis hujusmodi , et non alios usus etiam per rum , disciplinarum et peregrinationum , etiam
præfatum Regem , aul commissarios et deputa- Jerosolymitanensium , et aliorum suffragiorum
tos ab eo sub excommunicationis latæ senten- et spiritualium bonorum in Universali Ecclesia,
tiæ poena converti debere decernimus, quicquid et omnibus ejus membris faciendorum hujus
usurpare, etiam si eis sponte daretur vel offer- modi participes in perpetuum sint, eorumque
reretur, neve proponentes huic expeditioni sub- in loco interdicto hujusmodi quavis auctoritate
venire, vel alias quomodolibet ad hoc sanctum supposito, pro tempore decedentium cadavera
expeditionis opus aliqua auxilia præstare, ab etiam com pompa funebri moderata , tamen ec
hujusmodi eorum proposito in toto vel in parte clesiasticæ sepulturæ tradi, eademque personæ
directe vel indirecte retrahere quoquomodo præ- pecuniæ quantitatem hujusmodi , ut præmitti
sumant, reservatis tamen eisdem thesaurariis et tur, solventes, in quibuslibet locis ecclesiastico
aliis oflicialibus, ad colligendas obventiones et interdicto , ordinaria dumtaxat auctoritate sup
pecunias hujusmodi deputatis pro tempore, sa positis, missas et alia divina officia audire, illis
lariis competentibus et honestis pro se ipsis, et que interesse dummodo ipsi , et decedentes
prædicantibus aut publicantibus præsentes litte- præfati causam interdicto non dederint, et id in
ras, et alia circa incrementum proventuum hu- eos specialiter non remanet.
jusmodi juxta eorum ordinationem se quomo- 14. Et præfatus confessor juramenta quæ
dolibet exercentibus, quæ licite recipere, et cumque per eos respective pro tempore præs
libere solvi possint. tita , sive alieni juris præjudicio relaxare libere
12. Et quia contingere poterit quod plerique et licite valeant (sic), liceatque eis quoad vixe
dictum bellum sequentes infirmabuntur, et rint et eorum cuilibet, quotiens infirmitate cor
ipsi fidelium subsidiis pro eorum curandis in- poris gravabuntur dumtaxat, in eorum domibus
firmitatibus indigebunt, volumus quod omnes, in loco honesto ,et ad id convenienti, missam per
utriusque sexus christifideles, qui duo regalia quemcumque præshylerum sæcularem vel re
argentea dictæ monetæ pro dictis infirmiscuran- gularem , quem duxerint pro tempore eligen
dis, ac etiam ædificandis ecclesiis in locis, quæ dum , celebrari, et ecclesiastica sacramenta sibi
per ipsos militantes ab ipsorum Sarracenorum ministrari facere ; necnon quadragesimalibus et
manibus capiantur, et ornamentis ecclesiasticis aliis anni temporibus quibus usus carnium et
pro divinis inibi celebrandis officiis, pie irroga- lacticiniorum quomodolibet est probibitus, sal
verint, ac omnes et singuli defuncti, sive viven- tem de corporalis medici consilio , ovis caseo
tes, pro quibus singulis singuli duo regalia ar- bituro lacte et aliis lacticiniis, et urgente neces
gentea dictæ monetæ pro dictis infirmis curan- sitate etiam carnibus vesci.
dis seu ædificandis ecclesiis præfatis pie irrogata 15. Et ut præmissis cum minori dictorum
fuerint, in omnibussuffragiis, precibus, elæemo- fidelium dispendio et breviori temporis mora,
synis, jejuniis, orationibus, disciplinis, et cæte- ac diligentiori ministrorum studio , opportuna
ris omnibus spiritualibus bonis, quæ fiant et proveniant auxilia, quæ speramus, volumus,
fieri poterunt in tota universali sacrosancta mi- et dicta Apostolica auctoritate decernimus, quod
litante Ecclesia, et omnibus membris ejusdem , subdeputati pro tempore ab eis quibus nuntii
participes in perpetuum fiant. et commissarii nostri infrascripti præfati com
13. Ac demum quod plenaria remissio per miserint vices suas pari ipsis, qui eos subdepu
confessores eligendos hujusmodi semel in vita taverint, etiam quoad dispensandum et absol
et semel in mortis articulo impendenda sit non vendo in omnibus et singulis prædictis casibus,
modo plenaria, sed etiam plenissima, qualis ac- facultate et auctoritate fungantur; et si loca ad
quiri potest in anno jubilæi , et quod indultum quæ aliquem ex nuntiis et commissariis aut sub
eligendi confessorem , ac remissionem et indul- delegatis ab eis vel illis, quos ipsi subdelegati
gentiam , etcætera spiritualia munera, soluta di- præsentium vigore subdeputaverint, ut prafer
cta tunc expressa pecuniæ quantitate ,quorumvis iur, pro earundem presentium publicatione di
etiam mendicantium Ordinum personæ utrius- vertere contigerit,dicto quavis auctoritate appo
que sexus, etiam nulla superiorum suorum ad sito subjaceant interdicto, interdictum hujus
id petita licentia consequi et obtinere in articulo modi pro die eorum ibi ingressus, et octo im
mortis, ipsique et quivis alii qui illa adipiscentur, mediate sequentibus diebus suspensum sit, et
postquam ea semel adepti fuerint rursus et plu- esse censeatur eo ipso, quodquepersonæ eccle
ries quotiens eis placuerit, servatis forma ei te- siasticæ easdem præsentes litteras publicantes,
nore prædictis, consequi, eisque ac concessis et ad populum exponentes, dicto per nos con
ipsis alias et interim concedendis quibusvis si cesso biennio, ac publicationis et prædicationis
milibus vel dissimilibus gratis et indultis, ac hujusmodi exercitio durantibus, omnes et sin
indulgentiis uti potiri, et gaudere libere possint | gulos fructus, redditus et proventus beneficio
 92

Leo X rum suorum ecclesiasticorum , etiam ut præfer- concessis non utendo, dictæ personæ benefi- An.1516Chr.
tur qualificatorum, quæ in quibusvis ecclesiis ciatæ ipsa expeditione durante non residentes,
sive locis pro tempore obtinebunt, etiam si in per se vel procuratores suos præstiterint ba
eis dictam primam non fecerint residentiam , ctenus, vel in posterum præstare contigerit for
quotidianis distributionibus dumtaxat exceptis, sitan juramentum ; seu si præfatis locorum or
integre percipiant, ac si in ecclesiis sive locis dinariis vel quibusvis aliis communiter vel divi
prædictis personaliter residerent, et ad residen- sim ab eadem sit Sede concessum , vel in poste
dum interim in eisdem minime sint adstricti; ac rum concedi contingat, quod personas Eccle
præterea, ut etiam illorum fidelium animarum siarum prædictarum , etiam in dignitatibus,
salus ; qui aliorum egent suffragiis, et sibi profi- personatibus, administrationibus, vel officiis
cere nequeant, procuretur, de divina misericor- constitutas per subtractionem proventuum suo
dia et Apostolicæ potestatis plenitudine anima- rum beneficiorum ecclesiasticorum , aut alias
bus in purgatorio existentibus, quæ per chari- compellere valeant ad residendum personaliter
tatem ab hac luce Christo unita decesserint, et in eisdem ; aut si præfatis ordinariis et dilectis
quæ dum viverent, ut sibi indulgentia hujus filiis prædictarum Ecclesiarum capitulis, vel qui
modi suffragaretur meruerint, et pro quarum busvis aliis a dicta sit Sede indultum , vel me
singulis singula decem regalia similia pro expe- dio tempore indulgeri contingat, quod personis
ditionis ejusdem subventione per quoscumque Ecclesiarum prædictarum , etiam in dignitati
in regnis et dominiis prædictis irrogari conti- bus, personatibus, administrationibus, vel offi
gerit, quod plenaria indulgentia hujusmodi pro ciis constitutis, non residentibus in eisdem fru
plenissima relaxatione pænarum ,quibus in pur- ctus, redditus et proventus suorum beneficio
gatorio igneo secundum divinam justitiam sunt rum ecclesiasticorum in absentia sua ministrare
expositæ suffragetur, concedimus per præsen- minime teneantur, et ad id compelli, aut quod
tes ; et si forsan super præmissorum executione ipsi, vel alii prædicti interdici, suspendi, vel ex
et præsentium litterarum concessione, ac illa- communicari non possint per litteras Aposto
rum clausulis et verbis aliqua dubia quomodo- licas, non facientes plenam et expressam, ac
libet exorientur, nuntii nostri et dictæ Sedis in de verbo ad verbum , de indulto hujusmodimen
dictis regnis pro tempore existentis declarationi tionem , et quibuslibet aliis privilegiis, indulgen
et interpretationi totiens quotiens opus fuerit tiis et litteris Apostolicis generalibus vel specia
stari debere decernimus. libus quorumcumque tenorum existant, et per
16. Non obstantibus si in eisdem ecclesiis quascumque et motus proprii et certæ scientiæ
sive locis , aut in eorum aliquo primam non fe- ac derogatoriarum derogatorias, et alias fortio
cerint residentiam consuetam , quoad beneficia res, et insolitas clausulas in se contineant, nec
in dictis regnis consistentia dumtaxat, et aliis non quibusvis similium vel dissimilium , aut alia
præmissis, necnon felicis recordationis Innocen- rum quarumcumque indulgentiarum speciali
tii IV contra exemptos , quæ incipit Volentes ; bus, vel generalibus suspensionibus et revoca
et per quam concessiones hujusmodi de fructi- tionibus per nos, aut prædecessores nostros,
bus in absentia sive præfinitione temporis fieri etiam quacumque causa vel ratione , etiam si
prohibentur, necnon quibus cavetur, ne quis pro quacumque expeditione contra Turcos, et
extra suam civitatem et dioecesem nisi in certis restauratione sive fabrica basilicæ dicti Principis
exceptis casibus, et in illis ultra unam dietam a Apostolorum de Urbe, factis et faciendis, quibus
fine suæ dioecesis ad judicium evocetur, seu ne omnibus illorum omnium , ac derogatoriarum ,
judices a Sede deputati prædicta extra civitatem et in illis incertarum litterarum tenores, ac si de
et dicecesem , in quibus deputati fuerint, contra verbo ad verbum de illis mentio fieri deberet ,
quoscumque procedere, aut alio vel aliis vices et in eis caveretur expresse, quod per quascum
suas committere præsumant, Bonifacii VIII, Ro- que clausulas etiam derogatorias eis non intelli
manorum Pontificum prædecessorum nostro- geretur derogatum pro expressis, et insertis ha
rum , necnon etiam de duabus dietis in concilio bentes, quoad præmissa, hac vice dumtaxat,
generali editis, ac de personis ultra certum nu- specialiter et expresse derogamus, cæterisque
merum ad judicium non vocandis,aliisque Apos- contrariis quibuscumque.
tolicis, ac in provincialibus, et synodalibus con- 17. Rursus quia difficile foret præsentes lit
ciliis editis generalibus vel specialibus consti- teras ad singula quæque loca, in quibus expe
tutionibus et ordinationibus, statutis quoque et diens fuerit deferre, volumus, et dicta Aposto
consuetudinibus Ecclesiarum, in quibus bene- lica auctoritate decernimus, quod illarum tran
ficia hujusmodi forsan fuerint, juramento, con- sumptis manu alicujus notarii publici inde ro
firmatione Apostolica vel quavis firmitate alia gati subscriptis, et sigillo alicujus ex commissa
roboratis, etiam si de illis observandis, et non riis, vel ab eis substitutis prædictis, aut alicujus
impetrandis litteris Apostolicis contra ea, aut ab curiæ ecclesiasticæ, seu prælati, aut personæ in
alio vel aliis impetratis, seu alias quovismodo dignitate ecclesiastica constitutæ munitis, ea
 93

Loox prorsus fides in omnibus, et per omnia adhi- ficiscentes in eorum vestibus vivificæ crucis, pro An.1514Chr.
beatur, quæ præsentibus adhiberetur, si essent qua pugnaturi sint, signum imponant, ut ab aliis
exhibitæ vel ostensæ, in proviso quod, propter cognoscantur, et discernantur.
concessionem percipiendi fructus in absentia, 18. Volumus autem quod præsentes litteræ,
beneficia hujusmodi debitis non fraudentur ob- quoad hoc ut solventes pro indulgentia conse
sequiis ; et animarum cura in eis, si qua illis quenda eligendi confessorem , et consequendi
immineat, nullatenus negligatur, sed per bonos plenariam indulgentiam semel in vita et in mor
et sufficientes vicarios, quibus de ipsorum be- tis articulo absolvendum et dispensandum , ac
neficiorum proventibus necessaria congrue mi- applicationes bonorum , ac aliæ facultates præ
nistrentur, diligenter exerceatur, et deserviatur terquam personaliter ad bellum hujusmodi eun
inibi laudabiliter in divinis ; et ut debita cum in- tibus concesse, post biennium a dicta die publi
tegritate procedant, etiam volumus quod notarii , cationis computandum , nullius sint roboris vel
1 ad scribendum et subscribendum litteras testi- momenti .
moniales, quæ tradentur omnibus euntibus, et 19. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
mittentibusin hujusmodi expeditionem , ac alias paginam nostræ hortationis, donationis , com
consequentibus indulgentias, et facultatem eli- missionis, indulti, suspensionis, applicationis,
gendi confessorem hujusmodi, et quascumque monitionis, requisitionis, constitutionis, depu
scripturas circa præmissa necessarias, probi et tationis, concessionis, statuti , ordinationis, ex
fideles ac ecclesiastici per prædictos commissa- emptionis, liberationis, mandati , derogationis,
rios, seu alterum eorum vel subrogatos ab eis decreti et voluntatis infringere, vel ei ausu te
deputentur, ipsæ litteræ sigillo hujus sanctæ merario contraire . Siquis autem hoc attentare
expeditionis quod apud ipsos dumtaxat fideliter præsumpserit, indignationem Omnipotentis Dei
conservetur, possint, et debeantsigillari, et sine ac Beatorum Petri et Pauli, Apostolorum ejus,
subscriptione et sigillo hujusmodi tradendæ, se noveritincursurum .
nullius sint roboris vel momenti, et aliter tra- Datum Romæ apud Sanctum Petrum, anno
dentes, aut tradi facientes, et consentientes ex- Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
communicationis latæ sententiæ pæna, a qua mo quartodecimo, octavo idus Martii, Pontifi
non nisi, ut præfertur, absolvi possint , eo ipso catus nostri anno secundo (8 de março de
incurrant, quodque ad bellum hujusmodi pro- | 1514 ).

1
 Conceduntur Portugalliæ Regibus partes decimarum, tertiæ nuncupatæ , de quibuscumque ecclesiis, ac
monasteriis, cæterisque ecclesiasticis benefuciis in regnis, prorinuiis, et locis dictis Regibrıs subjectis,
et subjiciendis, donec bellum Africanum gesserint

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI 1

Charissimo in Christo filio nostro Emmanueli, Portugallie Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Bencdictionem ?

Leo X Providum universalis Ecclesiæ Pastorem , cu- | in armis virtute, et pietate in Deum , trajectis An. Chr.
jus fidei Christianæ plebis cura, et salus divini- exercitibus in Africam , munitissima oppida Al 1514
tus commissa est, in primis decet fortes pro cassar, Arzillam , et urbem Tingi expugnasse ,
Christi fide pugiles reges, ut de ause filio nave quo gravi et diuturno bello non magna tantum
legitur, Domini nostri Jesu Christi, qui Salvator Christifidelium multitudo hostilibus est absum
interpretatur, non gratiis solum ,spiritualibusve pla gladiis, verum incredibiles labores, sum
donis prosequi, qui in benemeritos de Catho- ma discrimina, ac gravia dispendia Reges ipsi
lica fide ex largo Sedis Apostolicæ fonte jugiter perpessi sunt; et tu in præsentiarum , æquatis
profluunt, verum condignis favoribus, meritis sæpe numero periculis, ut credere par est , gra
eorum paribus auxiliis impartiri, ut ipsis Regi- viora pateris, quoniam cum major sit virtus in
bus pro religione pugnantibus, ac fidei etiam hostilibus prasertim terris, lueri parta, quam
propagationi pariter consulatur. ea tunc forsitan aspirante fortuna, armis quasi
1. Sane cum uti dilecti filii Tristanus de Cu- visse, ipsique Mauri tam assiduitate pugnandi,
nia , Didacus Pachecus, et Joannes de Faria, tuæ quam quod periculo suo disciplinam militarem
Magestatis oratores ad nos , et Sedem Apostoli edocti, validiores in dies effecti sunt,afluuntque
cam pro præstanda obedientia destinati, ejus magis armis, bellicisque machinis, et tormen
nomine exposuerunt, Portugallize olim Reges tis, quorum prius fuerant expertes, plane eo
claræ memoriæ progenitores tui, non absque rundem oppidorum , locorumque custodia, et
gravibus dispendiis et sanguinis effusione, eje- defensio longe gravior, et difficilior reddita est ,
ctis e suo regno Mauris, qui, non parva Lusita- præsertim cum plerique, qui rerum hujusmodi
niæ parte occupata, in illis coaluerunt locis, zelo periti erant, Granatensi bello, quod nostra æta
fidei, arma in Africam transtulerint; et claræ te , dextera Domini assistente, prospere gestum ,
memoriæ Joannes, I ejus nominis Rex, pari fer- et perfectum est, ex Hispania pulsi, in Africam
vore religionis accensus,comparata ingenti clas- trajicere coacti fuerint, quorum accessu , stimu
se , munitissimam urbem Septam , vi pugnando, lante metu, ac desiderio recuperandi amissa ,
coeperit, quæ in Gaditano freto sita , Christiano Rex Fecensis, uti etiam fidedignorum relatu ac
que nomini infesta, ex Oceano in Mediterra- cepimus, qui bellicosus est , ac qui Christiano
neum mare ultro, citroque commercia impedie- nomini infensissimis dicitur esse, ejectis, cæsis
bat , præbebatque occasionem Mauris, Christiani que fidelium præsidiis Arzillam munitissimum
nominis hostibus, invadendi Hispaniam , eam- oppidum ad litus maris positum recepit, recu
que crebris incursionibus deripiendi, non abs- peratamque rursus, simulque civitatem Tingi,
que magna jactura fidelium animarum ; favente licet frustra, gravissima tamen, cinxerit obse
postea piis cæptis Deo, successores Reges pari | dione, in cujusoppidirecuperatione, munitione
1 Arch. nacional, maço 20 de bullas, n.° 32 ; Bullarum collectio, etc., pag. 54 ; Rebello da Silva, loc. cit .,
tom . I , pag. 244 .
2 Exial alia Sixti IV const., quæ incipit : Clare devotionis.sinceritas, data anno 1470, X kalend . Septem
bris, in qua eodem motivo conceduntur decimæ ecclesiarum Africæ ; item alia ejusdem Leonis, cujus initium
est : Dudum cum ob gracia assiduaque bella, et est ejusdem argumenti.
 95

Leo X que aliorum locorum, ne eisdem periculis sub- 4. Nos mente revolventes pietatem tuam , An. Chr.
jacerent, tum maximi sumptus facti sunt, tum progenitorumque tuorum in ipsum Deum, abs- 1514
etiam est non absque extremo periculo labora- que cujus nutu , ope, et auxiliis, præclara opera
tum ; quibus incommodis commotam Magesta- effici non possunt, singularem constantiam , et
tem tuam, ut prorsus impios infidelium conatus in Christianam religionem , quam UnigenitusDei
frangeret, et renascentia bella penitus extin- filius, cujus nos vices gerimus in terris, inno
gueret, Deiauxilio freta , ac vere Emmanuel, qui centissimo suo sanguine fundavit, devotionem ,
nobiscum Deus interpretatur, resumpsisse ar- aliasque eximias tui animi dotes, atque in San
ma, captaque jam urbe Zaphi, cum cerneret ctam hanc Sedem merita, quam exemplo Abra
pro sua prudentia perfidos hostes nequaquam hæ , qui contra aliquotreges victoria potitus est,
quieturos, trajectis denuo ingenti classe,magnis nuperrime piis et religiosis muneribus recognos
exercitibus, quibus dilectum filium nobilem vi- cere voluisti, in memoriam victoriæ, toties divi
rum Jacobum , Ducem Bragantiæ , sororis filium na ope contra infideles habite , ob assidua bella ,
præfecit, celebres , opulentasqueurbes Azamor, quæ contra perfidos fidei nostræ hostes, forti,
Almedinam et Tyti, partim armis, partim dedi. ac constanti animo geris; considerantesque præ
tione captas, ac nonnulla etiam oppida in Maro- terea quam difficillimum esse tui regni opes,
chitarum regno, Christianæ reipublicæ et di- animo tuo impares , ac vires in tanta mole bel
tioni tuæ adjecisse. lorum , quæ in pluribus, et diversis locis geris,
2. Verum cum ob bellum Africum ,quod ad- validissimis, potentissimisque hostibus vix suf
versus duos potentissimos Reges inlideles fer- ficere , et ad nostrum in primis pastorale offi
vore fidei suscepit, et quibus non devictis, cium spectare pro ea cura, et solicitudine, quæ
ac ad fidei agnitionem conversis, Christiana res, tuendi , et propagandi religionem nobis incum
nedum in Africa, sed in Portugalliæ regno nun- bit, non solum pias, et devotas supplices preces
quam tuta erit ; magnis præsidiis, assiduisque tuas benignis accipere auribus, verum tot assi
stipendiis, et milite, ac validaclasse ei opus sit ; duis laboribus, incommodis, periculis, ac innu
accedatque etiam , quod non magis ad utilitatem merabilibus dispendiis, quæ ad honorem Dei,
tuam, et gloriam , quam ad fidei dilatationem , et Christianæ fideiexaltationem indefesse refers,
et exaltationem pertinet, prout fidedigna rela- pro tuitione, munitione, et custodia oppidorum ,
tione percepimus, duces tuos, circumactis aet locorum , quæ Christianæ reipublicæ tua vir
tergo Africæ per Atlanticum litus classibus, tute, et industria adjecisti, et in futurum , non
Æthiopiam , Arabiam , Persidem , et Indix par- minore fidei ardore, divina favente clementia,
tem ingressos, cum sultano Mahometanæ spur- totis conatibus adjicere intendis, proque conti
citiæ assertore, aliisque regibus, qui illis pro- nuatione, et instauratione tam sancti, ac Deo ac
vinciis et regnis præsunt, contusis hostium vi- cepti belli, de certis decimarum partibus, tertiis
ribus, captisque plerisque oppidis et civitatibus, nuncupatis, in Portugallia , Algarbiorumque re
gravissimum bellum gerere, eam magnopere gnis, cæterisque provinciis, insulis, et locis tibi
dubitare, non suppetentibus ad tanta gerenda subjectis, et quæ , ut præfertur, subjicientur,
bella sui regni opibus, distantia, et inhospitali- providere, sicuti prædecessores præfati ipsis
tate locorum , illatis ab occidua ora in Orientem Castella regibus ob expulsionem infidelium ex
Christianis armis, ne longo curso , et diuturni- regno Granatæ, et plures alios pro re hujusmodi
tate bellorum languescant prosperi conatus, et susceptos labores, de similibus partibus deci
incredibiles ferre sumptus, tot, tantisque pro marum , tertiis nuncupatis , providerunt, hujus
propaganda Christi fide operibus sufficere modi supplicationibus inclinati tibi, ac succes
possit : soribus tuis, ut de quibuscumque metropolita
3. Quare oratores præfati pro parte tua no- nis, cathedralibus, etaliis ecclesiis, ac monaste
bis humiliter supplicarunt , ut tam utili, tamque riis , cæterisque ecclesiasticis beneficiis quibus
pernecessario, et sancto operi, sicut pro eadem cumque, cujuscumque qualitatis fuerint, in re
fidei causa Romani Pontifices pluribus Chris- gnis, provinciis, insulis , et locis tibi subjectis,
tiani orbis, et præsertim Castellæ Regibus, ac et quæ, ut præfertur, subjicientur, consisten
postremo felicis recordationis Alexander PP. VI. tibus partes decimarum , tertias nuncupatas, ad
prædecessor noster, charissimo in Christo filio instar regum Castellae , et Legionis regnorum
nostro Ferdinando ac claræ memoriæ Elisabeth , I levandas, et percipiendas, donec bellum in
ejus conjugi, Regibus Catholicis indulserunt, au- Africa contra dictos Fecenses, et Marochitarum
xilia , ac subventiones præbere, proque tanti infideles reges, actualiter, ac bona fide, et sine
belli, quod contra Arabes, Persas , et Indos feli- fraude gesseris, et dicto dumtaxat, sic durante
citer coeptum ad fidei exaltationem , propagatio- bello, et non ultra, exigere , levare, et percipere
nemque prosequiintendis, onere supportando, valeas in omnibus, et per omnia, prout præfati
in præmissis opportune providere, de benigni- Castellæ reges, ex Apostolica concessione per
tate Apostolica dignaremur. cipiunt, et percipere consueverunt.
 96

Leo X
5. Ita tamen quod ab ecclesiis, quorum fru- si ad illorum derogationem de illis, eorumque An.Chr.
1516
ctus, redditus, et proventus quinquaginta du- totis tenoribus specialis, specifica, etexpressa ,
catorum auri de camera, secundum communem ac de verbo ad verbum , non autem per genera
æstimationem , valorem annuum non excedunt, les clausulas id importantes, mentio, seu quæ
nibil prætextu concessionis hujusmodi exigi va- vis alia expressio habenda, aut aliqua alia ex
leat, nisi qui duas, aut plures ecclesias, seu quisita forma servanda foret, illorum tenores
beneficia obtinuerit, quarum , aut quorum in- pro sufficienter expressis, et insertis habentes,
simul fructus, et proventus dictam quinquaginta illis alias in suo robore permansuris, hac vice
ducatorum similium excedat summam , tunc a dumtaxat specialiter, et expresse derogamus,
dicta solutione nequaquam immunis intelligatur, cæterisque contrariis quibuscumque .
auctoritate Apostolica, et ex certa nostra scien- 7. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
tia , ac potestatis plenitudine tenore præsentium paginam nostræ concessionis, indulti et deroga
concedimus, et indulgemus. tionis infringere, vel ei ausu temerario contraire.
6. Non obstantibus Generalis Concilii, et aliis Siquis autem hoc attentare præsumpserit, indi
Apostolicis,ac in Provincialibus, et Synodalibus gnationem Omnipotentis Dei , ac Beatorum Pe
Conciliis editis generalibus, velspecialibus con- tri et Pauli, Apostolorum ejus, se noverit incur
stitutionibus, et ordinationibus, ac statutis, et surum .
consuetudinibus ecclesiarum , et monasterio- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
rum , et ordinum quorumcumque juramento, Incarnationis Dominicæ millesimo quingente
confirmatione Apostolica , vel quavis alia firmi- simo quartodecimo, tertio kalendas Maii, Pon
tate roboratis, necnon privilegiis, et indultis tificatus nostri anno secundo (29 de abril de
Apostolicis illis forsitan concessis,quibus, etiam 1514).
 Rosam auream Regi Emmanueli, ob ejus in Ecclesiam officia, mittit

1 LEO PAPA X
Charissime in Christo fili noster, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Leo X
Consecravimus more majorum , per Romanos paganda, mentem ipsam et virtutem Martyrum An.1514Chr.
Pontifices solemniter instituto , rosam , ex auro est imitatus.
fabricatam , quarta dominica quadragesimæ so- 2. Accipies igitur, qua humanitate es, munus
litam consecrari. hoc nostrum ab optimo animo, et singulari erga
1. Cumque consuetudine jam diuturna id te profectum voluntate, in quo mentem nostram
munus alicui Christiano principi destinetur, vel expendes, non muneris tenuitatem .
propter memoriam præteritorum ejus in San- 3. Nos enim qui assidue de tuis honoribus,
ctam Romanam Ecclesiam officiorum , vel ob et ornamentis cogitamus, dabimus, Deo adju
spem futurorum , nos, quiutramque causam in vante, operam , ut quotidie majora consequan
magestate tua gravissimam habemus, cujus et tur, sicu !i tu in dies de Deo, atque nobis melius
summa, ac præstantissima adhuc constant in mereri studes, qui non satiatus tuis rebus ges
Sanctam Sedem Apostolicam ,et Dei nostri fidem tis superioribus clarissimis, et maximis, novam
merita , et similis atque eadem in posterum bene etiam nuper ad nos adjunctionem remotissimi
merendi voluntas, nihil dubitavimus quin , vene- et Christianissimi Principis David, tuis litteris
rabilium etiam fratrum nostrorum Sanctæ Ro- significasti, et nihil sit jam neque tam arduum ,
manæ Ecclesiæ cardinalium consentientibus no- quod non virtus tuæ exuperare , neque tam ab
biscum sententiis, eam ad serenitatem tuam mit-
9 ditum quod diligentia pervestigare non queat.
teremus ; donum pretio quidem exiguum, sed Certe nos tuo, tanti Regis studio, felicitate, glo
mysterio non mediocre, quamquam tu religio- riaque adducti non modo cogitamus ampliare
sissimus atque optimus Rex ea magni æstimas imperii Christiani fines, sed etiam id vobis ex
dona, quæ non tam utilitatis commodum in se sententia successurum confidimus, cum post
continent quam testimonium virtutis. Certe cum Deum maximam in te et virtute tua habeamus
hic flos florem imagine invitetur ex pretioso fiduciam , spemque repositam .
Martyrum Christi sanguine collectum , nullime Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
lius Principi eum decuit dedicari,quam illi, qui, annulo Piscatoris, die XI Maii MDXIIII, Pontifi
in Christiana fide ad ultimas regiones usque pro- catus nostri anno secundo ( 11 de maio de 1514) .
O
1 Arch. nacional, maço 29 de bullas, n.° 3 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom . I, pag. 252.

13

1
 Reservantur Regibus Portugallia ommes Ecclesiæ et beneficia ecclesiastica in terris a capitibus de Boja
dor et Nam usque ad Indos, et in quibuscumque Africæ et aliis terris ultramarinis ab infidelibus
recuperatis et recuperandis, acquisitis et acquirendis, erecta et erigenda ; et subjiciuntur Vicario de
Thomar

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Emmanueli,Portugalliae et Algarbiorum Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ·

Leo X Dum fidei constantiam , eximiæque devotionis rum nostrorum litteris desuper confectis plenius An.1514Cbr.
affectum , quibus in nostro, et Apostolicæ Sedis continetur.
conspectu clare dignosceris, diligenti conside- 2. Cum autem , sicut eadem petitio subjun
ratione pensamus ; illa tibi libenter concedimus, gebat, tu, ut bonus atque intrepidus Redempto
per quae tue serenitati honor accrescat, et ad l'is nostri Jesu Christi athleta, pro ejusdem fidei
præclaræ memoriæ prædecessores tuos, Portu- Catholicæ exaltatione, circa recuperationem alia
galliæ et Algarbiorum Reges, per inchoatam et rum terrarum et provinciarum , quæ per crucis
per te feliciter continuatam infidelium expugna- Christi inimicos occupantur, non absque grandi
tionem , ac ecclesiarum , ad Divini nominis glo- impensa, nullis parcendo laboribus, semper in
riam, fundationem , et constructionem constan- tendas, et Domino concedente, propensius in
tior efliciaris. tendere proponas, si omnes et singulae ecclesiæ
1. Sane nobis nuper pro parte tua, per dile- in quibuscumque Africæ , et aliis provinciis, ter
ctum filium Joannem de Faria , militem Militiae ris et locis ultramarinis, etiam in civitate et re
Jesu Christi, oratorem tuum ad nos et Sedem gro Marrochitarum , et aliis quibuscumque, ab
prædictam , pro præstanda obedientia destina- eisdem infidelibus per te recuperatis, et acqui
tum, exhibita petitio continebat, quod alias post- sitis, erectæ seu ædificatæ , et etiam in illis, ac
quam dicti prædecessores tui plures provincias, recuperandis et acquirendis, in posterum eri
terras, civitates et loca, in ultramarinis parti- gendie seu ædificandæ eidem Militiæ , juxta le
bus per infideles occupata , pro exaltatione Ca- norem litterarum prædictarum , subjiciantur ;
tholicæ fidei suæ ditionisubjugaverant,nonnulli quodque de cætero perpetuis futuris tempori
Romani Pontifices, prædecessores nostri,omnes bus præfatus vicarius in eisdem erectis et eri
et singulas ecclesias in locis et terris, a promon- gendis ecclesiis , ac provinciis, et terris recupe
toriis sive capitibus de Bojador et de Nam usque ratis et recuperandis hujusmodi omnimodam ju
ad Indos partium ultramarinarum , ab eisdem risdictionem ecclesiasticam et spiritualem exer
infidelibus recuperatas, dumtaxat ædificandas, cere possit et debeat, ipsæque ecclesiæ eidem
ac construendas, ac omnem jurisdictionem spi- Militiæ applicata esse censeantur ;ac tibi et suc
ritualem earundem ecclesiarum adificandarum cessoribus tuis, Portugalliæ et Algarbiorum
Militiae Jesu Christi regni tui concesserunt, et Regibus, qui pro tempore fuerint, jus patrona
applicarunt, ac voluerunt, quod ex tunc in antea tus, et præsentandi personas idoneas ad quæ
prior major dictæ Militiæ , nunc vicarius de Tho- cumque ecclesias, et beneficia ecclesiastica cu
mar nuncupatus pro tempore existens, jurisdi- juscumque qualitatis fuerint , in terris et provin
ctionem spiritualem in eisdem ecclesiis ædificiis hujusmodi a dictis infidelibus, per te dum
candis haberet, prout in ipsorum prædecesso- I taxat a biennio citra recuperatis, et acquisitis,

1 Arch. nacional, maço 21 de bullas, n.° 13 ; Bullarum collectio, etc., pag. 1 et seq.; Rebello da Silva, loc.
cit. , tom . I, pag. 254 et seq.
Extat hujus constitutionis declaratio infra, incipiens : Dudum pro parte tua ; item alia ejusdem Leonis, cujus
initium est : Præcelsæ devotionis.
 99

Leo X erecta seu ædificata, et etiam in illis , ac recupe- nationibus Apostolicis, necnon quibuscumque An.Chr.
randis et acquirendis in posterum canonice eri- unionibus, annexionibus et incorporationibus de 1514
genda, quoties illa ex tunc perpetuis futuris tem- quibusvis ecclesiis, etiam cathedralibus et me
poribus vacare contigerit, servetur et conceda- tropolitanis, et locis in eisdem partibus infide
tur . lium, etiam in dictis Marrochitarum regno et
3. Nos, votis tuis in hac parte favorabiliter civitate, et aliis quibuscumque consistentibus,
annuentes, tuisque supplicationibus inclinati, quibusvis ecclesiis, etiam cathedralibus et me
omnes et singulas ecclesias in quibuscumque tropolitanis, monasteriis, et illorum mensis, ac
Africæ , et aliis provinciis, terris et locis ultra- personis cujuscumque qualitatis, status, gradus,
marinis, etiam in civitate et regno Marrochi- ordinis vel conditionis existentibus, ac cathedra
tarum , et aliis quibuscumque ab eisdem infide- lium, etiam metropolitanarum , Ecclesiarum ea
libus per te dumtaxat a biennio citra recuperatis rundem provisionibus eisdem personis, etiam
et acquisitis,erectas seu ædificatas, et etiam in per quoscumque Romanos Pontifices prædeces
illis, ac in posterum recuperandis et acquiren- sores nostros, ac nos et sedem eandem, etiam
dis, erigendas et construendas, eidem Militiæ , ad instantiam Regum , reginarum , ducum, prin
auctoritate Apostolica subjicimus tenore præ- cipum et prælatorum ecclesiasticorum , ac etiam
sentium ; ac quod de cætero in perpetuum præ- S. R. E. cardinales, et ex quibusvis causis, etiam
fatus vicarius de Thomar, in eisdem erectis et ratione obsequiorum nobis, et Romanæ Eccle
erigendis ecclesiis, ac provinciis, terris et locis siæ, ac Sedi præfatæ , etiam pro fide Catholica
recuperatis et recuperandis, ac acquirendis hu- impensorum , perpetuo vel ad tempus, ct sub
jusmodi, omnimodam jurisdictionem ecclesias- quibusvis verborum formis, absque expresso
ticam et spiritualem exercere possit, et debeat, consensu tuo, hactenus factis et concessis, con
ipsæque ecclesiæ eidem Militiæ applicatæ sint, firmatis etinnovatis, ac in posterum faciendis et
et esse censeantur, juxta tenorem litterarum concedendis, quæ omnia et singula , etiamsi de
prædecessorum hujusmodi eisdem, auctoritate nominibus, cognominibus, dignitatibus et titulis
et tenore statuimus, et ordinamus ; et nihilomi- ecclesiarum et personarum, quibus et causis,
nus tibi et successoribus tuis, Portugallia et propter quas illa concessa sint vel fuerunt, men
Algarbiorum Regibus, pro tempore existenti- tio specialis, specifica et expressa , ac de verbo
bus, jus patronatus, et præsentandi personas ad verbum , non autem per generales clausulas
idoneas ad quæcumque ecclesias et beneficia id importantes, habenda autaliqua alia exquisita
ecclesiastica , cujuscumque qualitatis fuerint, in forma servanda foret, eorum tenores præsenti
eisdem prorinciis, terris et locis, ut præfertur, bus pro sufficienter expressis habentes, illorum
ab eisdem infidelibus a biennio citra acquisitis omniurn vim et effectum omnino suspendimus
et recuperatis erecta , et etiam in illis, ac acqui- et suspensa esse decernimus, illisque specialiter
rendis et recuperandis in posterum erigenda, et expresse derogamus, cæterisque contrariis
quoties illa vacare contigerit, auctoritate et tc- quibuscumque, aut si aliquibus communiter vel
nore præmissis, reservamus,atque concedimus. divisim ab eadem sit Sede indultum , quod in
4. Quocirca , venerabilibus fratribus nostris terdici suspendi, vel excommunicari non pos
Visensi et Egitaniensi Episcopis, ac dilecto filio sint per litteras Apostolicas, non facientes ple
Officiali Ulixbonensi per Apostolica scripta man- nam et expressam , ac de verbo ad verbum , de
damus, quatenus ipsi , vel duo, aut unus eorum indulto hujusmodi mentionem .
per se, vel alium , seu alios Magestati tuæ et tuis 6. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
successoribus præfatis in præmissis efficacis de- paginam nostræ subjectionis, statuti, ordinatio
fensionis, præsidio assistentes faciant , auctori- nis , reservationis, concessionis, mandati, sus
tate nostra, te et successores præfatos, subje- pensionis, decreti et derogationis infringere , vel
ctione, statuto et ordinatione, necnon reserva ei ausu temerario contraire. Siquis autem hoc
tione et concessione prædictis pacifice frui, et attentare præsumpserit, indignationem Omni
gaudere ; non permittentes teet successorestuos potentis Dei, ac Beatorum Petri et Pauli, Apos
præfatos, seu vestrum aliquem per quoscumque tolorum ejus, se noverit incursurum .
desuper quomodolibet indebite molestari, per- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
turbari, aut inquietari; contradictores per cen- Incarnationis Dominicæ millesimo quingente
suram ecclesiasticam , appellatione postposita , simo quartodecimo, septimo idus Junii, Pon
compescendo. tificatus nostri anno secundo (7 de junho de
5. Non obstantibus constitutionibus et ordi- 1514 ).
 Erectio episcopatus de Funchal in insula de Madeira

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAM '

Leo X Pro excellenti præeminentia Sedis Apostoli- quam idem Emmanuel Rex opere satis sum- An.1516
Chr.
cæ, in qua post Beatum Petrum , Apostolorum ptuoso in civitate do Funchal, in insula de Ma
Principem , quamquam imparibus meritis, pari deira, in mari Oceano sita, et a Lusitania versus
tamen auctoritate , sumus in agro irriguo mili- meridiem quingentis milliaribus, vel circa dis
tantis Ecclesiæ , novas episcopales sedes eccle- tante , et per quondam Henricum Infantem cla
siasque plantare Romani Pontifici dignum arbi- ræ memoriæ , Joannis Primi, Regis Portugallia ,
tramur, ut per novas plantationes populorum filium , inhabitabili reperta, et habitabili facta,
augeatur devotio , divinus cultus emoreat, sub- fundavit et construxit, et in qua unus vicarius,
sequatur animarum salus, et loca per Catholi- frater dictae Militiæ , et quindecim beneficiati
cos Reges et Principes ab infidelibus et barbaris presbyteri sæculares, beneficia ecclesiastica,
nationibus recuperata et acquisita, ac infideles portiones nuncupata , obtinentes, et singulis die
populos ad lucem conversa illustrentur; idque bus in ibi divina officia celebrantes fore noscun
nos eo libentius agimus in iis locis, in quibus, tur, in cathedralem ecclesiam erigi:
benedicente Domino, Christifideles multipli- 2. Unde nos volentes ejusdem Emmanuelis
casse noscuntur, ut propagatione novæ Sedis, Regis, id summopere cupientis, desideriis an.
et assistentia honorabilis præsulis cum decenti nuere, habita super hoc cum venerabilibus fra
ministrorum numero fideles ipsi in devotione tribus nostris deliberatione matura, de ipsorum
persistentes, et etiam devotionis hujusmodi au- fratrum consilio et Apostolicæ potestatis pleni
gmentum suscipientes, æternæ felicitatis præ- tudine, ad omnipotentis Dei et ejusdem Beata
mium , Deo corum pium propositum adjuvante, Mariæ , as omnium sanctorum et sanctarum Dei
facilius consequi mereantur. laudem , divinique cultus augmentum , et ipsius
1. Sane cum charissimus in Christo filius civitatis, in qua structurarum et edificiorum ec
noster Emmanuel, Portugalliæ et Algarbiorum clesiasticorum , ac aliorum magnitudo et sum
Rex illustris, multas terras, provincias et insu- ptuositas, ac civium et incolarum equestris Or
las a capitibus de Bojador usque ad Indos, par- dinis, et theologiae ac utriusque juris artium et
tim ipse ab infidelium manibus eripuerit, et medicina doctorum , et in aliis scientiis et libe
alias acquisiverit, partim a prædecessoribus ralibus artibus peritorum , nobilium , mercato
suis , Portugalliae et Algarbiorum Regibus, ac- rum , ad quinque millia hominum et ultra ascen
quisitas possideat, nullusque in prædictis ter- dentium numerositas, et ipsius insulae de Ma
ris , provinciis et insulis habeatur episcopus, qui deira, in qua octo oppida insignia et plures villan
ea, quæ sunt ordinis episcopalis, exerceat, ex- existunt , decorem et honorem , vicariam hujus
cepto vicario pro tempore existente oppidi de modi de Thomar , dilecti filii Didaci Pinheiro,
Thomar, nullius diæcesis , qui fraterMilitiæ Jesu moderni Vicarii de Thomar, utriusque juris do
Christi Cisterciensis Ordinis existit, et jurisdi- ctoris, ad hoc expresso accedente consensu ,au
ctionem episcopalem in dictis locis, terris et in- ctoritate Apostolica, tenore præsentium penitus
sulis, ex privilegio Apostolico olim sibi concesso supprimimus et extinguimus ; ac parochialem
habet; et propterea præfatus Emmanuel Rex ecclesiam prædictam in cathedralem ecclesiam
desideraret vicariam dicti oppidi de Thomar, cum sede , et episcopali, ac capitulari mensis,
quæ dignitas existit, perpetuo supprimi et ex- aliisque cathedralibus insigniis, honoribus ct
tingui, ac parochialem ecclesiam Beatæ Mariæ, præeminentiis, eadem auctoritate, erigimus, ac

1 Archi . nacional, maço 20 de bullas, n .° 34 ; Ant. Caet. de Sousa, loc. cit., tom . II, pag . 259; Memoriale
responsito alle animadversioni di monsignor segretario della Sant.Congregazione de Propaganda Fide, sopra
la nora erezione de vescovadi nell'Indie orientali, sommario, pag. 60 ; Rebello da Silva, loc. cit . , lom . I, pag.
277.
 101

L00 & illi pro ejus dote omnia et singula fructus, red- | legiis, prerogativis, immunitatibus, juribus et An. Chr.
ditus et proventus, ac emolumenta, quæ idem libertatibus, quibus aliæ cathedrales ecclesiæ il- 1514
Didacus et vicarius de Thomar pro tempore Jarum partium, earumque præsules, capitula et
existens, ex jurisdictione et vicaria suppressa personæ utuntur, potiuntur et gaudent, uti, po
hujusmodi percipiebat, quæ ducentorum et tiri, et gaudere possint etvaleant ; ipsique , qui
quinquaginta ducatorum auri de camera, secun- beneficia hujusmodi inibi obtinebant, dignitates
dum communem æstimationem , valorem an- | ac canonicatus et præbendas hujusmodiabsque
nuum non excedebant . alia collatione seu provisione de illis facienda ob
| 3. Necnon annuos redditus quingentorum tinere possint, eisdem auctoritate et tenore in
ducatorum similium ex annuis redditibus, ad dulgemus, statuimus et ordinamus.
ipsum Emmanuelem Kegem in dicta insula de 5. Et nibilominus jus patronatus, et præsen
Madeira spectantibus, ipsius Emmanuelis Regis tandi personam idoneam ad Ecclesiam Funcha
ad hoc expresso accedente consensu , mensæ lensem erectam hujusmodi, dum illam pro tem
episcopali perpetuo applicamus et assignamus; pore vacare contigerit, eidem Emmanueli, et pro
ipsamque civitatem , pro civitate ejusque distri-tempore existenti Portugalliæ et Algarbiorum
ctum seu territorium cum dicta , ac omnibus aliisRegi, nobis et Romano Pontifici pro tempore
insulis et locis quibuscumque, et ubicumque existenti ad effectum, ut eidem ecclesiæ de per
dicto vicario subjectis, et que dejure, privilegio
sona per præfatum Regem nominala provideri
vel indulto Apostolico subjici debeant, ac cas- debeat, et non alias, ad dignitates vero ac cano
tris et villis in dictis insulis et locis consistenti-
nicatus et prebendas pro tempore existenti ma
bus, quorum omnium denominationem præsen- gistro dictæ Militiæ , ad quem jus patronatus seu
tibus haberi volumus pro expressis, pro dice- præsentandi ad dicta beneficia, dum pro tem
cesi. pore vacabant, pertinebat, institutio vero Epis
4. Necnon omnes et singulos clericos et quo- copo Funchalensi, pro tempore existenti præ
rumvis Ordinum religiosos, pro clero , incolas- fata Apostolica auctoritate , tenore earundem
que et habitatores dictarum civitatis et diæcesis præsentium perpetuo reservamus.
do Funchal pro populo concedimus et assigna- ' 6. Nonobstantibus constitutionibus et or
mus ; et insuper ex dictis vicario et quindecim dinationibus Apostolicis, cæterisque contrariis
beneficiatis ejusdem Ecclesiæ , quatuor dignita- quibuscumque; volumus autem quod præsen
tes, videlicet decanatum , qui inibi post pontifi- tatus et institutus pro tempore ad dictum deca
calem major pro uno decano, qui habeat curam natum infra sex menses, a die illius assecutio
capituli, et archidiaconatum pro uno archidia- nis computandos, novam provisionem a Sede
cono, cantoriam pro uno cantore, et thesaura- Apostolica impetrare, ac jura cameræ Aposto
riam pro uno thesaurario ; necnon duodecim ca- licæ ratione illius vacationis debita persolvere
1 nonicatus et totidem praebendas pro duodecim teneatur; alioquin, elapsis mensibushujusmodi,
canonicis , eisdem auctoritate et tenore erigimus factæ de illo præsentationes et institutiones nul
et instituimus; et pro dignitatum, ac canonica- lius sint roboris vel momenti, ipseque decana
tuum et prebendarum hujusmodi dote bona, tus ex tunc vacare censeatur eo ipso .
alias dictis beneficiatis pro illorum dote assi- 7. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc pa
gnata perpetuo applicamus et assignamus; quod- ginam nostrae suppressionis, extinctionis, con
que dilectus filius Nunius Cahon , sacræ theolo- cessionis, erectionis, institutionis , applicationis,
giæ professor, qui in præsentiarum Vicarius et assignationis, indulti, statuti, ordinationis, re
locum tenens dicti Vicarii de Thomar in dicta servationis et voluntatis infringere, vel ei ausu
ccclesia Beatæ Mariæ et frater dictæ Militiae exis- temerario contraire. Siquis autem hoc altentare
tit, decanus et alii tres ex antiquioribus benefi- præsumpserit, indignationem Omnipotentis Dei ,
ciatis juxta eorum antiquitatem , archidiaconus, ac Beatorum Petri et Pauli, Apostolorum ejus,
cantor et thesaurarius; reliqui vero duodecim se noverit incursurum .
beneficiati canonici ejusdem ecclesiæ erecta Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
existant, et inibi capitulum constituant; ipsaque Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
ecclesia erecta et illius præsul et capitulum , qui mo quarto decimo, pridie idus Junii, Pontifica
pro tempore fuerint, omnibus et singulis privi- tus nostri anno secundo (12 de junho de 1514).

1
 Confirmationem Didaci, primi Funchalensis Episcopi, Regi
notum facit

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Emmanueli,Portugaliiæ et Algarbiorum Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Leo X Gratiæ divinæ præmium et humanæ laudis clesiæ Funchalensis, sibi in spiritualibus et tem- An.1514Chr.
præconium acquiritur, si per sæculares princi- poralibus plenarie committendo, prout in nos
pes, Ecclesiarum prælatis, præsertim pontificali tris inde confectis litteris plenius continetur.
dignitate præditis, opportuni favoris præsidium 3. Cum itaque, fili charissime, sit virtutis
et honor debitus impendatur. opus Dei ministros benigno favore prosequi, ac
1. Hodie siquidem Ecclesiæ Funchalensi, eos verbis et operibus pro Regis Æterni gloria
quam nos etiam hodie ex parochiali ecclesia venerari, serenitatem tuam regiam rogamus, et
Beatæ Mariæ in civitate do Funchal, in insula dehortamur attente quatenus eundem Didacum
Madeira, in cathedralem ecclesiam ex certis Electum et præfatam Funchalensem Ecclesiam ,
causis, de fratrum nostrorum consilio , erexi- suæ curæ commissam, habens pro nostra et
mus ; Apostolicæ Sedis reverentia propensius com
2. Ac tibi, et pro tempore existenti Portu- mendatas in ampliandis et conservandis juribus
galliæ et Algarbiorum Regi illustri, jus patro- suis , sic ipsos benigni favoris auxilio prosequa
natus, et præsentandi personam idoneam ad di- ris, quod idem Didacus Electus, tuæ celsitudi
ctam Ecclesiam Funchalensem resercavimus, nis fultus, præsidio in commisso sibi curæ pas
ab ejus primeva erectione hujusmodi vacanti, toralis officio possit, Deo propitio, prosperari,
de persona dilecti filiiDidaci, Électi Funchalen- ac tibi exinde a Deo perennis vitæ præmium ,
sis , nobis et eisdem fratribus nostris, ob suo et a nobis condigna proveniat actio gratiarum .
rum exigentia meritorum , accepta, de simili Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
consilio , Apostolica auctoritate, providimus, Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
ipsumque illipræfecimus in Episcopum et pas- mo quartodecimo, pridie idus Junii, Pontifica
torem , curam et administrationem ipsius Ec- tus nostri anno secundo (12 de junho de 1514) .
1 Arch. nacional, maço 20 de bullas, n.° 28 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom . I, pag. 261 .
 Regem Emmanuelem exorat, ne Domino Martino possessionem Marochitanæ diæcesis impediat

LEO PAPA X

Charissime in Christo fili, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Leo X Alias Ecclesiæ Marrochitanensi, tunc certo tyrannide liberabis, gloria venerari, eisque, An.1514Chr.
modo pastoris solatio destitutæ et Sarraceno- quos Sedes Apostolica, Ecclesiis pastoribus vi
rum tyrannide oppressæ , de persona venerabi- duatis in sponsos dedit, opportunis adesse favo .

lis fratris nostri Martini, Episcopi Marrochita- ribus, ut in commissis sibi Ecclesiarum ea
nensis, Apostolica fuit auctoritate provisum, rundem regiminibus se possint liberius exer
ipseque illi præfectus in Episcopum et pasto- cere ;
rem ,prout in litteris Apostolicis desuper confe- 3. Eandem Magestatem tuam regiam horta
ctis plenius continetur. mur in Domino et enixe rogamus, ut eidem Mar
1. Et deinde, sicut accepimus, licet dictus tino Episcopo in apprehendenda possessione vel
Martinus Episcopus, postquam Magestas tua, quasi regiminis et administrationis Ecclesiae Mar
dextera Domini tibi assistente, civitatem Marro- rochitanensis hujusmodiomni opportuno favore
chitanensem a dictorum Sarracenorum manibus adesse velit, eumque illa faciat pacifice frui et
eripuerat, ad te recurrerit, tuumque pro dictæ gaudere; ita ut idem Martinus Episcopus , tuæ
Ecclesiæ suæ regiminis et administrationis pos- celsitudinis fultus præsidio , Ecclesiam prædi
sessione, vel quasi adipiscenda favorem et pre- ctam , quæ tamdiu pastoris fuit orbata regimine,
sidium imploravit, tamen Magestas tua ejus pre- ad debitum cultum reducat, tuque exinde a no
ces audire hactenus recusavit et recusat. bis benedictionem et gratiam , et a Deo æternæ
2. Cum autem , fili charissime, regiæ conve- vitæ præmium merito consequaris.
niat dignitati Dei ministros pro Regis Æterni, Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
quo auctore, tu prædictam liberasti et, eo fa- annulo Piscatoris, die XVII.a Junii MDXIIII. ",
vente, plures alias civitates et provincias ab eo- Pontificatus nostri anno secundo (17 de junho
rundem Sarracenorum et aliorum infidelium de 1514).

Arch. nacional, maço 37 de bullas, n.° 40; Rebello da Silva, loc. cit., pag. 262.

1
 Indulgentias morientibus in bello transmarino, vel auxilium ei præstantibus, concedit

LEO EPISCOPUS
SERIUS SERVORUI DEI . AD FUTURAM REI MEMORIAM ·

Leo X In Sacra Petri Sede, divina disponente cle- xilium , consilium vel favorem præstantes, eo- An.1515Chr.
mentia, licet immerito constituti, curis perau- rundemque bellatorum obsequiis in classe et
. gimur assiduis, ut juxta nobis creditæ dispen- | exercitu hujusmodi vel extra quomodolibet, ut
.

sationis officium Catholicorum Regum et sibi illi liberius pugnare valeat, insistentes, quos in
subditorum populorum , pro Dei honore, et Ca- classe vel exercitu hujusmodi infirmari pro tem
tholicæ ac Apostolicæ fidei exaltatione et pro- pore contigerit, quemcumque idoneum presby
pugnatione, contra Cbristi nominis hostes pu- terum sæcularem vel cujusvis Ordinis religio
gnare volentium , animarum periculis quantum sum in eorum , et cujuslibet eorum possint eli
cum Deo possumus occurramus, et circa hoc eis gere' confessorem , qui, eorum confessionibus
salubriter providere curemus. diligenter auditis, pro commissis per eos exces
1. Sane pro parte charissimi in Christo filii sibus, criminibus et delictis, quantumcumque
nostri Emmanuelis, Portugalliae ct Algarbiorum gravibus, etiam in casibus Sedi Apostolicæ re .
Regis illustris , nobis nuper exbibita petitio conservatis, in mortis articulo absolvere ;
tinebat quod ipse, qui, ad fidei Christi exalta- 3. Necnon omnium peccatorum suorum , de
tionem et locorum infidelium expugnationem , quibus corde contricti et ore confessi fuerint,
classem mari et terris exercitum jam pluribus plenariam remissionem et indulgentiam eis in
annis habuit, et plura loca, quæ perfidi Sarra- sinceritate fidei, unitate Romanae Ecclesiæ , ac
ceni occupabant, non sine maximis laboribus, obedientia et devotione nostra et successorum
periculis ct impensis, ac etiam magna subdi- nostrorum Romanorum Pontificum canonice
torum suorum sanguinis effusione, etiam bar- intrantium persistentibus, auctoritate Aposto
bararum nationum et infidelium strage expu- lica impendere, et pænitentiam salutarem in
gnavit, et aliorum expugnationi continuo omni jungere; ita quod si imminente infirmitate pro
studio operam dare intendit, ut hujusmodi pter periculum mortis absolvantur, et demum
tam pernecessarium et immortali Deo, cujus mortis periculum evaserint, semper plenaria
causa agitur, acceptum opus facilius prosequi remissio prædicta eis ad verum mortis arti
valeat, et illi ex Christifidelibus, qui ad hoc culum reservetur, etiam si id multotiens immi
idonei existunt, bello hujusmodi se accingant, neret;
et classem ac exercitum hujusmodiflagran- 4. Et siforsancontingat personas prædictas
tiori et ardentiori animo sequantur, summo- sine confessione decedere, dummodo aliqua si
pere cupit illorum animarum saluti salubriter gna devotionis ante obitum eorum in eis appa
consuli. ruerint, vel morte repentina ab hac luce subtra
2. Nos itaque eidem Emmanueli (sic) Regis cti fuerint, etiam plenariam absolutionem et re
supplicationibus inclinati, ut omnes et singuli | missionem hujusmodi consequantur, quæ etiam
Christifideles ad expeditionem etbellum Africæ , ad peccata , quæ alias aliis sacerdotibus integre
Æthiopia, Arabia , Persiæ et Indiæ accedentes, confessi fuerint, extendantur, auctoritate Apos
videlicet ipsi bellatores, ac medici, aromatarii, tolica , tenore præsentium concedimus et indul
cerdones, sutores, carnifices, ferrarii et fabri gemus.
lignarii, carpentarii, machinarum directores et 5. Volumus autem quod confessor, quem
cujuslibet artificii in classe et metiendis castris ipsi duxerint eligendum , de iis de quibus fuerit
opportuni artifices, apothecarii et mercatores, alteri satisfactio impendenda, eam sibi per eos ,
medicinas, victualia et alia necessaria, ad clas- si supervixerint, vel per alios, si forte tunc
sem et castra hujusmodi deferentes et adminis- transierint, faciendam injungat quam illi facere
trantes, et ut deferantur et administrentur au- teneantur; et, ne quod absit, propter hujusmodi
1 Arch. nacional, maço 22 de bullas, n .° 46 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom . I, pag. 269.
 105

Leo X gratiam vel concessionem eligendi confessorem |pore factis, nullatenus comprehendantur, eis An.1514Chr
reddantur procliviores ad illicita in posterum nullatenus suffragentur.
committenda, etiam volumus quod , si a since- 5. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
ritate fidei, unitate Romanæ Ecclesiæ , ac obe - paginam nostra concessionis , indulti et volun
dientia et devotione nostra et successorum nos- tatis infringere, vel ei ausu temerario contra
trorum Romanorum Pontificum canonice intran- ire. Siquis autem hoc attentare præsumpserit,
tium hujusmodi desisterent, aut ex confidentia indignationem Omnipotentis Dei , ac Beatorum
ejusdem confessionis vel remissionis aliqua for- Petri et Pauli , Apostolorum ejus, se noverit in
san committerent, concessio et remissio, præ- cursurum.
sentesque litteræ , quæ sub quibusvis similium Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
vel dissimilium indulgentiarum et concessionum Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
suspensionibus, revocationibus, etiam per nos mo quartodecimo, decimo octavo kalendas Octo
et Sedem Apostolicam , etiam pro fabrica Basi- bris , Pontificatus nostri anno secundo ( 14 de
licae Principis Apostolorum de Urbe pro tem - 1 setembro de 1514).

14

1
 Nova et amplissima conquestarum concessio , extensio et ampliatio, amplectens etiam imperia , regna et
bona quæcumque mobilia et immobilia, ubicumque consistentia , non solum a capitibus de Bojador et
de Nam usque ad Indos, sed etiam ubicumque et in quibuscumque partibus, etiam temporibus Leonis
forsan ignotis

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI, AD PERPETUAM RRI MEMORIAM '

Leo X Præcelsa devotionis et indefessum fervorem , colao PP. V, et Sisto IV, Romanis Pontificibus An. Chr
4314
integræ fidei puritatem , ingeniique in Sanctam prædecessoribus nostris emanarunt diversæ lit
Sedem Apostolicam observantiam , excelsarum- terze tenoris subsequentis:
que virtutum flagrantiam , quibus charissimus 1-7 . (Sequitur tenor litterarum Nicolai V :
in Christo filius noster Emmanuel, Portugallia Dum diversas ( 1452), pag . 22.)
et Algarbiorum Rer illustris, sese nobis , et di- 8-24 . ( Et etiam ipsi Nicolai V: Romanus
ctæ Sedi multipliciter gratum , obsequiosum , et Pontifex (1154 ), pag. 31.)
acceptum præbuit, apud arcana mentis nostre 25-52. (El Sirii IV : Eterni Regis (1481 ) ,
digne revolventes, presertim cum , magistra re- pag. 47. )
rum experientia teste, perpendimus, ac apertis 53. Nos igitur qui, ejusdem Emmanuelis Re
documentis indies clare conspicimus, quain se- gis fidei augmentum , et propagationem jugiter
dula vigilantia sua sublimitas et serenitas, suo- procurantis, commoda, et utilitates supremis
rum predecessorum Portugalliae Regum gesta desideriis affectamus, motu proprio, non ad ip
sequendo, plerumque in persona non sine gra- sius Emmanuelis Regis, vel alicujus alterius pro
vissimis laboribus, et expensis nixa sit , et con- eo nobis super boc oblatæ petitionis instantiam ,
tinuo ferventius enittitur, ut Salvatori nostro, ac sed de nostra mera deliberatione, et ex certa
nomini Christiano infensa Naurorum , et aliorum nostra scientia, ac de Apostolicæ potestatis ple
infidelium immanitas, nedum a fidelium finibus nitudine, omnes et singulas litteras pradictas,
arceatur, quinimo suis flagitiis male perdita, et ac omnia et singula in eis contenta , et inde se
arctetur funditus, et deleatur, et Christiana Re- cuta quæcumque rata et grata habentes, aucto
ligio optata pace freta votiva in omnibus susci- ritate Apostolica, tenore praesentium approba
piat incrementa; his considerationibus, et ple- mus, et innovamus, ac confirmamus, supplen
risque aliis legitimis causis suadentibus, con- tes omnes, et singulos defectus tam juris, quam
gruum , et operæ pretium existimamus, ea quo facti, siqui forsan intervenerint in eisdem ,ac
a prædecessoribus nostris Romanis Pontificibus perpetuæ firmitatis robur obtinere debere de
ipsius Enmanuelis Regis prædecessoribus præ- cernimus.
fatis concessa cooperimus, nostro etiam muni- 54. Et pro potiori cautela, omnia et singula
mine conforere, ac alia etiam de novo concedere, in eisdem litteris contenta , ac quæcumque alia
utexinde celsitudo sua Apostolicæ Sedi praedi- imperia, regna , principatus, ducatus, provin
cte ulteriori munificentia præmunita in prose- cias, terras, civitates, oppida, castra, dominia,
cutione promissorum , non solum ardentius in- insulas, portus, maria, littora, et bona quæcum
flammetur, sed et liberali, acmunifica compen- que mobilia et immobilia, ubicumque consis
satione accepta, cæteras reddat, et faciat ad si- tentia , per eundem Emmanuelem Regem , et
milia promptiores, et ejus erga nos, et Sedem prædecessores suos a dictis infidelibus, etiam
prædictam devotio augeatur , et pro laboribus, solitaria quæcumque, recuperata, detecta, in
quos Universali Ecclesiæ circa Catholicæ etApos- venta, et acquisita, ac per ipsum Emmanuelem
tolicæ fidei exaltationem bene serviendo susti- Regem, et successores suos in posterum recu
net , condignos honores, et gratias reportet. peranda , acquirenda, detegenda et invenienda,
Dudum siquidem a felicis recordationis Ni- |tam a capitibus de Bojador, et de Naon, usque

1 Arch. nacional, maco 29 de bullas, n.° 6 ; Bullarum collectio, etc., pag. 8 et seq.; Ant. Caet. de Sousa,
loc. cit., tom . II, pag. 220 ; Memoriale responsivo, etc., sommario, pag. 1 et seq .; Rebello da Silva, loc. cit ,
tom . I, pag. 275.
 107

L. I ad Indos, quam etiam ubicumque, et in quibus- | risse constiterit, quoties expedierit, iteratis vi- An.1514Chr
cumque partibus, etiam nostris temporibus for- cibus aggravare procurent.
san ignotis, eisdem auctoritate, et tenore de 57. Non obstantibus recolendae memoria Bo
noco concedimus; litterasque supradictas, ac nifacii PP. VIII, similiter prædecessoris nostri,
omnia et singula in illis contenta ad præmissa qua inter alia cavetur, ne quis extra suam civi
etiam extendimus, et ampliamus, ac in virtute tatem et diæcesim , nisi in certis exceptis casi
sanctæ obedientiæ , et indignationis nostræ pæna bus, et in illis ultra unam dietam a fine suæ dice
quibuscumque fidelibus Christianis, etiam si im- cesis ad judicium evocetur, seu ne judices ab
periali, regali, et quacumque alia præfulgeant Apostolica Sede deputati extra civitatem etdice
dignitate, ne eundem Emmanuelem Regem, et cesim , in quibus deputati fuerint, contra quos
successores suos quomodolibet in præmissis cumque procedere, aut alii, vel aliis vices suas
impedire, ac eisdem infidelibus auxilium , con- committere præsumant, et de duabus dietis in
silium , vel favorem præstare præsumant, aucto - consilio generali edita , ac aliis Apostolicis con
ritate , et tenore præmissis inhibemus. stitutionibus, ac omnibus illis, quæ idem Nico
55. Quocirca venerabilibus fratribus nostris laus, et alii prædecessores, qui similes eidem
Archiepiscopo Ulixbonensi, et Egitaniensi, ac Regi Portugalliæ fecerunt concessiones, in eo
Funchalensi Episcopis, per Apostolica scripta, rum litteris voluerunt non obstare, contrariis
motu simili mandamus quatenus ipsi , vel duo, quibuscumque; aut si aliquibus communiter,
aut unus eorum per se, vel alium , seu alios præ- vel divisim ab eadem sit Sede indultum , quod
sentes litteras, ac omnia et singula in eis con- interdici, suspendi, vel excommunicari non pos
tenta , ubi et quando expedierit, ac quoties pro sint, per litteras Apostolicas non facientes ple
parte Emmanuelis Regis , et successorum suo- nam , et expressam , ac de verbo ad verbum de
rum prædictorum fuerint super hoc requisiti, indulto hujusmodi mentionem .
solemniter publicanles, ac eisdem Emmanueli 58. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
Regi , et successoribus in præmissis eſlicacis de- paginam nostræ approbationis, innovationis,
fensionis præsidio assistentes, faciant, auctori- confirmationis, suppletionis, decreti, conces
tate nostra , præsentes et alias litteras, et in eis sionis , extensionis, ampliationis , inhibitionis, et
contenta hujusmodi inviolabiliter observari, non mandati infringere, vel ei ausu temerario con
permittentes eos super illis per quoscumque traire. Siquis autem hoc attentare præsumpse
quomodolibet molestari; contradictores per cen- rit, indignationem Omnipotentis Dei , ac Beato
suram ecclesiasticam , appellatione postposita, rum Petri et Pauli , Apostolorum ejus, se nove
compescendo ; invocato etiam ad hoc, si opus rit incursurum .
fuerit, auxilio brachii sæcularis. Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno In
56. Etnihilominus legitimis super his haben- carnationis Dominicæ 1514, tertio nonas No
dis servatis processibus, illos, quos censuras, vembris, Pontificatus nostrianno secundo ( 3 de
et poenas per eos pro tempore latas eos incur- de novembro de 1514. )

1
 De reconciliatione Abbassinorum cum Romana Ecclesia a Portugallia Rege intenta ;
illius item progressus ; quid actum et quid faciendum

LEO PAPA X
Charissime in Christo fili noster, Salutem 1?

Leo X 1. Oratores Magestatis tuæ , qui dudum filia- 2. Itaque Magestatem tuam supplicare no- An. Chr
1516
lem obedientiam nobis, et huic Sanctæ Sedi, bis, ut pro nostro officio pastorali oblatam op
ejus nominepræstiterunt, inter cætera , quæ de- portunitatem rei pro exaltatione fidei bene ge
fensionem , ac propagationem fidei in Africa, et rendæ præterire nolimus, quinimo ad ipsum
aliis Æthiopiæ et Arabice locis haud dubie con- Regem , qui armis, equis, innumero peditatu,
cernunt, nobis exposuerunt, redditis etiam su- argento, auro, atque aliis opibus aflluit, sexa
per jis litteris tuis, ex nuntio regis David , qui gintaque sex Regibus Christianis,et octo Maho
nuper ex iisdem regionibus tua navi advectus metanis imperat, et ad ejus matrem Helenam ,
est, prudenti, et cordato viro, adhibita per in- mulierem prudentia, et religione insignem , scri
terpres cum sciscitandi cura, zelo , et fervore bere dignemur, cum ad honorem nostrum , et
fidei accensam Magestatem tuam pleraque intel- Apostolicæ Sedis, et ad fidei augmentum ,Chris
lexisse, quæ ad exaltationem ipsius fidei, et pro- tianique nominis pertineat propagationem .
pagationem plurimum pertinent, ipsum in pri- 3. Hac, fili clarissime, cum partim a tuis
mis Regem , degentesque sub eo innumeros po- oratoribus, partim tuis litteris acceperimus,
pulos, quibus etiam , ut Nuntius asserit, vir pro- sublatis in cælum oculis, ac manibus, et ingenti >

batæ vitæ , Marcus Patriarcha in spiritualibus ex intimis visceribus commoti gaudio; immen
præest, non baptisatos solum , et initiatos nossas Deo gratias egimus, cujus aspirante numine,
tris sacris, atque agnoscere Catholicam fidem , nostri Pontificatus tempore extremi orbis terra
verum , præterquam in circumcisione, a ritu, ac rum Reges, gentes, et innumeri populi agnos
observantia Christianæ fidei minimediscrepare, centes ipsum Deum , præbeant nobis occasio
nec ignorare Romanum Pontificem cunctis præ- nem recuperandi sanctam civitatem Hierusalem ,
esse Christifidelibus, cui omnes obtemperare et locum , in quo super salutifera crucis ligno,
debeant, sed difficultatibus itinerum , distantia, Christus pro omnium salute pependit, cupiant
et inhospitalitate, diversitateque gentium , ac que Romanam Ecclesiam rite colere, et, ut de
illis imperantium ad urbem Romam nequa- cet, venerari, et nobis, tibique ultro vires, et
quam , ut cupiebant, hactenus accedere potuis- suas opes offerant, et polliceantur, ad infide
se; nunc vero patefactis tuæ Magestatis benefi- lium exterminationem , et praecipue ductu, et
cio itineribus, atque magis perviis,lætatos quam auspiciis Magestatis tuæ , quam ob ejus pieta
maxime, eo præsertim , quod veluti oves a Do- tem , et in Apostolicam Sedem devotionem , cu
minico grege diutius per deserta errabundæ , ram , et studium ipsius fidei propagandæ paterna
cupiunt cum caeteris communicare fidelibus, Ro- charitate prosequimur, quæ cum sint ejusmodi,
manumque Præsulem , et Pastorem ejusdem greut ne majora quidem diebus nostris desiderare
gis agnoscere, et uti decet, venerari, petereque potuerimus, et a Deo vere procedant, omnium
propterea, ut interventu mortis ipsius Marci Pa- bonorum operum datore, omnia ipsius Regis,
triarchæ, ne Christi fideles patiantur apud ip- et Patriarchæ pia desideria, et petitiones pro
sos detrimentum , eligamus successorem . Inte- honore hujus Sanctæ Sedis, quantum poterimus
rim eum nostrum et Apostolicæ Sedis Legatum in Domino exaudire, illisque plene annuere in
deputamus, quo maiore devotione populorum , tendimus, quo sane Christiana respublica sub
accepta ab Apostolica Sede auctoritate, quae ne- uno fidei vexillo , uno baptismate, unoque Deo
cessario ad fidem pertinent, pro animarum sa- plurimum exaltabitur. Verum considerantes cir
lute præstare, et exercere possit . cumcisionem , quam adhuc servant, baptismatis

1 Arch. nacional, maço 21 de bullas, n.º 3, e maço 29, n.° 10 ; Bullarum collectio, etc. , pag. 63 ; Rebello
da Silva, loc . cit ., tom . I , pag . 248
 109

Leo X institutione sublatam, desideramus apud eos, ficio oblato, non agemus solum eis gratias, scd An. Chr.
quibus provide dusimus consulendum ad ani- a noxiis herbis abductos in pascua salubria, et 1514
marum periculum evitandum , penitus aboleri. sanctum Domini ovile, Vituli saginati convivio,
4. Quo circa Magestatem tuam in Domino, pii, ac solliciti pastoris more, accipiemus, quo
rogamus , et hortamur, ne sanctum , et laudabile eximia tua in Deum pietas, singularis in hanc
opus negligere videamur, ut dictum Nuntium in Sanctam Sedem devotio, insigniaque alia me
singulis instruere, ac etiam nostro nomine hor- rita, non tantum coram hominibus, sed coram
tari velit, quod ita agat apud præfatos Regem et Deo, elucescent. Et quoniam Nuntium ad Mages
Patriarcham , ut circumcidendi ritus eorum ope- tatem tuam pro his, et aliis rebus concernenti
ra, et auctoritate tollatur, abjiciantque, si quibus fidem missuri sumus, ex eo super hujus
alii forsitan fuerint errores , quos longo quasi a modi propagandæ fidei negotio, quid constitue
Romana ecclesia divortio contractos, quatenus rimus intelliget, nosque ejusdem Nuntii litteris
indulgentia Apostolicæ Sedis patietur, quo us- de singulis poterimus fieri certiores .
que veritatis capaciores fiant, et inspirante Deo Datum Romae apud Sanctum Petrum , anno
magis illuminentur in fide tolerabimus; tunc vero Incarnationis Dominica 1514 ,
sublata circumcisione, tantoque ipsi Deo sacri- Pontificatus nostri anno secundo (1514 ).
 Pileus cum ense, natalitia nocte inter missarum solemnia a Romanis Pontificibus consecrari solitus,
ad Emmanuelem , Portugalliæ Regen, de Ecclesia optime meritum , destinantur
រ

LEO PAPA X
1

Charissime in Christo ſili noster, Salutem ct Apostolicam Benedictionem ?

Leo X Imitati vetus institutum Romanorum Ponti- 3. Suscipe igitur, charissime fili, munus hoc An. Chr.
ficum , prædecessorum nostrorum , cum in pro- sacrum regia tua animi magnitudine, ac præs 1513
xima Natalis Dominici nocte inter missarum tanti virtute dignissimum : accipe manu ista
solemnia ensem et pileum manibus nostris con- bellica semper victrice ensem bellicum : hoc tu
secrassemus, ut eo postea munere, quemadmo- felicissimis auspiciis bella geres ; hostes fidei
dum ficri consuevit,aliquem ex Christianis Prin- nostrae , quemadmodum hactenus summa cum
cipibus de hac Sancta Sede benemeritum do- laude, et gloria fecisti, subiges; Christianae rei
naremus, convertimus cogitationem nostram in publicæ fines, et imperium propagabis : huc te
tuam præcipue Magestatem pro paterna nostra, Princeps fortissime animum decetadvertere ad
ac singulari in eam benevolentia, proque tuis, tantum decus, tantum meritum , et satis per te
ac illustrium progenitorum tuorum erga Sedem ipsum inductum , et divina inspiratione advoca
ipsam , et Christianam Religionem clarissimis, tum , et impulsum , etiam ante alios evolare ;
ac testatissimis meritis ; teque tantum , ac talem contra infidelium rabiem , vim , fortitudinem , et
Principem , Sanctaque hujus Sedis, ab ipso Deo potentiam tuam exercere , atque non solum ani
utrumquegladium habentis, devotissimum , hoc mum tuum religiosissimum , sed etiam regnum
nostro præclaro munere de venerabilium fra- ipsum , et regni vires Deo Optimo Maximo ea
trum nostrorum S. R. E. cardinalium decre- rum largitori consecrare, ut in præliis per hoc
vimus decorandum . munus cælesti auxilio coeptus opima spolia ex
2. Quod quidem donum , fili charissime, non hoste , et clarissimos referas triumphos; pace
tam materia , quam mysterio pretiosum est; si- vero deinde parta, idem tibi munus perpetuo
gnatur enim hoc gladio Unigeniti Dei Filii de in- sit decori, atque ornamento ; quod ut tibi gra
ventore mortis, ac humani generis hoste victo- tius esset, mittimus illud per dilectum filium
ria, ac Dei infinita potentia in ipso Filio suo, Joannem de Faria, militem Militiæ Jesu Christi,
vero Deo et Homine æque cum Patre subsis . apud nos, et Sedem Apostolicam oratorem Ma
tens. Figurat etiam pontificalis hic gladius po- gestatis tuæ , diuturna legatione sua, summa
testatem summam temporalem a Christo, Pon- cum prudentia, et dexteritate perfunctum , qui
tifici Maximo Vicario ejus in terris collatam . egregiam voluntatem , et paternam benevolen
Pileus vero cum ense idcirco conjugitur, ut eo tiam erga te nostram longe plenius præsens tibi
veluti galea quadam salutis assumpto , assiduus, communicabit.
intrepidusque propugnator adversus inimicos Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub 1
Fidei, et S. R. E. protegatis, et armetur caput annulo Piscatoris, die XXX Januarii MDXV,
tuum Spiritus Sancti gratia, qui per columbam Pontificatus nostri anno secundo (30 de janeiro
margaritis ornatam significatur. de 1515 ).

1 Arch. nacional, maço 30 de bullas, n.° 13 ; Bullarum collectio, etc., pag. 72 ; Rebello da Silva, loc. cit.,
tom. I, pag. 309.
 Regi Emmanueli bona Cardinalis defuncti Georgii da Costa , ad onera belli adversus infideles
sustinenda , concedit

LEO PAPA X

Charissime in Christo fili noster,Salulem el Apostolicam Benedictionem

Leo X Ex nonnullorum relatione accepimus, quod 3. Ac omnes et singulas personas, clericos et An. Chr.
bonæ memoriæ Georgius, Episcopus Tuscula- laicos cujusvis status, gradus, ordinis, etiam
nus, tempore obitus sui in regno tuo Portugal- pontificalis dignitatis et conditionis fuerint, sub
liæ nonnulla bona mobilia , jura et res, quæ ad peenis pecuniariis, sententiis et censuris eccle
eum , etiam ratione fructuum ecclesiarum et be- siasticis monendi , etiam per edictum publicum ,
neticiorum , quæ obtinuerat, et pensionum an- ubi tutus non pateat accessus, et servatis qua
nuarum per quascumque personas sibi debita- tuor terminis servari solitis in eventum non pa
rum , spectaverant dimisit; quæ desiderastibi per ritionis declarandi, et iteratis vicibus aggravan
te in prosecutione belli, quod contra infidelesge- di ; ac contradictores et rebelles, et comparere
ris, convertenda et exponenda per nos concedi. non curantes per censuras ecclesiasticas, et alia
1. Nos itaque, tuis in hac parte supplicatio- opportuna remedia, cum earundem censura
nibus inclinati, omnia et singula pecuniarum rum aggravatione et reaggravatione, appella
summas et bona, etiam ratione pensionum tione postposita, compescendo, invocato ad id,
hujusmodi per dictum Georgium Episcopum , si opus fuerit, brachii sæcularis auxilio ; super
tempore sui obitus, dimissa et sibi debita, quibus omnibus et singulis eidem Paulo, ple
cujuscumque qualitatis et quantitatis fuerint, nam , liberam et omnimodam potestatem et fa
Serenitati tuæ per te in prosecutione belli con- cultatem harum serie elargimur.
tra infideles hujusmodi, et non in alios usus 4. In contrarium facientibus non obstantibus
convertendi, auctoritate Apostolica, tenore præ- quibuscumque.
sentium concedimus. 5. Volumus autem quod quintam partem
2. Et nihilominus dilecto filio Paulo de Cit- ejus, quod Serenitas tua ex hujusmodi conces
tadinis, clerico Mediolanensi, isthuc commissa- sione exegerit, quam fabricæ basilicæ Principis
rio nostro, per præsentes committimus et man- Apostolorum de Urbe per præsentes applica
damus, quatenus tibi in præmissis efficacis mus, ad dictam fabricam per litteras cambii
defensionis auxilio assistens per se vel alium , quam primum transmittere cures ; alioquin
seu alios, omnia et singula pecuniarum sum- præsentes litteræ nullius sint roboris vel mo
mas, et alia bona prædicta, ubicumque et penes menti.
quoscumque illa reperiantur, etiam penes ipsos Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
debitores, tibi, vel ad id a te deputando, seu annulo Piscatoris , die XXVI Julii MDXV ,
deputandis, tradi et assignari, et ab illis libere Pontificatus nostri anno tertio (26 de julho de
exigi, colligi, percipi et levari faciat; 1515 ).

1 Arch. nacional, maço 13 de bullas, n.° 3 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom . I, pag. 347.
 Bullam Cruciata , Regi Emmanueli concessam, restituit et reintegrat

LEO PAPA X
Universis ct singulis Christifidelibus, præsentes litteras inspecturis,
Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Leo X
Cum alias , postquam anno proxime elapso, decrevimusque irritum et inane quicquid facul- An.Chr
pro exaltatione Catholicæ fidei et Christiani no- tatum earundem pretextu de cætero contingeret
minis propagatione in partibus Africa ac alias , attentari; idem Emmanuel Rex bellum , quod
indulgentiam plenariam , cum nonnullis faculta- contra eosdem Mauros, pro hujusmodi fidei
tibus in regnis et dominiis charissimi in Christo Christianæ exaltatione assidue gerit, juxta san
filii nostri Emmanuelis, Portugalliae et Algar- ctum desiderium suum prosequi posse non con
biorum Regis illustris, ad certum tempus non - fidit.
dum elapsum , ejusdem Regis consideratione, 1. Nos igitur, ne tam sanctum opus propte
per alias diversas nostras litteras concessera rea retardetur, indulgentias et litteras prædictas
mus, ad hoc, ut ipse Emmanuel Rex , ex pro- cum omnibus in eis contentis facultatibus in pris
ventibus indulgentiarum et facultatum hujus- tinum et eum statum , in quo erant antequam
modi provenientibus, bellum contra Mauros et dicta constitutio nostra anobis emanaret, et in di
alios, dictam Africam incolentes, majori roborecla cancellaria publicata foret, auctoritate Apos
prosequi valeret, certis desuper excutoribus tolica , tenore præsentium restituimus,et plena
deputatis, prout in dictis litteris plenius conti- rie reintegramus, ac pro potiori cautella etiam
netur, quædam constitutio a nobis edila et in ad dictum tempus, in dictis litteris expressum ,
Cancellaria Apostolica nuper publicata fuerit, de novo concedimus ;
per quam quascumque plenarias indulgentias, 2. Mandantes eisdem executoribus, in dictis
in favorem expeditionis contra Turcos, aut alios litteris deputatis, quatenus dictis facultatibus
orthodoxæ fidei hostes, etiam consideratione utantur, et ad dictarum litterarum executionem
Regum , Reginarum vel aliorum Principum , seu in omnibus, et per omnia libere procedant, ac
ad eorum supplicationem ad tempus nondum si dicta constitutio edita et in eadem Cancellaria
elapsum eatenus concessas ; necnon deputandi publicata minime foret .
et eligendi confessores, qui plenarie absolve- 3. Præmissis, cæterisque in contrarium fa
rent et alia facerent ad earundem indulgentia- cientibus non obstantibus quibuscumque.
rum effectum , reliquasve facultates in litteris Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub an
indulgentiarum hujusmodi contentas, ac eas- nulo Piscatoris, die ultima Martii MDXVI, Ponti
dem indulgentias quomodolibet revocavimus, | ficatusnostrianno quarto (31 de março de 1516) .
1 Arch. nacional, maco 22 de bullas, n.os 8 e 25 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom. I, pag. 369.
 De comprehensione Ecclesiæ Marrochitaro sub donatione patronatus Ecclesiarum , in quibuscumquo
Africæ partibus, necnon in aliis provintiis et terris ultramarinis consistentium , Regibus Portugal
liæ a Leone X facta

LEO PAPA X

Charissime in Christo fili, Salutem et Apostolicam Benedictionem

Leo X Dudum pro parte tua nobis exposito, quod | Quodque de cætero perpetuis futuris tempori- An. Chr.
alias, postquam prædecessores tui, Portugalliæ bus præfatus prior, in eisdem erectis et erigen 1546
et Algarbiorum Reges, plures provintias, ter- dis ecclesiis, ac provintiis et terris recuperatis
ras, civitates et loca, in ultramarinis partibus et recuperandis, hujusmodi omnimodam juris
per infideles occupata , pro exaltatione Catholi- dictionem ecclesiasticam et spiritualem exer
cæ fidei, suæ ditioni subjugaverant, nonnulli cere posset et deberet, ipsæque ecclesiæ eidem
Romani Pontifices, prædecessores nostri, omnes Militiæ applicatæ censerentur ; ac tibi et succes
et singulas ecclesias, in locis et terris a promon- soribus tuis, Portugalliæ et Algarbiorum Regi
toriis sive capitibus de Bojador et de Não us- bus, qui pro tempore forent, jus patronatus,
que ad Indos partium ultramarinarum , ab eis- et præsentandi personas idoneas ad quæcum
dem infidelibus recuperatis dumtaxat, ædifican- que ecclesias et beneficia ecclesiastica, cujus
das et construendas, ac omnem jurisdictionem cumque qualitatis forent, in regno Marrochita
spiritualem earundem ecclesiarum ædificanda- rum , ac aliis locis et civitatibus, terris et pro
rum Militiæ Jesu Christi regni tui concesserant vintiis q ibuscumque, a dictis infidelibus recu
et applicaverant, ac voluerant, quod ex tunc in peratis, ut præfertur, a biennio citra fundatis,
antea prior major dictæ Militiæ, pro tempore et in posterum , etiam in civitate et regno Mar
existens, jurisdictionem spiritualem in eisdem rochitarum , et aliis locis ac provintiis, ab ipsis
ecclesiis ædificandis haberet, prout in ipsorum infidelibus dumtaxat per te acquirendis et recu
prædecessorum nostrorum litteris desuper con- perandis, canonice erigenda, quotiens illa ex
fectis plenius dicebatur contineri . tunc perpetuis futuris temporibus vacare con
1. Quodque tu , ut bonus et intrepidus Re- tingeret, reservaretur et concederetur :
demptoris nostri Jesu Christi athleta, pro ejus- 2. Nos, votis tuis in ea parte favorabiliter
dem fidei Catholicæ exaltatione, circa recupe- annuentes, tuisque supplicationibus inclinati,
rationem aliarum terrarum et provintiarum per omnes et singulas ecclesias, in quibuscumque
crucis Christi inimicos occupatarum , non abs- Africæ et aliis provintiis et terris ultramarinis,
que grandi impensa, nullis parcendo laboribus, ab eisdem infidelibus dumtaxat per te a biennio
semper intendebas, et , Domino concedente, citra recuperatis, erectas et constructas, et in
propensius intendere proponebas; si omnes et posterum , etiam in civitate et regno Marro
singulæ ecclesiæ in quibuscumque Africæ et chitarum, ac aliis locis et provintiis, ab ipsis
aliis provintiis, terris et locis ultramarinis, ab infidelibus dumtaxat per te recuperandis et ac
eisdem infidelibus per te recuperatis, ac in ci- quirendis, erigendas et construendas, eidem Mi >

vitate et regno Marrochitarum , et aliis civitati- litiæ subjicimus; ac quod de cætero in perpe
bus, et locis et terris quibuscumque, quæ tu tuum vicarius de Thomar, in eisdem erectis et
recuperaveras et acquisiveras, ac recuperare et erigendis ecclesiis, ac provintiis et terris recu
2

acquirere intendebas, erectæ et ædificatæ , et in peratis et recuperandis, ac acquirendis hujus

posterum acquirendis et recuperandis erigen- modi, omnimodam jurisdictionem ecclesiasti
dæ, seu ædificandæ, eidem Militiæ, juxta te- cam et spiritualem exercereposset et deberet,
norem litterarum prædictarum, subjicerentur. I ipsæquæ ecclesiæ eidem Militiæ applicatæ essent

1 Arch. nacional, maço 22 de bullas, n.º 28 ; Bullarum collectio, etc., pag. 75 ; Rebello da Silva, loc. cit.,
tom . I, pag. 370.
Extant hujus argumenti constitutiones Callixti III et Sixti IV, insertæ et confirmatæ in litteris ejusdem
>

Leonis, incipientibus: Præcelsæ devotionis ; item Alexandri VI, quæ incipit: Cum sicut nos.
15
 114

Leo X et esse censerentur, juxta tenorem litterarum providere, de benignitate Apostolica dignare- An.1516Chr.
prædictarum hujusmodi, statuimus et ordina- mur.
mus. 5. Nos igitur, hujusmodi supplicationibus
3. Et nihilominus tibi et successoribus tuis inclinati,prædictam Marrochitarum Ecclesiam ,
præfatis jus patronatus, et præsentandi perso- etiam si illa ante biennium hujusmodi, vel alias
nas idoneas ad quæcumque ecclesias et benefi- erecta, aut ei de alicujuspersona provisum , vel
cia ecclesiastica in eisdem regno, provintiis, illa alicui alteri cathedrali vel metropolitani Ec
terris, ac locis et civitatibus, ut præfertur, clesiæ perpetuo, vel ad tempus unita fuerit,sub
acquisitis et recuperatis a biennio citra erectas prædictis nostris litteris comprehendi debere;
eatenus, et in posterum , etiam in civitate el re- ita quod, illius occurrente vacatione, ad illam
gno Marrochitarum , ac aliis locis et provintiis, tu et successores tui , Reges Portugalliæ et Al
ab ipsis infidelibus dumtaxat per te acquirendis garbiorum , pro tempore existentes, personam
et recuperandis, erigenda, cujuscumque quali- idoneam nobis et Romano Pontifici, pro tem
tatis forent, quotiens illa vacare contingeret, pore existenti presentare et nominare possitis
per alias nostras sub plumbo litteras, prout et valeatis ; necnon irritum et inane, si secus
in illis plenius continetur, reservavimus et con- super iis a quoquam , quavis auctoritate, scien
cessimus, certis desuper executoribus depu- ter vel ignoranter, contigerit attentari, auctori
tatis , tate Apostolica, decernimus per præsentes.
4. Cum autem , sicut exponi nobis nuper fe- 6. Non obstantibus omnibus quæ in dictis
cisti , a nonnullis nimium curiosis hesitetur, an litteris voluimus non obstare, cæterisque con
Ecclesia, seu Episcopatus Marrochitarum , ex eo trariis quibuscumque.
quod nescitur a quo tempore citra erectus fue- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
rit, sub prædictis litteris comprehendatur, pro- annulo Piscatoris, die ultima Martii MDXVI,
pterea nobis humiliter supplicari fecisti, ut in Pontificatus nostri anno quarto (31 de março de
præmissis, de opportuno declarationis remedio | 1516 ).
. 1
 Patronatum magistratuum trium Ordinum militarium Regi Emmanueli concedit

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAM 1

Leo X Constanti fide et eximia devotione erga nos Militiarum militibus, infidelium eorundem ex- An. Chr.
1546
et Romanam Ecclesiam prædictos Reges et pugnationi et invasioni, etiam sponte sua et
Principes, illos præsertim quorum opera et stu- prompto animo vacare , et operam dare velint;
dio indefessis orthodoxa fidei cultum augeri, 2. Et si eidem Emmanueli et dicti regni Por
Christianam religionem propagari, barbaras na- tugalliæ Regi, pro tempore existenti, concede
1

tiones et infideles populos a tenebris ad lucem retur quod dictorum magistratuum , aut alicujus
converti, ac quos demum nihil aliud operari vi- corum occurrente vacatione, de cætero perpeiuo
demus, quam quod aliquando sub Christo , Pas- futuris temporibus illorum provisio, non ad di
tore æterno, unum sit ovile, unaque gentium ctorum preceptorum seu mililum hujusmodi
omnium vera et perfecta religio, Apostolicis fa- electionem , sed ad ipsius Emmanuelis, ei pro
voribus et gratiis libenter prosequimur, et co- tempore existentis Portugalliæ Regis, nomina
rum vota, quæ ad ipsorum status quietem , et tionem dumtaxat fieret, scandalis et dissensio
expugnatarum per eos ab infidelibus provin- nibus, que inter ipsos præceptores seu milites
ciarum et locorum conservationem et manu- electores hujusmodi exoriri possent, salubriter
tentionem , ac fidelium animarum salutem per- obviaretur, ipseque Emmanuel Rex, qui plura
tinere noscuntur, assensu benivolo confove- facinora, pro hujusmodi fidei Catholicæ exalta
mus . tione et infidelium ac barbarorum depressione,
1. Sane nobis nuper pro parte charissimi in forti et constantianimoeffecit, et continue facere
Christo filii nostri Emmanuelis, Portugalliæ et non cessat in dies, ipse, ac ejus successores, ad
Algarbiorum Regis illustris, exhibita petitio tam sancti tamque pernecessarii operis prose
continebat, quod, cum claræ memoriæ Portu- cutionem , magis atque magis animarentur, mi
galliæ et Algarbiorum Reges, prædecessores litesque dictarum Militiarum , sub Regis hujus
sui, semper pro viribus, non sine maximis la- modi disciplina , magis clari et experti, et con
boribus et expensis , ac magna sanguinis effu- tra ipsos infideles ad pugnandum , et manus
sione, barbaras nationes expugnare, et ad Ca- cum eis conserendum prompliores redderen
tholicam fidem reducere conati, ac Jesu Christi tur: quare pro parte præfati Emmanuelis Regis
et de Aviz Cisterciensis, et Sancti Jacobi de nobis fuit humiliter supplicatum , ut in præmis
Spata, Sancti Augustini , Ordinum militiarum sis opportune providere, de benignitate Aposto
magistratus in dicto regno, ad ejusdem fideiCa- lica dignaremur.
tholicæ exaltationem , ac infidelium etbarbaro- 3. Nos igitur, præmissa diligenti considera
rum depressionem , instituti fuerint, ipsarum- tione, pensantes, et animo revolventes qualia et
que Militiarum magistrorum electiones, ad præ- quanta ipsius Emmanuelis, Portugalliæ Regis,
ceptoriarum militiarum hujusmodi præceptores majores priscis temporibus, pro expugnatione
seu milites spectare noscantur, inter quos, oc- infidelium et barbararum nationum , hujusmodi
currente dictorum magistratuum vacatione, su- effecerint, quotque regna, et terras ac insulas,
per electionibus faciendis possent exoriri dis- ab ipsorum infidelium manuseripuerint, et ad
sensiones, intersitque plurimum Regis dicti Christianam religionem reduci curarint, et quæ
regni Portugalliæ, pro tempore existentis, di- ipse Emmanuel Rex , tam ferventi animo, hac
ctarum Militiarum magistrorum electiones seu tempestate nostra , prout toti orbi notissimum
præsentationes , semotis quibusvis scandalis, est, adversus Mauros Africæ, qui per tam longa
celeriter fieri, ac illarum magistros adeo esse tempora regnis ipsius Emmanuelis et prædeces
idoneos, et in arte militari peritos, ut de illis sorum suorum , quibusfinitimi erant, infesti fue
merito sperari possit quod, una cum earundem runt, quorum aliquos tandem , divino assistente
0
1 Arch . nacional, gav. 7.", maço 1, n.° 6; Rebello da Silva, loc. cit., tom. I, pag. 375.
 116

Leo X auxilio, sibi subdidit, digne ac laudabiliter effe- rum nostrorum, Romanorum Pontificum , pro An.1546Chr.
cerit ; ac sperantes quod etiam idem brevi tem tempore existentium dispositioni reservati fue
pore, pro sua ipsius singulari devotione , vir- rint, seu illos in futurum esse continget, nullius
tute , ac potentia et magnanimitate regia, ad fore roboris vel momenti.
honorem Dei et nominis Christiani propagatio- 5. Volumus autem quod idem Emmanuel et
nem , adversus Africam hujusmodi, insulas et Portugalliæ Rex , pro tempore existens, in si
alia loca, ab infidelibus occupata, efficiet; ac gnum privilegii sibi concessi hujusmodi, curare
nomen Salvatoris Domini nostri Jesu Christi teneatur cum effectu , quod ad Jesu Christi tre
inibi inducet, ac seminabit. centos, ad singulos vero ex reliquis duobus ma
4. Hujusmodi supplicationibus inclinati, ei- gistratibus magistratus hujusmodi pro tempore
dem Emmanueli, et pro tempore existenti Por- nominatus centum ducatos auri largos, infra sex
tugalliæ et Algarbiorum Regi, jus patronatus, menses a die nominationis pro tempore factæ
et nominandi personam , etiam non professam , computandos, ad Romanum Pontificem , pro
sed profiteri volentem , alias idoneam ad magis- tempore existentem , mittere teneatur ; alioquin
tratus dictarum Militiarum , dum illos deinceps elapsis dictis sex mensibus, factæ ad magistra
per cessum vel decessum magistratus hujus- tus hujusmodi nominationes nullius firmitatis
modi, etiam Jesu Christi,cujus ipse Emmanuel existant , ipsique magistratus ex tunc vacare
Rex , perpetuusadministrator,per Sedem Apos- censeantur, illorumque dispositio ad Romanum
tolicam deputatus existit, in titulum vel admi- Pontificem pro ea vice pertineat.
nistrationem , seu alias pro tempore obtinen- 6. Non obstantibus constitutionibus et ordi
tium , aut alias quovismodo etiam apud Sedem nationibus Apostolicis, ac statutis, stabilimen
prædictam vacare contigerit, auctoritate Apos- tis, usibus et naturis dictarum Militiarum , ju
tolica, tenore præsentium perpetuo reserva- ramento, confirmatione Apostolica vel quavis
mus, concedimus et assignamus; ita quod sic firmitatc alia roboratis, privilegiis quoque et
pro tempore nominatus, commissa professione, indultis Apostolicis dictis Militiis, earumque
absque alicujus confirmatione aut alia provi- præceptoribus et militibus et servientibus, per
sione, libere administrari possit non secus, ac dictam Sedem forsan concessis, quibus etiam
si canonice electus seu praesentatus et confirma- si ad illorum derogationem de illis , eorumque
tus, seu per illum ad quem jus instituendi pre- totis tenoribus, de verbo ad verbum , non au
sentatum hujusmodi institutus fuisset , distri- tem per clausulas generales id importantes
ctius inhibentes eisdem præceptoribus et mili- mentio , seu quævis alia expressio habenda, aut
tibus, vel aliis quibuscumque, ad quem , vel ad aliqua alia exquisita forma servanda esset, illo
quos, magistratuum hujusmodielectio seu præ- rum tenores hujusmodi præsentibus pro ex
sentatio, aut quavis alia dispositio communiter pressis et sufficienter incertis habentes, illis
vel divisim , seu confirmatio aut institutio hu- alias in suo robore permansuris, hac vice dum
jusmodi pertinet, ne magistratuum hujusmodi taxat specialiter et expresse derogamus, cæte
occurrente vacatione, ad aliquam electionem risque contrariis quibuscumque.
seu præsentationem et electionis confirmatio- 7. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
nem, aut præsentationis hujusmodi institutio- paginam nostra reservationis, concessionis, as
nem procedere, seu de illis disponere quoquo - signationis, inbibitionis, decreti, voluntatis et
modo præsumant; ac decernentes quascumque derogationis infringere, vel ei ausu temerario
electiones, præsentationes, confirmationes, in- contraire. Siquis autem hoc attentare præsum
stitutiones, provisiones aut alias dispositiones pserit, indignationem omnipotentis Dei, ac Bea
de illis , tam per nos, quam per Sedem prædi- torum Petri et Pauli, Apostolorum ejus, se no
ctam , autmilites et præceptores præfatos, abs- verit incursurum .
que consensu dicti Emmanuelis, et pro tempore Datum Romæ apud Sanctum Petruni, anno
existentis Portugallize Regis hujusmodi, etiam Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
eo pretextu quod dicti magistratus, aut aliquis mo sexto decimo, pridie kalendis Julii, Ponti
eorum inter aliquos litigiosi, seu ex quavis causa ficatus nostri anno quarto (30 de junho de
generaliter vel specialiter nostræ et successo- | 1516) .
 Bullam Cruciatæ pro bello Africano, Regi Emmanueli concessam , per annum amplius
effectum sortiri declarat

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD FUTURAM REI MEMORIAM

Leo X Redemptor noster, Dominus Jesus Christus, , ipsi prædecessores fuere, cum maximo animi An. Chr.
in excelsis tenens imperium , Romanum Ponti- fervore, tam sanctam et tam pernecessariam, 1517
ficem in terris, super universum gregem Domi- tanquam immortali Deo, cujus causa agitur,
nicum , vicarium suum constituit, ut militanti inceptum opus prosequi, etiam se personaliter
Ecclesie, sibi ineffabili commertio copulatæ , forsan in ipsam Africam transferendo decreve
præesset, illamque non solum ab omnibus pro- rat, ut ipse Emmanuel Rex, favente Altissimo,
tegere studeret adversis, sed singulis ejus lide- suum pium et laudabile propositum hujusmodi
libus, et præsertim Catholicis Regibus et Prin- ad effectum perducere valeret, universos Chris
cipibus, sacra Dei templa e barbararum natio- tifideles in regnis et dominiis, terris, insulis
num et aliorum infidelium , orthodoxæ fidei atque locis eidem Emmanueli Regi subjectis
professores deprimentium , manibus liberare, habitantes, ut eidem Emmanueli Regi ad hu
ac barbaros et infideles eosdem deprimere, ac jusmodi expeditionem adversus ipsos barbaros
ad fidem baptismate signatorum convertere, et infideles, ac mari classis et terra exercitus
ethereique clavigeri ditioni reducere totis cona- manutentionem , et si necesse foret augmentum ,
tibus curantibus, juxta temporum qualitates, cum bonis et personis suis, pro viribus constan
opportuna subventionis auxilia impenderet. ter assisterent, Omnipotentis Dei auctoritate,
1. Unde nos, qui hujusmodi Pontificatus offi- hortati fuimus, requisivimus et monuimus, eis
cio ab eodem Redemptore, licet meritis insuf- que ex eisdem fidelibus, qui in favorem expe
ficientibus, vocati fungimur, dudum , cum facti ditionis prædictæ nonnulla tunc expressa adim
evidentia demonstrasset, et jam toto fere orbi plerent, plenariam omnium peccatorum suorum
notissimum esset, claræ memoriæ Portugalliæ indulgentiam et remissionem , qualis proficis
Reges, qui pro tempore fuerant, ex innata eo- centibus in subsidium Terre Sanctæ , per Se
rum erga Christianam religionem devotione, dem Apostolicam concedi consuevit, etalia spe
toto cordis affectu desiderantes, ut veros Prin- cialia privilegia et indulta concessimus et dona
cipes decebat Catholicos, fidem ipsam nostram vimus;
augere, acbarbarasnationes et infideles adfi- 2.Ảc duos commissarios et thesaurarios,
dem ipsam reducere a longo tempore etiam qui , auctoritate nostra, cum eisdem fidelibus,
continue, non sine maximis laboribus, periculis sub certis modo et forma, et in casibus tunc
et impensis, ac etiam subditorum suorum san- expressis dispensarent, eosque liberarent, et
guinis effusione, in partibus Africæ , adversus alia durante biennio a certo tunc expresso tem
ipsius Africæ infideles, bellum gessisse, et pore computando facerent, deputavimus; plu
quamplura hactenus, favente Altissimo, civita- raque alia fidelium prædictorum, etiam qui jam
tes , terras et castra munitissima in dicta Africa tunc ab hac luce migraverant, animarum salu
expugnasse, et suæ ditioni reduxisse , cum non tem concernentia statuimus, decrevimus et or
parva gloria, nedum eorum, sed totius reipu- dinavimus, prout in nostris inde confectis litte
blicæ Christianæ ; considerantes et animo revol- ris plenius continetur.
ventes quod charissimus in Christo filius noster 3. Nos igitur, cupientes ut ipse Emmanuel
Emmanuel , ejusdem Portugalliæ et Algarbio- Rex , qui ex tunc diversas mari classes in Afri
rum modernus Rex illustris, aliorum Portugal- cam hujusmodi destinavit, nonnullaque regna
liæ Regum prædictorum successor, eorum ves- et terras barbarorum nationum hujusmodi re
tigia volens imitari, ne minus ipsius Christianæ cuperavit,ac barbaros et infidelis regeneratio
religionis studiosus defensor et zelator, quam nis aspersione Christifidelium consortio aggre
1 Arch . nacional, maco 20 de bullas, n.° 33 ; Rebello da Silva loc. cit., tom . I, pag. 412.
 118

Leo X gavit, eandem expeditionem Christifidelium eo- tis , facultatibus, decretis, suspensionibus, dero- An.1517Chr.
rundem auxilio continuare, et , perseverando, gationibus et aliis clausulis ad annum , a die
gloriæ coronam consequi valeat,at ad id facul- publicationis infra duos menses a data præsen
tates non desint, sed sibi suppetant, universos tium, ut præfertur, faciendæ computandum
Christifideles, in regnis, dominiis, terris, insulis dumtaxat innovamus, et de novo etiam con
et locis eidem Emmanueli Regi subjectis habi. cedimus; ac executores in illis deputatos, fa
tantes, eadem Omnipotentis Dei auctoritate, et cultate et potestate illis per priores litteras
quemadmodum idem Redemptor noster, Jesus concessis hujusmodi, dicto anno durante, et
Christus, ut nos ab æterna morte redimeret, præsentibus uti, transumptisque duorum pu
varia subire tormenta, et diversos pati crucia- blicorum notariorum subscriptione, et sigilli
tus minime recusavit, sic ipsi pro illius gloria, alicujus ex commissariis in prædictis nostris
eidem Emmanueli Regi , in continuanda prose- litteris deputatisimpressione munitis, cam ubi
cutione expeditionis hujusmodi, subsidium cum que fidem indubiain adhiberi debere, quæ eis
bonis et personis pro viribus semel et pluries dem præsentibusadhiberetur ubicumque essent
assistere velint hortamur, requirimus et mo- exhibitæ vel ostense .
nemus . 5. Volumus atque illos, quibus altare porta
4. Necnon eisdem fidelibus, qui in regnis, tile et facultas eligendi confessorem concessa
terris, insulis et locis prædictis inhabitant, et fuerint, altari portatili et facultate eligendi con
interim habitabunt vel existant, infra unum an- fessorem hujusmodi, quoad vixerint uti, ac exe
num a die publicationis präsentium , infra duos cutores etiam stationes urbis concedere posse
menses a data presentium facienda compulan- decernimus .
dos, modo et forma traditis adimpleverint, simi- 6. Non obstantibus constitutionibus et ordi
lem plenariam indulgentiam et corum peccalo- nationibus Apostolicis, ac omnibus illis , quæ in
rum remissionem , aliaque omnia et singula in dietis litteris volumus non obstare, caterisque
eisilem litteris concessa privilegia et indulta , contrariis quibuscumque.
auctoritate Apostolica, et ex certa nostra scien- 7. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
tia, ac de Apostolicæ potestatis plenitudine, con- paginam nostra donationis, elargitionis, inno
>

cedimus, donamus et elargimur, ipsasque nos- vationis, concessionis, voluntatis et decreti in

tras litteras, etiam in forma brevis, per quas fringere, vel ei ausu temerario contraire . Siquis
eidem Emmanueli Regi concessimus ut execu- autem hoc attentare præsumpserit, indignatio
tores, tot quot sibi videretur expedire, nomi- nem Omnipotentis Dei , ac Beatorum Petri et
nare, ac pecuniarum ex hujusmodi cruciata et Pauli, Apostolorum ejus, se noveritincursurum .
facultatibus provenientium thesaurarios et rece- Dalumn Romæ apud Sanctum Petrum , anno
ptores, qui pecunias juxta Regis ordinationem Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
converterent, deputare posset, cum omnibus et mo decimo septimo, idibus Aprilis, Pontificatus
singulis in eis contentis concessionibus, indul- nostri anno quinto (13 de abril de 1517).
 Conceditur Emmanueli, Portugalliæ Regi, jus nominandi ad quæcumque et (quorumcumque Ordinum ,
etiam Sancti Augustini, monasteria pro tempore vacantia

LEO PAPA X
Charissimo in Christo filio nostro Emmanueli, Portugalliæ et Agarbiorum Regi illustri,
Salutem et Apostolicam Benedictionem

Leo X Nuper cum statui tuo plurimum expedire di- | concessimus, prout in dictis litteris plenius con- An. Chr.
1517
gnosceretur, ut monasteriis regni tui personæ tinetur.
tibi gratæ , et fideles præficerentur; aut illa eis 1. Cum autem , sicut accepimus, licet per di
in commendam , seu administrationem concede- ctas litteras fuerit tibi concessa potestas nomi
rentur, qui scirent, vellent, et valerent perso- nandi personas ad quæcumque monasteria Or
nas tibi subditas ad tibi fideliter deserviendum dinum quorumcumque pro tempore vacantia;
inducere, ac in tuis fide, et devotione conserva- quia tamen a nonnullis revocari dicitur in du
re, Magestati tuæ , quoad viveres dumtaxat, fa- bium, an liceat tibi nominare personas ad mo
cultatem nominandi nobis, et Romano Pontifici nasteria etiam Ordinis Sancti Augustini, quæ
pro tempore existenti, personas idoneas ad quæ- pro tempore vacabunt ;
cumque monasteria Ordinum quorumcumque, 2. Nos igitur ad hujusmodi tollendum du
etiam de quibus consistorialiter disponiconsue- bium, motu simili, et ex certa nostra scientia,
vit, in regno tuo consistentia, et quorum fructus auctoritate Apostolica, tenore præsentium de
etiam in libris Cameræ Apostolicæ taxati repe- cernimus, et declaramus Magestati tuæ licere
rirentur, per decessum , seu alias quomodolibet, nominare personas ad quæcumquemonasteria,
præterquam apud Sedem Apostolicam pro tem- etiam si Sancti Augustini Ordinis fuerint, dum
pore vacantia , per nos, et pro tempore existen- illa pro tempore vacare contigerit.
tes Romanos Pontifices ad nominationem hujus- 3. Non obstantibus omnibus, quæ in dictis
modi monasteriis prædictis præficiendas; ita ut litteris volumus non obstare, cæterisque con
ad monasteria ipsa monachos idoneos, ut illis trariis quibuscumque?.
præficiantur, seu etiam sæculares clericos, aut Datum Romae apud Sanctum Petrum, sub an
prælatos, quibus illa commendari possent, no- pulo Piscatoris, die XVI Septembris MDXVII,
minare valeres, per alias nostras litteras, motu Pontificatus nostri anno quinto (16 de setembro
proprio, et ex certa nostra scientia inter alia de 1517) .
1 Arch. nacional, maço 22 de bullas, n.° 31 ; Bullarum collectio , etc., append., pag. 9 ; Rebello da Silva,
loc. cit., tom . 11, pag. 485.
2 Hujus indulti motiva, de quibus meminit Pontifex in narrativa, videlicet ut monasteriis regni præfice
rentur personæ Portugalliæ Regibus gratæ, et fideles, etc., a fortiori militant in dominiis et conquestis ultra.
marinis, præsertim in India orientali, in qua, propter distantiam , majora possunt timeri incommoda pertur
bationis, etc. , ex episcopis et missionariis minus gratis , et fidelibus huic coronæ illuc transmissis, ex quorum
administrationibus et missionibus non semel suborta detrimenta et damna .
 De Henrici, Regis Congi filii, ad episcopatum promotione
1

LEO EPISCOPUS
1
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio nostro Emmanueli, Portugalliæ et Algarbiorum Regi illustri ,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ? !

Leo X Vidimus quæ super Henrici, charissimi in et doctrinam ejusdem promoti tales esse perci- An.1518Chr.
Christo filii nostri Joannis, in Ethiopia Regis piamus, ut alios ad agnitionem fidei trahere et
Maniconghi illustris, nati, in Episcopum promo- inducere, atque verbo pariter, et opere efficere
tione, ad nosMagestas tua scripsit. Etsi ea , quæ
valeat, congruum et opportunum fore cense
a nobis et hac Sancta Sede petis, sint ex numeromus, ut aliquos viros in sacra theologia et jure
illorum, quæ cum diſlicultate concedi consueva canonico peritos in socios ei adjungas, ut ejus
runt, examinatis tamen diligenter causas, quas doctrina magis in Domino stabiliatur, et firme
tuis insinuasti litteris, oratorque tuus, qui ho-
tur, ad suam et aliorum salutem atque profe
minem probe novit, nobis etiam retulit; quanta ctum . Et ita ei de Magestatis tuæ , aut geni
cum instantia pro fidei Catholicæ exaltatione, toris sui honestis proventibus providere cura
atque zelo id a nobis postulas, considerantes, bit, ut dignitatem pontificalem , sicut decet ,
tandem , non sine aliqua diflicultate, venerabiles
retinere valeat.
fratres nostros in sententiam nostram traximus, Datum Romæ apud Sanctum Petrum anno
ea potissimum ratione, ut promotionem hanc 2 Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
ad ejusdem fidei nostræ propagationem pluri- mo decimo octavo , quinto nonas Maii, Pontifi
mum profuturam speremus. Cum mores, vitam , catus nostri anno sexto ( 3 de maio de 1518) .

1 Arch. nacional, maço 21 de bullas, n.º 9 >; Rebello da Silva, loc . cit. , tom . II, pag. 9.
2 In Episcopum , scilicet, Uticensem , in partibus infidelium .
 Capellano majori, pro tempore existenti Regis Portugalliæ , Indios Afrosque, in regno commorantes ,
ad omnes sacros ordines promovendos facultatem concedit

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Emmanuel, Portugalliæ et Algarbiorum Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Leo X
Exponi nobis nuper fecisti quod ab aliquot | nandum , cum dictis Æthiopibus atque Afris et An.1518Chr.
citra annis Æthiopes, Indi, Afrique, numero sa- Indiis, ac aliis quibuscumque a Mahometis et
tis celebri, in civitate Ulixbonense se conferunt, cæterorum paganorum atque infidelium sectis
et in ea , divino afflati Spiritu, baptismi acci- ad Christianæ religionis cultum conversis hacte
piunt sacramentum , et tuæ Magestatis opera et nus, et in posterum convertendis, et in eadem
cura in orthodoxæ fidei cultu et divinorum religione sufficienter instructis , et alias idoneis,
præceptorum observantia instruuntur , quorum in dicta, et quavis alia regni Portugalliæ civi
multi adeo in fide constantes, et in Christiano tate, pro tempore residentibus, seu ad eorum
dogmate periti evadunt, ut eorum doctrina et provintias redire volentibus, non obstantibus
exemplo in provintiis, unde originem ducunt, natalium defectu, si quem patiantur, et quod
prodesse aliis plurimum possint ; et propterea, nullum beneficium ecclesiasticum vel patrimo
aliquos ex dictis Æthiopibus, Indis atque Afris, nium obtineant, ad omnes, etiam sacros et pres
sic ad fidem conversis et in ea instructis et do- byteratus ordines promoveri; et postquam pro
ctis, in Æthiopiam et provintias, e quibus sunt moti fuerint, in Africa , Æthiopia atque India,
oriundi, ad prædicandum ibi verbum Dei, et aliisque partibusinfidelium, ubinullæ parochia
evangelicam disciplinam remittere, et ut hujus- les existunt ecclesiæ, personis ibi ad fidem con
modi prædicationis officium inter suos majoris versis et convertendis, quamdiu propriis carue
dignitatis et auctoritatis existat, et efficaciores rint parochianis, missas celebrare , et ecclesias
in auditorum animos effectus producat, ipsos tica omnia sacramenta ministrare libere et licite
antequam e dicta civitate discedant, sacerdotio possint, dispensandi, eisque etiam extra tem
insigniri; quare nobis fecisti humiliter suppli- pora a jure statuta, quibusvis tribus diebus
cari, ut tuis votis in hac parte favorabiliter an- Dominicis vel festivis ordines conferendi, Apos
nuere, de benignitate Apostolica dignaremur. tolica auctoritate, tenore præsentium , plenam
1. Nos igitur, hujusmodi supplicationibus et liberam concedimus facultatem .
inclinati, venerabili fratri nostro Episcopo La- 2. Non obstantibus Apostolicis, ac in provin
mecensi moderno, et qui pro tempore fuerit tialibus et synodalibus conciliis editis generali
tuæ, et pro tempore existentis Portugallia et bus vel specialibus constitutionibus et ordina
Algarbiorum Regis, capellæ majori capellano, tionibus, cæterisque contrariis quibuscumque.
qui plerumque, ut asseris, archiepiscopus vel Datum Romæ apud Sanctum Petrum, anno
episcopus esse solet, vel alio cuicumque antisli, Incarnationis Dominicæ millesimo quingente
gratiam et communionem Apostolicae Sedis ha- simo decimo octavo, pridie idus Junii , Ponti
benti, quem tu, et pro tempore existens Rex, ficatus nostri anno sexto (12 de junho de
ad hoc duxeris pro tempore specialiter nomi- | 1518 ).

1 Arch. nacional , maço 29 de bullas, n.º 17 ; Pririlegin et facultates, etc., Regibus Portugalliæ et ipsorum
capellano majori concessas, Ulyssipone 1609 ; Barbosa, Remissiones ad Ordinat., Olisipone 1767, pag. 15 ;
Rebello da Silva, loc. cit. , tom . II, pag. 15.

16
 Capellano majori Regis Portugallia facultatem puniendi clericos in minoribus transgredientes leges,
commercium Indiæ ac Ethiopia spectantes, concedit

LEO PAPA X

Charissime in Christo fili noster,Salutem et Apostolicam Benedictionem

Leo X Præclara devotionis tuæ, qua nos et hanc | Magestatem tuam factas, hujusmodi multotiens An. Chr.
Sanctam Apostolicam Sedem revereris, merita venire ausi fuerunt, et nisi tales transgressores 4521
promerentur, ut petitionibus tuis, illis præser- criminosi et delinquentes aliqua penamulcten
tim quæ regiæ celsitudinis tuæ status augmen- tur plectenturque occasione transgressionum et
tum et conservationem , ac orthodoxæ Catholicæ excessuum suorum in partibus illis, scandala,
fidei propagationem concernere prospicimus, jurgia et differentia inter agentes prædictos
favorabiliter annuamus. quamplurima in non modicum tui et tuorum
1. Sane nobis nuper exponi fecisti quod cum regnorum detrimentum in dies suscitarentur;
rerum commertia et mercimonia, quæ in parti- quare nobis humiliter supplicari fecisti, ut tuo
bus Indiæ atque Æthiopiæ , pro Magestate tua, tuorumque regnorum statui et tranquillitati con
cum gentibus et populis illarum partium per- sulere, acscandalis, jurgiis et differentiis hujus
tractantur , maximum , importantissimumque modi obviare, aliasque tibiin præmissis oppor
pondus sustineant, et quanto magis partes illæ tune providere, de benignitate Apostolica digna
a finibus Europæ distare noscuntur, tanto plus remus.
fidelitatis et legalitatis, integritatisque, circa per- 3. Nos igitur, attendentes quod quanto ma
sonarum inibiagentium contractationem requiri joribus dispendiis, laboribus et fastigiis a Chris
debeat et licet ; propterea Serenitas tua, cupiens tianis et Catholicis Principibus regna , dominia
fraudibus et dolis, quæ in præmissis commer- et provinciæ paganorum eorum ditioni sunt
tiis, ac negotiationibus et participationibus hinc subjecta , tanto illa legibus, sanctionibusque Re
inde fieri possent , obviare, ac felici statui tuo , gum , quorum auspiciis sunt acquisita, ad Dei
et tuæ gentis opportune consulere, animoque laudem et Catholicæ fidei exaltationem , fulciri
gereris prædicta commertia, ad Dei laudem et et tueri necesse est, hujusmodi supplicationibus
Catholicæ fidei propagationem , in tam remotis inclinati, Serenitati tuæ, ut venerabilis frater
et longinquis partibus, et barbarorum nationi- Episcopus Lamecensismodernus, ac pro tem
bus continuare et augmentum suscipere , quam- pore existens capellanus major tuæ capellæ re
plura leges, pragmaticas, sanctiones, ordinatio giæ, quoscumque clericos in minoribus ordini
nes et statuta per dictos agentes et subditos tuos bus dumtaxat constitutos , non tamen beneficia
aliosque contractores, et negotiorum et merci- ecclesiastica obtinentes , quos constitutiones et
moniorum , commertiorumque hujusmodi ges- ordinationes, ac sanctiones tuas , quas ( lit præ
tores inviolabilia tenenda et observanda, ac nullo fertur) edidisti , et ad commertiorum et contra
pacto prætereunda, sub certis civilibus et cri- ctionum hujusmodi conservationem et amplia
minalibus pænis, quas violatores et transgres- tionem edideris et promulgaveris in futurum ,
sores illarum incurrerent, fecerit, ediderit ac dummodo licite et honeste fuerint, et sacris ca
promulgaverit. nonibus non sint contrariæ , contravenire com
2. Nihilominus nonnullæ personæ , pro cle- pertum fuerit, legum, constitutionum et san
ricis se gerentes, freti immunitate ac privilegio ctionum hujusmodi pænis civilibus, non tamen
clericali pænas legum et ordinationum hujus criminalibus, ac citra sanguinis effusionem aut
modi parvi pendentes, illasque, quibus juxta ca membri mutilationem, plectere, mulctare, pu
nonicas sanctiones eos minime subesse praten- nire et castigare, in personis et bonis immuni
dunt et affirmant, non formidantes, contra eas tate et privilegio clericali, quibus tales trans
et pragmaticas sanctiones et prohibitiones, per gressores et delinquentes uti posse minime
1 Arch. nacional, maço 22 de bullas, n.° 18 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom. ir, pag. 41 .
 123

Leo & volumus, libere et licite possit et valeat, ple- contrariis quibuscumque, præsentibus ad vitam An.1521Chr.
nam et liberam , auctoritate Apostolica, tenore Magestatis tuæ dumtaxat duraturis.
præsentium , licentiam concedimus et faculta- Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub
tem . annulo Piscatoris, die XXVII Aprilis MDXXI,
4. Non obstantibus præmissis ac constitutio- Pontificatus nostri anno nono (27 de abril de
nibus et ordinationibus Apostolicis, cæterisque | 1521 ).
 Omnibus ad ultramarinas partes proficiscentibus facultatem eligendi confessorem , qui eos ab omnibus
peccatis, etiam Sedi A postolicæ reservatis, absolvi posset , facultatem indulget

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Universis et singulis, præsentes litteras inspecluris, Salutem et Apostolicam

Benedictionem 1

Loo X
Dudum siquidem ad supplicationem charis- | side, Malacha, Zamatra et Sinarum regionibus An. Chr.
simi in Christo filii nostri Emmanuelis, Portu- existentes, et tam in bello quam in navigatione 1524
galliæ et Algarbiorum Regis, pro orthodoxæ et expeditione terra marique decedentes, dum
fidei exaltatione et propagatione, ac classis ejus modo ad dictas partes, de mandato præfati Re
maritimæ feliciori navigatione et locorum de gis, seu ejus capitaneorum eant, aut servitiis
manibus infidelium recuperatione, omnibus et ipsius Regis insistant, extendi etampliari;quare
singulis Christifidelibus in partibus Africa, pro parte ipsius Emmanuelis Regis nobis fuit
Æthiopiæ , Arabia , Persidis et India bellum humiliter supplicatum , ut ejus pio et honesto
gerentibus, medicis, aromatariis, et tam ligni desiderio annuere, aliasque in præmissisoppor
quam ferri et alterius metalli fabris, sutoribus, tune providere, de benignitate Apostolica di
machinariis et cujusvis artis officialibus et ope- gnaremur.
rariis ac servitoribus et ministris, ad dictas par- 2. Nos, qui piis et honestis Catholicorum
tes, de mandato dicti Regis, aut ejus præfecto- Regum desideriis, præsertim fidei orthodoxæ
rum proficiscentibus et inibi commorantibus, exaltationem concernentibus, quantum cum Deo
ut confessorem idoneum , presbyterum sæcula- possumus libenter annuimus, hujusmodi sup
rem, vel cujusvis Ordinis regularem , qui eos plicationibus inclinati, litteras prædictas, ac
in articulo mortis a quibusvis peccatis et exces- eligendi confessorem et alias facultates in dictis
sibus, quantumcumque gravibus et enormibus, litteris, quarum tenores, de verbo ad verbum ,
in casibusetiam Sedi Apostolicæ reservatis, ah- præsentibus haberi volumus pro expressis et
solvi , ac omnium peccatorum suorum plenariam insertis, contentas, cum omnibus in cis conten
indulgentiam et remissionem impendere et clar- tis clausulis, ad quoscumque Christilideles in
giri posset, necnon si aliquem ex dictis perso- dictis terris, insulis, provintiis et aliis locis, de
nis, absque confessione aut morte subitanea, novo acquisitis et pro tempore per ipsum Em
decedere contingeret , dummodo signa devotio- manuelem Regem acquirendis, tam in Mari Ru
nis seu contritionis apparuissent in eo, eandem bro, Perside, Malacha, Zamatra et Sinarum
plenariam remissionem et absolutionem conse- regionibus existentes, et tam in bello quam in
queretur, per alias nostras litteras, facultatem navigatione et expeditione terra marique dece
concessimus, prout in illis plenins continetur. dentes, dummodo ad dictas partes, de præfati
1. Cum autem , sicut idem Rex nobis nuper Regis seu ejus capitaneorum mandalo, eant ,
exponi fecit, ipse postmodum , divino auspicio, aut servitiis ipsius Regis inibi insistant, aucto
quamplurimas insulas, provintias et loca recu- ritate Apostolica, tenore præsentium , extendi
peraverit, et ditioni suæ adjecerit, et propterea mus etampliamus,præsentibus ad ipsius Regis
summopere cupiat litteras, et facultatem eli- vitam dumtaxat valituris.
gendi confessorem , et consequendi indulgen- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
tiam hujusmodi ad quoscumque Christifideles Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
in dictis terris , insulis, provintiis et aliis locis mo vigesimo primo, duodecimo kalendas Octo
de novo acquisitis, et pro tempore per ipsum bris, Pontificatus nostri anno nono (20 de se
Regem acquirendis, tam in Mari Rúbro , Per - I tembro de 1521).
1 Arch. nacional, maço 21 de bullas, n .° 4 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom . II, pag. 49.
 Regem Æthiopia , pro fodere cum Lusitaniæ Rege inito , fælicitat

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio David,Æthiopiæ et Abbilia ac Nili Regi illustri, Salutem ?

Leo X
Cum superioribus annis charissimus in Chris- | fidei doctrina, præsertim circa substantialia, An . Chr.
to filius noster Emmanuel, Portugalliæ et Al- discrepare; nunquam dici nec exprimi posset 1521
garbiorum Rex illustris, ad nos scripsisset Ma- quo gaudio quantave lætitia cor nostrum in Do
gestatem tuam , cujus potentia jamdiu nobis nota mino exultavit.
fuerat, summopere desiderare confederationem 2. Et propterea considerantes, ac mente vol
cum ipso inire, ut junctis animis ac viribus ventes incomprehensibilia Dei judicia, et inves
orthodoxam Christi fidem simul propagare, tigabiles vias ejus esse, et se quandoque humiles
ac superstitiosam Mahometæ sectam extirpare , Christifidelium preces ac petitiones non exaudit,
sanctamque Hierusalem , et sanctissimum Re- non propterea res respuere, sed in tempora ma
demptoris nostri sepulchrum ab impiis infide- gis opportuna differre, existimavimus nullum
lium manibus recuperare possetis, ac propterea magis opportunum tempus fuisse, quo pro uni
oratorem quemdam ad ejus Magestatem desti- versali Christianæ reipublicæ bono sancta hæc
nasse , valde equidem gavisi sumus, et omnipo- inter eumdem Emmanuelem Regem , ac Mages
tentem Deum rogare non cessavimus, ut per tatem tuam confederatio et amicitia fieri debe
suam gratiam et misericordiam nobis concedere ret, cum hoc ipsum tempus existit quo propter
dignaretur, ut tantorum Regum maximas vires Selimum , Turcarum tyrannum , e medio subla
et opes invicem uniri, et contra dictos infideles tum ejusque exercitum contra Sultanum et So
converti aliquando videre possemus. phi diminutum , magna se oifert occasio id effi
1. Postquam vero nuper idem Emmanuel cere, quod uterque vestrum , et nosmagnopere
Rex, non minori desiderio, amicitiam et confe- semper optavimus, ipsos videlicet Turcas pre
derationem tuam cupiens , nos certiores fecit cæteris infidelibus, Christianæ religioni obstan
classem suam , Mare Rubrum ingressam , Dei tes, ac magnum Christifidelibus terrorem et pe
gratia , ad regna tua incolumen pervenisse, ejus- riculum minitantes debellare, ac penitus des
que capitaneum , de Magestatis tuæ mandato, truere, illisque victis ac debellatis, ellicere, ut
benigne honorificeque a tuis exceptum, cum propheticum illud adimpleatur, unus pastor et
Bernegar, vice Rege tuo , super hoc ab eadem unum ovile.
Magestate tua mandatum habente, nomine præ- - 3. Ut ergo nostram et venerabilium fratrum
fati Emmanuelis Reges, foedus et ligam perpe- nostrorum Sanctæ Romanæ Ecclesiæ cardina
tuam , ad ejusdem Christi fidei exaltationem , lium lætitiam et singulare gaudium Christiano
ejusque hostium depressionem fecisse, ac repe- populo, signis exterioribus, manifestaremus, ac
risse regnum tuum amplissimis civitatibus ma- ipsi Deo, gratiarum largitori, et a quo omne da
gpificum , ecclesiis ac religiosissimis monasteriis tum optimum et omne datum perfectum prove
abundare, in eoque Christifidelem in magno nit, gratias ageremus, ad ipsius Dei laudem
cultu , ac debita veneratione haberi ; incolasque ejusque fidei exaltationem , solemnem missam
et habitatores ipsos fateri et credere Beatum in capella nostra, coram nobis et Sanctæ Roma
Petrum , Apostolorum Principem , verum Christi næ Ecclesia cardinalibus, celebrari fecimus in
Vicarium in terris fuisse, nosque ejus successo die Assumptionis Beatæ Virginis, cujus apud
res esse, et Sanctam Romanam Ecclesiam tan- Omnipotentem Deum intercessione factum cre
quam matrem suam recognoscere, nec ab ea in I dimus, ut cor tuum inspiraretur ad confedera
1 In Vaticanis Regestis ; Rebello da Silva, loc. cit., tom . II, pag . 51 .
 126

Leo X tionem , dicti Emmanuelis Regis optandam , et gi , suæ curæ credito , in iis quæ ad salutem ani- An.1524Chr.
ab eo per nuntium tuum etoratorem petendam ; marum fuerint necessaria, opportune providere
ipsius vero Emmanuelis Regis animus accende- valeat, concedere parati erimus.
retur ad classem istuc mittendam et confedera- 8. Cum autem multa sint, quæ nos de Ma
tionem ipsam , quam uterque vestrum pari de- gestatis tuæ circa orthodoxam Cbristi fidem de
siderio optabat, firmandam et concludendam . votione, ae debita erga nos et hanc Sanctam Se
4. Ut vero eadem Magestas tua rem ipsam dem Apostolicam , in qua, permissione divina,
intelligat quo amore eam prosequamur , et in sedemus, obedientia bene sperare inducunt,
visceribus charitatis geramus, et quoscumque illud profecto maxiinum est, quod , utidem Em
honores ac privilegia, quæ cum nostro et hujus manuel Rex nobis significat, tibi adhuc in tenera
Sanctæ Sedis honore concedi poterunt, prout ætate constituto, ea quasi divinitus mater data
ipse E. Rex , fraterna charitate tibi devinctus, a est, quæ sanctissimis moribus ac saluberrimis
nobis petit, concedere parati sumus , dummodo documentis te, donec firmior ac maturior adven
ipsa Magestas tua ila se disponat, ut non solum tabit ætas, ita semper monebit,prout hactenus
ipsa , sed omnes etiam regnicolæ sui, ac sacer- eam monuisse percepimus, ut in spiritualibus
dotes, tam sæculares quam regulares, in iis quæ Deo placere, in temporalibus autem regnorum
fidei sunt Sanctæ Romanæ Ecclesiæ omnium tuorum regimen optime administrare possis, ac
Ecclesiarum matris conveniant, et ab ea ne in ipsi Deo gratias agere quod genitore defuncto ,
minimis quicquam discrepent. tibi reliquerit genitricem talem, quæ prudentis
5. Quod, ut facilius fieri possit, eundem Em- simi patris simul ac pientissimæ matris officium
manuelem Regem nostris litteris hortati sumus, et munus adimpleant.
ut aliquos regni sui episcopos et alios sacerdo- 9. Quapropter Magestatem tuam in Domino
tes , vita et moribus exemplares, ac sacrarum hortamur, et quo possumus affectu requirimus,
scripturarum et juris canonici peritos, ad re- ut dictæ matri te ad nostram etdictæ Sedis de
gnuin istud tuum destinare velit, ut videant quas votionem et obedientiam , ut obsequentem fi
cerimonias et quos ritus circa divinorum cele- lium , ac vere Catholicum Principem decet,
brationem servent, quove modo patriarcha Ec- parere, ac in fædere et unione cum dicto Em
clesiæ Alexandrinæ , ejus occurrente vacatione, manuele Rege inita constanter ac fideliter per
eligatur et quomodo consacretur, quibusve in- severare, ejusque nuntios ad Serenitatem tuam
dumentis ipse patriarcha et alii dicti regni tui pro tam sancto opere accedentes, pro eo devo
presbyteri etiam in divinis utantur. tionis fervore, quem ipse Emmanuel Rex te in
6. Et propterea sumptum litterarum , felicis Beatum Petrum et Sedem Apostolicam habere
recordationis, Eugenii IIII prædecessoris, in scribit tuis omnibus præsidiis et favoribus com
Concilio Florentinepsi editarum , per quas bre- plecti velis, ut te adjutore et fautore, commissa
viter et compendiose ipsius orthodoxæ fidei ve- sibi negotia feliciter exequi valeant.
ritas, quam Romana tenet et profitetur Ecclesia, 10. Hortamur insuper eandem Serenitatem
Armenis populis, ut idem per omnia saperent tuam, ut patriarcham et clericum , ac prælatos
cum Sede Apostolica data fuit, ad eundem Em- prædictos, tamquam tuos et populorum tuorum
manuelem Regem misimus per dictos regni sui veros pastores, pro nostra et Apostolicæ Sedis
episcopos et nuntios suos istuc transmittendos, reverentia omni honoris et favoris auxilio pro
quo omnes intelligant, si recte orthodoxam fi- sequi velis, et a tuis etiam subditis prosequi fa
dem servare volunt, ut ipsi Deo, qui per suam cias, ut in omnibus actionibus et cogitationibus
ineffabilem clementiam omnes vult salvos fieri, tuis, Deo propitio, prosperari , ac demum post
sincero corde ac illibato religionis candore, ser- vitæ tuæ terminum , a retributore omnium bo
vire debeant.
norum, Domino, perennis vitæ premium conse
7. Ipsi etiam patriarchæ cum ab alma urbe qui merearis.
nostra tam longis terræ marisque spatiis dis- Datum Romæ etc. , anno, etc. millesimo quin
tent, si in præmissis nobis et dictæ Romanæ Ec- gentesimo vigesimo primo, duodecimo kalendas
clesiæ, prout speramus et optamus, conformes Octobris, Pontificatus nostri anno nono (20 de
fuerint, privilegia et uberes gratias, quibus gre- setembro de 1521).
 Æthiopiæ prælatos, ut in fide perseverent, gratiasque Deo agant pro fodere corum Regis cum
Emmanuele Portugalliæ inito, hortatur

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Universis archiepiscopis, episcopis, abbatibus, præposilis, cæterisque prælatis atque principibus,

clero et universo populo Ethiopiæ et Abbiliæ ac Nili regnorum , Salutem *

Leo X
Cum classis charissimi in Christo filii nostri tim humilibus ac devotis precibus divinam ejus An. Chr.
Emmanuelis, Portugalliæ et Algarbiorum Regis magestatem orando, ut complere dignetur opus 1524
illustris, ad regnum istud, Domino concedente, suum , quod per Reges ipsos inchoare non de
incolumis pervenerit , ipseque Emmanuel Rex dignatus est;
suorum litteris certior factus ad nos scripserit, 4. Hortamur quoque, ut velitis sedulo exco
ac per ejus oratorem nobis nuntiaverit, vos fi- gitare, quæ ad honorem veri Dei et hujus San
dem Catholicam , quam quicumque vult salvus ctæ Sedis Apostolicæ, et pro honore sedentis in
>

esse firmiter credere tenetur, fideliter credere, ea spectant, et iis reverenti ac devota menteper
et Beatum Petrum , Apostolorum Principem , severetis et subditos vestros ad perseverandum
Christi Vicarium fuisse, nosque ejus successo inducatis in Domino, qui piis operibus favet, et
rem et universalem pastorem esse, miro gaudio in se operantes non deserit, firmam et validam
cor nostrum exultavit in Domino et in Jesu sa- spem gerentes, quod in omnibus actionibus et
lutari nostro . cogitationibus vestris feliciter prosperabitis, ac
1. Paterna autem consideratione attenden- demum post hujus vitæ terminos, ab ipso Deo,
tes, quod Deus , qui in excelsis habitat, vos in omnium bonorum retributore, perennis vitæ
istis adeo longinquis regnis in vera fidei unitate præmium consequemini ; vobisque persuadea
perseverasse, gratia sua vobis desuper suffra- tis quod vos, tamquam peculiares fratres et di
gante, concessit, speramus etiam quod ejusdem lectos filios nostros, in visceribus charitatis sem
Sedis clementia vobis condonabitur, ut hanc per habebimus, ac pro vobis et toto populo
Sanctam Sedem et Beatorum Apostolorum li- Christiano, nobis credito, continuas preces ef
mina libere adire, ac reverenter visitare, et ocu- fundemus ut animas vestras in ea puritate, qua
lis videre quæ fratres vestri non potuerunt, tem- creatæ et redemptæ fuerunt, earum Creatori et
pore nostro poteritis, spiritualemque inde con- Redemptori tandem reddere possilis ; nosque ta
solationem et mentis refectionem consequemini. lem gratiam consequi valeamus, ut vos aliquando
2. Merito itaque , fratres et filii nostri, post- oculis nostris inspicere, ac coram benedicere
quam hæc ex dicti Regis litteris ejusque oratore possimus. In divina autem clementia speramus
de vobis audivimus, Omnipotenti Deo hostiam quod pium desiderium nostrum aliquando ex
obtulimus jubilationis et laudis, idque vobis in audire, ac nos voti nostri hujusmodi compotes
sinuandum duximus ut, nostrorum in Domino facere dignabitur, quam etiam vos toto corde
gaudiorum participes facti, divinæ pietati nobis- et sine intermissione super hoc orare atque ex
cum gratias referatis. orare non omittetis, nostrisque paternis, tam
3. Hortamur itaque devotionem vestram , ut quam ab ipso Deo vobis missis, monitionibus ,
Christiana devotionis affectu et fidei zelo moti, alacri et prompto animo, parere curabitis.
orationes publicas fieri faciatis, partim Altissi- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
mo gratias referendo de confederatione inter millesimo quingentesimo vigesimo primo, duo
vestrum et Portugalliæ Reges, pro fidei Catho- decimo kal. Octobris, anno nono ( 20 de setem
licæ exaltatione, divina permissione inita, par- | bro de 1521) .
1 In Vaticanis Regestis ; Rebello da Silva,, loc. cit. , tom . III, pag. 54.
 Patriarclia Alexandrino Pontificis lætitiam , propter fudus inter Reges Portugallia et Ethiopia initum ,
pabam facit; eumque exorat at Sedi Apostolicæ obedientiam prastet

LEO EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Vencrabili fratri Marco, Patriarchæ Alexandrino, Salutem ?

Leo X
Magnas Omnipotenti Deo gratias nuper egi- | ipsis promittere possimus, intra paucos annos, An.Chr.
1521
mus , postquam charissimus in Christo filius Christianam fidem suos terminos longe lateque
noster Emmanuel, Portugalliæ et Algarbiorum propagaturam fore, modo nos tales præstemus
Rex illustris, per suas litteras nos certiores fe- et præbeamus, ut nobis ipsis minime defuisse
cit classem suam , quam pro fædere cum cha- videamur id quod Emmanuel et David, Reges
rissimo in Christo filio nostro David , Æthiopice præfati, temporalibus præsidiis eniti , nos vero
et Abbitio ac Nili Rege illustri, contra Sarra- spiritualibus orationibus ab Omnipotenti Deo
cenos et quoscumque alios infideles, ineundo humiliter exorare atque implorare debemus, et
miserat, divina clementia, salvam et incolumem in sancta fidei unione ita perseverare, ac incon
ad regna ista penetrasse, ac perpetuam confe- sutilem Domini tunicam , quam miles impius
derationem et amicitian inter Emmanuelem et servavit illæsam et inviolabilem , custodire, ut
David , Reges præfatos, ad Omnipotentis Dei in divinæ magestatis conspectu gratiam invenire
laudem , Christianaque fidei exaltationem fir- mereamur.
matam et conclusam fuisse, ut junctis animis ac 3. Cum autem fraternitatem tuam latere non
viribus, sanctam contra dictos infideles expedi- debeat ex illo singularis excellentiæ privilegio,
tionem suscipiant, ac Terram sanctam et vene- quod Unigenitus Dei Filius, Jesus Christus,
randum Christi, Redemptoris nostri, sepul- Petro, Apostolorum Principi, concessit, proce
chrum a Sarracenorum misera captivitate redi- dere ut omnes, tam sæculares quam ecclesias
mant, ac ipsius Christi fidem ut in cælo ita ticas dignitates, obtinentes obedientiam et re
etiam in terris triumphantem reddant; quæ verentiam , debitas et devotas nobis ethuic San
res , magno gaudio a : spirituali consolatione, ctæ Sedi Apostolicæ, præstare teneantur, pro
animum nostrum maxime replevit. pterea fraternitatem ipsam tuam in Domino
1. Illud etiam summopere nobis placuit quod hortamur, ac paterna charitate requirimus, ut
idem Emmanuel Rex, per easdem litteras suas, nos et dictam Sedem, prout teneris, filiali obe
nobis diligenter significavit se ex suorum litte- Vientia revereri, eique in ommibus deferre stu
ris ac nuntiis certum et exploratum habere re - deas.
gnorum istorum incolas et habitatores, tam lai- 4. Quod si, ut speramus et optamus, feceris,
cos quam ecclesiasticos, circa orthodoxæ fidei propriæ saluti ac etiam honori et commodo tuo
veritatem , præsertim in substantialibus idem et gregi, tuæ curæ credito , consules; nosque,
tenere quod Romaua tenet et profitetur Eccle- qui patriarchas et episcopos omnes fraterna cha
sia , credereque Beatum Petrum , Apostolorum ritate diligimus et amamus, ad omnes gratias
Principem , verum Christi Vicarium in terris et privilegia , quæ cum nostro et dictæ Sedis
fuisse , nosque ejus successorem esse, et San - honore concedi poterunt, tibi elargienda sem
ctam Romanam Ecclesiam tamquam matrem per benignos et liberales invenies; fraternitas
suam recognoscere . igitur tua de die in diem in nostra et Sanctæ
2. Præterea sacerdotes ac præsbyteros in Romanæ Ecclesiæ dilectione et obedientia pro
ecclesiis suis preces Deo fundere, ac missas et ficere, ac gregem suum in ea conservare et re
horas canonicas diurnas pariter et nocturnas di- tinere curabit.
cere et celebrare, ul merito sperare, ac nobis 5. Nos vero pii more patris continuas preces
1 In Vaticanis Regestis; Rebello da Silva, loc. cit., tom. II, pag. 56.
 129

Leo x fundemus, ut gratia Dei et Domini nostri Jesu et sciatis non solum vosmetipsos in recta Do- An.1521Chr.
Christi sit semper vobiscum, eademque frater-
>
mini via conservare , sed etiam populos et na
nitas tua, firmam et solidam de Sede Aposto- tiones proximarum gentium et regionum in ani
lica et Petri successore, vicario Jesu Christi, marum vestrarum lucrum dirigere, et una vo
spem opinionemque habens, ejusdem Sedis biscum ad vitam ducere sempiternam .
Apostolicæ dogmata, quæ ipse Emmanuel Rex, Datum Romæ apud etc. , anno etc. millesimo
nostro nomine, ad eam mittit, devote suscipiet, quingentesimo vigesimo primo, duodecimo ka
ac populis suis fideliter tradet; ut vero doctrinae lendas Octobris, anno nono (20 de setembro de
et sapientiæ lumine impleamini, quibus possitis | 1521 ).

17
 Ad infideles, Regis Portugalliæ stipendiis adversus alios infideles militantes, arma transmittendi
licentiam elargitur

ADRIANUS PAPA VI

Charissime in Christo fili noster, Salutem et Apostolicam Benedictionem

Adrianus
VI
Exponi nobis nuper fecit Magestas tua quod municationis, aliisque ecclesiasticis sententiis, An.4522Chr.
claræ memoriæ Emmanuel Rex, pater tuus, et censuris et pænis, si quas propterea etiam juxta
post ejus obitum , tu nonnullorum Maurorum litteras Apostolicas, quas in die cænæ Domini
infidelium , ad dicti Emmanuelis Regis et deinde publicari solent, quomodolibet incurristis, au
tua contra alios Mauros infideles stipendia seu ctoritate Apostolica, tenore præsentium absol
servilia in Africa militantium opera usi, et ipso- vimus ;
rum fideliter cum Christianis, contra aliosinfi- 3. Tibique et successoribus tuis ad præfatos
deles militando ductu et solertia , freti pluribus et quosvis alios infideles, tuis et successorum
victoriis potiti fuistis ; prædictorum , adversus alios infideles, stipen
1. Tuque, ut eos in tuis fide et devotione diis seu obsequiis nunc et pro tempore militan
firmius retinere,nunc ad unum , nunc ad alium , tes, arma quæcumque et alia cujuscumque ge
ex illorum capitaneis aut primatibus diversa neris munera , pro illarum personarum tantum
munera, etiam arma varii generis, prout usus modo usu quæ tibi videbuntur, in quo de tua
et necessitas exigere videbatur, dono misisti, Magestate confidimus transmittendi, absque ali
quod licuisse tibihactenus et in futurum licere cujus censuræ incursu aut conscientiæ scrupulo,
dubitas, sine Apostolicæ Sedis licentia spetiali; plenam et liberam earundem tenore præsen
quare fecisti nobis humiliter supplicari, ut con- tium, licentiam elargimur.
scientiæ tuæ in præmissis consulere, de beni- 4. Non obstantibus prædictis litteris et aliis
gnitate Apostolica dignaremur. constitutionibus et ordinationibus Apostolicis,
2. Nos igitur, hujusmodi supplicationibus cæterisque contrariis quibuscumque.
inclinati, dictum Emmanuelem Regem , patrem Datum Cæsaraugusta , sub annulo Piscatoris,
tuum, in cujus obitu apparuerunt signa contri- die XXII Maii MDXXII, suscepti a nobis Apos
tionis, et Magestatem tuam a quibusvis excom- | tolatus officii anno primo (22 de maio de 1522) .
1 Arch. nacional,> maço 3 de bullas, n.° 18 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom . II, pag. 77.
>
 Magistratus Militia Cliristi administrationem Joani, Portugallia Regi, concedit

ADRIANUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Clarissimo in Christo filio Joanni, Portugalliæ et Algarbiorum Regi illustri, Salutem

et Apostolicam Benedictionem ?

Adrianus Eximia devotionis affectus et integra fides, 3. Necnon verum et ultimum dicti magistra- An. Chr.
VI quibus nos et Apostolicam revereris Ecclesiam , tus vacationis modum , ctiamsi ex illo quævis
merito nos inducunt, ut illa tibi favorabiliter generalis reservatio, etiam in corpore juris
concedamus, quæ tuis commoditatibus fore clausa, resultet, illiusque qualitates etnaturam ,
conspicimus opportuna, et per quæ etiam Do- necnon fructuum , reddituum et proventuum
mini nostri Jesu Christi Militia magistratui, veros annuos valores, præsentibus pro expres
Portugalliæ et Algarbiorum regnis et dominiis sis habentes, motu proprio, non ad tuam vel
tuis, eorumque conservationi et utilitati oppor- alterius pro te nobis super hoc oblata petitio tui
tuna consuli possit. instantiam , sed de nostra mera liberalitate et ex
1. Cum itaque, sicut accepimus, magistratus certa scientia, magistralum prædictum , qui in
prædictus, quem quondam claræ memoriae Em- dictis regnis et dominiis ipsius Militiae dignitas
manuel Rex, genitor tuus, dum viveret, etiam principalis ac caput dictæ Militiæ existit, quovis
uxorem habens, et absque eo quod frater dictæ modo, et ex cujuscumque persona, seu per li
Militiæ esset , ex concessione et dispensatione beram resignationem alicujus de illo in dicta
Apostolica in administrationem obtinebat, ad- Curia, vel extra eam , etiam coram notario pu
ministrationem hujusmodi per obitum dicti Em- blico et testibus sponte facta , vacet; etiamsi
manuelis Regis, qui extra Romanam Curiam de- tanto tempore vacaverit, quod ejus collatio,
bitum natura persolvit cessante adhuc eo , quod juxta Lateranensis statuta Concilii, autalias ca
dum eidem Emmanueli administratio concessa nonicas sanctiones, ad Sedem Apostolicam legi
fuerat vacabat, modo vacare noscatur. time devoluta, ipseque magistratus dispositioni
2. Nos sperantes, quod 111 , qui, ut similiter Apostolicæ specialiter, vel ex quavis causa etiam
accepimus, prædictæ Militiæ ex tua pia devo- de necessitate exprimenda generaliter reserva
tione plurimum efficeris, tibique, magnanimi- tus existat, et ad illud consueverunt quis per
tate ac potentia plurimum suffragantibusmagis- electionem assumi, super eo quoque inter
tratui prædicto eris plurimum utilis, et etiam aliquos eis , cujus statum etiam præsentibus
fructuosus;volentesque tibi , qui, ut etiam acce- haberi volumus pro expresso, pendeat indecisa
pimus, in vicesimo primo tuæ ætatis anno con- cum omnibus membris, castris, cameris, juri
stitutus existis, ut statum tuum juxta regiæ bus et pertinentiis suis tibi per te, quoad vixe
exigentiam excellentiae decentius tenere, utque ris, etiamsi frater dictæ Militiæ non existas , et
sanctissimam per dictum genitorem tuum , cer- matrimonium contrahere te contigerit, tenen
tam et per te continuatam Christi nominis am- dum, regendum et gubernandum .
pliandi provinciam continuare valeas, de alicu- 4. Ita quod liceat tibi, debitis et consuetis
jus obventionis auxilio providere, nobilitatisque dicti magistratus supportatis oneribus, de re
et generositatis, ac egregiorum tuorum et dicti siduis illius, ac membrorum , castrorum et alio
genitoris, ac vestrorum majorum meritorum rum jurium prædictorum fructibus, redditibus
intuitu gratiam facere specialem . et proventibus disponere et ordinare potuerunt,

1 Arch. nacional, gav. 7.a, maço 12, n.° 21; Lour. Pires de Carvalho, loc. cit., tom. I, pag. 556 ; Candido
Mendes de Almeida, Direito civil ecclesiastico brazileiro, Rio de Janeiro 1866, tom. I, pars II, pag. 510; Re
bello da Silva, loc. cit., lom . II, pag. 134.
 132

Adrianus
VI
sicut ipsius Militiæ magistri, qui pro proventibus Apostolicis constitutionibus, et de experimendo An. Chr.
tempore fuerunt, de illis disponere et ordinare vero annuo valore fructuum , reddituum et pro 1523
potuerunt, seu etiam debuerunt, alienationem ventuum magistratus et aliorum beneficiorum ,
tamen quorumcumque bonorum immobilium de quibus pro tempore providetur seu provi
et pretiosorum mobilium dicti magistratus, et deri mandatur, ac statutis et consuetudinibus,
membrorum suorum tibi penitus interdicta, stabilimentis, usibus et naturis dictæ Militiæ ,
auctoritate Apostolica , tenore præsentium , in juramento , confirmatione Apostolica, vel quavis
administrationem concedimus, teque, quamdiu firmitate alia roboratis, privilegiis quoque et in
vitam duxeris in humanis, magistratus et mem - dultis Apostolicis dictæ Militiae, sub quibusvis
brorum prædictorum administratorem et gu- verborum formis et clausulis, etiam derogato
bernatorem , perpetuo et irrevocabiliter, modo riarum derogatoriis, fortioribus, efficacioribus
præmisso, facimus, constituimus et deputamus, et insolitis, etiam molu et scientia similibus con
curam , regimen et administrationem illorum in cessis, etiamsi forsan in eis caveatur, quod ma
spiritualibus et temporalibus tibiplenarie com- gistratus prædictus non nisi per fratres dictä
mittendo, ac omnia et singula in eisdem spiri- Militiæ , qui possessionem per fratres prædictos
tualibus et temporalibus gerendi et exercendi, emitti solitamemiserint expresse teneripossent,
que dictæ Militiæ magistri, pro tempore exis . et alias de illis , etiam per Sedem Apostolicam
tentes, gerere et exercere possunt, plenam , li- factæ concessiones, nullius sint roboris vel mo
beram et omnimodam harum serie concedi- menti , quibus omnibus, etiamsi de illis , eorum
mus facultatem , mandantes dilectis filiis ma- que totis tenoribus pro illorum sufficienti dero
jori Præceptori ac Priori conventus de Thomar, gatione speciali, ex expressa, individua, ac de
ac universis prioribus, præceptoribus, commen- verbo ad verbum , non autem per clausulas ge
datoribus, militibus et fratribus dictæ Militiæ , nerales id importantes mentio, seu quavis alia
quocumque nomine censeantur, et quacumque expressio habenda foret tenores hujusmodi præ
præfulgeant dignitate ; necnon ejusdem magis- sentibus pro sufficienter expressis et insertis
tratus, et membrorum vassallis et subditis qua- babentes, illis alias in suo robore permansuris,
tenus te, in administratorem et gubernatorem hac vice dumtaxat, motu et scientia similibus
dicti magistratus benigne recipiant etadmittant, specialiter et expresse derogamus, et deroga
necnon tibi, uti vero magistro, pareant et inten- tum esse volumus, quodque tu in vigesimo pri
dant, ac debita fidelitatis solita homagia et ju- mo tuæ ætatis tantummodo anno constitutus
ramenta prestent, consuetaque servitia, et jura existas, ut præfertur, contrariis quibuscumque.
tibi debita studeant exhibere. 8. Aut si aliquibus super provisionibus,seu
5. Quocirca venerabilibus fratribus nostris prædictarum administrationum concessionibus
Bracharensi , Ulixbonensi Archiepiscopis, ac sibi faciendis do magistratibus hujusmodi spe
Episcopo Portugallensi, per Apostolica scripta , ciales, vel aliis beneficiis ecclesiasticis in illis
motu simili mandamus, quatenus ipsi, vel duo partibus generales dictæ Sedis, vel legatorum
aut unus eorum , per se vel alium, seu alios, ejus litteras impetrarint, etiamsi per eas ad in
tibi in præmissis efficacis defensionis præsidio hibitionem , reservationem etdecretum , vel alias
assistentes, te, vel procuratorem tuum , tuo quomodolibet sit processum ; quibus omnibus
nomine , in corporalem possessionem magis- te in dicti magistratus assecutione volumus an
tratus membrorum , castrorum , camerarum , teferri, sed nullum per hoc eis quoad assecutio
juriumque et pertinentiarum prædictorum in- nem magistratuum , ac beneficiorum aliorum
ducant auctoritate nostra , et defendant indu- præjudicium generari .
ctum amotis, quibusvis detentoribus ab eodem , 9. Seu si majori Præceptori , Priori de Tho
facientes te, vel pro te procuratorem prædictum mar , aut aliis præceptoribus et commendatori
ad magistratum ,membra hujusmodi, ut est mo- bus , militibus et fratribus præfatis, vel quibus
ris, admitti, tibique de illorum fructibus, reddi- vis aliis communiter vel divisim , ab eadem sit
tibus, proventibus, juribus et obventionibus uni- Sede indultum quoad receptionem vel provisio
versis integre responderi. nem alicujus minime teneantur, et ad id com
6. Necnon a majore Præceptore, Priore de pelli , ac eis necnon vassallis et subditis præfatis
Thomar , aliisque prioribus, præceptoribus, quod interdici, suspendi velexcommunicari non
commendatoribus, militibus et fratribus dictæ possint, quodque demagistratu hujusmodi vel
Militiæ obedientiam et reverentiam , ac a vassal- aliis beneficiis ecclesiasticis ad eorum collatio
lis et subditis præfatis consueta servitia et jura, nem , provisionem , præsentationem , electionem
hujusmodi tibi debita, integra exhibere, contra- seu quamvis dispositionem conjunctim vel sepa
dictores per censuram ecclesiasticam , appella- ratim spectantibus nulli valeat provideri , seu
tione postposita, compescendo. concessio in administrationem fieri per litteras
7. Non obstantibus, felicis recordationis, Bo- Apostolicas non facientes plenam et expressam ,
nifacii Papæ VIII, prædecessoris nostri, et aliis , ac de verbo ad verbum, de indulto hujusmodi
 133

Adrianus
VI
mentionem, et qualibet alia dictæ Sedis indul- | quavis auctoritate, scienter vel ignoranter, con- An.1523Chr.
gentia generali, vel speciali, cujuscumque tenoris tigerit attentari; tu autem , charissime fili, onus
existat, per quam præsentibus non expressam , tibi injunctum sic sollicite, fideliter et pruden
vel totaliter non insertam, effectus hujusmodi ter, succedentibus annis, studeas exercere, quod
gratiæ impediri valeat quomodolibet, vel differ- exinde optati fructus succedant, quod speramus;
ri , et de qua cujusque toto tenore habenda sit tuque non immerito possis apud nos et Sedem
in postris litteris mentio specialis. prædictam commendari.
10. Nos enim tecum ut magistratum prædi- 11. Nulli ergo omnine hominum liceat hanc
ctum recipere et licite valeas, defectibus prædi- paginam nostræ concessionis, constitutionis ,
ctis, ac Lateranensis Concilii ", illisque constitu- mandati, derogationis, voluntatis, dispensatio
tionibus et ordinationibus Apostolicis, statutis nis et decreti infringere, vel ei ausu temerario
quoque et consuetudinibus, stabilimentis, usi- contraire. Siquis autem hoc attentare præsum
bus et naturis, privilegiis et indultis supradi- pserit, indignationem Omnipotentis Dei, et Bea
ctis, cæterisque contrariis nequaquam obstanti- torum Petri et Pauli, Apostolorum ejus, se no
bus , motu, auctoritate, scientia similibus spe- verit incursurum .
cialis dono gratiæ dispensamus, proviso quod Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
dictus magistratus debitis propter ea non frau- Incarnationis Dominicæ millesimo quingente
detur obsequiis, sed illius congrua supportent simo vigesimo secundo, quartodecimo kalen
onera antedicta, et insuper ex nunc irritum de- das Aprilis, Pontificatus nostri anno primo (19
cernimus et inane, si secus super iis a quoquam , de março de 1523) .
i Secundi, an. Dom . 1139, Innocentio II Pontifice.
 Redditus Olisiponensis et Eborensis diocesiun mensarum ac prioratuum colligi, illosquein
sustentationem classis, adversus in fideles paranda converti, Regi Portugalliæ concedit

ADRIANUS PAPA VI
Charissime in Christo filinoster, Salutem et Apostolicam Benedictionem

Adrianus Nuper dilectum filium nostrum Alfonsum , ,vacantem , sibi per eum , quoad viveret, tenen- An. Chr.
VI
Sanctæ Luciæ in septem soliis Diaconum Cardi- dum , regendum et gubernandum commendas- 1523
nalem, in xii vel circa sua ætatis anno consti- set, claræ memoriæ Emmanueli, Portugalliæ et
tutum , Ecclesiæ Ulixbonensis, tunc certo modo Algarbiorum Regi, tuo eteorundem Alfonsi Car
vacantis, administratorem usque ad xx ejusdem dinalis et Henrici genitoris, ut mensæ episco
ætatis annum , de fratrum nostrorum consilio , palis Egitaniensis ac prioratus Sanctæ Crucis
constituimus, et cum xx annum attingeret, de hujusmodi fructus, redditus et proventus, do
persona sua eidem Ecclesiæ providimus, ipsum , nec idem Alfonsus Cardinalis, tunc in minoribus
que illi præfecimus in Archiepiscopum et pas constitutus, ad xv dictæ ætatis annum perveni
torem , Ècclesiam vero Elborensem , etiam tunc ret, percipere, colligere et tenere, ac illos tam
certo modo vacantem , sibi per eum quoad vi- in Ecclesiæ Egitaniensis ac prioratus Sanctæ
veret tenendam , regendam et gubernandam Crucis, et Alfonsi Cardinalis hujusmodi neces
commendavimus, ac prioratum monasterii, per sitatibus, quam in prosecutione belli contra in
priorem soliti gubernari Sanctæ Crucis, Ordinis fideles Africi, prout magis cognosceret et sibi
Sancti Augustini Colimbriensis , illius commen- videretur expedire, super quo suam conscien
da, per cessionem ejusdem Alfonsi Cardinalis, tiam oneravit, convertere valeret licentiam et
in manibus nostris sponte factam ct per nos facultatem concessit.
admissam , cessante, eo quo ante commendam 2. Nos, considerantes in quo discrimine sit
ipsam vacabat modo, vacantem , dilecto filio llen- Christiana respublica constituta, præsertim post
rico de Portugallia scolari, ipsius AlfonsiCardi- quam civitas et tota insula Rhodiin Turcarum
nalis fratri germano, in octavo vel circa suæ æla- tyranni potestatem redacta fuit, nisi per reges et
tis anno constituto , sibi postquam clericali cara- principes Christianos de opportunis remediis
ctere insignitus foret per eum , quoad viveret, provideatur, sperantesque Magestatem tuam , li
tenendum , regendum et gubernandum primo cet quamplures et graves impensas, post obitum
commendavimus
monasterii Sancti;.Co. deinde , cum prioratus ejusdem Emmanuelis Regis ,genitoris tui,subire
monasterii Sancti Georgii Ordinis et dicecesis coacta fuerit, ipsius genitoris vestigia, qui pro
prædictorum , ac monasterium de Lafontes , dictæ insulæ conservatione, tempore ejusdem
Cisterciensis Ordinis, Visensis diocesis, extra Leonis prædecessoris, classem ad partes illas
Romanam Curiam , certo modo vacassent; nos destinavit , imitando, huic necessitati non defu
illa sic vacantia eidem Henrico, etiam per eum ,
turam , eidem Magestati tuæ , ut id eo facilius
quoad viveret, tenenda, regenda et guberpan- efficere ac nos juvare valeat, quod Ulixbonensis
da etiam commendavimus, prout in litteris archiepiscopalis et Elborensis episcopalis men
Apostolicis desuper confectis plenius conti- sarum ac prioratuum et monasterii de Lafontes,
netur. fructus, redditus et proventus, donec quilibet
1. Cum autem , sicut accepimus, felicis re - ex Alfonso Cardinali et Henrico, fratribus tuis,
cordationis Leo Papa X, prædecessor noster, hujusmodi ad xx eorum ætatis annum pervene
cum eundem Alfonsum Cardinalem , tunc in mi- rit, colligere, illosque, deductis jis quæ, pro re
noribus et in octavo dictæ suæ ætatis anno con- paratione et manutentione Ulisbonensis et El
stitutum , administratorem Ecclesiæ Egitanien- borensis Ecclesiarum ac prioratuum et monas
sis ad certum tempus tunc expressum deputas- terii de Lafontes, et Alfonsi Cardinalis ac Hen
set, ac dictum prioratum Sanctæ Crucis, tunc | rici hujusmodi intertentione necessaria fuerint,
1 Arch . nacional, maço 3 de bullas, n .° 16 ; maço 36, n .° 53 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom . II, pag. 140.
 135

Adrianus in sustentationem classis pro reipublicæ Chris- | tionibus et ordinationibus Apostolicis, cæteris . An.1523
Chr.
V tianæ adversus infideles necessaria defensione que contrariis quibuscumque.
parandæ , prout tibi videbitur expedire, conver- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
tere possis et valeas, licentiam et facultatem annulo Piscatoris, die XI Aprilis MDXXIII,
concedimus per præsentes. Pontificatus nostri anno primo (11 de abril de
3. Non obstantibus præmissis ac constitu- | 1523).

!
 Deferendi arma ad Mauros, qui Regi auxilium dabant, facultatem concedit

CLEMENS PAPA VII

Filho nosso in Christo muylo amado, Saude e Apostolica Bençam '

Clemens
VII
Os dias passados Leo Papa X° da benaventu- |sessem, e quaesquer merces que fossem so- An. Chr.
rada memoria, nosso primo e predecessor, sen- mente pera uso de suas pesoas, em o que de 1526
>

dolhe dicto por parte de teu padre Manuel da Sua Magestade confiava, segundo em o breve do
clara memoria, illustre Rey de Portugal e dos dicto Leo, nosso predecessor, sobre o dicto caso
Algarves, que asy elle , como Joanne da clara feyto, mais largamente se contynha.
memoria Rey, seu predecessor, sendo vido, 1. Porem , posto que tua Magestade crea por
tendo em Africa algus Mouros a seu serviço e razam desta licença e faculdade concedida ser
soldo, com seu deligente e fiel serviço, com a elle a mesma licença e faculdade concedida ,
ajuda do Senhor, muytas victorias contra os imi- por ser socessor em o reyno do dicto Manuel
gos ouveram , e estenderam seu poder e reyno ; Rey , com todo por mor seguridade deseja as
e por ter esses Mouros mais seguros acustuma- dictas letras de concessam e licenca e faculdade
ram enviar aos capitães dos dictos Mouros al- sobredicta serem aprovadas e confirmadas per
guas merces e armas com que lhes parecia que nós e per esta Sancta Sec Apostolica ; pollo qual
elles folgariam ; e ainda que o dicto Rey Ma- nós , o qual , quanto com Deus podemos, de boa
nuel cria que asy a elle como ao dicto Joanne, vontade, as supricações de todos os reys, mor
seu predecessor, era licito isto fazer sem scru- mente dos devotos d'esta Sancta See , concede
pulo de consciencia , porem por mor clareza de mos, inclinados a tuas supricações, per Apos
consciencia elle desejasse aver da See Aposto -tolica auctoridade, per o leor das presentes,
lica absoluçam e licença ao deante, o mesmo aprovamos e confirmamos as dictas letras e li
Leam , em esta parte inclinado á suplicaçam do cença e faculdade .
dicto Manuel Rey , per suas letras em forma de 2. E por mais segura cautela , per a dicta au
breve, per Apostolica auctoridade, asolveo os ctoridade e teor, damos a tua Magestade licença
dictos Joanne e Manuel Reys de quaesquer sen- e faculdade enteyra e livre de enviar quaesquer
tenças, censuras e penas descomunham e dou- merces e armas aos dictos Mouros e a outros
tras quaesquer ecclesiasticas penas, se por ra- infieis, que, como he dicto, andarem na guerra
zam do que dicto he em alguas ouvessem encor- a teu soldo ou custa , ou em outra maneira
rido, segundo as bullas Apostolicas que se cus- quando a ty parecer que convem , e esto sem
tumam pubricar na cea do Senhor ; e deu ao medo de alguma censura ou scrupulo de con
dicto Manuel Rey e a seus sucessores comprida sciencia, sobre o qual nós a tua encarrega
licença e faculdade livre de, sem receo de algu- mos.
ma censura e sem scrupulo de consciencia , en- 3. Nam obstante quaesquer constituições,
viar aos dictos Mouros e a quaesquer outros in- ordenações Apostolicas, e todas aquellas que o
fieis, que entam ou por os tempos andassem diclo nosso predecessor derogou, e outros
em guerra contra outros infieis, pelleiando a quaesquer contrairos, etc.
seu soldo ou custa , quaesquer armas que qui- A VII de março de 1524.

1 Originale non invenitur in Nation. Archiv., sed tantum lusitanam , quam damus, versionem : maço 15 de
bullas, n .° 5 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom . II, pag. 209.

1
 Regem exorat ut aliquantum diminuere velit de lucro aromatum ab Oriente allatorum , ut eorum
emptio omnibus facilior esset

CLEMENS PAPA VII

Charissime in Christo fili noster, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Clemens
VII
Nisi honoris et nominis tui eam curam gere- 1 æquum et debitum , cui tu satisfacere in pri- An.1524Chr.
remus, quam noster paternus in tuam Sereni- mis debes, Deoque esse gratus, qui te ad re
tatem amor postulat, quæ ad nos delata sunt, giam evexit dignitatem , ut esses populis omni
et quotidie deferuntur, non ita movissent ani- bus proficuus et salutaris ; nos præterea, ad
mum nostrum , sicut moverunt, ut hac de re veram utilitatem tuam, et ad verum laudem
primum cum Serenitate tua agendum putare- pertinere arbitramur diminuere aliquantum de
mus . hujusmodi lucro, et multum justi honoris acqui
1. Cum enim ab initio illorum temporum , rere.
quibus claræ memoriæ Emmanuel , genitor tuus, 3. Ac de re multi locuti sumus cum dilecto
a regionibus Orientis omnium fere genera aro- filio Michaele Silva, oratore apud nos tuo, qui
matum ad nostras partes afferre cæpit, in vir prudens et admodum probus audire potuit
omnium animis spes et lætitia exorta fuisset, hujusmodi querellas et presens intelligere quan
quod illorum et uberiorem copiam et faciliorem tum ob eam causam de Serenitatis tuæ fama et
comparationem omnes fore arbitrabantur, res gloria, si in eo persisteres, detraheretur, cui
in contrarium ita conversa est, ut ad nos et ad etiam commisimus ut ad te scriberet.
Sedem Apostolicam quotidie veniant querellæ, 4. Nos, si tu, quemadmodum quidem decet
nec jam singulatim, sed populariter imploran- et fas est, auctoritatem et gratiam nostram in re
tium auctoritatem nostram ,et obsecrantium , ut hac valere apud animumtuum permiseris, ad
huic tanto totius Italiæ, ac fere reliquæ Chris- hibuerisque operam et diligentiam , ut horum
tianitatis incommodo sucurrere velimus, quo- incommodorum levatio fiat, efficies rem tibi , ut
rum nos preces justas præsertim non possumus vere judicamus, et utilem et honestam , gratum
negligere . ipsi quidem et maxime acceptum a tua Sereni
2. Itaque ad Serenitatem tuam scribendum tate habituri sumus .
duximus , illam in Domino plurimum hortantes, Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
ut re diligenter considerata remedium aliquod annulo Piscatoris , die IX Aprilis MDXXIIII,
adhibere velit, quo tantum populorum ac gen- Pontificatus nostri anno primo (9 de abril de
tium hoc intolerabili onere levetur, præter enim | 1524).
1 Arch. nacional, maço 20 de bullas, n.° 8 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom. II, pag. 210.
.

18
 Ad Lusitania et Ethiopiæ Reges dimittit Pontifex oratoren Regis Arabiæ deserta , flagitantem
conjunctionem armorum contra Mahometomos et Arabes

CLEMENS PAPA VII

Charissimo in Christo filio nostro David Almazarani, Abassiæ et Ethiopiæ Regi illustri, etc.'

Clemens Ductus est ante conspectum nostrum is, qui tatem tuam , dirigere instituimus, ut cum uter- An. Chr.
VII
Serenitati tuæ has litteras reddet, David Salo- que vestrum , tuaque præcipue Serenitas eorum 1525
monis, Hebræus, ex deserta Arabia ac monte et locorum , et hominum notitiam habere, vel
Thabor , ut ipse retulit, profectus, ubi innume- explorare certius possit, huic fidem pro com
rabilem suæ gentis multitudinem sedes habere, pertis habere, opemque, si vobis ita videatur,
seque in ea regio stemmate ortum , fratreque præstare possitis, cum præsertim ad vos am
Regis enarravit. Causa tamen tam longi itineris, bos, si quid hinc commodi futurum est, et ma
atque ad nos profectionis suæ eam fuisse inter- jus et celerius, quam ad Christianos cæteros
pretes explicarunt, ut cum inter ejus gentem procuraturus sit.
prædictam Maurosque et Arabos, Mahometis 2. Nos igitur, qui Serenitatem tuam in Æthio
cultores, finitimos gravia bella intercedant, qui- pia ora crucis vexillum tenentem charissimi in
bus ipsi nulla in re, præterquam tormentis æneis, Christo filii loco habemus, paterneque benevo
inferiores sint, nos ejus gentem adversus com- lentia et amore peculiari prosequimur, sicut non
munes hostes Mahometanos vel ope vel com- inviti hanc occasionem salutandi et scribendi ad
mendatione apud Christianos Reges nostra ju- te accepimus, ita hunc hominem benigne a te
vare vellemus; id enim si fieret pollicitus est, et audiri, et si quid vel tibi in propinquo regnanti,
suam gentem hoc beneficium Sedi Apostolicæ vel Christianis cæteris commodi afferri posse
ac nomini Christiano obnoxiam semper fore, et videatur, foveri et juvari optamus; quod enim
superatis Mauris finitimis, quod interloquendum adversus Mahometanos, qui tantum orbis Chris
videbatur confidere, aliquod magnum commo- tiani, nostris ex discordiis et peccatis, occupant,
dum , vel Ægypto per ipsos Hebræos oppugnan- nostrisque assiduas inferunt clades, bellandi se
da , vel Turcis aliqua ex parte lacessendis ad cupidos ostendunt, soleatque interdum Deus
Christianos pervenire posse. inimicos castigare cum inimicis, eos licet He
1. Hæc nos, qui remoti ab illis locis longe bræos nostra apud te commendatione dignos ju
absumus, neque cognoscere penitus cujusmodi dicavimus; tua vero Serenitas hac in re tantum
sint ex ipsius David relatione potuimus, neque deinde exequetur, quantum et virtuti et pru
voluimus omnino negligere ; sed eum ita cupien- dentiæ conveniat suæ.
tem et petentem primo ad charissimum in Chris- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , IV Fe
to filium nostrum Joannem , Portugalliæ et Al- bruarii 1525, Pontificatus nostri anno secundo
garbiorum Regem illustrem , deinde ad Sereni- | (4 de fevereiro de 1525) .
i Raynald, loc. cit., ad an. 1525, n.º 93.
 Regem Portugallia hortatur, ut in executione litterarum Apostolicarum , quibus prioratum Sancti
Spiritus de Azamor Stephano Ribeiro de Almeida contulerat, opportunos favores præbeat

CLEMENS PAPA VII

Charissime in Christo fili noster, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Clemens Contulimus nuper dilecto filio Stephano Ri- nostris litteris sub plumbo expeditis plenius ei- An. Chr.
VII
beiro de Almeida, dilecti filii et secundum car- dem tuæ Magestati constabit. Hortamur igitur
nem nepotis nostri Hippolyti , Sanctæ Praxedis Serenitatem tuam in Domino, ut dicti Stephani ,
Diaconi Cardinalis, de Medicis nuncupati, ser- qui tuæ Magestatis fidelissimus subditus est,
vitiis insistendo, familiari continuo commensali procuratoribus in executione dictarum et asse
nostro, prioratum sæcularis et collegiatæ Eccle- quenda ejusdem prioratus possessioneopportu
siæ Sancti Spiritus oppidi civitatis nuncupati de nos favores præberi facere velis,juxta dictarum
Azamor, Zaphiensisdioecesis, tunc per obitum sub plumbo litterarum tenorem et continentiam .
bonæ memoriæ Gundisalvi , olim Episcopi Ca- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
lamensis, extra Romanam Curiam defuncti, va- annulo Piscatoris, die XXIIII Aprilis MDXXXII,
cantem , ad quem tua Magestas, sicut accepimus, Pontificatus nostri anno nono ( 24 de abril de
eundem Stephanum præsentaverat, proutex aliis | 1532) .
1 Arch . nacional, maço 19 de bullas, n.° 30 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom. II, pag. 343.
 Cedula consistorialis erectionis Ecclesiæ Funchalensis in metropolitanam ac erectionis
quatuor parochialium in cathedrales

CEDULA CONSISTORIALIS

Clemens Reverendissime et illustrissime domine, do- ipsarum Sancti Jacobi et Sancti Thomæ , ac de An. Chr.
1533
VII mine mihi colendissime: Goa, necnon Sancti Michaelis Ecclesiarum ca
1. Hodie Sanctissimus in Christo Pater et pitulo, ac clerum et populum civitatum et dice
dominus noster, dominus Clemens, divina Pro- cesium earundem pro suis provisionibus, clero
videntia, Papa VII, in suo consistorio secreto, et populo ; ita quod ipsi, quoad omnia metropo
ut moris est, ad relationem meam : cum Sancti- litica et archiepiscopalia jura, necnon superio
tas sua, in terris et insulis, olim per claræ me- ritatem etjurisdictionem pro tempore existenti
moriæ Reges Portugalliae et Algarbiorum , tunc archiepiscopo Funchalensi subjecti existerent,
in humanis agentes, e manibus infidelium ere- et tamquam membra capiti obsequentes illi obe
ptis, ac de novo inhabitatis, et eorum tempo- dire, et de eisdem archiepiscopalibus juribus
rali dominio subjectis, Sancti Jacobi et San- respondere tenerentur, concessit et assignavit;
cti Thomæ , ac de Goa , necnon Sancti Michae- necnon archiepiscopo Funchalensi pro tempore
lis Ecclesias cathedrales, ac civitates et diæceses existenti, ut in dicta sibi data provintia omnia
pro quatuor episcopis, qui fidelibus partium et singula, quæ alii archiepiscopi in eorum pro
illarum præessent, de reverendissimorum do- vintiis facere et exercere consueverunt, facere
minorum meorum, Sanctæ Romanæ Ecclesiæ et exercere , illeque et dicta Ecclesia Funcha
cardinalium, consilio , Apostolica auctoritate, lensis omnibus et singulis privilegiis, immuni
erexisset et instituisset, et in eisdem insulis aut tatibus, exemptionibus, favoribus, gratiis, con
partibus illic vicinis, aliqua sedes metropolitica, cessionibus et indultis, quibus alii archiepiscopi
ad quam ipsi Christifideles, cum metropolitana et Ecclesiæ archiepiscopales de jure, vel con
officio opus foret, recurrere possent, non esis- suetudine, ac alias quomodolibet utuntur, po
teret, ut Ecclesiæ ipsæ sic de novo erectæ per- tiuntur et gaudent, ac uti, potiri et gaudere po
fectius dirigentur, et iidem episcopi eo res ec-
> terunt quomodolibet in futurum , uti potiri et
clesiasticas cum majori maturitate tractarent , ad gaudere libere et licite valerent indulsit.
divini nominis laudem et gloriam , et Christifi- 2. Non obstantibus constitutionibus et ordi
delium animarum salutem ,serenissimo Principe nationibus Apostolicis, cæterisque contrariis
Joanne, Portugalliæ et Algarbiorum Rege illus- quibuscumque .
tre, humiliter supplicante, Ecclesiam Funcha In quorum fidem , præsentem cedulam fieri
lensem , olim per felicis recordationis Leonem et nostri parvi sigilli jussimus et fecimus im
Papam X in cathedralem, dicta auctoritate , ere- pressione munirifecimus (sic), eamque manu
ctam , quæ de jure patronatus ipsius Joannis propria subscripsimus.
Regis existit, tunc per obitum bong memorie Datum Bononiæ in ædibus nostræ solitæ re
Didaci, Episcopi Funchalensis , extra Romanam sidentiæ , anno a Nativitate Domini millesimo
Curiam defuncti , pastoris solatio destitutam , quingentesimo trigesimo tertio, die vero ultima
de simili consilio et Apostolicæ potestatis ple- mensis Januarii, Pontificatus prælibati Domini
nitudine , in metropolitanam cum archiepisco- nostri Papæ anno decimo (31 de janeiro de
pale dignitate, jurisdictione et superioritate, ac 1533) .
crucis delatione et aliis metropoliticis insigniis,
dicta auctoritate, erexit et instituit, ac illi civi
tates et dioeceses prædictas pro provincia, et A. , Cardinalis Sanctorum quatuor.
1 Arch. nacional, maço 13 de bullas, n.°0 30 ; Rebello da Silva, loc . cit ., tom . II, pag. 416.
 Erectio episcopatus Sancti Jacobi Capitis Viridis

CLEMENS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Clemens
VII
Pro excellenti præeminentia Sedis Apostoli- colas utriusque sexus, nunc et pro temporeexis- An.1533Chr.
cæ, in qua post Beatum Petrum , Apostolorum tentes, ac ecclesias, clerum , populum , personas
Principem , imparibus licet meritis, pari tamen sæculares et Ordinum quorumcumque regula
auctoritate, constituti sumus in irriguo militantis res, monasteria , hospitalia et pia loca, ac bene
Ecclesiæ agro Romanum Pontificem , novas epis- ficia ecclesiastica sæcularia et Ordinum quorum
copales sedes ecclesiasque plantare dignum ar- cumque regularia, a diocesi Funchalense, cu
bitramur , ut per hujusmodi novam plantationem jus antea erant, ac ab omni jurisdictione, supe
populorum augeatur devotio , divinus cultus flo- rioritate, correctione, visitatione, dominio et
reat, animarum salus eveniat, et loca ad id apta potestate archiepiscopi Funchalensis nunc et pro
dignioribus titulis et condignis favoribus illus- tempore existentis, necnon a mensa archiepis
trentur, ac propagatione novæ sedis, honorati- copali Funchalensi fructus incertos dictæ paro
que præsulis assistentia et regimine, cum Apos- chialis ecclesiæ , jura episcopalia nuncupatos,
tolicæ auctoritatis amplitudine, ac orthodoxæ qui per episcopum Funchalensem , pro tempore
fidei profectu et exaltatione, populi ipsi propo- existentem , percipi consueverant, sexaginta sex
situm eis æternæ felicitatis præmium facilius ducatorum auri de camara, secundum commu
valeant adipisci , dignaque eorum retributio ce- nem æstimationem , valorem annuum non exce
dere possit aliis in exemplum . dentes, perpetuo separamus, dimembramus,
1. Sane cum nos nuper cathedralem Eccle - eximimus ac totaliter liberamus;
siam Funchalensem , in insula Madere, regni 2. Necnon oppidum prædictum in civitatem,
Portugalliæ consistentem ,eidem sedi immediate quæ Sancti Jacobi nuncupetur, ac parochialem
subjectam , ac de jure patronatus charissimi in ecclesiam prædictam in cathedralem , sub eadem
Christo filii nostri Joannis, moderni Portugalliæ invocatione Sancti Jacobi, ac in ea episcopalem
et Algarbiorum Regis illustris, ex privilegio dignitatem pro uno episcopo, Sancti Jacobi nun
Apostolico, cui non est hactenus in aliquo dero- cupando, qui eidem Ecclesiæ SanctiJacobi præ
gatum , existentem , tunc per obitum bonæ me- sit, ac illius ædificia ampliari, et ad formam ca
moriæ Didaci, olim Episcopi Funchalensis, ex- thedralis Ecclesiæ redigi procuret et faciat, ac
tra Romanam Curiam defuncti, pastoris regimine in ea illiusque civitate ac diocesi dignitates, cà
destitutam , in metropolitanam erexerimus ; et nonicatus et præbendas, ecclesias, aliaque bene.
insula Sancti Jacobi ejusdem regni satis com- ficia ecclesiastica, cum cura et sine cura, erigat
petenter habitetur et frequentetur, ac in ea op- et instituat, ac alia spiritualia conferat et semi
pidum de Ribeira Grande, satis celebre, et in net , prout divini cultus augmento, et animarum
eo una parochialis ecclesia satis insignis exis- saluti cognoverit expedire, cum sede ac mensa
tant, nos, habita super iis com fratribusnostris episcopali et aliis insigniis ac jurisdictionibus
deliberatione matura, de illorum consilio, et episcopalibus, necnon privilegiis , immunitati
Apostolicæ potestatis plenitudine, ad omnipo- bus, facultatibus et gratiis, quibus aliæ cathe
tentis Dei laudem et gloriam , ac totius curiæ drales Ecclesiæ et earum præsules in regno Por
cælestis jubilationem , auctoritate Apostolica , tugalliæ prædicto quomodolibet utuntur, po
tenore praesentium , cum Joannis, Regis prædi- tiuntur et gaudent, ac uti , potiri et gaudere
cti , ac dilecti filii Martini a Portugallia, moderni poterunt in futurum , perpetuo erigimus et in
Electi Funchalensis, ad hoc respective expres- stituimus;
sus accedat assensus, insulam Sancti Jacobi et 3. Ac eidem Ecclesiæ Sancti Jacobi, oppi
oppidum ac parochialem ecclesiam prædictam , dum in civitatem erectum pro civitate , ac San
illorumquedistrictus, territoria, villas, loca , in- cti Jacobi prædictam , et de Santo Antam , ac
1 Arch . nacional, maço 18 de bullas, n.º 18; Rebello da Silva, loc. cit., tom . II, pag. 418.
 142

Clemens de San Vicente, et de Sancta Luzia, ac de San - 1 5. Necnon jus patronatus, et præsentandi An. Chr.
VII
cto Nicolao, et de Mayo, ac do Fogo, et do Sal, infra annum , propter loci distantiam , nobis et 1533
de Boa Vista a Brava insulas, ac spatium tri- Romano Pontifice, pro tempore existenti, perso
centarum quinquaginta leucarum terræ firme , nam idoneam ad ipsam Ecclesiam Sancti Ja
incipiendo aa flumine Gambia , prope promonto - cobi, quoties illius vacatio, hac prima vice ex
rium seu locum Cabo Verde, et continuando us- cepta , occurrerit, per nos et Romanum Pontifi
que ad promontorium seu locum , Cabo de Pal- cem , pro tempore existentem , in ejusdem Ec
mas nuncupata, et flumen Sancti Andreæ dicti clesiæ Sancti Jacobi, Episcopum et pastorem ,
regni, illorumque districtus ac territoria pro ad præsentationem hujusmodi præficiendum , ei
diæcesi, illorumque incolas et habitatores pro dem Joanni, ac pro tempore existenti Regi Por
clero et populo, ita ut in illis episcopus Sancti tugalliæ, perpetuo reservamus et concedimus ;
Jacobi ,, qui pro tempore fuerit, episcopalem 6. Non obstantibus constitutionibus et ordi
jurisdictionem , auctoritatem et potestatem exer- nationibus Apostolicis, ac dictæ Ecclesiæ Fun
cere, ac omnia et singula quæ alii quicumque chalensis, etiam juramento , confirmatione Apos
episcopi in suis Ecclesiis, civitatibus ac dicece- tolica vel quavis firmitate alia roboratis , statutis
sibus facere quomodolibet possunt, facere libere et consuetudinibus, cæterisque contrariis qui
et licite valeant ; buscumque.
4. Ac mensæ episcopali Sancti Jacobi hujus- 7. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
modi , pro ejus dote , fructus, redditus et pro- paginam nostræ separationis, dimembrationis,
ventus incertos prædictos, necnon redditus an- exemptionis, liberationis, erectionis, institutio
nuos quingentorum auri in auro largorum , ex nis, applicationis, appropriationis, assignatio
annuis redditibus, ad ipsum Joannem Regem nis, reservationis et concessionis infringere, vel
spectantibus, et per eum ad hoc liberaliter as- ei ausu temerario contraire. Siquis autem hoc
signatos, perpetuo concedimus, assignamus, attentare præsumpserit, indignationem Omni
applicamus et appropriamus, ipsamque Eccle- potentis Dei, ac Beatorum Petri et Pauli, Apos
siam Sancti Jacobi et illius pro tempore præsu- tolorum ejus, se noverit incursurum .
lem eidem Ecclesiæ Funchalensi, ac illius pro Datum Bononiæ , anno Incarnationis Domi
tempore archiepiscopo, juremetropolitico , sub- nicæ millesimo quingentesimo trigesimo secun
jicimus, ac in suffraganeam et suffraganeum res- do, pridie kalendas Februarum , Pontificatus
pective assignamus ; nostri anno decimo (31 de janeiro de 1533).
 Blasium Neto, primum Sancti Jacobi Capitis Viridis Episcopum , Regi commendat

CLEMENS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Joanni, Portugalliæ et Algarbiorum Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Clemens Gratiæ divinæ præmium et humanæ laudis eos verbis et operibus pro Regis Æterni gloria An.Chr.
1533
VII præconium acquiritur, si per sæculares princi- venerari, Serenitatem tuam regiam rogamus et
pes, Ecclesiarum prælatis, præsertim pontificali hortamur attente quatenus eundem Blasium
dignitate præditis, opportuna favoris præsidium Electum ac dictam Ecclesiam, su curæ com
et honor debitis (sic) impendatur. missam , habens pro nostra et Apostolicæ Sedis
1. Hodie siquidem Ecclesiæ Sancti Jacobi, reverentia propensiuscommendatos,in amplian
certo tunc expresso modo pastoris solatio des- dis et conservandis juribus suis, sic eos benigni
titutæ, de persona dilecti filii Blasii, Electi San- favoris auxilio prosequaris, quod ipse Blasius
cti Jacobi, nobis et fratribus nostris , ob suorum Electus, tuæ celsitudinis fultus, præsidio in
exigentiam meritorum , accepta , de ipsorum fra- commisso sibi curæ pastoralis officio possit,
trum consilio, Apostolica auctoritate, providi- Deo propitio, prosperari; ac tibi exinde a Deo
mus, ipsumque illi præfecimus in Episcopum perennis vitæ præmium , et a nobis condigna
et pastorem , curam et administrationem ipsius proveniat actio gratiarum .
Ecclesiæ sibi in spiritualibus et temporalibus Datum Bononiæ, anno Incarnationis Domi
plenarie committendo, prout in nostris indecon- nicæ millesimo quingentesimo trigesimo se
fectis litteris plenius continetur. cundo, pridie kalendas Februarum , Pontifi
2. Cum itaque, fili charissime, sit virtutis catus nostri anno decimo (31 de janeiro de
opus Dei ministros benigno favore prosequi, ac | 1533).
o
1 Arch. nacional, maço 11 de bullas, n.° 5; Rebello da Silva, loc. cit., tom. II, pag. 415.
>
 Cedula consistorialis de erectione episcopatus insulæ Sancti Michaelis, et de prefectione
D. Emmanuelis de Noronha eidem Ecclesia

CEDULA CONSISTORIALIS

Clemens
VII
Reverendissime et illustrissime domine, do- mento et animarum salute cognoverit expedire, An. Chr.
mine mihi colendissime : cum sede et aliis insigniis ac jurisdictionibus 1533
1. Hodie Sanctissimus in Christo Pater et episcopalibus, necnon privilegiis, immunitati
dominus noster, dominus Clemens, divina Pro- bus et gratiis , quibus aliæ cathedrales Ecclesiæ
videntia, Papa VII , in suo consistorio secreto, et alii præsules dicti regni , de jure vel consue
ut moris est , ad relationem meam : cum Sancti- tudine utuntur, potiuntur et gaudent, ac uti ,
tas sua Ecclesiam Funchalensem in insula Ma- potiri et gaudere poteruntquomodolibet in fu
deræ , regni Portugallia consistentem , olim per turum , Apostolica auctoritate, erexit et instituit ,
felicis recordationis Leonem Papam X in cathe- ac perpetuam vicariam ipsius erectæ Ecclesiæ
dralem erectam et Sedi Apostolicæ immediate dignitatem inibi post pontificalem majorem
subjectam , quæ de jure patronatus serenissimi esse , el modernum ipsius Ecclesiæ perpetuum
domini Joannis, Portugalliæ et Algarbiorum Re- vicarium illam, absque alia provisione sibi de
gis, ex privilegio Apostolico , cui non est hacte- super facienda, retinere posse voluit ;
nus in aliquo derogatum , existit, tunc per 2. Necnon insulam Sancti Michaelis, ac ter
obitum bonæ memoria Didaci, olim Episcopi ritorium seu districtum oppidi seu pagi hujus
Funchalensis, extra Romanam Curiam defuncti, modi, pro diæcese illorumque incolas et habi
vacantem , in metropolitanam Ecclesiam , cum tatores, pro clero et populo, ita ut episcopus
archiepiscopali dignitate, de reverendissimo- Sancti Michaelis, qui pro tempore fuerit, in il
rum dominorum meorum , Sanctæ Romanæ Ec- lis episcopalem jurisdictionem, auctoritatem et
clesiæ cardinalium consilio, Apostolica auctori- potestatem libere exercent, ac fructus etiam in
tate, erexisset et instituisset, ac parochialis certos dictæ erectæ Ecclesiæ , jura episcopalia
Ecclesia Sancti Michaelis, seu alias in litteris nuncupatos, qui per episcopum Funchalensem ,
exprimenda, in insula Sancti Michaelis ejusdem pro tempore existentem , tamquam dictarum in
regni, cui per vicarium perpetuum in divinis sularum ordinarium, percipi consueverant, va
deserviri consueverat, insignis et nobilis, ac ca- lore ccclx ducatorum auri de camara , secun
thedrali honore digna censeretur, ad Omnipo- dum communem æstimationem non excedente ;
tentis Deilaudemetgloriam , ethonorem Bea- 3. Necnon annuos redditus ducatorumdu
tissimæ et gloriosissima semper Virginis Mariæ , centorum auri in auro largorum ex annuis red
ejus Genitricis, necnon totius curiæ cælestis ju- ditibus, ad ipsum Joannem Regem , in dicta in
bilationem , præfato Joanne Rege, hoc eidem sula Sancti Michaelis spectantibus, de ipsius
Sanctitati suæ supplicante, de simili eorundem Joannis Regis consensu , mensæ episcopali di
reverendissimorum dominorum meorum consi- ctæ Ecclesiae perpetuo concessit et assignavit et
lio et Apostolicæ potestatis plenitudine, oppi-applicavit, ipsamque erectam Ecclesiam inter
dum seu pagum , in quo dicta Ecclesia Sancti alias archiepiscopo Funchalensi, pro tempore
Michaelis, sive alias nuncupata, consistit, civi-
existenti , subjecit, et illius præsulem pro suf
tatis titulo insignivit, illudque in civitatem, quæ
fraganeo concessit et assignavit;
Sancti Michaelis nuncupetur, ac dictam Eccle- 4. Ac jus patronatus , et præsentandi infra
siam Sancti Michaelis in cathedralem , sub eadem annum, propter loci distantiam, personam ido
invocatione, pro uno episcopo, Sancti Michaelis neam ad dictam erectam ecclesiam, quotiens il
nuncupando, qui illi præsit,acillius ædificia am- lius vacatio, hac prima vice excepta, pro tem
pliari, et ad formam cathedralis Ecclesiæ redigi pore occurrerit, Romano Pontifice, pro tempore
faciat et procuret, necnon in ea ac illius civitate existenti, per eum ejusdem Ecclesiæ episcopum
et diæcesi dignitates, canonicatus et præbendas, et pastorem , ad præsentationem hujusmodi
aliaque beneficia ecclesiastica, cum cura et sine præficiendam , præfato Joanni et pro tempore
cura, erigat et instituat, et alia spiritualia con - existenti Portugalliæ et Algarbiorum Regi, per
ferat atque seminet, prout pro divini cultus au - petuo reservavit et concessit;
1 Arch . nacional, maco 12 de bullas, n.º 4 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom. II, pag. 421 .
 145

Clemens 5. Et insuper præfatæ erectæ ecclesiæ sic ab |ad beneficia quæcumque, etiam , ut præfertur, An.1533Chr.
VII
eadem primæva erectione vacanti, de persona qualificata, et aliis facultatibus sibi quomodoli
domini Emmanuelis de Noronha , clerici, in litte- bet concessis, uti, et beneficia, sub illis compre
ris exprimendi (sic), in præsbyteratus ordine hensa acceptare, et illa sibi conferri seu com
constituti, de simili consilio, dicta auctoritate, mendari facere, illaque, necnon si illa immineat
providit, ipsumque illi in episcopum præfecit et beneficia litigiosa hujusmodi consequi, ac in ti
pastorem , curam et administrationem ejusdem lulum et commendam, ut prius quoad vixerit
erectæ Ecclesiæ sibi in spiritualibus et tempo. retinere, ac quascumque pensiones annuas sibi
ralibus plenarie committendo; super quibusvis fructibus, redditibus et proven
6. Ac cum eodem Emmanuele, ut statum tibus ecclesiasticis assignatas, etiam ut prius,
suum , juxta pontificalis dignitatis exigentiam , quoad vixerit, percipere libere et licite valeat,
decentius tenere valeat, quod etiam postquam motu proprio , dicta auctoritate, dispensavit .
in vim provisionis et præfectionis prædictæ pa- 9. Decernens beneficia obtenta et jus pro
cificam possessionem seu quasi regiminis et ad- pterea non vacare, et commendas non cessare,
ministrationis dictæ erectæ ecclesiæ , ac illius ac uniones dissolutas non esse , necnon reserva
bonorum , seu majoris partis eorum assecutus tiones, gratias , mandata, dispensationes, in
fuerit, et munus consecrationis susceperit, om- dulta , regressus et accessus, ac facultates non
nia et singula beneficia ecclesiastica, cum cura expirare , et pensiones hujusmodi extinctas non
et sine cura , sæcularia et quorumvis Ordinum esse, irritum quoque, etc.
regularia, quæ etiam ex quibusvis concessioni- 10. Ac voluit et concessit Sanctitas sua be
bus et dispensationibus Apostolicis in titulum neficia per ipsum Emmanuelem obtenta, ac in
et commendam , ac uti invicem.seu aliis etiam quibus, et ad quæ jus sibi competit, illorumque
ad tempus unita et alias obtinet; qualitates, invocationes, denominationes, eccle
7. Necnon in quibus et ad quæ jus sibi quo- sias, situationes, civitates, dioeceses, ordines,
modolibet competit quæcumque, quodcumque dependentias, ac veros annuos valores, necnon
et qualiacumque sint, etiam si sæcularia, cano- pensionum prædictarum quantitates , tam con
nicatus et præbendas, dignitates etiam majores junctim quam divisim , et beneficiorum litigio
et principales, personatus, administrationes vel sorum status litium, necnon tenores gratiarum
officia, etiam curata et electiva in cathedralibus, prædictarum , si opus fuerit,exprimi, seu in toto
>

etiam metropolitanis, vel collegiatis Ecclesiis, vel in parte, pro expressis haberi posse in lit
regularia vero beneficia hujusmodi, monasteria, teris absolveris eundem dominum Emmanue
prioratus, præposituræ , præpositatus, dignita- lem a censuris ad effectum .
tes , etiam conventuales, personatus , adminis- In quorum fidem præsentem cedulam fieri,
trationes vel officia, etiam curata et electiva , et et mei parvi soliti sigilli jussi et feci impressio .
tam illa quam sæcularia beneficia hujusmodi de ne muniri , eamque manu propria subscripsi.
jure patronatus laicorum , ac inter eum et quos- Datum Bononiæ in ædibus nostræ solitæ re
cumque alios litigiosa existant, ut prius quoad sidentiæ, anno Domini a Nativitate ejusdem ,
vixerit, etiam una cum dicta erecta Ecclesia millesimo quingentesimo trigesimo tertio, die
quamdiu illi præfuerit, retinere, ac in litigiosis vero ultimamensis Januarii , Pontificatus præli
jus suum prosequi, consequi et habere, et non bati Sanctissimi domini nostri Papæ anno deci
deductum deducere ; mo (31 de janeiro de 1533) .
8. Necnon quibusvis reservationibus, man
datis, gratiis , dispensationibus, indultis, regres
sibus et accessibus, ac regrediendi et accedendi A., Cardinalis Sanctorum quatuor.

19
 Cedula consistorialis de prafectione Ecclesia metropolitana Fwachalensis
pro D. Martino a Portugallia

CEDULA CONSISTORIALIS

Clemens Reverendissime et illustrissime domine, do- Apostolicis in titulum et commendam , ac ut in- An. Chr.
1533
sicem seu aliis ad tempus unita et alias obtinet,
vil mine mihi colendissime:
1. Hodie Sanctissimus in Christo Pater et do- necnon in quibus et ad quæ jus sibiquomodoli
minus noster, dominus Clemens, divina Provi- betcompetit , quæcumque , quodcumque et qua
dentia , Papa VII, in suo consistorio secreto , ut liacumque sint, etiam si sæcularia, canonicatus
moris est, ad relationem meam : Ecclesiæ Fun- et prebendæ , dignitates etiam majores et prin
chalensis , quæ de jure patronatus serenissimi cipales , personatus, administrationes vel oflicia,
domini Joannis, Portugalliæ et Algarbiorum Re- etiam curata et electiva , in cathedralibus et me
gis illustris, ex privilegio Apostolico , cui non tropolitanis, vel collegiatis Ecclesiis : regularia
est hactenus in aliquo derogatum , fore dignos- vero beneficia hujusinodi, monasteria , priora
citur, et quam nuper , tunc per obitum bonze tus, præposituræ ,præpositatus,dignitates etiam
memoria Didaci , Episcopi Funchalensis, extra conventuales, personatus administrationes vel
Romanam Curiam defuncti, vacantem , ipso Joan- officia, etiam curata et electiva,et tam illa quam
ne Rege id supplicante, Sanctitas sua, de rere- sæcularia beneficia hujusmodi de jure patrona
rendissimorum dominorum meorum , Sanctæ tus laicorum, ac inter eum et quoscumque alios
Romanæ Ecclesiæ cardinalium , consilio et Apos- litigiosa existant, ut prius quoad vixerit, etiam
tolicæ potestatis plenitudine, in archiepiscopa- una cum dicta erecta Ecclesia, quamdiu illi præ
lem Ecclesiam erexit et instituit, a primæva ejus fuerit, retinere, ac in litigiosis jus suum prose
erectione vacanti, de persona reverendi patris qui, consequi et habere , et non deductum de
domini Martini a Portugallia, præsbyteri Elbo- ducere.
rensis, ipsius Joannis Regis nepotis, et apud 2. Necnon quibusvis reservationibus, man
Sanctitatem suam et Sedem Apostolicam desti- datis, gratiis, dispensationibus,indultis, regres
nati oratoris, quem idem Joannes Rex ad hoc sis et accessis, ac regrediendi et accedendi ad
Sanctitati suæ , per suas litteras, nominavit, de beneficia quæcumque, etiam ut præfertur qua
simili consilio, dicta auctoritate, providit, ip - lificata, et aliis facultatibus sibi quomodolibet
sumque illi in Archiepiscopum præfecit et pasto- concessis, uti , et beneficia sub illis comprehensa
rem , Primatem prædictarum insularum , prout acceptare, et illa sibi conferri seu commendari
antea episcopi Funchalenses pro tempore exis- facere, illaque, necnon si illa immineat beneficia
tentes appellabantur ?, dici et esse voluit, curam litigiosa hujusmodi consequi, ac in titulum et
et administrationem ipsius Ecclesiæ Funchalen- commendam, ut prius, quoad vixerit, retinere,
sis, sibi in spiritualibus et temporalibus plena- ac quoscumque fructus, redditus et proventus
rie committendo , ac cum eodem Martino, ut ecclesiasticos loco pensionum annuarum , necnon
etiam postquam in vim provisionis et præfectio- quasvis pensiones annuas sibi super similibus
nis prædiciæ pacificam possessionem seu quasi fructibus, redditibus et proventibus reservatos
regiminis et administrationis dictæ Ecclesiæ etassignatos, etiam ut prius, quoad vixerit, per
Funchalensis, ac illius bonorum seu majoris cipere libere et licite valeat, motu proprio, di
partis eorum assecutus fuerit, et munus con- cta auctoritate, dispensavit;
secrationis susceperit, omnia et singula benefi- 3. Decernens beneficia obtenta et jus propte
cia ecclesiastica, cum cura et sine cura, sæcula- rea non vacare, et commendas non cessare, ac
ria et quorumvis Ordinum regularia , quæ etiam uniones dissolutas non esse , necnon reservatio
ex quibusvis concessionibus et dispensationibus nes, gratias, mandata, dispensationes, indulta,

1 Arch . nacional, maço 13 de bullas, n.° 8 ; Rebello da Silva, loc. cit ., tom. II, pag. 424.
2 Didacus Pinheiro, primus Funchalensis Episcopus, Primas se dicebat, ut videri potest ex sententia exe
cutoriali, ab eo 7 junii 1517 Olisipone lata, super executione brevis Leonis Papæ X, incipientis Erponi nobis,
sub die 28 aprilis 1516 : Rererendissimis, rererendisque in Christo patribusdominis, dominis archiepiscopis et
episcopis Portugalliæ et Algarbiorum regnorum, etc. Jacobus Pinheiro, Dei et Apostolicæ Sedis gratia, Episco
pus Funchalensis, INDORUM PRIMAS, etc.
 147

Clemens regressus et accessus, ac facultates non expi- haberi posse in litteris, absolveris eundem do- An.1533Chr
VII
rare, et reservationes fructuum et pensiones minum Martinum a censuris ad effectum .
hujusmodi extinctas non esse, irritum quoque, In quorum fidem , præsentem cedulam fieri
etc. et nostri parvi sigilli impressione muniri feci
4. Ac voluit et concessit Sanctitas sua bene- mus, eamque manu propria subscripsimus.
ficia per ipsum Martinum obtenta, ac in quibus Datum Bononiæ in ædibus nostræ solitæ re
et ad quæ jus sibi competit, illorumque quali- sidentiæ , anno a Nativitate Domini millesimo
tates , invocationes, denominationes, ecclesias, quingentesimo trigesimo tertio, die vero de
situationes, civitates, diæceses, ordines, depen- cima mensis Februarii, Pontificatus prælibati
dentias, ac veros annuos valores, necnon fru- Sanctissimi domini nostri Papæ anno decimo
ctuum reservatorum et pensionum prædictarum (10 de fevereiro de 1533).
quantitates, tam conjunctim quam divisim , et
beneficiorum litigiosorum status litium, necnon
tenores gratiarum prædictarum , si opus fuerit,
exprimi, seu in toto vel in parte pro expressis A., Cardinalis Sanctorum quatuor.
 Erectio et confirmatio episcopatus et cathedralis Ecclesiæ Sanctæ Catharina de Goa in India orientali
et ejus dismembratio a diæcesi Funchalensi

PAULUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD PERPETUAM REI MEMORIAM *

Paulus Æquum reputamus et rationi consonum , ut redditus ; necnon pro dignitatum , ac canonica- An. Chr.
III ea , quæ deRomani Pontificis provisione proces- tuum et præbendarum prædictorum dote certa 1534
serunt, licet ejus superveniente obitu, litteræ tunc expressa bona perpetuo applicaverat et ap
Apostolica saper illis confectæ non fuerint, propriaverat; ac civitatem de Funchal pro ci
suum sortiantur effectum . vitate, ejusque districtum seu territorium , cum
1. Dudum siquidem , postquam felicis recor- prædicta de Madeira insula , ac omnibus aliis
dationis Leo Papa X, prædecessor noster , pro- insulis, provintiis et locis quibuscumque, dicto
curante claræ memoriæ Emmanuele, Portugal- vicario subjectis, pro diæcesi inter alia conces
liæ et Algarbiorum Rege, qui tunc in humanis serat et assignaverat; necnon jus patronatus,
agens multas terras, provintias etinsulas a capi- et præsentandi Romano Pontifici, pro tempore
tibus de Bojador usque ad Indos possidebat, in existenti, personam idoneam ad eandem Ec
quibus nullus episcopus, qui ea , quæ erant or- clesiam Funchalensem , dum illam pro tempore
dinis episcopalis, exerceret, habebatur, excepto vacaret contingeret, præfato Emmanueli, et pro
vicario, pro tempore existente , oppidi de Tho- tempore existenti Portugalliae et Algarbiorum
mar, nullius dioecesis, qui frater Militiae Jesu Regi ad effectum, ut eidem Ecclesiæ de persona
Christi Cisterciensis Ordinis existebat, et juris- per Regem nominanda hujusmodi et non alias,
dictionem episcopalem inter alia in dictis terris, provideri deberet; ad dignitates vero ac canoni
provintiis et insulis, ex privilegio Apostolico catus et præbendas hujusmodi, pro tempore
olim sibi concesso , habebat, vicariam de Thomar existenti magistro dictæ Militiæ, ad quem jus
hujusmodi, bonæ memoriæ Didaci Pinheiro, olim patronatus, seu præsentandi ad dicta beneficia,
Episcopi Funchalensis, tunc in humanis agentis dum pro tempore vacabant, pertinebat, institu
et dicti oppidi Vicarii , ad id tunc expresso ac- tionem autem eidem episcopo Funchalensi, pro
cedente consensu, Apostolica auctoritate, sup- tempore existenti, reservaverat ; eidemque Ec
presserat et extinxerat ; ac tunc parochialem ecclesiæ Funchalensi, sic erectæ ab ejus primæva
clesiam Beatæ Mariæ , per eundem Emmanuelem erectione, hujusmodi tunc vacanti , de persona
Regem in civitate de Funchal et insula de Ma- præfati Didaci, dicta auctoritate, providerat,
deira, in mari Oceano sita consistente, funda- præficiendo ipsum illi in episcopum et pastorem .
tam , in quibus vicarius frater dictæ Militiæ et 2. Cum dicto Didaco Episcopo, postmodum
nonnulli beneficiati præsbyteri sæculares, bene- vita functo , piæ memoriæ Clemens Papa VII,
ficia ecclesiastica, portiones nuncupata, obtinen- ctiam prædecessor noster, procurante charissi
tes , existebant, in cathedralem Ecclesiam , cum mo in Christo filio nostro Joanne, moderno Por
sede, ac episcopali et capitularimensis, aliisque tugalliæ et Algarbiorum Rege illustri , præfati
cathedralibus insigniis ; ac in ea decanatum ma- Emmanuelis nalo et successore , dictam Eccle
jorem ac archidiaconatum , cantoriam , thesaura- siam Funchalensem in metropolitanam , ac In
riam et scholastriam non majores post pontifi- diarum , necnon omnium et singularum alias
calem dignitates, necnon duodecim canonicatus pro illius tunc , ut præmittitur, ex parochiali in
et totidem præbendas erexerat et instituerat; cathedralem erectæ dicecesi assignatarum , et
illique pro ejus fructibus, redditibus et proven- cæterarum temporalis ditionis præfati Regis in
tibus , quos vicarius de Thomar, pro tempore sularum et terrarum novarum eatenus reperta
existens, ex jurisdictione et vicaria hujusmodi rum, ac insularum reperiendarum primatialem ,
percipiebat, ac certos tunc expressos annuos cum archiepiscopali et primatiali dignitate, pre
1 Arch. nacional, maço 23 de bullas, n.º 28; Bullarum collectio, etc. , pag. 80 ; Ant. Caet. de Sousa, loc.
cit ., tom . II, pag. 733 ; Memoriale responsivo, etc., pag. 62.
 149

Paulus eminentia , jurisdictione, superioritate, auctori- | næ, prout ad illius rectorem pertinebat, perti- An. Chr.
III tate et crucis delatione, ac aliis metropolitanis neret, et unum archidiaconatum pro uno archi- 1534
et primalialibus insigniis, de fratrum suorum , diacono, ac unam cantoriam pro uno cantore,
de quorum numero tunc eramus, consilio, simi- et unam thesaurariam pro uno thesaurario , nec
liter Apostolica auctoritate erexisset; ac inter non unam scholastriam pro uno scholastico, non
alias insulas eidem Ecclesiæ Funchalensi pro majores post pontificalem inibi dignitates , ac
ejus diæcesi assignatas, insula, de Goa nuncu- duodecim canonicatus et totidem præbendas pro
pata, in partibus Indiæ et eodem mari Oceano duodecim canonicis, qui simul cum decano, ar
sita, notabili ct magno Christianorum populo chidiacono, cantore, thesaurario et scholastico
referta et munita, ac in ea inter alias una insi- ' prædictis capitulum ipsius ecclesiæ facerent et
gnis parochialis ecclesia, sub invocatione Sanctæ constituerent. Ita quod tunc rector, ipsius eccle
Catharina dicata, in qua unus rector frater di- siæ Sanctæ Catharina decanus, et unus archi
ctæ Militiæ et nonnulli clerici sæculares ibidem diaconus, et alius cantor, necnon alius thesau
perpetui beneficiati, portionarii nuncupati, fore rarius, et alius ex prædictis clericis, in eadem
noscebantur, existerent, et præfatus Joannes Rex ecclesia Sanctæ Catharina perpetuis beneficia
in ipsa insula de Goa divinum cultum efflorere, lis , portionariis nuncupatis, magis idoneis per
et animarum salutem propagari pio affectu de- primum futurum episcopum Goanensem ad id
sideraret, præfatus Clemens prædecessor, sub examinandis, scholasticus, et duodecim alii ex
data videlicet pridie kalendas Februarii, Ponti- dictis beneficiatis, si tot forent, alioquin alii cle
ficatus sui anno decimo, habita super his cum rici sæculares per ipsum regem nominandi, ca
eisdem fratribus deliberatione matura, de illo- nonici ejusdem erectæ ecclesiæ existerent ; ac
rum consilio, cadem auctoritate, præfalo Joanne decanatum , archidiaconatum , cantoriam , the
Rege , eidem Clementi prædecessori super eo saurariam et scholastriam , necnon canonicatus
humiliter supplicante, ad Omnipotentis Dei lau- et præbendas erectos prædictos respective litte
dem et gloriam , ac ipsius Beatæ Mariæ Virginis ,
rarum desuper conficiendarum vigore, absque
ejus gloriosæ Genitricis, totiusque curiæ cæles-alia provisione, de illis sibi facienda obtinerent,
tis honorem , locum seu pagum , in quo ipsa ec- perpetuo erexit et instituit.
clesia Sanctæ Catharinæ consistebat, in civita- 5. Necnon ex terris, insulis et provintiis di
tem , quæ Goanensis nuncuparetur, ac ecclesiam ctæ Ecclesiæ Funchalensis, alias pro ejus dice
ipsam Sanctæ Catharinæ in cathedralem Eccle-cesi assignatis locum seu pagum sic in civitatem
siam Goanensem nuncupandam , sub eadem in- erectum, necnon ipsius districtum seu territo
vocatione, pro uno episcopo Goanensi nuncu- rium , ac insulam de Goa hujusmodi, prout a
pando, qui eidem Ecclesiæ Goanensi præesset,fine diæcesis Sancti Thomæ et capite de Boa
ac in ea, illiusque civitate et diæcesi spiritualia ,
Sperança usque ad Indiam inclusive, et ab In
prout pro divini cultus augmento , et animarum
dia usque ad Chinam protenditur, cum omnibus
salute expedire cognosceret, conferret et semi-
et singulis illorum castris, villis, locis et distri
naret . ctibus, tam in terra firma quam in insulis ac ter
3. Necnon episcopalem jurisdictionem , au- ris repertis et reperiendis, quorum omnium de
ctoritatem et potestatem exerceret, ac omnia , nominationes dictus Clemens prædecessor ha
alia et singula , quæ alii episcopi regni et domi- beri voluit pro expressis. Necnon clero, populo,
niorum Portugalliæ in suis Ecclesiis, civitatibus personis ecclesiasticis, monasteriis, hospitalibus
et diæcesibus, de jure vel consuetudine, seu et aliis piis locis, ac beneficiis ecclesiasticis cum
alias facere poterant et debebant, facere libere cura et sine cura sæcularibus et quorumvis Or
et licite posset et deberet. Ac pro tempore exis- dinum regularibus a prædicta diæcesi Funcha
tenti archiepiscopo Funchalensi jure metropoli- lensi, ipsius Joannis Regis ad id tunc accedente
tico et primatiali subesset, cum sede, ac episco- consensu , etiam perpetuo dismembravit et se
pali ct capitulari mensis, aliisque insigniis et paravit. Necnon eidem Ecclesiæ Goanensi locum
jurisdictionibus episcopalibus, necnon privile- seu pagum, sicut præfertur, in civitatem ere
giis, immunitatibus, facultatibus et gratiis, qui- ctum pro civitate, necnon ipsius loci districtum
bus aliae cathedrales Ecclesiæ et earum præsu- seu territorium et insulam de Goa, ac partes
les, in eodem regno Portugalliæ consistentes, terræ et maris, ac insulas dismembratas hujus
similiter de jure vel consuetudine, aut alias quo- modi , cum omnibus juribus et pertinentiis suis
modolibet utebantur,potiebantur et gaudebant, pro illius districtu , diæcesi et territorio in spi
ac uti , potiri et gaudere possent quomodolibet in ritualibus et temporalibus, prout ad dictam Ec
futurum , uti, potiri et gaudere posset et valeret. clesiam Funchalensem pertinebant, seu perti
4. Necnon in ea unum decanatum post pon- nere poterant, illarumque incolas et habitatores
tificalem majorem pro uno decano, qui curam pro clero et populo concessit et assignavit ; nec
capituli haberet, et ad quem cura animarum non clerum et populum civitatis etdioecesis Goa
parochianorum ipsius ecclesiæ Sanctæ Cathari- | nensi, hujusmodi curiæ et jurisdictioni ipsius
 150

Paulus episcopi Goanensis, pro tempore existentis, | tes, et non alias distribuerentur et divideren- An.1434
Chr.
III quoad legem diæcesanam et jurisdictionem , tur.
perpetuo subjecit. 7. Et insuper dictus Clemens prædecessor
6. Ac eidem erectæ Ecclesiæ pro illius dote jus patronatus et præsentandi infra annum ,
omnia et singula jura et emolumenta episcopa- propter loci distantiam , eidem Clementi , et pro
lia, quæ episcopus Funchalensis, in loco seu tempore existenti Romano Pontifici, personam
pago ac insula de Goa et terris separatis, bujus- idoneam ad ipsam Ecclesiam Goanensem , quo
modi percipicbat seu percipere poterat , valo- ties illius vacatio, ea prima vice excepta, occur
rem annuum centum et quinquaginta ducato- reret, per eundem Clementem prædecessorem ,
rum auri de camara, communi existimatione et pro tempore existentem Romanum Pontifi
annuatim non excedentia ; necnon redditus an- cem in ejusdem Ecclesiæ Goanensis episcopum
nuos quingentorum ducatorum auri in auro lar- et pastorem ad præsentationem hujusmodi, et
gorum cruciatorum nuncupatorum , ad valorem non alias præficiendum , eidem Joanni, et pro
ducentorum millium regalium moneta earum tempore existenti Regi Portugalliæ , cui antea
partium ascendentium ex annuis redditibus ad jus patronatus, et præsentandi ad dictam Eccle
dictum Joannem Regem , ut dictæ Militiæ Jesu siam Funchalensem , dicta auctoritate, reserva
Christi perpetuum administratorem in spiritua- tum fuerat; necnon etiam jus patronatus, et
libus et temporalibus per Sedem Apostolicam præsentandi dicto episcopo Goanensi vel ejus
deputatum , in dicta insula Goanensi spectanti- vicario in spiritualibus generali, pro tempore
bus, ipsius Joannis administratoris etiam ad id existenti , de ipsius episcopi Goanensis speciali
expresso accedente consensu ; necnon decanatui concessione, aut personæ ad id ab eo deputan
omnes et singulos fructus, redditus et proven- dæ, personas sæculares idoneas tam ad majo
tus ipsius ecclesiæ Sanctæ Catharinæ , quos il- rem post pontificalem , quam etiam ad alias qua
lius rector, pro tempore existens, antea perci- tuor dignitates, et duodecim canonicatus et præ
piebat, valorem centum ducatorum auri de bendas prædictos, quoties illos similiter, ca pri
camera similium , communi existimatione an- ma vice excepta ; necnon ad omnia et singula
nuatim non excedentes ; necnon ex eisdem red- alia civitatis et dicecesis Goanensis hujusmodi
ditibus ad ipsum Joannem Regem et adminis- beneficia quæcumque, quotcumque et qualia
tratorem in eadem insula pertinentibus singulis cumque, ad quæ antea dictæ Militiæ adminis
annis quatuor dignitatibus quadraginta ,qui sex- trator seu magister, pro tempore existens regu
decim , singulis autem canonicatibus etpræben- lares personas præsentare consueverat, quoties
dis hujusmodi similiter pro illarum dote triginta illa ex tunc de cætero quibusvis modis, et ex
ducatorum auri de camara similium valorem quorumcumque personis, etiam apud sedem
constituebant, redditus annuos, computatis ta- eandem vacare contigeret, per ipsum episco
men et inclusis quoad alias quatuor dignitates pum Goanensem seu ejus vicarium , aut perso
ac canonicatus ctpræbendas hujusmodi proven- nam deputandam hujusmodi ad præsentatio
libus, quos dicti beneficiali, ex eorum in dicta nem eandem instituendas. Sic quod episcopus
ecclesia beneficiis seu illorum ratione, percipie- seu vicarius, aut persona deputanda hujusmodi
bant, illis videlicet, qui ex dictis redditibus præsentationes prædictas etiam extra dictam
ipsius Joannis Regis et administratoris persol- dioecesim Goanensem constitutus, seu consti
vebantur dumtaxat, ejusdem Joannis Regis et tuta admittere, et ad illas instituere posset; et
administratoris ad id accedente consensu, per- ad dictum decanatum præsentatas et in eo in
petuo applicavit et appropriavit. Ita quod sicon- stitutas pro tempore infra annum, a die illius
tingeret fructus, quos dictæ ecclesiæ Sanctæ assecutionis computandum, novam provisionem
Catharinæ rector antea percipiebat ad prædi- a dicta sede impetrare et jura camere Aposto
ctorum centum ducatorum summam non ascen- licæ ratione illius vacationis debita persolvere
dere, tunc id, quod ex dicta summa centum teneretur, alioquin , lapso dicto anno, præsen
ducatorum deesset, ex ipsius Joannis Regis et tatio et institutio hujusmodi nullius essent ro
administratoris redditibus, in dicta insula inte boris vel momenti, ipseque decanatus vacare
graliter compleri seu perfici deberet, et ipse censeretur eo ipso. Ac idem Joannes, et pro
Joannes Rex, et pro tempore existens adminis- tempore existens Portugalliæ et Algarbiorum
trator seu magister ad id teneretur et astrictus Rex, ex tunc de cætero perpetuis futuris tem
foret; ac quod fructus, redditus et proventus poribus, ad eosdem decanatum et alias quatuor
pro singularum dignitatum ac canonicatuum et dignitates, necnon canonicatus et præbendas,
præbendarum dote hujusmodi applicati, et alii omniaque et singula alia erecta, ad quæ magis
quos ratione eorundem dignitatum , canonica- ter dictæ Militiæ regulares præsentare consue
tuum et præbendarum percipiebant, seu in fu- verat ac in posterum erigenda, ad quæ præsen
turum perciperent, in quotidianas distributio- tare debuerat, Ecclesiæ civitatis et diæcesis
nes ac inter præsentes et divinis interessen - | Goanensis, hujusmodi beneficia ecclesiastica,
 151

Paulus cum cura et sine cura , sæcutares omnino et libet erecta, instituta et ordinata, ac illorum An. Chr.
I nullatenus regulares personas præsentare de- rectoribus, vicariis, capellanis, sacerdotibus, 4534
beret, similiter eidem Joanni, et pro tempore clericis, beneficiatis, officialibus velpersonis in
existenti Portugalliæ Regi , perpetuo reservavit illis deservientibus deputata redditus et salaria ;
et concessit . necnon donationes et concessiones quecumque
8. Et insuper voluit, staluit et ordinavit, ac ecclesiis, vicariis, capellis et locis prædictis fa
decrevit quod ex tunc de cætero Joannes Rex, ctæ, et quæ in futurum fierent, quas, et prout
et pro tempore existens dictæ Militiae adminis- illas concernebant omnia et singula in instru
trator seu inagister, ipsius Ecclesiae Goanensis mentis desuper forsan confectis contenta , dictus
ædificia ampliari , et ad formam cathedralis Ec- Clemens prædecessor quoad factas ex tunc, nec
clesiæ in omnibus et per omnia reduci facere, non quoad faciendas similiter ex tunc prout ex
illamque ac omnes et singulas alias ecclesias, ea die et e contra, eadem auctoritate, approba
capellas, templa, monasteria et pia loca earun- vit et confirmavit; supplens omnes et singulos
dem civitatis et diæcesis Goanensis in earum juris et facti defectus, siqui forsan intervene
ædificiis manutenere et conservare, ac reparari runt in eisdem, nisi de ipsius Ecclesiae Goanen
facere ; necnon mitra, baculo pastorali, vesti- sis episcopi, pro tempore existentis, permissio
mentis, paramentis, ornamentis, calicibus, pa- ne et assensu, ac alias prout de jure foret, nul
tenis, thuribulis, vasis , libris, luminaribus, or- latenus supprimi, cassari, immutari, revocari,
ganis, campanis et aliis tum Goanensi et illius extingui ac invalidari, seu numerus rectorum ,
præsuli , necnon dignitates obtinentibus et cano- vicariorum, capellanorum , presbyterorum , cle
nicis ac personis, quam aliis ecclesiis,capellis, ricorum , beneficiatorum , officialium et perso
templis, monasteriis et piis locis prædictis, ac narum hujusmodi pro tempore institutus, aut
illorum beneficiatis et ministris ad divinum cul- redditus et salaria hujusmodi ad minores sum
tum inibi necessariis, decenter fulcire ; necnon mas, quam erant ordinata , a quoquam etiam
pro tempore existenti dictæ Ecclesiæ Goanensis Apostolica, vel alia auctoritate fungente, deduci
præsuli, dignitates obtinentibus et canonicis, de nullatenus possent, sed inconcussa, illæsa et in
præmissis illis perpetuo concessis et assignatis tacta permanerent.
dotibus ex ipsius Joannis Regis et administra- 10. Quodque dignitates obtinentes, canonici,
toribus in dicta insula redditibus ; necnon in di- beneficiati, clerici, officiales et personae Eccle
cta Ecclesia Goanensi, ac per illius civitatem siæ civitatis et dioecesis Goanensis, pro tempore
et diæcesim existentibus ecclesiarum parochia- existentes, quoad correctiones, præcedentias ac
lium , capellarum, templorum et piorum loco- reformationes, etiam personales, ceremonias,
rum hujusmodirectoribus, vicariis, capellanis, ritus, mores, consuetudines, ac divinorum offi
officialibus, presbyteris, clericis et aliis perso- ciorum recitationem , celebrationem , ac omnia
nis illis in divinis deservientibus solita et con- alia et singula dignitates obtinentibus, canonicis,
grua, redditus et salaria annua impendere; nec- beneficiatis, presbyteris, clericis, officialibus et
non alia nova parochiales ecclesias, capellas, personis dictæ Ecclesiæ et diocesis Goanensis
templa et pia loca in civitate et diæcesi Goa- se conformare deberent, et ad id per præfatum
nensi prædictis, ubi et quoties juxta temporum metropolitanum et primatem , seu ejusdem Ec
et locorum qualitatem et exigentiam opporte - clesiæ Goanensis præsulem , pro tempore exis
ret, et alias prout inter ipsos administratorem tentem, cogi et compelli possent. Et nibilomi
seu magistrum et episcopum conventum foret, nus eidem archiepiscopo Funchalensi, pro tem
construi et erigi facere ; ac rectores, vicarios, pore existenti , sub interdicti ingressus ecclesiæ
capellanos, beneficiatos, officiales et personas sententia, necnon mille ducatorum auri camera
in illis cultui divino, et animarum curæ neces- prædictæ applicandorum, eo ipso incurrendis
sarios in congruo numero deputare ac debite districtius præcipiendomandavit,quatenus præ
sustentare, et necessaria eis ministrare, prout missa omnia et singula et alia, quæ dictæ Mili
ratione dictæ Militiæ , de jure et consuetudine, tiæ administratori seu magistro, ac quibusvis
seu alias tenebatur et obligabatur, penitus et illorum officialibus et aliis personis ratione di
omnino teneretur et constrictus existeret. ctæ Militiæ , seu alias quomodolibet incumbe
9. Quodque prioratus, præposituræ , paro- bant per se vel alium , seu alios, irremissibiliter
chiales ecclesiæ , vicariæ , capellæ et aliæ quæ- adimpleri facerent; ac eidem episcopo Goanensi
cumque, cum cura et sine cura, beneficia et ad omnia et singula præmissa, necnon contra
officia ecclesiastica , quorum qualitates, denomi- dictores quoslibet et rebelles per censuras eccle
nationes et invocationes dictus Clemens præde- siasticas, ac pecuniarias et alias formidabiliores
cessor pro expressis haberi voluit, in civitate et eo ipso incurrendas pænas, sublatæ appellatio
diæcesi Goanensi prædictis, procurante dicto nis et defugii obstaculo, compescendi, invocato
Joanne Rege, ac illius prædecessoribus, admi- etiam ad hoc, si opus foret, auxilio brachii sæ
nistratoribus dictæ Militiæ , vel alias quomodo- cularis, præter ordinariam Apostolicam aucto
 152

Paulus ritatem et facultatem ; quodque idem episcopus / terioribus, dismembratione, separatione, assi- An. Chr.
III Goanensis, pro tempore existens, præmissa gnatione, subjectione, applicatione, appropria- 1534
omnia et singula, ut præmittitur, necnon quam- tione, reservatione, voluntate, statuto , ordina
cumque jurisdictionem ordinariam in dioece- tione, approbatione, confirmatione, suppletione, >

sanos suos exercere, ac per viam simplicis præcepto, mandato, concessione, decreto , de
querellæ adiri posset etiam extra dictam ejus rogatione prædictis; pro eo quod super illis di
diæcesim Goanensem , perinde, ac si in ea con- ctiClementis prædecessoris, ejus superveniente
stitutus esset, concessit; decernens irritum et obitu, litteræ confectæ non fuerunt, valeat quo
inane quicquid secus super iis a quoquam qua- modolibet hasitari; ipseque Joannes Rex , et pro
vis auctoritate, scienter vel ignoranter, contin- tempore existens Portugalliæ et Algarbiorum
geret attentari. Rex , ac episcopus Goanensis illorum frustren
11. Non obstantibus ipsius Clementis præ- tur effectu , volumus et similiter, auctoritate
decessoris, per quam inter alia voluerat, quod Apostolica, decernimus quod erectio ,institutio,
semper in unionibus commissio fieret ad partes, dismembratio, separatio, assignatio, subjectio,
vocatis quorum interesset, et aliis Apostolicis applicatio, appropriatio, reservatio, voluntas,
constitutionibus, ac dictæ Ecclesiæ Funchalen statutum , ordinatio , approbatio , confirmatio,
sis , ac Militiae el Ordinis prædictorum jura- suppletio, præceptum , mandatum ,decretum et
mento, confirmatione Apostolica, vel quavis derogatio Clementis prædecessoris , hujusmodi
firmitate alia, roboratis statutis et consuetudi- perinde a dicta die , pridie kalendas Februarii,
nibus, necnon privilegiis et indultis Apostolicis stom sortiantur effectum , ac si super illis ipsius
eidem Militia et Ordini, ac ipsius Militiæ ma- Clementis prædecessoris littera , sub ejusdem
gistro seu administratori, necnon militibus et diei data , confecta fuissent, prout superius enar
aliis fratribus ac oflicialibus, cæterisque perso- ralur. Quodijue præsentes litteræ ad proban-
nis in genere vel in specie, etiam super illorum dum plene erectionem , institutionem , dismem
exemptione ab ordinariis locorum , et alias sub brationem , separationem , assignationem , subje
quibuscumque tenoribus et formis, ac cum qui- ctionem , applicationem ,appropriationem ,reser
busvis etiam derogatoriarum derogatoriis, aliis- vationem , voluntatem , stalutum , ordinationem ,
que ellicacioribus et insolitis clausulis, irritan- approbationem , confirmationen , suppletionem,
tibusque et aliis decretis, etiam iteratis vicibus præceptum , mandatum , decretum et derogatio
concessis, approbatis et innovatis, quibus omni- nem Clementis prædecessorishujusmodiubique
bus, etiamsi de illis, eorumque totis tenoribus sulliciant, nec ad id probationis alterius admi
specialis, specifica , individua et expressa, ac de niculum requiratur.
verbo ad verbum , non autem per clausulas ge- 13. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
nerales idem importantes, mentio, seu quævis paginam nostræ , etc. Siquis autem hoc attentare
alia expressio habenda, aut aliqua alia exquisita præsumpserit,indignationem Omnipotentis Dei ,
forma servanda foret, tenores hujusmodi pro ac Beatorum Petri et Pauli, Apostolorum ejus,
sufficienter expressis habens, illis alias in suo se noverit incursurum '.
robore permansuris, ea vice dumtaxat specia- Datum Romæ apud Sanctum Petrum anno
liter, et expresse derogavit, cæterisque contra- Incarnationis Dominicæ MDXXXIV, tertio no
riis quibuscumque. nas Novembris, Pontificatus nostri anno primo
12. Ne autem de erectione et institutione pos- (3 de novembro de 1534).

1 Decursu temporis experientia compertum est latissimæ diocesi Goanensem episcopum non sufficere,
quantumvis proepiscopos el vicarios haberet, diversis locis constitutos: hinc est quod anno 1557, ad instan
tiam Sebastiani, Portugalliæ Regis, creati sunt a Paulo IV novi episcopatus, Cochinensis videlicet ét Malacen
sis, assumpta item cathedralis Goanensis in metropolitanam , quæ succederet juri extinctæ primatialis Fun
chalensis; divisa insuper, de mandato ejusdem Pauli, ab Archiepiscopo Ulixbonensi , qui tunc erat Ferdinandus
Menesius de Vasconcellos, prævio Sebastiani Regis consilio et assensu, in tres partes, diæcesis Goanensis ;
singulæ , ut loquitur Paulus in præfalis erectionum litteris, cum provintiis, insulis et locis in tabulis de hoc
confectis specificatis, singulis episcopis pro sua diæcesi assignatæ ; quænam et quanta fuerit pars Cochinensi
episcopo adscripta, videri potest infra in constitutionibus Pauli V, ' et erectione episcopatus Meliaporensis,
facta anno 1606 ; item paulo post in divisione dioecesium Cranganorensis et Cochinensis, facta , auctoritate
ejusdem Pauli V, anno 1610 ; nec minor pars Goanensi archiepiscopo consignala , ut videre est ex adminis
trationibus de Ormuz, et de Moçambique ac Sofalla, postea erectis, et a Goanensi dismembratis et ex divecesi,
quæ supererat archiepiscopo Goanensi; item ex præfatis duabus dicecesibus Cochinensi el Goanensi, et ex
longitudine et latitudine dioecesis episcopi Goanensis, supra per Paulum III assignatæ (pag. 149, § 5 ), Mala
censis diæcesis magnitudo in hac Pauli IV divisione facile eril conjectare.
 Erectio episcopatus Sancti Thomæ in Africa, et ejus dismembratio a diocesi Funchalensi

PAULUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD PERPETUAM REI MEMORIAM ·

Paulas
III
Æquum reputamus et rationi consonum , ut tunc expressa bona perpetuo applicaverat et ap- An.1534Chr.
ea , quæ de Romani Pontificis provisione proces propriaverat ; ac civitatem de Funchal pro ci
serunt, licet ejus superveniente obitu, litteræ vitate, ejusque districtum seu territorium , cum
Apostolicæ super illis confectæ non fuerint, prædicta de Madeira , ac omnibus aliis insu
suum sortiantur effectum . lis, terris, provinciis et aliis quibuscumque lo
1. Dudum siquidem , postquam felicis recor- cis, dicto vicario subjectis, pro diocesi inter
dationis Leo Papa X, prædecessor noster, pro- alia concesserat et assignaverat; necnon jus pa
curante claræ memoriæ Emmanuele, Portugal - tronatus, et præsentandi Romano Pontifici, pro
liæ et Algarbiorum Rege , qui, tunc in humanis tempore existenti, personam idoneam ad ean
agens,multasterras, provincias et insulas a capi- dem Ecclesiam Funchalensem, dum illam pro
tibus de Bojador usque ad Indos possidebat, in tempore vacare contingeret, præfato Emma
quibus nullus episcopus, qui ea, quæ erant or nueli , et pro tempore existenti Portugalliæ et
dinis episcopalis , exerceret, habebatur, excepto Algarbiorum Regi,ad effectum , ut eidem Eccle
vicario, pro tempore existente, oppidi de Tho- siæ , de persona per Regem nominanda hujus
mar , nullius diæcesis, qui frater Militiæ Jesu | modi , et non alias, provideri deberet; ad digni
Christi Cisterciensis Ordinis existebat, et juris- tates vero , ac canonicatus et præbendas hujus
dictionem episcopalem inter alia in dictis terris, modi, pro tempore existenti magistro dicta
provinciis et insulis, ex privilegio Apostolico Militiæ , ad quem jus patronatus, seu præsen
olim sibi concesso, habebat, vicariam de Thomar tandi ad dicta beneficia,dum pro tempore vaca
hujusmodi , bonæ memoriæ DidaciPinheiro, olim bant , pertinebat , institutionem autem eidem
Episcopi Funchalensis, tunc in humanis agentis episcopo Funchalensi, pro tempore existenti,
et dicti oppidi Vicarii, ad id tunc expresso ac- reservaverat; eidemque Ecclesiæ Funchalensi,
cedente consensu, Apostolica auctoritate , sup- sic erecta ab ejus primæva erectione, hujus
presserat extinxeratque; ac tunc parochialem ec- modi tunc vacanti, de persona præfati Didaci ,
clesiam Beatæ Mariæ , per eundem Emmanuelem dicta auctoritate, providerat, præficiendo ipsum
Regem in civitate de Funchal et in insula de Ma- illiin Episcopum et pastorem .
deira, in mari Oceano sita , consistente funda- 2. Cum dicto Didaco Episcopo, postmodum
tam , in quibus vicarius frater dictæ Militiæ et vita functo , piæ memoriæ Clemens Papa VII,
nonnulli beneficiati præsbyteri sæculares, bene- etiam prædecessor noster, procurante charissi
ficia ecclesiastica, portiones nuncupata,obtinen- mo in Christo filio nostro Joanne, moderno Por
tes, existebant, in cathedralem Ecclesiam, cum tugalliæ et Algarbiorum Rege illustri, præfati
sede, ac episcopali et capitulari mensis, aliisque Emmanuelis nato et successore, diciam Eccle
cathedralibus insigniis ; ac in ea decanatum ma- siam Funchalensem in metropolitanam , ac In
jorem ac arcbidiaconatum , cantoriam , thesaura- diarum, necnon omnium et singularum alias
>

riam et scholastriam non majores post pontifi- pro illius tunc, ut præmittitur, ex parochiali in
calem inibi dignitates, necnon duodecim canoni- cathedralem erectæ dioecesi assignatarum , et
catus ettotidem præbendas erexerat et institue- cæterarum temporalis ditionis præfati Regis in
rat ; illique pro ejus fructus, redditus et proven- sularum et terrarum novarum eatenus reperta
tus (sic), quos vicarius de Thomar, pro tempore rum ac in futurum reperiendarum , cum archi
existens, ex jurisdictione et vicaria hujusmodi , episcopali et primatiali dignitate, præeminentia,
percipiebat, ac certos tunc expressos annuos jurisdictione, superioritate, auctoritate et cru
redditus; necnon pro dignitatum, ac canonica- cis delatione, ac aliis metropolitanis et provin
tuum et præbendarum prædictorum dote certa I cialibus insigniis, de fratrum suorum , de quo
Arch. nacional, maco 17 de bullas, n.° 33.
20
 154

Paulus rum numero tunc eramus , consilio, similiter | tum pro uino archidiacono, ac unam cantoriam An.1534 Chr.
III Apostolica auctoritate , erexisset; et .... pro uno cantore, et unam thesaurariam pro uno
inter alias insulas, eidem Ecclesia Funchalensi thesaurario, necnon unam scholastriam , nonma
pro ejus dioecesi assignatas, insula, Sancti Tho- jores post pontificalem inibi dignitates, pro uno
mæ nuncupata, in eodem mari Oceano sita , no- scholastico, ac duodecim canonicatus et totidem
tabilis et magno Christianorum populo referta præbendas pro duodecim canonicis, qui simul
et munita, existeret, ac in ea inter alias una insi- cum decano, archidiacono, cantore, thesaurario
gnis parochialis ecclesia, sub invocatione Biatæ et scholastico prædictis capitulum ipsius eccle
Mariæ de Gratia dicala, in qua unus rector, fra- siæ facerent et constituerent. Ila quod tunc re
ter dictæ Militiae , et nonnulli clerici seculares ctor, ipsius ecclesiae Beatae Mariae decanus, et
ibidem perpetui beneficiati, portionarii nuncu- unus archidiaconus, ac alius cantor, necnon alius
pati, fore noscebantur, existerent, et præfatus thesaurarius, et alius ex prædictis clericis, in ea
Joannes Rex in ipsa ipsula Sancti Thomæ divi- dem ecclesia Beatæ Mariæ perpetuis beneficia
num cultum efflorere et animarum salutem pro- lis , portionariis nuncupatis, magis idoneis per
pagari pio affectu desideraret, præfatusClemens primum futurum episcopum Sancti Thomer ad
prædecessor, sub data videlicet pridie kalendas id examinandis, scholasticus, etduodecim alii ex
Februarii, Pontificatus sui anno decimo, habita ipsis beneficiatis, si tot forent, alioquin alii cle
super his cum cisdem fratribus deliberatione rici sæculares per ipsum Regem nominandi, ca
matura, de eorum consilio , eadem auctoritate, nonici ejusdem erectæ Ecclesiæ exisierent; ac
præfato Joano . Rege, eidem Clementi præde- decanatum , archidiaconatum , cantoriam , the
cessori super co humiliter supplicante, ad Om- saurariam et scholastriam , necnon canonicatus
nipotentis Dei laudem et gloriam , ac ipsiusBea- et præbendas erectos prædictos respective litte
tæ Mariæ Virginis , cjus gloriosa Genitricis , rarum desuper conficiendarum vigore, absque
totiusque curia coelestis honorem , locum seu alia provisione, de illis sibi facienda obtinerent,
pagum , in quo ipsa ecclesia Beatæ Mariæ con- perpetuo erexit et instituit.
sistebat, in civitatem , quæ Sancti Thomæ nun- 5. Necnon ex terris, insulis et provinciis di
cuparetur, ac ecclesiam ipsam Beatæ Mariæ de ctæ Ecclesiæ Funchalensis, alias pro ejus dice
Gratia in cathedralem Ecclesiam , sub invocatione cesi assignatis, partem illam terræ coniinentis
Sancti Thoma, pro uno episcopo, Sancti Tho- Ethiopia seu Guinea in Africa , quæ a ilumine,
ma nuncupando, qui cidem Ecclesiæ Sancti Sancti Amrec nuncupato , prope Caput seu
Thomæ præesset, ac in ea , illiusque civitate et promontorium das Palmas nuncupatum , inclu
diæcese spiritualia , prout pro divini cultus au- sive, et prout a fine diæcesis Sancti Jacobi, si
gmento, et animarum salute expedire cognosce- militer iunc a dicta Ecclesia Funchalensi dis
ret , conferret of seminaret. membralæ , usque ad promontorium de Bona
3. Necnon episcopalem jurisdictionem , au- Sperança, et eam illius partem , quæ Cuput das
ctoritatem et potestatem exerceret, ac omnia, Agulhas nuncupabatur, protendebatur exclu
et singula alia , quæ alii episcopi regni et domi- sive , et in qua inter alia oppidum , civitas nun
niorum Poriugalliæ in suis Ecclesiis, civitatibus cupalum , Sancti Georgii Mince auri, necnon
et diocesibus, de jure vel consuetudine, seu regnom de Congio nuncupatum , consistebal, ac
alias facere poterant, facere libere et licite pos- prædicta Sancti Thomae , necnon Sancti into
set et deberet: ac pro tempore existenti ar- nii, ac de Fernando Pó, et de Sancta Helena et
chiepiscopo Funchalensi jure metropolitico et do Anno Bom , necnon similiter eam partem
primatiali subesset, cum sede episcopali, ac maris Oceani, quæ una ab ostio fluminis, San
capitulari mensa, aliisque insigniis et jurisdicti Andreæ nuncupati, prope dictum Caput Vi
ctionibus episcopalibus, necnon privilegiis, im- ride, versus Meridiem , et alia a Capite das agil
9

munitatibus, facultatibus et gratiis, quibus aliæ Thas prædicto, prope promontorium de Boa
cathedrales Ecclesiæ et earum præsules, in eo- Sperança hujusmodi , versus Occidentem , li
dem regno Portugalliæ consistentes, similiter neis , per dictum mare Oceanum directis clau
de jure vel consuetudine, aut alias quomodolibet debatur, ac præter supradictas alias forsan inibi
utebantur, potiebantur et gaudebant, ac uti, po- adjacentes, et per lineas hujusmodi interceptas,
tam repertas quam reperiendas insulas,
tiri et gaudere possent quomodolibet in futurum , dioecesis quæ
uti, potiri et gaudere posset. Funchalensis antea erant, cum omni
4. Necnon in ea unum decanatum post pon- bus et singulis illarum castris, villis, locis, distri
tificalem majorem pro uno decano, qui habe- ctibusque, quorum omnium denominationes di
ret curam capituli, et ad quem cura animarum , ctus Clemens prædecessor haberi voluit pro
prout ad rectorem ipsius ecclesiæ Beatæ Mariæ expressis. Necnon clero et populo, personis ec
pertinebat, pertineret, et unum archidiacona- clesiasticis, monasteriis, hospitalibus et aliis piis
1 Verba rasa hoc loco, sed sic suppleri debet instituisset.
 155

Paulus locis, ac beneficiis ecclesiasticis, cum cura et mam non ascendere, tunc id , quod ex dicta An.1534Chr.
I sine cura, sæcularibus et quorumvis Ordinum summa centum ducatorum deesset, ex ipsius
regularibus a prædicta dioecese Funchalensi , Joannis Regis et administratoris redditibus, in
ipsius Joannis Regis ad id tunc accedente con dicta insula integraliter compleri seu perfici
sensu, etiam perpetuo dismembravit et sepa- deberet, et ipse Joannes Rex , et pro tempore
ravit . Necnon eidem Ecclesiae Sancti Thomæ lo- existeus administrator seu magister ad id tene
cum seu pagum, sic in civitatem erectum pro retur et astrictus foret; ac quod fructus, reddi
civitate, ac partes terræ et maris, et insulas dis- tus et proventus pro singularum dignitatum ac
membratas hujusmodi, cum omnibus juribus et canonicatuum et præbendarum dote hujusmodi
pertinentiis suis, pro illius districtu , diæcesi et applicati, et alii quos ratione eorundem digni
territorio in spiritualibus et temporalibus, prout |tatum , canonicatuum et praebendarum percipie
ad dictam Ecclesiam Funchalensem pertinebant, bant, seu in futurum perciperent, in quotidia
seu pertinere poterant, illarumque incolas et ha- nas distributiones ac inter præsentes et divinis
bitatores pro clero et populo concessit et assi- interessentes, el non alias, distribuerentur et
gnavit; necnon clerum et populum civitatis et dividerentur.
diocesis Sancti Thomæ hujusmodi cura et ju- 7. Et insuper dictus Clemens prædecessor
risdictioni ipsius episcopi Sancti Thomæ, pro jus patronatus et præsentandi infra annum ,
tempore existentis, quoad legem dicecesanam propter loci distantiam , eidem Clementi, et pro
et jurisdictionem perpetuo subjecit. tempore existenti Romano Pontifici, personam
6. Ac eidem erectæ Ecclesiæ pro illius dote idoneam ad ipsam Ecclesiam Sancti Thomæ ,
omnia et singula jura et emolumenta episcopa- quotiens illius vacatio, ca prima vice excepta,
lia, quæ episcopus Funchalensis, ex terris ac occurreret, per eun lem Clementem prædeces
insulis separatis,hujusmodi percipiebat seu per- sorem , et pro tempore existentem Romanum
cipere poterat, necnon redditus annuos quin- Pontificem , in ejusdem Ecclesia Sancti Thomae
geptorum ducatorum auri in auro largorum , episcopun et pastorem ad præsentationem hu
cruciatorum nuncupatorum , ad valorem ducen- jusmodi, et non alias, præficiendam , eidem
torum millium regalium monetæ illarum par- Joanni, et pro tempore existenti Regi Portu
tium ascendentium ex annuis redditibus ad di- gallize , cui antea jus patronatus,et præsentandi
ctum Joannem Regem , ut dictæ Militiæ Jesu ad dictam Ecclesiam Funchalensem , dicta aucto
Christi perpetuum administratorem in spiritua- ritate , reservatum fucrat; ipsique Regi etiam
libus et temporalibus, per Sedem Apostolicam jus patronatus, et præsentandi dicto episcopo
deputatum , in dicta insula Sancti Thomae spe- Sancti Thomæ , vel ejus vicario in spiritualibus
ctantibus, ipsius Joannis Regis et administrato- generali, pro tempore existenti, de ipsius epis
ris etiam ad id expresso accedente consensu ; copi Sancti Thomce speciali commissione , aut
necnon decanatui omnes et singulos fructus, persona ad id ab eo deputanda , personas sa
redditus et proventus ipsius Ecclesiæ Sancti culares idoneas tam ad majorem post pontifi
Thome, quos illius rector, pro tempore exis- calem , quam etiam ad alias quatuor dignitates,
tens, antea percipiebat, valorem centum duca- et duodecim canonicatus et præbendas prædi
torum similium , communi extimatione annua- ctos, quotiens illos similiter , ea prima vice ex
tim non excedentes; necnon ex eisdem redditi cepta ; necnon ad omnia et singula alia civitatis
bus ad ipsum Joannem Regem et administrato- et dicecesis Sancti Thomæ hujusmodi beneficia
rem in eadem insula pertinentibus, singulis aliis quæcumque, quotcumque et qualiacumque, ad
quatuor dignitatibus quadraginta, qui sexdecim , quæ antea dictæ Militia administrator seu ma
singulis autem canonicatibus et præbendis hu- gister, pro temporeexistens,regulares personas
jusmodi similiter pro illorum dote triginta præsentare consueverat, quotiens illa ex tunc
ducatorum auri similium , qui duodecim mil- de cætero quibusvis modis, et ex quorumcum
lium regalium similium valorem constituebant, que personis, etiam apud sedem eandem vacare
redditus annuos, computatis tamen et inclusis contigeret, per ipsum episcopum Sancti Tho
quoad alias quatuor dignitates ac canonicatus mæ , seu ejus vicarium , aut personam deputan
et præbendas hujusmodi proventibus,quos dicti dam hujusmodi ad præsentationem eandem in
beneficiati, ex eorum in dicta Ecclesia beneficiis stituendas. Sic quod episcopus, seu vicarius aut
seu illorum ratione, percipiebant, illis videlicet, persona deputanda hujusmodi, præsentationes
qui ex dictis redditibus ipsius Joannis Regis et prædictas, etiam extra dictam diæcesim Sancti
administratoris persolvebantur dumtaxat, ejus- Thomæ constitutus seu constituta , admittere,
dem Joannis Regis et administratoris ad id ac et ad illas instituere posset; et ad dictum de
cedente consensu , perpetuoapplicavit etappro- canatum præsentatus ac in eo institutus pro
priavit. Ita quod si contingeret fructus, quos tempore infra annum , a die illius assecutionis
dictæ ecclesiæ Beatæ Mariæ rector antea perci- computandum , novam provisionem a dicta sede
piebat, ad prædictorum centum ducatorum sum- |impetrare et jura camera Apostolicæ ratione
 156

Paulus illius vacationis debita persolvere teneretur , cessaria eis ministrare, prout ratione dictæ Mi- An.1534Chr
I alioquin , elapso dicto anno, præsentatio et insti- litiæ, de jure vel consuetudine, seu alias, tene
tutio hujusmodi nullius essent roboris vel mo- batur et obligabatur, penitus et omnino tene
menti , ipseque decanatus vacare censeretur eo retur et astrictus existeret.
ipso . Ac idem Joannes, et pro tempore exis- 9. Quodque prioratus, præposituræ , paro
tens Portugalliæ et Algarbiorum Rex, ex tunc chiales ecclesiæ, vicariæ , capellæ et aliæ quæ
de cætero perpetuis futuris temporibus, ad eos - cumque, cum cura et sine cura , beneficia et
dem decanatum ac alias quatuor dignitates, nec- officia ecclesiastica, quorum qualitates, denomi
non canonicatus et præbendas , omniaque et nationes et invocationes dictus Clemens pro ex
singula alia erecta, ad quæ magister dicta Mi- pressis haberi voluit, in Ecclesia, civitate et dice
litiæ regularespræsentare consueverat ac in pos- cesi Sancti Thomæ prædictis, procurante dicto
terum erigenda, ad quæ præsentare debuerat, Joanne Rege, ac illius prædecessoribus, admi
Ecclesiæ civitatis et diæcesis Sancti Thomæ nistratoribus dictæ Militiæ , vel alias quomodo
hujusmodi beneficia ecclesiastica, cum cura et libet erecta, instituta et ordinata, ac illorum
sine cura , sæculares omnino ac nullatenus re- rectoribus, vicariis, capellanis, sacerdotibus,
gulares personas præsentare deberet, similiter clericis, beneficiatis, officialibus et personis in
perpetuo reservavit et concessit. illis deservientibus deputata redditus et salaria ;
8. Et insuper voluit, statuit, ordinavit et de- necnon donationes et concessiones quæcumque
crevit quod etiam ex tunc de cætero ipse Joan- ecclesiis, vicariis, capellis et locis prædictis fa
nes Rex, et pro tempore existens dictæ Militiæ ctæ, et quæ in futurum fierent, quas, ac prout
administrator seu magister, ipsius Ecclesiæ San- illas concernebant, omnia et singula in instru
cti Thomæ edificia ampliari, et ad formam ca- mentis desuper forsan confectis contenta, dictus
thedralis Ecclesiæ in omnibus et per omnia re- Clemens prædecessor quoad factas ex tunc, nec
duci facere, illamque ac omnes et singulas alias non quoad faciendas similiter ex tunc prout ex
ecclesias, capellas, templa , monasteria et pia ea die et e contra, eadem auctoritate, approba
loca earundem civitatis et dicecesis Sancti Tho- vit et confirmavit; supplens omnes et singulos
mæ in earum ædificiis manutenere, conservare juris et facti defectus , siqui forsan intervene
et reparari facere; necnon mitra, baculo pasto- rint in eisdem , nisi de ipsius Sancti Thomæ
rali , vestimentis, paramentis, ornamentis, cali- episcopi, pro tempore existentis, provisione et
cibus, patenis, thuribulis, vasis , libris, lumina- assensu, ac alias prout de jure foret, nullatenus
>

ribus, organis, campanis et aliis, tam Sancti supprimi, cassari, immutari, revocari, extingui
Thomæ et illius præsuli, necnon dignitates ob- aut invalidari, seu numerus rectorum, vicario
tinentibus et canonicis ac personis , quam aliis rum ,capellanorum ,presbyterorum ,clericorum,
ecclesiis, capellis, templis, monasteriis et piis beneficiatorum , officialium et personarum hu
locis prædictis , ac illorum beneficiatis et midis- jusmodi pro tempore institutus, aut redditus et
tris, ad divinum cultum inibi necessariis, de salaria hujusmodi ad minores summas, quam
center fulcire ; necnon pro tempore existenti erant ordinata, a quoquam etiam Apostolica vel
dictæ Ecclesiæ Sancti Thomæ præsuli , dignita- quavis alia auctoritate fungente, deduci nullate
tes obtinentibus et canonicis, depræmissis illis nus possent, sed inconcussa, illæsa et intacta
perpetuo concessis et assignatis dotibus ex ipsiuspermanerent.
Joannis Regis et administratoris in dicta in- 10. Quodque dignitates obtinentes, canonici,
sula redditibus; necnon in dicta Ecclesia Sancti beneficiati , clerici, officiales et personæ Eccle
Thomæ, ac per illius civitatem et dicecesim exis- siæ civitatis et dicecesis Sancti Thomæ, pro tem
9

tentibus ecclesiarum parochialium ,capellarum, pore existentes, quoad correctiones, præceden

templorum et piorum locorum hujusmodi re- tias ac reformationes, etiam personales, cere
ctoribus, vicariis, capellanis, officialibus, præs- monias, ritus, mores, consuetudines ac divino
byteris, clericis et aliis personis illis in divinis rum officiorum recitationem , celebrationem, ac
deservientibus solita et congrua, redditus et sa- alia omnia et singula dignitates obtinentibus, ca
laria annua impendere; necnon alia nova pa- nonicis, beneficiatis, præsbyteris, clericis, ofli
rochiales ecclesias, capellas, templa et pia loca cialibus et personis dictarum Ecclesiæ etdiæce
in civitate et diæcesi Sancti Thomæ prædictis, sis Funchalensis se conformare deberent, et ad
ubi et quotiens juxta temporum et locorum qua- id per præfatum metropolitanum et primatem,
litatem et exigentiam opporteret, et alias prout ac ejusdem Ecclesiæ Sancti Thomæ præsulem ,
inter ipsos administratorem seu magistrum et pro tempore existentem, cogi et compelli pos
episcopum conventum foret, construi et erigi sent . Et nihilominus eidem episcopo Sancti Tho
facere ; ac rectores, vicarios, capellanos, bene- mæ , pro tempore existenti, sub ingressus Eccle
ficiatos, officiales et personas in illis cultui di- siæ sententia, necnon mille ducatorum auri ca
vino, et animarum curæ necessarios in congruo meræ prædictæ applicandorum pæna, eo ipso
numero deputare ac debite sustentare, et ne- incurrendis, districtius præcipiendo mandavit,
 157

Paulos quatenus præmissa omnia etsingula ac alia, quæ | tenores hujusmodi pro sufficienter expressio ha- An.1534Chr.
Indictæ Militiæ administratori seu magistro , ac bens, illis alias in suo robore permansuris, ea
quibusvis illorum officialibus et aliis personis vice dumtaxat specialiter, et expresse deroga
8
ratione dictæ Militiæ incumbebant, per se vel vit, cæterisque contrariis quibuscumque .
alium, seu alios, irremissibiliter adimpleri face- 12. Ne autem de erectione et institutione pos
rent; ac eidem episcopo Sancti Thomæ ad om- terioribus, dismembratione, separatione, assi
nia et singula præmissa, necnon contradictores gnatione, subjectione, applicatione, appropria
quoslibet et rebelles per censurasecclesiasticas, tione , reservatione, voluntate, statuto , ordina
ac pecuniarias et alias formidabiliores, eo ipso, tione, approbatione ,, confirmatione, suppletione,
incurrendas pænas, sublato appellationis et de præcepto, mandato, concessione, decreto et de
fugii obstaculo, compescendum, invocato etiam rogatione prædictis, pro eo quod super illis di
ad hoc, si opus foret, auxilio brachii sæcularis, cti Clementisprædecessoris, ejus superveniente
præter ordirfariam Apostolicam auctoritatem et obitu , litteræ confectæ non fuerunt , valeat quo
facultatem ; quodque idem episcopus Sancti modolibet hæsitari ; ipseque Joannes Rex , et pro
Thomæ , pro tempore existens, præmissa omnia tempore existens Portugalliæ et Algarbiorum
et singula, ut præmittitur, necnon quamcumque Rex, ac episcopus Sancti Thomæ illorum frus
jurisdictionem ordinariam in diæcesanos suos trentur effectu , volumus et similiter, Apostolica
exercere, ac per viam simplicis querellæ adiri auctoritate, decernimus quod erectio, institutio,
posset, etiam extra dictam ejus diæcesim San- dismembratio, separatio , assignatio , subjectio,
cti Thomae, perinde ac si in ea constitutus es applicatio, appropriatio, reservatio, voluntas,
set, concessit ; decernens irritum et inane quic- statutum , ordinatio, approbatio, confirmatio,
quid secus super iis a quoquam quavis aucto- suppletio, præceptum ,mandatum , concessio,
> >

ritate, scienter vel ignoranter, contingeret at- decretum et derogatio Clementis prædecessoris
tentari. hujusmodi , perinde a dicta die, pridie kalendas
11. Non obstantibus ipsius Clementis præ- Februarii, suum sortiantur effectum ,ac si super
decessoris, per quam inter alia voluerat, quod illis ipsius Clementis prædecessoris litteræ , sub
semper in unionibus commissio fieret ad partes, ejusdem diei data, confectæ fuissent, prout su
vocatis quorum interesset, et aliis Apostolicis perius enarratur. Quodque præsentes litteræ ad
constitutionibus, ac dictæ Ecclesiæ Funcha- probandum plene erectionem , institutionem ,
lensis, Militiæ et Ordinis prædictorum jura- dismembrationem , separationem , assignatio
mento, confirmatione Apostolica, vel quavis nem, subjectionem, applicationem , appropria
firmitate alia, roboratis statutis et consuetudi- tionem , reservationem , voluntatem , statutum ,
nibus, necnon quibusvis privilegiis et indultis ordinationem, approbationem , confirmationem ,
Apostolicis eisdem Militiæ et Ordini , ac ipsius suppletionem , præceptum , mandatum , conces
Militiæ magistro seu administratori, necnon mi- sionem , decretum et derogationem Clementis
litibus et aliis fratribus ac officialibus, cæteris prædecessoris hujusmodi ubique sufficiant, nec
que personis in genere vel in specie, etiam su- ad id probationis alterius adminiculum requi
per illorum exemptione ab ordinariis locorum , ratur.
et alias sub quibuscumque tenoribus et formis, 13. Nulliergo omnino hominum liceat hanc
ac cum quibusvis etiam derogatoriarum deroga- paginam nostræ voluntatis et decreti infringere,
toriis, aliisque efficacioribus et insolitis clausu- vel ei ausu temerario contraire. Siquis autem
lis irritantibusque, et aliis decretis, etiam iteratis hoc attentare præsumpserit, indignationem Om
vicibus concessis, approbatis et innovatis, qui- nipotentis Dei, ac Beatorum Petri et Pauli, Apos
bus omnibus, etiamsi de illis, eorumque totis tolorum ejus, se noverit incursurum .
tenoribus specialis , specifica, individua et ex- Datum Romæ apud Sanctum Petrum anno
pressa, ac de verbo ad verbum , non autem per Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
clausulas generales, etiam idem importantes, mo trigesimo quarto, tertio nonas Novembris ,
mentio, seu quævis alia expressio habenda, aut Pontificatus nostri anno primo (3 de novembro
aliqua alia exquisita forma ad id servanda foret, de 1534).
 Didacum Ortiz de Vithega, primum Sancti Thomæ Episcopum , Joanni Regi commendat

PAULUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Joanni, Portugallia et Algarbiorum Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Paulus Gratia divinæ præmium et humanæ laudis litteris, cum dicius prædecessor, antequam ejus An.1534Chr.
III
preconium acquiritur, si per sæculares princi- littera desuper conficerentur, sicut Domino pla
pes, Ecclesiarum prælatis, præsertim pontificali cuit, rebus fuisset humanis exemptus, plenius
dignitate præditis, opportuni favoris præsidium continetur.
et honor debitus impendatur. 2. Cum itaque, fili charissime, sit virtutis
1. Dudum siquidem felicis recordationis Cle- opus Dei ministros benigno favore prosequi, ac
mens Papa VII , prædecessor noster, Ecclesiæ eos verbis et operibus pro Regis Æterni gloria
Sancti Thomæ, quam tunc ex parochiali eccle- venerari, Magestatem tuam rogamus et borta
sia, sub invocatione Beatæ Maria de Gratia di- mur attente quatenus eundem , Didacum Ele
cata , in insula Sancti Thoma nuncupata , maris ctum et Ecclesiam Sancti Thomæ prædictam ,
Oceani consistenti, in cathedralem Ecclesiam , sua curæ commissam , habens pro nostra et
sub invocatione Sancti Thomae , pro uno epis- | Apostolicæ Sedis reverentia propensius com
copo, Sancti Thomæ nuncupando, qui illi præ- mendatos, in ampliandis et conservandis juribus
esset, ex certis causis, de fratrum suorum , de suis, sic eos benigni favoris auxilio prosequa
quorum numero tunc eramus, consilio, Aposto- ris, quod ipse Didacus Electus, tuæ celsitudi
lica auctoritate, erexerat et instituerat, tunc ab nis fultus, præsidio in commisso sibi curæ
ejus primava erectione, hujusmodi tunc vacanti pastoralis officio possit, Deo propitio, prospe
de persona dilecti filii Didaci, Electi Suncti Tho- rari; ac tibi exinde a Deo perennis vitæ præ
mor, sibi et eisdem fratribus, ob suorum exi- mium , et a nobis condigna proveniat actio gra
gentiam meritorum , accepta, de simili consilio, tiarum .
auctoritatc prædicta, providit , ipsumque illi in Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
Episcopum præfecit et pastorem , curam et ad- Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
ministrationem ipsius Ecclesiæ Sancti Thomae mo trigesimo quarto, tertio nonas Novembris,
sibi in spiritualibus et temporalibus plenarie Pontificatus nostri anno primo (3 de novem
committendo, prout in nostris inde confectis Ibro de 1531) .

1 Arch . nacional, maço 23 de bullas, n .° 25.

 Eructio episcopatus Sancti Salratoris de Angra , et ejus dismembratio a diæcesi Funchalensi

PAULUS EPISCOPUS
1
SERVUS SERTORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEJORIAN

Paulus
III
Æquum reputamus et rationi consonum , ut Madeira spectantibus, de ipsius Emmanueli An. Chr.
ea , quæ de Romani Pontificis provisione proces- Regis consensu ; necnon pro dignitatum , ac ca 1534
serunt, licet ejus superveniente obitu , litteræ nonicatuum et præbendarum dote certa tunc
Apostolicæ super illis conſectæ non fuerint, expressa bona perpetuo applicaverat et appro
suum sortiantur effectum . priaverat; ac civitatem prædictam pro civitate,
1. Dudum siquidem , postquam felicis recor- necnon illius districtum seu territorium , cum
dationis Leo Papa X, prædecessor noster, pro- prædicta da Madeira , ac omnibus aliis insulis,
curante claræ memoriæ Emmanuele, Portugal- terris, provinciis et locis quibuscumque, dicto
liæ et Algarbiorum Rege, qui, lunc in humanis vicario.subjectis, et quæ de jure, privilegio vel
agens, multas terras, provincias et insulas a ca- indulto Apostolico subjici debebant, ac castris
pitibus de Bojador usque ad Indos possidebat, et villis, in dictis insulis, terris, provinciis et
in quibus nullus episcopus, qui ea, quæ erant locis consistentibus pro diocesis ; necnon om
ordinis episcopalis, exerceret, habebatur, exce- nes et singulos clericos et quorumvis Ordinum
pto vicario, pro tempore existenti, oppidi de religiosos pro clero, incolasque et habitatores
Thomar, nullius dioecesis, qui frater Militiæ Jesu ipsarum civitatis et dicecesis Funchalensis pro
Christi Cisterciensis Ordinis existebat, et juris- populo concesserat et assignaverat; necnon jus
dictionem episcopalem in (lictis terris, provin- patronatus, et præsentandi Romano Ponufici,
ciis et insulis, es privilegio Apostolico, olim sibi pro tempore existenti, personam idoneam ad
concesso, habebat, vicariam de Thomnar hujus- eandem Ecclesiam Funchalensem , dum illam
modi, de consensu bonæ memoriæ Didaci Pi- pro tempore vacare contigeret, præfato Emma
nheiro, tunc dicti oppidi Vicarii, Apostolica au- nueli, et pro tempore existenti Portugalliae et
ctoritate, suppresserat et extinxerat; ac tunc garbiorum Regi ad effectum , ut eidem Eccle
parochialem ecclesiam Beata Maria , per eun- siæ , de persona per Regem rominanda hujus
dem Emmanuelem Regem in civitate de Fun- modi et non alias, provideri deberet ; ad digni
chal in insula da Madeira, in mari Oceano sita , tates vero, ac canonicalus et praebendas hujus
consistente, fundatam , in qua unus vicarius, fra- modi, pro tempore existenti magistro dictio
ter dictæ Militiæ , et nonnulli beneficiati præshy- Militiæ , ad quem jus patronalus, seu præsen
teri sæculares, beneficia ecclesiastica, portiones tandi ad dicta beneficia, dun pro tempore vaca
nuncupata, oblinentes existebant, in cathedra- bant, pertinebat, institutionem autem eidem
lem Ecclesiam , cum sede, et episcopali ac capi- episcopo Funchalensi, pro tempore existenti,
tulari mensis, aliisque cathedralibus insigniis, perpetuo reservaverat ; ac eidem Ecclesiæ , sic
honoribus, præeminentiis; ac in ea unum deca- erectæ ab ejus primæva erectione, hujusmodi
natum majorem, ac certas alias non majores post tunc l'acanti de persona præfati Didaci, dicta
pontificalem dignitates, necnon etiam certos tunc auctoritate, providerat, præficiendo ipsum illi in
expressos canonicatus et totidem præbendas, Episcopum et pastorem ; aliasque et alia fecerat
pro certo tunc expresso personarum numero , et ordinaverat, prout in litteris ipsius Leonis
erexerat et instituerat; illique omnia et singula prædecessoris desuper confectis plenius conti
fructus, redditus, proventus et emolumenta, quæ nelur.
vicarius de Thomar , pro tempore existens, ex 2. Cum dicto Didaco Episcopo, postmodum
jurisdictione etvicaria suppressa hujusmodi, per- vita functo, piæ memoriæ Clemens Papa VII,
cipiebat, necnon annuosredditus quingentorum etiam prædecessor noster, procurante clarissi
ducatorum auri de camera ex anouis redditibusmo in Christo filio nostro Joanne, moderno Por
et ipsum Emmanuelem Regem in ipsa insula da ! tugalliæ et Algarbiorum Rege illustri , præfati
1 Arch. nacional, maço 17 de bullas, n.° 32.
 160

Paulus
III
Emmanuelis nato et successore, dictam Eccle- pali ac capitulari mensis, aliisque insigniis et An.1534Chr.
siam Funchalensem , per obitum Didaci Epis- jurisdictionibus episcopalibus, ac privilegiis,
copi hujusmodi tunc vacantem , in metropolita immunitatibus , facultatibus et gratiis, quibus
nam ac Indiarum , omniumque et singularum aliæ cathedrales Ecclesiæ et earum præsules,
alias pro illius tunc, ut præmittitur, ex paro- in eodem regno et dominiis Portugalliæ exis
chiali in cathedralem erectæ diæcesi assignata- tentes, similiter de jure vel consuetudine, aut
rum, et cæterarum temporalis ditionis præfati alias quomodolibet utebantur, potiebantur et
Regis insularum et terrarum novarum , tunc ac gaudebant, ac uti, potiri et gaudere possent,
postmodum repertarum et in posterum repe- quomodolibet in futurum uti , potiri et gaudere
riendarum , cum archiepiscopali et primatiali posset.
dignitate, præeminentia , jurisdictione, superio- 4. Necnon in ea unum decanatum, post pon
ritate ac auctoritate, crucis delatione, ac aliis tificalem majorem , pro uno decano, qui haberet
metropoliticis et primatialibus insigniis, de fra- curam capituli et ad quem cura animarum, prout
trum suorum , de quorum numero tunc eramus, ad rectorem ipsius ecclesiæ Sancti Salvatoris per
consilio, similiter Apostolica auctoritate, ere- tinebat, pertineret, et unum archidiaconatum pro
xisset et instituisset; et inter alias insulas eidem uno archidiacono, ac unam cantoriam pro uno
Ecclesiæ Funchalensi, pro ejus diæcesi assigna- cantore, et unam thesaurariam pro uno thesau
tas , insula Sancti Michaelis nuncupata in eodem rario, necnon unam scholastriam , non majores
mari Oceano sita, certis dos Açores nuncupatis post pontificalem inibi dignitates, pro uno scho
illi adjacentibus insulis, major et notabilior, ac lastico, ac duodecim canonicatus et totidem pre
magno Christianorum populo referta et munita, bendas pro duodecim canonicis, qui simul cum
existeret, et in illius parte, quæ Angra nuncu- decano, archidiacono, cantore, thesaurario ac
patur, inter alias una insignis parochialis eccle- scholastico præfatis capitulum ipsius Ecclesiæ
sia , sub invocatione Sancti Salvatoris dicata , in facerent et constituerent. Ita quod tunc rector,
qua unus rector, frater dicta Militiæ , et non ipsius Ecclesiæ Sancti Salraioris decanus, et
nulli clerici forsan sæculares ibidem perpetui unus archidiaconus ac alius cantor, necnon alius
beneficiali, portionarii nuncupati, fore nosce. thesaurarius ac alius ex prædictis clericis, in
bantur, existeret, et prælatus Joannes Rex in eadem Ecclesia Sancti Salvatoris perpetuusbe
ipsa insula Sancti Michaelis divinum cultum neficiatus, portionariis nuncupatis, magis ido
efflorere, et animarum salutem propagari pio neis per primo futurum episcopum Sancti Sal
affectu desideraret, præfatus Clemens præde valoris ad hoc examinandis, scholasticus, et
cessor, de dicta Ecclesia Funchalensi, aliter per duodecim alii ex eisdem beneficiatis, sit tot fo
eum nondum tunc disposito, sub data videlicet rent, alioquin alii clerici sæculares, per ipsum
pridie kalendas Februarum (sic), Pontificatus Regem nominandi, canoniciejusdem erectæ Ec
sui anno decimo, habita super bis cum eisdem clesiæ existerent; ac decanatum, archidiacona
fratribus deliberatione matura, et de illorum con- tum , cantoriam , thesaurariam , scholastriam ,
silio, eadem auctoritate, præfato Joanne Rege, necnon canonicatus et præbendas erectos pre
super eo eidem Clementi prædecessori humili- dictos respective litterarum desuper conficien
ter supplicante, ad Omnipotentis Dei laudem et darum vigore, absque alia provisione, de illis
glorian ), ac Beatæ Mariæ Virginis, ejus gloriosæ sibi facienda obtinere possent, perpetuo erexit
Genitricis, totiusque curiæ coelestis honorem , et instituit.
oppidum seu pagum in quo ipsa ecclesia Sancti 5. Necnon ex insulis, terris et provinciis di
Salvatoris consistebat, in civitatem , quæ Sancti ctæ Ecclesiæ Funchalensis, alias pro ejus dice
Salvatoris nuncuparetur, ac ecclesiam ipsam cesi assignatis hujusmodi, totam Sancti Michae
Sancti Salvatoris in cathedralem Ecclesiam , sub lis præfatam ac illi adjacentes, necnon Tertiam,
invocatione Sancti Salvatoris, pro uno episcopo, Sancti Georgii, da Graciosa, do Pico, et do
Sancti Salvatoris nuncupando, qui eidem Ec- Fayal, et das Flores, necnon et do Corvo nuncu
clesiæ Sancti Salvatoris præesset, ac in ea illius- patas insulas , quæ antea dioecesis Funchalensis
que civitate et dicecesi spiritualia, prout pro di erant, cum omnibus et singulis illarum castris,
vipi cultus augmento et animarum salute, expe- villis et locis ac districtibus, quorum omnium
dire cognosceret, conferret et seminaret. denominationes dictus Clemens prædecessor
3. Necnon episcopalem jurisdictionem, au- pro expressis haberi voluit ; necnon clero et po
ctoritatem et potestatem exerceret, ac omnia et pulo, personis, ecclesiis, monasteriis, hospita
singula alia, quæ alii episcopi in suis Ecclesiis, libus et aliis piis locis ac beneficiis ecclesiasti
civitatibus et diæcesibus, de jure vel consuetu- cis, cum cura et sine cura, sæcularibusac quo
dine , seu alias, facere poterant, facere libere et rumvis Ordinum regularibus a prædicta Ecclesia
licite possit et deberet ; ac pro tempore exis- et dicecesi Funchalensi etiam perpetuo dismem
tenti archiepiscopo Funchalensi jure metropoli- braverat et separaverat. Necnon eidem Ecclesiæ
tico et primatiali subesset, cum sede, et episco- Sancti Salvatoris locum seu pagum, sic in civi
 161

Paulas tatem erectum, pro civitate ac insulas dismem - retur et astrictus foret; ac quod fructus, reddi- An.1534Chr.
III bratas hujusmodi, cum omnibus juribus et per- tus et proventus pro singularum dignitatum ac
tinentiis suis, pro illius districtu, diæcesi et canonicatuum et præbendarum dote hujusmodi
territorio in spiritualibus et temporalibus,prout applicati, et alii quos ratione eorundem dignita
ad dictam Ecclesiam Funchalensem antea per- tum ac canonicatuum et præbendarum percipie
tinebant, seu pertinere poterant, illarumque bant, seu in futurum perciperent, in quotidia
incolas et habitatores pro clero et populo per- nas distributiones ac inter præsentes et divinis
petuo concessit et assignavit ; clerumque et po-interessentes, et non alias, distribuerentur et
pulum civitatis et dicecesis Sancti Salvatoris dividerentur.
hujusmodi cura et jurisdictioni ipsius episcopi 7. Et insuper dictus Clemens prædecessor
Sancti Salvatoris, pro tempore existentis, quo- jus patronatus et præsentandi infra annum , pro
ad legem dioecesanam et jurisdictionem , etiam pter loci distantiam, eidem prædecessori, et pro
perpetuo subjecit. tempore existenti Romano Pontifici , personam
6. Ac eidem erectæ Ecclesiæ pro illius dote idoneam ad ipsam Ecclesiam Sancti Salvatoris ,
omnia et singula jura et emolumenta episcopa- tam ea prima vice, quam alias quotiens illius vaca
lia, seu quæ episcopus Funchalensis, ex insu- tio occurreret, per eundem Clementem præde
lis separatis hujusmodi , antea percipiebat seu cessorem , et pro tempore existentem Romanum
percipere poterat, necnon redditus annuos quin- Pontificem , in ejusdem Ecclesiæ Sancti Salva
gentorum ducatorum auri in auro largorum , toris episcopum etpastorem ad præsentationem
cruciatorum nuncupatorum , ad valorem ducen- hujusmodi, et non alias, præficiendam , eidem
torum millium regalium moneta illarum par- Joanni, et pro tempore existenti Regi Portu
tium ascendentium ex annuis redditibus ad di- gallize , cui antea jus patronatus, et præsentandi
ctum Joannem Regem , ut dicta Militiæ Jesu ad dictam Ecclesiam Funchalensem , dicta aucto
Christi perpetuum administratorem in spiritua- ritate, reservatum fuerat; ipsique Joanni, et pro
libus et temporalibus per Sedem Apostolicam tempore existenti Regi , etiam jus patronatus,
deputatum , in dicta insula Sancti Vichaelis spe- et præsentandi præfato episcopo Sancti Salva
ctantibus, ipsius Joannis Regis et administrato- toris, vel ejus vicario in spiritualibus generali,
ris ad hoc expresso accedente consensu ; nec- similiter pro tempore existenti,deipsius episco
non decanatui omnes et singulos fructus ipsius pi Sancti Salvatoris speciali commissione, aut
Ecclesiæ Sancti Salvatoris, quos illius rector, personis ad id ab eo deputandis, personas sæ
pro tempore existens, antea percipiebat, valo- culares idoneas tam ad majorem post pontifi
rem centum ducatorum similium , secundum calem, quam etiam ad alias quatuor dignitates,
communem extimationem annuum non exce- ac duodecim canonicatus et totidem præbendas
dentes ; necnon ex eisdem redditibus ad ipsum prædictos, quotiens illos similiter, ea primavice
Joannem Regem et administratorem in eadem in- excepta ; necnon ad omnia et singula alia civitatis
sula Sancti Michaelispertinentibus, singulis aliis et dioecesis Sancti Salvatoris hujusmodi benefi
quatuor dignitatibus quadraginta, qui sexdecim cia quæcumque, quotcumque et qualiacumque,
millium , singulis autem canonicatibus et præ- ad quæ antea dictæ Militiæ administrator seu ma
bendis hujusmodi similiter pro eorum dote tri- gister, pro tempore existens, regulares personas
ginta ducatorum auri similium , qui duodecim præsentare consueverat, quotiens illa ex tunc
millium regalium similium valorem constitue- de cætero quibusvis modis, et ex quorumcum
bant, redditus annuos, computatis tamen seu in- que personis, etiam apud sedem eandem vacare
clusis quoad alias quatuor dignitates ac canoni- contigeret, per ipsum episcopum Sancti Salva
catus etpræbendas hujusmodiproventibus,quos toris, seu ejus vicarium , aut personas deputan
dicti beneficiali, ex eorum in dicta Ecclesia bene- das hujusmodi ad præsentationem eandem in
ficiis seu illorum ratione, percipiebant, illis vide- stituendas. Sic quod episcopus, seu vicarius aut
licet, qui ex dictis redditibus ipsius Joannis Re- persona deputandæ hujusmodi, præsentationes
gis et administratoris persolvebantur dumtaxat, prædictas, etiam extra dictam diæcesim Sancti
ejusdem Joannis Regis etadministratoris etiam Salvatoris constitutus seu constitutæ, admitte
ad id accedente consensu, perpetuo applicavit et re , et ad illas instituere possent ; et ad dictum de
appropriavit. Ita quod si contingeret fructus, canatum præsentatus ac in eo institutus pro
quos dictæ ecclesiæ Sancti Salvatoris rector an- tempore infra annum , a die illius assecutionis
tea percipiebat, ad prædictorum centum ducato- computandum , novam provisionem a dicta sede
rum valorem non ascendere, tunc id, quod ex di- impetrare et jura camera Apostolicæ ratione
cta valore centurn ducatorum deesset, ex ipsius illius vacationis debita persolvere teneretur,
Joannis Regis et administratoris redditibus, in alioquin, dicto anno elapso ,præsentatio et insti
dicta insula integraliter compleri seu perfici tatio hujusmodinullius essent roboris vel mo
deberet, et ipse Joannes Rex, et pro tempore menti, ipseque decanatus vacare censeretur eo
existens administrator seu magister ad id tene- . ipso . Ac idem Joannes, et pro tempore exis
21
 162

Paulas tens Portugalliæ et Algarbiorum Rex, ex tunc |chiales ecclesiæ , vicariæ , capellæ ac aliæ quæ- An.1534Chr.
II de cætero perpetuis futuris temporibus, ad eos - cumque, cum cura et sine cura , beneficia et
dem decanatum ac alias quatuor dignitates, nec- officia ecclesiastica, quorum qualitates, denomi
non canonicatus et præbendas, omniaque et nationes et invocationes dictus Clemens præde
singula alia erecta , ad quæ magister diciæ Mi- cessor pro expressis haberi voluit, in Ecclesia ,
litiæ antea regulares præsentare consueverat ac civitate et diæcesi Sancti Salvatoris prædictis,
in posterum erigenda, ad quæ præsentare de procurantibus dicto Joanne Rege, ac illius præ
buerat, Ecclesiæ civitatis et dicecesis Sancti Sal - decessoribus, administratoribus seu magistris
vatoris hujusmodi beneficia ecclesiastica, cum dictæ Militiae, vel alias quomodolibet erecta ,
cura et sine cura, sæculares omnino ac nullate - instituta et ordinata , ac illorum rectoribus, vi
nus regulares personas præsentare deberet, si- cariis, capellanis, sacerdotibus, clericis, benefi
militer perpetuo reservavit et concessit. ciatis, officialibus et personis in illis deservien
8. Et insuper voluit, statuit, ordinavit et de tibus deputata redditus et salaria ; necnon dona
crevit quod etiam ex tunc de cætero idem Joan- tiones et concessiones quæcumque ecclesiis,
nes Rex , et pro tempore existens dictæ Militiae vicariis, capellis et locis prædictis tunc factæ ,
administrator seumagister ,ipsius Ecclesiæ San- et quæ in futurum fierent, nisi de ipsius episcopi
cti Salvatoris ædificia ampliari, et ad formam sancti Salvatoris, pro tempore existentis , per
cathedralis Ecclesiæ in omnibus et per omnia re- missione et consensu , ac alias prout de jure fo
duci facere, illamque ac omnes et singulas alias ret, nullatenus supprimi et cassari , immutari,
ecclesias, capellas, templa, monasteria et pia revocari, extingui aut invalidari, seu numerus
loca earundem civitatis et diocesis Sancti Sal- rectorum , vicariorum , presbyterorum , capella
vatoris in eorum ædificiis manutenere, reservari norum , clericorum , beneficiatorum , officialium
et reparari facere; necnon mitra, baculo pasto- et personarum hujusmodi pro tempore institu
rali, vestimentis, paramentis, ornamentis , cali- tus imminui, aut redditus et salaria hujusmodi
cibus, patenis, thuribulis, vasis, libris, lumina- ad minores summas, quam erant ordinata, a
ribus, organis, campanis et aliis, tam ipsi Ec- quoquam etiam Apostolica prædicta , vel quavis
clesiæ Sancti Salratoris et illius præsuli,necnon alia auctoritate fungentes, reduci nullatenus pos
dignitates obtinentibus, et canonicisac personis, sent, sed inconcussa, illæsa et intacta permane
quam aliis ecclesiis , capellis,templis, monaste- rent, similibus consilio et auctoritate, perpetuo
riis et piis locis prædictis, ac illorum beneficiatis statuit et ordinavit; ac easdem donationes, con
et ministris, ad divinum cultum inibi necessariis, cessiones, ordinationes etdeputationes, cætera
decenter fulcire; necnon pro tempore existenti que præmissa , ac prout illa concernebant om
dictæ Ecclesiæ Sancti Salvatoris præsuli , digni- nia et singula instrumentis seu publicis docu
tates obtinentibus et canonicis , depræmissis illis mentis desuper forsan confectis contenta, et quæ
perpetuo concessis etassignatis dotibus ex ipsius in futurum fierent, etiam ex tunc prout ab ea
Joannis Regis et administratoris in dicta insula die et e contra, approbavit et confirmavit, sup
redditibus ; necnon in dicta Ecclesia Sancti Sal- plens omnes et singulos, si qui in eis interve
vatoris, ac pro ipsius civitatem etdiæcesim exis- nissent, tam juris, quam facti , defectus.
tentibus ecclesiarum parochialium , vicariarum , 10. Præterea præfatus Clemens prædecessor
capellarum , templorum et piorum locorum hu- voluit et ordinavit dignitates obtinentes,canoni
jusmodi rectoribus, vicariis, capellanis, officia - cos, beneficiatos, præsbyteros, clericos, oflicia
libus, præsbyteris, clericis et aliis personis illis les et personas Ecclesiæ civitatis et diæcesis
in divinis deservientibus solita et congrua , red- Sancti Salvatoris bujusmodi, pro tempore exis
ditus et salaria annua impendere ; necnon alia tentes, quoad correctiones, præcedentias ac re
nova parochiales ecclesias , vicarias , capellas, formationes, etiam personales, ceremonias, ri
templa, ac pia loca in civitate et diæcesi Sancti tus, mores et consuetudines ac divinorum offi
Michaelis prædictis, ubi et quotiens juxta tem- ciorum recitationem et celebrationem , ac alia
porum et locorum qualitatem et exigentiam op- omnia et singula dignitates obtinentibus, cano
porteret , etalias prout inter ipsos administrato- nicis, beneficiatis, præsbyteris, clericis, oflicia
rem seu magistrum et episcopum conventum fo - libus et personis dictæ Ecclesiæ et dicecesis Fun
ret, construi et erigi facere; ac rectores,vicarios , chalensis conformari debere, ac episcopum San
capellanos, beneficiatos, officiales et personas incli Salvatoris, pro tempore existentem , ad hoc
illis cultui divino , et animarum curæ necessarios per dignitates obtinentes, canonicos, beneficia
in congruo numero deputare ac debite sustentos, præsbyteros, clericos, officiales et personas
tare , et necessaria eis ministrare, prout ratione præfatas observari faciendum per dictum metro
dictæ Militiæ , de jure vel consuetudine, seu alias, politanum et primatem , pro tempore existen
tenebatur et obligabatur, penitus et omnino te- tem , cogi et compelli posse. Et nihilominus
neretur et astrictus existeret. eidem episcopo Sancti Salvatoris, pro tempore
9. Quodque prioratus, præpositura , paro - existenti, sub ingressus Ecclesiæ , necnon mille
 163

Paulus ducatorum auri camere Apostolicæ eo ipso in- exquisita forma ad id servanda foret, tenores An.1534Chr.
III currenda et applicanda pena , districtius præci- hujusmodi pro sufficienter expressis habens, il
piendo mandavit, quatenus præmissa omnia et lis alias in suo robore permansuris, ea vice dum
singula ac alia, quæ dictæ Militiæ administratori taxat specialiter, et expresse derogavit, cæteris
seu magistro ,ac quibusvisillorum officialibus et que contrariis quibuscumque.
aliis personis ratione dictæ Militiæ seu alias quo- 12. Ne autem de erectione et institutione pos
modolibet incumbebant, per se vel alium , seu terioribus, dismembratione, separatione, assi
alios, irremissibiliter adimpleri facerent; eidem- gnatione, subjectione, applicatione, appropria
que episcopo Sancti Salvatoris ad omnia et sin- tione, reservatione, voluntate, statuto , ordina
gula præmissa, necnon contradictores quoslibet tione,approbatione,confirmatione, suppletione,
et rebelles per censuras ac pecuniarias et alias precepto, mandato, concessione, decreto et de
formidabiliores, eo ipso, incurrendas pænas ec- rogatione prædictis, pro eo quod super illis di
clesiasticas, sublato appellationis et defugii ob- cti Clementisprædecessoris, ejus superveniente
staculo , compescendi, invocato etiam ad hoc, si obitu , litteræ confectæ non fuerunt, valeat quo
opus fuerit, auxilio brachii sæcularis, prater modolibet hæsitari; ipseque Joannes Rex,et pro
ordinariam Apostolicam auctoritatem et facul- tempore existens Portugalliæ et Algarbiorum
tatem , concessit; ac quod episcopus Sancti Sal- Rex, ac episcopus Sancti Salvatoris illorum frus
vatoris, pro tempore existens, præmissa omnia trentur effectu ,volumus et similiter, auctoritate
et singula, ut præmittitur,necnon quamcumque Apostolica, decernimus quod erectio, institutio,
jurisdictionem ordinariam in diæcesanos suos dismembratio, separatio, assignatio, subjectio,
exercere, ac per viam simplicis querellæ adiri applicatio, appropriatio, reservatio, voluntas,
possit, etiam extra dictam ejus diæcesim Sancti statutum , ordinatio, approbatio, confirmatio,
Salvatoris, perinde ac si in ea constitutus esset, suppletio, præceptum , mandatum , concessio ,
concessit; decernens irritum et inane quicquid decretum et derogatio Clementis prædecessoris
secus super its a quoquam quavis auctoritate, hujusmodi, perinde a dicta die, pridie kalendas
scienter vel ignoranter, contingeret attentari. Februarum (sic), suum sortiantur effectum , ac si
11. Non obstantibus ipsius Clementis præ- super illis ipsius Clementis prædecessoris litte
decessoris, per quam inter alia voluerat, quod ra sub ejusdem diei data confectæ fuissent, pro
semper in unionibus commissio fieret ad partes, ut superius enarratur; quodque præsentes litte
vocatis quorum interesset, et aliis Apostolicis ræ ad probandum plene erectionem , institutio
constitutionibus, ac dictæ Ecclesiæ Funchalen- nem , dismembrationem , separationem , assigna
sis, necnon Militiæ et Ordinis prædictorum ju- tionem , subjectionem , applicationem , appropria
9

ramento, confirmatione Apostolica, vel quavis tionem , reservationem , voluntatem , statutum ,

firmitate alia, roboratis statutis et consuetudi- ordinationem , approbationem , confirmationem ,
nibus, necnon privilegiis et indultis Apostolicis suppletionem , præceptum , mandatum , conces
eisdem Militiæ et Ordini, ac ipsius Militiæ ma- sionem , decretum ei derogationem Clementis
gistro seu administratori, necnon militibus et prædecessoris hujusmodi ubique sufficiant, nec
aliis fratribus ac officialibus, cæterisque perso- ad id probationis alterius adminiculum requi
nis in genere vel in specie, etiam super illorum ratur.
exemptione ab ordinariis locorum , et alias sub 13. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
quibuscumque tenoribus et formis, ac quibus- | paginam nostræ voluntatis et decreti infringere,
vis etiam derogatoriarum derogatoriis, aliisque vel ei ausu temerario contraire. Siquis autem
efficacioribus et insolitis clausulis irritantibus hoc attentare præsumpserit, indignationem Om
que, et aliis decretis, etiam iteratis vicibus con- nipotentis Dei , ac Beatorum Petri etPauli , Apos
cessis, approbatis et innovatis, quibus omnibus, tolorum ejus, se noverit incursurum .
etiamsi de illis, eorumque totis tenoribus spe- Datum Romæ apud Sanctum Petrum anno
cialis , specifica, individua et expressa, ac de Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
verbo ad verbum , non autem per clausulas ge- mo trigesimo quarto , tertio nonas Novembris,
nerales, etiam idem importantes, mentio, seu Pontificatus nostri anno primo ( 3 de novembro
quævis alia expressio habenda, aut aliqua alia | de 1534).
 Alphonso I, Regi Congi, gratulatur Paulus III de amplificato iwibi Christi cultu

PAULUS PAPA III

Charissimo in Christo filio nostro Alphonso, Congi Regi illustri,
Salutem et Apostolicam Benedictionem

Paulus Summa cum jucunditate animi nostri intelle- tamen ex charitate, in Christo Domino horta- An. Chr.
1535
III ximus, quod tua Serenitas, inclita pietate utens, mur, ut in coepta probitate persistas, eosdem
et boni non solum Regis, sed etiam pastoris of- tuos natos in eandem pietatis viam dirigas, tua
ficium exequens, istos populos ,tam suos, quam rumque virtutum , haud minus, quam regni hæ
circumvicinos, ad fidem Christianam continuis redes relinquas, sicut te facere, et facturum esse
adhortationibus, prædicationibusque impellit, non dubitamus.
propagationemque sanctæ nostræ religionisin Nos vero erga te et illos, quamvis majora et
istis locis incessanter procurat, hortando, mo- æterna præmia a Deo reportaturi sitis, tamen
nendo, et alios reges infideles, ubi opus fuerit, eam nostram , et hujus Sanctæ Sedis benignita
cogendo. Benedicat te , fili, Deus omnipotens, tem semper præstabimus, ut nulla in parte ves .
et talireligione flagrantem pari prosperitate et tris piis desideriis simus unquam defuturi, si
felicitate tueatur, utque infinita bonitas tale pie- cut re ipsa, concedente Domino, et advenienti
tatis exemplum nostris temporibus concessit, bus occasionibus cognoscetis.
ita te cum tuis natis diutissime conservet. Te Datum Romæ , 5 Maii MDXXXV, Pontifica
vero , fili charissime, etsi non ex necessitate, I tus nostri anno quinto (5 de maio de 1535) .
1 Raynald, loc. cit., ad an. 1535, n .° 59.
 Dismembratur a diæcesi Funchalensi vicariatus de Thomar, ei a Leone X antea unitus,
et restituitrit conventui Thomarensi

PAULUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD PERPETUAM REI MEMORIAM 1

Paulus Gregis Dominici, nostræ custodiae, licet im- , uno archidiacono, necnon unam cantoriam pro An.1536Chr
III
I paribus meritis, commissi vigilem , sollicitam- uno cantore, et unam thesaurariam pro uno the
que curam gerentes, et statum piorum locorum saurario, et unam scholastriam pro uno scholas
et religiosarum personarum quorumlibet, pratico, non majores post pontificalem inibi digni
sertim sub regularibus Militiis, pro fidei Catho- tates, necnon duodecim canonicatus et totidem
licæ defensione, militantium, diligenter atten- præbendas pro duodecim canonicis, qui cum
dentes, ea sic nostræ provisionis ope dirigidecano, archidiacono, cantore, thesaurario et
cupimus, per quæ a detrimenti subleventur in- scholastico præfatis capitulum ipsius Ecclesiæ
commodis, et prosperis jugiter proficiant incre- constituerent, erexerat et instituerat; ipsique
mentis . Ecclesiae do Funchal omnia et singula fructus,
1. Dudum siquidem , postquam felicis recor- redditus, proventus et emolumenta, quæ vica
dationis Leo Papa X, prædecessor noster, pro- rius de Thomar,pro tempore existens , ex juris
curante claræ memorize Emmanuele, Portugal- dictione et vicaria suppressa percipiebat, nec
liæ et Algarbiorum Rege, qui tunc in humanis non annuos redditus quingentorum ducatorum
agens multas terras, provincias et insulas a ca - auri de camera ex annuis redditibus ad ipsum
pitibus de Bojador usque ad Indos possidebat, Emmanuelem Regem , in ipsa insula de Madeira
in quibus nullus episcopus , qui ea , quæ erant spectantibus, de ipsius Emmanuelis Regis con
jurisdictionis episcopalis exerceret, habebatur, sensu, necnon pro dignitatum et canonicatuum ,
excepto vicario , pro tempore existente, oppidi ac præbendarum prædictorum dote bona alias
de Thomar, nullius dicecesis, qui frater Militiae dictis beneficiis pro illorum dote assignata per
Jesu Christi, Cisterciensis Ordinis, existebat, et petuo applicaverat et appropriaverat, ac civita
9

jurisdictionem episcopalem inter alia in dictis tem prædictam pro civitate, necnon illius dis
terris, provinciis et insulis, ex privilegio Apos- trictum seu territorium cum prædicta da Ma
tolico, olim sibi concesso , habebat, vicariam deira , ac omnibus aliis insulis, terris, provinciis
ejusdem oppidi de Thomar, de consensu bonæ et locis quibuscumque, dicto vicario subjectis,
memoria Didaci Pinheiro, olim Episcopi Fun- et quæ de jure, privilegio vel indulto Apostolico
chalensis, tunc in humanis agentis et ipsius op- subjici debebant, ac castris et villis , in dictis
pidi Vicarii, Apostolica auctoritate, suppresse - insulis, terris, provinciis et locis consistentibus,
rat et extinxerat; ac tunc parochialem ecclesiam pro diæcesi, necnon omnes et singulos clericos
Beatæ Mariæ ,per eundem Emmanuelem Regem et quorumvis Ordinum religiosos, pro clero,
in civitate do Funchal, in insula da Madeira , incolasque et habitatores ipsarum civitatis et
in mari Oceano sita , consistentem fundatam , in dioecesis do Funchal pro populo concesserat et
qua unus vicarius, frater dictæ Militiæ , et non - assignaverat, ac jus patronatus, et præsentandi
nulli beneficiati presbyteri sæculares, beneficia Romano Pontifici, pro tempore existenti , per
ecclesiastica, portiones nuncupatas, obtinentes, sonam idoneam ad eandem Ecclesiam Funeha
existebant, in cathedralem Ecclesiam , cum sede lensem , dum illam pro tempore vacare contin
et episcopali et capitulari mensis, aliisque ca- geret, præfato Emmanueli,et pro tempore exis
thedralibus insigniis, honoribus et præeminen- tenti Portugalliæ et Algarbiorum Regi , ad effe
tiis, ac in ea unum decanatum , qui inibi post ctum ut eidem Ecclesiæ, de persona per Regem
pontificalem major, pro uno decano, qui curam nominanda hujusmodi, et non alias , per eun
capituli haberet, et unum archidiaconatum pro dem Leonem ei successores suos, provideri de

1 Lour. Pires de Carvalho, loc. cit., tom. I, pag. 215 et seq . ;. dr. Dionysio Miguel Leitão Coutinho, Refuta
ção da allegação juridica do Bispo de Pernambuco, Lisboa 1806, pag. 58.
 166

Paulus beret; ad dignitates vero, ac canonicalus et pagos in quibus ipsæ parochiales ecclesiae con- An. Chr.
II præbendas hujusmodi pro tempore existentima sistebant, in civitates quæ Sancti Salvatoris, et 1536
gistro dictæ Mililia , ad quem jus patronatus, Sancti Jacobi de Cabo Verde, ac Sancti Thomæ ,
seu præsentandi ad dicta beneficia, dum pro necnon Sanctæ Catharina de Goa respective
tempore vacabant, pertinebat, institutionem au- nuncuparentur, similibus consilio et auctoritate,
tem eidem episcopo Funchalensi, pro tempore etiam erexerat et instituerat; ac post flumen
existenti, perpetuo reservaverat; ac eidem Ec- Comagala in Africa , prope Caput seu promon
clesiæ sic creeta ', ab ejus primæva erectione, torium Viride, omnes et singulas reliquas ter
hujusmodi tune vacanti, de persona præfati Di- ras et provincias, tam in Africa quam in Asia
daci , dicta auctoritate, providerat, praticiendo existentes, ac illis prædictas et alias tunc expres
ipsum illi in Episcopum et pastorem . sas adjacentes insulas antea dioecesis Funchalen
2. Et postmodum dicto Didaco Episcopo, ex- sis hujusmodi, cum omnibus et singulis illarum
tra Romanam Curiam vita functo , piæ memoriæ castris, villis et locis ac districtibus, necnon clero
Clemens Papa VII, etiam prædecessor noster, et populo, personis, ecclesiis, monasteriis, hos
procurante charissimo in Christo filio nostro pitalibus et aliis piis locis ac beneficiis ecclesias
Joanne, moderno Portugalliæ et Algarbiorum ticis, cum cura et sine cura, sæcularibus et quo
Rege illustri, pra'fati Emmanuelis nato et suc- rumvis Ordinum regularibus, ab eadem Ec
cessore, diciam Ecclesiam Funchalensem , tunc clesia, seu archiepiscopali mensa Funchalensi
per ejusdem Didaci Episcopi obitum hujusmodi perpetuo dismembraverat, ipsisque sic erectis
vacantem , in metropolitanensem , ac Indiarum , ecclesiis loca, seu pagos sic in civitates erecta
necnon omnium et singularum alias pro illius seu erectos pro earum civitatibus, ac insulis et
dioecesi assignatarum , ac cæterarum temporalis partes terræ continentis, dismembratas hujus
ditionis Portugalliæ insularum , provinciarum et modi pro singularum earundem districtibus,
terrarum novarum eatenus repertarum et in fu- dioecesibus et territoriis, ac omnes et singulis
turum reperiendarum , ac ecclesiarum , civitatum clericos et religiosos pro clero, incolasque et
et diæcesium in eis pro tempore erigendarum habitatores illarum civitatum et diæcesium pro
primatialem , cum archiepiscopali ac primatiali populo respective concesserat et assignaverat,
dignitate, preeminentia, jurisdictione, superio- ac diæcesem Funchalensem per dictum flumen
ritale, auctoritate et crucis delatione, ac alias de Canagala et alias etiam tunc expressas ter
metropolitanensibus et primatialibus insigniis, ras et insulas terminaverat et limitaverat,ipsique
remanentibus in ea dignitatibus, canonicalibus Funchalensi loco hujusmodi et aliorum tunc ab
et praebendis, ac beneficiis et officiis, cæterisque ea dismembratorum fructuum et reddituum ,
omnibus et singulis, inibi per dictum Leonem præter quingentorum ducatorum supradicto
prædecessorem institutis et ordinalis, de fra- rum aliorum quingentorum ducatorum auri lar
irum suorum , de quorum numero tunc eramus, gorum , cruciatorum nuncupatorum , summam
consilio, eadem auctoritate, similiter erexerat adeo, quod illius fructus, redditus et proventus
et instituerat, illiusque præsulem , pro tempore ad mille ducatorum auri, cruciatorum nuncu
existentem , archiepiscopum , necnon Indiarum , patorum , valorem annuum ascendant, ac pro
et insularum , ac provinciarum et terrarum pre illius decanatus ac reliquarum quatuor dignita
dictarum , necnon ecclesiarum , civitatum et dice- tum hujusmodi, necnon canonicaluum et præ
cesium in eis pro tempore erigendarum prima- bendarum , præter corum antiquos, alios tunc
tem instituerat et deputaverat, ac perpetuis expressos uberiori dote , singulis vero ex Sun
futuris temporibus esse voluerat;necnon in Ter- cti Salvatoris, ac Sancti Jacobi de Cabo Verde
tia, in illius oppido de Angra nuncupato , Sancti et Sancti Thoma , necnon Sancta Catharina
Salvatoris sub SanctiSalvatoris; necnon in San- de Goa Ecclesiis prædictis, sic erectis, omnia et
cti Jacobi de Cabo Verde, in ea parte quæ Ri- singula redditus et emolumenta episcopalia,
beira Grande nuncupatur, Sancti Jacobi sub qua episcopus Funchalensis in insulis et terris
ejusdem Sancti Jacobi de Cabo Verde ; ac in separatis hujusmodi percipiebat, seu percipere
Sancti Thomer Beatæ Mariæ de Gratia sub San- poterat, et tam illis quam dignitatibus, ac cano
cti Thomæ ; necnon in de Goa nuncupalis, in nicatibus et præbendis prædictis pro illorum
dote certos alios etiam tunc expressos
dicto mari oceano consistentibus, insulis, quæ etiam
inter alia dictæ Ecclesiæ Funchalensi in illius annuos fructus, redditus et proventus ex annuis
erectione hujusmodipro ejus diæcesi assignate redditibus, ad ipsum Joannem Regem in singulis
fuerunt, Sanctæ Catharinae sub ejusdem Sanctæ ex dictis insulis pertinentibus, de ipsius Joannis
Catharina de Gon invocationibus, parochiales Regis, et etiam tunc dictæ Militiæ perpetuiadmi
et cathedrales Ecclesias, cum sede et episcopali nistratoris in spiritualibus et temporalibus per
ac capitulari mensis, ac certis dignitatibus, nec- Sedem Apostolicam deputati, expresso consen
non canonicatibus et præbendis, aliisque cathe- su, respective perpetuo applicaverat et appro
dralibus insigniis tunc expressis, ac loca seu priaverat, aliasque et alia fecerat, disposuerat et
 167

Paulus ordinaverat, prout in singulis nostris inde con- 5. Quodque idem Joannes Rex, et pro tem- An. Chr.
1536
III fectis litteris ,cum dictus Clemens prædecessor, pore existens ipsius Militiæ magister seu admi
antequam ejus litteræ desuper confectæ fuissent, nistrator, loco olim vicarii de Thomar, unam
sicut Domino placuit, rebus fuisset humanis personam idoneam dictæ , vel cujusvis alterius,
exemptus , plenius continetur. Militiæ aut Ordinis etiam observantiæ regularis,
3. Nos hujusmodi donationibus et dotationi. quæ prior de Thomar nuncupetur, nominare et
bus ipsius Joannis, Regis et administratoris, ac deputare, seu quoties sic expedientius judica
aliis certis, justis suadentibus causis superiori- verit, electionem ejusdem persone eidem con
tatem , administrationem , correctionem , refor- ventui de Thomar relinquere, ac tunc et eo casu
mationem, visitationem et jurisdictionem etiam ipse conventus unam personam in priorem con
episcopalem , quas vicarius de Thomar, pro tem- ventus de Thomar hujusmodi, secundum ejus
pore existens, ante suppressionem vicariatus dem conventus ordinationes et statuta capituli ,
hujusmodi, in terris et locis , ecclesiis ac perso- ac de triennio ad triennium eligere . Et nihil
nis in regnis Portugalliæ, tam in Europa quam ominus idem Joannes Rex, et similiter pro tem
in Africa, habebat seu exercebat, ac omnia et pore existens ipsius Militiæ magister seu admi
singula fructus, redditus et proventus, jura, ob- nistrator, personam hujusmodi per illum sic
ventiones et emolumenta, quæ antea vicarius nominatam aut deputatam, seu sic, ut præfer
prædictus inibi percipiebat, necnon Sanctæ Ma- tur, per dictum conventum in priorem electam ,
rice dos Olivaes, quæ caput ipsius convenlus de ad ipsius Joannis Regis, ac magistri seu adminis
Thomar existit, et Sancti Jacobi de Sanctarem tratoris similiter pro tempore existentis, solum
Ulixbonensis, ac de Alcacere Tingensis seu Semutu toties quoties amovere , ac aliam similem
ptensis in Africa, omniaque et singula alia ec- vel dissimilem personam loco amotæ in priorem
clesias, vicarias, capellas et loca , que vicario, dicti conventus nominare , deputare seu in simi
ante suppressionem prædictam , et post eam lem ipsius conventus electionem relinquere .
episcopo Funchalensi prædictis inibi quomodo- 6. Ac etiam tunc, et eo casu ipse conventus
libet subjiciebantur cum illorum personis qui- unam personam in priorem de Thomar, ut pre
buscumque, tam regularibus quam sæcularibus, fertur, eligere respective debeant et teneantur;
ab Ecclesia seu mensa archiepiscopali Funcha- quodque dicta persona, sic pro tempore nomi
lensi hujusmodi, ipsius Joannis Regis et admi- nata et deputata seu, ut præfertur, electa, nomi
nistratoris etiam ad id accedente consensu, ea- nationis et deputationis seu electionis hujus
dem auctoritate Apostolica, tenore præsentium , modi vigore, absque alia sibi desuper facien
perpetuo dismembramus et separamus, illasque da concessione, provisione seu confirmatione,
et illa conventui ejusdem oppidi de Thomar, qui omnibus et singulis gratiis, privilegiis, indultis,
9

caput dictæ Militiæ existit, cujus, ante dictam concessionibus, facultatibus, superioritatibus,
administrationibus, correctionibus, reformatio
suppressionem , erant, restituimus, ac perpetuo nibus,
applicamus et appropriamus. visitationibus et jurisdictionibus, etiam
4. Et nihilominus, quod ejusdem Sanctæ Ma- episcopalibus, meris et mixtis, quibus ante sup
riæ dos Olivaes, et Sancti Jacobi de Sanctarem pressionem prædictam , vicarius de Thomar, pro
ac de Alcacere, in Afriøa, prædictarum necnon tempore existens, de jure, privilegio vel consue
cæterarum ecclesiarum , vicariarum , capellarum tudine, seu alias quomodolibet utebatur, potie
et locorum , ac membrorum eorundem , et illius batur et gaudebat, ac uti, potiri et gaudere quo
annexorum ac ab eis dependentium , dismem- modolibet poterat et debebat, utatur, potiatur et
bratorum , restitutorum et applicatorum hujus gaudeat, ac in terras, loca, ecclesias, vicarias,
>

modi, cæteraque fructus, redditus et proventus, capellas ac dictum conventum et ejus membra,
jura, obventiones et emolumenta sic ab eadem ac illi vel illis annexa, et ab eo vel membris hu
Ecclesia Funchalensi dismembrata et dicto con- jusmodi dependentia, necnon personas, tam sa
ventui restituta et applicata, prout necessarium culares quam regulares, terra continentis regno
fuerit, in fabricam etmanutentionem ipsius con- rum Portugalliae hujusmodi in Europa ct in
ventus, ac illius ecclesiarum , vicariarum , capel- Africa , in quibus vicarius, pro tempore exis
larum , locorum ac membrorum , et eis annexo- tens , ante suppressionem hujusmodisuperiori
rum ac ab illis dependentium hujusmodi, nec- tatem , administrationem , correctionem , refor
non personarum inibi Altissimo famulantium ; mationem , visitationem et jurisdictionem etiam
residuum vero in constructionem et manuten- episcopalem , cæteraque omnia et singula alia ad
tionem unius hospitalis in dicto oppido de Tho- officium vicarii de Thomar, ante candem sup
mar, sicut accepimus, plurimum necessarii pressionem , quomodolibet pertinentia, et quæ
juxta providam ordinationem et dispositionem ad ipsum officium pro tempore pertinebunt, in
ipsius Joannis Regis, et pro tempore existentis res ac personas, ac in omnibus et per omnia
dictæ Militiæ magistri seu administratoris de etiam in utroque foro habeat et exerceat, ac ha
super pro tempore faciendum converti. bere, necnon per se , vel alium seu alios, loco
 168

Paulus sui pro tempore*deputandum seu deputandos, ctam hujusmodi, et alias ipsius jurisdictionis et al.
III ac prout videbitur amovendum seu amovendos, administrationis, ac etiam dicti conventus de
exercere, necnon in ecclesiis , vicariis, capellis, Thomar sæculares et regulares personas quas
locis, ac membris annexis et dependentiis su- cumque, ac olim vicarii necnon personæ hujus
pradictis personas seu capellanos deputare, qui modi ejus loco in priorem de Thomar, ut præ
deputationis hujusmodi vigore, curam anima- fertur, nominandæ , deputanda seu eligenda
rum parochianorum eorundem gerere, ac illis prædictas superioritatem , administrationem , स
ecclesiastica sacramenta ministrare, et divina correctionem , reformationem et jurisdictionem ,
officia celebrare debeant, ac personas et capel- necnon ecclesias, vicarias, capellas, membra
lanos præfatos ad residentiam personalem in annexa et dependentia, et alia pia loca, ac illo
singulis ecclesiis, vicariis, capellis, locis , mem- rum bona, et illa pro tempore obtinentes in
bris annexis et dependentiis hujusmodi facien- regno Portugalliæ et partibus Europæ et Africæ
dam cogere et compellere. hujusmodi ab omni superioritate, administratio
7. Necnon fratres in eodem conventus de ne, correctione, formatione, visitatione et juris
Thomar, pro tempore professos, a quibus etiam dictione archiepiscopo Funchalensis, pro tem
majoris excommunicationis, suspensionis, in- pore existentis, ejusdem Joannis Regis et admi
terdicti aliisque ecclesiasticis sententiis, censu - nistratoris etiam ad hoc accedente consilio,
ris et pænis a jure vel ab homine quavis occa- similibus auctoritate et tenore, perpetuo eximi
sione vel causa pro tempore latis , in quibus etiam mus, et nobis et Sedi prædictæ immediate sub
pro tempore irretiti fuerint, necnon a quibusvis jicimus et submittimus, irritumque decernimus
etiam simonia labe, in ordinibus vel beneficiis et inane, si secus superhis a quoquam , quavis
incursæ , et aliis excessibus et delictis quantum auctoritate, scienter vel ignoranter, contigerit
cumque gravibus et enormibus, etiam in casibus a !tentari.
Sedi prædictæ reservatis, exceptis contentis in 9. Et insuper venerabili fratri Episcopo Ca
litteris in die Cænæ Domini legi consuetis, per sertanensi ac dilectis filiis Ulisbonensi et Elbo
eos , tam ante , quam post ingressum ipsius con- rensi officialibus, per Apostolica scripta, man
ventus, pro tempore commissis, absolvere, ac damus, quatenus ipsi, vel duo aut unus eorum ,
cum eis super quacumque irregularitate, pre- per se vel alium seu alios, auctoritate nostra,
terquam homicidii voluntarii, per eos quomo- faciant præsentes litteras et in eis contenta quæ
dolibet pro tempore contracta, etiam sacros et cumque plenum effectum sortiri, ac perpetuo
presbyteratus ordines promoveri, et in illis pro- inviolabiliter observari. Illisque dictum Joan
moii,ac etiam in omnibus per eos jam susceptis nem , et pro tempore existentem dictæ Militiæ
ordinibus etiam in altaris minisierio ministrare magistrum seu administratorem , necnon perso
possint dispensare , ipsosque professos per nam in priorem de Thomar, sic pro tempore
quemcumque catholicum antistitem , gratiam nominandam , deputatam seu electam pacifice
et communionem dictæ Sedis habentem ,ad mi- frui et gaudere, nec permittant quemquam con
nores et omnes etiam sacros subdiaconatus et tra illarum tenorem quomodolibet molestari,
diaconatus, ac in vigesimo secundo suæ ætatis impediri aut inquietari, contradictores per cen
anno constitutos, alias tamen ad hoc idoneos, suram ecclesiasticam , appellatione postposita,
quoties id promissis inibi celebrandis expedire compescendo, invocato etiam ad hoc, si opus
viderit, juxta ejus discretionem , ad presbytera fuerit, auxilio brachii saecularis.
tus ordines, absque alia dispensatione vel exa- 10. Non obstantibus præmissis, ac Aposto
minatione aut ordinarii loci, in quo iidem antis- licis constitutionibus et ordinationibus, necnon
tites fuerint, licentia , etiam extra tempore a jure Ecclesiae Funchalensis et Militiæ et Ordinis præ
statuto, aliquo festivo die, in quocumque monas- dictorum , juramento, confirmatione Apostolica,
terio vel quacumque ecclesia , alias rite promo- velquavis firmitate alia roboratis, statutis et con
veri facere, ipsaque persona in priorem , ut præ- suetudinibus, stabilimentis, usibus et naturis,
fertur, pro tempore nominată, deputata seu privilegiis quoque, indultis et litteris Apostolicis
electa, ut aliquem presbyterum sæcularem ,seu illis, ac illorum superioribus, necnon per felicis
dicti vel cujusvis alterius Ordinis regularem , recordationis Joannem Papam XXII , etiam præ
qui eam simili modo absolvere, ac cum ea dis- decessorem nostrum , monasterio de Alcobaça,
pensare, dictoque antistili, utprofessos præfatos Cisterciensis Ordinis, Ulixbonensis diocesis,
ad ordines prædictos, utpræfertur ,promovere, seu illius abbati aut commendatario, pro tem
et ipsis professis, ut illosrecipere libere et licite pore existenti, super ipsius conventus de Tho
possint et valeant, eisdem auctoritate et tenore, mar visitatione et reformatione, ac quibusvis
concedimus et indulgemus, ac perpetuo statui- aliis locis et personis in genere vel in specie, ac
mus et ordinamus . alias quomodolibet et sub quibuscumque teno
8. Et nihilominus personam sic in priorem ribus. Necnon cum quibusvis etiam derogato
pro tempore nominatam , deputatam seu ele- | riarum derogatoriis, aliisque efficacioribus et
 169

Paulus insolitis clausulis ac irritantibus, et aliis decre-11. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc An. Chr.
III tis, etiam iteratis vicibus concessis, approbatis paginam nostræ concessionis, indulti, statuti, 1536
et innovatis, etiamsi de aliis, eorumque totis ordinationis, exemptionis , subjectionis,decreti,
tenoribus specialis, specifica et individua, ac mandati et derogationis infringere, vel ei ausu
expressa et de verbo ad verbum , non autem per temerario contraire. Siquis autem hoc attentare
clausulas generales idem importantes mentio, præsumpserit, indignationem Omnipotentis Dei
seu quævis alia expressio habenda, aut aliqua ac Beatorum Petri et Pauli, Apostolorum ejus,
alia exquisita forma ad hoc servanda foret, se noverit incursurum .
tenores hujusmodi , ac illorum concessionum Datum Romæ apud Sanctum Marcum , anno
causas pro plene et sufficienter expressis ha- Incarnationis Dominicæ millesimo quingente
bentes, quibus hac vice specialiter et expresse simo trigesimo sexto , octavo kalendas Septem
derogamus, cæterisque contrariis quibuscum- bris, Pontificatus nostri anno secundo (25 de
que . agosto de 1536).

22
 Confirmatio primatialis dignitatis Ecclesiæ Funchalensis, cujus comprovinciales assignantur
widelicet episcopi de Anura , de Cabo Verde, Sancti Thomæ et de Goa

PAULUS PAPA III

AD PERPETUAM REI MEMORIAM !

Paulus Romani Pontificis circumspectio provida, non- | pituli haberet, ac unum archidiaconatum pro An.1539Chr.
I nunquam per ejus prædecessores gesta, suaden- uno archidiacono, necnon unam cantoriam pro
tibus rationabilibus causis, alterat et immutat, uno cantore, et unam thesaurariam pro uno
ac desuper disponit, prout Catholicorum regum thesaurario, et unam scholastriam pro uno sco
vota exposcunt, et locorum ac personarum qua- lastico, non majores post pontificalem inibi di
litatibus pensatis, conspicit in Domino salubriter gnitatem ; necnon duodecim canonicatus et toti
expedire. dem præbendas pro duodecim canonicis , qui
1. Dudum siquidem , postquam felicis recor- cum decano, archidiacono, cantore, thesaurario
dationis Leo Papa X , prædecessor noster , pro- et scholastico præfatis, capitulum ipsius Eccle
curante claræ memoriæ Emmanuele, Portugal- siæ constitueret, erexerat et instituerat.
liæ et Algarbiorum Rege, qui tunc in humanis 2. Ipsique Ecclesiæ de Funchal omnia et
agens, multas terras, provincias et insulas a singula fructus, redditus, proventus et emolu
capitibus de Bojador usque ad Indos possidebat, menta, quæ vicarius de Thomar, pro tempore
in quibus nullus episcopus, qui ea , quæ erant existens, ex jurisdictione et vicaria suppressa
jurisdictionis episcopalis, exerceret, habebatur, hujusmodi, percipiebat; necnon annuos reddi- .
excepto vicario, pro tempore existente, oppidi tus quingentorum ducatorum auri de camera,
de Thomar, nullius diæcesis, qui frater Militiae ex annuis redditibus, ad ipsum Emmanuelem
Jesu Christi, Cisterciensis Ordinis, existebat, et Regem , in ipsa insula de Madeira spectantibus,
jurisdictionem episcopalem inter alia in dictis de ipsius Emmanuelis Regis consensu ; necnon
terris, provinciis et insulis, ex privilegio Apos- pro dignitatum , ac canonicatuum et præbenda
tolico, olim sibi concesso , habebat ; vicariam rum prædictorum dote, bona alias dictis benefi
ejusdem oppidi de Thomar, de consensu bonæ ciis pro illorum dote assignata, perpetuo appli
memoriæ Didaci Pinheiro, olim Episcopi Fun- caverat et appropriaverat.
chalensis, tunc in humanis agentis, ipsius oppidi 3. Ac civitatem prædictam pro civitate, nec
Vicarii, Apostolica auctoritate, suppresserat et non illius districtum seu territorium , cum præ
extinxerat; ac tunc parochialem ecclesiam San- dicta de Madeira, ac omnibus aliis insulis , ter
ctæ Mariæ , per eundem Emmanuelem Regem ris, provinciis et locis quibuscumque, dicto
in civitate de Funchal in insula de Madeira, vicario subjectis, et quæ de jure, privilegio vel
in mari Oceano sita consistente, fundatam , in indulto Apostolico subjici debebant, ac castris
qua unus vicarius frater dictæ Militiæ et non - et villis in dictis insulis, terris ,provinciis ei locis
nulli beneficiati præsbyteri sæculares beneficia consistentibus pro diæcesi; necnon omnes et
ecclesiastica, portiones nuncupata, obtinentes, singulos clericos et quorumvis Ordinum religio
existebant, in cathedralem Ecclesiam , cum sede sos pro clero incolasque et habitatores ipsarum
episcopali et capitulari mensis, aliisque cathe- civitatis et diæcesis de Funchal pro populo con
dralibus insigniis, honoribus et præeminentiis ; cesserat et assignaverat; ac juspatronatus, et
ac in ea unum decanalum , qui inibi post ponti- præsentandi Romano Pontifici, pro tempore
ficalem major, pro uno decano, qui curam ca- l existenti, personam idoneam ad eandem Eccle
1 Arch . nacional, maço 23 de bullas, n.º 29 ; Bullarum collectio, etc., pag. 99 ; dr. Dionysio Coutinho, loc.
cit., pay. 74 ; Pires de Carvalho, loc. cit ., lom . II, pag. 311 ; Ant. Caet. de Sousa, loc . cit. tom . II, pag. 726.
Hujus episcopatus erectio exiat, inter constit. Leonis, constit., quæ incipit: Pro excellenti præeminentia ;
hujusmodi vero divisiones et nova episcopalium sedium fundationes extant supra, inter constit . Clementis VII,
constit., quæ incipit: Pro excellenti præeminentia; et inter constit. ejusdem Pauli III constitutionibus incipien
tibus : Æquum reputamus, sub data III nonas Novembris an. 1534; item inter constit. Julii III dismembratio
et erectio episcopatus Brasiliensis, quæ incipit : Super specula.
 171

Paulas siam Funchalensem , dum illam pro tempore 5. Et insuper in Tertia in illius oppido, An- An . Chr
III
vacare contingeret, præfato Emmanueli, et pro gra nuncupato, Sancti Salvatoris, sub Sancti 1539
tempore existenti Portugalliæ et Algarbiorum Salvatoris ; necnon in Sancti Jacobi de Cabo
Regi ad effectum , ut eidem Ecclesiæ , de persona Verde, in ea parte quæ Ribeira Grande nuncu
per Regem nominanda hujusmodi, et non alias, patur, Sancti Jacobi, sub ejusdem Sancti Ja
per eundem Leonem et successores suos, provi- cobi de Cabo Verde ; necnon in Sancti Thomæ ,
dere deberet. Ad dignitates vero ac canonicatus Beatæ Maria de Gratia, sub Sancti Thomæ , et
et præbendas hujusmodi, pro tempore existenti inde Goa nuncupatis, in dicto mari Oceano con
magistro dictæ Militiæ , ad quem jus patrona- sistentibus, insulis, quæ inter alia dictæ Eccle
tus, seu præsentandi ad dicta beneficia ;dum pro siæ Funchalensi in illius erectione hujusmodi
tempore vacabant, pertinebat; institutionem au- pro ejus diæcesi assignatæ fuerant, Sanctæ Ca
tem eidem episcopo Funchalensi, pro tempore Tharina , sub ejusdem Sanctæ Catharina de Goa
existenti, perpetuo reservaverat; ac eidem Ec- invocationibus, parochiales in cathedrales Eccle
clesiæ sie erectæ, ab ejus primæva erectione, sias, cum sede et episcopali et capitulari mensis
hujusmodi tunc vacanti de persona præfati Di- ac certis diguitatibus; necnon canonicatibus et
daci, dicta auctoritate, providerat, praficiendo præbendis, aliisque cathedralibus insignjis tunc
ipsum illi in Episcopum et pastorem , Ecclesia expressis, et loca seu pagos in quibus ipsæ pa
Funchalensis prædicta, per obitum præfati Di- rochiales ecclesiæ consistebant, in civitates, quæ
daci Episcopi, extra Romanam Curiam vita fun- Sancti Salvatoris et Sancti Jacobi de Cabo Ver
cti , pastoris solatio destituta. de , ac Sancti Thomae et Sanctae Catharine de
4. Cum charissimus in Christo filius noster Goa respective nuncuparentur , similibus consi
Joannes, modernus Portugallia et Algarbiorum lio et auctoritate , erexit et instituit.
Rex illustris, præfati Emmanuelis Regis natus 6. Ac post flumen de Canagala in Africa,
et successor, pio affectu desideraret in dioecesi prope Caput seu promontorium Viride, omnes
Funchalensi hujusmodi, in qua populi mulli- et singulas reliquas terras et provincias, tam in
tudo, concedente Domino, relictis eorum pro- Africa quam in Asia , ac prædictas et alias tunc
phanis ritibus et erroribus, ad orthodoxæ fidei expressas, illis adjacentes insulas antea diæcesis
cultum conversa fuisse dignoscebatur, divinum Funchalensis, cum omnibus et singulis illarum
cultum ampliari, et animarum salutem propa- castris acvillis, locis et districtibus; necnon clero
gari, aliquas cathedrales, necnon unam metro- et populo, personis ecclesiasticis, monasteriis,
politanam , cui illa metropolitico jure subessent, hospitalibus et aliis piis locis,et beneficiis eccle
ecclesias erigi; piæ memoria Clemens Papa VII, siasticis, cum cura et sine cura, sæcularibus et
etiam prædecessor noster, habita super iis cum quorumvis Ordinum regularibus ab eadem Ec
venerabilibus fratribus nostris, Sanctæ Romanæ clesia, seu archiepiscopali mensa Funchalensi,
Ecclesiæ cardinalibus, de quorum numero tunc perpetuo dismembravit et separavit, ipsisque
eramus, deliberatione matura, ac de illorum ecclesiis sic erectis, loca seu pagos sic in civita
consilio, Ecclesiam Funchalensem prædictam , tes erecta vel erectos pro earum civitatibus, ac
per obitum Didaci Episcopi hujusmodi, ut præ- insulas et partes terræ continentis dismembratas
mittitur, vacantem , in metropolitanam ac India- hujusmodi pro singularum earundem districti
rum, omniumque et singularum pro diocesi bus, dioecesibus et territoriis , ac omnes et sin
ipsius Ecclesiæ Funchalensis assignatarum , ac gulos clericos et religiosos pro clero, incolasque
cæterarum temporalis ditionis Portugalliae insu- et habitatores iHarum civitatum et dioecesium
larum , provinciarum et terrarum novarum , ea- pro populo respective concessit et assignavit.
tenus repertarum et in futurum reperiendarum , Necnon eisdem ecclesiis sic erectis omnia etsin
ac ecclesiarum , civitatum et diæcesium in eis gula redditus et emolumenta episcopalia, quæ
pro tempore erigendarum primatialem , cum episcopus Funchalensis ex eisdem insulis per
archiepiscopali et primatiali dignitate, præemi- cipiebat seu percipere poterat , et tam illis quam
nentia, jurisdictione , superioritate, auctoritate dignitatibus,accanonicatibus et præbendis præ
et crucis delatione, et aliis metropoliticis et pri- dictis pro illarum dote alios tunc expressos an
matialibus insigniis, remanentibus in ea dignita- nuos redditus respective perpetuo applicavit et
tibus, canonicatibus et præbendis ac beneficiis et appropriavit.
officiis, cæterisque omnibus et singulis inibi per 7. Ac dioecesis ipsius Ecclesiae Funchalensis
dictum Leonem prædecessorem institutis et or- dictis insulis, terris, provinciis et locis, ac ju
dinatis, Apostolica auctoritate, erexit et instituit, risdictionibus vicarii hujusmodi a dicta Ecclesia
illiusque præsulem, pro tempore existentem , ar- Funchalensi, ut præmittitur, separatis, ipsius
chiepiscopum , necnon Indiarum , insularum , diæcesis per totam de Madeira et de Porto
provinciarum et terrarum prædictarum , aceccle- Sancto,,et Desertas et Selvagines illis adjacen
siarum , civitatum etdicecesium in eis pro tempo- tes insulas ; ac eam partem terræ continentis in
reerigendarum primatem constituiteideputavit. Africa, quæ a fine dioecesis Zaphiensis usque ad
 172

Paulus prædictum flumen de Çanagala, prope dictum suetudine utebantur, potiebantur et gaudebant, An. Chr. 1539
III Caput seu promontorium Viride, ac prout a ac uti, potiri et gaudere poterant, libere et li
fine dictæ diæcesis Zaphiensis protendebatur ; cite uti, potiri et gaudere debere statuit et or
necnon per universas terras de Brasil, quæ e dinavit, ac decrevit.
regione Africæ protendebantur, et vasto maris 9. Ac eidem Ecclesiæ Funchalensi sic in me
Oceani tractu dirimebantur, tam repertas quam tropolitanam et primatialem erectæ, loco ab ea
reperiendas, ac per illi adjacentes, quæ aliarum dismembratorum fructuum et reddituum hujus
dicecesium ab eadem Ecclesia Funchalensi se- modi antiquam quingentorum ducatorum illi ,
paratarum hujusmodi non existebant, similiter ut præmittitur, factam applicationem , necnon
repertas et reperiendas insulas, cum omnibus pro decanatus, præter illi perpetuo annexorum
et singulis illarum et dictæ partis Africæ , nec- et reliquarum quatuor dignitatum hujusmodi,
non terrarum de Brasil hujusmodi castris, op- ac canonicatuum et praebendarum , uberiori dote
pidis, villis , locis et districtibus, necnon clero, annua alios tunc expressos redditus annuos ad
populo, ecclesiis, monasteriis et aliis piis locis ipsum Joannem Regem , tamquam dictæ Militiae
ac beneficiis ecclesiasticis, cum cura et sine administratorem , in dicta insula spectantes et
cura sæcularibus et quorumvis Ordinum regu- pertinentes, ipsius Joannis Regis et administra
laribus, de simili consilio, eadem auctoritate, toris ad id expresso accedente consensu , respe
terminavit et limitavit; ac insulas et partem terræ ctive modo et forma similiter tunc expressis ,
in Africa, necnon terrarum de Brasil hujusmodi perpetuo applicavit.
pro ipsiusEcclesiæFunchalensis dicecesi, ac 10. Necnon eidem Joanni, et pro tempore
illorum omnes, et singulos clericos et quorum existenti Portugalliæ et Algarbiorum Regi, cui
vis Ordinum religiosos pro clero, incolasque et jus patronatus, et præsentandipersonam ido
habitatores pro populo. neam ad dictam Ecclesiam Funchalensem , ut
8. Ac idem Ecclesia Funchalensi Indias, in- præfertur, per Sedem Apostolicam reserva
sulas, provincias et terras repertas et reperien- tum erat, jus patronatus, et præsentandi infra
das , ac Sancti Salvatoris, Sancti Jacobide Cabo annum , propter loci distantiam , eidem Clementi
Verde, Sancti Thomae et Sanctæ Catharince de prædecessori, et pro tempore existenti Romano
Goa erectas, et alias de novo in illis erigendas Pontifici, personam idoneam ad dictam Funcha
civitates et diceceses prædictas, pro ejus archi- lensem Ecclesiam , quoties illius vacatio occur
episcopali provincia ac primatia; necnon ipsa- rerit, per dictum Clementem prædecessorem ,
rum Sancti Salvatoris , et Sancti Jacobi, ac et pro tempore existentem Romanum Pontifi
Sancti Thomæ et Sanctae Catharince de Goa | cem, in ipsius Funchalensis archiepiscopum ,
erectarum , et aliarum in eadem Funchalensi primatem et pastorem, cum dictis primatiali
provincia de novo erigendarum Ecclesiarum dignitate, præeminentia et honore, ad præsen
prælatos præfatos, pro suis suffraganeis episco- tationem hujusmodi,et non alias præficiendum .
pis ; capitula vero Ecclesiarum , ac clerum et 11. Et similiter jus patronatus, et præsen
populum civitatum et diæcesium hujusmodi, tandi archiepiscopo Funchalensi, pro tempore
pro suis provincialibus clero et populo, conces- existenti, aut illius vicario in spiritualibus gene
sit et assignavit; ac eos, quoad omnia metropo- rali , ab eodem archiepiscopo ad id specialem
litica, archiepiscopalia et primatialia superiori- commissionem habenti, seu uni vel pluribus
tatem , jurisdictionem et jura, pro tempore exis- personis ad id ab eo pro tempore specialiter de
tenti archiepiscopo Funchalensi in prædictis putandis, de cætero perpetuis futuris tempori
erectis , et alias pro tempore in Funchalensi et bus sæculares dumtaxat personas, tam ad majo
ipsius provincia, seu illius suffraganeorum hu- rem, et alias quatuor dignitates hujusmodi, non
jusmodi diæcesibus, ac illarum insulis, terris et majores post pontificales, quam ad canonicatus
locis, quæ tunc erant et alias fuerant, erigendas et illorum præbendas prædictos, quoties illos
Ecclesias, earumque prælatos, officiales, vica- vacare contigerit; necnon ad omnia alia et sin
rios generales et spirituales ac personas, non gula ipsius Ecclesiæ, civitatis et dioecesis Fun
tamen exemptas; necnon monasteria et illorum chalensis beneficia quæcumque, quotcumque et
capitula, conventus et beneficia ecclesiastica qualiacumque, ad quæ omnia antea dictæ Mili
quæcumque, cujuscumque qualitatis existentia , tiæ magister seu administrator, pro tempore
et illa pro tempore obtinentes, universosque existens, regulares personas præsentare con
clerum et populum , singularumque civitatum sueverat, quoties illa ex tunc de cætero quibus
et diæcesium erectarum , et aliarum de novo cumque modis et ex quorumcumque personis,
erigendarum ecclesiarum hujusmodi omni su - etiam apud Sedem Apostolicam vacare contin
perioritate, auctoritate, præeminentia , jurisdi- geret , per dictum archiepiscopum seu ejus
ctione et potestate, quibus alii archiepiscopi, vicarium , aut personas ab eo deputatas hu
9

episcopi et primates infra limites earundem ar- jusmodi, etiam extra diæcesim Funchalensem
chiepiscopalium et primatiarum de jure et con - prædictam constitutum seu constitutas, ad præ
 173

Paulus sentationem hujusmodi instituendos, perpetuo penitus, et omnino observari voluit ; decernens An.1539Chr.
III reservavit et concessit. ex tunc irritum et inane quicquid secus super
12. Ac voluit et decrevit quod archiepiscopus his a quoquam , quavis auctoritate, scienter vel
et primas, pro tempore existens, crucem per ignoranter, contigerit attentari, proutin litteris
totam suam provinciam deferre, ipseque et ejus ipsius prædecessoris desuper confectis plenius
vicarius, seu personæ prædictæ etiam extra di- continetur.
ctam dioecesim Funchalensem constitutæ , præ- 14. Cum autem , sicut præfatus Joannes Rex
sentationes ipsas admittere, et ad illas instituere nobis nuper exponi fecit, intentionis suæ non
possent, perinde ac si in eadem Funchalensi | fuerit ut limites dicecesis Goanensis hujusmodi
civitate et diæcesi constituti essent ; quodque modo prædicto terminarentur , et ante erectio
præsentatus et institutus pro tempore ad deca- nem ipsius Ecclesiæ Funchalensis in metropo
natum hujusmodi infra annum , a die illius asse- litanam , jus patronatus, et præsentandi perso
cutionis computandum , novam provisionem a nas idoneas etiam dictæ Militiæ ad beneficia
Sede Apostolica impetrare, et jura camera Apos- prædicta, dum pro tempore vacabant, ad ma
tolicæ ratione illius vacationis debita persolveregistrum ejusdem Militiæ , pro tempore existen
teneretur, alioquin , lapso dicto anno , factæ de tem , ut præfertur, pertineret; et tam Funcha
illis præsentationes nullius essent roboris vel lensis et aliæ erectæ cathedralesEcclesiæ quam
momenti, ipsa que decanatus ex tunc vacare cen- beneficia prædicta, ex redditibus ipsius Militiæ,
seretur, eo ipso , inter alia, similibus consilio et dotata fuerint, nullaque rationabilis causa sub
auctoritate, perpetuo statuit et ordinavit. sistat, ut dictarum erectarum et aliarum in dicta
13. Et insuper, ut metropolitanus, ac ipsius provincia erigendarum Ecclesiarum , et illarum
et illi suffraganearum et aliarum per dictam civitatum et diæcesium dignitates obtinentes,
provinciam Funchalensem erigendarum eccle- canonici, beneficiati, ministri, officiales et per
siarum hujusmodi, ac illarum civitatum et dice- sona , quoad divinorum celebrationem , minis
cesium tamquam capitis ad membra una , et ea- teria , præcedentias, distributiones aut quævis
dem esset proportio, voluit quod singularum alia, metropolitanæ Ecclesiæ Funchalensi, ac
Sancti Salvatoris, Sancti Jacobide Cabo Verde, illius capitulo et personis in omnibus se con
ac Sancti Thomæ et Sanctæ Catharina de Goa , formare debeant,et illi ac illarum præsules, pro
ac aliarum in dicta provincia erigendarum Ec- tempore existentes, ad id per ipsum archiepis
clesiarum , et illarum civitatum et dioecesium copum , pro tempore existentem, cogi possint;
dignitates obtinentes, canonici, beneficiati , mi- præfatus Joannes Rex nobis humiliter suppli
nistri , officiales et personæ quoad divinorum cari fecit, quatenus super his ad hoc, ut ere
celebrationem, ministeria, præcedentias, distri- ctiones hujusmodi debitum juxta ejus votum
butiones et alia quæcumque Ecclesiæ metropo- sortiantur effectum , opportune providere, de
litanæ Funchalensi, ac illius capitulo, et perso- benignitate Apostolica dignaremur.
nis se in omnibus et per omnia conformare 15. Nos igitur, votis ipsius Joannis Regis,
deberent, et ad id , tam ipsi, quam illarum præ- praeclaris ejus de Sede Apostolica exigentibus
sules, pro tempore existentes, per archiepisco- meritis, quantum cum Deo possumus favorabi
pum Funchalensem , pro tempore existentem , liter annuere, ac litterarum Clementis præde
cogi et compelli ; necnon , pro tempore existenti cessoris hujusmodi tenores, ac si de verbo ad
archiepiscopo Funchalensi sub interdicti ingres- verbum , nibil penitus omisso, inserti forent,
sus Ecclesiæ, ac excommunicationis latæ sen - præsentibus pro expressis haberi volentes, hu
tentiæ , necnon mille ducatorum auri cameræ jusmodi supplicationibus inclinati, auctoritate
Apostolicæ applicandorum , eo ipso , incurrendis Apostolica, tenore præsentium , perpetuo sta
pænis districtius præcipiendo mandavit, quate- tuimus et ordinamus quod limites diæcesis Goa
nus eosdem suffraganeos et illorum capitula, ac nensis a Capite de Bona Sperança usque ad
alias personas ad omnia et singula supradicta in Indiam inclusive, et ab India usque ad Chi
omnibus et per omnia plenarie observandacom- nam , cum omnibus locis tam in terra firma quam
pellerent; necnon supradicta ac omnia et sin- in insulis et terris repertis et reperiendis con
gula alia, quæ dictæ Militiæ, pro tempore exis- sistentibus, in quibus dictus Joannes Rex, sicut
tentibus officialibus et personis, ratione dictæ accepimus, fortalitia et plura oppida , castra et
Militiæ, quoad præmissorum effectum quomo- loca, ubi plures Christiani ad fidem orthodoxam
dolibet incumbent per se vel alium , seu alios, conversi, et etiam multi Portugallenses moran
irremissibiliter adimpleri , et cætera omnia et tur et degunt, habere dignoscitur, eodem Joanne
singula in erectione Ecclesiæ Funchalensis hu- Rege id volente , et in hoc consentiente, dum
jusmodi ex parochiali in cathedralem Ecclesiam , modo per hoc aliqua alia dioecesis non lædatur,
ut præmittitur, erectæ per præfatum Leonem incipiant et terminentur, ac constituti sint et
prædecessorem concessa et disposita, ac in ip- esse censeantur; quodque jus patronatus, et
sius Leonis desuper confectis litteris contenta, 1 præsentandi archiepiscopo, pro tempore exis
 174

Paulas
III
tenti, ac illius vicario præfato , personam ido- | cæteri episcopi suffraganei regni Portugalliæ An. Chr.
neam tam ad majorem , et alias quatuor digni- suis metropolitanis astricti existunt , et non alias 1539
tates non majores post pontificalem , quam ad quam prout de jure,ac illarum civitatum et dice
canonicatus et præbendas prædictos, quoties cesium dignitates obtinentes, canonici, benefi
illorum vacatio occurrerit, necnon ad omnia et ciati, ministri, officiales et persona , pro tem
singula alia Funchalensis et singularum aliarum pore existentes, quoad divinorum celebrationem
erectarum Ecclesiarum prædictarum , illarum- ministeria, præcedentias, distributiones aut alia
que civitatum et diæcesium beneficia ecclesias- quæcumque Ecclesia metropolitanæ Funcha
tica quæcumque, quotcumque et qualiacumque, lensis, et illius capitulo et personis, et alias quam
ad quæ antea dictæ Militiæ magister seu admi- prout de jure se conformare minime teneantur,
nistrator , pro tempore existens, præsentare nec ad id, aut alia præmissa observanda seu
consueverat, quoties illa ex nunc de cætero qui- adimplenda per dictum archiepiscopum , pro
buscumque modis et ex quorumcumque perso- tempore existentem , cogi seu compelli, neque
nis vacare contingerit, per ipsum archiepisco- propterea suspensionis a divinis, excommuni
pum seu vicarium , ut præfertur, instituendas, cationis latæ sententiæ , ac mille ducatorum
non ad eundem Joannem , et pro tempore exis- prædictis aut aliis pænis innodari possint et de
tentem Regem , sed ad magistrum seu adminis- beant.
tratorem præfata Militia , pro tempore existen- 17. Decernentes sic per quoscumque judi
tem , pertineat, et reservatum sit, et esse cen - ces, quavis auctoritate fungentes, sublata eis
seatur, ipseque magister seu administrator, pro quavis aliter interpretandi et judicandi facultate
tempore existens, ad majorem et alias dignita- et auctoritate, judicari et deffiniri debere, nec
tes, necnon canonicatus et præbendas prædi- non irritum et inane quicquid secus super his
ctas , ac omnia et singula alia Funchalensis et a quoquam , quavis auctoritate, scienter vel igno
singularum aliarum erectarum prædictarum Ec- ranter, contigerit attentari.
clesiarum beneficia personas dictæ Militiæ alias 18. Non obstantibus præmissis ac constitu
idoneas, prout prius faciebat, præsentare libere tionibus et ordinationibus Apostolicis, necnon
et licite valeat, et præsentationes per eum ad illa , omnibus illis, quæ præfatus Clemens prædeces
etiam de clericis dictæ Militiæ , ac institutiones sor in dictis suis litteris voluit non obstare, et
in illis ad præsentationem hujusmodi, alias rite quæ præsentibus pro expressis et repetitis ha
et recte factæ , validæ et efficaces existant, et beri volumus, cæterisque contrariisquibuscum
suos effectus sortiri possint et debeant. que .
16. Quodque Sancti Salvatoris, et Sancti Datum Roma apud Sanctum Marcum , sub
Jacobi de Cabo Verde, ac Sancti Thoma et San- annulo Piscatoris , die VIII Julii MDXXXIX ,
ctæ Catharina de Goa, et aliarum in dicta pro- Pontificatus nostri anno quinto (8 de julho de
vincia erigendarum Ecclesiarum episcopi , sicut | 1539).
 Pro fundantibus vel dotantibus aliquod collegium pro scholaribus in sacris litteris instituendis ac etiam
pro ad id adjuvantibus, inclusis etiam natis et omni familia , conceditur indrilgentia plenaria

PAULUS PAPA III

SERVUS SERVORUM DEI

Dilecto filio Francisco de Xavier, socio Socielalis de Jesu nuncupatæ, theologiæ professori,
nostro et Apostolicæ Sedis nuntio, etc.

Paulus Dudum pro parte charissimi in Christo filii quantur; et quilibet sacerdos, qui in eisdem An.Chr.
I nostri Joannis, Portugalliæ et Algarbiorum Re- ecclesiis, absque alio interesse, pro anima ali 1540
gis illustris,•
cujus defuncti , missam devote celebraverit ,
dummodo si ad alicujus instantiam celebrare
Necnon qui aliquod collegium pro scholari- contingat, idem instans ipsa die sacramentum
bus sacris litteris,ad servitium Dei operam da- Eucharistiæ , prævia debita preparatione, devote
turis, in eisdem partibus fundaverint, seu erigi recipiat, per modum suffragii, animam eandem
fecerint, aut ad id manus adjutrices porrexerint a pænis purgatorii liberare valeant, Apostolica
quoties id fecerint, tam ipsi quam eorum nati auctoritate, tenore präsentium , perpetuo sta
et omnis familia, necnon qui collegia hujusmodi tuimus et ordinamus. 2
animo et intentione ad servitium Dei sacris lit- Non obstantibus quibuscumque Apostolicis,
teris hujusmodi pro servitio Dei studendi, in- etc.
gressi fuerint, plenariam omnium peccatorum Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
suorum indulgentiam et remissionem conse- 1540, etc.

1 Bullarum collectio, etc., pag. 137.

2 Prædictum indultum intelligi debere non solum de conquestis universæ India orientalis, de quibus tan
tum loquitur Pius V, sed etiam de omnibus Portugalliæ conquestis ultra et citra promontorium, Caput Bonæ
Spei nuncupatum , ad quas extendebatur jurisdictio et potestas Sancti Francisci Xaverii, nuntii Apostolici
omnium conquestarum Portugallize, ut constat ex dicta bulla et ex altera incipiente: Cum sicut charissimus.
in Christo filius noster Joannes, Portugalliæ et Algarbiorum Rex illustris, eic., data ad eundem Indiarum
Apostolum eodem anno.
 Portugalliæ Reges et Lusitani, de Sede Apostolica deque universa Christiana republica, ob novas
terrarum et marium detectiones et ob fidei propagationem , optime meriti

JULIUS PAPA III

AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Charissime in Christo fili noster, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Julius Non dubitamus jam innotuisse Serenitati tuæ / rerba eorum . Quod quoniam vestro ministerio An. Chr.
III de obitu felicis recordationis Pauli Papa III, præ- Deus Omnipotens fieri voluit, vos propterea in 1550
decessoris nostri , qui cum juxta superioris men- conspectu divinæ Magestatis gratos et acce
sis Novembris, vocante Domino, ab humanis ptos filios fuisse agnoscimus, vobisque ac cæ
excessisset : teris, qui eidem Deo tale obsequium et illis
1. Nos, post pium exequiarum et sepulturæ populis in tenebris jacentibus tantum benefi
illi exhibitum officium , una cum cæteris Sanctæ cium, nempe salutis æternæ , præstiterunt, una
Romanæ Ecclesiæ cardinalibus, ad eligendum cum universa Christiana republica valde debe
successorem in conclave convenientes, gratia- mus .
que Sancti Spiritus quotidianis missarum sacri- 3. Hortamur proinde Serenitatem tuam in
ficiis invocata, cum super ipsa electione diligen- Domino, sicut et futurum certo confidimus, ut
tius ac per hoc diutius tractatum et discussum in Christiana religione ac ditione propaganda,
fuisset, placuit tandem Deo Omnipotenti octava devotioneque huic Sanctæ Sedi continuanda, eo
hujus mensis, per ministerium omnium vene- dem animo ac pietate, nostris temporibus sis
rabilium fratrum nostrorum , Sanctæ Romanæ qui semper fuisti et tuimajores fuerunt, ut ta
Ecclesiæ cardinalium, in electionem personæ lem te gerenti tibi a tuis Deus OptimusMaximus,
nostræ unanimiter consentientium , nobis id onus per quem Reges regnant, ad terrenum hoc ves
Summi Pontificatus imponere, cui utinam divina trum tot ac tantis terrarum et marium spatiis
gratia nos suſficere posse concedat, sicut nos diffusum , tandem cæleste etiam regnum adji
tanto oneri impares esse cognoscimus. ciat, sicut suis fidelibus repromisit. Nos quidem
2. Quæ etsicredimus a tuo apud nos agente Serenitati tuæ, quantum cum Deo facere pote
tuæ Serenitate perscripta, nos tamen nostris rimus, semper paternum amorem et charitatem,
etiam litteris tibi præstantissimo ac pientissimo semper eximiam benevolentiam prestare cura
Regi , deque fide et nomine Christiano optime bimus. Sed cum super his, cum tuo apud nos
merito Principi nota esse voluimus. Te enim , agente, locuti sumus, ut ad Serenitatem tuam
fili in Christo charissime, inter cæteros Chris- scriberet, et ad venerabilem fratrem Joannem,
tianos Reges impense diligimus, et maximi faci- Archiepiscopum Sypontinum , nuntium apud te
mus, non solum ob inclytam erga Deum pieta- nostrum , virum quidem nobis sua fide, virtute
tem atque erga hanc Sanctam Sedem observan - et veteri nobiscum familiaritate admodum cha
tiam , cæterasque virtutes tuas , quibus splendo- rum et probatum , diffusius scripserimus ut te
rem regii culminis exornas, sed etiam quod tuo, cum loqueretur, ad tui agentis litteras et dicti
tuorumque progenitorum beneficio et navigatio- Joannis, nuntii nostri, sermonem nos referentes
nibus, orbis terrarum antea ignotus, magna ex tuæ Serenitatis, ac tuis omnibus omnem felici
parte nunc cognitus, et quod plus est, Deo ac latem aa Deo Omnipotente optamus.
vobis, per agnitionem Christianæ veritatis, ac- Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub an
quisitus est, ut illud tamdiu expectatum videre nulo Piscatoris, die XIII Februarii MDL, Pon
nostris temporibus cæperimus : In omnem ter- tificatus nostri anno primo (13 de fevereiro de
ram exivit sonus eorum et in fines orbis terræ 1550) .
1 Bullarum collectio, etc., pag. 117 ; Raynald, loc. cit., ad an. 1550, n.º 43.
 Erectio episcopatus, Bahia Sancti Salvatoris nuncupati, in Brasilia

JULIUS EPISCOPUS
1
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Julios Super specula militantis Ecclesiæ, meritis li- | jor, in qua missæ et alia divina officia celebran- An. Chr.
III cet imparibus, divina dispositione locati, ad uni- tur, ac ecclesiastica sacramenta administrantur, 1550
versas orbis provincias et loca, præsertim Omni- consistit adeo fertilitate agri et aeris benignitate
potentis Dei misericordia per Catholicos Reges nobile, ac populi frequentia et commercio nota
et Principes ab infidelibus et barbaris nationi- bile fore noscatur, quod merito civitatis nomine
bus recuperata et acquisita , aciem nostræ me- et titulo decorari possit et debeat ; idque præfa
ditationis passim reflectimus, et ut locis ipsis tus Joannes Rex necnon in dicta regione, suæ
dignioribus titulis decoratis plantetur radicibus temporali ditione, ut præfertur, subjecta, illius
Christiana Religio, et eorum incolæ ac habita- gloriosissimi nominis cultum , cujus est orbis
tores, venerabilium præsulum doctrina et au- terrarum , et plenitudo ejus, ac universis qui
ctoritate suffulti, proficiant semper in fide, et habitant in eo, ampliari pio affectu decideret.
quod in temporalibus sunt adepti , non careant 2. Nos , attendentes reipublicæ Christianæ
in spiritualibus incremento, opem et operam plurimum expedire in regione ipsa aliquem Ca
libenter impendimus efficaces. tholicum antistitem pro episcopalibus muneri
1. Sane cum charissimus in Christo filius bus administrandis, et ad Christi fidem venien
noster Joannes, Portugalliæ et Algarbiorum Rex tes confirmandos existere, habita super his cum
illustris , Dei benignitate, suaque et majorum venerab. fratris nostris, S. R. E. cardinalibus,
suorum virtute, Christianæ religionis fines per deliberatione matura, de illorum consilio et po
amplius propagari volens, regionem de Brasil, testatis plenitudine, ipse Joanne Rege nobis su
a barbaris ac gentilibus, ac aliis feris nationibus per hoc per suas litteras humiliter supplicante,
incultam , dudum a claræ memoriæ Emmanuele, oppidum prædictum, quod venerabili fratri nos
olim Portugalliæ et Algarbiorum Rege, ejus ge- tro Archiepiscopo Funchalensi, in insula de Ma
nitore, debellari cæptam , tandem post varios deira, metropolitico jure, subesse dinoscitur,
sudores et impensas propterea passos, ditioni et ab eadem insula plurimum distat, ac cujus
suæ subegerit; eamque ob illius magnitudinem dilecti filii incolæ cum ejusdem insulæ habitato
et incolarum numerum in diversas præfecturas, ribus modicum , cum dilectis filiis communitate
unicuique illarum quinquaginta leucas, juxtamo- civitatis Ulixbonensis vero plurimum commer
rem illarum partium , prope mare in longitudi- cium habeat, cum omnibus et singulis illius ter
nem , in latitudinem vero tot quotacquirerentur, minis, territoriis, castris, villis et locis, necnon
assignans, diviserit, ac inibi plures etiam paro- clero, populo et personis, ac ecclesiis, monaste
chiales ecclesias, et pleraque alia loca sacra , in riis et aliis piis locis ac beneficiis ecclesiasticis,
quibus missæ et alia divina officia celebrantur, cum cura et sine cura, sæcularibus et quorum
ædificari, variosque prædicatores et religiosos, vis Ordinum regularibus, infra limites inferius
ad verbum Dei inibi seminandum , et incolas assignandos, consistentibus, a diæcesi Funcha
prædictos ad veritatis lumen reducendum trans- lensi , auctoritate Apostolica, tenore præsen
mitti curaverit; ac in una ex præfecturis ipsis tium, perpetuo separamus et dismembramus,
de Bahia omnium Sanctorum nuncupata, unum ac ab omni jurisdictione, superioritate, corre
oppidum civitatem nuncupatum Sancti Salvato- ctione, dominio, visitatione et potestate, pro
ris, in forma arcis, ad Christi fidelium in eadem tempore existentis archiepiscopi et dilectorum
regione degentium tutellam , et receptum ido- filiorum capituli Funchalensis , eorumque vica
neum plantaverit, et oppidum ipsum , in quo riorum et officialium , quoad ea quæ legis me
una , sub invocatione ejusdem Sancti Salvatoris, tropolitanæ existunt, et ad jus metropoliticum
ecclesia cæteris inibi existentibus ecclesiis ma- pertinent tantum, necnon a quarumcumquedeci
1 Dr. Dionysio Coutinho, loc. cit., pag. 112 ; Candido Mendes de Almeida, loc. cit., tom. I, pars II, pag. 521 .
23
 178

Julius marum et aliorum jurium eisdem archiepiscopo et terminos ac territorium , castra, villas et loca An.1550Chr.
II et capitulo per clerum et alios præfatos, ratione infra quinquaginta in longitudinem secundum
legis metropolitana dumtaxat debitorum , solu- mare , in latitudinem vero viginti leucas similes
tione ; ita quod archiepiscopus, seu vicarii vel juxta oppidum ipsum consistentia pro diæcesi;
officiales prædicti, in oppidum , terminos, terri- necnon ecclesiasticas pro clero ac sæculares per
torium , castra , villas et loca, necnon clerum , sonas in oppido, terminis, territorio ac castris,
populum , personas, monasteria, ecclesias , be- villis et locis prædictis habitantes, pro populo
neficia et pia loca hujusmodi jurisdictionem aut concedimus et assignamus, ac civitatem , diæce
superioritatem exercere, aut in illis de bis, quæ sim, clerum et populum hujusmodi episcopo
ad eos ratione legis metropolitanæ hujusmodi Sancti Salvatoris, quoad episcopalem , et archi
pertinent, se intromittere nullatenus possint , episcopo Ulixbonensi, pro tempore existentibus,
auctoritate et tenore prædictis, penitus eximi- quoad metropolitanam ordinariam jurisdictio
mus et totaliter liberamus. nem et superioritatem , etiam perpetuo subjeci
3. oppidum in civitatem et ecclesiam San- mus .
cti Salvatoris prædictam in cathedralem Eccle- 4. Necnon episcopali pro illius quingentos
siam , sub eadem invocatione,pro uno episcopo, ducatos, cruciatos é nuncupatos, ac capitulari
9

Sancti Salvatoris nuncupando, qui eidem Ec- mensis prædictis pro ejus, et dignitatum alio
clesiæ præsit, et illius ædificia ampliet,ac ad for- rumque beneficiorum ecclesiasticorum , ut præ
mam cathedralis Ecclesiæ redigat, et in ea tot , fertur, exigendorum et instituendorum dotibus,
quot sibi videbitur, dignitates, ac canonicatus, cam pecuniariam summam, quam pro illa obti
et præbendas aliaque beneficia ecclesiastica , cum nentium sustentatione necessariam esse eidem
cura et sine cura, quæ dictæ Ecclesiæ Sancti episcopo, de simili ejusdem Joannis Regis, qui
Salvatoris , pro Dei servilio et Dei cultu, vide- Militiæ Jesu Christi, Cisterciensis Ordinis, per
buntur convenire, de dicti Joannis Regis consi- petuus administrator in spiritualibus et tempo
lio, erigat et instituat; ac in civitate et diæcesi ralibus per Sedem eandem deputatus existit,
prædictis, et donec aliae cathedrales Ecclesiæ et pro tempore existentis ipsius Militiæ magis
inibi constructæ fuerint in tota ipsa regione, ac tri seu administratores, consilio , visum fuerit
terris et insulis adjacentibus, spiritualia, prout ex decimis et juribus ad ipsum Joannem Re
pro divini cultus augmento et animarum salute gem , tanquam ejusdem Militiæ administratorem
expedire cognoverit, convertat, et conversos in spectantibus, in dicta regione consistentibus, vel
eadem fide instruat et confirmet; necnon epis- si aliqui fructibus ex ipsa regione non colligan
copalem jurisdictionem , auctoritatem et potes- tur, ex bonis ad præfatum Joannem ,et pro tem
tatem exercere, ac omnia et singula aliæ, quæ pore existentem Portugalliæ et Algarbiorum
alii episcopi etiam regni et dominiorum Portu- Regem , aliunde spectantibus, per eum quod
galliæ, in suis ecclesiis, civitatibus et diæcesi- quingentos ducatos, quo vero ad summam hu
bus , seu alias, facere possunt, facere libere et jusmodi per eum pro tempore existentem dictæ
licite possit et debeat, et non Funchalensi præ- Militiæ magistrum seu administratorem , respe
dicto, prout antea oppidum ipsum suberat, sed ctive annis singulis dicta civitate, episcopo San
Ulixbonensi archiepiscopo, pro tempore exis- cti Salvatoris, ac dignitates, canonicatus etpræ
tenti, jure metropolitico, subsit ; ac ea sic erecta bendas, ac alia beneficia in Ecclesia Sancti Sal
Ecclesia episcopalem dignitatem cum sede , præ- vatoris hujusmodi, pro tempore obtinentibus,
eminentiis, honoribus, privilegiis et facultati- persolvendis, de simili fratrum consilio, dicta
bus, quibus aliæ cathedrales Ecclesiæ hujus- Apostolica auctoritate , etiam perpeluo applica
modi de jure vel consuetudine, aut alias, utun- mus et appropriamus.
tur, potiuntur et gaudent, acquiri , potiri et 5. Ita quod liceat eidem episcopo Sancti Sal
gaudere possunt, et poterunt quomodolibet in vatoris ac singulis, dignitates, canonicatus et
futurum , necnon episcopali et capitulari men- præbendas, ac alia beneficia in Ecclesia Sancti
sis ac aliis cathedralibus insigniis, ad Omnipo- Salvatoris hujusmodi, pro tempore erecta et
tentis Dei laudem , et ipsius Sancti Salvatoris instituta , assequentibus per se, vel alium seu
honorem , totiusque triumphantis Ecclesiæ glo- alios, quingentos ducatos et summam hujus
riam et fidei Catholicæ exaltationem , de simili modi, propria auctoritate, libere percipere, ac
consilio , Apostolica auctoritate prædicta, erigi- in suos usus et utilitatem convertere.
,
clesiam Sancti Salvatoris cathedralis, necnon
Ec
nobis, et pro tempore existenti Romano Ponti
incolas et habitatores hujusmodi civium nomine fici, personam idoneam ad dictam Ecclesiam
et honore decoramus, ac eidem sic erectæ Ec- Sancti Salvatoris, quoties illam etiam hac pri
clesiæ oppidum Sancti Salvatoris pro civitate I ma vice pro tempore, etiam apud Sedem præ
1 Vide legem regiam , die 15 martii an . 1558 latam .
 179

Julius dictam , vacare contigerit, per nos et Romanum bus nostris, ob suorum exigentiam meritorum , An.1550
Chr.
m Pontificem præfatum eidem Ecclesiæ Sancti Sal- accepta , eidem Ecclesiæ Sancti Salvatoris, ab
vatoris in episcopum præficiendam , Joanni Regi ejus primæva erectione hujusmodi vacante, pro
et pro tempore existenti Regi præfato; acdigni- videre intendimus, et pro tempore existenti
tates vero, canonicatus et præbendas, ac alia episcopo Sancti Salvatoris quæcumque statuta
beneficia erigenda prædicta, quoties illa etiam , et ordinationes, tam circa modum erigendi di
ut præfertur, vacare contigerit, personas ido- gnitates, canonicatus et præbendas, ac alia be
neas per eundem episcopum ad præsentationem neficia hujusmodi et illa pro tempore obtinen
hujusmodi instituendas, pro tempore existenti tium uniendi formam , ritum et normam, quam
magistro seu administratori Militiæ hujusmodi, divinorum officiorum in ecclesia ac illius civitate
de consilio et auctoritate præmissis, reservamus et diæcesi prædictis celebrationem et decanta
et concedimus ; ac jus patronatus, et præsen- tionem , de simili Joannis Regis consilio con
tandi hujusmodi illius omnino roboris, essen- dendi, illaque, postquam condita fuerint, alte
tiæ et efficaciæ , cujus jus patronatus Regum randi et mutandi quæ postquam condita, alte
ex veris ettotalibus fundatione et dotatione exis- rata et mutata fuerint, eo ipso, dicta auctoritate
tere, ac Regi et magistro seu administratoripræ- Apostolica, confirmata sint et esse censeant ,
fatis ita competere, ac si illud eis ratione veræ auctoritate Apostolica et tenore præmissis, fa
et totalis donationis competeret, illique etiam cultatem concedimus..
per Sedem eandem derogari non posse, nec de- 8. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
rogatum censeri, nisi Joanni Regis et magistri paginam nostræ separationis, dismembrationis,
seu administratoris pro tempore existentium exemptionis , liberationis, erectionis, institutio
prædictorum ad id expressus accedat assensus, nis , derogationis, concessionum , assignationis,
et sic per quoscumque, quavis auctoritate fun- subjectionis, applicationis, appropriationis, re
gentes, judices et personas, sublata eis et eo- servationis, decreti et intentionis infringere, vel
rum cuilibet, quamvis aliter judicandi et inter- ei ausu temerario contraire. Siquis autem hoc
pretandi facultate et auctoritate, judicari, inter - attentare præsumpserit, indignationem Omni
pretari ac definiri debere irritum quoque et potentis Dei, ac Beatorum Petri et Pauli, Apos
inane, si secus super his a quoquam, quavis tolorum ejus, se noverit incursurum .
auctoritate , scienter vel ignoranter, contigerit Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
attentari decernimus. Incarnationis Dominicæ millesimo quingente
7. Et insuper dilecto filio Petro Fernandes, simo quinquagesimo, quinto kalendas Martii,,
clerico Eborensis dioecesis, bachalario in theo- Pontificatus nostri anno secundo (25 de feve
logia, de cujus persona, nobis et eisdem fratri- reiro de 1550) .
 Incorporatio corona magistratuum trium Ordinum militarium in perpetuam

JULIUS EPISCOPUS

SERVUS SERVORUM DEI . AD PERPI AM REI MEMORIAM !

Julius Præclara charissimi in Christo filii nostri , ut magistratus prædicti persone regnis ipsis et An. Chr. 1550
IN Joannis, Portugalliæ et Algarbiorum Regis il- illorum incolis gratæ et acceptæ , per quam ne
lustris, ac suorum in Portugalliæ et Algarbio- dum in juribus suis conservari, verum etiam
rum hujusmodi regnis prædecessorum , erga adaugeri possent, committeretur ; ac sperantes
hanc Sanctam Sedem merita , necnon sincera quod dictus Joannes Rex , qui justitiæ zelator et
fides et singularis devotio , quibus idem Joan- orthodoxæ fidei acerrimus defensor eatenus
nes Rex in nostro et dictæ Sedis conspectu cla- fuerat, et tunc existebat, ac Christiani nominis
rere dignoscitur, promerentur, et nos quodam hostes, tam in Africa, quam in partibus Indiæ
modo compellunt, ut illa prædicto Joanni, et orientalis et Æthiopia , continuis bellis , cum
pro tempore existenti Portugalliæ et Algarbio - intollerabilibus expensis, lacessere non desine
rum Regi , favorabiliter concedamus, per quæ bat, et incolas inibi commorantes ad veri lumi
dissentionibus et odiis , quæ inter personas re- nis cognitionem reducere magnopere studebat,
gnorum hujusmodi exoriri possent, occurratur, magistratus ipsos prout Militiam Jesu Christi
ac eorundem regnorum quieti et tranquillitati Cisterciensis Ordinis, cujus idem Joannes Rex
consulatur. administrator perpetuus per Sedem prædictam
1. Dudum siquidem Sancti Jacobi de Spata , deputatus existebat, eatenus laudabiliter et pru
sub Sancti Augustini , et de Aviz, sub Sancti Be- denter rexerat, et feliciter et tranquille guber
nedicti regulis, in dictis regnis Militiarum magis- narat, illisque posset esse utilis plurimum et
tratibus, per obitum quondam Georgii, olim etiam fructuosus; ac volentes eidem Joanni Re
ipsarum magistriseu administratoris , extra Ro- gi , ut expensas onerum , quæ in gerendis bellis
manam Curiam defuncti , seu alias certo modo prædictis tenebatur, facilius perferre valeret,
vacantibus; nos considerantes magistratus præ- de alicujus subventionis auxilio providere, motu
dictos diversa castra, villas, terra, loca et arces proprio, eundem Joannem Regem , quoad vive
eis a claræ memoriæ Portugalliæ Regibus, et ret, administratorem perpetuum et irrevocabi
aliis personis sæcularibus, utplurimum donata, lem magistratuum Militiarum Sancti Jacobi et
in quibus magistratus ipsos, pro tempore ob- de Aviz hujusmodi , juriumque, rerum et per
tinentes, jurisdictionem exercent, et plurimum tinentiarum suorum omnium, etiam una cum
præceptoriarum , et pinguissimis redditibus do- magistratu Militiæ Jesu Christi hujusmodi, cum
tatarum collationem habere; et propterea tam plena et libera facultate, auctoritate etpotestate ,
pro justitia in castris, villis, terris et locis eis- omnia et singula , quæ magistri Militiarum San
dem perfecte administranda, ac arcibus prædi- cti Jacobi et de Aviz hujusmodi, qui pro tem
ctis ad regna prædicta ab infidelibus, et perver- pore fuerant, facere et exercere potuerant,
sorum conatibusdefendendum , ac in pacis dul- etiam si habitum per fratres milites dictarum
cedine conservandum diligenter , et fideliter Militiarum gestari solitum numquam susciperet,
custodiendis, necnon præceptoriis ipsis perso - nec professionem per eos emitti solitam emitte
nis benemeritis, præsertim contra Christiani no- ret, faciendi et exercendi, Apostolica auctori
minis hostes dimicantibus, plurimum expedire, tate , constituimus et deputavimus, curam, re

1 D. José Joaquim de Azeredo Coutinho, Copia da analyse da bulla do Santissimo Padre Julio III de 30 de
dezembro de 1550, que constitue o padrão dos Reis de Portugal a respeito da união, consolidação e incorpora
ção dos mestrados das Ordens militares de Christo, de S. Thiago e de Aviz com os reinos de Portugal. Londres
1818, pag. 260 .
>
 181

Julius gimen et administrationem magistratuum Sancti similiter quod idem JoannesRex, ad quem spe- An.1550Chr.
III Jacobi et de Aviz, ac castrorum et aliorum præ- ctat bella ipsa contra infideles prædictos, tam
dictorum sibi in spiritualibus et temporalibus terra, quam mari, et tam offendendo, quam de
plenarie committendo, prout in nostris indecon- fendendo movere , ac successores sui, Portu
fectis litteris plenius continetur. galliæ et Algarbiorum Reges, pro tempore exis
2. Cum autem , postmodum intra mentis nos- tentes, divina eis assistente gratia , similia et alia
træ arcana sæpius revolverimus, singulas Mili- longe majora in dies pro tuitione et augmento
tias prædictas ad hoc institutas fuisse, ut contra Christianæ religionis facturi sint.
hostes et inimicos fidei hujusmodi firma quæ- 3. Nos attendentes quod si magistratus Mili
dam præsidia essent, eorumque fratres milites, tiarum hujusmodi qui aliquando per Romanos
pro tempore existentes, infidelium eorundem Pontifices, prædecessores nostros, Regibus Por
expugnationi, ac terrarum ab eis occupatarum tugalliæ et Algarbiorum hujusmodi seu eorum
recuperationi jugiter vacarent, et a plurimis an- primogenitis aut aliis natis, infantibus nuncu
nis citra, prout tam dilecti filii Alphonsi de Alen- patis, sive propinquis in administrationem, dum
castro , præceptoris majoris ejusdem Militiae expediens visum fuit, concessi fuerunt et super
Jesu Christi, et ipsius Joannis Regis consobri- quorum , dum pro tempore vacent, seu magis
ni , et apud nos ac dictam Sedem oratoris, trorum ad eos electione quoad præceptores do
quam aliarum fidedignarum personarum re- morum , et etiam ſorsan fratres milites singula
latione percepimus, prædictus Joannes Rex, rum Militiarum hujusmodi spectare dignosci
claræ memoriæ Emmanuelis, Portugalliæ et Al- tur, possunt facile inter præceptores seu fratres
garbiorum Regis, genitoris sui, et aliorum præ- et milites hujusmodi graves dissensiones et in
decessorum suorum prædictorum vestigiis in- testina odia exoriri, et quo pro tempore obti
herendo, ad divininominis exaltationem , Chris- nentes, si se pro tempore existenti Portugalliæ
tianæque fidei propagationem , in eripiendis et et Algarbiorum Regi opponerent regna prædi
manibus ipsorum infidelium diversis provinciis, cta perturbare, et diversos tumultos bellicos
terris etlocis, et aliis jam ereptis conservandis; excitare , ac bella , que per eos contra infideles ,
necnon bello contra eosdem infideles, tam terra, ut præfertur, movenda sunt, in perturbationem
quam mari gerendo gravissimos labores et ex- quietis et pacis regnorum liujusmodi convertere
pensas sustinuerit, et tam in Indiarum , quam possent, prædicto Joanni, pro tempore existenti
in Africæ , et Æthiopiæ ac Brasilii partibus, Portugalliæ ct Algarbiorum Regi, in adminis
nonnullas civitates , insulas, oppida et loca e ma- trationem perpetuo concedantur, committantur
nibus infidelium hujusmodi eripuerit, ea qua et assignentur ex hoc profecto dissentionibus
inibi Christilideles introduci, et nomen Domini et odiis, ac perturbationi pacis et quietis regno
prædicari faciendo, ad gremium Sanctæ Matris rum , et excitationi tumultuum bellicorum hu
Ecclesiæ adduci procuraverit, et ad hoc non so - jusmodi opportune occurretur, et prædictus
lum vi et armis, sed et nonnullarum ad hoc ab Joannes, et pro tempore existens Portugallia
eo deputatarum excellentis doctrinæ et appro- et Albarbiorum Rex, preceptorias domorum
batæ vitæ personarum opera continue utatur, et Militiarum hujusmodi fratribus militibus ido
propterea Septensem et Tingensem civitates, et neis et ad præliandum habilibus, qui non so
oppidum de Mazagam in Africa, necnon Goam , lum cum vocati fuerint ad bella se accingent,
ac alias terras et loca in Indiarum partibus, per verum etiam Regem ipsum ad expeditiones con
eum el ejus prædecessores prædictos e manibus tra infideles prædictos ultro sollicitabunt, ac se
ipsorum infidelium, non sine magna sanguinis suaque omnia, tam in classe maritima, quam
effusione, erepta, ad reipublicæ Christianæ com- exercitu terrestri, laboribus et periculis expo
modum et universalis Ecclesiæ exaltationem nere non dubitabunt, earum occurrente vaca
possideat; et ut mortalium animas Deo eflica- tione, conferre seu conferri procurabit, et bella
cius lucrifaciat, in civitatibus, insulis, terris et ipsa commodius gerere, ac alia pro fidei Catho
locis hujusmodi quamplura monasteria, eccle- licæ exaltatione et infidelium depressione ne
sias, hospitalia et collegia ad devotionis inibi cessaria et opportuna efficacius exequi poterit,
habitantium excitationem erigi , ac in illis minis- ipsique præceptores et fratres milites ac vassalli
tros ecclesiasticos introduci fecerit; necnon in- et subditi magistratuum hujusmodi libentius,
colis et habitatoribus civitatum , terrarum et sub eorum naturali Principe Rege, etMilitiarum
locorum hujusmodi,mediantibus diversis egre- hujusmodi administratore existente, et ejus dis
giis et fidelibus verbiDei concionatoribus, ut ciplina quam diversis ipsarum Militiarum ma
sacrum Christi Evangelium amplecterentur, et gistris (cum majores conjunctæ vires, majora
sub nostra et ejusdem Sedis obedientia et pro- et præclariora in bello facinora edere pos
tectione, degerent adeo efficaciter persuaserit, sint) militabunt, seque omnibus periculis ex
ut eorum infinitus fere numerus sacro baptis- ponent.
matis fonte renasci voluerit, spereturque veri- 4. Et propterea volentes in præmissis op
 182

Julins portune providere, ac ipsius Joannis Regis, qui quomodolibet concessis ; necnon facultatibus, An.1050Chr.
M superioribus annis Bazaim et Diu civitates seu licentiis, privilegiis et indultis prædicto Joanni ,
oppida, in partibus Indiarum , e manibus infi- et pro tempore existenti Portugalliae et Algar
delium vi et bello eripuit, et bis invicto animo biorum Regi , etiam si regna ipsa in foeminam ,
Diu videlicet a Turcis et Rege Cambaya , qui aut minorem septem annis pervenerint, et mi
illam seu illud , cum ingenti exercitu, ducibus nor hujusmodi etiam fomina existat in admi
Soliman Bassa et Coja Suphar acriter et duris- nistrationem perpetuam .
sime obsidebant, Bazaim vero civitates seu op- 6. Ita quod qui Rex, aut in defectum Regis
pida hujusmodi ab oppidanis, qui illam seu il Regina, regnorum hujusmodi pro tempore fue
lud bello repetebant, præstante Domino, libe- rit, et singularum Militiarum prædictarum et
ravit, et Turcas ac oppidanos ipsos, non sine illarum magistraluum , absque alio juris aut
maxima corum clade et jactura, obsidionem hu- pacti ministerio, perpetuus administrator aut
jusmodi solvere coegit, ac demum fugavit, et administratrix sit , et esse censeatur, ac magis
nomen Domini nostri Jesu Christi longe lateque tratuum eorundem possessionem , propria au
propagare non cessat pro desiderio præmisso- ctoritate, libere apprehendere et perpetuo re
rum intuitu morem gerere, motu simili, non ad tinere, seu etiam , absque alia possessionis ap
ejusdem Joannis Regis, aut alterius pro eo no - prehensione, Militias ipsas et earum magistratus
bis super hoc oblatae petitionis instantiam , sed regere et administrare ; necnon illorum fructus,
de mera liberalitate ac ex certa scientia nostris, redditus, provenlus, jura, obventiones et emo
singulos Jesu Christi, et Sancti Jacobi ac de Aviz lumenta, ac alia præmissa in suos et magistra
magistratus hujusmodi, qui in eisdem Militiis tum prædictorum usus etutilitatem convertere,
suprema dignitates, ac ipsarum Militiarum in dioecesanorum locorum velquorumvis aliorum
dictis regnis etaliis dominiis, eisdem regnis, seu licentia, vel consensu desuper minime requisita
eorum Regi subjectis, capita esse noscuntur, et vel requisita , necnon præceptorias et dignitates
quorum singulorum universas alias qualitates aliaque beneficia et officia Militiarum hujusmo
et illorum erectionum et institutionum tenores di , ac alia ad collationem , provisionem , præ
fructuum , reddituum et proventuum veros an - sentationem , electionem seu quamvis aliam dis
nuos valores præsentibus pro expresso haben- positionem pro tempore existentium earundem
tes ; volumus etiam , si quovis modo quem etiam Militiarum magistrorum spectantia, tam sæcu
si ex illo quævis generalis reservatio, etiam in laria, quam regularia beneficia personis idoneis
corpore juris, clausa resultet, präsentibus ha- conferre et assignare; necnon præmissa omnia
beri volumus pro expresso, et ex cujuscumque et singula et cætera, quæ magistri Militiarum
persona vacent, etiam sitanto tempore vacave- hujusmodi, qui pro tempore fuerunt, in spiritua
rint, quod eorum collatio, juxta Lateranensis libus ettemporalibus facere et gerere, exercere
statuta Concilii, ad sedem prædictam legitime et administrare consueverunt, seu potuerunt
devoluta, ipsique magistratus, specialiter vel aut debuerunt facere, gerere, exercere et admi
generaliter, reservati existant, et ad illos con- nistrare ; necnon jurisdictionem et superiorita
sueverint, qui per electionem assumi eisque cura tatem, ac quodcumque aliud dominium in præ
etiam jurisdictionalis immineat animarum , super ceptores et milites, ac alios fratres et personas;
eis quoque inter aliquos lis, cujus statum præ- necnon oppida, terras et loca , ac bona et res
sentibus habere volumus pro expresso pendeat Militiarum hujusmodi, per earum magistros
indecisa, dummodo tempore datæ præsentium exerceri solita, exercere libere et licite possit
non sit in eis alicui specialiter jus quæsitum , cum in omnibus et per omnia perinde, ac si singula
omnibus et singulis illorum , eorumque mensa- rum Militiarum prædicta verus magister existe
rum juribus, pertinentiis, jurisdictionibus, cas- ret ; ac omne jus et omnis auctoritas et potestas
tris, villis, oppidis, fortalitiis, terris et locis. Militias et magistratus hujusmodi, tam in spiri
5. Necnon fructibus, redditibus, proventi- tualibus, quam in temporalibus regendi et ad
bus, obventionibus et emolumentis, quocumque ministrandi, ac omnis alia jurisdictio et admi
nomine nuncupentur, et in quibus suis rebus nistratio ad singulos magistros Militiarum hu
consistant, et undecumque proveniant, et per jusmodi , de jure vel consuetudine, aut alias
nos aut prædecessores nostros Romanos Ponti- quomodolibet pertinens,et quæ in futurum per
fices, pro applicatione fructuum , reddituum , tinere poterit cum regnis hujusmodi incorpore
proventuum , jurium , obventionum et emolu- tur et consolidetur.
mentorum, præceptoriarum et forsan aliorum 7. Sic tamen quod pro tempore existens Por
beneficiorum ecclesiasticorum , seu illorum de- tugalliæ et Algarbiorum Rex seu Regina eaque
cimæ , aut alterius partis, bellis pro tempore ge- spiritualia pro temporeconcernent, per idoneas
>

rendis, eisdem Emmanueli et Joanni Regibus personas ipsarum Militiarum religiosas, ad id

eoruinque prædecessoribus, ac Militiarum hu- per eum deputandas et ad ejus liberum nutum
jusmodi magistris in genere et in specie, ac alias et arbitrium amobilesprobe et laudabiliter exer
 183

Julius oeri facere debeat el teneatur, Apostolica aucto- rum , per se vel alium seu alios, præsentes lit- An. Chr.
I ritate prædicta,, tenore præsentium , perpetuo teras et in eis contenta, quæcumque ubi , et 1550
concedimus , et committimus et assignamus ; quando opus fuerit, ac quoties pro parte Joan
ipsumque Joannem , et pro tempore existentem nis, et pro tempore existentis Regis etReginæ,
Portugalliæ et Algarbiorum Regem seu Regi- hujusmodi desuper fucrint requisiti,solemniter
nam , etiam si, ut præfertur, minor existat, per- publicantes, eisque in præmissis efficacis defen
petuum et irrevocabilem singularum Militiarum sionis, præsidio assistentes, auctoritate nostra,
et earum magistratuum , juriumqueet pertinen- faciant eidem Joanni, et pro tempore existenti
tiarum prædictorum in spiritualibus et tempo- Portugallice et Algarbiorum Regi et Reginæ , a
ralibus administratricem constituimus et depu- dilectis filiis, conventibus, prioribus, præcepto
tamus ; et personis per , pro tempore existen- ribus, fratribus et militibus obedientiam et re
tem , Regem seu Reginam , circa spiritualia verentiam debitas et devotas; necnon a vassal
deputandis , omnia et singula quæcumque sin- lis et aliis subditis Militiarum hujusmodi con
gularum Militiarum hnjusmodi,quipro tempore sueta servitia et jura sibi ab eis debita integre
fuerunt, concernentibus spiritualia, per se vel exhiberi; ipsosque Joannem, et pro tempore
alios ordinare, disponere, mandare et facere de existentem Regem ct Reginam , ad magistratus
jure vel consuetudine, aut alias quomodolibet prædictos, ut est moris, admitti , sibique de il
potuerunt seu debuerunt ordinandi et dispo- lorum jurium et pertinentiarum , ac membro
nendi , mandandi et faciendi plenam, liberam et rum suorum omnium , fructibus, redditibus,
omnimodam facultatem et potestatem concedi- proventibus, juribus et obventionibus universis
mus . integre responderi, contradictores quoslibetet
8. Et ne, in præjudicium concessionis, com- rebelles, etiam per quasvis de quibus eis pla
missionis, assignationis, constitutionis et depu- cuerit sententias, censuras et pænas ecclesias
tationis nostrarum prædictarum , præceptores ticas ac alia opportuna juris remedia, appel
seu milites vel fratres Militiarum hujusmodi latione postposita compescendo , ac legitimis
aliquid de facto per viam electionis vel postula- super eis habendis servatis processibus, sen
tionis seu alias , decedente pro tempore Rege tentias, censuras et pænas ipsas, etiam iteratis
aut Regina regnorum hujusmodi,attentare præ- vicibus aggravando, invocato etiam ad hoc, si
sumant; nos , ab eisdem præceptoribus, militi- opus fuerit, auxilio brachii sæcularis.
bus et fratribus, omne jus et omnem actionem 11. Non obstantibus nostra, per quam du
et potestatem eligendi vel postulandi aliquem dum inter alia voluimus, quod petentes benefi
in magistrum alicujus ex Militiis hujusmodi, vel cia ecclesiastica aliis uniri, tenerentur expri
eisdem magistratibus de magistris aut adminis- mere verum annuum valorem etiam beneficii,
tratoribus, perpetuis quomodolibet providendi cui aliud uniri peteretur, alioquin unio non va
penitus et omnino tollimus, auferimus et abdi- leret, et semper in unionibus commissio fieret
camus ; ad partes vocatis quorum interesset, et Latera
9. Ipsisque præceptoribus, militibus et fra- nensis Concilii, novissime celebrati, uniones
tribus, sub excommunicatione latæ sententiæ et perpetuas, nisi in casibus a jure permissis fieri
privatione præceptoriarum ac aliorum benefi- prohibentis ; necnon felicis recordationis Boni
ciorum et officiorum ecclesiasticorum, quæ pro facii Papæ VIII, prædecessoris nostri,etiam qua
tempore obtinebunt; necnon pensionum annua- cavetur nequis extra suam civitatem et dicece
rum , quas pro tempore percipient, ac inhabi- sim , nisi in certis exceptis casibus, et in illis ul
litatis ad illa et illas, ac alia et alias in posterum tra unam dictam a fine suæ diæcesis ad judi
obtinendas et percipiendas, ac aliis ecclesiasticium evocetur, seu ne judices a Sede prædicta
cis sententiis, censuris et pænis per contrave- deputati extra civitatem vel dicecesim, in quibus
nientes eo ipso incurrendis, ne de cætero ali deputati fuerint, alii vel aliis vices suas commit
quem in magistrum alicujus ex Militiis bujus- tere præsumant, ac de duabus dietis in concilio
modi eligere vel postulare, aut de eligendo vel generali edita , dummodo ultra tres dietas ali
postulando quovis modo tractare audeant vel quis , auctoritate præsentium, ad judicium non
præsumant, districtius inhibemus ; absolutio- trahatur, et aliis Apostolicis, ac in provinciali
>

nem eorum , qui sententias, censuras et poenas bus et synodalibus conciliis editis generalibus
prædictas incurrerint, ac earum relaxationem vel specialibus constitutionibus et ordinationi
nobis et successoribus nostris Romanis Ponti- bus Apostolicis, necnon Militiarum et Ordinum
ficibus canonice intrantibus specialiter et ex- prædictorum , juramento, confirmatione Apos
presse reservantes . tolica, vel quavis firmitate alia roboratis, statu
10. Quocirca , venerabilibus fratribus nostris tis, consuetudinibus, stabilimentis, usibus et
Ulixbonensi, Elborensi ac Bracharensi Archi- naturis, privilegiis quoque, indultis et litteris
episcopis, per Apostolica scripta, motu simili Apostolicis, eisdem Militiis, earumque magis
mandamus, quatenus ipsi vel duo aut unus eo- ! tris, præceptoribus, militibus, fratribus con
 184

Julius ventibus, sub quibuscumque tenoribus et for- | assecutionem magistratuum aut beneficiorum An. Chr.
III mis, ac cum quibusvis etiam derogatoriarum aliorum præjudicium generari, seu si præcepto- 1550
derogatoriis, aliisque efficacioribus et insolitis ribus majoribus dictorum conventuum , necnon
clausulis, irritantibusque, et aliis decretis per prioribus, præceptoribus, militibus et fratribus,
quoscumque Romanos Pontifices, prædecesso- ac conventibus, vassallis et subditis prædictis,
res nostros, et nos , ac dictam Sedem , etiam vel quibusvis aliis communiter vel divisim ab
motu simili aut consistorialiter, etiam per viam eadem sit Sede indultum , quoad receptionem
generalis legis et statuti perpetui, ac miti et vel provisionem alicujus minime teneantur, et
stipulati contractus in genere vel in specie, aut ad id compelli, aut quod interdici, suspendi vel
alias quomodolibet concessis, confirmatis et in- excommunicari non possint.
novatis, illis præsertim quibus inter alia caveri 14. Quodque de magistratibus hujusmodi
dicitur expresse quod, occurrente vacatione ali- vel aliis beneficiis ecclesiasticis ad eorum colla
cujus ex magistratibus præfatis, prefati conventionem , provisionem , præsentationem , electio
tus præceptores, fratres et milites unum forsan nem seu quamvis aliam dispositionem , conjun
de eorum gremio dictarum Militiarum militem ctim vel separatim , spectantibus nulli valeat pro
expresse professum eligere, ipseque sic electus videri, seu concessio in administrationem fieri
verus earundem Militiarum magnus magister per litteras Apostolicas, non facientes plenam
habeatur, illique, et non alteri conventus, præ- et expressam ac de verbo ad verbum de indulto
ceptores, fratres, milites prædicti parere tenean- hujusmodi mentionem , et quælibet alia dictæ
tur, quodque nullus nisi, ut præfertur, electus, Sedis indulgentia generalis vel specialis, cujus
magistratus ipsos obtinere possit, et quæcum- cumque tenoris existat, per quam præsentibus
que collationes et alia dispositiones de magis- non expressam vel totaliter non insertam effe
tratibus ipsis, aliter etiam per Romanum Pon- ctus hujusmodi gratiæ impediri valeat quomo
tificem et Sedem prædictam , nullæ et invalidæ, dolibet vel differri, et de qua cujusque toto
nulliusque sint roboris vel momenti, et penitus tenore habenda sit in nostris litterismentio spe
pro infectis habeantur, præfatique milites, aliis cialis.
quam , ut præfertur, electis, vel litteris Aposto- 15. Volumus autem quod magistratus ipsi
licis, per eos impetratis, parere minime tenean- debitis propterea non fraudentur obsequiis, et
tur, et ob illorum non paritionem aliquas cen- animarum cura in eis nullatenus negligatur, sed
suras sive pænasnullatenus incurrant,quodque Rex seu Regina, pro tempore existentes, omnia
privilegiis , indultis et litteris nullatenus, aut et singula eisdem Militiis pro tempore, incum
non nisi certis inibi expressis modo et forma bentia onera perferre omnino teneatur, quodque
derogari possit, et si aliter derogetur, derogatio ab alienatione quorumcumque bonorum immo
hujusmodi nemini suffragatur. bilium et pretiosorum mobilium dictorum ma
12. Quibus omnibus, etiam si pro illorum gistratuum penitusabstineat;et quod succedens
sufficienti derogatione de illis, eorumque lotis in regnis hujusmodi, sive vir sive fæmina, exis
tenoribus, specialis, specifica et expressa, ac de tat antequam dictos magistratus vel eorum ali
verbo ad verbum , non autem per clausulas ge- quem administrare possit juramentum seu jura
nerales idem importantes, mentio seu quævis menta, sique de observandis statutis et consue
alia expressio habenda, aut exquisita forma adtudinibus, et stabilimentis, usibus et naturis
hoc servanda foret, illorum omnium tenores dictarum Militiarum , vel alias per dictos magis
præsentibus pro sufficienter expressis, ac de tros præstari consueverunt, præstare tenean
verbo ad verbum insertis ; necnon modos et tur; deindeadministrationimagistratuum hujus
formas ad id servandos pro individuo ser modi libere se immiscere possit, et ille ex eis
vatis habentes illis alias in suo robore perman- qui nullo unquam tempore (quod absit) a nostra
suris, hac vice dumtaxat, specialiter et expres- et successorum nostrorum , Romanorum Ponti
se, pari motu, derogamus contrariis quibus- ficum , canonice intrantium et ejusdem Romana
cumque ; Ecclesiæ obedientia et devotione se retraxerit,
13. Aut si aliqui super provisionibus seu con- vel contra eam bellum susceperit, aut in ejus
cessionibus administrationum sibi faciendis de dominium per se vel alium quomodolibet ma
magistratibus hujusmodi speciales, vel aliis be- chinatus fuerit, præsenti gratia eo ipso privatus
neficiis ecclesiasticis in illis partibus generales existat, ac præsentes litteræ nullius sint roboris
dictæ Sedis vel legatorum ejus litteras impetra- vel momenti, ipsæque concessio, commissio, as >

rint, etiam si per eas ad inbibitionem , reserva- signatio, constitutio et deputatio exspirent et
tionem et decretum , vel alias quomodolibet sit resolvantur, exspiratæque et resolutæ censean
processum, quibus omnibus Joannem , et pro tur, et exinde ipsi magistratus vacent eo ipso ,
tempore existentem Regem ac Reginam præfa- et de illis per Sedem eandem libere disponi pos
tos, in assecutione dictorum magistratuum vo- sit, et insuper ex nunc irritum decernimus et
lumus anteferri , sed nullum per hoc eis quoad inane, si secus super iis a quoquam , quavis au
 185

Salius ctoritate, scienter vel ignoranter, contigerit at- præsumpserit, indignationem Omnipotentis Dei, An.1550
Chr.
111 tentari. ac Beatorum Petri et Pauli, Apostolorum ejus,
16. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc se noverit incursurum .
paginam nostræ concessionis, commissionis, as- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
signationis, constitutionis et deputationis, ac Incarnationis Dominicæ MDLI, tertio kalendas
aliorum præmissorum infringere, vel ei ausu Januarii , Pontificatus nostri anno secundo (30
temerario contraire. Siquis autem hoc attentare T de dezembro de 1550) .
21
 Cedula consistorialis electionis Joannis Nunesia Barreto in Patriarcham Ethiopiæ ejusque coadjutorem

CEDULA CONSISTORIALIS

Julius Romæ , die Veneris XXIII Januarii MDLV, re- dictus Andreas, cum primum possessionem di- An. Chr.
1535
II ferente reverendissimo camerario : ctæ Ecclesiæ patriarchalis assecutus fuerit, dicta
1. S. D. N. providit Ecclesiæ patriarchali Ecclesia Hierapolensis eo ipso vacet.
Æthiopiæ, tum certo modo vacanti, de personis 3. Providit Ecclesiae Nicenæ , in partibus in
domini Joannis Nonii , præsbyteri Societatis Jesu, fidelium consistenti, tunc certo modo vacanti,
decretorum et theologiæ professoris, ipsumque de persona domini Melchioris Michaeli Carneiri,
in Patriarcham praeficit. præsbyteri dictæ Societatis, decretorum et theo
2. Providit Ecclesiæ Hierapolensi, in parti- | logiæ professoris, curam , etc. committendo, et
bus infidelium consistenti, tunc certo modo va- sibi de non accedendo ad dictam Ecclesiam in
canti, de persona domini Andrea de Oviedo , dulgendo. Et insuper Sua Sanctitas, volens ei
præsbyteri ejusdem Societatis, magistri in theo- dem patriarchali Ecclesiæ ulterius consulere,
logia, curam, etc.committendo, et cum indulto eundem Melchiorem Electum supradicto An
de non accedendo ad dictam Ecclesiam , ac dreæ coadjutorem Joanni Patriarchæ, et coad
facultate exercendi pontificalia in civitate et jutoria supradicto Andreæ facta cessante An
dicecesi. Et insuper volens felici successui di- dreæ Electo prædictis in regimine et adminis
ctæ patriarchalis Ecclesiae consulere, eundem tratione dictae patriarchalis Ecclesiae, cum simili
Andream Electum , eidem Joanni electo, coadju- potestate et jurisdictione, etc. constituit et de
torem in regimine et administratione dictæ putavit. Et nihilominus eidem Ecclesiæ patriar
patriarchalis Ecclesiæ, cum potestate et juris- chali Joanni Patriarchæ , post obitum Andreæ,
dictione, ex nunc et postquam munus conse- aut Andreæ Electo predictis post obitum Joan
crationis susceperit, quæ ordinis pontificalis nis Patriarchæ prædictorum cedente vel dece
existunt , faciendi , constituit et deputavit. Et ni- dente, de persona ipsius Melchioris Electi pro
hilominus pro Joanne Electo cedente vel dece - vidit, ipsumque, etc.; ita quod cum primum in
dente, de persona ipsius Andrca prædictæ Ec- vim posteriorum provisionis et præfectionis hu
clesiæ patriarchali providit curam , etc. , cum jusmodi possessionem , seu quasi, dictæ patriar
dispensatione, si opus sit, utepiscopus Hiera - chalis Ecclesiæ assecutus fuerit in Ecclesia ipsa
polensis existens officium coadjutoris hujusmodi Nicæna existens possit officium coadjutoris hu
exercere, et illo uti, et eo cessante possessionem jusmodi exercere, et illo uti, ac eo cessante ,
dictæ patriarchalis Ecclesiæ assequi valeat ; ita possessionem dictæ patriarchalis Ecclesiæ asse
quod, officio coadjutoris hujusmodi cessante, qui valeat (23 de janeiro de 1555) .
1 Raynald, loc . cit., ad an . 1554, n.ºs 10 et 11 .
 Patriarche Æthiopiæ Joanwi Nunesio Barveto potestatem concedit omnibus facultatibus
sibi concessis ufendi in regionibus regni Æthiopiæ circumvicinis

JULIUS PAPA III

Dilecto filio Joanni, Electo Ethiopia et regnorum charissimo in Christo filio nostro Aznaf Saguad, Pretioso Joanni,
ipsius Æthiopiæ Imperatori illustri, subditorum, Saluten el Apostolicam Benedictionem

Julius Cum nos nuper Ecclesiæ patriarchali Æthio-1 1. Nos, ut in præmissis eo majorem fructum An.1555Chr.
piæ et regnorum charissimo in Christo filio nos- afferre possis, quo latiori fueris facultate muni
tro Aznaf Saguad,Pretioso Joanni, ipsius Æthio- tus, tibi, ut in quibusvis regionibus regni pre
pia Imperatori illustri, subditorum , Pastoris dicti Aznaf Pretiosi Joannis Imperatoris circum
solatio destitutæ , de persona tua nobis et fra- vicinis, quæ nullum cum hac Sancta Sede Apos
tribus nostris, ob tuorum exigentiam merito- tolica commercium habent,facultatibusprædictis
rum, accepta, de ipsorum fratrum consilio, uti , et illas cum personis regnorum hujusmodi
Apostolica auctoritate, providerimus , præfi- exercere libere et licite in omnibus et per omnia,
ciendo te illi in Patriarcham et pastorem , et suc- perinde ac si etiam regiones prædictæ, sub eis
cessive pallium insigne, videlicet plenitudine dem tibi concessis facultatibus specialiter et
pontificalis officii de corpore Beati Petri sum- expresse et nominatim comprehensæ fuissent,
ptum pro parte tua , a nobis cum ea , qua desuit plenam et liberam , eadem auctoritate, tenore
instantia, postulatum , tibi certis tunc expressis præsentium, concedimus facultatem et potes
modo et forma consignandum per certum nun- tatem .
tium tuum destinaverimus, ac tibi diversas fa- 2. Non obstantibus, etc.
cultates, quibus in provincia tua uti possis, di- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , XV Fe
cta auctoritate, concesserimus, prout in diversis bruarii MDLV, Pontificatus nostri anno quinto
nostris desuper confectis litteris continetur: (15 de fevereiro de 1555).

1 Raynald, loc. cit., ad an. 1554, n. 25.

 Joannem Nunesium Barreto, Patriarcham Ethiopia , ejusque coadjutores Andream de Oviedo
et Melchior Carneiro a visitatione liminorum Apostolorum dispensat

JULIUS PAPA III

Dilecto filio Joanni, Patriarchæ Æthiopiæ et regnorum clarissimo in Christo filio nostro Prelioso Joanni, ipsi Ethiopiæ
Imperatori illustri, subditorum, et Andreæ, Hierapolitensi, et Melchiori, Nicensi Electo, et eorum cuilibet,
Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Jalius Cum nos nuper Patriarchali Æthiopine et re- certos et tunc expressos eventos de personis An.1555Chr.
NI goorum charissimo in Christo filio nostro Pre- vestris, ex certis tunc expressis modo et forma,
tioso Joanni , ipsius Æthiopia Imperatori illus- providerimus, confirmando etiam vos dictæ Ec
tri , subditorum de tui, fili Joannes , et Hierapo- clesiæ patriarchali in Patriarchas et pastores,
litensi de tui, fili Andrea, ac Nicensi de tui, fili prout in diversis nostris inde confectis litteris
Melchior, personis nobis et fratribus nostris, ob plenius continetur, vosque in susceptione nu
vestrorum exigentiam meritorum , acceptis, de meris consecrationis robis , dicta auctoritate,
ipsorum fratrum consilio , Apostolica auctorita- impendendi, quod limina Beatorum Petri et
te, providerimus, praeficiendo te, fili Joannes, in Pauli Apostolorum singulis bienniis, seu certis
Patriarcham Patriarchalis, et te, filiAndrea , Hie- aliis temporibus, per vos vel per vestros nun
rapolensi , et te, fili Melchior, Nicensi Ecclesiis tios, visitabitis juraturi sis: nos status vestri
Episcopos et pastores, tibi Joannes, quoad vi. quieti consulere volentes, vobis et cuilibet ves
xeris, et dictæ Ecclesiæ patriarchali præfueris trum , quod quoad vixeritis , et extra Europam
in ejusdem Ecclesiæ regimine et administratione recideritis, ut limina Apostolorum hujusmodi,
in spiritualibus et temporalibus; vos, fili Andrea per vos vel alium , visitare minime teneamini,
et Melchior, in coadjutores, cum plena, libera vel ad id a quoquam inviti compelli possitis, di
et omnimoda facultate, potestate et auctoritate, cta auctoritate, per præsentes concedimus et
omnia et singula, quæ ad hujusmodi coadjuto- indulgemus, etc.
rice officium , de jure vel consuetudine pertinent, Datum Romæ apud Sanctum Petrum , šub an
faciendi, sub certis modo et forma, tunc expres- nulo Piscatoris, die XXI Februarii MDLV, Pon
sis, de simili consilio, constituerimus et depu- tificatus nostri anno quinto (24 de fevereiro de
taverimus; ac dictæ Ecclesiæ patriarchali, ac | 1555).
1 Raynald, loc. cit., ad an . 1551, n.° 26.
 Abissiniæ Imperatori commendat Patriarcham Ethiopia ac socios

PAULUS PAPA IV
Charissimo in Christo filio nostro Claudio Petrægiano, Æthiopia Regi illustri,
Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Paulus
Dominus noster Jesus Christus, qui cum Pa- consortio ejusdem Domini nostri Jesu Christi , An. Chr.
tre et Spiritu Sancto in coelis vivit et regnat, et tamquam eo munere, cura et administratione , 1556
qui a nobis in terris suas geri vices voluit, quo multis rationibus dignus, provinciæ Æthiopiæ
magis atque illustrius super Serenitatem tuam , ac totius regni tui Patriarcha electus et creatus
et populos regni tui vultum suum illuminat, eo fuit, qui aliorum patrum ubique apud vos exis
nos et ejus fideles, quicumque nobiscum sunt, tentium , cujuslibet ordinis sacerdotum caput
majore cordis lætitia et animi consolatione gau- esset et princeps, et quæ Pontifex Romanus ab
dentes , divinæ illius Magestati gratias agimus, sens non posset, ipse præsens, juxta tenorem
tuæque eidem regiæ Serenitati et eisdem tuis facultatum sibi concessarum , isthic faceret, ejus
populis, tantum et animarum vestrarum salutis que in eo vices gereres.
et gloriæ ccelestis desideriam omni paterno af- 3. Cum autem ex hac mortali ad immorta
fectu in eodem Domino nostro Jesu Christo gra- lem vitam aliquando transiturus sit, atque ob
tulamur, votisque omnibus æternam beatitudi- nimium locorum intervallum et longitudinem
nem optamus, præcamurque. itineris non tam cito, nec tam facile, quam ne
1. Memores sumus quanto Serenitas tua , cesse est, hinc homines ad sacra hæc ministeria
veræ nostra et sanctissimæ religionis zelo, idonei transmitti isthucpossint,neque ob regio
quantaque mentis tuæ optimæ in Dei Omnipo- num tuarum amplitudinem unius solvis præsen
tentis honorem significatione per charissimum tia et opera satis sit, duo præterea ex eadem
in Christo filium nostrum Joannem , Portugallia Jesu Christi Societate fuerunt adjuncti, videlicet
et Algarbiorum Regem illustrem annis proxi- venerab . fratres Andreas de Oviedo, Episcopus
mis a felicis recordationis Beatissimo tunc Papa Hierapolensis, et Melchior Carneiro, Episcopus
nostro Julio III, adhuc inter nos vivente, petie- Nicænus, viri doctrina, prudentia et probitate
ris, ut aliquis tibi mitteretur, qui populos ipsos insignes, qui et viventem adjuvarent etmorienti
tuos in Catholicæ fidei ac divini cultus oflicio, succederent, quemadmodum ex Apostolicis lit
morumque ac vitæ Christianæ instituto, nobis teris, tunc ad id conſectis, expressius et copio
a Deo etSanctis Patribus tradita , contineret gra- sius declaratur.
tiam , quam apud Deum tot virtutibus ac meri- 4. Verum , quia rebus ita constitutis , dum
tisconsecuti estis, et probitate vellet, et doctrina Patriarcha ipsiusque coadjutores se ad iter pa
sciret, et auctoritate posset conservare. rarent, ut ad Serenitatem tuam venirent , eidem
2. Quoniam vero tunc nos in minori officio Omnipotenti Deo eundem Julium III , et paucis
constituti , ex ordine episcoporum S. R. E. car- diebus Marcellum II Papam item , et Patrem
dinalium eramus, nobis quoque præsentibus et tunc nostrum Sanctissimum vocare ad se pla
consulentibus una cum venerabilibus, tunc col- cuit, necesse illis fuit novam expectare Pontifi
legis, nunc fratribus nostris dilectissimis, in am- cis electionem , quæ quidem electio cum nostræ
>

plissimo et sacro consistorio, coram eodem San- fuerit personæ , Deusque idem omnipotens ju
ctissimo Papa , prædecessore nostro, Julio, in gum hoc Apostolicæ servitutis suo incompre
Sancta SedeApostolica sedente , maturo nostrum hensibili judicio debilibus servicibus nostris
omnium consilio et deliberatione, in Dei Omni- imposuerit, nihilque jam impediat, quo minus
potentis nomine, ac Beatorum Petri et Pauli, Serenitatis tuæ desiderio possit satisfieri, ipsius
Apostolorum ejus, auctoritate, ad laudem eorun- ejusdem Patriarchæ ejusque coadjutorum , cum
dem et gloriam sempiternam , venerabilis nunc aliis Christifidelibus non paucis, profectionem
frater noster Joannes Nunes, de Societate et ad vos maturandam duximus, eidemque sere
| Raynald, loc. cit., ad an . 1556, n.° 42.
 190

Paulus
IV
nissimo Regi Portugallize , filio nostro charissi- , et mores Christianis dignos pertinuerint, te ip- An. Chr.
mo, scribendum curavimus, ut ad te illos demit- sum ac tuos ubique per provincias et regna tua 1556
leret, eique has litteras nostras redderet, quibus universa ab eis doceri, atque instrui non modo,
eos cum Domino comitaremur, salutemque ut par est , sinas ac permittas, sed omni studio
Apostolicam et benedictionem tibi et omnibus etiam procures ac jubeas . Quod si , ut plane in
tuis, qui eundem Dominum nostrum Jesum Domino confidimus ac spe certa exspectamus,
Christum colunt, ejusque mandata et præcepta diligenter feceris, quam dignissima præmia piis
juxta Sanctum Evangelium observant, atque ob omnibus tui similibus parata, et in terris et in
servare cupiunt, in ejusdem Omnipotentis Dei coelo Serenitati tuæ tribuet cumulate .
Patris, et Filii et Spiritus Sancti nomine imper- 5. Ut autem tui erga nos studii et amoris
tiremur: quam quidem benedictionem ipsumque aliquod erga nos pignus habeamus, summopere
Patriarcham ac coadjutores pro certo habemus cupimus, ut cum has nostras litteras, ipsumque
ca te reverentia accepturum , quæ pium et op . Patriarcham ac cæteros acceperis, de illorum
timum et vere Christianum Principem ac Regem adventu , quem incolumem et felicem futurum
decet, eosdemque non minore animi lætitia et optamus, ac de omnibus rebus spiritualibus, ac
charitate, ubique ac semper tractaturum , quam de ipsius Patriarchæ et aliorum in eodem regno
nos tractaremur, si ut illi ad te venire possemus ; tuo sanctorum operum fructu, nos per litteras
quod libenter faceremus, ut et nostra in te pa- tuas et per manus ipsius Regis Portugalliæ di
terna benevolentia , ei tua in nos et sacrosanctam ligentissime facias certiores; et siquid eandem
hanc Sedem Romanamque Ecclesiam observan- vestram animarum salutem , gratiamque apud
tia utrique nostrum clarius eluceret; sed quando Deum in dies majorem consequendum , tibi ac
id a nobis fieri non potest, omnia humanitatis, tuis opus fore unquam cognoveris, quod in nos
liberalitatis, honoris et pietatis officia, quæcum- tra sit positum potestate, quoties id ad nos scri
que in eundem Patriarcham ipsosque coadjuto- bes , omnem operam navabimus, ut Serenitatem
res et omnes eorum contuleris, nos tamquam tuam in Domino consolemur, quam idem Domi
in nosmetipsos collata accepturi sumus, ex qui- nus noster Jesus Christus iterum et semper be
bus quidem officiis illud potissimum optamus, nedicat, atque in sui nominis gloriam conservet.
et ab optima eadem in Dei Omnipotentis lau- Datum Romae apud Sanctum Petrum , sub
dem , Serenitatis tuæ voluntate in Domino requi- annulo Piscatoris, die X Martii MDLVI, Ponti
rimus, ut omnia , quæ ad sanam doctrinam , ve- ficatus nostri anno secundo ( 10 de março de
ramque et Catholicam fidem ad divinum cultum 1556 ).
 Erectio archiepiscopatus Goanensis

PAULUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD PERPETUAM REI MEMORIAM 1

Paulus
Etsi sancta et immaculata, qua Pastor ille Coe- diuturnis et frequenlibus bellis, periculisque An.1557Chr.
IV lestis, adveniente temporis plenitudine, Unige- felicissime subegerant, eorumque populos di
niti sui sanguine fundari voluit militansEcclesia, vini humanique juris eatenus expertes, abactis
universos fideles, quos regeneravit in Christo, inde tenebris Satanæ , ad fidem Catholicam , ci
ac civitates et loca, quæ incolantur, ignis chari- tra quam nulla est salus, atque amabilissimum
tatis ardore prosequitur, illos tamen, qui post Sanctæ Matris Ecclesiæ gremium assiduis san
longas ignorantiæ tenebras , Spiritus Sancti co- ctorum virorum concionibus , præceptis ac exem
operante gratia, ad verum Numen , qui est Chris- plis et monitis alliciendos studiosissime curave
tus, tandem conversi sanctissimi nominis ejus rant , et a fide ipsa abhorrentes, dum expedie
consortio aggregari meruerunt, ac eorum civi- bat, vel salutaribusarmis confuderant, vel procul
tates et loca , et in eis fundatas Ecclesias, tam- arcuerant, peculiantes dictam civitatem tam
quam ad adolescentulas suas, eo propensius quam regiam suam et Proregum suorum se
ignis ejusdemardore similiter fovet, dignioribus- dem , illiusque dicecesim sumptuosis Dei tem
que etiam prærogativis extollit, quo ex ipsa con- plis, monasteriis, et xenodochiis et sacris locis,
versione conspicit fructum in dies copiosiorem necnon ministris ecclesiasticis illustraverant et
in eadem Ecclesia provenire : unde nos, qui ornaverant, et in dictis partibus, in quibus, ob
ad regendum præfatæ Ecclesiæ firmamentum rationes præfatas, religio Christiana sensim , lon
ejusdem Pastoris directione, quamquam im- ge lateque propagata est, quamvis longe et la
meriti, præpositi sumus, Ecclesias ipsas dignio- tissime protendantur, nulla metropolitana Ec
ribus interdum titulis efferimus,præsertim dum clesia existit , ad quam illarum incolæ pro singu
civitatum celebritas, civium et populorum suo- lis querellis ete., et appellationibus per gravatos
rum fervens devotio, necnon Catholicorum Re. interpositis recurrere possint, sed illi, aut ad
gum vota id exposcunt, aliasque conspicimus in curiam præfatam , aut in regnoPortugalliæ exis
Domino salubrius expedire . tentem metropolitanam , inde remotissimas, con
1. Sane Ecclesia Goana, quæ de jure patro- fugere, vel jura sua indefensa relinquere cogun
natus charissimi in Christo filii nostri Sebas- tur, quo fit, ut sæpe numero quamplures ad
tiani, Portugalliæ et Algarbiorum Regis illustris, illicita procliviores sint , excessusque et crimina
ex fundatione, vel dotatione seu privilegio Apos- eorum impunita remaneant, et qui hodie ex cer
tolico, cui non est hactenus in aliquo derogatum , tis tunc expressis causis Malachanense et Co
esse dignoscitur, et cuibonæ memoriæ Joannes, chinense olim oppida, cum terris, provinciis,
Episcopus Goanensis, dum viveret, præsidebat, insulis et locis Goanensis dioecesis, per venera
per obitum dicti Joannis Episcopi etc. , pastoris bilem fratrem nostrum Archiepiscopum Ulixbo
solatio destituta ; nos vacationis hujusmodi fide nensem , cum consilio præfati Sebastiani Regis,
dignis relatibus intellecta, providi, vigilisque specificandis, cæterisque limitibus distinguen:
pastoris more considerantes, quod ex omnibus dis, necnon dilectos filios illorum clerum et po
Indiarum orientalium locis, quiolim Portugalliæ pulum a dicta dioecesi et provincia Ulixbonensi,
et Algarbiorum Reges ditioni suæ temporali ad- cui etiam ipsa dioecesis metropolitico jure sub
jecerunt, civitas Goana, sita ad ora Maris Indici erat, ita quod postea tres inibi diæceses eris
intra Gangem , ob illius amplitudinem etc. , pri- tant, de fratrum nostrorum consilio et assensu,
ma sit, et postquam Reges ipsi vastissima re- ac de Apostolicæ potestatis plenitudine, perpe
gna, provincias, insulas,civitates, oppida, por- tuo separavimus; eademque oppida in civitates,
lus et loca in illis partibus summis viribus, ac .ac Annunciationis Beatæ Mariæ Malacanensis,
1 Arch. nacional , maço 18 de bullas, n.° 34 ; Vatican ., in Lib. unic. Perpetuarum Pauli IV, fol. 272 ; Me
moriale responsivo, etc., pag. 79 ; Ant. Caet. de Sousa, loc. cit., tom. II, pag. 205.
 192

Paulus
IV
pro uno, et Sanctæ Crucis Cochinensis parochia- mus, ac archiepiscopali et metropolitano nomi- An.1537Chr.
les ecclesias in cathedrales Ecclesias, pro uno ne, titulo et honore decoramus .
alio episcopis, ereximus et instituimus ; necnon 3. Necnon præfata Ecclesia Goana , Malacen
Annunciationis Malacensis et Sanctæ Crucis Co- sis et Cochinensem civitates , earumque dioece
chinensis ecclesiis, sic in cathedrales Ecclesias ses præfatas pro sua archiepiscopali etmetropo
erectis, civitates præfatas pro suis civitatibus, litana provincia, ipsasque Malacensem et Cochi
ac duas ex tribus distinguendis dioecesibus, cum nensem Ecclesias, ac pro tempore existentes
provinciis, insalis et locis specificandis prædi- illarum præsules, pro suis et pro tempore exis
ctis pro suis diæcesibus, ac illorum populum tentis archiepiscopi Goani suffraganeis, qui tam
et clerum hujusmodi pro suo clero et populo quam membra capiti eidem archiepiscopo, jure
concessimus et assignavimus, prout in diversis metropolitico, subsint ; provinciæ quoque Goa
hujusmodi inde confectis litteris plenius conti- næ præfatæ clerum et populum universum pro
netur,
, matura super hoc, cum dictis fratribus, earundem Ecclesiæ, et civitatis Goanæ provin
deliberatione præhabita; necnon præfato Sebas- cialibus, quorum singulorum causæ ad dictum
tiano Rege instante et efficaciter postulante, di- archiepiscopum Goanum , juxta sacrorum cano
ctam civitatem Goanensem archiepiscopali et num statuta referentur, etiam perpetuo conce
metropolitana prælatione et titulo dignam judi- dimus et assignamus, ac quoad archiepiscopalia,
cantes, de consilio et assensu , ac potestatis ple- metropolitica et provincialia jura subjicimus.
nitudine similibus, ad Omnipotentis Dei laudem 4. Et insuper præfatum modernum , et pro
et honorem , ac orthodoxæ fidei exaltationem , tempore existentem archiepiscopum Ulixbonen
necnon felicis militantis Ecclesiæ præfatæ glo- sem judicem super specificatione locorum et
riam, Ecclesiam Goanam, hactenus suffraga- distinctione terminorum et similium , tam pro
neam Ecclesiæ Ulixbonensis, ac civitatem et vinciæ Goanæ quam Malacensis et Cochinensis
dioecesim Goanam præfatas, ac dilectos filios dioecesium praefatarum , cæterisque similibus
earum clerum et populum a provincia præfata, rebus pro tempore contingentibus, dummodo
cui etiam metropolitico jure subesse dignoscun- ita ardua non sint, quod propterea Sedes Apos
tur, auctoritate Apostolica, perpetuo segrega- tolica præfata merito consulenda foret, de simili
mus, dividimus et separamus ; ac ab Archi- consilio, Apostolica auctoritate , constituimus et
episcopi praefati et dilectorum filiorum capituli deputamus.
ipsius Ecclesiæ Ulixbonensis superioritate, ju- 5. Non obstantibus constitutionibus et ordi
risdictione, potestate , subjectione , visitatione nationibus Apostolicis, cæterisque contrariis
et correctione prorsus eximimus, et libera- quibuscumque.
mus . 6. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc pa
2. Necnon dictam Ecclesiam Goanam, ut præ- ginam nostræ segregationis, divisionis, separa
fertur, vacantem in metropolitanam , ac sedem tionis, exemptionis, liberationis,erectionis, in
episcopalem Goanam in archiepiscopalem , et stitutionis, decorationis, concessionis, assigna
archiepiscopalis metropolitani præsidii provin- tionis, subjectionis, applicationis, appropriatio
ciæ sedem pro uno archiepiscopo, Goano nun- nis, decreti, constitutionis et deputationis in
cupando, cum pallii et crucis delatione, ac om- fringere, vel ei ausu temerario contraire. Siquis
nibus et singulis insigniis, etc .; jure patronatus autem hoc attentare præsumpserit, indignatio
eidem Sebastiano et successoribus suis, Portu- nem Omnipotentis Dei, ac Beatorum Petri et
galliæ et Algarbiorum Regibus, pro tempore Pauli, Apostolorum ejus, se noveritincursurum .
existentibus, qui illud deinceps in perpetuum Datum Romæ apud Sanctum Petrum, anno
ad eandem metropolitanam habeant, ut prius, Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
sicut ad olim cathedralem Ecclesiam Goanam mo quinquagesimo septimo, pridie nonas Fe
habebant, salvo et illæso remanente, de simili bruarii, Pontificatus nostri anno III (4 de feve
consilio, dicta auctoritate, erigimus et institui- | reiro de 1557) .
 Erectio episcopatus Cochinensis

PAULUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAM -

Paulus
* IV
Pro excellenti præeminentia Sedis Apostoli- / vini humanique juris eatenus expertes, ablatis An.1557Chr.
cæ, in qua post Beatum Petrum , Apostolorum inde tenebris Satanæ , ad fidem Catholicam, ex
Principem , meritis quamquam imparibus, pari tra quam nulla est salus, atque amabilissimum
tamen auctoritate , constituti sumus, dignum ar- Sanctæ Matris Ecclesiæ greminium , assiduis
bitramur in agro irriguo militantis Ecclesiæ , ubi sanctorum virorum concionibus , præceptis ,
potissimum novi cultores, evulsis vepribus et exemplis et monitis alliciendos studiosissime
spinis, agrum ipsum copioso semine fecundant, curaverant, et a fide ipsa abhorrentes, dum ex
novas episcopales sedes et Ecclesias plantare, pediebat , vel salutaribus armis confuderant, vel
ut per hujusmodi novas plantationes popularis procul arcuerant, peculiariter dictam civitatem
augeatur devotio, cultus divinus floreat et ani- tamquam regiam suam et proregum suorum se
marum salus proveniat, ac loca insignia, ea præ- dem, ac dictam dioecesim sumptuosis Dei tem
sertim quorum incolæ , benedicente Domino, plis, monasteriis, xenodochiis et sacris locis,
multiplicari noscuntur, dignioribus titulis et necnon ministris ecclesiasticis locupletaverant
condignis favoribusillustrentur, utpropagatione et ornaverant ; hisque rationibus religio Chris
novæ sedis, et honorati præsulis assistentia et tiana eis in locis sic sensim longe lateque pro
regimine cum Apostolicæ auctoritatis amplitu- pagata sit, ut ad illos adhuc debiles in fide con
dine, et orthodoxæ fidei augmento , populi ipsi firmandos retinendosque novorum præsulum
præpositum eis alernæ felicitatis premium va- institutio omnino expediat ; præterea difficile
leant facilius adipisci. reddatur per tam latam tamque diffusam dice
1. Sane cum oppidum Cochinense, Goanen- cesim ad unum tantum pro justitia consequenda
sis diocesis , ad oram Maris Indici intra Gan- a personis ecclesiasticis et sæcularibus recur
gem , et in regno Cochinensi consistens ipsius sum habere:
regni caput, portuque et emporio insigoibus 3. Nos qui hodie, ex certis tunc expressis
ornatum ac celeberrimum , ubi mercatores Lu - causis, de fratrum nostrorum consilio et assen
sitani ac diversarum partium, pro conquirendis su, ac de Apostolicæ potestatis plenitudine, Ec
convehendisque mercibus, copiose affluunt, a clesiam Goanensem eatenus suffraganeam Ec
civitate Goanensi usque adeo remotum , et Cbris- clesiæ Ulixbonensis, ac dictas civitatem et dice
tianorum multitudo, per gratiam Sancti Spiri- cesim , necnon dilectos filios earum clerum et
tus, sic inibi coaluerit, ut episcopus Goanensis, populum a provincia Ulixbonensi, cuitunc me
pro tempore existens, ad illud ejusque fines tropolitico jure suberant, ac oppidum Malacha
citra periculum transmeare, ac singulorum vul- nense cum provinciis,insulis et locis olim dictæ
tus, ut episcopum decet, inspicere, aliasque diæcesis, per venerabilem fratrem nostrum
partes boni Pastoris in universum exercere ne- Archiepiscopum Ulixbonensem , cum consilio
queat ; charissimi in Christo filii nostri Sebastiani , Por
3
2. Et postquam Portugalliae et Algarbiorum tugalliæ et Algarbiorum Regis illustris, speci
Reges vastissima regna , provincias, insulas, ci- ficandis et certis limitibus distinguendis ab ea
vitates, oppida , portus et loca in illis partibus dem diæcesi Goanensi, ita quod post bac tres
laboribus, ac diuturnis et frequentibus bellis inibi diæceses existerent, perpetuo divisimus
felicissime subegerant, eorumque populos di- | et separavimus, illaque omnia ab Ulixbonensi;
1 Bullarum collectio, etc. , append., pag. 12; Memoriale responsivo , etc. , pag. 83.
Hujus episcopatus diocesin explicatius traditam invenies in Pauli V constit. , quæ incipit: Cum nobis; et
illius novam et strictiorem confirmationem ibidem constit., quæ incipit: Alias postquam ; hujus Ecclesiæ epis
copus eo ipso, quod certo sciat vacare primatialem sedem Goanensein , tenetur illuc accedere, eamque regere,
donec ei fuerit de pastore provisum , et novus pastor possit ad illam se conferre, sicut habetur in litteris
Gregorii XIII, incipientis : Pastoralis officii.
25
 194

Paulus necnon quoad legem diæcesanam dictum oppi- | neficia hujusmodi , quorum cujuslibet triginta An.1557Chr.
dum Malachanense a Goanensium archiepisco- ducatorum auri de camera fructus, redditus et
porum, pro tempore existentium ; necnon di- proventus, secundum communem extimatio
lectorum filiorum Ulixbonensis et Goanensis nem, valorem annuum non excedunt, sine præ
capitulorum ac præfatarum Ulixbonensis et Goa- judicio illa obtinentium perpetuo supprimendo
nensis Ecclesiarum respective superioritate , ju- et extinguendo, in cathedralem Ecclesiam pro
risdictione, potestate, subjectione, visitatione et uno episcopo, qui inibi præsideat, omniaque et
correctione prorsus eximimus et liberavimus, singula, quæ ordinis et jurisdictionis ac cujus
ac Ecclesiam Goanensem , certo tunc expresso cumque alterius muneris episcopalis sunt, exer
modo pastoris solatio destitutam, in metropo- ceat , et eidem archiepiscopo Goanensi , pro tem
litanam, et sedem episcopalem Goanensem in pore existenti , jure metropolitico subsit, cum
archiepiscopalem , archiepiscopalisque etmetro- sede et mensa episcopalibus, aliisque cathedra
politanæ præsidis provincia sedem pro uno ar- libus insigniis .
chiepiscopo, Goanensi nuncupando . 7. Ac in eadem Ecclesia Cochinensi unum
4. Necnon oppidum Malachanense præfatum decanatum post pontificalem majorem , et unum
in civitatem, ac parochialem ecclesiam Annun- archidiaconatum , ac unam cantoriam , et unam
ciationis Beatae Mariae Virginis ejusdem oppidi scholastriam , ac unam thesaurariam inferiores
Malachanensis in cathedralem Ecclesiam pro uno dignitates, ac duodecim canonicatus, et duode
episcopo, qui archiepiscopo Goanensi, pro tem- cim præbendas pro uno decano, et uno archi
pore existenti, metropolitico jure subesset, ere- diacono, ac uno cantore, et uno thesaurario , ac
ximus et instituimus; ac ecclesiae Annunciatio- uno scholastico : necnon duodecim canonicos,
nis Beatæ Mariæ Virginis , hujusmodi sic in qui insimul capitulum faciant, etiam cum mensa
cathedralem Ecclesiam erectæ , civitatem Mala- capitulari, archa, sigillo et aliis capitularibus
chanensem pro sua civitate, necnon unam ex insigniis, dicta auctoritate, erigimus et institui
dictis tribusdistinguendis dicecesibus, cum pro- mus ; ac oppidum civitatis et Ecclesiam Cochi
vinciis, insulis et locis, ut præfertur, specifican- nensem præfata cathedralis nomine, titulo et
dis pro sua diæcesi, ac civitatis et divecesis Ma- honore decoramus.
lachanensis clerum et populum hujusmodi pro 8. Necnon ipsi Ecclesiæ Cochinensi, sic in
suis clero et populo concessimus et assignavi- cathedralem Ecclesiam erectæ , civitatem Cochi
mus, prout in diversis nostris inde confectis lit- nensem pro sua civitate, ac unam ex prædictis
teris plenius continetur. tribus distinguendis diocesibus, cum provin
5. Oppidum Cochinensem prædictum epis- ciis, insulis et locis, ut præfertur, specificandis
copali et civili prælatione ac titulo dignum ju- pro sua diæcesi, et illorum clerum et populum
dicantes,matura super his cum dictis fratribus hujusmodi pro suis clero et populo perpetuo
deliberatione præhabita ; necnon præfato Sebas- concedimus et assignamus; ac mensæ episco
tiano Rege instante et hoc efficaciter postulante, pali Cochinensi unum quingentorum et decana
de consilio et assensu ac potestatis plenitudine tui alium centum , et unicuique ex cæteris digni
similibus, oppidum Cochinense praefatum cum tatibus alium septuaginta quinque, ac singulis
provinciis, insulis etlocis prædictis, ut præmitti canonicatibus et singulis præbendis prædictis
tur, specificandis et distinguendis ab eadem dice- pro eorum dote reliquum annuos redditus quin
cesi Goanensi, ita quod post hac tres inibi dice quaginta ducatorum similium ex dictæ civitatis
ceses existant, auctoritate Apostolica, perpetuo
>
Cochinensis redditibus, ad ipsum Sebastianum
segregamus, dividimus et separamus, illaque Regem spectantibus, comprehensis in eis reddi
omnia, a pro tempore existentis archiepiscopi tibus vicariæ et suppressorum beneficiorum hu
et capituli ac Ecclesiæ Goanensis prædictorum jusmodi, quos ipse Rex , ex proventibus hujus
superioritate, jurisdictione, potestate , subje- modi vicario etbeneficiatis præfatis, persolvebat,
ctione , visitatione et correctione similibus quoad episcopo Cochinensi; necnon decano, archidia
f
dictam legem dicecesanam prorsus eximimus cono, cantori, thesaurario, scholastico, singu
et liberamus.
lisque canonicis, pro tempore existentibus,vel
6. Necnon dictum oppidum Cochinense in pro eis capitulari mensæ præfatis, per eundem
civitatem , et parochialem ecclesiam Sanctæ Cru- Sebastianum , etpro tempore existentem Regem ,
cis ejusdem oppidiper vicarium perpetuum loco annis singulis integre persolvendos, similiter
illius rectoris hactenus regi solitam , in qua una perpetuo applicamus et appropriamus.
perpetua vicaria pro dicto vicario et sex perpe- 9. Ac ipsi Sebastiano, et pro tempore exis
tua simplicia beneficia ecclesiastica, portiones tenti Regi, juspatronatus, et præsentandi per
nuncupata, de jure patronatus praefati Sebas- sonas idoneas ad Ecclesiam Cochinensem Ro
tiani Regis existentia pro sex clericis inibi per- mano Pontifici, similiter pro tempore existenti,
petuis beneficiatis , portionariis nuncupatis, intra annum , ob locorum distantiam , per eun
>

instituta sunt, vicariam cujus sexaginta, ac be- dem Pontificem in episcopum et pastorem , ad
 195

Paulas præsentationem hujusmodi præficiendum ; nec- que ratione derogari posse, et si ei quoquo- An.1557Chr.
non ad decanatum , et alias dignitates, et singu- modo derogetur , derogationem hujusmodi cum
los canonicatus, et singulas præbendas prædi- inde secutis nullius roboris et efficaciæ fore;
ctos, etiam hac prima vice; necnon ad omnia et necnon irritum et inane si secus super his a
singula alia beneficia ecclesiastica , cum cura et quoquam , quavis auctoritate, scienter vel igno
sine cura, quæ posthac in ipsa Ecclesia, civitate ranter, contigerit attentari.
et dioecesi Cochinensi canonice erigi, et per ip- 10. Non obstantibus constitutionibus et or
sum Regem , pro tempore existentem , fundari dinationibus Apostolicis, cæterisque contrariis
et dotari contigerit, quoties illa perpetuis futu- quibuscumque.
ris temporibus simul vel successive, quibusvis 11. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
modis et ex quorumcumque personis, vacave- paginam nostræ segregationis, divisionis , etc.
rint, eidem episcopo Cochinensi, pro tempore Siquis autem hoc attentare præsumpserit, in
existenti, similiter per eum ad præsentationes dignationem Omnipotentis Dei , ac Beatorum Pe
hujusmodi instituendos, de simili consilio, di- | tri et Pauli , Apostolorum ejus, se noverit incur
cta auctoritate, etiam perpetuo reservamus et surum .
concedimus; decernentes jus patronatus hujus- Datum Romæ apud Sanctum Petrum, anno
modi Sebastiano, et pro tempore existenti Regi Incarnationis Dominicæ MDLVII, pridie nonas
præfato , ex meris fundatione et dotatione, com- Februarii , Pontificatus nostri anno tertio (4 'de
petere, nec illi ullo unquam tempore quacum- fevereiro de 1557) .
 Erectio episcopatus Malachanensis

PAULUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAM -

Paulus Pro excellenti præeminentia Sedis Apostoli- / mium, assiduis sanctorum virorum concioni- An. Chr.
IV
cæ , in qua post Beatum Petrum , Apostolorum bus, præceptis, exemplis et monitis alliciendos 1557
Principem , meritis quamquam imparibus, pari studiosissime curaverant, et a fide ipsa abhor
tamen auctoritate , constituti sumus, dignum ar- rentes, dum expediebat, vel salutaribus armis
bitramur in agro irriguo militantis Ecclesiæ , ubi confuderant, vel procul arcuerant, peculiariter
potissimum novi cultores, evulsis vepribus et dictam civitatem , tamquam regiam suam et pro
spinis, agrum ipsum copioso semine ac fru- regum suorum sedem , et dictam diæcesim sum
gibus lætissimis fecundant, novas episcopales ptuosis Dei templis, monasteriis, xenodochiis
sedes et Ecclesias plantare, ut per novas planta- et sacris locis necnon ministris ecclesiasticis
tiones popularis augeatur devotio, cultus divi- locupletaverant et ornaverant; hisque rationi
nus floreat et animarum salus proveniat, ac loca bus religio Christiana eis in locis sic sensim
insignia, ea præsertim quorum incolæ, benedi- longe lateque propagata sit, ut ad illos adhuc
cente Domino, multiplicari dignoscuntur, di- debiles in fide confirmandos retinendosque no
gnioribus titulis et condignis favoribus illus- vorum præsulum constitutio omnino expediat ;
trentur, ut propagatione novæ sedis ac honorati præterea diſicile reddatur per tam latam tam
præsulis assistentia et regimine, cum Aposto- que diffusam diæcesim ad unum tantum pro
licæ auctoritatis amplitudine et orthodoxæ fidei justitia consequenda a personis ecclesiasticis et
augmento, populi ipsi præpositum eis æternæ sæcularibus recursum habere :
felicitatis præmium valeant facilius adipisci. 3. Nos qui hodie, ex certis tunc expressis
1. Sane cum oppidum Malachanense, Goa - causis, de fratrum nostrorum consilio et assensu ,
nensis diæcesis, in Asia versus Occidentem , et ac de Apostolicæ potestatis plenitudine, Eccle
in regno Malachanensi consistens ipsius regni siam Goanensem calenus suffragancam Ecclesiæ
caput, portuque et emporio insignibus ornatum Ulixbonensis, ac dictas civitatem et diæcesim ,
ac ccleberrimum, ubi mercatores Lusitani ac necnon dilectos filios earum clerum et populum
diversarum aliarum partium , pro conquirendis a provincia Ulixbonensi , cui tunc metropolitico
convehiendisque mercibus, copiose affluunt, a jure suberat, ac oppidum Cochinense cum pro
civitate Goanensi usque adeo remotum sit, et vinciis, insulis et locis olim dictæ diæcesis, per
Christianorum multitudo, per gratiam Spiritus venerabilem fratrem nostrum Archiepiscopum
Sancti, sic inibi coaluerit, ut episcopus Goanen- Ulixbonensem , cum consilio charissimi in Chris
sis, pro tempore existens, ad illud ejusque fi- to filii nostri Sebastiani, Portugalliæ et Algar
nes citra periculum transmeare, ac singulorum biorum Regis illustris, specificandis et certis
vultus, ut episcopum decet, inspicere, aliasque limitibus distinguendis ab eadem diæcesi Goa
partes boni pastoris in universum exercere ne- nensi, ita quod posthac tres inibi diæceses exis
queat. terent, perpetuo divisimus et separavimus , illa
2. Et postquam Portugalliæ et Algarbiorum que omnia ab Ulixbonensi;necnon quoad legem
Reges vastissima regna, provincias, insulas, ci- diæcesanam dictum oppidum Cochinense a Goa
vitates, oppida, portus et loca in illis partibus nensium archiepiscoporum , pro tempore exis
summis viribus, ac diuturnis et frequentibus tentium ; necnon dilectorum filiorum Ulixbonen
bellis periculisque felicissime subegerant, eo- sis et Goanensis capitulorum , ac præfatarum
rumque populos divini humanique juris eatenus Ulixbonensis et Goanensis Ecclesiarum respe
espertas, abactis inde tenebris Satanæ , ad fidem ctive superioritate, jurisdictione, potestate, su
Catholicam , extra quam nulla est salus, atque bjectione, visitatione etcorrectione prorsus exi
amabilissimum Sanctæ Matris Ecclesiæ gre- mimus etliberavimus,ac Ecclesiam Goanensem ,
>

1 Bullarum collectio, etc., append., pag. 21 ; Memoriale responsivo, etc., pag. 88.
>
 197

Paulas certo tunc expresso modo pastoris solatio desti- tropolitico subsit, cum sede et mensa episcopa- An.1557
Chr.
IV tutam , in metropolitanam , et sedem episcopalem libus, aliisque cathedralibus insigniis ;
Goanensem in archiepiscopalem , archiepiscopa- 7. Ac in eadem Ecclesia Malachanensi unum
lisque et metropolitanæ præsidis provinciæ se decanatum post pontificalem majorem, et unum
dem pro uno archiepiscopo, Goanensi nuncu- archidiaconatum , ac unam cantoriam , et unam
pando . scholastriam , ac unam thesaurariam inferiores
4. Necnon oppidum Cochinense præfatum in dignitates , necnon duodecim canonicatuset duo
civitatem , ac parochialem Sanctæ Crucis ejus- decim præbendas, pro uno decano, et uno ar
dem oppidi Cochinensis in cathedralem Eccle- chidiacono, ac uno cantore, et uno thesaurario,
siam pro uno episcopo, qui archiepiscopo Goa- ac uno scholastico et duodecim canonicis, qui
nensi, pro tempore existenti, metropolitico jure insimul capitulum faciant, etiam cum mensa ca
subesset, ereximus et instituimus ; ac ipsi ec- pitulari, archa, sigillo et aliis collegialibus insi
clesiæ Sanctæ Crucis, sic in cathedralem Eccle- gniis, dicta auctoritate, erigimus et instituimus;
siam erectæ , civitatem Cochinensem pro sua ac oppidum civitatis et Ecclesiam Malachanen
civitate ; necnon unam ex tribus distinguendis sem praefata cathedralis nomine, titulo et honore
diæcesibus , cum provinciis, insulis et locis, ut decoramus .
præfertur, specificandis pro sua diæcesi, ac ci- 8. Necnon ipsi Ecclesiæ Malachanensi, sic in
vitatis et diæcesis Cochinensis clerum et popu- cathedralem Ecclesiam erectæ , civitatem Mala
lum hujusmodi pro suis clero et populo conces- chanense pro sua civitate, ac unam ex tribus
simus et assignavimus, prout in diversis nostris distinguendis dicecesibus, cum provinciis, insu
inde confectis litteris plenius continetur : lis et locis, ut præfertur, specificandis pro sua
5. Dictum oppidum Malachanense civili et diæcesi , et illorum clerum et populum pro suis
episcopali titulo ac prælatione dignum judican- clero et populo perpetuo concedimus et assigna
tes, matura super his cum dictis fratribus deli- mus ;
beratione præhabita, necnon praefato Sebastiano 9. Ac mensæ episcopali Malachanensi unum
Rege instante et ellicaciter postulante, de consi. mille et decanatui alium centum , et unicuique
lio et assensu ac potestatis plenitudine similibus, ex cæteris dignitatibus alium septuaginta quin
oppidum Malachanense præfatum , cum provin- que , ac singulis canonicatibus et singulis præ
ciis, insulis et locis predictis, ut præmittitur, bendis prædictis pro eorum dote reliquum an
specificandis et distinguendis, ab eadem diæcesi nuos redditus quinquaginta ducatorum similium
Goanensi; ita quod tres inibi dioeceses existant, ex dictæ civitatis Malachanensis redditibus, ad
auctoritate Apostolica, perpetuo segregamus, ipsum Sebastianum Regem spectantibus, com
dividimus et separamus, illaque omnia, a pro prehensis in eis redditibus vicariæ et suppres
tempore existentis archiepiscopi, et capituli ac sorum beneficiorum hujusmodi, quos ipse Rex,
Ecclesiæ Goanensis prædictorum , superioritate, ex proventibus hujusmodi vicario ctbeneficiatis
jurisdictione, potestate, subjectione, visitatione præfatis, persolvebal, episcopo Malachanensi;
et correctione similibus, quoad dictam legem necnon decano, archidiacono, cantori, thesau
dicecesapam , prorsus eximimus et liberamus. rario, scholastico, singulisque canonicis, pro
6. Necnon dictum oppidum Malachanense in tempore esistentibus, vel pro eis capitulari men
civitatem , et parochialem ecclesiam Annuncia- sæ præfatis, per eundem Sebastianum , et pro
tionis Beatæ Mariæ Virginis ejusdem oppidi per tempore existentem Regem , annis singulis in
vicarium perpetuum loco illius rectorishactenus tegre persolvendos, similiter perpetuo applica
regi solitam , in qua una perpetua vicaria pro mus et appropriamus.
dicto vicario , et tria perpetua simplicia beneficia 9. Ac ipsiSebastiano, et pro tempore exis
ecclesiastica, portiones nuncupata, de jure pa- tenti Regi, juspatronatus, et præsentandi per
tronatus præfati Sebastiani Regis existentia, pro sonas idoneas ad Ecclesiam Malachanensem Ro
tribus clericis inibi perpetuis, beneficiatis por- mano Pontifici, similiter pro tempore existenti,
tionariis nuncupalis, instituta sunt , vicariam intra annum , ob locorum distantiam , per eun
cujus sexaginta , et beneficia hujusmodi, quo- dem Pontificem , in episcopum et pastorem il
rum cujuslibet triginta ducatorum auri de ca- lius, ad presentationem hujusmodi præficien
mera fructus, redditus et proventus, secundum dum ; necnon ad decanatum , et alias dignitates,
communem existimationem , valorem annuum et singulos canonicatus et singulas præbendas
non excedunt, sine præjudicio illa obtinentium , predictos, etiam hac prima vice ; necnon ad
penitus supprimendo ei extinguendo, in cathe- omnia et singula alia beneficia ecclesiastica, cum
dralem Ecclesiam pro uno episcopo, qui inibi cura et sine cura , quæ posthac in ipsis ecclesia,
resideat , omniaque et singula, quæ ordinis et civitate et diocesi Malachanensi canonice erigi,
jurisdictionis, ac cujuscumque alierius muneris et per ipsum Regem, pro tempore existentem ,
episcopalis sunt, exerceat, et eidem archiepis. fundari et dotari contigerit, quoties illa perpe
copo Goanensi, pro tempore existenti, jure me- I tuis futuris temporibus simul vel successive,
 198

Paulus quibusvis modis et ex quorumcumque personis , 10. Non obstantibus constitutionibus et or- An. Chr.
IV vacaverint, eidem episcopo Malachanensi, pro dinationibus Apostolicis, cæterisque contrariis 4557
tempore existenti , similiter per eum ad præsen- quibuscumque.
tationem hujusmodi instituendas, de simili con- 11. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
silio, dicta auctoritate, etiam perpetuo reserva paginam nostræ segregationis, divisionis, etc.
mus et concedimus ; decernentes juspatronatus infringere, vel ei ausu temerario contraire . Si
hujusmodi Sebastiano, et pro tempore existenti quis autem hoc attentare præsumpserit, indi
Regi præfato, ex meris fundatione et dotatione, gnationem Omnipotentis Dei, ac Beatorum Petri
competere, nec illi ullo unquam tempore, qua- et Pauli, Apostolorum ejus, se noverit incursu
cumque ratione, derogari posse, etsi quoquo- rum .
modo derogaretur , derogationem hujusmodi Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
cum inde secutis nullius roboris et efficaciæ fore; Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
necnon - irritum et inane , si secus super his amo quinquagesimo septimo, pridie nonas Fe
quoquam, quavis auctoritate, scienter vel igno- bruarii, Pontificatus nostri anno tertio (4 de
ranter contigerit attentari . fevereiro de 1557).
 Conceditur pro Indiis Portugalliæ , ut quotiescumque chrisma propter episcoporum vel balsami defectum
in die Canæ Domini consecrari non possit, in sacramentis celebrandis et ministrandis nti possint
chrismate sive oleo sancto præcedentis anni

PIUS PAPA IV
AD FUTURAM REI MEMORIAM

Pius IV
1. Exponi nobis nuper fecit charissimus in nem plurimum in Domino commendantes, uni- An. Chr.
Christo filius noster Sebastianus, Portugalliæ i versis et singulis patriarchis, archiepiscopis, 1560
et Algarbiorum Rex illustris, quod in insulis et episcopis aliisque prælatis, necnon præsbyteris,
partibus Indiarum, suo temporali dominio sub- cæterisque ecclesiasticis ministris, quod de cæ
jectis , aliquando contingit , quod chrisma sive ' tero in eisdem insulis et Indiarum partibus
oleum sanctum propterea quod ministri, ad id quotiescumque chrisma sive oleum sanctum ,
per sacros canones requisiti, haberi non pos- propter ministrorum ad illius confectionem et
sunt, quandoque etiam propter defectum bal- , consecrationem per sacros canones requisito
sami, quem cum ex suo Portugalliæ regno ad rum , vel propter balsamidefectum , in dicto die
ipsas insulas et Indiarum regiones deferri op- Coenae Domini confici et consecrari non potue
porteat, sæpe ob incertam atque periculosam na- rit, super quo locorum eorundem ordinariorum
vigationem , debito et necessario tempore, eo conscientiam oneramus, in sacramentis per eos
pervenire nequit, in die Conæ Domini confici celebrandis ac ministrandis, chrismate sive oleo
et consecrari minime potest ; unde , tam in salu- sancto antecedentis anni, absque alicujus cen
tari baptismate, quam aliis etiam Sanctæ Eccle- suræ , vel pænæ incursu aut conscientiæ scru
siæ sacramentis celebrandis ac ministrandis, pulo, uti libere et licite possint et valeant, au
multa et gravia earundem partium Christifideles ctoritate Apostolica, tenore præsentium , plenam
incommoda et detrimenta patiuntur, et sustinent et liberam licentiam et facultatem concedimus,
in non modicum animarum ipsorum Christifide- ipsisque pariter indulgemus.
lium periculum et jacturam ; quare idem Sebas- 3. Non obstantibus quibusvis constitutioni
tianus Rex nobis humiliter supplicari fecit ut in bus et ordinationibus Apostolicis, cæterisque
præmissis opportune providere, de benignitate contrariis quibuscumque.
Apostolica dignaremur. Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub
2. Nos igitur eximiam et solicitam ejusdem annulo Piscatoris, die XXIV Decembris MDLX,
Sebastiani Regis pietatem , religionem , since- Pontificatus nostri anno primo (24 de dezembro
ramque erga sacrosancta ministeria devotio- de 1560).
1 Bullarum collectio , etc., append ., pag. 29.
 Facultates concessa archiepiscopis et episcopis, aliisque locorum ordinariis præsentibus et futuris
conquestarum Portugallia in partibus Brasilia et Indiarum orientalium

PIUS PAPA IV
AD PERPETUAM REI MEMORIAM !

Pius IV In supereminenti Apostolicæ Sedis specula, parte considerantes, animarum fidelium saluti An. Chr.
meritis licet imparibus, disponente Domino, consulere, ac alias in præmissis opportune 1561
constituti, gregem Dominicum , nostra curæ providere, de benignitate Apostolica dignare
commissum , ad vitam lucis æternæ, sublatis mur.
quibuslibet obstaculis, quantum cum Deo pos- 2. Nos igitur , qui inconvenientibus et scan
sumus, perducere die nocteque meditantes, ut dalis animarumque periculis, prout nobis ex
id facilius assequamur, venerabilibus fratribus alto conceditur, paterna charitate, libenter ob
nostris archiepiscopis, episcopis aliisque ordi- viamus, hujusmodi supplicationibus inclinati,
nariis locorum , præsertim a Curia Romana, universis et singulis venerabilibus fratribus ar
longa terrarum mariumque intercapedine dis- chiepiscopis, et episcopis aliisque locorum eo
tantium , credita nobis potestatis auctoritatem , rundem ordinariis, præsentibus etfuturis, quod
in his quæ Christifidelium animarum salutem ipsi per se, vel alium seu alios, ad id per eos
concernunt nonnunquam , et præcipue dum Ca- pro tempore deputandos, quascumque, tam
tholicorum Regum vota id exposcunt, favorabi- ecclesiasticas, etiam cujusvis ordinis regulares,
liter impartimur, et scandalis animarumque pe- quam etiam sæculares, personas partium præ
riculis obviantes, in his remotissimis orbis par. fatarum , quæ in quascumque excommunicatio
tibus, teneros novæ plantationis palmites suæ nis et suspensionis, aliasque sententias, censu
mansuetudinis imbre irrigamus, ac alias illo- ras etpænas ecclesiasticas, super quibus eadem
rum infirmitati providemus, prout in Domino Sedes veniret consulenda, quavis de causa pro
conspicimus salubriter expedire. tempore inciderint, ab hujusmodi sententiis,
1. Sane pro parte charissimi in Christo filii censuris et poenis, ac quibusvis earum peccatis,
nostri Sebastiani, Portugalliæ et Algarbiorurn criminibus, excessibus et delictis , quantumlibet
Regis illustris, nuper exhibita nobis petitio con- gravibus et enormibus, dictæ Sedi Apostolicæ
tinebat, quod in insulis, ct partibus Brasilia et reservatis, etiam in bulla Cænæ Dominiconten
Indiæ orientalis, suo temporali dominio subje- tis, præterquam conspirationis in personam vel
ctis , prout sibi ex illarum prælatorum relatione statum nostri et pro tempore Romani Pontificis,
innotuit, multæ persona , tam ecclesiasticæ , aut alicujus ex S. R. E. cardinalibus, injectionis
quam sæculares, partim ob ignorantiam juris, manuum violentiarum in episcopos vel alios
partim ex suis delictis in diversas excommuni- prælatos, præsbytericidii, delationis armorum
cationis et suspensionis, aliasque sententias, et aliorum prohibitorum ad infideles, ac falsifi
censuras et pænas ecclesiasticas frequenter in- cationis litterarum Apostolicarum , de quibus
cidunt, et irregularitatem contrahunt, quæ , ob corde contriti et ore confessi fuerint, injuncta
longam partium illarum a dicta Curia distantiam tamen eis pro modo culpæ pænitentia salutari,
periculosamque navigationem ad Sedem ipsam , ac in foro conscientiæ dumtaxat, in contentis
pro absolutionibus etdispensationibus necessa- videlicet in dicta bulla semel in vita cujuslibet
riis obtinendis facile accedere, vel alias trans- persona et in mortis articulo ; in aliis vero re
mittere nequeunt, ac propterea plurimos sen- servatis casibus, quoties eis videbitur, Aposto
tentiis hujusmodi ligatos ab humanis decedere lica auctoritate , absolvere, ac cum eisdem per
contingit in animarum suarum periculum et sonis super irregularitate per eas quavis de cau
scandalum plurimorum ; quare dictus Sebastia- sa, non tamen homicidii voluntarii, aliasque in
nus Rex nobis humiliter supplicari fecit, quate- bellis contra infideles perpetrari, aut bigamiæ
nus locorum personarumque qualitates in hac occasione pro tempore contracta.Quodque, præ
1 Bullarum collectio, etc., append., pag. 32.
 201

Pius IV missis non obstantibus, ad omnes, etiam sacros remanere, seu illa de novo contrahere, et in fa- An. Chr.
1561
et præsbyteratus, ordines promoveri, seu eis- cie Ecclesiæ solemnisare possint, eadem aucto
dem ordinibusjam susceptis uti, et in illis, étiam ritate (gratis tamen et sine aliquo quæstu) dis
in altaris ministerio ministrare; necnon quæ- pensare, prolem exinde susceptam et suscipien
cumque, quodcumque et qualiacumque, cum dam legitimam declarando ; ac omnem inhabili
cura et sine cura, alias tamen se invicem com- tatis et infamiæ maculam sive notam , a personis
patientia beneficia ecclesiastica, etiamsi canoni ecclesiasticis per eas præmissorum occasione
catus et præbendæ, dignitates, personatus , ad contractam , penitus abolere, ipsasque in pris
ministrationes assumi, illisque cura immineat tinum statum restituere, reponere et plenarie
>

animarum, si sibi alias canonice conferantur aut reintegrare libere et licite valeant, plenam et
eligantur, præsententur vel alias assumantur ad liberam , eadem auctoritate, tenore præsentium ,
ea, et instituantur in eis, recipere et retinere; perpetuo concedimus facultatem , etetiam indul
necnon cum quibusvis earundem partium per- gemus.
sonis, quarto simplici , aut tertio et quarto mix- 3. Non obstantibus quibusvis Apostolicis , ac
tim , sive etiam multiplici consanguinitatis et af- in provincialibus et synodalibus Conciliis editis
finitatis gradibus invicem conjunctis, aut publi- generalibus vel specialibus constitutionibus et
cæ honestatis justitia quomodolibet impeditis, ordinationibus , cæterisque contrariis quibus
seu quiantea per adulterium se polluerint, dum- cumque .
modo in mortem defuncti conjugis, quidquam Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub an
machinati non fuerint, vel in contractis per eos, nulo Piscatoris , die XXVIII Januarii MDLXI,
scienter vel ignoranter, matrimonijs, si carnali Pontificatus nostri anno secundo (28 de janeiro
copula exinde subsecuta consummata fuerint, I de 1561).

26
 Andream de Oviedo; Episcopum Hierapolitanum , Patriarchæ Ethiopia coadjutorem , hortat ut cum
Antonio Pinto , Portugalliæ Regis oratore, Imperatorem Ethiopia comeniat, ut legatos ipsi
suos ad Tridentinum Concilium mittat

PIUS PAPA IV
Venerabili fratri Andrea, Episcopo Hierapolitano, Salutem el Apostolicam Benedictionem ?

Pius IV Audimus te in Æthiopia esse apud charissi- mus , conventuris illuc prope Italiæ , Hispaniæ , An.1561Chr.
mum in Christo filium nostrum Mendam , Ethio- Francia, Germaniæ, Poloniæ et aliarum natio
piæ Imperatorem illustrem : id si ita est , ma- num episcopis, charissimus in Cbristo filius nos
gnopere lætamur , et gratias agimus Domino , ter Sebastianus, Portugalliæ et Algarbiorum
qui isthuc perduxerit; speramus enim præsen- Rex illustris, illucjam oratores et episcopos suos
tiam tuam , divina adjuvante gratia, pro datis misit; Patriarcha quoque Constantinopolitanus
tibi a Domino donis aliquid ad divinæ Magesta- eo mittere dicitur Archiepiscopum Galatiæ , qui
tis suæ laudem acturam esse, vel potius egisse. suo nomine illi intersit ; idem facturum spera
1. Per dilectum hunc filium Antonium Pin- mus Patriarcham Cophtorum , qui nuper obe
tum, qui has tibi litteras reddet, scribendum ad dientiam nobis et huic Sanctæ Sedi, per litteras
filium istum nostrum charissimum duximus, et oratorem suum , præstitit, hujus Sanctæ Sedis
quarum litterarum exemplum cum his tibi misi. unionem admodum espectens . Speramus hoc
mus ; mandavimus autem ipsi Pinto, ut eum ad Concilium maximos esse Ecclesiæ Dei fructus
aulam istam , Deo juvante , pervenerit, primum allaturum . Nos certe operam dabimus et enite
ad te , quam ad alium , per interpretem adeat, ut mur, ut omnes gentes pium animum nostrum
omnia , quæ in mandatis accepit, tecum commu- perspicere possint.
nicet ; deinde tecum una ad Serenissimum Im- 2. Cupimus mirum in modum de statu tuo
peratorem adeat, easque litteras , nuntiata Ma- et rebus istis abs te fieri certiores. Non egere
gestati suæ verbis nostris diligenter salute et autem rem tuam nostra hortatione certo scimus,
benedictione nostra, reddat, quarum senten- ut talenta tibi a Domino concessa isthic diligen
tiam , ubi Magestas sua ex interpretatione cogno- ter et sedulo exerceas . Considerare vero te vo
verit, volumus, ut eos oratione illis consenta- lumus præter supernum favorem nullum quod
nea subsequaris, paternamque erga illum volun- tibi a nobis afferri potuerit auxilium defuturum .
tatem nostram accurate commemores ; horla- 3. Omnipotens Deus te a peccatis omnibus
mini etiam , cum primum facultus erit, mittere absolvat, et ad suæ Sanctæ Ecclesiæ utilitatem
oratorem unum seu plures, sicut ei scribimus, incolumem custodiat.
ad Concilium OEcumenicum et Generale, quod Datum Romæ apud Sanctum Petrum , die
sicut ex bullæ nostra exemplo intelliges, Tri- XX Augusti MDLXI, Pontificatus nostri anno
denti indiximus, et, Deo dante, celebraturi su- secundo ( 20 de agosto de 1561 ).
1 Raynald, loc. cit., ad an. 1561, n.º 64.
 Formula sacramenti a Patriarcha de Muzal in Assyria orientali Abd -Isa , Roma nuncupati, et
sessione sexta Concilii Tridentini, lecta ab Archiepiscopo Hydruntino

FORMULA SACRAMENTI ABD - ISU “

Pius IV Ego Abd -Isu, filius Joannis, de domo Martia, me absente, permanet ; munus enim Ecclesia- An. Chr.
ex civitate Gezire , in Tigri flumine, olim mo- rum præsulis est animas sibi subjectas quoti
nachus S. Antonii, monasterii SS . Rabæ et Joan- die in sancta Christiana fide instruere etmoribus
nis fratrum , nunc, Dei et Apostolicæ Sedis gra- vitæque integritate eas in fide confirmare, ne
tia , Primas sive Patriarcha civitatis Muzal, in grex sibi commissus, pastoris regimine destitu
Assyria orientali, sub cujus jurisdictione multi tus, in varios incedat morbos, quod eo facilius
metropolitæ et diæcesani continentur, videlicet gregi meo accidere posset, qui cum sit sub in
Arbelmetropolis,Sirara, Hancava episcopatus, fidelium tyrannide, adbuc multos in Christiana
Cheptiam metropolis, Carambys, Achusc epis- fide imbecilles tenet, et quotidie, etiam mea di
copatus, Nassybin metropolis, Macchazzin, Tal- ligentia, Dei gratia cooperante, ampliari potest.
lescani, Mardim episcopatus, Sceert metropolis, Cumque difficile fratres mei, metropolitæ epis
Azzen episcopatus, Elchessen metropolis, Zuch copi et diæcesani, qui tam longe absunt, pos
et Meschiara episcopatus, Gurgel metropolis, sint in banc sacram Tridentinam Synodum con
Esci episcopatus, Amed metropolis, Chiaruchic , vocari, ea de re ita meo quam eorum nomine,
Hayn , Tannur episcopatus, quæ omnes simul quos omnes ex corde Sanclæ Romanæ Ecclesiæ
regiones subsunt Turcarum imperio ; Ormi su- partes tenere non dubito , inhærendo juramento
perior metropolis, Ulcismi et Cuchia episcopa- fidelitatis alias per me confecto sive per mepræs
tus, Ormi inferior metropolis, Durasoldos, Estilo :
cinuh episcopatus, Salmas metropolis, Baumar , Juro inquam et polliceor omnia sustinere et
Sciabaihan , Vasthan episcopatus, omnes Persa- credere, quæ in sanctis OEcumenicis Conciliis
rum Regi, vulgo Sophi nuncupato, subjecti ; hucusque suntacta, et secundum eorum decreta
in India vero Lusitanis subjecta, Cuschin me- promitto omnes filios nostros instituere et præ
tropolis, Cananor metropolis, Goa metropolis, cipue in iis, quæ in sancta sacra OEcumenica
Calicuth episcopatus , cui subest Carongel civi- Tridentina Synodo terminabuntur. De cujus le
tas, quæ adhuc ab idolatris et ethnicis homini- gitima congregatione nibil penitus dubito, sed
bus possidetur: ei et meo et eorum nomine reverenter et humi
Juro et polliceor, cum mihi non liceat ad san- liter me subjicio, vocatusque ad hanc seu alium
ctam Tridentinam Synodum accedere, sed ne- sanctam Synodum, cum dictis fratribus meis
cesse sit, ut ad patriarchatum meum me trans- libenter accedam . Sic me Deus adjuvet et hæc
feram , qui meo eget auxilio, et sine custode, sancta Evangelia (17 de setembro de 1562) .
1 Raynald, loc. cit., ad an. 1562, n.º 28.

.
 Protestatio oratoris Regis Portugallia contra eaque in professione
Patriarcha continentur

PROTESTATIO ORATORIS PORTUGALLIÆ '

Pius IV
Cum in supradicta professione fidei et obe- lum patriarcham in superiorem recognoscere, An.1562Chr.
dientiæ prædicti Patriarchæ Assyriorum , ipse sed tantum subesse reverendissimo domino ar
Patriarcha asserat se habere sub se infrascriptas chiepiscopo Goensi, QUI TOTIUS INDIÆ EST PRI
Ecclesias, videlicet Cuschin (Cochim ), Cananor, mas, nec ex his dicto archiepiscopo Goensi, aut
Goa , Calecut et Carongel, quæ sunt sub domi- episcopis in dictis partis constitutis aut consti
nio et ditione Serenissimi Regis, illustrissimus tuendis, aliquod præjudicium generari unquam
dominus orator dicti Serenissimi Regis cas ipsas possit. Hanc vero protestationem in actis hujus
Ecclesias hic nominatas dicit et protestatur mul sessionis ( sexta ) redigi postulat.
Raynald, loc. cit . , ad an. 1562, n.º 29 ; Pallavicini, lib. VIII, cap. ix . 1.° 6 ; Antonio Pereira de Figuei
redo, Portuguezes nos concilios gerdes, Lisboa 1787, pag. 88.
 Sacerdotes, tam sæculares, quam regulares, in Indvis Portugalliæ possunt uti in sacrificio missæ cor
poralibus tela bombicina in defectu telæ lineæ ; item celebrare, in casu urgentissimæ necessitatis,
etiamsi certis remediis comestibilibus aut potabilibus propriæ infirmitatis, aut aeris intemperiei ra
tione uti solitis, post mediam noctem, uti contigerit, et paululum interdormierint
3

PIUS PAPA IV
AD FUTURAM REI MEMORIAM '

Pios IV A Summo Patrefamilias in domo Domini dis- bet animarum salutem favorabiliter procuramus, An. Chr.
1563
pensatores effecti, votis illis, per quæ divini cul. hujusmodi supplicationibus inclinali, omnibus
tus augmento , et animarum Christifidelium sa- et singulis præsbyteris sæcularibus, vel cujus
luti consuli possit, libenter annuimus, ac ea vis Ordinis regularibus, etiam Societatis Jesu,
potissimum, quæ circa sacramentorum eccle- in partibus earundem Indiarum , in quibus nulla
siasticorum ministerium et Christifidelium ani- vel saltem pauca tela linea reperitur, pro tem
marum salutem hujusmodi opportuna conspici- pore degentibus, quod corporalibus telæ lineæ
mus, favorabiliter impartimur. sibi ad usum corporalium hujusmodi, pro tem
1. Cum itaque, sicut charissimus in Christo pore deficientibus, corporalibus telæ bombicinæ
filius noster Sebastianus, Portugalliæ et Algar- ad hoc congruentis et honestæ in sacro altaris
biorum Rex illustris, nobis nuper exposuit, in ministerio uti et super illis ministrare ; ac illis,
plurimis Indiarum , dicto Regi subjectarum , qui propter aeris intemperiem aut proprias in
partibus, nulla aut saltem pauca tela linea repe- firmitates, remediis hujusmodi utentur, si cos
riatur, ita quod sicorporalia in altaris ministerio dictis remediis post mediam noctem uti conti
uti solita de præsenti existentia antiquitate cor- gerit , si urgentissima fuerit celebrandi neces
rupta, aut quodammodo deperdita existerent, sitas, ac paululum inter dormierint, nihilominus
nulla alia in brevirecuperari, et propterea divi- missam die sequenti celebrare, libere et licite,
nus cultus inibi interim prætermitti posse for- absque aliquo conscientiæ scrupulo, vel censu
midatur; quodque nonnulli præsbyteri, quiaut ræ seu pænæ ecclesiasticæ incursu, libere et
propriæ infirmitatis, aut aeris intemperie occa- licite, valeant, auctoritate Apostolica, tenore
sione, quibusdam remediis comestibilibus aut præsentium , plenam et liberam licentiam et fa
potabilibus nocte uti consueverunt, dubitant, si cultatem concedimus, et impartimur.
ipsis contingat post mediam noctem eisdem re
in provin
mediis uti, licere sibi missam, ad cujus celebra - cialibus et synodalibus Conciliis editis generali
tionem ob penuriam aliorum præsbyterorum bus vel specialibus constitutionibus et ordina
in illis partibus quotidie tenentur, die sequenti tionibus, quibusvis privilegiis, indultis et litteris
celebrare ; et propterea, si præsbyteris in illis Apostolicis locorum ordinariis earundem par
partibus pro tempore degentibus, quod tela li- tium , per quoscumque Romanos Pontifices,
nea ad usum corporalium predictorum sibi pro prædecessores nostros, ac nos etSedem prædi
tempore deficiente, corporalibus tela bombici- ctam, sul) quibuscumque tenoribus et formis,
næ ad hoc congruentis et honestæ in sacro alta- ac cum quibusvis clausulis et decretis, etiam
ris ministerio uti ac dictis remediis utentibus, motu proprio concessis, approbatis et innovatis ;
si ipsos illis postmediam noctem uti contigerit, quibus omnibus, illorum tenores præsentibus
missam die sequenti, libere et absque conscien- pro sullicienter expressis habentes, illis alias in
tiæ scrupulo, celebrare valerent per nos conce- suo robore permansuris, hac vice dumtaxat ,
deretur, ex hoc profecto Christifidelium par- specialiter et expresse derogamus, cæterisque
tium hujusmodi animarum saluti non parum contrariis quibuscumque.
consuleretur ; quare dictus Sebastianus Rex no- Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub an
bis humiliter supplicavit, ut in præmissis op- nulo Piscatoris, die decima Februarii, annomil
portune providere, de benignitate Apostolica lesimo quingentesimo sexagesimo tertio , Pon
dignaremur. tificatus nostri anno quarto (10 de fevereiro de
2. Nos igitur, qui Christifidelium quorumli- | 1563) .
1 Bullarum collectio, etc., append., pag. 46.
)
 Clerici mercaturam in Portugallia conquestis, jure regio, prohibitam exercentes
fori privilegio præterquam in casibus assignatis non gaudebunt, etc.

PIUS PAPA IV
AD PERPETUAM REI MEMORIAM -

Pius IV Romanum decet Pontificem , sicut clericalem ceriarum mercium , rerumque aliarum , illud An. Chr.
militiam privilegiis et immunitatibus non imme- Regiis dumtaxat oflicialibus, ministris et depu- 1563
rito decoravit, illa dum in abusum , nimiumque tatis ad hoc videlicet, ut ipsi earundem mercium ,
Regum Catholicorum præjudicium tendere co- rerumque probibitarum permutatione aurum,
gnoscit, ita debita temperatione moderari, ne species et aromata consequantur, reservantes,
Principibus ipsis justa querella causa propterea sub amissionis bonorum , capitisque et aliis ibi
præbeatur. expressis pænis, auctoritate regia, districte pro
1. Sane charissimus in Christo Gilius noster hibuerint,pro certo habentes, quod nisipragma
Sebastianus, Portugalliæ et Algarbiorum Rex ticæ hujusmodi rigorose observarentur, laxatis
illustris, seria nuper apud nos expostulatione turbæ promiscue illuc navigandi velis , infipitæ
conquæstus est , quod licet dudum felicis recor- gentilium , populorumque illorum depredatio
dationis Alexander Papa VI, ac forsan alii Ro- nes et oppressiones, magnaque inconvenientia,
mani Pontifices, prædecessores nostri, naviga- prout ipsa experientia jam alicubi apparuit, ori
tionem , expeditionem et conquestam Guinea , rentur .
Mince et orientalis Indiæ , tunc et pro tempore3. Nihilominus plærique regnorum et domi
existentibus Portugalliae Regibus, cum onere niorum prædictorum incolæ pro clericis se ge
tamen et obligationem Catholicam fidem Chris- rentes, res prohibitas ad partes prædictas de
tianamque doctrinam in illis partibus publicari ferre, et inde aurum , species, aliaque vetita me
et seminari faciendi, concesserint. Et postmo- ricimonia contra regias prohibitiones afferre non
dum claræ memoriæ Emmanuel, ac Joannes IH verentur; in delictoque deprehensi, sub sui cle
et alii Portugalliæ Reges, prædecessores sui; ricalis caracteris prætextu, forum sæculare de
ipseque Sebastianus Rex ad expeditionem ,con- clinantes, ad ecclesiasticos judices confugiunt,
questamque hujusmodi graviter incumbentes, coram quibus, non solum personas, sed etiam
classes suas strenuis militibus, bellico apparatu, bona sua , a laicorum jurisdictione exempta esse
ac etiam religiosis presbyteris, doctis conciona- prætendentes, coronam , fiscumque regium ju
toribus et aliis ecclesiasticis viris, egregie instru- ribus suis improbe frustrantur. Unde cum ma
ctas annuatim fere gravissimis ne dum pecunia- jor incolarum regnorum eorundem pars dicto
rum sumptibus, sed etiam plærumqueclassium, sit caractere insignita, ac indies abusus iste au
virorumque et armorum naufragiis atque jactu- geatur, et per consequens redditus minarum co
ris illuc destinare soliti sint; ac provide consi- ronæ decrescat, sumptus vero classium et præ
derantes quod nisi ex hujusmodi navigatione, sidiorum pro partibus illis a piratarum , Mauro
tractatuque et commercio partium illarum, præ- rum et aliorum hostium incursionibus et injuriis
sertim Minæ de Lara, provinciarumque aliarum defendendis multiplicentur, verendum est, ne
infra limites, Desertas nuncupatos, consisten- cessante remedio , navigationem illarum , impe
tium , atque ipsius Indiæ commodum aliquod riumque maritimum , tantis Lusitanorum sudo
temporale coronæ suæ regiæ proveniret, impos- re, clade, naufragiis, virtuteque quæsitum, bac
sibile sibi foret tantam expensarum molem diu clericorum inobedientia in magnam , non solum
supportare. dictæ coronæ , sed etiam totius orbis Christiani
2. Ad commodiorem onerum hujusmodi sup- perniciem tandem amittatur; quare præfatus
portationem vassallis et subditis suis, aliisque Sebastianus Rex nobis humiliter supplicavit,
suorum regnorum et dominiorum habitatoribus, quatenus suæ, Christianæque reipublicæ indem
quibus solis de expressa Regum Portugalliae li- nitali consulere, ac alias in præmissis opportune
centia, illuc transfretare licet, aditum ad eas par- providere, de benignitate Apostolica dignare
les sine licentia, tractatumque et commercium mur.
i Bullarum collectio, etc., pag. 124.
 207

Pius IV 4. Nos igitur, ob hunc privilegii clericis abu- | quibus eos appellare licebit, pro tempore inter- An. Chr.
sum , rem tantam in discrimen adduci nimis in- positarum , non nisi prælato vel alteri persone, 1563
dignum reputantes , ac quarumcumque con- in dignitate ecclesiastica constitute, qui velquæ ,
cessionum , prohibitionum , pragmaticarumque ex mensa conscientiae regia præsidentibus et
prædictarum , ac litterarum et aliarum scriptu- deputatis, cxistat, committi, nullumque Sedis
rarum desuper confectarum tenores præsentibus Apostolicæ etiam de latere legatum vel nuntium
pro suflicienter expressis habentes, et ne quis- cognitionem sententiarum capellani vel cjus au
piam prima tonsura initiatus, aut etiam in mi ditoris, negotiive hujusmodi etiam per nove
noribus ordinibus constitutus, privilegio fori actionis, aut appellationis, supplicationis vel re
gaudeat, nisi beneficium ecclesiasticum obti- cursus, aut aliain viam assumere posse, et si
neat , aut habitum et tonsuram clericalem defe- per ipsos culpabiles ad Sedem eandem recurri
rens, alicui ecclesiæ , ex ordinarii loci mandato, contigerit, causam ab ipso capellano vel ejus
inserviat, vel in seminario clericorum , aut in auditore, priusquam in ea pronuntiaverit ,avo
aliqua schola vel universitate , de sui prælati cari, vel aliis quam præsidentibus et deputatis
licentia, quasi in via ad majores ordines ascen- mensæ conscientiæ prædictis , etiam per nos,
dendi versetur; clerici vero, cum unica et vir - etiam motu proprio committi non debere; etsi
gine conjugati, nisi habitu et tonsura solitis utan- aliter commissæ fuerint, illas nullius roboris vel
tur, et alicujus ecclesiæ servitio vel ministerio , momenti fore, et tamquam per præoccupatio
ab ipsis locorum ordinariis deputati , eidem ec- nem emanatas nemini suffragari posse , eis
clesiæ serviant vel ministrent, hujusmodi privi- dem auctoritate et tenore, statuimus et ordi
legio gaudere nequeant in regnis et dominiis namus .
prædictis, decernentes, hujusmodi supplicatio- 7. Sicque per quoscumque judices et com
nibus inclinati , quod deinceps perpetuis futuris missarios, quavis auctoritate fungentes , etiam
temporibus omnes et singuli clerici sæculares, S. R. E. cardinales et causarum palatii Aposto
etiam in minoribus ordinibus constituti, bene- lici auditores , sublata eis et eorum cuilibet qua
ficia ecclesiastica non obtinentes, ut præfertur , vis aliter judicandi et interpretandi auctoritate
qui se mercimuniis et negotiationibus hujus- et facultate, judicari et definiri debere , et quic
modi, per se vel alium , immiscuerint, resque quid secus a quoquam , quavis auctoritate, scien
prohibitas ad dictas partes detulerint et indeat- ter vel ignoranter, attentari contigerit, irritum
tulerint , aurumve extra capsam , et sine recupe- et inane decernimus.
ratione, contra regias ordinationes advexerint , 8. Non obstantibus quibusvis Apostolicis , ac
aut alias in præmissis , vel eorum aliquo culpa- in provincialibus et synodalibus conciliis editis
biles fuerint, si de tali crimine per procuratorem generalibus vel specialibus constitutionibus et
fiscalem accusentur, et si patrati delicti, captu- ordinationibus, ac etiam juramento, confirma
ræque temporibus in habitu et tonsura incedere tione Apostolica vel quavis firmitate alia robo
reperti sint, coram judicibus sæcularibus de jus ratis statutis et consuetudinibus,privilegiis quo
titia respondere teneantur . que, indultis et litteris Apostolicis, quibusvis
5. Etsi clericalis privilegii prætextu forum ecclesiis et Ordinibus, eorumjue superioribus
declinare voluerint, negotium hujusmodi ex et personis, sub quibuscumque tenoribus et for
nunc prout ex tunc, et e contra dilecto filio mo- mis, ac cum quibusvis etiam derogatoriarum
derno, et pro tempore existenti dicti Sebastiani derogatoriis, aliisque efficacioribus et insolitis
Regis, ejusque in dictis regnis et dominiis suc- clausulis, irritantibusque et aliis decretis in ge
cessorum , Portugalliæ Regum , capellano majo- nere vel specie, ac alias quomodolibet conces
ri, auctoritate Apostolica, præsentium vigore sis, ac etiam iteratis vicibus approbatis et inno
commissum sit , etesse censeatur, qui, per se vel vatis ; quibus omnibus, etiamsi de illis, eorum
auditorem suum, omni appellatione remota, ta- que totis tenoribus specialis, specifica, expressa
les noxios capere, carceribus mancipare , quæs et individua, non autem per clausulas generales
tioni subjicere, ac de delictis hujusmodi convi- idem importantes mentio, seu quævis alia ex
ctos clericali privilegio indignos declarare , et pressio habenda, aut aliqua alia exquisita forma
ad judices sæculares, coram quibus negotium ad hoc servanda foret, veriores illorum tenores,
fuerit inceptum , per eos juxta regiarum consti- ac si de verbo ad verbum insererentur, præsen
tutionum earundem exigentiam legitime punien- tibus pro sufficienter expressis habentes, illis
dos remittere , absque alicujus irregularitatis alias in suo robore permansuris, hac vice dum
incursu, libere et licite valeat; super quibus taxat, specialiter et expresse derogamus, cæte
etiam illis plenam et liberam , dicta auctoritate risque contrariis quibuscumque.
Apostolica , tenore præsentium , concedimus fa- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
cultatem . annulo Piscatoris , die IV Octobris MDLXIII,
6. Ac in his ita procedendum esse, causasque Pontificatus nostri anno quarto (4 de outubro
appellationum ab ipsis convictis, in casibus, in de 1563).
 Consilium nova expeditionis Ethiopica a Sebastiano, Rege Portugallia , in favorem Abyssinorum
parata , et antiquæ protectionis illius mationis contra Turcarum potentiam
continuandæ laudatur, etc.

PIUS PAPA IV

Clarissime in Christo filinoster, Salutem el Apostolicam Benedictionem ?

Pius IV
Litteras tuas, die XX Junii dalas, a nobili viro negligendis obviam ire statuerimus; id quod .
oratore tuo nobis redditas, libentissime legimus. multis jam in rebus fecimus, sed nullam deberi
1. Perspeximus enim quantum apud te pon- nobis laudem putamuscum id agimus, quod of
deris habuerit paterna illa hortatio nostra defe- ficii nostri ratio postulat. In quibusdam autem
rendo Abyssinorum nationi auxilio adversus im- dispensationibus matrimoniorum , desiderii tui ,
manissimos hostes religionis nostræ ; qua in re quod ex litteris tuis et ex diligentissimo oratoris
præclarum illorum animum majorum tuorum , tui sermone cognovimus, memores erimus ei
qui nulla oratione satis digne laudari possit quatenus honeste ,etcum Deo licebit , pariti eri
tuendæ ac defendendæ Christianæ religionis, et mus satisfacere. In altera vero epistola, quod
impiorum hostium conatibus in omnibus orbis gratias agis nobis, de illis, quæ tibi a nobis con
terrarum partibus obsistendi, singulari Dei be- cessa fuerunt, magnopere lætamur ea tibi tan
neficio , in te redivivum esse summopere læta- topere grata esse. Non dubitamus autem quin
mur , eoque nomine gratulamur Magestati tuæ , futurum sit, ut tanto magis tuæ Magestatis, erga
tam pium istud in religionem studium firmissi- Apostolicam Sedem , crescat observantia atque
mum est, fili charissime, regni tui præsidium ; devotio, quanto eam benigniorem erga te expe
regiam dignitatem et gloriam tuam is, et tuebi- riris, et simul persuasum habemus ejus te be
tur semper et augebit, cujus tu honorem et cul- neficiis ita usurum esse, ut dum concessis lau
tum tantopere cupere te, et paratum esse osten- dabiliter uteris, impetrare alia merearis. Sed
dis tueri, atque omni studio propagare . Quod paterni erga te animi nostri et summæ de te spei
igitur, et tua sponte gravissimis de causis, quas atque expectationis præter eximiè nobis dile
ipsi commemoras, facturus fuisti , et nostra hor- ctum filium Cardinalem Patruum , ac verius al
tatione commotus, studiosius te facturum esseterum patrem tuum , omni abs te honore et pie
confirmas, ut ipsis Abyssinis auxilia mittas; id tate dignissimum , gravissimos habes testes ,
quæsumus, cum primum poteris, etlice. Cum , oratorem hunc tuum Alvarum de Castro, virum
sicut accepimus, majori illi in dies in discrimine omni laude præstantem , quo neminem nobis
versentur, propter novas copias, illuc cum novo gratiorem , aut probationem mittere potuisti, el
duce a Turcarum tyranno submissas , ut eo alterum , qui proxime tuus apud nos orator fuit,
celerius ac maturius auxilium eis ferre neces- nempe Laurentium Pires, cujus singulari vir
se sit . tuti, probitati et fidei erga te debitum testimo
2. Habemus duas alias epistolas abs te , die nium nosaliis litteris apud te impertiisse memi
XXII ejusdem mensis datas, quarum in altera nimus.
laudas multis verbis consilium nostrum , de iis, Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
quæ ad mores pertinent, corrigendis. Eo qui- annulo Piscatoris, die X2 Novembris MDLXIII,
dem animo sumus, et ab ipso Pontificatus initio Pontificatus nostri anno quarto (10 de novem
fuimus, ut hominum licentiæ in sacris canonibus bro de 1563).

1 Bullarum collectio, etc., pag. 121 ; Raynald , loc. cit., ad an. 1563, n.º 227 .
2 Vicesima sexta , secundum textum Raynaldi .
1

Super forma juramenti professionis fidei

PIUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI . AD PERPETUAM REI MEMORIAM !

Pias IV Injunctum nobis Apostolicæ servitutis offi- et amplector. Item Sacram Scripturam , juxta An. Chr.
cium requirit, utea quæ Dominus Omnipotens, eum sensum, quem tenuit et tenet Sancta Mater 1564
ad providam Ecclesiæ suæ directionem, Sanctis Ecclesia , cujus est judicare de vero sensu et in
Patribus, in nomine suo congregatis, divinitus terpretatione Sacrarum Scripturarum , admitto,
inspirare dignatus est , ad ejus laudem et glo- nec eam unquam, nisi juxta unanimem consen
riam, incunctanter exequi properemus. sum Patrum , accipiam et interpretabor. Profi
1. Cum itaque, juxta Concilii Tridentini dis- teor quoque septem esse vere et proprie sacra
positionem ”, omnes quosdeinceps cathedralibus menta novæ legis, a Jesu Christo , Domino nos
et superioribus Ecclesiis præfici, vel quibus de tro, instituta ,atque ad salutem humani generis,
illarum dignitatibus, canonicatibus et aliis qui- licet non omnia singulis, necessaria , scilicet: ba
buscumque beneficiis ecclesiasticis, curam ani- ptismum , confirmationem , Eucharistiam , poe
marum habentibus, provideri continget, publi- nitentiam , extremam unctionem , ordinem et
cam orthodoxæ fidei professionem facere, seque matrimonium , illaque gratiam conferre, et ex
in Romanæ Ecclesiæ obedientia permansuros his baptismum , confirmationem et ordinem ,
spondere et jurare teneantur. sine sacrilegio , reiterari non posse. Receptos
2. Nos videntes etiam per quoscumque qui- quoque Ecclesiæ Catholicæ ritus in supradicto
bus de monasteriis, conventibus, domibus et rum omnium sacramentorum solemni adminis
aliis quibuscumque locis, regularium quorum- tratione recipio et admitto . Omnia et singula
cumque Ordinum , etiam militarium , quocum- quæ de peccato originali et justificatione a sa
que nomine vel titulo providebitur, idem ser- crosancta Tridentina Synodo definita et decla
vari , et ad hoc ut unius ejusdem fidei professio rata fuerunt amplector et recipio. Profiteor pari
uniformiter ab omnibus exhibeatur, unicaque in missa offerri Deo verum , proprium et propi
et certa illius forma cunctis innotescat nostræ tiatorium sacrificium pro vivis et defunctis.
sollicitudinis partes in hoc alicui minime desi- Atque in sanctissimo Eucharistiae sacramento
derari; formam ipsam præsentibus annotatam esse vere, realiter et substantialiter corpus et
publicari, et ubique gentium per eos ad quos, sanguinem una cum anima et divinitate Domini
ex decretis ipsius Concilii, et alios prædictos nostri Jesu Christi, fierique conversionem totius
spectat, recipi et observari, ac sub poenis per substantiæ panis in corpus, et totius substantiæ
Concilium ipsum in contravenientes latis , juxta vini in sanguinem , quam conversionem Catho
hanc, et non aliam formam , professionem prae- lica Ecclesia transsubstantiationem appellat.
dictam solemniter fieri, auctoritate Apostolica, Fateor etiam sub altera tantum specie totum
tenore præsentium , listricte præcipiendo man- atque integrum Christum verumque sacramen
damus hujusmodi sub tenore: tum sumi. Constanter teneo purgatorium esse,
animasque ibi detentis fidelium suffragiis juva
« Ego N., firma fide, credo et profiteor om- ri; similiter et sanctos, una cum Christo re
nia etsingula quæ continentur in symbolo fidei, gnantes , venerandos atque invocandos esse ,
quo Sancta Romana Ecclesia utitur, videlicet : eosque orationes Deo pro nobis offerre , atque
Credo in unum Deum , Patrem Omnipotentem , eorum reliquias esse venerandas. Firmissime
factorem cæli et terræ , visibilium omnium et assero imagines Christi ac Deipara semper Vir :
invisibilium , etc.; Apostolicas et ecclesiasticas ginis, necnon aliorum sanctorum habendas et
traditiones, reliquasque ejusdem Ecclesiæ ob- retinendas esse, atque eis debitum honorem ac
servationes etconstitutiones firmissime admitto venerationem impartiendam . Indulgentiarum
1 Candido Mendes de Almeida , loc. cit . , tom . III, pag. 971 .
2 Sess. XXIV, cap. 12 , de reform .
27
 210

Pias IV etiam potestatem a Christo in Ecclesia relictam literi , atque a meis subditis, vel illis quorum An.1566
Chr.
fuisse, illarumque usum Christiano populo ma- cura ad me in munere meo spectabit, teneri,
xime salutarem esse aflirmo. Sanctam , Catho - doceri et prædicari, quantum in me erit, cura
licam et Apostolicam Romanam Ecclesiam om- turum , ego N. spondeo, voveo ac juro . Sic me
nium Ecclesiarum Matrem et Magistram agnos- Deus adjuvet et haec sancta Dei Evangelia.'»
co ; Romanoque Pontifici, Beati Petri , Aposto
lorum Principis, successori, ac Jesu Christi 3. Volumus autem quod præsentes littera
Vicario, veram obedientiam spondeo ac juro. in cancellaria nostra Apostolica de more legan
Cætera item omnia a sacris canonibus et OEcu- tur ; et utomnibus facilius pateant, in ejus quin
menicis Conciliis, ac præcipue a sacrosancta terno describantur, ac etiam imprimantur.
Tridentina Synodo tradita , definita et declarata 4. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
indubitanter recipio atque profiteor; simulque paginam nostræ voluntatis et mandati infrin
contraria omnia atque hæreses quascumque, ab gere, vel ei ausu temerario contraire. Siquis au
Ecclesia damnatas, et rejectas et anathematisa- tem hoc attentare præsumpserit, indignationem
tas, ego pariter damno, rejicio et anathematiso. Omnipotentis Dei ac Beatorum Petri et Pauli ,
Hanc veram Catholicam fidem, extra quam ne- Apostolorum ejus, se noverit incursurum.
mo salvus esse potest, quam in præsente sponte Datum Romæ apud Sanctum Petrum anno
profiteor, et veraciter teneo , eandem integram Incarnationis Dominicæ MDLXIV , idibus No
et inviolatam usque ad extremum vitæ spiritum vembris, Pontificatus nostri anno quinto ( 13 de
constantissime, Deo adjuvante, retinere et con- novembro de 1564).
Antonio Pereira de Figueiredo, Analyse da profissão de fé do Sancto Padre Pio IV , Lisboa 1791 .
 Præcipitur Ethiopiæ Patriarchae , quod, si major non affulgeat spis riductionis propriæ Ecclesiæ ,
ad imperia Sinarum et Japonia quamprimum se transferat, cum eadem potestate
et facultatibus sibi concessis a Julio III et successoribus

PIUS PAPA V
Venerabilis frater, Salutem el Apostolicam Benedictionem '

Sanctas Ex litteris charissimi in Christo filii nostri | borum , et tam diuturnæ peregrinationis fru- An. Chr.
1566
Pius V Sebastiani, Portugalliæ Regis illustris, ad ora- ctum optatum capere minime potueris.Sed si
torem ipsius, qui apud nos residet , missis, et opera tua illis fuit populis inutilis,non tu tamen,
ab aliis, quibus fidem merito habuimus, cogno- qui tam multa et tam gravia pro Christo Domino
vimus Fraternitatem tuam in istis Ethiopia nostro passus es, frustra laborasti , pietatis enim
partibus, ad quas a Sede fueris Apostolica mis- et obedientiæ et charitatis tuæ præmium a Do
sus, ut ipsos populos ad fidei orthodoxæ agni- mino habebis.
tionem et ad unitatem Ecclesiæ Catholicæ redu- 2. Quia igitur in hac Sancta Sede, licet sine
ceres, inter tot annos, quibus isthic mansisti, nostris meritis, constituti, omnibus nos esse
propter duritiem cordis eorum , et in vetustis agnoscimus debitores, et pro commisso nobis
erroribus suis retinendis animi pertinaciam , officio debemus inservire Omnipotentis Dei ho
opera et industria tua nihil proficere potuisse. nori et gloriæ el animarum saluti consulere,
Quod si ad insulam , quæ Japam appellatur, et fraterna charitate salutantes te, de cujus pio
in Sinarum regionem, quæ a gentilibus inco- zelo et propagandæ Catholicæ religionis studio
luntur, mittaris, in quibus provinciis Domini gravissima testimonia ....
nostri Jesu Christi fides, magna devotione, sus- (Mittitur Patriarcha in Sinas et Japoniam ,
cipi cepit, sperandum esse, Deo adjuvante, ut cum eadem potestate et facultatibus a Julio III
illic opera tua valde sit utilis , propterea quod et successoribus pro Æthiopia sibi concessis.)
messis quidem multa , operarii autem paucis- Datum Romæ apud Sanctum Petrum ,
simi . anno Domini
1. Quibus auditis , fraterna sane charitate MDLXVI, Pontificatus nostri anno secundo
tibi compassi sumus, qui tot, tantorumque la- | ( 1566) .
1 Bullarum collectio, etc., append., pag. 50.
Ejusdem tenoris litteræ datæ sunt ad Melchiorem Carneirum, Episcopum Nicænum , Patriarchæ coadjuto
rem et successorem .
 Regularibus de suorum superiorum licentia , ordinariorum facultate minime requisita, prædicandi ,
sacramenta administrandi, confessiones excipiendi facultatem in Iudiis, si idioma
populorum noverint , concedit

PIUS PAPA V

Charissime in Christo fili noster ', Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Sanctus Exponi nobis nuper fecit tua Magestas regia, reliquis solemnitatibus dicti Concilii formam ol). An. Chr.
Pius V etc. servent), exercere , et verbum Dei , ut praefertur, 1567

Nos igitur, qui singulorum præsertim Catho- quatenus ipsi religiosi Indorum illarum partium
licorum Regum votis, ad divini cultus augmen- | idioma intelligant, de suorum superiorum licen
tum et animarum salutem tendentes, libenter lia, ut præfertur, in eorum capitulis provincia
annuimus, bujusmodi supplicationibus inclina- libus obtenta, prædicare ac confessiones audire,
ti , omnibus et singulis religiosis quorumcumque ordinariorum locorum et aliorum quorumcum
etiam mendicantium Ordinum , in dictis India- que licentia minime requisita, libere et licite
rum partibus, et in eorundem Ordinum monas . valeant, licentiam et facultatem , auctoritate
teriis, vel de illorum superiorum licentia, extra Apostolica, tenore præsentium , concedimus et
illam commorantibus, ut in locis ipsarum par- indulgemus, etc.
tium , cis de simili licentia assignatis et assignan- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sul)
dis, officium parochi hujusmodimatrimonia ce- annulo Piscatoris, die XXIII Martii, anno Do
lebrando et ecclesiastica sacramenta ministrando mini MDLXVII, Pontificatus nostri anno secundo
prout liactenus consueverunt (dummodo ipsi in | (23 de março de 1567) .
i Sebastianus, tunc Portugalliæ et Algarbiorum Rex.
2 Appendir od Bullarium Pontificium Sacra Congregationis de propagandla fide, Remp, tom . I, pag. 41 .
 Facultatem regularibus tribuit, ut, si earum gentium idioma callent, in Indiis parochi officio fungani
tur, ideoque matrimonia celebrent, de suorum lantum superiorum licentia , vel in monasteriis , vel in
locis sibi assignatis ; vetatque ne quid in partibus, in quibus hæc sunt monasteria religiosorum ani
marum curam exercentium , per episcopos innovetur

PIUS PAPA V

Charissime in Christo fili noster, Salutem et Apostolicam Benedictionem 4

Sanctus
Exponi nobis fecit nuper Magestas tua regia | brando et ecclesiastica sacramenta ministrando , An.1367Chr.
Piusl quod licet,juxta sacri OEcumenici Concilii Tri- prout hactenus consueverunt(dummodo ipsi in
dentini decreta, nulla matrimonia, nisi præsente reliquis solemnitatibus dicti Concilii formam
parocho, aut de illius licentia, contrahi, nullus- observent), exercere, et verbum Dei, ut præfer
que religiosus, absque episcopi licentia, ver- tur, quatenus ipsi religiosi Indorum illarum
bum Dei prædicare ,ac sæcularium personarum partium idioma intelligant, de suorum superio
confessiones audire, episcopi vero novas paro- rum licentia, ut præfertur, in eorum capitulis
chias in locis ab invicem longe distantibus con provincialibus obtenta, prædicare ac confessio
stituere possint ; quia tamen, in partibus maris
nes audire, ordinariorum locorum et aliorum
Oceani , religiosi, propter præsbyterorum defe- quorumcumque licentia minime requisita, libere
ctum , hactenus officio parochi functi fuerunt, et licite valeant, licentiam et facultatem , aucto
et id quod ad conversionem Indorum attinet, ritate Apostolica , tenore præsentium , concedi
exercuerunt et exercent, ex quo non modicos, mus et indulgemus;
sed maximos fructus, etiam verbum Dei eisdem 2. Et insuper ne in locis illarum partium , in
Indiis prædicando et explicando, ac confessio- quibus sunt monasteria religiosorum , qui ani
nes audiendo, ad fidei Catholicæ propagatio- marum curam exercent, aliquid per prædictos
nem , fecerunt, dicta Magestas tua nobis humi- episcopos innovetur, eadem auctoritate et le
liter supplicare fecit, quatenus ipsis religiosis , nore, statuimus et ordinamus, si per quoscum
ut illi ad uberiores fructus in dicta conversione que judices et commissarios, quavis auctoritate
Indorum reportandum incitentur, in locis eis fungentes, sublata eis et eorum cuilibet, quavis
assignatis et assignandis officium parochi, ma- aliter judicandi et interpretandi facultate , judi
trimonia celebrando et sacramenta ecclesiastica cari et definiri debere; ac quidquid secus super
ministrando , prout hactenus consueverunt, bis a quocumque quavis auctoritate, scienter vel
exercendi,. et ab eorum superioribus in capi- ignoranter, attentari contigerit, irritum et inane
tulis provincialibus obtenta licentia, verbum decernimus.
Dei prædicandi, et sæcularium confessiones, 3. Mandantes nihilominus dilectis filiis curia
de suorum superiorum licentia, audiendi fa- causarum Camera Apostolica generali auditori
cultatem concedere, alias in præmissis oppor- ct Beatæ Mariæ de Mercede ac de Carmine, ex
iune providere de benignitate Apostolica digna- tra et intra muros Hispalensis monasteriorum ,
remur . per priores gubernari solitorum, prioribus, qua
1. Nos igitur, qui singulorum præsertim Ca- tenus ipsi , vel duo aut unus eorum, per se, vel
tholicorum Regum votis, ad divini cultus au- alium seu alios, eisdem religiosis, in præmissis
gmentum et animarum salutem tendentes, li- efficacis defensionis præsidio assistentes, faciant
benter annuimus, hujusmodi supplicationibus eis et eorum cuilibet concessione, indulto, sla
inclinati, omnibus et singulis religiosis quorum- tuto et ordinatione, ac aliis præmissis pacifice
cumque, etiam mendicantium , Ordinum monas- frui et gaudere.
teriis, velde illorum superiorum licentia extra | 4.Nonpermittentes eos per locorum ordi
ipsarum partium , narios et alios quoscumque contra præsentium
illa commorantibus, ut in locis
cis de simili licentia assignatis et assignandis, tenorem quomodolibet molestari, perturbari aut
officium parochi hujusmodi, matrimonia cele- I inquietari, contradictores quoslibet et rebelles,
1 Appendix ad Bullarium Pontificium Sac. Congreg., etc., tom. I, pag. 42.
 214

Sanctus per censuras ecclesiasticas ac etiam pecuniarias |

Pius V panas, eorum arbitriomoderandas et applican -
inserti forent,
pressis præsentibus
habentes, illis alias pro sufficienter
in suo ex- An.1557Chr.
robore per
das, appellatione postposita, compescendo ; ac mansuris, hac vice dumtaxat, specialiter et ex
censuras ipsas etiam iteratis vicibus aggravan- presse derogamus, contrariis quibuscumque;
do, interdictum ponendo, invocato ad hoc, si aut si aliquibus, communiter vel divisim, ab
opus fuerit, auxilio brachii sæcularis. eadem sit Sede indultum , quod interdici , sus
5. Non obstantibus præmissis ac quibusvis pendi vel excommunicari non possint per litte
Apostolicis, ac in provincialibus et synodalibus ras Apostolicas, non facientibus plenam et ex
Conciliis editis generalibus vel specialibus con- pressam, ac de verbo ad verbum de indulto hu
stitutionibus et ordinationibus, ac monasterio - jusmodimentionem .
rum et Ordinum prædictorum juramento, con- 6. Et quia difficile foret præsentes litteras
firmatione Apostolica, vel quavis firmitate alia , ad singula quæque loca, in quibus de eis fides
roboratis statutis et consuetudinibus, privilegiis forsan facienda foret , deferre, etiam volumus
quoque, indultis et litteris Apostolicis, monas- et eadem auctoritate Apostolica decernimus
teriis et ordinibus prædictis, eorumque supe- quod illarum transumptis, manu notarii publici
rioribus et personis, sub quibuscumque tenori- subscriptis, et sigillo alicujus personæ , in digni
bus et formis, ac cum quibusvis clausulis et tate ecclesiastica constitutæ , munitis in judicio
decretis, in contrarium quomodolibet conces- et extra , ubi opus fuerit, eadem prorsus fides
sis, approbatis et innovatis; quibus omnibus, adhibeatur, quæ ipsis præsentibus adhiberetur,
etiam si pro illorum sufficienti derogatione, de si forent exhibitae vel ostensæ .
illis eorumque totis tenoribus, specialis, speci- Datum Romae apud Sanctum Petrum , sub an
fica et expressa mentio habenda, aut aliqua alia nulo Piscatoris, die vigesima quarta Martii, anno
exquisita forma ad hoc servanda foret; tenores millesimo quingentesimo sexagesimo septimo,
hujusmodi, ac si de verbo ad verbum nihil pe- Pontificatus nostri anno secundo (24 de março
nitus omisso, et forma in eis tradita observata de 1567) .
 De Cortilii Tridentini decretis in Indiam transmissis ; de injuncto sibi Pontificis officio ,
Ecclesiam Dei in Indiam crescere et propagari lætatur, etc.

PIUS PAPA V

Venerabili fratri nostri Gaspari, Archiepiscopo Goanensi, elc.,

*

Salutem et Apostolicam Benedictionem

Sanctus Pervenisse ad te litteras nostras una cum vo- currentem , ut dicitur, nostra ipsi quoque hor- An.1367Chr.
Pius V lumine decretorum sacri Concilii Tridentini li- tatione incitabimus.
benter ex tuis litteris cognovimus. De injuncto 3. Cæterum , quod, commemoratis laboribus
nobis officio , quod nobis, aliorum , gratularis, et molestiis tuis, liberari te ab onere archiepis
Fraternitas tua vicem nostram potius dolere de- copatus suppliciter admodum postulas, deside
bet ; sustinemus enim onus, et meritis et viribus rio tuo satisfieri minime expedire putamus; pro
nostris longe impar ; sed non deficimus animo fraterna quidem charitate dolemus, te ista ætate
in tot tantisque laboribus, de Domini misericor- tot laboribus fatigari, tot periculis obnoxium
dia confisi, qui eos qui laborant et onerati sunt, esse ; sed memento, frater, per multas tribula
confugientes ad se , non deserit. tiones necesse esse in coelestem nos patriam per
1. Gratum nobis fuit quod de statu istiuspro- venire. Non est deserenda statio, in qua Domino
vinciæ nos breviter certiores fecisti. Non sine nos constituere placuit. An non putas, in tot tan
maxima consolatione intelleximus auctam esse tisque occupationibus , curis etmolestiis, quibus
Ecclesiam Catholicam , tot gentilium millibus ad pro suscepto hoc munere indesinenter fatiga
Christi fidem conversis, et quotannis novorum mur, nos quoque interdum tædere vitæ , et op
filiorum accessione crescere . Benedictus Deus, tabiliorem nobis videri illum pristinum statum
qui tot et tantas, ac tam disjunctas, nationes, in nostrum ? Sed jugum, quod Dominus ferre nos
tenebris ambulantes , respicere et illuminare di- voluit, non excutiendum nobis, sed ferendum
gnatus est. Sicut lugemus et assidue deplora- forti animo esse statuimus, quoad ei placuerit
mus Ecclesiæ damna, quæ in Europa, propter his nos vinculis corporis exsolvere ac liberare .
Lutheranam et alias hæresum , pestes fecit, tan- Depone tu quoque cogitationem istam ; et ad
tum ejusdem incrementis in istis orbis terrarum quod officium invitus, ut scribis, vocatus fuisti,
partibus gaudemus atque lætamur. Illud optan- in eo obsequium etfidem tuam Domino probare
dum esset pro magnitudo messis operariorum persevera , pro istis brevibus laboribus æter
copiam suppetere. num tibi præmium reddituro .
2. Quod dilectum filium nostrum Henricum , 4. Quod nos hortatus es, ad concedendum
Portugalliæ Cardinalem ,laudas, cujus diligen- istarum partium episcopis facultatem dispen
tia scribis officium Inquisitionis hæreticæ pravi- sandi cum his qui matrimonia inter se in gradi
tatis apud vos vigere, ejusque vigilantia mul- bus a jure prohibitis contraxerunt, vel in poste
tum et sæpe profectum fuisse, libenter agnovi- rum contrahere contigerit, nos, saluti animarum
mus ejus insignem ac præstantem Catholicæ consulere volentes, et considerantes quam dif
fidei ac religionis zelum ; nec dubium habemus ficile sit ac longum, ex tam remotis orbis terra
quin is, pro sua pietate, tibi et reliquis istarum rum partibus, ab Apostolica Sede hujusmodi ab
partium episcopis, quidquid potuit spei et au- solutiones et dispensationes petere, facultatem
xilii ad colendam et augendam istam vineam eam duximus esse concedendam , sicut ex aliis
Dominicæ partem , studiose et antea tulerat, et nostris litteris intelliges. Potestatem etiam tibi
semper laturus sit. Ad quod eum, quamquam et episcopis tuis, ac successoribus vestris, elar

1 Apostolicarum Pii V. Pont. Max., Epistolar. lib. v , opera et cura Francisci Goubau. Antuerpia 1640,
pag . 41 .
 216

Sanctas giendi Christifidelibus quotannis, festis diebus esse putemus, sed quia tale tuæ erga nos cha- An.Chr.
1567
Pias V quibusdam maxime solemnibus, indulgentias ritatis indicium non potest nobis non esse vehe
quasdam dedimus. Cujus concessionis quoque menter gratum .
litteras ad te una cum his litteris mitti jussimus. Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub an
5. Antidotum illud, quod ad nos te misisse nulo Piscatoris, die VII Octobris MDLXVII ,
>

scribis, nondum acceperamus. Si gratum futu- Pontificatus nostri anno secundo (7 de outubro
rum est nobis, non quia opus ea nobis futurum de 1567).
 Ecclesiæ filios ex infidelium conversione in India crescere latatur; inde Lusitaniæ Regum
pietatem commendans, eorum administros ut ad gentilium conversionem et conversos
benigne curandoz incumbant, adhortatur

PIUS PAPA V

Dilectis filiis, nobili viri, Vice-Regi el Consiliariis Portugalliæ et Algarbiorum Regis in partibus Indiæ orientalis ,
Salutem et Apostolicam Benedictionem

Sanclas Misericordiarum Patri et Deo totius consola- | nationis plurimi, summa cum gloria , profude- An.Chr.
Pius V tionis gratias agere non desistimus, qui in ma- runt, qui nunc meritorum suorum fructum per 1567
ximis et multiplicibus curis, quas pro suscepto cipiunt. Sed præter Dei honorem, præter ani
oflicio assidue sustinemus, reficere nos et con- marum salutem , agitur quoque Christianissimi
solari dignatur jucundissimis nuntiis, qui ex is- filii nostri Regis vestri gloria, agitur vestrum et
tis India partibus afferuntur. Audimus enim vestræ inclytæ nationis decus.Quo plures enim
quantopere isthic jam Ecclesia Catholica creverit, gentiles Christi fidem susceperint, eo Regis no
quantusque gentilium numerus quotannis ab men gloriosum gloriosius reddetur, imperium
idolorum cultu ad Christi fidem converti soleat. ejus in istis partibus firmius stabilietur, majores
Ex quibus Ecclesiæ incrementis et tot anima- acquirentur vires, ad barbaras nationes divino
rum salute, tanta cor nostrum lætitia exultat, auxilio subigendas, et regno Portugalliæ adjun
ut eam non facile explicare possimus. gendas; vestra porro et vestræ nationis laus, et
1. Quanta vero hoc nomine laus Serenissimis in religionem Christianam merita crescent.
Portugalliæ Regibus debeatur, cuncti Christiani 3. Quæ vos diligenter attendentes, oportet
populi nationesque noverunt; eorum enim cura, quidquid potestis auxilii , quidquid potestis stu
studio et admirabili animi magnitudine perfe- dii ac favoris, operariis in vinca Dominica labo
ctum est (Deo pios illorum conatus et cepta ju- rantibus, prælatis nimirum et reliquis quorum
vante ), utusque in ultimos orbis terræ fines sa- cumque Ordinum religiosis viris, promptissimo
crum Evangelium pervenerit, et ii qui in tenebris animo præstare .
ambulabant, lucem veræ religionis aspicere, ac 4. Illud vero in primis necessarium esse , pro
Creatorem et Salvatorem suum agnoscere cæ- vestra prudentia intelligitis, ipsos gentiles a mi
perint. litum injuriis diligenter defendi ac protegi, im
2. Quia vero, tam iis qui longe, quam iis qui pedimentaque et scandala omnia removeri actol
prope sunt, debitores sumus, ardentissime cu- li, quibus eorum conversio, quocumque modo,
pientes negotium conversionis gentilium quam impediri aut retardari possit. Quæ etsi vos fa
maxime lugeri, et tot animas, quæ perituræ es- cere, et facturos esse confidimus, tamen , ut id
sent, augenda diligentia servari , devotioni ves- acrius et diligentius faciatis vos, coram Deo, Sal
træc tam sanctum et pium opus duximus esse vatore nostro , obtinemur, atque in remissionem
commendandum . Si sola Domini nostri Jesu peccatorum vestrorum vobis injungimus.
Christi gloria ageretur, deceret, tam Catholicos Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub an
viros, pro ejus honore, etiam sanguinem, sine nulo Piscatoris, die XI Octobris MDLXVII, Pon
ulla dubitatione, profundere, quisecum ipse pro tificatus nostri anno secundo ( 11 de outubro de
nostra salute in ara crucis effudit; sicuti vestræ | 1567) .
1 Apostolicarum Pii V , etc., pag. 48.

28
 Omnibus benefactoribus seminariorum India orientalis, pro cathecumenis
erectorum , in perpetuum indulgentia conceditur

PIUS PAPA V
AD PERPETCUM REI MEMORIAMI !

Sanctus Sancta Romana et Apostolica Sedes spiritua- tate copfisi, omnibus et singulis Christifidelibus, An. C.r.
Pius V lium doporum et gratiarum pramiis, pro dispen- in partibus Indie constitutis, qui vel ad cathe 1357
satione sibi credita, Christifideles ad ea opera cumenorum domosædificandas manus porrexe
libenter invitare consuevit, per quae Ecclesia Ca- rint adjutrices, vel in alimenta eorum aliquid
tholica augetur, et saluti consulilur animarum . de substantia sua fuerint elargiti, in testamento
1. Cum itaque charissimus in Christo filius ve legaverint, contrictis et confessis decem an
noster Sebastianus, Portugalliae et Algarbiorum nos ; illis vero, qui cathecumenis in hujusmodi
Rex, more majorum suorum inclytæ memoriæ domibus deservierint, quotiescumque contriti
Regum , de Christiana religione optime merito- et confessi, sacram communionem perceperint,
rum , conversioni gentilium intentus ; ut , qui eo-
> septem annos de pænis, quocumque modo de
rum salutaribaptismate ablui voluerint, habeant bitis, relaxamus præsentibus in perpetuum va
unde alantur, donec orthodoxæ fidei mysteria lituris.
perceperint, cupiat, sicut ex ejus oratore cogno- 3. Volumus autem , ut harum transumptis,
vimus, in civitatibus, oppidis ac locis celebrio- manu alicujus notarii publici scriptis subscriptis
ribus, ad ejus regnum in India pertinentibus, ve, et sigillo ac subscriptione munitis, persona
domos ædificare, in quibus cathecumeni alantur in dignitate ecclesiastica constitutæ fides perinde
et instruantur: habeatur, ac si presentes forent exhibitae vel
2. Nos , tam pium ejus desiderium Aposio- ostensæ .
lico favore prosequi et tam salutare opus ad Dei Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub an
Omnipotentis laudem perfici cupientes, de Om- nulo Piscatoris , die XIV Octobris MDLXVII,
nipotentis Dei misericordia, ac Beatorum Petri Pontificatus nostri anno secundo (14 de outubro
et Pauli, Apostolorum ejus, nostraque auctori- de 1567) .
Bullarum collectio, etc., pag. 135.
 Facultatea concess« archiepiscopis, et epis:opis aliisque locorum ordinariis præsentibus
et futuris conquesta rum sive coloniarum Portugalliæ

PIUS PAPA V
AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Sanctus Exigit incumbentis, etc. et licite possint, et valeant ad decennium , au- An.1568Chr .
Pius V
( Est idem atque preceilens indultum Pii Il', ctoritate Apostolica, tenore præsentium , licen
incipientem : In supereminenti Apostolicæ Se- tiam et facultatem concedimus, et impartimur:
dis, datum die 28 januarii an. 1501 , si sequen- hortantes nihilominus eos et eorum singulos, ut
tem excipias magni ponderis facultatem .) in casibus et negotiis gravioribus hac posteriori
Ac denique super omnibus et singulis casibus facultate parce utantur.
et negotiis, pro tempore contingentibus, in qui- Non obstantibus, etc.
bus quoad ipsos Christi fideles juris canonici Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub
positivi relaratio, seu super illo dispensatio illis annulo Piscatoris, die IV Augusti MDLXVIII,
necessaria, aut erpediens videbitur (super quod Pontificatus nostri anno tertio (4 de agosto de
corum conscientias oneramus), dispensare libere 1568).
i Bullarum collectio, etc., append ., pag. 37.
Super brevia In supereminenti Apostolicæ Sedis, die 28 januarii 1561, et Erigit incumbentis, die 4 augusti
an. 1568 data, vide Themudo, Decisiones, tom. iv, pag. 317et seq.; Simão Marques, Brasilia Pontificia ,pag .
106 et seq.; Morelli, Fasti noci orbis, pag . 202et seq . D. Manuel do Monte, Direito ecclesiastico, $ 288, schol.;
Candido Mendes de Almeida, loc . cit ., tom . I, pag. 1011 et seq .
 Ad rem Christianam in Brasilia bene curandam Petrum Episcopum adhortatur

PIUS PAPA V

l'enerabili fratrı Petro, Episcopo Sancti Salvatoris, in provincia Brasilie,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Sanctus Etsi Fraternitatem tuam , in gubernando gre- 2. Et quoniam te Deus Omnipotens in illis An. Chr.
ge, fidei suæ commisso, eam adhibere pruden- regionibus animarum pastorem constituit, unde 1569
tiam ac vigilantiam existimamus, ut ad explen- multum afferre fructum possis ; ideo divini in
das officii sui partes, hortationibus admonitio- hoc beneficii gratiam recognoscens, in munere
nibusque nostris non indigeat; tamen, quia et tibi commisso diligenter vigila, terrenisque ne
Ecclesiarum omnium curam ac sollicitudinem , gotiis relictis, congregandarum in æterna ovilia
nobis ab Omnipotenti Deo commissam , gerimus, animarum coelesti negotio incumbe.
et eos etiam qui in perfectæ virtutis stadio cur- 3. Sit in lingua tua sermo, qui quasi gladius
runt, paternis nostris vocibus adjuvari posse acutus vel durissimus gentis istius ad religionem
credimus, idcirco te, quem tanto marium , ter- Christianam animas perrumpere possit . Sit cha
rarumque spatio disjunctum Christiana chari- ritatis ardor in animo, ut in eorum numero esse
tatis vinculum et pastoralis ofliciisocietas nobis- merearis, supra quas igneas concedisse linguas
cum conjungit, paterno primum debitæ saluta- legimus ; vere enim supra nos igneæ resident
tionis ollicio prosequentes, studiose in Domino linguæ , cum aut in fratribus nostris, ab infide
hortamur, ut neophytorum , qui recenter ad fi- litatis tenebris ad veritatis lucem traducendis,
dem nostram Catholicam eorum cæcitatis, mi- aut his, qui traducti jam sunt, magis magisque
serente Domino, conversi sunt, paternam cu - in dies instruendis, et in fide Catholica retinen
ram gerere velis; sic uteos, et boni prudentis- dis laborantes, Divini Spiritus ardore incendi
que rectoris officio gubernatos, et fidelis sapien- mus .
tisque doctoris disciplina institutos, ad cæles- 4. Creditum tibi Dominicum agrum , dum li
tem patriam perducere possis. cet, fortiter exerce ; semen tuum , dum tempus
1. Illud quoque te curare volumus, ut quan- est , semina; certo sciens te eorum , quæ semi
tum in te est , gentem istam , et praecipue eos, naveris, fructum temporesuo esse percepturum ,
qui in fidem Christianam , adjuvante Domino, ut cum operæ tuæ beneficio , pestiferæ cæcila
recepti sunt, a ferino victu atque cultu ad mitio- tis caligine depulsa, vera isthic fides serenitatis
res mores, civilemque vitæ rationem revocare suæ radios aperuerit, illud te ante Redemptoris
contendas; eisque persuadere studeas, ut, reli- nostri oculos coeleste præmium expectet, quod
cta ea, cui assueti esse dicuntur, corporis turpi omnibus bonis fidelibusque pastoribus in cælo
nuditate, convenientem Christiano pudori civi- repositum esse scimus.
lique cultui vestilum assumant ; quod, ut obli- Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub
nere possis, nullum prætermittes eorum officio- annulo Piscatoris, die VI Julii MDLXIX , Pon
rum , quæ vel apud istius provinciæ rectorem , tificatus nostri anno quarto (6 de julho de
vel apud alios quoscumque utilia fore judicaris. / 1569) .
1 Apostolicarum Pil', e c., pag. 186.
 Christianæ religionis propagationem et cultum Gubernatori Brasiliæ commendat

PIUS PAPA V

Dilecto filio, nobili viro, Fernandes de l'asconcellos, provincia Brasilia, in partibus Indiarum,
pro Rege Portugalliæ Gubernatori, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Sancluz Qui terrenis regnis gubernandis aut provin- | Illud autem in primis efficere stude, ut homines An. Chr.
Pius V ciis regendis præpositi sunt, tanto propensiores istius provincie ac præcipue illi, qui, abdicato 1569
esse debent, ad bene de Omnipotentis Dei cultu a se cæcitatis errore, Christianam veritatem ,
religioneque Christiana merendum, quanto ma- Deo miserante, cognoverunt, ferinum vitæ cul
jorem præ ceteris hominibus hoc faciendi facul- tum deserentes, ad mansuetiorem vivendi mo
tatem à Deo acceperunt; ut bonorum operum dum , civilemque morum rationem, quantum
fructa, non solum eorum , quibus serviunt, Prin- fieri potest, per te traducantur ; utque, relicta
cipum gratiam promereri, sed cælestis etiam corporis, hominibus Christianis indecora, nudi
regni præmium accipere possint. Hanc bene de tate, convenientem pudori Christiano victum
fide Catholica merendi voluntatem , quamvis no- vestitumque assumant . In quo non solum , si
bilitati tuæ, Deo adjuvante, minime deesse ar- quid hujus rei causa agendum fuerit, ne id pra
bitremur, ac propterea te sponte tua , ad omnia termittere velis hortamur, sed etiam
quæ juvandæ religioni utilia sunt exequenda, bili fratri nostro , illius provinciæ Episcopo , au
paratum esse putemus; tamen , quia paternæ xilium tuum impertias, ad hoc et cætera omnia
vocis hortatio bonis mentibus semper aliquid exequenda, quæ officio suo isthic exercendo uti
adjicere solet, omnes eos , qui nuper isthic ad lia fore judicaverit, vehementer rogamus; ut et
Christi fidem conversi sunt, et cuncta, quæ ad ipse in his rebus, quas pro animarum salute
fidem Christianam sive propagandam sive reti- agendas susceperit, paratum sibi esse auxilium
nendam , in ista cui præes provincia pertinent, tuum , re ipsa intelligat; et tu boni operis fru
tibi universe, eo, quo majore possumus, animi ctum , æternæ vitæ præmium a Redemptore nos
nostri studio, diligenter agendacommendamus ; tro merearis accipere.
hortantes nobilitatem tuam , ut quotiescumque Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub
opportunum juvanda religionis tempus adfue- annulo Piscatoris , die VI Julii MDLXIX , Pon
rit, id quod pro Dei laude animarumque salute, tificatus nostri anno quarto (6 de julho de
istis locis exequendum erit, exequi ne differat . 1569) .
| Apostolicarum Pii V, etc., pag. 189.
 Ethiopes, ad Sidis Apos'olicæ obedientiam redir? cupieites, Regisque Portugalliæ auxilia
contra Turcos postulantes, regiis copiis juvari postulat

PIUS PAPA V
Charissimo in Christo filio nostro Sebastiano, Regi Porlugallia illustri,
Salutem et Apostolicam Benedictionem ·

Sanclus Cum ex venerabilis fratris nostri Æthiopice mi lætitia ,occurrit,quanto magis nos communis An. Chr.
1569
Pius V Patriarchæ Catholici, tum ex aliorum quoque omnium Christianorum populorum patris per
fidedignorum litteris, cognovimus gentem illam , sonam sustinentes, tot filios , ad ecclesiasticam
posteaquam Patriarcham a se postulatum , sibi- unionem redire volentes, respicere debemus ?
que, annitente in primis Serenissimo Rege Joan- 2. Quamobrem Magestatem tuam ad susci
ne, avo tuo , a Sede Apostolica datum , recipere piendam hanc Æthiopicam expeditionem vehe
noluit, multis variisque calamitatibus, Omnipo- menter in Domino hortamur; sicut enim ejus
tentisque Dei flagellis erudi, tam magna animo- gentis conversio et conservatio , quemadmodum
rum mutatione facta, non pauca interdum neque intelligimus, rebus tuis Indicis magnam afferre
obscura pænitentiæ atque ad Apostolicæ Sedis potest utilitatem , sic ejusdem ad alias infideles
unionem revertendi voluntatis signa ostendere ; nationes, Magestate tua negligente, defectio iis
nec solum Catholicos ipsos, sed etiam ex prima- valde nocere potest.
tibus schismaticis nonnullos præ se ferre, valde 3. Expeditio ista præterea eximia Magestatis
se ad eam rem Magestatis tuæ populorumque, tuæ in Deum Omnipotentem pietate singularique
regno tuo subjectorum , quo, postquam ad uni- propaganda Catholicæ religionis studio digna
tatem Ecclesie redierint, a Turcarum Mauro- est ; quæ si potissimum a Magestate tua honoris
rumque incursionibus tuti esse possint, opem divini totque animarum salutis causa suscipia
auxiliumque desiderare; ut sperandum sit, Ma- tur, sperandum est Redemptorem nostrum , non
gestale tua illuc duces suos cum copiis mittente, solum his quæ præcipue ad sui nominis gloriam
gentem illam Sanctæ Sedis Apostolicæ mandata diriguntur, sed reliquis etiam tuis inceptis bo
facturam . nos prosperosque successus pro sua misericor
1. Quæ res, sicuti magnum in Domino gau- dia daturum .
dium nobis attulit, bona liæc consentientium in 4. Denique, si lioc fecerit, id ipsum præsta
eamdem sententiam primatum , populorumque bit , cujus causa serenissimis Regibus inclytæ
signa cernentibus, sic etiam non mediocrem memoriæ, progenitoribus tuis, carum nationum ,
animo nostro curam injecit, ne ullum erga eos, quotiescumque Evangelii prædicationi restite
quantumvis longe a nobis positos, populos vo- rint, subigendarum jus concessum est. In pri
luntatis nostræ paternæ ollicium prætermitta- mis autem ab Omnipotenti Deo nobisque ipsis,
mus ; mater enim et custos bonorum omnium qui hoc populorum illorum salutis causa ardenti
charitas, absentes non existimat eos quos ocu- animo desideramus, maximam gratiam inibit.
lis mentis habet præsentes; nam si ille Paterfa- Datum Romæ apud Sanctum Petrum sub an
milias filium suum , qui in regionem abierat lon- nulo Piscatoris, die XVII Decembris MDLXIX ,
ginquam , quamvis longe venientem , tamen con- Pontificatus nostri anno quarto ( 17 de dezembro
spesit, eique ad se revertenti , magna cum ani- de 1509) .
1 Apostolicarum Pi V , etc., pag. 248 ; Bullarum collectio, etc., pag. 132.
 Ut Regem ad Ethiopicam expeditionem suscipiendam adjuvet, Henricum
Cardinalem Portugallia hortatur

PIUS PAPA V

Henrico, S. R. E. Cardinali, Portugalliæ nuncupato, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Sanctus
Nuper es venerabilis fratris nostri Æthiopia | ad eum quem speramus exitum, Deo adjuvante, An.1369Chr.
Pius V Patriarchæ Catholici litteris aliorumque fide di- perductam , magnam Serenissimi Regis nepotis
gnorum relatione cognoscentes, Æthiopum gen- tuis rebus Indicis utilitatem , omissam vero at
tem , post multas variasque calamitates, quibus, que neglectam eisdem magnum detrimentum af
nostris suisque peccatis faventibus, jam inde ma- ferre posse. Res ipsa est præterea, non solum
xime ab eo tempore afflicta est, quo Patriarcham reipublicæ Christianæ ipso recuperandæ talis
superioribus annis a se postulatum , et a Sede tantæque provinciæ titulo gloriosa, sed etiam
Apostolica concessum , recipere noluit; magna tot animarum pretioso Christi, Domini nostri,
animorum mutatione facta, multa , neque dubia , sanguine redemptarum ,ad unionem Ecclesiæ re
poenitentiæ signa ostendere ; sic ut sperandum vocandarum nomine fructuosa ; utcircumspectio
sit , charissimo nobis in Christo filio, Rege ne- tua, ejusmodi suadenda expeditione, nullam ,
pote tuo, duces illuc cum copiis mittente, popu- neque utiliorem Serenissimo Regi , neque Deo
los illos ad unitatem Ecclesiae reversuros, Sedis- Omnipotenti accepliorem , operam navare possit.
que Apostolicae mandata facturos; Magestatem 2. Nisi eximium tuæ propagandæ Catholicæ
suam litteris proxime ad eam scriptis ad suscipi religionis studium exploratum nobis esset, cir
endam Æthiopicam hanc expeditionem hortati cumspectionem tuam pluribus verbis ad eam
sumus, quia vero inceptum adeosanctum Deoque dem rem , consilio auctoritateque tua, apud Re
Omnipotenti acceptum , te potissimum pro tua gem adjuvandam hortaremur; sed quia comper
in Redemptorem nostrum pietate, et pro eo quod tum habemus, eam in rebus, ad Omnipotentis
isthic fungeris Apostolicæ legationis munere, de- Dei cultum gloriamque pertinentibus, nullius
cet adjuvare ; idcirco te quoque nostris litteris hortatione indigere, idcirco plura in eam sen
vehementer in Domino hortandum esse existi- tentiam scribere supersedentes, Deum Omnipo
mavimus, ut ad eamdem rem Serenissimi Re- tentem humiliter rogamus, ut his, quæ ad sui
gis animum , proposita illipropria communique nominis gloriam diriguntur, prosperos succes
Christianæ reipublicæ utilitate et (quod his om- sos largiri pro sua misericordia dignetur.
nibus rebus majus est) æternæ remunerationis Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub an
præmia, incitare velis. nulo Piscatoris, die XVII Decembris MDLXIX ,
1. Intelligimus enim , ab hominibus rerum il- Pontificatus nostri anno quarto ( 17 de dezem
larum peritis , expeditionem hanc susceptam , et bro de 1569).
Apostolicarum Pi V , etc., pag. 251.
 Provincialis Concilii Goani decreta accepisse nuntiat ; Archiepiscopum , ut pastorali suo officio
strenue fungi pergat, hortatur

PIUS PAPA V
Venerabili fratri Gaspari, Archiepiscopo Goano, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?
7

Sanctus Provinciale Concilium , in ista civitate a Fra - mino poterimus, fraternæ nostræ benevolentiae An. Chr.
1570
Pius V ternitate tua celebratum , ejusque librum ad nos atque amoris officia præstare parati sumus.
missum, libenter accepimus; teque hoc tam pio 2. Quia vero ex charissimi nobis in Christo
ecclesiasticæ disciplinæ, vel corrigendæ vel con- filii Portugalliæ Regis litteris intelligimus fratres
servandæ, tamque necessario functum esse offi- quoque Sancti Dominici et Sancti Francisci si
cio, vehementer in Domino gavisi sumus ; stu- militerque Jesuitas in eadem infidelium conver
dium tuum , operam , diligentiam, religionisque sione pro sua parte sedulo laborare ; idcirco Fra
Catholicæ zelum , tum in convertendis ad verum ternitatem tuam illis benedictionem nostram im
Omnipotentis Dei cultum infidelibus, tam in his pertiri , simulque eis significare volumus, hos
qui conversi sunt, sana fidelique doctrina insti- quos pro animarum salute divinaque gloria la
tuendis, debitis in Domino laudibus commen- bores suscipiunt, præterquam quod copiosam
dantes. in coelo mercedem sunt habituri, nobis quoque
1. Fraternitati tuæ ad hæc et similia pasto- gratissimus esse .
ralis sollicitudinis munera constanter exercenda, 3. Quod autem ad ipsum Concilii tui Provin
et in custodia tibi credita perseverandum vehe- cialis librum ,ad nos missum , pertinet, nos , cum
menter hortamur ; nihil enim nobis gratius ac- congregatione fratrum nostrorum , S. R. E. car
cedere potest, quam cum intelligimus tuo cæ - dinalium , quos ejusmodi Conciliorum examini
terorumque fratrum coepiscoporum nostrorum præposuimus, legendum dedimus, ut, siquid in
labore ac vigilantia novos quotidie animarum eo corrigendum sit, diligenter considerent.Quod
fructus in æterna horrea afferri , novosque Ec- enim illi fecerint, tum Fraternitatem tuam de
clesiæ Catholicae palmites crescere. Quorum omnibus rebus certiorem fieri curabimus . Omni
quidem tuorum laborum quamvis amplissimum potens Deus te, venerabilis in Christo frater ,pro .

æternæ beatitudinis præmium in cælo tibi re- nobis orantem custodiat.

positum sit, illud quod etiam omnibus bonis fi- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub an
delibusque Omnipotentis Dei ministris paratum nulo Piscatoris, die prima Januarii MDLXX,
est ; tamen nos ipsi quoque tuis honestis desi- Pontificatus nostri anno quarto ( 1 de janeiro de
deriis satisfacere, tibique quaecumque cum Do- | 1570 ).
1 Apostolicarum Pii V , etc., pag. 256.

1
 Facultas episcopis Indiarum utendi in confectione sacri chrismatis certo liquore seu succo
in locum balsami

PIUS PAPA V
AD PERPETUAM REI MEMORIAN "

Sanctas
Digna reddimur attentione solliciti , illa ad ex- clinati, tam archiepiscopis, quam episcopis illa- An.1571Chr
Pius V auditionis gratiam admittere vota, per quæ in rum partium , et pro tempore in ipsis partibus
necessitatibus in sacramentorum confectione oc- commoraturis antistibus, ut de cætero perpetuis
currit, et consuli possit. futuris temporibus, in confectione sancti chris
1. Exposituin siquidem nobis fuit quod in matis, dicto liquore seu succo, in locum balsa
partibus Indiarum ,ubi antistites commorantur, mi, uti libere et licite possint, amplam licentiam
non invenitur, nec inveniri potest, balsamus vel et facultatem , Apostolica auctoritate , tenore
oleum ex balsamo, ad conficiendum sanctum præsentium, concedimus et desuper indulge
chrisma necessarium, reperitur autem quidam li- mus, ac dicto sancto chrismate, cum dicto suc
quor seu succus, mira odoris fragrantia et ad co, rite tamen confecto , tantam fidem adhiben
lavanda vulnera admodum conducens, qui com- dam esse, ac si in illo balsamus intervenisset.
muniter habetur pro vero balsamo, præstat enim 3. Non obstantibus præmissis , quibusvis
effectus quos balsamum , ab Alexandria alla- Apostolicis, ac in provincialibus et synodalibus
tum, præstitisse perhibetur ; quare iidem par- Conciliis editis generalibus vel specialibus con
tium Indiarum præsules nobis humiliter sup- stitutionibus et ordinationibus, cæterisque con
plicari fecerunt, ut in præmissis de aliquo op- trariis quibuscumque.
portuno remedio providere, de benignitate Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
Apostolica dignaremur. annulo Piscatoris , die II Augusti MDLXXI,
2. Nos igitur, necessitatibus hujusmodi con- Pontificatus nostri anno sexto (2 de agosto de
sulere volentes, hujusmodi supplicationibus in- | 1571 ).
1 Bullarium privilegiorum ac diplomalum Romanorum Pontificum , etc., opera et studio Caroli Coquelines,
tom. iv, Romæ 1746, pag. 174.

29
 Indos, baptisatos vel baptisandos, cum uxor , pariter baptisata wut baptisanda , tamquam cum uxore
legitima, aliis demissis, remanere posse declarat
។

PIUS PAPA V
AD FUTURAM REI MEMORIAM :

Sanctus Romani Pontificis æqua et circumspecta pro- | lentes, motu proprio et ex certa scientia nostra An. Chr. 1
Pius V videntia, ne ea , quæ pro salubri Indorum novi- ac Apostolicæ potestalis plenitudine, ut Indi, 1571
ter ad fidem conversorum et convertendorum , sicut præfertur , baptizati et in futurum bapti
directione sanciri debent et terminari, alicujus zandi cum uxore , quæ cum ipsis baptizata fue
hesitationis scrupulo subjaceant, declarationi- rit et baptizabitur , remanere valeant tamquam
bus et aliis opportunis consuevit providere re- cum legitima uxore, aliis dimissis, Apostolica
mediis . auctoritate, tenore præsentium , declaramus ;
1. Cum itaque, sicut accepimus, Indis in sua matrimoniumque hujusmodi inter eos legitime
infidelitate manentibus plures permittanturuxo- consistere, sicque per quoscumque judices et
res, quas ipsi, etiam levissimis de causis, repu- commissarios, quavis auctoritate fungentes, su
diant: binc factum est quod, recipientibus ba- blata eis et eorum cuilibet quavis aliter judi
ptismum , permissum sit permanere cum ea candi et interpretandi facultate et auctoritate,
uxore, quæ simul cum marito baptizata existit ; judicari ac diffiniri debere: et si secus super his
et quia sæpe numero contingit illam non esse a quoquam quavis auctoritate, scienter vel igno
primam conjugem, inde tam ministri quam epis- ranter, contigerit attentari, irritum et inane de
copi gravissimis scrupulis torquentur, existi- cernimus.
mantes illud non esse verum matrimonium ; sed 3. Non obstantibus quibusvis Apostolicis, ac
quia durissimum esset separareeos ab uxoribus, in provincialibus et synodalibus Conciliis editis
cum quibus ipsi Indi baptismum susceperunt, generalibus vel specialibus constitutionibus et
maxime, quia difficillimum foret, primam con- ordinationibus, cæterisque contrariis quibus .

jugem reperire; cumque .

2. Ideo nos statui dictorum Indorum paterno Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
affectu benigne consulere, ac ipsos episcopos et annulo Piscatoris, die II Augusti MDLXXI (2
ministros ab hujusmodi scrupulis eximere vo- de agosto de 1571 ) .
1 Michael a Tugio, Bullarium Capucinorum , tom. vii, Romæ 1752, pag. 103 ; Appendix ad Bullarium
Pontificium Sac. Congreg., etc., tom. I, pag. 45.
 Natalis victoriæ pondus ostendit; epistolarum de Turcico bello ad cæteros Reges datarum exemplo
mittit; easque epistolas per nuntios, qui rem bene jurent, ad illos perferendos curat

PIUS PAPA V

Charissimo in Christo filio Sebastiano, Lusitaniæ Regi, Salutem et Apostolicam Benedictionen ?

Sanclas Maximam et gloriosissimam de Turcis rela- | exemplis, quæ cum hisce ad te mittimus, pote- An. Chr .
1571
Pius V tam victoriam , Omnipotentis Dei benignitate nu- ris intelligere.
per nobis concessam , de qua superioribus die- 2. Quocirca abs te etiam atque etiam peti
bus, per litteras nostras , Magestatem tuam cer- mus, ut eisdem litteris nostris tua quoque (si
tiorem fecimus, universæ Christianæ reipublicæ commodum id esse judicaveris) ad eosdem Re
tanto adjumento futuram esse confidimus, ut ges ac Principes magna efficacitate scriptas ve
nihil in eo genere majus sane poscit unquam ex- lis adjungere curareque diligentissime, ut illæ
cogitari; si modo posthac tam opportunam rei per homines, ejus tantum rei causa missos, qui
bene gerendæ occasionem Christiani Principes et virtute et eloquentia sua rem conficiendam
atque alii ipsis hostibus finitimi Reges minime procurare valeant, summa fide ad ipsorum Re
negligant autabjiciant, quin potius, qua par est, gum ac Principum unumquemque sigillatim per
celeritate virtuteque eamdem arripiant, ac for- ferantur; quod quidem Magestatem tuam , tum
titer persequantur, sicque nos ullum, quod a Christianæ reipublicæ causa, tum etiam suo re
nobis proficisci possit officium , haudquaquam gnorumque suorum beneficio, libenti prompto
prætermiserimus. que animo facturam non dubitamus .
1. Nos igitur Æthiopum Persarumque Regi- Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub
bus, ac cæteris illarum gentium Principibus, annulo Piscatoris , XV kalendas Decembris
sine cunctatione prescribendum esse putavimus MDLXXI, Pontificatus nostri anno sexto ( 17 de
in eam sententiam , quam ex ipsis litterarum | novembro de 1571 ) .
1. Apostolicarum Pi V , etc., pag. 114.
 Ethiopum Regem admonet de narali victoria, eumque, ut contra Turcas bellum suscipiat, cohortatur

PIUS PAPA V
Charissimo nostro in Christo filio Medna, Regi Regum, illustri Atbiopum Regi,
Salutem et Apostolicam Benedictionem '

Sanclus Quoniam pro ea charitate, qua decet, in Do- parte capta fuit ; reliqua vero vel demersa, vel An. Chr.
Pius V mino nos valde diligimus atque æstimamus Ma- prorsus occidione deleta. Occisa præterea sunt 1571
gestatem tuam, ut pote magnum, excelsum ac triginta et amplius Turcarum millia, una cum
præpolentem Principem , ac Christianæ religio- ductoribus suis ; ac proinde nostrorum in potes
nis amantem, cumque præterea istis in oris, ad tatem venerunt, cum ingenti captivorum multi
gloriam et bonorem Dei ac Domini nostri Jesu tudine, centum et nonaginta triremes, in qui
Christi, potentiam tuam auctam esse cupiamus, bus summum eorum militiæ robur atque præ
faciendum esse duximus, ut his litteris nostris sidium inerat.
certior fieres de maxima gloriosissimaque victo- 3. Cum igitur noster hic immanissimus hos
ria, qua idem Dominus ac Redemptor noster tis omni sua classe dispoliatus, gravissimaque
Christianorum classem exercitumque nuper di- accepta clade perterre factus, ac merito fusus et
gnatus est . fractus succumbat, cumque omnis ejus ora ma
1. Etenim anno superiore Selymus, Turca- ritima nostrorum pateat excursionibus, nos ne
rum tyrannus, societatis pastorumque legibus que prætermissimus antea , neque adhuc in dies
nefario perjurii scelere violatis, neque ulla vel prætermittimus, Christianos Principes excitare
minima occasione provocatus, sed sua ipsius et impellere ad tam præclaræ nobilisque victo
sibique insita toti terrarum orbiimperitandicu- riæ fructus uberrimos percipiendos; ut et ipsi
piditate permotus, clarissimam Venetorum rem etiam in societatem adscripti, quantis maximis
publicam et Cypri regno atque insula, aliisque poterunt bellicis apparatibusac viribus instru
præterea tum terrestribus, tum maritimis locis, cti, teterrimum hostem terra marique petere,
eidem reipublicæ subjectis, hostilem in modum atque undique cingere aggrediantur.
spoliare ac diripere aggressus est. Quo quidem 4. Quocirca nos pariter hortamur Magesta
iniquo nos facinore commoti, pro ea, quam , sic tem tuam oramusque, ut posteaquam potentis
Deo disponenle, Christianæ reipublicæ curam simo Deo, Patri misericordiarum et Deo conso
gerimus, confestim animum adjecimus, et per lationis, Dominoque exercituum , de tam excel
litteras et per internuntios, ad Christianos Prin- lenti honorificaque victoria , uti nos quoque
cipes cohortandos et incitandos, nihil ut non fecimus, quas decet, gratias egeris, libenti prom
agerent, quo possent perfidissimi hujus ty- ptoque animo velis opportunissimam hanc ca
ranni furorem et insolentiam reprimere ac co- ptare occasionem crudelissimi cunctisque infe
hibere. ctissimi tyranni, ac potissimum Christiani no
2. Itaque inter Serenissimum Hispaniarum minis hostis acerrimi temeritatem , ferociam
Regem Catholicum , et nos Venetosque ipsos foe- atque superbiam compescendi. Id autem eveniet
dere percusso , ac non ita magno temporis inter- si, undecumque fieri a te potuerit, bellum in
vallo ingenti classe ædificata missaque contra eum commovendum esse decreveris, quo lon
Turcos, cum iis nonis Octobris proxime lapsis, gius latiusque fines tui possis imperii , ac simul
in Græcia , sub sinu Corinthiaco , navali pugna Christi religionem propagare. Qua quidem in
signa nostri contulerunt ; indeque tam illustrem expeditione conficienda nihil omnino dubita
gloriosamque victoriam reportarunt, ut priori- mus, quin Latini sanguini vires, opera et studia
bus sæculis similem nunquam viderint homines, Magestati tuæ sint adjumento futura.
aut etiamaudierint. Nam Turcica classis,quæ Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub
erat omni gente navium numero trecentarum annulo Piscatoris , XV kalendas Decembris
eoque amplius instructa, summisque belli præ- MDLXXI, Pontificatus nostri anno sexto (17 de
sidiis et viribus egregie communita , majori ex novembro de 1571 ) .
1 Apostolicarum Pii V, etc., pag. 425.
 Reservantur in favorem propagationis fidei in conquestis Portugallia , el nominatim in Japonia et Bra
silia, duce tertiæ partes omnium dignitatum, canonicatuum et præbendarum regnorum Portugallia ,
doctoribus aut licentiatis in theologia vel decretis, ac in defectu bachalauris et personis idoneis
repertis

PIUS PAPA V
AD PERPETUAM REI MEMORIAM 1

Sanctus Creditam nobis desuper regendæ militantis galliæ et Algarbiorû regnorum , per venerabiles An.1572Chr.
Pius V Ecclesiæ providentiam utiliter exequi, coadju- fratres Ecclesiarum earundem archiepiscopos
vante Domino, cupientes, ad ea libenter inten- et episcopos designandæ et specificandæ, cum
dimus, per quæ singulæ collegiatæ insignes, et primum post specificationem et designationem
cathedrales ac metropolitanæ Ecclesiæ , ad Al- easdem , per decessum illas et illos ad præsens
tissimi laudem et gloriam, ac Christiani populi obtinentium , vacare contigerit ; et deinde quo
utilitatem , litteratorum virorum fulciantur præ- tiescumque illorum vacatio per cessum vel de
sidiis ac alias disponimus, quo exinde homines, cessum , aut quamcumque aliam dimissionem
quorum opera etdoctrina Christiana religio am- vel amissionem illos et illas obtinentium , etiam
pliari et propagari valeat, ad litterarum studiis in aliquo ex mensibus, nobis et Romano Ponti
promptius intendendum impelli posse spera- fici, pro tempore existenti, per constitutiones
mus . nostras, etiam in Cancellaria Apostolica publi
1. Sane ex charissimi in Christo filii nostri catas, aut alias reservatis, simul vel successive,
Sebastiani, Portugalliæ et Algarbiorum Regis, pro tempore occurrerit; etiamsi ad canonicatus
insinuatione accepimus, quod pro fideCatholica et dignitates prædictas consueverit quis per ele
in India , do Japam , Brasilii, aliis suorum do- ctionem assumi , eisque cura etiam jurisdictio
miniorum et ditionis locis, propaganda, am- nalis immineat animarum , iis tantum et non aliis
plianda et conservanda viri litterarum et præ- conferri valeant, qui in theologia vel jure cano
sertim theologiæ scientia præditi plurimum nico magistri, aut doctores seu licentiati, in pu
erant necessarii , quoniam pro multitudine mes- blicis universitatibus studiorum generalium gra
sis operarii paucireperiebantur; quod, si viri, duati, et in sacris ordinibus fuerint constituti,
qui sacrarum litterarum studiis vacarent, aliqua prævio examine, per oppositionem in concursu
proponerentur præmia, quæ ipsi , tempore pro- in Ecclesiis, ubi dignitates, aut canonicatus et
cedente, assequi posse sperarent ex eo multas præbendæ vacaverint,per episcopum seu archi
ad illa capescendum invitari, sicque incolis di- episcopum , una cum dilectis filiis capitulo illius
>

ctorum locorum , barbaris et gentilibus, quoad Ecclesiæ , aut aliis litteratis et ecclesiasticis per
veri luminis, qui Christus est, agnitionem va- sonis, in synodo diæcesana eligendis etdeputan
leant commodius adduci , opportune consuli dis, publicis etiam præcedentibus edictis, in Ec
posset. clesiis ipsis ac universitatibus dictorum regno
2. Nos igitur pro nostri pastoralis officii de- rum afligendis, cum termini competentis assi
bito opportunum remedium præmissis adhibere gnatione, aliasque juxta statuta servari solita in
volentes, motu proprio, non ad alicujus super provisione canonicatuum , magistralium et do
hoc nobis oblatæ petitionis instantiam , sed de ctoralium nuncupatorum , in singulis Ecclesiis
mera deliberatione et scientia nostris, auctori - prædictis, Apostolica auctoritate, institutorum
tate Apostolica, tenore præsentium statuimus et faciendo, ita videlicet ut illi, qui majori episcopi
ordinamus quod de cætero perpetuis futuris seu archiepiscopi et capituli, aut ut præfertur,
temporibus duæ partes ex tribus omnium digni- eligendarum et deputandarum personarum suf
tatum , canonicatuumque et præbendarum sin- fragiorum numero magis idoneus fuerit judica
gularum collegiatarum insignium , cathedra- tus, collatio et provisio omnino etiam per nos
Jium et metropolitanarum Ecclesiarum Portu- | aut Romanum Pontificem , pro tempore existen
1 Bullarum collectio, etc., pag. 139.
 230

Sanctus tem, seu loci ordinarium, aut illum , ad quem ferri, et illis affecta remanere debeant, designa- An.1572Chr.
Pius V collatio pro tempore spectabit, fieri debeat;data re, specificare et annotare facere, auctoritate
vero inter aliquos in omnibus aliis paritate, dice- nostra, curent.
cesanus non diocesano , et dicecesano ex eadem 6. Hortantes nihilominus eosdem et super
civitate seu loco, in quo dignitas vel canonica- eo eorum conscientias onerantes , ut in designa
tus et præbenda fuerit, oriundus aliis præfe- tione , annotatione et specificatione prædictis
ratur. justitia distribativa ita utantur, ut singuli tam
3. Præterea cum theologica facultas, ad fidei in theologia magistri, quam decretorum docto
Catholicæ propagationem , ac gentilium ad illam res seu licentiati, quam cæteri, quibus reliqua
conversionem, illosque Christianæ religionis tertia pars dignitatum , canonicatuum etpræben
præcepta et evangelicam veritatem , aliaque ad darum , sub statuto et ordinatione hujusmodi
æternam salutem necessaria edocendum , appri- non comprehensa, erit conferenda, pinguioribus
me sit opportuna , tantum dictarum duarum ter- et minus pinguioribus dignitatibus et præbendis
tiarum partem ex dignitatibus, canonicatibus et æqualiter gaudeant.
præbendis prædictis, doctoribus seu licentiatis 7. Ac decernentes dignitates, canonicatus
in jure canonico, reliquas vero earundem dua- que et præbendas, annotatos et declaratos pro
rum tertiarum partes, per eosdem venerabiles theologis et canonistis respective, ut præfertur,
fratres archiepiscopos et episcopos etiam desi- perpetuo affecta remanere, ac quascumque spe 1
gnandas et specificandas, magistris seu licentia- ciales aut alias generales reservationes, a nobis
tis in theologia, cum primum et deinde quoties et Romanis Pontificibus, successoribus nostris,
pro tempore, ut præfertur, vacaverint, conferri aut eorum legatis, pro tempore emanatas, sta
volumus et ordinamus. tutum , ordinationem , voluntatem et concessio
4. Deficientibus autem magistris, doctoribus nem hujusmodi, ac formam prædictam impedire
aut licentiatis hujusmodi, ipsorum loco bacha- nullatenus posse aut debere, collationesque,pro
lauri formati in eisdem facultatibus, ut præfer- visiones et alias dispositiones de duabus parti 1
tur, graduati et qualificati; illis vero etiam deli- bus dignitatum , canonicatuum et præbendarum
cientibus, tunc etiam non graduati, in eisdem predictorum , postquam , ut praefertur, specifi
tamen facultatibus in aliqua universitate studii cat et annotatæ fuerint, statuto, voluntate, or
generalis studentes, aliàs tamen idonei et in sa- dinatione ac forma prædictis non observatis, qua
cris ordinibus constituti, ac servato examine per vis etiam , Apostolica auctoritate , pro tempore
oppositionem in concursu, precedentibus edi- factas, nullas, irritas et inanes, nulliusque robo
ctis, ut præmittitur, ad easdem dignitates et ca- ris vel momenti fore ; easdem quoque præsentes
nonicatus admitti, illisque conferri posse per- litteras, nullo unquam tempore, de subreptio
mittimus ; nemine autem , ut præfertur, qualifi- nis vel obreptionis vitio, aut intentionis nostræ
cato in termino per edicto præfixo comparente, vel quopiam alio defectu ,notari, impugnari vel
aut nullo ex qualificatis idoneo reperto, liceat invalidari, aut sub quibusvis similium vel dissi
ex tunc ei , ad quem collatio spectabit, vacan- milium gratiarum revocationibus, suspensioni 1
tem dignitatem , aut canonicalum et præben- bus, limitationibus, derogationibus et aliis con
dam idoneæ personæ, etiam , ut præmittitur, trariis dispositionibus compræhendi nullatenus
non qualificatæ , prævio diligenti examine, con- posse, sed semper ab illis exceptas, et quoties
ferre . illæ emanabunt, toties in pristinum , et eum , in
5. Ad hæc eisdem venerabilibus fratribus quo ante præmissa quomodolibet erant , statum
archiepiscopis et episcopis, ipsis vero episco- restitutas, repositas et plenarie reintegratas, et
pis negligentibus, eorum metropolitanis quibus de novo concessas esse ; sicque ab omnibus cen
etiam negligentibus, dilecto filio nostro Henrico, seri, et ita per quoscumque judices et commis
tituli Sanctorum quatuor coronatorum Præsby- sarios, quavis auctoritate fungentes, etiam cau
tero Cardinali, Infanti Portugalliæ , nostro et sarum palatii Apostolici auditores, ac S. R. E.
Apostolicæ Sedis de latere legato, per præsen- cardinales, sublata eis , et eorum cuilibet, qua
tes committimus, et in virtute sanctæ obedien - vis aliter judicandi facultate, judicari et difliniri
tiæ præcipimus et mandamus, ut infra annum , debere; irritum quoque et inane, si secus super
a data præsentium computandum , in singula- his, a quoquam quavis auctoritate, scienter vel
rum Ecclesiarum earundem archivis tam dictas ignoranter, contigerit attentari.
duas partes ex tribus dignitatum , canonicatuum- 8. Non obstantibus quibusvis Apostolicis,
que et præbendarum , quæ magistris in theolo- necnon in provincialibus etsynodalibusConciliis
gia , aut decretorum doctoribus seu licentiatis editis specialibus vel generalibus constitutioni
conferri de cætero debere, ut præfertur, statui- bus, ac Ecclesiarum earundem , etiam juramen
mus, quam , quæ ex dignitatibus, ac canonicati- to, confirmatione Apostolica vel quavis firmitate
bus et præbendis ipsis magistris seu licentiatis alia roboratis statutis et consuetudinibus, privi
in theologia, et quæ de cætero doctoribus con- legiis quoque, indultis et litteris Apostolicis eis !
 231

Sanctus dem Ecclesiis, illorumque præsulibus et perso- dam , super quo ejus conscientiam oneramus, An.1572Chr.
Pius V nis, sub quibuscumque tenoribus et formis, ac id omnino facere debeant et teneantur, alias di
cum quibusvis etiam derogatoriarum derogato- gnitates, canonicatusque et præbendæ eis col
riis, aliisque efficacioribus et insolitis clausulis, latæ vacare censeantur eo ipso, et aliis tamquam
irritantibusque et aliis decretis in genere vel in vacantia a nobis seu Romano Pontifice conferri,
specie, ac alias quomodolibet concessis , confir- ut præfertur, possint ; proviso tamen, ne divi
matis, approvatis et innovatis ; quibus omnibus, nus cultus detrimentum paliatur, quod uno et
etiamsi pro illorum sufficienti derogatione, de eodem tempore multi ab Ecclesiarum servitio
illis eorumque totis tenoribus specialis, specifica absentes non sint ; quodque nominati seu electi
et expressa mentio habenda, seu aliqua alia ex- ab examinatoribus prædictis, ad dignitates, ca
quisita forma ad hoc servanda foret, tenores hu- nonicatusque et præbendas, nobis et Romano
jusmodi præsentibus pro expressis habentes, Pontifici, pro tempore existenti, reservatas seu
illis alias in suo robore permansuris, hac vice affectas, infra sex menses provisiones a nobis et
dumtaxat , specialiter et expresse derogamus, Sede Apostolica impetrare, litterasque sub
cæterisque contrariis quibuscumque. plumbo desuper expedire, et jura Camera
$ 9. Volumus autem quod theologiprædicti, Apostolicæ propterea debita omnino solvere
si ante assecutionem dignitatum , canonicatuum- teneantur. Alioquin, mensibus ipsis elapsis , li
que et præbendarum hujusmodi per biennium bere per nos aut Romanum Pontificem præfatum
saltem in partibus infidelium prædictis verbum conferri valeant.
Dei non prædicaverint, illorumque conversio- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub an
nem ad Christi fidem non procuraverint, post nulo Piscatoris, die XIII Martii MDLXXII, Pon
illarum assecutionem ad prædicti Regis requi- tificatus nostri anno septimo (13 de março de
sitionem , quam primum expediens fuerit, facien- | 1572) .
 Conceditur Episcopo Cochin nsi quod , in casu racationis Primatialis Ecclesiæ Goanensis, in illam
Sedem se transferat ei hujusmodi diæcesim rigat, relicto in propria Ecclesia idoneo
ricario vel gubernatore

GREGORIUS PAPA XIII

AD PERPETUAN REI MEMORIAN "

Gregor . Pastoralis officii cura nos admonet, ut de sin -1 Ecclesiæ Goanensis, venerabilis frater nunc, et An. Chr.
XIII gularum orbis Ecclesiarum statu sollicite inqui- pro tempore existens episcopus Cochinensis,
ramus, et ne ille præsertim , quæ primates exis- vacatione hujusmodi intellecta, ad Goanensem
tunt, diuturnæ vacationis incommodis maneant Ecclesiam, cum gratia Apostolicæ benedictionis,
expositie, sedulo prospiciamus. accedere, et in ca aut ejus diocesi personaliter
1. Sane ex clarissimi in Christo filio nostri residere, et ejusdem Ecclesie Goanensis curam ,
Sebastiani, Portugalliæ et Algarbiorum Regis, regimen et administrationem suscipere debeat
insinuatione accepimus, quod quoties Goanen- et teneatur, et eandem Ecclesiam Goanensem ,
sis Ecclesia , quæ metropolis et Ecclesiarum In- donec ei fuerit per Sedem Apostolicam de pas
diæ orientalis Primas existit, vacare contigit, tore provisum , et pastor ipse ad illam valeat se
propter civitatis Goanensis ab urbe, ubi Roma conferre, in spiritualibus et temporalibus gu
nus Pontifex et plurimum resideret solet, terra bernare, dimisso apud Ecclesiam Cochinensem
marique distantiam , longamque et difficilem na- idoneo vicario seu gubernatore, ab ipso episcopo
vigationem , biennio integro , elsi post mensem deputando.
Januarii vacatio occurrit, triennio fere eam pas- 3. Eidemque episcopo Cochinensi præcipi
toris presentia, ac solatio carere opportet, cum mus, ut onus hujusmodi devote suscipiens,
breviori tempore illius vacatio ad Sedem Apos- verbi Dei prædicatione, sacrificiorum oblatione,
tolicam deferri, et pastor illi , pro tempore præ- bonorum operum exemplo, aliisque pastorali
fectus, accedere nequeat; ex eoque Ecclesiam bus muniis incumbens, gregem ,sub Ecclesia
ipsam Goanensem pastore destitutam non mo- Goanensi prædicta consistentem ,in veritate pas
dica pati in spiritualibus et temporalibus detri- cat et regat, sibique in dicta Ecclesia Goanensi
menta, horninum mores corrumpi, ecclesiasti- ejusve dicecesi , ex prædicta causa , residenti, ut
cam disciplinam relaxari, gentiliumque et infi- inibi pontificalia officia, omniaque et singula,
delium partium illarum ad Christi fidei conver- quæ archiepiscopus Goanensis de jure vel con
sionem , ab eis, qui prædicare et promulgare suetudine exercere et facere consuerit, facere,
eam illis deberent, negligi, aliaque non lavia gerere et exercere valeat ; etiamsi talia sint quæ
damna et incommoda inde exoriri;Cochinensem speciali nota designari debuissent, concedimus
vero Ecclesiam , in eisdem Indice partibus con- et indulgemus ; cumque interim ob non residen
sistentem , quæ ipsi Ecclesiæ Goanensi metro- tiam apud Ecclesiam Cochinensem censuris aut
politico jure subest, pastoris sui absentiam ad pænis contra non residentes, a sacris canonibus
tempus commodius sufferre posse , et episco- et OEcumenicis Conciliis ac per nos novissime
pum Cochinensem , in Goanensi Ecclesia resi- facto decreto inflictis minime subjacere, eadem
dendo, Ecclesiæ suæ Cochinensis indemnitati auctoritate, declaramus atque decernimus.
consulere valere, rebusque necessariis prospi- 4. Mandantes in virtute sanctæ obedientiæ
cere ejusque presentiam Ecclesiæ Goanensi plu- dilectis filiis capitulo, clero, populo atque vas
rimum fore utilem et fructuosam . sallis Ecclesiæ Goanensis hujusmodi ut dictum
2. Propterea cupientes pro muneris nobis li- episcopum Cochinensem , ad eos es causa præ
cet immeritis divinitus injuncti debito, præmis- dicta accedentem debitis cum reverentia et ho
sis incommodis occurrere , Apostolica auctori- nore excipiant, ac omnibus suis salubribus mo
tate, presentium tenore, statuimus et ordina- nitis et inandatis intendant,pareant et assistant ,
mus quod, occurrente pro tempore vacatione ac consueta et archiepiscopo Goanensi debita
1 Bullarum collectio, elc., pag. 148; Bullarium privilegiorum , etc., tom. IV, pars II, pag. 241.
 233

Gregor.
XIII
servitia, ipsi episcopo Cochinensi præstent et constitutionibus et ordinationibus , dictæque An. Chr.
exhibeant. Ecclesiæ Goanensis, juramento, confirmatione 1572
5. Acdecernentes sic in præmissis per quos- Apostolica, vel quavis firmitate alia, roboratis
cumque judices et commissarios, etiam S. R. E. statutis et consuetudinibus, privilegiis quoque,
cardinales et Sacri Palatii Apostolici auditores, indultis et litteris Apostolicis, capitulo et aliis
sublata eis et eorum cuilibet quavis aliter judi- prædictis, sub quibuscumque tenoribus et
candi et interpretandi facultate, judicari et in- formis , quomodolibet concessis, approbatis
terpretari debere, irritumque et inane, si secus et innovatis, ceterisque contrariis quibuscum
super bis a quoquam, quavis auctoritate, scien- que.
ter vel ignoranter, contigerit attentari. Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub an
6. Non obstantibus quibusvis Apostolicis, ac nulo Piscatoris, die XIII Decembris MDLXXII,
in provincialibus, et synodalibus universalibus- Pontificatus nostri anno primo (13 de dezem
que Conciliis editis generalibus vel specialibus bro de 1572) .

!
1

30
 +

De forma appellationum in causis ecclesiasticis Indiarum

GREGORIUS PAPA XIII

AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Gregor . Exposuit debitum pastoralis officii , cui dis- | a sententiis pro tempore latis , appellari conti- An. Chr.
XIII
ponente Domino præsidemus, ut litium dispen- gerit, si prima sententia ab episcopo lata fue 1573
diis , quæ in foro ecclesiastico pro tempore rit, ad metropolitanum ; si vero prima sententia
tractantur, ea , qua fieri potest, celeritate suc- ab ipso metropolitano promulgata fuerit, ad suf
curratur . fraganeum ordinarium viciniorem appellatio in
1. Exponi sane nobis nuper fecit charissimus terponatur; cujus sententia, si prima conformis
in Christo filius noster Philippus, Rex Catholi- fuerit, vim rei judicatæ obtineat, et executioni
cus, quod in partibuscivitatum , terrarum , lo- per eum , qui eam tulerit, quacumque appella
corum et oppidorum ac dominiorum Indiarum tione non obstante, demandetur. Si vero illae
terra firmæ et insularum maris Oceani, ob lo- duæ , sive ab ordinario et metropolitano, sive a
corum a Romana Curia distantiam , difficile ad- metropolitano et ordinario viciniori latæ, con
modum rescripta Apostolica haberi quiverint, formes non fuerint, tunc ad alterum metropo
ac propterea appellationes, quæ a quibusvis sen- litanum vel episcopum , a quo primo fuit lata
tentiis in causis, tam criminalibus, quam civili- sententia, viciniorem ejusdem provinciæ, appel
bus, ac aliis quibuscumque forum ecclesiasti- | letur; et duas ex ipsis tribus sententiis confor
cum concernentibus, pro tempore latis, inter- mes, quas etiam vim rei judicatæ habere volu
ponuntur, difficulter admodum recipi et admitti mus, is , qui ultimo loco judicaverit, exequatur,
possunt, ac propterea incolarum prædictorum quacumque appellatione non obstante.
valde consultum fore , si duæ sententiæ ,
. quam
ut præmittitur, intentata judicia nullius prorsus
pro tempore latæ , rem judicatam facerent, et ab roboris vel momenti fore, et quascumque dein
illis amplius , non liceret appellare; quare idem ceps, modo prædicto non servato, interpositas
Philippus Rex nobis humiliter supplicari fecit, vel interponendas appellationes, nullas, irritas
ut in præmissis opportune providere, de beni- et inanes existere, sicque per quoscumque ju
gnitate Apostolica dignaremur. dices et commissarios, quavis auctoritate fun
2. Nos, qui populorum quorumlibet quietem gentes, etiam loci ordinarioset causarum Pala
et commodum , quantum cum Deo possumus, tii Apostolici auditores, sublata eis et eorum
libenter procuramus, eundem Philippum Regem cuilibet quavis aliter judicandi facultate, judi
a quibusvis excommunicationis, suspensionis et cari debere; irritum quoque et inane, si secus
interdicti, aliisque ecclesiasticis sententiis, cen- super his a quocumque, quavis auctoritate,
suris et pænis a jure vel ab homine, quavis oc- scienter vel ignoranter, contigerit attentari.
casione vel causa latis, si quibus quomodolibet 5. Non obstantibus constitutionibus, etiam
innodatus existit, ad effectum præsentium dum- municipalibus et particularibus illarum par
taxat consequendum , harum serie absolventes, tium , legibus, statutis et consuetudinibus, etiam
et absolutum fore censentes, hujusmodi suppli- juramento vel confirmationeApostolica , vel qua
cationibus inclinati; vis firmitate alia roboratis, statutis et consuetu
3. Volumus et, Apostolica auctoritate, decer- dinibus, privilegiis quoque , indultis et litteris
nimus quod in omnibus regnis, terris et domi- Apostolicis, quibusvis judicibus, tam ordinariis,
niis Indiarum et terræ firmæ et insularum maris quam delegatis, et quibusvis aliis, sub quibus
Oceani et alias , quomodocumque et qualiter- cumque tenoribus et formis, ac quibusvis dero
cumque nuncupatis, dicto Philippo Regi me- gatoriarum derogatoriis, aliisque efficacioribus
diate vel immediate subjectis, quandocumque et insolitis clausulis, irritantibus et aliis decretis
in causis, tam criminalibus, quam aliis quibus- quomodolibet concessis, confirmatis, approba
cumque forum ecclesiasticum concernentibus, tis et innovatis ; quibus omnibus, etiamsi de illis
1 Joan. de Solorzano Pereira, De Indiarum jure, etc., tom . 11, Lugduni 1672, pag. 570.
 235

Gregor.
XIII
eorumque totis tenoribus specialis, specifica et ut illarum transumptis, manu alicujus notarii An.4573Chr.
expressa mentio habenda, aut aliqua alia exqui- publici subscriptis, et sigillo cujuslibet persona
sita forma ad hoc servanda foret, tenore hujus- in dignitate ecclesiastica constitutæ munitis, ea
modi præsentium pro expressis habitis, illis dem prorsus fides adhibeatur, quæ ipsis origi
alias in suo robore permansuris, hac vice dum- nalibus litteris adhiberetur, si forent exhibitæ
taxat, specialiter et expresse derogamus, cæte- vel ostensä.
risque contrariis quibuscumque. Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
6. Cæterum quia difficile foret præsentes lit- annulo Piscatoris, die XV Maii anno MDLXXIII,
teras ad singula quæque loca deferri, volumus Pontificatus nostri anno primo ( 15 de maio de
et similiter, Apostolica auctoritate, decernimus, |1573).
 Jus præsentandi ad aliqua monasterio et prioratus, a Pio IV sub aliquibus conditionibus concessum ,
et quoad ipsas a Pio V moderatum , post nonnullas similium concessionum revocationes ,
restituitur et de moro conceditur

GREGORIUS PAPA XIII

Charissime in Christo fili noster, Salutem el Apostolicam Benedictionem 4

Gregor . Dum intra mentis nostræ arcana revolvimus ,aut triennales, seu suorum Ordinum generales An. Chr.
XIII continuos labores, pro Jesu Christi gloria ejus- regi solita, aut a dicta Sede eligendi privilegium 1574
que Catholicæ fidei etiam usque ad partes In- in viridi observantia existens habentia , in Por
diarum maris Oceani propagatione, fidelium tugalliæ et Algarbiorum regnis prædictis tunc
animarum profectu, infidelium ad fidem Catho- et pro tempore existentia, ac erecta et erigenda ;
licam conversione, et ad Sedis Apostolicæ, uni- necnon etiam illa , in quibus nomen et titulus
versalis omnium fidelium Matris atque magis- monasterii, et prioratusac conventualitas et ordo
træ, obedientiam et reverentiam reductione, suppressa et extincta existebant, si ea in pris
per te tuosque prædecessores indefesse et inces- tinum statum restitui et reintegrari contingeret
santer impensos, pro his opportune et feliciter per cessum vel decessum , seu alias quomodoli
gestis, dignum profecto debitumque fore cen- bet, etiam apud Sedem prædictam , ex quorum
semus, ut quæ tibi successoribusque tuis , ab cumque personis, etiam commenda cessante aut
hac Sancta Sede benigne præmissorum merito- unione dissoluta, pro tempore vacantia, perso
rum tuorum intuitu concessa fuerunt, ea nos, nas habiles et idoneas , per Pium prædecesso
quibuscumque impedimentis sublatis, illibata rem et pro tempore existentem Romanum Pon
præservemus. tificem , ad nominationem seu præsentationem
1. Sane alias postquam felicis recordationis prædictam , et non alias in ipsorum monasterio
>

Pius Papa IV, prædecessor noster, considerans rum abbates præficiendas, et de dictis priora
plurimum expedire utmonasteriis et prioratibus tibus providendas, Pio prædecessori et Romano
regnorum Portugalliae et Algarbiorum personæ Pontifici pro tempore existenti.
religione ac doctrina necnon bonis moribus præ- 2. Ita tamen quod liceret Pio prædecessori,
ditæ , quæ sua doctrina et fidei zelo errores et et pro tempore existenti Romano Pontifici, oc
hæreses confutare valerent, præficerentur et currente vacatione monasteriorum et priora
præessent , monasteriorum et prioratuum hu- tuum, non tamen illorum , quorum nominatio
jusmodi salubri statui, illorumque conservationi eidem Regi jam tunc reservata seu concessa , et
et manutentioni consulere volens, ex certis tunc in cujus possessione seu quasi nominandi ipse
expressis rationibus et causis, ac de nonnullo- Rex existebat, per obitum illorum ultimorum
rum venerabilium fratrum nostrorum , tunc suo- possessorum , personis, Pio prædecessori , ac
rum, S. R. E. cardinalium , cum quibus id com- pro tempore existenti Romano Pontifici bene
municavit, consilio rationabiliter motus, motu visis, ac per eum quandocumque nominandis
proprio, non ad alicujus sibi super eo oblatæ quascumque pensiones annuas usque ad sum
petitionis instantiam , sed mera sua deliberatione, mam medietatis omnium et singulorum fru
tibi tuisque successoribus in perpetuum jus no- ctuum , reddituum, proventuum , jurium , obven
minandi seu præsentandi ad quæcumque mo- tionum et emolumentorum singulorum monas
nasteria, etiam de quibus consistorialiter dis - teriorum et prioratuum eorundem ascendentes
poni consueverat seu debebat; necnon priora- super fructibus, redditibus, proventibus, juri
tus, etiam conventuales, etiam exempta et Sedi bus, obventionibus et emolumentis hujusmodi,
prædictæ immediate subjecta, etiam Sancti Au- etiamsi super illis alia pensiones aliis assignatæ
gustini et Sancti Benedicti ac Cisterciensis et existerent, dummodo medietatem non excede
aliorum Ordinum quorumcumque, non tamen rent, personis ipsis quoad viverent, vel earum
per abbates seu priores annales vel biennales procuratoribus legitimis per eos, de quorum
1 Bullarum collectio, elc ., pag. 153.
 237

Gregor. personis eisdem monasteriis provideri , et qui- cessiones et facultates præsentandi, nominandi An.1574Chr.
XIII bus prioratus hujusmodi conferri contingeret, et eligendi, seu consensum præstandi ad quas
ut præfertur, et successores suos prioratus et cumque cathedrales, etiam metropolitanas Ec
monasteria hujusmodi pro tempore obtinentes clesias et monasteria, dum pro tempore vaca
annis singulis in locis et terminis per Pium præ- rent, in quibus duarum ex tribus partibus car
decessorem , et pro tempore existentem Roma- dinalium , juxta formam capitulorum , per præ
num Pontificem , desuper statuendis, ac sub dictum Pium IV prædecessorem in Conclavi, in
sententiis, censuris et pænis ecclesiasticis in quo idem Pius IV prædecessor, divina favente
similibus apponi solitis integre persolvendas; clementia, ad summi Apostolatus apicem assum
seu si Pio, et pro tempore existenti Romano ptus fuerat, pro bono et felici futuri Pontificatus
Pontifici, videretur, medietatem omnium et sin regimine confectorum et subscriptorum ; et de
gulorum fructuum , reddituum , proventuum , inde post ipsius Pii IV prædecessoris assumptio
jurium , obventionum et emolumentum prædi- nem approbatorum , consensus minime adhibi
ctorum loco pensionis annuæ, propria auctori- lus fuerat; quibusvis etiam Regibus, ducibus,
tate, annis singulis, per personas per Pium præ- marchionibus et aliis personis, quacumque au
>

decessorem , ac pro tempore existentem Ponti- ctoritate et excellentia fulgentibus, ex quibus

ficem , nominandas prædictas , etiam quoad cumque etiam necessario exprimendis causis,
viverent, absque alio tui ex tunc in eo consen- ac alias quomodolibet per ipsum prædecessorem
tientis, seu pro tempore existentis Regis, aut factas, de fratrum suorum consilio et ex certa
ad monasteria et prioratus hujusmodi promo- sua scientia, per alias revocaveral, cassaverat et
vendorum desuper requirendo seu præstando annullaverat, ac pro nullis, cassis, irritis et in
consensu , percipiendam , exigendam et levan- fectis haberi voluerat.
dam , ac in suos usus et utilitatem converten- 4. Cum idem Pius V prædecessor accepisset
dam, cum exemptionibus, clausulis, derogatio- et ex revocatione sua hujusmodi mirum in mo
nibus, dispensationibus et alias, modis et for- dum gravatum sentire, cupiens propterea præ
mis per Pium , prædecessorem ac Pontificem, dictus Pius V, qui antea tuis in ea parte suppli
in dicta nominatione exprimendis et specifican- cationibus inclinatus, unam congregationem om
dis, reservare , constituere seu concedere et as - nium monasteriorum Ordinis Sancti Benedicti
signare, aliasque expressis tunc modo et forma eorundem regnorum erexerat et instituerat, ac
ex certa sua scientia per suas litteras perpetuo illi sic erectæ et institutæ omnia et singula dicti
concesserat et assignaverat: Ordinis monasteria univerat et incorporaverat,
3. Et successive piæ memoriæ Pius Papa V, tibi aliqua ex parte satisfacere, et ex certis aliis
etiam prædecessor noster, ex certis tunc ex- similiter tunc expressis causis, Sancti Martini
pressis causis, facultatem reservandi pensiones de Tibaens, et Sancti Andreæ de Rendufe ac
ad medietatem fructuum , reddituum , proven- Sancti Romani de Neiva prædicti Ordinis tunc
tuum , jurium , obventionum et emolumentorum vacantia, necnon reliqua ipsius Ordinis monas
singulorum monasteriorum et prioratuum præ- teria prædicta, cum primum illa vacare contin
dictorum ascendentes, seu illarum loco medie - geret, per abbates triennales regi , gubernari et
tatem eorundem fructuum , reddituum , proven- administrari debere statuit, titulumque abbatia
tuum, jurium , obventionum et emolumentorum rum perpetuarum in illis perpetuo suppressit,
hujusmodi, per eundem Pium IV prædecesso- illaque ad debitam regularem observantiam re
rem , sibi et pro tempore existenti Romano Ponti- duci mandavit. Et similiter ex iisdem seu forsan
fici, ut præfertur, reservatam ad id , ut deinceps aliis tunc etiam expressis causis, unam omnium
perpetuis futuris temporibus monasteria et prio- monasteriorum Cisterciensis Ordinis, in eodem
ratus hujusmodi, illorum vacatione, utpræfer- regno Portugalliæ consistentium , congregatio
tur, occurrente, per Pium IV prædecessorem , nem , sub certis modo et forma, etiam tunc ex
et Romanum Pontificem pro tempore existen - pressis, erexit et instituit. Quodque de cætero
tem , per pensionum reservationes, aut fructuum illa omnia, excepta tamen abbatia majori mo
9

assignationes sive concessiones, ut præfertur, nasterii de Alcobaça , Ulixbonensis diocesis ,

faciendas ultra tertiam singulorum monasterio- cujus pro tempore abbas nullam , ut idem Pius V
rum fructuum , reddituum , proventuum , ju- prædecessor acceperat, in dilectos filios
>

rium, obventionum et emolumentorum partem , conventum, ex concessione Apostolica , jurisdi

aliqua ratione vel causa , gravari non possent, ctionem habebat aut superioritatem , etiamsi de
illa in reliquis suis robore et efficacia , perma- illis consistorialiter disponi consuevisset seu de
nente, motu, scientia et auctoritate similibus, beret si tunc vacarent, aut cum primum illa per
ac de sibi tunc attributæ Apostolicæ potestatis cessum vel decessum aut quamcumque aliam
plenitudine, per quasdam reduxerat et mode- dimissionem illa obtinentium vacare continge
ratus fuerat. Etpostmodum ex certis aliis sibi ret, non nisi per abbates triennales in capi
notis et legitimis causis, omnes et singulas con- tulo generali aut alias eligendos, sub certis
 238

Gregor. modo et forma tunc expressis, regerentur etiam dictis, per ipsum Pium V prædecessorem, ut An.1574 Chr.
XIII statuit ; præfertur, unita, annexa et incorporata forent,
5. Ac postremo cum idem Pius V prædeces- nullius ad id requisito consensu, in primis, di
sor, tam ex tuis , quam aliorum fidedignorum cta auctoritate Apostolica , dissolverent; ac Or
insinuationibus, intellexisset, tam Sancti Bene- dines , quorum prius erant, ac dignitates abba
dicti et Cisterciensis prædictorum, quam San- tiales seu prioratus perpetuos, necnon statutum
cti Augustini canonicorum regularium Ordinum et dependentiam regulares in illis omnino sup
monasteria, tam ex eo quod in heremo et pro- primerent et extinguerent, illaque ex tunc, sine
cul a magnis et populosis locis sita erant, aut exi- tamen præjudicio illa tunc obtinentium , aut si
guos habebant redditus, quam etiam quia diffi- tunc vacabant, sive cum primum illa per cessum
cile erat religiosos pro tot monasteriis habitan- vel decessum aut quamcumque aliam dimissio
dis, qui , ut eos decebat, et ipse Pius V prædeces- nem vel amissionem illa obtinentium , regimine
sortotis exoptabat affectibus, monastică , regula- et administratione destitui , vel illorum commen
rem et reformatam vitam ducere, et secundum das aut administrationes cessare contingeret,
eam Altissimo famulari vellent; in regnis autem etiamsi de illis consistorialiter disponi consue
prædictis diversas SanctiDominici,Sancti Augus. visset, cum omnibus illorum juribus, redditi
tini heremitarum , carmelitarum , Societatis Jesu , bus, proventibus et obventionibus Sancti Do
Sancti Hieronymi aliarumque Religionum et Or- minici, Societatis Jesu , Sancti Augustini et car
dinum domos personis religiosis, sub regulari melitarum , necnon Sancti Hieronymi Ordinum
observantia viventibus,bonisinstructismoribus, seu Religionum fratribus hujusmodi, seu illi
ac non mediocri doctrina præditis, qui pro gen- Religioni et Ordini , aut monasterio, domui vel
tilium et aliorum infidelium , in partibus India collegio ex Ordinibus prædictis ; etiamsi in alia
orientalis, Brasilii, Guineæ et aliis locis, tibi diæcesi consisterent, cui melius id in Domino
etiam ratione Militiae Jesu Christi ejusdem Cis- convenire cognoscerent, ad hoc ut ipsorum Or
terciensis Ordinis temporali dominio subjectis, dinum superiores inibi aliquos religiosos suæ
ad fidem Catholicam conversione, ac ad dictæ professionis et Ordinis introducerent, et quoli
Sedis obedientiam et reverentiam reductione, bet anno ex illorum religiosis competentem nu
ad partes illas transmissi, magnum inibiac pro- merum , Henrici Cardinalis, ac archiepiscopi et
ficuum in vinea Domini fructum afferre omnino episcopi prædictorum arbitrio , qui ad partes In
possent reperiri ; ipse Pius V prædecessor, ex diæ , vel Brasilii, Guineæ aut aliorum locorum
his et aliis similiter tunc expressis causis, dilecto prædictorum accedere pro præmissis adimplen
filio nostro, tunc suo, Henrico, tituli Sanctorum dis annuatim tenerentur assignare, et ad id se
quatuor coronatorum Præsbytero Cardinali , in monasteria eorundem receptione obligare de
Infanti Portugalliæ , nuncupato nostro, tunc suo , berent, eadem Apostolica auctoritate, in perpe
et Sedis prædictæ in dictis regnis de latere le - tuum absque alicujus consensu omnino assigna
gato, et venerabilibus fratribus Archiepiscopo rent, concederent, donarent, unirent, applica
alia in præmissis
Bracharensi ac Episcopo Leiriensi per reliquas rent, omniaque et singula opportuna,
suas litteras dedit in mandatis, quatenus, si pro necessaria quomodolibet et ac quæ
tui parte forent requisiti, ipsi vel duo eorum , ipsi ad præmissorum executionem expedire ar
aut prædictus Henricus Cardinalis solus diligen- bitrati forent, omnino exequerentur, facerent et
ter, omnia et singula Sancti Augustini canoni disponerent, plena, libera et omnimoda facul
corum regularium , et prædictorum Sancti Be- tate, auctoritate et potestate, ipsi Henrico Car
nedicti ac Cisterciensis Ordinum monasteria dinali, ac archiepiscopo et episcopo per dictum
regnorum eorundem , per se ipsos si commode
>
Pium V prædecessorem super præmissis omni
possent, vel per idoneas personas ab ipso Hen- bus et singulis cum irritanti decreto tradita et
rico Cardinali deputandas, diligenter inspicerent attributa .
et considerarent seu inspiceret et consideraret, 7. Quarum litterarum vigore, sicut accepi
ac quæ ipsi seu dictus Henricus Cardinalis, se- mus , Henricus Cardinalis prædictus plura San
cundum conscientias suas, quas super eo one- cti Benedicti et Sancti Augustini Ordinum præ
ratas eis esse voluerat, magis idonea et apta ad dictorum monasteria et prioratus, unionibus
observantiam regularem recipiendam et in illis prædictis dissolutis, cum primum illa per ces
restituendam esse cognovissent,ea omnia ad ip- sum vel decessum illa obtinentium , aut alias
sius regularis observantiæ formam , Apostolica contingeret vacare , Ordinibus prædictis, abba
auctoritate prædicta , reducerent et reduci face- tialibusque et prioralibus titulis in illis suppres
rent ; sis et extinctis , Sancti Dominici et Societatis
6. Illorum vero quæ eis minus apta et idonea Jesu Religionibus illorumquereligiosis, sub cer
ad id visa forent, et in quibus tunc regularis non tis modo et forma , concessit, donavit, univit et
vigebat observantia, uniones, si illa Sancti Be- incorporavit, aliasque de illis disposuit et ordi
nedicti vel Cisterciensis Congregationibus præ - navit, prout in ipsius Cardinalis patentibus ple
 239

Gregor. nius dicitur contineri, et in singulis ipsorum | natus et nominandi personas idoneas ad monas- An. Chr.
XIII prædecessorum litteris prædictis plenius conti- teria et prioratus regnorum hujusmodi , tibi 4574
netur. et successoribus tuis prædictis, per dictum
8. Cum autem nos postmodum , dicto Pio V Pium IV prædecessorem , ut præfertur, reser
prædecessore, sicut Domino placuit, rebus hu- vatum et concessum , quoad illa monasteria et
manis exempto , divina favente clementia, ad prioratus, in quibus litteræ Pii V aut aliarum
summi Apostolatus apicem assumpti, in crasti- litterarum ejusdem Pii V auctoritate gesta vere
num assumptionis hujusmodi, per quandam et realiter effectum sortitæ non sunt; aut si sup
constitutionem nostram , in Cancellaria Aposto- pressa et extincta in pristinum statum restitui
lica publicatam, rationabilibus tunc suadentibus quoquo modo contigerit, cum omnibus et singu
causis, omnes uniones, annexiones et incorpo- lis in eis contentis clausulis et decretis adversus
rationes, ac suppressiones etiam perpetuas, de revocationem , cassationem et annullationem
quibuscumque monasteriis, prioratibus, digni- prædictas in omnibus et per omnia perinde, ac
tatibus, ac locis et beneficiis ecclesiasticis, per si illæ a dicto Pio V prædecessore nullatenus
cessum vel decessum aut quamvis aliam dimis- emanassent, Apostolica auctoritate, tenore præ
sionem vel amissionem vacantibus tunc seu pos- sentium , restituimus, reponimus et plenarie re
tea vacaturis, qualiacumque essent, invicem , vel integramus, ac jus prædictum revalidamus.
aliis monasteriis, mensis, prioratibus, dignita- 11. Et nihilominus te amplioris gratiæ nos
tibus, beneficiis, domibus, ac piis et aliis locis, træ favore prosequi volentes pro tua et succes
universitatibus, etiam studiorum generalium , sorum tuorum potiori cautela, tibi et pro tem
et collegiis, etiam in favorem ejusdem S. R. E. pore existenti Portugalliæ etAlgarbiorum Regi ,
cardinalium , seu Ecclesiis, monasteriis et bene- jus patronatus, et nominandi seu præsentandi
ficiis, per eos obtentis quomodolibet, Apostolica ad monasteria et prioratus, ut præfertur, quoad
vel alia quavis auctoritate factas, quæ tunc suum ea, in quibus litteræ Pii V aut aliarum littera
non erant sortitæ effectum , non tamen auctori- rum ejusdem Pii V prædecessoris auctoritate
tate Concilii Tridentini factas, ac quascumque gesta, vere et realiter effectum non sunt sorti
concessiones et mandala supersuppressionibus, tæ, aut si suppressa et extincta in pristinum sta
unionibus, annexionibus et incorporationibus, tum restitui contigerit, motu et scientia simili
ac aliis præmissis taliter faciendis revocaveri- bus ac auctoritate et tenore prædictis, perpe
mus, cassaverimus et irritaverimus, nulliusque tuo sub eisdemmet conditionibus, quibus per
decreverimus existere firmitatis, nec alicui quas- Pium IV illud reservatum et concessum fuit, de
cumque clausulas vel adjectiones in quibusvis novo reservamus et concedimus; ita tamen quod
Apostolicis litteris; etiamsi in eis decretis es- tu, et pro tempore existens Rex, personas ipsas
set illas ex tunc effectum sortitas esse, aut jus ad dicta monasteria et prioratus Ordinem dicto
quæsitum fore, quomodolibet contentas adver- rum monasteriorum expresse professas, et in
sus revocationem , cassationem et irritationem ætate legitima constitutas, infra sex menses, a
nostras prædictas voluerimus aliquatenus suffra- die vacationis hujusmodi computandos, nomi
gari. nare seu præsentare teneatis, et nos, ac Roma
9. Tuque et regni tui felici administrationi nus Pontifex pro tempore, lapsis dictis sex men
et religiosorum disciplinæ regulari conservandæ sibus et nulla facta nominatione seu præsenta
magis expedire existimes, si, dictis unionibus et tione, aut dictis personis minus idoneis existen
suppressionibus per constitutionem nostram tibus, eis monasteriis et prioratibus de aliis
jam sublatis, jus patronatus et præsentandi et personis libere providere et de illis disponere
nominandi facultas ad monasteria et prioratus possimus, et pro tempore existens Romanus
prædictos, illorum occurrente vacatione, juxta Pontifex valeat, ipsaquemonasteria et prioratus,
concessionem tibi a Pio IV, prædecessore præ- illorum vacatione , ut præfertur, occurrente,
dicto, factam , cum moderatione facultatis reser- pensionum reservationibus, aut illarum loco fru
vandi pensiones seu illorum loco fructuum re- ctuum assignationibus usque ad tertiam singu
servationes, per Pium V, prædecessorem præ- lorum monasteriorum et prioratuum eorumdem
dictum , ad tertiam partem fructuum et reddi- fructuum , reddituum , proventuum , jurium , ob
tuum prædictorum revalidaremus, ac de novo ventionum et emolumentorum hujusmodi par
concederemus . tem, juxta moderationem ejusdem Pii V præde
10. Nos , qui Catholicorum Regum vota, quæ cessoris ad favorem personarum , etiam alieni
ex religionis zelo prodire, ac ad regnorum suo genarum et, ut præfertur, qualificatarum , et
rum tranquilliorem statum tendereconspicimus, quæ pro tempore existenti Romano Pontifici
benignitate nostra , libenter prævenimus, motu bene visæ fuerint, etiamsi super illis alias pen
proprio, non ad tuam vel alterius pro té nobis siones annuas assignatas esse contingat , dum
super hoc oblatæ petitionis instantiam, sed de modo tertiam partem non excedant, per illas,
mera liberalitate ac ex certa scientia, jus patro- quoad vixerint, vel eorum procuratores legiti
 240

Gregor. mos per eos, de quorum personis ipsis monas- tandi facultate etauctoritate , judicari et diffiniri An. Chr.
1574
XIII teriis provideri, et quibus prioratus hujusmodi debere; irritum quoque et inane quicquid secus
conferri contigerit, ut præfertur, illorumque in super his a quoquam , quavis auctoritate, scien
dictis monasteriis et prioratibus successores, ter vel ignoranter, contingerit attentari .
illaque pro tempore obtinentes annis singulis in 13. Non obstantibus capitulis, etiam ut præ
locis et terminis, per nos , et Romanum Ponti- fertur, juratis et confirmatis, aliisque præmis
ficem pro tempore, statuendis, ac sub senten- sis , ac de monasteriis et prioratibus prædictis,
tiis, censuris et poenis ecclesiasticis, in similibus per nos, et Romanum Pontificem pro tempore,
apponi solitis, integre persolvendis, seu tertiam factis et faciendis reservationibus seu affectioni
fructuum , reddituum et proventuum partem bus generalibus vel specialibus ; necnon de non
uni, aut illam in plures partes divisam, loco pen- expediendis litteris cujusvis pensionis annuæ
sionis annua diversis personis, propria aucto- super fructibus alicujus beneficii, etiam motu
ritate, annis singulis, per personas prædictas, proprio, nisi de consensu , dictam pensionem
quibus pensiones hujusmodi aut fructus illarum persolvere habentis, et Lateranensis Concilii
loco reservati fuerint, etiam quoad vixerint, novissime celebrati, pensiones annuas super
absque alio tuo, et pro tempore existentis Re- fructibus mensarum abbatialium , nisi ex cessio
gis, aud ad monasteria et prioratus promoven- nis aut alia probabili causa, reservari prohiben
dorum hujusmodi, requirendo seu præstando tis, ac quibusvis aliis Cancellariæ Apostolicæ
consensu , percipiendam , exigendam et levan- regulis pro tempore editis vel edendis , ac qui
dam , ac in suos usus et utilitatem converten- busvis aliis constitutionibus et ordinationibus
dam, cum exemptionibus, clausulis, derogatio Apostolicis , necnon monasteriorum , priora
nibus, decretis et dispensationibus, ac alias tuum et Ordinum prædictorum fundationibus,
modo et forma per nos et Romanum Pontificem ac illorum juramento, confirmatione Apostolica
in earundem reservatione exprimendis et spe- vel quavis firmitate alia roboratis statutis et con
cificandis gravari possint. suetudinibus, privilegiis quoque, indultis et lit
12. Decernentes ex nunc quascumque ele- teris Apostolicis monasteriis, prioratibus et Or
ctiones, postulationes, præfectiones, commen- dinibusprædictis,illorumque conventibus, supe
das, uniones, annexiones et dispositiones de rioribus et personis ; necnon regnis et dominiis
monasteriis et prioratibus prædictis, alias quam prædictis illorumque incolis, etiam super ele
de personis, per te, et pro tempore existentem ctionibus per eosdem conventus de personis eo
Regem prædictum , ut præfertur, nominatis seu rundem regnorum oriundis, faciendis sub qui
præsentatis, etiam per nos et Romanum Ponti- buscumque tenoribus et formis, ac cum quibus
ficem quomodolibet, exceptis casibus supradi- vis etiam derogatoriarum derogatoriis, aliisque
ctis , per obreptionem et subreptionem obientas efficacioribus et insolitis clausulis ; necnon irri
et extortas censeri, ac propterea nullius roboris tantibus et aliis decretis, etiam iteratis vicibus,
vel momenti existere, personasque, quibus di- etiam motu , scientia et potestatis plenitudine
ctæ pensiones, aut illarum loco fructuum reser- similibus, etiam consistorialiter, ac alias quo
vationes, a nobis seu Romano Pontifice reser- modolibet concessis, approbatis et innovatis;
vatæ fuerint, nullo unquam tempore , per te , et quibus omnibus, etiamsi de illis eorumque to
pro tempore existentem Regem , hujusmodi, aut tis tenoribus, specialis , specifica expressa et in
eos, de quorum personis eisdem monasteriis dividua, ac de verbo ad verbum , non autem per
seu prioratibus provideri, seu in quorum favo- clausulas generales idem importantes, mentio
rem disponi contigerit, super pensionibus hu- seu quævis alia expressio habenda, aut aliqua
jusmodi, directe vel indirecte , quovis quæsito alia ad hoc exquisita forma servanda foret , te
colore, molestari , perturbari seu inquietari, ac nores hujusmodi , ac si de verbo ad verbum ,
præsentes de subreptionis vel obreptionis vitio nibil penitus omisso et forma in illis tradita ob
aut intentionis nostra, vel quopiam alio defectu servata, inserti forent, præsentibus pro suffi
notari seu impugnari nullatenus posse , ac revo- cienter expressis habentes, specialiter et ex
cationes et suspensiones nullas fore, et quoties presse derogamus, ac tam illa, quam privilegia
illas fieri contigerit, toties litteras ipsas in pris- ipsa , quoad hoc omnino suspendimus, et nemini
tinum statum restitutas, repositas, et plenarie suffragari posse volumus , cæterisque contrariis
reintegratas et de novo concessas esse; et sic quibuscumque.
per quoscumque judices, etiam commissarios, Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
etiam ipsius S. R. E. cardinales, aut causarum annulo Piscatoris, die XVI Januarii MDLXXIV,
Palatii Apostolici auditores, sublata eis et eo Pontificatus nostri anno secundo (16 de janeiro
rum cuilibet quavis aliter judicandi et interpre- de 1574).
 Antiquis Portugallia legibus, usibus et privilegiis, quamquam constitutionibus, quæ feria quinta in
Cana Domini publicantur, oppositis, uti permittit

GREGORIUS PAPA XIII

Charissime in Christo fili noster, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Grogor. Exponi nobis fecit Magestas tua ad tuam no- mentis nostræ declarationespeciali,verum etiam An. Chr.
1574
XH titiam nuper pervenisse nonnullas leges tuorum legum et privilegiorum hujusmodi usum , donec
regnorum , antiquissimo usu receptas, privile- nos consuleres, forsan interdixisti; quare nobis
giaque , tibi et prædecessoribus tuis ab Aposto- humiliter supplicari cùrasti ut, attentis præmis
lica Sede concessa , per constitutiones Apostoli- sis, leges et privilegia prædicta, in bulla Cæna
cas, feria quinta in Coena Domini publicari soli- Domini , ut præfertur, legi consueta, non com
tas, verborum ipsorum tenore inspecto, abro- prehendi, tibique et ministris tuis illis uti licere
gari, ex eoque non solum grave admodum (prout, tam tu , quam prædecessores tui, regno
præjudicium tuæ regiæ jurisdictioni inferri, rumque tuorum Reges, tuique et illorum mi
verum non posse leges ipsas aut privilegia tolli nistri hactenus fecistis) decernere et declarare,
absque maxima turbatione pacis, tranquillitatis atque regnorum tuorum paci et tranquillitate
et concordiæ, sub qua sæcularis et ecclesiasti- paterne consulere, de benignitate Apostolica di
cus status istorum regnorum ad præsens de- gnaremur.
gunt ; quodque licet existimare, ac etiam cre- 1. Cum autem , neque ex litteris Magestatis
dere potuisses, leges ipsas , quæ juxta concordias tuæ, neque ex relatione tuo nomine nobis facta,
inter Reges majores tuos et ecclesiasticum sta- intelligere potuerimus quod legibus et privile
tum supra centum et nonnulla etiam supra du- giis prædictis caveatur, adduci non potuimus
centos annos, pro tollendis controversiiset quæs- (licet alioquin animo simus erga te propensis
tionibus tunc urgentibus componendis, et pace simo), ut ea probaremus, maxime cum de ani.
confovenda initas, et illarum aliquas,Apostolica marum salute agatur, quorum nullam penitus
auctoritate roboratas , conditæ et introductæ, notitiam habemus, quam si haberemus, quod
et privilegia, quæ, ex justis et legitimis causis tibi nunc non concedemus fortasse non denega
adhuc durantibus, concessa fuerunt, attento remus; quocirca Magestatem tuam hortamur,
etiam quod leges et privilegia hujusmodi sunt ut quam primum dictas concordias, confirma
propensa, et intellecta non in offensionem aut tiones, leges et privilegia ad nos mittere cures,
diminutionem ecclesiasticæ libertatis, sed ad quibus per nos visis et paterno affectu conside
Dei servitium, regnorumque et dominiorum ratis, eam rationem inire studebimus, qua tuæ
tuorum publicum bonum, et tranquillitatem et tuorumque conscientiæ securitati et tuorum re
pacem inter status prædictos confovendam di- gnorum tranquillitati consulatur, nos benevolos
riguntur, et uti talia recepta, et hactenus paci- erga te, exhibere curabimus, ut tuæ erga nos
fice et sine ullo scandalo, videntibus et patienti- et hanc Sanctam Sedem pietatis et obedientia
bus Apostolicæ Sedis in regnis ipsis nuntiis, ob- te minime pæniteat.
servata fuerunt, sub constitutionibus prædictis 2. Interim vero Magestatis tuæ votis, quan
minimecomprehendi,nec intentionis nostræ vel tum cum Deo possumus, aliqua ex parte satis
prædecessorum nostrorum , Romanorum Ponti- facere cupientes , tibi et tuis judicibus ac minis
ficum , fuisse similes leges aut privilegia revo- tris, ut legibus prædictis et privilegiis uti , et
care, illorumve usum et executionem impedire; secundum illas et illa procedere, judicare, exe
nihilominus tamen pro tua parte erga nos et qui, prout hactenus (non tamen in contemptum )
Apostolicam Sedem, nostraque illius mandata sine controversia usi estis, dummodo sacri Con
reverentia, id tibi licere, nedum putasti, absquecilii decretis non contradicant, ad annum et ul

i Gabriel Pereira de Castro, De manu regia , Ulyssipone 1622, tom. I, pag. 42 ; Candido Mendes de Almeida ,
loc. cit ., tom. I, pars I, pag. 314.
31
 242

Gregor. terius ad nostrum et Sedis Apostolicæ benepla- novo jurisdictionem acquiri, contrariis quibus- An.1574Chr.
XIII citum , absque censurarum in dicta bulla in die cumque non obstantibus.
Conæ Domini legi consueta contentarum incur- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub an
su, valeatis, tenore præsentium, de benignitate nulo Piscatoris, die XXV Aprilis MDLXXIV,
Apostolica concedimus et indulgemus. Pontificatus nostri anno secundo (25 de abril de
3. Volumus autem per hoc nullam tibi de 1574) .
 Erectio episcopatus Macaonensis

GREGORIUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAM ·

Gregor. Super specula militantis Ecclesiæ , eo dispo- 1 pam et de Macau nuncupatas insulas , aliasque An. Chr.
XIII nente, qui cunctis imperat, et cui omnia obe- circumjacentes terras et etiam insulas ejusdem 1575
diunt, quamquam sine nostris meritis, consti- Sebastiani Regis (qui etiam Militiæ Jesu Christi,
tuti , ad universas orbis provincias, præsertim sub regula Cisterciensi, perpetuus administrator
in quibus veritas Catholicæ fidei, ad laudem et in spiritualibus et temporalibus, a dicta Sede
gloriam divini nominis majus in dies suscipit deputatus, existit) conquistæ subjectas, pluri
incrementum , aciem nostræ meditationis, more mos verbi Dei prædicatores et alios religiosos,
vigilis pastoris , quid provinciarum earundem ac doctrina insignes et probatæ vitæ viros, ad
felici statui et decori, quidve illarum incolarum verbum Deiinibi prædicandum , illarumque par
et ad illas confluentium personarum animarum tium habitatores ad fidem ipsam , extra quam
saluti congruat, contemplaturi frequenter refle- nulla est salus, alliciendos, dictorum progeni
ctimus; ac in provinciis ipsis, prout earum ne- torum suorum vestigia secutus, nullis parcens
cessitas postulat, et salus exigit animarum , no- laboribus et expensis, transmitti curasset, præ
vas episcopales sedes Ecclesiasque, pro excel- dicatorum et religiosorum virorum opera etmi
lenti Sedis Apostolicæ præeminentia, planta- nisterio, ac salutari doctrina vitaque exemplari,
mus, utper novas plantationes hujusmodi nova divina cooperante clementia, infinitæ propemo
populorum adhæsio ubique militanti Ecclesiæ dum earundem regionum gentes, divini huma
accrescat, religionisque Christianæ et Catholicæ nique juris eatenus expertes, tenebrarum fuga
fidei professio inibi validius consurgal, dilatetur tis erroribus, ad veri luminis, qui est Christus,
et floreat, ac humilia loca dignioribus titulis il- cognitionem , et sacri baptismatis lavacrum , San
lustrentur et condignis favoribus attollantur , cteque Matris Ecclesiae gremium accesserint et
illorumque incolæ et personæ honorabilium in dies magis accedant; indeque religio Chris
præsulum assistentia, regimine et doctrina suf- tiana in illis partibus adeo longe lateque propa
fulti, proficiant semper in fide, et quod in tem- getur, ut ad eos, qui inibi debiles in ipsa fide
poralibus sunt adepti, in spiritualibus non ca- adhuc sunt, confirmandos, necnon alios, qui in
reant incremento . eisdem tenebris hactenus persistunt, in gremio
1. Sane cum postquam charissimus in Christo Ecclesiæ conservandos, etad lumen fidei hujus
filius noster Sebastianus, Portugalliæ et Algar- modi alliciendos, ac eorum , quæ ordinisepisco
biorum Rex illustris, post felicissimam multo - palis sunt, exercitium in eisdem partibus, in
rum regnorum , provinciarum , insularum , civi- quibus pro missarum et aliorum divinorum of
tatum , oppidorum , portuum et locorum , vastis- ficiorum celebratione, sacramentorumque eccle
simo maris Oceani" tractu se protendentium , siasticorum administratione, aliquot cappella
concedente Domino , ipsius Sebastiani Regis et alia sacra loca, præcipue vero in loco de Ma
ejusque progenitorum virtute et auspiciis, ac- cau, dictæ de Macau insulæ , una, sub Beatæ
quisitionem et subjectionem , incolarum et habi- Mariæ invocatione, ecclesia jampridem erecta
tatorum , ad Sedisprædictæ reverentiam ac obe- et fundata, ac in eis complures ministri eccle
dientiam , reductionem , eximiæ devotionis zelo, siastici instituti reperiuntur, aliquem Catholi
desiderans cultum gloriosissimi nominis illius, cum antistitem et pastorem institui, et majora
cujus est orbis terrarum et plenitudo ejus, ac spiritualium semina plantari,dominicique ovilis
universi, qui in eo habitant, per amplius propa- septa ædificari omnino expediat.
gari, ad provinciam de China, necnon de Ja- 2. Et propterea idem Sebastianus Rex, pro

1 Bullarum collectio, etc. , pag. 172.

Japonensis imperii dismembratio a diæcesi episcopi Sinensis et erectio episcopatus Japonensis extat infra
sub Sixto V , et incipit : Hodie sanctissimus.
 244

Gregor. divini cultus inibi incremento et animarum sa- | vel consuetudine aut alias quomodolibet, facere An.1575Chr.
XIII lute, locum de Macau prædictum , qui in dicta possunt, facere libere et licite possit et debeat;
insula de Macau, percelebris tum incolarum ac moderno, et pro tempore existenti, archi
multitudine, tum etiam magno Lusitanorum et episcopo Goanensi metropolitico jure subsit,
mercatorum ac aliorum convenarum diversas cum sede et mensa, aliisque insigniis episcopa
illuc merces convehentium et conquirentium libus, necnon præeminentiis, honoribus, privi
numero, refertus et frequentatus esistit in civi- | legiis, immunitatibus et gratiis, quibus cæteræ
tatem ac ecclesiam Beatæ Mariæ hujusmodi in cathedrales Ecclesiæ regnorum et dominiorum
cathedralem Ecclesiam erigi pio affectu exoptet. prædictorum, similiter de jure vel consuetudine
3. Nos , habita super his cum fratribus nos- aut alias quomodolibet, utuntur, potiuntur et
tris deliberatione matura, de illorum consilio et gaudent, aut uti, potiri et gaudere poterunt
assensu, ac Apostolicæ potestatis plenitudine, quomodolibet in futurum , Apostolica auctori
præfato Sebastiano Rege super hoc nobis per tate, tenore præsentium , perpetuo erigimus et
suas litteras humiliter supplicante , ad Omnipo- instituimus.
tentis Dei laudem et gloriosissimæ ejus Genitri- 5. Ac eidem sic erecte et institutae ecclesiae
cis Virginis Mariæ , totiusque triumphantis Ec- locum de Macau prædictum in civitatem , ut
clesiæ gloriam et ejusdem fidei exaltationem , præfertur, erectum pro civitate, ac totam pro
locum de Macau prædictum civitatis nomine, vinciam Chinarum , necnon de Japam et de Ma
titulo et honore decoramus, ac illum in civita- cau insulas prædictas, cum aliis adjacentibus
tem , quæ Macaonensis nuncupetur, et in ea insulis et terris, earumque castris , villis, locis,
præfatam ecclesiam Beatæ Mariæ in cathedra- territoriis et districtibus, per ipsum Sebastia
lem Ecclesiam , sub invocatione ejusdem Beatæ num Regem , seu personam vel personas ad hoc
Mariæ , pro uno episcopo, Macaonensi nuncu- ab eo specialiter nominandas et deputandas,
pando, qui illi præsit, et ipsam ecclesiam Beatæ specificandis et statuendis pro dicecesi; necnon
Mariæ scu illius structuras et ædificia ampliari, ecclesiasticas pro clero et seculares personas in
ac ad formam cathedralis Ecclesiæ redigi faciat ; civitate et dicecesi hujusmodi, pro tempore de
necnon in ea et dicta civitate ac ejusdem Eccle- gentes, pro illius populo, de consilio eorundem
siæ infrascripta diæcesi tot dignitates, ac cano- fratrum , et potestatis plenitudine similibus, di
nicatus et præbendas, aliaque beneficia eccle- cta auctoritate, etiam perpetuo concedimus et
siastica, cum cura et sine cura , quot inibi pro assignamus, civitatemque et diæcesim , ac cle
divino cultu et dictæ Ecclesiæ Macaonensis ser- rum ct populum hujusmodi episcopo Macao
vitio ac ecclesiastici cleri decore, prædicto epis- nensi, quoad episcopalem , et archiepiscopo
copo videbuntur convenire, de prædicti Sebas- Goano , pro tempore existentibus, quoad metro
tiani, et pro tempore existentis Portugalliæ et politanam ordinariam jurisdictionem et superio
Algarbiorum Regis, consilio et assensu, ac præ- ritatem , de ipsorum fratrum consilio et potes
via eorum congrua dotatione, quam primum tatis plenitudine paribus, eadem auctoritate si
fieri poterit, erigat, et interim tres ecclesiasticas militer, perpetuo subjicimus.
personas, in sacris ordinibus constitutas , et per 6. Necnon mensæ episcopali Macaonensi
Sebastianum , et pro tempore existentem Regem , hujusmodi, pro ejus dote , redditus annuos
præfatos propriis redditibus congrue sustentan- quingentorum cruciatorum monetæ , in regno
das, quæ Ecclesiæ Macaonensi prædictæ inser- Portugallia cursum habentium , summam qua
viant, eligat , illarumque opera et auxilio ipse dringentorum ducatorum auri de camera consti.
episcopus Macaonensis infideles et alias barba- tuentium , per ipsum Sebastianum Regem , ex
ras gentes, ad cultum veræ fidei, hujusmodi redditibus annuis, ad eum etiam uti adminis
convertat, et conversos in eadem fide instituat tratorem Militiæ hujusmodi in dictis provincia,
et confirmet, eisque baptismi gratiam impendat, insulis et terris assignandos, ex tunc prout ex
et tam illis sic conversis, quam omnibus aliis ea die et e contra postquam assignati fuerint,
Christifidelibus, in civitate et dicecesi hujus- ut præfertur, dicta auctoritate, etiam perpetuo
modi pro tempore degentibus et ad eas decli- applicamus et appropriamus.
nantibus, sacramenta ecclesiastica ministret, ac 7. Et insuper Sebastiano, et pro tempore
ministrari faciat et procuret, aliaque spiritualia, existenti Regi præfato, jus patronatus, et præ
prout ad ejusdem divini cultus augmentum et sentandi ad Ecclesiam Macaonensem , videlicet
animarum salutem , etiam expedire cognoverit, nobis , et pro tempore existenti Romano Ponti
conferat et seminet . fici, infra biennium , ob locorum distantiam, tam
4. Necnon episcopalem jurisdictionem , ac hac prima vice, quam quoties illam deinceps,
auctoritatem et potestatem exerceat, omniaque quovis modo, etiam apud Sedem prædictam va
et singula, quæ alii in Portugalliæ et Algarbio- care contigerit, per nos, et pro tempore exis
rum regnis et dominiis constituti episcopi in tentem Romanum Pontificem , hujusmodi in
suis ecclesiis, civitatibus et diæcesibus, de jure ejusdem Ecclesiæ Macaonensis episcopum et
 245

Gregor. pastorem , ad præsentationem hujusmodi et non efficaciæ et momenti fore, sicque per quoscum- An. Chr.
XIII alias præficiendum ; ad majorem vero post pon- que judices et commissarios, quavis auctoritate
tificalem , ac principales et alias dignitates, ca- fungentes, sublata eis et eorum cuilibet quavis
nonicatus et præbendas; necnon beneficia eri- aliter judicandi et interpretandi facultate et au
genda, et per Sebastianum , et pro tempore exis- ctoritate, judicari et diffiniri debere; irritum
tentem Regem præfatum , dotanda , tam ab quoque et inane, si secus super his a quoquam ,
eorum primæva erectione hujusmodi, postquam quavis auctoritate, scienter vel ignoranter, con
erecta et dotata fuerint, quam ex tuncdeinceps tigerit attentari.
quoties illa, quibusvis modis et ex quorumcum- 9. Non obstantibus constitutionibus et ordi
que personis, etiam apud Sedem eandem , pro nationibus Apostolicis, necnon Militiæ prædictæ
tempore vacare contigerit, episcopo Macaonensi, juramento, confirmatione Apostolica vel quavis
pro tempore existenti , præfato idoneas personas firmitate alia roboratis statutis et consuetudini
similiter per eum ad præsentationem hujusmodi bus, cæterisque contrariis quibuscumque.
in ipsisdignitatibus, canonicatibuset præbendis 10. Nulli ergo omnino hominum liceathanc
ac beneficiis instituendas, dicta auctoritate pa- paginam nostræ decorationis, erectionis, insti
riter, perpetuo reservamus et concedimus. tutionis , concessionum , assignationis , subje
8. Decernentes jus patronatus, et præsen- ctionis, applicationis, appropriationis, reserva
tandi hujusmodi Sebastiano, et pro tempore tionis etdecreti infringere, vel ei ausu temerario
existenti Regi præfato, ex meris fundationibus contraire . Siquis autem hoc attentare præsum
et dotationibus competere, illique etiam per Se- pserit, indignationem Omnipotentis Dei, ac Bea
dem prædictam quacumque ratione derogari non torum Petri et Pauli, Apostolorum ejus, se no
posse, nec derogatum censeri, nisi ipsius Se- verit incursurum .
bastiani, et pro tempore existentis Regis hujus- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
modi, ad hoc expressus accedat assensus, et si Incarnationis Dominicæ MDLXXV , kal. X Fe
aliter quoquo modo derogetur, derogationem bruarii, Pontificatus nostri anno quarto (23 de
hujusmodi cum inde secutis nullius roboris , ljaneiro de 1575) .
 Servitium Africanum , a statutis Ordinis Militiæ Cliristi definitum , commutat in servitium in classibus
navigiorum , de alto bordo mancupatorum , per tempus ad libitum magistri

GREGORIUS PAPA XIII

Charissime in Christo fili noster, Salutem el Apostolicam Benedictionem ?

Gregor . Exponi nobis nuper fecisti quod , licet in sta- compensentur, summopere desideras eos qu An.Chr.
4577
XIII lutis et stabilimentis, etiam Apostolica auctori- in classibus et navigiis prædictis, tanto tempore
tate roboratis, Militiarum in tuis Portugalliæ et continuo seu interpolato, quantum alias pro
Algarbiorum regnis dicta auctoritate instituta- bello seu triremibus hujusmodi requiritur, in
rum , quarum tu perpetuus administrator, dicta servierint, ad susceptionem habitus et assecu
auctoritate deputatus, existis, disponatur, quod tionem præceptoriarum hujusmodi, dummodo
illis dumtaxat, qui in partibus Africæ bello con- i alias qualitates circa hoc requisitas habeant, ad
tra infideles, vel saltem in triremibus ad custo- mitti posse, et habiles fieri in omnibus et per
diam et tutelam locorum maritimorum dicti re- omnia, perinde ac si in bello Africano el in tri
goi Algarbiorum instructis, per certum ad id remibus prædictis, per tempus ad id præscri
præscriptum tempus inservierunt, et nullis aliis ptum , inserviissent, ut exinde ad strenuam et
habitus regularis per milites dictarum Militia- præclaram operam in præmissis præstandam ,
rum gestari solitus exhiberi, illarumque præce et servitium incitarentur, eorumque meritorum
ptoriæ concedi et assignari possint aut debeant; agnitio aliis cadere possit in exemplum ; quare
nihilominus tamen quia infinita propemodum nobis humiliter supplicari fecisti, quatenus tibi
Turcarum , piratarum, hæreticorum et aliorum in præmissis opportune providere de benigni
infidelium multitudo longe lateque latissimo tate Apostolica dignaremur.
maris Oceani tractu divagari, illudque crebris 1. Nos igitur, pium hoc tuum desiderium
incursionibus infestare, ac Christifidelium naves, exauditione dignum censentes, et statutorum
merces et commeatus intercipere , provincias- et stabilimentorum prædictorum tenores præ
que, insulas, portus, littora el alia loca mariti- sentibus pro expressis habentes, hujusmodi
ma, temporalituo dominio subjecta, depredare, supplicationibus inclinati, statuta et stabilimenta
illarumque incolis ei habitatoribus gravia et in- prædicta, etiam ad hoc, ut persona , quæ tuo
tolerabilia damna, jacturas, neces et diras ser- jussu, in classibus et navigiis prædictis,per tan
vitutes inferre consuevit; nec malis hujusmodi tum tempus continuum seu interpolatum , quan
dictis triremibus, utpote vim tempestatum et tum alias pro bello seu triremibus hujusmodi,
procellarum , in plerisque dicti maris Oceani juxta dictarum Militiarum statuta requiritur,
partibuscooriri solitarum , ægre admodum sus- inservierint, etiamsi in bello Africano aut trire
tinentibus, de facili occurripotest; quinimo pro mibus prædictis nullam operam præstiterint,
eisdem Turcis , piratis, hæreticis et infidelibus dummodo alias qualificati fuerint, quotiescum
reprimendis propulsandisque, cogaris validas que tibi, et pro tempore existentimagno magis
classes multiplici genere grandium navigiorum tro seu administratori dictarum Militiarum , pla
de alto bordo nuncupatorum instructas, oppor- cuerit, habitum prædictum , juxta ipsius Militiæ
tunis temporibus emittere, et in illis plerosque consuetudinem , suscipere, et professionem , per
fortes et strenuos propugnatores rei militaris dictos milites emitti consuetam , expresse emit
peritia et virtute, animique magnitudine aliis tere, necnon præceptorias earundem Militiarum
bello Africano, et in triremibus hujusmodi in- alias sibi canonice conferendas recipere et , quoad
servientibus non inferiores, nec minus laboris vixerint, retinere, illarumque fructus in suos
et periculi perferentes, manutenere ; expediens- usus et utilitatem convertere libere et licite va
que, et rationi consonum existit, ut quos labor leant, ac alias ad hoc habiles existant in omni
et rei bene gerendæ zelus adequat, paribus præ- bus et per omnia, perinde, ac si bello Africano
miis et honoribus afficiantur, eorumque merita | et in triremibus prædictis statuto ad id tempore
Lour. Pires de Carvalho, loc. cit., tom. I, pag. 547.
 247

Gregor.
XIII
inserviissent, Apostolicaauctoritate, tenore præ- | bus ac aliis personis, sub quibuscumque tenori- An. Chr.
sentium , perpetuo extendimus et ampliamus. bus et formis, ac cum quibusvis etiam deroga- 1577
2. Et nihilominus tibi, et pro tempore exis- toriarum derogatoriis, aliisque efficacioribus et
tenti magistro seu administratori præfato, ha- insolitis clausulis, necnon irritantibus et aliis
bitum prædictum eisdem personis exhibendi, decretis in genere vel in specie , per nos, seu
et ab illis regularem professionem hujusmodi, quoscumque alios Romanos Pontifices præde
si illam sponte emittere voluerint, recipiendi et cessores nostros , aut Sedem Apostolicam , etiam
admittendi , ac ipsis quascumque præceptorias ad pro tempore existentium Regum Portugal
earundem Militiarum concedendi et assignandi, liæ instantiam , vel cum motu proprio et ex certa
ac tempus inserviendi in navigiis hujusmodi, scientia, ac alias quomodolibet concessa , appro
quoties expediens tibi et dicto magistro seu ad- batis et innovatis; quibus omnibus, etiamsi de
ministratori visum fuerit, extendendi plenam, illis eorumque totis tenoribus,specialis, speci
liberam et omnimodam facultatem et potesta- fica, expressa et individua , ac de verbo ad ver
tem, auctoritate et tenore prædictis, etiam per- bum, non autem per clausulas generales idem
petuo concedimus et elargimur; ac cum Mages- importantes mentio, seu quævis alia expressio
tate tua, necnon pro tempore existenti magno habenda, aut aliqua exquisita forma ad hoc ser
magistro seu administratore et personis prædi- vanda esset, tenores hujusmodi, ac si de verbo
ctis, quatenus opus sit, desuper dispensamus. ad verbum nihil penitus omisso, et forma in
3. Non obstantibus præmissis ac constitutio- illis tradita observata, inserti forent, præsenti
nibus et ordinationibus Apostolicis, necnon præ- bus pro expressis habentes, illis alias in suo ro
dictis et aliis Militiarum earundem, etiam jura- bore permansuris,hac vice dumtaxat, specialiter
mento, confirmatione Apostolica ,vel quavis fir- et expresse derogamus, cæterisque contrariis
mitate alia , roboratis statutis etconsuetudinibus, quibuscumque.
privilegiis quoque, indultis et litteris Apostoli- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
cis eis, illarumque pro tempore existenti ma- annulo Piscatoris, die XI Juni MDLXXVII, Pon
gistro seu administratori prædicto, et conventi- tificatus nostri anno sexto (11 de junho de 1577) .
 Declaratio circa extensionem juris patronatus Regum Portugallia in Indiis orientalibus et occidentalibus

DECLARATIO GREGORII XIII

Gregor. Erit etiam operæ pretium illud in memoriam sive jure dominii, sive conquistæ , ut vocant, An. Chr.
XIII redigere quod Pontifex Gregorius XIII, die 11 sive commercii et navigationis. Nomine autem 1577
Octobris anno 1577, vivæ vocis oraculo decla- Indiæ occidentalis, quicquid eodem jure Occi
ravit, in gratiis Apostolicis Societati Jesu con- dentem versus ultra Insulas Fortunatas et eas
cessis, et in posterum concedendis, nomine In- quas Tertiarias appellant, sive ad Portugalliæ,
diarum orientalium intelligi omnes regiones et sive ad reliquarum Hispaniæ provinciarum do
insulas, quæ ultra Mauritaniam versus Aus- minium pertinet.
trum et Orientem , ad Portugalliam spectant, ( 14 de outubro de 1577.)
1 Bullarium pro missionariis Societatis Jesu , Romæ 1606 ; Bullarum collectio, etc., pag. 181 .
Huic declarationi consonat quod legitur in constit. Super specula, § 1 , scilicet imperium Chinense et Japo
niæ, cum terris et insulis adjacentibus, subjecta existere conquesta Portugalliæ ; et quod habetur sequenti
constil., § 1. Eadem divisio juris reperitur in aliis litteris ejusdem Gregorii, dalis ad instantiam Infantis, postea
Regis Portugalliæ ,Henrici, S. R. È . Cardinalis, in præfato Bullario, pag. 52 : Summi Sacerdocii curam , sub
data die 13 decembris anno 1577, ubi distinguuntur regna, provinciæ et regiones remote, prædicto Sebas
tiano Regi subjectæ, ac etiam ejus pro tempore existentium Regum Portugallia conquestä Apostolica aucto
ritate concessæ. Videatur item sequens constitutio, ubi regnum de Congo dicitur Sebastiani Regis, et pro tem
pore existentium Regum Portugalliæ conquesta et ditioni , Apostolica auctoritate concessum , adhuc tamen a Rege
vassalo detentum ; ubi nota non ea tantum regna, provincias, insulas, etc., a Lusitanis aliquando occupatas,
venire sub conquestæ nomine, ut aliqui juris nostri omnino inscii voluerunt, sed etiam imperia , regna et
terras repertas a Lusitanis, ut sunt China et Japonia, et alia regna, provinciæ et terræ a Lusitanis repertæ ;
pro cujus intelligentia consule Leonem X supra constit. Præcelsæ devotionis, præsertim in $ 54, pag. 106 ;
item Pium V litteris Cum ex venerabilis, $ 4, et Creditam nobis, § 1. Nota insuper imperia, regna , etc., a
Lusitanis tantum reperta et nunquam subacta, non solum dici a Romanis Pontificibus conquesta , sed etiam
ditionis Regum Portugalliæ .
 Facultas dispensandi cum incolis et habitatoribus regni de Congo, qui contraxerunt, wel clandestine,
vel non obstante impedimento consanguinitatis aut affinitatis seu cognationis spiritualis

GREGORIUS PAPA XIII

Charissime in Christo fili noster, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Gregor. Cunctorum Christifidelium , præsertim neo- , præfertur, conversorum statui et imbecillitati, An. Chr.
XIII phytorum , statui et animarum saluti intenden- animarumque saluti ac alias in præmissis oppor- 1577
tes, illis nonnunquam ea ex Apostolicæ potes- tune providere, de benignitate Apostolica digna
tatis plenitudine specialiter indulgemus, quæ remur.
sacrorum canonum decreta prudenti consilio ge- 4. Nos illius vices gerentes in terris, cujus
neraliter interdicunt. est proprium misereri semper et parcere, hu
1. Cum itaque, sicut nobis exponi fecisti, jusmodi supplicationibus inclinati, tibi tot, quot
copiosus numerus incolarum et habitatorum expedire judicaveris , personas in dignitate ec
utriusque sexus regni de Congo, tuæ et pro clesiastica, seu si tales commode haberi non po
tempore existentium Regum Portugalliæ con- terunt, saltem in præsbyteratus ordine consti
quistæ et ditioni, Apostolica auctoritate concessi, tutas sæculares, vel quorumvis Ordinum regu
adhuc tamen a gentili Rege detenti, religioso- lares, ab ordinariis locorum , vel aliis superio
rum et aliorum doctrinæ insignis probitateque ribus, quibus subsunt, approbatas ad effectum
vitæ virorum , illic per te et progenitores tuos infrascriptarum, auctoritate nostra deputandi ,
transmissorum opera et ministerio, divina etiam et illis decedentibus seu alias quomodolibet
cooperante gratia, ab infidelitatis tenebris, in deficientibus, alias loco illarum subrogandi;
quibus errabant, ad veram lucem , quæ est Chris- ipsisque sic deputatis omnes et singulos utrius
tus, et sacri baptismatis lavacrum perductus et que sexus incolas et habitatores prædictos in
conversus fuerit; ac postmodum plerique ex eis locis, in quibus nulli adhuc sunt constituti epis
divini humanique juris adhuc expertes, nec dum copi, sic post eorum conversionem , stantibus
in orthodoxa fide Ecclesiæque præceptis satis impedimentis prædictis, matrimonialiter copu
instructi vel confirmati seu alias credentes for- | latis, si hoc humiliter petierint, ab incestu reati
san id sibi (prout ante eorum conversionem hu- et excessibus hujusmodi, ac quibusvis excom
jusmodi permissum erat) licere, nulla super comunicationis, aliisque sententiis, censuris et poe
gnationis spiritualis ac consanguinitatis et alli- nis, per eos ac eorum singulos propter præmissa
nitatis graduum , quibus invicem conjuncti sunt, quomodolibet incursis, injuncta indeeis aliqua
seu se attinent, aliisque impedimentis, etiam pænitentia salutari, dicta auctoritate nostra, in
multiplicibus, dispensatione obtenta, matrimo- utroque foro absolvendi, ac cum eisdem incolis
nia inter se , contra canonicas sanctiones, etiam et habitatoribus utriusque sexus aliquo consan
forsan clandestine contraxerint, et carnali copula guinitatis vel affinitatis gradu invicem conjun
consummaverint. ctis seu se attingentibus, ut cognationis spiri
2. Ipsique in tam longinquis ac remotissimis tualis et quorumcumque a primo, ac primo et
partibus degentes, ad Sedem Apostolicam pro secundo insimul hujusmodi inferiorum consan
opportuno remedio desuper obtinendo venire, guinitatis et seu aflinitatis graduum, ac aliis ex
aut mittere commode nequeant; et si matrimo- decretorum Concilii Tridentini et sacrorum ca
nia hujusmodi dissolverentur, verisimiliter cre- nonum dispositione , vel alias provenientibus
dendum sit, ne propter prolem exinde susce- impedimentis ; necnon Apostolicis, ac in provin
ptam et diuturniorem cohabitationem , vel alias cialibus et synodalibus ac universalibus Conci
gravia scandala exoriantur. liis editis specialibus vel generalibus constitu
3. Et propterea nobis humiliter supplicari tionibus et ordinationibus, cæterisquecontrariis
feceris quatenus incolarum et habitatorum , ut nequaquam obstantibus, matrimonia hujusmo
i Bullarum collectio, etc., pag. 183.
32
 250

Gregor. di , servata forma Concilii Tridentini, de novo 5. Volumus autem quod persona a te depu- An. Chr.
XIII contrahere libere et licite valeant, eadem aucto- tandæ prædictæ incolas et habitatores hujusmodi 1577
ritate nostra , dispensandi, prolemque exinde sedulo moneant et coerceant, eisque districte
susceptam et suscipiendam legitimam decer- interdicant, ne de cætero in casibus a decretis,
nendi et nuntiandi, ac distantias graduum hu- Conciliis et sacris canonibus hujusmodi prohi
jusmodi eis non obstare declarandi, plenam , li- bitis matrimonia quoquomodo contrahere au
beram ac omnimodam facultatem , Apostolica deant vel præsumant.
auctoritate prædicta, tenore præsentium , con- Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub
cedimus et elargimur, eisdem præsentibus post annulo Piscatoris, die XV Octobris MDLXXVII,
decennium , ab illarum data computandum , mi- Pontificatus nostri anno sexto (15 de outubro
nime valituris . de 1577 ).
 Erectio episcopatus Fumayensis

CEDULA CONSISTORIALIS '

Sixtus V 1. Hodie Sanctissimus in Christo Pater et et terris, earumque castris, villis, locis, territo- An. Chr.
1588
dominus noster, dominus Sixtus, divina Pro- riis et districtibus, per ipsum Sebastianum Re
videntia, Papa V, in suo consistorio secreto , gem , seu aliorum ab eo specialiterdeputatorum ,
ut moris est, ad relationem reverendissimi do- specificandis, pro diæcesi; ac ecclesiasticas pro
mini mei Cardinalis Paleotti: considerans vigilis clero, sæculares vero personas civitatis et dice
more pastoris, quod postquam alias felicis recor- cesis hujusmodi pro populo, de simili consilio
dationis Gregorius Papa XIII prædecessor acce- concesserat et assignaverat; eidemque Sebas
perat, quod clare memorize Sebastianus, Por- tiano Regi (qui ipsam Ecclesiam sic erectam et
lugalliæ et Algarbiorum Rex, post multorum in ea certas dignitates , canonicatus, præbendas
regnorum , provinciarum , insularum , civitatum , et beneficia erigenda, congruis redditibus et
oppidorum , portuum et locorum vastissimo propriis bonis dotaverat, seu dotare intende
Oceani maris tratu se protendentium , sua ipsius bat), et pro tempore existenti Portugalliæ et
ejusque progenitorum virtute et auspiciis acqui- Algarbiorum Regi , jus patronatus, et præsen
sitionem et subjectionem incolarum et habitalo - tandi personas idoneas, pro tempore existenti,
rum ad Apostolicæ Sedis obedientiam reductio- Romano Pontifici et ipsi loci ordinario respe
nem , zelo devotionis accensus, desiderans cul- ctive, per ipsum Pontificem , in episcopum Ma
9

tum Omnipotentis Dei peramplius propagari, caonensem et ordinarium hujusmodi, in cano

ad provinciam de China, necnon de Japam etnicos et dignitates Ecclesiæ Macaonensis ad præ
de Macau nuncupatas insulas, aliasque circum- sentationem hujusmodi instituendos perpetuo
jacentes terras, plurimis verbi Dei prædicatori- reservaverat, prout in litteris Apostolicis desu
bus et aliis religiosis doctrina insignibus et pro- per confectis latius continetur.
batæ vitæ viris, ad prædicandum verbum Dei et 2. In partibus hujusmodi, præsertim vero in
habitatores ad Christi fidem alliciendos, nullis prædictis insulis de Japam , gentilium populo
parcens expensis, transmiserat, quodque viro- rum numerositate refertis, sicut Sanctitas sua,
rum prædictorum opera ac salutari doctrina vi- ex serenissimi domini Philippi, moderni Portu
tæque exemplo, Domino cooperante, infinitas galliæ et Algarbiorum Regis Catholici, insinua
propemodum regionum earundem gentes, ad tione, et oratorum quorundam Regum et prin
veri luminis agnitionem et sacri baptismatis la- cipum Japoniorum , qui dudum ad Sedem Apos
vacrum , ac Catholicæ Ecclesiæ gremium acces- tolicam accesserant, aliorumque piorum virorů,
serant, et in dies magis accedebant, et propte- relatione intellexerat, ipsius Philippi, qui alio
rea plurimum expediebat ad eas gentes adhuc rum ejus prædecessorum , Portugalliæ et Algar
debiles in fide Christiana confirmandas, et alios biorum Regum , vestigia et exempla sequens,
adhuc tunc in tenebris ambulantes, ad lumen ad illas regiones plurimos verbi Dei prædicato
fidei adducendos, in aliquo loco partium illa- res et alios doctrina et vitæ integritate insignes
rum unum episcopum constitui et deputari, qui viros, præsertim Societatis Jesu religiosos, pro
ea, quæ ordinis episcopalis erant, in eisdem par- spirituali salute animarum , præcipua quadam
tibus exerceret, ac Dominici ovilis curam susci- sollicitudine et industria assidue laborantes,
peret, ad ejusdem Sebastiani Regis supplicatio- notabili impensa, eo sæpius miserat; Christia
nem , locum de Macau civitatis nomine, titulo nam religionem , divina favente clementia, adeo
et honore decoraverat, ac illum in civitatem Ma- diffusam et propagatam esse, ut in insulis de
caonensem nuncupandam , et in ea ecclesiam Japam prædictis ultra centum et quinquaginta
Beatæ Mariæ in cathedralem pro uno episcopo Christianorum hominum millia, abjectis inde
Macaonensi nuncupando, qui illi præesset, de Satanæ tenebris, ac idolatriæ et gentilitatis er
fratrum consilio, erexerat et instituerat; eique roribus, ad Catholicam Christi fidem et Sanctæ
sic erectæ et institutæ inter alia totam provin- Matris Ecclesiae gremium feliciter conversa re
ciam Chinarum , necnon de Japam et Macau periantur.
insulas prædictas, cum illis adjacentibus insulis 3. Quodque a civitate Macaonensi prædicta,
1 Bullarum collectio , etc., pag. 187 ; Memoriale responsivo, etc., pag. 126.
 252

Sixtas V insulæ de Japam prædictæ adeo remotæ erant, | liquis universis insulis, de Japam nuncupatis, An. Chr.
ut prædictus episcopus Macaonensis ad illas illarumque territoriis, ecclesiis et personis, tam 1588
nunquam personaliter accessisset, et nequiret, sæcularibus, quam ecclesiasticis, a diocesi Ma
absque maximis incommodis, longaque et pe- caonensi, necnon ajurisdictione moderni, et pro
riculosa navigatione accedere, ac alias singulo tempore existentis, episcopi Macaonensis, per
rum vultus, uti episcopum decebat, inspicere, petuo segregavit, separavit, dismembravit et
aliasque partes et munia boni pastoris exercere, exemit; ipsumque oppidum de Funay in civi
et quamvis vellet hujusmodi iter suscipere, mi- tatem, Funayensem nuncupandam , cum juribus,
nime expediret relinqui interim præsentia sui favoribus et præeminentiis, quibus Macaonensis
pastoris orbatospopulos ipsius civitatis et diæ et aliæ civitates illarum partium , earumque ci
cesis Macaonensis in fide et religione Catholica, ves utuntur, potiuntur et gaudent, ac uti, potiri
ad quam conversi nuper fuerunt, nondum satis et gaudere poterunt in futurum .
confirmatos ; quodque eadem insulæ de Japam 5. Ac dictam ecclesiam , cui religiosi Socie
illarumque incolæ ethabitatores proprio nosce- tatis Jesu, ut prædicitur, inserviunt, in cathedra
bantur pastore indigere, qui præsentia sua, ac lem Ecclesiam , sub invocatione Bealæ Mariæ
Divino cooperante Spiritu ,pro sui pastoralis of Virginis, et in ea sedem episcopalem pro uno
ficii munere ad bonum pastorem, qui pro eis episcopo, Fanayensi nuncupando, qui eidem
animam suam posuit, ut ejus vocem audiant, et Ecclesiæ dictæque illius civitati et dicecesi pre
ingredientes pascua inveniant, reducere et lucri- sit , ipsamque ecclesiam Beatæ Mariæ seu illius
facere, ac eos qui, nondum veteri fermento ex- structuras et ædificia, de prædicti Philippi, et
purgato, in via veritatis non sunt plene et sulli- pro tempore existentis Portugalliæ et Algarbio
cienter instructi dirigere, et quos debiles inve- rum Regis, consilio et assensu , ampliari, et ad
niret in fide consolidare, dubios et vacillantes perfectam cathedralis Ecclesiæ formam redigi
confirmare, et eos, qui doctrina indiguerint, et ordinari curet; necnon in ea et dicta Funay
erudire; ordinem sacerdotalem et ministros ec- ensi civitate ejusdemque Ecclesiæ infrascripta
clesiasticos, juxta ritum Sanctae Romanae Eccle- diæcesi tot dignitates, canonicatus et præben
siæ , inibi introducere et ordinare, cæteraque das, aliaque ecclesiastica beneficia, cum cura et
pontificalia munia in illis partibus exercere pos- sine cura, quot inibi pro divino cullu et dictæ
sit et debeat. Cum præsertim in pluribus oppi- Funayensis Ecclesiæ servilio, ac ecclesiastici
dis, castris, villis et locis earundem insularum , cleri decore, ipsi episcopo Funayensi videbun
sicuti Sanctitas sua etiam acceperat, multæ ac tur convenire, de ejusdem Regis consilio et as
diversæ ecclesiæ , capellae, oratoria et sancta loca sensu , ac prævia eorum cujuslibet congrua do
fundata et erecta reperiantur, et inter cætera tatione, quamprimum fieri poterit, erigat.
in ea parte, quæ provincia de Bungo appellatur, 6. Et interim ecclesiasticas personas dictæ
sit insigne oppidum de Funay nuncupatum , Societatis Jesu , in sacris ordinibus constitutas,
quæ quidem provincia , tum incolarum multitu- et per dictum Philippum , et pro tempore exis
dine, lum etiam magno Lusitanorum et merca- tentem Portugalliæ et Algarbiorum Regem , de
torum et aliorum advenarum diversas illuc mer- cujus consensu similiter assumantur, propriis
ces convehentium , et illinc exportantium con- ipsius regis sumptibus seu redditibus congrue
cursu percelebre frequentatum existit, in eoque sustentandas, quæ Ecclesiæ prædictæ Funay
oppido sit ecclesia jampridem fundata et erecta, ensi inserviant, eligat, illarumque opera et au
in qua religiosi dictæ Societatis Jesu prædicti xilio, ipse episcopus Funayensis infideles et alias
sacramenta ecclesiastica, populo eo magna fre- barbaras gentes ad cultum veræ fidei hujusmodi
quentia concurrente, ministrare, et eidem eccle - convertat, et conversos in eadem fide instituat
siæ in divinis deservire solent ; quodque hujus- et confirmet, eisque baptismi gratiam impendat ;
modi oppidum a dicta dioecesi Macaonensi dis- et tam illis sic conversis, quam omnibus aliis
membrare et in civitatem , ecclesiam in cathe- Christifidelibus in civitate et diocesi Funayensi
dralem erigi, et in ea Catholicum antistitem et hujusmodi pro tempore degentibus et ad eas
pastorem proprium institui , ac majoraecclesias- devenientibus, sacramenta ecclesiastica minis
tica seminaria plantari,Dominicique ovilis septa tret et ministrari faciat ac procuret; aliaque spi
ædificari omnino expediret. ritualia, ut ad ejusdem divini cultus augmentun
4. Idcirco eadem Sanctitas sua , supplicante et animarum salutem , etiam expedire cognove
Philippo Rege præfato, necnon matura cum re- rit , conferat et seminet.
verendissimis dominis meis , S. R. E. cardinali- 7. Necnon episcopalem jurisdictionem , et
bus, deliberatione præhabita, de eorundem re- auctoritatem et potestatem exerceat, omniaque
verendissimorum dominorum meorum consilio et singula, quæ ordinis quoque , jurisdictionis
et assensu , ac de Apostolicæ potestatis plenitu- ac cujuscumque alterius muneris episcopalis
dine, oppidum de Funay prædictum , cum di- sunt, et quæ alii, tam in Portugalliæ et Algar
cta provincia, de Bungo nuncupata ; necnon re- biorum regnis et dominiis, quam alibicumque,
 253

Sixtas V constituti episcopi in suis ecclesiis, civitatibus nensi, pro tempore existenti , donec, ut præmit- An.1588Chr.
et dicecesibus, de jure et consuetudine vel alias titur, aliud statuatur, quoad metropoliticam or
quomodolibet, quoque dictusMacaonensis epis- dinariam jurisdictionem et superioritatem , de
copus, moderni et pro tempore existentes, si- dictorum fratrum consilio et potestatis plenitu
militer in suis civitatibus et diæcesibus, ex pri- dine paribus, etiam perpetuo subjecit.
vilegiis , gratiis, indultis ac dispensationibus 9. Necnon mensæ episcopali Funayensi hu
Apostolicis, quæcumque fuerint, etiam per lit- jusmodi, pro ejus dote redditus annuos ducen
teras Apostolicas ex desuper nominatim, et in torum millium regalium monetæ , in regno Por
specie concessas auctoritate et facultate suffulti tugalliæ cursum habentis, summam quadrin
facere, ac quibus uti solent et possunt, parifor- gentorum ducatorum auri de camera constituen
miter et æque principaliter, absque aliqua pror- tium, per ipsum Philippum Regem assignandos,
sus differentia, perinde ac si sibi quoque nomi- quam quidem summam idem Philippus Rex de
natim, et in specie concessa et expressa fuissent, suis, et pro tempore existentium Portugalliæ
etiam si talia sint, quæ specialem notam requi- et Algarbiorum Regum , hujusmodi bonis gra
rant, et sub generali concessione non veniant, tiose et irrevocabiliter ad hunc effectum dona
in sua dioecesi Funayensi facere, gerere et exer- vit et obtulit, ac solvere quotannis promisit seu
cere possit et debeat; ac dicto archiepiscopo promittit ex nunc prout ex eadem die et e con
Goanensi moderno, et pro tempore existenti, tra, postquam assignati fuerint, ut præfertur,
metropolitano jure subsit, donec et quousque similiter perpetuo applicavit et appropriavit.
aliter super hoc a Sede Apostolica fuerit statu- 10. Et insuper Philippo, et pro tempore exis
tum , sicuti etiam Ecclesia et episcopus Macao- tenti Portugalliæ et Algarbiorum Regiprædicto,
nensis subsunt, cum suis sede, mensa episco- jus patronatus, et præsentandi ad Ecclesiam
pali, cæterisque omnibus cathedralibus et pon- Funayensem videlicet Sanctitati suæ , et pro
tificalibus insignibus, ac juribus, jurisdictioni-
tempore existenti l ?omano Pontifici, infra bien
bus, prærogativis, facultatibus, privilegiis , nium , ob locorum distantiam , tam hac prima
honoribus, præeminentiis, immunitatibus, in- vicc , quam quoties illam deinceps vacare conti
dultis, favoribus et gratiis spiritualibus et tem-
gerit, per dictam Sanctitatem suam , et pro tem
poralibus, realibus et personalibus et mixtis, pore existentem Romanum Pontificem , hujus
· quibus cæteræ cathedrales Ecclesiæ regnorum modi in ejusdem Ecclesiæ Funayensis episco
et dominiorum et quorumcumque aliorum loco- pum et pastorem ad præsentationem hujusmodi
rum prædictorum , eorumque præsules et per- et non alias præficiendum ; ad majorem vero
sona, similiter de jure vel consuetudine, aut post pontificalem ac principales et alias dignita
speciali privilegio seu indulto Apostolico, vel tes, canonicatus et præbendas ;necnon beneficia
alias quomodolibet utuntur, potiuntur et gau- erigenda et per Philippum , et pro tempore exis
dent , ac uti, potiri vel gaudere poterunt in futu-
> tentem Regem prædictum , dotanda, tam ab ea
rum, de similibus consilio et Apostolicæ potes- rum primæva erectione hujusmodi, postquam
tatis plenitudine, erexit et instituit, oppidumque
erecta et dotata fuerint, quam ex tunc deinceps,
de Funay prædictum civitatis ejusque incolas quoties illa quibusvis modis et ex quarumcum
civium ; necnon ecclesiam Beatæ Mariæ prædi- que personis, etiam apud Sedem eandem vacare
ctam cathedralis Ecclesiæ honore, nomine, ti contigerit, episcopo Funayensi, pro tempore
tulo et insigniis decoravit. existenti, prædicto idoneas personas similiter
8. Ac eidem , sicut præfertur, in cathedralem per eum ad præsentationem ejusmodi in ipsis
erectæ et institutæ Ecclesiæ , oppidum de Funay dignitatibus, canonicatibus et præbendis ac be
prædictum, ut præfertur, dismembratum et se- neficiis instituendas etiam perpetuo reservavit
paratum, ac in civitatem Funayensem erectum et concessit.
pro civitate, ac de Bungo, ac reliquas universas 11. Decernens jus patronatus, et præsen
insulas et terras , de Japam nuncupatas, cum tandihujusmodi Philippo, et pro tempore exis
earum castris, villis, locis, territoriis et distri- tenti Regi prædicto, ex meris ſundatione et do
ctibus, per ipsum Philippum Regem , seu per- tatione competere, illique etiam per Sedem præ
sonam vel personas ad hoc ab eo specialiter no- dictam , etiam consistorialiter, quacumque ra
minandas et deputandas, specificandis et sta- tione derogari non posse, neque derogatum
tuendis pro diæcesi; necnon ecclesiasticas pro censeri, nisi ipsius Philippi, et pro tempore
clero et sæculares personas, in civitate et dice - existentis Regis hujusmodi, ad hoc expressus
cesi hujusmodi pro tempore degentes, pro illius accedat assensus, et si alias quoquo modo de
populo, de consilio eorundem fratrum et potes- rogetur, derogationem hujusmodi cum inde se
tatis plenitudine similibus, etiam perpetuo con- culis nullius roboris vel momenti fore; sicque
cessit et assignavit ; civitatemque, diæcesim ac per quoscumque judices et commissarios, qua
clerum ac populum hujusmodi episcopo Funay- vis auctoritate fungentes, et S. R. E. cardinales
ensi, quoad episcopalem , et archiepiscopo Goa- 1 ac causarum PalatiiApostolici auditores, sublata
 254

Sixtus v eis, etc. , judicari debere; irritumque et inane, sis haberi, litterasque super singulis præmissis An.1583Clar.
si secus, etc. simul vel ad partem , etiam in una non facta men
12. Non obstantibus Lateranensis Concilii sione de alia vel aliis, ac alias prout melius vi
novissime celebrati ab Ecclesiis membra distin- debitur, expedire possit.
gui ac dividi prohibentis, ac regula Sanctitatis In quorum fidem , præsentem cedulam , manu
suæ de non tollendo jure quæsito; necnon con- nostra subscriptam , fieri, et per secretarium
stitutionibus et ordinationibus Apostolicis, ac nostrum infrascriptum subscribi, parvique nos
Macaonensis et Funayensis Ecclesiarum prædi- tri soliti sigilli impressione muniri jussimus et
ctarum , ac dictæ Societatis Jesu etiam juramen- fecimus.
to, etc., roboratis statutis et consuetudinibus; Datum Romæ in ædibus nostræ solitæ re
quodque episcopi et capituli Macaonensis ac ar- sidentiæ , die XIX Februarii MDLXXXVIII,
chiepiscopi prædictorum consensus ad hoc non Pontificatus ejusdem Sanctissimi domini nostri
accesserit, cæterisque contrariis quibuscumque; Papæ anno tertio ( 19 de fevereiro de 1588).
quibus omnibus, etiamsi de illis, etc. Eadem
Sanctitas sua specialiter et expresse derogavit,
ac voluit illorum ac aliorum contrariorum et
circa præmissa necessario exprimendorum , A., Vicecancellarius.
etiam veriores tenores exprimi, seu pro expres Mattheus Massa , Sec .
 Cedula consistorialis de præfectione Ecclesiæ metropolitana Funayensis
pro D. Sebastiano de Moraes

CEDULA CONSISTORIALIS '

Sixtus V 1. Hodie Sanctissimus in Christo Pater et tequam ipsius Ecclesiæ possessionem adipisca- An.Chr.
dominus noster, dominus Sixtus, divina Provi- tur, professionem fidei emittere teneatur; eidem 1588
dentia, Papa V , in consistorio suo secreto, ut Ecclesiæ Funayensi in Episcopum præfecit et
moris est , ad relationem reverendissimi domini pastorem , curam et administrationem ipsius
mei Gabrielis, Cardinalis Paleotti: Ecclesiæ Fu- Ecclesiæ Funayensis sibi in spiritualibus et tem
nayensi, in partibus Indiarum orientalium con- poralibus plenarie committendo.
sistenti , quam etiam hodie Sanctitas sua in ca- 2. Non obstantibus constitutionibus et ordi
thedralem Ecclesiam , sub invocatione Beatae nationibus Apostolicis , ac dictæ Ecclesiæ Fu
Mariæ Virginis, ex certis causis, de reverendis- nayensis et Societatis prædictarum juramento,
simorum dominorum meorum , S. R. E. cardi- etc., statutis et consuetudinibus, quibus omni
nalium , consilio, Apostolica auctoritate, erexit bus etc., specialiter et expresse derogavit, cæ
et instituit, ab ejus primæva erectione hujus- terisque contrariis quibuscumque ; absolventes
modi pastoris solatio destitute, de persona ve- eundem dominum Sebastianum Electum a cen
nerabilis viri , domini Sebastiani de Moraes, suris ad effectum , etc.
præsbyteri Societatis Jesu et in provincia Por- In quorum fidem , præsentem cedulam , mea
tugalliæ ipsius Societatis provincialis, de legi- ac infrascripti secretarii manibus subscribi, ac
timo matrimonio procreati, et aliis qualitatibus mei soliti sigilli impressione muniri feci.
a jure et Concilio Tridentino requisitis præditi, Datum Romæ in ædibus meæ solitæ resi
ac alios docendum idonei; prout testimonio præ- dentiæ , die XIX mensis Februarii , anno
positi generalis dictæ Societatis apparet, quem MDLXXXVIII, Pontificatus Sanctissimidomini
Serenissimus dominus Philippus, Portugalliæ nostri Sixti Papæ V anno tertio ( 19 de fevereiro
et Algarbiorum Rex, eidem Sanctitati suæ ad de 1588) .
hoc per suas litteras præsentavit, de simili con
silio , Apostolica auctoritate , providit ipsumque
dominum Sebastianum Electum ; ac voluit ea A., Vicecancellarius.
dem Sanctitas sua quod dictus Sebastianus, an- ! Mattheus Massa, Sec.

1 Bullarum collectio, etc., pag. 100.

 Erectio episcopatus Sancti Salratoris in Congi et Angola regnis

CLEMENS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI. AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Clemens Super specula militantis Ecclesiæ, eo dispo- 1 hujusmodi omnes qualitates requisitas ita abun- An. Chr.
VIII nente Domino, qui cunctis imperat, et cui omnia de habeat, ut merito in civitatem et in cathedra- 1596
obediunt, licet immerili constituti, ad universas lem respective erigi possintet debeant.
orbis Ecclesias, locorum illorum præsertim , in 2. Nos, his et aliis rationabilibus causis ad
quibus fides Catholica, ad laudem et gloriam ducti, et tam ipsius Philippi Regis (qui, ut etiam
Domini nominis, majus in dies incrementum sus- accepimus, fidem Catholicam in dicto regno ab
cipere dignoscitur, aciem nostræ meditationis, hinc centum circiter annis plantatam non modo
more vigilis pastoris, quid locorum eorundem conservari, sed etiam magis augeri, ac oppidum
felici statui et decori, quidve illorum incolarum ipsum pro dicti regniet dilectorum filiorum ejus
et ad illas confluentium personarum animarum cleri ac universitatis, et hominum decore et am
saluti congruat, contemplaturi frequenter refle- plitudine, divinique cultus incremento ac ani
ctimus ; ac in locis ipsis, prout eorum necessitas marum salute , civitatis nomine, illiusque paro
postulat, et salus exigit animarum , Catholico - chialem ecclesiam prædictam cathedralis titulo
rumque Regum vota exposcunt, novas episco- et honore decorari exoptat), quam charissimi in
pales sedes Ecclesiasque, pro excellenti Sedis Christo filii nostri Alvari , Congi Regis illustris,
Apostolicæ præeminentia, plantamus, ut per supplicationibus inclinati,habita super his con
novas plantationes hujusmodi nova populorum templatione cum venerabilibus fratribusnostris,
adhæsio eidem militanti Ecclesia accrescat, re- S. R. E. cardinalibus, matura deliberatione,mo
ligionisque Christianæ et Catholicæ fidei profes- tu proprio, non ad alicujus nobis super hoc ob
sio inibi validius consurgal, dilatetur et floreat, latæ petitionis instantiam , sed de nostra mera
ac humilia loca dignioribus titulis illustrentur, deliberatione, et fratrum eorundem consilio et
et condignis favoribus attollantur, illorumque assensu , dequeApostolicæ potestatis plenitu
incolae et personæ , honorabilium præsulum as- dine, ad Omnipotentis Dei ejusque gloriosissima
sistentia , regimine et doctrina suffulti, proficiant Genitricis Virginis Mariae, ac totius curia coeles
semper in fide, et quod in temporalibus sint ade- tis laudem , gloriam et honorem , ac fidei Catho
pti , non careant in spiritualibus incremento . licæ exaltationem , et habitatorum ac incolarum
1. Sane, cum sicut ex insinuatione charissimi dicti regni Congi et Angolæ animarum salutem ,
in Christo filii nostri Philippi, Hispaniarum ac oppidum Sancti Salvatoris ac regnum Congi et
Portugalliæ et Algarbiorum Regis Catholici, Angolæ prædicta, cum omnibus et singulis illius
nobis nuper facta, accepimus in toto vastissimo oppidis,castris,villis, locis, districtibus, ac cle
et amplissimo regno Congi et Angolæ in Æthio- ris, personis, ecclesiis, monasteriis, prioratibus,
pia , nulla in cathedralem ecclesia adhuc erecta, præposituris et aliis piis locis ac beneficiis ec
ipsumque regnum sub dioecesi Sancti Thomæ clesiasticis, cum cura et sine cura, sæcularibus
existat ; et ob maximam itineris longitudinem et et quorumvis Ordinum regularibus, a prædicta
sacerdotum penuriam , qua dictum regnum in dioecesi Sancti Thomæ , Apostolica auctoritate,
quo triginta millia oppida circiter connumeran- tenore præsentium , perpetuo separamus et dis
tur) laborat, pro tempore existens episcopus membramus, et ab omni jurisdictione, superio
Sancti Thomæ tanti gregis sibi commissi curam ritate, correctione, visitatione, dominio et potes
nequaquam perferre valeat, in eodem autem re- tate nunc et pro tempore existentis episcopi San
gno, oppidum Sancti Salvatoris admodum insi- cti Thomæ ,eorumqueofficialis et vicarii , et quo
gne et primarium , ac in illo parochialis ecclesia, rumcûque jurių episcopo et capitulo hujusmodi
sub invocatione ejusdem Sancti Salvatoris, etiam per eos, ratione jurisdictionis et superioritatis
existat ; necnon oppidum et parochialis ecclesia prædictarum , respective debitorum ,auctoritate
1 Bullarum collectio, etc. , pag. 202 ; Memoriale responsivo, etc., pag. 73.
 257

lemens et tenore præmissis , perpetuo eximimus et to- | seu legati vel vicelegati, ejusdem Sedis faculta- An.1596Chr.
VIII taliter liberamus. tes habentem , seu ab eorum aliquo, toties quo
3. Ac oppidum Sancti Salvatoris prædictum ties opus fuerit, subdelegandos, faciendam , spe
in civitatem Sancti Salvatoris nuncupandam , cificandam et certis limilibus distinguendam ex
ipsamque parochialem ecclesiam , cujus fructus nunc prout ex tunc et e contra, postquam facta,
nulli sunt, in cathedralem Ecclesiam , sub invo- specificata et distincta fuerit, assignamus, ipsi
catione ejusdem Sancti Salvatoris, archiepiscopi quique Alberto Cardinali, et moderno, ac pro
Ulixbonensis , pro tempore existensis, suffraga- tempore existenti, legato vel vicelegato aut nun
>

neam futuram , ac in ea dignitatem , sedem et tio, seu legati vel nuntii, ejusdem Sedis facul
mensam episcopales, cum omnibus et singulis tates habenti, plenam et liberam divisionem præ
privilegiis, honoribus et insignibus debitis et dictam faciendi auctoritatem et potestatem ,
consuetis, pro uno episcopo Sancti Salvatoris etiam auctoritate et tenore præmissis, conce
nuncupando, qui illi præsideat, ac jurisdictio- dimus.
nem episcopalem , aliaque omnia et singula , quæ 5. Et insuper mensæ capituli Sancti Salva
ordinis, jurisdictionis ac cujuscumque alterius toris quingentos cruciatos ducentorum millium
muneris episcopalis sunt, habeat et exerceat, regalium monetæ regniPortugalliæ ,ac quadrin
prædictoque archiepiscopo Ulixbonensi metro- gentorum ducatorum de camera, et singulis di
politico jure subsit;ac decanatum et cantoriam , gnitatibus centum et duodecim cruciatos qua
necnon archidiaconatum , ac novem canonicatus draginta quinque millium regalium , ac nonaginta
ei totidem præbendas, pro uno decano et can- ducatorum similium ; singulis vero canonicatibus
tori, necnon archidiacono ac novem canonicis, et præbendis prædictis centum cruciatos, qua
qui in eadem Ecclesia Sancti Salvatoris inser- draginta millium regalium, et octoginta ducato
viant, ac divinis intersint, aliaque ecclesiastica rum parium summas respective constituentes
munera et functiones exerceant, ac in dicta Ec- pro eorum dote respective super redditibus re
clesia Sancti Salvatoris capitulum, cum mensa, giis dicti regni Portugalliæ , per dictum Philip
archa, sigillo et aliis capitularibus insignibus pum , et pro tempore existentem Portugalliæ
constituant, ac habitu canonicali ad instar digni- et Algarbiorum Regem , annis singulis, donec
tates obtinentium et canonicorum aliarum ca- alia æquivalens assignatio dotis fiat, integre per
thedralium Ecclesiarum illarum partium utan- solvendos, auctoritate et tenore similibus, et
tur, eisdem auctoritate et tenore simili , perpe- perpetuo applicamus et appropriamus.
tuo erigimus et instituimus; necnon oppidum 6. Postremo ipsi Philippo, et pro tempore
civitatis et parochialem ecclesiam cathedralis, existenti Portugalliæ et Algarbiorum Regi, jus
ac totum regnum hujusmodi diæcesis, incolas patronatus, et præsentandipersonam idoneam,
vero et habitatores dicti oppidi civium nomine etiam hac prima vice, ad dictam Ecclesiam San
et honore decoramus, ac episcopo, capitulo, cli Salvatoris Romano Pontifici, pro tempore
clero, civitati et diæcesi Sancti Salvatoris hu- existenti, cui per eundem Pontificem , de per
jusmodi , ipsarumque civitatis et dicecesis inco- sona ad Ecclesiam Sancti Salvatoris præsentata
lis et habitatoribus, nunc et pro tempore exis- hujusmodi, eidem Ecclesiæ Sancti Salvatoris
tentibus, ut omnibus et singulis privilegiis , ex- providere debeat; necnon et præsentandi per
emptionibus, libertatibus, immunitatibus, gra- sonas idoneas, etiam hac prima vice, ad deca
tiis, favoribus et indultis, quibus alii episcopi natum et cantoriam, necnon archidiaconatum ac
ac aliarum cathedralium Ecclesiarum capitula, canonicos et præbendas hujusmodi, quoties il
aliæque civitates et ioeceses, ac eorum clerus, los, perpetuis futuris temporibus , simul vel suc
incolæ et habitatores in genere utuntur, potiun- cessive, quibusvis modis et ex quorumcumque
tur et gaudent, ac uti , potiri et gaudere poterunt personis, etiam apud Sedem Apostolicam et in
quomodolibet in futurum , uti , potiri etgaudere mensibus Sedi Apostolicæ prædictæ reservatis
libere et licite valeant, auctoritate et tenore præ- seu affectis, aut alias quomodolibet , vacare con
dictis, indulgemus. tigerit, pro tempore existenti episcopo Sancti
4. Præterea eidem Ecclesiæ Sancti Salvato- Salvatoris, per ipsum episcopum in decanum
ris oppidum prædictum sic in civitatem ere- et cantorem , ac archidiaconum et canonicos ad
ctum hujusmodi, incolas et habitatores pro ci- præsentationem hujusmodi instituendos , eis
vitate et civibus, ac dictum regnum Congi et An- dem auctoritate et tenore pariter, perpetuo re
golæ pro diæcesi;necnon illius cleros etpopulos servamus et concedimus.
pro clero et populo, juxta divisionem per dile- 7. Decernentes jus patronatus hujusmodi
ctum filium nostrum Albertum, tituli Sanctæ Philippo et futuris Portugalliæ Regibus præ
Crucis in Hierusalem Diaconum Cardinalem , ab dictis ex meris fundatione et dotatione com
Austriu nuncupatum, modernum , et pro tem- petere, nec illi ullo unquam tempore , qua
pore existentem Apostolicæ Sedis in regno Por- cumque ratione, derogari posse, et si ei quo
tugalliæ legatum vel vicelegatum aut nuntium , quomodo derogaretur , derogationes hujusmodi
33
 258

Clemens
VIII
cum inde secutis nullius sint roboris et effi- | autem per clausulas generales idem importan- An.1596Chr.
caciæ . tes, mentio seu quævis alia expressio habenda,
8. Non obstantibus quibusvis constitutioni- aut alia exquisita forma ad hoc servanda foret,
bus et ordinationibus Apostolicis, ac Ecclesiæ eorum omnium et singulorum tenores, ac de
Sancti Thomæ hujusmodi, juramento , confirma-
> verbo ad verbum nihil penitus omisso, expri
tione Apostolica vel quavis firmitate alia robora- merentur et insererentur, præsentibus pro suf
tis, statutis et consuetudinibus, privilegiis quo- ficienter expressis et insertis habentes, illis alias
que, indultis et litteris Apostolicis, eidem Ec- in suo robore permansuris, hac vice dumtaxat,
clesiæ Sancti Thomæ , illiusque præsuli ca- specialiter et expresse derogamus, cæterisque
pitulo, et aliis superioribus et personis, sub contrariis quibuscumque .
quibuscumque tenoribus et formis, ac alias in 9. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc
contrarium quomodolibet concessis , confirmatis paginam, etc.
et innovatis; quibusomnibus et singulis, etiamsi Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
pro illorum sufficienti derogatione de illis eo- Incarnationis Dominicæ MDLXXXXVI,XIII kal .
rumque totis tenoribus, specialis, specifica, ex- Junii , Pontificatus nostri anno quinto (20 demaio
pressa et individua, ac de verbo ad verbum , non de 1596).
 Laudat Pontifex Archiepiscopum Goanum ob ejus zelum in reducendis ad fidem Catholicam Christianis
Nestorianis Ecclesia Malabaricæ

CLEMENS PAPA VIII

AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Venerabili fratri Alexio de Menezes, Archiepiscopo Goano, elc.

Clemens Multam in Domino voluptatem cepimus ex ptas, Deo lucrari studes ; id nobis pergratum An.Chr.
1599
VIII iis, quæ de tuæ Fraternitatis pietate et pastorali est ...
vigilantia , gravi nobis testimonio , relata sunt ; Benedicat Deus piis laboribus tuis, tibique
nominatim quod zelo honoris Dei et salutis ani- tribuat, ut ex tam magna messe manipulos
marum incensus in convertendis gentibus istis ' multos inferas in horreum cæleste .
ad lucem evangelicæ veritatis strenue laborat. Datum Romæ apud .
Gratulamur tibi, frater, piam hanc sedulitatem , die I Aprilis anno MDLXXXXIX , Pontificatus
qua animas, immaculati Agni sanguine redem- nostri anno octavo ( 1 de abril de 1599 ).
1 Clemens VIII binas ad Alexium de Menezes, Archiepiscopum Goanum Indiarumque Primatem , direxerat
litteras, una sub die 27 januarii an. 1594, altera vero 21 januarii an . 1597, quibus illi præcipiebat, ut Ecclesiæ
Angamalensis Malabaricæ Christianorum Nestorianorum , vacantis ob mortem Mar-Abraham , Syro -chaldæi
Præsulis, curam gereret, quamdiu proprius illius Præsul et pastor non eligeretur, atque Nestorianorum Ma
Jabarensium , quos Sancti Thomæ Christianos nuncupantur, reductionem sedulo perficeret. Cuncta ad optatum
finem perduxit Menezius, lustrata Angamalensi diæcesi, coactaque Diamperitana Synodo, quam in appendice
totius operis damus.
Antonio de Gouveia, Jornada do Arcebispo D. Fr. Aleixo de Menezes ás serras do Malabar, Lisboa 1606 ;
J. Facund. Raulin, Historia Ecclesiæ Malabaricæ , etc., Romæ 1745.
2 Hoc breve ad Alexium missum , ait Gouveia, anno 1599 ; putat tamen Raulin irrepsisse errorem, signa
tumque fuisse anno priori, scilicet 1598. Raulin, loc. cit., pag. 30.
 Reservatur Portugalliæ et Algarbiorum Regibus ratione dotis Angamalensis Ecclesiæ patronatus

CLEMENS PAPA VIII

AD PERPETUAM REI MEMORIAM '

Clemens In supremo militantis Ecclesiæ solio et Apos- | ad hoc, ut illius præsul, pro tempore existens, An. Chr.
VIII tolicæ potestatis plenitudine, summa Redempto- statum suum , juxta pontificalis dignitatis exi- 1600
ris nostri benignitate, constituti, circa prospe- gentiam , decentius tenere, et onera sibi incum
rum statum Ecclesiarum quarumlibetpropensis bentia commodius perferre valeat , redditum >

studiis intendimus, et ne Ecclesiae ipsa rerum annuum quingentorum cruciatorum monetæ in

temporalium defectu in temporalibus detrimenta regno Portugalliæ cursum habentis, summam
sustineant, earumque præsulum auctoritas viles- trecentorum septuaginta quinque ducatorum
cat, opportuna remedia adhiberi curamus, ac Ca- auri de Camera vel circa constituentium , ex In
tholicorum Regum in sublevandis Ecclesiarum diarum hujusmodi proventibus, ad eundem
et præsulum hujusmodi necessitatibus opem Philippum , ac pro tempore existentem Portu
et operam liberaliter conferentium vota condi- galliæ et Algarbiorum Regem , spectantibus et
gnis favoribus et gratiis benigne prosequimur, pertinentibus, episcopo Angamalensi, pro tem
prout locorum , rerum et personarum qualitati- pore existenti, vel procuratori suo legitimo, per
bus debite pensatis, conspicimus in Domino sa- eundem Philippum Regem ac successores suos,
lubriter expedire. Portugalliæ et Algarbiorum Reges, pro tempore
1. Cum itaque nos nuper in Ecclesia Anga- existentes, annis singulis, donec eidem Ecclesiæ
malensi , quæ in partibus Indiarum orientalium Angamalensi , de alia competenti et æquivalenti
sub dominio Regis gentilis, videlicet Cochinii, dote per Philippum Regem , aut aliquem ex suc
consistit , ac dote caret, per obitum bonæ me- cessoribus suis, hujusmodi realiter ct cum ef
>

moriæ Mar Abraham , olim Archiepiscopi An- fectu provisum fuerit, integre persolvendum
gamalensis, extra Romanam Curiam defuncti, assignare intendat, et jam forsan assignaverit.
pastoris solatio destituta , nomen et titulum 3. Nos æquum et conveniens esse censentes,
archiepiscopi ac metropolitanæ Ecclesiæ , nec ut tam pium ac propensum ipsius Philippi Regis
non sedem , dignitatem , superioritatem et præ- erga episcopum et Ecclesiam Angamalensem
eminentiam archiepiscopales, universumque jus hujusmodi affectum specialis gratiæ favore con
metropoliticum , de fratrum nostrorum consilio, foveamus et prosequamur, ejusdem Philippi
9

per alias nostras litteras perpetuo suppresseri- Regis supplicationibus in hac parte inclinati ,
mus et extinxerimus, ipsamque Ecclesiam ad eidem mensæ redditum annuum proventuum ex
statum simplicis cathedralis Ecclesiæ pro uno nunc, si sit, alioquin ex nunc prout ex tunc et
episcopo, futuro suffraganeo archiepiscopi Goa e contra, postquam assignatus fuerit, ut præ
nensis, pro tempore existentis, reduxerimus, ac mittitur, Apostolica auctoritate, tenore præsen
Ecclesiæ Goanensi metropolitico jure subjece- tium , applicamus et appropriamus.
rimus, prout in dictis litteris plenius continetur. 4. Ac Philippo Regi ejusque successoribus
2. Et sicut charissimus in Christo filius nos- præsentis ratione et intuitu assignationis hujus
ter Philippus, Portugalliæ et Algarbiorum Rex modi jus patronatus, et præsentandi nobis et
Catholicus, nobis nuper significari fecit, ipse Romano Pontifici, pro tempore existenti, perso
prædecessorum suorum , Portugalliæ et Al- nam idoneam ad dictam Ecclesiam Angamalen
garbiorum Regum , qui pro summa eorum pie- sem , quavis illius deinceps quandocumque et
tate in prædictis partibus diversas cathedra- ubicumque, etiam apud Sedem Apostolicam ,
les Ecclesias , ad Catholicæ religionis propaga- occurrente vacatione , per nos et pro tempore
> >

tionem , erigi et institui curarunt, ac de propriis existentem Romanum Pontificem , in ejusdem

suis facultatibus dotarunt, exemplo adductus, Ecclesiæ Angamalensis episcopum et pastorem ,
mensæ episcopali dictæ Ecclesiæ Angamalensis, I ad præsentationem hujusmodi et non alias præ
1 Bullarum collectio, etc., pag. 211 .
 261

Clemens ficiendum , auctoritate et tenore præsentis, per- gamalensis , etiam juramento , confirmatione An.1609Chr.
>

VIII petuo reservamus, concedimus et assignamus. Apostolica vel quavis firmitate alia roboratis ,
5. Decernentes jus patronatus et præsen- statutis et consuetudinibus, cæterisque contra
tandi hujusmodi Philippo Regi ejusque succes- riisquibuscumque.
soribus prædictis, ex vera, mera et reali ipsius 7. Volumus autem, ac eisdem auctoritate et
Ecclesiæ Angamalensis dotatione competere, tenore declaramus, quod in defectum assigna
illique per Sedem prædictam quacumque ra- tionis vel solutionis dicti redditus annui , ut
tione, nisi de ipsius Philippi, et pro tempore præmittitur, faciendæ , reservatioet concessio
existentis Regishujusmodi,expresso consensu, juris patronatus hujusmodi nullius roboris vel
derogari non posse , nec derogatum censeri ; et momenti sint, ac esse censeantur, nec Philippo,
si aliter quovis modo derogari contingat, dero- et pro tempore existenti Regi prædicto, amplius
gationem hujusmodi cum inde sequutis nullius suffragentur .
roboris et momenti fore. Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub an
6. Non obstantibus constitutionibus et ordi- nulo Piscatoris, die IV Augusti anno MDC , Pon
nationibus Apostolicis, ac dictæ Ecclesiæ An- | tificatus nostri anno nono (4 de agosto de 1600 ).

1 Idem Pontifex jam anno præcedenti, 1599 die 20 decembris, eandem Ecclesiam Angamalensem ex archi
episcopatu in episcopatum reduxerat.- Fr. Paulinus a S. Bartholomæo, India orientalis Christiana , Romæ
1794, pag. 61 .

-
1
 Super instantias in causis militum Ordinum
Militarium in Indiis

CLEMENS PAPA VIII

AD PERPETUAM REI MEMORIAM 1

Clemens Romanus Pontifex ad ea , per quæ litium et dices remitterent, donec ipsi illam finali senten- An. Chr.
VIII liligantium incommodis atque dispendiis occur- tia terminarent; si vero ab eadem sententia par 1600
ritur, prospiciens, vota ad id tendentia libenter tes ipsæ appellare, aut de nullitate dicere vel
exaudit, prout conspicit in Domino expedire. lent, causa appellationis hujusmodi, per eundē
1. Sane pro parte charissimi in Christo filii Regem , magnum magistrum seu administrato
nostri Philippi, Portugalliæ et Algarbiorum Re- rem , præfatis deputatis Mensæ Conscientiæ et
gis Catholici, nobis nuper expositum fuit quod Militiarum audiendam , cognoscendam et deci
alias postquam inclytæ memoriae Joannes, Por- dendam committi, ipsique causam eandem finali
tugallia et Algarbiorum Rex , Tertius , Jesu sententia , prout juris ratio dictaret, terminare
Christi sub Cisterciensis, et Sancti Jacobi sub deberent; quod siex ultimadicta sententia aliqua
Sancti Augustini, et de Aviz sub Sancti Benedi- partium se gravatam sentiret, idem Rex, magnus
cti regulis Militiarum in eisdem regnis institu- magister seu administrator, per se ipsum una
tarum perpetuus administrator, seu ipsarum cum personis, ad id per eum deputandis, cau
Militiarum magnus magister, Apostolica aucto- sam , tam gravaminis, quam totius negotii prin
ritate deputatus, statuerat et ordinaverat, quod cipalis, cognosceret atque decideret, ejusque
omnes causa , tam civiles, quam criminales, in- sententia , quacumque appellatione rejecta , de
ter fratres, milites et clericos Militiarum praedi- Dita executioni demandarideberent;quæ omnia
ctarum , vel contra illos occurrentes, ac omnia per ſelicis recordationis Pium Papam IV, præ
et singula ipsarum Militiarum negotia in quo- decessorem nostrum , ad ipsius Sebastiani Regis
dam tribunali, Mensa Conscientiæ et Militia- supplicationem , Apostolica auctoritate, confir
rum nuncupato, quod ipse Joannes Rex insti- mata fuerunt, prout in ipsorum Regum paten
tuerat, discuti, tractari, et quacumque appella- tibus litteris ac scripturis, ac ipsius Pii præde
tione remota, fine debito terminari deberent, cessoris litteris , in simili forma brevis desuper
claræ memoria Sebastianus, etiam Portugalliæ confectis, plenius continetur.
et Algarbiorum Rex, attendens judicium hujus- 2. Cum autem , sicut eadem expositio subjun
modi prima esse instantiæ , ac sæpius contin- gebat, in Indiis orientalibus sint plures ipsarum
gere partes jura sua coram dicta instantia in ipsa Militiarum milites, ac propter maximam a Por
prima instantia deducere non posse, eisque ap- tugallia ad easdem partes distantiam sæpissime
pellationis remedium , ut præfertur, præclusum evenire soleat, ut vel delicta ab eisdem militi
fore, in maximum ipsarum partium gravamen ; bus in illis partibus perpetrata maneant impu
proinde idem Sebastianus Rex statuit et ordina- nita, vel cum maximis expensis et dilationibus
vit, quod lites et causæ hujusmodi coram ordi- recurrendum sit ad regnum Portugalliæ ; eapro
nariis judicibus seu vicariis Militiarum prædi- pter idem Philippus Rex nobis humiliter suppli
ctarum , per ipsum Regem deputandis, in prima cari fecit, quatenus in causis criminalibus mili
instantia tractari, decidi atque determinari de- tum prædictorum , in partibus Indiarum con
berent; itaque si alicui ex partibus aliquod gra- sistentium , circa secundam et tertiam instantias
vamen, vim diffinitivæ habens, seu per eandem prædictas ordinare, alias quod in præmissis op
diffinitivam irreparabile, in eodem judicio infer- portune providere de benignitate Apostolica
retur , pars ipsa lasa ad prædictam Mensam dignaremur:
Conscientiæ et Militiarum appellare et recursum 3. Nos igitur patentium ipsorum Regum et
habere posset, ac illius deputati , gravamine cor- ipsius Pii prædecessoris litterarum, ac in eis
recto seu rejecto, causam ipsam ad eosdem ju- contentorum tenores etiam veriores præsentibus
1 Lour. Pires de Carvalho, loc. cit., tom . I, pag. 766
 263

Clemens pro sufficienter expressis et insertis habentes, pore movendas, ut præfertur, et non alias aliter An.Chr.
VIII hujusmodi supplicationibus inclinati, statutum nec alio modo tractari, decidi, terminari et con 1600
et ordinationem hujusmodi, ac dictas Pii præ- cludi debere, illasque ad nos vel Sedem præ
decessoris litteras ad causas criminales militum , dictam , aut illius legatos vel nuntios prædictos,
in eisdem partibus Indiarum existentium , vel cliam ad fisci et partium instantiam , vel de illo
contra illos occurrentes, ac motas et movendas, rum consensu , aut alia quacumque , quantum
Apostolica auctoritate, tenore præsentium , per- cumque juridica et rationabili causa , avocari,
petuo extendimus, ac locum habere volumus; seu illarum processum impediri non posse; sic
ita quod omnes et singulæ causa et controver- que et non aliter per quoscumque judices, qua
siæ criminales militum Militiarum prædictarum , vis auctoritate fungentes, etiam causarum Pala
vel contra illos occurrentes, ac mot et moven- tii Apostolici auditores, et S. R. E. cardinales,
dæ in secunda instantia, cognoscantur per mi- ac dictæ Sedis etiam de latere legatos et nun
nistros in illis partibus, ab eodem Rege, seu ejus tios, judicari et diffiniri debere ; irritum quoque
nomine a prorege vel gubernatore Inidiarum et inane quidquid secus superhis a quocumque,
orientalium , deputandos, eodem modo quo de- quavis auctoritate, scienter vel ignoranter, con
putati Mensa Conscientiæ et Militiarum hujus- tigerit altentari.
modi in dicto regno Portugallia ellicere debe- 5. Non obstantibus constitutionibus et ordi
rent , prima instantia ibi a judice, a magno ma- nationibus Apostolicis, ac earundem Militiarum ,
gistro constituendo, determinata, eo simili modo etiam juramento, confirmatione Apostolica vel
quo in Portugalliæ regno judex Militiarum , ab quavis firmitate alia roboratis, statutis, consue
eodem auctoritate Apostolica, deputatur; in ter- tudinibus, stabilimentis, usibus et naturis, pri
tia vero instantia cognoscantur per proregem vilegiis quoque, indultis et litteris Apostolicis ,
earundem Indiarum , una cum archiepiscopo fratribus, militibus et clericis prædictis contra
Goensi, pro tempore existente, qui facultatem præmissa quomodolibet concessis, confirmatis
habeant deputandi vel assumendi alias personas et innovatis; quibus omnibus, etiamsi de illis
ei benevisas, deficientibus vero prorege et ar- eorumque totis tenoribus mentio, seu quævis
chiepiscopo, gubernator Indiarum et dicti ar- alia expressio habenda esset, illorum omnium
chiepiscopatus administrator simul, et una , et singulorum tenores, præsentibus pro suffi
ut præfertur, procedentes, idem efficere pos- cienter expressis et insertis habentes, illis alias
sint. in suo robore permansuris, hac vice dumtaxat
4. Decernentes præmissa omnia per eosdem harum serie, specialiter et expresse derogamus,
fratres, milites et alios, quos præmissa concer- cæterisque contrariis quibuscumque .
nunt, in omnibus et per omnia perpetuo inviola- Datum Romæ apud Sanctum Marcum , sub
biliter observari , easdemque causas et contro- annulo Piscatoris, die XIV Octobris MDC, Pun
versias criminales militum prædictorum ,ac con-
> tificatus nostri anno nono (14 de outubro de
tra ipsos tunc indecisa pendentes, et pro tem- | 1600 ).
 APPENDIX I

CONSTITUTIONES APOSTOLICAS, QUÆ IN PROPRIO LOCO FORTE

DESIDERANTUR, AMPLECTENS

34
 Epistola Alexandri III ad Indorum seu Abyssinorum Regem

ALEXANDER EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio, illustri et magnifico Indorum Regi, sacerdotum sanctissimo,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Alexand .
III
Apostolica Sedes cui, licet immeriti, præsi- sicut charissimo filio, plurimum congaudemus, An.Chr.
1477
demus, omnium in Christo credentium caput et ei , a quo omne donum procedit, immensas
est et magistra, Domino attestante, qui ait Beato gratiarum exsolvimus actiones ; vota votis et
Petro, cui , licet indigni, successimus: Tu es Pe - preces precibus adjungentes, ut qui dedit tibi
trus, et super hanc petram ædificabo Ecclesiam nomen Christianitatis suscipere, menti tuæ, per
meam . Hanc siquidem petram Christusesse vo- suam ineffabilem pietatem , inspiret, quod om
luit in Ecclesia fundamentum , quam præconat nino velis sapere quæ super omnibus articulis
nullis ventorum viribus, nullisque tempestatibus fidei tenere debet religio Christiana. Non enim
quatiendam . Et ideo non immerito Beatus Pe- vere potest de Christiana professione sperare
trus, super quem fundavit Ecclesiam , ligandi salutem qui eidem professioni verbo et opere
atque solvendi, specialiter et præcipue inter non concordat; quia non sufficit cuilibet nomine
Apostolos alios, meruit accipere potestatem ; cui Christiano censeri qui de se sentit aliud quam
dictum est a Domino : Tibi dabo claves regni Catholica et Apostolica habeat disciplina, juxta
cælorum ; et portæ inferi non prævalebunt ad illud quod Dominus in Evangeliis dicit: Non
versus eam . Et quodcumque alligaveritis super omnis qui dicit mihi, Domine, Domine, intra
terram erit ligatum et in cælis; et quodcumque bit in regnum cælorum , sed qui facit volunta
solveritis super terram erit solutum et in cælis.tem Patris mei, qui in cælis est. Illud autem
1. Audiveramus utique, jampridem referen- nihilominus ad commendationem tuæ virtutis
tibus multis et in fama communi, quomodo cum accedit, quod sicut prudens magister Philippus
sis Christianum nomen professus, piis velis ope- se a tuis asserit audisse, ferventi desiderio cu
ribus indesinenter intendere, et circa ea tuum peres in urbe habere Ecclesiam , et Hierosolymi
animum geras, quæ Deo grata sunt et accepta . tanum altare aliquod , ubi viri prudentes de re
Sed et dilectus filius magister Philippus, medi- gno tuo manere possint, et Apostolica plenius
cus et familiaris noster, qui de intentione pia et instrui disciplina , per quos postmodum tu et
proposito tuo, cum magnis et honorabilibus vi- homines regni tui doctrinam ipsam reciperent
ris regni tui, se in partibus illis verbum habuisse et tenerent .
proponit, sicut vir providus et discretus, cir- 2. Nos autem, qui , licet insufficientibus me
cumspectus et prudens, constanter nobis et sol- ritis, in Beati Petri cathedra positi , juxta Apos
licite retulit, se manifestius ab iis audisse quod tolum , sapientibus et insipientibus et pauperi
tuæ voluntatis sit et propositi erudiri Catholica bus nos recognoscimus debitores, de salute tua
et Apostolica disciplina, et ad hoc ferventer in- et tuorum omnimodam sollicitudinem gerimus,
tendas , ut tu et terra , tuæ sublimitati commissa, et vos ab his articulis , in quibus erratis a Chris
nihil unquam videamini in fide vestra tenere, tiana et Catholica fide, prompto animo, prout
quod a doctrina Sedis Apostolicæ dissentiat mo- tenemur ex suscepti ministerio regiminis, volu
do quolibet vel discordet. Super quo sane tibi, mus revocare ; cum ipse Dominus Beato Petro,

1 Baronius, ad an. 1177 : Brianus Waltonus, Prolog. Bibl. polyglot., n. 15, $ 4 ( 1602), cui titulus Rerum
Anglicarum scriptores mundi, pag. 12 ; Rogerius de Howeden, Annal., part. 11, sub Henrico II, Angliæ Rege,
pag. 581; Ad historiam Æthiopicam commentarius, Francofurti 1, pag. 467; Jeronimo Lobo, Ře
lation historique de l’Abissinie, Paris 1728 (edidit Le Grand ), pag. 242.
 268

Alexand.
m
quem omnium Apostolorum Principem fecit, / vidum, et a nostro latere destinatum, debita An.1177 Chr.
dixit : Et tu aliquando conversus confirma fra- benignitate recipias, etreverenter et devote per
tres tuos. Licet autem grave nimis videatur et tractes ; et si tuæ voluntatis est et propositi,sic
laboriosum existere ad præsentiam tuam inter ut omnino decet esse, ut erudiaris Apostolica
tot labores et varia itineris locorum discrimina, disciplina super his, quæ idem Philippus ex nos
et inter longas et ignotas oras quemlibet a nos- tra tibi parte proponet, ipsum diligenter audias
tro latere destinare ; considerato tamen officii et exaudias, et personas honestas, et litteras tuo
nostri debito, et tuo proposito et intentionepen- sigillo sigillatas, quibus propositum et volunta
sata , præfatum Philippum , medicum et familia- tem tuam possimus plene cognoscere, ad nos
rem nostrum , virum utique discretum , circum- cum ipso transmittas; quia quanto sublimior et
spectum et providum , ad tuam magnitudinem major haberis, et minus de divitiis et potentia
mittimus, de Jesu Christi misericordia confiden- tua videris inflatus, tanto libentius, tam de con
tes, quod si volueris in eo proposito et inten- cessione Ecclesiæ in urbe, quam etiam de con
tione persistere, quam te, inspirante Domino, ferendis altaribus in ecclesia Beati Petri et Pauli,
intelligimus concepisse, de articulis Christianæ et Hierosolymis in ecclesia sepulchri Domini , et
fidei, in quibus tu et tuis a nobis discordare vi- in aliis, quæ juste quæsieris, tuas curabimus
demini , in proximo per Dei misericordiam eru- petitiones admittere , et efficacius exaudire, ut
ditus, nihil prorsustimere poteris, quod de er- pote qui desiderium tuum super hoc quod multa
rore tuum vel tuorum salutem præpediat, vel commendatione dignum existit, modis omnibus,
in vobis nomen Christianitatis offuscet. quibus secundum Deum possumus, volumus
3. Rogamus itaque excellentiam regiam , mo- promovere, et tuam et tuorum animas deside
nemus et hortamur in Domino, quatenus eun- ramus Domino lucrifacere.
dem Philippum , pro reverentia Beati Petri et Data Venetiæ in Rivo alto , quinto kalendas
nostra, sicut virum honestum , discretum etpro- Octobris (27 de setembro de 1177) .
 Jordanum, ex Dominicana familia , Episcopum Columbensem , transmittit Joannes XXII,
at Christianos Nestorianos Indiæ ad salutem adduceret

JOANNES EPISCOPUS
Nobiliviro Domino Nascarinorum, et universis sub eo Christianis Nascarinis de Columbo ?,
gratiam in præsenti, quæ ducat ad gloriam in futuro

Joannes Votis zelamus ardentibus, et summis deside- | lumbensem ", Prædicatorum Ordinis professo- An. Chr .
XXII riis affectamus, ut cunctis mortalibus, quos Dei rem , quem nuper episcopalis dignitatis apicem, 1330
Filius, Jesus Christus, suo sanguine pretioso auctoritate Apostolica, duximus promovendum ;
redemit, cælestis gratiæ radices illucescat, et quemque ad partes ipsas, velut fructuosum fu
salus votiva proveniat animarum ; ut hostis turum etutilem , ut speramus, ad messem na
antiqui , semper quærentis ut noceat , elusa ne- tionum ipsarum partium in horrea Dominica
quitia, supernæ beatitudinis gloria, quam non inferendam , ad dictas partes providimus perso
sufficit capere intellectus humanus, quamque naliter destinandum ; necnon dilectos filios fra
Salvator noster se diligentibus repromittit, in tres Prædicatorum et Minorum Ordinum, in di
suavitatis foecundæ dulcedine perfruantur. Hoc ctis partibus commorantes vel illuc venientes,
etiam profundius perpeti cura revolvimus, hoc ob reverentiam nostram et Sedis Apostolicæ
sitimus ardentius, hoc in solidæ charitatisardore habere velitis propensius commendatos ; atten.
crebris orationibus postulamus, ut inter omnes, dentes quod per tam longas maris terræque dis
quos regeneravit unda baptismatis, cesset scis- tantias præfatus Episcopus et fratres, non abs
suræ divisio, errorum nebulæ fidei charitatem que magnis laboribus et periculis, pro sola
non maculent , et mentales oculos in Christo cooperatione divinorum obsequiorum , ad partes
credentium nomen ejus detestabilis schismatis illas accedunt ; quos benigne recipientes, et cha
imitatio , et temerariæ fidei perfidia non obdu- ritative tractantes, sacris institutionibus, quas
cat, sed una, sancta, Catholica et universalis Ec- in doctrina Catholicæ fidei vobis facient, vestra
clesia Romana, nulla schismatum scissura divisa , rum mentium aures præbeatis devotius, animos
in unitate fidei orthodoxæ sub uno pastore, et que vestros , quorûlibet schismatum pulsis erro
unius ovilis intemerata et solida unione ad con- ribus, unitati Catholicæ fidei sanctorum patrum
quirendam ejusdem beatitudinis gloriam felici auctoritatibus in omnibus coaptetis; quoniam
bus prosperetur eventibus, et gratis successibus id est summæ et immensæ universali gregi fide
foecundetur . lium profuturum, si ubique locorum in cunctis
Ideoque universitatem vestram rogamus, mo- fidelibus, qui gaudent nomine Christiano, unus
nemus et hortamur attente in Domino Jesu Deus, una fides, unum baptisma, una totiusmun
Christo, per ipsius pretiosi aspersionem sangui- di confessione votis concordibus teneatur, etc.
nis obsecrantes, quatenus venerabilem fratrem Datum Avinioni, VI idus Aprilis, anno xiv (8
nostrum Jordanum Catalani ", Episcopum Co- l de abril de 1330) 5.
>

1
Raynald, loc. cit., ad an. 1330, n.° 55.
2 Christiani Malabares, Sancti Thomæ nuncupati. — Paulinus a S. Bartholomæo, Viaggio alle Indie, Romæ
1796, pag. 60.
3 Jourdain Catalani, de Severac.
Columbum, scilicet Coulão (anglice Quilon ) in Malabari .
5 ScripsitJordanus Mirabilia descripta, quæ in lucem edidit Societas geographicaParisiensis, Recueil de
voyages et de mémoires publiés par la Societé de geographie, tom . iv, Paris 1830, pag. 37.
Vide Muratori,Antiquitates Italicæ medii ævi,Mediolani 1741, tom . iv, pag.1 ; Coquebert-Montbret, Eclair
cissements preliminaires, in opere citato Recueil de voyages, pag. 1.
 Regibus Castellæ e Legionis omnes insulas et terras , versus Occidentem et Meridiem, delectas et in pos
terum detegendas, concedit , ita tamen ut linea a polo Arctico ad Antarcticum duceretur, quæ centum
leucis, versus Occidentem et Meridiem , ab insulis de Acores et de Cabo Verde distaret ; et pars orbis,
quæ in Oceano ad Occidentem juceret, Catholicis regibus cederet ; quue vero ad Orientem spectaret ,
juris Regim Portugallia censeretur

ALEXANDER EPISCOPUS
SERIUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Ferdinando Regi, et Clarissimæ in Christo filiæ Elisabeth, Reginæ Castella, Legionis,
4
Aragonum, Sicilia el Granatæ illustribus, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Alexand .
VI
Inter cætera divinæ Magestalis beneplacita , reduceretis, hactenus in expugnatione et recu- An.1693Chr.
opera et cordis nostri desiderabilia, illud pro- peratione ipsius regni Granatæ plurimum occu
fecto potissimum existit , ut fides Catholica et pati , hujusmodi sanctum et laudabile proposi
Christiana religio nostris præsertim temporibus tum vestrum ad optatum finem perducere ne
exaltetur, ac ubilibet amplieiur et dilatetur, ani- quivistis; sed tandem , sicut Domino placuit,
marumque salus procuretur, ac barbarica na- regno prædicto recuperato, volentes desiderium
tiones deprimantur, et ad fidem ipsam reducan- adimplere vestrum , dilectum filium Christopho
tur. Unde cum ad hanc sacram Petri Sedem , rum Columbum , virum utique dignum et plu
divina favente clementia, meritis licet imparibus, rimum commendandum , ac tanto negotio aptum ,
evecti fuerimus, cognoscentes vos, tamquam ve- cum navigiis et hominibus ad similia instructis,
ros Catholicos Reges et Principes, quales sem- non sine maximis laboribus et periculis ac ex
per fuisse novimus, et a vobis præclare gesta, pensis destinatis, ut terras firmas et insulas, re
toti pene jam orbi notissima, demonstrant,nedů motas et ignotas, hujusmodi per mare , ubi ha
id exoptare, sed omniconatu, studio et diligentia , ctenus navigatum non fuerat, diligenter inqui
nullis laboribus, nullis impensis nullisque par- reret; qui tandem (divino auxilio, facta extrema
cendo periculis, etiam proprium sanguinem ef- diligentia, in mari Oceano navigantes) certas in
fundendo, efficere, ac omnium animum vestrum , sulas remotissimas et etiam terras firmas, quæ
omnesque conatus ad hoc jamdudum dedicasse, per alios hactenus reperta non fuerant, invene
quemadmodum recuperatio regni Granatæ a runt, in quibus quamplurimæ gentes, pacifice
tyrannide Sarracenorum hodiernis temporibus viventes et, ut asseritur, nudi incedentes, nec
per vos, cum tanta divini nominis gloria , facta carnibus vescentes , inhabitant; et ut præfati
testatur, digne ducimus non immerito , etdebe- nuntii vestri possunt opinari, gentes ipsæ , in
mus illa vobis etiam sponte et favorabiliter con- insulis et terris prædictis habitantes, credunt
cedere, per quæ hujusmodi sanctum et laudabile unum Deum creatorem in cælis esse , ac ad fi
ab immortali Deo coeptum propositum in dies dem Catholicam amplexandum , et bonis mori
ferventiori animo, ad ipsius Dei honorem et im- bus imbuendum , satis apti videntur, spesque
perii Christiani propagationem , prosequi va habetur, quod si erudirentur, nomen Salvatoris
leatis. Domini nostri Jesu Christi in terris et insulis
1. Sane accepimus quod vos, qui dudum ani- prædictis faterentur; ac præfatus Christophorus
mo proposueralis aliquas insulas et terras fir- in una ex principalibus insulis prædictis jam
mas , remotas et incognitas, ac per alios hacte . unam turrim satis munitam , in qua certos Chris
nus non repertas quærere et invenire, ut illarum tianos, qui secum iverant, in custodiam , et ut
>

incolas et habitatores ad colendum Redempto- alias insulas ac terras firmas, remotas et inco
rem nostrum et fidem Catholicam profitendum gnitas, inquirerent, posuit, construi et ædificari
1 Joan. de Solorzano Pereira, loc. cit ., tom. I, pag. 344.
 271

Alexand.
VI
fecit; in quibus quidem insulis et terris jam re- locis et villis, juribusque et jurisdictionibus, ac An.1493Chr.
pertis aurum , aromata et aliæ quamplurimæ res pertinentiis universis, vobis hæredibusque et
pretiose diversi generis et diverse qualitatis successoribus vestris, Castellæ et Legionis Re
reperiuntur. Unde omnibus diligenter, et præ- gibus, in perpetuum tenore præsentium dona
sertim fidei Catholicæ exaltatione et dilatatione, mus, concedimus et assignamus, vosque et he
proui decet Catholicos Reges et Principes, con- redes ac successores praefatos illarum dominos,
sideratis, more progenitorum vestrorum , claræ cum plena, libera et omnimoda potestate, au
memoria Regum , terras firmas et insulas pre- ctoritate et jurisdictione, facimus, constituimus
dictas, illarumque incolas et habitatores vobis, et deputamus. Decernentes nihilominus per hu
divina favente clementia , subjicere, et ad fidem jusmodi donationem , concessionem et assigna
Catholicam reducere proposuistis. tionem nostram , nulli Christiano Principi, qui
2. Nos igitur, hujusmodi vestrum sanctum actualiter præfatas insulas et terras firmas pos
et laudabile propositum plurimum in Domino sederit usque ad dictum diem Nativitatis Do
commendantes ac cupientes, ut illud ad debi- mini nostri Jesu Christi, jure quæsitum subla
tum finem perducatur, et ipsum nomen Salva- tum intelligi posse aut auferri debere.
toris nostri in partibus illis inducatur, hortamur 4. Et insuper mandamus vobis, in virtute
vos quamplurimum in Domino, et per sacri la- sanctæ obedientiæ (ut sicut pollicemini et non
vacri susceptionem , qua mandatis Apostolicis dubitamus pro vestra maxima devotione et re
obligati estis , et viscera misericordiæ Domini gia magnanimitate vos esse facturos) ad terras
nostri Jesu Christi attente requirimus, ut cum firmas et insulas prædictas viros probos et Deum
expeditionibus hujusmodi omnino prosequi et timentes, doctos, peritos et expertos, ad in
absumere proba mente orthodoxæ fidei zelo in- struendum incolas ethabitatores præfatos in fide
tendatis, populos, in hujusmodi insulis et terris Catholica et bonis moribus imbuendum , desti
degentes, ad Christianam religionem suscipien- nare debeatis, omnem debitam diligentiam in
dù inducere velitis et debeatis, nec pericula, nec
9 præmissis adhibentes, ac quibuscumque perso
labores, ullo unquam tempore, vos deterreant, nis cujuscumque dignitatis, etiam imperialis et
firma spe fiduciaque concepti, quod Deus omni- regalis status, gradus, ordinis vel conditionis,
potens conatus vestros feliciter prosequetur. sub excommunicationis latæ sententiae pona ,
3. Et ut tanti negotii provinciam Apostolicæ quam eo ipso, si contra fecerint, incurrant, dis
gratiae largitate donati, liberius et audacius as- trictius inhibemus, ne ad insulas et terras fir
sumatis, motu proprio, non ad vestram , vel al. mas, inventas et inveniendas, detectas et dete
terius pro vobis super hoc nobis oblatæ petitio- gendas, versus Occidentem et Meridiem , fabri
nis instantiam, sed de nostra mera liberalitate cando et construendo lineam a polo Arctico ad
et ex certa scientia , ac de Apostolicæ potestatis polum Antarcticum , sive terra firmæ et insulæ
plenitudine, omnes insulas et terras firmas, in- inventæ et inveniendæ sint versus Indiam aut
ventas et inveniendas, detectas et detegendas, versus aliam quamcumque partem , qua linea
versus Occidentem et Meridiem , fabricando et distet a qualibet insularum , quæ vulgariter nun
construendo unam lineam a polo Arctico, scili- cupantur de los Azores y Cabo Verde, centum
cet Septentrione, ad polum Antarcticum , scilicet leucis Occidentem et Meridiem , ut præfertur ,
Meridiem , sive terræ firmæ et insulæ inventæ pro mercibus habendis, vel quavis alia de causa
et inveniendæ sint versus Indiam , aut versus accedere præsumant, absque vestra ac hære
aliam quamcumque partem , quæ linea distet a dum et successorum vestrorum prædiclorum
qualibet insularum , quæ vulgariter nuncupatur licentia speciali.
de los Azores et Cabo Verde, centum leucis ver-5. Non obstantibus constitutionibus et ordi
sus Occidentem et Meridiem : ita quod omnes nationibus Apostolicis, cæterisque contrariis
insulæ et terræ firmæ , repertæ et reperiendæ , quibuscumque.
detecta et detegenda , a præfata linea versus 6. In illo, a quo imperia etdominationes ac
Occidentem et Meridiem , quæ per alium Regem bona cuncta procedunt, confident, quo dirigente
aut Principem Christianum non fuerintactualiter Domino actus vestros, si hujusmodi sanctum et
possessæ usque ad diem Nativitatis Domini nos- laudabile propositum prosequamini, brevi tem
tri Jesu Christi proxime præleritum , a quo inci- pore, cum felicitate et gloria totiuspopuli Chris
pit annus præsens millesimus quadringentesi- tiani, vestri labores, et conatus exitum felicissi
mus nonagesimus tertius, quando fuerunt per mum consequentur.
nuntios et capitaneos vestros inventæ aliqua Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
prædictarum insularum , auctoritate Omnipoten- Incarnationis Dominicæ millesimo quadringen
tis Dei, nobis in Beato Petro concessa, ac vica- tesimo nonagesimo tertio, quarto nonas Maii ,
riatus Jesu Christi , qua fungimur in terris, cum Pontificatus nostri anno primo (4 de maio de
omnibus illarum dominiis , civitatibus, castris, 1493) .
 Catholicis Regibus eu onwia privilegia concedit, quæ Lusitanis in Guinea et Indiæ conquisitione
concessa fuerant

ALEXANDER EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Ferdinando Regi, et Charissimæ in Christo filiæ Elisabeth, Regina Castellæ, Legionis,
Aragonum et Granatæ illustribus, Salutem et Apostolicam Benedictionem

Alexand .
VI
Eximiæ devotionis sinceritas et integra fides, , sequi , motu simili, non ad vestram vel alterius An.1493Chr.
quibus nos et Romanam reveremini Ecclesiam pro vobis super hoc oblatæ petitionis instan
non indigne merentur, ut illa vobis favorabili- tiam , sed de nostra mera liberalitate, ac eisdem
ter concedamus, per quæ sanctum et laudabile scientia et Apostolicæ potestatis plenitudine , >

propositum vestrum el opus inceptum in quæ- vobis et hæredibus et successoribus vestris præ
rendis terris et insulis remotis ac incognitis in dictis, ut in insulis et terris, per vos seu nomine
dies melius et facilius ad honorem Omnipotentis vestro hactenus repertis hujusmodi et reperien
Dei el imperii Christiani propagationem ac fidei dis in posterum, omnibus et singulis gratiis et
Catholicae exaltationem prosequi valeatis. privilegiis, exemptionibus , libertatibus, facul
1. Hodie siquidem omnes et singulas terras i tatibus, immunitatibus, litteris et indultis, Re
firmas et insulas remotas et incognitas, versus gibus Portugalliæ concessis hujusmodi, quarum
partes occidentales et mare Oceanum consisten- omnium tenores, ac si de verbis ad verbum præ
tes, per vos seu nuntios vestros , ad id propterea sentibus insererentur , haberi volumus pro suf
non sine magnis laboribus, periculis et impen- ficienter expressis et insertis, uti, poliri et gau
sis destinatos, repertas et reperiendas in pos- dere libere et licite possitis et debeatis in omni
terum, quæ sub actuali dominio temporali ali- bus et per omnia, perinde ac si illa omnia vobis
quorum dominorum Christianorum constitutæ ac hæredibus et successoribus vestris præfatis
non essent, cum omnibus illarum dominiis, ci- specialiter concessa, auctoritate Apostolica, te
vitatibus, castris, locis, villis, jurisdictionibus nore præsentium, de speciali dono gratiæ indul
universis, vobis hæredibusque et successori- gemus , illaque in omnibus et per omnia ad vos
bus vestris, Castellæ et Legionis Regibus, in hæredesque ac successores vestros prædictos
perpetuum , motu proprio et ex certa scien- extendimus pariter et ampliamus, ac eisdem
tia, ac de Apostolicæ potestatis plenitudine , modo et forma perpetuo concedimus .
donavimus , concessimus et assignavimus, pro- 3. Non obstantibus constitutionibus et ordi
ut in nostris inde confectis litteris plenius conti- nationibus Apostolicis ; necnon omnibus illis ,
nentur . quæ in litteris Portugalliæ Regibus concessis
2. Cum autem alias nonnullis Portugalliæ Re- hujusmodi concessa sunt, non obstare , cæte
gibus, qui in partibus Africa , Guince et Mi- risque contrariis quibuscumque.
neræ auri, ac alias insulas etiam ex similibus 4. Verum quia difficile foret præsentes lit
concessione et donatione Apostolica eis facta, teras ad singula quæque loca, in quibus expe
reperierunt et acquisiverunt,per Sedem Aposto- diens foret, deferri, volumus, ac motu et scientia
licam , diversa privilegia, gratiæ , libertates, im- similibus decernimus,quod illarum transumptis,
munitates, exemptiones, facultates, litteræ et manu publici notarii, inde rogati, subscriptis,
indulta concessa fuerint; nos volentes etiam et sigillo alicujus personæ in ecclesiastica di
(prout dignum et conveniens existit) vos hære- gnitate constitutæ seu curiæ ecclesiasticæ mu
desque et successores vestros prædictos, non nitis, ea prorsus fides in dubia in judicio et
minoribus gratiis, prærogativis et favoribus pro- extra, ac alias ubilibet adhibeatur, quæ præ
i Solorzano, loc. cit., tom. I, pag. 348 .
 273

Alexand.
VI
sentibus adhiberetur, si essent exhibitæ vel os- Omnipotentis Dei ac Beatorum Petri et Pauli, An.1693Chr.
tensæ . Apostolorum ejus, se noverit incursurum .
5. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc Datum Romæ apud Sanctum Petrum anno
paginam nostrorum indulti extensionis, amplia- Incarnationis Dominicæ millesimo quadringen
tionis, concessionis, voluntatis et decreti infrin- tesimo nonagesimo tertio, et quarto nonasMaii,
gere, vel ei ausu temerario contraire. Siquis au- Pontificatus nostri anno primo (4 de maio de
tem hoc attentare præsumpserit , indignationem | 1493).

35
 Eisden Regibus alias etiam terras concedit, qua forte, versus Orientem navigando,
a suis muntiis vel vassallis detegerentur

ALEXANDER EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Ferdinando Regi, et Charissimæ in Christo filia Elisabeth, Reginæ Castella,
Legionis, Aragonum el Granatæ illustribus, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Alexand . Dudum siquidem omnes et singulas insulas et in litteris prædictis de eis plena et expressa men- An. Chr.
VI
terras firmas, inventas et inveniendas, versus tio facta fuisset, extendimus pariter et amplia- 1493
Occidentem et Meridiem , quæ sub actuali do- mus; vobis ac hæredibus et successoribus vestris
minio temporali aliquorum dominorum Chris- prædictis per vos vel alium seu alios corporalem
tianorum constitute non essent, vobis hæredi- insularum ac terrarum prædictarum possessio
busque et successoribus vestris, Castella et Le- nem , propria auctoritate, libere apprehendendi
gionis Regibus, in perpetuum , motu proprio et ac perpetuo retinendi, illasque, adversus quos
de certa scientia ac de Apostolicæ potestatis cumque impedientes, etiam defendendi,plenam
plenitudine, donavimus, concessimus et assi- et liberam facultatem concedentes, ac quibus
gnavimus, vosque ac hæredes et successores cumque personis etiam cujuscumque dignitatis,
praefatos de illis investivimus, illarumque do- status, gradus, ordinis vel conditionis, sub ex
minos, cum plena, libera et omnimoda potes- communicationis latæ sententiæ poena, quam
tate, auctoritate et jurisdictione, constituimus contra facientes eo ipso incurrant, districtius
et deputavimus, prout nostris inde confectis inhibentes; ne ad partes prædictas ad navigan
litteris, quarum tenorem , ac si de verbo ad dum , piscandum vel inquirendum insulas vel
verbum præsentibus insererentur, baberi volu- terras firmas, aut quovis alio respectu seu co
mus pro sufficienter expressis, plenius conti- lore, ire vel mittere quoquomodo præsumant,
netur . absque expressa vel speciali vestra , ac hæredum
1. Cum autem contingere possent quod nun- et successorum prædictorum licentia.
tii et capitanei aut vassalli vestri , versus Occi- 2. Non obstantibus constitutionibus et ordi
dentem et Meridiem navigantes, ad partes orien- nationibus Apostolicis, ac quibusvis donationi
tales applicarent, ac insulas et terras firmas, bus, concessionibus , facultatibus, assignationi
quae inde fuissent vel essent, reperirent; nos, bus, per nos vel prædecessores nostros, quibus
volentes etiam vos favoribusprosequigratiosis, cumque Regibus, vel Principibus, infantibus,
motu et scientia ac potestatis Apostolicæ pleni- aut quibusvis aliis personis, aut Ordinibus et
tudine similibus, donationem , concessionem , Militiis , de prædictis partibus, maribus, insulis
assignationem et litteras prædictas, cum omni- atque terris, vel aliqua eorum parte, ex quibus
bus et singulis in eisdem litteris contentis clau - vis causis etiam pietatis vel fidei, aut redemptio
sulis ad omnes et singulas insulas et terras fir- nis captivorum et aliis quantumcumque urgen
mas, inventas et inveniendas ac detectas et de- tissimis, et cum quibusvis clausulis, etiam dero
tegendas, quæ , navigando aut itinerando versus gatoriarum derogatoriis, fortioribus, efficaciori
Occidentem aut Meridiem hujusmodi, sint vel bus et insolitis, etiam quascumque sententias,
fuerint aut apparuerint, sive in partibusocciden- censuras et pænas in se continentibus, quæ
talibus vel meridionalibus et orientalibus et In- suum per actualem et realem possessionem non
diæ existant, auctoritate Apostolica , tenore præ- essent sortitæ effectum , licet forsan aliquando
sentium , in omnibus et per omnia, perinde ac si Jilli , quibus donationes et concessiones hujus
>

1 Solorzano, loc. cit., tom . I, pag. 349.

 275
Alexand.
VI
modi facta fuissent, aut eorum nuntii ibidem
navigassent; quas tenores illarum etiam præ-
sentibus pro sufficienter expressis et insertis
habentes ,motu , scientia et potestatis plenilu-
dine similibus, omnino revocamus, ac quoad
terras et insulas per eos actualiter non possessa
pro insertis haberi volumus ; necnon omnibus 1493).
illis quæ in litteris prædictis voluimus non ob- An.1493Chr.
stare, cæterisque contrariis quibuscumque.
Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
Incarnationis Dominicæ millesimo quadringen
tesimo nonagesimo tertio, VI kalend . Octobris,
Pontificatus nostri anno 11 (26 de setembro de
 Didacum , Episcopum Septensem , Regi Portugallia commendat

CLEMENS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Joanni, Portugalliæ et Algarbiorum Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Clemens
Gratiæ divinæ præmium et humanæ laudis | opus Dei ministros benigno favoreprosequi, ac An. Chr.
VII præconium acquiritur, si per sæculares princi- eos verbis et operibus pro Regis terni gloria 1534
pes, Ecclesiarum prælatis, præsertim pontificali venerari, Magestatem tuam regiam rogamus, et
dignitate præditis, opportuni favoris præsidium hortamur attente, quatenus eundem Didacum
et honor debitus impendatur. Electum et Ecclesiam prædictam, suæ curæ com
1. Hodie siquidem Ecclesiæ Septensi, tunc missam, habens pro nostra et dictæ Sedis reve
per obitum bonæ memoriæ Henrici, olim Epis- rentia commendatos in ampliandis et conservan
copus Septensis, extra Romanam Curiam de- dis juribus suis , sic eos benigni favoris auxilio
functi, pastoris solatio destitutæ , de persona prosequaris, quod ipse Didacus Electus, tuæ
dilecti filii Didaci, Electi Septensis, nobis et fra- celsitudinis fultus præsidio , in commisso sibi
tribus nostris, ob suorum exigentiam merito- curæ pastoralis officio possit, Deo propitio, pros
rum , accepta, de fratrum nostrorum consilio, perari, ac tibi exinde aa Deo perennis vitæ præ
Apostolica auctoritate , providimus, ipsumque mium, et a nobis condigna proveniat actio gra
illi in Episcopum præfecimus et pastorem , cu- tiarum.
ram et administrationem ipsius Ecclesiæ, sibi in Datum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
spiritualibus et temporalibus plenarie commit- Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
tendo, prout in nostris inde confectis litteris ple- mo trigesimo tertio, quarto nonas Martii, Pon
nius continetur. tificatus nostri anno undecimo (4 de março de
2. Cum itaque, fili charissime, sit virtutis | 1534).
0
1 Arch. nacional, maço 17 de bullas, n.° 24.
 Augustinum , Sancti Salvatoris in insulis de Açores Episcopum , Regi Portugallia commendat

PAULUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Joanni, Portugaliæ et Algarbiorum Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Benedictionem

Paulus
III
Gratiæ divinæ præmium et humanæ laudis rum fratrum consilio, dicta auctoritate, providit, An.Chr.
1534
preconium acquiritur, si per sæculares princi- ipsumque illi in Episcopum præfecit etpastorem ,
pes, Ecclesiarum prælatis, præsertim pontifi- curam et administrationem ipsius Ecclesiæ sibi
cali dignitate preditis, opportuni lavoris præsi- in spiritualibus et temporalibusplenarie commit
dium et honor debilus impendatur. tendo , prout in nostris inde confectis litteris, cum
1. Dudum siquidem felicis recordationis Cle- dictus prædecessor, antequam ejus litteræ desu
mens Papa VII,prædecessor noster, Ecclesiæ per conficerentur, sicut Domino placuit, rebus
Sancti Salvatoris, quam antea ex certis causis, fuisset humanis exemptus, plenius continetur.
te procurante, de parochiali ecclesia sub invo- 2. Cum itaque, fili charissime, sit virtutis
catione Sancti Salvatoris dicata, in insula Sancti opus Dei ministros benigno favore prosequi, ac
Michaelis nuncupata, maris Oceani consistente, eos verbis et operibus pro Regis Återni gloria
in cathedralemn Ecclesiam sub eadem invocatione venerari, Magestatem tuam regiam rogamus et
Sancti Salvatoris, pro uno episcopo, Sancti Sal- hortamur attente quatenus eundem Augustinum
catoris nuncupando, qui illi præesset, de fra- Electum et Ecclesiam prædictam , suæ curæ
trum suorum , de quorum numero tunc eramus, commissam , habens pro nostra et Apostolicæ
consilio , Apostolica auctoritate, erexerat et insti- Sedis reverentia propensius commendatos, in
tuerat ; et cui locum seu pagum , in quo ipsa ec- ampliandis et conservandis juribus suis , sic eos
clesia Sancli Salvatoris consistebat, etiam per benigni favoris auxilio prosequaris, quod ipse
eundem prædecessorem in civitatem erectum Augustinus Electus , tuæ celsitudinis fultus præ
9

pro civitate , quæ Sancti Salvatoris nuncupare- sidio, in commisso sibi curæ pastoralis officio
tur, ac Sancti Michaelis prædictam , et certas possit, Deo propitio , prosperari; ac tibi exinde
alias tunc expressas illi adjacentes ipsulas pro a Deo perennis vitæ præmium , et a nobis con
dioecesi, illarumque incolas et habitatores pro digna proveniat actio gratiarum .
clero et populo concesserat et assignaverat ; tuncDatum Romæ apud Sanctum Petrum , anno
ab ejus primæva erectione hujusmodi vacanti, Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
de persona dilecti filii Augustini, Electi Sanctimo trigesimo quarto, tertio nonas Novembris ,
Salratoris, sibi et eisdem fratribus, ob suorum Pontificatus nostri anno primo (3 de novembro
exigentiam meritorum, accepta, de simili ipso- de 1534).
1 Arch. nacional, maço 24 de bullas, n.º 17.
 Litteræ Apostolicæ confirmationis Episcopi Gounensis
Fr. Joannis de Albuquerque

PAULUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Dilecto filio Joanni de Albuquerque,Elcclo Goanensi, Salutem et Apostolicam Benedictionem ?

Paulus Regimini universalis Ecclesiæ , meritis licet dralem Ecclesiam , cum sede , et episcopali ac An. Chr.
III imparibus, disponente Domino, præsidentes,de capitulari mensis aliisque cathedralibus insi- 1537
universis orbis Ecclesiis et ipsarum pastoribus gniis, inter alia erexerat et instituerat ; illique
pro earum statu salubriter dirigendo sollicite, pro ejus dote fructus, redditus et proventus,
quantum nobis ex alto conceditur, cogitamus; quos vicarius de Thomar, pro tempore existens,
sed illa propensius sollicitudo maxime nos ur- ex jurisdictione et vicaria hujusmodi, percipie
get, ut Ecclesiis ipsis, quae suis sunt destituta bat, ac certos tunc expressos annuos redditus
pastoribus, ne in spiritualibus et temporalibus perpetuo applicaverat etappropriaverat; necnon
detrimenta sustineant, de salubri remedio, prout civitatem de Funchal pro civitate, ejusque dis
Ecclesiarum ipsarum necessitas, et locorum ac trictum seu territorium , cum prædicta de Ma
temporum qualitas exigunt, consulamus. deira , ac omnibus et singulis aliis insulis, terris,
1. Sane Ecclesia Goanensis, quam dudum , provinciis et locis quibuscumque, dicto vicario
postquam felicis recordationis Leo Papa X , præ- subjectis, pro diæcesi, inter alia concesserat et
decessor noster, procurante claræ memoriæ assignaverat; necnon jus patronatus,et præsen
Emmanuele , Portugalliæ et Algarbiorum Rege, tandi Romano Pontilici, pro tempore existenti ,
qui, tunc in humanis agens, multas terras, pro- personam idoneam ad eandem Ecclesiam Fun
vincias et insulas a capite de Gueer usque ad chalensem , dum illam pro tempore vacare con
Indos possidebat, in quibus nullus episcopus, tingeret, præfato Emmanueli, et pro tempore
qui ea quæ erant ordinis episcopalis exerceret, existenti Portugalliæ et Algarbiorum Regi, ad
habebatur, excepto vicario, pro tempore exis - effectum ut eidem Ecclesiæ de persona per Re
ente , oppidi de Thomar, nullius diæcesis, qui gem nominala hujusmodi, et non alias, provi
frater Militiæ Jesu Christi, Cisterciensis Ordinis, deri deberet, reservaverat; ac eidem Ecclesiae
existebat, et jurisdictionem episcopalem inter Funchalensi sic erectæ , ab ejus primæva ere
alia in dictis terris, provintiis et insulis, ex pri- ctione tunc vacanti, de persona præfati Didaci,
vilegio Apostolico olim sibi concesso , babebat, dicta auctoritate, providerat, præſiciendo ipsum
vicariam de Thomar hujusmodi, de consensu illi in Episcopum et pastorem .
bonæ memoria Didaci Pinheiro, olim Episcopi 2. Cum dicto Didaco Episcopo, postmodum
Funchalensis, tunc in humanis agentis et dicti vita functo , pia memoriæ Clemens Papa Septi
oppidi Vicarii, Apostolica auctoritate, suppres - mus, etiam prædecessor noster, procurante cha
serat et extinxerat; ac tunc parochialem eccle- rissimo in Christo filio nostro Joanne, Portugal
siam Beatæ Mariæ , per eundem Emmanuelem liæ et Algarbiorum Rege illustre , præfati Emma
Regem seu ejus prædecessores, in civitate de nuelis nato et successore, dictam Ecclesiam
Funchal et insula de Madeira , in mari Oceano Funchalensem in metropolitanam , cum arcbi
sita, consistente, fundatam , in quibus vicarius, episcopali dignitate, præeminentia, jurisdictio
frater dictæ Militiæ , et nonnulli beneficiati præs- ne, superioritate , auctoritate, crucis delatio
byteri sæculares, beneficia ecclesiastica, portio- ne ac aliis metropoliticis insigniis, de S. R. E.
nes nuncupata , obtinentes, existebant, in cathe- cardinalium , de quorum numero tunc eramus,

1 Ex transumptu Vicarii generalis Olisiponensis (die 30 januarii 1538) — Arch . nacional, maço 15 de
bullas, n . ° 20 .
 279

Paulus
NII
consilio, similiter Apostolica auctoritate, erexis- | dismembraverat et separaverat, cum omnibus An.1537Chr.
set et instituisset; ac inter alias insulas eidem juribus et pertinentiis suis, pro illius dioecesis
Ecclesiæ Funchalensi pro ejus dioecesi assigna- districtu et territorio in spiritualibus et tempo
tas, insula de Goa nuncupata, in partibus Indiæ, ralibus, prout ad dictam Ecclesiam Funchalen
in eodem mari Oceano sita, notabilis et magno sem pertinebant et pertinere poterant, illarum
Christianorum populo referta et munita existe- que incolas et habitatores pro clero et populo
ret , idem Clemens predecessor ex parochiali concessit et assignavit; et cujus præsulis, pro
ecclesia , sub invocatione Sancte Catharine di tempore existentis, clerum et populum civita
' cata , in ipsa insula Goanensi consistente, cui per tis et diæcesis Goanensis hujusmodi curæ et
vicarium perpetuum in divinis deserviri consue- jurisdictioni, quoad legem diocesanam et juris
verat, de eorundem cardinalium consilio , eadem dictionem , perpetuo subjecit; cuique pro illius
auctoritate , præfato Joanne Rege procurante , dote omnia et singula jura et emolumenta epis
in cathedralem Ecclesiam , Goanensem nuncu- copalia, quæ episcopus Funchalensis in loco seu
pandam , sub eadem invocatione, pro uno epis- pago et insula Goanensi, separatis hujusmodi,
copo, Goanensi nuncupando, qui eidem Eccle- percipiebat seu percipere poterat, valorem an
siæ Goanensi præesset, ac illius ædificia amplia - nuum centum ei octoginta ducatorum auri de
ret et ad formam cathedralis Ecclesiæ redigi camera , communi aestimatione non excelentes,
faceret et procuraret; necnon in ea ac in illius et alios redditus annuos, per ipsum Regem , ex
civitate et dicecesi dignitates, canonicatus et præ- redditibus annuis ad eum in dicta insula Goanensi
bendas, aliaquebeneficia ecclesiastica, cum cura spectantibus, eidem Ecclesiæ Goanensi jam for
et sine cura, erigeret etinstitueret; necnon spi- san assignatos seu assignandos, de ejusdem
ritualia , prout pro divini cultus augmento et Joannis Regis consensu ,perpetuo applicavit et
animarum salute expedire cognosceret, confer- appropriavit;
ret atque seminaret : necnon episcopalem juris- 4. Et ad quam jus patronatus, et presen
dictionem , auctoritatem et potestatem exercerel, tandi infra annum , propter loci distantiam , eidem
ac omnia et singula alia , quæ alii episcopi regno Clementi prædecessori, et pro tempore existenti
rum et dominiorum Portugalliæ et Algarbiorum Romano Pontifici, personam idoneam ad ipsam
in suis ecclesiis , civitatibus vel diocesibus, de Ecclesiam Goanensem , quotiens illius vacatio,
jure vel consuetudine seu alias facere poterant, ea prima vice excepta, pro tempore occurreret,
facere libere et licite posset et deberet, ac pro per eundem Clementem , et pro tempore exis
tempore existenti archiepiscopo Funchalensi tentem Romanum Pontificem , in ejusdem Eccle
jure metropolico subesset, cum sede ac episco- siæ Goanensis episcopum el pastorem ad præ
pali et capitulari mensis aliisque insigniis etju- sentationem hujusmodi, et non alias, præficien
risdictionibus episcopalibus, necnon privilegiis, dam , eidem Joanni, et pro tempore existenti
immunitatibus, facultatibus et gratiis, quibus Portugalliæ et Algarbiorum Regi, de simili con
alix cathedrales Ecclesiæ et earum præsules, in silio, perpetuo reservavit et concessit;
eisdem Portugalliæ et Algarbiorum regnis con- ģ . Ac cui sic erectæ ab ejus primæva ere
sistentes similiter, de jure vel consuetudine , ctione, tunc vacanti, de persona quondam Fran
utebantur, potiebantur et gaudebant, ac uti, cisci de Mello , olim Electi Goanensis, tunc in
potiri et gaudere possent, quomodolibet in fu- bumanis agentis, simili consilio, dicta auctori
turum , uli, potiri et gaudere posset et valeret, tate , providit, præficiendo ipsum illi in episco
perpetuo erexit et instituit. pum et pastorem , per obitum ejusdem Fran
3. Ac in qua perpetuam vicariam ipsius ere- cisci Electi, qui litteris Apostolicis super provi
ctæ Ecclesiæ dignitatem post pontificalem majo- sione et præfectione de persona sua factis hu
rem esse , et cujus tunc vicarium illam , absque jusmodi non confectis, ac possessione seu quasi
alia nova provisione sibi desuper facienda, reti- regiminis et administrationis ipsius Ecclesiæ
nere posset, voluit, ac cui locum seu pagum , Goanensis, ac illius bonorum per eum non habi
in quo ipsa erecta Ecclesia consistebat, etiam ta, extra Romanam Curiam diem clausit extre
per eundem Clementem in civitatem erectum mum , pastoris solatio destituta; nos, vacatione
pro civitate, necnon ipsius loci districtum seu bujusmodi fidedignis relatibus intellecta, ad pro
territorium ac insulam de Goa hujusmodi, quæ visionem dictæ Ecclesiæ Goanensis celerem et
cum omnibus et singulis illorum castris, villis, felicem , ne Ecclesia ipsa Goanensis longe va
locis et districtibus, necnon clero, populo, per- cationis exponatur incommodis, paternis et sol
sonis ecclesiasticis, monasteriis, hospitalibus et licitis studiis intendentes, post deliberationem ,
aliis piis locis ac beneficiis ecclesiasticis, cum quam de præficiendo eidem Ecclesiæ Goanensi
cura et sine cura , sæcularibus, et quorumvis personam utilem et etiam fructuosam cum fra
Ordinum regularibus et dioecesi Funchalensi, tribus nostris habuimus diligentem , demum ad
cujus antea erant, ipsius Joannis Regis ad id te, Ordinis fratrum Minorum professorem , in
lunc expresso accedente consensu , perpetuo presbyteratus ordine constitutum et in theolo
 280

Paulus gia peritum , quem profalus Joannes Rex nobis 6. Rogamus quoque et hortamur attente pre- An. Chr.
1537
III ad hoc per suas litteras præsentavit, et cui apud fatum Joannem Regem , necnon venerabilem fra
nos de vitæ munditia, honestate morum , spiri- trem nostrum Archiepiscopum Funchalensem ,
tualium providentia et temporalium circumspe- ipsi Archiepiscopo per Apostolica scripta man
clione, aliisquemultiplicum virtutum donis fide- dantes quatenus te et præfatam Ecclesiam Goa
digna testimonia perhibentur, direximus oculos nensem , dicti Archiepiscopi suffraganeam , ha
nostræ mentis , quibus omnibus debita medita- bentes pro nostra et Sedis prædictæ reverentia
tione pensatis, te a quibusvis excommunicatio- propensius commendatos, in ampliandis etcon
nis, suspensionis et interdicti, aliisque ecclesias- servandis ejusdem Ecclesiæ Goanensis juribus,
ticis sententiis, censuris et poenis, a jure vel ab sic te benigni favoris auxilio prosequantur, quod
homine, quavis occasione vel causa latis, si qui- tu , eorum fultus præsidio, in commisso tibi curæ
bus quomodolibet innodatus existis, ad effectum pastoralis officio possis, Deo propitio, prospe
præsentium dumtaxat consequendum , harum rari; ac eidem Joanni Regi adeo perennis vitæ
serie absolventes et absolutum fore censentes, premium , et a nobis condigna proveniat actio
de persona tua , nobis et eisdem fratribus, ob gratiarum , ipseque Archiepiscopus proinde di
tuorum exigentiam meritorum , accepta , cidem vinam misericordiam ac nostram et ejusdem Se
Ecclesiæ Goanensi, de ipsorum fratrum consilio, dis benedictionem et gratiam valeat uberius pro
Apostolica auctoritate , providimus, teque illi in mereri.
Episcopum præficimus et pastorem , curam et 7. Et insuper ad ea , quæ ad tuæ commodi
>

administrationem ipsius Ecclesiae Goanensis tibi tatis augmentum cedere valeant, favorabiliter
in spiritualibus et temporalibus plenarie com- intendentes, tibi ut a quocumque malueris Ca
mittendo, in illo, qui dat gratias et largitur pre- tholico antistite, gratiam et communionem præ
mia, confidentes quod, dirigente Domino actus fatæ Sedis habente, accitis et in hoc sibi assis
luos, præfata Ecclesia Goanensis, sub tuo felicitentibus duobus veltribus Catholicis episcopis,
regimine, regetur utiliter et prospere dirigetur, similes gratiam et communionem habentibus,
ac grata in eisdem spiritualibus et temporalibus munus consecrationis recipere valeas, ac eidem
suscipiet incrementa ; jugum igitur Domini tuis antistiti ut, recepto prius per eum a te, nostro
impositum humeris prompta devotione susciet Romanæ Ecclesiæ nomine, fidelitatis debitæ
piens, curam ct administrationem ipsius Eccle- solito juramento , juxta formam presentibus
siæ Goanensis prædictas sic exercere studeas annotatam , munus prædictum , auctoritate nos
sollicite, fideliter ct prudenter, quod Ecclesia tra , impendere licite possit , plenam et liberam
ipsa gubernatori provido et fructuoso administra- earundem tenore præsentium concedimus fa
tori gaudeat se commissam , tuque, prater eter- cultatem .
næ retributionis præmium , nostram et dicta 8. Volumus autem et auctoritate prædicta
Sedis benedictionem et gratiam esinde uberius statuimus et decernimus quod, si non recepto
consequi merearis ; quocirca dilectis filiis capi- a te per ipsum antistitem prædicto juramento,
tulo et vassallis dictæ ecclesiæ , ac clero et po- | idem antistes munus ipsum tibi impendere, et
pulo civitatis et diæcesis Goanensis per Apos- to illud suscipere præsumpseritis , dictus antis
tolica scripta mandamus quatenus capitulum tes a pontificalis oflicii exercitio, et tam ipse,
tibi , tamquam patri et pastori animarum sua- quam tu, ab administratione tam spiritualium
rum, humiliter intendentes, exhibeant tibi obe- quam temporalium Ecclesiarum vestrarum sus
dientiam debitas et devotas, ac clerus pro nostra pensi sitis eo ipso.
et Sedis prædicta reverentia benigne recipien- 9. Præterea volumus quod formam juramenti
tes et honorifice pertractantes, tua salubria mo- a te tunc præstandi hujusmodi nobis de verbo
nita et mandata suscipiant humiliter, et efficaci- ad verbum per tuas patentes litteras, tuo sigillo
ter adimplere procurent; populus vero te , tam- munitas, per proprium nuntium quantotius des
quam patrem et pastorem animarum suarum , tinare procures, quodque per hoc præfato Ar
devote suscipientes,et debita honorificentia pro- chiepiscopo nullum imposterum præjudicium
sequentes, tuis monitis et mandatis salubribus generetur.
intendant, ita quod tu in eos devotionis filios, 10. Forma autem juramenti quod præstabis
et ipsi in te patrem benevolum invenisse gau- hæc est :
deatis ; vassalli autem præfati, te debito honore,
prosequentes tibi fidelitatem solitam , necnon « Ego Joannes, Electus Goanensis, ab hac hora
consueta servitia et jura tibi ab eis debita integre in antea fidelis et obediens ero Beato Petro ,
exhibere procurent, alioquin sententiam sive Sancteque Apostolicæ Romanæ Ecclesiæ, ac do 9

poenam , quam respective in rebelles rite tuleris , mino nostro, domino Paulo Papæ Tertio, suis
ratam habebimus et faciemus , auctore Domino, que successoribus canonice intrantibus. Non ero
usque ad satisfactionem condignam inviolabiliter in consilio, aut consensu vel facto, ut vitam per.
observari . dant aut membrum, seu capiantur mala captione,
 281

Paulus aut in eos manusviolenter quomodolibet inge- dinationes, sententias, dispositiones, reservatio- An.1537Chr.
rantur, aut injuriæ aliquæ inferantur, quovis nes, provisiones et mandata Apostolica totis
quæsito colore. Consilium vero , quod mihi cre- viribus observabo , et faciam ab aliis observari .
dituri sunt per se aut per nuntios seu litteras, Hæreticos, scismaticos et rebellesdomino nostro
ad eorum damnum , mesciente, nemini pandam . et successoribus prædictis pro posse persequar
Papatum Romanum et regalia Sancti Petri adju- et impugnabo. Vocatus ad Synodum , veniam ,
tor eis ero ad retinendum et defendendum con- nisi præpeditus fuero canonica præpedictione.
tra omnem hominem . Legatum Apostolicæ Se- Apostolorum limina, Romana Curia existente ,
dis in eundo et redeundo honorifice tractabo, et citra singulis annis, ultra vero montes singulis
in suis necessitatibus adjuvabo. Jura, honores, bienniis, aut permeipsum, aut per meum nun
privilegia et auctoritatem Romanæ Ecclesiæ do- tium visitabo, nisi Apostolica absolvar licentia.
mini nostri Papæ et successorum prædictorum Possessiones vero , ad mensam meam pertinen
conservare , defendere, augere et promovere cu - tes, non vendam, nec donabo, nec impignorabo,
rabo. Nec ero in consilio vel facto seu tractatu , nec de novo infeudabo, vel aliquo modo alie
in quibus contra ipsum dominum nostrum vel nabo, etiam cum consensu capituli Ecclesiæ
eandem Romanam Ecclesiam aliqua sinistra vel meæ , inconsulto Romano Pontifice. Sic me Deus
præjudicialia personarum, juris,honoris, status adjuvet et hæc sancta Dei Evangelia. »
et potestatis eorum machinentur ; et si talia a
quibuscumque procurare novero vel tractari Datum Romæ apud Sanctum Petrum, anno
impediam hoc pro posse, et quantotius potero Incarnationis Dominicæ millesimo quingente
commode significabo eidem domino nostro vel simo trigesimo septimo , tertio idus Aprilis ,
alteri , per quem ad ipsius notitiam pervenire Pontificatus nostri anno tertio ( 11 de abril de
possit. Regulas sanctorum patrum , decreta , or- | 1537) .

36
 1

Facultates Episcopo Gooniensi Fr. Joanni de Albuquerque

ejusque successoribus concessar

ANTONIUS, miseratione divina, tituli Sanctorum quatuor coronatorum

Presbyter Cardinalis

l'enerabili in Chri to patri, domino Joanni, Dei gratia, Electo Ecclesiæ civitalis de Goa, in India,
Salutem et sinceram in Domino charitatem '

Paulas Sedis Apostolicæ indefessa clementia, circum- nuper in cathedralem per eandem Sedem ere- An. Chr.
III
quaque pervigil,cum temporum et personarum ctæ, providit, vos illi præficiendo in Episcopum 1337
ac locorum qualitas id exigit, rigorem juris man- et pastorem, et de cujus circumspectione plu
suetudine temperare, et animarum Christifide- rimum est in Domino confidendum , et vestris
lium saluti et tranquillitati consulere, ac exigen. in dicta Ecclesia successoribus, ut quoscumque
tibus meritis eorum commoditatibus consulere ; Christifideles, tam de novo conversos ad fidem
et ne Christifideles ipsi, qui ob viarum longin- quam a parentibus Christianis progenitos, in
quitatem et discrimina ad Sedem ipsam propte- partibus Ethiopia , Arabic, Persiæ et Indice
rea recursum habere commode non possunt, hujusmodi præfato Regi nunc et pro tempore
ob id patiantur, personis providis et circumspe subjectis, pro tempore commorantes, etiam
ctis desuper vices suas libenter committere, præ- exemptos, etiam quorumcumque, etiam mendi
sertim in partibus de novo ad fidem conversis, cantium , Ordinum religiosos, videlicet ad om
consuevit, prout id in Domino salubriter expe- nes, etiam sacros et presbyteratus , ordines ,
dire cognoscit. etiam extra tempora a jure statuta, aliquibus
1. Sane exbibita nobis nuper, pro parte se- diebus dominicis vel festivis, etiam in sexto de
renissimi domini Joannis, Portugalliæ et Algar- cimo ad subdiaconatum , et in decimo octavo ad
biorum Regis, petitio continebat quod ,cum ipse diaconatum , et in vigesimo tertio annis inceptis
et prædecessores sui, Portugallie et Algarbio constitutos ad præsbyteratum promovere ; et a
rum Reges, zelo propagandæ fidei Catholicæ non suis episcopis, etiam extra tempora ac ante
diversas civitates, oppida et provincias, in par- ætatem legitimam vel per saltum ac ad fictum
tibus Indice et forsan Æthiopia , Arabia ac Per- titulum promotos, copulative vel disjunctive, ab
sir, ab infidelium manibus, non sine magnis eo- excessibus hujusmodi et censuris propterea in
rum expensis et quandoque subditorum suorum cursis absolvere; et cum eis ac quibusvis, qui
Christifidelium periculis et cædibus, eripuerint censuris irretiti , missas et alias divina oflicia ,
et parti fuerint, ac sub eorum Christiano domi- non tamen in contemptum clavium , celebrave
nio et potestate reduxerint, et in eas plures rint, ac alias illis se immiscuerint, ad ordines
Christianos incolas traduxerint, et diligenti Ver- susceptos etsuscipiendos, ac beneficia ecclesias
bi divini prædicatione, regia sollicitudine adhi- tica obtenta et obtinenda dispensare ; ac confes
bita, quamplures infideles ad fidem Catholicam siones quorumcumque Christifidelium partium
conversi fuerint, et in dies convertantur, nec earundem , seu in illis moram trahentium , per
valeat cum illis , ob ipsorum paucitatem et alias, vos vel a vobis pro tempore deputandos, quo
rigor canonum sanctorum patrum observari, sed rum probitas et sufficientia vobis nota existant,
expediat rigorem ipsum circa eos, adhuc in cu- audire, eosque in quibusvis casibus, etiam Sedi
nabulis fidei constitutos, in pluribus occurren- Apostolicæ reservatis, etiam contentis in bulla in
tibus casibus relaxari ; et, ob magnum locorum Cæna Domininuncupata , in foroconscientiæ tan
a Sede Apostolica distantiam notoriam , diflicile tum absolvere, et de novo ad fidem Catholicam
et quasi impossibile sit in singulis eisdem casi- venientes, per vos vel alium seu alios , baptizare;
bus ad Sedem prædictam habere recursum , et necnon ecclesias quascumque consecrare, ac ec
propterea si vobis, de cujus persona dicta Sedes clesias, cimiteria et loca sacra, sanguinis aut se
Apostolica, ad nominationem dicti Regis, vestris minis humani effusione polluta , reconciliare;
exigentibus meritis, Ecclesiæ civitatis de Goa, necnon tres religiosos Ordinis Minorum , cujus

1 Ex transumptu Vicarii generalis Olisiponensis (die 30 januarii 1538) - Arch ., maço 15 de bullas, n .° 14.
 283

Paulus
III
vos processi estis, cujuscumque provinciæ , quos fritis, ad hoc per diæcesanum ipsum vel ejus vi- An.1537Chr.
9

duxeritis eligendos in socios vestros , pro verbo carium in spiritualibus, fueritis invitati, promo
divino in dictis partibus prædicando , et confes- vere ; et a non suis episcopis, aut extra tempora,
sionibus audiendis, et eis vel eorum aliquo de- vel ante ætatem legitimam , seu per saltum sive
functo seu defunctis, vel eis de licentia vestra ad ad fictum tilulum promotos, copulative vel dis
ordinem ipsum redeuntibus, alium seu alios eo - junctive, ab excessibus hujusmodi et censuris
rum loco, dummodo omnes insimul tres numero propterea incursis absolvere; et cum eis ac qui
non excedant, ad effectum prædictum , licentia busvis, qui censuris irretiti, missas et alia divina
superiorum dictorum religiosorum per eos su- oflicia, non tamen in contemptum clavium , cele
per hæc petita , licet non obtenta, assumere; et braverint, aut alias illis se immiscuerint, super
insuper unum ex dictis religiosis, qui confessione irregularitate inde contracta adordinessusceptos
vestra, quotiens confiteri volueritis , diligenter et suscipiendos, et ad beneficia ecclesiastica ob
audita, vos ab omnibus et singulis peccatis ves - tenta et præterquam episcopalem dignitatem
tris etcensuris propterea incursis, etiam in ca- obtinenda dispensare, clummodo ante legitimam
sibus Sedi Apostolicæ reservatis, etiam conten- ætatem promoti in ordinibus sic susceptis, do
tis in bulla in Cæna Domini nuncupata, absol- nec ad ætatem legitimam , aut saltem subdiaconi
vat , et pro commissis pænitentiam salutarem ad sestum decimum , et diaconi ad decimum
injungat, pro tempore eligere libere et licite octavum , ac præsbyteri ad vigesimum tertium
possetis facultas concederetur, profecto ex hoc suarum ælatum annos pervenerint, in eisdem
Ecclesiæ in partibus illis statui et animarum fi . sic susceptis ordinibus non ministrent; et insu
delium prædictorum saluti et spirituali conso- per confessiones eorundem Christifidelium di
lationi, ac illorum necessitatibus non modicum ctarum partium , vel in illis moram trahentium ,
consuleretur; quare supplicari fecit humiliter per vos vel a vobis pro tempore deputandos,
dominus Joannes, Rex præfatus, sibi super bis audire, eosque in quibusvis casibus, etiam Sedi
per Sedem Apostolicam de opportuno remedio Apostolicæ reservatis, etiam contentis in bulla
misericorditer provideri. in Cana Domini nuncupata, absolvere, et de
2. Nos igitur, zelum dicti domini Regis in novo ad fidem Catholicam venientes per vos vel
his plurimum in Domino commendantes, ac cu- alium seu alios baptizare; præterea ecclesias
pientes ne Ecclesia et Christifideles in partibus quascumque consecrare et cimiteria benedicere,
prædictis, ob earum distantiam a Sede Aposto- ac ecclesias, cimiteria et loca sacra , sanguinis
lica, patiantur providere, ejusdem domini Regis vel seminis humani eſfusione polluta, reconci
supplicationibus inclinati , auctoritate domini liare, dummodo ad consecrationem , et benedi
Papæ, cujus Pænitentiariæ curam gerimus, et de ctionem ac reconciliationem ecclesiarum , cemi
ejus speciali et expresso mandato super hoc teriorum et locorum, alterius quam vestræ ci
vivæ vocis oraculo nobis facto , paternitati ves- vitatis et diæcesis, a diocesano illius , vel ejus
træ, quoad vixeritis, et in dicta Ecclesia de Goa vicario in spiritualibus, aut rectore seu alias be
successoribus vestris usque ad vigintiquinque neficiato ipsius ecclesiæ, fueritis invitati;necnon
annos, quoad successores ipsos, ac vobis, et us- tres religiosos dicti Ordinis Minorum cujuscum
que ad dictum tempus eorum cuilibet, ut in par- que provincie , per vos eligendos in socios ves
tibus Æthiopia , Arabiæ , Persiæ ac Indiæ præ- tros, pro divini verbiin dictis partibus prædi
fato Regi nunc et pro tempore subjectis, tam ves- catione, ac confessionibus audiendis assumere,
træ quam aliarum quarumcumque civitatum et et eis vel eorum aliquo defuncto, vel ad ordinem
dicecesium , quoscumque Christifideles, tam de ipsum de vestra licentiaredeunte,alioseorum
novo ad fidem conversos, quam a parentibus loco, dummodo omnes simul tres numero non
Christianis progenitos, ibidem nunc et pro tem- excedant, ad effectum prædictum , licentia su
pore commorantes, etiam exemptos et Sedi periorum dictorum religiosorum per eos super
Apostolicæ immediate subjectos, et quorum- hoc, per se vel alium seu alios, petita, licet non
9

cumque, etiam mendicantium, Ordinum religio- obtenta, assumere ; præterea unum ex dictis
sos , ad omnes , etiam sacros et presbyteratus, religiosis, qui, confessione vestra, quotiens con
ordines , dummodo alias idonei existant, etfiteri volueritis , diligenter audita, vos ab omni
sæculares clerici sufficientem titulum habeant, bus peccatis vestris et censuris propterea in
etiam extra tempora a jure statuta, aliquibus cursis, etiam in casibus Sedi Apostolicæ reser
diebus dominicis autfestivis, dummodo uno et vatis, etiam contentis in bullis Coena Domini
eodem die duo sacri ordines non conferantur, nuncupatis, absolvat, et pro commissis poni
etiam in sexto decimo ad subdiaconatum et intentiam injungat salutarem, pro tempore eli
decimo octavo ad diaconatum , ac in vigesimo gere ; ac vos, domine Joannes, omnibus et sin
tertio annis incoeptis constitutos ad præsbytera- gulis privilegiis, favoribus, gratiis, concessio
tum ordines, alias rite et dummodo, si in aliena nibus, indulgentiis et indultis, tam spiritualibus
civitate et dioecesi ordines hujusmodi contule- quam temporalibus,quibus fratres dicti Ordinis
 284

Paulus Minorum , in illius domibus commorantes, utun- efficacioribus et insolitis, irritantibusque et aliis An. Chr.
III tur, potiuntur et gaudent, uti, potiri et gaudere decretis concessis, confirmatis, et etiam ileratis 4537
libere et licite valeatis, tenore præsentium , fa vicibus innovatis, etiam marimagno, aut bulla
cultatem concedimus, vobisque et dictis religio- aurea vel alias nuncupatis; quibus omnibus illo
sis pariter indulgemus. rum tenores, ac si de verbo ad verbum insere
3. Non obstantibusApostolicis,ac provincia- rentur, præsentibus pro plene et sufficienter
libus et synodalibus constitutionibus et ordina- expressis habentes , illis alias in suo robore per
tionibus, necnon Ecclesiarum , civitatum , pro- mansuris, hac vice dumtaxat, specialiter et ex
vinciarum , Ordinum et monasteriorum quorum- presse derogamus, cæterisque contrariis quibus
cumque , etiam juramento, confirmatione Apos- cumque.
tolica, vel quavis firmitate alia roboratis , statutis Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub si
et consuetudinibus, privilegiis quoque, indultis gillo officii Poenitentiariæ , VIII kalendas Maii,
et litteris Apostolicis, illis ac quibusvis aliis,sub Pontificatus domini Pauli Papæ Tertii anno
quibus verborum formis et clausulis, etiam de- tertio.
rogatoriarum derogatoriis, aliisque fortioribus, (24 de abril de 1537).
 Rescriptum Pænitentiaria super translatione festi
Corporis Christi, etc. , in India

ANTONIUS , miseratione divina, tituli Sanctorum quatuor coronatorum

Presbyter Cardinalis

Serenissimo Portugalliæ et Algarbiorum Regi illustri, Salutem in Domino

Paulus
Ex injuncto nobis a Sede Apostolica servitutis | abnegare, et postmodum , divina inspiratione An. Chr.
officio ad ea libenter intendimus, per quæ divi resipiscentes, ad eandem fidem reverti, ac quam
nus cultus ubique incrementum suscipiat, et plures Turcas et Mahometam seu alteriuscujus
Christifidelium devotio augeatur , eorumque vis erroris sectatores ad dictam fidem converti,
animarum -saluti salubriter in Domino consu- nec ad Sedem Apostolicam aut ab ea in dicto
Jatur . vestro regno Portugalliæ pro his semper recur
1. Sane exhibita nobis nuper pro parte vestra sus haberi possit , eisdem rectoribus ecclesiarum
petitionis series continebat quod , cum in parti- partium earundem , redeuntes ad fidem Christi,
bus Indiæ, et forsan Æthiopix , Arabia , Persia, recipiendi et absolvendi, ac in pristinum et eum ,
divina favente clementia, nuper vestræ ditioni in quo antea erant, statum in omnibus et per
adjectis, ob diversitatem climatis earundem par- omnia reponendi et restituendi, facultatem iri
tium , dies, quo solemnis festivitas Sacratissimi bui; super quibus supplicari fecistis humiliter
Corporis Christi ex universali instituto Ecclesiæ vobis, dictarumque partium populis vobis sub
celebratur, in hiemale tempus incidat, ideoque jectis , per Sedem eandem de opportuno reme
cum debitis ceremoniis, eaque, qua decet, solem- dio misericorditer provideri:
nitate eo tempore celebrari nequeat, desideratis 2. Nos igitur, laudabilia desideria vestra hu
festivitatem eandem in aliud tempus, quo absque jusmodi in Domino commendantes, volentesque
hyemis impedimento convenientius et decentius ea favore, ut tenemur, prosequi gratioso, aucto
celebrari possit, transferri; cumque partes præ- ritate domini Papæ , cujus Poenitentiariæ curam
dictæ a regno vestro Portugalliæ nimium remotæ gerimus, et de ejus speciali et expresso mandato
ac in illis etiam civitates, et oppida ac provinciae super hoc vivæ vocis oraculo nobis facto, omni
inter se valde distent, eoque fiat , ut dillicile aut bus et singulis venerabilibus in Christo patribus,
ex dicto vestro regno Portugalliæ ac illas partes, Dei gratia, episcopis illarum partium ad vos
aut ex aliquo earundem partium loco siquis ibi successoresque vestros nunc et pro tempore
resideat Catholicus antistes ad alia loca distantia spectantium , vel corum in spiritualibus vicariis
accedere, et in illis ornamenta ecclesiarum di- generalibus nunc et pro tempore, ut cum eo
vino, cultui necessaria, benedicere, ipsasque rum respective cleri et populi consilio dictam
ecclesias el cimiteria , humani sanguinis vel festivitatem Sacratissimi CorporisChristi in aliud
seminis effusione polluta, reconciliare valeat; ac tempus, quo absque hyemis impedimento, cum
propterea oleum sanctum quolibet anno ubique debitis solemnitalibus et ceremoniis, decenter
confici, aut confectum ex dicto vestro regno Por- celebrari queat, transferre possit ; quodque hi ,
tugalliæ, ob navigationis difficultatem , eo advehi qui festivitatis sic translatae celebrationi inter
nonnunquam , juxta juris dispositionem , haberi fuerint, omnes et singulas indulgentias et gra
non possit, singulis rectoribus ecclesiarum di- tias, quas, si die ab universali Ecclesia statuto
ctarum partium ornamenta prædicta benedicen- illi interessent, consequerentur, consequantur,
di , et ecclesias ac cimiteria polluta reconciliandi illisque pariter gaudeant; ac omnibus et singu
vel noviter erectas et erecta benedicendi , necnon lis rectoribus pro tempore ecclesiarum earun
oleo sancto ex Portugallia adducto perquinquen- dem partium , ut vestes, cruces, imagines et alia
nium, aut per aliquem antistitem in illis parti- ornamenta ecclesiastica quæcumque,divino cul
bus confecto et consecrato per triennium ,utendi tui necessaria et opportuna , in eorum respective>

licentiam concedi ; insuper cum sæpe contigat ecclesiis, citra tamen calices et patenas, benedi
aliquos in partibus prædictis orthodoxam fidem cere ; ac ipsas ecclesias, capellas et cimiteria,

1 Ex transumptu 30 januarii 1538— Arch . nacional, maço 13 de bullas, n.º 27.

 286

Paulus
III
humani sanguinis vel seminis effusione pollutas sione aspersi et notati fuerint, absolvere, et ad an.Chr.
et polluta, vel noviter erectas et erecta, cum gremium Sanctæ Matris Ecclesiæ, ac in pristi- 1537
aqua, per aliquem episcopum , seu absente epis- num et eum, in quo antea erant, statum , in om
copo per aliquam personam in dignitate eccle- nibus et per omnia reponere et restituere, eis
siastica constitutam , seu rectorem alicujus pa- que pro modo culpæ pænitentiam salutarem
rochialis ecclesiæ, curam animarum acta exer- injungere, possint et valeant, dummodo ea, quæ
centem , benedicta, et aliis adhibitis opportunis, per episcopum , quando est præsens, sunt exe
rituque etmore solitis debite observatis, ubique quenda, in locis in quibus episcopus præsens
aliquis Catholicus antistes præsens in loco non sit, non exequantur, licentiam plenamque et li
fuerit, reconciliare et benedicere, ac oleo sancto beram facultatem concedimus.
ex Portugallia adducto per quinquennio , et si 3. Non obstantibus Apostolicis, ac in provin
illispartibus aliquis Catholicus antistes , qui illud cialibus et synodalibus Conciliis editis generali
novum conficiat, existat, per triennium uti ; nec- bus vel specialibus constitutionibus et ordinatio
non quoscumque, qui sacrum baptisma semel bus, ac statutis et consuetudinibus, cæterisque
susceperint, et veram Christi fidem abnegantes contrariis quibuscumque.
et ad eandem postmodum redeuntes, ab hæresi, Datum Romæ apud Sanctum Petrum, sub si
quam propterea incurrerunt, quotiens in eam gillo officii Poenitentiariæ, XV kalendas Junii ,
quovis modo lapsi fuerint, et a quibuscumque Pontificatus domini Pauli Papæ III anno tertio
aliis maculis etlabibus, quibus hujusmodi occa- | (18 de maio de 1537) .
 Gundisalvum , Episcopum Saphiensem , Regi Portugalliæ commendat

PAULUS EPISCOPUS
SERVUS SERVORUM DEI

Charissimo in Christo filio Joanni, Portugalliæ et Algarbiorum Regi illustri,

Salutem et Apostolicam Benedictionem '

PaulusGratiæ divinæ præmium et humanæ laudis | opus Dei ministros benigno favoreprosequi , ac An. Chr.
II præconium acquiritur, si per sæculares princi- eos verbis et operibus pro Regis Æterni gloria 1537
pes, Ecclesiarum prælatis, præsertim pontificali venerari, Magestatem tuam regiam rogamus, et
dignitate præditis, opportuni favoris præsidium hortamur attente, quatenus eundem Gundisal
et honor debitus impendatur. vum Electum et Ecclesiam prædictam , suæ curæ
1. Hodie siquidem Ecclesiæ Saphiensi , tunc commissam , habens pro nostra et dictæ Sedis
per obitum bonæ memoriæ Joannis, olim Epis- reverentia propensiuscommendatos in amplian
copi Saphiensis, extra Romanam Curiam de- dis et conservandis juribus suis, sic eos benigni
functi , pastoris solatio destitutæ , de persona favoris auxilio prosequaris, quod ipse Gundi
dilecti filii Gundisalvi, Electi Saphiensis, nobis et salvus Electus, tuæ celsitudinis fultus præsidio,
fratribus nostris, ob suorum exigentiam merito- in commisso sibi curæ pastoralis officio possit,
rum, accepta , de fratrum eorundem consilio, Deo propitio, prosperari, ac tibi exinde perennis
Apostolica auctoritate , providimus, ipsumque vitæ præmium , et a nobis condigna proveniat
illi in Episcopum præfecimus et pastorem , cu- actio gratiarum .
ram et administrationem ipsius Ecclesiæ , sibi in Datum Romæ apud Sanctum Marcum , anno
spiritualibus et temporalibus plenarie commit- Incarnationis Dominicæ millesimo quingentesi
tendo, prout in nostris inde confectis litteris ple- mo trigesimo septimo, nono kalendas Septem
nius continetur . bris, Pontificatus nostrianno tertio (24 de agosto
2. Cum itaque, fili charissime, sit virtutis de 1537) .

1 Arch. nacional, maco 17 de bullas, n.º 31 .

 APPENDIX II

DOCUMENTA, HISTORIAM ECCLESIÆ ÆTHIOPICÆ ILLUSTRANTIA,

CONTINENS

37
 Epistola Helena , avio Davidis, ad Emmanuelem Regem

EPISTOLA HELENÆ '

In nomine Dei Patris, et Filii etSpiritusSan- / esset e regionibus Francicis Rex quispiam, qui
cti , unius solius in tribus personis Dei, salus, aboliturus esset universum barbarorum et Mau
gratia et benedictio Domininostri et Redempto- rorum genus, et hoc ipsum quidem nunctempus
ris Jesu Christi, filii Mariæ Virginis, nati in domo est quod Christus benedictæ suæ Matri futurum
Bethlehemilica, sit super dilectum fratrem nos- promisit.
trum Christianissimum Regem Emmanuelem , Porro quicquid orator poster Matthæus vobis
dominatorem maris, victorem ferorum incre- dicturus est, id velut a nostra ipsorum persona
dulorumque Maurorum . Dominus Deus te bene profectum accipite, eique fidem adhibete.Est si
fortunet, tibi victoriam de inimicis tuis donet, quidem unus inter nostra aulæ præcipuos, at
tuaque regna et ditiones, per devotas preces que ob id illum ad vos miltere voluimus. Com
nuntiorum Redemptoris Christi, nempe quatuor misissemus autem hæc vestris nuptiis, quos huc
Evangelistarum , Sancti Joannis, Lucæ, Marci et legastis, sed cæpit nos metus, ne nostra negotia ,
Matthæi, longe lateque dilatet et extendat, quo- non ex nostra sententia, vobis nota forent.
rum sanctitates et orationes te servent. Millimus ad vos per hunc nostrum oratorem
Certiorem te facimus per quam , dilecte frater, Matthæum crucem unam , factam haud dubie ex
ad nos usque appulisse ex magna illa vestra et frusto ligni, in quo Servator noster Jesus Chris
eximia aula duos nuntios, quorum quidem alteri tus crucifixus fuit Hierosolymis. Id autem sa
nomen erat Joannes, qui se præsbyterum aie- crosancti ligni frustum ex Hierosolymis ad nos
bat , alteri vero Joannes Gomes, petiisseque a allatum est . Porro ex eodem duas fecimus cru
nobis commeatum et milites; quare nos mitti- ces ; earum altera quidem apud nos manet, al
mus nostrum oratorem Matthæum , fratrem nos- teram vero dedimus isti nostro oratori, ad vos
tri servitii, cum venia Patriarchæ Marci, qui no- perferendam. Lignum nigri coloris est, pendet
bis dat benedictionem , mittens præsbyteros que ab exiguo argenteo annulo.
Hierosolymam , qui est pater noster ac omnium Caeterum si vobis visum fuerit, aut vestras
nostrarum ditionum , columna fidei Christi et filias matrimonio jungere nostris filiis , aut nos
Sanctæ Trinitatis. Is de nostro mandato misit tros filios dare vestris filiabus, id et nobis in pri
ad magnum vestrum ducem eorum , qui pro fide mis pergratum erit, et utrisque utile, fraterni
nostri Servatoris, Jesu Christi, militant in India , inter nos initium fæderis, quod quidem nuptia
ad illi significandum , nos esse promptos ad mit-
>
rum connubium , cum in præsentiarum , tum
tendum tum commeatum , tum milites, si necesse etiam in futurum , tecum inire percupimus. Re
fuerit. Proinde fama accepimus Principem Cayri liquum est ut et salus et gratia nostri Redempto
cogere magnam classem adversus vestras copias, ris Jesu Christi Sanctæque nostræ Dominæ Ma
nimirum ut sese vindicet de injuriis damnisque, riæ Virginis se extendat, tum super vos, tum
per militiæ tuæ , quam in India habes, duces, super filios, filias, universamque vestram do
sibi (ut vere nobis constat) sæpe illatis , quod mum. Amen.
Deus sua sancta bonitate in dies magis magisque Ad hæc autem vos certiorem facimus, si bella
fortunare dignetur, ut cuncti tandem increduli exercitusque conjungere velimus, satis virium
penitus sub jugum mittantur. nobis futurum esse ad (divino accedente auxi
Nos itaque adversus illorum insultus missurilio) abolendum universos nostræ sanctæ fidei
sumus militum copias , quæ maneant ad fretum inimicos. Verum nostra regna et ditiones sic
Mechæ , scilicet Babel Mandel, aut certe, si id sunt in mediterraneis sita, ut nusquam in maria
tibi commodius videbitur, ad portum Judæ aut possimus erumpere; quare nibil nobis est po
Thor, ut tandem auferas, perdasque hujusmodi tentiæ in mari, in quo (Deo laus) vos omnium
Mauros et incredulos a facie terræ, ita ut dona estis potentissimi . Jesus Christus sit vobis au
et oblationes, quæ afferuntur ad sanctum sepul- xilio ; res enim quæ in India per vos gestæ sunt
chrum , deinceps non vorentur a canibus. profecto magis iniraculosæ quam humanæ . Quod
Adest jam tempus illud promissum, quod , si mille velis armare naves, nos et commeatum
ut aiunt, Christus et Mater ejus Maria prædixere, dabimus, et cuncta , quæ ad eam classem opus
quod scilicet in postremis temporibus oriturus erunt, abunde suppeditabimus . (1509.)
1 Damiani a Goes, Opuscula, quæ in Hispania illustrata continentur, Conimbricæ 1791, pag. 175.
 Litteræ Davidis, Ethiopiæ Imperatoris, ad Emmanuelem , Portugallia Regem

LITTERÆ DAVIDIS '

In nomine Dei Patris, uti semper fuit, cui non que tamquam infideles canes expellis. Pax sit
invenitur principium ; nomine Dei Filii unici , qui cum Regina uxore tua, amica Jesu Christi, serva
est similis ei, antequam sit visum lumen stella- Mariæ Virginis, Matris ipsius Salvatoris totius
rum, antequam poneret fundamenta maris Ocea- mundi. Pax sit filiis tuis, nunc, uti in virenti
ni, alio autem tempore conceptus fuit in utero horto et florentibus liliis, mensa esculentis pa
Virginis, sine semine virili et sine nuptiis. In rata. Pax filiabus vestris, quæ sunt indumentis
hunc enim modum scientia erit oflicii ejus. In ornata, sicut palatia aulæis exornantur.Pax affi
nomine Paracleti Spiritus sanctitatis, qui scit nibus tuis, ex sanctorum semine procreatis, si
cuncta secreta, quæ sunt,ubi antea fuit, omnium cut dicit sacra scriptura, filii sanctorum sunt be
scilicet altitudinum coeli, quod sine columnis et nedicti et magni , foris et intra domum . Pax sit
absque ullis fulcimentis sustinetur, qui amplifi- consiliariis et officialibus tuis , potestatibus et
cavit terram, quæ antea non erat creata, nec jus dicentibus. Pax ducibus tuis castrorum , et
cognita, ad omnes partes ab ortu ad occasum , confinium et omnium rerum munitarum . Pax
et a septentrione ad austrum . Nec iste est pri- omnibus gentibus, populis et urbibus , cunctis
mus vel secundus, sed est Trinitas conjuncta in inhabitantibus. Præter Mauros et Judæos, pax
uno æterno Creatore rerum omnium, ab uno omnibus parochiis, et omnibus Christo et tibi
tantum consilio et uno verbo per sæcula sæcu- fidelibus. Amen.
lorum . Cognovi, domine Rex et mipater, quod cum
Has litteras mittit Atapi Tinghil, id est Thus ad te nominis mei fama per Matthæum orato
virginis, quod nomen est a baptismate, nunc rem nostrum fuisset delata , statim archiepisco
vero in ipso suscepti regni initio assumpsit no- porum ac prælatorum magnum numerum ad
men David, dilectus a Deo , columna fidei, co- vocari jussisti, qui de ea legatione Deo Christo
gnatus stirpis Judæ, filius David, filius Salomo- gratias agerent, ipsumque Matthæum summo
nis , filius columnæ Sion, filius seminis Jacob , cum honore et bilaritate fuisse susceptum , qua
filius manus Mariæ , filius Nau per carnem , Im de re mirifice sum lætatus, et gratias pariter
>

perator magnæ et altæ Æthiopia , magnorum Deo egi , et hoc devote fecit etiam populusmeus.
regnorum , et ditionum et terrarum , Rex de Xoa , Dolui autem cum ab his intellexi ipsum Mat
de Caffate ,de Fatigar, de Angote, de Baro, de thæum in redditu suo, dum intraret fines meos,
Baaliganze, de Adea, de Vangue, de Goiame, in monasterio de Bisayn fuisse mortuum ; eum
ubi Nilus oritur, de Damaraa, de Vaguemedri, autem ego non miseram , quoniam adhuc puer
de Ambeaa, de Vagne, de TigriMahon , de Sa- eram undecim annorum vix, dum suscepto re
baym , unde fuit Regina Saba, de Bernagaes, gni sceptro, post mortem patris, sed Helena
et dominus usque ad Nubiam , finem Ægypti. Regina, quam loco matris colebam , et regnum
Hæ litteræ diriguntur Regi potentissimo et ex- pro me gubernabat. Is Matthæus mercator erat ,
cellentissimo, semper victori, domino Emma- Ilabraham vocatus, sed sibi novum nomen id
nueli , qui habitat in amore Dei , et firmus per- circo imposuerat, ut securius per fines Mauro
manet in fide Catholica, filio Apostolorum Petri rum iter faceret. Verum is in Dabul a Mauris
et Pauli,Regi Portugalliæ et Algarbiorum , amico pro Christiano agnitus in carcerem fuit conje
Christianorum , hosti, judici, Imperatori , domi- ctus. Quod cum significasset vestrorum exerci
tori Maurorum et gentium Africæ et Guineæ a tuum præfecto , is misit fortes viros, qui Chris
promontorio, atque insula Line, Maris Rubri, tianum hominem e teterrimo carcere liberarent ,
Arabiæ , et Persidis et Armutice, magna India maxime cum didicisset eum esse legatum meum .
et omnium locorum earum et omnium insula- Itaque illum , ereptum e manibus inimicorum ,
rum , terrarum adjacentium , profligatori Mau- curavit vestris navibus ad conspectum vestrum
rorum et fortium paganorum , domino arcium transvehendum . Is Matthæus, meo nomine, tibi
et altorum castellorum et murorum , propaga- Regi mandata exposuit, rescripsitque sc hono
tori fidei Jesu Christi . Pax tibi , domineRex Em- rifice susceptum fuisse, et cumulate omnis ge
manuel , qui Dei fretus auxilio, Mauros occidis, neris muneribus honestatum , quod et nuntii
>

et tua classe, tuo exercitu et tuis ducibus undi- | pariter vestri affirmabant, quos magnus vestræ
i Gocs, loc. cit., pag. 184.
 293

classis præfectus Didacus Lupus de Sequeira quamobrem do gratias Deo, et spero quod filii
ad nos misit, qui litteras præsentarunt, quas vestri, et ego et vos de felicibus earum rerum
afferre debuerat Eduardus Galvanus, qui in in- successibus abunde lætabimur ; et vos Deo de
sula Cameronis diem obierat; quibus conspectis betis continue supplicare, donec gratiam vobis
litteris, magnopere sum gavisus et Deo egi gra- det potiundi templi sancti in Hierusalem , quæ
tias, et tum magnam cæpi voluptatem, cum pe- est in potestate hostium Christi, Maurorum, et
ctora vestrorum nuntiorum crucibus insignita gentilium et hæreticorum , et si hoc perfeceris,
conspicerem , et experirer percunctando eos, caput tuum omni laude plenissimum erit.
ritus tenere fidei Christianæ, qui essent veris- Cæterum ex numero legatorum , qui ad me
simi , et illud me singulari devotione injecta ve- veniebant cum prædicto Matthæo, tres periere,
hementer permovit, quod intelligerem iter in et præfectus magnus vestra classis devenit apud
Ethiopiam inventum esse, non sine miraculo. Arquicum in colloquium cum Rege de Berna
Nam referebant præfectum classis, quum diu gaes, qui est imperio meo subjectus, et statim
per mare Arabicum errasset, et propterea de legatos ad me misit et munera ingentia , quæ
inveniendo nostro portu desperasset, re infecta, mihi charissima fuerunt. Verum nomen vestrum
redire in Indiam voluisse, maxime propter sæ- omni gemma et thesauro mihi prætiosius vide
vas maris tempestates ; sed in aurora opportune tur. Sed hæc transeamus et agamus inter nos,
rubram crucem in coelo apparuisse, qua salu- quomodo invadere et capere possimus alias in
tata , a nautis proras in eam partem esse conver- fidelium terras. Ego certe dabo millies centena
sas, monstranteque Deo repertum esse portum millia drachmarum auri, et totidem millia mili
nostrum , quæ res mihi pro miraculo visa est , tarium virorum . Itemque materiam , et ferrum
et certe is classis præfectus Deo debet admodum et cuprum , in usum ædificandæ et ornandæ clas
esse dilectus, postquam tantam ei felicitatem sis, magnam etiam commeatus copiam , amice
concessam videmus, quantam nemo ante eum una conveniemus, et quoniam non est consue
a Deo impetrare potuerit. tudinis et dignitatis mezc ad petendam pacem
De hac autem mutua legationeantiquitus præ- legatos mittere, et tu primus a me eam sincere
dictum fuit a Propheta in libro de vita et passione quæsivisti, ad verificanda Christi verba, nam
Sancti Victoris et in libris Sanctorum Patrum , scriptum est: Beati peiles, qui portant pacem .
quod Rex magnus Christianus cum Rege Æthio- Et ego propterea sum ad id paratus more Apos
pia esset cum mutua pace conventurus. Sed hoc tolorum , qui erant unanimes et unius cordis.
nequaquam futurum existimabam diebus vitæ O Rex et pater mi Emmanuel, unus Deus te sos
meæ . Verum Deus certum sciebat, ut laudetur pitem velit et servet, qui est Deus coeli, et sem
nomen ejus, qui nuntium ad me detulit, ut ego per unius substantiæ , nec juvenescit, nec senes
pariter id mittere possem ad te patrem meum cit. Is qui a te nuntium attulit, Rodericus Lima
in Christo et amicum , ut simus in una fide, post- vocabatur, legationis optimorum virorum prin
quam a nullo alio Rege Christiano nuntium aut ceps, et cum eo Franciscus Alvares, quem pro
certam notitiam habuerim . Hactenus circum me pter vitæ probitatem , et singularem religionem
Mauri erant, filii Mahometis et gentiles, et reli- et justitiam valde charissimum habui, maxime
qui sunt servi, qui Deum non agnoscunt, et alii , quod verissimis verbis, cum esset interrogatus
qui ligna et ignem venerantur, et alii, qui solem de fide, aptissime respondebat. Et ita debetis
adorant, et alii, qui serpentes deos esse putant. eum exaltare, et magistrum appellare, et dare
Cum bisnunquam pacem habui,quoniam ad ve- ei oflicium convertendi populos de Maçua, et
ritatem venire recusant, et frustra his prædica- de Dalaca, de Zeila et omnium insularum ma
bam fidem ; nunc vero conquiesco, et Deus quie- ris Rubri, quoniam sunt in finibus regnorum
tem dono mihi dedit cum hostibus meis et tuis. meorum , et ego ei concessi crucem et baculum
Nam in finibus meis, cum armatus contra cos in signum potestatis, et ita vos jubete, ut hæc
progredior, ipsi faciem et terga vertunt, et du- ei concedantur, et creetur episcopus illarum ter
ces et milites mei per campos de his victorias rarum et insularum , quoniam hoc meretur, et
consequuntur. Neque mihi Deus irascitur, ut idoneus est in hoc officio administrando, et tibi
dicit Psalterium , et Deus vota eorum Regum Deus plurimum benefaciet, ut semper sis fortis
implet, qui justa petunt, nec hoc ad laudem contra hostes tuos, et eos cogatis ad pedes ves
nostram pertinet. Nam Deo agendæ sunt gratiæ : tros procidere , et Deus tibi vitam prolonget, et
is est qui mundum vobis dedit, et terram gen- participem faciat regni cælorum in optimo loco,
tilium perpetuo concessit ac aliorum terras, quæ sicuti ego pro me optarem . Audivi autem auri
sunt a finibus vestris ac initium Æthiopiæ ; pro- bus meis multa bona de te, et oculis video quæ
pterea ingentes Deo gratias ago, et prædico videre nequaquam credebam , et Deus cuncta
summam cjus potentiam , cum sperem eorum de bono in melius succedere velit, et ibi sit ves
populorum filios, qui in tuam ditionem venient, ter locus supra lignum vitæ , ubi est locus san
procul dubio fidei veritatem esse cognituros; 1 ctorum . Amen .
 294

Ego, sicuti filius parvulus, quæ jussistis feci, qui ex auro bracteolas facere, et cum bis inau
et faciam , si venerint legati vestri, ut invicem rare alia metalla sciunt. Ili erunt in domo mea
mutuis opibus adjuvemur. Singulis autem ora honestissime tractati, et si discedere voluerint,
toribus vestris qui venient, sicut lum fecistis ad laborum suorum eis amplam mercedem solvam .
Macua , aut Delacam , et ad portus intra angus- Joroque per Deum Jesum Christum , Dei filium ,
tias maris Rubri, ea tribuam , tribuique curabo, meeos libere, cum voluerint, esse permissurum .
quæ fienda significabilis, sicuti maxime desi- Hoc autem peto fidentissime, quoniam mibi ves
dero, ut in consilio et rerum actione prospere tra virtus spectata est, et bonitas maximeagnita ,
conjungamur. Nam cum ad ca littora copia ves - et scio me amari abs te plurimum , et hoc agnovi
træ pervenerint, mature et ego cum meis exer- certius quod Matthæum mei gratia honorifice
citibus adero. Et quoniam in finibus meis nemo et liberaliter susceperilis et remiseritis. Et ideo
est Christianus, neque templa Christianorum vi- adniteor ea impetrare, neque hoc vobis pudorem
suntur, concedam vestris hominibus habitandas allerat, nam omnia persolvam , et id quod filius
illas terras, quæ sunt proximæ Maurorum di- petit a patre negari non debet, et tu es pater
tioni, propterea opus est ut captis vestris de- meus ei ego filius tuus, et simus conjuncti si
bitum finem afferatis. Interim mittote ad me mul, sicut laterculus cum laterculo in pariete
viros eruditos, atque etiam coelatores imaginum copulatur, ita duo in uno corde et amore Jesu
auri et argenti; et fabros cupri, et ferri, et stani Christi consentimus, qui est caput mundi, et qui
et plumbi; item artifices, qui litteris nostræ lin- cum eo sunt, assimilantur laterculis in muro
gua pro ecclesia libros imprimant; item aliquos, / conjunctis. Amen. (1520.)
 Littera Duridis, Ethiopiæ Imperatoris, ad Joannem III, Portugalliæ Regem

LITTERÆ DAVIDIS '

In nomine Dei Patris Omnipotentis, Creatoris | honorifice suscepi, et non multo post eos dimisi,
coeli et terræ et omnium rerum factarum visi- ut reverterentur cum honore et pace , et post
bilium et invisibilium . In nomine Dei Filii , Chris- quam pervenerunt ad portum maris, qui est in
ti , qui est Filius, etconsilium et propheta Patris. finibus meis, in mari Rubro, non invenere ma
In nomine Dei Spiritus Sancti, Paracleti Dei vivi , gnum præfectum classis, quem pater tuus mi
æqualis Patri et Filio, qui locutus est per os serat ; is enim non expectavit, et de hoc me fe
Prophetæ, spirando super Apostolos, ut gratias cerat certiorem , quoniam non poterat expectare,
agerent et laudarent Trinitatem perfectam in cum esset moris vestri de triennio in triennium
colo et in terra, in mari et in profundo semper. magnum classis præfectum creare. Interim alius
Amen . noviter creatus advenit , qua de causa longiorem ,
Mitto has litteras et nuntium , ego Thus vir- quam opus esset , moram legati contraxerunt.
ginis, quod est mihi nomen a baptismate, nunc Nunc vero mitto mandatamea perfratrem Chris
vero cum imperii sceptro assumpsi nomen Da- tophorum Licanati, cui nomen a baptismate est
vid , dilectus Deo, columna fidei, stirps Juda, Zaga Zabo, nempe gratia patris, qui desideria
filius David , filius Salomonis, Regum Israel, mea coram vobis explicabit; et item ad Papam
filius columnæ Sion , filius seminis Jacob, filius Romanum mitto Franciscum Alvares, qui no
de manu Mariæ, et filius Nau per carnem , ma- mine meo præstet obedientiam , uti justum est.
ximo , et potentissimo et altissimo Joanni, Regi O domine Rex, frater mi , attende et da operam
Portugallia et Algarbiorum ,filio Regis Emma- amicitiæ , quam inter nos pater tuus aperuit, et
nuelis. Pax sit tibi, et gratia Domini nostri Jesu crebro mille nuntios etlitteras, nam eas magno
Christi sit semper tecum . Amen . pere videre desidero, uti a fratre meo, nam id
Eo tempore quo ad me relatum est de poten- æquum est, cum ambo simus Christiani, et Mau
tia Regis patris tui, qui Mauros, foedissimi Ma- ri, qui mali sunt, semper in sua secta concordes
hometis filios, debellabat, Deo gratias ingentes existunt, et nunc profiteor me nolle in posterum
egi , propter incrementum , et magnitudinem et legationes Regis#gyptiiadmittere, nec aliorum
coronam conservationis in domo Christianitatis. item Regum , qui ad me sæpe legatos mittebant,
Similiter summam cepi voluptatem ex lega- sed solum celsitudinis tuæ , quos venire maxime
torum adventu , qui verba ipsius Regis ad me opto, quoniam Reges Mauri me loco amici non
detulerunt, ex quibus singularis amor, et noti- habent, propter religionis dissensionem , sed
tia et amicitia inter nos effecta est , ad erradican- amicitiam simulant, ut tutius et liberius merca
dos expellendosque malignos Mauros et incre- turam in nostris regnis exerceant, unde magnum
dulos gentiles, qui habitant inter tua meaque commodum consequuntur. Ingentem enim vim
regna. Dum essem in hac laetitia, audivi tuum auri, cujus sunt avidissimi , e regnis meis expor
meumque patrem prius esse vita defunctum , tant , cum parum mihi sint amici, et commoda
quam hinc legatos ad eum mitterem . Quamob.eorum nullam mihi afferant lætitiam. Sed hoc
rem gaudium meum in mororem subito con- tolerandum fuit, quoniam superiorum Regum
versum est, ita ut in hoc cordis mei dolore , me- nostrorum vetus est institutum , et si eis nequa
cum etiam aule nostre proceres, et prælati ec- quam bellum infero, et penitus profligo, tempe
clesiastici, et qui in monasteriis sunt,omnesque randum in hoc mihi esse arbitror, ne illi contra
demum subditi nostri vehementissimum luctum sanctum templum in Hierusalem violent et di
fecerint, ita ut voluptas primi nuntii cum tristi- ruant, in quo sepultura est Jesu Christi, quam
tia hujus novissimi exequaretur. Deus in potestate fædissimorum Maurorum re
Domine, a principio regnorum meorum ha- liquit, et pariter solo æquarent alia templa , que
ctenus nulla legatio nullusque nuntius vel a Rege sunt in Ägypto et Syria ; et hæc causa est cur
vel a regno Portugalliæ ad mepervenit,nisi dum eos non invadam et debellem, cujus rei me plu
viveret Rex, tuus pater, qui duces suos ad me rimum tædet. Etiam hoc mihifacilius persuadeo
misit, et proceres cum clericis et diaconis, qui esse faciendum , quum neminem Christianum
totum solemniuin missarum apparatum attule- Regem habeam finitimum , qui me adjuvet, et
runt. Et propterea maxime sum lætatus, et eos | cor meum exhilaret. Ego, mi Rex, nequaquam
1 Goes, loc . cit., pag. 196.
 296

lætari possum de Christianis Europæis Regibus, Deo agere debemus tanti accepti beneficii. Præbe
cum eos audiam in uno corde minime consen- mibi aures, frater et domine. Nam hoc uno verbo
tire, vigereque inter eos bella . Estote simul om- a vobis postulo, ut viri docti atque etiam artifi
nes in una concordia unanimes. ces mihi mittantur, qui imagines et libros im
Deberetis enim inter vos certo foedere esse pressos, enses et omnis generis arma militaria
contenti . Et certe si mihi Christianus Rex fini- fabricare sciant ; itemque architecti, fabri ligna
bus esset conjunctus, nunquam una hora ab ipso rii et medici , qui pharmaca componere et vul
discederem , et de hoc non plane scio quid di- nera curare didicerint. Cupio etiam eos habere,
cam , aut omnino faciam cum hæc a Deo ordi- qui aurum in bracteas extenuare, et aurum et
>

nata esse videantur. Domine mi mitte , obsecro, argentum egregie colare valeant, ac etiam au
frequentes ad me nuntios, nam cum litteras tuas rum et argentum e venis terræ eruere, etmetal
video, vultum certe tuum intueor. Quoniam ma- lorum omnium fodinas exercere sciant. Præter
jor amicitia oritur inter longinquos et distantes, hos apud me etiam chari erunt, qui plumbeas
quam inter eos qui propinqui sunt, propter de- tegulas ducent, et tegulas ex creta facere doce
siderium quo tenentur . Nam is, qui reconditos bunt ; omnes denique artifices mibi usui erunt
habet thesauros, cum eos oculis non videat, corde et præsertim sclopetorum .
semper et quidem vehementissime diligit, sicuti Adjuva me, obsecro, in iis rebus sicuti frater
Dominus Jesus Christus in Evangelio dicit : Ubi fratrem , et te Deus ita adjuvabit, et ab omni
thesaurus tuus, ibi cor tuum ; ita cor meum apud
. malo liberabit. Deus exaudiat orationes et pe
te est, quum tu ipse meus sis thesaurus, et tu litiones tuas, sicuti recepit sancta sacrificia in
pariter me tuum thesaurum debes ellicere, et omni tempore, et in primis sacrificia Abel et
cum meo tuum cor sincere copulare. () domine Noe , quando fuit in arca , et illud Abraham ,
frater, serva verbum hoc, nam es prudentissi- quando fuit in terra Madiam ,et illud de Isaac,
mus, et (utiaudio ) patri in sapientia similis, et quando discessit a fossa juramenti, et illud Ja
de hac re cognita statim Deo gratias egi , abjecto cob in domo Bethleem , et Moysis in Ægypto , et
que dolore, gaudium a me susceptum est, et Aaron in monte, et Jeson , filii Nau , in Galgala,
dixi : Benedictus sit filius sapiens et magni ca- et Gedeonis supra plagam , et Sampsonis quando
pilis, filius Regis Emmanuelis, qui sedet in ca- sitim habuit in terra sicca , etSamuelis in Rha
thedra regnorum suorum ! Domine mi, cave ne ma Prophetæ , et David Nacira , et Salomonis
defatigeris, cum sis fortis non secus ac pater in civitate Gabeon , et Heliæ in monte Carmelo ,
tuus, nec ostende debiles vires adversusMauros quando suscitavit filium viduæ mulieris e Richa
et gentiles. Nam eos cum Dei auxilio , adjuvante supra puteum , et Josaphat in prælio, et Manassæ
virtute tua, facile debellabis et destrues, et non quando peccavit et ad Deum est conversus, et
dicas tibi esse a patre tuo vires exiguas. Nam ex Danielis in spelunca leonum, trium sociorum
sunt certæ satis magnæ , et Deus semper opem Sydrach , Mysach , Abdenago in camino ignis,
>

feret. Mihi adsunt viri , aurum , commeatus in- et Annæ ante altare , et Nehemiæ qui fecit muros
9

star arenæ maris et stellarum coeli. Nos simul cum Zorobabel, et Mathathiæ cum filiis supra
>

conjuncti totam Maurorum barbariem destrue- quartam partem mundi , et de Esau supra bene
mus, neque aliud aa vobis peto quam peritos vi- dictionem . Ita Domine Deus recipiet tua sacrifi
ros, qui meos milites in præliis ordines servare cia et supplicationes, et te adjuvabit et erit pro
doceant. Et tu Rex vir integræ ætatis existis. te contra omnes perversitates in omni tempore
Rex Salomon duodecim annorum ætatis impe- et singulis diebus . Pax sit tecum , et ego te am
rium suscepit, habuitque magnas vires et patre plector sanctitatis brachiis, et similiter singulos
sapientior fuit. Ego quoque cum Nau , pater amplector, qui tibi sunt a consiliis sanctis regni
meus, excessit ab humanis, puer undecim an- Portugalliæ ; itemque archiepiscopos et episco
norum remansi , ingressusque sedem patris, pos, sacerdotes et diaconos,virosque pariter et
Deo dante ampliores opes et vires, eo sum con- mulieres.
secutus. Nam in manu mea omnes finitimi et Gratia Dei et benedictio Virginis Mariæ , Ma
regni gentes existunt ; propterea ambo gratias /tris Dei , sit tecum et omnibus. Amen . (1524.)
 Litteræ Davidis, Ethiopiæ Imperatoris, ad Romanum Pontificem

LITTERÆ DAVIDIS'

In nomine Dei Patris Omnipotentis, Creato- | vobis afferant, incerta fide nobis percunctanti
ris coeli et terræ, visibilium et invisibilium . In bus dicunt se ab Hierosolyma, deinde solutis
nomine Dei Filii , Jesu Christi, qui est idem cum votis, ad visitanda Apostolorum limina Romam
ipso a principio mundi, et est lumen de lumine pervenisse, cum intelligant ea loca facile peti,
et Deus verus de Deo vero. In nomine Dei Spi- quod a Christianis teneantur; et certe summam
rítus Sancti, Dei vivi , qui processit ex Deo Pa- capio ex eorum sermonibus voluptatem , quo
tre . Has litteras is ego Rex mitto , cujus nomen niam dulcissima cogitatione sancti vultus tui
leones venerantur, et Dei gratia vocor Athani imaginem intueor, quæ mihi angeli forma si
Tinghil , id est Thus virginis, filius Regis David , millima videtur, et illam sicuti angelicam me
filius Salomonis, filius Nau per carnem ,filius San- diligere, venerarique fateor. Sed profecto mihi
ctorum Petri et Pauli per gratiam . Pax sit tibi, esset gratius atque jucundius verba tua tuasque
juste domine, Pater Sante, potens, pure, sacrate, litteras devotissimecontemplari. Atque ita nunc
qui es caput Pontificum omnium , neminem me- te oro , ut nuntium tuum cum benedictione ad
tuis, nemo tibi possitmaledicere; qui es vigilan- me mittere velis ad exhilarandum cor meum ;
tissimus supra animas curator, et amicus pere- nam cum in religione et fide consentiamus, id
grinantium , consecrate magister et prædicator mihi ante omnia videtur expetendum , supplici
fidei, et earum rerum hostis quæ conscientiam terque item oro, ut amicitiam meam, ad instar
offendunt, amator optimorum morum , vir san- annuli, quem induis in digitum , et torquis au
ctus, quem omnes laudant et benedicunt. O fe- rei, quem humeris imponis, in intimum cor
lix Sancte Pater, ego tibi reverenter obedio, reponere velis, ut mei memoria nunquam ex
cum sis pax omnium , et cuncta bona merearis, animo vestro deleatur. Gratis etenim verbis et
et ita æquum , ut omnes tibi obedientiam præs- litteris amicitia maxime crescit, cum eam sancta
tent, sicuti Sancti Apostoli præcipiunt apud pax complectitur , e qua omnis humana lætitia
Deum . facile provenit.
Hoc vere vestrum est , ita etiam præcipiunt, Quemadmodum enim is, qui vehementer si
ut veneremus episcopos, archiepiscopos et præ- tit , frigidam maxime aquam desiderat, ut in
latos. Similiter ut te loco patris amemus, et loco sacris scripturis habetur, ita animus meus, ex
Regis vereamur , et tibi uti Deo fidem habea- nuntiis et litteris, quæ ex remotissimis terris
mus. Propterea dico ego humiliter, ad terram deferuntur, incredibile gaudium concipere solet.
genibus flexis, tibi, Pater Sancte, sincero admo- Neque tantummodo de Sanctitate vestra , si ali
dum corde, quod tu pater meus es et ego filius qua audiero , verum si certa de singulis terræ
tuus. O Pater Sancte potentissime, cur neminem Christianæ Regibus referentur , mirum in mo
unquam ad nos misisti, ut certius de vita salu- dum lætabor , sicuti his accidit, qui præliando
teque mea cognosceres,cum tu sis pastor et ego optima spolia reperiunt et legunt; hoc enim fa
ovis tua ? bonus et enim pastor sui gregis nun- cilime fieri potest, postquam Rex Portugalliæ
quam oblivisceretur, nec tibi a regionibus ves- totum id iter aperuit, qui ad nos jampridem le
tris nimium semotus debeo existimari, ut nuntii gatos suos mišit cum strenuissimis equitibus.
ad me nequeant pervenire, cum ex remotissimis Dum autem pater meus esset in humanis, neque
terrarum regnis Portugalliæ Rex Emmanuel , tum autdemum a quoquam alio Rege Christiano
filius tuus, oratores ad nos commodissime mi- vel ipso Pontifice , aut nuntium aut omnino lit
serit, et si Deus eum ad se in coelum evocare teras recepimus; quamquam in archivis proavi
distulisset , ea, quæ tum agitabamus, procul du- nostri seminis Jacob earum litterarum memoria
bio felicem exitum habuissent. Nunc vero ma- conservetur, quas Papa Romanus, nomine Eu
xime opto prospera et salutaria de Sanctitate genius, ad has terras misit, cum ipse semen Ja
vestra per certos nuntios audire ; neque enim cob regnaret , Rex regum in universa Æthio
unquam a Sanctitate vestra verbum recepi, quum pia, Rex metuendus. Præscriptio autem littera
aliqua tantum a nostris, qui ex voto peregrinan- rum bæc erat : Eugenius Romanus Pontifex
tur, audierim . Sed hi , cum neque meo nomine Filio dilecto nostro Regi, ex semine Jacob, Regi
proficiscantur, neque quicquam litterarum al Regum in universa Æthiopia , maximemetuen
1 Goes, loc. cit., pag. 205.
38
 298

do, etc. In summa autem litterarum significabat fices ex domo vestra præcipue mihi mitti vel
filium suum Joannem Paleologum , qui biennio lem , vel si horum domi vestræ exigua erit co
ante esset mortuus, Regem Regum Romæorum , pia, ab aliis Regibus, filiis vestris , eos Sanctitas
ad sacrosanctam Synodum celebrandam evoca- vestra poterit impetrare , quoniam vestris im
tum fuisse, et cum eo Josephum , Patriarcham periis et nutibus facile obediunt. Hi, cum ad me
Constantinopolitanum , venisse, cum magno nu- pervenerint, pro meritis summo in honore ha
mero archiepiscoporum , et episcoporum et om- | bebuntur, ex liberalitate mea mercedem amplam
nis generis prælatorum , in quibus etiam fuis- accipient, et si domum aliquis redire concupis
sent procuratores Patriarcharum Antiocheni, cet, præmiis abunde ornatus abibit, uti placue
Alexandrini et Hierosolymitani; qui omnes se rit, quando nec invitum quemquam sim reten
cum sanctæ fidei et religionis amore firmiter turus, cum fructum aliquem ex ejus industria
conjunxissent, constitutaque unitate Ecclesize, percepero.
sublatas fuisse antiqui temporis difficultates, Nunc ad alia transeundum est, et jam a te
non sine divino auxilio , qua erronez et religioni postulo, Sanctissime Pater, cur non hortaris Re
contrariæ videbantur, quibus rebus rite sanci- ges Christianos, filios tuos, ut arma deponant,
tis et constitutis, ipse Papa omnibus singularem et uti fratres decet, concordes inter se esse ve
lætitiam peperisset. Hunc autem librum Papælint, postquam ipsi oves tuæ sunt et tu ipse pas
Eugenii ad vos mittimus, quem incorruptum tor earum ? Optime quidem tua Sanctitas novit
servavimus , totum etiam Pontificia benedictio- quid Evangelium præcipiat, quod dicit : Omne
nis ordinem et potestatem misissemus, nisi ha- regnum in se divisum desolabitur. Nam siReges
rum rerum nimis magnum volumen esse vide- animis et fædere certo consentient, facillime Ma
retur, quum magnitudine librum Pauli ad gen- hometanos omnes delebunt, et pseudo-prophetæ
tes omnino superet. Legati vero, qui hæc a Pon- sepulchrum felici irruptione disturbabunt, et
tifice ad nos detulerunt, fuere Theodorus,Petrus, diruent. Ob hanc rem da operam , Pater Sancte,
Dydimus et Georgius, servi Jesu Christi. Tu ut inter eos bona pax fiat , et certum foedus ami
vero, Sanctissime Pater, recte feceris si evolvi citiæ percutiatur, bortaremurque eos, ut mihi
vestros libros jusseris, ubi harum rerum , de adesse, atque opem ferre velint, cum in regno
quibus scribimus, uti facile arbitror, aliquame- rum meorum finibus a Mahometanis Mauris pes
moria reperiatur. simis hominibus sim ex omni latere circumda
Itaque, Sancte Pater, si aliqua ad nos perscri- tus. Ipsi autem Mauri Mahometani inter se mu
bes, firmiter existimato, cuncta in nostros libros tuis auxiliis utuntur, Regesque cum Regibus,
diligentissime fore conscripta, ut posteris nos- et reguli cum regulis adversus nos sincere et
tris earum rerum sempiterna memoria relin- constantissime conveniunt. Mihi Maurus quidem
quatur. Et certe is mihi beatus esse videtur, admodum vicinus est, cui finitimi alii Mauri ar
cujus memoria custodita litteris in urbe sancta ma , equos atque instrumenta bellica suppedi
Roma et in Sede Sanctorum Petri et Pauli con tant. Hi sunt Reges Indiæ , Persidis, Arabiæ ,
servatur; hi enim sunt domini regni cælorum Ægypti. Quibus de rebus singularem animo in
et totius mundi judices. Et quoniam ita credo, dies capio molestiam , cum hostes Christianæ
propterea has mitto litteras, ut mibi gratia pa- religionis, fraterna charitate inter se conjunctos,
retur apud Sanctitatem vestram et vestrum san- pace frui conspiciam ; Reges vero Christianos,
ctissimum senatum , ut inde sancta benedictio fratres meos, nihil omnino istis injuriis commo
mihi proveniat et bonorum omnium incremen- veri, neque ullam mibi opem afferre, uti certe
tum . Obnixe etiam precor Sanctitatem vestram , deceret Christianos, postquam foedissimi filii
ut mihi mittere velitaliquas sanctorum imagines Mahometis inter se mutuis opibus adjuvantur.
etpræcipueBeatæ Mariæ Virginis, ut sæpissime Neque ego is sum , qui ad id militares copias
sit in ore atque memoria mea nomen vestræ postulem , cum milites mihi supersint. Oratio
Sanctitatis, et continuam ex muneribus vestris nes et supplicationes tantum peto, locumque
capiam voluptatem . Idcirco etiam vehementer gratiæ apud Sanctitatem vestram et Reges, fra
postulo, ut mihi viros sacrarum litterarum do- tres meos, exopto. Quærenda enim mihi est hæc
ctos atque etiam artifices mittatis, qui imagines vobiscum amicitia , ut copiose his rebus, quas
fabricent, atque ita enses et arma bellica omnis supra postulavi, ad terrorem Maurorum sim in
generis, itemque cælatores auri atque argenti, structus, et Christiani nominis hostes, vicini
et fabros lignarios, præcipue architectos, qui mei, intelligant Reges fratres meos singulari
domos ex lapide construant, et tegulas ex plum- studio mihifavere atque opem ferre, quod certe
bo cuproque ducere sciant, quibus domorum ad commune decus pertinet, postquam in una
tecta protegantur; ad hos etiam nobis admodum religionis et fideiveritate consentimus, et in meo
chari erunt, qui vitrum conflare, organaque consilio sumus permansuri, quod firmum atque
musica scite facere, et docte pulsare sciant, absolutum erit cum eo, qui utilius eveniet.
itemque fistulatores et tibicines. Hos vero arti- Deus itaque desideria vestra impleat, super
 299
laudibus Jesu Christi et Dei Patris nostri, quem
omnes laudant per omnia sæcula. Et tu , domine
Pater Sancte , complectere me, cum omnibus
sanctis Jesu Christi, qui sunt Romæ , et pariter
in hos amplexus recipiantur omnes incolæ re-
gnorum meorum, et qui Ethiopiam inhabitant, |
et reddatur gratia Domino Jesu Christo cum
spiritu vestro. Has vero litteras Sanctitas tua
accipiet de manu fratris mei Joannis, Regis
Portugalliæ , filii potentissimi Regis Emmanue
lis, per oratorem nostrum Franciscum Alvares.
(1524.)
1
 Litteræ Davidis, Ethiopia Imperatoris, ad Romanum Pontificem

LITTERÆ DAVIDIS '

Felix Sancte Pater, qui a Deo effectus es gen- decessores vero mei , nulla alia ope adjuti quam
tium consecrator, et Sancti Petri Sedem obti- divina, fidem in latissimis regnis propagarunt,
nes . Tibi datæ sunt claves regni cælorum , et quod et ego quotidie efficere contendo. Maneo
quodcumque ligaveris vel solveris super terram etenim inter maximos regnorum meorum fines,
erit ligatum vel solutum et in cælis, sicut dixit ut leo ingenti sylva circumdatus, et septus ad
Christus, et ita in Evangelio Matthæus scribit. versus Mauros obsidentes et alias nationes fidei
Ego Rex, cujus nomen leones venerantur, et Dei Christianæ inimicissimas, quæ nolunt audire
gratia, Athani Tinghil, id est Thus virginis, vo- verbum Dei neque cohortationes meas, et ego
cor, quod nomen est a baptismate, nunc vero gladio accinctus eos persequor, et paulatim ex
in ipso suscepti regni initio assumpsi nomen trudo, divino scilicet fretus auxilio , quod nun
David , dilectus a Deo, columna fidei, cognatus quam mihi deest, quod secus accidit Regibus
stirpis Juda , filius David, filius Salomonis, filius Christianis ; nam si regnorum suorum fines ex
columnæ Sion , filius seminis Jacob, filius de tendunt, id facile possunt assequi, quoniam alter
Manu Mariæ, filius Nau per carnem , Imperator alteri opem ferre posset, et auxilia subminis
magnæ et alla Ethiopia , magnorum regnorum trare, juvarique benedictione vestræ Sanctitatis,
et ditionum et terrarum , Rex de Xoa , de Caſſa- cujus particeps ego sum : cum in libris meis lia
te, de Fatigari, de Angote, de Baru, de Baalin beantur litteræ, quas superioribus temporibus
ganze, de Adea, de Vangue, de Goiame, ubi Eugenius Papa cum benedictione misit ad Re
Nilus oritur, de Damaraa , de Vaguemedri, de gem , semen Jacob ; qua accepta, tradita per ma
Ambeaa, de Vagne, de Tigri Mahon, de Sabaym , nus, benedictione ego fruor , etmagnopere le
unde fuit Regina Saba, de Barnagaes, et domi- tor. Cæterum ego in magna habeo veneratione
nus usque ad Nubiam , finem Ægypti. Hæ pro- sanctum templum in Hierusalem , ad quod sæ
vinciæ omnes in mea potestate sunt, etpleræque pissime mitto oblationes debitas per nostros pe
aliæ magna et item parva, quæ nunc a me ne regrinantes; et multo plures et pinguiores mit
quaquam numerantur. Neque regna et provin- terem , nisi itinera a Mauris et infidelibus obsi
cias suis nominibus expressi , veluti superbia et derentur; nam præter illud quod dona nostra
vana gloria inductus, verum ob id ut Summus et lhiesauros nuntiis eripiunt, etiam eos libere
Deus magis ac magis laudaretur, qui singulari pertransire non sinunt; quo si paterent itinera,
benignitate totamplissimorum regnorum Chris- in familiaritatem et commercium Romanæ Ec
tianæ religionis superioribus meis regibus im- clesiæ devenirem , uti fit a cæteris Christianis
peria tribuisset, sed profecto me clariore gratia Regibus, quibus in religione Christiana non sum
inter alios Reges dignum fecit, ut religioni con inferior. Et ita, ut illi credunt, unam fidem re
tinue inservirem ; quoniam me Adel Dominum ctam et unam Ecclesiam confiteor ,credoque sin
fecerit, hostem Maurorum et gentilium , qui ado- cerissime in Sanctam Trinitatem , et in unum
rant idola . Mitto ad deosculandos pedes Sancti- Deum , et virginitatem Dominæ nostræ Virginis
tatis vestræ , more cæterorum Christianæ fidei Mariae et articulos fidei teneo et observo , uti ab
Regum , fratrum meorum , quibus neque reli- Apostolis conscripti fuerunt. Nunc Deus Opti
gione, neque potentia sum inferior. Ego etenim mus manu potentissimi et Christianissimi Regis
in regnis meis sum columna fidei, neque exter- Emmanuelis iter patefecit, ut per legatos con
nis juvor auxiliis, cum in solo Deo spem et opem veniremus, et in fide conjuncti Christiani cum
reponam , qui me sustinet et gubernat ab eo tem- Christianis Deo inserviremus. Sed dum in aula
pore , quo Angelus Dei allocutus est Philippum , mea ejus oratores essent, allatum est eum, vi
qui fidem docerel eunuchum potentis Reginæ tam cum morte commutasse, filiumque ejus,
Candacis, Regina Ethiopiæ , quæ ab Hieroso- fratrem meum Joannem , paterni regni sceptrum
lyma Gazam pergebat. Philippus tum baptisavit accepisse. Unde sicuti ex patris morle summum
eunuchum , et eunuchus demum Reginam , cum senseram dolorem , ita ex filii felici in regnum
magna parte familiæ et populiejus, qui nun- assumptione mirifice sum lætatus, adeo ut spe
quam desierunt esse Christiani, omnique se- rem nos communibus copiis et viribus per
quenti tempore perstiteruntfortes in fide. Pre - regiones Maurorum pessimorum , terra mari
I Goes, loc. cit., pag. 215.
 301

que iter aperturos, atque eos, magno terrore ctitate vestra ab his audio, quæmihi incredibi
illato, sedibus et regnis esse depulsuros, ut lem afferuntvoluptatem et gaudium . Sed multo
commodo pacatoque itinere , Christiani Hiero- majorem omnino caperem lætitiam , si mei ora
solymitanum templum petere , et libere com- tores breviore itineris compendio uti possent
meare possint. et nova referrent, sicuti, antequam moriar, ali
Atque ego in primis, sicuti vehementer ex- quando allaturus spero , non sine gratia Dei
opto, divini amoris particeps esse possim in Omnipotentis, qui vos in sanitate et sanctitate
templo Apostolorum Petri et Pauli . Cupio au- conservet. Amen . Exosculor autem pedes san
tem ingentidesiderio consequi sacrosanctam be- ctos, et supplex oro ut benedictionem ad me
nedictionem a Vicario Domini nostri Jesu Chris- mittat.
ti , nam procul dubio Sanctitas vestra Dei est Has quoque litteras Sanctitas tua accipiet de
Vicarius. Et cum a peregrinis, qui ex regioni- manu fratris mei Joannis, Regis Portugalliæ, per
bus nostris ad Hierusalem atque inde Romam eundem oratorem nostrum Franciscum Alvares.
non sine miraculo eunt et redeunt, multa de San- (1524.)
 Litteræ Joamis III ad Summum Pontificem , commendantis Franciscum Alares,
ejus capellanum oratoremque Ethiopiæ Regis

LITTERÆ JOANNIS III '

Sanctissimo in Christo Patri atque beatissimo universis regnorum suorum populis Christum
domino, ejusdem Sanctitatis devotissimus filius colit. Ad hunc extemplo Rex pater meus lega
Joannes, Dei gratia, Rex Portugalliæ et Algar- tum destinat, ut ad obedientiam Sanctæ Sedis
biorum , citra ultraque mare, in Africa dominus Apostolicæ pertraheretur, opportunaque nar
Guincce, expugnationis, navigationis, commer- rando et aperiendo certior redderetur, tuam
cii Æthiopiæ , Arabic , Persidis atque Indiae, Sanctitatem in Sede Petri residere, et unicum
post humillima sanctorum pedum oscula . esse in terris Christi Vicarium , cui omnes Chris
Sanctissime in Christo Pater et felicissime tiani Reges obedientiam cum summa veneratione
domine, Rex , dominus et pater meus, cum ani- præstare consuevissent. Nec multo post idem
madverteret quam gratum Deo esset futurum , Ethiopiæ Rex cum legatum remitteret, suum
si Æthiopia atque India remotissimæ regiones, etiam proprium et indigenam , qui ad eum cum
quæ fama tantum , atque ea quidem ambigua, mandatis veniret, adjunxit; sed interim Deus
auditæ fuerant, solerti navigatione Christiano- ad se patris mei animam ad sanctæ gloriæ par
rum classibus adirentur; statim ab ipso susce- ticipationem in cælum recepit. Nec mora, quum
pti regni initio complures duces etsubditos suos nos in ejus successissemus locum , operam de
ad perscrutanda cognoscendaque earum terra- dimus cum ducibus nostris, qui erant in India ,
rum littora, instructis validissimis classibus mi- ut idem Rex Ethiopiæ de Regis patris mei
sit ; scilicet ut Maori et gentiles earum regionum morte certius redderetur, cum ea , quæ pater
populi veritatem Christiane religionis agnosce- meus præclare pro fide Christiana inceperat,
rent, atque obiter patefacto itinere , alii etiam omitino persequenda et perficienda curaremus.
populi reperirentur, qui Deum Christum cole- Quod ipse Rex Æthiopiæ magnifaciens, suum
rent , sicut opinione hominum eos inveniri posse oratorem ad nos misit, qui in aula nostra adhuc
ferebatur. Itaque, volente Deo, tota Guineæ re- commoratur, et simul Franciscum Alvares, ca
gio feliciter peragrata est , in qua Rex de Jani- pellanum nostrum , qui est unus ex his, quos
congo, cum ingentibus populis ipsisubditis,qui pater meus ad eum miserat. Hunc Franciscum
se ad ejus auctoritatem ac obedientiam contu- Alvares idem Ethiopiae Rex Romam mittit, ut
lerat, sacro baptismate suscepto , Christianus suo et singulorum regnorum suorum nomine,
effectus est, et complures aliæ gentes ex regio- tuæ Sanctitati obedientiam præstet; quem ha
nibus India , Persidis et Arabiæ , ad Christia- ctenus remorari fecimus, quod multis de causis
nam fidem , nostrorum pietate et diligentia, sunt eum proficisci volebamus, una cum Martino a
perductæ , et quotidie aliæ atque aliæ nationes, Portugallia, nepote charissimo et consiliario ac
quæ tardius veritatem agnoverunt, exemplo oratore nostro ad T. S. , cui commissimus, ut
aliarum ad Christum convertuntur; et quam- eundem Franciscum Alvares , dicti Regis Ethio
quam in his expeditionibus gravissima amissa- piæ oratorem , Sanctitati tuæ ad præstandam
rum navium et ducum , item nobilium equitum obedientiam præsentaret. Item ut cuncta ea,
et subditorum suorum detrimenta recepisset, quæ orator ejusdem Regis Ethiopiæ ad nos
tamen ab hoc eximiae pietatis consilio non des- missus deferebat, aperiret, exemplaque littera
titit , uti pium et Christianum Regem decebat. rum ejusdem Regis ad nos T. S. ostenderet.
Itaque eodem cursu mare Rubrum , penetrante Propterea nobis rem gratissimam S. T. faciet,
classe nostra, repertum est, nunquam antea si eidem Martino, oratori nostro, plenissimam
Christianorum classibus navigatum ; nam fere fidem in his rebus habuerit, et certe Deo Opti
totum in potestate Turcarum erat. Et demummo Maximo summæ gratiæ sunt merito refe
post diuturna atque aspera bella inventum est rendæ, quod Pontificatus tuæ Sanctitatis tem
iter, quod ad ( vulgo Prategyam nuncupatum ) pore hanc insignem a Deo gratiam S. T. retu
Æthiopiæ Regem potentissimum ducit, qui cum | lerit, ut alteram Christiani populi portionem ,
1 Goes, loc. cit., pag. 221 .
 303

hac nostra nihil amplitudine terrarum minorem , unitate Christianæ professionis nostræ Europe
consentire cum fide Catholica et Sancta Romana conjunctissimam conspexisse .
Ecclesia , et obedientiam præstare videamus.
> Deus et Dominus noster ad multos annos tuam
Nos vel ob id ingentes Deo gratias agimus, quod Sanctitatem felicissime conservare, et augere ad
in hac tanta accessione hujus Regis nostra opera votum dignetur.
uti voluerit. Nihil enim ad laudem veræ pieta- Datum in Setuval, XXVIII Maii MDXXXII
tis poterit esse præclarius quam Æthiopiam in | (28 de maio de 1532) .
 Obedientia Francisci Alvares, Regis Ethiopiæ nomine , Summo Pontifici præstita

OBEDIENTIA REGIS ÆTHIOPIÆ

Sanctissime ac beatissime Pater : gestatis, ac omnium regnorum suorum , humi
Serenissimus ac potentissimus dominus Da- liter, sicut fecit , præstaret ; eique munusculum
vid , Rex magna et altæ Ethiopiæ , vulgo Præ- aureæ crucis , non tam prætio , quod tenue est,
tegya appellatus, haud minus cultu veræ re- quam veneratione ejusdem crucis, quam Domi
ligionis, quam imperio, opibus ac regnis præ- nus noster Jesus Christus pro nobis subire
cellens, hunc suum oratorem ad Sanctitatem dignatus est, a vestra Sanctitate æstimandum
vestram cum his litteris, quas ei reddidit, des offerret; supplicans idem humiliter, ejusdem
tinavit; mandans, ut eidem Sanctitati vestræ, Principis sui nomine, ut hæc omnia pio paren
tamquam vero Christi vicario , Petri successori tis affectu a devotissimo filio suo suscipere di
ac universæ Ecclesiæ Summo Pontifici, veram gnetur.
obedientiam et subjectionem nomine Suæ Ma- (29 de janeiro de 1533.)
1 Goes, loc . cit., pag. 226, nota.
Anno salutis 1533, mense januario, summis Christianorum Principibus Sanctissimo domino Clemente
Pontifice VII et Carolo V, Romanorum Imperatore, Bononia congregatis, Martinus de Portugallia, nepos, consi
liarius et orator Joannis, Regis Portugalliæ , ad eundem Clementem iterum missus, duxit una secum Fran
ciscum Alvares, oratorem Davidis, Æthiopiæ Regis, vulgo Preste Joham nominati, missum ab ipso Rege
ad eundem Pontificem salutandum ac venerandum , eique obedientiam de more cæterorum Christianorum
Regum præstandum , quemadmodum ex litteris supra descriptis plenius apparet. His datus est senatus et
consistorium publicum 29 januarii, in quo post receptum Cardinalem Tridentinum, qui eodem tempore Bo
noniam a Ferdinando, Rege Romanorum , missus venerat, tum deinde ipsi duo oratores Portugalliæ et Æthio
piæ magno comitatu in consistorium venerunt, amboque venerabundi ac genu flexo ; primo orator Portugalliæ
litteras sui Regis una cum exemplis litterarum dicti Regis Æthiopiæ ad se et claräe memoriæ Emmanuelem
scriptarum ; deinde Æthiopicus orator binas sui Regis litteras eidem Clementi reddidit, munusculumque
aureæ crucis libræ ferme ponderis, ejusdem nomine, obtulit; quibus litteris perlectis, cum Franciscus Alvares
hæc ipsa, quæ damus, lusitano sermone protulisset, tum deinde secretarius ejusdem oratoris eadem verba,
ut ab omnibus intelligi possent, latinepronuntiavit; ad quæ secretarius Pontificis, ipsius jussu, in modum , quem
sequenti pagina vides, respondit.
 Responsio Pontificis ad legationem Ethiopiæ Regis

RESPONSIO CLEMENTIS VII '

Sanctissimus dominus noster te, domineFran- gentia erga rempublicam et fidem Christianam
cisce Alvares, serenissimi David , Ethiopiæ Re- merita, etiam de ipso David Rege benemeretur,
gis, oratorem , una cum obedientia, munere et amicitiam et commercium cum eo conjugat, ac
>

litteris, quas attulisti , grato admodum animo, te cum his litteris tuto ad Sanctitatem suam per
benigna voluntate et paterno affectu recepit, gra- venire curaverit. Quod ad reliqua attinet, sua
tias Deo agens quod suis temporibus litteras et Sanctitas omnem datura est operam , ut piis di
oratorem tanti Christiani Regis ac tam remoti cti Regis desideriis, quantum in tanta terrarum
videre sibi concesserit. Itaque litteras ac tua disjunctione fieri ab ea poterit, satisfiat, utque
verba diligenter ac libenter audivit;obedientiam is semper intelligat se apud Sanctitatem suam ,
una cum venerabilibus fratribus suis , S. R. E. et Sanctam Apostolicam Sedem , inter cæteros
cardinalibus, benigne acceptat ; munusque ip- Christianos Principes, charissimi in Christo filii
sum cum ob imaginem et honorem sanctæ cru- loco, amore et honore esse ac fore, deque his
cis, cum ob mittentis affectum valde gratum rebus sua Sanctitas, et cum oratore Portugalliæ
habet; tum vero serenissimum Portugalliae Re- ac tecum, hic aget, et per litteras ac nuntios
gem summe collaudat in Deo Domino, quod is suos magestati tui Regis particularibus respon
præter cætera ejus et progenitorum suorum in- | debit. (29 de janeiro de 1533.)
1 Goes, loc. cit., pag. 227, not.

39 .
 Professio fidei Tzaga - Zaabi, vulgo Zaga Zabo, Habessini in Lusitania legati

HÆC sunt, quæ de fide et religione apud nos

Æthiopes habentur et observantur
IN NOMINE DOMINI NOSTRI JESU CHRISTI. AMEN

Credimus in nomen Sancta Trinitatis, Pa- ne, ipsa Maria matre post partum Virgine per
trem, Filium et Spiritum Sanctum , qui unus est manenti, et magno cum miraculo et arcano igne
Dominus, tria quidem nomina, una divinitas, divinitatis afflata, sine sanguine et doloribus,
tres facies, una vero similitudo, equalis trium peperit filium suum, Jesum Christum , qui homo
personarum conjunctio, æqualis inquam in di- innocens et sine peccato fuit, et perfectus Deus
vinitate, unum regnum , unus thronus, unus ju- et perfectus homo, unum solummodo habens
dex, una charitas, unum verbum et unus spi- aspectum . Adolevil sensim ut infans, sugens lac
ritus. Verbum autem Patris et Filii , verbum Mariæ Virginis, matris suæ , et cum alligisset
Spiritus Sancti, et Filius est idem verbum , et trigesimum annum, baptizatus est in Jordane.
verbum apud Deum , et apud Spiritum Sanctum Et ut cæteri homines, ambulavit, fuitque lassus,
et apud semetipsum , sine defectu ullo aut divi- sudavit, esurivit et sitivit. Hæc omnia passus
sione , filius Patris, et filius ipsius Patris sine est sponte et voluntarie, plurimaque fecit mira
principio , nempe primo, sine matre filius Patris. cula . Atque per suam divinitatem cæcis visum
Nemo enim novit secretum et mysterium ejus restituit, claudos sanavit, leprosos mundavit,
nativitatis, nisi Pater et Filius et Spiritus San- mortuosque suscitavit, ipseque postremo volens
ctus. Is autem Filius in principio erat verbum , captus est , et flagellatus, ac colaphis verberatus,
ei verbum erat apud Deum, et Deus erat ver- et crucifixus, et languit, et mortuus est propter
bum . Spiritus Patris Spiritus Sanctus, spiritus peccata nostra, et sua morte vicit mortem ac
Filii Spiritus Sanctus est, Spiritus autem San- diabolum , et sua viva ægritudine dissolvit pec
ctus spiritus sui, sine ulla diminutione aut au - cata nostra, et languores nostros tulit, et baptis
gmentatione. Is ctenim Spiritus Sanctus, Para- mo sanguinis sui, qui baptismus mors ejus fuit,
cletus, Deus vivus, qui ex Patre et Filio proce- / baptizavit Patriarchas et Prophetas, descendit
dit, loculus est per os Prophetarum et in ilamma que ad inferos, ubi erat anima Adæ et ejus fi
ignis descendit super Apostolos in atrium Sion ; liorum , atque anima ipsius Christi, quæ est al
qui per totum terrarum orbem denuntiaruit ac Adam , quam animam Adæ ipse Christus accepit
prædicarunt verbum Patris, quod verbum erat ex Sancta Maria Virgine, ci in splendore et po
ipse Filius. Præterea neque Pater est primus tentia divinitatis suæ et crucis fortitudine fregit
inde quod Pater sit , nec Filius postremus inde | aneas ac igneas inferorum portas, et catenis
quod Filius sit, sic Spiritus Sanctus neque pri- ferreis Satanam colligavit, ct redemit Adam et
mus neque postremus est . Tres persona unus ejus filios. llæc omnia Christus fecit propterea
Deus, qui videt et a nemine videtur, qui unico quod plenus divinitate erat, et ipsa divinitas erat
suo consilio cuncta creavit. Postea vero Filius, cum ipsius anima, et erat etiam cum ipsius san
sponte, propter nostram salutem , ipso Patre ctissimo corpore, quæ divinitas virtutem dedit
volenti, Spiritu Sancto consentienti, ex altissimo cruci. Quam quidem divinitatem is cum Patre in
suo domicilio descendit, et incarnatus est de trinitate et unitate semper habuit, et habet com
Spiritu Sancto ex Maria Virgine, quae Maria du- munem . Nec enim ipse Christus, obambulans
plici ornabatur virginitate, una spirituali, altera in terris, caruit oculi momento divinitate vel
vero carnali. Et natus est sine aliqua corruptio- | dignitate sua . Tum demum sepultus, tertia die

1 Goes, loc. cit., pag. 231 ; Balthasar Telles, llistoria geral da Ethiopia alta, Coimbra 1660, pag. 334 ; His
pania illustrata , tom . II, pag. 1302.
Super hac fidei confessione vide J. Ludolfi Historia Æthiopica, Francofurti 1681 , lib . III, cap. 1 ; et ejusdem
Commentarius, Francofurti 1691, pag. 3 .
 307

ipse Jesus Christus Princeps resurrectionis, gladium, fretus auxilio Salvatoris nostri Jesu
Jesus Christus dulcissimus, Jesus Christus Prin- Christi, unquam sim abnegaturus, quam fidem
ceps sacerdotum , Jesus Christus Rex Israel, omnes portaturi sumus in die judiciiante faciem
cum magna potentia et fortitudine, resurrexit. ejusdem Domini nostri Jesu Christi.
Et postquam omnia fuerunt adimpleta, quæ Jam his enumeratis , erit nobis explicanda
Sancti Prophetæ prædixerunt, ascendit in cee- disciplina , et doctrina ac lex , quæ Apostoli in
lum cum gloria , et sedet a dextra Patris, et ven- sanctis synodorum libris et canonum (quos Man
turus est cum gloria , ferens ante faciem suam da atque Abethilis vocamus) nobis præceperunt.
crucem et in manu gladium justitiæ, judicare Sunt enim ii Sanctæ Ecclesiæ legum libri octo,
vivos et mortuos, cujus regni non erit finis . quos omnes Apostoli, Hierosolymis congregati,
Credo unam , Sanctam, Catholicam et Apostoli- scripserunt. De quibus habita inquisitione, cum
cam Ecclesiam ; credo unum baptisma, qui est quibusdam doctoribus, postquam in Lusitaniam
remissio peccatorum ; spero resurrectionem veni, neminem reperi, qui horum memoriam te
mortuorum , et vitam venturi sæculi. Amen . neret. Observationes vero, quas Sancti Apostoli
Credo Dominam Sanctam Mariam Virginem , nobis in his libris præscripserunt, bæ sunt. Pri
Virginem inquam spiritu et carne, quæ ut Dei mo, oportere nos jejunare singulis diebus Mer
mater, charitas omnium gentium est, Sancta curii, in memoriam consilii Judæorum , quo die
Sanctorum et Virgo Virginum , quam modis om- ab eis decretum et consultum fuit Christum oc
nibus venero . Credo sanctum lignum crucis, cidendum esse . Præterea jejunandum esse sin
lectum ægritudinis Domini nostri Jesu Christi gulis diebus Veneris, quo in die Christus Jesus
filii Dei esse, qui Christus salus nostra est, pro- crucifixus et mortuus est pro peccatis nostris,
pter quem salvi sumus; Judæis quidem scan- et in his duobus diebus præceptum est jejunare
dalum, gentibus autem stultitia. Nos vero præ- usque ad occasum solis. Quadraginta vero die
dicamus, et crædimus fortitudinem crucis Do- bus quadragesimalibus pane et aqua jejunan
mini nostri Jesu Christi, quemadmodum Sanctus dum injunxerunt. Septem diei ac noctis horis
Paulus, doctor, noster præcepit. Credo Sanctum incumbere rebus divinis . Ex iis edictis quoque
Petrum petram legis esse, quæ lex ædificata est tenemur et sacrum celebrare diebus Mercurii ac
super Sanctos Prophetas, fundamentum et caput Veneris tempore vespertino, quoniam tunc ex
Ecclesiæ Catholicæ et Apostolicæ orientalis et piravit Dominus noster Jesus Christus in sancto
occidentalis, ubi est nomen Domini nostri Jesu ligno crucis . Diebus autem dominicis, omnes
Christi, cujus Ecclesiæ potestatem Petrus Apos- unanimiter ut congregaremur in sacra æde hora
tolus habet ac claves regni coelorum , quibus tertia dieiab ortu solis ad legendum et audien
claudere et aperire, solvere et ligare potest. Is dum Prophetarum libros voluerunt, atque pos
autem sedebit cum aliis Apostolis, ejus sociis, tea , ut Sanctum Evangelium prædicemus, sa
super duodecim sedes, cum honore et laude, crum quoque faciamus. Præterea novem dies
apud Dominum nostrum Jesum Christum , qui festos in Christi memoriam celebrandos consti
in die judicii sententiam est de nobis laturus; tuerunt, scilicet Annunciationis, Nativitatis, Cir
quæ dies gaudii quidem Sanctis, doloris autem cumcisionis , Purificationis sive Candelarum ,
et stridoris dentium peccatoribus erit, cum de- Baptismi, Transfigurationis, dominica Palma
jicientur in ardentes flammas inferni, cum eo- rum usque ad octavam veneris sancti (ut voca
rum patre diabolo. Credo Sancios Prophetas et mus), qui dies duodecim sunt; Ascensionis quo
Apostolos, Martyres et Confessores veros Christique atque Pentecostes cum suis etiam feriis.
imitatores fuisse, quos cum Sanctissimis Dei An- Et ex horum librorum præceptis, sine aliqua
gelis veneror et honoro; parique modo etiam exceptione, a festo Paschæ usque ad Pentecos
omnes illorum sectatores complector et deoscu- tem singulis diebus vescimur carnibus, nec per
lor. Deinde confessionem vocalem omnium pec- hos dies usque ad octavam Pentecostes jejunare
catorum meorum credo faciendam esse apud tenemur, id quidem propter majorem venera
sacerdotem , cujus precibus, per Christum Do- tionem et honorem resurrectionis Domini nos
minum nostrum , salutem animæ meæ spero me tri Jesu Christi . Item voluerunt ul diem mortis
consecuturum . Præterea Pontificem Romanum , et Assumptionis Mariæ Virginis cum omni ho
tamquam primum episcopum et pastorem ovium nore celebraremus. Præterea præter Apostolo
Cbristi, agnosco, ac omnes patriarchas, cardi- rum præcepta quidam Pretiosus Joannes, no
nales, archiepiscopos, episcopos, quorum ille mine semen Jacob, constituit in honorem ejus
caput est, quibus tamquam ipsius Christi minis- dem Beatæ Virginis singulis annis triginta supra
tris pareo, ac obedio. tres dies etiam celebrandos. Deinde propter
Hæc est fides et lex mea et populi Æthiopiæ , Christi Salvatoris Nativitatem celebrari jussit de
qui est sub ditione Pretiosi Joannis, quæ fides uno quoque mense diem unum , qui dies vige
atque Christi amor ita sunt apud nos confirmata, simus quintus semper est. Constituit quoque
ut ea nec per mortem , nec per ignem, nec per ex singulis mensibus unum diem propter San
 308

ctum Michaelem celebrandum . Ulterius ex in- ob suam immensam misericordiam , nobis hæc
dicto Synodorum Apostolorum , diem martyrii sex præcepta dedit, ut cum venerit in sua ma
Sancti Stephani ac aliorum Martyrum celebra- jestate judicare vivos et mortuos salvemur ;
mus. Ex institutione quoque Apostolorum , ce quibus verbis ac præceptis, in ipso tremendo
lebrare tenemur duos dies, scilicet sabbati et judicii die, bonis gloriam sempiternam, malis
dominici , in quibus non licet nobis aliquam rem ignem et perpetuam damnationem denuntiavit.
facere, neminimam quidem . Diem vero sabbati, Et quinque tantum peccata mortalia (ut vocant)
ob id quod Deus in eo, mundi perfecta creatione, annumeramus,id quidem ex ultimo Apocalypsis
quievisset, servamus, quem ut vocari voluit san- capite, ubi dicitur: Foris autem canes, et re
ctum sanctorum , ita plane videretur contra ejus nefici, et impudici, el homicidæ, et idolis ser
>

voluntatem et præceptum fieri, qui coelum et vientes, et omnis qui amat et facit mendacium .
terram potius, quam suum verbum perire vult, Itein constitutum est a Sanctis Apostolis, in
si cum magno honore ac religione is dies non Synodorum libris, clericis uxores licere ducere ,
celebraretur, præsertim cum ipse Christus non id quidem postquam cognitionem aliquam ha
ad solvendam legem , sed ad implendam vene- buerint rerum divinarum . Deinde inito matri
rit ; quapropter, non ad imitationem Judæorum, monio, in ordinem præsbyterorum recipiuntur,
sed jussu Domini nostri Jesu Christi et Sancto- in quem nisi post annum trigesimum nemo re
rum Apostolorum eum servamus, quorum Ju - cipitur, nec spurii , nec nothi, aliqua ratione , ad
dæorum gratia in nos Christianos translata est. eundem sacratissimum ordinem intromittuntur,
In quo die sabbati, excepto tempore quadrage- qui ordines a nemine, nisi ab ipso Patriarcha,
simali , carnes semper comedimus. Id tamen in dantur. Mortua tamen prima uxore, episcopi
regno Bernagoes ac Tigri Mahon non servatur, aut clerici aliam ducere non possunt, nisi Pa
quorum duorum regnorum indigenæ ,ex veteri triarcha ad id dispensaverit (quod aliquando
consuetudine , carnibus in diebus sabbati et do- indulgetur magnatibus, propter publicum bo
minicis quadragesimalibus vescuntur. Diem au- num ); nec habere concubinam , nisi se voluerint
tem dominicum et cæteri Christiani , in memo- a sacris abdicare, quod si fecerint, res divinas
riam Christi resurrectionis, celebramus. Diem amplius tractare non possunt. Ethoc tam stricte
tamen sabbati, ex legis libris, et non ex Evan- servatur, ut ii præsbyteri, qui secundo uxorem
gelio, celebrandum esse scimus. Nihilominus duxerint, ne candelam quidem unam Ecclesiæ
Evangelium finem legis ac prophetarum esse consecratam in manum auderent accipere. Quod
non ignoramus. In quibusdiebus credimus ani- si inventum fuerit episcopum aut clericum fi
mas piorum defunctorum in purgatorio minime lium spurium habere, ab omnibus beneficiis ac
cruciari; quam quietem Deus in hissanctissimis sacris ordinibus abdicatur, quorum bona, si sine
diebus animis concedit, donec inde ( finito ter- legitima prole discedant, ad Pretiosum Joan
mino pænarum suarum pro facinoribus in hoc nem et non ad Patriarcham veniunt. Et id quod
sæculo meritarum ) penitus emergant; ad quas præsbyteri apud nos uxores possideant , ex
pænas minuendas, ac earum cruciatos tempus Paulo accepimus, qui mavult clericum et laicum
attenuandum, eleemosynas pro defunctis factas nubere quam uri. Is quoque inquit oportere
credimus ipsis animis in purgatorio degentibus episcopum virum unius uxoris esse et irrepre
maximeprodesse .Ad quarum animarum remis- hensibilem , sobrium, parique modo vult esse
sionem Patriarcha nullas dat indulgentias, id ad diaconos. Atque etiam ut ecclesiastici perinde
solum Deum ac pænarum temporis constitutio- atque sæculares proprias uxores ex legitimo ma
nem credentes spectare. Nullos quoque dies trimonio habeant; monachi tamen uxores non
indulgentiarum Patriarcha concedit. ducunt. Et tam laici, quam clerici, unam tantum
Ex Evangelii lectione sex tantum tenemur possident uxorem, etmatrimonium non contra
servare præcepta , quæ Christus ore proprio ita hitur pro foribus sacræ ædis, sed in privatis do
explanavit : Esurivi, et dedistis mihimanduca- mibus Paranymphorum . Ex Sanctorum Aposto
re; sitivi, et dedistismihi bibere ; hospes eram, lorum constitutione habemus, ut si sacerdos
et collegistis me; nudus, et operuistisme; infir- fuerit comprehensus in adulterio, homicidio ,
mus, ei visitastis me ; in carcere eram , et ve- latrocinio, vel falsum testimonium tulerit, ut a
nistis ad me. Quæ verba Christus in die judicii sacris ordinibus destituatur, ac ut cæteri male
solummodo est prolaturus, quoniam lex, teste fici puniatur. Rursus ex eorum Apostolorum
Paulo , peccatanobis ostendit, quam legem, ex- instituto, si aliquis sive ecclesiasticus siye laicus
cepto Jesu Christo, nemo custodire potuit. Ipso cum uxore congressus fuerit, vel in somnis pol
Paulo quoque teste, omnes ex peccato nati su- lutus fuerit, spatio quatuor et viginti horarum
mus, propter Evæ, matrisnostræ ,transgressio- templum non ingreditur, nec id quoque men
nem, et propter ejus maledictionem . Præterea , struatis mulieribus licet, nisi septimo quoque
inquit ipsemet Paulus, nos propter Adam mori, die a menstruo, id quidem omnibus vestibus
et propter Christi vitam vivere, qui Christus, ablatis, quibus tempore menstrui utebatur, ip
 309

saque bene lota atque a sordibus repurgata. |Gedeoni in rore super vellus ; præter has recen
Item mulieri parienti masculum non conceditur sitas formas, in multis aliis visus est a Sanctis
venire in templum, nisi post quadragesimum Prophetis. Tametsi tam variis formis fuerit vi
diem ; parienti vero fæminam , post octogesi- sus, semper similitudinem Patris et Spiritus
mum . Hanc consuetudinem ex veteri lege ac ex Sancti repræsentavit. Et cum Deus etiam creas
nova Apostolica habemus, quas leges, instituta set mundum, dixit : Faciamus homo ad imagi
ac præcepta diligenter in omnibus, quatenus nem el similitudinem nostram ; et fecit Adam
fieri possit, observamus. ad suam imaginem et similitudinem . Propterea
Deinde prohibitum est apud nos, ne aut gen- nos dicimus Patrem, Filium et Spiritum San
>

tes , aut canes aut alia hujusmodi animalia in ctum esse tres vultus in una similitudine et di
templa nostra intrent. Item non datur potestas vinitate.
nobis adeundi templum nisi nudis pedibus, ne- Habemus quoque a temporibus Reginæ Sabæ
que licet nobis in ipso templo ridere, obambu- circumcisionem , quam ad hunc usque diem ser
lare, aut de rebus profanis loqui , nec spuere, vamus . Erat autem huic Reginæ Sabæ nomen
aut screare in ipso templo ; quia ecclesiæ Æthio - proprium Maqueda, quæ more majorum colebat
piæ non sunt similes terræ illi , ubi populus Is- idola ; ad cujus aures fama sapientiæ Salomonis
rael comedit agnum paschalem , decedens ab cum pervenisset, quemdam virum prudentem
Ægypto, in quo loco Deus jussit eos comedere Hierosolymam misit,ut,re omniexplorata, cer
indutos calceamentis et zonis accinctos, propter tior de Regis prudentia redderetur ; quo reverso
terræ pollutionem ; sed similes sunt montes Si- et re explanata, subito se ad iter Hierusalem
nai, ubi Dominus locutus est Mosi, dicens : Mo- versus componit. Atque cum eo pervenisset ,
ses, Moses, erue calceamenta tua , quoniam præter multa alia , quibus a Salomone erudita
terra, quam pedes tui præmunt, sancta est . Et est, legem ac Propbetas didicit ; eaque in pa
hic mons Sinai parens nostrarum ecclesiarum triam (facultate impetrata abeundi) proficiscens,
est, ex quo suam acceperunt originem ita , ut in itinere filium , quem ex Salomone conceperat,
Apostoli ex Prophetis et novum testamentum a peperit, qui vocatus est Meilech, quem ipsa Re
vetere. Præterea nec sacerdoti , nec laico vel alii gina in Æthiopia usque ad vigesimum ætatis
personæ cujus conditionis sit, assumpta vene- annum apud se educavit, ac postea ad Salomo
rabili Eucharistia, licet expuere a tempore ma- nem, ejus patrem , remisit, ut ab eo scientiam
tutino usque ad occasum solis ; et si spuerit, et sapientiam disceret, quem per litteras obse
gravissima pæna mulctatur. cravit ut filium Meilech, coram arca foederis tes
Item, in memoriam Christi baptismi, singulis tamenti Domini, Regem Æthiopiæ consecraret
annis omnes, in Epiphaniis Domini, baptizamur, ac crearet, neve ulterius foemina jus regnandi
id quidem facimus, non quod ad salutem spe- in Ethiopia haberent, ut tum in more erat, sed
· ctare credimus, sed propter Servatoris nostri ut recto tramite masculi in regnum succederent.
laudem ac gloriam. Neque uberius atque refer- Qui cum Hierosolymam venit, a patre facile
tius spectaculis, jocis et cæremoniisullum aliud matris postulata obtinuit, ac pro Meilech voca
festum celebramus, quoniam in hoc die primo tus est David , quem jam abunde in lege alque
manifeste apparuit Sanctissima Trinitas , cum in aliis disciplinis edoctum pater Salomon con
Dominus noster Jesus Christus baptizaretur in stituit ad matrem remittere , et quidem cum
flumine Jordane, cum Spiritus Sanctus in spe- majore ornatu regioque apparatu . Ad quod mu
cie columbæ super caput ejus descenderit, et vox nificentius conficiendum , comites illi nobiles ac
de coelo dixerit: Hic estfilius meus dilectus, in primorum virorum filios tradidit , qui ei pro re
quo mihi complacuit. Qui Spiritus Sanctus, ap- gió more inservirent. Præterea decrevit cum eo
parens in specie albæ columbæ, cum facie etli- mittere Azariam , principem sacerdotum, filium
gura Patris et Filii apparuit in una divinitale. Sadoch , principis quoque sacerdotum . Quod
Parique modo Christus visus est a Sanctis cum Azarias intellexisset, Davidem hortatus est
Prophetis per multas similitudines et formas; ut ei a patre impetraret potestatem sacrificandi
primum in specie arietis albi , propter salutem pro successu itineris, ante arcam foederis Do
Isaac, filii Abrahæ ; eoque modo nominavit Ja- mini ; qua re a Salomone impetrata, Azarias su
cob, Israel et Jacob , Judam catulum leonis, cui bito tabulas, quam secretissime potuit, ad imi
super alios fratres potestatem tribuit, dicens: tationem tabularum fæderis Domini dedolare
Ad prædam filii mi ascendisti, requiescens oc- curat ; quibus perfectis ad sacrificandum se
cubuisti, ut leo et quasi leæna, quis suscitabit componit, in ipsoque sacrificio clanculum atque
eum ? Item manifestavit se Mosi in monte Sinai mira arte veras foederis Domini tabulas ex arca
in specie flammæ igneæ ; ostendit se Sancto Da- surripuit, pro eisque adulterinas, quas secum
nieli Prophetæ in similitudine petræ ; Ezechieli portaverat,reposuit,se solo ac Deo conscio . Hæc
quoque Filio hominis apparuit, et Isaiæ in forma narratio apud nos Æthiopessanctissima et pro
infantis; manifestavit etiam se Regi Davidi et batissima habetur, ut ex historia ipsius Regis
 310

Davidis (quæ jucundissima lectu est) apparet, servantur interim , quod ad ordinem et pacem
cujus historiæ liber tantæ crassitudinis est quan- Ecclesiæ videntur spectare, id tamen sine aliquo
tæ omnes Pauli epistolæ . Cæterum cum jam Da- peccati vinculo . Quamobrem circumcisio nostra
vid ad fines Æthiopiæ pervenisset, Azarias ejus immunda non est , sed lex et gratia data patri
tentorium ingressus, id quod semper apud se nostro Abrahæ est, quam a Dco tamquam si
occultum tenuerat, ei revelat, nempe tabulas gnum accepit, non ut propter circumcisionem
federis Domini penes se esse ; qua re audita, salvus fieret aut filii ejus, sed ut ipsi filii Abraha
subito David ad tentorium , ubi Azarias tabulas a cæteris nationibus dinoscerentur. Et id quod
fæderis Domini habebat, accurrit , ibique præ symbolo circumcisionis latenter ostenditur exi
nimio gaudio, ad exemplom avi sui Davidis, mie servamus, nempe ut corde circumcisi si
ante arcam , in qua tabulæ erant, incæpit sal . mus. Nec ob circumcisionem gloriamur, nec
tare ; quo a suis viso et re intellecta,omnes etiam cæteris Christianis putamus ob id nobi
pari modo gaudia et lætitiam ingentem celebra- liores, nec Deo acceptiores esse, apud quem
verunt. Tandem peragrata magna Ethiopie nulla est acceptio personarum , teste Paulo, qui
parte, ad suam matrem pervenit, quæ statim etiam ostendit nos salvos fieri, non propter cir
ei imperium omnium provinciarum detulit, om- cumcisionem , sed propter fidem , quia in Christo
nemque administrandi regni curam in ejus hu- Jesu nec circumcisio aliquid valet, nec præpu
meros reclinavit. Et ab eo tempore ferme jam lium , sed nova creatura . Is autem Paulus non
inde usque in hunc diem , elapsis interim bis prædicavit ad destruendam legem, sed ad sta
millenis sexcentis annis, regnum Ethiopiæ re- biliendam , qui circumcisus quoque fuit, et ex
cto tramite de masculo semper ad masculum semine Benjamin, is quoque Timotheum , jam
transfertur. Christianum factum , ex matrellebræa et expatre
Et ab his temporibus, legem Domini et cir- gentili natum circumcidit, sciens Deum circum
cumcisionem servamus, ut ante dictum est. Ab cisionem ex fide et przeputium per fidem jus
eodem quoque tempore hucusque ministeria, tificare. Et ut ipsemet ait, factus est omnibus
quæ Salomon filio suo Davidi ad aulam suam omnia, ut omnes faceret salvos, Judæis tanquam
gubernandam ordinavit, in eo ordine ac familiis, Judæus, ut Judæos lucraretur; iis qui sub lege
quo tunc temporis erant,conservantur, nec au- erant quasi sub lege esset, cum ipse non esset
lica ministeria ex alia stirpe deligere fas habet sub lege, ut eos, qui sub lege erant, lucriface
vel ipse Imperator. Insuper jussu et decreto ip- ret; his qui sine lege erant, tanquam sine lege
sius Reginæ Maquedæ , mulieres quoque circum- esset, cum sine lege Dei non esset , sed in lege
ciduntur. Ad id ea ratione deducta est, ut quem- Christi, ut lucrifaceret eos, qui sine lege erant.
admodum viri præputium habent, eodem quo- Et factus est infirmus, ut infirmos lucrifaceret;
que modo mulieres etiam quandam glandulosam id quod fecit ut ostenderet, non ex circumci
carnem , quam nympham vocant, in genitalibus sione, sed ex fide, nos salutem consecuturos.
habent, non ineptam accipiendo characteri cir- Unde cum Hebraeis prædicasset, tanquam He
cumcisionis. Id quod fit tam in masculis quam bræus variis sermonibus locutus est, dicens:
in fæminis ad octavum diem, et post circumci- Multifarie multisque modis olim Deus locutus
sionem masculi baptizantur ad quadragesimum est patribus nostris in Prophetis; ostendens eis
diem , mulieres vero ad octogesimum , nisi aliqua ex ipsis Prophetis Christum ex semine Davidis
intervenerit ægritudo, ut opus sit festinatione; secundum carnem , deinde Christum eis prædi
quod si ante tempus constitutum baptizentur, cavit cum patribus nostris in tentoriis in de
infantibus non licet lacte matris lactari, sed nu - serto fuisse, eosque in terram promissionis in
tricis tantum , id quidem donec matres purifi- troduxisse per manum Josue.
centur ; et aqua, in qua baptizantur, exorcismis Præterea idem quoque Paulus inibi testatur
consecratur et benedicitur ; et ea ipsa die, qua Christum Principem fuisse sacerdotum , ac in
pueri baptizantur , venerabile corpus Domini novum tentorium intrasse, quod est Sanctum
accipiunt sub exigua specie panis. Nos ferme sanctorum , et sacrificio sui corporis et sangui
prius cæteris Christianis omnibus, baptismum nis sanguinem hircorum ac taurorum , quo pe
ab eunucho Candacis, Reginæ Ethiopia , cui mo accedentium poterat justificari, abolevisse,
nomen erat Indich, accepimus (ita in Actis Apos- et sic multis modis locutus est Judæis, multis
tolorum traditur), quem una cum circumcisione quoque ritibus, sancta et incorrupta fide, se a
(quam tum temporis, ut prius dictum est, ha- suis coli patitur. Præterea apud nos habentur
bebamus) sancte et christiane observamus, et semichristiani pueri illi , quos hic audio paganos
Deo adjutore, sumus perpetuo observaturi. ab Romana Ecclesia vocari; qui quoniam sine
Nec quicquam præter ea , quæ in lege et Pro- baptismo moriuntur, semichristiani debent ap
phetis, et in Evangelio atque in libris Synodo- pellari, quoniam filii sacrati sanguinis parentum
rum Apostolorum sunt, servamus aut admitti- ex baptismo, et ex Spiritu Sancto et ex sanguine
mus, et si quæ alia præter hæc recipimus, ea Domini nostri Jesu Christi nati sunt, ex quibus
 311

tribus testimoniis omnes Christiani reputantur ; non licet nobis cibos immundos comedere, id
quoniam tres sunt,qui testimonium dant in terra, facimus ad omnem legis ac scripturarum obser
spiritus, aqua et sanguis, teste Joanne in sua vationem, quarum octoginta et unum libros, tam
prima canonica ; etiam ut Evangelium dicit : veteris, quam novi testamenti annumeramus,
Bona arbor fert bonos fructus,mala cero arbor scilicet ex vetere quadraginta et sex et ex novo
malos. Ideoque filii Christianorum non sunt at triginta et quinque, quem numerum singulorum
filii gentilium et Judæorum atque Maurorum , librorum computatione expressum habemus ab
qui sunt arbores aridæ sine aliquo fruclu ; Chris- ipsis Apostolis, quibus libris veteris et novi tes
tiani autem sunt electi in utero matrum suarum, tamenti nihil addere nec minuere licet, quam
ut Sanctus Hieremias Propheta et Sanctus Joan- quam Angelus de coelo id nobis persuadere cona
nes Baptista fuerunt. Insuper infantes Christia- retur, et qui talia auderet tentare pro anathemate
narum mulierum sunt electi et consecrati ex reputaretur; quare nec Patriarcha, nec episcopi
corporis et sanguinis Domini nostri Jesu Christi nostri, per se, nec in conciliis putant aut opi
communicatione; nam fæminæ gravidæ ,cum as - nantur ullas leges se condere posse , quibus ad
sumunt venerabile corpus Domini nostri Salva- | mortale peccatum obligari quis posset. In ipsis
toris Jesu Christi, infans capiens inde nutrimen - etiam Synodorum libris constitutum a Sanctis
tum fit sacratus. Quoniam sicut infans existens Apostolis est oportere nos confiteri, atque quam
in utero ex ejus matris affectibus contristatur pænitentiam pro magnitudine singulorum pec
ac lætatur, sic etiam ex matris nutrimento nu- catorum a confessore accipere debemus. In
tritur; et ut ipse Dominus ait in suo sancto Evan- struunt quoque nos quomodo orandum et jeju
gelio : Siquis comederit corpus meum et biberit nandum sit et charitas exercenda. Præterea boc
sanguinem meum ,non gustabit mortem in æter- familiarissime utimur, quod statim ad pedes
num ; rursus: Siquis gustarerit meum corpus confessoris, cum peccatum commissum est, ac
et biberit meum sanguinem , erit mecum . Ad currimus, et hoc faciunt omnes, tam masculi
hæc Paulus, doctor gentium , ait: Vir infidelis quam fæminæ, cujuscumque conditionis sint ;
justificatus est per mulierem fidelem , et mulier et quotiescumque confitemur, assumimus cor
infidelis sanctificata est per cirum fidelem , alio- pus Domini, et id quidem sub utraque specie,
quin filü vestri immundi esscnt, nunc autem in pane azymo triticeo ; quod si singulis diebus
sancti sunt. Quod si ita est , ut filii matris infi- confiteamur, singulis quoque diebus accipimus
delis sanctificentur in patris fidelitate; multo venerabile sacramentum, et id tam apud cleri
sacratiores esse debent illi , qui ex patre et ma- cos, quam apud laicos , in usu est. Et Sacramen
tre fidelibus nati sunt. Ob quam rem longe ma- tum Eucharistia non servatur apud nos in tem
gis pium erit vocare infantes, antequam bapti- plis, ut fit hic apud Europæos, nec ægroti cor
sati sint, semichristianos quam paganos; id quo- pus Dominicum accipiunt, nisi dum convalue
que dixerunt Apostoli in suis Synodorum libris: rint; id fit, quoniam omnes, tam laici quam
Omnes, qui habent fidem et non acceperuni ba- clerici, consueverunt illud ad minus bis in heb
ptismum , merito possunt dici semichristiani; domada accipere, et omnes idem volentes facere
qui etiam dicunt in memoratis libris, si Judæus, templum accedunt, quippe nemini datur nisi in
Naurus, gentilis fidem accipere voluerit, non ipso templo, nec id conceditur Patriarchæ, nec
esse illico admittendus; sed voluerunt eum prius ipsi Pretioso Joanni. Utimur etiam semper uno
venire ad valvas templi, ibique audire concio- confessore, nec alium accipimus, nisi eo absente ,
nes et verba Servatoris Christi, ut qui prius ad quo reverso, ad ipsum reddimus. Et confesso
fidem incitatus ac quasi arreptus fuit, jugum le- res omnium peccatorum dant nobis, ex Eccle
gis cognoscat; quod cum fecerit , vocari possit siæ potestate, absolutionem , nullo casu episco
semichristianus, quamquam baptisatus non sit, pis aut Patriarchæ reservato, quamvis gravissi
quemadmodum Evangelium docet: Qui credi- mo; ulterius præsbyteri non possunt audire
derit el baptisatus fueril, salvus erit; qui vero confessionem ejus, cui confitentur. Præterea
non crediderit, condemnabitur. Et est etiam præsbyteri, et monachi et omnes Ecclesiæ mi
moris apud nos, ut mulieres gravida ante par- nistri apud nos suo labore vivunt; quippe Ec
tus tempus semper confiteantur, ac ut corpusclesia nullas habet decimas, nec accipit ; habet
Dominicum confesse accipiant; et ca quæ hoc tamen proventus et agros, quos ipsi clerici et
non faciunt, ac puerorum patres, si eas ad id monachi fodiunt, aut sua autalienaopera colunt,
non impulerint, habentur impii et mali Chris- et nullas alias habent eleemosynas, præter eas
tiani . quæ gratis in templis offeruntur pro exequiis
Præterea sciendum apud nos confirmationem mortuorum et aliis piis rebus, nec eis licet vi
et chrisma sive extremam olei unctionem pro catim mendicare, nec a plebe aliquid eleemosy
sacramento non haberi, nec in usu esse, ut vi- narum extorquere. Item in nostris templis sin
deo hic ex Romanae Ecclesia consuetudine fieri . gulis diebus una tantum celebratur missa , quam
Item ex lege Mosis ac Apostolorum instituto, sacrificii loco habemus, nec plures ex veteri
 312

instituto celebrari licet; pro qua quidem missa | rebatur et acquiescebat. Id tamen faciebat non
nullum pretium aut mercedem accipimus, in quod legem frangere vellet, sed ut plures ita in
quo ministerio Sacramentum Eucharistiæ non ceremoniis relaxandis gratificando ad fidem al
ostenditur, ut hic video fieri, inibique omnes liceret. Idem Apostolus quoque ait : Is qui man
sacerdotes et diaconi, subdiaconi ei templum ducat, non manducantem non spernat, et qui
accedentes corpus Domini accipiunt, et nullam non manducat, manducantem non judicat; quo
pro remissione animarum facimus missam , sed niam is qui manducat, Domino manducai, et
mortui cum crucibus et orationibus sepeliuntur qui non manducal, Domino non manducat ;
in certo loco, super quos mortuos, præcipue quamobrem indignum est peregrinos Christia
inter alias orationes initium Evangelii Joannis nos tam acriter ac hostiliter reprehendi, ut ego
dicimus, et sequente die a sepulto mortuo ele- de hac re et de aliis, quæ minime ad veram fi
emosynas pro eis offerimus; id etiam postea dem spectabant, reprehensus fui . Sed multo
facimus certis diebus, in quibus omnibus epu- consultius erit hujusmodi Christianos homines,
lis funebribus indulgemus. sive Græcos, sive Armenios, sive Æthiopes, sive
De fide ac religione nostra diximus. Nunc ex quavis septem Christianorum Ecclesiarum ,
vero quoniam , postquam in Lusitaniam veni- in charitate et Christi amplexibus sustinere, et
mus, crebras disputationes ac contentiones cum eos sine contumeliis permittere inter alios fratres
doctoribus quibusdam , præsertim cum magis- Christianos vivere aut versari, quoniam omnes
tris nostris Didaco Ortisyo, Episcopo insulæ filii baptismi sumus, et de vera fide unanimiter
Sancti Thome atque regis sacelli decano, et Pe- sentimus. Nec est causa cur tam acriter de ce
tro Margalho, de delectu ciborum habuimus, de remoniis disceptetur, nisi ut unusquisque suas
hac re aliquid dicere non erit incongruum . Pri- observet, sine odio et insectatione aliorum ; nec
mum sciendum est nos ex veteri testamento de commerciis Ecclesiæ ob id excludendus est, si
lectum ciborum servare , qui delectus ab ipso peregre in alienis provinciis domesticos ritus
Verbo Dei constitutus est, quod Verbum pos- observet . Id præterea , quod in Actis Apostolo
tea natum est ex Maria Virgine, et ambulavit, rum habemus, nempe quo pacto Petrus vidit
atque versatum est cum suis Apostolis . Id quo- cælum aperium , et vas descendere quoddam ve
que Verbum Dei semper vivum , integrum , in- luti linteum magnum , quatuor initiis submitti
violatum sermonem ac verbum habuit, nec id de cælo in terram, in quo erant omnia quadru
quod olim ex immunditia prohibuit comedere, pedia , et serpentia terræ et volatilia cæli; cui
postea in aliquo sui Evangelii loco dixit esse vox dixit : Surge, Petre, occide et manduca ;
comedendum . Id vero quod in Evangelio ait : cui Petrus: Absil, Domine, quoniam nunquam
Quod per os intrat hominem non coinquinare, manducavi omne commune aut immundum ; cui
sed ea quæ ex ore procedunt; non ea de causa vox iterum : Quod Deuspurificavit tu commune
dixit, ut frangeret id quod antea constituerat, ne dixeris. Quod ubi cum tertio repetitis vicibus
sed ut refularet superstitionem Judæorum , qui contigisset, statim illud vas in coelum receptum
arguebant Apostolosquod , illotis manibus, pa- est. Quibus peractis, spiritus misit eum in Cæ .
nem manducarent. Immo nec Apostoli id tem- saræam ad Cornelium , virum pium ettimentem
poris, quando versabantur cum Domino nostro Deum, apud quem , loquente Petro, cecidit su
Jesu Christo, unquam usi sunt immundis, nec per omnes, qui verbum Dei audiebant, Spiritus
gustaverunt ea , quæ in lege prohibita sunt, nec S. , quo Spiritu S. accepto, Petrus totam fami
ullus eorum eam transgressus est ; nec iis tem- liam Cornelii baptizarijussit.Quod cum cæteri
poribus, quæ passionem Domini insecuta sunt, Apostoli ac fratres, quiin Judæa erant, Corne
cum Evangelium cæperunt prædicare Apostoli, lium esse baptisatum audivissent, Petro , quod
ullis apud nos scriptis probari potest eos edisse dedisset baptismum et verbum Dei gentilibus,
aut occidisse immunda.Verum tamen est Pau- succensere cæperunt, dicentes : Quare introisti
lum dicere: Omne quod in macello renit, man- ad viros, præputium habentes, et manducasti
ducate, nihil interrogantes propter conscien- cum illis ? Qui a Petro tota visione exposita, pla
tiam. Postea siquis vos vocat infulelium ad cati sunt, atque Deo gratias egerunt, dicentes:
canam , et vultis ire, omne quod vobis apponi. Ergo el gentibus pænitentiam dedit ad vitam
tur, manducate , nihil interrogantes propter et recordati sunt verbi Domini, quod in cælum
conscientiam . Siquis autem direrit hoc immo- ascendens dixit : Ile per omnem terram , el pre
latum est idolis, nolite manducare, propter eum dicate Evangelium omni creaturæ ; qui credi
qui indicavit, et propter conscientiam . Et om - derit et baptisatus fuerit,"salvus erit; qui vero
nia hæc dixit Paulus, ut placeret iis, qui in fide non crediderit, condemnabitur. Tum Apostoli
non erant admodum confirmati, quoniam inter coeperunt prædicare Evangelium per totum
hos et Judæos variae consurgebant disputationes mundum omni creatura , in nomine Patris et
ac contentiones, quas ut sedaret, Christianis Filii et Spiritus Sancti , atque per omnem ter
nondum satis confirmatis indulgentius morige- ram exivit sonus eorum . Et liánc visionem , in
 313

qua munda et immunda apparebant, ita in ut meos, quatenus fieri potuit , protegerem ac
Æthiopia exponimus, munda animalia fuisse defenderem contra acerbissimas multorum re
populum Israel,immunda autem populum gen- prehensiones, quibus nulla fuit reverentia, quo
tilium . Ideo vero gentiles sunt vocati immundi, minus potentissimum Pretiosum Joannem , ac
quod idolorum cultores essent , et inservirent nos ejus subditos conviciis proscinderent, ac
operibus diabolorum , quæ immunda sunt.Quod Judæos et Maliometanos appellarent, eo quod
autem vox illa dixit : Petre, occide; id apud nos circumcisionem servamus, et sabbatum sancti
in hunc modum interpretatur: Petre, baptiza; | ficamus ut Judæi. Deinde quod velutiMahome
et quod dixerit: Pelre, mancica ; interpreta- tani ad occasum solis usque jejunamus, id ho
mentum habet ac si dixisset: doce, et prædica minem Christianum minime decere asserentes .
fidem et legem Domini nostri Jesu Christi po- Id quoque acerbissime objiciunt sacerdotum
pulo Israel et gentibus. Ad hæc certissimum conjugia, ut laicorum , licita esse apud nos. Præ
est nullibi in scripturis reperiri Petrum aut alios terea nec id sine morsu omittitur, quod primo
Apostolos immunda occidisse aut comedissepost baptismo quasi diſlisi, singulis annis rebaptiza
hanc visionem . Porro sciendum est, cum scri- mur, quod præter viros etiam mulieres circum
ptura loquitur de pane, non intelligendum esse cidantur, more nec apud Judæos quidem rece
cibum nec corporale nutrimentum , sed explica- pto. Deniquequod delectum ciborum sanctissime
tionem ac expositionem Christi et scripturarum observatum volumus. Postremo, quod infantes,
doctrinæ . Consultum profecto esset omnes do- qui ante baptismum pagani vocari solent, semi
ctores et prædicatores de hoc linteo, quod os- christianos nuncupemus. Quibus obtrectationi
tensum fuit Petro, sublimia et alta docere, et bus coactus sum talia dicere, ut nostros purga
non illa, quæ infima sunt, et quæ nihil ad salu- rem ab hujusmodi calumniis, et ut doctores
tem videntur pertinere, ac non inde documenta Sacræ Ecclesize Romance redderem nobis affa
aucupari, quasi fas et licitum esset nobis im- biliores; a quibus (nescio quam pie) mihi inter
munda comedere, quando ex scriptura id mi. dictum est sumere corpusDominicum postquam
nime colligere possunt. Quid quod ipsi Apos- in Lusitaniam veni, quod spatium est septem
toli in suis Synodorum libris præceperuntnobis, annorum , et (id quod non sine dolore ac lachry
ne comedamus animalia suspensa , sullocata , mis dicam ) reputor inter fratres Christianos tan
lacerata neque semesa ab aliis bestiis, nec san- quam ethnicus et anathema. De quibus rebus
guinem , quoniam Dominus amat munditiam et ille, qui omnia vegetat, videat, cujus judicio
sobrietatem , et odit gulam et immunditiam . Et omnia committo . Ego autem non sum missus a
plurimum etiam eos Dominus diligit, qui absti- potentissimo domino meo , Imperatore Æthio
nent a carnibus, et multo magis eos , qui jeju- pum , ad Romanum Pontificem et Serenissimum
nant pane, et aqua et herbis, ut Joannes Baptista Joannem , Lusitaniæ Regem, ad disputationem
eremita ultra Jordanem fecit , qui semper usus et contentionum rixas, sed ad amicitiam et so
est herbis ; et SanctusPaulus, eremita, qui octo- cietatem contrahendam , non autem ad traditio
ginta annis semper jejunans , commoratus est nes humanas, vel augendas vel diminuendas.
in deserto ; atque Sanctus Antonius et Sanctus Sed ut de erroribus Arii, principis hæretico
Macarius, ac plurimi alii filii ejus spirituales, rum , diligenter exquirerem , et intelligerem an
qui nunquam gustaverunt carnes . Ideoque fra- Europæi Christiani cum nostris, ad hujus ho
tres mei non oportet nos contemnere, neque minis opiniones devincendas, convenirent. Pro
insectari proximos nostros, quoniam Jacobus pter cujus errores Nicea , sub Julio Papa, con
ait : Qui detrahit fratri aut judicat fratrem gregatum fuit Concilium trecentoruin octodecim
SUUM , detrahit legi el judicat legem . Paulus episcoporum . Ac deinde ut scirem an id apud
quoque docet melius essc unumquemque vivere Europæos Christianos servaretur quod Apostoli
contentum suis traditionibus, quam cum fratre in suo Synodorum libro præcipiunt, scilicet ut
Christiano de lege disputare. Rursus non plus singulis annis bis in Ecclesia Christi Concilium
sapere quam oportet; sed sapere ad sobrieta- celebretur, in quo de rebus fidei rationem sta
tem , et unicuique sicut Deus divisit mensuram tuerent ; quorum primum volueruntcogi ad fes
fidei. Quapropter indecens est cum fratribus de tum Pentecostes, secundum decima die Octo
lege aut de delectu ciborum disputare, quod bris . Deinde ut intelligerem quomodo inter nos
esca nos commendet Deo, praesertim cum ipse conveniret de erroribus Macedonii, cujus causa,
Paulus Apostolus dicat: Nec si manducaveri- sub Damaso Papa, congregatum fuit Constanti
mus, abundavimus; nec si non manducaveri- nopoli Concilium centum quinquaginta episco
mus, deficiemus. Idcirco altiora et coelestem porum ; præterea de erroribus Nestorii , propter
cibum quæramus, et has infimas et inanes dis- quem, sub Celestino Papa, congregatum fuit in
putationes omittamus. Epheso Concilium ducentorum episcoporum ;
Hæc omnia , quæ de traditionibus scripsi, non postremo ut etiam scirem de quarto ac magno
ad disputationem nec contentionem scripsi, sed | Concilio Chalcedoniensi, in quo, propter erro
40
 314

res Eutychis, congregati fuerunt sexcenti tri- | aliquid de statu nostri Patriarchæ ac Imperato-
ginta duo episcopi, quo tempore Pontificatum ris exponam . Primum sciendum solemni ritu.
obtinebat Romanum S. Leo, ex quo Concilio Patriarcham nostrum ab Hierosolymitanis mo-
variis disceptationibus habitis, et nibil ad con- nachis nostris, qui ibi apud sepulchrum Domini
cordiam Ecclesiæ constituto atque re infecta , habitant, suffragiis creari idque hoc modo. Vita
omnes discesserunt, unusquisque suam retinens defuncto Patriarcha, statim Imperator noster,
opinionem ; quarum Synodorum libros et alia- Pretiosus Joannes, nuntium aliquem expeditum
rum , quæ postea celebratze fuere, potentissimus mittit Hierosolymam ad monachos ibidem agen
dominus meus, Æthiopum Imperator, penes se tes, ut dictum est , qui nuntio acceplo ac muneri
habet, et de hac zizania, quam adversarius ve- bus, quae Imperator, dominus noster, ad sanctum
ritatis, diabolus, seminavit inter Christianos, sepulchrum dono mittit, continuo aliquem Pa
dominus meus plurimum dolet, una cum omni- triarcham suffragiis plurium eligunt; sed fas
bus suis subditis Cbristi fidelibus. non est alium quam Alexandrinum eligere ac
Nostri certe ab exordio primitivæ Ecclesiæ moribus incorruptum ; quo creato , suffragia sua
Romanum Pontificem , ut primum episcopum , obsignant, eaque legato, qui ad id venit, in ma
agnoverunt; cui etiam hodierno die , ut Christi nibus tradunt. Is statim Cayrum contendit, quo
Vicario, paremus ; in cujus curia frequentissime ubi ventum est Patriarchæ Alexandrino, qui ibi
essemus, nisi obstarent magna itinerum inter- semper sedes habet, creationem illam legendam
tervalla, ac multorum Mahometanorum regna prorrigit. Cognito autem , quem ex Alexandri
interjecta , quæ transitum impediunt, ita ut sus- bis delegerunt, virum tantis honoribus desti
ceptis maximis periculis, nibil tamen efficias ; natum , cum legato in Ethiopiam mittit, qui ex
quamquam prudentissimus et invictissimus Rex veteri instituto monachus D. Antonii eremita
Emmanuel, felicis memoria , qui primus, non debet esse , cum quo in Æthiopiam confestim
sine coelesti Numine, itinera orientalium India- nuntius proficiscitur, ubi cum magno gaudio et
rum suis navigationibus aperuit, magnam spem honore ab omnibus excipitur; in quo negotio
præbuit, id in posterum commodius futurum . aliquando annus unus et alter transigitur, inte
Is enim , superato Oceano, Rubrum mare suis rimque Pretiosus Joannes de proventibus ipsius
classibus edomuit , nihil deterritusmagnitudine Patriarchæ pro lubitu dispensat. Præcipuum
sumpluum , quo et Christi fidem augeret, et ad autem Patriarchæ oflicium est sacros ordines
usum nostræ amicitiæ , quasi viam patefaceret, dare, quos nemo, ipso excepto, aut dare aut
et id quoniam jam factum est, et utraque gens auferre potest. Cæterum nullum episcopatum
alterius opibus uti potest, brevi speramus fore, aut Ecclesiæ beneficium in ullos confert ; id so
ut ab Lusitanis, una cum nostris armis, omnes lum ad Pretiosum Joannem spectat, qui omnia
Mahometani cæterique ethnici, ex toto mari pro suo arbitrio dispensat; mortuoque Patriar
Erythræo ac universa Arabia , Perside ac India , cha, cujus ditiones ac proventusamplissimisunt ,
depellentur. Itidem et illud futurum confidimus, ex solida omnium illius bonorum fit hæres. Est
pace inter omnes Europæos Christianos compo- præterea Patriarchæ munus excommunicatio
sita , ut etiam , ex mediterraneis locis , Ponto allis- nibus adversus contumaces procedere, quarum
que provinciis, inimici crucis profligantur, ut tam arcta observatio est, ut prævaricatori pena
sit, juxta Christi verbum , super faciem terræ perpetua inediæ usque ad mortem infligatur;
una ler, et unum orile et unus pastor ; cujus indulgentias nullas dat, neque concedit; nec pro
rei oracula duo habemus, alterum ex prophetia ullo delicto , quantumcumque magno, cuiquam
S. Ficatoris, alterum ex S. Synoda, eremita nato sacramenta Ecclesize interdicuntur, nisi tantum
in extremis Ægypti cautibus, quorum neutrum propter homicidia . Ipsum nomen Patriarchatus
ab altero dissentit. Et ex quo dominusmeuspo- nostro idiomate Abunna dicitur ; cæterum qui
tentissimus legatos serenissimiet prudentissimi nunc hoc solium tenet, proprio nomine, quod
Regis Emmanuelis accepit, videtur fides oracu- ex baptismate accepit, Marcus vocatur, vir cen
lorum ad eventa properare. Certe jam inde nos- tum annorum aut ultra . Sciendum etiam apud
ter Princeps nihil magis cogitat, consiliisque et nos kalendis Septembribusannum incipere, qui
armis meditatur, quam ut Mahometani de facie dies semper incidit in vigiliam Joannis Baptistæ ;
terræ deleantur. His de causis aliisque , quas reliqui dies festi, ut Natalis Domini, Paschæ alii
coram Serenissimo Rege Joanne, Emmanuelis que, deinceps eodem tempore apud nos cele
filio , exposui , isthuc missus sum a Domino meo brantur quo in Ecclesia Romana.Id quoque dis
potentissimo, non ad frivolas et immanes dis- simulanter prætereundum non est apud nos
putationes. Atque utinam instituta atque cona- Divum Philippum Apostolum Evangelium et fi
tus Principis nostri, pro quibus legatus sum, dem Servatoris Christi prædicasse . Quod si li
Deus Optimus Maximus ad finem optimum et beat sciscitari de agnomine nostri Imperatoris,
ad suam gloriam perducat. Amen . is sibi persuasum habeat illum perpetuo appel
His omnibus explicatis , obiter et brevissime I lari Pretiosum Joannem et non Præsbyterum
 315

Joannem, ut hic falso passim jactatur. Scribitur nostro Davide missum ad invictissimum poten
enim nostro sermone his caracteribus lissimumque Regem Emmanuelem, felicis me
moriæ , sed ab Regina Helena, uxore Imperato
ris, cognomento Manus Marie , qui hujus Da
262 :41722 vidis, de quo loquimur, avus fuit, quæ tunc
temporis, ob tenellam Davidis ætatem , regno
quod sonat Joannes Bellul, hoc est Joannes rum gubernacula administrabat, mulier haud
Pretiosus sive altus; et in Chaldaica lingua sic dubie prudentissima et sanctissima. Eadem ista
scribitur Helena duos composuit libros sermone chaldai
co , ut erat doctissima, quorum unus dicitur
107 : 0244 Enzera Chebaa, id est Laudate Deum in orga
nis, in quo de Trinitate doctissime disputat, et
quod est Joannes Enköe. Id, si interpreteris, de Matris Christi, Mariæ, virginitate; alter vo
>

etiam Joannis Pretiosi sive alti significatum catur Chedale Chaay , hoc est Radices solis, in
habet, nec est ominandus, ut Matthæus falso quo acutissime de lege Dei disceptationeshabet.
| Omnia bæc de fide, religione ac patriæ nos
pum ; Matthæus enim , quoniam Armenius erat, træ statu, ego Zaga Zabo, quod Gratia patris
non poterat res nostras perspicue scire, præ- interpretatur, Episcopus et Sacerdos, ac Bugana
sertim eas , quæ ad fidem spectabant. Idcirco Raz, nempe miles ac Prorex provinciæ, quæ
multa coram prudentissimo felicis memoriæ Bugana dicitur, nec tibi in Christo filiolo meo
Rege Emmanuele exposuit, quæ minime apud charissimo Damiano petenti, nec ulli homini ta
nos habentur. Id autem fecit non quod mentiri lia flagitanti denegare potui, aut negare licuit
voluerit, quippe vir bonus erat, sed quod in re- duabus de causis, quarum prior est, quod in
bus religionis nostræ non admodum erat edo- mandatis habeo a potentissimo domino meo Pre
-ctus . tioso Joanne, Æthiopum Imperatore, omnibus
Regnorum autem et imperii successio non in me interrogantibus de fide, religione ac provin
filium maximum natu transmittitur, sed ad eum cia nostra , nequid clam haberem , sed ex fide
in quem pater id conferre vult. Et is qui modo veritatem rerum scriptis et verbis exponerem ;
imperium tenet , ordine nascendi tertius est, secunda, quod operæ prætium existimarem ,
quod pia quadam reverentia emeruit. Cum enim mores, ritus, instituta nostra et locorum situs
filii, a patre moribundo, in regiis soliis sedere in publicam notitiam venire. Quas res nemini
juberentur, cæteris id facientibus, solus id fa- ad hunc usque diem scripsi nec verbis exposui,
cere recusavit, absit, inquit, id mihi tribui, ut non quod ad id laboribus meis parcere vellem,
in cathedra domini mei sedeam ; qua pietate a sed quod nullus Christianorum hominum , post
patre circumspecta, ei regna ac imperium tra- quam in Lusitaniam veni , a me talia cognoscere
didit. Vocatur is autem David, cujus imperii di- appetivit; de qua re non potui, nec possum sa
tiones, tam Christianorum quam ethnicorum , tis mirari. Te vero, quem rerum nostrarum cu
miræ amplitudinis sunt, in quibus multi Reges pientissimum multis argumentis judico , per
et reguli, comites, barones ac proceres, multa- Christi plagas ac crucem oro, ut hanc nostram
que nobilitas inest ad ejus mandata obtempe- fidei ac religionis confessionem in linguam la
rantissima ; in cujus omnibus ditionibus nulla, tinam convertas, ut per te liceat omnibus piis
præter peregrinam , habetur moneta ; aurum Europæis Christianis ritus ac integritatem mo
vero et argentum pondere datur ac accipitur; rum nostrorum intelligere. Porro si tibi, inter
oppida etcivitates apud nos permultæ sunt, sed tuas peregrinationes, Romam petere contingat,
non tales quales hic in Lusitania videmus; id tunc, nomine meo, Pontificem , ac venerandos
magna ex parte indevenit, quod Pretiosus Joan - cardinales, patriarchas, archiepiscopos, episco
nes semper in castris et tentoriis versatur, quæ pos cæterosque bonos Christi cultores, per Je
consuetudo ideo recepta est , ut nobilitas conti- sum Christum , in osculo pacis quæso salutes,
nue et perpetuo se in rebus militaribus exer - petasque ab ipso Pontifice, ut ad me remittat
ceat. Nec illud prætereundum videtur, nos ab Franciscum Alvares, litteris illis suis instru
omnibus lateribus circumdatos esse ab hostibus ctum , quibus domino meo potentissimo, Æthio
nostræ fidei, cum quibus crebro confligimus, pum Imperatori, respondeat, quo tandem in
semper secundo Marte usi, quas victorias Nu- patriam redeam , meosque lares invisam ; ni
minis auxilio imputamus. Jus autem scriptum mium enim diu hic detentus fui, utante obitum
apud nos in usu non habetur, nec litigantium meum , qui ex nimio senio pro foribus est, man
querellæ libellis, sed ore peraguntur ; id fit ne data perferam , reliquias deinde vitæ , transacta
lites avaritia judicum et patronorum in longum bac legatione, Deo consecrem , divinisque rebus
protrahantur. Id quoque admonitione dignum totus vacem. Cæterum te oro, si aliqua in nos
videtur, Matthæum non fuisse ab Imperatore / tris scriptis non fuerint satis composila aut or
 316

dinata, ut ipse tu id ad phrasim latinam coaptes, Postquam hæc omnia scripsi, venit mihi in
sed ita ut nihil de sensu immutes. Postremo te mentem locus ille , ubi dico Christum descen
obsecro, ut inter vertendum exquiras diligenter disse ad inferos pro anima Adæ atque pro anima
Vetus et Novum Testamentum , ut intelligas ex ipsiusmet Christi, quam ipse Christus acceperat
quibus locis meas auctoritates excerpsi, quo cer- ex Sancta Maria Virgine, matre sua. De qua re
tius verlas. Quod si omnia non fuerint tam feli- habemus testimonium verissimum in libris, quos
citer tractata , quam forsitan aliquis curiosus aut Regiminis vocamus, quos Christus Jesus, Ser
scrupulosus exigat , id condonandum erit inopiæ vator noster, Apostolis tradidit, in quibus ha
et penuriæ librorum chaldæorum , quos penes bentur bæc verba, quæ mysteria doctrinarum
me non habeo, quos enim habui iniquitas forlu- appellantur; quorum auctoritate et testimonio,
næ in itinere perdidit. Quamobrem destitutus omnes, sine ulla hæsitatione, in hac sententia
omnium librorum auxilio, nihil, nisi quod recens versamur. Ego tamen , postquam in Lusitaniam
memoria afferebat, dictare potui, sed ea omnia veni, deprehenditheologos diversa tradere, con
certissima fide. Vale, filiole in Christo dilectis- tra nostram omnium opinionem , quæ tam certa
sime . est , ut non hoc solum , sed etiam omnium homi
Olisipone, vigesimo quarto Aprilis anno sa- num animas ab Adam profluxisse asseramus,
lutis nostræ MDXXXIIII ( 24 de abril de 1531) . et ut caro nostra est ex seminio carnis Adæ, ita
quoque anima nostra, quasi lucerna in anima
Adæ accensa , originem suam et naturam ex
4 Adam trahit. Ex quo apparet nos omnes esse
semen Adæ ex carne et anima.
179 :688 : 8.8 : VSE : 32
( Ex Ludolfio damus versionem orientalium
H & Ni N : 718 :71263 :11 22:18 verborum, quæ sinistro cornu cides : Bugnæ
፡ይነ 24 Præfectus, Archipræsbyter Tzaga -Zaabus, Le
gatus Regis JAN BELULI, Regis Libna Dengheli.)
 APPENDIX III

LITTERAS EMMANUELIS JOANNISQUE III, PORTUGALLIÆ REGUM,

LUSITANORUM GESTA IN AFRICA ET IN ORIENTE
SUM . PONT. NUNTIANTES, AMPLECTENS
 Littera Emmanuelis Regis ad Summum Pontificem de statu Lusitanorum rerum in Oriente

LITTERÆ EMMANUELIS'

Sanctissimo ac beatissimo in Christo Patri ac | lum daturos. Applicans itaque ad portum ma

domino, domino, divina providentia, Summo ximiacpotentissimi Regis, qui sex aliis imperat
Pontifici, devotissimus ejus Sanctitatis filius insulæ Regibus, mittit patris legatos, quos se
Emmanuel, Dei gratia, Rex Portugalliæ et Al- cum ferebat; hos Rex ipse quo pacto exceperit
garbiorum citra et ultra, in Africa dominus Gui- audiri pro rei novitate non indignum ; aula erat
neæ , et conquistæ , navigationis et commercii amplissima , in cujus extremo solium regium
Æthiopia , Arabic , Persice atque Indiæ , hu- in altaris modum magnificentissime erat extru
millima pedum vestrorum oscula. ctum ; in eo sedit Rex pro diademate juxta pa
Lætetur et exultet Sanctitas vestra, Beatissi- trium morem cornua in capite habens prætio
me Pater, quod, a solis ortu usque ad occasum, sissimis, quales insula fert, gemmis exornata ;
germinat Omnipotens Deus justitiam et laudem circumstabant regium solium viri sex , cum ce
suæ Catholicæ fidei, et isti Sanctæ Sedi totam reis magnis, quamvis interdum accensis, tres a
universis gentibus pacem pro sua pietate in fi- dextris et tres a sinistris, multa etiam ac ma
nibus terræ prosperum quotidie iter facit nobis, gnifica argentea candelabra pariter accensa ; au
subjiciens per nos Christianæ religioni novas lam ab utraque parte complebatmagna nobilium
gentes ac terras, quare jam dissipantur inimici multitudo, relicto intermedio spatio, quo pate
ejus, et fugiunt qui oderunt ipsum a facie ejus; bat liber ac inoffensus ad Regem aditus ; ibi ad
vident insulæ et timent, extrema terræ obstu- euntes legatos nostros honorificentissime susci
pent, conturbantur Sarraceni, dare jam vident pit, gratissime audit, et summarie ad postulata
vocem suam Altissimum , et moveri terra et mare respondet omnia cum nostris obsequentissime
et plenitudo ejus in maximum Christianæ Ec- pacificat; in quibus etiam se quotannis centum
clesiæ et infidelium dejectionis portentum ; adeo quinquaginta cantaria cinnamomi in ea insula
ut mysterium in dies et orientalis operationis excellentissimi nobis pensurum pollicetur, pri >

nostræ, quod adhuc privato forsan decori nos- mam illico pensionem persolvens; in quam qui
tro et utilitati inservire videri potuit, non tam dem summam nostri perinde consensere, si ra
nobis, quam isti Sanctæ Sedi et Christianæ rei- tum id nostro vice-regi fieret. Confecto sic et
publicæ revelatum jam et elaboratum clarissime approbato insulæ negotio, nostri inde digressi
appareat; nam , ut omittamus pleraque, quæ pro nonnulla oppida Sarracenorum maritima in con
sua omnipotentia immortalis Deus per nostros tinenti sita expugnavere , et igni consumpsere,
adversus Sarracenos superioribus annisillis ope- captoque simul toto mari magno hostilium na
ratus est et in dies operatur, quæ proxime pari vium numero, et in ipsis ingenti præda, infesta
ejus indulgentia nobis tributa , inde nunc lætis- et sollicita omnia sarracenis reddidere, qui is.
sima vobis sunt allata, summatim pro epistolæ tis gravissimis damnis in ultimum rerum des
modo audiat læta Sanctitas vestra, cui jam co- perationem adducti , temptatam sæpius antea
gnitum arbitramur misisse nos superioribus an- belli fortunam , rursus temptare coacti extremas
nis pro nobis vice-regem in terras illas orienta in nostros parant vires, atque ingentem ducen
les, qui pro earum quotidie incremento, ut in tarum magnarum navium etmultorum aliorum
bonum augeri solent quæ a Deo sunt,majoribus navigiorum impositis militum viginti millibus
viribus et auctoritate , expeditionem illam admi- armant classem , tum ut navibus suis muneribus
nistraret. onustis, quas secum ferebant, liberum a nostris
Is , factis in hostes plurimis incursionibus, transitum præberent, tum ut classem nostram
proxime D. Laurentium de Almeida filium ar- penitus delerent ; quo cognito, nostri, plerisque
mata classe misit ad infestanda hostium littora nobilibus et strenuissimis militibusnostris naves
ac terras; qui etiam , ut erat jussus, accessit ad implent, et in anchoris, qua hostes venturosexis
insulam illam nominatissimam Caprobanam al- timabant, classem tenent; inde hostium classem
terum alioquin orbem existimatur, nunc ipso in alto conspicati solvunt naves, et sublatis velis
rum lingua Zoilon appellatam , pro gentis ad e crucis Christi, in qua mundum vicit, vexillis
postulata nostra responsa, seu pacem seu bel- | in eam dirigunt cursum ; id et hostes faciunt

1 Ex Cod. Vat. Regio 557, pag. 88 ; transumptum sæculi xviii in regia biblioth . de Ajuda ; Symmicta lu
sitanica, ibidem , tom . II, f. 212; Rebello da Silva, loc. cit ., tom. I, pag. 116.
 320

timpanorum strepitu et vociferatione ad terro- | prodigia super terram , conterens arcum usque
rem consueta, ut incerta vociferatione insultan- ad finem terræ, et confringens hostium arma ,
tes ; at nostri , fide et spe in Domino hostes des- quo Christianæ fidei gloria , peccatis nostris ad
picientes, eos intrepide adoriuntur. Denique banc diem flagellata et oppressa, renovata de
classis nostra, et præsertim Sarracenorum , se nuo exaltetur in gentibus in terra ; quapropter
invicem avidissimepelunt, et infestis rostris con- utinam duxerimus istam sanctam fidem , quam
currunt; ibi , ut in numero impari naves nostræ felicis Pontificatus vestri temporibus honor di
a pluribus circumdantur ; tum bombardarum vinæ dignationis a finibus orbis tantopere illus
furiosis utcumque vomitibus, simul diversis cla- trat, et mirabilibus suis in maximam initiati fu
moribus toto mari resonantibus, et visus et au- tura Ecclesiæ restitutionis et tranquillitatis
ditus ad imperia utrisque aufertur; pugnatur spem , dum mira potentiæ suæ conversione ad
tamen utrinque acerrime,Sarracenis in multi- mergam ipsam Magurmetana sectæ arcem ge
tudine, nostris in Salvatoris adjutorio, pro quo nuinus quisquam a sæculis sperantem victricia
certabant, certam victoriam præsumentibus; jam al) Oriente Christi arma intentat, et unde
tum nostri, ne cum pluribus et altioribus navi- Sarraceni, Christianæ fidei hostes, maxime in
bus diu pugnando tracto in longum certamine accessi et securi sibi videbantur, inde Omnipo
defatigarentur, strenuissimum ausi facinus inter tens Deus, repentino interritu atque terrore,
se cohortati in naves hostium conscendunt, et cos dejicit atque prosternit, dissolvens ex ma
dejectis cæsisque propugnatoribus , jam inter gna parie per nostros (exiguam gregis sui por
hostium naves collocato pede, acriorem similem lionem ) tantorum hostium superbiam et poten
pedestri faciunt pugnam . Maximum id nostris tiam , in primis ipsius Soldani, qui in proximo
ad victoriam momentum , nam Sarraceni, ut re universa Christianitati solet esse terrori, simul
insperata turbati atque perterriti, tandem expu- præbens, tum Sanctitati vestræ , tum cunctis fi
gnantur. Capitur a nostris magnarum navium delibus, evidentissimum facilioris infidelium
pars, simul et ipsorum Sarracenorum prætoria exterminationis documentum . Caeterum, Bea
navis, atque in ea præcipuum classis insigne Re- tissime Pater, ut omnia nostra Beatitudini ves
gis Cale. n . en . t (sic) vexillum ad nos relatum . træ innotescant, classis nostra, quæ superiore
Interfuit etiam ipse eorum præfectus fortissime anno , ut singulis solemus annis, in Orientem
pugnans ex soluto quod ante dis- misimus, dum adversis ventis hinc inde jacta
cessum emiserat voto ; nam tradito sibi a sacer- tur, insulam maximam , nomine Caprabanam
dotibus suis, ut fit apud nos, solemnibus Regis majorem , antea incognitam , a Sarracenis fre
vexillo, adjuratus discesserat nonnisi vita amissa quentissime habitatam , forte reperit habentem
autparla victoria se redditurum . Reliquae vero in longitudine decies centena millia passuum,
naves, ubi quod roboris erat captum et conci- littoribus Æthiopiæ in mare Rubrum vergentis
sum vident, summa trepidatione diffugiunt, objectam ; eadem tamen classis nostra cum ven
quare nonnullæ , dum a nostris præmuntur in torum adversitate Indiam tenere nequiverit,
terram , quæ prope erat, delatæ franguntur et non enim illuc nisi certo anni tempore perveniri
submerguntur; in quibus major pars oneraria- potest, ad ostium Arabici sinus, ut nobis signi
rum pars fuit, interfectus in ea pugna et sub- ficaverat, erat hyematura, quam in Domino con
mersus magnus Sarracenorum numerus,multo - fidentes pro comperto habemus jam nunc sum
que major cædes fuisset, ni fugæ confisi occa- ma hostium infestatione littora illa Sarracenorum
sionem vitassent. abrasisse atque, ut jussa erat, in Indiam per
Dentur igitur, BeatissimePater,immensæ Dco venisse .
laudes, et abundantiori gratiarum actione cogi- Ex oppido Abrantes, XXVSeptembris MD VII
tentur, et celebrentur opera Domini, qui posuit | (25 de setembro de 1507).
 Litteræ Emmanuelis Regis ad Pontificem , de Lusitanorum victoriis in India ,
deque religionis Christianæ ibidem propagatione

LITTERÆ EMMANUELIS '

Sanctissimo in Christo Patri ac beatissimo | fabricata; capta sic urbe, hostibusque profliga
domino , domino Leoni S., addictissimus filius tis, etc. Erant eo tempore Malachæ plures ex
Emmanuel, Dei gratia, Rex Portugalliæ et Al- tranei ac diversarum nationum mercatores, sci
garbiorum, citra ultraque mare, in Africa domi- licet Zantri, Pegus, Ianaes, Gores et ab extremo
nus Guince , et conquista , navigationis ac com- Oriente atque ultima Sinarum regione Chines,
mercii Æthiopia , Arabiæ , et Persiæ atque In- aliique gentiles, qui urbem commercii gratia
diæ , humillima beatorum pedum oscula. frequentantes multis divitiis auro et argento,
Quantum Deo Optimo Maximo, quantum et margaritis et pretiosis lapillis, serico etiam vel
tibi gratulari debeamus, Beatissime Pater, vellere, ac multifariis aromatibus et odoribus affa
ex nuncio, quod nostra Indica classis proxime tim replent. Hi cum multis quoque finitimis,
attulit, satis apparet. Quod enim te , Pontif. ab Alphonso fædus et amicitiam flagitantes, ab
Max . et S. Rom . Ecclesiæ etChristiano orbi præ- ipso et benigne et favorabiliter sunt accepti, etc.
sidente, tam admiranda in Dei laudem et glo- Hæc cum cognovissetRex de Ansiam , et gente
riam gesta tam ex voto successerint, tua certe et solo Orientem versus potentissimus, ad quem
laus , tua gloria censeri debet. Jureitaque visum , fama erat jure Malacham spectare, et a Mauris
quæ in India, Dei suffragio, ad ipsius cultum olim usurpatam , legato ad præfectum nostrum
spectantia , nostris armis modo facta sint, ad destinato, qui se suosque nostro manciparet
tuam Sanctitatem summatim perscribere, etc. obsequio , aureum simul craterem cum pretioso
Igitur pacata post plures dubii Martis victorias, magnæque æstimationis carbunculo , ensemque
non sine labore et sanguine partas, India, reli- aureum adfabre elaboratum , in signum videli
ctis in ea opportunis præsidiis, Alphonsus de cet recognitionis ac veræ perpetuæque futura
Albuquerque, protocapitaneus noster, ut jactu- amicitiæ, misit ; ad quem præfectus aliquos e
ram, quam superioribus annis nostri fecerant, nostris expertos vafrosque viros, intima regio
injuriamque ulciscerentur, auream Chersone- nis scrutaturos, cum multis etiam muneribus,
sum (Malacham accolæ appellant) contendit. remisit ; unde maximum Dei obsequium et Ca
Ea est inter sinum magnum et Gangelicum sita, tholicæ fidei argumentum fore non dubitamus:
urbs miræ magnitudinis, ut quæ viginti quinque rebus sic apud Malacham compositis, etc.
millium et amplius larium censeatur, terra ipsa Alphonsus in Indiam reveriens, Goæ urbis
fecundissima ac nobilissimarum , quas fert India, præcipuam arcem , quam ipse superioribus an
mercium feracissima , etc. nis, magno nostrorum periculo sed majore hos
Huc itaque cum instructa classe applicuisset tium strage, occupaverat, nostræque ditioni et
Alphonsus, urbem oppugnare destinat ; quod imperio adjunxerat, a Mauris obsessam reperit,
präsentientes Sarraceni bello se et armis præ- et structa etiam alia juxta firmissima arce, unde
parant, sed frustra , nam , commisso bis prælio, ruminum Turcorum quia sex millia numero nos
nostri tandem , Dei auxilio, superiores plurimis tros continue infestabant; quos cum adoriretur
ex hostibus cæsis urbem vi intrant, occupant, præfectus, plurimis jam trucidatis, desperata
data prædæ libertate ,diripiunt , incendiunt. Rex salute, pacta tantummodo corporum incolumi
ipse, qui ex elephanto pugnabat, graviter vul- tate , se tandem et reliqui nostri dedidere, par
neratus, cum superstitibus Mauris fuga sibi con- tisque, et ibi machinarum , equorum , armorum
suluit. In ea pugna magnus hostium numerus, et hujusmodi haud contemnendis spoliis, qui
exiguo nostrorum damno, interiit, capti plures, busdam etiam, qui inter Mauros reperti sunt,
magna etiam ablata spolia , in quibusetseptem apostatis qui a fide nostra desciverant, debito
ipsius Regis bello assueti elephantes, suis tur- afflictis supplicio , urbem pristinæ quieti resti
ribus, sericis atque auro intextis ephippiis, illius tuit ; appulerat interea Dabuli urbi , haud procul
provinciæ more , muniti, ac æneorum omnis ge- a Goa, PræsbyteriJoannis, potentissimi Christi
neris tormentorum ad duo millia, summa arte colarum domini, ad præfectum nostrum lega

1 Paulus Langius, Chronicon Citizense, apud J. Pistorium , Illustrium veterum scriptorum ( ediç. de 1613),
2

pag. 890; Rebello da Silva, loc. cit., tom. 1, pag. 196.

 322

tus, qui ejus nomine ut Christiani Christiano noscunt. Ob quae Deo Opt. Max . summæ gratie
omnem opem , omnia ad bellum contra Catho- sunt merito referendæ , quod tam procul a nos
licæ fidei hostes opportuna, militum exercitus, tra urbe in tam remotis regionibus, quo ne fama
armorum ac commeatus præsidia, ultro offerat, quidem sui sanctissimi penetraverat nominis,
præsertim si mare Rubrum suo conjunctum do- nostra nunc sedula opera suam veram fidem
minio nostra classis trajiciat, ubicommodissimecultumque celebrari, publicari ac propagari di
utriusque vires jungipossent, etc. Aderant tunc gnatus sit. Unde procul dubio, divina favente
ad nostrum præfectum a Narsinguæ Rege le- clementia, sperandum est , cum nunc praefectus
gati , Rege gentili adeo potentissimo, ut mille et noster ad mare Rubrum , ut, ejus ostio occu
quingentos belligeros elephantes, armatorum pato, Sarracenis earum partium commercia in
equitum quadraginta millia ,præter innumerum ierdicat, relictis in India opportunis præsidiis,
peditum numerum , suo arbitrio in aciem parvo ingenti classe properat, ut ibi, conjunctis sub
negotio proferre, tantumque agri possidere per- crucis vexillo Præsbyteri Joannis nostris viri
hibeatur, quantum semestri itinere vix emetiri bus, maximum Dei obsequium et Mahometice
possit . Huic plures Reges ac Satrapes parent, sectæ detrimentum et ignominia , sequatur; ex
quorum nonnulli, maritimis oris proximi, nobis tremaque Orientis ora, quo et sacras Apostolo
sunt tributarii; apud Alphonsum Cambaia Re- rum voces intonuisse compertum est , occiden
gis legatus, terra marique potentissimi atque tali nostræ propediem jungatur, et ad veri Dei
inter Mauros maximi; item a Zabayo, Goæ quons cultum , ipsius suffragante Numine, traducalur;
dam domino, atque a Rege Grosopa, aliique S. Sedi Apostolicæ ac tuæ Sanctitati, ut optimo
complares Regum satrapumque legali,a nostro patri pastorique Christiani gregis more, debi
præfecto fædus pacemque ultro exorantes, ac tum obsequium et obedientiam oblaturi.
sua munera singuli afferentes, etc. Bene valeat Beatitudo tua , quam pientissi
Inter hos successus, Pater Beatissime, divino mus Deus diu ac felicissime conservare et au
suffragante Numine, per universam Indiam plu- gere ad votum dignetur.
rimi, Spiritus Sancti gratia igneque afllati, de- Datum in urbe nostra Ulysippona, VIII idus
positisque gentilitiis erroribus in dies, ad nos- Junius anno Domini MDXIII (6 de junho de
tram religionem conversi , veram Dei fidem ag- 1513).
 Litteræ Emmanuelis, Portugalliæ Regis, ad Summum Pontificem de oppugnatione
Azamor in Africa

LITTERE EMMANUELIS '

Sanctissimo in Christo Patri ac beatissimo do - lhominum , parvo equorum damno, sunt habita,
mino, domino nostro, ejusdem Sanctitatis devo- eoque die nihil amplius.
tissimus filius Emmanuel, Dei gratia, Rex Por- Postridie, disposilo exercitu, urbem oppu
tugalliae et Algarbiorum , citra ultraque mare, gnant, ubi ad undecim Sarracenorum millia ac
in Africa dominus Guinece, et conquistæ , ac totidem fere in campo equites et innumeri pe
navigationis et commercii Æthiopia , Arabia , dites, nostrorum præsentientes adventum ,bello
Persiæ atque India , post humillima beatorum satis accincti expectabant. In ca oppugnatione
pedum oscula. nonnulli Mauri et quidam etiam primates inter
Postulat nostra in Sanctam Sedem Apostoli- empti,adeoque a nostris fuere confracti, ut des
cam , ac præcipue in vestram Sanctitatem obser- perata omni spe, sequenti nocte qua parte cas
vantia, Beatissime Pater, ut successus nostros, tris vacabat (non enim per loci situm totam
prasertim qui ad Dei cultum et Catholicæ fidei urbem obsidio circumierat) omnes clanculum
propagationem spectant, eidem , ut vero Christi abierunt, solamque reliquere urbem . Postera
Vicario ac Sanctæ Romanæ Ecclesia arbitro, luce, hoc cognito ,dux cum exercitu solemnique
perscribamus. Postquam superioribus diebus pompa urbem ingreditur, occupatque, atque in
nostrorum in India prospere gesla Beatitudini ipsa Mahometis præcipua æde (plures enim et
vestræ significavimus,placuit Summo Deo (unde aliæ crant, quas mesquitas vocant), et templi
omnis victoria pendet) aliam nobis, non minus magnitudine et ædificiorum structura percele
insignem , contra sui sanctissimi nominis hostes bri, Deo Opt. Max. missa ac divina officia lau
victoriam , et de Mahometanis concedere tro - dibus sunt decantata. Clementissime Jesu ,quam
phæum . Considerantes nos, Sanctissime Pater, admirabilis est providentia tua! quod ubi ad
quam grande opus et præclarum sit facinus Fe- mille annos impius Mahometes, tanto tuo op
cense regnum et Marrochense in Africa debel- probrio , celebratus, ubi Christianum nomen
lare, in quo tantopere ac tam sedulo studio sem- tanto tempore pessundatum totiesque blasphe
per laboramus; et quam præcipuus hujus rei matum , ibi nunc occulto et jam præsago judicio,
cardo, clavisque sit Azamorensis civitas ( ea est tanta Satanæ ignominia ac dedecore, tuum san
urbs Mauritaniw , et murorum turriumque for- ctissimum nomen , tua laus, tua vera æternaque
titudine, et piscosi littoris solique ubertate per- gloria prædicetur! Inventa in ea urbe ac parte
celebris, atque adeo Christianis, sed frustra, an- macbinarum bellicarum , armorum ac frumen
tea expetita ), Bragantice Ducem , nostrum cha- ti haud contemnenda spolia , nostro exercitui
rissimum ex charissima sororenepotem , ad eam (quem illic habemus ut propositum , Deo propi
expugnandam misimus, cum haud esigua quin- tio, consequamur) admodum opportuna.
gentorum navigiorum classe , viris, equis, armis, Perlato hoc ad finitimos nuntio, illico Alme
omnifariis belli instrumentis, cæterisque hujus-
dinæ incolæ (quæ civitas ab Azamor quinqua
modi expeditioni opportunis, optime quidem ginta passuum millibus distat, et ipsius magni- .
instructa ; cujus exercitus decem et octo millium
tudine et glebæ fertilitate nobilis) nostrorum
bellatorum numero erat, in quibus et multi pro-metu , quos et alias sæpius fuerant experti , ur-
ceres, nobilesque viri et duo millia et quingenti,
bem penitus deseruere, ac libere nostris per
tam cataphracti quam expeditores equi. Ergo misere . Thiti, etiam antiquissima et maxima
cum universa classis in portum Mazagham , ab olim civitas, atque alia quamplura oppida ac
urbe Azamor novem millibus passuum distan- finitima loca, statim sese nobis dedidere, tri
tem , appulisset, nostris haud magno negotio buta etiam censumque pro nostro arbitrio pen
( licet in hostium conspectu ) in terram egressis,
suri .
dux ipse versus Azamor , instructa ut oporte- Ex quo quidem , Beatissime Pater, in divina
bat acie, contendit. In itinere quædam pugnæ freti clementia procul dubio speramus, ut tam
præludia cum hostium jactura , nullo nostrorum auspicala initia melior progressus optimusque
1 Goes, loc. cit., pag. 377 ; Hispania illustrata , tom. II, pag. 1315 ; Rebello, loc. cit., tom. I, pag. 207.
 324

finis subsequatur; atque illud Marrochiorum perfidia depressa, verus Dei cultus et Christiana
regnum , quod totius fere Africa caput et im- religio (quod solum semperque optamus) subli
perium fuit, unde et ipsa Hispania , omnisque metur.
Christiana respublica tot damna, tot clades, tan- Bene valeat Sanctitas vestra, quam Deus Opt.
tam sanguinis effusionem , ac Catholica fides tot Max . diu ac felicissime observare et angere di
opprobria, tot ignominias indignissime pertulit, gnetur.
nunc certe, divino suffragante Numine , in nos- Data in urbe nostra Ulyxbon . , pridie kal.
tram potestatem penitus redigatur , ac tanlæ Octobris, anno Domini MDXIII (30 de setem
culpa malorumque luat panas, ac Mahometical bro de 1513 ).
 Litteræ Joannis III ad Pontificem , de statu Lusitanorum rerum in Oriente

LITTERÆ JOANNIS III

Sanctissime in Christo Pater ac beatissime Indicum mare perlata est, unde Indicis merci
domine : bus onusta in Lusitaniam remeavit; quod etsi
Joannes, Dei gratia , Rex Portugalliæ et Al- tunc pro miraculo, ut par erat, habitum esset,
garbiorum citra et ultra mare, in Africa domi- quoniam res feliciter cesserat, iterum tentata
nus Guinee ,atque expeditionis, et navigationis priore fortuna cum tutius ac commodius in dies
et commercii Æthiopiæ , Arabiæ , Persiæ atque navigaretur, solemnes quotannis, statis tempo
Indiæ, ut filius pientissimus, post humillima ribus, classes mitti coeperunt, auctaque navigan
pedum oscula . di fiducia cum se nostræ naves in omnes partes
Quamquam hoc mihi, cum reliquis Christia- sparsissent, non solum Æthiopici, Arabici, Per
nis Regibus, est commune, ut omnes Sanctita- sici, atque Indici et Scythici maris omnes sinus
tem vestram, tanquam Dei vicarium in terris et terræ omnia flumina penetrarunt, sed etiam
ac reipublicæ Christianae pastorem, pie sancte- alium continentium terrarum novum orbem nos
que colamus, ego tamen in hac communi om- tris hominibus hactenus incognitum atque ma
nium obligatione præcipuum me semper officii gnarum insularum infinitum prope numerum
ac pietatis debitorem putavi , nam præter ipsam invenerunt; quibus rebus in omnibus illis re
religionis causam , quæ omnibus .... quo com- gionibus adeo Lusitanorum potentia crevit, ut
munis est, tanta semper vestræ florentissimæ multæ civitates, nationes atque integra regna,
Mediceæ gentis familiæ , jam inde ab ipso Leone aut metu nostrorum coacta, aut doctrina instru
decimo cum patre meo Emmanuele Rege felicis- cta, Evangelium Christi receperint; aliquot etiam
simo, familiaritas fuit, uthæreditarium habeam insulæ Indicis littoribus objectæ repertæ sunt,
Sanctitatem vestram hoc nomine vel privatim quas qui incolunt Christianos se esse profiten.
demereri ; sed, et præter Apostolicam dignita- tur, cum alioqui multum a Romanæ Ecclesiæ
tem et clarissimi generis commendationem , cum ritibus abscedant.
>

res Christiana hac nostra tempestate in eas ca- Quin etiam hac nostra navigatione apertum
lamitates inciderit, quæ superiorum temporum est iter ad eos Christianos, qui intra Æthiopes
mala prætergrediantur, ea Sanctitatis vestræ vi- supra Ægyptum undique ethnicis circumdati
gilantissima prudentia atque ea virtus extitit, sunt, qui se nunc per eum legatum, qui cum
ut omnium judicio , quantum in se fuerit, res fes- oratore nostro ad Sanctitatem vestram profectus
sas ope et consilio juverit, atque ægris partibus est, Romanæ Ecclesiæ adjungi velle affirmant,
medicata sit, quamobrem sibi eam famam atque ut sit , quemadmodum Christus Deus noster jus
id nomen veri ac clementissimi patris adepta sit, unus pastor et unum ovile. Tanta itaque
est, ut nemo jam sit ex Christianis Principibus, auctoritas hac nostra navigatione Christiano no
qui se in rebus præcipue adversis suæ fidei at- mini accessit, tantum gloriæ adjectum est, ut
que suo patrocinio committere ac credere non ausim dicere tantum per Æthiopicum atque In
debeat; quæ ego benefacta in nostram rempu- dicum mare mea hac navigatione Christianismo
blicam Christianam cum perspectissima ac co- accrevisse, quantum in Europa nostris tempo
gnitissima habeam , ad sacros Sanctitatis vestræribus amissum est, atque etiam summæ gloriæ
pedes supplex accedo, opem atque auxilium duci debere arbitror in his partibus Indici ma
meis rebus petens, quod ea fiducia facio ut spe-ris, ubi Mahometicus error plurimum pullulat,
attolli manibus Lusitanorum victricia Christi
rem Sanctitatem vestram pientissimi filii justis-
simas preces spreturam non esse . signa , et multos suæ gentis Reges nostris legi
Sed antequam ea exponuntur, quæ mihi do- bus vivere, et grave tributum quotannis pende
nari ac concedi opto, pauca de rerum mearum re, multasque esse per omnes Arabici, Persici
statu habita præteriti atque præsentis temporis atque Indici littoris oras , perque insulas dedu
consideratione declarabo. Rem omnibus notis- ctas colonias nostrorum Lusitanorum ubi rite
simam esse puto Emmanuelem Regem, felicis- Christi nomen quotidie invocatur; quin etiam
simum patrem meum , initio sui regni , classem divitiæ ipsæ, quæ quidem huic regno hujusmodi
ex Lusitania misisse, quæ vastissimi atque an- navigatione amplissimæ accreveruntsemper et
tea incogniti Oceani tractus emensa, tandem ad Ia me et ab Emmanuele patre meo isti Sanctæ
1 Arch. nacional, gay. 2, paço 11, n.° 14 ; Rebello da Silva, loc. cit., tom. II, pag. 463.
 326

Sedi Apostolicæ, atque omnibus Christianis Re- |possint ; quapropter hoc Septembri mense ,
gibus, qui se nostris opibus augeri voluerunt, quamvis propter anni tempora alienus sit a con
atque omnibus denique ordinibus, ac collegiis sueta navigatione, coactus tamen ea , quam dixi ,
sacris fuerunt liberalissime communicatæ ; quæ necessitate, non parvam classem subsidio mit
ideo citra inanis gloriæ suspicionem dicta videri tam , missurus statim aliam multo majorem initio
debent, quia etsi minime dicantur, omnibus ta- insequentis Martii , quod tempusventorum causa
men notissima sunt. statum ac solemne mittendis habetur; que am
Sed cum hæc omnia diutius prosperum for- ba classes eo militum numero atque bellicorum
tunæ cursum sentirent, nec ulla re adversa pre- instrumentorum copia onustac dimittuntur, ut,
merentur, paulatim aliquibus difficultatibus im- si Deus Optimus Maximus eas incolumes ad
plicari coeperunt; nam , cum antea nostræ naves Indicun mare pertulerit, sperem pro bellica
nulla nisi maris pericula, quæ in tam longo ili militum nostrorum virtute omnes Turcarum at
nere omnino maximacontingere solent, pateren- que Indorum ..... . . si cominus rem
tur, postquam nonnullorum cupiditas,qui aliena gerere sustinuerint, suo damno pugnandi peri
studiosius appetunt, quam sua lutantur, ita in- culum facturas.
censa est , ut piratico more nostris navibus insi- His rebus positis, satis constare arbitror quis
diaretur, necesse habuimus aliam quotannis totius mei regni, et armorum , et navium , et
classem instruere, que nostras onustas naves virorum et pecuniarum status sit , quam rem si
ad medium mare venientes exciperet, ac tutas Christiani Reges diligentius animadverterent,
domum reduceret. Quin etiam ipsi Indi, qui fa- intelligerent profecto non minus totius Chris
cile a principio parva nostrorum manu in offi- tianæ reipublicæ quam mei regni,hoc uno Tur
cio continebantur, nostris assiduis præliis re- carum adversus me in India bello , periculum
pugnare edocti, vix justo exercitu nunc teneri verti, et me pro communi omnium fortuna di
possunt, ipsumque Indicum mare , quod tuto micantem opibus suis adjuvarent; nam si Tur
prius navigabatur, jam nisi munilissimis classi- carum Princeps ca potentia, quam in Ægyplo,
bus a nostris navigari non potest; quippe Indi, Asia, Europa habet, rem Christianam ita infes
etsi sape in ipso mari a nostris prælio superati tat, ut omnium Christianorum auxilia in unum
ac fracti discedunt, non tamen animo dejiciun- coacta vix eum ne perrumpat sustinere possint,
tur, nec reficere vires ac tentare cessant si pos. quid precor futurum arbitramur si suis copiis
sint se in libertatem semel asserere; quibus in ac divitiis Indicas opes addiderit, quibus certe
rebus dum singula provideo tot mihi impensa multis partibus majorem exercitum , quam modo
jamdiu creverunt, isque præterea numerus no- in Pannoniam ad luxit, quot annos continuos
Dilium Lusitanorum atque veteranorum militem voluerit adversus Christianos alere poterit? Sed
assiduis præliis desideratus est, ut nullis com- et præter Turcarum bellum , ea pars Africa , quæ
modis damnapensari valeant, verum bæc omnia Hispania littoribus obtenditur, deductis octo
propriis interim facultatibus refici atque susti- Lusitanorum coloniis, distinetur nebellum His
neri poterant; nunc Christiani nominis hostis, paniæ inferat, quod si aliquo in India detri
Turcarum Imperator, multis victoriis elatus, iento accepto earum præsidia minus alere ac
quas adversus Soldanum et Xeque Ismaelem , reficere quotannis possem , nulli dubium habe
deinde adversus Magistrum Hierosolymitanum tur quin ipsam llispaniam statim bello invasura
atque Pannonice Regem adeptus est, in Indian csset.
quoque imperium suum proferre cupiens, ma- l Quare, Beatissime ac sanctissime Pater, ex
ximis in mari Rubroinstructis classibus, copias his quæ dixi, Sanctitas vestra manifesto conji
in Indicum mare primo quoque tempore trans- cere poterit quantæ mibi nunc, quamque in dies
missurus dicitur ; id quod Sanctitati vestræ no- majores impensa , et navium , et virorum et pe
tissimum esse scio, ut quæ anno superiore de cuniarum impendeant, quin etiam Christianum
omnibus hujusmodi rebus me suis litteris cer- nomen , quod meis armis in India longe lateque
tiorem fecerit; quod ipse quorundam Indicorum foret, quanto nunc nesubito concidatin periculo
Regum fidem secutus facit, qui se illi universam versetur, postremo quanta occasio aperiatur,
Indiam tradituros pollicentur, si semel nostram ut Turcarum Princeps eo armorum viriumque
classem profligaverit, ejusque copias Indorum crescat, ut nemo ei deinceps resistere audeat,
Reges majore ipsi navium numero expectant, nisi meis armis in India vicius fuerit, quam ego
ut conjunctis viribus nostros adoriantur; quæ spem, et optimam in virtute meorum militum
res etsi dictu facilis est, æstimare tamen licet et certissimam in Deo habeo.
quo in discrimine res nostrae illis in partibus Sed quoniam reverendo viro Martino, electo
positæ sint; quo mihi ad properandum magis Archiepiscopo Funchalensi, consanguineo meo
estut .... .. auxilia submittam quo nos- charissimo atque oratori meo apud Sanctitatem
tri, favente divino auxilio , tot tamque instructis vestram , mandavi ut meo nomine eidem expo
hostium .. superiores esse neret quid ego ab ipsa impetrare cuperem , re
 327
liquum est ut ab eadem Sanctitate vestra sup-
pliciter petam ut ipsi integram fidem adhibere,
meque sua solita benignitate prosequi dignetur.
Hoc si , ut spero , ab ipsa impetravero, erit mihi
loco summæ gratiæ ; dabo autem operam dili-
gentissime ne me unquam Sanctitas vestra im-
memorem dicat, omniaque semper exequar ,
prout famulum devotissimum decet, quæ ad ip
sius ac istius Sanctæ Sedis obsequium spectare
intellexero.
Sanctissime in Christo Pater ac beatissime dentia Papæ, in Ecclesia Dei præsidenti.)
domine, Deus Omnipotens Sanctitatem vestram
diutissime et felicissime augere et conservare
dignetur ad sui sancti obsequii bonum et utili
tatem .
Date Ebora , die XV Augusti MDXXXIII (15
de agosto de 1533).
El Rey
(A tergo legitur : Sanctissimo in Christo Patri
ac beatissimo domino Clementi, divina Provi
 Litteræ Joannis III, Portugallia Regis, Summo Pontifici exponentes quomodo Diu
lusitanæ ditioni parere coacta est

LITTERÆ JOANNIS III '

Sanctissime in Christo Pater ac beatissime invictis ducibus peragrasset, ad fidemque Chris
domine, Joannes, D. G. , Rex Portugalliæ et Al- ti instituisset; navibus deinde exercituque ad
9

garbiorum , citra et ultra mare , in Africa do- mare usque Rubrum , ac Persiam totamque In
minus Guinea , atque expeditionis, et naviga- diam transvectis, jam notum est omnibus quid
gationis et commercii Æthiopia , Arabia , Per- gesserit, quot populos, urbes, Reges in deditio
siæ atque Indiæ , ut filius pientissimus post nem suam redegerit; in quibus omnibus vera
humillima beatorum pedum oscula . et immortali gloria dignissimus censendus est ;
Si unquam Principes Christiani de victoriis , cum ob id quod inaccessas atque incognitas an
quas adversus orthodoxæ fidei hostes adepti tea , tum cæli, terræ marisque plagas primus
sunt, Summo Pontifici perinde ac vero Christi omnium notas fecerit ; tum vero quod Princeps
Vicario gratulati sunt; id certe hoc temporema- Christianissimus ad ovile Ecclesiamque Domini
xime apud Sanctitatem vestram a me, utpote tot animarum millia, variis involuta superstitio
ejus Sanctæque Sedis Apostolicæ filio pientis- nibus, potuerit aggregare.
simo obsequentissimoque fieri oportet. Urbs Ego vero ubi primum , Deo Maximo ita vo
enim Dium , clarissimum totius Orientis empo- lente, ad regiam dignitatem evectus sum ; tam
rium fortissimumque India propugnaculum , etsi liquido intelligerem , quantam hominum
cujus expugnandæ causa tot bella gesta totque expectationem sustinerem , quem par erat, plu
expeditiones superioribus annis a nostris duci- rimis de causis , patris invictissimi, omnibusque
bus factæ fuerant , nunc tandem , Deo Opt . Max. sæculis memorandi virtutibus respondere; ta
adjuvante, se nobis dedere, nostræque ditioni men , Deo juvante, non omnino despondi ani
parere coacta est; etenim cum multæ maxime- mum ; verum me ita ad paternas laudes imitan
que in S. vestra virtutes floreant, ob quas jure das ac prosequendas collegi, ut quantum fieri
optimo, Sancto Spiritu suffragante, ad summum posset ejusdem vestigiis (ut bonum filium Re
Apostolatus apicem erecta est ; nulla tamen ex gemque decebat) hærerem atque insisterem .
omnibus admirabilior censeri debet, quam quod Itaque etsi statim a principio regnandinon pauca
perpetuo quodam Christianæ religionis propa- difficultates, nostrarumque navium jacturæ se
ganda zelo, omni studio patrisque indulgentis- quute erant, quæ tam longinquæ expeditioni
simi affectu,dat operam , ut, pace inter Chris- vehementer obstare videbantur, nos tamen , in
tianos Principes fundata ac stabilita, Christi commodis quibusque superatis, non solum res
vexilla usque ad ultimos terrarum fines prodeant, Indicas prout a patre relictæ fuerant, Dei gra
Mahometisque impietas de medio tollatur. tia , facile tutati sumus, verum eas subinde no
Majores quidem nostri jam inde ab hujus re- vis victoriarum accessionibus roboravimus. Et
gni origine id constanter pro viribus contende- quoniam ad statum rerum nostrarum in Oriente
bant, ut, clarissimis rebus gestis , vere eos Prin- vehementer conducere videbatur, si urbs Dium ,
cipes Christianos esse constaret; idque quem- in ipso litloris Indici ingressu posita, in nos
admodum optabant consequuti sunt, nam et tram ditionem veniret; ita enim et Oceani In
Maurorum gentem , ipsorum Regibus superatis, dici late domini, et adversus Turcarum expe
Hispania expulerunt, et Mauritaniæ oppida ditiones tuti futuri eramus (nam hi classe ingenti
arcesquemunitissimas, trans fretum Herculeum , in fine Arabici sinus comparata, se per maris
expugnarunt, quæ et hodie nostræ ditionis sunt, Rubri ostia egressuros, nobisque bellum ex ea
præsidiisque validis tenentur. Porro felicis me- urbe illaturos minabantur); has ob causas nihil
moriæ Emmanuel Rex, pater meus, non sat ha- unquam , simul atque regnare coepimus, nec ma
bens, egregias et ipsum de Africa victorias re- jus nec antiquius habuimus, quam ut ea civitas
portasse, cum Atlanticum mare, antea ignotum nostri juris et potestatis efficeretur. Quamquam
antiquorumque modo fabulis miraculisque ce- vero a nostris ducibus præfectisque strenux
lebratum , classibus aperuisset (in quo nonnul- adversus eandem expeditiones susceptæ essent,
lorum majorum suorum exemplum sequutus nihilque omnino ab his foret prætermissum ,
est) ; magnamque Æthiopiæ littoralis partem quo urbs munitissima possetexpugnari;tamen ,
1 Goes, loc . cit., pag. 382.
>
 329

ob loci naturam inexpugnabilem , sæpe ea res nostros præfectos classesque capi, diripi atque
frustra tentata est. Quippe urbs Dium , in extre- incendi, cum magna suorum strage, audiret, in
mo promontorio sinus Canticolpi sita, et super quorum direptione ingens æneorum tormento
saxi crepidine fundata, validis muris, turribus- rum numerus, multique bellici apparatus a nos
que atque omnifariam æneis tormentis unde tris inveniebantur; cumque non minus intellige
quaque cingitur , introrsus vero, qua sese por- ret, nostrorum classibus, infesta omnia redden
tus recipit, quiet ipse validis catenis clauditur, tibus, naves mercatorum ad ipsius regni portus
adeo munitis, tam ab urbe, quam a medio mari nullatenus accedere, nec ultro citrove commeare
propugnaculis vallata est, ut cum per spatium , jam audere, idque interim magna ejus vectiga
inter ipsa propugnacula interjacens, navibus lium jactura accidere; ad hæc cum animadver
modo invadi , oppugnarique valeat (etenim a teret majora in posterum ex ejusmodi causa re
continenti in morem insulæ mari per fossam gno suo damna instare, quibus deinde omni
derivato abluitur ), illud interim ex eo sequatur, potentia nequaquam resistere posse ; cum hæc
ut ejusmodi oppugnatio, propter oppositam un- omnia secum reputaret, diuque tamen dolorem
Qique tormentorum vim , longe difficillima, ac audacter premeret, etsi nunquam antea secum
pene ultra vires humanas esse videatur. Acce- de pace agi passus fuerat, ad extremum majore
dehat et illud incommodum , quod ea urbsma- metu perculsus, consilium sibi cepit, nostraque
nebat sub ditione Regis potentissimi citerioris imperata facere, Diumque dedere cogitavit, vi
Indiæ, Mahometana sectæ cultoris, quem Re- delicet in eo magnorum Æthiopia Orientis Re
gem Cambaiæ vocant ; atque is facile intelligens gum multorumque Indie Satraparum exem
maximum in ea civitate momentum esse, ipsam plum sequutus ; qui nobis, Deo juvante, supe
superioribus annis per Melichiazium præfectum, riori temporeobedireappetiverant, idque magno
quantum in humano consilio aut arte effici po- orthodoxæ fidei animarumque bono evenerat,
terat, muniri jusserat. Ita urbs, natura situque quæ incredibili numero, ab idolorum vanitate,
valida , opera hominum præsidiisque largiter ad Christianam pietatem et conversæ sunt et
accedentibus, inexpugnabilis reddita erat. Is au- quotidie convertuntur.
tem Rex Cambaiæ, ut de ejus prope incredibi- Itaque ille potentissimus Rex Badur, India
libus divitiis taceam , facile centum mille equi- universæ terror, a quo nonnulli regnum Pori,
tum armare, peditum vero trecenta millia, sex- maximi quondam Regis, teneri aflirmant; qui
centosque elephantos, glandiumque ignitarum que tot annos frustra minis in nostros detonuis
jaculatorum non mediocrem numerum in aciem set, tandem per legatos a gubernatore nostro ,
educere potest ; ad hæc tormenta ænea , omnis supra memorato, pacem suppliciter postulat .
generis curribus aptata , non minus habet quam Summa legationis erat, velle se his conditionibus
septingenta. Quo apparatu idem paucis ab hinc nobis obsequi, quæ omnino gratæ nobis futuræ
annis finitimo Regi, defectionem meditanti , bel- erant. Consilio igitur de ea re diligenter habito,
lum intulit, eumque regno expulit ; sed quam- placuit Nonio gubernatori, cæterisque præfectis
quam tot incommodis duces nostri urgerentur, nostris viribusque nobilibus, qui in India ,jussu
nos tamen id omni studio indefessoque animo nostro, militant, pacem cum Rege iis conditio
agitantes, ut, hoc oppido in potestatem nostram nibus fieri , quæ certe nobis regnisque nostris
redaclo, rerumque nostrarum statu in Oriente pulcherrimæ et honestissimæ extiterunt; atque
firmato, Christi' fides per universam Indiam harum nonnulla S. vestræ his litteris declaran
longe lateque posset propagari . das esse duxi . Placere Regi Cambaia (Cambaia
Ob eas res Novio a Cunha, India guberna- civitas est insignis maritima, unde Rex denomi
tori præfectoque nostro majori , mandavimus ut, natur, aliter Guzaratum Rex vocatur) et arcem
quia in oppugnando eo oppido parum profice et civitatem Bazaim, quæ civitas ad Orientem
retur, in præsentia quidem ab eo desisteret; versus circiter octoginta millibus passuum a
cæterum Regi Cambãiæ terra marique bellum Dio abest, in jus ac ditionem nostram transferri;
inferret, universamque maritimam regni Cam . seque nobis in perpetuum iis cedere cum om
baixe oram , quæ non mediocri littoris tractu nibus agris, insulis, oppidis, vicis, proventibus,
porrigilur, ita, classibus instructis, popularetur vectigalibusque regiis cæterisque omnibus quo
assidueque infestaret, ut aliquando Rex Cam- modocumque ad eandem urbem ejusdemque
baiæ Badur (id enim nomen illi est) , suis suo- Regis deditionem in ea regione spectantibus.
rumque malis edoctus, tot damna direptiones. Nec minus cedere se ea vectigalium summa ( ea
que de ditione dictæ civitatis redimere cogeretur. ingens erat), quæ ex annorum proximorum pen
Id cum ita factum esset, bellumque acre ac per- sione dictæ civitatis Regi debita, nondumque
petuum omnibus Guzaratum populis maritimis per quæstores regios exacta fuerat. Item ut Lu
illatum traheretur (ita enim subditi Regis Cam- sitani, qui captivi aliquot jam annos apud regiam
baiæ vocantur) , Rex Badur, cum non paucas urbem Campanellum 'tenebantur, gubernatori
regni sui civitates, oppida, arces et vicos, per nostro quamprimum redderentur. His atque
42
 330

aliis, perquam honorificis regno nostro condi- tamen potuerat expugnari; unaque opera tum
tionibus firmatis, non ita multo post et captivi rebus nostris Indicis securitatem , tum paci or
ipsi redditi sunt, quorum libertatem , propter namentum , tum bello singulare perpetuumque
eorundem merita fidelemque operam nobis mul- præsidium comparabimus. Cumque omnes fere
tis annis præstitam , magni fecimus, et possessio Orientis naves, quæ per Indicum Occanum ma
urbis Bazaim meo nomine a nostris inita est. reque Rubrum ultro citroqueexcurrunt, ad hunc
Est autem Bazaim urbs maritima insignis, cum portum necessario ſerantur, facile ex eo judicare
ob agri insularumque adjacentium mirificam est, quicumque tam celebris emporii dominus
quandam ubertatem , tum vero ob silvarum ma- fuerit, eum navibus totius Orientis quodammodo
teriæque commoditatem , quæ abunde in hoc dominari oportere.
uno citerioris Indice loco, Davibus fabricandis Eodem tempore, inter nostros Regemque
suppetit, sic ut ad classium nostrarum quan- Cambaice conventum est, ne Turcarum quis
tumvis numerosam ædificationem sive commea- piam intra ejus regni fines admitteretur, neve
tus hæc una posse sufficere videatur ; sed neque hospitio commeatu auxiliove quocumque juva
usquam in universo Indiæ littoralis tractu tanta retur. Item ne per universum regni Cambaia
utriusque rei copia possit inveniri. Hinc est quod littus ullum Guzaratum navigium ,bello aptum,
intra Bazainensis agri earumque insularum am- fabricare liceret : si qua ædificata, aut instructa
bitum , quæ ejus territorii sunt, ob admirandam , instruive coepta invenirentur, ea in terram sub
largeque omnia præbentem soli fecunditatem , ducerentur ; postremo, ut quæcumque Guzara
sexcenti admodum vici, minimum alius ab alio tum navis e littore patrio navigatura esset, ea,
distantes, inveniantur, quosGuzarateshabitant;
> priusquam solveret, a præfecto arcis nostræ ,
interque eos vicos, et oppida nonnulla et civila- quæ intra Dium est, liberi commeatus diploma
tes etiam visuntur. Singuli porro ab urbe nostra impetraret; alioqui eam navigationem suo peri
Bazaim jus accipiunt, nobisque li omnes cum culo facturam esse. Atque ut mirabilis nostro
civitate simul, annua centum millia aureorum rum felicitati cumulus adderetur, accidit per
ex vectigali regio pendunt; brevi autem fore hæc tempora ut Aimanus, potentissimus Car
speramus, ut vectigalium magna fiat accessio, maniæ Rex, usque ad Indi Iluminis ostia, alia
quod propter pacem , quam iis dedimus, affatim rumque late regionum Septentrionem versus
ad habitandum Guzaratum multitudo constuat (nunc Regem Dely vocant), et ipse impietatis
in ea loca . Mahometanæ cultor, bellum Cambaye Regi in
Idem Rex Badur, anno non toto vertente, ut ferret, quod is aflinem quendam suum , qui ab
mutuam nobiscum pacem majore pignore reti- Aimano transfugerat, reddere nollet. Quod ubi
neret sanciretque, itemque ut nobis gratior et Rex Badur intellexit, non ita multo post ingenti
acceptior, dicto Nonio, Indiæ gubernatori, ultro exercitu coacto, qualem supra memoravimus,
per litteras significavit, velle se certis conditio- ex adverso processit. Quamquam vero Carma
nibus, quæ paci et amicitiæ utriusque nostrum niæ Rex equitum millia septuaginta duceret,
expedirent, ipsam civitatem Dium mihi dedere, qui, more Parthorum sagitlandi peritissimi, in
ita ut ea in posterum valido Lusitanorum præ- ter fugiendum spicula dirigunt, peditum vero
sidio teneretur. Ea re cognita, cum Nonius in- ducenta millia haberet; tamen si statim Cambaice
genti classe ad urbem Dium accessisset, mox ea Rex cum hoste confligere noluisset, dubium
parte urbis potissimum lecta, quæ portui pro- non erat, quin Regem Dely primo impetu fuis
pugnaculisque in mari exstructis imminebat, ar- set superaturus. Verum ille, pravis consiliis Ru
cem magna celeritate ædificare aggressus est, mecani, præfecti sui , cui mullum tribuebat, per
quam propediem absolutum iri confidimus; al- suasus, cum se intra castra contineret, nec
que fortissima civitalis parte propugnaculisque copiam pugnandi faceret; interim interceptis
ipsis, tum maris, tum terræ omni tormentorum ab boste commeatibus, diraque fame atque ex
genere, bellicoque apparatu instructissimis a hominum equorumque strage in exercitu se
Rege traditis, nostroque præsidio firmatis, in quuta, ad extremum fuga sibi consulere, ne in
quibus et oppidi et portus vires facile continen- potestatem hostium veniret, compulsus est . Igi
tur, arce etiam insuperabili a nostris jisdem in tur cum fæda fuga ac consternatio totis castris,
locis fundata, planeillud sequi necesse est, et ipsius Regis fuga intellecta, oriretur, Mogores
nunc eam civitatem penitus in nostra potestate subito supervenientes omnia prosternunt atque
esse, et in posterum , Deo bene juvante, sub occupant.Mogoresiisunt, qui primum cum Rege
nostra ditione perpetuo mansuram . Ita Deo Opt. ipsorum Carmaniam , deinde Ariam et Dran
Max . favente, citra ullum sanguinem meorum - gianam , aliasque usque ad mare Caspium re
que subditorum periculum , ea urbe potili su- giones (quas nunc regnum Dely vocant), armis
mus, quæ jampridem a felicis memoriæ patre occuparunt. Dicti Mogores, vel a populis Per
Emmanuele nostrorumque exercitu , magnis sarum Megoribus, vel quod nunc Turca a Persis
cum sudoribus impensisque petita, nunquam | Mogores appellantur. lidem tamen se ab extre
 331

mis Scythis oriundos jactant; Regemque lunc | sanctissimi dignissimique Petri successoris fi
Aimanum illius magni Tamberlani, Scytharum deique orthodoxæ propagatoris masini, brevi
Imperatoris, trinepotem prædicant. Certe gen- temporis circulo factum est, ut, tam in Africa
tem exercitumque Mogorum ,cum multi Uzbe- quam in Asia , insignes Christianis victoriæ partæ
qui , natio ejusdem generis bellicosa, aliique po- sint . Ego autem Domino Deo nostro gratias sum
puli auxiliares, tum magna vis Scytharum Tar- mas ago pro tanta benignitate quanta nos imme
tarorumque comitabantur. Fugiens itaque Rex diatos prosequidignatus est, idemque a S. ves
Cambaiæ , cum matre, suisque,ac præfectorum , Ira totius reipublicæ Christianæ nomine fieri et
procerumque suorum uxoribus, magnaque par- spero et opto. Cumque ab ipsius Pontificatus
te thesaurorum divitiarumque suarum , se ad initio Christianus orbis novis victoriarum acces
Dium recipit, utpote totius regni urbem vali- sionibus non mediocriter auctus fuerit, idque
dissimam munitissimamque. Ibi hæc omnia se- ipsum , ut dixi , jure optimo ejusdem S.restra
que insuper tradidit in fidem , tutelamque Nonii summis virtutibus perpetuoque religionis affe
gubernatoris præfectique nostri majoris. Et ctui adscribi oporteat, omnes, quiChristum pro
nunc, Deo volente, potentissimus atque opulen- fitemur, sperare debemus fore, ut rebus per
tissimus Indice citerioris Rex , cum arce regni, eandem inter Principes Christianos pacatis et
uxoribus rebusque pretiosissimis, in nostra compositis, S. vestræ meritis, consiliis, virtute,
manet potestate. auctoritate, Dei religio magis magisque floreat,
Constare arbitror ex his S. vestræ quantum , et digna (ut par est)accipiatincrementa; ut tan
Dei Opt. Max . clementia , rebus nostris, lotique dem , veræ pietatis hostibus aut eversis aut pro
adeo reipublicæ Christianæ incrementum sit ad. lligatis, idolorumque et Mahometanorum impia
jectum . Quantus item aditus hoc tempore sit vanitate deleta, crux D. N. I. C. in universo orbe
factus ad Christi veram fidem , per vasta illa colatur atque adoretur.
Orientis atque Indiæ utriusque regna longe late- Sanctissimo in Christo Pater et D. N. , D. Om
que propaganda. Quod etsi temporibus meis, et nip . S. vestram diutissime ac felicissimeaugere
mea meorumque opera, Deo adjuvante, acci- et conservare dignetur , ad sui sanctissimi ob
disse mibi, ut par est, gratissimum esse debeat, sequii , Sanctae Matris Ecclesiæ bonum et utili
tam prosperam tamque admirandam rerum suc- tatem .
cessionem in primis S. vestræ felicitati acceptam Data Ebora , die XX Julii anno D. MDXXXVI
referri oportet, cujus virtute ac meritis, utpote (20 de julho de 1536).
CORRECTIONES
1
Landat Pontifex Archiepiscopum Coanum ob ejus zelum in reducendis ad fidem Catholicam Christianis
Nestorianis Ecclesia Malabarica

CLEMENS PAPA VITI

AD PERPETUAM REI MEMORIAM

Venerabili fratri Alexio de Menezes, Archiepiscopo Goano, etc.'

Multam in Domino voluptatem coepimus ex Benedicat Deus piis laboribus tuis , tibique
iis, quæ de tuæ Fraternitatis pietate et pastorali tribuat, ut ex tam magna messe manipulos mul
vigilantia, gravi nobis testimonio, relata sunt; tos inferas in horreum cæleste ; et nos Frater
nominatim quod, zelo honoris Dei et salutis ani- nitati tuæ, et clero ac populo tuo fideli nostram
marum incensus, in convertendis gentibus istis Apostolicam benedictionem impertimur.
ad lucem evangelicae veritatis strenue laboras. Datum Romæ apud Sanctum Petrum , sub an
Gratulamur tibi, frater, piam hanc sedulitatem , nulo Piscatoris, kalendas Aprilis MDLXXXXIX ,
qua animas, immaculati Agni sanguine redem- Pontificatus nostri anno octavo (1 de abril de
ptas , Deo lucrari studes; id nobis pergratum 1599) .
est , idque, ut ex nostris litteris cognosceres, vo
luimus, ut tanto ardentius opus Dei, divina ad Sylvius Antonianus, S. R. E.
jutrice gratia, urgeas et persequaris. Cardinalis.

1 Breve Multam in Domino, quod pag. 259 dedimus, propter errores qui ibi irrepserunt, denuo corre
ctum damus.
 ERRATA

Pagina columna linea ubi loilur leyendum

6 2.a 32 idus Marlii secundo idus
>> 53 15
8 >> 33 1117 1418
13 12 10 •2
10 13 5 7
53 3 Regis Rex
234 1.a 1 Exposuit Exposcit
 INDICES

43
書
 INDEX I

BULLARUM ORDINE CHRONOLOGICO

Alexander III præjudicium Regis Castellæ , qui quæstus fuerat de

concesso ab eo diplomate de sacra expeditione in
Apostolica Sedes – 27 de setembro de 1177 – Epistola Africam conficienda- pag. 19.
Alexandri III ad Indorum seu Abyssinorum Regem Etsi suscepti — 9 de janeiro de 1442 — Confirmatio
- pag . 267. donationum, quibus Reges Eduardus el Alfonsus V
Infanti domino Henrico Ordinique Militiæ Christi
Nicolaus IV jurisdictionem super conquisitiones concesserant -
pag . 20.
Assumpti quamvis - 11 de dezembro de 1290 — Fra- nlius qui se – 19 de dezembro de 1442 - Concessio
trem Rodericum , Ordinis Minorum , in Episcopum fratribus Militiæ Christi licentiæ ad præliandum ,
Ecclesiæ Marochitanæ præficit — pag. 1 . et elargitio indulgentiæ morientibus in bello
pag . 21 .
Joannes XXII
Nicolaus V
Ad ea ex quibus — 14 de março de 1319 — Institutio
Ordinis Militiæ Domini nostri Jesu Christi - pag. 2. Dum diversas - 18 de junho de 1452 — Alfonso, Por
Venientes — 16 de março de 1319— Ratificationem in- tugalliæ Regi, ejusque successoribus, faculialem
stitutionis Ordinis Militiae Jesu Christi a Rege solli- concedit infidelium regna, principatus, terras, etc.
citat - pag. 7 . conquirendi et subjugandi - pag. 22.
Votis zelamus ardentibus-8 de abril de 1330— Jor- Divino amore - 18 de junho de 1452 — Jus contulit
danum, ex Dominicana familia, Episcopum Colum . Alfonso , Portugalliae Regi, ut quavis regna, prin
bensem , transmittit Joannes XXII , ui Christianos cipatus, terras et loca, Mahometica aliave supersti
Nestorianos Indiæ ad salutem adduceret - pag. 269. tione inquinata, sibi subjicere posset - pag. 24.
Etsi de singulis -27 de junho de 1452 — Certarum
Martinus V partium ac reddituum Pacensis et Tudensis dioece
sis, in Portugalliae regno consistentium , Septensi
Romanus Pontifer - 4 de abril de 1418 - Erectio Ecclesiæ incorporatio - pag. 25.
Ecclesiæ episcopalis et diæcesis Septensis - pag. 8. Ex clementi provisione — 5 de agosto de 1452 — Con
Sane churissimus – 4 de abril de 1418 - Christianos firmatio litterarum Eugenii IV, quæ annexaverant
Reges, Principes, prælatos et fideles sollicitat , ut episcopatui Ceplensi redditus ab Episcopis Pacensi
subsidiariis armis juvent Joannem , Portugalliæ Re- ac Tudensi in Portugalliæ regno præceptos - pag. 28.
gem , indulgentiasque religiosam militiam , accepto Romanus Pontifex - 8 de janeiro de 1454 — Terras et
crucis symbolo, professuris, dictique Regis signa maria, conquesita et conquirenda, possessa et pos
secuturis, proponit, ad pia perducenda perficienda- sidenda, ad Portugalliæ Reges in perpetuum spe
que consilia ejusdem Regis, qui, Cepta Mauribus ctare et pertinere declaratur - pag. 31.
erepla, proferre latius Christianam religionem me- Considerantespræclara – 13 de abril de 1454 - Rosam
ditabalur
- pag . 9. auream Alfonso, Porlugalliæ Regi, ob insignia ejus
Cum charissimus -4 de abril de 1419 - Fideles uni- merita, mittit Pontifex -- pag. 35.
versos rogantur ut Portugalliæ Regem armis com
mealuve juvent, ac necessaria ad sustentandum cru
cesignatum exercitum in Africa, undique efferri Callixtus III
devehique permittant --- pag. 11 .
In eminenti - 2 de junho de 1420 - Facultas erigendi Inter cætera — 13 de março de 1455 — Confirmatio lit
in Septensi civitate conventum fratrum minorum de terarum Nicolai V, incipientium « Romanus Ponti
(

Observantia - pag. 12. fex » – pag. 36.

Sententia executorialis litterarum Martini V « Romanus Pius II
Pontifex » pro erectione diocesis Septensis, lata ab
Archiepiscopis Bracarensi et Olisiponensi – 6 de Nuper pro parte - 13 de outubro de 1459 — Clericos
setembro de 1420 — pag . 14 . qui in expugnatione Alcaceris contra infideles pu
Romani Pontificis — 5 de março de 1424 — Translatio gnaverant, eorumque sanguinem effuderant, censu
-fratris Aymari, Marochitani Episcopi, ad Ecclesiam ris omnibus ob factas cædes absolvit, atque in pris
Septensem -- pag. 16. tinos honorum ac dignitatum gradus restituit
Sacræ religionis — 10 de junho de 1421 - Concessio
conventui fratrum minorum Septensi omnium
sie pag . 38 .
dum tuam - 25 de janeiro de 1960 — Alfonsus, Por
pri-
vilegiorum , quæ montis Syon ipsorum conventui tugalliæ Rex,magister Militiæ Jesu Christi per obi
Hierosolymitano concessa fuerant – pag. 18. tum Infantis Henrici eleclus - pag. 39.
Cum sicut accepimus — 7 de oulubro de 1462– Epis
Eugenius IV copo Rubicensi potestatem detulit secum adducendi
retinendique quoscumque religiosos viros, qui vi
Dudum cum ad nos — 1436 – Eduardo, Portugalliæ tam Christo sacrare in missione insularum Cana
Regi , significat Pontifex nihil attentari debere in riarum et Guineæ non abnuerent - pag. 40.
 340

Ex assuetæ - 12 de dezembro de 1462 - Constituit Julius II

Alphonsum de Bolanum , ex ordine Minorum, præ
fectummissionis in regnoGuineæ ,cumamplissimis Sedes Apostolica — 4 de julho de 1505 — Commercium
privilegiis - pag. 41 . cum infidelibusRegi Emmanueli permittil - pag. 60.
Orthodoxæ fidei — 12 de julho de 1505 — Lusitanos ad
capessenda arma adversus infideles in Africa, sti
Paulus II pemque subsidiariam erogandam in bellum sollici
iat, ac sacra præmia iis proponit- pag. 62.
Rationi congruit – 16 de setembro de 1464 – Revo- Ea, quæ pro bono pacis — 24 de janeiro de 1506 —
catio bullæ Callixti III de erectione conventuum Circa divisionem regnorum transmarinorum inter
ordinum militarium in Africa - pag. 42. Portugallia et Hispaniae Reges- pag. 70.
Sinceræ devotionis — 24 de janeiro de 1506 — Faculta
tem admittendi in Militia Christi aliarum Ordinum
Sixtus IV equites Regi Emmanueli concedit- pag. 72.
Desideras, ut nobis - 2 de abril de 1506 -- Commer
Clara devotionis — 21 de agosto de 1472 - Erectione cium cum Guinea, aliisque lerris infidelium inven
episcopatuum et collegiatarum in civitale Tinginen- tis, Regi Emmanueli permittit - pag. 73.
si, in oppidis de Arzilla ac de Alcacer, et in aliis in Vetus consuetudo — 18 de junho de 1506 — Perspecta
posterum per Reges Portugalliæ acquirendis, per- Emmanuelis in augenda re Christiana sollicitudine,
mittit , pag. 45. ipsum rosa aurea donat Pontifex - pag. 74.
Æterni Regis — 21 de junho de 1481 - Confirmatio lit. Dulum felicis – 6 de julho de 1506 - Bullam cruciatæ
terarum Nicolai V et Callisti III — pag. 47. pro bello Africano, ab Innocentio VIII concessam ,
innovat - pag. 75.
Romanus Pontifer— 12 de julho de 1506 – Missiona
Innocentius VIII riis ac omnibus aliis utriusque sexus fidelibus, de
mandato Emmanuelis, et pro tempore existentis Por
Charissimus in Christo - 18 de fevereiro de 1485- tugalliæ Regis, euntibus ad Indias et ab eis redeunti
Amplissima indulgentiarum præmia iis proponun- bus, ac in cis commorantibus et existentibus, indul.
tur , qui vel arma in fidei hostes gererent, vel ope- gentia plenaria in perpetuum concedilur - pag. 76.
ram in castris crucesignatis navarent, vel stipem in Pium et laudabile -- i7 de septembro de 1506 — Sep
militarem apparatum , in auxilium exercitus, quem lensem Episcopum et Ecclesiæ Ulixbonensis Scho
in Africa ducere Joannes, Portugalliæ Rex, medita. lasticum Tertiarum ccclesiasticarum collectores de
batur, conferrent - pag . 53. putat - pag. 77 .
Erponi nobis — 17 de setembro de 1506 – Tertias ec
Alexander VI
clesiasticas Regi Emmanueli, in subsidium belli Afri
cani, concedit -- pag. 78.
Litteræ Emmanuelis Regis ad Summum Pontificem
Inter cætera— 4 de maio de 1493 – Regibus Castellæ de statu Lusitanorum rerum in Oriente - 25 de
et Legionis omnes insulas et terras, versus Occi- setembro de 1507 — pag. 319.
dentem et Meridiem , detectas et in posterum dete- Pro parte -- 31 de janeiro de 1508 --- Eidem Regi, si
gendas, concedit, ita tamen ut linea a polo Arctico hujusmodi fidei propagalio foreatur , infidelium
ad Antarcticum duceretur, qui centum leucis, ver- opera niti permittit - pag. 79.
sus Occidentem et Meridiem , ab insulis de Açores | Epistola Helena , avia Davidis, ad Emmanuelem Re
et de Cabo Verde distaret; et pars orbis, quae in gem -- 1509 -- pag. 291.
Oceano ad Occidentem jaceret, Catholicis Regibus
cederet; quæ vero ad Orientem spectaret, juris Re
gum Portugalliæ censerelur - pag. 270. Leo X
Erimia devotionis sinceritas - 4 de maio de 1493 --
Catholicis Regibus ea omnia privilegia concedit, | Litteræ Emmanuelis Regis ad Pontificem de Lusita
quæ Lusitanis in Guineæ et Indiæ conquisitione norum victoriis in India, deque religionis Christianae
concessa fuerant - pag. 272 . ibidem propagatione - 6 de junho de 1513- pag.321.
Dudum siquidem — 26 de setembro de 1493— Eisdem Summam nobis — 7 de junho de 1513— Regi Emma
Regibus alias cliam terras concedit, quæ forte, ver- nueli, pro ejus operibus et devotione erga Eccle
sus Orientem navigando, a suis nuntiis vel vassal- siam , gratias agit - pag. 80.
lis detegerentur - pag. 274. Significarit nobis — 5 de setembro de 1513 – Gratias
Cum charissimus — 13 de setembro de 1496 -- Expe- agit Regi Emmanueli pro victoriis Orientis- pag. 81 .
ditionem adversus intideles in Africa commendat, Littera Emmanuelis, Portugalliæ Regis, ad Summum
ac indulgentias Emmanuelis Regis sacra signa se- Pontificem de oppugnatione Azamor in Africa - 30
cuturis, tum iis qui in sumplus bellicos duos argen- de setembro de 1513 -- pag. 323.
teos denarios conferrent, concedit - pag. 55. Sæpe egimus — 18 de janeiro de 1514 --Gratulatio pro
Ineffabilis — 1 de junho de 1497 – Urbium in Africa insigni victoria a Brigantino Duce de Mauris Fecen
expugnandarum jus imperiumque Emmanueli ejus. sis et Marroclitarum regnorum reportata , et pro
que successoribus confert Pontifex, salvo alterius expugnatione civitatum de Azamor, Almedina, etc.
Christiani Principis jure in eas parto ; eumquehor. pag . 83.
tatur ut in loca, suo imperio adjecta, Christi cultum Orthodora filei —8 de março de 1514— Indulgentias
restituendum curet - pag. 56 . aliasque gratias, pro bello Africano, per biennium
In Apostolicae dignitatis - 18 de junho de 1999- Ere. concedit - pag. 85.
ctio et assignatio territorii Zaphiensis diocesis - Providum universalis— 29 de abril de 1514 - Conce
pag . 58. duntur Portugalliæ Regibus partes decimarum , ter
Cum sicut Magestas — 26 de março de 1500 — Jus no- tia nuncupata , de quibuscumque ecclesiis, ac mo.
minandi commissarium Apostolicum , cum potestate nasteriis, cæterisque ecclesiasticis beneficiis, in
ordinaria ad civitates et loca a Lusilanis detecta regnis, provinciis et locis dictis Regibus subjectis
promontorio Bonæ Speị usque ad Indiam , Regi Por- et subjiciendis, donec bellum Africanum gesserint
iugallice concedit - pag. 59. - pag. 94 .
 341

Consecrarimus more majorum - 11 de maio de 1514 majori Regis Portugalliæ facultatem puniendi cle
— Rosam auream Regi Emmanueli, ob ejus in Ec- ricos in minoribus transgredientes leges, commer
clesiam officia , mittit - pag. 97. cium Indiæ ac Æthiopiæ spectantes, concedit
Dum fidei constantiam -- 7 de junho de 1514- Reser pag . 122 .
vantur Regibus Portugalliæ omnes ecclesiæ et be- Dudum siquidem — 20 de setembro de 1521 – Omni
neficia ecclesiastica in terris a capitibus de Bojador bus ad ultramarinas partes proficiscentibus facul
et Nam usque ad Indos, et in quibuscumque Africæ tatem eligendi confessorem, qui eos ab omnibus pec
et aliis terris ultramarinis ab infidelibus recuperatis catis , etiam Sedi Apostolica reservatis , absolvi
>

et recuperandis, acquisitis et acquirendis , erecta posset, facultatem indulget - pag. 124.

et erigenda , et subjiciuntur vicario de Thomar - Cum superioribus annis — 20 de setembro de 1521 —
pag . 18. Regem Æthiopiæ , pro fædere cum Lusitaniæ Rege
Pro excellenti — 12 de junho de 1514 - Erectio epis- inito, felicitat - pag. 125.
copatus de Funchal in insula de Madeira -- pag . 100. Cum classis — 20 de setembro de 1524 – Æthiopia
Gratiæ divinæ præmium- 12 de junho de 1514 - Con- prælatos, ut in fide perseverent, gratiasque Deo
firmationem Didaci, primi Funchalensis Episcopi, agant pro foedere eorum Regis cum Emmanuele
Regi notum facit - pag. 102. Portugalliæ inito, hortatur - pag. 127 .
Alias Ecclesiæ – 17 de junho de 1514- Regem Em- Magnas Omnipotenti Deo - 20 de setembro de 1521
manuelem exorat, ne domino Martino possessionem Patriarchæ Alexandrino Pontificis lætitiam , propter
Marochitana dioecesis impediat - pag. 103. fædus inter Reges Portugalliæ et Æthiopiæ initum ,
In sacra Petri Sede --- 14 de setembro de 1514 - Indul- palam facit; eumque exorat ut Sedi Apostolicæ obe
gentias morientibus in bello transmarino, vel auxi- dientiam praestet — pag. 128.
lium ei præstantibus, concedit – pag. 104.
Præcelsæ devotionis — 3 de novembro de 1514 — Nova
et amplissima conquestarum concessio, extensio et Adrianus VI
ampliatio, amplectens etiam imperia, regna et bona
quæcumquc mobilia ct immobilia, ubicumque con- Exponi nobis — 22 de maio de 1522 — Ad infideles,
sistentia, non solum a capitibus de Bojador et de Regis Portugalliæ stipendiis adversus alios infideles
Nam usque ad Indos, sed etiam ubicumque et in militantes, arma transmittendi licentiam elargitur
quibuscumque partibus, ctiam temporibus Leonis - pag. 130.
forsan ignotis - pag. 106 . Erimiæ devotionis — 19 de março de 1523 — Magis
Oratoris Magestatis tuæ — 1514 – De reconciliatione tratus Militiae Christi administrationem Joanni, Por
Abbassinorum cum Romana Ecclesia a Portugalliæ tugallice Regi, concedit - pag. 131 .
Rege intenta ; illius item progressus ; quid actum | Nuper dilectum — 11 de abril de 1523_RedditusOli
et quid faciendum - pag. 108. siponensis Eborensis diocesium mensarum ac
Imitati retus — 30 de janeiro de 1515-— Pileus cum prioratuum colligi, illosquc in sustentationem clas
ense , natalitia nocte inter missarum solemnia a sis, adversus infideles parandæ converti, Regi Por
Romanis Pontificibus consecrari solitus, ad Emma- tugalliæ concedit- pag. 134.
nuelem , Portugalliæ Regem , de Ecclesia optime me
ritum , destinantur- pag. 110.
Ex nonnullorum -- 26 de julbo dc 1515 — Regi Em Clemens VII
manueli bona Cardinalis defuncti Georgii da Costa,
ad onera belli adversus infideles sustinenda, con : Os dias passailos -—7 de março de 1524 -- Deferendi
cedit - pag. 111 . arma ad Mauros, qui Regi auxilium dabant, facul
Cum alins - 31 de marro de 1516 - Bullam cruciatår, tatem concedit - pag. 136.
Regi Emmanueli concessam , restituit et reintegrat Nisi honoris -9 de abril de 1521 - Regem exorat ut
- pag. 112 . aliquantum diminuere velit de lucro aromatum ab
Dudum pro parte – 31 de março de 1516 - De com- Oriente allatorum , ut eorum emptio omnibus facilior
prehensione Ecclesia Marrochitanæ sub donatione esset - pag. 137 .
patronatus Ecclesiarum , in quibuscumque Africa Litterä Davidis, Æthiopiæ Imperatoris, ad Joan . II,
partibus, necnon in aliis provinciis et terris ultra- Portugalliae Regem --1524 - pag. 295 .
marinis consistentium , Regibus Portugalliae a Leo . Litteræ Davidis. AEthiopize Imperatoris, ad Romanum
ne X facta - pag. 113 . Pontificem — 1524- pag. 297.
Constanti fide - 30 de junho de 1510 - Patronatum Littera Davidis, Æthiopiae Imperatoris, ad Romanum
magistratuum trium Ordinum militarium Regi Em- Pontificem - 1524 - pag. 300.
manueli concedit- pag. 115. Ductus est --4 de fevereiro de 1525 - Ad Lusitania
Redemptor noster -- 13 de abril de 1517 -- Bullam cru- Æthiopiæ Reges dimittit Pontifex oralorem Regis
ciatæ pro bello Africano, Regi Emmanueli conces- Arabiæ desertæ , flagitan !em conjunctionem armo
sam, per annum amplius effectum sortiri declarat rum contra Mahomelanos et Arabes -- pag. 138.
- pag. 117. Contulimuus nuper - 24 de abril de 1532 - Regem Por
Nuper cum statui tuo — 16 de setembro de 1517 – tugalliæ hortatur, ut in executione litterarum Apos
Concedilur Emmanueli, Portugalliæ Regi, jus no- tolicarum , quibus prioratum Sancti Spiritus de Áza
minandi ad quæcumque et quorumcumque Ordi- mor Stephano Ribeiro de Almeida contulerat, op
num , etiam Sancti Augustini, monasteria pro tem- portunos favores præbeat - pag. 139.
pore vacantia - pag. 119. Liiteræ Joannis III ad Summum Pontificem , commen
Vidimus quae super Henrici -3 de maio de 1518 - De dantis Franciscum Alvares, ejus capellanum orato
Henrici, Regis Congi filii , ad episcopatum promo- remque Æthiopiæ Regis - 28 de maio de 1532
tione - pag. 120. pag. 302 .
E.cponi nobis - 12 de junho de 1518 --- Capellano ma- Obedientia Francisci Alvares, Regis Ethiopiae nomine,
jori, pro tempore existenti Regis Portugallia , Indos Summo Pontifici præstita – 29 de janeiro de 1533
Afrosque, in regno commorantes, ad omnes sacros - pag . 304 .
ordines promovendos facultatem concedit - pag. 121. Responsio Pontificis ad legationem Æthiopiæ Regis
Litteræ Davidis, Æthiopiæ Imperatoris, ad Emmanue- 29 de janeiro de 1533 – pag. 305.
lem, Portugalliæ Regem - 1520- pag. 292. Cedula consistorialis erectionis Ecclesiæ Funchalen
Præclara devotionis — 27 de abril de 1521 - Capellano sis in metropolitanam ac erectionis quatuor paro
 342

chialium in cathedrales -31 de janeiro de 1533 — Julius III

pag . 140 .
Pro excellenti--- 31 de janeiro de 1533 – Erectio epis- Non dubitamus — 13 de fevereiro de 1550— Portugal
copatus Sancti Jacobi Capilis Viridis- pag. 141 . liæ Reges et Lusitani, de Sede Apostolica deque
Gratia dirinæ præmium – 31 de janeiro de 1533 – universa Christiana republica , ob novas terrarum
Blasium Neto, primum Sancti Jacobi Capitis Viridis et marium detectiones et ob fidei propagationem ,
Episcopum , Regi commendat- pag. 143. optime merili -- pag. 176.
Cedula consistorialis de erectione episcopalus insulæ | Super Speculu – 25 de fevereiro de 1550— Erectio
Sancti Michaelis, et de præfectione D. Emmanuelis episcopatus Babiæ Sancti Salvatoris nuncupati, in
de Noronha eidem Ecclesiæ -31 de janeiro de 1533 Brasilia --pag. 177.
- pag. 144 . Præclara charissimi — 30 de dezembro de 1550 - In
Cedula consistorialis de præfectione Ecclesiæ metro- corporatio coronæ magistratuum trium Ordinum
politana Funchalensis pro D. Martino a Portugallia militarium in perpetuum - pag. 180.
10 de fevereiro de 15:33 - pag . 1'46 . Cedula consistorialis erectionis Juannis Nunesii Bar
Litteræ Joannis III ad Pontificem de statu Lusitano- relo iu Patriarcham Æthiopiæ ejusque coadjutorem
rum rerum in Oriente -- 15 de agosto de 1533 -— - 23 de janeiro de 1553 - pag. 186.
pag . 325. Cum nos nuper - 15 de ferereiro de 1555— Patriar
Gratiæ divine proemium- 4 de março de 1534 –Di- cha Athiopiæ Joanni Nunesio Barreto potestatem
dacum , Episcopum Septensem , Regi Portugallie concedit omnibus facultatibus sibi concessis uten
commendat - pag. 276 . di in regionibus regni Æthiopiae circumvicinis —
Professio fidei Tzaga Zaabi, vulgo Zaga Zabo, Habes pag. 187 .
sidii in Lusitania legati — 24 de abril de 1534 - Cum nos nuper - 21 de fevereiro de 1555 – Joannem
pag. 306 . Nunesium Barrelo, Patriarcham Æthiopiæ , ejusque
coadjutores Andream de Oviedo et Melchior Car
Paulus III neiro a visitatione liminorum Apostolorum dispen
sat - pag. 188 .
Æquum reputamus --3 de novembro de 153' – Erectio
et confirmatio episcopatus et cathedralis Ecclesiæ Paulus IV
Sanctæ Catharina de Goa in India orientali, el ejus
dismembratio a diocesi Funchalensi – pag. 148. Dominus noster — 10 de março de 1556 – Abissiniæ
Æquum reputumus - 3 de novembro de 1534 - Erectio Imperatori commendat Patriarcham Æthiopiæ ac
episcopatus Sancti Thomæ in Africa, et ejus dismem . socios - pag. 189.
bratio a diceresi Funchalensi - pag. 153. Etsi sancta et immaculata – 4 de fevereiro de 1957 —
Grative divine praemium — 3 de novembro de 1534 Erectio archiepiscopatus Goanensis - pag. 191 .
Didacum Ortiz de Vilhega, primum Sancti Thoma Pro ercellenti - 1 de fevereiro de 1557 — Erectio epis
Episcopum , Joanni Regi commendal -- pag. 158 . copalus Cochinensis -- pag. 193.
Æquum reputamus - 3 de novembro de 1534 — Erectio Pro excellenti – 4 de ferereiro de 1557 – Erectio epis
episcopatus Sancti Salvatoris de Angra, et ejus dis- copatus Malachanensis --- pag. 196.
membratio a diæcesi Funchalensi ---pag. 159.
Gratia dirine proemium - 3 de novembro de 1534 – Pius IV
Augustinum , Sancti Salvatoris in insulis de Açores
Episcopum , Regi Portugalliæ commendat- pag.277. Exponi nobis — 24 de dezembro de 1560 — Conceditur
Summa cum jucunditute – 5 de maio de 1535 – Al- pro Indiis Portugalliae, ut quotiescumque chrisma
phonso I, Regi Congi, gratulatur Paulus III de am . propter episcoporum vel balsami defectum in die
plificato inibi Christi cultu – pag. 161. Conæ Domini consecrari non possit, in sacramen
Gregis Dominici — 25 de agosto de 15:35— Dismem- iis celebrandis et ministrandis uli possint chrismate
bratur a diæcesi Funchalensi vicarialus de Thomar, sive oleo sancto præcedentis anni - pag. 199.
ei a Leone X antea unitus, et restituitur conventui In supereminenti — 28 de janeiro de 1561 – Facultates
Thomarensi - pay. 165 . concesse archiepiscopis et episcopis, aliisque loco
Litteræ Joannis III, Portugalliæ Regis, Summo Ponti- rum ordinariis praesentibus et futuris conquestarum
fici exponentes quomodo Diu Lusitanæ ditioni pa- Portugalliæ in partibus Brasiliae et Indiarum orien
rere coacta est – 20 de julho de 1536 — pag . 328. talium – pag. 200.
Regimini unirersalis Ecclesio – 41 de abril de 1537 – Audimus te - 20 de agosto de 1561 – Andream de
Littera Apostolicae confirmationis Episcopi Goanen- Oviedo , Episcopum Hierapolitanum , Patriarchæ
sis Fr. Joannis de Albuquerque - pag. 278 . Æthiopia coadjutorem , horlat ut cum Antonio Pinto,
Facultates Episcopo Goanensi Fr. Joanni de Albuquer- Portugalliæ Regis oratore, Imperatorem Æthiopiæ
que ejusque successoribus concessæ (Rescriptum conveniat, ut legatos ipsi suos ad Tridentinum Con
Penitentiariæ ) — 24 de abril de 1537 - pag. 282. cilium millat- pag . 202.
Rescriptum Penitentiariæ super translatione festiCor- Formula sacramenti a Patriarcha de Muzal in Assyria
poris Christi, etc., in India - 18 de maio de 1537 - orientali Abu-Isu , Romæ nuncupati, et sessione sexta
pag. 285 . Concilii Tridentini, lecta ab Archiepiscopo Hydrun
Grative dirina priemium – 24 de agosto de 1537 – tino - 17 de setembro de 1562 — pag. 203.
Gundisalvum , Episcopum Saphiensem , Regi Portu- Protestatio oratoris Regis Portugalliæ contra ea, quæ
galliæ commendat --- pag. 287 . in professione Patriarchæ continentur — 1562
Romani Pontificis -- 8 de julho de 1539 -- Confirmatio pag . 201 .
primatialis dignitatis Ecclesiæ Funchalensis, cujus | A Summo Patrefamilias — 10 de fevereiro de 1563—
comprovinciales assignantur, videlicet episcopi de Sacerdotes, tam seculares, quam regulares, in Indiis
Angra , de Cabo Verde, Sancti Thomæ et de Goa Portugalliæ possunt uti in sacrificio missæ corpo
pag. 170. ralibus telæe bombicina in defectu telæ lineæ ; item
Dudum pro parte – 1540— Pro fundantibus vel do- celebrare, in casu urgentissima necessitatis, etiamsi
tantibus aliquod collegium pro scholaribus in sacris certis remediis comestibilibus aut potabilibus pro
litteris instituendis ac etiam pro ad id adjuvantibus, priæ infirmitatis, aut aeris intemperiei ratione uti
inclusis etiam natis et omni familia, conceditur in- solitis, post mediam noctem , uti contigerit, et pau
dulgentia plenaria- pag. 175. lulum interdormierint - pag. 205.
 343

Rominum decet Pontificem —4 de outubro de 1563 —
Clerici mercaturam in Portugalliæ conquestis, jure
regio, prohibitam exercentes fori privilegio præler
quam in casibus assignatis non gaudebunt, etc. —
pag . 206 .
copis Indiarum utendi in confectione sacri chrisma
tis certo liquore seu succo in locum balsami –
pag . 225 .
Romani Pontificis — 2 de agosto de 1571 - Indos,
baptisatos rel baplisandos, cum uxore , pariter 9

Liiteras tuas — 10 de novembro de 1563 — Consilium baptisata aut baptisanda, tamquam cum uxore le
noræ expeditionis Æthiopicæ a Sebastiano , Rege gitima, aliis demissis, remanere posse declarat -
Portugalliæ, in favorem Abyssinorum paratæ , et pag. 226 .
antiquæ protectionis illius nationis contra Turcarum Maximam et gloriosissimam — 17 de novembro de
potentiam continuandæ laudatur,7 etc. - pag. 208. 1571 - Navalis victoriæ pondus ostendit ; epistola
Injunctum nobis — 13 de novembro de 156'1 — Super rum de Turcico bello ad cæteros Regez datarum
forma juramenti professionis fidei --- pag. 209. exempla mittit; easque epistolas per nuntios, qui
rem bene juvant , ad illos perferendos curat
pag. 227 .
Sanctus Pius V Quoniam pro ea charitate 17 de novembro de 1574
- Æthiopum Regem admonet de navali victoria,
eumque, ut contra Turcas bellum suscipiat, cohor
Ex litteris — 1566 – Præcipitur Æthiopiæ Patriarchæ talur — pag. 228.
quod, si major non aliulgeat spes reductionis pro- Creditam nobis — 13 de março de 1572— Reservantur
priæ Ecclesiæ , ad imperia Sinarum et Japoniæ in favorem propagationis fidei in conquestis Portu
quamprimum se transferat, cum eadem potestate galliæ , et nominatim in Japonia et Brasilia , duæ
et facultatibussibi concessis a Julio III et successo- tertiæ partes omnium dignitatum , canonicatuum et
ribus - pag. 211 . præhendarum regnorum Portugalliæ ,doctoribus aut
Exponi nobis - 23 de março de 1567 - Regularibus licentiatis in theulugia vel decretis, ac in defectu
de suorum superiorum licentia, ordinariorum facul- bachalauris et personis idoneis- pag. 229.
tate minime requisita, prædicandi, sacramenta ad
ministrandi, confessiones excipiendi facultatem in
Indiis, si idioma populorum noverint, concedit - Gregorius XIII
pag . 212 .
Exponi nobis — 24 de março de 1567 – Facultatem
regularibus tribuit, ut, si earum gentium idioma Pastoralis officii cura- 13 de dezembro de 1572
callent, in Indiis parochi officio fungantur, ideoque Conceditur Episcopo Cochinensi quod, in casu va
matrimonia celebrent , de suorum tantum superio. cationis Primatialis Ecclesiæ Goanensis, in illam
rum licentia , vel in monasteriis, vel in locis sibi Sedem se transferat et hujusmodi dicecesim regat,
assignatis; velatque ne quid in partibus, in quibus relicto in propria Ecclesia idoneo vicario vel guber
hæc sunt monasteria religiosorum animarum curam natore - pag. 232.
exercentium, per episcopos innovetur - pag. 213. E.cposcit debilum— 15 de maio de 1573 — De forma
Pervenisse ad te - 7 de outubro de 1567 — De Concilii appellationum in causis ecclesiasticis Indiarum
Tridentini decretis in Indianı transmissis ; de injuncto pag . 234 .
sibi Pontificis officio, Ecclesiam Dei in Indiam cres. Dum intra mentis — 16 de janeiro de 1574 — Jus præ
cere et propagari lætatur, etc. - pag. 215. sentandi ad aliqua monasteria et prioratus, a Pio IV
Misericordiarum Patri - 11 de outubro de 1567 — sub aliquibus conditionibus concessum , et quoad
Ecclesiæ Glios ex infidelium conversione in India ipsas a Pio V moderatum, post nonnullas similium
crescere lætatur; inde Lusitaniæ Regum pietatem concessionum revocationes, restituitur et de novo
commendans, eorum administrus, ut ad gentilium conceditur -- pag. 236.
conversionem , et conversos benigne curandos in . Exponi nobis - 25 de abril de 1574 — Antiquis Portu
cumbant, adhortatur - pag. 217. galliæ legibus, usibus et privilegiis, quamquam con
Sancta Romana- 14 de outubro de 1567 —Omnibus stitutionibus, quæ feria quinta in Cæna Domini pu
benefactoribus seminariorum Indiæ orientalis, pro blicantur, oppositis, uti permittit - pag. 241.
cathecumenis erectorum , in perpetuum indulgentia Super specula — 23 de janeiro de 1575- Erectio epis
conceditur - pag . 218. copatus Macaonensis - pag. 243.
Exigil incumbentis — 4 de agosto de 1568 — Facultates Exponi nobis — 11 de junho de 1577 --- Servitium Afri
concessæ archiepiscopis et episcopis, aliisque loco- canum , a statutis Ordinis Militiæ Christi definitum ,
rum ordinariis praesentibus et futuris conquestarum commutat in servitium in classibus navigiorum , de
sive coloniarum Porlugallia- pag. 219. alto bordo nuncupatorum , per tempus ad libitum
Etsi Fraternitatem tuam - 6 de julho de 1569– Ad magistri ---- pag. 746.
rem Christianam in Brasilia bene curandam Petrum Declaratio circa extensionem juris patronatus Regum
Episcopum adhortatur - pag. 220 . Portugalliæ in Indiis orientalibus et occidentalibus
Qui terrenis regnis – 6 de julho de 1569— Christianæ - 11 de outubro de 1577 — pag. 248.
religionis propagationem et cultum Gubernatori Eunctorum Christifidelium — 15 de outubro de 1577
Brasiliæ commendat - pag. 221 . - Facultasdispensandi cum incolis et habitatoribus
Cum ex venerabilis -— 17 de dezenibro de 1569– Æthio . regni de Congo, qui contraxerunt, vel clandestine,
pes, ad Sedis Apostolicæ obedientiam redire cupien- vel non obstante impedimento consanguinitatis aut
ies,Regisque Portugalliæ auxilia contra Turcos pos- affinitatis seu cognationis spiritualis -- pag. 249.
tulantes, regiis copiis juvari postulat - pag. 222.
Nuper ex venerabilis — 17 de dezembro de 1569— Ut
Regern ad Æthiopicam expeditionem suscipiendam Sixtus V
adjuvet, Henricum , Cardinalem Portugalliæ , horta
tur- pag . 223.
Provinciale Concilium -- 1 de janeiro de 1570 – Pro. Erectio episcopatus Funayensis (cedula consistorialis)
vincialis Concilii Goani decreta accepisse nuntiat ; - 19 de fevereiro de 1588 – pag. 251.
Archiepiscopum , ut pastorali suo oflicio strenue Cedula consistorialis de præfectione Ecclesiæ metro
fungi pergat, hortatur - pag. 224 . politanæ Funayensis pro D. Sebastiano de Moraes
Digna reddimur - 2 de agosto de 1571 - Facultas epis- -19 de fevereiro de 1588 - pag. 255.
 344

Clemens VIII nis Nestorianis Ecclesiæ Malabarica - pag. 259 et

335 .
Super specula - 20 de maio de 1595 – Erectio episco- In supremo— 4 de agosto de 1600 — Reservatur Por
patus Sancti Salvatoris in Congi et Angolæ regnis tugalliæ et Algarbiorum Regibus ratione dotis An
- pag. 256. gamalensis Ecclesiæ patronatus - pag. 260.
Multam in Domino voluptatem – 1 de abril de 1599- Romanus Pontifex— 14 de outubro de 1600 - Super
Laudat Pontifex Archiepiscopum Goanum ob ejus instantias in causis militum Ordinum militarium in
zelum in reducendis ad fidem Catholicam Christia- Indiis - pag. 262.
 INDEX II

BULLARUM ORDINE ALPHABETICO

A Consecrarimus more majorum- 11 de maio de 1514

- pag. 97.
A Summo Patrefamilias - 10 de fevereiro de 1563 – Considerantespræclara -13 de abril de 1454 - pag. 35.
pag. 205 .
Constanti fide - 30 de junho de 1516 - pag. 115.
Ad ea ex quibus — 14 de março de 1319 - pag. 2.
Contulimus nuper — 24 de abril de 1532 - pag. 139.
Æquum reputamus —3 de novembro de 1534- pag.
148. Creditam nobis — 13 de março de 1572 - pag. 229.
Æquum reputamus—3 de novembro de 1534- pag. Cum alias — 31 de março de 1516 - pag. 112.
153.
Cum charissimus – 4 de abril de 1419 - pag. 11.
Æquum reputamus - 3 de novembro de 1534 - pag.
159. Cum charissimus — 13 de setembro de 1496 — pag. 55.
Æterni Regis — 21 de junho de 1481 - pag. 47.
-
Cum classis — 20 de setembro de 1521 — pag. 127.
Alias Ecclesiæ – 17 de junho de 1514 -- pag . 103. Cum ex venerabilis — 17 de dezembro de 1569–
pag . 222 .
Apostolica Sedes — 27 de setembro de 1177 - pag.
267 . -

Cum nos nuper - 15 de fevereiro de 1555 — pag. 187.

-

Assumpti quamvis - 11 de dezembro de 1290 — pag. 1. Cum nos nuper — 21 de fevereiro de 1555 — pag.
188 .
Audimus te— 20 de agosto de 1561 - pag. 202.
Cum sicut accepimus — 7 de outubro de 1462 - pag. 40.
C Cum sicut Majestas — 26 de março de 1500—- pag. 59.
Cum superioribus annis — 20 de setembro de 1521 –
Cedula consistorialis erectionis Ecclesiæ Funchalen pag. 125 .
sis in metropolitanam ac erectionis quatuor paro
chialium in cathedrales -31 de janeiro de 1533- Cunctorum Christifidelium — 15 de outubro de 1577
pag . 140 . - pag . 249 .
Cedula consistorialis de erectione episcopatus insula D
Sancti Michaelis, et de præfectione D. Emmanuelis
de Noronha eidem Ecclesia - 31 de janeiro de 1533
- pag . 144 . Declaratio circa extensionem juris patronatus Regum
Portugalliæ in Indiis orientalibus et occidentalibus
Cedula consistorialis de præfectione Ecclesiæ metro- - 11 de outubro de 1577 — pag. 248.
politanæ Funchalensis pro D. Martino a Portugallia
- 10 de ferereiro de 1533 — pag . 146 . Desideras, ut nobis — 2 de abril de 1506 - pag. 73.
Cedula consistorialis erectionis Joannis Nunesii Bar- Digna reddimur — 2 de agosto de 1571 — pag. 225.
reto in Patriarcham Æthiopiæ ejusque coadjutorem
– 23 de janeiro de 1555 — pag. 186 . Divino amore - 18 de junho de 1452 - pag. 24.
Cedula consistorialis (erectio episcopatus Funayensis) | Dominus noster — 10 de março de 1556 — pag. 189.
- 19 de fevereiro de 1588 - pag. 251 .
Ductus est — 4 de fevereiro de 1525 - pag. 138.
Cedula consistorialis de præfectione Ecclesiæ metro
politana Funayensis pro D. Sebastiano de Moraes Dudum cum ad nos — 1436 — pag. 19.
-19 de fevereiro de 1588 - pag. 255.
Dudum felicis — 6 de julho de 1506 — pag. 75.
-

Charissimus in Christo - 18 de fevereiro de 1485

pag . 53. Dudum pro parte - 31 de março de 1516 - pag. 113.
Clara devotionis - 21 de agosto de 1472- pag. 45. Dudum pro parte - 1540 - pag. 175.
4't
 316

Dudum siquidem - 20 de setembro de 1321 - pag. 124. Gratia dirinæ præmium — 4 de março de 1534 –
pag. 276 .
Dudum siquilem - 26 de setembro de 1493-pag. 274.
Grative dirinæ præmium – 3 de novembro de 1931
Dum dirersas - 18 de junho de 1152- pag. 22 . pag. 277 .
Dum fidei constantiam – 7 de junho de 1511 - pag. 98. Gratia dirinæ præmium – 24 de agosto de 1537 –
pag. 287 .
Dum intra mentis — 16 de janeiro de 1574- pag. 236.
Gregis Dominici—25 de agosto de 1535— pag. 163.
Dum tuam— 25 de janeiro de 1160— pag. 39.
H
=
Holie Sanctissimus - lide Cedula consistorialis.
Ea, que pro bono pacis — 24 de janeiro de 1506 —
.

pag . 70.
I
Etsi de singulis -27 de junho de 1452- pag. 25 .
Etsi Fraternitatem tuam — 6 de julho de 1569 — Mlius qui se - 19 de dezembro de 1412- pag. 21.
pag. 220.
Imitati retus— 30 de janeiro de 1515 — pag. 110.
Etsi sancta et immaculata – 4 de ferereiro de 1997
pag . 191 . In Apostolica dignitatis — 18 de junho de 1199 —
pag. 38 .
Etsi suscepti - 9 de janeiro de 1412- pag. 20.
Ineffabilis-1 de junho de 1497 - pag. 56 .
Ex assuetæ — 12 de dezembro de 1462 — pag. 41 .
In eminenti — 2 de junho de 1420- pag. 12.
Er clementi prorisione - 5 de agosto de 1452-pag. 28 .
Injunctum nobis — 13 de novembro de 1361 - pag. 209.
Erigit incumbentis - 4 de agosto de 1968- pag. 219.
In sacra Petri Sede- 14 de setembro de 1514 - pag.
Erimiæ derotionis — 19 de março de 1523— pag . 131. 101.

Erimiæ derotionis sinceritas – 4 de maio de 1493 - In supereminenti — 28 de janeiro de 1561 - pag. 200.
pag . 272.
In supremo — 4 de agosto de 1600- pag. 260.
Ex litteris - 1566 — pag. 211.
Inter cætera— 13 de março de 1453— pag. 36.
Ex nonnullorum - 26 de julho de 1515 - pag. 111.
Inter cætera – 4 de maio de 1193 — pag. 270.
Erponi nobis — 17 de setembro de 1506 - pag. 78 .
Erponi nobis - 12 de junbo de 1518 - pag. 121. L
E.rponi nobis — 22 de maio de 1522 — pag. 130.
Litteras tuas — 10 de norembro de 1963— pag. 208.
Exponi nobis — 24 de dezembro de 1560 - pag. 199.
Erponi nobis - 23 de março de 1567 - pag. 212. M
Erponi nobis— 24 de março de 1567 - pag. 213.
Magnas Omnipotenti Deo — 20 de setembro de 1521–
Erponi nobis - 25 de abril de 1974 - pag. 241 . pag. 128.
E.rponi nobis - 11 de junho de 1977 - pag. 916. Marimam et gloriosissimam – 17 de novembro de
1571 - pag. 227.
E.rposcit debitum— 15 de maio de 1573 — pag. 231.
Visericordiarum Patri- 11 de outubro de 1567 —
pag. 217.
G
Multam in Domino coluptatem— 1 de abril de 1999–
pag. 259 et 335.
Gratia dirina præmium — 12 de junho de 1514 -
pag. 102. N
Gratiæ dirinæ præmium —31 de janeiro de 1933 —
pag. 113. Nisi honoris - 9 de abril de 1524 - pag. 137.
Gratia dirinæ præmium — 3 de norembro de 1931- Non176.dubitamus— 13 de fevereiro de 1550— pag.
pag. 158 .
 347

Vuper cum statui tuo— 16 de setembro de 1517 — Rescriptum Penitentiariæ super translatione festi Cor
pag. 119. poris Christi, etc., in India— 18 de maio de 1537 —
Nuper dilectum - 11 de abril de 1523 - pag. 134.
Nuper er renerabilis — 17 de dezembro de 1569–
pag. 223 .
Nuper pro parte - 13 de outubro de 1459 - pag. 38 .
Oratores Majestatis tuæ — 1514 - pag. 108.
Orthodora fidei - 12 de julho de 1505 —pag. 62.
Orthodoræ fulei - 8 de março de 151'- pag. 85.
Os dias passados — 7 de março de 1524 – pag. 136.
pag. 285.
Redlemptor noster -- 13 de abril de 1517 — pag. 117.
Regimini unirersalis Ecclesiæ - 11 de abril de 1937
pag. 278.
Romani Pontificis — 5 de março de 1421 - pag. 16.
Romani Pontificis - 8 de julho de 1539- pag. 170.
Romani Pontificis — 2 de agosto de 1571 - pag. 226.
Romanum decet Pontificem— 4 de outubro de 1563 —
pag . 206 .
Romanus Pontifer— 4 de abril de 1'118 — pag. 8.
Romanus Pontifer - 8 de janeiro de 1451 - pag. 31 .
Romanus Pontifex - 12 de julho de 1506 - pag. 76.

P Romanus Pontifer- 14 de outubro de 1600 - pag. 262.

Pastoralis officü cura— 13 de dezembro de 1572–

pag . 232 . S

Perrenisse ad te—7 de outubro de 1567 — pag. 215 . Sacre religionis - 10 de junho de 1421 - pag. 18.
Pium et laudabile — 17 de septembro del 306 —
pag . 77. Sæpe egimus— 18 de janeiro de 1514 - pag. 83.
Pracelsæ derotionis — 3 de novembro de 1511 - pag. Sancta Romana- 11 de outubro de 1567— pag. 218.
106 .
Sane charissimus -- 4 de abril de 1418 - pag. 9.
Præclara charissimi - 30 de dezembro de 1550
pag . 180 . Sedes Apostolica - 4 de julho de 1505 - pag. 60.
Præclara derotionis — 27 de abril de 1521 — pag. 122. Sententia executorialis litterarum Martini V « Romanus
Pontifex » pro erectione diocesis Septensis, lata ab
Pro excellenti - 12 de junho de 1511 - pag. 100. Archiepiscopis Bracarensi et Olisiponensi — 6 de
setembro de 1920 - pag. 14.
Pro ercellenti — 31 de janeiro de 1533 - pag. 111 .
Significarit nobis — 5 de setembro de 1513– pag. 81.
Pro ercellenti — 4 de fevereiro de 1557 — pag. 193.
Sinceræ derotionis - 21 de janeiro de 1506 -- pag. 72.
Pro excellenti — 4 de ferereiro de 1937 — pag. 196.
Summa cum jucunditate - de maio de 1535 — pag.
Pro parte - 31 de janeiro de 1308 - pag. 79. 164.

Proridum unirersalis - 29 de abril de 1511 - pag. 94. Summam nobis —7 de junho de 1513 — pag. 80.
Prorinciule Concilium - 1 de janeiro de 1570 - pag. Super specula — 25 de fevereiro de 1550 - pag. 177.
-

221 .
Super specula - 23 de janeiro de 1575 - pag. 213.
Super specula - 20 de maio de 1595 - pag. 256.
Qui terrenis regnis - 6 de julho de 1569 - pag. 221.
V
Quoniam pro ea charitate – 17 de novembro de 1571
pag . 228.
Venientes — 16 de março de 1319 — pag.
R
Vetus consuetudo— 18 de junho de 1506 — pag . 74.
Rationi congruit – 16 de setembro de 1461 - pag. 42. Vidimus quæ super Henrici — 3 de maio de 1518 –
pag. 120.
Rescriptum Poenitentiariæ (Facultates Episcopo Goa
nensi Fr. Joanni de Albuquerque ejusque successo. Votis zelamus ardentibus — 8 de abril de 1330 — pag .
ribus concessa ) — 24 de abril de 1537 – Pag. 282.
-
269.
 INDEX III

RERUM NOTABILIUM LUSITANICE

А. Louva Pio IV o projecto de D. Sebastião de

soccorrer o Rei da Abyssinia; breve Litteras tuas , de
10 de novembro de 1563 -- pag. 208.
Abd - Isu – Patriarcha de Muzal na Assyria. For Exorta S. Pio V a El Rei D. Sebastião para au
mula do juramento por elle prestado na sessão vi do xiliar com uma expedição os ethiopes contra os ara
Concilio de Trento-- pag. 203. bes ; breve Cum er renerabilis, de 17 de dezembro de
1569 - pag. 222.
E o Cardeal D. Henrique para no mesmo sen
Abethilis – Nome por que são designados na Abys- tido interceder junto a D, Sebastião ; breve Nuper er
sinia oito livros canonicos e synodaes, attribuidos aos renerabilis, da mesma dala - pag. 223.
Apostolos, alem dos que admite a Igreja Catholica - Coinmunica S. Pio V ao Rei Menna a victoria
pag . 307 . naval obtida em outubro de 1571 contra os turcos no
golpho de Corintho, c incita -o a fazer. Ihes guerra ;
breve Quoniam pro ea, de 17 de novembre 1571
Abyssinia – Loura Leão X a El-Rei D. Manuel - pag . 228.
pela reconciliação por elle intentada dos abexins com Vide Antonio Pinto, India , Patriarcha de Ale
à Igreja Catholica, e aconselha- o sobre o seu proceder xandria e Patriarcha da Éthiopia.
a este respeito ; bulla Oratores Majestatis, de 1514–
pag . 108 .
Em 151' governava o Rei David n'esse paiz, Affonso I - Rei do Congo. Vide Congo.
e rivia sua mãe Helena - ibid .
E cra Patriarcha ( schismatico) Marcos- ibid.
Felicita Leão X o Rei David pela sua alliança Affonso V - Concede o Papa Nicolau V a elle e
com El-Rei D. Manuel; bulla Cum superioribus annis, mais aos seus successores, pela bulla Dum divcrsas,
de 20 de setembro de 1921- pag. 125. de 18 de junho de 1952, lodos os reinos, principados,
Exhorta Leão X os prelados da Abyssinia a terras , etc., que fossem conquistados aos inleis
perseverarem na fé, e a darem graças a Deus pela pag . 22.
alliança do seu rci como de Portugal; bulla Cum Igual concessão pela bulla Divino amore, do
classis, de 20 de setembro de 1521 – pag. 127. mesmo dia , mez e anno — pag . 21.
Recommenda Clemente VII ao Rei David o Confirmou -lhe a acquisição de todas as des
enviado do Rei da Arabia Deserta, que sollicitava o cobertas e conquistas feitas a bulla Romanus Pontifer,
seu auxilio contra os mouros e arabes, inimigos da de 1454 - pag. 31.
-

fé; bulla Ductus est, de 4 de fevereiro de 1525 —

pag . 138.
Carta de Helena para El-Rei D. Manuel - Affonso de Albuquerque - Vide Malaca.
pag . 291 .
Carta de David , Rei da Abyssinia, para o mes
mo monarcha - pag. 292. Africanos - Vide Capellão mor, Ordens e Patri
Carta do mesmo David para D. João III - monio .
pag . 295 .
Cartas do Rei David para o Papa Clemente VII
- pag. 297 e 300. Agostinho (D .) — Bispo de Angra, recommendado
Encarrega o padre Francisco Alvares de pres- ao Rei de Portugal por Paulo III ; breve de 3 de no
tar em seu nome obediencia ao Pontifice - pag.301. vembro de 153'1 - pag. 277 .
Escrevc D. João III ao Pontifice , recommen
dando-lhe a Abyssinia e o padre Francisco Alvares
- pag. 302. Alberto de Austria - Vide Legado.
Presta o padre Francisco Alvares obediencia
a Clemente VII em 29 de janeiro de 1533 — pag . 304.
Responde Clemente VII á embaixada de Fran- Alcacer — Tomado este logar em Africa por Affon
-

cisco Alvares - pag . 305. so V ; bulla Nuper pro parte, de 13 de outubro de 1459
Profissão de fé de Tzaga -Zaabo ou Zaga Zabo, - pag. 38 .
enviado do Rei da Abyssinia — pag. 306 . Declarado sujeito á vigairaria de Thomar ;
É proclamado Patriarcha da Ethiopia João Nu bulla Gregis Dominici, de 25 de agosto de 1536 —
nes Barreto em consistorio de 23 de janeiro de 1553, pag. 165 .
e como seuscoadjutores André deOviedo,bispo deHic Vide Bispado de Ceuta .
rapolis, e Melchior Miguel Carneiro, bispo de Nicéa —
pag . 186.
Convida Pio IV ao Imperador Menna a enviar Alcacer Ceguer - Declara Eugenio IV pertencer
os seus legados ao Concilio de Trento ; breve Audi- á Ordem de Christo na bulla Etsi suscepti, de 9 de
mus te, de 20 de agosto de 1561 - pag. 202. janeiro de 1442-- pag. 20.
 350

Aleixo de Menezes (D. Fr.) - Arcebispo de Goa. | nho da provincia para obter duas sentenças unifor
Vide Bispado de Angamale. mes- ibid.

Alexandria - Vide Patriarcha de Alexandria. Apresentação - Em que tempo dere ser feita ao
Pontifice a dos bispos ultramarinos, pelo Rei de Por
tugal - Vide Nomeação de bispos.
Alienação - Vide Bens da Ordem de Christo.
Arabia Deserta - Vide Abyssinia.
Almedina -- Vide Azamor .
Distante de Azamor 50 :000 passos - pag. 323.
Arcebispado do Funchal - Elevada a arcebis
pado primaciala diocese do Funchal em 31 de janeiro
Alvaro - Rei do Congo. A elle se refere a bulla de 1532 por Clemente VII, dando-lhe por suffraganeas.
Super specula , de 20 de maio de 1595, $ 2.0- pag. 256. as dioceses, creadas n’essa mesma data, de S. Thiago
de Cabo Verde, S. Thomé, Goa e S. Miguel ; cedula
consist. de 31 de janeiro de 1532 —pag. 140.
Alvaro da Costa - Camareiro de El-Rei. Manda Confirmada por Paulo III pela bulla Romani
por elle o Papa Leão X a rosa de oiro aa D. Manuel - Pontificis, de 8 de julho de 15 :39— pag. 170.
pag. 74 . Foi seu primeiro Arcebispo D. Martinho de
· Vide Rosa de oiro. Portugal; cedula consist. de 10 de fevereiro de 1533
- pag . 146 .
Da diocese do Funchal separa Paulo III o vi-
André (Santo) -- O rio d'este nome é junto ao cabo gariado de Thomar, que a ella föra unido por Leão X,
de Palmas ; bulla Equum reputamus, de 3 de novem- com as terras a elle sujeitas na Europa e na Africa ;
bro de 1534, $ 5.0 - pag. 154. bulla Greyis Dominici , de 25 de agosto de 1536–
pag . 165 .

André de Oviedo - Bispo de Hierapolis, coadjutor

do Patriarcha da Ethiopia João Nunes Barreto, é pro- Arcebispado de Goa -- Elevada a arcebispado a
clamado em consistorio de 23 de janeiro de 1553 — diocese de Goa pela bulla Etsi sancta et immaculata,
pag . 186. de 4 de fevereiro de 1557 — pag. 191 .
Exhorta - o Pio IV a instar com o Rei da Abys. -
Vagando a Igreja de Goa, vem administrar a
sinia a fim de mandar legados ao Concilio de Trento ; diocese o bispo de Cochim , deixando na sua um vi
breve Audimus te, de 20 de agosto de 1561 - pag.202. gario ou governador; breve Pastoralis officii cura , de
13 de março de 1572 - pag. 232.
Angamale - Igreja da India no territorio do Rei
de Cochim ; bulla In supremo militantis, de 4 de agosto Arcebispo de Siponto- Nuncio em Portugal em
de 1600 — pag . 260. 1550. Vide Nuncio .
Vide Bispado de Angamale.

Arcebispos — VideArcebispadlo, Diocese e Primaz .

Angola -Vide Bispado do Congo e Congo.
Angra --Vide Bispado de Ingra.
Anno Bom (Ilha de) -Vide Bispalo de S. Thomé.
Armas- Fornece - las aos infieis ao servico do Rei
de Portugal, contra outros infieis, permitte Adriano VI
no breve Exponi nobis, de 22 de maio de 1522— .
pag . 130 .
E Clemente VII, no de 7 de março de 152 ' -
pag. 136.

Antidoto - Agradece S. Pio V : 0 Arcebispo de Goa

D. Gaspar o antidoto que este lhe mandara da India , Aromas – Vide Especiarias.
não por que esperasse lhe fosse preciso, mas por lhe
ser grato indicio da sua caridade; epistola Percenisse
ad te, de 7 de outubro de 1567 - pag. 215. Aurea Chersoneso- ou Malaca - pag. 321.

Antonio Pinto - Enviado a Menna, Rei da Abys Aymar (Fr.) - Primeiro Bispo de Ceuta , para onde
sinia, com as cartas do Pontifice, convidando-o a man foi transferido do bispado de Marrocos, pela bulla Ro
-

dar legados ao Concilio de Trento - pag. 202. mani Pontificis de Martinho V, em 1451 - pag. 16.

Appellações — Na India duas sentencas conformes Azamor , Felicita Leão X a D. Manuel pelas victo
fazem caso julgado em materia ecclesiastica; breve rias de Azamor e Almedina; breve Sape ejimus, de
Exposcit debitum , de 15 de maio de 1573 — pag. 18 de janeiro de 1514 -- pag. 84.
2:31. Faz parte da diocese de Safim ; breve Contu
Do bispo appella -se para o metropolita, e do limus nuper , de 24 de abril de 1532 - pag. 139 .
metropolita para o suffraganco mais vizinho; em qual- Na cidade havia a igreja collegiada do Espi
quer dos casos a segunda sentença conforme com a rito Santo, cujo priorado Clemente VII deu a Esterio
primeira faz caso julgado ; mas não sendo conforme, Ribeiro de Almeida, recommendando- o a D. João III
appella -se para outro metropolita ou bispo mais vizi: 1 - ibid.
 351

Determina D. Manuel expugnar Azamor , e Bens de bispos - Vide Jorge da Costa ( D.).
consegue- o, enviando para isso uma expedição de
500 embarcações, com 18 :000 homens e 2 :500 caval.
los - pag. 323. Bispado de Angamale - Sede da Igreja Nesto
riana syro -chaldaica do Malabar. Por morie do seu
B prelado Mar-Abraham , foi o Arcebispo de Goa D. Fr.
Aleixo de Menezes encarregado de a reduzir á fé ca
tholica por breves de Clemente VIII de 27 dejaneiro
de 1594 e 21 de janeiro de 1597 - pag. 259, nota.
Bacaim - Cidade e fortaleza ao oriente de Diu " É louvado o Arcebispo de Goa pelo zelo com
80 : 000 passos; descreve-a D. João III ao Pontifice na que desempenhou esta missão, que levou a cabo no
carta de 20 de julho de 1536 - pag. 330. synodo de Diamper; breve de Clemente VIII Multam
É cedida aos portuguezes pelo Rei da Can- in Domino, de 1 de abril de 1599 — pag. 259.
baia na paz celebrada com elles, governando a India É reduzido de arcebispado, que era entre os
Nuno da Cunha - pag. 329. nestorianos, a simples arcebispado , sulfraganeo de
Haria no seu territorio, no seculo Xvi, 600 po- Goa, por Clemente VIII, por breve de 20 de dezembro
voações, habitadas pelos guzarates - pag. 330. de 1599; vide a bulla In supremo militantis, de 4 de
É importante pela abundancia de mattas de agosto de 1600 — pag. 260.
madeiras de construcção naval - ibid. Dotada provisoriamente a mesa episcopal para
sustentação do bispo com 500 cruzados dos rendimen
tos da India pelo Rei de Portugal , alé prover defini
Badur - Rei de Cambaia; assenta pazes com os tivamente a este respeito; ibid., $ 2.0- pag. 260.
portuguezes - pag. 329. Declarado do padroado dos Reis de Portugal
Batido pelo Rei de Dely ou do Mogor, acolhe- ratione dotis ; ibid., § 4.0— pag. 260.
se a Diu, sob a protecção do governador Nuno da
Cunha - pag. 331 .
Vide Bacaim. Bispado de Angola - Vide Bispado do Congo.

Bahia - Vide Bispado da Bahia . Bispado de Angra — Creado por Clemente VII;
cedula consist. de 31 de janeiro de 1533 - pag. 140
e 144 .
Balsamo - Vide Chrisma e Oleo sancto . Mas expedida a bulla só por Paulo III ; é a
Æquum reputamus, de 3 de novembro de 1534 -
pag. 159.
Baptismo - Efeitos, quanto á validade do matri- A sua cathedral tem a invocação de S. Salva
monio , do baptismo de um infiel que, tendo varias dor - ibid.
mulheres, se converteu á fé com uma d'ellas, ainda Comprehende as ilbas de S. Miguel e adjacen
que não seja a primeira. Vide Matrimonio. tes , Terceira, S. Jorge, Graciosa, Pico, Faial e Flores;
ibidem — pag. 160 .
Constituido o cabido com as dignidades de
Barrete – e espada, consagrados na missa da noite deão, arcediago, chantre, thesoureiro, mestre-escola e
de Natal, manda Leão X a El-Rei D. Manuel; breve doze conegos - ibid .
Imitati vetus, de 30 de janeiro de 1515- pag. 110. Foi seu primeiro Bispo D. Miguel de Noronha.
Vide n'este nome.

Batalha— Vide Combate naval.

Bispado da Bahia - Creado por Julio III pela
bulla Super specula, de 25 de fevereiro de 1550—
Beneficiados - Vide Cabido. pag . 177 .
Comprehendia todo o Brazil, desmembrado do
arcebispado do Funchal - ibid.
Beneficio - Vide Patrimonio.
Bispado de CaboVerde — Creado em 31 de ja
Beneplacito -Vide Ratificação. neiro de 1533 por Clemente VII; cedula consist. e
bulla Pro excellenti præeminentia, d'esta data, e bulla
Gregis Dominici, de 25 de agosto de 1536, § 2.0–
Bens ecclesiasticos - Applicados para a susten- pag. 140 e 166.
tação da armada que D. João III devia preparar con Comprehende todo o archipelago de Cabo Verde
tra os infieis , os rendimentos das mesas episcopaese 350 leguas na terra firme, desde o rio de Gambia,
de Lisboa e Evora, e do priorado e mosteiro de La- junto ao promontorio de Cabo Verde, até ao cabode
fões; breve Nuper dilectum , de 11 de abril de 1523 — Palmas e rio de Santo André ; bulla citada Pro excel
pag . 124 . lenti - pag . 141 .
Vide Bens da Ordem de Christo, Subsidios e Seu primeiro Bispo D. Braz Neto é recommen
Tercas ecclesiasticas. dado a El-Rei D. João III ; breve Gratia divinæ præ
mium , de 31 de janeiro de 1533- pag. 143.
Bens da Ordem de Christo – Não podiam ser
por qualquer forma alienados sem licença do Ponti- Bispado de Ceuta - Auctorisou a sua eleração
fice; bulla Ad ea ex quibus, de 1319, § 13.° - pag. 6. a diocese Martinho V pela bulla Romanus Pontifer,
0

Repetida a prohibição quanto a immoveis e a de 1418, a pedido de D. João I, encarregando a sua

moreis preciosos na bulla Exima devotionis affectus, execução aos Arcebispos de Braga e Lisboa - pag. 8.
de 19 de março de 1523 - pag. 131 . Proferiram estes a sentença executorial em
 352

Cintra, a 6 de setembro de 1420, assignando -lhe por | de Angra, de Cabo Verde, de S. Thomé e de Goa. Vide
territorio lodo o reino de Fez, e todos os logares mais Bispado de Angra, de Cabo Verde, etc.
proximos e contiguos ao mar do reino de Granada – Depois da separação ficou comprehendendo
pag . 14. as ilhas da Madeira, Porto Sanlo e Desertas, na terra
A sé tem a invocação de Santa Maria ; bullas firme de Africa o territorio que começa no limite do
Etsi de singulis, de 27 de junho, e Ex clementi provi- bispado de Safim e se estende até ao Senegal, e mais
sione, de 5 de agosto de 1452 - pag. 23 e 28. o Brazil ; bulla Romani Pontificis, de 8 de julho de
Annexou -lhe Eugenio IV os territorios, que 1539, $ 7.0- pag. 170.
no reino de Portugal estavam comprehendidos nas Depois d'essa desmembração das quatro dio
dioceses hespanholas deBadajoz e Tuy; o que foi con- ceses, ficou sendo o limite da diocese do Funchal, na
firmado por Nicolau V nas bullas citadas – ibid. Africa, o rio Senegal, junto a Cabo Verde ; bulla Gre
O
O rendimento d'estes territorios era calculado gis Dominici, de 25 de agosto de 1536, $ 2. — pag. 166.
em 700 libras turonenses pequenas ; e tere a anne Elevado a arcebispado em 31 de janeiro de
xação por fim supprir a miseria do bispo e cabido, 1532. Vide Arcebispado do Funchal.
que por falta de rendimentos não podiam residir, nem
prover ao culto- ibid .
Nos limites d’esta diocese comprehendia -se o Bispado de Goa- Creado o bispado de Santa Ca
logar de Alcacer em Africa ; bulla Gregis Dominici, tharina de Goa por Paulo III, desmembrando-o dadio
de 25 de agosto de 1530, $ 3."— pag. 167. cese do Funchal; bulla Æquum reputamus, de 3 de
- pag. 148.
Permittida por Marlinho V na bulla In emi. novembro de 1534-1
menti, de 1420, a ſundação na cidade de Ceuta de um E deu -lhe por limites o territorio desde o fim
convento de menores observantes - pag. 12. da diocese de S. Thomé, isto é, desde o cabo da Boa
Concedeu -lhe o mesmo Papa por bulla Sacra Esperança até á India inclusive, e da India até á China ;
religionis, de 10 de junho de 1421, os mesmos privi- ibidem, $ 5.', e bulla Romani Pontificis, de 8 de julho
legios de que gosava o convento do monte Sião, que de 1539 — pag. 149 e 170.
esta ordem tinha em Jerusalem – pag. 18. Declarado do padroado real ; ibidem , $ 7.0
Foi seu primeiro Bispo Fr. Aymar, que o era pag. 150.
de Marrocos. Vide Aymar (Fr.). Elevado a arcebispado por Paulo IV pela bolla
Etsi sancta et immaculata, de 4 de fevereiro de 1557
-pag. 191 .
Bispado de Cochim -- Creadù por Paulo IV ; des Desmembrada d'este bispado en 1555 a Ethio
membrado da diocese de Goa, pela bulla Pro ercel- pia ou Abyssinia por Paulo III, e elevada a Patriar
lenti præeminentia , de 4 de fevereiro de 1557 — chado - pag. 186.
pag . 193. E em 4 de fevereiro de 1557 as dioceses de
Elevada a cathedral a igreja parochial de Cochim e Malaca por Paulo IV, pelas bullas Pro ex
Santa Cruz ; $ 6." — pag. 194. cellenti - pag. 193 e 196 .
Constituido nelle o cabido com cinco digni- E em 1575 e 1588 as de Macau e Japão. Vide
dades, deão, arcediago, chantre, mestre-escola e ihe. Bispado de Macau e de Japão.
soureiro, e doze conegos; $ 7.0— ibid .
Declarado do padroado dos Reis de Porlugal ;
$ 9.0- ibid. Bispado do Japão - Erecto com o titulo de bis
pado de Funay e desmembrado de Macau por Xisto V,
comprehendendo todas as ilhas do Japão, e tendo a
Bispado do Congo - Erecto por Clemente VIII cathedral sob a invocação de Santa Maria ; cèdula
com a invocação de S. Salvadornos reinos do Congo consist. de 19 de fevereiro de 1588 – pag . 2:18.
e Angola, desmembrados para esse eſleito da diocese A assignação dos seus limites devia ser feita
de S. Thomé,ficando suffraganeo do arcebispado de pelas pessoas nomeadas pelo Rei de Portugal; $ 8.0—
Lisboa ; bulla Super specula, de 20 de maio de 1595 ibid.
-- pag . 256 . Devia o seu cabido ser ereado pelo bispo de
Fixado o quadro do cabido com as tres digni- accordo com o Rei de Portugal, e ser composto das
dades de deào, chantre e arcediago, e nore conegos dignidades, canonicatos e prebendas, em que ambos
e outras tantas prebendas; ibidem , $ 3.° accordassem - ibid .
Declarado do padroado dos Reis de Portugal Fixada a dotação da mesa episcopal em réis
pelos titulos de fundação e dolação ; ibidem , $ 7.0 200-3000 réis annuaes; § 6. ° — ibid .
Confiada a missão n’este bispado á Companhia 1

de Jesus; $ 6.° — ibid .

Bispado do Funchal -- Erigido por Leão X a pe- Declarado do padroado dos Reis de Portugal
dido de El-Rei D. Manuel, pela bulla Pro excellenti pelos titulos de fundação e dotação, padroado que não
præeminentia , de 12 de junho de 1514, na ilha da Ma- seria derogado, nem considerado tal , sem o assenso
deira, na cidade do Funchal, elevada a cathedral a d'esses monarchas - ibid.
igreja de Santa Maria - pag. 100. E confirmado como seu primeiro Bispo Sebas 1

Foi declarado do padroado dos Reis de Portu- tião de Moraes - pag. 252.
gal ; bullas Pro ercellenti præeminentia e Gratiæ di
vinæ præmium , de 12 de junho de 1514 - pag. 100 e
102 . Bispado de Macau - Creado por Gregorio XIII, e
Composto o seu cabido de quatro dignidades, declarado suffraganeo de Goa pela hulla Super spe
deão, arcediago, chantre e lhesoureiro, e doze cone- culu, de 23 de janeiro de 1575, elevada a cathedral a
gos - pag. 101 . igreja de Nossa Senhora da cidade de Macau - pag. 241 .
Foi seu primeiro Bispo D. Diogo Pinheiro. Vide Declarando - se comprehender, alem de Macau
Diogo Pinheiro (D.). e ilhas e terras adjacentes, toda a China e o Japão
Abrangia esta diocese todas as descobertas pag. 242.
do Cabo Bojador até á India - pag. 100. Declarando-se mais que o bispo erigiria depois
D'elle foram, quando em 1532 elevado a ar- o cabido com as dignidades, conegos e prebendas, etc. ,
cebispado, desmembradas as dioceses de S. Salvador que julgasse conveniente, de accordo com o Rei - ibid.
 353

Bispado de Malaca - Creado por Paulo IV e des- Bispos titulares - ou in partibus. Vide Hierapo
membrado da diocese de Goa, elevada a cathedral a lis, Nicéa e Siponto.
igreja parochial de Nossa Senhora da Annunciação,
pela bulla Pro excellenti præeminentia , de 4 de feve
reiro de 1557 — pag. 196. Boticarios - Vide Pharmaceuticos.
Creado um cabido como o de Cochim , com
dignidades e doze conegos ; $ 7.0 - pag. 197 .
Declarado do padroado dos Reis de Portugal; Braz Neto - Primeiro Bispo de Cabo Verde - -

§ 9.•— ibid . pag . 143 .

Bispado de Marrocos - Nomeado Bispo, a pedido Brazil - Declarado comprehendido na diocese do

do Rei de Portugal, Fr.Rodrigo, da ordem dos me. Funchal; bulla Romani Pontificis, de 8 de julho de
nores, pela bulla de Nicolau IV Assumpti quamvis, de 1539 - pag. 170.
11 de dezembro de 1290 — pag . 1 . Erigido em diocese pela bulla Super specula ,
Foi seu Bispo Fr. Aymar Aurelianense, con- de 25 de fevereiro de 1550 - pag. 177.
fessor da Rainha D. Philippa , mulher de D. João I, Exhorta S. Pio V a D. Pedro, Bispo de S. Sal
nomeado em 1413 por bulla de João XXIII, e trans- vador, para tomar a peito a propagação da religião e
ferido para Ceuta por Marlinho V em 1421 — pag . 16, a civilisação dos indigenas no Brazil; epistola Etsi
nota 2 . Praternitatem , de 6 de julho de 1569— pag. 220.
Declarado por Leão X comprehendido no di- E ao vice-rei Fernandes de Vasconcellos; epis
reito do padroado portuguez; bulla Dum fidei constan. tola Qui terrenis, da mesma data - pag. 221.
tiam , de 7 de junho de 1514 , e Dudum pro parte, de
31 de março de 1516– pag. 98 e 113.
Recommenda Leão X a D. Manuel o Bispo de Bulla da Ceia — Dos casos reservados n'ella se
Marrocos D. Martinho; breve Alias Ecclesice Marro- faz menção na bulla Gregis Dominici, de 25 de agosto
chitanensi, de 17 de junho de 1514 - pag. 103. de 1536, $ 7.0- pag. 168 .

Bispado de Safim --- Assigna Alexandre VI á dio
cese de Salim as cidades de Azamor, Almedina, Tite
e Mazagão, pela bulla In Apostolicæ dignitatis, de 18
de junho de 1499 — pag. 58 .
Vide Safim e Azamor.
Bullas — Vide Força obrigatoria .
Bungo - Provincia do Japão; cedula consist. de 19
de fevereiro de 1588 - pag. 248.

Bispado de Tanger-- Auctorisada a sua erecção

por Xisto IV na bulla Clara devotionis, de 21 de agosto C
de 1472 - pag. 45.
Cabido - Exemplo de cabido creado posterior
Bispadode S. Thomé - Creado porClementeVII; mente á erecção do bispado e erecto pelo bispo, de
cedula consist. de 31 de janeiro de 1533 — pag. 140. accordo com o Rei de Portugal, o de Macau ; bulla
Mas, tendo fallecido este Pontifice antes de se Super specula, de 23 de janeiro de 1575 — pag.
passar a bulla, foi esta expedida por Paulo III , e é a 243.
bulla Æquum reputamus, de 3 de novembro de 1534 E o do Japão ; cedula consist. de 19 de feve
-pag. 153. reiro de 1588 - pag. 248.
-

É reconhecido do padroado real - ibid.

-

Comprehende as ilhas de S. Thomé, Principe,

Fernando Pó, Anno Bom e Santa Helena, e na terra Cabido de Ceuta – Era de oito conegos, e tres
firme o que vae do rio de Santo André,junto ao cabo dignidades de deão, chantre e thesoureiro mor, e
de Palmas, até ao cabo das Agulhas, comprehendendo quatro beneficiados; bullas Etsi de singulis e Ex cle
a Mina e o Congo - pag. 154. menti provisione - pag. 25 e 28.
Constituido o cabido com as dignidades de
deão, arcediago, chantre , thesoureiro, mestre-escola
e doze conegos - ibid . Cabo de Boa Esperança - Até lá se estendia o
A cathedral é da invocação de Nossa Senhora bispado de S. Thomé pela bulla Æquum reputamus,
da Graça - ibid . de 3 de novembro de 1517 — pag. 154.
Foi seu primeiro Bispo D. Diogo Ortiz de Vi
lhegas ; breve Gratiæ divinæ præmium , da mesma
data - pag. 158 . Cabo Bojador – Vide Conquistas.
Desmembrados d'este bispado os reinos de An
gola e Congo para constituirem o bispado do Congo;
bulla Super specula , de 20 de maio de 1595 — pag. 256 . Cabo Nam - Vide Conquistas.

Bispo de Utica -Vide Congo. Cabo Verde - Vide Bispado de Cabo Verde.

Bispos - Vide Bispado, Diocese, Desmembração e Canarias - Adverte Eugenio IV a El-Rei D. Duarte
Faculdades. que a concessão que lhe fizera d'estas ilhas se devia
Em que praso devem ser apresentados pelo entender sem prejuizo do Rei de Castella e de Leão,
Rei de Portugal ao Pontifice os do ultramar. Vide cujo direito a ellas o Pontifice reconhece ; bulla Duo
Nomeação de bispos. dum cum ad nos, de 1436 - pag. 19.
45
 354

Capellão mor - Obispo capellão mor, ou qualquer -Vide Bispado de Angamale.

outro bispo designado pelo Rei de Portugal, pode pro
mover a todas as ordens, sem beneficio nem patrimo
nio, e extra tempora, os Indios e Africanos, existentesCircumscripção de dioceses- Pode ser feita di
em Portugal, que voltarem para os seus paizes a mis. rectamente pelo Pontifice, e é a regra geral, como
sionar ; breve Exponi nobis, de 12 de junho de 1518 succedeu com o bispado de Salim pela bulla de Ale
- pag. 121 . xandre VI In Apostolicæ dignitatis, de 18 de junho de
Auctorisado a punir os clerigos in minoribus, 1499 - pag. 58.
que transgredirem as leis do reino sobre o commer- $ 12
Ou delegada aos executores da bulla da erec
cio da India e Ethiopia; breve Præclara devotionis, ção do bispado, como succedeu com o de Ceuta, creado
de 27 de abril de 1521 - pag. 122. em 4 de abril de 1418 pela bulla Romanus Pontifex,
de Martinho V ,e cujos limites foram assignados pelos
arcebispos de Braga e de Lisboa, executores d'ella ,
Caravellas — Eram mandadas todos os annos pelo na sentença de 6 de setembro de 1420 — pag. 14.
infante D. Henrique e pelos Reis de Portugal a fazer E com o de Tanger, pela bulla de Xisto IV
descobrimentos; bulla Romanus Pontifex, de Nico- Clara devotionis, de 21 de agosto de 1472- pag. 46.
lau V, de 1454 -pag. 32. E com o de Angola e Congo, pelabulla Super
specula , de 20 de maio de 1595 — pag . 256.
Ou feita por um delegado pontificio de accordo
Cartas-de Helena, da Abyssinia, para D. Manuel com o Rei de Portugal, como succedeu com o arce
(1509) -- pag. 291. bispado de Goa e as dioceses de Cochim e Malaca,
de David, da Abyssinia, para o mesmo ( 1520) d'elle desmembradas, cuja limitação foi confiada ao
- pag . 292. Arcebispo de Lisboa,de accordo com El-Rei D. Sebas
de David para D. João III (1524) - pag. 295. tião ; bullas Pro excellenti, de 4 de fevereiro de 1557
de David para o Pontifice ( 1524) — pag. 297 e pag . 193 e 196 .
300. Ou feita pelo Rei ou por pessoa por elle de
de D. JoãoIII para o Pontifice (1532, 1533 e legada, como succedeu como bispado de Macau pela
1536) - pag. 302, 325 e 328. bulla Super specula , de 23 de janeiro de 1575–
de D. Manuel para o Pontifice ( 1507 e 1513) pag. 243.
-
- pag. 319, 321 e 323. E com o do Japão ; cedula consist. de 19 de
fevereiro de 1588 - pag. 251.
Casamento -Vide Matrimonio .
Clerigos - Vide Irregularidade.
Caso julgado - Vide Appellações.
Cochim - Vide Bispado de Cochim.
Castro Marim - É declarada cabeça da Ordem
de Christo; bulla Ad ea ex quibus, de 14 de março de Collegio -Vide Seminarios.
1319, § 1º— pag. 3.
Colonias - Vide Conquistas.
.

Ceuta--Vide Bispado de Ceuta.

Combate naval – Sobre o do golpho de Corintho,
China - Auctorisa S. Pio V o Patriarcha da Ethio- de outubro de 1571, entre a armada turca e as esqua
pia , em presença das difficuldades na reduccão da dras combinadas de Hespanha, de Veneza e do Ponti
Abyssinia, a ir na China e Japão exercer o seu minis- tice ; breve Quoniam pro ea, de 17 de novembro de
terio, com as mesmas faculdades concedidas para a 1571 - pag. 228.
Ethiopia ; breve Ex lilleris charissimi, de 1566
pag . 211 .
Toda ella foi declarada como pertencendo ao Commercio - Permittido aos portuguezes com os
bispado de Macau ; bulla Super specula, de 23 de ja - infieis da Guiné e mais terras descobertas,modificadas
neiro de 1575 - pag. 241. n'esta parte as letras apostolicas de Innocencio VIII e
Alexandre VI que o prohibiam ; bulla Desideras ut no
bis, de Julio II, de 2 de abril de 1500– pag . 73.
Chrisma- Todas as vezes que no ultramar não Permillido por Julio II o commercio, até ahi
poder consagrar-se o chrisma na quinta feira maior, defezo, com os mouros ou negros de Guiné e com os
por falta de bispos ou de balsamo, permittiu Pio IV Indios; bulla Sedes Apostolica, de 4 de julho de 1505
usar na celebração e administração dos sacramentos -pag. 61.
do oleo santo do anno anterior; breve Exponi nobis, Os clerigos, que transgredirem as leis tempo
de 2/4 de dezembro de 1560 — pag. 199. raes sobre o commercio da India e Ethiopia, derem
Nas regiões das Indias, onde não houver bal- ser julgados pelo capellão mor; bulla Præclara devo
samo ou oleo de balsamo, é permittido aos bispos ser- tionis, de 27 de abril de 1521 — pag. 122.
virem-se para a confecção do chrisma de um certo Perde o privilegio de fòro o clerigo, que contra
licor , muito fragrante e muito similhante ao balsamo as leis do reino exercer o commercio ; breve Roma
de Alexandria ; breve de S. Pio V Digna reddimur , de num decet, de 4 de outubro de 1563 — pag. 206.
2 de agosto de 1571 — pag. 225. Vide Armas, Drogas e Especiarias.

Christãos de S. Thomé – Esforços de João XXII Commissario Apostolico - Concedido a D. Ma

para a sua conversão ; bulla Votis zelamus, de 8 de nuel o direito de nomear um commissario apostolico,
abril de 1330- pag. 269. com faculdade ordinaria, nas terras descobertas do
 355

cabo de Boa Esperança até á India , compromettendo- Conquistas - Concedida aos Reis de Portugal a
se o Papa a dar a jurisdicção à pessoa indicada, e faculdade de descobrir e conquistar os reinos, princi
dando-a logo por um anno aquelle que fosse esco- pados e terras dos infieis, e de se appropriarem essas
lhido pelo Rei; bulla Cum sicut Majestas, de 26 de conquistas, pela bulla Dum diversas, de Nicolau V , de
março de 1500 — pag. 59. 18 de junho de 1452 — pag. 22.
E pela bulla Divino amore, da mesma data -
pag. 24.
Concilio de Trento - Convida Pio IV ,para enviar Confirma o mesmo Papa, na bulla Romanus
legados a elle, a Menna, Imperador da Ethiopia; brere Pontifer, de 8 de janeiro de 1451, as descobertas e
Audimus te, de 20 de agosto de 1561 - pag. 202. conquistas já feitas dos cabos Bojador e Nam por toda
Remette S. Pio V ao Arcebispo D. Gaspar o a Guiné e alem , contra a plaga meridional até á India
volume dos decretos do concilio ; remessa que o Ar - pag . 21 .
cebispo accusa, certificando- o depois o Pontifice de ter Confirma -as e ratifica -as Callixto III pela bulla
recebido a sua resposta — epistola Pervenisse ad te, Inter cætera, de 13 de março de 1455 , concedendo á
de 7 de outubro de 1567 - pag. 215. ordem de Christo a espiritualidade de todas as desco
bertas - pag. 36.
E Xisto IV pela bulla lerni Regis, de 21 de
-

Concilio provincial- Louva S. Pio V o Arcebispo junho de 1481 - pag. 47.

de Goa D. Gaspar pela celebração do Concilio provin- E Alexandre VI pela bulla Ineſſabilis, de 1 de
cial , accusa a recepção de um exemplar d'elle, e de junho de 1497—- pag . 56.
clara- lhe tê-lo mandado á commissão respectiva dos E Leão X pela bulla Procelsa devotionis, de
cardeaes para ser examinadu; breve Provinciale con- 3 de novembro de 1914 - pag. 106.
Divide Alexandre VI as terras descobertas e
cilium , de 1 de janeiro de 1560 - pag. 224.
por descobrir entre Porlugal e Hespanha, fazendo a
divisão por uma linba do polo arctico ao antarctico,
Concurso- Mandadas prover por concurso duas a distancia para o sul e occidente de 100 leguas dos
terças partes de todas as dignidades, canonicatos e Açores e Cabo Verde, concedendo á Hespanha o que
prebendas em ecclesiasticos doutores ou licenciados ficasse ao occidente, e reservando a Portugal o que
em theologia ou canones, e na sua falta em bachareis ficasse ao oriente ; bulla Inter cætera, de 4 de maio
que tenham servido dois annos nas missões, ou que o de 1413 - pag. 270.
façam logoque forem chamados, sob pena de nullidade Confirma Julio II a convenção entre D. João
da collação; breve Creditam nobis, de 13 de março de de Portugal, e D. Fernando, Rei de Castella e Aragão,
1572 - pag. 229. sobre limites das conquistas e descobertas; bulla Ea,
quæ pro bono pacis, de 24 de janeiro de 1506 — pag. 70
Conegos — Vide Cabido.
Convento de franciscanos de Ceuta . Vide Diocese
de Ceuta .
Confirmação - de tratados pelo Pontifice. Vide Con do monte Sião, de franciscanos, em Jerusalem
quistas. - pag . 18.
E a bulla Æterni Regis, de Xisto IV, de 21 de
junho de 1481 , confirmando a convenção entre D. Af
fonso V e D. Fernando, Rei de Castella e de Leão Conventos – Vide Mosteiros.
pag . 51 .
Corporaes - Podem na India ser feitos de tecido
Congo- Communica Leão X a D. Manuel ter ele- deseda, na falta de linho ; breve A Summo Patrefa
vado ao episcopado, a pedido seu, a D. Henrique, fi- milias, de Pio IV, de 10 de fevereiro de 1563—pag. 205.
lho do Rei do Congo, fazendo- o Bispo de Utica in par
tibus ; breve Vidimus quæ super , de 3 de maio de 1518
.- pag . 120. Corpus Christi — Foi concedido aos prelados da
Foi incluido no bispado de S. Thomé; bulla India , da Ethiopia, da Arabia e da Persia transferir
Æquum reputamus, de 3 de novembro de 1534, S 5.º- | a festa do Corpo de Deus, que n'aquellas partes cae
pag . 154 . no inverno , para outro qualquer tempo, aproveitando
Felicita Paulo III ao Rei D. Affonso I pelos aos fieis todas as graças como se fòra feita em tempo
progressos da fé no Congo ; breve Summa cum jucun proprio ; rescripto de18 de maio de 1537 – pag. 285.
ditate, de 5 de maio de 1535 - pag. 164.
Reconhece Gregorio XIII ser o reino do Congo
da conquista e sujeição dos Reis de Portugal; breve Correspondencia - do Pontifice com os Reis da
Cunctorum Christifiiclium , de 15 de outubro de1577 Ethiopia e da Persia, remettida por via dos Reis de
- pag. 246. Portugal; brere Maximam et gloriosissimam , de 17 de
E concede que , por auctoridade apostolica , novembro de 1571 -pag. 227.
>

encarregue, sempre que o julgar conveniente, pessoas Vide Cartas.

ecclesiasticas, para dispensarem com os naturaes e
habitantes do Congo, que tiverem contrahido matri
monio clandestinamente , ou com impedimento de con- Costumes -Vide Usos.
sanguinidade, affinidade ou cognação espiritual
ibid .
-
Elevado a bispado por Clemente VIII, pela bulla Coulão - Sede de bispado na India , no seculo xiv;
Super specula , de 20 de maio de 1595, a pedido do bulla Votis zelamus, de 8 de abril de 1330- pag .
Rei de Portugal e do Rei do Congo D. Alvaro - pag. 269.
256.
N'este reino e no de Angola , diz esta bulla
haver a esse tempo mais de 30 :000 povoações — ibid. Cranganor - Vide Angamale.
 356

Cruzada - Manda - a prégar Martinho V em favor Diogo Pinheiro ( D .) — Vigario de Thomar e pri
da guerra de Africa , emprehendida por D. João I; meiro bispo do Funchal; bullas Pro excellenti præemi
-

bullas Sane charissimus , de 1418 e 1419 - pag . 9 nentia e Gratia divinæ præmium , de 12 de junho de
e 11 . 1514- pag. 100 e 102.
Concedida para a guerra de Africa por Ale
xandre VI a D. Manuel, pela bulla Cum charissimus,
de 13 de setembro de 1496 — pag. 52. Diogo da Silva (Fr.) – Bispo de Ceuta, confir
E auctorisada, a pedido de D. Manuel, por mado em 4 de março de 1534 ; breve Gratiće divinæ
Julio II, na balla Orthodoræ fidei, de 12 de julho de præmium , d'essa data - pag. 276.
1505— pag . 62.
E pela bulla Dudum felicis, de 6 de julho de
1506 – pag. 75. Direito do padroado - Vide Padroado.
E iambem por Lcão X pela bulla Orthodoxa
fidei, de 8 de roarço de 1514 – pag. 85.
Renovada pelas letras apostolicas Cum alias Dispensas - Vide Faculdades.
postquam , de 31 de março de 1516 --- pag. 112.
E pela bulla Redlemptor noster , de 13 de abril
de 1517 - pag . 117 . Diu – Cede esta cidade aos portuguczes o Rei de
Cambaia , governando a India Nuno da Cunha -
pag . 330 .
D
Divisão - da3 descobertas entre Portugal e Hes
Damião de Goes - Traduz em latim a profissão panha. Vide Conquistas.
de fé de Zaga Zabo, enviado da Abyssinia, com quem
manteve relações na sua estada em Lisboa -- pag.
315. Drogas - Vide Especiarias.

David - Enviado do Rei da Arabia deserta a Cle

mente VII ; breve Ductus est, de 4 de fevereiro de E
1525 —pag. 138.
Egydio Martins – Mestre da ordem de Aviz, é
David , Rei da Abyssinia - Vide Abyssinia. nomeado mestre da ordem de Christo por João XXII ;
bulla Ad ea, ex quibus, de 14 de março de 1319, $ 3.
- pag . 3.
Dely – Vide Badur.
Embaixadores - Envia D. Manuel Diogo Pacheco
Descobrimentos - Vide Conquistas. e João de Faria a Roma, para prestarem obediencia
a Leão X - pag. 94 .
Vide Enviados etc.
Desmembração - Para se efectuar a de uma por
ção de um bispado do padroado, e n’esta se erigir ou
iro, é mister o consentimento do padroeiro e do ordi Enviados -Vide Embaixadores.
nario ; bulla Pro eccellenti proeminentia , de 31 de ja
neiro de 1533, § 1.0--pag. 141.
Enviados da Abyssinia em Portugal - Vide
Mattheus e Zaga Zubo.
Diocese – Vide Bispado.
Enviados de Portugal em Roma Vide João
Diocese de Abyssinia Creado o patriarchado de Faria , Joữu Lourenço, Martinho de Portugal ( D.),
autocephalo de Ethiopia por Julio III em 23 de janeiro Miguel da Silva ( D.), Pedro Peres e Tristão da Cunha.
de 1553, a instancia do Rei de Portugal. Vide Patriar
cha de Ethiopia.
Enviados de Roma na India -Vide Mestre Phi
lippe.
Diocese de Ethiopia - Vide Diocese de Abyssinia.
Enviados de Roma em Portugal - Vide Legado
Diogo Ortiz de Vilhegas ( D .) - Primeiro Bispo e Nuncios.
de S. Thoma, conlirmarlo por Clemente VII em 31 de
janeiro de 15:33, é recommendado a El-Rei D. João III
no brere Grative divine præmium , de 3 de novembro Escravidão - Auctorisada a dos inlieis das nossas
de 1531 - pag. 158. conquistas pela bulla Dum diversas, de 18 de junho
Disputa com Tzaga- Zaabo, enviado do Rei da de 1452, § i. — pag. 22.
Abyssinia em Portugal, sobre pontos de disciplina da
Igreja Ethiopica - pag. 312.
Espada — Vide Burrete.

Diogo Pacheco- Enviado a Leão X por D. ila

nuel - pag. 94. Especiarias - Pede Clemente VII a D. João III que
 357

não aufira tanto interesse das especiarias do Oriente, de Tuy, annexada á diocese de Ceuta, que, para faci.
a fim de que a acquisição d'ellas se possa facilitar a litar a annexação, cedeu ao bispo d'essa diocese –
todos; breve Nisi honoris, de 9 de abril de 1524– pag. 26 e 29.
pag. 137 .
Fernando Pó - Vide Bispado de S. Thomé.
Espiritualidade - Vide Jurisdicção ordinaria e
Ordem de Christo.
Festividade - Vide Corpus Christi.
Espolio de bispos – Vide D. Jorge da Costa.
Fidelissimo - Este litulo foi dado, pela primeira
vez , por Pio II a D. Alfonso V na bulla Dum tuam, de
Estevão Ribeiro de Almeida -Estava ao ser- 25 de janeiro de 1460 — pag. 39.
viço do Cardeal de Medicis, do titulo de Santa Praxe
des, parente de Clemente VII – pag . 139.
Obtem d'este Papa o priorado do Espirito San- Força obrigatoria - Nicolau V declarou que a
to, de Azamor. Vide Azamor. bulla Romanus Pontifer, de 8 de janeiro de 1454,
obrigaria dentro de dois mezes da sua aſfixação ás
portas da sé de Lisboa ; $ 15.º- pag. 34.
Ethiopia - Vide Abyssinia.
Foro ecclesiastico — Vide Appellações.
F
Francisco Alvares - Vae a Roma como enviado
de David, Rei da Abyssinia, prestar obediencia a Cle
Fabrica de S. Pedro -Vide Indulgencias, Jorge | mente VII - pag. 304.
da Costa ( D.) e Letras de cambio.
Francisco Xavier (S .) - A elle dirige Paulo II
Faculdades dos bispos ultramarinos --Conce- o breve Dudum pro parte, concedendo indulgencias
de -lhes Pio IV, pela bulla In supereminenti, de 28 de aos fundadores ou dotadores de seminarios — pag.
janeiro de 1561 , as seguintes faculdades, para as exer- 175.
cerem por si ou por seus delegados :
1. Absolver do sentenças, censuras e penas eccle
siasticas, e de quaesquer crimes, delictos e excessos, Freires de Christo - Vide Ordem de Christo .
por mais graves, enormes e reservados á Santa Sé,
ainda os da bulla da Ceia , etc.;
2. Dispensar sobre irregularidades, excepto homi- Funay - Sede do bispado do Japão, na provincia
cidio voluntario, etc., e promover o dispensado a todas de Bungo ; cedula consisi, de 19 de fevereiro de 1588
as ordens, ou permittir-lhe o uso d'ellas, estando já -pag. 251 .
ordenado, etc.;
3.* Dispensar nos impedimentos de consanguinidade
e affinidade no 4.° grau simples, ou no 3.° e 4.º mixtos Funchal - Vide Bispado do Funchal e Ilha da Ma
ou multiplices; deira .
4. E nos impedimentos publicae honestatis ;
5. E no de adulterio, não tendo havido machinação
para a morte do conjuge defunto ; G
6. E nos casamentos já contrahidos com impedi
mento , tendo havido copula , declarando legitima a
7

prole ; Gaspar (D .) – Dispersuade-o S. Pio V de resignar,

7.“ Abolir qualquer nota ou macula de infamia em como elle pretendia ; epistola Perrenisse ad te, de 7 de
pessoas ecclesiasticas, restiluindo - as e reintegrando -as outubro de 1567 - pag. 215.
no estado anterior -- pag. 200. -Outra cpistola do mesmo Papa para elle, com
Concedeu -lhes S. Pio V , alem de confirmar as data de 1 de janeiro de 1570 - pag. 224 .
-

outras faculdades, poderem dispensar, em geral, em

todos os negocios e casos em que for necessaria ou
conveniente a relaxação ou dispensa do direito cano- Goa -Vide Arcebispado e Bispado de Goa, Concilio
nico positivo; breve* Exigit incumbentis, de 4 de provincial, Gaspar (D.), João de Albuquerque ( D.) e
agosto de 1568 - pag. 219. Malaca.
especiaes aos prelados de Goa ; brere Sedis
Apostolica , de 24 de abril de 1537 – pag. 283.
concedidas aos parochos da India e Ethiopia ; Gonçalo (D.) -- Bispo de Safim , confirmado em
rescripto de 18 de maio de 1537 – pag. 283. 21 de agosto de 15:37, e recommendado n'essa data a
D. João III ; bulla Gratia divinæ præmium , de 24 de
agosto de 1537 -- pag. 287.
Fernandes de Vasconcellos - Vice -Rei do Bra .
zil ; epistola de S. Pio V dirigida a elle, sobre a pro
pagação da fé n'aquellas regiões- pag. 221 . Grão-mestre - O Rei , como grão-mestre, tem
jurisdicção ecclesiastica no ultramar ; bulla Præcla
ra charissimi, de 30 de dezembro de 1550 — pag.
Fernando Alvares de Almeida - Era o adminis . | 180.
trador apostolico do territorio portuguez da diocese Vide Jurisdicção ordinaria .
 358

Guerra - Vide Clerigos, Irregularidades, Indulgen Igreja Indiana - Vide Bispados de Goa, Cochim ,
cias e Ordem de Christo . Malaca e Angamale.

Guerra de Africa - Vide Cruzada, Indulgencias e Igreja Japonica --- Vide Bispado do Japão.
Jorge da Costa (D.).
Ilha da Madeira—Vide Bispado do Funchal.
Guiné -- Descoberta pelo Infante D.Henrique;bulla
Romanus Pontiſex , de 1454-pag. 32.
Auctorisa Pio II pelo breve Cum sicut, de 5 Ilhas Canarias - Vide Canarias e Guiné.
de outubro de 1462, o Bispo Rubicense a mandar re
ligiosos para as Canarias e para a Guiné, a bem da
conversão dos infieis - pag. 40. Impedimentos - Vide Dispensas e Faculdades.
Alfonso de Bolano nomeado prefeito da missão
de uiné por este Papa, no breve Ex assuetæ pieta
tis, de 12 de dezembro de 1462 — pag. 21. India - Tentativa de Alexandre III para chamar ao
Vide Conquistas. gremio catholico um soberano d'essa região ou da
Abyssinia; bulla Apostolica Sedes, de 27 de setembro
de 1177 — pag. 267.
Guzarate - Por este nome era tambem designado Felicita S. Pio V aos Reis de Portugal, pela
na India o Rei de Cambaia — pag. 329. crescente conversão dos infieis na India, e incita o
vice -rei e mais ministros a cooperarem para ella ; epis
tola Misericordiarum Patri, de 11 de outubro de 1567
- pag . 217 .
H Devem pelo nome de India oriental entender-se
todas as regiões e ilhas, alem da Mauritania para o
austro e oriente, que interessem a Portugal por di
reito de dominio, de conquista ou de commercio e na
Helena – Rainha viuva da Abyssinia. Vide Abys- vegação; oraculo de viva voz de Gregorio XIII, de
sinia. 11 de outubro de 1577 — pag. 248.
Vide Bispados de Goa, Cochim , Malaca e An
gamale, Faculdades, João de Albuquerque (D.), Jordão
Helena ( Ilha de S .) - Vide Bispado de S. Thomé. Catalani, Padroado e Religiosos.

Henrique (D.) – Filho de D. Affonso I, Rei do Indios - Vide Capellão mor, Ordens e Patrimonio.
Congo, promovido a Bispo de Utica. Vide Congo.
Indulgencias - Concedidas por Martinho V aos
Henrique, Duque de Vizeu (D .) - A elle se re- aos que tomassem parte na guerra de Africa com
ferem as bullas Etsi suscepti e Illius, qui se, de Eu- D. João I; bulla Sane charissimus, de 4 de abril de 1418
genio IV , de 1442 - pag. 20 e 21 . - pag. 9.
Vide Mestre da ordem de Christo . Concedeu -as Eugenio IV pela bulla Mlius, qui
se, de 19 de dezembro de 1412, aos freires da ordem
de Christo, que morressem combatendo contra os in
Hierapolis - Era titular d'este bispado in partibus fieis - pag. 21.
-

D. André de Oviedo, coadjutor do Patriarcha de Ethio- Concedidas por Nicolau V na bulla Dum di
pia - pag. 186. versas, de 18 de junho de 1452, $ 3.°, aos que acom
Vide André de Oviedo. panhassem D. Affonso V na guerra contra os infieis –
pag . 23.
E na bulla Divino amore, da mesma data
-

Hypotheca - Em garantia de como ratificaria tudo pag. 24 .

o que tratassem em Roma os seus enviados sobre a Concede - a plenaria Julio II aos missionarios
instituição da ordem de Christo, declarou D. Diniz, na e fieis de ambos os sexos, que forem ou voltarem das
procuração que para isso lhes deu a 14 de agosto de Indias, ou n’ellas viverem , por mandado dos Reis de
1356, obrigar e hypothecar todos os seus bens — pag. 6. Portugal; bulla Romanus Pontifex , de 12 de julho de
1506 – pag . 76.
E Leão X pela bulla In sacra Petri Sede, de
14 de setembro de 1514 , a todos os que fossem á guerra
da Asia e Africa - pag. 104.
H

Tornada extensiva pela bulla Dudum siquidem ,

Igreja Africana - Vide Bispados de Angola e Con- | 124.
go, Cabo Verde, S. Thomé, Ceuta, Marrocos, Safim e
Tanger.
Igreja Chineza – Vide Bispado de Macau .
Igreja Ethiopica - Vide Abyssinia, Patriarchado
de Ethiopia e Zaga - Zabo.
de 20 de setembro de 1521 , a todos os que militassem
na Africa , Ethiopia, Arabia, Persia e India – pag.
Infieis - Permitic Julio II a D. Manuel servir - se
d'elles, uma vez que d'ahi resulte proveito á fé ; brere
Pro parte , de31 de janeiro de 1508- pag . 79.
Vide Armas e Commercio.
Instancias - Sobre as instancias nas causas das
 359

ordens militares na India ; breve Romanus Pontifex, Juizo ecclesiastico - Vide Appellações e Instan
de 14 de outubro de 1600 — pag. 262. cias.
Vide Appellaçoes.
Juramento - O que deviam prestar os mestres da
Irregularidade - Absolve Pio II pela bulla Nuper ordem de Christo foi estabelecido na bulla Ad ea, ex
pro parte, de 13 de outubro de 1459, de qualquer ir- quibus, de 15 de março de 1319, § 13.— pag. 6.
regularidade ou pena em que tenham incorrido os Era obrigado a prestal-o de fidelidade ao Rei
ecclesiasticos, que militaram na guerra de Africa - o referido mestre pela bulla acima, $ 9.0 — pag. 4.
pag . 38.
Vide Faculdades.
Jurisdicção ordinaria - nas conquistas e desco
bertas, concedida a ordem de Christo. Vide Grão-mes
J tre, Ordem de Christo, Commissario Apostolico e Rei.

Japão – Providencia em favor da propagação da

fé no Brazil e Japão, reservando duas terças paries das I
dignidades, canonicatos e prebendas do reino aos que
servirem ou forem servir nas missões; breve Credi
tam nobis, de 13 de março de 1572 - pag. 229. Legado - Era-o em Portugal em 1595 Alberto de
Auctorisa S. Pio V o Patriarcha da Ethiopia Austria, Arcebispo de Toledo, Cardeal diacono do ti
para (perdendo a esperança de reduzir a Abyssinia tulo de Santa Cruz em Jerusalem ; bulla Super spe
ao gremio Catholico ) ir no Japão e na China exercer cula , de 20 de maio de 1595, § 4.°– pag. 257.
o seu ministerio, com as mesmas faculdades concedi
das para a Ethiopia ; breve Ex litteris, de 1566 –
pag . 211 . Letras de cambio - Por meio d'ellas mandou Ni
Ficou fazendo parte do bispado de Macau ; colau V que fosse remettido pelos prelados para D. Af
bulla Super specula , de 23 de janeiro de 1575 -pag. fonso V 0o dinheiro com que os fieis concorressem para
241 . a guerra de Africa ; bulla Dum diversas, de 18 de ju
Foi d'elle desmembrado e elevado a bispado nho de 1452, § 4.0 — pag. 23.
em 1588 – cedula consist. de 19 de fevereiro de 1988 Por meio d'ellasmandou Leão X remetter para
- pag . 248 . Roma a quinta parte dos bens do Cardeal D. Jorge
Calculava -se a sua christandade n'esse anno da Costa, applicada para a fabrica de S.Pedro ; breve
em 150 :000 almas - ibid . Ex nonnullorum , de 26 de julho de 1515 - pag. 111.

João de Albuquerque (D. Fr .) — Confirmado bis Liberdades da Igreja Lusitana - Vide Usos.
po de Goa por morte de D. Francisco de Mello ; bulla
Regimini universalis Ecclesiæ , de 11 de abril de 1537
- pag . 278. Limites - Vide Circumscripção, Conquistas, Dio
Faculdades concedidas a elle e seus successo cese e Divisão.
res ; rescripto de 24 de abril de 1537 — pag. 282.
M
João de Faria - Enviado de D. Manuel a Leão X
- pag. 94 e 98.
Macau - Vide Bispado de Macau .
João Lourenço - Enviado por D. Diniz ao Papa
João XXII – pag. 6. Malabar (Igreja do ) -Vide Bispado de Angamale.

João Nunes Barreto ( D .) -- Provido Patriarcha Malaca - Conquistada por Affonso de Albuquer
da Abyssinia ou Ethiopia em 23 de janeiro de 1555 — que — 321 .
pag. 186 . Communica D. Manuel a Leão X esta noticia
em carta de 6 de junho de 1513 — pag. 321 .
Felicita Leão X a D. Manuel pela sua conquista
João Ricci – Arcebispo de Siponto em Napoles, e pela victoria de Goa; bulla Significavit nobis, de 5
nuncio de Julio III em Portugal. Vide Nuncio. de setembro de 1513- pag. 81 .
- Vide Bispado de Malaca .
Jordão Catalani — Bispo de Coulão em 1330 ;
bulla Votis zelamus, de João XXII, de 8 de abril de Manda – Nome por que são designados na Abys
1330 — pag. 269. sinia oito livros canonicos e synodaes, attribuidos aos
Apostolos, alem dos que admitte a Igreja Catholica –
pag . 307 .
Jorge da Costa ( D .) — Concedidos a D. Manuel
para a guerra contra os infieis os bens moveis, direi
Manuel de Noronha ( D.) – Primeiro Bispo dos
tos, etc., que o Cardeal D. Jorge da Costa, Bispo Tus-
culano, possuia em Portugal ao tempo da sua morte, Açores - pag. 145.
sendo porém a quinta parle d'elles reservada para a
fabrica de S. Pedro ; breve Ex nonnullorum , de 24
de julho de 1515 — pag. 111. Mar Abraham - Arcebispo de Angamale, já fal
 360

lecido em 1600; bulla In supremo, de 4 de agosto de Miguel da Silva ( D .) - Embaixador de D. João III
1600 — pag. 260. a Clemente VII; breve Nisi honoris, de 9 de abril de
Vide Bispado de Angamale. 1524 — pag. 137.

Marcos - Patriarcha (schismatico) da Abyssinia Mina -- A cidade ou castello de S. Jorge da Mina

- pag. 108. faz parte do bispado de S. Thomé, com toda a costa da
Mina ; bulla Æquum reputamus, de 3 de novembro de
1534, $ 5.0 — pag. 154.
Maria de Africa ( Santa ) - Declarou Eugenio IV
pertencer esta igreja a ordem de Christo ; bulla Etsi
suscepti, de 9 de janeiro de 1442 — pag. 20. Missa - Permitte Pio IV, no caso de urgente ne
cessidade, a celebração do sacrificio ao sacerdote que,
depois da meia noite, liver comido ou bebido alguma
Mar Vermelho - Vide bulla Significavit nobis, de cousa por motivo de remedio ou da intemperie do ar,
Leão X, de 5 de setembro de 1513, e Dudum siqui- uma rez que no intervallo durma um pedaço; breve
dem , de 20 de setembro de 1521 -- pag. 81 e 124 . A Summo Patrefamilias, de 10 de ferereiro de 1563
-pag . 205.

Marrocos – Vide Diocese de Marrocos.

Missionarios — Vide Capellão mor e Indulgencias.
Martinho de Portugal (D .) – Foi o primeiro
-

Arcebispo do Funchal - pag. 146. Mogor - Vide Badur.

E embaixador de D. João III em Roma —
pag . 326 .
Mosteiros - Declara Leão X competir aos Reis de
Portugal nomearem administração ou commenda para
Matrimonio - Tendo o infiel, convertido á fé e os mosteiros de qualquer ordem , incluindo a de Santo
baptisado, mais de uma mulher, a que com elle se Agostinho;breve Nuper cum statui tuo, de 16 de setem
baptisar é a legitima para todos os eleitos, aindaque bro de 1517 — pag. 119.
não seja a primeira ; foi decidido n’este sentido com
relação aos Indios por S. Pio V no breve Romani Pon
tificis, de 2 de agosto de 1571 - pag. 226. N

Mattheus – Enviado a Portugal pela Rainha He Navios de alto bordo - D'elles se faz menção no
lena, da Abyssinia -- pag. 291. breve Exponi nobis, de Gregorio XIII, de 11 de junho
de 1577 - pag. 246.
Mazagão - Praça de Africa, distante de Azamor
9 :000 passos — pag. 323. Negros — Vide Capellão mor , Ordens e Patrimo
nio .

Medicos - Indulgencias concedidas aos que acom

panhassem as expedições; bulla Dudum siquidem , de Nestorianos - Vide Bispado de Angamale e Chris.
20 de setembro de 1521 pag. 124. tãos de S. Thomé.
-
Vide Mestre Philippe.

Nicéa - Era titular d'estebispado in partibus Mel

Melchior Carneiro - Bispo de Nicéa, coadjutor chior Carneiro, coadjutor do Patriarcha da Ethiopia —
do Patriarcha da Ethiopia João Nunes Barreto, é pro- pag. 186 .
clamado em consistorio de 23 de janeiro de 1555 — Vide Melchior Carneiro.
pag . 186 .

Nilo— Diz o Papa Nicolau V, na bulla Romanus -

Mestreda ordem de Christo – D. Henrique Pontifer, que os portuguezes, havendo descobertoa
duque de Vizeu ; bullas Etsi suscepti e Illius, qui se, Guiné , chegaram ao grande rio denominado Nilo —
de Eugenio IV, de 1442 pag. 20 e 21 . pag . 32.
D. Alfonso V; bulla Dum tuam , de 25 de ja
neiro de 1460 — pag. 39.
D. Fernando, irmão do D. Affonso V, seguiu- Nomeação de bispos – Os bispos do ultramar de
se -lhe no mestrado por sua desistencia - ibid ., nota . vem ser nomeados e apresentados pelo Rei de Portu
D. João III ; bulla E.cimiæ devotionis, de 19 gal ao Pontifice no praso de um anno da vacancia da
de março de 1523 - pag. 131 . sé, e no de dois annos nas dioceses de Macau e do Ja
pão. Vide as bullas de creação das diversas dioce
ses .
Mestre Philippe - Medico e familiar de Alexau
dre III, enviado a um Rei da India por este Pontifice ;
bulla Apostolica Sedes , de 27 de setembro de 1177– Nullius dicecesis - Declaradas taes todas as con
pag . 267 . quistas e descobertas, e sujeitas à jurisdicção do prior
mor da ordem de Christo ; bulla Inter cætera, de Cal
listo III , de 13 de março de 1455 — pag . 36.
Miguel ( Ilha de S .) - Vide Bispado de Angra. Vide Jurisdicção ordinaria .
 361

Nuncio - Em 1550, em tempo de Julio III, era -o em Ordens militares - Concedido aos Reis de Portu
Portugal João Ricci, de Montepulciano, Arcebispo de gal o padroado dos mestrados de todas ellas; bulla
Siponio; breve Non dubitamus, de 13 de fevereiro de Constanti fide, de 30 de junho de 1516 - pag. 115.
1550 — pag. 170. Incorporados na corôa os seus mestrados por
Vide Legado. Julio III, pela bulla Præclara charissimi, de 30 de
dezembro de 1550— pag. 180.
Nuno da Cunha - Governador da India - pag. 329 .
Ordens religiosas - Augustinianos ou Gracianos.
Vide Mosteiros.
Menores observantes. Vide Diocese de Ceuta.
Vide Regulares.

Oleo santo - É permittido na India e Ethiopia Ordinario - Vide Bispo.

usar do oleo santo durante tres annos, sendo bento
por prelado d'aquellas partes, e durante cinco, vindo
de Portugal; rescripto de 18 de maio de 1537 --pag. Oriente – Tem o primado do oriente o arcebispo
285. de Goa. Vide Primaz .
Vide Chrisma.
P
Ordem de Christo - Instituida por João XXII a
instancias de D. Diniz ; bulla Ad ea, ex quibus, de 15Padroado portuguez- Reconhecido pelos Ponti
de março de 1319- pag. 2. fices, ainda quando confessavam não bastarem para
Confirma-lhe Eugenio IV pela bulla Etsi sus- o sustentar os recursos do thesouro, e auctorisavam
cepti, de 9 de janeiro de 1412, a jurisdicção espiritual para isso cruzadas e decimas ecclesiasticas ; bulla de
sobre as conquistas designadamente - pag. 20. Julio II Orthodocæ fidei, de 12 de julho de 1505, $ 2.º
Da-lhe Callisto III a espiritualidade e jurisdic - pag . 62.
ção ordinaria sobre todas as descobertas, declarando- São do padroado todas as igrejas e beneficios
asnulliusdiæcesis, devendo essa jurisdiccão ser exer- nas terras dos cabos do Bojador e Nam á India e mais
cida pelo prior mor; bulla Inter cætera, de 13 de março terras ultramarinas descobertas ou por descobrir ;bul
de 1453 - pag. 36. la Dum fidei constantiam , de 7 de junho de 1514 ;
Confirmada por Xisto IV na bulla Æterni Re- breve Dudum pro parte , de 31 de março de 1516 ; e
gis, de 21 de junho de 1981- pag. 47 . oraculo de viva voz de Gregorio XIII, de 11 de outu
Declara Leão X novamente sujeitas a ella no bro de 1577 — pag. 98, 113 e 248.
espiritual todas as conquistas e descobertas, feitas e Já antes o havia expressamente reconhecido,
por fazer, devendo ser essa jurisdicção exercida pelo com respeito a Tanger , Arzilla , Alcacer e mais terras
vigario de Thomar; bulla Dum fidei constantiam , de que conquistassem os Reis de Poringal, a bulla Clara
7 de junho de 1514 - pag.98 . derotionis, de 21 de agosto de 1472 — pag. 45.
Passou toda a jurisdicção episcopal sobre ellas E por isso, aindaque não carecia de expressa
para o bispado do Funchal, e foi extincta a vigairaria menção, confirmou -o no reino e bispado de Marrocos ;
de Thomar, pela bulla Pro ercellenti, de 12 de junho bullas Dum fidei constantiam , $ 3.', e Dudum pró
de 1514 - pag. 100. parte, $ 2.°- pag. 99 e 113.
É concedida licenca aos freires da ordem para No bispado do Funchal, bullas Pro ercellenti ,
poderem combater contra os infieis ; bulla Iius, qui de 12 de junho de 1514 , $ 5.", e Gratia divina pre
se, de Eugenio IV, de 19 de dezembro de 14'12 — mium , da mesma data, $ 2.• ; cedulas consist. de 31
>

pag . 21 . de janeiro e 10 de fevereiro de 1533; bullas Gregis

Permitte Julio II que n’ella sejam admittidos Dominici, de 25 de agosto de 1536, § 1.", e Romani
cavalleiros de outras ordens; bulla Sinceræ devotio . Pontificis, de 8 de julho de 1539 - pag. 101, 102, 140,
nis, de 21 de janeiro de 1506 — pag. 72. 146 , 165 e 169.
Vide Grão -mestre e Mestre. No bispado de Angra ; cedula consist. de 31
de janeiro de 1533, § 4.", e bulla Æquum reputamus,
de 3 de novembro de 1534, § 7. — pag. 114 e 161.
Ordem do Hospital - Vide Ordem do Templo. No bispado de Cabo Verde; bulla Pro excel.
lenti, de 31 de janeiro de 1533, $ 5. -- pag. 142.
No bispado (depois arcebispado) de Goa ; bul
Ordem do Templo — Extincta por Clemente V no las Æquum reputamus, de 3 de novembro de 1534,
concilio de Vienna em 1308, e incorporados os seus SS 1.° e 3.0 ; Etsi sancta et immaculata, de 4 de feve
bens na ordem do Hospital, exceptuados os bens que reiro de 1557 ; e Regimini universalis, de 11 de ábril
tinha em Portugal; bulla Ad ea, ex quibus, de 15 de de 1537 - pag. 148, 191 e 281.
março de 1319, proemio — pag. 2 . No bispado de S. Thomé; bulla quum repu.
tamus, de 3 de novembro de 1534, $ 7.0 — pag. 155.
No bispado de S. Salvador da Bahia ; bulla
-

Ordens - Declarado igual ao serviço da guerra de Super specula , de 25 de fevereiro de 1550 — pag. 177.
Africa e das galés de guarda costa do Algarve o ser- Nos bispados de Cochim e de Malaca ; bullas
viço nos navios de alto bordo que navegavam no oceano Pro excellenti, de 4 de fevereiro de 1557 — pag. 193
para guarda dos turcos e corsarios, para o effeito de e 196.
poderem os cavalleiros das ordens militares trazer o No bispado de Macau ; bulla Super specula,
habito, e habilitar-se para as preceptorias; breve Ex- de 23 de janeiro de 1575 — pag. 243.
poni nobis , de Gregorio XIII, de 11 de junho de 1577 No bispado do Japão ; cedula consist. de 10 de
- pag . 246 . fevereiro de 1588 - pag. 253.
Vide Beneficio, Capellão mor , Patrimonio e Ti- No bispado de Angola e Congo ; bulla Super
tulo. specula, de 20 de maio de 1596 - pag. 256.
46
 362

E no bispado (depois arcebispado) de Anga- | Imperador da Abyssinia por Paulo IV , pelo breve Do
male ou Cranganor; breve In supremo militantis, de minus noster, de 10 de março de 1556 — pag. 189.
4 de agosto de 1600 — pag. 260.
- O padroado não pode ser derogado sob qual.
quer pretexto, nem considerado tal, sem expresso Patriarcha de Muzal – Vide Abd - Isu .
consentimento dos Reis de Portugal. Vide as bullas se
guintes :
Super specula , de 25 de fevereiro de 1550, $ 6.° Patrimonio -Sem elle e sem beneficio podem ser
- pag . 179. ordenados os indios e africanos residentes em Portu
Pro excellenti, de 4 de fevereiro de 1557, § 9.º gal, querendo voltar para a missão dos seus paizes ;
-pag. 195 ee 198. bulla Erponi nobis, de 12 de junho de 1518- pag. 121.
Super specula , de 23 de janeiro de 1575, S 8.°
- pag. 245 .
Cedula consist. de 19 fevereiro de 1588, Paulo de Cittadinis - Clerigo de Milão, commis
§ 11. 0— pag. 243. sario de Leão X para o effeito de executar o brere Ex
Super specula, de 20 de maio de 1595, $ 7.'— nonnullorum , de 26 de julho de 1515 — pag. 111 .
pag . 257 . Vide Jorge da Costa ( D.).
In supremo militantis, de 4 de agosto de 1600,
§ 8.'— pag. 261.
E sendo derogado por qualquer forma, é de Pedro (D.) — Bispo da Bahia ; epistola de S. Pio V
nenhuma força e efficacia a derogação, pelas bullas para elle sobre a propagação da fé no Brazil, de 6 de ju
seguintes : Tho de 1569 - pag . 220.
Pro excellenti, de 4 de fevereiro de 1557, § 9.•
- pag. 195 e 198.
Super specula , de 23 de janeiro de 1575, $ 8. Pedro, Duque de Coimbra ( D .) - A elle se re
- pag. 245 . fere a bulla Sacræ religionis, de 10 de junho de 1421
Cedula consist. de 19 de fevereiro de 1588, - pag . 18.
§ 11.• - pag. 243.
Super specula , de 20 de maio de 1595, $ 7.0
pag. 257 . Pedro Fernandes ( D .) - Primeiro Bispoda Bahia ;
In supremo militantis, de 4 de agosto de 1600 bulla Super specula, de 25 de ferereiro de 1550, $ 7.
-

- pag. 261 . - pag. 179.

Fica sempre salvo e illeso ; bulla Etsi sancta
et immaculata, de 4 de fevereiro de 1557, § 2.º.
pag . 192. Pedro Gonçalves — Era o administrador aposto
E perpetuo — ibid .
-
lico do territorio portuguez da diocese deBadajoz, que
Os Reis de Portugal , alem de padroeiros, têem foi annexado á diocese de Ceuta depois do seu falleci.
como grão -mestres da ordem de Christo jurisdicção mento - pag. 26 e 29.
ecclesiastica : no ultramar. Vide Grão-mestre.
- Vide Bispado do Funchal, de Cabo Verde, de
Marrocos, Commissario apostolico, Jurisdicção ordina- Pedro Margalho - Disputa com Tzaga - Zaabo, en
ria , Ordem de Christo, Ordens militares e Padroeiro. viado do Rei da Abyssinia em Portugal, sobre varios
pontos de disciplina da Igreja Ethiopica - pag. 312.
Padroeiro -Sem o seu consentimento não se pode
desmembrar alguma parte das dioceses do seu padroa- Pedro Peres - Vide Procuração.
do. Vide Desmembração.
Pharmaceuticos - D'elles faz menção nas nossas
Parochos na India -Vide Religiosos. armadas e exercito a bulla In sacra Petri Seile, de 1514
-pag. 104 .

Patriarcha de Alexandria – Exhorta - o Leão X

a prestar obediencia á Sé Apostolica, e communica -lhe Placet - Vide Ratificação.
a sua alegria pela alliança do Rei da Ethiopia com o
de Porlugal; breve Magnas Omnipotenti, de 1521 -
pag . 128. Pontifice - Tem a plenitude do poder; bulla As
sumpti quamvis, de 11 de dezembro de 1290, proemio
- pag. 1 .
Patriarcha de Ethiopia - É preconisado João E pela bulla In eminenti, de 10 de junho de
Nunes Barreto em consistorio de 23 de janeiro de1553, | 1420, proemio - pag. 12.
dando -se -lhe por coadjutores André de Oviedo, Bispo É necessaria a sua annuencia para a aliena
de Hierapolis, e Melchior Carneiro, Bispo de Nicéa- ção dos bens da ordem de Christo ; bulla Ad ea, er
pag . 186 . quibus, de 1319, § 13.º— pag. 6.
Concede-lhe Julio III poder para usar de todas
as suas faculdades nas regiões circumvizinhas da
Ethiopia, que não estiverem em relação com a Sé Apos- Pori - Reino da India sob o dominio do Rei de
.
lolica; breve Cum nos nuper , de 13 de fevereiro de Cambaia , no seculo xvi — pag. 329.
1555 — pag. 187 .
E dispensado com os seus coadjutores da vi
sita ad limina Apostolorum , enquanto residirem fóra Portuguezes - Vide Serricos.
da Europa ; breve Cum nos nuper, de 21 de fevereiro
de 1553 — pag. 188.
É recommendado com os seus coadjutores ao Possessões ultramarinas - Vide Conquistas.
 363 1

Prelazia de Thomar - Vide Vigairaria de Thomar. Religiosos - Declarou S. Pio V que os religiosos
de qualquer ordem , nos logares que lhes fossem de
signados nas Indias, podiam exercer as funcções pa
Primaz - D’este titulo de primaz usavam os bispos rochiaes, uma vez que soubessem a lingua do paiz,
do Funchal, como se mostra de uma sentença de 1517, sem necessidade de outra licença que não fosse à do
de D. Diogo Pinheiro— pag. 146, nota 2. seu superior ; breve E.cponi nobis, de 23 de março de
Reconhecido o primado do oriente aos arce. 1567 — pag. 212.
bispos do Funchal por Clemente VII em 10 de feve- E o mesmo determina no breve Exponi nobis,
reiro de 1533 ; cedula consist. d'essa data — pag. de 24 do mesmo mez e anno, prohibindo que os bispos
146. innovem qualquer cousa n'este assumpto-- pag. 213.
E por Paulo III nas bullas Æquum repulamus,
de 3 de novembro de 1534, que erigiram os bispados
de Goa, S. Thomé e Angra – pag.148, 154 e 159. Remissão de pecoados - Vide Induigencias.
E na bulla Gregis Dominici, de 25 de agosto
de 1536, $ 2.0 - pag. 166 .
Protesta na sessão vi do Concilio Tridentino Rodrigo ( Fr .) - Foi Bispo de Marrocos, nomeado
o embaixador do Rei de Portugal, para não prejudicar por Nicolau IV em 1290 - pag. 1.
o primado da Igreja de Goa em ioda a India o jura
menio do Patriarcha de Muzal, em que este dizia ter
sob sua jurisdicção as Igrejas de Cochim , Cananor, Rosa de ouro - Manda-a Nicolau V a D. Alfonso V
Goa, Calecut e Carongel - pag. 204. pelo bispo do Porto, com o breve Considerantes, de
Reconhecida a primaria da Igreja de Goa com | 13 de abril de 1454 - pag . 35 .
relação a toda a India oriental por Gregorio XIII, no Envia- a Julio II à D. Manuel pelos seus ser
breve Pastoralis officii cura, de 13 de março de 1572 viços em favor da propagação da fé; breve Vetus con
- pag. 232. suctudo, de 18 de junho de 1506 – pag. 74.
E Leão X ao mesmo Rei, por identico motivo ;
breve Consecravimus more majorum , de 11 de maio
Principe ( Ilha do ) -Vide Bispado de S. Thomé. de 1514 - pag. 97.

Privilegios — Vide Dispensas, Faculdades e Usos. Rumecan - Prefeito ou general do Rei de Cam
baia - pag. 330.
Processo - Vide Appellações, Instancias e Juizo
ecclesiastico .
S
Procuração - de D. Diniz a João Lourenço e Pedro
Peres para tratarem com João XXII da instituição da Safim - Vide Bispado de Safim .
ordem de Christo - pag. 6.

Sebastião de Moraes ( D .) - Jesuita e provincial

Profissão de fé – Estabelecida por Pio IV na bulla da Companhia em Portugal, é confirmado primeiro
Injunctum nobis, de 13de novembro de 1564—pag. 209. Bispo doJapão, sobre apresentação do Reide Portugal;
Vide Zaga Zabo. cedula consist. de 19 de fevereiro de 1588— pag. 252.

Propagação da fé — Vide Serviços.

-
Seminarios — Concede Paulo III indulgencia ple
naria aos que os fundarem , dotarem ou auxiliarem,
e aos que n'elles entrarem com o fim de servir a Deus ;
breve Dudum pro parte, de 1540 — pag. 175.
R Concedida indulgencia plenaria a todos os bem
feitores de seminarios erigidos na India para a sus
tentação e instrucção de cathecumenos; breve Sancta
Ratificação - Pede João XXII a D. Diniz no breve Romana, de S. Pio V, de 14 de outubro de 1567 —
Venientes ad praesentiam , de 16 de março de 1319, a pag. 218.
ratificação e approvação do que fizera sobre a insti.
luição da ordem de Christo, enviando para isso copia
da bulla Ad ea, ex quibus, do dia antecedente - pag. 7. Senegal - Ficou o rio d'este nome, na Africa, sendo
o limite extremo da diocese do Funchal, depois que
d'ella foram separadas em 1532 as de Angra, Cabo
Regalias - Vide Usos. Verde, S. Thomé e Goa ; bulla Gregis Dominici, de 25
de agosto de 1536, $ 2.6–-pag. 166 .
Regulares – Vide Religiosos.
Serviços -de El-Rei D. Manuel á religião e á Igre
ja ; reconhece-os e agradece -os Leão X no breve Sum
Reis de Portugal - Além de padroeiros de to- mam nobis, de 7 de junho de 1513— pag . 80.
das as igrejas do ultramar, lêem n’ellas jurisdicção dos Reis de Portugal e dos portuguezes á re
como grão-mestres da ordem de Christo ; bulla Præ- ligião e á Igreja ; reconhece - os e louva-os Julio III no
clara charissimi, de 30 de dezembro de 1550 breve Non dubitamus, de 13 de ferereiro de 1550—
pag . 180 . pag . 176 .
Vide Grão -mestre, Jurisdicção ordinaria, Rosa E S. Pio V na epistola Misericordiarum Patri,
de ouro e Serviços. de 11 de outubro de 1567 — pag. 217 .
 364

Servidão - Vide Escravidão. Tristão da Cunha - Enviado de D. Manuel a

-

Leão X– pag. 94.

Sião – Reconhece o Rei de Sião a nossa conquista
de Malaca, firma amisade comnosco , e manda a Al
fonso de Albuquerque uma espada de ouro- pag. 321. a victoria obtida contra elles, mostra -lhe a sua impor
Siponto- Arcebispo de ...... Vide Nuncios.
Subsidios- para a guerra contra os infieis. Vide
Bens ecclesiasticos, Cruzada, Indulgencias e Terças
ecclesiasticas.
Turcos - Participa S. Pio V a El -Rei D. Sebastião
tancia, e pede-lhe que, mandando aos Reis da Ethio
pia e da Persia communicar a mesma nova, os incite
a cooperarem contra os infieis ; bulla Maximam et
gloriosissimam , de 17 de novembro de 1571- pag.227.
Tzaga -Zaabo - Vide Zaga Zabo.

Syro -chaldeus Sobre os christãos nestorianos U

d'esse rito no Malabar. Vide Bispado de Angamale.
Usos — Resalvados os antigos usos, costumes e
privilegios do reino, ainda quando contrarios á bulla
T da Ceia ; breve de Gregorio XIII, de 25 de abril de
1574 - pag. 241 .

Tanger -Vide Bispado de Tanger. V

Templarios - Vide Ordem do Templo. Vigairaria de Thomar- Extincta, passando a

sua jurisdiccão sobre as conquistas e descobertas desde
o cabo Bojador até á India para o Bispo do Funchal ;
Terças ecclesiasticas - Concede-as Julio II a bulla Pro excellenti, de 12 de junho de 1514 - pag.
D. Manuel para a guerra de Africa, pelo breve Ex- | 100.
poni nobis, de 17 de setembro de 1506 — pag. 78 . Restabelecida por Paulo III e desmembrada
E nomeia collectores d’ellas o Bispo de Ceuta do Funchal, ficando-lhe pertencendo na Europa Santa
e o mestre escola da sé de Lisboa, pelo breve Pium Maria do Olival, cabeça do convento de Thomar,
et laudabile, da mesma data — pag. 77. S. Thiago de Santarem , etc., e na Africa Alcacer; bulla
Concede-as Leão X a D. Manuel para a guerra Gregis Dominici, de 25 de agosto de 1536 — pag.
de Africa pela bulla Providum universalis, de 29 de 165.
abril de 1514- pag. 94. Governada, em vez do antigo vigario, por um
prior, com jurisdicção episcopal, nomeado pelo Rei,
como mestre da ordem , e amovivel ad nutum ; ibi
Territorio - Vide Diocese. dem , $ 5.0 - pag. 167.

Tetuão - Declara Eugenio IV pertencer á ordem Vigario de Thomar -- Vide Ordem de Christo.
de Christo, pela bulla Etsi suscepti, de 9 de janeiro
de 1442- pag. 20.
Visita ad sacra limina - Devia -a fazer o mestre
da ordem de Christo, por si ou por seu representante,
Thabor -Vide breve Ductus est, de 4 de fevereiro todos os tres annos, nos termos da bulla Ad ea, ex
de 1525 — pag. 138. quibus, § 13.•-- pag. 6.
Dispensado d'ella o Patriarcha da Ethiopia e
seus coadjutores pelo breve Cum nos nuper, de 21 de
Thiago de Cabo Verde ( Ilha de S .) -Vide Bis- fevereiro de 1555 - pag. 188.
pado de Cabo Verde.

Thomar - Vide Vigairaria de Thomar. Z

Thomé ( Ilha de S .) - Vide Bispado de S. Thomé. Zaga Zabo - Enviado por David , Rei da Abyssinia,
a D. João III – pag. 295.
Sua profissão de fé - pag. 306.
Titulo— Vide Beneficio e Patrimonio. Vide Diogo Ortiz e Pedro Margalho.
 1

臺
表

1.

11 1
 8
:

The
32101 055419053