Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
TERRAS
PRESTE JOO
DAS NDIAS
PADRE FRANCISCO ALVARES
NOVA EDIO
(Coliforme a Jc
i.S|o, illuflrada dfi divei
LISBOA
IMPRENSA NACIONAL
VERDADEIRA INFORMAO
TERRAS
PRESTE JOO
DAS NDIAS
PADRE FRANCISCO ALVARES
'NOVA EDIO
(Conforme
a de 1^40, illultrada de diverfos tac-limiles)
LISBOA
IMPRENSA NACIONAL
1889
J)T
$u
1
JDerdadera nformaa
t>ae
3k>3m/fegundo vo tccrcueo bo padre randco Shiarejcapell el *ey nofo f enboj^go^anouqmteimptclTo po? mandado 00 oito enboi emeafa oeuute Tftodrgues lumroOefuaalft^a.
me obzgar
como
emefta ob:a
.
t>o
^zete
3oam oas
""tndas ig>ozq alemoo Bifpooe liame* goaiflbme incitar /voa alte5ame mandou que ba impzmifle t>* 3endo que DfTo leuara contentamento que pra mim formuygran
de mercc/C ooupoz afio muitas graas a oeos/ pois comelreco* meo me vieram outros em cuia efperanaoe boafim/ bemauen* turadosfuisefpero. Ccomo fenbozrotenbanamemozea/bem creoqueaireceberacomanimorealbopouco/como fiara bo mui to.^ozquepalTandobumpobiebomembum ofa per onde feurey caminbaua / troure Ibe com ambae bas mos ba pouca oagoa t)5cndo.&ebefenbo? que ba calma bcgrande.lfeo qual alegremen* teba recebeo/namolbandoba pouca calidade oaquelle feruco/ fomente ba vontade com que fe Ibe offereceo.^osoefta maneira ainda que eu offerea a vofa alte5a efte pequeno feruo oo luro oo pzefte^oam receba com animo alegre/ bavtldadeoelle:poz* que nellefe cotem muitas coufas notaues bas quaee tanto fe mo*
firam nas palaurae/ como nas obzas que fozam verdade* ifrozque
bemuypzncpalcoufanopzincpe/t^era memoza enrempzos Oepzouetofas vidas paliadas pra infino Das pzefentes.JE como
eu fenbozfempzeOefquefam feu foy meu Defeio endereado afeu
fer
uioperaceUetra5eralgumfruto:poftoquemefaltembasfo2as nammefaltavontade/combaqualfuiaT^arsbufcar etampasca^ ratulesoeletras/omaaeot outras coufasconuciientes a mpzef* fanvbasquaesnom fawoe menos pzmozicaldade/que bas t>e 3talia/franca/iaiemanba onde mais elaarteflozcce/comovoTa 21 U
alteio. P&
com pequeno contentamen to pot me parecer que vofla alte5a mito kuagofto/comofemoftroupellas mereces que me temfeitas/tef* pro que me faa.Bfli quecom efla confiana /eftapequenaocca* fiam >o ^efteoam tome/ba qual ( como M5em bos poetas nam poziTo feia menos oelouuar.tSofaalteja receba c real z benigno
)
animo cle pequeno feruto/t primcia oe mnba pouca pottbiUdade/bo quallbepoderaapzoueitarrecrear/oos trabalbos que bos grandes % rduos negcios quetem/configo tra=
5em.Erevotfaalte5aal0a0paiauragnele liuroaebar que Ibenam contentem/ lembselbe que bosbo* mes fceca foza fomos fenboies oas pala* uras /* bos puncipes amfe=
nbotesoas obiasioa
fottuna.
me
atre-
com tam
fraco faber
minhas
a volTo
me
esforada
como em verdade outras moores coufas farei, fe obrigar como em efta obra do Prefte Joam das Porq alem do Bifpo de Lamego a ilfo me incitar, volfa alteza me mandou
oufadia ho
fiz,
afli
me
diffo leuaria contentamento que pra mim foy muy grande merc, & dou por iffo muitas graas a deos, pois com elte comeo me vieram outros em cuja efperana de boa fim, bemauenturados fins efpero. E como fenhor ilo tenha na memorea, bem creo que alfi recebera com animo real ho pouco, como dar ho muito. Porque paffando hum pobre homem hum
dia per
onde feu rey caminhaua, trouxelhe com ambas has mos ha pouca
Ho
qual alegremente ha
nam
com que
efte
fe lhe offereceo.
pequeno
delle:
feruio
do
liuro
alegre, ha vtilife
dade
porque
nelle fe
moftram nas palauras, como nas obras que foram verdade. Porque he muy
principal coufa no prncipe, trazer a
E como
falta
meu
que
me
nam me
vontade,
com ha
Paris
officiaes
&
nom fam
de menos primor
&
Frana,
&
&
me parecer que vofla alteza nifto lcua golfo, como fe motrou pellas mercees que me tem feitas, & efpero que me faa. Afli que com efta confiana, efta pequena occafiam do Prefte Joam tomei, ha qual (como dizem lios poetas) nam
por
por
ilfo
feja
menos de
&
benigno animo
elle
pequeno
feruio,
&
primcia de
minha pouca
polibilidade,
v
ho qual
lhe
poder
qtie
rduos negcios
fe
nam contentem,
m
'
&
da fortuna.
f*>
camila mourifca:
depois da grade arauia
DO PRESTE IOAM
& com
elle
*-$
.cc.
rica
.xxx.
de-
cauallo,
&
bem
homens de
elle
pee.
&
& per
com
capito
moor que
bem
lua gte
bem
ferra efta
fe
hum muy
bifa.
chama
Ouuero os
&
aa quinta
feira
frades
do
dito
morteiro:
&
sayo ho capito
moor
a reebellos aa praya
com
com muito
prazer
&
alegria,
&
affi
moftrauam os
ditos frades
tomarem
Dizendo que auia muitos tempos que efperauo por chriftos: porq tinha profecias eferitas em feus liuros, q deziam q aui de vir chriftos a efte porto: & aui dabrir h poo em elle, &. cite poo aberto n averia hi mais mouros: falando outras muitas coufas em femelhantes autos & ajuntamentos cuenites: fendo a todo ifto ho embaixador Matheus prefente: ao qual Matheus os ditos frades fazia muita honrra, beyjandolhe a mo &. o hbro porq afi he feu coftume, & elle affi folgaua muito com elles. Difero eftes frades q guardau oyto dias depois da feita da pscoa, & q n andauo caminho n faziam outro ninhum feruio, & q tanto q ouuiro dizer q chriftos ero no porto coufa a elles tam defejada: pediro leca ao leu mayor, pra virem fazer elte caminho em feruio de deos: &. que tambm era recado ao Barnagais de como ramos vindos, mas que nam partirya de fua cafa, lenam depois de paliados os oyto dias depois da pafeoa. E paliada a pratica e< recebimento deites frades: recolheofe ho capito moor a
feu galeo
com
feus capites:
&
os ditos frades
com
elle.
Foro
cebidos a bordo
com
cruz
&
cleriguos
com
com grande reuerenia, & foro banqueteados de muitas moor mandou dar, paliando com elles muitas pratam defejada de ha
de prazer
&
&
da outra parte.
&
Como ho
o,
de maua,
&
moor mandou dizer milla na mezquita mayor mandou que fe chamafe fanta Maria da conceicomo mandou ver as cousas do morteiro de bifam. Cacapito
&
pitulo
.iij.
cita feira
polia
** &.
menham bem
frades
daram por
honrradamente,
fe
o goucrnador
com
feus capites
da milla
diffe
milfa a honrra das cinquo chaguas por ho capito moor, que aquella mezquita
&
na
chamalfe, fanta
&
dita mezquita.
Na
foram com
vefti-
&
pano vestem elles, &. affi lhe deram pecas de feda pra o mofteiro, & alguns rctauolos k campaynhas pra o mefmo mofteiro. Eites frades todos traziam cruzes nas mos porque affi he o feu costume, & os leiguos cruzes pequenas ao pefcoo, de pao preto. A nolfa gente gente cpraua daquellas cruzes que os leiguos traziam, & as traziam como
& DAS
elles
NDIAS
<&s
eftes frade:
dia/.,
ali
por
fer
coufa noua
S:
entre nos
antre nos:
mandou ho
capito
que lbia
dia/,
arauia que folie ver ho moteiro, v por mais autoridade c< a coufa fer milhor
Cabida pra fe efereuer a elrrey nolfo fenhor:
dito
Fern
ho
li,
hum
per
&
&
&
noffos:
acharmos aqui
chriftaos
com
&
calas de
Ho
dito
letra,
C Como
fe viro ho capito moor & o Barnagais: sc fe ordenou que dom Rodrigo de lima folie com Matheus ao prefle Joam. Capitulo .iiij.
darquiquo: &. mdou recado ao gouernador de como era vindo, & parecendo ao gouernador q lhe veria falar aa praya: mdou ordenar tenda & ccertar panos o melhor que fe podia fazer, & mdou fazer alfentos
pra
aly,
fe afentar,
&
todo
feito
nam
queria vir
&
logo nefte dia foy Antnio de faldanha ao dito lugar darquiquo falar ao
Barnagais,
terra ate
&
troue recado
&
concerto q fe viffem no meio do caminho, &. alli jr c ho gouernador, delles por maar delles per
ho meyo do caminho onde fe auiam de ver, onde ho gouernador mandou armar luas tendas & fazer alfentos. E vindo primeiro ho Barnagais nam quis chegar onde as tendas eram armadas & alfentos feitos. E defembarcdo ho capito moor & labendo como ho Barnagais nam queria chegar aas tendas:
os affentos
&
ficar as tendas:
&
ainda
nam
quis abalar
com
onde os alfentos etauam. Mdou outra vez ho capito moor a elle Antnio de faldanha, & ho embaixador Matheus, & ento concertaram que ambos abalallem .1'. ho capito moor & o Barnagais. E ali o fezeram, & fe viro & falaram em ha campina mui largua affentados no cho fobre alcatifas: & antre outras muitas coufas que falaram, principalmente eram dar ambos muitas graas a deos por feu ajuntamento, dizendo ho Barnagais que eferito tinham em liuros: que chriftaos de longas terras auiam de vir aaquellc porto a fe ajuntar com a gente do prelte Joam, & que fariam hum poo daguoa, & que nam aueria hy mais mouros: & pois deos ilto cpria, que afirmaffem &. juralfem amizades. E loguo tomara ha cruz que pera ilfo hy eftaua & o Barnagais a tomou na mo & dilfe que juraua naquelle final da cruz Sc na em q nolfo fenhor Jefu xpo padecera, em nome do prefte Jo & leu: q fempre fauoreceria & ajudaria a fauorecer
&
ajudar as gtes
e<
porto ou a outros,
fem dar, e< que afli tomaria em embaixadores & gtes: fe as elle capito moor mdar quifelfe pellos reinos & fenhorios do prelte Joam, & outro tto jurou ho capito moor fazer polias coufas do prefte Joam & delle Barnagais, aly &. onde quer q os achaffe: &
que
alli
onde lhe ajuda Sc fauor podesfua guarda Matheus embaixador, & alli a outros
terras
&
&
liores
do rcyno de Portugal.
ricas.
Ho
capito
ca-
veftidos
&
pecas
E o barnagais deu ao
4
pito
$-*>
DO PRESTE IOAM
bem
.cc.
<*-$
moor, h cauallo & ha mula: bos de grade preo. E afli Te efpedir mui ledos & ctetes, o capito moor pra as nos, & o Barnagais pra arquiquo.
Ho
de cauallo
&
homs de
ajuntaua,
caminho pra fe exalar a 1'anta fe catholica, onde trazia pouca efperana tal fe achar: porque todos tinham Matheus por falfo & mentirofo, fomente era fundamento pollo cm terra, & deixalo foo: muitos fe aluoroaro a pedir merc ao gouernador cada hu por fi que os leixaffe jr c o dito Matheus por embaixadores ao prefte Jo. E aqui afirmaro pollo que vi. Matheus fer verdadeiro embaixador. E pofto que muitos ho pediflem deufe a d Rodrigo de lima: c< ento ordenou ho capito moor os que com elle auiam de jr: <S; fomos os feguintes. Primeiramente elle d Rodrigo de lima, Jorge dabreu,
abria
efeolar: eferiuo da embaixada, Jo galuez lingoa & manoel de mares tgedor dorgos. Pro lopez: meftre Jo: Gaspar pereira. Efteu palharte: bos criados do dito d Rodrigo. Joam ferndez, & Lazaro ddrade pintor Afonfo mendez, & eu indino faerdote Frcisco aluarez. Eftes yamos na cpanhia de d Rodriguo, dizdo aqui o capito moor em prefenca de todos. D Rodriguo eu n mando ho padre Francifco aluarez comvofco: mas a uos mando c elle, & coufa nenha faais fem leu cfelho. Y c Matheus trs portuguefes, h delles fe chamaua Magalhes, & outro Aluarenga, & outro
&
Vedo como fe
os nolTos fidalgos
&
Dioguo ferndez.
C Das
mandou ao
prefte
Joam.
Capitulo
.v.
loguo ordenara ho prefente q auiam de mandar ao prefte: & nam tal como elrrey nofo fenhor lho mdaua per Duarte galu: porque ja efte era desbaratado em cochim per Lopo foarez, &. o q lhe agora leuamos
leuamos por efeufa que as peas q lhe traziam fe perfe perdeo junto Dar antre as portas do eftreito. E eftas fo as peas que leuauamos ao prefte Joam. Primeiramente ha cfpada rica, hum rico punhal .iiij. panos darmar, has ricas couraas, & hum capacete &. dous beros, quatro camars & certos pilouros, dous barris de poluora, & hum mappa mundi: & hs rgos. E c ifto fezemos caminho das nos pra arquiquo: onde nos foro entregar ao Barnagais: & dahy nos foram apoufentar acima do dito lugar dous tiros de befta, em ha capina ao pee de h monte, onde nos logo mdaram ha vaca & po & vinho da terra. Efperamos hy porq da terra nos aui de mdar ou dar cncaualgaduras & camellos pra o fato. Efte dia era feita feira & porq nefta terra guarda fabado & domgo labado por lei velha, domingo polia noua, portto efteuemos afli ambos os dous dias. E neftes dias ho embaixador Matheus fez com dom Rodrigo, & com todos nos q n foffemos c ho Barnagais pofto q fole fenhor grande q muito milhor nos iramos ao mofteiro de bifam: & q daly nos feria dado milhor auiamento, que do Barnagais. E fazendolhe efta vontade mdou d Rodriguo dizer ao Barnagais q n auiamos de jr c elle, & que nos hiamos a bifa. E o Barnagais n lhe pelado diffo, fe partio, & nos deixou. E porque nollo auiamento auia de fer feito por
era afaz pobre
feu
&
c<
n mais
&
.x\x. camellos
pra o fato
&
em
deixar Barnagais
fc>
d Do
tulo
DAS NDIAS
&
a
feita,
^
fe
dia
que partimos
armada
ffayo
do porto
&
onde
Capi-
fomos
ter a
&
.vj.
artimos delia campina junto do lugar darquino fegda feira a .xxx. do mes Dabril. Nefte dia tanto q deixamos de ver ho maar, os do maar
&
a nos, fe faio ha
armada do
moor nos
auia
q efperaria ali ate ver noffo recado, &. faber em que terra ramos portados. E dali donde partimos num andaramos mais de mea legoa, & loguo nos apoufentamos em ha ribeira feca q na tinha agoa, fen em algs pocinhos. Teuemos a feita aqui por caufa da grande feca da terra: q auante nam tnhamos aguoa e as calmas era grandiffimas todos leuauamos noffas cabaas & guindes
dito
:
***
com agoa. Neita feca ribeira auia muitas de diuerfas naes, antre as quaes auia macieiras danafegua, & outras amores fem fruito. Eltdo nefta feita cv ribeira chegou a nos hum fidalguo por
de couro,
odres valadios da terra
&
aruores
&
Mazqual que na noffa linguoa quer dezer feruo da cruz, ho qual em homem, & dezia ler cunhado do Barnagais irmo de fua molher. Ante que a nos chegaffe defcaualgou, porque he ali o feu cotume, & o tem afi por cortefia. Ouuindo ho embaixador Matheus de fua vinda dilfe que era ladro, & que vinha pra nos roubar, dizendo q todos tomaffem armas. E elle Matheus tomou fua efpada & pos hum capacete na cabea. E vendo frey Mazfrey
nome
Matheus.
Trazia
E comtudo
efte
pedir licena pra chegar a nos, & ainda lha duuidaua chegou a nos como homem bem criado & eninado S; cortes. fidalguo muito bom caualo adetro & fermofa mula em que vinha,
mandou
&
C Como Matheus
&
&
eta,
&
&
efte fidalgo
ya comnofeo
em
outra muita gte q em ella teue a fua mula <Sc feu cauallo adetro,
&
fe chegou ao embaixador dom Rodriguo & fez hi chegar a linguoa que leuauamos & foram grande pedao falando & praticando. Era em
fus praticas,
falas,
preguntas
&
repotas
homem bem
auifado
&
cortes,
&
embaixador Matheus n o podia ver, dizendo que era ladro. E indo nos por muy boa eftrada largua & cham por onde caminhaua toda a gte que na folgua comnofeo folgara & outra muita q de trs caminhaua Matheus que hia dite deixa efta eftrada, & meteffe por hs matos & ferras f caminho nenh, c< por hi
& a nos outros todos c elles dizendo, que elle fabia milhor a que outrem ningu, & q a elle auiamos de feguir. Qudo ifto vio frei Mazqual dife, que ramos fora de todo ho caminho, & que n fabia por que aquelle home fazia aquillo. Todos comeamos a braadar c elle, porque nos leuaua pellos montes a perder & romper o q leuauamos, deixado os caminhos reaes, & caminhauamos por onde anda os lobos. Vendo elle Matheus noffos braados, & como todos ramos contra elle fez volta & rodeamos per has mtanhas fobre a eftrada mais de duas legoas ate chegar a ella, & antes q a ella chegalfemos, deu h vagado a Matheus em que o teuemos finado mais de ha ora, < tornado em fi o pofemos fobre a mula, & dous homes hum de h cabo, & outro doutro a ter mao nelle & affi nos fomos todos acpanhandoo & olhanfez
jr
os camellos,
terra
$-%>
ellc,
DO PRESTE IOAM
<*-
Mazqual comnofco ate chegarmos aa eftrada, que mui longe ella cheguando, achamos ha mui grande cfila de camellos nos ficaua, & muita gente q vinha pra arquiquo porq n caminha fen cfilas c medo dos ladres. Eites foro efptados do caminho q trazamos. Dormimos todos e
do por
h mote onde auia agoa
afi
&
&
frei
Mazqual,
dormimos todos tdo toda a noyte nos & os das cfilas grade vigia. Daqui nos partimos ao outro dia polia menh caminhado epre por ribeiras fecas, & da pte &. da outra ferranias mui altas & de grades aruoredos de diuerias na-
& fe fruito as demais, porq antre cilas ha algas muy grades aruores q d h fruito q chama tamarindos como cachos duuas q antre os mouros fo muy prezados porq faze delles vinagre & vdennos em feiras como pafas duuas. As ribeiras fecas &. caminho por onde yamos mostra muy altas cifcadas q fe fazem c trouoadas, & no empedem muito ho caminhar, fegundo nos difero, & nos depois em outros femelhtes vimos, que tudo he defuiar & aguardar duas oras a enchente da trouoada, & logo tornam a caminhar, &. per mui grades que eftas ribeiras v c citas agoas de trouoadas tto que fa dtre as ferras, & chegam aas terras capinas logo efpraiam, & fe fumem & no chega ao maar n podemos faber que rio nenh de Ethiopia entre no mar roxo que todos afi fenece como fo na terra cha & capina, neftas mtanhas & ferranias ha muitas alimrias de
es,
diuerias naes
.1".
liis: aliftes:
&
fe
poff no
mudo,
que as hi ouueffe, & fo vlTos &. coelhos, Aues de todalas naes que no fe poliam dizer, ali de nos conhecidas como no checidas das grandes & pequenas, & outras duas aues no vi n ouui dizer auelas hi, eftas fo peguas & cuquos, & as demais das eruas deitas mtanhas & ribeiras he mangerico, &: de bo cheiro.
mundo
([
Como
tirou
da eftrada
&
nos fez
jr
ao
mofteiro de bifam.
.viij.
anto que foy hora de nos apofentarmos determinou Mattheus todavia de nos leuar fora do caminho real, &. de nos leuar ao mofteiro de bi-
matos Idiabrados, & ouuemos cfelho c frey Mazcamho do mofteiro era tal q o fato aas cortas domes no podia jr & o caminho q deixauamos era camho real por onde andau as cfilas de xpaos & mouros & ningu lhe fazia mal, &. que menos o faria a nos que yamos em feruio de deos, &. do prefte Joam ctudo feguimos a uontade & apetito de Mattheus: & na meijoada onde dormimos ouue grades altercaes fobre ho dito caminhar, fe volueriamos atras ao camho real q deixauamos. Vendo irto Mattheus rogou a min q rogafe ao embaixador d Rodrigo, &: ali a todos q lhes aprouuefe jrem polo morteiro de bifam porque lhe releuaua mujto, & que nam citaria hy mais de fis ou fete dias, ele ficou ahi pra fempre porque ahi morreo. E pafados eftes .vij. ou .viij. dias em q negociaria o que lhe pertencia, nos jriamos emboora nofo caminho, v a meu roguo determinaro todos de lhe fazer a uontade pois q tanto lhe releuaua dizendo que eftariamos em ha alde ao pee do mofteiro. Partimos defta meijoada per muito mais fragolas terias & ribeiras q as do dia dantes: & maiores aruoredos, nos a pee cv as mulas dite vazias no podamos caminhai Os camelos bradau parecya
fam p
ferras
&
f*>
que os
DAS NDIAS
<!+i
tomaua ho pecado v a todos parecia q nos metera aly Mattheus para nos matar e tornauamfe todos a min porque eu ho fe/.era, onde n auia enam chamar por deos que os pecados andariam naqles boques ao meo dia as alimrias brauas eram tem coto es tinham pouco temor da gente. Ctudo fomos auante & comeamos achai gate da terra que guardauam milharadas de milho zaburro, & de longe vem femear a etas terras e ferras enrrocadas q fazem neftas
-
mthas,
is
ali
anda por
hi
.1".
vacas, is cabras,
is efta is
gente que hi achamos era gente quafi nua que lhes parecia quanto tinham
muito negros, Sc era xpaos, & as molheres alga mais cubertura trazia mas era mui pouca, hdo mais auante em outro bofque q no podamos palar apeados & camelos defearregados vieram a nos .vj. ou .vij. frades do mofteiro de bifam: antre os quaes vinham quatro ou .v. mui velhos & hum mais que todos, & a que todos faziam grande reuerenia beijandolhe a mo, & nos outro tanto fezemos porque Mattheus nos dezia que era bifpo, & depois foubemos como n era bifpo mas era feu titolo Dauid que quer dizer guardi, & inda no morteiro a outro fobre elle a que chamam, abba, q quer dezer padre, is' elte padre he como prouincial, & nas ydades is: em fere magros is fecos como pao parecem homs
:
de fus lauouras
Anda nos ditos bofqs recolhdo feus milhos como direitos q lhe paguam os q neftas ferras & bofques
afi
fe-
meam,
&
dalgodo,
&
anda
defcalos.
Daqui nos fomos mais avte tto q os camelos tomar foleguo, ck em efpao de quarto de legoa chegamos ao pee de ha aruore com todo noffo fato, & o dito Mattheus com o feu, & o dito frei Mazqual comnofeo & ali os ditos
frades principalemte os velhos era hi comnofeo: is aquele mais velho a que Mat-
theus
chamaua bifpo nos deu hi ha vaca, a qual loguo matamos pra a ea, Sc fomos aqui em duuida por onde poderamos fair porque n vimos remdio dormimos ahi todos de uolta, baixadores, frades, & frei Mazqual pra fair.
C Como
pitulo
&: fe
apartou de nos
frei
nos fomos a
.ix.
hum
mayo difemos
miffa ao pee de
ha
aruore, a onrra da vera cruz: que nos quifefe b encaminhar rogando aos nofos Portuguefes que com deuao fezefem cita petio a noffo
ali como a fancta Elena abrira caminho para a achar ali caminho de nofa faluao que t arrado ho viamos, acabada a miffa jtamos, is o embaixador Matheus mandou carregar feu fato as coitas de negros & leualo a h peqno molteiro q dde eltauamos feria mea legoa & chama ho orago delle f Miguel: is: o fitio do mofteiro chamafle Dife. C ho qual fato fomos Joam efeolar eferiuo da embaixada is: eu a pee, por n fer terra ne caminho pra mulas: yamos ver que terra la ya, & fe faramos nollo caminho ao dito molteiro, ou fe nos tornaramos atras. Aqui fe partio de nos frey Mazqual. No caminho q fezemos ho eferiuo is eu chegamos cafi mortos ao dito mofteiro affi do fragolb caminho ik fobida mui grande, como da calma q fazia. Depois de colher flego & auermos vifta do dito molteiro, is: como auia nelle calas pra alojar nolfa fazenda & a nos com ella: fe tornou ho eferiuo pra a companhia & eu fiquey no morteiro. No dia feguinte quatro dias de Maio veyo toda a nolfa gente c a fazenda que trazamos que ao pee do dito mote nos ficava toda
fenhor que
abrife a nos
$>
DO PRESTE IOAM
E
em
na noyte que
la
<*-
ficaram
&
dormiram os
noffos, n
&
&
& delrrey faluamento de nollas vidas &. honrras, hum lhe refponder que na companhia vinha homens que nam aui de fazer o que lhe bem panifto vieram aas lanadas, deos feja louuado nenh fe ferio. Tanto reefe
de deos,
&
&
&
filos
o que era feruio de deos & delrrey era que no deuiamos fazer coufa nnha f maduro cfelho. Apoufentamonos no dito morteiro de fam Miguel paredonos q day a .vij. ou .viij. dias como Matheus difera partiramos, & nos dera ha mui boa cala. Estado nos afli v Matheus a dizer q tinha efcrito aa corte do prefte Jo, & aa rainha Elena & ao patriarca, & q o recado n poderia vijr a menos de .xl. dias: & f efte recado nos n podamos partir porq de la nos aui de vijr mulas pra nos
como
capito,
&
&
n aftou ainda nilfo, mas veyo dizendo que comeau os & que n podamos caminhar nefte tempo: que compraffemos mtimto pra ho inuerno. Doutro cabo nos dizia que efperaffemos pollo bifpo de bifam que vinha da corte, & que efte nos daria auiamto. Efte
pra ho fato.
inuernos que duraria trs mefes,
he, mas he ho abba, ou prouincial de bifam. No na vinda defte prouincial concertauam os frades defte mofteiro com Matheus, & no mentiam porq trs mefes n caminha ningum nefta terra .f. Meo Junho, Julho Agoto, & Meo Setembro & he inuerno geeral, & tbem a vinda do que elle chamaua" bifpo n tardou muito. E a poucos dias depois de noffa chegada nos adoeeo a gente, afli os portuguefes como noffos efcrauos que
&
que
elle
chama bifpo n ho
inuerno
&
poucos ou ninh
ficou
que n
foffe tentado,
&
os demais
em
palio de
morte
&
&
purgados,
&
com
noffo fenhor q elle por li fe purgou ouue faude, & dahi auante andou fobre os outros c todas luas foras, tre os quaes adoeeo Matheus embaixador, & fobre elle fe fezero muitos remdios, & paredolhe que ja eftaua bo, como enleuado & feito aa lua vontade mandou abalar feu fato & leualo a ha pouoa de bifam que fe chama Jangargara, a qual efta no meyo caminho antre efte mofteiro & o de bifam, a qual pouoa eft frades do dito mofteiro q alberga hi luas vacas & ahi ha muy boas cafas & muitas. Ay mandou leuar fua fazenda & elle com ella, & aos dous dias de fua chegada mandou chamar ho meftre que tornara a recair: ho qual deixou todos os doentes & foy, v nam tardamos muito aps elle ho embaixador dom Rodrigo & eu, que o n foffemos vilitar, & achamolo muito trabalhado. E tornouffe dom Rodrigo: & eu fiquey c elle trs dias, & ho cfelfey & o comguey & acabados os trs dias fe finou aos .xxiij. de Mavo de .M.d.xx. &. fez feu teftamento na linguoa portuguefa per meftre Francifco gonaluez feu padre fpiritual c< alli na lingoa abexi: por h frade do dito mofteiro. Tanto q foy finado fora loguo hi: o embaixador Jorge dabreu <Sc Joam efeolar eferiuo & grande parte dos frades de bifam, & o leuamos a enterrar mui honrradamente ao dito mofteiro & lhe fezemos o oficio ao Qoffo coftume & os frades ao feu. Nefta prpria noyte que fe finou Matheus: fe finou pereira criado de d Rodrigo baixador. E feito o enterramto de Matheus: ho baixador dom Rodrigo (Sc Jorge dabreu e'c Joam efeolar eferiuo e< certos frades do mofteiro, viera de uolta aa dita pouoa onde fe finara Matheus, em que fua fazda licaua. E querdo
k
&
$-*>
fazer inutairo pra
DAS ndias
<+i
que folie a bom recado a quem a elle mandaua por Francifco matheus feu criado, que lhe elrrey de Portugal noilb fenhor dera, k o forrara porque dantes era mouro efcrauo, e eftaua a fazda em feu poder, porte o dito Frcifco matheus em n querer que ie fezeffe enuentairo, & os frades por lua parte: efperando auer quinho da fazenda. Vendo illo dom Rodrigo os deixou com fua teima <Sc veyofe embora, & o dito Francifco matheus & os frades, leuaram a fazda fobredita ao morteiro de bifam, & day lha madar aa corte do prefte pra fe dar aa rainha Elena a quem elle Matheus a mandaua dar.
C Como dom
a partida.
affi fem remdio nenh auendo h mes que efperauamos, nenh recado vinha, n fabdo que fazer, & Matheus fer finado determinamos mdar ao Barnagais: que nos mdaffe dar algum auiamento de partida: porq n elleueffemos aly perdendonos. Sabdo illo os frades ftirno muito: e< apertara com dom Rodrigo que n mdaffe & que efperaffe polia vinda do prouincial: que feria day a dez dias no dito morteiro, & n vindo que elles queriam dar auiamto aa nofa partida. E porq elles fo gente defcfiada: porto que o dito embaixador lho prometeffe nam quifero em ello confiar, & dera a nos todos juramento em h crucifixo que efperaffemos os ditos dez dias, & elles affi juraro de comprir o que prometia. E porque de ha nem doutra parte na ficaffemos em vo: ou auendo ambas effeito efcolham a milhor: ordenou dom Rodrigo mdar ao Barnagais, Joam gonaluez linguoa & feitor & manoel de mares, & outros dous portuguefes pedindolhe que lhe lembrale ho juramento que jurara &. prometera ao capito moor delrrey de Portugal: que era fauoreer & auer. em fua guarda, as coufas delrrey .c<c. & que nos quifeffe dar auiamento a no ffo caminhar. E os dez dias acabados ho feitor mandou h dos portuguefes que com elle foro com boom recado, ik com elle h homem do dito Barnagais. dizendo que vinha pra nos dar bois pra o fato, & mulas pra noffas pefoas. Da parte dos frades n vinha nada.
ftando nos
&
C Da
maneira
&
litio
dos morteiros
&. feus
.xj.
coftumes, primeiramen-
te erte
de iam Miguel.
Capitulo
maneira que tem neltes morteiros, & em feus alfentos &. coftumes: todos fo afentados nas maiores &. mais altas fraguas, ou mais fundas que acham. Elte de fam Miguel, elta allentado em ha mui braua rocha ao pee doutra muy alta, onde nam podem fobir. A penedia de que fo eltas rochas tem a gr dos muros do porto de Portugal, & fo penedos mui grandes. A terra fora delias rochas: toda he cuberta de mui grandes aruoredos, & os demais zambugeiros, &. grandes eruas antre elles, em q a muito
mangerico.
e todas fo
fem
As amores que nam Iam azbugeiros nam fo de nos fruito. Nos vales cerrados q tem elle morteiro ha hy
affi
conhecidas:
larangeiras,
de Portugal como da
ndia, cv pcfegueiros, coimes, coentros, maftruos, alofna, murta, c< outras cruas
de cheiros mediinaes,
tores: &. a terra cria
&
jfto,
tudo mal aproueitado porque nam fo homens bleicomo coufa braua e< criara tudo quanto lhe prantar
feita
&
femearem.
cafa
como
as noffas,
to
.
}4>
DO PRESTE IOAM
crafta cuberto per
e
<*-$
t derredor ercuito
teiro
:
como
tem
cobertura da ygreja
cima aa maneira do corpo do moscomo eftam as noffas: ha principal, & duas traueffas. eu ercuito: he de palha braua que dura vida domes:
muy bem feitas, &. feus arcos muy bem arcomo aboboda: tem ouffya & cruzeiro, & no cruzeiro eftam cabo. E outras cortinas eit diante das portas traueffas tam-
bm
affi
lao cortinas de feda. A ferutia deftas cortinas he de parede a parede: .f. iao abertas pello meyo: comtudo chegua ha aa outra: fe feru per jto das paredes. E nas ditas trs feruintias tem cpainhas pe-
&
&
quenas penduradas nas mefmas cortinas: & n pode homem entrar per nenha das partes: que eftas campainhas nam tanga. Nam ha hy mais de hum altar que efta na capella: eite t charola fobre quatro efteyos, & o altar chegua a eftes .iiij. efteos. Efta charola he per cima cuberta como abobada, & t pedra dar a que elles chama tabuto, & fobre efta pedra dar t fua bacia darame muito grande,
rola,
& de baixa borda: & efta bacia tbem chega aos efteyos da chaque eftam cpafados em quadra: & dentro na bacia grande, tem outra detrs & das bandas dec cortinas ate o pequena: & defta charola abaixo cho que cobre ho altar: fen de diante q efta aberto. Todo ho altar, fe anda derredor. Os finos Iam de pedra, &. defta maneira. Pedras compridas & delgadas penduradas, atrauel fadas per cordas, & damlhe com hs paos feitios & faz foom como linos quebrados ouuidos de longe. Tambm nas feitas tiram as bacias do altar: e< damlhe com huas varas, & ajudam a fazer loo. Tambm tem outros linos de ferro & n redondos fenam duas bandas: tem badallo que da em ha
cham per baixo
.1".
banda & na outra: & faz loo como qu encaua emxada. mal feitas q trazem nas mos quando fazem prociflo,
nas
feitas.
& todos juntos tangem de pedras & de ferro feru. Em todas jgreyas &. mofteiros tangem aas matinas duas oras ante manh: reza de cor & fem lume, fomte nas alampadas ou candieiros, que alampadas nam tem: queimam mteiga nelfes candieiros, porque nam tem azeite. Rezam ou cantam muito
Nos outros
dias
os
linos
alto
fem
arte de canto,
rezar he falmos,
a feita
lio.
affi
&
a profa:
&
n rezam a verfos: fen todos fegu ha coufa. Seu feitas aalem dos falmos, dizem profas, fegundo fempre eftam na ygreja em pee, nas matinas diz ha foo
elta lio
&
Elta diz
hum
Acabada
com quatro ou cinquo cruzes cm feus paos, & a cruz nam mais erguida que leuada como bordo na mo efquerda: porque na mo dereita leu turibulo: porq qutos leuarem cruz: leuam turibulo: &. ttos lao fempre os turibulos como cruzes. Leu algas capas de feda & nam b feitas, porque nam lao mais que a largueza da pea de damafco ou qualquer outra feda dal to a baixo. Diante do peito ha traueffa & pra as jlhargas de cada parte, de qualquer outro pano & de qualquer cor ainda que nam digua com a principal, &. da principal fica por detrs bem hum couado arojdo pello cho. Elta procillao fazem pello ercuito que he como crafta, <Sc ilto acabado nos ditos fabados, dominguos &; feitas, ho que a de dezer a miffa com outros dous entra na capella: &. tiram ha jmagem de nolfa fenhora q tem em retauolos antiguos em todas ygrejas <Sc molteiros, e< aquelle q a de dezer a miffa pcfe no cruzeiro com ho rolto pra a porta
principal
e<
os peitos,
&
&
os outros todos
$*>
DAS NDIAS
como em
<*i
como quem anda
per
&
<Sc
faltando
chacota,
mos
tangem as campainhas pequenas & pandeiros naquelle mefmo ioo. E cada vez que pasfam per diante da imagem fazem reuercia grande aa imagem. Certamte parece bem & faz deuao, por fer coufa feita em louuor do fenhor deos. Affi andam nefta fefta cruzes & turibulos, como na procifo. Acabado ifto que dura grade pea: apoufentam a imagem & vanfe a ha calinha que cita pra parte do norte & do euangelho fegundo noffa miffa: & fora do ercuito cuberto onde fazem ho bollo que elles chamam corbom: & nos hoftia, & leuam cruz, turibulo & campainha: & trazem de la aquelle bolo de farinha de triguo & afmo, feito daquella ora, muito aluo &. gtil, de tamanho (Sc reddeza de ha patena em cite mofteiro que ha pouca gte. Em outros mofteiros &. ygrejas que ha muita gte: fazem grande bollo & muitos fegundo a gente porque todos comungam quantos vo aa ygreja: &. fegundo a largueza do bollo, afli lhe fazem a grollra .f. de meyo dedo ate ha pollegada ho mais grade & trazem ete bollo na bacia pequena que he ha das do altar com hum pano cuberto com a cruz <Sc turibulo, tangendo com a campainha. Detrs da ygreja .f. detrs da ouffia naquelle ercuito que he como claultra nam ha deitar peffoa nenha, feno for dordens facras, Sc todos os outros am de eftar ante a porta principal em outro grande ercuito que tem todalas ygrejas: q cerca elte que he como claultra, bem pode eltar nelte quem quifer. E trazdo alli ho bollo quantos efta na ygreja & ercuito delia: como ouu a campainha abaixa as cabeas ate que a campainha cala, que he quando pem o bollo no altar com a bacia pequena em que o trazem &. po ev cobrem ho bollo com hum pano preto a efta bacia dentro na outra grande
diante da imagem, ao oo daquelle catar ou profa que cantam,
afi
:
:
&
modo
de corporaes.
alli
em
todalas ygrejas
hrradas
6<
&
em
algs douro:
& em
ygrejas
pobres a que
chamam
ygrejas de balgues
.1'.
os valos lao
mui larguos
vinho de palias
em
feitos & nam tem patena. Deitam no calez is. mal grande caridade: porque quantos comungam do facramto
do corpo: tambm toma langue. Elte q a miffa a de dezer: a comea em Alleluya c voz alta: mais bradada que cantada. Refpondem todos & leguem ho canto, ck o da miffa fe cala, & legue fus benes as quaes fazem c fua cruz pequena que tem na mo. E alli cantam os que eftam de fora como os que elta na ygreja & ercuito ate hum certo palio. E aqui hum dos q eftam ao altar toma hum liuro & vav dezer a epiltola aa porta principal da ygreja. E depois de acabada: o que a diffe loguo de la vem comeando hum canto como refponfo ou trato: <Sc os que eftam ao altar & ygreja ho leguem. E ifto acabado ho que diz a miffa toma hum liuro do altar, &. dao ao que a de dezer o eugelho: o qual abaixa a cabea Sc pede a bemeo. E depois de recebida fe vay onde fe diffe a epiftola, & c elle dous: hum com cruz <Sc turibulo: & outro c campainha. E dizem ho euangelho, (Sc alli a epiltola, corrido (Sc alto quanto a lingoa pode dizer 6v a vos aleuantar. E tornando pra ho altar: no caminho comea outro canto. & os que com elle vo ho fegu. E cheguando ao altar dam o limo a beyjar ao que a miffa diz, & apouffentam ho liuro em o leu lugar: porque no altar nenha coufa diz por liuro. E loguo o que diz a miffa toma ho turibulo ou lho dam em fua mo, & emenffa ho altar per cima Sc ento da muitas voltas daredor emenffando. E acabadas eftas voltas denfenffar: torna ao altar & faz
:
muitas benes
com
a cruz:
&
nifto
efta
'2
f*>
DO PRESTE IOAM
&
<*-
pra o facramento: & tomao nas mos ambas, & foltao da dereita & fica fobre a ezquerda: & c o dedo poleguar da dereita: faz no bollo cinquo finaes como pocinhas .1". lula na cabea outra no meyo, outra no pee do bollo, outra na parte
ezquerda
&
outra na dereita,
ento confagra
em
nolfas palauras,
&
as
fa-
em
fua linguoa:
&
tornao a cobrir,
&
toma ho
cramto do po nas mos & parteo pollo meyo: & da parte que fiqua pra mo ezquerda de cima delia toma ha muito pequena cantidade, & as outras po ha fobre a outra. Eta pequena parte toma elte faerdote pra fi, & affi toma parte do facramto do langue. E depois toma a bacia c ho facramento cuberto, & dao ao q diffe o eugelho, & afli toma ho calez c ho facramto
a
&
do
dao ao q
altar eftam
direita
a epiftola. E loguo da comunho aos facerdotes que acerca tomando ho facramento da bacia q o diacano tem a fua mo em muito pequena cantidade. E tanto que lho da o fubdiacono toma
dille
:
do langue com ha colher douro ou de prata ou de cobre fegundo he a ygreja, & da aquelle que tomou ho facramento do corpo muy pouca cantidade. E affi cila de parte outro faerdote com hum guinde daguoa benta, & aquelle que a comunho tomou: pe a palma da mo &. deitlhe daquella aguoa, & com ella laua a boca, & a leua pra dentro. E feito ifto vo todos ao altar c efte facramto diante da primeira cortina. E per efte modo do a comunh aos que hi eft, & dahy aos da outra cortina, & dahy aa gente fecular que efta aa porta principal afli homs como molheres, fe he ygreja onde as molheres venham. Ao dar da comunho &: affi a todollos offiios da ygreja todos eftam em pee.
E qudo vem tomar a comunho todos vem com as mos aladas ante os hombros as palmas por dite. E tanto que cada hu toma ho facramto do fangue toma a dita aguoa como dito he, & affi geralmente qutos am de comgar. Antes da miffa lauam as mos com agoa que efta em todalas ygrejas & morteiros. O clrigo que a miffa dilfe & os que c elle ao altar efteuer: acabada a comunho fe tornam ao altar: & lauam aquella bacia em que foy ho facramento com
a agoa que ficou
a miffa diffe a
no guinde q dizem fer benta. Efta agoa deita no calez, & o que toma toda. Ifto feito hu deites miniftros do altar toma a cruz & campainha, & comeando hum pequeno canto vaife aa porta principal onde fe diffe a epiftola & euangelho & fe acabou de dar comunh: & qutos eftam na ygreja & fora abaixam as cabeas, & vamfe embora: dizdo que efta he a beno. S ifto nenh fe vay. Nos fabados, domingos & feitas em todas as ygrejas c< morteiros fe da pam bento. A maneira que fe tem nefte pequeno mofteiro que
nam
ter
grades
&
mais de .x\. ate .xxv. frades: fe te em todolos mofteiros & ygrejas pequenas. Ho oficio da miffa tirando procilfes, he pequeno: que a
fe
miffa da
fomana alinha
acaba.
fe fez
o bollo do facramento, & de ha prociffo do aparato com que fe diz a miffa: & do entrar
.xij.
Capitulo
cala
em q
o faz
em
todalas igrejas
&
mofteiros, efta
&
circuito
parte do
todalas
&
&
&
*%>
DAS NDIAS
<*-$
'3
fena ho pra ifto neceffario .1. pillam pra pilar triguo, engenho pra fazer farinha muito Upa, & como fe requere peia tal auto, porque nam fazem efte facramento de farinha nem de triguo em que molheres ponham mo. Tem panellas pra fazer o polme, o qual faz mais grofo q ho noffo. T ha fornalha como dellillar aguas. & fobre ella ha folha de ferro: &. c algas igrejas, de cobre, & outras pobres, de barro. Ella folha he redonda ik de b tamanho, & metem ho foguo debaixo, & como ella qute alimpna com hum pano encerado, & deitamlhe b golpe de polme, Sc elendemno com ha colher de pao em tamanha quantidade como quer fazer ho bolo, & arredondno muy bem. E como he coalhado tiramno & poeno de cabo: <!k fazem outro pella mefma maneira. E efte fegundo eftando coalhado, tomam ho primeiro & deitanno fobre elle .f. do primeiro ho que eltaua pra cima, deitam pra baixo fobre ho outro frefeo com frefeo, & affy fica ho bolo todo hum, & nam fazem lenam redondalo, & viramno de ha k doutra parte, & andam com elle darredor polia folha que fe coza de ha banda & da outra, & da redondeza, & per efte modo fazem hum & quantos querem. E neta mefma cala eftam as palias de que fe faz o vinho, & engenho defprimir: Sc neta mefma cafa fe faz ho po bento que dam aos fabados, domin:
guos, k
feftas.
E quando iam
feitas
grandes affy
com
elle
como natal, pafeoa, nolfa fenhocom palio, campainha. & cruz dena igreja, dam volta darredor delia pello
que he como crafta: quando na he feita loguo entra & fem palio. Em hum fabado antes da afeenam, fezeram eites frades ha prociilam, k por fer em terra noua pareceonos muito bem, & fezeramna neita maneira. Tomaram cruzes & ha pedra dar cuberta com hum pano de feda <!k leuauaa hum frade a cabea que tb hia cuberto dos ditos panos: &. leuauam liuros & campainhas & turibulos & agua benta: & foramfe todos a has milharactas cantando: & la fezeram fus deuaes Sc cramors a modo de ladainhas: & com efta prociilam tornaram ao moteiro. E pregtamos porque fezer aquilo: differam que os bichos lhe comiam ho milho, & que lhe foram deitar agua benta k rogai a deos que lhos tiraffe. Ho que diz a mifla neta terra, nam tem outra deferena do dicono & fubdiacono nas veftimtas, fen ha eltola comprida fendida pello meyo quanto cabe a cabea: (Sc detrs Sc de diante chegua ao ch. Os frades dizem a miffa com os capellos na cabea: & os cleriguos na trazem capellos & andam trufquiados & affy diz a miffa. E afi frades como cleriguos, todos dizem mi lfa defcalos: ck nam entra nenhum calado na igreja, & aleguam pra ifto o que deos diffe a moifes: defcala teus pees que a terra em que eltas fancta he.
-
C Como em
todas igrejas
&
fe-
n diz mais de ha milfa cada dia. E do i tio do moteiro de bifam onde enterramos matheus, Sc do iejum de corefma. Capitulo
.xiij.
[fpRffifn
circuito que he como crafta: <!k neta m; s de ha milfa em cada igreja ou moteiro. Vinha 3. os frades aa nolfa milfa com grande deuaam fegdo per elles parecia: tk fopriam com turibulo &. encfo, porque nos ho nam leuauamos, ik elles nam tem por bem dizerfe mifla fem encenfo, Sc deziam que tudo lhes parecia bem.
'li^tv
nam
diz
'4
f*>
hum
trs,
DO PRESTE IOAM
E
<*-
fomente
foo
nam
diziam milTa
eftranhauam entrarmos calados na igreja Sc muito mais cuTpir nella. Dea maneira deziamos cada dia mila ate dominguo da trindade. E querendo nos na fegunda feria feguinte dizer milfa, nam nola deixaram dizer, pollo qual ficamos muy efcandalizados & agrauados parecendonos que alga maa fofpeita tinha de nos n fabendo ho por que ho fazia. Depois foubemos como elles guardau algas coufas da ley velha itamte c a noua: affi como he ho iejum da corefma: a qual comeam a fe:
menos de
gunda feira depois do domingo da fefageffima q iam dez dias antes do comeo da noia corefma: & affi faz cinquota dias de corefma. E dizem que tomam eftes dias dantem pollos fabados que nam tem de iejum. Quando iejam come aa noite, & porque todos iejuam, dizem as milfas aa noite porque todos am de comungar. E afly como tem cinquoenta dias na corefma de iejum, afly tomam outros tantos depois de pafcoa que no tem iejum: (Sc quando n ha hy iejum dizem a mifa polia menham. Efte fegredo nam fab amos nem tnhamos quem nolo declarafe. Tto que ha liberdade de nam iejar le lhes acabou & fua milfa fe n auia de dizer lenam a noite: nam confentiram que nos ha diffefemos, affi q ramos agrauados f caufa. Acabado efte tempo paffada a trdade, todos clrigos & frades Iam obriguados a iejar todolos dias: faluo os fabados & dominguos. Tem efte iejum ate dia de natal: & porque todos iej dizem a miffa a noite. Alegam pra ifto a cea de chrifto, quando confagrou feu
verdadeiro corpo fer iej & quafy noite. Ho geral .f. a gte fecular homs & molheres Iam obrigados a iejar des a trindade te ho auto quartas & feitas de
cada fomana:
chama
rifica
feita
& de dia de natal te a purificaam de nolfa fenhora a que elles de fymam, n tem nenh iej. Os trs dias primeiros depois da pufendo fabado ou domguo, fam de grande iejum clrigos frades
nam
&
n comerem mais de ha vez: (Sc chamafe a penitencia de niniue. Eftes trs dias acabados te a entrada da corefma: torna a iejar como da trdade auante. Auto & corefma toda, pra cleriguos, frades,
leigos: &. afirma neftes trs dias
leiguos,
iejum.
homs & molheres, pequenos & grandes, fos Afy que de pafcoa te a trindade: & de natal
&
te
doentes: todos
fam de
a puriticaam fe diz a
miffa pola menham: porque nam a hy iejum: & todos os outros tempos aa tarde porque fam de iejum. Honde enterramos matheus, e grande & honrrado morteiro que fe chamaua bifam, & feu orago Jefus. Do molteiro onde efteuemos a efte he ha legoa de muy fragofa terra: efta em hum piquo mui alto: & pra toda parte dele olhando, parece as profundezas do inferno. He a cala do mofteiro muito grande em corpo, & maior em rda. E efta efte mofteiro muy bem concertado: a feiam da cafa tem trs naues grandes & muito gentis com feus arcos (Sc abobadas, & parece fer de madeira: & porque tudo he pintado non fe determina fe he pedra fe madeira. E tem duas andainas de craftas daredor do corpo da igreja, ambas cubertas (Sc muito pintadas de figuras dapoftolos, patriarcas, p>phetas, & muitas coufas da ley velha, (Sc muitos anjos & fam Jorge a cauallo que elta em todalas igrejas. E afly tem efte mofteiro hum pano grade como pano
darmar,
em que
imagem de
noffa fenhora.
(Sc
os apoftolos
&
&
q ho n fez home da terra. T Sc n elt nos altares porque n he feu coftume. Temnos ha fcriltia uoltos c muitos liuros, tiranos nas feitas. Ha nelte mofteiro muv grade cozinha Sc amas-
cada h efcrito feu nome latino como muitos retabolos peqnos (Sc tiguos n b feitos:
,pfetas,
f^ DAS NDIAS
laria:
<*-
l5
tamb muy grade caia de refeitrio em que come. Os demais come trs em ha grande gamella, nam he fda mas cha como bandeja, & feu comer he b trifte. Ho po he de milho zaburro & ceuada, & outras fementes que chama taffo, temente pequena e< negra. E faz efte po redondo no tamanho & redondeza de zamboa, c< dam trs deites a cada h: & aos nouios tre dous
&
trs
trs
pes he defptar
lai
como
fe
veras fem
e<
fem
azeite:
e<
podem manter. Tamb lhe dam has poucas de deite comer manda a muitos velhos iubilados
de as ver quando enterramos matheus:
elle
que no v ao
depois has
vi
folgar c os frades,
&
principal-
mente nas
fazendas
feitas
quando hy eltauamos
perto.
&
de fus
&
rdas
&
meu
parecer eftauam
& os demais velhos em muyta ydade & fecos como pao: mancebos muy poucos. Efte mofteiro he todo cercado de muro: &. cita cerca ie cerra com duas portas que fempre etam fechadas.
fempre cem frades,
C Como
numero dos
ho mofteiro de bifam he cabea de .vj. mofteiros <Sc do frades: & ornamentos: & do cartar q fazem a feliCapitulo
.xiiij.
lte
.vj.
eltas
ferranias: &: o de mais lge elta efpao de trs legoas delle e<
lhe f fogeitos, regidos
elta
& gouernados per elle, & em cada hum guardiam polto polo abbade ou proucial deite molteiro, que tambm he dauid debaixo do abba. Eu fempre ouui dizer que auia nefte mofteiro trs mil frades, & porque eu muito ho duuidaua, vim
Mjga todos ** delles
\
hum Dauid
.f.
hy
ter
ha
feita
fe
fe
aiuntariam.
os demais muy velhos. que cerca os dous que fo como craftas & cubertos. E efte defeuberto eftaua emt todo cuberto de brocados & brocadilhos & veludos de mea, tudo peas de cprido colidas has com outras pra que abrgesfem a todo cercuito. Fezero per elte circuito affi toldado muy fremofa prociffo, todos com capas dos mefmos panos .f. brocados brocadilhos e< veludos de mea mal feitos como acima dito he. Traziam cinquota cruzes de prata pequenas v mal feitas, c< outros ttos turibulos de cobre. Ao dizer da mifla: vy grande calez douro & colher douro com que fe daua a eomunh & dos treztos frades que a efte molteiro viero muito poucos eram dos que eu delle checia. E preguntey
& &
ho mofteiro
a algs
meus amiguos, q pois no molteiro auia t grande numero de frades como deziam: porque na er prefentes tal feita. Diferamme q ainda eram mais
do que deziam,
&
cites mofteiros
&
ygrejas
&
feiras a
bufear luas vidas, porque no molteiro n tinham remdio emquanto eram mancebos: & quando er velhos que n podia andar, vinha morrer ao molteiro.
Nefte dia vy deitar ho habito a
.xvij. moos. Ha nefte molteiro ha fepultura, q dizem que he de hum abba ou prouincial do dito mofteiro que fe chama Felipo, e< dlhe feus merecimentos de fantidade, dizendo que foy hum rey prefte Jo, que mdou que fe n guardaffe ho fabado em feus reinos & fenhorios. E elle
abba Felipo
fe
com
feus frades
&
liuraria, a
molhar como
guardaffe ho fabado,
& quem
'6
$-*>
ilto
DO PRESTE IOAM
ilto
<*-$
apedreiado: que
&
o fezera
bo ante
elrrey.
por
&
lhe
fazem como fanto, & fazlhe cada armo no mes de Julho ha feita a que chama cartar Felipos, q quer dezer faymto ou memoria de Felipo, & por ilto os deite morteiro iam os q mais judaiz em todos os reinos do prefte Joam. Eu vim duas vezes a efte cartar de Felipo 5 ho qual me fazia muita honrra & mata nelle muitas vacas. Em hum armo matar .xxx. & em outro anho .xxviij. & em cada hum dos annos q hy vim me deram dous quartos da mais guorda vaca que fe mataua. Repartefe elta carne polia gte q vem ao cartar & os frades nam ho nada, por-
que n come carne. E eftas vacas todas v ofrecidas deles criadores da comarque as prometem a Felipo. Mais tem elte morteiro & os outros fubditos -a elle, q em elles n entra fmeas nenhas .f. molheres, n mulas, n vacas, n galinhas, n outra coufa nenha que fmea feja. E eltas vacas que matam muy longe do muro as matam, &. eu quando hy vinha: a hum tiro de beelta me vinha tomar a mula: & a leuauam aa lua quinta de jamgargar aonde fe finou
ca:
Matheus.
C Da
&
como
fe
&
ltes
Capitulo .xv.
&
A
&
&
que
elta
&
faz.
elles
iegundo
fa
ve pello
lenam milhos
caas
&
colmeyas. Elles
nam
mais de fus
os milhos
com medo
&
os que
guardam
tem mui
em que dormem
de noyte.
Ha
nas comar-
mui grades fatos de vacas guardaanda em cada fato .xl.l. mouros c luas molheres & filhos, & o capito delles he xpao, porq as vacas q guarda fo dos fidalguos xpaos da terra do Barnagais. Eites mouros outra coufa n tem por feu trabalho, lenam ho leite &. manteiga que tiram das vacas, & com ifto fe mantm elles v molheres & filhos. E algas oras fe nos acontecia dormir junto deites alarues: elles nos cometiam fe queramos cprar vacas, & por b preo nolas dau a eleolher. Dizem que eites mouros & capites que com elles andam todos fo ladres: com fauor dos fenhores cujas as vacas lao, & aiti nam palfam lenam cfilas grolfas. As rendas que tem elte morteiro fo mui grandes: as que eu vy & foube: principalmte elta ferra em q o morteiro elta de dez leguoas em que feme muitos milhos ceuadas cteos, & de tudo pagu ao morteiro feus dereitos, & lhe pag outrofi dos portos dos gados. Nas faldras deltas ferras ha hy muito grades aldes, & as demais fo do morteiro: & depois de ha & duas jornadas, muitos infindos lugares que fo do morteiro, & chamffe Gultus do morteiro q quer dezer coutos ou celeiros, fegdo noffo Portugal. D Rodrigo embaixador &. eu hyamos caminho da corte, deite morteiro bem cco dias de caminho: & chegudo h concelho q fe chama Caina, teuemos hy fabado & domingo cm h pequeno lugar q feria de .xx. vezinhos, & hy nos difero q ero do morteiro de bifam: & lem aqlle ccelho auia c lugares todos do morteiro, &. o em q poufauamos era h delles. E afi nos amortrar muitos dos outros: & nos dezi que paguauam ao dito moscas deite morteiro pelos vales antre as ferras
&
f*>
teiro
DAS NDIAS
<!*i
'7
de trs
em E
trs
.xwiij. cauallos.
annos h cauallo & illo cada lugar, q faz cada anno pra dito fermos certos: eu ho fuy preguntar ao alicaxi do
mordomo: porque elte recebe k faz juitia, que era verdade que pagauam os ditos cauallos: & preguntey pra que queria o morteiro t tos cauallos, pois em clles na caualgau. Diffeme que cauallos eram obrigados a paguar, mas que lhe n pagau cauallos, fen q pagau por cada cauallo cinquoenta vacas: k que elte foro de cauallos fora affi por fere lugares do rey S: lhe pagaua elte foro, k como elle dotara eftes lugares ao
me
dille
morteiro,
los
&
alli
ale deites foros de vacas, ainda lhe pag foros das nouidades. E mais alem quinze jornadas do morteiro, no reino de tigre mahom tem elte mosteiro hum muito grande concelho que fe chama aadete, q he pra ler hum grande ducado. Elte rede em cada hum anno .lx. cauallos: k muitos infindos
em
vacas.
foros & dereitos. Nelte ccelho andam fempre mais de mil frades do morteiro porque a nelle muitas ygrejas, & fauor q tem da cala. Deites frades delles fo muito bos honrrados k deuotos, k outros non taes. Al deite foro de cauallos que fe pagua a elte morteiro k a outros: ainda hy a muitos lugares que fo prprios do rey: que pagu foro dos ditos cauallos por alli fempre fer leu foro, k fo lugares comarcos delles ao egipto, em que a muy grandes k bs cauallos: k outros da arbia em que os a mui bs, mas nam tanto como os do egypto.
C De como
os frades
impediam
Capitulo
a nolia partida:
.xvj.
&
do que nos
acteeo no caminho.
ornando pois ao noffo caminho, eltando nos ainda no .morteiro de Iam Miguel: chegou ho homem que nos mandaua Barnagais pra nos leuar: k com elle dous nolos portuguefes a quatro dias do mes de Junho: ck trazia alguns boys ck homens pra nos leuarem ho fato. E o dito home que arti vinha fe foy loguo por ellas mtanhas a bufear mais boys & gente: c a qual vevo. Etdo noffa fazenda na rua pra nos jrmos, gente ck bois preltes: viero os frades ck falara tto c a gente fem os entdermos, q defeoncertaram a partida: de maneira que tornamos recolher a fazenda, ck tornou ho embaixador mandar outra vez ao Barnagais, k foy la Joam eleolar eferiuo com ho dito homem do Barnagais k tardaro la .vj. dias. \ ierao com recado ck auiamto de partida que nos leualfem a nos ck a noffa fazda: ck nos deitem mulas ck bois qutos melter ouueffemos. Ainda os frades era grandemente em nos eltoruar como quem nos queria mal. Partimos deite morteiro de Iam Miguel aos .xv. dias de Junho. E porque fe fez detena no carregar poios boys nam virem lenam poucos & poucos, ck nam auer hy mulas que audasfem pra todos ck alguns partirem a pee, ck affi auer hi pouca gente pra leuar o fato por nam poder jr nos bois polia terra fer fragofa: ficaram as bombardas ck quatro barris de poluora. E nos nam mui longe do morteiro mca leguoa quando mais, chegou ho embaixador ck nos q c elle ieauamos: k achamos todo o fato defearregado. N poddo enteder a caufa per q ho fezero, feze.1".
mos
&
rumor antre
os negros q nos leuau o fato: dizdo q auia hy ladres & q nos efperaua no caminho. Por n por iffo deixamos de fazer partir o fato dite per eftes matos
todos os q c
elle
'8
f*>
DO PRESTE IOAM
<*$
hya morrer fobre a fazda delrrey. E efptauafe muito os negros do corao de dez ou doze homs: n temera paliar t fortes mtanhas onde lhe dezi auer multides de ladres. Affi nos fomos emboora repartidos com bois & negros
carregados diante de nos.
ferras de
Hyndo
&.
mtanhas fobidas
decidas &.
mao caminho
matas deltas ferranias fo muy grades azambujaes de que fe poderia fazer bs oliuaes. Saindo deltas ferras entramos em ribeiras fecas q no tpo do inuerno fo grandes .f. emquto duram as trouoadas. Trouoada acabada ribeira feca. T de ha & outra parte mui altas ferranias da mefma braueza das de atras. Por eltas ribeiras ha grades aruoredos nam conhecidos: antre os quacs acerca das ribeiras ha y algas palmeiras brauas. Dormimos elta noyte em ha ribeira com pouca aguoa.
C Como paliamos ha grande ferra em que auya muitos bugios em hum fabado: & no domingo feguinte dilfemos miffa em hum lugar chamado calote. Capitulo .xvij.
o dia feguinte tornamos a atraueflar outra
ra:
muy
alta
&
brauiffima fer-
n a pee n podamos camlhar. Em eta ferra a muitos animaes de diuerfas naes, & infinitillimos bugios em manadas, & nam fo geraes na ferra fenam onde tem quebradas
em
a qual n
em mulas
&
dahy pra cima. Se alga terra ch ha fobre eltas quebraduras, aly he leu andar, k nam lhe fica pedra que n reuoluam & cauam a terra q parece laurada. So muy grandes como grandes carneiros: & do meyo por diante felpudos como lies. Paliamos a ferra & fomos dormir ao pee de hum lugar que fe chama calote. Auera deite lugar ao moteiro donde partimos .iiij. ou .v. legoas. Poufamos em ha ribeira corrte de muy boa agoa: &. nos & noffa fazda apoufentados, nos fomos ao dito lugar a uer hum muy honrrado fidalgo capito delle: home muito velho q hy eltaua apoufentado mui honrradamte. E feznos grande gafalhado dandonos muitas galinhas cozidas em manteiga & muito vinho de mel, & nos mandou ha mui grade & gorda vaca onde eftauamos apoufentados. No dia feguinte que era dominguo: fomos dizer noffa miffa a ygreja do dito lugar, a qual fe chama iam Miguel: ygreja pobre affi cafa como ornamentos delia. Ha nefta ygreja trs cllapas:
<Sc
de
.cc.ccc.
&
rigos calados
&
.f.
daugelho,
&
no
renda a feus filhos que ero honrradas pelfoas, & ho vi eltar aa porta de fora &. nam entraua dentro no morteiro, &. aly recebia a comunho c os nouios &. os ofcios da ygreja acabados, fempre eltaua honrradamte com o prouincial. Nefte domingo por tarde nos partideixou leu citado
&
&
mos, porque a gente da terra que nos leuaua affi ho quis. Aqui comeamos caminhar terra cha alqueues & lauouras aa guifa de Portugal, &. os matos que er antre eltas lauouras tudo iam azambuiaes fem outras amores. Dormimos em
has ribeiras corrtes antre muitas aldes
k boas.
f*>
DAS NDIAS
<*i
C Como chegamos
fov
cm
bufea do Barnagais,
ao lugar de Barua, & como ho embaixador <Sc da maneira do leu citado. Ca-
pitulo
.xviij.
fera trs legoas do lugar de calote a Junho. Elte lugar he cabea da terra & reino do Barnagais, em que citam feus paos principaes a que elles chama Beteneguz: que quer dizer cala delrrey. Em elte dia q aqui chegamos fe partio delle Barnagais antes de nos chegarmos pra o outro lugar: cabea doutro ccelho ho ql le chama barra, &. o ccelho fe chama eruel. Pareceonos q fua partida fora por nos nam agafalhar, & alguns nos dezi q fe fora com dor dolhos. Fomos apoufentados muito b fegundo a terra em mui grades &. boas
cafas trreas
&
nou d Rodrigo embaixador jr ver ho Barnagais: & fomos c5 elle cinquo de mulas e< chegamos ao lugar onde eftaua horas de vefpora. E lera do lugar onde poufamos a elte: trs legoas & meya, ate quatro, & fomos defcaualgar ate os feus paos junto da porta de ha ygreja a que fezemos noffa orao. E logo fomos caminho dos paos, ou Beteneguz que elles chamam: paredonos que
c< nam nos deixaram entrar dizendo que dormia. E polto que hum pedao efperamos nam ouuemos maneira de lhe falar: e< fornos apoufentar em ha corte de cabras que efeaffamete cabamos nella. E dernos pra dormir dous couros de bois c cabello: & pra cea po e< vinho da terra q farte & h carneiro. No feguinte dia efperamos gram pedao q nos chamalfem: k vevo recado q foliemos. Logo na primeira porta achamos trs homs como porteiros cada h c leu azorague na mo &. n nos quifer deixar entrar. dizdo que lhe deffemos pimenta: & nos teuero b pedao aa porta. E paliando eta porta: chegamos a outra em que eltauo outros trs porteiros que pare-
ciam mais honrrados: &. etes nos fezeram eltar mais de meya ora em pee em ha pouca de palha: & a calma era tam grande que nos mataua, & nillo o embaixador lhe madou dizer que nos mandaffe entrar ou fe tornaria a pouffada. Entam foy leu recado per hum que parecia mais honrrado, & veyo que entrasfemos. E o Barnagais etaua delta maneira em ha grande cala terreya que nelta terra n as ha fobradadas: afentado em hum catre como he leu coftume c pobres cortinas armado: doente dos olhos, e< fua molher alletada aa cabeceira. Feita noffa reuercia, ho baixador lhe ofreeo meltre pra ho curar: & elle diffe q ho n auia melter como qu lho n agradecia. E nilto ho embaixador lhe pedio por merc e< requereo da parte do prelte Jo: q nos mdalle dar auiamto
pra nofo caminho: alegdolhe quto feruio
nillo
faria
a elrrey de Portugal,
moor, & que elle embaixae< merc que delle recebelle. Dizdo o dor diria Barnagais q era o que auiamos melter: diffe ho embaixador que auia meter bois ev ainos pra carreguar k mullas pra os portugueles. A ito refpdeo ho Barnagais, q mullas n podia dar que as compraffemos nos: q ao mais daria loguo auiamento, &. mdaria hum leu filho cnofco pra a corte do prelte Joam: &
&
lhe feria
bem paguo per elrrey e< per ao prelte Joam toda a honrra
leu capito
com
ilto
nos defpedio.
20
f*>
C Como
nefta
lo .xix.
DO PRESTE IOAM
nos dcro de comer
as
<*~
terra
jornadas
fe
&
como
Capitu-
fendo nos fora da cafa onde ho Barnagais eftaua: em hum recebimento doutra caia nos fezeram alfentar no cho fobre efteiras, trouer hy ha grande gamela de farinha de ceuada pouco amalfada: & hum corno
&
de vinho de mel. E porque tal manjar n auiamos vifto, n quifemos comer: mas des q ouuemos a terra em coftume comiamolo muito bem. E fem comer defla feita nos alcuantamos & nos viemos a noifa poufada & logo partimos: feria ifto duas oras ante meyo dia. E indo nos per noffo caminho bem mea legoa & mais: veyo a nos hum homem corrdo & dizendo que efperaffemos: que a my do Barnagais nos mdaua de comer & q ouuera por mal virmonos iem comer, & nam aceytarmos ho comer que nos dau que era vfana da terra. Elperamos & veyonos ho comer .f. cinco bollos grandes de po de triguo: & hum corno de vinho de mel. N fe efpante qu ouuir corno de vinho: porque dos grades fenhores & do prefte Jo: cornos de bois fo fus vafilhas per ho vinho, & a hy corno de cinquo fis canadas. Mais nos mdou efta my do Barnagais da mema farinha amaffada: & ento comemos delia. Efta farinha he de ceuada torrada & feita em farinha, & com muito pouca agoa a lentejam, & aii a comem. Defpois defte banquete: fezemos noffo caminho pra o lugar de Barua onde eftaua noifa fazenda & a noffa companhia ficara. Nefta terra nem em todolos reinos do prefte Joam nam a legoas, & fe pregtaes quanto ha defte lugar a tal lugar dizuos. Se partirdes polia menham qudo fair ho foi: chegareis qudo ho foi for em tal lugar. E fe andardes pouco chegareis la quando enarrarem as vacas que he a noyte. E fe he longe dizem chegareis em hum fambete: que he ha femana, &. aili afluam fegundo as diftancias. E porque eu dilfe que de barua a barra aueria trs legoas & mea ate .iiij. ifto he ao noffo parecer & n fera mais: &. nos as andamos depois per muitas vezes & partamos de hu &. vamos jantar ao outro: & negociauamos & tornauamos dde partramos c foi: & os da terra conta ifto por andadura de h dia, porq caminham muito pouco. Antre eftes lugares
ambos a
hi
mui
ceuadas,
&
nos n conhecidas.
Da
eftrada a ha
&
&
mui bos
&
&
lauouras anda manadas de vacas brauas, quorta cinquota em manadas, he caa mui deffadadica aos portuguefes, q os da terra pouco nojo lhe fabem fazer:
pofto que delias receba muito dano
em
feus pes.
C Do
tos
lugar de barua
que
fe
& das molheres & trafego delle fazem fora da ygreja. Capitulo .xx.
em
is:
cafamcn-
efte
lugar de barua
.ccc.
auera
aqui
fogos
&
depois efteuemos ho mais tpo q eftauamos, mais: & grade parte delles molheres, porque he
&
corte por muitos refpcitos. A ha he porque nunca daqui da corte do prefte Joam: & qutos vem nam eftam fem molheres. A outra porque efta he a cafa c< alento do Barnagais, &. de cote andam em lua cafa de .ccc. em caualgaduras acima, ik outros tantos que cada dia vem
como
fae gente
}-%>
a negociar
DAS
NDIAS^
2I
poucos eftam fem molheres. E illo faz viuerem aqui & des que Io velhas tem outro remdio: que a nete lugar cada tera feira mercado mui grade ou feira em q fe ajuntaram .ccc. ou xccc. peffoas: &. todas as molheres velhas & algas mancebas: tem medidas pra medir pam & fal & vo aa feira a medir & ganhar fua vida: & dam gafalhado aos que aquelle dia ali dormem, & tbem lhe guardam ho q lhe fica de vender pra outra feira. E a outra coula porq a muitas molheres nefte lugar, he porque hos homs que tem bem que comer, logo tem duas trs molheres, & nam lhe lao defefas pollo rcy nem fus jultias: fomente pella ygreja. Todo home que tem mais de ha molhei-, n entra na ygreja n recebe nenhum facramento: & o tem por eicomungado. Hu armo &. meyo poufamos h meu fobrinho & eu em cala de hu homem que fe chamaua Ababitay, & tinha trs molheres ainda viuas &. conhecidas nolfas amiguas em boa amizade: & deziam que teuera fete: & .xxx. filhos delias. Ningum lhas defendia fen ha ygreja como dito he, n lhe dar benefcios de facramtos, & agora ante da nolfa partida: apartou de li &. da fua conuerfao duas molheres: & ficou com ha .1. a que ouue derradeiro que era mais moa. E ja lhe dauam os facramentos & entraua na ygreja como qualquer outro & como que nam teuera mais de ha molher &. por efta caufa ha muitas molheres nefte lugar porque os homs tem que comer & fo como palacianos: & tomam duas & trs & mais fe lhe apraz. Nefta terra n Iam fixos os cafamtos: porq por qualquer coufa fe aparta. Eu vy calar, & fuy em hum cafamento ho qual nam foy na ygreja: & fe fez defta maneira. N rofio dite has calas pofero hum catre, & aly afentaro ho noiuo &. a noiua: & viero hi trs cferiguos & comeara hum catar em alleluia:
em demandas,
&.
ento feguirno
catre
como
verfo
andando
darredor do
em que
outra da cabea da noiua: & eftas guedelhas molhar em vinho de mel, & a guedelha do noiuo poferna na cabea da noiua, & a da noiua na cabea do noiuo, em aquelle lugar de que lhas cortaro, & fobre ifto lhe deitaram aguoa
&
benta:
ha
dahy avte feftejar fus feitas & vodas. E por noite os metera em & dahy a hum mes nam via ningum a noiua: fen hu home foo a q chamam Padrinho, que elta todo efte mes c hos noiuos. E acabado efte mes fe vay ho home ou padrinho. E fe he molher onrrada .v. vj. meles nam fay de cafa: nem tira veo preto diante do rofto, & fe primeiro emprenha tira ho veo. E paliados eftes mefes pofto q n emprenhe: tira ho veo.
&
caffa,
Dos
cafamentos
&
benes
&
de feus contratos,
&
como
fe
&
fe
eftranha.
Capitu-
u vy ao abima marcos, a que chama papa, fazer benes na ygreja ante a porta principal: tanbem alentados hos noiuos em hum catre,
elle
.1
&
delles c cfo
&
cruz,
&
lhes pos as
mos
gelho:
affi
que auiam de
&
fobre as cabeas, dizdolhes q guardaf ho q deos mandaua no euja nam ero dous apartados, mas er dous em ha carne: &. que
fer feus coraes
&
vontades,
&
ali
&
lhes
deu a comunho, &. lhes laou a bo. E ifto lhe vy fazer no lugar de Dar no reino de xoa. Outro vi fazer no lugar de eqte no reino do Barnagais, ck quando
22
eftes
le
$-*>
DO PRESTE IOAM
<*i
cafamentos fazem, entram per contratos .f. fe me deixares ou eu a ti: aquelque for no apartamento, pagara tta pena. E a pena pem fegundo as pes-
foas, tanto ouro ou tanta prata, ou tantas mullas, ou panos, ou vacas, ou cabras, ou tantas medidas de po. E fe algum fe aparta, bufqua logo caufa dapartamto por tais razes, que poucos encorr nas penas, & afy fe aparta qudo quer afy elles como ellas. E fe algs guardam a ordem do cafamto, f os cleriguos que nunca fe podem apartar, & os lauradores que tem amor a fus molheres porque
lhe
aiudam a
&
fachar
&
mondar
fus lauouras,
&
a noite quando
vem
fam calados toda ho primeiro Barnagais que conhecemos que fe chamaua Dori, fe quitou de fua molher & lhe pagou de pena cem ouquias douro, que era mil cruzados, & cafou c outra. E aquella de que fe quitou cafou com hum nobre fidalguo que fe chama aar irmo do dito Barnagais. E deita molher bos os irmos ouuer filhos de nos conhecidos. E fe cites era ou f grandes ferires: ambos fam irmos da my do prefte ioam que todos nos outros conhecemos. Todos quantos ca andamos conhecemos Romana Orq, irma do prefte Jo q he nobre fenhora caiada com h grande fenhor tk nobre fidalguo mancebo. Em noffo tpo fe quitou defte marido & cafou c hum home de mais de quarta annos: ho qual he hum dos grandes fenhores da corte & ho titolo deite c q fe cafou fe chama abuquer & feu pay dele cabeata. Efte he ho mor fnor q na corte ha. Afy deites apartamtos vv & fey muitos: & nomeey eites por ferem de grades peiToas. E porque diffe que calara aar com a molher de feu irmo: n fe efpante qu ho ler: porque he vfana da terra, na etranhar dormir irmo com a molher de feu irmo. E efte aar outrofy ouue filhos da molher que foy de feu irmo: & a deixou & cafou com outra com que ora he caiado.
hum pouco de gafalhado: & afy ou per geito ou per fora fua vida. E porque dilfe que punham pena aos cafamtos,
C Do modo do
enterrar.
baptifmo
&
circumcif
&
como leuam
os mortos a
Capitulo
.xxij.
quem quer lha faz fem nenha cerimonia: fomente dizem ho acham efcrito nos liuros q deos mdou circuncidar: E n e efpte qu ito ler: q tambm circcidam as fmeas como machos, ho que n era na ley velha: & o baptifmo fazem deita maneira. Os machos baptizo aos quarentas dias: & as fmeas aos .lx. dias depois de feu nacimto: & fe ante morre v fem baptifmo. E eu per muitas vezes em muitos lugares lhe dezia que fazia gramde erro & que hi ctra o que diz ho eugelho. Quod natfi cit cx carne caro eit: & quod natum eit ex fpiritu, fpiritus et. Refponderme per muitas vezes que lhe abaftaua a fec de fua my, & a cmunh q recebia em femdo prenhe. Eite baptifmo fazem na igreja com agua que tem hum vafo & a bzem & pem leo na moleira & nos peitos & efpadoas. Na pem crisma nem a tem n leo da eftrema vnam. Eite oficio de cathacifmo que fazem, bem me parece tamanho como ho rom, & ao tempo de deitar ha agua na criana, fazem delta maneira. H que eta como padrinho toma a criana da mo da molher q a tem, & a leuanta per baixo dos braos, & a tem pendurada: & ho cleriguo que o baptifmo faz, c ha mo tem o vafo Sc deita ha agua fobre a criana: <Sc com a outra mo a laua toda dizendo per fua lingua as palauras que nos dizemos .1". Eu te baptizo em nome do padre & do filho & do efpirito fancto. Eite
circucifo
que
affi
f*>
officio
DAS NDIAS
<*-
23
fazem fempre em fabado ou em domingo, ho qual fe faz pela menham aa milla: porque toda criaa que recebe baptifmo recebe comunham, Sc lha dam em muy pequena quatidade: Sc a poder dagua lha fazem leuar. A ifto tambm lhes dezia que era ella comunham muy perigofa & nada neceffaria. E porque
que lhe pem leo na moleira: fabereis que toda criana vem ao baptifmo rapada aa naualha: Sc ho ferro ou fynais que trazem no nariz antre os olhos Sc nos cabos dos olhos, na he feito com foguo nem por nenhua coufa de chriftdife
dade: feno
a
vifta.
com
ferro
frio
por louainha:
Sc
bom
is:
pra
&
fa-
Tomam hum
&
reuendo,
penlho
no cabo do olho: & c ha faca aguda cortam aredor do alho, Sc emtam alargam c os dedos aquele golpe: & pem fobre ele ha peqna pafta de cera, Sc fobre a cera outra palia de malfa: ck apertno ha noite com hum pano Sc fica pra fempre ho final que parece foguo, por a cor delles ler preta. No falecimto dos finados nunca vi leuar grandes peffoas: pequenas & algum tanto maiores, muitas infindas. Defta maneira he leu enterramto. N coftumam candea depois de finado mas muito encfo: leunos nuorilhados em lenol, is; algs mais honrrados leuam fobre ho lenol couro de boy cortido, & poftos em catres. Os cleriguos v por elles & pouco lhe reza: Sc logo parte c elles caminho da igreja c cruz, turibulo & agua bemta, correndo que n ha homem que os alcance. N metem o finado na igreja, fen pemno iunto da coua, nem lhe fazem noffo oficio, nem lhe rezam plalmos, nem lhe dizem nada do liuro de Job. Pregtaua
que era o que
lhe rezau:
delferamme que
lhe
afy ho d aa coua
com
no fe diz milla por defunto, nem de deuao por nenhum viuo: nem mais de ha milla no dia em cada' ha igreja. E todos comungam quantos vam a ella.
C Do
affento
&
de luas caas
&
veaes.
Capitulo
c efta
.xxiij.
fte
lugar de barua he
muy bom,
affentado
em
alta fobre
ha
que chama beteneguz, que quer dizer calas delRey. Eftam muy bem Todo ho mais Iam muy grandes campinas: Sc infindas aldes grandes nos cabos dos cpos. He de muy grandes criaes de todo gado vacas, cabras ouelhas, <Sc de muitas caas de toda forte. No rio muito pefeado Sc b, muitas patas brauas, ads, marrecas: Sc na terra muita caa de toda forte vacas brauas: polas campinas muitas lebres em muita quatidade. De maneira que cada dia matauamos pola menham vinte ou trinta <Sc ifto iem ces fomte tomadas redes, perdizes de trs maneiras, q nam definam das noffas lenam na gradeza Sc cor dos pees. A hi perdizes como grandes capes da mefma cor Sc feio das noffas: faluo que os pees & bicos fam amarellos. A hy outras tamanhas como galinhas, ellas tem pees Sc bicos vermeaffentadas a maneira de fortaleza.
.1".
lhos
como
as noffas.
hy outras do tamanho das noffas nem em cor nem em oulenam em pees S: bico-, pardos. Todas em labor fam muito como o fam na cor. Rolas afombram a terra: galinhas bra-
affi
Sc
nam
conhocidas: gran-
24
des
f*>
DO PRESTE IOAM
&
cores.
is;
<*f
affy
&
peqnas,
&
de muitas feies
Aues de caar
como
guias
ribeirinhas grous,
&
de toda outra
que
coras.
terra
fe polia dizer. Nas montanhas muitos porcos veados, antas, agazellas, Diram que como a hy tanta caa na terra e pelcado no rio, fendo a tam pouoada. Diguo que ningum caa nem pefca, nem tem engenho,
maneira, nem vtadc pra o fazer: por iffo he a caa muito ba de matar: porque nam he corrida da gente: Animaes feros muitos, lies, onas tigres, lobos, rapofas, adibes, e outros animaes a nos n conhecidos. E deites feros animaes nuca ouui dizer que fezellem mal, pofto que a gente da terra lhes ha muito grande medo: fomente em h lugar q fe chama camarua que fera mea legoa deite lugar de barua: iazdo hum home dormido, a porta do leu curral de noite, & h feu filho pequeno com elle guardando fus vacas: veyo hum liam & matou ete homem fem ho ningum fentir, &. comeolhe os narizes & abriolhe ho cora fem tocar na criana. Ouuer os da terra muy grade medo dizdo que icaua ceuado, e que lhe nam efeaparia ningum. Aprouue a noifo fenhor deos que nunca mais fez mal. E nos hiamos caar nelte tempo muy perto deite lugar: & nuca achamos liam, & achamos onas & tigres: n lhe fazamos mal
nem
elles
a nos.
C Do
&
a fua hordenana
pitulo
.xxiiij.
&
mandamento:
&. direitos
que pagam.
Ca-
o fenhorio do Barnagais he deita maneira. Seu bar quer dizer mar: que nagais quer dizer rey:
titolo
&
& afli
quer.
ha fenoria lha dam com coroa douro na cabea, mas nam dura mais que emquanto ho prelte Joam Porq em nollb tpo que foram leis annos deitada, ouue hy quatro
dizer rei
do mar.
E quando
lhe
dam
Barnagais .1". quando chegamos era Dori Barnagais. Elte fe finou, k veyo a coroa p feu falecimto a Bulia feu filho, moo de dez ou doze annos per mandado do prelte Jo. E como ho coroaram foy loguo chamado em corte, & fedo
corte lhe tomou ho prelte Jo ho fenhorio: & ho deu a h nobre fidalguo q chamaua Arraz anubiata. Elte a teria dous anos: &. tomarlhe elte fenhorio Betudete &. o fenhorio do Baris: fezeramno ho maior fenhor da corte que he nagais deu a outro fenhor que fe chamaua Adiby q ora era Barnagais. Debaixo do Barnagais elt muy grades fenhores a que chama Xus que quer dizer capi-
em
fe
Cire, muito grade capitania, o que ora he, Joam. Nelta terra Sc Xmeta nunca fomos por fer longe & fora de mo. Outra Xmeta que fe chama Ceruil. Elte fenhorio fabiamos, & diz q ho Xu delle pe em campo quinze mil lceiros c adargas, is: frecheiros. Ite Xu Cama & buno Xuum, &. xuum bono. Eitas xumetas foram ha: & por fer grade audo ho pite arreceo erguerfe ctra o Barnagais, fez delia duas: & ainda cada ha delias he grande. E dizem que elta fenhoria que ora fam duas, era ho reino da rainha candacia fem em feu tempo ter mais fenhoria. Elta foy a primeira chrilt q ouue nefta terra is: a que noffo fenhor chamou poderofa. Item mais outras duas capitanias ha fe chama Dafilla & outra
tes,
la cites.
&
Primeiramente
Xu
he caiado
com ha irma do
prefte
Cfila:
eltas elles
Todos
duas confina c cgypto, is: ciles capites eftam como fronteiros. capites atras nomeados, iam databales: os quaes nam podem
f*>
trazer
DAS NDIAS
<*-
25
lenam grandes fenhores, & todos eftes feruem com ho Barnagais em ellas vay, e< onde quer que clle for. Tc outros grades fenhores ibb feu mado a que chamam Arrazes, que quer dizer cabeas. H deites conhecemos que fe chamaua Arraz adera, efte he cabea ibbre quinze mil homens darmas, a que elles chama chauas. Eu vy ja cite Arraz adara duas vezes em corte, & ambas ho vi diante da porta do Prelte Joam andar fem camifa & da cinta abaixo muy bom pano de leda, & ibbre os ombros ha pelle dum liam, c< na mo direita ha azagaia e na efquerda ha dargua: & preguntei como andaua hum tam gran fenhor daquella maneira, differ que a mayor honrra que elle tinha pois era Arraz dos chaufas que he cabea ou capit domes darmas era andar como home darmas. E da maneira que elle andaua, andau aps elle vinte ou trinta homs com azagaias & adarguas, alli que em corte anda como meirinho com feus homs. Conheci outro Arraz Tagale: &. Arraz Jacob, fenhores de grandes terras: & outros muitos Xus fenhores de terras fem ttulos.
gueras qudo a
Alli
&
de muitas terras
direitos.
&
E
gentes:
&
affi
elle
como todos
elle
etes
&
os tira
cites
&
em
pe quando
quer:
lhe
todos
&
Arbia onde
fedas. Nito mefmo paos brocados brocados: brocadilhos, & outras fedas: e'c com todos etes direitos audem ao Barnagais, & o Barnagais ao Prelte Joam, &. pagua por fi & pollos outros em cada hum anno cento & cinquenta cauallos, os bro-
vem
os bos cauallos
&
&
guam
.f.
cauallos,
cados
muitos,
direitos
pode faber quanta he: fomente ouui dizer que Iam pagu grande foma de panos dalgod da india pollos que leuam no porto Darquiquo.
Capitulo .xxv. -Do modo que tem pra guardarem os gados dos feros animaes, & como ha nelta terra dous inuernos: & de duas igrejas que ha no lugar de Barua.
&. dos a elle comarcos he cila. S dez doze ou qulze cafas hum curral cercado & cerrado & fcruenfe por ha porta, no qual curral encerram fus vacas dometicas que trazem pra lua leite &. manteiga, & affi gado meudo, &. mulas, & alhos. T a porta bem cerrada cc grade foguo &; homs de vigia que alli dorme com medo dos animaes que toda ha noite anda pollos lugares: & nam fazendo ela vigia: nam ficaria couta viua que nam comefem. Delta terra & dos lugares comarcos he a gente que vai fazer as milharadas aas ferras de Bifam: a caufa por que as vem fazer he cita. Aqui ha muitos infindos pes de toda feiam & natureza q fe pode dizer como ja dille & por ler comarco ao mar, por onde
vai todo
e<
Juda,
&
Toro,
&
pra outras
E porq
vam
fazer
milharadas aha ferra de Bifam que he inuerno no mes de Feuereiro, Maro, Abril. Ele mefmo inuerno he em ha ferra que fe chama lama. Nelte reino do Barnagais que fera da ferra de Bifam b oito dias de caminho, & em outra
&
terra
que
Doba he inuerno
neftes
mefmos mefes,
que por
ellas
f*>
DO PRESTE IOAM
<*-
affi chuiuas & ferem eftes inuernos fora de tempo as vem fazer onde choue, aproueitam ambos os inuernos. Ha ncte lugar de Barua duas igrejas &: de
&
muitos cleriguos ha junto da outra, <& ha he dos homs, & outra das molheres. A igreja dos homs fe chama ian Miguel: & a das molheres fe chama dos apololos Pedro ck Paulo. A igreja dos homs dizem que a fez hum grande leniu ir que entam era Barnagais, & lhe deu priuillegio que nam entrafe nella
tomar comunham, alli toma comunha com os leiguos, & alli fazem as outras molheres na igreja dos apoftoflos que a toma em feu lugar. E ha igreja das molheres vi eu fempre ir as dos Barnagais tomar a comunham com as outras molheres, &. nam lhes vi vfar do priuillegio que dizem que tem em tomar a comunham com ha moa na igreja dos homs. Chcguam os circuitos dos adros hum a outro, fam de muy altos muros, fazem lio pam do facramento pra ellas ambas em ha cala, & as mi lias dizemhas ambas em ha hora, & os cleriguos que feruem a ha igreja feruem a outra .f. duas partes dos cleriguos na igreja dos homs, & ha parte na igreja das molheres, e< alli fe repartem. Nam tem eftas igrejas dzimos, mas tem muitas terras que iam dos cleriguos & elles as mandam aproueitar & repartem antre li ornamenas rendas delias terras, &. ho Barnagais da ho necelfario aas igrejas tos, cera, manteigua, encenfo quanto abaste k as repara em tudo. E auera neftas igrejas .x\. cleriguos & sempre .wij. frades, eu nunca vi igreja de cleriguos que nam tiueffe frades, nem moefteiro de frades que tiuelie cleriguos: porque os
molher, fomente a do Barnagais
e<
foffe
ainda efta
nam
entra
ja
na
igreja,
&
.1".
frades
alli
eltradas
&
feiras &:
em
Capitulo .xxvj.
&.
Como fam
os cleriguos,
&.
&
como
fe
ordenam,
adros delias.
os cleriguos f calados c ha molher, guarda milhor a lei do matrimonio que os leiguos, viu luas calas c luas molheres & filhos: & fe morre a molher n cala mais, n a molher, mas pdefe fazer freira ou ficar viuua fe quizer: k fe o clrigo dorme c outra fendo a fua
viua,
lei
nam
bes delia
&
fica
como
leiguo.
ifto
&
E
eu por ver ante ho patriarca acufar hum clerguo que dormira c ha molher: vi que o cleriguo confelfou o delito & lhe mandou o patriarca q n trouxefe
foife leiguo. mo n entrafe na igreja, n gozafe das liberdades delia algus cleriguos depois de viuuos fe caia fica leiguos, alli como foi Abuqr
cruz na
fe
&
que caiou c Romana hoiq irma do Preite Jo q ja acima dife era cleriguo capellam moor do Prefte Joam &. foi defordenado ck feito leigo, nam entra jamais na igreja e< recebe a comunham a porta da igreja como leiguo & antre as molheres. Os filhos dos cleriguos os mais fam cleriguos: porq nefta terra nam ha hi efeolas, nem eftudos, n meftres deniinar: & os cleriguos ela pouca coufa que fabem eninam a feus filhos, & affi os fazem cleriguos fem mais legitimacam, n me parece lhes ler necelfaria pois fam filhos legtimos. Todos fam ordenados pello alima Marcos, que em todos os reinos de Etyopia nam he outro bifpo nem peffoa que ordene. As ordenes fe dam per duas vezes como direy auante, de eu as vi dar com meus olhos muitas vezes. Em toda elta terra f os adros cercados de mui fortes cercas pollos animaes nam defenterrarem os defuntos,
$*>
va a grande prefa, que
te
DAS NDIAS
home
apee, ate pafar
(%-
27
nam
bom
pedao a
Capitulo
.xxvij.
Como
partimos de Bania,
Sc
do mao auia-
to
fteuemos nelte lugar de Barua a primeira vez e nos darem amamende partida .xj. dias. Partimos aos .x.wiij. dias de Junho de mill eC:
quinhentos
&
trinta
ledos
&
ctentes: porque
caminhauamos,
is:
os
que nos leuauam foram com nolia fazenda efpao de mea legoa dizendo que nam era mais feu termo, que outro lugar nos auia de leuar aute, Sc como digo eito era em Junho na fora do inuerno nefta terra, <Sc nos poferam em ha campina a muy grandes chuiuas toda nolfa fazenda. Ho embaixador com trs de nos outros fomos caminho de Barra a falar ao Barnagais ficando c a fazenda feitor & eferiuo c os outros Portuguefes. Tanto que chegamos nos
fomos ao pao do Barnagais pra lhe dezermos o que nos faziam feus vafallos, nam nos deram lugar aquelle dia pra falar com elle. No dia liguinte lhe fomos falar, tanto que lhe falamos, elle disnam dormimos a manham fenos que loguo mandaria pello fato. Mandou ho leuaffem efpao de legoa & mea, cm o qual paliou trs termos polia grande pouoaam que he naquelia terra, & vieram alentar o fato em outra campina onde o deixarom eftar quatro dias aa chuiua & trouoadas. Neltes dias o embaixador Sc os que c elle ramos
is:
nam eftauamos quedos, ora vamos ao fato que eltaua de nos legoa Sc meia, ora na poufada, ora na caia do Barnagais, a requererlhe que mdafe por cita fazda q era delrev & va pra o Prelte Jo ou diffefe q nam queria Sc que lhe mdariamos por foguo, <Sc hyriamos nolfo caminho defpejados, a palaura fempre era boa: mais a obra nam chegaua. Aos quatro dias compridos mandou pello
fato.
fato
ao lugar de Barra,
Sc
fomos
ao Barnagais requerendolhe ho defpacho: achamos nelle boa palaura. No dia figuinte cheguou h lidalguo da cala do Prelte Joam, fezlhe ho Barnagais tal recebimento &. feita que nos lhefquecimos. Quando efte fidalguo cheguou faio ho Barnagais a o receber fora do lugar a hu pequeno ca-
& fayo com muita gente Sc elle no da cinta pra cima, pos o fidalguo no mais alto que todos, Sc a primeira palaura que dife foy, elrey vos manda faudar. A elta palaura todos foram com a mo ao cho que he a mefura & reuerena delta terra: & de hi auante difelhe o recado que trazia, Sc acabado de ho ouuir, o Barnagais fe veftio de ricos vertidos Sc leuou ho fidalguo a fua cala. He vfana delta terra ouuir ha palaura que o Prelte manda fora de cala & a pec, <Sc aquelle a que vem a deitar no da cinta acima ate que feja dada: & fe he o ctentamto do Prelte Jo, acabada de a dar loguo fe velte, fe he feu defcttamto, fica no como ha ouuio. Elle Barnabeo perto das cafas,
Sc
alli
fe
gais he
irmo da
may do
embaixador
Sc
nos c
elle
&
elle
amor de deos
28
fc)
DO PRESTE IOAM
&
<*-
q dormia. Tto fe pafou nifto do q jurara &. prometera ao capit mor delrey de Portugual .f. ajudarlhes & fazerlhes dar b auiamento pra feu caminho & q tudo ifto lhe efquecia, & tamb nam era lbrado da amicidade em que ficaram & juraram pois tam pouco fazia polias coufas delrey de Portugual. Nem por iffo deu mais prefa efeufandofe fempre
fete
qudo vnhamos nos n deixau entrar dizdo q lhe dixe ho embaixador q mal fe albraua elle
com ho ofpcde & que etaua doente. Aos fis de Julho chegaram ou oito de caualo muito bem adereados: eftes eram mouros & pareciam homs honrrados, vinham doutras terras &. traziam muitos cauallos & muy fremofos q lhe vinha pagar do tributo que deuiam ao Prefte Jo, & ao Barnagais: & porque a vinda dos mouros redundaua em feu proueito, nam lhe embargar hos ofpedes, n lua doena. Ho grade gafalhado & honrra que ho Barnagais fazia a cites mouros nos daua grande eftoruo, ho embaixador lhe auia dito, que auia mefter doze mulas que lhas mandaffe empreitar, elle dixe que lhas nam podia empreitar que as compraemos: &. querendo nos comprar as ditas mulas que a gente da terra nos vendiam, vinha os criados do Barnagais eftrouaunos a veda dizdo aos vdedores, q n as vdefem, & fe vdef que os caftigariam & lhes tomariam o ouro que nefta terra nam corre moeda. De tal maneira foy que a fama corria por toda a terra deziam nos eftes que inda que queriam ifto vender os da terra, nam oufauam com medo do Barnagais, porque elle queria vender as fus mulas, & portanto defendia a elles que nam vendefem 'outra maneira tem com a gente da lua terra.; Em todos os reinos do Prefte Joam nam corre moeda fenam ouro a pelo, & o principal pefo fe chama onquia & o que he ha ona faz em pefo dez cruzados, & por meudo mea onquia, & day doze a drame, ik dez dramas fazem ha onquia. Defendia efte Barnagais que nam ouuefe nas fus terras outros pefos fenam os feus, & ao Barnagais ou a feus feitores auiam de pedir os pefos quando ouuefem de vder ou receber ouro, de maneira que era fabedor do q na terra auia, & lho toma quando quer fegundo dizem feus naturaes que ho bem deuem faber.
:
:
Capitulo
.xxix.
Da
igreja
do lugar de Barra,
mentos:
&
da
feira
que
fe nelte faz,
&
de noffa fenhora grande noua: b hornamentada de muitos brocados, brocadilhos, crameiis, & veludo de mequa, &: chamelotes bermelhos. Seru nefte lugar a igreja como a de Barua, fen q foleniza mais os ofcios por ler aqui ho Barnagais, &. auer hi mais clerezia & infindos frades. A igreja regefe por cleriguos. Eu lhes vi fazer ha proifam derredor da igreja no mayor circuito que he como adro, o qual er muitos cleriguos & frades homs & molheres, porq nefta igreja as molheres recebe a comunh onde
efte lugar
de Barra
efta
ha
igreja
^ muy bem
pintada
& bem
feita,
&
os leigos, aquella proifam vi hornamentos que diguo: daria b .xxx. voltas padeiros tgdo muitos tabaques derredor da igreja catado como ladainha:
&
&
afii
como
guos
&
os tg qudo faz proif ante a imag de noffa fnora os dominafli qudo dam a comunh nas feitas. Efta feftej: cata feitas
&
&
&
proif difer q fe fazia pedindo a deos agoa pra fazer as fementeiras. Os orno iis das outras igrejas de pedra < cpainhas mal feitas. Nelte lugar
f*>
fe faz
DAS NDIAS
Sc
<!*
-<>
grande
feira
como
a de Barua,
afi
fe faz
is:
as feiras
h alho por ha vaca: & o q menos vai torna ao outro duas ou trs medipam: c< por pam cpram panos, & por panos compra mulas & vacas & o que querem, por fal, por enccnfo, por pimenta, por mirra, por alcofor: & por outras bechucarias. Cpr galinhas & capes & o q am mefter & quer cprar tudo fe acha neftas feiras a troco doutras coulas que moeda nam corre. Os maiores negociadores delias feiras fam cleriguos: & frades & freiras: os frades andam oneitos de feus abitos cpridos ate o cho: delles trazem abitos amarelos de pano dalgod grofo: & delles hbitos de pelles de cabras cortidas como afcs tambm amarelos: & affi as freiras os mefmos hbitos, & trazem mais os frades capas da feiam dos frades de fam domingos da mefma pclle ou pano amarelo: & trazem capellos, & as freiras nam trazem capas n capeilos fomente o habito & rapadas a naualha, & ha correa de couro cingida ou apertada darredor da cabea: defq fam velhas trazem tufas darredor da cabea fobre fus trofquias. N fam encerradas eitas freiras, n eftam moefteiros fobre fi, fen em aldes, & por todos os moelteiros dos frades: por ferem daquellas cafas & ordem. A ord toda he ha, &. as freiras obedecem onde recebem os hbitos: & tb acerca do entrar das igrejas & moelteiros as freiras nam entram, fenam como as outras molheres. Ha muy grande multidam de freiras como de frades dizem que delias fam molheres muy fantas & outras nam. Os
das de
cleriguos em feus hbitos tem muy pouca differena dos leigos, porque tudo he h pano bo cingido como homs limpos, &. fua deffera he: q trazem ha cruz na mo, & anda trofquiados, & os leigos trazem grande grenha. Mais tem os cleriguos que nam fazem barua, & os leigos fazem debaixo da barua & o bebedouro, otros cleriguos a hi a que chamam Debeteraas que quer dizer Cnegos, eftes fam de grandes igrejas que fam como fees cathedraes, ou igrejas colegiadas & n fam moelteiros: cites andam muito bem vertidos & logo parecem o que fam, nam andam pelas feiras nem mercados.
C Cap .xxx. Do eftado do Barnagais como mandou dar prega pra ir ctra
iultica.
& modo
os Nobijs
de fua cafa
&
&
de como faz
&
intitulado rey
muy pobre eftado, quantas vezes lhe falamos fempre o achamos alentado cm hum catre coberto com ha colcha, & elle coberto de panos dalgod guedelhudos, a que elles chamam bafutos iam bos
& ha delles hy de grade preo: detrs das coitas do Catre paredes cm outra coufa fomente quatro terados pdurados em fendas eitacas, & dous liuros grades tambm pendurados em eitacas. Dite do catre cteiras pelo cho em que fe afemt os q vem, as cafas poucas vezes varridas: fua molher fepre afentada em ha eltcira a cabeceira do catre, fempre diante delle muita gete: os grades afentados nas elteiras. Na vifta do leu quatre eftam .iiij. cauallos hum delles fempre felado, & os outros acubertados n cubertas de guerra: fenam como citam os cauallos nas eftribarias, neftas luas cafas iam duas cercas: & c cada ha: fua porta, & nella porteiros c azoragues na mo, & na mais chegada a elle citam porteiros mais limpos & antre eftas portas as de dentro, e< de
pra a terra,
3c
$*>
fempre
cila
DO PRESTE IOAM
&
elle
<*-$
fora
iuftia,
&
fe
fazdo o fcu Alicaxi q quer dizer ouuidor ouuTdo partes, a caufa he grande: ouue as partes ate etar como concrufo: t vai
&
relatar a caufa
ao Barnagais,
da fentena:
& &
fi
he pequena ou as partes
outrofi todo julgar: quer
ho Alicaxi: a de etar prefente h home hrrado a que mallaganha que he como tabaliam ou notrio do Prefte, & fe alga das partes quer apelar: a elle requere a ertid da caufa pra o Prefte Jo, & feus ouuidores. Todos os fnores de terras de quaesquer reinos do Prefte Jo, tem h Alicaxi, c< Malaganha pofto pello Prefte: & afii tem os capites fogeitos ao Barnagais, & aos outros grandes fenhores. Os fidalgos que anda cafa do Barnagais: &. outros grades que vem a negociar t efta maneira de vir de fus poufadas. Eftdo no lugar de elle efta: caualg fua mula .vij. .viij. ou .x. homs de pee q v dite dellc ate a primeira porta, & alli defcaualga, & fe he maior leua .vij. .viij. ou .x. mulas ou .iij. ou .iiij. fegdo he a pesfoa: v alli defcaualga a primeira porta, & chegua ate ha fegunda, & depois fe os mandam loguo entrar entram: fenam afentanfe de fora como colmeias ao foi fem ninh outro pafatempo. Todos eftes homs honrrados trazem pelles de carneiros ao pefcoo ou ombros, & o que traz pelle de liam, tigre, ou ona he mais honrrado, qudo cheguam diante do fenhor tiram a pelle, como nos tiramos ho barrete. Eftando nos nefte lugar de Barra em hum dia de feira deram pregam
fcu oficio,
ir em guerra contra os Nobijs, efte pregam deram hua azagaia: deziam fer eftes Nobijs .v. ou .vj. iornadas dos eftrcmos de luas terras, contra Egypto comarcos as terras de Canfilla: & da Folha fogeitos ao Barnagais como atras dito he. Eftes Nobijs, nam iam mouros, Judeus, nem chriftos, dizem que foram chriftos & perderam a creena, & eftam alli fem fe, dizem que ha neftes Nobijs muito ouro & fino. Deziam que auia muito pouco tempo que mataram hum filho do Barnagais, & elle que &: ouui dizer que na fronteria deftes Nobis auia queria ir xingar fua morte quatroctos ou quinhentos de cauallo muito grandes guerreyros, & que he terra muito auondada de mantimentos, & nam pode ai fer porque he daqu & dal Nillo, que diz fer terra muito farta. Dezia ho prego que partia day a cinquo dias: mas ainda ay nam auia alardo, nem bolimto darmas: &. feria porque na terra nam ha muitas, & poucos as tem fenam os chauos que fam os homs darmas: & eftes tem azaguayas, arcos, &. frechas. Eftes grades fenhores tem Sobre efta pequena algas efpadas, terados, iSc camifas de malha (na muitas reuolta, ho Barnagais pedio ao embaixador efpadas: ho embaixador lhe deo ha fua que leuaua de caminho & era muito boa, & ainda muy aficadamente lhe pedia outra riqua 6c guarnecida que leuaua dizendo que as auia mefter pra a guerra que queria ir fazer, es. nam fe podendo ho embaixador efeufar: lhe conueo comprar outra na companhia de cabos dourados & bainha de veludo que lhe deu lugar da lua. E na cafa onde tnhamos noffa fazenda 6v os noflbs portuguefes dormiam, a qual cafa era fem portas: &. a noite feguinte lhes furtara duas efpadas & h capacete tudo feria pra a guerra.
ec
f*>
(I
DAS NDIAS
<*-
3i
Como
c<
da calidade do lugar.
Capitulo
qui
noffas encaualgaduras
&
o Barnagais nos
deu
das
camellos
Sc
& chuyuas que nos maltratauam: porque nefte tempo he a forca do inuerno: ho qual fe comea a .w. de Junho pouco mais ou menos & acabaffe a .xv. de Septembro, quto toma de hi: tto deixa do outro. Em todo elte tempo nam caminha e< nos todauia dauamos preffa a noTo caminho: porq nam labiamos a vfana da terra nem ho periguo a que nos metamos. E affi comeamos noflb caminho c parte de noffa fa/.da: porque a demais tieaua no dito logar, &. o noflb feitor c5 cila. E fomos apoufentar a hu lugar que fe chama Temeifom: do concelho de Maiada que puderam fer quatro legoas do lugar de Barra donde partimos. E andamos elte caminho em trs dias pelos brauos inuernos perdendofenos quto leuauamos. Nefte lugar de Temei de arribamos moraua huum Xuum defte concelho de Maiada que fe chama primo irmo do Barnagais homen muito hrrado, & que nos fazia muita honrra <Sc tb era irmo da may do Prefte Joam. Dizem auer c fua Xumeta ou capitania .xx. lugares, <Sc nam mais: porq he elte (egundo dizem) o mais pequeno concelho &. Xumeta q ha no Reino do Barnagais. Elte lugar elta c hum alto cabeo (& nam de penedia) mas tudo terra lauradia & campinas de pequenos xales, & pra trs partes faz xiita de .xiiij. ou .xv. legoas que pra a outra aa legoa fe comeam funduras muy grandes decendo pra ha grande ribeira: < pra parte da ribeira parecem mais de cem aldes grandes: & me parece que no mundo nam he terra tam pouoada, & tam groffa de pes, <Sc criaes de gados infindos, cacas de todas maneiras, as mes brauas. Nam ha qui lenam tigres, lobos, & rapofas & adibis & da outra caa. Nam le efpante quem ilto ouuir, ou leer: como pode hauer caa c terra capina, & de tanta pouoao: porque como atras dife: nam matam nem fabem matar lenam algas perdizes que matam com frechas: & outras muitas cacas nam matam porque as nam comem: outras porque nam fabem nem tem engenho pra ifo: <Sc afy fe cria porque as nam mata: &. he toda a caa quafi mania: porque n he corrida: &. fem ces matauamos e< leuauamos .xx. lebres as redes em ha ora, & outras tantas perdizes aas telas afy como tangdo cabras ao curral, ou galinhas pra cafa: affi matauamos a caa que queramos.
C Da
multitud dos Gafanhotos que ha na terra, e< do dano que & como fezemos proif: & os Gafanhotos morrera. Capitulo .xxxij.
fazem,
elta
parte
& em
em muy grande
e<
lei'
maneira.
ar:
enchem he
tiram a claridade ao
Ainda
cliguo
nam
hii
quem
mas
outro
em
outra:
como
fe
de Efpanha.
32
$-*>
DO PRESTE IOAM
<*-
ano Iam nas partes de Galiza, outro antre douro & minho, trallos montes, outro na Beira, outro na Eftremadura, outro na Andaluzia, outro em Caltella a velha, outro em Arag: algas vezes duas trs partes deltas comarcas. E onde chegua, lia a terra como de lhe porem o foguo. E cites Gafanhotos Iam
Hu
como grandes
cigarras:
nam porque
a
afs, & qudo vem de caminho h lenam porque ve ho foi amarelo &
lbmbra que fobre ella da. E logo a gente efmoree dizenvem os Ambatas, & efte he o leu nome antre elles: & direy o que vy por trs vezes: a primeira foy no lugar de Barua. Ja hauia &. p muitas vezes ouuiamos dezer tal reino, trs anos q eftauamos nefta terra tal terra, he perdida dos Ambatas & nos eftdo affi vimos efte final. Ho foi fer amarelo, & a fombra na terra outro tanto, & a gente toda efmorecida, & no outro dia nam era coufa pra crer: q traziam largueza de oito legoas. Segdo depois foubemos fendo efta pragua aili juta: vieram a mi os mais dos cleriguos do lugar que lhes defe alga mezinha pra ella. Eu lhes refpondi que nam lbia outra mezinha fenam encomendar a deos & pedirlhe que lance a pragua fora da terra: foi com eito ao embaixador dizendolhe que me parecia b que fezefemos ha procifam c a gente da terra e< que prazeria a nollb lenhor deos ouuirnos. Pareceo bem ao embaixador e< no outro dia polia manh fizemos ajuntar a gente do lugar, & todos os clrigos: &. tomamos noffa pedra dar, &. os do
a terra amarella
.1".
&
noffa cruz
da
igreja
todos os Portuguefes
elles
que
nam
foffem callados
& a fua, cantado noffa ladainha faimos & a maior parte da gente do lugar. E eu dilfe a & q bradaffem como nos dizendo por fua lingua.
Zio marenos. que quer dizer na noffa lingua. Senhor Jefu Chriito amerceadate de nos.
c elte cramor
&
hum pequeno
cabeo,
&
alli
fez
ha
amoftra que
ja
&
amoftraam defeomunho en cima, que dentro de trs oras comeafem a fazer caminho: & le fofem ao mar ou terra de mouros, ou montes fem proueito aos chriltos. E nam o fazendo chamaua 6v inuocaua as aues do ceo & alimareas da terra, pedra & tpeltade que difipafem & quebrantaflem &. comefem feus corpos. E pra ifto mdei tomar Soma deites Gafanhotos: & affi fez elta amoftraam a eltes prefentes em feus nomes & dos aufentes, & mandeos loirar em paz. Prouue
E fazendo nos a volta pra o lugar porque o feu caminho era pra o mar onde elles vieram: eram tantos aps nos que nam parecia fenam que nos queriam quebrar as coitas, & cabeas com pedradas, taes eram as porradas que punham em nos. Quando chegamos ao lugar, homees molheres, & mininos que nelle ficaram todos poltos por cima dos terrados das cafas lhes achamos, dado graas a deos de como os Gafanhotos hiam fogindo ante nos: & outros q vinham aps nos. E nelto armoufe ha grande trouoada de contra ho mar que lhes vinha de roito com forte agoa, & pedra que durou bem trs ouras, encheo a ribeira & ribeiros muito: quando acabaram de vazar foy coufa defpanto que mediram dous couados daltura: delles mortos na beira daguoa da grande ribeira, & affi pollos regatos grande multid" mortos polias bordas. No outro dia polia manh nam hauia em toda a terra foo h viuo. Ouuindo os lugares darredor onde os Gafanhotos chegauam, vieram ver o que fora: & deziam algus. Etes Portuguefes fam fantos, & por virtude de deos lanaram os Ambatas fora. Outros deziam principalmte cleriguos & frades
a noffo fenhor q ouuio os peccadores.
f*>
os Ambatas,
feitierias
is:
DAS NDIAS
mas Iam
elles
<*-$
33
feitieros
&
com
feitios
lanaram
nam
medo
aos Lies
nem
.xvj.
Xuum
.1".
capitam d
lugar que
&
cleriguos
&
que todos era perdidos c os Ambatas. mais de Barua contra o mar, chegaram a nos oras de vefperas. Naquella ora partimos cinquo Portuguefes & andamos toda a noite &. chegamos hua ora depois do foi faido. Ja elaua o lugar junto &
bem
legoas
0%:
doutros logares darredor (em que tamb era os Gafanhotos) a pedir pollo amor de deos que foliemos la. Elta efte lugar em hum alto cabeo onde pareciam grandes terras &. muitos logares todos amarelos com Gafanhotos: a igreja efta
ao pee do lugar, fomos a ella e< com nolfa procifam fomos ao lugar & demos hua volta darredor delle, e< pra quatro partes em quatro lugares fe/.emos amoftraam ttndo os Gafanhotos tomados, &. foltandoos como da outra vez fezeramos. Acabada a procifam nos fomos a comer, acabando de comer que faimos da cafa: em toda a terra nam parecia hum too: & a gente da terra nam nos queria deixar que todas maneiras foliemos aos feus lugares, & que nos
Nam me
valia dezer
&
que
nam
era
alli
fe
&
noffas poufadas.
&
rezar fe hi
os Gafanhotos.
C Cap
.xxxiij.
Gafanhotos
fe chama Abrigima onde o Prete nos mandou dar o mtimento no reino Dangote, efta terra he diftte de Barua de eftiuemos andar trta dias ho caminho, fendo nos nefta terra eu fui com ho embaixador que hya de Portugal, ec cinquo genoefes cnofco contra ha terra que fe chama Aagao: caminhamos cinquo dias por terras que eftauam todas defpouoadas & pellas canas de milho t grolfas como as mais grollas canas de empar vinhas q n
fe
&
as
nuca alli foram femeados, as arvores fem nenha folha os paos tenrros todos comidos, nam auia hy memoria derua de nenha feiam: fe nam framos fobre auilb com mulas carregadas de ceuada, & mantimentos pra nos perecramos a fome nos & as mulas. Era efta terra toda cuberta de Gafanhotos, fem alas & deziam que era a femendos Gafanhotos.
Os
como
fe
dos que alli andaram que deftruir a terra, & deziam que como tiueffem alas q loguo yriam bufear feus pais. A multidam deites fem alas callo porque nam he pra crer, & he razam que diga o que mais vi nefta terra. Vi eftar homs, molheres, meninos, como pafmados aftados antre elles Gafanhotos. Eu lhes dezia porque eltais alli morrendo, porque nam matais deites animaes & vingaiuos do mal que vos fezeram feus pais, & ao menos os mortos vos nam faram
te
nam tinham coraam pra reiftir a pragua que lhes deos daua por feus peccados: a gente que delta terra fe hia achamos caminhos mininos a pee, &. delles nos braos feus fatinhos nas cacheos domes, molheres,
&
34
$-*>
DO PRESTE IOAM
<*i
becas muddofe a terra ode acha mtimto 'era ha piedade de os ver). Eftando nos nefta fenhoria de a Brigima hum lugar que fe chama Aquate, vierem cohi de caminho tamanha multidam de Gafanhotos que nam he pra dezer,
&
mearam de chegar hi hum dia oras de tera, &. ate a noite nam eeiar, & aili como chegauam fe apofentauam. No outro dias horas de prima comearam a
partir,
inftte
&
hi
nenh:
c<
nam
comearam outros de
eftes
vir:
&
afi
eftiuer
como
aquellas oras,
nam
deixara
por que
maneira fezeram cinquo bufea dos pais: & leuauam o caminho pra os outros que n tinha aias. Depois delles paliados foubemos a largueza que traziam por onde vinham eftes Gafanhotos, & vimos a deftruiam que fezeram, pafaria a largueza de trs legoas em que nam ficou calca em aruore: &: nam parecia a terra ler queimada, mais muito neuada com aluura dos paos &. c fequidam das eruas. Quis deos
efta
pam nenhum com cafea nem erua verde, & dias hum aps outro: & deziam que era os filhos
vam em
que as nouidades eram ja recolhidas, nam foubemos onde foy fua yda: porque vinham de contra ho mar do reino de Dandali que he de mouros de guerra, nem menos foubemos onde fora o fim de leu caminho.
Gapitulo
fe
.xxxiiij.
Como chegamos
a Temei
&
ho embaixador
&
nos
mdou chamar.
ornamos ao caminho aos dous dias de noffa chegada a efte lugar de Temei antes de nos vir o fato que ficara em Barra fe partio o embaixador dom Rodrigo c fis encaualgaduras caminho da cala de Tigrmah, que he intitulado como rey de grades terras & muy grandes
mdado & regimento a pedirlhe que defe auiamento a caminho tanto que entraffemos luas terras. Ficamos nefte lugar de Temei Jo efeolar eu 6c outros dous Portuguefes, em ifto veio o feitor c ho fato que ficara Barra, cv afi ho ajuntamos todo ncfte lugar de Temei onde recebamos muito gafalhado do primeiro Xu do concelho o qual he irmo do Barnagais. Aos .xxviij. de Julho do dito anno de mil & quinhtos & vinte nos veio recado do baixador, q nos foliemos com a fazenda pra onde elle eftaua
fenhores debaixo de feu
nolfo
em
cafa do Tigrimah
com
os Portuguefes que
com
elle
foram,
ainda efteue-
mos dous
que nos leuallem o fato, nifto veyo hum Xuum que nos deu recado &. ifto com grandes trouoadas & inuernos fortes &: chuiuas) caminhamos efpao de ha legoa por capinas, & logo comeamos a deer hum caminho muy fragofo &. decida muy fonda efpao doutra legoa: fomos dormir dentro no circuito de ha igreja com medo dos tigres, & b apaixonados
dias efperando gente
da
terra
do inuerno. No dia feguinte fomos por montanhas, afi de ferras como aruoredos fem fruto nenh ate ha muy grade ribeira que por fer inuerno achamos grande de pafar: he efta fobre q ho lugar de Barua efia alentado & corre pra Nillo onde fenece o reyno do Barnagais &: comea ho de Tigrimah fera onde dormimos a cila ribeira duas legoas pouco mais ou menos fem embarguo das ferras (Sc matos tudo pouoado.
:
$-*>
DAS NDIAS
Como
(%^
35
Capitulo
.xxxv.
em
ho Tigrimah mandou hum capitam (Sc dos edifcios que ell no primeiro
lugar.
cheguando aha ribeira defearreguara os homes que c nos vinham fato, Sc da outra parte da ribeira ouuimos tabaques (Sc rumor efe gente, pregtamos que coufa era, & diferam que hum capitam de Tigrimah que vinha por nos: (Sc nos pafando fem a fazda da outra parte do rio com afaz trabalho da forte (Sc grade agoa, achamos fremofa gente que nos vinha a bufear que feriam bem quinhentos ou feientos homs pra leuarem noffa fazenda, & foy logo duuida antre a gte da iSc da outra parte. Os da terra de Tigrimah deziam que nam auiam de tomar o fato fenam na lua terra: Sc os do Barnagais que nam eram obrigados fenam a pollo na ribeira junto daguoa em fua terra, (Sc fobre illo efteueram em grandes brados &. profia: polia aguoa ir grande terminaram irmamte: pafaffem o fato iSc que nam ficaffe por fora a ha nem a outra parte fenam aquillo que fole julia. Tanto que o fato fov paliado (Sc tomado da gte do Tigrimah caminhariam tanto com ho fato como nos com nolas mulas, ainda caminhamos aquelle pedao do dia per mtanhas como as de atras: ncfte caminho viamos manadas de porcos monteies, paliaria de cineuenta porcos: perdizes & outras aues cobriam a terra (Sc alguas &. as amores: & affi fe dezia auer hi de todo gnero de alimareas: & fegdo as montanhas Iam nam pode ler doutra maneira. E neta noite dormimos fora no
ho capo cercados de fogueiras com medo das alimareas. Loguo aqui a gente fez tnuda & affi a terra (Sc aruores & o trajo da gente, principalmente comeamos aqui entrar antre muy altos picos que parece que fubem ao eo fegdo iam daltos, nam he grade ho fito de fus pees & todos apartados hus dos outros, &.
caii
fe
vam em hum compafo & tomam grande terra podem pofto que ha periguo todos tem ermidas
(Sc
en cima,
&
as mais
Iam de
noffa fenhora.
muitos deites picos vimos ermidas que nam podamos terminar por onde poderam yr a ellas. Fomos nelle dia dormir a hum lugar antre picos que fe chama Abafaem em ho qual lugar efta ha muy boa igreja de noffa fenhora muy bem feita com a naue do meio erguida fobre as duas ilharguas ou bandas & luas freftas muy bem feitas: & toda a igreja abobadada: ninha tnhavifta defta
Em
mos
grande & fremofa, -affi fe uay danificando, & porem bem parece que foy coufa real toda cantaria bem laurada, outro tal edifcio nam auemos vilto. Efta torre efta cercada de calas que bem dizem com cila, afi de boas paredes como terrados, por cima como apofentamitos de gr le-
ha
torre
muy
ja
daltura
(Sc
largueza,
&
porque
muy
perto daqu
.Sc
onde
terra
eftam alentados antre eftes picos em muy fremofos campos (Sc todos regadios por leuadas das agoas que dec" do mais alto dos picos feitas artefiialmente de cantaria, as fementeiras que aqui regam Iam triguos, ceuadas, fauas, gros, eruilhas, alhos, cebollas, aruda das calas, muyta moftarda, nas leuadas das muytas (Sc boas rabaas & agries. Ha nelle lugar muitos cleriguos (Sc bem vertidos, parecia homs de bem. & nos diferam q no principio da chriltan-
36
<%i
dade nefta terra fezeram fete igrejas & que efta era ha delias, & bem parece que o fera porque a chriftandade fe comeou daqui muy perto que he no lugar de Aquaxumo.
Capitulo .xxxv.
Como
partimos de Bafazem
&
fomos ao lugar
que
fe
como vnhamos
&
le-
uaua ho
leuamento Elfa)
ar que fe chama fan Miguel, nefte deram poufada dizendo que ho lugar era priuilegiado, &. polias chuuas nos fomos ao circuito da igreja, & no primeiro circuito que ferue dadro metemos nolfas mulas, porque tinha muita crua, pollos inuernos que eram. Nefta terra nam fe cultuma darem de comer mais de ha vez ao dia, & efta na noite ifto e cuftuma en todos os reinos do Prefte Jo: & feus fenhorios, & chegado afli como nos nam der poufadas, afli nos nam derom de comer fegdo fua cuitume, nos tnhamos fome &. diffeme noffo feitor: padre comamos, eu lhe refpondi, &. que comeremos? & diffeme elle, eu traguo duas galinhas cozidas comamolas, ho noffo efcriuao & eu nos efpantamos muito comer carne fem pam, & porem todauia ho acompanhamos. Depois deita comida muitas vezes comamos carne f pam, & pam fem carne, & pam fem fal, porque fe nam cuftuma na terra: & pam molhado na agua, &. na pimta, affi que nos efqueeo o primeiro efpanto. Por noite nos mandarom o comer, & dormindo nos no circuito da dita igreja, por mais limpeza nos chegauamos onde fe daua ou da a comunham, etdo affi com lume, comearom a bolir pombas: tanto que as ouuimos acudimos as portas que o mais era tapado, nam nos efcapou nenha nem pombinhos pequenos que achamos por buracas & enchemos h laco. Depois tornamos a poufar nefte lugar & fomos recebidos nam eltimando priuilegios por nam matarmos as pombas da igreja de que ja eftaua pouoada. A deferena que tem a gente delta terra a do Barnagais he em feus vertidos & trajos: os homs trazem cingidas has fraldilhinas delias de pano, delias de couro cortido como de afom afli franzidas como as de molheres da noffa terra, & leu comprimento nam fera de dous palmos,
&
indo pee parece que lha reddar ate que cobrife fua vergonha: abaxandofe, ou afentandofe, ou fazendo vento parece. As molheres cafadas trazem muy poa
cobertura,
&
menos vergonha
as folteiras que
amiguos.
As
& grade fuma de tmaquetes fobre fua natura: & quem pode auer cafcauel ou pequena campainha alli a traz, &. algas deitas (nam cafadas) trazem pelle de carneiro ao pefcoo que cobre ha ilhargua & mais nam porque a trazem folta &. fomente h pee & ha mo do carneiro atado & lanado ao pefcoo. Ho caminho que fe faz nefta terra do Prefte tanto que do mar roxo chegamos, ou que v de Egypto a uaquem, loguo he poer coitas no norte & caminhar ao fui ate que chegue aas portas de Badabaje, & ilto he porq dali algas oras toma pra alga parte, outras pra outra demaddo de lera ha corte caminho direito, ou a leute, ou a ponte fegdo a terra onde o Prefte anda. Neltes portos fe apartam os reinos Damara & Xoa, & porq nos andiuemos neftas terras fis anos ora a ha parte, ora a outra: as vezes faindo fora do caminho ik depois tornado a elle por nos parecer que era afli milhor ordenado.
carne
$-*>
DAS NDIAS
<%i
37
Capitulo .xxxvj. Que falia do lugar de Aquaxumo, que a rainha Saba leuou a Salamam pra o templo filho que ouue de Salamam.
& &
do ouro
de
hum
etes picos
muy
hum muy
bom
elle
lugar que fe
chama Aquaxumo,
&
&
dous dias de caminho fempre per antre eltes picos, & elteuemos em por mandado do Prelle Joam oito meies. Ete lugar foy a cidade: camar, eftana (fegundo dizem; da Rainha Saba que leuou os camellos carregados
douro a Salama quando fazia o templo c Hierufalem. Elta em efte lugar ha muy nobre igreja na qual achamos ha muy grande crnica eferita lingoa da terra & dezia no principio delia, como fora eferita primeiramente em Ebraico, & depois tirado em Grego, & de Grego em Caldeo, de Caldeo em lingoa Abexi, que elta & comea afii. Como ouuindo dizer a Rainha Saba as grades obras & ricas que Salama tinha prlcipiadas Hierufal, detreminou de as ir ver: & carreguou certos camellos douro pra dar aas obras, & chegando perto da cidade eftando pra pafar h laguo que pafau per hus pontes, cila defcaualguou & adorou os paos & dilfe. Nam queira deos que os meus pees toque os madeiros em q hade pender o faluador do mudo & rodeou ho laguo & foy ver Salamam,
:
&
fez c elle
paos,
&
&
veio as obras:
& &
otTerefceo feus
does
&
dife.
Eitas obras n
Iam
taes
t
como me
par:
&
riqueza n
afii
he maior do q
me
diferam:
domes ho n pode
&
riqueza,
rei
dom q trouxe, eu tornarei: aas minhas terras & quto aude aas obras douro & pao preto pra marchatar. Eftdo Hierufal ouuo Salamam parte c ella & emprenhou d filho e< efteue Hierufal ate q pario: & depois q pode caminhar deixou o filho & foife as fus terras: & de la mdou muito ouro & pao preto pra marchatar as obras. E creceo leu filho ate idade de .xvij. annos, & antre outros muitos filhos q tinha Salama este era t loberbo, q fobarbaua ho pouo de Ifrael, & toda a terra de Judea. E
do pequeno
tto
ho pouo
reis
:
veyo a Salamam & lhe differam. Nos nam podemos manteer tantos tes, que todos teus filhos f reis efpecialmte ete da rainha Saba ella he maior fenhora q tu mandaho, pra fua mai que nos ho nam podemos manteer. Salama ho mandou entam muy honrradamte, ddolhe hos otficiaes que na cafa dum rey pode auer (como em feu lugar direi) & mais lhe deu em que decanfafe no caminho ha terra do Gaza que he na terra de Egypto, & fez feu caminho ate has terras de fua may onde foy grandifiimo fenhor. Diz
fe
qutos tu
na crnica, que fenhoreaua de mar a mar: &. que no mar das ndias trazia .lx. nos. Ete liuro de crnica, he muito grande, nam tomei delia, enam hos princpios.
38
$-*>
(L
DO PRESTE IOAM
Como
lan
<*-
Capitulo .xxxvij.
reino fe conuerteo,
&
todo feu
&
dos
edifcios
do lugar de Aquaxumo.
efte lugar de Aquaxumo, foy ha principal eftania da rainha Candacia que foy ho principio da chriltandade deita terra. Sua naca (fegdo dizem) foy dahi meia legoa, em ha nury pequena aldeia q ora he toda de ferreiros da ql ho prcipio da chriitdade foy efte. Segdo diz feus liuros, dilfe ho anjo a lan Felipe. Aleuantate & vay ctra ho meio dia pella carreira q vay de Hierufal pra Gaza ha deferta. S Felipe foy: & achou h home q era capado: & era mordomo da Rainha Candacia fnora de Etyopia. Da terra de Gaza q Salam dera a feu filho efte era guarda de todas has riqzas da rainha, & fora a HierFez & tornauafe pra fua cafa, & hia en cima d carro. Cheguou a elle la Felipe e ouuiolhe catar hap>fecia de Elaias: & pgtoulhe como tdia ho q cataua. Refpdeo q ho n fabia fe outr ho n iinaua. S Felipe fobio no carro & foilhe decrardo aqlla profecia & conuerteolhe & baptizou & enformou na fe. Logoo ho efpiritu arrebatou f Felipe: & acabado ficou formado, & diz q aqui foy cprida ha profecia q dilfe Dauid. Etyopia alara & aditara fus mos a deos. Affi diz elles q fora hos primeiros chriftos do mundo. Ho capado fe partio loguo muy alegre, caminho de Etyopia a cala de fua fnora: & cuerteo a ella & a toda fua cafa & hos baptizou pello q lhe cotou: & fez ha rainha baptizar todo feu reino de Buno. Elte Buno eita deite lugar de Aquaxumo ctra leute no reino do Barnagais: & f ora dous fehorios. Nete lugar de Aquaxumo onde fe fez chrift: fez muy nobre igreja, ha primeira que ouue em Etyopia, chamafe lan ta Maria de Syon. Dizem que fe chama affi porque de Syon lhe veio ha pedra dar. Elles neta terra (fegundo diz) t por coftume de chamar ahas igrejas fpre polia pedra dar: porque nella he eferito ho nome do orago. Elta pedra que tem nelta igreja, dizem que hos apoftollos lha mandaram do
:
monte Syon. Efta igreja he muy grande, tem cquo naues de boa largueza & muy grade cprid abobedada per cima, & cerradas todalas abobedas: pello eo &
ilharguas todas pintadas. Pra baixo no andar da igreja,
cantaria.
bem
lauradas de gentil
Tem fete capellas todas as coitas aho leuante com feus altares bem ccertados. Tem coro a noffa guifa fen q he baixo, & cheguam c a cabea a habobeda. E ho coro tbem he ibbre habobeda, & n fe feruem delle.Tem elta igreja
muy grande cerco, & todo ladrilhado de grades lageas como campas: & elta he de muy grande muro & nam cuberto como as outras igrejas, fenam defabafada.
Elta igreja ha grande cerca, ainda he cercada de outra
mayor
cerca
como
cerca
de grande
villa
ou cidade,
&
lies, & ces de pedra. Dentro dous paos, h pra a mo direita, Sc outro pra ha ifquerda que fam de dous reitores da igreja, & has outras calas Iam de coneguos & de frades. Dtro da grande cerca aha porta mais chegada ha igreja, eita hum grande pardieiro feito em quadra, q em outro tempo foy cafa, & tem pra cada canto hum grande padr, quadrados & laurados. Chamase elta caia Ambaabete,
&
que quer dizer cafa de lies. Diz q nelta cafa eftauam hos lies prelos, como andam fempre caminhando, & citam diante do Prefte .Toam quatro lies prefos. Diante da porta da grande cerca, ella hum grande patim, & em elle h grande aruorc que chamam figueira de fara, & pra hum cabo & outro delia
ainda
$-*>
DAS NDIAS
<*-$
(
39
citam muy frcfcos poiaes de cantaria muy bem laurada & alentada fomente. (ride chegua perto ho pee da figueira, ellam danados das raizes que lios ergue. Estam en cima deites poiaes, doze cadeiras de pedra, tam bem feitas de pedra, como fe foliem de pao, com feus allentos & etancias dos pees. Nam fam feitas em
peca.
Dizem
eitas fer
dos doze
juizes
feruem na corte do Prelle Joam. Fora deita cerca ha muy grande pouoaam de muy boas calas ho que nam ha em toda Etyopia, muitos bos poos de agoa de cataria laurada, v alh nas demais das caias has ditas figuras
que
oje
em
dia
tiguas de lies,
Sc
ces,
&
em
fremofo de cataria, & sobre efta cataria efta outras tantas c. taes cadeiras de pedra como no circuito da igreja. Efte lugar efta alenho tado fobre ha cabea de hum fremofo campo, & cafi antre dous cabeos, demais delta capinha he cafi toda chea deites velhos edifcios: e per elles muitas
de igreja, efta h tanque
muy
&
deltas cadeiras
&
altos
padres c
letreiros.
No
cima
pedras erguidas,
&
de fremo-
ha erguida fobre outra, laurada como pedra daltar: fenam que he em grade grandeza: (Sc he em cila metida como encaltoada. Elta pedra erguida he de cprido de .lxiiij. couados, & de larguo .vj. has ilhargas t trs, muito direita (Sc muito b laurada toda feita em craltas de baixo, ate ha cabea que faz como lua meada, & ha parte que elta meia lua t pra ho meio dia. Parece em ella cinquo crauos, que mais fenam enxerguem, por terem ferrujem: & afli ett como quinas em cpafo. E pra q n digu como fe podia tam alta pedra medir, ja diffe como era toda craltas: ate ho pee da meia lua. E citas fam de h cpafo, & aquelles q podiamos cheguar mediamos, & pra eltas lanauamos cota ahas outras, ik achamos .lx. couados: Sc aha meia la dauamos quatro polto q ella fole de mais: affi fazem .lxiiij. Elta pedra alli cprida: na parte do meio dia, os: pra onde elt hos preguos na meia la altura de hum home: tem feiam de hum portal na mefma pedra laurado: c ferrolho, (Sc fechadura, como q cita fechada c pedra em q elta atentada, t h couado de grofura: (Sc he muito b laurada. Elta alentada fobre outras pedras grades: ev cercada doutras pedras meudas, na pode home aber quto entra pella outra pefos lauores lauradas, antre has quaes efta
dra ou
fe
chegua ao cham.
Sam
(Sc
muy bem
ha deltas mais lauradas, q delias leram b de .xl. couados, is: outras de .xxx. de trinta pedras, k nam tem lauores, ck has demais t letreiros grades que n
fab
ler
&
hos da
terra,
nem
ler,
&
cilas
Duas pedras
v
muy
grandes
&
fremofas de lauores,
de grandes craltas,
delias elta
t .x.
lacarias de
qbrada
trs
pedaos,
elt
bos cpafos, has quaes jaze enteras, & ha & cada ha delias paffa de .Ixxx. couados, & pedras q aui de fer ou fora egatoadas: lura-
das,
& muy
b laurada-.
C
obre
lera
Capitulo
.xxxviij.
Dos
hedificios
xumo,
efte
& como
em h
nelle fe
acha ouro,
lugar
lge: q
ctos
do lugar ha milha .!'. tero de legoa, elt duas caias debaixo da quaes home n entra fem cdea. Elias caias n f dabobeda, fen de muy fremofa cataria direita, alli paredes, como per cima. Os o afora: ho q mete na parede he de doze couados & l jtos hus
terra: nas
$-*>
DO PRESTE IOAM
&
<*-f
dos outros: q parece tudo ha pedra. Ha deltas cafas he muito repartida camars: Sc celeiros, em hos portaes furos das trancas, & das coueiras das portas em ha deltas camars eftam duas arcas muy grandes cada ha de quatro co-
uados
em
comprido,
is.
meio de larguo,
as
(Sc
&
como q
como iam
meimas
arcas
diz
outra caa q he mais largua, <Sc n tem mais q caa dianteira, e ha camar. Da porta de ha aha porta da outra fera, h jogo per cima he campo. Na noffa companhia andau homs Genoefes, de manqual
teouros da Rainha Saba).
Ha
&
que foram catiuos de turcos, c< afirmau < jurau q vira a troia: & de Jofeph no reino de Egypto, & q feus edifcios Fora grades: mas q hos deite lugar fora & fam maiores em grade maneira. E a nos nos parecia q nos folgramos de nos mdara aqui ho Prefte Jo por vermos etes edifcios,
e< Catales,
cileiro
&
capinas, q todas
como iam muito maiores do que efcreuo. Nefte lugar & cm feu tpo fam femeadas de toda femente, quando vem
fus
tro-
uoadas no cabo delles, nam ficam no lugar molheres, nem homs, moos, nem meninos q de idade fejam q nam faia a bufcar ouro pellas lauouras, q dizem q has chuiuas ho defcubr, Sc dizem q acham muito: aih andam per todas has ruas bufcando as correntes das agoas, efgarauatando com paos. Vendo eu ito, & ouuindo dizer como achauam tto ouro, affi no lugar como nas lauouras, detreminei fazer ha tauoa alli como as eu vira em Portugal, em Foz darouca .Sc na Ponte de mucela. E feita me meti a lauar terra: & lancei duas tauoas, & nam achei ouro nenh: nam lei fe ho na fabia lauar: ou fe ho n conhecia, ou
ho n auia hi: ha fama era q auia muito. Ha igreja de Aquaxumo affi como dizem q he ha mais antigua: affi ha hl polia mais honrrada de toda Etyopia: k fe fazem nella b hos omios. Ha nefta igreja cento & cincuta ceguos, & outros tantos frades. Tem duas cabeas, ha fe chama nebrete dos coneguos q quer dizer meftre dfinar, &. outro nebrete dos frades. Eitas duas cabeas poufam nos paos que eftam dentro da grande erqua, Sc o circuito da igreja k o nebrete dos coneguos pofa aha mo direita, cite he ho maior & mais honrrado. Eite faz jultica dos coneguos, &: dos leiguos de toda ha terra. E ho nebrete dos frades, ibmte ouue & rege alios frades, &. ambos fe feru de tabales, & trbetas. T muy grandes rendas, &. alem de fus rendas, tem cada dia ha collaam a que elles chamam maabar, de pam, &: vinho da terra em fe acabando ha mila. E hos frades t ifto fobre fi, & os coneguos tb, & he tal cite maabar, q poucas vezes come os frades outro comer en aquelle. E t ilto todos hos dias, fen feita feira ddoenas: porq tal dia, nenh come, n bebe. Os coneguos n faz feu maabar dentro no circuito da igreja, & poucas vezes eftam la fen as oras, nem ho nebrete nos lus paos lenam alga ora de utura quando vay ouuir partes, ifto porq elles fam calados, cv citam com fus molheres e< filhos em fus cafas muy boas que tem fora. E nefte circuito da igreja nam entram molheres nem gente leigua. n entram os leiguos c< as molheres a receber fua comunham.
fe
E por
feu
c< as
molheres
nam
entrarem nefte
circuito, faz
mabaar
por
ellas
&
filhos
gozarem
delle.
$-*>
DAS NDIAS
Como
picos,
<*i
4'
Capitulo .xxxix.
igrejas
junto
em dous
onde
jaze corpos de
am muito
hum
de h cabo,
&
&
Em
ho q
elta
pra
bom pedao
graciofa, t
de fubida,
&
cima
fera
bem
nica legoa
la-
de capina
tadas.
muy
muy
bos lugares,
&
muitas vinhas de
elta
Aquaxumo, na
vilta delle,
muy
de ha torre c muy fremoa cantaria, & he muita delta torda cataria delia he feita ha igreja de fan Miguel, onde vem muita gte do lugar de Aquaxumo tomar ha comunham aos fabados & dominguos, por lua deua. No cabeo q elta ctra leute no pico delle, efta outra igreja que fe chama Abbalicanos, o qual fanto jaz hi, Sc dizem que elte era confeltbr da Rainha Candacia. Elta igreja he como anexa da grade de Aquaxumo, & feruefe pellos coneguos delia. Efta cafa & igreja de Abbalicanos, he antre elles de muita deua, tb v a cila muita gte do lugar ouuir os otlicios: & tomar ha comunh: & affi t elta igreja ao pee do cabeo h grande lugar q he fua fregueia. Mais aute delta igreja fera tero de legoa, elta h pico delgado pello pee, q parece q fe vai ao eo: fobefe a elle per trecentos degraos. Andado derredor no alto delle, elta ha muy galte & deuota igreja pequena q na t mais q ho pequeno corpo da igreja, &. derredor h circuito de parede de cataria muy laurada: is: t alto que da pellos peitos a h home, &. h medo os homes de olhar pra baixo. N he mais de largueza do peituril aho corpo da igreja q quto trs homs jtos poder andar per mos. N t mais cralta n circuito, n per onde fe lhe pofa fazer. Chamafe elta igreja: Abbaptali Sc iaz ahi lio feu corpo. Elta igreja he de grade rda, t cincota coneguos ou debeteras fegdo feus nomes, & t nebrete como hos de Aquaxumo. E affi como ha igreja de Aquaxumo, foy ho principio da chritandade em Etyopia, affi elta he cercada de fepulturas de cantos, como Braga em Portugual.
fremofo
re derrocada, &.
C Cap.
.xl. das terras & fenhoros q eltam pra ponte & norte de Aquaxumo, onde ha hum moelteiro que fe chama Alleluya, v outros dous moelteiros pra leuante.
[gasES^; o lugar de
Aquaxumo
muy
gran-
ia rffikli
c ' es
terras
&
i
&
&
parte, he ha
Sabaim, onde ha Rainha Saba tinha ho feu nome, <S: titolo, 5j e a :o p ao p ret0 que ella mdou a Salam pra marchetar ho templo. E ha deite lugar de Aquaxumo ate lio principio da terra de Sabaim, dous dias de caminho. Elta fenhoria he agora fogeita aho reino do Tigrimah, is: he fenhor & capitam delia hum cunhado do Prelte Joam, & dizem ler boa, & grade fenhoria. E pra ha parte do norte fica outra fenhoria que fe chama Torate, terra de ferras & montanhas, he efpao de quatro legoas pra etas ferranias & fenhorio de Torate. Elta em ha alta ferra & grofa, & pello pee cima he ch efpao de mea legoa & de grades aruores, h moelteiro de grades rdas fegdo diz) & de muitos frades, chamafe Alleluya. E diz q leuou cite nome porq no principio da chriltiandade nelta terra, quando fe fez fancta Maria de Syon
lx&mn&a
Cl-M
terra de
j-,
42
$-*>
logo
es es
fe
DO PRESTE IOAM
hi
<*~
Aquaxumo:
zar,
que hauia
afirmou
Diz n faber emt ho q tinham de rehu padre deuoto q vigiaua, & encomdauafe a
es
efte
que can-
tauam Alleluya:
affi
&
que
fe
comearem em
fe
efte
moefteiro por
nome
fe
chama
naquelle tpo
frade
foy
bom:
&
fama de grandes
ck ferra de cita efte moefteiro, todo he cercado de ribeiras agoa fen c trouoadas, efpao de duas ou trs legoas. Em ha outra ferra na fenhoria mefma de Torate, efta outro grande moefteiro: & por, n t grade como lio de Alleluya: es dizem fer de bos frades, ada diz, q qr mal a cites: por ter maa fama. Tornando a nolfo caminho, trs legoas do
Ho
cabeo
fecas q n t
lugar de
Aquaxumo,
cila
elte fe
chama
fan Jo.
outro moefteiro q fe chama Abbagarife ma diz q elte Abbagarima q foy rey de Grcia, es q deixou leu reino, veyo fazer penitia: es q alli de acabou fua vida fantamte. Elta detrs da
&
bem
raua.
es
cueniente pra fazer penitia, es diz que alli mofomos hi no dia de fua feita,
&. gafos.
feria hi
mais de
trs
picos cali na ladera de h delles& parece que quer cair ha coua onde
dizem que fez penitencia. Decm a cila' per efcada es tiram delia terra como faibro, ou pedra mole & leuanna & deitna ao collo dos doentes em paninhos (dizem algus receber faude). Pregtei polia renda deite moefteiro, diferme os frades q tinha de renda .xvj. cauallos & mais outras muitas comedorias. He moefteiro pequeno & de poucos frades Sc pouca renda, es ao pee delle fmea muito alhos, & ha antre os picos grandes lauouras, t muitas infindas vinhas
de latadas
es
muy C
muyta
palia, v
q co-
mea
Janeiro, es
acaba Maro.
Gap. .xlj. Como partimos da igreja es cafas de fan Miguel, & fomos a Bacinete, e dahi a Malue, & dos moelteiros que citam
junto delle.
com ha gente da terra que nos leuaua ho fato, & fomos dormir a hum lugar, que fe chama Angueba a h Beteneguz que quer dizer cafas dei Rey: como atraz per vezes diffe.
E
nam
fe
ja
cm
em
femelhantes calas
como
citas,
&
do
feruem
delias
fenam os fenhores da
terra
&. lugar
Prefte.
Gatam
ningu totanto a ellas cafas, q fus portas fempre elta abertas, qudo hi elta ho fenhor, es quando le vay ncdentro,
&
nha coufa
es
fica
senam
as portas abertas,
deite lugar
&
leitos
es
partimos nos
trs, ou quatro legoas, & fomos dormir fobre hu alto cabeo, es. fobre hua grande ribeira que fe chama Abacinete, es alli fe chama ha terra, es fenhorio. Deziam fer aquella fenhoria, da auoa do Prefte .Toam. E fendo nos la lhe foy tomada, por fazer maa companhia aha terra. E jaz elta fenhoria no reino de Tigrimahom, es he terra muito pouoada per todas as partes es viofa, de mtanhas,
mos
es
de ribeiras,
es
es
fora de caminhos:
&
ilto fa
q nos leuaua ho faio fezer grande cerca de matos defpinhos pra nos, es pra as mu-
forca lhes
tomam quto
t.
Os
$-*>
las,
ri
DAS NDIAS
cias
(Sc
<&$
<Sc por, n ouuimos, fomos dormir a hum lugar que fe chama Maluche, que pode ler onde dormimos, duas legoas. Efte lugar, elaua cercado de muy fremofas lauouras, de triguos, v euadas, (Sc milhos, os mais jutos & milhores q ainda vimos. Jto deite lugar efta ha ferra muy alta: v n largua pello pee, porq tto fera de larguo cn cima, como baixo, porq toda he talhada como muro: de fragua direita toda calua f nenha erua, n verdura de nenha coufa. Faz como trs partimtos, os dous dos cabos fam agudos: & ho do meio cho. Em h dos agudos .f. fobldo do pee pra cima: efta h moesteiro cala de nolfa fenhora, q fe chama Abbamata: diz fere frades de boa vida. Ha ord, toda he ha em todos os fenhorios do Prelle Jo. He toda fanto Anta do hermo, v delta cae outra ordem, a que elles chama: eltefarruz. Etes t elles por mos, & diz q queimam muitos: por auer tre elles hereias, aflt como n adorar ha cruz. Eltes fam os que fazem as cruzes que todo cleriguo (Sc frade traz na mo, & leiguos ao pefcoo, v fua opiniam he que nam temos mas de ha cruz de adorar, (Sc que he aquella em que Jefu Chrifto padeceo, & que as cruzes que elles fazem, (Sc fazem outros nomes nam fam dadorar porq fam obras feitas por mos dos homs, & outras hereftas que dizem, tem, (Sc fazem. Em a uilta defte moefteiro onde elle parece, parece .fer legoa, eu quifera la ir: diferme que na fol que era hum dia de caminho, & que nam podiam ir la fenam aindofe com as mos v doutra maneira que nam podiam ir. No cabeo do meio que he como mefa: efta outra cata de nolfa fenhora que dizem fazerfe nella grande romagem. Em o outro pico elta ha cala de fancta cruz: he mais efpao de legoa (Sc meia ate duas. Em outro cabeo que he afli talhado como he de Abamata: elta outro moefteiro que fe chama fan Joam, n ha en cima deite cabeo mais que ho moefteiro & calas de frades f nenha verdura fegdo parece de baixo v fe mostra, porq os oticiaes delle moram ao pee do cabeo em terras viofas v dahi mandam ho neceffario aos que eltam no moelteiro, v ja nelta terra fe faz gran
alimrias brauas,
v reino
(Sc
pobres: nelta nam ha Os homs trazem trajos diferenados, v affi as molheres que fam caladas ou eltam com homs. Ja trazem darredor de hus panos pretos de la com grandes cadilhos do mesmo pano, & nam trazem diademas nas cabeas como as do Barnagais. As mocas anda de mal em pior, fam molheres de .xx. ou .xxv. annos & trazem as mamas ate a cinta. defeuberto feu corpo galante cheo de continhas per cima delle. E algas muito grandes de corpo & de idade traz
(Sc
aleijados,
eguos,
li
(Sc
pelle
bem podem
verem todo
Capitulo
.xlij.
terra, v
como
torna-
mos
cerrados de noite
atras
""*"*
a nelta terra tigres v outras alimrias q dentro nos lugares que fam matam as vacas, mulas, v afnos, o que nam fazia
no reino do Barnagais. Partimos deite lugar a fis de Agosto de v vinte annos, tornamos atras onde nos ticaua ho embaixador que eftaua apoufentado por mdado do Tigrimah v bem a feu prazer
-
quinhentos
44
f*>
DO PRESTE IOAM
com
elle
<*-$
partiram de Temei terra do reino do Barnagais. No dito lugar era apoufentado hum fenhor grande por mandado do Tiaffi eftauam apouengrimah, pra que guardafe & olhafe pollo embaixador,
com
todos os Portuguefes q
&
&
Elle eftaua apoufentado em hum Beteneguz, & eftaua ho embaixador deite lugar efpao de ha legoa. Nete dia que chegamos mandou Tigrimah5 chamar ho embaixador, & loguo foy &. todos os Portuguefes fomos com elle. Chegando nos ao Beteneguz onde elle poufaua, diferamnos que era na igreja elle & fua molher a tomar ha comunham, & ifto era hia ora ante ho foi porto, que Iam as oras de fe dizer miffa nos dias do jejum. Fomos caminho da igreja e topamos no caminho com elle, & vinham cada hum em fua mula em muy bom aparato como grandes fenhores que fam, & ali vinham acompanhados de muitos & grandes fenhores. Efte Tigrimah he hum velho bem apelfoado & reuerendo, fua molher vinha toda cuberta de panos azues dalgodam, nam lhe vimos feu rofto nem corpo, porque tudo era cuberto. Tanto que a elle chegamos me pedio ha cruz que eu leuaua na mo, & ha beijou & mandou dar a fua molher que ha beijafe, cila a beijou por cima do pano, & reebeonos com bom gafaIhado.Traz efte Tigrimah muy grande cala: affi de homs, como de molheres, k grande aparato grande maneira mayor que ho Barnagais. E ctarnos ho embaixador & os que com elle eram que era gran honrra & gafalhado o que tinham recebido do Tigrimah, affi 5 fauor, como nos mantimentos. Efte Tigrimah ha pouco que tem efta fenhoria, & ainda nam acabou de correr todas fus terras que de baixo de feu mandado & fenhorio fam, affi os intitulados em reys, como os outros que fam debaixo delles. Ho Preste Joam os tira & pe quando elle quer por caufa ou fem caufa, & por ifto nam ha hi manencorea: & fe ha a y he
nhauam ho Tigrimah.
fecreta,
porque per
eftes
&
outros
elles poftos,
&
os vi juntos
&
pareciam
ferem amiguos (deos fabe feus coraes). E elles nefta terra qualquer coufa que lhes actee de bonana ou perda tudo dizem que deos ho faz. Eftes grandes fenhores que fam como reis, todos fam tributrios ap Prefte Joam, em cauallos os deite reino, & o do Barnagais he em brocados, & fedas, & algus panos dalgo-
em ouro, feda, mulas, Os fenhores que debaixo deites eftam, inda que tenham as fenhorias da mo do Prefte Joam, paguam ho tributo a eftes: & de tudo dam conta com entregua ao Prefte. As terras fam tam pouoadas que as rendas nam podem deixar de ferem grandes, & eites ainda que recebem luas rendas, comem a cufta do povo & pobre gente.
dam. E os daqui auante (fegundo dizem) fam
tributrios
&
vacas,
&
bois darado,
&
Capitulo
.xliij.
Como
lhe
em-
&
lhe
nam
mandou
&
deu auiamto
graas a deos.
&
fomos a
hum
moelteiro onde
hos frades
dauam
bom auiamento pra nolfo caminho, que ha fazenda que leuauamos pra ho Prefte Joam, q elle ha mandaria leuar, k a no fia fazenda que eram noffos vertidos, & pimta, & panos pra nolfo mantimento, que ha mandaffemos
pcdindolhe: que nos madafie dar
&
refpondeonos a
eito dizendo:
f*>
nos leuar,
Sc
DAS NDIAS
6c partio feu
t*-
43
caminho, & nos pra de eitauamos apoufentados. Vendo como num podamos caminhar com tanto fato, acordamos, mandar outra vez ao Tigrimah, & foram Jorge Dabrcu, is: Meltre Joam 6c leuaramlhe certas pecas .f. hum punhal rico, 6c ha efpada guarnecida de bainha de velludo, 6c cabos dourados. Veio recado que nos Ieuaffem todo noffo fato,
com
ifto
nos defpedio
nos deffem de comer em todas luas terras, pam, vinho, & carnes. Tanto que cheguou cite recado nelte dia, nos partimos, que eram noue de Agolto. Fomos dormir a has pequenas aldes, cercadas como as de atras, com medo dos tigres. Na noite q hi dormimos, fendo duas eiras de noite pouco mais ou menos, faindo dous homs da terra fora de hum curral, faltar os tigres com clles, & feriram h delles em ha perna, valeolhe deos, & nos que acudimos, porque certo ho mataram fegundo fam alimrias muy peftiferas. Nelta terra ha aldeias de mouros, < apartadas dos
&
nhores da terra,
em
como hos
Todas
lauradias,
chriltos,
dizem ferem muito tributrios aos ienam feruem nas feruintias geraes, n tem mizquitas: porque lhas nam leixam fazer, nem ter.
chriltos,
mefmos
ouro,
em panos
de feda,
fam de muy grandes paltos: como as datras, & nam menos muy altas) mas como cafi campinas. Deites pequenos lugares fomos dormir, efpao de quatro legoas, em outro pequeno lugar, hum pouco atras vimos a mo efquerda em ha alta ferra, muita erua verde & aruoredos, em que elta outro moelteiro de fan Joam, como ho de atras: diz fer moesteiro de muita renda & frades. Jto do lugar onde poufamos, elta ha igreja de
eftas terras
&
ferranias (na
muy
bem
b ordenada:
cafi
&
abo-
badada,
Elias,
& muy
Em
Enoc, feruem
em ella dez cleriguos 6c frades. Atequi nam achamos igreja em que nam ouueiie frades, & nos moelteiros cleriguo ni
nhum.
cleriguos
andam como
fam hus,
ha verdade, os frades andam mais honeltos leiguos, fen l mais honeltos. Nas
feus hbitos, 6c os
feiras cleriguos
&
fra-
des, todos
&
elles
fam
fam
Jorge, contra leuante ao pee da ferra, q fera delta igreja ha legoa, ella hum moelteiro em ha ribeira ho qual fe chama Paraclitos, q antre nos quer dizer Espiritu lancho, auera nelle .xx. ou .xxv. frades, ha cala he muy deuota, 6c afi ho parecem hos frades. Quando nos la viram, deram muitas graas a deos por verem chriltos doutra terra, 6c linguoa que nuca viram, moltraunos todas fus coufas. Ha cafa do moelteiro he abobedada, 6c pequena: & bem pintada fus cralas, 6c as celas muy bem ordenadas milhor do que ainda vimos. Nelta terra fus ortas tem muy b feitas, 6c de muitas couues, alhos, cebollas, 6c outras
muitos pefiguos, huuas, muitos aruores de fruto, 6c outras femilhas. Depois de todo vifto, matauanfe os frades porque era fabado, 6c nam podiam colher coufa nenha pra nos dar, dizendo, que lhes perdoaffemos, que nos dariam do que tinham em cafa. Emtam nos deram, alhos fecos, 6c limes, em cabo de todo nos leuar ao refeitrio, 6c hi nos deram de comer, couues cozidas do outro dia, picadas como faladas melturadas
6c cidras,
alhos, fem nenh outro adubo, fenam cozidas c agoa 6c lai. Mas nos deram dous bollos: hum de triguo, 6c outro de euada, 6c ha jarra de beberajem da terra, que chama cana, 6c he feito de milho: tudo nos danam com boa vontade, & nos alli ho recebemos dado graas a deos como elles. Atras deite lugar onde poufamos efpao de duas legoas, em hum lugar que fe chama Agroo,
com
46 onde
de de
t
$-*>
DO PRESTE IOAM
<*-$
hum beteneguz cm q nos fomos muitas vezes, efta ha cafa noffa fenhora feita em ha roca, talhada, & laurada a picam muito bem feita trs naues: com fcus eiteos da mclma roca. A capella mor, & fancriftia: &
Tigrimah
tudo he da mefma roca, & a porta principal com feus efteos, que de peas milhor fer: nam tem portas trauefas, porq ambos lados fan de roca talhada, ou roca braua, he coufa fremofa, & pra folgar de ver & de ouuir nella cantar ho grande t que faz, efcufado he falar em finos, porque todos
altar,
nam poderam
&
Capitulo
te,
.xliiij.
Como fomos
veio vilitar
ter
ao lugar DanguguT,
&
Abefe-
&
como nos
Balgadarober,
&
o feruio que
trouxe,
&
do
fal
que ha na
terra.
do mes de Agosto partimos defte lugar, onde teuemos ho dominguo, & fomos ter a hum lugar q fe chama DanguguT. Efta ncfte lugar ha igreja bem feita, ec muito bem obrada fus naues Dbre efteos de pedra muy grofos & muy bem obrados. Ho orago delta igreja fe chama, quirios, que antre nos fe chama quirici. Ho lugar he muy bom junto da fremofa ribeira, & dizem que tem cite lugar priuilegio que nam entre ningum em elle a cauallo, & de mulla li. E dahi fomos dormir a has aldeias muito maas, k dormimos f ea, & apartados: porq n podamos doutra guifa. No outro dia polia manham nos partimos & fomos cedo a hum lugar que fe chama Belete, onde efta hum Beteneguz. Eftando nos aili, veio hum grande
treze dias
fabado
&
& fua fenhoria fe chama Balgada, k affi fica feu Balgada Robel. Trazia muita gte de cauallo, & mullas, & cavallos & mullas adeftro por eftado & atambores. Ete fidalguo he fogeito aho Tigrimah & mandou ete fidalguo rogar ao embaixador que lhe fofe falar fora do Beteneguz &. apofentamento porquto n podia chegar fem eltar hi ho Tigrimah, porq como atras he efcrito: cata muito a etes Betes que citam com as portas abertas & ningum chegua a elles, dizendo que efta defefo fo pena de morte entrar nenhum Beteneguz fem eftar hi ho fenhor q rege ha terra nome do Prefte Joam. E chegando efte recado, ho embaixador lhe mandou dizer q elle vinha de cinquo mil legoas, & qu ho quifefe ver, que viefe a fua poufada q elle nam auia de ir fora. Em ifto ho fidalguo mandou ha vaca, & hum grande cntaro de mel aluo como neue & rijo como pedra, &: mandou dizer que em eftreuimento do embaixador, elle queria chegar aho Beteneguz, & que por rezam de eftrangeiros chrittos, elle feria efcufo da pena. E chegando junto do Bete, foi ha chuiua tanta, que lhe conueio entrar dentro, & efteue falando c ho embaixador, & c todos nos outros noffa vinda, & da chriftdadc, &. de noffas terras a elles n fabidas. E depois elle contou das guerras que elles tinham com mouros que partiam fus terras de contra ho mar, & q nunca cefaua de guerrear, & deu ha muy boa mulla por ha efpada, & ho embaixador lhe deu h capacete. Soubemos depois em corte por muitas vezes que la vimos efte fidalguo, que era hum grande home de guerras, & que nunca delias faia affi como elles nos differam, &. que era muito ditofo. Suas terras hindo por noffo caminho ao fui: lic a leuante ctra ho mar roxo: & em ha cifrada que lcuamos cheguam parte delias, e< dizem fer grade fenhoria. lia em cila ha milhor coufa que ha
fidalguo que fe
chama Robel,
nome
e fenhoria
Etyopia
.1.
ho
lai,
que cm toda ha
leira corre
por moeda,
affi
nos reinos
cv
f*>
fenhorios do Preite,
47
como nos
&
que
vay pra Manicgo. Efte fal he de pedra tirado cm ferra (fegundo de feiam dadobes. T de comprido cada pedra palmo & meio,
quatro dedos, de traues trs dedos:
curta. Neite lugar
affi
&
& v do meio
lenha
vam
como
dizem q valem cento & vinte cto k trlta & o drame (como ja diffe) vai trezentos reaes fegdo noflb eltimar. E logo ha feira q efta em noffa eltrada, cujo lugar fe chama Corcora, que fera ha jornada, onde fe ho fal tira: ja vai menos cinco fis pedras, & afli vay diminudo de feira feira. Qudo chega corte vai leis fete pedras ha drame: eu has vi ja clquo ha drame qudo he inuerno. He ho fal muito barato onde fe tira, & muito caro na corte porque nam corre caminho. Dizem que entrando em Damute, acham por trs quatro pedras hum bo eferauo. Entrado per eflas terras deferauos, dizem que acham eferauo por pedra: o< cafl por ella, a pefo douro. Achamos por efte caminho trezentas quatrocentas beftas em manadas carregadas de fal, & defta maneira outras vazias a vir bufear fal. Eftas dizem que fam dos grandes fenhores que todos mandam fazer h caminho cada anno pra ho gaito da corte. E outras recouas acha home de
fe
colhe efte
lai,
de
feira
em
feira
afli
fam como dalmocreues) em outras partes acha home: fal que leuam pra fus peffoas, outros pra ganharem que vai &. corre como moeda, & quem ho leua acha tudo
ho q ha mefter.
Capitulo
.xlv.
Como
em
partimos
&
ho fato
dite,
&
como ho
hum
fe
no outro dia partimos & hia noflb fato diante, & achamolo apoufentado na metade de hum campo, de muita agoa. Quando chegamos, pefounos de ver affi noffa fazenda, citando afli fora de nos, chegaram quatro ou cinquo de mulas, &. dez ou doze homs de peco elles, antre hos quaes vinha h frade, & tanto que cite frade chegou, tomou loguo pollo cabecam aho capitam que nos fazia leuar ho fato, &. deolhe de pancadas. Vedo nos ifto corremos todos acudir, v faber por que caufa fazia aquilo. Vendo ho embaixador: ho capitam emfanguentado, leuou ho frade pollos peitos & quifera lhe dar, ck fe lhe deu nam fey. Eu & todos os que c elle cheguauam leuauam luas armas pretes: & cai nos peitos do frade: & valleolhe
chama
benacel.
falar
fe
ifto
h pouco n fora,
Ifto
italiano,
&.
porq hia
hi
<Sc
bem.
eu q lhe vi capello dille que era frade, elle nam pafara apacificado, dilfe ho frade como vinha por mdado do Prelte Joam,
&
&
que
fe
e<
ho
mao auiamento que nos daua. Refpondeo ho embaixador que aquellas pancadas nam foram dadas aho capitam, fen a elle pois lhas dera em fua prefena, & que ho fentia muito. Tudo pacificado dille ho
que tinha
feito,
ho
fez pello
frade,
que tinha
ik
dir
que delle v de fua cala traria que ho foliemos efperar a hum Beefpao de meia jornada ^elte he ho frade que vay por
&
&
4*
3-*>
DO PRESTE lOAM
& &
No
dia feguinte
<%i
fomos dormir a ha peqna baixador a Portugual). Partimos nolio caminho, quercos, de noite cuidamos aldeia onde efta ha boa igreja: &. leu orago,
&
fomos auante pouco mais de meia legoa aho Beteneguz que nos ho frade auia dito: ho qual efta em h lugar que fe chama Corcora caas de muy b apoucntamento &. muito boa igreja: & hi eftevemos fabado, & dominguo, & fegunda feira, efperando pello frade. Defte lugar pra ha parte do leuante nos dileram que eftaua h grande moefteiro: que fe chama Nazareth, dizem ler de muita renda &. de muitos frades, & que ha nelle muitas huuas & pefeguos, & outras frutas: & delle nos trouxeram nozes pequenas. Pra ha parte de ponente que he contra Nillo: dizem auer grandes' minas
ler
comidos dos
tigres.
de prata,
c<
que ha
.
nam labem
.xlvj.
tirar,
nem
aproueitar.
Capitulo
Como
& da viperdemos
&
como nos
manh vedo q nam vinha ho frade: comeamos noffo caminho efpao de duas legoas per ha ribeira acima muy graciofa de verduras & aruoredos fem fruto: c< de ha banda e< da outra muy alceuadas, tas ladeiras de ferras oc de muy tas fementeiras, de triguos: de fremolbs aambujaes que parecem oliuaes nouos: porque Iam muitas vezes cortados pra dar triguo, & ceuada. Em ho nieio defte valle, efta ha roados
c<
&
&
guos,
igreja, cafa de nofa fenhora: tem derredor cafinhas pra hos cleridoze acipreltes hos mais altos & groffos que fe poliam dizer, & outros muitos aruoredos. He junto da porta principal ha muy gentil fonte, e derredor da igreja grandes campos (mais todos de regadios q fe femeam todo ho anno de
muy
fremofa
&
gua
.f. triguo, ceuada, milho gros: lentilhas, eruilhas, fauas, tafo daquantos outros legumes ha na terra: has femeadas, outras em erua: outras maduras, outras fegadas, outras debulhadas. No cima deite valle eta ha ante do viffo delia efta ha igreja que n tem outra pouoaam muy alta fobida,
toda femente
&
&
lenam has muy poucas cafas pra hos cleriguos terra muy feca. No viffo delia cila hum muro velho em que efta feiam de portas, como que guardauam em outro tpo aquelle pafo, & guardandoie fegundo he ha braueza das ferras que hos da terra dizem: que em mais de vinte legoas a ha nem a outra parte nam ha outro palio: &. bem parece fer afi polia muita gente que aqui corre. Decdo efta ferra pra outra tal decida como foy ha fobida, viemos ter em ha muy grande veiga de muitas & grandes femeadas de toda femte de todo ho ano como atras <Sc muita erua de paftos. Na entrada delta veiga efta ha grade e fremoia
igreja leu
orago qrcos, acompanhada de boas cafas pra hos cleriguos cafi como hum Beteneguz k grande lugar acima. Eta vei-
em
comprido,
muy
hum
da
&
igrejas
em
elles:
meia legoa acho: & dambas da outra parte da ferra, ha tre has quacs igrejas citam dous
&
&
hum cabo: & 'outro doutro, Joam. Sam ambos pequenos & de
h mais que dez ou doze frades. Nefta veiga comeamos a mudar noua fuftande terra. Entrado em errania nam daltura. mas fundura: pafamos parte da noite perdidos hs dos outros. Na parte onde foy ho embaixador, foram quatro onde eu foy, na outra foram dous. & ho fato eteue per efas fraguas como doo
$-*>
quis c
DAS NDIAS
&
nam
he coufa peru crer,
<^H
is:
49
v.
hum home
lbo.
Na
por
fer
indo demandalo,
fe
cheguauamos perto de
poder dar com ha lana. Na companhia no hia mais de ha laa: hos outros todos leuau efpadas nuas, is: eu q ha n leuaua hia no meio. Seguindo ho fogo chegamos perto de hum mato, dilfemos: fe ho mato tramos, fomos comidos deites tigres: tornemonos a eltes lauradios: & durmamos aqui: que nam fabemos onde himos. Alli nos apoufentamos no mais limpo que achamos no meio de ha laioura, is: prendemos has mullas todas juntas, & hos companheiros per fua virtude me disleram, padre vos dormi, que nos vigiaremos as mullas com has efpadas nuas, k. alli ho fezeram. No dia feguinte ahas duas oras depois de meio dia, nos ajtamos todos com ho embaixador: & ainda n todos: & nos ajuntamos em hum lugar que fera duas legoas de onde dormimos, q fe chama Manadel, fera efte lugar de mil vezinhos todos mouros trabutarios aho Prefte Joam: & em hum cabo como apartado vive .xx. ou .xxx. chritos: que citam & moram hi com luas molheres, & recebem etes chriftos direitos como portagem. E porque diffe que mudramos fuftancia da terra, diguo que ha dous meles: que comeamos caminhar es fempre inuerno. Neta terra em que entramos onde nos perdemos nam he inuerno, antes he muy grande etio de vero. Efta he ha das terras .f. das trs que atras nomeei no cap. .xxv. que he inuerno Feuereiro Maro, Abril, & elta fe chama Dobaa. Eftas terras que alli tem ho inuerno mudado, fam terras baixas fogeitas ahas ferras: & ha grandeza delta terra de Dobaa, fera de comprido grandes cinquo jornadas: de larguo nam fei quanto fera porque entra muito per terra de mouros que eu nam pude faber. Ha nelta terra muy fremofas vacas, que nam pode ter numero nem coto, & has maiores que fe no mundo podem achar. Antes que chegalfemos a elte lugar de Manadeley em hum monte brauo, ouuimos grandes vozes, chegamos aho mato, achamos hi muita gente chrilt c tendas armadas, & pregtandolhes como etauam ali, refponderam: q eftauam pedindo a deos mifericordia que lhes defe agoa q fe lhes perdiam hos gados & que nam femeauam hos milhos, nem outra nenha femente com ha feca. Seu cramor era, zio mazera Chritus que quer dizer: Chrilto cleos amerceadate de nos. Elte lugar de Manadeley, he lugar de muy grande trato como grade cidade ou porto de mar: aqui acham toda feiam de mercaderias que ha no mundo & naturezas de mercadores: & alli todas falias de mouros, de Giada, de Marocos, de Fez, de Bugia, de Tunez, Turcos, Rumes, demes de Grcia, mouros da ndia, Dormuz
alg mato, cheguauamfe tto a nos, que c ha
tente lhe
mo
do Cairo, & alli trazem mercadorias de todas partes. Eftando nos nelta terra, fe queixauam hos mouros moradores deite lugar, dizendo que por fora lhes lanara ho Prefte Joam mil ouquias douro, dizendo que lhas empreitaria pra tratarem c ellas, & que cada anno lhe dellem outras mil ouquias de gho: & que has fus mil fempre folfem viuas. Os naturaes & moradores do lugar deviam, que fe nam foffe polias criaes dos gados, que fe hyriam da terra: hos forafteiros nam t que fazer com ilto) & afi dizem que aliem difto q lhes leuaua ho Prefte Joam, ho Tigrimah cuja ha terra era, lhes daua outra crelta: alli le queixam que nam podem viuer (fegundo elles dizem Nelte lugar fe faz ha muy grande feira ha tercia feira de cada fomana de qutas coufas fe pofam nomear, & de in finitillima gente das comarcas: & cada dia he feira na praa de quanto he mes
.
ter fazer
5o
$-*>
DO PRESTE IOAM
.xlvij.
<*-
Capitulo
De como
nefte lugar
&
chama Dofarlb:
&
do pam q
&
p que comem,
&
elle
vinha
&
trazia mullas
&
&
alegria
&
&
&
nam caminhamos mais: & fomos dormir a hum Beteneguz q efta em ha ferra. No dia liguinte andaramos efpao de duas legoas fomos dormir a hum grande lugar de chriftos que ter perto de mil vizinhos, & chamafe do
legoa andada
Tarfo.
Ha
na
&
frades,
&
outras tan-
tem moefteiro, poufam per ho lugar como leigas: hos frades cali apartados em dous curraes em que tem muitas cafmhas coufa de pouca fuftania: Sc tamanho he ho numero deites frades, & freiras, & cleriguos, & ho outro pouo que n cabe. Na anteporta da igreja he fempre coftume de fe dar ha comunham nas outras igrejas, Sc eites vam dar a comunham fora do lugar em hum rofio da mefma igreja, em ha tenda de feda que hi armam muito
tas freiras:
& nam
bem
ques
aderaada,
&
alli
andam com
com
feus ataba-
da como fazem nas outras igrejas onde he coftume de fe dar a comunham aha porta da igreja & nam em outro lugar. Duas noites que nefte lugar dormimos, has freiras nos vinha lauar hos pees, & bebiam da agoa depois de lauados: 6c lauam ho leu rofto com ella dizendo que ramos fantos chriftos de Hierufalem. Ha nefte lugar muy grandes lauouras de toda feiam. Aqui vimos heiras de coentros ai como has de triguo, (Sc nam menos de ha femente que fe chama nugo que parece pampilhos, Sc das cabeas delles depois de bem maduros & fecos fazem azeite. Nam defta vez mas doutra que aqui viemos que ja mais conhecimto tnhamos da terra: Sc hos da terra comnofco, ouui dizer a moradores deite lugar que colheram aquelle anno tanto pam de toda forte: que fe nam fole ho gorgulho, auondaria pra dez annos, & porque me efpantey me dilferam: honrrado hofpede nam te efpantes, porque ho anno que aqui colhemos pouco, colhemos, pra trs annos auondar ha terra: Sc fe nam foliem polia multidam dos Gafanhotos Sc pedra que ahas vezes fazem muito dano, nam femeariamos ha metade do q femeamos: porque
pandeiros quto ha comunh
tanto he ho que da, que
ltilhas, gros,
ja
Sc
&
fe
nam pode
crer: ali
femeando
triguo,
como cuada,
que que venha cada h dos ditos danos, delle fe danara, Sc delle ficara: Sc danandofe todo ho anno ho de atras auonda de tal maneira q nam temos falta. Efte lugar efta cafi em vale & fobre elle dous cabeos Sc per hi teuemos hum fabado Sobiamos has tardes nos cabeos a ver has fremofas vacarias Sc h dominguo. que fe recolhiam ahas fraldas do lugar Sc cabeos delle. Apodauam hos da nolTa companhia a cinquenta mil vacas, nam digo mais numero, Sc porem nam fe pode crer ha multidam que he. Ha lngua defta terra na he como ha detrs, que aqui fe comea ha lingoa do reino Dangote que fe chama angutinha Sc ha terra. Efte lugar efta frteiro do reino de Tigrimah ate hos mouros que fe chama hos Dobas. Depois que duas vezes por elle paliamos: fe acontcceo nelle
outra femente qualquer.
tto c efperana,
E femeamos
$*>
DAS NDIAS
t*i
5.
ha boa coufa (como acima diffe). Tem dous altos cabeos, & fempre elles tem vigias, porq di aute.he terra de mouros iam grandes campinas poloque de aruoredos: & leram bem duas legoas, & loguo ferranias em que hos mouros vivem. Viram has vigias hos mouros vir, & delpejaram ho lugar '&. fogiram, vieram hos mouros, <Sc roubarom elles mantimentos que acharom: leuar ho que poderam & quiieram. Fezfelhes vergonha ella fogida, & falarfe com muitos logares comarcos que li lhes vifem fazer final q lhes acudiff, porq detreminauam aguardar hos mouros fe hi tornalfem. Elles nam tardarom muito em fazer volta: fezeram hos do lugar feus iinaes, acudiolhe muita gente, & vierom em capo c5 hos mouros & quis deos ajudar hos chriftos que matarom oitoctos dos mouros &. dos chriftos morreram cinquo. Cortarom hos chriftos has cabeas a todolos mouros, &. forhos enforcar de hi meia legoa em aruores fobre grande eftrada per onde todo ho mudo palia, c< mandaram de todos hos mouros mortos has adarguas & azagayas aho prefte Joam (& eito fendo nos em corte). E da vinda que de la viemos achamos has cabeas penduradas nas aruores fobre ha eitrada como dito hc: v auiamos medo & nojo pafar por baixo delias. Por toda eita terra fazem pam de toda femente . de triguo, ceuada, & milho, acaburro,
:
& dagua: & affi fazem ho vinho de mel he muito milhor que todos, & como ho pouo nos daua de comer des que ho frade nos achou por mandado do Prefte Joam, nos dauam deite pam & como nam era de trigo nam ho podamos comer: &. affi ho traziam fora de tempo, porque em toda elta terra fe acoftuma, nam comer mais que ha foa vez no dia v ella he aha noite. E mais leu comer he carne crua & fazemlhe falia do lixo da vaca, <& ilto nam comamos nos: nem pam lenam de trigo ou aho mos de gros. E da carne nos mandauamos fazer de comer ahos noffos eferauos ate que ho frade veio a tomar noffa coitume, &. conhecer nonas vtades, &. trabalhaua de nos dar galinhas, carneiro: vaca, cozido ou alado, eito por nollos eferauos.
gros, eruilhas, lentilhas, feijes, fauas, linhaa, tafo,
&
Capitulo
cebidos
.xlviij. Como partimos do lugar de Farfo bem aperporque auiamos de pafar polia fralda da terra dos
mouros.
artimos deste lugar, fomos caminhado per antre fortes milharadas altas
como grades canaueaes: k fomos dormir n muito lge aho pe du cabeo jto da igreja porque fempre de noite ramos fora da estrada: & perto dos lugares por caufa do comer q nos dauam. Aqui nos dixo
ho
frade, que nos n
defmandafemos:
&
&
has armas
pretes,
&
muy
priguoffa terra
de mouros que fempre etauam de guerra. Deita eitrada que ora caminhamos
mam
que he contra ho mar, & pra ha parte do fui, todos fam mouros que fe chaDobas porque ha terra fe chama Doba & nam he reino. Dizem fer .xxiiij. capitanias, & que has doze ahas vezes eltam de paz, cv has outras fempre de guerra. Em noifos tpos hos vimos, todos de guerra, k vimos hos .xij. capites q foem citar has vezes em paz, todos cm corte por fe aleuantarem S: hiam fazer paz: & quando chegarom perto da tenda do Prefte Joam, cada hum deites capites leuaua ha pedra na cabea & ambas as mos em ella. Deziam que era final de paz, & que vinham pedir mifericordia. Foram recebidos etes capites
52
$-*>
honrra,
is:
DO PRESTE IOAM
(*
cem homs, &. muy bos cauallos & mullas adeftro, porque elles entrauam a pe com has pedras na cabea. Andariam corte mais de dous mefes, dauanlhes cada dia vaca, carneiro, mel, manteiga. Em fim das pazes, mdoulhes ho Prefte Joam delterrar de fus terras, mais de cem legoas: & has capitanias com ha gente que traziam, & hos mandou meter no reino de Damute com grandes guardas. Tanto q ha gente deites capites, fouberam que feus fenhores eram deterrados, fezeram outros capites, &
com
aleuantarom ha terra toda de guerra. E caminhando nos outra vez efte caminho, viemos ter hum dia dos Reis nefta terra, & era feita feira: & affi folgamos feita, fabado, & dominguo. Nelte tempo fobre ho aleuantamento deites capites,
mdou ho
que
la
Prefte
Joam
la
la dous Portugueses a vifitrouxeram de la fis vacas que hos capites nos mandaram, & differnos eltes Portuguefes, que eftau la muitos grades fenhores por capites, & que tinha hi mais de quinze mil homens todos metidos em ha muy grande cerca de efpinheiros & chamam elles a efta cerca catamar: & differam hos Portuguefes que tinham agoa fora da cerca, & que nam oufauam ir por ella nem leuar cauallos nem mullas a beber, fenam com grande gente: porque hos mouros como viam poucos faltauam com elles & hos matauam. Affi differam que todos hos fabados & dominguos, hos mouros lhes vinham fazer afrontas, porque hos Chriftos n pelejam em taes dias. Dizem que elta guerra &. malquerena he com elte Prefte Joam, mais que com feus antecclfores: porquanto elles fam tributrios aho Prefte. Hos pretes antepaffados ate ho pai deite que ora reyna, fempre teueram cinquo fis molheres: & has auiam filhas dos reis mouros comarcos, & dos gentios. E dos capites deltas fenhorias ou capitanias, auiam ha ou duas fe has achauam pertcentes. E delRey de Dancali outra. DelRey Dadel, & delRey Dadea. E oje em dia a nos conhecida veio pra elte Dauid que ora reyna, ha filha delRey Dadea ante que elle tiuefe outra molher, &. porque tinha hos dentes dianteiros grandes, em vendoa ha nam quis. E porque ja ha mandara fazer chrilt, &: nam podia tornar a feu pay, ha cafou com hum grande fenhor: &. nam quis tomar mais filha
faziam.
&
&
de Rey mouro,
nem
deitas fenhorias,
&
lhe
cafou
com
filha
de chrifto,
& nam
quis
tri-
buto a
fom obrigados a paguar feus antecelfores. Nam lhe leuauam eltes tributos por caufa do cafamento, & por ifto fazem elta guerra que continuadamente tem. E mais dizem nefta terra que etes Dobas fam tam grandes guerreiros, que tem ley antre li que nam tomem molher, lem fazer certo que matou doze chriftos. Por elte caminho aqui nam pala ningum
etes reis feus tributrios
que
fenam em cfila a que elles chamam negada. Elte ajuntamento palia duas vezes na fomana, ha de vinda, & outra da tornada: ou pra milhor dizermos, ha vay, & outra vem, & fempre paffam de mil pefoas acima, com hum capitam das neguadas que hos aguarda em certos lugares. Sam dous capites, porque ha negada fe comea cm duas partes: & partem de hum cabo & doutro. Ham principio eftas negadas em duas feiras .(. cm Manadelei, & em Corcora Dangote:
&
&
ajuntamento, de paffajcm
fe
mata muyta
gente.
Sc
porque h nico fobrinho caualeiro da cafa delRey nofio fenhor. criado do embaixador de Portugual dom Rodrigo fe acertaram pafar c
fey,
E ilto hum
efta ne-
fc>
gada,
DAS NDIAS
De
0*5
53
&
mouros Dobas,
pafar elle
&
matar doze
mao
palio he grade
duas jornadas alem de ho caminho ler cho, & muy larguo porque ho roam muitas vezes \f. hos efpinheiros dacerca do caminho: &. poemlhe ho foguo & nam ardem, ienam hos fecos roados, & alg feno dos de pee por baixo, porque hos efpinheiros que em pee eftam (iam em fua virtude. Ser deita eftrada pra a parte dos Dobas aho principio da ferra duas legoas, & tudo deites efpinheiros he terra cham. Ha nesta vrzea ou montanha, infindos alifantes &: outras alimrias como nas outras monredos de efpinheiros
altos
citas
muy
cham
&
grandiffimos aruo-
tanhas.
Capitulo
.xlix.
Como
com
eltes
mouros Dobas,
tdo ha
feita
em ha
ribeira.
jlj
mouros de Doba he de hum grade capitam que fe chama Xuum Janomora .f. capitam da terra: ha capitania fe chama Janamora que he ha grade terra &. muita gte a elle fogeita, & tudo lerranias: & dizem delles ferem bos homs de guerra, & aii ho deconquifta deites
vem
fer
porque fempre
&
ferras
onde
viuem,
ali
&
has igrejas
<Sc
dos corraes. Neta terra vi h cleriguo com frechas eruadas, & ctradiffelo por fer mal feito fendo cleriguo: elle me refpondeo. Olhai peru ali e<. veres a igreja queimada dos mouros, & de junto delia me leuaram cinquenta vacas: & affi me queimar has minhas colmeas q era minha vida: &. por ito trago eta poonha pra matar qu me matou. Nam foube [que lhe refponder, aha triteza que lhe vi em feu rolto: & fenti em leu coraam. Partimos deita mejoada, & caminhamos pollo dito caminho cho aho longo das ferras que eitam da parte dos chritos, & todas pouoadas deites Janomoras, & atraueffamos ribeiras que deem das ditas ferras, & junto da delias em muy boas fombras damieiros fomos ter ha feita: fazia grande calma & ho foi & dia muy claro, & ha ribeira n leuaua agoa que foffe pra regar ha orta. Nos eltauamos em duas partes daquem & dalm dagoa a fala. Em ilto comeoufe hum trou muito longe & deziamos que eram trouoadas como ahas vezes ha na ndia. Eftando feguros fem hi auer vento n chuiua e< ho dito trouam ceifado, comeamos a colher ho fato pra caminhar & hia ha tda de jtauamos & nos recolhamos. Ha feita batida hum nolfo Portugus .f. meftre Joam: fe foy folgar ribeira acima,
&
guardar. Olha-
mos todos ha
&
vimos
vir
&
toda direita
em
efquadra:
&
nos
lcuaffe parte de noffa fazenda, < leuara a nos noia fazenda, fe ainda clteueramos na tenda onde jantramos. mi antre has outras coufas leuou hum breuiario, ha redoma chea de vinho que leuaua
&
&
pra celebrar ahas miffas: & affi a cada hum leuou fua parte. A hum leuaua ha capa, a outro ho chapeo, a outro ha efpada, outro por fugir caya, de maneira q por parte ha era coufa temerofa v por outra de rir: & quis deos q linha eu ho calez de prata, metido em hum fole de cabrito. & pendurado altura de hum
H
home aho pce
a
i
fft?
de
DO PRESTE IOAM
amieiro,
<*-$
terra,
hum
&
correo a
elle
hum home da
&
faluou
aho calez que fobio com elle pello amieiro acima & la eiteue ate q abrandou ha agoa. Vinha cita ribeira per antre ferras muy altas: ctra has quaes tresbordou: & delia faio efta agoa junta. Correra per efta ribeira pedras tam grandes, como quartos de doze almudes: & do arruido que eftas pedras leuau, parecia que ha terra fe alagaua & ho ceo caia: foy coufa pra fe nam crer. E affi como veio fupit efta agoa, affi pafou em breue efpao porque ainda efte dia ha paliamos, & nam vimos nella hos penedos que dantes viramos, & vimos outros nouamente vindos que deceram das ferras. Nos fomos dormir a has pobres caias ou junto delias: onde nos receberom com muitas pedradas &. dormimos fem ea & a grades chuiuas que vier de noite com trouoada na terra
&
ferras.
Capitulo
.1.
Como
nos punham,
&
em ha
e aqui
ribeira
&
hi nam auia que codeixamos ho frade com toda nolfa fazenda que nam podia andar: & nam tnhamos gente que ha leualfe: &. antes que partilfemos nos poleram mais medo que dantes dizendo: que alem dos mouros, que auia hi muitos ladres, que andauam antre hos matos & matauam ahos caminhates c erua: &: porq geralmte nos ha vamos trazer, tnhamos reeo, & affi nos dezi q foliemos todos jtos, & c has armas preftes. Ho caminho q efte dia fizemos era cho como ho de atras: & de maiores matos & larguo caminho por fer cada anno roado fempre caminhamos aho longo da ferra como ho dia dates, & tto & mais alarguados da ferra dos mouros: porq cada vez mais hos leixauamos. Ctodo dezi q era aqui mayor periguo & auia hi mayores pafos de ribeiras fecas & efpelfos aruores pra jazer maa gente. E tambm nos punha medo que nam dormiffemos nos baixos, n tiueflemos feitas perto das agoas, porque era ha terra muito doentia, & que fobiffemos ahos altos ho mais que podeffemos. Afli caminhamos fem ha fazenda todo efte dia, & chegamos dormir a ha ribeira grande q fe chama fabalote, ha qual ribeira fe acaba ho reino de Tigrimah: & comea ho reino Dangote. Em ha ferra muy alta pra ponente onde elta ribeira vem, efta ha igreja de fan Pedro que fe chama por nolfa lingua, San Pedro Dangote: & dizem q ali he ha cabea deite reino: & q he igreja dos reis: & q quando fe da elte reino, que alli vem tomar ha poffe dclle. E da parte de leuante outra muy alta ferra que fera delta enxada duas ou trs legoas (& ja n he terra de mouros): efta h moelteiro que dizem fer grande & de muita rda & frades; & por n viamos delle fen hos aruoredos. Nelta ribeira teuemos fabado & dominguo, &. aho dominguo na noite aho primeiro lbno, faltaram hos tigres comnofeo com quantas fogueiras tnhamos, (Sc foltarfe grande parte das mullas, & has demais tomamos loguo. Ha mulla & hum afno nos fogiram, & cuidamos ferem comidos: no outro dia polia manham nos vieram dizer de ha aldeia: que na noite fora la ter duas beftas fogindo, que videmos fe era noifas, & fora la & troxernas. Ha fegda feira trs dias do mes de Otubro de mil & quinhentos & vinte fezemos no fio caminho & caminhamos efpao de duas legoas
partimos nos
&
muy
efteril,
*>
caminho
DAS NDIAS
brauos caminhos
<*i
ja
muy
cho.
&
lia
hus pinculos di/.do: q hos baixos era dotios. Ha fazda n pode lbbir efteue na eftrada. Da poufada delta noite todos fomos defeontetes do frade, Sc lhe diffemos q nos n meteffe a nos & a noffas mullas por tales ferranias, q nos n auiamos medo ahas doenas: (Sc fe ho fazia pello comer, que nos trazamos fazda delrey de Portufazenda a dormir per
ferras a
muy
&
gual pra
comermos
&
darmos de comer
Sc
elle.
Aqui
diffe
que elle iria per onde nos quifeffemos & foffemos conttes. Ha tera feira deemos do dito pinculo, & viemos ter aha eftrada onde ha fazda ficara jto de ha grade igreja de nolfa fenora: ella teuemos ha fefta. Ella igreja t muitos cleriguos, Sc frades: & freiras, Sc he regida pellos cleriguos. Elle lugar fe chama Corcora Dgote. Ha differena de Corcora do Tigrimahom onde em cada fomana ha quarta feira fe faz hum grade mercado ou feira. Nelta igreja deixamos hos camellos com grande parte da fazda: porq n podiam mais ir polias brauas ferras que tnhamos de pafar, Sc nos a grande trabalho paffamos ella tarde hua ferra, que em muitos lugares hiamos a pee, em pees Sc em mos como gatos. Paliando cfle maho caminho no cima da ferra alda antre ferras, la has colladas quafi terra cham: pella qual vem hua ribeira de grandes plios Sc lauouras de todas fementes, Sc he de todo ho anuo: porque muitas vezes paliamos por aqui, & fempre achamos triguo de ent fe-
meado, outro que comea a nacer, outro em erua, outro em efpigua, outro madurece, outro legado, ou debulhado na eira, & afi outras fementes q ha na terra: polia mefma maneira que he do triguo he de todas has outras coufas. Efta terra nam fe rgua, porque he cafi paul: Sc toda ha terra delia feiam, ho que regar fe pode todo ho armo da nouidade: ha tirada, outra lanada. Ha nefla terra de ha parte Sc da outra per todalas ladeiras muitos infindos lugares, & todos tem igrejas Sc he muy boa terra. E pra home faber onde ellam has igrejas, tem derredor grades amores: & per aqui fe conhecem ainda que nam cheguem a ellas.
Cap.
ferro
.lj.
Da
igreja
Dancona,
Sc
&
como no
reino
&
fal
por moeda,
de
hum
hum
grande
fauas,
grandes milhos,
(Sc
fremoso chamafe
valle
Sc
ella ribeira,
deite vale efta ha muy nobre igreja que fe chama fanta .Maria segundo dizem de grades rdas. Tem elta igreja muitos coneguos & alicanate fobre elles, alem deites coneguos tem muitos cleriguos, & frades. Em todas has igrejas grandes daqui auante: fe chamam igrejas de Rey: em todas ha
- cima
Dancona
coneguos, a que
Tem
elles chamam debeteras: em todas alicanate q he como prior. dous finos pequenos mal feitos: & thos baixos junto do cham, Efteuemos nefte (Sc ainda nam vimos outros toda ha terra q auemos andado. lugar ate quita feira, porque fe faz hi grande mercado, a que elles chamam gabeja. Corre nelta terra (Sc eii todo ho reino Dangote ferro por moeda: he feito como paas, que pra nada aproueitam naquella feiam: lenam pra fazerem outra coufa. Valem deites ferros dez. onze, ahas vezes doze hum drame que
ella igreja
hum
cruzado
(affi
como
dito he
Tambm
$-*>
corre ho
DO PRESTE IOAM
<*-
lai por moeda, porque corre em toda ha terra: & valem aqui fis ete pedras hu ferro. Aqui nos fica cai no traves contra ho ponjete ha grade terra per que l'e chama Abugima, he terra de muy altas ferras &. terra muy fria: cima defta ferra muito efparto &. dizem fer muy bom, eu trouxe delle ahos Ge-
&
andauam,
&.
milhor que ho de Aliquantc. E hos mantimentos deftas ferras, tudo la ceuadas em hos baixos, tudo la triguos nos valles hos milhores q fe pode dizer cie muitos
&: bos.
Hos gados
affi
vacas,
como
como
na terra da Maia antre Douro & Minho em Portugual. Chama efta terra Abimeraz, hc debaixo Dangoteraz que he ho reino Dangote. Ser efta terra Abrigima de comprido .vj. dias de caminho, &. de larguo trs. Diz que depois de fe fazer ha terra de Aquaxumo de chriftos com fua comarca efta: foy loguo aps ella. Em efta terra tiuer hos reis camar, como has rainhas em Aquaxumo. Sendo t esterile & tam trifte terra aha primeira face, ha nefta terra hos edifcios que eu vi. Primeiramente em ha muy alta ferra, efta ha muy grande lapa: & dentro em ella hum muy fremoib moefteiro cala de noffa fenhora: que fe chama Iconoaho fito de terra fe chama acate: nam melaca: que quer dizer deos ho abafta: porem he ha cala tam grande, como he ha gentileza: nam tem muita renda, freiras. Hos frades tem fua habita no cima tem grande numero de frades di lapa em hum cabeo todo cercado: e< per hum foo caminho decem aho moesteiro. Has freiras tem lua habitaam no baixo da lapa, n efta cercadas, eltam
&
&
&
cm
ha ladeira da ferra. Todos eftes frades &. freiras cauam & roam per efta & feme triguos: &. ceuadas q come q ho moefteiro pouco lhes da. Ha afei que tem a efta terra & moefteiro lhes faz habitar ali. Efte moefteiro efta em efta lapa &. he feito em cruz bem compafado na mefma lapa, que largamente podem andar com fua proifam derredor da cala. Ante ha porta defta cala efta hum muro de dez ou doze braas de comprido, & alto ate ha borda da lapa: & antre ho muro & as portas do moefteiro que ainda n fam igrejas no cerco da lapa. Iam cinco braas: aqui efta has freiras ouuindo hos officios, &. aqui recebem ha
terra,
comunham.
ponte
corre
fica
fui,
porque ha
hum
pra ha parte da epiftola. Pra cima defta lapa decendo da ferra, ribeiro de todo ho anno & cae agoa pello direito defte moefteiro, por
ho lugar onde eftam has freiras, muito alem do muro q has empara. Hos frades polto que folem muitos mais do que Iam, caber na lapa derredor da igreja posto que na entra nella. Ho moefteiro ou corpo da igreja tem trs portas .f. ha principal, k duas trauefas: como que efteuera em campo, & outra largua. E porda feiam & tamanho de hum moesque diguo q efta em cruz, he defta maneira teiro de fim Frutuofo que efta junto da cidade de Bragua no reino de Portugal.
.1".
Capitulo
lapa nefte
.lij.
De ha
igreja
em
outra
mefmo
fenhorio,
cm que
hum
triarca de Alexandria.
fte
moefteiro atras dito contra ponente duas jornadas: tem ha grande outra lapa, ha qual lapa a meu jui/.o em ella caberam trs
grandes nos
com
feus maftos:
&
ha entrada delia,
nam
he mais que
quanto poder entrar dous carros com feus fueiros. E pera fobre ha lapa fobira ha ferra bem duas legoas, & eu has andei & me queria finar nellas
$-*>
DAS NDIAS
<^-
67
da muv grande fobida, valeome deos com gran frio que fazia. E eu atado a ha cuida & hum eferauo forte a pujar por cila que me ajudaua a fobir, Sc outro detrs que tangia lias mullas, porque has nam leuaua diante por medo de n cairem
em cima
bir
manham,
ha
que
(Sc
cita
muv
hi
Sc nam acabaua de fomuito grande como huma fee, & bem lauradas, Sc ella muito bem abobedada, c<
&
nelta lapa he
tem
trs capellas
muy
hi
bem
guarnecidos.
Ha
(Sc
entrada deita
&
pra
eftam
lias
oras de tera, n ha
vifta
nenhua na
igreja:
coneguos ou debeteras iegunfrade, tem liaquanate prior muy nobre: elte he fobre todos (como atras dito he) dizem que t muitas rendas. Eftes citam como homs fartos (Sc honrrados chamafe cila igreja Imbra Chritus que quer dizer caminho de Chrilto. Entrando per cita lapa, da home de rolto nas capellas, (Sc ha mo direita quando home entra citam duas camaretas
candeas.
nefta igreja (egundo dizem) dozentos
Ha
do fua lingua:
&
nam tem
pintadas, has quaes eram de h rey que fez vida nelta lapa: ho qual
zer cita igreja.
mandou
Sc
fa-
Aha
ainda
n vimos em Etyopia outras taes: efta principalmte cita alta & te cinquo degraos toda derredor. Has fepulturas eftauam delta maneira. Eita fepultura efta cuberta com hum grande pano de brocadilho Sc vclludo de Mequa: hum pano
& outro doutro: que de ha & de outra parte cheguauam aho cham. Estava cuberta porque era dia da fua grande feita. Eita fepultura dizem ter delrey q hi habitou cujo nome he Abraam. E has outras duas fepulturas, Iam da mesma feiam: lenam que ha delias tem quatro degraos & outra trs & todas Iam no meio da lapa. Ha mayor deitas duas dizem ler de hum patriarca de Alexandria que veio ver eite Rey, por ouuir de fua fantidade, (Sc morreo hi. Ha mais pequena (Sc mais baixa diz ler de ha filha deite Rey. .Mas dizem deite Rey, que
dum,
foy cleriguo de miffa quarenta annos,
igreja
(Sc
depois que
fe
em hum liuro grande & antigo, ho qual eu vi com meus olhos <Sc tiue nas minhas mos todo como crnica, ou vida deite Rey, & me paliaram parte delle cm dous dias que hi ctiue defacupado. Antre outros milagres que fe deziam deite Rey (Sc me levam naquelle liuro he dizerem
cada dia:
(Sc
que quando queria celebrar, que hos anjos lhe miniltrauam ho necefario .f. pam, Sc vinho, Sc ifto foy neftes quarenta annos que foy retrado. Em ho prcipio do dito liuro, cita pitado cite Rey em aparato de cleriguo aho altar: c< per ha
frefta
da
mefma
traz
pintura faia ha
mo com hum
eita
bolo,
&
h pichelinho de vinho:
como q
pintada na capella mor. (digo que ouui fora delle me differam coneguos, que ha pedra de Sc ho vi ler que era feita ctta igreja: que viera de Hierufalem, Sc que he como ha pedra de de gro meuda. E indo cu polia ferra acima de Hierufalem ha qual he preta,
&
afi
&
me
eferauo: em cima daquella ferra achei ha antigua pedreira de grandes cauas, Sc muitos pedaos de pedras: e< pedras muito grandes c cunheiras antiguoas: has quaes eu andei muito b olhando, Sc aquella pedra he da mefma cor Sc gro que he ha cia igreja: porque cu quebrei pedaos delia, Sc ha examinei b: conheci ler toda bua, Sc de aqui ler leuada ha pedra
leuaua ou ajudaua ho
meu
da
liuro
Sc nam vir de Hierufalem como me differam. Mais he eferito no dito que em toda ha vida deite Rey, nam leuara direitos a feus vafallos: & alguns fe hos leuaua, que hos mandaua repartir pellos pobres, Sc fua mantena
igreja,
58
J-W
nam
DO PRESTE IOAM
mandaua
fazer.
C*-$
ecrito,
mais he
que a
ete
Rey
ouuelfe nos reinos parentes do Rey: &. que todos fof en-
canados: fomente ho primognito filho erdeiro como adiante fe dir. Eu vi a igreja ho dia de lua feita pra ver pollo q delia ouuia: vieram a cila nefte dia bem vinte peffoas, c< todos quantos vem aha romaria, todos ham de comungar. Era efta feita em dia de dominguo & differam ha miffa bem cedo: & loguo comearam a dar comunham em todas has trs portas da igreja: & acabaram oras de noite. Ifto vi eu porque etiue aho principio, & me foy a jantar, & tornei & etiue ate que acabaram com tochas.
efta
C Cap.
.liij. Dos grandes edifcios de Abuxima que fez Lalibela Rey, & da
igrejas
que ha na terra de
Golgota.
fe
todas cauadas
nomes
Cruz,
l
deitas igrejas
Iam
cites.
poliam achar outros taes & tantos, & em pedras muy b lauradas: & hos Emanuel, Saluador, lata Maria, fta
Hos martcres. Ha principal he Lalih Rev na mefma terra oitta annos: & foy ho primeiro Rey que ho de atras que fe chamaua Abraam. Elte mandou fazer, eltes edificios. Elle nam jaz na igreja que tem ho leu nome: jaz na igreja Golgota ha qual he de menos edificios que hi ha. He delta maneira: toda cauada na mefma pedra de comprido cto & vinte palmos, & de larguo fetenta & dous palmos. Elta ho eco delta igreja fobre cinquo elteos dous por banda, & hum no meio como em quinas: & ho ceo ou teito todo he ch como ho dar da igreja: & das bandas cm grande maneira lauradas: afi freftas, como portas: com toda ha lacaria que dizer fe polia, que oriuez prata, n ciriero em cera nam podiam fazer mais obra. Ha fepultura deite rev efta da maneira q ha de Stiago de Galiza 5 cpoltella: & he delta maneira. Ho andaimo que he derredor da igreja he como cralta, & mais baixa q ho corpo da igreja: <Sc dece home da igreja pra elta andaina citam trs freftas por banda .f. naquella altura que a igreja & mais alta que ha andaina, & quanto he ho corpo da igreja, tanto he cauado por baixo 6 em tanta altura v fundo, quanto he ho andar da igreja acima. E olhando home de cada dia deltas freftas que he contra ho foi: ve eftar ha fepultura no direito do altar mor. Em ho meio do corpo da igreja elta final de hua porta como porta dalapam, elta tapada com lula grande pedra, como pedra daltar muito jufta na dita porta. Dizem que aquella he entrada da caa de baixo, &. que ningu entra dentro, nem parece que aquella pedra ou porta fe polia tirar. T elta pedra hum furo no meio que ha fura toda: he ha grofura delia trs palmos. Aq neta pedra mete todos hos romeiros has mos que efeafamente cabem Sc dizem q fe fazem muitos milagres. E da parte da mo efqurda qudo vam da porta principal ante da capella mayor, cita hua fepultura entalhada na mefma pedra da igreja: que dizem que he feita a feiam da fepultura de Chrifto em Hierufalem. Alli ha tem honrrada c< acatada & reuereniada como a cuja reuerencia &. memoria tem. Pra ha outra parte da igreja, eft duas imagens grandes
Jorge. Golgota, Bel, Mareoreos,
bela. Ete Lalibela diz q foy
:
entalhadas na
mefma
parede,
que
fica
cali
apartadas
ver.
delia.
Eltas coulas
me
He ha
^ DAS
Pedro:
Efta he
NDIAS
<*-
59
&
mais
.1'.
cita
igreja lula
capella fobre
cafi
igreja, cita
he de naues fobre
leis efteos
trs per
banda.
be laurada de muita gentileza: & ha naue do meio b erguida e< enarcada, & luas freftas & portaes bem laurados .f. porta principal c< ha traucla: que lia outra ferue pra ha igreja grande. Efta capella he tto dancho, como de logo .1'. dij. palmos dcho: c< outros tantos de cprido. Outra capella tem muito alta c< pequena como corucheo com muitas freftas na mefma altura:
muv
tem tanto dancho como de longuo d", doze palmos. Efta igreja c< tem feus altares v charolas com feus efteos da mefma pedra. Tem elta igreja muy grande circuito na mefma pedra em ha altura que he ha mefma igreja, neffa he ho circuito, c< tudo em quadra: & todas has paredes furadas cm tamanho como boca de cuba. Todos eftes furos citam tapados c pedra meuda, & dizem lerem fepulturas v afi ho parecem: porque has fam tapadas de muito, &. outras de pouco. Ha entrada deite circuito he por baixo
tambm
luas
cilas
capellas,
da roca em grande altura & comprido de .xiij. palmos tudo artificialmente cauado, ou picado, que hi nam ha que cauar, porque ha pedra he dura & de grandes muros como ho Porto en Portugal.
Capitulo
igrejas
igreja
iSc
no vo;
em
t
cprido
.cc.
palmos,
&
de larguo .cxx.
Tem
.iiij.
inquo na-
ues,
em
palmos,
&
outro tanto
has paredes da
<S:
igreja.
lauradas,
de grofura de h palmo no baixo da abobeda, & de grade altura, principalmente ha do meio que he muito alta, v has outras aho longuo chegadas: & efta efta em fremoia altura, c< hos mais dos cabos mais baixos, todos em leu compalo. Na principal altura deitas naues ha glandes laarias, como efpelhos, ou
arcos que
&
Ok
decem quatidade:
has abobedas
em
gties.
pem nas abobedas em que fazem rolas c< outras obras bandas muy fremofas freftas 6< de grandes laarias compridas csi eftreitas no meio: c< pra dtro & fora larguas como frecheiros de muros, eftreitas de fora, is; larguas de dtro. Eftas fam pra dentro c< pra fora larguas, & no meio eftreitas c feus arcos & laos. Ha capella mor he muito alta, iS: muy alta ha charola (obre ho altar com efteo em cada quadra. Todo he do melmo
fechos, ou rolas, que
Tem
pellas
penedo,
las:
c<
<Sc
altares
com
luas charo-
como ha
mor em
luas grandezas.
Sc
Ha
comea ha porta em muy grandes arcos, vem em pequena porta: que n he mais de .ix. palmos em alto, <S: quatro <Sc meio de larguo. Defta maneira fam has portas trauellas, lenam que nam comeam em tanta largue/;!, & acabam na largueza da porta principal. Da parte de fora delta igreja citam fete
cabo muitos
grandes botareos,
&
& vem
apertando,
em
quaes eftam afaltadas da parede da igreja doze palmos: & arco, c< de cima da igreja pra cites arcos abobeda em tal maneira laurada. que lendo obra de pecas & pedra mole que mais direita nem milhor laurada. n de mais lauores fe nam polia fazer. Seram cites arcos de fora
efteos
com
luas, has
de clteo a elteo,
hum
'5o
}-*>
DO PRESTE IOAM
<*i
igreja derredor,
todo
nam ha em toda efta roca em que efta ha igreja, hum foo marmol. Ho campo ou crafta que tem laurado na mefma pedra, &: de .lx. palmos dancho
cem palmos. Sobre efta onde auia de ler talhado, etam por bandas noue arcos grandes como craftas deitados que deem de cima por baixo ahas fepulturas, polias bdas como has da outra igreja. Ha entrada deita igreja, he por baixo da mefma roca .lwx. plios laurados na pedra artificialmente: em largueza que poderam ir dez homs per mos, & alto, altura de ha laa ou mais. Tem efta ferutia quatro furos pra cima, que d vifta no caminho por cima das bordas. Delta roca aha cerca da igreja, he como campo: etam muitas caias, & femeam ceuadas. Ha cafa ou igreja de noffa fenhora, nam he tam grande como ha do Saluador: mas he muito bem obrada. Tem trs naues, & ha do meio muito alta, com grandes laos k rolas na mefma roca lauradas muito fotilmente. Tem em cada naue inquo colunas & fobre ellas feus cercos & abobedas muy reuindas & muy bem feitas. Tem mas ha coluna muy alta no cruzeiro fobre que le afirma ha charola, que parece em lua laaria que foy empremida em cera. Tem na cabea de cada naue ha capella com leu altar affi como has do Saluador. Somente tem mais eltas em cada ha das portas que Iam tamanhas & da feiam das do falvador. Tem leis elteos da parte de fora: hos dous de cada parte eltam como apeguados na parede, & hos quatro afaftados: & de hus pra outros muy b feitos arcos, & fobre elles muy bem feitas charolas muito altas que ficam como alpendres: fobre has portas. Sam eltas charolas todas de h compaffo: tato longas como anchas .f. quinze palmos de comprido: & outros ttos de ancho. T muito alto & gentil circuito, affi de trs como das bdas: & dite na roca derredor toda daltura da igreja. Elta igreja he de cprido .lxxx. palmos: & de
pra cada cabo:
igreja
&
larsmo
.lxiiij.
Tem
mais
ha porta principal: na
mefma
roca
grande, cala q d de comer a pobres. E pra elta cafa fale ha ferutia da igreja pra fora, ou per cila entrei aha igreja per baixo da prpria roca muy gran pea. cc de cada parte deita igreja en frente das portas traveffas cita duas
igrejas cada ha de feu cabo. Elta igreja de nola fenhora he ha cabea de todas has outras igrejas deite lugar. Tem muitos infindos coneguos em fua cantidade, & ha igreja que elta pra ha parte da epiftola he de cprido &. de largo como
naues, ec em cada naue trs colunas muy b nam tem mais que ha capella & hum altar feito como has outras igrejas. Tem ha porta principal muy b obrada, nam tem roto dite lenam corredor por baixo da roca que vem como caminho pra ha cafa de noffa fenhora. Ete corredor vem de muy longe, onde comea fobem a elle por .xv. degraos da mefma roca, elta he muy efeura feruentia. Pra ha parte da igreja de noia fenhora: tem efta igreja muyto gentil porta trauefa & duas muy galantes freftas: & pra detrs k pra ha outra parte tudo roca talhada & muy
trs
braua fem auer hi obra nenhua. Elta igreja fe chama hos mrtires, & ha igreja que elta pra ha parte do euangelho do circuito de noffa fenhora. fe chama Santa Cruz: hc pequena, tem de comprido .lxviij. palmos: n tem naues, tem trs colunas pollo meio que parece que tem ho cume pra cima muito b feita abobedada, & tudo he per dentro obra cham. Pra ha parte da igreja de noffa fenhora tem muito locam porta trauefa, ik duas freftas muy bem obradas: tem hum foo altar como outras: tem ha porta principal bem obrada: nam tem patim nem
f*>
rolio
roca,
muy
longe
Sc
muy
efeuro.
C Ha igreja de Emanuel he muy obrada afli de dtro como de fora, he pequena: tem de comprido .xlij. palmos em vo, em larguo .xx.T trs naues, lia do meio he muyto alta Sc muyto reuinda abobedada: lias naues das bandas nam fam abobedadas & fam chs per baixo ho ceo delias afli como ho andar da igreja. Elias naues elam fobre cinquo efteos, ha largura ou grofura deites efteos, fam de .iiij. palmos de quadra, a quadra, & outros quatro t ha parede da igreja.
.1".
Tem
muito bem lauradas portas afi ha hum tamanho noue palmos em alto:
.1".
traueffa,
como ha
principal
Sc
todas de
&
quatro
em
da parte de fora curral de trs degraos que ha cercam derredor faluo has portas que t cada ha leu patim larguos, em cada hum cinquo degraos fobre hos que cercam ha igreja todo he da mefma roca fem peca nem falha. Tem mais cita igreja ho que nam tem outra nenha .f. coro, aho qual fobem per efeada de caracol: & nam he muyto, porque hum homem alto (Sc grande com mais hum palmo dar em cima com ha cabea, & per cima cham como ho andar da igreja, Sc alli fobre has naues & bdas tamanho como cilas Iam: tanto vo em cainhas Sc portas de ha pra outra: & do mefmo coro vam portas pra citas cainhas ou celas. N fe feruem deite coro fenam de ter caixas de roupas Sc ornamentos da igreja: eftas caixas deuiam ler feitas dentro nefte coro, porque nam podiam entrar per ninha parte a elle ainda em pecas nam fei como entrar. Tem mais has paredes de fora delta igreja ho que nam tem has outras .f. como fiadas de paredes: Sc ha fae pra fora: & outra entra pra dentro dous dedos, k outra torna a fair, Sc outra a trar: alli fam des ho comeo dous degraos ate cima da igreja: & ha fiada da pedra que fac he de dous palmos de larguo, Sc ha que entra he de hum: Sc delia maneira Sc largueza correm toda ha parede: & lanado conta ahos palmos, efta parede he de altura .lij. palmos. Tem ha igreja todo leu
circuito como muro muro por muy boas
talhado de dtro
trs portas,
&
de fora da
mefma
roca,
&
entrafe a cite
como
C Ha igreja de fam Jorge eta hum grande pedao abaixo das outras cali como apartada do lugar em roca como has outras: ha entrada por que fe entra a cila he por baixo da roca ou fragua fam .viij. degraos de fobir, Sc fobidos eites degraos entram
em ha
cala boa
&
grande com
hum
redor da parte de dtro, que de fora he roca braua: nella cala fe dam efmola ahos pobres & afentafe nos poiaes. Entrando delia cala pra dentro, he loguo
da igreja que he feito em cruz: Sc ali he feita ha igreja em cruz: Sc tanda porta principal aha oulia, como de ha porta trauefa a outra, tudo de hum compalo Sc muy laurada das portas de fora, que dentro nam entrei por eltar fechada. No circuito da igreja entrando de fora pra lia mo direita que tudo he roca braua fem ter mais de ha entrada, cita na altura de hum homem pouco mais: metida na mema parede como archa chea dagoa, Sc fobem a cila per degraos, Sc dizem nacer hi aquella agoa, mas cila nam corre: leuna peia has maleitas & dizem que lhe prela. Todo cite circuito he cheo de fepulturas como has outras igrejas. Per cima delta igreja tamanha elta ha cruz dobrada ha
circuito
to he
.1'.
dentro
em
outra:
como has
Da
parte de fora he
Sc
mais
crera
alia
ha roca que ha
igreja,
azamna
de
bujeiros.
fe
Enfadome de mais
er:
Sc
tenho
6a
$&>
DO PRESTE IOAM
&
<*-
nam verdade, portanto juro em deos em cujo poder eftou, que todo ho efcrito ho deixei por me nam tacharem he verdade, &: he muito mais do que efcreui: ler mentira. E porque a eftas obras nam foy outro Portugus fen eu que fuy la duas vezes pellas ver, pollo q ouuia delias, d Ete lugar efta ha ladeira de ferra:
do pico da ferra ate efte lugar, ha dia & meio de caminho. De decida efta ou ladeira, cafi amoftra que fe aparta da outra ferra, & comtudo he a ella fogeita, &. defte lugar pra baixo ainda he grande decida, & no fim delia a vifta de .iiij. ou .v. legoas, eftam muitas grandes campinas, que dizem fer defte lugar dous dias de caminho (a mi me parece que fe andara em hum). Neftas capinas diz eftar outros taes edifcios como hos de Aquaxumo de cadeiras de pedra & de todos outros edifcios, ok que ali eram has eftancias dos reys, como hos outros das rainhas, & itto he contra ha parte de Nilo. E eu nam foy la, & diguo de ouuida coufa de que me mais me efpantey. Differme que todas has obras deltas igrejas, fe fezeram em .xxiiij. annos, &. q ella efcrito: & que foram feitas per Gibetas .f. homs braos, porq elles bem conhece nam faber fazer coufa ninha bem feita. Diz q ho rey Lalibela mdou ifto fazer, ho qual nome de Lalibela quer dizer, milagre. Dizem que efte leuou, ou lhe pofferam, porque quando naeo foy cuberto de abelhas, & que has abelhas ho alimparam fem dano ninhum. .Mas diz que n era filho delRey, mas era filho de ha irma delRey, &. moriS:
ferra
reo ho
filho, & erdou ho fobrinho filho da irma ho reino. Diz que faz muitos milagres, & afi he muito grande romagem aqui. C. Elta fenhoria de Abrigima, ante de noffa partida deu ho Prefte Joam aho embaixador que manda a Portugal, &. porque diguo que duas vezes vim ver eftas igrejas &. edifcios, ha fegunda vez q hos vim ver, vinha com ho embaixador a tomar ha polfe da fenhoria. E andando nos afi polia terra, vieram a nos dous calas que quer dizer menfageiros ou palaura delRey: &. differ elles calas aho embaixador q tomaua ha fenhoria de Abrigima q lhe mdaua ho Prefte Jo dizer q lhe mandaffe ho gibir .1". direito que lhe era deuido de leu antecellbr: q elle ainda n deuia q entam tomaua ha polfe. E ho q differ q lhe era deuido
fer Canto,
&
he
ifto
.f.
cto
&
6; .xxx.
azaguaias,
&
.xxx.
mdaria faber ha fazda q fe achaua de leu teceffor: & q ho paguaria delia. Delta maneira paguau neftes reinos como outros cabos. Dilfe que hos de contra Egypto, &. Arbia paguam cauallos & fedas, & afi pagu has terras e< fenhorias, cada ha luas coufas feadarguas.
capit, q loguo
Deu em
nouo
v criaes.
Cap.
.lv.
Como
partimos
Dcona,
fato.
&
fomos a Ingabelu
&
& feira Dancona, 6c andadas efpao de trs legoas. chegamos a hus lugares c toda a fazda hos quaes nos n qlfer receber n leuar ha fazda: dizdo fere lugares da may do Prefte Jo
&
que n obedecia a ningu fen a elle: & efpcar hum feu home. Deixamos
fe
&
hi
chama Ingabelu
lugar grade
e<
muy
de muitos infindos lugares hos mais v maiores que ainda vimos: pareceme que paffam de cem lugares. Tem mais cite lugar gra<
f*>
ribeiras de
da outra, faziafe nefte lugar ha fremofa igreja de cantaria bem laurada, & porq nam parea mentira como fe poderiam ver tantos lugares deite Ingabelu: digno que delle fe nam viam todos, mas vimolos das leiras per onde paliamos: & hos que mas lge poderiam eftar delle lugar: leria
is
ha parte
quedo fe poderiam pouca pimenta. Ha nefte lugar muitos limes, is: cidras: e< teuemos aqui hum fabado & dominguo. Ho dominguo na noite faltaram hos tigres no lugar is: deram com hum moco, hos quaes lhe tolheram, Sc de hi deram em ha grande quinta em que nos pouiauamos, is; foltoufenos hum mulato, (Si hum alho que ja outra vez efeapara na ribeira de Sabalete, fayranfe fora da quinta, lio mulato faltou em hum curral de vacas Sc ay efeapou, & ho afno comeraho. Segunda feira polia menham .xj. dias do mes de Setembro, partimos do dito lugar volta atras pra onde ficara ho fato, & no caminho achamos muita gente ha meatade de paz Sc a outra de guerra (elles eram hos que nam quiferam receber ho fato), is: has luas armas eram paos: recebernos com gafalhado, &. nos a elles ali lho moltramos is: dormimos aquella noite no leu lugar, & emendarom ho pafado que nos deram muy bem de comer. No dia feguinte fezemos no fio caminho efpao de duas legoas ou trs, & ainda dormimos fem ha fazenda. Em ha quinta feira tornamos atras em bufea delia, & depois que ha achamos, ainda fezemos caminho direito bem
legoa
is:
meia.
Achamos
fe
comprar cento
trs legoas
is:
paliando valles
cafi
como
atras,
&
\
recia ler
ras,
ha
tafo,
Dangote,
tudo he de ha maneira.
&
Sc
pouca ceuada,
is:
milho,
&
terra
como
dito he.
Capitulo
.lv).
Como
fe
&
como hos que com ho frade ficamos fomos apedrejados is: delles prelos, & como tornou ho embaixador is: fomos cuidados do Angoteraz: & com elle fomos aha igreja, is; das pregtas que
nos
fez
is:
jantar
ho
trazia:
&
ho fato licaua no caminho c gte da terra q is: camhdo ates de chegarmos aha alde apelidau ha terra & nos
cuidamos que chamauam ha gte pra nos leuarem ho fato: is: elles ajtaronfe pra nos facudir is: tomarom trs cabeos iv nos ficauamos nos baixos. Em cada cabeo eltauam bem cem homs, hos mas c fundas, is: outros tirauam com nas
mos
is:
has pedras t efpefas que pareciam chouer fobre nos (bem cuidamos
cm
que ho acompanhauam,
frade
noffos
bem
.xl.
pefibas
.1".
capites
eferauos:
nam
ficou
ninh
64
fem pedrada ou
f*>
ferida,
DO PRESTE IOAM
eu
<*f
& hum
tanto.
doente de bexigas quis deos guardar que na ouuelemos pedradas, & cinquo ou leis homs do frade, ck hum capit Dangoteraz fairom com has cabeas quebradas
&
Metre
Joam outro
Nam
cometes de
lios
ferir,
prenderam ainda
hos mais feridos, ck nos eles que eleapamos, tornamos a dormir aho fato k
trazia
Logo
menham,
parti eu
em
bem
legoa
&
meia: chegando a
elle,
como
caualgar ck partir
dizendo que morreria pollos Portuguefes & chegado & hos que c elle vinha aho fato. Achamos hi ho Angoteraz que era vindo a nos & trazia configo rezoabelmente de gente & chegudo nos onde elle eltaua, ho frade que nos trazia eitaua com elle: diffe ho embaixador a lingoa, dizey aho Angoteraz que ho nam
:
me
elle frade que elta com elle, lenam q venho em buica dos ficaram na fua terra. Eitdo contando da batalha, cheguou
Joam que
muito enfanguentado
&
grandes feridas
embaixador,
elle,
&
Sc
Angoteraz
grade pratica q bbre ito teuer, ho ho frade: ho Angoteraz rogou aho embaixador q
E acabada
& domguo a lua cafa: & auendo ho embaixador confelho com todos nos outros, pareeendonos bem fazerlhe leu rogo, otorgoulhe ha ida k todos fomos com elle & feria onde eftauamos ate lua cafa hua legoa & meia, & mdounos apoufentar muy bem. Hi tiuemos fabado & dominguo, & aho fabado mandounos chamar, viemos & achamolo leu etrado com lua molher & pouca gte com elle, nam tiuemos detena na entrada fomente como cafa de qualquer home. Ho aparato rofto & gafalhado tudo redundaua em beuer. Tinha acerca de li quatro jarras grandes de vinho de mel muy bom: & com cada jarra hua copa de vidro chriltalino: comeamos a beber & fua molher & outras duas que com ella eitauam nos ajudarom b: n nos quier deixar, ate fe nam acabarem has jarras, ck tal he leu coftume: cada jarra leuaua bem .vj. ou .vij. canadas &. ainda mandaua uir mais: deixamolo per boas rezes dizendo que hiamos fazer nolfas necellidades. C Aho dominguo eguinte nos fomos aha igreja & la achamos ho Angoteraz, ho qual favo a nos receber c muito boa graa: entam comeou falar comiguo fobre coufas de nofa fanta fee: & di mandou apartar comiguo dous frades, & ho nolfo lingoa, ck ho frade q nos trazia por terceiro ck fecerme pregtas delirada, <Sc ha primeira foy. Onde nacera Jeiu Chrilto ck que caminho fezera pra Egypto, &. qutos annos andara la, ck quantos annos auia quando lua madre no Ha fenhora ho perdeo & ho achou no tplo k onde fezera da agoa vinho, k
&
eu,
quem
era hi:
em que
fe
caualgadura entrara
em
Hierufalem,
em que
ck
cala ceara
que queria dizer Pedro, & que queria dizer Paulo. Quifme nolfo fenhor ajudar que lhes repdelfe ha verdade. Diffeme ho noffo lingoa, que ho frade que nos trazia q elaua por ho terceiro, difera ahos outros que eu era home q fabia muito: perdoelhe
Hierufal:
tinha hi cafa fua, k
lhe lauou
&
qu
hos pecs,
me
efquea:
ali
diffe, elles
me
De q
k
me
beijou ha face.
Angoteraz, he
Barnagais
k
hum
Etyopia,
ler
de miffa.
Na
tim da mis-
$-*>
DAS NDIAS
<%i
ia nos cnuidou que foliemos jantar com elle, ho qual jantar aceitamos: & mdou ho embaixador leuar ho noflo jantai' ali como eltaua, que eram muy gordas galinhas aladas, ev gorda vaca cozida com boas couues, S: ifto mandou ho embaixador leuar, porque has comidas nam Iam como as noffas. Foy ho jantar
maneira conu a faber em caa grade & trrea ha qual he Beteneguz: diante em que elle eltaua alentado, eltauam muitas efteyras eftendidas: elle abaixoule do catre, < afentoufe ho angoteraz nas efteiras: & fobre has elteiras
delta
do
catre
& lbbre ellas duas badejas dalpar triguo a que elles chama ganetas, has quaes era fremolas: & grades & muito ladas & nam tem de borda mais de dous dedos, & ha mayor deltas tinha dez & leis palmos de roda: & ha outra quatorze palmos, citas Iam has meias dos grandes fenhores. Todos nos alentamos derredor com ho angoteraz: veyo ha agoa & lauamonos, & nam veyo toalha pra alimpar has mos, nem menos pra per pam fobre ella lenam nas mefmas gunetas veyo pam de diuerfas maneiras .f. de triguo, ceuada, milho, gros, & de tafo. Ante que comeaffemos de comer, mandou ho angoteraz per ante li bollos daquelle pam fomenos, Sc fobre cada bollo hua polta de vaca crua, & tambm, ali ho mandaua dar ahos pobres que elauam fora da porta efperando efmola. Nifto fezemos ha benam aho nofo vfo de que ho angoteraz amoltrou muito contentamento, & vier has iguerias & forom estrs falias ou potajens que bem fe podiam dizer falia de Palmela, hum tas dente datho, outro n fey de que. Neftes potagens entraua lixo de vaca, < ho fel, que nelta terra ham por muito etimado mjar, & ho nam comiam lenam grandes peffoas. Eftas falias vinham cm falferinhas pequenas de barro preto bem feitas, deitauam eftas falfas ho mais fomenos pam, <Sc muito efpedaado, S: manteiga com elle. Deites potajs nam quiffemos nos comer, & mandou ho embaixador vir ho nolfo comer que tnhamos muyto bem feito, porque nam podamos
pofler pelles de carneiros pretos,
.1".
comer luas viandas, nem elles comiam das nolfas. Ho vinho era a rodo, ha modo angoteraz comia junto de nos, hua cortina em meio em femelhante mesfa como has noffas: comia das luas xiandas, c< ali lhe dauam das nolfas nam fey fe has comia, porque era antre nos & ella ha cortina: a beber, bem nos ajudaua. Sobre todas iguerias veyo hum peito de vaca crua. ev nos nam ho prouarnos: comeo ho angoteraz delle, como quem come maapes ou outras boas iguerias fobre mela: <Sc ali demos fim aho jantar, & graas a deos, &. nos fomos
lher
Capitulo
v cv
.lvij. Como fe ho embaixador elpedio do angoteraz ho frade com hos mais tornamos onde fomos apedrejados, di fomos pra ha terra viofa & igreja de muitos coneguos.
(S:
ho
&
& hum alho com certo fato que nos tomarom no desbarato das pedradas. Partiofe ho embaixador com hos que c elle dates foram, & ficamos c ho frade, hos que c elle fomos nas pedradas. Nefta fegda feira perto da noite, vier c ha dita mulla & alho q la ficara: disfe loguo ho frade, q nos parti Ifemos, & que ainda yriamos dormir de eltaua ho baixador, parecdonos ler ali, fezemonos preftes c< partimos em fe cerrando ha noite cuidando leuar b caminho, & ho frade vaynos leuar por hus bofeos
mulla de Meitrc Joam,
$-*>
Sc
DO PRESTE IOAM
<*i
vay dar cnofco onde fomos apedrejados, Sc dezia que hia fazer juftia: & hiam cnofco .viij. homs de mullas & quinze de pee. Fornos apoufentar cila noite cm ha cala de hum daquelles prinipaes que nos apedrejaram, & achamos ha caa & todo ho lugar fem gte, era todos ha ferra q fobre ho lugar
Achamos b de comer pra nos & pra noilas mullas. Tto q na cala fomos, deixarnos aquelles q comnofeo hi, certo na ficamos fem medo qxdonos do frade porq nos trazia a matar Sc porq nos nam lcuaua nofo caminho. Dilfenos que vnhamos a fazer juftia, que polia manham nos partiramos. Vindo a manham, dilfe que nam podamos partir lenam aho meio dia: quando nos eito
elaua.
vimos, eperamos ho meio dia: & no meio dia ho requeremos: entam nos dilfe que n podamos partir lenam aho outro dia. Quando vimos eftas dilaes, partimonos & dexamolo: ainda em efte dia tomamos ho fato, porq nos hia efperan-
Na noite chegou ho frade a nos, porque n oufou dormir foo antre aquelles que nos apedrejar: & trazia duas mullas: Sc ha vaca, (Sc oito teadas que lhe deram pollo langue que fezeram. Elta he ha fua jultica Sc nam outra .f. tomar has fazendas que tudo Iam mullas, vacas, Sc teadas, a quem pouco pode. Chamfe ettes lugares onde nos apedrejarom hum Angua <Sc outro Maftanho: deziam ler do Alima Marcos. d Aqui entramos em muy graciofa terra antre ferras muy altas grade maneira pouoadas pollos pees delias de muy grandes lugares <Sc nobres igrejas. Elta terra
do.
efta
alentada
Aqui ha
rinitis-
limes muitos,
laranjas,
Sc
gados. E de outra volta que eu por hi torney com elte frade que ja fe chamaua embaixador: viemos ter fabado Sc domguo em cala de h honrrado debetera .f. coneguo: isc fomos c elle eltes dous dias aha igreja: & porque auia grande numero de coneguos naquella igreja, lhe preguntamos que coneguos aueria nella: dilfenos que auia .becc. coneguos, Sc preguntandolhe que renda teriam, diffe que
muy
que em principio da igreja nam fora muitos, mais que depois crecerom: porque todos hos filhos de coneguos Sc quantos delles descdiam, ticauam coneguos, Sc hos padres hos enfinauam cada hum a feu filho & ali eram acrecentados, no numero: Sc que ilto era nas igrejas delRey, Sc que muitas vezes diminuya ho Prelte Jo delles, qudo fazia igreja terra noua: Sc madaua leuar coneguos deltas igrejas, ali como mandara leuar pra ha igreja de
era tantos coneguos: dilfenos
Sc
Sc
aueria
bem
em
uas,
ellas
Sc
.iiij.
mil coneguos,
ali
que de aqui tiraua ho Prelte pra has igrejas noda corte porque de outra maneira fe comeriam hus
Sc
a outros.
.lviij. Da ferra em que metem hos de como nos apedrejarom junto delia.
Capitulo
filhos
do Prelte
Joam,
Sc
o vale acima dito, chegua aha ferra onde mete os filhos do Prelte Joam.
eltes
eftam
como em degredo:
que
.f.
Rey acima
dito,
.\l.
ali como foy reuelado a anos lhe miniltrar hos anjos pam
Abraam
Sc
vinho
q todos hos feus lilhos fosse encerrados em ha ferra, Sc que nam licafe lenam ho primognito erdeiro: Sc que ilto lezelle pra fempre, a todos hos filhos do Prelle da terra, Sc lus fucceffores: porq fe ali ho pra ho facramto
f*>
n
fizefle
DAS NDIAS
<%i
que aueria grande trabalho na terra por ter grande, que fe aleuantariam com parte delia <!k que nam obedefeeriam aho erdeiro <k ho matariam. E lendo elle de tal reuellaam efpantado, ok cuidado onde fe tal ferra poderia achar: lhe fora outra vez dito em reuelaam, que mdalfe correr luas terras, & olhar polias mais altas ferras, c< em haquella q viffem cabras brauas nas rocas como q queriam cair abaixo, q aquella era ha ferra em q hos infantes auiam de
ler
encerrados.
E mdou
fazer
como
ella
fobre elle valle, ler aquella que a reuelaam dezia, no pee da qual t
direita de
hum home
que correr dous dias de caminho: & he delia forte. Ha roca talhada como muro cima a baixo: indo home pello pee delia, ek olhando pra cima, parece
les
que ho ceo ella alentado fobre cila. Diz ter trs entradas ou portas per trs parSc mais n, aha ha delias eu ha vi aqui nelta terra: & ha vi delia maneira. Hiamos do mar pra ha corte, ck guiauanos hum mancebo criado do Prele a q elles chamam calacem, ck nam fabia bem ha terra: ck quiferanos apoufentar em h lugar, ck nam nos quiferam receber: ho qual era de ha irma do Prelte
guiffemos ev que
Joam: ha
mulla
vifta
comeou de caminhar dizendo que ho fenos daria poufadas: porq elle caminharia fortemte ha per pequeno caminho. Dilfe eu a h Lopo da gama que caminhafe em
noite n era muito entrada,
elle
gte, caminharia
que eu caminharia c vifta delle: & q ho embaixador & ha outra minha vifta. E ha noite cerraualfe, & ledo nos b ha legoa fora da eftrada ctra ha ferra dos inftes, fair de todas has aldes tta gte ahas pedradas fobre nos: q nos qri matar ck nos fezer apartar trs ou .iiij. partes. Ho baixador ficaua na trafera & tornou atras: & outros q hi cai no meio lancar pra outra parte: & tal ouue hi q defcaualgou da mulla & fugio c ha barjuleta na mo. Lopo da gama & eu n podemos fazer volta fomos aute e< chegamos a outro lugar que efta milhor apercebido pollo arroido que atras ouuira: nos outros lugares: alli chouiam muytas pedras fobre nos, ck ho efeuro era como nam ter olhos: k porque nam me tirallem pollo fentir do andar da mulla apeeime, & dei ha mulla a meu eferauo. Quis deos que veo ter comiguo hum homem honrrado: preguntoume quem era, eu diffelhe que era hum gaxiagenuz .f. hum eftrgeiro delRey. Efte home era muy grande ck digo honrrado porque me fez b: ck tomoume ha cabea debaixo de hum brao que eu nam lhe chegaua mais: & ai me leuaua como fole de gaiteiro: & dizendo atefra atefra que quer dizer nam ajas medo, nam ajas medo. E me leuou com ha mulla & eferauo ate me meter em ha orta com que tinha cercada fua cala: & dentro nefta orta tinha muitos paos arrimados hus ahos outros em pe: ck no meio dos paos, tinha reeolhimto limpo como cabana em que me meteo. Pareccndome que cstaua feguro mandei acender candeia, & como viram lumem choueram pedras do
calac,
&
fobre ha cabana: ck como apaguei ha candeia, ceifaram has pedradas. Ho hospede tanto que me ali leixou, torrioufe aho roido & tardaria b ha ora que nam veio. Emquanto elle era fora fentiome Lopo da gama: & furou ha filueira & veiofe pra ml: ifto vem ho hofpede ok dilfe calay, nam ajais medo, & mandou acender candea & matar duas galinhas, ck deonos pam & vinho & no tez fegundo lua arte muito gafalhado. Outro dia polia manh ho hofpede me tomou polia mo: ik me leuou de fua cala quanto feria hum joguo de pela,
onde eftauam aruores muitos & de maa cafta: k muy baftos de que f tapados muy forte como muro, & antre elles ha porta que fe fecha, ck aute delia porta tua fobideiro pra ha fragua: diffeme elle hofpede ves aqui fe algum de vo
il
68
paliara
cila
$-*>
DO PRESTE IOAM
nam
<*-$
&
has
mos, & tirarlhe hos olhos Sc deixarno jazer, <Sc nam deues tu p5er culpa do que vos fizerom: nem vos nam tendes culpa, lenam quem vos aqui trouxe: nos fe ito nam fizeremos pagaremos polias vidas, porque fomos goarda defta porta. Loguo Lopo da gama: & eu, & ho calacem, caualgamos & decemos pra ha eftrada que eftaua abaixo de nos grande legoa, & achamos como nam eram paliados ninhus dos nofos: & palaua de vefpera & ainda nam ramos
juntos.
Cap.
.lix.
Da grandura da
ferra
em que mete
como
hos
filhos
do
Prelte Jo,
&
Sc
maneira que tem no meter deites infantes hos reis, ate efte Rey Dauid Prelte Jo todos tinham cinquo leis molheres, & aui filhos delias ou das demais: & per lua morte delle Prefte erdaua ho primognito outros dizem que erdaua ho que lhe parecia mais acto & mais fefudo: outros dizem que erdaua ho que tinha mais aderncia: & difto direy ho que fey de ouuida a muitos. Elrey Alexandre tio deite Dauid, morreo fem auer filho. & tinha filhas: & foram ha ferra Sc tiraram delia Nahu leu irmo que foy pay deite Dauid ho qual Nahu da dita ferra trouue filho legitimo que dizem que era gentil mcebo 6c bom caualeiro, mas que era forte de cdiam. Depois que Nahu foy nos reinos, ouue outras molheres do ouue filho & filhas, & por fua morte quiferam fazer rey aquelle mais velho que veio da ferra com feu.pay, & algus diferam que era forte de condiam, que trataria mal ho pouo. Outros diferam que nam podia erdar porque nacera como em catiueiro fora da erena: afi fezeram rey ete Dauid q ora reina que a efte tempo era moo de onze anos. Ho Abima Marcos me dilfe que elle &. ha Rainha Elena ho fezer Rey porque
a
:
afi
me
ficaram com ho mais velho que com feu pay uiera da ferra & todos hos tornara aha dita ferra & afi fazem a todos hos filhos do Prelte des ho tempo daquelle Rey Abraam ate ora. Dizem ler elta ferra -en cima fria & grade: & mais dizem ler redonda por cima andadura de .xv. dias Sc pareceme que ho fera: porque defta parte que he no ffo caminho, caminhamos pello pee delia dous dias, & ali chegua aho reino de Damara do Bogrimidi que he fobre Nilo & he daqui muy lge. Diz auer em cima ainda delta ferra, outras ferras muy grandes q faz valles, & diz hauer hi h valle tre duas ferras muito fortes que ninha maneira podem fair dalli, porque he fechado com duas portas, & q nefte valle metem aquelles que fam mais chegados aho Rey .f. que ainda fam de leu langue Sc que ha pouco que la eltam jporque hos tenham a milhor recado. Hos que ja fam filhos de filhos & netos: a como efquecidos nam eltam en tanta goarda, &. comtodo geralmte fe goarda
toda ha ferra de grandes guardas, & grades capites: que fempre anda na corte, he das goardas delta ferra
capites
Sc
Sc
hum
quarto da gente
Sc
capites delia.
eltcs
goardas da ferra que eltam em corte poufam apartados fobre li. Sc ningu chegua a elles: nem elles a outrem, por nenhum ter rezam de laber hos fegredos da ferra. E quando cheguam ante ha porta do Prefte Sc lhe ha de vir
recado ou palaura, toda ha gete fazem ceiam [uando nefte falam.
afaltar,
Sc
$-*>
DAS NDIAS
Do
caftiguo que
<*-$
ti
Capitulo
Prefte,
.lx.
danam
hum
frade
<Sc
tamb
recado que trouxe dos infantes alio como fogio h irmo do Prefte Sc h feu tio, <Sc da
fe
hum
maneira que
ouue com
elles.
ifto, trazer hi hum frade que bem .cc. homs. Dezi que elle frade trouxera hua carta aho Prefte Joam dos infantes da ferra. E eltes .cc. => homs eram goardas da mefma ferra, & a cite frade aoutauho de dous em dous dias, v tambm a elles homs ali hos acoutaram repartidos cm
de .xxx. annos:
com
elle
,.,
Ho dia que aoutauam ho frade, aoutauam ha metade dellcs, iSc fempre comecauam no frade, entam corriam hos outros todos em vifta hus dos outros, c< de cada vez faziam preguntas aho frade quem lhe dera aquella carta: is: pra qu & fe trouxera mais cartas, <Sc de que moelteiro era, & onde fe fazera
duas partes.
frade e< onde
fe
ordenara de mifla.
e<
Ho
trifte
nos que
faira
da ferra
que entam
lhe
mais tornara, nem ofara de dar ha carta, (& poderia ler verdade porque nella terra na fe acoftuma por na carta, anno, nem mes, nem dia). Ahos homs nam lhe faziam outra pregunta, lenam como leixaram lair cite frade. Ha maneira daoutar he efta, deitam ho home de barriga: & predenlhe has mos a duas eftacas, & ha corda nos pees bos: iv dous
do frade dezia que hauia .xvj. anderam aquella carta, &; que nunca la lenam agora q ho peccado ho tomara
homs
de
a pujar
ambos per
cita
corda:
<S:
ali
eftam dous
como
algozes a dar,
<
hum
hum
cabo,
&
cham: porque li todas has vezes nelle delfe, ali tar. E delta companhia eu vi tirar h home do acoutar, & antes que ho cubrissem c hum pano, morreo. E loguo ho fezeram faber aho Prelte, porque eftas iultias fe faz diante de fus tendas, & mandou tornar ho morto onde ho aoutaram, oc hos que depois aoutauam, mandaua por ha cabea nos pes do morto. Durou elta iultia duas fomanas, que nunca ceifou cila ordem de aoutar ho frade de dous dous dias: & ha metade das guardas aps elle, faluo fabados & dominguos em que fe nam fazia juftia. Era voz & fama per toda lia corte, que elte frade trouuera cartas ahos Portuguefes dos infantes da ferra pra que hos tirallem di, & nos ramos inocentes diflb, & creo que ho frade outro tanto. .Mais nos dias & tempos que la eftiuemos, hum irmo do Prelte Joam moo (feti gundo deziam) de .xvj. annos fogio da ferra, &. veio ter a cala de lua may rainha, que fora molher do Prelte Joam: & polia pena de morte que hi ha qu recolher infante da ferra: ha may n quis recolher ho filho, mas feio prender & leuar aho Prelte Joam. Deziam que lhe preguntara ho irmo porque fogira, & que elle refpondera que morria de fome, & que nam vinha lenam a darlhe elta conta porque ningum lhe queria trazer efte recado. Dezi que ho Prelte Joam ho vestira ricamente & lhe dera muito ouro & panos de feda, & ho mandou tornai ha ferra. E tambm deziam ho geral por ela corte, que nam fogira lenam pra fe yr c hos Portuguefes. Elle prprio que ali fugio c< foy tornado alia ferra: estando nos & elte embaixador que vay a Portugal Lalibela, ode Iam igrejas nas pedras, andando tomando poffe da lenhoria de Abrigima que ho Prefte Joam lhe daua, veyo per hi hum Calacem, com muita gente, & trazia prelo elle irmo do Prelte, k elle & ha mulla: vinham cubertos de panos pretos que lhe nam
-
$-*>
DO PRESTE
aha mulla
fe lhe
IO AM
<*-
&
em
hbitos de frade
&
efte frade leu companheiro ho defeubrira ho dia que lavro das, terras do Joam, iv ho fizera prder, & ali ho trazia prelo lio mefmo frade. Ninhua peffoa deixauam chegar nem falar a elte irmo do Prefte Joam, lenam dous homs que hyarn pegados aha mulla. Todos deziam que morreria, ou lhe quebrariam hos olhos, nam lei ho que delle foy. Doutro ouuimos dizer (& ainda he viuo) que quifera fugir da ferra, & pra lir q fe fez mouta .f. cuberto de muita rama, & lauradores que andauam laurando viram bolir ha dita mouta, & foro ver q coufa era, & achando que era home, prenderno, & has goardas tto que ho tiuer
que
Prefte
em
feu
ler
ainda viuo
&
he
tio
deite
Prefte
Joam. Contam auer la nefta ferra, grande multid delta gente, & chamlhes, Illlaquitas ou filhos delle Ifrael, ou filhos de Dauid, ali como ho Prelte Joam: porque todos Iam de hum gnero & fangue. Ha nefta terra (fegundo dizem) muitas igrejas,
&
moefteiros,
&
cleriguos,
&
frades.
Capitulo
&.
<S:
.lxj.
De como
que
la
do modo
dilferente
elte
Dauid quer
ter
com
feus filhos,
em
tes:
parte da
<!v
auidos, eltimados,
da parte do pay, fam encerrados & auidos como mortos, & la calem & faam geraam como dizem que t muitos infindos filhos & filhas, ninh delles nunca da ferra fae, lenam como acima dito he que fe ho Prelte morre fem erdeiro, entam fe tira ho parente mais achegado
poito que
&
mais idneo & pertencente. Dizem que algas fmeas faem a cafar fora, &. na iam auidas por parentas, nem filhas, nem irmas do Prelte pofto que ho fejam: fam honrradas emquanto lhes viue ho pai ou irmo, & tanto que lhes morre f como qualquer outra fenhora. Eu vi & todos vimos corte, ha ienhora que fora filha
do
tio
em
efparaucl,
tam maltratado como qualquer home de pee, ali que em muy breue tempo morre feu gnero & fica fem ninhua nomeada de partes de Re}'. Elte Rey Dauid Prelte que ora he, a nolfa partida, tinha dous filhos, diziam que lhes fazia grandes gultos .f. morgados ou coutos afignados pra elles de groffas rendas. A mi me enlinar pra
que parte tinha hum delles grandes terras: mas ho geral dizer era, que como ho pay cerralfe ho olho, & fezeffem h delles Rey, que hos outros yriam aha ferra como feus antecelfores fem leuarem coligo fenam feus corpos. Ali ouui dizer que ha tera parte das despeitas do Prelte fe faziam com eltes infantes, c< illlaquitas, &. que elte Prelte ho fazia milhor com elles, do que nunca ho fez feu anteceflor: &. que alem das groffas rdas que ja pra elles er applicadas, lhes mandaua muito ouro, &. muitas fedas, & outros panos finos, & muito lai que neftes reinos corre por moeda. E qudo nos chegamos & lhe demos muita pimenta, foubemos, por certo q lhes mandou ha metade delia: Sc lhes mandou dizei' que fe alegralle que clRey de Portugal leu pay ho mandara vilitar, &. lhe mandara aquella pimenta. E ali foubemos por certo S; de villa em muitas partes que lio Prefte Joam, nos mas de eus reinos tem grandes lauouras & terras
Conhecemos hum
:,
$-*>
DAS NDIAS
&
com hos
<*-
la
7'
como reguenguos em
noffas partes.
lauradas
&
mantimentos & veltidos pollo Rey, & fam mais libertados que ninha outra gente, & fam calados & vem ja de ab inicio deferauos, Si calam hus c outros. De todas has
fam
lus
fe
vam
la,
&
igrejas,
Sc
a pobres,
&
&
velhos que
ja
teue-
ram fenhorios &. hos n tem, Si a nos hos Portuguefes por duas vezes nos mandou dar efte pam .f. em Aquaxumo per ha vez quinhentas carregas, & per outra vez no Aquate outras quinhentas, & das lauouras pra li nam ha nada, nem fe
vede coufa ninha,
Si
todo
fe
defpcnde
&
Capitulo
.lxij.
Do
&
principio do reino
Damara,
ter
&
de ha lagoa
&
aho Acel
Si
da abaftana
delia.
ornamos a noflb viagem & caminho, & fomos aho longo da ferra per ha ribeira acima, terra muito graciofa, & de muitos milhos &. outras fementes da terra, & porem nam tem triguo tem muita pouoa nas fraldas das ferras de ha parte & da outra da ribeira, & dando fim aho valle, deixamos ha ribeira & comeamos achar terra de matos & pedregaes nam de ferras, mas de pequenos valles, Si outras terras de muitos triguos & ceuadas, doutras muitas legumes que ha na terra. Aqui fe acaba ho reino Dangote, & comea ho reino Damara. E aqui contra leuante ja no reino de Amara ha ha grande laguoa onde ja poufamos, & fera eta laguoa ou laguo b trs legoas de cprido, & pafara de ha legoa de larguo. Tem elte laguo no meio ha pequena ilha em que esta hum moefteiro de fanto Efteuam com muitos
: :
frades,
muitos limes, laranjas, cidras, feru pra efte moefteicabaas grandes porque nam fabem fazer barcas. Eftes que diguo juncos, fam boinhos de que fazem efteiras em Portugal. Esta barca ou palfagem fazem delta maneira, tomam quatro paos, Si pem
ha
nefte moefteiro
ro
com barca de
juncos
com quatro
em compallo daquelle boinho muito Sc bem concertado, apertnos muito outros quatro paos fobre ho boinho no direito dos outros ali paffam nella. Efte lago n bem, em cada canto pem ha grande cabaa corre fe nam no inuerno com ha sobra da agoa: dizem botar fora per dous
fobre elles eftando
&
&
&
cabos.
ras,
Ha nefte lago muito grandes alimrias a que chamam nefta terra gomadizem que fam cauallos marinhos ali ha hum pefeado propriamente congro, & ali he muito grande t ha mais fea cabea que fe dizer pode & feita como grande fapo & ho couro fobre ha cabea parece pelle de lixa, ho corpo he muy lifo como congro & he ho mais gordo & fabro fo que no mundo fe pode achar pexe. Tem efte laguo grandes pouoaes derredor & todas cheguam ate agoa: dizem auer derredor deite laguo .xv. Xumetes ou capitanias tudo efpao de
: : :
duas legoas ou trs. Sam derredor muy fremofas terras de triguos Deites lagos vimos muitos nefta terra, & efte he ho mayor que la vi.
Si
Si
ceuadas.
atoleiros, terra de muitos C Daqui caminhamos bem quatro legoas, per matos & muitas agoas. No fim da jornada fobre muito canfados nos quifera ho a dormir: refpondeolhe ho emfrade leuar a has muy altas ferras a poufar baixador que elle nam vinha cercar terras, fenam caminhar caminhos direitos: quanto aho comer, que elle trazia bem por onde ho comprar, por ouro, & prata
milhos
Si
Si
72
&.
f*>
pimenta,
DO PRESTE IOAM
panos delRey de Portugal que nos dera ho seu capit mor: & que nos caminhos onde poulauamos fora dos lugares nos traziam hos mantimentos fe elle frade nam folie que hos tomaua por fora a quem hos trazia & com leu medo nolos nam traziam. Ficamos nos na eftrada apoufentados no capo, & ho frade c feus homs ibbio ha ferra: & a meia noite nos mandou pam & vinho. Seita feira partimos de de ali dormimos, & ho frade na vinha nem recado delle, nem gente pra ho fato. Sendo nos efpao de ha legoa, cheguou a nos hum criado do frade dizdo que nam pafiafiemos do primeiro lugar que era bom pra paliarmos fabado & dominguo, fezemolo afi. Tanto que chegamos a
&
efte
primeiro lugar
:
&
ho vimos bom,
ho Acel
ela
fentado
Efte lugar
ribeiras
fe
chama
&
boa cam-
& grandes
& triguos.
muito grade feira; dalm de ha das ribeiras efta hum grande lugar de mouros, rico & de grandes tratos de eferauos, ledas & de todas outras maneiras de mercaderias, &. he como ho lugar de Manadeley no termo de Tigrimahom: afi dizem hos mouros defte lugar que paguam aho Prette grande tributo como hos outros. Aqui ha grande conuerfaam de chriftos com hos mouros, porque hos chriftos & chriftas acarretam agoa ahos mouros & lhes lauam luas ropas: & anda has molheres chriftas no lugar dos mouros que efta apartado foo onde tiucmos maa prefunam. Teuemos fabado & dominguo em hum capo aho pee do lugar, onde hos noffos andar toda ha noite ahas lanadas com hos tigres que nos combatiam rijamente .f. has mullas & ha nofla gente nam dormir toda ha noite. Aqui ouue briguas antre Jorge dabreu & ho
muito
lugar, fazem
He
bom
em
muy
leue.
Ha
fegunda
feira
caminhamos
terra
cham per
&
femeadas, per efpao de duas legoas: fobimos em ha fragua nem pedra nem mato toda aproueitada de fementeiras
muy
muy
:
alta ferra
lem
&.
lbbre ha altura
teuemos ha feita apartados huus dos outros polias briguas que fe paffaram no Acel. Aho pee de pequenas mouras deuifauanfe daqui muitas terras & muito longe, tk afentaranfe comiguo dez ou doze homs hrados: eftaua a lindeita ferra
goa comiguo,
&
cm
q etauamos,
& como
diuillaua-
mos muitas
Moftrarme ha ferra onde eftaua hos infantes que atras ditfe que parecia fer daqui trs ou quatro legoas, fua roca talhada como ha de trs. tto corria de longuo contra ho Nilo, que nam enxergauamos ho cabo: & tamanha he efta ferra onde etauamos, que ha dos infantes parece a cila. fogeita. Ali ontarom mas por enteiro, has grandes guardas & fogeies que tinham eites infantes: & da grande auondana que tinham em feus mantimentos & veftidos. E porque diuifau di muy grande vifta quanto hos olhos podiam ver contra ha
terras.
hyam pra aquella parte, ou fe era tudo do Preltc Joam. Dilferme que hum mes de caminho feria pra aquella parte lio fenhorio do Prefte: & que loguo entrauam montanhas & defertos, & ruym gente muito preta ik muito maa. Duraua a feu parecer elles m efpao de quinze dias ddadura: elles acabados, que entrau loguo mouros brparte de ponte, lhe preguntey, que terras
I
io
.
reino de Tunez.
(& nam
me
efpanto, porque de
>.vro
&
&
trazem albernozes
&
outras mercaderias.
nilho da
Mas me
triguo,
do
que
ja
por diante
nam acharamos
mais milhos,
nam
triguos
&
ceu
Capitulo
igreja de
nella.
De como fomos ter a outro laguo, & day aba .Marcham Celacem, & como nos nam leixaram entrar
.lxiij.
qui
bem
acha-
&
ceuadas fracas:
&
atras inda q n tamanho, & porem meia de larguo. Ette laguo t corrente pequena de faida, & ninha agoa de entrada lenam ha dos montes quando choue parecefe de grande altura cercado de fortes boinhos. Fomos dormir a ha
de cprido ha legoa,
&
grande campina deruagens, onde nos ouueram de matar hos moquitos. Etas campinas nam eram aproueytadas lenam de paftos por lerem apauladas x n laber tirar has agoas pollos pees das ferras nas faidas dos pes. Ha muitos &
muy
grades lugares,
&
&
fize-
mos caminho
por t muy fracas fementeiras de tri uo & ceuadas: hus era amarelos como que morriam com agoas, & outros muitos que morria de fecos & ali ramos confufos no morrer destas fementeiras.
per valles
muy
grandes:
Comeamos
grandes
aqui entrar
em
terra
&
de noite
um pedao homs geraes trazem derredor de de couro de vaca, eltes geraes fam cai todos, & poucos Iam hos efpeciaes. K has molheres ali mefmo trazem pano algu tanto mayor que hos homs, & cobrem aqui ho que podem que lhe deos deu, ho demais parece. Has molheres
frios.
trazem has cabeas em duas partes, ou em duas ords, ha bua dece ate hos ombro-. & ha outra ordem chegua fobre etas polias orelhas, dize fere etas terras dos trombetas do Prefte. Hum pouco defuiado do caminho, eta pra ha parle direita hum grande aruoredo aho pee de ha ferra, ev ali eta ha grande igreja de muitos coneguos, dizem q ha fez hum Rey que hi jaz. Paliando nete dia grandes ferras, fomos dormir fora de todas cilas na Iletrada de muy fre-
mofas campinas. hos .xxvj. cie Setbro polia manham, caminhamos polias ditas campinas abaixo efpao de ha legoa: chegamos a ha muito grande igreja que ie chama Maam Celacem que quer dizer ha trindade a eta igreja viemos depois com ho Prelte Joam a trasladar ha offada de leu pay. He eta igreja cer cada de duas cercas, ha de parede alta bem feita, cerca delia outra deflaes de madeira forte. Eta que he deltaces he fora do redondo b meia legoa, & nos hyamos ledo peia ver efta igreja que nos ho frade agabaua muito, &. dormimos hi pra a vermos ha noffa vtade & nam ha vimos porque nos nam leixarom entrar & foy delta maneira. Sendo nos bem hum tiro de belta am cerca da etacada, vierom a nos homs muito apreffurados dizendo que nos apeallemos, ho que loguo fezernos por fabermos 'que ali he leu cotume apearenle qudo fam perto das igrejas: & por reuerencia delta q he grande pareceonos que fe apeauam mais longe. E indo a pe ck cheguando junto da porta do
:
Nam
homs que nos nam quiferam deixar entrar. tam fomte a nos, mas aho frade que nos trazia tamb lhe punham has
peitos dizendo que nam tinham licena pra nos deixar entrar. Nam nos valeo dizermos que ramos christos, foy tanta ha reuolta, que cafi viramos a pelejar. Apartamonos delles & caualgamos & fomos noffo caminho, &
mos nos
ja
bom pedao da
igreja,
&
que
74
$-*)
DO PRESTE IOAM
ja
e*-
quilfemos tornar:
ali
nam
nam vimos ha
he
efta.
igreja
Suas cercas
nem ha obra. Ha campina que efta igreja tem &. fam em hum cabeo rafo, &. tudo derredor capi-
& pra ha outra parte duas, & pra pra outra parte no baixo q he contra ho fui, leram quatro ou cinco legoas: marauilhofa terra, fem hi auer hum palmo que nam feja aproueytado & femeado de toda femente, faluo milho que nam tem. Efte campo t
na: pra ha parte de cima lera ha legoa,
outra
trs,
&
&
&
fae delia
agoa pra
&
maneira que
eftes
Ha
neftes
:
campos muitas
&
como
quintas
fe
porq com ha
igreja
do Rey, n
.lxiiij.
elles igrejas
d Capitulo
Como
efte reino:
&
&
de hi a algas grandes
folias.
eftes
campos que
ali
pareciam,
fer
deites
em
:
outros maiores
aproueitados de fementeiras
&
ali
parecem
&
efeorrem has agoas que fazem hos bregios. Ha afi vacas como ouelhas (nam ha hi cabras). Ha muitos infindos lugares afaftados da
cifrada &.
&
em
todos igrejas.
Caminhamos per
eftas
campinas bem
(direy dela).
ou
.xij.
legoas contra leuante, onde nos mostrar ha grande igreja que deziam fer fan
Rey
Prefte
Joam
Quando
nella
fomos dizem que hos revs antepalfados vindo dos reinos do Barnagais & Tigrimahom onde foram feus princpios, acrecentdo feus reinos per efas terras de gentios: vindo pello reyno Dangote & vindo a efte Damara: fezeram nefte reyno grande demora & alento, &. fezeram c elle grandes alentos de igrejas pra fus lepulturas: &. has dotaram de grandes rendas cada h. Aquella igreja que fazia elRey Nau pay defte Prefte que ora he: acabou de dotar todo efte reino fem ficar hum loo palmo que nam feja de igrejas c< acabouho de dar aha igreja
de Mach Celac:
&
elle
principiou,
&
Eftas igrejas
nam
im-
pidem has dos lauradores que fam muitas infinitas, eftas dos reis. Polias terras de Macham Celacem caminhara homem bem quinze dias, < nam ha em
todo efte reyno h foo moefteiro que vilfemos nem ouuilemos dizer de quantos ha nos reynos de atras lenam tudo igrejas de coneguos &. has dos lauradores de cleriguos. Efte reyno ja nam tem fenhorio: q foia ter leu titulo & era Amara tafila q quer dizer Rey Damara: ali como ainda Xoa talila quer dizer rey de Xoa.
:
Efte fenhorio ouue hy ate fe mudar ha offada de Gau. Ha igreja de Macham Celacem a quem hos Portuguefes fomos prefentes entam fe acabou de dar < confirmar a doaam aha igreja, &. tirou do Prefte ho Amara talila que ainda
hy hauia:
tinham.
&
.f.
has antiguas
afi
como has
fenhorios
efta
lho leu
guos
atras
& cleriguos deltas igrejas & de & auante feru aho Prefte em
em
guerras.
E ha
ffe>
juftia
DAS NDIAS
<*i
7=
ali de coneguos como de cleriguos (S: frades. Ali fe hauia que nos guia como hus como com outros no leuar de noffo fato, ali lhe obedeciam hus como hos outros (como dito he) que mandaua acoutar cleriguos v frades. Indo por eftas grandes campinas que ha vifta nam via outra coufa, parecianos que ja ramos mareados & fora de ferras. Nos viemos ter ho fabado is; dominguo que fora ho derradeiro dia do mes de Setembro, a ha pequena alde de noffa fenhora muyto pobre Sc muito maltratada, junto da qual igreja pra ha parte do leuante comeam has mais brauas ferras & folias fundas decentes ahos abifmos has mais que homs nuca viram nem fe pode crer lua fundura: ali como has ferras onde elt hos Ifraelitas iam talhadas por cima, ali fam eftas. Abaixo Iam de muita largueza em hus lugares de quatro legoas, em outros de cinco outros leram de trs (is: illo a noffo parecer). Dizem que correm eftas folias ate Nilo que he de aqui muy longe es: pra cima bem Ilibemos q cheguam a terra de mouros: cv pra ha parte dos mouros dizem nam ferem tam brauas. Nos fundos delias folias ha muitas pouoaes, is: infinitillimos bugios felpudos do peito adiante como lies.
toda he ha
efte frade
(L
Capitulo
.lxv.
Como fomos
fe
ter
a has portas
is:
pallbs fundos
em que
fe
co-
mea ho
fegda
feira
reino que
chama de Xoa.
nhamos
pao de trs ou quatro legoas, tudo aho longo deftas folias: & fomos dormir junto donde hauiamos de atrauefar eftas baixuras. Ha tera feira polia manham comeamos .caminhar efpao de meia legoa: chegamos a has portas fobre ha roca que diuidia duas valuras: ha a mo direita, & outra a mo efquerda: & em tanta eftrcitura juntas has portas que poderia caber h carro cv mais nam, com pequenos botareos. Em que fe has portas fecham & tapam he de valura a valura. Saindo da porta loguo entra como em fundo vale, mas que ha laa darmas, piarra de ha cv da outra parte erguida pra cima como agume de efpada que faz elta valura is: elte vale. Ha altura das bandas ter de comprido dous joguos de malham em tanta eftreitura, que homem n pode ir a cauallo, isc has mullas vam roando hos eftribos dambas has partes & t funda, que deee homem em pes is: mos ik parece ifto feito artificialmente. Saindo delta eftreitura caminham per hum efpinguam que fera de quatro palmos, is: pra hum cabo is: pra outro aquellas funduras tudo piarra que nam he pra crer, nem eu ho crera fe ho n vira: is: fe nam vira pafar nolfas mullas is: gente, aflirmara cabras n pafiar por aii feguras: & ali lanamos per alli nolfas mullas como qu has lana a perder, is: nos em pes & mos aps ellas polia rocha abaixo fem auer hi outro caminho. Dura efta grande afperea hum tiro de belta, & chamle eftas aqui afagi que quer dizer morte dos alhos (pagufe aqui direitos). Paliamos eftas portas muitas vezes, cv nunca has paflamos que nam achallemos bellas is: bois mortos que vem debaixo pra cima que nam podem fobir: is: outros q de cima efeorreguam abaixo. E paliando efte palio ainda ficam bem duas legoas de ala/ fundo is: fraguofo & trabalhofo caminho de andar. No meio delta decida efta ha rocha furada per ldo & cay agoa per cima delia ellam fempre nefta lapa muitos pedintes). E ali decemos bem duas legoas
:
76
ale
^ DO
ha grande ribeira que
grade
:
muy
tila
&
di
chama anecheta: ha qual trs muito pefcado & caminhamos fobindo b ha legoa ate cheguarmos a ha por-
que deuifa pra outra ribeira cm que eftam outras portas has quaes ora e & porc has portas ainda hi eftam. Hos que eltas folias &: valuras paliam, v dormir aqui: porque n podem em hum dia ir de cabo a cabo. Neta
na ufam:
meijoada
ou a
fizera
em hum
que
hi
ho frade que nos trazia grande crueza como que nam fora chrifto mouros: porq hum Xuum nu capit de hus lugares que eftam cabeo fobre onde nos poufauamos n acudira tam afinha como hos
fez
&:
fato,
que lhes
folfem deftruir grandes fauares que tinham a par de luas cafas. Trouxeram eftes
homes que la foram onde nos estauamos mais de hum moio de fauas que era ho feu mantimento em aquella terra porque deftas valuras n t outra coufa enam milho cv fauas. Era piadade de ver ha tal deftrui: & porque lhe contradeziamos, dezia que afi era a jultia da terra, & ali mandaua cada dia aoutar muitos dos que nos traziam ho fato, & lhes tomaua mulas, vacas, teadas, dizendo que ali fe auia de fazer a quem mal feruia. (L Ha tera feira dous dias do dito mes de Outubro, fomos nolfo caminho per muitas fraguas como atras, antre has quaes paffauamos caminhos muito eftreitos & mos ck periguofos paios ali de ha como da outra parte rocha talhada coufa peia fe n crer. Cheguamos a outra ribeira que fera grande legoa de dc
:
dormimos, & efta ribeira he grande, & chamaffe gemaa & tambm traz muitos peixes. Dizem que eltas ribeiras le ajuntam ambas &. vam aho rio Nilo. Comeamos caminhar &. fobir tam grades fraguas como ho dia dantes. Decemos nella lobida & auera duas legoas: no cabo delia eft outras portas outro tal palb como de aqui a fagi has quaes eftam femprc fechadas, & paguam direitos todos hos que per ellas paffam & abaixo nem acima nam ha outro caminho nem pafiagem. Fora deftas portas fomos dormir a ha campina que feria meia
:
ja dali
nam
&
daquem
& dalm
fem hauer
Por
feram grandes cinco legoas de has portas a outras. Amara & de Xoa, & chamamfe eftas portas badabaxa que quer dizer terra noua. E dentro neftas valuras & fraguas, ha muitas pouoaes cie aues. c< n podamos terminar onde
eltas portas
&
&
criam, nem como ah podia criar feus filhos que lhes nom cai polias rochas abaixo: porq qu ho vira, n juzgara lenam que era coufa impoivel legundo lua
grandeza.
(I
.lanes Ichee
Como ho Prefte Joam foy aha fepultura de do moefteiro de Brilibanos, &. da eleciom de outro Ichee que foy mouro.
Capitulo
.lxvj.
iSc
nam
muv
ha
&
eu
valuras:
&
forno:-,
dormir fobre
moefteiro que fe chama ho Prete Joam trcs vezes. Ha primeira foy alia epultura do maioral do moefteiro que fe chamaua .lanes: & em nofla lingua Joanes, & ho titulo de lua plazia era ichee. Efte Ichee deite moefteiro he ho mayor prelado que ha neftes reinos virado ho Abima M rcos
meima rocha em
de
hum grande
vi
ir
de Brilibanos.
efte
moefteiro
f*>
DAS NDIAS
<%i
11
que he fobre todos. E foy ho Prefte tambm aho mes em que e fez ho faimen to a que elles chamam teftar. E tbe foy la ahos quarenta dias depois da morte do dito Ichee a elegir & fazer nutre. Ho finado de/iam ler home Tanto, (Sc que
em
Hauia
hum
(Sc.
& portanto foy ho Prefte a lua fepultura & faimento. Portugus natura! de Lixboa por nome Lazaro Dandrade ceguou, ho Prefte lhe mandou dizer que folie aha fepul-
como
& que leuafe boa fee & receberia faude: foy la & tornou que fizeram Ichee tambm era hauuido por home de fanta vida & fora mouro, <& elle por fer muito meu amigo me contou toda fua vida & me dilie que eftando em fua feita, ouuira ha reuelaa que lhe diflera, na leuas b caminho vayte aho Abima Marcos que he cabea dos cleriguos de Etyopia & elle te infinara outro caminho: & que entam fe veio pra ho Abima Marcos, & ho Abima Marcos lhe fezera chrifto & ho env lhe contara ho que ouuira lutara & ho tinha como filho: & portanto ho Prefte tomou efte frade que foy mouro por gouernador defte moefteiro ho qual por nome fe chama Jacob. Efte me tinha tta afeia q na me deixaua, & fpre adaua comiguo. Elte Jacob tomou t b ha fala Portuguefa, q nos entediamos muy bem ambos, & efereueo por lua letra aha Gloria da miffa, & ho Credo, oc ho Pater nofter, & Aue Maria, (Sc ho Credo dos apoftolos, & a Salue regina, & ha fabia em latim tam bem como eu. E tambm escreueo ho eu le fan Joam & tudo muy b decorado. Efte Lcob ficaua agora Ichee nete moefteiro. Ichee quer dizer prior ou abade, & na lingoa Tigray q he nos reinos de Barnagais & Tigrimahom fe diffe Abba pollo padre principal, & pollo prior crafteiro q he debaixo delle. Diz q hauia (como atras efereui, nefta lingua Prior crafteiro ho qual fe chama Gabez. Nete tpo quando fe aconteceo ifto, nam era quando hiamos de caminho, mas de outra volta quando ha corte hi veio etar efpao de legoa & meia do dito moefteiro em ha muy grande campina, porque ho moefteiro jaz na valura muy funda que
foy.
Ho
.:
polias portas.
feita
C Tornando
campinas
caias,
ec
nofo
caminho, quinta e
feira
tambm caminhamos
ter a
per
nam muito
Viemos
has pequenas
& cafi debaixo da terra: (Sc has fazem ali per caufa dos ventos: porque fem ninh amparo & afi fazem hos curraes debaixo de terra fam tudo Aqui viue gente cuja &. mal vertida, porq fique has vacas emp; is, mulatos, & galinhas. Derredor deitas tem giande criaam de v; aldes hauia has mais fortes & milhores ceuadas q aTda auemos vilto, mas era ares deita .iij. ou .iiij. alqueres de femeadupoucas. Has femteiras e :fta outro tanto, (Sc afi he cingida ha terra, ra ha lauoura, & dahi h tiro le
i
>.
&
Na viram
a ninh
lafe
urador
polia
morador .vj. alqueres de femeadura: fendo ha dizer, porq nam ha qu ha queira aproueitar. Ha
&
aues
.1".
grous, patas brauas, ads, &. aues de muitas maneiras, porque ha muitas
lagas
&
citas aues.
Chamafe
elta ferra
huaguida.
78
}*>
C
Capitulo
DO PRESTE IOAM
.lxvij.
<%-
De como
trs dias
&.
&
egunda
da
villa
noue de Outubro caminhamos per campinas femelhtes deruags, como de femteria, & fomos dormir a ha terra que fe chama Anda. Hi ainda comemos pam de ceuada bem mal feito, & ali caminhamos ha tera per lemelhantes capinas como hos dias paliados, & dormimos jto de pequenos lugares. Ha quarta feira ja achamos milhores terras de lemteiras de triguos & ceuadas .1". femteiras de todo ho anno has tiradas & outras femeadas. Chamafe elta terra Tahaguy, he terra muito pouoada & de grades lugares & grandes criaes de todo gnero de
ahas datras
ali
como de
fe
febres
&
tudo
fe
deixa a
adoece da cabea fangrar na mefma telta, & fe lhe doe ha barrigua ou has coftas ou efpaldas, pelhe foguo como ahas beftas. Ahas febres nam lhes pem remdio. Nefta quarta feira ouuemos vifta das tendas & Arrayal do Prelte Joam, & fomos dormir fora do caminatureza que
outro remdio fomente
nam pem
pouco.
nho como foiamos. Na quinta feira caminhamos pouco caminho ik afi andamos Ha feita fomos ter fabado & dominguo a hum pequeno lugar que tem ha igreja noua ainda por pitar, porque todas Iam pintadas & nam de ricas obras. Chamafe ha igreja Auriata que quer dizer hos apstolos, & dezi fer igreja de Rey. Seram de aqui ahas tendas trs ou quatro legoas & fera deite lugar aha igreja pouco mais de meia legoa onde eftaua apoulentado ho Abima Marcos. Nefte fabado & dominguo que aqui eftiuemos, vieram a nos trs marinheiros que fugiram da noffa armada no porto de Maua fabdo efte frade que nos trazia que hos marinheiros nos vinham ver, ouue grande manencorea dizendo, que na era vfo da terra quando gente eltranha vinha, hauer fala de ninha peffoa ate n5 falar aho Rev: & com elta manencorea fe tornara pra fua tenda a luas poufadas. Nefte mefmo fabado foy ho mefmo frade ver ho Abigima Marcos, & nos trouxe de la h aafate de palas duuas, &. ha jarra de vinho duuas muy b. No dominguo feguinte nos tornou a ver hum dos ditos marinheiros: & porque ho ho embaixador dilfe aho marifrade fe queixara ho dia dantes da fua vinda nheiro que folie falar primeiro ao frade, & lhe dilfelfe que n vinha por ninhum mao refpecto, fenam polia grande amicidade que lempre comnofco teue: : :
ra.
E ho frade quando ho vio mandou deitar mo delle &. prendelo & quiferamlhe lanar ferros fe nam fora ho embaixador & nos outros que lho fomos tirar das mos & c afperas palauras &. fobre todo ho dito frade muy queixofo dixe, que nam auiamos de falar com ninha peffoa, ate que nam fallaffemos aho Prelte Joam: porque tal he leu coftume quando vinha gente noua.
:
Capitulo
.lxviij.
Como
foy
dado
fenhor de
titulo, e<
titulo fe
ha corte aho Arrayal, porq nos foram apoufentar ha legoa delia. Pareceonos ent que no outro dia muito cedo nos queriam leuar. Estado com elta efpera, veio a nos hum grande fenhor: ho qual em chama Adugraz que quer dizer mordomo mor, dizendo que vinha peia
f*>
nos goardar
DAS NDIAS
<*-
79
que ouueffemos mefter. Diffe ele fidalguo que loguo cafoffemos com cllc. Parecdonos que nos queria leuar aha corte fezemonos preftes, elle fez volta atras, nam pello caminho que trouuemos, mas rodeou comnofco p hus cabeos, & volueriamos atras mais de leguoa di-
hiam diante de nos leis ou fete de cauallo em muy bos cauallos efcaramuando & folgando & muitos de mullas. Leuarnos detrs de hus cabeos, & ho fidalguo apoufentoufe nua tenda fua, & mandou apoulentarnos a cerca de li em noffa pobre tenda como ha trazamos de caminho & nos mandou prouer de todo ho neceffario & eftauamos bem desuiados: & ho Prelte fe veio apoufentar jto onde nos. E ha quarta feira polia menham nos trouxeram ha tenda grande e< redonda dizendo, que aquella tenda nos mandaua ho Prefte Joam, & que tal tenda como aquella nam ha tinha ninha pelToa como aquella fenam elle, & has igrejas, & que aquella tenda era de fua pelToa qudo caminha. Afi eftiuemos ate fefta feira fem fabermos ho que auiamos de fazer. Ho capit que nos guardaua & ho frade nos auifauam que olhaffemos bem por noffa fazda, que auia na terra muitos ladres, & hos frgues que na terra eram afi nolo deziam ainda mais deziam que auia hi rendeiros & capites de ladres & que pagaua rendam do que furtauam.
parte onde nos hiamos
:
Capitulo .lxix. Como ho embaixador & nos com elle fomos chamados por mandado do Prefte, & da ordenana que leua-
mos
&
do eftado
em que
eftaua.
Outubro oras de tera cheguou ho frade a nos mdaua ho Prefte Joam chamar, &; que leuaffemos ho que trazamos, & ai todo ho noffo fato que ho queria ver. Mandou ho embaixador carregar aquilo que lhe ho capitam mor mandaua, & mais n. Nos veftimonos & ccertamonos muito bem deos feja louuado, & veio muita gente pra ir comnofco. Afi viemos em ordenana de onde partimos ate ha portada onde vimos has tendas armadas cm hum grade campo
a feita feira .xx. dias de
com grande
.f. certas tendas brancas darmar, & diante das braas ha muito grade tenda roxa armada que dizem que arma nas grandes feitas ou recebimentos. Diante
deltas tendas cltau armadas duas ords darcos cobertos de pano dalgodam branco & roxo .f. hum arco cuberto de roxo, & outro de branco: nam cubertos mas enrudilhados derredor do arco como eltola em pao de cruz. E afi hiam eftes arcos ate ho cabo, feriam bem .xx. arcos em cada ha das ords, largueza, & grandeza, er como arcos pequenos de caltra. Eltariam afaltados ha ordem da
outra
hum
jogo de malha. Era aqui muita gente junta ha qual era tanta que
Toda
cita
gente eftaua
em
az
& bem
arredada
da ha &. da outra parte. Ha gente mais limpa estaua chegada muito mais perto ahos arcos. Antre eites mais limpos eftauam muitos coneguos & gente da igreja, com carapues, como mitras: mas com hus picos pra cima pintados de panos de feda & delles de gra: & outras gtes muy b veltidas. E auante deitas gtes bem veftidas, eftauam quatro cauallos .f. dous da parte, & dous da outra: fellados & acubertados ricamente com cubertas de brocado, has laminas ou armas que tinha debaixo nam has fey. Tinham eftes cauallos diademas
nas cabeas altas fobre has orelhas
:
&
8o
}-*>
DO PRESTE IOAM
<%-$
grandes penachos em elles. Abaixo deftes eftauam outros muitos & bos cauallos fellados & n arraiados como hos quatro & todos hos roftos de hus & dos outros igoaes fazdo ordem como ha gte. E loguo a par deites cauallos &
homs honrrados & da cinta pra baixo de muito delgados & aluos panos dalgodam, k ha muito groTa gente hus ante outros. Coftumaffe ante ho Rey, & ante hos grandes fenhores que tem mando, hauer homs q trazem azorrags, em h pequeno pao & muy comprida correa, & quando dam em vao, dam hum grande eftrondo, & fazem afaftar ha gente. Deftes veriam ante nos cto, que com hos eftrdos nam fe ouia home. E ha gente de cauallo & de mullas que comnofco vinham defcaualgarom muy longe, & nos ainda fomos grande pedao a cauallo, & ainda defcaualgamos da tenda perto de tiro de befta, & de tanto efpao como joguo de mancai. Faziam hos que nos traziam mefura & nos com elles, porque ali hiamos ja enfinados, ha qual mefura he abaixar ha mo direita ate ho cham. Ainda nefte caminho de tiro de befta, chegaram a nos bem fefenta homs, como priuados ou porteiros de maa & vinham meio correndo, porque afi ho coftumam c todos hos recados do Prefte correr. Eftes vinham vertidos de camifas & bos panos de feda, & por cima dos ombros ou de ombro, & decendo pra baixo cubertos de has pelles pardas muito guedilhudas, deziam fer de lies. Eftes mefmos por cima das pelles traziam colares douro mal laurado, & outras joyas & pedraria falfa, & outras peas ricas aho pefcoo. E afi traziam
detrs delles (porque ha gente era muita &. groffa) eftauam
vertidos lena
nam
& de cores de largueza & tecimento como cilhas de caque eram compridas & de compridos cadilhos ate ho cham. Eftes vinham tantos da parte como doutra, & nos acompanharam ate ha primeira ordem dos arcos porque dali nam partamos. Antes de chegarmos ahos arcos, eitau
cintas de feda cingidas
uallo, fen
quatro
lies
&
de
feito
partamos. Eftauam
No meio do
primeiros arcos eftauam quatro homs honrados, antre hos quaes eftaua h dos
dous maiores fenhores que ha na corte do Prefte que fe chama por titulo Betudeti, & deftes fam dous, hum delles ferue da mo direita, outro da efquerda. Ho da mo direita deziam que era guerra c hos mouros, & ho da mo efquerda he efte que aqui efta. Hos outros trs que aqui eftauam, fam grandes homs. Diante deftes quatro fezemos como faziam hos que nos leuauam: cheguando a elles efteuemos hum grande pedao fem falar nos a elles nem elles a nos. Nilto veio hum cleriguo velho que dizem fer parte & confeffor do Prefte com ha capa a modo de albornoz de cacha branca & carapuam como hos outros, que eftauam a de parte. Ho titulo deite fe chama Cabeata, & he ha fegunda peffoa neftes reinos. E faio da dita tda efte cleriguo, que ainda eftaria dous arcos, bem dos tiros de malham. Dos quatro que eftauam cnofco ahos arcos, hos trs delles ho foram receber a meio caminho: & ho Betudeti que era deftes ho mor fenhor, ficou comnofeo, & em hos outros cheguando ainda efte abalou trs ou quatro palfos & afi chegaram todos cinco a nos. Chegudo preguntou ho Cabeata aho embaixador q queria & donde vinha, refpondeu ho embaixador que vinha da ndia & trazia embaixada aho Prefte Joam, do capit mor & gouernador das ndias por elRey de Portugal. Com ito fe tornou aho
& c eftas preguntas & per eftas continncias veio tces vezes. Mas chias refpondeu ho embaixador de ha maneira, & ha terceira diife n ley que digua. Ho Cabeata difle, di h<> que dileres que eu ho direy a tlRev. RefpotvPrefte
lhe
ffe)
DAS NDIAS
<*-$
81
deu ho embaixador que elle nam daria ha embaixada lenam a lua alteza, & que outra coufa lhe nam mandaria dizer lenam que elle & ua companhia lhe mandaua beijar has mos, & q muitas dau graas a deos por lhes cprir feus deejos fe ajtar chrillos
fe
com
chriftos,
&
Com efta
refpofta
tornou ho Cabeata, & loguo veio com outro recado, aho qual hos bbreditos ho foram receber como dantes, &. cheguando a nos diffe, que ho Prefte Joam
mandaua que
lhe entrcguafe ho que lhe mandaua ho gran capit. Entam ho embaixador pergtounos ho que deuia de fazer, que cada hum dilfeffe ho que lhe pareo. Todos dilfemos que nos parecia, que fe lhe delfe ho que lhe mandaua. Entam ho embaixador lhe entreguou pea por pea, k mais quatro fardos de pimenta que eram pra nofa defpeffa. Recebido: tudo foy leuado ahas tdas: & tudo loguo tornado ahos arcos de nos eftauamos & vierom eftender hos panos darmar que lhe dramos fobre hos arcos, & ali has outras peas. Tdo tudo vila da gele fezer fazer callada, & ha iuftia mor da corte fez fala voz muito alta decrardo pea por pea has coufas q ho capit mor mdaua aho Prefte Jo k que todos deffem graas aho fenhor deos por fe ajtar hos chriftos, & fe hi auia algus a que pefaffe que choralfem, & hos que folgalfem, q cantalf. E ha gente muita que effaua junta deram ha grade grita em modo de louuor de deos, & durou grande pedao, & c ifto nos efpediram & fornos apoufentar grande tiro defpingarda das tendas do Prefte, onde ja tinham afentada ha tenda que nos tinham mandada, onde elteueramos & ali ho fato q em
: : :
ella
nos
ficara.
&
.lxx. Do furto que nos foy feito no mudar do fato, dos mantimentos que nos ho Prefte mandou, & fala q ho frade comnofeo puue.
Capitulo
& trazida do nofo fato, fe comeou ver por efperiencia ho que nos dauam dos ladres, porque loguo no caminho per fora tomarom a hum feruidor q nos feruia, quatro bacios de cobre eftanhados &. outros quatro de porcelanas, e< ali outras pequenas peas de cozinha, & por fe ho feruidor querer defder lhe derom ha grande ferida nua perna: ho embaixador ho mandou curar deltas peas ninha pareceo). Tanto que fomos apoufentados mandounos ho Prefte Joam trs pes grandes aluos, & muitas jarras de uinho de mel &. ha vaca. Dilferom hos menfageiros q ifto traziam que ho mandaua ho Prefte Joam, & que nos deffem loguo cinquenta vacas & outras tantas jarras de vinho. Ho fabado feguinte .xxj. dias nos mandou infindo pam & vinho k muitas iguoarias de carne de diuerfas maneiras & muito
a vinda
auiflb
i
bem
pam Na fegunda
.1".
mefmo modo foy no dominguo em ho qual antre mdou ha vitela toda enteira pofta em empada, tambm adereada que nos nam podamos fartar delia.
feira veio ho frade a nos dizendo fe ho embaixador delfe toda ha pimta aho Prelte Joam que lhe mdaria dar de comer a elle & a lua companha ate Maua. E ceifaram de nos dar de comer nem vieram has cinquenta vacas nem has jarras do vinho. Nefte comenos defendiam a todos hos frangues que nefta terra eram, que nam falaliem com ninhum de nos & ali deziam a nos que a failfemos de nolTa tenda que afi era ho coftume de todos hos que a efta corte vinham ate nam auerem fala delRey nam fairem de fus tendas. Bem
:
82
^ DO
PRESTE IO AM
<*$
foubemos depois que tal era ho coftume: & por ela defefa tinham prefo hum Portuguez dalcunha ho carneiro que nos fora falar aho caminho & hum dos frangues dizdo, que nos vinham dizer has coufas da corte. Efte carneiro fugio ha noite com ferros de poder de hum capado que ho guardaua & veio ter a noffa tenda: e< logo polia manham ho vierom bufcar, nam ho quis ho embaixador dar, mas mandou ho feitor & lingoa que fofTe dizer aho Betudete de fua parte, porque mdaua deitar ferros ahos Portuguefes & hos fazia tratar tam mal ahos efcrauos capados. Refpondeu ho Betudete dizendo que quem nos mdaua ca vir, que Matheos n fora a Portugual por mandado do Prefte Joam n da Raynha Elena: &. que fe ho efcrauo laara ferros aho Portugus, que ho Portugus hos tornalfe laar aho efcrauo, & q efta era a iuftia da terra.
Capitulo
.lxxj.
Como
fe
corte,
&
&
como ho de como
era feira
.xxiiij. de Outubro efperando que nos mandaria chamar pra aho Prefte, elle partiofe de caminho com fua corte pra donde viera que feriam efpao de duas legoas. Veio efte frade dizdo de fua parte fe queramos ir pra onde fe mudaua elRey que compraffemos mullas em que leuaffemos noffo fato: & afi dizendo aho embaixador que fe quifeffe comprar & vender que ho fizeffe. Refpondeolhe ho embaixador que nam vinham pra fer mercadores, mas que vinham pra feruir a deos & ahos Reys, & ajuntar chriftos com chriltos. Ate qui deziam elles que era muito
falarmos
maa
coufa comprar
&
vender,
&
ito
fazia
Ha
mandou ho embaixador
a Cabeata. Fomos que foffemos aha corte q falafiemos aho Betudete ho dito difemoslhe aqllas coufas q pello frade foram ditas aho embaixador: falamos aho Betudete frade fe foy cnofco. E nam falamos aho Cabeata,
&
&
&
&
&
em
efta
que comprafe
&
dauam pra iflb licena: & que difto fe efpanelle nem feu pay, nem may, nem auos nam
:
comprauam nem vendiam, nem tinham tal officio & que outro tanto era dos & peffoas que com elle vinham nunca teueram tal cuftume. E que ho embaixador & hos que com elle vinham era criados na cafa & corte delRey de
Portugual,
que em feus honrados feruios & guerras feruiam ahos Reys & & mais que ho frade lhe diflera que deffe toda a pimta que lhe ficaua aho Prefte Joam, & que lhe mandaria dar de comer em quanto efteueffemos & ate que cheguaffemos aho porto de Maua de de partimos. E a ito dezia ho embaixador que ho cuftume dos Portuguefes nam era comer & beuer a cuta dos mezquinhos & pobres homs, lenam comer & beuer & paguar ouro & prata & porque nam corria moeda neftes reinos, portanto lhe dera ho capitam mor delRey de Portugal, alem de muito ouro & prata, muita pimenta
&
nam em
mercaderias:
panos pra feu gaito: & que deita pimenta que trazia pra feu gaito, dera ja fardos aho Prefte & ho mais goardaua pra o que dito he, & mais que ho frade lhe differa que fe quifeffe vir pra ha corte, que comprafe mullas pra feu fato. Que a eito lhe mdaua dizer que aho prefente nam lhe eram neceifarias mullas nem menos mudarfe de onde eftaua: & que quando fe ouueife de
&
.iiij.
$-*>
partir cpraria mullas.
83
A iito nos refpondeu ho Betudete, que ho Prefte ja mandara dar dez mullas, q fe nolas der. Refpondemos que taes mullas nam viramos, iomente que efte frade dera no caminho trcs mullas canfadas, a trs homs que vinham a pe. Ahas outras coufas nam nos refpondeu fallando em coufa fora de concrufam .f. qui fi era elRey de Portugal caffado, & quantas molheres tinha, & qutas fortalezas tinha na ndia com outras muitas preguntas fora de
E mais
diflemos a efte Betudete da parte do baixador
fe
propoito.
queria ho
embaixada que ho
dilcffe,
& nam
outrem lha daria: & fe ha quifeffe por eferito, que lha mandaria. Refpondeu a ifto que efperaffemos que cedo aueriamos refposta: & afi nos tornamos fem ninha concrufam. Ate qui fempre defenderam ahos frangues que na corte andauam que nos nam falafem nem vieffem a noffa tenda: & fe nos vinham ver, era muito efeondidos, & ho frade junto comnoco como goarda.
Dos frangues que eftam na terra do Prefte & .lxxij. aportaram, &. como nos aconfelharom que delfemos ha pimenta & fato que trazamos.
Capitulo
hi
como
orque muitas vezes diguo frangues quero dizer que quando Lopo foarez capitam mor & gouernador que foy da ndia cheguou a Juda com groffa frota, em ha qual eu tambm foy q eftau na dita ilha de u Juda .lx. homs chriftos catiuos dos turcos. Eftes chriftos era de muitas naes. Dizem eftes que eftam na corte que todos eftauam efperando ha graa de deos & ha entrada dos Portuguefes em Juda pra fe lanar com elles & por ha frota de Lopo foarez -nam fair em terra, ficaram. Loguo a poucos
:
homs brancos com outros tantos abixins defta terra do Prefte q tambm la eram captiuos, furtaram dous berguantes & fugiram pra irem em bufea da dita armada. Nam poddo tomar Camar, tomaram Maua que he junto Darquiquo terra do Prefte. Sair no dito porto, & alarguaram hos breguantes & foramfe aha corte do Prefte onde lhes faziam muita honra mas que a
dias .xvj. deftes
& lhes tem dadas terras & vafallos que hos feruem de que come. Eftes fam hos frangues & hos mais deitas naes fam genoefes, dous Catales, hum de xio, outro vizeainho, outro Alem, todos eftes dizem eftarem ja em Portugual, & faliam muy bem Portugus & caftelhano. E a nos tbem nos
nos ate ho prefente,
& toda ha outra gte brca .f. firionos q he prpria Caldeia ahos do cairo chamam gabetes. Dominguo .xxix dias de Outubro vier a nos dous dos ditos frangues dizendo que vinham com acordo que antre fi ouueram acerca do que ouuiam dizer de nos .f. que hos da corte deziam que
chamam
frangues
&
Hieres,
&
ha pimenta & todas has roupas que trazamos, eram do Prefte Joam, & que ho capitam mor lho madaua, & q pois lho nam queramos dar, que ali nam acharamos graa com elle: que lhes parecia que era bem dar esta pimenta que trazamos, & toda outra ropa, porque de outra maneira nam aueriamos licena da
tornada, porque efte era feu cuftume nunca deixarem tornar qu a feus reinos
vinha:
&
&
nem
reinos,
&
que
efte
ouuemos
&
com ho
parecer do embaixador
&
de nos outros todos, acordamos que de cinco fardos de pimta que ainda tnhamos, dar hos quatro aho Prefte & pra noffa defpefa Acarte h. Detremina-
$->
DO PRESTE IOAM
caixas encoiradas que auia na
<&$
companhia em que vinham vertidos & ifto por nos parecer que folgaria com ellas & que alcanaramos graa. Loguo na fegunda feira muito cedo .xxx. dias de Outubro, vierom a nos hos frgues c muitas mullas & homs feus criados pra nos leuar ho fato. Detreminou ho baixador com todos nos outros de mandar ho dito prefente de pimta & caixas, & que eu com ho efcriuo & feitor lho leuaffemos, & que ho embaixador c ha outra gente hyriam mais aha tarde. Partimos com ha dita pimenta &. caixas, indo no caminho achamos hum menfageiro que nos dilTe que trazia palaura do Prefte, & apeoufe pra nola dar, & nos apeamonos pra ha receber: porque ai he ho feu curtume de darem ha palaura delRey em pe, & em pe fer ouuida. DilTenos que ho Prefte Joam mdaua que loguo nos viefemos aho Arraial. Dixemos que ho embaixador loguo vinha aps nos, & que elle que tornaffe comnofco pra que nos defe maneira como podelfemos apreftar hum feruio que leuauamos a fua alteza. Dilfenos que li ho faria, & porem que lhe daramos nos a elle porque cite he feu curtume fempre pedirem. Contentamolo de palaura com tenam de lhe nam dar nada. Leuounos diante de hum cerco grande de Sebe alta: dentro da qual eftauam muitas tendas armadas & ha cala grande comprida &. trrea cuberta de palha em que deziam algas vezes eftar ho Prefte, &. dilfenos efte homem que ali eltaua. Ante ha entrada defta Sebe eltaua muita gte em grande maneira: & eftes ai mefmo deziam que ali
hi
hum pedao atras ffegundo feu curtume), & de em como queramos aprefentar hum feruio a fua alteza. Veio a nos hum home honrado dizendo cafi manencoreo, como nam vinha ho embaixador, refpondemoslhe que porq nam tinha mullas, nem gente com que leeftaua ho Prefte. Defcaualgamos
mandamos
dizer
& que agora viria porque hos frangues fora por elle. Pedimos a que nos defe maneira como podeffemos aprefentar aquella pimta & caixas a fua alteza: diffenos que n curaffemos de nada & que em todas has maneiras vieffe ho embaixador: &. vindo, quando ho mandalfem chamar, leuaria ho feruio. Mandounos loguo efte homem moftrar onde afientaffemos tenda quando vieffe, & ho embaixador nam tardou nada.
uafe ho fato:
efte
homem
Capitulo
.lxxiij.
Como
des da corte confelhauam aho Prefte que ho n leixafe tornar, pedio ha cruz como lhe mandou que mudae ha tenda,
& &
efte dia
&
foubemos como na eftaua ho Prefte nefte circuito de Sebe, n & cafa que hi eftaua, & que eftaua acima em outras tendas que day pareciam em hum cabeo & que feria meia legoa deltas tendas. Nam vimos nem foubemos nefte dia mais, fomente afentamos nofa tenda onde nos aflinaram que n era muito longe do dito circuito de Sebe pra ha parte da mo direita. E hos frangues que na corte eftauam, vinham a nofa tenda, & nos vinham dizer que hos grandes da corte nos eram contrairos & que efte frade lhes metia em cabea .f. que confelhaf aho Prefte que nos n leixafe tornar nem fair de feus reinos porque deziamos mal da terra, & que
nas tdas
mais mal diramos fe fofemos fora delia: & que fempre fora cuftume deites reinos nam deixarem ir hos forafteiros que a ellcs vinha. Nos tnhamos fofpeita difto pollo que ouuiamos, & nos eftes deziam & pollo que ja fabiamos de Joam
:
$-*>
DAS NDIAS
<*i
Gomez, & de Jone cleriguo Portugus que ca vieram enuiados per Trit de Acunha na companhia de hum mouro que ainda viue & mora em Manadeley. E
nam hos leixar ir: porque deziam que lhes caufaria morte h Pro de cuuilh otroi Portugus que ha quarenta annos que partio de Portugual per mandado delRey dom Joam que anta gloria aja, <S: .xxx. ha ttos annos que he neltes reinos. E ai hum Veneziano ha quem nefta terra chamam Macoreo, ho qual diz ler leu nome Nicolao brancaliam, ha .xxxiij. annos que he nefta terra. Ai h Thomas gradani que ha .xv. anos, f mais hos deixarem ir ninhum delles. Eftes andam na corte &. outros que falefcerom, fem hos leixarem ir. Dizem em fua efcufa que quem nos vem bufcar mefler nos ha: nam he rezam que ie va nem nos hos leixemos ir. Nam achamos ora nefta corte ete Pro de cuuilh, & nos diz que he em fua cafa junto das fraguofas portas
a
eftes
Portuguezes
ai
irfe.
q paffamos. <L Tera feira derradeiro dia de Outubro, veio ho Prefte Jo das tendas de cima em que eftaua pra ete circuito onde nos eftauamos cala & tdas. Qudo pafou viu eftar ha noffa tenda n muy loge das luas, & mandou loguo hum home aho
embaixador dizendo que mdaffe mudar ha tenda q era doentio aquelle lugar onde eftaua. Nos eftauamos no lugar que nos affinar ho dia dantes. Deu ho embaixador em refpofta, que nam tinha quem lhe mudafe ha tenda n ho fato, que vieffe gente que ha mudaffe pra onde fua alteza mandafle. Nefte dia por noite veio hum recado do Prefte dizendo que fi tinha ho embaixador ou na fua companhia algiia cruz douro ou de prata, que lha mdaffe pra ha ver. Diffe ho embaixador que ha nam tinha nem ha hauia em lua companhia, &. que ha que trazia que ha dera aho Barnagais, & com ifto fe foy ho paj. Loguo tornou dizendo que qualquer que tiuellem lhe mandafle. Mandamos ha minha de pao com hum crucifixo pintado que de caminho trazia fempre na mo, a vfana da terra. Loguo ha mdou, dizendo que folgaua muito porq ramos chriftos. Mdou loguo ho embaixador dizer aho Prefte Joam pello paj que a cruz tornou, que tinha ainda pra fua deipefa & de fua companhia ha pouca de pimenta & que ha queria dar a fua alteza, < ali quatro caixas pra guardar roupa, & que quando mandaua que lhe leuallem efta pimenta & has caixas. Entam foy ho paj com ete recado, & loguo tornou dizdo que elRey nam queria ha pimenta nem caixas, & que ja dera hos panos que lhe aprefentar ahas igrejas & ha mais da pimenta a pobres, & que ai lhe era dito q ho capitam mor da ndia dera ahas igrejas quantos panos lhe mdaua elRey de Portugual. Refpdera ho embaixador que qu lhe tal differa, n lhe dilfera ha verdade, que tudo ainda eftaua junto, & que aquilo lhe diriam hos criados de Matheos que hos panos eram dados ahas igrejas. E porque eu fabia tudo como fora acerca dos panos que elRey de Portugual mandaua a fua alteza, eu refpdi: Que verdade era, que eftes panos que elRey mandaua por fe n danarem & por feruir a deos & honrar has igrejas, eu hos ajudara armar na igreja principal de Cochim que he
de fanta cruz nas feitas principaes: dobrar, & guardar: & que ilto fe
&
has
feitas
fizera
por
feruir a
deos
&
honrar has
feitas,
comerem de bicho: &. por ifto lhe poderiam dizer que hos deram ahas igrejas, mas que nam era tal verdade. Ida efta refpoita: chegua outro mfageiro dizendo, q mandaua ho Prefte que foffe loguo ho embaixador la com toda fua gente & companhia (feria ifto bem trs oras andadas da noite). Todos rijamente nos comeamos a veitir de noflos bos veftidos
afi
&
por
fe
&
86
$-*>
ir
DO PRESTE IOAM
<*-
por
onde nos chamauam. Nos vertidos, vem outro que nam foffemos: ali ficacomo ho pauam quando faz ha roda que efta alegre, & qudo olha pra hos pes fica trifte: quanto alegres da ida, tto triftes da ficada.
mos
todos
Capitulo
Prefte,
.lxxiiij.
De como
ho nam ouuio
em
pelToa.
mes de Nouembro ha ora ou duas andamandou chamar ho Prefte per hum paj. Fezemonos
circuihi porteiros,
da Sebe, achamos
circuito
&
Onde eftauamos viamos eftar ante a da Sebe, muitas velas acefas, & tinhhas homs nas mos. E eftdo ali a efta entrada porque nos n deixauam pafar, tiraram hos noffos cu duas efpingardas. Veio loguo hum recado do Prefte, porque nam trazamos do mar muitas efpingardas. Refpondeu ho embaixador, que nam vinhamos pra guerra, & que por iffo n traziamos armas, lomente trs ou quatro efpingardas, que hos homs trazia pra leu defenfadamento. Eftando nos afi vierom cinco deftes principaes antre hos quaes era hum Adrugaz a quem fomos entregues quando cheguamos, & nos fez tornar atras. Chegando efte a nos com ho recado do Prefte, fezerom lua reuerencia acuftumada: & nos c elles, & comeora a grande frio &. veto feco que fazia.
diteira
do outro
amos andar,
&
andaramos
.v.
ou
.vj.
&
elles.
em hordem como
per
mos
&
no cabo
delles efta-
has velas acefas nas mos dbas has partes. Eftes mlanos guiau comeara cada h por fua voz a dizer, hunca hiale huchia abeto, que quer dizer, ho que me mandaftes fenhor aqui ho traguo: & cada hum
q
afi
acabando, comeaua ho outro: & afife que de dentro ouuimos ha voz dita per hum com companhia & deziam afi, em mais alta voz mas que hos de fora que nos feguiamos, cafacinha q quer dizer anday pra dentro, andamos outro pouco.
diffe eftas
palauras
bem
dez vezes,
hum
ate
ifto,
Tornarom
dates, ate
a eftar quedos & nos com elles, & tornarom a dizer has palauras que de dentro lhe refponderom como da primeira vez. Deftas paufas fezerom bem dez da primeira entrada ate ha legunda, &. cada vez que de dentro deziam cafacinha (porque he palaura ou lica do Prefte) bos que nos guiau & nos c elles abaixauamos has cabeas &. has mos aho cham. E pafante ha fegunda entrada comearom a dizer outro cantar eftes que nos guiauam & he efte. Capham hia cainha a ranguey abeto, que quer dizer hos frgues que me
mdafte aqui hos traigo fenhor, & ifto diriam outras tantas vezes como has de atras. Efperauam repofta de dentro q era ha de primeiro .f. cafazinha &. ah de paufas em paufas chegamos a hum eftrado, &. ante delle eftauam muytas velas acefas que da primeira entrada viamos & has contauam & eram .lxxx. por banda muyto em hordem & por fe nam defmdarem has das outras aquelles que has tinha, tinham diante de fi nas mos has canas muyto compridas atrauefadas
na altura dos peitos, afi eftauam has velas todas cm hordem. Ho dito eftrado eftaua ante ha cafa trrea comprida que atras he dita. Efta cafa he armada fobre efteos muy grofos de aciprefte & has fonaues que eftam fobre hos eftcos, fam pintadas de pobres tintas, & fobre has taboas que deccm de cima a fundo, a modo do liuel he tudo nam bem feito, & per cima cuberto de hum colmo
f*>
DAS NDIAS
*i
N7
que ha na terra que dizem que dura vidas domes. Na entrada da casa que he na cabea da melma cala eltau armadas quatro cortinas c< hua delias que ftaua no meio era de brocado & has outras de fina feda. Diante deitas cortinas no ch, eltau ha grande & rica alcatifa <S; eftau dous panos grades dalgodam
guedelhudos
cabro)
e<
ali
<Sc
com
tapetes, a
que
e<
elles
chamam
ho demais
efteiras pintadas
nam
parecia,
ellaua de
hum
cabo
que de fora vamos. Ellando nos ali quedos de dentro das cortinas, veio hum recado do Prefte Joo dizendo fem outro principio que elle nam mandara Matheos a Portugual, & poftoque fem lua lica folie, que elRey de Portugual lhe mandaua por elle muytas coufas, que eram delias, ck porque has nam traziam como elRey lhas mandaua, & que has que lhe mandara ho capitam mor da ndia ja lhas deram. Refpondeu ho embaixador que ho ouuilfe fua alteza & q lhe daria rezam de tudo, &. comeou loguo a dizer que ho que lhe mandara ho capitam mor ja lho dera, & mais dera do que trazia pra lua defpefa. E quanto aho que lhe mandaua elRey de Portugual polia morte de Duarte Galuam embaixador que falleeeo em camaram, &. pellos que mataram em Dalaca que era hum delles ho feitor, &. linguoa &. aprefentador das peas que lhe mandauam pollos ventos ferem contrairos, nam poderom tomar ho porto de Macua, & fezeram volta a ndia, & ho capitam mor que entam era quando de Portugual partio cuidaua elRey q feu embaixador q era Duarte Galu & Matheos ja ellaua tieta corte de fua alteza, &. fomte ho mandava aho eftreito do mar roxo a cquiftar mouros, & faber de leu embaixador que mandara & por tanto fe fezera preftes de ir a Juda por nam ler certo de poder tomar porto de Macua corno outra vez n tomaram, nam trouxe has peas & coufas que lhe elRey de Portugual mandaua has quaes eftairr na ndia juntas & guardadas, & que fomente trazia Matheos pra que fe algum porto da cofta do Abexi podell tomar ho
:
poer hi & depois ho enuiar has ditas peas que elRey mandaua em fua primeira embaixada. E porque deos quis q tomafem ho porto de Macua que he nas fus terras pofto que efta em poder de mouros, detreminou ho capit mor mandarlhe a dom Rodrigo com efas peas que lhe ja aprefentara, & vinha na companhia de Matheos, fomente por vifitaam & por faber ho caminho pra quando viefe embaixador delRey de Portugual, &. que fe finara Matheos no moefteiro de Uifam. Na volta delta repofta, vem outra que fe mataram trs em Dalaca como Matheos efeapara foy refpofta a eito, que Matheos efeapara, por
:
da carauela terra, & todauia pedindolhe ho embaixador muyto por mercee que ho ouuilfe &. faberia ha verdade, & que tambm lhe daria per eferito ho que lhe ho capitam mor mandaua dizer per palauras alem da carta c< per ambas has partes faberia ha verdade do embaixador delRey & de fua vifitaam do feu capitam mor. Hiam S: vinham recados, fem ninha concrufam &. afi nos efpediram no dia feguinte: Sc nos mandou muyto pam, Si vinho, & carne, &. dous homs dizendo que aquelles hauiam de ter carreguo de nos & nos hauiam cada dia de dar pam, viuho & carne & todo ho que nos neceffaque
nam
faira
rio folie.
Efqueceo
ifto
&
dias.
^ DO
C
Capitulo .lxxv.
PRESTE IOAM
Como
&.
<^
&
como
lhe
pedimos
licena
abado a noite
trs
Joam chamar
&
defexaua que foliem has coufas dos Portuguefes: ik pollo Prefte mandar dizer que faiffem outros, difle ho embaixador a Jorge dabreu que faiffem ambos, &
ra q
com fendas efpadas & cofos & fezerno tambm como fe dos taes efpeiam induftriados is: criados na guerra is: armas. No rim de todo mandou ho embaixador dizer aho Prefte Joam que aquello fizera por lhe fazer feruio & que doutra maneira ho nam fizera ainda que lhe deram cinquenta mil cruzados por outro ninhum prncipe do mundo lenam lho mdara elRey de Portugual feu tenhor a qu he obrigado. E que pedia a fua alteza que ho ouuilfe is: fabcria ho q lhe mandaua dizer ho capitam mor delRey de Portugual, is: que ho defpachaffe pra ir tomar ha armada no tempo de fua vinda por fenam fazer efpefa fem proueito. Veio repofta que agora cheguaramos is: n tnhamos vifto nem hum tero das fus terras, que folguaffemos is: que viria ho capitam mor a Macua iS. que lhe mandaria recado. & entam nos hiriamos: is: que fariam fortaleza em Macua, is: em Cuaque: is: em zoila que elle mandaria todos os manfairom
:
$*>
dilto
8y
nos poucos
&
alem
fe poderia muyto bc fazer caminho pra ire Reipondeu ho embaixador que aquelles eram hos defejos delRey
de Portugual,
&
que todauia
lhe pedia
que ho ouuiife,
nam
na fua
ho capit mor mandaua dizer. Mandou que lhe tornaffem tudo & ho mandafem tudo: & ho embaixador afi ho fez, & mandoulhe pedir que ho vilfe tudo, &. que ho defpachaffe. Depois difto mandou dizer ho Prefte Joam, que cantaffem a hum manicordio & que bailaffem & ali ho fezerom. Acabado ho bailo lhe fezemos fala como ramos chriftos que nos deffem licena pra que difelfcmos milfa a nolb cuftume fegundo ha igreja de Roma. Loguo nos mandou recado que bem fabia que ramos chriftos & que hos mouros que eram mos & cujos & pois elles faziam fua oraam a fua guifa, porque ha nam faramos nos polia noffa sl que elle nos mandaria dar ho neceslario, c< ali mandou que nos foliemos aha poufada. Nos chegudo trouxera em nolTo alcee, trezentos pites grades & .xxiiij. jarras de vinho dizendo aquelle que ho fazia trazer, que lhe entreguaram .xxx. jarras, & que no caminho hos que has que traziam fezerom menos fis.
eferito
ho que
letra
lhe
&
linguoa
C Capitulo
afi fe
mandado do
Das preguntas que forom aho embaixador por Joam, & do vertido que deu a hum paj, & trazamos maneira de fazer hoftias.
.lxxvj.
Prefte
o dominguo leguinte vieram a nolla tenda muitos recados do Prefte Jo aho embaixador & todos fobre has armas q lhe mdaua elRey de Portugual, & fe lhas mandaria a ndia. Dilfelhe ho embaixador que has armas & todas outras coufas que elRey mdaua veriam elle anno
que vinha
&
que lhas
traria
ou mandaria
hoftias,
mandaua
manera
moftraff.
dizer
&
'de
fazer
corbam
.f.
mor & que ali lho mandou dizer fe trazamos refpondemoslhe que li: mandou que lho
trazer ho capitam
:
Eu lhe leuey loguo has obradeiras has quaes era muyto boas onde eftaua ha imagem do crusilixo muy aberta & muy bem feita nam elteue muyto depois: q loguo has mdou tornar. Nefte dia mandou que lhe foliem moftrar como fe armauam armas brancas que lhe mdaua ho capit mor; forhas armar onde ho elle vilfe. Nelte dia mdou pedir has efpadas & couraas q trazia ho embaixador & fua cpanhia, tudo lhe mdar & fobretudo lhe mdou dizer
q
fe lhe
dilerolhe
que
lhe
m-
daria tantas, quantas lhe neceffarias foffem. Nefte dia na tarde tanto
noffa
mandou outro
pam
tenda
&
vinho como ho dantes, & fendo ja bem noite veio hum paj a com hum recado, & ho embaixador ho veftio tudo como Portu-
gus:
com camifa de colar douro laurada, pelote de vfteda, barrete de ptas douro, ceroules de feda, feruilhas, borzeguis, apatos, & ali foyfe muyto ledo & hos que com elle vinham. No dia feguinte polia manham tornou ho dito
& nam mais dizendo que ho Prefte bradara com elle porq tomara hos ditos veftidos & fobre tudo pedio ha jaqueta de pano de Portugual pra armarem has armas fobre ella, deulha ho embaixador, & quanto aho pelopaj C ho pelote
te fes
que ho paj trazia que ho deixaua, diffelhe ho embaixador que hos Portugue nam cuftumau dar & tomar: ali fe leuou ho pelote, & nam ho tornou mais.
9o
$-*?
DO PRESTE JOAM
.lxxvij.
$-*>
Capitulo
Como
ho Prete Joam mandou chamar a mi & que lhe leualle hoftias & veltimenfez.
&
me
oguo na fegunda feira oras de vefperas mandou chamar ho Prelte a mi Frcifco aluarez, & que leualle hoftias que has queria ver. Leuey .xj. hoftias muyto bem feitas (& nam has leuey buceta porque ja has luas que fomente he "abia ha reuerencia que lhe elles acatam hum bolo & eftas tem muy limpo crucifixo) leuehas em ha muy boa porcela
.1".
com hum tafet: viuas, & (legundo me differam) folguou muyto de has mandou que lhe tornalfem a mandar has obradeiras pra cotejar ha abertura delias com ha figura das hoftias: & que ali lhe foffe moftrar todas has outras coufas com que deziamos miffa. Leueilhe a veftimenta cprida, calez, corporaes, pedra dar, galhetas, tudo veo pea por pea &. mdoumo tomar dizendo que defcofeffe ha pedra dar que hia colida em hum pano limpo,
cubertas
ver
&
ainda
&
defcofi
de cima
muy
da, da natureza
&
mandeylha tornar cobrir. Efta pedra era da parte b feita &. da parte de baixo muy pouco efcadrafeiam da pedra tornarma dizendo pois em Portugual hauia
: :
& &
tambs meftres, como fezerom aquella ali efcadrada. Eu refpondi que era muyto bem feita lifa quadrada & b laurada da parte de cima, & que debaixo tinha muy b alento, ainda me differom que nam eftaua b: que has coufas de deos que hauiam de fer perfeitas, &. nam imperfeitas. Sendo noite me mandarom que folfe pra ha tenda & entraffe & entrey, & me polfer no meio da tda que eltaua toda alcatifada efpao de duas braas onde ho Prelte Joam eftaua, mandou loguo que me veftilfe como pra dizer miffa & me vefti cm lua prefena veftindo primeiro minha fobrepeliz que com ha veftimenta trazia. Eu veftido pregtoume q quem nos dera aquelle habito: fe hos apoltolos ou outros fantos
algus: refpondilhe que ha igreja ho tirara da paixam de Jefu Chrifto. Dilfeme q lhe difeffe ho q cada ha das peas lignificaua. Comecey loguo na fobrepeliz
dizendo q era habito dos cleriguos: & podo ho amito, dilfe q aqlle lignificaua ho lo ou pano c q cobrir hos olhos a Jefu xpo, & veftindo ha alua diffe aqlla unificar, ha camifa q nolfa fnora fizera a leu filho fobre q hos caualeiros de Pillpeza dos facerdotes: & latos laar fortes: &. q ha cinta lignificaua caftidade
&
ho manipulo finificaua ha peqna corda c q atar has mos a Jefu xpo. Aqui falou ho Prefte por lua boca & has lguoas me differa q dezia q ramos bos chriltos pois q ali tnhamos a paixa de xpo. Vindo ha eltola, lhe dilfe q aquela finificaua ha grande corda q atar a Chrifto no pcfcoo, porq ho trazia de ca pra la: e< ho mato finificaua ha veltidura q lhe viltiram por efcarneo. Aqui tornou
a lalar
&
ha paixam
pilfe
differam has lingoas q diflera fer verdadeiros chriftos pois tnhamos differome q mdaua q me esinteira: tornou falar ahas lingoas
&
&
acabey no amito
comecey no mato Sc Outra vez me mandou vetir Sc que ho declaraffem como de primeiro: c< ali lho torney dizer comeando no amito & acabando no mato. Aqui afirmou c voz b alta que ramos chriltos que tnhamos toda ha paixa inteiramente: dizendohos, q pois eu dezia q ha igreja tirara ifto da paix de Jefu Chrifto, que qual fora cita igreja porque m cabea na chriftdade: ha primeira Coitai qpla e Grcia. & Roma.
tornaife dizer
&
ho q
finificaua
cada pea.
Aho
efpir
&
licauame lo a fobrepeliz
vefticia.
$-*>
DAS NDIAS
<&i
9'
hi nani hauia mais de ha igreja, e< polia que Cofttinopla folTe cabea no principio, ceifara de ho ler: porque ha cabea da igreja era onde ian Pedro eltaua pello que Jefu Chrifto differa. Tu es Petrus, E quando ian Pedro eftaua em v. fuper hanc petram edificabo ecclefiam meam. Antiochia la era ha igreja porque la eltaua ha cabea, & como fe veio a Roma icou c< fempre lera cabea. E ela igreja regida pollo Efpirito Santo, hordenou
ho
lhe
neceffario pra
fe
dizer miffa,
fe
<Sc
que hos apoftolos compoferam ou decrararam, ho apotolo Ian Symam diz, creio na fanta igreja catholica. E no Credo grande que fe comps no concilio de Vierapollos .ccc. c< .xviij. bifpos que fe comps que nos artiguos de nofla
contra ha herefia de
fiam.
elta
Arno
diz.
Et
vnam
fanct catolicam
&
apololicam eccle-
Nam
dizem
mas lomente na
elta fan
igreja catholica
&
apoftolica
Pedro fobre que deos fundou lua igreja como ho elle diz: & Ian Paulo valo efcolhido doutor da gentes. E afife chama catholica & apoftolica q em cila iam todos hos poderes apoftolicos que deos deu a fan Pedro & a todos hos apotolos de liguar & foltar. Refpondermc que eu daua boa razam da igreja de Roma, mas que dezi que a igreja de Cotantinopla que era de Marcos, e< ha de Grcia que era de Joanne Patriarca de Alexandria. A eito lhe refpondi que ha fua razam ajudaua ha minha, porque fan Pedro fora padrinho & meftre de San Marcos, v elle ho enuiara aquellas partes: & ali Marcos n Joane nam podiam fazer calas fen em nome de qu hos enuiara, <Sc ali luas caas Iam membros de ha cabea que hos enuiou a qu todos hos poderes foram dados. E depois nam ha muitos tempos q fan Hieronimo & outros muitos fantos fe apartar & hordenaram apartamento do mudo c afperas vidas por feruir a deos, &. q eftes apartamentos n fazia n podiam fazer fem autoridade da igreja -apoftolica q he ha de Roma. Como poderiam fazer igrejas, em prejuzo da grade cabea lenam fofem por Jefu nolfo fenhor edificadas & feitas. Concederom bem a iito & deziam has linguoas que ho Prefte folgaua muito. Entam me perguntarom fe eram em Portugual hos cleriguos calados, dilfelhes que nam. Ali mefmo me preguntarom fe tnhamos nos ho ccilio do Papa Liam que fizera em Uiera, refpdi que li: &. que ja lhe di Iteram delle que hi fora feito ho Credo grande. Preguntarme que quatos eram hi hos Bifpos com ho Papa, diffe que ja differa que eram .ccc. c< .xviij. Ent me dilleram que nefte Concilio fora ordenado que hos cleriguos cala fiem, & que ho concilio fora jurado, como non calfauamos. Refpondi que deite concilio nam fabia outra coufa, lenam que nelle fe fezera ho Credo, & fe hordenara que nolfa fenhora folie chamada madre de deos. Entam me differ que muitas coufas fora hi hordenadas & juradas que ho papa Liam quebrara, que lhes dilelfe quaes er. Refpondi que has na fabia, mas que me parecia fe elle algas quebraffe que feriam taes que tocariam aha herelia que nefte tpo era muita, < que has neces airas & proueitofas aha fe aprouaria e< que em outra maneira nam fora elle aprouado & canonizado por fan to como he. Ainda me tornarem aho cafamento dos cleriguos, dizendo que hos apoftolos foram calados, refpondilhe que eu nunca lera em liuro nem ouuira dizer que apoltolos depois de andarem na companhia de Jefu teueffem molheres nem foliem calados: & polto que fan Pedro tiueffe filha, ouuea de fua molher antes que folie apotolo de Jefu Chrifto. E fan Joam Euangelifta foy nas bodas de chana de Galilea onde foy nolfa fenhora & Jclu Chrifto ieu filho: & depois fan Joam Euagelifta deixou eftas bodas & feguiu
he ha igreja fanta
: :
Roma em que
92
$-*>
DO PRESTE IOAM
foy virgem &. que
afi leera
<*-
&
morte de Chrifto, hos apoftolos & Christo, ate luas mortes & n canfaram, & preguauam caftidade, & que afi ha igreja Roma que ha verdade eftabeleceo, ordenou que ninhum cleriguo tiuefe molher por eftarem mais limpos de luas conciencias, & nam occuparem hos tempos com molheres, & filhos, gados, lauouras & fazendas. Deu a ifto rcpofta dizendo que hos feus liuros mdauam que fe calasse, & que afi ho diflera Paulo. Outras muitas repreguntas me fizerom eftando eu fempre reueftido: & depois de todas me pregutar fe tnhamos nos ho catar dos anjos qudo Chrifto nacera. Refpondi que li, preguntaram fe ho deziamos na milfa, dilfelhe que fi deziamos. Dillerme que difeffe eu ho comeo, comecei loguo Gloria in excelfis deo. Differme que ho diffefe cantando: diffe ent dous verfos delia. Entam me preguntaram fe tnhamos ho Credo, refpondilhe que eu lhe alegara ja com elle. Ent me dilferam que difeffe alga coufa cantando, diffe outros dous verfos. Depois tornarom que lhos difefle rezados, dilfelhe ha Gloria &. ho Credo. Eftaua hi h linguoa k mais ho frade que nos guiaua por ho caminho. Efte frade andara em Itlia & lbia algum tanto de latin. Preguntoulhe ho Prefte fe entedia, refpdeolhe que fi: & que diifera ha Gloria &. Credo como elles &. que n difteria fenam na linguoa, & afi me diffe ha linguoa que hi eftaua que a cada pregunta & repofta que lhe eu daua principalmte das peas de veftimenta, dizia ho Prefte que tnhamos todas has coufas da paixam <Sc ramos chriftos como quem ainda ho duuida. Aqui me preguntou ho Prefte porque no dizamos milfa aho noffo vfo, dilfelhe que ha nam deziamos, porque nam tnhamos tda pra ha igreja. Dille ho Prefte que loguo polia manham mandalle por ha tenda, & que elle ha mandaria dar & 'que diffeffemos cada dia mifla. Ent me mdou defpir ha veftimenta que ate qui fempre eftiue reueftido & que outra vez lhe difeffe ho que cada ha pea fignificaua. Diffelho ali como da primeira vez &: mandou que nos foliemos em ba ora, & pafaria de meia noite quando nos fomos k todo ho feram fe gaftou no que dito he fem vacar momento.
&
Capitulo
.lxxviij.
Do
&
elle, feito
&
&
noite que eu afi eftiue com ho Prefte, amanhefcdo outro dia fe grande roubo aho embaixador na tenda em que poufauamos da qual lhe leuaram duas capas & dous pelotes ricos & fete camifas &
fez
:
tudo peas ricas, & outras peas mais baixas, &. ho tiragrande como caixa em que tinha fua roupa. E a Manuel de moraes leuaram outro fole c quanto tinha, & a hum Frguc dos que hy achamos levaram .vij. tcadas que no dia dates hy dera a guardar. Apodauam
ha touca
&
fole
ho furto que aquella noite fizera cm .cc. cruzados. Na manham que ifto acontesceo roguou ho embaixador a ml & aho feitor & eferiuo que foliemos aha tda do Prefte a fazer queixume & pedirlhe juftia do grande roubo que lhe hauiam feito. Aquella noite eftando nos junto da tenda com hos pajs leuando efte recado do queixume que vnhamos fazer & pedir juftia, por quanto tinha ho embaixador prefo hum dos ladres que fizeram efte furto, cheguou ha molher
f*>
bradando
Portugual
DAS NDIAS
<*-
93
&
>S;
pedindo
dizendo que nella noite patada ho embaixador de fua companha por hum Arbio que lbia ha linguoa da terra, lhe
juftia
filha
per fora & la leuarom aha tenda onde elles poufauam ho que quiferam, & porque h leu filho fe queixaua lhe furtarem fua irma & a forarem, ho tinham prefo com ho Arbio que ha dita moa enganou & leuou & lhe punha que lhe fizera hum grande furto: & ali nos achamos falteados. E ouuindo a nos & aha molher, a todos deram ha repofta .f. que fe faria juftia que nos foliemos embora. C Nclte dia por noite que elle queixume fezemos, ho frade que ha noite paliada eftiuera comigo ante ho Prete Joam veio com ha tda rica ja meio vfada dizendo que ha mdaua ho Prefte pra dizermos milfa & que loguo fe armalfe, porque a outro dia era grande feita do archanjo Rafael, & que difelfe mila neta feita & ali ha difelfe cada dia & rogualfe a deos por elle. Eta tenda era de brocadilho & velludo de Mequa, forrada de dtro de capas de chaul muito finas, ali que ha tenda fora rica fe fora noua, & ainda era ba. Deziam que hauia .iiij. annos que ha tomara ho Prelte em campo aho Rey Dadel que he Rey mouro fenhor de Seila & Barbora, & ali mandaua dizer ho Prelte que ben-
furtaram ha fua
<Sc
fezeram
la
delia
zelfem elta tenda antes de dizer milfa nella, por quto aueria
nella peccado.
mouro algum
Loguo
neta noite fe
armou
&
&
ali
alguus
homs da
terra.
ti
Capitulo
.lxxix.
aho embaixador
has efpa-
&
&
&
buas calas
&
ho Prete Joam
&
mes de noubro, nos mandou chamar loguo fomos. Detreminou ho embaixador de man-
& hos fardos de pimta que lhe ja prometera: chegudo nos aha entrada da primeira Sebe de fora, nos deteuerom com frias pregtas & tudo fobre hos negros que eram prefos pollo furto que fizeram aho embaixador & tanta foy ha pratica & preguntas que nos mandara foltar hos negros fem mais concrufam nem remdio do furto: & comtudo nos
dar leuar has caixas
:
mdou dar
trezentos pes,
&
.xxx.
da fua mela & ali nos tornamos a nola tda. Mandarnos outra vez chamar, k depois de idos elteuemos grande pedao em preguntas antre has quaes foy lc vinha ho embaixador por mandado delRey de Portugual ou do leu capitam mor, & fe quando viera a Macua ho capit fe matara hos mouros todos & fe tornara ja pera hi alguus, & porque nam fazamos caminho do mar pra Damute que era mais perto, & fe ramos criados delRey, como nam trazamos cruzes aho ombro .1'. na carne que ali he feu cultume todos hos criados do Prelte ter ha cruz no ombro direito, hos fenhores grandes & peqnos & pois que lhe dauamos ha pimenta que comeramos pollo caminho. Refpondeu ho embaixador que comeramos muito ouro &. prata & panos que trazamos tudo delRey de Portugual: & ali refpondeu a cada ha das preguntas como lhe conuinha; is: fobre tudo requerendolhe lhes defe lica & defpacho pera noffo caminho. Sobre fto veio repelia, que nam ouueemos medo, que cedo nos hiriamos. Refpdeu ho embaixador: que medo podamos nos hauer, citando diante lua alteza, & na
:
94
fua corte,
$-*>
DO PRESTE IOAM
fenhorios,
<%-$
ifto
&
reinos,
&
&
tudo chriftos:
Com
nos
mandou pra
ha pouiada.
feira loguo feguinte mandou ho Prefte Joam has elpadas que la embaixador lhe mandou dizer que fe lhe bem pareciam, que has tomaffe, & que receberia mercee feruirfe delias. Veio loguo repofta que li has elle tomafe, que diria elRey de Portugual que tomaua has efpadas ahos feus que elles haui mefter. Ainda lhe tornou ho embaixador a madar dizer, que fe ouueffe por feruido delias & has tomaffe que na ndia hauia muitas nas fortalezas delRey Sc em fus feitorias & que elRey folgaria de fua alteza fe feruir das armas de feus vaffallos. Indo efte recado vieram da parte do Prefte pedir hfias calas, & ho embaixador lhe mandou has fus & outras de Lopo da gama k lhe mandou dizer que has calas, vertidos & efpadas & todas has outras peas que hauia vifto & foubele que ho embaixador & feus companheiros tinham todas eltau a feu feruio & lhe faria mercee mandar por tudo o que lhe bem parecefe, porque feruindofc das fus coufas, ho capit mor, & elRey de Portugual, lhes faria por ilfo mercees. Muytas preguntas mandou nefte dia fazer a que ouue
C Ha
fefta
tinha.
Ho
nam
fe
efcreuem.
Capitulo .lxxx. Como ho Prerte Joam mandou certos cauallos aho embaixador pra que efcaramualfem & como ho fizera &. de hum calez que lhe mandou & preguntas que lhe fez & peas, & do furto da tenda.
nouembro mandou ho
Prefte
Joam
cinco cauallos
muy
grandes
& muy
elle
&
&
fo ff
cm
muito noite & ho embaixador nam foy (fegundo pareceo) muito contente, porque n era a fua guifa: & fe peguaua hos noffos hus a outros, porque ora lhes deziam fazey ali, ora afi: & acabando fomonos a nofa tenda, &. mandounos ho Prefte trs jarras de vinho. No dia feguinte mandou ho Prefte aho embaixador hum calez de prata dourado forte & b, feito a noffa guifa ali ho pe, como ho vafo. No pe tinha hos doze apoftolos, no vafo derredor de muy bem feitas letras latinas h letreiro que dezia. Hic eft clix noui teftamenti: dizendo que lho mandaua para beber por elle. & ha feiam do Efte calez nam tinha patena, nem elles entendia ho letreiro calez nam era a fua porque hos feus caleces fam das copas muy larguas pouco
efcaramuar ante ha fua tenda. Era
:
ho facramento com culhar. Mdou ho & dizer muitas coufas, antre has quaes foy ha que quto aueria que tomaram zeilla que elle queria ir la por terra & fe ajuntariam & fe veriam has fus gentes c has delRey de Portugual, mas que foubelfemos que dous dias de caminho nam tinha aguoa, que remdio faueria hy. Refpdemoslhe a ifto que de Portugual vnhamos .v. .vj. meles f tomar aguoa, porq na hauia onde ha tomar, & q na oftante ifto vinha em abafta: & q afi fe poderia leuar pra eftes dous dias camellos que hauia muitos na terra. No dia feguinte que eram .xiiij. do dito mez, mandou ho Prerte duas peas de pouca valia .f. ha eftte pequena de pau dourado pra ho altar da nofa igreja: & hum guinde feito de pao pra lauarem has mos ou deitarem aguoa nellas. Nelle dia mdou dizer que lhe mdalfem hos nomes de nos outros
tira
&
?rV
todos por efcripto,
a mdar dizer, que queria dizer que queria dizer Lima ali de todos hos outros nomes & apelidos. tudo lhe decraramos por efcripto. Ja q amanhecia outro dia, fezeram na lenda do embaixador outro furto como ho da outra vez jazdo na tenda .vj. ou .vij. s da lua cabeceira leuara a Jorge dabreu ha capa q lhe cuftara .xl. cruzados, <Sc mais da noffa fazda dous fardos de cotonias: Sc nam fe fez fobre ifto ninha diligcia. Dizem ler verdade que ha hi capitam de ladres, & que efte
&
Rodrigo
&
homs nam tem mais por leu trabalho, que ho que furtam. Nele dia mandou ho Prefte Joam ha feia de cauallo toda laurada dalaquequa: efta alem de fer muyto pelada, era muyto mal feita, iSc ja vfada: dizendo que lha daua pra caualgar nella, iSc logo veio ha pergta dizdo c qual couta folgaria mais el Rey de Portugual delta terra, fe folgaria com capados, ou com outra coufa. Mandou
ho embaixador dizer que hos
reis e<
que
lhes
mandauam
(L
outros
reis,
que ha
.lxxxj. De como ho Prefte mandou moftrar hum caaho embaixador, & como mandou ahos grandes da lua corte que foliem ouuir ha noa miffa, Cv como ho Prefte me
Capitulo
uallo
mandou chamar
o dia fegulte polia
Prelte
do que
me
preguntou.
.xv.
manham que
er
em
Portu-
galuam muytas infindas armas antre has quaes vinham cubertas de cauallo todas dao &. que eftauam na ndia <. que elRey lhe mandaria quantas quifeffe. < Sbado loguo feguinte mandou ho Prefte Joam aho-, fenhores & grandes d-. lua corte que viefem ouuir noffa miffa, S; outro tto no dominguo fegui onde ouue muitos mais que no fabado, que efteuera a miffa e< baptifmo que fezemos: & fegundo nos parecia de lus geitos c< nos dezi hos frangues que nefta terra achamos, v ali has linguoas que comnofeo andauam, elles eftauam efpantados v louauam muyto noffos oftlcios dizendo que em outra coufa nos nam punham tacha, lenam em nam darmos ha comunham a todos qutos eftauam na miffa S: ali ahos que baptizaramos. Ouueram fua repofta dizendo que ha comunham nam dauamos lenam em certas feitas do anno, & ifto ahos que eftauam cfeffados de lus peccados, & hos baptizados polm que naquella ora ficafle limpos, eram bouaes, iv nam entendiam com que reuerencia e\ acatamto hauiam de receber ho corpo do fenhor, & hos que recebiam elle facramento hauiam de ter enteira idade & que fua ignorncia nam abafta. Refponderam que era boa razam mas que leu vfo era quantos cleriguos & azagonaes & ali outras peffoas leygas que na igreja eftauam, todas comungauam: e. ali toda criatura que baptizam ali grande como pequena loguo comungam. E porque ifto que ho dezi eram grades fenhores ex da igreja, eu lhes refpondi que leu curtume nam me parecia bem, porque antre hos muytos que eftauam na igreja aha miffa pode: :
ria hauer alg ou algiis peccados mortaes, <Sc q noffo frior Jelu Chrifto diffc que quem leu corpo indinamente romaffe, receberia condenaam pra fua aln & que quanto ahos baptizados ho mefmo noffo fenhor dezia que aquelle que
ffe>
crer
DO PRESTE IOAM
&
aquelle que
C^-
condenado: afi que hos bouaes & que nam foram criados nem doutrinados na fe, pouca creona & por tanto me parecia ter: & hos da tenra idade, fua ignorncia lhe abaltara mal ahos taes darem comunham, ate nam ferem criados nem doutrinados na fe & terem idade & capacidade para ter &. crer tam alto mifterio. Todos hos prefentes que hi eftauam louuaram ito: & deziam que ho Prefte folgaria de ouuir
for baptizado lera faluo,
crer, lera
:
&
nam
ifto.
IL
Ha
fegunda
fazer
mandou
delles
feira .xviij. do dito mes me mandou chamar ho Prefte, & me mintas preguntas: c< afi lhe refpondi como me deos ajudou: a
Sc
nam
fey,
a delles
ali
he.
Ha
:
rem
lia
primeira foy q quantos profetas profetizacj a meu juizo todos falariam delia .1'. h
da vinda,
morte,
&
outros da encarnaam
&
outros da vida,
&
&
outros da refurreiam,
ali
Mandoume
preguntar quantos eram hos profetas, eu lhe refpondi que ho nam fabia. E fobre ifto v outra pregunta que quantos liuros fezera cada profeta, refpondilhe que
me
faria
um
liuro
captulos porque
nem
terceiro,
de Hieremias, n de Daniel,
tal liuro. Preguntarme que quantos que efcriueo do jeito dos profetas, & que me parecia que hum liuro lbo, & que ho faria acapitulado, porque efcreuia a muytas partes ali como ahos Romos, & ahos de Corinto, & ahos de Effefo, &. ahos Hebreos, & has outras naes, & que tudo ho capitularia em hum liuro. Preguntoume que quantos liuros fezeram hos euangeliftas, outro tanto lhe diffe: & que nunca lera mais que hum principio a cada euangelifta do feu liuro: &. que n dezia liuro primeiro nem fegundo, & que nam deuia fer mais que hum liuro em captulos, faluo fan Joam que efcreueo ho apocalipi: elte faria dous liuros. Loguo veio outra pregunta dizendo que difeffe todos hos liuros dos profetas apoftolos & euangeliftas de nouo & velho teftamento quantos liuros eram por todos. Eu tinha ja ouuido antre elles ferem .lxxxj. liuros, & pello que lhes ouui,
profetas,
fenam a
.lxxxj.
mas que
me
nam
<k
liuros
& ha memoria fe que minhas repoftas eram ha verdade pofto q has punha
6
Capitulo
rato delle.
.lxxxij.
annos que nauegaua, Sc nam trazia trafpafaua. Veiome repofta que eu hauia boa memoria.
em
parecer.
Como
a tera feira
elle
A',
ho embaixador
hos que
com
>
eftauamos fomos, eftariamos ante ha porta primeira ou entrada bem trs oras fazendo muito grande frio & era b noite: entramos p feus compaffos como dantes, em duas vezes que entramos era junta muyta mais gente q de ninha das outras vezes & muitos com armas &. muytas mais velas acefas ante has portas & nam nos deteuerom hi muyto que loguo nos
madar entrar com ho embaixador noue peffoas Portuguefas. alem das cortinas: & achamos ale deltas primeiras cortinas outras mais ricas & ainda nos mandarem pafar antre cilas: &. paliando eftas derradeiras achamos grandes Sc ricos
eftrados
&
de
muy
DAS NDIAS
outra
,-
muj
mor
riqueza,
has quaes
em
nos
ali
por duas partes porque clauam cerradas & hi vimos eftar ho Prefte Joam alentado hu cadafalfo de .vj. degraos muyto ricamte ccertado. Tinha na cabea
douro & prata .f. ha pea douro, & outra de prata de alto ha cru/ de prata na mo, c< hum tafet azul pollo rofto que lhe cobria ha boca & lia barba & de quando em quando ho abaixauam q lhe parecia todo ho rofto & tornauho a erguer. A tua mo direita tinha um paj com outra cruz de prata cham na mo v com figuras abertas de buril: donde eltaua-
hua coroa
alta
abaixo,
Sc
mos
riam
fe
vi
Tinha ho Prefte velida hua rica hopa de brocado, & eamile feda de larguas mangas que pareciam pelotes. Des hos giolhos abaixo h rico pano como gremial de bifpo bem eftendido, iSc elle alentado ali como pintam deos padre na parede. E alem do paj que etaua com ha cruz, etaua de cada parte outro com ha efpada cada hum nua na mo. Na idade, color, & e!tatura he de home mcebo na muyto preto, leria de color caltanha ou de macaa baiones nam muyto parda < em lua color bem gentil homem, mediano de corpo, deziam ler de idade de vinte trs annos, elle ali ho parece tem ho
&
rofto
barba.
Em
1'ua
prefna
&
lhe
nacer
he,
&
nos
Vinham recados
c<
hvam
&
todos pollo
Cabeata.
&
has preguntas
&
&
regimento do capitam
&
linguoa
is:
elle
&
elle
has leo
&
diffe
como has
leo, fe eltas
Iam do capitam
nam
ela
falafe
em repofta, que como poderia ho em elRey leu fenhor cujo capita mor
elle
era nas ndias. Aqui ceifou de preguntas e< tornou a dizer q alem de
dar
quem lus antecclfores nam viram, n elle cuidara de ver, feus defejos eram com que elle folgaria que elRey de Portugual mandafie fazer fortalezas em Macua, & Cuaquem, porque hauia medo q hos Rumes nolbs ctrarios fe fezelfem fortes nos ditos
muytas graas
a.
deos por
mercee q
lhe
hauia
feito
ver
lugares: porq fe ali fofe ho desbaratariam a elle & a nos hos Portuguefes: ix que pra hos ditos lug d iria todo ho baftimento v gente & mantimtos quanto neceffario foffe, mas que lhe parecia melhor tomar zoilla porque era mais abaftecida de mantimentos, & tomando ella cidade tudo eltaria feguro por que dali hyam hos mantimtos pra Ad es: pra Juda Sc Meca & toda Arbia .iie ho Lor & Cairo. Ouue a ifto repofta dizendo que nam era detena em ir zoilla nem todos hos outros lugares, porque onde ho poder delRey de tugual chegaua, hos lugares fc defpouoauam & nam ha guardauam fomte a
i
bra das nos: & mas q zoilla eftaua fora do eftreito: Macua & Cuaquem eltauam dentro no eftreito: & fendo feito fortaleza cada hum deites lugares de hy fe cquiftaria Juda & .Meca & todos hos outros lugares ate ho Cayro &
etam
em
zebide. Pareceu
ifto
bem aho
Prefte
&
&
todo ho ne-
cellario pra elta defpefa & armada. E ho embaixador lhe diffeque lua alteza noe meafe onde & porque haueriam eftes mantimentos. Refpondeu ho Prelte que elle mandaria quem hos delle, &. que loguo licatle capitam na fortaleza ou i-
<
Vfe)
DO PRESTE IOAM
<%-
quer que fe fizelie. Dille ho embaixador q nam podia ficar fortaleza fem capitam Sc que ti lu alteza ouuelfe por leu feruio que elle pediria aho capitam moi que ho deixaffe hy por capitam, & ali nos efpedimos com boas palauras, & nos
vifta.
.lxxxiij. De como eu foy chamado <Sc das preguntas fezerom acerca das vidas de fan Hieronimo, & fan Domingos. & de fan Francifco.
Capitulo
que
me
& me
muytas preguntas antre has quaes foram que lhe dilelle que vidas fezeram fan Hieronimo, fan Domingos, &. fan Francifco < que homs i foram, c< de de era naturaes, porque na carta do capit mor fazia meam que elRev de Portugual *<nha feitas cafas deites fantos nos lugares que hauia tomado .f. em Manieongo, em Beni, & em has ndias. Refpdilhe a trancos &. lhe dife que fan Hieronimo fora Patriarcha em Hierufalem & fora natural de Grcia ou Efclauonia, &. fan Dominguos natural de Efpanha do obispado de Ofma, tSc fan Francifco de Itlia, & de luas hordes di larga cota como
has eu fabia
falei
e<
&
ainda
me
em
q delles haui faido outros muitos fantos polia fanta vida que faziam,
dizer polia linguoa
&
loguo
me mdou
que
dezia q has tinha. Vierem loguo com outra pregunta que ja atras me tizerom dizendo pois nos ramos chriltos & elles, como hauia differa antre nos q tnhamos duuida nas igrejas .f. Antiochia, &. Coftantinopla, ok ha de Roma cS: que cada ha feguia lua coufa ali como Roma, & Antiochia & que Antiochia fora antiguamente cabea ate ho concilio do papa Liam em o qual foram .ccc. iv
:
.wiij. Bifpos.
Refpdilhe que
ja
&
nam
que fan Pedro fora .v. annos Bifpo nella, & que depois .xxv. annos foy Bifpo em Roma e< que fe tornara ha verdade pollo dito de Chrilto que differa: lobre ti Pedro fundarey ha minha igreja. & que fan Pedro & fan Paulo padecer em Roma & hi jazem feus corpos onde he verdadeira igreja, &. lobre ifto nam ouue mais repolta. Veio loguo com outra coufa .f. fe fazamos nos todos ho q ho Papa mdaua, dilfelhe j li & que ali ramos obrigados de ho fazer pello artiguo de noffa fanta fe em que confeffauamos crer na fanta madre igreja ha qual he ha fe catholica: <S, ho Papa he igreja Ov. a qu elle atar fera atado, &; a qu elle foltar fera folto, & n tamlomente hos viuos, mas ainda hos mortos das penas do purgatrio. Sobre ido me refponderom, q fe no Papa mandalle coufa que hos apoltolos nam escreueffem que ho romperia: &. fe ho feu Abima ho mandalle, que ho queimaria .f. aho mandado. Refpondilhe q nos guardauamos quanto ho Papa mandaua porque elle he cabea da igreja: que ali como feu titulo he padre fanto, ali n
Grcia fora cabea,
em
&
mda
ilfo
mefmo
hos
do telto euangelico que hos quatro euangeliitas efereuerom & ali deffes liuros da fanta madre igreja de que hos fantos doutores tiram has coufas necefiarias que em elles jazem efpalhadas & ahos imples trabalhosos dentenderfe ho Padre fanto com feus letrados has n decraraffem & enlinallem porque elle & feus letrados fam allumiados pollo efpiritu fato. Ali como he ho
apoftolos tirarom,
ffc>
DAS NDIAS
fe
<*i
Bifpos, Patriarchas,
&
outros reitores da
pregadores
<S:
<Sc
muito carecia,
que
eram
e<
letrados,
li
mefmos,
fe
&
nam
nem
fomente
.x\.
em
muitos cabos
per figuras
euagelho.
&
parbolas.
ali
captulos
do
leu
Que muvtos linaes & marauilhas fez Jefu Chrilto na prefena de feus diicipulos, que nam Iam eferitas nos liuros. Ainda obre eito me vierom dizer que nam ramos obrigados a guardai" ho que o papa mandaua, lenam ho concilio do Papa Lia que era tudo dos apoltolos. Refpondilhe que eu nam fabia
outra coufa do ccilho do papa Liam, fenam ho que
fe ja
dito tinha
.1.
que
nclle
c<
ali
ordenara que nolfa fenhora folie chamada madre de deos, fezerom ho Credo grande: & que pellos apoltolos fomos obrigados
te/era
<S;
ter
&
Roma:
&
elles
igreja que he ha fe catholica, ha qual nam he mais que nua igreja .f. Roma em que fan Pedro he cabea (Sc feus fuecefbres na lua cadeira focedein c< em ho poder que Chrilto lhe deu quando lhe difie. A dou has chaues do reyno dos ceos. E poto que em outro tempo Cftantinopla folie cabea, tornoufe em Roma por ler hi ha verdade. E logo veio repota que lhe parecia bem minha rezam. Vierom com outra pregunta de nouo dizendo que porq nam hauia em Etyopia, ne fua terra, & teus fenhorios ttos fantos lautas como em Itlia, que em Alemanha, cx em Grcia hauia muytos fantos. Refpondilhe que me
madre
ha
ti
os:
muytos Emperadores
fe
<Sc
feus adiantafe
ck
de Jefu Chrilto
cuer-
que antes queriam morrer por Chriito, que adorar ydolos & feguir ha maa feta, & portanto me parecia que hauia naquellas partes muytos marteres, &. ali muytos confffores (Sc virges: porque vendo ha conltancia &. fortaleza dos marteres & ouuindo has grandes <Sc muytas pregaes
tam confiantes na
que des ha alceiam de Chrilto ategora fempre ouue na Frana, feguir fempre ha fe verdadeira & portanto hauia hi muy fantos & fantas. Sobre ilto veio repota q ho q eu dezia era verdade <Sc que folgaua de ho ouuir ali t craro, mas q lhe mdaffe dizer, fe tnhamos nos quanto tepo hauia q elta terra de Etyopia era de chriltos conuertida a fe de Jefu Chrilto. Mandeilhe dizer q eu ho nam
fabia,
mas q me
Sc
parecia q
nam
feria
Chrilto:
porq zado
fora bapti-
Felipe, & que ali cheguara a parte Matheos, mas que li elta terra tornara a ler de gentios ou de outra naam de gentes que eu ho nam fabia. Veiome em repota q por elle caibrado nam fora cuertida fen ha terra do Tigray q he na mefma Etyopia, & ho mais fora ganhado Sc cuertido por armas como elle fazia cada dia. & ho primeiro conuertimento da Rainha Candacia fora a dez annos depois da morte .l Chrilto & des ent ate ora fempre Etyopia fora regida <Sc gouernada per chi is-
informado na
los.
<Sc
<Sc
portanto
molheres fezeram
lautos.
ria
&
0%:
q
fan
nam hauia hy martyres n fora neceffario, q muytos homs moi em feus reynos fantas vidas & hyam a Hierufalem de manham lhe moltrafe has vidas de fan Hieronimo, & fan
<Sc
<Sc
Francifco,
Dominguos
e<
quirici a
que
elles
chama quercos,
&
ha
vida
do P.tpa Liam.
$-&>
DO PRESTE lOAM
.Ixxxiiij.
C*-$
Capitulo
fantos,
ck
Como
com
nos
lhe
do
ci
mento que
noffa miffa,
veltio.
cv.
de
cha-
mar ho
|1
Prefte, k
'
.xxj.
Fios fantorum dizendo que lhe mandaffe affinadas has vidas dos fantos atras nomeados. Mandeylhe ho liuro c has ditas vidas k iS! ditos c elle vinham dos latos afinadas, & tornar loguo ho dito liuro
|BI
meu
&
dous frades dizdo q mandaua ho Prefte q lhe efcreueffem ho nome de cada fanto em fua letra fobre cada figura, is: ai hos paffos da paixo de Chrifto: & quto ahos plios da paix, poefe de & como aqlo fe actecia: & quto ahs vidas dos fantos pofer feus nomes. E lcudo ho liuro tornarno mandar & hos frades c elle dizdo que lhe pofeff de q terra cada fanto era & de padecera. 6c q vida cada hum fezera, & ifto a todos hos fantos do Fios fantor. Fezemos lio q mdaua de aqlles fantos q achamos donde era, Sc donde nacer. & donde
morrera,
CL
&
hos outros
como eftauam.
hos ditos frades c ho liuro pra tirarmos ha vida dos fatos atras nomeados. Polfemos dias c hos tirar por fere grades & mu\ trabalhofa coufa mudar a noffa lguoa na fua, c< ale delias vidas cotejamos outras vidas de latos q elles tinha c has de nolb Hos fantorum, ok foro aha de fan Sebaftian, & de fan Anta, & de fan Baral: & defte fan Baral tinham
Na
ha vida,
'c
nam
lio dia, ck
preguntarom a mi
;
cu
;p
1.
me
iis
vi
&
foy achalo
como lhes dilfe ho em hum calendrio de hum report<>!' dos tpos, loguo ho mandarom alentar em feus liuros < guardar ho dia. Eu nam ouS:
fem leuar ho liuro do calendrio porq preguntauam por dia de algum queriam que loguo a pe quedo ho difeffe. ([ Dominguo dia de fanta Catherina mandou ho Prefte Joam certos coneguos & cleriguos deites principaes de fua cala. que foffem ouuir noffa miffa ha quai deziamos cantada fabados <x dominguos, & feitas. Eftiuerom des ho prcipio ate ho cabo: & diffe ha linguoa q cites homs deziam que n ouuir miffa dome:. da ijos a cita miffa: -; a iodo ho q deziamos era prefente hum pintor vexl. annos na terra to q dezia ler leu nome Nicolao brcaliam de mas de
faua
la ir
fanto,
&
peffoa
como
&
cleriguos
hos Kvrios. ha Gloria, ho Dominus vobifc, que queria el fenhor feja ico & ali da epiltola. & do euangelho, & de todas has outras coutas. Ete era arranco & deziam ler frade antes que nelta terra vieffe. Fites coneguos k cleriguos der fama por todo ho que
fe ria
miffa fazia
nunca outro
tal
fe
nam tachauam lenam hum cleriguo foo dizer miffa & nam dar comunham a quantos eftauam nella. Eu lhe refpondi ha repofta que ja atras diffe em outro cabo: &. me pareceo que foro ctentes da repofta, daqui auate vinha muytos
e'c
i
a noffa miffa.
Nefte
i
I
dominguo mdou ho
de noffa cpanhia
Prette h
muy b
cauallo aho
embaixador pollo
algs
murmurau
corno q lhes
pefaua.
Tambm
elle
f&>
DAS NDIAS
.;
lominguo por noite & ja a taes horas que dormamos nos madou chamar ho Prefte. Fornos c< entramos polias ctincias das outras vezes & cheguamos ante lias primeiras cortinas, & alli nos der ricamente de veftir, aho embaixador m-
darom entrar anate da cortina <Sc alli lhe derom ho leu vilido, Sc ioguo mandaram entrar a nos todos que ja eftauamos veftidos) ante lia prefena do Prefte "ude elle eftaua no cadafalfo & aparato como da outra vez, <Sc aqui fe pafaram
muytas coufas antre has quaes foy ha primeira que hos frangues fe poderiam ir embora. & ho embaixador com ha lua cpanhia, cx que ficafe hum frigue dos que eftauam de primeiro que fe chamaua Nicolao mua es: que per elle efereueria: cSc q hauia defereuer com letras douro: iSc que n podia efereuer tam prlio, Sc que e folie ho embaixador leu pafo a palio que ho frangue lhe leuaria has cartas. Relpondeo ho embaixador qne elle nam iria fem repofta, porque nam daria de li, boa conta, que elle efperaria quanto fua alteza mandaffe, & que com todo lhe pedia, que lua alteza ho defpachaffe a tempo que fe podeffe achar a armada do capit mor em Macua. Refpondeu ho Prefte per fua prpria palaura, que lhe prazia. e< preguntou aho embaixador fe hauia elle de ficar em Macua. por capitam. Diffe ho embaixador que feus deiejos eram ir ver elRey de Portugual leu fenhor, mas que nifto faria ho que fua alteza mandaffe porque aquillo
haueria elRey de
Portugual
Sc
leu
&
com
ido nos
mandou
a noffas tdas.
Capitulo .Ixxxv.
parte,
Do
&
da maneira que
s:
feu fato
fazer.
da difeordia
Joam fez pra outra com ho embaixador tiuer acerca do que ouue & da vifitaam q lhe mandou
feira polia manham .xxv. do dito mes, nos differam como fe ho Prcte Joam pra outra parte (como de feito partio e'< foy em cita maneira. Caualgou hum cauallo cc dons pajs com elle fem mais niuha outra gete S: paliou per vifta da nolfa tda efearamuapdo com ho cauallo: foy grande alboroo no nolfo bairo, dizdo partido lie Neguz, partido he Neguz & ifto per todo ho arrayal & cada hum fe partia quanto mais deprefa podia deps elle. Antes de fua partida nos mandaram dar .1. mulas pra ieuarem farinha <Sc vinho Cv deltas na derom mais de .xxxv. pra lia. dita farinha & vinho <Sc has quinze pra Ieuarem nollo lato ec adi nos mandaram dar certos eferauos. Deltas quinze mulas & eferauos, tornou ho embaixador ho q quis dizendo que tudo era feu. Fomos encomendados a h honrado fenhor que fe chama Ajazc Rafael. Ajaze he titulo de fenhor '< fenhoria, Rafael lie feu nome: elle era cleriguo, & a outro grande capitam que olhafem por nos. Deziam
fegunda
partia
que nos mdaua dar duas vacas cada dia. A tera feira partimos nollo caminho aps ha. corte, andaramos bem quatro legoas, iSc nam cheguamos onde hei Prefte eftaua. Na quarta leira caminhamos & cheguamos alta corte, & apoufentaromnos em ha grande campina jto derma ribeira que feria meia legoa da. tenda delRey, Sc nos apoufentados veio a nos hum frade honrado que he ho fegundo do Prclte Jo, & he cabea & capil
i
.f.
efcriues
ela
letra
da
igreja.
File he Nebrei
Aquaxumo, Sc dilfe aho embaixador q mandaua laber leu fenhor como viramos & como nos hya, <Sc mais nos dilfe fe nos deram todo ho
dos
frades
de
'-
f>
elle
DO PRESTE IOAM
dar.
<*f
que nos
Refpdeu lio embaixador que beijau has mos de lua alteza polia vilita <Sc que viramos muyto bem & que lhe deram todas has coufas q lua alteza mudara. Refpondeu a ifto Jorge dabreu q na difeffe aquilo,
mandara
has q der era tortas &. cegas, &. os elcrauos q lhe n dera todas has mulas, er velhos q n valia nada que tal qual tudo era ho embaixador lhe tornara
&
&
efcrauos
ie
&
muy
Jorge dabreu,
tcdes, &. a vos
mulas
efcrauos deram
&
n ha
li
de
ler.
dam mulas & cauallos c< ahos outros Tudo iito fe pafou diante do frade q
dam
ndole dilfe ho
embaixador a Jorge dabreu: pollo amor de deos nam demos defcttamtos, auiemos noffo caminho que mulas ha}' que fartem, & has nos der & outras nos daram. Daqui fe vier aleuantar em taes razes que vier ahas eipadas cv lanas, & eu com meu cajado no meio fazendo pazes parefcendome mal eftes feitos. Ouue hi afaz de golpes iSc botes, es. nam ouue fen hua pequena ferida q der a Jorge dabreu, ec ho dito Jorge dabreu, v Lopo da gama forom fora da tenda, ck hos outros ficarom na tenda.
Capitulo .lxxxvj.
pafou,
Como
do
luita c<
ho Prete foy fabedor das briguas dos & ho q mais fe do baptifmo que fezemos hy.
&
aho Prete
&.
loguo na
manh
veio re-
&
rui
nam mandara que foffem a nos entreazmate que nos hauia de leuar: & que loguo
&
efcrauos
&
elle teria
carrago delias
&
de fazer
que b fabia que ho embaixador nem hos que com elle vinham, nam eram mercadores pra ter carrago de fazer leuar fato n fazcda n leualla n carreguala & q loguo fe entreguass has mulas & efcrauos a qu elle mandaua cv que ho embaixador & lua gente nam tiuellem outro cuidado fen caminhar, e< q ho azmate teria cuidado de fazer leuar noffa fazda. Loguo entregar mulas &- elcrauos a qu ho Preile mdaua. Ilto ali feito, mdou chamar ho Preile ho embaixador & a nos todos, Sc loguo fomos: (Sc ho
leuar
primeiro recado q veio de dtro foy dizer: porq pelejais? .& q rogaua que mos amiguos. Refpdeo ho baixador, q n fora ella ha primeira, porq
.1".
folie-
eftes
dous homs h Lopo da gama e< Jorge dabreu er muito ctra elle Sc ctra ho feruio delRey de Portugual a q elle vinha nl q pedia a lua alteza q hos mandaffe apartar de lua tda & companhia. Indo efta repolta, tornou vir outra que lhe rogaua que foliem amiguos: Sc ho embaixador lhe mdou dizer que nam hauia de fer feu amigo nem hauia dir em fua cpanhia: Sc outras muytas
coufas q pafarom. E mito nos mandarom afentar em hum campo verde &. de grade erua, < nos alentados com grande calma, aleuantamonos com grande frio
porque fov ha eltada des has dez horas ate a noite: & ali foro chamados Jorge dabreu, Sc Lopo da gama. Ali hyam & vinha recados a elles como a nos & ho que era nam fey, porque eftauamos muito longe hs dos outros. E ja muyto
ffc?
noite
DAS NDIAS
e*^
mandou
dizer
&
grande
frio
aho
que nam fe cuftumaua, ter hos taes homs noite & t nos derom licena S: nos dia fem necefidade fem comer nos ca viemos a nofla tenda, c< Jorge dabreu & Lopo da gama fe forom por mandado do Prefte aha poufada do gran Betudete, e< veio aps nus recado aho embaixador que nam ouueffe por mal ha etada, q ho fezera por ouuir ambas lias partes,
Prefte que no
deffe
&
com
eito
nam ho enojar mas fazerlhe prazer e< mandalo com mandou preguntar, fe tinha hy algus bos luitadores, &
Nos na
tenda, vieram grades prefentes
de p, vinho. q fezer.
&
dons dias do mes de Dezembro do dito anno de mil & quinhtos nome Lazaro dandrade junto da tenda delRey, foy requerido pela luita, & luitou: <S; loguo no principio delia lhe quebrarom ha perna, < depois do quebramento lhe dera ho Prefte
C Domingo
c-c
ha vellidura de rico brocado & ho trouuerom a nolla tenda em collos domes. Na fegunda feira feguinte mandou ho Prete Joam dizer aho embaixador fe tinha outros luitadores q hos mclaife pra luitar c hos lus, & parecdo aho embaixador que hauia hi outros que pra illo fe cuidauam que hiriam vingar ho hum criado do embaixador que pintor, mandou la dous efeolhidos luitadores fe chamaua Elteu palharte, & hum Ayras diz q vinha c ho eferiuo da embaixada: elles na luita, Ayras diz q primeiro entrou a luitar c aqlle q quebrou ha perna aho pintor qbrou a elle hu brao, & loguo fe tornou c ho brao qbrad pra ha tda. Eiteu palharte n luitou porq fe vio foo & ouue medo. Ele luitador q perna & brao qbro he paj do Prete e< fe chama Labutaria q qr dizei
.!'.
i
&
foy
!&.
mouro
& &
he
Sc
home efpaldudo
&. forte,
&
diz fer
home
fotil
de fus
mos
laura feda
Nefte dia veio recado aho Prete de feu Betudete q era na guerra & dezi q lhe cabeas de grades homs, q la matara eferauos mdaua dela muito ouro
&
&
q ouuera grade vitoria ctra hos migos. Ellando nos nefte capo & arraial do Prete hos frangues q ca achamos, em luas tdas acertou de parir ha molher de hum dellcs que fe chamaua mellre Pedro cordoeiro Genoes natural, < cheguando ha criana ahos oito dias, me requereo que ha baptizafe que era criana nacida na terra & em corte cv de tam poucos dias: porque elles nam baptizam hos machos fen a xl. dias. Nam ho quis baptizar fem ho fazer faber aho Prefte
Joam, porque hos outros muytos que eu hauia baptizado eram nofos elerauo de dez &. doze annos. Eu fuy aha tda do Prete, ck lhe mandey dizer em como me requeriam ho dito baptifmo fegundo noffo cuftume, que mandaua lua altez; que eu izelle. Loguo veio recado que ho baptizafe, fezclle, <S; deffe todos hos facramentos como fe fazia na Frana & igreja Roma, c< q deixafe eftar ahos
baptifmos &. facramentos, a quta gente da terra hos quifefem ver mandando que me dellem leo. Fiz cite baptifmo dez dias do dito nus de Dezembro, vierom a elle muita gente dos mais honrados 6< principaes da corte. Alio faz deite baptifmo tnhamos cruz erguida porque ali he leu cuftume delles, & fizeo ho mais paufado que eu podia. Elles que a elle efteueram eram efpantados fe gundo lus geitos c< afi lio deziam hos frangues & has noffas linguoas que ho ' entendiam que deziam lios da corte que tal officio era por deos ordenado
:i
tam confolado:
&
'04
officios
:
$-&>
afi
DO PRESTE
miffa,
feus.
IO AM
C^
&
lhes
baptifmo,
como
Do numero da gente de caualo Capitulo .Ixxxvij. que fae com ho Prete quando caminha.
&
de pee
que de continuo por ho caminho vay com ha corte namhepera fe crer: porque certo de cada lugar que abala trs quatro leguoas, he ha gente tanta &. tam junta que parece procifam de corpo de deos em grande cidade lem mingoar em ninha parte do caminho, & ha gente he delta maneira. Ser da decima parte ha gente limpa, & has noue com ali homs como molheres & moos & probes, delles c5 peles, & outros panos probes, & eles comues leuam conligo luas fazendas que tudo he panelas de fazer vinho
:
le abalam pra perto, eftes probes leu coligo luas colmadas como has tinha, &. fe v- pra mais lge, & leu ha madeira q f has vergas. Hos homs ricos traz tdas muito boas. Dos grandes fidalguos (Sc grandes fenhores n falo, porq cada hu delles abala ha cidade ou boa vila ali de tendas como carreguas & gente, mulas coufa fem nu-
&
efcudelas de beuer.
ali
probes calas
feitas &.
frangues falamero nem coto: dos de pe n fey q diga. Nos hos Portuguefes ramos muvtas vezes deltas mulas porq no inuerno que anda como loa porque muytos fenhores vam ter ho inuerno a fus terras n habala ha corte amenos
&
de
.1.
De
cauallos
muyto poucos
&
&
trs
contam em numero de mulas. Hos cauallos muytos ha hy &. muy frepor nam ferem ferrados, defpeam loguo &. ali n caminham nelles, tam pouco cites nam metemos em conto & portanto digo muytos poucos. E fe ho Prelte caminha pra longe ficam has aldes cheas de cauallos deipeados & deipois hos leuam de vagar. Has mulas de carregua nam tem conto, &. tambm feruem hos machos de leia como has fmeas. Seruem de ha maneira, hos que fam pra feia, feia: hos da carregua, carregua: ha hy tambm muytos infindos fendeiros galegos pra carregua &. porem defpeam como hos cauallos, & ha muytos alhos que feruem milhor que hos fendeiros &. muytos bois de carregua, & em muytas terras camellos que carregua muyto & cites nas terras chas.
nam
mobs,
&
Capitulo
.lxxxviij.
Das
fe
igrejas
da
corte,
&
da maneira q tem
reuerenciadas:
de caminhar,
&
como vam
&
corno ho Prelte
Joam
fabe
home onde
ate
minho
ffc>
igrejas
DAS NDIAS
vam muy
reuerenciadas
cada ha v quatro
& nam iam lcuadas lenam per clrigos de mila & outros quatro de fora pra fe reuezar, & leu em padiola erguida ahos hombros & com ricos panos de
&
diante de cada
ou pedra que tudo vay outro com campainha \lo. E todo homem ou molher que vay pello caminho, tanto que ouue ha campainha fe ay do caminho, & da lugar a igreja & fe vay de mula apeafe & da lugar a igreja que pafe. Ali tamb quantas vezes ho Prefte caminha com fua corte, fempre vam dite quatro lies &. cites tbem caminham direito & vam duas cadeas ha atras & outra diante, & muytos prelos com fortes prifes homs que hos leuam & tamb lhes dam caminho & porem he com medo. Caminhamos noffo caminho de patifas em paufas, ate .xx. dias do mes de Dezbro tV viemos ter fobre has barrocas grades que tem has portas pra onde paffamos na vinda, & ali nos apoufeniar em hs grandes campos, k alentadas has tendas do Prefte Joam, loguo comearom fazer hum cadafalfo muyto alto em ha das tendas pra fe ho Prefte motrar em dia de Natal, porque fe amoftra geralmente trs vezes no anno .1". ha dia de Natal, outra Pafcoa, outra fanta Cruz de Setbro. Diz q faz eftas trs motras porq feu auoo pay de feu pay q fe chama Alexandre, teuerom feus priuados trs annos morto & el condido: & fenhoreauam hos reynos &. fenhorios: porque ate eat ninhum do pouo, nam via ho feu rey, nem era vito fenam de muy poucos feus criados & priuados, k a requerimento dos pouo?, ho pay deite Dauid fe motraua etes trs dias, & cite afi ho faz: & diz que fe vay em guerra, que vay defeuberto a viita de todos, & ainda caminhando como diante fe dir onde ho vimos.
altar
hum
toribulo
&
cruz,
&
.1'.
ff
Capitulo .lxxxix.-
De como ho
Prefte
Joam me mandou
da confiffam
ck
cha
mar pra
nham.
itando nos
ali
&
comu-
bom pedao
armada
Joam em
noffas ten-
Na vefpera di Natal ja meio dia ou mais, lio Prete Joam me mandou chamai', &. me preguntou que feita fazamos de manham, difielhe corno fazamos ha nacena de Chrifto, & me preguntou q folnidade lhe fazamos, eu lhe diife ha maneira que acerca diffo tnhamos, & como deziamos trs milas: elle diffe que tudo ho faci como nos, mas que nam deziam mais que ha miffa c<
das
noffa igreja
junto, cada dia deziamos miffa.
&
que de aquellas trs miffas q nos deziamos que lhe difelfe ha qual eu quifeffe, refpondilhe que lhe diria qual fua alteza mandaffe, entam diffe que lhe diieffe ha mifa da tera que folgaria muito de ha ouuir & ali lio ofiicio que cutumauamos fazer. Mandou que loguo vieffe pra aly noffa tenda da igreja junto da lua. Loguo veio & mandou tirar duas tendas da fua tenda & mandou armar ha noffa
igreja
com ha porta
nam leria mais antre ha igreja es: como cantaffe ho galo loguo nos
mdaria chamar
iv
& que vieffemos aha igreja que ali cantauam hos feus cleriguos que tudo fezeffemos como na m Ifa terra fe acuftumaua que nos queria o iui Armada ali ha dita tenda na igreja, loguo cantamos nella bcfperas, c< cplctas fua tenda & digo que has ouuio, porque quaes ho Prefte o,, o d dtro d
i i
ho viamo
nos
li
poi
fei
iam junto
forno:
noffas
io6
tendas
Hh>
DO PRESTE OAM
& bem
catar
.1'.
C*-
& fomos fis eram cites. Manuel de mares criado do Marques de vila real, tangedor dorgos, & Lazaro ddrade pintor natural de Lixboa, &. Joanes colar, eferiuo da embaixada, &. Metre Joam, & Nicolao catelam, & hum Metre Pedro Genoes: & leuey la quantos liuros tinha pofto que bem fora eram da feita, fomte por fazermos numero porque elles fam muyto de pregtar por liuros: & abrios todos no altar, comeamos noffas matinas como podamos & certo parecia que nollo fenhor nos ajudaua & daua graa, & comeando mandou ho Preite .xx. velas parecendolhe que tnhamos pouca cera, porque nos nam tnhamos mais que quatro velas. Em quto duraram has noffas matinas que nos afaz alonguamos com profas, hymnos, & cantiguas q antre metamos que n podamos ai fazer: que na tnhamos coufa alga apontada & bufeauamos ho que fe milhor podia cantar & entoar. Has matinas feruia eu muy per ordem em quanto hos outros cantauam, & a todo elte oflicio, nunca fe mudou ho Preite Joam da borda da lua tenda que eftaua como dito he junto da no tia igreja, & dous mifageiros nunca cefau de yr, & vir, & preguntar que era o que cantauamos, afi como fentiam mudar fon de falmos, hymnos, refponfos, profas, ou cantiguas. Eu fingia ho que nam fabia, & lhes dezia que eram liuros de Hieremias que falauam da nacena de Chrifto & afi dos falmos de Dauid & doutros profetas. Era elle ctte & louuaua hos liuros. Acabado noffo olficio que foy afaz grande, veio hum padre velho q foy e< ainda dizem fer meitre do Preite Joam &. preguntounos fe acabramos: ou como calaramos DilTelhe que
tanto que hos galos cantaram, loguo nos
igreja
&
mdou chamar
que fabiamos da
q folgaria cheguar elte olficio ate polia manh & que lhe parecia que eltaua no paraifo com hos anjos. Refpondilhe que ate milTa n tnhamos mais olficio, & que eu queria ouuir de confifam algus que queriam tomar ho
li,
refpdeo
elle
corpo do fenhor. Loguo veio outro recado que onde hauia de confeffar: ja quando veio, eu eltaua confefando fobre h atabaque que mandaram pra tanger
has matinas,
&
&
vindo
efte
elte
recado,
&
achandome
ja
afenta-
do a confeffar acdeo rijamente ha tocha Sc polia diante ml como pra me ver da tenda, & elle alfentoufe no cham junto de mi com ho cotouelo fobre hos meus giolhos ho penitente da outra parte, & dali fenam aleuantou ate que eu ouui dous de cfifam & a manh amanhecia de todo. No fim difto diffe efte honrado padre, prouuefe a deos que me deffe ho Niguz licena pra toda minha vida citar com vosoutros, que fois homs fantos & fazeis has coufas inteiramente & foyle elte padre, & loguo tornou dizendo que mandaua o Preite Jo, que confefafle, que queria \'er a maneira que lhe differom que tnhamos na confifam. Mandelhe dizer que era tarde pra dizer miffa alias horas q fua alteza mandaua. Mandome dizer, que todauia confefaffe &. q ha milla difeffe quando quifeffe ou podeffe que elle nam hauia de ouuir nelte dia outra miffa, fenam ha noffa. Torneme outra vez a confefar no atabaque onde b poderia ver eitando eu alentado c minha fobrepeliz veftida, & ho penitente com feu capello na cabea giolhos ho mais honefto q podamos citar. Acabada eita confiffam lhe mandey dizer que difcffemos miffa que fe fa/.ia tarde, mandome dizer q quando quifeliemos que
:
:
elle
nam
fe
enfadaua de ver
preftes
&
ouuir,
&
com ha cruz aleuantada, & com hum retabro de noffa fenhora nas mos, & todos com velas acefas &. duas tochas acerca da cruz, & porque fazamos ou comeauamos ha procifam por dentro do circuito de noffa tenda da igreja, mandou dizer lio Preite que elle bem via ha
Fezemonos
pera nola procifam
$-fc>
DAS NDIAS
ville
<%-J
.1'.
"7
das cortinas
todo ho pouo, mandando da lua tenda bem .cccc. velas de cera branca, peia que has leuatlem nas maus acefas comeando nos Portuguefes c< brancos, & de hi ate onde cheguaffem pollos feus, & afi ha fazamos com quanta honeftidade mais podamos. E acabada ha proci-
que era bem tarde pollo grande rodeo que demos, comeamos noffo Afperfomos deitar agoa benta aho Prefte Joam, que a pe quedo fe podia deitar da nofia igreja: & eftaua com elle (fegdo deziam) ha rainha fua molher, & a rainha fua may, & a rainha Elena, & ho Gabeata, & outros priuados, dtro da tenda de nolla igreja era todos hos grandes da corte que caber podiam, &
!'am
ges
e<
que nam cabiam eftaua de fora, porque do altar ate lia tenda do Prefte por meio tudo eftaua defpejado, por fua alteza ver ho oficio da milla. Todos afi estiuerom ate ho fim & demos comunham ahos confefados muyto honeftamente fegundo noffo cuftume) eftando em giolhos com fus toalhas nas mos, &
lios
eftando
em duas
parte-,
fe
podeffe ver.
E acabando com ha
afi
fenhora,
os:
he ufo das duas igrejas que eftam mais cercanas a fus tendas .1'. nolla & Tanta Cruz, de lhe deitarem cada dia agoa benta no fim da milla:
agoa de mais de dous joguos de pela & lha deita delia maho que ha milla diz hum como dicono & traz hum guinde na mo, & aquelle deita agoa em ha mo do cleriguo, & ho cleriguo fomente acena com ha mo pra ha tenda com aquella agoa: & nos lha deitamos com yfope no leu rofto <Sc deziam hos frangues & has linguoas & principal Pro de Couilham que ja era comnofeo & todos hos que entediam ha linguoa da terra, q louuauam elles muyto hos nofos cuftumes que hos fazamos com murta deuoam: & principalmente ha comunham que fe daua com limpeza, & ali mandou dizer ho Prefte que lhe pareciam nofos oilicios muyto bem, & muy acabalhe
deitam
efta
neira.
Vem com
dos.
De como ho Preite mandou ir ho embaixador & foo com ho linguoa, os: das preguntas fobre coufas da igreja, & como no: todos cantamos has compretas, & como fe partio ho Prefte aquella noite.
Capitulo
ec
.xc.
todos
ficar
eu
odo acabado .1". procifam, milla, & comunham, ho Prelie mandou q ho embaixador & todos hos frangues fe foliem a comer, & que eu foo ficaffe com ha linguoa. ficando eu, veio ho padre velho dizdo que de/ia ho Preite Jo que muy b tnhamos has coufas da igreja, m que rezam tnhamos pra deixar entrar hos leiguos na igreja, ali como hos cleriguos: & que ali ouuia dizer q entrauam has molheres. Eu lhe repondi que ha igreja de deos na fe careaua a ninhum chrifto, & que fempre Chrifto eftaua iv (Te, com lios braos abertos pra todo chrifto que fe a elle chegua pois elle hos recebia em gloria do paraifo, como hos n recebiriamos nos na que he caminho pra ha igreja do paraifo. E quto has molheres que noutro tpo n entrauam na fanta fantorum, que hos merecimento:, de lero feminiho fenhora foram & Iam tantos, que bailaram peia faz no merecedor de entrar na cala de deos. E quanto aiio miniftrar do altar, que uam hos homs dordens. Vier dizendo que bem lhe parecia minha
i
i,
f*>
rezam
DO PRESTE IOAM
<^
&
nam
era
porem que eu era hum cleriguo foo, k ho que leaua ho toribol cleriguo como ho leuaua: porque ho encenfo a de andar cm mo de
doutra peffoa. Refpondilhe que aquelle que feruia de dicono chama de euangelho, & que leu officio era trazer ho tocom outro recado dizuo fe tnhamos aquilo em liuros que eram
lhes refpondi
cleriguo
& nam
Vem
milhores nos noflbs liuros que hos feus, porque hos noffos liuros tinha todas
has coufas.
Eu
que
muv
perfeitos liuros
eram hos
nolbs,
porque
depois dos apoftolos, empre teuemos meftres c< doutores na Tanta madre igreja
que nunca outra coufa ezeram nc faz fen cpilar & ajuntar has coufas da fagrada eferitura que em cila eram femeadas, ali pellos profetas, apoftolos, k euangeliftas, como por Jefu Chrifto nollb laiuador. Tornarme a dizer que eiles tinha do nouo & velho teftamto .lxxxj. liuros fe tnhamos nos mais. Eu lhe
difle
q no,
tnhamos hos
.lxxxj.
&
.lxxxj.
tirados
elles
com muytas
&
que por
nem
:
me
eu
tiuerom
geiros ccffarem de
1 .
&
vir
nem
me
defejauam que lhes dieffe liuros nam em preguntas fem nunca dous mifialentar fenam citar bbrc hu bordam ate
com luas refpoftas hauendofe de efereuer abadariam duas mos de papel n poderia a memoria reter polia pref; que me dauam: <!k has refpoftas hiam, & outras preguntas vinham cada ha ua guifa Ov bem defuariadas porque nam eram todas do Prefte Joam, que eram de fua may, & outras de fua molher, & ali da rainha Elena. Eu delli lhes refpondia co me d ajud de tal maneira que cu de fraqueza & de fome, nam podia eftar: & em lugar de ha repofta mandeilhe dizer que ouueffe fua alte: doo de hum velho que des onte ao meio dia nam comera, nem nem dormira, nem podia citar de fraqueza. Mdoume dizer que pois ia de falar comiguo, porque nam folgaua cu. Refpondilhe que velhice, fome, & fraqueza nam me dauam lugar. Madame dizer que fe quifeffe comer que mo mdaria, & que ja a nola tda mandara muyto comer que fe quifeffe ir la comer que fofe, ou fe quifeffe hy comer que mo mandaria dar. Diffelhe ar: & loguo me clero licena. Eu no te la. por caminho, hum paj chegua morto de correr; qudo ho fenti vir, cuyde q era ho peccad pera me fazer tornar, & elle diffeme q lhe embiaua a roguar lhe mandaffe ho fombreiro que leuaua na cabea & que lhe per: & nam ouueffe menencorea por eftar tanto fem comer, & que como cofp<
as quaes pregtas
'
>
mede
tenda,
loguo tornaffe, que queria faber outras coufas de ml. Cheguando a noffa me deu hum vai : !os olhos ik tiquey todo frio: fe me foy
'
'
n fe tardou hora & meia que me nam mandaffe chamar, & per fer ja tarde, foram comiguo hos que de ha igreja fabiam, k cantamos has compretas fomente porque nam hauia hy mais lugar, 6c has cpretas acabadas veio re< que deiarmeffemos ha tenda da igreja, porque fe partia ho Prefte Joam aquella noite (como de feito fe partio) por pafar hos mos pafos foo fem ningu faber. Nos jazendo dormindo c noffa tenda pouco mais ou menos meia noite, ouui o grande trapala de mulas & gente que pafaua per jto cie nos, & ouuimos dizer que caminhaua ho Neguz, c< parecdonos que pafariamos fem gente rijamente
remdio,
&
aquelle dia
& quando cheguamos aho primeiro paio nam hauia hy lani om os noffos caminho: e< caminhamo: afi com lanas auante, & lan & no tio meio nam confeniindo itra
preftes,
a poder de
Hfe>
que ninguc
fe
D AS NDIAS
i
Fomos
ras
onde atras
achar a tda delRcy armada no meio das foffas no vifo antre ha fe diie que ho frade mandou arrancar hos favaes & liy dormiu
toda a gente q pode pafar, & n dormimos muyto, que ante da meia noite ouuimos dizer q caminhaua ho Neguz, Sc nos fomos loguo aps eiie: & fomos fora dos mios paio, antes que foffe menham. Ouuimos dizer q morreram n^fta
noite neies plios
&
homs, & molheres, & muytas mulas & alhos, & fendeiros, boes de carregua achamos muytos mortos. Efte he ho paio q fe chama aquia que quer dizer morte dafnos por ode ha vinda paliamos. E foy certo que
pello cabrello,
bua grande fenhora morreo efta noite oc com ella hu homem q leuaua ha mula & dous q hiam peguados nella, & ali ha mula, todos foram por ha roca abaixo & fe fezerom pedaos ames q cheguaffem a baixo: iS: nam podia fer outra coufa, porq lias fraguas iam como atras tenho dito) pra lenam crer: (St qu has ve, mais lhe parece ler inferno q outra coufa. E ali fizemo
caminho fem guardar oitauas ao Natal q nela terra lhe n guardam. E onde atras diffe que em quatro ou cinquo dias fe nam acabaua de mudar a corte, aqui elcue paliar citas portas mais de ires bmanas 0%; has roupas & faio do Prefte mais de hum mes paliando cada dia.
noffo
fi.
Capitulo
.xcj.
Como
igreja
de fan
depois
Jorge, &. ha
mandou
&
de certas preguntas,
hos
.xxviij.
me mandou
de dezembro de mil e< quinhtos c< vinte, viemo tei caminho donde viramos a ha igreja que ja da vinda viramos, ik n cheguamos a elia, ha qual fe chama fan Jorge. Alentaram ha tenda do Prefe baixo da igreja & nos em nof lugar q ja nos era ordenado, & outro dia muyto cedo nos mdou chamar dizendo q nos foliemos aha dita igreja: & nos la nos ha mandou amoftrar & vimola muyto bem. He
pollo
igreja
grade
ev
&
& muy
cvt
boas
fe
eftorias
bem compafadas
per
efta
hum
&
ali
neftas pinturas
ho leu nome
elles ca
chamihe Marcoreos. Eliana ella igreja ioda armada das paites de fora do corpo da igreja q he dentro no circuito, cuberto (como crafta cuberta de ricas cortinas peas de alto a baixo de brocado, & brocadilho, velludo, & outros ricos pano; & peas. Chegudo nos dtro da porta do grande circuito q he defeuberto & querendo entrar no circuito cuberto, madar afaftar has cortinas & pareceo ha porta principal que he toda chapada c chapas que a primeira 1'aa: parece ler ouro, & aii nos deziam q ho era: & porem vimos lio ctrairo que tudo era folha dourada & outra prateada, &: ctodo era muy b pofto ali nas poi ta como nas freftas. Alio ver deitas coufas ho Cabeata por fer grande fenhor n< moftrando: & eftando hy ho Prefte em fua cortina, ellc via a nos & nos a elle, qudo paflamos por ante has fus cortinas. Dali nos mandou pregtar [ue ii", parecia aquella igreja & pinturas delia. Diifemos que nos parecia bi que bem parecia coufa de grande fenhor & Rey: & hauendo efte contentamento, mandou dizer que feu auoo mandara fazer elia igreja & pultado, & afi
i.
i !
li
iu
preguntar
fe
hauia
forracl
!e
quella
ou de
qi
tad
F03 no Ha
pofta q aquell
**>
DO PRESTE IOAM
<*i
boa como hauiamos dito, mas que has noflas igrejas era de bobodas de pedia & has que eram de madeira, ha madeira era cuberta douro & azul: & hos el era de grades mrmores >S: doutras coufas louas oc riquezas. Refpdeu que elle bem Cabia que has noflas coufas eram ricas, grandes, e< perfeitas, [porque tnhamos bos meftres. Ho circuito cuberto delta igreja eita armado febre trinta
como matos de galeas, & fam forcomo has das paredes: afi que he coufa real & parece bem ahos daquella terra ck elles ha t por muyto grande. C Nefte mefmo dia na tarde mandou ho Prcle Joam chamar a mi, & me prees.
leis eeos
de pao,
& muy
radas de pao:
&
guntou que me parecia aqlla igreja & lhe dey diffo minha razam concertando no que todos differam na verdade, & preguntoume mais vidas de fantos. Refpondilhe ho que fabia, & ali me preguntou por cerimonias da nolfa igreja, & lhe de\
ha repoia
como has eu fey. E acabadas eftas preguntas q eram junto de iua tenda eu efpedidq, deceram da igreja quatro fombreiros grandes ck muy ricos
dos quaes eu
me
marauilhey
<k
grandes da ndia,
vilto
muytos
foro
dizer
&
ricos ck
ck
ho Prefte
efpantara dos fombreiros pollo qual me mandou loguo tornar, & eilauam ante ha fua porta hos fragues que de primeiro eram em fua corte, & torney onde elles eltau. Nifto viera hos fombreiros, & mandarom moilrallos
como eu me
mi
ck
mdarme
bem
ck
que
difeffe
ho que
me
pareciam.
Dilfe
em minha
repofta, que
me
&
ricos,
mas q
taes
eu hos n hauia
foi,
vifto.
que me difeffem que quando elle caminhaua & queria repoular ali elle como ha Rainha fua molher, que punham hum daquelles fombreiros, & a fombra delle repoufauam & comiam fe lhes era neceffario. Mdeilhe dizer que hos fombreiros era taes de grandeza & riqueza que bem podia fua alteza repoular a fombra de cada hu delles. Loguo veio outro recado, fe tinha elRey de Portugual taes fombreiros. Diffelhe que elRey de Portugual nam trazia fombreiros de pe, mas que trazia fombreiros da fei do que eu tinha na cabea guarnecidos de brocado, ou velludo, ou cetim, ou outra feda com cordes & borlas douro k da feiam que lhe aprazia: tk querendo repoular quando caminhaua, tinha ck tem muytos paos ok grandes calas <Ik fombras & jardins em que fe repoufaua com muytas infindas gentilezas, que eleufam hos fombreiros, ck que me pareciam aquelles feus lombreiros mais eftado, que neceffidade de fombra. Veio outro recado que cu dezia verdade que eftes fombreiros fora de feu auoo, ck ficaram a efta igreja, ck que hos mandaua elle leuar como empreitados a outra igreja onde hauiamos de ir. Seria elles fombreiros de tamanha roda q bem poderiam eftar a fombra de cada h delles dez homs ck depois de lhe dar minhas reporias ho milhor que eu podia me mdou dizer fe queria beuer vinho duuas ou vinho de mel, ou auna que he de ceuada. Mandeilhe dizer q com vinho duuas me criara a mi, ck que ho vinho de mel era qute k a auna fria. ck que nam era pera velhos, que folfe vinho duuas ou de mel qual fua alteza mdalle. Mandoume outra vez que declaraffe qual queria. Mandeylhe dizer q queria vinho duuas: ck mandoume quatro jarras de vinho de mel di/.do q conuidaffe hos frangues de primeiro que
&
cerca da
lenda
eilauam
&
ali
que
nam
h
quis
manda:
Bebemos
lendas vezes,
e<
mandamos
no (Tas tendas
f*>
Capitulo
DAS NDIAS
Do caminhar do em caminho.
<*-*
Ml
.xcij.
Prefte
Joam
<Sc
ha maneira do
.xxix. dias do dito mes, mandou dizer ho Prefte Joa que nam caminhaflemos fen q foliemos afi como nos mandalt. Aii o fezemos, & leu caminhar foy defta maneira. Hos dias atras ningu fabia onde elle vinha Sc ha gente poufaua onde achaua ha tenda branca armada (Sc afentauamos cada hum em leu lugar fegundo ja eftaua hordenado .1. da mo direita ou da mo equerda de lge ou perto. E aha dita tenda fe fazia cerimonia, como que eftaua hy fua alteza, iSc n tam perfeita como qudo hy
hos
elia
bom
he de conhecer
:
fe
cila
ou n
Sc
ilto
no
feruir
dos pajes,
Sc
cm
onde lhe aprazia, ora comeou caminhar maneira .f. defeuberto <Sc com coroa na cabea cercado de cortinas roxas detrs &. das ilhargas em boa cantidade compridas cx. altas elle vay metido na enleada, & hos que leuam ha cortina vam da parte de fora (Sc
outras coufas
ate qui ora nos ficaua atras ora hya auante
:
leuna
bem
erguida
com
varas:
&
com
elle
na cortina
vam
.vj.
pajes a q elles
chama legamouehos q quer dizer pajes de cabrefto Sc v ha mula leu rico cabrefto fobre ho freo (Sc elle cabrefto
:
delta maneira.
leua ou
barbada duas pontas c fus grolfas enxarafas de feda & eftes rafos v dous pajes cada h de feu cabo que leu ha mula cai como pcllo cabrefto outros dous v hum dum cabo & outros doutro c cada h fua mo no pefcoo da mula, &. outros dous detrs por femelhante modo com has mos nas ancas cafi no arcam trafeiro. Auante do Preite vam bem .xx. pajes a pe dos principaes, & aute ertes pajes vinha leis cauallos muy fremofos & ricamtc ajaezados: com cada h deites cauallos quatro homs muy limpos & b vertidos a fua guifa. Eltes quatro homs leuam cada cauallo dous pello cabrefto como ha mula do Prefte, & hos outros dous c ha mo na fella h de h cabo & outro doutro. Diante deites cauallos v fis mulas felladas & muy b concertadas, &. c cada ha quatro homs pello modo dos cauallos. Aute delias mulas
:
.xx. fidalgos
dos principaes
em mulas
(Sc
&
tuguezes hiamos aute deites fidalgos q ali nos atinaram ho lugar: ninha gte de cauallo n de pe nem de mula n chega gr pea: &
&
li
outra
algus
vam
em
feus cauallos
cm quanto nam
defpej:
&
q ningu parece.
:
Hos
betudetes v
com ha
gte
minho h de h cabo & outro doutro: & v a home nos tiro defpinguarda <Sl onde f capinas ahas vezes v meia legoa & mais & ahas vezes legoa fegundo he ha terra: c fe hay caminho fraguofo & fragua cprida que fe n pode paliar fen
todos per h caminho, h dos Betudetes outro tto atras:
&.
fe
<Sc
outro
lia
mo
direita
Sc
ho de
trs he
da equerda.
ali
de comino quatro
Sc
atras
dito he.
hum delles betudetes paffante de leis mil homens como atras dito he prelos per muy fortes prifes adiante. E ali tamb vam has igrejas muy honradas & acatadas como Outra coufa traz de contino ho Preite por quantas partes vay <Sc nam
E vam
cada
iies
abala fem
ilto
<Sc
.f.
hum
cento de
jarras de
vinho
cie
mel
&
canadas.
Iam
jarras pretas
feio.
como de
azeuiche
iToa
muyto bem
leis
com
cltc-^
i>2
a lhes pedir
$-*>
DO PRESTE IOAM
:
nem tomar
<*i E
ali
leuam outros
.1".
cem canifteis pitados cerrados & cheos de pam & iik> vay de trs do Preite n muyto lge & tudo ilto leu homs nas cabeas & vam h diante doutro ha jarra & h caniftel, & detrs dellcs yram fis homs que vem como guardas mtieros: & em chegando aha tenda do Preite Joam todo ho metem dentro &
daquilo faz merece a
quem
quer.
Capitulo .xciij. Como ho Prefte foy aha igreja de Macham Celacem, & da procifam & recebimento que lhe fezerom & do que fua alteza comigo pafou acerca do recebimento.
:
iemos
ribeyra
ter
fabado
&
domingo derradeiros
dias de
Dezembro
ha
com
toda ha corte.
Ha
fegda
feira
vindo ho Preite em fua cortina como hos dias dantes. No primero dia de Janeyro de mil & quinhentos & vte & h viemos ter a outra igreja grande ha qual quado vnhamos nos n deixar ver ho oraguo da qual he Macham Celacem que quer dizer ha trindade. Antes que chegualfemos aha dita igreja ido ho Preite defeuberto (como dito he) c fua coroa na cabea &
:
cruz na
mo como fempre
& em
muy
:
fua cortina
grandes
&
nos diante delle como hos dias madou ho Preite muy fremofos que na terra eftauam
nelles
&
folgados &.
&
foliem
efearamuando diante delle & ali ho fezera. A efpao de quarto de legoa ante de chegar ha igreja veio gente de recebimento muyto infinda em efta maneira. Ha gente n fe poderia contar, has cruzes fem conto: clrigos & frades que
paliariam de
igrejas
.xx.
mil diuididos
em
partes
:
como
er de
&
ali
&
nelte
reyno Damara nam ha moelteiros q tudo Iam igrejas grandes & fepulturas Aueria nefta clerezia bem cem mitras .!'. carapues altos & auia hi fombreiros eltes fe poderiam bem contar porque hiam altos fobre ha .lxjiii. gente & eram grades & ricos & porem nam tanto como hos da igreja de lan Jorge que me ho Preite mandou moltrar. Todos eltes fombreiros eram das igrejas em que jazem hos reis, & lhos dexam quando fe fina. E elta grande
de
reis.
multidam de gente que ali era junta, polto que ho de mais foffe de corte, era grande parte das igrejas & moefteiros que eram vindos aho recebimento. Ho orficio que fe tinha de fazer, era muyta gente da terra que vinha ver ho Preite que caminhaua descuberto que nunca ho viram. Tanto que chegamos a igreja feita oraam ho Preite fe foy a fua tenda, & ante q de hy partimos me mandou chamar & tambm mandou que ho embaixador & fua companha fe foliem apoufentar & mandoume preguntar que me parecia de aqlle recebimento < fe fe fazia tal a elRey de Portugal. Refpondilhe que a elRey de Portugual faziam grades recebimentos & feitas, mas q nunca vira recebimento nem ajuntameto de tantas cruzes 6c mitras nem tanta gente junta & que me parecia tambm feu recebimto que no mundo e pode fazer milhor & que ali me parecia que onde home ilto contaffe fora de feus Reynos & fenhorios, ho nam creram fen foffe polia grande fama que de fua alteza era na chriftandade & per todo ho mundo &. q ito mais foraua a dar credito a tal coufa. Veio a ilto repolta que ainda ha gente era muyta mais do que parecia, porque era gente
: :
$-*>
DAS NDIAS
0*5
"3
nua & nam parecia tanta quanta era: <Sc que ha nolfa gente era veltida & luzida por pouca q foffe parecia muyta & q me folie embora apoufentar com ho embaixador ho qual ainda achey no caminho. E chegando a elle veio otro recado do Prete dizdo que aquella igreja era noua &. que ainda nam dilferam milTa nella que era cultume quantos nella entralem dar ollerta &. que ho embaixador dclfe has armas & que eu deffe ha mura que leuaua na cabea, Sc ali cada h defe lua pea que auia de dar. E nilto lbubemos q zombaua que fol-
&
gara
muyto com
nolfa detreminaam.
Capitulo
.xciiij.
Da
feiam
&
&
ha
como ho
Prelte
igreja de fua
dizer aho
embaixador que
folie
ver
mdou ho
Prelte
chamar
&
nos
mdou
leuar aha
he grande
&
alta,
fam has paredes de pedra branca cantaria laurada & boa laaria na parede, k com todo nam armam ho madeiramnnto decima fobre has paredes porque ho nam foportam por na ferem trauadas nem liadas has com outras .f. hos ctos ik pedras, lenam alentadas hs fobre otros fem ninh atrauefar paredes: & quanto ha primeira face parece bem aqum nam conhecer ho que de dentro elta. Tem ha porta prlcipal forrada de chaparia como ha outra igreja de fan Jorge q atras deixamos, & no meio desta chaparia pedras & perlas falias bem poltas, & encima na parede fobre a porta principal duas images de nolfa fenhora muyto b feitas, is: dous anjos do mesmo theor tudo de pincel & dizem pintalas hum frade q ho tomou de leu natural ck eu vi efte frade. Ha igreja tem trs naues dentro no corpo da igreja fobre leis efteos armadas: ik eltes elteos Iam da cantaria de pecas: is; ho terceiro de fora que he cerrado ik cuberto como cralta & eafi como corpo da igreja, he armado fobre x efteos de pao grandes como maltos muy altos: & fobre eltes elteos elta ho madeiramto com o oliuel de tauoado muy grofo. Eltau armadas darredor da
.
torre .xvj. cortinas como corredias do cprimento das peas & era todas de brocado muyto rico is: cada ha era de dez ik fis peas & ho Cabeata nos andaua moltrando eltas coufas. E vifto tudo nos mdou preguntar ho Prelte q nos parecia eftas coufas, & obras, & peas. Refpdemoflhe q nos parecia muyto b & q parecia coufa de qu era. Ent pregtou fe lhe poderiam mandar chbo para cobrir ha dita igreja. Ho baixador lhe diffe q tudo ho que lua quifefie cl Rey de Portugual lho mdaria tto abata, quanto fua alteza veria: porq todos hos metaes er feu poder. Daq nos partimos com ho Prelte ate has fus tendas elle fua cortina & nos em nollas mulas lem mais cerimonias: & has tendas eltau junto da outra igreja do theor delta fen q era mais
:
peqna. Chegado
ik defcaualgando perto da tenda, mda ho Prelte dizer aho embaixador q foliemos ver ha igreja de fua may que eltaua jto das tdas fomos la, ck certo de feu tamanho he muy b feita. Logo hi difer q lhe n pofeffemos tacha ninha, q era ha may do Prelte t fantaliosa, q ie lhe pofeffem
:
tacha ou difelfem q nam era tam boa como ha do filho, q ha mandaria derribar fazer de nouo. E vita ha dita igreja & ainda eftando nella, mdou dizer ho Prelte q pois nos tnhamos em Portugual muyto ouro, porq vadiamos hos panos ricos ahos mouros por ouro. Refpdeolhe ho embaixador q has defpefas de
&
"4
ffc>
DO PRESTE IOAM
dos feus capites
e*-
armadas eram t grandes polas muytas guerras q continuadamete fezeram ahos mouros muytas partes, q fe na tratafem, na fe poderia lbportar, mayormente por lerem eftes gatos & guerras muy alongados do reyno de Portugual onde lhe ha de vir ho focorro: & portanto andado pollo mar traziam luas mercadorias & a delles vendiam Sc a delles tomauam; & com ilto fopriam parte das defpefas. A iito nam ouuo reporia, mas mandou logo molirar na dita igreja duas grades guarda portas ricas de figuras, & preguntou onde fe fazia aquelles panos. Refponderlhe que todos fe fazia na chriftandade, k nam outra parte. E fobre ilto mandou pregtar fe lhe mdari muytos delles q elle mandaria muyto ouro. Ho embaixador lhe refpondeo q fe efcreueffe fua alteza a elRey de Portugual, q lhe mdaria qutos quifelfe.
Rey de Portugual,
&
&
Ho
ha efpada rica & h punhal guarnecido douro, & dous beros com luas camars & pelouros com fua poluora, & quatro panos darmar, & huas ricas couraas, & que iito lhe dera ho capitam mor da ndia c< que lho nam mandaua lenam por moftra, & fe lhe bem pareceffe que efereueife a elRey de Portugual, & que lhe mandaria quanto elle quifelfe. Vem c outra adia dizdo q era cultume de todos hos q mdau embaixadores a cilas terras mandar muytas roupas & q ali ho fezer fempre a feus antecelfores, & q nos viramos & q nam trouueramos nada. Ho embaixador refpdeo a ilto, q ho cultume delRey de Portugual, & de feus capites n era mandar a outros reys & fenhores grades qudo lhe mandaua embaixadas ou recados peas algas fomente por amizade antes elles todos mdauam a elle pollo ter por amigo. E que fe ho capitam mor da ndia lhe mandara aqllas peas, q lhas mandaua como leu feruidor, & n por tal cultume: & q fem embargo dilto elRey de Portugual per outro baixador q fe finou Camar lhe mdaua mais de cem mil cruzados c peas & lhos mdaua como a hirmo k n por cultume n obriga. E aho q fua alteza dezia q elRey de Portugual lhe mandaua muytas coufas & q lhas n der, q ja muytas vezes lhe mandaua dizer q pellas cartas ho capit mor veria ho q lhe mdaua e< como ho q elRe}' m-
pondeo que
lhe trouxera,
ho que
lhe dera
.f.
daua
ficaua
na ndia
&
ali
lho poderia
&
eferiu q c elle
vinha porq has coufas dos taes tenores anda a recado por feitor
&
eferiu.
polto q ho mandafie n cultum hos Portuguefes fazer falfidades, mas tratar por muytos vezes lhe tinha muyta verdade todo ho q lhes carrega &. md,
&
ha verdade: fe ha quifelfe crer q ho crefe, fen folie como fua alteza mandaffe. E que foubefe fua alteza q ho embaixador viera por mandado do gran capit mor delRey de Portugual que gouernaua has ndias, ec q da maneira o que lhe nam que elle viera fora para ir a todos hos reys &: emperadores mandaffe fua alteza dizer aquilo q lenam cultumaua antre hos Portuguefes c< que ho defpachaffe que fe queria yr, porque fe chegaua ho tpo. E ho Prefte mandou dizer, que li viramos nos. tempos dos reis paliados que nos nam fizedito
:
ram ninhua honra como nos elle fazia fe lhe nam trouueramos muyta roupa. E ho embaixador lhe refpondeo q antes em luas terras nos forom leitos muytos agrauos &. roubos furtandonos quanto Unhamos q nos nam ficara veftidos nem roupas que trazamos pra comer, & que fe nefta terra morreffemos hyriamos todos aho paraib como marteres, polias afrontas em que nos viamos & paffaLiamos que ia per trs ou quatro vezes nos quifferam malar em luas terras &
que fofriamos tudo com pacincia por amor de deos
&
delRey de Portugual
f*>
1
DAS NDIAS
<*-
"5
ramos & que nutra hora fezera elRey de Portugual a Matheos por dizer que embaixador: ev com todo lhe pedia que nos defpachaffe pra nos irmos dar conta do que nos mandaram, porque hos Portuguezes nam coftumauam
:
ura
feu
Sc falar verdade. A ilto veio repofta q hos Portuguefes nem ho embaixador nam mentiam mas q Matheos foy ho mentirofo & q b lbia lia honra que lhe fezera elRey de Portugual &. feu capitam na ndia logo como chegara, & que nam ouuelemos menencorea q logo feriamos defpachados & muyto a noffas vontades q nos foffemos embora a comer.
mentir en fazer
Capitulo .xc\ Como ho Prefte Joam mdou dizer ahos da embaixada &. ahos frangues que folfem ver ho feu baptismo & da reprefentaam que lhe fezeram hos frangues, Sc de como mandou que eu folie eltar aho baptismo, & da maneira que eftaua o tanque, &. como mdou nadar hos Portuguefes & hos banqueteou.
r .
| hos quatro dias do mes de Janeiro fobre dito, nos mdou dizer ho Prefte Joa q mandafemos leuar noffas tendas: ali ha da igreja, como
ha da poufada de hi cai meia legoa onde tinha feito h grade tanq dagoa que fe auiam de baptizar no dia dos Reis, porque tal dia he feu cullume de le baptizarem cada hum anno, por aquelle dia q Chrito foi
ha tda pequena pra poufar, & ha tda da igreja. No mdou ho Prefte chamar <Sc vimos ha cerca dde elta aqlle tanq, ha qual cerca era de febe & muy grande ha capina & nos mdou preguntar fe nos auiamos de baptizar. Reipondi eu q na era cultume de baptizarmos mais q ha vez qudo ramos peqnos. Algus dilfer principalmente ho embaixador q faramos ho q fua alteza mdafe. E qudo aquilo vira tornara outro recado a mi dizdo q dezia eu fe me auia de baptizar. Refpondilhe q ja era baptizado <Sc q ho n leria mais. Ainda tornar outra vez, q fe nos n quifefemos baptizar no feu tque, q nos mdaria agoa a noffa tda. A ifto relpdeo ho embaixador q folie como fua alteza mdafe. Tinha hos frangues & hos nofos hordenado delle fazerem ha reprefentaam dos Reis & lho mandar dizer. Veio recado q lhe prazia, Si ali fezera preltes de lha fazer & ha lezer detro na cerca & capina junto da tda dei Rey q eftaua armada fobre ho
baptizado.
Leuamos
la
dito tanq.
nam
foy etimada
nem
cai
olhada,
&
porem
ella foy
couta
que nam nunca ceifaram grade numero de cleriguos de cantar fobre ho dito tanq dizendo q benzia ha agoa, <Sc cai meia noite pouco mais ou menos comeara ho baptifmo: dizem & creo q ali he verdade que ho primeiro que fe baptiza he ho Prefte iSc aps elle ho Abima: & aps elle ha Rainha molher do Prefte. Eltas trs pesfoas dize leuar panos fus vergonhas (Sc todos hos outros como hos parira fus madres: & ledo oras cai foi faydo Sc ho baptifmo na mayor fua fora ho Prefte me mdou chamar que foffe ver ho dito baptifmo. Fuy & eftiueme la ate oras de tera vendo como fe baptizauam Sc me pofferom em ha cabea do tanque etando ho rofto aho Prefte Joam, <Sc baptizam delta maneira. fundo no cham, & talhado muyto na terra (T He hum tanque muyto grande muyto direito & b quadrado forrado de tauoado, & fobre ho tauoado pano
noffa tenda
:
de noite nos mandar q nos foffemos pra eftaua muyto longe. Em toda elta noite na manhefcdo
fria.
ja
"6
como
eftaua
}-*>
DO PRESTE IOAM
&
(*i
:
&
vinha agoa tirada de h ribeiro per hum reiguo, caj per h cano dentro no tanq na ponta do qual
&
ja n corria quando ha eu vi) ho tque eftaua cheo dagoa beta fegundo deziam, & me afirmarom que tinha leo. Tinha efte tque degraos em ha cabea bem cinquo ou fis, & diante deftes degraos quanto trs braas efta hum cadafalfo do Prefte Joam em que eftaua: & tinha por diante ha cortina de tafet azul com hum palmo descolida por de viam hos que fe baptizauam porque eftaua com ho rofto no tan-
hum
:
(&
dentro no tque eftaua ho padre velho meftre do Prefte que comigo efteue ha do Natal, & eftaua nuu como fua may ho pario (bem morto de frio porque era muy grande geada) metido nagoa ate hos hombros ou cafi, que t alto era ho tanque que entrau hos que fe hauiam de baptizar pollos ditos degraos nuus com ha trafera volta aho Prefte, & quando fayam moftraulhe ha diteira afi has molheres como hos homs & quando cheguau aho dito cleriguo, elle lhes punha has mos na cabea & lha metia trs vezes debaixo dagoa dizendo polia fua linguoa. Em nbme do padre, do filho, & do efpiritu fato: fazialhes ho final da cruz como benam, & hyafe embora (ho eu te baptizo lhe entendia eu). E fe eram pefloas pequenas nam deciam hos degraos todos & ho cleriguo fe chegaua a elles & ali hos fumergia. E a mi mdarme poer na outra cabeceira do tq ho rofto direito aho Prefte ali q qudo elle via has traferas, via eu has dianteiras & na faida do tanque pello contrairo. Depois de pafados grande numero de baptizados, me mdou chamar pra citar jto delle & tto jto, q ho Cabeata n mudaua pee pra ouuir ho Prefte & falar co ho linguoa q eftaua junto de ml, &. me perguntou que me parecia aquelle oflicio. Eu lhe relpondi que has coufas de deos que er feitas a boa fe em mao engano &. leu louuor q er boas, mas q tal oflicio como aquelle n ho hauia noffa igreja antes nos defendia q fem neceffidade n baptizalfemos naquelle dia, porque em tal dia fora Chrifto baptizado por nos nam termos oppiniam dizermos que em tal dia como Chrifto framos baptizados: & ali ha igreja nam manda dar efte facramento mais que ha vez. Loguo me pergtou fe tnhamos efcrito liuros nam fermos baptizados mais que ha vez. Refpdilhe que li tnhamos & que no Credo q fora feito no ccilio do Papa Liam com hos .cccxviij. Bifpos que fua alteza me preguntara por vezes dizia. Confiteor vnum baptifma in remiflionem peccatorum. E loguo me diferam que afi era verdade, & ali era efcrito nos feus liuros, mas que fariam a muytos que fe tornauam mouros & Judeus depois de ferem chriftos & depois fe arrepdiam, & outros que n criam b ho baptifmo, que remdio teriam ? Refpdilhe, pra hos que nam criam bem, doutrinas & pregaes lhe abaftariam, &. fe ifto lhe nam aproueitafe, queimalos como herejes. E ali ho diz Chrifto & ho efcreue fan Marcos. Qui crediderit &. baptizaras fuerit faluus erit, qui vero non crediderit condemnabitur. E pra hos que fe tornauam mouros ou Judeus, & depois per fus liures vtades conheciam feus erros k demandauam miericordia ho Abima hos afolueria com penitias faudaueis a fus almas fe poder pra iffo tinha, fcnam fofiem ao papa de Roma em que fam todos hos poderes. E hos que fe nam arrependia, que hos podellem tomar & queimalos que ali fe vfa na Frana & igreja de Roma. E fobre ifto veio repofta que tudo ifto lhe parecia bem, mas q feu auoo hordenaua efte baptifmo por confelho de grandes cleriguos por le nam perderem tantas almas & fe vfara ate gora & que fe lhe cederia ho papa ao Abima que tiueife eftes poderes, quanto lhe cuftaria,
que.
noite
:
:
f*>
c
DAS NDIAS
<*
"7
cm quanto tempo lhe poderia vir. Eu lhe refpondi q ho Papa nam defejaua lenam faluar almas, & que haueria em boa vetura mandar-lhe ho Abima c taes poderes, q fomte lhe cultaria has defpefas do caminho que n leria muytas & ali has letras de lus poderes c< que poderiam hir & vir per Portugual trs annos: & pello caminho de Hierufalem q ho nam fabia. E fobre ilto nam veio reporta fenam que me folie boa ora a dizer miffa, & eu lhe dilfe que ja nam eram oras de dizer mitfa, que palaua muyto de meio dia. E ali me fuy a jantar com hos nolfos Portuguezes iv frangues. ([ Efte tanque eftaua todo cercado & cuberto com tendas de cores tambm que fe nam podia mais dizer, & tambm ordenadas & com ttas laranjas, & limes, & ramos dependurados, & tam cpalados, que hos ramos, laranjas &: limes pareciam ali naidos & jardim ordenado. E ha tenda maior que eftaua fobre ho tanque era comprida & de comeeira, Sc per cima toda cuberta de cruzes vermelhas & azues da feiam das cruzes da ordem de Chriftos. Nefte dia mais na tarde mandou ho Prete Joa chamar ho embaixador, & toda ha lua companha. Ho baptilmo era ja acabado, & ainda eftaua fua alteza na cortina onde ho eu deixara & ahi entramos & perguntou loguo aho baixador q lhe parecia. Reipdeu q muyto b, pofto q nos na tnhamos tal cuftume. Ha agoa corria ent no tanq, & pergtou fe hauia hi Portuguefes que foubef nadar. Loguo faltaram dous no tanque & nadaram & mergulharam camanho era ho tanque, folgou muyto fegundo moftraua de hos ver ali nadar & mergulhar. E nifto nos mandou fayr pra fora & afaftar pra hum cabo do curral ou circuito & hi nos mandou fazer banquete de pam & vinho (fegundo feu curtume & vfo da terra) & mandou que aleuantaiiemos ha tenda da igreja & ha tenda que poufauamos, por que fe queria tornar a fua eitancia, & nos que foifemos adiante delle, porque madaua efearamuar hos feus caualeiros, no modo que pelejauam c hos mouros no campo. E ali nos fomos diante delle vendo ha dita efearamua, & elles comeando, loguo veio tam grande chuiua que hos nam deixou fazer lua efeara:
mua que
elles
bem comeauam.
Capitulo .xcvj. Como eu fuy com ha linguoa a vifitar ho Abima Marcos & como fuy perguntado acerca da circunifam & como ho Abima celebra has hordes lacras.
;
Abima Marcos a quem ainda nam hauia falado nem vifto fen no baptilmo morto de frio, onde lhe nom pude falar. Folgou muyto com minha vifitaam, <Sl n me quis dar a mo pra lha beijar, antes fe queria deitar no cham moftrando de me beijar hos pees & nos alfentados ambos juntos em hum catre ho principio de notfa fala foy darmos graas a deos por nos ajuntarmos. E dahi
o dia feguinte depois do baptilmo, eu fuy vifitar ho
:
comeou a
ditfera ja
dizer
lhe
hauiam
dito
que eu
&
fe
& como tam claramente differa ha verdade na prefena do Prefte, ho que a elle Abima n queria crer porque era foo: & que fe tiueffe h praeiro, ou dous
que ho ajudaffem a dizer ha verdade que elle tiraria ho Prete da muytas coufas & erros em q eftaua com feu pouo. E nito chega hum feu cleriguo homem branco ilho de Libete .f. homem branco naido nefta terra: dizendo cite porque nam ramos nos circuncidados pois ho Chriito fora. Eu lhe refpondi que verda-
"8
nefte
f*>
DO PRESTE IOAM
<*-$
de era que Chrifto fora ircGidado, & que elle ho quifera por cprir ha ley que tempo fe vfaua, <Sc por nam fer ante tempo acufado por quebrantador da ley, & loguo fe mdara efar ha ircifam. E vem loguo, dizendo efte cleriguo,
que
elle
dar circuncidar,
ara inteiro na
ja
&
fendo
ja
cama
&
fe
q quando naera feu pay ho nam quifera man& feu pay finado, elle le lanachara pela menh retalhado q feria aquilo pois deos
&
em
queria ircumifam? Refpondilhe que aquilo feria muy grande mentira, porque pofto que deos nam vedaffe ha ircifam, nam feria elle tam dino nem de imperfeito fazelo perfeito tam fanto que deos por elle fizelfe milagre,
nam
&
&
fe
era
afi
como
elle
dizia
que
fe
deitou inteiro,
&
fe
diabo ho cortara por fazer delle ecarneo. Ho Abima com quantos eftaua na efte cleriguo daqui folgou muyto ho Abima, cafa tomaram grande rifo
&
&
meu amigo, cada dia hia a noffa milla, & muyto amigo dos Portuguefes. E mandou ho Abima vir vinho & fruita & mandou comigo pra has nolfas tendas muyto pam & vinho & ha vaca, & aos oito dias de Janeiro ho Abima Marcos deu ordes, eu fuy ver ha maneira que tinham em has dar & he efta. Armaram ha tenda branca em hum grande campo defpouoado onde eftauam bem .v. ou .vj. mil peffoas pra le ordenarem. Chegou ho Abima cn cima de ha mula & eu com elle q vinha em lua companhia, & outros muitos
q vinham c elle Sc no meio daquella gente decima da mula fez ha fala Arbio &; hum feu cleriguo tornou em Abixy, & pergtcy a linguoa que eu leuaua q era ho q dizia ho Abima, dilfeme que dizia fe hi eftaua alg q tiuelfe duas molheres ou mais pofto q alga folie morta, q fe no fizelfe cleriguo, & fazendofe q ho efcomgaua k ho hauia por maldito da maldiam de deos. E feita efta fala, fe foy alentar em ha cadeira diante da dita tenda, & adiante delle fe affentaram trs cleriguos no cham con fendos liuros nas mos, k outros que regia ho oflicio, & fizeram alentar todos quantos fe hauiam de hordenar em cocras .f. fobre hos calcanhares. E ifto em trs carreiras muito cpridas, & cada carreira vinha ter a cada hum dos cleriguos q eftauam com hos liuros, &. ali hos
:
examinauam
hum
lia
mais de duas
trs palauras,
com ha bacia de tinta & ha chapa coma fello &. lhe punha eta chapa no cham do brao direito. E entam fe ale uantauam de como vinham, & fe hiam alentar no meio do campo em ha moo
&
loguo
vam
hum
efta detrs
deites
em
q fe afentauam todos hos examinados & muy poucos foram hos q no paliaram. Acabado efte exame meteofe ho Abima na tda & afentoufe na dita cadeira, & tinha efta tenda duas portas & fizera por todos eftes examinados em
carreiro hum diante outro & palfaua per diante do Abima entrando per ha porta & fayndo per outra quando palfauam per ante elle, punhalhes ha mo na cabea &. dizia palauras q eu nam entendia, cv ali nam ficou ninhum a a que fe efta cerimonia nam fizelfe. Aqui tomou hum liuro nas mos c< leo per elle b pedao, & tinha ha cruz na mo c< fazia com ella fynal de cruz fobre elles. E feita efta cerimonia h cleriguo que eftaua com ho Abima favo aha porta da tenda &. leo per h liuro como epiftola ou euangelho, 6c nifto ho Abima diffe milfa ha qual nam foy mais que quto podeffem dizer trs veze ho pfalmo de Miferere mei deus. E deu comunham ahos ditos cleriguos que eram dous mil & .ccc. & .lvij. todos de milla, porque hos de milla fazem fobre fi, & hos zagonais fobre li em outro dia, & me diffe ho Abima que hos
hum
como
fanto
$*>
DS NDIAS
dia,
e<
r53-
"9
nu dia,
e<
ilto
uam. E eu
lhe
vi
per
fempre grade numero porq vem a elle de todos hos reynos <Sc fenhorios do Prefte, porq uam hay outrem que horde cites cleriguos. Nam Iam alentados matricola, n leuam carta, nem outra certidam de fus hordees: e< quanto aho numero que nomeey que
muitas vezes, porq
fora
dous mil
elle
.ccc.
&
dvij.
eu hos
nam
c<
ctey,
mas
pergunte}' a qu
leria
tinha ho
carrego &.
me
diffe elle
numero:
certo
me
parece que
verdadeiro.
&
a ellas eltiuc.
Capitulo
.xcvij.
Como
ho Prefte
ali
me
chamam
o dia eguinte
zagonais,
&
de
como
dias do mes de Janeiro fobre dito me mandou chaJoam, tto que cheguey loguo veio recado, dizdo q lhe dilieram que fora eu ver como fe faziam hos feus cleriguos que me parecia aquillo. Eu lhe refpondi que duas coutas vira, que nam has vendo pofto que outrem mas differa c juramento, eu has nam crera, nem a m creram polto que has afirme de vilta como has eu vi. Ha ha era a multid da clerizia & cruzes muytas no recebimento de lua alteza, & ha outra era hos muytos cleriguos q vira fazer juntos, & muy bem me parecia ho ofhcio, mas nam me parecia bem ha grande delbneltidade em que vinha aquelles cleriguos que te hordenauam. E ali vira paliar ho mandamento da igreja no hordenar daquelles cleriguos. E loguo veio recado q me nam efpantalle de ninha couta daquellas, que quto era a leu recebimento nam vieram cleriguos, lenam das igrejas de feus auoos que eram neltas comarcas, & que cites traziam mitras c fombreiros & cruzes que feus auoos lhe deixara, & que hos cleriguos que fe hordenaram fora muyto poucos pra ho que foe de ter q fempre fe faz cinco ou eis mil & q agora foram poucos, porque na abiam que ho Abima era vindo: & que lhe mandalfe dizer que defhoneltidades \ ira &. quebrantamento do mandado da igreja. Refpondi que me pareceo muy deshonelto & couta muy vergonhofa cleriguos que fe hordenauam de mifla Sc hauiam de receber ho corpo do fnor, virem cai nuus amoitrando luas vergonhas, &. q Adam & Eua tto q peccara, fe viram nuus Sc fe cobriram porque hauiam de parecer diante dodenhor. E eftes hauino de receber: k ij ali viram hu frade ceguo de todo, como quer q nunca vira nem
.ix.
mar ho
Prefte
ali
mo
direi-
ev
E tambm
&
que ho cleriguo auia de ler Iam de feus membros. Veio repofta que folgaua muyto de olhar eu por todas has coutas & dizerlhas que me nam parecesfem bem para emendarem. E quanto era a hos cleriguos nuus q elle proueria nilfo. Acerca dos aleijados que folie falar com ho Ajaze rafael que a eito ellaua
prefente.
E efte Ajaze Rafael era ho cleriguo honrado & grade fnor a quem fomos entregues qudo cheguamos na corte: & loguo fuy jantar com elle a fua tenda, & ante que jantalfemos mandou vir hum liuro que fegundo nelle liam deuia ler facramental de fua guia, & leo nelle que ho cleriguo auia de ler comprido que dizia eu aquilo. Eu diflelhe que ho liuro dizia verdade que ho cleriguo auia de ter comprido em ydade, iv em fifo, & em feiencia, e membros: <Sc q aquelles q eu vira &. dizia fer aleijados, eram carecidos dos membro
.
'2o
$-*)
DO PRESTE
IOAfV
primeiramente ho cego que nunca vio, como podia faber fciencia, nem administrar facramento ? Refpondeu ho Ajaze que eu hauia boa rezam fe ho dizia afi nos nolos liuros, diffe q ho diziam largamte. Perguntoume eftes taes lenam
tiueffem efmola da igreja
que fariam
ali
nella.
nam
&:
lbia
mais, que na noifa terra hos taes fendo dados a igreja poderiam feruir
teriam
&
moefteiros
&
E nam
feruin-
da terra tinha per luas cidades & villas grandes efpitaes & de muytas rdas pra hos cegos & aleijados, &. enfermos, & pobres. Repdeo ho Ajaze que lhe parecia tudo muyto bem & que ho Prefte ho faberia & folgaria muyto. d Aos dez dias do dito mes de Janeiro ho Abima fez zagonais. N examinam nefte oilicio, &. fazem zagonais hos meninos do colo que nam fabem falar ate ydade de .xv. annos, que ainda nam fejam caiados: & fe Iam caiados nam podem fer zagonais, & ahos que h de ler de miffa tanto que fam zagonais fe calam & fobre calados fe horden de miffa, porque fe fe fazem de miffa antes de calarem nam pode mais cafar, nem ter molher. Hos meninos que nam falam nem anda hos homs hos leuam no colo, porque has molheres nam pode entrar na igreja, & ho leu choro parece cabritos curral iem has mays qudo elles fam apartados &. morrem com fome, porque acabam ho oflicio oras de vefperas, e< elles eftam fem comer porque hani cie comungar. Hos pequeninos de tal ydade ja fabemos que nam fabem ler, & hos outros grandes hos mais poucos ho fab, & fua cerimonia he efta. Efta ho Abima alentado em ha cadeira na tenda que he igreja &. paffam cites zagonais cm carreira per ante elle depois que tem rezado hum pedao, & quando ali paffam talhales ha guedelha da cabea de cada hum, depois toma ho liuro & torna a rezar & vem outra & dalhes chaves a tocar, & abrem ha porta da tenda fomente por lhe ha mo. E afi lhe pem h pano na cabea & ifto cada coufa de fua volta, & dalhes pucarinhos de barro que la nam ha gualhetas, & torna outra vez & pelhes has mos nas cabeas, cc antre cada hum deltas coufas fempre reza hum pouco. E hos pequenos vem nos colos como dito he. Aqui fegu fua miffa, & no cabo delia a todos dam cmunham, & he coufa defpanto lio perigo dos pequenos que apoder dagoa lhes nam podem fazer leuar ho Sacramento, afi por fua pequena ydade, corno pollo chorar que fazem. Acabado efte oilicio ho Abima me rogou que folie jantar com elle a lua poufada, & fendo em cila me rogou que lhe difeffe meu parecer daquelle oilicio pois eftiuera a elle, & ho vira bem & que ho Prefte lhe mandara dizer q falaffe comigo obre ho dito oilicio porque achara em mi boa rezam. Diffelhe enta ho que difera alio Ajaze Rafael da enormidade dos cleriguos & dos aleijados & cegos q fe viram hordenar. Refpondeomc que ja ho Prefte lho mandara dizer, & ho que fobre tio paliara, & ho que auia de fazer: & que tambm lhe mandara dizer ho que Ajaze lhe differa, mas que dos zagonais que agora fizera me perguntaua. Diffelhe que muyto bem me pareciam feus ollicios: mas hordenar mininos rezem nacidos & moos grandes
do nos moefteiros
&
igrejas,
q hos
me nam parecia bem, nem fe deuia de fazer na cala de deos. Refpdeome que deos nos trouuera a efta terra pra dizermos ha verdade, iv que elle nam fazia lenam ho que lhe mdauam, & que ho Prefte lhe mandaua que zagonaffem todos los meninos q elles aprderiam, porque elle era muyto velho, & que nam lbia quando aueriam outro Abima: & que ja eftiuera cila
ignorantes que
$-&>
terra .xxiij. anos fem Abima & que nam auia muyto tempo, que mandaram duas mil onas douro aho cairo em bufea do Abima: & polias guerras do Solda c ho Turquo lho nam mandaua & tomaramlhe ho ouro, & que ora deos nos trouuera a cita terra pra dizermos ha verdade, & por elta terra fer cedo prouida de Abima, porq lua vida do Abima era pouca. Defpois delias duas \ ezes
hir ver
porque
como fe dau has hordes, muitas infindas vezes fuy depois a relias, le dauam cafl cada dia, & afi ahos domingos, que nam aguardauam
quatro tmporas nc corefma: & le algum dia has deixaua de dar, loguo era comigo alguus q le fazia meus amigos fem hos cu conhecer, pedindome pollo amor de deos que falaffe aho Abima q celebraffe hordes q nam tinham q comer: & le lho eu hia pedir oras de befperas, neffa ora mandaua armar ha tenda pra has darem outro dia, & certo nunca lho rogue}' que ho nam fizefle porque me
tinha
&
ali
has fazia
como
meu
(L
igoal
cm
dinidade.
Capitulo
.xcviij.
Abima, Abima,
&
&:
Quanto tempo efteue ha terra do Prefte lem porq caula & de hos vam bufear <& do eftado do como vay quando caualga.
:
orno eteue elta terra .xxiij. annos fem Abima, dizem q depois que no tempo do vifauoo deite Rey prefte que fe chamaua zeriaco pay de Alexandre auoo deite Rey, pay de leu pay Nahu, falleceo ho Abima, elle cm dez annos depois do fallecimento do dito Abima n quis mdar por outro: & que dezia nam queria que viefie Abima de Alexandria: & que fe lhe nam vieffe de Roma que ho n queria &. q antes fe perdeffem luas terras q elle ter padre da terra dos harejes: & ali morreo a cabo de dez annos que
nam
tinha
Abima:
ja hi
&
dizendo que
nam
q nelte prepofito eftiuera Alexdre feu filho auoo deite querer mdar por Abima ate que ho pouo fe queijou, auia cleriguos nem zagonais pra feruir has igrejas: &
que perdendofe hos feruidores perderfehiam has igrejas, & perdidas has igrejas ha fe fe perderia. E afi vendo ilto Alexandre mandou bufear Abima aho Cairo aho Patriarcha de Alexandria q hi eftaua, hoqual lhe mandou dous pra que hum focedefe a outro, & ambos eram viuos em noffo tempo: & nos hi citando fe finou ho Abima Jacob, que focedia a cite que viue, & elle me dille que auia cinquoenta annos que era nefta terra, & que viera tam branco como agora era, & era de ydade de .Ixv. annos, & que fe fazia de ydade de cto &
vinte &. ttos annos.
elles
mandara
era
chriftianiffimo
&
vieram loguo ho Prelte Joam per feu dito mdara que fabado, nem fizeffem outras cerimonias erradas que faziam, fe nam guardaffe & q comeffem carne de porco, & toda outra carne poto que nam olle degolada: & comeandoffe ifto a fazer na corte & luas comarcas nam ha muito
elles
hum tempo vieram a elta terra dou; frangues que ainda nella andauam Marcoreo veneziano, & aps elle hu Pro de couilh Portugus, hos quaes como chegaram antes de lerem cm corte comearam a guardar hos vfos da guardar (abado, & comer terra que ainda em algas partes fe guardauam como hos da terra. Vendo ifto hos cleriguos & fraJ.es que prefumiam alga
.1".
.1".
coufa faber da briuia, vieramfe aho Prete queixando-fe dos Abimas, prin
mente
delle
dizendo
que coufa he
efta,
eftes
fi
122
$-*>
DO PRESTE IOAM
<*-
hum he do leu reyno & guardam hos no fios antiguos cuftumes, como manda efle Abima que veio de Alexandria fazer coufas que nos liuros nam fam efcriptas, & que por efto mandara aho^Prefte tornar ahos vfos de primeiro. E eito me cotou ho Abima dando muitas graas a deos
que ora vieram da franquia cada
por nofla vida.
porque ho Prefte
vira
&
&
era
muyto
&
coufas da igreja,
&
em deos que per noffa vida & outros que deps nos viria, efta terra fe tornaria aha verdade, & que elle nam rogaua outra coufa a deos noffo fenhor fenam que lhe de lie vida ate ver nelta terra regedor da igreja Roma & ouuir dizer que na cafa de mea que he do maluado Mafamede, fe celebraua miffa latina: & que efperaua deos que cedo foife porque hos Abexins tinham por Profecia que
cem Papas: & loguo aueri nouo regedor que ho Abima cerraracento, & que afi ho tinha per profecia, que hos frangues do cabo da terra viriam pelo mar & fe ajuntariam com hos Abexins, &. deftruiram Juda & ho Tero, & Meca, & que fem mudar paferia ha gente tanta que ha deffari, & de mo em mo daria has pedras & has lanariam no mar roxo, & Meca ficaria campo rafo, & que afi tomaria ha gram cidade do cairo, &. que fobre ifto aueria hi gram deferena cuja feria, & hos
em
lua terra
nam
aueria hi mais de
da igreja Romaa,
&
frangues ficariam na
gram
cidade.
traz
&
em
fuapefloa
catre
:
efte
Abima
& em
como eftaua. como cuftumam hos grades nefta terra & mais tem cortina fobre ho catre vefte viftido branco Dalgod Pano fino & delgado, & na ndia donde vem e chama cacha. Tem hum roupam que nam parece bem bedem nem capa de igreja. Tem capelo como bed, & efte he de chamalote de feda azul. Tem na cabea trunfa & larga tambm de pano azul iSc he homem como ja dilTe muito velho, pequeno & caluo. T ha barba como muito alua la pouca em meia compridam, porque nefta terra nam cuftumam
lua tda q eu nunca ho vi mais que ha foa vez en cafa direy
Em
De
em hum
fus falas & poucas vezes falia q n ha tenda delRey ou pra dar ordes, vay fua mula bem guarnecida & muyto acpanhado ali de mulas como de pe. Leua ha cruz na mo. Nas coitas delle leua trs cruzes aleuantadas em paos mais altos que elle. A efto eu lhe dilTe que eftas cruzes deuiam hir diante delle. Dilieme que ha cruz que elle leuaua na mo auondaua, & que outra nam auia de hir diante delia. Leua diante de fy per toda ha terra donde vay dous fombreyros altos de pe grandes como hos do Prefte & nam ricos, & ally vam diante delle quatro homens dazoragues que fazem arredar ha gte per onde elle vay de hum cabo & do outro pollos caminhos. Cobreie ha terra de mininos & mancebos & cleriguos & frades que anda bradando aps elle cada hum em lua linguoa. Perguntey que bradauam differamme que diziam fenhor faznos cleriguos
He
graciofo
em
Quando
ou zagonais q deos
te
de vida.
$-*>
DAS NDIAS
<-*i
2 3
(t
Capitulo
igreja
.xcix.
Do ajuntamento dos
clrigos
que
Sc
le
fez
na
da
trlla-
ha pequena
igreja
abado
.xij.
dias
mento de
tangeres
dilfera
clerizia
&
do mes de Janeiro foy na dita igreja grande ajunta& toda ha noite efteueram em grandes cantares & dizia que fagrau ha igreja. E nefta igreja ainda le n
le dizia em outra igreja pequena que eftaua junto na qual eftaua fepultado ho Pay defte Prefte, &. ho queria mudar aha igreja grande que elle mandara fazer &. a principiara em lua vida, & feu filho acabara, & diziam que auia treze annos que era finado, & loguo no domingo que amanhecia differ milfa na dita igreja. Efta igreja tem ja em feu principio .cccc. coneguos com grande renda ik creceram como fizeram hos outros & nam teram que comer. Ahos ,xv. dias do dito mes fomos todos chamados & nos mandaram hir aha dita igreja onde eftauam mais de dous mil cleriguos, & zagonais outros ttos: hos quaes eftauam juntos ante has portas principaes da dita igreja grande & dentro no circuitu que he cali corpo. E ho Prefte Joam eftaua em has cortinas fobre hum patim que le faz fobre hos degraos da porta principal: & diante delle eftaua ha dita clerizia & fizeram grande officio de cantar, k tanger & bailhar & faltar. E ja grande pedao do officio paliado, madou ho Prefte perguntar que nos parecia. Refpondemos que has coufas de deos cm feu nome feitas todas pareciam bem: & certo elles faziam h officio faudofo de ver como coua que era feita em louuor de deos. E loguo tornou a mandar perguntar qual nos parecia milhor modo efte ou ho noffo, & qual mais nos contentafe que lho mandaffemos dizer & que effe tomariam. Aqui lhe refpdemos que deos queria fer feruido por muitas maneiras, & que efte officio nos parecia bem & q ali nos parecia bem ho noffo porque tudo era de deos & le fazia hum & ho outro pra hum fim .f. feruir a deos & merecer ante elle. Loguo tornou outro recado que nam guardaffemos nada nolfos coraes & que lhe mandaffemos dizer ha verdade. Loguo lhe mandamos dizer que ha verdade lhe tnhamos dita & quinada guardauamos em noffos coraes & ali eftiuemos hi ate fim do officio. Elle acabado mandar fair ha gente & toda clerizia fora da igreja & a nos com elles, &: mandaramnos poer pra ha parte do norte, & que eftiuelfemos hi quedos. E ha clerizia & gente forfe todos aha igreja pequena onde era fepultado ho pa\ defte Prefte & trar hos que couberam. Eftando nos ali nam fabendo pra que nos ali mandauam eftar, per antre nos <Sc ha igreja grande paliara toda ha clerizia & gte com muy hordenada prociffam: < trazia ha offada do pay do Prefte & leuauna aha igreja grande: ik vinha nefta prociffam ho Abima Marcos muy canfado & traziamno dous homs per baixo dos braos polia lua grade idade. E vinham outrofi has Rainhas .f. ha Rainha Elena may do Prefte & ha Rainha fua molher: & cada ha cm feu efperauel preto como coufa de doo porque dantes traziam efperavel brco: &. ali toda ha gente vinha cuberta de panos pretos chorado dado grades brados: dizdo Abeto Abeto q quer dizer o fenhor o fenhor. Dizia ifto t durido q nos donde eltauamos chorauamos todos. E ha tumba em q vinha ha offada vinha metida dtro em um efperauel de brocado cercado c cortinas de cetim. E afy metera ho dito efperauel & tumba
milfa que
delta
'24
f&P
entrar.
DO PRESTE OAM
efte oriicio
dtro na igreja pra ha parte trauella onde nos eftauamos c ha gente que na igreja
pode
Viemos a
em
faindo o foi:
&
faimos noite
com
lio
tochas.
Capitulo
.c.
Da
pratica que
Prefte
como ho
mandou
ter
feram
&
banquetear.
.xvij. dias de Janeiro nos mandou chamar ho Prefte Joam &. todos fomos c ho embaixador portuguefes & frangues: & lato que chegamos perto das tdas mandou ho Prefte preguntar q alcatifas de vinte palmos quto cuftauam em Portugual. Ho embaixador lhe mandou dizer que elle nam era mercador n tam pouco lios que c elle viram & que nam fabia ho certo quanto cuftari. E loguo tornaram a mandar dizer que ha alcatifa de vinte couados lhe trouxeram do Cairo por quatro onas douro. E ho embaixador refpondeu que lhe parecia que cularia em Portugal vinte cruzados. E loguo vieram c outra pregunta fe aueria em Portugual alcatifas de .xx. ou .\xx. couados. Mandoulhe ho baixador dizer que li. E loguo tornara dizdo q fe elle mandaffe ouro aho gr capitam fe lhe mandaria eltas alcatifas & fe lhe mandaria tantas que alcatifafe toda aquella igreja. Mdoulhe dizer ho baixador que lhe mandaria pra mil igrejas taes como aquella. Ainda outra vez mdou pregtar fe lhe mdari aquellas alcatifas mandado elle ouro. Relpderamlhe que tudo ho que fua alteza mandaffe pedir a elRey de Portugual ou a leu gram capitam: que tudo lhe mandariam perfeitamte como fua alteza bem veria das coufas que delle tiuefe necefiidade. Cefou das alcatifas & mandou pregtar fe aueria em Portugual quem leelTe letra Arbia & letra Abaxi. Refpderamlhe que todas has lingoas fe achauam em Portugual. E logo tornou a mdar dizer que bem cria elle q Portugal aueria, mas que no mar qu leria has ditas letras? Reiponderamlhe q no mar auia muitos Arbios & & que hos Abixins que de contino andau nas nos delRey de Portugual mouros leuauam furtados hos abixins de fu terra &. hos hiam vender a Arbia (Sc a Peria & a Egvpto ik a ndia ahos portuguefes. E hos portuguefes onde tomau mouros, acertauan tomar antre elles muitos AbixTs: & loguo os forram vertem & trata muito bem, porque fabem que Iam chriftos, & que hi tra<S; zamos a Jorge lingua que fua alteza bem conhecia que fora tirado de catiuo de poder de hum mouro de Hormuz: ck que elle diria a fua alteza como la fora ter. E loguo ho Prefte lhe mandou preguntar como fora deitas ters ter em Hormuz. Elle lhe refpdeo que hum homem que fora mouro & fe fizera chrito per engano ho vdera ahos mouros & ho leuar a Hormuz: & la efteuera ate que ho padre Fracico aluarez q ali eftaua ho tirara de catiuo: & lhe fizera & ai ahos outros Abexins que tomam aos mouros que Sc faz muitas mercees hos trazem catiuos. E nifto nos mdou preguntar fe queramos comer. Refpondemos que beijauamos has mos de lua alteza que ja tnhamos comido. Entam nos mandou leuar a ha tenda que nunca fora armada fenam entam. Eftaua armada de trs da igreja grande no circuito, ha qual era tenda cprida de comieira: per cima toda cuberta de cruzes de chriftus afi como a que eftaua fobre ho tanque no dia do baptifmo, eftaua toda ha dita alcatifada & era grade como ha fala, & mandounos dizer q por amor delle folgaffemos ali & fallalfemos c noflas coufas. Eftado nos em nofas praticas nos veio muito comer & beb
os
de diverfas iguarias antrc has quaes eram muitas galinhas ou pelles delias
is:
vinhan recheadas da
ciaria
:
mefma
com
efpc-
nam lhes falecia fen hos pefcoos es has nan tinha coufa ninha quebrada. Nam podemos detreminar per onde ou de q maneira lhe tiraram ha carne de dtro ou ha pelle da carne: is: efta iguaria era muito boa. E vieram outrofi grandes altamias com carne cozido & outros manjares de diuerfas maneiras feitos a lua guifa. Ho que era cozido era com muita manteiga & ho alado bem afado: & muitas jarras de vinho antre has quaes vinha h muy grade jarro chriftalino (q hos outros era de barro preto) & c efte jarro vinha outrofi h copo chriftalino grande es
eftas
&
pelles
de galinhas
es
dourado,
rica.
&
otra copa grande de prata efmaltada c quatro pedras grades q & efta copa era grande fremofa &.
mdou
dizer
a noffa guifa
tomaffemos prazer. E loguo comearam hos nolfos de cantar cantiguas em h crauo que hi tnhamos s depois cantiguas de bailhos & de terreiro. Eftauam comnofeo certos pajs, & outros, & ltiamos eftar de fora como que eftaua hi ho Prefte & affi nollo afirmauam hos que c nofco eftauam que eltaua elle hy es que fenam pafafle antre nos coufa defonefta. Pra elle feram nos mandou .xxv. velas brancas & grandes & hum candieiro de ferro & ha
bacia grande
velas,
em que
ellas
eftiueffe
ho candieiro:
&
nefte
nola.
mandaram per conto. Efteucmos feram b ate meia noite. Sendo taes oras mandamos pedir licena & derFomonos a noffas poufadas, & amanh que na tardou muito porque era ja
quantas
era por que loguo has
muito tarde.
Capitulo
.cj.
Como
elle
ho Prefte mdou chamar ho embaixador & vinham &. do que paffar na igreja grade.
.xxviij.
de Janeiro nos
Fomos
es.
mdou chamar ho Prelle & que mdounos poer ante has luas cor-
porta principal,
graos, es era
onde outra vez eltaua fobre hos degraos que faz patim te ha & ali eftauamos. Sobimos fobre duas ordes de dena dita igreja muita mais clerizia que da outra vez no mudar da
nam faziam fen cantar, es bailar, & falgrande pedao nefta feita nos mandou pregunRefpondemos fc cantauam na nolfa terra da maneyra que elles cantau. que n porque ho noffo cantar era muito paufado is: affofeguado, affi das vozes, como dos corpos: s que n baylhau nem pulau. E fobre ilto mandou dizer, pois nam era tal noffo cuftume fe nos parecia ho feu mal. Mandamoslhe dizer,
&
que has coufas de deos em qualquer maneira que has fizeffem fpre parecia b. E acabado cite olicio comeara andar derredor da igreja .xxv. cruzes: es. cada cleriguo que trazia cruz, trazia toribolo: porque ha cruz traz na mo ezquerda cai como boerd, es.' ho toribolo na direita. Outros traziam toribolo fem cruzes es. gastau enfeno fem coto. Eftau neftes degraos onde nos eftauamos duas bacias de lata muito grades douradas es lauradas de buril cheas decolo, es. de cada volta lauam derredor ricas vellimtas es capas feitas ha feu cuftume, & n menos has tinha veftidas parle daqlles q ctau & bailhau. Auia nefte <>licio muitas mitras feitas da fua guifa. Deite lugar onde nos madara eftai
i
$-*>
DO PRESTE IOAM
igreja
<*-$
na parte da
epiftola,
&
naqla parte na
porta traueffa eftaua has rainhas may do Prefte & fua molher, cada ha em leu efperauel breo. Eftando nos de fronte delias onde nos afinaram que efte-
nolfas terras.
ueffemos nos mandara preguntar de que metal eram has patenas dos clices nas Refpondemos que eram de ouro ou de prata. Mandaram preguntar porque has nam fazamos doutro metal. Refpodemos que ho direito de-
fendia que
nam
&
vem com outro recado fe faziam iflo com efcaceza fe por auer hi muyto ouro & prata. Ouueram respofta que ho faziam por limpeza k por fazerem ho que ho direito manda & que fe ho fizeffem por efcaceza q has nam fariam douro n de prata mas que
criam ferrug
azinhaure
&.
&
has
fariam
deftanho
ou
chumbo ou
mudara da
fua
igreja:
&
guado na porta
igreja
trauefa, &.
tinha cada
que tinha n tinha menos de trs ou quatro clices & de hi pra cima. Mdou preguntar que como fe chamaua ha igreja ou moefteiro que tinha duztos clices. Mandamoslhe dizer que muitas hos tinham, principalmente hum moefteiro que fe chama ha Batalha. Mandou pregtar por que fe chamaua ha Batalha. Mdamoslhe dizer porq el Rey de Portugual vencera ali ha batalha & mandara fazer efte moefteiro & ho orago he de noffa lenhora, & porque elle tinha h moefteiro no reino de Amara por iffo madara preguntar ifto & que nefte reino n auia outro que fe chamaffe ha Batalha, porque em outro tempo h neguz vencera ali certos Rcys mouros
Portugual. Refpodemos que moefteiros &. igrejas auia
igreja
em
duzentos
&
fizera ho dito moefteiro a honra de noffa lenhora. E mandou preguntar quantos Reys jaziam no moefteiro da Batalha. Difemoslhe que jazia quatro & h prncipe 6c muitos Infantes, 6c alfi jazem outros Reys per outros ricos moefteiros 6c fees catedraes nos reinos de Portugual cm ricas fepulturas. E fobre ifto nos mandou dizer que foliemos dizer noffa miffa porque fe chegaua ho meio dia
v
Capitulo
viitar
.cij.
Como ho
6c
ho Abima
embaixador & todos hos frangues foram do que com elle pafaram.
com todos
os frgues
affi
portu-
Abima Marcos a fua poufada porq ho baixador aTda lhe n falara. Achamolo como ho eu foya achar em feu catre. Quiferalhe ho embaixador beijar ha mo 6; elle n lha quis dar & deulhe a beijar ha cruz que fempre t na mo cx affj deu a qutos hi c elle. E alletado ho baixador lhe diffe como ho hia viitar de pte do gr capit dei Rey de Portugual & q lhe pdoafle pollo n hir vilitar mais cedo: & que ho nam fora vifitar por que lhe nam dauam lugar pra viitar ninha peffoa, & ho Abima lhe refpdeo que fe n efpantaffe que afy era ho cutume delta curte que nam deixauam hir ninh eftrangero a caia de nenha peffoa, & que ho Prefte nam fazia ifto, mas que ho faziam hos grandes de fua
como hos q
dates eftaua fomos ver ho
corte que
eram mos:
&
que
elle
era b
lhe
homem &
mandaua
fanto.
Dizdo ho embaixa-
dor aho
beijar as
manos
e< fe
enco-
DAS NDIAS
lhe rogaua que efforafie ho Prelte Joam pra coraam de ajuntar lias luas gentes c has dei Rey de Portugal & deftruyfe Meca, Sc lcallem fora lios mouros & ha maa feita de Mafamede. E ho Abima refpdeo que faria quanto em elle folie, & que ho Prelte Joam efforado eftaua, nam tam fomente pra deftroir a cala de Meca, mas pra tomar ha cala & que afy ho achau em fus elcripturas que hos frangues lata de Jerufalem fe ajuntariam com hos Abixins c< deftroiram Meca & tomaria ha cala fanta: & que fpre elle rogaua a deos que lhe motraffe hos frangues & que deos lho cumprira k que lhe daua por ilfo muitas graas, &. q eftaua hi Pro de Couilham portugus que falaua ha lingua antre nos & elles: a qu per muitas vezes dilfera cide Petrus e< n te enojes porque em teus dias viram nelta terra e< reynos ha gente da tua terra, Sc agora pois ha ves da graa aho fenhor deos. Dilfe mais ho embaixador aho Abima em como el Rey de Portugual era formado de lua fantidade per Matheus leu irmo & per outras pclfoas &. por tanto lhe mandaua rogar que fizeffe ho Prelte citar forte & clbmte nelta cmprefa como dos taes fe efperaua. E ho Abima relpondeo que elle nam era fanto mas que era hum mezquinho peccador: nem Matheus nam era leu hirmo, mas que fora hum mercador feu amigo & que hindo com mentira leu caminho fora per deos ordenado pois fizera tto feruio & proueito, & q quto aho esforai- aho Prelte era efeufado que elle eftaua tam forte & efforado na fe de chrilto &. forte na deltruiam da mourama que mais nam podia ler, v que ho Abima lhe tem dito da grandeza dei Rey de Portugual & de grade nomeada que tem no Cairo & per toda Alexandria &. q deuia dar muitas graas aho fenhor deos de ho fazer amigo k conhecido de tam grande Rey como he ho de Portugual ok que difto tinha ho Prelte grande informaam, ek eltaua por ello muito ledo: c que ho Abima ainda efperaua em deos ver ho gram capitam dei Rey de Portugual nas fortalezas de zeila, & Macua, que fe faram por feruio de
mdaua em
tiueffe
que
que
deos.
&
nos fomos.
efta
Capitulo
.ciij.
Como
como
la
terra do Prelte
& &
nelta
e algas
k c elle
vezes falado
alegado,
de merecimto
veio ter,
&
&
delle
elle
da couilham portugus q he nelta terra n deixerey dalcgar por ler peflba honrada & credito, & he rezam q fe diga como a cita terra darey conta como he reza <& elle de li ma deu.
em Pro
Primeiramente diguo q
delia c
fe
he
meu
q
fe
filho
efpiritual
& me
dilfe 5
cfifla
&
fora
como
auia
.xxxiij.
aios
nam
cfelfara
nelta terra n
guarda ho fegredo da
confifla
&
ali
dizia a
deos feus
peccados.
da
Mais me contou ho principio de lua vida. Primeiramente como era natural villa de Couilham nos reinos de portugual cv em fua mocidade fe fora a Caftella a viuer com d Afonfo duque de Seuilha & no principio das guerras de Portugual c Caftella fe viera c Joam de Cuzm hirmo do dito Duque a Portugual. Efte don Jo ho dera a el Rey d Afonfo de Portugual por moo delpolas, ho qual ho loguo tirou por efeudeiro & feruio darmas & cauallo nas ditas guerras & fora c el Rey a Fraca. E falecido el Rey d Afonfo ficara com cl Rey d Jo feu filho, aho qual feruira defeudeiro da guarda ate has
528
traies
f&p
DO PRESTE IOAM
que ho el Rcv mdou andar Caftella porque fabia b falar caftelhano, pra iaber quaes era hos fidalguos q fe deitau la. E da vinda de Caftella el Rey d Jo ho madou Berbria a coprar Albeis v fazer pazes c el Rey de Tremez, ik vindo de la outra vez fora mdado a Berbria Amoly belagegi ho q mandou ha olada do Infte d Ferndo. E nefte caminho leuaua roupa dei Rey d Manuel fendo Duq pra lhe la cprar cauallos porq el Rey d Jo lhe queria dar cala, & hia pra conhecer hos cauallos h Pro afonfoalueitar morador em Tomar. E nefta vida que viera de Berbria eftaua hordenado pra vir a citas partes h Alfonfo de pavua natural da villa de Caftelbranco, & efperau por ho Pro de couilh pra vire bos. En chegando el Rey lhe falou em grande fegredo dizdo q efperau delle h grande feruio porque fpre ho achara b ik leal leruidor & ditofo em feus feitos ik feruios: ho qual feruio era q elle & outro cpanheiro
q
fe
lhe
auerem bos de
hir defcubrir
Sc
faber
do
de acha ha canella, &. has outras efpeciarias q daquellas partes hi a Veneza per terras de mouros & q ja nefta ida mdara h home da cala de Mterio &. h frade q fe chamaua fray Antnio natural de lisboa &. q aps chegar a Jerufal &. de hi rizer volta dizdo q a eftas terras nam podiam hir fen foubefiem Arauia, & que por tanto rogaua aho Pro de couilham que aceitaffe efta ida c< lhe fizeffe cite feruio c ho dito Afonfo de payua. E que ho
Prelte Jo
&
Pro de couilham lhe reipondera que lhe peffaua por fua foliciencia nam fer tta. quantos eram feus defejos pra fcruir lua alteza: q aceitaua ha hida com ceda vontade. & que foram defpachados Satar aos .vii. dias de Maio do anno de mil ik quatro ctos &. oitta & fete annos prefente el Rey d Manuel fendo duaue k q lhes dera ha carta de marcar tirada cie Mapamundo & que foram aho fazer delta carta ho iiciado Caladilha q he bifpo de Vifeu, & ho doutor meftre Rodrigo morador ahas pedras negras & ho doutor medre moyfes a efte tpo iudeu ik q fora feita efta carta cala de Pro dalcaoua, ik el Rey lhe dera pra ambos .cccc. cruzados pra fua defpefa, hos quaes lhes dera darca das defpefas da orta de Almeirim, a todo preete e! Rey d Manuel fendo duque. E el Rey d Joam lhe dera mais ha carta de credito pra todas has terras k prouincias do mudo pra que fe fe viff em periguo ou neceffidade q por aquella dei Rey lhes focorreff: & hi lhes deu prefente ho duque ha fua ben. cv dos ditos .cccc. cruzados tomaram para lua defpefa, ik ho mais pofera em mos de Bertolameu flortim pra q lhe fofle dados vala. E partindo fizera feu caminho ck fora ter dia de corpo de deos a Barcelona, ck ho caibo lhe efcabaram de Barcelona pra Npoles, ck a Npoles foram dia de iam Jo, ck lhes foy dado feu caimbo pellos filhos de Cofmo de medicis ik de hi pafaram a Rodas, k diz q nefte tpo nam er mais de dousportugueles em Rodas, h fe chamaua frey Gcalo, ck outro frey Fernando ck com eftes poufar, ck hi patar em Alexadria cm ha nao de Bartolameu de paredes; ck por palfar como mercadores
cprara muito mel &. arribara em Alexandria: ik hi adoecer ambos hos cpanheiros de febres, ck lhes foy tomado todo ho mel pollo Naibre de Alexandria cuidando q morrelle ck deos lhes deu faude k pagaramlhes como quifer. E de
hi
ck fe
foram ao Cairo,
ik hi eftiuer ale
q achar
Tremeem que hiam pra Adem ik fe foram hi embarcar &. fora ter a uaqucm q he na coita da Ad & porque era tempo de mouco fe apartar hos cde
:
panheyros,
&
ik
Pro de couilham
DAS NDIAS
pera ndia ficado que a h
vire dar cota a
ter a
el
d*i
ambos no Cairo pra
<S:
tpo certo
fe
ajuntaffem
fe
Rey do
q achau.
E daqui
hi
Cananor,
&
de hi a Calecut, c< de
tornou a
Goa
foy
Hormuz
cv
achou que era morto. E etdo pera fe partir via de Portugual ouue noua como hi era dou, Judeus portuguefes q dau fua bufca & per grade manha foubera hs dos outros & lendo jtos, lhe dera cartas dei Rey de Portugual. Eftes iudeus h fe chamaua Rabi abra & era natural de Beja, & outro auia nome Jofef & eia
tornou aho Toro
&
aho Cairo
em
&
natural de
uira
Lamego
&
em
Babilnia
Sc
ou-
nouas ou noticia da cidade de Hormuz & ho differa a el Rey dom Joam, com ha qual noua dizia que el Rey que folgara muito. E que Rabi abraam iurara a elRey que nam tornaria a Portugual fem ver Hormuz com feus olhos, & dadas &. lidas has ditas cartas continhfe ellas que fe todas nas coufas a que viera eram vilas & achadas & fabidas que fe foliem em boa ora is: lhes faria muytas mercees: & fe todas nam eram aehadas c< defcubertas, das achadas lhe mdaffem recado, & por faber tudo trabalhalem: & principalmente foliem ver & faber do grande Rey Prelte Joam &. motrar ha cidade de Hormuz aho rabi abraam. E alem das ditas cartas hos ditos iudeus fizera requerimtos aho dito
pro de couilha que folie faber do Prelte Jo & motrar a cidade de Hormuz aho rabi abraham. E loguo hi efcreueo pello iudeu apateiro de Lamego em como tinha defcuberto a canella, & pimta, na cidade de Calecut, &. que ho crauo vinha de fora, mas que tudo fe ali aueria &. q fora nas ditas cidades de cananor & calicut & Goa tudo em coita & q pera eito fe poderia bem nauegar polia lua coita & mares de guine vindo demdar ha coita de cofala em que elle tambm fora, ou ha grande Ilha a que hos mouros chama a ilha da lua. Dizem que tem trezentas legoas de coita &. que de cada ha deltas terras fe poderia tomar ha coita de calecut. E mandado elte recado a el Rey pollo iudeu de La-
ho pro de couilha com ho outro iudeu de Beja ate Adem, c< & ho deixou hi, <Ik dehi tornoufe & veio ver Juda, & Meca, & Almedina onde faz ho anarr, & dahi a Mote Sinay. E tudo bem vilto tornou a embarcar no Toro & foy ate fora do eltreito na cidade de zeila, & de hi caminhou per terra ate chegar aho Prelle Joam que he de zeila muito perto. & chegou a corte & deu fus cartas a el Rey Alexandre que entam reynaua, x diz que has recebeo com muvto prazer & alegria dizdo que ho mdaria ha lua terra com muita honra. E nefte tpo morreo, & reynou leu hirmao Nahu, que ho afli recebeo com muita graa, Cs. pedindo licena nam lha quis dar. E morreo
mego,
fe
fora
dahi a
Hormuz
Nahu
&
reynou feu
terras &.
nam
lhe
deram
Dauid que hora reyna, < ali diz pedirlhe licena & nam viera no feu tempo, & que lus anteceflores fenhorios que lias regeffe & logralfe, que ha licena n lha
filho
podia dar,
fabe que
&
afli
ficou.
homem
fe falar
podem
mouro,
&
has coufas a qu
uefe prefente.
laram foube,
&
como
[ue h
J-^
.
DO PRESTE IOAM
Capitulo
el
Sc
.ciiij.
Rey
Sc
Como ho Prefte Joam detreminou efcreuer a aho capitam mor & como ie ouue c ho embaixador
em
fua terra etau
c hos frgues q
&
detremina da par-
tida.
eftoria~[dos
hi
q eiteuemos na tenda
em
el Rey de deteueram muyto nellas, porque (eus vfos n iam efcreuer hus ahos outros & lus recados & mefags, & embaixadas todas ia per palaura verbalmente. Em nos comeou tomar maneyra defcrcuer Sc quando efcriuiam todos hos liuros das Epiftolas de iam paulo Sc de iam pedro Sc fantiago eram prefentes efes que tinham per mais letrados a eitu-
mor
&
ie
dar per
cartas
ellas,
Sc
em
mais outras em noffa lingoa portuguefa has quaes frade que nos guiaua em Abixi & pro de couilham tornaua em portugus, Sc
Arbio,
:
em
ho
Joam
efcolar efcriuam da
efcriuia,
Sc
eu que per
mandado do
fenhor
Prefte eftaua
muy
guefa,
ali
fe
Re}' noffo
em
trs
lingoas,
mor & todas dobradas .f. duas dabexi, duas de arbio, Sc duas Portuguefas. E vam per duas vias .1. ha de bexi <Sc outra de Arbio, & outra Portuguefa em um faquinho de brocado: & outras trs da mefma forte outro faquinho, & afy v has do capitam mor em dous faquinhos. Eltas cartas todas vam efcritas em cadernos de pergamiAbixi, Arbio,
&
Portugus:
&
.xj.
&
quinhtos
& vinte
com
Cv
hum
mandou ho chamar
Prelte
&
a todos
elle,
&
mdou
Eftando nos ante has portas da fua tenda grade ahos frangues de primeiro ricos panos de brocaditrs peas,
elles
Sc
feda
.f.
dafmafco q viera
.xxx.
onas
quatro
douro que
&
&
Vedo nos como ho faziam tbem com aquelles frangues que a elle viera fugidos, cuidamos q milhor ho faria comnofco Sc [nos tnhamos por certo que nos tinha feitos veltidos de brocado, hiam & vinham recados, Sc nilto v ho feu gr Betude que he ho fenhor da mo efquerda Sc trs a min ha cruz de prata, Sc hum caiado laurado de tauxia dizendo que mo mdaua ho Prelte em nome Sc poffe da fenhoria que me tinha dada. E recebida ha cruz Sc caiado nos tornamos afftar: Sc porque hos recados q nos hiam Sc vinham todos er fobre amizadade dantre ho embaixador Sc Jorge dabreu, ainda outra vez torna recado que ho embaixador folfe amigo de Jorge dabreu Sc q caminhaffemos todos jtos como viramos. Refpondeo ho embaixador que n auia de fer feu amigo, nem caminhar onde elle folfe, ante pedia a fua alteza q ho tiuelfc na corte dous mefes depois da fua partida, porque andaua pra ho matar. E fobre ifto veio recado q ho Prelte mandaua trinta mullas pra leuarem noffo fato, <Sc que delem delias oito pra ho fato de Jorge dabreu Sc dos que com elle eftauam Sc mais dizendo que mandaua pra ho embaixador trinta onas douro & pra hos que com elle foram cinquoenta <Sc que ouueffe Jorge dabreu
repartiram antre todos:
:
Sc
hos que
com
elle
Sc
de
fari-
$-*>
DAS NDIAS
fri
l3
'
outros tos comos de vinho de mel pro ho caminho: & que auiamos entregues a certos capites q nos leuafe cie terra terra ate ho mar .. cada hus polias luas terras: <Sc que nam ti/elt nojo ahos lauradores que eram pobres lhe diziam que quando vnhamos que deftrui hos da terra: c< q
nha
(Sc
de
ler
&
nos daria todo ho neceffareo. E loguo fomos entregues ahos filhos do Cabeata porq auiamos de caminhar muito polias terras do Cabeata has quaes Iam da igreja da trdade onde fe mudou ha offada do pay do Prefte. E tem efta igreja loguo de leu principio quatrocentos coneguos, & he h filho do Cabeata licanete, que quer dizer ho officio q tinha Cayfas qudo lhe prefentar xpo .1. ptitice ou juiz aquelle ano. E ho cabeata he nefta igreja & nas outras deite reyno que fam todas dos reis cabea, & feu titulo & liam, quer dizer
eftes capites
efta
cabea
lia
fobre todas
como
bifpado.
Capitulo
.cv. &.
Como ho
Prefte
trinta
cinquoenta pra hos que com elles hiam &. hua &. cartas pra ho coroa c< cartas pra el Rey de portugual capitam mor & como partimos da corte &. ho caminho que leua-
onas douro
mos.
douro pra ho emveo ha coroa grade douro & prata ha qual era do Prefte Jo, & n he tta ha valia como ha grdeza: & vinha metida em hum celto redondo forrado dentro de
efte
baixador,
&
&
com
ellas
& de fora de couro. E foy efta coroa apreetada per Abdenaguo paj ec capitam fobre hos pajs, &. foy per elle dito que ho Prefte Joam mandaua aquella coroa a el Rey de Portugual & que lhe difeffem que coroa nam fe tiraria lenam de pay pra filho, & q elle era filho, & ha tiraua de lua cabea ck ha mandaua a el Rey de Portugual que era como feu pay & que lha mdaua de prefte
pano
como
&
que per
ella
lhe
aprefentaua
&
offereia
mantimtos que necellarios foffem pra luas fortalezas & armadas &. guerras que fazer quifelfe contra mouros neftas partes cio mar roxo ate ha cala fanta. F porque n vinham hos vertidos que nos labiamos q eftauam feitos: algus dos noffos murmurau, & hos que eito trazia entderho & differ que ho Prelte Joam eftaua muyto menencoreo do embaixador porque auia dous dias que mandara acutilar &: elpancar junto da lua tda a h portugus q fe chama Magalhes c< fe acolheo com Jorge dabreu, & que alli ho eftaua porque nam queria ler amigo de Jorge dabreu, & que nos defpedia muito efquiuamente que n efperaffemos por veltidos nem por
todo fauor ajuda
focorro de gentes, ouro
&
&
&
Tera
feira
.xij.
do mes de Feuereiro que era dia de noffo truido veo ho el Rey & pra ho capitam mor
porque ainda nam era entregues aho embaixador nem ho Prefte mdaua embaiE has cartas vieram nefta maneira. Dantes eftauam has que era pra el Rey em dous faquinhos (Sc tornarannas a mudar em trs, porque elles eram trs de cada lingua, & alli apartaram hua de cada lingua, e< fizera ires laquihhos k. pra ho capitam dous como dantes eftaua, & todos eram de brocado. Vinham todos cinco metidos em h cefto forrado de fora de couro & de cltro de pano.
xador.
faquinhos
cv
&
fellados:
&
moftrados
'32
$-*)
DO PRESTE IOAM (^
a meter no ccfto & aliciou luas cerraduras & dile aho embaixador que nos poderamos hir quando quifelemos q de tudo ramos defpachados. E ho embaixador refpdeo aho frade que ainda queria falar aho Prete Joam ante de lua partida fe a fua alteza prouuelfe. Dile ho frade & hos que c elle vinham que ho Prefte partira pra fora aquella madrugada como foubemos que era verdade, <Sc diziam que eftaua muito defeontente do embaixador porque tem mal
hos tornou
hmes & por nam ler amigo de Jorge dabreu, & por outras coufas guardaua & que nos foliemos cnbora &. que ticalfem nefta terra Metlre Joam & ho Pintor corno de feito ficaram. Vendo nos ali defpachados, comeamonos de fazer pretes pra nos partir quanto podamos & ho frade veio com has trinta mulas que nos dauam pra ho caminho, &. c muytos cornos pra leuarmos vinho para ho caminho. Quando nollos prometeram cuidauamos que dizendo que mannollos auiam de dar cheos de vinho, &. ellcs vieram vazios daua ho Prefte que f embargo de elles nam beberem vinho na corefma, pois era noffo cultume bebermolo que hos fidalguos que nos leuam nolo dariam que ali era mdado. E quto ahas mulas loguo apartaram pra Jorge dabreu oito, &
trataua hos
fv
que
<Sc ali fua parte dos cornos. Nifto algus fe fora aha praa a cprar ho que lhes era necelfario pra ho caminho, & ja por ifto deixauamos ho partir pra outro dia por ler ja tarde, & nifto deixoufe vir tam grande vento que nos quebrou has cordas da tenda &. da comtudo em terra, & quando ifto vimos como ficamos no campo todos hos que hi eftauamos comea:
a dizer fus fus partir, pois que mdam vamonos embora &. faymos fora da corte elte dia que era ho noffo truido &. viemos dormir em hum capo espao de ha legoa da corte com nofco & em nola companhia vinha Pro de couilham com fua molher &. parte de feus filhos, &. ho frade vinha com Jorge dabreu cali como lua guarda, &. pouar de nos apartados. (L No dia de cinza polia menh comeamos de fazer nolfo caminho, & caminhando paliara per nos hum filho do Cabeata que hia pra nos dar ho neellario polias terras de leu pay ou da lua igreja por de auiamos de caminhar muitos dias, Sc ali paliou Abdenaguo capitam dos pajs que nos trouxe ha coroa, porque acabadas has terras doutros fidalguos auiamos de paliar polias luas, & nos fomos apouentar aho pee de hum alto cabeo onde eftaua ha igreja de Iam migue! fobre elle, & nos ficamos em ha vrzea, & no cabo delia fe apoueiitaram hos ditos fidalguos, &. nos na foubemos delles ie nam depois de apouentados, & Jorge dabreu com ho frade era na fua companhia & dela
mos
nos veo ho necelfario pra nola cea, loguo nefta noite fegundo dia de nolfo caminho, ho pecado comeou ordenar outras brigas q Jo galuez nolfo feitor fe comeou de tomar de razes com hum Joam Fernandez que trazia, ou ho capitam mor lho dera por feu ajudador na fazenda que lhe fora entregue,
de maneira que diziam que lhe dera com hum pao. E has brigas armadas fezemolos em paz ho mais que podemos k ho embaixador fauoreceo aho Joam Fernandez & elle deixou ho feitor & foifle na companhia do embaixador. E no dia legutc caminhamos noffo caminho per partes .f. Jorge dabreu Sc ho frade a feu cabo, &. nos com ho filho do Cabeata aho nolfo bem prouidos do necelfario em todos hos dias. E fendo nos no Reino Danguote junto de h teiro do Abima Marcos ja deixadas has terras do Cabeata & cali entrando
:
nas terras de
&
&
c ha lane
i i
eml lixa-
5-fc>
DAS NDIAS
<*-
'33
dor lhe ucu duas- lanadas ha per ha mo, is; outra pellos peitos: ha da eriolhe hos dedos & ha dos peitos quis deos darlhe em ha colela is;
mo nam
chegou aho vo & porque hiamos affy deuididos is; hi auia dous caminhos hs ramos per h cabo & outros per outro, & quando nos ajuntaram chamaram ami peru ho confeflar, & a outro home pra ho curar achamolo cali morto, quis deos com ha boa diligena darlhe faude. Hindo Jo ferndez fogindo en contra com ho embaixador bradar rijamente hos que aps elle hiam que ho prendeffem q matara ho feitor, & foy prelo & ho feitor bradaua & dizia que ho embaixador ho matara com lio fauor &. lana que dera a feu criado ou home que lhe fora dado pra ho feruir. Abdenago era palfado pra has luas terras onde elperauamos hir dormir, & c has brigas n fomos, ficamos em ha grande ribeyra fegundo fua moltra no tempo das inuernadas ou trouoadas que ella entam leuaua muy pouca agoa, &. ali dormimos c ho dito Joam Fernandez prelo & atado has mos atras: mandou ho embaixador que todos vigiaffem & guardalfem aquelle prefo & a mi rogaua que eftiueffe junto do feitor & affi nos deitamos ambos com has cabeas cm ha ella & parece que dormimos em
:
ho dito prelo, & fogio pra Jorge dabreu que jazia na dita ribeyra abaixo de nos. Entam fe dobrou ho medo aho embaixador, & no dia feguinte caminhamos & achamos a Abdenago que nos vinha bufear &
tanto
nom
faltou
qu
foltaffe
nos fomos
com
elle,
&
Jorge dabreu
&
affi
terras
Dabdenago
&
ho frade 5 fua parte & per outro camicaminhou comnofeo polias terras fus
nam
CL
hegando nos a
paizes trebutarios
como
is;
foi
&.
apoufentar a has fontes de baixo de grandes amores: <x porque hos da terra n fam nada de agoa nem fombras lenam dos altos de de vento Abdenago paliou auante a hum cabeo is; allentou ha tenda
&
comprar ho que auiam melter antre hos quaes foy hum criado do embaixador per nome Efteuam palharte: & fegdo parece tomouie com hum mouro de maneira que hos mouros lhe quebraram dous dentes & acudindo algs dos noffos a hum tomaram & tambm lhe deram com pedras na cabea de maneira que nolo trouxeram alia tenda cali morto &: porem com tudo vindo & fabendo ilto Abdenago acudio & mandou prender eftes mouros q achou fere culpados, & porque nefte dia loguo fe fez noite. No dia feguinte nos mandou chamar & fomos dous & nos mdou affentar todos onde elle eftaua is; tinha hos mouros prelos
.1".
no ch
guntas:
c<
elle
tambm no cham
afietado
com
a fua cadeira,
is;
&
ali
&
ordem de audincia
pre-
que lhes achou hos mandou loguo defpir & fortemente aoutar & de pouco en pouco preguntar que dareis, is: comearam de prometer ha ona douro, duas, trs. Tornara outra vez preguntar que dareis aoutandoos: em fim chegaram a dar fete onas. Illo deram loguo, & foy dado elle ouro ahos dous feridos: is; hos dous mouros loguo foram prelos & mdados aho Prelte Jo is: loguo quero dizer ho que nelles foy. Caminhamos noflb caminho auante ate ho
pollo
34
f+?
DO PRESTE IOAM
<%$
lugar de Barua em que da primeira vida do mar eteuemos, & auendo ja dias que hi cltauamos, vem recado do Prelte Joam & com ho recado vinha hum dos mouros que foram aoutados, & ha cabea do outro mouro dizendo efte meffegeiro que cite recado trazia, q ho Prelte examinara ha culpa de aquelles
mouros
do mal que fizeram ahos portuguefes & ho q culpado achara lhe mandara cortar ha cabea & nola mdaua peraque foliemos certos da verdade & conheceremos fer elle aquelle, &. ho outro q culpado nam achaua que ali ho mdaua: & fe nos parecele que tinha culpa, fezeffemos delle ho que quifeflemos, ou ho matar, ou foltar, ou ho catiuar. Fizemos todos fobre ifto confelho & ho embaixador preguntou que nos parecia que diuiamos fazer daquelle mouro, & foy nollo dizer dos que niffo ramos: eu faley por todos porque lbia fus vontades, & diile pois ho Prelte manda dizer que ho acha l culpa q nem nos ho deuemos culpar: & fe delle alga iultia fizelfemos, nos aueriam por homens cruus & fem piedade: & foltandoo & mdandoo hir pra lua terra ho aueria ho Prelte por bem. Todos hos que hi cltauam difleram ilto mefmo, & ho embaixador diffe que nam era aquelle feu parecer mas que ho queria tomar por feu escrauo como de feito tomou & mdou carregar de ferro & ho teue ali dez dias &
ho mouro lhe fogio
(L
&
com
Capitulo
..cvij.
Como
&
s|
terras,
&
ho frade
Barua como dito he camiAbdenago com nofco q afi lhe era manc Jorge dabreu. Chegamos a ha terra que fe
&
&
capitania de gente
nom
mauiofa,
porque por vezes nos quiferam hi apedrejar &. defeito ho fezer: & elte confelho he no cabo do reino de Tigray. Eftdo nos apoufentados chegaram a nos dous grandes fenhores da corte, & hum delles he Adrugaz a que primeiro fomos etregues corte que ja muitas vezes nelto liuro fe falou &: outro era per titolo Brageta & per nome Arrazambiata que depois foy Barnagais & era betudete. Chegando a nos loguo fizeram fala em como ho Prete Joam ficaua muito descontente por fe nam fazerem amigos ho baixador & Jorge dabreu ante lua alteza quando lho rogaua, & ho q fe nam fizera mandaua rogar que fe fizelfe & que foliem amiguos, & n foliem apartados ante ho capit mor que parecia couta muita fea: &. ali hos outros q no caminho pelejaram tamb foliem amiguos. E entam hos fizeemos amiguos & ajuntar hos &. outros, & fobre eito nos dera hos ditos fenhores a cada h fua mula que ho Prelte nos mandaua, & differam mais que elles vinham pcra nos aprefentar diante do capitam moor, ho veie & vilitar em nome do Prelte Joa, por quto ho Barnagais que era fenhor daquella terra & outros fenhores licauam em corte. E feitas has amizades &. dadas has ditas mulas caminhamos todos de volta ate Barua, de eteuemos ate que paliou ho tempo da mouan em que auiam de vir por nos. E pafado ho tpo, nam quis dom Rodrigo embaixador mandar dar mtimento ninhum a Jorge dabreu nem ahos que c elle ellauam. E mdandolho hum dia pedir pollo Joam fernandez que ferira ho feitor & quifera efpancar & lhe fogio. E nilto Jorge dabreu me mdou rogar que cheguaie a ha igreja, & em cila me diffe que diffeffe aho baixador que lhe mdalle dar mtimento pcra elle & pra hos que eftauam
:
$-*>
DAS NDIAS
<*i
'35
com
elle.
Diffelho
is;
elle
com refpofta dizendo que dizia ho embaimas para hos que eftauam com elle n auia de dar
que eram tredores aho feruio dei rey de portugual. Refpdeu Jorge dabreu que li ho n queria elle fe nam pra lios que eftauam c elle, & fe lho dar n quifeffe que elle ho tomaria, & ali nos apartamos, is Jorge dabreu fe foy aho Adrugaz & grageta a lhes fazer queixume. E a eito nos mandaram chamar hos
chamara pra fus poudiate de ha igreja. E nos todos juntos ho Adrugaz fez falia aho embaixador, dizendo porque ho fazia tam mal com feus naturaes, & pois elle lhes nam daua do que lhe deram pra elles mal venderia elle ho cauallo & mulas pollos manter, & que fe nam acuftumaua antre hos grandes, que oulhalfc quanto defprazer delle tiuera ho Prefte Joam, por tanto maltratar a fua companhia: is que fe doutra maneira hos tratara, doutra maneira viera elle tratado, & mais ctente do que vinha q lhe rogaua que lhes delle ho leu & n quebraffe hamizade q ja prometera guardai' c Jorge dabreu. Refpondeu ho embaixador que lho nam auia de dar que eram tredores contra ho feruio delrey de Portugual a que elle vinha. DilTe Jorge dabreu que fe elle lho nam mandaffe dar, q elle ho tomaria: is ali nos aleuantamos todos mal conttes, & cada hum delles fe fora a fua poufada. Parecendo aho feitor que Jorge dabreu faltaffe c elle & lhe tomalle ha fazenda por que elle dizia fe lhe n deliem mantimto que elle ho tomaria, hia fe dormir aha poufada do embaixador que era has calas de hum fidalgo boas & fortes fegundo ha terra. E jazendo nos ho eferiu da embaixada & h meu fobrinho is. eu na cama, alta noite ouuimos bradar toma de ca toma de la is loguo efpingardas is acudindo nos a ilfo ho eferiuo is. eu (meu lobrinho ficaua por eftar dote dos olhos) hos vimos como con uaius derribau has calas & tirauam efpinguardas narecendonos q eram mortos hos que dentro eiauam que tamanho era ho arruido, fomos correndo ahas calas do Barnagais em que fe poufau ho,. ditos porque ha ham duas portas, ha fenhores a dizerlhe que acudiffem peru h cabo & outra pra outro, entrando nos per ha porta & ho embaixador & hos feus entrauam per outra Sc traziam configo ha coroa & cartas do Prefte Joam is: ha fazenda que poderam is hum dos homs do embaixador vinha ferido de ha efpingarda em hum giolho, ha qual fazia quatro ou cinco feridas por que alem do pelouro leu dado-.. E fairamfe ho embaixador & hos feus por hum poftigo que ha caa tinha que hos outro, nam fabiam. .Mandaram '
ditos fenhores,
is
mandar chamar
a todos, ec n nos
&
boas,
o'-:
que
affi
hos fidalguos
mandauam
& ho eferiuam & eu nos viemos c ha & ainda hos achamos 110 derribar das
hi
is
elles ja
n tinham poluora
fidalguos.
fe
defender
i
:
&
eftes
mandaram
uefl
li
hi elti-
fem
depois de
le
por
h
fair
nam pode
ixar
pod ver & affi ler cuftume delia [^rvi> que ninh da corte fem lica n pode hir em corte fem fer chamado,
elles
fenhores Adrugaz
&
Gragete
nam
1
no.;
& nam
a
ti
oufauam
rios, iv
: :
nem
leuar
nem
felho
elles fe
de
em
orte
&
fe
porem
ido .""
que
pi
[uif
36
f*>
C
Capitulo
Como nos
efta terra.
&
de
como
nos tornaram a
endo
afli
eftes idalguos
como ho tempo
&
como
antre nos
nam
&
em chegando a terra da Bacin atras no primeiro lugar, loguo fe poer en defenfam em nos nam receber & deceram tantos frades de ha ferra que pareciam ouelhas & todos traziam Arcos luas armas ik foy como batalha campal & ouue feridos de parte a parte ts: contudo ho capo ficou por nos & poufamos no lugar & hos do lugar no monte & hos deites ienhore-s faziam do lugar como lugar de mouros & todo ho metegues que comnofco andauam,
ram a
laco
affi
trigo
como ceuada,
&
peas de caia
quanto achaua. Daqui partimos & caminhamos nolfo caminho em partes .1. Jorge dabreu & hos que com elle eram & ho frade, & nos com ho embaixador & hos que c elle andaua c ho Adrugaz & Gageta. E affi caminhamos ate chegar a Manadelei oude nos lirir hos homes, & hi achamos ho mouro que fogira aho embaixador, & porem tinhalhe pouco medo. E paliando nos efte lugar efpao de mea legoa, encontramos c ho Barnagais q vinha da corte & trazia recado pra hos fidalgos & pa nos ho q hauiamos de fazer & pofemonos todos
:
Foram
etes fidal-
gos
muy
&
affi
bra-
dou muito c ho embaixador & com Jorge dabreu & diffe aho Embaixador q logo lhe tregaffe ha coroa do Prelte & has cartas q trazia pa el Rey de portugal & pra ho capitam moor. E antre ho Embaixador & Jorge dabreu fe paliafeas palauras. E logo ho Barnagais diffe ahos outros que fe foliem caminho da corte q la haueriam feu caftigo <Sc deonos logo capites q nos leuasfem apartados como vinhamos. E affi caminhamos c elle ate fus terras per grades inuernos q ja fazia. E a hos q hiamos na parte do baixador nos pos coligo no lugar de Barua, ode fe has brigas actecer q he ha cabea do leu reyno: & a Jorge dabreu c fua cpanhia pos en Barra q he da cabea da capitania de ceiuel, &: tudo do Barnagais. E ho mefmo Barnagais fe altou no lugar de barra & dizia q ho fizera por non eftar a chaas do baixador, &. fera de h lugar a outro trs legoas &. mea ate quatro. Nefte tpo ramos b mal prouidos de todas has coufas. Milhor prouido era Jorge dabreu & hos que com elle ellauam que nos outros: & valia nos ho nolfo grande caar & pefcar que taziamos porque tnhamos ribeira &. terra de caa.
ram muy
41
.cix. Em q tpo & dia fe comea ha corefma na terdo Prelte Joam & do grande jej &. abltincia: cv. dos frades como fe mete de noite no tanq.
Capitulo
ra
esta terra
feira
da
feffa-
gefima q fam dez dias ates do nolfo intruido, e< aps ho dia da purificaam fazem trs dias de mui forte jejum, geralmente clrigos e< fra-
des
afirma que ha
&
hi
leigos.
muitos frades q
Diz que jejua ha pendena da cidade de Niniue, e< eltes ires dias non comem mais de ha vez,
}*)
DAS NDIAS
Sc
<*-
l3 7
dizem que has mais das molheres nom & ho geral jej da corefma hc quali pam &. agoa: porque inda que queiram comer pexe naqlla terra n ho t: do mar ec nas agoas doces muito pefeado ha de ha ribeiras, & por ha hi muito pouco ingenho pra hos tomar poto que peia elles fenhores grandes alg e toma & non muito. Ho comer geral da corefma he pam: nelte tempo non
&
comem pam
fenara cruas,
alli
dam
leite
ha
elles
mao
ingenho:
fe
&
pomares
&
outras bfeitorias
fazer quifeffem.
como
come delias: nas terras onde ha comeam fim de Feuereiro, & acaba en fim de Abril: alli tem que comer quem hos tem: & ho que come geralmte he femente de mafturo a q elles chama canfa: & faz delia falia k ha chama tebba: & molha nella ho pam & efta falfa que come queima muito. Outro tanto faz da linhaa que tamb come en falfa ec ha chama tebba: & alli fazem moltarda & ha chama cenafiche. Elias trs falias he ho geral comer da corema: & non comi! leite nem mteiga, nem beb vinho duuas nem de mel: & ho geral beber he ha beborag que faz de ceuada a que chama canha: & alli
en todo ho no)
&
huuas
&
peffegos
vem na
corefma, porque
ha faz de milho azaburro, & doutra femte chamada gua: <Sc tbem ha fazem de joyo. Efte non beb en quanto he frefeo, porque da c hos homcs no ch: & tanto que he frio & afftado he eito ho milhor que hi ha. Ha muitos frades que non comem pam na corefma, & outros que en todo ho anno, e< outros que c toda fua vida ho non come &. difto direi ho que vi. Hindo ho baixador & eu caminho da corte en ha terra q fe chama Janamora chegou fe a nos hum frade por hir feguro dos ladres, & caminhou c nofco mais de h mes: c\i por ler religiofo ho cheguei pra mi. Efte frade leuaua contigo fis ou fete fradinhos que
fe
hiam ordenar:
&
leuaua en ha mula:
dia
leuaua quatro liuros grandes pra vender: hos liuros hos elle poufaua comigo na minha tenda, & logo ho primeiro
na noite eu ho chamei a comer por fer horas de fua cea. elle fe efeufou de n querer comer: en ilto vieram hos fradinhos c agries cSc lhes derom ha feruura fem fal nem azeite n outra coufa alga & aqlles agries comeo fem outra meitura. Pergtei ilto ahos fradinhos elles me differ que non comia p: is. porq eu ouuira dizer por muitas vezes que hauia hi muito frades que non comia p & eu duuidaua ler alli: vigiei fobre elle frade & de dia ec de noite olhaua por elle: todo ho dia hia como meu moo de efpollas arrimado a m, <\- de noite dormia junto de ml no cho en leu habeto como de dia andaua, & fpre en todo ho tempo que ho dito frade comigo eteue nunca lhe vi comei' outra coufa que cruas .f. agries, rabaas onde has achauam & maluas, & ortiges i\i fe paffauamos perto dalg moefteiro, mdaua la bufear orto, & non achando cruas, lhe traziam
.
comia
trs
&
eu has comi
&
he ha mais
fria
k na corte eteue na nolfa companhia omanas fem outra coufa ninha comer fen ho fobre dito. Depois vi efte frade no lugar de Aquaxumo de lio Prefte Joam nos mandou eftar oito meles: cv tanto que foube que cu hi era, me veo ver & me trouxe hs poucos de eftido h habeto de couro fem mangas & hos braos nuns: tS: limes & tis, de lhe meter ha mo por baixo do brao & lhe achey ios ha cinta de ferro de quatro dedos de largo \ tomey ho frade q tinh
i
38
polia
ffc>
DO PRESTE IOAM cM
ho meti en ha noffa poufada, & amolrey aquillo a Pro lopez meu iobrinho: (k ainda mais achamos a eta cinta q era reunida dbas has partes pra ha parte da carne c bicos groos como ferra de ferrar madeira mal aguda (& tudo illo fora da corefma). Efte frade le ouue diito por injuriado & nuca me mais vilitou & por amor de mi fe foy defte lugar, & depois vi muitos deites. E afli ouuimos dizer que hauia hi muitos frades que toda ha corefma fe non alTentau & fempre andau in pee, ouui q eltaua efpao de duas legoas onde nos eltauamos en ha lapa: & eltaua naqlla pda. Por fer corefma ca-
mo
&.
ja efte tabernculo era velho q ja hi outros onde chega has ndegas, t h releixo de trs dedos de largo: & onde chega hos cotouelos, pra cada h t outro tal releixo & diante ha ette de parede c h liuro. Eltaua elte frade vetido c h cilicio tecido & ordido de ledas de rabo de boy, & debaixo delle outra tal cita de ferro como ha de Aquaxumo: elle nolla amoftrou por lua vontade fem lho reqrermos n fabermos fe ha tinha. En outra tal lapa junto deita poufauam dous frades moos peqnos que aminiftrau ho comer das eruas. Eftas lapas era ja tiguas deitas pendencas, porq en ellas hauia fepulturas. Delta vilita' ficou elte frade muito noffo
de parede tamanho como elle, feito muito acafelada c barro & bofta. E
eftiuer:
ualguey, ik fomolo ver eu &. outros &. achamolo in pee metido h tabernculo elte tabernculo como caixa fem cubertura
&
amigo,
is:
Barua outra corefma vimos dous frades na igreja do dito lugar da parte de fora femelhtes tabernculos h de ha parte &. outro doutra e< comia das mefmas eruas & itilhas nacidas: eu hos hia per muitas vezes vifitar, &. moftrau folgar c minha vilita: & fe alg dia hos na hia villtar, mdau
C No
lugar de
elles vilitar a
ml:
cites
ou
hum
eltauam en feus hbitos non fei fe tinham debaixo celicio faiam dali, elles me differam como fe vifitauam porem que non fe afentauam & dum delles ho q mais meu
fer
parente do Prefte Jo
da refurrei fairam, c< affi ouuiamos dizer que has quartas e< feitas feiras da corefma que dormiam muitos metidos nagoa ate ho pefcoo: v n ho podendo crer, fendo no lugar de Aquaxumo ouuindo q aquillo poderamos ver en h gran tanque que ja diffe quando deite lugar falev que hi eltaua ha grade feira da corefma na noite Joam efeolar eferiuam da embaixada & Pro Lopez meu fobrinho le foram aho dito tanque &. \ ieram efpantados da multid da gente que la etaua & todos metidos na agoa ate ho pefeoco. E deites eram cnegos & molheres de cnegos & frades & freiras porque de todos ha hi muytos como dito he. Ouuindo eu elte efpanto, na quita
Na
miffa
feira polia
ho
c<.
aho dito tanque a ver ha maneira como eltauam k. achei borda de era baixo ha pedra como creciam en altura, affi crefei has pedras rruas fobre outras como
manh
fui
por derredor. Ha nelle muyto grandes geadas & frios de noite: cv vendo depois deito a Pro de Couilham en hum lugar chamado Dar lhe ctey ho que vira: elle me diffe que pois lio hauia vifto que ho nam teria por duuida: mas que foubeffe que geralmente era fto en toda ha terra do Prefte
eta nefte lugar
que que
fe
como me
differam
&
hauia hi muitos que nam tam omente non comiam pam antre ha mas que morau nos grandes bofeos Sc nas mais funduras ik mais alturas onde acham alga agoa onde gente viua nunca chegue. E junto deite dos mont
DAS NDIAS
Dam
citam has folias do
<*-
i3 9
muy
grandes funduras
affi
como
has de atras
is:
citas
defpouoadas is: de campina es terra cham. Cay per cilas fduras ha ribeira grande <Ss t grande he ha queda, que no ar fe deffaz ha agoa is; quando chega a fundo parece mais neuoa que agoa: na qual fdura me moftrou Pro de Couilh ha lapa que efcallamente parecia dizendo que alli moraua h frade que hauiam por fanto: & abaixo delta lapa parecia fer orta porq parecia coufa verde. E cn ha ladeira delia fdura muyto lge me moftrou de fe finara h home brco non conhecido que bem vinte annos fizera vida en aquelle hermo en outra lapa &. que non fouberam ho tempo de lua morte fomente nam ho fentindo na montanha foram ver fua eftancia ou lapa & acharamna tapada da parte de dentro de boa parede de maneira que ningum pode la entrar nem de dentro fair. Fizeramno faber aho Prelte Joam, e< mandou que fe nam abriffe elta lapa.
Ct
Capitulo
.cx.
&
do
officio
de
Prelte
Joam,
&
freyras
&
alli
comer de dous em dous dias, & fempre a noite. Domingo non he de jejum, & tbem cite jejum faz algas molheres velhas como q la fora do mundo, &. alli dizem q ho fazia ha Rainha Hiena todo ho anno q jejaua cada dia & non comia mais q has ditas trs vezes na fomana tera, quinta, fabado. Nos reinos do Tigray que la hos do Barnagais & Tigrimah, na corefma ha gte geral fabados & domingos come carne, &: neftes dous dias da corefma mata mais vacas que todo ho anno, &
mais
h de calar c ha primeira molher ou c ha fegunda, cala ha quinta do intruido, &. cala noite dia, porque t q aps ho cafamento podem comer carne dous meies, fendo qualquer tempo, is. alli come carne is: bebem vinho & come manteiga toda ha corefma has que ca f neltes dous reinos, is; eu ho vi no reino de Barnagais &. de Tigrimah ouui, & porque digo ou c ha
fe
feira ante
fegunda molher na feja duuida & non parea que todos tem mais de ha molher, porque geralmente t ha como dito he: Sc ho q t bem q comer, t duas & trs & na lhe ia vedadas polia jultia fecular ien polia igreja que hos deita de ii capazes de ninh beneficio como dito he. Eu vi c meus olhos nefta is: n fa quinta feira fobre dita homes meus amigos <Se calados is: trazia outras molheres
pra lua cafa
cipio
efte
s.
vfau
is:
gofau deite
mao
preuilegio.
ho
pr-
da chriltdade,
mao curtume q t. ha corefma grades is; peqnos, homs, molheres, moos, brar & cali alli faz no aueto.
todos eiles reinos t cites por muito mos chriftos por En toda outra terra, reinos, & fenhorios fe jejua toda
is:
moas,
nada que-
faz leu officio, nefta maneira., comea luas matinas pouco (L Dia de ramos mais de mca noite, es. t feu catar, es. bailhar c imagens & rei; defeubertos ate manha crara, is: fedo horas de prima toma lios ramos q cada h t nas mos na igreja ou a porta porq dentro n eta molheres n leigo metfe hos clrigos c hos ramos na igreja es la canta grdemete & a gr preffa e< faz c ha cruz & c hos ramos, is: a cada h da ho leu & ent faz pr lor da igreja c hos ramos nas mos & tornado aha porta principal entra
i
eis
[e
ou
te
dtro na igreja
&
!
<
orta es lia ho q ha
dizer c ha cruz na
mo:
alii
cata
'4"
$-*>
DO PRESTE IOAM
<%$
como
t de cutume & d comunh a todos. C Na fomana fcta non fe diz mifla faluo quita feira & fabado & he cutume ha faudaam darfe hus ahos outros principalmente dos grandes qudo fe contra ha vez no dia beijfe nos bros h aho outro &; bos jtos no obro direito & ho outro fica no ezqrdo. E na fomana fanta non dam efta paz nem em que fe encontrem non fe falam & paliam como mudos hus pellos outros fem aleuta-
rem olhos & como he home de feiam non verte nefta iomana panos brcos & todos adam de preto ou de azul, & fe guarda efta fomana de todo feruio & cada dia fazem grandes officios nas igrejas &; non de cdeas como nos). Na quinta feira horas de vefperas faz mandato .f. officio de lauar pees & ajuntafle ho pouo todo na igreja & ho maior da igreja fe affenta ha trepea com ha toalha cingida e-c grade bacia dagoa dite comeando a lauar hos pees dos clrigos & acaba em todos. E acabado comeam feu cantar & catam toda ha noite & nam faem mais da igreja hos clrigos & frades & hos zagonais n come nem bebem ate ho fabado mifla dita. Ha feita feira oras de meo dia t has igrejas muito armadas fegundo ellas f porq delias eft armadas de brocados brocadilhos & cremilis, & outras como ho t & como podem principalmente armam muyto bem diante da porta prfcipal porque alli he ha eltancia da gte & diante
:
da porta tem nos panos hum crucifixo de papel .f. de molde & per cima delle ha peqna cortina c que efta cuberto: cantam toda ha noite, & todo ho dia lem ha pixam & ella acabada tira ha cortina de fobre ho crucifixo, & elle
defcuberto deitamfe todos pollo cham. baqueanfe
outros
fi
&
afli
dam bofetadas cada hum punhadas. Dura elte pranto b duas oras, acabando vanfe por cada porta de circuito que vay pra ho adro dos clrigos & fam trs portas em todas has igrejas, & a cada ha etam dous clrigos cada hum de feu cabo & cada
c has cabeas polias paredes,
& dam
&
en
hum tem
cima
dar
:
na
citam nefta ate porta faem per cada ha deitas portas defpidos da cinta pra
&
paliando fe abaixam
&
hos q
cita
em quto
leu poucos,
&
outros
agardam
leuam muitos: velhos &. velhas fe deixam citar mea ora ate que corre ho langue, &. alli dorme no circuito da igreja & como he mea noite comeam iua mifla & comungam todos. Dia de pafcoa a mea noite comeam luas matinas & ante manh fazem prociffam: em rompendo a lua dizem mifla &
&
guardam toda
dias
efta
.f.
de guarda
fomana ate fegunda feira da dominga inalbis, alii fazem .xvj. do fabado ante dos ramos ate fegunda feira de paicoela.
is:
.cxj. Como tiuemos ha corefma na corte do Prefte teuemola na terra de Gorage, & mandaram que difeflemos miffa & como ha non di liemos.
Capitulo
mos no
J^|;
eitremo de ha terra de gentios q fe chama Gorages, gte fegundo dizem muyto maa. & deites n ha eferauo ninh, porque
efta terra
rece
&
morrer per fi ou fe matam que feruir chriftos. ha corte eftaua alternada fora da Gorages: ok fegundo padiz hos Abexins, eftes Gorages moram de baixo da terra &. toda ha
diz que antes fe deixa
em que
>4>
lula
ha parte
e<
grade ribeira q fazia grandes iu Juda outra tudo era capinas como
em
Portugal cv todas has partes da ribeira em calas Sc has fobre has outras & delias b altas
&
de porta q boca de grande cuba porque folgadamente polia fobre has portas h ferro na pedra em q prdiam cordas
ai
hos tinham agora porq neftas cafinhas poudeziam q era tamanhas dtro q cabiam vinte ou trinta pelloas c leu fatinho. E eltaua nelta ribeira hua mui forte villa ha qual era da parte da ribeira muito alta roca talhada, da parte da terra mui alta caua q tinha daltura .xv. braas Sc de largo leis, oc dbas has partes enteftaua na ribeira & dentro nefta caua de hua parte e< da outra tudo calas como has fobre ditas, & dentro no capo do circuito eram calas peqnas de paredes colmadas em que ora viu chriftos & t dentro muito boa igreja. E ha trada deita villa he baixa de pedra tudo feita voltas q parece q nam poderam la trar mulas n vacas: e< c tudo tram hu grande pedao delta villa defpao de tero de legoa. Ribeira acima eltaua nua grande rocha de cima a udo talhada < toda per cima he capina, & elta nelta rocha cafi no meo delia h moefteiro de nofla lenhora, & diz q ali eram hos paos do Rey daquella terra & reino de Gorage. Elta pena ella de rolto a nactc do foi S: fobe a efte moelteiro por efeada de pao leuadia & cada noite diz q ha leuan c medo dos Gorages quando hi n efta ha corte & depois fobe homem per efeada de pedra fobre ha mo izqrda & corre h corredor per ante quinze celas de frades has quaes todas t freftas fobre ha agoa &. muy altas & auante eltam luas despelas &. refeitrio &. calinhas de guardar feus mtimtos. E rodeado fobre ha mo direita per caminho efeur-o vem homem ter em grande claridade & na porta principal do moelteiro ha qual nam he feita da mefma roca fomte parece q antiguamente foy grande falia & ha feiam he da igreja com paredinhas <Sc he muito clara c< efpaofa porque t muitas freftas pra fobre ho rio, & eltam poucos frades. Vinha aqui muita gte da corte tomar comunham por ter deuaam a elta cala & ahos frades delia, porq dizem que fam de boa vida v q padece grandes afrontas delta maa vezinhana q tem x. porque ha gte da corte & ha corte fe afta de ha maneira licaua ha parte ezquerda que he do gram Betudete contra eftes Goragues. Poucos era hos dias q nam fe difeffe elta noite matara hos Goragues .xv. ou .xx. pelloas da gente do gr Betudete c< n acudia nada a ilfo porque era corefma, por caufa do afpero jej ningu peleja polia debilitaam v fraqueza dos corpos que ha corefma em ninha maneira fe hade quebrar. E fendo nos na fomana fanta perto da Pafcoa mandou dizer ho Prefte Joam que em dia de pafcoa nos tizelfemos preltes pra dizermos mifia perto de lua tda que ha queria elle ouuir. Mdelhe dizer que preltes eftaua e< todos eltauamos, mas q non tnhamos tenda que ha que nos deram apodrecera c chuiuas & fe gaitara de todo. Mdou dizer que elle daria tenda e< ha mandaria logo foflemos com armar, & affim mdaria chamar que efteueifemos preftes todo noffo concerto, c< lendo pouco mais de mea noite nos mandou chamar, & logo fomos & nos leuaram diante da porta dei Re)' ha qual achamos delta maneira. Grande parte do cerco da febe quebrado & tirado des ha tda grande do Prefte, ate ha igreja grande de fcta cruz de ha parte: & da outra eftauam mais mil vella acefas muito em ordem & ler:- de comprido hum tiro de efp
laber ha cala, &.
&
is:
142
f&>
:
arda
de
& de rofto a rofto dos que tinham has vellas poderfehiam bem jugar dous jo^os pella hum ante outro & tudo gentil campina, & eftaua detrs deites que tinham
has vellas mais de cinco mil peffoas, c< hos das vellas ficauam como feto que hos non podia romper porque tinha canas ante li has a outras aladas, & has vellas cm ellas em 1'eu cpafo. Ante ha tenda do Prefte andauam quatro fidalgos em
& a nos pofernos perto delles. E da tenda ho Prefte Jo cima de hum macho murzelo como
como grande cauallo, ho qual ho Prefte traz macho caminha quando ho Prefte caminha &.
.1".
nifto
hum
& fempre efte non vay nelle vay no eftrado. E lavo deita maneira hopas de Brocado que chegau cafi alio ch & ho macho alli vinha todo cuberto & trazia ho Prefte fua coroa na cabea & fua cru/ na mo <Sc de cada parte dous cauallos cafi has cas na cabea do macho n igoaes que elles bem afaftados hi. Vinha eftes cauallos t guarnecidos & ajaezados & cubertos de brocado, que com ho lume pareciam cozidos em ouro, & traziam grandes diademas nas cabeas que deciam ate hos moios & grandes penachos dos diademas. E tto que ho Prefte fayo hos quatro que antes dauam per antre has vellas folgando nos cauallos fayromfe & non parecer hi mais, & paliando ho Prefte Joam, aquelles que nos foram chamar nos poferam logo na lua trafeira fem outrem ali vir nem paliar das vellas adiante fomente .xx. ou .xxx. fidalgos que hiam ape diante do Prefte Joam bom pedao, & afi chegamos a igreja de fanta cruz onde ho Prefte hia ouuir ho officio da refurrei & hi descaualgou & trou na igreja & logo fe meteo em fua cortina & nos ficamos a porta. E fayo logo de dentro muita infinda clerizia e< fe ajuntou muita mais q eftaua de fora que dentro n cabia & hordenar muy grande prociiiam, & a nos poier no principio delia c cilas dinidades mais honradas & ali andamos ate ha prociff tornar a igreja & entrara hos q couberam, & hos outros ficara per elles campos & a nos mandarnos entrar & efteuemos perto da cortina ate miffa acabada, & qrendo dar ha comunh mandou dizer ho e Joam q nos foffemos fazer preftes pra dizermos miffa que ha tda tnhamos armada & que logo hia, & fomos nos com hos que nos chamaram & pre acpanhara & elles leuaramnos a ha tda preta peito da do Prefte. E vedo nos ha tda preta diffemos efta tenda nos armara por efcarneo, & diffe logo ho embaixador: Padre fareis bem de no dizer miffa porque ifto he por nos prouarem. Eu lhe refpdi n eu quero dizer, vamos nos a noifas tendas, & era ifto quando queria romper ha alua, & nos fomos a noifas tendas que er no bofque junto da ribeira. E logo vieram dous pajs obre has rochas a grande prella chamamos que nos chamau com menencorea. Efteuemos en confelho de non hir & tod u fomos & chegamos aha tenda do Prefte en ho foi faindo. E logo nos veo recado de dentro porque deixramos de dizer miffa en tam grande fefta. Refpondilhe eu que n quifera dizer miffa pollo grande agrauo que era feito: n a nos, mas a deos & a fua fanta refurreiam que nos armaram ha tenda negra pra miffa, ha qual n arma fenam pra cauallos ik humiziados. E tornaram c outro recado dizdo que tda haui darmar. Refpdilhe que hauia braa reprefentdo ha eferarecida refurrei c< lia pureza & limpeza de ira qu bem podej caber vermelha que reprefentaria ho langue
grande eftima,
fe
'
ios d
iou
ho que lios apoftolos, & martyres por elle deriram & tornaram dizendo que lhe mandaffemos dizer
&
foram
que ha tend
mar
c<
que
eriamos
lia
juftia
ffc>
DAS NDIAS
<*i
'43
mandaua fazer. Refpondemos que nos non fabiamos que ha tda armara nem lhe pidiamos juftia de ningu, que aquillo non fora feito a nos mas a deos
que a nos pefaua mais que a outrem por n5 dizermos mifla em tam grande Tornaram logo que ouueltemos pacincia que elle daria caftigo a qu ha tda armara & que nos foliemos a ella pois n fora pra dizer milla, que fofe pra jtar. Ainda efteuemos en confelho le hiriamos a ella ou n & todauia fomos &. nos mdou ricamtc de jtar de muitas & boas igoarias & bos vinhos
6c
feita.
em
&
de bos cheiros
&
muito vermelhos:
<!k
dia paliamos,
era
difle
com
aho
que tinha tam grande prazer qual nuca nefta terra tiuera nem efperaua ter por non dizermos milTa nelta tda & polia reporia que lhe deram que tudo non fora lenam por prouarem em que elima tnhamos has coulas de deos e< da igreja: &. que agora nos teria em eftima de bos chriftos. Toda efta corelma fomos muv b prouidos de comer &. beber de muitas vuas, &. peffegos que ha na terra: k. no cabo do jantar veo a nos ho padre velho que fez ho baptifmo, & difle que mdaua dizer ho Prcfte Joam q pois oje non dillemos mifla q pra domingo em toda maneira ha dilelfemos c< que mandaria dar boa tenda & que lhe fezefemos ho officio da notla guifa &. vfana polia alma de fua may que faimento ho fazia hum anno que fe finara & que lhe faziam entam ho teltar
.1".
C
*
Como d Luiz de menefes elereueo aho embaiCapitulo .exij. xador que fe folie & como ho non acharam em corte & como elRey dom Manuel era finado.
milla, era
de Abril. Dillemos ho
otticio
Si
milla polia
may do
Prelte
Joam. Nos fomonos muito cedo & achamos armada ha tenda grande brca & noua & com luas cortinas de feda armadas pollo meyo a fua vfana & muvto perto de lua tda: e< hi ho frade que ora vay por embaixador com outros clrigos & cantamos logo hum nocturno de finados & dillemos milla &. ates de fe acabar ha mifla nos chegaram dous maos de cartas que nos mandaua dom Luis de menefles q vinha por nos < ticaua em Macua. E hos maos vinham per duas vias & ambos hos mefegeiros chegar juntos. E vinham
neltes
logo nos mdalle & que logo nos defpachaflemos &. foliemos com elle en Macua ate .xv. dias de Abril que non podia mais efperar. Afll polia mou lhe non dar lugar, como polia neceflidade que delle auia na ndia. E hos .xv. dias fe acabauam nelle dia que has cartas nos fora dadas: <S: nellas
maos
viltas noflas
cartas
achamos en
ellas
vinha
era finado: pollo qual todos ficamos mortos, & ho callariamos ou diramos, foy acordado que ho non deuiamos callar, porq ho Prefte fabia mais alinha has nonas da ndia que nos pollos mouros mercadores que cada dia de la vinham: v que milhor era labello per nos que per outrem o; porque leu curtume do doo he rapar ha cabea a naualha <S; non ha barba & veftir panos pretos comeamos luis ahos outros arrapar has cabeas e< ueftir de doo. E nifto chegounos ho comer & hos que ho trazia vendo ho auto em cj eftauamos poferam ho comer no cham & fem
fallar
fc
tornaram
&
dillerho aho
Prefte.
Logo mdou
a nos
dous frades a
'44
V DO PRESTE IOAM
:
faber que nos actecera. Diie ho embaixador a h que reipondeffe ahos frades eu lhes declarey ho porque, pollo vfo da lua terra elle non podia c choro
&
polias fus palauras: dizdo dizey a lua alteza que has eftrellas
&
ha la cayram
&
nos ampare
perdeo lua claridade & n temos quem nos cubra n qu nos feja lenam deos q he pay de todos. EIRey d Manuel noifo fenhor he fallecido da vida defte mundo & nos ficamos rfos & defparados. Comeamos nolTo prato &. hos frades fe fora. Naquella ora fe deitaram preges que fe erraffem todas has tendas onde fe vdia pam
ho
foi
efcureceo
&
& todas outras mercadorias, & ai erralf todos hos ofticiaes encerramto trs dias em que tenda ninha fe abrio. A cabo de qu herdara trs dias nos mdou chamar t ha primeira palaura que diie foy hos reynos dei Rey meu padre? Dilfe ho baixador ho prncipe dom Joam feu filho. Ouuindo ifto, diie atefia atelia .1". non ajaes medo que em terra de
vinho
&
carnes
efte
&
durou
chriftos eftaes
&
b foy ho pay,
bom
fera
ho
filho,
eu lhe efcreuerey.
&.
logo
que alfi efcreui a fua alteza que lhe pidiamos que nos dele lica pra nos hirmos que ja parecamos mal na fua terra. Diffenos que nos foflemos a comer & que no outro dia comeariam nolfo defpacho & que lhe tornaffem has cartas q lhe vinham en fua linguagem. E porq ja fabiamos lus depachos que taes Iam, no domingo que has cartas nos dera deipachamos logo Airez dias portuguez da noffa companhia & com elle hum Abixi que foliem com noffas cartas aho dito dom Luis de menefes, & no dia fegulte leuamos has cartas aho Prefte na fua lingua & elle fe partio logo c5 fua corte pra outra parte & nos com elle. Andando pelo caminho me preguntaram quem me leuaua ha tenda da igreja. Relpondi que ha tenda non era minha, &. que eu non tinha cuidado delia & que dieramos noffa mifa & ha tda ficara como ha achramos. Dillerme q fizera mal, que ho Prefte coufa que daua non tomaua, & que ha tda c luas cortinas valia mais de cem onas douro & que fe ho Prefte Joam mandalfe dizer miffa, & lhe diieie que non tinha tda haueria menencorea. Com todo caminhamos trs dias, & tanto q nos apoufentamos requeremos nolfa licena & defpacho. Diziamnos que n ouueiTemos medo q ja la tinha mandado leu recado. C toda noffa importuna-
cam mandou que fofle Joam gonaluez nolfo feitor com cartas fus & caminho do mar aho qual logo deu ha muito boa mula & ricos vertidos
onas douro.
Prefte
noffas
&.
dez
Mandou que
fe folfe
logo
&
logo
fe
partio
&.
dous criados do
com elle, & a nos q ficauamos com quanta importunaa lhe dauamos requerimtos nos trouxe ainda hum mes Sc meo, e< na fim nos deu ricamente de veftir &. a quatro de nos deu cadeas douro com fus cruzes em ellas & a cada hum lua mula & a mim me deu ha mula de feu caualgar q ho leu andar
era voar &. nos deu pra todos oitenta onas douro
&
& cem panos pra ho caminho v dandonos ha fua ben. Non caminhamos muito fem hauer recado dos noffos que mandramos aho mar que dom Luis era partido muito hauia, & nos bem fabiamos que ho n hauiamos dachar porq ha mou non daua lugar, com tudo chegamos & achamos muita pimenta <S: panos que nos deixaua pra
nolo
mantimento
&
&
pra ho Prefte,
&
nos que faramos daquella pimta & postoq ho parecer dalgs foy, que nos apouftaffemos & ha comeflemos por quto dom .uiz em fus cartas mandaua
que em ninha maneira faiffemos de junto do mar porque em todo cafo ho mente hum ou dons de rios< tro anno que vinha vdriam por no; & que
i<
f*>
foliemos
DAS NDIAS
cartas
<*-
lhe
'45
cm
aho Prefte
&
em Arquiquo. E com
aho Preite Joam & ha outra metade ficalfe pra noffo mantimento & que ho feitor Sc eu ha leuaffemos: & eu hia pra lhe ler has cartas & fazer tornar na fua Hngua & ifto acordado h dia (Sc no outro pella manham partir. Nelta manh fe veo ho embaixador a mi dizdo padre outro cpanheiro vos quero dar pra hir com vofco alia corte. Dizendo eu feja quem vos mandardes, & elle me tornou a dizer folgareis vos com minha companhia, eu la ho que quero hir
leuarmos ha pimenta toda, Sc porq lhe contradifle que a outra diffe que todauia hauia de hir & leuar ha pimenta toda, Sc eito fazia elle efperando grades mereces <Sc leualas todas. E afli non quis ho embaixador fenon leuar ha pimenta toda aho Preite & logo fomos. Eu hia fomente a leuar has cartas aho Preite Sc has tornar na fua lgua. PartiSi
com vofco
mos nos
palfo a palio
Sc caminhamos nollb chegamos a corte fim de nouembro & achamos ho Preite em hum reino que fe chama Fatiguar q he no eltremo do reino Dadel de cujo reino Sc fenhorio he Barbora Sc zeila: Rey grade & poderofo. Diz q he eitimado Sc hauido antre hos mouros Reis por fanto porque
com mulas
Sc
carregas
Sc
continuamente faz guerra ahos ehrillos, Sc afli dizem que he prouido do Rey de Arbia Sc do xeque de Meca Sc doutros Reis & lenhores mouros de muitas armas & cauallos pra afli faz: & a que afli manda cada armo grandes offertas a Meca de muytos eferauos Abixins q toma nas guerras: Sc afli preftes aho Rey de Arbia & a outros lenhores dos mefmos eferauos. E do lugar ou campina onde chegamos aho Pree Sc ho achamos. En eite reyno de Adel he ha fua pri-
hum dia de caminho: Sc de aquella feira a Zeila caminho. Elle reyno de Fatiguar ho que delle vimos afli de da entrada como da faida tudo he mais campina que ferrania .f. pequenos <Sc baixos outeiros todos aproucitados de grades fementeiras de trigos & eeuadas <Sc afli muyto grandes vrzeas Sc campos outroii de grandes fementeiras das ditas lementes: Sc de grande criaam de todo ho gado vacas ouelhas Sc cabras, egoas pequenas & mulatos. Delta campina ha grande xiita Sc parece h grande outeiro non de ferra nem de pedra de fragua, mas tudo aruoredo Sc terra aproueitada:
meira
feira
Sc
(fegundo diz)
fam
oito dias de
dizem hauer nelle muytos moelteiros & igrejas Sc fer terra muito rica: Sc elta no cimo delia ha lagua Sc que ha nella quatro legoas de q vinha a corte muito infindo pefeado Sc laranjas, limas Sc cidras Sc figos da india. E difeme Pro de couilham q era elte monte pello pee andadura de oito dias Sc afli punha elle ho elmo da lagua quatro legoas. E partindo ha corte deite campo em que eltauamos, andamos dous dias Sc meo ate chegarmos aho pee do monte Sc chegado
:
frutfero como delle le dizia, faem delle Sc muitas ribeiras que trazem muito pefeado. Pello pe deite monte atraues caminhamos dia <Sc meo, Sc faimos do monte & do Reino de fatiguar Sc tramos no de Xoa, ode tnhamos dada ha pimenta Sc has cartas tomadas em Abixi Sc no tnhamos reporta ninha. Deite caminho hia ho Prefte Joham fazer has partilhas tre elle & luas hirmas .!'. duas que eram hirmaas de pay&may: porque
feu
ficara per
cilas
Sc
partilhas
eram das
terras
<Sc
Sc
fazenda que
fortejar
hi
neltes
terras
trs
'46
$-fc)
DO PRESTE IOAM
<*-{
eram terras de mais de dez dias de caminho & deu abas hirmas a cada ha ho leu, &. ho Prefte h foo & ha parte do Prefte logo mdou fazer duas
& lias deu ahas duas luas filhas peqninas, vacas, egoas, ouelhas & cabras cobriam hos montes & cpos & vales & tudo era da mefma partilha: & alli fe quis ho Preile tomar nem hir mais has partir como has terras Sc daqui non partilhas por ferem muitas & defuairadas terras & mdou que fe foff partir como eftas, & ha fua parte delle logo partisse a fus filhas. E ouuiamos dizer q ouro, & leda, defta partilha non tinha conto, & quto ahas fedas diziam que mdaua ho Prefte que ho leu quinh fe delle ahas igrejas & moelteiros que eftau na terra que fora de fua may. Caminhamos ate ho lugar de Dar onde me moilrou Pro de Couilh hos bofeos em que hos frades faziam afpera vida, &. ho branco morrera na lapa que acharam tapada.
partes
:
Capitulo
.exiij.
Adel,
&
de
c elrey de
ornome a dizer ho que ouui do reyno de Adel & de h grande capi tam que en elle ouue, &. ha morte que morreo (& ilto a muytos & a
Pro de Couilh fobre todos). Foy certiflimo que ouue neite reyno de Adel h grade capit mouro que fe chamaua Mafudi, ho qual alda agora traziam en cantigua ha gente com da corte quando caminha & efte capitam dizem que todas has corefmas de .x.w. annos trou ahas terras do Prefte Joam porq na corefma ho grande jej qbra has foras aha gente, & no podem pelejar: & entraua tto per ellas, que muitas vezes chegaua efpao de .xx. legoas. H anno traua ho reyno de Amara ou ho de Xoa, outro ho reyno de Fatiguar: <& traua ora per ha parte ora per outra: & comeou fazer eltas entradas na vida delrey Alexandre que era tio deite rey & ctinuou .xij. anos en fua vida: & porq morreo fem filho, herdou Nahu feu hirmo pay deite: & outro tanto fazia en leu tempo. Elte Dauid que ora reyna comeou a reynar en idade de .xij. annos & ate ler de .xvij. no ceifou Mafamede da dita entrada &. guerra na corefma &: dizem que tamanhas entradas & caualgadas fazia, q en ha leuara captiuos .xix. abixins &. que todos hos mandou de offerta aha cala de Meca, &. ahos reis mouros de prefente: & dizem q fe faz la muy grandes mouros, porque faem da grande eftreiteza do jej & entra na fartura & vicio dos mouros & alli leuaua muy grande multid de todos hos gados. Entrado ho ano de .xxiiij. de fus caualgadas, ho reyno de Fatiguar. todas has gentes fogiram & fe acolheram aho fobre dito monte Sc ho Mafude aps elles: & diz que trou ho monte & qimou has igrejas & moelteiros que hi hauia. Atras diffe que en toda ha terra do Prefte hauia chauas que fam homes darmas porque hos lauradores neftes reynos non v ahas guerras x que hauia neftes reynos muytas chauas, & hos que fe acolher aho mote er lauradores & chauas .f. homes darmas que fogiram & ho Mafude tomou hs & outros, & mandou apartar hos lauradores dos homes darmas c< mdou ahos lauradores que fe foliem enbora & pra ho anno femeafe muyto trigo & ceuada pra quando vielle: porque elle & fua gente achasse que comer pra & pra feus cauallos: & dill ahos homes darmas, velhacos que come ho pam dei rey, & t mal
: : :
:
li
guarda luas
terras,
darmas
v fe
tornou
ande todos a efpada: & alli mandou matar .xv. homes com muy grande caualgada fem contradiam algfla & fendo ho
$*>
Prefte
DAS NDIAS
t+i
47
Joam de ifto mui lentido principalmte dos moetteiros & igrejas que queimar, mandou andar efpias no reino de Adel pra aberem porque parte efte Mafude determinaua dentrar & foube como elrei de Adel entraua en pefoa & Mafude com elle (Sc grande poder de gente, is: entrar nelte memo reino de
Fatiguar
iv
is: que vinha fora da corefma en ho tempo das nouidades dos trigos ceuadas pra delixuir tudo &. no tpo da corefma dar outra parte. E fa-
bendo ilto ho Prelte Joam determinou hos aguardar aho caminho, & dizem fer mui contra dito de todos hos feus & dos grandes de fua corte dizendo que
hir a tal guerra que basdizem que dilfe elle que en pelfoa hauia de hir vingar ha injuria que fora feita a feu tio Alexdre & a Nahu leu pai & a elle hauia leis annos: Sc que efperaua em deos de ho vingar tudo. Alli fe partio com fua gente &. corte fem mandar vir de longas terras por non fer lentido: & dizem que caminhou de dia is: de noite is ha noite c amanhefeendo foi affentar feu arraial fobre onde fe faz ha primeira feira do reino de Adel hum dia de caminho, onde ho achamos qudo lhe trouuemos ha pimta. Aqui dizem ler hum grade palio ho qual ho rei de Adel paliara ho dia dantes, & eitaua asstado ja efpao de mea legoa na terra do Prelte is. fora de caminho & ho
era
moco de
la
idade de
.xvij.
annos
is:
bem
tau
feus betudetes
&
&
terra de
Adel:
Sc
fendo clara
manh
fe
viram:
is:
que Mafude vio ho arraial do Prefte & vio tdas roxas que fe non armam fenan em grades feftas ou recebimtos, dilfe a elrei de Adel. Senhor ho Negum de Etipia he aqui pelfoa, oje he dia de noffas mortes faze por te faluares que eu aqui he de morrer. Dizem que ho rei fe faluou com quatro de cauallo: & dos quatro era h filho de h Betudete que andaua com elrei de Adel & ora anda com ho Prelte en fua corte porq elles non tem aqui mais que lanarfe com hos mouros & fazemfe mouros, is: fe querem tornar, tornamfe a baptizar & ficam perdoados & chriltos como dantes: efte deu ha conta do que antre elles paliou. Tanto que elrei de Adel fe pos en faluamento que era bem cedo polia manh, ho Prelte Joam dizem que mdou pregoar (non labendo da fugida delrei que todos comungasse & fe encomendasse a deos & almorass
dizem q
tto
cv fe
fizesse
preltes
horas de tera comearam hordenar luas batalhas hos mouros ficando fus tendas armadas: & tanto que hos
:
&
&
dizem que ahio Mafudi is: veo ha falia com hos chrilos alg que fe com elle quifelfe matar: & faio a ilto hum frade per nome Gabriandreas is: matou a Mafudi is: lhe cortou ha cabea, & ada he viuo is: he home muito hrado na corte & geralmente todos deram pellos mouros que n tinha per onde fugir: porque has tendas do Prelle eram alentadas no principal palio, is: outro palio que era alongado per onde elrei fogira, era ja tomado &. desbaratados & mortos hos mouros. Ho Prefte Joam fe tornou a fus tendas a repouiar, is: no dia feguinte caminhou pollo reino de Adel ate chegar a hs ricos paos do dito rey de Adel, hos quaes achou fem ningum. E ho Prelte chegou ahas portas dos ditos paos is: con ha fua lana ferio nas portas por trs vezes: is: non quis que outrem ningu nellas feriffe n entraffe nem chegaffe por non dizerem que hia arroubar: is: q fe elle hi achara a elrei ou outra muita gente elle fora ho primeiro que entrara en peflba porque hia de boa guerra: es pois non achaua ningum, que ningum tralle: is alli fizeram volta. Elta batalha foi no mes de Julho is alinnau fer no prprio dia que Lopo foarez detroio & queimou Zeila en ha qual detruiam tu fui: is hos
mouros ho
vir abalar,
hi
di/.do fe hauia
caualeiro
4 S
3-fc?
hi
DO PRESTE IOAM
<*i
tomaram, dizia que ho gr capit de Zeila era c ho rei de Adel en guerra & com ho Neguz de Etipia. E per muitas vezes nos mandou ho Prete molrar quatro ou cinco feixes de treados de cabos de prata non b feitos dizdo que todos aquelles & outros tomara na guerra do Solta de Adel & affi ha tda que nos deu de brocadilho & veludo de Meca tomou na dita guerra & que era ha do mefmo rei & que portanto mdara dizer que ha benzefemos antes de dizermos nella miffa porque ho mouro fizera nella peccado. E ha cabea de Mafudi dou na corte do Prete pafante de trs annos que foi en ha nofa ida ou chegada en ella: & todos hos labados & domingos & dias de guarda ha gente baixa & moos & moas faziam com ella grande fela & oje en dia da na corte & me parece que andara pra fempre fegdo fam namorados delia. Gabriandreas como ja diffe) he frade & peifoa muito honrada & fidalgo de muito grandes rendas: & alem de elta caualleria que fez: t feitas outras muitas: & (fegundo fama) he mui eloquente. &. amigo dos portuguezes: & entende bem coufas da igreja, & folgaua de praticar en ellas non tem mais que mea lingua aho longo cortada, porque elrei Nahu lha mandou cortar porque
mouros que
falaua muito.
Capitulo .cxiiij. Como ho Prete nos mandou hum mapa mundi que lhe trouxramos pra lhe tornar has letras em Abixi: & do que mais paliou, & das cartas pra ho Papa.
lugar
liando nos no
mdou h mapa
q hauia quatro anos q lhe trouueramos, q lho mandara Diogo de fequeira dizdo que has letras que eltau naquella carta fe
:
&
eu
:
fe
iito
&
elle
efereuia
&
eu
lia.
de todas noffas
Catella
lhe
&
Todo ho Mapamundo acabado que nada nam ficou ho leuaram. E no dia feguinte mandou chamar ho embaixador &. a todos hos que eftauamos com elle: & logo nas primeiras razes nos mandou dizer, que elrey de Portugal oc elrey
de Catella er lenhorcs de poucas terras
pra defender ho
ecreuer
elle
cv
que
nam
Rumes: & que leria bom Efpanha que mandale fazer fortaleza Zeila, &: elrey de Portugal mandaria fazer em Macua, & elrey de Frana mdaffem fazer uaquem: & todos trs com has gentes delle Prete poderiam guardar ho mar roxo &. tomar Juda, & Meca, & ho Cairo, & ha caa fanta &. hir per todas has terras que quifeflem. Refpondeo a iito ho embaixador que lua alteza elta enganado ou mal enformado, q fe algu iito lhe dilfera, q n lhe die ha verdade &. fe ho tomara polia vilta do Mapamdo, que n tomara bem ho conhecimento das terras porq Portugal & Efpanha eltam no Mapamundo como coufas bem labidas, & nam como neceffarias de fe faberem k que oulhaffe no Mapamundo
&
a elrei de
como etauam has cidades & castellos & moefteiros. Sc alli falem, Roma, como coufas bem fabidas s. em pequenos ua Etipia como eitaua coufa nam fabida, muito grande
efpaos:
iv
&
oulhaffe
muito epalhada
f&>
chea de montanhas,
DAS NDIAS
&
de lifantes
<*-
'49
&
de
lies
ella
&
&
affi
de muitas ferranias, em
:
moftrar ho
Mapamundo,
nem
cas-
tello & que foubefle fua alteza, que elrey de Portugal per lus capites era podcroib pra defender & guardar ho mar roxo, a todo ho poder do gram Toldam & do gram Turco: & lios guerrear ate ha cafa tanta & que outras maiores conquiftas trazia nos partes de Africa com elrey de Fez, v cie Marrocos: & outros muitos Reis, lbjuzgando todas nas ndias, & per fora fazendo todos hos Reis delias lus fugeitos trabutarios como fua alteza bem fabia per ctrairos delrey de Portugal q era hos mefmos mouros da ndia trattes na fua corte. A ifto n veo repofta, & falta outra pgta, & nos efpedio, mddonos muito
comer
&
beber,
.iiij.
&
ou
affi
ho
fazia
cada dia
Paliado
.v. dias
depois do
Prefte
&
&
mandou dizer que elle queria efcreuer aho papa de Roma aqelles chama, u Rumea neguz liq papaz: que qr dizer ho rey de Roma & cabea dos Papas:
nos
me
nam tinha de cuftufabiam como efcreuiam aho papa: &. que eltas cartaseu has hauia de leuar aho papa. Refpondeo dom Rodrigo embaixador, que nos nam viramos pra efcreuer nem eftaua atre nos quem efcreuefe aho papa. Eu diffe que lhe diria ho principio, & que da hi adiante feguiflem ho que no coraam tinham pra lhe efcreuer ou requerer. E veo recado q nos foliemos a
que lhe
fizeffe
efcreuer: que
nam
comer,
liuros
& q logo tornalfemos ho frade & cu, & que trouxefe eu todos meus pa fazermos has cartas, & affi fizemos. E vindo achamos todos elfes que elles tem por mais fcientes jtos c muitos liuros & logo me preguntara pellos meus. Eu lhes refpdi q nam era neceflarios liuros, lenam faber ha tena de fua alteza: &. que per hi nos regeramos. E logo per vn prcipal que hi eftaua grdeza como fciencia que per titolo fe chamaua Abuquer, que quer dizer capellam moor, foi dito aho frade ha tenam do Prefte & elle a mi affi ha dilfe. E logo me pus a efcreuer, & breuemente fiz hum pequeno principio que logo em minha letra foi leuado a lua alteza, & logo tornou, & efa hora ho fizemos em fua lingoa & lho tornamos a mandar: & nam fez detena que logo n veo dizendo ho paj que elrey eftaua muito contente do efcrito, & efptado porque nam fora tirado de liuros: & que mandaua que logo fe fizeffe aquelle letra limpa e< em duas cartas: & que mdaua q hos feus letrados clrigos eftudass pellos feus liuros ho mais que podeifem, ho que mais fe poria nas cartas. E vindo nos ho frade & eu pa noffas tdas, fayo a nos ho baixador dizdo a mim. Padre pefame muito do q hoje dilfe aho Prefte Joa que nam hauia tre nos qm loubelfe efcreuer aho papa, porque nos hauera por homes de pouco faber, rogouos que ponhaes niffo voffas foras, & fazeilhe ho q lbuberdes. Eu lhe refpondi que fora ou fraqueza feito era ho q eu entendia, &. que hi veria ho que eu fizera: & tanto que o vio folgou muito (fegundo mostrou,) & ha menuta da carta que eu fiz vai em carta fobre li & he mais pequena, & comea. Benauenturado fado padre. E na outra carta poferam trcs dias em fazer, & em ha cruz cloro pequena que pela cem cruzados poferam mais de .xv. dias, tambm vay pra ho papa.
: :
*-*>
DO PRESTE lOAM
Como
ha
nas cartas de
<%-
C Cap
Tem
de
.c.xv.
juftia
la
dom
mandou
moor da
corte, &.
dom Rodrigo
a portugal.
dom Luis de Meneies mandaua aho Prefte Joam, fazia queixume e< requeria juftia de quatro homes portugueles q hos mouros lhe matar no lugar de Arquiquo porto do mar roxo &
as cartas que
nellas
en lua terra
ler
juftia
&
vingana,
elle
per
li is:
n qera fazer
&
defejar feruir
lua alteza
nam
anojar.
reqrendo nos efta jultia per muitas vezes, ouuemos repolta q muito lhe pefaua porq ho capitam moor d Luis nam tomara vingana & matara quantos mouros
hauia no lugar de Arquiquo
mouros
<Sc
Sc q mais eftimaua elle h portugus, q qutos negros hauia na lua terra: & pois elle nam quifera por li tomar vin:
gana, q elle mandaria fazer juftia: de lua corte ante lua tenda, lhe
&
vir
ha
juftia
moor
&
mandou
cabeata, que
elle foffe
e< q prendeffe a todos mouros turcos, c rumes chriftos q achaffe q no tpo q hi matara hos homes a don Luis de Menefes, eftauam no dito lugar de Arquiquo. E hos que achaffe culpados na dita morte ou nam
&
prender hos que hos mataram tsc q aleuantaram ho arroido, que hos entregaffe a qualqr capitam mor que vielfe de portugal k q elle mataffe & fizeffe juftia como lhe prouueffe: matando, degolando, ou tomando por captiuos alli chriftos,
:
como mouros: turcos iSc rumes: & q delta juftia n doutra fe lhe nam queixasse mais hos portugueles, mas que elles ha tomasse per a li. Nefte lugar neftes dias detreminou ho Prefte Jo mandar embaixador a portugal que ate qui n mandaua ninhum & nos mandou chamar aho embaixador & a ml: & difie q detreminaua mandar cnofco a elrei de portugal pra feus defejos mais breuemte hauerem efeito lendo la leu requerte fe nos parecia zagazabo fer fufticite
:
pra
caminho, por quto fabia falar ha noffa lingua, Sc fora ja a noftas terras. Nos lhe refpondimos q Zagazabo era bem fulficiente pa efte caminho & pra fua alteza mdar, porq era homem que fe entendia bem comnofeo &. nos com elle, Sc que n hauia mefter turgim: & que agora fazia fua alteza ho que deuia porq da vinda mais credito hauia de dar ahos feus naturaes do que visse
elle
&
nam
difef de
li
mefmos.
:
Tornaram logo que ho ouuelfemos por companheiro. E no dia feguinte nos mandou dar de veftir, c< trta ouquias douro & cem panos pra ho caminho cc ainda efperamos depois muyto & ha caufa (fegundo depois nos difle ho mefmo baixador, foy porq como ha detreminaam do Prefte Joam foy tardia, foy necefaria
efta
detena que
nam
peflba
pa fua
defpeffa",
&
alli
efperamos polia
juftia
moor q
comnofeo
a
como
palio.
dito he.
elles
porque por muitas vezes hauiamos vifto leu defpacho. E alli nos fomos iSc no caminho nos alcanaram cada h per fua vez Sc caminhamos ate chegarmos a Barua que he perto do mar onde eia noffa eftancia que he cabea das terras do Barnagais. E nam achamos noua ninha dos portuguefes que aho
illo
porto viefiem.
E efperamos
mou
fer
paliada.
nefte tpo
f*>
a justia
DAS NDIAS
<*-
moor prdeo trs ou quatro fidalgos <Sc hum xumagali que abo tempo que mataram hos homes en Arquiquo era efte xumagali foltam xumagali, quer dizer fidalguo na grande, adi como fidalgo fem terra. Efte foi prefo porque era a efe tempo justia & a nam fizera, & foi prefo hum guabrijefus porque acudio laa
&
nam
fez nada.
:
ti
foi
gram fenhor porque fe acolheram a fus mouros & turcos & elle hos nam prendeo fabendo que foram na morte dos que mataram em Arquiquo a dom Luis de meneies, eftes quatro eram grades fidalgos & todos cinco foram prefos en corte polia juftica moor & nam foi ningum que hos acufaffe: <Sc pofto que mal tratados, foram liures. Tto que a juftica moor foi en corte & deu noua alio Prefte como nam vieram
Barnagais
foi
&
terras algus
hos portuguefes
& nos ficauamos defremediados, nos cuiou logo ho Prefte hum calacem mandando que nos foliemos aho lugar de Aquaxumo onde ja atras dilfe que efteueramos onde foi habitaa das rainhas de Saba &. Cdacia. E hi
nos
madaram
&
cem
vacas, &.
cem
carneiros,
ir
&
&
que com nofco eftaua vinte carregas de trigo cv vinte vacas, c< vte panelas de mel & outras vinte de manteiga.
&
vinte carneiros,
De como Zagazabo embaixador tornou cm corte c.xvi. com elle por coufas que lhe releuaua & como aoutauam a juftica moor & dous frades & porque gg
Cap.
eu
&
veio recado aho embaixador do pequena que tinha: entam rogou a ml que foffe c clle-en corte pra requerermos fua juftica & cu fuy e< nos la achamos que feu contrairo era ho principal paj do Prefte Joam que era Abdenaguo capitam dos pajs, porque hi nam ha otlicio ninhum que nam aja hum fobre todos como dito he. E porque hos recados entram aho Prefte pelos pajs, nam tnhamos ninhum remdio de meter nofta palabra & entam nos focorremos a hum ajaze que he grande fenhor: & poftoque grande amigo de Abdenaguo nolfo contrairo folie, por bem de juftica fez faber aho Prefte como ramos vindos & fobre que. E logo veio recado a ml preguntando a que era vindo en corte, eu lhe dey conta de tudo & que ho agrauo & fem rezam que era feito Azagabo era mais feito a elrey de Portugal & a nosoutros hos portuguefes que nam a elle pois elle pollo feruio delrey de Portugal & noffa companhia de nos portuguefes per mdado de fua alteza era aufente da
ftdo nos nefte lugor de
Aquaxumo
fenoria
tomaram ha
terra
delia.
Sc
nam efbulhado &. efforado que nas nolfas partes hos que andauam nos feruios dos reys, nam tam
elles,
fomente
fenorias
mas ainda
&
mordomos
fazendas, rendas,
&
eram mui fauorecidos & guardados. E que alli fe efperaua de fua alteza fauorecer feu embaixador <Sc lhe mandar fazer juftica & reftetuilo em fua fenhoria. Logo nos veio reporta, dizendo que quem era ho que nos fizera menencoria & tomara a fenhoria do dito zagazabo. Refpondemos que era Abdenaguo cabea dos pajs que mandara fazer cita forca per feus mordomos & feitores que pedamos a fua alteza que nos deffe juizes fem fofpeita & que mandai! e ahos pajes que leuasse qualquer recado que folie neceffario fobre efte negocio leuar a
fua
ali
v.
ogo vieram
tro
'52
$-*>
DO PRESTE IOAM
:
<&$
daua que qualquer coufa que per nos lhe folie requerida nefte negocio elles ho com enteira vontade em temor de ninha peiroa. E hos juyzes deita caufa foram ho Ajaze daragote & ho Ajazeceyte que a eftes requereffemos, ahos quaes logo fomos & nos afiinar termo q a horas do foi en tal lugar foffemos. E fomos fendo prefente ho precurador de Abdenaguo & ho embaixador por lua pelfoa. E d'ha & outra parte altercara & alegaram tanto que foy conclufo verualmente porque ca nam ha efcreuer nas audincias: & tudo hc venial, e ha fenta verualmente fe da. E fayr hos juyzes com fenta q ha terra & gulto que demandaua Zagajabo era muy pequena & fora fujeita a outra terra grande < de grande fenhoria de que era Abdenaguo fenhor & que era direito q ho grade veto entre toda a terra & que afli non podia fer tolhida a entrada a Abdenaguo como a grande fenhor que era. E logo nos fomos queixar ficando mortos com efta lcntena. E qneixamonos a elrey. Mandounos dizer q nos fo ffemos abas poufadas & q non foffemos menencorios que tudo fe bem faria & que aho outro dia foliemos requerer aho juftia moor: & que elle nos faria justia &. com iito nos fomos. E no outro dia feguinte fomos efperar a juftia moor no caminho da lua tenda ho qual nos recebeo com boa vontade dizendo que ja tinha palaura delrey pra nolfo defpacho & que ho efperaffemos a tenda da juftia que hia falar a elrey: & que logo nos defpacharia. E nos con todo fomos com elle mais auante ate onde elle fe apartou da gente pra hir falar a elrey. E icandonos alli efperando ho defpacho polia boa vtacle que lhe vimos, en fe elle efpedindo da tenda fayram logo com elle dous pajs acpanhandoo ate onde aoutaran hos homees & hi chamaram hos algozes & hos fizeram defpir & hos deitaram S: ataram como ja die .f. deitam de barriga &. lhe prendem has mos a duas eftacas. E nos pes ambos ha corda de couro atada & dous homs a puxar por ella defpido da cinta pra cima &. dous alguozes h de h cabo & outro de outro & per muitas vezes & as demais da no ch ho aouta. E qndo fae a palaura delrey que toquem chega ate hos offos. E deites toqs deram trs & c cita vi trs vezes aoutar elta juftia moor. E de hi a dous dias tornar a feu otlicio porque ho nam ham por deshonra: antes dizem que elrey lhe quer bem; porque fe lembra delle & que de hi a pouco lhe faz mercees & lhe da fenhoria. E quando agora alli aoutaram elta juftia moor eitau hi fefenta frades todos vertidos de hbitos nouos &. amarelos fegundo feu vfo. E acabado de aoutar a jultia moor tomaram hum frade velho bem reuerendo que era cabea dos outros & aoutaramno na maneira lufo dita. E a ete frade ninha vez ho ;<>caram. E acabado elle trazem outro frade que paliaria de quarenta annos & parecia honrado & aoutaramno como ahos outros &; elle foy tocado duas vezes; cc acabando preguntey polia caufa &. que peccados fizeram hos frades. Entam me contaram como ho frade que aoutaram derradeiro fora calado com de Alexandre tio deite Dauid &. fe apartara delia ck ha ha filha do Prelte calara com ha lua hirma deite Prete a qual fazia ho q queria & ho marido n oufaua entender nilfo c medo do Prelte &. tb por non fer neta terra ha errada das molheres muito etranhada, deixou efta fegunda molhcr &. tornoufe a primeira. E mandou ho Prelte Joam q fe tornaffe pra fua hirma. E vendo elte mandado non ho qs fazer Sc foiffe meter frade, & por efta caufa mdou ho Prelte vir cites frades per ante ha juftia moor & que viffe fe era direitamete frade. E elle julgou q direitamente tomara ho habito, & porque elle afli ho julgou ho mandara aoutar. E ho padre ou guardian foi aoutado porque laara ho
fizeflem
: :
.1'.
5-fc>
DAS NDIAS
C*$
l53
terceiro acoutara porq recebera ho habito & lhe ho habito & fe tornaffe pra ha hirma do Prefte. E c iito ficamos f ler ouuidos deita feita n da hi a quinze dias por coufas que fe no moeleiro aconteceram has quaes direi.
a cite
mandara q logo
deixaffe
Cap. .cxvij. Como depois da morte da Rainha Elena ho gr Betudete foi recadar hos direitos do leu reino & qes er, e como ha Rainha de Adea veio a pedir focorro, & q gte veo c ella de mulas.
odera hauer oito ou noue meles q fe finara ha Rainha Elena q fenhoreaua ha mais parte do reino de Goiame & ainda qutos de nouo vinha a corte ha vinha chorar a lua tenda que ainda eltaua armada no feu lugar. E nos afli ho fizemos qudo viemos & depois de leu falecimento, mandou ho Preite Joam aho dito reino de Goiame ho gram Betugl
dete q fofie recadar ho Gibre que aho Rei en cada hum ano fe paga direitos. E neltes dias ho dito Betudete chegou c ho gibre ho ql era trs mil mulas, <
trs mil cauallos, & trs mil bafutos. Eltes Iam hs panos que hos grandes tem nas camas & fam dalgod & guedelhudos como tapete & n t tapados & f de po ho que menos vai non dece de ouquia & valem .ij. .iij. .iiij. ate cinco ouquias & mais trinta mil panos dalgodam de pouca valia que vale dous hum drame & has vezes menos. E mais dizia q traziam trinta mil ouquias douro: ja fe fabe que hua ouquia pefa ze cruzados. Ao prefentar deite gibre, eu ho vi com meus olhos todo ho ouro que hia cuberto en ganetas, & dizia q era gr
numero
&
pra cima
vezes
&
vinha tudo deita maneira. Ho Betudete diante a pee defpido da cinta c5 ha coroa cingida derredor da cabea como touquinha dalmo-
na ouuida donde ho podia ouuir da tda do Prefte diffe trs interualo antre ha ha tenda & antre ha outra .f. aalto, que na nofa lingua he tanto como fenhor & refponderomlhe de dentro mais duas vezes por fua lingua. Qu es tu? Elle per fua lingua refpdeo. Eu que chamo iam ho mais pequeno de tua caia & ho que te fella has mulas & encreue caitelhano
&
me mandas,
trago
te
fenhor
acabadas foy a voz de elle andou & fez fua reuerencia ante ha tenda cc paliou. E aps elle logo vinha hos cauallos h antre outro & cada h trazia h homem ou moo pollo cabrefto. E hos trinta dianteiros vinham fellados: Eram rezoados &. dos outros atras ho milhor n valia dous drames e< muito
foi
delles
n valiam h drame: eu hos vi depois dar por menos & b feriam efte E aps eites deirinhos vinha has mulas polia maneira dos fendeiros mulatinhas nouas iv milhores q .f. trlta felladas & boas: & has outras todas hos fendeiros: hauia mulatas fmeas & machos de h anno & de fobre anno & dous annos c< de trs & de hi n paifaua ninha faluo has felladas que has outras
trs mil.
E bem
feria
&
aho Betudete & hos caualinhos. E aps has mulas vieram hos bafutos & cada home trazia h bafuto que non podia mais trazer pollo grande volume. E aps hos bafutos paliaram hos panos, cada h c h feixe delles & dezi que cai-la home leuaua dez panos: & bem feriam trs mil homes dos bafutos & trs mil dos panos & todos er do dito reino de Goiame que f obrigados a trazer ho
:
:
>&4
gibre.
ffcP
DO PRESTE IOAM
:
<*-
aps hos panos vinha trs homes com fendas ganetas nas cabeas de aqllas en que comem & vinham cubertas com grades panos de tafet verdes ck vermelhos. E aps eftas ganetas vlha toda ha gente do Betudete & todos paliariam en volta como fez ho Betudete. Neftas ganetas diziam que hia ho ouro, & lhe mandara que fe folfe a fua eftancia c todo ho gibre &. affi ho fez. Pos en fe fazer ete paffamto dez oras de prima ate depois de vefpera.
Auia quinze dias que era nefta corte ha Rainha moura molher delrei de Adea & era hirma de ha q vinha pra molher do Prelte Joam, & ha engeitou
porq tinha dous dentes dianteiros grandes .f. largos. E ha caiou com h grande fenhor q foi Barnagais & hora he Betudete. Elta Rainha vinha ahg Prelte a pedirlhe focorro, dizendo q h hirmo de leu marido le aleuantaua contra ella & lhe tomaua ho reino. Vinha efta rainha bem como rainha, trazia conligo bem cincoenta mouros hrados de mulas, &. bem cem homes de pee & leis molheres em boas mulas & gente non muito preta. Foi recebida com grade hora, & no terceiro dia de fua chegada foi chamada & veio ante ha tda do Prelte & vinha en h efperauel preto. E foi veftida duas vezes naqlle dia: ha horas de prima, outra horas de vefperas: &: abas de veftidos de brocado & veludo & camifas mourifeas da india. E diziam q lhe differa ho Prelte ou mdara dizer que descanfaffe e< n ouuelfe mancoria que hiria como ella defejaua & que efperaua pollo Barnagais k pollo Tigrimah, e< tanto que vieffem logo fe partiria. Ahos dezoito dias da chegada delta rainha foi veftida. No dia fegute chegou Tigrimah, &. logo ho outro dia chegou Barnagais. Ambos traziam ho gibri que Iam obrigados a pagar a elRei & c elles vinha hos chauas das luas terras .1". homes
:
darmas
&
affi
ates de aprefentarem
de muitos fenhores q vinha com elles. E juntos eltes fenhores feus gibris, mandou ho Prelte Joam que uiefle ho Betu-
Goiame que
ja
pante
gibri
elle
paliara
como
dito he.
porq
ilto
&
domingo, na fegun-
feira feguinte
ho
Tigrimah & outros muitos fidalgos q c elles viera. E pos ho dia todo des ha manham ate noite en ho aprefentar & receber. No dia feguinte depois de horas de prima comeou ho Barnagais de dar feu gibri, comeou em mui fremofos cauallos & eram cento &: cincoenta; k en correr & faltar com elles, paliou ho dia lem outra coufa fe fazer. E no dia feguinte dizia que aprefentara muitas fedas, &. muita roupa delgada da ndia. Efte aprefentar non vi por eltar mal fentido. E aprefentado ilto, no dia feguinte muito cedo comeou de prefentar ho Tigrimah ho feu gibri. E affi comeou nos cauallos, hos quaes eram duzentos mais groflbs & fremofos q hos do Barnagais porque vinha de mais perto. E hos hus <k hos outros hos mais eram de Egipto, & hos outros de Arbia. Non fe fez nelte dia mais q hos cauallos. En ho feguinte dia aprefentara has mais fedas q nunca vi juntas: & no aprefentar, contar, & receber fe paliou ho dia todo. Na fegunda feira feguinte ora de meo dia Valgada robel grande fidalgo fogeito do Tigrimah veio aprefentar ho leu gibri fobre li. E eran trinta cauallos todos de Egypto tamanhos como aliates & muito gordos cada eauallo c h xumagali .f. fidalgo f titolo. E hos oito deites xumagalis traziam vertidas muito boas couraas das noffas, delias polias en veludo & delias cordou & craua dourada. Eftes oito trazia capacetes dos nolfos nas cabeas. E neltes oito entraua Balgada robel, &. hos vinte &. dous todos trazia favas de malha c mangas compridas.
paliadas
Sc
eito
&
DAS NDIAS
&
muito apertadas no empo. Trazia indo, trinta duas azagayas & ledas ma chadinhas como Turcos: & todos touquinhas vermelhas com grandes pontas q
E diante delles vinham dous negrinhos peqnos vertidos amarela cima ele ledos camellos cubertos da mefma librea tangendo atabaques. E tanto q chegaram perto da tenda do Prefte, apartaram hos cauallos a hum cabo & non deixaram de tanger, & hos xumagalis efearamuar & de tal maneira ho fizera, q mandou ho Prefte trazer outros ca-
voauam com ho
librea
vento.
e<
ele
vermelha
que trouxe ho Barnagais & Tigrimah & que folgaTem aquelles. E durou illo ate ho foi poto. Elte Balgada robel he h fidalgo a qu dom Rodrigo quando vnhamos deu hu capacete \i lhe cprou ha efpada por ha mula. Diziam q fempre guerreaua com mouros, &. ali tem na corte fama de grande
uallos dos
guerreiro
&
bo
caualleiro.
Cap. .c.xviij. Como foi dado focorro aha Rainha de Adea .& como ho Prefte mdou prender ho gram Betudete & ho porq. E como foi liure. E alli mandou prender outros fenhores.
os chaubas
.f.
&
Tigri-
mah & com hos fidalgos das luas companhias, mandou ho Prefte Joam quinze mil delles c h fidalgo per titulo adrugaz ja nefte liuro nomeado muitas vezes que logo folie aho Reino de Adea & que fizespaz ho Rei en feu reino, & ha Rainha le folie mais de feu vagar. adrugaz. E diziam q teriam per has terras S: ho do Prefte h mes de caminho ates de chegar aho Reino de Adea. E partida ella rainha, logo no feguinte dia elRei mandou prender ho Betudete q lhe trouuera ho gibri de Goiame. E alli mdou aho outro Betudete que fe chamaua Canha pra que ho prendelfe. E alli mandou ho Tigrimah. Elles prelos todos en hum
fe eftar
em
logo
partiram a Rainha
manha fe partio &. toda ha corte com elle & nos na volta citando ho embaixador do Prelte & eu en ha ribeira dando de comer has mulas palia por hi elte Betudete que trouue ho gibre & diffe a rn Abba baraqua: q quer dizer padre dame a b. Eu lhe refpdi izi baraqua, qquer dizer deos te benza. Vinha elle Betudete acompanhado de qulze fidalgos de mulas, <Sc nos caualgamos &
dia ante
fomos en lua companhia. Tto quer chegamos a elle me tomou ha mo c< ma beijou & me tornou a pedir benam dizendo. Que te parece ifto, alli prendem hos grades homes na tua terra? Refpdilhe que na minha terra hos grades fenhores fe er prelos por coufas leues ou manencoria delRei fus poufadas lhes dau por p rifam, & fe eram por coufas grandes q eram prelos en grandes caftellos & priles. E elle me tornou com lagrimas que lhe corriam per todo ho rolto & diffe: padre rogai a deos por ml que eu morrerei delta: & fui ho esforado Sc
conblando ho milhor q eu podia ate por tarde fe apartar de nos, & todos hos que com elle vinham alli de mulas como de pee ninh non era leu. E no dia feguinte nos tornamos a juntar, & alli comeou comigo como ho dia dantes &
fempre dizendo que rogaffe a deos por elle que en aquella E ha prifam que leuaua era ha caedinha muito delgada de ha braa de comprido: alli como cadea de prender ces & ha pequena & delgada argola no collo do brao: & elle leuaua ha mefma cadea na mo: &
eu
elle:
com
&
prifam morreria.
guardas.
s.
Chegamos ha quarta
noite
feira
onde
le
allentauam:
en
ella
*56
$-fc>
lhe leuaf efte Betudete: < ho leuaram eftes que ho traziam dous filhos do mefmo Betudete hiam aquella noite c lua companhia. Eltando a porta da tenda mandou ho Prete de dentro pajs que lhe leuaffem ho Betudete detrs da tenda que queria fallar com elle en peffoa: & que has guardas & hos filhos elpera hum pouco arredados da porta da tda, & alli elperaram ate polia manham que ho Prele caminhou & nos todos com
&
fem hauer noua ninha do Betudete fe era morto fe viuo nem que delle & hos dous filhos -que foram com elle a porta da tenda &. trs que ficaram em cala todos homes & grandes fidalgos & bos caualleiros (fegundo diziam) fizeram muy grande pranto com todos feus criados &. de feu pay ; que tinha cala como de grande Rey. E logo mandou ho Prefte que caminhasse hos filhos do Betudete foos fem feus criados nem criados de feu pay & alli foy. E eu hos vi caminhar todos cinco fem moo fem ningum ; defpidos da cinta pra cima ; & & fen has pelles de carneiro pretas guedelhudas fobre hos ombros & da cinta per abaixo panos pretos; & luas mulas cubertas de preto. E a gente fua & ha de feu pay caminhauam a de parte & com doo & todos ape & fus mulas diante delles felladas. Na fegunda feira que vinha viemos ter na entrada do reino do Oyja & hi era corregido pra fazer ha feita dos reis a que elles chama tabuquete & celebra ho baptifmo como acima dito he. Aqui andauam eftes filhos do Betudeelle
fora;
te
de cafa
em
cala
como
era
manha
.f.
como
:
morto fe viuo ou que delle fora ou efperauam de fer: fem fe dizer que ninha noua achalen ate quinze dias compridos que vieram hos que ho leuaram aho reino do Fatigar a ha ferra que dizem que elta no eltremo do reino de Adel q he muito alta & unda no meio & que non tem mais de ha entrada. E dizem q dentro neta ferra ha criaes de vacas & que todo ho que alli entra de nouo non dura mais que quatro ou cinco dias: & logo morre de febres. E que alli ho deixaram fem pellba ninha que ho feruilie fen hos mouros que ho guardaffem ate que morrele. Com cila noua foy mayor pranto que de primeiro. E logo comearam a dizer polia corte que efta morte lhe dera ho Prelte porque tiuera parte c fua may: & alli era a fama qudo ella era viua. E diziam que ouuera filho delia. E
elles
era
que ho Prelte ho n quifera matar na vida de fua may por nam fer mais disfamada do q ura. E comeando fe ilto arrogir logo foram preges pella corte q ningum falafle no Betudete ob pena de morte. E logo morreo eita fama & fendo nos de hi a trs meles perto do mar nas terras do Tigrimah foi noua que ho Betudete nam morrera & que hos filhos c ajuda delrey de Adel ho tirar & q la de adel fazia grade guerra aho Prelte, neltas terras foram dados pregues que ningum falafe no Betudete & cefou, & logo fe leuantou outra noua que elrey mdara cortar has cabeas a vinte mouros que guardariam ho Betudete & a dous criados feus porque falaram com elle. E ahos mouros por que lhes deram lugar & ilto foubemos que era verdade. E mais fe dezia que ho Prelte lhe queria perdoar pois lhe deos dera vida tanto tempo en tam perigofo iugar & porque ho achaua menos porque era home de grande cabea & guerreiro.
l5 7
Como
affi
ho Tigrimah
foi
morto
&
outro Betudete
defpofto.
Abdenaguo da fenhoria. E prouido ho embaixaE ho Prefte Joam cm pefoa foy alio reino de Adea.
feita dos reis ou tabuquete onde era efte Betudete, en outra noite mandou ho Prefte Joam leuar ho Tigrimah & tam pouco fe foubc logo a que parte ho leuaram. E no dia feguinte lhe mandaram tomar quto tinha
que
fe difeile
en
luas tendas
&
.f.
trs dias
nam efaram
&
&.
ndia.
Achamos nos
ali
fis
homes braos
nos
eu
&
outros portuguefes
.f.
&
quatro genoefes
&: trs
&
cada h de
mandou ho
fe
trs
chamalotes
panos da ndia
& nam
ho Tigrimah aho reyno de Damute a ha ferra de ha entrada & eita per engenho & era en cima defpouoada & muito fria & que ali mandariam hos homes que logo hauiam de morrer. E de nas terras do Tigrimah achamos noua que ho Betudete era fugido era mentira & hi achamos noua certa que ho Tigrimah era morto na dita ferra & morrera a fome k frio. E naquelles dias que eftauamos na corte ho outro Betudete q eftaua prelo oi defpoito de feu officio, & foi feito Betudete a Razanobiata que era Barnagais. E fizeram Tigrimah a Balgada robel q entrou com hos trinta cauallos b concertados &. era grade rumor & dizer da morte da rainha Elena en toda a corte, dizendo como ella morrera todos morreram grandes & pequenos: E que viuendo ella todos eram viuos & guardados & emparados & que ella era pai & may de
todos. E que fe Elrey eite caminho leuaua feus reinos feriam defertos, e< paliados do tabuquete .f. baptifmo. Sem ho embaixador nem eu requerermos mais noffa demanda porque nam oufauamos pollos grandes negcios que viamos, ho Preite
mdou chamar & a fenoria que tinha Abdenaguo noffo contrairo tomoulha, demandauamos & cita que tomou, ambas has dei* aho embaixador & affi nos defpidio bem contentes. Antes de nes lermos partidos chegou recado do Adrugaz que foram c a rainha de Adea aho focorro do marido dizdo que lhe nam queriam obedecer & que per onde elle hia todos fogiam e< fe
nos
&
acolhiam has
'nir
ferras,
la
cm
peffoa,
elle
&
que he no reino de Orgabeja no elremo do dito reyno de Adea & hi leixar a rainha & filhos & toda ha corte & affi ho fez & foram com elle portuguefes .f. Jorge dabreu & Dioguo fernandez & Afonfo mendes & Aluaren-
ramos com
gua & cinco ou leis genoefes. Eda vinda differam que tanto que ho Preite entrara no reino de Adea todos fe vieram a elle obdecendolhe como a leu fenor & c todo na deixou de hir auante ate muito acerca de Magadaxo & diziam ler hum reino mui frutfero & de grandes aruoredos en tanta maneira que nam podiam caminhar fem cortarem aruores & fazer caminhos. E affi dizem hauerhi muitos mantimentos & de grandes criaes & de gados & alimrias muita. 6'; mui
grandes
&
de diuerfas maneiras.
vifta
cie
E dizem haucr
cabo a cabo
terra de
nefte reino
hum grande
nellc
laguo
&
dizem hauer
ha
ilha en
cl!e
outro tempo
hum
Preite
foife
Joam mandou
fazer
hum
Ilto
moefteiro ik pos c
en
mouros.
58
&;
$-&>
ellcs
DO PRESTE IOAM c^
&
gcnoeles que
la
hora dizem
portuguefes
cafi
moefteiro
morreram
todos de febres.
pequeno moefteiro, fora da Ilha & perto do laguo, & aili hos acharam. E que defta feita mandou ho Prelie Joam fazer muitos moefteiros k igrejas & deixu hi muitos clrigos Sc frades < muitos leigos q habitasse &. moralem no mefmo reino. E pofto ho reino en paz fe vieram pra ode deixar a corte. Dizem q paga efte reino preas de vacas en grande numero: & f has vacas q vamos na
corte
f
:
ik diz
cornos,
&
&
aluas
como neue
&
&
C Cap.
.c.xx.
Da maneira que
fe
ho
maneira que tem de fe affentar ha corte do Prefte Joam. Ja femprc fe campina que doutra maneira n caberam & has tendas do Prefte fe afentam no mais alto da campina fe hi ha & has coitas das tdas femprc fe afentam no leute, & has portas no poente & fe affenta quatro ou cinco tendas jutas has das outras, v todas f do Prefte: & has cere todas com has cortinas a que elles chama mandilate is: he tecido como enxadrez meado de brao & preto E fe hade eftar muitos dias, cercam eftas tendas de grade febe, que far de redondo quarto de legoa. E diz que
affenta
: : : :
:
faz nefta porta doze portas ha principal efta pra poente & atras delia b pedao eftam duas portas cada ha pra fua banda: & ha delias ferue pra igreja de fanta Maria que efta pra ho norte & outra ferue pra ha igreja de fanta Cruz que efta pra ho fui. Atras deltas portas que feruem pra eftas
: :
ferue pra has tendas da pra ho norte, ferue pa ha eftancia dos goardas, pra detrs nam cheguei pra ver
efta
pra ho
fui,
efta
mais porque
nam
ningum
vi
&
is:
lei
uem hos
is:
eu de longe,
ha,
hi,
como hos
pajs feruiam
eftas portas
febe:
tinas
& nam
a que
befta k mais,
&
duas partes
que
porq ha cozinheiros da mo direita, ik da mo efquerda. Quando deitas cozinhas vem fem comer, he defta maneira (fegundo eu vi en ha terra
:
fe chama arpebcia por eftarem cabeos juntos das cozinhas que em outras fam has tendas alfentadas tanto campinas, que non ha hi vifta: & vinham h grande fobreceo de tafetas legundo pareciam vermelhos & azues de fis
peas em cprido: he efte fobreceo erguido como palio en canas q naquella terra ha muy boas, k delias fazem aftis has lacas. E debaixo defte palio, vinham outros pajs que traziam igoarias
em
feitas
como
bandejas de alimpar trigo fenam q fam em muita grdeza & traziam em cada ha muitas efeodilhinas pretas de barro em q vem has igoarias de fus galinhas
is:
pafarinhos
&
que doutra
iguarias
coufa:
potajes
outras muytas coufas ek manjares brancos q fam mais de leite ek affi panelinhas pretas como has efcudelas com outras de
diue
fas
&
maneiras.
eftas
vinham
}-*>
ncltas
DAS NDIAS
C%4
l5 9
donde eu
digo que has via quando has traziam porque era longe mas eu has via qudo nollas mdauam que vinham nas mesmas ganetas como vieram da cozinha & fem palio: & has panelinhas ainda cubertas com fus cubertouras <Sc tapadas c mala & has ganetas q nos mandau, vinha cheas fem molhar que com ellas bulifiem csl por iito digo que afi vem das cozinhas. Todos eftes manjares que cabe efpecieria cie gingibre & pimenta lhe deitam tanta, que has nam podamos comer de fortaleza & de queimar. Antre
ganetas,
nam
etaua:
eitas
cafi
Andr,
&
fe
chama ha
igreja
das cozinhas n
Capitulo
.cxxi.
Da
tenda da
jutia
& modo
delia
&
de
como
ouuem
has partes.
fe
ha
hi
ha
fempre
fe
he ha caa da
&
ifto
por reuerencia delrey & da fua jutia, & todos fe ape: & ito fei porq penhorar hi porq tramos mulas: & fomos efeufos por forafteiros cv dos q outro tal nos n actecclfe. Dtro nela tda de cacalla n fe recolle fomte elt ella .xiij. cadeira, mouchas de ferro & couro: &. ha
a nos
anila-
ngu,
delias
muito
cabo
q dar a hum home pollos peitos, madas de afetar aha mela. Elias cadeiras fe
alta
os:
&
has
.xij.
tira cada dia &. fe pem .vj. de vn do outro: &. ha grade he como meia trauefa de refeitouro de frades. Em ellas nam fe alentam hos defembargadores ou juyzes que ouuem has partes, fomente eiam eftas cadeiras como cerimonia < elles fe alentam per elle cham c< cruas fe has ha & tantos de ha parte como da outra: & alli ouu has partes q
.vj.
letig,
diuididos
delta
parte,
ho fam todos
.1.
mo
mo
direita.
Fazfe audincia
ho reo acabado ho reo ho contelta & diz quanto quer fem ningum lhe hir aha mo autor v c replica (fe quer) & ho reo outroli c trepica feqr ngu hos eltoruar: &. acabado bos feus arrezoamtos, per li ou feus procuradores ella hi em pee hum horn que he como porteiro & cite torna a dizer quanto ellas partes differam & acabando de narrar todo logo diz qual das partes lhe parece que faltou milhor <Sc qu tem jutia: entam hum dos que citam alentados como defembargadores ho que elta mais no cabo faz como fez ho porteiro .1". dizer quanto
manera.
ai lar,
:
Ho
&
& logo diz qual lhe parece que tem jutia: & alli deita maneira correm todos quantos etam afentados. Leutamle em pe quando lala ate chegar ha jutia moor que cila alerta (obre ho dizer & parecer dos outros & alli da fentena fe hi nam ha proua: & fe ha de hauer proua: dam dilaam
fegundo ha ditcia & tudo verualmente fem efereuer nada. Ma hi outras coufas que ouuem hos Betudetes (Sc ajazes & elles ouuem em pe por que etam diante da tenda do Preito .antre eta cacalla & ha tenda & alli como ouuem ha parte ou partes, a vam logo com ho que dizem aho Preile: & n entram na tenda fomente no mandilate ou cortina a dentro & dali fazem fua falia c< alli fe tornam
li
i
i6o
lias
f*>
partes
DO PRESTE IOAM
Sc
<*-$
com
ha treminaam do Prefte
ahas vezes pe
hum
idas
&
< caufas.
(L
Capitulo
.cxxij.
Que
fala
da maneira da
fe
priia.
afi
pa parte
como
caceres
chama cacalla ha grade como efquerda: et duas de cadea que fe chama manguezbete ern
direita
que etam hos prelos de cada hua das partes da mo efqrda & direita & delta maneira fegdo ho feito & caufa affi he ha Sc iam guardados 6: prefos, e< ho prilioneiro da de comer ahas guardas que ho prifa & affi has guardas guardam &. lhes paga ho tempo em quto he preio. E quem tem ferrapeias ou adobes nos peei,, quando ho mandam hir ante ha tda do Prefte onde ouuem hos prefos, aquellas guardas que ho guardam ho leuam nos braos, dous dambos braos hum aho outro, & ho prefo vay afentado nos braos delles c has mos nas fus cabeas & has outras guardas derredor c fus armas & affi vai & affi vem. Ha hi outra maneira de prifam: fe eu requeiro que prendam hum homem, fou obrigado a lhe dar de comer em quanto acuiar & affi ahas guardas que ho guardarem &. ito ei porque aconteceo a nos hos portuguefes que fizeram prder por mulas que lhes furtaram & por lhes mandarem dar de comer ahos prefos &. guardas, tornara a requerer que hos lbltaffem & doutro genoes fei de vifta lhe furtarom ha mula, & confelibu ho ladram que ha furtara & que ja n era em eu poder, nem tinha per onde lhe pagar, julgarlho por cicrauo, & vdoo home niuy valete & q ho poderia roubar ou matar deu aho demo ha
:
mula
&
eferauo.
Capitulo
rega toes.
.cxxiij.
Onde fam
&
& &
&
todo
em h
:
direito et
juftias
mores, cada
hum
de fua parte
&
no meio
hua
igreja q fe
chama ha
auante deita
igreja etam hos lies grande pedao afaftados da igreja, & fam .iiij. fempre hos trazem per onde ho Preite Jo vay. Outro grade efpao dos lies elta outra igreja, & chamaffe ha igreja da praa .. dos xpaos q em ella vedem: porque ha mor parte fam mouros & hos principaes mercadores das roupas & coufas groffas fam hos mouros, &. hos xpaos vendem coufas baixas, affi como pam, vinho, farinha & carne, &. hos mouros nam podem vender coufa nenha de comer porque na terra nam comem coufa que hos mouros faam, nem carne que mate. Efta praa ha deitar na frte da tenda do preite Joam, & nam em lugar que da porta feja vifta: & por tanto has vezes fe acontece fer ha capina t grande iS; fem trefpofta, que ha praa he muy lge: &. a menos que fe pode fazer praa he mea legoa, & has vezes acerca de legoa, & paliara: oc pofto que fe mude ha corte qutas vezes quifer fempre tem efte modo de fe aientar. E da tda delrci ate efta praa tudo he limpo per meio .f. nam te nenha tenda
&
.1".
ha das
juftias
&
lies
&
ha igreja da praa,
c'-;
igrejas
&
lies,
bem
afaftados da:
outras fendas.
fr*>
DAS NDIAS
C mo
<*
!
1(il
ti
Capitulo
.cxxiiij.
hos enhon
toda outra
como he em
fua ordei
do Prefte logo junto d a cada ha igreja ha muy limpa & boa em que guardam nas roupas das igrejas: tem outn tenda defumada cm que fazem ho cobram ou hoftias. Deita maneira tem todas lias igrejas. Auante deltas igrejas logo eitam outras tendas grandes compridas de comieiras, eltas fe chamam Balahamija em que guard roupas & tiffouros do Prefte 6: cl ias de ha pte & da outra tudo lie de brocado como dito he & eltas tendas do Balagamija fam fempre guardadas c< hos capites ou feitores delias iam capados. Aute deitas tendas das roupa de ha parte & da outra iam has fedas d p je & mais aute fam has tedas dos ajazes que oceupam com boa villa com fus tendas & tendas dos feus: & mais auante &mais el im has tdas dos betudetes q cada ha oceupa como ha villa ou cidaa lar mo direita tbem fora c de & ficam citas cali fora guarda, efia lai eftancia do Abima que faz per li h concelho c^ a ua eftancia fe chegam muitos forafteiros porque recebem dclle emparo & fauor. Ho Cs; meia .f. de feu officio junto dcziai efta mais pra dentr do Abi n n frade: & porque reja de fanta Maria porque cite officio fempre andou
as duas igrejas que eitam cercanas a tenda
tenda.',
>
>
& tem molher, n pode etar junto da igreja, & lhe der el em feus Abima. E tornando mais pra dentro, leguem lie :abdo eftes v gente com v o limp d ai res: & acabando ' molheres. E no tauerneiro deites ia perto da praa fam el:-;' ias de feri ;iros alli de ha bda como o itra: q cada h dos ferreiros em lua parte fazem ha grande alde. Ho tanfe mais a largo, & a comprar, vender & negi muito ho arraia! q fempre oceupam grandes duas legoas.
elle
he clrigo
junto do
ti
'
'
'
Capitulo, .cxxv.
a corte.
Da maneira que
hos fenhores
&
fidalgos
vem
&
t
andam
&
faem
delia.
maneira que
.f.
&
fenhores
em
he cita
m
he fenhor de terras
em
n pede
coufa
filhos,
nem
cm
&
chamado do Prefte: & fendo chamado na deixara de vir r>>v nenha quando da terra que fenhorea abala, nam deixa em eila molher, nem
:
porque vaj' em efperana de ho Prelte da quando quer, & & fe acerta de lhe tomar, de aquella feita quto na tudo lhe tomam .f. ho fenhor que vem afoceder em feu leu tudo cigo fem nada deixar ou aho menos ate ho
da ninha:
dito
nunca tornar:
[i
he,
sido quer:
lhe
fenhoria
lugar:
acha
&
em
por tanto
outra
poer
aho m ha legoa da corte, & alli efta per muitas vezes hum mes, dous meles fem dali: & fazem delles como efquecidos cm quanto ho Prefte quer, &
nhoria.
Chegando perto da
corte
com grande
triunfo
afcntalfe
(i
eftam
efquecidos
de
cfti
entrar
li
na
o
corte
&
:
fallar
com
outros
fenhores nan
nem
do
ou
trs
r62
f*>
DO PRESTE IOAM
<*-$
cima |& com ha pelle de carneiro fobre hos hbros: cv alli tornam a fus tendas ate que ham licena dentrar: k quando h ela licena entram com todo ho triunfo &. atabalcs &. tangeres, &. affentanfe em feu lugar que ja pra cada h he ordenado. E como le affenta aynda nam parece veftido como entra, mas anda como dantes entraua nu da cinta pra cima: polfo que afia entrada entraTe veftido & de popa. E dizem entam geralmte, aynda foo nam efta na graa do fenhor que aynda anda efpido. E tanto que alga falia tem do Prefte, logo fae veftido, & logo diz ja foo efta na graa do
homes
&
nus
tia
cinta pra
fenhor.
Entam
fe
diuulga
ik fe diz
&
algas horas
&
&
nam
&
fe
com
ellas
tornam
fe
des-
tomam deixnos andar .v. .vj. .vij. annos fem em nenha maneira pode delia fair fem licena tam obedi:
fam &. tanto temem feu rey: & quanto foi fer acompanhados, tanto fam agora defacompanhados & andam com dous trs homes en cima de ha mula, porque hos muitos q ho's acpanhauam eram das fenhorias que lhes tomarom & mudamfe aho fenhor nouo, & ito riamos cada dia.
fl
Como hos que vem &. vam pra lias guerras Capitulo .cxxvi. entram mais acerca do Prefte, & do mantimento que leuam.
fam chamados pra guerras como per muitas vezes hos vimos, fua entrada n he deteuda, mas logo entram. Alli como vem c fua grola gente: alli entram de caminho. A eftes fe nam
e hos taes fidalgos
guarda ho q diffe que antre ho cacala & ha tenda delrey nam entram de mulas n de cauallos. Eltes que vem pra guerras entram ate has tendas do rey: c< junto delias vam fazer luas moftras: & la efearamu Sc folgam ck faz
fus maneiras de batalhas com que lhes parece que elrey folga: illo vimos per muitas infindas vezes. Eltes que affi vem pra has guerras n cita em corte dous dias porq fam fus ordenas de chamar, que em dous dias fe ajuntam cem mil homes fe ttos quer c< alli como chega, alli hos mandam: porq hi nam ha
:
foldos q pagar c< cada h traz coligo ho q ha de comer q he farinha de ceuada torrada q he boa vianda gros torrados, milho torrado: elte he leu mantimto
la
has acham.
fe
he
em
Capitulo .cxxvij.
fazenda do Prelle
quando caminha
lem
&
dos brocados
&
fedas q enuiou
em
Jerufa-
&
do gran
tillouro.
maneira q t de caminhar ho Prelle Joam ja acima he dita como ho viramos caminhar: fomte agora direi como camh luas roupas c< fazda q elt no Balagamija que he coufa f coto. Toda roupa de da anda ceftos de verga qdrados fera de qtro palmos cprido dous ou dous & meio de largo courados com couro de vaca cruu c cabelo & de cada qdra fae ha cadea pa fobre ha cubertura q t no meio ha argola de ferro per q mete ellas cadeas & ellas h cadeado alli v eftes cellos fechados & alli hos
:
das ledas
as,
mais de
ou
.vi.
tre certos
&
$*>
cada anno crec
cpra
Sc
DAS NDIAS
Sc
(%-f
'63
lias
fedas
lios lios
brocados
alli
ttos fe
n gaita n
podem
alli
trazer de
debaixo da terra q ja pra ifo fam ordenadas: Sc ha fouper hi noffo caminho Sc jto duas portas q ditas f q fe eharr Badabaje nas grades valuras que atras he dito. E efta furna ha muitas
fer
ano meter
c furnas
& pagam todos hos mercadtes q palia por hi direitos como portag: mefma maneira q caminham has roupas caminha ho tiffouro hus cetos mais peqnos courados Sc alli fechados como hos das roupas fomte qnto leu
da
fobre leu couramto
Sc is:
cadeas
Sv
de vaca Sc ali fe leca Sc lia forte Sc cites caminha c grades guardas Sc alli mefmo cada h no dize q mete muitos nas furnas ou grotas: porq n pode tto trazer qnto cada anno crece. Eta furna q Coubemos ela ha legoa da cafa de Pro de comina: <S; elle nos dezia ho ouro q era neta furna q era pra cprar ho mundo porque cada anno era metido grande foma Sc nunca mais ho tirau. E quato ahas fedas Sc brocados dezia Pro de couilh que muitas vezes fe tirau pa dar ahas igrejas v moeteiros alli como fez trs anos te da noffa chegada q ho Prete mdou grades offertas a Jerufal de brocados (Sc fedas das grotas polia multid que tinha: Sc q deltas furnas ou grotas hauia hi muitas da mefma maneira daqla q foubemos q eta debaixo de ha ferra. E ho baixador q etas offertas leuou, fe diz abba azerata Sc agora he guarda moor das hirmas do
colido
cetos
com
correas do
mefmo couro
Sc
do
tiffouro f infinitifimos
Prelte Jo
Sc
diz
.xv. hornes
tre
&
hauia numero
atabales,
Sc
caminho per dentro da cidade do Cairo ate dentro a Jerufalem Sc da vinda vieram Sc fogidos por quto ho turco vinha fobre ho foldam Sc fobre ha fua grande cidade per que hauiam de paliar.
ouui dizer ahos que
elle
pi 'lio
com
Capitulo
frades
.cxxviij.
Como
de
Barua partiram
Sc
.ccc.
Sc
tantos
em romaria
a Jerufalem
eta
terra
Sc
hir
em romafrangues
ria
alli
andauam, no lugar de Barua, terra Sc cabea elo reino do Barnagais, fe ordenou ha cfila de frades pra fazerem ho dito caminho & romaria como fovam: Sc fora jtos .ccc. .xxxvi. frades S; nete conto entrauam quinze freiras Sc to era pollo natal porque elles partem depois dos rei., Sc vam la ter polia fomana fanta porque vam muito de vagar Sc fazem ete caminho nelte tempo porq dizem q fe acaba ho inuerno em Nobia que he no principio do egipto,que no mais do egiptonem no Cairo namchoue:& alli nelte fim do inuerno acha ada agoa. Ha maneira que teueram de partir eles frades foram juntos
que
hi
ii
Sc
que entam reinaua) entregues a mouros que hos leuaffem feguros Sc elles mouros eram de uaquem Sc de rifa: uaquhe no cabo das leiras do Prete & por tanto lhe fora entregues, Sc a entrada do egipto, Sc rifa, no meio do egipto palia ho rio nillo per meio d e. Eftes mouros eram .brigados a poer elle:, romeiros a faluo na cidade do Cairo Sc eram mouros conhecidos Sc tratantes nas terras
do Prete
&
leu
f*>
lugar
DO PRESTE IOAM
<*-
fe chama Einacem, dizem fer lug; mantimtos & de muitos moefteiros & aqui acabam de cerrar a cfila. Elte lugar he da fenhoria de Dafila tbgeito do barnagais. Abo tpo que partiram eles frades faziam feu caminho muito pouco q horas de veiperas fe affentau luas mejoadas & logo afentau fus igrejas que leuauam & eram trs igrejas & dezia luas horas & miffas & comungauam todos, aho outro dia horas de tera fe aleuantar & comecarom de caminhar & vam todos carregados de feus mantimentos & cabaas &. odres c agoa & fus igrejas reuezadas e camellos .f. hos tabutos ou pedras dar, digamos q has tdas das igrejas v & alli cada dia n fazia camho q pafalle de duas legoas k por ver fus maneiras cu caminhei com cites frades dous dias &. vy ho que digo. Neftes dous dias caminharamos a bom juyzo trs legoas pouco mais. Do lugar de Einac ate uaqu fenhore dous lenhores .f. Dafella & Canfelia & ambos fogeitos aho
que
efta
& dizfe hauer deite lugar a uaquem .xv. jornadas de Cafilla de mercadores que andam pouco mais de trs legoas por jornada & de uaqu a Rifa .xiiij. dias da mefma andadura de Cafilla. E neftc caminho faindo de uaquem comea Egipto & dizem fer todo pouoado, faluo dous dias que na tem pouoaam nem agoa, & dizem hauer por ete caminho muitas igrejas & muitas xpaos que fazem muitas efmolas a cites peregrinos & iam fogeitos ahos
Barnagais:
:
:
mouros. E nelte caminho dizem elles eftar ho moelteiro em que fanto Antam morou, & delta ordem iam todos hos frades da terra do Prelte. E de Rifa aho Cairo dizem fer terra muito frefea fempre rio de nillo abaixo (fegun dizem) iam
.viij. dias de caminho. Efte Cafiila de frades que partio per ante nos, tanto que paliaram uaquem outros mouros altaram com elles, & parece que poderam mais que hos mouros que hos leuauam & tomaram todos hos romeiros. & hos
:
velhos mataram,
frades
&
&
hos venderam:
&.
de
.ccxlviij.
&
eu vi depois trs
fize-
porque eram amigos dos portuguefes: & ha verdade tal he porque recebem muito maa vezinha por amor de nos. E de Rifa aho Cairo he graciofa ha terra ddar: gente branca, mouros, judeus, dst xpaos. E no Cairo diz que fazem luas eftaes a Cofme e< Damiano &. a lata Barbara, & aha fonte q eta na horta do balfamo. Ali dizem que do Cairo a Jerufalem ha .viij. dias de caminho. Defde eta deftruyam de frades ate ca, nuca mais frades, nem clrigos foram a Jeru-
ram
falem
que
la
em Cafilla: & fe algus v, vam como vam & vem, fam hauidos por homees
paageiros efcdidos,
&
aqueiles
lem fam gente branca, a nos qudo a efta terra chegamos, nos chamau xpaos de Jerufal. Outro caminho ha hi por mar que fe anda em menos tempo embarcando em Macua pra monte Sinay vam em .xv. dias & menos ifegundo corre ho tempo E de monte Sinay a Jerufalem vam em .viij. dias. Nelte caminho
.
nam fam
fizer
&. fe
cm macua
fr*>
DAS NDIAS
Das
terras
ck
^
reinos
i65
Capitulo
Preite
.cxxix.
com quem
confina ho
Joam.
&
Efte reino tem h porto de mar que fe chama Belie, efte efta detrs das portas do mar roxo pra dentro pra ha parte do abixi, & corre efte reino ate contestar no reino de Adel que he do fenhor de Zeilla & Barbora onde fe ajunta ambos eftes reinos pra ha parte do fertam, que he pra ha terra do Preite. Ficam & ja acima no capi.xxiiij. fenhorias grandes capitanias a que chamam dobaas
:
&
como ho
rey he hauido
&
corre fobre ho
cabo de guardafuy, Sc la naquella parte fenhorea outro leu fogeito. T a efte rey de Adel antre hos mouros por fanto, porq fempre faz guerra ahos xpaos ck das batalhas que faz & deipojos manda (fegdo dizem) aha cala de Meca de' olTerta, & aho Cairo & ha outros reis de prefentes: ck elles de la lhe mdam has armas ck cauallos & outras coufas pra
:
.cxxxiij.
como
efte
baratado
Fatigar
y
ck
feu capit
Mafudy morto.
Efte reino de
de
C
o
Capitulo .cxxxj.
Do
comea
ck
acaba.
q he de
reino de Adel mais pra ho farta comea ho reino de Adea mouros ck fam de pai/es logeitos aho Preite: eite reino dizem que chega a Mogadaxo: ok no capitulo .cxxix. tenho dito como la foy
meyo do
&
Efte reino de
citas atras
Adea
Capitulo .cxxxij.
&
Gaze.
ck
do reino de
Gorage.
aps
cila,
ho meyo deite reino de Adea ctra ponte comea inorias de gtios q n f reinos ck f nas cabeas dos reinos ck fenhorios do Preite: ck log<> das primeiras fnorias ou capitanias ha primeira fe chama Gaze & he melturada de gentios & xpaos q per cila v entrado. F logo vc outra grade fnoria k cali em grdeza 'fegdo diz) de reino ck Iam
100
gtios Efta
fe
f*>
DO PRESTE IOAM
:
<*i
n t rei, fomte fnores q inore deuididos. chama gamu, corre ho mais ctra ponte 6c aynda aho fui he ho reino
fe
chama gorage,
delle.
&
fallei
de Oyja
&
E com
& gamu
Capitulo
nelle
.xxxiij.
Do
fe
reino de
:
Damute,
&
ha
fe
&.
como
apanha
&
deite pra
ho
zonas
ais
has hi ha.
prefte fobre
carregando fobre ponente polias melmas cabeas dos reinos do ponente principalmte lobre ho reino de Xoa, he muito
&.
grande terra
reino q
fe
chama Damute
fam muito eftimados dos mouros, & por nenhum preo hos deixa is: toda ha terra de Arbia, Perfia, ndia, Egvpto &. Grcia enche dos elcrauos delta terra k dizem que fam la muy bos mouros & grandes guerreiros. Eftes fam
& antre elles nefte reino ha hi ja muitos xpaos & digo que hos ha hi porque eu hos via em ha corte nefte reino muitos clrigos & frades & freiras, & dizem que ha la muitos moefteiros &. igrejas e< ho titolo do Rey efta por Rey de gtios. E defte reino vem ho mais ouro que ha na terra do Prefte que faib aproueitar & he muito fino. Ha nefte reino Tegundo dizem) muitos refrefcos de muitas coufas, &. quando temos corefma no guorage nos vinha defta terra muito gingiure verde, muitas vuas & pefegos que nefte tempo fam nefta terra: & depois no carnal muitos grolfos carneiros & vacas muy grades. de corpos: & diz que nas cabeas deftes reinos de Damute guorage contra ho fui he ho reino das amazonas &. nam fegundo !me parece e< me contaro como nos deziamos ou nos diz ho liuro do infante d Pedro porque eftas amazonas Te eftas fam) todas tem maridos geralmente todo ho anno, & fempre em todo tempo c ellas x ellas com elles fazem fua vida, & n tem rei, &. tem rainha: efta nam he calada nem t marido certo, c todo n deixa de fazer filhos &: filhas & ha filha he erdeira em feu reino. Diz fere molheres de condiam muito guerreiras & pelejam encima de vacas & que fam grades frecheiras &. de pequenas lhes faz fecar ha mama ezquerda por caula de n eltrouar ho tiro da frecha. Dizem mais hauer nefte reino das amazonas muito infindo ouro, k que defta terra v ho ouro pra ho reino de Damute: &. afi vay para muitas partes. Hos maridos deitas molheres diz n fere guerreiros q ellas hos efcufam. E no reino de Damute diz nacer h grande rio, & contrairo aho nillo porque cada h vay pra lua parte: nillo pra egypto, deite outro ningu da terra fabe para onde vay lomente prefum q vay pra manicgo &. mais diz q nefte reino de Damute acham muito ouro, eu ho digo como ho ouuy. Diz que como vem inuerno efperam chuuas & trouoadas, & fem necefidade cau & laur ha terra pra eftar fofa & has agoas lauam ha terra. Sc deixau em cima ho ouro limpo: & que ho demais defte ouro acha de noite pollo luar porque ho v luzir. E no lugar de Aquaxumo q he no tigray eu ho vy bufcar muitas vezes defta manera fufodita, & dizem que ho achau mas n de noite. Efte Damute confina c Xoa que he do prefte Joam.
gentios
: : :
$-fc>
DAS NDIAS
&
de
<&s
i6 7
Capitulo
.xxxiiij.
foram judeus,
Das fenhorias dos Cafates que dizem que como iam guerreiros.
& cafi ponente atraues deite Damute, chama hos Cafates gente n muita preta & grades de corpos. Diz que foram da calta dos judeus, mas elles n tem liuros n efnogas: fam homes muito fotis mais que nenha gte que aja nefta terra, fam gentios ck grandes guerreiros, & tem fempre guerra com ho prefte. Cfina com parte de Xoa & Goyame que fam reinos do prefte:
arregando mais fobre ponente
fe
digo
dete,
ifto
la,
la
ho gr betu-
Dezi q lhe dauam eftes Cafates bem que fazer, principalmente de noite q hos vinha matar & roubar, & de dia fe acolhiam ahas ferras matas, & has ferras (fegundo diz) fam mais funduras que
peffoa.
&
em
&
alturas.
Capitulo .cxxxv.
Do
reino de
Goyame que
onde nace ho
ora deixando
rio nillo,
&
&
fe
&
que nefte reino nace ou fae ho rio nillo, que nefta terra chama gion, & diz que ha nelle grandes lagos como mares, q ha nelles homes & mulheres marinhos, & algus afama ifto de vilta. A pro de couilh ouuy dizer q elle fora por mandado da rainha Elena a dar maneira como fe fizelfe h altar em ha igreja q mdara fazer em cite reino onde ha enterrara & que efte altar fezeram de madeira k ho encheram todo douro &: ali ha pedra dar de ouro mocio: alego c qu mo diffe, <Sc me parece que diria verdade: & quanto aha pedra dar, ho abima me dilfe que ha lagrara grande & de grande
diz
& fempre ouuy dizer em quanto efteuemos nas comarcas defte que naquella igreja hauia grandes guardas: q ha guardau pollo muito ouro q nella eftaua, ok alli dizem hauer muito ouro nefte reino &. q he ouro baixo & na pude faber c qu ctina elte reino da outra parte: fomtc dizer q fam defertos de mtanhas ck q ha ale delias judeus: n creo n eu ho afirmo: digo como ouuy no geral & n a pelfoas c q alleguc.
pefo ck preo
reino,
:
Capitulo .cxxxvj.
Do
fe diz ler
muito
grande,
a
&
como em
acham
prata.
cabea defte reino de Goyame fe comea outro reino q diz ler ho maior reino que ha na terra do prefte Jo & fe chama Bagamidri. Elle dizem que corre aho longo do nillo. E nam pode deixar de fer grande como dizem porq elle comea no reino de Goyame es vay polia cabea do reino de Amara & do reino de Angoir, ek do reino de Tigray: & he de Tigrimah: & do reino do Barnagais: c< affi corre mais de doztas legoas. E antre hos reinos de Angoir & Tigray no cabo delles, ha outras fenhorias q fe chama hos Agos: & entremete de gtios & chriftos antre elles. Eftes
da outra parte
nam
lei
c qu clin,
deu confinar c
elte reino
Bagamidri.
68
$-*?
DO PRESTE IOAM
<*-$
Ouui
muita prata, s: que ha n fabiam tirar: & que qudo alga tirauam, era deita maneira .1". que onde viam alga furna ou lapa, q ha enchiam de lenha: punhamlhe ho fogo, como em forno de cal: &. que efte fogo fazia derreter ha prata & q corria em canos cola de n creer. Preguntei ilto a Pro de coui-
&
&
lham, difeme q ho nam duuidaffe que era muita verdade: digo como ho ouui: lei que ha prata he bem defejada.
Capitulo .cxxxvij.
De has
&
fenhorias que fe chamam dos Nobi|s do numero das igrejas que ha na terra
n fim do reino de Bagamedri ha mouros que se chamam Bellos, am trebutarios aho prefte Jo em grande copia de cauallos. E contra
&
ho norte confina eftes bell5os com vna gente que fe chamam Nobijs & eltes dizem que foram xpaos &. regidos por Roma. Ouui a h home furiano natural de T-ripulli de luria, & fe chama Joam de fria (que andou com que fora nofco trs annos na terra do prefte, & veyo eomnofco a Portugal
:
nefta terra,
emeoenta igrejas & q ainda t crucifixos & images de nolfa fenhora: & outras images pintadas polias paredes & tudo velho & ha gente da terra nam Iam chritos, mouros, nem judeus & que
&
que ha
nella cento
&
viuem com defejos de ferem chritos. Etas velhas antigas que ha polia terra: & quantas
fendo nos na terra do prelte
Prefte
em
fortalezas
fortalezas
ha tantas
igrejas tem.
Joam vieram de
quis
enfinaffem:
&
&
elle
hos
nam
:
hauia ho feu
eitaua
lhos daua?
Abima da
affi
terra
& frades q hos deziam que lhes difera, que elle do Patriarca de Alexandria que
em poder
de mouros
fe
como poderia elle dar clrigos & frades, pois outro tornaram. Dizem que eites antigamte haviam tudo de
:
que ha grades tpos que lhe falleceo h Bilpo que de Roma tinha: & & afli careceram de polias guerras dos mouros, nam poderam hauer outro toda ha clerecia & de toda fua chriltandade. Eites cfinam c Egipto & dizem hauer nefta terra muyto ouro &. fino: & jaz elta terra de trote de uaquem q & fam eltas fenhorias de Nobijs de aqum & dalm he perto do mar roxo Nillo & diz q qutas fam has fortalezas, tantos fam hos capites n tem rey fenam capites ik elte he uaqu que efta na fim da terra do Prelte no princi-
Roma,
&
na fronte deitas fenhorias hauendo entre meio hos bellos mouuaquem polia coita do mar pra Macua, dizem tudo ferem aruoredos. Eftas fam has confrontaes que eu pode faber dos reinos & fenhorios do prefte Joam, & delles loube de ouuida, & hos mais poucos de vilta.
pio do Egipto,
ros.
deite
C Capitulo
filho
Sc
xxxxviij. Dos officiaes que Salamam ordenou a feu que ouue da Rainha Sabba quando ho enuiou pra Etipia:
como
ainda
fe
honram
delles otlicios.
u dife que diria ho que ouuira dos officiaes que Salamam dera a feu filho quando ho enuiara de Jerualem pra Etipia a fua may ha rainha Sabba: & eu ouui dizer que oje em dia fam officiaes ou officios viuos em hos gneros cm que vieram: porque iucelliuamente vem de pes a filhos. Dizem primeiramente que qudo Salamam enuiou feu filho aha
f*>
rainha
DAS NDIAS
officiaes
<*i
'69
Sabba
lua
leu
may,
officio
lhe
alli
deu
pa
i'ua
cala:
&
lhe
de cada h
como camareiros,
porteiros,
&
que aquelles
officios
alli
Sc
eles
officiaes fe
honram muyto de
&
fidalgos
&
mareiro
filhos
e<
grade numero, porque hos lilhos do calus delcdentes, todos ho Iam: & alli hos outros officiaes todos de-
em
cend nos
officios
de lus pes
Sc
& hora ho n Iam. E como he dito ho Prelte qudo manda chamar hos grades, nam lhes manda dizer para q: & quado feruiam de pajs hos filhos dos grandes delcobriam lus legredos: & por ilto hos deitou fora, Sc feruem de pajs de dentro, hos efcrauos que fam ilhos de reis mouros ou de gentios que toma nofas caualgadas: & fe hos vem difpos(Sc fe faem difcretos & bos, mete tos, mandnos enlinar ca fem entrar dentro hos dentro: & feruem de pajs: Sc hos filhos dos grandes lenhores feruem de
dos grandes fidalgos
lenhorios,
:
&
fora, Sc alli pajs de cabrelto quando caminham, Sc pajs de cozinha: Sc nam entram dentro (fegdo dizem) & nos hos viamos. E todos hos cnegos a que chama debetereas, tambm dizem vir de gnero dos que vieram de Jerufalem com ho filho de Salam, por ilfo fam mais honrados q toda outra crerizia.
(L
Capitulo .cxxxix.
Como
lhe
Joam partio pra ho reino de Adea ho frade feu embaixador Sc eu nos partimos caminho daquella fenhoria que entam dera ho Prelte que era no caminho onde a nofa gte ficaua, & fomos ter dia dentrudo .f. do leu entrudo q he dez dias primeiro q ho noTo na terra que lhe deram. E tomada ha polle alli daquella que lhe derom nouamte, como da que lhe tomauam, nos fezemos preltes para nos partir. Sam eltas fenhorias .f. ha q lhe tomauam de .Ixxx. vezinhos: & ha em ella duas igrejas: Sc era lhe dada por conto ou camar para hum pequeno moetteiro que junto delia dantes tinha. E ha fenhoria que lhe agora deram, he fer araz dos chauas .f. cabea ou capit dos homes darmas que ha em ha fenhoria do Abrigima: & fam etes chauas de oito ctos pra cima. Ha corefma meada, chegamos onde ha nolfa gte eltaua hindo c hos olhos longos que aquella pafcoa viriam hos portuguefes por nos. E pafando ha pafcoa que he ha mouam nam vindo ningum, ficamos triftes como dantes: Sc fendo ja no mes de julho fabdo ho Prelte Joam que hos portuguefes n vieram, mandou aho dito feu embaixa:
dor aha de Abrigima fob cuja fenhoria Iam has duas fufoditas: & outro delta fenhoria de Abrigima le chama Abiuearraz & he grade fenhor, paliara de dez mil vafallos: Sc he como has outras em quanto ho Prelte quer. E tanto que
veyo ete recado veyo nos outro que nos foliemos com elle Sc por quanto ha nouidade da terra que lhe hora dau era ja recolhida Sc nos nam poderia dar ho necefario, que hi junto nos mandaua dar quinhentas carreguas trigo Sc cem vacas & cem carneiros Sc q ho feu embaixador nos defe ho mel pra ho vinho. Eteuemos em gram duuida de yr elte caminho ou nam, porque nos afataua muito grande andar n poderamos daquella terra ler no muito do mar Sc
:
a.
>7o
*>
a
DO PRESTE IOAM
<*-
menos de h mes: & ifto a muito andar: com tudo fomos c5 enten de nam eltar la mas de ate acabar de receber, & logo fazer volta: & affi ho feze-
mar
janeiro que vinha nos partimos daquella terra caminho donde foiamos eltar perto do mar & fem licena nem efperamos pollo embaixador nem lho fezemos afaber por nos nam embaraar e n nos a nolfo cabo. E ho dito embaixador tanto que ibube a noffa partida mandou dous homes aps nos rogandonos que hos leualemos cnofco &. que c qualquer noua de portuguefes mandaffemos hum delles & com noua certa viete ho outro.
d Capitulo
.cxl.
Como
& quem
era ho capitam.
ftdo nos hos portuguefes &. frangues no lugar de
Barua efperando q
mdado dous homes aho mar pra q nos trouuess boa noua dos noffos portuguefes como vinha por nos, fabado vefpera de pafeoa da refurreiam, primeiro dia do mes de Abril
vieiem por nos, tendo
de mil & quinhtos & vTte fis anos, chegaram a nos hos ditos dous homes q tnhamos mandados aho mar e< vinha como defefperados & mortos & comear a dizer n a hi portuguefes q venha por nos nem hos ha na ndia q todos iam
defbaratados
&.
&
ha ndia perdida:
&
ilha
deziam que
de
eltas feitas
elta
chegaram a
&
fellas
muy
ricos de mercadorias,
que c
defembarcar na
dita ilha.
Elta
noua der eltes mouros por fere affi feus defejos & fundare de ha afirmar por fer tomada ha gale portuguefa junto de Dio porto dei rey de Cambaia. Eltes portuguefes que elta noua deram vinha mortos & pafmados & nos alli ho ficamos fobre elta noua a nos nam boa. Ho embaixador d Rodrigo diffe a ml. Padre de manha digamos miffa muito cedo & encomdemonos a deos. Eu lhe relpondi que na elaua meu coraam quieto nem em tal defeanfo q podelfe dizer rniffa, mas que nos foliemos muito cedo aha igreja maior &: ouuiriamos mifla c ho Barnagais & alli ho fizemos: & eferarecdo ha manha q ha mifla da refureia foy acabada, nos cuidaua ho Barnagais q fo fiemos jantar c elle: & nos efeufamonos polia feita que era & que cada hum queria honrar lua poufada: c< nos fezemos ilto pollo pouco prazer que tnhamos: eu me fuy c .viij. portuguefes & genoefes q conuidados tinha pra ho jantar: & acabado de comer eu hos deixei na poufada com h meu fobrinho que fempre me acompanhou, & me fui foo per ha ribeira acima ate ha grude rocha que fazia fombra aha rea do rio chorando todo ho caminho, &. com choro &. fofpiros me deitei naquella fombra efpao mais de ha hora: & deixando ho choro tornei em mim, & comigo falldo diffe. Ora ilto de deos vem & fe ha por feruido de mim nelta terra: ho fenhor feja louuado pra fempre pois q affi he: eu lei elta terra milhor que nenh natural delia, porque ando a caar & lei has montanhas & has agoas delias & ha terra q he boa pra aproueitar & que dar todo ho que tenho bos eferauos, & xiiij vacas, & tenho carlhe prantarem & femearem irmei junto dalga agoa & mandarei fazer neiros que trocarei por ouelhas grande & forte tapume de mato por guarda das feras alimrias, &. armarei minha tenda em que me acolha com meus moos: &. logo ordenarei ha irmida dentro (Sc cada dia direi miffa e< me encomendarei a deos, pois ho fenhor fe ha por feruido de mim aqui. Mdarei ruar matos em que faa hortas & femearei
:
:
f*>
p de toda forte:
<Sc
DAS NDIAS
&
fiquei
<!+$
'7<
caas mterei a
mim
&.
meus
tam confolado, como que me viera boa noua: pra mlha caa, onde achei ho embaixador dom Rodrigo & hos portuguefes & genoefes & toda ha cpanha noffa jugdo Sc folgando. Tto q a elles cheguei, do Rodrigo me diffe. Padre que faremos? meu cfelho he efereuer a corte a noos amigos q diga aho Prcte Jo q nos mande tornar em corte. Eu lhe reipondy. N faaes, & nunca eu delia venha e eu la vou. E dizdome elle fe ho Prelte mandar que vamos q faremos, Refpdylhe te mandar fua alteza que va hos portuguefes c< na difer venha ho padre Francifco como fempre diz, eu nam yrey: c< fe me nomear yrei inda que me pes. E preguntandome n yndo que faria. Eu lhe dei conta como me fora depois de jtar aha ribeira acima ate ha dita fombra, & me deitara & do pfamento q ouuera, & detremina q tomara, vha cfolado. Todos hos q hy efta-
moos
c<
&
criados.
Com
li/,
me
aleutei
&
volta
ribeira abaixo
me abraar, faluo ho dito baixador q nifto n cfentia & cada h p fy. Ilfo he coufa q v per deos k nos nos yremos todos cvofco &. leuaremos nolfas mulheres & filhos & efcraos: temos muy boas mulas & fabemos muy bem ho mar & has feiras da terra & delles ficaram comvofco, outros yremos tratar, enrriqueceremos & faremos hum lugar noffo
u
fe
aleutar <
differ
todos
e<
criemos gados & faremos grandes femeadas. Ouuindo ho embaixador tudo ifto, nam refpondeo nada, & dilc. Vos padre tendes muita caa c< bem q comer, ceemos aqui todos fe mdardes & de menh jtemos tamb aqui cvofco, & obre jantar com voffas armadilhas yremos a caa & yremos cear a minha
em que
cafa,
&
ceamos todos
cila cea
de pafeoa
&
janta-
mos
&
&
matamos
muitas lebres
&
trs
ou quatro fyfes:
&
Etando todos hos portuguezes & has outras naes de brancos muy firmes no acordo atras per mim acordado, ja noite depois de cea indo nos todos per nolfas poufadas & todos comigo pra me leuarem a minha, no caminho chegou a nos h criado por nome abetay, home da terra caiado & vinha tto correndo que de canado n podia falar & comeou a dizer. Senhor fenhor hos portuguefes no
:
mar. Eu lhe preguntey: abetay quem te diffe ilfo: Refpdeo, dieho hu homem que hora chegou do mar & cita c ho Barnagais. Difelhe eu: abetay fe ilfo he verdade de .ix. mulas que eu tenho .v. minhas & .iiij. de meu fobrinho, tirando ha que me deu ho prelte Joam em que tu nam podes caualgar, eu te dou ha milhor & eu nam dormirei ate nam ver effe homem. E logo me efpedi da companhia,
eperei a porta
& nam me quiferam abrir: c< cantarem hos gallos, que ho homem faio aho qual eu logo dilfe. Es tu ho homem que vifte'hos portuguefes no mar? Refpondeo. Eu hos nam vy c hos meus olhos, mas ouui com has minhas orelhas q dia de pafeoa em amanhecendo tirauam bombardas cm Dalaqua, & trago efte recado do foltan darquico aho Barnagais. Deitei minhas cotas como n era lua noua a que hos mouros na vifta delia fazem grandes feitas, que poderiam ler elles que tiralem, fe p deriam ler rumes, mouros, ou xpaos. Efta noua dei a toda ha noffa companha que por ella me vinha ha tera leira polia manh preguntar por faberem que eu fora bufear aqlle homem que viera do mar. Como atras digo que ho embaixador do Prete mandara aps nos dous homes feus pra ha gram prelfa lhe leuarem qualquer noua que dos portuguefes ouueffemos, neffa hora defpachamos h pra la & era dos feus dous, & outro da terra pra
iS:
me
fui
com ho
dito
meu homem
ate
'7*
f*>
DO PRESTE IOAM
<*-
que aridade de noite & de dia & leuaflem ede recado aho embaixador pra que fe fizeife predes edando com alga efperana de bem q outra contrariedade nam tnhamos lenam hos dous homes noflbs que do mar trouxera noua que era ha ndia perdida que nam podia crer vinda de portuguefes: antes deziam ede tirar de bombardas fer alegria de mouros, por lerem certificados do dano da ndia. Eda tera feira por noite edando adi nam crendo n deixado de crer affi ha boa como ha maa noua, nos chega ha carta de Eitor da Silueira, capitam moor do mar na ndia, que vinha por nos & ficaua em macua. Aqui nam fei que diga quam grade era o prazer de todos lenam que faiamos do nolfo iifo, tam grade era alegria. E tornado em nos ho embaixador dom Rodrigo dife que nos partillemos & logo de manh: algus dilferam que era bem: eu dilfe que me nam parecia bem, porque ate qui ramos hauidos por chridos & fe andademos em tamanha feda diria q ho n ramos, & que guardalfemos has octauas ate fegunda feira. E logo defpachamos nefta noite h portugus & hum homem da terra do mar com noffa carta a Eitor da filueira &. ho embaixador do Prelte ho feu homem que ainda cnofco efiaua & outro da terra que caminhaflem de noite & de dia & lhe leuaflem eda certa noua, & outro tanto fizeffe elle que caminhalle de dia is: noite por outro caminho mais perto aho longo do mar via Darquico.
Capitulo
.cxlj.
mos com
elle
fe
fez
predes
caminha-
egunda feira depois das octauas da pafcoa .ix. dias de abril partimos de Barua ho Barnagais cv nos hos portuguefes & hos outros trs homes brancos que comnoco eram caminho Darquico. Leuaria ho
Barnagais feus & dos fidalgos que mandou vir mil encaualgaduras de poucos cauallos, & bem .de. homes de pee. Fomos dormir elle dia elpao de duas legoas de Barua a hum lugar chamado Dinguil alfentados em has capinas em has quaes cada legunda feira por noite & ha tera polia manh fe ajunta ha gente que vay pra ha feira Darquico que vam juntos cfila: porque ede caminho nam le anda fe nam com grande ajuntamento com medo dos alarues tk alimrias da terra. Aqui fe ajuntara a nos b duas mil pelfoas que hiam pra ha dita feira, & deziam fer pouca gente: & deixauam de vir com medo da falecimto das agoas. Polia gte que com lio Barnagais & com nofco hiam dede lugar de Dinguil, nos partimos v nos hiamos dormir por elas poucas agoas. E onde poderam ler de Barua dde partimos com ho Barnagais a Arquico .xiiij legoas ou .xv. aho mais, pofemos toda ha fomana ate fabado polia manham & nos apoTentamos junto do lugar Darquico, nam chegado ahas nofas nos porque ho Barnagais nos hauia daprefentar &. ha lua gente nam era ainda junta: porque alem da gente que com elle vinha de Barua efperaua gente & capites que hauiam de vir contra Cuaquem que he pra ha parte do egipto, hos quaes n chegaram a elle fenam ha legunda feira q vinha. De noite & nos aforrados hiamos a ver hos noflbs, & elles a nos. E polias calmas que eram grandes & incomportveis, ho Barnagais & capites mandaram fazer etancias de madeira <S: matos altos & adi mandarom fazer pra nos hos portuguefes estancia pera dormirmos em ella cubertas com velas per cima, porque nom hauia home que fofrefle ha calma da terra polia multidarn da gente & abafamto de
mulas,
&
Hos
feito
luas
f&>
DAS NDIAS
<*-
'7 3
ctancias fobre ho mar onde lhes corria fempre viraam, outros poufauam em boas calas turradas que na ilha eft. Tertia feira polia manh ho Barnagais c feus capites 6c nos c elles nos leuou onde etaua Eitor da nlucira Sc nos foy tregar a elle com muito prazer & alegria, & mandoulhe dar cincoeta vacas Sc muitos carneiros & galinhas & pefeado pra has nos. Ha quinta feira fegulte chegou a nos ho embaixador do prefte Jo q caminhou de dia Sc de noite, tto q lhe foy dado ho primeiro recado que lhe mandamos, mdou poor mulas em parada pra que e recado certo lhe foffe, caminhale de dia & de noite ho que
que lhe foy dado, Sc nos hos portuguefes ho fomos a guardar aho lugar Darqco pra virmos c elle. E ho Barnagais affi ho veio entregar. Eftando nos atli efperando monam .f. tempo pra partir ho qual fempre v a .xxv. .xxvij. de Abril ate .iij. .iiii. de Maio: & nom aindo nefta monam n vem
tez tto
Ahos .xxi. dias de Abril chega a nos .iiij. calaces .1. do prelte Joam dizendo q por Zeila ouuera noua cm como era entrada ha armada dos portuguefes no mar roxo, & lhes parecia que vinham porq hauia tempo q ramos partidos da fua corte Sc eftariamos por nos Sc menencoreos, q logo tornaffemos a elle Sc nos daria muito ouro & velhdos, Sc nos mandaria alegres & contentes a elrey de Portugal leu hirmo dizendo elles calaces q de tanta prefa foram mandados & q em cada lugar tomai dos capites Sc mulas de refrefeo, Sc caminhallem noite Sc dia requerendo nos muy afmcadamente que non lizeflemos hi ai fe n tornar: Sc outro tanto requeriam
outra ate fim de Agofto.
.iiij.
mifligeiros
embaixador do Prelte que tornalfe com nolco Sc nos com elle, requerendo outrofy a Eitor da filueira q nos mandaffe porque ho prelte Joam tomaria defprazer em irmos menencoreos. Refpondeo Eitor da filueira Sc nos com elle ahos ditos calaces que em nenha maneira podamos tornar, nem elle efperar: nem ha monam daua lugar Sc que deite feita nom foliemos que nunca nos por nos veriam: Sc que leu embaixador podia tornar fe quifelle. Foy dito ilto aho embaixador do Prefte Joam, refpondeo que em nenha maneira tornaria fem nos porque ho mdaria deitar ahos lies; Sc affi ficamos todos com muito
a Alicacanate
prazer.
em
([
LAVS DEO.
nefta parte ho
In
caminho que
fe fez
da terra do
Prelte
Joam pra
L
Portugal.
Capitulo
.i.
De
Sc
ilha
de Macua ate
chegar
)rmuz.
hos
.xxviij. dias
de abril de mil
&
quinhentos
S^
.1'.
duas carauelas. Chegamos a ilha de Camaram primeiro dia do mes de Mayo Sc hi nos canfou ho vento, efteuemos hi trs dias efperando, em hos quaes me recordei como hy enterramos Duarte galuam embaixador que pra ho Prefte Joam vinha mandado per el rei noflb fenhor. Eu elliue aho feu paffamento Sc fui aho feu enterramento: Sc com ho licenciado Peio gomez teixeira
ouuidor que a elle tempo era: affinamos ha coua pra que fe algum tpo vielem feus parentes ou amigos podeffem delia faber pra mudar ha
74
f*)
DO PRESTE IOAM
me
fuy
<*-$
eferauo meu onde afli ho deixramos enterrado, e< ho mdei defenterrar, & concertando feus oitos todos organizados, na lhe achando mais de tres dentes, ho meti em pequena caixa: e< leuamos lua offada aho galiam iam Lia em que eu hia tem ninha peiloa ho labor ialuo hum gafpar de faa feitor da dita armada ho qual era da
a torra de chrillos fe quifeffem, ck eu
com lium
lua criaam. Tanto que nos ha dita olada touomos no dito galiam, ho vento
vemnos a popa,
Certamente
affi
&
mi
efte
feitor.
bom homem & acabou feus dias em feruio de deos, afli nos da deos por elle bom tempo: & tal tempo teuemos ate dez dias de Mayo que ramos auante de Adem, & ja no golfam em que era
como Duarte galuam
rofto a nos ho inuerno da ndia & nos rolto a elle: & era t grande tormenta, que ha fegunda noite que em elle entramos com ho grande efeuro & tormenta nos perdemos hus dos outros lem mais nos vermos lem faber que caminho leuauam hus nem outros. Leuaua efte galiam Iam Liam em que eu hia hum grande batel per popa prefo per tres cabos, & em elle hum grumete de naarri franeez que ho gouernaua. Em ha quarta noite que do inuerno tnhamos paffada foi ho mar t brauo & t alto q todos cuidamos de nos pder: ha meia noite pouco mais ou menos, quebraram hos cabos do batel todos tres & deu ho galiam tantos & tamanhos balanos q cuidamos ler no fundo do mar. Ho meftre do galiam tgio ho apito, & deu pater noter por nao, de mao em mao polia alma do grumete que hia no batel: &. logo no dia leguinte fe fez leilam .f. aua-
eferauo leu
& coutas que ho grumete trazia & em ellas & em hum fezeram cento .xx. pardaos. Caminhamos com elfa fortuna ate lermos dentro no eitreito de Ormuz. A .xxviij. de Mayo chegamos aho porto de
liaam
<
vdidas peas
le
mazquate q he do reino de Ormuz & que paga parcas a el rev de Portugal nolb lenhor, onde achamos hua das carauelas da noffa conferua & armada que affi
tres dias chegou outra carauela parh galeom &: cada hum contaua luas fortunas. A dez dias de nofa chegada a ete porto de Mazquate virom no mar andar em voltas ho gali Iam donis capitaina da frota e< n podia tomar ho pofto foram a elle duas fuftas portuguefas que guardauam ho eitreito no porto de Mazquate: v affi como ho galiam chegarom, fezerom volta: & a grande prefa tomarom mantimtos & agoas pra focorrerem aho galiam & a lua gente que vinham perdidos de Lime v fede: & mais a fede que a fome. Dormir la has fultas & no outro dia de madrugada partirom todos outros bateis nolos & bateis do lugar a bufear ho galeam pra ho trazerem & de feito trouxerem & chegarom com elle aho porto fobre ha tarde. Aqui contauam ha grande neceffidade & perigo em que fe acharam dizendo que defeorreram com tormenta que hos tomou a boca do eitreito, & foram ter na enleada de Cambaia donde nam podia fair: & quis noilo fenhor que ha tormta n ceffaua per onde ho mar era ou eftaua feguro dos imigos. Diziam mais q hauia tres dias q nom comia a mlgoa dagoa ctauam da muita virtude & grade piadade de Eitor lilueira capit moor delta armada: & do/iam q elle fora rio primeiro q deixara de beber: <Sc algua pouca dagoa p lua mao c< chorando de feus olhos ha andaua repartindo pollos doentes. E defq foram nefta neceffidade nunca mais dormira n entrara na lua camar por fe n prefumir que fe hia fartar dagoa & deixaua padecer ha gente, Sc affi do/iam & era verdade que ho dia que ouueram vifta da terra & lhe focorrer hua foo goia dagoa n hauia no galeam. n ha prouara fo n doente & q
:
&
day a
Em
efte
mefmo
dia chegou
$-*>
DAS NDIAS
vita
ifto
C*i
'75
da terra
&
porto,
&
nos delles.
Porq
|a
embaixador que foy aho Prefte Joa, & Alicacanate embaixador do prelle q vay pra Portugal: & geralmte ho dizia todos q vinham no galia. Sayo toda ha gte cm terra por refrelcar & efforar do trabalho do mar. Poucos dias efteuemos nefte porto de Mazquate x. de hi nos ptimos nofi armada juta, deus eja louuado, & c nolco certas furtas das q guardam efte porto ec eftreito: e< fomos ter na cidade de Ormuz, fortaleza delrey nofo lnor, & achamos hi Lopo vaz de fampayo capit moor & gouernador das ndias por lua alteza: c chegado aho porto todolos fidalgos & capitam das nos carauelas gales & furtas & toda outra gente, afi da fortaleza como da armada & cpanhia do capitam nos fair a receber na praya & ho capit moor eftaua cm fronte da fortaleza fobre ha praia, & dali deu ho venhaes embora: & juntamente nos fomos a igreja que he dentro da fortaleza; &; hi abaixou ho capitam moor a abraar hos embaixadores & a mim c elles & alguns da noffa embaixada: ent nos fomos cada h a fua poufada. No dia feguinte viemos todos ouuir mifia & falar aho capitam moor & darlhe ha carta do prelte Joam que trazamos pra Diogo lopez de fequeira capitam moor & gouernador q foy das ndias & nos leuou a terra do Prelte, & demos a carta a Lopo vaz de ampaio por foceder no dito carrego. E mais lhe demos h veltido de feda c cinco chagas douro diante & outras .v. detrs & em cada hombro ha que fazia per todas .xij. Era cada ha de tamanho como ha palma de mo q ho Prelle Joam mandaua a Diogo lopez. Ho gouernador Lopo vaz de fampaio fez mercee a dom Rodrigo de lima embaixador q fora aho Prefte de .cc. pardaos & aho baixador do Prelte doutros .cc. & a mim fez mercee de cem pardaos. E Eitor da lylueira efteue poucos dias em Ormuz & logo fe tornou com fua armada a cfperar has uaos q vem da Juda pra Dio & la na monam q nos faiamos & inuernam em Adem e< com ho primeiro tpo fazem caminho & nos ficamos ate fer certos do inuerno ler paffado.
: :
Capitulo
.ij.
Do
trelado da carta
ua a Diogo lopez,
&
fe
deu
Stfijl^i!
cl ua '
fempre foy aho qual n acham principio. nc am como L'" c lcm fer vifto, lume
q
fundalfe
c ' lls
"-''bellas
de primeiro
antes
os
fundamtos do mar
oceano.
mente de varom
do paraclito
Em outro tempo foy concebido no ventre da virgem fem fe& fem fazer vodas. Afi era ho faber do leu ofticio, em nome
da fantidade fabedor de todolos fecretos donde era primeife fotc fem elteos n pontes & alargou ha terra
fpiritu
fem ho
norte a
ella fer
fui,
nem
&
de
hum
ho primeiro n ho fegundo, mas he ha trindade junto em criador de todalas coufas pra fempre per h foo confelho cc ha foo pa-
nem he
Amen.
:
embaixada, elrey da cidade grade e< muito alta de Etipia, elrey encenfo da virgem cujo nome feu he de baptifmo em ora que fe fez rev fe chamou Dauid cabea de leu-, reinos, amado de deos & efteo da fe, parente da linhagem de Juda, filho de dauid: filho de falamam: filho da coluna
cila
d Mda
eferiptura
&
>7<5
$-*>
DO PRESTE
IO AM <^
da femente de lacob: filho da mo de Maria: filho de Nahu per carne. d Efta va a Diogo lopez de Seqira capit moor das ndias. C Ouui de vos q foes abaixo delrei, &. ies veedor de todalas coufas que vos f encmdadas, & n haueis medo das foras dos muitos mouros, nem haueis
de
(i: filho
cauallo has fortunas: & andaes armado com fee, nem foes aquelle que he vencido das coufas cubertas &. andaes armado da verdade do euangelho, & afi vos foftendes fobre ho bordam da bandeira da cruz: graas a deos pra femp polia dita fe que nos comprio noffa alegria por amor de noib fenhor jefu chrito. Da vinda q pra nos viestes, c< nos denciaftes ha volfa boa embaixada
medo em
de voffo fenhor
rei
dom Manoel:
<
com
ho qual
faluaftes
com
mar como da
minhos:
mar com grandes ventos cv fortunas do vindo pra matar hos mouros &. pagos de tam longos cafobre ho
&
&
& em
que
fe
guerra,
&
& regidas, por onde vos quereis ho nos nos marauilhamos dardes dous anos no mar com tanta fadiga, fem defeanfar de dia, nem de noite. Aquillo
&
coftuma fe faz c< de dia fe fazem has mercadorias de comprarem &. venderem v andar caminho: & ha noite he pra dormirem e< defeanfarem hos homes como diz ha eferitura. Ho dia he pra hos homes fazerem feus officios
defpolla
manham,
ate ha
noite.
E ho
filho
&. quando fae fam hos coftumes dos homes como das alimrias. Has alimrias fam des ho principio do mundo. & a vos nam vos venceo ho dormir de noite, nem de dia como ho foi, por amor da juifa fe. como diz fam Paulo. Quem fera aquelle que nos ctradiga efta palaura? Doena, nem paixam, fome nem crueza, cutelo n efpada, fadiga nem outra coufa que nos polia partar da fe de jefu chrito que verdadeiramte cremos na morte & na vida. Hos grades fnores v ricos homes qndo hos md c baixada daqllo q era b de dia: he ha coua muito fda: n he ninh q nos polia apartar da de jefu chrito. E outro li diz ho apoft lo. Bemauenturado he ho homem que he humilde c foporta bem &. mal: & em ccrufam per ifto he merecedor tomar coroa de vida & deos lhe prometteo aquillo que hauia na vontade: ev ha hi algus homes que quer prouar & cuida ha coufa, deos quer outra. Deos nam efeolhe ho homem nas maas
ranhar ha terra,
&
tomar,
&
ho
foi tornaffe a
fus couas.
coufas: agora cpra deos voffa vontade, <& vos de faluamento &. vos leue a
elrey
dom Manuel
com
voffo fenhor
.f.
&
aquelles que
de
ito
vos,
feja
eus defpojos
nam fam
na
fe
de Jefu chrito.
f
por b
&
morrem
a vos
pollo leu
&
martecalmas
& a elles leue deos c faude <S: paz, a verdes Manuel. Ouui fenhor, hauia ouuido ho q nos haueis dito como chegarais alias noffas terras ouue grade alegria como aquelle q toma grade prefa, iSc qndo me differ que vos tornauais ovue grande mencorea. Depois que me differ q vinha \'olfo baixador Sc da vofia boa vontade ate
com
trabalhos
s:
fadigas,
&
dom
oje
&
fam em muy gram prazer, bento feja ho nome de deos padre hum foo deos mudo, c< viera a mi c< ouui voffa nomeada ige: & agora vos mtenha deos q iizeltes amor comigo. Agora fe cprira ha
voffa vontade
&
me mandareis
.1".
meltres de
la-
urar ouro
:
&
prata
&
&
de fazer efpadas,
e<
armas de
&
pedrei-
fazer caas.
medres de
fazer vinhas
&
horta--.
&
5-*>
DAS NDIAS
<+i
Sc
'77
fazer
chbo pra cobrir igrejas Sc fazer telha de barro em noffas terras, peia q n cubramos c crua lias caias: Sc difto temos muita necefidade, Sc temos muito grade mencorea de lios nam ter. Tenho feito hua mui grande igreja que fe chama ha trindade em que fepultei meu pai cuja alma deos tem, & has fus paredes vos diram voffos embaixadores como fam boas Sc queria cobrila muito deprefa porque lie cuberta derua: por amor de deos vos digo ifto que me mdeis ho coto deites meftres q l dez de cada hua arte. Por amor difto na vos mgoar hos meltres n vos crecer. Em quanto elles quiferem eftar citar Sc fe quiferem tornar eu lhes pagarei feus trabalhos, Sc hos deixarei hir boa ora, Sc agora ouui outra palaura. La vos mando aquelles homes frangues que ca eram & andauam como mouros no capo do Cairo, eu hos fiz chriitos Sc aquelles moftraram ho caminho de Zeila & Adem Sc de Meca Sc de Macuaque elles ho fabem bem por amor difto alegrefe volfo coraam Sc eu me alegro com aquilo que he na voffa vontade Sc efereuo a vos por amor da embaixada que me mandaftes que diz que
Sc
;
Sc
caltello
na
ilha
de
Macua
is:
Sc
caltello
Sc
em Dalaq
Sc
homes fortes pra guardar hos caltellos do medo dos mouros cujos filhos de mafamede: fazei lio pilo ates q vos vades pa ndia & n vos deis vagar n vades pa ndia ate q faaes igreja Sc caltello, Sc por tudo ito vos louuaremos Eu Sc elrei d Manoel volfo fenhor porque quis deos q ajamos bos amor. E fazei praa onde venda Sc compre mercadorias Sc nam deixeis vder hi hos mouros fe n hos chriltos. E fe vos quiferdes que hi comprem Sc vendam mouros feja como vos quiferdes Sc per voffa lica. E depois que vos ilto fizerdes em Macua, vinde a Zeila Sc fazei hi igreja Sc caltello affi como vos diffe primeiro. Aquelle lugar de Zeila he porto de grandes mantimenpoerdes creligos nas igrejas
Sc
tos pra
Adem
Sc
Sc
Sc
rei-
vem de Zeila. Aqlto q vos mdo q faaes ledo feito tdes ho reino de Adem na mo Sc toda Arbia Sc outros muitos reinos Sc terras fem guerra nem mortes de gentes, porq lhe tiraes todolos mtimentos Sc fera effaimados. E qucio qferdes fazer guerra ahos mouros, mandaimo dizer: Sc ho q qreis Sc haueis melter: Sc
nos,
<Sc
aqlles reinos
terras
nam tem
vos mandarei gente de cauallo Sc frecheiros: Sc eu lerei comvofco Sc deffaremos hos mouros Sc pagos jultamente polia fe eu Sc vos Sc qndo \'os qferdes hir pra ndia, deixay dom Rodrigo de lima de voffa mo por capit de Macua: & hos voffos embaixadores nam deixem de hir <Sc vir quando hi ouuer algua fofpeita. Eites que agora v fam hos primeiros q ca vieram, embaixadores da voffa embaixada grades Sc bos, Sc fe quere muito b hus c outros Sc c todas luas tachas: Sc fazeilhes muito b por amor de luas bondades, qnto mais a dom Rodrigo de lima q he muito bom tirado luas tachas q n fala muito c hos beios & he muito fingular por fe fazer bom milhor que todos, Sc he feruidor em que fe fiam, fazemlhe b, cv he feruo de benam. E aho padre Francifco dai duas tantas graas porq elle he home fanto Sc de boa cciencia Sc honefto, por
alli
:
eu ha lua condi
final
Sc
Sc
de fua fenhoria
he abade de noffa
l\c
terra
&
centaio Sc fazeio fenhor de Macua & Zeila Sc cabos das noffas terras porq elle he abai tatu
Sc
&
Sc
alli
todalas ilhas do mar roxo Sc dos merecedor de femelhte officio palaura lhe cumpri porq elle he
>7's
$-*>
:
DO PRESTE OAM
<*-
fempre a leruio delrei & fazeilhe como lhe feja por milhor, porque he home de muito boa condiam & elle trabalhou muito na efritura deita & em coufas q Iam de receber: & ahos outros da embaixada fazeilhes bem do pequeno ate ho gFan.de egundo ho que he cada hum & dailhes galardam. Noilb fenhor vos de ha tua paz a feruio de virtude & vos faa bem & a todos hos que com vofco
iam. Fazeilhes
bem
&
&
a elles
em
tua graa.
nolfos hir-
aquelles que fe qr b
&
deos he c
cvofco
&.
&.
jtos pello
caminho
por todos aqlles que fe elYor nelle; vos ibeorra pa todos & a todos & hos vos guarde de maus olhos & vos guarde
:
&
das ondas do
mar vofas nos & das fortunas & vos de vida em todolos tpos sem doena ninha: vos guarde em todalas horas de dia & de noite, no inucrno
in fcula teculor amen. minha benam vos mando nam per efta eferiptura foo porque ali ho collumo de ha madar: &. efeufome difto & me lbro de vos s: de todalas caias dos xpaos & igrejas que fe fizeram de noffos antece libres; cita noifa orao que fazemos diz afi. Pediremos aquillo que queremos aho fenor deos padre & a jefu chrifto feu filho por aquelles que vem cm romaria nolfos hirmos & hos que ainda uierem nefta romaria p mar v per rios & lagos ou caminhos efquiuos per onde quer que feja a ti fom todos, deos hos chegue & leue a faluamento com ho mar cho a todos foltenha ho fenhor deos, ali ho diz hos diconos fazendo oraam pollos clrigos, &: c outra parte ho diz hos clrigos deos feja cvofco porque elle he com todos & pedimos ho que ha por b & lhe demdamos, hos perigos ia hirmos, & ho f agora &. v em romaria hu caminho direito c elles do caminho q elles deiej & alinha achamos aqllo q cobiamos, q nos daes vos fenhor. Diz ho dicono, &. diz todo ho pouo. Senhor deos amerceate de nos: & afi diz ho terceiro clrigo. Deos hos leue a faluamento pello mar cho &. hos leue a feus partes c prazer & paz q defejam & vejam prazer
&
no vero
(L
Ha
pollo
feu
filho
jefu
chrifto.
Com
vos
outros
feja
elle
&
elle
&
ame.
Alfi
encenfo:
romaria,
officio com nam por vos foo, mas por nos todos q feja elle com nofco como em &. nam vem efta romaria a nos mas fobre ho mar dtro na noffa terra
como
& &
fpre
fcula feculor
horas do
como na
faluos
:
difto vos fazei oraam per eltc officio pra q fejaes homes mos nam entrem em vos maas imaginaes & quando vierdes pa deffazer hos mouros & pagos aqlles q nam crem na fee do
voffa,
por amor
fejaes ctrados
mantimtos
terras
&
ouro:
nam tam
dos
infiis
& muita gente &. & Adel & a todalas cujos & erejes. E c ha
cv
mos: vos
vireis
p mar &
nos iremos
fantitlima trdade.
G Capitulo
ate
.iij.
de
Ormuz pa
Cochim.
Bi
Dormuz com ho capitam moor gouernador Lopo Vaz de famcom teus galies & armada eram ja partidos aguardar has nos de Meca que envernaram Adem como dito he & fado fora do eftreito Dormuz, ja achamos
arrimos
paio na fua armada, porque Eitor da iilueira
te
10
<Sc
nos fomos
f*>
fortaleza de
DAS NDIAS
<r<4
'/
Chaul que he dei rei nofi fenhor, terra muy forte k viofa de muito trigo que vem de cambaia, muitas carnes da terra vacas, carneiros galinhas, pefeados infindos faueis <!k muito bos k hos demais morrem nos canaes ode le acoitou ha nao com dom Loureno dalmeida grade caualleiro filho do vio rei d Francifco dalmeida), muitos figos da ndia, grandes hortas & gtilezas tudo feito pollos portuguefes. Nam fe tardaram muitos dias que Eitor da liluei
.1'.
Meca
nam traziam mercadeTodolos mouros que cm ellas tomaram q eram ha fortaleza chea), hos que eram mancebos & valentes pra has gales, todos fe tomaram pra elrei noffo fenor pra has gales fus: & hos tomar em
preta
rias
:
muy
grandes
&
ricas
&
vinham por
ellas
preo de dez cruzados cada hum q affi he fua ordenana. E hos outros velhos ou que n era taes por outros dez cruzados, hos dauam a qu hos queria pra refgate ou pra fe feruir d^lles. Antre elles tomados de prefa vinham muitos judeus, tre hos quaes vinha hum judeu velho que fizera honra k gafalhado em fua cafa a portuguefes que fe perderam no reino de Fartaque: & yam como
defefperados per terra demandando via de
defte judeu.
fora per deos leuados a cala deu de comer ok beber & panos pra cobrir is: algoa defpefa pra ho caminho. Quis noffo fenhor q ho b fazer n fe pafaffe f galard: h dos homs a q eite judeu fez efte b acertou deitar
Ormuz,
Ho
&
lhes
ral
aqui ck ho conhecer h troco q jazia c outros da terra de Vifeu: obrou elle mifericordia
fe foi
ik
era
home
q recebera do judeu,
feito
&
virtude,
&
& a outros portuguefes no reino de Fartaq lhes hauia muito b, & lhes dera has vidas, era hora aqui captiuo com hos mouros que Eitor da liluetra tomara de .prela & que era muito velho que nam era pra
dito a fua fenhoria q a elle
ho cprar: q pedia a fua fenhoria darlho fobre outros. Ho capitam moor mandou
ck lhe dilfe que olhaffe fe conhecia algus homes daqlles que hi olhando a todos afinou aquelle que elteuera em fua cafa, & que lizcra bem a elle, k a outros. Logo ho capitam moor fez merc deite judeu a aquelle pobre home pollo bem que lhe fizera a elle <k ahos mouros que com elle
ho judeu
eltauam.
hiam em aquelle caminho Sc fortuna, em que a fua cala foram ter. Elle homem tomou ho judeu polia mo & andou com elle pellos portuguefes contando ho beneficio que delle recebera & afi outros portuguefes que nam eram prefentes, & lhe ajuntou de efmolas cincoenta pardaos. E todos chriftos mouros & judeus, deziam pubricamente que outro bem nam era agradecido, & nam hauia galardam outro, fen ho que era feito ahos portuguefes, k afli lhes fariam bem quando em fus terras hos topalf. Daqui nos partimos & chegamos a cidade de Goa, fabado .xxv. dias de nouembro vefpora de fancta Caterina. E porq em dia de fanta Caterina foi ela cidade tomada ahos mouros ck gentios fizeram no domingo que era dia de fanta Caterina mui grande ik folene procifam c todos jogos & felas que em Portugal fe coltum fazer em dia de corpus xpi. Ho embaxador do Prefte Joam & certos frades q c elle vinha da lua terra dezi cj aqui acabara he crer k faber q ramos chritos q t folne ,pcila fe fazia tre
:
N elteuemos neta cidade mais de trs embaixador do Prefte Joa .iiii. ele;' outros dou a trbetas & ho capit moor
nos.
i
de
Goa deixou ho
a
lous q
lhe-
lhe eninaff
'.lai
ptorei
mdou
leu
mtimento
&
'8o
$-*>
DO PRESTE IO AM
^
&
mdou
hi eleuemos .vi dias: q hos Tinafi. Partimos caminho de Cananor tb folgar ho baixador k frades de ver ha capella de jacob q hi mdou fazer
matheus c< ha honrada capaa q jaz iobre fua fepultvra: dela fortaleza & lugar de Cananor nos partimos per eiTe mar via de Cochim chegado a elle achamos hi Antnio galuam lilho de Duarte galu embaixador q hia pra ho Prelte Jo & fe finou em Camar cuja ofada comigo trago & fiz aber aho dito feu filho como ho trazia comigo & folgou muito is: me rogou q ha n tiraffe aterra porq
:
qria yr p elle
com
p>ci
como ho
fez c todos
hos clrigos
&. frades
da cidade
&
hrado faimto no moeiteiro de lato Antnio offertado c facos de trigo & barris de vinho. E porq hos maretes duuidaua leuar cerpos mortos nas nos fizera ha peqna coua a parte do eugelho jto do altar moor q pareceie ter ali metida ha caixa q vinha ha ofada. E fayda ha gte topiram ha coua & ficou ha caixa fora. E porq Antnio galu era capit de huo nao q hauia de hir a Portugal, mdou leuar ha caixa na nao CochI fe gaftou 5 carrec ha offada de leu pai, & todo ho tpo q efteuemos gar .iij. nos, & fazer preftes ha gente q hauia de hir. E cada ha aii como tomaua fua carrega de pimta & crauo fe partia via de Cananor q f de Cochim .xxx. legoas a tomar ggiure & mtimentos de bizeoutos & pefeados & tambm vinho de palmas & poluora: & nos ajuntamos todas trs nos na dita fortaleza de Cananor na entrada do mes de janeiro & logo fe partio ha das trs nos.
cfrarias c toda fua cera,
lhe
&
mdou
fazer
"
Capitulo
&
a
ate lisboa
nao que primeiro chegou a Cananor das que Cochim carregaram em ha qual nam hiam hos embaixadores d Rodrigo de lima & Licacanate embaixador do Prefte
tomou primeiro ho q
bizeouto, orraca, pefeado,
lhe era
&
fe partio
necefario na dita fortaleza .f. gengiure ahos quatro do dito mes de janeiro do
anno de mil & quinhtos & .xxvij. via de Portugal: & ha nao de que era capit Antnio galuam, que eu hia por fua amizade por virmos a porto aps ha primeira q ja era partida nos hauiaram logo primeiro, & nos partimos ahos dezoito dias de janeiro fobredito via de Portugal: & egundo nos dilfera ha nao que ficaua no porto de Cananor tomado ho que hauia de tomar, partio defpos nos .xv. dias que eram .xxix. dias depois da partida da primeira nao que antes de nos fayo do porto & hindo cada ha nao fua rota abatida como deos ajudalc f primeiro fazer fala de aguardarem has polias outras: ahos dous dias de abril h dia polia manh ho gageiro da nolla nao que dormia a gauia, comeou a dizer. Ha nao vay adiante de nos efpao de duas legoas. Todos hos que ainda dormiam fe aleuantaram & com hos que erguidos er nos poiemos per enes caftellos olhar de grande epanto que uao feria, porque ramos muito pegados no meio do mar. Sedo dia ja craro conheceram ler portuguefa, & cada ha das da ndia. Eftando nillo, o gageiro afirmou ver ha nao per nolla popa. Ha nao que hia diante hauendo de nos conhecimento, como nos delia, foi nos efperando ate chegaremos a cila (Si (aluaremos, & cila a nos: & ja entam era b viria ha .nao que vinha .atras: &. acordaram ambas as nos de ha efperarem is: cafi noite chegou a nos. Foi grande prazer na gente de todas trs nos pregunldo hus ahos outros como vinham c< pguntau has dianteiras fe lhes acontece:
ffc>
ra alga
'81
coufa ou
quato podamos fem nada no caminho nos acontecer: &. todos de faude deos feja louuado, & aqui afirmar ha compania, & fomos juntos trs dias. E porq ha
nao q
Maria do efpinheiro de q era capit Antnio galu q eu como has outras, h dia cedo polia manh ha das nos hya muito longe, & ha outra efperaua por nos pa hauer nola falia. E chegado nos a ella & faluando-a. Dile que ha outra que hia diante: & ella nos demandauam perdam que nos nam podiam efperar porque viam a noffa nao pender tanto que lhes parecia que nam podia hir a Portugal.
fe
chama
lata
&
Ficamos bem defconfolados, & elles foram-se embora, & fazamos noflb caminho a ilha de fancta ylena pra fazer hi agoada. Has duas nos que nos deixa-
ram tomaram ha
Abril de mil
dita ilha
&
qnhtos
deicorremos ha dita veio hum chuueiro alguus dezi q ent defeorreramos ha ilha dizendo, que ho chuueiro viera de fobre ha terra: ik outros deziam q ainda era auante. E nelta
& nos em dia de pafeoa da reurreia q era .xxi. de & .xxvij. anos de noite amanhecdo na fegda feira ilha, & porq a horas de meia noite pouco mais ou menos
duuida fomos certos dias ate verem inaes que ramos auante delia & hiamos muito fallecidos dagoa: & ja nam cozamos coufa ninha a mingoa dagoa. Aqui nos focorreo nollo fenhor c fua mifericordia, ddonos
trouoadas que
trs dias
&
trs noites
boa agoa. Pra ha nao fe tomaram trinta pipas dagoa, & trs: &. affi tomaua cada hum no que tinha, ha que mefter hauia: & ficamos c agua audo & dahi aute fazemos nofos ordenados comeres. E fendo perto das ilhas terceiras, ouuemos vifta de ha nao & ouuemos grande medo cuidando fer francefa, efta nao defcaya da ilha pra ho mar & nos acolhamos a terra quanto podamos: & delia ouueram da nolfa gauia vifta de ha almadia que andauam homes perdidos & tiraram da noffa nao outra almadia que da ndia trazamos & foram a ella certos marinheiros &. grometes & tomara ha dita almadia, Ok noue peflbas qne em cila eram cinco homes brancos & qtro eferauos q andauam cafi mortos, porq fe virara a almadia com elles porque he longa & eftreita & toda cie hum pao Sc meter cites homes todos deitados hus lobre hos outros com n bolir & le alagar todos. E chegando a nolfa nao, mais parecia mortos que viuos. Logo hos efpir & hos remudaram de vertidos enxutos: delles em camas & delles
fe
&.
.1".
em
fogo, &.
algus falaram de
hi
trs
&
outros a
tad
is
das nos que pareciam no mar, penfando ferem francefas porque defeor-
riam has ilhas & eltauam pra yrem a ellas. E nillo hos homes que affi tomaram, ja eftauam algum tanto em leu acordo, &. conhecidos differam que aquellas eram has nos Portuguefas que vinham da ndia, q fe apartaram de noffa conferua, & que hos mandaram a almadia a comprar galinhas a ha ilha de has hauia baratas & fe virara a almadia com elles & nam fabiam que loram das nos. E depois de nos furtos no porto a cinco dias chegaram has ditas duas nos aho porto, &. deziam como delcnrreram tanto, que n podiam arribar: e< fe
nom
enhor
Si
medo
de franceies
fora via de
Portugal
dado muitas graas a deos por lhe faluar hos feus homes & eferauos & alli por nolfa vinda, jurando que por perdidos nos deixauam pollo muito pder da noffa nao pedindo pollo amor de deos que lhe perdo aliemos: dizendo mais que
&
182
f*>
DO PRESTE OAM
<*-$
fabado befpora de pafcoa tomarom ha ilha de landa ylena, & nos a elles que na noite da pafcoa amanhecendo para egunda feira ha defcorremos c h chuueiro. E elles alli diferom que chouera la aquella noite. Efteuemos nefta terceira ilha .xviij. dias efperado por ha carauela que era na mina & nos das ilhas de fancto Thome & do cabo verde & brafyl que tal era ho regimento. Tinham has carauelas que nos efperauam para yr a frota juta & fegura de francefes & fendo esta ilha may do trigo eftaua muito cara: & ito fazia ho chouuer cada dia & n
dar lugar alegar n menos a debulhar aquelles que fegados eram. Tto que a noua de nofa vida a efta ilha chegamos logo madar ha carauela c recado
&
el
rey noflb fnor. Juntas has velas porque efperauamos, logo nos partimos via
de Portugal & nom ramos muito fem poder tomar porto & c medo do defcorrer & irmos ter galiza. Quis nolib fenhor que a .xxiiij. dias de julho que era vefpora de fantiago entramos polia barra de Lixboa ik antes de a ella chegarmos, de cafquaes faio a nos ha carauela com recado ciei rey nofio fenhor dizendo que mandaua lua alteza q hos q vnhamos na embaixada do prefle Jo nom faifemos em Lixboa por eltar empedida de peite. E na dita carauela vinha h criado dei rey q nos hauia de dar embarcaam ate Starem, & fazer defpeffa ate Coimbra onde fua alteza eftaua. Nefte dia entramos &: furgimos de fronte da cidade de Lixboa que nos deu afaz prazer. de Lixboa
&
villa
andamos
trs dias
Capitulo
bra
iSc
.v.
anto que forgimos na ribeira de Lixboa de frte do baluarte dos paos dei rey noffo fenhor, nefte dia de vefpera de fantiago logo ho criado dei
rev fez vir barcas a bordo que tomafem a nos todos hos da embaixaaffi barcas q leuaflem nofla fazenda nos leuatlem a Starem: da
&
&
a
hi
india:
fl
&
porque eu
& hum
fobrinho
meu tinhamos
meu
Santos ho nouo q eftaua fora fabedo de nofa vinda veio a bordo: & lhe encomdamos que nos guardafie alg fato que n hauia de yr a cafa da india .f. roupa de cama: affi ha em que dormamos no mar como roupa limpa & noua: k roupa de veftir de feda e< muitas camifas nouas, toalhas de mefa, toucas de toucar & toda outra fraca & meuda, & recolheo todo no cercuito do moefteiro cie Santos de que elle era precurador pra no outro dia
noflb
vir
fobrinho q era precurador do moefteiro de na freiguefia de lata Maria dos oliuaes. (Sc
com
carros
&
nos fomos
caminho nas barcas que nos eram ordenadas. Na noite logo feguinte que ho dito fato hi ficou todo ho bom & efcolhido levaram & ho velho 6c vfado deixaram, ainda nilto receberamos eu & meu fobrinho mais de cincoenta cruzados de perda. Nom lbubemos difto fe nom de hi a muitos dias que em Coimbra me differom que se pubricaua carta dexcomunham por minha fazenda. Fomos deita feita nas barcas a Santarm, & hi nos fez apoufentar ho criado dei rey
aho embaixador do prefte & a mim nos apoufcntou em alfanze & apoufcntou em maruila nas calas q foram de feu pay. Efteuemos nefta villa .vi. dias em Q nos veftimos a modo de Portugal, & compramos mulas & ho que mefter hauiamos, porque vnhamos defbaratados cio mar. Partimos hum dia de Santarm em dando dez horas em ha mayor calma que eu nunca vy
&
fe
fW>
DAS NDIAS
ali
&
partimos efpalhados
<*i &
i83
ho criado
cie!
rey
is:
embaixador do prete Joam i\. eferiuo da embaixada is: frades is: lus criados em parte fobrefy: k d Rodrigo de lima c feus criados k eferauos em outra parte. E d Rodrigo leuaua configo dous mouros pil q furam tomados nas nos q Eitor da liluevra tomou como atras dito he no
cu hiamos juntos k
cap
.iij.
el
alli
Ho
embaixador do
calma.
Joam
Ho
mim
nolfo fenhor que achey ha poufada com muita agoa is; fria ik muito bom hofpede que quando me alli vio, comeou de me efforar k darme pepinos v vinho frio com que me effriou & tirou ha calma. Eftandq mito chegou dom Rodrigo correndo h cauallo bradando &. dizdo. Pollo amor de deos acorrme c beftas q hos mouros pilotos dei rey k hos meus eferauos fica cai mortos c ha calma. Eltau hi almocreues q logo fora corrdo c .iiij. beftas, k d Rodrigo c elles ik trouxer hos ditos mouros & eferauos & vinha de tal maneira q h dos ditos mouros no tornou mais feu acordo n lhe valeo vntalo c agrao k outros muitos remdios q lhe fezer, morreo a meia noite is: do outro mouro piloto nuca mais fair febres ate q morreo. Deziamos a ilto q abafaram c hos vellidos que nam hauiam em coltume; & nos q em coltume hos tnhamos, paliamos afaz de fortuna. E logo fobre ito fe tirou enqi polia fofpeita q hi hauia fe entrramos Lixboa, i\. todos fomos a juramto hindo diante ho criado dei rey q nos leuaua ou mandaua leuar. Demos nolfo teftimunho q hiamos de faude muitos laos & de terra muito laa: ik nam entrramos Lifboa n em outra impidofa terra: mas q nos parecia q elles mouros porto q foliem de terras qutes ik de grades calmas n tinha em coltume andar vertidos n trazer mais q h pano arredor de fy da cita pra baixo, ik para cima carne aho (ol: ik alli nos parecia abafar c hos vertidos. E depois per dias foubemos como aqlle dia fora peftifero ik morrer em elle muitas peffoas de calma alli como ha molher moradora no moelteiro das celas nos oliuaes de Coimbra vindo do campo do boll com outras molheres de correger feus linhos fe finou de calma na entrada dos oliuaes onde fe chama ha fontoura. E hum frade da cceiam daveiro q era natural de Cobra indo c outro frade como he feu b coltume de bota q Iam duas legoas de Cobra p Penacoua q iam quatro legoas da mefma cidade fe finou junto de h lugar q fe chama gauinhos de calma, fedo tncebo q n paliaria de .xxiiij. anos. Ha noite q ele primeiro mouro morreo ainda fomos a Colega era de hi ha legoa: k de hi aute c medo das calmas, ik pello outro mouro q leuauamos doente andaramos muito pouco. Dagoleg fomos dormir a Tomar ik de hi Aluayazare, iv day anliam, ik daqui fe nos partio ho criado de! rey, k fe foy a Coimbra k nos fezemos nolfo caminho ck chegado a arnache achamos hi recado dei rey q apou fentaffemos ik efteueTemos hi ate fua alteza mdar: ik a nolfo parecer era pollo q leu criado ditlera do mouro q nos morrera k por fe tirar fofpeita k duuida de fua morte elteuemos hi .xxviij. dias. Hos quaes cpridos mandou elrey nofl fenhor chamar a d Rodrigo k a mim, k lhe fomos beijar ha mo k dar cota daquellas coufas que nos pregtou k mandou que defe dia a dous dias nos
: :
'4
$-*>
DO PRESTE IOAM
.vj.
<*-
(L
Capitulo
Como
&
re-
cebimento que
lhado que
el
le fez,
&
da embaixada como
fe
deu,
&
do gafa-
endo ja trinta dias que eftauamos em arnache bem prouidos do que hauiamos mefter per mandado dei rey noio fenhor per feu criado que nos acompanhaua hum dia bem cedo polia manh chegou a nos Diogo lopez de fequeira almotae moor de fua alteza & q a terra do
:
Joam nos leuara fendo capit moor & efta baixada hauia por coufa fua mo feita & veio abraar ho embaixador & do Prefte Joam & a nos todos cada hum per fi dizendo que el rei ho mandaua ali vir, & que rijamente comelemos, & nos partilfemos & fo fiemos com elle pollp caminho do campo porque toda ha corte nos vinha ha receber. Diogo lopez de fequeira tinha hi mandado fazer de jantar fem nos dilfo fabermos. Jantamos com elle todos & bem cedo, faluo ho
prefte
&.
de lua
embaixador do Prefte que diile que eftaua mal fentido. Em fim de jtar nos fezemos preftes <Sc partimos. Em chegando aho lugar Dantanhol (que he ha legoa da cidade) ja hi achamos muita gente da corte que nos vinham bufear ou receber: & de hi ate iam Martinho que he meia legoa da cidade achamos hos caminhos cheos de todos hos bifpos & condes & ienhores que na corte eram. E nos leuaram polia banda da rapoula & entramos p ha rua que fe chama Figueira velha, & dahi polia porta do moeiteiro de f ta Cruz. E por outra rua, q fe chama ha rua de coruche & polia calada paliando ha porta dalmidina polia rua das fgas, ha rua de fam Chriftouam: & polia fee igreja cathedral cala de noffa fenhora ate chegarmos ahos paos de fua alteza. Ho marques de Yilareal leuaua polia mo aho embaixador do Prefte Joam, ate beijar ha mo a el rey &. a Rainha nolfos ienhores: & ho cardeal Sc infantes & nos todos affi lhas beijamos. El rei preguntou aho embaixador como ficaua ho Prefte Joam feu fenhor & fe de iaude & affi ha rainha lua molher & filhos. Refpdeo ho embaixador que todos ficau de faude, & muito defejofos de faber c< ouuir boas nouas de fua alteza & da
& feus hirmos. Dilfe el rei noffo fenhor que com efta vifitaam embaixada recebia muy grande prazer, & efperaua q per ella fe fizeffe grade feruio aho fior deos & a elles como hirmos muita honra. Preguntou mais fua alteza aho embaixador, como lhe fora no mar ik na terra, & fe fora bem prouido c agafalhado depois que fora em feus fenhorios, &. fortalezas, & nos, & affi depois que fora em feus reinos. Refpondeo ho embaixador q ha benam de fua alteza era tam grande, que a quem elle abrgia eftaua na graa de deos. Dilfelhe el rei que viria canfado & que fe folie embora aha poufada & nos todos da cpanhia c elle & defcfalfemos & ua alteza nos mdaria chamar pra que enteiramente lhe dellemos noua do Prefte Joam. Logo nos fomos is: caualgamos e< ainda muitos dos bifpos & fidalgos <& Ienhores, hos demais tornaram acompanhamos .f. aho embaixador do Prefte Joam Sc a nos todos como vnhamos ate ho moeiteiro de fam Domingos onde lhe deram fua poufada. E de hi a dous dias hos bifpos & dai da capella & algus capelles vieram em bufea do embaixador do preite Joam & de nos q com elle viramos & todos nos fomos aho pao & ho embaixador do Prefte Jo apreftou a el rey noffo fenhor ha coroa douro & prata .f. .iiij. peas em qdras: duas douro, & duas de prata: por banda alta de dous
fenhora rainha
&
palmos
rica
&
duas cartas
feitas
em
f*>
cadernos
DAS NDIAS
em
<*-
.1'.
85
Abixi, e< Arbia vinham em dous faquinhos de brocado. E has que vinham em hum dos faquinhos, foram feitas pra el rey dom Manoel que fanta gloria aja: c< ho outro faquinho, pra el rey noflo fenhor: dizendo logo Licacanatc embaixador do Prelle Joam a el rey. El rey dauid meu fenhor mandaua elta coroa com eltas cartas a cl rey voffo padre que fancta gloria aja, &. lhe mandaua dizer que de filho a pay nunca viera coroa: mas que do pay vinha aho filho: & que p elle final de coroa, era elle rey dauid c feus reinos & inorios conhecido, amado, temido, & obedecido: & fedo filho mdaua a el rey leu pay aquella coroa per que folie certo que feus reinos & fenhorios & gentes eftauam pra ho que lua alteza rnandaffe. E fendo certo do falecimento dei rey feu padre que lata gloria aja, dilfera ha coroa & cartas q mandaua a el rey dom Manuel meu padre va a el rey do Jo meu hirmo com outras cartas q lhe efcreuerey & afii lhe aprefentaua ha dita coroa k. cartas, & deu tudo em mos de lua alteza. E fua alteza deu ha coroa & cartas a Antnio carneiro feu fecretario, & eldo fua alteza muito alegre & molhando folgar muito com esta embaixada, ho dito embaixador Licacanatc v eu apreftamos a fua alteza dous faquinhos de brocado com cartas dentro, &. ha pequena cruz de ouro que mandaua aho faneto padre de Roma, dizendo a lua alteza como ho
&
trs linguas
atli
&
Portuguefa
&
Prefte
ditas cartas & cruz a fua alteza, de mo mim Francifco aluarez que has leuaffe a fua fantidade: tomou em suas mos cruz & cartas, & has beijou & tudo deu
aho fecretario Antnio carneiro, dizendo que daua muitas graas aho fnor clcos que & padre & fua fe fazia ha deos noffo fenhor tanto feruico & que nelle fenhor efperaua muito cedo fe acabar, & mui alegre nos mandou a noffas poufadas. E porque ate qui comamos todos afii como vnhamos, mandou el rey noffo fenhor dar ordenado aho embaixador & encaualgadutrs mulas: ha pra elle, & duas pra dous frades que vinham c elle: ras & dous cruzados cada dia pra lua meza .f. fefta cruzados por mes & hum toftam cada dia, pra mantimento das mulas: rico leito <S: cama pra feu dormir & baixela de prata pra fua mela, toalhas & todo ho necefario pra elle: & h repofteiro per nome Frcifco piriz que teuelie carrego da prata, cama c< tapaaria, que tudo lhe mdou dar: e< mais lhe deu hum Francifco de lemos caualleiro da guarda de lua alteza lingoa arbia pra falar por elle, & lhe recadar feu ordenado & ho que lhe necelfario folie.
per entercefam dei rey feu fenhor
:
.1'.
Capitulo
.vij.
Do
trelado da carta
dei rey
do Manoel que
lhe
embiaua ho
Prefte.
aho qual nam achamos prinho qual he afii como elle f ler visto, lume das estrellas do primeiro antes que fdaffe hos fdamtos do mar oceano, em outro tempo foi concebido no ventre da virgem
nome
de de<>s padre
como fempre
filho
fui
cipio.
Em nome
de deos
hum
foo,
&
fazer vodas,
afii
era ho
faber de
leu
ollicio.
Em
nome do
nem
ptes,
&
alargou ha
nem
fabida
nem
de norte a
lul.
Nam
he
efie
86
juta
3-*>
em
&
da virg cujo
de juda,
Etipia,
filho
nome
leu he
de baptifmo ha ora q fe fez rey fe chamou rey amado de deos, elteo da fee, parente do linhagem
de jacob,
filho
&
&
filho de falam, filho da coluna de iion, filho de femte da mo de maria, filho de Nahu per carne. Emperador da alta de grandes reinos & fenhorios & terras, rei de Xoa, de Cafate, de
de Dauid,
Fatiguar, de Angote, de
Goyame,
mah,
ck
da Amara,
ck
Baruu, de Baliganje, de Adea & de Vangue, rey de de Bagamidri, & Dambea ck de Vague, ck de Tigrifoi
ha rainha faba, & de Barnagais fenhor ate ho & muito excelentillimo rei dom Manoel que fempre vence que eta no amor de deos, <k firme na fe catholica filho de pedro & paulo, rei de Portugal & dos algarues, amigo dos xpaos, imigo dos mouros & gentios fenhor Dafrca & guine &. dos motes & da ilha da lua & do mar roxo &. de Arbia peria & de Ormuz & das grades ndias &. de todolos
de Sabaim donde
Egipto. Eta letra va aho muito poderofo
: :
&
paz feja cvofco rei Manoel forte na fe ajudado per nolfo fenhor jefu chrifto pra matardes hos mouros ck fem lana & fem cutelo hos empuxaes k lanaes fora como a ces. Paz feja c volTa molher amiga de jefu chrifto leruidora de noffa fenhora virg maria madre do faluador
altas:
muy
do mudo, paz
voffa meia.
feja
alli
como
a horta
alli
&
lirio
nouo a
paos.
Paz a
voilas filhas q
como bos
Paz
voffo
feja
filhos
ahos vofTos parentes femtes de fatos alli como diz ha efcritura ahos dos fantos fam bentos ck grades de graas dtro cafa. Paz ahos do
&
<!k
&
&
paz a volfas cidades grades ck a todos aqlles q f dtro q n f judeus n mouros no mais q ahos xpaos, paz a todas has freiguefias q f em xpo, ck ahos volfos grades fieis. Ame. C Ouui dizer fnor rey meu padre q qudo fora voffa noticia mandaites chamar
xpo,
arcebifpos
te
e< bifpos nome de Matheus, por amor dito f muito alegre ck ctdou muitas graas a deos: ck n eu foo, mas todo meu pouo ck muito alegre. E qudo pregtei ck me difer como era morto Mateus tanto q entrou no comeo das minhas terras no molteiro de Bifa. Eu n ho mdei mas mandou ho ha rainha Elena q gouernaua a mi como may: porq aquelle tpo eu era de idade de .xj. annos q de ttos liquei pollo fallecimto de meu padre quando lbcedi na coroa de meus reinos: ck ha rainha Elena por mi gouernaua. Matheus era h gouernador c< trocou ho feu nome porq elle fe chamaua Abraham ck chamoufe Matheus: & indo pella terra dos infiis c fus mercadorias por paliar como mercador, foy ter Dabul tk fouber hos mouros como elle era xpao, &. prdrno &. meterno ha coua: k vendofe elle prelo mdou recado a voffo capit moor aqueixandofe dizdo q era prefo fem (utia: <k mandou dizer q era meu embaixador & q ho mandaua el rey de Etipia a el rey de Portugal: e< q ho vielie
ck
liurar
dali.
Quando
vollo capitam
moor ouuio
eta
palaura
&
ouuldo q era
xpao
q ho mdaua el rey de Etipia cv etaua prifam forte, oc roubado do q tinha, tudo isto lhe mandou dizer. OuuTdo voffo capitam eltas palauras & c cora mui forte pollo amor da fe ouue grande mencorea ck mandou nos
&.
&
a
cj
ho tinha prefo
ck
perguntar
$-*>
todos
DAS NDIAS (^
:
18-
como tora o calo: & porq rezam & lho diler & diffe a Matheus. Uize ha embaixada do rey de Etipia q leuas pera el rey de Portugal: & quando lhe dile eftas palauras ho deixar yr chegou a vos rey dizendo. Tragouos aqui ha cruz de Jefu xpo & vos deu ha cruz. E afli diffe outras palauras muitas de & pollo q vos fy, e< outras has que lhe pregtaftes vos rey & elle refpdeo
me
diffe
ho enfalaftes
&
fezefies
grande
em
muitas coutas:
alli
como
dezi has
le-
tras q leuaua.
&
outros
elle homes de Portugal vieram ca & der ha eferitura deita embaixada. Quando vi ha carta dei graas a deos & agradecilhe ha fua vinda & embaixada. S muito alegre de vos & de voflbs pouos, & muito alegre fui quando vi has cruzes fobre fus cabeas, & nos feus peitos afli como nas mos. E quando pgtei polia fe & ha achey prouada como eraes xpaos k vi ha gte q
que vinham c
nuca vieram a mim <Sc me differom como auiam achado ho caminho Sc terra de Ethiopia porq ainda na era achado ck eu auia mencorea. E ledo como deefperados de ho achar qrdole tornar ahos mares da india, haudo medo ahos trabalhos & fortunas, miraculolamte de noite viram fobre has terras de Etipia ha cruz roxa no eco & de todos foy adorada alli de nores como de marinheiros: p onde conhecera fere per deos nauegados, de q me eu marauilhei muito demaia: & certo efle final &: palavra veio da vtade de deos, & n era do diabo: mas era pera mandardes ca embaixada pera mim, da voffa embaixada a minha. E ifto foy pfetizado primeiro pollo profeta na vida & paixam de fam Vitor no liuro dos fantos padres que fe acharia rei frgue c el rey de Etipia e< fe daria paz hii aho outro: e< eu n fabia fe feria nos meus dias & tpo fe em outro: deos ho fabia certo, feja ho nome de deos louuado q me trouxe ha voffa embaixada pera mandar a vos como a meu pay & amigo & fomos jtos em ha fe, & antes defla n hauia vifto outra embaixada de rey xpao & ora vos foes perto de m & dantes todos eram pagos e< r,v uros cujos filhos de mafamede & outros fam eferauos q nam conhecem a deos: e< outros que faz reuerencia a paos &. aho fogo, k outros aho foi, & outros ahas ferpentes: & afli ha v muitas deferenas. Nuca jamais eftaua em paz nem defeanfaua, porq nam queriam crer ha verdade: <Sc eu fempre pregaua ha fe, & agora em meu
E em todos meus com hos mouros, nam me podem ter ho roflo direito nc volue a nos ha face. E quando mando ahos epos cm guerra, tomam hos meus capites vencimto dos imigos & afli hey vitoria & nam me anoja deos c ha fua graa como diz ho falterio. Deos c lio voffo poder fe
tpo eftou defcfado eftremos quando
:
deos
me
me vou
encontrar
alegrou:
el
rey
&
muitos
fe
fe
dizendo cada h
ifto
de fy mefmo.
louuor foomente deuemos dar graas a deos. E pera vos pay deu deos ho mundo & ha terra dos gentios vos ha dado pera fempre &. has terras doutrem que fam das vofas terras ate principio de Etipia & deos me trouxe nas por amor difto eu dou muitas graas a deos: & digo mos muitos mundos:
Nam
&
do leu gram poder efperando que hos feus filhos que ham de vir feram no conhecimento da verdade: <Sc eu & vos nam feremos por ifto fe nam muito alegres da fua bonana porque nos deu tudo: & agora nam eefeis de fazer voffa oraam ate que deos vos de em volfas mos ha cala (anta de Jerufalem que efta em mos de reueis contra Chrifto: & Iam mouros & pagos & herejes. Quando for achado ilto qual fera maior que vos que nam fera outro nome q ho voffo em
<
S8
}-*>
DO PRESTE IOAM
&
guardei,
ito
<*-$
fingular
&
naquido cuidei
como b
qudo q iam os melfigeiros de Jefu xpo: de louuor dos homes. Ouui como mandauais vos embaixadores c Abrah q trocou ho nome por Mateus, & q trouxeffem ha vofa palaura a mim. Eltes
embaixadores q vinha c Abrah, trs morrer & no vier a ml, & ho gr capita cabea dos capites veio ate Macua & fe vio c ho Barnagais (q he rey a mT fojeito) & mandou embaixadores: & eu me alegro muito de ouuir ha voffa boa ouuida, cv de todolos tifouros do mundo: ho voifo nome he ho mylhor q todalas pedras ricas & preciofas. Ouuios c muito contentamento. Deixemos ito
&
&
riam he em m mandar embaixador de paz c femelhte embaixada: & vos primeiro ha mandates a mim c verdade bufcar por cprir has palauras de Jefu xpo, adi como ho elle diz. E por aqui vereis como eu pra ito eltou difpoto como fezer hos apotolos de Jefu xpo q todos er de h cora & de ha vtade: adi me fezedes tanto alegre. Ho meu pay rey Manoel h foo deos vos
guarde & fotenha, h foo deos dos ceos que fempre he fua fuftancia fem fer mais moo n velho. Ha embaixada q me mandou ho vodb gram capitam per voflb mandado, eram bos hos q ha trouxeram. Quando viera a mi recebios c hora, & vinha por cabea d Rodrigo de lima: & lhe fiz bem como vielfe por
ho padre Frcifco aluarez q veio c ha voffa embaixada & veio a mha muita graa & amor porq ho achey home judo, & de palavras muito verdadeiro: & de todalas coufas q tocam a fe, & vos acrectayo & fazeio metre & conuertedor de Macua & Dalaqua & de Zeila & de todalas ilhas do mar roxo: porq iam nos cabos das nofas terras: &. nos lhe outorgamos & lhe demos cruz & cajado em fua mo em fynal de leu fenhorio: & vos lho manday dar
cabea
&.
pelloa,
&
lhe motrey
& ilhas: & ito porq elle he merecedor & fofivos deos vos faa muito bem, & pra que fejaes muito forte &. n vos emfraqueaes ctra volfos imigos, & fazei que fe deitem a volfos pees. Deos vos alongue ha vida & vos de parte nos reinos dos ceos & boa morada como eu queria pra ml: & eu ouuia com has minhas orelhas coufas boas, & n has via c meus olhos: <Sc hora vir meus olhos ho q nam cuidar ver: deos ho faa de bem em milhor daqlles q elle quifer ella feja ha
pra q
feja
ciente <
abada pra
moradas affi como he morada Ame. Alli vos mdo ha minha baixada p Licaeanate q vos dir ho q qro & mdo ho padre Frcifco aluarez aho papa c minha obedincia que he coufa direita pra mim. Adi vos mandarei como ho filho pequenino manda aho pai que ho fez &. farei qndo mdardes baixadores. Spre me efcreuei ,pa q nos ajudemos. Da vida q mdates a Macua e< alli dos q vier daqui aute adi a Macua como a dalaq & ahos outros portos eu lhes farei ho q mdardes, porq alli defejo de nos ajtarmos bos & como hi eeuer vofas gentes, eu ferei la,
voffa pte fobre ho lenho da vida dtro vofas
dos fatos.
:
porq
hi
hi
xpaos n
igrejas
&
tudo
mouros
&
q fe aste hi vodb pouo nos cabos das minhas terras, por amor dilto hei q cpraes ho que comealtes primeiro. E mdaime medres q faa figuras douro Sc de prata & de cobre, ferro & eftanho, 6< chbo: is: mandaime
pagos.
Eu
chbo pra has igrejas: &. medres de forma pra fazer liuros de no fia letra: v medres pa dourar de folha douro & fazer ha folha & ito feja logo, & venha pra eltar ca comigo minha graa. E qndo fe qer tornar p fus vtades,
$-*>
liam jhos deterei
ilto
DAS NDIAS
mdo
c<
i8
&
alli
h<>
juro
ilto
vos
ter
feruido.
p jefu xpo filho de deos viuo. E vos mdaime a vos conhecdo voffa virtude si hdade:
afi
porq conheo ho b q
me
qreis
fizeftes
me
ho
efforo a reqrer v n
filho
me
ajaes ilto
pede aho pay, n lhe pode dizer de n & vos foes meu pai, <S: eu vollo fomos jtos como canto na parede: ali fomos ambos jtos h coraam no amor de jefu xpo q he cabea do mundo: elle fenor jefu xpo e< alli todos aquelles q la c elle ajtados como cantos b liados na parede.
filho:
&
Capitulo
.viij.
Do
Joam pra
cl
rei
dom Joam
]
nofio fenhor.
m
alli
criador do ceo
&
da terra
e<
de todalas coufas q ia feitas $> elle vifiueis, & inuifiueis. Em nome de deos filho vtade &. cfelho & ,pfeta do padre. Em nome de deos " efpiritu lato paraclito deos viuo igoal aho padre, c< aho filho q falou polia boca do pfeta, efpirdo fobre hos apoftolos pa q defle graas & louuor a
trldade: no ceo,
eta
&
na
terra,
&
no mar,
&
C Madouos
filho
carta
&
de
Etipia,
etes
filho
de Nahu,
dei rei
da
mo
da femte de jacob,
de dauid
&
reis Jerufal.
Chegue
efta
dom Manoel,
paz
feja
c vofco
&
xpo
Qudo nos deram nouas dos poderes como qbraua hos poderes da mourama filhos do cujo mafamede,
feja c
& lou-
&
na cala da chriftandade
c
&
alli
folguei
amor
&
amizidade
&
gentios, dantre
&
hos meus.
citando c
ete prazer,
ouui nouas
como
el
rey
que efpedifemos feus embaixadores de meus reinos, de q meu prazer fe tornou em nojo &. de q fe acreentaram dores em meu coraam quando me lembraua ho trefpaffamento da fua vida: k entrefteeram todos hos grandes de minha corte, k chorarom juntamente comigo: & ai todolos eclefiafticos leuaram choro c< pranto ate hos moeteiros: de quanto prazer tomar com ha primeira noua, tanto nojo tomarom com ha fegunda. Senhor hirmo do principio de meus reinos ategora n fe vyo embaixador dos
fallecido
antes
reis
&
fus
e<
partes
terras
em
romarias a Jerufalem
&
Roma:
fomente na vida dei rey voflo padre que mandou a feus capites & fenhores com muita gente, e< clrigos & diconos que trazem todas las coufas necelarias pra dizerem milla & por amor dilto fui muito alegre & hos mandei receber & recebi com muita hora: & logo hos defpachey alegres & contentes com muita honra & paz. E depois que cheprovncias:
&
&
nunca
tiue
certa noua:
garom aho porto do mar q he cabo dos meus reinos no mar roxo, nam acham hi ho gram capitam que hi mandara voflo pay: & n efperou como mo elle mandou
dizer.
elle
em
efperar n
vir
vir
ettc
dei
annos capitam moor, capit moor, & por rey voffo padre que a mim
trs
outro
>9
f&)
DO PRESTE IOAM (^
&
hos que mandaua a volib & meu pay pra vos darem minha embaixada. E ha que mando aho papa, o ienhor rey hirmo compri
vieram: mandouols,
&
ami/idade & amor q el rey voffo padre abrio antre nos, me enuiay fempre voifas embaixadas que muito deiejo como de hirmo que alli he rezam,
iomos xpaos que hos mouros que farn cujos & mos fe concertam em iua (Sc agora nam quero embaixadores dos reis do Egipto nem doutros reis que a mim enuiauam, fen de voffa alteza que muito deiejo, por que hos reis mouros nam me tem por amigo por amor da fe, lenam por amor dos lus tratos & mercadorias de que fe lhes legue de ml muito proueito & leuam de meus reinos muito ouro de q elles Iam muito amigos & de mim pouco: 6c hos feus prazeres nam alegram a mim, omte trato c elles pollo cotume de meus antecessores: (Sc fe leixo de lhes fazer guerra & hos deftruir he por n deftruir ha cafa fanta de Jerufalem, em que eita ha fepultura de Jefu xpo q deos deixou em poder de mouros cujos, & alli deftruir todalas igrejas que fam na terra do Egipto Sc de Suria (Sc por elte refpecto deixo cu de hos deltruir, de q tho ho meu cora afaz agallado & trifte: (Sc por n ter perto de mi rei xpao q me ajude (Sc alegre meu cora. E eu nor hirmo n fam ctente dos reis da Franquia que fendo xpaos, nam fam em h cora cc fempre pelejam hus c outros: & fe eu teuefle por meu vezinho hu rei xpao, nuca ha hora me aptaria delle. A ifto n lei q diga n q faa pois fam coufas q deos ordena. Snor rei hirmo fempre me mday voffa embaixada & me efcreuey: porque vendo voifas cartas me parece q vejo volfa face: porq muito mais amor fe legue antre hos q eltam longe q hos q fam perto pollos defejos q tem, alli como ho meu q n ve hos feus tilfouros & quer lhe b fempre no leu cora. Alli como dilfe nono fnor Jefu xpo no euangelho onde he ho tiffouro hi he ho teu cora. Alli he ho meu cora pra vos q foes meu tilfouro: & vos fazey de ml voffo tiffouro & ho voflo cora ajuntayo c ho meu. Senhor hirmo guarday elta palaura, q vos foes grande fabedor & alli ho ouo dizer que foes mavor labedor q voffo pay: (Sc por iffo q alli ley dou eu graas a deos & deixei ha trifteza & tomey prazer & dilfe. Bento feja ho filho fabedor & de grande cabea filho dei rey d Manoel q fe affentou na cadeira de feus reinos. Snor olhay & n canfeis ctra hos mouros k pagos q c ajuda do fnor deos vos hos deftruireis: n digaes q tendes poucas foras de volfo pay, porq fam muitas & deos vos ajudara. Eu tenho homes ouro (Sc mantimentos como has reas do mar & has eltrellas do ceo, nos ambos juntos deftruiremos toda ha mourifma: n de vos quero fen gtes q ordene & arme has nonas: c vos foes home enteiro. E el rey Salam reinou de doze anos, & teue grade fora & foy mavor labedor q leu pay. Eu tbem quando meu pay Nahu faleceo, muy peqno fiquey & ibeedi fua cadeira & deos me deu mayores foras q a meu pay (Sc tenho todas has gentes dos meus reinos &. comarcas de baixo de minha mo, &. eftou defcfado. Por ifto juntamte demos graas a deos por tam grande merc. Ouui fnor hirmo outra palaura, agora quero eu de vos q me mdeis homes officiaes de fazer images & liuros de molde & de fazer efpadas & armas de todo coftume de peleja, &. alli pedreiros & carpinteiros Sc homes q faa mezinhas (Sc filficos & urujes pra curare doas: & alli olficiaes pra bater ouro (Sc allentalo (Sc ouriuez douro & prata 6c homes q faib tirar ouro (Sc prata de vcas (Sc alli cobre, (Sc homes q faam telha de chumbo sc de barro: (Sc mellies de quaesquer olficios q necelfarios l nos reinos: & alli meftres defpgardas. Ajudaime no q vos peo como fiz
pois
leita,
:
f*>
hirmo a hirmo
ficios
ck
a
DAS NDIAS
&
peties,
alli
^
maas
-"
couias.
latos facri-
cada h tpo. Primciramte ho facrificio de Abel & de Noe qudo foy na arca, & ho de Abrah qudo foy per terra de Madi: & de Ifac qudo ptio da coua do juramto. E de Jacob na cafa de Belm, ck de Moiss no Egipto: & de Ar na mtanha: & de Jaom filho de Hu, & de Galgala & de Gede
em
lbbre ha praia,
terra feca,
&
de
Manuhe
&
fua molher,
&
& &
em mote
tabor,
&
de Samoel,
qudo fora
profeta,
&
de Dauid na eira, & de Arbana, & de Salam em Gabo cidade: ck de Elias no monte carmelo quando relucitou ho filho da viuua, & de Rica lbbre ho poo, & Jofaphat na batalha, e< de Manaffe depois que pecou & fe tornou a deos: & de Jolias bepaca depois q tornou: ck de Daniel da coua dos lies, & de Jonas do vtre do peixe, & dos trs cpanheiros Sidrac, Mifaac, ck Abdenago do forno do fogo, & de Anna detro na tda do altar, & de Neemias q fez hos
mouros c Zorobabel, & de matatias c feus filhos fobre h quarto do mudo, & de Efau lbbre a benam. Alli fnor recebera deos hos voffos facrificios & oraes ck vos ajudara ck hir adite dos
mos
ctrairos:
em
feja cvofco, k
abrao
hos do volfo cfelho lanto do reino de Portugal. E areebifpos & bilpos & clrigos diconos, homes & molheres. Ha graa de deos & ha ben de nolla
&
lnora
madre de deos
feia
cvofco
ck c todos.
Amen.
Capitulo
.ix.
De
certas preguntas
q ho arcebifpo de Braga
fez
a Francifco aluarez,
&
endo nos
em corte na cidade de Coimbra nam fe tardou muito que el rey nolfo lnor fe partilfe c lua corte via dalmeirim, onde algas vezes
lbrev a lua alteza q
me mandalfe
.1".
cprir ho
caminho q aho
prefte
Joam jpmetera
ck jurara fazer
&
obedincia aho fanto padre em Roma. Sua alteza me dezia q era dillo b lembrado, mas q hos caminhos n dau lugar polias guerras de Frana. Delle Almeirl fe pardo fua alteza pra ha cidade de Lixboa c lua corte, onde polia maneira lobre dita lembrei a lua alteza de meu defpacho pra Roma. Ha repolta
pra onde.
deu. Em ifto Brs neto foi dito embaixador n fe dizedo Brs neto rogaua a mim que rcquerelfe a el rey que me mandalfe com elle. Pedi a el rey por merc q me mandalfe c liras neto pois hia a Roma, fua alteza me dille q Brs neto hia aho emperador ck nam a Roma ck q era bem Ibrado de me mandar, mas que eu n podia hir fen qudo folie d Martinho q cedo ho defpacharia. Em illo vagando h beneficio no arcebifpado de Braga, fua alteza me fez merc delle c< com fua aprefentaam me man-
acima dita
Elle
me
me
me ctirmallc: fendo eu c fua lenhoria jamais cellaua de preguntar por coufas do prefte Joam. Eu lhe refpondia na verdade como ho eu muy bem fabia ck lua lenhoria tudo mandaua efereuer, ck has preguntas ck
dou aho arcebifpo q
refpolhis
Iam has feguintes. Preguntas q ho lnor d Diogo de foufa arcebifpo de Braga primas
fez
'92
f*>
prete Jo,
DO PRESTE IOAM
<*-
Francico aluarez capell dei rey noflb lnor dalgas coulas particulares da ter-
alem das q ho dito Frcifco aluarez t efcritas eu liuro: ho em cpanhia de d Rodrigo de lima q hia por embaixador aho dito Prete pollo fallecimento de Duarte galu embaixador q el rey do Manuel q fanta gloria aja mandaua la: hos qes chegar aho polto de Macua ilha no mar roxo jto do lugar darquico terra do Prete ahos .xxvij. dias de Abril de mil &. qulhentos &. vte anos andar .vi. anos na dita terra & norios do Prete sl tornar a barcar no dito porto de Macua jto darquico no anno de .M. d. .xxvj. em Abril ahos .xxviij. delle: ho ql Francifco aluarez veo a elta cidade de Braga a fe cfirmar ho beneficio q el rey noifo frior deu. Elteue em ella algus dias & ho dito Frcifco aluarez chegou a elta cidade de Braga ahos .xxx. de Julho do anno de M. D. xxix. C Diffe q commente n come toda ha gte fomte ha vez no dia, & elta he a noite, jejuam na corefma religiofos & clrigos eltreitamente, de maneira q
ra
ql
do
is:
nam come mais de trs vezes .f. tera, quinta, fabado: n bebem nem de mel, bebem outros beberajs que le fazem doutras legumes. C Na corefma nam fe come carne nem leite nem ouos n manteiga, ainda q eltem pra morrer: comem legumes &. algas poucas frutas q hi ha. E todalas
muitos na omana
vinho duuas
quartas feiras
&
feitas
&
molheres grandes
&
peqnos:
entende do natal ate purificao de nofa fiora, n da pscoa da refurrei ate ha trindade q nam ha hi jejum. Frades clrigos & homes fidalgos & nobres jejuam toda ha omana tirando fabado & domingo.
iito
le
nam
C Dilfe q nenhus homes morriam per jultia, tirauam hos olhos: & a outros cortauam pee
crime:
& q a muitos
k
aoutauam
&.
algus
mo
fegundo ha calidade do
porem q
elle
vira queimar
em
dous furtos
na
igreja.
C Que ho papa
dizer padre,
Joam
le
& nam
Joam
em
C Ho
preite
fe
dizer
emperador,
k fe
chama
dizer rey.
ha maneira de fiiica, fomente pem fogo: em alga doena pem ventofem fogo: & pra dor da cabea, angram na teta c ha faca polta na vea. E dam lhe c h pao em cima pra que tire langue &. porem toma algas eruas em beberajem pra fayrem. C Em toda ha terra nam ha lugar que palfe de mil ec fis centos vezinhos, & deites poucos: & nenh lugar cercado, n caitello, aldes fem conto: has calas commente ou has de mais Iam reddas & todas trreas cubertas de terrados ou de palha, curraes darredor. Dorme ho geral em couros de bois, outros em leitos de correas dos mefmos couros: nenha maneira de mela. Come em has gamelas chas como bandejas de muy grade largueza, fem toalhas nem guardanapos. Tem bacios de barro muito preto como azeuiche & pcaros do mefmo
t Nam
fas
barro per q bebem agoa & vinho. Muitos come carne crua & outros alfada nas brafas, outros fobre a lha & lbbre bolta de bois onde nam ha lenha. Ha hi muita cera &. vellas c candeas: delia nam fazem candeas de feuo, nam ha hi azeite fenam h que chama hena & he de has eruas q parecem ppilhos: n
&
fabe a nada,
&
he fremofo
como
ouro,
nam ha
hi
de
rios,
do mar nenhum.
f*>
II
DAS NDIAS
Antam
la
{+$
)3
Nam
lia
hi
& nam
vem.
clrigos
pelle
Fidalgos
&
religiofos
cnegos
c<
&
andam
veltidos a
demais da outra
ha
pee a mo.
ff
Hos demais
em montes
ou grades funduras,
&
pe iado
muy
muitos moeteiros na come carne todo ho poucas vezes pollo nam hauer na terra. Ho rezar deites
alli
Em
fe
de cnegos.
tem duas cortinas ha aqum do altar com campainhas, & delta cortina pra dentro nam entram fe n facerdotes, & outra cortina no meio da igreja. E na igreja n entra fen peffoa de ordees. E muitos fidalgos & pefoas honradas fe ordenam por cntrar na igreja. E a porta de todalas igrejas & moeteiros vam dizer has epiftolas & euangelhos, c< has dizem aceleradamente: Sc hi dam comunham aho pouo. ff Hos facerdotes cfagram no altar Si nam moltr ho facramento. Quando vem a comungar ho clrigo q ha miffa diz toma ha partcula peqna q de cima parte, & has outras duas partes grandes deixa pra comungar ho pouo. Toda ha gente q vem a igreja ha de comgar cada dia, ou n vir a igreja. E acabada ha comunh lhes dam ha pouca dagoa benta com que laua ha boca. ff Nenha peffoa fe affenta na igreja n entram calados n efcarr nem cofp n deixam entrar nenh cam n outra alimarea na igreja & cfefanfe em pe, & affi recebem afoluiam. E nas igrejas dos cnegos alli rezam, como nas dos frades: hos frades nam cafam, cnegos & clrigos li. E qndo vivem juntamente hos cnegos em cercuito, come em fus calas: & hos frades, comunidade: &
Toda
igreja
fe
chama
elles
licacanate,
&
circuito,
onde
vam
fe
eftar
com
fe
&
ho
clrigo
nam: lenam
depois
qr fazer,
nam
&
ha jutia fecular. f Ha veltimenta he feita como camifa & ha eltolla furada pello meio & metida polia cabea: nam ha hi manipollo nem amito nem cinta: clrigos & frades todos traz has cabeas rapadas & has baruas nam, hos frades dizem ha milfa com ho capello na cabea & hos clrigos com ha cabea defcuberta. ninha igreja nam fe diz mais de ha milfa &. nam fe diz milfa demola ff. Em n por mortos: qndo le tina algua peffoa, vem hos clrigos c5 cruz & agoa benta & enceno & rezlhe certas oraes & leuamno a enterrar muito deprefa, aho outro dia leuam oflertas: hos adros todos fam cerrados que ninha coufa entra em
clrigos, tratam-se perante
elles.
ff
demandas dos
Ho
Prelte Jo n
ec
campo
comucin-
com
naes,
tendas
&
& &
&
mto
tiro de beita atras do leu apoftaho q ha de comer v efcudelas & panelas de barro muito pto em ganetas de pao & pajs que has trazem: &. lobre hos pajs, vem h paliom de leda q hos cobre de maneira que vem reuerenciaff
Ha
cozinha do Prelte
traz de
Joam
elta
hum bom
comer
94
ft
f*>
hi
DO PRESTE lOAM
em
q
fe
<*-
Ha
colhe grade
Coma de pam ho
pobres
i
ql
le
da a pelToas honradas
fe
pobres
&
moelteiros
Joam
las.
&
&
pam trigo & ceuada, em outras terras ha hi mais em citas &. onde algum tanto falece trigo & ceuada ha hi muito tafo & daguca (femtes a nos nam conhecidas) gros fauas feixes, chicharos & de todos legumes: & em outras terras de toda femente legumes em grande fartura & abaitana. Nac muitas agoas, mas nam ha ninha fonte feita de pedra. E no lugar de Aquaxumo donde foram has rainhas
toda ha terra ha muito
C Em
nem
ceuada,
Saba
&
Candacia, ha
bois
hi
muitos poos
&
C No
ces
lagar de
lauradas
&
figuras de lies
&
&
&
do
fpiritu fanto.
C Em
ucare
nam
ha
hi
dos reinos
&
fenhorios do prelte
de Feuereiro
ortalia:
nem de pao, em nenha parte Joam, n ha judeus: ha infindas cannas da ha na terra vuas, pefegos: iam maduros no mes
ponte de pedra
muitas laranjas
&
lvmes
&
cidras
&
pouca
tigres, lobos,
lobos ceruaes, porcos mtefes, porcos elphos, gatos dalgalea, coras, agazellas.
alifantes,
& doutras alimareas a nos nam conhecidas he ha terra chea, faluo duas que nunca la vio .f. vfos nem coelhos. C Aues, perdizes de trs feies como has noffas, outras galinhas que chamamos
de guine
la le
chamam
pardaes,
adens, marrecas
&
&
todas outras
aues q no mundo podem fer, &. a nos nam conhecidas, todas ha nelta terra, faluo pegas cucos q nuca uio n ouuio dizer hauellos hi.
&
C Ha
ferra.
hi
ceroel no
Em
certo
dam
em h concelho que fe chama tempo dos pes maduros, hos correm ate lhes fazerem paliar ha hum palTo de dia lios guardam porque elles de noite nam andam, & pam a dous homes que hos guardam ate ho pam fer colhido que
fe
hos tornam a
f Ha
rabos.
hi
Coitar ou deixar de hos guardar. muito mnjaric pollos matos & n ha aruore dos noffos
nam
aci-
pretes, amixieiros,
&
nam ha
hi
meles, pepinos
nem
C Na
terra
nam
ha moeda douro
nem
de prata,
Cal
& has compras fazem em trocas que corre em toda ha terra por
delle,
moeda.
d Ha
hi
linho
mas nam da
hi
feura
nem
fria
Ce
faz
pano
ha muito algodam
&
pannos
delle,
ha
ha terra muito
em que
veltem burel.
C Has
k
igrejas de la
fam bem
edificadas,
armam
vam
do cho
ate cima.
C Na d Ha
&
& nam ho Cabem tirar das minas. n viuem apartados da gente: &. viuem
f^ DAS NDIAS
todos juntos: ha
hi
(^-t
'95
chagas
L
com
muitas peffoas que por fua deuoam hos lau luas mos.
&
curam fus
Ha hi muita cantidade de mel em toda ha terra, & has colmeas nam eftam em colmeal, mas eltam dentro nas caas onde viuem hos lauradores encoftados
a parede da parte de dentro per
ilo
deixa de
onde tem feruintia pra fora, & alli de dentro morar na cafa porq has abelhas feru
&
hi
ha
hi
&
&
alli
ha
k pellos
motes:
&
hos homes
pem
&
enchenfe dablhas:
e< traz
fe na afienta nenha pefiba nas igrejas, a porta delias da parte de no cercuito eltam empre grade numero de cajados de trauefa como tahu ou muleta de aleijado: c< cada h toma feu cajado & encotafe fobre elle em quanto ela ahos otiicios na igreja. Nas igrejas ha muitas images pintadas polias paredes. Images de noffo fnor ec de nolfa fnora & dos apoftolos & pa-
H Por
quto
fora dentro
triarcas
&.
profetas
ik
anjos:
& em
Nam
tem
nam ha
fe
hi
papel
a
&
ha eferitura lingoa
tigia
que he ha da
comeou
xpandade.
he per
tia
C Na terra nam cOftumam efereuer hus ahos outros, nem hos otliciaes nam ecreu nada. Toda ha juitia que fe faz &. ho que fe manda
Somente
diz
miiligeiros Cv palaura.
aho entregar
&
receber.
C Na
terra haueria
muitas frutas
lhe
&
trata liem
mal ho pouo q
toma ho q
&
eiles
que ham meter & lhes he rieceffafio. C Em nenha parte que elle anda-ffe ha
foa do
carnearias fe
nam em
corte,
pouo pode matar vaca (poto que lua feja) fem licena do fenhor da terra. C Diz ho pouo pouca verdade ainda que d juramto, fe nam jura polia cabea dei rey. Teme muito ha excomunham, &. fe lhe manda q faa alga coufa q
medo da excomunh. da he nefta manera. Vamfe a porta da igreja com dous clrigos & t hi encenfo & brafas, e< ho q ha de jurar, pe has mos na porta da igreja, & hum dos clrigos diz aho do juramto que diga verdade: & que fe
feja leu
prejuizo fazna c
fe
Ho
juramto
ali feja lua alma quebrado antre has pedras, ali hos feus olTos fejam moidos dos diabos. E ho q jura, a cada ha coufa refponde Amen. E alli como ho fogo queima a lenha, ali ha tua alma feja queimada no fogo do inferno &. feita poo: dize Amen, &. ilto fe tu verdade nom differes: dize Amen. E fe tu verdade differes, ha tua vida feja com honra algada <Sc ha tua alma em paraifo com hos b auturados: diz Ame. E ilto acabado da feu
jurar
falfo,
que
alli
tragada do diabo:
&
trigo he
feitas
fpiritu fanto fe
celebram nos
circunci-
lam,
&
outras n:
&
ho anno
mezes
comea a
.xij.
Dagoto
em
Jonis:
&
he ho anno de
meles,
&
lio
mes de
trta dias.
fobejam cinco dias, a que chama pagom: quer dizer cprimto do anno. E ho
anno
billelto
fobejam
.vi.
dias
alli
ficam comnoico.
ffc>
DO PRESTE IOAM
<*i
C Diz que toda ha fomana fanta anda vertidos de preto ou azul, & nam fala hum com outro por doo dizendo que Judas por beijo de paz trahio a feu fenhor. C Pollo que nas igrejas aja images pintadas em todas paredes & ali cruzes, porem em nenha cruz eta crucifixo pintado n nom ha hi de vultu: porq diz que nam Iam merecedores de ver Chrifto crucificado. E todos hos clrigos, frades cv lenhores traz cruzes nas mos:
ali
&
hos leigos
do pouo
todo clrigo
gotas
&
gam
lhe
pedem agoa
&.
ben:
&
elles
lha d.
antes q
comam lanam
dagoa no comer, alTi nas vafyllas de beber. C Suas armas fam azagaias, efpadas poucas, faias de malha poucas & compridas & ertreitas: dizem hos noffos portuguezes que n fam de boa malha. (L Ha hi muitos arcos & frechas nam tem penas como has noffas: capacetes & cafeos ha hi muito poucos. Eftes que hi ha fam depois que conuerfam com hos portuguefes. Ha hi muitas adargas & fortes, nam ha hi nenha bombarda fenam dous beros que nos leuamos. Efpingardas a nofa partida hauia em corte .xiiij. que cprauam ahos turcos que vem hi tratar: mandaua ho Prefte dar por ellas quanto lhe pediam &. mandaua enfynar homes atirar. C Ha hi trombetas & nam boas, ha hi muitos atabales de cobre q vem do
cairo &. outros de pao que tem couro dambas has partes: ha hi padeiros como hos noos, & bacias grades com que tange. Ha hi frautas & hus ertromentos de cordas quadrados como arpas a que elles chama Dauid moquo: quer dizer arpa de Dauid. Eftes tangem aho Prefte & nom bem. C Ha hi terras muito chas em algas partes, k em outras montanhofas: &
com
Nam
ha nenhas ferras neuadas, & com tudo Em todas has terras ha grandes
chegou duas jornadas delle: & has jornadas que .v. Iegoas pouco mais ou menos. Porem algus da fua companhia chegaram aho nacimento delle: & dizem que nace no reino de goyame: & ho feu nacimento he em grandes lagoas: & logo em nacendo
nillo.
.f.
&
.iiij.
fam
ilhas
&
que ho nillo no Egipto enche he (fegundo dizem' de .xv. dias de fetembro por diante, v em todo Outubro: k ha rezam difto he porque ho inuerno de Etipia comea de meado de Junho, ate meado Setbro: cv polias muitas chuiuas q ha nelle fem nuca fe mudar efte inuerno enche o nillo no Egipto nefte tempo. He coltume geral do prefte Joam & toda ha gente, no pafar nenh home a
C Aho tempo
mas antes que cheguem a ella fe decem a pe, <Sc alli pafam &. has encaualhaduras leuam pollos freos & depois de paliarem caualgam. G Quando caminha ho prefte Joam & toda ha gente, ho altar, & ha pedra dar em que fe diz ha mi fia vav tudo em colos de clrigos como leito: iv vam clrigos em cada altar .viij. reuezdofe .iiij. a .iiij. & diante delles vay com toribolo h clrigo, & mais adiante h zagonay com campainha tagdo: & toda ha gente fe afafta do caminho k hos de cauallo fe ape &. faz reuercia a pedra dar
cauallo per ante ha igreja,
ou
(
altar.
Vinho duuas nam ha hi mais de duas cafas em que fe faa pubrico .1. em caia do prefte Jo <Sc em caa do patriarca, Abima Marcos: &. fe algum outro fe
f*>
faz he elcondido.
DAS NDIAS
c que
lc diz
<!*i
todas has igrejas
<
'97
moetei-
E ho vinho
milla
em
Toma
& &
(L
epremnas
em molho, & ellas incham: & deixarias inxugar e< em hum pano &. com aquelle vinho que fae dizem milla.
pifnas
Hos cauallos naturaes da terra do prelte Joain iam muitos e< na bos, porque Iam como beftas galegas, os q vem Darabia Iam muito bos como mourifeos. E hos de Egipto muito milhores, grades muito largos & fremofos: & muitos fenhores criam cauallos das egoas que tem do Egipto em fus ellrebarias. Em efta maneira como nacem nam mamam mais de trs dias da may & has mais acaualnas logo: & hos filhos poldrinhos prendem hum pouco afatados das mavs tem lhes muitas vacas de leite & damlho a beber.
.1".
DEO GRATIAS.
(*i T
AUOADA
ffc>
contem no
liuro
do Prelte Joam
li
como Diogo lopez de fequeira focedeo na gouernaLopo foarez gouernador que ante elle foy ck como leuou Matheus aho porto de Macua Capitulo .ij. como ho capitam Darquico veio vifitar ho capit moor, cv
am da
ndia por
:
alli
certos frades de
.iij.
Bifam
como ho capitam moor mandou dizer milfa na mezquita moor de Macua, & mandou que e chamaffe fanta Maria da conceiam: & como mandou ver has cou*as do moeleiro de Biam li Capitulo .iiij. como fe viram ho capitam moor < ho Barnagais: & fe ordenou que dom Rodrigo de lima folie com Matheus aho Prele Joam (I Capitulo .v. das peas que ho capit mandou aho prelte Joam C Capitulo .vi. do dia que partimos & ha armada fe faio do porto, &
Capitulo
onde fomos
ter
ha
feita:
&
de
hum
fidalgo
C
L
Capitulo
.vij.
fez deixar
monte
Capitulo
fez hir
&
.viij.
&
nos
Capitulo
qual,
como
e%.
fe
&
nos fomos a
hum
Capitulo
to
.x.
amamen-
pra ha partida
.xi.
Capitulo
meiramente
II
&
Capitulo
.xij.
onde
&
como
<S:
fe faz ho bollo do facramento, & de ha do aparato com que fe diz ha milfa, & do
Capitulo
como em todas igrejas & moefteiros do Prefte Joam fe mais de ha milfa cada dia. E do litio do moeleiro de Bifam onde enterramos Matheus, & do jejum da corefma Capitulo .xiiij. como ho moeiteiro de Bifam he cabea de .vj. moelteiros, & do numero dos frades & ornamentos: & do call.tr que fazem
.xiij.
nam
diz
a Felipos
que dizem
ler ianto
c<
d
{1
corno
fe
guardam dos
feros
.xvi. de como hos frades impediam ha nofa partida, &. do que nos aconteceo no caminho C Capitulo .xvij. como pafamos ha grande ferra em que hauia muitos
Capitulo
8 7 7
1
TAUOADA
fabado, (Sc no domingo feguinte diTemos miffa em chamado calote d Capitulo .xviij. como chegamos abo lugar de Barua, >Sc como ho bai-
bugios
cm hum
hum
lugar
xador foy
Capitulo
riefta
em buca do Barnagais, & da maneira do leu eftado como nos dera de comer em cafa do Barnagais (Sc como terra has jornadas fe nam contam por legoas
.xix.
..\x.
19
20
t Capitulo
do lugar de Barua (Sc das molhei cafamentos que fe fazem fora da igreja
.xxj.
es
(Sc
trafego delle,
&
20
d
L
Capitulo
fe
dos cafamentos
&
benes
Sc
de lus contratos,
<Sc
como
21
Capitulo
Capitulo
quitam das molheres is: ellas delles, (Sc nam fe eltranha .xxij. do modo do baptifmo (Sc circucifam, & como leuam hos mortos a enterrar
.xxiij.
Sc
22
23
(I
nagais,
(L
de luas caas
veaes
Capitulo
do fenhorio do Barnagais (Sc dos fenhores (Sc capites que eftam a lua ordenana (Sc mandamento, (Sc direitos que pagam Capitulo .xxv. do mudo que tem pra guardarem hos gados dos feros
.xxiiij.
24
C
C C
.
& como ha nefta terra dous inuernos (Sc de duas igrejas que ha no lugar de Barua Capitolo .xxvj. como Iam hos clrigos, (Sc como fe ordenam, (Sc da reuerencia que catam ahas igrejas &. adros delias
animaes.
Capitulo
Capitulo
.xxvij.
25
26
&
do
ouuemos
.xxviij.
como chegou ho
do
mao
2
auiamento do Barnagais
Capitulo .xxix. da igreja do lugar de Barra
(Sc
de teus hornamentos,
&:
da
(Sc
feira
que
nelle fe faz,
&
mercadorias
Sc
clrigos
28 29
3
C C
Capitulo .xxx.
do eftado do Barnagais (Sc modo de lua cafa, (Sc como mdou dar prega pra ir ctra hos Nobijs, (Sc como faz juftia Capitolo .x.xj. como partimos de Barra pra Temei, >Sc da calidade do
lugar ....;
Capitulo
da multitudam dos gafanhotos que ha na terra, <Sc do dano que fazem, Sc como fezemos procifam, (Sc hos gafanhotos mor.xxxij.
3
.xxxiij.
do dano que vimos em outra terra feito pelos gafaem duas partes Capitulo .xxxiiij. como chegamos a Temei, & ho embaixador fe foy em bufea de Tigrimahom, &. nos mandou chamar Capitulo .xxxv. como ho Tigrimah mandou hii capitam em buca de noffa fazenda, (Sc dos edifcios q elht no primeiro lugar t .pitulo .xxxv. como partimos de Bafazem, (Sc fomos aho lugar que
fe
33
34
35
chama
calas de
Capitulo .xxxvj.
ouLie de
que
<
(Sc
Capitulo
Salamam pra ho templo, >Sc Salamam .xxxvij. como fam Felipe declarou ha profecia de
Efaias aho
<*-
TAUOADA
& &
$-*>
201
pag-
do da rainha Candacia,
li
Aquaxumo
3<S
Aquaxumo,
&
3g
como
(.
nelle Ce
acha ouro,
da igreja do
Capitulo .xxxix.
como
junto do lugar de
igrejas
dous picos, onde jazem corpos de dous fantos fenhorios que eftam pra ponente & norte .xl. das terras cx de Aquaxumo onde ha hum moefteiro que fe chama Alleluya, & outros dous moefteiros pra leuante Capitulo .xlj. como partimos da igreja cv cafas de Iam Miguel & fomos a Bacinete, Sc dahi a Malue, & dos moefteiros que eftam junto delle C Capitulo .xlij. das alimrias que ha na terra, & como tornamos atras
(
em
41
Capitulo
41
42
43
C Capitulo
lhe
.xliij.
como
eftando
lhe pedio
depacho
&
lhe
Tigrimahom de caminho, ho embaixador n foy dado: & lhe mandou certas peas &
deu auiamento:
graas a Deos
.xliiij.
<Sc
fomos a
ter
hum
vam
(
44
aho lugar de Anguguim & Abefete: si Balgadarobel, &. ho feruio que trouxe, &. do
Capitulo
como fomos
vifitar
que ha na terra
.xlv.
46
Capitulo
como partimos &. ho fato diante, & como ho capitam do Tigrimahom que nos leuaua foy efpancado por hum frade q vi-
nha
em
noffa bufea
.xlvj.
47
lugar de Corcora,
Capitulo
como partimos do
&:
&
da viofa terra
noite,
outra afpera
em
&
48
como nos combatiam hos tigres d Capitulo .xlvij. como nefte lugar chegou a nos ho frade c< logo partimos do lugar que fe chama do farto: v do pam que nelle fe colhe, e< p que comem, vinho que bebem Capitulo .xlviij. como partimos do lugar de Farfo bem apercebidos
porque hauiamos
C Capitulo
.xlix.
?o
5i
como ha
ros dobas,
&
em
5'S
ha
(.
ribeira
.1.
Capitulo
&.
como partimos
pobre lugar
es:
ma
54
55
d Capitulo
II
da igreja dancona, & como no reino Dangote corre ferro es: fal por moeda, &. de hum moefteiro que cita em ha lapa Capitulo .lij. de ha igreja de cnegos que cila em outra lapa nefte
mefmo
d
fenhorio,
em que
jaz
hum
prefte
Joam
e<
hum
Patriarcha de
Alexandria
Capitulo
.liij.
56
dos grades
edifcios
ma
(1
que
fez Lalibela
.liiij.
Capitulo
Rey, da feiam da
&
igreja
Golgota
direitos
58
doutras igrejas
&
do nacimeto
'
rey Lalibela
&
5g
Capitul
'
.lv.
&
fomos a Ingabelu,
&
como
202
(*f
tornamos
TAU O A DA
$-*>
Pag-
cm
bufca do fato
fe
62
Capitulo
.lvj.
como
!i
q com ho frade ficamos fomos apedrejados & delles tornou ho embaixador &: fomos cuidados do Angoteraz & c elle fomos aha igreja, e< das preguntas q nos fez, & jantar q nos deu ... Capitulo .lvij. como fe ho embaixador efpedio do Angoteraz, & ho frade com hos mais tornamos onde fomos pra ha terra viofa, &.
&
63
da igreja de muitos cnegos C Capitulo .Iviij. da ferra em que metem hos filhos do Prefte Joam: &. de como nos apedrejarom junto delia 1 Capitulo .lix. da grdura da ferra em que metem hos filhos do Prefte Joam, &. das guardas delia, &. como feus reynos fe erdam C Capitulo .lx. do caftigo q daua a h frade & tb a algas guardas por h recado q trouxe dos infantes aho Prefte &. como fogio hum hirmo do prefte & h feu tio, & da maneira q fe ouue com elles.. de como fo eftimados hos partes do Prefte: & do .lxj. Cl Capitulo
:
65 66
68
69
modo
i
differente
que
efte
com
feus filhos,
&
das gran-
des rendas applicadas aha ferra Capitulo .lxij. do fim do reyno de Angote
70
do reyno de Amara, & de ha lagoa & coufas que ha nella: &. como ho frade quifera leuar ho embaixador a ha ferra, & como fomos ter aho Acel, &. da
prcipio
&
abaftana delle
'
de como fomos ter aho lago, & day aha igreja de Macham celacem cv como nos nam leixaram entrar nella Capitulo .lxiiij. como hos preles dotarom ahas igrejas neltc reyno: ds: de como fomos aha alde de Abra, oc de hi a algas grades folias
{_
Capitulo
.lxiij.
~'i
74
Capitulo
.lxv.
como fomos
ter
a has portas
&
balhofos de caminhar,
&
em
qne
fe
comea ho
75
reyno que
j
<
fe
Capitulo .lxvj.
do moelteiro de mouro
&
(':
de como trs dias caminhamos per campinas, e< da cura das infirmidades & da vifta das gentes Capitulo .lxviij. como foy dado a nos por guarda hum grande fenhor de titulo, & da tenda que nos mandou Capitulo .lxix. como ho embaixador & nos com elle fomos chamados por mdado do prefte, cv da ordenana que leuamos & do eftado
Capitulo
.lxvij.
78
78
em que
C Capitulo
ouue
f
eltaua
.lxx.
feito
6c
ho Prcltc mudou com ha corte, c< como ho frade diffe aho embaixador que trataffe se quifeffe, & de como fe ho embaixaxador foy aha corte hi ( Capitulo .lxxij. dos frangues que eftam na terra do Prefte, 6< como aportaram, & como nos aconielharom que deffemos ha pimenta &
.lxxi.
como
fe
TAUOADA
pag.
fato
que trazamos
.lxxiij.
s;<
d Capitulo
como differom aho embaixador que hos grandes da corte acielhauam aho Prefte que ho nam leixaffe tornar, & como lhe mandou que mudafie ha tenda Sc pedio nua cruz, e< como mandou chamar aho embaixadi ir Capitulo .lxxiiij. de como lendo ho embaixador chamado pelo Prelte,
ho
84
nam
ouuio
.lxxv.
em
86
(L
Capitulo
como
chamado ho baixador
&
leuou
<SS;
has cartas q trouxe, & como lhe pedimos licena pra dizer mina Capitulo Ixxvj. das preguntas que foram feitas aho embaixador por
mandado do
fe
prelte
Joam,
e<
hum
a
paj
&
alli
Sg
Capitulo
como ho
prefte
mim
Fran-
&
&
veftimenta,
&
das pre-
guntas que
me
fez
90
Capitulo
.lxxviij.
elle
me
dos,
fobre
do furto que fe/.eram aho embaixador, & do queixufeito aho Prefte Jo, & de como nos achamos faltea92
fl
CL
mandou tenda pra igreja mandou chamar aho embaixador, Sc das preguntas que lhe fez, & como mandou pedir has efpadas que tinha & has calas, <!k como lhas mandarom Capitulo .lxxx. como ho prelte Jo mandou certos cauallos aho embaixador pra q efearamuaffem, < como ho fizera, <. de hum calez q lhe mandou & preguntas que lhe fez & peas & do furto da tenda Capitulo .lxxxj. de como ho Prelte mandou moftrar h cauallo aho embaixador, & como mandou ahos grandes da fua corte que foliem ouuir ha nota mifta, & como ho Prefte me mdou chamar & do
Capitulo
.Ixxix.
&
de como ho Prefte
como ho
Prefte
<i3
04
que
|[
me
preguntou
95
96
como ho embaixador foy chamado, & como deu has cartas que leuaua aho prefte Joam & da idade & aparato delie Capitulo dxxxiij. de como eu fuy chamado, & das preguntas que me
Capitulo dxxxij.
&
fam Domingos,
&
98
Capitulo dxxxiiij.
como
>Sc
&
100
como nos mandou chamar ho Prefte & nos veftio ti Capitulo .lxxxv. do abalo que ho prefte Joam fez pra outra parte, e< da maneira que com ho embaixador tiucram acerca de feu fato, & da difeordia q ouue, & da vifitaam q lhe mandou fazer C Capitulo dxxxvj. como ho Prefte foy fabedor das briguas dos portuguemifla,
fez
tornar na
fua lingoa
&
de
101
zes,
luita
41
& lhes rogou que fofem amigos, & & do baptifmo que fezemos hi
dxxxvij.
ho que mais
fe
paflbu, 6< da
102
do numero da gente de cauallo & de pee que fae com ho Prefte quando caminha C Capitulo .lxxxviij. das igrejas da corte, & da maneira que tem cie caminhar, & has pedras dar como vam reuerenciadas & como ho prefte Joam fe moftra aho pouo em cada hum anno
Capitulo
o4
04
5 3
*<>4
<*-
TAUOADA
prefte
fe>
r a g-
Joam me mdou chamar pra lhe dizer mill dia de Natal, & da cfilTam Sc comunham C Capitulo .xc. de como ho Prefte mandou ir ho embaixador & todos 6c ficar eu ibo com ho lingoa, & das preguntas fobre coufas da igreja: & como nos todos cantamos huas compretas, & como fe partio ho
C.
Capitulo .Ixxxix. de
como ho
io5
107
Prefte foy poufar aha igreja de
6c a
Capitulo
.xcj.
como ho
Iam Jorge
&
109
ha
mdou
mim
6c
depois de certas
preguntas,
me mandou
Capitulo
ha maneira do leu
1 1
1
Capitulo
como ho
Macham
celaeem,
Sc
&
Capitulo
.xciiij.
da feiam
&
&
como
1
ho Prefte mdou dizer aho embaixador que foffe ver ha igreja de fua may, & das coufas que nella palfou C Capitulo .xcv. como ho prefte Joam mandou dizer ahos da embaixada & ahos frangues que foliem ver ho feu baptifmo, 6c da reprefentaam que lhe fezeram hos frangues, 6c de como mandou que eu fofe eftar aho baptifmo, & da maneira que eftaua ho tanque, & como mdou nadar hos portuguefes & hos banqueteou C. Capitulo .xcvj. como eu fuy com ha lingoa a vifitar ho Abima Marcos 6c como fui preguntado acerca da circunfifam, ec como ho Abi-
ma
C
117
Capitulo
ordes lacras,
nais, 6c
como ho Prefte me preguntou polia cerimonia das 6c alli como fui ahas menores a que chamam Zogo119
Capitulo
quanto tempo elteue ha terra do Prefte fem Abima 6c porque caufa 6c onde hos vam bufcar: Sc do eftado do Abima, 6c como vay quando caualga Capitulo .xcix. do ajuntamto dos clrigos que le fez na igreja de Macham celaeem quando ha conlagraram, 6c da tranfladaam dei
121
reyNahu pay
Capitulo
.c.
alcatifas,
defte Prefte, 6c de ha pequena igreja q ha hi .... da pratica que ho embaixador ouue com ho Prefte ibbre & de como ho prefte nos mandou ter feram 6c banquetear
23
124
12o
C Capitulo
.cj.
como ho
prefte
6c a to do-
C C
los q c elle vinham 6c do q paliaram na igreja grande Capitulo .cij. como ho embaixador 6c todolos frangues foram vilitar ho
do que com elle paliaram como pro de Couilham portugus efta nelta terra do Prefte, 6c como la foy ter, 6c porque mandado Capitulo .ciiij. como ho Prefte Joam determinou efereuer a el rey 6c aho capitam moor, 6c como fe ouue com ho embaixador & com hos frangues que em efta terra eftauam, 6c determinaam da partida Capitulo .cv. como ho Prefte mandou aho embaixador trinta onas douro, 6c cincoenta pra hos que com elle hiam: 6c ha coroa 6c
Abima,
6c
126
Capitulo
.ciij.
127
i3o
1>
C+i
cartas pra
el
TAUOADA
&
$-%>
205
P a g-
rey de Portugual,
mor
&
1
como partimos da
(f
Capitulo
.cvj.
corte & ho caminho que leuamos do que nos aconteceo no lugar de Manadeley
com hos
1
mouros
33
d
II
Capitulo
.cvij.
como
amizades
Capitulo
Capitulo
Prefte
&
i34
corte
.cviij.
&
de como nos
i
tornaram a
.cix.
elta terra
36
em que
&
dia fe
comea ha corema na
abftincia,
terra
do
fe
jej
&
&
i36
C
C
([
C
<L
C C
do jejum da corefma na terra do Prefte Joam & do otiicio de Ramos & da fomana Saneia Capitulo .cxj. como tiuemos ha corefma na corte do Prefte & teuemola na terra de Gorage, & mandaram que dilefemos miffa & como ha nam difiemos Capitulo .cxij. como dom Luis de menefes efcreueo aho embaixador que fe foffem, & como ho nam acharam em corte, & como el Rey dom Manoel era finado Capitulo .cxiij. da batalha que ho Prefte ouue com elrey de Adel, & de como defbaratou a Mafamede capitam Capitulo .cxiiij. como ho Prefte nos mandou um mapa mundi que lhe trouxramos pra lhe tornar has letras em Abixi & do q mais paffou & das cartas pra ho papa Capitulo .cxv. como nas cartas de dom Luis vinha que requereffem juftia de certos homes-que lhe mataram, & ho Prefte mandou la ha juftia moor da corte, & Zagazabo na companhia de dom Rodrigo a Portugal Capitulo .cxvj. de como Zagazabo embaixador tornou em corte & eu com elle por coufas que lhe releuaua, & como aoutauam ha juftia moor & dous frades & porque Capitulo .cxvij. como depois da morte da rainha Elena ho gram betudete foi & recadou hos direitos do leu reyno & quaes eram: & como ha rainha de Adea veio pedir focorro, & que gente veo com ella de mulas Capitulo .cviij. como foy dado focorro aha rainha de Adea, & como ho Prefte mandou prender ho gram Betudete & ho porque, & como
Capitulo
.
i3q
40
43
146
4S
5o
53
foy liure
Capitulo
mandou prender outros fenhores como ho Tigrimah foy morto, & outro Betudete despofto, & affi Abdenaguo da fenhoria, & prouido ho embaixador: & como ho Prefte Joam em pefoa foy aho reyno de Adea
affi
&
55
.cxix.
<L
d
C C
ho Prefte aflenta c fua corte juftia & modo delia, & de como ouuem
fe
157 i58
5r
has partes
Capitulo
que fala da maneira da prifam Capitulo .cxxiij. onde fam has moradas das jullias moores, & ho asfento no lugar da praa, & quem fam hos mercadores & rega toes
.cxxij.
.
.
160
160
-""
<*i
.cxxiiij.
TAUOADA
fenhores
$-fc>
pag-
C
C
CL
Capitulo
atfentam luas
&
fidalgos
&
he
em
fua ordenana
&
fidalgos
vem
a corte,
161
&
C
andam
&
iaem
Capitulo .cxxvj.
vam
&
do mantimento q leuam
dos brocados
&
em
Jerufalem,
&
do
162
gram
tilfouro
.cxxviij.
C
d
Capitulo
como
em
i63
romaria a Jerufalem,
&
&
i65
do reyno de Adel, &. como ho rey he hauido por fanto mouros CL Capitulo .cxxxj. do reino de Adel onde comea & acaba C Capitulo .cxxxij. das ihorias de Gaze & Gamu, & do reyno de Gorage C Capitulo .cxxxiij. do reyno de Damute &. ho muito ouro que nelle ha, & como fe apanha: & defte pra ho fui fam has amazonas fe has C Capitulo
antre hos
hi
65 65 65
ha
.cxxxiiij.
66
67
CL
Capitulo
deus,
ju1
&
de
como fam
do reyno de Goyame q fov da rainha Elena onde nace ho rio nillo, & do muito ouro que nelle ha Capitulo .cxxvvj do reyno do Bagamidri que fe diz fer muito grande,
Capitulo .cxxxv.
167
&
CL
como em
acham prata
67
Capitulo .cxxxvij. de has fhorias q fe chama dos Nobijs q fora christos, do numero das igrejas q ha na terra c q ctin
&
168
Capitulo
que Salam ordenou a feu ouue da rainha Sabba quando ho enuyou pra Etipia,
.cxxxviij.
dos
officiaes
filho
que
&
como
1
68
Prefte
tomou
pofie da lnoria,
&
C
CL
ho Prefte
,cxl.
&
mar
...
169
Capitulo
& quem
era ho
1
capitam
Capitulo
elle
CL
70
preltes
&
caminhamos com
172
Joam
173 i~
&
&.
ilha
de
Macua
ate che-
gar a
CL
Ormuz
.ij.
CL
do trelado da carta que ho Prelte Joam mandaua a Diogo lopez, & fe deo a Lopo vaz de fampayo Capitulo .iij. do caminho que fezemos de Ormuz pra ha india ate
Capitulo
Cochim
CL
178
.iiij.
Capitulo
CL
do caminho que fezemos de Cananor ate Lixboa, &. do que nos aconteceo no caminho Capitulo .v. do caminho que fezemos de Lixboa pra Coimbra, &
80
182
<*-
TAUOADA
*>
2 7 pag-
CE
Capitulo
como partimos de arnache via de Coimbra & do recebimento que fe fez, Sc da embaixada como fe deu, & do gafalhado
.vj.
que
el
84
85
C
C
([
Capitulo Capitulo
do trelado da carta
dei rey
dom Manoel
que
el
lhe
embia1
ua ho Prelte
.viij.
rey
dom
1
Joam
nolfo fenhor
89
que a
ellas
deu
191
A HONRA DE DEOS
tos
DA GLORIOSA
VIR-
g noffa lnora fe acabou ho liuro do Prcfte Jo das ndias em q fe conta todos hos fitios das terras, dos tra-
&
do que palfara na viaje de dom Rodrigo de lima que foy por mandado de Diogo lopez de fequeira que entam era gocomrcios delias,
&
&
uernador na ndia:
e< alli
das cartas
&
man-
dou
a el
Rey
nollo fenhor, c
efereueo ho
padre Frcifco
aluarez capeil de!
nofo fenhor
de.
diligencia
&
verda-
hos
de mil
&
quinhentos
nos.
<Sc
quarenta an-
HISTORIA DE
LAS COSAS DE ETIOmuy copiofamente, el citado y potcia
Emperador
delia,
(queesel quemuchos anpenfadoferelp res t t ivan)cohotras infinitas particularidades, afsi dela religion de aqueiia gente, como de fus ccrU
^(p>rd axteumtnte Iraduydo dt Portuguts en Calicr Padre Fray Thomts dt PtdiUt. 'Ume,ior
HISTORIALE
DESCRIPTION
DE TETHIOPIE,
Concenant vraye rclarion des terces & paVs du grand Roy,& Empeicur Picte-Iaiijralietre dcis Rovaumes & Proumccs lcurs coutumes. loix, &
,
,
&au-
ilngulantez
cy deuant
non cogneues.
mtmorables conte-
nius en
iceltc.
TIC
(KIVUUE
8.
KOYAl,
HISTORIALE
DESCRIPTION
DE
I/ETHIOPIE,
1
Contenant vrayc relarion des terre & pai ? du grand Roy,& Empexeur Prete-Isn, 1'aTicttc defcs Royaumes & Piouinces , leurs courumes, lou, St rdigion,aucc les pourtraits de leuis temples & autrcs ilngulantez , cy deuant non ogneues.
,
EN ANVERJ,
Che^Iehan BeRere,au Faucon.
I
S 8.
fTfftorta
pta,en la qual fe cucnta mu? coptofamcntcel eftado p potaa oei emperadp:t)ella,(que es cl q muebos fcan penfado fer elpiefteluatOcon otras
gcte,conio oe fus cerfmo w infinitas partcularf dadeesafltoela relf g oe aqtieUa oc Radico lua
nasjfegun que De todo eito fue teftgo vfta ( re^capellan oelrep oon flanuel oe U!bo:tugal
Brial
ftc
lis
varonfa
teaifajarin j ^efpee,?
^ * 3>f ano,Y Blcafde po fu mageftad,6la citidad t>e l illeii3,y villae d BliuTa r Yccla, Henot'
cabonrraF6o:at)c^t06todopoderofo.faempicfl la PKfente btrtoa oetftbopa,en la mup nobe? leal Cto dadoearagoa,encaaoe3goftn 2lDllan tmp:eflb20c
Iibzo0,acoftaoc21Disuel se^tieluee alias aptla3nfan*
on:aDercadcrocltb:o8VC3nooc Caragoa, Scabofc a oo3eoas od mesoe 3e3emb:e Snooe rtulqunentos Menta pvno*
goffeer()arrm mf]cn/?!(ue>er Dortm gallfcm >n> |tataruf$m @pra$ ^aa eutfc&#t>rad3:t/ pu>
iuwrn me
tm^rucf
M, D,
LXVL
Sperwf Pulcr
Qu*re Rf&t.
.^HISTORIA
DE LAS COSAS DE ETHIOpiaenlaqual
el
fc
cuenta muycopiofamente,
eirado
y potencia dei
Emperador
delia,
fer el
(que es
rnodefus cerimonias, fegunque de todo ello fuc tefligo de vita Francifco Aluarez, capelian dei
Reydon Manuel
Conlejo Real.
EN TOLEDO.
Encafa de Pedro Rodrigucz me? der de libros.Ano de
i
8.
marauedis.
<
MAR
8 w83
CARDS OR
SLIPS
DT 376
Ak
1889