Você está na página 1de 90

CURSO DE LATIM

CURSO DE LATIM
INTRODUO
Este curso foi planejado e !" li#$es% cada ua para ser feita e duas seanas%
perfa&endo u total de '( seanas) Note *ue + u tepo ,astante curto para u
do-nio ra&o./el da at+ria% e por isso este curso e0i1ir. de /oc2 ua ,oa dose de
disciplina e aplica#3o) Ao final% /oc2 pode esperar ler te0tos ori1inais e lati% de ua
1aa ,e /ariada de autores% co a ajuda de u dicion.rio)
4. de in-cio /oc2 de/eria ad*uirir ua 1ra.tica de lati) A 56ra.tica Latina7% de
Napole3o Mendes de Aleida% Editora Sarai/a% e,ora al/o de cr-ticas por parte de
al1uns educadores% ainda + ua ,oa o,ra% a ais ,arata e a ais f.cil de ser encontrada)
Outras 1ra.ticas e0iste no ercado% coo a 56ra.tica da L-n1ua Latina7% de
Ernesto 8arias% da 8unda#3o de Assist2ncia ao Estudante% e a 56ra.tica Latina7% de
Ant9nio 8reire% editada pela Li/raria Apostolado da Iprensa% e :ra1a% ;ortu1al)
Essas s3o ais dif-ceis de sere encontradas% eso pela Internet)
N3o enos iportante + a copra de ua 1ra.tica de portu1u2s% de prefer2ncia ua
*ue seja usada no Ensino M+dio% co e0erc-cios no fi de cada cap-tulo) A*ui +
*uest3o de escol<a= <. de&enas delas no ercado) E/ite coprar ua 1ra.tica
5superior7 usada e faculdades% pelo enos por en*uanto= essas se /olta para
aspectos lin1>-sticos n3o?tri/iais% distantes do tipo *ue encontrareos neste curso)
Outra dica + a copra de u ,o dicion.rio) Todo dicion.rio te suas fal<as% e
dificilente u pode ser toado coo ideal) No entanto% su1erios o 5Dicion.rio
Latino?;ortu1u2s7% de 8) R) dos Santos Sarai/a% da Li/raria 6arnier) Este te/e sua
prieira edi#3o nos fins do s+culo @I@% e <oje o teos e fac?s-iles da edi#3o de
!ABC) E0iste outros ,ons dicion.rios no ercado) Doc2 ter. ais necessidade de u
dicion.rio ao fi do curso% pois e cada li#3o dareos 1loss.rios espec-ficos)
Notaos ainda% por fi% *ue este curso te sua estrutura ,aseada no li/ro 5Latin= An
Intensi/e Course7% de 8) L) Moreland e Rita M) 8leisc<er% editado pela Uni/ersitE of
California ;ress% do *ual tiraos ainda al1uns dos e0erc-cios) Esse li/ro caracteri&a?se
pela apresenta#3o n3o usual da at+ria% e desde o princ-pio sup$e no leitor u certo
talento para tFpicos de orfolo1ia) ;ode ser *ue /oc2 estran<e a 1rande car1a de
infora#$es e cada li#3o% as pretendeos diriir as dificuldades nos e0erc-cios
su,se*>entes% os *uais forneceos e a,undGncia) N3o +% toda/ia% nosso curso% ne
ua tradu#3o% ne ua adapta#3o)
;asseos a1ora para ua ,re/e e0plica#3o so,re a pronHncia do lati)
Coo este n3o + u curso para se falar lati% n3o dareos ua 1rande aten#3o I
pronHncia das pala/ras) Essa ficar. ais ou enos li/re% ao 1osto do leitor) No entanto%
para efeito de futuros estudos% e0poreos as principais caracter-sticas da c<aada
pronHncia reconstitu-da% ou ta,+ restaurada% e0ataente a *ue /e sendo adotada
e escolas de todo o undo% ,aseada e pes*uisas recentes so,re os ais pro/./eis
sons *ue os Roanos atri,u-a a cada letra% e,ora n3o <aja e al1uns pontos u
uniforidade de opini$es)
J ,o sa,er *ue no :rasil s3o praticados ta,+ dois outros tipos de pronHncia% a
pronHncia tradicional ,rasileira e a pronHncia roana) A prieira + adaptada ao uso dos
,rasileiros% e + ta,+ a ais usada e fFrulas jur-dicasK a se1unda consiste na
correta pronHncia italiana% usada pela I1reja CatFlica) Luanto I orto1rafia% n3o <.
diferen#as)
Estas s3o as principais caracter-sticas da pronHncia restaurada Mentre par2nteses a
pronHncia e a arca#3o do acento t9nicoN=
aN ae e oe% diton1os% s3o pronunciados .i e Fi= nautae Mn.utaiN
,N c soa sepre coo O= Cicero MP-OeroN
cN c< soa ta,+ coo O= pulc<er MpHlOerN
dN 1 sepre coo 1ue ou 1ui= an1elus M.n1uelusN
eN < + le/eente aspirado% *uase coo o < do in1l2s
fN j soa sepre coo i Mnos li/ros recentes% de fato% o j + sepre su,stitu-do% na escrita%
pelo iN
1N e n nunca s3o nasais= capus MO.??pus% e n3o O3pusN
<N r nunca coo rr= Roa MrFa% co o r pronunciado coo e ,aratoN
<N s sepre coo ss= rosa MrFssaN
iN u do 1rupo *u + sepre pronunciado= *ui% *ue MOHi% OHeN
jN / sepre coo u= /ita Mu-taN Mnos li/ros recentes o / + sepre su,stitu-do% na escrita%
pelo uN
ON 0 coo Os= a0ius M.OsiusN
lN & coo d&= Qeus Md&eusN
N as letras restantes Ma% ,% d% e% f% i% l% o% p% t% EN s3o pronunciadas coo e portu1u2s)
Rltia o,ser/a#3o= letras do,radas coo ll% tt% % etc)% de/e ser pronunciadas
separadaente= ua coisa + coa e outra + coa)
;ara ais infora#$es% consulte a 1ra.tica de lati *ue /oc2 escol<eu e% se poss-/el%
para u trataento ais detal<ado e cient-fico da pronHncia% a 56ra.tica Latina7% de
Ant9nio 8reire)
Luanto I acentua#3o t9nica% os Roanos fa&ia distin#3o entre /o1ais ,re/es e /o1ais
lon1as% estas Hltias co o do,ro de dura#3o das prieiras) Na pr.tica% essa diferen#a +
percept-/el apenas co o treino) N3o insistireos nesse ponto)
Mas para efeitos de acentua#3o t9nica% os Roanos usa/a a re1ra da penHltia= se a
penHltia /o1al for lon1a% ela rece,e o acentoK se curta% o acento recua para a
antepenHltia% se for o caso)
;ara a aioria das pala/ras a posi#3o das /o1ais lon1as e ,re/es de/e ser eori&ada)
E0iste% contudo% al1uas poucas re1ras *ue nos ajuda e al1uns casos coo% por
e0eplo% as se1uintes=
!N /o1al se1uida de outra /o1al + 1eralente ,re/e= filius Mf-liusK o i antes do u + ,re/eK
portanto o acento recuaNK
BN /o1al se1uida de duas consoantes + 1eralente lon1a= puella Mo e /e antes de duas
consoantesK + lon1o e% portanto% acentuadoN) Note *ue sF nos interessa sa,er a
*uantidade Mlon1a ou ,re/eN da penHltia /o1al) Atente ta,+ para o fato de *ue e
lati n3o e0iste pala/ras co acento na Hltia s-la,a Mo0-tonasN)
Todas as /o1ais de ua pala/ra t2 sua *uantidade ,e definida) Do seu con<eciento
depende a copreens3o dos ritos da poesia latina% at+ria *ue n3o a,ordareos neste
curso) Apenas *uando for estritaente necess.rio I pronHncia% indicareos a s-la,a
t9nica co o acento 1ra/e M SN= Tpleo) Adotareos essa con/en#3o soente neste
curso) Aten#3o= o acento 1ra/e *ue adotaos% por con/en#3o% indica apenas a s-la,a
t9nica% e nunca sua *uantidade% se lon1a ou ,re/eU N3o sendo dada nen<ua outra
infora#3o% as pala/ras ser3o pronunciadas coo se fosse escritas e portu1u2s)
Outros li/ros costua arcar as /o1ais lon1as co u tra#o so,re a /o1al Mc<aada
de acroN% e as ,re/es co u circunfle0o in/ertido Mc<aado de ,ra*uiaN% ta,+
so,re a /o1al) Coo antes% recoendaos aos interessados a consulta das 1ra.ticas
indicadas)
8alaos acia das pronHncias do j M*ue + sepre pronunciado coo iN e do / M*ue +
sepre pronunciado coo uN) Na /erdade% essas letras fora introdu&idas no alfa,eto
roano na Idade M+dia) Os Roanos con<ecia e utili&a/a apenas o D aiHsculo no
in-cio das pala/ras) j e / s3o arcas ais recentes criadas para indicar a sei/o1al de
diton1os) Isso causa ua confus3o treenda no oento de se procurar ua pala/ra no
dicion.rio) ;or e0eplo% a pala/ra ia n3o se encontra na letra i% as na j% pois
tradicionalente a escre/-aos coo ja Mde onde /eio nossa pala/ra j.N) Coo a
aioria dos dicion.rios e 1ra.ticas ant+ o uso de usar as letras j e /%
recoendaos *ue as pala/ras coe#adas por i e u% se n3o encontradas% seja ta,+
procuradas nas letras j e /) Neste curso fareos ua su,stitui#3o parcial= todo j ser.
su,stitu-do por i% as n3o todo / por u) Disaos co isso preser/ar a fora coo
ori1inalente uitas pala/ras passara I l-n1ua portu1uesa= /i/o% e n3o uiuo% por
e0eplo) Co o tepo e co a pr.tica e li/ros diferentes% editados e /.rias +pocas%
essa dificuldade desaparecer. naturalente)
:o tra,al<oU
LIO !
A) O sistea /er,al
O portu1u2s 1uarda uitas caracter-sticas e cou co o lati) Coo
pro/a/elente j. + de seu con<eciento% o portu1u2s deri/ou?se de ua fora popular
de lati falado na re1i3o de ;ortu1al% sendo ua de /.rias outras l-n1uas neolatinas%
coo o italiano% o espan<ol e o franc2s% para citar as ais con<ecidas)
Ta,+ o sistea /er,al portu1u2s 1uardou ua -ntia rela#3o co o latino% n3o
sendo os dois% no entanto% perfeitaente e*ui/alentes) Durante este curso /ereos
e0ataente onde os dois di/er1e) As diferen#as de/e ser ,e aprendidas para ua
,oa tradu#3o= ne sepre a fora latina ter. ua tradu#3o fi0a% principalente no caso
do su,junti/o)
O sistea /er,al latino possui as se1uintes caracter-sticas=
!) ;essoa= as foras /er,ais do lati indica a pessoa *ue fala% se a prieira Meu% nFsN%
a se1unda Mtu% /FsN ou a terceira MeleVela% elesVelasN% se *ue necessariaente e0ija a
presen#a do pronoe para indicar *ual seja) Assi% se di&eos e portu1u2s 5aas7%
sa,eos *ue se trata da se1unda pessoa Mtu aasN) E lati ocorre o eso= 5aas7
si1nifica 5tu aas7% ou siplesente 5aas7)
B) NHero= as foras /er,ais latinas indica se o sujeito + sin1ular ou plural= 5aas7
Mtu aas% sin1ularNK 5aatis7 M/Fs aais% pluralN)
') Tepo= as foras /er,ais latinas indica se a a#3o se d. no passado% no presente ou
no futuro) Mas coo e0iste a preocupa#3o de se distin1uir se a a#3o foi copletada ou
se est. e curso no oento pedido% o lati% coo e portu1u2s% /ai di/idir seus
tepos passado e futuro) Note as diferen#as= 5aa/i7% eu aeiK 5aa,a7% eu aa/aK
5aI/era7% eu aara Mou eu <a/ia aadoN)
W) Do&= as foras /er,ais latinas distin1ue dois tipos de /o&= a ati/a indica *ue o
sujeito reali&a a a#3o% e a passi/a indica *ue o sujeito de al1ua fora rece,e a a#3o)
Note= 5ao7% eu aoK 5aor7Mpronuncie .orN% eu sou aado)
X) Modo= as foras /er,ais latinas distin1ue tr2s odos /er,ais) ;or odo
entendeos a aneira coo o sujeito conce,e a a#3o /er,al) O odo indicati/o + o
odo do fatual% e + usado para se fa&er afira#$es e per1untasK o odo su,junti/o +
usado para e0pressar id+ia% inten#3o% desejo% potencialidade ou suposi#3oK e o odo
iperati/o + usado e ordens)
:) Os tepos do indicati/o
O indicati/o *uase n3o apresentar. pro,leas na tradu#3o% e a cada u de seus tepos
podeos atri,uir ua fora e*ui/alente e portu1u2s)
Os tepos s3o=
!) ;resente= 5aat7% tradu&ido e portu1u2s pelo presente siples= 5ele aa7 Me Is
/e&es por 5ele est. aando7% j. *ue o lati n3o fa& distin#3o entre a fora siples e a
pro1ressi/aN
B) Iperfeito= 5aa,at7% tradu&ido e portu1u2s pelo pret+rito iperfeito= 5ele aa/a7
Me Is /e&es por 5ele esta/a aando7N
') 8uturo= 5aI,it7% tradu&ido e portu1u2s pelo futuro do presente siples= 5ele
aar.7 Me Is /e&es por 5ele estar. aando7N
W) ;erfeito= 5aI/it7% tradu&ido e portu1u2s pelo pret+rito perfeito= 5ele aou7 Me Is
/e&es por 5ele te aado7N
X) Mais?*ue?perfeito= 5aI/erat7% tradu&ido e portu1u2s pelo pret+rito ais?*ue
?perfeito siples% 5ele aara7% ou pelo coposto% 5ele <a/ia aado7)
() 8uturo perfeito= 5aI/erit7% tradu&ido e portu1u2s pelo futuro do presente
coposto= 5ele ter. aado7)
Ser3o c<aados de tepos pri.rios os se1uintes= presente% futuro e futuro perfeitoK
ser3o c<aados de tepos secund.rios os se1uintes= iperfeito% perfeito e ais?*ue?
perfeito) Luando o perfeito representar ua a#3o coe#ada no passado e *ue perdura
no presente Mc<aado de perfeito lF1icoN% ele ser. considerado tepo pri.rio) ;or ora%
,asta sa,er o se1uinte= o presente e os futuros s3o pri.rios% e todos os passados
secund.rios)
Doltareos a falar disso ais I frente% *uando tocaros na se*>2ncia dos tepos% se
o con<eciento perfeito da *ual n3o ser3o poss-/eis tradu#$es fi+is dos tepos do
su,junti/o)
C) O infiniti/o
As foras do indicati/o s3o c<aadas de finitas% E lati% 5finis7 si1nifica 5fronteira%
liite7% e podeos pensar *ue as foras finitas s3o liitadas por pessoa% nHero%
tepo% /o& e odo) O infiniti/o n3o + liitado por pessoa% nHero e odo% as o + por
tepo e /o&)
Dareos a se1uir a tradu#3o 5padr3o7 para as foras do infiniti/o) Ne sepre todo
infiniti/o *ue /oc2 encontrar nos te0tos latinos de/e ser necessariaente tradu&ido por
ua dessas foras% ua /e& *ue e0iste ua constru#3o uito iportante e lati%
c<aada ora#3o infiniti/a% onde o si1nificado do infiniti/o depende do tepo do /er,o
principal)
Eis as foras=
ATIDO ;ASSIDO
;RESENTE aare aari
aar ser aado
;ER8EITO aa/isse aatus esse
ter aado ter sido aado
8UTURO aaturu esse aatu iri
<a/er de aar <a/er de ser aado
Mfora raraN
D) As *uatro conju1a#$es
Co e0ce#3o do /er,o ser% todos os /er,os latinos pertence a ua das *uatro
conju1a#$es a,ai0o=
!) ;rieira= /er,os co o presente do infiniti/o e ?Ire= aIre
B) Se1unda= /er,os co o presente do infiniti/o e ?Yre= iplYre
') Terceira= /er,os co o presente do infiniti/o e ?ere= incTpere
W) Luarta= /er,os co o presente do infiniti/o e ?Tre= sentTre
Ua iportante diferen#a entre a se1unda e a terceira conju1a#$es= na se1unda o
penHltio e + lon1o% e por isso rece,e o acento t9nicoK na terceira% o e + sepre ,re/e% e
por isso o acento t9nico recua) Doltareos a esse assunto *uando trataros da se1unda
e da terceira conju1a#$es)
E) Os tepos priiti/os
Tepos priiti/os s3o os tepos fundaentais% de *ue deri/a os deais tepos)
Co o seu con<eciento% todos os deais tepos pode ser forados) ;or e0eplo% o
/er,o 5aar7 te os se1uintes tepos priiti/os= ao% aa/i% aatu% aare% *ue s3o%
respecti/aente% a prieira pessoa do sin1ular do presente do indicati/o% 5eu ao7K a
prieira pessoa do sin1ular do perfeito% 5eu aei7K o supino M/ereos seu si1nificado
ais I frenteN% 5aado7K e o infiniti/o presente% 5aar7)
Cada u desses tepos priiti/os + respons./el pela fora#3o de ua s+rie de outros
tepos% cujo conjunto forar. a conju1a#3o copleta do /er,o) Costua?se
recoendar *ue% juntaente co o /er,o% seja aprendidos seus tepos priiti/os)
Co a pr.tica% no entanto% isso se tornar. auto.tico% e n3o ser. necess.rio por ora *ue
/oc2 se preocupe co eles) Apenas 1uarde *ue esse fato= de apenas *uatro tepos os
outros todos pode ser forados)
E u dicion.rio /oc2 de/er. procurar sepre pela prieira pessoa do presente do
indicati/o% ou seja% e 5ao7% e nunca e 5aare7) J u costue diferente do nosso%
*ue costuaos sepre procurar o si1nificado de u /er,o pelo infiniti/o)
U outro fato interessante + *ue no dicion.rio /oc2 encontrar.% para o /er,o 5aar7% a
enuncia#3o de seus tepos priiti/os de fora a,re/iada= ao% ?as% ?a/i% ?atu% ?are% de
onde /oc2 forar. ao% aas Ma se1unda pessoal do sin1ular do presente do indicati/o%
5tu aas7% e,ora n3o seja u tepo priiti/oN% aa/i% aatu% aare) E assi co
todos outros /er,os)
8) O sistea do presente do indicati/o ati/o das duas prieiras conju1a#$es
Coo /ios na se#3o : acia% seis s3o os tepos do indicati/o% *ue listaos na
se1uinte orde= presente% iperfeito% futuroK perfeito% ais?*ue?perfeito% futuro perfeito)
Os tr2s prieiros fora o c<aado sistea do presente) Todos estes tr2s tepos% o
presente% o iperfeito e o futuro% s3o forados de aneira seel<ante) ;rieiro% toa?
se o infiniti/o presente% aare% e retira?se o ?re do final) No *ue so,ra% aa?% adicione=
!) ;ara o presente% as terina#$es
?o aao% *ue /ira ao Z eu ao
?s aas Z tu aas
?t e fore aat Z ele aa% ela aa
?us aaus Z nFs aaos
?tis aatis Z /Fs aais
?nt aant Z eles aa% elas aa
B) ;ara o iperfeito% soe ?,a% forando aa,a?% e as terina#$es=
? Mn3o ?oN aa,a Z eu aa/a
?s aa,as Z tu aa/as
?t e fore aa,at Z ele aa/a% ela aa/a
?us aa,Ius Z nFs a./aos
?tis aa,Itis Z /Fs a./eis
?nt aa,ant Z eles aa/a% elas aa/a
Note *ue a Hnica diferen#a nas terina#$es + *ue o ?o /irou ? na prieira pessoa do
sin1ular)
') ;ara o futuro% soe ?,i% forando aa,i?% e as terina#$es=
?o aI,io% *ue /ira aI,o Z eu aarei
?s aI,is Z tu aar.s
?t e fore aI,it Z ele aar.% ela aar.
?us aI,ius Z nFs aareos
?tis aI,itis Z /Fs aareis
?nt aI,unt Z elesVelas aar3o
Note *ue as terina#$es s3o as esas do presente) Na terceira pessoa do plural% o i
/irou u)
;are u pouco e note=
presente= aa? [ terina#$es Mna prieira aao /ira aoN
iperfeito= aa? [ ?,a? [ terina#$es Mna prieira acrescente ? e n3o ?oN
futuro= aa? [ ?,i? [ ter) Mna prieira aa,io /ira aa,o% e na Hltia o i /ira uN)
8a#a uso desse fato para forar os esos tepos da se1unda conju1a#3o) Use o /er,o
Tpleo% 5enc<er7= toe o infiniti/o presente% iplYre% tire o ?re% e co o restante%
iplY?% fore o presente% o iperfeito e o futuro do indicati/o) Este + seu prieiro
e0erc-cio) A su,stitui#3o de aa? por iplY?% sisteaticaente% l<e dar. a no/a
conju1a#3o) Note *ue Tpleo te o e ,re/e) Nas deais foras% + lon1o)
J ,o 1uardar a li#3o= os tr2s prieiros tepos do indicati/o na prieira e na se1unda
conju1a#$es t2 terina#$es id2nticas)
6) O /er,o ser
O /er,o 5ser7% assi coo + irre1ular e portu1u2s% o + ta,+ e lati) N3o nos
resta outra alternati/a sen3o decorar suas foras) 8a#a isso o *uanto antes% ua /e& *ue
ele + dos ais fre*>entes% al+ de ser/ir de ,ase para ua s+rie de outros /er,os uito
iportantes dele deri/ados)
Eis as foras=
;RESENTE IM;ER8EITO 8UTURO
su sou era era ero serei
es +s eras eras eris ser.s
est + erat era erit ser.
suus soos erIus +raos Yrius sereos
estis sois erItis +reis Yritis sereis
sunt s3o erant era erunt ser3o
Repare a acentua#3o de cada fora)
\) O sistea noinal
Su,stanti/os% adjeti/os e pronoes e lati sofre /aria#$es no fi da pala/ra%
c<aadas de fle0$es) Estas ser/e para ostrar *ual + a rela#3o da pala/ra e *uest3o
co as outras da ora#3o)
E portu1u2s% costuaos usar preposi#$es para ostrar ua s+rie de rela#$es) ;or
e0eplo% *uando di&eos 5casa de ;aulo7% usaos a preposi#3o 5de7 para indicar de
*ue + a casa% e ua rela#3o de posse% de perten#a) Dois su,stanti/os fora
relacionados pela preposi#3o 5de7)
E lati isso ta,+ se d.) Os Roanos tin<a /.rias preposi#$es para indicar
/ariados tipos de rela#$es e% al+ delas% usa/a terina#$es especiais% no fi de cada
su,stanti/o% adjeti/o ou pronoe% *ue /aria/a de acordo co a rela#3o *ue *ueria
esta,elecer)
Cada tipo de rela#3o + c<aada de caso% e <. seis casos e lati% *ue n3o es1ota de
fora al1ua todos os tipos de rela#$es *ue pode ser esta,elecidas entre as pala/ras)
Na /erdade% cada caso poderia ser su,stitu-do por ua preposi#3o% e /ice?/ersa) Os
casos 5pri/ile1iados7 e lati% co ua terina#3o especial% s3o=
!)Noinati/o= + o caso da pala/ra *ue desepen<a a fun#3o de sujeito ou de
predicati/o=
8eina aat) A ul<er aa)
8eina est re1ina) A ul<er + ua rain<a)
Nesses dois casos% a terina#3o ?a indica o sujeito da prieira frase M8einaN e o sujeito
e o predicati/o da se1unda M8eina e re1inaN) Note ta,+ *ue essa esa terina#3o
indica o sin1ular= trata?se de ua ul<er% e n3o de duas ou ais)
Doc2 pode reparar ta,+ *ue e lati n3o e0iste arti1o% ne definido% ne
indefinido) De/eos supri?los% se1undo o conte0to da ora#3o) J ua preocupa#3o
constante na tradu#3o% sa,er *uando usar o definido ou o indefinido) J ,o a*ui% neste
oento% estudar u pouco o uso dos arti1os e portu1u2s% para *ue possaos ter ua
id+ia ais clara de suas fun#$es)
B) 6eniti/o= e 1eral% o 1eniti/o + usado do eso jeito *ue usaos 5de7 e
portu1u2s=
patria feinae p.tria da ul<er
tior a*uae edo de .1ua
urna pecuniae urna de din<eiro
') Acusati/o= e 1eral% o acusati/o + usado para indicar *ue ou o *u2 + o o,jeto direto
de ua ora#3o) ;rocure sa,er o *ue + u o,jeto direto) Al+ desse uso% o acusati/o
pode ser usado apFs certas preposi#$es)
8eina /idet) MEleN /2 a ul<er)
8eina in a*ua a,ulI,it) A ul<er andar. para dentro da .1ua)
Note *ue na prieira frase colocaos o pronoe 5ele7 dentro de par2nteses) Na
/erdade% o /er,o 5/idet7 n3o indica se *ue /2 + <oe ou ul<er% coo ocorre e
portu1u2s) ;or isso% tradicionalente% o suprios por 5ele7)
E lati a li,erdade de coloca#3o dos teros na ora#3o + ,e ais li/re *ue e
portu1u2s) Isso + 1arantido pelos casos% ipedindo ua pala/ra se 5perca7 de outra% se
colocada e outro lu1ar% e ne perde sua fun#3o sint.tica) Note ta,+ *ue s3o
e*ui/alentes as ora#$es 58eina /idet7 e 5Didet feina7) O sujeito e o o,jeto s3o
sepre os esos)
W) Dati/o= esse caso e0pressa a pessoa ou coisa e rela#3o I *ual a id+ia ou a#3o do
/er,o + rele/anteK + ta,+ o caso do o,jeto indireto=
A*ua feinae dat) Ele d. .1uas I ul<er)
:onu puellae optat) Ele deseja o ,e I enina)
Se diss+sseos apenas 5A*ua dat7% 5Ele d. .1ua7% ter-aos o direito de per1untar a
*ue ele d. .1ua) J justaente o dati/o *ue /e ostrar a *ue a a#3o se refere)
X) A,lati/o= 1eralente e0pressa no#$es *ue e0pressaos e portu1u2s co as
preposi#$es 5co7% 5e7% 5por7% co a locu#3o 5de onde7% e outros) J o caso ais
delicado do lati=
Cu fein] a,ulat Ele anda co a ul<er
8eina est in a*u] A ul<er est. na .1ua
Nauta feina taed] terret O arin<eiro aedronta a ul<er co ua toc<a
A diferen#a da terina#3o do a,lati/o co o noinati/o est. apenas% no sin1ular% na
*uantidade da /o1al final= no a,lati/o ela + sepre lon1a% o *ue ostraos co ua
acro so,re as /o1ais M/er Introdu#3oN) Neste curso% coo dito na introdu#3o% n3o
estaos arcando a *uantidade das /o1ais) ;or isso% cuidado= na prieira conju1a#3o o
a,lati/o sin1ular te o eso final do noinati/o sin1ular) Isso causar. u pouco de
confus3o no coe#o)
Note ta,+ *ue a terina#3o do 1eniti/o + a esa do dati/oU
() Docati/o= + o caso do c<aaento% da e/oca#3o=
8eina% ca/eU Cuidado% ul<erU
Doltareos a esse caso ais tarde) J o ais siples de ser recon<ecido% pois sepre
/e entre /-r1ulas)
I) A prieira declina#3o
C<aaos de declina#3o ao conjunto de finais dos seis casos acia% tanto no sin1ular
*uanto no plural)
E lati% e0iste cinco conjuntos diferentes de terina#$es) As *ue ostraos acia
fa&e a prieira declina#3o=
sin1ular plural
noinati/o fYina fYinae
1eniti/o fYinae feinIru
acusati/o fYina fYinas
dati/o fYinae fYinis
a,lati/o fYin] fYinis
/ocati/o fYina fYinae
C<aaos de radical de ua pala/ra a parte so,ra *uando retiraos a terina#3o do
1eniti/o sin1ular) Na prieira declina#3o o 1eniti/o sin1ular + sepre ?ae) Todas as
outras *uatro t2 terina#$es do 1eniti/o sin1ular diferentes uas das outras) ;or isso%
+ pelo 1eniti/o *ue se fica sa,endo se ua pala/ra pertence a essa ou I*uela declina#3o)
Todas as pala/ras s3o ta,+ enunciadas no dicion.rio fa&endo en#3o de seu
1eniti/o= feina% aeK a*ua% ?ae) Mais I frente /ereos a utilidade dessa disposi#3o)
Note na prieira declina#3o *uais s3o os casos seel<antes% tanto no sin1ular *uanto no
plural) 8re*>enteente sur1e confus$es entre eles) A re1ra tal/e& ais iportante
nesse sentido ser. sepre= o,ser/e o /er,oU J co o con<eciento do /er,o *ue se
deterina facilente o sujeito% os o,jetos% e os outros eleentos de ua ora#3o) J e
torno do /er,o% e /erdade% *ue todos os eleentos se or1ani&a) Coece sepre a
an.lise de ua ora#3o e lati procurando o /er,o) Muitas /e&es /oc2 poder. ser
en1anado pela orde das pala/ras% as% co a ajuda do /er,o% toda dH/ida pode ser
sanada) N3o se es*ue#a de *ue o lati + econ9ico nos pronoes) Muitas /e&es /oc2
ter. *ue preenc<er essa lacuna% principalente se a ora#3o n3o /ier j. acopan<ada por
ua pala/ra no noinati/o)
E0erc-cios
Doca,ul.rio
a,ulo M!N^ ando _M!N indica *ue o /er,o + re1ular% e se1ue ao`
a*ua% ?ae .1ua
clao M!N 1ritar% 1ritar por
corona% ?ae coroa
cu Mprep [ a,lat)N co
cura% ?ae cuidadoK preocupa#3o
de Mprep) [ a,lat)N so,re Macerca deNK de Mcia para ,ai0oN
do% dedi% datus% dare darK causarK oferecerK e0por
dono presentearK perdoar
e% e0 Mprep) [ a,lat)N deK do interior deK a partir deK desdeK por causa de
eni Mconjun#3oN poisK lo1o% portanto
et Mconjun#3oN e
et))) et))) tanto)))*uanto)))
et Mad/+r,ioN at+% eso% ainda
faa% ?ae not-ciaK faa% reputa#3o
fYina% ?ae ul<er
fora% ?ae foraK fi1uraK ,ele&a
<I,eo% <I,ui% <I,itus% ?Yre terK con<ecerK toar porK considerar
Tpleo% iplY/i%
iplYtus% ?Yre enc<er
in Mprep) [ acusati/oN para Mo/iento para dentroNK contra
Mprep) [ a,lati/oN e Mlu1ar ondeN
Tnsula% ?ae il<a
nauta% ?ae arin<eiro
?ne Mencl-ticoN por acaso% por /entura Musado e per1untasN
non n3o
opto M!N desejarK optar% escol<er
patria% ?ae p.tria% pa-s
pecania% ?ae 8) MfeininoN din<eiro
poena% ?ae pena% puni#3o% penalidade
poenas dare pa1ar ua pena
poeta% ?ae poeta
porta% ?ae passa1eK porta
?*ue Mencl-ticoN e
re1ina% ?ae rain<a
sed as
su% fui% futurus% esseserK estarK e0istir
taeda% ?ae toc<a
tYrreo% tYrrui% tYrritus% ?Yre aedrontar% espantar
tTeo% tTui% ???% Yre teer
tur,a% ?ae ultid3oK /o&erio
/ia% ?ae /iaK cain<oK trajetoK arc<aK cursoK aneiraK eio
/Tdeo% /Tdi% /Tsus% ?Yre /er
8areos a1ora al1uas ,re/es o,ser/a#$es so,re as pala/ras apresentadas)
A pala/ra eni nunca pode ser a prieira da frase) E 1eral% + colocada no se1undo
lu1ar dentro da ora#3o) Na tradu#3o% /oc2 de/e coloc.?la na frente)
A proposi#3o e0 se transfora e e *uando a pala/ra se1uinte coe#a por consoante=
5e porta7 Mda portaN% e n3o 5e0 porta7)
E per1untas% o lati costua apender I prieira pala/ra a part-cula ?ne% *ue pode ser
tradu&ida por 5por acaso)))7% ou siplesente se i1norada= 5jane /idesb7 pode ser
tradu&ido coo 5;or acaso tu /2s a1orab7% ou siplesente% 5tu j. /2sb7
O eso acontece co ?*ue) E /e& de di&eros 5feina et puella7% 5ul<er e
enina7% podeos di&er% i1ualente% 5feina puella*ue7) J u uso uito cou e
lati) Toe cuidado= ne sepre u *ue no fi de ua pala/ra e*ui/ale a 5e7)
Tanto ?ne *uanto ?*ue% por se li1are ao fi de cada pala/ra e por n3o rece,ere nunca
o acento t9nico% s3o c<aados de part-culas encl-ticas) O lati possui ua s+rie e0tensa
de part-culas encl-ticas)
E@ERCcCIOS
I)) Tradu&a=
!) 8einae in /ia a,ulant)
B) 8einaene in /ia a,ulantb
') 8einae in /ia non a,ulant)
W) Estne re1ina in insulab
X) Re1ina in insula non erat% sed erit)
() ;ecunia <a,etisb Non <a,eus)
C) ;ecunia <a,esb Non <a,eo)
") Et pecunia et faa <a,etis)
A) ;ecunia <a,e,aus sed faa <a,e,atis)
!d) ;ecunia non <a,e,o sed faa <a,Y,ius)
!!) Tur,ane terre,asb Non terre,a)
!B) A*ua nautis da,itisb
II)
AN Decline=
porta% tur,a e re1ina Mno sin1ular e no pluralN
:N Mude de sin1ular para plural Mpode <a/er ais de ua alternati/a) Indi*ue *uais s3o)
;or e0eplo= puella ? no plural pode ser= puellae% noinati/oK puellis% a,lati/oK puelae%
/ocati/oN
!) re1ina ') feina X) nauta
B) faae W) corona
III) Tradu&a e lati=
!) co as rain<as () 1ritareos
B) ao poeta C) teia
') da ul<er ") desejais
W) coroas Mo,j) dir)N A) nas estradas
X) eu sou !d) dar.s
ID)
AN Conju1ue dono no iperfeito do indicati/o
:N Conju1ue tTeo no futuro do indicati/o
CN Conju1ue <I,eo no presente do indicati/o
DN D2 a se1unda pessoa do sin1ular de clao no presente% no iperfeito e no futuro
EN D2 a se1unda pessoa do plural de /Tdeo no presente% no iperfeito e no futuro
D)
AN Di1a e *ue tepo e pessoa est3o as se1uintes foras% e depois tradu&a
!) /idetis () es
B) /ide,as C) erat
') /ide,is ") erit
W) claatis A) est
X) a,ula,Itis !d) <a,ere
:N Mude do plural para o sin1ular=
!) a,ulant () ipletis
B) coronaus C) optatis
') <a,etis ") suus
W) erunt A) /ident
X) sunt !d) Yrius)
DI) Tradu&a=
!) Nauta in patria poenas re1inae tiet)
B) ;oeta pecunia faa*ue non optat)
') ;ecunia poetaru <a,eus)
W) ;oetisne re1ina pecunia da,itb
X) Re1ina insulae cu tur,a nautaru /idere opta,aus)
() 8einae eni poetas coronis corona,unt)
C) 8einas in /iis /ide,atis% sed de fora non claa,atis) ;oenas da,itis)
") ;oetae re1ina patriae e tur,a feinaru optant)
A) Est cura de poena poetae)
!d) Taedas in /ia /idere tie,o)
!!) Taedane in insula /idetisb
!B) Tur,ane feinaru in insula /ides M/ide,asNb
!') Cu poeta e portis in /ia a,ulo Ma,ula,aN)
!W) ;oetae et poena et faa tient)
!X) Dias tur,a iple,unt)
!() Nautae feinas taedis terre,ant)
!C) aN Et pecunia et coronas poetis dona,is)
,N Et pecuni] et coronis poetas dona,is) Mcuidado co o sentido de dona,isUN
!") Erisne Meruntne% erantne% suntneN in insula cu re1inab
!A) 8einae est fora% faa nautaeK feinis est fora% faa nautis)
Bd) ;oena nautaru erat cura re1inae)
B!) Re1inaene corona /idere opta,asb
BB) Re1inae de patria cura <a,ent)
B') Nauta eni poenas dare non optat)
BW) E0 a*ua a,ulaus)
BX) ;atria poetae est insula)
B() Insula esse patria <a,e,at)
BC) Didere taedas patriae est nautis cura)
DII) ;asse para o lati=
!) Os poetas coroar3o ua rain<a a partir das ul<eres da il<a)
B) Estareos na il<a co o poetab
') Os arin<eiros 1rita/a so,re a puni#3o das ul<eres)
W) Teeos a reputa#3o do poeta)
X) Da/as din<eiro I ultid3o de arin<eiros)
LIO B
B)!) O sistea do perfeito do indicati/o ati/o de todas as conju1a#$es
Le,reos *uais s3o os seis tepos do indicati/o ati/o= presente% iperfeito e futuroK
perfeito% ais?*ue?perfeito e futuro perfeito) Os tr2s prieiros /oc2 aprendeu a construir
para a prieira e a se1unda conju1a#3o) Tratareos a1ora dos tr2s Hltios)
;ara a constru#3o do perfeito% do ais?*ue?perfeito e do futuro perfeito% /oc2
necessitar. de u outro tepo priiti/o) ;or e0eplo% do /er,o eaare% enunciado e
lati pelos seus tepos priiti/os% ao% aa/i% aatu% aare% de/eos toar o
se1undo deles% aa/i% e retiraros o ?i% ficando% portanto% co aa/?) Da- foraos=
B)!)!) O perfeito
Ao radical acrescentaos as se1uintes terina#$es=
?i aI/i eu aei
?isti aI/isti tu aaste
aa/? [ ?it o,tendo aI/it ele aou
?ius aI/ius nFs aaos
?istis aI/istis /Fs aastes
?Yrunt aa/Yrunt eles aara
B)!)B) O ais?*ue?perfeito
Ao radical adicionaos ?era? ais as se1uintes terina#$es=
? aI/era eu aara% tin<a aado
?s aI/eras tu aaras% tin<as aado
aa/ [ era [ ?t o,tendo aI/erat ele aara% tin<a aado
?us aa/erIus nFs a.raos% t-n<aos aado
?tis aa/erItis /Fs a.reis% t-n<eis aado
?nt aI/erant eles aara% tin<a aado
B)!)') O futuro perfeito
Ao radical adicionaos ?eri? ais as se1uintes terina#$es=
?o aI/ero eu terei aado
?s aI/eris tu ter.s aado
aa/ [ eri [ ?t o,tendo aI/erit ele ter. aado
?us aa/Yrius nFs tereos aado
?tis aa/Yritis /Fs tereis aado
?nt aI/erint eles ter3o aado
Note *ue na prieira pessoa do sin1ular do futuro perfeito% *uando adicionaos ?o%
teos aI/ero% e n3o aa/erio% coo seria de se esperar% ou seja% o eso fen9eno
*ue encontraos co aa,o% *ue n3o se torna aa,io)
Repare *ue o perfeito ele te terina#$es prFprias% *ue de/e ser aprendidas
isoladaente) O ais?*ue?perfeito e o futuro perfeito usa as esas terina#$es dos
tr2s prieiros tepos do indicati/o) Coo l.% a prieira pessoa do sin1ular terina ora
e ?% ora e ?o)
Este sistea se aplica a todas as *uatro conju1a#$es do lati) N3o e0iste
irre1ularidades no sistea do perfeito% eso para os /er,os irre1ulares M/er,o esere% e
outrosNU
Do *ue disseos acia% podeos concluir *ue as *uatro conju1a#$es latinas sF e0iste
para os tepos do sistea do presente) Ou seja% as *uatro conju1a#$es sF e0iste para
ua parte do sistea /er,alU ;ara os tepos do sistea do perfeito% e0iste apenas ua
conju1a#3o) E cada no/a conju1a#3o *ue estudaros% preocupe?se apenas co o
sistea do presenteU
J uito iportante a1ora *ue /oc2 conju1ue% coo e0erc-cio% o /er,o opto% ?a/i% ?atus%
?are% edesejar% optar% escol<ere% nos seis tepos estudados) O,ser/e ,e as
re1ularidades e as irre1ularidades *ue encontrar)
O ais dif-cil e lati + sa,er declinar e conju1ar) ;ara isso e0iste at+ u c+le,re
pro/+r,io= eConju1a e declina% e sa,er.s a l-n1ua latinae)
^^^
E0erc-cios
!) Tradu&a as foras dadas=
!) cela/i () claa/i !!) <a,ui
B) cela/erat C) claa/Yrunt !B) <a,uius
') cela/erius ") claa/ero !') <a,uerat
W) cela/isti A) claa/eris !W) <a,ueritis
X) cela/eratis !d) claa/era !X) <a,uerint
celo% cela/i% celatus% celare ? esconder% 1uardar <a,eo% <a,ui% <I,itus% <a,Yre ? terK
con<ecerK toar por
clao% claa/i% claatus% claare ? 1ritar% 1ritar por
B) Tradu&a as frases se1uintes=
!) 8eina puella /iderat) () Re1ina nautas dana/it)
B) 8eina puella /iderit) C) De 1loria et faa co1ita/erit)
') Incolisne nautis donos dederantb ") No0as a puellis pepulerant)
W) Re1ina de nautaru insidiis onuit) A) Su, luna la,ora/istis)
X) Et feinas et puellas incolae de nautaru insidiis onuerint)
dano% ?a/i% ?atus% ?are ? condenar% sentenciar luna% ?ae ? lua
1loria% ?ae ? 1lFria% renoe no0a% ?ae ? preju-&o% danoK casti1o
incola% ?ae ? <a,itante pelo% pepuli% pulsus% ?ere ? ipelir%
afastar
insidiae% aru MsF no pluralN ? aradil<a% cilada puella% ?ae ? enina
la,oro% ?a/i% ?atus% ?are ? tra,al<ar su, [ a,l) ? de,ai0o deK [ ac)
? para de,ai0o de
oneo% onui% onitus% ?ere ? ad/ertir% e0ortar% repreender
^^^
B)B) O Su,junti/o
O odo indicati/o + usado para e0priir fatos reais% positi/os% /erdadeiros% al+ de
ser/ir para fa&er per1untas diretas) J o odo das ora#$es coordenadas e das ora#$es
principais)
O odo su,junti/o% por outro lado% + usado para e0priir fatos irreais% pro/./eis%
du/idosos) J o odo das ora#$es su,ordinadas e das ora#$es optati/as% estas *ue
e0prie u desejo do locutor) E + ainda usado de outras foras% o *ue /ereos ais
I frente) U outro noe para o su,junti/o + conjunti/o)
A constru#3o dos *uatro tepos do su,junti/o + ais f.cil *ue a dos tepos do
indicati/o) No entanto% na tradu#3o% ne sepre podeos atri,uir ua correspond2ncia
siples co os esos tepos do portu1u2s) E 1rande parte dos casos% nas ora#$es
su,ordinadas% a tradu#3o de u tepo do su,junti/o /ai depender do tepo da ora#3o
principal% e ua correla#3o precisa c<aada de se*>2ncia dos tepos Mconsecutio
teporuN)
Diferente do portu1u2s% o su,junti/o n3o te o tepo futuro) E seu lu1ar de/e ser
usado o futuro do indicati/o)
Os *uatro tepos *ue estudareos a1ora ser3o= presente e iperfeitoK perfeito e ais?
*ue?perfeito) Esses tepos n3o t2 ua li1a#3o direta co os tepos correspondentes
do indicati/o)
B)') 8ora#3o do su,junti/o
Na conju1a#3o dos *uatro tepos do su,junti/o /oc2 sF de/e se preocupar co o
presente) ;ara esse tepo e0iste *uatro conju1a#$es) ;ara todos os outros tr2s tepos%
o iperfeito% o perfeito e o ais?*ue?perfeito% sF e0iste ua conju1a#3o% copletaente
re1ular% at+ eso para os /er,os irre1ularesU Ta,+ no su,junti/o% coo no
indicati/o% as conju1a#$es sF /ale para ua parte dos tepos) Dejaos os tepos=
B)')!) O presente do su,junti/o
Na prieira conju1a#3o + uito seel<ante ao presente do indicati/o) Coo l.% toe o
infiniti/o presente do /er,o eaare% aare% retire a terina#3o ?re e encontre o radical
aa?) Isto /oc2 j. aprendeu a fa&er) Mude no radical encontrado o ?a final por ?e% e fi*ue
co ae?) Da- e diante% ,asta /oc2 acrescentar as esas terina#$es do presente do
indicati/o para o,ter a conju1a#3o copleta=
? ae Meu aeN
?s aes Mtu aesN
aa f ae?[ ?t o,tendo aet Mele aeN
?us aeus MnFs aeosN
?tis aetis M/Fs aeisN
?nt aent Meles aeN
Colocaos entre par2nteses o si1nificado ecrue do /er,o% *uando usado e ora#$es
independentes% o *ue corresponde ao presente do su,junti/o portu1u2s) Lo1o na li#3o
se1uinte /oc2 /er. *ue esse si1nificado pode /ariar) N3o de/eos pensar *ue sepre%
na presen#a de u presente do su,junti/o% ele de/e ter essa tradu#3o) Toe cuidado)
Coo e0erc-cio% conju1ue neste tepo e d2 o si1nificado ecrue dos /er,os du,ito% ?a/i%
?atus% ?are Mdu/idarK <esitarN% e uto% ?a/i% ?atus% ?are MudarK transforarN)
B)')B) O iperfeito do su,junti/o
O,edece a re1ras de fora#3o id2nticas para as *uatro conju1a#$es) J o ais siples
de ser forado= ,asta toar o presente do infiniti/o% se fa&er *ual*uer altera#3o% e
adicionar as esas terina#$es do presente=
? aare Meu aasseVaariaN
?s aares Mtu aassesVaariasN
aare [ ?t o,tendo aaret Mele aasseVaariaN
?us aarYus MnFs a.sseosVaar-aosN
?tis aarYtis M/Fs a.sseisVaar-eisN
?nt aarent Meles aasseVaariaN
Entre par2nteses% coo acia% dois si1nificados ecruse do /er,o= o prieiro
corresponde ao iperfeito do su,junti/o portu1u2s% e o se1undo% ao futuro do pret+rito)
Conju1ue% coo e0erc-cio% o iperfeito do su,junti/o de teneo% tenui% tentus% tenYre
Mse1urar% conterK possuirN% e de capio% cepi% captus% cIpere Mpe1ar% capturarN) Di1a seus
si1nificados)
B)')') O perfeito do su,junti/o
Ta,+ se fora re1ularente nas *uatro conju1a#$es= toe o radical do perfeito% ou
seja% a se1unda parte principal se ?i% aa/?% acrescente ?eri? e de no/o as esas
terina#$es de antes=
? aI/eri Meu ten<a aadoN
?s aI/eris Mtu ten<as aadoN
aa/ [ eri [ ?t o,tendo aI/erit Mele ten<a aadoN
?us aa/Yrius MnFs ten<aos aadoN
?tis aa/Yritis M/Fs ten<ais aadoN
?nt aI/erint Meles ten<a aadoN
O si1nificado ecrue + pret+rito perfeito coposto do portu1u2s) Conju1ue coo
e0erc-cio o perfeito do su,junti/o de incTpio% incYpi% incYptu% incTpere Mcoe#arN% e de
/enio% /eni% /entus% ?ire M/irK a/an#ar% atacarN) D2 seus si1nificados ecruse)
B)')W) O ais?*ue?perfeito
J forado nas *uatro conju1a#$es toando?se o radical do perfeito% aa/?%
acrescentado?se ?isse? ais as esas terina#$es=
? aI/isse Meu ti/esseVteria aadoN
?s aI/isses Mtu ti/essesVterias aadoN
aa/ [ isse [ ?t o,tendo aI/isset Mele ti/esseVteria aadoN
?us aa/issYus MnFs ti/+sseosVter-aos aadoN
?tis aa/issYtis M/Fs ti/+sseisVter-eis aadoN
?nt aI/issent Meles ti/esseVteria aadoN
Os si1nificados ecruse s3o ora o pret+rito ais?*ue?perfeito do su,junti/o portu1u2s%
ora o futuro de pret+rito coposto do indicati/o) Coo e0erc-cio% conju1ue nesse tepo
o /er,o sentio% sensi% sensu% sentire Msentir% perce,er% pensarN% e e0pello% e0puli%
e0pulsus% ?ere Me0pelir% e0pulsar% repelirN) D2 seus si1nificados)
B)W) O presente do su,junti/o do /er,o su
Co radical irre1ular% as co as esas terina#$es nHero?pessoais% o /er,o su
te a se1uinte conju1a#3o no presente do su,junti/o=
si Meu sejaN
sis Mtu sejasN
sit Mele sejaN
sius MnFs sejaosN
sitis M/Fs sejaisN
sint Meles sejaN
O iperfeito% o perfeito e o ais?*ue?perfeito do su,junti/o de su s3o forados de
acordo co as re1ras dadas e B)' acia) De/eos le,rar *ue as partes principais
desse /er,o s3o su% fui% futurus% esse)
^^^
E0erc-cio=
Dada a 1rande iportGncia *ue o /er,o su assue no discurso% conju1ue?o por inteiro
nos outros tepos do su,junti/o% co cada pessoa acopan<ada de sua respecti/a
tradu#3o ecruae) N3o se es*ue#a *ue o radical do perfeito desse /er,o% ou seja% sua
se1unda parte principal se o ?i final% + fu?)
^^^
B)X) Ora#$es condicionais
Coe#aos a*ui o estudo dos /.rios tipos de ora#3o su,ordinada e0istentes e lati)
Ua ora#3o su,ordinada depende de ua principal para fa&er sentido) O tipo *ue
estudareos a1ora pode ,e e0plicar essa depend2ncia)
Luando di&eos eSe ele tra,al<a% ele + feli&e% proferios duas senten#as% ua
dependente da outra) De fato% podeos di&er siplesente eele + feli&e *ue nosso
interlocutor ter. co isso ua id+ia copleta do *ue *uereos di&er) Mas se disseros
apenas ese ele tra,al<ae% notareos *ue al1o ais pode ser e0i1ido% e ca,e ent3o ua
per1unta do tipo ese ele tra,al<a% acontece o *u2be) ;edios co isso ais
esclarecientos= a ora#3o n3o su,siste por si sF) Ela se su,ordina a outra ora#3o)
O *ue c<aaos de per-odo <ipot+tico + u conjunto de ora#$es forado por ua
ora#3o principal Mta,+ c<aada de apFdoseN% e de outra% a su,ordinada condicional
Mta,+ c<aada de prFtaseN)
E lati as duas principais conjun#$es *ue introdu&e ora#$es su,ordinadas s3o si%
esee% e nisi% esen3o% e0ceto se% a n3o ser *uee) S3o usadas co tr2s tipos de <ipFtese=
B)X)!) <ipFtese real
Luando <. ua <ipFtese real% ou tida coo real por *ue fala% o /er,o da condicional
fica no indicati/o% e 1eralente o da principal ta,+=
Si la,orat% pecunia optat) Se ele tra,al<a% ele deseja din<eiro)
Si la,ora,at% pecunia opta,at) Se ele tra,al<a/a% ele deseja/a din<eiro)
Si la,ora/it% pecunia opta/it) Se ele tra,al<ou% ele desejou din<eiro)
Esse tipo de condi#3o + ,e claro) ;ode epre1ar ta,+ o iperati/o na principal)
Mas% de *ual*uer fora% sua tradu#3o + siples e iediata)
^^^
E0erc-cio
Tradu&a=
!) Si ne*ue la,oras ne*ue optas% pecunia non <a,es)
B) Si feina non /idit% non claat)
') Si nautae undas tient% in terra seper sunt)
W) Si taeda nautae dedis% /ia /idit)
X) Si in cella sunt% natura non /ident)
() Nil opto% nisi pecunia <a,ere)
cella% ?ae ? despensa% ade1aK pe*ueno *uarto seper ? sepre
clao% ?a/i% ?atus% ?are ? 1ritar taeda% ?ae ? toc<a
do% dedi% datus% dare ? dar terra% ?ae ? terra
natura% ?ae ? nature&a tieo% tiui% ???% ?Yre ? teer
ne*ue Mou necN ? ne% e ne unda% ?ae ? onda
nil Mou ni<ilN ? nada /ia% ?ae ? /ia% cain<o% trajeto%
cursoK aneira
^^^
B)X)B) <ipFtese poss-/el
O nosso sentido de condi#3o% e 1eral% n3o + a1u#ado o suficiente para *ue distin1aos
co clare&a u tipo de ora#3o condicional da outra) :asta?nos sa,er *ue e0iste a*ui ou
ali ua dada condi#3o) Luando a <ipFtese era real% t-n<aos *uase *ue u fato se
reali&ando) A*ui% desejaos e0pressar u desejo% ua conjetura so,re al1o *ue pode se
reali&ar% poss-/el=
Si la,oret% pecunia optet) Se ele tra,al<asse% ele desejaria din<eiro)
Esse tipo de condicional + ,astante cou% e e lati usa o presente do su,junti/o
tanto na ora#3o condicional *uanto na principal) A tradu#3o + coo indicaos acia=
na condicional e portu1u2s usaos o iperfeito do su,junti/o% e na principal o futuro
do pret+rito) ;ara n3o se coplicar co a noenclatura% use a frase acia coo
e0eplo para as ora#$es futuras)
Ocasionalente o perfeito do su,junti/o + usado e a,as as ora#$es% as o seu uso +
raro% e n3o tratareos dele a*ui)
O futuro do indicati/o pode ser usado ta,+ se o desejo ou a conjetura do falante se
projetar no futuro=
Si la,ora,it% pecunia opta,it) Se ele tra,al<ar% ele desejar. din<eiro)
A*ui /eos o uso do futuro do indicati/o e lati *uando usaos o futuro do
su,junti/o e portu1u2s) A tradu#3o n3o oferece pro,leas)
^^^
E0erc-cio
Tradu&a=
!) Si in insula sis% na/i1are optes)
B) Si insidias /ide,unt% claa,unt)
') Si in patria erit% feli0 erit)
W) Si de faa nautaru co1ite% in/idia <a,ea)
X) Si de 1loria et faa poetaru audiet% poeta esse opta,it)
() ;ecunia non <a,e,o% nisi la,orare opta,o)
C) Ni<il opta,o% nisi in patria ero)
co1ito% ?a/i% ?atus% ?are ? pensar% ponderar% considerar% co1itar na/i1o% ?a/i% ?atus%
?are ? na/e1ar
feli0% ?icis ? feli&% ditoso patria% ?ae ? p.tria%
pa-s
in/idia% ?ae ? in/eja
^^^
B)X)') <ipFtese irreal
A*ui o falante enuncia al1o *ue sente ser contr.rio aos fatos presentes ou passados)
AN No presente=
Si la,oraret% pecunia optaret)
Se ele tra,al<asse Mas n3o podeN% ele desejaria din<eiro)
Note *ue e lati os dois /er,os est3o no iperfeito do su,junti/o) A tradu#3o e
portu1u2s + a esa de *uando a <ipFtese era poss-/el) Mas a*ui o falante ol<a para as
condi#$es atuais e /2 *ue a pessoa de *ue est. falando n3o pode tra,al<ar% por*ue est.
doente% por*ue faleceu% por*ue a pessoa + u persona1e *ue n3o e0iste% etc)
:N No passado=
Si la,ora/isset% pecunia opta/isse)
Se ele ti/esse tra,al<ado Mas n3o tra,al<ouN% ele teria desejado din<eiro)
Note *ue a,os os /er,os est3o% e lati% no ais?*ue?perfeito do su,junti/o) O
falante ol<a para o passado e fa& ua conjetura *ue + contr.ria aos fatos *ue
acontecera= neste caso% a pessoa de *ue fala% no passado% n3o reali&ou nen<u
tra,al<o)
E portu1u2s usaos o pret+rito ais?*ue?perfeito do su,junti/o na condicional e o
futuro de pret+rito coposto do indicati/o na principal) ;ara n3o se confundir co a
noenclatura% use o e0eplo acia coo refer2ncia para ora#$es futuras)
E0iste ainda outras co,ina#$es poss-/eis de tepos para o per-odo <ipot+tico% as
s3o apenas co,ina#$es das ora#$es acia) Doc2 pode ter ais esclarecientos
consultando ua 1ra.tica de lati)
^^^
E0erc-cio
Tradu&a=
!) Si a,ularet% natura /ideret)
B) Si 1loria faa*ue opta/isse% la,ora/isse)
') 8eli0 non fuisset% nisi pecunia non <a,uisset)
W) Ad patria non na/i1a/isset% nisi pecunia i,i non fuisset)
X) In insula non incoluissetis% si a*ua tiuissetis)
() Si sententia utareus% iniicos superareus)
C) Seper in pro/-ncia fuisseus% si tacuisseus)
ad Mprep) [ acus)N ? para% e dire#3o de% at+ pro/incia% ?ae ? pro/-ncia
i,i ? l. sententia% ?ae ? opini3o% senten#a%
pensaentoK doutrina
incolo% ?a/i% ?atus% ?are ? orar% <a,itar supero% ?a/i% ?atus% ?are ? /encer%
con*uistar
iniicus ? inii1o taceo% tacui% tacitus% ?Yre ? calar?se
^^^
B)() 6eniti/o de culpa e de penalidade
O 1eniti/o ta,+ pode ser usado co /er,os *ue indica culpa% ou condena#3o=
8eina puella in/idiae culpat A ul<er culpa a enina de in/eja Mpela in/eja
delaN
Nauta pecuniae dana/it) Ele condenou o arin<eiro de din<eiro
Mcondenou?o a pa1ar ua pena e din<eiroN)
Sepre *ue a tradu#3o parecer inusual% le,re?se de se certificar e u dicion.rio
*uanto ao tipo de constru#3o *ue o /er,o e0i1e) E lati uitos /er,os t2
constru#$es diferentes das dos /er,os portu1ueses) Coe#aos a*ui a alert.?lo para
al1uns deles)
^^^
Use a se1uinte ta,ela para /oc2 se le,rar dos /er,os e lati=
;RESENTE M!N ;RESENTE M!sN
IM;ER8EITO MBN IM;ER8EITO MBsN
8UTURO M'N
;ER8EITO MWN ;ER8EITO M'sN
MAIS?LUE?;ER8EITO MXN MAIS?LUE?;ER8EITO MWsN
8UTURO ;ER8EITO M(N
Na es*uerda fica o indicati/oK na direita% o su,junti/o) O ,loco de cia + o sistea do
presenteK o de ,ai0o% o do perfeito) Enueraos os tepos para *ue possaos tratar
deles ais coodaente no futuro)
^^^
E0erc-cios de re/is3o
I) Conju1ue cada u dos /er,os a,ai0o e todos os tepos *ue /oc2 con<ece at+
a1ora% as apenas nas pessoas indicadas=
!) supero% na Ba) pessoa do sin1ularK na 'a) pessoa do plural
B) du,ito% na 'a) pessoa do sin1ularK na !a) pessoa do plural
') uto% na !a) pessoa do sin1ularK na Ba) pessoa do plural)
II) Tradu&a
!) De lacriis puellaru co1ito) Mlacria% ?ae ? l.1riaN
B) Mora feinaru nautas pepulit) Mora% ?ae ? deoraN
') Si nautae sententias non uta,unt% re1ina eos insidiaru dana,it) Meos ? eles% no
acus)N
W) Si nautae sententias non uta/issent% re1ina eos insidiaru non dana/isset)
X) Si nautae sententias non utarent% re1ina eos insidiaru non danaret)
() Dita feli0 fuisset% si pecunia <a,uisset)
C) Dita feli0 erit% si faa <a,e,it)
") Nautas re1ina onuit% sed nil tient)
A) Denire ad insula% si optare) Sed non opto)
!d) Si \anni,al ad portas pro/inciae /enisset% incolas terruisset) Mporta% ?ae ? porta%
port3oN
LIO '
')!) Su,stanti/os da se1unda declina#3o
4. estudaos os su,stanti/os da prieira declina#3o) Seria necess.rio adentraros e
ua s+rie de particularidades antes de passaros para o estudo da se1unda) Mas ireos%
co o passar das li#$es% l<e alertando para ua ou outra pe*uena irre1ularidade% e
al1ua poss-/el e0ce#3o)
Assi coo a prieira declina#3o + caracteri&ada pela terina#3o ?ae no 1eniti/o
sin1ular de todos seus su,stanti/os% a se1unda declina#3o se caracteri&a por ter o
1eniti/o sin1ular terinado e ?i% e todos seus su,stanti/os) En*uanto a aioria dos
su,stanti/os da prieira declina#3o era do 12nero feinino% os da se1unda s3o% e sua
aioria% asculinos ou neutros=
doinus% doini MMN sen<or
puer% paeri MMN enino
sa0u% sa0i MNeutroN roc<a% pedra
As terina#$es /aria= ?us% ?er% ?u% ais a pala/ra /ir% /iri% 5/ar3o7)
Eis a declina#3o copleta=
Sin1ular ;lural
No) doinus puer sa0u doini paeri sa0a
6en) doini paeri sa0i doinoru pueroru sa0oru
Acus) doinu paeru sa0u doinos paeros sa0a
Dat) doino paero sa0o doinis paeris
sa0is
A,l) doino paero sa0o doinis paeris
sa0is
Doc) doine paer sa0u doini paeri
sa0a
Repare as se1uintes caracter-sticas=
aN As terina#$es do dati/o e do a,lati/o sin1ular s3o i1uaisK no plural s3o as esas
da prieira declina#3o= ?is
,N O /ocati/o + i1ual ao noinati/o% no sin1ular e no plural% e0ceto para su,stanti/os
terinados e ?us% *uando se torna ?eK
E0iste duas re1ras iportantes para os neutros% de *ual*uer declina#3o=
!N As foras do noinati/o e do acusati/o s3o sepre id2nticas% seja *uais foreK
BN O noinati/o e o acusati/o plurais terina sepre e ?a)
Al1uns su,stanti/os terinados e ?er% perde o ?e na declina#3o% coo a1er% *ue se
torna a1ri no 1eniti/o Me n3o ^a1eriN% e ant+ o radical a1r? e todos os outros casos)
Casos coo esse ser3o notados no decorrer das li#$es
^^^
E0erc-cios=
!) Decline no sin1ular capus% ?i MMN% 5plan-cie% capo7% l-,er% li,ri% 5li/ro7
B) Decline no plural ,ellu% ?i MNN% 51uerra7% /ir% ?i% 5<oe% /ar3o7)
^^^
')B) Adjeti/os da prieira e da se1unda declina#$es
Distas as duas prieiras declina#$es% podeos a1ora tratar do prieiro 1rupo de
adjeti/os do lati% os adjeti/os *ue se declina ou coo os su,stanti/os da prieira
declina#3o% ou coo os da se1unda)
;ara cada adjeti/o desse 1rupo% teos tr2s terina#$es distintas% ua para o asculino%
outra para o feinino% e outra para o neutro= a1nus% a1na% a1nu% 51rande7)
Independente das terina#$es do su,stanti/o co o *ual concorda e 12nero% nHero e
caso% os adjeti/os desse 1rupo toa a fora terinada=
e ?us *uando usados co su,stanti/os asculinos=
a1nus poeta ? 1rande poeta
e ?a *uando usados co su,stanti/os feininos=
a1na insula ? 1rande il<a
e ?u *uando usados co su,stanti/os neutros=
a1nu sa0u ? 1rande roc<edo)
Coo disseos% os adjeti/os concorda e nHero e caso co os su,stanti/os a *ue
se refere=
a1nae insulae ? as 1randes il<as
e n3o se es*ue#a *ue as terina#$es n3o s3o necessariaente id2nticas=
a1nOru poetAru ? dos 1randes poetas)
Eis a ta,ela copleta da declina#3o de ,onus% ,ona% ,onu% 5,o% ,oa7
Sin1ular ;lural
M) 8) N) M) 8) N)
No) ,onus ,ona ,onu ,oni ,onae ,ona
6en) ,oni ,onae ,oni ,onoru ,onaru ,onoru
Acus) ,onu ,ona ,onu ,onos ,onas ,ona
Dat) ,ono ,onae ,ono ,onis ,onis ,onis
A,l) ,ono ,ona ,ono ,onis ,onis ,onis
Doc) ,one ,ona ,onu ,one ,onae ,ona
N3o + necess.rio *ue /oc2 estude essa ta,ela) :asta apenas o,ser/ar *ue os adjeti/os
asculinos se1ue a declina#3o de doinus% ?iK os feininos a declina#3o de puella% ?
aeK e os neutros a declina#3o de sa0u% ?i)
Coo aconteceu co a1er% a1ri% assi ta,+ ocorre co al1uns adjeti/os% coo
pulc<er% pulc<ra% pulc<ru% 5,elo% foroso7% *ue no 1eniti/o asculino torna?se
pulc<ri) Da- a declina#3o se1ue noralente% fa&endo uso do radical pulc<r?)
Coo e portu1u2s% os adjeti/os pode ser usados coo se fosse su,stanti/os=
,onu aat Ele aa o ,o Ma*uilo *ue + ,oN
ultu <a,et Ele te uita coisa MuitoN
ala tiet Ele tee coisas .s Maus acontecientos% etc)N
a1na optat Ele deseja coisas 1randes
Note *ue usaos co o neutro a pala/ra 5coisa7 para tradu&ir os adjeti/os usados
su,stanti/aente) Ne sepre ela de/e aparecer e tradu#$es% e ua op#3o + procurar
outra pala/ra ais con/eniente e u dicion.rio)
^^^
E0erc-cios
!) Decline conjuntaente no sin1ular=
aN pulc<er capillus Mcapillus% ?i% 5ca,elo7N
,N /er,u acer,u M/er,u% i% MNN% 5pala/ra7K acer,us% ?a% ?u% 5se/eroK a&edo7N
B) Decline conjuntaente no plural=
aN alus li,er
,N /alidus /ir M/alidus% ?a% ?u% 5forte7N
^^^
')') A,lati/o de instruento ou eio
O a,lati/o se preposi#3o + usado para indicar o instruento ou o eio co *ue al1o +
feito=
Roani 1ladiis pu1na,ant) Os roanos luta/a co espadas)
Os roanos luta/a por eio de espadas)
Oculis /ideus) Deos co os ol<os)
Deos por eio dos ol<os)
;uellas taeda terruit) Ele assustou as eninas co ua toc<a)
Ele assustou as eninas por eio de ua toc<a)
')W) A,lati/o de odo
O a,lati/o pode ser usado co ou se a preposi#3o cu para indicar o odo ou
aneira coo as coisas s3o feitas=
Der,a isera cu /enia audi/isti)
Tu ou/iste pala/ras infeli&es co indul12ncia)
Der,a isera a1na cu /enia audi/isti)
Der,a isera a1na /enia audi/isti)
Tu ou/iste pala/ras infeli&es co 1rande indul12ncia)
A preposi#3o cu + e0i1ida nessa constru#3o *uando o su,stanti/o n3o + odificado
por u adjeti/o) Luando o +% cu + opcional% e pode ser colocada entre o adjeti/o e o
su,stanti/o) Este tipo de constru#3o + uito cou e lati% e a /ereos ainda co
outras preposi#$es)
^^^
E0erc-cio
Tradu&a
!) Si incolae sa0is pu1na/issent% iniicos non supera/issent)
B) Nisi alos sa0is 1ladiis*ue e insula pepulisseus% ser/i nunc esseus)
') Ma1na cu laetitia ,ona /er,a audio)
W) Litteras cu 1audio scri,o)
X) Der,a poetaru a1na cu in/idia audi/ius)
() :ona a1na dili1entia peto)
dili1entia% ?ae ? aplica#3o peto% ?i/i% ?itus% ?ere ? pedirK ,uscarK diri1ir?
se a
1audiu% ?i ? pra&er% re1o&ijo pu1no% ?a/i% ?atus% ?are ? lutar% co,ater%
,ri1ar
laetitia% ?ae ? ale1ria% felicidade ser/us% ?i ? escra/o
nunc ? a1ora
')X) A se*>2ncia dos tepos
U fato *ue ne sepre nos daos conta e portu1u2s + *ue% e per-odos
su,ordinados% n3o podeos usar li/reente os tepos /er,ais) ;or e0eplo% n3o
podeos di&er coisas coo 5Luero *ue cantasses7% ou 5Lueria *ue cante7) O falante do
portu1u2s sa,e *ue de/e di&er= 5Luero *ue cante7 e 5Lueria *ue cantasses7) Esse fato
ocorre por*ue o tepo do /er,o da su,ordinada depende do tepo da principal) Isso +
uito iportante na sinta0e da l-n1ua% essa depend2ncia% essa correla#3o% essa
concordGncia entre os tepos) E lati esse fen9eno ta,+ ocorre% e ainda co
aior precis3o)
Na prieira li#3o% fi&eos ua distin#3o entre os tepos% c<aando?os ora de tepos
pri.rios% ora de tepos secund.rios) No indicati/o% seria c<aados de tepos
pri.rios o presente e os futuros% e de secund.rios todos os passados) Daos estender
essa classifica#3o ao su,junti/o= ser3o tepos pri.rios o presente e o perfeito% e
secund.rios o iperfeito e o ais?*ue?perfeito)
Le,reo?nos da ta,ela *ue dei0aos no fi da li#3o anterior=
;RESENTE M!N ;RESENTE M!sN
IM;ER8EITO MBN IM;ER8EITO MBsN
8UTURO M'N
;ER8EITO MWN ;ER8EITO M'sN
MAIS?LUE?;ER8EITO MXN MAIS?LUE?;ER8EITO MWsN
8UTURO ;ER8EITO M(N
De ua outra fora% podeos di&er= os tepos !% '% ( e !s% 's s3o pri.riosK os tepos
B% W% X e Bs% Ws s3o secund.rios)
Siplificando u pouco ais% podeos di&er= os tepos *ue t2 os nHeros !% '% (
Mtanto no indicati/o *uanto no su,junti/oN s3o pri.rios% e os *ue t2 B% W% X s3o
secund.rios=
;RIMgRIOS ! ' (
SECUNDgRIOS B W X
Essa classifica#3o + fundaental e lati% pois% e per-odos su,ordinados% o tapo da
ora#3o su,ordinada de/e ter esa classifica#3o do tepo da principal) Teos assi
ua se*>2ncia pri.ria de tepos% e ua se*>2ncia secund.ria de tepos)
Duas outras distin#$es s3o iportantes e lati=
!N na se*>2ncia pri.ria o presente do su,junti/o M!sN denota ua a#3o *ue ocorre ao
eso tepo *ue da*uela do /er,o da principal% e o perfeito do su,junti/o M'sN denota
ua a#3o *ue ocorreu antes do tepo da a#3o da principal=
Intelli1o *uid dicas Entendo o *ue di&es
MEntendo a1ora o *ue di&es a1oraN
Intelli1o *uid di0eris Entendo o *ue disseste
MEntendo a1ora o *ue /oc2 disse antesN
;reste aten#3o ais ua /e& nos tepos e lati= ! ?f !s% e ! ?f 's% todos tepos
pri.rios% co !s denotando conteporaneidade co o tepo da ora#3o principal% e o
's denotando anterioridade ao tepo da ora#3o principal)
BN na se*>2ncia secund.ria o iperfeito do su,junti/o MBsN denota ua a#3o *ue ocorre
no eso tepo *ue o da*uela do /er,o da principal% e o ais?*ue?perfeito do
su,junti/o MWsN denota ua a#3o *ue ocorreu antes do tepo da a#3o da principal=
Intelli1e,a *uid diceres Entendia o *ue di&ias
MEntendia ent3o o *ue di&ias ent3oN
Intelli1e,a *uid di0isses Entendia o *ue tin<as dito
MEntendia ent3o o *ue /oc2 tin<a dito antesN
;reste aten#3o ais ua /e& nos tepos e lati= B ?f Bs% e B ?f Ws% todos tepos
secund.rios% co Bs denotando conteporaneidade co o tepo da ora#3o principal% e
o Ws denotando anterioridade ao tepo da ora#3o principal)
O,ser/e ta,+ *ue% na tradu#3o% n3o usaos a tradu#3o 5crua7 dos tepos% as
procuraos outra *ue denotasse ou conteporaneidade ou anterioridade das a#$es das
su,ordinadas) No caso% tradu&ios os tepos do su,junti/o por tepos do indicati/o
MUN) Le,re?se disso e suas tradu#$es futuras) Outras tradu#$es co outros tepos
poder3o ser poss-/eis% as a rela#3o de conteporaneidade ou de anterioridade das
a#$es de/e ser antida) Dereos ais e0eplos disso no tFpico se1uinte)
')() Ora#$es finais
Ua ora#3o final denota o fi% o o,jeti/o da a#3o *ue o sujeito da principal aleja=
54o3o tra,al<a para ter din<eiro7) ;odeos per1untar= 5;or *ue 4o3o tra,al<ab7% e
responderos co o o,jeti/o% o fi desejado por 4o3o ao tra,al<ar= 5para ter din<eiro7)
E lati% usaos% na aioria dos casos% as conjun#$es ut% 5para% para *ue7% e ne% 5para
n3o% para *ue n3o7 para e0pressaros nosso propFsito)
Nas ora#$es a,ai0o estudareos ora#$es finais e se*>2ncias pri.rias e secund.rias)
O,ser/e atentaente a aplica#3o da se*>2ncia dos tepos nas ora#$es a,ai0o)
')()!) Ora#$es finais e se*>2ncia pri.ria
La,oro ut pecunia <a,ea Tra,al<o para *ue eu ten<a din<eiro)
Tra,al<o para ter din<eiro)
La,ora,o ut pecunia <a,ea Tra,al<arei para *ue eu ten<a din<eiro)
Tra,al<arei para ter din<eiro)
La,ora/ero ut pecunia <a,ea Terei tra,al<ado para *ue eu ten<a din<eiro)
Terei tra,al<ado para ter din<eiro)
')()B) Ora#$es finais e se*>2ncia secund.ria
La,ora,a ut pecunia <a,ere Tra,al<a/a para *ue eu ti/esse din<eiro)
Tra,al<a/a para ter din<eiro)
La,ora/i ut pecunia <a,ere Tra,al<ei para *ue eu ti/esse din<eiro)
Tra,al<ei para ter din<eiro)
La,ora/era ut pecunia <a,ere Tin<a tra,al<ado para *ue eu ti/esse din<eiro
Tin<a tra,al<ado para ter din<eiro)
Note *ue e todas as ora#$es + poss-/el tradu&ir a su,ordinada por 5para ter o
din<eiro7) Note ta,+ *ue ,asicaente tradu&ios apenas o tepo da principal)
^^^
E0erc-cio
Tradu&a=
!) Incolae pu1nant ut nautas superent)
B) Incolae pu1na,unt ut nautas superent)
') Incolae li,eri pu1na/erint ut nautas superent)
W) ;ecunia feina cela/it ne nautae /iderent)
X) ;ecunia feina cela,at ne nauta /ideret)
() ;ecunia feina cela/erat ne nautae ,ellu 1ererent)
C) Ma1na tristitia scripsi ne ,ellu 1ereres)
,ellu 1erere ? fa&er 1uerra scri,o% scripsi% scriptu% scri,ere ? escre/er
li,er% li,era% li,eru ? li/re tristitia% ?ae ? triste&a
^^^
E0erc-cios de re/is3o
I) D2% para cada u dos su,stanti/os a,ai0o% a fora de ,onus% ?a% ?u% e
concordGncia de 12nero% nHero e caso Mpara al1uns <. ais de ua alternati/aN=
/itaru ,ellis /iro pueri
/er,a corona re1inas poeta
II) Tradu&a) Mude a ora#3o ori1inal do plural para o sin1ular e tradu&a no/aente)
!) Si /er,a ala nautaru audi/isseus% ,ellu 1essisseus)
B) Dela non daus ne pereaus)
') Sa0a portant ut pu1nent)
W) Claros poeta a1na cu laetitia audi/istis ut laeti essetis)
X) Spectaus ad a1ros ut a1ricolas /ideaus)
a1ricola% ?ae ? la/rador% a1ricultor porto% ?a/i% ?atus% ?are ? transportar% tra&er%
condu&ir
clarus% ?a% ?u ? ilustre specto% ?a/i% ?atus% ?are ? ol<ar% o,ser/ar
laetus% ?a% ?u ? ale1re% feli& /ela dare ? dar /elas% na/e1ar
pereo% ?i/i% ?itu% ?ire ? perecer
III) Tradu&a) Mude a ora#3o ori1inal do sin1ular para o plural e tradu&a no/aente)
!) Ma1nu 1ladiu /iro ,ono do ut cu alis pu1net)
B) Ser/o donu dedit ut ,ene la,oret)
') Multa pecunia /iro non dedi ne iser esset)
W) Sententia uto ne tacea)
X) A re1ina petit ne /enia alo det)
a% a, ? deK por Mco a1ente da passi/a% *ue /ereos na prF0ia li#3oN)
,ene ? ,e donu% ?i ? presente ultus% ?a% u ? uito% uita
ID) Tradu&a para o lati)
!) Os <a,itantes do pa-s deseja ou/ir as pala/ras do poeta para *ue seja feli&es)
B) Os <oens fortes se calara para n3o assustare as eninas)
') ;ara n3o perecer o arin<eiro d. /elas)
W) Os roanos /encera os <a,itantes da pro/-ncia para aterrori&ar os <oens da il<a)
X) :oas pala/ras ou/ira para *ue n3o fi&esse 1uerra)
() Se ti/esse ou/ido a rain<a% n3o teria feito 1uerra para /encere os roanos)
LIO W
W)!) O sistea do presente ati/o das *uatro conju1a#$es
Apresentareos a1ora o sistea do presente de todas as *uatro conju1a#$es latinas)
C<aaos sua aten#3o para ais ua distin#3o entre os /er,os latinos= o 1rupo
forado pela prieira e pela se1unda conju1a#3o% e o 1rupo forado pela terceira e
pela *uarta conju1a#3o) Este Hltio fora os tepos do sistea do presente% e al1uns
casos% de aneira diferente dos tepos da prieira e da se1unda conju1a#3o) J
interessante *ue /oc2 fa#a ua cuidadosa copara#3o entre cada u deles para n3o
confundir% por e0eplo% o presente do su,junti/o da prieira conju1a#3o co o futuro
do indicati/o da *uarta) S3o tepos uito parecidos% e pode causar confus3o)
Usareos nos e0eplos os se1uintes /er,os=
!) opto% ?a/i% ?atus% ?are desejar
B) ipleo% ?e/i% ?etus% ?Yre enc<er
') duco% du0i% ductus% ?ere condu&ir
W) sentio% sensi% sensus% ?ire sentir% perce,er
W)!)!) ;RESENTE DO INDICATIDO
Dareos a conju1a#3o copleta) Antes de passaros Is o,ser/a#$es% su1erios *ue
/oc2 eso tente desco,rir as re1ras de fora#3o da terceira e da *uarta conju1a#3o)
! B ' W terina#$es
opto ipleo duco sentio ?o
optas iples ducis sentis ?s
optat iplet ducit sentit ?t
optaus ipleus ducius sentius ?us
optatis ipletis ducitis sentitis ?tis
optant iplent ducunt sentiunt ?nt
Repare a terceira conju1a#3o= lo1icaente% se1uindo as esas re1ras *ue deos para
a fora#3o da prieira e da se1unda% de/er-aos esperar u ?e lo1o antes das
terina#$es costueiras) No entanto% esse ?e l. n3o se encontra% e e seu lu1ar teos
u ?i) Al+ disso% a terceira pessoa do plural uda o ?i para ?u) Dolte I ta,ela acia e
confira essas nossas o,ser/a#$es)
E0iste u 1rupo de /er,os da terceira conju1a#3o *ue se conju1a coo se fosse
/er,os da *uarta= capio% cupio% facio% fu1io% iacio% rapio% rupio e seus copostos) N3o +
necess.rio *ue /oc2 os decore) Na tradu#3o as coisas ficar3o claras% e ua consulta ao
dicion.rio pode resol/er *ual*uer dH/ida)
W)!)B) ;RESENTE DO SU:4UNTIDO
O sinal do presente do su,junti/o da prieira conju1a#3o + a /o1al ?e) ;ara a se1unda% a
terceira e a *uarta conju1a#3o% ser. a /o1al ?a% e al1uns casos conjunta co outra
/o1al% coo o ?i na *uarta conju1a#3o e nos /er,os da terceira *ue se conju1a coo
se fosse da *uarta% listados acia)
Eis a conju1a#3o=
! B ' W terina#$es
opte iplea duca sentia ?
optes ipleas ducas sentias ?s
optet ipleat ducat sentiat ?t
opteus ipleaus ducaus sentiaus ?us
optetis ipleatis ducatis sentiatis ?tis
optent ipleant ducant sentiant ?nt
Copare essas foras co as do presente do indicati/o% notando suas diferen#as e
peculiaridades) Essas diferen#as de/e ser ,e aprendidas para u r.pido
recon<eciento nos te0tos a sere lidos) J aconsel<./el ta,+ *ue /oc2 se le,re de
coo se fora os esos tepos e portu1u2s% para cada conju1a#3o% o *ue pode
ajudar ,astante)
W)!)') IM;ER8EITO DO INDICATIDO
4. /ios a fora#3o do iperfeito do indicati/o para a prieira e a se1unda
conju1a#3o) Na terceira e na *uarta% a s-la,a ?,a ta,+ + acrescentada ao radical da
pala/ra)
! B ' W terina#$es
opta,a iple,a duce,a sentie,a ?
opta,as iple,as duce,as sentie,as ?s
opta,atiple,at duce,at sentie,at ?t
opta,aus iple,aus duce,aus sentie,aus ?us
opta,atis iple,atis duce,atis sentie,atis ?tis
opta,ant iple,ant duce,ant sentie,ant ?nt
W)!)W) IM;ER8EITO DO SU:4UNTIDO
4. falaos dele para as *uatro conju1a#$es na Li#3o B) N3o oferece dificuldades)
W)!)X) 8UTURO DO INDICATIDO
;ode ser confundido% principalente na terceira e na *uarta conju1a#3o% co os
presentes% tanto do indicati/o *uanto do su,junti/o) J u cuidado *ue /oc2 de/e toar)
Su1erios a1ora a copara#3o co esses tepos% para *ue seja notadas as
seel<an#as) A Hnica fora de e/itar confus$es + procurar 1uardar a *ue conju1a#3o
pertence cada no/o /er,o *ue /oc2 aprender% e ta,+ suas partes principais)
Note ta,+ *ue o futuro do indicati/o da terceira e da *uarta conju1a#3o n3o te o ?,
da prieira e da se1undaU
! B ' W terina#$es
opta,o iple,o duca sentia ?
opta,is iple,is duces senties ?s
opta,it iple,it ducet sentiet ?t
opta,ius iple,ius duceus sentieus ?us
opta,itis iple,itis ducetis sentietis ?tis
opta,unt iple,unt ducent sentient ?nt
^^^
E0erc-cios
I) Conju1ue e tradu&a os /er,os a,ai0o soente nas pessoas indicadas% e todos os
tepos do sistea do presente=
!) a1o% e1i% actus% ?ere Ma1irN na Ba) e na 'a) pessoa do sin1ular)
B) deleo% ?e/i% ?etus% ?ere MdestruirN na !a) pessoa do sin1ular e na Ba) do plural)
') facio% feci% factus% ?ere Mfa&erN na !a) e na 'a) pessoa do plural)
II) Tradu&a
!) Multa de dili1entia <onesti /iri scri,a)
B) :onane de feina audie,atisb
') 8ilii filiae*ue de no0is non intelli1ent)
W) Caru aicu de periculo one,o ne pereat)
X) Le1isne li,ru clari poetaeb
() Re1ina si in insula ane,it re1nu perdet)
aicus% ?i ? ai1o intelli1o% intele0i% intelectus% ?ere ? entender%
discernir
carus% ?a% ?u ? *uerido% caro le1o% le1i% lectus% ?ere ? ler
clarus% ?a% ?u ? ilustre% distintoK e/idente aneo% ansi% ansu% ?Yre ? peranecer%
ficar
filia% ?ae ? fil<a perdo% perdidi% perditus% ?ere ? perderK
destruir
filius% ?i ? fil<o periculu% ?i ? peri1oK e0periento
<onestus% ?i ? <onrado% <onesto re1nu% ?i ? reino
W)B) O sistea do presente ;ASSIDO de todas as conju1a#$es
Coe#areos a1ora o estudo da /o& passi/a) Na Li#3o ! deos u e0eplo de /o&
passi/a% e contraste co a ati/a) Dareos outros=
ATIDA ;ASSIDA
ao sou aado
aarei serei aado
aei fui aado
tin<a aado tin<a sido aado
ti/esse aado ti/esse sido aado
etc)
;odeos notar *ue na /o& passi/a teos o acr+scio do /er,o ser% e ua de suas
foras% e a transfora#3o do /er,o principal para seu partic-pio passado% aado ou
aada% confore a pessoa seja do se0o asculino ou feinino) A /o& passi/a e
portu1u2s pode ser forada ta,+ co os /er,os estar e ficar)
E0iste ainda ua outra fora de a l-n1ua portu1uesa forar a /o& passi/a% fa&endo uso
do pronoe se= coprou?se ua casa MZ ua casa foi copradaN) E certas ocasi$es
/oc2 de/er. usar este tipo de /o& passi/a% c<aada /o& passi/a sint+tica ou pronoinal)
E lati% nos tepos do sistea do presente% trocaos as terina#$es da /o& ati/a por
outras% caracter-sticas da passi/a=
ATIDA ;ASSIDA
?o M?N ?or% ?r
?s ?ris M?reN
?t ?tur
?us ?ur
?tis ?ini
?nt ?ntur
Mostrareos o uso dessas terina#$es e cada u dos /er,os do sistea do presente)
W)B)!) ;RESENTE DO INDICATIDO
!a conju1a#3o=
Do& ati/a= Do& passi/a=
ao eu ao aor eu sou aado
aas tu aas aaris tu +s aado
aat ele aa aatur ele + aado
aaus nFs aaos aaur nFs soos aados
aatis /Fs aais aIini /Fs sois aados
aant eles aa aantur eles s3o aados
Ba conju1a#3o= 'a conju1a#3o
Do& ati/a Do& passi/a Do& ati/a Do& passi/a
ipleo ipleor duco ducor
iples ipleris ducis duceris MducereN
iplet ipletur ducit ducitur
ipleus ipleur ducius duciur
ipletis ipleini ducitis duciini
iplent iplentur ducunt ducuntur
Antes de passar I *uarta conju1a#3o% o,ser/e a se1unda pessoa do sin1ular da terceira
conju1a#3o= duceris ou ducere) Esta se1unda fora + uitas /e&es epre1ada no lu1ar
da prieira) Note *ue% assi% ela se torna i1ual ao infiniti/o% o *ue pode causar al1ua
confus3o) Isso ta,+ ocorre na Wa conju1a#3o=
Do& ati/a Do& passi/a
sentio sentior
sentis sentiris MsentireN
sentit sentitur
sentius sentiur
sentitis sentiini
sentiunt sentiuntur
Coo e0erc-cio% conju1ue no presente do indicati/o passi/o e tradu&a o /er,o itto%
isi% issus% ?ere Men/iarN)
W)B)B) IM;ER8EITO DO INDICATIDO
!a conju1a#3o=
Do& ati/a= Do& passi/a=
aa,a eu aa/a aa,areu era aado
aa,as tu aa/as aa,aris tu eras aado
aa,at ele aa/a aa,atur ele era aado
aa,aus nFs a./aos aa,aur nFs +raos aados
aa,atis /Fs a./eis aa,Iini /Fs +reis aados
aa,ant eles aa/a aa,antur eles era aados
Ba conju1a#3o= 'a conju1a#3o
Do& ati/a Do& passi/a Do& ati/a Do& passi/a
iple,a iple,ar duce,a duce,ar
iple,as iple,aris duce,as duce,aris Mduce,areN
iple,at iple,atur duce,at duce,atur
iple,aus iple,aur duce,aus duce,aur
iple,atis iple,aini duce,atis duce,aini
iple,ant iple,antur duce,ant duce,antur
Wa conju1a#3o
Do& ati/a Do& passi/a
sentie,a eu sentie,ar eu
sentie,as tu sentie,aris Msentie,areN tu
sentie,at ele sentie,atur ele
sentie,aus nFs sentie,aur nFs
sentie,atis /Fs sentie,aini /Fs
sentie,ant eles sentie,antur eles
Coo e0erc-cio% coplete co a tradu#3o ade*uada as foras dei0adas e ,ranco na
Wa conju1a#3o acia)
W)B)') 8UTURO DO INDICATIDO
Coo e0erc-cio% /. preenc<endo os espa#os e ,ranco ou co a tradu#3o ou co a
fora ade*uada para cada pessoa)
!a conju1a#3o=
Do& ati/a= Do& passi/a=
aa,o eu aa,ar eu
aa,is tu aa,eris Maa,ereN tu
aa,it ele aa,itur ele
aa,ius nFs aa,iur nFs
aa,itis /Fs aa,iini /Fs
aa,unt eles aa,untur eles
Ba conju1a#3o= 'a conju1a#3o
Do& ati/a Do& passi/a Do& ati/a Do& passi/a
iple,o iple,or duca ducar
iple,is iple,eris Miple,ereN^ duces ducYris MducYreN
iple,it iple,itur ducet ducetur
iple,ius iple,iur duceus duceur
iple,itis iple,iini ducetis duceini
iple,int iple,intur ducent ducentur
^Note *ue o ?i udou para ?e antes da terina#3o ?ris)
Wa conju1a#3o
Do& ati/a Do& passi/a
sentia sentiar eu
senties sentieris MsentiYreN tu
sentiet sentietur ele
sentieus sentiYur nFs
sentietis sentiYini /Fs
sentient sentientur eles
W)B)W) ;RESENTE E IM;ER8EITO DO SU:4UNTIDO
Coo seria de se esperar% ta,+ o presente e o iperfeito do su,junti/o s3o forados
ecanicaente su,stituindo?se as terina#$es da /o& ati/a pelas terina#$es da
passi/a)
E0ercite?se forando e fornecendo a 5tradu#3o crua7 para cada ua das foras das
*uatro conju1a#$es da /o& passi/a)
E,ora os e0erc-cios de conju1a#3o seja cansati/os% eles ser3o feitos apenas desta
/e&)
Estes e0erc-cios 5secos7 s3o de efici2ncia *uestion./el% se1undo a aioria dos
educadores) De fato% ,oa parte das foras n3o ser3o encontradas e te0tos reais ou% se o
fore% n3o ser3o de dif-cil recon<eciento e tradu#3o) Se1undo a nossa e0peri2ncia%
por+% sentios *ue uito tepo pode ser econoi&ado se esti/eros ,e e0ercitados
nos /er,os) Sen3o perdereos uito tepo procurando essa ou a*uela fora e t.,uas
de conju1a#3o% e isso pode ser u 1rande epecil<o para a leitura)
A ta,ela *ue ostraos ao fi da Li#3o B pode ser u ,o au0-lio na eori&a#3o do
sistea /er,al latino=
;RESE NTE ;RESENTE
IM;ER8EITO IM;ER8EITO
8UTURO
;ER8EITO ;ER8EITO
MAIS?LUE?;ER8EITO MAIS?LUE?;ER8EITO
8UTURO ;ER8EITO
Os /er,os da parte superior pertence ao sistea do presente% e os da parte inferior% ao
sistea do perfeito) h es*uerda% o indicati/o% I direita% o su,junti/o) Essa ta,ela /ale
tanto para a /o& ati/a *uanto para a passi/a) As deais foras% infiniti/os% partic-pios%
etc)% ter3o oportunaente a sua ta,ela)
W)') O sistea do perfeito ;ASSIDO das *uatro conju1a#$es
Tratareos a1ora da parte e /erel<o da ta,ela acia para a /o& passi/a)
Os tepos da /o& passi/a apresenta ua caracter-stica arcante= eles n3o t2
terina#$es prFprias para assinalar sua passi/idade) E seu lu1ar% usa partic-pios e
foras do /er,o su M5ser7N) Dejaos=
W)')!) ;ER8EITO ;ASSIDO DO INDICATIDO
O perfeito passi/o do indicati/o + coposto da terceira parte principal do /er,o e ua
fora do presente do indicati/o ATIDO do /er,o su) Dareos a conju1a#3o e a
tradu#3o do /er,o ao% aa/i% aatus% aare para e0eplificaros=
aatus su eu fui aado
aatus es tu foste aado
aatus est ele foi aado
aati suus nFs foos aados
aati estis /Fs fostes aados
aati sunt eles fora aados
A prieira coisa *ue nos salta aos ol<os + a tradu#3o *ue deos ao /er,o 5ser7) N3o
seria% por e0eplo% aatus est Z ele + aado% fa&endo ua tradu#3o 5correta7 de estb
Note= a fora e portu1u2s 5ele + aado7 j. te sua correspondente e lati= aatur)
Isso poder. confundi?lo por u tepo)
Repare ta,+ *ue no lu1ar de aatus poder-aos ter aata% caso se tratasse de ua
ul<er=
aatus est ele foi aado
aata est ela foi aada
assi coo poder-aos ter aatae se esti/+sseos no plural=
aata est ela foi aada
aatae sunt elas fora aadas)
enfi% o partic-pio funciona coo u adjeti/o= aatus% aata% aatu) O eso se d.
co todos os tepos restantes)
A partir dos tepos se1uintes% dareos a tradu#3o e a fora de apenas al1uas
pessoas) Coo e0erc-cio% fore e tradu&a cada ua das pessoas restantes% copletando
os espa#os e ,ranco)
W)')B) MAIS?LUE?;ER8EITO ;ASSIDO DO INDICATIDO
8ora?se co o partic-pio ais o IM;ER8EITO do /er,o su=
aatus% ?a% u era tin<a sido aado
tin<as sido aado
aatus% ?a% u erat
aati% ?ae% ?i eraus
t-n<eis sido aados
aati% ?ae% ?i
W)')') 8UTURO ;ER8EITO ;ASSIDO DO INDICATIDO
8ora?se co o partic-pio ais o 8UTURO do /er,o su=
aatus% ?a% u ero
ter.s sido aado
sido aado
aati% ?ae% ?i erius
aati% ?ae% ?i
tereos sido aados
W)')W) ;ER8EITO ;ASSIDO DO SU:4UNTIDO
8ora?se co o partic-pio ais o ;RESENTE do su,junti/o do /er,o su=
aatus% ?a% ?u si ten<a sido aado
aatus% ?a% ?u sis ten<as sido aado
aati% ?ae% ?i ten<a sido aados
W)')X) MAIS?LUE?;ER8EITO ;ASSIDO DO SU:4UNTIDO
8ora?se co o partic-pio ais o IM;ER8EITO do su,junti/o do /er,o su=
aatus% ?a% ?u esse
aatus% ?a% ?u esses
aatus% ?a% ?u esset
ti/+sseos sido ou/idos
ti/+sseis sido ou/idos
ti/esse sido ou/idos
Dolte I*uela ta,ela de /er,os *ue deos ais acia) Note a1ora *ue os /er,os da parte
de ,ai0o da ta,ela fora forados co o au0-lio das foras da parte de cia%
correspondentes I /o& ATIDA do /er,o su% 5ser7) E outras pala/ras% foi coo se
ti/+sseos feito ua superposi#3o da parte de cia na /o& ati/a so,re a parte de ,ai0o
co o partic-pio para forar a /o& passi/a) Essa sietria + uito Htil no oento de se
forar a /o& passi/a)
Repare ta,+ *ue deos apenas os paradi1as da prieira conju1a#3o) As tr2s
restantes se fora analo1aente% se e0ce#$es)
Terinaos a*ui ua parte iportant-ssia no aprendi&ado do lati) Esse 5nHcleo7 do
sistea /er,al latino% os seis /er,os do indicati/o e os *uatro do su,junti/o% nas /o&es
ati/a e passi/a% tal/e& seja o *ue de ais coplicado o lati oferece ao iniciante) Tire
u tepo para re/er e sisteati&ar esses con<ecientos) Coo su1est3o% fa#a ua
sinopse copleta de cada u dos /er,os a,ai0o nas pessoas pedidas% na passi/a=
supero% ?a/i% ?atus% ?are M/encer% con*uistarN na terceira pessoa do sin1ularK
dYleo% ?Y/i% ?Ytus% ?Yre MdestruirN na prieira pessoa do pluralK
duco% du0i% ductus% ?ere Mcondu&ir% le/arK considerarN na se1unda pessoa do sin1ularK
audio% ?i/i% ?itus% ?ire Mou/irN na terceira pessoa do plural)
W)W) A,lati/o de a1ente da passi/a
O a1ente *ue reali&a a a#3o de u /er,o na /o& passi/a + re1ularente e0presso pelo
a,lati/o so&in<o ou co a preposi#3o a% a,% *uando o a1ente + ua pessoa=
;uella a re1ina terretur) A enina + aedrontada pela rain<a)
;uella faa re1inae terretur) A enina + aedrontada pela reputa#3o da rain<a
Re1ina a, incola auditur) A rain<a + ou/ida pelo <a,itante
;ueri a, aicis auditi erant) Os eninos <a/ia sido ou/idos pelos ai1os)
O cuidado *ue /oc2 de/e ter + n3o confundir a preposi#3o a co o arti1o definido e
portu1u2s 5a7) Mais ua /e&% essa preposi#3o se transfora e a, se a pala/ra se1uinte
coe#a por /o1al= a, incola% 5pelo <a,itante7)
Coo n3o arcaos a*ui a *uantidade das /o1ais% uitas /e&es% e ua tradu#3o% o
a,lati/o da prieira declina#3o pode ser confundido co o noinati/o) Nesses casos%
sF ua atenta an.lise da frase pode resol/er o pro,lea) E te0tos reais n3o ocorre
frases soltas co as *ue at+ a*ui encontraos% e por isso n3o ser. dif-cil deslindar cada
caso)
^^^
E0erc-cios
Tradu&a=
!) Sa0is pu1nant% 1ladiis terrentur)
B) A alis oppidu deletus est)
') A nauta pueris datus est donus)
W) A deo factus)^
X) Terra tecta u,ra)^
^ 8oi oitido o /er,o su% coo uitas /e&es se fa& e lati% e fre*>enteente%
al1ua fora do presente do indicati/o% principalente est e sunt) Esteja atentoU
deus% ?i ? deus% di/indade te1o% te0i% tectus% ?ere ? co,rirK
esconder
oppidu% ?i ? cidadela% fortale&aK cidade&in<a u,ra% ?ae ? so,ra
^^^
E0erc-cios de Re/is3o
I) Escol<a !d foras a,ai0o% passe?as para a passi/a e depois tradu&a=
!) spectas ") capietis !X)dana,as
B) coronaus A) capiatis !() dana/isti
') detis !d) capitis !C) incepisset
W) donent !!) cala,aus !") incepissent
X) <a,ea !B) co1itaret !A) la,ora/erit MB forasN
() ipleat !') co1itet Bd) onueratis
C) /ide,itis !W) co1itat
II) Escol<a !d foras a,ai0o% passe?as para a ati/a e depois tradu&a=
!) utati suus ") pulsa esse !X) teneris
B) utati sius A) pulsae suus !() auditu sit
') utati erius !d) sentiaini !C) audiaur
W) utati eraus !!) sentiini !") audie,aur
X) pelleris !B) sentieini !A) 1esta sunt
() pellaris !') tene,eris Bd) 1eruntur
C) pulsi sint !W) tene,aris
III) Tradu&a=
!) Caelus a pueris onstratur)
B) Ne nautae iniicus esse donos dedi)
') Donu nautae a e datur)
W) Dia a poeta a1ricolae non onstratur% sed a feina)
X) In caelo stellas circu luna /ideus)
() Sero latinus traditur nunc)
C) ;ro patria pu1natus est)
") 8acta /eroru aicoru laudantur)
A) Nisi nautae ad a*ua ducantur% /ela non dent)
caelu% ?i ? c+u laudo% ?a/i% ?atus% ?are ? lou/ar sero% ?onis ? l-n1ua
factu% ?i ? feito onstro% ?a/i% ?atus% ?are ? ostrar te1o% te0i% tectus% ?ere
? co,rir% esconder
luna% ?ae ? lua pro ? Mprep) [ a,l)N ? e fa/or de /erus% ?a% ?u ? /erdadeiro%
sincero
ID) Tradu&a para o lati=
!) 8ui condu&ido pelo ai1o)
B) Sou condu&ido pelo ai1o)
') Tin<a sido condu&ido pelo ai1o)
W) Cartas teria sido escritas pelo poeta% se ele ti/esse desejado)
X) Cartas seria escritas pelo poeta% se ele desejasse)
LIO X
X)!) ;artic-pios
Aprendeos *ue% e portu1u2s% foras /er,ais do tipo 5aado7% 5/endido7% 5ca-do7
s3o c<aadas de partic-pios) S3o adjeti/os forados a partir dos /er,os 5aar7%
5/ender7% 5cair7) E lati /ios at+ a1ora *ue aatus + o partic-pio perfeito passi/o de
ao% aare) J u partic-pio relacionado ao passado) Seria poss-/el u partic-pio
relacionado ao presente ou ao futurob
E portu1u2s% con<eceos adjeti/os coo in1uante MLua in1uanteN% cadente
Mestrela cadenteN% se1uinte Mp.1ina se1uinteNK a1oni&ante M<oe a1oni&anteN% corrente
M.1ua correnteN% contri,uinte MsFcio contri,uinteN% e uitos outros) Anti1aente esses
adjeti/os era c<aados de partic-pios presentes) Note *ue cada u deles + e*ui/alente
a ua per-frase do tipo *ue [ /er,o= cadente Z *ue caiK a1oni&ante Z *ue a1oni&aK
contri,uinte Z *ue contri,ui% etc)
;ois ,e% e lati ta,+ e0iste tal tipo de adjeti/o) Do /er,o ao% aare teos
aans Z aante% *ue aaK de incipio% incTpere teos incipiens Z incipiente% *ue
coe#aK de sentio% sentire teos sentiens Z sentiente% *ue sente) S3o os partic-pios
presentes ati/os)
E portu1u2s teos ta,+ adjeti/os coo nascituro M,e,2 nascituroN% orituro
M<oe orituroN% /incituro Me0+rcito /incituroN) ;ode ser su,stitu-dos por per-frases
do tipo *ue est. para [ /er,o= nascituro Z *ue est. para nascerK orituro Z *ue est. para
orrerK /incituro Z *ue est. para /encer)
E lati tal tipo de adjeti/o + c<aado de partic-pio futuro ati/o) Do /er,o ao% teos
aaturus% a% u Z *ue est. para aarK de incipio teos incepturus% ?a% ?u Z *ue est.
para coe#arK de sentio teos sensurus% ?a% ?u Z *ue est. para sentir)
Todos esses tr2s tipos de partic-pio s3o ,astante usados e lati% e aneiras *ue n3o
con<eceos e portu1u2s) E0iste e lati u *uarto tipo de partic-pio% o partic-pio
futuro passi/o% *ue estudareos ais a,ai0o% e tra& consi1o a id+ia de o,ri1a#3o% de/er)
Coeceos estudando a fora#3o de cada u deles)
X)!)!) ;ARTICc;IO ;RESENTE ATIDO
8ora?se adicionando ?ns I rai& do presente de cada /er,o=
optaVns Z *ue deseja
ipleVns Z *ue enc<e
duceVns Z *ue condu&
Na *uarta conju1a#3o Me ta,+ nos /er,os *ue se1ue a *uarta conju1a#3o= /er W)!)!N
adicionaos ?ns I rai& do /er,o acrescida de e=
audiVeVns Z *ue ou/e
faciVeVns Z *ue fa&
X)!)B) ;ARTICc;IO ;ER8EITO ;ASSIDO
J o nosso con<ecido partic-pio% forado co a terceira parte principal do /er,o=
optatus% ?a% ?u Z desejado% desejada
ipletus% ?a% ?u Z enc<ido% enc<ida
ductus% ?a% ?u Z condu&ido% condu&ida
auditus% ?a% ?u Z ou/ido% ou/ida
Coo *ual*uer adjeti/o e lati% concorda co o su,stanti/o a *ue se refere e
12nero% nHero e caso)
X)!)') ;ARTICc;IO 8UTURO ATIDO
J forado ta,+ a partir da terceira parte principal do /er,o% de onde retiraos ?us e
adicionaos e seu lu1ar ?arus) ?a% ?u=
optatVurus% ?a% ?u Z *ue est. para desejar
ipletVurus% ?a% ?u Z *ue est. para enc<er
ductVurus% ?a% ?u Z *ue est. para condu&ir
auditVurus% ?a% ?u Z *ue est. para ou/ir
Ta,+ concorda co o su,stanti/o a *ue se refere e 12nero% nHero e caso)
X)!)W) ;ARTICc;IO 8UTURO ;ASSIDO
Esse partic-pio dei0ou pou*u-ssias arcas e portu1u2s% e seu sentido ori1inal *uase
se perdeu) J encontrado e pala/ras coo diinuendo% di/idendo e despiciendo) Note
*ue n3o e*ui/ale ao 1erHndio portu1u2s% e pode ser esclarecidos fa&endo?se udo da
e0press3o *ue de/e ser [ /er,o= diinuendo Z *ue de/e se diinu-doK di/idendo Z *ue
de/e ser di/ididoK despiciendo Z *ue de/e ser despre&ado)
Coo /oc2 pode notar% e0iste e cada fora a no#3o de de/er% o,ri1a#3o) Esse
partic-pio + forado a partir do radical do presente ais a terina#3o ?ndus% ?a% ?u)
Ta,+ nos /er,os da *uarta conju1a#3o e os *ue a se1ue% interpoos u ?e=
optaVndus% ?a% ?u Z *ue de/e ser desejado
ipleVndus% ?a% ?u Z *ue de/e ser enc<ido
duceVndus% ?a% ?u Z *ue de/e ser condu&ido
audiVeVndus% ?a% ?u Z *ue de/e ser ou/ido
E resuo% teos a se1uinte ta,ela de partic-pios=
Ati/o ;assi/o
presente aans Z *ue aa ????????
perfeito ???????? aatus Z aado M*ue foi aadoN
futuro aaturus Z *ue est. para aar aandus Z *ue de/e ser aado
Estudareos a1ora al1uns dos usos de cada u deles)
X)B) Al1uns usos dos partic-pios
Acia deos para cada partic-pio ua tradu#3o 5crua7% assi coo o fi&eos co os
tepos do su,junti/o) Na /erdade% a tradu#3o do partic-pio depende do tepo do /er,o
da ora#3o principal% do eso odo co aconteceu co o su,junti/o)
U partic-pio presente refere?se a ua a#3o conteporGnea I a#3o do /er,o principalK
u partic-pio perfeito a ua a#3o anterior I a#3o do /er,o principalK e u partic-pio
futuro a ua a#3o posterior I do /er,o principal)
Esse sistea encontra al1uns pro,leas na pr.tica% pois o lati n3o disp$e de dois
partic-pios% u presente passi/o e u perfeito ati/o) Essa defici2ncia pode ser superada
na tradu#3o se aiores pro,leas Mua outra l-n1ua *ue fa& uso de u sistea
seel<ante% por+ ais preciso e si+trico% + o Esperanto% *ue possui os partic-pios
*ue falta ao latiN) Estudeos cada caso)
X)B)!) ;artic-pio presente ati/o
O,ser/e a tradu#3o da frase se1uinte% fa&endo?se uso da id+ia de conteporaneidade=
Nauta claans pu1na/it) O arin<eiro *ue 1rita/a lutou)
O arin<eiro lutou 1ritando)
6ritando% o arin<eiro lutou)
En*uanto 1rita/a% o arin<eiro lutou)
Meso 1ritando% o arin<eiro lutou)
Note *ue e cada caso o partic-pio se refere a ua a#3o *ue ocorre ao eso tepo
*ue a a#3o principal) A tradu#3o /ai depender do conte0to e *ue esti/er a frase)
8re*>enteente% *uando *uereos dar a id+ia de concess3o% inserios taen% 5no
entanto7% na frase= Nauta claans taen pu1na/it) 5E,ora 1ritando o nauta no entanto
lutou7) Luase sepre esse 5no entanto7 pode ser dispensado nas tradu#$es para o
portu1u2s)
X)B)B) ;artic-pio perfeito passi/o
O,ser/e a tradu#3o da frase se1uinte% fa&endo?se uso da id+ia de anterioridade=
Nauta territus claa/it) O arin<eiro aterrori&ado 1ritou)
O arin<eiro% tendo sido aterrori&ado% 1ritou)
O arin<eiro *ue <a/ia sido aterrori&ado 1ritou)
Coo <a/ia sido aterrori&ado% o arin<eiro 1ritou)
Note *ue e cada caso o partic-pio se refere a ua a#3o *ue ocorreu antes da do /er,o
principal) A tradu#3o /ai depender do conte0to e *ue esti/er a frase)
Note ta,+ a caracter-stica passi/a do partic-pio= o arin<eiro n3o aterrori&ou% as
si foi aterrori&ado) Isso justifica o noe 5partic-pio perfeito passi/o7)
X)B)') ;artic-pio futuro ati/o
O,ser/e a tradu#3o da frase se1uinte% fa&endo?se uso da id+ia de posteridade% ou seja% o
partic-pio e0pressa ua a#3o *ue se reali&ar. lo1o apFs o in-cio da a#3o do /er,o
principal% o *ue sentios coo ua e0pectati/a=
Nauta pu1naturus claa/it) O arin<eiro *ue esta/a para lutar 1ritou)
Estando para lutar% o arin<eiro 1ritou)
O arin<eiro *ue ia lutar 1ritou)
E todos esses casos% a a#3o de lutar + posterior I de 1ritar) Note *ue o arin<eiro
1ritou antes de ir lutar% ou ainda% /ai lutar depois de ter 1ritado)
X)B)W) ;artic-pio futuro passi/o
O partic-pio passi/o e0pressa ua a#3o *ue ocorrer. ou ter. *ue ocorrer depois da a#3o
principal) Tra& consi1o ua no#3o de o,ri1atoriedade) \. casos e *ue esta no#3o
desaparece) Estudareos ais I frente no curso)
O,ser/e a tradu#3o=
Li,ros le1endos in ensa posuit) Ele p9s na esa os li/ros *ue de/e ser lidos)
Ele p9s na esa os li/ros a sere lidos)
^^^
E0erc-cios=
I) Tradu&a=
!) aN li,er lectusK ,N li,eroru lectoru
B) aN litterae issaeK ,N litteris issis
') aN re1nu perdenduK ,N re1na perdendaK cN re1no perdendo
W) aN dona dandaK ,N donoru dandoru
X) aN feina /isuraK ,N feinaru /isuraru
II) Tradu&a=
!) Insula a nauta capta dele,itur)
B) Nauta pro/incia capiens pecunia re1ni rapit)MrapuitN)
') Nauta pro/incia capturus pecunia re1ni rapit MrapuitN) Mrapio% rapui% ratu% rapere
? rou,arN
W) Insula capta deletura))
X) Re1nu capiendu est a1nu)
() Donu /iris li,ru lecturis dedisti)
C) Sententia utanda est)
") Denia petenda erit)
A) ;ecunia petenda est ne nautae insula deleant)
!d) Si ,ellu 1erendu% pecunia optanda) Mcuidado= o /er,o su foi oitidoUN
^^^
X)') A conju1a#3o perifr.stica
E0iste e lati u tipo de conju1a#3o c<aada de conju1a#3o perifr.stica% *ue fa& uso
de u partic-pio futuro% tanto o ati/o *uanto o passi/o% ais ua fora do /er,o su)
N3o representa% e /ista do *ue j. /ios acia% ua dificuldade a ais a ser
aprendida) De fato% sua tradu#3o + *uase iediata% e a listareos a*ui apro/eitando o
*ue foi dito so,re os partic-pios)
N3o se preocupe e eori&ar cada ua das foras= use esta se#3o apenas coo
refer2nciaU
!) Conju1a#3o perifr.stica ati/a
;ode ser tradu&ida por ua destas e0press$es= estar para% <a/er de% tencionar=
INDICATIDO
;res)= aaturus% ?a% ?u su Estou para aar
\ei de aar
Tenciono aar
Ip)= aaturus% ?a% ?u era Eu esta/a para aar% etc)
8ut)= aaturus% ?a% ?u erit Eu estarei para aar% etc)
;erf)= aaturus% ?a% ?u fui Eu esti/e para aar% etc)
M)L);erf)= aaturus% ?a% ?u fuera Eu tin<a estado para aar% etc)
8ut) ;erf))= aaturus% ?a% ?u fuero Eu terei estado para aar% etc)
SU:4UNTIDO
;res)= aaturus% ?a% ?u si Lue eu esteja para aar% etc)
Ip)= aaturus% ?a% ?u esse Se eu esti/esse para aar% etc)
;erf)= aaturus% ?a% ?u fueri Eu ten<a estado para aar% etc)
M)L);erf)= aaturus% ?a% ?u fuisse Eu ti/esse estado para aar% etc)
Coo pode ser notado% a tradu#3o dada para cada ua das foras n3o + uito cou
e% de fato% + pouco encontrada na pr.tica)
Mais iportante + a conju1a#3o passi/a=
B) CON4U6AO ;ERI8RgSTICA ;ASSIDA
Co ua id+ia de o,ri1a#3o% pode ser tradu&ida por ua destas foras= de/er ser% sou
di1no de% ter *ue=
INDICATIDO
;res)= aandus% ?a% ?u su Eu de/o ser aado
Sou di1no de ser aado
Ten<o *ue ser aado
Ip)= aandus% ?a% ?u era Eu tin<a *ue ser aado% etc)
8ut)= aandus% ?a% ?u ter Eu terei *ue ser aado% etc)
;erf)= aandus% ?a% ?u fui Eu ti/e *ue ser aado% etc)
M)L);erf)= aandus% ?a% ?u fuera Eu tin<a *ue ter sido aado% etc)
8ut) ;erf))= aandus% ?a% ?u fuero Eu terei *ue ter siso aado% etc)
SU:4UNTIDO
;res)= aandus% ?a% ?u si Eu ten<a *ue ser aado% etc)
Ip)= aandus% ?a% ?u esse Eu ti/esse *ue ser aado% etc)
;erf)= aandus% ?a% ?u fueri Eu ten<a estado para ser aado% etc)
M)L);erf)= aandus% ?a% ?u fuisse Eu ti/esse estado para ser aado% etc)
X)W) Dati/o de a1ente co passi/o perifr.stico
Dios e W)W *ue o a1ente da passi/a + e0presso pelo a,lati/o co ou se a
preposi#3o a% a,) Dolte l. e confira% e entenda ,e o *ue /e a ser u a1ente da
passi/a)
Co a conju1a#3o perifr.stica passi/a o a1ente n3o + e0presso pelo a,lati/o% as pelo
dati/oU Na pr.tica% no oento da an.lise de al1ua ora#3o e *ue se encontre a
conju1a#3o perifr.stica passi/a% procure por u dati/o) Ele pode ser o a1ente=
;uella poetae /idenda est) A enina te *ue ser /ista pelo poeta)
O poeta te *ue /er a enina)
Li,er le1endus erit feinae O li/ro ter. *ue ser lido pela ul<er)
A ul<er ter. *ue ler o li/ro)
O,ser/e a tradu#3o alternati/a na se1unda frase) Note ta,+ *ue% por ser u adjeti/o%
o futuro perifr.stico passi/o de/er. concordar co o sujeito% puella ou li,er% se1undo a
frase)
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a=
!) Sententia utanda est /iro)
B) Denia petenda erit a1ricolis)
') ;ecunia petenda est nautis ne insula deleant)
W) Si ,ellu 1erendu est incolis% pecunia optanda)
X) 8einae li,er le1endus fuit)
^^^
X)X) Dati/o de posse
Constru#3o uito cou e lati% o dati/o pode ser usado co o /er,o su para
ostrar o possuidor de al1ua coisa) O,ser/e=
Corona est re1inae A coroa + 5I rain<a7 Z A rain<a te ua coroa)
Li,er aico est) O li/ro + 5ao ai1o7 Z O ai1o te u li/ro)
Coo e uitas outras constru#$es% o dati/o ser/e de refer2ncia a al1ua coisa) Essa
fun#3o referencial est. *uase sepre presente no dati/o% coo /ios a*ui e na se#3o
anterior) O dati/o ne sepre + o,jeto indireto) MNa /erdade% o o,jeto indireto + u
tipo de refer2ncia)))N
X)() O /er,o possu% 5poder7
O /er,o possu% potui% ????% posse% 5poder% ser capa& de7 + u coposto do /er,o ser% e
se conju1a coo fa&endo?se a jun#3o de pos? ou pot? a ua fora do /er,o ser% no
tepo *ue se *uer)
Durante a conju1a#3o% procure responder I se1uinte per1unta= *uando se usa pos? e
*uando se usa pot?b
Daos I conju1a#3o) Coplete as foras *ue falta e tradu&a=
presente iperfeito futuro perfeito )*)?perfeito futuro perfeito
INDICATIDO
possu potera potero potui potuera potuero
potes poteris potueras
poterat potuerit
possuus poterius potuius
poteratis potuistis potueratis
possunt poterant potuerint
SU:4UNTIDO
possi posse potueri potuisse
possis potuisses
posse potuerit
potuerius potuisseus
possitis
possint possent potuissent
Luando se de/e usar pos? e *uando se de/e usar pot?b Lue particularidades /oc2
destacaria na conju1a#3o no odo su,junti/ob
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a
!) ;ossune <ic a,ulareb M<ic ? a*uiN
B) Nauta audiens /ir ,onus esse potest)
') Nautis 1ladii sunt)
W) 8iliae a1ricolae pluc<ri oculi erant) Moculus% ?i ? ol<oN
X) Re1inae ulta pecunia est% i<i ni<il) Mi<i ? a iN
() Mi<i est pecunia% ti,i est terra Mti,i ? a tiN
C) Terraene a1ricolis suntb
") Ne*ue <ic ne*ue i,i pecunia est populo) Mi,i ? l.% a-K populus% ?i ? po/oN
A) Sine doo /i/ere non potest) Msine [ a,l) ? seK /i/o% /i0i% /ictus% ?ere ?/i/erN
!d) Ante portas pu1nans interfectus est) Mante [ acus) ? dianteK porta% ?ae ? port3o% portaK
interficio% interfeci% interfectus% ?ere ? atarN
^^^
X)C) Infiniti/o coo o,jeto direto de /er,os
E0ataente coo e portu1u2s% al1uns /er,os e lati pode ser se1uidos de u
infiniti/o=
Aicu /idere opto) Desejo /er u ai1o)
8eina /idere possu) ;osso /er ua ul<er)
:onus esse /idetur) Ele parece ser ,o)
Essa constru#3o + uito cou e lati% e na *uase totalidade dos casos os dois
/er,os /3o para o fi da frase)
Ua particularidade uito iportante do /er,o /ideo% 5/er7% + *ue% na /o& passi/a% ele
ad*uire o si1nificado de 5parecer7% 5ser seel<ante a7= /ideor% 5eu pare#o7K /idetur%
5ele parece7K /ide,atur% 5ele parecia7% etc)
Note *ue% eso conju1ado na passi/a% esse /er,o te u si1nificado ati/o e
portu1u2s) Encontrareos outros assi nas li#$es su,se*>entes)
^^^
E0erc-cios de re/is3o
I) Coplete e tradu&a cada ua das frases a,ai0o usando os partic-pios presente ati/o%
perfeito passi/o e futuro ati/o dos /er,os dados entre parentes=
!) 8eina iiiiiiiiii puella /idit) Mdiscedo% ?cessi% ?cessus% ?ere ? partir% ir e,oraN
B) Nauta aicu iiiiiiiiii /ela dedit) M/oco% ?a/i% ?atus% ?are ? c<aarN
') Ma1ister pueros iiiiiii a,ulare non potest) Mdoceo% docui% doctus% ?Yre ? ensinarN
II) Tradu&a para o lati% fa&endo uso do dati/o de posse=
!) Os la/radores t2 poucas terras)
B) As eninas n3o t2 ,elos ol<os)
') Nada ten<o% e nada desejo)
W) Ele n3o te ne casa ne esa)
III) Tradu&a=
!) Insula in/adenda est iniicis re1inae) Min/ado% in/asi% in/asus% ?ere ? in/adir% atacarN
B) Delenda Cart<a1o) MCart<a1o ? Carta1o% anti1a cidade inii1a de RoaN
') Ara canenda sunt) Mara% ?oru ? arasK cano% cecini% cantus% ?ere ? cantarN
W) Ara /iru*ue cano) MIn-cio da ENEIDA% de Dir1-lioN
X) Nec auru nec ar1entu optandi sunt ti,i) Mauru% ?i ? ouroK ar1entu% ?i ? prataN
ID) ;asse para o lati=
!) Os li/ros de/e ser lidos por poetas e arin<eiros)
B) Se din<eiro eles n3o pode /i/er)
') Se os inii1os ataca% a il<a de/e ser defendida)
W) 6uerra n3o de/e ser feita pelos <a,itantes da pro/-ncia)
X) Ainda *ue os arin<eiros n3o *ueira dar /elas% de/eos na/e1ar) M*ua*ua ?
ainda *ueK de,eo% de,ui% de,itu% de,ere ? de/er% ser o,ri1ado aN
() Ele p9s os no/os li/ros *ue de/e ser lidos na esa) Mno/us% ?a% ?u ? no/oN
LIO (
()!) Su,stanti/os da terceira declina#3o
h terceira declina#3o pertence tanto su,stanti/os *uanto adjeti/os) Ela +% de lon1e% a
declina#3o de aior nHero de /oc.,ulos da l-n1ua latina) Estudareos a1ora os
su,stanti/os% *ue pode ser asculinos% feininos ou neutros)
Esta declina#3o se caracteri&a pelo 1eniti/o e jis para todas suas pala/ras) C<aaos
j. a sua aten#3o para ua poss-/el confus3o desse 1eniti/o sin1ular co o dati/o e co
o a,lati/o plurais da prieira e da se1unda declina#3o) Al+ disso% + preciso sa,er
ta,+ *ue o noinati/o de al1uas pala/ras desta declina#3o ta,+ terina e j
is% o *ue pode ser confundido co o 1eniti/o da esa pala/ra) Essas e outras
dificuldades ser3o ,e notadas neste curso) Daos I declina#3o de al1uns su,stanti/osK
lo1o apFs fareos al1uas o,ser/a#$es) D. reparando e anotando nas ar1ens da fol<a
*uais s3o as terina#$es para cada u dos casos=
Su,stanti/o asculino= ruor% ruoris j ruor% fofoca
sin1ular plural
No) ruor ruores
6en) ruoris ruoru
Ac) ruore ruores MruorisN
Dat) ruori ruori,us
A,l) ruore ruori,us
Doc) ruor ruores
Su,stanti/o feinino= no0% noctis j noite
sin1ular plural
No) no0 noctes
6en) noctis noctiu
Ac) noctenoctes MnoctisN
Dat) nocti nocti,us
A,l) nocte nocti,us
Doc) no0 noctes
Su,stanti/o neutro= sidus% sideris j estrela% constela#3o
sin1ular plural
No) sidus sidera
6en) sideris sideru
Ac) sidus sidera
Dat) sideri sideri,us
A,l) sidere sideri,us
Doc) sidus sidera
O,ser/a#$es=
!N Note *ue% al+ do 1eniti/o e jis% e0iste% para os 12neros asculino e feinino%
ua fora alternati/a ta,+ terinada e jis para o acusati/o pluralU
BN Ua ,oa parte dos su,stanti/os nunca re/ela% j. no noinati/o% o seu radical% coo
e no0% *ue te o radical noct?% e e sidus% de radical sider?) E0iste re1ras precisas
para a deterina#3o do radical sendo dado o noinati/o% ou o noinati/o sendo dado o
radical) A pr.tica da l-n1ua% por+% e a consulta a u dicion.rio *uase sepre dispensa
essas coplica#$es% e por isso n3o as coentareos neste curso)
'N Rele,raos a*ui ua re1ra /.lida para todas as declina#$es= os su,stanti/os
neutros t2 foras id2nticas no noinati/o e no acusati/o)
WN O *ue de ais iportante podeos di&er desta declina#3o + *ue al1uas pala/ras
interp$e u ?i? entre o radical e a terina#3o ?u do 1eniti/o plural) Note *ue isso
ocorreu e noctiu Me n3o ^noctuN) Esse fen9eno pode ocorrer co pala/ras de
*ual*uer 12nero% coo e are% aris MNN j ar% *ue te o 1eniti/o plural ariu% e
n3o ^aruK e coo e ons% ontis j ontan<a% *ue fa& ontiu% e n3o ^ontu)
Esse ?i? ta,+ pode ocorrer no noinati/o e no acusati/o plurais) Ta,+ e0iste
re1ras para a deterina#3o das pala/ras co essa caracter-stica) Toda/ia% ,asta por
en*uanto sa,er *ue o 1eniti/o plural aca,a e ju% terina#3o esta *ue pode ou n3o
ser antecedida de ?i?) Doc2 ser. alertado assi *ue sur1ir ua pala/ra co essa
caracter-stica)
XN Al1uns su,stanti/os neutros co noinati/o terinado e jar% ?e% ?al t2 u ji no
lu1ar de je no a,lati/o sin1ular% coo anial% anialis j anial% *ue fa& aniali no
a,lati/o sin1ular% e n3o ^aniale) Cuidado para n3o confundir co o dati/oU
^^^
E0erc-cios
I) Concorde co a fora do adjeti/o ,onus% ?a% ?u% os su,stanti/os dados Mal1uas
foras apresenta ais de ua possi,ilidade) Liste todasN=
!) Co iles% ilitis j soldado= ') Co corpus% corporis ? corpo
aN Me0eploN ,oni ?f ,oni ilitis aN ,ona ?f
,N ,ono ?f ,N ,onu ?f
cN ,onoru ?f cN ,onoru ?f
dN ,onis ?f dN ,onis ?f
eN ,onos ?f eN ,onos ?f
B) Co soror% sorkris j ir3= WN Co ens% entis% M?iuN ? ente
aN ,ona ?f aN ,onas ?f
,N ,onas ?f ,N ,ona ?f
cN ,onae ?f cN ,onaru ?f
dN ,ona Ma,l)N ?f dN ,ona ?f
eN ,onis ?f eN ,onae ?f
II) Decline junto e tradu&a=
!) No sin1ular=
aN ,onu e0eplar Me0eplar% e0eplaris M?iuN j odeloN
,N sanu anial Msanus% ?a% ?u j saud./elK anial% anialis M?iuN j anialN
B) No plural=
aN altus ons Mons% ontis M?iuN j ontan<aN
,N anti*ua ur,s Manti*uus% ?a% ?u j anti1oK ur,s% ur,is M?iuN j cidadeN
^^^
()B) Infiniti/os
O lati possui seis infiniti/os% co apenas u e cou co o portu1u2s= o infiniti/o
presente ati/o)
Todos os infiniti/os s3o usados de foras outras n3o e*ui/alentes ao uso do infiniti/o
portu1u2s) Al+ disso% e coo na se*>2ncia dos tepos% sua tradu#3o /ai depender
forteente do tepo do /er,o da ora#3o principal% o *ue e0plicareos na se#3o
se1uinte) Apresentareos cinco dos seis infiniti/os latinos% os *ue de fato s3o de uso
aplo e fre*>ente na literatura)
()B)!) Infiniti/o presente
O infiniti/o presente se di/ide e dois= o ati/o e o passi/o) 4. teos contato co o
ati/o% e o passi/o n3o oferece aiores dificuldades) Dejaos cada u deles=
aN Ati/o= aare desejar
dacere condu&ir
etc)
,N ;assi/o= aari ser aado
ipleriser enc<ido
duci ser condu&ido
sentiri ser perce,ido
A fora#3o do passi/o + siples= toe a fora do ati/o% e ude o je final por u ji)
Na terceira conju1a#3o% su,stitua toda a terina#3o jere por ji) O,ser/e no/aente a
tradu#3o 5crua7 do /er,o)
()B)B) Infiniti/o perfeito
O infiniti/o perfeito ta,+ se di/ide e ati/o e passi/o) O ati/o + de uso ais
fre*>ente *ue o passi/o) Ali.s% o lati usa aplaente todos os infiniti/os ati/os% e fa&
uso oderado dos passi/os% e0ceto co os /er,os c<aados depoentes j /er,os *ue se
conju1a na /o& passi/a as *ue t2 si1nifica#3o ati/a j *ue estudareos e outra
li#3o) Neste prieiro contato% d2 ua aten#3o especial aos infiniti/os ati/os=
aN Ati/o= forado pela adi#3o de jisse ao radical do perfeito de cada /er,o% ou seja% sua
se1unda parte principal=
aa/isse ter aado
iple/isse ter enc<ido
du0isse ter condu&ido
sensisse ter perce,ido
,N ;assi/o= forado co a terceira parte principal do /er,o ais esse% *ue + o infiniti/o
do /er,o su=
aatus M?a% ?uN esse ter sido aado
ipletus esse ter sido enc<ido
ductus esse ter sido condu&ido
sensus esse ter sido sentido
E todas as foras% + poss-/el escre/er% por e0eplo% aata esse% aatu esse% o *ue
fica na depend2ncia do 12nero do su,stanti/o a *ue o infiniti/o se refere)
()B)') Infiniti/o futuro
Tratareos a*ui do infiniti/o futuro ati/o apenas% ua /e& *ue o passi/o + ua fora
uito coplicada e rara na literatura) Meso o ati/o n3o + uito encontrado) Dale%
por+% conferir sua fora% ua /e& *ue na se#3o se1uinte e0plicareos o sistea de
uso de todos os infiniti/os)
aN Ati/o= forado co o partic-pio futuro ati/o% ais esse=
aaturus M?a% ?uN esse ir. aar
ipleturus esse ir. enc<er
ducturus esse ir. condu&ir
sensurus esse ir. perce,er
Al+ de seu uso independente% cujas tradu#$es deos acia% os infiniti/os s3o de
fundaental iportGncia no tipo de constru#3o *ue estudareos a,ai0o% onde o sujeito
da ora#3o% *ue e 1eral est. no noinati/o% passa para o acusati/o% e as foras do
/er,o ? *ual*uer ua delas ? se redu& a u dos infiniti/os acia)
()') Discurso indiretoK ora#$es co sujeito acusati/o e infiniti/o
O tipo de constru#3o cujo sujeito passa para o acusati/o e te o /er,o e ua das
foras do infiniti/o + ua das *ue ais fre*>enteente encontraos na literatura
latina) Dir-aos at+ *ue esta se#3o fa& parte do nHcleo das principais se#$es deste curso)
Luando di&eos 5;edro passeia7% estaos fa&endo ua afira#3o e discurso direto)
Mas *uando di&eos 5Ele di& *ue ;edro passeia7% estaos fa&endo ua afira#3o e
discurso indireto= para afirar al1o de ;edro usaos u 5interedi.rio7% no caso o
pronoe 5ele7) Luando relataos al1o *ue ua pessoa di& de outra% estaos usando o
discurso indireto) N3o sF *uando relataos% as *uando usaos /er,os *ue e0prie
a#$es *ue ocorre na ca,e#a% coo di&er% pensar% /er% perce,er% sa,er% e outros%
podeos usar o discurso indireto)
E portu1u2s usaos a conjun#3o 5*ue7 para introdu&ir o discurso indireto= 5Ele di&
*ue ;edro passeia7) E lati isso n3o ocorre) Coo disseos% nesse tipo de constru#3o
usaos os infiniti/os% e esses infiniti/os se relaciona co o tepo do /er,o da ora#3o
principal da esa fora *ue os partic-pios= o infiniti/o presente indicando ua a#3o
siultGnea I do /er,o da ora#3o principalK o perfeito ua a#3o anterior% e o futuro ua
a#3o posterior I a#3o do /er,o principal) N3o + necess.rio *ue /oc2 decore por
en*uanto essas correla#$es) Use?as coo refer2ncia *uando for fa&er e0erc-cios% e
apro/eite para editar so,re a seel<an#a entre o uso dos infiniti/os co o uso dos
partic-pios% para *ue l<e fi*ue clara esse tipo de estrutura) Dejaos os e0eplo% *ue
pode ser toados coo odelos para futuras tradu#$es) Co o tepo /oc2 1an<ar.
ais li,erdade% e poder. /ariar u pouco a tradu#3o% usando% se preciso% al1uns
ad/+r,ios)
()')!) Infiniti/o presente
Dicit ;etru a,ulare Ele di& *ue ;edro passeia)
Di0it ;etru a,ulare Ele disse *ue ;edro esta/a passeando Mpassea/aN)
Dicet ;etru a,ulare Ele dir. *ue ;edro passear. Mestar. passeandoN)
Antes de passar para o estudo do infiniti/o perfeito% o,ser/eos al1uas caracter-sticas
fundaentais dessa constru#3o=
!N E todas as frases o /er,o principal + dTcere j di&er% no presente% no perfeito ou no
futuro) J dele *ue depender. a tradu#3o da ora#3o infiniti/a)
BN ;edro% o sujeito da ora#3o infiniti/a% n3o est. no noinati/o% ;etrus% coo seria de se
esperar% as no acusati/o% ;etru)
'N E todas as frases a ora#3o infiniti/a + a esa) Mas note *ue a tradu#3o /ariou
,astante) Luando o /er,o esta/a no presente% dicit% a ora#3o infiniti/a te/e *ue
e0pressar ua a#3o *ue ocorre juntaente co a a#3o de di&er= en*uanto ele Mo
interlocutorN di&% ;edro passeia) Luando no perfeito% di0it% a ora#3o infiniti/a te/e *ue%
no/aente% e0pressar *ue no eso oento e *ue ele disse% ;edro esta/a
passeando) E no futuro% *uando ele disser% ;edro estar. passeando) Todas as alternati/as
de tradu#3o t2 sepre *ue passar a id+ia de siultaneidade% de duas a#$es *ue
ocorre ao eso tepo)
WN O infiniti/o n3o corresponde I terceira pessoa do sin1ularU Se a ora#3o fosse 5Dicit
;etru ;aulu*ue a,ulare7% ter-aos a tradu#3o 5Ele di& *ue ;edro e ;aulo
passeia7) E se fosse 5Dicit te a,ulare7% ter-aos 5Ele di& *ue tu passeias7) J /oc2
*ue de/e suprir no te0to a fora corretaU
()')B) Infiniti/o perfeito
Dicit ;etru a,ula/isse Ele di& *ue ;edro passeou)
Di0it ;etru a,ula/isse Ele disse *ue ;edro <a/ia passeado)
Dicet ;etru a,ula/isse Ele dir. *ue ;edro passeou Mter. passeadoN)
Note *ue% e todas a ora#$es% ti/eos *ue e0pressar o fato de *ue ;edro j. <a/ia
aca,ado de passear no oento da fala do interlocutor) E outras pala/ras% *uando ele
fala% ;edro j. passeouK *uando ele falou% ;edro j. <a/ia passeadoK e *uando ele falar%
;edro ter. passeado) E todos os casos% a a#3o de estudar ocorreu antes da de falar)
()')') Infiniti/o futuro
Dicit ;etru a,ulaturus esse Ele di& *ue ;edro passear.)
Di0it ;etru a,ulaturus esse Ele disse *ue ;edro passearia Mpassear.N)
Dicet ;etru a,ulaturus esse Ele dir. *ue ;edro ir. passear Mpassear.N)
E todas% de/eos tentar dar a id+ia *ue o passeio de ;edro ocorrer. depois da fala do
interlocutor) Na aioria dos casos% u siples futuro resol/e o pro,lea)
Luando esti/eros estudando te0tos ori1inais% dentro de poucas li#$es% notareos *ue o
infiniti/o% na aior parte dos casos% estar. no fi da frase) Dereos ta,+ *ue% para
nos pre/eniros de erros% de/eos% na an.lise das ora#$es% o,ser/ar sua Hltia pala/ra)
Se for u infiniti/o% + ,e pro/./el *ue o acusati/o *ue encontraos no in-cio da
ora#3o seja% na /erdade% u sujeito% e n3o u o,jeto direto) Isso por en*uanto pode
parecer coplicado% as /oltareos a coentar so,re isso ais I frente)
^^^
E0erc-cios
I) Reescre/a as ora#$es se1uintes e discurso indireto% usando putat j 5ele pensa *ue7%
e depois tradu&a) MLe,re?se *ue% nas frases e *ue aparece o /er,o e ua das
foras da passi/a% /oc2 de/e usar os infiniti/os passi/osUN
!) ;uella incolas de periculo onet ?f ;utat puella incolas de periculo onere)
B) Re1inae sententias seper utant)
') Tecta in edio oppido flais deleta sunt) Mflaa% ?ae j c<aaN
W) Socii e terra discedere non potuerunt)
X) Aicus /ita sine culpa a1it) Ma1it j le/aN
() Dita ,ona a, aico a1itur)
C) \onesti in periculo non ponendi sunt) Mpono% posui% positus% ?ere j p9rN
") Litterae ad a1istru itte,antur) Mitto% isi% issus% ?ere j en/iarN
A) Aico erit ulta pecHnia)
!d) Sine cura re1es /i/ere non possunt Mre0% Re1is j reiN
II) Reescre/a no/aente as frases acia usando puta/it j 5ele pensou *ue7% e tradu&a)
III) Oita o /er,o no in-cio de cada ora#3o a,ai0o e as reescre/a coo discurso direto)
8a#a o eso udando o infiniti/o ori1inal por cada u dos infiniti/os entre
par2nteses)
!) Didius faa re1is esse Mfuisse% futura esseN par/a) Mpar/us% a% u j pe*uenoN
B) Co1no/eratis fratres patri ulta pecunia de,ere Mde,uisseN) Mfrater% fratris j ir3oK
pater% patris j paiN)
') Intelle1o <oines /illa perdidisse Mperdere% perdituros esseN M<oo% noinis j
<oe% ser <uanoN
W) Sentiunt a1ricolas alu e terra pelere non posse MpotuisseN)
X) Intelle0i dou a iniicis perdita esse MperdiN)
^^^
()W) Dis
O su,stanti/o /is j 5for#a% poder7 + irre1ular% e te caracter-sticas interessantes%
presentes ta,+ e outros su,stanti/os da terceira declina#3o= o acusati/o sin1ular
e ji% e n3o e jeK o a,lati/o sin1ular e ji% e n3o e jeK e o 1eniti/o plural co
u ?i? entre o radical e ju) ;or isso dareos a*ui sua declina#3o copleta *ue% al+
do ais% + defecti/a= falta al1uns casos)
sin1ular plural
No) /i /ires
6en) ??? /iriu
Acus) /i /ires
Dat) ??? /iri,us
A,l) /i /iri,us
Doc) /is /ires
Meori&e a frase Di /i repelere j Repelir a for#a por eio da for#a) Ela ir. ajud.?lo a
se le,rar da declina#3o desse su,stanti/o t3o fre*>ente na literatura)
()X) A,lati/o de separa#3o
O a,lati/o% priiti/aente% era o caso e *ue se e0pressa/a o afastaento% ua
separa#3o% ua pri/a#3o% enfi% al1o *ue se afasta/a de outro% fisicaente% coo u
o/iento% ou al1o *ue perd-aos% ou sentios coo perdido) E todos os casos% a
id+ia de a,la#3o est. sepre presente)
Muitos /er,os e lati se constroe co o a,lati/o% principalente os *ue indica
esse afastaento de al1o do sujeito) E outros casos% o a,lati/o + usado co /er,os
*ue e portu1u2s s3o transiti/os diretos% ou seja% *ue e0i1e u o,jeto direto% u
acusati/o) Ali.s% + iportante *ue /oc2 sepre esteja atento para a re12ncia dos /er,os%
*ue ne sepre coincide co a re12ncia do eso /er,o e portu1u2s) Isso *uer
di&er *ue al1uns /er,os e lati e0i1ir3o dati/o% por e0eplo% onde o portu1u2s e0i1e
acusati/o% e /ice?/ersa% e ainda e todas as outras co,ina#$es poss-/eis)
O a,lati/o de separa#3o + Is /e&es usado co as preposi#$es a Ma,N% e Me0N e de%
si1nificando ais ou enos 5de% a partir de7) Mas na aioria dos casos usa?se o siple
a,lati/o=
\oines incolas insulae ser/itute li,era/erunt
Os <oens li,ertara da ser/id3o os <a,itantes da il<a)
Oedipus% *uod li,er MeN cura non erat% se oculis pri/a/it)
Jdipo% por*ue n3o esta/a li/re de preocupa#3o% pri/ou?se dos MseusN ol<os)
Afins co essa constru#3o est3o
()X)!) A,lati/o de ori1e
Esse a,lati/o% co ou se preposi#3o% e0pressa a ori1e ou a ascend2ncia de ua
pessoa=
Aeneas MaN dea natus est) En+ias nasceu de ua deusa)
()X)B) A,lati/o de lu1ar de onde
Usado co as preposi#$es a Ma,N% e Me0N% ou de% o a,lati/o + usado para e0pressar 5lu1ar
de onde7) Mas co noes de cidades e il<as pe*uenas% e as pala/ras dous% 5casa7% e
rus% 5capo7% nen<ua preposi#3o + usada=
A, It.lia /enit Ele /e da It.lia)
as=
Roa /enit Ele /e de Roa)
Mas ua /e& alertaos *ue + uito cou confundir?se o a,lati/o co o noinati/o
na prieira declina#3o) N3o /. tradu&ir Roa /enit por 5Roa /e7U
()() Acusati/o de lu1ar para onde
O acusati/o ta,+ + usado para indicar 5lu1ar para onde7% e fa& uso da preposi#3o ad
j para) Mas co noes de cidades e il<as pe*uenas% e as pala/ras dous ? casa% e rus ?
capo% essa preposi#3o n3o + usada=
Ad Italia /enit Ele /e I It.lia)
Ad ur,e /enit Ele /e I cidade)
as
Roa /enit Ele /e a Roa)
Dou /enit Ele /e para casa% ele c<e1a e casa)
()C) O caso locati/o
Os noes de cidades e pe*uenas il<as% e as pala/ras dous e rus re*uere u caso
especial para e0pressar lu1ar onde% ou lu1ar no *ual% caso *ue co outros su,stanti/os +
e0presso pelo a,lati/o co a preposi#3o in j e) Esse caso + c<aado de locati/o)
;ara su,stanti/os da prieira e da se1unda declina#3o o locati/o sin1ular + id2ntico ao
1eniti/o sin1ular) No plural dessas duas declina#$es + id2ntico e fora ao a,lati/o
plural)
;ara su,stanti/os da terceira declina#3o o locati/o terina e je ou e ji sin1ular% ou
e ji,us no plural=
Roae e Roa MRoa% ?aeN
At<enis e Atenas MAt<enae% ?aruN
doi e casa Mdous% ?iN
Cart<a1ine e Carta1o MCart<a1o% ?inisN
ou Cart<a1ini
ruri no capo Mrus% rurisN
^^^
E0erc-cios
I) Tradu&a cada ua das ora#$es a,ai0o=
!) Multos failia <onesta natos a, oppido ad insula isius) Moppidu% i j cidadelaN
B) Multos SEracusis Tarentu isius MSEracusae% ?aru j Siracusa% ua cidade da
Sic-liaK Tarentu% ?i j Tarento% ua cidade no sul da It.liaN
') E /ia in cella a,ula/erunt)
W) Malos a1na /i de sa0o alto iacta/erant) Miacto% ?a/i% ?atus% ?are j lan#arN
X) Ruinae SEracusis /ideri potuerunt% sed ne*ue Tarenti na*ue in patria)
^^^
E0erc-cios de re/is3o
I) Tradu&a=
!) ;oeta dicit ente sana in corpore sano optanda esse)
B) Ruor est ur,e a iliti,us oppu1nata /i deleta esse)
') ;ater ater*ue audi/erunt filios ante oenia Roae i1ni et ferro pu1na/isse) Mater%
atris j 3eK oenia% oeniu j ural<asK i1nis% i1nis% ?iu j fo1oN
W) ;opulus anti*uus dice,at Io/e esse patre deoru at*ue <oinu re1e et terra
esse atre <oinu anialiu*ue) Mat*ue ou ac j eK Iuppiter% Io/is j 4Hpiter) J
irre1ular na declina#3o= seu radical + Io/?N
X) Dideus no/a aurora luine are% terra% et caelu spar1ere) Maurora% ?ae j
auroraK lHenK luinis j lu&K spar1o% sparsi% sparsus% ?ere j espal<ar% asper1irN
() Milites in edia ur,e non entis solu /i1ore sed etia corporis /iri,us ,ellu
1esserunt) Mnon solu))) sed etia))) j n3o sF))) as ta,+)))K /i1or% /i1oris j /i1or%
for#aN
C) Nocte ruere de onti,us o0 /idere poterius) Mruo% rui% rutu% ?ere j precipitar?
se% cairK o0 j lo1oN
") Ut ur,e tiore li,ereus% ipera,ius iliti,us ut discedant) Mtior% ?is j teor%
edoK li,ero% ?a/i% ?atus% ?are j li,ertar% sal/arN
A) Ruri at*ue in ur,e incolis erant ulta pecunia) Mrus% ruris j capoN
!d) Re0 re1nu cu /i1ore et a1na /enia re1it ut no/is sit re1i,us e0eplu) Mre1o%
re0i% rectus% ?ere j reinar% re1erN
!!) Dou sine ora /enient) Mora% ?ae j deoraN
!B) Incolae sentiunt re1e ala e0 ur,e pellere de,ere)
!') Respondisti no/a pericula /alidis <oini,us oppidi onstrata esse) Mrespondeo%
respondi% responsu% ?Yre j responderK onstro% ?a/i% ?atus% are ? ostrarN
!W) No0 si terras o0 u,ris te1at% non solu oenia iniicoru sine periculo
oppu1nare possius sed etia aicos ser/itute li,ereus) Moppu1no% ?a/i% ?atus% ?are ?
assaltar% sitiarK ser/itus% ser/itutis j ser/id3o% escra/id3oN
!X) Si /era sci/isseus% di0isseus incolas in ultis insulis non solu a*ua sed etia
pecunia carere) Mscio% ?i/i% ?itus% ?ere j sa,erK careo% ?ui% ?itus% ?ere j ter falta de) Este
/er,o se contrFi co a,lati/o) ;or e0eplo= carere /irtute j ter falta de /irtude) Toe
cuidado na tradu#3o da frase aciaUN
Li#3o C
Nesta li#3o estudareos pronoes de todo tipo= deonstrati/os% pessoais%
interro1ati/os% possessi/os% e outros) Todos eles t2 caracter-sticas prFprias% e n3o
o,edece% e sua aioria% *ual*uer ua das declina#$es latinas)
J uito pro/./el *ue /oc2 se confunda entre u tipo e outro no coe#o) ;or isso%
aconsel<aos forteente *ue /oc2 fa#a fic<as para cada u deles% para consulta r.pida
e caso de dH/ida) N3o se preocupe e decorar todos de iediato)
C)!) ;ronoes deonstrati/os
Os pronoes deonstrati/os latinos 1uarda ua rela#3o estreita co os pronoes
deonstrati/os portu1ueses ais *uanto ao uso do *ue *uanto I fora) Optaos por
apresentar a*ui apenas os tr2s pronoes deonstrati/os ais usados) Ainda nesta li#3o
tratareos de outros tipos de pronoes% as se nos aprofundaros por en*uanto e
suas sutile&as estil-sticas)
N3o se pode di&er *ue os pronoes deonstrati/os pertence a esta ou I*uela
declina#3o) J necess.rio *ue /oc2 aprenda a declin.?los coo se forasse ua
declina#3o I parte% co caracter-sticas rou,adas ora de ua% ora de outra das cinco
declina#$es latinas) Nesse sentido% aconsel<aos *ue /oc2 escre/a e ua fol<a e
separado ua ta,ela co a declina#3o copleta destes pronoes% para r.pida consulta
*uando necess.rio= ainda *ue consi1a reali&ar co sucesso os e0erc-cios de declina#3o
dados nesta se#3o% + poss-/el *ue% co o tepo% /oc2 se es*ue#a de al1uas foras% ou
as confunda entre si) N3o se preocupe e doinar de iediato tudo o *ue for
apresentado) Manten<a fic<as e separado para consulta)
Os pronoes *ue estudareos s3o=
!N <ic% <aec% <oc ? este% esta% isto
BN ille% illa% illud ? a*uele% a*uela% a*uilo
'N is% ea% id ? esta% esta% istoK esse% essa% issoK a*uele% a*uela% a*uiloK o% a Musado *uando
n3o + necess.ria precis3o ou *uando n3o est. e jo1o ua oposi#3o clara co outro
pronoeN)
Dos tr2s o Hltio erece ua aten#3o especial) Daos I declina#3o% e depois fareos
al1uas o,ser/a#$es so,re o uso de cada u)
<ic% <aec% <oc
sin1ular plural
M) 8) N) M) 8) N)
No) <ic <aec <oc <i <ae <aec
6en) <uius <uius <uius <oru <aru <oru
Acus) <unc <anc <oc <os <as <aec
Dat) <uic <uic <uic <is <is <is
A,l) <oc <ac <oc <is <is <is
O,ser/e a seel<an#a de foras e cada caso e 12nero% e repare ta,+ *ue o
noinati/o feinino sin1ular te a esa fora do noinati/o e do acusati/o neutros
plurais) Isso costua confundir no princ-pio)
Coo treino% decline juntos no sin1ular e no plural <ic <oo M?inisN ? este <oeK <ac
insula ? esta il<aK <oc teplu ? este teplo)
ille% illa% illud
sin1ular plural
M) 8) N) M) 8) N)
No) ille illa illud illi illae illa
6en) illius illius illius illoruillaru illoru
Acus) illu illa illud illos illas illa
Dat) illi illi illi illis illis illis
A,l) illo illa illo illis illis illis
Note *ue n3o + poss-/el se ,asear na declina#3o de <ic% <aec% <oc para forar esta)
Al1uas terina#$es s3o i1uais% n3o todas) Coo sepre% o noinati/o e o acusati/o
no sin1ular s3o i1uais% assi coo no plural) Decline junto% no sin1ular e no plural= ille
/ir ? a*uele <oeK illa puella ? a*uela eninaK illud corpus ? a*uele corpo)
is% ea% id
sin1ular plural
M) 8) N) M) 8) N)
No) is ea id ii eae ea
6en) eius eius eius eoru earu eoru
Acus) eu ea id eos eas ea
Dat) ei ei ei eisViis eisViis eisViis
A,l) eo ea eo eisViis eisViis eisViis
Ta,+ a*ui n3o + poss-/el forar esta declina#3o ,aseando?se nas antecedentes) Note
*ue% e0cetuando?se o noinati/o% todos os outros casos coe#a co e?) \. ta,+
ua fora alternati/a para o dati/o e o a,lati/o plurais% iis% nos tr2s 12neros) A1ora
decline junto= is iles M?itisN ? esse soldadoK ea /irtus M?utisN ? essa /irtudeK id /itiu M?iiN
? esse defeito)
Deja coo esses pronoes funciona e al1uns e0eplos)
!N \unc li,ru /idesb D2s este li/rob
BN Illu li,ru /idesb D2s a*uele li/rob
'N Eu li,ru /idesb D2s esteVesseVa*ueleVo li/rob
O uso de <ic e ille coo nos e0eplos ! e B ostra *ue e 1eral ele se op$e= se
falaos este pode ser *ue estejaos pressupondo outro li/ro ais afastado% a*uele) O
lati 1uarda essa distin#3o co ais fre*>2ncia e precis3o do *ue o portu1u2s)
O uso de is coo no e0eplo ' e suas /.rias tradu#$es ostra *ue ele + u pronoe
deonstrati/o n3o?enf.tico% ou seja% *uando n3o fa&eos e princ-pio nen<ua
distin#3o *uanto I pro0iidade ou o afastaento do o,jeto e *uest3o) Esse pronoe
pode Is /e&es ser tradu&ido coo o arti1o definido o% a do portu1u2s% ou coo o
pronoe deonstrati/o o% a Mcorrespondendo a ele% elaN% coo na frase 5Eu /ideo7 ?
5Eu o /ejo7) Ta,+ + usado e correla#3o co o pronoe relati/o% *ue estudareos
ais I frente)
Dejaos ais al1uns e0eplos do uso de is) ;reste aten#3o nas tradu#$es apresentadas=
Eu /ides) Doc2 o /2V D2s esteVa*uele <oe)
Cu eo a,ulas) ;asseias co ele)
Didesne idb D2s istobV D2s essa coisab
Eius li,ru /ideo) Dejo o li/ro deleVdela)
;atre earu /ideus) Deos o pai delas)
C)B) ;ronoes pessoais
Durante todo este curso teos /isto *ue ora#$es do tipo Le1o li,ru te sido
tradu&idas coo Eu leio u li/ro) Sepre introdu&ios o pronoe pessoal eu% *uando
,astaria apenas Leio u li/ro)
De fato% as duas tradu#$es s3o corretas% as a prieira% usando o pronoe eu% parece
dar ais 2nfase na pessoa *ue l2 o li/ro% eu% do *ue a se1unda) Mas essa distin#3o%
ta,+ o notaos% + uito t2nue para ser perce,ida na con/ersa#3o cou ou e
te0tos inforais) ;recisaos escre/er al1o ais al+ de u siples eu nessa ora#3o
para ressaltaros a pessoa *ue fala)
O lati% por outro lado% reser/ou o uso dos pronoes pessoais no noinati/o
e0clusi/aente para dar 2nfase ou precis3o I fala) Note coo tradu&ireos as duas
ora#$es a,ai0o=
Clao Eu 1rito
E1o clao Sou eu *ue 1ritaV Eu + *ue 1rito
N3o ,astaria tradu&ir E1o clao por 5Eu 1rito7 apenas) ;ara isso j. e0iste Clao)
Teos% portanto% *ue suprir a forte 2nfase *ue + dada na fala latina pela inclus3o de e1o
co al1o ais e portu1u2s) Nos outros casos% 1eniti/o% acusati/o% dati/o e a,lati/o% a
tradu#3o + coo e portu1u2s=
Li,ru i<i dat) Ele e d. u li/ro)
Me /idet) Ele e /2)
Mecu a,ulat) Ele passeia coi1o)
Note na Hltia ora#3o *ue n3o disseos 5Cu e a,ulat7) Co a preposi#3o cu
sepre fa&eos a in/ers3o acia% para as prieiras e se1undas pessoas% no sin1ular e
no plural= ecu% tecu% no,iscu% /o,iscu ? coi1o% conti1o% conosco% con/osco)
Dejaos a declina#3o copleta=
!) ;rieira pessoa
sin1ular plural
No) e1o eu nos nFs
6en) ei de i nostru^ de nFs^
nostri^ de nFs^
Acus) e e nos nos
Dat) i<i eV a i no,is a nFsVnos
A,l) e iVeV?i1o no,is nosV?nosco
Repare=
!N Nostru= ulti nostru ? uitos de nFsVdentre nFs
BN Nostri= Odiu nostri est a1nu ? o Fdio de nFs Mcontra nFsN + 1rande)
E ! teos u 1eniti/o partiti/o= usaos para e0pressar ua parte *ue se retira do
todoK e B teos u 1eniti/o o,jeti/o= funciona coo *ue u o,jeto% coo u
o,jeto direto% da pala/ra *ue depende) No nosso caso% de odiu) Esses dois usos ser3o
tratados co ais precis3o nas li#$es se1uintes)
B) Se1unda pessoa
sin1ular plural
No) tu tu /os /Fs
6en) tui de /oc2Vde ti /estru^ de /Fs^
/estri^ de /Fs^
Acus) te te /os /os
Dat) ti,i teV a ti /o,is a /FsV/os
A,l) te tiVteV?ti1o /o,is /osV?/osco
^A*ui acontece o eso *ue co nostru% nostri)
') Terceira pessoa
N3o e0iste e lati u pronoe espec-fico para a terceira pessoa% ne do sin1ular%
ne do plural) No entanto% encontraos is% ea% id e seu lu1ar% ou ainda ille% illa% illud)
Estes Hltios dera ori1e ao arti1o definido portu1u2s% o% a)
;ertence ainda I terceira pessoa o pronoe refle0i/o=
W) ;ronoe refle0i/o
O pronoe refle0i/o Mreflecto% ?fle0i% ? flectus% ?ere ? recur/ar% refletirN refer?se ao
sujeito de sua prFpria ora#3o) No pode ter% portanto% caso noinati/o) Al+ disso%
possui ua sF fora para o sin1ular e o plural=
sin1ular e plural
No) ??? ???
6en) sui de si
Acus) se se
Dat) si,i a siVse
A,l) se siVseV?si1o
Se /idet) Ele se /2)
Se /ident) Eles se /2e)
Copare o uso nos pares de ora#$es se1uintes=
Eu /idet) Ele o /2)
Se /idet) Ele /2 a si prFprioVEle se /2)
Eos /ident) Eles os /2e)
Se /ident) Eles /2e a si prFpriosVEles se /2e)
C)') ;ronoes possessi/os
Os pronoes possessi/os latinos s3o declinados coo adjeti/os da prieira e da
se1unda conju1a#3o% e s3o% para a prieira pessoa do sin1ular% eus% ?a% ?u ? eu%
in<aK para a prieira pessoa do plural% noster% nostra% nostru ? nosso% nossa) ;ara a
se1unda pessoa do sin1ular% tuus% ?a% ?u ? teu% tuaK para a se1unda do plural% /ester%
/estra% /estru ? /osso% /ossa) ;or*ue s3o adjeti/os% de/e concordar co o
su,stanti/o a *ue se refere=
Tuu fratre /ideo) Eu /ejo teu ir3o)
Nostra atre /ideus) NFs /eos a nossa 3e)
Coo os pronoes pessoais% os pronoes possessi/os latinos s3o usados e caso de
2nfase ou *uando a precis3o o e0i1e) ;or e0eplo=
;atre /ideo) Eu /ejo MeuN pai)
as
;atre eu /ideo) Eu /ejo o eu pai Me n3o o seuN)
J cou na tradu#3o supriros e portu1u2s al1uns pronoes possessi/os% caso o
conte0to o perita ou o e0ija% coo e ;atre /ideo ? Eu /ejo o eu pai% ou coo
Ao atre ? Eu ao a in<a 3e)
Ta,+ e0iste e lati o pronoe possessi/o refle0i/o suus% ?a% ?u ? seu% sua) O seu
uso% por+% + ais restrito *ue o de seu seel<ante portu1u2s% e se relaciona apenas ao
sujeito da ora#3o% sendo proi,ido seu uso e outros casos) Deja=
Sua /ita aat) Ele aa sua /ida) Ma prFpria /idaN
8alando a outra pessoa% de/eos sepre usar o pronoe tu e lati) N3o podeos%
coo e portu1u2s% nos diri1ir ao nosso interlocutor pelo pronoe seuVsua% coo e
5Di sua 3e onte7)
C)W) O pronoe relati/o
O pronoe relati/o latino *ui MMN% *uae M8N% *uod MNN corresponde ao relati/o
portu1u2s *ueV*ueVo *ual e suas /aria#$es) J usado principalente para su,ordinar
ua ora#3o adjeti/a a u antecedente) ;or e0eplo% e 5O <oe *ue /oc2 /2 + eu
ai1o7 a parte e it.lico 5*ue /oc2 /27 + ua ora#3o su,ordinada adjeti/a% por*ue se
refere a u su,stanti/o coo se fosse u adjeti/o= 5O <oe alto + eu ai1o7)
Esse pronoe *ue e lati /aria ais do *ue e portu1u2s% e ir.% coo /ereos%
tanto concordar co o antecedente *uanto assuir o caso e0i1ido pela prFpria ora#3o
su,ordinada) Antes de ais e0plica#$es% /aos I sua declina#3o=
Sin1ular ;lural
M) 8) N) M) 8) N)
No) *ui *uae *uod ? *ue *ui *uae *uae
6en) cuius cuius cuius ? cujoMaNVde *ue *uoru *uaru
*uoru
Acus) *ue *ua *uod ? *ue *uos *uas *uae
Dat) cui cui cui ? a *ueVaoMIN *ual *ui,us *ui,us *ui,us
A,l) *uo *ua *uo ? Mco% por% eN *ue *ui,us *ui,us *ui,us
Dolteos ao nosso e0eplo=
O <oe *ue /oc2 /2 + eu ai1o
Dir *ue /ides aicus eus est)
Note *ue o antecedente + asculino% e por isso o pronoe de/e ser asculinoK al+
disso% note *ue o pronoe est. no caso acusati/o na sua prFpria frase= /oc2 /2 al1u+)
4untando essas duas caracter-sticas% sF podeos escol<er a fora *ue para a tradu#3o
latina)
Outro e0eplo=
O poeta cujo ai1o era ce1o ou/ia o enino)
;oeta cuius aicus erat caecus pueru audie,at)
A ora#3o su,ordinada + 5cujo ai1o era ce1o7% e funciona coo u adjeti/o de
5poeta7) E lati + *uase ine*u-/oca a tradu#3o por cuius% as <a/er. casos e *ue
ser. necess.rio o plural=
O poeta cujos ai1os era ce1os ou/ia o enino)
;oeta *uoru aici erant caeci pueru audie,at)
Muitas /e&es /oc2 /er. *ue a cuius e *uoru ser3o el<or tradu&idos por do *ual e dos
*uais)
Outro e0eplo=
Deos as ul<eres *ue passeia na rua)
8einas *uae in /ia a,ulant /ideus)
A ora#3o su,ordinada + 5*ue passeia na rua7) O pronoe *ue te *ue concordar e
12nero e nHero co 5ul<eres7% e fa& o papel de sujeito na ora#3o su,ordinada% ou
seja% toa o noinati/o) 4untando essas duas caracter-sticas% teos *uae)
C)W)!) O pronoe relati/o no coe#o de ua ora#3o
Muitas /e&es o pronoe relati/o + usado no coe#o de ua ora#3o latina onde
esperar-aos e portu1u2s u pronoe deonstrati/o ou u pessoal=
;ater di0it ur,e in periculo esse) Luae post*ua audi/i% /ero tie,a)
Meu pai disse *ue a cidade esta/a e peri1o) Depois *ue ou/i isso fi*uei realente co
edo)
Miles e onuerat ut e0 oppido discedere) Lue e interfecturu esse sensi)
O soldado e ad/ertiu para *ue eu partisse da cidade) Notei *ue ele iria e atar)
Atente ,e para esse fato% ua /e& *ue o uso do relati/o dessa fora + uito fre*>ente
e lati) Al+ disso% n3o /e erecendo a aten#3o de/ida nas 1ra.ticas
portu1uesasU
C)X) ;ronoe interro1ati/o adjeti/o
O pronoe interro1ati/o adjeti/o + id2ntico ao relati/o=
Lue /iru /idesb Lual M*ueN <oe /oc2 /2b
Cu *uo /iro a,ulasb Co *ual M*ueN <oe /oc2 passeiab
Luod donu /idesb Lual M*ueN presente /oc2 /2b
O pronoe + interro1ati/o por*ue sF + usado e interro1a#$es% e + adjeti/o por*ue /e
acopan<ando u su,stanti/o= *ue /iru% cu *uo /iro% *uod donu)
Essa distin#3o + iportante% por*ue /ereos a1ora o pronoe interro1ati/o su,stanti/o%
*ue te foras diferentes do adjeti/o% as apenas no sin1ular% noinati/o e acusati/o)
C)() ;ronoe interro1ati/o su,stanti/o
O pronoe interro1ati/o su,stanti/o + id2ntico ao relati/o no plural% e no sin1ular se
declina da se1uinte fora=
M)8) N)
No) *uis *uid
6en) cuius cuius
Acus) *ue *uid
Dat) cui cui
A,l) *uo *uo
Note *ue a diferen#a est. apenas no noinati/o e no acusati/o) Copare e confire)
J su,stanti/o por*ue toa o lu1ar de u su,stanti/o e ua frase interro1ati/a% se
e0i1ir u outro su,stanti/o co o *ual concorde=
Lue /idesb Lue /2sb
Luocu a,ulasb Co *ue passeiasb
Luid /ideusb O *ue /eosb
Note na se1unda ora#3o a in/ers3o cu *uo ?f *uocu)
Copare as frases a,ai0o% ua fa&endo uso do pronoe adjeti/o e a outra co o
su,stanti/o=
Cui feinae donu dedistib A *ual M*ueN ul<er deste o presenteb
Cui donu dedistib A *ue deste o presenteb
Luae feina taeda ti,i deditb Lual M*ueN ul<er te deu a toc<ab
Luis taeda ti,i deditb Lue te deu a toc<ab
^^^
E0erc-cios
I) Tradu&a para o lati apenas o *ue est. e it.lico=
!) Este + seu li/rob Ou + deleb
B) Co *ue /oc2 esta/a andando na*uele diab Certaente n3o era co sua 3e% as
co a dele)
') O *ue /oc2 pensa so,re a roupa da*uele <oeb
W) Eu 1osto dele% as n3o dela)
X) ;ara *ue /oc2 deu a*uele presente *ue eu te trou0e da*uela /e&b
() Este <oe sa,ia *ue eu con<ecia a*uele outro)
C) Eu terinei o tra,al<o% n3o /oc2)
") De *ue + este li/ro *ue /oc2 colocou na*uela estanteb
A) A ul<er *ue nFs /ios no neste ercado era a 3e da*ueles eninos para *ue
deos din<eiro)
!d) E *ue tepo nFs os /ereosb
!!) Seus ai1os 1ostar3o da ul<er *ue ele aa)
!B) NFs /i/eos e seu pa-s por uito tepo% e eles n3o nos considerara inii1os)
II) Tradu&a=
!) \unc li,ru le1iusK illu li,ru non le1ius)
B) \oc sciusK illud non scius)
') Nos patre nostru aaus% at*ue is nos aat) Mac% at*ue ? eN
W) Matri eius placetK patri sui non placet) Mplaceo% placui% placitus% ?ere [ dati/o ?
a1radarN
X) Me scioK tene scisb
() Eu scitK sene scitb
C) Se scitK sene sciuntb
") \is no,is salute di0erunt) Msalus% salutis ? saHdeK salute dicere ? cuprientarN
A) Multi /estru orte tient) Mors% ortis% ?iu ? orteN
!d) Auctor opus suu confecit *ua*ua id odit) Mauctor% ?oris ? autorK opus% operis ?
o,ra% tra,al<oK conficio% confeci% confectus% ?ere ? copletarK *ua*ua ? ainda *ueK
odi% odisse ? odiar= defecti/o% se o sistea do presenteK as foras do perfeito t2
si1nificados no presenteN)
!!) Opus suu oderunt)
!B) Opus nostru odius)
!') Opusne /estru odistisb
!W) Mors nos preitK ors eos oppreit) Mpreo% pressi% pressus% ?ere ? pressionarK
opprio% ?pressi% ?pressus% ?ere ? opriirN
!X) Mors no,is non placet)
!() Eis ultus aor nostri est) Maor% ?oris ? aorN
!C) Mi<i opus est /oce a1na) Mopus est ? + necess.rioK /o0% /ocis ? /o&N
!") ;ecunia /o,is opus est)
!A) ;es atris tuae est par/usK pes eus est a1nus) Mpes% pedis ? p+N
Bd) Doce earu audi/erunt)
B!) Doce sua audi/eru)
BB) Opere suu perficit) Mperficio% perfeci% perfectus% ?ere ? terinar% aca,arN
B') Spero illu locu esse ,onu) Mspero% ?a/i% ?atus% ?are ? esperar% ter esperan#aK
locus% ?i ? lu1ar% re1i3oN
BW) \ostes eos in/enerunt% sed non nos) M<ostis% ?is% ?iu ? inii1oK in/enio% in/eni%
in/entus% ?ire ? encontrar% ac<ar% desco,rirN)
BX) Tepus /alde eos preit) Mtepus% ?oris MNN ? tepo% per-odo% esta#3oK /alde ?
uitoN
B() Mi<i /alde placet id 1enus) M1enus% 1eneris ? 12nero% po/oN)
^^^
C)C) A,lati/o de copan<ia
Coo teos /isto durante o curso% o a,lati/o + usado co a preposi#3o cu para
denotar copan<ia=
Ad ur,e cu aico /enit) Ele /e I cidade co MseuN ai1o)
Ad ur,e ecu /enit) Ele /e I cidade coi1o)
C)") A,lati/o de tepo *uando ou dentro de
O a,lati/o + usado ta,+ para e0pressar tepo *uando ou dentro de) A preposi#3o
n3o + usada re1ularente% as pode aparecer)
Illo tepore iser erat) Na*uele tepo ele era infeli&)
Luin*ue annis <oc opus perficiet) Dentro de cinco anos ele ir. terinar esta o,ra)
C)A) Acusati/o de dura#3o no tepo e de e0tens3o no espa#o
O acusati/o% 1eralente se preposi#3o% + usado para e0pressar dura#3o no tepo ou
e0tens3o no espa#o) Responde I per1unta 5;or *uanto tepob7 ou 5Lue taan<ob ;or
*ue e0tens3ob7=
Luin*ue annos iser erat) ;or cinco anos ele foi infeli&)
Luin*ue pedes ad de0tra a,ula/it) Ele andou cinco p+s para a direita)
C)!d) Su,junti/o e ora#$es su,ordinadas e discurso indireto
Desejaos a*ui apenas c<aar sua aten#3o para u fato siples% ao *ual% no entanto%
n3o daos a de/ida aten#3o= ua ora#3o pode se su,ordinar a outra ora#3o
su,ordinada)
Daos apresentar al1uas ora#$es desse tipo) Note *ue elas usa o su,junti/o% e est3o
sujeitas Is re1ras da se*>2ncia dos tepos Mapro/eite para re/er a se*>2ncia dos tepos%
Li#3o '% se#3o ')XN) Dareos antes ua ora#3o e discurso direto% e depois a
transforareos e indireto=
!) Re0 *ue /ides pecunia aat) O rei *ue /2s aa o din<eiro)
aN Dico re1e *ue /ideas pecunia aare) Eu di1o *ue o rei *ue /2s
aa o din<eiro)
Mse*>2ncia pri.ria% a#3o siultGnea co dico= presente do su,junti/oN
,N Di0i re1e *ue /ideres pecunia aat) Eu disse *ue o rei *ue /ias
aa/a o din<eiro)
Mse*>2ncia secund.ria% a#3o siultGnea co di0i= iperfeito do su,junti/oN
B) Re0 *ue /idisti pecunia aat) O rei *ue /iste aa o din<eiro)
aN Dico re1e *ue /ideris pecunia aare) Eu di1o *ue o rei *ue /iste
aa o din<eiro)
Mse*>2ncia pri.ria% a#3o anterior a dico= perfeito do su,junti/oN
,N Di0i re1e *ue /idisses pecunia aare) Eu disse *ue o rei *ue <a/ias /isto
aa o din<eiro)
Mse*>2ncia secund.ria% a#3o anterior a di0i= ais?*ue?perfeito do su,junti/oN
^^^
E0erc-cios de re/is3o
I) Tradu&a=
!) Ad *ue isisti li,ros *uos noster clarus auctor illo tepore scripsit ut populo tuo
placeretb
B) \unc li,ru cuius auctos scitur a /estris ci/i,us aaus% sed illu li,ru *ui est in
ensa odius)
') Dicit feinas *uas /iderius in illo loco esse atres eoru pueroru *ui Roa e0
Asia /enerunt ut si,i laetas /itas petant)
W) \i a, illa insula *uae est in nostro ari /enerunt% sed illi in <oc loco seper /i0erunt)
X) E1o <unc li,ru le1i% tune illu le1istib
() Cui dedisti li,ru *ue a1ister di0it i<i le1endu esseb
C) Lui li,er ti,i le1endu estb
") Luid a1isb E1o litteras scri,o) E1o litteras eis scri,o)
A) In *ui,us terris ser/itus /ideri potestb
!d) Lui,uscu a,ula/isti e /illa in /ia *uae populo ipleta estb Cu *ui,us
feinisb Cu *ui,us /irisb Cu tuisb
!!) 8ilius ei aici /idit /os% sed nos ne*ue te ne*ue tuos socios /idius)
!B) Odius eos *ui,us patria non placet% sed no,is est aor <onestoru pioru*ue)
!') Dicius nos odisse eos *ui,us patria non placeat)
!W) Li,ri *uos ad nos isisti a, <oini,us *ui aant suu opus scripti sunt)
!X) Scri,isne in tuo li,ro de 1eneri,us anialiu *uae scisb
!() Isne est /ir *ue tua ater /iditb
!C) Di0erunt dona *uae petituri esseus pulc<ra futura esse)
!") \ic aat *uod ille odit)
!A) Cui feinae dona dedit *uae opta/erausb
Bd) Luis est <aecb Luis nostraru fuitb
B!) Lue *uin*ue <oris /ide,ob Te et tuos)M*uin*ue ? cincoK <ora% ?ae ? <oraN
BB) Lui locus estb Ad *ue locu /eni et *uocub
B') Dica ser/itute *uae oppriat <os *uos /ideritis ala esse)
BW) Tepore careo ut perficia opus *uod scri,o)
BX) Luod opus ante tepus perfecistib Luod opus eo tepore perfecistib
B() Ille /ir% cui patria salus est cara% pius <a,etur a populo *ui eu scit% sed non se aat)
BC) Ci/es illaru ur,iu *uae <a,uerunt re1es dana,atis)
B") Sensit ci/es illaru ur,iu *uae re1es <a,erent danandos esse)
BA) Re0 cuius soror Roae /i/it ,ene se 1essit)
'd) Scius re1e cuius soror Roae /i/at dene se 1essisse)
'!) Scius re1e cuius soror Roae diu /i0erit ,ene se 1erere)
'B) Cuius li,er *uin*ue annos petitus estb
'') Mater filio di0it ulta salute *ue ultos annos non /iderat)
'W) Dicit illud opus ti,i confectu a populo lectu esse)
'X) Ut laeti nos sius% no,is aore opus est)
'() Sentis /oces eoru *ui claent ei <oini non placere)
'C) Luin*ue pedes ad de0tra nos o/ius ut /er,a a1istri audireus)
'") De <oc satis) Msatis ? ,astanteN
II) Reescre/a as frases !!% !W e BW e discurso indireto usando dicit e depois dice,at)
Tradu&a as frases resultantes)
Li#3o "
")!) Adjeti/os da terceira declina#3o
Os adjeti/os latinos se di/ide e dois 1rupos= u 1rupo dos *ue se1ue a declina#3o
dos su,stanti/os da prieira e se1unda declina#$es% j. estudados% e outro dos *ue
se1ue a declina#3o dos su,stanti/os da terceira declina#3o% *ue estudareos a1ora)
Os adjeti/os da a terceira declina#3o se di/ide e trifores% ,ifores e unifores% ou
seja% e adjeti/os *ue t2 u noinati/o diferente para cada caso% asculino%
feinino e neutro MtriforesN% os *ue t2 u noinati/o cou para o asculino e o
feinino e outro para o neutro M,iforesN% e os *ue t2 u sF noinati/o para os tr2s
12neros) Dejaos os adjeti/os trifores=
Sin1ular ;lural
M) 8) N) M) 8) N
No) acer acris acre acres acres acria
6en) acris acris acris acriu acriu acriu
Acus) acre acre acre acres M?isN acres M?isN acria
Dat) acri acri acri acri,us acri,us acri,us
A,l) acri acri acri acri,us acri,us acri,us
Noteos as se1uintes caracter-sticas=
!N todos t2 a,lati/o sin1ular e ?iK
BN todos t2 1eniti/o plural e ?iuK
'N o acusati/o plural + tanto ?es *uanto ?is para o asculino e o feininoK
WN noinati/o e acusati/o e ?ia para o neutro)
Os adjeti/os ,ifores aparece nos dicion.rios co sua fora para o asculino e o
feinino e prieiro lu1ar% depois a fora do neutro) ;or e0eplo% onis% one%
5todo% cada u7) Note *ue a Hnica coisa *ue /aria/a no asculino e no feinino dos
trifores era o noinati/o sin1ular) A*ui ele + o eso para os dois 12neros) Mas n3o
se es*ue#a da re1ra 1eral para os neutros de todas as declina#$es= o noinati/o e o
acusati/o s3o sepre i1uais% tanto no sin1ular *uanto no plural)
Os adjeti/os unifores t2 ua sF fora para o noinati/o sin1ular dos tr2s 12neros)
;or e0eplo% in1ens% ?entis% 5enore7% *ue aparece nos dicion.rios co o noinati/o
dos tr2s 12neros se1uido do 1eniti/o% coo se fosse u su,stanti/o da terceira
declina#3o) Coo n3o podeos nos es*uecer da re1ra 1eral para os neutros% in1ens te
acusati/o sin1ular asculino e feinino e in1ente% as no neutro e in1ens Mi1ual
ao noinati/oN) No plural teos% no noinati/o asculino e feinino% in1entes% as
no neutro in1entia% *ue se repete no acusati/o)
Os partic-pios presentes coo aans pertence I terceira declina#3o% e s3o declinados
coo adjeti/os unifores=
Sin1ular ;lural
No) aans aantes% aantia MNN
6en) aantis aantiu
Acus) aate% aans MNN aantes M?isN% aantia MNN
Dat) aanti aanti,us
A,l) aanti M?eN aanti,us
Note *ue no a,lati/o sin1ular apareceu ua terina#3o alternati/a% ?e) Ela sF + usada
*uando o adjeti/o + usado coo su,stanti/o) ;or e0eplo% e /e& de a, <oini aanti
? 5pelo <oe aante7% escre/eos siplesente a, aante ? 5pelo aante7)
")B) A *uarta declina#3o
O 1eniti/o *ue caracteri&a todos os noes da *uarta declina#3o + ?us) O 12nero da
aioria dos su,stanti/os + asculino% uns poucos s3o feininos e raraente
encontraos al1u neutro) Daos I declina#3o de sensus% ?us MMN ? 5sentido7=
Sin1ular ;lural
No) sensus sensus
6en) sensus sensuu
Acus) sensu sensus
Dat) sensui sensi,us
A,l) sensu sensi,us
Doc) sensus sensus
U su,stanti/o neutro coo 1enu% ?us ? 5joel<o7% difere de sensus no=
!N noinati/o e acusati/o sin1ular% *ue terina e ?uK
BN dati/o sin1ular e ?uK
'N noinati/o e acusati/o plural e ?ua)
Decline% ent3o% 1enu% ?us)
")') A *uinta declina#3o
J a ais siples e a enor de todas as declina#$es= copreende apenas noes
feininos Ma aioriaN e asculinos terinados e ?es no noinati/o sin1ular% e co
1eniti/o e ?ei) Declineos res% rei M8N ? 5coisa7=
Sin1ular ;lural
No) res res
6en) rei reru
Acus) re res
Dat) rei re,us
A,l) re re,us
Doc) res res
Terinaos a*ui o nosso estudo das declina#$es) Aconsel<aos *ue /oc2 consulte ua
1ra.tica para se inteirar das inHeras e0ce#$es *ue todas as declina#$es apresenta% e
*ue oitios a*ui por ,re/idade e siplicidade) E0ceto se for de seu interesse escre/er
e lati% n3o aconsel<aos *ue /oc2 as decore todas) ;refira criar ta,elas para consulta
e caso de necessidade)
N3o dei0e de toar con<eciento das e0ce#$es% pois e al1uns casos elas pode criar
pro,leas e confus3o)
^^^
E0erc-cios
I) Conju1ue conjuntaente=
aN fortis anus Mfortis% ?e ? forteK anus% ?us M8N? 3oK tropaN
,N in1ens etus Metus% ?us MMN ? edoN
II) ;ara cada fora a,ai0o% d2 a fora correspondente do adjeti/o onis% ?e ? todo%
cada) ;ode <a/er% e al1uns casos% ais de ua possi,ilidade)
aN carini,us Mcaren% ?inis MNN ? poeaN
,N carine
cN anui
dN anuu
eN oti,us Motus% ?us MMN ? o/ientoN
fN otu
1N noini Mnoen% ?inis MNN ? noeN
<N noines
iN dies Mdies% ?ei MMN ? diaN
jN dieru
ON die
^^^
")W) A,lati/o de liita#3o ou de especifica#3o
Assi c<aaos o a,lati/o *ue ostra e respeito% e rela#3o a *ue afiraos
al1ua coisa=
\aec feina specie pulc<ra est) Esta ul<er + ,onita na apar2ncia)
Mea sententia ni<il perficient) E in<a opini3o% eles n3o conse1uir3o nada)
Major natu) Maior de idade)
\oines sunt noine% non re) S3o <oens de noe% n3o de fato)
Mente captus) ;ri/ado de entendiento)
Oni,us nueris a,solutus) ;erfeit-ssio so, *ual*uer aspecto)
O,s)=A terceira e a se0ta e0press3o s3o uito couns) Note ta,+ na *uarta coo a
pala/ra res foi tradu&ida)
")X) O /er,o eo% ii Mou i/iN% itus% ire ? 5ir7
Esse /er,o uito iportante + irre1ular no sistea do presente) Al+ disso% coo /oc2
notar.% possui foras *ue pode ser facilente confundidas co pronoes% o *ue
causa certa dificuldade e seu recon<eciento) ;or isso dareos a*ui a conju1a#3o do
sistea do presente% atentando ta,+ *ue esse /er,o + re1ular no sistea do perfeito%
e0ceto pela se1unda pessoa do sin1ular do perfeito% *ue + isti Me n3o ^iistiN% e no
infiniti/o perfeito ati/o% *ue + isse Me n3o ^iisseN)
Coo e0erc-cio% d2 a tradu#3o dos tepos *ue falta% e conju1ue o restante do /er,o
no sistea do perfeito)
;resente do Indicati/o= ;resente do Su,junti/o=
eo ? /ou ius ? /aos ea eaus
is ? /ais itis ? /ais eas eatis
it ? /ai eunt ? /3o eat eant
Iperfeito do Indicati/o= 8uturo do Indicati/o=
i,a i,aus i,o i,ius
i,as i,atis -,is i,itis
i,at i,ant i,it i,unt
;artic-pio ;resente=
iens% euntis Mcuidado a*uiUN
Ten<a uito cuidado co este /er,o% pois e0iste ua profus3o de /er,os copostos de
eo% coo adeo ? ir ter co% apro0iarK a,eo ? ir e,ora% partirK ineo ? entrarK e0eo ? sairK
e uitos outros)
")() O iperati/o presente
O iperati/o% *ue indica orde% ando% se di/ide e ati/o e passi/o% no sin1ular e no
plural) N3o + dif-cil de ser aprendido% e se conju1a da se1uinte fora=
ATIDO=
sin1ular plural
aaU aaU aateU aaiU
/ideU /2U /ideteU /edeU
incipeU coe#aU incipeteU coe#aiU
audiU ou/eU auditeU ou/iU
;ASSIDO=
sin1ular plural
aareU s2 aadoU aainiU sede aadosU
/idereU s2 /istoU /ideiniU sede /istosU
incipereU s2 coe#adoU incipiiniU sede coe#adosU
audireU s2 ou/idoU audiiniU sede ou/idosU
Deos as foras para cada ua das conju1a#$es) Note coo pode ser confundidas as
foras do iperati/o passi/o= no sin1ular co o infiniti/o% e no plural co o presente
da /o& passi/a) Mas raraente o conte0to da frase dei0ar. dH/idas *uanto a isso)
Se desej.sseos forar o iperati/o ne1ati/o% recorrer-aos a outro e0pediente%
atra/+s de foras do /er,o nolo ? 5n3o *uerer7=
Ati/o= Noli aareU N3o aaU
;assi/o= Noli aariU N3o seja aadoU
Se fosse no plural% ter-aos=
Ati/o= Nolite aareU N3o aaisU
;assi/o= Nolite aariU N3o sejais aadosU
;oder-aos ta,+ forar o iperati/o ne1ati/o co ne e foras do su,junti/o=
\oc ne feceris Mperfeito do su,junti/oNU N3o fa#as istoU
\oc ne faciaus Mpresente do su,junti/oNU N3o fa#aos istoU
Essas foras% contudo% s3o raras)
E0iste ainda% na fa-lia dos iperati/os% u iperati/o futuro% e0treaente raro% *ue
n3o tratareos a*ui) Aconsel<aos *ue /oc2 consulte ua 1ra.tica% caso seja de seu
interesse) Mas n3o se preocupe co ele)
C) O /ocati/o
O /ocati/o% 1eralente i1ual ao noinati/o% te outra fora para os su,stanti/os
terinados e ?us ou ?ius)
Os terinados e ?us t2 o /ocati/o e ?e% coo pudeos /er na se1unda declina#3o%
e os terinados e ?ius t2 o /ocati/o e ?i=
Marcus /enit) Marcos /e)
Marce% /eniU Marcos%/en<aU
Dir1ilius caren scripsit) Dir1-lio escre/e u poea)
Dir1ili% scri,e carenU Dir1-lio% escre/e u poeaU
O adjeti/o eus% ?a% ?u te o /ocati/o asculino e i=
Mi fili% /eniU De% eu fil<oU
Le,reos *ue todos os /ocati/os plurais s3o id2nticos ao noinati/o)
")") O duplo dati/o= dati/o de interesse [ dati/o de fi
O duplo dati/o + ua constru#3o e *ue aparece dois dati/os na ora#3o% u deles
c<aado dati/o de interesse% e outro c<aado de dati/o de fi) Dejaos e e0eplos%
onde dareos ua tradu#3o literal% e depois ua tradu#3o ais ade*uada para essa
constru#3o=
\oc erit ti,i dolori) Isto ser. para ti para dor
Isto te ser. oti/o de dor)
Oni,us odio crudelitas est) ;ara todos para Fdio + a crueldade)
;ara todos a crueldade + oti/o de Fdio)
Todos odeia a crueldade)
Nos dois casos acia% e lati% apresentaos u dati/o de interesse% ostrando do
interesse de *ue + o *ue /ai ser afirado% e depois u dati/o de fi% ostrando para
*ue ser/e o *ue ser. afirado)
Mais al1uns e0eplos=
\oc i<i a1nae curae est) Isto para i e0iste para 1rande preocupa#3o)
Isto e preocupa uito)
Opinio ali periculo erat ci/itati) A opini3o do au era para peri1o para a cidade)
A opini3o do au era u peri1o para a cidade)
Ad ur,e saluti i<i /enit) Deio I cidade para sal/a#3o para i)
Deio I cidade para e sal/ar)
^^^
E0erc-cios
I) Tradu&a apenas as pala/ras e ne1rito=
!) \ic <oo ente est /alidus)
B) \aec feina pulc<ra est fora)
') Ille ci/is sanus est corpore)
W) Illi infelices sunt salute)
X) Superati ilites /ita et /i1ore sunt iseri)
() Si Roa eat% aicis non careat)
C) Nisi ilites ur,i saluti i,unt% a1nus erit tior)
") Si ad insula isset MiretN% feli0 fuisse MesseN)
A) Roa itK At<enas euntK Eis ipero ut At<enas eantK Ad ur,e i,ant)
!d) \oo ad pro/incia iens erat intelle1ens)
!!) Luae est filia <oinis ad pro/incia euntisb
!B) Dico <oini ad pro/incia eunti esse filia specie pulc<ra)
!') Discede e pro/incia)
!W) Oppu1nate ur,e cu /i1oreU
!X) Noli discedere e pro/inciaU Ne discesseris MdiscedasN e pro/inciaU
!() Nolite oppu1nare ur,eU Ne oppu1na/eritis Moppu1netisN ur,eU
!C) Noli% aice% spectare onteK specta capuU
!") Mi fili% noli tiore oppriiU Ne tiore oppressus sis)
!A) Morsne erit ,ono fini /itae nostraeb
Bd) Milites tiori ci/i,us issi sunt)
^^^
E0erc-cios de re/is3o
I) Tradu&a=
!) \aec ci/itas infeli0 etu 1ra/i deletur) Mci/itas% ?atis ? cidadeK feli&% felicis ? feli&K
infeli0% infelicis ? infeli&K 1ra/is% ?e ? pesado% se/ero% iportanteN
B) Sensus onis de li,ertate uta/ius) Mli,ertas% li,ertatis ? li,erdadeN
') Lua o, re infelices dou ire iussi suntb Mo, ? por causa deK *ua o, re ? por
*u2% por *ue ra&3oK dous% ?us ou ?i ? casaK iu,eo% iussi% iussus% ?ere ? andar% ordenarN
W) No,is est etus nuinu oniu) Mnuen% nuinis ? MNN ? di/indadeN
X) Mi<i *uaerenti opus est ente acri ut <aec intelle1a) M*uaero% *uaesi/i% *uaesitus%
?ere ? procurarK per1untarK pedirN)
() Ille est <oo sine re% sine fide% sine spe) Msine ? seK res% rei M8N ? coisa% ,ensK fides%
?ei M8N? f+K spes% ?ei M8N ? esperan#aN
C) Li,ertas ci/iu erat re1i curae) Cui dice,as te au0iliu futuru)Mau0iliu% ? i ?
ajudaN
") Deo scri,e dulcia carinaU Mdulcis% ?e ? doce% sua/eN
II) Tradu&a e lati% sa,endo *ue e al1uns casos /oc2 encontrar. a,lati/os de
especifica#3o e o duplo dati/o=
!) A*uele <oe de . apar2ncia cain<a pela praia) Mapar2ncia ? species% ?eiK praia ?
litus% litoris MNN
B) ;edro% isso te ser. oti/o de edo) M;edro ? ;etrus% ?iN
') Meu fil<o% nada pode ser para ti oti/o de dor)
W) Ao aan<ecer% foi I cidade) Mao aan<ecer ? pria luceN
X) Indo I cidade% ele /iu ua lu& enore) Mlu& ? lu0% lucisN
Li#3o A
A)!) O coparati/o e o superlati/o dos adjeti/os
Todo adjeti/o e lati% assi coo e portu1u2s% possui tr2s 1raus= o noral ou
positi/o% o coparati/o e o superlati/o) Apresentareos o odo coo se fora e se
declina% e coo s3o usados) Coo e0eplo% toareos altus% ?a% ?u ? 5alto7 e fortis%
?e ? 5forte7)
!) COM;ARATIDO
O 1rau coparati/o se fora encontrando?se a rai& do adjeti/o na fora positi/a e
adicionando% para o asculino e o feinino% a terina#3o ?ior% e para o neutro a
terina#3o ?ius=
altus% ?a% ?u altVi ?f altior MM) e 8)N si1nificando 5ais alto7)
altius MNN
fortis% ?e fortVis ?f fortior MM) e 8)N si1nificando 5ais forte7)
fortius MNN
Sa,endo disso podeos forar frases *ue copara duas pessoas ou duas coisas%
coo=
Marcos + ais alto do *ue ;edro) Marcus est altior *ua ;etrus)
O ir3o dele + ais forte do *ue o pai) 8rater eius est fortior *ua pater)
Note *ue para coparar usaos a pala/ra *ua% *ue si1nifica 5do *ue7) MCuidado para
n3o confundi co o acusati/o de *uaeUN
Ua outra fora de coparar se fa&er o uso de *ua e uito ais usada e lati +
usando o a,lati/o=
Marcus est altior ;etro)
8rater eius est fortior patre)
As duas foras t2 o eso sentido) Al+ disso% o *ue est. e copara#3o de/e ter o
eso caso=
Dicit Marcu esse altiore *ua ;etru)
Doc2 notou na ora#3o anterior *ue altior se declinou coo u adjeti/o da terceira
declina#3o) De fato% todos os coparati/os s3o adjeti/os da terceira declina#3o% as% no
plural% co 1eniti/o e ?u e no neutro co noinati/o e acusati/o e ?a)
B) SU;ERLATIDO
A aioria dos adjeti/os fora o superlati/o co adi#3o de ?issius% ?a% ?u I rai&) E%
coo se nota% s3o declinados coo adjeti/os de prieira e se1unda declina#3o)
altus% ?a% ?u altVi ?f altissius% si1nificando 5uito alto% o ais alto7)
fortis% ?e fortVis ?f fortissius% si1nificando 5uito forte% o ais forte7)
Marcus est fortissius) Marcos + uito forte)
Marcos + o ais forte)
Marcos + fort-ssio)
Marcus est fortissius <oinu) Marcos + o ais forte dos <oens)
Note as foras *ue teos para tradu&ir u superlati/o e lati)
Se o adjeti/o terinar e ?er% coo e acer% acris% acre ? 5a1udo% a&edo7% adicionaos
?rius% ?a% ?u diretaente ao noinati/o asculino sin1ular= acerrius)
Se o adjeti/o terinar e ?lis% adicionaos ?lius% ?a% u I rai&= siilis% ?e ?
5seel<ante7% fica siillius% ?a% ?u ? 5o ais seel<ante7)
Todos esse casos pode ser 1uardados facilente= ,asta se le,rar de coo s3o
forados e portu1u2sU Na pr.tica eles s3o inconfund-/eis)
O superlati/o pode ser usado co *ua% *ue /ai si1nificar 5o ais poss-/el7=
Marcus est *ua fortissius) Marcos + forte o ais poss-/el)
Marcos + t3o forte *uanto + poss-/el ser)
^^^
E0erc-cio
I) D2 a fora correspondente do coparati/o e do superlati/o de cada u dos adjeti/os
iser% isera% iseru ? 5iser./el% infeli&7% sae/us% ?a% ?u ? 5cruel7 e <uilis% ?e ?
5<uilde7 para cada ua das foras a,ai0o Mpode <a/er ais de ua interpreta#3oN=
!) irae () doi
B) opinione C) caren
') litori,us ") ci/itati
W) re A) anui
X) spes !d) corpora
^^^
A)B) Coparati/os irre1ulares
Coo e portu1u2s% o lati possui /.rios adjeti/os cujas foras no coparati/o e no
superlati/o s3o irre1ulares) Ei?las=
,onus% ?a% u elior% elius optius% ?a% u
,o% ,oa el<or FtioK uito ,o% o el<or
alus% ?a% u peior% peius pessius% ?a% ?u
au% . pior p+ssioK uito au% o pior
a1nus% ?a% ?u aior% aius a0ius% ?a% ?u
1rande aior .0ioK uito 1rande% o aior
par/us% ?a% ?u inor% inus inius% ?a% ?u
pe*ueno enor -nioK uito pe*ueno% o enor
ultus% ?a% ?u plus MsF neutroN plurius% ?a% ?u
uito plures% plura Mpl)N uit-ssioK uito nueroso
ais
Ua nota= *uando o plural de aior% ou seja% aiores% + usado% pode si1nificar ta,+
5ancestrais7)
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a=
!) \oc carenelius est illo)
B) \oc caren elius est *ua illud)
') \ae feinae pulc<riores sunt illis)
W) \ae feinae ulto pulc<riores sunt *ua illae)
X) Diciis <as feinae ulto pulc<riores esse *ua illas)
() \i ilites fortiores plus pecuniae optant)
C) Studiu no,is dulcius ,ello)
") ;a0 optia% ,ellu pessiu)
A) Re0 no/us peior *ua pater est)
!d) \ic frater aior illo est)
!!) Sed ille a0ius)
!B) U,i a0iu% i,i iniu) Mu,i ? ondeK i,i ? l.N
!') Dicunt a0iu non eliore esse)
^^^
A)') A,lati/o para e0pressar o *u3o diferente
J poss-/el *ue e copara#$es /oc2 encontre essa constru#3o% *ue indica
apro0iadaente e *ue 1rau ou e *ue edida al1ua coisa supera a outra=
8rater eius est pede altior *ua pater
O ir3o dele + ais alto *ue o pai por u p+)
O ir3o dele + u p+ ais alto *ue o pai)
Nunc ulto felicior est) A1ora ele + ais feli& por uito)
A1ora ele + uito ais feli&)
Se esse a,lati/o for copreendido coo todos os outros% ou seja% coo u adjunto
ad/er,ial% n3o /ai oferecer dificuldades de tradu#3o)
A)W) Ad/+r,ios e seus 1raus
A aioria dos ad/+r,ios + forada a partir de adjeti/os) Os *ue se deri/a de adjeti/os
da prieira e se1unda declina#3o rece,e u ?e na rai& do adjeti/o=
iser% isera% iseru ?f isere
iser./el isera/elente
Os forados a partir de adjeti/os de terceira declina#3o rece,e na aioria das /e&es a
terina#3o ?iter=
fortis% ?e fortiter
forte forteente
Muitos ad/+r,ios n3o se deri/a de adjeti/os% as s3o siplesente foras
cristali&adas de a,lati/os% coo cito ? 5depressa% facilente7) Esses de/e ser
aprendidos coo pala/ras couns)
O 1rau coparati/o de u ad/+r,io + forado pela adi#3o de ?ius ao radical do
adjeti/o=
fortiter fortius
forteente ais forteente
facile facilius
facilente ais facilente
isere iserius
isera/elente ais isera/elente
O superlati/o + forado co a adi#3o de ?issie Mou ?rie% ?lie% deacordo co o
radical% coo /ios aciaN ao radical do adjeti/o=
fortissie o ais forteente
facilie o ais facilente
iserrie o ais isera/elente
*ua iserrie o ais isera/elente poss-/el
A)X) Coparati/os irre1ulares de ad/+r,ios
Coo era de se esperar% teos ta,+ ua s+rie de ad/+r,ios cujos 1raus coparati/o
e superlati/o s3o irre1ulares% as forado I seel<an#a dos adjeti/os=
,ene elius optie
,e el<or otiaente
ale peius pessie
al pior pessiaente
a1nopere a1is a0ie
1randeente ais uitissiaenteK principalente
paru inus inie
pouco enos iniaente
ultu plus pluriu
uito ais e 1rande *uantidade
diu diutius diutissie
por u lon1o tepo por ais tepo por uit-ssio tepo
saepe saepius saepissie
fre*>enteente ais fre*>enteente uit-ssio fre*>ente
??? prius priu
anterior% antes prieiro
prope propius pro0ie
perto ais perto uito perto% pert-ssio
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a
!) \ic ulto facilius *ua ille le1it)
B) Re0 no/us peior *ua pater re1it)
') \oneste et feliciter /i/aus)
W) Milites *ua acerrie et fortissie pu1nant)
X) Misere /i/ere non optaus)
() 6racile a,ulat% et <uile) M1racilis% ?e ? siplesK a1roN)
C) Diutius anet *ua ille)
") Mane propiusU
A) \ic du0 crudelius illo ,ella 1essit) Mdu0% ducis ? 1eneralK crudelis% ?e ? cruelN)
!d) Tutior est /elas dare *ua anere) Mtutus% ?a% ?u ? se1uroN)
!!) Dicit eos sereniores a1ere non posse) Mserenus% ?a% ?u ? calo% serenoN)
^^^
A)() 6eniti/o partiti/o
O 1eniti/o pode ser usado para e0pressar o todo do *ual tiraos ua parte) Da- seu
noe% partiti/o=
8ortissius oniu ilitu est) Ele + o ais forte de todos os soldados)
Multi <oinu sapientia laudant) Muitos dos <oens lou/a a sa,edoria)
Co nuerais cardinais as preposi#$es e Me0N ou de pode ser usadas=
Luin*ue e0 iliti,us dou /enerunt) Cinco dos soldados /iera pra casa)
Al1uas pala/ras e0i1e o 1eniti/o partiti/o=
Satis pecuniae <a,et) Ele te de din<eiro o suficiente)
Ele te din<eiro o suficiente)
;lus pecuniae <a,et *ua tu) Ele te ais de din<eiro do *ue /oc2)
Ele te ais din<eiro do *ue /oc2)
Note *ue neste caso podeos Me at+ de/eosN oitir a preposi#3o 5de7 para *ue a frase
1an<e ais do esp-rito da l-n1ua portu1uesa)
E todos os casos% tradu&a os 1eniti/os co a preposi#3o 5de7) Depois% e ua
posterior ela,ora#3o da frase% /oc2 de/e analisar se ela de/e ou n3o ser antida) Este
consel<o /ale para todos os outros casos)
^^^
E0erc-cios de re/is3o
I) Tradu&a=
!) ;uer fratri est siillius% na est ta sapiens *ua frater) Msiilis% ?e ? seel<anteK
na ? poisK sapiens% ?entis ? s.,ioK ta ? t3oN)
B) ;uer est sororis dissiilis)
') \ic <ospes ulto serenior est illo) M<ospes% <ospitis ? <FspedeN)
W) Auctor clarior erat fratre claro) Mclarus% ?a% ?u ? faosoN)
X) Dona cariora dari filio sapientissio iussit)
() Ni<il est ,ello ta siile *ua ruina)
C) Illa ci/itas ulto pluris *ua nostra casus ortis <a,et)Mcasus% ?us ? acidentesN)
") \ic est *uin*ue ani,us lon1ior *ua ille)
A) Multae ur,es anti*uae pulc<erriae*ue casu crudelissio deletae sunt)
!d) Sapientes aiunt aicitia esse suu ,onu) Maio Mdefecti/oN ? di1o= aiunt ?
di&eK aicitia% ?ae ? ai&adeK suus% ?a% ?u ? suo% o aior de todosN
!!) Multo facilius est laudare aicu *ua iniicu) Mlaudo% ?a/i% atus% ?are ? lou/ar%
elo1iarN)
!B) Luid infelici ser/o dulcius curis solutisb Msol/o% sol/i% solutus% ?ere ? li,ertar% li,erar
deN)
!') Lua*ua <oc teplu ta anti*uus est *ua illud% taen deterior est) Mteplu%
?i ? teploK deterior% ?ius ? piorN
!W) Incipit res elius ire *ua spera/eraus)
!X) ;lures ti,i do% *ui non aico% sed aicitia caruerunt) Mn3o se es*ue#a de *ue careo
se constrFi co a,lati/oUN
!() 8acilius 1enus /itae <oini,us *uaerendu est)
!C) Ait plus donoru pessiis ser/is non optandu esse *ua optiis) Mait ? di&% do
/er,o aioN)
!") Aie,at se facillie le1isse li,ros *uos isisse)
!A) Mors ania carissia corpore sol/it)
Bd) Aico ,ono ni<il teneri elius potest) Mteneo% tenui% tentu% ?ere ? reterN
B!) Consiliis optiis /ita a1ere de,e,ius% si *ua felicissie /i/ere opta,ius)
Mconsiliu% ?ii ? consel<oN)
BB) Roae satis odii% laudis paru erat) Modiu% ?ii ? FdioK laus% laudis M8N ? lou/orK
paru ? poucoN)
B') Re1e sae/iore ci/es prius Roa% post et e0 Italia pepulerunt) Mprius ? antesN
II) Tradu&a e lati=
!) Estes soldados s3o el<ores do *ue a*ueles e for#a)
B) O ais alto de todos n3o pode ser o el<or)
') Ele disse *ue + pior ficar do *ue ir)
W) Se ficasse seria el<orb
X) Di&e *ue a*uele <oe + enor do *ue este% as na /erdade n3o +)
() Muito fre*>enteente passeio% ais fre*>enteente do *ue /oc2)
C) Cinco dos soldados ficara pert-ssio% ais perto do *ue *uer-aos)
Li#3o !d
!d)!) O a,lati/o a,soluto
Constru#3o fre*>ente e lati% o a,lati/o a,soluto funciona% e u sentido aplo%
coo u ad/+r,io *ue ostra as circunstGncias nas *uais a a#3o do /er,o principal se
reali&a)
8orando ua ora#3o I parte% o a,lati/o a,soluto se constitui% e 1eral% de u
partic-pio e de u sujeito% postos a,os no a,lati/o=
Re1e /eniente% re1ina discedet) Dindo o rei% a rain<a partir.)
Luando o rei /ier% a rain<a partir.)
Assi *ue o rei /ier% a rain<a partir.)
Note *ue o sujeito do a,lati/o a,soluto% re0% n3o + o eso do da ora#3o principal%
re1ina) Essa + ua caracter-stica do a,lati/o a,soluto= o seu sujeito n3o pode ser o
eso do da ora#3o principal) Essa re1ra + raraente *ue,rada pelos autores latinos)
O a,lati/o a,soluto% se usado co u partic-pio presente% coo na ora#3o acia%
denota ua a#3o *ue ocorre ao eso tepo co a ora#3o principal) Esse tipo de
correla#3o j. + de seu con<eciento) Se usado co u partic-pio perfeito% denotar. ua
a#3o *ue aconteceu antes da a#3o do /er,o principal=
Re1e /iso% re1ina discessit) Disto o rei% a rain<a partiu)
Depois de ter /isto o rei% a rain<a partiu)
No/aente% note *ue os sujeitos s3o independentes% e *ue o esfor#o de tradu#3o% se o
a,lati/o a,soluto ti/er u partic-pio perfeito% de/e ostrar anterioridade da a#3o)
E0iste u tipo de a,lati/o a,soluto *ue n3o fa& uso de partic-pios=
Illa feina re1ina% incolae felices erant) Luando a*uela ul<er era rain<a% os
<a,itantes era feli&es)
En*uanto a*uela ul<er era rain<a% os
<a,itantes era feli&es)
Isso acontece por*ue% na /erdade% o /er,o su n3o possui partic-pio presente% *ue
de/eria fa&er parte da constru#3o) ;or isso% encontrareos uitos a,lati/os a,solutos
se partic-pios e /.rias e0press$es=
Natura duce Tendo a nature&a por 1uia)
Matre i1nara% puer discessit) Se a 3e sa,er% o enino partiu)
In/itis iliti,us% du0 ,ella 1essit) Contra a /ontade dos soldados% o 1eneral
fa& 1uerra)
O partic-pio + u adjeti/o /er,al% e conse*>enteente ant+ sua fun#3o /er,al% ou
seja% pode re1er u o,jeto% coo na frase a,ai0o=
Custode ilites /ocante% nautae fu1erunt) Co o 1uardi3o c<aando os soldados%
os arin<eiros fu1ira)
Luando o 1uardi3o c<aou os soldados%
os arin<eiros fu1ira)
Note *ue ilites + o,jeto direto de /ocante% u partic-pio)
^^^
E0erc-cios
I) Reescre/a as ora#$es su,ordinadas na fora de a,lati/o a,soluto=
!) Si Marcus erit du0% supera,ius)
B) ;ost*ua oppidu deletu est% ilites discesserunt) Mpost*ua ? depois *ueN
') Lua*ua no0 terras u,ris te1it% socii taen /idere possunt)
W) Si pater sanus esset% orte non tiereus)
X) Incolae tie,ant *uod ur,s a sociis tradita erat) M*uod ? por*ueK trado% tradidi%
traditus% tradere ? neste conte0to= a,andonarN
II) Tradu&a=
!) Illo doino% non tieus)
B) \osti,us pulsis% iles feli0 erat)
') :ello confecto% diutius pu1natisb
W) ;ericulo reoto% incolae non tient)
X) Ur,e a <osti,us in/asa et sociis interfectis% incolae fu1iunt) Mfu1io% fu1i% fu1itus% ?ere ?
fu1irN
^^^
!d)B) Adjeti/os indefinidos co 1eniti/o sin1ular e ?ius e dati/o e ?i
E0iste ua s+rie de adjeti/os indefinidos *ue t2 o 1eniti/o e ?ius e dati/o e ?i% no
sin1ular) Nos outros casos do sin1ular e e todos os casos do plural a declina#3o + a
esa de a1nus% ?a% ?u) O radical pode ser encontrado retirando o ?a *ue se encontra
ou no fi ou no eio do adjeti/o no noinati/o feinino sin1ular) Nen<u deles te
/ocati/o% e0ceto unus% solus e totus)
Eles s3o=
alius% alia% aliud ? outro) M1eniti/o= aliusK dati/o= aliiN
alter% altera% alteru ? o outro% o se1undo M1eniti/o= alteriusK dati/o= alteriN
uter% utra% utru ? *ual dos doisb
uter*ue% utra*ue% utru*ue ? u e outro)
alteruter% alterutra% alterutru ? u ou outro)
neuter% neutra% neutru ? nen<u ne outro% nen<u dos dois)
uter/is% utra/is% utru/is ? *ual*uer u dos dois)
uterli,et% utrali,et% utruli,et ? *ual*uer u dos dois *ue /oc2 *ueira)
utercu*ue% utracu*ue% utrucu*ue ? *ual*uer *ue seja)
unus% ua% unu ? u)
ullus% ulla% ullu ? al1u)
nullus% nulla% nullu ? nen<u)
solus% sola% solu ? sF)
totus% tota% totu ? todo)
;rocure o,ser/ar co cuidado a parte in/ari./el de al1uns desses indefinidos
apresentados) Ela aparecer. ais tarde e al1uns pronoes) N3o se preocupe e
eori&ar tudo por en*uanto) Mais ua /e&% aconsel<aos *ue /oc2 fa#a fic<as co
cada u deles e sua respecti/a tradu#3o)
Coo refer2ncia% decline alius% alia% aliud no sin1ular e no plural)
Esses indefinidos ti/era trataento especial n3o sF pela sua fora de declinar% as
ta,+ por*ue uito fre*>enteente ca-os na aradil<a de pensar *ue alii + o
1eniti/o de alius% e assi co os outros% por influ2ncia do 1eniti/o da se1unda
declina#3o *ue te essa fora) CuidadoU
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a=
!) Li,ro alio scripto% auctor aliu scri,ere coepit) M???% coepi% coeptus% coepisse ?
coe#ar) Este /er,o sF + usado no sistea do perfeitoN
B) Nullus <oo *ui apud nos /i/it tanta 1audia *uantos etus tulit) Mapud ? entre% do
lado deK 1audiu% ?i ? ale1riaK tantus% ?a% ?u ? tantoK *uantus% ?a% ?u ? *uantoN
') Itinere incerto et nullo si1no a a1istro dato% in neutra /ia sine tiore periculi
ruere ia possuus) Miter% itineris ? rota% cain<oK certus% ?a% ?u ? certoK incetus% ?a%
?u ? incertoK si1nu% ?i ? sinalK ruo% rui% rutu% ruere ? neste conte0to= a/an#ar paraK
ia ? j.K ent3oN
W) Aud.cia custodis solius au0iliu 1enti toti tulit) MAud.cia% ?ae ? cora1e% aud.ciaK
custos% custodis ? 1uardi3oK au0iliu% ?i ? ajudaK 1ens% 1entis% 1entiu ? ra#a% po/oN)
X) Sole au0ilio% /iis incertis fu1ius ut nos sociis *ua priu iun1ereus) Miun1o%
iun0i% iunctus% iun1ere ? juntar?se% unir?seN)
^^^
!d)') O a,lati/o de causa
A tradu#3o do adjunto ad/er,ial de causa portu1u2s% coo e 5Ele 1rita de ale1ria Mpor
causa da ale1riaN7% + tradu&ido pelo a,lati/o se preposi#3o=
Claare 1audio coepit) Ele coe#ou a 1ritar por causa da ale1ria)
8ora lauda,antur) Eles era elo1iados por causa da ,ele&a MdelesN)
hs /e&es a causa + e0pressa pelas preposi#$es o, ou propter se1uidas de acusati/o=
O, ira% nauta interfecit) Ele atou o arin<eiro por causa da rai/a)
;ropter etu% fu1iunt) Eles fo1e por causa do edo)
!d)W) A,lati/o e 1eniti/o de *ualidade
Luando di&eos 5\oe de 1rande sa,edoria7% o adjunto 5de 1rande sa,edoria7 indica
ua *ualidade do <oe) Essa *ualidade pode ser e0pressa e lati pelo 1eniti/o se
essa *ualidade + peranente% essencial=
Dir a1nae sapientiae)
e pelo a,lati/o se + ua *ualidade tepor.ria ou aterial% corporal=
Dir a1na sapientia)
Dir <uili statura ? \oe de ,ai0a estatura)
Tristi anio est ? Ele est. triste)
!d)X) O /er,o fero e seus copostos
Este /er,o% fero% tuli% latus% ferre% *ue entre outros si1nificados e*ui/ale a 5le/ar% tra&erK
sofrer% suportar7% te al1uas particularidades no presente do indicati/o% no infiniti/o
presente e no iperati/o presente =
;resente do Indicati/o Ati/o= ;resente do indicati/o ;assi/o=
fero feror
fers ferris MferreN
fert fertur
ferius feriur
fertis feriini
ferunt feruntur
Iperati/o presente=
sin1ular= ferU plural= ferteU
Al+ disso% e0iste /.rios /er,os copostos de fero% para os *uais de/eos dar
al1ua aten#3o=
ad [ fero Z affero% attuli% allatus% afferre ? le/arK produ&irK a/an#ar
a, [ fero Z aufero% a,stuli% a,latus% auferre ? tirar% rou,arK le/ar
co [ fero Z confero% contuli% collatus% conferre ? aontoarK conferirK aplicar
de [ fero Z defero% detuli% delatus% deferre ? derru,arK denunciarK /ender
dis [ fero Z differo% distuli% dillatus% differre ? dispersar% espal<arK difaar
e0 [ fero Z effero% e0tuli% elatus% efferre ? le/ar pra foraK e0portarK anifestar
in [ fero Z infero% intuli% illatus% inferre ? inferirK concluirK causar
o, [ fero Z offero% o,tuli% o,latus% offerre ? oferecerK apresentarK opor
re [ fero Z refero% rettuli% relatus% referre ? referirK retirarK tornar a le/ar
su, [ fero Z suffero% sustuli% su,latus% sufferre ? suportarK sofrerK a1>entar
O,ser/e coo as proposi#$es uda *uando prefi0adas ao /er,o) Esse eso
fen9eno acontece e copostos de outros /er,os% e pelo estudo desses e0eplos +
poss-/el *ue /oc2 encontre a etiolo1ia para uitas pala/ras da l-n1ua portu1uesa)
Note ta,+ *ue ne sepre o si1nificado do coposto ant+ li1a#$es diretas co
suas partes) E /erdade% o si1nificado ori1inal foi sofrendo transfora#$es ao lon1o
dos tepos% e ne eso na +poca cl.ssica da literatura roana eles era usados
se1undo seus si1nificados ori1inais)
O 1rande pro,lea da tradu#3o latina + justaente o fato de *ue os Roanos% eso
na +poca de ouro de sua literatura% tin<a u /oca,ul.rio po,re% cerca de u ter#o da
*uantidade de pala/ras das *uais se ser/ia os 6re1os% e por isso precisara dar /.rios
si1nificados Is esas pala/ras) O ideal seria *ue con<ec2sseos pelo enos tr2s dos
principais si1nificados de cada pala/ra) Doc2 /er. isso e seus tra,al<os futuros)
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a
!) ;uer fert li,ros)
B) ;uer fere,at li,ros)
') Is est puer *ui fere,at li,ros)
W) ;uer fertur esse ,9nus) Mfertur ? + dito) Este + u uso de fertur de si1nificado
copletaente diferente do esperado% e uito usado)N
X) ;uer fertur li,ros ferre)
() ;uer fertur li,ros tulisse)
C) Li,ros non fera)
") Li,ri a puero feruntur)
A) Li,ri a e non lati sunt)
!d) Dico pueru *ui li,ros ferat ,onu esse)
!!) Dice,a pueru *ui li,ros ferret ,onu esse)
!B) Di0i pueru *ui li,ros tulisset ,onu esse)
!') Intelle1it li,ros fructui esse <oini,us sapienti,us)
!W) Li,ri ad nos ferentur ut sapientiores sius)
^^^
E0erc-cios de re/is3o
I) Tradu&a
!) Luot <oines% tot sententias) M*uot))) tot))) ? *uantos))) tantos)))N
B) Illo discedente% res a1i coepta est)
') ;ueros scri,entes /idi)
W) \oines in ,ello superati discesserunt)
X) Miles erat pu1naturus)
() Opere confecto% /iri dou issi sunt)
C) \is re,us 1estis% ones discesserunt)
") Aicitia e0 se et propter se petenda est)
A) Unus claat% alter audit)
!d) ;atria li,era% e ad orte non offera)
!!) Aicus certus in re incerta cernitur) Mcerno% cre/i% cretu% ?ere ? discernir%
identificarN
!B) ;ars 1entis dou cu sapientia fu1itK pars propter audacia ,ellu 1essit)
Li#3o !!
!!)!) Der,os depoentes
Os /er,os latinos se caracteri&a por tere duas /o&es% ua ati/a e outra passi/a% cada
ua co seu conjunto especial de terina#$es) E0iste /er,os% no entanto% *ue t2
apenas as foras da /o& passi/a *ue% e *ue% al+ disso% t2 si1nificado ati/o) Esses
/er,os s3o c<aados de depoentes% do /er,o depono ? 5dei0ar de lado7% ou seja% eles
dei0a de lado suas foras ati/as% ficando co as passi/as)
Essa classe de /er,os costua confundir a*uele *ue se inicia no estudo do lati) J de
se esperar *ue /oc2% ao /er ua fora da /o& passi/a% *ueira tradu&i?la por ua
correspondente passi/a do portu1u2s) Mas co esses /er,os /oc2 de/e ter cuidado) J
aconsel<./el *ue /oc2 /. sepre ao dicion.rio ao /er u /er,o na /o& passi/a= ele
pode ser u /er,o depoente% e ent3o /oc2 de/er. tradu&i?lo por ua fora da /o& ati/a%
e n3o por ua da passi/a)
Daos a ua sinopse de utor% usus su% uti ? 5usar% ser/ir?se de7 nas duas prieiras
pessoas do sin1ular) Esse /er,o se fle0iona coo u /er,o na terceira conju1a#3o na
/o& passi/a=
INDICATIDO=
;resente= Utor ? uso
Uteris ? usas
)))
Iperfeito= Ute,ar ? usa/a
Ute,aris ? usa/as
)))
8ut) iperfeito= Utar ? usarei
Uteris ? usar.s
)))
;erfeito= Usus su ? usei
Usus es ? usaste
)))
M) *) perfeito= Usus era ? eu tin<a usado
Usus eras ? tin<as usado
)))
8ut) perfeito= Usus ero ? terei usado
Usus eris ? ter.s usado
)))
IM;ERATIDO=
UtereU ? usaU
UtiiniU ? usaiU
SU:4UNTIDO=
;resente= Utar ? use
Utaris ? uses
)))
Iperfeito= Uterer ? usasse% usaria
Utereris ? usasses% usarias
)))
;erfeito= Usus si ? ten<a usado
Usus sis ? ten<as usado
)))
M) *) perfeito= Usus esse ? ti/esse usado
Usus esses ? ti/esses usado
)))
IN8INITIDOS=
;resente ati/o= Uti ? usar
;erfeito ati/o= Usu esse ? ter usado
8uturo ati/o= Usuru esse ? <a/er de usar
;ARTICc;IOS=
;resente ati/o= Utens ? usando% *ue usa
;erfeito ati/o= Usus ? tendo usado% *ue usou
8uturo ati/o= Usurus ? <a/endo de usar% *ue usar.
passi/o= Utendus ? *ue de/e ser usado
Note o se1uinte=
!N O partic-pio presente + ati/o na fora e no si1nificadoK
BN Os /er,os depoentes t2 partic-pio perfeito ati/oK os outros /er,os sF t2 o
partic-pio perfeito passi/oK
'N Os partic-pios futuros s3o ati/os na fora e no si1nificado)
J interessante sa,er *ue este /er,o% juntaente co al1uns outros depoentes% coo
fruor% fructus% frui ? 51o&ar de7% fun1or% functus su% fun1i ? 5cuprir% desepen<ar7%
potior% potitus su% potiri ? 5apoderar?se% possuir7 e /escor% ???% /esci ? 5alientar?se7
re1e o a,lati/o% e n3o o acusati/o=
Uti speculo Me n3o Uti speculuN Ser/ir?se de u espel<o
No/is e0eplis uti 8a&er uso de no/os e0eplos)
8rui oni,us coodis 6o&ar de todas as /anta1ens)
8un1i /oto Cuprir u /oto)
Desci lacte Alientar?se co leite)
O *ue + iportante /oc2 le,rar= depoentes t2 foras da passi/a% as si1nificados da
ati/a)
^^^
E0erc-cios
I) D2 a sinopse dos se1uintes /er,os depoentes% co a tradu#3o=
!) conor% conatus su% conari ? tentarK na prieira pessoa do plural
B) in1redior% in1ressus su% in1redi ? entrar% a/an#arK na terceira pessoa do sin1ular
') lo*uor% locutus su% lo*ui ? falarK na se1unda pessoa do sin1ular
II) Tradu&a=
!) Ar,itror consule ori) Ar,itror consule ortuu esse) Ar,itror consule
orituru esse) Mar,itror% ar,itratus su% ar,itrari ? pensae% jul1arK consul% consulis ?
c9nsulK orior% ortuus su% ori ? orrerN)
B) Duces na/i,us non usi erant) Mna/i% ?is% ?iu M8N ? na/ioN
') Noli ar,itrari nostra scelera esse peiora tuis) Mscelus% sceleris MNN? crieN
W) Iperator ilites <orta,atur ut pro1rederentur) Miperator% ?oris ? iperadorK <ortor%
<ortatus su ? e0ortar% insti1arK pro1redior% pro1ressus su% pro1redi ? a/an#arN
X) Oratorene lo*ui patieinib Morato% oris ? oradorK patior% passus su% pati ? suportar%
tolerarN)
^^^
!!)B) Der,os sei?depoentes
Coo se n3o ,astasse os depoentes% o lati ta,+ possui ua classe de /er,os
c<aada de sei?depoentes= s3o os *ue t2 fora e si1nificado ati/os no sistea do
presente% as fora passi/a e si1nificado ati/o no sistea do perfeito) ;or isso s3o
c<aados de sei?depoentes= apenas etade do sistea /er,al + depoente% e justaente
o sistea do perfeito)
Esses /er,os s3o de nHero redu&ido e lati% e apresentareos apenas a prieira
pessoa do sin1ular de cada tepo do indicati/o de audeo% ausus su% ???% audere ?
5ousar% atre/er?se7=
audeo ouso
aude,a ousa/a
aude,o ousarei
ausus su ousei
ausus era tin<a ousado
ausus ero terei ousado
Note ,e o uso de foras da passi/a co si1nificados ati/os no sistea do perfeito)
Tendo e 3os os /er,os depoentes e sei?depoentes% precisaos ter e ente *ue ao
a/istar u /er,o na fora passi/a *ue n3o con<eceos% de/eos ir ao dicion.rio para
sa,er se se trata de u /er,o depoente ou sei?depoente) Caso isso n3o seja /erificado%
e confiaros apenas 5no ou/ido7 ou na seel<an#a co o portu1u2s% podereos cair
no erro 1ra/e de tradu&ir co si1nificado passi/o u /er,o depoente)
^^^
E0erc-cios
I) D2 a sinopse dos se1uintes /er,os sei?depoentes% co a tradu#3o=
!) 1audeo% 1a/isus su% 1audere ? ale1rar?seK na prieira pessoa do sin1ular)
B) soleo% solitus su% silere ? costuar% soerK na terceira pessoa do sin1ular)
^^^
!!)') 6eniti/o su,jeti/o e 1eniti/o o,jeti/o
E0iste e 1eral ua id+ia /er,al su,entendida e su,stanti/os e adjeti/os de
sentientos e a#$es) O su,stanti/o *ue + o o,jeto dessa id+ia + c<aado de 1eniti/o
o,jeti/o% e *uando + o sujeito% toa do noe de 1eniti/o su,jeti/o=
O:4ETIDO=
aor patriae aor da p.tria
Mp.tria + o o,jeto direto da a#3o de aarN
etus ,elli edo da 1uerra
M1uerra + o o,jeto direto da a#3o de teerN
cupidus pecuniae desejoso de din<eiro
Mdin<eiro + o o,jeto direto de desejarN
SU:4ETIDO=
feinae aor patriae o aor da ul<er pela sua p.tria
Ma ul<er + *ue aa a p.tria= + o sujeito do /er,o aarN
Coo e todos 1eniti/os% ,asta *ue /oc2 tradu&a fa&endo uso da preposi#3o de para
desco,rir o sentido da frase) J necess.rio apenas *ue /oc2 sai,a *ue esse + ais u uso
do 1eniti/o% nada ais)
!!)W) 6eniti/o de caracter-stica
Luando di&eos 5J prFprio do s.,io ler li/ros7 ou% ais resuidaente% 5J do s.,io
ler li/ros7% estaos caracteri&ando o s.,io% dando?l<e u sinal distinti/o% ua arca)
Tradu&ios essa id+ia co o 1eniti/o=
Sapientis est li,ros le1ere)
E ainda=
:oni est Deu laudare) J Mcaracter-sticaN do ,o <oe lou/ar a Deus)
J ais u uso do 1eniti/o)
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a=
!) 6entis crudelis est ,ellu 1enti aicae inferre)
B) Diri pessii seper fuit patria tradere) Mtrado% tradidi% traditu% tradere ? trairN)
') Natos aore /irtutis doce,ant) Mnatus% ?i ? fil<oK doceo% docui% doctus% ?ere ?
ensinarN)
W) Est fortis /iri ne1le1ere pericula *uae inantur) Mne1le1o% ne1le0i% ne1lectus% ?ere ?
despre&arK inor% inatus su% inari ? aea#arN)
X) Aor patriae est ,oni ci/is)
() ;arentu aiore est iu/enes ne1le1ere) Mparens% parentis ? paisK iu/enis% ?is ?
jo/eN)
^^^
!!)X) Os /er,os /olo% nolo% alo
/olo% /olui% ???% /elle ? *uerer% desejar
nolo% nolui% ???% nolle ? n3o *uerer% n3o desejar
alo% alui% ???% alle ? preferir M+ coposto de a1is [ /oloN
;ertencentes I terceira conju1a#3o% esses /er,os iportant-ssios t2 al1uas
irre1ularidades no presente% al+ de possu-re infiniti/os n3o usuais)
Dareos a conju1a#3o de cada u deles apenas no presente do indicati/o% no presente
do su,junti/o e no partic-pio presente=
indicati/o su,junti/o partic-pio presente
/olo
/olo /eli /olens
/is /elis
/ult /elit
/oluus /elius
/ultis /elitis
/olunt /elint
nolo
nolo MZnon /oloN noli nolens
non /is nolis
non /ult nolit
noluus nolius
non /ultis nolitis
nolunt nolint
alo
alo ali ???
a/is alis
a/ult alit
aluus alius
a/ultis alitis
alunt alint
Note *ue + de nolo *ue /2 os iperati/os noliU e noliteU
Esses tr2s /er,os erece ua aten#3o especial pelas irre1ularidades *ue apresenta)
Todos os outros tepos se fora se1undo as re1ras usuais para fora#3o de u /er,o
da terceira conju1a#3o)
^^^
E0erc-cios de re/is3o
I) Tradu&a=
!) Scelusne confiteri ausus esb Mconfiteor% confessis su% confiteri ? confessarN)
B) Aore coniu1is aore feinae alterius aluerunt) Mconiu0% coniu1is ? esposoMaN%
c9nju1eN)
') 8actune crudele ne1are /isb
W) Diri infelicis est /elle plus *ua satis)
X) Custos tepli fu1ere nolet)
() Si iu/enes no,is no0a inentur% eos non /ereaur) Mno0a% ae ? casti1oK /ereor%
/eritus su% /ereri ? teerN
C) 8luen secuti% ad oppidu a0iu /enius) Mfluen% fluinis% rioK se*uor%
secutus su% se*ui ? se1uirN)
") ;auperes <ortati suus ne e pro/incia e1redi conarentur) Mpauper% pauperis ? po,reK
e1redior% e1ressi su% e1redi ? sair% afastar?seN)
A) Iperator se*uentes <ortatus est ne odiu iu/enu /ererentur)
!d) Du0 fassus est si,i esse atu consulu) Mdu0% ducis ? 1eneral% coandanteN
!!) Est consulis /elle ori pro patria)
!B) :onu est /elle pro aatis pati)
!') Sapientes credere ausi sunt <oine cupidu di/itiaru saepe errare) Mcupidus% ? i ?
desejosoK di/itiae% ?aru ? ri*ue&asK erro% erra/i% erratus% ?are ? /a1arK errarN)
!W) 8ate,aur nos profisci conatos esse ut iun1ereus anu <ostiu) Mfateor% fassus
su% fateri ? confessar% recon<ecerN)
!X) 8assus est se natu esse pauperi,us parenti,us *ui,us aor sui esset a0ius)
!() Dulce est scire aicos ala non pati)
!C) Non est pati eu)
!") Aude 1radi cu /irtute et audacia% oni,us curis ne1lectis)
!A) Alii di/itiis ,ene uti /olunt% alii o, ores nolunt) Malii)))alii))) ? uns)))outros)))K os%
ores ? costueK car.terN
Bd) Sa0a in1entia e fluine inantia periculo fuerunt na/i,us)
B!) Luod /ult <a,et *ui /elle *uod satis est potest)
BB) Luid ti,i pecunia opus est% si uti non potesb
B') Lui superari se patitur pro tepore superat)
BW) Tot ala su passus *uot in caelo sidera sunt)
BX) Lua o, re scelera illius 1eneris ferre sole,asb
B() Nos in <ac failia ne*ue tanta ala ferre soliti suus ne*ue fereus)
BC) Si utaur na/i,us socioru% *ua priu fu1ere possius)
Li#3o !B
!B)!) Usos independentes do su,junti/o
Coo na l-n1ua portu1uesa% o su,junti/o latino pode aparecer n3o sF e ora#$es
su,ordinadas% as ta,+ e ora#$es independentes) Luase sepre sua tradu#3o +
direta% se uita coplica#3o)
Ainda *ue cada uso do su,junti/o rece,a u noe especial% coo su,junti/o potencial%
deli,erati/o% optati/o% e outros% n3o nos concentrareos a*ui nessa classifica#3o% as
si na tradu#3o *ue cada u de/e ou pode ter e portu1u2s) Sa,endo ,e *ual + a
tradu#3o 5crua7 de cada tepo do su,junti/o% + poss-/el tradu&ir *uase todas as ora#$es
independentes de su,junti/o=
DeniatU Lue ele /en<aU
Ne <oc faciatU Lue ele n3o fa#a issoU
Luid faciab O *ue eu fa#a= O *ue eu de/o fa&erb
Luid facereb O *ue eu faria= O *ue eu de/eria ter feitob
Utina /eniatU Toara *ue ele /en<aU
Utina /eniretU MEu 1ostariaN *ue ele /iesseU
Utina /enissetU MEu 1ostariaN *ue ele ti/esse /indoU
Se I prieira tradu#3o 5crua7 a frase n3o fi&er sentido% procure e0pressar a esa id+ia
co ua per-frase) 6eralente o conte0to ip$e ua ou outra tradu#3o% j. *ue essas
frases n3o aparece isoladas% coo costuaos /2?las nos e0erc-cios)
Repare a1ora o uso do su,junti/o potencial=
Dicas eu <oine ,onu esse) Doc2 diria *ue ele + u ,o <oe)
Diceres eu <oine ,onu esse) Doc2 teria dito *ue ele + u ,o <oe)
;ara e/itar coplica#$es% use as frases acia coo odelos)
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a=
!) RespondeausU
B) Utina doini respondeantU
') Ad *ue locu accedausb
W) Sine ora ille auctor li,ru conficiatU
X) Utina scelus ne confitererisU
() ;ericulu eo tepore ne1le1aus)
C) Dou <oc tepore in1redianturb
") Ne doi aneaus)
A) ;arentu iu/enis occulte iserearb Mocculte ? secretaenteK isereor% iseritus su%
isereri ? ter copai03o) Este /er,o + usado co o 1eniti/oN
!d) Utina ne <oc audasK a1nopere patiaris) Mpatior% passus su% pati ? sofrerN
^^^
!B)B) ;er1untas
;er1untas e lati fre*>enteente coe#a co pala/ras interro1ati/as= *uisb *uebK
*uodb o *u2bK *uandob *uandobK *uob *uo odob coobK curb *ua o, reb por *u2bK
undeb de ondebK e outras)
Luando nen<ua pala/ra interro1ati/a + usada% costua?se por a part-cula ?ne no fi
da prieira pala/ra da ora#3o% coo j. estaos acostuados=
Denisne ecub Doc2 /e coi1ob
Luando + esperado u si da parte do falante% a pala/ra nonne + usada=
Nonne /enis ecub Doc2 n3o /e coi1ob Mespera?se u siN
Luando + esperado u n3o% usa?se nu=
Nu /enis ecub ;or acaso /oc2 /e coi1ob Mespera?se u n3oN
Luando a per1unta + dupla% usa?se utru)))an)))% ou ?ne)))an)))% ou siplesente an=
Utru ecu /enis an cu eo anesb Doc2 /e coi1o ou fica co eleb
Denisne ecu an cu eo anesb Doc2 /e coi1o ou fica co eleb
Denis ecu an nonb Doc2 /e coi1o ou n3ob
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a=
!) Utru iu,e,is eu forte esse an e1o iu,e,ob Miu,eo% iussi% iussu% iussere ?
andarN
B) Oppriarne a, <osti,us na in fu1a e conferab
') Nonne ti,i <oc opus placetb Mplaceo% placui% placere ? a1radar) Usado co dati/oN
W) Nu illud opus clarissiu ti,i placetb
X) Scisne Marcub Nu cu eo /enisb
() Nonne ci,u fersb
C) Utru nostra patria ser/are cona,eris an nonb
^^^
!B)') Interro1ati/as indiretas
As ora#$es interro1ati/as indiretas t2 o /er,o no su,junti/o% e se1ue a se*>2ncia dos
tepos M+ ,o *ue /oc2 a1ora rele,re todo o ite ')XN)
Ua interro1ati/a direta + a *ue estaos acostuados a fa&er= 5O *ue /oc2 far.
a1orab7) 4. nua interro1ati/a indireta per1untaos coo se a resposta n3o fosse
o,ri1atFria= 5Eu per1unto o *ue /oc2 far. a1ora7) E lati ter-aos=
DIRETA=
Luid a1isb O *ue /oc2 est. fa&endob
Luid e1istib O *ue /oc2 fe&b
Luid a1esb
INDIRETA=
Se*>2ncia pri.ria=
Ro1o *uid a1as) Eu per1unto o *ue /oc2 est. fa&endo)
Ro1o *uid e1eris) Eu per1unto o *ue /oc2 fe&)
Ro1o *uid acturus sis) Eu per1unto o *ue /oc2 far.)
Se*>2ncia secund.ria=
Ro1a/i *uid a1eres) Eu per1untei o *ue /oc2 est. Mesta/aN fa&endo)
Ro1a/i *uid e1isses) Eu per1untei o *ue /oc2 fe& M<a/ia feitoN)
Ro1a/i *uid acturus esses) Eu per1untei o *ue /oc2 far.)
O,ser/e a udan#a do /er,o e lati% se1uindo a se*>2ncia dos tepos) Note ta,+
*ue introdu&ios a1ora a fora futura da se*>2ncia dos tepos) Doc2 pode usar as
ora#$es acia coo odelo)
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a=
!) Non sentio eu scire *uid a1at)
B) 8rater a no,is *uaesi/it *uanta sidera in caelo essentb
') Sciunt *ua o, re <ic orator cupidissiu sit di/itiaru)
W) Luaerius utru nostra patria ser/are conatura sis necne) Mnecne ? ou n3o) Mais
usado do *ue an non e interro1ati/as indiretasN
X) Ones intelle1ere /oluerunt *uid <oines illius teporis tanta ala passi essent)
() Nu ne1as te <aec nesci/isseb Mnescio% nesci/i% nescitus% nescire ? n3o sa,erN)
^^^
!B)W) ide% eade% ide ? 5o eso7
As foras s3o ,asicaente as de is% ea% id co o acr+scio do sufi0o ?de) Ocorre
co essa sufi0a#3o al1uas pe*uenas altera#$es% coo a aus2ncia de ?s no noinati/o
asculino sin1ular e a de ?d no neutro% e a udan#a de ? para ?n no acusati/o sin1ular)
Dejaos a declina#3o copleta=
Sin1ular= ;lural=
M) 8) N) M) 8) N)
ide eade ide eide MideN eaede eade
eiusde eiusde eiusde eorunde earude eorude
eunde eande ide eosde easde eade
eide eide eide eisde eisde eisde
eode eade eode eisde eisde eisde
A orde apresentada dos casos + a *ue estaos acostuados= noinati/o% 1eniti/o%
acusati/o% dati/o% a,lati/o) E0iste ua fora alternati/a para o dati/o e o a,lati/o
plurais= isde% para todos os se0os)
!B)X) *uida% *uaeda% *uidda ? 5u certo7
Este pronoe adjeti/o + u coposto do pronoe relati/o adjeti/o *ui% *uae% *uod
co o acr+scio do sufi0o ?da no final) Essa sufi0a#3o pro/oca pe*uenas altera#$es%
coo a transfora#3o do ? do acusati/o e ?n)
Sin1ular= ;lural=
M) 8) N) M) 8) N)
*uida *uaeda *uodda *uida *uaeda
*uaeda
cuiusda cuiusda cuiusda *uoruda *uaruda *uoruda
*uenda *uanda *uodda *uosda *uasda *uaeda
cuida cuida cuida *ui,usda *ui,usda *ui,usda
*uoda *uada *uoda *ui,usda *ui,usda *ui,usda
Este pronoe ta,+ pode ser usado su,stanti/aente% e ad*uire a fora *uidda no
neutro sin1ular noinati/o e acusati/o% coo acontece co o pronoe relati/o)
Rele,re os *ue falaos so,re o pronoe interro1ati/o su,stanti/o e C)( para
copreender el<or essa diferen#a)
!B)() ipse% ipsa% ipsu ? 5ele eso% ele prFprio7
Esse pronoe adjeti/o M*ue pode ser usado ta,+ coo su,stanti/oN se declina coo
ille% illa% illud e0ceto no neutro sin1ular% onde te ?u no lu1ar de ?ud=
Sin1ular= ;lural=
M) 8) N) M) 8) N)
ipse ipsa ipsu ipsi ipsae ipsa
ipsius ipsius ipsius ipsoru ipsaru ipsoru
ipsu ipsa ipsu ipsos ipsas ipsa
ipsi ipsi ipsi ipsis ipsis ipsis
ipso ipsa ipso ipsis ipsis ipsis
Ipse + usado para intensificar a pala/ra *ue odifica% se for usado adjeti/aente% ou a
pala/ra *ue su,stitui% se for usado su,stanti/aente=
Ipse /enia Eu eso /ireiVEu prFprio /irei)
Diru ipsu /idit) Ele /2 o prFprio <oe)
E0pona *uid ipse sentia) E0plicarei o *ue eu eso penso)
Na prieira e terceira ora#$es ipse foi usado su,stanti/aente su,stituindo u
pronoe pessoal% e na se1unda adjeti/aente% intensificando /iru)
!B)C) iste% ista% istud ? 5esse seu7
Declinado coo ille% este pronoe adjeti/o si1nifica 5esse seu7% e + *uase sepre usado
pejorati/aente=
Iste aicus /enire non potest) Esse seu ai1o n3o pode /ir)
Esse seu des1ra#ado ai1o n3o pode /ir)
Luae tua est ista /itab Lue /ida infae + essa *ue le/asb
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a=
!) Iste aicu e odit)
B) Ide aicus e odit)
') Aicus ipse e odit)
W) Istu fratre /idi)
X) Eunde fratre /idi)
() 8ratre ipsu /idi)
C) 8ratre ipse /idi)
^^^
E0erc-cios de re/is3o
I) Tradu&a=
!) Ro1a/ius *uaedane ci,u an pecunia an au0iliu posceret) Mposco% poposci% ??%
poscere ? pedir% e0i1irN)
B) Di iortales salute% opes et iperiu ci/i,us coiti,us*ue dentU Mops% opis ?
for#a) No plural si1nifica 5ri*ue&a7K coes% coitis ? copan<eiroN)
') Luare iste tande ei isereaturb M*uare ? por *ueK tande ? afinalN)
W) Utru elius est <aec deli1ere an illab Mdeli1o% dele1i% delectus% ?ere ? escol<erN)
X) Ne iu/eni cupido di/itiaru credant)
() Onia superat aor= et nos cedaus aori)
C) Utina ilites <ostiles ne /eniant ut oppidu deleant) M<ostilis% ?e ? <ostilN)
") Nesci/erunt utru anus ilitu supera/isset na superata esset)
A) \is tantis in re,us est tuu /idere *uid a1atur)
!d) A /o,is *uaero utru pecunia acceperitis necne) Maccipio% accepi% acceptus% ?ere ?
rece,er% aceitarK ou/irN)
!!) Luid dica de ser/itute *uae oppriit <os *uos /ideusb
!B) ;aucoru est intelle1ere *uid donet Deus) Mpauci% ?a% ?u ? poucoN)
!') Sapiens scit *uid sorte si,i datu sit% *uid non) Msors% sortis% ?iu ? destino% sorteN)
!W) Nonne intelle1is *uanto in periculo sisb
!X) Nescio *uo odo iste a ci/i,us du0 delectus sit) M*uo odo ? cooN)
!() Ro1atis ut opi,us ,ene utaurK ro1aus nu ipsi opi,us ,ene utaini)
!C) Unde *uodda donu de *uo diu audi/ius recipieusb Scisne na nonb Munde ?
de ondeN)
!") U,i estisb Luando /enia ut /os /ideab Mu,i ? ondeK *uando ? *uandoN)
!A) Nisi doi eritis% *uo odo scia *uid i<i faciendu sitb
Bd) 5Morieur sine culpa sed oriaus7% ait)
B!) Eide parentes iu/enes ipsos audentes lo*ui cu audacia oderint)
BB) Ad te *uid scri,a nescio)
B') Oni,us odis iser su) Modus% i ? odo% aneiraN)
Li#3o !'
!')!) Os pronoes indefinidos ali*uis% *uis*ua% *uis*ue
Estudaos na li#3o passada o pronoe indefinido *uida) Nesta continuareos nosso
estudo dos pronoes indefinidos% co ais os tr2s se1uintes=
!')!)!) ali*uis ? al1u+% al1o% al1u
Declinado coo *uis co a adi#3o do prefi0o ali?= ali*uis% ali*ua% ali*uod% co a Hnica
diferen#a *ue no feinino ele fa& ali*ua% e n3o ^ali*uae=
Ali*uis ad e <eri /enit) Al1u+ /eio I in<a casa onte)
Didistine ali*ueb Distes al1u+b
Non sine ali*uo etu /elas daus) N3o se al1u edo /elejaos)
Luando si% nisi% nu ou ne /2 antes de ali*uis% ele se torna *uis=
Si *uis /eniat% feli0 si) Se al1u+ /iesse% seria feli&)
Nisi *ue /ideas% feli0 non sis) E0ceto se /ires al1u+% n3o ser.s feli&)
Nu *ue /idesb Doc2 /2 al1u+% n3ob
!')!)B) *uis*ua ? al1u+% al1u% *ual*uer
Declinado coo *uis co a adi#3o do sufi0o ?*ua) Muito usado e ora#$es ne1ati/as=
Di0 *uis*ua <oc ne1are potest) Dificilente al1u+ pode ne1ar isso)
8ortior fuit iles *ua *uis*ua ilitu) O soldado foi ais forte do *ue *ual*uer
MoutroN dos soldados)
!')!)') *uis*ue ? cada u% todo
Declinado coo *uis ais o sufi0o ?*ue=
\aec *uis*ue sentit) Cada u MtodosN perce,eMN essas coisas)
Lui*ue /ir <anc puella aat) Todo <oe aa esta enina)
Cui*ue <oini <ic ulta pecunia est) Todo <oe a*ui te uito din<eiro)
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a=
!) Cur ali*ui adulescens per foru <eri currere constituitb Mcur ? por *ueK foru% i ?
pra#a pH,licaK <eri ? onteK curro% cucurri% cursus% ?ere ? correrK constituo% constitui%
constitutus% ?ere ? decidir% resol/erN)
B) \oc difficilius est *uid*ua)
') Ali*ui aicus i<i donu ali*uod isit)
W) Ali*uisne te tietb
X) Illud fluen erat lon1ius *ua ullu in 6raecia)
() Marcus se esse sapientiore *ua *ue*ua aicoru ar,itratus est)
C) Nesci/i nu *uis per foru currere constitueret)
") Di0 *uis*ua /irtute illic onstrare /oluit) M/i0 ? dificilenteK illic ? l.N)
A) ;le,i *uod*ue ius non datu est) Mius% iuris ? direito% leiK ple,s% ple,is ? ple,eN)
!d) Utina *uis*ue patria aetU
!!) Di0itne ali*uidb Non di0it *uic*ua)
^^^
!')B) Dati/o co certos /er,os intransiti/os
Assi coo e portu1u2s e0iste /er,os *ue e0i1e o,jetos indiretos% o lati possui
/er,os *ue re1e o dati/o) A aioria desses /er,os *ue re1e o dati/o e lati e0i1e
o,jeto indireto e portu1u2s% e por isso n3o oferece dificuldade de tradu#3o) Os ais
iportantes s3o Mapenas para al1uns dareos e0eplos de usoN=
fa/eo% fa/i% fautus% fa/Yre fa/orecer a= No,is fa/ent ? Nos fa/orece
i1nosco% i1no/i% i1notus% i1noscere perdoar a= I1nosce i<iU ? Me perdoeU
noceo% nocui% nocitus% nocYre ser prejudicial a
parco% peperci% parsus% parcere econoi&ar
pareo% parui% paritus% parYre o,edecer a=
placeo% placui% placitus% placYre a1radar a= ;lacet i<i ? Me a1rada
persuadeo% persuasi% persuasus% persuadYre persuadir a= ;ersuadeo ti,i ? Te persuado
studeo% studui% ???% studYre desejarK estudar
!')') ;assi/a ipessoal
Der,os intransiti/os n3o pode ser usados na /o& passi/a) E lati isso se tradu&
assi= /er,os *ue n3o e0i1e o,jeto direto n3o pode forar a /o& passi/a) ;or
e0eplo% todos os /er,os da se#3o anterior n3o pode ser usados na /o& passi/a% pois
e0i1e dati/o% e n3o acusati/o) Mas *uando ua id+ia de passi/idade + desejada%
de/eos usar ua constru#3o ipessoal% co o /er,o na terceira pessoa do sin1ular e
se sujeito) Usaos o pronoe se na aioria das /e&es=
Ti,i parco Econoi&o para /oc2) M/o& ati/aN)
Ti,i parcitur) Econoi&a?se para /oc2) Mpassi/a ipessoalN
Al1o + econoi&ado para /oc2)
No,is parsu est) Econoi&ou?se para nFs)
Ti,i a no,is parcendu est) De/e?se econoi&ar para /oc2 por nFs)
NFs de/eos econoi&ar para /oc2)
Coo no Hltio e0eplo% + poss-/el transforar a passi/a ipessoal e /o& ati/a% se
pro,leas estil-sticos si1nificantes)
A passi/a ipessoal + ta,+ uito usada *uando se *uer dar especial aten#3o I a#3o
/er,al% e detriento do sujeito) E outras pala/ras% *uando se *uer real#ar a a#3o e
n3o + iportante sa,er *ue a reali&a) Ela pode ser usada co /er,os *ue re1e outros
casos% e n3o apenas co os *ue re1e o dati/o=
Doi pu1natur) :ri1a?se e casa)
\. ,ri1a e casa)
Acriter pu1natu est) Lutou?se forteente)
\ou/e ua forte luta)
Ad /illa curritur) Corre?se para a casa de capo)
\. pessoas correndo para a casa de capo)
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a=
!) In foro claatur)
B) \ic /i/iturK illic neini /ita placet)
') Mi<i a *ua*ue feina in ur,e fa/etur)
W) Si1no dato% Roa celeriter curritur)Mceleriter ? rapidaenteN)
X) ;ar/a a1nis conferantur)
() In ,ello a1nopere tietur)
^^^
!')W) Dati/o co /er,os copostos
Muitos /er,os copostos co os prefi0os a,ai0o passa a re1er o caso dati/o%
dei0ando de lado sua anti1a re12ncia=
ad? co? o,? pro?
ante? in? post? su,?
circu? inter? prae? super?
U e0eplo=
Militi,us praesu Coando os soldados) Mnote *ue e portu1u2s os
soldados est. no acusati/o% e e lati iliti,us% dati/oN)
Outros e0eplos ser3o /istos nos e0erc-cios)
^^^
E0erc-cio
I) Tradu&a as frases se1uintes% sa,endo *ue e al1uas o dati/o + e0i1ido pelo /er,o% e
e outras n3o=
!) Aorene iussis praeponisb Miussu% ?i MNN ? ordeK praepono ? colocar diante%
preferirN)
B) Do,is ipera/ius ne iussa aori postponatis) Mpostpono ? por e se1undo planoN)
') Cui*ue persuaserunt ut *ua <onestissius esset)
W) Ci/es duci alo non fa/erunt)
X) ;ecunia aicitiae non praeferenda est) Mpreafero ? preferirN)
() \ic i<i a1no usui erit le1atus% iste par/o) Musus% ?us ? /anta1e% utilidadeK le1atus%
?i ? le1ado% en/iadoN)
C) Iperatori *ui oppido praeerat parendu erat) Mpraesu ? estar no coandoN)
") Cui ,ono fuitb Neini ,ono fuit)
A) Ro1at nu cui a1nopere placuerit)
!d) Di0i iperatori *ui oppido praeerat parendu erat)
^^^
!')X) O /er,o fio ? ser feito% acontecer% tornar?se
8io% factus su% fieri ? este /er,o% cujo si1nificado principal + 5tornar?se7% + usado coo
se fosse a /o& passi/a de facio% feci% factus% facere ? 5fa&er7)
No sistea do perfeito ele usa as foras de facio% e no sistea do presente se conju1a
coo se fosse u /er,o da terceira conju1a#3o% sF *ue suas foras ati/as t2
si1nificado passi/o% e0ataente o contr.rio de u depoenteU ;ara ajudar a eFria%
le,re?se de 8iat lu0U Et lu0 facta est)? 8a#a?se lu&U E a lu& foi feita)
Al1uas e0press$es iportantes=
8ieri potest))) + poss-/el *ue)))
Ut fieri solet ? Coo costua acontecer)
!')() duo% duae% duo ? dois
O adjeti/o nueral duo% duae% duo te seu conjunto prFprio de terina#$es=
M) 8) N)
No) duo duae duo
6en) duoru duaru duoru
Acus) duos M?oN duas duo
Dat) duo,us dua,us duo,us
A,l) duo,us dua,us duo,us
As esas terina#$es s3o usadas por a,o% a,ae% a,o ? 5a,os7)
^^^
E0erc-cios de re/is3o
I) Tradu&a
!) Duci placet oenia oppido circuponere) Mcircupono ? p9r I /oltaK oenia% ?oru ?
ural<asN)
B) Ira fit ruina nostroru ,onoru) Mira% ?ae ? ira% rai/aN)
') Credaus iperatori a re1enti,us <onestis delecto)
W) Luis*ue pessius poenas detU
X) Duo,us iperati/ ne cui aiori *ua eis credant)
() ;er /ias oppidi erratu est)
C) Ti,i a, oni,us audienti,us creditu est)
") Luo *uis*ue est sollertior% <oc docet facilies) M*uo))) <oc))) ? *uanto ais))) tanto
ais)))K sollers% sollertis ? espertoN)
A) Luo aius anial% eo a1is tiendu est) M*uo))) eo))) ? *uanto ais))) tanto ais)))N)
!d) Si *uis*ua est iratus% is e1o su) Miratus% ?a% ?u ? iradoN)
!!) Di0 ulli credit% nec *uis*ua e0 oni,us 1nti,us ad eu accedere audet) Maccedo ?
apro0iar?seN)
!B) Ro1aus *uid fiat)
!') Lui aa,ant <unc% illi fa/e,unt)
!W) Si *ua i<i /irtus esse% in ,ellu sine etu ruere)
!X) Credo e1o /os irari *uo ferat natura sua *ue*ue) Miror% iratus su% irari ?
adirar% espantar?seN)
!() Mi<i non a, istis noceri potest

Você também pode gostar