Escolar Documentos
Profissional Documentos
Cultura Documentos
EDITORA CULTRIX
SÃQ PAULO
CopyriptC> 1986 Paulo Rónai
Do mesmo Autor:
Omo bbico de latim
GRADUS PRIMUS
� Ano
4-5-6-7 97-98-99
Direitos reservados
EDITORA CULTRIX LIDA.
Rua Dr. Mário Vicente, 374 - 04270-000 - São Paulo, SP - Fone: 272 1399
5
São eles que lêem a história de seu pal's, explicada e comentada pelo
professor. Os alunos fazem perguntas e são argüidos sobre os capítulos
explicados. Talvez tenha conseguido assim conferir interesse maior
a um texto demasiadamente árido em si.
Aos que me argüirem de laborar em anacronismo ao colocar
nas mãos do jovem Quinto Horácio Flaco e de seus colegas trechos
de Eutrópio, responderei que para mim a crônica desse autor não
passa de simples compêndio de dados e fatos, de mero resumo sem
características pessoais. Qualquer professor da Antiguidade o faria
mais ou menos igual; e Orbl1io .Pupilo, "o espancador", a julgarmos
pelo preparo de seu ilustre aluno, não devia ser dos piores. Mas é claro
que a presença deles entre as personagens do livro me fez limitar os
excertos de Eutrópio ao começo da nossa era.
O livro contém ainda outros trechos seletos, anedotas, provér
bios e até palavras cruzadas, que geralmente são acolhidas com curio
sidade entusidstica pelos alunos. Estão aqui também, embora reno
vados, os exercícios de recapitulação disfarçados em jogos e quebra
cabeças, assim como inúmeros exercícios de aplicação colocados
no fim das lições para facilitar o trabalho dos mestres.
Os vocabulários apensos às leituras I a XX só contêm as palavras
ainda não encontradas em leitura anterior do livro ou em GRADUS
PRIMUS. Mas as palavras que já ocon-eram estão reunidas no Léxico
Latino-Português do fim do volume, que contém também todos os
vocábulos das leituras XXI a XXX. É novidade o Léxico Português
Latino contendo o vocabulário das versões.
Resta-me agradecer, como sempre, aos dedicados amigos que me
auxiliaram: o Prof. Adriano de Gama Kury, não somente na revisãb,
mas também na doutrina gramatical e na redação, e Mário Teles,
na leitura das provas, e pedir aos prezados colegas que adotarem
GRADUS SECUNDUS em aulas que continuem a me ajudar a melho
rd-lo, comunicando-me qualquer critica, observação ou conselho.
6
O SISTEMA DE ACENTUAÇÃO ADOTADO
NESTE LIVRO
Sinais de quantidade:
7
I
v v -
PUERI ITERUM IN SCHOLA
9
. ORB.: - Spero fore brevi ut4 mater convalescat et Sextus
noster it�rum inter vos appar�at.
AULUS : - Quid hõc anno5 tecum discemus, magister?
ORB.: Histor'lam Romae legemus et explicab'lmus.
-
VOCABULÁRIO
10
quid?(prpn.)
.
A?
que. sapienter (adv.) sabiamente, com
tecum contigo acerto
brevi (adv.) dentro em breve instrlio, -is, �re, ensinar, instruir
-xi, -ctum
§ 19 A declinação dos substantivos
a) Declinar um nome significa enunciar em determinada ordem
as diversas fonnas que ele reveste segundo as funções que desempenha
na oração, iSto é, enumerar os seus casos. Em latim há seis casos:
nominativo, caso do sujeito e do predicativo; vocativo, caso do
chamamento; acusativo, caso do objeto direto; genitivo; caso do
adjunto restritivo (ou adjetivo); dativo, caso do objeto indireto;
ablativo, caso do adjunto circunstancial (ou adverbial).
b} Os substantivos, confonne sua declinação, repartem-se em
cinco grupos: por outras palavras, há em latim dnco declinações
·
de substantivos. Para saber a que grupo pertence um substantivo,
basta conhecer-lhe o genitivo singular, pois este caso tem tenninação
diferente em cada uma das declinações:
-ae na 1,-ina IT,-is na 111,-us na N,- ei na V.
Ver a tabela da pág. 1 9.
Nos vocabulários apensos às leituras, assim como no Léxico
Latino-Português, a terminação do genitivo está indicada ao lado de
cada substantivo, o que acontece em todos os dicionários latinos.
11
(continuação)
INDICATIVO SUBSTANTIVO
INFINITIVO
PAkTICÍPIO SUPINO
I
Presente Futuro Passado
fal ta futurus, - a, -um falta
falta
"que há de ser"
12
EXERCfCIOS
13
n
DE MORTE CLAUDIAE
15
VOCABULÁRIO
nomen, -mzs n.
nom'íno, -as, -are, chamar
-avi, -atum
16
b) A segunda classe é formada pelos adjetivos que pertencem
à III declinação. Alguns deles -como vetus ("antigo")- declinam-se
como os substantivos do grupo A; a grande maioria, porém, segue a
declinação do grupo B.
c) Os adjetivos do grupo B podem ser divididos em três grupos:
triformes, biformes e uniformes, conforme tenham três, duas ou
uma forma só, no nominativo singular. Modelo dos triformes: acer,
acris, acre ("violento"); dos biformes: fortis, forte ("forte"); dos
uniformes: atrox ("atroz").
Ver a tabela da pág. 19.
EXERCÍCIOS
17
S. Conjugar absum no presente e no imperfeito do indicativo, adsum
·nos mesmos tempos do subjuntivo.
6 • . ·V.ers!'o:
Enquanto os colegas estudavam, Sexto estava ausente. O menino
cuidava da mie doenté. Tito perdeu a· esposa.· O professor de
Sexto compôs uma inscriçio para o túmulo.
18
QUADRO SINÓmco DAS CINCO DECLINAÇÕES DOS SUBSTANTIVOS
PLUR.
Nom. fOSojJO domYn-1 pulft-1 ...m... clolor.... vorltat..,s corp!r.., ciY-eJ art-es mar�• cant111 ...... r-e. IUjoltn
Voe. 101111 doml'n-1 pulr-1 ftrb-e clolor..,s vorltat-es corJillr.., dv-er art.... mar:t.r cant� aen-ll• �r-ei c:IIItIMmen o
Ac. ros-er clom'l'n-or pulft-os ftrbojJ dolor..., ftritat..,s corpllr.., dY..., art-es mar.Y, cant111 pn.,.. r-e. obj. direto
Gen. 101""111111 clom'l'n-oltlm puer-orum verb-olvm dolor11m verttat11111 corpllr11 m dY�um art..,_. mar:fum cant-llum pn-llum r-m adj. rwtritlw)
Dat. ros-ls domYn-is pulft-11 ftrb-11 dolor� verltat�bus corpor-Ybus ciY-Ybur art-Ybru mar�bus cant.Ybul pn-Ybus r-ebur obj.lndl-
Abl. ros-11 domYn-11 pulft-ls verb-11 dolor�bus ftrltat-Ybus oorpor·Ybru dY-Ybus art-Ybus mar-Ybus cant-Ybus pn�bul r-ebus ldj. drclllllt.
- ·---
CASO MASC. PEM. NI!UTR.O MAsc. PEM. I'II!U'J'RO MASC. PEM. NBU'J'RO M.-P. NBtJ'J'RO M•.P. l'll!tJ'J'RO M.-P.NBU'J'RO
SJNG.
i'IODI.
Voe.
lboft111
bon-e
bon..,
bon-<r
110n11m
bon11m
!= P!J'"'
Piar-<� =
....,.
ac-cr
acrofl
acr-11
acr-e
acr-e
. rortofl
fort-11
fort-e
fort-e
atrox
atrox
wtus
.etus
Ac. bcin11m bon-<rm bon11m pip11m plp-<rm Piar11m -- .....,. ...... fort..,. fort.., a� atrox m"tr..,. .etus
Gen. bon.f bon-<re bon-1 pip -i Piar« Piar -i acr-11 acr-11 acr-11 fort-11 for t-Il atroe-li m'h-11
Dat. bon-o bon..,. bon-o Piar-<> Piar« Piar-<> acr-1 acr·l acr-1 fort-1 fort-1 atroe-i mV.-1
AbL bon-o bon-1 bon-o Piar-<> pip-i plp-o acr-1 acr-1 aer-1 fort-1 fort-1 ·- mlft-c
PLUR.
Nom. bon-1 bon-<ro bon-<r pip-i Piar« Piar-<� ler-ei ICMS acr.Y.r fort-e• fort�• atroe-e� atroc-'t.r ft!Vr-e. .ef&-<r
Voe. bon-1 bon..,o bon.., Piar-i Piar« pflr.., ICf-e'J -·· acr.!t'.r fort-e• fort�• atroe-c� atroe-r. .ef&..,, wt"fr-<r
Ae. bon-os bon..., bon<� Piar-<>� Piar« ptp.., acr-e1 aCHJ acr.:t.l fort..., fort.Y• atfOCojJJ aliO� ft!Vr-e1 Ylllfr•
Gen. bon-otUm bon-<��t�m bon-otUm Piar-<>lllm Piar-<��t�m Piar -<>�Um acr.Yum aa-l'wn acr�um fort.:fum fort.!t'um atroc-ium ft!Vr-um
Dat. bon-tr bon-is bon-is piar-li pip-ú piar-li acr-Ybus acr:tbus acr!fbus fort.Ybus fort.:fbus atroe·'tbus .etei.Yt>ur
Abl. bon-11 bon-11 bon-is piar.fs plç-11 Piar -li aa-Ybus acr'tbus acr!ibul fort·Ybus fort.rbur atroc-Ybul wter-Ybul
JOGOS DE DECLINAÇÃO
Completar as regras seguintes:
I. A terminação -bus é própria do e do ...................
.................•...... .
e ......................... declinações.
16. A maior parte dos adjetivos da 2� classe forma o genitivo plural
em ................ .
20
Ill
DE CONSOLATIONIBUS SAPIENTI('-E
VOCABULÁRIO
21
erectum levantar /inis, -is m. fun
ex (prep. de abl.) de, entre perdo, -is,�re,perd'(di, perder
certe (adv.) decerto, sem perrl(tum
dúvida qt.ddquid tudo o que
certus, -a, um
- certo corTígo, -is, �. corrigir, reme-
incertus, -a, um- incerto -rexi, -rectutn diar
templro, -as, -are, moderar netas (indecl.) impiedade
-avi, -atum recte (adv.) honestamente
lev'tus ' mais leve colo, -is, �re. ui, cultivar, vene
ftt toma-se cultum rar
patientla, -ae f. paciência,
resigna
ção
§ 59 As preposições
EXERC!CIOS
22
3. Dizer em latim: Com o professor. Sem os alunos. Entre amigos.
4. Declinar: opt't1111l uxor et vir opt'tmus.
S. Dizer quantos verbos da Illleitura estão na 2!l pessoa do singular.
6. Determinar o caso, o número e a função das seguintes palavras
da leitura: domus, comolation'íbus, omnes, forti, patient'tã,
1111ltTÍS.
23
IV
v
DE ROMULO ET REMO
25
VOCABULÁRIO
26
Para formar o comparativo de superioridade, corta-se a termi
nação do genitivo singular do adjetivo masculino, e ao radical assim
obtido acrescentam-se as terminações -'íor para o masculino e femi·
nino, -'íus para o neutro. Tomemos os adjetivos altus, -a, -um ("alto")
e levis, -e ("leve',, cujo radical é respectivamente alt- e lev-. Acrescen
tadas as terminações do comparativo, teremos ali'íor, altYus e lev'íor,
levlus. A declinação do comparativo é a seguinte:
27
Positivo Comparativo Superlativo
EXERCÍCIOS
28
v
29
Princip'ío civ'ítas magna humil'íor erat quam6 vicus pauperr'í�
mus.
VOCABULÁRIO
6. quam. (conjugação): "do que". Observe-se que os três quam desta leitura
pertencem a três categorias gramaticais diferentes.
30
seguinte: amo, amas, amare, amavi, amatum. Com o auxílio destas
cinco formas podem-se obter todos os tempos do verbo.
b) Os verbos latinos possuem três temas: o do presente, o do
perfeito e o do supino.
c) O tema do presente serve para fonnar os tempos doinfectum,
isto. é, os seguintes: presente do indicativo, imperfeito do indicativo,
futuro do indicativo, presente do subjuntivo, imperfeito do subjun
tivo, presente do imperativo, futuro do imperativo, particípio pre
sente, infinitivo presente, gerúndio.
A maneira de formar estes tempos nas quatro conjugações
·depreende-se com facilidade do quadro sinóptico das páginas33 a
36, pois nele os sufixos aparecem separados do tema.
Obtemos o tema do perfeito cortando o -i final do pretérito
perfeito do indicativo (quarto tempo primitivo). Desse tema formam
. se os seguintes tempos: pretérito perfeito do indicativo, mais-que
perfeito do indicativo, futuro perfeito do indicativo, pretérito perfeito
do subjuntivo, mais-que-perfeito do subjuntivo, infinitivo perfeito.
Em todas as conjugações esses tempos - chamados tempos do
perfectum -se formam de maneira idêntica (ver o quadro sinóptico
acima citado); o que geralmente difere é o tema do perfeito ao qual
se acrescentam as terminações. Eis por que o pretérito perfeito figura
entre os tempos primitivos indispensáveis.
O tema do supino obtém-se cortando a tenninação -um do
supino (último dos tempos primitivos). Deste tema formam-se:
1. O supino em -um.: amatum ("amar", "para amar").
2. O particípio futuro: amaturus, -a, -um ("que há d e amar").
3. O infinitjvo futuro: amaturum, -am, -um esse (''haver de amar").
EXERC{CIOS
31
3. Conjugar vivo n a 3 f pessoa d o singular de todos o s tempos do
indicativo e do subjuntivo, com a tradução ao lado.
4. Procurar na V leitura três adjuntos circunstanciais fonnados com
preposições.
5. Procurar nessa mesma leitura os adjetivos que qualificam urbis,
domo, urbem, auxitío, civ'ttas, vicus.
6. Versão:
No começo Roma era uma humilde aldeia. Seus moradores
eram pastores pobres. Remo escarneceu a nova cidade. Suas
palavras imprudentes irritaram muito o irmão.
32
QUADRO SINÓPTICO DA VOZ ATIVA DAS
CONJUGAÇÕ ES REGULARES
(Continuação nas páginas seguintes)
I. n. III.a) Dl.b) IV.
PRESENTE DO INDICATIVO
IMPERFEITO DO INDICATIVO
FUTURO DO INDICATIVO
33
(Continuaç6o)
PARTIC!PIO PRESENTE
PARTICÍPIO FUTURO
GERÚNDIO
ad ad ad ad ad
am-andum vid-endum leg-endum capi-endum audi-endum
etc. etc. etc. etc. etc.
SUPINO
34
(Continuação)
PRESENTE DO SUBJUNTIVO
...
ame-m vi�-am leg-am cap1-om aucií-om
ame·s vide-as les-as cap'í-a.r aud'í-a.r
ame-t vide-ar teg-at cap'í-at aud'i'-at
ame-mu.r vide-amu.r leg-amus capi-omu.r audi-omu.r
ame-ti.r vide-ati.r teg-atil capi-atis audi-atis
ame·nt vide-ant rég-ant cap't-ant auáí-ant
IMPERFEITO DO SUBJUNTIVO
...
amare-m videre-m legm-m capere-m audite-m
....
amare-s videre·.r regere-s capere-s audire-s
amare-t videre-t tegere-t• capere-t audite-t
amare-mus videre-mu.r legere-mu.r capere-mu.r audite-mus
amare-tis videre-tis teg'ére-ti.r cap'ére-ti.r audite-ti.r
amare-nr videre-nt l�'ére-nt cap'ére-nt audite-nr
35
(Continuação)
PRESENTE DO IMPERATIVO
\
FUTURO DO IMPERATIVO
"
ama-to vide-to reg-zto capl-to audi-to
ama-to vide-to teg-=íto cap'1-to audi-to
ama-tote vide-tote l'ég-=ítote cap'í-tote audi-tote
ama-nto vide-nto teg-unto capi-unto audi-unto
INFINITIVO PRESENTE
INFINITIVO PERFEITO
} } }
INFINITIVO FUTURO
C-
�=. � -}
-mrum Q�m •udit=m
-em,-um � -em,-um (D -em,-um 1)1 -em, -um a -em,-um �
amaturos, o visuros, o lecturos, � capturos, � audituros, '"
-es,-e "ilS , .. "ilS, .. "ilS, .. "ilS, ..
36
VI
DE SABINIS RAPTIS1
37
ORB.: - Romani. Sed paulo post victores curn victis pacem
fecerunt.
VOCABULÁRIO
"'"'
-cepi, -ceptum commoveo, -es, -ere, mover
quaero, -is, �re, perguntar -movi, -motum
-sivi, -situm quis? (pron.) quem?
38
19 undeviginti XIX 70 septuaginta LXX
20 viginti XX 80 octoginta LXXX
21 viginti unus XXI 90 nonaginta XC
22 viginti duo XXII 100 centum c
23 viginti tres xxm 200 ducenti, ;ze, ;z CC
24 viginti quattUor XXIV 300 trecenti, ;ze, ;z ccc
25 viginti quinque XXV 400 quadringenti,
26 viginti sex XXVI ;ze, ;z CD
27 viginti septem XXVII 500 quingenti, ;ze, ;z D
28 duodetriginta XXVIII 600 sescenti, ;ze, ;z DC
29 undetriginta XXIX 700 septingenti, ;ze, ;z DCC
30 triginta XXX 800 octingenti, ;ze, ;z DCCC
40 quadraginta XL 900 nongenti, ;ze, ;z CM
50 quinquaginta L 1000 mille M
60 sexaginta LX 2000 duo mitfa MM, etc.
l 2
Masc. Fem. Neutro Masc. Fem. Neutro
Nom. unus una unum Nom. duo duae duo
Ac. unum unam unum Ac. duos duas duo
Gen. unius unius unius Gen. duorum duarum duorum
Dat. uni uni uni Dat. duobus duabus duobus
Abl. uno unã uno Abl. duobus duabus duobus
3
.Masc. Fem. ,•
Neutro
Nom. Ires Ires tria
Ac. tres tres tria
Gen. trium trium trium
Dat. tribus tribus tribus
Abl. tribus tribus tribus
39
Ducenti, �e, -a e as outras centenas declinam-se somente no
plural e seguem a 11! classe de adjetivos.
�iUe no singular é indeclinável; no plural emprega-se SOJ1lente
o neutro:
Nom. mitfa
Ac. mitfa
Gen. mitíum
Dat. mitíbus
Abl. miltbus
EXERCfCIOS
40
VII
v v
DE PRIMIS SUCCESSORIBUS ROMUU
41
VOCABULÁRIO
sucessor, -oris m. sucessor Tullus Hostitfus Tulo
huius deste m. Hostüio
Numa Pompiltus Numa Pompüio succedo, -is, -'ire, suceder
creo, -as, -are, nomear, eleger -cessi, -cessum
-avi, -atum reparo, -as, -are, retomar
quidem (adv.) na verdade .. -avi, -atum
v
gero, -rs, -ere, gessr, Albanus, -i m. albano (ha-
• •
fazer (guerra)
gestum bitante de
minus (adv.) menos Alba)
prosum, prodes, ser útil Veiens, Veientis veiente (ha-
prodesse, projÜi m. bitante de
nam (adv.) com efeito, Veios)
v
de fato supero, -as, -are, vencer, sub-
et ... et não somente ... -avi, -atum jugar
mas também Caelíus mons m. Monte Célio
mos, moris m. costume adic'to, -is, �re, ajuntar, unir
constituo, -is, .:ere, estabelecer, -ieci, iectum
-Ui, -utum organizar ampl'to, -as, -are, ampliar
describo, -is, -'dre, repartir, -avi, -atum
-scripsi, -ptum dividir regnum, -i n. reino, reina-
mensis, -is m. mês do
v
infinitus, -a, -uni muitíssimo regrus, -a, -um reiu
sacrum, -i n. cerimônia, fulmen, -l'nis n. raio
festa eum (pron.) o
ac (conj.) e tango, -is, -lre tocar, fui-
tet'ígi, tactum minar
42
19 primus 259 vices'tmus quintus
29 secundus 269 vices'ímus sextus
39 tert'íus 27Q vices'tmus sept'tmus
49 quartus 289 duodetrices'ímus
59 quintus 299 undetricesYmus
69 sextus 309 trices'tmus
79 septlmus 409 quadrages'tmus
89 octavus 509 quinquages'ímus
99 nonus 609 sexages'tmus
109 declmus 709 septuages'tmus
119 undeclmus 809 octogesYmus
. v
129 duodecYmus 909 nonagesunus
139 tert'tus dec'tmus 1009 centes'ímus
149 quartus dec'tmus 2009 ducentes'ímus
159 quintus dec'ímus 300<? trecentes'tmus
169 sextus dec'ímus 4009 quadringentes'tmus
1 79 sept'ímus dec'tmus 5009 quingentesYmus
189 duodevices'ímus 6009 sescentesYmus
199 undevices'ímus 7009 septingentesYmus
209 vices'tmus 8009 octingentes'tmus
219 vices'ímus primus 9009 nongentes'ímus
229 vices'ímus a/ter 10009 müles'lmus
239 vices'tmus tert'íus 2()()()Q bis miUes'lmus
249 vices'ímus quartus
EXERCÍCIOS
43
S. Depois de examinada a sua função na VII leitura, dizer quais
destes neutros estio no nominativo e quais no acusativo: be/lum
nullum, sacra et templo, beUa, fulmen.
6. Versfo:
Lívia é a segunda de oito alunas, Lúcio o primeiro de dezenove
alunos. JúJia já foi aluna de três mestras. O professor ditou-nos
três provérbios: o primeiro é dificílimo, o segundo e o terceiro
sfo mais fáceis. Amaiihi �tudaremos a trigésima quinta leitura.
44
VIII
v v
DE ANCO MARCIO ET TARQUINIO PRISCO
v
LUCIUS v
: - Quis successit Tullo Hostil'to, magister?
v .
v
ORBILIUS : - Ancus Marctus, Numae nepos. qui contra Latlum
dinucavit, Aventinum montem civitati adiecit et Ianiclilum; praete�a
Osttam civitatem supra mare condídit. Viceslíno quarto anno imper'i'i
morbo per'fit.
SEXTUS : - Quis regnum post Ancum accepit?
ORB.: - Tarquin'i'us
Priscus. Is num�rum senato
rum duplicavit, circum Ro
mae1 �dificavit, ludos Ro
manos institWt, qui ad nos
tram memooam pennanent.
Vicit etiam Sabinos et non
parum agrorum territor'i'o
urbis Romae adiunxit. Muros
fecit et cloacas; Capitol'i'um2
inchoavit. TricesYmo octavo
anno imper'i'i fil'ti Anci regem
occiderunt.
1. Ro11Ule: "em Roma" Oocativo).
2. Capitotíum. Refere-5e ao templo de Júpiter, construído no morro do. Qapi·
tólio.
45
VOCABULÁRIO
Ancus Marc'tus m. Anco Márcio numüus, -i m. número
Tarquin'tus Tarquínio senator, �ris m. senador
Priscus m. Prisco dupl'tco, -as, -are, duplicar
nepos, nepotis m. neto -avi, -atum
contra (prep. contra institUo, -is, ..e're, organizar
de ac.) ..fú, -utum
úzt'turn, -'ti n. Lácio ad (prep. de ac.) para, até
dimYco, -as, -ore, combater- permaneo, -es, ficar, per-
-avi, -atum -ere, -si, -sum manecer
A ventinus mons Monte territoTtum, :ti n. território
m. Aventino adiungo, -is, �re. acrescentar,.
Ianic:Ulum, -i n. Janículo (uma -iunxi, -itmctum ligar
das colinas murus, -i m. muro
de Roma) cloaca, -ae f. cloaca, es-
praeter'éa (adv.) além disso goto
OstYa, -ae f. Ostia Capitotíum, -'ti n. Capitólio
imper'íum, -Yi n. império; inch()o, -as, -are, começar
reinado -avi, -atum
SINGULAR
46
PLURAL
{"estri
" "
Ac. nos "nos" 11011 ''los.. lfe se
Gen.
rostri "de nós" "de vós" sui "de si"
nosnum "entre nós" 11esnum "entre vós"
Dat. nobilf ''nos, a nós" vobilf "ws, a vós" sibi "se, a si"
Abl. nobis "por nós .. IIObÜ "por vós" se "por si"
§ 1 19 Adjetivos possesosiv s
.i
{ll
2� pessoa
3� pessoa
tuus, tua, tuum
suus. IIWI, suum
"teu, tua"
"seu, sua"
EXERCfCIOS
1. Declinar no singular: Ancus Marc'tus, Numae nepos. (Atençfo: a
palavra Numae na'o deve ser declinada.)
47
2. Procurar na leitura quatro adjuntos circunstanciais formados de
preposição seguida de. acusativo. .
3 . Conjugar accip'to nó presente e no pretérito perfeito do indica·
tivo.
4 . Dizer os trê s temas dos verbos condo e adiungo.
S. Completar por pronomes pessoais:
Bonus puer sum: pater . . . saepe laudat, mater . . . saepe dona
dat. Sumus discip'(di Orbitti; magister ... docet, histor'tas
..•
48
IX
49
VOCABULÁRIO
-ere, -cepl,
-ceptum ordtno, -tU, -are, ordenar
an? porventura? 4Vi, -atum
qui (pron.) que adhuc (adv.) até entl'o,
minYme (adv.) · de modo ainda
nenhum; nio per (prep. de ac.) por
mb'ígo, -is, -ere, submeter, orbis, -is m. globo
-egi, -actum subjugar orbis temuum o globo ter-
Quirinalis Monte restre
mons m. Quirinal incogn'ttus, -a, -um desconhecido
Viminalis Monte s.ub (prep. de ac. sob, debaixo
mons m. Viminal ou abl.) de
Esqui/inus Monte TarquinYus Super- Tarquínio, o
mons m. Esquillno bus m. Soberbo
fo$$1l, -ae f. cova, fosso scelus, .:eris n. crime
so
CASOS SINGULAR. PLURAL
EXERCÍCIOS
51
S. Transpor todos os verbos da leitura para o presente.
6. Versão:
Não estou contente com este alfaiate; pedirei a roupa nova
, àquele. Brincaremos nfo com estes meninos, mas com aqueles.
A própria professora achou a lição difícil.
v v v v
MELIVS EST INIVRIAM ACCIPERE QVAM FACERE.
52
X
v
DE ULTIMO REGUM ROMAE
53
tus et ipse3 Tarquin'ü, pop'\ilum concitavit et Tarquin'to imper'i'um
ademit. Mox exerc'ítus, qui civitatem Ardeam cum ipso rege oppugna
bat, hunc reliquit. Venientem regem4 ad Urbem popiD.us exclusit.
Septem reges Romae ducentos quadraginta tres annos regnaverunt.
VOCABULÁRIO
3. oppugn���is
� :ret: traduzir pelo imperfeito do indicativo.
54
CASO MASC. FEM. NEUTll. TRADUÇÃO
EXERC{CIOS
55
S. Completar por pronomes relativos as frases seguintes: ,
Magister proverb'ta dictat, ..• dlsdp'tdi describunt. Roma septem
reges luzbliit, . . . vitam didic'tmw. ServYw Tulüw, . . . Tarqui
n'tw Superbw successit, quadraginta tres annos regnavit.
6. Versio:
O escravo a quem Amúlio entregou os gêmeos era bondoso.
Uma loba que veio · à margem do rio alimentou os meninos.
Fáustulo, cuja esposa os educou, era pastor do rei.
56
XI
v v v
ORBILIUS INTERROGAT DISCIPULOS
57
ORB.: - Quom�o semvit lupa pamftos?
AUL.: Lacte alHit.
-
VOCABULÁRIO
v
interrt:Jgo, -as, �e. interrogar censeo, -es, -ere, pensar
v.
-avi, -atum ""'· -sum
quot? (invar.) quantos? confundo, -is, �. confundir
quamátu ? quanto tempo? fudi, -fusum
respond'do, -es, ere, responder lgnosco, -is, �re, perdoar
- di, -sum -novi, -notum
v
gemmus, -a, -um gêmeo . znrJT, -oris m. erro
ubi? onde? erro, -as, �e. -avi, errar
ita (adv.) assim -atum
58
§ 149 Pronomes interrogativos
A declinação do ·pronome interrogativo quis, quae, quid
("quem", "quê"?) é igual à do pronome relativo, salvo nas seguintes
formas do singular: nominativo masculino (quis) e nominativo e acu
sativo neutro (quid).
Note« o pronome-adjetivo interrogativo quot ("quantos"),
que é indeclinável.
EXERCÍCIOS
59
JOGOS DE VOCABULÁRIO
1. SINONIMOS.
2. ANTONIMOS.
3. HOMONIMOS.
Cada uma das seguintes palavras pode ser forma verbal e nomi
nal; dar os sentidos das duas formas:
alam, alis, alas, lege, legis, leges, regna; regno, servas, servo.
60
4. CATEGORIAS GRAMATICAIS.
61
XII
v
DE STUDUS PUELLARUM
1. et: "também".
63
Proverb'!a a magistra explicantur et a discip'úlis in tabellis stilo
describuntur.
VOCABULÁRIO
64
Assim teremos:
PRESENTE DO INDICATIVO
v
vide-or feg-or cap1-or aud1-or
"
vide-ris l'eg'é-ris cape-ris audi-ris
vide-tur l'ég'í-tur cap'í-tur audi-tur
v
vide-mur I'égl-mur capt-mur audi-mur
v v
vide-m'íni l'ég'í-m'tni cap 1-mmr audi-m'ín i
•
65
PRESENTE DO SUBJUNTIVO
v
vide-ar l�g.ar cap1-ar aud'í.ar
vide.aris teg-aris capi.aris audi.aris
vide.atur leg.atur capi.atur audi.atur
vide .amur l�g.amur capi.amur audi.amur
v .
vide.amYni fég.am'tni capi.ammr audi.amzni
vide.antur ieg.antur capi.antur audi.antur
Muitas vezes a mesma idéia pode ser expressa por meio de verbo
ativo, como de verbo passivo. Assim pode-se dizer:
EXERCÍCIOS
66
2. Traduzir para o português : moneor, moneatur, describ'ítur, des
cribatur, cem'ímur, cemam'tni.
3. Procurar na leitura seis complementos de causa eficiente.
4. Traduzir para o latim, com fonnas do verbo saluto:
somos saudados, sejas saudada, sejam saudadas, é saudada.
5. Passar para a voz passiva:
Pueri magistrum exspectant. Bellum civitates vastat. Rex servat
legem.
6. Passar para a voz ativa:
Iul'ta a Drusil/ã duc'ítur. Orbilzus a discipÜlis salutatur. Leges a
civ'íbus servantur.
67
XIII
v
DE PRIMIS CONSULIBUS
v
ORBILIUS : -Iam vid"unus quom�do Romani sept'i'mum et ultl'-
mum regem Tarquinl'um expulerant. Tum pro uno rege duo conswes
creabantur hac causã ut, si unus malus fuisset, ab altero coê"rceretur.
Sed consutíbus imper'íum annuum dederunt.
QUINTUS : - Cur non diutumum, magister?
ORB . : - Placl:íit,l ne imper'íum long'íus quam annum unum2
haberent, ne per diutumitatem potestatis insolentiores3 redderentur,
sed civiles semper essent. Fuerunt ig'ítur anno primo constlles Luc'íus
Iun'íus Brutus et Tarquinlus Collatinus.
VOCABULÁRIO
69
annuus, -a, -um de um ano reddo, -is, -�e. tomar
diutumus, -a, -um durável -âídi, -áttum
consut, �lis m. cônsul diutumYtas, longa duração
placeo, -es, agradar -atis, f.
-ere, �i. -'ítum civilis, -e afável, cortês
longYus {adv.) por mais tempo ig'ttur (conj.) pois, portanto
potestas, -atis f. poder Luc'tus Iun'lus Lúcio Júnio
insolens (gen. arrogante, Brutus Bruto
insolenti') insolente Tarquin'tus Tarquínio
Collatinus Colatino
IMPERFEITO DO INDICATIVO
IMPERFEITO DO SUBJUNTIVO
70
EXERC(CIOS
71
XIV
potl1it.
73
ORB.: - Non adhuc. Usque ad mortem rex expulsus non 1
quiescet. Nono anno a genero eius ingens exerc'ítus colligetur qui
iniur'i'am soceri2 vindicaret. Hostes tamen virtute civ'J'um iterum
superabuntur.
SEX.: - At Tar�'ius Superbus quom�do vitam finivit?
ORB.: - Cumas se cond11it4 et in eã urbe sen'to et aegritud'íne
confectus brevi ob'iit.
VOCABULÁRIO
aequus, -a, -um tranqüilo, quiesco, -is, -ere, descansar
resignado quievi, -etum
immo (adv.) pelo contrário ingens (gen. ingente,
restituo, -is, restabelecer ingentis) enorme
-ere, -Hi, colttgo, -is, -ere, reunir
-utum -legi, -lectum
Aruns, -untis m. Arunte repello, -is, ..ere, repelir
invYcem (adv.) reciprocamente repp'dli, repu/-
tamen (c�nj) entretanto sum
recedo, -zs, -ere, retirar-se finYo, -is, -ire, -ivi, acabar
-cessi, -cessum ou -'íi, -itum
Porsena, -ae m. Porsena Cumae, -arum Cumas (cidade
paene (adv.) quase f. pl. da Itália)
verum (conj.) mas con{er, -fers, transportar
res publ'tca república -ferre, -tUli,
libera col/atum
v
discorâía, -ae f. discórdia senzum, -ii n. ve1hice
v
pono, -is, -ere, pôr de lado aegritudo, -'tnis f. aflição
powi, pos'ítum conficYo, -is, �e. acabar
usque ad (expres- até -feci, -fectum
são prepositiva ob'éo, -is, -ire, -ivi morrer
de ac.) ou -'ti, -itum
1. qui = ut + is.
2. iniuriam wceri: "a ofensa feita ao sogro".
3. Cumas: "a Cumas".
4. se contülit: recolheu-se.
74
§ 1 99 Voz passiva: futuro do indicativo
76
XV
V-
DE REVERENTIA ERGA SENES
77
VOCABULÁRIO
reverent'ta, -ae f. reverência, legatus, -i m. embaixador,
respeito enviado
�a (prep. de ac.) para com accedo, -is, -ee, aproximar-se
senex, -is m. velho -cessi, -cessum de
anus, -us f. velha, anciã locus, -i m. lugar
v
VISO, ·lS, -ere, comido, -is, -'ére,
•
78
INDICATIVO
O pretérito perfeito fonna-se acrescentando ao particípio
passado o presente do indicativo de sum.
O pretérito mais-que-perfeito fonna-se acrescentando ao part.
pass. o imperf. do ind. de sum.
O futuro perfeito fonna-se acrescentando ao part. pass. o futuro
do ind. de sum.
SUBJUNTIVO
O pretérito perfeito fonna-se acrescentando ao part. pass. o
presente do subj. de sum.
O pretérito mais-que-perfeito fonna-se acrescentando ao part.
pass. o imperf. do subj. de sum.
Assim, teremos:
EXERCfCIOS
80
S. Passar para a voz passiva:
SempronYa discipWas domi docebat. Puellae lectionem scnõebant.
Magistra pueUis lume fab�lam Tlll1it 1'tlV . lntellexYmus fab'rllas.
6. Passar para a voz ativa:
A civYbus nusquam locus seni datum est. Plausus legatis a cuncto
consessu datur. Puellae fabYi/ã vehementer turbatae sunt. Reve
rent'ía senectuti semper a me exhibebYtur.
v
HODIE MIHI, CRAS TIBI
81
QUADRO SINÓPTICO DA VOZ PASSIVA
DAS CONJUGAÇOES REGULARES
I. n. DI. a} Dl.b} IV.
PRESENTE DO INDICATIVO
IMPERFEITO DO INDICATIVO
FUTIJRO DO INDICATIVO
{r
captus m auditus sum
r
amatus um visus um lectus
r{
r{
amata es visa es lecta es capta es . audita es
amatum
amati
amatae
est
sumus
estis
visum
visi
visae
est
sumus
estis
lectum
lecti
lectae
est
surpus
estts
captum
capti
captae .
est
sumus
estis
auditum
auditi
auditae
{ est
sumus
estis
amata sunt visa sunt lecta sunt capta sunt audita sunt
{ {
PRE'ffiRITO MAIS-QUE-PERFEITO DO INDICATIVO
r{
eram visus lectus eram captus ram auditus eram
r=
amatus
{
amata eras visa lecta eras capta eras audita eras
amatum
amati
amatae
{ erat
eramus
eratis
visum
visi
visae
{ erat
eramus
eratis
lectum
Iecti
lectae
{ erat
eramus
eratis
captum
captl
captae
erat
eramus
eratis
auditum
auditi
auditae
erat
eramus
eratis
amata erant visa erant lecta erant capta erant audita erant
{
FUTURO PERFEITO DO INDICATIVO
ro {
{r
amatus er� visus ro lectus captus auditus ero
amata
arnatum
amati {
ens
erit
er!n:tus
visa
visum
visi
r US
ri!n:t
eris
eriJ
lecta
lectum
lecti
eris
erit
erimus
capta
captum
capti {{ :ris
erit
erimus
audita
auditum
auditi {
eris
erit
er!n:tus
amatae entts visae entts lectae errtis captae eritis auditae entts
amata erunt visa erunt lecta erunt capta erunt audita erunt.
PARTIC!PIO PASSADO
amat-us, oQ, -um vis-us, oQ, -um lect-us, oQ, -um capt-us, -o, -um audit-us, oQ, -um
GERUNDIVO
am-ondus, -a, -um vid-endus, -a, -um l'eg-endus, -a, -um capi-endus, oQ, -um audi-endu.r, -o, -um
SUPINO
amat-u vis-u lect-u capt-u audit-u
QUADRO SINÓPTJCO DA VOZ PASSIVA
DAS CONJUGAÇÕES REGULARES
(Continuação)
I. 11. lll.a) lll.b) IV.
PRESENTE DO SUBJUNTIVO
IMPERFEITO DO SUBJUNTIVO
'{ 1m
PRE'ttRITO PERFEITO DO SUBJUNTIVO
{rUn
StS
{
audita sls
{
sls capta
{
sts visa sis lecta
{
amata
sit visum sit lectum sit captum slt auditum sit
amatum
visi simus lecti simus capti slmus auditi simus
amati simus
sitis lectae sitls captae sitis auditae sitls
amatae sitls visae
sint capta sint audita sint
amata sint visa · sint lecta
PRETtRITO MAIS-QUE-PERFEITO DO SUBJUNTIVO
amatus
amata
{ essem
esses
visus
visa
{ essem
esses
lectus
lecta
{ essem
esses
captus
capta
{ essem
esses
auditus
audita
{ essem
esses
amatum
amati
amatae
{ esset
essemus
essetis
visum
visi
visae
{ esset
esse�us
essetts
lectum
lecti
lectae
{ esset
essemus
essetis
captae
capturo
capti
{ esset
essemus
essetis
auditum
auditi
auditae
{ esset
essemus
essetis
amata essent visa essent lecta essent capta essent audita essent
PRESENTE DO IMPERATIVO
FUTURO DO IMPERATIVO
INFINITIVO PRESENTE
] j -am, 1
INFINITIVO PERFEITO
· �. ]
-rum ,
]
-am, -um, -am, -um -am, -um ..m. ..m -um
esse esse esse esse esse
amatos, visos , lecto s, captos, audito s,
-a:r, -a -a:r, -a -a:r, -a -a:r, -a -as, -a
INFINITIVO FUTURO
amatum irl visum iri lectum iri capturo irl auditum irl
XVI
DE CORIOLANO
1 . quid = aliquid.
2- Traduzir pelo indicativo.
3. quidque = et quid.
4 . oppugruztu rus erat: "ia assediar".
87
Fletu et deprecatione muli�rum superatus, Coriolanus removit
exerc1tum. Atque hic secundus post Tarquin'tum fuit qui dux contra
patr'íam suam esset.
VOCABULÁRIO
§ 229 O supino
88
§ 239 O genmdivo
11. videndus, -a, -um "que deve ser visto", ou "devendo ser
visto"
Illa.) legendus, -a, -um "que deve ser lido", ou "devendo ser
lido"
Illb.) capiendus, -a, -um "que deve ser preso", ou "devendo ser
preso"
IV. audiendus, -a, -um "que deve ser ouvido", ou "devendo ser
ouvido"
EXERCÍCIOS
89
2. Na leitura ocorre três vezes o relativo qui. Dizer se as três vezes
está no mesmo número e caso.
3. Procurar na leitura um complemento de causa eficiente.
4. Formar os dois supinos dos verbos seio, ago e peto.
5. Formar o gerundivo de quaero, explico e accipto.
6. Traduzir para o português:
Duces Volscorum venerunt ad auxirtum petendum. Docendo
discYmus. Ven'ímus in scholam lectum et scriptum. Narrabo
tibi rem auditu mirab'ílem.
90
XVII
v v
DE MUCIO SCAEVOLÃ
Pars prima
v
LUCIUS: - Nuper de Coriolano dixisti, magister, patr'íae
suae hoste. Rogo ut hod1e de quodam1 viro insigni patr'íae amanti
loquaris.
v
ORBILIUS : - Recte petis, Luci. Exempla fort'lum virorum
anl'mos iuv�num amore glorYae incendunt. Id�o nunc vobis casum
talem qualem petYtis dicam, admirandum ac meditandum.2
Iam audivistis nomen Porsenae, regis Tuscorum, soc'íi illius
Tarquin'íi Superbi quem popUlus Romae expuferat. Porsena urbem
nostram gravi ac diutino bello urgebat. Id Muc'íus, iuvenis nob'ílis ,
aegre ferens, castra regis clam, ferro cinctus, intravit.3 Regem ad
altarla immolantem frustra occidere conatus, oppressus est a milit'íbus,
qui eum tormenta4 minati sunt.
91
VOCABULÁRIO
92
porque é igual à voz passiva; mas é preciso prestar muita atençlo
ao traduzi-los para que fiquem vertidos por formas ativas e nlo
passivas. Eis aqui um paradigma depoente de cada conjugaçlo:
I. minor, minaris, minari, minatus sum "ameaçar"
n. polliceor, polliceris, polliceri. pollicltus sum "prometer"
III . a) loquor, loqu�ris, loqui, locutus sum ''falar"
lll. b) ingreâtor, ingred'éris, ingredi, ingressus sum "entrar em"
IV. sort'íor, sortiris, sortirl, sortitus sum "obter por sorte"
Os quatro tempos primitivos dos verbos depoentes sfo respecti
vamente a 1 � pessoa do singular do presente do indicativo, a 2f pessoa
do singular do mesmo tempo, o infinitivo presente e a 1 � pessoa do
singular do pretérito perfeito do indicativo.
EXERCÍCIOS
v
NVLLA DIES SINE LINEÃ.
93
XVIll
v v
DE MUCIO SCAEVOLÃ
Pars secunda
SEXTUS:
v
- Terrueruntne Muc'íum minae Porsenae ?
ORBILIUS: - Min'íme. Causam adventus milit'íbus non texit,
immo mirã patien tia omn'íbus ostendit quantop�re tormenta con
e 1 �
temn ret. Dex ram enim perosus, quod eius minister'ío in caede
regis uti nequisset, 1 foclfio iniecit et exuri2 passus est.
95
lpsum quoque Porsenam,
obfítum pericUli, ultionem suam
vert�re in admirationem patien
t'ía Muc'íi coegit.
- Revertere3 - inquit -
ad tuos, Muci, eisque refer4 haec:
"Me, cum5 vitam regis petiverim,
rex vitã donavit. "
VOCABULÁRIO
3 . reveri'ére: imperativo da voz passiva (de sentido ativo, por se tratar de wrbo
depoente) ; cf. a tabela da pág. 85.
4. reter: 2il pessoa do sing. do imperativo de reflro.
96
foc:Ulus, -i m. braseiro verto, -is, -ere, -i, converter,
inic'to, -is, -"ére, pôr sobre, -versum mudar
-ieci, -iectum colocar em cogo, -is, .eTe, forçar
v
exuro, -rs, -ere, queimar com- coe;i, coactum
•
97
e) O superlativo desses mesmos advérbios tira-se do genitivo
masculino singular do superlativo do adjetivo correspondente, subs
tituindo-se a tenninaçio -i por -e. Assim teremos certiss'íme ("o mais
seguramente" ou "muito seguramente'') e mpientiss'íme ("o mais
sabiamente" ou "muito sabiamente'').
EXERCfCIOS
98
XIX
v
DE REGULO
Pars prima
99
Auxil'to Lacedaemoniorum Afri hostes vicenmt et partem exerc'ítus
Romani cum imperato re RegWo ceperunt.
Duobus autem annis post Metellus, alter dux R omanus, Afros
in Sicilia superavit et cladem ultus est. Tum Carthaginienses a RegW o
quem ceperant petivenmt, ut Romam proficiscere tur et pacem a
Romanis obtineret, ac permutationem captivorum faceret.
VOCABULÁRIO
100
c) o gerúndio: ad minandum "para ameaçar";
d) o supino: minatum "ameaçar";
e) Observe-se ainda que, tendo o particípio passado dos verbos
depoentes também sentido ativo, minatus traduz-se por "tendo amea
çado" e não por "ameaçado".
EXERCfCIOS
v v
PACEM CVM HOMINIBVS, BELLVM CVM VITIIS HABE.
101
XX
DE REGtiLO
Pars secunda
103
Romani consil'íum Regtili secuti sunt: Afros pacem petentes
nullus admisit. RegUlum cives frustra Romae retinere conabantur.
Ad Africam regressus omn'íbus supplic'íis exstinctus est.
VOCABULÁRIO
104
principal. Para encontrá-la, devemos eliminar de início todas as
subordinadas, isto é, as que começam por pronome relativo (aqui:
quem ceperant) ou por conjunçi'o subordinativa (aqui: ut Romam
proficisceretur). Das que sobram, duas (et pacem a Romanis obtineret
e ac permutationem captivorum fac'éret) principiam por conjunções
coordenativas et e ac. Toda oraçfo assim é da mesma espécie que a
oraçi'o a que está ligada pela conjunçi'o. Assim pois et pacem a Roma
nis obtineret é subordinada, por estar ligada a ut Romam proficisce
retur,· por outro lado, ac permutationem captivorum fac'éret é subor
dinada, por estar ligada a et pacem a Romanis obtineret. Nessas
condições a oraçi'o principal só pqde ser: Tum Carthaginienses a
Reg'Ulo . . . petiverunt. O verbo desta oraçi'o é petiverunt; o sujeito:
Carthaginienses; há também um adjunto circunstancial, formado por
nome precedido de preposição : a Reg'Ulo; e outro, formado por
advérbio : tum. Traduçio : "Enti'o os cartagineses pediram a Régulo".
Perguntamos: "a que Régulo"? A resposta está dada na oraçi'o rela
tiva intercalada: quem ceperunt: "a quem tinham preso'�.
Mas falta ainda o objeto direto do verbo petiverunt. "Pediram
o quê?" A resposta é formada pelas três orações subordinadas (obje
tivas por constituírem o objeto direto): ut Romam proficisceretur
"que viajasse para Roma", et pacem a Romanis obtineret, "e obtivesse
a paz dos romanos", ac permutationem captivorum faceret, "e efe
tuasse a troca dos prisioneiros".
Traduçio definitiva: ''Entfo os cartagineses pediram a Régulo,
a quem tinham preso, que viajasse para Roma, obtivesse a paz dos
romanos e efetuasse a troca dos prisioneiros".
Naturalmente o processo que acabamos de exemplificar sofre
variações conforme a natureza e o número das orações subordinadas.
O que se pretendeu dar foi apenas uma.amostra.
EXERCÍCIOS
105
2. Procurar na leitura dois infinitivos.
3. Procurar na leitura dois particípios presentes.
4. Procurar na leitura cinco adjuntos circunstanciais formados
com preposições.
S. Passar para a voz ativa:
Reg'Ulus in seMtum inductus est. Pauci Romani tunc a Poenis
capti sunt. Dux ad Afr'tcam regressus omn'íbus supplic'íis
exstinctus est.
6. Analisar o seguinte período:
Tum pro uno rege duo consiiles creabantur hac causã ut, si unus
maJus fuisset, ab alt'tro coifrceretur.
106
JOGOS DE CONJUGAÇÃO
107
8. Passar para o singular:
adsunt, monemnur, redderentur, finiverunt, victa essent, dede
runt, simus, dent, fuerunt, resument.
9. Passar para o futuro:
abestis, vident, ven'tunt, salutatur, expellunt, quiesco, accedit,
scrib'ímus, narrat, peccamus.
10. Passar para o imperfeito:
sciunt, exhibetur, describztis, habent, accedítis, considit, abes,
desunt, oblivisczmur.
11. Passar para o subjuntivo:
crescebant, incepit, datum est, inte/lexi, vicit, locutus erat,
reddebatur, vicisti, expulerat, erant.
12. Passar para a voz passiva:
Patribu crudelis geminos servo tradit.
Tarquin'íus Rornam paene cepit.
Saepe iam Coriolani nomen audivi.
Mater et uxor ducis in urbem venient.
13. Passar para a voz ativa:
Hostes virtute civ'tum superabuntur.
Rex a civ'íbus ex urbe expulsus est.
avltas Ostw ab Anco Marc'ío condYta est.
Proverb'ta a magistro discip'filis explicabantur.
108
A PARTIR DESTA LEITIJRA, AS PALAVRAS DEVERÃO SER
PROCURADAS NO I.eXICO LATINO-PORniGU�, DO FIM DO LIVRO.
XXI
v
SAPIENTIAE POPULARIS .EXEMPLA
Quindecim adag1a vet�rum
1. Varietas delectat.
2. Manus manum lavat.
3. Ot'ía dant vit'ía.
4. Ordo est an'íma rerum.
5. Qualis rex, talis grex.
6. Ars longa, vita brevis.
7. Vox popUli, vox dei.
8. Si vis pacem, para bellum.
9. Malum est habere serwm qui
dom'ínum docet.
10. Bis ille miser est ante qui felix fuit.
11. Amicorum omn'ía comun'l'a.
12. Pauca cum af'lis , multa tecum loquere.
13. Quisque suae fortunae faber.
14. Clara pacta, boni amici.
15. Scire volunt omnes, sfudlls incumbere pauci.
EXERCÍCIOS E PERGUNTAS
109
2. No prov6rbio 3, otl'a e vit'ta estio no mesmo caso?
3. No prowrbio 8 , vis 6 wrbo ou substantivo?
4. No prov6rbio 9, malum é substantivo ou adjetivo?
S. No provérbio lO, ante é adv6rbio ou preposiçio? .
6. No prowrbio 1 1 , omn'ía e communl'a estio no mesmo caso?
7. Qual é o sujeito do provérbio 12?
8. Em quais dos provérbios acima há complemento predicativo?
uo
XXII
v
AENIGMATA
111
6. Sunt mihi, sunt lacr'ímae , sed non est causa doloris.
Est iter ad caelum, sed me gravis impedit aer,
Et qui me gentiit, sine me non nasc�tur ipse.
1 12
XXIII
v
DE CATELLÃ TERTIAE
6 . Cf. § 269, e.
1 13
Paulo post Paulus Aemitíus com Perseo acerr'úne dimicavit.
Macedonum exerc'ítus caesus fugatusque est; rex ipse com paucis
fugit.
lNTERROGATIONES
1 14
XXIV
""
DE INTEGRITATE RUTILD RUFI
VERSÃO
1 15
leitura, a escrita e o cálculo. Os alunos escreviam com estilo na cera
das tabelas. Os mestres eram severos e batiam com varas nos alunos
tagarelas ou preguiçosos. Depois dos primeiros ensinamentos, os
meninos eram entregues aos gramáticos que lhes ensinavam a gramá
tica, a literatura e as demais artes liberais. Afinal a sua cultura era
completada por um retor, com o qual aprendiam os elementos da
eloqüência.
1 16
XXV
v v
PROVERBIA DE ANIMALffiUS
VERSÃO
Do amor da leitura
1 17
devem ser evitados.3 Escolher bem as suas4 leituras é uma arte.
Procurai sempre as obras dos bons autores que instruem comovendo.
Lede para alimentar a vossa intellg6ncia. Nos livros, os grandes homens
de todas as épocas falam conosco, da:o-nos conselhos, transmitem
tudo o que sabiam. Quem nfo gosta de leitura, nfo pode ser um
homem culto.
3. "que deYem ser evitados". Traduzir por uma IÓ palavra; cf. f 239.
4. "suas". Nio se tmduz.
1 18
XXVI
v v
DE AUGUSTO ET AVIBUS LOQUENTIBUS
I. Apparet corvus mirus
INTERROGATIONES
1 19
XXVII
DE AUGUSTO ET AviBUS LOQUENTIBUS
2. et: também.
3. quem ut afferret, postulavit = et postulavit ut eum affe"et.
1 21
Antoni, victor, imperator.'" Nihil ea re exasperatus, Augustus iussit
corvorum doctorem divid�re acceptam mercedem cum contubemali.
INTERROGATIONES
1 22
XXVIII
v v
DE AUGUSTO ET AVIBUS LOQUENTmUS
m. Apparet corvos terfíus
INTERROGATIONES
1 23
4. Emisset Augustus corvum si plura verba salutationinon adiecisset?
S. Quanti emit corvum ?
6. Perdiditne vere sutor operam et impensam?
QUEBRA-CABEÇAS
1 24
7. Por que havia no Foro uma estátua d e loba?
8. Quantos anos durou a monarquia e m Roma?
9. Qual foi o motivo da guerra entre romanos e sabinos?
10. Quem organizou os primeiros jogos de circo?
1 1. Quem teve a idéia do primeiro recenseamento?
12. Quem fundou a cidade de Óstia?
13. Como se chamavam as sacerdotisas encarregadas de vigiar o
fogo no templo de Vesta?
14. Quem era Porsena?
15. Como se chamava o deus da guerra?
16. Conhecem algum caso que mostra como os romanos eram
supersticiosos?
17. Qual foi o general romano que traiu a sua pátria e atacou
Roma à frente de tropas inimigas?
18. Quem mandou erguer o templo de Júpiter no Capitólio?
19. Por que havia dois cônsules e não um só?
20. Quem dividiu o ano em doze meses?
21 . Qual é a origem do apelido de Múcio Cévola?
22. Por que o nome de Régulo se tomou um símbolo do patrio-
tismo?
23. Qual é o crime que manchou o começo da história romana?
24. Qual dos reis de Roma morreu fulminado por um raio?
25 . Como se chamava a deusa do lar ?
1 25
XXIX
VERBA INTERMUTATA
I
6 9
I t 'I 10 13
1 3 I 8 U 12 14 1S
li
3,4 Pl
I.S i!
'1.8 m
9J.(),U 11 il
12.13.14 iU •
15,16,17 iJ i!
18.11 Pl
1 27
DEFINIÇOES
a) Horizontais b) Verticais
128
XXX
VERBA INTERMUTATA
n
8
8 u
2 & 10 11 11 u
a 6 11 u u u u u
1 4 7 lZ 14 1T 20 u J8
2. a. "
Pl FI
I, 6
m
7. s. !I
ri 11
lO. 1 1 . 1 2
a [!
13. 1 4
m i!
1 5. 1 6. 1 7
tu E
lll . 1 9
E
20, 21
li
22. u. 2 4
a 11 m
25. 26. 27
m PIA
28
1 29
DEFINIÇÕES
a) Horizontais b) Verticais
1. Provérbio. 1. Palavras de Júlio César.
2. Pronome pessoal. 2. Campo.
3. A Deus. 3. Feminino de 'ímus.
4. Um. 4. Centro de Roma.
S. Conjunção. S. Um dos casos do pronome
6. 100. is.
7. Cólera. 6. Incerto,
8. Iguaria dos cachorros. 7. República.
9. Pronome pessoal. 8. Cinco.
10. Cinco. 9. Cem.
11. Conjunção. 10. O mesmo que S.
12. 2\l pessoa de uro. 11. Advérbio.
13. Terminação do dativo na 12. Preposição.
111 decl. 13. Por isso.·
130
SOLUTIONES AENIGMATUM PAGINARUM CXI
ET CXII
1 . Sus.
2. Aesopus poeta, qui vir turpiss'l'mus, sed sapientiss'ímus fuit.
3 . Martis alumni: mitítes; dum carent ventre (id est, sylfábã meáíã.),
sunt mites; dum vert'íce (id est, sylfábã ult'ímã), spargunt lites.
4. Clavis.
S . Teglila.
6. Fumus.
7 . Superbo interroganti: O Mors, cur Deus negat vitam? Deus
-
131
WXICO LATINO-PORTUGUÊS
Abreviaturas empregadas:
133
A Aesopus, -i (m.) Aesopo (poeta
grego)
aeternus, -a, -flm eterno
a ou ab (prep. de abl.) por; de afféro, -fers, -ferre, atri:Hi, alia-
abeo, -is, -ire, "ivi ou -'íi, -�tum tum trazer
sair; ir embora afjirmo, -as, -are, -avi, -atum
absum, �s, �sse, afÜi estar au afirmar
sente ager, -gri (m.) campo
ac (conj.) e ago, -is, .ere, egi, actum agir,
·
134
anlmus, -i (m.) espírito c
annus, -i (m.) ano
ante1 (adv.) antes ct1edo, -is, �re. cecidi, Cllesum
ante2 (prep. de ac.) antes de derrotar, desbaratar
anus, -us (f.) velha, anciã ctlelum, -i (n.) céu
appar�o. -es, -ere, -Ui, -Ytum Caesar, .mis (m.) César (título
aparecer dado aos imperadores roma
apud (prep. de ac.) perto de nos)
ct�esus cf. CAEDO
aqüila, -ae (f.) águia ct1nis, -is (m.) cio, cachorro
arct'tus (adv.) mais apertada- ct1p'to, -is, �re, cepi, captum
mente prender
ars, artis (f.) arte ct�p'ítis cf. CAPUT
at (conj.) mas capti cf. CAPIO
atque (conj .) e ctlpto, -as, -are, -avi, -atum pro
auáío, -is, -ire, -ivi ou -li, -itum curar apanhar, pegar
ouvir, escutar ct�put, -Ytis (n.) cabeça
Augustus, -i (m.) Augusto (pri- ct�reo, -es, -ere, -üi (com abl.)
meiro imperador romano) carecer de
Aulus, -i (m.) Aula ctlstigo, -as, -are, -avi, -atum
aureus, -a, -um áureo, de ouro castigar
cate/la, -ae (f.) cachorrinha
auxilíum, -Yi auxílio
ct�flllus, -i (m.) cachorrinho
ave! (interj .) salve !
ct1usa, -ae (f.) causa, motivo
avis, -is (f.) pássaro census, -us (m.) censo, recensea-
mento
B
ceperat, cepit cf. CAPIO
certe (adv.) sem dúvida, de
be/lum, -i (n.) guerra certo
bene (adv.) bem certus, -a, -um certo
bis (adv.) duas vezes circus, -i (m.) circo
bos, bovis (m.) boi cito (adv.) depressa, rapidamente
brevi (adv.) dentro em breve civis, -is (m.) cidadão, conci-
brevis, -e breve dadão
135
dv'ítas, -atis (f.) cidade crudelis, -e cruel
clarus, -a, -um claro; famoso, - cuius cf. QUI
ilustre cum1 (conj.) como, quando
claudo, -is, �re, -s� -sum fechar cum2 {prep. de abl.) com
clavis, -is (f.) chave cur? (adv.) para quê? por quê?
coepi, -isti, -isse {def.) ter come- curo, -as, -are, -avi, -atum cuidar
çado de
coQega, -ae (m.) colega
colo, -is, -'ére, -Ui, cultum cultivar D
com'tter (adv.) delicadamente,
afavelmente dant, datum cf. DO
commoveo, -es, -ere, -movi, -mo de {prep. de abl.) de, acerca de
tum mover dedenmt, dedit cf. DO
communis, -e comum delecto, -as, -are, -avi, -atum
complector, .eris, -i, plexus s.
- deleitar
abraçar demque {adv.) enflm, fmalmente
V V• U
compono, -JS, -ere, -posuz, -posz- describo, -is, -'ére, -scripsi, -scrip
•
136
discipUlus, -i (m.) aluno eniieo, -es, -ere, -iJi brilhar, dis·
disco, -is, -lre, did'tci aprender, tinguir-se
estudar eo cf. IS
dixi cf. DICO eomm cf. IS
do, das, dãre, dedi, dl1tum dar equus, -i (m.) cavalo
doc�o, -es, -ere, -Ui, -tum ensinar error, -oris (m.) erro
doctor, -oris (m.) professor et (conj.) e , et et nã'o somen-
• • •
137
F gigno, -is, �re, genm, Ytum
-
gerar, produzir
faber, -bri (m.) operário, artífice gleba, -ae (f.) torrfo, gleba, terra
fabi:lla, -ae (f.) fábula, lústória glor'ta, -ae (f.) glória
fac'ío, -is, �re, feci, factum fazer grati11or, -aris, -ari, -atus s.
fedt 3l!- pessoa sing. pres. ind. de felicitar, cumprimentar
FACIO gravis, -e grave, sério
felix (gen. felicis) feliz grex, gregis (m.) rebanho
femrna, -ae (f.) mulher
fero, fers, ferre, tuli, /atum tra-
zer, levar, suportar H
/ifía, -ae (f.) filha
filio/a, -ae (f.) fillúnha habeo, -es, -ere, -líi, -'ttum ter;
fitíus, -Yi (m.) filho possuir; considerar como, jul
jlumen, -'ínis (n.) rio gar
fortis, -e, forte, corajoso hac cf. HIC2
fortuitus, -a, -um casual, fortuito haec cf. HIC2
fortuna, -ae (f.) fortuna, sorte haeres, -edis (m.) herdeiro
frater, -tris (m.) irmã'o haud (adv.) nã'o
frequento, -as, -are,, -avi, -atum hic1 (adv.) aqui
freqüentar hic2 , haec, hoc (pron.) este,
frustra (adv.) em vão esta, isto
fug'ío, -is, -'ire, fugi, -Ytum fugir hirundo, -'ínis (f.) andorinha
(de) his cf. HIC2
fugo, -as, -are, -avi, -atum pôr histor'ía, -ae (f.) lústória
em fuga, afugentar hoc cf. HIC2
fumus, -i (m.) fumaça hoáte (adv.) hoje
homo, -m'ínis (m.}homem
honor, -<�ris (m.) honra, honra-
G ria
horum cf. HIC2
gem'tni, -<�rum (m. pl.) gêmeos hostis, -is (m.) inimigo
gener, -eri (m.) genro humanus, -a, -um humano
geni:lit cf. GIGNO humor, -<�ris (m.) umidade
138
I ingred'tor, �ris, -i, gressus s.
entrar em
iam (adv.) já inhoneste (adv.) desonrosamente
id cf. IS iniur'ía, -ae (f.) injustiça, ofensa
ideo (adv.) por isso iniustus, -a, -um injusto
ignis, -is (m.) fogo innocent'ía, -ae (f.) inocência,
ignosco, -is, �re, -novi, -notum virtude
perdoar inquam, -quis, -quit (def.) digo
iis cf. IS inscript'to, -onis (f.) inscriç!o
ille, -a, -ud (pron.) aquele, aquela, institUo, -is, -'ere, -lü, -utum orga-
aquilo nizar; instruir, ensinar
immo (adv.) pelo contrário integer, -gra, -grum íntegro, ho
impeâto, -is, -ire, -ivi, -itum en- nesto
travar, impedir integr'ttas, -atis (f.) integridade,
impensa, -ae (f.) despesa, gasto probidade
imperator, -oris (m.) general intellego, -is, .ere, -lexi, -lectum
imper'tum, 'ti (m.) reinado, po-
- compreender
der; império inter (prep. de ac.) entre
imp'íger, -gra, -grum aplicado inte"ogat'ío, -onis (f.) interro·
imus, -a, -um baixo gaçio
in (prep. de ac.) em, contra; intro, -as, -are, -avi, -atum entrar
(prep. de abl.) em inven'ío, -is, -ire, -veni, -ventum
incertus, -a, -um incerto encontrar, descobrir
incip'ío, -is, -Ue, -cepi, -ceptum Iovi cf. IUPITER
começar ipse, -a, -um eu mesmo; tu mes
inc'tto, -as, -are, -avi, -atum inci mo; ele mesmo; próprio
tar, animar iratus, -a, -um irado, irritado
incumbo, -is, �re, -cubUi, -cub't is, ea, id (pron.) ele , ela; aquele ,
tum aplicar-se a, dar-se intei aquela, aquilo
ramente a ita (adv.) assim
indignor, -aris, -ari, -atus s. indig iter, itineris (n.) caminho
nar-se it�m (adv.) pela segunda vez,
informis, -e disforme, feio de novo
139
iubeo, �s. -ere, iussi, iussum Luc'íus, -'íi (m.) Lúcio
mandar, ordenar ludus, -i (m.) jogo
Iup'tter, Iovis (m.) Júpiter /una, -ae (f.) lua
iussit cf. IUBEO lupa, -ae (f.) loba
L M
140
mi1le (adj . num.) mil nego, -as, -are, -avi, -atum negar
minime (adv.) de modo nenhum, nemo, -'ínis (m.) ninguém
nio nihi/ nada
minor1 , -us comp. de PARVUS nobis (pron.) nos, a nós
minor , �s. -ari, -atus s. amea nomen, inis (n�) nome
-
141
oppugno, ..as, ..are, -avi, ..atum parvlílus, -i (m.) o pequenino
assaltar, sitiar parvus, -a, -um pequeno
opt'íme (adv.) muito bem pastor, -<Jris (m.) pastor
opt'ímus, ..a, -um super!. de pat'éo, -es, -ere, .m estar aberto
BONUS pater, -tris (m.) pai
opus, .ens (n.) obra, trabalho; paternus, -a, -um paterno, do pai
opus est (expressão impess.) patientYa, -ae (f.) constância, co-
é preciso ragem, paciência, resignação
OrbilYus Pupillus (gen. Orbilíi patr'ta, -ae (f.) pátria
Pupil/i m.) Orbüio Pupilo paucus, -a, -um pouco
(professor romano) paulo (adv.) um pouco
ordo, -Ynis (m.) ordem Paulus, -i (m.) Paulo
oro, ..as, -are, ..avi, ..atum orar pauper (gen. pau�ris) pobre
os, ossis (n.) osso pax, pads (f.) paz
osdilor, -aris, -ari, -atus s. beijar, per (prep. de ac.) através de, por
acariciar per'to, -is, -ire, -ivi ou -'íi, -'ítum
ot'íum, -Yi (n.) vagar, ócio ; re perecer, perder-se
pouso per[undo, -is, �re, -fudi, -fusum
banhar, molhar
pergo, -is, �re, -rexi, -rectum
p prosseguir o caminho; conti
nuar
pacem cf. PAX per'lit cf. PEREO
pactum, -i (n.) pacto Perseus, -i (m.) Perseu (rei da
pag'tna, -ae (f.) página Macedônia)
palus, -udis (f.) pântano, paul perven'ío, -is, -ire, -veni, -ventum
pando, -is, .ere, pandi, passum chegar
abrir peto, -is, .ere, -ivi ou -'fi, -itum
par (gen. paris) igual atacar, pedir
parentes, -um (m. pl.) os pais PhiUppus, -i (m.) Filipe (rei da
paro, -as, -are, -avi, -atum pre- Macedônia)
parar piger, -gra, -grum preguiçoso
pars, partis (f.) parte placeo, -es, -ere, -üi, -'ttum agra
parum (adv.) pouco dar
142
plus (gen. pluris) comp. de propter (prep. de ac.) por causa
MULTUS de
poeta, -íle (m.) poeta proverb'íum, -li (n.) provérbio
pop't'.llus, -i (m.) povo provinc'la, -tle (f.) província
possum, potes. posse, poiúi po- Publ'íus, -Yi (m.) Públio
der puella, -tle (f.) menina
post 1 (adv.) depois puer, .:en (m.) menino
post2 (prep. de ac.) depois de pugna, -íle (f.) combate, batalha
postea (adv.) depois pulcher, -chra, -chrum bonito
post't'.llo, -ílS, -ílre, -ílvi, -tltum
reclamo
potUit cf. POSSUM Q
praesto, -íls. -tlre, -ílvi ou -'tti,
�tatum dar, oferecer qua cf. QUI
praesumo, -is, -'lre, -psi, -ptum quae cf. QUI
presumir, conjeturar qualis, -e qual
praesumpt'ío, -onis (f.) presun quam 1 cf. QUI
ção, conjetura quam 2 (adv.) quão
praeter (prep. de ac.) exceto, quam 3 (conj.) do que
com exceção de quando (conj.) quando
primus, -íl, -um primeiro quanti (adv.) por quanto
pro (prep. de abl.) a favor de, quasi (adv.) quase
por; em vez de queror, .:ens, -i, questus s. quei-
prodo, -is, ..'ére, ..ãzdi, -d'ítum xar-se
trair, denunciar qui, quae, quod (pron.) que
quibus cf. QUI
proeftum, -'íi (n.) batalha
quid? (pron.) quê?, por quê?
profecturus cf. PROFICISCOR
quidam (pron.) um certo
proftro, ·fers, ·fe"e, -tU/i, /atum quidem (ad,v.) na verdade, exata-
proferir mente
profic'ío, ·is, .:ere, -feci, ·fectum Quintus, -i (m.) Quinto
progredir quis (pron.) quem; quem?
proficiscor, .:ens, -i, profectus s. quisque (pron.) cada um
viajar quo ? (adv.) aonde?
143
quod cf. QUI resil'to, -is, -ire, .W ou -ivi saltar
quomOdo ? como? para trás; voltar saltando
qJ«Jque (adv.) também responáéo, -es, -ere, �i, -sum
responder
responsum, ·i (n.) resposta
R rex, regis (m.) rei
rid'éo, -es, -ere, -si, -sum rir
rana, -ae (f.) rã ripa, �e (f.) margem, costa
rapYo, -is, .:ere, .W, -tum raptar, risit cf. RIDEO
arrebatar rogo, -as, -are, -avi, �tum pedir
rarus, -a, -um raro Roma, -ae (f.) Roma
ratis, -is (f.) jangada Romanus, -a, -um romano
receperunt cf. RECIPIO RonUílus, -i (m.) Rômulo
recipYo, -is, -ere, �epi, �eptum ros, roris (m.) orvalho
receber, acolher ruber, -bra, -brum vermelho
rectã (adv.) diretamente Rufw, -i (m;) Rufo
recte (adv.) com acerto, honesta· rursw (adv.) de novo
mente Rutitíus, -'íi (m.) Rutílio
redeo, -is, -ere, -'ti (ou -ivi), -'ítum
voltar
rediret cf. REDEO s
regem, regis cf. REX
regno, �s. �re, �vi. -atum Sabinus, �. ·um sabino
reinar saepe (adv.) freqüentemente,
regnum, -i (n.) reino, reinado muitas vezes
regum cf. REX sagino, �s. �re, �. �tum
engordar, cevar
removeo, -es, -ere, -movi, .nzo
salus, -utis (f.) saúde , salvação
tum afastar
salutat'ío, -anis (f.) saudação
Remus, -i (m.) Remo salutator, -oris (m.) saudador
reoovo, -as, -are, -avi, -atum saluto, �s. �re, �. �tum
renovar, retomar saudar, cumprimentar
res, rei (f.) coisa, circunstância; salve I; salvete I salve ! bom dia !
res publ'íca libera república sap'íens (gen. sapientis) sábio
144
sartor, -oris (m.) alfaiate spero, -as, -are, -avi, -atum
satis (adv.) bastante esperar
schola, -ae (f.) escola spes, -ei (f.) esperança
seio, -is, -ire, -ivi, -Ytum saber studiosus, -a, -um estudioso
scribo, -is, .:ere, scripsi, scriptum stuátum, -"ti (n.) estudo
escrever sub (prep. de ac. ou de abl.)
scriptum, -i (n.) escrito sob, debaixo de
se (pron.) se subegit cf. SUBIGO
sed (conj.) mas sub'ígo, -is, �. -egi, -actum
sedes, -is (f.) morada submeter, subjugar
sedülus, -a, -um diligente, aplica- succedo, -is, �re, -cessi, -sum
·
suceder
do
succ.essor, -oris (m.) sucessor
semper (adv.) sempre
super (prep. de ac. ou de abl.)
senex (gen. senis) velho
sobre
serva, -ae (f.) escrava, serva
superb'ío, -is, -ire, ser orgulhoso,
servo, -as, -are, -avi, -atum guar- orgulhar«
dar; salvar superbus, -a, -um soberbo
servus, -i (m.) servo, escravo supemus, -a, -um superior, ce
Sextus, -i (m.) Sexto leste
si (conj .) se supero, -as, -are, -avi, -atum ven
sic (adv.) assim cer, subjugar
sine (prep. de abl.) sem supra (prep. de ac.) sobre, acima
socer, -en (m.) sogro de
soc'íus, -'íi (m.) sócio, aliado surgo, -is, �re, surrexi, -rectum
soleo, -es, -ere, sofítus s. estar levantar«
acostumado sus, suis (m.) porco
solum (adv.) somente suscip'to, -is, �re, -cepi, -ceptum
solui'ío, -onis (f.) solução empreender, tomar a seu
sortlor, -iris, -iri, -itus s. obter cargo
por sorte sutor, -oris (m.) sapateiro
spargo, -is, .:ere, -si, -sum espa suus, -a, -um seu
lhar ' disseminar sylll1ba, -ae (f.) süaba
145
T u
146
video, -es, -ere, vidi, visum ver; vis2 cf. VOI.02
videor parecer vita, -ae (f.) vida
vinco, -is, �re, vici, victum vii'(um, -'ti (n.) defeito, vício
vencer vivo, -is, .ere, vixi, victum viver
vind'tco, �s, �re, �vi, �tum voco, �s. �re, �vi. �tum cha-
vingar mar
vir, -i (m.) homem, varão volo 1 , �s. �re, �vi. �tum voar
vires cf. VIS1 volo 2 , vis, velle, vo/Ui querer
vir'tbus cf. VIS 1 vos (pron.) vos .
virtus, -utis (f.) virtude votum, -i (n.) voto
vis 1 (falta o gen.; nom. plur. vox, voeis (f.) voz
vires) força
147
LÉXICO PORTUGUÊS-LATINO
A B
achar exist'ímo, -as, -are, -avi, bater verbero, -as, -are, -avi,
-atum -atum
aldeia vicus, -i bem bene
alfaiate vest'ífex, -ft"cis bom bonus, -a, -um
alimentar alo, -is, .ere, -Ui , -'ítum bondoso clemens (gen. clementis)
ou -tum brincar ludo, -is, .ere, lusi, -sum
aluna discípUla, -ae
aluno discipwus, -i
amanhã eras c
aplicado sedUlus, -a, -um
apresentar praeb�o, -es, .ere, -Üi, cálculo computatYo, -onis (f.)
-'ítum campo ager, -gri
aquele ille, -a, -ud cartaginês Carthaginiensis, -is
ar aér, aéns casa domus, -us (f.)
arte ars, artis castigar castigo, -as, -are, -avi,
autor auctor, -oris -atum
149
cera cera, -ae destruir destrlío, 4s, .ere, ·xi,
cidade urbs, -bis -ctum
colega collega, -ae Deucalião Deucafíon, -onis
com cum (prep. de abl.) devastar vasto, -as, -are, -avi,
começo princip'íum, -'íi (n.) -atum
comover commõv�o, -es, -ere, dia dies, -ei (m. e f.)
-movi, -motum diffcil diffic'ílis, -e
completar compleo, -es, -ere, dilúvio diluv'ium, -li (n.)
-evi, -etum discurso orat'ío, -onis (f.)
compor compono, 4s, .ere, ·po· ditar dicto, -as, -are , -avi, -atum
s\íi, -posltum do que quam
conosco nobiscum doente aeger, -gra, -grum
conseguir obtin�o, -es, -ere, ·W, dono dom'ínus
-tentum
conselho consiflum, ·Ü (n.)
conservar servo, -as, -are, -avi, E
-atum
cônsul consul, ·Ülis educação educat'ío, -onis
contente (com) contentus, -a, educar educo, -as, -are, -avi,
-um (com abl.) -atum
crime crimen, -Ynis (n.) eleger creo, -as, -are, -avi, -atum
cuidar de curo, -as, -are, -avi, elemento rudimentum, 4 (n.)
-atum (tr.) eloqüência eloqüent'ía, -ae
cultura doctrina, -ae embaixador legatus, 4
culto eruditus, -a, -um enquanto dum
ensinar doceo, -es, -ere, ·W; ·tum
entregar trado, 4s, .ere, -d1di,
-dttum
D
época aetas, -atis
escarnecer derideo, -es, -ere, -risi,
dar do, das, dãre, dedi, datum ·risum
demais al'íi, -ae, -a escola schola, -ae
den-ota clades, 4s escolher el�go, 4s, .ere, -legi,
depois de post (prep. de ac.) -lectum
150
escravo servos, -i H
escrever scribo, -is, .ere, -psi,
-ptum herói vir fortis
escrita scriptura, -ae hoje hod'íe
esposa uxor, -oris homem homo, -'ínis; vir, -i
estar sum, es, esse, fui; estar honesto honestus, -a, -um
ausente absum, abes, abesse, humano humanus , -a, -um
afl1i
humilde humms, -e
este hic, haec, hoc
estilo stilus, -i I
estudar disco, -is, .Cre, -didlci
evitar vito, -as, -are , -avi, -atum imitar imitor, -aris, -ari, -atus s.
exemplo exemplum, -i (n.) imprudente imprudens (gen. im-
exército exerc'ítus, -us prudentis)
incerto anceps (gen. ancip'itis)
inscrição inscript'ío, -onis
F instruir instruo, -is, .Cre, -xi,
-ctum
fácil facms, -e
inteligência, ingen'i'um, -'fi (n.)
falar loquor, �ris, -i, locutus s.
interrogar int�rrogo, -as, -are ,
filhos liberi, -orum
-avi, -atum
fim finis, -is
irmão frater, -tris
freqüentar frequento, -as , -are,
irritar irrito, -as, -are, -avi, -atum
-avi, -atum
G J
já iam
gêmeo gem'ínus, -i
Júpiter lup'tter, Iovis
gênero genus, .eris (n.)
gostar (de) amo, -as, -are , -avi,
-atum L
gramática grammat'íca, -ae
gramático gramniat'ícus, -i lavrar aro, -as, -are, -avi, -atum
grande magnus, -a, -um leitura lect'ío, -onis
151
liberal Uberalis, � novo novus, -a, -um
liberdade libertas, -atis nunca nunquam
lição lectlo, �nis
literatura Utterae, -arum
livro Uber, -bri o
loba lupa, -ae
longo longus, -a, -um obra opus, �ris (n.)
ontem heri
ou aut
M osso os, ossis (n.)
ouvir aud'ío, -is, -ire, -ivi, -itum
mãe mater, -tris
mandar, mitto, -is, .ere, misi,
missum p
margem ripa, -ae
mas sed, at palavra verbum, -i (n.)
matar occido, -is, �re, -cidi, para que ut
-cisum parte pars, partis
médico, med'ícus, -i pastor pastor, �ris
meditar med'ítor, -aris, -ari, pátria patr'ía, -ae
-atus s. paz pax, pacis
menino puer, .eri pedir peto, -is, �re, -ivi, -itum
mentir ment'íor, -iris, -iri, -itus s. perder perdo, -is, �re, -!di, -'ítum
meu meus, -a, -um perdoar ignosco, -is, .ere, -novi,
modelo exemplar, -aris (n.) -notum
morador incõla, -ae Pirra Pyrrha, -ae
muito (adj.) multus, -a, -um; pobre pauper (gen. pauperis)
(adv.) valde pode potest
por a, ab (prep. de abl.)
preceptor paedagogus, -i
N preguiçoso piger, -gra, -grum
prisioneiro captivus, -i
necessano necessar'íus, -a, -um procurar quaero, -is, �re, �ivi,
nosso noster, -tra, -trum �itum
152
professor magister, -tri ser sum, es, esse, fui
professora magistra, -ae seu suus, -a, -�
prometer polliceor, -eris, -eri, severo severus, -a, -um
-Ytus s.
próprio ipse, -a, -um
provérbÜ1 proverbY�, -l1 T
triste tristis, -e
-di, -sum
trocar muto, -as, -are, -avi, -atum
retor rhetor, -oris (m.)
tudo omn'ía (n. plur.J
rezar oro, as -are, -avi, -at�
túmulo sepulc�, -i (n.)
- ,
153
SUMÁRIO
L E ITURA S
1 55
XXVI De Augusto et avThus loquent1bus - I. Apparet
corvus mirus 1 19
XXVII De Augusto et av'íbus loquent'íbus - 11. Apparet
alter corvus 121
XXVIII De Augusto et av'tbus loquent'tb us - Ill. Apparet
corvus tert'lus 1 23
XXIX Verba intermutata I 127
XXX Verba intermutata ll 1 29
JOGOS
Jogos de declinação 20
Jogos de vocabulário 60
Jogos de conjugação 107
Quebra-cabeças 1 24
156
1 S. Advérbios interrogathos 59
1 6. Voz passiva: presente do indicativo e do subjuntivo 64
17. O complemento do verbo passivo 66
18. Voz passiva: imperfeito do indicativo e do subjuntivo 70
19. Voz passiva: futuro do incticativo 75
20. Particípio passado 75 .
21. Os tempos compostos da voz passiva 78
22. O supino 88
23. O gerundivo 89
24. Os verbos depoentes 92
25. Formação dos advérbios 97
26. As formas ativas dos wrbos depoentes 100
27. Análise d e períodos ou orações compostas 104
1 57
Leia também
GRADUS PRIMUS
Paulo Rónai
EDITORA CULTRIX
GUIA PRATICO DE CONJUGAÇÃO DE VERBOS
Hugo Bellard
EDITORA CULTRIX
.GUIA PRATICO DE TRADUÇÃO LATINA
E D I T O R A C U L T R IX
G RAD U S SECU N D U S
Paulo Rónai
J�l�IJm�tm